GMKA Tarim Arastirma Raporu

Bu rapor Güney Marmara Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanmıştır.
1. Giriş 14
2. Materyal ve Yöntem 16
2.1. Materyal 16
İ çind e k iler
2.2. Yöntem 16
2.2.1. Çalıştaylar 17
2.2.2. İnternet Anketi 18
2.2.3. Alan (Anket) Çalışması 18
2.2.4. Detaylı Mülakat (Görüşme) Tekniği 24
3. Türkiye’de ve Dünyada Tarımın Gelişimi 26
3.1. Dünyada Tarım Sektörü 26
3.2. Türkiye’de Tarım Sektörü 29
4. Bölgenin Özellikleri 33
4.1. Bölgenin Ana Özellikleri 33
4.1.1. Bölgenin Tanımı Ve Biyofiziksel Özellikleri 33
4.2. Tarımsal Kaynaklar 37
4.2.1. Çayır ve Mera Alanları 37
4.2.2. Bölge Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı 37
4.2.3. Flora, Fauna ve Yöreye Özgü Tarımsal Çeşitler 37
4.2.4. Su Kaynakları 38
4.2.5. İnsan Kaynakları 39
4.2.6. Fiziksel Sermaye Kaynakları 39
5. BÖLGENİN MEVCUT TARIMSAL DURUMU 43
5.1. Arazi Dağılımı 43

5.1.1. Toprak Yapısına Göre 43
5.1.2. Kullanım Biçimine Göre 43
5.1.3. Arazinin Sulanabilme Durumuna Göre 44
5.2. Bitkisel Üretim 44
5.2.1. Tarla Bitkileri Üretimi 46
5.2.2. Sebze Üretimi 87
5.2.3. Meyve Üretimi 93
5.2.4. Bitkisel Üretimde Verimlilik 102
5.2.5. İyi Tarım Uygulamaları 102
5.2.6. Organik Tarım Uygulamaları 102
5.2.7. Örtü Altı Yetiştiriciliği 104
5.2.8. Bitkisel Üretim Değerleri Ve Maliyetler 105
5.3. Hayvan Varlığı 112
5.3.1. Büyükbaş Hayvan Varlığı 113
5.3.2. Küçükbaş Hayvan Varlığı 115
5.3.3. Kümes Hayvanları Varlığı 116
5.3.4. Arı Koloni Varlığı 118
5.3.5. İlçelere Göre Hayvan Varlıkları 118
5.3.6. İlçelere Göre Kümes Hayvanları Varlığı 120
5.3.7. İlçelere Göre Arı Koloni Varlığı 121
2 Tarım Araştırma Raporu

5.3.8. İlçelere Göre Diğer Hayvan Varlıkları 122
5.4. Hayvansal Üretim 123
5.4.1. Süt Üretimi 124
5.4.2. Kırmızı Et Üretimi 130
İ çind e k iler
5.4.3. Yumurta Üretimi 131
5.4.4. Bal Üretimi 131
5.4.5. Yün-Yapağı 132
5.4.6. Su Ürünleri Üretimi 132
5.5. Tarımsal Pazarlama Ve Pazarlama Sistemleri 133
5.5.1. Buğday 133
5.5.2. Ayçiçeği 134
5.5.3. Yaş Meyve-Sebze 135
5.5.4. Zeytin Ve Zeytinyağı 135
5.5.5. Çeltik 137
5.6. Tarımsal Yapı 137
5.6.1. Arazi Büyüklükleri Ve İşletme Sayıları 138
5.6.2. İşletme Tipleri 139
5.6.3. İşletmelerin Ekonomik Büyüklükleri 139
5.6.4. Arazi Kullanımı Ve Arazinin Parçalılık Durumu 140
5.6.5. Sulama 141
5.7. Tarıma Hizmet Sağlayan Kuruluşlar, Örgütlenme Ve Örgütler 142
5.7.1. Kamu Kuruluşları 142
5.7.2. Birlikler Ve Kooperatifler 142
5.7.3. Üniversiteler 143
5.7.4. Vakıflar 143
5.8. Tarımın Bölge Ekonomisindeki Yeri Ve Katkısı 143
5.8.1. Makroekonomik Göstergeler 143
5.8.2. Gayrisafi Katma Değer Katkısı 144
5.8.3. Üretim Ve Verim Katkısı 146
5.8.4. Sanayi Sektörüne Katkısı 148
5.8.5. Dış Ticarete Katkısı 149
6. Bölge Çiftçilerinin Ve Tarımsal İşletmelerinin Yapısı 151
6.1. Üreticilerin Demografik Özellikleri 151

6.2. İşletmelerin Yapısal Özellikleri 155
6.3. Bölgedeki Tarımsal İşletmelerin Etkinlikleri 157
7. Bölge Tarımında Sorunlar Ve Kısıtlar 161
7.1. Balıkesir Tarım Ve Hayvancılık Sorunları Ve Çözüm Yolları 161
7.1.1. Balıkesir Tarımının Sorunlarıyla İlgili Çalıştay Sonuçları 161
7.1.2. Balıkesir Tarımının Sorunlarıyla İlgili Alan Çalışması Sonuçları 168
7.1.3. Balıkesir Tarımının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları 171
7.2. Çanakkale Tarım Ve Hayvancılık Sorunları Ve Çözüm Yolları 172
7.2.1. Çanakkale Tarımının Sorunlarıyla İlgili Çalıştay Sonuçları 172
7.2.2. Çanakkale Tarımının Sorunlarıyla İlgili Alan Çalışması Sonuçları 180
7.2.3. Çanakkale Tarımının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları 183
3
7.3. Bölge Tarım ve Hayvancılık Sorunları ve Çözüm Yolları 184
7.3.1. Sosyoekonomik Sorunlar 184
7.3.2. Sektörel Sorunlar 184
7.3.3. Pazarlamaya İlişkin Sorunlar 185
İ çind e k iler
7.3.4. Finansal Sorunlar 185
7.3.5. İnsan Kaynaklarına İlişkin Sorunlar 185
7.3.6. Altyapı Sorunları 186
7.3.7. Tarımsal Örgütlerin Sorunları 186
7.3.1. Yasal Sorunlar 186
7.3.2. Tarım ve Tarım Ürünleri Politikalarına İlişkin Sorunlar 187
8. Bölgenin Tarımsal Potansiyeli ve Beklenen Gelişmeler 187
8.1. Potansiyelin Analizi Ve 2012-2016 Döneminde Beklenen

Gelişmeler (Zaman Serisi Analizleri) 187
8.1.1. Balıkesir İlindeki Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerin
Projeksiyonları 189
8.1.2. Çanakkale İlindeki Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerin
Projeksiyonları 199
9. TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Durum (Swot) Analizi 210
9.1. Balıkesir İlinin Tarım Ve Hayvancılık Durum (Gzft) Analizi 210

9.1.1. Balıkesir Tarımının Durumuyla(Gzft) İlgili Çalıştay Sonuçları 210
9.1.2. Balıkesir Bek Analizi Sonuçları 215
9.1.3. Balıkesir Tarımının Durumuyla (Gzft) İlgili Alan Çalışması
Sonuçları 218
9.1.4. Balıkesir Tarımının Durumuyla (Gzft) İlgili Mülakat Sonuçları 222
9.2. Çanakkale İlinin Tarım Ve Hayvancılık Durum (Gzft) Analizi 223
9.2.1. Çanakkale Tarımının Durumuyla (Gzft) İlgili Çalıştay Sonuçları 223
9.2.2. Çanakkale Bek Analiz Sonuçları 226
9.2.3. Çanakkale Tarımının Durumuyla (Gzft) İlgili Alan Çalışması
Sonuçları 230
9.2.4. Çanakkale Tarımının Durumuyla (Gzft) İlgili Mülakat Sonuçları 233
10. Önerilen Stratejiler, Öncelikler ve Tedbirler 235
11. Genel Değerlendirme 243
12. Sonuç 257
Ekler 258
a. Çalıştay Katılım Listesi 258
b. Çanakkale İli Projeksiyonlarına Ait Modeller 263
c. Çanakkale İli Projeksiyonlarına Ait Modeller 272
Kaynaklar 281

Tablolar Dizini
Tablo 2.1. Araştırmada kullanılan yöntemler 16
Tablo 2.2. Çalıştay Grupları 18
Tablo 2.3. Balıkesir İlindeki İlçeler ve Grup Üyelikleri 20
Tablo 2.4. Balıkesir İlçelerinin Grup Üyelikleri 21
Tablo 2.5. Gruplara Göre Anket Dağılımı 21
Tablo 2.6. Çanakkale İlindeki İlçeler ve Grup Üyelikleri 23
Tablo 2.7. Grup Üyelikleri 24
Tablo 2.8. Gruplara Göre Anket Dağılımı 24
Tablo 2.9. Balıkesir İli mülakat verenlerin listesi* 25
Tablo 2.10. Çanakkale İli mülakat verenlerin listesi* 26
Tablo 3.1. Dünyada Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri 28

Tablo 3.2. Dünyada İhraç Edilen Başlıca Tarımsal Ürünler 28
Tablo 3.3. Dünyada İthal Edilen Başlıca Tarımsal Ürünler 29
Tablo 3.4. Türkiye’de Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri 30
Tablo 3.5. Türkiye’nin İhraç Ettiği Başlıca Tarımsal Ürünler 31
Tablo 3.6. Türkiye’nin İthal Ettiği Başlıca Tarımsal Ürünler 32
Tablo 4.1. TR22 Bölgesi İllerinin GSYİH’daki Sektör Dağılımları (%) 35

Tablo 4.2. TR22 Bölgesi 2012 Yılı İllere Göre Tarım Alanları (Çayır-Mera Alanları Hariç) (da) 35
Tablo 4.3. TR22 Bölgesinde 1970-2011 Yılları İklim Verileri 36
Tablo 4.4. TR22 Bölgesinde Çayır Mer’a Alanları (ha) 37
Tablo 4.5. TR22 Bölgesi TR22 Bölgesi Su Kaynakları Potansiyeli 38
Tablo 4.6. TR22 Bölgesi İnsan Kaynakları (1.000 kişi) 39
Tablo 4.7. TR22 Bölgesindeki Traktör Varlığı 39
Tablo 4.8. TR22 Bölgesindeki Biçerdöver Varlığı 40
Tablo 4.9. TR22 Bölgesindeki Diğer Alet ve Makine Varlığı (adet) 40
Tablo 5.1. Toprak Kullanma Kabiliyetine Göre Sınıflandırma (ha) 43

Tablo 5.2. TR22 Bölgesinin Arazi Dağılımı (ha) 44
Tablo 5.3. TR22 Bölgesi Arazinin Sulanabilme Durumuna Göre Dağılımı (ha) 44
Tablo 5.4 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tarım Alanları (da) (2012) 45
Tablo 5.5. Balıkesir ve Çanakkale illeri Tarla Bitkileri Ekim Alanları (da) (2012) 46
Tablo 5.6. TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekim Alanları (da) (2012) 46
Tablo 5.7. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekim Alanı Dağılımlarının
Karşılaştırılması (%) (2012) 47
Tablo 5.8. Balıkesir ve Çanakkale illeri, TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarı
(ton) (2012) 48
Tablo 5.9. Balıkesir ve Çanakkale illerinin TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim
Miktarı Dağılımlarının Karşılaştırılması (%) (2012) 48
Tablo 5.10. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tahıl Ekim Alanı (da) (2000-2012) 49
Tablo 5.11. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tahıl Üretim Miktarı (ton) (2000-2012) 52
Tablo 5.12. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tahıl Verimleri (kg/da) (2000-2012) 55
5
Tablo 5.13. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Ekim Alanı (da) (2000-2012) 56
Tablo 5.14. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Üretim Miktarı (ton) (2000-2012) 59
Tablo 5.15. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Verimleri (kg/da) (2000-2012) 62
Tablo 5.16. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Ekim Alanı (da) (2000-2012) 63
Tablo 5.17. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı (ton) (2000-2012) 66
Tablo 5.18. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Verimleri (kg/da) (2000-2012) 68
Tablo 5.19. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Ekim Alanları (da) (2000-2012) 70
Tablo 5.20. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Üretim Miktarı (ton) (2000-2012) 73
Tablo 5.21. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Verimleri(kg/da)(2000-2012) 75
Tablo 5.22 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yem Bitkileri Ekim Alanları (da) (2010-2012) 78
Tablo 5.23 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yem Bitkileri Üretimi (ton) (2010-2012) 78
Tablo 5.24 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yem Bitkileri Verimleri (kg/da) (2010-2012) 79
Tablo 5.25 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkileri Ekim Alanı (da) (2000-2012) 80
Tablo 5.26 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkiler Üretim Miktarı (ton) (2000-2012) 83
Tablo 5.27. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkiler Verimleri (da/kg) (2000-2012) 85
Tablo 5.28. Balıkesir ve Çanakkale illeri Sebze Ekim Alanları (da) (2012) 87
Tablo 5.29. TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Ekim Alanları (da) (2012) 87
Tablo 5.30. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Ekim Alanı Dağılımlarının
Tablo 5.31. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretim Miktarı (ton) 2012 88
Tablo 5.32. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretim Miktarı Dağılımlarının
Tablo 5.33. TR22 Bölgesinde Önemli Sebzelerin Ekim Alanları (da) (2012) 89
Tablo 5.34. TR22 Bölgesinde Önemli Sebzeler Üretim Miktarları (ton) (2012) 90
Tablo 5.35 Balıkesir ili ilçeler bazında sebze ekim alanı (da) (2012) 91
Tablo 5.36 Balıkesir ili ilçeler bazında sebze üretim miktarı (ton) (2012) 92
Tablo 5.37 Çanakkale ili ilçeler bazında sebze ekim alanı (da) (2012) 92
Tablo 5.38 Çanakkale ili ilçeler bazında sebze üretim miktarı (ton) (2012) 93
Tablo 5.39. Balıkesir ve Çanakkale İlleri Meyve Alanları (da) (2012) 93
Tablo 5.40. TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Alanları (da) (2012) 94
Tablo 5.41. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Alanı Dağılımlarının
Tablo 5.42 Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Üretim Miktarı (ton) (2012) 95
Tablo 5.43 Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Üretim Miktarları Dağılımlarının
Tablo 5.44. Türkiye ve TR22 Bölgesinde Meyve Türleri Ekim Alanları (da) (2012) 96
Tablo 5.45. Türkiye ve TR22 Bölgesi Meyve Türleri Üretim Miktarları (ton) (2012) 97
Tablo 5.46. Türkiye ve TR22 Bölgesi Meyve Türleri Ağaç Verimleri (kg/da) (2012) 98
Tablo 5.47. Balıkesir İli İlçeler İtibariyle Meyvelik Alanları (da) (2012) 100
Tablo 5.48. Balıkesir İli İlçeler İtibariyle Meyvelik Üretim Miktarı (ton) (2012) 101
Tablo 5.49. Çanakkale İli İlçeler İtibariyle Meyvelik Alanları (da) (2012) 101
Tablo 5.50. Çanakkale İli İlçeler İtibariyle Meyvelik Üretim Miktarı (ton) (2012) 102
Tablo 5.51. Balıkesir ve Çanakkale Organik Bitkisel Ürün Üretim Miktarı (ton, 2011) 103
Tablo 5.52. Çanakkale Organik Hayvansal Ürün Üretimi (2011) 104
Tablo 5.53. TR22 Bölgesi Örtü Altı Yetiştiriciliği 104
Tablo 5.54. TR22 Bölgesi gruplara göre örtü altı yetiştiriciliği 105

Tablo 5.55. Buğday Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masraflar 105
Tablo 5.56. Ayçiçeği Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masraflar 106
Tablo 5.57. Çeltik Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masrafları 107
Tablo 5.58. Silajlık Mısır Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masrafları 108
Tablo 5.59. Domates Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masraflar 109
Tablo 5.60. Biber (Kapya) Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masrafları 110
Tablo 5.61. Şeftali Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masrafları 110
Tablo 5.62. Zeytin Faaliyetine Ait Üretim Değerleri ve Masraflar 111
Tablo 5.63. TR22 Bölgesi Hayvan Varlığı (2011 ) 112
Tablo 5.64. Balıkesir İli Büyükbaş Hayvan Varlığı 113
Tablo 5.65. Çanakkale İli 2002-2011 Yılları Arası Büyükbaş Hayvan Varlığı 114
Tablo 5.66. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Büyükbaş Hayvan Varlığı 114
Tablo 5.67. Balıkesir İli 2002-2011 Yılları Arası Küçükbaş Hayvan Varlığı 115
Tablo 5.68. Çanakkale İli 2002-2011 Yılları Arası Küçükbaş Hayvan Varlığı 115
Tablo 5.69. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Küçükbaş Hayvan Varlığı 116
Tablo 5.70. Balıkesir İli 2002-2011 Yılları Arası Kümes Hayvanları Varlığı 116
Tablo 5.71. Çanakkale İli 2002-2011 Yılları Arası Kümes Hayvanları Varlığı 117
Tablo 5.72. TR22 2002-2011 Yılları Arası Kümes Hayvanları Varlığı 117
Tablo 5.73. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Arı Koloni Varlığı 118
Tablo 5.74. Balıkesir İli İlçelere Göre Hayvan Varlığı (2011) 118
Tablo 5.75. Çanakkale İli İlçelere Göre Hayvan Varlığı (2011) 119
Tablo 5.76. Balıkesir İli Kümes Hayvan Varlığı (2011) 120
Tablo 5.77. Çanakkale İli Kümes Hayvan Varlığı (2011) 120
Tablo 5.78. Balıkesir İli İlçelere Göre Arı Kovanı Varlığı (Yıl:2011 ) 121
Tablo 5.79. Çanakkale İli İlçelere Göre Arı Kovanı Varlığı (Yıl:2011) 122
Tablo 5.80. Balıkesir İli İlçelere Göre Diğer Hayvan Varlığı (2011) 122
Tablo 5.81. Çanakkale İli İlçelere Göre Diğer Hayvan Varlığı (2011) 123
Tablo 5.82. TR22 Bölgesi Süt Üretimi (ton) (2011) 124
Tablo 5.83. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Süt Üretimi (Büyükbaş) 125
Tablo 5.84. Balıkesir İli 2002-2011 Yılları Arası Süt Üretimi (Küçükbaş) 125
Tablo 5.85. Çanakkale İli 2002-2012 Yılları Arası Süt Üretimi (Küçükbaş) 126
Tablo 5.86. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Süt Üretimi (Küçükbaş) 126
Tablo 5.87. Balıkesir İli İlçelere Göre Sağmal Sayısı (2011) 127
Tablo 5.88. Çanakkale İli İlçelere Göre Sağmal Sayısı (2011) 128
Tablo 5.89. Balıkesir İli İlçelere Göre Süt Üretimi (ton) (2011) 128
Tablo 5.90. Çanakkale İli İlçelere Göre Süt Üretimi (ton) (2011) 129
Tablo 5.91. TR22 Et Üretimi (Büyükbaş) 130
Tablo 5.92. TR22 Et Üretimi (Küçükbaş) 130
Tablo 5.93. TR22 Bölgesi 2002-2009 Yılları Arası Yumurta Üretimi 131
Tablo 5.94. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Bal Üretimi 131
Tablo 5.95. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Tiftik Üretimi 132
Tablo 5.96. TR22 Bölgesi Su Ürünleri Üretimi (ton) 132
Tablo 5.97. İşletme Büyüklük Gruplarına Göre İşletme Sayıları ve Arazi Miktarları 138
Tablo 5.98. İşletme Büyüklük Gruplarına Göre İşletmelerin Oransal Dağılımı (%) 139
Tablo 5.99. TR22 Bölgesinde Bulunan Tarımsal İşletme Tipleri 139
Tablo 5.100. TR22 Bölgesinde Bulunan Tarımsal İşletme Büyüklükleri 140
7
Tablo 5.101. TR22 Bölgesinde İşlenen Tarım Alanı 140
Tablo 5.102. 2012 Yılı İtibariyle Balıkesir ve Çanakkale İlindeki Sulanan Alanlar ve Sulama Biçimleri 141
Tablo 5.103. TR22 Bölgesinde faaliyet gösteren Birlik ve Kooperatifler (2012) 142
Tablo 5.104. TR22 Balıkesir, Çanakkale Bölgesinde Gayrisafi Katma Değer, 2008 144
Tablo 5.105. 2000-2012 Yıllarına Ait Nüfus Bilgileri 145
Tablo 5.106. İlçe, Belediye ve Köy Sayısı (2011) 146
Tablo 5.107. Tarım ve tarım dışı 15 yaş ve üzeri istihdam (bin kişi) ( 2012) 146
Tablo 5.108. Tarımsal Üretim Değerleri (bin TL) 147
Tablo 5.109. Balıkesir ve Çanakkale İllerinde Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi (adet) 148
Tablo 5.110. Ekonomik faaliyetlere göre ihracat, 2005-2011 (bin $) 149
Tablo 5.111. Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat, 2005-2011 (bin $) 150
Tablo 6.1 Anket yapılan illerde anket dağılımı 151

Tablo 6.2 Üreticilerin yaşları (yıl) 151
Tablo 6.3 Yaş gruplarına göre üreticilerinin dağılımı 152
Tablo 6.4 Üreticilerin öğrenim süreleri (yıl) 152
Tablo 6.5 Tarımsal deneyim (yıl) 153
Tablo 6.6 Aile büyüklüğü (kişi) 153
Tablo 6.7 Ailede tarımda çalışan kişi sayısı (kişi) 154
Tablo 6.8 Tarım dışı gelir durumu (%) 154
Tablo 6.9 Tarımsal kooperatifin faaliyetlerine aktif olarak katılma durumu (%) 155
Tablo 6.10. İşletmelerde hayvancılık yapma durumu (%) 155
Tablo 6.11. Çiftçi amaçları sıralaması 156
Tablo 6.12. Çiftçilerin yenilikleri benimseme davranışları (%) 157
Tablo 6.13 Etkinlik Analizinde Kullanılan Ürünler 157
Tablo 6.14 Ayçiçeği Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 158
Tablo 6.15 Biber Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 158
Tablo 6.16 Buğday Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 158
Tablo 6.17 Çeltik Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 159
Tablo 6.18 Domates Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 159
Tablo 6.19 Mısır Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 159
Tablo 6.20 Zeytin Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 160
Tablo 6.21 Et Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 160
Tablo 6.22 Süt Üretimi İçin Etkinlik Sonuçları 160
Tablo 7.1. Bitkisel Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 162
Tablo 7.2. Hayvansal Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 162
Tablo 7.3. Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 163
Tablo 7.4. Tohum ve Fidancılık Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 164
Tablo 7.5. Zeytin ve Zeytinyağı Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 165
Tablo 7.6. Kanatlı Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 166
Tablo 7.7. Süt ve Süt Ürünleri Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 167
Tablo 7.8. Çiftçilere Göre Balıkesir İli Tarımsal Üretim Sorunları 168
Tablo 7.9. Çiftçilere Göre Balıkesir İli Tarımsal Üretim Sorunlarına Çözüm Önerileri 169
Tablo 7.10. Çiftçilere Göre Balıkesir İli Tarımsal Üretim Sorunlarını Çözebilecek Kurumlar 169
Tablo 7.11 Üreticiler Tarafından Yapılan Öneriler 170

Tablo 7.12 Üreticilere Göre Tarımsal Geliri Artırmanın En Kolay Yolu 170
Tablo 7.13 Balıkesir Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları 171
Tablo 7.14 Bitkisel Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 173
Tablo 7.15 Hayvansal Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 174
Tablo 7.16 Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 175
Tablo 7.17 Organik Tarım Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 176
Tablo 7.18 Yaş Meyve ve Sebze Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 177
Tablo 7.19 Su Ürünleri Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 178
Tablo 7.20 Et ve Süt Ürünleri Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri 179
Tablo 7.21Çiftçilere Göre Çanakkale İli Tarımsal Üretim Sorunları 180
Tablo 7.22 Çiftçilere Göre Çanakkale İli Tarımsal Üretim Sorunlarına Çözüm Önerileri 181
Tablo 7.23 Çiftçilere Göre Çanakkale İli Tarımsal Üretim Sorunlarını Çözebilecek Kurumlar 181
Tablo 7.24 Üreticiler Tarafından Yapılan Öneriler 182
Tablo 7.25 Üreticilere Göre Tarımsal Geliri Artırmanın En Kolay Yolu 182
Tablo 7.26 Çanakkale Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları 183
Tablo 8.1 Balıkesir İlinin Tarımsal Potansiyeli ve Gelişme İmkânları 187

Tablo 8.2. Balıkesir İlinin Tarımsal Potansiyeli ve Gelişme İmkânları 188
Tablo 8.3. Balıkesir ilindeki önemli tarla ürünlerinin ekim alanı ve tahminleri (da) 189
Tablo 8.4. Balıkesir ilindeki önemli sebze, meyve ekim alanı ve tahminleri (da) 193
Tablo 8.5. Çanakkale İlindeki Önemli Tarla Ürünlerinin Ekim Alanı ve Tahminleri (da) 199
Tablo 8.6. Çanakkale İlindeki Önemli Sebze, Meyve Ekim Alanı ve Tahminleri 203
Tablo 9.1. Balıkesir İlinin Tarımsal Açıdan Güçlü ve Zayıf Yönleri 211
Tablo 9.2. Balıkesir İlinin Tarımsal Açıdan Tehditleri 213
Tablo 9.3. Balıkesir İlinin Tarımsal Açıdan Fırsatlar 214
Tablo 9.4. Balıkesir Tarımının Güçlü Yanlarının BEK Analizi Sonuçları 215
Tablo 9.5. Balıkesir Tarımının Zayıf Yanlarının BEK Analizi Sonuçları 216
Tablo 9.6. Balıkesir Tarımının Önündeki Fırsatlar İçin BEK Analizi Sonuçları 217
Tablo 9.7. Balıkesir Tarımının Önündeki Tehditler İçin BEK Analizi Sonuçları 218
Tablo 9.8. Balıkesir Tarımının Güçlü ve Zayıf Yönleri 219
Tablo 9.9. Balıkesir Tarımının Fırsatları ve Tehditleri 220
Tablo 9.10. Çalıştay GZFT Sonuçlarına Çiftçilerin Katılım Düzeyi 221
Tablo 9.11. Çanakkale İlinin Tarımsal Açıdan Güçlü ve Zayıf Yönleri 223
Tablo 9.12. Çanakkale İlinin Tarımsal Açıdan Tehditleri 225
Tablo 9.13. Çanakkale İlinin Tarımsal Açıdan Fırsatları 226
Tablo 9.14. Çanakkale Tarımının Güçlü Yanlarının BEK Analizi Sonuçları 227
Tablo 9.15. Çanakkale Tarımının Zayıf Yanlarının BEK Analizi Sonuçları 228
Tablo 9.16. Çanakkale Tarımının Önündeki Fırsatlar İçin BEK Analizi Sonuçları 229
Tablo 9.17. Çanakkale Tarımının Önündeki Tehditler İçin BEK Analizi Sonuçları 230
Tablo 9.18. Çanakkale Tarımının Güçlü ve Zayıf Yönleri 231
Tablo 9.19. Çanakkale Tarımının Fırsatları ve Tehditleri 232
Tablo 9.20. Çalıştay GZFT Sonuçlarına Çiftçilerin Katılım Düzeyi 233
Tablo 11.1 Balıkesir Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Çalıştay Sonuçları 246
Tablo 11.2 Balıkesir Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Anket Sonuçları 247
9
Tablo 11.3 Balıkesir Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları 247
Tablo 11.4 Çanakkale Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Çalıştay Sonuçları 249
Tablo 11.5 Çanakkale Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Alan Çalışması Sonuçları 250
Tablo 11.6 Çanakkale Tarım ve Hayvancılığının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları 250
Tablo 11.7 Balıkesir İlinin Güçlü Yönleri 252
Tablo 11.8 Balıkesir İlinin Zayıf Yönleri 253
Tablo 11.9 Balıkesir Tarımını Bekleyen Fırsatlar 253
Tablo 11.10 Balıkesir Tarımını Bekleyen Tehditler 254
Tablo 11.11 Çanakkale İlinin Güçlü Yönleri 254
Tablo 11.12 Çanakkale İlinin Zayıf Yönleri 255
Tablo 11.13 Çanakkale Tarımını Bekleyen Fırsatlar 256
Tablo 11.14 Çanakkale Tarımını Bekleyen Tehditler 256
Şekil Dizini
Şekil 5.1. Buğday Pazarlama Kanalları (GTHB, 2007c) 134
Şekil 5.2. Ayçiçeği Pazarlama Kanalları (GTHB, 2007a) 134
Şekil 5.3. Yaş Meyve-Sebze Pazarlama Kanalları (Anonim, 2007) 135
Şekil 5.4. Zeytin ve Zeytin Yağı Pazarlama Kanalları 136
Şekil 5.5. Çeltik Pazarlama Kanalları nalları 137
Şekil 7.1 Balıkesir Çalıştay Grupları 161
Şekil 7.2 Çanakkale Çalıştay Grupları 173
Grafikler Dizini
Grafik 2.1. Balıkesir iki boyutlu MDS sonucu 19
Grafik 2.2. Balıkesir üç boyutlu MDS sonucu 20
Grafik 2.3. Çanakkale iki boyutlu MDS sonucu 22
Grafik 2.4. Çanakkale üç boyutlu MDS sonucu 23
Grafik 3.1. Yıllara Göre Dünya Tarımsal Brüt Üretim Değerleri (1990-2010) 27
Grafik 3.2. Türkiye’nin Yıllara Göre Tarımsal Brüt Üretim Değerleri (1990-2010) 30
Grafik 5.1. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tarım Alanlarının Oransal Dağılımı (%) (2012) 43
Grafik 5.2. Balıkesir ve Çanakkale İlleri tarla bitkileri ekim alanlarının TR22 Bölgesine
dağılımı (%) (2012) 47
Grafik 5.3. Balıkesir 2000-2012 Arası Tahıl Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%) 50
Grafik 5.4. Çanakkale 2000-2012 Arası Tahıl Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%) 51
Grafik 5.5. TR22 Bölgesinin 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 51
Grafik 5.6. Balıkesir İli 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%) 53
Grafik 5.7 Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Üretim Ortalamalarının Dağılımı (%) 54
Grafik 5.8 TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Üretim Ortalamalarının Dağılımı (%) 54

Grafik 5.9. Balıkesir, Çanakkale İlleri, TR22 Bölgesi ve Türkiye 2000-2012 Yılları Arası Tahıl
Verim Ortalamaları (kg/da) 56
Grafik 5.10. Balıkesir İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 58
Grafik 5.11. Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 58
Grafik 5.12. TR22 Bölgesinin 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Ekim Alanları Ortalamasının
Ürünlere Dağılımı (%) 59
Grafik 5.13. Balıkesir İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 61
Grafik 5.14. Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 61
Grafik 5.15. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 61
Grafik 5.16. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Verim Ortalaması
(kg/da) (2000-2012) 63
Grafik 5.17. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Ekim Alanı Ortalaması (%) 65
Grafik 5.18. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Ekim Alanı Ortalaması (%) 65
Grafik 5.19. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Ekim Alanı Ortalaması (%) 65
Grafik 5.20. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı Ortalamaları (ton) 67
Grafik 5.21. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı Ortalamaları (%) 67
Grafik 5.22. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı Ortalaması (%) 68
Grafik 5.23. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Yağlı Tohumlar Verim Ortalamaları (kg/da) 69
Grafik 5.24. Balıkesir 2000-2012 Yılları Endüstriyel Bitkiler Ekim Alanları Ortalamasının
Grafik 5.25. Çanakkale Endüstriyel Bitkiler 2000-2012 Yılları Ekim Alanları Ortalamasının
Grafik 5.26. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Endüstri Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 72
Grafik 5.27. Balıkesir 2000-2012 Yılları Endüstri Bitkileri Üretim Miktarı Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 74
Grafik 5.28. Çanakkale 2000-2012 Yılları Endüstriyel Bitkiler Üretim Miktarı Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 74
Grafik 5.29. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Endüstriyel Bitkiler Üretim Miktarı Ortalamasının
Grafik 5.30. TR22 Bölgesi ve Türkiye 2000-2012 Yılları Endüstri Bitkileri Verim
Ortalamaları (kg/da) 77
Grafik 5.31. TR22 Bölgesi ve Türkiye 2000-2012 Yılları Yem Bitkileri Verim Ortalamaları (kg/da) 79
Grafik 5.32. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı(%) 81
Grafik 5.33. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 82
Grafik 5.34. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 82
Grafik 5.35. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Üretim Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 84
11
Grafik 5.36. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Üretim Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 84
Grafik 5.37. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Üretim Ortalamasının Ürünlere
Dağılımı (%) 85
Grafik 5.38. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Yumru Bitkiler Verim Ortalamaları (da/kg) 86
Grafik 5.39. TR22 Bölgesi Sebze Ekim Alanlarının Ürünlere Dağılımı (%)(2012) 91
Grafik 5.40. TR22 Bölgesi Meyve Alanlarının Ürünlere Dağılımı (%)(2012) 99
Grafik 5.41. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Meyve Ağaç Verim Ortalamaları (%) 99
Grafik 8.1 Balıkesir İli Buğday Ekim Alanı Tahmini 190

Grafik 8.2 Balıkesir İli Ayçiçeği Ekim Alanı Tahmini 190
Grafik 8.3 Balıkesir ili dane mısır ekim alanı tahmini 191
Grafik 8.4 Balıkesir İli Çelik Ekim Alanı Tahmini 191
Grafik 8.5 Balıkesir İli Pamuk Ekim Alanı Tahmini 192
Grafik 8.6 Balıkesir ili şeker pancarı ekim alanı tahmini 192
Grafik 8.7 Balıkesir ili kuru fasulye ekim alanı tahmini 194
Grafik 8.8 Balıkesir ili kuru soğan ekim alanı tahmini 194
Grafik 8.9 Balıkesir ili salçalık biber ekim alanı tahmini 195
Grafik 8.10 Balıkesir ili domates ekim alanı tahmini 195
Grafik 8.11 Balıkesir ili karpuz ekim alanı tahmini 196
Grafik 8.12. Balıkesir ili kavun ekim alanı tahmini 196
Grafik 8.13. Balıkesir İli Şeftali Ekim Alanı Tahmini 197
Grafik 8.14. Balıkesir İli Zeytin Ekim Alanı Tahmini 197
Grafik 8.15. Ürünler İtibariyle Balıkesir İli Ekim Alanları Pojeksiyonu 198
Grafik 8.16. Ürünler İtibariyle Balıkesir İli Ekim Alanları Pojeksiyonu (Devamı) 198
Grafik 8.17. Çanakkale İli Buğday Ekim Alanı Tahmini 200
Grafik 8.18. Çanakkale İli Ayçiçeği Ekim Alanı Tahmini 200
Grafik 8.19. Çanakkale İli Dane Mısır Ekim Alanı Tahmini 201
Grafik 8.20. Çanakkale İli Pamuk Ekim Alanı Tahmini 201
Grafik 8.21. Çanakkale İli Çelik Ekim Alanı Tahmini 202
Grafik 8.22. Çanakkale İli Şeker Pancarı Ekim Alanı Tahmini 202
Grafik 8.23. Çanakkale İli Kuru Fasulye Ekim Alanı Tahmini 204
Grafik 8.24. Çanakkale İli Kuru Soğan Ekim Alanı Tahmini 204
Grafik 8.25. Çanakkale İli Salçalık Biber Ekim Alanı Tahmini 205
Grafik 8.26. Çanakkale İli Domates Ekim Alanı Tahmini 205
Grafik 8.27. Çanakkale İli Karpuz Ekim Alanı Tahmini 206
Grafik 8.28. Çanakkale İli Kavun Ekim Alanı Tahmini 206
Grafik 8.29. Çanakkale İli Şeftali Ekim Alanı Tahmini 207
Grafik 8.30. Çanakkale İli Zeytin Ekim Alanı Tahmini 207
Grafik 8.31. Çanakkale İlindeki Önemli Tarla Ürünlerinin Ekim Alanı ve Projeksiyonları 208
Grafik 8.32. Çanakkale İlindeki Önemli Sebze, Meyve Ekim Alanı ve Projeksiyonu 209
Grafik 9.1 Balıkesir İlinin Tarımsal Açıdan Güçlü ve Zayıf Yönleri 212
Grafik 9.2. Balıkesir İlinin Tarımsal Açıdan Tehditler 213
Grafik 9.3. Balıkesir İlinin Tarımsal Açıdan Fırsatlar 214
Grafik 9.4. Çanakkale İlinin Tarımsal Açıdan Güçlü ve Zayıf Yönleri 224

Grafik 9.5. Çanakkale İlinin Tarımsal Açıdan Tehditleri 225
Grafik 9.6. Çanakkale İlinin Tarımsal Açıdan Fırsatları 226
Kısaltmalar
AB : Avrupa Birliği
BEK : Bulanık Eşli Karşılaştırma
Bkz. : İlgili Bölüme Bakınız.
BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı
CRSTE : Ölçeğe sabit getiriye göre teknik etkinlik
DPT : Devlet Planlama Teşkilatı
DSİ : Devlet Su İşleri
FAO : Uluslararası Gıda Tarım Örgütü
GMKA : Güney Marmara Kalkınma Ajansı
GTHB : Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
GZFT : Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit
MGM : Meteoroloji Genel Müdürlüğü
MDS : Çok Boyutlu Ölçekleme (Multi Dimensional Scaling)
OECD : Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı
SCALE : Ölçek etkinliği ( CRSTE / VRSTE)
STK : Sivil Toplum Kuruluşları
TEAE : Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü
TMO : Toprak Mahsülleri Ofisi
TL : Türk Lirası
VRSTE : Ölçeğe değişken getiriye göre teknik etkinlik
13
1 GİRİŞ
Konunun Önemi
İnsanoğlunun yaşamını sürdürebilmesi için karşılanması gereken temel ihtiyaçlarından olan beslenme, giyinme ve ba-
rınma gereksinimi devam ettikçe, önemini yitirmeyecek olan tarımı çok farklı ifadelerle tanımlamak mümkün ise de temel
olarak, toprağı ve genetik materyali kullanarak, bitkisel ve hayvansal ürünler üretilmesidir. Daha geniş bir ifadeyle, bitkisel
ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, üretilen ürünlerin kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürünlerin uygun koşullarda
muhafazası, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanmasına tarım denir. Tarım, çiftçiler açısından ekonomik bir faaliyet ve iş
alanı olarak görülürken, farklı üreticilerin aynı materyali kullanarak farklı ürünler elde edebilmesi, yani öznelliği yönüyle
sanat, teknik ve teknolojinin kullanılabilmesi ve uygulamaların denenebilmesi ve gözlenebilmesi açısından da tarım bir
bilimdir.
Tarımı piyasadaki karar birimlerinin bakış açılarıyla değerlendirecek olursak, tüketiciler için tarımın önemi tartışılmaz.
Tarım, bireylerin hayatlarını sürdürebilmeleri ve bunun ötesinde dengeli beslenmeleri için alternatifsizdir. İnsan yaşamın-
da gerekli olan protein, yağ ve karbonhidratı sağlayan gıdaların tamamına yakını tarımsal üretimlerden sağlanmaktadır.
Giyim açısından değerlendirildiğinde, gelişen teknolojiyle birlikte birçok giyim eşyası doğal olmayan sentetik maddeler-
den yapılmakta ve farklı özelliklerinden dolayı tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Tüketici tercihlerindeki sentetik
eğilimine rağmen pamuk ve ketenli doğal kumaşların tüketim oranı tüm talebin yaklaşık yarısını oluşturmaktadır (DPT,
2001).
Devlet açısından bakıldığında bir yandan toplumun beslenmesindeki katkısı, diğer yandan üretime, istihdama, dış
ticarete, sanayiye ve milli gelire katkılarıyla da ülke ekonomisi için önemli bir sektördür (Cankurt, 2002). 2011 verilerine
göre üretilen tüm ürünlerin parasal karşılığı olarak bilinen GSMH’nın %8 gibi küçük bir bölümü tarımdan sağlanıyor olsa
da istihdamdaki payı ve entegre sektörlerin üretimleriyle bu değer oldukça yükselmektedir (TUİK, 2011a). Bu nedenlerle
tarım her ülke için stratejik ve yadsınamaz bir konuma haizdir.
Son olarak üreticiler cephesinden konu ele alınırsa, en temelde ülke nüfusunun yaklaşık %25’i geçimini tarımdan
sağlamaktadır. Yine 5,2 milyon kişi ile ülke istihdamının yaklaşık %25’i tarımdan sağlanmaktadır. Bu orana kabaca tarıma
dayalı sanayi ve ulaştırma sektörlerinin de eklendiğini düşünecek olursak bu oranın katlanacağı açıktır.
Önemli ve vazgeçilmez olan tarım sektörü, coğrafi bölgelere göre oldukça farklılık göstermektedir. Bu farklılık iklim,
rakım ve toprak yapısı gibi doğal çevre faktörlerinden kaynaklanabileceği gibi, sosyo-demografik ve kültürel faktörlerin
yanında bölgeler arası gelişmişlik farklarından da kaynaklanabilir.
On yıllardır, Türkiye’de bölgeler arası gelişmişlik farklarının dengeli bir yapıya kavuşturulması, bölgesel ve yerel kalkın-
manın hızlandırılması ve sürdürülebilir dengeli bir gelişmenin sağlanması için çeşitli politikalar uygulanmış ve stratejiler
denenmiştir. Bunların başında, çeşitli büyüklükteki bölgeleri hedef alan bölge planları yer almaktadır. Bölge planları, kal-
kınma planlarının hedef ve stratejileri çerçevesinde bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, geri kalmış yörelerde
yaşayan nüfusun refah düzeyinin yükseltilmesi, metropollere büyük yük getiren göç eğilimlerinin istikrarlı bir dinamiğe
kavuşturulması, plansız kentleşme nedeniyle oluşan sorunların çözüme ulaştırılması amacıyla bölgelerin özellikleri, fark-
lılıkları, gelişmişlik düzeyleri ve temel sorunları ile potansiyellerinin belirlenmesine yönelik olarak merkezde hazırlanmak-
taydı (TKB, 2005).
Diğer yandan sektörel planlama Türkiye’de, ulusal bazda hazırlanan Beş Yıllık Kalkınma Planları (BYKP) kapsamında
yapılmaktaydı ve bu çerçevede günümüze kadar yapılan tarımsal planlamalar merkezi planlama şeklinde olmuştur. Tarım
da diğer sektörlerde olduğu gibi ulusal planlama ile yönlendirilmekteydi (GTHB, 2007a). Ancak, çoğu zaman kalkınmada
öncelikli yöreleri hedef alan destek uygulamaları, organize sanayi bölgeleri politikası, yatırımlarda devlet yardımları ve
kırsal kalkınma projeleri ile birlikte yürürlüğe konulan bölge planları, bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılmasında
ve hedeflenen gelişme düzeyini ve ortamını oluşturmada beklenen etkiyi doğuramamıştır (TKB, 2005). Kaynak sorunu ve
bölgesel gelişme alanındaki kurumsal yapının yetersizliği gibi nedenlerden dolayı bölgeler arası gelişmişlik farklarının azal-
tılması ve bölgeler arası dengeli büyüme ve gelişmenin sağlanmasında istenen seviyeye ulaşılamamıştı.

