TUGASAN 2

Besi tuang (Cast Iron) adalah dibawah kelas aloi ferus mengandingi kadar kandungan karbon
melebihi 2.14wt%. Walaubagaimanapun secara praktikalnya, kebanyakan besi tuang
mengandungi diantara 3.0 dan 4.5wt% C dan unsur pengaloian tambahan yang lain. Ia
bertujuan untuk ditempatkan ke dalam bentuk yang diingini dan bukannya dibentuk dalam
keadaan pepejal ataupun keras. Gambar rajah fasa besi-besi karbida mendedahkan bahawa
aloi dalam julat tertentu ini menjadi cecair sepenuhnya sekitar pada suhu 1,150 sehingga ke
1,300 darjah celsius yang mana jauh lebih rendah daripada suhu lebur sesebuah keluli. Oleh
itu, ia adalah mudah cair dan mudah untuk dituang ke dalam acuan. Sesetengah besi tuang
sangat rapuh dan proses tuangan adalah teknik fabrikasi yang paling mudah. Bagi
kebanyakan besi tuang, karbon wujud sebagai grafit (penguraian simentit (Fe3C)). Kedua-dua
struktur mikro dan tingkah laku mekanikal bergantung kepada komposisi dan rawatan haba.
Jenis besi tuang terbahagi kepada empat pecahan antaranya besi kelabu (Gray Iron), besi
mulur (Ductile iron(nodular)), besi putih (White iron) dan akhir sekali besi mudah dibentuk
(Malleable iron ) . (Mohamed, 2018) sepertimana dalam Jadual 1.0

Jadual 1.0 : Carta menunjukkan pengkelasan dari aloi ferus ke besi tuang (Mohamed,
2018)
 EBML2103
Besi kelabu (Gray Iron)

Besi kelabu (Gray Iron) terbentuk apabila karbon dalam aloi melebihi jumlah yang boleh
larut ke dalam austenit dan mendakkan sebagai kepingan grafit. Kandungan karbon dan
silikon dalam besi tuang kelabu berbeza diantara 2.5 dan 4.0wt% dan 1.0 dan 3.0wt%. Bagi
kebanyakan besi tuang ini, grafit wujud dalam bentuk kepingan yang biasanya dikelilingi
oleh matriks  ferit atau perlit. Oleh kerana serpihan grafit ini pada permukaan yang patah
kelihatan seperti berwarna kelabu, oleh itu ia digelar sebagai besi kelabu. Besi kelabu adalah
hasil daripada kedua-dua bahan yang digunakan dan proses yang digunakan untuk menuang
bahagian. Dalam erti kata lain, sifat besi kelabu akan berubah dan bergantung pada bahan apa
yang dicairkan bersama untuk dituangkan ke dalam acuan serta proses yang digunakan untuk
penuangan (ia adalah bahagian penyejukan proses yang menentukan ciri-ciri membuang
bahagian berbanding bahagian lain proses.). (INC, 2012) Jika dilihat melalui mikroskop
yang berkuasa, anda boleh melihat struktur mikro grafitik yang menjadikan besi kelabu
begitu mudah dikenal pasti. Dalam tuangan besi kelabu, anda boleh melihat kepingan hitam
kecil grafit. Serpihan ini menyebabkan keretakan dan menyebabkan bahan kelihatan kelabu.
Sifat mekanikal besi kelabu dikawal oleh saiz dan bentuk kepingan grafit yang terdapat
dalam struktur mikro dan boleh dicirikan mengikut garis panduan yang diberikan oleh
American Society for Testing and Materials (ASTM). (INC, 2012)

Gambarajah 1.0: Besi Kelabu dibesarkan untuk menunjukkan serpihan Grafit (INC, 2012)

Populariti komponen dihasilkan oleh besi kelabu (tuangan besi kelabu) adalah kerana ia
adalah salah satu jenis tuangan besi yang paling murah kosnya untuk dihasilkan sesuatu
produk. Ia mempunyai kadar kemuluran yang baik, kekuatan tegangan, kekuatan hasil, dan
rintangan hentaman atau hentakan untuk kebanyakan penggunaan aplikasi atau produk. Besi
Kelabu juga sangat baik dalam keupayaannya untuk mengurangkan getaran yang
menjadikannya sesuai untuk jentera mesin dan juga sebahagian produk didalam rumah. Besi
kelabu juga mempunyai kekonduksian haba yang tinggi. Ia bermakna mampu memindahkan

