1

YESU HPE BAW SHATAI LET RAWT JAT KALU KABA WA GA

Ga Hpaw: Yesu Hkristu gaw, tsaw ra myit hte teng man ai wa re. Dai majaw Hkristu ngu ai baw
hta kaba rawt wa na matu gaw, tsaw ra myit hte teng man ai lam hta ru jung ra ai, ru di tawn ra ai
ngu ai lam rai nga ai. Hkristu Yesu hpe baw shatai nna, tsaw ra myit hte teng man ai lam hta ru
jung ai rai yang lam shagu hta kaba rawt wa na re. Shaloi (1) Release: satan a up hkang ai hte maw
mawn ai lam ni hpe chye na wa nna raw gun kau lu na, lawt lu na re; (2) Restore: shawng de sum
mat ai K.K jaw da ai ahkaw ahkang shaman chyeju ni bai lu madu la na re; (3) Transform: galai
shai ai masha, dinghku, wuhpawng majing byin tai wa na re.
A. Makam masham hta rawt jat galu kaba wa ra ai.
Ehpesu 2:8-10 makam masham a marang e, chyeju hte sha hkye hkrang la ai chyeju lu la ai
re. Anhte a magam bungli, atsam hte lu la mai ai n rai, Karai Kasang a kumhpaw kumhpa sha rai
nga ai. Dai gaw mai kaja ai bungli shachyen na, Hkristu Yesu hta e hpan da ai re. Dai mai kaja ai
bungli hte anhte hkawm nga u ga, Karai Kasang gaw dai ni hpe shawng nnan e lajang tawn da mu
ai.
Yesu Hkristu a daru magam hpung shingkang gaw, shinggyim masha yawng hte nga
yawng dang hta hta grau nga ai. Nawku hpung ni gaw, Karai Kasang a hpung shingkang hpe
shadan jahkung na matu, Karai Kasang ndai mungkan hta san da ai re. Hkristan makam masham
hte asak hkrung lam gaw rau ginrun nna, Karai Kasang a hpung shingkang hpe shadan jahkung nga
ra ai. Hkristan ni gaw tsadan hte n hkru n hkra ai lam ni a lapran asak hkrung nga ra tim, Karai
Kasang gaw dai ni hpe ninghkap lu na hpung shingkang atsam jaw ya nga ai.
Magam bungli gaw makam masham a asi re. Magam bungli ngu ai asi n si wa yang, dai
makam masham gaw chyasi re (Yaku 2:17). Dai majaw, Hkristu hta kaba rawt wa na matu makam
masham shagreng nna, magam bungli hte tinang a makam masham hpe sakse madun ra ai re. K.K
a mungga gaw tinang a hkum hpe pat jamna hta yu ai zawn, ra rawng ai lam ni hpe yu yu nna gram
mat wa lu shangun nga ai (Yaku 1:23-25). Hkai tum gaw tu kaba wa ai zawn asak rawng nna kaba
wa ra ai (Luka 8:11, I Petru 1:23). Ma chyangai zawn chyu sha ayan chyu ai ni n rai, ja ai sha hpa
sha ai galu kaba kung hpan wa ai ni, sara tai wa ai ni rai wa ra ai. (Hebre 5:11-14).
Luka 15:11-32, dam mat ai kasha a lam hta, shi bai Yesu Hkristu hta kaba rawt wa na matu
shawng daw na shi a myit jasat arawn alai ni hpe atsai sha tawn da kau wu ai. Release ngu ai
Tsadan a kashu kasha tai ai kaw na lawt lu ai lam re. Dai hpang, Restore ngu ai Karai Kasang a
kasha, Kasai Kasang a mungdan a kashu kasha a aya bai dagraw hkam la lu ai. Dai hku nna
Transform ngu ai, Karai Kasang a kasha ngu ai asak hkrung lam de galai shai mat wa ai re. Ja gum
hpraw sut gan arung arai lu su na lam a n tsa sha kam sham ai n rai, myit masa ningja arawn alai ni
yawng Hkristu hta ningnan tai wa ai (II Kor 5:17), tengman ai hte seng ai dinghpring ai hte chyoi
pra ai K.K hpan tawn da ai gawng shingyan ningnan hpe dagraw ai ni tai wa raai (Ehpe 4:24).
Hkristu hte shadawn ram ai gawng shingyan a lanang hkap lu hkra rai ra ai (Ehpe 4:13).
