EKONOMSKA ŠKOLA

BANJA LUKA

MATURSKI RAD
Iz predmeta:Ekonomija
Na temu: Vrste preduzeća

Učenik: Predmetni profesor:

Ivana Marić Brana Vuković
Odjeljenje: IV/2

Banjaluka, maj 2021 godine

 SADRŽAJ
UVOD........................................................................................................................................3
1. POJAM PREDUZEĆA.........................................................................................................4
2. VRSTE PREDUZEĆA PREMA SVOJINI, ZADACIMA I VELIČINI...............................6
2.1 Razlozi za postojanje preduzeća......................................................................................8
3. ORTAČKO DRUŠTVO.......................................................................................................10
3.1 Osnivanje društva...........................................................................................................10
3.2 Djelatnost društva...........................................................................................................12
4. KOMANDITNO DRUŠTVO..............................................................................................13
4.1 Članovi komanditnog društva........................................................................................13
4.2 Prednosti i nedostaci......................................................................................................14
5. AKCIONARSKO DRUŠTVO.............................................................................................15
6. DRUŠTVO SA OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU...................................................17
ZAKLJUČAK..........................................................................................................................20
LITERATURA.........................................................................................................................21

2
UVOD

Preduzeće je pravno lice koje obavlja djelatnost radi sticanja dobiti. Djelatnost podrazumijeva
proizvodnju, promet robe i vršenje usluga na tržištu. Preduzeća postoje zbog mnogih razloga,
a najvažniji su iskorištenje ekonomije obima proizvodnje, prikupljanje novčanih sredstava i
organizacija proizvodnog procesa. Najvažniji razlog postojanja preduzeća jeste ekonomija
obima, podjela arada i specijalizacija. Teško bi se mnogi poslovi i najmanjeg obima mogli
efikasno obavljati u kućnom domaćinstvu. Potrebno je na jednom mjestu nabaviti mašine
velike vrijendosti, kupiti zgrade, nabaviti raznorodni materijal, obezbijediti veliki broj
radnika različitih kvalifikacija. Takvi poslovi mogu da se organizuju samo u okviru
preduzeća. Nabavka svih faktora potrebnih velikoserijskoj proizvodnji moguće je jedino uz
posjedovanje velikih finansisjkih sredstava. Takva sredstva nema pojedinac. Zaduživanje
velikog obima na tim tržištima i obezbjeđivanje hipoteka moguće je jedino preko preduzeća.
Treći razlog postojanja preduzeća jeste obezbjeđenje manadžmenta. Menadžeri organizuju
proizvodnju, uvode nove ideje, proizvode i postupke. Za svaku proizvodnju trebaju radnici
različitih kvalifikacija kojih nema u pojedinačnom domaćinstvu. Tako se proizvodnja
organizuje u preduzeću, budući da efikasnost zahtijeva proizvodnju u velikim serijama,
pribavljanje značajnih finansijskih sredstava i pažljivo upravljanje i nadzor nad tekućim
aktivnostima. Proizvodnja u tržišnoj privredi odvija se u širokom spektru različitih poslovnih
preduzeća – od najmanjih preduzeća u pojedinačnom vlasništvu do gigantskih korporacija
koje dominiraju privrednim životom tržišnih privreda. Tema ovog maturskog rada je, vrste
preduzeća.

3
1. POJAM PREDUZEĆA

Najvažniji i najčešći subjekt privrednog prava, kako u svijetu tako i kod nas, jeste preduzeće.
Prema Zakonu o preduzećima Republike Srpske (u daljem tekstu Zakon) preduzeće je pravno
lice koje obavlja registrovanu djelatnost radi sticanja dobiti. Postoje mnogi organizacioni
oblici koji su po načinu osnivanja i obavljanja djelatnosti slični preduzećima. Tako, na
primjer, dosta sličnosti sa preduzećima, kada je u pitanju njihov pravni karakter, imaju
udruženja građana. Ova udruženja, kao i preduzeća, imaju svojstvo pravnog lica (koje stiču
upisom u sudski registar), imovinu, zaposlene, organe upravljanja i sl. Međutim, ono što
uveliko razlikuje preduzeće od udruženja građana jeste činjenica da ovo prvo svoju djelatnost
obavlja radi sticanja dobiti. Dobit koju preduzeće ostvaruje upravo i jeste razlog zbog kojeg
njegovi vlasnici preuzimaju poslovni rizik, ulazeći u tržišnu utrku. Udruženja građana, s
druge strane, postoje radi ostvarivanja društvenih interesa određenih grupa, te kao takva, čak i
kada imaju prihode, kada stiču profit, taj višak prihoda nad rashodima mogu da upotrijebe
samo za ostvarivanje ciljeva ovih organizacija. 1

Banke i druge finansijske organizacije stiču dobit, ali se razlikuju od preduzeća po tome što
su njihovo osnivanje, rad, prestanak i druga pitanja, zbog karaktera usluga koje pružaju,
uređeni posebnim propisima. Preduzetničku djelatnost obavlja fizičko lice, pod svojim ličnim
imenom, radi sticanja dobiti. Kod ove djelatnosti ne dolazi do osnivanja pravnog lica, kao što
je to slučaj kod osnivanja preduzeća. Vidimo, dakle, da se preduzeća i pored navedenih
sličnosti ipak izdvajaju kao specifični privredni subjekti. Postoje mnogi kriterijumi za
razlikovanje preduzeća. Jedan od njih polazi od svojinske strukture, tako da razlikuje:

1. privatna,
2. državna i
3. mješovita preduzeća.