Yerel ve bölgesel gelişmeyi hızlandırmaya odaklı kalkınma birimleri konumundaki oluşumlar ihtiyaç haline gelmiştir.
Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kulla-
nımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke
ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi
gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak Kalkınma Ajanslarının kuruluş, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna
ilişkin esas ve usulleri düzenlemek üzere, Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun,
25.01.2006 tarih ve 5449 no ile kabul edilerek, 08.02.2006 tarihli ve 26074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Balıkesir ve Çanakkale illerinin kalkınması ve yukarıda sayılan faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi amacıyla TR22 Bölge-
sinde, Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında Güney Marmara Kalkın-
ma Ajansı (GMKA) kurulmuştur. GMKA Balıkesir ve Çanakkale’yi kapsayan TR22 Bölgesinde, kalkınmada öncelikli alanları
ve enstrümanları belirleyecek ve karar vericilerin kullanımlarına sunacaktır.
Özetle, bir sistemin gelişmesi ve kalkınması özellikle de sosyolojik alanlarda sistemi oluşturan unsurların kalkınması ve
gelişmesine bağlıdır. Aynen öyle de ulusal kalkınmanın sağlanması için bölgesel; bölgesel kalkınmanın sağlanması için de
il bazında kalkınmayı gerçekleştirmek tahminlerin üzerinde bir öneme sahiptir.
Çalışmanın Önemi
Kalkınmanın ve gelişmenin sağlanması için yapılması gerekenlerin başındaki ilk aşama, genellikle durum tespiti aşaması-
dır. Farklı bir ifadeyle, “durumumuz nedir? Hangi özelliklerimiz güçlü, hangilerinin ise geliştirilmesi gerekmektedir? Ge-
lişmeler neleri fırsat haline getirirken, neler ise gelişmeyi tehdit eder? Yapısal özellikler ve potansiyeller nedir? Sorunlar
nelerdir ve nereden kaynaklanmaktadır?” gibi sorulara cevap aranması ile kalkınma projelerinin ön çalışmaları başlamak-
tadır. Varmak istenilen noktaya ulaşılabilmek için bulunulan noktanın bilinmesi önemlidir.
Çalışmanın Amacı
Bu çalışma ile Balıkesir ve Çanakkale illerinin içinde bulunduğu TR22 Bölgesinin kalkınmasının, gelişiminin gerçekleş-
tirilebilmesi için yapılacakların belirlenmesinde bir ön çalışma niteliğindedir. Dolayısıyla, bu çalışmanın TR22 Bölgesinin
kalkınma ve gelişim stratejilerinin oluşturmasında önemli bir rolü olacağı açıktır.
Buradan hareketle araştırmanın amacı, söz konusu iller için büyük öneme sahip olan tarım sektöründe mevcut duru-
mun ne olduğu, sorunların neler olduğu ve çözüm yollarının neler olabileceği konusunda ipuçları elde edilmesidir.
Çalışmanın Kapsamı
Çalışma 2012 yılında Balıkesir ve Çanakkale illerinde yürütülmüştür. Durum tespitine yönelik açıklayıcı bir araştırma-
dır. Bu çalışmanın kurgulanmasında özellikle sorunların belirlenmesinde, bizzat sorunu yaşayan paydaşların düşünceleri-
nin alınması, bakış açılarının yakalanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda çalışma üç temel aşamada gerçekleştirilmiş ve
sonuçlar rapor halinde GMKA’ya sunulmuştur. Aşamaların ilki tarımla ilgili kamu kurumları, özel sektör, tarımsal örgütler
ve sivil toplum kuruluşlarının (STK) bir araya getirilerek ilin mevcut durumunun, öncelikli sorunlarının ve çözüm yolları-
nın tartışıldığı çalıştaylardır. Çalıştaylardan elde edilen veriler ile ikinci aşamada, bölgedeki uygulanan alan çalışmasının
temellerini oluşturmuştur. Çalıştaylardan elde edilen veriler çiftçi anketlerinin hazırlanmasında kullanılmıştır. Gelinen
aşamada elde edilen verilerin analizleriyle biriktirilen bilginin sınanması, eksikliklerinin giderilmesi, bulgulardaki aydın-
lanmamış yönlerin tartışılması amacıyla, sektör temsilcileri, konunun uzmanlarıyla derinlemesine mülakatlar yapılmıştır.
Detaylar bu bölümün devamındaki Materyal ve Yöntem bölümünde verilmiştir.
15
2 MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. Materyal
TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Raporunun hazırlanması amacıyla gerçekleştirilmiş olan araştırma çalışmasının ana
materyalini üç farklı amaca yönelik farklı yöntemler kullanılarak elde edilen veriler oluşturmaktadır. Araştırma üç temel
aşamadan oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla;
1. Tarımın sorunlarının ve çözüm önerilerinin tartışıldığı özel sektör, kamu ve sivil toplum kuruluşları (STK), tarımsal
kooperatifler, birlikler ve tarımsal üreticilerden oluşan paydaş gruplarıyla Balıkesir ve Çanakkale illerinde ayrı ayrı gerçek-
leştirilmiş olan çalıştaylardır.
2. Söz konusu illerde tarımsal faaliyette bulunan çiftçilerle yapılmış olan yüz yüze anketlerden oluşan alan çalışma-
sıdır.
3. Son aşama ise, çalıştaya katılamayan ancak elde edilen bulguların tartışılabileceği düzeyde konunun hakimi olan
paydaşlarla yapılan detaylı mülakatlardır.
Bunun yanında illere ait tarımsal yapının ortaya konulması amacıyla olmak üzere bazı tarımsal istatistikler de kullanıl-
mıştır. İkincil veriler şeklinde nitelendirilebilecek bu istatistikler, Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), Gıda, Tarım ve Hayvancı-
lık Bakanlığı (GTHB), Balıkesir Valiliği, Çanakkale Valiliği, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Çevre ve Orman İl Müdürlükleri,
Kültür ve Turizm İl Müdürlükleri, Devlet Su İşleri (DSİ) 25. Bölge Müdürlüğü, Balıkesir Ziraat Odası, Çanakkale Ziraat Odası,
Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü (TEAE), Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü (TMO), Uluslararası Zeytinyağı
Konseyi, vb. kurumlar tarafından tutulan kayıtlardan elde edilmiştir. Ek olarak, konuyla veya TR22 Bölgesinde yapılmış ve
yayımlanmış olan bilimsel çalışmalardan da faydalanılmıştır.
2.2. Yöntem
Araştırma kapsamındaki yöntemler, verilerin elde edilmesinde kullanılan yöntemler ve elde edilen verilerin analiz
edilmesinde kullanılan yöntemler olmak üzere iki grupta açıklanabilir.
İlk aşamada konuyla ilgili yayımlanmış olan önceki makale, bildiri vb. bilimsel yayınlar literatür taraması yöntemiyle ve
raporda kullanılmış olan ikincil veriler ise derlenme yöntemiyle elde edilmiştir. Veriler derlenirken TR22 Bölgesini oluştu-
ran Balıkesir ve Çanakkale illeri için ayrı veri setleri ve ayrı derlemeler yapılmıştır.
Çalışmada kullanılan yöntemler özet halde tablolaştırılarak aşağıda sunulmuştur. Devamında da çalışmada kullanılan
önemli analizlerle ilgili daha detaylı bilgiler verilmiştir.
Tablo 2.1. Araştırmada kullanılan yöntemler
YÖNTEM AMAÇ
Çalıştay İllerde tarımsal kurum, sanayi, örgüt ve organizasyonlarla bir
araya gelerek öncelikli konuları ve sorunları belirlemek
İnternet Anketi Paydaşların çalıştaylara gelmeden önce, grupların oluşturulabil-
mesi ve ön analizleri yapabilmek için gerekli bilgileri elde etme

YÖNTEM AMAÇ
Anket Çiftçilerin tarımsal konulardaki düşüncelerini öğrenmek ve sorun
larını belirlemek
Mülakat Konunun uzmanlarıyla, gerçekleştirilen çalıştay ve çiftçi
anketlerinden elde edilen bulguları değerlendirmek ve il
tarımıyla ilgili fikirlerini almak
Güvenirlik Analizi Analizlerde kullanılacak verilerin güvenirliklerinin belirlenmesi
Bulanık Eşli Karşılaştırma (Fuzzy Pair Wise) İnternet üzerinden alınan tarımsal sorunların sıralanması ve
ağırlıklarının belirlenmesi
Çok Boyutlu Ölçekleme (Multi Dimensional Scaling) İl içindeki ilçelerin gruplandırılması
Analizi
Kümeleme (Cluster) Analizi İl içindeki ilçelerin gruplandırılması
Durum Analizi (GZFT/SWOT) İllerdeki tarım sektörünün güçlü, zayıf yönleri ile fırsat ve tehditle
rinin belirlenmesi
Veri Zarflama Analizi (DEA) Çiftçi anketleri sonucunda elde edilen işletmelere ait üretim etkin
liği verilerinin belirlenmesi
Zaman Serisi Analizleri (ARIMA) İkincil kaynaklardan elde edilen önemli ürünlerin gelecek
yıllardaki ekim alanı projeksiyonlarının yapılması
2.2.1. Çalıştaylar
Çalıştay, önceden belirlenmiş bir konu üzerinde, konuyla ilgili bir grubun birlikte fikir üretme, üretilen fikirleri müza-
kere etme ve raporlama aşamalarını içeren bir grup araştırma yöntemidir. Çalıştaylar genellikle belirli konuda sorunların
tespiti ve çözüm yollarının sıralanması amacıyla kullanılırken, ortak olarak düşünülüp fikirler geliştirilebilecek olan her
konu için de uygulanabilecek bir yöntemdir.
Bu araştırmada paydaşlardan konuyla ilgili bilgileri almak amacıyla her iki ilde de düzenlenmiştir. TR22 Bölgesi Tarım
ve Hayvancılık Raporu’nun hazırlanması amacıyla yürütülen araştırmanın ilk aşaması olan çalıştaylar, TR22 Bölgesini oluş-
turan Çanakkale ve Balıkesir illerinde, sırasıyla 14 ve 16 Nisan 2012 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Çalıştayların uygulan-
masından beklenen amaç, tarım sektörü paydaşlarının paydaşlarının katılımıyla sorunların ortaya koyulması, tartışılma-
sı, önceliklerinin belirlenmesi ve sıralanması, söz konusu sorunlara ilişkin çözüm yollarının dile getirilmesi ve müzakere
edilmesi, çözümde etkin olabilecek aktör ve paydaşların ortaya konması ve bunların her birinin yazılı hale getirilmesi yani
raporlanmasıdır. Ancak çalıştaylar çalışmanın üç önemli aşamasından sadece ilkini oluşturmaktadır. Diğer yandan çalış-
maya bütüncül bakıldığında ise, çalıştaylardan elde edilen çıktılar diğer aşamaların çatısını meydana getirmiştir. Özellikle
çalışmanın ikinci aşaması olan çiftçilerle yapılan alan çalışması anketlerinin hazırlanmasında bu verilerden yararlanılmıştır.
Çalıştaylarda bir il için hem hayvansal üretime hem de bitkisel üretime ait sorunlar ve çözüm yolları tartışılmıştır. Çalış-
tayların katılımının yüksek tutulup, mümkün olduğunca çok konu ve sorun üzerinde müzakerelerde bulunulması planlan-
mıştır. İmkânlar dâhilinde gözden kaçırılan değinilmeyen herhangi bir sorunun kalmaması ve her sorunun dile getirilerek
tartışılması amaçlanmıştır. Bu nedenle, katılım yüksek tutularak konulara göre çalışma grupları oluşturulmuştur. Çalışma
grupları belirlenirken, katılımcıların uzmanlık alanları ve illerin hususi yapıları da göz önüne alınmıştır. Tablo 2.2.’de gö-
rüldüğü üzere 13 farklı çalıştay grubu açılabileceği öngörülmüştür. Ancak Balıkesir’de Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim,
Tarımsal Örgütlenme, Tohum ve Fidancılık, Zeytin ve Zeytinyağı, Kanatlı, Süt ve Süt Ürünleri gruplarıyla, Çanakkale’de
Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Tarımsal Örgütlenme, Organik Tarım, Zeytin ve Zeytinyağı, Yaş Meyve ve Sebze, Su
Ürünleri, Et ve Süt Ürünleri grupları oluşturularak çalıştaylar gerçekleştirilmiştir (Tablo 2.2).
17
Tablo 2.2. Çalıştay Grupları

• Bitkisel Üretim • Su Ürünleri
• Hayvansal Üretim • Zeytin-Zeytinyağı
• Yaş Meyve Sebze İşleme • Tarımsal Örgütler
• Et ve Et Ürünleri • Fide ve Tohumculuk
• Süt ve Süt Ürünleri • Kırsal Turizm
• Kanatlı • Organik Tarım
• Un Yem
2.2.2. İnternet Anketi
Çalıştay uygulamasının öncesinde, sorunların ve mevcut durumun tespitine yönelik GZFT Analizi (SWOT Analysis)
kapsamında Balıkesir ve Çanakkale illeri için iki ayrı internet anketi dizayn edilmiştir. Çalıştaylar öncesinde davetliler ve
diğer paydaşlara, internette hazırlanan anketlere ait linkler gönderilerek, bu anketleri doldurmaları istenmiştir. Böylece,
çalıştaylar öncesinde hem bir ön bilgi elde edilmiş, hem de BEK analizi için öncelikli sorunlar belirlenmiştir. Diğer yandan
çalıştayda gerçekleştirilecek olan grup çalışmalarının da başlıkları hakkında bir malumat edinilmiştir. Buradaki temel amaç
çalıştayların iş yükünü hafifletmektir. Çalıştaylarda grup çalışmaları öncesinde illerin GZFT analizleri katılımcılara sunul-
muştur.
Çalıştayların öncesinde yapılan GZFT Analizi yönteminin sıralama ve öncelik belirleme konusundaki eksikliğinin gide-
rilmesi amacıyla Bulanık Eşli Karşılaştırma (BEK: Fuzzy Pair Wise) yönteminden yararlanılmıştır. BEK için GZFT analizinden
elde edilen güçlü yönler, fırsatlar ve tehditlerin en yüksek katılıma sahip dört özelliği alınmıştır. Paydaşlara sunulan güçlü
yönlere ait yargılara en düşük katılım düzeyinde olanların ise il için zayıf yönleri temsil ettiği kabul edilmiştir. Bunun için
paydaşlara grup çalıştayları öncesinde BEK anketleri verilmiş ve cevaplamaları istenmiştir. BEK anketlerine ait veriler di-
jital ortama aktarılarak analiz edilmiş ve ağırlıklar hesaplanmıştır BEK yöntemiyle, internet anketi aracılığıyla sıraladıkları
yargıların karşılaştırmalı ağırlıkları iller bazında hesaplanmıştır.
2.2.3. Alan (Anket) Çalışması
2012 yılı ilgili GTHB İl Müdürlüğünden alınan verilere göre, TR22 Bölgesinde toplam 96.226 (Balıkesir’de 45.509,
Çanakkale’de 50.720) tarımsal işletme vardır. Bu rakamlara göre %95 güven aralığı ve %5 hata payı dahilinde örnek hacmi
383 olarak hesaplanmıştır. Hedef anket sayısının yaklaşık %5’i kadar fazladan anket yapılmıştır. Hatalı, eksik veya yetersiz
anket formları değerlendirmeye alınmayarak elenmiştir. Sonuç olarak Balıkesir ve Çanakkale’de toplam 402 anket değer-
lendirmeye alınmıştır.
Anket uygulamasından önce illere ait ilçeler tarımsal özellikleri açısından benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırıl-
mıştır. Gruplandırmalarda MDS (Çok Boyutlu Ölçekleme) ve Kümeleme analizlerinden yararlanılmıştır.

2.2.3.1. Balıkesir İlçelerinin Gruplandırılması
Balıkesir ilinde Merkez ilçe dahil toplam 19 adet ilçe bulunmaktadır. Bu ilçeler birbirinden oldukça farklı yapılar arz etmek-
tedir. Bundan dolayı benzerliklerine göre gruplandırmak ve buna göre örnekleme yapmak daha uygun görülmüştür. Daha
büyük ve heterojen yapıdan, daha küçük ve homojen yapılara ayırma amacıyla Çok Boyutlu Ölçekleme ve Kümeleme
analizlerinden yararlanılmıştır.
Kümeleme ve MDS Analizi Sonuçları
Balıkesir ilinin ilçelerinin gruplandırılmasında kullanılan MDS analizi sonuçları iki ve üç boyutlu olarak konumlandırılmış-
tır (Grafik 2.1, Grafik 2.2).
Dimension 2
(Stress = 0.06001 RSQ = 0.99072)

Grafik 2.1. Balıkesir iki boyutlu MDS sonucu
İki boyutlu konumlandırmaya göre Bandırma, Edremit, Merkez ve Balya ilçelerinin farklılaştıkları görülmektedir.
19
(Stress = 0.00944 RSQ = 0.99981)
Grafik 2.2. Balıkesir üç boyutlu MDS sonucu
Üç boyutlu konumlandırmaya göre yine iki boyutluda olduğu gibi Bandırma, Edremit, Merkez ve Balya ilçelerinin
farklılaştıkları görülmektedir. Balya ilçesine benzerlik yönünden Dursunbey, Savaştepe ve İvrindi ilçeleri benzerlik göster-
mekte oldukları belirlenmiştir.
İlçelere ait tarımsal veriler kullanılarak yapılan Kümeleme ve MDS analizi sonuçları birbirini doğrulamıştır. Birbirinden
bağımsız olarak yapılan her iki analiz sonucuna göre Balıkesir ilinin 4 farklı ilçe grubundan oluştuğu belirlenmiştir. Bu ilçe
gruplarından her birinin araştırma kapsamına alınması ilin doğru bir şekilde temsil edilmesini ve daha sağlam bir örnekle-
me yapılmasını sağlamıştır (Tablo 2.3).
Tablo 2.3. Balıkesir İlindeki İlçeler ve Grup Üyelikleri

Analiz sonuçlarına göre Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç ve Havran ilçeleri birinci grubu; Bandırma, Erdek, Gönen,
Manyas ve Marmara ilçeleri ikinci grubu; Merkez, Kepsut ve Susurluk ilçeleri üçüncü grubu; Balya, Bigadiç, Dursunbey,
İvrindi, Savaştepe ve Sındırgı ilçeleri ise dördüncü grubu oluşturmaktadır (Tablo 2.4).
Tablo 2.4. Balıkesir İlçelerinin Grup Üyelikleri
Analizler sonucunda elde edilen sonuçlar ilçelerin tarımsal yapısı diğer kaynaklardan da teyit edilmiştir. Bu gruplardan
Merkez ilçe, Bandırma, Bigadiç ve Edremit ilçeleri araştırmanın alan çalışmaları kapsamına alınmıştır. Anketlerin dağılımı,
gruplarda bulunan ilçelere ait tarımsal işletme sayılarının oranına göre yapılmıştır (Tablo 2.5).
Tablo 2.5. Gruplara Göre Anket Dağılımı
21
Balıkesir’de, Edremit’te 33, Bandırma’da 47, Merkez’de 49 ve Bigadiç’te 71 anket olmak üzere toplam 200 anket ya-
pılması planlanmıştır. Bazı nedenlerden dolayı elenebilecek anketleri düşünerek her ilçede birkaç tane fazla sayıda anket
yapılmıştır. Anket uygulamasının ardından iptal edilen anketlere rağmen toplam geçerli anket sayısı 207 olarak tespit
edilmiştir.
2.2.3.2. Çanakkale İlçelerinin Gruplandırılması

Çanakkale ilinde Merkez ilçe dahil toplam 12 adet ilçe bulunmaktadır. Bu ilçeler birbirinden oldukça farklı yapılar arz
etmektedir. Bundan dolayı benzerliklerine göre gruplandırmak ve buna göre örnekleme yapmak daha uygun olacağı dü-
şünülmüştür.
Kümeleme ve MDS Analizi Sonuçları

Çanakkale ilinin ilçelerinin gruplandırılmasında kullanılan MDS analizi sonuçları iki ve üç boyutlu olarak konumlandı-
rılmıştır (Grafik 2.3, Grafik 2.4).
Dimension 1
(Stress = 0.01550 RSQ =0.99933)

Grafik 2.3. Çanakkale iki boyutlu MDS sonucu

(Stress =0.00878 RSQ = .99976)
Grafik 2.4. Çanakkale üç boyutlu MDS sonucu
Tarımsal veriler kullanılarak yapılan Kümeleme ve MDS analizi sonuçları birbirini mükemmel bir seviyede doğrula-
mıştır. Birbirinden bağımsız olarak yapılan her iki analiz sonucuna göre Çanakkale ilinin 5 farklı ilçe grubundan oluştuğu
belirlenmiştir. Bu ilçe gruplarından her birinin araştırma kapsamına alınması ilin doğru bir şekilde temsil edilmesini ve
daha sağlam bir örnekleme sağlayacaktır (Tablo 2.6).
Tablo 2.6. Çanakkale İlindeki İlçeler ve Grup Üyelikleri
Analiz sonuçlarına göre Merkez, Çan, Ecabat, Lapseki ve Yenice ilçeleri birinci grubu; Ezine, Ayvacık ve Bayramiç ilçeleri
ikinci grubu; Gökçeada ve Bozcaada ilçeleri üçüncü grubu; Biga ilçesi dördüncü grubu ve Gelibolu ilçesi ise beşinci grubu
oluşturmaktadır (Tablo 2.7).
23
Analizler sonucunda elde edilen sonuçlar il ve ilçelerin tarımsal yapısını bilen uzmanlarca da teyit edilmiştir. Bu grup-
lardan Merkez ilçe, Ezine, Gökçeada, Biga ve Gelibolu ilçeleri araştırmanın alan çalışmaları kapsamına alınmıştır. İlaveten
birinci grup diğerlerine göre oldukça büyük olması nedeniyle Yenice ilçesi de birinci grup adına çalışmaya dahil edilmiştir.
Anketlerin dağılımı, gruplarda bulunan ilçelere ait tarımsal işletme sayılarının oranına göre yapılmıştır (Tablo 2.8).
Merkez ve Yenice ilçelerinden 79, Ezine 58, Biga 41, Gelibolu 18 anket ile toplam 200 anket yapılması planlanmıştır.
Bazı nedenlerden dolayı elenebilecek anketleri düşünerek her ilçede birkaç tane fazla sayıda anket yapılmıştır. Anket
uygulamasının ardından iptal edilen anketlerden dolayı toplam geçerli anket sayısı 195 olmuştur. Bozcaada ve Gökçeada
farklı bir grup oluşturmalarına rağmen, gerek %1 gibi çok küçük bir tarımsal potansiyeli, gerek de ulaşım güçlüğü göz
önünde bulundurularak anket kapsamına alınmamıştır.
2.2.4. Detaylı Mülakat (Görüşme) Tekniği

Nitel araştırmalarda yaygın kullanılan veri toplama tekniklerden biri olan mülakat yöntemi farklı kaynaklarda görüş-
me, röportaj, söyleşi veya detaylı mülakat gibi farklı isimlerle tanımlanmaktadır. Yöntemin özünde, önceden planlanarak
hazırlanmış soruların sorulduğu ve görüşülen kişinin sorulan sorulara verdiği yanıtları kapsayan amaçlı ve dinamik bir
söyleşi biçimidir (Kuş, 2003;).
Görüşme sürecinin belirli bir amaca yönelik ve planlı olması, kayıt altına alınması mülakat tekniğini, bir sohbet olmak-
tan farklı kılmaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2005).
Bir başka ifadeyle mülakat, kişilerin birbirlerini görmeleri, seslerini duymaları, karşılıklı olarak konuşulan dilin birbirleri

tarafından anlaşılması ve özellikle de fiziksel yaklaşmanın sağladığı psikolojik imkanlarından faydalanılması gerektiren,
haberleşme araçlarının da sürece katkı yaptığı, amaçlı ve planlı bir birlik duygusu içinde gerçekleşmesi hedeflenen bir
veri toplama tekniğidir (Rummel,1968). Bu tanımdan da anlaşıldığı üzere mülakat yüz yüze yapılabileceği gibi, sesli veya
görüntülü görüşmeye imkan sağlayan teknolojik araçlar kullanılarak da yapılabilir.
TR22 Bölgesi tarım raporunun hazırlanması amacıyla gerçekleştirilen çalıştay ve anket yöntemleriyle konuyla ilgili bazı
bulgular elde edilmiştir. Araştırma kapsamında üçüncü aşama olarak da detaylı mülakat yöntemiyle, konunun uzmanları
veya önemli paydaşlara ulaşılması amaçlanmıştır. Böylece hem önceki bulguları tartışma, hem de benzer konulardaki
detaylıca görüş ve düşüncelerini alma imkanı elde edilmiştir. Bu aşamada yöntem olarak, yarı yapılandırılmış, bireysel,
araştırma amaçlı detaylı mülakat yöntemi kullanılmıştır.
Balıkesir ve Çanakkale illerinde 10’ar kişiyle görüşülmüştür. Görüşülecek kişiler belirlenirken tarım ve hayvancılıkla
ilgili kişi ve kurum yöneticileri, tarıma dayalı sanayi yöneticileri, tarımsal örgüt yöneticileri ve yörede tarım konusunda
söz sahibi kişiler gibi özellikle çalıştaya katılamayan önemli paydaşlar hedef kitle olarak alınmıştır. Araştırma ekibi ve illeri
tanıyan kişilerin de desteğiyle bu kitle içinden, verecekleri bilgilerle araştırmaya en faydalı olacaklara öncelikli ulaşılmaya
çalışılmıştır.
Detaylı mülakatlarda durum analizi, tarımsal sorunlar ve çözüm yollarının tartışıldığı ve bunların yanında anket ve
çalıştaylardan elde edilen sonuçların tartışıldığı yarı yapılandırılmış bir form hazırlanmıştır. Formun ekinde Balıkesir ve
Çanakkale illerinde gerçekleştirilen çalıştay ve çiftçi anketine ait bulgular karşılaştırılmalı olarak görüşme yapılacak kişilere
ön bilgi, hazırlık ve yorumlamaları için önceden ulaştırılmıştır. Mülakatlar esnasında görüşülen kişinin uygun gördüğünde,
ses ve görüntüler kaydedilmiştir. Bunun yanında görüşmeler süresince notlar alınarak mülakat tespit edilmiştir.
Mülakatlar sonrası, kayıtlar ve notlar özet metinlere çevrilerek Balıkesir ve Çanakkale illeri için iki bölümde durum analizi,
sorunlar, çözüm yolları ve çözümde görev alacak kişi ve kurumlar, politikalarla ve yöre tarımının geliştirilmesine ilişkin
görüşleri gruplandırılmıştır. Balıkesir ve Çanakkale detaylı mülakat sonuçları ayrı bölümlerde verilmiştir.
Balıkesir tarım ve hayvancılığıyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz kişilerin listesi aşağıda sunulmuştur (Tablo 2.9).
Tablo 2.9. Balıkesir İli mülakat verenlerin listesi*
*Mülakat sırasına göre sunulmuştur.
25
Çanakkale tarım ve hayvancılığıyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz kişilerin listesi aşağıda sunulmuştur (Tablo 2.10).
*Mülakat sırasına göre sunulmuştur.
Tablodaki mülakat verenlerle yapılan görüşmelerden elde edilen bulgular raporun devamındaki ilgili bölümlerde verilmiştir.
3 TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA TARIMIN GELİŞİMİ
3. 3.1. Dünyada Tarım Sektörü
Toprağı ve tohumu kullanılarak bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürün-
lerin uygun koşullarda muhafaza edilmesi, çeşitli alanlarda işlenip değerlendirilmesi anlamlarına gelen tarım en temelde
insanların beslenme gibi temel ihtiyaçlarının giderilmesi için gerekli hayvansal ve bitkisel ürünler elde etmek amaçlamak-
tadır. Bu yönüyle gıda ve sanayiye hammadde üreten tarım sektörü birçok ürün ve üretim için alternatifsiz bir sektördür.
Tarım sektörü, gelişmişlik düzeyi her ne olursa olsun, geçmişte olduğu gibi günümüzde de tüm ülkelerin ekonomik hayat-
larında önemli bir yere sahip olan stratejik bir sektördür.
Tarımın ülke ekonomisine katkısı değişik şekillerde olmakla beraber bunlar, nüfus katkısı, işgücüne, toplumun bes-
lenmesine, sanayiye, GSYH’ye ve dış ticarete olan katkısı gösterilebilmektedir. Dünya tarımsal ürün pazarındaki büyüme
coğrafi olarak gelişmekte olan ülkelere doğru yönelmektedir. Bu ülkelerde üretim maliyetlerinin gelişmiş ülkelerden daha
düşük olması önemli bir etkendir. Gelişmekte olan ülkelerde uygulanan tarım politikalarındaki reformlar tarımsal üretime
verilen desteğin niteliğinde değişikliğe yol açarak, üretim miktarı ve yeri üzerinde etkilerde bulunmaktadır (OECD, 2005).

Tarım sektörü, dünyada kullanılabilir suyun %70’ini, kullanılabilir arazilerin %34’ünü ve mevcut işgücünün %37’sini
kullanıyor ve sera gazların %17-30’una sebep oluyor. Dünya’da çiftçilerin %41’i kadınlardan oluşmakta aynı zamanda ta-
rımda çalışanların %97’si gelişmekte olan ülkelerde istihdam edilmektedir (IWMI, 2007; Foresight, 2011; World Bank,
2008; FAO, 2009a)
OECD ve FAO’nun hazırladıkları rapora göre, tarımsal ürünlerin nominal fiyatlarında gelecek on yılda %10-30 arasında
bir artış olacağı tahmin edilmiştir. Söz konusu raporda, hayvansal ürünlerin, bitkisel ürünlere göre fiyat artışlarının daha
yüksek olacağı ifade edilmiştir. Diğer yandan önümüzdeki yıllarda artan dünya nüfusunun özellikle gelişmekte olan ülke-
lerde çok fazla olacağı, bu yüzden tarım üretiminin önümüzdeki on yıl içinde düzenli olarak artacağı, buna rağmen artışın
önceki yıllardan daha yavaş bir oranda olması beklenmektedir. Dolayısıyla dünya genelinde beslenme alışkanlıklarının de-
ğişeceği, yeni teknolojilerinin ortaya konulacağı tahmin edilmektedir. Gelecekte gelişmiş ülkelerde doğal gıdalara dönüşe
karşın, gelişmekte olan ülkelerde ise genetiği değiştirilmiş gıdaların yaygınlaşacağı beklenmektedir (OECD-FAO, 2012).
Dünyanın 1990-2010 yılları arasındaki bitkisel ve hayvansal brüt üretim değerlerinin oluşturduğu tarımsal brüt üretim
değerleri, Grafik 3.1’de görülmektedir. 2004-2006 yılları arasındaki verilerin baz alındığı indekse göre üretim değerindeki
artış trendi görülmektedir.
Grafik 3.1. Yıllara Göre Dünya Tarımsal Brüt Üretim Değerleri (1990-2010)
Dünyada üretilen tarım ürünlerinin toplam üretim değerlerine göre ilk sırayı pirinç almaktadır. Ardından sırasıyla inek
sütü, sığır, domuz ve tavuk etleri, buğday, soya, domates, şeker kamışı ve mısır gelmektedir. Pirinç ve inek sütünün fi-
yatlarının düşük olmasına rağmen, oldukça yaygın ve yüksek miktarlarda üretilmesi, dünyada üretilen tarım ürünlerinin
toplam üretim değerleri sıralamasında ilk iki sırayı almalarını sağlamıştır. Üretim miktarına rağmen fiyatının yüksek olması
da sığır etini üçüncülüğe taşımıştır. Buğday pirinç kadar üretiliyor olmasına rağmen fiyatının düşük olması üretim değerini
de düşürmekte ve dünyada üretilen tarım ürünlerinin üretim değerleri sıralamasında altıncı sırayı almaktadır (Tablo 2.1).
27
Tablo 3.1. Dünyada Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri
Kaynak: FAO, 2010.
Tarımsal ürünlerin dış ticareti incelenirken doğrudan işlenmemiş tarım ürünlerinin yanında mamül ve yarı mamül
olan tarım ürünlerinin de değerlendirilmeye alınması önemlidir. Sanayi sektörünün önemli bir bölümünün tarıma dayalı
sanayi olduğu ve bu sanayilerin en temel hammaddelerinin tarım ürünleri olduğu düşünülürse bu önem daha kolay anla-
şılabilecektir. Bunlar özetle gıda sanayi, içki sanayi, tütün ve ürünleri sanayi, deri ve ürünleri sanayi ve tekstil ve dokuma
sanayiidir. Diğer yandan tarıma girdi veren traktör sanayi, yedek parça sanayi, tarımsal ilaç ve gübre sanayi gibi tarıma
yönelik sanayilerin de dış ticaret değerlerinin incelenmesinde fayda olacaktır.
Dünya ve Türkiye dış ticareti incelenirken tarımsal ürünlerin yanında, tarıma dayalı ve tarıma yönelik sanayilerin ürün-
leri de incelenecektir (Tablo 3.2).

Tablo 3.2. Dünyada İhraç Edilen Başlıca Tarımsal Ürünler
Kaynak: FAO, 2010.
Dünyada ihraç edilen tarımsal ürünlerin başında üretim miktarı için buğday olsa da, üretim değeri açısından gıda ha-
zırlık maddeleri ve soya daha önde gelmektedir. (Tablo 3.2.).

Fiyatının yüksek olmasından dolayı dünya ihracatında önemli bir yer tutan şarabı endüstriyel hazır gıdalarda oldukça
yaygın kullanılan palm yağı izlemektedir.
Tablo 3.3. Dünyada İthal Edilen Başlıca Tarımsal Ürünler
Kaynak: FAO, 2010.
3.2. Türkiye’de Tarım Sektörü

Türkiye’de tarım sektörü, beslenme ve iş gücüne etkisi, milli gelire katkısı ve sanayi sektörüne sağladığı hammadde
ile ekonomik ve sosyal bir sektör olma özelliğini korumaktadır. Türkiye, iklim koşulları, coğrafi konumu, çoğunluğu genç
olan 75 milyona yaklaşık nüfusu, artan alım gücü ve genişleyen iç ve dış pazarı sayesinde pek çok ülke ile kıyaslandıkça ol-
dukça avantajlı bir konumdadır. Bazı Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde iklim sorunları yaşanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında
da Türkiye, iklim çeşitliliği sayesinde AB içinde avantajlı bir durumdadır. İklimin yanında, üretim potansiyeli, fiyat avan-
tajları, ulaşım kolaylıkları ve ticari ilişkilerin mevcudiyeti ile de AB karşısında iyi bir konumu vardır. Özellikle Güneydoğu
Anadolu Projesinin (GAP) tarımsal potansiyeli desteklemesi ve sulanabilir arazilerin artmasıyla, iklim ve sulama sorunları
yaşayan Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine göre de üstünlükleri vardır. Türkiye sebze ve meyve üretiminde ilk sıralarda
yer alırken, yakın komşularımız Rusya ve Türki Cumhuriyetler yetersiz üretim sebebiyle dış alıma ihtiyaç duymaktadırlar.
Tarımsal üretim potansiyeli kısıtlı ancak doğal kaynaklardan ve özellikle de petrolden sağladıkları gelirleriyle ve gelişen
turizm potansiyelleriyle bazı Arap ülkelerinin tarımsal ürünlerine olan ihtiyaçları, tarımsal ürünler için dışsatım potansiyeli
bulunan ve bu pazarlara yakın olan Türkiye için önemlidir. Ülkemizde pek çok tarımsal ürün, gelişen üretim teknolojileri
ve iklim avantajları sayesinde, yıl boyu belirli standartlarda üretebilme ve bu ürünleri pazarlayabilme potansiyeline sahip
olması ve son yıllarda atağa kalkan sanayici ve işadamları örgütlerinin ticaret ve yatırım hamlelerinin tarımsal ürün ve girdi
pazarları desteklemesi hem üretim hem de dış ticarete oldukça etkili olmuştur.
Tarım sektörü, Türkiye ekonomisine istihdam yönüyle önemli bir katkı sağlamaktadır. Nitekim TÜİK verilerine göre
1970’li yıllarda tarım sektörünün istihdamdaki payı %67,7’den, 2000 yılında %35,2’ye ve 2010’da %24,1’e gerilemiştir.
2010 yılı TUİK verilerine göre ekonomik yönden aktif nüfusun sektörlere dağılışı Tarım %24.1, Sanayi %20.7 Hizmetler
%55.2 olarak dağılım göstermektedir. Mevcut durumda nüfusun 1/3’ü tarımsal faaliyetlerle geçimini sağlarken, çalışan
her dört kişiden biri tarım sektöründe istihdam etmektedir (TUİK, 2010; DİE, 2000).
Türkiye’de tarım sektörünün GSHYİH içindeki payının yıllık yetmiş milyar doları aşmış durumdadır. Türkiye’deki en-
düstri tesislerinin büyük bölümü tarımsal maddeleri hammadde olarak kullanmaktadır. Bu durum, sanayinin gelişmesinde
tarımın önemimin ne kadar büyük olduğunu göstermektedir.
29
Türkiye’nin 1990-2010 yılları arasındaki bitkisel ve hayvansal brüt üretim değerlerinin oluşturduğu tarımsal brüt üre-
tim değerleri, grafik 3.2’de görülmektedir. 2004-2006 yılları arasındaki verilerin baz alındığı indekse göre üretim değerin-
deki artış trendi görülmektedir (FAO, 2010).
Grafik 3.2. Türkiye’nin Yıllara Göre Tarımsal Brüt Üretim Değerleri (1990-2010)
Türkiye’nin ürettiği tarım ürünleri üretim değerine göre sıralandığında, ilk üç sırayı inek sütü, domates ve buğday
alırken, bunları üzüm, tavuk eti, zeytin ve elma takip etmektedir. Türkiye’de 2010 yılında üretilen tarımsal brüt üretim
değeri 79.3 milyar dolardır (FAO, 2010). Toplam tarımsal brüt üretim değerinin yaklaşık 1/5’ini yukarıda sayılan yedi ürün
gerçekleştirmektedir. Üretim değerine göre sırasıyla bu ürünleri, fındık (kabuklu), biber, sığır eti, şeker pancarı, patates,
kuzu eti, pamuk lifi, yumurta, kiraz, antep fıstığı, çilek, kuru soğan, ayçiçeği tohumu takip etmektedir (Tablo 3.4.).
Tablo 3.4. Türkiye’de Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri

Tablo 3.4. Türkiye’de Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri
Kaynak: FAO, 2010.
Dünyada üretilen ürün miktarlarına göre bir sıralama yapılacak olsa, kuru-taze kayısı, tohumluk buğday, kabuklu-ka-
buksuz fındık, ayva, vişne, kiraz, kuru üzüm, kuru-taze incir, koyun sütü, haşhaş tohumu gibi 16 tarımsal ürün üretiminde
Türkiye tüm dünyada lider konumundadır. Kavun, karpuz, bal, elma suyu, çilek, yapağı, sigara ve yoğurt gibi 11 tarımsal
ürün üretiminde dünya ikincisi olurken, iç ceviz, taze bezelye, koyun sütü, yapağı, baharat, acı biber, kestane gibi 24 ürün-
de ise dünya üçüncüsü olmuştur (FAO, 2010).
Tarımsal ihracatımız 15 milyar dolar ile toplam ihracatımızda %13,2 gibi önemli bir paya sahiptir. İhracatımızda fındık,
buğday unu, tütün, üzüm, domates, kayısı gibi tarım ürünleri önemli bir yer tutmaktadır (Tablo 3.5.).
Tablo 3.5. Türkiye’nin İhraç Ettiği Başlıca Tarımsal Ürünler
Kaynak: FAO, 2010.
Türkiye; AB Ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere birçok ülkeye fındık, kuru incir, çekirdeksiz kuru
üzüm, antep fıstığı, kuru kayısı, tütün, zeytinyağı, pamuk, baklagil, yaş meyve sebze ihracatı yapmaktadır. Türkiye bu ürün-
lerin ihracatında dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer almaktadır.

31
Tablo 3.6. Türkiye’nin İthal Ettiği Başlıca Tarımsal Ürünler
Kaynak: FAO, 2010.
İthal edilen tarımsal ürünlerin başında ise; pamuk, buğday, mısır, pirinç, yağlı tohumlar, kakao çekirdekleri, canlı hay-
van ve et gelmektedir. Tarımsal ithalatın bir kısmı üretim olmadığı veya yetersiz olduğu ürünler için gerçekleştirilirken,
bir kısmı da sanayi hammaddesi olarak değerlendirilmek üzere ithal edilmektedir. Özellikle sanayisi gelişmiş ürünlerde
re-export denilen ithal edilen pamuk ve kakao gibi hammaddelerin, işlenerek tekstil ürünü ve çikolata gibi mamül olarak
tekrar ihraç edilmesi de yaygın bir uygulama olarak bilinmektedir. Bunun yanısıra iklim ve çevre şartlarından dolayı
Türkiye’de üretilemeyen kakao, kauçuk gibi ürünleri de ithal ederek edinmektedir. Diğer yandan yağ açığının gideril-
mesi amacıyla bitkisel sıvı yağlar da ithal edilmektedir (Tablo 3.6.).
OECD tarafından hazırlanan Tarım İnceleme ve Değerlendirme Raporuna göre, Türkiye dünyanın 7’nci büyük ve önem-
li tarım üreticilerinden birisi olarak gösterilmiştir. Tarımın toplam istihdamdaki payının yüzde 50’ler den 25’e düşmesine
rağmen üretim değeri, son 7 yılda gelişmiş ülkeler düzeyinde gerçekleşmiştir. Tarımsal üretim süratle büyüdüğü, özellikle
tarla bitkileri % 75, meyve sebze ise % 44 oranında büyüme değeriyle tarımın en yoğun görevini üstlenmekte olduğunu
ve tarımsal alanların% 55’i ekilebilir olup %38’i mera ve otlak, %8’i de yıllık bitkilere ayrıldığı tespit edilmiştir. Bu nedenle
Türkiye gıda ürünlerinde kendine yeterli bir ülke niteliğini koruduğu fikrine varılmıştır (OECD, 2011).
Türkiye, fındık, kayısı ve kiraz üretiminde dünya lideri olduğu, İncir, kestane, fıstık, salatalık ve karpuz üretiminde ikinci
büyük, elma, bezelye, soğan, zeytin ve koyun sütü üretiminde üçüncü büyük, taze sebze, üzüm, tütün ve çay üretiminde
ise dördüncü büyük ülke konumunda olduğu belirlenmiştir. Çalışmada, bunların yanı sıra tarım üreticisinin desteklemesin-
de OECD ülkeleri ortalamasının üzerine çıkıldığına dikkat çekilirken, tarımsal işgücünde önemli yer alan aile içi istihdam-
daki kadınların yüzde 50’sinin yeterli gelir ve eğitim düzeyleri açısından da OECD ortalamasının altında kalındığı tespitine
yer verilmiştir (OECD, 2011).

