4

Ocena kliniczna i di ag no za

Cele edukacyjne
we elementy oceny klinicznej?
4.1 . Jakie są podstawo
?
4.2. Jak wygląda ocena stanu zdrowia fizycznego
4.3. Na czym polega ocena psychospołeczna?
odzące z oceny klinicznej?
4.4. wjaki sposób praktycy integrują dane poch
ch zachowań?
4.5. Jak wygląda formalna klasyfikacja zaburzony

stawie
ludzie interesowali się badaniem i procesie stawiania diagnozy klinicznej na pod
Już w starożytności trakcie
źródła pisane DSM-5. Ocena kliniczna to procedura, w której
osobo wości i motywacji innych. Wczesne obse rwa-
ugiwano się me- klinicysta, wykorzystując testy psychologiczne,
wskazują, że już w tamtych czasach posł pacjen-
pro- cje i wywiady, podsumowuje objawy i problemy
todami oceny w celu diagnozowania potencjalnych do ogól-
ła ta. Diagnoza kliniczna to proces dochodzenia
blemów z osobowością lub zachowaniem . Źród
do-
według
nych prób y nej, sumarycznej klasyfikacji objawów klienta
kume ntują podejmowane prze z starożyt yfika-
Ha- wytycznych jasno zdefiniowanych w takich klas
zrozumienia cech osobowości człowieka. Starke R. ifica-
najw cześ niej ­ cjach jak DSM-5 czy ICD-10 (International class
thaway (1965 ) zwraca uwagę, że jeden z
klasy-
alnej tion of diseases - Międzynarodowa statystyczna
szych opisów zastosowania obserwacji behawior cowana
fikacja chorób i problemów zdrowotnych, opra
do oceny osob owo ści można znaleźć w Starym Test
a-
drżą­ przez Światową Organizację Zdrowia).
mencie. Gedeon na podstawie obserwacji swoich
Ocena to proces ciągły - można jej dokonywać
na
się do
cych ze strac hu żołnierzy wybrał tych nadających początku . Na
różnych etapach leczenia, nie tylko na jego
służby, a potem obserwując, jak piją wodę z rzek i, wy-
w- przykład można ją wykorzystać w celu prze
analizowania
selekcjonował spoś ród nich tych, którzy mieli spra tejże. W stęp­
postępów terapii lub oszacowania wyników
dzić się w boj u. Tacyt podaje przykłady sytuacji w sta- głów­
rozytnym Rz)1mie, gdy przy formułowaniu przez lider
ów na ocena kliniczna to na ogół próba rozpoznania
praw-
sądo\\' o da 11) m człowieku brano pod uwagę ocenę jego
1 nych elementów problemu klienta i przewidzenia
zeń. To
osobo1"'1~ci. Pisze on (Tacyt, 2004), że cesarz Tybe
riusz dopodobnego rozwoju różnych wariantów zdar
na tym początkowym etapie należy podjąć kluc
. l . k . ch , zowe de-
o -
, . Lt n1a swoich podwładnych na spot
cze~to ama
. I<I.chś sprawach się waha, i w ten sposo,b trzeba
udaJąc. ' z.ew Ja cyzje co do tego, jakie (jeśli w ogóle) leczenie
5Pra1,d - i •
wdrożyć, czy problem wymaga hospitalizacji
pacjenta,
7
-<l,, co mys 1ą oni na dany temat. nków
le ()Lli:~ P\)'c hologiczn a to jedna z najstarsz ych i naj- w jakim stopniu opieką należy także otoczyć czło
nale ży
p1eJ ro,1-'·i 1i.1~ t ych dzie zin wspołczesneJ psycho ogn,
d , . l .. jego ~odzin~, i tak dalej . Czasami takie decyzje
nagłych
Ga1to- podeJmowac szybko, na przykład w sytuacjach
SiP . ·
1 ga)ąca d· ; · ·
na( .., i,ew iętn astow1ecznych prac Francisa
i zagrażających życiu, i bez dostępu do ważnych
18 2 OI O; Weiner i Greene, 2008 ) . W tym
infor-
rold· ., 9·' Jl--[clier, alizacji
macji. Jak się dalej przekonasz, w celu maksym
LJ
z1ale \~ .
,u pimy si ę na wstępnej ocenie klinicznej
14 4 PSYCHOLOG IA ZAB URZEŃ

Relacja między oceną a diagno

skuteczności oceny przed _P0 d'Ję ciem leczenia stosuje się zą
różnego rodzaju narzędzia pomiaru . s
chologicznego
py Odpowiednie zaklasyfikowanie pod
(Harnrood i Beutler, 2009). . stawow
mu jest ważne z kilk d, . ego p
. . ·stotnyn1 choć może nieco . . . tym u powo ow. Z klin iczne r1,b1~.
Rown ie 1 mnieJ oczywis . widzenia wiedza na temat rodzaj
zadaniem wstępnej oce , u zaburze g~ Punk\u
ny Jest ustalenie punktów odnie-
. .
. może pomóc nam zaplanowac, . n,a kJ·
sienia dla różnych funkcji psychologiczn i przeprowad . . 1en1a
y~h, tak b~ ~z~ wiednie leczeni.e. Z perspektyw y ad . .
na było potem dokonywać pomiaru efek mmistracYJZie Od
· . Po.
tow t~r~p11. , ~ ne jest poznanie za esu probłem ' d'
· kr
teria oparte na tego typu pomiarach mo
g~ st~c się częscią ow iagnostne)\vai.·
planu leczenia - dzięki temu terapię uzn prezentowanych przez pop ulaqę .
paq.entów i naYczn yh
~Je się ~a skutecz- stawie zaplanowanie niezbędnych
t. c
na i kończy tylko wtedy, gdy zachow działań tera ei Pod.
anie paqenta speł­ nych, które powinny być dla tych
ni~ owe ustalone z góry kryteria. Jak zob
aczysz w kol~jnych osób dostęp~:~ltycz._
rozdziałach, porównanie wyników oceny dok na przykład w daneJ. ms . tyt ..
ucJi u wię . ks ez.eh
onane) prz~d . . b zości pac'e .
rozpoczęciem leczenia i po jego zakońc .
diagnozuJe się za urzenia oso bow , . l nto,v
zeniu jest_także osci, to odpoWied .
ważnym elementem wielu projektów badawc do tego powmn · y byc' zap1
anowane obd
zyc~ maJą~~h sa a stanow·nio
na celu ewaluację skuteczności różneg środowisko fizyczne i. dost ępn , dki tsk
o rodzaJU terapn. e sro terapeu
W tym rozdziale przeanalizujemy kilk P rzykład właściwe środki bezpieczeństwa tyczne '
a najczęściej i jasno okr '. na
stosowanych procedur oceny i pok ne reguły postępowania. W wie1u es10.
ażemy, w jaki spo- przypadkach forma\.
sób można połączyć zebrane dane w na diagnoza jest potrzebna do złożen
spójny obraz kli- ia wniosku do ubez.
niczny, będący podstawą decyzji o pieczyciela o P?~ yci e ko~z~ów lecz
wdrożeniu leczenia enia. Zatem należy
i kierowaniu pacjenta na kolejne kon jak najdokładnieJ zrozum1ec charak
sultacje lub bada- ter problemuklien.
nia. Omówimy ocenę stanu fizycznego ta, a tam, gdzie to konieczne, dokona
, neurologiczne - ć klasyfikacji dia-
go i neuropsychologicznego pacjen gnostycznej (zob. dalej podrozdzi
ta, wywiad klinicz- ał Klasyfikacja zabu.
ny, obserwacje behawioralne oraz oce rzonych zachowań) .
nę osobowości za
pomocą technik projekcyjnyc
h i obiektywnych testów
psychologicznych. Opiszemy też pro
ces dochodzenia Zbieranie informacji na temat
do diagnozy klinicznej na podstawie kontekstu
DSM-5. społecznego i zachowania
Na początek zobaczmy, czego dokład klienta
nie usiłuje się
dowiedzieć klinicysta, dokonu
jąc oceny psychologicz- W większości przypadków postaw
nej klienta. ienie formalnej dia-
gnozy jest o wiele mniej istotne niż
poznanie historii
zachowań klienta, poziom
u jego funkcjonowania inte-
lektualnego, jego cech charakteru ora
Podstawowe elementy oceny z trudności i zaso-
bów środowiskowych. Oznacza to,
że właściwa ocena
obejmuje o wiele więcej niż etykieta
Czego musi się dowiedzieć klinicysta? diagnostyczna. Po·
Po pierwsze, mu- winna na przykład zawierać obiekt
si rozpoznać podstawowy problem, czy ywny opis zachowa·
li główne objawy nia danej osoby. Jak zazwyczaj rea
występujące u pacjenta i guje ona na innych
prezentowane przez tegoż za- ludzi? Czy w jej zachowaniu występ
chowania. Czy jest to problem sytuacy
jny, wywołany stre- uje jakaś przesada,
sorem środowiskowyn1, takim jak roz na przykład nadmierne objadanie się
wód lub utrata pra- lub picie? Czy pre·
zentuje ona jakieś zauważalne def
cy, czy może jest to manifestacja jakiegoś
poważniejszego
icyty, na przykład
i długotrwałego zaburzenia albo kom umiejętności społecznych? Do
binacj a obu rodza- jakiego stopnia jej za·
jów problemów? Czy jakieś dowody świ chowanie jest dostosowane do sytu
adczą o pogorsze- acji? Czy .przeja~i_a
ona zachowania wyraźnie świadcząc
niu się w ostatnim czasie funkcji poznaw
czych klienta? Od e o braku wra~h-
jak dawna dany stan trwa i jak klient wos,c1· lub nie
· chę , rac
ci do wspołp y? Wsze lki nadrniar,
radzi sobie z tym deficyty i adekwatność funkcjonowa le·
problemem? Z jakiej (jeśli w ogóle) pom nia to główne e_ ,
ocy korzystał do
menty, na które należy zwrócić uwa
tej pory? Czy występują oznaki zachow
ań autodestruk- gę, aby zrozurru::
cyjnych i degradacji osobowości, czy konkretne zaburzenie, z którego
też klient radzi so- powodu dan a 050
~i_e, korz!,stając z dostępnych mu zas stawiła się w gabinecie specjal
obów osobistych isty.
1 srodow1skowych? Do
jakiego stopnia problem wpływa
na jakość ~ełni~nia przez niego jego ról Czynniki osobowościowe
społecznych? Czy .
~chowania klienta spełniają kryteri Oce na powmna zaw ierać opis wszelki. . c ehzna·
a któregoś z wzor- ch maJą Y ogól
cow opisanych w podręczniku diagnos czenie trwałych cech osobowości klie
tycznym DSM-5? nta. c zy n~ cv,h
w konkretnych sytuacj ach, na przykł d rnaga1;J •
a wy ' ·
 odporządkowania się lega lnej władzy kl· OCEN A KLIN ICZNA I D IAGNO LP
145
p db" .
.., sposób o 1egaJący
" , .
d , ient reaguJ·e
o norm y? Czy J. aki ,
bowosc1 lub wzo rce zach owa nia pred y es cech y oso-
. . . .
t~ być w stanie wyjaśnić, dlaczego zwykle pasywna i po-
OJowo nasta wion a osob a nagle wpadła w szał i
rzejawiania mep rzys toso wan ych zach owspon uJą go do
rozb 1.. ' zaczęła
P , <C . Jac me błe. Oce na pow inna także umożliwić
ma skłonnos''c d o t ak s ilnego wiąz .
ania
an. zykh ent
się . . .
mu
·, ł . z inny mi, ze opra cow ywa nie hipo tez na tema t zachowań
Zaczyna traci e w asną tozsamość czy tez·
klien ta
. . .. w przyszłości. Jakie jest prawdopodobieństwo
skon cent rowa ny na sobi e, ze nie' może naw raczeJ Jest tak popr awy
. . ki k . k · , bł· lub pogo rszen ia stan u klien ta, jeśli nie będzie
on leczo-
kich relaCJl z m o 1wie ? Czy potr afi przYJ· 1ązac is- n~? Które zach owan ia należy zmienić w pierw
. , c
ąc 01er owa- szej ko-
ną mu prze z mny ch pom oc? Czy J. est zdol ny leJności i jakie meto dy terap ii mogą być w tym najsk
. . d u-
tycznego zaan gazo wam a uczu ciow ego i czy J. est o aute n- teczniejsze? Jak dużych zmia n można się spodziew
. , . b" d . . . ać po
P rzYJą.c na<s1e 1e o powiedz1. alność za dobr dw stani .
e zasto sowa niu konk retnej terapii?
czlO\Vleka. Tego typu pyta ma stanowią pods o rug1 ego Jeśli jest to możliwe i wyk onal ne, decy zje o
, d" taw • _ lecze niu
lu proc esow 1agn osty czny ch. ę wie pode jmuj e się wspó lnie z klien tem - za jego
wiedzą
i zgodą. Czas ami jedn ak, w przy padk u głębokic
h zabu-
rzeń, decy zje takie trzeb a podjąć bez
udziału klien ta,
a nawe t - choć rzad ko - bez kons ultac ji z odpo
wiedzial-
nym i zań członkami rodz iny. Jak już wspomnie
liśmy,
bard zo ważna jest wiedza na tema t moc nych stron
klien-
ta i dostępnych mu zasobów, czyli tego, co wno
si on do
proc esu lecze nia i jak to może zwiększyć szan
se popr a-
wy jego stanu . Jako że wiele różnych czyn nikó
w może
odgrywać ważną rolę w gene rowa niu
i utrzy myw aniu
się zachowań niep rzys toso wany ch,
proc es ocen y może
obejmować wyko rzyst anie proc edur
ocen y stan u fizycz-
nego , psyc holo gicz nego i kont ekst u społeczn
ego. Jak
jedn ak wspominaliśmy, char akte r i złożoność ocen
y kli-
nicznej różnią się w zależności od diag nozo wane
go pro-
blem u i środków dostępnych w danej placó wce
W niektórych przyp adka ch niełatwo jest posta leczni-
wić diagnozę i za- czej. Na przykład zupełnie inac zej wygląda
proponować odpo wied nie lecze nie osob ocen a
om z zaburzeniami po- doko nyw ana prze z telef on w cent rum zapo bieg
znawczymi. Do ocen y może być potrz ebny ania sa-
specjalny sprzęt.
mob ójstw om (Stro lberg i Bongar, 2009), a inacz
ej oce-
na mająca na celu opra cow anie plan u lecze nia
Kontekst społeczny osoby,
która zgłosiła się po pom oc do przy chod ni (Perr
y, 2009).
Ważna jest także ocen a kont ekst u społecznego,
w jakim
klient funk cjon uje. Jakie wym ogi zazw ycza j
nakłada n_a Ocena wrażliwa na kon teks t kulturowy
niego środowisko zewnętrzne? Jakie spec jalne
czyn ni-
ki stres ogen ne występują w jego życiu i na jakie Cora z częściej specjaliści mają do czynienia z klien
tami po-
';spa r-
cie może on liczyć? Na przykład opie ka nad chodzącymi z różnych grup etnicznych i
wspołmał­ posługującymi się
żonkiem chor ym na Alzh eim era jest zada niem, tak różnymi językami. W Stan ach Zjed nocz onyc
h na konsul-
obciążającym, że niew ielu osob om udaj e się upor tacje do psychologów trafiają na przykład skierowan
ac z tą i przez
.
sytuaCJą bez pow azny . , hicz zwła sz-
lekarzy lub sąd klienci, którzy nie władają zbyt dobrz
ch kosz tow psyc nych
' eję­
cza gdy nie można liczyć na wsp arcie z zewn zykiem angielskim i są słabo obez nani z amerykań
ątrz .. skimi
,. obyczajami, wartościami i regułami prawa. Bard
Rozn orod ne 1. często sprz eczn e ze s obą informaCJe do- zo waż­
ne zatem jest, aby psycholog zdawał sobie spra
tyczące cech osob owo,so. dane go kl"1en ta właściwych mu wę z kwe-
, , . stii, które mogą mieć znac zenie podc zas doko
wzorcow zach owa nia, wym ogow , kładanych na meg o nyw ania
na . oceny osób pochodzących z różnych kultur (są to
przez środowisko zewnętrzne 1. tym Podob nych czyn m- tak zwa-
ne kompetencje kulturowe), i aby stosował proc
1. •
"-OW należy następnie połączyc, w ' ·ny i sens own y O b - edury
spoJ . . testowe dostosowane do potrzeb takich klientów
. ,
raz. N1ektorzy klinicysc. 1. nazy waJą . , obra z uJęc1em d y- oraz ma-
. ow . jące potwierdzoną trafność psychometryczną (Hay
narn1cznym gdyż nie tylko op1s . . ktualną sytuacJę s, 2008;
. ' uJe on a Hun ter, Good ie, Oord t i Dobmeyer, 2009).
khen ta, ale zawi era także hipo tezy co do moz-r1~ eh moty - w ostat nich latac h wykonuje się cora z więcej pst
.. . . . zacho wan mep . zy-
waCJ1 sk.łaniaJ· ących go do prze Jawi ama r chol ogic znych ocen klien tów o różnym poch
stosowanych. Na tym . •cysta pow . . odze nm
etap ie ocen y kl 101 inien
146 PSYC HOL OG IA ZABU RZ EŃ

