Temat 1

Wprowadzenie do ekonomii i gospodarki

Co to jest ekonomia?

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach

dotyczących trzech faz procesu gospodarczego: produkcji,
podziału i konsumpcji.

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i

dla kogo wytwarza społeczeństwo.

Głównym zadaniem ekonomii jest godzenie sprzeczności

między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi
możliwościami zaspokojenia potrzeb (problem rzadkości).

Podstawowe zagadnienia ekonomii to:

a) alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca,
kapitał, ziemia) do różnych dziedzin i różnych zastosowań;
b) produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania
(technika), wzrost produkcji;
c) podział: dóbr i usług oraz dochodów;
d)spożycie: problemy wyboru ekonomicznego w sferze
konsumpcji - od zagadnień rozstrzyganych przez pojedynczego
konsumenta (gospodarstwo domowe) aż do spraw dotyczących
ogólnej konsumpcji społecznej.

1
 Podział ekonomii

Mikroekonomia Makroekonomia
bada prawa postępowania opisuje funkcjonowanie
jednostek gospodarki jako całości,
gospodarujących: kładąc nacisk na wzajemne
gospodarstw domowych i związki zachodzące w
przedsiębiorstw gospodarce
zajmuje się szczegółową analizuje problemy
analizą działań ogólnogospodarcze i
poszczególnych współzależności
podmiotów zachodzące w gospodarce
gospodarczych

Ekonomia pozytywna Ekonomia normatywna

objaśnia, jak jest, dlaczego i
co z tego wynika
bada rzeczywiste działanie
gospodarki
ocenia rzeczywistość i
postuluje, jak powinno być
oraz co należy zrobić, aby
było lepiej
zaleca, co powinno się czynić

2
 Założenie ceteris paribus

Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.

Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego

lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną
(lub dane zjawisko) przy pominięciu innych, mniej istotnych
determinant.

Przykład
Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między
wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że inne
czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

3
 Dane liczbowe
Źródła danych liczbowych:
Ţ Rocznik Statystyczny GUS (uzupełniany biuletynami
miesięcznymi i kwartalnymi)
Ţ publikacje Narodowego Banku Polskiego
Ţ Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS
Ţ roczniki statystyczne poszczególnych krajów
Ţ publikacje ONZ, OECD, Unii Europejskiej, Banku Światowego
itp.

Szeregi czasowe - dane opisujące wartości określonej zmiennej w

różnych punktach czasowych (np. w kolejnych latach).
Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-1997
Lata W mln ton
1980 193
1990 148
1991 140
1992 132
1993 130
1994 134
1995 137
1996 138
1997 138

Dane przekrojowe - dane pokazujące wartości, jakie przyjmuje

określona zmienna dla poszczególnych jednostek tworzących
pewną populację.
Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji w latach 1990-1997

OGÓŁEM 5887
Przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa 1277
Objęte prywatyzacją bezpośrednią 1429
w tym sprywatyzowane (1388)
Poddane likwidacji 1527
w tym zlikwidowane 614
Włączone do zasobu własności rolnej Skarbu Państwa 1654

4
 Wskaźniki

Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej

odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do
wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).

Zastosowanie: Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych w

różnych jednostkach miary.

Przykład
Przewozy ładunków transportem kolejowym
Lata w mln tonokilometrów wskaźnik
1996 68 332 100
 68651 
1997 68 651 100,5   100
 68332 

Wskaźnik 100,5 oznacza wzrost przewozów o 0,5%.

Przewozy pasażerów transportem kolejowym

Lata w mln pasażerokm wskaźnik
1996 26 569 100
 25806 
1997 25 806 97,1   100
 26569 

Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.

5
Indeksy dynamiki - wskaźniki opisujące zmiany określonej
wielkości w czasie. Wyróżniamy:
§indeksy o stałej podstawie (np. rok początkowy = 100);
§indeksy łańcuchowe (np. poprzedni miesiąc = 100).

Przykład

Produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych

Lata 1990 = 100 1993 = 100
 100 
1990 100,0 99,3   100
 100,7 
 92 
1991 92,0 91,4   100
 100,7 
 94,6 
1992 94,6 93,9   100
 100,7 
1993 100,7 100,0
 112,1  100,7 
1994 112,9   112,1
 100
 123,0  100,7 
1995 123,9   123,0
 100

Indeksy Indeksy o stałej

łańcuchowe podstawie
Produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych
Lata rok poprzedni = 100 1990 = 100
1990 100,0 100,0
 92,0  100,0 
1991 92,0 92,0  
 100
 102,8  92,0 
1992 102,8 94,6  
 100
 106,4  94,6 
1993 106,4 100,7  
 100
 112,1  100,7 
1994 112,1 112,9  
 100
 109,7  112,9 
1995 109,7 123,9  
 100

6
 Wskaźniki cen
W podobny sposób obliczamy wskaźniki cen:
Cena samochodu „Fiat Cinquecento”
Lata w zł wskaźnik
1996 17 894 100
 19174 
1997 19 174 107,2   100
 17894 

Wskaźnik 107,2 oznacza, że cena „Cinquecento” wzrosła o 7,2%.