Uzimajući u obzir organizacioni oblik kao kriterij, važeći Zakon sva preduzeća dijeli na:

1. privredna društva i
2. javna preduzeća.

1
Berberović, Š, “ Ekonomika preduzeća”, Ekonomski fakultet , Banjaluka, 2012

4
U privredna društva spadaju:

1. društva lica i
2. društva kapitala.

Kada se govori o društvima lica, onda se kaže da su to preduzeća u kojima je od posebnog

značaja lični, takozvani „INTUITU PERSONAE“ odnos između članova društva. Jedna od
značajnijih posljedica ovakvog odnosa jeste otežana mogućnost da treća lica postanu članovi
društva. Naime, da bi se udio u preduzeću otuđio trećem licu, onaj član koji to želi mora za to
dobiti saglasnost svih članova društva. I ne samo to, već ti članovi imaju i pravo preče
kupovine tog udjela. Iz ovih razloga, kao i zbog činjenice da vlasnici društava lica za obaveze
preduzeća odgovaraju svojom ličnom imovinom, sve je manji broj ovakvih privrednih
subjekata. Kao društva lica pojavljuju se ortačko društvo i komanditno društvo.2

2
Komljenović B. „ Poslovno i finansijsko pravo“, Prometej ,Banja Luka 2010.g. str.53

5
2. VRSTE PREDUZEĆA PREMA SVOJINI, ZADACIMA I VELIČINI

Društvena podјela rada uslovila je pojavu velikog broja privrednih dјelatnosti, čiji su nosioci
mnogobrojna preduzeća. Na izbor privredne djelatnosti kojom će se preduzeće baviti utiču
zahtjevi tržišta (spoljni faktori) kao i raspoloživa sredstva i znanja radnog kolektiva
(unutrašnji faktori). Poduzeća se mogu dijeliti po raznim kriterijumima, kao što su:

 Delatnost
 Karakter procesa rada
 Struktura elemenata proizvodnje
 Veličina
 Vlasništvo

Preduzeća se na osnovu djelatnosti koju obavljaju dijele na:

 Proizvodna (pretežna je tehnološka faza u procesu poslovanja, rezultata poslovanja je
fizički proizvod). Nabavkom materijala i opreme kao i prodajom sopstvenih
proizvoda preduzeće je uključeno i u novčanu fazu. Orijentacija na tehnološku fazu
uslovljava specifičan karakter sredstava za rad i kvalifikacionu strukturu radne snage.
 Trgovinska (posredovanje u robno-novčanoj razmjeni, nabavka robe od proizvođača
radi njene daljne prodaje, veća prilagodljivost kod izbora vrste posla jer nisu
ograničena sa mnogo specifične opreme)
 Finansijska (banke, osiguravajuća društva, berze – specijalizovni
 Privredni subjekti za obavljanje novčanog prometa. Raspolažu pretežno sa novčanim
sredstvima). Uloga banaka je da prikupe slobodna novčana sredstva kod onih
subjekata koji ih imaju i plasira ih (posudi u vidu kredita) onim subjektima kojima su
potrebna.

Preduzeća prema karakteru procesa rada se dijele na:

 Industrijska preduzeća (Prerada materijala u nove proizvode uz postizanje većeg

inteziteta rada)
 Poljoprivredna preduzeća (gajenje raznih biljnih kultura i domaćih životinja, kao i
primarnom preradom ratarskih i stočarskih proizvoda.)
 Šumarska preduzeća (uzgoj i eksploatacija šuma)
 Građevinska preduzeća (izgradnja stambenih i poslovnih zgrada, fabričkih pogona,
puteva i mostova)

6
  Saobraćajna preduzeća (prevoz robe i putnika – drumski, željeznički, brodski i
avionski transport)
 Zanatska preduzeća (Slično industrijskim preduzećima od raznih materijala izrađuju
svoje proizvode. Ovaj posao obavljaju sa mnogo manjom tehnološkom opremljenošću
i kvalifikacionom strukturom radne snage.

Poslovanje preduzeća uslovljeno je raspolaganjem elementima proizvodnje i to:

1. radnom snagom,
2. sredstvima za rad i
3. predmetima rada.

Razlika u zastupljenosti (učešću) jednih na račun drugih elemenata predstavlja izraz

razvijenosti datog preduzeća. Ova razvijenost ogleda se u primjeni savremene tehnike i
tehnologije, što omogućuje viši stepen uspješnosti poslovanja preduzeća. Za preduzeća u
kojima dominira zastupljenost sredstava za rad u odnosu na učešće radne snage kažemo da
imaju visok organski sastav kapitala.