Mungkan a sat lawt rai nga ai n teng n man ai ga tsun ai, kap hpa yat hpa myit jasat hte
asak hkrung lam hpe gaw gap ai, nang ai baw lu sha ni hte pyaw len ai, nse nsa shawa num/la tai ai
kaw na lawt lu ai makam masham madang de rai ra sai. Makam Masham gaw ja gumhpraw
lungseng law law lu wa na hpe npawt tawn ai de sha gale wa nga ai. K.K a kashu kasha tai ai
wenyi a asi (moral value ni, spiritual value) n mu lu mat wa nga ai.
Langai hkrai hkye hkrang la ai lam lu sai ngu na, tinang hkrai san san, asak hkrung ai baw
n re. Hkye hkrang la hkrum ai chyeju hpe bai htang ai hku nna, nawku hpung hta gahkin gumdin
let, Yesu a sasana magam hpe gum hpai ra ga ai. Tsaw ra myit n rawng, teng man ai lam n nga,
kahkyin gumdin lam n nga, re ai lam gaw chyoi pra ai Wenyi lu la ai asak hkrung lam a sakse n re.
Jet ai sape tai let makam masham lam hta kung hpan galu kaba wa ra ga ai.
 2

B. Shinggyim Nga Pra Masa Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai.
Lai wa sai tsa ban 20 du hkra matsan mayan hkrum ai lam ni, dip lu dip sha hkrum ai lam
ni, n tara baw daw amyat htuk sha hkrum ai lam ni, shinggyim masha a sari sadang n lu la ai lam
ni, shinggyim wuhpawng hta masha n sawn hkrum ai lam ni hpe social service hte tsi la shakut lai
wa sai re. N awng dang ai. Lu su ai ni grau grau lu su wa, matsan ai ni grau grau matsan wa ai.
Ahkaw ahakng lu ai ni grau grau ahkaw ahkang lu la wa, dip sha roi rip hkrum ai ni grau grau dip
sha roi rip hkrum wa ai. Kade garum ningtum jaw tim, myit masa, uphkang hkrang masa
(governing structure) n galai shai jang lahta na lam ni kaw na n lawt hkraw ai.
K.K shinggyim masha ni hpe hpan da ai shaloi na yaw shada ai lam hpe rau sha chye na
hkam la lu ai hte, teng man ding hpring ai, tara rap ra ai ngu ai tsaw ra ai myit hte tsi la yang sha
she mai ai. Dai shaloi she langai hkrai a asak hkrung lam mung, kun dinghku shagu mung, myu
sha ni yawng mung rawt jat galu kaba wa na re.
Shada dip sha ai lam law wa nga ai. Lu su ai ni hte matsan ai ni a lapran madang grai gang
wa ai. Lu su ai mungdan hte matsan ai mungdan grai gang wa ai. Laknak galaw nna, nang ai baw
lu sha shapraw nna, nse nsa dabang ni hpaw nna jagumhpraw lu su nga mu nga mai nga ai ni law
law re.Masha dut sha ai, la shada num shada nga sha ai, nang ai baw lu sha hte night club lawm ai
lu sha seng amyu hkum sumhpa law wa nga ai. Gumhpraw law law lu ai baw bungli she galu kaba
wa shangun ai ngu hkam la mat wa ai ni law wa nga ai. Ja gumhpraw gaw kaja wa anhte hpe shim
lam majing jaw lu a ni?
Baw nu atsam shapraw nna galu kaba shangun ai baw bungli ni hpe n gun n jaw ai, mahtai kaja
chye shapraw ai, shawng lam shingran chye shapraw ai ni a atsam hpe n chye asung jashawn ai,
akyu kaja pru hkra n chye jai lang ai majaw, galu kaba lam nan nga chyana nga ai lam ni byin nga
ai.
Anhte a wuhpung wuhpawng galai shai galu kaba sa wa na matu hpa lam hpe madung ahkyak
(priority) hku nna galaw sa wa ra na kun?

A) Nambat langai ahkyak dik gaw, myu sha ni a ideology galai ra ai. Gyip gyeng ai
tinggyeng myit jasat masa (exclusive ideology) kaw na, yawng a matu ngu ai, hpawm chyawm
myit jasat masa (inclusive ideology) de anhte a myu sha ni, lawan dik ai hku galai shai ra sai.