1
 EBML2103
haba dengan lebih mudah melalui logam. Bagi menghasilkan applikasi atau produk yang dari
besi kelabu, hendaklah menghasilkan modul acuan terlebih dahulu sebelum dituang cairan
besi kelabu yang telah dipanaskan. Terdapat pelbagai jenis acuan antaranya pasir, tanah liat,
plaster dan sebagainya. Ia bergatung pada saiz, berat dan suhu bagi mengasilkan sesuatu
produk. Cairan besi kelabu ini dihasilkan dengan memanaskan kepada suhu 1300-1400 darjah
celsius (Shenzhen Teknologi Pemanas Hebat Co., n.d.) berserta beberapa jenis bahan – bahan
campuran serta bahan lebihan yang dihasilkan sebelum ini untuk memaksimumkan
penghasilan cairan besi sebelum ia tuang ke dalam acuan. Sample diambil untuk memastikan
bahan carian besi mengikut peratuasan acuan dari pihak syarikat sebelum ia di isi ke dalam
acuan yang telah disediakan. Selepas itu cairan dalam acuan akan disejukkan dan proses
memisahkan antara bekas acuan dan cairan besi yang telah sejuk dan keras melalui proses
getaran. Setiap produk yang disejukkan akan melalui beberapa proses dan akhirnya akan
melalui proses pembungkusan sebelum ia dihantar kepada pelanggan. Kesemua proses ini
dijalan secara automatik menggunakan sistem komputer dan sedikit bantuan dari tenaga kerja
manusia. Setiap proses akan melalui pelbagai ujian kualiti seperti ujian ketegangan, ujian
penglihatan melalui penggunaan mikroskop dan sebagainya bagi memenuhi kualiti atas
kehendak syarikat. Antara produk dihasilkan dari besi kelabu adalah bahagian kenderaan
domestik dan industry seperti komponen gear kenderaan, komponen hidraulik, komponen
suspensi automotif, bahagian bajak, pam, buku jari stereng, bahagian traktor, injap,
komponen suspensi trak dan juga beberapa bahagian kenderaan yang lain. Selain itu juga
perumah turbin angin, alatan timbang dan timbang balas (jenis tahan lasak) serta beberapa
peralatan pekakas dapur. (INC, 2012)

Transmisi Kenderaan Turbin Angin

Gambarajah 1.1 menunjukkan contah peralatan yang diperbuat dari Besi Kelabu

2
 EBML2103
Besi Mulur (Ductile Iron)
Besi Mulur (Ductile Iron) ialah aloi ferus yang terdiri daripada terutamanya besi dengan
karbon dan silikon. Terdapat juga elemen lain juga dan dikawal untuk menghasilkan pelbagai
gred dan mempengaruhi sifat mekanikal, kebolehmesinan dan kebolehtuangan yang lain.
Karbon ditambah juga pada besi dalam jumlah yang melebihi had keterlarutan dan semasa
penyejukkan, grafit memendakan ke dalam sfera kecil. Silikon dan aloi lain digunakan untuk
mengawal morfologi grafit termendak dan mengawal jumlah karbon yang kekal sebagai
larutan pepejal dalam besi.

Gambarajah 2.0 Besi Mulur melalui penggunaan mikroskop.