Preduzeća gdje dominira učešće radne snage u odnosu na zastupljenost radne snage kažemo
da imaju niski organski sastav kapitala. Pod pojmom organskog sastava podrazumijeva se
odnos uloženog kapitala u sredstva za rad prema iznosu kapitala uloženog u predmete rada i
radnu snagu (riječ organon na grčkom jeziku znači oruđe ili sredstvo.

Preduzeća se prema strukturi elemenata proizvodnje dijele na:

 Preduzeća sa visokim organskim sastavom elemenata proivodnje (dominira učešće

sredstava za rad – industrijska i visoko-automatizovana preduzeća)
 Preduzeća sa niskim organskim sastavom elemenata proivodnje (dominira učešće
radne snage – zanatska preduzeća, tradicionalna poljoprivreda)

Preduzeća se prema veličini dijele na:3

1. Velika
2. Srednja
3. Mala

3
Melović B., “ Osnovna sredstva”, Mate, Beogra, 2009

7
Uobičajeni kriterijumi za razvrstavanje preduzeća prema veličini su:

 broj zaposlenih radnika,

 vrijednost sredstava kao i ukupni godišnji prihod.

Kao vlasnik preduzeća može se pojaviti:

 pojedinac,
 udruženi pojedinci,
 postojeća preduzeća, druge organizacije i država).

Preduzeća se prema vlasništvu dijele na:

 Privatna (vlasnik je jedno ili više lica - pojedinaca)

 Državna (posluju sredstvima čiji je vlasnik država)
 Mješovita

Na osnovu svojine nad kapitalom uloženim u osnivanje i poslovanje preduzeća stiče se i

pravo upravljanja ovim privrednim subjektima.

2.1 Razlozi za postojanje preduzeća

Preduzeće je osnovni subjekt tržišne privrede. Najznačajnije prednosti zajedničkog rada u

preduzeću su:

 podjela rada i specijalizacije zaposlenih;

 veće korištenje tehnike i tehnologije;
 lakše upravljanje spoljnim okruženjem;
 smanjenje transakcionih troškova i
 veći podsticaji i bolja kontrola.

Podjela rada i specijalizacija:

 rad u kolektivu omogućava podjelu rada između više članova kolektiva i njihovu
specijaizaciju za pojedine segmente procesa rada.

8
Zahvaljujući podjeli rada pojedinačni radnici se usredsređuju na uže dijelove procesa rada,
što omogućava razvoj njihovih radnih sposobnosti, a time i povećanje efikasnosti rada. Veće
korištenje tehnike i tehnologije: veće korištenje moderne tehnike i tehnologije doprinosi
povećanju obima proizvodnje i proširenju asortimana proizvodačime dolaze do izražaja efekti
ekonomije obima i ekonomije širine. Ekonomija obima (economies of scale) je smanjenje
prosječnih troškova po jedinici proizvoda usljed povećanja obima proizvodnje. Ekonomija
širine (economies of scope) je smanjenje troškova usljed proširenja asortimana proizvoda. Do
efekta ekonomije širine dolazi zato što preduzeće povećava efikasnost korištenja nedovoljno
iskorištenih resursa tako što ih koristi u proizvodnji više različitih proizvoda. Okruženje u
kome posluje preduzeće izvor je neizvjesnosti i brojnih drugih uticaja na preduzeće.

Kao izvor resursa okruženje je previše važno za poslovanje privrednih subjekata da oni ne bi
nastojali da utiču na njega. Međutim upravljanje složenim okruženjem je zadatak koji često
prevazilazi mogućnosti većine pojedinaca. Za razliku od pojedinaca preduzeća raspolažu
resursima neophodnih za praćenje promjena u okruženju, kao i za različite organizacione
mjere i mjere poslovne politike kojima se može uticati na okruženje odnosno upravljati
nekim segmentima.

Time, zaparavo, preduzeće smanjuje rizik i neizvjesnost sa kojim se sreće u okruženju.

Smanjenje transakcionih troškova:

Savremeno tržište ne pruža savršene informacije od značaja za proces proizvodnje, tako da

tržišni mehanizam nije pogodan za koordinaciju većeg broja resursa za proizvodnju većeg
broja proizvoda Iz tog razloga, da bi se obezbijedile potrebne informacije (npr. o najnižoj
cijeni inputa), nastaju troškovi. Troškovi koji nastaju u vezi pregovaranja, nadgledanja i
vođenja procesa pregovaranja ljudi nazivaju se transkcioni troškovi. Sposobnost preduzeća da
koordinara resurse i tako smanji transkcione troškove predstavlja značajan razlog za
postojanje preduzeća.