Tinang a tinggyeng lam ni (private sentiments) hpe sha machyu ai myit jasat ni hpe koi gam let,
wuhpung wuhpawng myit masa (public spirit) rawng ai ni law wa hkra shalat ra ga ai. Gashadawn-
Tinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu sha, marang jahtu ya shangun mayu ai tinggyeng
myit jasat kaw nna, yawng a matu marang jahtu ya shangun mayu ai myit jasat hte Karai kaw hpyi
yang, tinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu mung, lawm sai ngu ai, dam lada ai myit
jasat hte asak hkrung ai myu sha ni law wa jang, lam shagu hta myu sha ni lawan dik ai hku galu
kaba wa na re.
B) Dai ni na prat gaw jak hpaji kunghpan lam (technological development) ntsa mahta nna,
shingyim atsam ningja (human resource) kung hpan wa hkra shalat nga ai prat re. Masha n-gun hpe
mahta ai kaw nna, jak n-gun hta mahta ai de; jak n-gun hta mahta ai kaw nna jak hpaji
(technology) de galai shai wa ai prat re. Yu maya shinggyim masha kaw nna machye machyang
kung ai hpaji nighkrin ni law wa hkra, bawnu atsam hta mahta ai bungli masha ( a society of
knowledge employees) tai wa hkra galu kaba kunghpan ai mungdan ni shakut nga ai ten re. Bawnu
atsam hta mahta ai bungli masha (knowledge employees) law law nga ai wuhpawng she, mung
masa sut masa, shinggyim nga pra masa ni ring chying na re. Dai majaw, Hpaji hpe tsaw ra manu
shadan ai hte hka ja ai ni law wa hkra jawm shakut ra ai sha n ga, hpaji hpe zai ladat jaw jaw jai
 3

lang chye ai ni law wa jang, myu W.P sha ni lawan dik ai hku mungkan lahkam dep galu kaba wa
na re.

* Atsam ningja rawng ai ma ni tai hkra shakut ra ai. Atsam ning ja rawng ai, ngang kang nga pra
masa hte pra ai kun dinghku ni byin tai hkra shakut ra ai. Dai kaw nna hpaji masa, sut masa,
shinggyim nga pra masa ngang kang ai wuhpawng/amyu tai mat wa hkra shakut mat wa ra ga ai.
*Dai ni na ma ni, ramma ni yu kasi la ging ai ningbaw ningla ni W.P sha ni kaw grai taw mat wa
nga ai.Yawng kasi yu la ging ai ni hpe ningbaw ningla lata shatsam mat wa ra ai. Kat hpa yat hpa
ladat hpe hkrang shapraw ai, kaling kachyit hte ahkaw ahkang ahkang lu hkra shakut ai, in-group
hte lachyen ginhka woi ai ningbaw ningla, mungkan lam hte wenyi lam hku woi awn ai ningbaw
ningla atsam ningja ni hpe n chye ginhka ai ni, K.K hte chyum mungga na teng man lam hpe
shingdu dat kau nna masha langai ngai hpe K.K zawn nawku nna dai wa tsun ai hku yawng hkan
galaw chye ai ni hpe, ningbaw ningla n lata hkrup na grai ahkyak ai.
*
C. Hpaji Byeng-Ya Chye Chyang Ai Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai.
Nhpang sut rai ni gaw shadawn shadang nga ai, ma mat htum mat wa ai baw re. Ningnan
ginshalat lu ai lam she ngang grin ai hku galu kaba shangun na re. Ya kaw nna shawng lam
shingran hte lama mi n galaw yang, du na ra ai aten a matu myit mada shara n nga na re. Jaw ai
akyu kaja shabyin lu ai lam ni hpe gin shalat chye ai hpaji gaw ahkyak dik rai nga ai. (where there
is no vision, the people will perish (Proverb 19:18). Mungkan labau hta English ni masha n law ai,
zunlawng kaji sha re. Rai tim masha law dik ai miwa mung hte mungkan shara law law hpe
shaning 100 jan up lai wa sai lam mu lu ai. Hpaji byeng-ya a mahtai re.

