“जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा ------ येथील इयत्ता ६ वीच्या

विद्यार्थ्यांना भूगोल विषयातील अक्षवृत्त व रेखावृत्त

या संबोधाच्या अकलानासाठी उपक्रमांची
निर्मिती करुन त्यांची परिणामकारता
तपासणे .”

यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक.

शालेय व्यवस्थापन शिक्षणक्रमाच्या (D.S.M) अभ्यासक्रमाच्या अंशतः

पूर्तीसाठी सादर के लेला कृ तिसंशोधन अहवाल

संशोधकः-
श्री.तानाजी उत्तम महानवर
PRN No.2014017000336296
Roll No-
मार्गदर्शकः-
प्रा.श्रीम.यु.पी.घाटे मँडम.

अभ्यास कें द्रः-

शारदाबाई पवार महिला शिक्षणशास्ञ
महाविद्यालय,शारदानगर.
ता.बारामती जि.पुणे,
शैक्षणिक वर्षः-
सनः-२०१५-२०१६
 यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक.

प्रतिज्ञापञ

संशोधक श्री.तानाजी उत्तम Asao

महानवर
GaaoYaIt करतो kI , p`stut kRitsaMSaaoQana
samasyaa जि.प.शाळा शिलोंडे yao)Iala [ya%%aa ६वी
cyaa ivadyaaqaa-naa BaUgaaola ivaYayaatIla
AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
saMbaaoQaacyaa
AaklanaasaazI ]pk`maMacaI inaima-tI k$na
%yaacaI pirNaamakarkta AByaasaNao yaa
ivaYaayaavarIla saMSaaoQana kaya- svat:
svat:kYTanao pUNa- koloa AsaUna dusayaa
kaoNa%yaahI AhvaalaacaI na@kla kolaI
naahI. Asao AaZLuna Aalyaasa haoNaay`aa
pirNaamaasa संशोधक svat: jabaabadar Asaola.

संशोधक
श्री.तानाजी उत्तम महानवर
जिल्हा परिषद शाळा शिलोंडे
ता.डहाणू जि.पालघर
PRN No.2014017000336296
Roll No-
 यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक.

मार्गदर्शकाचे प्रमाणपञ
यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठाच्या शालेय व्यवस्थापन
शिक्षणक्रमाच्या (D.S.M) अभ्यासक्रमाचा अनिवार्य भाग म्हणून श्रीतानाजी उत्तम
महानवर यांनी सन२०१५-१६ या शैक्षणिक वर्षात “जिल्हा परिषद प्राथमिक
शाळा शिलोंडे येथील इयत्ता ६ वीच्या विद्यार्थ्यांना भूगोल विषयातील अक्षवृत्त व
रेखावृत्त या संबोधाच्या अकलानासाठी उपक्रमांची निर्मिती करुन त्यांची
परिणामकारता तपासणे .” या विषयावर कृ तिसंशोधन कार्य समाधानकारकपणे
पुर्ण के ले आहे.
सदर कृ तीसंशोधन त्यांचे स्वतःचे असून त्यानी त्यासाठी वापरलेल्या
योग्य अशा संदर्भ साहित्याचा निर्देश या अहवाल के ला आहे.

मार्गदर्शकाचे नाव व स्वाक्षरी

प्रा.घाटे यु.पी.
शारदाबाई पवार महिला शिक्षणशास्ञ
स्थळः- बारामती महाविद्यालय,शारदानगर.
दिनांकः-......../......../२०१६ ता.बारामती जि.पुणे,
 यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक.
ऋणनिर्देश
यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठाच्या शालेय व्यवस्थापन शिक्षणक्रमाच्या
(D.S.M) अभ्यासक्रमाचे कृ तिसंशोधन सादर करताना मला विशेष आनंद होत आहे. यशवंतराव
चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठांतर्गत अभ्यास कें द्र शारदाबाई पवार महिला शिक्षणशास्ञ
महाविद्यालयाच्या प्राचार्या प्रा. डॉ.यू.डी.लोणकर यांचे प्रथमतः आभार मानतो,तसेच मार्गदर्शक
प्रा.यु.पी.घाटे यांच्या अनमोल मार्गदर्शनाखाली हे कृ तिसंशोधन आकारास आले.या सर्वाचा मी
शतशः ऋणी आहे.
प्रस्तुत संशोधन ज्या शाळेत पुर्ण के ले त्या जिल्हा परिषद प्राथ शाळा शिलोंडे या शाळेचे
मुख्याध्यापक तसेच सहकारी शिक्षक यांचे सहकार्य लाभले.त्या बद्दल त्याचे मी आभार मानतो.
तसेच इयत्ता ६ वीच्या विद्यार्थ्यींनी जे सहकार्य दिले त्याबद्दल मी त्याचा ऋणी आहे.
सदर संशोधन पुर्ण करताना अप्रत्यक्ष व प्रत्यक्ष ज्यांचे सहकार्य लाभले त्या सर्वाचे मी आभार
मानतो.

दिनांकः- संशोधक
श्री.तानाजी उत्तम महानवर
जिल्हा परिषद शाळा शिलोंडे
ता.डहाणू जि.पालघर
PRN No.2014017000336296
Roll No-
 Anauk`maiNaka

A.k` p`krNaÀ GaTkÀ]pGaTkacao naava pRYT.

k`
saMSaaoQakacaa p`arMBaIk
ivaBaaga
1 ]pmauKpRYT
2 P`amaaNapHa
3 P`ait&apHa
4 ?Naina-do-Sana
5 Anauk`maiNaka
प्रकरण पहिले प्रास्ताविक
1.1 P`astavanaa
1.2 saMSaaoQanaacaI garja
1.3 saMSaaoQanaacao mah%va
1.4 saMSaaoQanaacaI s)aUla samasyaa
1.5 saMSaaoQana samasyaocao ivaQaana
1.6 kayaa-%mak vyaa#yaa
1.7 saMSaaoQanaacao Qyaoya.
1.8 saMklpnaa%mak vyaa#yaa.
1.9 saMSaaoQanaacaI ]iddYTo
1.10 saMSaaoQanaacaI gaRihtko
1.11 saMSaaoQanaacaI SaUnya pirklpnaa
1.12 saMSaaoQanaacaI vyaaPtI va mayaa-
da
1.13 samaaraop
P`akrNa dusaro
saMbaMiQat saih%yaacao va
saMSaaoQanaacao isaMhavalaaokna
2.1 p`stavanaa.
2.2 saMbaiQat saih%yaacao
isaMhavalaaokna
2.3 saMbaMiQat saMSaaoQanaacao
isaMhavalaaokna
2.4 p`stut saMSaaoQanaacao
vaogaLopNa
2.5 samaaroap
P`akrNa itsaro
saMSaaoQanaacaI kaya-pdQatI
3.1 p`stavanaa
3.2 saMSaaoQanaacaa Aqa- va vyaa#yaa
3.3 saMSaaoQanaacao p`kar
3.4 p`stut saMSaaoQanaasaazIcaa
saMSaaoQana p`kar
3.5 saMSaaoQanaacyaa pdQatI.
3.7 p`stut saMSaaoQanaasaazIcaI
saMSaaoQana pdQatI
3.7 saMSaaoQanaacaa p`ayaaoigak
AiBaklp
3.8 nyaad-Sa Ànamauna À p`kar ÀpdQatI
3.9 nyaad-SaÀ namaunaÀAqa- va
vyaa#yaa
3.10 P`astut saMSaaoQanaasaazI
namaunaa inavaD pdQatI
3.11 namaunaa Aakar va sva$p
3.12 maaihtI saMklanaacao sHaaot
3.13 p`stut saMSaaoQanaasaazI maaihtI
saMklanaacao sHaaot
3.14 maaihtI saMklanaacaI saaQanao
3.15 p`stut saMSaaoQanaasaazIcao
maaihtI saMklanaacaI saaQanao
3.16 saM#yaaSaasHaIya tMHao
3.17 p`stut saMSaaoQanaasaazIcao
saM#yaaSaasHaIya tMHao
3.18 saMSaaoQanaacaI kaya-vaahI
3.19 samaaraop
P`akrNa caaOqao
maaihtI saMklana ivaSlaoYana
va Anvayaaqa-.
4.1 P`astavanaa
4.2 maaihtIcao vaNa-naa%mak
ivaSlaoYaNa va Anvayaaqa-
4.3 maaihtIcao Anaumaanaa%mak
saMklana va ivaSlaoYaNa
Anvayaaqa-.
4.4 samaaraop
P`akrNa pacavao
saaMraSa ,inaYkYa- va
iSafarSaI
5.1 saaMraSa
5.1.1 P`astavanaa
5.1.2 saMSaaoQanaacaI garja
5.1.3 saMSaQanaacao mah%va
5.1.4 saMSaaoQanaa s)aUla samasyaa
5.1.5 saMSaaoQana samasyaocao ivaQaana
5.1.6 kayaa-%mak vyaa#yaa
5.1.7 saMklpnaa%mak vyaa#yaa.
5.1.8 saMSaaoQanaacao Qyaoya.
5.1.9 saMSaaoQanaacao ]iddYTo
5.1.10 saMSaaoQanaacaI gaRihtko
5.1.11 saMSaaoQanaacaI pirklpnaa
5.1.12 saMSaaoQanaacaI vyaaPtI va mayaa-
da
5.1.13 samaaraop
5.2 saMSaaoQanaacao inaYkYa-
5.3 ]payayaaojana
5.4 iSafarSaI
5.4.1 mau#yaaQyaapk
5.4.2 ivaYayaiSaxak
5.4.3 DI.TI.eD.CaHaAQyaapk
5.5 puZIla saMSaaoQanaasaazI ivaYaya
5.6 saMdBa- saUcaI
5.6.1 marazI saMdBa- ga`Mqa saUcaI
5.6.2 [Mga`jaI saMdBa- ga`Mqa saUcaI
5.6.3 saMSaaoQana Ahvaala
5.7 piriSaYT saUcaI
5.7.1 saMSaaoQanaacao saaQana
5.7.2 pUva- caacaNaI va ]%trcaacaNaIcaa
gauNa t@ta
5.7.3 मुख्याध्यापक प्रमाणपञ
5.7.4 विद्यापीठ प्रतिज्ञा