Podsticanje i kontrola:

Preduzeće može različitim mjerama da utiče da rad zaposlenih bude efikasniji od

samostalnog rada pojedinaca. Takođe strukturom autoriteta i sistemom kontrole može da
utiče na zaposlene da se prilagode zahtevima procesa rada kako bi povećali efikasnost tog
procesa.

9
3. ORTAČKO DRUŠTVO

Ortačko društvo je privredno društvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica radi
obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkom firmom (poslovnim imenom).Ortaci društva
odgovaraju za obaveze društva solidarno cjelokupnom svojom imovinom .Ovo društvo spada
u društva lica, jer u njegovom formiranju dominira lični element. Članovi ortačkog društva
(ortaci) učestvuju u njemu, prije svega, svojom ličnošću, a manje imovinom. Ova društva se
uglavnom osnivaju u slučajevima kada se radi o manjim privrednim subjektima, za koja je
posebno važno da se njihovi članovi međusobno dobro poznaju, pa ovakva društva
predstavljaju tijesnu i veoma blisku zajednicu tih lica,tj. ortaka. Ortačka društva se najčešće
osnivaju u oblastima trgovine na veliko i na malo, djelatnostima profesionalnih usluga, poput
advokatskih kancelarija,konsultantskih kuća (poslovni i finansijski konsultanti), kuća koje se
bave finansijskom revizijom, zatim u oblasti osiguranja,trgovine nekretninama, zanatstvu itd.
Uopšte uzevši, ortačko društvo predstavlja veoma poželjan oblik organizovanja za obavljanje
određene djelatnosti, kako u pogledu lica koja žele da budu njegovi članovi, tj. ortaci,tako i sa
stanovišta trećih lica, odnosno povjerilaca. Za ortake je vrlo povoljno zbog toga što je,po
pravilu, malog obima i što kao takvo, predstavlja čvrstu zajednicu rada, kapitala i poslovnog
rizika ortaka. Prema trećim licima ovo društvo je privlačno zbog izuzetnog visokog stepena
jamstva njegovih članova za obaveze društva, što njegovim povjeriocima pruža punu pravnu
sigurnost i zaštitu.

3.1 Osnivanje društva

Ortačko društvo karakteriše ugovorni način njegovog nastanka. Ono nastaje na osnovu
ugovora o osnivanju koji treba da prihvate i potpišu svi njegovi osnivači. To je konstitutivni
akt društva, jer se na osnovu njega osniva novi pravni subjekt. On je osnivački akt, ali i
osnovni opšti akt društva, jer društvo ne donosi statut. Na ugovor o osnivanju ortačkog
društva primjenjuju se pravila o ugovoru o ortakluku, ako ugovorom o osnivanju nije drukčije
odredjeno .4

4
Melović B., “ Osnovna sredstva”, Mate, Beogra, 2009

10
U vezi s tim treba istaći da ugovor o ortakluku nije uređen važećim zakonskim propisima.
Naš Zakon o obligacionim odnosima ne uređuje ugovor o ortakluku kao poseban ugovor, te
zato Zakon o preduzećima ne upućuje na primjenu njegovih odredbi već na primjenu pravila
iz ranijih zakona (Srpski građanski zakonik, Opšti imovinski zakonik). Zbog toga se pod
pravila o ugovoru o ortakluku podrazumijevaju pravna pravila iz ranijih građanskih zakonika.
Iako su veoma slični, između ugovora o osnivanju ortačkog društva i ugovora o ortakluku
postoje i značajne razlike. Osnovna razlika je u tome što se ugovorom o ortakluku ne stvara
posebno pravno lice,tj. preduzeće (cilj zaključivanja ovog ugovora jeste obavljanje određenih
građanskopravnih poslova od strane dva ili više fizičkih lica), a kad lica uspostavljaju takvo
preduzeće, onda je u pitanju ugovor o osnivanju ortačkog društva (čiji je cilj da se putem
osnovanog društva obavljaju pojedini trgovinski poslovi radi sticanja dobiti).

U našem pravu bitna je pisana forma ugovora o osnivanju ortačkog društva (forma ad
solemnitatem). U Zakonu o privrednim društvima je određeno šta treba da sadrži osnivački
akt,tj. ugovor o osnivanju ortačkog društva .On treba da sadrži:5

1. podatke o osnivačima društva (puno ime, prebivalište, poslovno ime i sjedište);

2. statusne odredbe (firma-poslovno ime, sjedište, djelatnost);
3. osnivački ulozi (vrsta i vrijednost uloga);
4. druge elemente od značaja za društvo i njegove članove (npr. prava, obaveze i
odgovornosti osnivača prema društvu i društva prema osnivačima; dobit (utvrđivanje i
raspodjela); zastupanje društva;zaštita na radu i zaštita životne sredine).

Pored ovih bitnih elemenata, ugovor može da sadrži i neke fakultativne elemente, kao što su:

 odredbe o višoj sili,

 djelimičnoj ništavosti,
 trajanju i raskidu ugovora,
 izmjenama i dopunama,
 rješavanju sporova,
 prilozima i njihovom odnosu prema klauzulama sadržanim u tekstu ugovora,itd.