Kandungan karbon pada besi mulur biasanya diantara 3 – 4% dan kandungan silicon pula
antara 2 – 3% yang memberikan suhu pemejalan eutektik sekitar kira-kira 1165 °C. Jumlah
karbon yang tersimpan semula dalam larutan pepejal bergantung pada kadar pengerasan dan
penyejukan pada amalan inokulasi dan pada unsur-unsur lain yang ditambah sama ada untuk
menggalakkan grafitisasi atau untuk menggalakkan pembentukan perlit. Untuk menghasilkan
gred besi mulur yang berbeza adalah dengan mengawal pembolehubah proses untuk
memperoleh jumlah zarah grafit yang dikehendaki dan mendapatkan jumlah karbon
gabungan yang dikehendaki dalam matriks. Ianya dicipta sekitar pertengahan tahun 1940-an
agak secara tidak sengaja apabila seorang ahli metalurgi cuba mencari pengganti krom dalam
tuangan besi kelabu yang tahan haus. (J.O. Olawale, 2016)
Besi mulur dibuat dengan mengolah besi cair dengan bahan tanpa dulsing (spheroidizing).
Semasa proses rawatan ini, graphite berubah daripada kepingan kepada nodul ataupun sfera.
Proses rawatan ini adalah proses utama dalam pengeluaran besi mulur yang memastikan
struktur mikro yang telah ditetapkan dan sifat mekanikal serta kejuruteraan tuangan.
Pengeluaran besi mulur dipengaruhi oleh sebilangan besar pa-rameter metalurgi, teknologi,
pemindahan haba dan reka bentuk. Langkah pertama penghasilan tuangan besi mulur ialah
pemilihan bahan cas yang teliti. Manganeseand dan kromium mempunyai pengaruh yang

3
 EBML2103
paling besar pada semua sifat mekanikal. Atas sebab ini, kepekatan bahan dalam logam
adalah sangat penting. Unsur-unsur ini timbul dalam caj daripada sekerap keluli, pig iron dan
pulangan faundri. Adalah amalan yang disyorkan untuk memilih sekerap keluli supaya purata
Kandungan Cr kekal di bawah 0.1%. Sebaik-baiknya, nasihat yang sama akan diberikan
untuk Mn, tetapi malangnya semua sisa keluli mengandungi Mn, majoritinya berada pada
paras 0.5%. Jumlah sekerap keluli dalam cas mestilah sedemikian rupa sehingga tuangan
yang dihasilkan adalah bebas daripada karbida sebanyak mungkin. Ia amat penting untuk
penghasilan besi mulur ferit. Bahan cas menghasilkan saiz purata sferoid grafit. Sebagai
contoh, jika jumlah sekerap keluli dalam cas adalah lebih tinggi daripada 50%, maka
diameter spheroid purata ialah 33µ dan jika ia adalah 30%, maka diameter purata ialah 57
µm. Jumlah sekerap keluli juga mempengaruhi struktur matriks logam. Ia meningkatkan
pembentukan perlit. (J.O. Olawale, 2016)
Struktur grafit juga dipengaruhi oleh kandungan karbon, jika logam awal tidak mengandungi
karbon yang mencukupi maka zarah gra-phite akan terbentuk dengan padat. Struktur matriks
logam juga dipengaruhi bukan sahaja oleh setara karbon tetapi oleh nisbah C/Si juga. Apabila
nisbah ini meningkat dalam besi mulur, bahagian ferit berkurangan dan bahagian perlit
semakin bertambah. Ia juga mesti dinyatakan bahawa bahan cas mengandungi unsur-unsur
yang mengurangkan kuantiti spheroid dan mempunyai kesan pada struktur matriks. Sebagai
contoh, untuk mencapai tuangan ferit dalam keadaan tuangan, komposisi kimia bahan cas
tidak boleh melebihi daripada 0.01% Sn, 0.02% As, 0.1% Σ(V + Mo), 0.04% Cr, 0.02 % S
dan 0.05% P. (J.O. Olawale, 2016) Pembentukan sferoid grafit diperolehi melalui rawatan
panas khas di mana unsur-unsur sferoidising telah dileburkan. Magnesium dan pelbagai jenis
aloi Mg adalah yang paling biasa digunakan untuk sferoidisasi besi mulur. Terdapat tiga cara
untuk menyuntik dengan logam yang digunakan sama ada secara berasingan atau gabungan:
dalam senduk, dalam aliran semasa menuang dan dalam acuan. (J.O. Olawale, 2016)
Aplikasi besi mulur boleh dibahagikan kepada beberapa bahagian, antaranya perpaipan yang
bertekanan tinggi dan alat kelengkapanya. Ia mampu menampung tekanan air yang tinggi
berbanding dengan produk paip air yang diperbuat dari bahan polimer. Kebanyakan
pengeluaran besi mulur adalah dalam bentuk paip besi mulur, digunakan untuk saluran air
dan sistem pembetungan. Industri automotif ialah bidang aplikasi penuangan besi mulur
kedua terbesar. Besi mulur telah digunakan dalam kereta dalam tiga bidang utama: Pertama
bahagian enjin kereta, Kedua sesendal gear dan ketiga, suspensi, brek dan stereng. Dalam
industri pertanian dan jalan raya, penggunaan jentera dalam pertanian dan pembinaan jalan