4 BÖLGENİN ÖZELLİKLERİ
4.1. Bölgenin Ana Özellikleri
4.1.1. Bölgenin Tanımı ve Biyofiziksel Özellikleri
Genel Tanıtımı
Güney Marmara olarak da adlandırılan TR22 Bölgesi, Balıkesir ve Çanakkale illerini kapsamaktadır. TR22 Bölgesi batı-
sında Ege denizi, kuzeyinde Marmara denizi, doğusunda Bursa ve Kütahya, güneyinde ise İzmir ve Manisa bulunmaktadır.
Bölge, 39° 04′ - 40°44′ kuzey paralelleri ve 25° 39′ - 29° 01′ doğu meridyenleri arasında yer almaktadır. Bölgenin yüzölçü-
mü, 24.260 km2’dir ve Türkiye yüzölçümünün % 3,10’ünü teşkil eder. Bölge, batıda Ayvalık’ta başlayan Edremit körfezin-
den Saroz Körfezine kadar Ege Denizi sahiline, kuzeyde Bandırma körfezinden Çanakkale boğazına kadar Marmara Denizi
sahiline kıyısı vardır.
Topografyası
TR22 Bölgesi topografyası içerisinde önemli dağlar, ovalar, akarsular, yeraltı su kaynakları ve göller barındırmaktadır.
Dağlar: TR22 Bölgesinin önemli dağları TR21 alt bölgesinden başlayıp, Çanakkale iline kadar uzanan Koru dağları ve Tekir
dağlarının yanı sıra, Kaz dağı, Biga dağları, Edincik dağı, Karadağ, Kapıdağı, Keltepe dağları, Çataldağı, Alaçam dağları,
Marda dağı ve Hodul dağıdır. TR22 Bölgesinin en yüksek tepesi Kaz dağının üzerinde bulunan ve 1767 metre yükseklikteki
Babadağ’dır.
Vadiler: Çanakkale ve Balıkesir illerini kapsayan TR22 Bölgesinde bulunan vadiler Balıkesir’deki Susurluk, Gönen ve
Kocaçay vadisidir.
Ovalar: TR22 Bölgesinde Balıkesir ilinde Gönen ovası, Manyas ovası, Balıkesir ovası yüzölçümleri bakımından önemli
bir paya sahiptir. Alüvyon toprak özelliğinde ovalardır. Ayrıca körfez ovaları olarak adlandırılan turfanda sebze ve meyve
yetiştirilen ve Akdeniz ikliminin tipik şekli görülen Edremit ovası, Burhaniye ovası ve Ayvalık ovası önemli ovalardadır. Ça-
nakkale ilinde de ovalar genellikle akarsu ağızlarında ve en geniş tabanlı vadilerde yer almakta olup Kavak, Yalova, Kilye,
Pirsen, Karabiga, Biga, Agonya, Bayramiç, Kumkale ve Kösedere ovaları önemli ovalardandır.
Plato ve Yaylalar: TR22 bölgesinde Çanakkale ilinde yaylalar Kaz dağı sıralar üzerinde akarsu başlarında sıralanır. Bir
bölümü Biga Yarımadasında, bir bölümü de Edremit körfezinin kuzeyinde Kaz dağının doğu batı uzantıları halindedir.
Akarsular: TR22 bölgesinin en uzun (321 km) akarsuyu, Susurluk çayıdır. Bunun dışında diğer irili ufaklı akarsular Kocaçay,
Kirmastı çayı, Tuzla çayı, Kara Menderes çayı, Kocabaş çayı, Mıhlı çayı, Bayram deresi, Burgaç çayı, Kavak çayı, Sarıçay
sayılabilir.
Göller: TR22 bölgesinde Balıkesir ilinde bulunan Manyas gölü, barındırdığı kuş varlığı ve ekoloji değerleri yönünden
ünü ülke sınırlarını aşmış, dünyaca tanınan kuş alanlarından biridir. Suları tatlı sığ bir göl olan Manyas gölü her yıl değişik
türden 3 milyona yakın kuşun uğrak yeridir. Bu özelliğinden dolayı bu göl, Kuş Gölü adıyla da anılmaktadır. Ayrıca Manyas
gölü 169 km2 yüzölçümü ile bölgenin en büyük gölüdür. Ulubatlı ve Emir Gölleri de Bölgenin ufak göllerindendir.
Kıyılar: TR22 bölgesinde Balıkesir ilinin hem Marmara denizine, hem de Ege denizine kıyısı vardır. İl toprakları Marmara
adaları ve kapı dağ yarımadasıyla beraber Marmara Denizi kıyılarından Ege Denizinin Edremit Körfezi kıyılarına kadar
uzanır.
33
Kıyılar: TR22 bölgesinde Balıkesir ilinin hem Marmara denizine, hem de Ege denizine kıyısı vardır. İl toprakları Marma-
ra adaları ve kapı dağ yarımadasıyla beraber Marmara Denizi kıyılarından Ege Denizinin Edremit Körfezi kıyılarına kadar
uzanır.
Çanakkale ilinde batıda Ege denizi, kuzeyde Marmara denizi tarafından çevrelenmiştir. Adını verdiği Çanakkale
Boğazı’nın iki yanında Gelibolu ve Biga yarımadaları üzerine kurulmuştur. Coğrafi yönden çok büyük önem taşıyan boğazın
uzunluğu İstanbul Boğazı’nın iki katına yakın olup 65 km’dir. Genişliği de İstanbul Boğazının iki katıdır.
Agro–Ekolojik Alt Bölgeler

Balıkesir ve Çanakkale illeri kendi içlerinde, gerek tarımsal, gerekse de çevresel ve coğrafi özellikleriyle farklılıklar
göstermektedir. Balıkesir ve Çanakkale illerine ait yayımlanan bazı yayınlarda ve raporlarda alt bölgelerine ait bilgiler ve-
rilmektedir. Ancak Alan çalışmaları için bu çalışma kapsamında hazırlanan ilçe grupları da en kapsamlı alt bölge çalışması
olduğu düşünülmektedir. Tarım ve hayvancılığa ait verilerle gerçekleştirilen analiz sonuçları tarımsal açıdan alt bölgeleri
temsil etmektedir.
Bu konuyla ilgili ön analiz illerin tarımsal verileri kullanılarak MDS ile yapılmıştır (bkz. Bölüm 2.2.5). Balıkesir ilinin 19
ilçesi benzerlik ve farklılıklarına göre toplam 4 alt grup oluşturmuşlardır. Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç ve Havran 1.
Alt grup; Bandırma, Erdek, Gönen, Manyas ve Marmara Adası 2. Alt grup; Kepsut, Merkez ve Susurluk 3. Alt grup ve Balya,
Bigadiç, Dursunbey, İvrindi, Savaştepe ve Sındırgı ise 4. Alt grubu oluşturmaktadırlar.
Çanakkale iline ait 12 ilçe de benzerlik ve farklılıklarına göre yapılan gruplandırmada 5 alt grup oluşturmuşlardır. Mer-
kez, Eceabat, Lapseki, Yenice ve Çan ilçeleri 1. Grup; Ezine, Ayvacık ve Bayramiç ilçeleri 2. Alt grup; Gökçeada ve Bozcaada
3. Alt grup; Biga tek başına 4. Alt grup ve Gelibolu tek başına 5. Alt grubu oluşturmaktadır.
Bitki örtüsü
TR22 Bölgesinde Ege kıyılarında maki bitki örtüsü hakim olup buralarda palamut, meşelikler, defne, kocayemiş, mer-
sin, pırnal meşesi, kekik ve yabani zeytin ağaçları geniş yer kaplar.
Ormanlar hemen deniz yüzeyinde başlamakla birlikte daha yoğun olarak 300 m yükseklikten sonra yer alırlar. Or-
manlar genel olarak karışık topluluklar durumundadır. Köknar, kara çam, kızılçam, bodur ardıç, adi porsuk gibi ibreli ağaç
türlerinin yanında meşe, yaban eriği, ahlat, armut, kestane, kayın, çonar, dut, incir ve ıhlamur gibi yapraklı ağaç türleride
mevcuttur. Ayrıca ovalık kesimlerde kekik, adaçayı, katır tırnağı ve funda gibi dikenli bitkilerle gelincik, ballıbaba, ebegü-
meci ve papatya türleri yaygındır. Akarsu boylarında ise çınar ve söğüt ağaçları yer almaktadır.
Ana ekonomik sektörler ve faaliyetler

TR22 bölgesi illerinin GSYİH’daki sektör oranları incelendiğinde tarımın payının Balıkesir ilinde % 22,9, Çanakkale ilin-
de ise %22,0 olduğu görülmektedir. Balıkesir ilinin sanayi payı (%19,2) Çanakkale ilinden daha yüksektir (Tablo 4.1).

Tablo 4.1. TR22 Bölgesi İllerinin GSYİH’daki Sektör Dağılımları (%)
Kaynak: FAO, 2010.
Tarımın arkasından en yüksek payı Ulaştırma ve Haberleşme faaliyet kolu almaktadır. Bu faaliyet kolunun GSYİH’daki
payı Balıkesir ili için %20,5 iken Çanakkale ilinde %19,9’dur.
Tarım
2012 yılı TUİK verilerine göre TR22 bölgesinin toplam tarım alanı 7.174.243 dekardır. Bu alanın yaklaşık %60’ı Balıkesir,
%40’ı Çanakkale ili sınırları içinde yer almaktadır. Bölgenin toplam tarım alanları içerisinde tahıllar ve diğer bitkisel ürün-
ler için ayrılan alanın oranı %68’dir. Geriye kalan tarım alanı sebze bahçeleri (%7) ile meyveler, içecek ve baharat bitkileri
alanları (%20) tarafından paylaşılmaktadır (Tablo 4.2).
Tablo 4.2. TR22 Bölgesi 2012 Yılı İllere Göre Tarım Alanları (Çayır-Mera Alanları Hariç)(da)
Kaynak: TUİK, 2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri
35
Bölgedeki toplam tarım alanının sadece 312.634 dekarı nadasa bırakılmaktadır. 519.936 dekar alan sebze bahçeleri
için, 1.449.503 dekar alan da meyve ve baharat bitkileri üretimi için ayrılmaktadır. TR22 Bölgesinin toplam tarım alanın-
daki ekili alanın payı ile Türkiye ortalamaları aynıyken nadas alanları TR22 Bölgesinde (%4) oldukça düşüktür. Sebze ve
Meyve alanlarının toplam tarım alanına oranına bakılacak olursa, TR22 Bölgesi Türkiye ortalamasının sebzede yaklaşık 2,5
kat, meyvede ise yaklaşık 1,5 kat daha yüksektir.
T22 bölgesindeki tarım alanlarının Türkiye tarım alanları içindeki oranlarına bakıldığında sebze – bahçe alanlarının
Türkiye’nin %6,3’ünü oluşturdukalrı görülmektedir.
İklim
TR22 bölgesinde Çanakkale ilinin iklimi genel karakterleri ile Akdeniz iklimi özelliğindedir. İlin kuzey bölümünde kışın
ortalama sıcaklık çok düşmektedir. Kuzey rüzgar ve soğuklarının Balkanlar üzerinden sarkması bunun önünde doğal bir
engelin bulunmaması, yılın büyük bölümünün rüzgarlı geçmesine yol açmaktadır. Egemen rüzgar yönü kuzeydir. Sırasıyla
en çok poyraz, yıldız, lodos esmektedir.
Balıkesir çevresi kış dönemi kuzeyden sokulan soğuk (mP) ve çok soğuk (cP) hava kütleleri ile Akdeniz üzerinden soku-
lan nispeten ılık etki yapan (Med) hava kütlelerinin etkisi altında kalmaktadır. Bu hava kütleleri ile birlikte kış dönemi etkili
olan en önemli sistem Orta Akdeniz de oluşarak ilk önce Türkiye’nin Batı kıyılarını, diğer bir ifade ile Balıkesir çevresini
etkileyen gezici alçak basınç sistemleridir (Orta Enlem Siklonları). Balıkesir çevresinde soğuk dönemde Sibirya kaynaklı
yüksek basınç (Antisiklon) sistemi Doğu Anadolu’da olduğu derecede etkili olmaz.
Kış dönemi sokulan gezici alçak basınçlar ve bağlı cephe sistemleri ile hava kütleleri daha çok yağış getirici etki yapar.
Etkili olan bu alçak basınç sistemlerinde hava hareketi (rüzgar) hızlı olduğu için Balıkesir merkez ilçede çok tehlikeli nokta-
lara ulaşan hava kirliliğini dağıtıcı bir etki yapar.
Yaz döneminde, dünya genelinde etkili olan basınç sistemlerinin kuzeye doğru yer değiştirmesi nedeni ile Asor Yüksek
Basıncı ve Basra Alçak Basıncı etkili olur. Bu iki basınç sistemine bağlı olarak daha çok serin (mP), sıcak (mT) ve çok sıcak
(cT) hava kütleleri etkili olur.
1970-2011 yıllarını kapsayan uzun dönem iklim verileri incelendiğinde en yüksek sıcaklığın 43.3 0C olarak Balıkesir
ilinde gerçekleştiği görülmektedir. Balıkesir ili aynı zamanda -18.8 0C ile TR22 Bölgesinde en düşük sıcaklığın görüldüğü
ildir (Tablo 4.3).
Tablo 4.3. TR22 Bölgesinde 1970-2011 Yılları İklim Verileri
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM), 2011
TR22 bölgesinde yaz döneminde Balıkesir çevresinde etkili olan serin, sıcak ve çok sıcak hava kütleleri fazla yağış ge-
tirmez; ancak yağış ile ilgili bölümde de ifade edildiği gibi yükseklere ve kuzeye doğru gidildikçe yağış miktarı artar. Yıllık
toplam yağış miktarı 555,6 mm’dir. Çanakkale’de ise yağışlar büyük çoğunlukla yağmur şeklindedir. Yıllık toplam yağış
miktarı 593,3 mm’dir (Tablo 4.3).

TR22 alt bölgesinde Çanakkale ilinin iklimi genel karakteriyle Akdeniz iklimi özelliğinde olmasına karşın, denizden
uzaklık ve deniz yüzeyinden yükseklik gibi nedenlerle, iç kesimlerde karlı ve dolulu günler daha fazladır. Ortalama karla
örtülü gün sayısı 5,2, dolulu gün sayısı 0,8’dir. Balıkesir ilinde ise ortalama karla örtülü gün sayısı 5,9, ortalama dolulu gün
sayısı 0,9’dur.
4.2. Tarımsal Kaynaklar

4.2.1. Çayır ve mera alanları
TR22 Bölgesi genelinin % 11,25’i çayır – mera ile kaplıdır. Bu bölgede mera hayvancılığından işletme hayvancılığına
geçiş̧ henüz tamamlanmamıştır. Büyük hayvan potansiyelini sırtında taşıyan meralar kapasitelerinin üzerinde otlatılmış ve
özellikle ova kesiminde makineleşmeyle birlikte işgaller yaygınlaşmıştır (Tablo 4.4).
Tablo 4.4. TR22 Bölgesinde Çayır Mer’a Alanları (ha)
TÜİK, 2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri
4342 sayılı mera kanunu ile meralara sahip çıkılmış ve ot üretimlerini arttırmak için yoğun çalışmalar başlamıştır. Yer-
leşim yerlerinde Mera Yönetim Birlikleri kurularak, meraların korunması ve geliştirilmesi sağlanarak ülke hayvancılığının
hizmetine yeniden sokulması gerekmektedir.
Tablo 4.4.’de görüldüğü gibi TR22 Bölgesinde bulunan 273.031 hektar çayır-mera alanının yaklaşık % 77’si Balıkesir
ilindedir.
4.2.2. Bölge arazisinin niteliklerine göre dağılımı

Bölge arazisi hakkında bilgilere bir sonraki bölüm olan 5. Bölümde detaylı olarak yer verilmiştir. Sözkonusu bölümde
TR22 Bölgesi toprak yapısına göre, kullanım biçimine göre, sulama durumuna göre gruplandırılarak sunulmaktadır.
4.2.3. Flora, fauna ve yöreye özgü tarımsal çeşitler

Doğal Türler
TR22 Bölgesinde kekik, adaçayı, katırtırnağı ve funda gibi dikenli bitkilerle gelincik, ballıbaba, ebegümeci ve papatya
türleri doğal olarak yetişen bitkilerdir. Balıkesir ilinde süt, yapağı ve et verimi yüksek çeşitli keçi ve koyun ırkları da yetişti-
rilmektedir.
Fauna
Geyik, yaban domuzu, kurt, çakal, tilki, karaca, tavşan, fare, kaplumbağa, yılan, çeşitli kuş türleri ve yaban kedisi bölge
faunası içerisinde yer almakta olup, ayrıca TR22 Bölgesinde yer alan Manyas Gölü’nde her yıl değişik türden 3 milyona
yakın kuşun uğrak yeridir.
37
Tarımsal Çeşitler
Çanakkale orman ürünleri ve su ürünleri avcılığı ve yetiştiriciliği bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Çoğu
Bayramiç, Lapseki ve Yenice İlçelerinin köyleri olmak üzere 57 köyde orman ürünleri ve işçiliği birinci (10 köy), ikinci (11
köy), üçüncü (27 köy) ve dördüncü (9 köy) dereceden gelir kaynağı olabilmektedir. Mantar, defne yaprağı, kekik, adaçayı,
ıhlamur, keçiboynuzu, palamut, çam fıstığı gibi odun dışı orman ürünleri toplayıcılığı yapan köy sayısı 423, hane sayısı
672’dir. Defne yaprağı Ayvacık; kekik Ayvacık, Bayramiç, Lapseki ve Yenice; Adaçayı Biga; Mantar Biga Lapseki, Bayramiç,
Ezine ve Yenice; Palamut Biga; Keçi boynuzu Ayvacık, Çamfıstığı toplayıcılığı Ezine ilçelerinde yapılmaktadır. Sayılan orman
ürünleri birinci derecede gelir kaynağı durumunda değildir. Su ürünleri avcılığı yapan 49 köyde toplam 881 hane sayısı
mevcuttur. Su ürünleri avcılığı da üçer köyde birinci ve ikinci, 16 köyde üçüncü ve 11 köyde de dördüncü dereceden gelir
kaynağı durumundadır.
Çanakkale’de yetiştirilen yöreye özgü tarımsal ürün çeşitleri olarak bilinenler, Bozcaada üzümü, Yenice biberi, Bayra-
miç elması, Çanakkale domatesi, Lapseki şeftalisi, Lapseki kirazı, Bayramiç elması, Bayramiç Beyazı, Yenice kapya biberi,
Ezine peyniri, Ezine zeytin yağı Küçükkuyu zeytini, Kumkale domatesi, Bayramiç elması sayılabilirken; balıkesir’in bamyası,
börülcesi, kavun, zeytini, zeytinyağı, gönen baldo pirinci, manyas fasulyesi yörede ve çevresinde bilinen ürünlerdir.
Balıkesir ilinde üretilen Ayvalık Zeytinyağı, Edremit Körfez Bölgesi Zeytinyağları, coğrafi işaret listesinde kayıtlıdır. Yerli
(Pembe) Domates, Bamya, Manyas Fasulyesi, Süpürgecilik, Zeytinyağlı sabun, Zeytinyağlı kozmetik ürünleri, Zeytin ezme-
si, yerli-yabancı turistlerin ilgisini çekmekte ve İl’e ekonomik bir kaynak sağlamaktadır (GTHB, 2012a)
4.2.4. Su kaynakları
TR22 Bölgesinde yeralan illerdeki yeraltı ve yer üstü kaynakları ile bu kaynakların miktarları Tablo 4.5.’de verilmiştir.
Balıkesir ilinde ise toplam su yüzeyi 23.801 ha. dır. İlin su potansiyeli yerüstü ve yeraltı suyu dahil 3.475 hm3/yıl dır. İİldeki
yerüstü suyu potansiyeli, 3.220 hm3/yıl ve yer altı suyu rezervi de 245 hm3/yıl’dır (Tablo 4.5).
Çanakkale ilinde toplam su yüzeyi 6.576 ha olup, doğal göl yüzeyleri 2.066 ha, baraj rezervuar yüzeyleri 2.109 ha,
DSİ’ce yapılan gölet su yüzeyleri 1.446 ha, Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce yapılan gölet su yüzeyleri 1.070 ha, ve akarsu
su yüzeyleri 955 ha Alan kaplamaktadır. İlin yerüstü suyu potansiyeli, il çıkışı toplam ortalama akış göz önüne alındığında
2.305 hm3/yıl ve İl’deki emniyetli yer altı suyu rezervi 87 hm3/yıl’dır (Tablo 4.5).
Tablo 4.5. TR22 Bölgesi TR22 Bölgesi Su Kaynakları Potansiyeli

4.2.5. İnsan Kaynakları
TR22 Bölgesinde istihdam edilen erkeklerin büyük bölümü tarım sektöründe çalışmaktadır. Tarım sektöründe istih-
dam edilen erkeklerin sayısı 122 bin kişi iken tarım dışı sektörde istihdam edilen erkek sayısı 277 bin kişidir.
Tablo 4.6. TR22 Bölgesi İnsan Kaynakları (1.000 kişi)
Kaynak: TÜİK, 2011, Seçilmiş Göstergelerle Balıkesir ve Çanakkale
Tablo 4.6’da verilen değerlere göre bölgede istihdam edilen kadın nüfusun yarıya yakını tarım sektöründe çalışmakta-
dır. Öte yandan tarım dışı sektörlerde çalışan kadın sayısı ise 95 bin kişidir.
4.2.6. Fiziksel Sermaye Kaynakları

Traktör gibi belirleyici zirai makinenin yanında ileri tarım tekniğinin uygulandığını gösteren sulama, kimyasal mücadele
mücadele, tohum temizleme, silaj yapma, kimyevi gübre dağıtma, pnömatik ekim makineleri, süt sağım makineleri ve
biçerdöver gibi alet makineleri varlığı bakımından ileri düzeyde olduğu sayılan bu araçların her birindeki payının %5’ler
civarında olduğu görülmektedir.
Tablo 4.7 ve Tablo 4.8’de verilen bilgilerde, Türkiye traktör varlığının genelde %5,52’sine biçerdöver varlığının ise %3,74’üne
sahip olan bölgenin özellikle yüksek güçlü traktörler ile yeni model biçerdövere de sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Tablo 4.7. TR22 Bölgesindeki Traktör Varlığı
Kaynak: TÜİK, 2011 Tarımsal Alet ve Makine Sayıları
39
Balıkesir ve Çanakkale illerinden oluşan TR22 Bölgesinde toplam 62.110 adet traktör bulunmaktadır. Traktör varlığı
içerisinde en büyük pay 35-50 beygir gücü traktörlerindir (32.983 adet). 51-70 bg traktörler ise 19.560 adetle ikinci sırada
yer almaktadır (Tablo 4.7).
Tablo 4.8. TR22 Bölgesindeki Biçerdöver Varlığı
Kaynak: TÜİK, 2011, Tarımsal Alet ve Makine Sayıları
Bölgedeki biçerdöver varlığı incelendiğinde 2011 yılı itibariyle toplan 516 adet biçerdöverin olduğu görülmektedir.
Türkiye geneli itibariyle incelendiğinde toplam biçerdöver sayısının içinde 21 yaşın üzerindeki biçerdöverlerin oranı en
yüksek iken, bölgedeki biçerdöver varlığı içerisinde 10 yaşına kadar olanların sayısı oldukça fazladır (Tablo 4.8). Buradan
da anlaşılacağı üzere bölgedeki makineleşme son yıllarda oldukça artmaktadır.
Tarımsal işlerde kullanılan diğer alet ve makine varlıkları Tablo 4.9.’da verilmiştir. Bunlar içerisinde tarımsal işletmelerin
en fazla sahip oldukları aletler genellikle bitkisel ürünlerin ekim-bakım işlerinde kullanılan temel aletlerdir.
Tablo 4.9. TR22 Bölgesindeki Diğer Alet ve Makine Varlığı (adet)

41
Kaynak: TÜİK, 2011, Tarımsal Alet ve Makine Sayıları
Bölgede meyvecilik ve hayvancılık yoğun olarak yapıldığından bu faaliyet kollarına ilişkin alet ve makine sayıları da
Türkiye genelinde önemli bir yer tutmaktadır.

5 BÖLGENİN MEVCUT TARIMSAL DURUMU MATERYAL VE YÖNTEM
5.1. Arazi Dağılımı

Tarım arazisinin dağılımı incelenirken toprak yapısı, kullanım biçimi ve arazilerin sulama durumları incelenmiş ve aşa-
ğıda sunulmuştur.
5.1.1. Toprak Yapısına Göre

Toprakların kullanma kabiliyet sınıfları 8 adet olup, toprak verimlilik durumu ve sınıflandırmaları I. sınıftan VIII. sınıfa
doğru giderek azalmaktadır. İlk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuş̧ kültür bitkileri ile or-
man, çayır-mera bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir. V, VI ve VII. sınıflar adapte olmuş yerli bitkilerin
yetişmesine elverişlidir. Bunlardan V ve VI. sınıflarda, toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkiler de
yetiştirilebilir. VII. sınıf arazilerde çok etkin ve pahalı ıslah çalışmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa şartlarında
elde edilecek ürün miktarı yatırım harcamalarını karşılayamaz.
Arazi kabiliyet sınıflarına göre dağılımda I-IV. sınıf topraklar tarımsal üretimde kullanılan işlemeli tarıma uygun arazile-
ri, V-VIII. sınıf topraklar işlemeli tarıma uygun olmayan arazileri göstermektedir (Tablo 5.1).
Tablo 5.1. Toprak Kullanma Kabiliyetine Göre Sınıflandırma (ha)
Kaynak: ÇŞB, 2007a; ÇŞB, 2007b
5.1.2. Kullanım Biçimine Göre

Balıkesir toplam yüzölçümü 1.452.814 hektar olup, arazi dağılımı tablo 5.2’deki gibidir. Çanakkale ilinin yüzölçümü
1.029.401 hektar olup, dağılımı aşağıda gösterilmiştir.
43
Tablo 5.2. TR22 Bölgesinin Arazi Dağılımı (ha)
Kaynak: GTHB, 2012a; GTHB, 2012b
Balıkesir ve Çanakkale illerindeki toplam arazi 2.482.215 hektardır. Bu arazinin önemli bir bölümünü orman alanı oluş-
turmaktadır (%48,7). Benzer şekilde tarım alanı olarak ayrılan arazi toplam arazinin %33,87’sidir (Tablo 5.2).
5.1.3. Arazinin Sulanabilme Durumuna Göre

Çanakkale ilinde 2011 yılında sulanan arazinin 52.069 hektarı devlet imkanları ile (%67); 25.819 hektarı da (%33) hal-
kın kendi imkanları ile sulanmıştır (Tablo 5.3).
Tablo 5.2. TR22 Bölgesinin Arazi Dağılımı (ha)
Kaynak: GTHB, 2012a; GTHB, 2012b
5.2. Bitkisel Üretim

TR22 Bölgesinde bitkisel üretimin durumunun ve değişiminin incelenebilmesi için üretim, şubelerine göre ayrılmıştır.
Buna göre tarla bitkileri, sebze ve meyve üretimlerinin yanısıra yöre için öneminden dolayı endemik türlere ait bilgiler de
verilmiştir.
Bu bölümün yazımında sentez tekniği kullanılmış, önce TR22 Bölgesini oluşturan sırasıyla Balıkesir ve Çanakkale illeri-
ne ait bilgiler verilmiş, ardından da TR22 Bölgesi ve Türkiye’ye ait veriler tablolar ve grafikler yardımıyla ilgililerin faydasına
sunulmuştur.
Balıkesir ili tarım alanları, Çanakkale ilinin tarım alanlarından (3.303.370 da) yaklaşık 1⁄2 kat daha geniştir. Bu fark
değişmekle birlikte tarla, sebze ve meyve alanlarında da yakın oranlarda görülmektedir. Balıkesir’in tarla üretimi için kul-
landığı alanların toplamı 5.104.560 da, sebze alanları 310.062 da ve meyve alanları ise 932.310 da olarak verilmektedir.
Çanakkale’de tarla alanları 1.935.646 da, sebze alanları 209.874 da ve meyve alanları da 516.765 da olarak verilmektedir.
TR22 Bölgesi için bu değerler tarla alanları 5.121.455 da, sebze alanları 519.936 da ve meyve alanları da 1.449.075 da
olarak hesaplanmıştır (Tablo 5.4).

Tablo 5.4 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tarım Alanları (da) (2012)
Kaynak: TUİK,2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri
Tablo 5.4 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tarım Alanları (da) (2012)
TR22 Bölgesi’nin Türkiye’ye göre farklılık gösteren yanlarının belirlenmesi amacıyla tarım alanlarının tarımsal faaliyet-
lere göre oransal dağılımları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma neticesinde, toplam tarım alanlarının Balıkesir için %72’si,
Çanakkale için %73’ü ve TR22 Bölgesi için ise %73’ü tarla üretimi için kullanılırken, Türkiye’de bu değer %83 olarak karşı-
mıza çıkmaktadır. Bu da Türkiye’deki tarım alanlarının, TR22 Bölgesinden daha yüksek oranda tarla ürünlerinin ekilişi için
kullanıldığını göstermektedir.
Sebze alanları açısından Balıkesir’in toplam tarım alanlarının %7’si, Çanakkale’nin %8’i ve buna bağlı olarak TR22
Bölgesi’nin %7’si sebze üretimi için kullanılmakta iken, Türkiye’de bu oran %3 olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna göre,
TR22 Bölgesi Türkiye ortalama sebze alanlarının çok üzerinde bir sebze ekiliş alanına sahiptir. Balıkesir ve Çanakkale il-
lerinin sebze ekiliş alanlarının Türkiye ortalamasından daha yüksek olması sebze üretim miktarımın da potansiyel ola-
rak yüksek olacağını göstermektedir. Meyve alanlarının karşılaştırılmasıyla, Balıkesir’in toplam tarım alanlarının %21’i,
Çanakkale’nin %19’u ve buna bağlı olarak TR22 Bölgesi’nin %20’si meyve üretimi için kullanılmakta iken, Türkiye’de bu
oran %14 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçlar da Türkiye’ye göre daha yüksek oranda meyve üretimi için alan kullanıldı-
ğını ortaya koymaktadır. Özetle TR22 Bölgesi, oransal olarak tarla alanlarında daha geride iken, sebze ve meyve alanları
Türkiye’ye kıyasla oransal olarak daha fazladır (Grafik 5.1, Tablo 5.4).
45
5.2.1. Tarla bitkileri üretimi
Bu çalışmada, tarla bitkilerinin sınıflandırılmasında tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar, yem bitkileri, yumru bitkileri ve
endüstri bitkileri şeklindedir. Her bir alt sınıfa giren ürünlerin ekiliş alanları, üretim ve dekara verimlerine ait veriler, 2000
yılı sonrasından son yayınlanan istatistik yılı olan 2012 yılına kadar incelenmiş ve tablolar halinde sunulmuştur.
Tablo 5.5. Balıkesir ve Çanakkale illeri Tarla Bitkileri Ekim Alanları (da) (2012)
Kaynak: TUİK,2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri.
İller bazına incelendiğinde Balıkesir ilinde toplam 3.185.809 da olan tarla alanının %55’ini tahıl, %29’u yem bitkileri,
%6’sı yağlı tohumlar, %5’i baklagiller, %2’si endüstri bitkileri ve %1’ini de yumru bitkileri ekilen alanlardan oluşturmakta-
dır. Çanakkale ili için incelendiğinde 1.935.646 da olan tarla alanının %65’i tahıl, %22’si yem bitkileri, %10’u yağlı tohumlar,
%2’si baklagiller, %1’i endüstri bitkileri ve yumru bitkileri ekilen alanlardan oluşturmaktadır. Tablodan da görüleceği gibi
Balıkesir ili tarla bitkileri ve alt üretim grupları ekim alanları açısından Çanakkale iline göre daha geniş alanlara sahiptir
(Tablo 5.5).
Tablo 5.6. TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekim Alanları (da) (2012)
Kaynak: TUİK, 2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri.
Balıkesir ve Çanakkale illerinin tarla bitkileri ekim alanlarının TR22 Bölgesine göre dağılımları incelendiğinde tahıl ekim
alanlarında Balıkesir ili, Çanakkale ilinden %14 daha fazla paya sahiptir. Baklagil, endüstriyel bitkiler ve yumru bitkilerin
TR22 Bölgesindeki ekim alanları oranlarında Balıkesir ili önemli bir ağırlığa sahiptir. Bölgede ekilen tahılların %77’si Balıke-
sir ilinde ekilmektedir (Grafik 5.2).
TR22 Bölgesi ve Türkiye tarla bitkileri üretim miktarlarına ilişkin bilgiler de Tablo 5.8’de verilmektedir.

Tablo 5.7. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Ekim Alanı Dağılımlarının Karşılaştırılması (%) (2012)
2012 yılı verilerine göre, TR22 Bölgesi içerisindeki dağılımları incelendiğinde, bölgenin tarla bitkileri ekim alanlarının
ağırlıkla Balıkesir ilinde olduğu görülmektedir. TR22 Bölgesindeki tüm tarla bitkileri ekim alanlarının %62’si Balıkesir’de,
%38’i de Çanakkale’de bulunmaktadır. Özellikle endüstri (%91), yumru bitkileri (%89) ve baklagil (%80) ekim alanları açı-
sından bölgede Balıkesir ilinin ağırlığının çok yüksek olduğu görülmektedir. Çanakkale ili de yağlı tohumlar (%49) ve tahıl
(%42) ekim alanlarında Balıkesir’e yaklaşmaktadır. Balıkesir ilinin Türkiye’deki payı değerlendirildiğinde ortalama %1.9
iken, yem bitkileri %4.8 ile en yüksek, endüstri bitkileri de %0,7 ile en düşük paya sahip üretim koludur. Çanakkale ili için
de ortalama %1,2 iken, yem bitkilerinde %2,2 ile en yüksek paya, endüstri bitkilerinde ise %0,1 ile en düşük paya sahiptir.
Buradan da anlaşılacağı üzere, TR22 Bölgesinde özellikle hayvancılığın olmazsa olmazı konumundaki yem bitkileri üretimi
açısından, Türkiye’de %7 gibi önemli bir paya sahip önde gelen bölgedir (Tablo 5.7).
Grafik 5.2. Balıkesir ve Çanakkale İlleri tarla bitkileri ekim alanlarının TR22 Bölgesine dağılımı (%) (2012)
TR22 Bölgesinde 5.1 milyon da olan toplam tarla alanının % 59’unu tahıllar, %27’sini yem bitkileri, %8’ini yağlı tohum-
lar, %4’ünü baklagiller ve geri kalan %2 sini de endüstri ve yumru bitkileri oluşturmaktadır. Türkiye ile karşılaştırılacak
olursa bu değerler sırasıyla % 68’ini tahıllar, %12’sini yem bitkileri, %8’ini yağlı tohumlar, %5’ini baklagiller, %5’ini endüstri
bitkileri ve geri kalan %2’sini de yumru bitkileri oluşturmaktadır. TR22 Bölgesi Türkiye ile kıyaslamasından elde edilen
sonuçlar, tahıl endüstri ve yumru bitkilerinde Türkiye’nin oransal olarak gerisindeyken, yem bitkileri ekim alanı oranında
Türkiye’nin önündedir. Bu da bölgenin hayvancılığının daha karlı yapılabilmesinin gerektirdiği bir uygulamadır (Tablo 5.6).
47
Tablo 5.8. Balıkesir ve Çanakkale illeri, TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarı (ton) (2012)
Kaynak: TUİK, 2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri.
Tablo 5.8’e göre 2012 yılı itibariyle TR22 Bölgesinde 4.110.460 ton tarla bitkisi üretimi gerçekleşmiştir. Bu üretim
miktarının yarısından fazlası yem bitkileri üretiminden gelmektedir. Bölgede yem bitkileri üretimini tahıl üretimi takip et-
mektedir. Türkiye’deki tarla bitkileri üretiminin %4’ünü TR22 Bölgesi üretmektedir (Tablo 5.9). Balıkesir ve Çanakkale illeri
TR22 Bölgesindeki tarla bitkileri üretimini yaklaşık olarak yarı yarıya paylaşmış durumdadır (Tablo 5.8). Ancak Tablo 5.5’te
görülebileceği üzere, ekim alanlarında Balıkesir ilinin üstünlüğüne rağmen üretim miktarında Çanakkale’nin Balıkesir’i
yakalamış olması, Çanakkale ilindeki verimlerin daha yüksek olduğunu hakkında bilgi vermektedir. Çanakkale ilindeki tarla
bitkileri üretiminde birim alandan daha fazla ürün aldıkları düşünülebilir.
Tablo 5.9. Balıkesir ve Çanakkale illerinin TR22 Bölgesi ve Türkiye Tarla Bitkileri Üretim Miktarı Dağılımlarının
Karşılaştırılması (%) (2012)
Tahıl Ekim Alanı
Tahıl üretimi, tarım sektörünün olduğu kadar genel ülke ekonomisinin de temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle tahıl,
oldukça geniş bir üretici ve diğer yandan tüketici kitlesini ilgilendirmektedir. Tahıl üretimi dünyada olduğu gibi, Türkiye
nüfusunun beslenmesinde de büyük öneme sahiptir. İnsanların beslenmesinin yanısıra, hayvan varlığının ihtiyacı olan
dane ve saman da tahıl üretimi ile karşılanmaktadır.
Gerek yaygın üretilen bir ürün olması, gerekse de yaygın tüketiliyor olması tahılları diğer tarım ürünlerine göre daha
önemli kılmıştır. Ayrıca, ihraç ürünü olması da önemini arttıran diğer bir faktördür.

Ülkemizde en yaygın ekim alanına ve üretimine sahip olan buğday olmakla birlikte, arpa, çeltik, çavdar, yulaf, mısır
yaygın olarak bilinen tahıllardır (Tablo 5.10).
Balıkesir ve Çanakkale illerinin 2000-2012 yılları arasındaki buğday ekim alanları incelendiğinde azalmanın olduğu gö-
rülmektedir. Balıkesir ilinde 2000 yılında 1,7 milyon dekar olan ekim alanı, %28 azalarak 2012 yılında 1,24 milyon dekara,
Çanakkale ilinde 1,2 milyon dekar olan ekim alanı, %40 azalarak 2010 yılında 745 bin dekara kadar gerilemiştir. Ancak
bunun aksine çavdar ekim alanları genişlemiştir (Tablo 5.10).
Çeltik ekim sahaları 13 yılda her iki ilde de artış göstermiştir. 2000-2012 yılları arasında çeltik ekim alanları Balıkesir
ilinde 3,6 kat, Çanakkale ilinde ise 3,3 kat artmıştır. Bu artışın temelinde her iki ilde de sulamaya açılan alanların artması
olduğu gibi şekerpancarı gibi diğer sulu tarım bitkilerinin bölgedeki ekiminin azalması yatmaktadır. Balıkesir ilinde 2000
yılında 22.820 da şekerpancarı üretimi yapılırken 2012 yılında 3.847 da, Çanakkale ilinde de 2000 yılında 2.210 da olan
şekerpancarı alanı 2012 yılında 1.020 da gerilemiştir (TÜİK, 2012).
Her iki ilde de ekim alanları artan bir diğer bitki de çavdardır. Balıkesir ve Çanakkale illerinde çavdar ekim alanı sırasıyla
100.970 da ve 22.850 da artış göstermiştir.
TR22 Bölgesi içinde buğday ekim alanları açısından 2012 yılı itibariyle Balıkesir ve Çanakkale illeri sırasıyla %63 ve
%37’lik bir pay almaktadır. Bölgedeki çeltik alanlarının ise %59’u Balıkesir ilinde bulunmaktadır. Arpa ve yulaf ekiminde
Çanakkale ili TR22 Bölgesinin sırasıyla %63 ve %64’ünü oluşturmaktadır. Bu ürünler genellikle hayvan yemi olarak kullanıl-
maktadır.
Tablo 5.10. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tahıl Ekim Alanı (da) (2000-2012)
49
Kaynak: TÜİK, 2012, Bitkisel Üretim İstatistikleri
Türkiye geneli incelendiğinde TR22 Bölgesi 2012 yılı verilerine göre Buğday ekim alanlarının %3,4’ünü oluşturmakta-
dır. Bölge çeltik ekiminde Türkiye’de söz sahibi bir bölgedir. Özellikle Balıkesir ilinin Gönen ilçesi pirinci ile ünlüdür. Türki-
ye’deki çeltik ekiminin %22’si TR22 Bölgesinde yapılmaktadır.
Grafik 5.3. Balıkesir 2000-2012 Arası Tahıl Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)

2000-2012 yılları Balıkesir ilindeki tahıl ekim alanları ortalamasına bakıldığında en yüksek (%75) ekim alanı oranına sa-
hip olan ürün buğdaydır. Bunu %10 ile arpa ve %5 ile çeltik takip etmektedir. Bu üç ürün Balıkesir ilinin tahıl ekim oranının
%90’ını oluşturmaktadır (Grafik 5.3).
Grafik 5.4. Çanakkale 2000-2012 Arası Tahıl Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
2000-2012 yılları ortalamasına bakıldığında en yüksek (%71) ekim alanı oranına sahip olan ürün, Balıkesir’de olduğu
gibi buğdaydır. Bunu %10 ile arpa ve %5 ile çeltik takip etmektedir. Bu üç ürün Çanakkale ilinin tahıl ekim alanının %90’ını
oluşturmaktadır (Grafik 5.4).
TR22 Bölgesinin. 2000 yılında 3 milyon dekar olan buğday ekim ekim alanı, %24 azalarak 2012 yılında 2 milyon dekara
kadar gerilemiştir. Ancak Türkiye genelinde de bu daralma yaşanmakta, tarım alanlarının küçülmesi, farklı ürünlerin üre-
tim desenine dahil edilmesiyle buğday gibi geleneksel ürünlerin ekim alanlarında daralmalar görülmektedir (Tablo 5.10).
Grafik 5.5. TR22 Bölgesinin 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
51
2000-2012 yılları ortalamasına bakıldığında en yüksek (%73) ekim alanı oranına sahip olan ürün, tahmin edileceği
gibi buğdaydır. Bunu %13 ile arpa ve %4 ile çeltik ve yulaf takip etmektedir. Tritikale dane mısır ve çavdar ise an az ekim
alanına sahiptir (Grafik 5.5).
Tahıl Üretimi
Üretim miktarları ekim alanı ve ürünün verimine bağlıdır. Bundan dolayı ürünler arası kıyaslama yapılamamaktadır.
Tablo 5.11. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tahıl Üretim Miktarı (ton) (2000-2012)

Balıkesir ilinin 2000-2012 yılları arasındaki buğday üretimi incelendiğinde ekim alanlarının daralmasına paralel olarak
azaldığı görülmektedir. 2000 yılında 588 bin ton olan üretim, %47 azalarak 2012 yılında 310 bin tona kadar gerilemiştir.
Arpada da benzer bir gerilemeden (%35) bahsetmek mümkündür (Tablo 5.11). Çeltik üretimi, ekim alanlarının artması
ve yıllara bağlı olarak ortalama verimlerdeki (Tablo 5.12) yükselme nedeniyle artma göstermiştir. Çanakkale ilindeki tahıl
üretimine bakıldığında buğday yine ilk sırayı alırken, arpa ikinci sıradadır. Çeltik, çavdar ve dana mısırda net bir artış göz-
lenirken, arpa ve yulaf üretiminde azalma görülmektedir (Tablo 5.11).
TR22 Bölgesinde 2000-2013 yılları arasında buğday üretiminde %41 ve arpa üretiminde de %7 azalma olduğu görül-
müştür. Buna karşılık çeltik ve dane mısırda artışlar olduğu gözlenmektedir (Tablo 5.11). Bölgedeki çeltik üretim miktarı
13 yıl içinde 3,7 kat (%271) artmıştır.
2012 yılı itibariyle Türkiye’de üretilen 20 milyon ton buğdayın 564 bin tonu, 880 bin ton çeltiğin 191 bin tonu (%21,7)
TR22 Bölgesinde üretilmektedir..
Grafik 5.6. Balıkesir İli 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
53
Son on üç yıldaki değerlere bakıldığında Balıkesir ilindeki tahıl üretiminin %69’unu buğday, %10’unu çeltik, %9’unu
arpa, geri kalan %11’lik kısmı da dane mısır, çavdar, yulaf ve tritikale oluşturmaktadır (Grafik 5.6).
Grafik 5.7 Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Üretim Ortalamalarının Dağılımı (%)
Grafik 5.8 TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Üretim Ortalamalarının Dağılımı (%)
TR22 Bölgesindeki tahıl üretiminin %69’unu buğday ve %11ini ise arpa oluşturmaktadır. Ancak buğday ve arpa zaman
serisi incelendiğinde üretimlerinde bir azalmanın olduğu belirlenmiştir. Çeltik ise üretimin %10’unu oluşturmakta ve art-
maktadır.
Tahıl Verimi
Balıkesir ilinde 2012 yılı itibariyle dekara 250 kg buğday alınırken, 705 kg çeltik, 278 kg çavdar alınmaktadır. Mısır ve-
rimi 702 kg/da’dır.