P`akrNa pihlao : p`astaivak

1.1 P`astavanaa :
“p`%yaok maaNasaat kahI ivaiSaYT p`maaNaat
janmajaat inasaga-d%t Sa@tI Asatat %yaManaa jaagaRt k$na
pUNa-%vaakDo noaNao mhNajaoca iSaxaNa haoya.”
¹ svaamaI ivavaokaMnad

maaNasaat SaarIirk maanaisak va Baavainak ]%kTtocaa

ivakasa mhNajao iSaxaNa”
¹maha%maa gaaMQaIjaI

iSaxaNaacao maanavaI jaIvanaamaQyao inataMt garja

Aaho iSaxaNa p`ik`yaoitla ek mah%vaacaa ivaYaya mhNajao
BaUgaaola.BaUgaaola jamaIna BaUmaIcyaa vaNa-naacao
SaasHa. p`acaInakaLI maanavaI संस्कृ तीचा jaoqao ]gama Jaalaa
%yaa saha p`doSaaMnaa Baugaaolaacyaa AByaasaacaI va
&ana SaaKocaI sau$vaat JaalaI.
Geo mhNajao pRqvaI graphy mhNajao vaNa-na ikMvaa maI
ilahtao Asaa SabdbaaoQa haotao mhNaUna pRqvaIcao vaNa-
na mhNajao BaUgaaola haotao.
BaUgaaola ha svatMHa ivaYaya Aaho [ya%ta 3rI
pasaUna sau$vaat haoto.tao saamaaijak SaasHa yaa
ivaYayaaAMtga-t AByaasak`maat samaaivaYz krNyaat Aalaa
Aaho .BaUgaaola ivaYayaalaa AByaasak`maat maQyavatI-t
sqaana Aaho.BaUgaaolaacyaa AByaasaatUna baalakalaa
jaIvanaiBamauKÊ samaajaiBamaUKta p``aPt haoto.
BaUgaaola ha ivaYaya maanavaacyaa jaIvanaaSaI inagaDIt
AsalyaamauLo maanava tao Aa%masaad करतो.
संशोधक [ya%ta ६वी cyaa vagaa-t AQyaapna krIt Asatanaa
AxavaR%t va roKavaR%t ha GaTk iSakvatanaa tao ivadyaa-
qyaanaa saamajaNyaasaazI kzINa Aaho Aasao AaZLUna
Aalao.maULat BaUgaaola ivaYayaamaQyao nakaSaa ha
BaUgaaola ivaYayaacaa Aa%Mmaa Asatao va yaa
nakaSaamaQyao sqaana va ivastar namaud krNyaasaazI
AxavaR%t va roKavaR%t mah%vaacaI BaUimaka par paDtat
%yaamauLo yaa ivaYayaIcao &ana ivadyaaqyaa-naa Apoixat
Aaho.%yaasaazI संशोधकाने p`stut जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa
६वी cyaa ivadyaaqaa-naa BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a
va roKavaR%%a yaa saMbaaoQaacyaa
AaklanaasaazI ]pk`maMacaI inaima-tI k$na %yaacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao ha saMSaaoQana p`klp hatI
Gaotlaa Aaho.

1.2 saMSaaoQanaacaI garja

P`astut kRitsaMSaaoQanaacaI Baugaaola ivaYayaacyaa
dRYTInao A%yaMt garja Aaho karNa BaUgaaola
ivaYayaacao [ya%ta 3rI pasaUna to [ya%ta 8vaI Paya-t ijalha
Êrajya Ê doSa va KMD yaa k`maanao ivaivaQa p`karcyaa
nakaSaacaa samaavaoSa krNyaat Aalaa Aaho p`akRitk nakaSa
ÊrajakIya nakaSaa ]zavaacao nakaSao yaa saar#yaa ivaivaQa
nakaSaa maQyao %yaacyaa p`doSaacao sqaana inaiScat
krNyaasaazI %yaacaa AxavaR%tIya va roKavaR%tIya ivastar
inaiScat krNyaasaazI %yaacao Aaklana krNyaasaazI
ivadyaaqaI-naa AxavaR%t va roKavaR%t yaa GaTkacao
Aaklana haoNao AavaSyak Aaho mhNaUna samasyaocao
saMSaaoQana krnao AavaSyak Aaho.

1.3 saMSaaoQanaacao mah%va.

1.svat: CaHaAQyaapkaMcao ]pyau@t Aaho .
2.pazyapustk inaima-tI- maMDLasaazI ]pyau@t Aaho.
3.AQyaapk ivadyaalayaatIla [tr iSaxakaMnaa ]pyua@t Aaho.
4.BaavaI saMSaaoQakasaazI ]pyau@t Aaho .
5.AQyaapk ivadyaalayaatIla ivaYaya iSaxakaMsaazI ]pyau@t
Aaho.
6.AQyaapk ivadyaalayaatIla p`acaayaa-saazI ]pyau@t Aaho.

1.4 saMSaaoQanaacaI sqaula samasyaa.

AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa GaTkacyaa
AaklanaasaazI ]pk`maacaI inaima-tI k$na %yaacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao.
1.5saMSaaoQana samasyaocao ivaQaana :
जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa
BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
saMbaaoQaacyaa AaklanaasaazI ]pk`maMacaI inaima-tI k$na
%yaacaI pirNaamakarkta AByaasaNao

1.6 kayaa-%mak vyaa#yaa.

1.पालघर ijalha pirYad SaaLa :

पालघर ijalhatIla ijalhapirYadoAMtga-t yaoNaayaa Saasaikya
p`aqaimak SaaLa mhNajao पालघर ijalha pirYad SaaLa haoya.

2.[ya%ta ६ vaI :
[ya%ta ५ वी va ७ vaI yaa daohaotIla [ya%ta mhNajao [yata 6
vaI haoya.

3.ivadyaaqaI- :
[ya%ta ६ वी cyaa vagaa-t AQyayana krNaara AQyanaaqaI-
mhNajao ivadyaaqaI- haoya.
4.BaUgaaola :
pRqvaIcao vaNa-na mhNajao BaUgaaola haoya.
5.saMbaaoQa :
saMbaaoQa mhNajao samaana gauNaQama- Asalaolyaa
caotkacaa samaUh mhNajao saMbaaoQa haoya.
6. Aaklana :
AQyaapna kolaolaa GaTk Aa%masaad krNao mhNajaoca
Aaklana haoya.

7. ]pk`ma :
inamaa-Na haoNaa¹yaa samasyaovar krNyaat yaoNaaro
inarakrNaa%ma p`ya%na mhNajao ]pk`ma haoya.
8. pirNaamakarkta :
samasyaovairla ]pk`maacaI inaima-tI k$na %yaacyaat
haoNaara badla pahNao mhNajaoca pirNaamakarkta haoya.

9.AxavaR%t :
pRqvaI gaaolaavairla vat-RLakar AaDvyaa roYaa
mhNajaoca AxavaR%t haoya.

10.roKavaR%t :
pRqvaI gaaolaavairla vat-RLakar AaDvyaa roYaa
mhNajaoca AxavaR%t haoya.

1.7 saMklpnaa vyaa#yaa.

1. AxavaR%t :
Axava%t mhNajao pRYTBaagaavar kilpNyaat Aalaolyaa
vatR-Lakar pUva- piScama samaaMtr roYaa mhNajaoca
AxavaR%t haot.

2.roKavaR%t :roKavaR%t mhNajao pRYTBaagaavar

kilpNyaat Aalaolyaa vatR-Lakar ]%tr dixaNa Qau`va
samaaMtr roYaa mhNajaoca roKavaR%t haot.
1.8 saMSaaoQanaacao Qyaoya.
BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
GaTkacyaa AaklanaasaazI ]pk`maacaI inamaI-tI k$na %yaacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao.
1.9 saMSaaoQanaacaI ]iddYTo :

1. जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa

BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
GaTkacyaa AaklanaasaazI ]pk`maacaI inamaI-tI krNao.
2. जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa
BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
GaTkacyaa AaklanaasaazI inamaa-Na kolaolyaa ]pk`maacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao.

1.10 gaRhItko.
jar ivadyaaqyaa-naa ]pk`maacyaa AaQaaro BaaOgaaoilak
saMbaaoQaacao AQyaapna kolao %yaacao Aaklana
caaMgalyaa p`karo hao} Sakto.

1.11. pirklpnaa

ivadyaaqaa-cyaa pUva- caacaNaIt va ]%tr caacaNaIt laxaNaIya

frk naahI.

1.12 saMSaaoQanaacaI vyaaPtI va mayaa-da

1.12.1 vyaaPtI

1.sadr saMSaaoQanaamaQyao पालघर ijalhacaa ivacaar kolaa

jaaNaar Aaho
2.sadr saMSaaoQanaat पालघर ijalhatIla p`aqaimak SaaLocaa
ivacaar kolaa jaaNaar Aaho.
3.sadr saMSaaoQanaamaQyao BaUgaaola ivaYayaacaa ivacaar
kolaa jaaNaar Aaho.
4.sadr saMSaaoQanaamaQyao BaUgaaola ivaYayaacyaa
AxavaR%t va rKavaR%t yaaGaTkacaa AByaasa kolaa jaaNaar
Aaho.
5.sadr saMSaaoQanaamaQyao ]pk`maacaI inaima-tI k$na
%yaacaI
pirNaamakarkta AByaasalaI jaaNaar Aaho.

1.12.2 mayaa-da.
1.hI samasyaa BaUgaaola ivaYayaapurtIca mayaa-idt Aaho.
2.sadr saSaaoQanaamaQyao kovaL BaUgaaola ivaYayaatIla
AxavaR%tva roKavaR%t yaa saMbaaoQaavar
AaQaairt ]pk`ma inaima-tI k$na %yaacaIca pirNaamakarkta
AByaasavayaacaI Aaho.
3.hI samasyaa f@t sana 20 १५ va 201 ६ yaa vaYaa-purtIca
mayaa-idt Aaho

1.13 samaaraop

p`stut saMSaaoQanaat saMSaaoQanaacaI

p`stavanaa saMSaaoQanaacao mah%%va garja ]didYTo
Qyaoyao tsaoca saMSaaoQanaacaI kayaa-%mak vyaa#yaa
saMklpnaa gaRihtko Pirklpnaa va saMSaaoQanaacaI vyaaPtI
va mayaa-da [%yaadI GaTkMacaa samaavaoSa Aaho.
 P`akrNa dusaro
sabaMiQat saaih%yaacao va saMSaaoQanaacao
isaMhavalaaokna

2.1 p`stavanaa
P`astut saMSaaoQana kaya- hatI GaoNyaapUvaI-
saMSaaoQanaaSaI saMbaiQat AsaNaarI yaa ivaYayaacaI
AiQakcaI maaihtI p`aPt krNao AavaSyakAaho mah%vaacaa
GaTk naomaka haca dRYTIkaona DaoLyaasamaaor zovauna
saMSaaoQakanao p`stut samasyaoSaI inagaDIt maaihtI sadr
p`krNaacyaa maaQyamaatUna saadr krNyaacaa p`ya%na kolaa
Aaho.

2.2 saMbaMiQat saih%yaacao isaMhavalaaokna.