4
 EBML2103
raya memerlukan jangka hayat dan ketahanan yang panjang. Kedua-dua industri ini
menggunakan traktor, bajak, pengapit, rantai jentolak. Penggunaan besi mulur amat meluas
aplikasinya. (J.O. Olawale, 2016)

Rantai jentolak

Pengapit Jentolak

Gambarajah 2.1 menunjukkan contah peralatan yang diperbuat dari Besi Mulur

5
 EBML2103
Besi mudah tempa (Malleable Iron)
Besi mudah tempa (Malleable Iron) adalah mudah dibentuk adalah besi tuang putih yang
telah rawatan haba sepuhlindap. Besi mudah tempa dihasilkan daripada besi tuang putih.
Rawatan haba penyepuhlindapan ini telah mengubah struktur rapuh sebagai tuangan pertama
ke dalam bekas bentuk boleh ditempa. Oleh itu, pengesiannya adalah serupa dengan besi
tuang putih dengan jumlah karbon dan silikon yang lebih tinggi sedikit. Besi mudah tempa
mengandungi nodul grafit yang tidak sepenuhnya berupa sfera kerana ia berada dalam besi
mulur dan ia terbentuk daripada rawatan haba dan bukannya semasa penyejukan daripada
proses peleburan. Besi mudah tempa dibuat dengan menuang besi putih terlebih dahulu untuk
mengelakkan terjadinya kepingan grafit dan semua karbon tidak terlarut adalah dalam bentuk
karbida besi. Sifat fizikal yang baik bagi besi tuang mudah ditempa adalah kerana struktur
mikronya. Grafit dalamnya wujud sebagai floe rejimen, jadi grafit mempunyai fungsi
koyakan yang lebih rendah kepada badan besi. Berikut ialah foto metalografi kepada struktur
mikro grafit dalam besi tuang boleh ditempa.

Gambarajah 3.0 Struktur mikro besi tuang boleh ditempa

Besi mudah tempa bermula sebagai tuangan besi putih yang dirawat haba selama antara 24
jam sehingga 48 jam (proses perlahan) pada kira-kira 950 °C (1,740 °F) dan kemudian
menyejukkan selama satu atau dua hari. Akibatnya karbon dalam karbida besi berubah
menjadi nodul grafit yang dikelilingi oleh matriks ferit atau pearlit, bergantung pada kadar
penyejukan. Proses perlahan membolehkan tegangan permukaan membentuk nodul grafit dan
bukannya kepingan. Besi mudah ditempa seperti besi mulur mempunyai kemuluran dan
keliatan yang besar kerana ia menggabungkan grafit nodular dan matriks logam karbon
rendah. Seperti besi mulur, besi boleh ditempa juga mempamerkan rintangan yang tinggi
terhadap kakisan dan kebolehmesinan yang sangat baik. Kapasiti redaman dan kekuatan besi
yang mudah ditempa juga berguna untuk servis yang lama di bahagian yang sangat tertekan.
Terdapat dua jenis besi mudah ditempa ferit ”blackheart” dan ”whiteheart”. (Power, 2022)

6
 EBML2103
Ia sering digunakan untuk tuangan kecil dan besar yang memerlukan kekuatan tegangan yang
baik dan keupayaan untuk melentur tanpa putus (kemuluran). Besi tuang boleh ditempa
termasuk banyak bahagian automotif penting seperti pembawa pembezaan, sarung pembeza,
penutup galas dan perumah gear stereng. Kegunaan lain termasuk alatan tangan, kurungan,
bahagian mesin, kelengkapan elektrik, kelengkapan paip, peralatan ladang, landasan keretapi
dan perkakasan perlombongan.