5
Mitrović d, „ Osnovi prava“, Univerizitet Singidunum, Boegrad, 2008

11
Isti mora biti potpisan od strane svih ortaka i ovjeren. Pored ovog ugovora, može da postoji i
ugovor ortaka .Ugovorom ortaka ortaci mogu bliže da urede svoje međusobne odnose, čime
se rasterećuje konstitutivni akt (ugovor o osnivanju) nepotrebnog sadržaja a,sa druge strane,
omogućuje ortacima da bliže urede upravljanje društvom i svoje međusobne odnose. Dakle,
ugovorom ortaka se regulišu sva pitanja koja nisu obavezna da se urede ugovorom o
osnivanju. Ovaj ugovor se sačinjava u pismenoj formi i moraju ga potpisati svi ortaci, ali on
ne mora da bude ovjeren u sudu i ne predaje se registru. Ukoliko odredbe ova dva ugovora
budu u koliziji, primijeniće se odredbe ugovora o osnivanju ortačkog društva, zato što one
imaju jaču pravnu snagu u odnosu na odredbe ugovora ortaka . Veoma je bitno da se
ugovorom o osnivanju što bolje i potpunije urede sva pitanja značajna kako za međusobne
odnose njegovih članova, tako i za njihove odnose prema trećim licima. To je od velike
važnosti zato što su zakonska rješenja o ortačkom društvu uglavnom dispozitivne prirode,
kao i zato što donošenje statuta nije obavezno i najčešće se ovaj opšti akt uopšte i ne donosi u
ovom društvu.

3.2 Djelatnost društva

Ortačko društvo obavlja određenu djelatnost radi sticanja dobiti, što i jeste cilj njegovog
osnivanja. Društvo može obavljati bilo koju djelatnost, s tim što posebnim propisima može
biti isključeno obavljanje određene djelatnosti:

 djelatnost berzi,
 djelatnost banaka,
 osiguravajućih organizacija i drugih finansijskih organizacija,
 djelatnost investicionih fondova i dr.

S druge strane, uobičajeno je da se posebnim propisima obavljanje određene djelatnosti veže

isključivo za ovaj oblik privrednog društva. Ovo je najčešće slučaj sa djelatnostima tzv.
slobodnih profesija (advokati, ljekari, revizori, projektanti, inženjeri, procjenjivači, agenti,
dizajneri, umjetnici, poreski savjetnici, knjigovođe, vještaci itd).

12
4. KOMANDITNO DRUŠTVO

Komanditno društvo, je društvo sa najmanje jednim ili više lica koja mogu biti
komplementari, i najmanje jednim ili više lica koja mogu biti komanditori, koji se udružuju
radi obavljanja određene dјelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom i čiji je cilj sticanje
profita. U ovom društvu barem jedan ortak odgovara neograničeno i solidarno za obaveze
prema povјeriocima društva, a barem jedan odgovara ograničeno do visine svog uloga u
društvu. Ovo je ključno obilјežje ovog tipa preduzeća koje ga čini različitim od ortačkog
društva. Komanditno društvo za svoje obaveze odgovara svojom cјelokupnom imovinom.

4.1 Članovi komanditnog društva

Sa stanovništva odgovornosti prema trećim licima komanditno društvo ima dviјe vrste
članova, to su:

1. komplementari i
2. komanditori:

Komplementari vode poslovanje društva i odgovaraju za njegove obaveze neograničeno

solidarno, tačnije cјelokupnom svojom imovinom. Komanditori ne učestvuju u vođenju
poslovanja društva, i ograničeno u visini svog uloga, odgovaraju za obaveze društva. Članovi
ovog društva mogu da budu pravna i fizička lica, s tim da komplementari mogu biti samo
fizička lica, a komanditori mogu da budu i fizička i pravna lica. Komplementari imaju isti
status kao i ortaci u ortačkom društvu, što znači da rade u društvu, vode društvo i odgovaraju
neograničeno solidarno za obaveze društva. Ovo nije slučaj sa komanditorima koji nemaju
obavezu da rade u društvu, a nemaju obavezu ni da odgovarаju za obaveze društva, oni su
obavezni samo da unesu određeni ulog u društvo na osnovu koga učestvuju u raspodјeli
ostvarene dobiti ili pokrivaju gubitke. Za sticanje članstva u ovom tipu društva nije potrebna
saglasnost komanditora. Polazeći od pojma komanditnog društva, kao društva koje mora
imati dviјe vrste članova, to sa stanovišta osnivanja znači da moraju postojati najmanje dva
lica, od kojih jedno mora biti u svojstvu komplementara, a drugo u svojstvu komanditora.

13
4.2 Prednosti i nedostaci

Prednosti komanditnog društva su:

 ograničena odgovornost komanditora
 prenosivost udjela u društvu
 poreske pogodnosti
 nezavisnost menadžmenta od promjene ortaka
 trajnost poslovanja
 raznoliki izvori kapitala

Nedostaci komanditnog društva su:6

 neograničena odgovornost komplementara za obaveze društva

 zabrana upravljanja poslovanjem društva
 komanditno društvo može biti subjekt oporezivanja
 formalnosti i regulatorni zahtjevi za izvještavanjem
 značajni pravni i organizacioni troškovi.