etnicznym. Rosnąca liczba przedstawicieli nywania klientów - właściwe. Stosując

mniejszości testy pow
etnicznych, którzy wymagają takiej ocen
leczenia lub postępowania sądowego, wyn
y na potrzeby
ika między in-
w kulturze zachodniej, trzeba brać pod
czynniki jak język klienta, jego status społ
uwagę t~~e
eczno-e: ie
nymi z nap~rwu imigrantów i uchodźców
. Wielu z nich omiczny, pochodzenie etniczne i płeć. Na
przykład klion.
ma trudności z adaptacją do nowych war .
unków życia. pochodzący z mne go kraJU
.
moz.e me . ł d
w a ać język.ieent
W raporcie z 2011 roku amerykańs
ka agencja rządowa w którym opracowano test, w wystarczając
zajmująca się spisem ludności poda ym stop ~'
ła, że osoby hiszpań­ co może wpływac, na osią . .
gane przez mego W)'niki. K
n1u,
skojęzyczne stanowią obecnie praw
ie 16% populacji Sta- rzystając z testów przełożonych z innego języ
nów Zjednoczonych i jest to największa mnie ka, psy.
o-
jszościowa cholog musi b!ć świadomy, ewentualn'.c
grupa etniczna w tym kraju (US. Census h różnic, jakie
Bureau, 2001 ). mogą wystąpic w poszczegolnych wer
Afroamerykanie stanowią 12,9% populac sJach językowych
ji amerykań­ narzędzia. Dlatego aby ocenić, czy
skiej, osoby o korzeniach azjatyckich - wersja zaadaptowa.
4,5%, rdzenni na do warunków innej kultury mierzy te
Amerykanie (Indianie) - 1%, a rdzenni same zmien-
Hawajczycy - ne, powinien znać dostępne wyniki bad
niespełna 0,1 %. Po przeprowadz ań na temat za-
ce do Stanów Zjedno- stosowania danego narzędzia w docelow
czonych wielu imigrantów, zwłaszcza prze ej populacji.
dstawicieli in- Użytkownicy testów powinni takż
nych ras, dołącza do już tam mieszkającyc e zwracać uwagę na
h swoich grup rzetelność stosowanych narzędzi
etnicznych. Z powodu braku reprezentacj i ich wpływ na klien-
i politycznej tów z różnych grup etnicznych i kulturow
bądź niedostatecznych umiejętn
ości przystosowawczych,
ych - na przy-
kład na to, czy przedstawiciele posz
będących konsekwencją trudnośc czególnych grup mo-
i z adaptacją kultural- gą osiągać inne wyniki na różnyc
ną, mogą oni doświadczać dysk h skalach testu .
ryminacji na tle rasowym Najczęściej stosowany test osob
lub być postrzegani jako gorsi przez przedsta owości, czyli Min-
wicieli więk­ nesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osob
szości społecznej (Green, 2009;
Hays, 2008). owości-2,
omówiony dalej w rozdziale, został dogł
Kodeks etyczny Amerykańskiego Towarzy ębnie oceniony
stwa Psy- zarówno w innych krajach, gdzie stosowa
chologicznego (American Psychological no jego wer-
Association, sje tłumaczone na obce języki (Butcher i Will
2002) zaleca, aby w celu uczciwego i skuteczn iams, 2009),
ego lecze- jak i w różnych subkulturach w Stanach
nia takich osób psycholodzy brali pod uwa Zjednoczonych
gę różne czyn - (Butcher, Cabiya, Lucio i Garrido, 2007).
niki testowe, zdolność rozwiązania testu W Stanach po-
i inne cechy wstały hiszpańskojęzyczne wer
ocenianej osoby, takie jak odmienności sje tego testu. Badania
sytuacyjne, ję­ potwie rdzaj ą skuteczność stosowa
zykowe i kulturowe, które mogą wpływa nia MMPI-2 w przy-
ć na jej sądy padku prze dstawicieli mniejszości (Robin,
lub ograniczać dokładność jej interpretacj Greene, Al-
i. Zatem psy- baugh, Caldwell i Goldman, 2003) oraz
cholodzy wykazujący się kompetencją kult osób hiszpań­
urową muszą skojęzy cznych (Hall, Bansal i Lop
mieć na uwadze wiele kwestii ez, 1999).
i czynników, które odgry-
wają istotną rolę w badaniu klie
ntów zróżnicowanych
kulturowo i językowo. Jedną z takich kwe Wpływ teoretycznej orientacji klinicysty
stii jest na
przykład konieczność zadbania
o to, aby stosowane te-
sty były adekwatne kulturowo, a ewentua Przebieg procesu oceny często zależy od
lne czynniki teoretycznej
obciążające nie rzutowały na rozu orientacji przeprowadzającego ocenę klini
mowanie w ogólnym cysty. Na przy-
procesie oceny. kład klinicysta o orientacji biologic
znej - zwykle psy-
Vlyzwania związane z oceną klientów poc chiatra lub lekarz innej specjalności - praw
hodzących dopodobnie
z innych kultur zostały już przez badaczy skupi się na metodach oceny biologicznej
opisane (Bu- , nastawionych
tcher, Tsai, Coelho i Nezami, 2006; Hays, 200 na zidentyfikowanie wszelkich dysfunkcji
8). Dotyczą organiczny~h,
one zarówno cech samych narzędzi testowyc które mogły spowodować nieadaptacyjne
h, jak i czyn- zachowania.
ników społeczno-kulturowych, takich jak Klinicysta o orientacji psychodynamiczn
relacje, za- ej lub psycho-
chowania i psychopatologie występujące analitycznej może zdecydować się na rozp
w danej kultu- oznanie ko_n-
fliktów wewnątrzpsychicznych klienta za
rze. Psycholodzy powinni dbać o to, aby stos
owane przez pomocą n_ie~
ustrukturalizowanych technik oceny osob
nich narzędzia testowe były dostosowan
e do potrzeb owości, takie
ba~anego klienta. Należy na przykład okre jak test plam atramentowych Rorschacha Aper-
ślić psycho- .. .,... . k , lub TeSt .
logiczną odpowiednioś ć testu dla danej cepc)l 1ematyczneJ, tore zostaną omo,w1o . e w dalsze)
n
populacji. Sens , . d . ł b d, . .
lub kulturowe znaczenie poszczególnych
elementów te-
częsc1 roz z1a u, ą z tez po prostu rozp ocząć terapię,_
.
11czą . . . . . amoczyn
stu powinny być podobne dla różnych c na to, ze owe konflik ty uJawmą
grup kulturo- . się s ' !ić,
wych (Butcher i Han , 1996), a normy przyjęte me w trakcie leczenia. Behawiorysta, pro, 6 • c okres
do porów- uJą i
jak zaburzone zachowanie jest powiązane wp ływa 111
z
 OC ENA KLI NIC ZNA I DIA
G N OZ.A. 14 7

i płynącymi ze śro- zostało stworzone. W prz

ypadku testów i klasyfikacji
. ko\'\,ymi lub wzmocnieniam h am.a), odwoła się dana miara dokładnie prz
e-
al' trafność to stopień, w jakim
. ,1s(behawioralnaban 1za .zac ow
srodow h ?warn.a I. samoob- nicznego punktu widze-
ka ak kazuje nam coś istotnego z kli
do,,rJs
aJJch technik j o serwacJa zac pasuje do danej katego-
cą rozpoznac wyuczone wzor- nia o osobie, której zachowanie
do 1 . b)' za ich pomo eć przebieg zaburzenia
fl''aCJa, N . kii mc . a o orientacji
y~t rii, na przykład pomaga przewidzi
~e achowania klie~ta. at_omiast w przyszłości. Jeżeli u danej oso
by została zdiagnozowa-
dz vczej skupi się raczeJd
na dysfunkcYJnyhch myślach, jemy, że ta choroba się
ozn a, ogły doprowadzie . , o powstam.a tyc wzorców. na schizofrenia bądź przewidu
P, , ie danego narzędzia po -
. .d .
~1ore m,toczone przykład y pok azuJą Je yme ogolne ten - u niej rozwinie, to na podstaw
· ' nie stwierdzić obecność
) w żaden sposo'b me
Prz·ei
. .
. sugerują, ze m1cyscikl. miaru powinniśmy być w sta
. . h, które odróżniają tę
dencJ nej one . .. t ty .
ogr amczaJą się do pewnych jasno określonych cec
za zdrowych lub cierpiących
kreślo ntacJI eor e czn eJ
osobę od ludzi uważanych
~ ~e tne j metod y oceny ani że jakako lwiek technika
Na przykład diagnoza
ko , ł .
n~e przez ~rzedsta- na inne zaburzenia psychiczne.
oceny 1110że byc_stoso::ana wy ącz schizofrenii zakłada obecność
zaburzenia niezwykle
ne]- Chodzi jedynie
'"icieli danej onentaCJI teoretycz trwałego, z często nawrac
ającymi epizodami.
odkreślenie faktu, że pewne
rodzaje ocen lepiej niż ikacji zdrowia psy-
retnych czynników Zwykle trafność testu lub klasyf
~n~e sprzyjają odkrywaniu konk chicznego z góry zakłada ich rze
telność. Jeżeli klinicy-
ormacji o symptoma- jakiej kategorii należy osoba
sprawczych czywyd?bywaniu inf ści nie potrafią ustalić, do
ch dla zrozumienia zaburzone zachowanie, top y-
~1cznych zachowamach kluczowy przejawiająca konkretne
ach określonej kon- cji diagnostycznej staje
ileczenia danego zaburzenia w ram tanie o trafność danej klasyfika
wy, jeżeli nie potrafimy
prze-
cepcji teoretycznej.
działu, zarów- się nieistotne. Innymi sło
Jak się przekonasz w dalszej części roz konująco określić konkret
nej diagnozy, to tracimy do-
jak i psychospołeczne znych informacji, któryc
h o da-
no dane z badania fizykalnego, stęp do wszelkich użytec
mogą być bardzo ważne dla
zrozumieniu problemu pa- czyć ta diagnoza. Jednak
ch omówimy kilka
nej osobie mogłaby nam dostar
cjenta. W kolejnych podrozdziała rzetelność sama w sob
ie nie gwarantuje trafności. Na
narzędzi oceny i przeanaliz
ujemy dość szczegółowo psy- ć, leworęczność i obu
ręczność
przykład praworęcznoś
ra z powodu trauma- fakt po -
chologiczne studium kobiety, któ można stwierdzić z duż
ą rzetelnością, ale sam
yła poważnych pro- nie jest
tycznych przeżyć w pracy doświadcz sługiwania się prawą lub
lewą ręką czy obiema
h
blemów emocjonalnych. wskaźnikiem stanu zdr
owia psychicznego ani żadnyc
rymi ludzie różnią się
innych cech behawioralnych, któ h
ndaryzac ja między sobą - nie jest
trafnym wskaźnikiem tych cec
Rzetelność, trafność i sta
źnikiem po wo dz en ia
zro zumieć ocenę kli -
(choć może być trafnym wska
Trzy pojęcia, które pomagają lepiej przykład w sytuacji gry
w niektórych sytuacjach, na
niczną i przydatność testów
psychologicznych, to rzetel- przypisanie zachowa -
w baseball). I podobnie rzetelne
ność, trafność i standaryzacja.
Tutaj opiszemy je pokrót- rii zaburzeń psychicz-
przykładami. Test lub
nia danej osoby do jakiejś katego
ce, a dalej w rozdziale zilustrujemy takim stopniu, w jakim
teczny, musi być rze- nych będzie użyteczne tylko w aniach.
pomiar psychologiczny, aby był sku trafność tej kategorii zos
tała potwierdzona w bad
stopień, z jakim na-
telny. Rzetelność to termin opisujący Standaryzacja to proces stosow
ania, punktowania
wynik za każdym ra- icznego w konsekwent-
rzędzie pomiarowe daje taki sam i interpretowania testu psycholog
samej rzeczy. Jeżeli na Testy wystandaryzowa-
zem, gdy używane jest do oceny tej ny, czyli standardowy, sposób.
nią stajesz, twoja wa- onne właśnie dlatego, że
przykład za każdym razem, gdy na ne uważa się za bardziej bezstr
wskazuje zupełnie co ntnie i w ten sam sposób w prz
y-
ga łazienkowa w krótkim okresie są stosowane konsekwe
y pomiar twojej masy b. Wiele testów psycho-
tnnego, nie uznasz tego za rzeteln padku wszystkich badanych osó
oceny psychologicz-
ci~la. W kontekście klasyfikacji lub . t
. pomr.nru 1es logicznych podlega standaryzac
ji po to, aby użytkow­
ne) rzet elność to stop1. en, , w Ja. ki m narzęd zie i jednostek poddanych
d
. zachowam.e d aneJ. oso by pasuJe o
. d nicy mogli porównywać wynik
2
kgo krne
w oce me . , ze erencyjnej, często zwa-
testom z wynikami populacji ref
rii diagnostycznej. Jeżeli obserw
acje ykład porównanie wy-
ri·n. et_nejodkat.ego nej próbą normatywną. Na prz
zn,ą się b' to oznaczać, że kryteria. kla sy- konkretną osobę z roz -
fi.ka c" . sie ie, może . b d ., ników uzyskanych w teście przez
czydo
Jl nie. są wyst arc zaJ. ąco precyzyJne, a y stw1er ZIC ,
kładem wyników dużej
populacji normatywnej może
występuje.
t mniemane zaburzenie rzeczywiście
-
, umożliwić testujące mu
oszacowanie, czy wynik tej oso
est psychol ogJ.Czny i system klasyfikacji muszą row- wz ględem rozkładu wy -
nie2b 'Ć · ki m narzęd zie
' w Ja
· n, · by jest niski, średni czy wysoki
Tr afnosc' ' to stop1e
ne ników (zwanego rozkładem t)
} traf · . . .
Ponii , . mierzy to, do czego m1erzem a
aru rzeczyw1.sc1 e
 148 PSYCH OLOG IA ZABURZEŃ
Zauf anie i poro zum ienie między klinicy st ą
a klien tem
Aby ocen a psych ologi czna przebie,gała ~prawnie i dał~
jasny obra z zachowań i symp tomo w klien ta, ten ~u~i
czuć się komf ortow o w relacji z klinicystą. W konte
kście
proc edur y ocen y klinicznej oznacza_ to, że os_oba bada
- Pytan ia kontr olne
na musi mieć przek onan ie, iż bada me pomo ze ~sycho~
logow i w pełni zrozumieć jej prob lemy , a takze musi
wiedzieć, w jaki sposó b testy zostaną przep rowa
dzo~ e
i jak zostaną włączone w proce s ocen y jej stanu zdr?wia;
Klini cysta powi nien wyjaśnić, jak będzie przeb iegac
ocen a i w jaki sposó b uzyskane w wyni ku bada nia infor
-
macj e pomogą stworzyć jasny obra z probl emów , z któ-
rymi bory ka się klien t.
Należy zapewnić klien ta, że uczu cia, przek
onan ia,
posta wy i szczegóły z życia osob isteg o, który mi dziel
i
się on z klinicystą, zostaną wyko rzyst ane w
odpo wied ni
sposó b, będą objęte ścisłą tajemnicą i zostaną udostęp­
nion e jedyn ie terap eutom lub inny m specj alisto m za-
angażowanym w lecze nie dane j osoby. Ważn
ym aspek -
tem proc edur y poufności jest to, że wyni ki testó w są
ujaw niane stron om trzec im jedyn ie za pisemną zgod
ą
klienta. Kiedy dana osob a jest bada na na potrz eby stron
y
trzeciej, na przykład sądu, klien tem jest de facto insty
-
tucja zlecająca konsultację (sędzia nakazujący bada nie),
a nie ta osob a. W takic h przy padk ach relac ja między
badającym a bada nym jest na ogół dość
napięta i nie
jest łatwo osiągnąć wzaj emne poro zumi enie. Oczywiście
podc zas ocen y zleconej przez sąd zach owan ie bada ne-
go może znac znie odbiegać od tego, jak zachowywałby
się on w inny ch okolicznościach, więc w
inter preta cji
testu należy wziąć pod uwagę te odm ienn e moty wacj
e
wywołane przez niechęć bada nego do współ
pracy.
Osob y podd awan e bada niom klini czny m mają zwy-
kle bardz o silną motywację do podd ania się ocen ie i chcą
znać wyni ki testów. Na ogół z nadzieją wyczekuj
ą zde-
finio wani a ich probl emów . Pona dto w sytua cji bada nia
klini czne go infor macj e zwro tne dosta rczan e klien towi
są ważnym elem entem proc esu lecze nia
(Har woo d
i Beutler, 2009). Co ciekawe, stan pacje ntów , którz y zo-
stali poin form owan i o wyni kach prze prow adzo nych
u nich testó w w odpo wied ni sposó b, zwykle się popr a-
wia - wyłącznie na skute k uzys kania na pods tawie te-
stów opini i na tema t dręczących ich probl emów . Udzi e-
lanie klien towi infor macj i zwro tnych o wyko nany m
teście samo w sobie może być ważną interwencj
ą psy-
chologiczną (Finn i Kam phuis , 2006; Finn i Tons
ager,
1997). Poró wnan ie grupy osób, który m nie udzie lono
in-
formacji zwrotnej o teście psychologicznym, z tymi, któ-
rym takie j infor macj i udzie lono, wykazało, że u tych
drug ich na skute k lepszego zrozu mien ia własn
. .
liwości nastąpiły znac zne os ła b 1eme
zgtasz.anyYch11 ni,,,
tomó w oraz wzro st mier zone go obiektywnie C \)'tł)
_ P
, .
Własnej wartosc1. pOC7.\Jc·-
'•
• Jaka jest różnica między diagnozą kliniczną a ocen
psychologiczną? Jakie elem enty musi zawierać uję:
cie dynam iczne ?
• Jakie są istotn e elem enty proce su zbierania infor-
macji na tema t konte kstu społecznego i zachowania
klient a?
• Czym jest ocena wrażliwa na konte kst kulturowy?
• w jaki sposób orientacja teoretyczna klinicysty wpty.
wa na strukturę i formę oceny psychologicznej?
• Czy klient owi poma ga otrzy manie informacji zwrot-
nej o teście psych ologic znym ?
Ocena stan u zdr owi a fizy czn ego
W niekt órych sytua cjach i w przyp adku niektórych pro-
blem ów psyc holo giczn ych potrz ebne jest badanie le-
karskie mające wykluczyć możliwość, że problem klienta
został spow odow any jakimś zabu rzeni em somat
ycznym
lub że takie zabu rzeni e przyczyniło się do jego powsta-
nia. Bada nie lekar skie może składać się zarówno z ogól-
nego bada nia fizykalnego, jak i z badań specjalistycznyc~
mających na celu ocenę budo wy (anat omii) i ~nkq
i
(fizjologii) mózg u, który jest narządem wpływaiąc~
w spos ób istot ny na zach owan ie człowieka (Fatemi
i Clay ton, 2008).
Ogó lne bada nie fizyk alne
Gdy na obra z klini czny przy padk u skład aJą . . również
Slę . le-
objaw y fizyczne, zalec a się przep rowadzeme • badania
któ·
karskiego. Bada nie fizykalne skład a się
· z proce.dur, z
. ak zwa-
rymi większość z nas zetknęła się przy okaz)l t wadza
nego bada nia kontr olneg o. Lekarz na ogo' ł Przepro
.ał (faterlli
wyw iad i spraw dza najważniejsze układy ci ~ ). Ta
i Clay ton, 2008; LeBl ond, DeG owin i Br_own, przypa 004
d·
część proc edur y ocen y wyda je się oc~ ~sta: probk-
ku zaburzeń, które skutkują poja wien ie; ró\ fizf2~
mów soma tyczn ych, czyli na przykład cl~ ienii1 ( I '
nych o podłożu psyc holo giczn . ym, uza ez1 , s,•1111,
1
zaburzeń psyc hiczn ych o podłożu organicb_ · zn)' 11 ·
,,,<ni' i ,1ti11
tomy beha wior alne bard zo pod o b ne do o . ·1n1. - \\ l'·' " '
h'
rzeń psych iczny ch o podłożu przed e ''r:>·zv,ti,.
••
I1
► OCENA KLIN IC ZNA I DIAGNOZA
społecznym mogą też wrv:o~ać różnego rodzaju sta-
nv organiczne, w tym także meprawidłowości hormo-
n~ne. Choć długo utrzymujący się ból może być zwią­
zany z jakimś stanem organicznym, to równie dobrze
może wynikać wyłącznie z działania czynników emocjo-
nalnych, tak jak chroniczny ból krzyża, w którym nie-
kiedy ważną rolę odgrywają uwarunkowania psycho-
logiczne. W takiej sytuacji błąd diagnostyczny mógłby
narazić klienta na kosztowną i nieskuteczną interwencję
chirurgiczną. Dlatego w dwuznacznych przypadkach
"iększość klinicystów przed podjęciem jakiejkolwiek
interwencji psychospołecznej naciska na wyjaśnienie
wszystkich wątpliwości medycznych.
Badanie neurologiczne
Jako że u podstaw niektórych zaburzeń psychicznych (na
przykład nietypowych zaników pamięci lub upośledzeń
motorycznych) mogą leżeć uszkodzenia mózgu, niekie-
dy oprócz ogólnego badania lekarskiego zleca się także
wykonanie specjalistycznego badania neurologicznego.
Może to być elektroencefalografia (EEG), za pomocą
której ocenia się fale mózgowe w stanie czuwania i w cza-
sie snu. Elektroencefalogram to graficzny zapis elektrycz-
nej aktywności mózgu (O'Sullivan, Mullins, Cassidy
i McNamara, 2006). Zapis ten uzyskuje się dzięki umiesz-
czeniu elektrod na czaszce pacjenta i wzmacnianiu nie-
wielkich impulsów mózgowych generowanych w różnych
partiach mózgu. Wzmocnione impulsy uruchamiają ry-
siki, których drgania są rejestrowane na taśmie papiero-
wej przesuwającej się ze stałą prędkością. Normalny roz-
kład impulsów mózgowych w stanie czuwania, snu
i w różnych warunkach pobudzenia sensorycznego został
Elektroencefalogram to graficzny zapis elektrycznej aktywności
'."ózgu. Na czaszce bad anej osoby umieszcza się elektrody
1wzmacnia niewielkie impulsy mózgowe generowane w różnych
Partiach mózgu. Impulsy te poru szają rysiki, których drgania są
rejestrowane na papierze.
149
już dość dobrze poznany. Istotne odchylenia od normal-
nego rozkładu mogą więc oznaczać zaburzenia funkcji
mózgu, takie jak te spowodowane guzem lub innymi
zmianami w tym organie. Jeżeli EEG wykaże dysrytmię
lub nieregularny wzorzec elektrycznej aktywności móz-
gu (badania ujawniły na przykład związek między wi-
doczną w zapisie EEG asymetrią fal w płacie czołowym
w stanie spoczynku a depresją - zob. Stewart, Bismark,
Towers, Coan i Allen, 2010; jak również lękiem - zob.
Thibodeau, Jorgensen i Kim, 2006), to w celu bardziej
precyzyjnego zdiagnozowania problemu można zastoso-
wać inne specjalistyczne techniki obrazowania.
Obrazowe badania anatomii mózgu
Jedną z takich specjalistycznych technik jest badanie ra-
diologiczne w postaci komputerowej tomografii osio-
wej (computerized axial tomography - CAT; Mishra
i Singh, 2010). Za pomocą promieni rentgenowskich
tworzy się przekrojowe obrazy części mózgu przypusz-
czalnie zajętych chorobowo. W ostatnim czasie proce-
dura ta przyczyniła się do rozwoju badań neurologicz-
nych, dając szybki i bezinwazyjny dostęp do dokładnych
informacji o lokalizacji i zakresie anatomicznych ano-
malii mózgu. Badanie polega na komputerowej analizie
promieni rentgenowskich przepuszczanych przez po-
szczególne partie mózgu i przedstawianiu ich w posta-
ci obrazów, które potem interpretuje neurolog.
Coraz częściej tomografia osiowa jest zastępowana
przez rezonans magnetyczny (magnetic resonance ima-
ging - MRI). Obrazy wnętrza mózgu wykonane tą me-
todą są często o wiele wyraźniejsze, gdyż ta technika
oferuje lepsze możliwości rozróżniania subtelnych zmian
tkanek miękkich. Poza tym procedura jest o wiele łat­
wiejsza do przeprowad zenia i nie naraża pacjenta na
promieniowanie jonizujące.
Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego po-
lega na precyzyjnym pomiarze zmian pola magnetycz-
nego wywołanych zmienną zawartością wody w różnych
narządach i częściach ciała. Dzięki temu anatomiczna
struktura przekroju danego narządu (na przykład mózgu)
w dowolnej płaszczyźnie może zostać dokładnie opisana
i przedstawiona graficznie ze zdumiewającą precyzj ą.
MRI umożliwia zatem stworzenie w sposób bezinwazyj-
ny wizualizacji niemal wszystkich - nawet najmniejszych
- nieprawidłowości w budowie mózgu. Metoda sprawdza
się zwłaszcza w wykrywaniu degeneracyjnych procesów
mózgowych, ujawniających się na przykład powiększe­
niem niektórych części mózgu. Badania z wykorzysta-
niem MRI mogą wnieść sporo nowych informacji na te-
mat wpływu anomalii mózgowych na psychozy o podłożu
nieorgan icznym , takie jak schizofrenia - pewne postę py
 15 Q PSYC HO LO GI A ZA BUR ZEŃ
in., 2~~6). Jak ~otąd jed.
w leczeniu otępienia (Saykin_i
o (Mathalondolf, Sullivan, t dos c ograniczona ze
w tej dziedzinie już poczynion nak wartość bad ani a PE T Jes
ć uzyskiwanych obrazów
względu na małą dokładn?~
. .,
Lim i Pfefferbawn, 2001). 200 ~) _ora z koszt, gdyż
gą jed nak ~oJa~~c
Podczas badania metodą MRI mo (Fletcher, 2004; Vid ebe ch i m.,
r~y pac je~ ci przeJ~wi;J~ drog_ieJ apar~niry gene.
się pew ne problemy. Niektó wiąże się ono z użyciem bar dzo
czeme w wąskim y adz em ~ badama radioak.
klaustrofobiczne reakcje na wmesz rującej pot rze bne do prz epr o~
cza pol e magnetyczne połowicznego rozpadu.
lindrze urządzenia, któ ry ograni tyw ne ato my o kró tki m czasie
iowe. Krytyczną oce-
i blo.k'llje zewnętrzne sygnały rad gn ety czn y
jakiś czas tem u Ke~l! An n Funkcjonalny rezonans ma
nę me tod y zaprezentowała
w z lekarzami i ~ech- rezonansem magne-
Joyce (2008). Na podstawie roz mó Technika zw ana fun kcj on aln ym
gnetyczny, a także na c resonance imaging _
nikami stosującymi rezonans ma tyc zny m (Ju nct ion al ma gn eti
bazie analizy wyników badań etn
ograficznych przepr~- u psychopatologii już od
fMRI) jes t sto sow ana w bad ani
onujących to ~ad a~i e ma gne tyc zny mógł ujaw-
wa dzo nyc h w placówkach wyk wielu lat. Pierwotnie rez ona ns
czas kon fer enq i rad10- jego aktywność . W obrazo-
oraz informacji uzyskanych pod niać str ukt ury mózgu, ale nie
ual ne przeko~an~a n~ klinicystom i badaczom
logicznych wykazała ona, że akt wa niu funkcji mó zgu pomagała
ow ym roz um ien m teJ ona ns magnetyczny sta-
temat MRI opierają się na kul tur technika PET. Fu nkc jon aln y rez
ez założenia pol ity ki tod - najczęściej mie-
technologii i są wz ma cni ane prz now i połączenie tyc h dw óch me
ez ubezpieczycieli pra k- nas yce nia tlenem (to
zdrowotnej oraz stosowane prz rzy mi ejs cow e zm ian y po zio mu
Op ini a ta rodzi pyt ani a zcz egó lny ch obszarach
tyki refundacji kosztów badań. zna czy przepływu krw i) w pos
hników, a także sugeru- od aktywności komórek
o jakość pra cy wielu lekarzy i tec tka nki mózgowej, któ re zależą
wdy o ciele człowieka zgu (Bandettini, 2007).
je, że skany MRI nie ujawniają pra nerwowych w dan ym rej oni e mó
ją ujawnić inn e techniki pomocą fMRI tworzy się
w takim stopniu, w jak im mogą Ba dan ie pol ega na tym , że za
ykład do wniosku, że
medyczne. Joyce dochodzi na prz mapę aktywności psy chi
czn ej mó zgu związanej z do-
poprawę jakości lecze-
badanie MRI nie zawsze przynosi znaniami, obr aza mi i myślami,
ujawniając obszary, któ-
nia pacjenta. powiązane z nim i proce-
re wydają się zaangażowane w
m z badań (Wright
Pozytonowa tomografia em
isyjna: sy neu rof izj olo gic zne . W jed ny
ano na przykład proces
po rtre t metaboliczny i Jackso n, 200 7) prz ean ali zow
, w któ rym kierunku zo-
ska now ani a mó zgu jest po zyt on
ow a roz str zyg ani a prz ez tenisistów
Kolejną techniką ka - okazało się, że różne
emission tomography - sta nie posłana ser wo wa na pił
tomografia emisyjna (positron edz i w mó zgu .
T ogranicza się do roz- wz orc e generują różne od po wi
PET). Podczas gdy bad ani e CA ar zm ian y w dużym
nyc h, tak ich jak kształt po - Jako że w tym prz yp adk u po mi
różnienia cech ana tom icz ie się funkcjonalnego re-
ych, PE T umożliwia stopniu zależy od czasu, pojawien
szczególnych str ukt ur wewnętrzn ło skonstruowania bar-
u (Kumano i in., 200 7). Po- zon ans u ma gne tyc zne go wymaga
ocenę funkcji danego narząd wiających przyspieszenie
zytonowa tomografia em isy jna
daje me tab oli czn y po r- dzo szybkich urządzeń umożli
ow ani e analizy danych
tret mózgu lub innego organu, śle
dząc zachodzący w nim cza su zap isu ora z sko mp ute ryz
ch składników, na prz y- wejściowych. Te now e tec hni
ki są już ogólnie dostęp~e
proces me tab oli zm u nat ura lny ą do spopularyzowama
kład glu koz y. Na pod sta wie
uja wn ion ych w bad ani u i pra wd op od ob nie doprowadz
b z zaburzeniami. W śro­
PET obszarów o odm ien nej akt
ywności me tab oli czn ej fMRI jak o me tod y bad ani a osó
naczną diagnozę do- izm co do wartości tMRl
lekarz może postawić bardziej jednoz dow isk u pan uje spo ry op tym
ów zachodzących w mó z- pro ces ów poznawczych
tyczącą patologicznych proces jak o narzędzia „m apo wa nia "
z maksymalną dokład­ . Według niektórych spe-
gu, gdyż na przykład jest w stanie w zab urz eni ach psy chi czn ych
zia lny za pow sta wa nie magnetyczny moż~ oka-
nością określić obs zar odp ow ied cjalistów fun kcj ona lny rez ona ns
alizację usz kod zen ia cny w obrazowaniu wepra-
nap adu pad acz kow ego bądź lok zać się znacznie bardziej po mo
ie sto sow ane proc_edur y,
spo wo dow ane go ura zem głowy
lub ud are m czy guz a widłowości mó zgu niż ob ecn
T można zat em wykryć tak ie jak bad ani e neu rop syc hol
ogi czn e (zob. daleJ)- d
mózgu . Za pomocą bad ani a PE i°
pośrednio wychwycić le opublikowanyc~
problemy, których nie da się bez Op tym izm ten wz ma cni a wie
więcej, zas tos ow ani e tej es, 2009). W badania~;
w bad ani u ana tom icz nym . Co tej po ry badań (M acD ona ld i Jon ktyWn os
gia mi mó zgu w tak ich ean ali zow an? a hicZ ·
techniki w badaniach nad pat olo z wy ko rzy sta nie m fM RI prz
rob a Alzheimera może nych pro ces ow psyc 10 ._
zaburzeniach jak na przykład cho ko ry mó zgo we j po dcz as róż ·e na r
i chodzi o proce-
dopro-wadzić do ciekawych odkryć, jeśl nych. Na przykład w jed ny m z
nic h wykazano, z .. 1' 1~I
tych zaburzeń, i po mó c cesy zachodzące w mó zgu i mi
erz on e za po1110l•) t
sy organiczne leżące u pod sta w
 OCE NA KLIN ICZN A I DIAG
NOZ A 15 1