Landasan keretapi

Peralatan paip air atau gas

Gambarajah 3.1 menunjukkan contah peralatan yang diperbuat dari Besi Mudah tempa

7
 EBML2103

Besi putih (White Iron)

Besi putih (White Iron) bukanlah suatu kebiasaan berbandingan dengan besi tuang kelabu
atau besi kelabu, ini kerana besi putih merupakan satu lagi jenis besi yang patut diberikan
perhatian. Ia dinamakan besi putih kerana warnanya seakan bewarna putih pudar yang juga
menghasilkan sebatian besi yang dikenali sebagai simentit. Sebagaimana besi kelabu, besi
putih juga mempunyai berbagai keretakan kecil. (Learn, 2022)

Gambarajah 4.0 menunjukkan Besi Putih melalui penggunaan mikroskop (Learn, 2022)

Perbezaan yang diketahui ialah besi tuang putih didapati mempunyai simentit di bawah
permukaannya, manakala besi tuang kelabu adalah yang mempunyai grafit di bawah
permukaannya. Grafit bertanggungjawab untuk mencipta rupa warna kelabu, manakala
simentit bertanggungjawab untuk mencipta rupa warna putih. Besi tuang putih diketahui
keras yang menawarkan rintangan yang sangat baik terhadap lelasan. (Learn, 2022)
Besi tuang putih memaparkan permukaan patah putih yang didapati disebabkan oleh
kehadiran mendakan besi karbida yang biasanya dipanggil sebagai simentit. Apabila
kandungan silikon merendahkan kadar penyejukan meningkat dan dengan itu karbon dalam
besi tuang putih didapati memendakan keluar daripada leburan sebagai simentit fasa
metastabil, Fe3C, berbanding dengan grafit. Apabila karbida besi memendakan keluar, ia
didapati mengeluarkan karbon daripada cair asal yang menggerakkan campuran ke arah yang
didapati lebih dekat dengan eutektik di mana fasa selebihnya didapati sebagai austenit besi-
karbon yang lebih rendah. Karbida eutektik didapati terlalu besar untuk memberikan faedah
yang kebanyakannya dirujuk sebagai pengerasan kerpasan dengan menghalang pergerakan
kehelan dengan kesan matriks ferit besi tulen. Untuk meningkatkan kekerasan pukal mana-
mana besi tuang dengan cepat terdapat keperluan berdasarkan sifatnya sendiri yang sangat

8
 EBML2103
keras serta pecahan isipadunya yang besar seperti kekerasan pukal boleh dianggarkan dengan
peraturan campuran. (Learn, 2022)

Baru-baru ini satu proses baru telah dibangunkan yang membenarkan komposit keluli dan
besi tuang putih dihasilkan menggunakan proses rawatan haba vakum. Semasa kitaran
rawatan haba, besi putih dipanaskan sehingga suhu biasanya mencapai 50 darjah celcius di
atas suhu liquidus besi tuang putih. Sebelum pembangunan proses rawatan haba vakum
baharu untuk mengikat keluli kepada besi tuang putih boleh dimulakan, adalah perlu untuk
mempertimbangkan bahan mentah dan khususnya takat lebur atau cecair besi tuang putih.
Untuk membolehkan peralatan rawatan haba vakum standard digunakan untuk pembangunan
proses ikatan, maka adalah perlu untuk membangunkan takat lebur besi tuang putih yang
lebih rendah, sebaik-baiknya dengan suhu cecair sekitar 1200 darjah celcius. (Ringer, 2007)
Besi tuang putih digunakan dalam bahagian kalis lelasan di mana kerapuhannya menjadi
kebimbangan minimum seperti pelapik cangkerang, pam air elektrik (industri), bebola besi
industri (Ball mills), bar pengangkat, muncung penyemperitan, pembancuh simen,
kelengkapan paip, bebibir, penghancur dan pendesak pam. (Genculu)

Pam air elektrik (industri) Pembancuh Simen

Gambarajah 4.1 menunjukkan contah peralatan yang diperbuat dari Besi Putih

9
 EBML2103

KESIMPULAN

Dengan perkembangan sains dan teknologi yang berkembang dari zaman dahulu dapat
mempelbagaikan produk boleh dihasilkan dari sumber besi tuang. Dari besi aloi ke besi ferus
sehingga ke besi tuang. Besi tuang dapat dibahagian kepada 4 bahagian jenis besi iaitu besi
kelabu, besi putih, besi mulur dan akhir sekali besi mudah tempa. Dengan mengklasifikan
besi tuang ini dapatlah pengguna membezakan dan menyesuaikan jenis-jenis besi ini untuk
tujuan pembinaan tertentu mengikut kesesuaian jenis besi ini. Bayangkan jika tiada pecahan
besi ini akan menyusahkan dan kos pembuatan lebih tinggi dan berkemungkinan kualiti
produk tidak dapat penyesuaian untuk kegunaan tertentu. Keempat-empat jenis besi ini dapat
di inovasikan kepada pelbagai produk khusus yang dapat memberi kemudahan dan
membantu manusia untuk menyelesaikan dari membantu memudahkan kerja sehingga ke
aktiviti harian mereka.