2.2.1 gaaDgaIL svaatI : pirsar AByaasa va BaUgaaola ,
sauivacaar p`kaSana P`aqamaavaR%tI 2006 .pana k` 26
caa saaraMSa .
Aqa- :
 ha ga`Ik BaaYaotIla Geo mhNajao pRqvaI AaiNa graphy
mhNajao vaNa-na mhNajaoca BaUgaaola haoya.
vyaa#yaa :
“BaUgaaola mhNajao pRqvaI va maanava yaaMcaa
sahsaMbaQaacao SaasHa haoya”
sva$p :
maharaYT/at 1laI va 2rI ivaYayaasaazI BaUgaaola
ivaYaya svaMtHya nasaUna %yaaMcaa AMt-Baava pirsar
AByaasaat kolaa Aaho. ivaVaqyaa-naa svatÁcyaa
saBaaovatIcyaa pirsaracaI AavaD inamaa-Na krNao. इयत्ता ३ री ते ५
वी इयत्तामध्ये भुगोल विषयाचा समावेश परिसर अभ्यास विषयात करण्यात आला आहे, 6 vaI
naOsaiga-k p`doSa va doSa tr 7 vaI va 8 vaI jagaacaa
BaUgaaola Asao BaUgaaolaacyaa pustkacao SaIYa-k
Aaho.ivaVaqyaa-caa savaa-igaNa ivakasa haoNyaasaazI
BaUgaaolaacyaa pazyapustkalaa Saalaoya ]pk`maaMnaa maha
%vaacao sqaana Aaho. ASaa p`karo BaUgaaolaacao sava-
saaQaarNa sva$p Aaho.
vyaaPtI :
BaUgaaolaacyaa &anaacaI sau$vaat p`acaIna kaLapasaUna
isaMQau संस्कृ ती¸ maosaaopaoTimayaa imast Ê[ijaPt ¸caIna va
saaoivhyana saMGa yaa saMGa p`doSaat JaalaI karNa yaa
p`doSaatca maanavaI संस्कृ तीचा ]dya Jaalaa BaUgaaola ho
pRqvaIvarIla pyaa-varNa va maanava yaaMcaa AByaasa
krNaaro SaasHa Asalyaanao ha gatImaana Aaho saMklpnaa
kaLanau$p Anaok isqa%yaaMtro JaalaI.

mah%vaacao saMbaaoQa :

[ya%ta 1laI
1.pirsar 5.naatovaa[-k
2.SarIr Avayava 6.sautar
3.halacaala 7.DaoMgar
4.kMuTUMba 8.sauya-

[ya%ta 2rI
1.Garo 5.SaojaarI
2.paNaI 6.vanasptI
3.vaahtuk 7.saMdoSavahna
4.samaarMBa 8.idSaa

[ya%ta 3rI
1.taro 5.iSaKr
2.caMd` 6.iKMD
3.saUya- 7.pyaa-varNa
4.pTar 8.nakaSaa

[ya%ta 4qaI
1.caMd`klaa 3.]dyaaogaQaMdo
2.caMd` 4.sauya-

[ya%ta ५ वी
1.ivaYavaR%t 4.p`dUYaNa
2.AxavaR%t 5.vaatavarNa rcanaa
3.roKavaR%t 6.nakaSaa vaacana

[ya%ta 6vaI
1.kalamaapna 5.samadaba roYaa
2.sauya-kUla 6.pja-nya
3.?tucak` 7.tapmaana pTTo
4.samatap roYaa 8.vaayaudaba pTTo

[ya%ta 7vaI
1.ivaSva 5.laaTa
2.AakaSagaMgaa 6.]%tr Amaoirka KMD
3.p`kaSavaYa-
4.samaud` Qauna
[ya%ta 8 vaI
1.AvakaSa p`oxaopna 4.p`avarNa
2.ga`hNao 5.gaaBaa
3.AvakaSa 6.pirsaMsqaa

saMbaMiQat ivaYayaacyaa AQyaapna pdQatI :

1.ik`Dna pQdt :
yaa pdQatIcaa janak ka^Dvaola kuk Aaho.Aa
%map`dSa-na krNyaacaI ikMvaa maaozopNaanao
imarvaNyaacaI AavaD mauMlaamaQyao ]pjatca
Aaho.ivaVaqyaa-naa AanaMddayak va manaaorMjak iSaxaNa
dyaavao ha ]ddoSa Aaho
2.inarIxaNa pQdt :
inarIxaNa mah%vaacaI pdQat Aaho.kaoNa%yaahI
SaasHaacyaa AByaasaacaI sau$vaat inarIxaNaanao
haoto.inarIxaNa mhNajao AcaUk laxapUva-k pahNao haoya
3.sahla pQdt :
jaIvanaacaI ivaivaQa AMgao p`%yaxa
AnauBavaNayaasaazI sahla kaZlaI jaato
4.p`vaasa pQdt :
yaa pdQatIt iSaxak ivaVaqyaa-naa baraobar eKadyaa
izkaNaI jaNaU p`vaasa krIt Aahaot ASaa klpnaonao
iSakvatat .ivadyaaqyaa-naa p`%yaxa p`vaasa naolao jaatca
naahI
5.p`klp pQdt :
p`klp mhNajao manaapasauna saamaaijak
vaatavarNaat kolaolao hotupUNa- ik`yaa haoya
2.2,.2 maharaYT/ rajya pazyapustk inaima-tI va
saMSaaoQana koMd` puNaoÊ BaUgaaola [ya%ta ६वी–2009
caa saaraMSa Aaho.

baihrMga pirxaNa :
1.mauKpRYz :
[ya%ta ६वी cyaa BaUgaaolaacyaa mauKpRYzavar अशिया खडाच्या
नकाशाचे icaHa Aaho.विविध प्रदेशातील भौगोलिक व स्कृ तीक , व्यवसायीक परिस्थितीची
माहिती दर्शवणारे चिञ आहे.
2. malapRYz :
malapRYTavarhI अशिया खडाच्या उर्वरीत नकाशाचे icaHa Aaho.व त्यावरिल
चिञात घर,हत्ती व चहाचा मळा यांचे चिञ आहे.
3.kagad va Cpa[- :
paMZra svacC kagad va puroSaa maaoza Ta[-p Asalaolao
Sabd va purosao AMtr zovaUna kolaolaI Cpa[- ho ya
pustkacao AaNaKI ek vaOiSaYT Aaho.yaacaa Aakar maaoza
va pustk hatLNayaasa saaopo Aaho.
4.AakR%yaa icaHao va nakaSaa :
BaUgaaolaatIla idSaa Anaok pairBaaiYak saM&a yaa
dRYTInao yaa pustkat AavaSayak toqao saubak va spYT
AakR%yaa tsaoca nakaSao va icaHaaMcaa
AMtBaa-va k$na AaSayaalaa maUt-ta AaNalaI Aaho.
AMtrMga pirxaNa :
1.]iddYT ivacaar :
ivaVaqyaa-laa pirsaracaa pircaya Asao &anaa%mak ]iddYT
[qao Aaho. yaaca dRYTIkaonaatUna saMpUNa- pustkacaI
maaMDNaI kolaI Aaho.
2.p`krNaat ivaYayaacaI maaMDNaI :
pustkacyaa daonhI Baagaat ivaVaqyaa-caI baaOidQak
xamata laxaat Gaovauna eka vaoLI ek BaaOgaaoilak klpnaa
maulaacyaa manaat dRZmauL vhavaI Asaa ivacaar zovaUna
AavaSyak itt@yaaca laaMbaIcyaa Anaok CaoTyaa CaoTyaa
p`krNaat saMpUNa- pustkacaI ivaBaagaNaI kolaI Aaho.
3.BaaYaa ivacaar :
saaopI va saaQaI BaaYaa ho pustkacao AaNaKI ek
vaOiSaYT Aaho.
4.vyavasaaya :
kahI p`krNaamaQyao अशिया खंडातील p`mauK
vyaavasaaya¸ ]dyaaoga vyaapr kaoNato to ksao करतात yaacaI
maaihtI idlaI Aaho.nakaSaa vaacana va nakaSaat maaihtI
BarNao hI

daonhI kamao BaUgaaola ivaYayaacyaa dRYTInoa mah

%vaacaI Aaho.%yaasaMbaMQaI idlaolao vyaavasaaya ]
%tmaca Aahot.
5.sava-saamaanya AiBamat :
अशिया खंडातील p`%yaok देशातील vaOiSaYT saaMgaNaaro ho
k`imak pustk Aaho.
2.2.3 : saupo.TI.ena¸ iSaxaNa saMkmaNa Êmaaca-
2009.
ha p`klp pyaa-varNa iSaxaNaacaa Aa%maa
Aaho.pyaa-varNa iSaxaNaacaI ]iddYTo saaQya krNayaacao to
ek p`mauK maaQyama Aaho.hI baaba p`amau#yaanao
maaMDNyaat AalaI ivaivaQa ivaYaya inavaDI baabat cacaa-
करताना ivaYayaacaI inavaD ivaVqyaa-naI svatÁ kravaI .p`klp
CaoTyaa kalaavaQaIcaa inavaDavaa yaa maaisakaWaro
samasyaa inavaDNyaasaazI p`klp inavaDIsaazI to p`klppUtI-
pya-tcao TPPao %yaaMnaa kravayaacao gauNadana
[%yaadI ]dahrNa saMga`h tpiSalaat maaMaDNyaat Aalao
Aaho.
2.2.4 baogaDo A.mau.jaIvana iSaxaNa¸f`obauvaarI
2010Êpana k`maaMk 11
 jyaa pRqvaIvar AapNa janmaalaa Aalaao ijacyaavar
AapNa rahtao.ijacyaava$na caalatao ¸p`vaasa करतोo
ijacyaamauLo Aaplyaalaa Qaanya imaLto AaiNa
jagaNyaasaazI AavaSyak Asao saaro kahI imaLto itcaa
AByaasa mhNacao BaUgaaola tI pRqvaI Anaok ga`h gaaolaa
samaavaot tarkaMsah tI pRqvaI Anaok AMatirxaat Ba`maNa
करतोo.%yaacaa AByaasa AapNa Aaplyaa ihtasaazI krayalaaca
hvaa yaa saRYTItIla AgnaI ÊpaNaI¸vaayaU ÊAakaSaÊASaa
gaaoYTIcao &ana AapNaasa hvao.[%yaadI maaihtI yaa
maaisakat BaUgaaola ivaYayaI saaMigatlaI Aaho.%yaacaI
Aaplyaalaa Aaplyaa saMSaaoQanaat ]pyaaoga haotao.
2.2.5 Da^.fulao.ma.baa ¸ iSaxaNa samaIxaa ,
jaanaovaarI .pana k`maaMk 160
saMbaMQaIt saMSaaoQana saaih%yaacaa AaZavaa
hI saMSaaoQana krNyaapuvaI- far mah%vaacaI payarI
maanalaI jaato.saMSaaoQana samasyaa hI pUvaI- Jaalaolyaa
saMSaaoQanaaSaI p`%yaxa ikMvaa Ap`%yaxair%yaa
saMbaMiQat Asato. saMdBa- saMSaaonaacyaa &anaacaa
fayada saMSaaoQanaamaQyao Gaotlaa jaatao.mhNaUnaca
Aatapya-t Jaalaolyaa saMSaaoQanaacaa AaZavaa
GaoNao¸ivavaQa saMdBa-pustkoÊmaaisakoÊ
%yaacap`maaNao kahI saMSaaoQana p`baMQa [%yaadIWaro
saMSaaoQakasa maaihtI imaLt Asato.ASaa irtInao yaa
maaisakamaQyao saMdBa- saMSaaoQana saaih%yaacaa
AaZavaa mhNajao kayaÆ%yaacaI saMbaMiQat saMdBa-
pustko kaoNatIÆ yaa ivaYayaacaI maaihtI yaa maaisakat
imaLto
2.3 : saMbaMiQat saMSaaoQanaacaa AaZavaa :
2.3.1 SaahI jaI “naOsaiga-k BaUgaaolaamaQyao ]dgaamaI
va AvagaamaI ]pk`ma AaiNa parMpairk AQyaapna
pQdtIcyaa maaQyamaatUna maUlyamaapnaa
saMbaMQaI saMpadna kolaolyaa AQyaapnaacaa SaaoQa
GaoNao‚ pIºeca.DI . pTnaa ivadyaapIz.
M.B.Buch 4th survey of Research in Education 1988