anic zen ia met o-

Istnieją jed nak pew ne oczywiste ogr
dologiczne, któ re mogą zniekształca
ć wyn iki fMRI. Na
kcjo naln y rezo nan s
przykład zarówno tradycyjny, jak i fun
błędy apa ratu ry i nie-
mag nety czn y są dość wrażliwe na
ćby niez nac zne go
dokładności pom iaru wynikające z cho
son, Tho ma s i Casey,
por usz enia się oso by badanej (David
zinterpretować wyn i-
2003). Pon adt o czasami trud no jest
zy grupą zab u-
ki fMRL Mim o różnic gru pow ych pomięd
rzoną poznawczo a kontrolną
wyniki zwykle nie dostarcza-
ją zby t wie lu kon kre tny ch info
rma cji o ana lizo wan ym
zakrętu kory obręczy eds taw ia niec o otrzeź­
ożonej aktywności prze dnie go procesie. Paul Fletcher (2004) prz
olow ej, tuta j u osó b wy/ą­
w,orce_wz:sznej części kory prze dcz wiającą analizę aktualnego stat
usu funkcjonalnego rezo nan -
do aktywności koro wej osó b
;praweJ brzdzialu w grze, są zbliżone psychiatrii i zauważa,
onvchZU b, I su magnetycznego we współczesnej
G_ '. d aJ·acych fizycznego o u. wiązali z tą metodą nadzieję
00sw1a cz • że wielu specjalistów, któ rzy
żonych rezultatów, mo -
dowiskowe. Na- na uzyskanie jednoznacznych i zło
hwają czynniki psy cho log iczn e i śro ogó lny m bra kie m sku tecz nej
:!i Eisenberodkger,ryliMa, ttheu bad
w Lie ber ma n i Kip ling Wil -
żeany ch, któ ryc h wyk lucz o-
że czuć się rozc zaro wan ych
i pra gm atyc zne j met odo log ii oce
ny pro ces ów poz naw -
liams (2003) ża się fMR I za uży­
arz ysk ich , występuje pod obn y czych za pomocą fMRI. Dziś nie uwa
no z kontaktów tow ocn e w dia gno zow a-
j brz usz nej części teczne i wartościowe narzędzie pom
wzorzec aktywności mó zgu (pr awe o to bad acz e widzą
dczających bó- niu zaburzeń psychicznych, ale mim
kory przedczołowej) jak u osó b doświa uważają, że jest to met oda , któ
-
(Lo nge i in., 2010) przyszłość optymistycznie i
lu. oli,~a Longe i jej współpracownicy naszą wiedzę na tem at
nie wyk ry- ra ma szanse znacznie poszerzyć
511,~erdzili, że za
pomocą fMRI można sku tecz i Jones, 2009). Fun k-
okr yty czn ych. Niektó- funkcjonowania mó zgu (Ma cDo nald
wać neuronalne korelaty myśli sam wciąż wyk orz ysty wa-
a ta ma duży potencjał cjonalny rezonans mag nety czn y jest
17)' badacze zauważają, że me tod e w bad ani ach nad ak-
prz ypa dkó w psy - ny głównie jako narzędzie pom ocn
iako narzędzie prz yda tne w lecz eni u tywnością kor y mózgowej i
pro ces ami poz naw czy mi.
thia k, 2009). Choć
chiatrycznych (Schneider, Backes i Ma
awd za się również
pewne badania sugerują, że fMR I spr
1nvykrywaniu sym ulo wan ia i kłamstw
(La ngl ebe n i in.,
zys tan ia fun kcj o -
2005), sąd odrzucił możliwość '"•')' kor
jak o „vvykrywacza
nalnego rezonansu mag net ycz neg o
kłamstw" (Couzin-Frankel, 2010).
ow ani u fM RI
Część badaczy skupiła się na zas tos
wleczeniu problemów związanych z
zab urz ony mi za-
aza no, że zab urz e-
chowaniami. W jed nym z badań wyk h.
nia oceny czasu występujące u osó b dotkniętych se 1zo-
fr .
obs zar ów
tn.ią mogą wynikać z dysfunkcji kon kre tny ch .(
lhuzgu _ wz , weg o i kor y prz edc zoł owe J Su-
zuki .. gorza wzroko
wal i się na ak-
111r i i_ n._, 2004). Inn i bad acze sko nce ntro h
. nosci ko , ów słuchowyc
uu~ób . ry mozgowej pod cza s om am
czny, pod obn ie jak rezonans ma-
'•1urra ,~e schizofrenią (Sh e rgill, Bra mm
er, Wi llia ms, Funkcjonalny rezonans magnety ­
ści lek ów neu ro- pę" stru ktur y móz gu. Przełomo
ltpt)'c-) McGuire, 200 0), skuteczno gnetyczny, poz wala stworzyć „ma
, że poz wala ona mierzyć akty w-
zn)'ch w s h. f . 1999) ora z neu - wość tej met ody pole ga na tym
1
'lanatorni · l c izo rem i (Br aus i in,, anie m, obra zam i i myślami,
ność móz gu związaną z odc zuw
1in.,2001) i ęku (Paulesu i in., 201
0) i dep resj i (Br ody obs zary.
ujawniając odp owie dzia lne za nie
'. ~-n., 2004 ); : er ~a ~e y i współp
th racownicy (v:'' halley
naszą
11
tdzę na ierdzili, ze fMR I może pos zer zyc W b
d. . .
ternat ro·ZWOJU zaburzeń psychic zny ch. a- e
r niu dotycz
eni a pol ega - Bad ani e neuropsychologiczn
:~Ctg rJ na ącym leczeni a afazji, zab urz
1 . sku tecz ne w roz -
'•)-!. Utra cie . .
eJętności kom uni kac ji wer ba
neJ, o isan e do tej por y tech nik i są bar dzo
I)\
"'llan0 „ze zn, um1
. , · rcó w ak- p wan iu nieprawidłowośc i ,dzia .
łania mó zgu. , któ rym.
c no~ci "' .. ,iany zachowań oso by i wzo
. , _ poz na now a111a
. . ażn e funk CJo
częs to towarzyszą pow
ze111e
ur.\.t .· ·"oz guv I . tegoz narzą- upo sled
t1nz.er, Ob 'P YWaJą na reorga111zacJę
leser, Flaisch, Eul itz i Roc kstr oh, 200 7).