2606 Patah Perkataan

10
 EBML2103

APENDIKS

RUJUKAN

Genculu, S. (kein Datum). CAB Worldwide. Von CAB Worldwide:

https://www.cabinc.com/uploads/case_studies/CastIronProp-wp.pdf abgerufen
INC, W. I. (2012). Willman Industries INC. Von Willman Industries INC:
https://willmanind.com/what-is-grey-cast-iron/ abgerufen
J.O. Olawale, S. I. (2016). International Journal of Scientific & Engineering Research.
Processing Techniques and Productions of Ductile Iron: A Review, 397 - 420. Von
https://www.academia.edu/36599570/Processing_Techniques_and_Productions_of_D
uctile_Iron_A_Review abgerufen
Learn, E. (2022). Enginerring Learn. Von https://engineeringlearn.com/:
https://engineeringlearn.com/types-of-cast-iron-and-their-uses-with-composition-
properties/ abgerufen
LIAONING BORUI MACHINERY CO., L. (kein Datum). LIAONING BORUI
MACHINERY CO., LTD. Von http://www.iron-foundry.com/malleable-cast-iron.html
abgerufen
Mohamed, P. D. (2018). Engineering Material. Kuala Lumpur: Open University Malaysia.
Power, N. (2022). Nuclear Power. Von https://www.nuclear-power.com/:
https://www.nuclear-power.com/nuclear-engineering/metals-what-are-metals/cast-
iron/malleable-cast-iron/#:~:text=Malleable%20iron%2C%20like%20ductile
%20iron,to%20corrosion%20and%20excellent%20machinability. abgerufen
Ringer, J. C. (2007). DEVELOPMENT OF A LOW MELTING POINT WHITE CAST
IRON FOR USE IN COMPOSITE ALLOY MANUFACTURE. MATERIALS
FORUM VOLUME 31, 16.
Shenzhen Teknologi Pemanas Hebat Co., L. (kein Datum). http://my.superb-heater.com/.
Von http://my.superb-heater.com/: http://my.superb-heater.com/info/cast-iron-
melting-method-and-its-characteristi-60556638.html abgerufen

11
 EBML2103

TUGASAN 3
PETA MINDA

Besi Mulur Besi Kelabu

(Ductile Iron) (Gray Iron)

Adalah aloi ferus yang Terbentuk karbon dalam

terdiri daripada aloi melebihi jumlah yang
terutamanya besi dengan boleh larut ke dalam
karbon dan silikon. austenit dan mendakkan
sebagai kepingan grafit

Takat lebur 1165 Takat lebur 1300-

darjah celsius Besi Tuang 1400 darjah celsius
(Cast Iron)

Produk : Rantai dan Produk : Transmisi

pengapit jentolak kenderaan, turbin
serta sebagainya angin dan lain-lain

Besi mudah tempa Besi Putih

(Malleable Iron) (White Iron)

Adalah mudah dibentuk Warnanya seakan bewarna putih

adalah besi tuang putih pudar yang juga menghasilkan
yang telah rawatan haba sebatian besi yang dikenali
sepuhlindap. sebagai simentit

Takat lebur 965 darjah Takat lebur 1200 darjah

celsius & proses sejuk celsius
24 - 48 jam

12
Produk : landasan Produk : Pembancuh
keretapi dan peralatan simen dan pam air
paip sebagainya elektrik (industri)
 EBML2103

TUGASAN 4
(POSTER)

13
 EBML2103

GRAY IRON
CAST WHITE IRON
IRON
DUCTILE IRON
MALLABLE IRON

Modern Technology
Cast Iron Process

Inovation of Processing from Material to

Become Product

14
(INOVATION)
PAST FUTURE