]iddYTo :
1.naOsaigak BaUgaaolaacyaa maaQyamaatUna ]dgaamaI
va AvagaamaI ]pk`maacao tulanaa%maak AQyaapna krNao.
2.naOsaigak BaUgaaolaacyaa maaQyamaatUna ]dgaamaI
va ]pk`ma parMpairk pQdtI yaamaQyao tulanaa%mak
AQyayana krNao.
3.naOsaiga-k BaUgaaolaacyaa maaQyamaatuna
AvagaamaI ]pk`ma va parMpairt ]pk`ma yaaMcyaatIla
sahsaMbaQaacaa AByaasa krNao.
pQdtI :
[nDaomaI Da/]na skula pTnaa yaa SaaLotIla ekUNa 180
janasaM#yaatUna 120 namaunaa inavaD krNyaat AalaI
Asauna 60 maulao inayaMiHatgaTat va 60 maulao
p`ayaaoigak gaTat ivaBaagaNaI kolaI.inayaMiHat gaTalaa
%yaaMnaa parMPaairk pQdtInao AQyaapna kolao va
p`ayaaoigak gaTalaa ]dgaamaI va Avagaama ]Pak`maacyaa
maaQyamaatUna AQyaapna kolao va pirxakocaa vaapr k$na
maaihtIcao saMklana pRqa@krNa kolao Aaho.
mau#ya inaYkYa- :
1.tIna gaTalaa AnaukUla AsaNaaro Aqa-pUNa- matBaod
%varIt saaQya करता yaoto.
2.p`ayaaoigak gaTaMt svatÁ ]dgaamaI ]pk`ma vaapr
kolyaamauLo Aqa-pUNa-ta AZLUna yaoto tsaoca inayaMiHat
gaTalaa parMpairk pQdtIo vaaprlyaamauLo p`ayaaoigak
gaTamaQyao frk AiQak laxaNaIya jaaNavatao.
3.inayaMiHat gaTapoxaa p`ayaaoigak
gaTamaQyao ]dgaamaI ]pk`maacaa ]pyaaoga kolyaamauLo
p`ayaaoigak gaTat AiQak Aqa-pUNa-ta idsaUna yoato.
4.]dgaamaI va AvagaamaI ]pk`ma vaaprNayaaivaYayaI
tulanaa kolaI Asata ]dgaamaI ]pk`ma AiQak Aqa-pUNa- Aaho.
2.3.2 : irTa gauPta
vaogavaogaLyaa vayaaogaTatIla ivaVaqyaa-naa
BaUgaaola ivaYayaatIla caalaU iSaxaNaamaQaIla
BaUgaaolaatIla saMbaaoQaacao Aaklana ivastar yaa
saMbaMQaI sauQaar GaDivaNyaasaazI tpasaNao.pI
Êeca.DI.ku$xaoHa ivaVapIz.
MM.B.Buch 4th survey of Research in education volume 2 .

]iddYTo :
1.]cca p`aqaimak stravarIla ivaVaqyaa-naa BaUgaaolaatIla
saMbaaoQaat yaoNaa–yaa samasyaacaa SaaoQa GaoNao.
2.]cca stravarIla maulao va maulaaMmaQyao bauQdI va
ivakasa yaaMcaa BaUgaaolaatIla saMbaaoQaa ivaYayaI
daohaomaQaIla saMbaMQaacaa SaaoQa GaoNao.
3.p`ayaaoigak pQdtIcaa ivaivaQa ]pk`ma vaapr k$na madt
GaovaUna %yaacaI pirNaamakarkta tpasaNao.
4.p`ayaaoigak pQdtInao iSakvaUna caacaNaI Gaotlyaa tr
%yaacaI pirNaamakarkta tpasaNao.
saMSaaoQana pdQatI :
hiryaaNaa hayaskUla maQaIla 501 ivaVaqaI--
namaunaa mhNauna inavaDlao maaihtIcao saMklana
krNyaasaazI saMSaaoQanaacao saaQana mhNaUna caacaNaI
vaaprlaI yaasaazI 10 vaI 12 saMbaaoQaasaazI 12 caacaNaIcaa
vaapr kolaa.
inaYkYa- :
 1.ga`oD VI maQyao ivaVaqyaa-caI sarasarI SaokDa
T@kovaarI 88.4 [tkI haotI.%yaamaQyao maulaIcao p`maaNa
8.2 tr maulaacao 10‰ haoto.
2.ga`oD VII vyaa maQyao ivaVaqyaa-caI sarasarI SaokDa
T@kovaarI 16.87 [tkI haotI.yaamaQyao maulaacao 11.82tr
maulaIcao9.90 haoto.
3.p`ayaaoigak pdQatIcaa vaapr k$na AQyaapna
kolyaanaMtr ga`oD VI‚ VII‚ VIII yaamaQyao laxaNaIya frk
idsauna Aalaa.
2.3.3 : caaOQarI.ema .
p`aqaimak stravarIla BaUgaaola
ivaYayaatIla ]pk`maatIla saaih%yaacaI tyaarI va
maulyamaapnaat yaoNaa–yaa samasyaocaI
pirNaamakarkta AByaasaNao ‚ pI.eca.DI. AvaMGa
ivaVapIz.
MMM.B.Buch 4th sery Research in Education volume
]iddYTo :
1.BaUgaaola AByaasak`maatIla kahI inavaDk GaTk
iSakvat Asatanaa saaih%yaacaa vaapr k$na samasyaocao
SaaoQa GaoNao.
2.vaacakaMcyaa inaYkYaa-nausaar ]pk`maacaI SahainaSaa
k$na ]pk`ma maaMDNao.
3.]pk`maacaI pirNaamakarkta tpasauna
AByaasaatIla ]pk`ma spYT krNao.
4.maulao va maulaIcao vaogaLo gaT krNao va pUva-
ksaaoTI va ]%tr ksaaoTI Gao]na gauNaaMcaI tulanaa krNao.

inaYkYa- :
1.]pk`maacaa ivaYaya vaacaUna ivaVaqyaa-naa
vaOiSaYTpUNa- maaihtI Aa%masaat करता yaoto
2.ivaVaqyaa-maQyao ]pk`maatIla vaogavaogaLyaa
GaTkaMcaa pirNaama javaLpasa vaogaLaca Aaho.
 3.p`ayaaoigak gaTamaQyao laxaNaIya frk idsauna Aalaa.
4.BaUgaaolaacyaa iSaxakaiSavaaya
vyavaisqatpNao ]pk`ma tyaar k$na AvaGaD GaTkatIla
BaaOgaaoilak maaihtI saaMgaNayaacaa caaMgalaa p`ya%na
idsauna Aalaa.
2.4 sadr saMSaaoQanaacao vaogaLopNa
va ]pyau@tta :
sadr kRitsaMSaaoQana ho vyaaPtI mayaa-
dacyaa dRYTInao mayaa-idt Aaho.yaamaQyao ekaca sauxma
GaTkavar laxa kod`It k$na %yaacaa AByaasa kolaa
Aaho.pa`qaimak stravarIla ivaivaQa ivaYayaacyaa
AQyaapnaasaazI ]pk`maacaa vaapr kolyaasa Aaklana saulaBa
haovaU Sakto.
2.5 samaaraop :
ASaa p`karo p`stut p`krNaat saMbaMiQat saaih%yaacao
va saMSaaoQanaacao isaMhavalaaokna tsaoca
saMSaaoQanaacao vaogaLopNa yaaMcaa AByaasa yaa
p`krNaat samaavaoSa Aaho.
 P`akrNa itsaro : saMSaaoQanaacaI kaya-pQdtI