D. Sut Masa Lam Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai.

“Karai Kasang gaw sut gan lu su chye ai atsam jaw nga ai, rai tim K.K hpe malap mali kau ai
yubak ndu hkra sadi ra ai (Tara Jahprang 8:18). Galati 3:26-27 hta Hkristan ni Abraham a kashu
kasha ni re majaw Abraham asali wunli dagraw ai ni rai na re. K.K hpe kam hpa manoi manat ai
hte ding ding man man bungli galaw shakut na sha ra ai. K.K gaw sut su chye ai nyan hpaji jaw
nga ai re. Yawhan 10: 10 hta sagu ni asak hkrung lu na hte n hpaw n-ya lu la mug a ngu Yesu du sa
ai lam tsun da ai re. Sutgan sut rai ni gaw K.K jaw ai chyeju kum hpa re. K.K gaw, kunghting kaja
zawn dai hpe grau law htam wa hkra galaw na ap da ai hte (Mat 20:1-16; Lk19:11-17), K.K
sharawng awng ai hku jai lang na matu re. Rai tim, lagu ai hte masu magaw ai hku sut rai lu su
shakut ai hpe Yesu ninghkap ai re (Mk 7:21). Laika ka ai sara ni gaida gaina ni a nta hpe hpya lu
hpya sha galaw ai (Mk 12:40), kashun kasha hte n tara ai hte hpring ai myit masin hpe Yesu daru
kau ai re (Mt 23:25). Amo 5:24 hta mung tara malang ai lam hka zawn, ding hpring ai lam tut lwi
ai hka nu zawn, lwi nga u ga, ngu tara rap ra ai hku asak hkrung na matu tsun sharin da ai re.Sut
gan gaw K.K mungga n tu kaba wa lu hkra mayu ka-up kau chye ai (Mt 13:22), Sut gan hpe prat a
shim lam kam hpa manoi shara shatai mat wa chye ai (Lk 12:16f), Sut gan a n chyang tai mat wa
shangun chye ai (Mt 6:24). Dai majaw Yesu gaw sut su ai ni sumsing lamu a mungdan hta shang
na nachying yak la nga ai ngu tsun sharin ai re (Mt 19:23).
Sut gan ja gumhpraw gaw tinang hte tinang a dinghku a mai kaja lam a matu (Mt 7:11), nawku
hpung hte seng ai lam ni hta (Mt. 17:24;Mk 12:42; Lk 21:1-4); kaji htum ai ni hpe grum shingtau
na matu (Mt. 6:3; 25:40,45; Lk 18:22); mungkan mungdan up hkang ai hta ai hkanse a matu (Mt.
22:17; Mk 12:14; Lk 20:22). Rai tim jai lang ai lam yang gaw Yesu Hkristu hpe tsaw ra ai hte
chyeju dum ai myit hte jai lang ra ai (Mt 26:6-13; Mk 14:3-9; Lk 7:36-50; Jn 12:2-8).
 4

Sh.K 1:2-3 Yehowa a tara hta awng nga nna, shi a tara hpe shani shana myit mang ai wa gaw a nga
ai. Dai wa gaw hka kau e hkai ai, shi a aten hta asi si nna, alap mung n nyip ai hpun hte bung nga
ai: shi galaw ai yawng mayawng mung tai na ra ai. Yehowa a tara hta awng nga nna magam bungli
galaw ra ai. shaloi galaw ai yawng tai na ra ai.Ga shagawp 30:24-28 hta ga ningtsa e kaji ti mung
hpaji grai rawng ai amyu mali a lam tsun da nga ai (1) n-gun n ja ai amyu rai ti mung, nlum ta e
tinang a shahpa mahkawng da ai kagyin (2) N-gun kya ai amyu rai ti mung, lungpu hkan e tinang a
nta galaw lu ai du (3) Hkaw hkam n nga ti mung, mahkra rau pyen kanawng hkawm ai dinggam-
yaw, (4) tinang a lata hte mahkyit noi nna, hkaw hkam htingnu e shanu nga lu ai dingsing ni rai
nga ai. Karai Kasang hpe kam sham ai hte akyu hpyi nna galaw u, galaw ai magam bungli shagu
hta Karai Kasang shaman ya na re (Tara Jahprang 16:15, na a sut mayat wa na lam shagu hte, na
a lata shachyen ai amu magup hta, na a Karai Kasang Yehowa nang hpe shaman ya na rai nna,
nang gaw kabu hkrai kabu nga na rai ndai). ( Hpaji ningli 5:18, Yu u, K.K gaw masha wa hpe jan a
npu e jaw ya ai, amu bungli galaw na, hkrung nga ai nhtoi mahkra hta, lu let sha let, shi a amu
bungli majaw ngamu ngamai nga lu ai gaw, mai kaja ai hte htap htuk ai lam rai nga ai, ngai mu
matsing da nngai: dai gaw shi a kamhtaw rai nga ai). N.N 2:15 Edin sun hpe yu gawn lajang na
matu masha hpe hkang da ai.N.N 1:28 hpan da ai yawng mayawng hpe up nga shangun ai re. Dai
gaw bungli galaw nna asak hkrung na matu re.
