Professional Documents
Culture Documents
Uçak Gösterge Si̇stemleri̇ 2023
Uçak Gösterge Si̇stemleri̇ 2023
Overhead Panel (Başüstü Paneli): İniş takımları hariç hidrolik ve pnömatik sistemlerle
ilgili bütün kontrollerin bulunduğu paneldir.
Glareshield (Kaş Hizası Paneli): Otopilot ve ekran kontrollerinin bulunduğu paneldir.
Main Instrument Panel (Ana Gösterge Paneli): Uçuş göstergeleri bu panelde yer alır.
Birincil uçuş ekranı, navigasyon ekranı, airbus uçaklarında ECAM, boeing uçaklarında
EICAS ekranları bu panelde yer alır.
Pedestal: Sistem göstergelerinin seçimi buradan yapılır. Ayrıca MCDU bu bölümde
bulunur.
GÖSTERGELER (INSTRUMENTS)-SINIFLANDIRMA
4
GÖSTERGELER (INSTRUMENTS)-SINIFLANDIRMA
5
GÖSTERGELER (INSTRUMENTS)-SINIFLANDIRMA
6
GÖSTERGELER (INSTRUMENTS)-SINIFLANDIRMA
7
GÖSTERGELER (INSTRUMENTS)-SINIFLANDIRMA
Pnömatik altimetre;
Küçük uçaklarda kullanılır veya standby altimetre olarak kullanılır.
Hassas basınç ölçüm aleti, aneroit körük adını alır.
Statik basınç hava sızdırmaz bir kasaya uygulanır. Bu basınç körüğün
çevresine uygulanır ve üzerine baskı yapar.
Körüğün bükülmesi mekanizmayı hareket ettirir ve ibre döner.
Feet veya metre olarak taksimatlandırılmış bir skala üzerinde irtifayı
gösterir.
Yüksek irtifalara çıkıldıkça basınç düştüğünden dolayı körük genişler
(expand), düşük irtifalarda basınç yükseldiğinden dolayı körük büzülür
(contract). 13
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
14
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
15
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
16
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
Uçak, Londra’ya 1.000 ft’lik gösterge irtifası ile uçarken, gerçek irtifa
(true altitude) Londra’ya uçuş süresince azalacaktır.
Hava basıncı düşerken, gösterge için aynı statik basıncı tutmak için daha
düşük irtifada uçmalısınız. 19
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
Barometrik ayar düğmesi (baro set knob) ile 1.000 hPa seçildiğinde;
Altimetre 600 ft gösterir.
Gerçek basınçtan (actual pressure) referans basınç (reference pressure)
çıkartılarak 20 hPa elde edilir. 23
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
Barometrik ayar düğmesi (baro set knob) ile 1.000 hPa seçildiğinde;
Uçak, 80 ft’lik meydan yüksekliğine (field elevation) sahip bir
havaalanına inerken, altimetre 80 ft gösterecektir. 24
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
27
İRTİFA (ALTIMETER) GÖSTERGESİ
31
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Bernoli prensibi;
Bir borudan geçerek akan hava potansiyel ve kinetik enerjiye sahiptir.
Akış hızının sebep olduğu dinamik basınç, kinetik enerjiye eşittir.
Havanın statik basıncı potansiyel enerjiye eşittir.
33
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Dinamik basınç;
Aynı zamanda ram (çarpan havanın ) basıncı adını da alır.
Hareketli akış vasıtasıyla oluşturulur.
Aynı zamanda statik basıncı toplayan, akış içerisine pozisyonlandırılan
açık tüp vasıtasıyla ölçülür.
36
Toplamı toplam basınç adını alır.
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
37
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
39
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
40
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
42
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
43
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Orta hızda (medium speed);
Mekanik parçalar mevcut pozisyondadır.
44
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
45
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
49
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
51
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
52
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Vso;
Flaplar ve iniş takımları aşağıda iken, iniş konfigürasyonunda stall hızını
gösterir.
53
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Vs1;
Flaplar ve iniş takımları toplanmış iken (clean configuration), maksimum
ağırlıkta stall hızını gösterir.
54
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
55
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
VFE;
Flapların uzatılması ile maksimum izin verilen hızı gösterir.
56
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
57
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
VNO;
Düz uçuş için (cruise) maksimum hava hızını gösterir.
58
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
60
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Jet uçaklarının hava hızı göstergeleri maksimum izin verilen hava hızını
göstermek için bir ibreye sahiptir (Limit VNE gibi sabit bir değer değildir);
Düşük irtifalarda limit dinamik basınca bağlıdır. Maksimum İşletim Hızı
(Maximum Operating Velocity (VMO)) adını alır. Sabittir veya irtifa artışı
ile artar.