Tablo 5.12. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Tahıl Verimleri (kg/da) (2000-2012)
55
Mısır ve çeltikte 2000-2012 yılları arasında önemli verim artışları görülürken, diğer tahıllarda önemli verim artışları
gerçekleşememiştir (Tablo 5.12)
Grafik 5.9. Balıkesir, Çanakkale İlleri, TR22 Bölgesi ve Türkiye 2000-2012 Yılları Arası Tahıl Verim Ortalamaları (kg/da)
2000-2012 yılları arasındaki verim ortalamalarına bakıldığında Balıkesir’e göre Çanakkale’nin verimlerinin çeltik, mısır
ve buğdayda çok, diğer ürünlerde az daha yüksek olduğu gözlenmiştir (Grafik 5.9).
Tahıl verimleri TR22 Bölgesi olarak incelendiğinde birçok üründe Türkiye ortalamasının üzerindedir. Mısırda Türkiye
ortalamasının az altındadır. İller itibariyle de Çanakkale ili 13 yılın ortalama verimleri açısından genel olarak Balıkesir iline
göre daha yüksek verime sahiptir.
Baklagil Ekim Alanı

Baklagiller için de öncelikle ekiliş alanı, üretim ve verim verileri verilecektir Bu veriler önce Balıkesir ve Çanakkale illeri
ardından da TR22 Bölgesi için derlenmiştir.
Tablo 5.13. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Ekim Alanı (da) (2000-2012)

Balıkesir ili 2000-2012 yılları arası baklagil ekim alanlarına bakıldığında en çok ekim alanına sahip olan türün nohut ol-
duğu görülmekte ve son on yılda ekim alanı %2 azalmıştır. Nohudun ardından gelen fasulye ekim alanı son on yılda %51,7
azalış göstermiştir. Fiğ ekim alanı da son on yılda %94,6 ile en büyük ekim alanı azalmasını göstermiştir. Bezelye ekim alanı
ise son on yılda 5,52 kat artmıştır.
Çanakkale ilinde de baklagil ekim alanları Balıkesir iline benzer bir yapı göstermektedir. Nohut ekim alanı son on yıl
içerisinde %9,5 azalmıştır. Fasulye ekim alanı nohut ekim alanından sonra gelmektedir ve son on yılda ekim alanında
%41,7 azalış göstermiştir (Tablo 5.13).
TR22 Bölgesinde nohut ekim alanının daraldığı görülmektedir ve ekim alanı son on yılda %3,1 azalmıştır. Fasulye nohudun
57
ardından en çok ekim alanına sahip baklagil türü olduğu görülmektedir ve son yılda ekim alanı %49,1 azalış göstermiştir
(Tablo 5.13).
2012 yılı itibariyle Türkiye’deki nohut ekiminin %3,3’ü TR22 Bölgesinde yapılmaktadır. TR22 Bölgesi yemeklik baklada
Türkiye’nin yaklaşık %42’sinin ekildiği bölge olarak söz sahibidir.
Grafik 5.10. Balıkesir İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Balıkesir ili 2000-2012 yılları arası ekim alanları ortalamasının ürünlere dağılımına baktığımızda Nohut %67, fasulye
%20, fiğ (dane) ekim alanın %8 oranında üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. (Grafik 5.10).
Grafik 5.11. Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Çanakkale ili 2000-2012 yılları arası baklagil ekim alanları ortalamasının ürünleri dağılımında en fazla ekim alanının %38
paya sahip olan nohut olduğu görülmektedir. Bakla (yemeklik) %25 paya sahipken fasulye %22 paya sahiptir ve en çok
ekim alanına sahip üçüncü baklagil türüdür (Grafik 5.11)

Grafik 5.12. TR22 Bölgesinin 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları ekim alanları ortalamasına bakıldığında %60 paya sahip nohudun en çok ekilen bitki oldu-
ğu görülmektedir (Grafik 5.12).
Baklagil Üretim Miktarları

Tablo 5.14. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Üretim Miktarı (ton) (2000-2012)
59
Balıkesir ve Çanakkale illerinde üretim miktarı olarak nohut diğer baklagillere oranla başı çekmektedir. Bölge gene-
linde nohut üretimi son 13 yılda dalgalı bir yapı göstermiştir. 2003 yılında 23 tona kadar çıkan nohut üretimi 2012 yılına
kadar azalma eğiliminde olmuştur. 2012 yılı itibariyle bölge yaklaşık 22 ton nohut üretimi yapılmaktadır. Ekim alanları
azalmasına rağmen verimden kaynaklanan artışlar nedeniyle nohut üretimi de artmaktadır. Nohut üretiminde bölge için-
de Balıkesir ili söz sahibidir. 2012 yılında TR22 bölgesinde üretilen nohudun %88’i Balıkesir ilinde üretilmektedir (Tablo
5.14). Fasulye ise nohuttan sonra en çok üretilen türdür. En az üretimi yapılan baklagil ise bezelyedir. (Tablo 5.14).
Türkiye genelinde değerlendirilme toplan nohut üretiminin yapıldığında 2012 yılı itibariyle %4’ü TR22 Bölgesinde ger-
çekleştirilmektedir. Yemeklik bakla üretim miktarları gerek Türkiye gerekse TR22 Bölgesinde de azalma göstermektedir.
Ülke genelinde 2000 yılında 37 ton olan bakla üretimi 2012 yılına gelindiğinde 7,9 tona gerilemiştir. Toplam bakla üretimi-
nin %40’ı TR22 Bölgesindedir (Tablo 5.14).

Grafik 5.13. Balıkesir İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Balıkesir ili 2000-2012 yılları arası üretim ortalamalarına bakıldığında nohut üretiminin %67 ile en fazla üretilen bakla-
gildir. Fasulye son yıllarda azalış gösteren bir başka baklagil türü olsa da %24 üretim payıyla üçüncü en çok üretilen diğer
ürün olmuştur (Grafik 5.13).
Grafik 5.14. Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Grafik 5.14. Çanakkale İli 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Çanakkale ili 2000-2012 yılları üretim ortalamasına göre en büyük payı %41 ile bakla üretimi almaktadır. Çanakkale bak-
lagil üretiminin %30’u nohut, %24’ü de fasulye üretimidir (Grafik 5.14).
Grafik 5.15. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Baklagil Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Baklagil Verimleri
Baklagil verimleri öncelikli olarak Balıkesir, Çanakkale ve TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları arası dekar verimleri verilecektir.
61
Tablo 5.15. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Verimleri (kg/da) (2000-2012)

Balıkesir ve Çanakkale illerinde 2000-2012 yılları arası verimlerine bakıldığında nohut, bakla (yemeklik)
ve bezelyenin verimlerinin arttığı gözlenmektedir (Tablo 5.15).
Grafik 5.16. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Baklagil Verim Ortalaması (kg/da) (2000-2012)
TR22 Bölgesinde 2000-2012 yılları ortalamasına bakıldığında bezelye verimin Çanakkale ilinin Balıkesir ilinden %52
daha verimli olduğu görülmektedir. Fiğ üretiminde ise Balıkesir’in verimi daha yüksektir (Grafik 5.16).
Yağlı Tohumlar Ekim Alanları

Yağlı tohumlar için de öncelikle ekiliş alanı, üretim ve verim ve bu verilerin ortalamaları verilecektir Bu veriler önce
Balıkesir ve Çanakkale illeri ardından da TR22 Bölgesi için verilmiştir.
5.16. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Ekim Alanı (da) (2000- 2012)
63
5.16. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Ekim Alanı (da) (2000- 2012)
TR22 Bölgesinde yağlı tohum ekim alanları içerisinde en büyük pay ayçiçeğinindir. 2012 yılı itibariyle Balıkesir ve
Çanakkale illerinde toplam 346 bin da alanda ayçiçeği ekimi yapılmaktadır. Türkiye genelinde ekilen ayçiçeğinin %7’si bu
bölgededir. TR22 Bölgesinde ayçiçeğinin %51’i Çanakkale’de ekilirken, %49’u Balıkesir’de ekilmektedir. 2000 yılından bu
yana ayçiçeği ekilen alanlar Türkiye genelinde çok değişim göstermese de TR22 Bölgesinde 2012 yılı itibariyle 346 bin da
gerilemiştir (Tablo 5.16).
Ayçiçeğinin ardından son yıllarda ekim alanı artan kanola gelmektedir. 2008 ve sonrasında TR22 Bölgesinde kanola
ekimleri hız kazanmıştır. 2012 yılı itibariye TR22 Bölgesinde 15.059 da alanda kanola ekimi yapılırken bunun yaklaşık %70’i
Çanakkale ilindedir. Türkiye’de ekilen kanolanın %5’i TR22 Bölgesindedir.

Bölgede ekim alanı daralan ürünlerin başında pamuk tohumu gelmektedir. 2000 yılında 65.700 da alanda ekilirken
2012 yılında 7.768 da alanda ekim yapılmıştır (Tablo 5.16).
Grafik 5.17. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Ekim Alanı Ortalaması (%)
Balıkesir ili 2000-2012 yağlı tohum ekim alanına bakıldığında %79 ile büyük pay ayçiçeği ekim alanında olduğu görül-
mektedir. Son on yılda %90’lık bir daralmaya rağmen pamuk ekim alanı ayçiçeğinin ardından ikinci sırada gelmektedir.
Haşhaş ve susam ekim alanlarına bakıldığında %5’lik paylar ile benzerlik göstermektedir (Grafik 5.17).
Grafik 5.18. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Ekim Alanı Ortalaması (%)
Çanakkale İli yağlı tohumlar 2000-2012 ekim alanları ortalamalarında ayçiçeği ekim alanı %80’lik pay ile birinci sırada
yer almaktadır (Grafik 5.18).
Grafik 5.19. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Ekim Alanı Ortalaması (%)
TR22 Bölgesinde yağlı tohum ekiliş alanları ortalamalarına göre %80 pay ile ayçiçeği en büyük paya sahiptir. Son on
yılda ekim alanı hızla azalan pamuk tohumu ise %9’luk pay ile ikinci sırayı almaktadır. Susam %6’lık pay ile üçüncü olurken
kolza %3’lük pay ile dördüncü olmuştur (Grafik 5.19).
65
Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı
Tablo 5.17. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı (ton) (2000-2012)

TR22 Bölgesi ve Türkiye’de yıllar itibariyle yağlı tohumlar üretim miktarı Tablo 5.17’de verilmiştir. Tablodan da anlaşıla-
cağı üzere 2012 yılında TR22 Bölgesinde 76.550 ton ayçiçeği üretimi gerçekleşmiştir. Aynı yıl Türkiye genelinde 1,2 milyon
ton ayçiçeği üretimi ile oranlandığında %6,3’e karşılık gelmektedir. TR22 Bölgesinde üretilen ayçiçeğinin yaklaşık %57’si
Çanakkale ilinden sağlanmaktadır.
Yıllara göre giderek azalan pamuk tohumu üretiminde 2012 yılı itibariyle 1.886 ton üretim gerçekleşmiştir. Aynı yıl böl-
gede 3.949 ton kanola üretilmiştir (Tablo 5.17). Kanola üretiminde de Çanakkale ili Balıkesir iline göre daha fazla üretim
gerçekleştirmiştir.
Pamuk tohumu üretimi her iki ilde de azalmıştır. 2000 yılında Balıkesir ve Çanakkale illerinde sırasıyla 4.160 ton ve
3.811 ton olan çiğit üretimi 2012 yılı itibariyle 1.608 ton ve 278 tona gerilemiştir.
Grafik 5.20. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı Ortalamaları (ton)
Uzun yıllar yağlı tohumlar üretim miktarları ortalamalarının ürünlere dağılımı incelendiğinde %84’lük pay ile ayçiçeği
ilk sırada yer almaktadır. Azalan ekim alanına geçmişteki üretim miktarlarından ötürü %9’luk pay ile pamuk tohumu üre-
timi ikinci sırayı almaktadır (Grafik 5.20).
Grafik 5.21. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı Ortalamaları (%)
Çanakkale ilinde de ayçiçeği üretimi %83 ile yağlı tohumlar arasında söz sahibidir. Balıkesir ilinden farklı olarak kolza
üretimi bu ilde 2000-2012 yılları arasındaki üretim ortalamasına göre %10’luk bir paya sahiptir (Grafik 5.21).
67
Grafik 5.22. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yağlı Tohumlar Üretim Miktarı Ortalaması (%)
TR22 Bölgesi genelinde 2000-2012 yılları arasında üretim ortalamalarına göre ayçiçeği ilk sırada, pamuk ikinci sırada
ve kolza üçüncü sıradadır (Grafik 5.22). Son 10 yıllık eğilim incelendiğinde bölgede kanola üretimi pamuk tohumu üreti-
minin önüne geçeceği öngörülebilmektedir.
Yağlı Tohumlar Dekar Verimi

Tablo 5.18. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Verimleri (kg/da) (2000-2012)

Yağlı Tohumlar Dekar Verimi
Tablo 5.18. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yağlı Tohumlar Verimleri (kg/da) (2000-2012)
Yağlı tohumlar dekar verimleri incelendiğinde Ayçiçeği veriminin 13 yıllık süre zarfında kısmen yükseldiği görülmekte-
dir. TR22 Bölgesi ortalaması olarak dekardan 170 kg ayçiçeği alınmaktadır. Kolza ortalaması 260 kg/da’dır.
Balıkesir ilinin pamuk tohumu verimi 2000 yılında dekara 105 kg iken, 2012 yılında 259 kg’a yükselmiştir. Susam verimi
genel itibariyle çok değişiklik göstermemiştir.
Grafik 5.23. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Yağlı Tohumlar Verim Ortalamaları (kg/da)
69
Verim ortalamaları karşılaştırıldığında pamuk tohumu verimi Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Çanakkale
ilindeki ayçiçeği verimi 190 kg/da ile Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bölgedeki kolza verimi de yine Türkiye ortalama-
sının altındadır (Grafik 5.23).
Endüstri Bitkileri Ekim Alanları

Endüstriyel Bitkiler için de öncelikle ekiliş alanı, üretim ve verim verileri verilecektir. Bu veriler önce Balıkesir ve Çanak-
kale illeri ardından da TR22 Bölgesi için verilecektir.
Tablo 5.19. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Ekim Alanları (da) (2000-2012)

Tablo 5.19. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Ekim Alanları (da) (2000-2012)
Balıkesir ve Çanakkale illerinde 2000-2012 yılları arası endüstriyel bitkiler ekim alanlarına bakıldığında tütün birinci
sırayı alırken son on yılda önemli bir azalma göstermiştir. Bölgede olduğu gibi yurt genelinde üreticilerin ürettikleri tütün-
lerin pazarlama kanalları değişmiş, devlet destekleme alımları kaldırılmış ve bunlara bağlı olarak üretici sayısı, üretim alanı
ve üretim miktarında büyük azalmalar yaşanmıştır (Gümüş ve ark., 2010). Bölgede şekerpancarı alanlarında da daralma
gözlenmektedir. Çanakkale ilinde de endüstriyel bitkiler ekim alanları açısından tütün ekim alanı 5.388 da ile ilk sırada
olmasına rağmen %76,12’lik bir azalma olmuştur. Pamuk üretiminde de %94’lük azalma göstermiştir (Tablo 5.19).
Grafik 5.24. Balıkesir 2000-2012 Yılları Endüstriyel Bitkiler Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Balıkesir İlinde 2000-2012 yılları arası endüstriyel bitkiler ekim alanları ortalamasına bakıldığında %61’lik pay ile tütün
ilk sırada yer almaktadır. Ancak son yıllarda tütün ekim alanlarının azalması söz konusudur. Her geçen yıl üretimi azalan
pamuk ekim alan son on yılın ekim alanları ortalamasına bakıldığında %18 ekim alanı ortalamasıyla ikinci sırada yer almak-
tadır. Şekerpancarı ise %10’luk pay ile 3. sırada yer alırken 2010 yılı ikincisi Haşhaş son on yılın ortalamasına bakıldığında
4. Sırada yer almaktadır (Grafik 5.24).
71
Grafik 5.25. Çanakkale Endüstriyel Bitkiler 2000-2012 Yılları Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Çanakkale İli 2000-2012 yılları arası Endüstriyel Bitkiler üretim alanları ortalamasına bakıldığında son yılların aksine
birinciliği Lifli Pamuk %64’lük ekim alanlanı ortalmasıyla almaktadır. Tütün ekim alanı ise %32’lik pay ile ikinci olurken
Şekerpancarı ise üçüncü sırayı almaktadır (Grafik 5.25).
Grafik 5.26. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Endüstri Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları arası Endüstriyel bitkiler ekim alanları ortalamasına bakıldığında Tütün %56’lık pay ile
birinci olurken Lifli Pamuk ise son yılların aksine on yılın ortalaması alındığında %27’lik payla ikinci sırada yer almaktadır.
Şekerpancarı ise %9’luk pay ile üçüncü sırada yer alırken Haşhaş ise son yıllarda artan ekim alanıyla %7’lik pay ile dördün-
cü sırada yer almıştır (Grafik 5.26).
Endüstri Bitkileri Üretim Miktarı

Endüstri Bitkileri için 2000-2012 yılları arasındaki 13 yıllık periyot içindeki üretim verileri Tablo 5.20’de sunulmuştur.
Bu veriler önce Balıkesir ve Çanakkale illeri ardından da TR22 Bölgesi için verilecektir.

Tablo 5.20. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Üretim Miktarı (ton) (2000-2012)
73
Balıkesir ilinde en fazla üretimin 31.346 ton ile şekerpancarında olduğu görülmektedir. Tütün ise 2.299 ton üretimle
ikinci sırada yer almaktadır. Çanakkale İli 2000-2012 yılları arası endüstriyel bitkiler üretim miktarlarına bakıldığında, Ba-
lıkesir İlinde olduğu gibi şekerpancarı üretimi 4.769 ton ile en fazla üretimi yapılan bitki olmuştur (Tablo 5.20).
Grafik 5.27. Balıkesir 2000-2012 Yılları Endüstri Bitkileri Üretim Miktarı Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Şekerpancarı üretimi %85 ile Balıkesir ilinde, %49 ile de son on yılda en fazla üretilen ürün olmuştur. Kütlü pamuk ve
tütün üretimleri ise %7’lik pay ile ikinci sırayı paylaşırken haşhaş ise %1’lik üretim ortalamasıyla üçüncü sırada yer almak-
tadır (Grafik 5.27, Grafik 5.28).
Grafik 5.28. Çanakkale 2000-2012 Yılları Endüstriyel Bitkiler Üretim Miktarı Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)

Grafik 5.29. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Endüstriyel Bitkiler Üretim Miktarı Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları arası Endüstriyel Bitkiler üretim ortalamalarına bakıldığında Şekerpancarı %81’lik pay
ile birinci sırayı almıştır. Kütlü Pamuk ise azalan ekim alanı ve son yıllardaki üretim miktarının aksini on yılın ortalamasın
alındığında %11’lik pay ile ikinci sırayı almaktadır. Tütün ise üretimde son yılda ikinci sırada yer alırken son on yılın ortala-
ması alındığında %7’lik pay ile üçüncü sırada yer almaktadır (Grafik 5.29).
Endüstriyel Bitkiler Dekar Verimleri

Endüstri bitkilerinin verimleri Balıkesir, Çanakkale illerinin toplamı olan TR22 Bölgesi ve Türkiye verimleri karşılaştırı-
labilecek şekilde tablolaştırılmıştır (Tablo 5.21). Ancak karşılaştırılan ürünlerin dekara verimleri arasında önemli bir fark
olduğu için verimi diğerlerine göre çok yüksek olan şeker pancarı grafikte gösterilmeyecektir (Grafik 5.30).
Tablo 5.21. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Verimleri(kg/da)(2000-2012)
75
Tablo 5.21. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Endüstri Bitkileri Verimleri(kg/da)(2000-2012)
Balıkesir ili 2000-2012 yılları arası endüstri bitkileri verimleri incelendiğinde şekerpancarı 5.094 kg/da ile en verimli
bitki olurken, incelenen dönem içerisinde veriminde önemli bir değişiklik olmamıştır. Pamuk ise 274 kg/da ile ikinci sırada
yer alırken, anason 91 kg/da ile üçüncü sırada yer almakta ve son on yılda yaklaşık bir kat verim artışı göstermiştir. Çanak-
kale İlinde ekonomik olarak anason ve haşhaş üretimi yapılmamaktadır. Bundan dolayı TR22 Bölgesini söz konusu ürünler
için Balıkesir verileri temsil edecektir. (Tablo 5.21).

Grafik 5.30. TR22 Bölgesi ve Türkiye 2000-2012 Yılları Endüstri Bitkileri Verim Ortalamaları (kg/da)
TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları arası endüstri bitkileri verim ortalamalarına göre şekerpancarı ve pamuk veriminde
Balıkesir İli öndedir. Bölge daha önce de değinildiği gibi endüstri bitkileri üretiminde incelenen 13 yıllık periyotta ortalama
değerler açısından ekseriyetle Türkiye ortalamasının altındadır. Ancak son yıllara bakıldığında verimler, pamuk hariç, Tür-
kiye verimlerini yakalamış ve geçmiş durumdadır (Grafik 5.30).
Yem Bitkileri Ekim Alanları

TR22 Bölgesinde hayvancılık oldukça yaygın olarak yapılmakta ve hayvan varlığı ve hayvansal ürünlerin üretimi yö-
nünden Türkiye'nin en ön sıralarda bulunan bölgelerinden biridir. Hayvancılığın hem verimli hem de karlı yapılabilmesinin
en önemli unsuru hayvansal ürün maliyetlerinin yaklaşık 2/3’ünü oluşturan yem maliyetlerinin aşağı çekilmesidir. Bu da
öncelikle yemin hayvancılık yapanlar tarafından kendi işletmelerinde üretilerek, üretici ve aracılara ödeyecekleri kar mar-
jından kurtulmalarıyla sağlanacaktır.
Bölgede hayvan yemi olarak kullanılan bitkilerin başında fiğ (yeşil ot), yonca (yeşil ot) ve silajlık mısır gelmektedir. Yem
bitkileri ile ilgili sağlıklı veri eksikliği nedeniyle son üç yıl alınabilmiştir. Buna göre bölgede ekilen alan olarak fiğ ve silajlık
mısır önemli yer tutmaktadır (Tablo 5.22)
Balıkesir ve Çanakkale illerinde 2010 yılından 2012 yılına kadar özellikle fiğ ve mısır alanları artış göstermiştir. Özellikle
süt verimini artırmasından dolayı silajlık mısır üretimi yaygın hale gelmiştir. 2012 yılı itibariyle Balıkesir ilinde 217.925 da,
Çanakkale ilinde 126.374 da olmak üzere toplam 344.299 da silajlık mısır için ayrılmıştır.
77
Tablo 5.22 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yem Bitkileri Ekim Alanları (da) (2010-2012)
Türkiye’deki toplam silajlık mısır ekiminin yaklaşık %10 gibi çok önemli bir bölümü TR22 Bölgesindedir. Bölge fiğ üre-
timinde de ön sıralarda yer almaktadır. Yem bitkileri ekim alanlarının önemli bir bölümü TR22 Bölgesinde bulunmaktadır.
Bu da hayvancılığın daha düşük maliyetlerle yapılabilmesine olanak sağlamaktadır.
Yem Bitkileri Üretim Miktarları

2012 yılı itibariyle Balıkesir 119.842 ton ve Çanakkale ise 116.649 ton üreterek, TR22 Bölgesinde toplam 226.043 ton
fiğ (yeşil ot) elde edilmiştir (Tablo 5.25). Bu üretim miktarıyla, Türkiye'de üretilen fiğin % 5,4’ünü TR22 Bölgesi üretmiş
olmaktadır. Silajlık mısır için bu oran %11,4 ve yonca için ise %1,7 olarak hesaplanmıştır.
Tablo 5.23 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yem Bitkileri Üretimi (ton) (2010-2012)

TR22 Bölgesinde 2010 yılında üretilen silajlık mısır miktarı 1.489.260 ton iken 2012 yılında 1.609.725 tona yüksel-
miştir. Bölgedeki toplam yonca (yeşil ot) üretimi 214.167 tondur. Balıkesir ve Çanakkale İllerinin yonca ekim alanlarının
birbirine yakın olmasına rağmen özellikle Çanakkale'de üretimin fazla olması daha verimli bir üretim gerçekleştiğini dü-
şündürmektedir (Tablo 5.23).
Yem Bitkileri Verimleri

Bölgede üretilen yem bitkilerinden fiğ verimini incelendiğinde Balıkesir ve Çanakkale illeri arasında önemli farklılık
görülmektedir. 2012 yılı itibariyle Balıkesir ilinde 574 kg/da verim alınırken Çanakkale ilinde 1.725 kg/da verim alınmak-
tadır. Silajlık mısır ve yoncada da Çanakkale ili daha verimlidir (Tablo 5.24). Silaj yapılabilen başta mısır olmak üzere fiğ
ve yonca gibi yeşil otların verimleri hasat edildikleri döneme bağlıdır. Genellikle ikinci ürün olarak yetiştirilen ve vejetatif
aksamlarından yararlanılan bu bitkilerin ekim dönemleri ve hasat dönemleri bazen şartlara bağlı olarak değiştirilebilir. Bu
da verim kayıplarına yol açabilir.
Tablo 5.24 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yem Bitkileri Verimleri (kg/da) (2010-2012)
Grafikten de anlaşılacağı üzere son 3 yıllık verim ortalamaları itibariyle TR22 Bölgesinde üretilen yem bitkileri verim-
leri Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.
Grafik 5.31. TR22 Bölgesi ve Türkiye 2000-2012 Yılları Yem Bitkileri Verim Ortalamaları (kg/da)
79
Grafik 5.31’de görüldüğü gibi Balıkesir ve Çanakkale illerinin verim ortalamaları arasında belirgin bir fark vardır.
Balıkesir’in verimleri özellikle fiğ ve yonca için oldukça düşüktür. Bu da TR22 Bölgesinin verimlerinin Türkiye'nin altında
kalmasına neden olmuştur. Balıkesir ilindeki yem bitkiler veriminin düşük bulunmasından dolayı gerek tarım teşkilatı,
gerek de TUİK verileri tekrar kontrol edilmiştir. Verilerin birbirine yakın ve bu düşüklüğü doğrular nitelikte olduğu belir-
lenmiştir. Ancak coğrafi ve kültürel olarak bu denli yakın illerde bu kadar büyük bir farklılığın görülmesi düşündürücüdür.
Yumru Bitkiler Ekim Alanları

Yumru bitkiler için Tablo 5.25’te 2000-2012 yılları arası ekim alanları, üretim, verim ve son 13 yılın ortalamalarına ait
verilere yer verilmiştir. Bu veriler önce Balıkesir ve Çanakkale illeri ardından da TR22 Bölgesi ve Türkiye için verilecektir.
Tablo 5.25 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkileri Ekim Alanı (da) (2000-2012)

Tablo 5.25 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkileri Ekim Alanı (da) (2000-2012)
Balıkesir İli 2000-2012 yılları arası yumru bitkileri üretim alanlarına bakıldığında, ekim alanı 12.599 da ile soğan birinci
sırada yer alırken, son 13 yılda ekim alanında %30’luk azalma görülmektedir. Sarımsak ekim alanı Soğan ekim alanının
ardından 9.295 da ile ikinci sırayı alırken, incelenen periyotta %25’lik bir azalma sarımsak için de söz konusudur. Patates
ise ekim alanlarında 2000-2012 yılları arasında azalma eğilimi göstermektedir. 2012 verilerine göre 3.669 da ile üçüncü
sırada yer bulmuştur. Şeker pancarı ise bin da civarında dalgalı seyretmektedir (Tablo 5.25). Çanakkale de yumru bitkileri
ekim alanlarındaki azalışlar Balıkesir’e göre daha büyüktür. Hatta patatesten tamamen vazgeçmiş görünmektedir. Diğer-
leri de oldukça yüksek oranlarda daralmalar söz konusudur (Tablo 5.25).
Balıkesir ve Çanakkale İllerindeki daralmalar, TR22 Bölgesinde yumru bitkileri ekim alanlarının oldukça önemli oran-
larda daralma görülmesine sebep olmuştur. Türkiye genelinde de yumru bitkileri ekim alanlarında bir daralma söz konu-
sudur. Ancak oranlar TR22 Bölgesindekine nazaran çok daha yumuşaktır (Tablo 5.25).
Grafik 5.32. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı(%)
2000-2012 yılları ortalamalarına göre, Balıkesir'de ekilen yumru bitkilerinin %47’sini soğan oluştururken, %30’unu
sarımsak, %21’ini patates ve %2’sini de hayvan pancarı oluşturmaktadır (Grafik 5.32).
81
Grafik 5.33. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
2000-2012 yılları ortalamalarına göre, Çanakkale'de ekilen yumru bitkilerinin %67’sini soğan oluştururken, %10’unu
sarımsak, %14’ünü patates ve %9’unu da hayvan pancarı oluşturmaktadır (Grafik 5.33).
Grafik 5.34. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Ekim Alanları Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
2000-2012 yılları ortalamalarına göre, Balıkesir ve Çanakkale İllerinin oluşturduğu TR22 Bölgesinde ekilen yumru bit-
kilerinin %50’sini soğan oluştururken, %27’sini sarımsak, %20’sini patates ve %3’ünü de hayvan pancarı oluşturmaktadır
(Grafik 5.34).

Yumru Bitkiler Üretim Miktarı
Tablo 5.26 Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkiler Üretim Miktarı (ton) (2000-2012)
Yıl Hayvan Pancarı Patates Sarımsak (Kuru) So an (Kuru)

2000 5.330 17.383 10.072 41.193
2001 4.254 18.190 9.984 46.580
2002 6.864 27.491 10.137 37.136
2003 5.147 33.341 28.045 38.183
2004 2.719 30.803 11.255 34.724
2005 5.295 27.490 9.930 30.910
2006 5.920 21.480 9.466 15.765
Balıkesir
2007 6.058 25.567 9.442 15.943
2008 6.306 12.425 8.239 21.029
2009 6.011 11.797 8.344 20.351
2010 6.481 9.257 6.004 17.233
2011 5.559 10.234 6.921 20.431
2012 6.334 10.984 6.570 22.701
Ortalama 5.490 21.384 10.993 29.004
2000 10.991 4.704 774 13.360
2001 5.826 3.559 850 11.358
2002 6.986 2.841 585 13.880
2003 8.026 2.443 926 6.675
2004 8.074 875 689 10.868
2005 6.160 1.820 791 9.978
2006 1.760 1.020 445 2.470
Çanakkale
2007 1.600 922 379 2.445
2008 2.008 816 306 4.195
2009 1.300 290 315 4.044
2010 1.300 66 300 4.325
2011 1.400 52 345 4.351
2012 2.194 39 353 3.850
Ortalama 4.912 1.760 578 7.600
2000 16.321 22.087 10.846 54.553
2001 10.080 21.749 10.834 57.938
2002 13.850 30.332 10.722 51.016
2003 13.173 35.784 28.971 44.858
2004 10.793 31.678 11.944 45.592
2005 11.455 29.310 10.721 40.888
2006 7.680 22.500 9.911 18.235
TR22
2007 7.658 26.489 9.821 18.388
2008 8.314 13.241 8.545 25.224
2009 7.311 12.087 8.659 24.395
2010 7.781 9.323 6.304 21.558
2011 6.959 10.286 7.266 24.782
2012 8.528 11.023 6.923 26.551
Ortalama 10.401 23.144 11.571 36.604
2000 140.000 5.370.000 81.000 2.200.000
2001 150.000 5.000.000 83.000 2.150.000
2002 160.000 5.200.000 75.000 2.050.000
2003 160.000 5.300.000 98.000 1.750.000
2004 160.000 4.770.000 84.000 2.040.000
2005 165.000 4.060.000 82.000 2.070.000
2006 158.771 4.366.180 68.800 1.765.396
TR
2007 151.611 4.227.726 74.290 1.859.442
2008 157.541 4.196.522 81.070 2.007.118
2009 145.628 4.397.711 83.134 1.849.582
2010 132.970 4.513.453 76.936 1.900.000
2011 127.114 4.613.071 79.203 2.141.373
2012 125.610 4.795.122 79.433 1.668.356
Ortalama 148.788 4.677.676 80.451 1.957.790
83
Balıkesir İli 2000-2012 yılları arası yumru bitkiler üretimlerine bakıldığında Soğan 29.004 ton üretimle birinci sırada
yer alırken, patates ekim alanlarında daralma yaşasa da 21.384 ton üretimle ikinci sırada yer almıştır. Sarımsak 10.993 ton
üretimle üçüncü sırada yer alırken, hayvan pancarı da patatesle benzer özellik göstermekte ve 5.490 ton üretimle üçüncü
sırada yer almaktadır (Tablo 5.26).
Grafik 5.35. Balıkesir 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Araştırma kapsamında incelenen dönem ortalamalarına bakıldığında Balıkesir'de üretilen önde gelen yumru bitkileri
soğan, sarımsak, patates ve hayvan pancarıdır. Bunların tüm üretime oranları ise kuru soğan %43, patates %32, kuru
sarımsak %17 ve hayvan pancarı ise %8 olarak hesaplanmıştır (Grafik 5.35). 2000-2012 yılları arasındaki dönem ortalama-
larına bakıldığında, Çanakkale'de üretilen başlıca yumru bitkileri soğan, sarımsak, patates ve hayvan pancarıdır. Bunların
tüm üretime oranları ise kuru soğan %51, patates %12, kuru sarımsak %4 ve hayvan pancarı ise %33 olarak hesaplanmıştır
(Tablo 5.26).
Grafik 5.36. Çanakkale 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)

Grafik 5.37. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Yumru Bitkileri Üretim Ortalamasının Ürünlere Dağılımı (%)
Araştrıma kapsamında incelenen dönem ortalamalarına bakıldığında TR22 Bölgesinde üretilen yumru bitkileri soğan,
sarımsak, patates ve hayvan pancarıdır. Bunların tüm üretime oranları ise kuru soğan %45, patates %28, kuru sarımsak
%14 ve hayvan pancarı ise %13 olarak hesaplanmıştır (Tablo 5.26).
Yumru Bitkiler Dekar Verimi

Tablo 5.27. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkiler Verimleri (da/kg) (2000-2012)
85
Yumru Bitkiler Dekar Verimi
Tablo 5.27. Balıkesir, Çanakkale, TR22 ve Türkiye Yumru Bitkiler Verimleri (da/kg) (2000-2012)
Balıkesir İli 2000-2012 yılları arası yumru bitkiler verimlerine bakıldığında en verimli türün 5.791 kg/da verimle hay-
van pancarı olduğu görülmektedir. Patates ise 2.558kg/da verim ile ikinci sırada yer almıştır. En çok ekim alanı ve üretime
sahip olan soğan ise verim sıralamasında 1.500 kg/da verimle üçüncü olmuştur. Sarımsak da benzer şekilde verimde dör-
düncü olmasının da etkisiyle en çok ekim alanına sahip ikinci bitki durumundadır (Tablo 5.27). Çanakkale İli 2000-2012
yılları arası yumru bitkiler verimlerine bakıldığında Balıkesir İli ile benzer şekilde hayvan pancarı en verimli tür olurken
7.430 kg/da verime sahiptir. Çanakkale İli patates verimi, Balıkesir’in aksine, soğanın gerisinde kalarak, üçüncü sırada yer
almıştır. Soğan 1.445 kg/da verim ile listede ikinci sırada yer almıştır (Tablo 5.27).
Grafik 5.38. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Arası Yumru Bitkiler Verim Ortalamaları (da/kg)

TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları arası yumru bitkiler verim ortalamasın bakıldığında en verimli türün 6.353 kg/da veri-
me ortalamasına sahip hayvan pancarı olduğu açıkça görülmektedir Hayvan pancarı verimleri karşılaştırıldığında Çanak-
kale İli, Balıkesir İlinden %28 verimli üretim gerçekleştirmiştir. Son on üç yılın ortalamalarına göre patates 2.475 kg/da
verim ile ikinci sırada yer alırken, Balıkesir İli, Çanakkale ilinden %53 daha verimli üretilmektedir. Balıkesir listede 1484 kg/
da verimle üçüncü sırada yer alan soğan yetiştiriciliğinde de %3 daha verimli üretim gerçekleştirmiştir. Yine verim ortala-
malarında 887 kg/da verim ile listenin son sırasında yer alan sarımsak üretiminde de Balıkesir İli Çanakkale İlinden %23
verimli üretim gerçekleştirmiştir (Grafik 5.38)
5.2.2. Sebze üretimi

Türkiye sebze üretim potansiyeli oldukça yüksektir. Özellikle Avrupa, Orta Asya ve Arap ülkeleri başta olmak üzere ya-
kın ülkelere de ihracat potansiyeli yüksek olan bir üretim koludur. Uluslararası ticari veriler incelendiğinde tarımsal üretim
potansiyeli son derece yüksek olan ülkemizin sebze üretimine karşılık, ihracatta arzu edilen düzeylere ulaşamadığı gerçeği
ortaya çıkmaktadır. Sebze yetiştiriciliği yönünden önemli ekolojik avantajlara sahip olan ülkemizde, bu potansiyelden ye-
teri kadar yararlanılamadığı anlaşılmaktadır.
Sebze üretimi Türkiye’nin hemen her bölgesine yayılmakla birlikte, her bölgenin ekolojik yapısına ve büyüklüğüne
bağlı olarak toplam üretim içindeki oranı değişmektedir. Ege, Akdeniz ve Marmara Bölgeleri üretimin en fazla yapıldığı,
tür ve çeşit yönünden en zengin bölgelerini oluşturmaktadır.
TR22 Bölgesi sebze üretimi için oldukça elverişli çevre şartlarına sahip bir bölgedir. Bunun yanında İstanbul, İzmir,
Bursa gibi büyük metropollere yakın olmaları, doğrudan tüketilen ve tüketicilerin doğrudan temin ettikleri sebze ve mey-
ve gibi ürünler için pazar fırsatı sunmakta ve arzı kolaylaştırmaktadır. Bu ve benzer nedenledir ki, Balıkesir ve Çanakkale
İllerinin tarım alanlarının içinde meyve ve sebzenin oranları Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir (Grafik 5.1).
Tablo 5.28. Balıkesir ve Çanakkale illeri Sebze Ekim Alanları (da) (2012)
2012 yılı verilerine göre Balıkesir 312 bin dekar sebze ekim alanına sahiptir. Bunun %13’ü kök ve yumru sebzeleri,
%79’u meyvesi için yetiştirilen sebzeler ve %8’i de diğer sebzelerden oluşmaktadır. Çanakkale 209 bin dekar sebze ekim
alanına sahiptir. Bunun %4’ü kök ve yumru sebzeleri, %92’si meyvesi için yetiştirilen sebzeler ve %4’i de diğer sebzelerden
oluşmaktadır (Tablo 5.28).
Tablo 5.29. TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Ekim Alanları (da) (2012)
87
Balıkesir ve Çanakkale illeri 2012 yılı verilerinin toplamına göre, TR22 Bölgesin 522 bin dekar sebze ekim alanına
sahiptir. Bunun %9’u kök ve yumru sebzeleri, %84’ü meyvesi için yetiştirilen sebzeler ve %7’si de diğer sebzelerden oluş-
maktadır. Türkiye geneli için bu değerler 8.7 milyon dekar sebze ekim alanı olarak verilmiştir. Bunun %15’i kök ve yumru
sebzeleri, %76’sı meyvesi için yetiştirilen sebzeler ve %9’u da diğer sebzelerden oluşmaktadır (Tablo 5.29).
Tablo 5.30. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Ekim Alanı Dağılımlarının Karşılaştırılması (%) (2012)
Yapılan analizler sonucunda Balıkesir TR22 Bölgesinin sebze ekim alanının %60’ını ve Türkiye sebze ekim alanının da
%4’ünü oluşturmaktadır. TR22 Bölgesinin sebze ekim alanlarının %40’ını ve Türkiye’nin de %2’sini Çanakkale sebze ekim
alanları oluşturmaktadır. 2012 yılı verilerine göre, Türkiye'nin toplam tarım alanın %3’ünü oluşturan TR22 Bölgesi, sebze
ekim alanında Türkiye’nin %6’sını oluşturmaktadır (Tablo 5.33).
Tablo 5.31. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretim Miktarı (ton) 2012
Balıkesir ilinde sebze ekim alanlarından üretilen sebze miktarı 2012 verileriyle 809 bin ton olarak kaydedilmiştir. Bu-
nun 716 bin tonu meyvesi için yetiştirilen sebzeler oluşturmaktadır. Çanakkale ilinin toplam sebze üretimi ise Balıkesir ile
yaklaşık aynı değerdedir. Ekim alanının yarısı kadar fazla olan Balıkesir’e üretimde yetişmesinin sebebi verimlerinin daha
yüksek olmasıdır. TR22 Bölgesi toplam üretim miktarı da 1.6 milyon tonun üzerindedir (Tablo 5.31).
Tablo 5.32. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Sebze Üretim Miktarı Dağılımlarının Karşılaştırılması (%) (2012)
Balıkesir sebze üretimi TR22 Bölgesi üretiminin yarısını oluştururken diğer yarısı da Çanakkale tarımı tarafından üre-
tilmektedir. TR22 Bölgesinin kök ve yumru sebzelerinin %83 gibi önemli bir kısmı Balıkesir tarafından üretilirken, %17’si
Çannakkale tarafından üretilmektedir. Balıkesir ve Çanakkale İlleri Türkiye sebze üretiminin %6’lık kısmını eşit paylarda
üretmektedirler (Tablo 5.32)