Primjenom propisanih rješenja za ortačko društvo, čiji modalitet predstavlja ovo društvo,
može se zaključiti da ulog u ovo društvo može da se sastoji u novcu, stvarima i pravima
izraženim u novčanoj vrijednosti. Komanditno društvo može se, po pravilu, osnivati samo
simultanim načinom, što znači da se ulozi svih ortaka društva, prema preuzetoj obavezi iz
ugovora o osnivanju društva, moraju u cjelosti unijeti u imovinu društva do njegove
registracije, jer je podnošenje dokaza o tome uslov za registarciju društva. Ipak, dozvoljena je
mogućnost suprotnog ugovaranja, otuda se u tom slučaju može razlikovati registrovani ulog
(koji je unijet u imovinu društva) i ugovoreni ulog (koji može biti samo veći od
registrovanog) komanditora. Naš zakon propisuje obavezu registracije komanditnog društva.
Prema Zakonu o privrednim društvima registracija komanditnog društva, za razliku od
ortačkog društva, je obavezna i uslov je da bi se komanditori mogli pozvati na svojstvo
ograničene odgovornosti. U protivnom, svi članovi komanditnog društva u pogledu njihovog
položaja, po ovom zakonu, smatraju se ortacima. Registracija komanditnog društva vrši se
dostavljanjem Izjave ili Ugovora, potpisanog od strane svih članova društva Centralnom
registru za privredne subjekte

6
Mitrović d, „ Osnovi prava“, Univerizitet Singidunum, Boegrad, 2008

14
5. AKCIONARSKO DRUŠTVO

Akcionarsko društvo je društvo koje osnivaju pravna ili fizička lica radi obavljanja određene
privredne djelatnosti, koje ima osnovnu glavnicu kapitala, koja je podijeljena na akcije
određene nominalne vrijdenosti. Osnivači unose uloge u društvo, a ono im za to izdaje akcije.
Akcionarsko društva su takav oblik udruživanja kapitala u kojem se može doći do novca, bez
obaveze njegovog vraćanja ili plaćanja kamate. Akcionarska društva su vrlo rasprostranjeni
oblik trgovačkih društava. Predstavlja najrazvijeniji i najznačajniji oblik trgovačkih društava.
Akcionarsko društvo se ubraja među najstarija društva kapitala. Možemo konstatovati da je
akcionarsko društvo, od prvog začetka do danas, promijenilo svoj pravni položaj i
ekonomsku ulogu. Prešlo je put od prvobitnog prikupljanja ušteda i novca pojedinaca radi
finansiranja poslovnih poduhvata, do osnivanja akcionarskih društava prikupljanjem kapitala
bez javnog poziva. Danas se akcionarska društva (naročito tzv. zavisna) sve više osnivaju iz
već akumuliranog kapitala. Akcionarsko društvo je najznačajniji oblik trgovačkog društva.
Do punog izražaja došle su njegove prednosti u odnosu na druge oblike organizovanja. Te
prednosti se ogledaju u: mogućnosti brzog sakupljanja velikog kapitala radi stavljanja u
poslovnu funkciju;

 snošenju poslovnog rizika od većeg broja subjekata;

 mogućnosti vraćanja uloženih sredstava prodajom akcija;
 formiranju stručne i profesionalne uprave;
 mogućnosti obezbjeđenja kredita koji je veći od sopstvenog kapitala;
 unošenju u društvo slobodnog kapitala;
 sticanju dividende koja je veća od kamate kod uloga na štednju i dr.

Akcionarsko društvo je tipično društvo kapitala, jer u njegovom osnivanju, funkcionisanju i

prestanku ne dominira lični element nego kapital. U ovom društvu se ne pridaje apsolutno
nikakav značaj pitanju ko su imaoci akcija, pa se, nastupanjem činjenice smrti imaoca (ako se
radi o fizičkom licu) ili prestanka njegovog postojanja (kada je u pitanju pravno lice) ili
prodaje, odnosno prenosa akcije, samo vrši zamjena akcionara.

15
Ovo obilježje prisutno je kod svakog akcionarskog društva, kako onog koje se osniva
upućivanjem javnog poziva trećim licima za upis i uplatu akcija (prospekt) sukcesivno
(postepeno, »javno«) osnivanje, tako i društva koje nastaje otkupom svih akcija prilikom
osnivanja od strane osnivača društva, bez upućivanja javnog poziva za upis i uplatu akcija
simultano (istovremeno, »nejavno«) osnivanje. Zbog svega ovoga, upravljačka i druge
funkcije u akcionarskom društvu obavljaju se uglavnom preko organa društva. Akcionarsko
društvo ima:7

1. skupštinu akcionara,
2. upravni odbor,
3. nadzorni odbor,
4. direktora.