Maksimum izin verilen mach sayısına (maximum allowed Mach number
(MMO)) bağlı olarak yüksek irtifalarda limitlenir. İrtifa artışı ile azalır.61
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Uçak tırmanırken;
Statik basınç azalır, körük daralır ve ibre tırmanma oranı gösterir.
64
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
65
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
Uçak alçalırken;
Statik basınç artar, körük genişler ve ibre dalış oranını gösterir.
66
HAVA HIZI (AIRSPEED) GÖSTERGESİ
72
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
Termistör (Thermistor);
Thermistor kelimesi Thermal Resistor’ün kısaltılmış halidir.
Sıcaklık dirence bağlıdır.
Sıcaklık kontrolü, koruması ve gösterimi için termistör sensörü kullanılır.
Termistör -60 °C ile +200 °C arasında sıcaklık sahasını ölçer. 73
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
74
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
75
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
76
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
77
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
78
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
79
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
Yerde, TAT=SAT’dır.
Harici ısı kaynağı (örneğin güneş) sensörden geçen hava akımı
olmadığından dolayı sensör ısısının artmasına sebep olursa hatalı sıcaklık
okunmasına sebep olur.
80
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
81
SICAKLIK (TEMPERATURE) GÖSTERGESİ
TAT probundan;
Motor itki kuvveti (engine thrust) hesaplamaları için direkt olarak TAT
bilgisi kullanılır. Probe içindeki çarpan havanın sıcaklığının artışı motor
girişindeki gibi aynıdır.
SAT direkt olarak ölçülemez;
ADC (Air Data Computer) tarafından TAT’dan çarpan havanın sebep
olduğu sıcaklık artışı (ram rise) çıkartılarak hesaplanır. 82
PITOT STATİK SİSTEM
Ölçülen statik basınç uçuş süresince gerçek basınç ile daima aynı değildir;
Aradaki fark statik kaynak hatası (static source error (SSE)) adını alır.
Gövde biçimine (fuselage shape), hava hızına (airspeed), hücum açısına
(angle of attack), flap ve iniş takımı (flap and gear) pozisyonlarına
bağlıdır.
Pilotlar, doğru gösterimler için diyagramlar kullanır.
ADC, düzeltme faktörünü otomatik olarak hesaplar. 86
PITOT STATİK SİSTEM
87
PITOT STATİK SİSTEM
Pitot tüpler;
Pitot tüp üzerinde buz birikmesini önlemek ve olası yanlış gösterge
gösterimleri için, elektriki olarak ısıtılır.
91
PITOT STATİK SİSTEM
Pitot tüpler;
Perde (baffle), pitot basınç hattına yabancı madde girişini ve su girişini
önler.
En alt bölümündeki delik (drain), su ve tozu boşaltır.
Doğru gösterim için boşaltma deliği (drain hole) daima açık tutulmalıdır.
92
PITOT STATİK SİSTEM
98
PITOT STATİK SİSTEM
Sayısal cam kokpit (digital glaas cockpit) uçaklar Hava Veri Modülleri (Air Data
Modules (ADM)) sahiptir;
Static port ve pitot probe yanına yerleştirilmiştir.
Hava basıncını direkt olarak sayısal veri kelimesine (digital data word) çevirir.
Borular yerine ince kablolardan geçirilerek veriler ADC’lere gönderildiği için
ağırlık ve bakım maliyetlerinden tasarruf sağlanır.
Standby göstergelere hava basıncı hala borular vasıtasıyla sağlanır. ADC3’e ise
ADM’lerden geçerek sağlanır. 102
Yeni nesil uçaklarda ADC, IRU’lar ile birlikte ADIRU içerisine entegre edilmiştir.
PITOT STATİK SİSTEM
107
PITOT STATİK SİSTEM
108
PITOT STATİK SİSTEM
Sistem 1’in statik portları buz veya yabancı madde vasıtasıyla tıkanırsa;
Uçak sabit irtifa ve hızda uçuyorsa göstergede değişim olmaz.
109
PITOT STATİK SİSTEM
Uçak alçalırken;
Statik basınç artar.
Pitot basıncı, tüp tamamen tıkandığı zaman değişmeyebilir.
Hava hızı göstergesi (airspeed indicator), daha düşük IAS’a indikasyon
115
azalır. Bir altimeter gibi davranır.
