Professional Documents
Culture Documents
03 Hafta Ötektik Bileşim
03 Hafta Ötektik Bileşim
DERS NOTLARI
İçerik
Ötektik bileşim
Ötektik
bileşimin
sol tarafı
Ötektik Ötektik
Altı Üstü
Ötektik
bileşimin
sağ tarafı
Aşağıda verilen faz diyagramında; sıvı halde bir biri içerisinde tamamen
çözünebilen ve şekilden de görülebileceği üzere solidüs sıcaklığının altında bir biri
içinde hiç çözünmeyen (A+ötektik ve B+Ötektik) A ve B metaline ait faz diyagramı
görülmektedir.
Sıvı haldeki metalin sıcaklığının ötektik sıcaklığa kadar düşmesi sonucu aşağıda
verilen ötektik reaksiyon sonucu ötektik yapı oluşur.
Aşağıda verilen iki ayrı ötektik faz diyagramı üzerinde T1 ve T2 sıcaklıkları için
tammann diyagramları oluşturulmuştur. İki şekil ayrı ayrı kıyaslandığında sıcaklığın
azalması ile birlikte oluşan katı fazın miktarı artmış ve sıvı fazın miktarı azalmıştır.
Bu diyagrama göre;
1. A ve B metallerinden sistem sıvı fazda her oranda çözünürken katı oranda bir
biri içerisinde hiçbir oranda çözünmemektedir. Aşağıda verilenlere göre faz
diyagramlarını çiziniz.
• A metalinin ergime sıcaklığı 560 derece
• B metalinin ergime sıcaklığı 880 derece
• Ötektik sıcaklığı 300 derece
• Ötektik yaptıkları bileşim %60 A ‐ %40 B
Alaşımların bir çoğunda alaşımı oluşturan bileşenler katı fazda kısmen çözünebilme
özelliği göstermektedir. Bu tür alaşımlara ait diyagramlarda;
A atomlarından kristallenen A taneleri belirli oranlara kadar içerisinde B
atomlarını çözebilir.
B atomlarından kristallenen B taneleri belirli oranlara kadar içerisinde A
atomlarını çözebilir.
A ve B kristallerin çözme oranı da sıcaklığın artması ile birlikte artmaktadır.
Soğuma sırasında da tam tersi bir durum söz konusu olup;
A atomlarından kristallenen A taneleri belirli oranlara kadar içerisinde B
atomları ayrışabilir.
B atomlarından kristallenen B taneleri belirli oranlara kadar içerisinde A
atomları ayrışabilir.
A ve B kristallerin çözme oranı da sıcaklığın azalması ile birlikte azalmaktadır.
A ve B atomlarının ayrışması genellikle
Yüksek enerjiye ve yüzey gerilimine sahip tane sınırlarından
İkiz sınırlarından
Dislokasyonlardan
İnklüzyonlardan
Kristal hatalarının bulunduğu bölgelerden
Çözüm:
a)
Ötektik bileşimi oluşturan alaşım %61,9 oranında kalay ve %38,1 oranında Kurşun
içerdiğinden;
200 ∗ 0,619 123.8
ş 200 ∗ 0,381 76,2
22 Prof. Dr. Sultan ÖZTÜRK
Örnek Problem 3
ç ğ ğ
ü ∗ ç ğ ç ü
, ∗ , ,
ç ğ ğ
ü ∗ ç ğ ç ü
, ∗ , , ,
ç ğ ğ
ü ∗ ç ğ ç ü
, ∗ , ,
ç ğ ğ
ü ∗ ç ğ ç ü
, ∗ , ,
200 g %61,9 Sn içeren ötektik alaşım
123,8 gram Sn (toplam)
76,2 gram Pb (toplam)
Ötektik altı alaşıma ait soğuma grafiğine göre sıvı faz içerisinden α kristallerinin
oluşması sırasında sıcaklık sürekli olarak azalırken ötektik dönüşüm saf metallerde
olduğu gibi sabit bir sıcaklıkta gerçekleşmektedir.
29 Prof. Dr. Sultan ÖZTÜRK
Ötektik Sistemde Dengesiz Katılaşma
Ötektik alaşımlarda, her faz belirli bir katı eriyik mukavemetlenmesi söz
konusudur. Kurşun‐Kalay sisteminde kurşun içindeki kalayın katı eriyiği olan α
saf kurşundan daha mukavemetlidir. Bazı ötektik alaşımlar soğuk şekillendirme
ile mukavemetlendirilebilmektedirler. Aynı zamanda bu alaşımları dökümü
sırasında kullanılacak olan aşılayıcılar veya tane inceltici master alaşımlar
kullanılarak tane boyutları kontrol edilebilir. Ötektik dönüşümün gerçekleştiği
alaşımlarda, alaşımının mukavemeti birkaç faktöre bağlı olarak değişmektedir.
• Ötektik Koloni Boyutları: Ötektik dönüşüm sonucu oluşan ötektik tanelerinin
her biri ayrı ayrı çekirdeklenerek büyür. Oluşan bu tanelerin boyutları farklı
yöntemler kullanılarak (hızlı katılaştırma) boyutları azaltılarak alaşımın
dayanımı artırılabilir.
Denklemde yer alana R büyüme hızını (cm/s) ifade etmektedir. Kurşun kalay için
büyüme hızı ile lameller arası mesafe arasındaki ilişki grafikte gösterilmiştir.
Soğuma hızını artırılarak (katılaşma süresi azaltılarak) lameller arası mesafe
azaltılabilir.