Tablo 5.33. TR22 Bölgesinde Önemli Sebzelerin Ekim Alanları (da) (2012)
TR2 Batı Marmara Bölgesinde toplam sebze üretiminde en büyük payı Balıkesir ve Çanakkale İllerinin bulunduğu TR22
Bölgesi almaktadır. Burada da ilk sırayı Balıkesir ve Çanakkale İlleri eşit payla almaktadır. Sebze Üretimi içerisinde özellikle
Domates (Salçalık), kavun, karpuz, biber, patlıcan ilk sıralarda yer almaktadır (Tablo 5.33)
89
Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye 2012 yılı sebze üretim değeri verileri sırasıyla Tablo 5.34’te verilmiştir.
Tablo 5.34. TR22 Bölgesinde Önemli Sebzeler Üretim Miktarları (ton) (2012)

Grafik 5.39. TR22 Bölgesi Sebze Ekim Alanlarının Ürünlere Dağılımı (%)(2012)
TR22 Bölgesinin sebze ekim alanlarının %77’sini oluşturan ürünler sırasıyla salçalık domates (%17), sofralık domates
(%14), salçalık biber (%14), kavun (%13), karpuz (%8), taze fasulye (%4), kuru soğan (%4) ve patlıcandır (%3). Bunların
dışındaki 41 ürün ise TR22 Bölgesi sebze ekim alanlarının %23’ünü oluşturmaktadır (Grafik 5.39).
Tablo 5.35 Balıkesir ili ilçeler bazında sebze ekim alanı (da) (2012)
Balıkesir'de salçalık biber ve salçalık domatesin en çok ekildiği ve üretildiği ilçeler Sındırgı, Merkez ve Bigadiç iken, en
az üretildiği ilçeler ise Marmara adası, Havran, Gömeç ve Erdek’tir. Sofralık domatesin ekim alanının en fazla olduğu ilçeler
Merkez, Dursunbey ve Savaştepe iken, Manyas, Marmara ve Bigadiç’tir. Fasulye ekiminde öncelikli ilçeler Manyas,
Edremit ve Savaştepe olurken, Marmara, Balya ve Erdek’tir. Karpuz ekim alanında Manyas, Gönen ve Merkez önde gelen
ilçeler iken, kavunda Merkez, Gönen ve Bandırma’dır. Kuru soğan ekim alanında Merkez, Susurluk ve Savaştepe ilçeleri ilk
sıraları alırken, Marmara, Havran, Edremit ilçelerinde ekilmemektedir. (Tablo 5.35, Tablo 5.36).
91
Tablo 5.36 Balıkesir ili ilçeler bazında sebze üretim miktarı (ton) (2012)
Çanakkale ilinde sebze ekim alanı ve üretimi incelendiğinde, Salçalık biber üretiminde Yenice ilçesi tek söz sahibi
ilçe gibi görünmektedir. Üretimin yarısından fazlasını tek başına gerçekleştirmektedir. Salçalık domates için de benzer
bir durum Biga için söylenebilir. Ezine ve Yenice de yine salçalık domates üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır. Sofralık
domates üretiminde Biga ilçesine Merkez de dahil olmaktadır. Fasulye ekiminde en ön sırayı alan Ayvacık, üretiminde de
ilk sırayı alırken, ardından Yenice ve Biga ilçeleri gelmektedir. Kavun ekiliş alanında ilk sırayı Merkez alırken, üretimde de
ilk sırayı almakta ve ardından Ecabat ve Biga gelmektedir (Tablo 5.37, Tablo 5.38).
Tablo 5.37 Çanakkale ili ilçeler bazında sebze ekim alanı (da) (2012)

Tablo 5.38 Çanakkale ili ilçeler bazında sebze üretim miktarı (ton) (2012)
5.2.3. Meyve üretimi

Türkiye birçok meyve turunun ana vatanı ve meyvecilik kültürünün beşiğidir. Bugün meyvecilikte önem kazanmış̧
elma, armut, ayva, erik, kiraz, vişne, fındık, antepfıstığı, badem, ceviz, kestane, zeytin, incir, nar, üzüm gibi birçok türün
anavatanı bu topraklardır. Ayrıca, Yurdumuzun gerek göç̧ yollarının üzerinde bulunması, gerek tarih boyunca bir çok me-
deniyetin yasadığı bir coğrafya olması ve gerekse de sahip olduğu iklim koşulları nedeniyle bugün dünyadaki meyve üreti-
cisi ülkeler içerisinde önemli bir konuma sahiptir. Söz konusu bu husus, ülkemizde yetişen 66 farklı meyve türünün varlığı
ile de doğrulanmaktadır. TR22 Bölgesi meyve üretimine oldukça uygun çevre şartlarına sahip bir bölgemizdir. Balıkesir ve
Çanakkale İlleri meyve üretiminde önde gelen illerdedir. Bölgenin ulaşım yollarına ve büyük tüketim merkezlerine yakın
olması da avantajlardan biridir.
Tablo 5.39. Balıkesir ve Çanakkale İlleri Meyve Alanları (da) (2012)
2012 yılı verilerine göre Balıkesir 932 bin dekar meyve alanına sahiptir. Bunun %90’ı zeytin ve diğer sert kabuklu
meyveler oluşturmaktadır. Bu grupta ağırlık zeytin alanlarındadır. Çanakkale, Balıkesir’in yaklaşık yarısı kadar olan 516 bin
dekar meyve alanına sahiptir. Bunun %67’si Balıkesir gibi zeytin ve diğer sert kabuklu meyveler oluşturmaktadır.
93
Tablo 5.40. TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Alanları (da) (2012)
Balıkesir ve Çanakkale illeri 2012 yılı verilerinin toplamına göre, TR22 Bölgesin 1.5 milyon dekar meyve alanına sahip-
tir. Bunun %82’si zeytin ve diğer sert kabuklu meyveler, %11’i diğer meyveler-taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekli mey-
velerden oluşmaktadır. Türkiye geneli için bu değerler 32 milyon dekar meyve alanı olarak verilmiştir. Bunun %59’u zeytin
ve diğer sert kabuklu meyveler, %16’sı diğer meyveler-taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekli meyvelerden oluşmaktadır
(Tablo 5.43).
Tablo 5.41. Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Alanı Dağılımlarının Karşılaştırılması (%) (2012)
* TUİK 2012 Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yararlanılarak hesaplanmıştır.
Yapılan analizler sonucunda Balıkesir TR22 Bölgesinin meyve alanının %64’ünü ve Türkiye meyve alanının da %3’ünü
oluşturmaktadır. TR22 Bölgesinin meyve alanlarının %36’sını ve Türkiye’nin de %3’ünü Çanakkale meyve alanları oluş-
turmaktadır. 2012 yılı verilerine göre, Türkiye'nin toplam tarım alanın %3’ünü oluşturan TR22 Bölgesi, meyve alanında
Türkiye’nin %5’ini oluşturmaktadır (Tablo 5.41).

Tablo 5.42 Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Üretim Miktarı (ton) (2012)
Balıkesir İlinin meyve üretimi 287 bin ton, Çanakkale ilinin ise 450 bin ton olarak gerçekleşmekte ve TR22 Bölgesi için
toplamda 737 bin ton meyve üretimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplam 19 milyon ton olan Türkiye üretiminin %4’ünü
TR22 Bölgesi üretektedir (Tablo 5.42). Ekim alanı yönüyle, Balıkesir İli, Çanakkale İlinin iki katı ekim alanına sahipken,
üretim miktarı karşılaştırıldığında Çanakkale, Balıkesir’in yaklaşık iki katı olarak görülmektedir. Bu daha çok ütün türlerine
göre değişen verim değerleri ve verimlilikle açıklanabilir.(Tablo 5.43).
Tablo 5.43 Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye Meyve Üretim Miktarları Dağılımlarının Karşılaştırılması (%) (2012)
* TUİK 2012 Bitkisel Üretim İstatistiklerinden yararlanılarak hesaplanmıştır.
Balıkesir, Çanakkale, TR22 Bölgesi ve Türkiye meyve alanlarına ilişkin 2012 yılı verileri Tablo 5.44’te verilmiştir.
95
Tablo 5.44. Türkiye ve TR22 Bölgesinde Meyve Türleri Ekim Alanları (da) (2012)
Grup Adı Ürün Adı Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 21.265 16.970 38.235 2.272.788
Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 1.136 1.136 343.611
Üzüm
Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 78 78 660.933
Üzüm (Kurut-Çekirdeksiz) 9 9 667.743
Üzüm ( araplık) 1.183 32.164 33.347 677.884
Muz 44.923
Muz- ncir-
Kivi 46 10 56 20.400
Avokado-Kivi
Avokado 1.827
ncir 599 4.450 491.752
Portakal (Washington) 3.851 403.012
Portakal (Yafa) 24.653
Portakal (Di er) 134.807
Mandalina (Satsuma) 16.180 416 16.596 208.474
Turunçgiller Mandalina (Clementin) 26.822
Mandalina (King) 2.976
Mandalina (Di er) 124.710
Limon 265.628
Greyfurt (Altıntop) 65.143
Turunç 471
Elma (Golden) 3.163 22.462 25.625 461.184
Elma (Starking) 2.527 8.837 11.364 757.254
Elma (Amasya) 451 82 533 176.703
Elma (Grannysmith) 813 2.381 3.194 72.141
Elma (Di er) 2.108 3.137 5.245 280.844
Armut 1.950 2.614 4.564 232.233
Ayva 463 582 1.045 56.570
Yenidünya 0 0 10.822
Mu mula 71 51 122 403
Di er Meyveler- eftali (Nektarin) 1.573 11.549 13.122 46.626
Ta Çekirdekliler eftali (Di er) 5.336 41.804 47.140 397.158
Ve Yumu ak Erik 5.347 3.833 9.180 193.304
Çekirdekliler Kayısı 547 3.577 4.124 1.140.516
Zerdali 33 0 33 10.555
Kiraz 6.864 16.696 23.560 744.138
Vi ne 749 137 886 217.794
Kızılcık 203 0 203 1.873
Çilek 664 688 1.352 127.928
Bö ürtlen 2.426
Dut 45 355 400 20.500
Nar 1.331 904 2.235 269.024
Trabzon Hurması 101 300 401 21.317
Keçi Boynuzu 5.449
Zeytin (Sofralık) 125.525 17.403 142.928 2.276.598
Zeytin (Ya lık) 684.765 301.328 986.093 5.861.052
Zeytin Ve Di er Badem 9.969 9.055 19.024 235.547
Sert Kabuklular Fındık 359 366 725 7.134.346
Ceviz 19.385 13.523 32.908 552.019
Kestane 2.051 147 2.198 121.244
Antep Fıstı ı 1.359 4.795 6.154 2.835.517
Kırmızı Biber 112.677
Anason 3.199 3.199 194.430
Baharat Bitkileri Kimyon 7 7 226.294
( lenmemi ) Rezene 15.775
Çörekotu 2.299
Kekik 60 60 94.283
Süpürge Otu 7.544 7.544 19.059
Kaynak: TU K, 2012, Bitkisel Üretim statistikleri.

Tablo 5.45. Türkiye ve TR22 Bölgesi Meyve Türleri Üretim Miktarları (ton) (2012)
Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 18.433 15.090 33.523 1.570.670
Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 1.237 1.237 599.964
Üzüm
Üzüm (Kurutmalık-Çli) 86 86 417.521
Üzüm (Kurutlık-Çekirdeksiz) 9 25.081 9 1.196.312
Üzüm ( araplık) 1.021 26.102 400.659
Muz 207.727
Muz- ncir- Kivi 51 23 74 37.247
Avokado-Kivi Avokado 1.463
ncir 4.265 1.539 5.804 275.002
Portakal (Washington) 450 450 1.274.806
Portakal (Yafa) 87.554
Portakal (Di er) 298.751
Turunçgiller Mandalina (Satsuma) 26.003 506 26.509 536.544
Mandalina (Clementin) 76.295
Mandalina (King) 10 8.629
Mandalina (Di er) 234 10 253.364
Limon 234 710.211
Greyfurt (Altıntop) 226.738
Turunç 2.132
Elma (Golden) 3.995 73.740 77.735 787.260
Elma (Starking) 3.375 27.122 30.497 1.323.677
Elma (Amasya) 662 174 836 231.039
Elma (Grannysmith) 799 5.437 6.236 103.569
Elma (Di er) 3.023 10.233 13.256 443.440
Armut 4.439 7.762 12.201 442.646
Ayva 2.066 3.166 5.232 136.577
Yenidünya 2 2 12.105
Mu mula 177 284 461 4.606
Di er Meyveler- eftali (Nektarin) 1.395 21.043 22.438 67.241
Ta Çekirdekliler eftali (Di er) 8.900 80.757 89.657 543.924
Ve Yumu ak Erik 4.985 7.205 12.190 300.046
Çekirdekliler Kayısı 1.124 4.354 5.478 760.000
Zerdali 33 248 281 35.483
Kiraz 5.655 18.477 24.132 470.887
Vi ne 1.003 395 1.398 186.443
Kızılcık 623 201 824 12.368
de 140 115 255 4.896
Çilek 1.017 1.884 2.901 351.834
Dut 816 787 1.603 74.170
Nar 1.379 562 1.941 315.150
Trabzon Hurması 92 287 379 32.392
Keçi Boynuzu 14.166
Zeytin (Sofralık) 30.316 5.781 36.097 480.000
Zeytin ve Di er Zeytin (Ya lık) 150.710 129.221 279.931 1.340.000
Sert Kabuklular Badem 2.682 4.091 6.773 80.261
Fındık 136 60 196 660.000
Ceviz 3.668 3.007 6.675 203.212
Kestane 1.354 740 2.094 57.881
Antep Fıstı ı 130 787 917 150.000
Kırmızı Biber 165.527
Anason 260 260 11.023
Baharat Bitkileri Kimyon 13.900
( lenmemi ) Rezene 1.862
Çörekotu 161
Kekik 8% 8% 11.598
Süpürge Otu 628 628 2.798
97
Tablo 5.46. Türkiye ve TR22 Bölgesi Meyve Türleri A aç Verimleri (kg/da) (2012)
Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) 867 889 877 691
Üzüm Üzüm (Sofralık-Çekirdeksiz) 1.089 1.089 1746

Üzüm (Kurutmalık-Çekirdekli) 1.103 1.103 632
Üzüm (Kurut-Çekirdeksiz) 1.000 1.000 1792
Üzüm ( araplık) 863 780 783 591
Muz 4624
Muz- ncir-
Kivi 35 27 32 44
Avokado-Kivi
Avokado 58
ncir 36 30 34 29
Portakal (Washington) 75 75 131
Portakal (Yafa) 119
Portakal (Di er) 106
Mandalina (Satsuma) 50 35 49 88
Turunçgiller Mandalina (Clementin) 94
Mandalina (King) 106
Mandalina (Di er) 20 20 90
Limon 39 39 111
Greyfurt (Altıntop) 176
Turunç 46
Elma (Golden) 43 165 144 73
Elma (Starking) 42 124 102 78
Elma (Amasya) 50 65 52 54
Elma (Grannysmith) 40 41 40 49
Elma (Di er) 39 71 60 40
Armut 23 34 29 43
Ayva 29 31 30 43
Yenidünya 24 24 46
Di er Meyveler- Mu mula 20 19 20 17
Ta Çekirdekliler eftali (Nektarin) 26 58 54 49
ve Yumu ak eftali (Di er) 38 61 58 42
Çekirdekliler Erik 28 32 30 37
Kayısı 22 47 38 54
Zerdali 14 42 34 34
Kiraz 28 36 34 28
Vi ne 22 32 25 32
Kızılcık 20 24 21 15
Çilek 1.532 2.738 2.146 2750
Dut 22 28 25 30
Nar 20 26 22 31
Trabzon Hurması 27 49 41 38
Zeytin (Sofralık) 14 19 15 12
Zeytin (Ya lık) 18 29 22 17
Zeytin ve Di er Badem 15 24 19 17
Sert Kabuklular Fındık 11 5 8 2
Ceviz 33 42 37 34
Kestane 30 29 29 30
Antep Fıstı ı 2 2 2 4
Kırmızı Biber 1469
Baharat Bitkileri
Anason 81 81 57
( lenmemi ) Kimyon 61
Çörekotu 70
Kekik 133 133 123
Süpürge Otu 83 83 147

Grafik 5.40. TR22 Bölgesi Meyve Alanlarının Ürünlere Dağılımı (%)(2012)
TR22 Bölgesinin meyve alanlarının %88’ini oluşturan ürünler sırasıyla yağlık zeytin, (%68), sofralık zeytin (%10), şeftali (%3), çekir-
dekli sofralık üzüm (%3), şaraplık üzüm (%2), cevizdir (%2). Bunların dışındaki 34 ürün ise TR22 Bölgesi sebze ekim alanlarının %12’sini
oluşturmaktadır (Grafik 5.40). Balıkesir ili 2000-2012 yılları arası meyve ekim alanlarına baktığımız yağlık zeytin son onüç yılda %13 azal-
mıştır. Sofralık zeytin ekim alanı ikinci sırada yer almaktadır ve son altı yılda ekim alanı %70 artmıştır. Zeytin türleri yağlıktan sofralığa
doğru kaymıştır. Ancak bölgede kullanılan zeytin çeşitleri hem yağlık, hem de sofralığa uygun olan çeşitlerdir. Ekim alanı en az olan ise
kiraz olup son on üç yılda ekim alanı %99 artmıştır. Çanakkale ilinde en çok ekim alanına sahip meyve türü Balıkesir örneğinde olduğu
gibi yağlık zeytin olup son on yılda ekim alanı %3 azalmıştır. Çanakkale ilinde en çok ekim alanına sahip ikinci meyve ise elmadır ve
son on yılda ekim alanı %11 artış göstermiştir. Sofralık zeytin ise üçüncü sırada en çok ekim alanına sahip meyve türüdür son altı yılda
ekim alanı %26 artış göstermiştir. En az ekim alanına sahip meyve türü ise mandalina olup son on yılda ekim alanı %32 azalmıştır (TUIK,
2012). Balıkesir ili 2000-2012 yılları arası meyve ekim alanları ortalamasına bakıldığın da en çok ekim alanına sahip yağlık zeytindir. Sof-
ralık zeytin ise ikinci en çok ekim alanına sahip meyve türüdür. Balıkesir genelinde zeytin ekim alanı toplamda %92’lik pay almaktadır.
En az ekim alanına sahip olan ise kirazdır.
Balıkesir ili son on yılda meyve üretimlerinde en çok üretimi olan meyve türü yağlık zeytin olup son on yıl içerisinde %68,9 azal-
mıştır. Mandalina ise en çok üretimi yapılan ikinci meyve türü olup son on yıl içerisinde üretiminde 2,4 kat artış görülmüştür. Sofralık
zeytin ise üçüncü sırada yer almakta ve son altı yıl içerisinde %34,1 artış göstermektedir. Ceviz ise üretimi en az gerçekleşen meyve
türü olmuştur ve son on yıl içerisinde 549,1 artış göstermiştir. Çanakkale ilinde ise en çok üretilen meyve elma olmuştur ve son on yılda
%61,7 artış göstermiştir. Yağlık zeytin ise Balıkesir ilinin aksine en çok üretilen ikinci meyve olmuştur ve son yılda üretimi %7,9 artmıştır.
Şeftali ise en çok üretilen üçüncü meyve olup son on yılda üretimi %23,1 azalmıştır. Üretimi en az olan mandalina ve cevizdir. TR22
Bölgesi ilgili yılları arası meyve üretiminde en çok üretimi yapılan türün Yağlık zeytin olduğu görülmektedir ve son yılda üretimi %56,1
azalmıştır. Elma ise en çok üretimi yapılan ikinci meyve türü olup üretimi son on yılda %55,2 artış göstermiştir. Şeftali ise üçüncü sırada
yer almakta ve son on yıl içerisinde üretiminde fazla bir değişiklik görülmemiştir. Üretimi en az olan tür ise cevizdir son on yılda %55,2
üretim artışı göstermiştir (TUIK, 2012).
Grafik 5.41. TR22 Bölgesi 2000-2012 Yılları Meyve Ağaç Verim Ortalamaları (%)
99
TR22 Bölgesi 2000-2012 yılları arası ağaç başına verim ortalamalarına bakıldığın da bölgenin en verimli türü elma
olup en yüksek verim ortalaması Çanakkale ilindedir ve TR22 Bölgesinden %20 verimli, Balıkesir ilinden ise 3,29 kat daha
verimlidir yine TR22 Bölgesi Balıkesir ilinden %20 verimlidir. İkinci en verimli türün şeftali olduğu görülmektedir ve Çanak-
kale ili ağaç verimi TR22 Bölgesi şeftali veriminden %11,3 ve Balıkesir ilinin şeftali veriminden %63,3 daha verimlidir yine
TR22 Bölgesi şeftali verimi Balıkesir ili şeftali veriminden %46,6 daha verimlidir. Çanakkale ili zeytin verimine bakıldığın
da daha az ekim alanı ve üretime sahip olmasına rağmen Balıkesir ilinden ağaç verimi daha yüksektir genel olarak en
düşük ağaç başına verim zeytin türünde olmaktadır. Zeytinden sonra en düşük verimli türün kiraz olduğu görülmektedir
ve Balıkesir ilinin ağaç başına verimde Çanakkale ilinden %40 daha verimli olup TR22 Bölgesinden de %24 daha verimlidir
(Grafik 5.41). İlçeler bazında meyve alanları incelenmiş ve TR22 Bölgesinde ekseriyetle üretilen sofralık zeytin, yağlık zey-
tin, şaraplık üzüm, sofralık çekirdekli üzüm, şeftali ve cevize ait toplu meyvelik alanların değerleri Tablo 5.47’de verilmiştir.
Öncelikle Balıkesir ardından da Çanakkale İllerine ait meyvelik alanlar ve üretim miktarlarına ilişkin veriler sunulmuştur
(Tablo 5.47, Tablo 5.48, Tablo 5.49, Tablo 5.50).
Tablo 5.47. Balıkesir li lçeler tibariyle Meyvelik Alanları (da) (2012)

Zeytin Zeytin Üzüm Üzüm
lçe Adı eftali Ceviz
(Sofralık) (Ya lık) (Sofralık-Çkli) ( araplık)
Merkez 210 4.100 41 1.594
Ayvalık 1.736 164.522 860 336 54 123
Balya 0 0 3.050 55 0 670
Bandırma 14.600 500 600 18 32 1.487
Bigadiç 927 23 1.300 30 1.167
Burhaniye 1.200 175.500 900 243
Dursunbey 11 4.910 203 568
Edremit 43.705 155.975 100 152 710
Erdek 41.950 20 650 120 243 964
Gömeç 5.000 107.000 174 0 5
Gönen 3.238 239 2.075 1.104 1.015
Havran 1.308 77.500 350 152 456
vrindi 0 75 5 1.319
Kepsut 340 200 2.729 852
Manyas 2.250 500 300 183 365
Marmara 8.200 0 20 480 0 0
Sava tepe 450 2.780 765 6 1.085
Sındırgı 0 95 470 172 6.087
Susurluk 400 111 540 230 675
Kaynak: TU K, 2012 Bitkisel Üretim statistikleri.
Balıkesir İlinin meyve ekim alanları en geniş olan ilçeler, Edremit, Burhaniye, Ayvalık ve Gönmeç’tir. Bu ilçelerin öne
çıkma nedenlerinin başında zeytin alanları gelmektedir. Sofralık zeytin alanlarının en geniş olduğu ilçeler Edremit, Erdek
ve Bandırma’dır. Yağlık zeytin için ise Burhaniye, Edremit, Ayvalık ve Gömeç ilçeleri başı çekmektedir. Sofralık üzümde
Dursunbey, Merkez ve Balya öne çıkarken, Ceviz için Sındırgı en geniş ekim alanına sahip ilçedir. Şeftali alanlarının en geniş
olduğu ilçeler sırasıyla Kepsut ve Gönen’dir (Tablo 5.47).
100Tarım Araştırma Raporu

Tablo 5.48. Balıkesir li lçeler tibariyle Meyvelik Üretim Miktarı (ton) (2012)
Zeytin Zeytin Üzüm Üzüm
lçe Adı eftali Ceviz
(Sofralık) (Ya lık) (Sofralık-Çkli) ( araplık)
Merkez 29 3.690 113 116
Ayvalık 335 43.304 946 403 91 10
Balya 1.830 50 6 135
Bandırma 2.473 7 540 27 20 408
Bigadiç 457 16 1.300 192 410
Burhaniye 51 30.763 720 110
Dursunbey 2 5.401 340 1.128
Edremit 12.021 34.638 100 80 100
Erdek 8.798 4 585 144 386 84
Gömeç 1.945 24.547 17 1 5
Gönen 1.253 128 1.612 1.070 80
Havran 358 16.787 56 90 75
vrindi 75 120
Kepsut 159 2 5.285 120
Manyas 545 21 270 508 186
Marmara 1.796 16 380 2 9
Sava tepe 62 472 321 12 194
Sındırgı 6 780 357 306
Susurluk 32 17 189 347 72
Kaynak: TU K, 2012 Bitkisel Üretim statistikleri.
Balıkesir İlinin meyve üretiminde öne çıkan ilçeler, Edremit, Burhaniye, Ayvalık ve Gömeç İlçeleridir. Sofralık zeytin
üretiminin en fazla olduğu ilçeler Edremit, Erdek ve Bandırma’dır. Yağlık zeytin için ise Burhaniye, Edremit, Ayvalık ve
Gömeç ilçeleri öne çıkmaktadır. Sofralık üzümde Dursunbey, Merkez ve Balya öne çıkarken, Ceviz için Sındırgı en fazla
üretime sahip ilçedir. Kepsut ve Gönen ilçeleri ise Balıkesir şeftali üretiminin tamamına yakın kısmını üreten ilçelerdir
(Tablo 5.48).
101
Çanakkale İlinin meyve ekim alanları en geniş olan ilçeler, Ezine, Ayvacık ve Bayramiç’tir. Sofralık zeytin alanlarının
en geniş olduğu ilçeler Ayvacık, Ezine ve Eceabat’tır. Yağlık zeytin için de yine sofralıkta olduğu gibi ise Ayvacık, Ezine ve
Eceabat ilçeleridir. Sofralık üzümde Bozcaada, Gelibolu ve Bayramiç öne çıkarken, Ceviz için Merkez, Ecabat ve Ayvacık;
Şeftali için Lapseki ve Merkez Çanakkale'de en geniş ekim alanına sahip ilçedir (Tablo 5.49).
Çanakkale İlinin meyve üretiminde öne çıkan ilçeler sırasıyla Ayvacık, Lapseki ve Ezine ilçeleridir. Sofralık zeytin üreti-
minin en fazla olduğu ilçeler Ayvacık başta olmak üzere Ezine ve Biga’dır. Yağlık zeytin için ise Ayvacık, Ezine ve Bayramiç
ilçeleri öne çıkmaktadır. Sofralık üzümde Bozcaada, Bayramiç ve Gelibolu öne çıkarken, Ceviz için Biga’nın yanı sıra yine
Bayramiç en fazla üretime sahip ilçelerdir. Merkez ve Lapseki ilçeleri ise Çanakkale şeftali üretiminin tamamına yakınını
üreten ilçeler olarak belirlenmiştir (Tablo 5.50).
5.2.4. Bitkisel üretimde verimlilik

Bitkisel üretimde verimlilik değerleri bir önceki bitkisel üretim bölümünde her bir üretim gruplarına ait ekim alanı ve
üretim verilerinin ardından, bütünlüğün bozulmaması için verimlerine ait bilgiler de sunulmuştur (Bkz. Bitkisel Üretim
bölümü ).
5.2.5. İyi tarım uygulamaları

Balıkesir ilinde Sertifika alıp iyi tarım uygulaması yapan toplam 22 üretici bulunmakta olup 2.941,9 da alanda zeytin,
397,638 da alanda kiraz, Elma, Armut, erik, 33,832 da alanda kivi, 67,12 da alanda Bezelye, 103,75 da alanda Bakla, ve 95
da alanda Kavun üretimi yapılmaktadır.
Çanakkale İyi Tarım Uygulamaları Projesi kapsamında 4 üretici grubunda 74 üretici ve 3.084.749 m² alan ile 21 bireysel
üretici 1.066.759 m² alan sertifikalandırılmıştır.
5.2.6. Organik tarım uygulamaları

Balıkesir ilinde merkez ilçe ile birlikte 6 ilçede organik tarım yapılmaktadır. Organik tarımın en yoğun olarak uygulan-
dığı ilçe Ayvalık olup, onu Bigadiç, Burhaniye ve Sındırgı takip etmektedir. Balıkesir ilinde 7.991,104 dekar alanda Organik
tarım yapılmaktadır. Organik olarak yetiştirilen ürünler ise haşhaş, buğday, yulaf, domates, biber, çam fıstığı, arpa, fiğ,
nohut, ve zeytindir. Organik tarım üretiminde en büyük pay çam fıstığına ait olup, toplam 4.627 dekar alanda üretilmek-
tedir. Organik olarak üretimi yapılan diğer ürünümüz haşhaş olup, toplam 792 da alanda üretimi yapılmaktadır. Çanakkale
Organik Tarım Uygulamaları Projesi kapsamında 65 üretici 2.897 da alan ve 80 kovan sertifikalandırılmıştır.

Tablo 5.51. Balıkesir ve Çanakkale Organik Bitkisel Ürün Üretim Miktarı (ton, 2011)
Ürün adı Balıkesir Çanakkale Ürün adı Balıkesir Çanakkale Ürün adı Balıkesir Çanakkale
Acur 0.02 Fasulye 0.13 6.45 Mısır (silaj) 5.60
Adaçayı 0.25 Fi 463.80 Mu mula 0.02
Alıç 0.01 Gelincik 0.35 Nadasta olan 0.00
Armut 5.92 Ha ha 89.66 Nane 0.17
Arpa 5.99 171.24 Hıyar 0.01 6.70 Nar 0.10
Ayçiçe i 7.00 Hindiba 0.25 Nektarin 1.01
Ayva 0.25 Ihlamur 0.50 Nohut 78.81 1.60
Badem 0.02 0.55 Isırgan otu 0.40 O ul otu 0.12
Bakla 5.01 Ispanak 3.25 Pancar 0.76
Bal kaba ı 0.16 2.10 de 0.12 Patlıcan 0.02 7.50
Bamya 0.50 ncir 0.30 Pazı 0.75
Barbunya 0.38 0.70 Kabak 0.04 7.20 Pırasa 0.10
Bezelye 0.40 Kba otu 1.65 Roka 0.20
Biber 190.08 177.25 Karnabah 0.10 Sarımsak 0.79
Bö ürtlen 0.06 Karpuz 0.02 10.00 Semiz otu 0.75
Börülce 0.30 Kavak 5.00 So an 3.70
Brokoli 0.10 Kavun 0.07 13.60 Susam 0.01
Bu day 215.2 40.09 Kayısı 0.35 algam 0.30
C.elması 0.01 Kekik 0.65 0.25 eftali 1.36
Ceviz 1.80 Kızılcık 0.20 Tere 0.02
Çam fıstı ı 43.15 0.01 Kiraz 1.25 Turp 0.90
Çayır 92.00 Kivi 2.00 Üzüm 327.18
Çilek 0.50 Korunga 15.00 Vi ne 0.01
Defne 0.25 Ku burnu 0.06 Yeni dünya 0.01
Dere otu 0.35 Labada 0.25 Yer kirazı 0.15
Domates 457.13 114.76 Lahana 0.10 Yonca 0.8 408.68
Dut 0.10 Limon 0.01 Yulaf 3.4 1.01
Ebegümeci 0.25 Marul 0.60 Zeytin 12.8 18431.18
Toplam
Elma 13.50 Maydonoz 0.35 1,100.19 27,791.13
Üretim Miktarı
Erik 1.85 Mısır 7421.60 Çiftçi sayısı 55 280
Toplam alan
918.44 1,427.57
(ha)
Kaynak: GTHB, 2011a.
2011 yılı verilerine göre Balıkesir'de 24; Çanakkale’de ise 85 ayrı ürün organik olarak yetiştirilmektedir. Toplam üretim
miktarı Balıkesir için 1100 ton ve Çanakkale için 27791 ton olarak tespit edilmiştir. Çiftçi sayısında Balıkesir 55 iken, Çanak-
kale 280 organik üretim yapan çiftçiye sahiptir. Organik üretimin yapıldığı alanlar karşılaştırılacak olursa Balıkesir 914 ha
ve Çanakkale 1427 ha’dır (Tablo 5.51).
Diğer yandan hayvansal organik ürünler için de 2011 yılına ait istatistikler incelendiğinde Çanakkale’nin bitkisel ürün-
lerdeki ağırlığı, hayvansal ürünlerde de görülmektedir (Tablo 5.52).
103
Çanakkale bitkisel ve hayvansal ürünlerde Balıkesir’e göre daha fazla üretim yapmaktadır. 2011 yılı verilerine göre
Balıkesir’in organik sertifikalı hayvansal üretimi bulunmazken Çanakkale 104 üreticiyle toplam 68 ton et ve 2584 ton süt
üretimi gerçekleştirmiştir.
5.2.7. Örtü altı yetiştiriciliği

Örtü altı yetiştiriciliği işgücü, yatırım ve girdi maliyetlerinin yüksek olmasına rağmen kar marjının yüksek olduğu bir
üretim şekli olarak öne çıkmaktadır. Balıkesir örtü altı yetiştiriciliği ekseriyetle Merkez, Susurluk ve Burhaniye’de yoğun-
laşmaktadır. Çanakkale de ise Lapseki ve Ezine ilçelerinde diğer ilçelere göre daha fazla örtü altı yetiştiriciliği yapılmaktadır
(Tablo 5.53).
Genellikle diğer illerde olduğu gibi hıyar ve marul üretimi yapılmaktadır. Bunları domates, fasulye ve biber izlemekte-
dir. Balıkesir ilinde Çanakkale’ye göre beş kat daha fazla alanda örtü altı yetiştiriciliği yapılmaktadır (Tablo 5.54).

Tablo 5.54. TR22 Bölgesi gruplara göre örtü altı yeti tiricili i
Balıkesir Çanakkale
Ekilen Ekilen
Grup adı Ürün adı Üretim(Ton) Üretim(Ton)
Alan(da) Alan(da)
Örtü Altı (Alçak Tünel) Marul (Kıvırcık) 10 40 4 16
Örtü Altı (Plastik Sera) Biber (Dolmalık) 2 8
Biber (Sivri) 15 75
Domates 15 220
Fasulye (Taze) 11 24
Hıyar 258 3.293 23 276
Marul (Aysberg) 3 12
Marul (Göbekli) 30 91 26 67
Marul (Kıvırcık) 239 598 54 143
Örtü Altı (Yüksek Tünel) Biber (Sivri) 1 5 2 8
Domates 8 76 2 23
Fasulye (Taze) 6 24 5 7
Hıyar 180 2.495 82 1.167
Marul (Aysberg) 4 16 3 12
Marul (Göbekli) 13 39 27 74
Marul (Kıvırcık) 182 450 67 240
Kaynak: TÜ K, 2012, Bitkisel Üretim statistikleri
5.2.8. Bitkisel üretim değerleri ve maliyetler

Maliyet hesaplamaları alan çalışmasıyla TR22 Bölgesinde faaliyet gösteren çiftçilerden elde edilen veriler kullanılarak
hazırlanmıştır. Buğday, ayçiçeği, çeltik, domates, biber (kapya), silajlık mısır, şeftali ve zeytin için hazırlanan maliyetler bir
dekar içindir. Gayri safi üretim değerinden değişken masrafların çıkarılmasıyla brüt kar elde edilmiştir. Brüt kar alternatif
ürünler içinde karşılaştırma yapmamızı sağlayan, ekonomik analiz ve planlamalar için kullanılan bir kriterdir.
105
Buğday sulu ve kuru tarım yapılan bölgelerde ziraatı yapılan yaygın bir üründür. Ancak genellikle üretimi sulama
imkânının kısıtlı olduğu arazilerde yapılmaktadır. Hem ana ürünü olan daneden, hem de yan ürünü olan ve hayvancılıkta
yaygın kullanılan samandan üretim değeri sağlanan bir üründür. Özellikle 2012 yılında hayvancılığın gelişmesine eklenen,
kuraklığa bağlı kaba yem talep fazlası saman fiyatlarını çok yüksek seviyelere çıkarmıştır.
Bölgedeki buğday üretimi kuru koşullarda yapıldığından sulama masrafı bulunmamaktadır. Ayrıca bölge üreticilerinin
uzun yıllardır tarımını yaptığı bir bitki olan buğdayda makineleşme düzeyi çok yüksek olduğunda geçici işçi tutulmamak-
tadır. Toplam değişken masraflar içerisinde en büyük payı %36,1’ile yağ, yakıt ve makine onarımları için yapılan masraflar
almaktadır. Bunun temel nedeni buğday tarımındaki tüm aşamalarda makine kullanımının üst düzeyde olmasıdır. Ayrıca
son yıllarda yakıt olarak kullanılan mazotun litre fiyatındaki artışlar da bu oranın yükselmesine neden olmuştur.
Yağ, yakıt ve makine onarım masraflarını %33,1 ile gübre masrafı izlemektedir. Dekara ortalama 55 kg gübre kullanılan
buğday üretiminde dekara 58,42 TL’lik gübre masrafı yapılmaktadır. Gübre fiyatlarında oluşan dalgalanmalar ve yükseliş-
ler bu masraf kaleminin de artmasına sebep olmuştur. Tohum masrafı toplam değişken masraflar içerinde %18,3’lük bir
paya sahipken ilaç %4,5, sigorta, taşıma vb. gibi masraf kalemleri de %8’lik bir paya sahiptir.
Buna göre toplam 176,41 TL/da değişken masraf yapılmıştır. Gayrisafi üretim değerinden değişken masrafların düşül-
mesi ile dekara 38,03 TL brüt kar bulunmuştur (Tablo 5.55)
Tablo 5.56. Ayçiçe i Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masraflar

Ayçiçe i De i ken
Birim Fiyat Masraflar %
TL M iktar De er/Masraf
Gayrisafi Üretim D e eri
Ana Ürün 1,45 162,92 236,48
Yan Ürün
Toplam GSÜD 236,48
De i ken Masraflar
Tohum 36,98 0,48 17,57 13,7
Gübre 31,60 33,10 25,9
laç 7,17 5,6
Geçici i çilik
Ya ,yakıt,makine onarımları 62,51 48,9
Sulama
Di er (sigorta, ta ıma, vb.) 7,51 5,9
De i ken Masraflar Toplamı 127,86 100,0
Dekara Brüt Kâr 108,62
Ayçiçeği günümüzün en önemli yağ bitkilerinden birisi olup, yemeklik kalitesi yönünden tercih edilen bitkisel yağlar
arasında ilk sırayı almaktadır. Ayçiçeği tarımı yapılan bölgelerimizde yetişme döneminde yeterince yağış düşmemesi so-
nucu kuraklık zararı sonucu önemli ölçüde verim düşüklüğü görülmektedir. Bu gibi kuraklık görülen tarım alanlarında ay-
çiçeği üreticilerinin sulama imkânları olduğunda, tarlalarını sulamaları halinde hem dekardan aldıkları ürün miktarı, hem
de tanelerdeki yağ miktarı önemli oranda artmaktadır. Yapılan bazı araştırmalar sonucunda susuz koşullarda ortalama
125–130 kg/da verim alınırken, ayçiçeği tarlası bir defada sulandığında 250 kg/da, iki kez sulandığında 310 kg/da ve üç
kez sulandığında yaklaşık 400 kg/da ürün alınabileceği belirlenmiştir (Süzer, 2004).