Obliczamy wskaźnik inflacji

(wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych)
Co jest nam do tego potrzebne?
Ŕ zmiany cen różnych towarów i usług nabywanych przez
konsumentów,
Ŕ udziały różnych wydatków w budżetach gospodarstw
domowych.

Przykład
Przypuśćmy, że wydatki na żywność stanowią 40% ogółu
wydatków ludności, a wydatki na inne towary i usługi - 60%.
Wskaźniki cen w tych dwóch grupach wydatków w 1997 r.
kształtowały się następująco (1996 = 100):

Żywność 113
Inne towary i usługi 116

Ogólny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych

(wskaźnik cen detalicznych) obliczymy w następujący sposób:
0,4  113  0,6  116
0,4  0,6
= 45 + 70 = 115.

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły o 15%.

7
 Wielkości nominalne i realne

Wielkości nominalne - wielkości wyrażone wartościowo w

cenach bieżących.

Wielkości realne - wielkości wyrażone w cenach stałych.

Jak zamieniamy wielkości nominalne na realne i vice versa?

Wskaźnik zmian wartości

Wskaźnik zmian wartości zmiennej w ujęciu nominalnym
zmiennej w ujęciu realnym Wskaźnik wzrostu cen

Przykład
Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.
Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze
możemy nabyć.

Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić

wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:

1996 - 710,46 zł
1997 - 872,91 zł
Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych podniósł
się w 1997 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o 14,9%.

O ile wzrosła płaca nominalna? o 22,9% (= 872,91:710,46×100)

O ile wzrosła płaca realna? o 7,0% (=122,9:114,9×100)

8
 Krzywa możliwości produkcyjnych

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w

ilościach QA i QB.

Angażując wszystkie posiadane zasoby gospodarka może

wytworzyć różne kombinacje ilościowe dóbr A i B mieszczące się
na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C, E, F,
D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą

możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji drugiego
dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, E, F, D) są

efektywne, tzn. oznaczają pełne wykorzystanie zasobów.

Kombinacje nieefektywne - np. G.

Kombinacje nieosiągalne - np. H.

Q
A

C H

G
F

D
Q
B
Krzywa możliwości produkcyjnych

9
 Wybór optymalny

Aby móc wybrać optymalną wielkość produkcji dóbr A i B

musimy znać układ preferencji społecznych, wyceniający
relatywną wartość (użyteczność) dobra A i B.

Konsumenci oceniają użyteczność danego dobra wyżej lub niżej

w zależności od tego, czy mają go stosunkowo mało, czy pod
dostatkiem. Odpowiadają temu krzywe preferencji U1, U2, U3,
zwane krzywymi obojętności.

Każda z nich opisuje kombinacje jednakowo dobre dla

odbiorców, charakteryzujące się jednakowym poziomem
całkowitej użyteczności.

Wyższej krzywej obojętności odpowiada większa użyteczność

(większy dobrobyt).

Rozwiązaniem optymalnym (najlepszym z możliwych) jest

kombinacja E - punkt styczności krzywej możliwości
produkcyjnych z najwyższą osiągalną krzywą dobrobytu (U2).
Q
A

H
C U
E 3

G
U
F 2

U
D 1

Q
10 B
 Koszt alternatywny

Przejście z punktu C do E, z E do F lub z F do D oznacza

zwiększenie ilości dobra B. Ceną za to jest każdorazowo pewne
zmniejszenie ilości dobra A.

Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to

utrata pewnej ilości dobra A.

Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia ilości

dobra B o DQB jest zmniejszenie ilości dobra A o DQA.

Q
A

C
E
-DQA
F

D
DQB Q
B

Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się.

Przechodząc z punktu C do E, dużemu zwiększeniu produkcji
dobra B towarzyszy mały spadek produkcji dobra A (mały koszt
alternatywny zwiększenia produkcji dobra B o jednostkę). Między
punktami F i D jest na odwrót - koszt alternatywny zwiększenia
produkcji dobra B jest duży.

Jest to tzw. prawo malejących przychodów.

11
Krzywa możliwości produkcyjnych a postęp gospodarczy

Przejawem postępu gospodarczego w skali ogólnospołecznej jest

wzrost produkcji i dobrobytu, wzrost realnych dochodów,
większa obfitość dostępnych dóbr i wyższa ich jakość.

Wraz z postępem gospodarczym krzywa możliwości

produkcyjnych przesuwa się na wyższy poziom.
Q
A

Q
Systemy gospodarcze B

System rynkowy opiera się na własności prywatnej i konkurencji.

O alokacji zasobów, towarów i dochodów decyduje mechanizm
rynkowy. Rynek kształtuje ceny, te zaś decydują o tym, co, ile i
dla kogo jest wytwarzane.

System nakazowy (gospodarka planowa lub gospodarka

centralnie kierowana) to taki system, w którym główne decyzje
gospodarcze są podejmowane przez państwo.

Wszystkie systemy gospodarcze występujące we współczesnym

świecie są systemami mieszanymi, które dopuszczają

12
współistnienie własności prywatnej i publicznej oraz łączą
działanie rynku z interwencją państwa.

13