.
15 2 PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ
i różnorakie deficyty psychiczne. Jednak upośledzenie
zachowania i funkcji psychicznych spowodowa~e ~r,-
ganicznymi uszkodzeniami mózgu mogą się obJawic,
zanim jakiekolwiek zmiany zostaną wykryte za pomo-
cą urządzeń do obrazowania mózgu lub innych zaawan-
sowanych technik. W takich przypadkach potrzebn~ są
wiarygodne metody pomiaru najdrobniejszych zmian
zachowania lub funkcji psychicznych spowodowanych
patologicznymi zmianami struktury mózgowej. Potrze-
bę tę zaspokaja rosnąca rzesza psychologów specjalizu-
jących się w dokonywaniu oceny neuropsychologicz-
nej, polegającej na wykorzystaniu różnego rodzaju
narzędzi testowych badających sprawność poznawczą,
percepcyjną i motoryczną pacjenta oraz dostarczają­
cych informacji będących podstawą orzekania o zakre-
sie i lokalizacji uszkodzeń mózgu (Snyder, Nussbaum
i Robins, 2006).
Jeżeli istnieje pewność lub podejrzenie uszkodzenia
mózgu, to neuropsycholog na ogół zleca przeprowadze-
nie baterii testów. Wyniki uzyskane przez pacjenta w znor-
malizowanych zadaniach, zwłaszcza percepcyjno-moto-
rycznych, mogą dostarczyć cennych wskazówek na temat
ewentualnych upośledzeń poznawczych i intelektualnych
powstałych z powodu uszkodzenia mózgu (Cullum i La-
critz, 2009; Lezak, 1995; Horton, 2008; Reitan i Wolfson,
1985). Testy mogą nawet pomóc wskazać prawdopodob-
ne miejsce uszkodzenia, choć oczywiście o wiele dokład­
niej wskażą je pozytonowa tomografia emisyjna, rezo-
nans magnetyczny czy inne badanie fizykalne.
Wielu neuropsychologów woli dokładnie dopasować
zestaw testów do indywidualnych potrzeb pacjenta na
podstawie historii jego choroby i innych dostępnych in-
formacjL Niektórzy wykorzystują standardowe zestawy te-
stów wyselekcjonowanych do systematycznego i cało­
ściowego oceniania szerokiego zakresu psychologicznych
kompetencji, o których wiadomo, że mogą się pogorszyć
na skutek różnego rodzaju uszkodzeń mózgu (Gass, 2009).
Stały zestaw testów, mimo że nie jest rozwiązaniem zbyt
~la~ty~zny?1, ma ~ele zalet docenianych przez badaczy
1 khmcystow. Wezmy przykład jednej z takich standar-
dowych proce~ur, baterii testów neuropsychologicznych
~alst_eada-Re1tana. Bateria ta składa się z kilku testów
1
zmi~n?ych, na których podstawie można obliczyć
,,wskaźnik upośledzenia" (Horton, 2008; Reitan i Wolfson,
198~?· Poza tym testy te dostarczają konkretnych infor-
:acJI na te~at pozio~~ fun~~jonowania osoby badanej
kilku obszarach um1eJętnosC1. Bateria Halsteada-Reita-
na dla dorosłych obejmuje następujące testy.
1. ~es~ kategorii Halsteada. Mierzy zdolność uczenia
się I zapamiętywani t . ł
a ma ena u przez osobę badaną;
może dostarczyć wskazówek na temat jej umi .
. d, . . 1 eięt-
ności formułowama_ są ow_1 impu sywności. Bada.
nemu przedstawia się bodziec (rysunek na ekra .
nie)
sugerujący liczby od 1 do 4. Badany naciska przy.
cisk zgodny z liczbą, która według niego została
Za-
sugerowana na pokazanym rysunku. Jeżeli wybó
był prawidłowy, rozlega się przyjemny dźwię{
dzwonka, jeżeli nieprawidłowy - głośne buczenie
Badany ma za zadanie określić na podstawie wzor:
ca rozlegających się sygnałów dźwiękowych, jaka za-
sada rządzi trafnymi odpowiedziami.
2. Test dotykowy. Mierzy sprawność motoryczną, re-
akcje na nieznane bodźce oraz zdolność uczenia się
i wykorzystywania wskazówek dotykowych i kineste-
tycznych. Test przeprowadza się z użyciem tablicy z wy-
ciętymi kształtami, do których pasuje dziesięć różnych
klocków. Badanemu zasłania się oczy (w żadnym mo-
mencie testu nie ma on możliwości ujrzenia tablicy)
i prosi go, aby dopasował klocki do właściwych zagłę­
bień w tablicy. Potem, na podstawie pamięci dotyko-
wej, ma on za zadanie narysować klocki i tablicę.
3. Test rytmów. Mierzy uwagę i ciągłość koncentracji
za pomocą zadania sprawdzającego percepcję słu­
chową. Składa się z trzydziestu par rytmicznych tak-
tów nagranych na płycie. Badany ma za zadanie roz-
różnić, czy rytmiczne ciągi w parach są takie same,
czy też różnią się od siebie.
4. Test percepcji dźwięków mowy. Określa, czy osoba
badana potrafi rozpoznać dźwięki mowy. Z odtwa-
rzacza puszczane są nonsensowne słowa, a badany
ma za zadanie rozpoznać usłyszane słowo na znajdu-
jącej się przed nim liście z czterema wydrukowany-
mi słowami. Test mierzy poziom koncentracji, uwa-
gi i zrozumienia.
5. Test tapping (ruchliwości palca). Mierzy szybkość,
z jaką osoba badana potrafi nacisnąć dźwignię za
pomocą palca wskazującego. Każdą ręką wykonuje
się kilka prób.
Podsumowując, należy zauważyć, że w medycynie i neu-
ropsychologii opracowuje się wiele nowych procedur
oceny funkcji mózgu i behawioralnych przejawów ~a-
burzeń organicznych. Do procedur medycznych słuzą­
cych ocenie organicznych uszkodzeń mózgu zalicza!11Y
elektroencefalografię oraz badania obrazowe metodą
komputerowej tomografii osiowej, pozytonowej 101110:
grafii ~misyj~ej i rez?nansu magnetyczne~o. Nowe t~a
nologie są wielce obiecujące jako narzędzia wykryw _
1. oceny organicznych dysfunkcJ·i mózgu oraz pos ~~. ,
. . . d T61)
ma naszeJ wiedzy na temat działania tego narzą u._ , ·h
neuropsychologiczne dostarczają klinicyście wazt1)l
 OCENA KLINICZN A I D IAGNOZA 153
„ behawioralnych o tym, w jaki sposób 0
. J11acJt , ływ . b rga- pozwalając klinie , . .
kadzenia mozgu wp aJą na ieżące funkCJo- .
jntof
.rie usz .
'l' . d k kl'm1cyst ści kolejnego ys_c1e podeJmować decyzje co do tre-
ni~µ • . ·ednostk.i. Jes 1 Je naik . a podeJ·rze
•ante J wa, klienta na poppytadm~ ad hoc, na podstawie odpowiedzi
11
bleI11Y psychiczne wyn aJą z przyczyn nieorga- . rze me pytania, ale moze . tez. być znacz-
00
hl . nie ściślej· k .
z•epro h stosuje ocenę psyc o og1czną. ontro1owany 1· us t rukturahzo wany i obeJ· _
. -zn)'c , mować k kr w
yt
on etny zestaw P an. ,
Jlll
padku kl· · tym drugim przy-
m1cysta ma do wyb oru wie . l ,.
ustruktu 1· e roznych wysoce
ra 1zowan t daryzowanych formatów
ych' wysan
pytania kontrolne wyw· d kt ,
l~ _ u'. orych rzetelność została potwierdzona we
, porównaj ze sobą pięć najważniejszych procedur wczesmeJszych badaniach naukowych.
neurologicznych- co decyduje o wyjątkowej warto-
ści każdej z nich? Wywiady USłrukturalizowane i nieustrukturalizowane
, Jaka jest różnica między pozytonową tomografią emi- · 1u kl
Ch0 ~' wie . inicystów preferuje swobodne eksploro-
syjną afunkcjonalnym rezonansem magnetycznym? w~me ro~ma1tych kwestii pojawiających się w odpowie-
, Jakie zastosowanie mają testy neuropsychologiczne dziach klienta, to badania naukowe wskazują, że wywiad
wocenianiu wpływu organicznych zaburzeń mózgu ustr~ alizow any, którego forma utrzymana jest w ry-
na zachowanie człowieka? zach, daJe znacznie rzetelniejsze wyniki niż wywiad prze-
prowadzany w bardziej elastyczny sposób. Klinicyści
nadmiernie ufają dokładności własnych sądów i stoso-
wanych metod (Taylor i Mem:, 1997). Od każdej reguły
Ocena psychospołeczna istnieją wyjątki, ale rozważny klinicysta stosuje wywiad
starannie opracowany pod kątem celów, jakie ma osiąg­
Ocena psychospołeczna stanow i próbę uzyskania reali- nąć, całościowego przeglądu objawów klienta i innych
s~rcznego obrazu osoby badane j w interakcji z jej śro­ kwestii, które trzeba zgłębić, a także rodzaju relacji, ja-
ką za pomocą wywiadu próbuje nawiązać z klientem.
dowiskiem społecznym. Obraz taki zawiera istotne infor-
matje o cechach osobowościmvych badanego i aktualnym Wywiady ustrukturalizowane to zestawy wcześniej
ustalonych pytań, które są zadawane w trakcie rozmo-
poziomie jego funkcjonowania, a także dane na temat
wy, takich jak na przykład: ,,Czy w ostatnim czasie zda-
stresorów, z jakimi styka się on w swoim życiu, oraz doty-
rzały ci się okresy, gdy miałeś kłopoty ze snem?" lub
czące zasobów, jakimi dyspon uje. Na początku procesu
praca klinicysty przypo mina układanie puzzli: groma-
dzi on jak najwięcej informacji o kliencie - jego aktual-
nych odczuciach, postaw ach, wspom nienia ch, faktach
2
życia - i próbuje ułożyć wszystkie te elementy w sensow-
ną całość. Zazwyczaj następnym etapem jest formuło­
wanie hipotez i kolejno ich potwie rdzani e lub odrzuca-
nte. Procedurę oceny specjalista zaczyna od zastosowania
met_od ogólnych, takich jak wywia d kliniczny, a potem
' 1ub za-
· ' ' do bardziej szczegółowych testow
moze
d . pr_zeJsc
an słuzących ocenie stanu klienta . Oto kilka procedur
P~)'chosp0 ł . ,
ecznych, Jakie może zastosowac.

WYwiad
lv}'\viad
'Jet - często uważany za główny elemen t procesu
kl' t m pod-
cla~nY- k . to na ogo' I osobista rozmo wa z 1en e ,
·
to rej kl·inicyst · ' · nych
~Pekt a uzysku je informaC)e o roz
. ach sytu. aCJ1 kJ 1•enta, jego zachow am·u ·I os obowo -
„ . . t ozyskuje informacje na temat róż-
~c, (Berth ści. Wy-
rakcie wywiadu kl1ntc~s a p . o zachowań i osobowo
lvy,"iact old_i Ellinge r, 2009; Craig, 2009; Meers, 2009). wt . . cJ"i kltenta, Jeg . . · b ·
k takcie bezpośrednim i moze yc
ych aspektoW sytua .
ita1vu l11oze przybie rać różne formy : od proSlego ze- n ·ad zwykle odbywa się w ol~ wany, zależnie od celów i stylu
b·1t po PYtań
I
.
lub .zach ęt do UJawm . .m,onn
. ema c
acJ·i o so· w1 d .. ustruktura izo
. . lub bar z1eJ
(Ki · 1· West- mn1eJ . • ysty
h e e111enty ~ wiele . anego k11n1c ·
flff, 2004 ) bardziej szczegółowe CI pracy d
· Moze mieć charak ter stosun kowo otwart y,
154 PSYCHOLO GIA ZABURZE Ń
, d . denerwo wanie, przebywając
„Czy odczuwałes uze z · du lub wstęp
k
bł" h ," Począte wywia j proce-
w miejscach pu icznyc · · , kreślone
wcześnie j
do niego przebiegają według z gory o .
są od o-
dury. Poruszane tematy i stawiane P);ama
ustalone, aby klinicysta mógł uzyskac konkre:~ e Os~ba
wiedzi dotyczące wszystkich istotnych ~';es u. .
dz . wywiad nie może odeJSC od ustalone )
przeprowa . ~Jąca , W tkie pytania są zadawane
procedury 1 listy pytan. szys . . . ostatnie wersJe DSM (to znaczy
w formie z góry narzucon ej, a kazde Jest tak u
_ ł?_z~ne; ~by
można było jasno określić odpowiedzi lub uiąc !e ilosci~-
wo. Wadą wywiadów ustrukturalizowanych Jest t~, ze
zwykle zajmują one więcej czasu niż nieustru kturahzo -
wane i mogą zawierać pytania, które wydają się po~oc~-
ne. Klienci niekiedy denerwują się z powodu nadmiernie
szczegółowych pytań o kwestie, które - jak sądzą - ich
nie dotyczą.
Wywiady nieustrukturalizowane mają zwykle cha-
rakter subiektywny i nie przebiegają według z góry na-
rzuconego scenariusza. Wywiad otwiera kilka ogólnych
zdań, a kolejne pytania są dopasowywane indywidualnie
do klienta. Treść pytań zależy od przyzwyczajeń i poglą­
dów teoretycznych osoby przeprowadzającej wywiad.
Nie zadaje się tych samych pytań wszystkim klientom,
a raczej subiektywnie decyduje, o co należy zapytać, na
podstawie odpowiedzi klienta na poprzed nie pytania.
Jako że pytania nie są zadawane w sposób planowy, mo-
że się zdarzyć, że w wywiadzie zostaną pominięte istot -
ne kwestie potrzebn e do postawienia diagnozy według
kryteriów DSM-5. Odpowiedzi uzyskane podczas wy-
wiadu nieustrukturalizowanego trudno skwantyfikować
i porównać z odpowiedziami klientów zebranymi w in-
nych wyv,riadach, dlatego w badania ch naukow ych do-
tyczących zdrowia psychicznego wywiady nieustru ktu-
ralizowane mają dość ograniczone zastosowanie. Klienci
mogą jednak odbierać je jako bardziej wyczulone na ich
potrzeby i problemy niż wywiady czy procedu ry o sztyw-
niejszej strukturze. Ponadto za pomocą spontanicznych ,
dostosowanych do rozwoju sytuacji pytań można cza-
~em uzyskać cenne informacje, które nie wyszłyby na
Jaw w wywiadzie ustrukturalizowanym.
Rzetelno~ć wywiadu można zwiększyć, stosując ska-
l~ oceny, ktore pomagają ukierunkować proces zbiera-
ma danych i przedstawić zebrane dane w formie liczbo-
~ej. _Można ~1a pr_zykład ocenić daną osobę na trzy-,
p1ęc10- lub s1edm10stopniowej skali poczuci a włas .
wartości , lęku i wielu innych cech · 'taki z gory
, neJ
narzuco -
. .
ny i us~rukturahzowany format oceny jest bardzo przy-
datny Jako narzę?zie pozwalające uzyskać całościowy
o?~akz lukrbprofl.l klienta i jego sytuacji życiowe1· oraz u1·aw-
mc on , et bi 1
. ~e ~ro emy ub kryzysy - na przykład klo-
o
p ty malzenskie, uzależnienie od narkoty ków czy myśli
,J·cze - które mogą. wymagać natychmiastowe)·
samo bo
interwe ncji terapeut yczneJ. ,
Wywiady kliniczne nie są wolne od błędow, gdyż opie-
cych wyboru pytań
. . na ludzkic h sądach dotyczą
raJą się . d . . h
nl·a •nformacJ·i. Potwier. zemem IC zawod-
1
i przetwa rza
, . •e być fakt ' że na podstaw.
ie danych. zebranyc
,. .
h
nosc1 moz
klienta rozm, klinicyśc i
po d czas wyw
iadu od 1· ednego. .
często stawiają odmi~n ne diagnoz y. To własme z tego
DSM-III, DSM-
cl.kr ,1 . k .
powod u
III-R, DSM-IV i DSM-IV-TR) _po es a~ą ome~zność
stosowa nia podejścia operacYJnego, czy~1 w~kazuJącego
obserwo walne kryteria diagnos tyczne i da!ącego kon-
kretne wskazó wki dotyczące formułowama ocen dia-
gnostycznych. W tego tyru procedu rze oce_ny impr?,w!-
zacja ma raczej ogramc zone zastosowame_- PodeJsc1e
operacy jne, być może kosztem zre~uko wama s~_obody
klinicysty przeprowadzającego wywiad , prow~dz1 Jednak
do postawi enia rzetelni ejszej diagnoz y psychiatrycznej.
Kliniczna obserwacja zachow ania
Jednym z klasyczn ych i najbard ziej przydat nych narzę­
dzi oceny, jakimi dyspon uje klinicys ta, jest bezpośred­
nia obserwa cja charakt erystyc znych zachowań klienta
(Hartma nn, Barrios i Wood, 2004). Głównym celem ob-
serwacj i bezpośredniej jest poszerz enie wiedzy na te-
mat funkcjo nowani a psychic znego danej osoby dzięki
przyjrze niu się jej wyglądowi i zachow aniom w różnych
konteks tach. Obserw acja kliniczn a to stworzo ny przez
klinicystę obiekty wny opis wyglądu i zachow ania klien-
ta - poziom u jego higieny osobiste j, reakcji emocjonal-
nych, ewentu alnych oznak depresji , lęku, agresji, halu-
cynacji lub urojeń, jakie może zdradzać. Najlepiej, jeśli
jest ona prowad zona w natural nym środowisku danej
osoby (na przykład zachow anie dziecka obserwuje się
w szkole lub w domu) . Jednak najczęściej jest przepro-
wadzan a po umieszc zeniu klienta w klinice lub szpita-
lu (Leichtm an, 2009). Na przykład krótki opis zachowa-
nia pacjenta sporządzany jest bezpośrednio po przyjęciu
go do szpitala , a bardzie j szczegółowe obserwa cje pro-
wadzon e są okresow o w trakcie hospital izacji. .
Niektór zy klinicyści i badacze preferują obserwaqę
~achowań w warunk ach bardzie j kontrol owanych
1 sztuczn ie zaplano wanych , a nie w środowisku natu·
ral~ym. W tego typu analogi cznych sytuacja ch, które
maJą dostarczyć informa cji na temat strategi i adapta·
cyjnych stosowa nych przez osobę badaną, można wyko·
rzyst ywać takie zadania jak odgryw anie ról, ponow_ne
odgryw anie zdarzeń, odwzor owywan ie interakcji : .·
1111
dzy ~złonkami rodziny lub myślenie na głos (Hayno-
Yoshioka, Kloezem an i Bello, 2009).