TR22 Bölgesinde genel olarak sulama koşullarının olmadığı kuru tarım şartlarında yapılan ay çiçeği yetiştiriciliği 162kg/
da verime sahiptir. Ayçiçeği tarımında daneden 236 TL gelir elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek için toplam 127 TL
değişken masraf yapılmıştır. En büyük masraf kalemleri akaryakıt ve gübre olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece ayçiçeği
üretiminden sağlanan brüt kar 108 TL/da olarak hesaplanmıştır (Tablo 5.56).
TR22 Bölgesinde de ayçiçeğinin ortalama satış fiyatı 1,45 TL/kg olarak belirlenmiştir. Ayçiçeğinin ortalama verimi yak-
laşık olarak 163 kg/da’dır. Ortalama verim ve fiyat kullanılarak ayçiçeği üretiminin dekara gayrisafi üretim değeri 236,48
TL/da hesaplanmıştır.
Değişken masraflar içerisinde en büyük payı buğday üretiminde olduğu gibi %48,9 ile yağ, yakıt ve makine onarımları
için yapılan masraflar almaktadır. Ayçiçeği bölgede buğday ile münavebeye girdiğinde dolayı tarlanın ekime hazırlanması
için daha fazla makine kullanılmaktadır. Özellikle toprak hazırlığının birinci sürüm aşaması yoğun traktör gücü gerektir-
mektedir. Mazot tüketimi bu nedenlerle yüksek olmaktadır.
Yağ, yakıt ve makine onarım masraflarını %25,9 ile gübre masrafı izlemektedir. Dekara ortalama 32 kg gübre kullanılan
ayçiçeği üretiminde dekara 33,10 TL’lik gübre masrafı yapılmaktadır. Gübre ve yakıt için harcanan para değişken masrafla-
rın yaklaşık olarak %75’ini oluşturmaktadır.
Tohum masrafı toplam değişken masraflar içerinde %13,7’lik bir paya sahipken ilaç %5,6, sigorta, taşıma vb. gibi mas-
raf kalemleri de %5,9’luk bir paya sahiptir.
Tablo 5.57. Çeltik Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masrafları

Çeltik De i ken
Bitim Fiyat Masraflar %
TL Miktar De er/Masraf
Gayrisafi Üretim De eri
Ana Ürün 0,98 567,73 555,41
Yan Ürün
Toplam GSÜD 555,41
De i ken Masraflar
Tohum 1,71 20,65 35,27 9,6
Gübre 72,90 78,92 21,5
laç 26,40 7,2
Geçici i çilik
Ya ,yakıt,makine onarımlar ı 119,22 32,5
Sulama 59,04 16,1
Di er (sigorta, ta ıma, vb.) 4 8,24 13,1
Çeltik bitkisi besin kaynağı olarak tahıllar içinde buğdaydan sonra en önemli kültür bitkisidir. Ülkemizde çeltik, sulama
suyu imkânlarına bağlı olarak bütün coğrafik bölgelerimizde 40 civarındaki ilde yetiştirilebilmektedir. Ancak son zamanlar-
da, Başlıca Çeltik üretim alanları Marmara, Karadeniz ve Ege bölgelerindedir fakat Trakya-Marmara ve Karadeniz Bölgeleri
olmak üzere iki önemli çeltik ekim bölgesi öne çıkmaktadır. Türkiye’de yaklaşık 75-90 bin hektarlık ruhsatlı alanda çeltik
tarımı yapılmaktadır. TR22 Bölgesinde genel olarak sulama koşullarının yeterli olduğu şartlarda şartlar da özelliklede ka-
palı sulama sistemi bulunan tarım işletmelerinde verim ortalamasının ülke verim ortalamasının çok daha üstünde olduğu
görülmüştür 700 kg/da verim alınan yerler görülmüştür. Yapılan çeltik yetiştiriciliği TR22 Bölgesinde 567 kg/da verime
107
sahiptir. Çeltik tarımında daneden 555 TL gelir elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek için toplam 367 TL değişken
masraf yapılmıştır. En büyük masraf kalemleri öncelikli olarak akaryakıt sonrasın da gübre ve sulama olarak karşımıza
çıkmaktadır. Böylece çeltik üretiminden sağlanan brüt kar 188 TL/da olarak hesaplanmıştır (Tablo 5.57).
Değişken masrafların %32,5’lik kısmı yağ, yakıt ve makine onarım masraflarından oluşmaktadır. Bölgede yapılan çeltik
tarımında yoğun olarak gübre ve ilaç kullanılmaktadır. Bu girdilerin toplam değişken masraflar içerisindeki oranı yaklaşık
olarak %37’dir. Yörede yetişen buğday ve ayçiçeği ile karşılaştırıldığında 2-2,5 kat daha fazla gübre ve ilaç masrafı yapıl-
maktadır. Sulama masrafları da diğer tarla bitkilerinden yüksektir (%16,1).
Tablo 5.56. Ayçiçe i Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masraflar

Ayçiçe i De i ken
TL M iktar De er/Masraf
Ana Ürün 1,45 162,92 236,48
Yan Ürün
Toplam GSÜD 236,48
De i ken Masraflar
Tohum 3 6,98 0,48 17,57 13,7
Gübre 31,60 33,10 25,9
laç 7,17 5,6
Geçici i çilik
Sulama
TR22 Bölgesi özelliklede Balıkesir ilinde yoğun bir hayvancılık faaliyeti vardır. Dolaysıyla silaj yapılmadan ekonomik
bir hayvancılık düşünülemez. Mısır bitkisi yüksek dekar verimine sahip olması nedeniyle silaj yapımında kullanılacak en
önemli bitkilerin başında gelmektedir. Yeşil ve suca zengin yemler geviş getiren hayvanların beslenmesinde büyük bir
öneme sahiptir. Rasyonların oluşturulmasında söz konusu yemlerden yararlanılabildiği ölçüde süt sığırcılığı işletmelerin
de süt verimi önemli ölçüde artacak ve üretilen sütün maliyeti de düşecektir (Bilgen, 1992). Silajlık mısır, yüksek düzeyde
kolaylıkla parçalanabilen karbonhidrat içeriği ve uygun sıkışma kolaylığı ve en kolay silolarda saklanabilen yem bitkisi özel-
liklerini taşımaktadır. Bu özelliklerinin yanı sıra geviş getiren hayvanlar tarafından sevilerek tüketilen ve enerjice zengin
olmasından dolayı hayvansal üretimde önemli bir kaba yem kaynağıdır. Yapılan silajlık mısır yetiştiriciliği TR22 Bölgesinde
4.184 kg/da verime sahiptir. Silajlık mısır tarımında daneden 753 TL/da gelir elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek
için toplam 356 TL değişken masraf yapılmıştır. En büyük masraf kalemleri öncelikli olarak akaryakıt ve gübre olarak karşı-
mıza çıkmaktadır. Böylece silajlık mısır üretiminden sağlanan brüt kar 396 TL/da olarak hesaplanmıştır (Tablo 5.58).

Silajlık mısır üretiminde yapılan değişken masrafların en önemlisi yağ, yakıt ve makine onarım masraflarından oluş-
maktadır (%30,9). Bunu %29,9 ile gübre, %14,2 ile de sulama masrafları izlemektedir.
Tablo 5.59. Domates Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masraflar

Domates De i ken
Birim Fiyat Masraflar
TL Miktar De er/Masraf %
Ana Ürün 0,23 6.565,79 1.525,09
Yan Ürün 0 .00
Toplam GSÜD 1.525,09
De i ken Masraflar
Tohum 0,09 2.272,84 195,69 20,0
Gübre 124,11 152,74 15,6
laç 32,43 3,3
Geçici i çilik 355,46 36,3
Sulama 125,65 12,8
Domates ülke ekonomisinde çok önemli bir yere sahip ve turfanda ve tarla koşullarında olmak üzere her mevsim
yetiştirilmekte olan bir tarım ürünüdür. Ülkemizin birçok bölgesinde çiftçimizin önemli gelir kaynaklarından birisini oluş-
turmaktadır. Özellikle Marmara, Akdeniz ve bölgemiz olan Ege’de büyük boyutlarda domates yetiştirilmektedir.
Bugün Türkiye üretim miktarı ve ürün kalitesi ile pek çok ülkeyi geride bırakarak dünya domates üretiminde üçüncü sı-
raya gelmeyi başarmıştır. Yapılan domates yetiştiriciliği TR22 Bölgesinde 6565 kg/da verime sahiptir. Genel olarak bölgede
seracılıktan çok tarla tipi domates yetiştiriciliği uygulanmaktadır. Domates tarımı tarımında sebzesinden 1.525 TL/da gelir
elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek için toplam 979 TL/da değişken masraf yapılmıştır. En büyük masraf kalemleri
öncelikli olarak geçici işçilik 355 TL/da sonrasında fide masrafı 195 TL/da ve gübre 152 TL/da olarak karşımıza çıkmaktadır.
Böylece domates üretiminden sağlanan brüt kar 545 TL/da olarak hesaplanmıştır.
Geçici işçilik için ödenen ücretler domates üretimindeki en önemli masraf kalemini oluşturmaktadır. Domatesin top-
lanma zamanı geniş bir süreye yayılabildiğinden kullanılan işgücü de bu nedenle artabilmektedir. Geçici işçilik için ortala-
ma olarak dekara 355,46 TL harcanmaktadır. Bu masraf toplam değişken masrafların %36,3’ünü oluşturmaktadır. Bir diğer
masraf çeşidi olan gübre masrafı %15,6 oranla ikinci sırada yapılan masraftır. Sulama masrafı domates üretimindeki bir
diğer önemli masraf kalemidir (%12,8) (Tablo 5.59).
109
Tablo 5.60. Biber (Kapya) Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masrafları
Biber (Kapya) De i ken
Ana Ürün 0,38 2.562,82 978,57
Yan Ürün
Toplam GSÜD 978,57
De i ken Masraflar
Tohum 74,41 0,14 10,63 1,5
Gübre 95,10 114,03 15,9
laç 34,58 4,8
Sulama 75,98 10,6
Biber tarımına bakıldığında Türkiye 2009 yılından itibaren Dünya biber üretimin %50’sine yakınını üreten Çin Halk
Cumhuriyeti’nin ardından Dünyada en çok biber üretimi yapan ikinci ülke durumundadır. Özellikle tarıma dayalı sanayide de
önemli ölçüde hammadde sağlayan biber ülkemiz çiftçisinin gelir kaynaklarından birini oluşturmaktadır. Yapılan biber yetiştiri-
ciliği TR22 Bölgesinde 2.562 kg/da verime sahiptir. Genel olarak bölgede Çanakkale ilinde yoğunlaşmış olan biber yetiştiriciliği
seracılıktan çok tarla tipi kapya biber yetiştiriciliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Kapya biber tarımında sonbahar ilk donlarına
kadar hasat yapılabilmektedir bölge koşullarında son hasada kadar geçen süre değişken olup ortalama hasatta sebzesinden
978 TL/da gelir elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek için toplam 716 TL/da değişken masraf yapılmıştır. En büyük masraf
kalemleri öncelikli olarak geçici işçilik 332 TL/da sonrasında gübre masrafı 114 TL/da ve akaryakıt, makine onarım gibi masraflar
94 TL/da olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece kapya biber üretiminden sağlanan brüt kar 262 TL/da olarak hesaplanmıştır.
Biber (kapya) üretiminde en önemli değişken masraf kalemi %44,9 il geçici işçilik masraflarıdır. Diğer sebze üretimlerin oldu-
ğu gibi biberin de özellikle hasat sırasında yoğun işgücü talebi bulunmaktadır. Bunu sırasıyla gübre ve yağ, yakıt, makine onarım
masrafları izlemektedir (%15,9 ve %13,2). Biber üretiminde dekara 716,03 TL değişken masraf yapılırken elde edilen brüt kar
dekara 262,54 TL’dir (Tablo 5.60).
Tablo 5.61. eftali Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masrafları

eftali De i ken
Ana Ürün 0,95 1.043,58 992,85
Yan Ürün
Toplam GSÜD 992,85
De i ken Masraflar
Tohum 9,78 4 ,00 39,10 6,3
Gübre 81,25 95,42 15,3
laç 101,19 16,2
Sulama 62,59 10,0

Türkiye de şeftali yetiştiriciliği sıcak iklim Akdeniz Bölgesi, ılıman iklim Marmara Bölgesi ve soğuk iklim olan Doğu
Anadolu Bölgesi’nde yetişebilmektedir. Dolayısıyla Ülkemizde çok geniş bir ekolojide yetiştirilmektedir. Şeftali yetiştiriciliği
TR22 Bölgesinde 1043 kg/da verime sahiptir. Genel olarak bölgede Çanakkale ilinde Merkez ilçesi ve çevresinde yoğunlaş-
mış olup tarıma dayalı sanayi imkânları fazla yaygın değildir. Yetiştirilen şeftaliler İstanbul ve çevre illere pazarlanmaktadır.
TR22 Bölgesinde şeftali yetiştiriciliğinden 992 TL/da gelir elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek için toplam 623 TL/
da değişken masraf yapılmıştır. En büyük masraf kalemleri öncelikli olarak geçici işçilik 195 TL/da sonrasında ilaç masrafı
101 TL/da ve gübre gibi bitki besin maddeleri gibi masraflar 94 TL/da olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece şeftali yetişti-
riciliğinden sağlanan brüt kar 368 TL/da olarak hesaplanmıştır.
TR22 Bölgesinde yapılan şeftali üretiminde de değişken masrafların %31,3 gibi yüksek bir oranı geçici işçilik için öde-
nen ücretlerden oluşmaktadır. Diğer değişken masraflardan en önemlileri ise %16,2 ile ilaç, %15,3 ile gübre ve %13,6 ile
yağ, yakıt, makine onarımlarından oluşmaktadır (Tablo 5.61)
Tablo 5.62. Zeytin Faaliyetine Ait Üretim De erleri ve Masraflar

Zeytin De i ken
Ana Ürün 1,51 487,55 734,46
Yan Ürün
Toplam GSÜD 734,46
De i ken Masraflar
Tohum 1,23 9,76 12,03 3,3
Gübre 30,64 36,01 9,9
laç 25,16 6,9
Sulama
Zeytin ağacı, genellikle rakımı düşük arazilerde yetişse de deniz seviyesinden 1.000 metre yükseklikte de zeytin tarımı
yapılabilmekte olup genel olarak deniz seviyesinden 400 metrenin altındaki alçak arazilerde daha verimli olur. Genel ola-
rak suyu seven bir tür olsa da susuzluğu dirençli bir türdür ve bulunduğu coğrafya ya uyum sağlar.
1995/96 sezonu öncesinde ortalama zeytinyağı üretimi 61 bin ton iken, bundan sonraki on iki sezonluk dönemde
(1996/97–2007/08) iki katına çıkarak ortalama 120 bin tona ulaşmıştır. UZK (Uluslararası Zeytin Konseyi-International
Olive Council -IOC)’nin, 2011/12 sezonunda Türkiye’nin zeytinyağı üretimi için tahmini 180 bin tondur.
Dünya’da zeytin üretimi yapmakta olan ülkeler arasında; ağaç varlığı açısından Türkiye 4’ncü, ekim alanı açısından
bakılırsa da 6’ncı sırada yer almaktadır. Böylece dünya zeytinyağı üretimine %8’lik pay almaktadır. Sofralık zeytin üretimin-
de de İspanya’dan sonra 2’nci, tüketimde ise 1inci sırada yer almaktadır. Zeytinciliğin tarihinde çıkış noktası Güney Doğu
Anadolu Bölgesi ve civarı olsa da Marmara Bölgesi daha çok ün yapmıştır ve ağaç varlığı açısından Türkiye içindeki payı da
% 10 olarak belirlenmekte olup Ayvalık, Mudanya, Edremit Körfezi, Orhangazi, İznik, Gemlik ve Yalova gibi yerlerde yoğun
olarak bulunmaktadır (Genç, 2004).
111
TR22 Bölgesi de Edremit ve Ayvalık gibi zeytin yetiştiriciliğinde haklı bir üne sahip zeytincilik merkezlerini bulundur-
maktadır. TR22 Bölgesinde Balıkesir ilinin Ayvalık ve Edremit ilçelerinde yoğunlaşmış olan zeytin yetiştiriciliği Çanakkale’de
Balıkesir ili kadar olmasa da Merkez ilçesi, Ezine ve sahil kenarlarında yetiştiriciliği yapıldığı görülmüştür. TR22 Bölgesinde
genel olarak zeytinlikler yeni nesil nizami dikim şartlarında oluşturulmuş değildir ve kıraç tepelikler ürerine kurulu tarihi
zeytin bahçeleri bulunmaktadır dolaysıyla tam olarak dekar verimi belirtilemez ortalama olarak TR22 Bölgesinde 487 Kg/
da verim alınmıştır. Zeytin yetiştiriciliğinde yetiştiriciliği 734 TL/da gelir elde edilmiştir. Bu üretimi gerçekleştirmek için top-
lam 633 TL/da değişken masraf yapılmıştır. En büyük masraf kalemleri öncelikli olarak geçici işçilik 195 TL/da sonrasında
akaryakıt, makine onarımı gibi masraflar 68 TL/da olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylece zeytin yetiştiriciliğinden sağlanan
brüt kar 370 TL/da olarak hesaplanmıştır.
Zeytin üretiminde yapılan değişken masrafların yaklaşık %73’ü geçici işçilik ve yağ, yakıt ve makine onarımlarından
oluşmaktadır. Hasat zamanlarında yoğun işgücüne ihtiyaç duyması nedeniyle geçici işçilik ücretleri değişken masrafların
da %53,9’unu oluşturmaktadır. Gübre masrafı da yaklaşık %10’luk bir oran teşkil etmektedir (Tablo 5.62)
5.3. Hayvan Varlığı

Hayvan varlığı, hayvansal ürünlerin ve toplumda sağlıklı beslenmenin en önemli altyapılarından biridir. Hayvan varlığı
ne kadar güçlü ise hayvansal ürünlerin üretimi, pazarlaması ve tüketimi de güçlü olmaktadır. Balıkesir ve Çanakkale illeri
hayvan varlıkları açısından da Türkiye genelinde üst sıralarda yer almaktadır.
Tablo 5.63. TR22 Bölgesi Hayvan Varlı ı (2011 )

Hayvan Sayısı Balıkesir Çanakkale T R22 Türkiye
Koyun 660.787 373.155 1.033.942 25.031.565
Keçi 164.745 204.206 368.951 7.277.953
Sı ır *
Kültür 399.247 166.260 565.507 4.836.547
K.Melezi 94.726 21.701 116.427 5.120.621
Yerli 16.779 12.166 28.945 2.429.169
Toplam 510.752 200.127 710.879 12.386.337
Manda * 2.092 507 2.599 97.632
Kanatlı
T. Etçi 19.474.854 4.565.501 24.040.355 158.916.608
T. Ymrt. 5.197.855 244.955 5.442.810 78.956.861
Hindi 3.794 7.255 11.049 2.563.330
Ördek 28.017 8.619 36.636 382.223
Kaz 4.811 6.044 10.855 679.516
Toplam 24.709.331 4.832.374 29.541.705 241.498.538
Arı Kovanı 136.239 56.500 192.739 6.011.332
pek B. Kutusu 6 30 36 5.808
Kaynak: TÜ K, 2011b, Hayvansal Üretim statistikleri
TR22 Bölgesinin koyun varlığına bakıldığında Türkiye koyun varlığının %4,1’ini oluşturmaktadır. Yine TR22 Bölgesinin
koyun varlığına bakıldığında Balıkesir ili toplam varlığın %63’ünü oluştururken Çanakkale ilinin toplamda payı %37’dir
(Tablo 5.63).
Keçi varlığı açısından TR22 Bölgesi Türkiye genelindeki keçi varlığının %5’ini oluşturmaktadır. TR22 Bölgesini kendi
içinde incelediğimizde Balıkesir ilinin keçi varlığı TR22 Bölgesinde %44’lük paya sahipken Çanakkale ilinin payı %56’dır ve
Balıkesir ilinden fazladır. Et ve süt üretiminde önemi olan TR22 Bölgesinin sığır varlığı, Türkiye sığır varlığının %5,7’sini
oluşturmaktadır. TR22 Bölgesini kendi içinde incelendiğinde Balıkesir ili TR22 sığır varlığının %71’ini oluştururken Çanak-
kale ili ise TR22 sığır varlığının %29’unu oluşturmaktadır. Hayvan ırklarının oranları karşılaştırıldığında kültür ve kültür
melezleri toplam sığır varlığına oranlanır. Toplam sığır üretiminde ırkların oranlarına bakıldığında TR22 Bölgesinde kültür
ırklarının ve kültür melezi %95’lik paya sahip olduğu görülmektedir. Balıkesir ilinde kültür ırklarının toplam sığır varlığı

içinde %97’lik paya sahipken Çanakkale ilinde ise %94’lük paya sahiptir. Her iki ilde de sığır yetiştiriciliğinde en çok kültür
ırkı tercih edildiği görülmektedir. TR22 Bölgesi kültür ırkı Türkiye kültür ırkı varlığında %11 paya sahiptir bu payla TR22
Bölgesinin Türkiye toplam sığır varlığındaki %5,7’lik payı ile mukayese edildiğinde 1,92 katına denk gelmektedir. Türkiye’de
ki sığır varlığına bakıldığında kültür ırklarının toplamda %39’luk paya sahipken kültür melezlerinin varlığı toplam sığır var-
lığının %41’ini oluşturmaktadır. TR22 Bölgesinin aksine Türkiye genelinde en çok kültür ırkı melezi varlığı bulunmaktadır.
Manda varlığına bakıldığında TR22 Bölgesi Türkiye toplamının %2,6’sını oluşturmaktadır. Balıkesir ili manda varlığının
TR22 Bölgesindeki payı %80’dir. Çanakkale ilinde ise bu pay %20’dir. TR22 Bölgesindeki manda varlığının Türkiye manda
varlığı ile karşılaştırıldığında koyun, keçi ve sığır varlığına göre yaklaşık %50 daha az olduğu görülmektedir.
Kanatlı hayvan varlığına açısından TR22 Bölgesinin Türkiye kanatlı hayvan varlığındaki payı %12,2’dir. TR22 Bölgesine
baktığımızda Balıkesir ilinin toplam kanatlı hayvan varlığının %83,6’sını oluşturmaktadır Çanakkale ilinin payı ise %16,4’tür.
Kanatlı hayvan varlığına bakıldığında en çok yetiştiriciliğinde en büyük payın etlik tavuk üretiminin olduğu görülmektedir.
TR22 Bölgesinin etlik tavuk varlığı Türkiye etlik tavuk varlığının %15,1’ini oluşturduğunu görülmektedir. Balıkesir ilinin
etlik tavuk varlığına baktığımızda TR22 Bölgesindeki payı %81 yine Türkiye geneline baktığımızda %12’lik paya sahiptir.
Yumurtacı tavuk varlığına bakıldığında TR22 Bölgesi Türkiye genelinde %6,8’lik paya sahiptir. TR22 Bölgesine bakıldığında
Balıkesir ilinin toplamdaki payı %95,4 ile Çanakkale’den oldukça fazladır.
Arıcılık faaliyetlerine baktığımızda arı kovanı varlığında TR22 Bölgesinin Türkiye genelindeki payı %3,2 seviyesindedir.
TR22 Bölgesine baktığımızda Balıkesir ili %70,6’lık paya sahipken Çanakkale ili %29,4 paya sahiptir.
Kanatlı hayvan yetiştiriciliğine bakıldığında ördek yetiştiriciliği de dikkat çekmektedir. TR22 Bölgesi ördek varlığı Türki-
ye geneline baktığımızda %9,5’lik paya sahiptir. TR22 Bölgesini kendi içinde incelediğimizde ördek yetiştiriciliğinde Balıke-
sir ilinin %76,4’le en fazla paya sahip olduğu görülmektedir. Sonuç itibariyle TR22 Bölgesi kültür ırkı sığır varlığında Türkiye
genelindeki %11’lik pay kanatlı hayvan yetiştiriciliğindeki %12,2 pay özellikle de etlik tavuk yetiştiriciliğinde %15,1’lik payı
ve ördek yetiştiriciliğindeki %9,5 pay ile Türkiye’deki hayvan varlığında önemi bir yere sahiptir.
5.3.1. Büyükbaş Hayvan Varlığı

Balıkesir İlinde toplam büyükbaş hayvan sayısında, yıllar itibariyle artış trendinin olduğu gözlemlenmektedir. 2002 yılı
baz alındığında 2011 yılında toplam büyükbaş hayvan sayısının 2,15 kat arttığı tespit edilmiştir. İldeki büyükbaş hayvan
sayısı incelendiğinde 2011 yılında toplam 510.752 adet büyükbaş hayvan olduğu, bunların %78,17’sinin sığır (kültür),
%15,55’inin sığır (yerli), %3,28’inin ise sığır (melez) olduğu tespit edilmiştir (Tablo 5.64).
Tablo 5.64. Balıkesir li Büyükba Hayvan Varlı ı

Yıl Sı ır (Kültür) Sı ır Sı ır Toplam ndeks
(Yerli) (Melez) Büyükba
2002 119.192 90.437 28.219 237.848 1.00
2003 135.363 82.684 24.878 242.925 1.02
2004 153.483 71.163 44.694 269.340 1.13
2005 160.127 99.561 31.460 291.148 1.22
2006 208.246 115.704 24.803 348.753 1.47
2007 249.458 119.508 29.399 398.365 1.67
2008 327.863 93.293 21.005 442.161 1.86
2009 350.773 83.290 19.888 453.951 1.91
2010 385.293 92.450 15.315 493.058 2.07
2011 399.247 94.726 16.779 510.752 2.15
2011 yılı toplamına 78.17 15.55 3.28 100.00
oranı (%)
113
Çanakkale İlindeki büyükbaş hayvan sayısında yıllar itibariyle bir artış trendi olduğu gözlenmektedir. İlde toplamda
200.127 adet büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Bunların %83,08’ini sığır (kültür), %10,84’ünü sığır (yerli), %6,08’ini sığır
(melez) oluşturmaktadır. 2011 yılında toplam büyükbaş hayvan sayısı 2002 yılına göre 1,90 kat artmıştır (Tablo 5.65).
Tablo 5.65. Çanakkale li 2002-2011 Yılları Arası Büyükba Hayvan Varlı ı

2002 66.291 27.982 10.851 105.124 1.00
2003 68.796 28.502 11.087 108.385 1.03
2004 81.287 26.529 11.270 119.086 1.13
2005 90.832 28.016 9.679 128.527 1.22
2006 102.014 27.496 9.085 138.595 1.32
2007 119.524 22.435 9.343 151.302 1.44
2008 124.622 21.500 9.633 155.755 1.48
2009 135.801 22.259 12.056 170.116 1.62
2010 149.849 19.492 11.046 180.387 1.72
2011 166.260 21.701 12.166 200.127 1.90
2011 Yılı Toplamına 83.08 10.84 6.08 100.00
Oranı (%)
TR22 Bölgesinde 2011 yılında toplam 710,879 büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Bunların %79,55’ini sığır(kültür),
%16,38’ini sığır (yerli), %4,07’sini sığır (melez) oluşturmaktadır. Büyükbaş hayvan sayısında yıllar itibariyle artış trendi
gözlemlenmektedir. 2002 yılı baz alındığında 2011 yılında toplam büyükbaş hayvan sayısında 2,07 kat artış olduğu tespit
edilmiştir. (Tablo 5.66).
Tablo 5.66. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Büyükba Hayvan Varlı ı
2002 185.483 118.419 39.070 342.972
2003 204.159 111.186 35.965 351.310 1,02
2004 234.770 97.692 55.964 388.426 1,13
2005 250.959 127.577 41.139 419.675 1,22
2006 310.260 143.200 33.888 487.348 1,42
2007 368.982 141.943 38.742 549.667 1,60
2008 452.485 114.793 30.638 597.916 1,74
2009 486.574 105.549 31.944 624.067 1,82
2010 535.142 111.942 26.361 673.445 1,96
2011 565.507 116.427 28.945 710.879 2 ,07
2011 Yılı Toplamına 79.55 16.38 4 .07 100.00
Oranı (%)

5.3.2. Küçükbaş Hayvan Varlığı
Balıkesir İlindeki büyükbaş hayvan sayısı incelendiğinde 2011 yılında toplamda 825.532 büyükbaş hayvan olduğu,
bunun %80,04'ünün koyun %19,96'sını ise keçi varlığından oluştuğu gözlemlenmektedir. Yıllar itibariyle küçükbaş hayvan
sayısında düşüş gözlenmekle birlikte, 2002 yılı baz alındığında 2011 yılında küçükbaş hayvan sayısında %1'lik bir azalma-
nın olduğu gözlemlenmektedir (Tablo 5.67).
Tablo 5.67. Balıkesir li 2002-2011 Yılları Arası Küçükba Hayvan Varlı ı

Yıl Koyun Keçi Toplam Küçükba ndeks
2002 686.684 151.252 837.936 1,00
2003 654.664 146.939 801.603 0,96
2004 601.792 142.836 744.628 0,89
2005 687.400 148.832 836.232 0,99
2006 694.353 150.659 845.012 1,01
2007 666.707 154.717 821.424 0,98
2008 656.525 160.914 817.439 0,98
2009 607.537 141.842 749.379 0,89
2010 630.302 160.963 791.265 0,94
2011 660.787 164.745 825.532 0,99
2011 Yılı Toplamına 80.04 19.96 100.00
Oranı (%)
Çanakkale İlinde 2011 yılında 577.361 adet küçükbaş hayvan bulunmaktadır. Küçükbaş hayvanların %64,63'ü koyun-
dan, %35,37'si ise keçiden oluşmaktadır.
Tablo 5.68. Çanakkale li 2002-2011 Yılları Arası Küçükba Hayvan Varlı ı

2002 372.513 184.790 557.303 1,00
2003 372.450 143.405 515.855 0,93
2004 357.278 163.335 520.613 0,93
2005 328.919 166.819 495.738 0,89
2006 319.189 182.920 502.109 0,90
2007 312.556 206.241 518.797 0,93
2008 342.767 215.553 558.320 1,00
2009 347.173 195.813 542.986 0,97
2010 352.039 198.861 550.900 0,99
2011 373.155 204.206 577.361 1,04
2011 Yılı Toplamına 64.63 35.37 100.00
Oranı (%)
115
Yıllar itibariyle küçükbaş hayvan sayısı incelendiğinde dalgalanmalarla birlikte, küçükbaş hayvan sayısında düşüş göz-
lenmektedir. Küçükbaş hayvan sayısında 2002 yılı baz alındığında 2011 yılında sadece %4’lük bir artışın olduğu tespit
edilmiştir (Tablo 5.68).
TR22 Bölgesinde toplam büyükbaş hayvan sayısı incelendiğinde yıllar itibariyle hayvan sayısında düşüş yaşanmasına
rağmen 2011 yılında %1’lik artış gözlenmektedir. Bölgede 2011 yılında toplamda 1.402.893 adet küçükbaş hayvan bulun-
maktadır. küçükbaş hayvanların %73,70’i koyundan, %26.30’u keçiden oluşmaktadır (Tablo 5.69).
Tablo 5.69. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Küçükba Hayvan Varlı ı
2002 1.059.197 336.042 1.395.239 1 ,00
2003 1.027.114 290.344 1.317.458 0 ,94
2004 959.070 306.171 1.265.241 0 ,91
2005 1.016.319 315.651 1.331.970 0 ,95
2006 1.013.542 333.579 1.347.121 0 ,97
2007 979.263 360.958 1.340.221 0 ,96
2008 999.292 376.467 1.375.759 0 ,99
2009 954.710 337.655 1.292.365 0 ,93
2010 982.341 359.824 1.342.165 0 ,96
2011 1.033.942 368.951 1.402.893 1 ,01
2011 Yılı Toplamına 73.70 26.30 100.00
Oranı (%)
5.3.3. Kümes Hayvanları Varlığı

Balıkesir İlindeki kümes hayvanları yıllar itibariyle incelenecek olursa 2004-2007 yılları arasında hayvan sayısında azal-
ma görülürken, diğer yıllarda artış gözlemlenmektedir. 2002 yılı baz alındığında 2011 yılında toplam hayvan sayısında
%30'luk bir artışın olduğu tespit edilmiştir. İldeki toplam kümes hayvan sayısı 2011 yılında 24.672.709'dur. Kümes hayvan-
larının %78,89'u etlik tavuklardan, %21,07'si ise yumurta tavuğundan oluşmaktadır (Tablo 5.70).
Tablo 5.70. Balıkesir li 2002-2011 Yılları Arası Kümes Hayvanları Varlı ı

Yıl Yumurta tavu u Etlik Tavuk Toplam kanatlı ndeks
2002 4.680.142 14.308.300 18.988.442 1 ,00
2003 4.894.346 21.093.622 25.987.968 1 ,37
2004 4.506.892 14.780.665 19.287.557 1 ,02
2005 5.125.330 13.857.177 18.982.507 0 ,99
2006 4.615.600 13.987.454 18.603.054 0 ,98
2007 5.041.095 16.974.910 22.016.005 1 ,16
2008 5.364.488 17.148.901 22.513.389 1 ,19
2009 5.125.905 16.823.325 21.949.230 1 ,16
2010 5.334.806 16.745.848 22.080.654 1 ,16
2011 5.197.855 19.474.854 24.672.709 1 ,30
2011 Yılı Toplamına 21.07 78.89 100.00
Oranı (%)

Çanakkale İlinde 2011 yılı itibariyle toplamda 4.810.456 adet kümes hayvanı bulunmaktadır. İldeki kümes hayvanları-
nın %94,90'ı etlik tavuktan, %5,1’i yumurta tavuğundan oluşmaktadır. Yıllar itibariyle kümes hayvan sayısı incelendiğinde
2002-2007 yılları arasında kümes hayvanı sayısında önemli artışlar gözlemlenirken, 2008 yılında önemli düşüş gözlenmek-
tedir. Sonraki yıllarda ilk yıllara göre daha az artış gözlemlenmektedir. 2011 yılında toplam kümes hayvanı varlığı, 2002
yılına göre %90 artmıştır (Tablo 5.71).
Tablo 5.71. Çanakkale li 2002-2011 Yılları Arası Kümes Hayvanları Varlı ı

Yıl Yumurta Tavu u Etlik Tavuk Toplam Kanatlı ndeks
2002 354.670 2.174.080 2.528.750
2003 360.310 9.980.710 10.341.020 4 ,09
2004 349.550 10.720.745 11.070.295 4 ,38
2005 323.432 11.308.870 11.632.302 4 ,60
2006 296.891 12.617.177 12.914.068 5 ,11
2007 241.586 25.894.060 26.135.646 10,34
2008 237.336 3.404.590 3.641.926 1 ,44
2009 237.413 3.693.294 3.930.707 1 ,55
2010 240.411 3.561.700 3.802.111 1 ,50
2011 244.955 4.565.501 4.810.456 1 ,90
2011 Yılı Toplamına 5.10 94.90 100.00
Oranı (%)
TR22 Bölgesinde toplam kümes hayvanı sayısı yıllar itibariyle dalgalamalar göstermektedir. Bölgede 2011 yılında
toplamda 29.483.165 adet kümes hayvanı bulunmaktadır. Toplam kümes hayvanı varlığının %81,54'ü etlik tavuktan,
%18,46'sı yumurtalık tavuktan oluşmaktadır. 2002 yılı baz alındığında 2011 yılında toplam kümes hayvanı varlığında %37
artış gözlenmektedir (Tablo 5.72).
Tablo 5.72. TR22 2002-2011 Yılları Arası Kümes Hayvanları Varlı ı

Yıl Yumurta Tavu u Etlik Tavuk Toplam kanatlı ndeks
2002 5.034.812 16.482.380 21.517.192 1,00
2003 5.254.656 31.074.332 36.328.988 1,69
2004 4.856.442 25.501.410 30.357.852 1,41
2005 5.448.762 25.166.047 30.614.809 1,42
2006 4.912.491 26.604.631 31.517.122 1,46
2007 5.282.681 42.868.970 48.151.651 2,24
2008 5.601.824 20.553.491 26.155.315 1,22
2009 5.363.318 20.516.619 25.879.937 1,20
2010 5.575.217 20.307.548 25.882.765 1,20
2011 5.442.810 24.040.355 29.483.165 1,37
2011 Yılı Toplamına 18.46 81.54 100.00
Oranı (%)
117
5.3.4. Arı koloni varlığı
Yıllar itibariyle bölgedeki arı kolonisi varlığı dalgalanmalarla birlikte artış gözlenmektedir. 2002 yılı baz alındığında 2011
yılında bölgedeki arı kolonisi sayısında %65'lik artış olduğu gözlemlenmektedir. 2011 yılında bölgede toplamda 192.739
arı kolonisi olduğu bunların %70,69'unun Balıkesir İlinde, %29,31'inin ise Çanakkale İlinde olduğu tespit edilmiştir (Tablo
5.73).
Tablo 5.73. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Arı Koloni Varlı ı
Yıl Balıkesir Çanakkale T R22 ndeks
2002 71.122 45.605 116.727 1 ,00
2003 72.730 77.723 150.453 1 ,29
2004 78.549 47.543 126.092 1 ,08
2005 89.048 46.086 135.134 1 ,16
2006 96.807 44.454 141.261 1 ,21
2007 99.531 47.422 146.953 1 ,26
2008 97.875 48.191 146.066 1 ,25
2009 117.419 51.791 169.210 1 ,45
2010 128.322 54.323 182.645 1,56
2011 136.239 56.500 192.739 1,65
2011 Yılı Toplamına 70.69 29.31 100.00
Oranı (%)
5.3.5. İlçelere Göre Hayvan Varlıkları

Balıkesir ilinin ilçelere göre hayvan varlığına bakıldığın da büyükbaş hayvan sayısında Merkez ilçesinin en fazla ye-
tiştiricilik yapılan ilçe olduğu görülmektedir ve il toplamının %19,6’sını oluşturmaktadır. Merkez ilçesinin ardından en
çok büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinin yapıldığı ilçe Bigadiç olup il toplamının %15,5’lik kısmını oluşturmaktadır. Küçükbaş
hayvan varlığına bakıldığın da Merkez ilçesinin en çok yetiştiriciliğin yapıldığı yer olup il genelinde %22,1’lik paya sahiptir.
Dursunbey ilçesi %9,8 ile küçükbaş varlığında ikinci sırada yer almaktadır (Tablo 5.74)
Tablo 5.74. Balıkesir li lçelere Göre Hayvan Varlı ı (2011)

Büyükba Küçükba Kovan Yumurta Et Tavu u Bir
lçeler (Ba ) (Ba ) Sayısı Tavu u Dönem Üretimi
Sayısı Sayısı
Balıkesir Toplam 512.844 825.532 136.239 5.197.855 19.474.854
Ayvalık 5.202 23.000 7.300 16.750 -
Balya 24.543 35.600 3.750 5.100 52.000
Bandırma 42.256 18.008 11.300 2.601.620 3.750.151
Bigadiç 79.927 51.250 2.590 164.800 2.319.160
Burhaniye 7.251 26.141 9.818 320.400 477.000
Dursunbey 29.649 81.413 3.250 3.500 404.566
Edremit 3.250 9.250 18.820 - 80.000
Erdek 4.495 8.305 1.301 46.410 2.204.060
Gömeç 1.433 14.222 664 - -
Gönen 38.560 56.000 8.070 230.000 1.100.000
Havran 5.060 26.869 31.735 - -
vrindi 40.000 77.695 15.500 8.300 1.200.000
Kepsut 30.955 42.670 5.060 55.000 53.000
Manyas 23.245 27.908 1.355 1.150.000 987.940
Marmara 1.351 10.481 530 1.075 -
Merkez 100.685 183.090 9.330 404.400 4.118.777
Sava tepe 14.816 19.520 2.032 140.000 819.200
Sındırgı 25.150 71.231 944 - 609.000
Susurluk 35.016 42.879 2.890 50.500 1.300.000
Türkiye 12.393.96 32.309.51 6.011.332 78.956.861 158.916.608
Kaynak: GTHB, 2012a. Yılı Balıkesir l Tarım Müdürlü ü Çalı ma Raporu

Kovan sayılarına bakıldığında Havran ilçesi il genelinin %23,2’sini, Edremit ilçesi %13,8’ini ve İvrindi ilçesi de %11,32’sini
oluşturmaktadır bu üç ilçenin toplamı il genelindeki kovan varlığının %48,32’sini oluşturmaktadır.
Yumurta tavuğu varlığına bakıldığında Edremit ilçesi il genelinde %50’lik paya Manyas ilçesi de %22,1’lik paya sahiptir
ve bu iki ilçe Balıkesir ili yumurtacı tavuk varlığının %72,12ini oluşturmaktadır.
Et tavuğu bir dönem üretim sayılarına bakıldığın da Merkez ilçesi toplamda %21,1’lik paya Bandırma ilçesi toplamda
%19,2’lik paya Bigadiç ilçesi de toplamda %11,9 paya sahiptirler bu üç ilçenin üretim sayıları toplamı il genelinin %52,2’sini
oluşturmaktadır.
Çanakkale ilinin ilçelere göre hayvan sayısına bakıldığın da büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde Biga ilçesinin toplamda
%33,7’lik hayvan varlığıyla en fazla yetiştiricilik yapılan yer olduğu görülmektedir. Yenice ilçesinin büyükbaş hayvan var-
lığına baktığımıza toplamın %21,7’sini oluşturmaktadır. Bu iki ilçe toplamda %55,4 ile Çanakkale ilinde varlığın büyük bir
kısmını oluşturmaktadır (Tablo 5.75).
Tablo 5.75. Çanakkale li lçelere Göre Hayvan Varlı ı (2011)

Büyükba Küçükba Kovan Yumurta Et Tavu u Bir
lçeler (Ba ) (Ba ) Sayısı Tavu u Dönem Üretimi
Sayısı Sayısı
Çanakkale 200.634 577.361 56.500 244.955 4.565.501
Ayvacık 10.692 82.467 4.350 16.200 -
Bayramiç 10.454 64.558 4.254 12.395 25.000
Biga 67.737 49.534 8.061 66.740 3.568.701
Bozcaada 7 821 462 74 -
Çan 26.714 35.065 9.041 25.590 25.000
Eceabat 1.217 14.909 3.267 9.520 -
Ezine 8.979 81.738 3.191 14.780 140.000
Gelibolu 11.558 50.467 2.452 28.540 -
Gökçeada 1.095 68.604 3.103 3.580 201.800
Lapseki 9.245 35.563 2.734 20.564
Merkez 9.206 56.708 8.753 19.022 605.000
Yenice 43.730 36.927 6.832 27.950 -
Türkiye 12.393.96 32.309.51 6.011.332 78.956.861 158.916.608
Kaynak: GTHB, 2012b Çanakkale l Tarım Müdürlü ü Brifing Raporu
Küçükbaş hayvan sayılarına bakıldığın da Ayvacık ilçesi toplamda %14,2 pay Gökçeada ilçesi toplamda %11,8 pay ve
Bigadiç ilçesi de toplamda %11,1’lik payı vardır. Bu üç ilçenin toplamları il genelinin %37,1’ini oluşturmaktadır.
Kovan sayılarına bakıldığında Çan ilçesi toplamda %16 pay, Merkez ilçesi %15,4 pay, Biga ilçesi de toplamda %15,4
paya sahiptirler bu üç ilçe il toplamının %46,8’ini oluşturmaktadır.
Yumurta tavuğu sayısına bakıldığında bakıldığın da Biga ilçesinin toplamda %27,2 paya, Gelibolu ilçesi %11,6 paya,
Yenice ilçesinin %11,4, paya Çan ilçesinin de %10,4 paya sahip oldukları görülmektedir. Bu dört ilçenin toplamda %60,6 ile
varlığın büyük bir kısmını oluşturduğu görülmektedir.
Et tavuğu bir dönem üretim sayılarına bakıldığın da Biga ilçesinin toplam %78,1 ile açık ara önde olduğu görülmekte-
dir. Merkez ilçesi %13,2 paya sahiptir. Bu iki ilçenin toplamda %81,3 ile bir dönemlik üretimde en fazla paya sahip olduğu
görülmektedir (Tablo 5.102).
5.3.6. İlçelere Göre Kümes Hayvanları Varlığı

Yumurta tavuğu varlığına bakıldığında Edremit ilçesi il genelinde %50’lik paya Manyas ilçesi de %22,1’lik paya sahiptir
ve bu iki ilçe Balıkesir ili yumurtacı tavuk varlığının %72,12ini oluşturmaktadır.
Et tavuğu bir dönem üretim sayılarına bakıldığın da Merkez ilçesi toplamda %21,1’lik paya Bandırma ilçesi toplamda
%19,2’lik paya Bigadiç ilçesi de toplamda %11,9 paya sahiptirler bu üç ilçenin üretim sayıları toplamı il genelinin %52,2’sini
oluşturmaktadır (Tablo 5.76).
119
Tablo 5.76. Balıkesir li Kümes Hayvan Varlı ı (2011)
lçeler Yumurta Tavu u Etlik piliç
Etlik Piliç Hindi Kaz Ördek
Balıkesir Toplam 5.197.855 19.474.854 3.794 4.811 28.017
Ayvalık 16.750 - 150 80 100
Balya 5.100 52.000 - - -
Bandırma 2.601.620 3.750.151 270 820 340
Bigadiç 164.800 2.319.160 - - -
Burhaniye 320.400 477.000 554 216 315
Dursunbey 3.500 404.566 1.300 330 380
Edremit - 80.000 - - -
Erdek 46.410 2.204.060 - - -
Gömeç - - - - -
Gönen 230.000 1.100.000 400 650 2.670
Havran - 1.200.000 - 150 340
vrindi 8.300 53.000 100 100 -
Kepsut 55.000 - - 1.935 14.750
Manyas 1.150.000 987.940 360 - -
Marmara 1.075 - 20 10 22
Merkez 404.400 4.118.777 500 230 1.500
Sava tepe 140.000 819.200 - 50 250
Sındırgı - 609.000 - - 300
Susurluk 50.500 1.300.000 140 240 7.050
Türkiye 78.956.861 158.916.608 2.563.330 679.516 382.223
Kaynak: GTHB, 2012a Balıkesir l Tarım Müdürlü ü Çalı ma Raporu
Hindi varlığına bakıldığında Dursunbey ilçesi toplamda %34,2 ile en fazla paya sahip olduğu görülmektedir. Merkez ve Burhani-
ye ilçeleri de benzerlik göstermektedir iki ilçe toplamda %27,7 paya sahiptirler. Bu üç ilçe il toplamında %61,9 paya sahiptirler. Kaz
sayılarına bakıldığın da Kepsut ilçesinin en fazla varlığa sahip olduğu görülmektedir ve il toplamında %40,2 paya sahiptir. Bandırma
ilçesi toplamda %17 paya sahipken Gönen ilçesi de %13,5 paya sahiptir. Bu üç ilçe il toplamında %70,7 paya sahiptirler.Ördek sayı-
larına bakıldığın da en çok varlığın kaz sayısında olduğu gibi yine Kepsut ilçesinde olduğu görülmektedir ve il toplamının %52,6’sını
oluşturmaktadır. Susurluk ilçesi de toplamda %25,1 paya sahiptir. Bu iki ilçe il toplamında %77,7 paya sahiptirler (Tablo 5.77).