Singapore a Prime Minister Go Chok Tong wa a sut masa hte seng ai zai ladat 6.
(1) Du hkra sa u: gat lawk ningnan tam u. Nbung li hte nayi hkum 7 daram sa yang mungdan
kaba law law de du lu nga ai. eg. India, China mungdan ni hta masha 2.9 billion jan nga nga ai.
Shanhte a mungdan hta ram daw jai lang lu ai shang gumhpraw lu ai ni wan kaba hku nga nga ai.
(2) Magam bungli a matu asak dan galaw ai ni law law nga ai: Singapore kaw sum na hpe n
hkrit n tsang ai sha asak dan nna, magam bungli galaw shakut ai ni law law nga ai. Hpaji lam hta
mung mungkan lahkam dep hkra galaw lu ma ai. Shanhte hpe shakawn shagrau ra ai.
(3) Gin shalat ai bungli madu ni law law pru war a ai: Dai ni na prat masa hte n shingrau lu ai
myit masa ni hpe tawn kau da ra ai. Myit shingran nnan hte bungli galaw u. Masha ni galaw ai hpe
copy hkum galaw. Aten ladaw langai ngai hta bungli maden zing hka awng dang wa na ra ai.
(4) Asin pye hkra bawng ban jahkrup u: Sut masa galai shai wa ai hpe n mai ninghkap ai. Hkap
tau la ra ai. Bawng ban jahkrup la ra ai. Sut hpaga ginra ningnan tam u. Idea ningnan ni ginshalat
u. Shi ga htinglet lam lawm ra ai. Mungdan kata/shingan quality shatsaw u.
(5) Hpawm chyawm rawt jat galu kaba wa u ga: Hpaji lam hta arang bang u. Kyang lai len kaja
ai hte ningtawn ai ni hpe tam u. Hpaji hte ningtawn ai ni hpe tsan ai shara kaw na lu hkra tam la u.
(6) Shinggyim masha masa lam ningnan rai nga u nga: Gawng kya nga ai ni hte matsan mayan
ni hpe garum shingtau u. Shanhte hpe garum shingtau ai lam gaw shanhte hpe dung sha nga
shangun ai n re lam chye shangun u. Bungli n galaw ai sha dung sha nga shangun ai lam n re ai hpe
chye shangun u. Shanhte majoi akyu n nga ai hku jai lang kau ai lam ni n byin hkra mung sadi u.
Shaning na na ngang grin ai bawng ring ai lam (sustainable development)
1. Hproi ra ai sut lu nga mai lam (sufficient economy)
2. Htunghking ningli dinghpring myit kang ka myit (culture integrity)
3. Grup yin masa hpe yu lakawn ai lam (environmental care)
4. Kaja ai up hkang masa (good governance)
-Ja gumhpraw hkrung tsap kalu kaba lu ai (financial viability)
-Zai ladat masing yaw shada lam (strategic planning)
-Ten galu hkam jan lu ai lam (sustainability)
-Lit nga ai lam (accountability)
-A san sham u lu ai lam (Transparency)
 5

-Akyu byin ai matut mahkai lam (effective communication)

-Shiga lu la ai lam hte garan jaw ai lam (sharing and receiving information).
UNDP Myanmar ni sawk sagawn tang madun ai kun dinghku ni hpe matsan shangun ai lam
madung ni (1) hkauhting hkauna lamu ga n-nga ai. (2) arang n-nga ai (4) bungli kung kyang lam n
nga ai (4) hpa-ga la ni hte chyau poi (broker) ni a kaboi sha ai hpe hkam sha ra ai (5) kun rai galaw
shapraw na matu, arang n-nga ai. (6) ahkaw ahkang kata ai (7) hpaji n chye ai (8) hkam kaja lam
ningra ai (ill health) (9) shang gumhpraw n law ai (11) gumhpraw mahkawng ai akyang n-nga ai
(habit of saving) (12) lu sha pyaw len ai hte gumhpraw majoi shama ai (13) gat lawk n-nga ai/ gat
lawk hte seng ai shi ga n lu mai ai (marketing) (14) shi ga hte bungli lam ni hta matut mahkai nnga
ai.