Wiei~ kl_inic~stów oprócz dokonywania obserwacji
prosi tez kl1e~to_w o pomoc w zbieraniu potrzebnych
danych, zlecaJą~ rm prow~dzenie samoobserwacji, czy-
li obserwowame oraz opisywanie własnych zachowań
myśli i odczuć w różnych naturalnych sytuacjach. Me~
toda ta może być bardzo pomocna w określaniu, w jakich
okolicznościach pojawiają się zachowania nieprzysto-
sowane, a liczne badania wykazały, że sama w sobie ma
też wartość terapeutyczną. Ewentualnie można popro-
sić klienta o wypełnienie mniej lub bardziej sformali-
zowanego kwestionariusza czy listy kontrolnej - dotyczą­
cych problematycznych reakcji w różnych warunkach.
Dostępnych jest wiele tego typu narzędzi, z których kli-
nicysta może skorzystać. Ich stosowanie opiera się na
założeniu, że człowiek jest najlepszym źródłem infor-
macji o sobie samym. Jeśli tylko zadane zostaną właści­
we pytania, a osoba badana jest chętna do ujawnienia in-
formacji o sobie, uzyskane wyniki mogą w znaczący
sposób wpłynąć na plan leczenia.
Skale oceny
Podobnie jak w przypadku wywiadów klinicznych, rów-
nież w obserwacjach klinicznych i kwestionariuszach sa-
moopisowych skale oceny pomagają uporządkować uzy-
skane informacje oraz zagwarantować obiektywność
i rzetelność wyników (Aiken, 1996; Garb, 2007). For-
malna struktura skali ma ograniczyć do mini.mwn ·wpływ
obserwatora na wynik badania. Najbardziej użyteczne
są takie skale, które umożliwiają oceniającemu nie tylko
wskazanie obecności lub braku danej cechy czy zachowa-
nia, ale także określenie ich intensywności lub poziomu.
Oto przykładowy fragment skali - obserwator musi za-
znaczyć opis najlepiej pasujący do sytuacji.
Zachowania seksualne
1. Napastliwy(a) seksualnie: agresywne zachowania
zdradzające zamiary seksualne w stosunku do męż­
czyzn lub kobiet.
2. Nagabujący(a) seksualnie: obnażanie genitaliów
z zamiarami seksualnymi, składanie innym pa-
cjentom lub członkom personelu jawnych propo-
zycji seksualnych, masturbacja na oczach innych.
3. Brak jawnych zachowań seksualnych: brak zaintere-
sowania rozmowami o sprawach dotyczących seksu.
4. Unikanie tematów dotyczących seksu: zakłopota­
nie podczas rozmowy o seksie, zaniepokojenie,
gdy inni czynią mu (jej) awanse seksualne.
5. Nadmierna pruderyjność w sprawach seksu: uwa-
ża seks za coś obrzydliwego, potępia zachowania
seksualne u innych, wpada w panikę, gdy inni czy-
nią mu (jej) awanse seksualne.
OCENA KLINICZNA I DI AG N O ZA 155
Tego typu skale można stosować nie tylko w ramach
wstępnej oceny pacjenta, ale także do oszacowania prze-
biegu lub wyników leczenia. Jedną ze skal najczęściej
stosowanych w praktyce klinicznej i w badaniach psy-
chiatrycznych do zapisu obserwacji jest Krótka Skala
Oceny Psychiatrycznej (Brief Psychiatrie Rating Scale -
BPRS; Overall i Hollister, 1982; Serper, Goldberg i Sal-
zinger, 2004). Jest to ustrukturalizowany i policzalny for-
mat oceny takich objawów klinicznych, jak: nadmierny
niepokój o objawy somatyczne, lęk, wycofanie emocjo-
nalne, poczucie winy, wrogość, podejrzliwość i nietypo-
we wzorce myślenia. Skala BPRS składa się z dwudziestu
czterech osobnych skal pokazujących wyniki przydzie-
lone przez klinicystę na podstawie wywiadu przeprowa-
dzonego z pacjentem. Jasno określone wzorce zachowa-
nia odwzorowane na skali umożliwiają dokonywanie
wystandaryzowanych porównań symptomów danej oso-
by z zachowaniami innych pacjentów psychiatrycznych.
Skala BPRS jest narzędziem bardzo przydatnym w bada-
niach klinicznych (zob. Davidson i in., 2004), zwłaszcza
w przydzielaniu pacjentów do poszczególnych grup te-
rapeutycznych na podstawie podobieństwa zdradzanych
objawów. Nie jest jednak powszechnie stosowana przez
praktyków do podejmowania decyzji dotyczących lecze-
nia lub diagnozy. Podobnym, ale nieco bardziej ukie-
runkowanym narzędziem jest Skala Depresji Hamiltona
(Hamilton Rating Scale for Depression - HRSD). Jest to
_jedna z najczęściej stosowanych metod wyboru osób
z depresją kliniczną do udziału w badaniach oraz oceny
ich reakcji na różne rodzaje leczenia (zob. Beevers i Mil-
ler, 2004; Brown, Vornik, Khan i Rush, 2007).
Testy psychologiczne
Wywiady i obserwacje zachowania należą do bezpo-
średnich metod określania przekonań, postaw i proble-
mów osoby badanej, natomiast testy psychologiczne to
bardziej pośrednie narzędzia oceny jej cech psycholo-
gicznych. Naukowo opracowane testy psychologiczne
(w odróżnieniu od psychotestów publikowanych nie-
kiedy w czasopismach i w internecie) to wystandaryzo-
wane zestawy procedur lub zadań służące do uzyskania
„próbek'' zachowań osoby badanej. Reakcje badanego na
wystandaryzowane bodźce porównuje się z reakcjami in-
nych osób o podobnych cechach demograficznych, zwy-
kle za pomocą ustalonych norm testowych lub rozkła­
du wyników testu. Na podstawie takiego porównania
klinicysta może się zorientować, na ile psychologiczne
cechy badanego odbiegają od cech grupy referencyj nej,
zwykle składającej się z osób zdrowych psychicznie. Za
pomocą testów psychologicznych można mierzyć takk
 } 56 PSYC HOLOG IA ZAB U RZEŃ
cechy, jak: wzorce radzenia sobie, wzorce mo~ac ji: ce-
chy osobowości, zachowania związane z pełmon~1 ~O-
lami, wartości, poziom depresji lub lęku oraz funkcJe m-
telek-tualne. Niesamowity postęp w dziedzinie technologii
opracowywania testów sprawił, że dziś możliwe jest two-
rzenie narzędzi mierzących z akceptowalną rzetelnością
i trafnością niemal wszystkie cechy psychologiczne, któ-
ra mogą różnić ludzi. Ponadto wiele testów może być
przeprowadzanych i interpre towany ch komput erowo
(zob. ramka „Postępy w podejściu praktycznym'').
Choć testy psychologiczne są o wiele bardziej pre-
cyzyjne i często bardziej rzetelne od wywiadów lub nie-
których technik obserwacji, wciąż daleko im do dosko-
nałości. Ich wartość często zależy od kompet encji
interpretującego wyniki klinicys ty. Ogólnie można
sn-vierdzić, że dla psychol ogów są one tak samo uży­
tecznym narzędziem diagnostycznym, jak badanie krwi,
zdjęcia rentgen owskie i rezonan s magnet yczny dla le-
karza. Każde z tych badań może u osoby z pozoru zdro-
wej ujawnić jakiś proces patologiczny lub z racji tego,
iż dostarcza bardziej precyzyjnych informacji, posłużyć
do weryfikacji ogólnego wrażenia, że „coś jest nie w po-
Technologia w praktyc e klinicznej:
wykorzystanie kompu tera do wykon ania
testów psychologicznych
W ostatnich czterdziestu latach najbardziej spektakularny prze-
łom w dziedzinie oceny psychologicznej indywidu alnych przy-
padków dokonał się chyba za sprawą komputerów. Są one z po-
wodzeni em stosowa ne zarówno do zbierani a informa cji
bezpośrednio od osoby badanej, jak i do gromadz enia oraz
ewaluacji wszystkich danych zebranych uprzedn io podczas
w~ i~dów, testów i innych procedu r oceny. Porównując dane
~ eJsc1owe z ;~formacjami zgromad zonymi w bankach pamię­
ci, kompute r Jest w stanie wykonać wiele zadań związanych
a,d~u (Butcher, Perry i Dean, 2009; Butcher, 2009).
z oc_eną przyp_
Moz~ p~staw1~ diagnozę, wskazać prawdopodobieństwo wy-
stąp 1_enia_okreslonych zachowań, zasugerować najbardziej od-
pow1~dn1 ą formę terapii, przewidzieć j ej rezultaty oraz wydru-
kowac_spra~ozd anie podsumowujące przypadek. W wielu tych
zadani~c h Jest właściwi e lepszy od klinicysty, gdyż jest w t -
nie z większą prec yzJ.ą .i b ard z1
. .
eJ wydajnie przywoła ć z p
sa
.
ci" potr b „ am1ę-
~e ne dane (Epstein i Klinkenberg, 2001 ; Olson 2001)
· '
Mozna b ·
., y się spodziewać, że ros nące s kuteczno ść i rzet el-
nosc korzys tania z ko ,
iż takie udo . _ m puterow w p raktyce klinicznej sprawią,
godnien1e t echnolo giczne zost anie p ozytywn ie
rządku". W praktyc e kliniczn ej stosuje się dwie ł0,
kategor ie testów psychol ogiczny ch: testy intel~ "'ne
i testy osobowości (projek cyjne i obiektywne). igencji
Testy intelige ncji
Specjaliści mają do wyboru szeroki zakres testów i
ligencji. Do pomiar u zdolności intelektualnych dz~te~
. . . kty kl" . 1ec1
powsze ch me stosuJe się w pra ce m1cznej (Wass _
man, 2003) takie narzędzia jak popraw iona wersja sr_
li Intelige ncji Wechsl era dla Dzieci ( Wechsler Intel~-
gence Scale for Children-Revised - WISC-R; zob. Weiss
Saklofske, Prifiter a i Holdna ck, 2006) czy aktualna ed ~
cja Stanfordzkiej Skali Inteligencji Bineta (Stanford-Bin:t
Intelligence Scale; Kamph aus i Kronck e, 2004). Chyba
najpopu larniejs zym testem intelige ncji dla dorosłych
jest popraw iona wersja Skali Intelige ncji Wechslera dla
Dorosłych (Wechsler Adult Intelligence Scale-Revised _
WAIS-R; Benson , Hulac i Kranzle r, 2010; Lichtenber-
ger i Kaufma n, 2009). Skala zawiera materiał werbalny
i zadaniowy, a składa się z piętnastu pojedynczych te-
stów. Oto krótki opis dwóch takich testów, który poka-
zuje, jakie funkcje poznawcze mierzy skala WAIS-R.
przyjęte przez wszyst kich praktykó w. Jednak nie zawsze tak
jest. Są przecież osoby, które opierają się nowinko m techno-
logiczny m takim jak poczta elektron iczna, faks czy kompute-
rowe program y do fakturow ania (McMinn , Buchanan, Ellens
i Ryan, 1999). Są i klinicyści, którzy nie.chętnie stosują kompu-
terowe interpre tacje testów psychol ogiczny ch, mimo udo-
wodnion ej użyteczności i niskich kosztów tychże. Choć wiele
klinik i niezależnych specjalis tów używa kompute rów do zapi-
sywania danych i fakturow ania, to wciąż dużo rzadziej stosu-
je komput erowe procedu ry oceny. Może to wynikać z kilku
powodó w: (1) dla osób, które kształciły się w aasach przed upo-
wszechn ieniem się kompute rów, t echnolo gia ta jest nieco klo·
potliwa lub nie mają one czasu, aby się z nią dobrze zaznajo-
mić; (2) specjaliści ograniczają swoją działalność do terapii
psychol ogiczne j i nie stosują szczegółowych procedu r oceny
przed jej rozpoczęciem; (3) nie są zaintere sowani systematycz·
ną oceną (lub nie mają na to czasu) skuteczności terapii, jaką
umożliwiają okresow e formaln e procedu ry oceny; (4) uważa·
ją, że bezosob owe i mechan iczne podejście preferowane
w większo ści kart odpowie dzi stanowiących część kornpute·
st
· rowych procedu r oceny jest niezgod ne z obrazem klinicY '.
i st Ylem interakc ji z klientem , jakie starają się reprezent~wa;,
czyli z obrazem specjalis ty nawiązującego z klientem ciep y
kontakt i wykazującego osobiste zaangażowanie.
 OCENA KLIN ICZNA I D IAGNO ZA 157

• Słownik (test werbalny). Badan y ma za zadanie zdefi-

niować sło':"a z listy, która jest mu ustnie odczytywana
przez badaJącego. Celem testu jest ocena znajomości ('

~~ \
i
słownictw~ - wykazru:io, że znajomość słownictwa jest
silnie pow1ązana z ogoln ym pozio mem inteligencji.
• Powt arzan ie~ (t~st zadaniowy). Jest to test spraw-
dzający pam1ęc krotkotrwałą. Badający czyta ciąg
cyfr, a badan y ma go powtórzyć w tej samej kolejn o- .
t:iUU .

ści. Inne zadan ie w ramac h tego testu polega na za- . -

, . ·i
pamiętaniu przez badan ego ciągu cyfr, a po jakimś '·
. .
.. . . ,.
czasie odtwo rzeniu tego ciągu ustnie w odwro tnej
. .\ .·,_<::. . . .. . \' ;;- ~
kolejności (Licht enber ger i Kaufm an, 2009).
~- '.. \ .
~ -> ; ' ._· · \
·-. >· . ....
~,. ·' . .-

w
David Wechsler (1896- 1981) służy/ w wojsku i bada/ rekrutó
podczas I wojny światowej. Doszedł do wniosk u, że psycho logo-
wie niewłaściwie postrzegają i oceniają inteligencję. W 1934
roku
rozpoczął prace nad najpow szechn iej używan ą baterią testów do
intelige ncji dorosły ch - Skalą Intelige ncji Wechsl era dla Do-
oceny
rosłych, która wyznaczy/a standa rdy dla pomiar
ów intelige ncji.
8L'. .2,~ ·. ~ ..);
' " ' t,,.~~~
. ; ., "!;: ~) : zgłębianie wiedzy na temat charak teru proble mów klien-
ta oraz zainic jowan ie stosow nej terapi i nie wymagają
. / '1' szczegółowych inform acji o pozio mie jego intelig
encji,
~: (:' któryc h dostarczają tego typu testy. W takiej sytuac ji
-- nie zaleca się stosow ania testów intelig encji.

Projekcyjne testy osobowości

Jest wiele różnych testów psychologicznych, które mierzą
zdolno -
dotycz ące poziom u funkcji
ści intelek tualne dzieci. Inform acje
wskazó wką
poznawczych lub ich upośledzenia mogą być cenną
co do zasobów intelek tualnyc h dziecka.
Przeprowadzenie, podlic zenie i zinter pretow anie te-
stu inteligencji_ takiego jak WJSC-R, WAIS-R czy skala
stanfordzka - zajmu je zwykl e od dwóch do trzech go-
dzin. W wielu sytuacjach klinic znych nie ma na to czasu
ani funduszy. w przyp adku, gdy głównym proble mem
pacjenta wydaje się niepełnosprawność intelektualna lub
or~aniczne uszko dzenie mózgu , testy inteligencji mogą
byc najważniej szą procedurą diagnostyczną. Ponad to
informacje dotyczące pozio mu funkc ji pozna wczyc h
lub ich upośledzenia mogą być cenną wskazówką co do
zasobów intelektualnych, które mogą pomó c badan emu
Poradzić sobie z proble mami (Kihls trom, 2002). Jedna k
w Wielu warun kach klinic znych i w wielu przyp adkac h
Oprac owano też wiele testów mierzących cechy osobo -
wości inne niż zdolności intele ktualn e. Trady
cyjnie te-
sty osobowości dzieli się na projek cyjne i obiekt ywne.
Projekcyjne testy osobowości nie są ustruk turaliz owa-
ne, to znaczy, że zamia st jasno sformułowanych wer-
balnie pytań wykorzystują różnego rodzaj u wieloz nacz-
ne bodźce, takie jak plamy atram entu czy nieocz ywiste
się do
zdjęcia, a odpow iedzi badan ego nie ograniczają
decyzji typu „prawda", ,,fa łsz" lub „nie wiem''. Poprz ez
ia-
własne interp retacje owych niejed nozna cznyc h mater
swoic h zainte re-
łów badan i ujawniają sporo na temat
ia sobie
sowań, konfliktów, motyw acji, techni k radzen
i innych cech osobowości. Za tego rodza ju projek cyj-
nymi techni kami stoi założenie, że próbując nadać jakiś
sens niejednoznacznym i nieust ruktur alizow anym bodź­
com, badan y dokon uje projek cji własnych proble mów,
motyw acji i pragnień na elaną sytuację. Trochę przyp o-
mina to znaną z clziecióstwa zabawę w dopatr ywani e się
określonych kształtów i scen w przepływających
nad
głową chmur ach, z tym jedna k ważnym zastrz
eżenie m,
15 8 PSYC HOLO GI A ZABURZEŃ
możn
i Erdberg, 2002; Weiner i Meyer, 2009). Test
że w przypadku testów bodźce są określone i mniej
wię­ prowadzać w różny sposób, - niekiedy .
zajmuje Oa Pk~Ze
n ilka
pozwala- k o cz~s z mny mi, kluc zo
cej takie same dla wszystkich badany~h. ~esty godzin i musi kon urowa~
zapre~en- mi z klinicznego pun.ktu widzema procedurami 0 wy. . p
ją ustalić normatywny zakres odpowiedzi na k . . rpretacji wyniki nad.
towany materiał testowy, co można wykorzy
St ac ~o to ze względu na subie tywizm mte
rozpoznania odpowiedzi obiektywnie atypowy
ch, odbie- gą być mało wia ryg odn e. Inte rpre tato rzy mo gąrno.
b 1· . na
. , .
gających od normy. Testy projekcyjne maj
ą zat~ ~ na kł
przy ad spierac się o sym o ICzne znaczeni
e określe .
,,dom w płomieniach': opisującego jeden
sci da- z obrazk::
celu odkrycie, w jaki sposób struktura osobowo
ywają na odpowiedź ·
nej osoby i jej doświadczenia z przeszłości wpł Ktoś może stwierdzić, że taka konkretna
, że zdra;u-
postrzeganie przez nią i organizowanie dwu
znacznych geruje istnienie głębokiego lęku, a ktoś inny
sygnałów płynących z otoczenia. Najbardziej
znane i po-
cechującą pacjenta chęć wzniecania pożarów. Jedn :
wszechnie stosowane testy projekcyjne to test
plam atra-
z powodów, dla których test Rorschacha jest
dziś co:az
atycznej
mentowych Rorschacha, Test Apercepcji Tem rzadziej stosowany jako tech nika projekcy
jna, jest fakt
w pia~
i test zdań niedokończonych . że wiele terapii klinicznych zlecanych obecnie
ogół opiera
cówkach leczenia cho rób umysłowych na
schacha
Test Rorschacha . Test plam atramentowych Ror się na konkretnych opisach zachowania,
a nie na anali-
zawdzięcza swą nazwę szwajcarskiemu
psychiatrze Her- osobowości
w 1911 ro- zowaniu głęboko zakorzenionej dynamiki
mannowi Rorschachowi, który jako pierwszy- czyli tych cech, któr e zazwyczaj ujawnia inter
pretacj~
ku - zaczął stosować plamy atramentu do
oceny oso-
sięć obrazków
wyników testu Rorschacha.
bowości klienta. Na test składa się dzie W rękach sprawnego interpretatora test plam
atra-
owied-
z plamami atramentu, które pokazuje się w odp mentowych może być jedn ak przydatny do
ujawniania
nich po
niej kolejności. Badany ustosunkowuje się do pewnych kwestii psychodynamicznych, takic
h jak wpływ
wysłuchaniu następującej instrukc
ji (Exner, 1993): ące postrzeganie in-
nieświadomych motywacji na bież
y zobiekty-
nych (Weiner, 2013). Podjęto pon adto prób
Ludzie widzą w tych plamach atramentu wiele róż­ e określenie
i, wizowania interpretacji testu poprzez jasn
nych rzeczy. Proszę powiedzieć, co pan/pani tu widz ich związ­
dla zmiennych testowych i empiryczne zbadanie
co panu/pani przychodzi na myśl, co dana plama noza kli-
ku z kryteriami zewnętrznymi, takimi jak diag
pana/pani znaczy? powszech-
niczna (Exner, 1995). Test Rorschacha, choć
charakterze
Oto fragment wypowiedzi pewnego badaneg
o na nie uważany za narzędzie subiektywne, o
interpreta-
temat jednej z plam pokazywanych w ramach
testu. otwartym, został jedn ak przystosowany do
rzetelności
cji komputerowej (Exner, 1987). W badaniu
rowego
Wygląda to jak dwóch mężczyzn z genitaliami na wniosków wyciąganych na podstawie kompute
Meyer, Joni
wierzchu. Stoczyli oni okropną walkę i krew rozp
ry- systemu interpretacji tego test u Gregory
cyści for-
sła się na ścianie. Mężczyźni mają w ręku
noże lub in- Mihura i Bruce Smith (2005) wykazali, że klini
mułują takie same konkluzje na bazie odpo
wiedzi klien-
ne ostre narzędzia i właśnie przed chwilą rozcięli cia-
ło. ~yjęli już ze środka płuca i inne organy.
Ciało jest tów, jakie generuje system komputerowy.
Niektórzy badacze mają jedn ak wątpliwości
a [... ] co do
pocięte na kawałki [... ] pozostała już tylko
skór
norm, które stały się podstawą stworzonego
do- przez Joh-
ok~lice miednicy. Oni walczyli O to, który z nich
k?n~zy rozczłonkowywanie ciała [... ] jak dwa sępy
i testu Ror-
na Exnera systemu punktacji i interpretacj
Wood, Ne-
pikujące w dół[ ... ]. schacha (Shaffer, Erdberg i Haroian, 1999;
iem teSr
zworski, Garb i Lilienfeld, 2001). Ich zdan
wą reak-
. Ta pełna okrucieństwa opowieść nie jest typo
zy ujaW·
n~dmiernie patologizuje osoby badane, to znac
C)ą na ten konkretny obrazek ani na żaden
inny obrazek rany ch nor-
ma psychopatologie nawet u losowo wyb
malnych przedstawicieli społeczeństwa. Nie
, · ·
Pokazyw. any w.tesc1,e. Zaden odpowiedzialny kl'1mc . ysta udowod·
· reakcji j niż inne,
~1e ic1ąga wmoskow na podstawie pojedynczej niono, w jakim stopniu test Rorschacha lepie
b ~ a rat w ~m przypadku treść odpowiedzi bada bardziej wydajne, narzędzia dostarcza cenn
neg~ ych infor·
macji O osobie badanej. Choć niektórzy bada
y a ~godna z mnymi informacjami na jego tem at cze maso:
:':i~~o zdiagnozować u niego osobowość antysp~
;:c~:- , zoOJ ,
wo poparli system punktacji Exnera (Hibbard
ą
nie zazna~zoną wrogością wobec innych ludz . Weiner i Meyer, 2009), to jednocześnie test
i Rorscha~h~
stasowanie testu Ror h h . · kr d · O niski e),
dość skomplikowane . sc ac a w oce~ 1e klinicznej jest ).est powszech me ytykowany J.ako narzę zie 1998,.
J wymaga sporeJ wprawy (Exn
er a · e,
nawet zmkomej wartości (Garb, Florio i Grov
 OCENA KLINIC ZNA I DIAGN OZA 15 9