3.1 P`astavanaa :
&anaacao xaoHa vyaapk krNyaakirta, ,samasyaacao
Aaklana va inarakarNa krNyaakrIta AaiNa ekMdr maanavaI
jaIvana p`gaitSaIla va samaRQd haoNyaasaazI saMSaaoQana
ho mah%%vaacao saaQana maanalao jaato. vat-maana
sadyaisqatImaQyao sava-ca xaoHaamaQyao
saMSaaoQanaacaa AvalaMba maaozyaa p`maaNaavar kolaa
jaat Aaho. karNa saMSaaoQana krNao hI ek kaLacaI garja
banalaI Aaho va %yaasa iSaxaNa xaoHahI Apvaad naahI. sadr
p`krNaacyaa maaQyamaatUna saMSaaoQakanao
saMSaaoQanaaSaI saMbaiQat sava-ca GaTkaMnaa spSa-
krNyaacaa p`ya%na kolaa Aaho.
3.2 saMSaaoQanaacaI Aqa- :
Research hI saM&a f`oMca Sabdava$na AalaI Aaho.tao
Sabd Cerchire- saica-yar Asaa Aaho. saMSaaoQakanao [Mga`jaI
p`tISabd irsaca- ‘Reseach’ Asao mhNatat. ‘Re’ - Means again (punha)
AaiNa search Means to find out ( SaaoQana ) yaava$na irsaca-
mhNajao punha SaaoQaNao Aqavaa tpasa krNao ikMvaa
saMSaaoQana karNao Asaa %yaacaa Aqa- haotao.
saMSaaoQana ho jaIvanastr ]McaavaNyaacao AaiNa
samasyaa inarakarNaacao ek p`BaavaI saaQana maanalao
jaato. saMSaaoQanacaI saMklpnaa samaajaavaUna
GaoNyaasaazI saMSaaoQanaacyaa vyaa#yaaMcaa ivacaar
krNao AavaSyak zrlao.
1.Tkmana yaaMcyaa mato :
p`SnaaMcaI ]%tr do}na %yaacyaa inarakrNaacaI pQdtSaIr
p`ik`yaa mhNajao saMSaaoQana haoya.
2.maaOlao jaa^ja- jao yaaMcyaa mato :
 saMSaaoQana mhNajao yaqaaqa- pairBaaiYat samasyaocyaa
samaaQaanaa kirta koloaloa sauvyavaisqat vastuinaYz AaiNa
Acauk Asao saMSaaoQana haoya.
3.3 saMSaaoQanaacao p`kar :
1.maUlaBaUt saMSaaoQana :
navaIna &ana saMpadna k$na &anaat Bar TakNyaasaazI jao
saMSaaoQana kolao jaato to ‘maUlaBaut saMSaaoQana’
haoya.
]da. Aaik-imaDIjana maaMDlaolaa isad,QaaMt Aaik-
imaDIjacao t%%va.
2.]pyaaoijat saMSaaoQana :
samasyaa inarakrNaasaazI maUlaBaut
saMSaaoQanaad,vaaro inaima-laolyaa ]pp%tIMcaa AvalaMba
kolaa jaatao. mhNajaoca maUlaBaUt saMSaaoQanaatUna
maaMDlaolyaa isad,QaataMcaa p`%yaxa vyavaharat ]pyaaoga
k$na vyaavahairk jaIvana sauKmaya krNayaasaazI kolaolao
saMSaaoQana mhNajao ‘]pyaaoijat saMSaaoQana’
haoya ]da.caakacaa ivaivaQa ]pkrNaaMmaQyao kolaolaa
vaapr.
3.kRitsaMSaaoQana :
iSaxakaMnaI Aaplyaa samasyaa svat: saaoDvaNyaasaazI
kaolaolaI SaasHaIya p`ik`yaa mhNajao ‘kRitsaMSaaoQana’
haoya.
]da. ivadyaaqaI- EavaNa kaOSalyaat maagao Aahot.
3.4 p`stut saMSaaoQanaacaI p`kar :
P`astut saMSaaoQanaasaazI saMSaaoQakanao
kRitsaMSaaoQana p`karacaa AMvalaMba के ला Aaho
kRitsaMSaaoQana :
iSaxakaMnaI Aaplyaa samasyaa svat: saaoDvaNyaasaazI
kolaolaI SaasHaIya p`ik`yaa mhNajao ‘kRitsaMSaaoQana’
haoya.
]da. ivadyaaqaI- EavaNa kaOSalyaat maagao Aahot.
3.5 saMSaaoQana pQdtI :
1.eoithaisak pQdtI :
BaUtkaLaSaI inagaiDt AsaNaa¹yaa GaTnaa Aqavaa samasyaa
jyaa pQdtInao saaoDivaNyaat yaotat ASaa pQdtIsa eoithaisak
saMSaaoQana pQdtI Asao mhNatat.
2.p`ayaaoigak pQdtI :
eKadyaa saMSaaoQana samasyaocyaa baabatIt jyaavaoLI ek
AQyayanakta- kahI calaavar p`%yaxapNao inayaMHaNa
ikMvaa horfor p`sqaaipt करतो ASaa p`karcyaa saMSaaoQana
p`ik`yaosa p`yaaoga Asao mhNatat .
¹eDvaD-
3.savao-xaNa pQdtI :
[Mga`jaI BaaYaot savao-xaNaasa ‘SURVEY’ Asao
mhNatat.SURVEY ha Sabd la^iTna BaaYaotIla ‘SOR’ va ‘VEEIR’ yaa
SabdaMpasaUna tyaar Jaalaolaa Aaho. SOR yaa Sabdacaa Aqa-
OVEER mhNajao var AaiNa yaa Sabdacaa Aqa- ‘OVER LOOK
mhNajao Avalaaokna ,inarIxaNa ikMvaa var pahNao Asaa
haotao. yaaca$na savao-xaNa yaacaa Aqa- varvar pahNao.
3.6 P`astut saSaaoQanaasaazIcaI saMSaaoQana
pQdtI :
p`stut saMSaaoQanaasaaTI संशोधकाने p`yaaoigak
saMSaaoQana pQdtIcaa vaapr kolaa Aaho.
3.7 saMSaaoQanaasaazIca p`ayaaoigak AiBaklp :
AiBaklp mhNajao p`yaaoga krNyaapUvaI- kaoNata
AiBaklp vaapravaa ho inaiScat krNao AavaSyak
Aaho.AiBaklpacao Anaok p`kar Aahot.%yaapOkI संशोधकानेo ek
gaT pUva-caacaNI ]%tr caacaNaI AiBaklp inavaDlaa Aaho.
3.8 saMSaaoQanaacaa nyaadSa- : nyaadSa- yaasa
[Mga`jaI p`itSabd sampling ha Asauna %yaasa marazI maQyao
namaunaa ikMvaa p`itdSa-na AsaohI mhNatat.
vyaa#yaa :
1.gauuD AaiNa ha^T yaaMcyaa mato ,
 namaunaa %yaacyaa naavaap`maaNaoca ek
vyaapk samauhacaa lahana p`itinaQaI haoya.
3.9 saMBaavya inavaD pdQatIcao p`kar :
1.saMBaavya namaunaa inavaD
2.AsaMBaavya namaunaa inavaD
1.saMBaavya namaunaa inavaD :
A´ saugama yaadRicCk namaunaa inavaD :
1.laa^TrI pdQat 2.ga`ID pdQat 3.saarNaI pdQat
4.kaD- pdQat 5.kaoTa pdQat 6. iTPPaoT pdQat
7.inayaimat pdQat
ba´ inayamabadQa namaunaa inavaD
k´ strIya yaadRicCk namaunaa
D´ bahustrIya namaunaa inavaD
[´ pRcCaÒekk pUMca namaunaa inavaD
[-´gaiNat ÒduhorIÒpunaravaR%%aIya namaunaa inavaD

2.AsaMBaavya inavaD pdQatIcao p`kar :

1.inaidYyaMSa namaunaa inavaD
2.sahotuk namaunaa inavaD
3.p`asaMigak ÒAakismat namaunaa inavaD
4.svaMya inavaa-icat namaunaa inavaD

3.10 p`stut saMSaaoQanaasaazI namaunaa inavaD

pdQat :
p`stut saMSaaoQanaat saMBaavyata namaunaa inavaD
pdQatI maQaIla saugama yaadRicCk namaunaa inavaDIcao
laa^TrI pdQatIcaa ]pyaaoga kolaa.
laa^TrI pdQat
jyaa janasaM#yaotIla sava- ekkManaa Anauk`ma idlao
jaatat ek icazzIvar ek k`maaMk Asao k`maanao k`maaMk idlao
jaatat yaa icazzyaaMcaa saurLyaa k$na eka #aao@yaat
Taklyaa jaatat to #aaoko kahI kaL hlavalao jaato %yaamauLo
saurLyaa ekmaoMkat imasaLtat naMtr AavaSyak
namaunyaacaa p`maaNaat #aaokyaatuna saurLyaa kaZlyaa
jaatat %yaamaQyao jyaa ekkaMcao k`maaMk Asatat %yaa
sava- ekkacaa samaavaoSa namaunaa mhNauna haotao
3.11 namaunaa : Aakar va sva$p

P`aitsaadk namaunaa SaokDovaarI

maulao 11 60
maulaI 6 40

3.12 maaihtI saMklanaacao sHaaot :

1.p`aqaimak sHaaot
2.duyyama sHaaot
1.p`aqaimak sHaaot :
GaTnaa p`%yaxa paihlaolyaa AnauBavalaolyaa ikMvaa
GaTnaomaQyao p`%yaxa sahBaagaI Jaalaolyaa vyai@tnao
ilahUna zovalaolyaa tsaoca inaima-tI klaolyaa करतोIcaa
samaavaoSa p`aqaimak sHaaotamaQyao haotao.
2.duyyama sHaaot :
yaa izkaNaI lao#akanao GaTnaa p`%yaxa pihlaolyaa nasato
AnauBavalaolaI nasato lao#ak ha GaTnaocaa saaqaIdar nasatao
%yaamauLo yaa saaQanaacaI ivaSvasanaIyata p`aqaimak
sHaaotamacyaa tulanaot farca kmaI zrto.
3.13 p`stut saMSaaoQanaasazIcao maaihtI
saMklanaacao sHaaot
sadr saMSaaoQanaasaazI maihtI saMklanaamasaazI
duyyama sHaaotacaa AvalaMba kolaa Aaho.
3.14 maaihtI saMklanaacaI saaQanao :
samasyaa kqanaacyaa inarakrNaasaazI ]iddYTo va
pirklpnaa inaQaa-irt kolyaanaMtr %yaa ]iddYTaMcao va
pirklpnaacao pirxaNa k$na AMitma inaYkYa- kaZNyaasaazI
ivaivaQa p`karcaI maaihtI va AakDovaarI AavaSyak Asato
%yaa maaihtIlaa va AakDovaarIlaa AaQaar saamauga`I Asao
mhNatat.
saMSaaoQanaacaI saaQanao
1.inairxaNa pHak
2.maulaa#at masauda
3.samaajaimatI tMHa
4.p`itpadkasa p`Sna ivacaa$na
.P`aSnaavalaI
.SaoDyaUla
.PaDtaLa saucaI
.pdinaScayana EaoNaI
.gauNaaMk piHaka
.manaaovaR%%aI maapna
5.maanasaSaasHaIya ksaaoTyaa
1,.p`aivaNya ksaaoTyaa
2.AiBa$caI SaaoiQaka
3.vyai@tma%%va SaaoiQaka
4bauiQdmaapna ksaaoTyaa
3.15 p`stut saMSaaoQanaasaazIcao maaihtI
saMklanaacao saaQana
p`stut saMSaaoQanaasaazI saMbaaoQa Aaklana
maaipkocaa vaapr krNyaat Aalaa Aaho.
3.16 saM#yaaSaasHaIya tMHao :
saMai#yakIya tMHaacaa vaapr maaihtIcyaa
ivaSlaoYaNaaMsaazI vaNa-naa%mak va Anaumaanaa%mak
ASaa daona pdQatInao saM#yaaSaasHaIya ivaSlaoYaNa kolao
Aaho.
1.vaNa-naa%mak ivaSlaoYaNa
p`stut saMSaaoQanaatIla p`aPt saMkilat maihtIcao
ivaSlaoYaNa krNyaasaazI saMSaaoQakanao puZIla vaNa-naa
%mak saMi#yaikya tMHaacaa vaapr kolaa Aaho.
A´ koM`d`Iya p`vaR%%aIcao maapna
1. maQyamaana 2.maQyagaa 3.bahulak
 ba´ ivacalanaiSalatocao maapna
1. p`maaNaivacalana 2. ivaYaimatta 3. iSa#ardaoYa
2. Anaumaanaa%mak ivaSlaoYaNa
1.TI pirixaka
1.17 p`stut saMSaaoQanaasaazIcao
saM#yaaSaasHaIya tMHa :
p`stut saMSaaoQanaacyaa saMklaIt maaihtIcao vaNa-naa
%mak ivaSlaoYaNa krNyaasazI
maQyamaana ,maQyagaa ,,bahulak , p`maaNaivacalana
iSa#ardaoYa AaiNa ivaYaimatta yaa tMHaacaa AvalaMba
kolaa jaaNaar Aaho.Anaumaanaa%mak ivaSlaoYaNa
krNyaasaazI TI pirixakocaa vaapr krNyaat Aalaa Aaho.
3.18 saMSaaoQanaacaI kaya-vaahI :
p`stut saMSaaoQana kaya- pUNa- करीत Asatanaa
saMSaaoQakanao puZIla baabaIcaa ivacaar kolaa.
1.sava-p`qama saMSaaoQakanao maaga-dSa-kaMcyaa
saucanaop`maaNao AaiNa ivaYaya iSaxakaMcyaa maaga-dSa-
naanausaar saMSaaoQana samasyaocaI inaiScatI kolaa.
2.sabaMiQat saMSaaoQana samasyaocaI maaihtI paPt
krNyaasaazI saMbaMiQat saaih%yaacaa va saSaaoQanaacaa
AaZavaa Gaotlaa
3. sabaMiQat saMSaaoQana samasyaocaa AaraKDa tyaar k
%na %yaa saMbaMiQat maaga- dSa-nakakDUna maaga-dSa-
Gaotlao
4.saSaaoQanaacao saaQana tyaar k$na maaihtIcao saMklana
Aqa-inava-cana va inaYkYa- kaZlao
5. sava- p`krNaacaI tPaasaNaI AMitma masaudyaacao
TMklaoKna k$na %yaacaI baMaQaNaI kolaI
3.19 samaaraop
ASaa p`karo p`stut p`krNaamaQyao
p`stavanaa¸saMSaaoQanaacaa
Aqa-¸p`kar¸saMSaaoQana pdQatI¸p`ayaaoigak AiBaklp
¸namaunaa ¸vyaa#yaa ¸maaihtI saMklanaacao sHaaot ¸maaihtI
saMklanaacaI saaQanao¸saM#yaaSaasHaIya tMHao va
saMSaaoQanaacaI kaya-vaahI yaacaa samaavaoSa kolaa Aaho.