Çanakkale ili yumurta tavuğu sayısına bakıldığında Biga ilçesinin toplamda %27,2 paya, Gelibolu ilçesi %11,6 paya, Yenice
ilçesinin %11,4, paya Çan ilçesinin de %10,4 paya sahip oldukları görülmektedir. Bu dört ilçenin toplamda %60,6 ile varlığın
büyük bir kısmını oluşturduğu görülmektedir (Tablo 5.77).
Et tavuğu bir dönem üretim sayılarına bakıldığında Biga ilçesinin toplam %78,1 ile açık ara önde olduğu görülmektedir.
Merkez ilçesi %13,2 paya sahiptir. Bu iki ilçenin toplamda %81,3 ile bir dönemlik üretimde en fazla paya sahip olduğu gö-
rülmektedir. Hindi sayısına bakıldığında Gökçeada ilçesinin toplamda %28,2 paya, Yenice ilçesinin de toplamda %20,2 paya
sahip olduğu görülmektedir. Bu iki ilçe il toplamında %48,2 paya sahiptir.
Kaz sayısına bakıldığında en fazla varlığın Biga ilçesinde olduğu görülmektedir ve il toplamında %52 paya sahiptir.Ördek
sayısına bakıldığında yine Biga ilçesinin en çok varlığa sahip olduğu görülmektedir ve il toplamında %57,3 paya sahipken olup
Gelibolu ilçesi de toplamda %13,3 paya sahiptir. Bu iki ilçenin il toplamında %70,6 paya sahip oldukları görülmektedir.
5.3.7. İlçelere Göre Arı Koloni Varlığı

Eski kovan sayılarına bakıldığında Merkez ilçesinin %27,5 paya sahip olduğu görülmektedir. Fenni kovan sayılarında Hav-
ran ilçesinin %23,4 paya Edremit ilçesinde %13,9 paya, İvrindi ilçesinin de %11,4 paya sahip oldukları görülmektedir.
Tablo 5.78. Balıkesir li lçelere Göre Arı Kovanı Varlı ı (Yıl:2011 )

Bal Mumu
lçeler Eski Kovan Fenni Kovan Toplam Bal Üretimi
Üretimi
Balıkesir Toplam 1.157 135.082 136.239 2.418,08 72,18
Ayvalık 50 7.250 7.300 115,00 9,50
Balya 50 3.700 3.750 25,00 1,20
Bandırma - 11.300 11.300 161,20 10,10
Bigadiç 135 2.455 2.590 30,25 0,16
Burhaniye 218 9.600 9.818 175,00 9,50
Dursunbey 50 3.200 3.250 54,75 2,60
Edremit - 18.820 18.820 558,00 3,70
Erdek - 1.301 1.301 9,43 0,13
Gömeç - 664 664 8,50 0,00
Gönen 70 8.000 8.070 96,00 8,80
Havran - 31.735 31.735 634,70 2,29
vrindi - 15.500 15.500 310,00 15,50
Kepsut 60 5.000 5.060 49,50 2,35
Manyas - 1.355 1.355 18,97 0,43
Marmara - 530 530 8,50 0,55
Merkez 319 9.011 9.330 111,96 3,63
Sava tepe 90 1.942 2.032 23,38 0,68
Sındırgı 75 869 944 8,00 0,10
Susurluk 40 2.850 2.890 19,95 0,99
Türkiye 149.020 5.862.312 6.011.332 94.245,00 4.235,00
Toplam kovan sayılarına bakıldığında Havran ilçesi il genelinin %23,2’sini, Edremit ilçesi %13,8’ini ve İvrindi ilçesi de
%11,32’sini oluşturmaktadır bu üç ilçenin toplamı il genelindeki kovan varlığının %48,32’sini oluşturmaktadır (Tablo 5.78).
Bal üretimlerine bakıldığında Fenni kovan sayıları ve toplam kovan sayılarında olduğu gibi Havran, Edremit ve İvrindi ilçelerinin
üretimde söz sahibi oldukları görülmektedir. Sırasıyla Havran ilçesi üretimde %26,2 Edremit ilçesi %23 İvrindi ilçesi %12,8 paya
sahiptir ve bu üç ilçe il toplamının %68’ini oluşturmaktadır. Balmumu üretiminde ise İvrindi ilçesi %21,4 paya sahip olurken bal
üretiminin aksine en fazla bal mumu üretimi yapan ilçe olmuştur (Tablo 5.78).
121
Çanakkale ili eski Kovan sayılarına bakıldığın da Ayvacık ilçesinin %31,5 paya sahip olduğu Ezine ilçesinin de %22,8 paya
sahip olduğu görülmektedir ve bu iki ilçe il toplamında %54,3 paya sahiptirler. Fenni kovan sayılarında ise Çan ilçesi %16,3 paya,
Merkez ilçesi %15,8 paya Biga ilçesi de %14,5 paya sahiptir ve bu üç ilçe il toplamının %46,6’sını oluşturmaktadır (Tablo 5.79).
Tablo 5.79. Çanakkale li lçelere Göre Arı Kovanı Varlı ı (Yıl:2011)

Bal Mumu
lçeler Eski Kovan Fenni Kovan Toplam Bal Üretimi
Üretimi
Çanakkale Toplam 1.977 54.523 56.500 1.064,91 55
Ayvacık 623 3.727 4.350 63,99 3,73
Bayramiç 98 4.156 4.254 104,88 4,16
Biga 114 7.947 8.061 159,85 7,95
Bozcaada - 462 462 7,39 0,46
Çan 149 8.892 9.041 179,03 8,89
Eceabat 74 3.193 3.267 51,75 3,19
Ezine 452 2.739 3.191 40,61 2,74
Gelibolu - 2.452 2.452 51,49 2,45
Gökçeada 3 3.100 3.103 37,22 3,1
Lapseki 138 2.596 2.734 44,82 2,6
Merkez 136 8.617 8.753 216,65 8 ,62
Yenice 190 6.642 6.832 107,22 6 ,64
Türkiye 149.020 5.862.312 6.011.332 94.245,00 4.235,00
Toplam kovan sayılarına bakıldığında Çan ilçesi toplamda %16 pay, Merkez ilçesi %15,4 pay, Biga ilçesi de toplamda %15,4
paya sahiptirler bu üç ilçe il toplamının %46,8’ini oluşturmaktadır. Bal üretim miktarlarına bakıldığın da Merkez ilçesi il topla-
mında %20,3 paya, Çan ilçesi %16,8 paya, Biga ilçesi de %14,9 paya sahiptir ve bu üç ilçe il toplamının %52’sini oluşturmaktadır.
Balmumu üretim miktarlarında yine Merkez, Çan ve Biga ilçelerinin büyük pay sahibi olduğu görülmektedir. Çan ilçesi %16.1
paya Merkez ilçesi %15,6 paya Biga ilçesi de %14.4 paya sahiptirler ve bu üç ilçe il toplamında %46,2’sini oluşturduğu görülmek-
tedir (Tablo 5.79).
5.3.8. İlçelere Göre Diğer Hayvan Varlıkları

Balıkesir ili ilçelere göre diğer hayvan sayılarına baktığımızda en fazla sayının eşek olduğu görülmektedir ve Gönen ilçesinde
bulunmaktadır il toplamında %13,7 paya sahiptir. İkinci sırada en çok at varlığı bulunmaktadır (Tablo 5.80).

En çok at bulunan ilçenin Burhaniye olduğu görülmektedir ve il toplamının %16,7’sini oluşturmaktadır. Üçüncü sırada katır
varlığı görülmektedir ve İvrindi ilçesinin il toplamının %20,2’sini oluşturduğu görülmektedir. Deve sayılarında ise Burhaniye ilçesi
il toplamının %46,8’ini oluşturmaktadır (Tablo 5.80).
Çanakkale ili ilçelere göre diğer hayvan sayılarına baktığımızda Balıkesir ilinde olduğu gibi eşek varlığının en fazla olduğu
görülmektedir. Ayvacık ilçesi il toplamının %23,4’ünü oluşturmaktadır. Balıkesir ilinin tersine Çanakkale ilinde ikinci sırada en
çok varlığı bulunan diğer hayvanın at yerine katır olduğu görülmektedir ve en çok katır bulunan ilçe Ayvacık olup il toplamının
%70’ini oluşturmaktadır. At sayısına baktığımız da Gelibolu ve Bayramiç ilçeleri görülmektedir. Gelibolu ilçesi toplamda %19,1
paya, Bayramiç ilçesi de toplamda %16,4 paya sahiptir ve bu iki ilçe il toplamının %35,5’ini oluşturmaktadır. Deve sayısına bak-
tığımızda Merkez ilçesinin il toplamının %36,2’sini oluşturduğu görülmektedir (Tablo 5.81).
Tablo 5.81. Çanakkale li lçelere Göre Di er Hayvan Varlı ı (2011)

lçeler At Katır E ek Deve
Çanakkale Toplam 1.425 344 3.958 160
Ayvacık 198 241 930 22

Bayramiç 235 45 445 5
Biga 160 7 519 12
Bozcaada 6 - 3 -
Çan 23 - 287 24
Eceabat 20 - 30 -
Ezine 30 1 45 36
Gelibolu 273 6 255 -
Gökçeada 70 3 34 -
Lapseki 51 16 108 3
Merkez 87 - 205 58
Yenice 272 25 1.097 -
5.4. Hayvansal Üretim

Tarımsal faaliyetler öncelikli olarak insanlara besin maddesi sağlama hedefine dönük olarak yapılır. İnsan gıdasız ya-
şayamayacağından besin maddeleri hayati öneme sahiptir. İnsan sağlığı ve verimliliği bakımından oldukça önemli olan
dengeli beslenme, besin maddelerinin çeşit, kalite ve miktar bakımından belirli bir düzeyde alınması ile mümkündür.
123
İnsanların, günde 75-80 gr protein almaları, dengeli olarak beslenebilmesi için yeterlidir. Ancak bu proteinin yaklaşık
yarısının (30-35 gr) hayvansal orijinli protein olması gerekmektedir. Sığır eti ilk sırayı almak üzere, et ve et ürünleri hay-
vansal proteinin temel kaynağıdır (İlgü ve Güneş, 2002). Günümüzde hayvansal ürün tüketim düzeyi, ülkelerin gelişmişlik
göstergesi olarak ele alınmaktadır. Bunun nedeni; et, süt, yumurta gibi hayvansal proteinli gıdaların insan beslenmesin-
deki önemidir. Gelişmekte olan ülkelerde sosyal ve ekonomik gelişmelerine paralel olarak hayvansal ürün tüketim yapısı
değişmekle birlikte tüketim miktarları giderek artmaktadır (Cankurt, vd. 2010; Kan ve Direk, 2005).
Diğer yandan hayvansal ürünlerin üretimi için sürekli olarak canlı materyallerle çalışılmaktadır. Bu nedenle sürekli
bakımını, beslenmesini ve bunun gibi diğer uygulamaların günlük yapılmasını gerektiren bir yapıdır. Bu gereksinim de
kırsalda önemli bir istihdam olanağı sağlamaktadır. Bu bağlamda hayvansal ürünlerin üretimi oldukça yüksek bir önem arz
etmektedir.
5.4.1. Süt üretimi

Türkiye’nin süt üretimine bakıldığında %92’lik üretimle en çok inek sütü üretiminin olduğu görülmektedir yine TR22
Bölgesinde %94’lük üretim, Balıkesir ilinde %95’lik Çanakkale ilinde de inek sütünün toplam süt üretiminde %93’lük paya
sahip olduğu görülmektedir. TR22 Bölgesi Türkiye süt üretiminin %7’sini oluşturmaktadır yine TR22 Bölgesinin de süt üre-
timin %69’u Balıkesir ilinden kalan %31’i Çanakkale ilinden gelmektedir (Tablo 5.82).
Tablo 5.82. TR22 Bölgesi Süt Üretimi (ton) (2011)

Sa ılan Grup TR22 Türkiye
Süt Üretimi
Hayvan çindeki Yüzdesi Yüzdesi
(Ton)
Sayısı Yüzdesi (%) (%) (%)
Balıkesir nek 185.035 672.771 0,95 0,69 0,05
Manda 2.092 1.229 0,00 0,76 0,03
Koyun 321.858 24.205 0,03 0,62 0,03
Keçi 76.150 9.443 0,01 0,44 0,03
Çanakkale nek 80.914 297.721 0,93 0,31 0,02
Manda 323 390 0,00 0,24 0,01
Koyun 198.656 15.039 0,04 0,38 0,01
Keçi 114.671 12.155 0,04 0,56 0,04
TR22 nek 265.948 970.492 0,94 0,07
Manda 1.536 1.619 0,00 0,04
Koyun 520.513 39.245 0,04 0,04
Keçi 190.820 21.598 0,02 0,07
Türkiye nek 4.761.142 13.802.428 0,92 -
Manda 40.218 40.372 0,00 -
Koyun 11.561.143 892.822 0,06 -
Keçi 3.033.111 320.588 0,02 -
Kaynak: TÜ K, 2011
Koyun sütü üretimine bakıldığında da Türkiye’deki süt üretiminin %6’sını oluşturmaktadır. TR22 Bölgesi Türkiye koyun
sütü üretiminin %4’ünü oluşturmaktadır. TR22 Bölgesinin süt üretiminin de %62’si Balıkesir ilinde üretilmekte olup kalan
%38’lik üretim Çanakkale ilinden sağlanmaktadır.
Keçi sütü üretimine bakıldığında da Türkiye süt üretiminin %2’sini oluşturduğu görülmektedir. TR22 BölgesiTürkiye
keçi sütü üretiminin %7’sini oluşturmaktadır. TR22 Bölgesinin de keçi sütü üretiminin de %56’sı Çanakkale’de üretilmekte
olup kalan %44’lük üretim de Balıkesir’den sağlanmaktadır (Tablo 5.82).

TR22 Bölgesinde büyükbaş hayvandan elde edilen süt miktarı 2011 yılı itibariyle 970.492 tondur. Sütün %69,32'si Ba-
lıkesir İlinde, %30,68'i Çanakkale İlinde üretilmektedir. Yıllar itibariyle büyükbaş hayvan sütünde artış görülmekle birlikte
2002 yılı baz alındığında 2011 yılında üretilen süt miktarında 2,26 kar artış olduğu gözlemlenmektedir (Tablo 5.83).
Tablo 5.83. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Süt Üretimi (Büyükba )
Yıl Balıkesir Çanakkale TR22
Toplam Süt Toplam Süt Toplam Süt ndeks
(Büyükba ) ton (Büyükba ) ton (Büyükba ) ton
2002 296.993 131.743 428.736 1 ,00
2003 347.043 160.899 507.942 1 ,18
2004 333.261 166.385 499.646 1 ,17
2005 384.244 183.753 567.997 1 ,32
2006 470.096 201.325 671.421 1 ,57
2007 587.695 224.189 811.884 1 ,89
2008 662.393 233.282 895.675 2 ,09
2009 663.978 249.089 913.067 2 ,13
2010 648.788 266.371 915.159 2 ,13
2011 672.771 297.721 970.492 2 ,26
2011 Yılı 69,32 30,68 100,00
Toplamına Oranı
(%)
Balıkesir İlindeki küçükbaş süt üretim miktarı 2011 yılında 33.648 tondur. Üretilen sütün %71,4'ü koyun sütü, 28,06'sı
keçi sütüdür. Yıllar itibariyle üretilen küçükbaş hayvan sütünde dalgalanmalar görülmekle birlikte 2002 yılına göre 2011
yılında üretilen süt miktarında %50 artış olduğu gözlemlenmektedir (Tablo 5.84).
Tablo 5.84. Balıkesir li 2002-2011 Yılları Arası Süt Üretimi (Küçükba )

Yıl Koyun Süt (Ton) Keçi Süt (Ton) Toplam Süt ndeks
(Küçükba )Ton
2002 18.475 4.015 22.490 1,00
2003 24.446 9.171 33.617 1,49
2004 18.466 7.818 26.284 1,17
2005 21.831 8.296 30.127 1,34
2006 21.757 8.275 30.032 1,34
2007 20.212 7.641 27.853 1,24
2008 21.021 9.317 30.338 1,35
2009 20.598 7.806 28.404 1,26
2010 23.741 9.444 33.185 1,48
2011 24.205 9.443 33.648 1,50
2011 Yılı 71,94 28,06 100,00
Toplamına Oranı
(%)
Çanakkale İlinde üretilen küçükbaş hayvan sütünde yıllar itibariyle dalgalanmalarla birlikte düşüş gözlemlenmektedir,
ancak 2011 yılında üretilen süt miktarı 2002 yılına göre %8 artmıştır. İlde üretilen toplam küçükbaş hayvan sütü miktarı
27.194 tondur. Üretilen sütün %55,3’ü koyun sütünden, %44,7’si ise keçi sütünden oluşmaktadır (Tablo 5.85).
125
Tablo 5.85. Çanakkale li 2002-2012 Yılları Arası Süt Üretimi (Küçükba )
(Küçükba )Ton
2002 14.749 10.510 25.259 1,00
2003 14.526 7.438 21.964 0,87
2004 11.345 7.916 19.261 0,76
2005 10.707 8.653 19.360 0,77
2006 10.519 9.412 19.931 0,79
2007 10.666 10.659 21.325 0,84
2008 12.705 12.012 24.717 0,98
2009 13.195 11.061 24.256 0,96
2010 14.355 11.837 26.192 1,04
2011 15.039 12.155 27.194 1,08
2011 Yılı 55,30 44,70 100,00
Toplamına Oranı
(%)
TR22 Bölgesinde üretilen küçükbaş hayvan sütü miktarı 2011 yılı itibariyle 60.843 tondur. Üretilen sütün %64,5’i ko-
yun sütü, %35,5’i keçi sütüdür. 2002 yılı baz alındığında 2011 yılında üretilen küçükbaş hayvan sütü üretiminde %27'lik
artış olduğu gözlemlenmektedir (Tablo 5.86)
Tablo 5.86. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Süt Üretimi (Küçükba )
(Küçükba )Ton
2002 33.224 14.524 47.748 1,00
2003 38.972 16.609 55.581 1,16
2004 29.812 15.735 45.547 0,95
2005 32.538 16.949 49.487 1,04
2006 32.276 17.688 49.964 1,05
2007 30.878 18.300 49.178 1,03
2008 33.725 21.329 55.054 1,15
2009 33.793 18.867 52.660 1,10
2010 38.096 21.281 59.377 1,24
2011 39.245 21.598 60.843 1,27
2011 Yılı 64.50 35.50 100.00
Toplamına Oranı
(%)
Balıkesir ili ilçelere göre sağmal varlığına bakıldığında en fazla sağmal inek varlığının Merkez ilçesinde olduğu görülmek-
tedir. Merkez ilçesi sağmal inek varlığı toplamında %22,4’lük pay alırken ikinci en çok sağmal inek varlığının Bigadiç’te olduğu
görülmektedir ve toplam varlığın %13,6’sını oluşturmaktadır ve iki ilçe il toplam sağmal inek varlığının %36’sını oluşturmak-
tadır (Tablo 5.87).
Sağmal manda varlığında ise Merkez ilçesinin yine büyük pay sahibi olduğu açıktır toplam varlığın %78’ini oluşturmakta-
dır. Toplam sağmal büyükbaş varlığında Merkez ve Bigadiç ilçelerinin büyük pay sahibi olduğu görülmektedir. Merkez ilçesi
%22,5 paya sahipken Bigadiç ilçesi de %13,7 paya sahiptir ve bu iki ilçe il toplam varlığının %36,2’sini oluşturmaktadır.

Tablo 5.87. Balıkesir li lçelere Göre Sa mal Sayısı (2011)
lçeler nek Manda B.Ba Koyun Keçi K.Ba
Balıkesir Toplam 185.035 1.214 187.463 321.857 76.151 398.008

Ayvalık 2.329 - 2.330 10.368 1.978 12.346
Balya 10.629 - 10.629 10.287 1.677 11.964
Bandırma 7.900 147 7.896 4.868 877 5.745
Bigadiç 25.925 - 25.776 22.094 4.257 26.351
Burhaniye 2.982 - 2.370 6.667 4.042 10.709
Dursunbey 8.969 14 8.043 29.036 9.237 38.273
Edremit 1.214 - 1.214 2.754 280 3.034
Erdek 1.669 - 1.662 1.251 2.709 3.960
Gömeç 285 - 285 7.290 1.720 9.010
Gönen 13.790 101 13.844 19.238 4.537 23.775
Havran 1.760 - 1.454 7.168 786 7.954
vrindi 16.917 - 15.990 34.668 3.156 37.824
Kepsut 11.250 - 11.152 21.465 3.612 25.077
Manyas 8.363 - 8.122 9.662 1.398 11.060
Marmara 448 - 136 1.134 1.781 2.915
Merkez 41.476 951 42.237 89.165 11.116 100.281
Sava tepe 5.494 - 5.371 8.365 1.935 10.300
Sındırgı 10.529 - 8.553 21.992 13.657 35.649
Susurluk 13.106 - 13.023 14.385 7.396 21.781
Sağmal koyun varlığında ise Merkez ilçesinin %27,7 ile yine büyük pay sahibi olduğu görülmektedir. Sağmal keçi
varlığında Sındırgı ilçesi %17,9 pay ile yine koyun örneğinde olduğu gibi Merkez ilçesi keçi varlığında %14,5 ile büyük pay
sahibidir. Toplam sağmal küçükbaş varlığında Merkez ilçesi %25,1’lik sağmal küçükbaş varlığıyla büyük pay sahibidir.
Çanakkale ili ilçelere göre sağmal inek varlığına bakıldığında Biga ilçesinin %32,1 yine Yenice ilçesinin %25 ile sağmal
inek varlığında il toplamının %57,1’ini oluşturarak büyük pay sahibi olmuşlardır. Manda varlığına bakıldığında Biga
ilçesinin %96,2 ile sağmal inek varlığında olduğu gibi yine büyük pay sahibi olmuştur. Toplam sağmal büyükbaş sayıla-
rında Biga ve Yenice ilçeleri sırasıyla %32,3 ve %24,9 paylara sahiptirler ve bu iki ilçe toplam büyükbaş sağmal varlığının
%57,2’sini oluşturmaktadır (Tablo 5.88).
127
Tablo 5.88. Çanakkale li lçelere Göre Sa mal Sayısı (2011)
lçeler nek Manda B.Ba Koyun Keçi K.Ba
Çanakkale Toplam 80.915 323 81.238 198.655 114.669 313.324
Ayvacık 3.389 - 3.389 34.987 11.527 46.514
Bayramiç 4.010 - 4.010 21.864 15.048 36.912
Biga 25.994 311 26.305 19.485 8.275 27.760
Bozcaada 4 - 4 222 79 301
Çan 10.779 - 10.779 9.449 7.578 17.027
Eceabat 420 - 420 4.336 3.715 8.051
Ezine 3.646 - 3.646 32.293 10.908 43.201
Gelibolu 4.840 4 4.844 13.156 17.581 30.737
Gökçeada 430 - 430 23.454 8.844 32.298
Lapseki 3.763 - 3.763 9.645 11.605 21.250
Merkez 3.364 8 3.372 15.434 15.767 31.201
Yenice 20.276 - 20.276 14.330 3.742 18.072
Sağmal koyun varlığında Ayvacık ve Ezine ilçelerinin önde olduğu görülmektedir sırasıyla %17,6 ve %16,2’lik paylarla il
toplamının %33,8’ini oluşturmaktadırlar. Sağmal Keçi varlığına bakıldığında Gelibolu %15,3 pay, Merkez %13,7 pay ve Bay-
ramiç %13,1 pay alarak bu üç ilçe il toplamının %42,1’ini oluşturmaktadır. Toplam sağmal küçükbaş varlığına bakıldığında
Ayvacık ilçesi %14,8 pay, Ezine ilçesi %13,7 pay, Bayramiç ilçesi %11,7 pay alarak bu üç ilçe il toplam küçükbaş sağmal
varlığının %40,2’sini oluşturmaktadır.
Balıkesir ili ilçelere göre süt üretimine bakıldığında inek sütü üretiminde Merkez ilçesinin %23,6 pay alırken Bigadiç
İlçesi de %15,1 pay almaktadır ve bu iki ilçe il toplamının %36,2’sini oluşturmaktadır. Manda sütü üretiminde ise Merkez
ilçesi %78,3’lük üretimle en büyük paya sahiptir. Toplam büyükbaş süt üretiminde Merkez ilçesi %23,7 pay Bigadiç ilçesi
de %15,1’lik pay alarak iki ilçe il büyükbaş toplam süt üretiminin %38,8’ini oluşturmaktadır (Tablo 5.89).

Koyun sütü üretiminde de inek sütü üretiminde olduğu gibi Merkez ve Bigadiç ilçelerinin önde olduğu görülmektedir.
Merkez ilçesi %23,1 pay alırken Bigadiç ilçesi %29 pay almıştır ve bu iki ilçe toplamın %52,1’ini oluşturmuşlardır. Keçi sütü
üretiminde Sındırgı ve Merkez ilçeleri sırasıyla %17,9 pay Merkez ilçesi %14,5 pay alarak iki ilçe toplamın %32,4’ünü oluş-
turmuşlardır. Toplam süt üretiminde Merkez %23,5 pay ve Bigadiç ilçesi %16,7 pay alarak toplam süt üretimin %40,2’sini
oluşturmuşlardır (Tablo 5.89).
Çanakkale ili ilçelere göre süt üretimine bakıldığında inek sütü üretiminde Biga ilçesi %34,4 pay, Yenice ilçesi de %23,8
pay alarak bu iki ilçe toplam inek sütü üretiminin %58,2’sini oluşturmuşlardır. Manda sütü üretiminde de Biga ilçesi tek
başına üretimin %96,1’ini sağlamaktadır. Toplam büyükbaş süt üretiminde yine Biga ve Yenice ilçeleri sırasıyla %34,5 ve
%23,8 paylar alarak toplam büyükbaş süt üretiminin %58,3’ünü oluşturmuşlardır (Tablo 5.90).
129
Koyun sütü üretiminde Ayvacık ilçesi %17,6 pay, Ezine ilçesi %16,3 pay alarak toplam koyun sütü üretiminin %34’ünü
sağlamışlardır. Keçi sütü üretiminde ise Gelibolu ilçesi %15,3 pay, Merkez ilçesi %13,7 pay alarak toplam keçi sütü üreti-
minin %33’ünü sağlamışlardır.
Toplam süt üretimine bakıldığında Biga ilçesi %32,3 pay alırken Yenice ilçesi de %22,3 pay alarak Çanakkale ili toplam
süt üretiminin %55,5’ini oluşturmuşlardır.
5.4.2. Kırmızı et üretimi

TR22 Bölgesinde 2006 yılında 26.139 ton büyükbaş hayvan eti üretilmektedir. Üretilen etin %77,52’si Balıkesir İlinden,
%22,48’i ise Çanakkale İlinden karşılanmaktadır. Yıllar itibariyle üretilen et miktarında artış olmakla birlikte 2002 yılı baz
alındığında 2006 yılında üretilen et miktarında %31’lik artış olduğu gözlemlenmektedir (Tablo 5.91).
Tablo 5.91. TR22 Et Üretimi (Büyükba )

Balıkesir Çanakkale TR22
Yıl Et Üretim Et Üretim Et Üretim ndeks
Büyükba (Ton) Büyükba (Ton) Büyükba (Ton)
2002 17.614 2.297 19.911 1,00
2003 19.744 1.158 20.902 1,05
2004 16.484 4 .362 20.846 1,05
2005 16.418 4 .833 21.251 1,07
2006 20.262 5 .877 26.139 1,31
2006 Yılı Toplamına 77.52 22.48 100.00
Oranı (%)
TR22 Bölgesinde 2007 yılında 923 ton küçükbaş hayvan eti üretilmiştir. Etin tamamı Balıkesir İlinde üretilmiştir. Yıllar
itibariyle üretilen küçükbaş hayvan eti miktarında düşüş olmuştur. 2002 yılına göre 2007 yılında üretilen et miktarında
%27'lik düşüş gözlemlenmektedir (Tablo 5.92)
Tablo 5.92. TR22 Et Üretimi (Küçükba )

Et Üretim Et Üretim Et Üretim ndeks
Küçükba (Ton) Küçükba (Ton) Küçükba
(Ton))
2002 1.060 205 1.265 1,00
2003 941 217 1.158 0,91
2004 725 203 928 0,73
2005 910 265 1.175 0,93
2006 1.132 262 1.394 1,10
2007 923 - 923 0,73
2007 Yılı Toplamına 100.00 - 100.00
Oranı (%)

5.4.3. Yumurta üretimi
TR22 Bölgesinde 2009 yılında toplam 1.317.194 adet yumurta üretimi yapılmıştır. Yıllar itibariyle yumurta üretiminde
dalgalanmalarla gözlenmekle birlikte 2009 yılındaki yumurta üretiminin 2002 yılına göre %33 arttığı gözlenmektedir. 2009
yılındaki yumurta üretiminin %97,42'si Balıkesir İlinden karşılanırken, %2,58'i Çanakkale İlinden karşılanmaktadır (Tablo
5.93).
Tablo 5.93. TR22 Bölgesi 2002-2009 Yılları Arası Yumurta Üretimi

Yumurta Yumurta Yumurta ndeks
Adet(1000x Paket) Adet(1000x Paket) Adet(1000x Paket)
2002 964.263 27.159 991.422 1,00
2003 975.611 51.374 1.026.985 1,04
2004 929.077 52.558 981.635 0,99
2005 989.899 48.533 1.038.432 1,05
2006 961.903 41.884 1.003.787 1,01
2007 1.097.960 32.795 1.130.755 1,14
2008 1.326.951 34.117 1.361.068 1,37
2009 1.283.147 34.047 1.317.194 1,33
2009 Yılı 97.42 2.58 100.00
Toplamına Oranı
(%)
5.4.4. Bal üretimi
Tablo 5.94. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Bal Üretimi

Yıl Balıkesir Ç anakkale TR22
Bal Üretimi Bal Üretimi Bal Üretimi ndeks
(Ton) (Ton) (Ton)
2002 1.291 7856 2.077 1 ,00
2003 1.293 838 2.131 1 ,03
2004 1.330 779 2.109 1 ,02
2005 1.819 782 2.601 1 ,25
2006 1.692 713 2.405 1 ,16
2007 1.517 624 2.141 1 ,03
2008 1.513 841 2.354 1 ,13
2009 2.016 945 2.961 1 ,43
2010 1.976 996 2.972 1 ,43
2011 2.418 1.065 3.483 1 ,68
2011 Yılı Toplamına 69.42 30.58 100.00
Oranı (%)
Üretilen balın %69,42'si Balıkesir İlinden, %30,58'i ise Çanakkale İlinden karşılanmıştır. Yıllar itibariyle bal üretiminde
dalgalanmalar görülmüştür. 2011 yılında üretilen bal miktarında 2002 yılına göre %68'lik artış gözlenmektedir (Tablo
5.94).
131
5.4.5. Yün-Yapağı
TR22 Bölgesinde 2011 yılında %66.21'i Balıkesir İlinde, %33.79'u Çanakkale İlinde olmak üzere toplamda 2.128 ton
tiftik üretimi yapılmıştır. Tiftik üretiminde yıllar itibariyle dalgalanmalarla birlikte artış gözlemlenmektedir. 2011 yılında
üretilen tiftik miktarı 2002 yılına göre 1.34 kat artmıştır (Tablo 5.95).
Tablo 5.95. TR22 Bölgesi 2002-2011 Yılları Arası Tiftik Üretimi

Tiftik Üretimi Tiftik Üretimi Tiftik Üretimi ndeks
(Ton) (Ton) (Ton)
2002 1.056 532 1.588 1,00
2003 1.388 688 2.076 1,31
2004 1.277 671 1.948 1,23
2005 1.454 623 2.077 1,31
2006 1.469 611 2.080 1,31
2007 1.409 610 2.019 1,27
2008 1.400 666 2.066 1,30
2009 1.282 665 1.947 1,23
2010 1.336 679 2.015 1,27
2011 1.409 719 2.128 1,34
2011 Yılı Toplamına 66.21 33.79 100.00
Oranı (%)
5.4.6. Su ürünleri üretimi

Balıkesir ve Çanakkale illeri hem Marmara, hem de Ege denizine kıyısı olan ve su ürünleri açısından önemli potansi-
yeli bulunan illerdir. Çanakkale Türkiye’de avlanan deniz balığının yaklaşık %3’lük bölümünü oluşturmaktadır. Balıkesirin
katkısı oldukça düşüktür. İç su balıklarında ise Balıkesir ili, Çanakkale’den daha yüksek üretim yapmaktadır (Tablo 5.96).
Balıkesir’in Erdek, Bandırma ve Gönen ilçelerinin kıyı şeridinde sanayi yatırımlarının artması balıkçılık ve su ürünleri
üretimi açısından olumsuz bir durum olacağı düşünülmektedir. Halihazırda su ürünleri üretimi düşük olan ilin gelecekte
de bu konuda gelişmelerin olması zor görünmektedir.
Tablo 5.96. TR22 Bölgesi Su Ürünleri Üretimi (ton)

2011 Yılı Su Ürünleri Üretimi Balıkesir Çanakkale TR22
Deniz Balıkları Üretimi 2.800 10.760 13.560
Di er Deniz Ürünleri Üretimi 194 545 739
ç Su Balıkları Üretimi 2.182 27 2.209
Kültür Balıkları Üretimi 71 206 277
Toplam 5.249 11.538 16.787
Kaynak: TÜ K, 2010. Hayvansal Üretim statistikleri

5.5. Tarımsal Pazarlama ve Pazarlama Sistemleri
Türkiye, sahip olduğu ekolojik zenginlik nedeniyle, pek çok üründe halen önemli ölçüde verim ve üretim potansiyeline
sahip bulunmaktadır. Mevcut potansiyelin daha iyi değerlendirilmesiyle artacak tarımsal üretim artışının yanısıra, tarım
ürünlerinin iyi bir pazarlama organizasyonuyla iç ve dış pazarlarda etkin bir şekilde pazarlanması büyük önem arz etmek-
tedir. Böylece ürün kayıplarının azalması, bölgeler arası arz-talep dengesinin kurulması, üretici gelirlerinin artması ve
ihracat gelirlerinin (fiyat iyileşmesi ve Pazar büyümesiyle) yükselmesi olanaklı olacak ve tarımın ulusal ekonomiye katkısı
artırılabilecektir (GTHB, 2007a).
Türkiye'de tarımsal ürünlerin pazarlanmasında doğrudan ve dolaylı olarak çok fazla sayıda kişi, kurum ve kuruluş faa-
liyette bulunmaktadır. Bunlar arasında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, İGEME, Ticaret ve Sanayi
Odaları ve Borsalar Birliği, Ziraat Odaları, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Ticaret Borsaları, semt pazarları, toptancı ve pe-
rakendeci meyve ve sebze halleri, Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri, Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ile Su Ürünleri
Kooperatifleri, TMO, Çaykur, Tekel ve özel girişimciler sayılabilir. Bu yapı içinde görev ve yetkiler, aralarında yeterli işbirliği
ve eşgüdüm bulunmayan çok sayıda kurum ve kuruluşa dağıtılmakta ve pazarlamacıların sayısal çokluğu ve dağınık yapı-
ları, pazarlama organizasyonunun etkinliğini azaltmaktadır (Yurdakul vd., 2000).
5.5.1. Buğday
Beslenmede taşıdığı büyük önem nedeniyle dünyanın en stratejik ürün grubunu oluşturan hububat, dış ticarette Tür-
kiye için büyük önem taşımaktadır. 1980’li yıllara gelinceye kadar tüm hububat ürünlerinde net ihracatçı olan Türkiye,
buğday ithalatçısı bir ülke konumundadır. Türkiye uzun yıllardır kaliteli buğday açığını kapatmak için gerçekleştirdiği it-
halatı artık stok açığını kapatmak için de gerçekleştirmektedir. Türkiye buğday yanında önemli miktarlarda un, makarna,
bulgur ve diğer buğday mamulleri ihraç eden bir ülkedir. Özellikle un ve makarna ihracatında dünyada önemli bir yere
sahiptir (GTHB, 2007b).
Buğday 1932 yılından itibaren destekleme kapsamında olan bir üründür. 1938 yılından itibaren de TMO devlet adına
alım yaparak destekleme işlemini sürdürmüştür. Bunun dışında buğday pazarlama kanalları borsalar ve tüccarlardır (Pan-
kobirlik, 2013). 1938 yılında kurulan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), sermayesinin tamamı devlete ait, 8/6/1984 tarihli ve
233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine tabi, tüzel kişiliğe ve faaliyetle-
rinde özerkliğe sahip, sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir iktisadi devlet teşekkülüdür (TMO, 2013).
Aralık 1999’da IMF ile yapılan Stand By anlaşması ve ilk niyet mektubu ile birlikte hububat politikası da değişikliğe
uğramıştır. İlk niyet mektubunun 41. maddesinde buğday destekleme alım fiyatlarının belirlenmesinde izlenecek yol ve
TMO’nun alımları düşürülerek stoklarını azaltması yönünde taahhütler verilmiş ve taahhütler doğrultusunda TMO 1999
yılından bu yana alımlarını azaltmış ve 2002 döneminde destekleme alımı bırakılarak TMO kendi bünyesinde bir fiyat
açıklamıştır (Pankobirlik, 2013).
TMO’nun küçülmesi ve alım merkezlerini bir bir kapatmasında öncelikli gerekçe IMF ile yapılan stand-by anlaşması
iken, diğer bir gerekçe de TMO’yu AB’ye uyum için AB’deki müdahale kurumları gibi bir yapıya dönüştürmektir. Ancak
Türkiye bir yandan Dünya Bankası destekli Ürün Borsalarını geliştirmeye çalışırken, diğer yandan AB’ye uyum için TMO’yu
bir müdahale kurumuna dönüştürmeye çalışmaktadır (Emeksiz vd., 2005).
Borsalar; ürün fiyatlarının arz ve talebe göre oluştuğu, alım ve satım işlemlerinin oluşan fiyatlar üzerinden tescil ve ilan
edildiği etkin piyasa mekanizmasının oluşmasını sağlayan, kurumlarıdır.
133
5.5.2. Ayçiçeği
Ayçiçeği pazarlanmasında, üreticiler ürününü alım sezonu sırasında birliklere, tüccarlara ya da depolayarak daha son-
ra tüccarlara veya yağ fabrikalarına satmaktadır. Trakyabirlik toplam üretimin yarıya yakın kısmını satın almakta olup, ürü-
nün diğer kısmı Ticaret Borsalarında işlem görerek veya tüccar aracılığıyla ya da direk olarak büyük -küçük yağ fabrikaları
tarafından satın alınmaktadır (Emeksiz vd., 2005; Süzer, 2004).