I{unsley i ~aile~, 1_999). Jego pop~arność jako metod y no mu kartę 1, przez ponad minutę milczał i bacznie się jej
oceny k]iruczneJ meco zmalała (Piotro wski, Belter i Kel- przyg lądał.

ler, 1998) - częściowo dlateg o, że firmy ubezp ieczen io-

we nie płacą za czas poświęcony na jego przepr owadz a-
nie, podlic zanie i interp retow anie. Wciąż jedna k test
Rorschacha pozos taje jedny m z narzędzi najczęściej uży­
wanych do oceny osobowości, nawet podcz as proce du-
ry oceny perso nelu (zob. Del Guidi ce, 2010) , a także
,,Moim zdaniem to jest... eee ... karabin maszynowy...
Tak, karabin maszynowy. Chłopa k się mu przygląda.
Może dostał go na urodziny albo go ukradł czy coś ta-
kiego. [Pauza. Badający przypomina Davido wi, że ma
ułożyć historię do tego obrazka].

wykorzystywanych w badan iach nauko wych. Dobra. Ten chłopak - nazwę go Karl - znalazł ten
karabin maszynowy... brown inga ... w swoim ga raż u.
Test Apercepcji Tematycznej (Thematic Apperception Trzyma ł go w pokoju dla ochrony. Pewnego dnia po-

Test - TAT). Test ten został oprac owany w 1935 roku stanowił wziąć go do szkoły, żeby uciszyć mięśniaków,

przez Christianę D. Morga n i Henry ego Murra ya z Har- którzy się nad wszystkimi wywyższali. Gdy wszedł do
vard Psychological Clinic . Do dzisia j jest powsz echnie szatni, wyżył się na ich przywódcy, Amosie, i zastrze -
lił go. Od tej pory nikt się go nie czep iał, bo wszysc
y
stosowany w prakty ce klinic znej (Ross ini i Moret ti,
że ma w szafce browninga".
1997) i w badan iach nad osobowością (Teglasi, 2010). wiedzieli,
Test składa się z prosty ch obraz ków (niekt óre z nich jed-
Na podstawie tej historii stwierdzono, że David doświ adcza
noznacznie przedstawiają rzeczywistość, inne są dość
abstrakcyjne), do któryc h badan y ma ułożyć opowi e- bardzo silnej frustracji i złości . Poziom złości potw i erdzał
h fakt, że widoczne na obrazk u skrzypce chłopa k zinterpre-
ści. Większość obraz ków przed stawia ludzi w różnyc cy. Kli-
tował jako karabin maszynowy - narzędzie przemo
sytuacjach, ale tak, że ich działania i motyw acje mogą
nicysta stwie rdz ił, że David czuje zagrożen ie nie tylko ze
być interp retow ane na wiele sposo bów, ·więc badan
i do-
co strony kolegów w szkole , ale ta kże w do mu, gdzie potrze-
konują projek cji własnych konfli któw i obaw na to,
buje „ochro ny".
widzą na obraz kach (zob. Morg an, 2002).
Oprac owano kilka system ów podlic zania i interp re-
Opis przyp adku pokaz uje, że histor ie budow ane wo-
tacji testu, a każdy z nich skupia się na innych aspek -
kół obrazk ów z testu TAT mogą dostarczać klinicyście
tach opowieści osoby badan ej, na przykład na v,ryraża ­
cennych informacji o konfli ktach i niepo kojach badan e-
niu potrze b (Atkin son, 1992) , percep cji rzeczyw-istości
go, a także o stosow anych przez niego sposo bach radze-
(Arnold, 1962) czy fantaz jach (Kling er, 1979). Zastos o-
nia sobie z proble mami .
wanie tych system ów zajmu je sporo czasu, a niewie le
Test Aperc epcji Temat yczne j jest krytyk owany z kil-
dowodów potwi erdza ich wartość kliniczną. Dlateg o też
ku powod ów (Lilienfeld, Wood i Garb, 2001). Bodźcom
najczęściej klinicyści sami dokonują ilościowej i subiek-
testow ym zarzuc a się pewną anachroniczność: obrazk i,
tywnej oceny tego, na ile opowieści przeds tawion e przez
które powstały w latach trzydz iestych XX wieku , wielu
badanego odzwierciedlają jego ukryte cechy, motyw acje
współczesnym badanym wydają się dziwn e; klientom
i zainteresowania. Takie interp retacj e często w jednak o-
trudn o jest identyfikować się z przed stawi onym i na
wym stopniu zależą od „artyz mu': jak i od biegłości w na-
obraz kach postac iami. Badan i często zaczyn ają swoje
uce, a margi nes błędu w tak niefor malne j proce durze
opowieści słowami: ,,To jest histor ia jak ze stareg o filmu
może być całkiem spory.
klasy B, który ostatn io oglądałem''. Ponad to przep rowa-
Kolejne studiu m przyp adku pokaz uje, w jaki sposó b
d zenie i interp retacj a testu wyma gają sporo czasu. Po-
opowieść stworz ona przez osobę badaną TAT odzwi er-
dobni e jak w przyp adku testu Rorsc hacha , interp retacj e
ciedla jej proble my. Jest to histor ia odnos ząca się do kar-
odpow iedzi w TAT są na ogół subiek tywne, co zmniej-
ty l (obraz ek przeds tawia chłopca patrzącego na leżące
sza rzetelność i trafność tej proced ury.
na stole skrzypce). Została stwor zona przez piętn asto­
Przegląd badań (Rossi ni i Moret ti, 1997) ujawnił pe-
le,tniego David a skiero waneg o do klinik i przez rodzi-
wien interesujący parad oks: mimo że TAT jest nadal
cow, hórzy mam'>'ili się tym, że syn jest zamknięty w so-
bardz o popul arny wśród praktykujących klinic ystów ,
bie i nie radzi sobie w szkole .
to w progr amach zajęć klinic znych dla studen tów zre-
dukow ano ilość czasu poświęcanego na naukę tej meto-
Reakcja Davida na obrazek w ramach testu TAT
dy, a na rynku dostęp nych jest obecn ie stosun kowo nie-
Podczas całej procedury testowej David na ogól ws pół­
wiele źródło wych materiałów szkole niowy ch (takic h jak
pracował, choć przez caty czas wykazywał raczej brak za-
książki i podręczniki) na jej temat. Należy też zauważyć,
angażowa ni a emocjonalnego i entuzjazmu. Gdy wręczo -
160 PSYCH OLOGIA ZABU RZEŃ
. , , . . , . rzede wszystkim ci mający dł~-
że mektorzy l<limcysci: P . testu są w stame
goletnie doświadczenie w stos_owam~ ki n~ podstawie
, kak · precyzYJne wmos
wyciągac zas . UJąco b badane. Zazwyczaj
historii opoWiadanych przez oso y . . ,ci kolegom
jednak nie potrafią przekazać tych umieJętnos . .
po fachu. Jeśli się nad tym zastanowić, ~on~uzJa me
powinna być zbyt zaskakująca: na tym poz10m1e opano-
wania umiejętności decydującą rolę odgrywa element
pewnego „artyzmu".
Testy zdań niedokończonych. Kolejnym narzędziem
projekcyjnym przydatnym w ocenie osobowości są te-
sty zdań niedokończonych (Fernald i Fernald, 2010).
Wiele tego typu testów zostało opracowanych z myślą
o ocenie dzieci, młodzieży i dorosłych. Narzędzia te skła­
dają się z fragmentów zdań, które badany ma uzupełnić,
jak w następujących przykładach.
l. Chciałbym/Chciałabym _ _ _ _ _ _ __
2. Moja matka
3. Seks - - - - -- - -- -- - --
4. Nienawidzę _ _ _ _ __ _ _ _ _ __
5. Ludzie
Testy zdań niedokończonych - przypominające tech-
nikę swobodnych skojarzeń, gdyż badany jest proszony
o _to, aby od~~wiadał swobodnie, bez zahamowań - są
meco bardz1eJ ustrukturalizowane niż test Rorschacha
i ·większość innych procedur projekcyjnych. Treść udzie-
lan~1ch odpo~edzi pomaga badającemu uchwycić istot-
ne informaCJe_dotyczące problemów, postaw i objawów
os?by ~adaneJ. Interpretacje poszczególnych odpowie-
dz'. są J~dnak na ogół subiektywne i mało miarodajne
Mimo _ze bodźce testowe (fragmenty zdań) są standar~
do~re, _mt~~retacje zwykle powstają ad hoc, bez porów-
nan z Jakimikolwiek normami czy wzorcami
. PodsumowuJ·ąc ' na1ezy · stw1er. dZIC
. , że testy
· p . k
CYJne odgr · • ' roJe -
h ywaJą wazną rolę w wielu badaniach kl. .
nyc ' zwłaszcza gdy chcemy uzyskać całościo m1cz-
psychodynamicznych funk .. kl' . wy obraz
leżycie wyszkolonym CJI l1enta I dysponujemy na-
persone em p
dokonywania obsze h rzygotowanym do
myc ocen ps h O1 .
szczególnych przypadk , M yc og1cznych po-
cyjnych, czyli ich nieus~wuk.t oc,~e strony technik projek-
. na indyw·d ura 1zowany charakter ikon-
centraCJa
. I uaInych as k h
Je~nocze~nie ich słabości d ~e tac osobowości, są
w1zm interpretacji wynik~' g yz dopuszczają subiekty-
rzetelność i sprawiając że ~w,dtym_samym obniżając ich
sty projekcyjne zwykj ru no !e oceniać. Ponadto te-
wprawy w interpreta -~ wymagaJą dużo czasu 1· sp .
CJI wvnik ,
czasem trud . , ow - a tym
no sprostać w warunk h kl·~maganiom
ac in1cznych.
Obiektywne testy osobowości
ObiektyWile testy osobowości_ to narzędzia Ustruk
·zowane, zwykle wykorzyshlJące kwestionar·!Uszetura. .
l1
wentarze samoopisu lub skale oceny, które za'Wi.era· ' 1n-
rannie sformułowane pytania lub stwierdzenia ora~ą ~ta.
p odanych odpowiedzi do wyboru. Mają zatem 2 ~a
c .. naczn1
lepiej kontrolowany 1ormat mz testy projekcyjne . d e
go dużo lepiejp~~dają się obie_~~~e! kwan;~::~;
Jedną z zalet takie) kwantyfikacJt
,, Jest JeJ precyzi·a k ,l ·
ik , , tora
z kolei podnosi rzete1nosc wyn ow testu.
Istnieje wiele różnych narzędzi pomiaru osob
, d owo.
ści które można zastosowac po czas oceny klini· .
' , . cznei
i oceny osobowosc1. Na przykład Inwentarz OsoboWo-
ści NEO-PI-R (Neuroticism-Extroversion-Openness Per.
sonality Inventory), który dostarcza informacji na temat
głównych czynników osobowościowych, jest powszech-
nie stosowany do oceny cech osobowości w populacjach
mieszczących się w normie (Costa i Widiger, 2002). Do-
stępnych jest też wiele obiektywnych narzędzi opracowa-
nych do oceny konkretnych problemów klinicznych. Na
przykład Wieloosiowy Inwentarz Kliniczny Millona
MCMI-III (Millon Clinical Multiaxial Inventory-III; zob.
Choca, 2004) służy do oceny cech osobowości leżących
u podstaw zaburzeń i jest wykorzystywany w przypadku
osób poddawanych terapii psychologicznej. W tym pod-
rozdziale skupimy się przede wszystkim na najczęściej
stosowanym teście oceny osobowości, czyli Minnesockim
Wielowymiarowym Inwentarzu Osobowości (MMPI-2).
M~PI. Jednym z głównych ustrukturalizowanych te·
stow oceny osobowości jest Minnesocki Wielowymia-
rowy Inwentarz Osobowości (Minnesota Multiphasic
Personality Inventory - MMPI), obecnie, po popraw-
kach z 1989 roku, zwany MMPI-2 dla dorosłych (Butcher,
2011·' Greene, 20 11 ) . Skupimy
. ·
się na nim, gdyż pod wie-
loma względami jest to prototypowy i standardowyte5t
tego rodzaju.
Po kilku latach prób i poprawek MMPI został wro·
ku 19: 3 wprowadzony do powszechnego użytku przez
Starkea R· H a th awaya 1. Johna
Charnleya MeK'inleya..
W Stanach ZJ·ed noczonych jest to obecnie naJczę · ścieJ
stosowany w b d .
a amach klinicznych i sądowych oraz
w b adaniach n k , . psy·
h au owych poswięconych obp worn
\,:°fiatologicznym test osobowości (Archer, Buffington·
~~' st redny i Handel, 2006; Lally, 2003). JeS t 1.
0 0
-,
rowmez narzęd . . , . rsytev
zie naJczęsciej omawiane w umwe ..
kich program h . . (Pio
tr ki . ac nauczania psychologii kliniczne) .
ows i Zalew k. d nia te
oreJ stu MMPI d s _1, 1993). Od czasu wprowa ze ieSci;1
tysięcy k . . 0 uzytku powstało niemal dwadz , ., jt'
s1ązek i art k ł ,
P rzetł umaczon
.
Y. u ow na Jego temat. Jego .w t'· 1
,,,.tt,h
e na mne języki są stosowane "

Starke R. Hathaw ay (1903- 1984) - psycho log kliniczny,
pionier
psychologii fizjolog icznej i oceny osobow ości. W 1940 roku wraz
McKinleyem opublikował test MMPI do oceny sympto mów i za-
i medyc znych .
chowań pacjen tów psychi atryczn ych
krajach (orygi naln a wersja MMP I została prze-
świata
stosowa-
tłumaczona na sto pięćd zies i ąt języków i jest
na w ponad czterd ziestu pięciu krajac h; Butch 2010).
er,
Poprawiona wersja inwen tarza zyskuj e co raz większą
jej
popularność na arenie międzynaro dowej - od czasu
publikacji w 1989 roku została przetłumaczona na trzy-
dzieści dwa języki (Butc her i Willia ms, 2009).
i skale klinic zne MMPI. Pierw otna wersja
Rzetelność
inwen tarza samo opisu MMP I składała się z pięciuset
pięćdziesięciu pytań obejmuj ących różne kwestie, od
stanu fizycz nego i psych iczneg o po posta wy etyczn e
i społeczne. Badan ych zachęcano, aby odpow iadali na
zadawane pytania, vvybierając opcję „praw da" lub „ fałsz''.
Na początku test przep rowad zono w dużej grupie osób
zdrowych (nazw anych norma lnymi minne sotczy kami)
oraz w kilku do ść homo genicz nych grupa ch pacjen tów
2 konkr etnym i zabur zeniam i psych icznym i. Następnie
przeanalizowano i porów nano między sobą odpow iedzi
na wszystkie pytani a, aby sprawdzić różnice między po-
szczególnymi grupa mi. Na pod stawie tych wynik ów
stworzono dziesięć skal klinic znych . Każda z tych skal
składa się z pytań , na które jedna z grup pacjen tów od-
powiedziała odwro tnie niż większość przed stawic ieli
grupy „norm alnej" . Ten pomysłowy sposó b wybo ru
Punktowanych pytań, zwany walidacją empiryczną, zo-
stal po raz pierwszy zastosowany właśnie w teście MMP I
OCENA KLI NICZN A I D IAGNO ZA 161
szpita-
John Charnley McKinley (1991- 1950) - neurop sychia tra w
ayem opraco wał test
lu Uniwersytetu Minnes oty, wraz z Hathaw
badani a wśród pa-
MMPI oraz prowadził związane z tym testem
cjentów medycznych i psychia tryczny ch.
i bez wątpienia w dużej mierz e decyd uje o sile tego na-
rzędzia pomia ru. Zauważ, że nie zakłada się tu
konie cz-
kolwi ek wstęp nych sądów na
ności dokon ywani a jakich
iedzi
temat znacz enia prawdziwej lub fałszywej odpow
na którekolwiek z pytań - owo znacz enie zależy wyłącz­
nie od tego, czy dana odpowiedź jest taka sama, jak od-
osoby
biegająca od normy odpowiedź udzie lona przez
i. Jeżeli wzo-
z różnymi zdiagn ozowa nymi zabur zeniam
rzec prawdziwych i fałszywych odpow iedzi udziel anych
przez daną osobę jest bardzo podob ny do wzorca określo­
nego dla konkretnej grupy patologicznej, można wnios ko-
wać, że u tej osoby występują również inne istotn e cechy
charak terystyczne dla owej grupy i że w istocie „psyc ho-
logicznie" jest ona członkiem tej grupy (zob. tabela 4.1).
Każda z dzies ięciu skal klinic znych mierz y zatem
sklonność do reakcji psych ologic znych odbiegających
od normy . Niepr zetwo rzone wynik i uzysk ane w tych
skalac h są porów nywan e z odpowiadającymi im wyni-
kami osób „norm alnych ", z który ch wiele udzieliło
(i wciąż udziela) odpow iedzi na niektó re pytan ia w spo-
sób s ugerujący istnien ie proble mów psych ologic znych .
Ostate czne wyniki są nanos zone na stand ardow y pro-
fil MMP I. Łącząc linią wynik i z poszc zególn ych skal,
klinic ysta tworz y profil pokazujący, jak dalece wynik i
danej osoby odbiegają od normy na każdej ze skal. Aby
się
zilustrować tę metodę na przykładzie, przyjr zyjmy
pytań, które osoby
skali schizofrenii. Składa się ona z na
162 PSYC HOLOG IA ZABU RZEŃ

Tabela 4.1. Skale MMPl-2

• . dzielon o odpowi edzi. '
\
"i na ktore nie u
W k UJ·e całkowitą liczbę pozycJ'
Skale kontrol ne . . sobie lub wyolbrz ymiania problem ów psych
d . . o1o. 1
., alternaty wn ie - wykryw a, czy o pow1edz1 były Udz-ie.
Liczba odpowiedzi .nie wiem" (?} s az pisywan ia
. kł ość do. fałszyw ego przy .
. . kwestionariusza
M1erzy s onn
Skala częstotliwości (F} gicznych w pierwszej częsc1

lane losowo. isywani a sobie lub wyolbrz ymiania problem ów psychola.