P`akrNa caaOqao
maaihtIcao saMklana ,ivaSlaoYana va Anvayaaqa- .

4.1 P`astavanaa :
 Pa`stut p`krNaamaQyoa saMSaaoQakanao maihtIcao
saMklana k$na %yaacao ivaSlaoYaNa va Aqa-inava-cana
saM#yaaSaasHaIya pdQatIcyaa AaQaaroo kolao Aaho.
4.2 saMkilat saamaga`Icao vaNa-naa%mak
ivaSlaoYaNa :
P`astute saMSaaoQakanao saMkilat saamaga`IcaovaNa-naa
%mak ivaSlaoYana krNyaasaazI sMaSaaoQakanao
yaamaQyao p`amau#yaanao kMoid`ya p`vaR%tIcaI
pirmaaNao va ivacalanaiSalatocyaa pirmaaNao yaa
saM#yaaSaasHaIya tMHaacaa AMvalaba kolaa Aaho.
A´` kMoid`ya p`vaR%tIcaI pirmaaNao :
1. maQyamaana
2. maQyagaa
3. bahulak
1 maQyamaana :
maQyamaana mhNajao ihSaaoba k$na kaZlaolaI sarasarI haoya
yaamaQyao saM#yaa%mak saamaga`Icao vagaI-krNa nasaola
tr dusarI pdQatI vaapravaI laagato
2 maQyagaa :
koMd`Iya p`vaR%tIcao dusaro pirNaama mhNajao maQyagaa
haoya
gauNaaMk maalaotIla gauNaaMk caZ%yaa ikMvaa ]tr%yaa
k`maanao ekapazaopaz maaMDlao tr baraobar maQyaBaagaI
yaoNaara gauNaaMk mhNajao %yaa gaTacaa maQyaaMk
haoya
3 bahulak :
e#aadyaa gauNaaMk samaUhat savaa-iQak vaoLa yaoNaa¹yaa
gauNaaMkasa %yaa gaTacao BaUiyaYTk ikMvaa bahulak
Asao mhNatat.
ba.ivacalanaSaItocaI pirmaaNao
1.p`maaNaivacalana
2.ivaYaimatta
3.iSa#ardaoYa
1.p`maaNaivacalana :
inarinaraLyaa gaTaMcaI tulanaa krNyaakirta yaa
pirNaamaacaa maapnapT\TIsaar#aa ]pyaaoga kolaa jaatao
e#aadyaa ivadyaaqyaa-cao gaTatIla sqaana inaiScat
krNyaasaazI yaacaa ]pyaaoga haotao.
2.ivaYaimatta : jyaa ivatrNaat maQyamaana AaiNa
maQyaaMk vaogavaogaLyaa ibaMduvar yaotat %yaa
ivatrNaasa ivaYaimat ivatrNa va ivatrNaacyaa yaa p`vaR%tIsa
ivaYaimatta Asao mhNatat.
3.iSa#ardaoYa :
kahI ivatrNaaMmaQyao maQyaamaana
ÊmaQyaaMkÊva bahulak yaaMcaI maUlyao saar#aIca Asatat
evaZoca navho tr ivatrNa sap`maaNa Asato prMtu yaa
ivatrNaava$Na vak` kaZlyaasa vak`acyaa iSa#aracaI ]McaI
p`saamaanya saMBava vak`acyaa iSa#aracyaa ]McaIpoxaa
jaast ikMvaa kmaI Asato ASaa p`karcyaa daoYa vak`acyaa
iSa#aracaISaI saMbaMiQat AsalyaamauLo %yaasa
iSa#ardaoYa mhNatat.
k.janasaM#yaocyaa p`acalanaacao puva-anaumaana:
p`stut kMoid`ya p`vaR%tIcaI pirmaaNao
va ivacalana iSalatocaI pirmaaNao yaMacaI AakDomaaoD
krNyaasaaZI saMgaNakacyaa microsoft 2003 caa vaapr kolaolaa
Aaho.
4.3 ivadyaaqya-acyaa puva-caacaNaIcyaa p`a
%pakMacao vaNa-naa%mak ivaSlaoYaNa
ivadyaaqya-acyaa puva-caacaNaI p`a%pMakacao koid`ya
p`vaR%tI va ivacalanaaSaIlat puZIla saarNaI k`.4.1M maQyao
dSa-vaNyaat AalaolaI Aaho.
saarNaI k`maMak 4.1
ivadyaaqya-acyaa puva-caacaNaI p`a%paMkacaI koid`ya
p`vaR%tI va ivacalanaSaIlata

namau maQyam maQya bahu P`ama ivaYa iSa

 naa aana Mak lak aNa mata Kr
ivacala doa
na Ya

15 6.73 7 8 4.36 0.13 0.58

Aqa-inava-cana :
varIla saarNaI k`maaMk 4.1 va$na Asao idsaUna yaoto
kI ,
जि.प.शाळा शिलोंडा yaoqaIla [ya%ta ६ वी cyaa ivadyaaqyaa-Mnaa
idlaolyaa pUva-caacaNaIcao maQyamaana 6.73 , maQyaaMk 7
, bahulak 8 Asao Aaho. ho caZ%yaa k`maanao Aaho.
p`maaNaivacalana 4.36 AsaUna ivaYaimatta 0.13 Aaho.
mhNajaoca ivatrNa ho QanaivaYaimat Aaho. iSa#ar daoYa
¹0,.58 AsaUna ha iSa#ar daoYa ?na sva$pacaa Aaho
mhNajaoca vaarMvaairta ivatrNa ho cap-Tk iSa#arI Aaho.

4.4 ivadyaaqya-acyaa ]%trcaacaNaIcao

p`aPtMakacao vaNa-naa%mak ivaSlaoYaNa

ivadyaaqya-acyaa ]%trcaacaNaI p`aPtakacao kMoid`ya

p`vaR%tI va ivacalanaaSaIlata puZIla saarNaI k`.4.2 maQyao
dSa-vaNyaat AalaolaI Aaho.

saarNaI k`maMak 4.2

 ivadyaaqya-acyaa ]%trcaacaNaI p`aPtaMkaMcaI
kMoid`ya p`vaR%tI va ivacalanaSaIlata

namau maQyam maQya bahu P`ama ivaYai iSa

naa aana Mak lak aNa matta Kr
ivacala doa
na Ya

15 18 19 20 1.85 0.46 1.30

Aqa-inava-cana :
varIla saarNaI k`maaMk 4.2 va$na Asao idsaUna yaoto kI
जिल्हा परिषद शाळा शिलोंडा yaoqaIla इयत्ता ६ वी cyaa ivadyaaqyaa-Mnaa
idlaolyaa ]%tr caacaNaIcao maQyamaana 18 , maQyaaMk 19 ,
bahulak 20 Asao Aaho. ho caZa%yaa k`maanao Aaho.
p`maaNaivacalana 1.58 AsaUna ivaYaimatta 0.46 Aaho.
mhNajaoca ivatrNa ho ?NaivaYaimat Aaho. iSa#ar daoYa
¹1.30 AsaUna ha iSa#ar daoYa ?Na sva$pacaa Aaho.
mhNajaoca vaarMvaairta ivatrNa ho cap-Tk iSa#arI Aaho.

Aalao#a k`maaMk 4.1

ivadyaaqaI-cyaa pUva- AaiNa ]%tr caacaNaI
p`aMPtakacaI koMid`ya pvaR%tI
 25 PRE TEST
POST TEST

20

15
SCORE

10

0
MEAN MEDIAN MODE
CENTRAL TENDANCY

4.5 saMkilat saamaga`Icao Anaumaanaa%mak

ivaSlaoYaNa :
 saMkilat maaihtIcao Anaumaanaa%mak ivaSlaoYaNa
krNyaasaazI saMSaaoQakanao pirklpnaa pirxaNaacyaa ‘TI’
pirxaIkocaa vaapr kolaa Aaho t%puvaI- pirklpnaa mhNajao
kaya va hyaacao p`kar kaoNato yaaMcaI maaihtI jaaNauna
GaoNao AavaSyak Aaho.
A´ pirklpnaocaa Aqa- va vyaa#yaa :
pirklpnaa mhNajao svaOr klpnaa kovaL KaoTI svaPnao
naahIt pirklpnaolaa vaastavaacaa AaQaarAsatao pirklpnaa
&ana va maaihtIcyaa caaOkTIt bdQa Asato.
vyaa#yaa :
“imaLalaolyaa maaihtIcyaa AaQaaro saMSaaoQak
manaaSaI kahI AMdaja baaMQaU laagatao yaalaaca
SaasHaIya BaaYaot pirklpnaa mhNatat.”
ba´ pirklpnaocaa p`kar :
1.pirklpnaa :
“yaa pirklpnaot pirNaama kaoNa%yaa p`karcaa
AsaolayaacaI idSaa dSa-valaolaI Aaho.idSaa, ,Qanaa%mak ,?
Naa%mak kaoNatohI AsaU Sakto”.
2.Saunya pirklpnaa :
“]pcaaranaMtrhI pUvaI- Asalaolyaa pirisqatIt kahIca
badla haoNaar naahI Asao jyaa pirklpnaot mhTlaolao Asato tI
Saunya pirklpnaa haoya”.
]prao@t pirklpnaocyaa p`karapOkI
saMSaaoQakanao Saunya pirklpnaocaa vaapr kolaa
Aaho.Saunya pirklpnaocyaa pirxaNaasaazI saMSaaoQakanao
‘TI’ pirxaokocaa vaapr kolaa Aaho .