Sve glavne odluke donosi skupština akcionara, upravni odbor sprovodi te odluke, direktor
zastupa društvo u javnosti, a nadzorni odbor se stara o zakonitosti poslovanja. Značajnu
ulogu igra eksterna revizija koja za račun akcionara kontroliše direktora. Već više od jedne
decenije naše društvo prolazi kroz dinamične, često protivriječne-ustavne zakonske,
ekonomske, kulturne, institucionalne i druge promjene. One direktno ili indirektno utiču na
ekonomski položaj privrednih subjekata (preduzeća) kao i na promjenu društvene svijesti i
ponašanje ljudi. Rješenja za promjene su tražena u pokretanju reformi društva, posebno
političkog, ekonomskog i privrednog sistema. Iako te reforme nisu bile cjelovite, one su
utemeljile put za razvoj pojedinih elemenata tržišne privrede sa:

 pluralizmom vlasništva,
 razvojem tržišta kapitala,
 konkurencijom u poslovanju,
 novim organizovanjem privrede i
 korporativnim upravljanjem.

Intenziviranje procesa demokratizacije društva je otvorilo nove prostore za još brži razvoj
tržišne privrede, sa organizovanjem finansijskog tržišta i tržišta kapitala, promjenom
vlasničke strukture, privatizacijom državnih i društvenih preduzeća, jačanjem privatnog
sektora, razvojem akcionarstva, berzanskog poslovanja i bržim uljučivanjem privrede u
međunarodnu podjelu rada.

7
Šunjić M., “ Ekonomika preduzeća”, Beus, Beograd, 1996

16
6. DRUŠTVO SA OGRANIČENOM ODGOVORNOŠĆU

Ovo društvo se definiše kao društvo sa pravnim subjektivitetom koje posluje pod
zajedničkom firmom (personalom ili realnom) i fiksiranom osnovnom glavnicom, obavljajući
određenu privrednu dijelatnost, uz odgovornost cijelokupnom svojom imovinom ( potpuna
odgovornost ). Društvo s ograničenom odgovornošću se definiše kao društvo koje radi
obavljanja dijelatosti “osnivaju pravna ili fizička lica koje ne odgovaraju za obaveze društva,
a snose rizik za poslovanje društva do visine svog uloga, s tim što ulozi članova društva čine
osnovni kapital društva”. Društvo s ograničenom odgovornošću može imati najviše 50
članova (ova granica postoji da bi se izbjegao gubitak personalnog elementa, medjusobne
povezanosti članova). Ako se broj članova društva sa ograničenom odgovornošću poveća
iznad 50, ali ne više od 100 članova, i ako se taj broj održi u periodu dužem od godinu dana,
to društvo mijenja pravnu formu u formu zatvorenog akcionarskog društva. Članovi društva s
ograničenom odgovornošću svoje međusobne odnose u društvu, kao i odnose sa društvom,
uređuju slobodno ako ovim zakonom nije drukčije uređeno. Jedno lice može biti osnivač više
društava sa ograničenom odgovornošću, uz poštovanje pravila o zabrani konkurencije.

Raspodjela dobiti društva zavisi od udjela svakog člana u osnovnom kapitalu društva. Zato se
ova društva i smatraju društvima kapitala. Veći udio daje članu veća prava u raspodjeli dobiti
društva. Društvo sa ograničenom odgovornošću nastalo je iz potrebe kombinovanja
karakeristika tipičnih za društva lica kao što su lične osobine članova društva bitne za
nastanak, postojanje, promjenu članstva i prestanak društva i tipičnih društava kapitala kod
kojih je nebitnost personalnih karakteristika lica koja osnivaju društvo ili mu kasnije
pristupaju i ograničena odgovornost za rizik poslovanja društva na visinu njihovog uloga u
društvo, te otuda ima osobine i jednih i drugih društava. Najčešće se ipak radi o društvu sa
malim kapitalom i malim brojem članova. U teoriji se ističe da sam naziv ,,društva s
ograničenom odgovornošću” nije adekvatan, jer se ne radi o odgovornosti članova za obaveze
društva u prometu, ali se zadržava zbog opšteprihvaćenosti u regulativi i u praksi. U
formulaciji ,,ograničena odgovornost” namjera je da se kaže kako pojedini članovi
odgovaraju svojim udjelima za obaveze društva, dakle, ne iznad uloga već samo do tog nivoa.