. kłonność do fałszywego prz~p . . .
Mierzy s . . • . kwestionariusza.
I Skala częstotliwości (FB) gicznych w drug1eJ częsci . • psychol ogiczny ch przez paqent ow psych1atryQnych
.
lb ymiania prob1emow
Skala częstotliwości (Fp) Mierzy skłonnoś ć do wyo rz . . b
• wania sobie z yt w
ielu cnót lub tworzen ia ogólnie dobrego obrazu
Mierzy skłonność do przypisy
Skala kłamstw (L)
swojej osoby. . . b" niereali stycznie pozytyw ny sposób.
• dO s1e ie w
Ś ostrzeg ania
ia się w sposób bardzo .pozytyw
Mierzy skłon no c P ny lub w samych
Skala defensywności (Kl . b
• h ób do prezent owan
Mierzy skłonność niektory c os .. cych sposob y prezen towania się w z yt pozytywnym
Skala pozytywnej autoprezentacji (S) . • · podskal oceniaJą
superlatywach. Zawiera p1ęc

świetle. . . d . sposób niespój ny lub przypad kowy.

pisywania odpowi e z1 w
ób niespój ny odpowiedzi„prawda"lub„fałsz''.
, , dO
I Skala niespójności odpow'.edz'. (VRIN) Mierzy skłonnosc przy . .
Mierzy skłonność do przypisywania w spos
Skala niespójności odpow1edz1 (TRIN)
Skale kliniczn e . . ł m zdrowiu i problem ach somaty cznych .
Mierzy nadmierne skupienie na w asny
Skala 1 Hipochondria (Hs)
I
J Skala 2 Depresja (D) Mierzy objawy depresji. . . . k trzenie na świat przez różowe okulary i podatność
I Skala 3 Histeria (Hy)
Mierzy cechy osobowości histeryczneJ, takie Ja pa
. m f"izyczny m pod wpływem stresu.
na problem y ze zdrowie

ISkala 4 Zaburzenia psychopatyczne (Pd) Mierzy skłonności antyspołeczne.

ISkala s Męskość - kobiecość (Mf) Mierzy poziom odwrócenia ról płciowych.

.
j Skala 6 Paranoja (Pa) Mierzy poziom podejrzliwości, myślenia parano idalneg o. .

Mierzy poziom lęku i zachowań obsesyjnych wynikających z n1e_pokoJU.

ISkala 7 Psychastenia (Pt)
społecznych .
ISkala 8 Schizofrenia (Sc) Mierzy osobliwości dotyczące myślenia, odczuw ania i zachow an
m.
I Skala 9 Hipomania (Ma) Mierzy stan nierealnego uniesienia i skłonność do ulegani a impulso
ach społecz nych .
Skala o Introwersja społeczna (Si) Mierzy poziom lęku, wycofania i nadmie rnej kontrol i w kontakt

Skale specjalne
, . , b Ieczonych z Powodu uzależnienia.
Skala APS Skala podatności na Ocenia, w jakim stopniu badany posiada cechy osobowosc1 oso

II Skala AAS
uzależnienie

Skala świadomości Ocenia, w jakim stopniu badany uznaje, że ma problem z uzależn

ieniem.

uzależnienia

Skala empiryczna mierząca podatność na uzależnienie od różnych

I

Skala uzależnienia substancji.

I Skala MAC-R
MacAndrew
Skala MDS Skala problem ów Ocenia postrzegany poziom problem ów w związku małżeńskim.
małżeńskich

I Skala wrogośc i (Ho) Zajmuje się wrogością lub problem ami z kontrol owanie m gniewu
.

Skala stresu pourazowego (Pk) Ocenia liczne objawy i postaw y charakterystyczne dla osób pod
wpływem stresu pourazowego.

Zródło: opracowa nie własne.

. niu sobie
ze zdiagnozowaną schizofrenią systematycznie odpo- przykład kłamstwo polegające na przyp1sywa -zy·
wiadały inaczej niż osoby zdrowe psychicznie. Jednostki . 1u cnot,
zbyt wie . .
, a kilka mnyc u1awm
h ·a ewentu alne pi ·w
. s~.ptoin 0 ·
uzyskujące na tej skali wysokie (w stosunku do normy) padki symulowania choroby lub udawama olwiek
wyniki, mimo że niekoniecznie cierpią na schizofrenię, Nadm iernie wysoki wynik uzyskany na kto~eJk niższ)'
często wykaz ują cechy typowe dla tego zaburzenia, na z tych skal może unieważnić test, natomiaS t n~ec;ów in-
przykład są nieprzystosowane społecznie, wycofane, prze-
wynik często pozwala dojść do ciekawych W1~ . ·u
105 sk~
jawiają swoisty sposób myślenia, mają mniej szy kon- c 1
· dz1es1ę eh, 11,1
terpretacyjnych. Oprócz skal kontrolnych 1
takt z rzecz)'\vistością, a w poważniej szych przypadkach
klinicznych opracowano również kilka dodatk_' : \ pro·
0
- urojenia i halucynacje. , , d uza1ezn1e1 ,
przykład skale wykrywające skłonnosc O azowe-
MMPI i'..awiera równie ż kilka skal kontrolnych spraw-
blemy małżeńskie czy zaburzenie streso':e P ~ 0 rZYsrY-
0
dzających, czy osoba badana odpowiedziała na pytania
W kontekście klinicznym test MMPI JeS t wy , ·owych
uczciwie i zgodnie z prawd ą. Jedna ze skal \•vykry,,va na b wosc1
wany na kilka sposobów do oceny cech oso 0

pacjenta i jego probl~mów klinicznych . Chyba najczę­
ściej jest stosowany Jako st~ndard diagnostycz ny. Jak
wspomni~liśmy'. profil daneJ os~by ~est porównywa ny
rofilam1 okreslonych grup paCJentow. Jeżeli jest zgod-
zp kt ' . , • C •
ny z profilem oreJS ~~u~y, m1orma~Je o pacjentach z tej
grupy mogą wzbogac1c diagnozę opisową tej osoby.
Weryfikacja pierwotnej wersji MMPI. Pierwotna wer-
sja testu MMPI - mimo że była najbardziej popularnym
narzędziem pomiaru osobowości - także była krytyko-
wana. Część klinicystów o orientacji psychodyna micz-
nej twierdziła, że test ten (podobnie jak inne ustruktu-
ralizowane testy obiektywne ) jest powierzcho wny i nie
oddaje w pełni złożonej natury badanego. Natomiast
niektórzy behawioryści krytykowal i MMPI (a właści­
wie wszystkie testy osobowości) za zbyt silne nastawie-
nie na pomiar konstruktó w psychiczny ch (takich jak
cechy), których nie da się zaobserwować. Krytyka doty-
czyła też przestarzałości testu MMPI.
W odpowiedz i na słowa krytyki wydawca testu sfi-
nansował weryfikację i uaktualnie nie tego narzędzia
pomiaru. Skale ujęte w oryginalne j, standardow ej wer-
sji formularza MMPI-2 zostały opisane w tabeli 4.1.
Zweryfikowana wersja MMPI dla dorosłych weszła do
u.żytku pod nazwą MMPI- 2 w połowi e 1989 roku (Bu-
tcher, 2011 ; Butcher i in., 2001 ), a wersja MMPI-A dla
młodzieży (zob. Williams i Butcher, 2011 ) została opu-
blikowana w roku 1992. Wersja uaktualnio na zawiera
dziesięć pierwotnych skal klinicznych . Jej trafność zosta-
ła potwierdzo na w wielu badan iach klinicznych (Bu-
tcher, Rouse i Perry, 2000; Graham, Ben-Porath i McNul-
ty, 1999; Greene, 2011).
Badania wskazują, że nowa wersja MMPI jest rów-
nie skuteczna jak poprzednia (Greene, Robin, Albaugh,
Caldwell i Goldman, 2003). Wydaje się, że skale klinicz-
ne, z których usunięto tylko kil.ka pytań, a minimalną ich
liczbę przeredagow ano, zostały zachowane w swojej pier-
wotnej formie i mierzą te same cechy osobowości oraz
poziomy funkcjonow ania, co wcześniej. W standardo-
wych skalach kontrolnyc h (również prawie niezmienio -
nych) obserwuje się porównywalną stabilność znaczeń.
Skale te zostały uzupełnione o trzy dodatkowe pomia-
ry, wykrywając e skłonność do odpowiada nia niezgod-
nie z prawdą na niektóre pytania.
Zalety i ograniczenia obiektywnych testów osobowości.
Inwentarze samoopisowe, takie jak MMPI, maJ·ą 1·~t ~ t ną
przewagę nad innymi rodzajami testów osobowosci: są
opłacalne ekonomicz nie, bardzo rzetelne i obiektywne;
rnogą też być podliczane i interpretowane (a nawet, jeśli
ktos· Woli, przeprowad zane) komputerowo. M'imo tego są
OCEN A KLIN ICZ N A I DIAG N OZA 16 3
krytykowane. Jak wspominaliśmy, część klinicystów uwa-
ża, że są zbyt mechanistyczne i nie są w stanie dokładnie
oddać złożoności natury i problemów osoby badanej. Po-
nieważ wymagają od badanego umiejętności czytania ze
zrozumieni em i odpowiada nia na bodźce słowne, nie
można ich stosować w przypadku pacjentów niepiśmien­
nych, słabo wykształconych lub zdezoriento wanych. Po-
nadto inwentarze samoopisowe wymagają współpracy ze
strony osoby badanej, więc może się zdarzyć, że ta będzie
specjalnie zniekształcać swoje odpowiedz i, aby wywrzeć
określone wrażenie. Odpowiedzią na ostatni zarzut są
skale kontrolne, które mają wyeliminować ten problem.
Ze względu na format użytej punktacji i nacisk, jaki
kładzie się na ich trafność, naukowo opracowan e, obiek-
tywne inwentarze osobowości doskonale nadają się do
interpretacji zautomatyzowanych. Pierwszym testem, do
którego podliczania i interpretacji użyto technologii kom-
puterowej, był MMPI. Ponad pół wieku temu psycholo-
dzy z Kliniki Mayo stworzyli program komputero wy do
podliczania i interpretacj i profili klinicznych . W ciągu
ostatnich kilku lat znacznie wzrosła popularność skom-
puteryzowa nych ocen osobowości, opracowan o też kil-
ka innych, wysoce zaawansowanych systemów interpre-
towania MMPI i MMPl-2 (Butcher, Perry i Hahn, 2004).
Komputerowe systemy interpretacj i MMPI zwykle opie-
rają się na wydajnych procedurach statystycznych (Grove,
Zald, Lebow, Snitz i Nelson, 2000). W tego typu syste-
mach opisy rzeczywistych zachowań lub innych ustalo-
nych cech wielu osób uzyskujących konkretny wzorzec
wyników zostają zapisane w pamięci komputera. Jeśli ba-
dany wykazuje któryś z takich wzorców wyników, na wy-
druku zawierającym komputerową ocenę danego przy-
padku pojawia się odpowiedn i opis. Tego rodzaju opisy
zostały stworzone i zachowane w bazie komputero wej
dla wielu różnych wzorców wyników testowych, ale więk­
szość z nich opiera się na wynikach testu MMPI-2.
Zgromadze nie dokładnych danych statystyczn ych
dla takiego narzędzia jak MMPI-2 jest trudne, czaso-
chłonne i drogie. Po części wynika to ze złożoności sa-
mego narzędzia, ale problem stanowi też ogromna licz-
ba potencjalnych, istotnie różniących się od siebie profili
MMPl-2. W wielu przypadkac h profile osób badanych
nie pasują więc do profili dostępnych w bazie. Problemy
z gromadzen iem danych statystycznych generują też za-
chowania lub kwestie, które mają być wykrywane bądź
przewidywane przez dane narzędzie. Wiele sytuacji czy
stanów o dużym znaczeniu klinicznym występuje stosun-
kowo rzadko (na przykład samobójstwo) lub jest psycho-
logicznie bardzo złożonych (na przykład ewentualne
psychogeniczne komponent y choroby fizycznej ). Dlate-
go trudno zgromadzić wystarczającą liczbę przypadków,
164 PSYCHO LOGI A ZABURZEŃ

pracy i wystąpiła o przyznanie renty inwalidzkie•

które złożą się na odpowiednią bazę danych statystycz- . . F'1rma, dla której· pra j na '"'"
stawie doznanyc h obrazen. ~vu-
nych. W takiej sytuacji, aby móc sformułować opisy_kli- . cowata
rzuciła jej wniosek, więc Andrea złożyła pozew d ,Od.
niczne odpowiadające rzeczywiście uzyskanym rodzaJom 0
~ądu
0 przyznanie renty z powodu doznanych uszkodzen. cial
profili, osoba tworząca aplikację interpretacyjną zmuszo- Ubezpieczyciel pracodawcy Andrei zażądał Prze a.
na jest oprzeć się na ogólnej wiedzy i tradycji klinicznej. . . kt . prawa
dzenia oceny psyc hoIog1cznej, ora miałaby potwi .:
Czasami poszczególne akapity tekstu wygenerowa- . d b' . . erdz1c
prawo kobiety o u 1egarna się o rentę. Do oceny osobo
nego przez komputer zawierają niespójności wynikają­
ści i objawów Andrei wynajęty przez jej obrońcę ps hWo.
ce z tego, że różne elementy wzorca wyników testu uzy-
skanego przez daną osobę odwołują się do różnych
wykorzystał .głównie
.
test MMPl-2 (profil kontrotn/ir o_log
b . , 1n1cz.
ny i uzupełniaJący- zo . ryciny 4.1 i 4.2). Profil uzyskan
akapitów znajdujących się w bazie danych. Komputer
skali klinicznej MMPl-2 wyraźnie wskazuje na proble: ~a
nie ma możliwości integrowania w spójną całość wy-
branych przez program opisów - po prostu ślepo dru- zdrowiem psychicznym. Wysokie wyniki na takich skaia/
kuje znalezione w pamięci opisy typowych cech osób ?
klinicznych_jak (Depre~ja), Hs_(~ipochondria) i Pt (Lęk~
uzyskujących podobny wynik na różnych skalach kli- oraz wysoki wynik na skali PTSD sw1adczą o istnieniusym_
nicznych. W tym momencie liczy się pierwiastek ludz- tomów zaburzeń psychicznych związanych z przeżytym str~-
ki - tam, gdzie do badań klinicznych stosowane są tech- sem. Pełen opis obrazu symptomów znajduje się wwyge-
nologie komputerowe, zawsze ważne jest, aby dalszej nerowanym komputerowo raporcie, który zam ieśc i liśm
interpretacji i kontroli sformułowanej oceny dokonał w ramce „Postępy w podejściu praktycznym". Y

wyszkolony specjalista (Atlis, Hahn i Butcher, 2006).
Komputerowa ocena osobowości nie jest już nowinką,
lecz ważnym i godnym zaufania uzupełnieniem oceny
klinicznej. Komputerowe ewaluacje psychologiczne to
szybki i skuteczny sposób na pozyskanie przez klini-
Co ciekawe, ekspert z zakresu psychologii zatrudnio-
ny przez firmę ubezpieczen iową opowiedział się przeciwko
MMPl"-2 Outpatient Mental Health lnterpretive Report
08/ 01/ 2008, Page 2
ID:AC

cystę informacji potrzebnych mu na wczesnym etapie

podejmowania decyzji. Przykłady wygenerowanych
komputerowo opisów odnoszących się do opisanego da-
MMPl-2 VALIDITY PATTERN
lej przypadku Andrei C. znajdziesz w raporcie przedru- 120,. . , - - - - - - - -- - - - - - ~ 120

kowanym w ramce „Postępy w podejściu praktycznym''.

l!O 110

100
Przypadek Andrei C.: przemoc w miejscu pracy 100

Andrea C., czterdzie stodziewięcioletnia rozwódka, była 90 90

menedżerem w firmie, której siedziba mieściła się w dość

odludnej okolicy. Do jej obowi ązków należało otwieranie
biura o szóstej rano i przygotowywanie planu działań na
dany dzi~ń.' Andrea nie czuła się zbyt bezpiecznie, gdy
t~k wcz~srne rano była w biurze sama, więc poskarżyła się
k1erown1ctwu . na brak ochrony w budynku. pewnego ran-
. gdy. otwierała drzwi
ka, . biura' została zaatakow ana przez
n1ez~a_Jome~o, ktory uderzył ją w głowę tak silnie, że zła- VRIN TRI N Fe Fp

mał Jej nos , Andrea straciła przytomność Napast 'k

Raw Score: IO 10 12 13 20
· ł· · • · n, po- TScore: 70 SST 79 74 49 52 46 43
c1 ą JeJ nozem twarz i szyję ugodził j'ą k'1lka razy w nogę Response %:
. . ' IOO 100 100 100 100 100 100 100

, probował zgwałcić, ale ostatecznie uciekł, zabieraj c ·e· Cannot Say (Raw): 0

torebkę, gdy. dostrzegł światła samochodu na u1·1cy.ą j j

Raw Scorl' TScott RtsP.,..
Percent True: SO •o 100
S1 · Btlll!Fs In Human Goodnns
Percent False: ]J 100
SO S1 • St1tnhy

~rzez os_,em d_ni po ataku Andrea przebywała w sz ita-

Sł 100
S3· Con1,n1m,nt wlth life
~) 100
s. · PaUtnce/ Denlal of 11rilablll!y

lu_z licznym, obrazeniami ciała i nawracającymi sym t:ma s, • Oenlal of Morał Fl.Jws 61 100

~ '-· Miała pęknięcie czaszki, złamany nos, liczne ra: -

rozn~ch _części ciała, obrażenia twarzy, zawroty głow y kł~te
R . 4 ~
~cina · 1· Profil Andrei C. na skalach kontrolnych MMP el-
źrodlo·
E ·
MMPl• -2 o ·
UtpatIent Mental Health lnterpretive Report OB
10112008, pag ,
Edilion b)
rzen,a rownowagi, bóle nadgarstków zaburzen·,a y, za u- J xcerpted from The Minnesota Repart '"· Adult Clinical System-Revised,
4
u 1,e1silY
cze bę d ą k . ' poznaw- h
afmM~s N. Butcher. Copyright © 1989 1993 2001 2005 by the Regentsof t e "scorin9
. . ce s utk1em utraty przytomności i kto ot z o mnesota p · ' ' ' ··
· ortions excerpted from the MMPl"-2 Manua/farAdm1nis
crauon. ,
mięc,ą, zdradzała też silny lęk ·1ob·Jawy stresu poup y pa- d univf~,Q

:~~:;!: 7
0 th 1
Mlnterpretat/on, Revised Edition. Copyright © 2001 by the Regents of e All 1i9~ '
I
Po wyleczeniu dolegliwości fizycznych bała się
0
mnesota. Reproduced by permission of the University of Minnesota presMs.lnn~'1' J
reserved MMPI" " M' •• d n,e
Report•~;· " ' mnesota Multiphasic Personality lnventory anMi nesolJ-
are trademarks owned by the Regents of the Universrty of n
 OCENA KLIN ICZN A I DIAG
NOZ A 16 5