‘TI’ pirixaka :
daona vagaa-cyaa maQyamaanaacaI tulanaa
krNyaasaazI
‘TI’ pirixakocaa vaapr kolaa jaatao. ‘TI’ pirixakocao sauHa
puZIla p`maaNao Aaho.
‘TI’ pirixakocao sauHa :
t=m¹-m²

σ² σ²
¹+ ²
n1 n2
4.6 SaUnya pirklpnaocaI pDtaLNaI :

ivadyaaqya-acyaa pUva-caacaNaImaQyao va ]
%trcaacaNaImaQyao laxaiNaya frk naahI sadr SaUnya
pirkalpnaocyaa pirxaNaasaazI TI pirixakocaa vaapr kolaa Aaho
. saarNaI 4.5 maQyao sadr maaihtI dSa-vaNyaat AalaolaI
Aaho.
saarNaI k`maaMk 4.3
ivadyaaqaa-cyaa pUva-caacaNaIt va ]%trcaacaNaIla
frkacaI laxaNaIyata

caacaN namau maQy P`ama svaaiQa saarNaI TI Saaqa-

aI naa amaan aNa nata maUlya pirxaoko ktaa
caaca a ivacala maaHaa cao
NaI na gauNaao
%tr
pUva- 15 6.73 4.36 0.05 0.01
Pirklp
naocaa
28 2.5 2.76 9.31 %yaag
]%tr 15 18 1.85 a
kolaa

Aqa- inava-cana :
vairla saarNaI va$na Asao idsaUna yaotao kI pUva-
caacaNaIcao maQyamaana va p`maaNa ivacalana Anauk`mao
6.73 va 4.36 AsaUna ]%tr caacaNaIcao maQyamaana va
p`maaNa ivacalana Anauk`mao 18 va 1.85 Aaho. svaaiQanata
maaHaa 28 Aaho 0.05 stravar saarNaI maUlya 2.5 Aaho. tr
0.01 stravar saarNaI maUlyao 2.76 Aaho . TI pirixakocao
gauNaao%tr 9.31 Aaho.TI pirixakocao gauNaao%tr ho saarNaI
maulya 0.01 poxaa jaast AsalyaamauLoo sadr SaUnya
pirklpnaocaa %yaaga kolaa jaatao.
inaYkYa- : ivadyaaqaa-cyaa pUva-caacaNaImaQyao va ]
%trcaacaNaImaQyao laxaNaIya frk naahI yaa SaUnya
pirklpnaa %yaaga kolaI Aaho .mhNajaoca p`stut कृ ती
saMSaaoQanaasaazI संशोधकाने inamaa-Na kolaolao ]pk`ma
p`BaavaI Aahot.
4.7 samaaraop : ASaa p`karo p`stut p`krNaat saMkilat
saamaga`Icao vaNa-naa%mak ivaSlaoYaNa va Anaumaanaa
%mak ivaSlaoYaNa krNyaat Aalao Aaho.

P`akrNa pacavao : saaraMSa ,inaYkYa- va iSafarSaI

5.1 saaraMSa :
5.1.1 P`astavanaa :
“p`%yaok maaNasaat kahI ivaiSaYT p`maaNaat janmajaat
inasaga-d%t Sa@tI Asatat %yaManaa jaagaRt k$na pUNa-
%vaakDo noaNao mhNajaoca iSaxaNa haoya.”
¹ svaamaI ivavaokaMnad
iSaxaNaacao maanavaI jaIvanaamaQyao inataMt garja
Aaho iSaxaNa p`ik`yaoitla ek mah%vaacaa ivaYaya mhNajao
BaUgaaola.BaUgaaola jamaIna BaUmaIcyaa vaNa-naacao
SaasHa. p`acaInakaLI maanavaI संस्कृ तीचा jaoqao ]gama Jaalaa
%yaa saha p`doSaaMnaa Baugaaolaacyaa AByaasaacaI va
&ana SaaKocaI sau$vaat JaalaI.
Geo mhNajao pRqvaI graphy mhNajao vaNa-na ikMvaa maI
ilahtao Asaa SabdbaaoQa haotao mhNaUna pRqvaIcao vaNa-
na mhNajao BaUgaaola haotao.
BaUgaaola ha svatMHa ivaYaya Aaho [ya%ta 3rI
pasaUna sau$vaat haoto.tao saamaaijak SaasHa yaa
ivaYayaaAMtga-t AByaasak`maat samaaivaYz krNyaat Aalaa
Aaho .BaUgaaola ivaYayaalaa AByaasak`maat maQyavatI-t
sqaana Aaho.BaUgaaolaacyaa AByaasaatUna baalakalaa
jaIvanaiBamauKÊ samaajaiBamaUKta p``aPt haoto.
BaUgaaola ha ivaYaya maanavaacyaa jaIvanaaSaI inagaDIt
AsalyaamauLo maanava tao Aa%masaad करतो
संशोधक [ya%ta ६वी cyaa vagaa-t AQyaapna krIt Asatanaa
AxavaR%t va roKavaR%t ha GaTk iSakvatanaa tao ivadyaa-
qyaanaa saamajaNyaasaazI kzINa Aaho Aasao AaZLUna
Aalao.maULat BaUgaaola ivaYayaamaQyao nakaSaa ha
BaUgaaola ivaYayaacaa Aa%Mmaa Asatao va yaa
nakaSaamaQyao sqaana va ivastar namaud krNyaasaazI
AxavaR%t va roKavaR%t mah%vaacaI BaUimaka par paDtat
%yaamauLo yaa ivaYayaIcao &ana ivadyaaqyaa-naa Apoixat
Aaho.%yaasaazI saMSaaoiQakonao p`stut जि.प.शाळा शिलोंडे
yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa BaUgaaola
ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
saMbaaoQaacyaa AaklanaasaazI ]pk`maMacaI inaima-tI k$na
%yaacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao ha saMSaaoQana p`klp hatI
Gaotlaa Aaho
5.1.2 saMSaaoQanaacaI garja :
P`astut kRitsaMSaaoQanaacaI Baugaaola ivaYayaacyaa
dRYTInao A%yaMt garja Aaho karNa BaUgaaola
ivaYayaacao [ya%ta 3rI pasaUna to [ya%ta 8vaI Paya-t ijalha
Êrajya Ê doSa va KMD yaa k`maanao ivaivaQa p`karcyaa
nakaSaacaa samaavaoSa krNyaat Aalaa Aaho p`akRitk nakaSa
ÊrajakIya nakaSaa ]zavaacao nakaSao yaa saar#yaa ivaivaQa
nakaSaa maQyao %yaacyaa p`doSaacao sqaana inaiScat
krNyaasaazI %yaacaa AxavaR%tIya va roKavaR%tIya ivastar
inaiScatkrNyaasaazI %yaacao Aaklana krNyaasaazI
ivadyaaqaI-naa AxavaR%t va roKavaR%t yaa GaTkacao
Aaklana haoNao AavaSyak Aaho mhNaUna samasyaocao
saMSaaoQana krnao AavaSyak Aaho.
5.1.3 saMSaaoQanaacao mah%va.
1.svat: CaHaAQyaapkaMcao ]pyau@t Aaho .
2.pazyapustk inaima-tI- maMDLasaazI ]pyau@t Aaho.
3.AQyaapk ivadyaalayaatIla [tr iSaxakaMnaa ]pyua@t Aaho.
4.BaavaI saMSaaoQakasaazI ]pyau@t Aaho .
5.AQyaapk ivadyaalayaatIla ivaYaya iSaxakaMsaazI ]pyau@t
Aaho.
6.AQyaapk ivadyaalayaatIla p`acaayaa-saazI ]pyau@t Aaho.
5.1.4 saMSaaoQanaacaI sqaula samasyaa.
AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa GaTkacyaa
AaklanaasaazI ]pk`maacaI inaima-tI k$na %yaacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao.
5.1.5saMSaaoQana samasyaocao ivaQaana :
जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa
BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
saMbaaoQaacyaa AaklanaasaazI ]pk`maMacaI inaima-tI k$na
%yaacaI pirNaamakarkta AByaasaNao
5.1.6 kayaa-%mak vyaa#yaa.
1.पालघर ijalha pirYad SaaLa :
पालघर ijalhatIla ijalhapirYadoAMtga-t yaoNaayaa Saasaikya
p`aqaimak SaaLa mhNajao पालघर ijalha pirYad SaaLa haoya.
2.[ya%ta ६ vaI :
[ya%ta ५ वी va ७ vaI yaa daohaotIla [ya%ta mhNajao [yata 6
vaI haoya.
3.ivadyaaqaI- :
 [ya%ta ६ vaI cyaa vagaa-t AQyayana krNaara AQyanaaqaI-
mhNajao ivadyaaqaI- haoya.
4.BaUgaaola :
pRqvaIcao vaNa-na mhNajao BaUgaaola haoya.
5.saMbaaoQa :
saMbaaoQa mhNajao samaana gauNaQama- Asalaolyaa
caotkacaa samaUh mhNajao saMbaaoQa haoya.
6. Aaklana :
AQyaapna kolaolaa GaTk Aa%masaad krNao mhNajaoca
Aaklana haoya.
7. ]pk`ma :
inamaa-Na haoNaa¹yaa samasyaovar krNyaat yaoNaaro
inarakrNaa%ma p`ya%na mhNajao ]pk`ma haoya.
8. pirNaamakarkta :
samasyaovairla ]pk`maacaI inaima-tI k$na %yaacyaat
haoNaara badla pahNao mhNajaoca pirNaamakarkta haoya.
9.AxavaR%t
pRqvaI gaaolaavairla vat-RLakar AaDvyaa roYaa mhNajaoca
AxavaR%t haoya.
10.roKavaR%t :
pRqvaI gaaolaavairla vat-RLakar AaDvyaa roYaa
mhNajaoca AxavaR%t haoya.
5.1.7 saMklpnaa vyaa#yaa.
1. AxavaR%t :
अक्षवृत्त mhNajao pRYTBaagaavar kilpNyaat Aalaolyaa vatR-
Lakar pUva- piScama samaaMtr roYaa mhNajaoca AxavaR%t
haot.
2.roKavaR%t :
roKavaR%t mhNajao pRYTBaagaavar kilpNyaat Aalaolyaa
vatR-Lakar ]%tr dixaNa Qau`va samaaMtr roYaa mhNajaoca
roKavaR%t haot.
5.1.8 saMSaaoQanaacao Qyaoya.
 BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
GaTkacyaa AaklanaasaazI ]pk`maacaI inamaI-tI k$na %yaacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao.
5.1.9 saMSaaoQanaacaI ]iddYTo :
1. जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa
BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
GaTkacyaa AaklanaasaazI ]pk`maacaI inamaI-tI krNao.
2. जि.प.शाळा शिलोंडे yao)aIla [ya%%aa ६वी cyaa ivadyaaqaa-naa
BaUgaaola ivaYayaatIla AxavaR%%a va roKavaR%%a yaa
GaTkacyaa AaklanaasaazI inamaa-Na kolaolyaa ]pk`maacaI
pirNaamakarkta AByaasaNao.
5.1.10 gaRhItko.
jar ivadyaaqyaa-naa ]pk`maacyaa AaQaaro BaaOgaaoilak
saMbaaoQaacao AQyaapna kolao %yaacao Aaklana
caaMgalyaa p`karo hao} Sakto.
5.1.11. pirklpnaa
ivadyaaqaa-cyaa pUva- caacaNaIt va ]%tr caacaNaIt laxaNaIya
frk naahI.
5.1.12 saMSaaoQanaacaI vyaaPtI va mayaa-da
5.1.12.1 vyaaPtI
1.sadr saMSaaoQanaamaQyao पालघर ijalhacaa ivacaar kolaa
jaaNaar Aaho
2.sadr saMSaaoQanaat पालघर ijalhatIla p`aqaimak SaaLocaa
ivacaar kolaa jaaNaar Aaho.
3.sadr saMSaaoQanaamaQyao BaUgaaola ivaYayaacaa ivacaar
kolaa jaaNaar Aaho. 4.sadr saMSaaoQanaamaQyao
BaUgaaola ivaYayaacyaa AxavaR%t va rKavaR%t
yaaGaTkacaa AByaasa kolaa jaaNaar Aaho.
5.sadr saMSaaoQanaamaQyao ]pk`maacaI inaima-tI k$na
%yaacaI
pirNaamakarkta AByaasalaI jaaNaar Aaho.
5.1.12.2 mayaa-da.
1.hI samasyaa BaUgaaola ivaYayaapurtIca mayaa-idt Aaho.
2.sadr saSaaoQanaamaQyao kovaL BaUgaaola ivaYayaatIla
AxavaR%tva roKavaR%t yaa saMbaaoQaavar
AaQaairt ]pk`ma inaima-tI k$na %yaacaIca pirNaamakarkta
AByaasavayaacaI Aaho.
3.hI samasyaa f@t sana 20 १५ va 201 ६ yaa vaYaa-purtIca
mayaa-idt Aaho
5.2 saMSaaoQanaacao inaYkYa- :
ivadyaaqyaa-cyaa puva-caacaNaImaQyao va ]%trcaacaNaI
maQyao laxaiNaya frk naahI yaa Saunya pirklpnaa %yaaga
kolaa Aaho mhNajaoca p`stut kRitsaMSaaoQanaasaazI
saMSaaoQakanao inamaa-Na kolaolao ]pk`ma p`BaavaI Aahot.
5.3 ]payayaaojanaa :
1.BaUgaaola ivaYaya AiQak manaaorMjak haoNyaasaazI
iSaxakaMnaI BaaOgaaoilak KoL Gyaavaot ivaivaQa
BaaOgaaoilak sqaLaMnaa BaoTI dyaavyaa.
2.sahlaIcao Aayaaojana kravao .
3.AQyaapna p`ik`yaot naaivanyapuNa-ta AaNaavaI.
4.BaUgaaola ivaYayaacyaa kaya-SaaLocao Aayaaojana
kravao.
5.BaUgaaola tj&aMcao maaga-dSa-napr vyaa#yaana
Aayaaoijat kravao.
5.4 iSafarSaI :
5.4.1 mau#yaaQyaapk :
1.mau#yaaQyaapkanao vaoLaovaoLI iSaxakaasazI
saovaaMtga-t p`iSaxaNaacaI saaoya kravaI.
2.iSaxakaMsaazI ]dbaaoQanavaga- Aayaaoijat kravao.
3.]nhaLI vaga- caalaU kravao.
4.ivaivaQa p`kaSanaacaI maaisako ]plabQa kravaI.
5.saMgaNakacaa AQyaapnaat ksaa ]pyaaoga krNyaasa p`ao
%saaiht kravao.
5.4.2 संशोधकासाठी :
1.saMbaQaIt ivaYayaacyaa AaSayaacaI saMpUNa- &ana
Asaavao.
2.sava- kaOSalya Aa%masaad krNyaacaa p`ya%na kravaa.
3.p`BaavaI vyai@tma%va Asaavao.
4.iSaxakaMcaI vaaNaI SauQd AsaavaI.
5.sauxma AQyaapna kaOSalyaacaa p`BaavaI vaapr kravaa.