E. Myu Sha Lam Yan (Mung masa) Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai.
Mungdan langai (sh) amyu langai gaw chyum mungga hta rawng ai mungga hte maren asak n
hkrung yang hten za ai de du mat wa na re. Kaning re ai ningbaw ningla, ahna, sut masa ring
chying lam mung prat tup n grin lu ai. namak lawhpa ai, teng man ding hpring ai lam n nga ai sha
sake manawn la nna bungli galaw ai, tara rap ra lam nnga ai lam nig aw K.K shi a hkrang bung
sum la hku hpan tawn da ai shinggyim masha langai hpe asak hkrung shangun mayu ai lam hte n
htan shai nga ai. Dai zawn re ai masha law ai mungdan (sh) amyu gaw galu kaba lam chyana mat
ai hte ban lahkawng masum rai jang matsan mat ai. N galu kaba jat mat ai.
Mungdan shagu (sh) amyu shagu hta nammak law hpa ai, teng man ding hpring ai lam nnga ai, n
tara ai hku asak hkrung ai ni woi awn jang htenza mat wa ai re. Nammak law hpa myit hpe
shagyawm lu ai, kaji htum ai ni hpe garum shingtau ai , teng man lam hpe manu shadan nna tara
rap ra ai lam ni hte asak hkrung ai mung masha ni law law nga wa jang lam shagu hta galu kaba
wa ai re. Switzerland, Japan, Singapore ni n hprang sut rai law law nnga ai mungdan ni re. Rai tim
grai galu kaba nga ma ai. Swetzalan mungdan gaw nayi hte chocolate mungkan de dut shabra ai
kaw nna mungdan galu kaba wa ai re. Mungdan masha ni teng man ding man ai hte tara rap ra lam
hte matsan dum lama myit rawng ai ni law ai majaw re. Mare kahtawng shagu kaji htum ai ni hpe
garum shingtau ai wuhpawng ni nga ma ai.
UNDP ni a 2005 report hta amyu langai galu kaba wa mayu jang, shinggyim masha ni a ahkaw
ahkang (opportunity) ni hpe grau kaba wa hkra galaw la ra ai. Npawt madung 3 gaw (1) shang
gumhpraw (income) (2) Hkam kaja lam (health) (3) Machye machyang (Knwledge/education) ni
re. Ahkaw ahkang nga jang masha gaw galu kaba wa na re.
Karai Kasang a amyu rai wa sai( I Pet 2:9-10). Dai re ai majaw, nye a ga madat nna, nye a ga
shaka hkan myit yang gaw, masha amyu nlang hte hta na nanhte nye a Sali wunli tai na marin dai;
kning rain me law lamu ga ting nye a a rai nga li ai. nanhte gaw nye a matu hkinjawng mungdan
hte chyoi pra ai amyu tai na marin dai. Ga ndai hte gaw Israela kashu kasha ni hpe nang tsun nag a
rai nga ai,ngu wu ai (pru 19:5-6).
America hpe galu kaba wa shangun ai masin tara (principles) ni:
1. Mungdan hpe K.K a npu kaw de da ai. K.K hpe hkrit hkungga ai. Chyum laika hte K.K hpan da
ai shingra tara ntsa hta n pawt hkridun tawn nna mungdan hpe gaw gap ai.
2. Shinggyim masha a sari sadang hte ahkaw ahkang ntsa hta mahta ai. Shinggyim masha a sari
sadang hte ahkaw ahkang gaw K.K hpan da ai shani kaw na jaw da ai re. Dai hpe gumsan magam
wa mung, mungdan a tara rung daju mung nmai roi ai, shapri kau ya lu ai, hkungga ra ai.
3.Shanglawt ahkaw ahkang re. K.K hpan da ai shingra tara hte K.K tara n pu hta shinggyim masha
shagu shanglawt ahkaw ahkang hte tara rap ra lam hkam la lu na hpe madung dat ai.
4. Num, la langai sha la ai dinghku htung lai masa (traditional monogamous family).
5. Sari sadang rawng ai hku bu hpun sumli asak hkrung ai (common decency).
 6

6. Bungli galaw shakut ai. K.K ap da ai mungkan hpe up hkang , yu lahku, shatsawm jahtap na
matu bungli galaw shkut ai.