17
Društvo sa ograničenom odgovornošću u pravnom prometu odgovara za obaveze
cjelokupnom svojom imovinom na isti način kao i dioničarsko društvo. Osnovna
karakteristika ovog oblika društva i bitna razlika u odnosu na dioničarsko društvo ogleda se u
načinu njenog osnivanja i broju lica koja u tome učestvuju (manji broj osnivača, odnosno
članova i uvijek je riječ o simultanom osnivanju). Društvo sa ograničenom odgovornošću je
privredno društvo koje spada u društvo kapitala koje radi obavlјanja djelatnosti osnivaju
pravna ili fizička lica koja ne odgovaraju za obaveze društva, a snose rizik za poslovanje
društva do visine svog uloga. Ulozi članova društva čine osnovni kapital društva. Član
društva sa ograničenom odgovornošću učestvuje u dobiti društva srazmjerno vrijednosti
njegovog uloga. Svaki član društva može imati samo jedan udio, a jedan udio može imati više
glasova. Udjeli ne mogu biti izraženi u akcijama. Ulozi članova društva sa ograničenom
odgovornošću mogu biti upisani u novcu, stvarima i pravima, nikako u radu i pružanju
usluga, a moraju biti upisani u cjelini do prijave društva u registar. Osnovna obaveza članova
društva je unošenje uloga u imovinu društva u skladu sa odredbama Zakona.

Društvo odgovara za obaveze iz svog poslovanja cjelokupnom svojom imovinom (potpuna

odgovornost), a poslovni rizik članova reflektuje se samo u slučaju ostvarenih gubitaka
poslovanjem društva ili otvaranjem i provođenjem stečaja nad imovinom društva. U tom
slučaju njihova odgovornost za obaveze društva je ograničena na visinu njihovih uloga i u
tome se sastoji ograničeno jamstvo članova. To ukazuje jedino na internu ograničenu
odgovornost članova, jer društvo eksterno odnosno trećim licima odgovara neograničeno 
cjelokupnom svojom imovinom, dok vlasnici udjela u društvu ne odgovaraju za obaveze
društva, osim u zakonom propisanim slučajevima. Društvo sa ograničenom odgovornošću
ima dvojaku pravnu prirodu, odnosno njegova pravna priroda je mješovita, pošto se radi o
firmama s manjim brojem članova, bar u fazi osnivanja i početnog perioda poslovanja
izrazito su naglašene lične veze i poznanstva između njegovih članova, za razliku od
određenih pitanja na koja se izričito primjenjuju zakonska pravila.

18
 Slika 1. Vrste preduzeća8

8
Šunjić M., “ Ekonomika preduzeća”, Beus, Beograd, 1996

19
ZAKLJUČAK

Određivanje pojma preduzeća moguće je posmatrati sa aspekta ekonomske i posebno pravne

nauke. U ekonomskoj literaturi preduzeće se definiše kao bazna ekonomska ćelija na kojoj
počiva privredni i cjelokupni društveni život. Pri tome ekonomska nauka razlikuje dva bitna
elementa svakog preduzeća:organizacioni element preduzeća i dobit,odnosno profit kao ciljni
element. U pravnoj literaturi ne susrećemo direktno definisanje pojma preduzeća,već se
pojam preduzeća utvrđuje putem određenja i nabrajanja njegovih karakterističnih elemenata.
U našem zakonodavstvu preduzeće je organizacioni oblik koji obavlja privrednu djelatnost
radi sticanja dobiti. Preduzeću se priznaje pravni subjektivitet i ono je vlasnik svih sredstava
koja ulaze u njegovu imovinu (imovinsku masu) i sa njima može slobodno raspolagati na
način utvrđen statusom preduzeća. Dakle, pravni subjektivitet i imovina preduzeća mogu se
izdvojiti kao osnovne karakteristike svakog preduzeća. Svako preduzeće ima svoju imovinu
kojom obavlja djelatnost i kojom odgovara za preduzete obaveze u pravnom prometu sa
trećim licem. Imovina obuhvata ukupnost prava koja pripadaju preduzeću, a to su pravo
svojine, udio u drugom preduzeću, prava industrijske svojine, autorska prava i sva druga
prava imovinskog karaktera kao što su stvarna prava (pravo svojine i pravo zaloge) i
obligaciona prava (pavo zakupa,pravo usluge i sl.). imovina preduzeća je jedinstvena tako da
jedino preduzeće može imati jedinu imovinu kojom odgovara za svoje obaveze u izvršnom,
likvidacionom i stečajnom postupku. Pored navedenih bitnih karakteristika preduzeća,
preduzeće se karakteristiše i nekim drugim osobinama kao što su djelatnost, firma, sjedište,
žiro račun, vrste itd.

20
LITERATURA

1. Berberović, Š, “ Ekonomika preduzeća”, Ekonomski fakultet , Banjaluka, 2012

2. Komljenović B. „ Poslovno i finansijsko pravo“, Prometej ,Banja Luka 2010.g. str.53
3. Melović B., “ Osnovna sredstva”, Mate, Beogra, 2009
4. Mitrović d, „ Osnovi prava“, Univerizitet Singidunum, Boegrad, 2008
5. Šunjić M., “ Ekonomika preduzeća”, Beus, Beograd, 1996

21
Datum predaje: ------------------------------------

Komisija:

Predsjednik: ----------------------------------------

Ispitivač.............................................................

Član: --------------------------------------------------

Komentar:

Datum odbrane: ----------------------- Ocjena: ...................................( )

22
23