PITOT STATİK SİSTEM
Pitot tüp’ün giriş kısmı tıkalı ama tahliye deliği (drain hole) açıksa;
Pitot basıncı statik basınç ile azalır. 116
PITOT STATİK SİSTEM
Pitot tüp’ün giriş kısmı tıkalı ama tahliye deliği (drain hole) açıksa;
Hava hızı göstergesi (airspeed indicator) sıfıra azalır.
İrtifa (altimeter) ve dikey hız (vertical speed) göstergesi, yalnızca sta
1t1i7k
basınç aldığı için etkilenmez.
PITOT STATİK SİSTEM
119
PITOT STATİK SİSTEM
Hava veri test cihazı (air data tester) kullanılırken daima aşağıdaki
prosedürler yerine getirilir;
Bakım el kitapları (maintenance manual) ve belirli test talimatları yerine
getirilir.
Bu prosedürler uçak cihazlarının zarar görmesini önlemek içindir. Örneğin
statik basınç asla pitot basıncından daha yüksek olmamalıdır.
Göstergeler ve ADC’nin problem çıkarmadan çalışması için asla basınç
değişim oranı maksimumu aşmamalıdır. 120
PITOT STATİK SİSTEM
Pitot statik hatlarda aynı zamanda düzenli olarak suyun olup olmadığı
kontrol edilmelidir;
Sudan etkilenen göstergeler üzerinde yükselen alçalan indikasyonlar
görülür.
Pitot statik sistemdeki su;
İvmelenme kuvvetinin etkisiyle borular içindeki su hareket eder ve
hapsolmuş havanın basıncını değiştirir. Bu durum göstergelerin dengesiz
bir şekilde yükselip ve alçalmasına sebep olurlar.
Borulardaki su donarsa, tamamen tıkanmış portlardaki gibi aynı etkiy1i21
gösterir.
PITOT STATİK SİSTEM
Modern Flight Data Recorder (Uçuş Veri Kayıt Cıhazı) iki farklı tip depolama
cihazı kullanır;
Yalıtım vasıtasıyla şoklara ve ısıya karşı korunan manyetik teyp.
Yarı iletken hafıza (solid state memory). (örneğin CMOS EEPROM)
SSFDR bakım işlemine ihtiyaç duymaz. Yalnızca son 25 saatlik uçuş
verilerini depolayabilir. Eski veriler silinir yeni veriler üzerine yazılır.124
FLIGHT DATA RECORDER (UÇUŞ VERİ KAYIT CIHAZI)
EFIS display’leri;
Primary Flight Display (PFD), ileriye bakan durumu gösterir.
Navigation Display (ND), üstten durumu gösterir. 130
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
Mach sayısı;
Hız skalasının altında gösterilir.
TAS’ın sesin hızına oranıdır.M=TAS/a ile formüle edilir.
Örnekte; TAS, ses hızının %67’sidir.
137
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
141
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
143
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
Navigation Display (ND) üzerinde aşağıda yazılı olan temel bilgiler daima
gösterilir;
Yön (Heading).
Referans olarak uçak sembolü (aircraft symbol).
Bir sonraki yol noktası (next waypoint).
Rüzgar istikameti ve hızı (wind direction and velocity).
Yer hızı (Ground speed (GS))
Gerçek Hava Hızı (True Air Speed (TAS)). 145
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
147
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
149
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
ND için kumandalar;
Mod seçici (mode selector).
Mesafe seçici (range selector)
Opsiyonel veriler (optional data)
151
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
ILS modu;
ILS ‘den bilgiler ve temel ND bilgilerini sağlar.
ILS istasyon verileri (station data) sağlar.
Pist ile ilgili uçak pozisyon bilgilerini saplar.
153
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
VOR modu;
ILS modu gibi temel bilgiler aynıdır.
Yol boyunca (enroute) VOR seyrüsefer sistemini temel alır.
VOR seyrüsefer yardımcılarına bağlı olarak uçak pozisyonunu gösterir.
154
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
155
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
ARC modu;
NAV displayin 90° ön tarafını gösterir.
Hava durumu bilgisini analiz yapmak için kullanılır.
Farklı renklerle bulut, yağmur ve dolu yoğunluğunu gösterir.
156
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
PLAN modu;
Gerçek kuzey (true north) ile uyumlu bir harita üzerinde uçuş planını
gösterir.
FMC’de bulunan uçuş plan verisi kontrol edilir.
157
ELECTRONIC FLIGHT INSTRUMENT SYSTEM (EFIS)
166
167
STALL WARNING (HAVADA TUTUNAMAMA İKAZI)
172