7. K.K a ga shaka n ntsa mahta nna mungdan hpe gaw gap ai. “Ngai nanhte a K.K, nanhte nye a
amyu rai na” ngu ai ga shaka mahta nna K.K a lit la chyeju jaw na hpe kam hpa ai.
8. K.K hta ka-ang tawng ai hpaji masa jai lang ai. Laban shani nawku jawng lung ra ai, chyum
laika hti ai hte akyu hpyi ra ai, chyum laika hta matsun da ai arawn alai shingni masa hpe hkan ra
ai.
9. K.K nam man chya ya ai dinghku. N ta dinghu nig aw wuhpawng an pawt hkridun ni re.
Dinghku hta kanu hte kawa shada tsaw ra ai, kashu kasha ni hpe tsaw ra ai, kashu kasha ni mung
kanu/wa ni hpe tsaw ra ai hkungga ai madat mara ai. Dai zawn re ai nta dinghku ni hte mungdan
hpe gaw gap ai re.
10. K.K nam man chya ya ai mungdan. Dinghpring ai dingman ai ni hpe lata san nna mungdan hpe
woi awn shangun ai re. G.Sh 29:2 ding hpring ai ni up yang, mung masha ni kabu nga ma ai; tara n
lang ai wa ahkang aya lu yang, mung masha ni madai nga ma ai. Dai majaw K.K hpe tsaw ra hkrit
hkungga ai ni hpe ningbaw ningla shatai lu hkra shakut ai re. Dai nr ai jang ja gum hpraw marin ai,
tinggyeng akyu marin ai, K.K sharawng awng ai lam hte nhtan shai ai lam nib yin wa nna,
mungdan hten run na re.
11. Nawku hpung ni hpe hkungga ai. Chyum laika gaw mungdan up hkang ai ni a matu madung
matsun laika buk hku shatai ai.
12.Nawku htung a shanglawt ahkaw ahkang hpe madung dat ai. Mung masha shagu shanhte a kam
sham ai lam hpe wang lu wang lang shaleng dan lu ai.
Ga Hpumdim
Amyu langai (sh) mungdan langai rawt jat galu kaba wa na lam hte hkrat sum na lam gaw lawu de
na lam ni hta mahta nga ai
1. Shang lawt ahkaw ahkang (Liberty) 2. Ningbaw/la ni a woi awn ai lam (leadership) 3. Hpaji
machye machyang (education & knowledge) 4. Myit hkrum ai lam (Unity) 5. Sut su nga mai ai
lam (economy).
K.K gaw Abraham hpe shaga ai shaloi “ nang hpe shaman ai wa hpe ngai shaman ya na we ai,
nang hpe dagam ai wa hpe ngai dagam kau na we ai (N.N 12:3) ngu tsun ai re. BC 722 hta
dingdung Israela mung hpe Assyria ni sa gasat la kau ma ai. BC 586 daram hta Assyria ni hpe
Babylon ni (dai ni Iraq) bai gasat dang la ma ai. BC 444 daram hta Babylon hpe Persia (dai ni a
Iran) ni bai gast dang la ma ai. Persia hpe Greek ni, Greek ni hpe Roma ni bai gasat dang la ma ai.
Greco-Roman empire hpe British ni up jahtum lai wa sai. K.K a amyu hpe mayu kau ai Assyria
mungdan dai ni n nga mat sai. Labau hta masha n law ai mungdan kaji England mung gaw Miwa
mung(masha wan 1000 jan) hte India mung (masha wan 1200 jan) hpe shaning 200 up sha lai wa
sai. American mungdan gaw asak 225 ning sha naw rai tim, moi BC 3500-4000 kaw na
htunghking ningli galu kaba gang a nna, ring chying sai Miwa mung, India mung Iraw, Egypt,
Greece, Italy ni hta sut masa, hpaji masa, mung masa lam amyu my hta grau madang tsaw nga ai.
Britisha hkaw hkam ni hkaw hkam aya dang ai ga shaka (coronation) la yang Chyoi pra ai chyum
laika hta dagam ma ai. American gumsan magam nig a shaka (presidential oath) la yang K.K a
chyum mungga htahpung up sara ga shaka woi la ma ai. American dollar hta cent kaw na $100 du
hkra In God We Trust (K.K hpe anhte kamhpa ga ai) nga nna ka da ma ai. K.K hpe shagrau ai
amyu hpe K.K shagrau nna, K.K hpe n-gawn n-sawn di ai amyu hpe K.K shingdu dat nga ai.
7