, opierając się na własnej

Report ~ypłaceniu Andrei świadczenia

~--------~
retlve
pJ•-l outpatlent Menta l Health lnterp
li psychologicznej mają­
ID: AC
:1o1/ 2008, Page 3
interpretacji kontrowersyjnej ska
Scale - FBS). Po wstęp­
cej oceniać symulanctwo (Fake Bad
MMPl-2 CLINICALANO SUPPLEMENTAR
Y SCALES PROFILE m było zbadanie traf no-
-,- -_::_:~~:
__ nym przesłuchaniu, którego cele
1207 - - - - - - - -
, sędzia wyz nac zon y do
120
ści i akceptowalności skali FBS
owa nia owe j skali jako
prowadzenia sprawy zakazał stos
110
]10

a pom iaru prób sym ulow ania

sym ptom ów, któr e
100
100
narzędzi
łego .
90 miałoby potwierdzić opinię bieg
rozprawie sądowej,
90

80 Sprawa została rozstrzygnięta na

SO aby potwierdzić zasad-
podczas któr ej pra wni cy Andrei,
ego z uszkodzeń ciała i pro-
70
ność jej roszczen ia wynikając
70

neg o życia po urazie, od-

blem ów z pow rote m do nor mal
60
60

ycznych i do wyn ików tes tu

so -r -- -- -- -- -+ ~- -- -- L 50 wołali się do dow odó w med
spore ods zko dow anie za
40 MMPl-2. Sąd przyznał kobiecie
, jaki ej doświadczyła
40
pon iesi one obrażenia i traumę
_ _j JO
301H,- rD--:rH,7 P,-::.Mf7 Pa----:)Pt}Sc-
: -,-Ma--,-Si_ J_--, ---,--- --,-_ PK Ho MOS
MAC-R APS AAS
w związku z napadem.
Il 36 39 20 48 19 26 3 26 30
25 41 39 24 31
R.a111•Scort:
J
ach klinicznych i uzupełniają­
Il 13
i:Corrtetion:
TSrore: 90 94 89 66 62 59 90 90 59 72 50 58 56 77 66
Rycina 4.2. Profil Andrei C. na skal
100 100 100 100 100
Respon s,%: 100 100 100 100 100 100 100
100 100 100
cych MMPl-2 System-Revised, 4 Edition
Żródlo: excerpted from The Minne
sota Report™: Adult Clinica/
the University
1993, 2001 , 2005 by the Regents of
byJames N. Butcher. Copyright © 1989, ng,
, Scori
the MMPl"-2 Manuał for Administration
of Minnesota. Port1ons excerpted from

Iw,ishCode:
Profile Elevation:
2!Z§'.1"0' 4•5·§2 /F' +·l /K:
79.6
and (nterpretation, Revis
of Minnesota. Reproduc
ed
ed
Editio
by
n.
perm
reserved.,,MMPl•';,,Minnesota Multi
Copy
ission
right
of
© 2001 by the Regents of the Univ
the Unive
ersity
rsity of Minnesota Press. All rights
phasic Personality lnven tory• "and
The Minnesota

I•MOS scores are reported only for clients

who lndicat e that they are married or separated. Report™'' are trademarks owned by
the Rege nts of the Unive rsity of ,nnesota.
Ml

czne i może mieć pro blem y

wykazuje głębokie cier pien ie fizy
rap ort z testu chic zne j. Jej dolegliwości fi-
Wygenerowany kom pu ter ow o z zac how anie m rów now agi psy
An dre i C. dzo poważne i mogą stanowić
MMPl-2 prz epr ow adz on ego u zyczne są pra wdo pod obn ie bar
ości życiowej. Mogą wystę­
odb icie ogó lneg o braku skuteczn
Trafność profilu pować długotrwałe pro blem
y osobowościowe pre dys pon u-
nie wie lu pro blem ów psy- acjach stresowych dolegliwości
Uklientki pot wie rdz ono występowa jące do poja wie nia się w sytu
jduj e się ona pod wpływem pod obn ie jest ner wow a i od-
chologicznych, co sug eru je, że zna somatycznych. Klientka pra wdo
ie
iczn ej MM Pl-2 jest pra wdo- e jej się wydawać, że nie będz
silnego stresu. Pro fil na ska li klin czuwa dość duże napięcie - moż
P<>dobnie trafny, ale może wyostr
zać niek tóre obja wy. Proszę w stanie sob ie poradzić, jeśli nie
uzyska pom ocy w zakresie
ntk i do pos zcz egó lnyc h m fizy czn ym, Pra wdo pod ob-
również zauważyć, że podejś cie klie swo ich pro ble mó w ze zdro wie
e. Wzorzec udz ielo- ne dolegliwości fizy czn e ora z
PYtań testu MM Pl-2 było nie co nies pójn nie uskarża się na silny ból i licz
je, że podeszła do treś ci te- wyd aje jej się, że inni nie rozumiej
ą, jak bar dzo jest chora. Mo-
nych przez nią odp owi edz i wsk azu
więca
niedbałością . i okazywać wrogość, jeśli nie poś
stu niezbyt uważnie lub z pewną że być dość drażliwa
s ię jej sym pto mom odp owi
edn iej uwa gi.
Wzorce objawów azu je zab urzenia psycho -
t Wiele osó b z taki m pro filem wyk
Konfiguracja pro filu klientki, obejmu
jąca korelaty Hs i D, nie jeS
fizjo logi czn e. Oso by te m ają skł
onnoś ć do nad mie rne go re-

figu rac je wie lu inny ch klie n- y objawam i som atyc zny mi.
tak jasn o zdefinio wan a I J·ak kon ago wan ia na pom niej sze pro blem
t• ej. Podczas inte rpre tacj i pro - wrzody i dol egliwo ś ci żołąd­
ow w pod obnej sytu acji klin iczn ~· ~ Bard zo często występuj ą u nich
· sta pow inie n wziąć również pod uwagę wszys ie w,
fflu~·inicy star ann ie zbadać możliwość
kow o-je lito we. Dla teg o trze ba
ej zbli żone poziom em do istn ieni a rzeczyw istych pro ble
mó w o podłożu org anicznym.
doczne wzn iesi enia ska li klin iczn .
k.1 1· I ozo
ą spo re na pięcie i obniżenie
Prot otyp u, Prof il klie ntk i prze dsta wia o braz sze ro z ny, na-
' ta·
d O b nie Oso by z takim profilem wyk azuj
ją się prawdo po zmu i pon ury wygląd .
. orym na pier wszy plan wys uwa stro ju. M ają s kłonno ść do pes ymi
Wkt .
.. -· Kr tka
troJ. ,en
kie cechYJak•
dole gliwości fizyczn e i obn izon y nas
 }66 PSYCHO LOGIA ZABURZE Ń
Ponadto wyniki uzyskane przez klientkę na poszczególnych
skalach sugerują następujący opis jej przypadku. Wiele wybra-
nych przez nią odpowiedzi wskazuje, że doświadcza ona upadku
ducha i jest w depresyjnym nastroju. Klientka twierdzi, że gnębi ją
poczucie winy i przeświadczenie, iż jest nic niewarta. Czuje, że za-
służyła na karę za zlo,jakie wyrządziła. Czuje się nieszczęśliwa i ża­
łuje tego, jak żyła. Prześladują ją lęk i niepokój o przyszłość. Cza-
sami czuje, że nie ma dla niej nadziei, że jest potępiona . Ma
problemy z radzeniem sobie z codziennością, a wybrane przez
nią odpowiedzi sugerują również kłopoty z pamięcią, koncentra-
cją i podejmowa niem decyzji. Wydaje się czymś sparaliżowana
i wycofana, bez energii do życia. Sądzi, że podupadła na zdrowiu,
uskarża się na wiele dolegliwości fizycznych. Czuje, że jej dalsze ży­
cie niewarte jest zachodu i że traci kontrolę nad swoimi myślami.
Treść udzielonych przez nią odpowiedzi silnie sugeruje, że
klientka poważnie rozważa możliwość popełnienia samobój-
stwa. Czuje się wyalienowa na i daje wyraz pewnym osobistym
obawom lub dziwnemu poczuciu żalu za swoje czyny z prze-
szłości. Wydaje się jej, że życie nie przynosi jej satysfakcji i jest
nudne. Ma trudności z uspokojenie m nastroju. Treść odpowie-
dzi klientki sugeruje, że odczuwa ona silny strach przed wie-
loma obiektami i działaniami. Na tym etapie taka nadwrażli ­
wość i obawy są przez nią uogólniane i mogą negatywnie
w pływać na jej kontakty społeczne oraz na sytuację w pracy.
Długo utrzymujące się czynniki osobowościowe rozpo-
znane w postaci podwyższonego poziomu wyników na innej
skali mogą pomóc stworzyć kliniczny kontekst objawów, ja-
kie kl ientka aktualnie zdradza. Najwyraźniej żywi ona dziwne
przekonania , które wydają się oderwane od rzeczywistości.
Wysoki wynik na skali PSYCH (Psychotyczność) wskazuje, że
klien t ka często czuje s ię wyobcowan a i może doświadczać
nietypowyc h objawów, takich jak urojeniowe przekonania ,
myś l i rozw lekle lub przeskakujące oraz luźne skojarzenia .
Klientka wykazuje także bardzo niewielką zdolność czerpania
przyje mności z życi a. Osoby uzyskujące wysokie wyniki na in-
nej ze skal MMPl-2, skali INTR (Introwersja /Niska pozytywna
e mocjo n a ln ość) , maj ą skłonno ść do pesymizmu .
Częstotliwość
profilu
Inte rpretacj ę p rofilu mo że znacznie ułatwić analiza relatyw-
nej częstotl iwości wzorców odpowiedzi z poszczególn ych skal
klinicznych w różnyc h kontekstach. Osiągnięty przez klientkę
w ysoki wyn ik na skali klinicznej (D) wystąpił u 7% kobiet z nor-
mat ywnej próby MMPl-2. Jed nak tylko 4,4% kobiet uzyskało
najwyższy wynik na skali Dna poziomie lub powyżej wa rtości
65T. a tylko 2, 1% uzyskało jasno określone maksima na skali o.
Charakterys tyczna dla klientki podwyższona konfig uracja pro-
fi lu MMPl-2 ( 1-2/ 2-1) rzadko występuje u osób zdrowych _
u 1% kobiet z no rmatyw nej próby MMP l-2.
Osiągnięty przez klientkę wysoki wynik testu MMPl- to .
2
częściej występujący wynik na skali klinicznej w różnych gru nai.
. . W , b. k. Pach
kobiet leczonych amb u IatoryJrne.pro ie ta 1eh kobiet POd
nych testowi Pearson wysoki wynik na skali klinicznej Dwy da-
, . 5tąpil
u 18,7% osob. Ponadto 17,1% kobiet leczonych arnbulato . .
.D . . I ryJ111e
uzyskało maksimum na skaII na pozIomIe ub powyżej·
war-
tości 65T, a 9% uzyskało jasno określone maksima na skali D.
w grupie kobiet leczonych ambulatory jnie i poddanych
testowi Pearson 2,9% osób miało podobną do klientki Pod-
wyższoną konfigurację profilu MMPl-2 (1 -2/ 2-1 ).
Stabilność profilu
Relatywnie wyższy poziom wyników klientki na skali klinicznej
wskazuje, że jej profil nie jest tak dobrze zdefiniowany, jakwie-
le innych. Nie ma różnicy między typem profilu wykorzystanym
do stworzenia niniejszego raportu (włącznie z Hs i D) a kolej-
ną najwyższą skalą w kodzie profili. Dlatego należy też wziąć
pod uwagę elementy behawioral ne związane z podwyższo­
nymi wynikami na skali Pt. We wzorcu objawów klientki waż­
ną rolę mogą odgrywa ć na przykład intensyfikac ja lęku, ne-
gatywny obraz siebie i bezproduk tywna ruminacja.
Relacje mię d zy lu d zkie
W relacjach z innymi ludźm i klientka wydaje się stroną nieco pa-
sywn ą, zaieżną. M oże manipulować innymi za pomocą swo-
ich o bjawów fizycznych i może zacząć okazywać wrogość, je­
śli j ej narzekaniom nie poświęca się wystarczająco dużo uwagi.
Jest osobą bardzo introwertyczną i ma trudności w nawiązy·
waniu kont aktów z ludźmi. Jest bardzo nieśmiała i zdystansowa-
na emocjonaln ie. W sytuacjach towarzyskic h czuje się nieswojo,
przejawia sztywność zachowania i narzuca sobie nadmierną kon-
trolę. Jej nieśmiałość jest prawdopod obnie objawem ogólniej·
szego wzorca wycofania społecznego. Cechy charakteru związa­
ne ze społeczną introwersją mają tendencję do stabilizowan'.a
się w czasie. Dążenie do samotności, introwertya ny styl życia
i skłonność do unikania interakcji społecznych mogą wybijać się
na plan pierwszy we wszystkich testach cech osobowości. .
Wyniki uzyskane przez klientkę na skalach testu suger~Ją
następujące dodatkowe informacje na temat jej relacji rni~-
,. . yrn spoi-
dzyludzkich. Klientka wydaje się osobą o dosc cyniczn ·a
. . ·owa11I
rzeniu na życie. Wszelkie wysiłki zmierzające do inicJ_ em•
nowych zachowań mogą być skażone jej negatywizm ra-
.
Klientka może postrzegać relacje z innymi. lu d zrnt
' ·J·ako zag
żające jej, szkodzące.
Kwestie diagnosty czne u·
anejako ne
Osoby z tego rodzaju profilem są często post rzeg nie so·
rotyczn e i może u nich zostać zdiagnozow ane zaburze pad~l'
m atoformiczn e. Częścią obrazu klinicznego takiego przY
 OCENA KLINICZN A I DI AGN OZA 16 7

dolegliwości o podłożu organicznym ta-

(llO gą być rzeczywiste
. bi . ł
emy zo ądkowo-jelitowe Niekt,
, nadzieja na to, że jej stan się poprawi, jest niewielka.
. . k wrzody, pro
kie Ja . . . · ore oso- Wydaje się, że wyniki uzyskane przez klientkę na skalach
by takim profilu naduzywaJą leków przeciwbólowy ch i in-
O testu wskazują na niski potencjał zmian. Klientka może mieć

nych
leków na receptę.
Kwestie dotyczące leczenia
Wkażdym rozważanym planie leczenia należy wziąć pod uwa-
gę fakt, że klientka uważa się za osobę niepełnosprawną fi-
Z}'cznie. Ma skłonność do somatyzacji swoich problemów i ra-
czej szukania rozwiązań medycznych niż radzenia sobie od
strony psychologicznej. Wydaje się, że jest w stanie tolerować
wysoki poziom konfliktu psychologiczn ego i może nie mieć
rnotyWacji do zajęcia się bezpośrednio swoimi problemami.
poczucie, że terapia nie będzie w stanie rozwiązać jej proble-
mów i że na obecnym etapie leczenie psychologiczne nie przy-
niesie jej zbyt dużych korzyści. Jeżeli terapia miałaby przy-
nieść jakieś sukcesy, to negatywne nastawienie klientki do niej
musiałoby zostać przeanalizowa ne na jak najwcześniejszym
etapie leczenia.
Klientka żywi względem pracy zawodowej wiele negatyw-
nych uczuć, które mogłyby ograniczyć jej możliwości adapta-
cji po powrocie do obowiązków zawodowych. Niskie morale
i brak zainteresowania pracą mogłyby zakłócić proces ponow-

Chyba nie jest dobrą kandydatką do psychoterapii wymaga- nego przystosowywania się do pracy. Ten czynnik należy wziąć

jącej autoanalizy, wglądu w siebie i dużej motywacji do zmian. pod uwagę podczas terapii.

Leczenie psychologiczne mogłoby przebiegać u niej szybciej,
jeśli jej symptomy zostałyby opanowane za pomocą technik
modyfikacji zachowania. Jednak biorąc pod uwagę jej ogólnie
Źródło: excerpted and reformatted from The Minnesota Report"': AdultC/inical System-
-Revised, 4 Edition by James N. Butcher. Copyright © 1989, 1993, 2001 , 2005 by the
Regents of the University of Minnesota. Reproduced by permission of the University
of Minnesota Press. All rights reserved. ,,MMPl ';,,Minnesota Multiphasic Personality
0

lnventory• " and„The Minnesota Report=' are trademarks owned by the Regents of the
pesymistyczne nastawienie i niski poziom energii życiowej, University of Minnesota.

Ocena wygenerowanego komputerowo wymienione w tabeli 4.1. W literaturze przedmiotu

raportu z testu MMPl-2 przeprowadzonego opisano oraz powszechnie stosuje się jeszcze wiele innych
u Andrei C. skal MMPI-2, o których ze względu na brak miejsca nie
wspominamy w niniejszym rozdziale. Istnieje na przy-
Raport opisowy stworzony na podstawie zgromadzo-
kład piętnaście skal MMPI-2 opartych na zawartości,
nych w pamięci komputera interpretacji testu MMPI-2
czyli złożonych z jednolitych tematów (takich jak nega-
zawiera specjalistyczne informacje, które pomagają psy-
tywny stosunek do pracy, problemy rodzinne, zachowa-
chologov.ri oceniającemu przypadek zinterpretować uzy-
nia typu A). Skale te dotyczą się konkretnych proble-
skane przez klienta wyniki. Dokument ten jest trakto-
mów pacjentów psychiatryczn ych. Jest też pięć skal
wany jak międzyekspercka konsultacja specjalistyczna
łącznie nazywanych Piątką Psychopatologii (PSY-5). Do-
i raczej nie powinien być przedstawian y pacjentom. Ra-
tyczą one problemów typowych dla zaburzenia osobo-
port z testu Andrei C. zawiera szczegółowe informacje na
wości, czyli wymiarów osobowości zwanych wielką piąt­
temat relatywnej częstotliwości występowania danego
ką. Są to takie wymiary, jak: agresja, psychotyczność,
wzorca wyników testu w odpowiednic h kontekstach kli-
brak ograniczeń, negatywna emocjonalność/neurotycz­
nicznych oraz w populacji normatywnej lub wystanda-
ność i introwersja/n iska pozytywna emocjonalność.
ryzowanej. Porównuje na przykład podwyższone wyni-
ki Andrei C. na skalach klinicznych z wynikami osób
leczonych ambulatoryjn ie i podaje informacje o często ­
Pytania kontrolne
tliwości występowania podobnych wyników w norma-
tywnej grupie kobiet poddanych testowi MMPI -2. Naj - • Jaka jest różnica między ustrukturalizowaną i nie-
ustrukturalizowaną oceną kliniczną?
wyższy uzyskany przez badaną wynik (na skali Depresji)
Na jakich założeniach opiera się zastosowanie pro-
osiąga zazwyczaj I 8, 7% kobiet leczonych ambulatoryjnie. •
jekcyjnych testów osobowości? Czym testy te różnią
Co więcej, tylko 4,4% kobiet z grupy normatywnej uzy-
się od testów obiektywnych?
skuje tak wysoki wynik na skali Depresji. Zatem taki wy-
• Na czym polega przewaga obiektywnych testów oso-
ntk na tej skali traktowany jest jako objaw stosunkowo
bowości nad testami mniej ustrukturalizow anymi?
Powszechny u kobiet zgłaszających się na leczenie w przy-
· h zdrowia psychicznego.
chod niac • Co to jest Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Oso-
bowości (MMPl-2)? Scharakteryzuj go pokrótce.
~auważ, że w komputerowy m raporcie z testu An-
. również o skalach, ktore
drei C· mowa Jest · zostały
, nie