5.4.3 ivaYayaiSaxak :
1.BaUgaaola ivaYayaacao Adyaavat &ana Asaavao.
2.iSaxakalaa yaaogya SaOxaiNak saaih%yaacaa vaapr करता
yaavaa.
3.sahSaalaoya ]pk`ma Aayaaoijat kravao.
4.ivadyaaqaI- koMid`t AQyaapna pdQatIcaa AMvalaba kravaa.

5.5 puZIla saMSaaoQanaasaazIcao ivaYaya :

१.जि.प.शाळा शिलोंडे yaoqaIla [.7vaI cyaa ivadyaaqyaa-naa ga`hNa
yaa saMbaaoQaacyaa AaklanaasaazI ]pk`maacaI inaima-tI
k$na %yaacaI pirNaamakarta AByaasaNao.
5.6 saMdBa- gaM`qa
k. Baa pustkaMcao naaMva laoKkaMca P`akaSana P`akaS
Yaa o naaMva ana
vaYao-
1. mara Pirsar AByaasa va svaatI sauivacaar 2008
zI BaUgaaola gaaDgaIL
2. mara pirsar AByaasa va Da^.AavaTo fDko 2007
zI BaUgaaola
3. mara BaUgaaola pazyapustk ma.ra.pa. F`obau
zI ६वी ina.va A.saM. vaarI
maMDL 2009
puNao
4. mara kRitsaMSaaoQana va svaatI sauivacaar 2008
zI navaaopk`ma gaaDgaIL
5. mara kRitsaMSaaoQana va Da^.kMrdIkr fDko 2007
zI navaaopk`ma
6. mara SaOxaiNak Da^.iBataDo ina%yanautna jaUna
zI saMSaaoQana pdQatI iva.ra 2007
 7. mara BaUgaaola kaoSa ela.ko rajahMsa jaanao
zI kulakNaI- vaarI
2009
8. mara iSaxaNa saMk`maNa TI.ena saupo maaca-
zI maisak 2009
9 mara ijavana iSaxaNa baogaoD ivadyaa Fo`bau
zI ³maisak´ Amau p`kaSana vaarI
naagapUr 2010
10 mara SaOxaiNak ko.yau.Gaao ivadyaa 2008
zI saMSaaoQanaacaI rmaaoDo p`kaSana
maulat%vao naagapUr
11 mara saulaBa SaOxaiNak Da^.BaaDar naUtna P`aqam
zI saM#yaaSaasHa kr p`kaSana a 1998
puNao
12 [Mga m.b.Buch research m.b.Buch 1887
`jaI volume

5.7 piriSaYT saUcaI

5.7.1 saMSaaoQanaacao saaQana
pUva-caacaNaI va ]%trcaacaNaI saMbaaoQa Aaklana
maaipka
vaoL: 30 ivaYaya :BaUgaaola gauNa: 20

saucanaa : 1.sava- p`Sna saaoDvaNao AavaSyak.2.]javaI kDIla

AMk gauNa dSa-vatat.
p`Sna 1laa : gaaLlaolyaa jaagaa Bara. gauNa :13
1.pRqvaIcyaa pRYTBaagaavarIla ASaa kalpinak AaDvyaa
vatu-Lakar
roYaaMnaa ………mhNatat.
2.savaa-t maaozyaa AxavaR%talaa ………mhNatat.
3.savaa-t lahana ibaMdUsva$pasa AxavaR%tasa ………
mhNatat.
4.ivaYavaR%t ho Qau`vaapasaUna …….. AMtravar Asato.
5.ekUNa ……. AxavaR%to maanalaI jaatat.
6.pRqvaIgaaolaavarIla ]Byaa vatu-Lakar roYaaMnaa……..
mhNtat.
7.SaUnya AMSaacao AxavaR%t mhNajaoca ……..haoya.
8.yaunaauyaToD ikMgaDma yaa doSaatIla gaI`naIca
SahratUna jaaNaaro roKavaR%to
……….AMSa roKavaR%t maanalao jaato.
9.maUL roKavaR%t ………. roKavaR%t ekmaoMkacyaa
samaaor Aahot.
10.pRqvaIcao pUva- gaaolaaQa- va ………gaaolaaQa- Asao
daona Baaga pDtat.
11.roKavaR%tatIla AMSaamaQyao saMigatlaolyaa
AMtrasa……..Asao mhNatat.
12.AxavaR%t va roKavaR%t yaa ……roYaa Aahot.
13.pRqvaIvarIla ]Byaa va AaDvyaa roYaaMnaa……..jaaLI
mhNatat.

P`aSna 2ra : jaaoDyaa laavaa. gauNa 4

A gaT ba gaT
1. roKavaR%t A. SaUnya AMSaacao
2. C%tIsagaZ ba. ]Byaa roYaa
3. vaR%tjaaLI k.jayapUr
4. ivaYavaR%t D.AxavaR%t va roKavaR%tjaaLI

P`aSna 3 ra : caUk kI baraobar. gauNa 3

1. ivaYavaR%t ho Qau`vaapasaUna samaana AMtravar nasato.
2. ivaYavaR%tapasaUnacao AMtr AMSaamaqyao saMaigatlao
jaato.
3. SaUnya AMSa roKavaR%t maUL AxavaR%t maanalao
jaato.
5.7.2 puva-caacaNaI va ]%trcaacaNaI gauNat>a.

A.k` ivadyaaqaa-cao pUva- ]%tr

naava caacaNa caacaNaI
I gauNa gauNa
1 अजय शंकर घोरखाना 06 20
2 जगदिश शामू धोदडे 08 19
 3 नितिन शंकर आसारी 08 20
4 राहुल लखमा घोरखाना 03 17
5 प्रतिक राजेश घोरखाना 03 18
6 विकास दिवाळ उंबरसडा 00 19
7 अनिल महाद्या वाघलोडा 00 16
8 मंगेश प्रकाश ओझरे 14 19
9 करिना संतोष बीज 11 17
10 रविना विश्राम कान्हात 00 15
11 जोत्सना अनंता वाडू 07 15
12 दिपीका मिलिंद शिंगडा 09 20
13 करिना राजेश घोरखाना 04 16
14 ललिता राजेश घोरखाना 09 20
15 सरीता संत्या शिंगडा 14 19

.5.7.4 SaaLocyaa mau#yaaQyaapkacao p`maaNapHa

p`maaNapHa
 प्रमाणपञ देण्यात येते की श्री.तानाजी उत्तम महानवर यांनी यशवंतराव
चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठाच्या शालेय व्यवस्थापन शिक्षणक्रमाच्या (D.S.M)
अभ्यासक्रमाच्या पुर्तीसाठी आवश्क असणारे “जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा शिलोंडे
येथील इयत्ता ६ वीच्या विद्यार्थ्यांना भूगोल विषयातील अक्षवृत्त व रेखावृत्त या
संबोधाच्या अकलासाठी उपक्रमांची निर्मिती करुन त्यांची परिणामकारता तपासणे” या
विषयावरील कृ तिसंशोधन कार्य ते स्वतः कार्यरत असलेल्या जिल्हा परिषद प्राथ शाळा
शिलोंडे ता.डहाणू जि. पालघर येथे पुर्ण के ले आहे.
सबब प्रमाणपञ देण्यात येत आहे.

दिनांकः- मुख्याध्यापक स्वाक्षरी

यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठ, नाशिक.

 विद्यापीठ प्रतिज्ञा
एक प्रतिज्ञा असे आमची ज्ञानाची साधना
चिरंतर ज्ञानाची साधन ।
ज्ञान हेच संजीवन सा-या जगताच्या जीवना ।।धृ।।
ज्योत जागवू सुजाणतेची सकलांच्या अंतरी
तीच तिरावरील पटल तमाचे प्रभात सुर्यापरी
ज्ञानच देऊळ , ज्ञानच दैवत प्रगतीच्या पुजना ।।१।।
नव्या युगाचा नव्या जगाचा ज्ञनधर्म आहे.
त्यातच आमच्या उजळ उदयाचे आश्वासन राहे
मुक्त करिल तो परंपरेच्या बंदिघरातून नमा ।।२।।
हाच मंञ आम्हाला दिव्य भविष्याकडे ।
न्याय नीतीचे पाऊल येथे भेदायी ना अडे ।
जे जे मंगल पावन त्याची तेथे अराधना ।।३।।

।।
प्रकरण पहिले
प्रास्ताविक
प्रकरण तिसरे
संशोधनाची
कार्यपध्दती
 प्रकरण चौथे
माहिती संकलन
विश्लेषन व अन्वयार्थ
 प्रकरण पाचवे
सांराश निष्कर्ष व
शिफारशी