5.5.3. Yaş Meyve-Sebze
Sağlıklı ve dengeli beslenme açısından önemli olan yaş meyve sebzelerin pazarlama yapısı ülkelerin gelişmişlik düzey-
lerine bağlı olarak şekillenmektedir. Ürünlerin istenilen yer, zaman ve şekilde satın alınabilmesine olanak tanıyan tedarik
kanalları, yaş meyve sebzelerin sık ve taze olarak tüketilmesinde önemli bir pazarlama fonksiyonunu yerine getirmektedir
(Akpınar vd., 2009).
Türkiye’de yaş meyve sebze pazarlamasında genellikle üretici ve son tüketici arasında; tüccarlar, haller, işleyici firmalar
ve perakendeciler yer almakta, satın alımlarda ve fiyatlandırmada özellikle aracılar olarak tanımlanan tüccar ve komisyon-
cuların ağırlığı önemli ölçüde hissedilmektedir (Emeksiz vd., 2005).
5.5.4. Zeytin ve zeytinyağı

Türkiye, zeytinyağı sektöründe dünyanın sayılı ülkeleri arasında olmasına rağmen arz ve talep küresel rekabet açısın-
dan yeterli görülmemektedir. Dünya zeytinyağı üretiminin % 5,6’sını gerçekleştiren Türkiye, dünyanın altıncı büyük zeytin-
yağı üreticisidir. Bununla birlikte dünya tüketiminin sadece % 2,5’ini gerçekleştiren Türkiye, büyük üreticiler arasında
en az zeytinyağı tüketen ülke konumundadır (Yıldırım vd., 2010).
Zeytinyağı pazarlamasında tüccar, TARİŞ, borsa ve üreticilerin tüketiciye akrabalar ve pazarlar vasıtasıyla direkt satış-
ları etkili yöntemlerdir. TARİŞ zeytin alımlarında ülke çapında etkili konumda olması nedeniyle fiyatın oluşumunu da etki-
lemektedir. TARİŞ’in açıkladığı alım fiyatları genelde borsa fiyatından yüksek olmuştur. Bu nedenle de fazla alım yapmak
zorunda kaldığı yıllar olmuş ve bu da stoklara yol açmıştır (GTHB, 2007a).
135
Balıkesir Ticaret Borsası da pazarlama kanalında son yıllarda önem kazanmış bir kuruluştur. Zeytinyağı fiyatları sezon
başı olan Ekim-Ocak arasında düşükken, bu aylardan sonra arz artışının yavaşlamasına bağlı olarak nominal artış trendine
girmektedir (GTHB, 2006).
Sofralık zeytin iç pazarında dane zeytin tüketimi zeytinyağı tüketimine göre daha iyi olmakla birlikte (kişi başına tüke-
tim 2-3 kg/yıl) bu tüketimin yeterli olmadığı görülmektedir. Üretimin artırılması için kahvaltılık tüketime ilave olarak diğer
tüketim şekillerinin teşvik edilmesi ve bu konuda kamu spotlarının ön plana çıkarılması iç pazarların önünü açacak bir yol
olarak görülmektedir. Sofralık zeytinin iç pazarında yaşanan diğer bir sorunda, evlerde düşük standartlarda işlenen zeyti-
nin semt pazarlarında hijyenden yoksun bir şekilde tüketiciye sunulmasıdır. Bu durum kamu sağlığı açısından çeşitli riskler
oluşturduğu gibi sanayici için de haksız rekabet ortamı yaratmaktadır (TEB, 2012; Anonim 2012).
Balıkesir’in toplam üretiminin %90’a yakın bir kısmının gerçekleştiği Edremit Körfezindeki mikroklimanın etkisinde
bulunan I. alt bölgede zeytinyağı kalitesi çok yüksektir. Sofralık zeytin ve zeytinyağı üretiminde ileriye ve geriye doğru
entegrasyon (sözleşmeli üretim) gelişmemiştir. Ancak pazarda üretici kooperatifleri aktif rol oynamaktadır. (GTHB, 2006).
TR22 Bölgesinde Zeytin pazarlama kanalları grafikte gösterilmektedir. Üreticiler görüldüğü gibi yağlık ve sofralık olarak
zeytin üretimi yapabilmektedir. Sofralık zeytin tüccar ve yerel pazarlar yoluyla tüketiciye ulaştırılmaktadır.
Zeytinyağı da tüketiciye iki şekilde ulaşmaktadır. Bunlardan birincisi, küçük üreticiler ürünü yağhanede sıktırdıktan
sonra belli bir kısmını kendi ihtiyaçları için ayırmakta, kalanı ise mahalli pazarlarda satmaktadır. İkinci şekil ise: küçük
toptancılar üreticiden ürünü aldıktan sonra ya kendi tüketiminde kullanmakta ya özel zeytinyağı işleme tesisine vermekte
ya da mahalli pazarlarda satmaktadır. Zeytinyağında ikinci olarak üreticilerden veya küçük toplayıcılardan ürün alan grup
büyük toplayıcılardır. Bunlar da aldıkları ürünü depoladıktan sonra genellikle fiyat hareketlerini takip ederek borsada satış
yapmaktadırlar. Üreticiden ürünü alan diğer bir kısım ise büyük yağ fabrikalarıdır. Piyasaya alıcı olarak giren yağ fabrika-
ları ürünü alıp işledikten sonra yurtiçi ve yurtdışı pazara sürmektedir. Zeytinyağı pazarlama kanalı içinde oldukça önemli
bir yere sahip olan bir başka grup ise yağhanelerdir. Bunlar getirilen ürünün belli bir yüzdesini sıkma payı olarak aldıkları
gibi ayrıca uygun olmayan depolama koşullarının elverdiği ölçüde üreticiden zeytinyağı alımı da yapmaktadır. Bu kişiler
aldıkları zeytinyağı ya da zeytinden sıkma ile kazandıkları zeytinyağlarının zeytinyağı fabrikalarına büyük toplayıcılara ya
da borsaya pazarlamaktadır. Pazarlanan zeytinyağları da türlü kanallardan geçtikten sonra nihai tüketicisine ulaşmaktadır
(Öztürk vd, 2009).

5.5.5. Çeltik
Çeltik, gerek TMO gerekse çeltik fabrikalarınca pirinç olarak ülkenin çeşitli bölgelerinde faaliyet gösteren toptancı-
lara, bu toptancılar vasıtasıyla da genellikle 1 ve 3 kg’lık ambalajlarda perakendecilere pazarlanmaktadır. Satışların bir
bölümü şehir ve semt pazarlarında çuvalla ve açık olarak da yapılabilmektedir. Çeltik ürününün genel alıcısı TMO olduğu
için fabrikalara direkt ürün verilme oranı düşüktür. Bu nedenle çeltik fabrikaları kurulu kapasitelerinin çok altında bir
üretim kapasitesiyle çalışabilmektedirler (GTHB, 2007a).
Çeltik ilk olarak üreticilerden pirinç olması için işleme tesislerine getirilir. Burdan sonra paketleme aşaması ve toptancılar
aracılığıyla tüketicilere ulaştırılır. Üretilen pirincin büyük bir bölümü doğrudan yiyecek olarak tüketilir. Türkiye'de en çok
pilav, çorba, dolma ve sütlü tatlı hazırlamasında kullanılır. Pirinç ayrıca öğütülerek un ve nişastaya dönüştürülür. Glütün-
den yoksun olduğu için ekmek yapımına uygun olmayan pirinç unu daha çok dondurma ve pasta sanayisinde aranan bir
üründür (GTHB, 2011).
5.6. Tarımsal Yapı

Cumhuriyetin kuruluşundan beri tarım sektöründe önemli gelişmeler olmasına rağmen yine de bu sektörden istenilen
ölçüde yararlanmak mümkün olmamıştır. Türkiye’nin tarımsal yapısı incelendiğinde; gelişmiş ülkeler standartlarının altın-
da işletme büyüklüğü, eksik girdi kullanımı, girişim yetersizliği ve aşırı parçalanmış toprakların bulunması bu sektörün en
önemli sorunları arasında bulunmaktadır (Güven, 2010).
137
Balıkesir ilinin başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Balıkesir ilinin yaklaşık %36’sı tarım alanlarından oluş-
maktadır. Buğday, arpa, silajlık mısır, nohut ve çeltik gibi birçok tarım ürününün yanı sıra ayçiçeği, salçalık biber-domates,
zeytin ve şekerpancarı gibi sanayi bitkileri üretimiyle hem Türkiye ekonomisine hem de bölge ekonomisine önemli
kakılar sağlamaktadır. Ayrıca Balıkesir ili meyvecilik açısından da önemli potansiyele sahiptir. Balıkesir’de yaklaşık olarak
510 bin adet büyükbaş hayvan bulunmaktadır. Bununla birlikte yaklaşık 430 bin dekar yem bitkisi ekilişine elverişli alan
bulunmaktadır. Yıllık yaklaşık 970 bin ton süt üretimine sahiptir (GTHB, 2013a).
Çanakkale ili ekonomisinde tarım en önemli faaliyet olmakla beraber son yıllarda tarıma dayalı sanayi kolları gelişme
göstermekte ve buna bağlı olarak ekonomide sanayinin payı artmaktadır. Yetiştirilen tarım ürünleri arasında en önemli
yeri oransal olarak sebze, ekim sahası olarak hububat almaktadır (Çanakkale Belediyesi, 2013).
Çanakkale ili Ayçiçeği üretiminde Türkiye’nin yaklaşık %3’ünü, Kanola üretiminde ise Yaklaşık olarak %7’sini üretmek-
tedir. Bu açıdan incelendiğinde yağ sanayi açısından kaliteli hammadde sağlayacak tarımsal üretim potansiyeli bulun-
maktadır. Çanakkale ili sebzecilik ve meyvecilik açısından da önemli illerden biridir. Türkiye şeftali üretiminin %16’sı, elma
üretiminin de %4,5’i buradan sağlanmaktadır. Yaklaşık olarak 460 bin ton inek sütü, 17 bin ton koyun sütü ve 26 bin ton
keçi sütü üretimi gerçekleşmektedir (GTHB, 2013b).
5.6.1. Arazi Büyüklükleri ve İşletme Sayıları

Türkiye'deki tarım işletmelerinde toprak yetersiz ve toprak mülkiyetinin dağılımı dengesizdir. 2006 yılı, Tarımsal İşlet-
me (Çiftlik) Yapı Araştırması sonuçlarına göre tüm işletmelerin %63,7’sini oluşturan 1-49 dekar grubundaki küçük işletme-
ler, işlenen arazinin sadece %21,3’ünü, işletmelerin %28,8’ini oluşturan 50-199 dekar araziye sahip orta aile işletmeleri
işlenen arazinin %44,5’ine sahip bulunmaktadır. Toprak mülkiyetinin dengesiz dağılımı yanında, işletmelerin sahip olduğu
toprakların küçük, dağınık ve düzensiz parçalar halinde oluşu verimliliği ve işgücü başarısını büyük ölçüde düşürmektedir.
Türkiye’de işletme başına düşen 61 dekarlık arazi de ortalama 5 parselden oluşmaktadır. Yetersiz olan işletme ara-
zisinin yanında parsellerin dağınık ve parçalı olması da üretimin etkinliğini azaltmakta, özellikle makine ve insan işgücü
masraflarının artmasına neden olmaktadır (İnan, 2006).
Çanakkale ilinde de tarımsal işletmelerin yapısı Türkiye genelinden çok farklı değildir. İlde 2006 yılı verilerine göre
51.053 tarımsal işletme mevcut bulunmaktadır. Küçük aile işletmesi olarak nitelendirilen 50 da altında araziye sahip olan
işlemelerin oranı %65,9’dur. Orta aile işletmesi toplam işletmelerin %31,5’ini oluştururken 200 da’dan büyük araziye sahip
işletmelerin oranı %1,9’dur (Tablo 5.97).
Tablo 5.97. letme Büyüklük Gruplarına Göre letme Sayıları ve Arazi Miktarları
Balıkesir Çanakkale TR22 Türkiye
letme
letme letme letme Arazi letme
Büyüklü ü Arazi (da) Arazi (da) Arazi (da)
Sayısı Sayısı Sayısı (da) Sayısı
(da)
0-5 4.751 11.976 1.772 6.875 6.523 18.851 178.006 481.987
5-9 6.790 48.138 4.937 33.974 11.727 82.112 290.461 1.952.471
10-19 20.053 278.398 4.867 66.335 24.920 344.733 539.816 7.378.022
20-49 35.771 1.062.660 22.078 748.139 57.849 1.810.799 950.840 29.531.622
50-99 16.033 1.103.296 11.191 769.760 27.224 1.873.056 560.049 38.127.035
100-199 5.610 759.821 4.899 657.182 10.509 1.417.003 327.363 43.884.397
200-499 759 197.652 850 213.557 1.609 411.209 153.685 42.075.498
500-999 12 7.878 108 63.087 120 70.965 17.429 11.218.554
1000-2499 2 3.487 16 21.286 18 24.773 4.199 5.476.930
2500-4999 1 3.200 2 7.621 3 10.821 222 695.541
5000+ 3 30.233 - - 3 30.233 57 3.526.175
Toplam 90.494 3.506.739 51.053 2.587.816 141.547 6.094.555 3.076.650 184.348.232
Kaynak: TÜ K, 2006. Tarımsal letme (Çiftlik) Yapı Ara tırması

Balıkesir ilinde 90.494 işletme bulunmaktadır. Çanakkale iline göre yaklaşık olarak 2 kat daha fazla olan işletme sayısı
Balıkesir ilinin tarımsal potansiyelini ortaya koymaktadır. 50 da altında araziye sahip olan işlemelerin oran %74,4’tür.
Orta aile işletmesi toplam işletmelerin %23,9’unu oluşturmaktadır. 200 da’dan büyük araziye sahip işletmelerin oranı ise
%0,9’dur (Tablo 5.98). Balıkesir ili tablodan da anlaşılacağı üzere Çanakkale iline oranla daha küçük işletmelere sahiptir.
Tablo 5.98. letme Büyüklük Gruplarına Göre letmelerin Oransal Da ılımı (%)
letme Sayısı A razi (da)
Küçük Orta Büyük Toplam Küçük Orta Büyük Toplam

Aile Aile Aile Aile Aile Aile
letmesi letmesi letmesi letmesi letmesi letmesi
(da) (da) (da) (da) (da) (da)
1-49 50-199 200-+ 20-49 50-199 2 00-+

Balıkesir 74,4 23,9 0,9 100,0 40,0 53,1 6 ,9 100,0
Çanakkale 65,9 31,5 1,9 100,0 33,1 55,1 11,8 100,0
Türkiye 63,7 2 8,8 5,7 100,0 21,3 44,5 34,2 100,0
Kaynak: TÜ K, 2006. Tarımsal letme (Çiftlik) Yapı Ar a tırması
5.6.2. İşletme Tipleri

Balıkesir ve Çanakkale illerinde temel olarak bitkisel ve hayvansal üretimin birlikte yapıldığı, sadece bitkisel üretim
yapılan, sadece hayvansal üretim yapılan işletmeler olmak üzere 3 tip işletme görülmektedir (Tablo 5.99).
Tablo 5.99. TR22 Bölgesinde Bulunan Tarımsal letme Tipleri

Bitkisel ve Sadece
Sadece Bitkisel
Hayvansal Üretim Hayvansal
Üretim Yapan Toplam
Yapan letme Üretim Yapan
letme Sayısı
Sayısı letme Sayısı
Balıkesir 63.823 25.687 984 90.494
Çanakkale 37.208 10.264 3.581 51.053
TR22 (Balıkesir, Çanakkale) 101.031 35.951 4.565 141.547
Türkiye 2.074.439 929.582 72.629 3.076.650
Balıkesir ve Çanakkale illerinde bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapan işletmelerin oranı yaklaşık %70’tir. Çanak-
kale ilinde sadece hayvansal üretim yapan işletmeler çoğunlukta iken Balıkesir ilinde sadce bitkisel üretim yapan işletme-
ler çoğunluktadır.
5.6.3. İşletmelerin Ekonomik Büyüklükleri

Tablo 5.100’de TR22 Bölgesinde bulunan işletmelerin, işletme büyüklüklerine göre dağılımları görülmektedir.
Balıkesir ilinde bulunan 90.494 tarım işletmesinin yaklaşık %74,4’ü 50 da altında araziye sahip olan işletmelerdir.
Çanakkale ilinde ise bu işletmelerin oranı %65,9’dur. Balıkesir ilindeki işletmeler incelendiğinde, tarımsal işletmelerin yak-
laşık %40’ının 20-49 da arasında olduğu görülmektedir. Çanakkale’de 20-49 da işletme büyüklüğü olan işletmelerin oranı
ise %43,2’dir. Balıkesir ilinde 10-19 da işletme grubu Çanakkale iline göre daha yüksek orandadır.
139
Tablo 5.100. TR22 Bölgesinde Bulunan Tarımsal letme Büyüklükleri
letme Büyüklükleri Balıkesir Oran Çanakkale Oran TR22 Türkiye
(%) (%)
Arazisi olmayan 709 0,8 333 0,7 1.042 54.523
0-5 4.751 5,3 1.772 3,5 6.523 178.006
5-9 6.790 7,5 4.937 9,7 11.727 290.461
10-19 20.053 22,2 4.867 9,5 24.920 539.816
20-49 35.771 39,5 22.078 43,2 57.849 950.840
50-99 16.033 17,7 11.191 21,9 27.224 560.049
100-199 5.610 6,2 4.899 9,6 10.509 327.363
200-499 759 0,8 850 1,7 1.609 153.685
500-999 12 0,0 108 0,2 120 17.429
1000-2499 2 0,0 16 0,0 18 4.199
2500-4999 1 0,0 2 0,0 3 223
5000+ 3 0,0 0 0,0 3 56
Toplam 90.494 100,0 51.053 100,0 141.547 3 .076.650
Balıkesir ilinde 500 da üzeri işletme bulunmazken, Çanakkale ilinde bu oran %0,2 civarındadır. Tablodan da anlaşıla-
cağı üzere TR22 Bölgesinde bulunan tarım işletmeleri Türkiye’deki işletme karakteristiklerini yansıtmakta ve küçük aile
işletmelerinden oluşmaktadır.
5.6.4. Arazi Kullanımı ve Arazinin Parçalılık Durumu

Arazi kullanımı açısından incelendiğinde bölgede 2009 yılı verilerine göre 546.683 ha işlenen tarım alanı bulunduğu
görülmektedir. 2002-2009 yılları arasında Türkiye genelinde olduğu gibi TR22 Bölgesinde de tarım alanları azalma göster-
miştir. Bunların temel nedenleri arasında nüfus artışı ve kentleşme, sanayileşme gibi tarım alanlarının amaç dışı kullanımı
gösterilebilmektedir (Tablo 5.101).
Tablo 5.101. TR22 Bölgesinde lenen Tarım Alanı

lenen Tarım Alanı (ha)
Ekilen Nadas Sebze Toplam
2002 300.005 24.569 41.837 366.411
2003 292.767 24.569 41.107 358.443
2004 310.221 8.081 42.003 369.305
2005 321.020 3.396 38.527 362.943
2006 304.771 3.214 34.449 342.434
Balıkesir
2007 296.571 2.894 34.618 334.084
2008 296.556 3.391 34.661 334.607
2009 293.068 3.947 33.725 330.740
2010 271.242 15.340 31.183 317.740
2011 262.975 13.919 30.911 307.805
2002 188.802 20.023 19.003 227.828
2003 185.256 20.689 19.491 225.436
2004 195.965 24.273 20.021 240.259
2005 200.006 18.830 21.687 240.523
2006 188.527 9.517 19.217 217.261
Çanakkale
2007 183.255 18.367 18.818 220.440
2008 180.839 18.332 19.510 218.681
2009 176.922 20.194 18.827 215.943
2010 189.399 20.492 20.170 230.061
2011 173.907 16.959 20.711 211.578

Tablo 5.101. TR22 Bölgesinde lenen Tarım Alanı
lenen Tarım Alanı (ha)
Ekilen Nadas Sebze Toplam
2002 488.807 44.592 60.840 594.239
2003 478.023 45.258 60.598 583.879
2004 506.186 32.354 62.024 600.564
2005 521.026 22.226 60.214 603.466
TR22 2006 493.298 12.731 53.666 559.695
Balıkesir, Çanakkale 2007 479.827 21.261 53.437 554.524
2008 477.395 21.723 54.171 553.288
2009 469.990 24.141 52.552 546.683
2010 460.641 35.833 52.353 547.826
2011 436.882 30.878 51.622 519.383
Türkiye 2002 17.935.424 5.040.042 930.227 23.905.693
2003 17.407.680 4.990.882 911.328 23.309.890
2004 17.961.650 4.956.378 894.964 23.812.992
2005 18.005.319 4.876.164 893.976 23.775.459
2006 17.439.699 4.690.841 850.480 22.981.020
2007 16.944.960 4.218.947 814.786 21.978.693
2008 16.460.257 4.259.190 835.795 21.555.242
2009 16.217.421 4.322.963 811.313 21.351.696
2010 16.333.002 4.249.026 801.598 21.383.626
2011 15.712.089 4.017.197 809.642 20.538.928
Kaynak: TÜ K, 2011. Seçilmi Göstergelerle Balıkesir ve Çanakkale
2011 yılı itibariyle Balıkesir ve Çanakkale illerinde ekilen tarım alanı sırasıyla 262.975 ha ve 173.907 ha olarak gerçek-
leşmiştir. 2002 yılından 2011 yılına kadar Balıkesir ilindeki ekilen alan yaklaşık 37.000 ha azalırken, Çanakkale ilinde bu
miktar 15.000 ha civarındadır. Bu azalış 2002 yılına göre oranlandığında Balıkesir ilinde %12, Çanakkale ilinde ise %8’lik bir
azalma söz konusudur. Türkiye geneli incelendiğinde işlenen tarım alanları 2002 yılından 2011 yılına kadar yaklaşık %14
(3.366.765 ha) azalmıştır.
Türkiye’de ekilen alan toplam işlenen alanın %76,5’i, TR22 Bölgesinde ise %84’ü olmaktadır. TR22 Bölgesinde iklim
faktörlerinin tarımsal üretime uygunluğu nedeniyle toprakların su tutması amacıyla nadasa bırakılması çok düşük düzey-
dedir. Nadas alanı Türkiye genelinde %20 civarındayken, TR22 Bölgesinde bu oran %6 civarındadır.
5.6.5. Sulama
Balıkesir ve Çanakkale illeri yaklaşık olarak yıllık toplam 5.500 hm3 su potansiyeline ve 30.00 ha su yüzeyine sahiptir.
Balıkesir ili Manyas Kuş gölünü içinde barındırması yönüyle Çanakkale iline göre daha fazla su tutma kapasitesine sahiptir.
Ancak Çanakkale ilinde de tarımsal amaçlı kullanılan çok sayıda baraj ve gölet bulunmaktadır. Tablo 5.102’de 2012 yılı
itibariyle Balıkesir ve Çanakkale ilindeki sulanan arazi miktarları ve sulanma biçimleri verilmiştir.
Tablo 5.102. 2012 Yılı tibariyle Balıkesir ve Çanakkale lindeki Sulanan Alanlar ve
Sulama Biçimleri
Balıkesir Alanı Çanakkale Oran (%)
Arazinin Adı Oran (%)
(Ha) Alanı (Ha)
Devlet Tarafından Sulanan Arazi 68.419 5 9,6 47.273 6 0,0
Halk Tarafından Sulanan Arazi 46.288 4 0,4 31.513 2 8,1
Toplam Sulanan Tarım Arazisi 114.707 4 0,6 78.786 7 0,4
Sulanabilecek Tarım Arazisi 282.328 111.950
Kaynak: GTHB, 2012 a; GTHB, 2012b. Balıkesir ve Çanakkale l Brifing ve Çalı ma Raporları
141
Balıkesir ilinde sulamaya elverişli olan 282.328 ha alanın yaklaşık %40’ı (114.707) sulanmaktadır. Toplam sulanan tarım
arazisi içerisinde devlet tarafından yapılan sulama yaklaşık olarak %56’dır. Devlet tarafından sulanan arazi miktarı, toplam
sulanan alanın yaklaşık %60’ı olup 68.419 ha’dır.
Çanakkale ilinde sulamaya elverişli arazi 111.950 da olup, bu alanın yaklaşık %70’i sulanmaktadır. Tarımsal amaçlı sulama
işletmeciliği DSİ, İl özel idaresi ve halk sulamaları yoluyla yapılmaktadır. 2012 yılında sulanan 78.786 ha alanın yaklaşık olarak
%60’ı devlet sulamaları, %40’da halk tarafından sulanmaktadır.
Çanakkale ilinde sulama işletmeciliğinde sulama birlikleri önemli rol oynamaktadır. Biga ilçesi başta olmak üzere Merkez,
Yenice ve Bayramiç ilçeleri sulu tarımın yoğun olarak yapıldığı alanlardır. Tarımsal sulama amaçlı kurulan baraj ve göletlerde
açık kanal ve kapalı sulama sistemleri kullanılmaktadır. Yeni kurulan baraj ve göletlerde suyun tarlalara iletilmesi
kapalı sistem ile yapılmaktadır.
Özellikle sebze ve meyve alanlarında basınçlı sulama sistemleri ile sulama oranı % 90’ın üzerine çıkmıştır (GTHB, 2012b).
Açık kanal sistemlerinin eski ve yıpranmış olması bölgedeki tarımsal sulamaların etkinliğini düşürmektedir.
5.7. Tarıma Hizmet Sağlayan Kuruluşlar, Örgütlenme ve Örgütler

5.7.1. Kamu kuruluşları
Balıkesir’de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve 18 İlçe Müdürlüğü,
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu İl Koordinatörlüğü tarımsal üretime il bazında destek olan kuruluşlardır.
Çanakkale’de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ve 11 İlçe Müdürlüğü,
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu İl Koordinatörlüğü tarımsal üretime il bazında destek olan kuruluşlardır.
5.7.2. Birlikler ve Kooperatifler

Balıkesir ilinde 2012 sonu itibariyle “1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu”na göre kurulan toplam tarımsal amaçlı kooperatif
sayısı 407’dir. Bunun 365 tanesi Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 21 tanesi Sulama Kooperatifi 21 tanesi Su Ürünleri Kooperati-
fidir. Bunlara ek olarak 4 adet birim kooperatiflerin üst birliği olan, Kooperatif Birlikleri bulunmaktadır. Merkez Birlik’lere bağlı
5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun göre kurulmuş 5 adet Yetiştirici Birliği de mevcuttur
(Tablo 5.103).
Tablo 5.103. TR22 Bölgesinde faaliyet gösteren Birlik ve Kooperatifler (2012)

Örgüt Tipi Balıkesir Çanakkale TR22
Üretici Birlikleri 31 32 63
Yeti tirici Birlikleri 5 3 8
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 365 313 678
Sulama Kooperatifi 21 41 62
Su Ürünleri Kooperatifi 21 26 47
Kooperatif Üst Birlikleri 4 3 7
Toplam 447 418 865
Kaynak: GTHB, 2012 a; GTHB, 2012b. Balıkesir ve Çanakkale l Brifing ve Çalı ma Raporları

Çanakkale’de 2012 sonu itibariyle “1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu” na göre kurulan toplam tarımsal amaçlı kooperatif
sayısı 380’dir. Bunun 313 tanesi Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 41 tanesi Sulama Kooperatifi 26 tanesi Su Ürünleri Kooperatifidir.
Bunlara ek olarak 3 adet birim kooperatiflerin üst birliği olan, Kooperatif Birlikleri bulunmaktadır. Bunlar, Çanakkale Tarımsal ve
Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Birliği (KÖY-KOOP), Çanakkale Bölgesi Su Ürünleri Kooperatifleri Birliği ve Çanakkale Bölgesi
Hayvancılık Kooperatifleri Birliğidir (HAY-KOOP).
Çanakkale'de ıslah amaçlı kurulan Merkez Birlik’lere bağlı 5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanu-
nunun göre kurulmuş 3 adet Yetiştirici Birliği de mevcuttur. Bunlar, Çanakkale İli Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Çanakkale ili
Arı Yetiştiricileri Birliği ve Çanakkale İli Damızlık Koyun-Keçi Yetiştiricileri Birliği’dir.
5.7.3. Üniversiteler
TR22 Bölgesinde iki adet üniversite bulunmaktadır. Bu üniversiteler Balıkesir ve Çanakkale illerinde faaliyet göstermektedir.
Balıkesir'de bulunan üniversite ilin adıyla anılmaktadır. Balıkesir Üniversitesi 1992 yılında kurulmuştur. 2011-2012 rakamla-
rına göre toplam 33 bin öğrencisi olan bu üniversitenin tarımla ilgili yakın zamana kadar herhangi bir fakülteye sahip değilken,
2 yıldır Veteriner Fakültesi ilde tarıma destek olmaktadır. “Türkiye’yi Besliyen İl” olarak kendini nitelendiren Balıkesir gibi önemli
bir tarım üreticisi ilin üniversitesinde ziraat fakültesinin olmaması il adına bir eksiklik olarak düşünülmektedir.
Çanakkale'de 1992 yılında kurulmuş olan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 2011- 2012 yılı istatistiklerine göre 29 bin
öğrenciye eğitim vermektedir. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi bünyesinde Ziraat Fakültesi bulunmaktadır. Ziraat Fakültesi
toplam 9 bölümle Çanakkale tarımına destek olmaktadır.
5.7.4. Vakıflar
Türkiye’de tarımla ilgili faaliyet gösteren çeşitli vakıflar olmasına karşın bunları çiftçi örgütü olarak tanımlamak oldukça güç-
tür. Türkiye Kalkınma Vakfı bunların içinde en tanınmışı olup özellikle tavukçuluk sektöründe sahip olduğu holding ve sözleşmeli
üretim modelleri ile hayvancılık sektöründe önemli başarıları vardır. Doğal kaynakların korunması ve erozyon çalışmaları ko-
nusunda TEMA başarılı çalışmalar yaparak erozyon tehlikesini gündeme taşımakta başarılı olmuştur. Vakfın TR2 Batı Marmara
Bölgesi genelinde şubeleri vardır (GTHB, 2007a).
5.8. Tarımın Bölge Ekonomisindeki Yeri ve Katkısı

Tarım son yıllarda ekonomideki önemini kaybetmiş gibi görülse de, barındırdığı nüfus, temel gıda maddelerini üretmesi,
sanayiye hammadde sağlaması ve sanayiden hammadde talep etmesi açısından hala büyük bir sektördür (İnan vd, 2000).
Gerek bitkisel gerek hayvansal üretim değerleri yıllara göre artış gösteren bölgede tarım öncü sektörlerden biridir. Bölgenin
en önemli bitkisel ürünleri arasında zeytin, biber, domates ve tahıllar sayılabilir. Süt ve kanatlı eti başlıca hayvansal ürünlerdir.
Bölgede tarımın en önemli sorunları arasında tarım arazisi küçüklüğü ve parçalılığı, örgütlenme, kaynaklara erişim zorluğu ve
farkındalık yetersizliği sebebiyle modern metotlara adaptasyonda güçlükten bahsedilebilir. Bölgenin su ürünleri üretimi, örtü
altı tarım, organik üretim gibi pek çok alanda daha fazla faydalanılabilecek potansiyeli mevcuttur.
5.8.1. Makroekonomik Göstergeler

TR22 Bölgesi ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalı olan Balıkesir ve Çanakkale illerini kapsamaktadır. Nüfus yoğunluğu
açısından incelendiğinde 2011 yılı itibariyle Çanakkale ili nüfusu büyüklük olarak Türkiye’de 41.sırada yer alırken Balıkesir ili 17.
Sırada yer almaktadır.
Tarım bölgenin halen önemli geçim kaynağı olarak bulunmaktadır. Bölge tarımdan elde ettiği çıktı düzeyi ile de Türkiye
ekonomisinde diğer bölgelere göre üst sıralarda yer almaktadır. Bitkisel ürün değeri açısından incelendiğinde 2011 yılına göre
Balıkesir ili Üniversitesi bünyesinde Ziraat Fakültesi bulunmaktadır. Ziraat Fakültesi toplam 9 bölümle Çanakkale tarımına destek
olmaktadır.
143
Türkiye genelinde 13. sırada iken hayvansal üretim açısından 2. sıradadır. Özellikle süt ve süt ürünleri üretimi Balıke-
sir ilinde oldukça yoğundur.
Çanakkale ili de 2011 yılı ürettiği 1.934.861.000 TL bitkisel üretim değeri ile Türkiye genelinde 15. sıradadır. Üretilen
hayvansal ürünler açısından Çanakkale ili 9. sırada bulunmaktadır (TÜİK, 2011).
5.8.2. Gayrisafi Katma Değer Katkısı

Bir üretim sürecinde ortaya çıkan çıktı ile kullanılan girdi arasındaki fark kısaca ‘‘Katma Değer’’ olarak ifade edilmek-
tedir. Başka bir ifadeyle katma değer, üretilen çıktı değerinden, o değerin üretilmesi için kullanılan girdilerin düşülmesiy-
le elde edilen değer olarak tanımlanmaktadır. Gayrisafi Katma Değer (GSKD) ise bir bölgede yerleşik ekonomik birimlerin
belli bir dönemde, bu bölgedeki ekonomik faaliyetleri sonucunda ürettikleri mal ve hizmetlerin (çıktı) üretim değerin-
den, bu üretimde bulunabilmek için kullandıkları mal ve hizmetler (ara tüketim) değerinin çıkarılması sonucu elde edilen
değerdir (TÜİK, 2013).
GSKD (temel fiyatlarla) = Çıktı (temel fiyatlarla) - Ara Tüketim (alıcı fiyatlarıyla)
Gayrisafi katma değere ürünler üzerindeki vergiler eklenmesi ve sübvansiyonların çıkarılması sonucunda GSYH’ya
ulaşılmaktadır.
GSYH = GSKD + (ürünler üzerindeki vergiler-sübvansiyonlar)
Tablo 5.104. TR22 Balıkesir, Çanakkale Bölgesinde Gayrisafi Katma De er, 2008
Gayri Safi Katma Pay Pay Pay
Yıl Tarım Sanayi Hizmetler
De er (Bin TL) (%) (%) (%)
TR22 (Balıkesir, Çanakkale)
2004 10.145.822 2.567.857 25,3 2.123.558 20,9 5.454.407 53,8

2005 11.749.207 2.994.741 25,5 2.391.695 20,4 6.362.771 54,2
2006 13.068.814 2.870.071 22,0 2.639.807 20,2 7.558.935 57,8
2007 15.320.106 3.161.279 20,6 3.079.731 20,1 9.079.095 59,3
2008 18.453.821 3.701.969 20,1 4.164.902 22,6 10.586.950 57,4
Türkiye
2004 494.884.058 52.997.645 10,7 138.411.772 28,0 303.474.641 61,3
2005 571.714.470 60.713.747 10,6 160.331.023 28,0 350.669.700 61,3
2006 668.418.265 62.662.754 9,4 188.646.805 28,2 417.108.706 62,4
2007 754.384.542 64.331.717 8,5 209.515.201 27,8 480.537.624 63,7
2008 854.585.214 72.274.585 8,5 232.475.082 27,2 549.835.548 64,3
Kaynak: TÜ K, 2011, Seçilm i Göstergelerle Çanakkale ve Balıkesir - 2011
2008 yılında Türkiye’de yaklaşık olarak 855 milyar TL gayrisafi katma değer üretilmiştir. Bunun %64’ü hizmetler sek-
töründen sağlanırken, %27,2’si de sanayi sektöründen gelmektedir. Tarım sektörünün Türkiye’nin GSKD içindeki payı ise
%8,5’tir. Yıllar itibariyle incelendiğinde 2004-2008 yılları arasında tarım ve sanayinin katkısı düşerken, hizmet sektörünün
katkısı artmıştır (Tablo 5.104)
TUİK tarafından İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması 2. Düzeye karşılık gelen 26 bölge için yapılan Gayri Safi Katma
Değer Hesabı (GSKD) çalışmaları sonuçlarına göre; TR22 Balıkesir Çanakkale bölgesinde 2008 yılında GSKD 18 Milyar 453
Milyon 821 Bin TL, kişi başına gayri safi katma değer de 11.528 TL (9.000 $) olarak hesaplanmıştır (TÜİK,
2013).
TR22 Bölgesinde hesaplanan GSKD içinde tarımın payı %20,1, sanayinin payı da %22,6’dır. Bölgede tarım ve sanayi’nin

birbirine yakın bir oranda çıkması her iki sektörün de bölge ekonomisinde önemli katkılarının olduğunu göstermektedir.
TR22 Bölgesinde GSKD’de tarımın payı Türkiye genelinin çok üstündedir. Yıllar itibariyle incelendiğinde TR22 Bölgesi
için hesaplanan GSKD içinde tarımın payı giderek azalmaktadır. 2004 yılında %25,3 iken 2008 yılında %20,1’e düşmüştür.
Bu düşüş Türkiye geneliyle paralellik göstermekte tarımsal nüfusun azalması, işlenen tarım alanlarının azalması gibi mak-
ro nedenlerden kaynaklanmaktadır.
Tarım sektörü üretilen ürünlerin yarattığı katma değerin yanında barındırdığı nüfus olarak da önemli katkılar sağla-
maktadır.
Türkiye’de de diğer ülkelerde olduğu gibi, kırsal kesimden kentlere emek göçü sürmektedir. Öte yandan, tarım dışı
sektörlerde fazla nüfusa iş olanakları sağlayacak yapısal bir gelişme henüz sağlanamamıştır. Türkiye’de kırsal nüfus ilk kez
1980-1985 döneminde mutlak olarak azalmaya başlamıştır. 1985-1990 yılları arasında Türkiye’nin tarımsal nüfusu (köy ve
bucaklar) 552 bin kişi azalmışken, 1985-2000 döneminde çok az azalmıştır. Bu sürecin devam edeceği söylenebilir. Aslında
tarımsal nüfusun doğum oranı kentlerdeki nüfusun doğum oranından çok yüksektir. Ama kırsal kesimden kentlere olan
göçler nedeniyle köylerde nüfus azalmakta ya da çok az artmaktadır (İnan, 2006).
Tablo 5.105. 2000-2012 Yıllarına Ait Nüfus Bilgileri

ehir ve Köy Nüfusunun
Toplam Nüfus çindeki
Oranı (%)
ehir Nüfusu Köy Nüfusu Toplam ehir Köy
2000 Yılı Nüfus Bilgileri
Balıkesir 577.595 498.752 1.076.347 53,7 46,3
Çanakkale 215.571 249.404 464.975 46,4 53,6
TR22, Balıkesir, 793.166 748.156 1.541.322 51,5 48,5
Çanakkale
Türkiye 44.006.184 23.797.743 6 7.803.927 6 4,9 35,1
2012 Yılı Nüfus Bilgileri
Balıkesir 711.743 448.988 1.160.731 61,3 38,7
Çanakkale 278.055 215.636 493.691 56,3 43,7
TR22, Balıkesir,
989.798 664.624 1.654.422 59,8 40,2
Çanakkale
Türkiye 58.448.431 17.178.953 75.627.384 77,3 22,7
Kaynak: TÜ K, 2012b. Nüfus statistikleri
Tablo 5.105’te 2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçları ve 2012 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçları karşılaştırmalı
olarak verilmektedir. Aradan geçen 12 yıl değerlendirildiğinde Türkiye nüfusu yaklaşık olarak 7,8 milyon kişi artarken köy
nüfusu 6,6 milyon kişi azalmıştır. Oransal olarak incelendiğinde de 2000 yılında kırsal nüfusun oranı %35,1 iken 2012 yılın-
da %22,7’ye düşmüştür.
TR22 Bölgesinde de nüfus hareketleri Türkiye ile benzerlik göstermektedir. 2000 yılındaki köy nüfusunun oranı %48,5
iken 2012 yılında bu oran %40,2’ye gerilemiştir. Şehir- Köy nüfusu arasındaki değişimler tablodan da görüleceği üzere
Çanakkale ilinin nüfus yapısını da değiştirmiştir. 2000 yılında nüfusun %53,6’sı köyde bulunan Çanakkale ilinde 2012 yılına
gelindiğinde köy nüfusu %43,7’ye gerilemiştir.
145
Tablo 5.106. lçe, Belediye ve Köy Sayısı (2011)
lçe Sayısı Belediye Sayısı Köy Sayısı Oran (%)
Balıkesir 19 53 892 61,2
Çanakkale 12 34 565 38,8
TR22 31 87 1457 4,2
Türkiye 957 2934 34425
Kaynak: TÜ K, 2011c. Seçilmi Göstergelerle Çanakkale ve Balıkesir
2011 yılı verilerine göre Türkiye’de 34.425 köy bulunmaktadır. TR22 Bölgesi Türkiye genelinde bulunan köylerin
%4,2’sini içermektedir (Tablo 5.106).
TR22 Bölgesi kendi içinde incelendiğinde Balıkesir ili köy varlığı ile dikkati çekmektedir. Bölgedeki köylerin %61,2’si bu
il sınırları içinde yer almaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde Balıkesir ilinin tarımsal potansiyeli ortaya çıkmaktadır.
Tarım, nüfusun önemli bir kısmına iş yeri sağlayan bir sektör olarak da önem taşımaktadır. Tarımsal üretimle uğra-
şan nüfus oransal olarak azalmakla birlikte, tarımla ilgili sanayilerde (gıda, giyim ve girdi sektörleri), tarımsal ticarette
ve tarımsal pazarlama alanında çalışan nüfus azalmamaktadır. Tarım ve tarımla ilgili sektörler birlikte ele alındığında,
Türkiye’de bu sektörün nüfus ve işgücü yönünden ekonomiye hala önemli katkılarda bulunduğu anlaşılır. İşgücü verimliliği
ise gelişmiş ülkelere göre düşüktür (İnan, 2006).
Tablo 5.107. Tarım ve tarım dı ı 15 ya ve üzeri istihdam (bin ki i) ( 2012)

TR22 (Balıkesir, Çanakkale) Türkiye
Tarım dı ı Tarım Toplam Tarım dı ı Tarım Toplam
Erkek 277 122 399 14.287 3.225 17.512
Kadın 95 93 188 4.437 2.872 7.309
Toplam 372 215 587 18.724 6.097 24.821
Oran (%) 63,4 36,6 100,0 75,4 24,6 100,0
Kaynak: TÜ K, 2012c, stihdam statistikleri
15 yaş ve üzeri olan nüfusun istihdam verileri Tablo 5.107’de gösterilmektedir. Buna göre Türkiye genelinde 24,8
milyon olan aktif nüfusun yaklaşık 6 milyonu (%24,6) tarım sektöründe istihdam edilmektedir. İstihdam rakamları TR22
Bölgesi için incelendiğinde toplam istihdamın %36,6’sının tarım sektöründen sağlandığı görülmektedir. Tüm nüfus ve
istihdam verileri birlikte değerlendirildiğinde TR22 Bölgesinde tarım söz sahibi bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır.
5.8.3. Üretim ve Verim Katkısı

Çiftçilerin asıl amacı tarımsal üretimde bulunarak yaşamlarını rahatça sürdürebilecek gelir elde etmektir. Devlet açı-
sından düşünüldüğünde, tarımdan beklenen toplumun gıda ve dokuma maddeleri ihtiyaçlarını karşılamak ve olabildiğince
çok miktarda tarımsal dışsatımda bulunmaktır. Bir ülkede üretilen tarım ürünleri ile toplumsal gereksinmelerin ne ölçüde
karşılanabileceği, ülkenin tarımsal potansiyeli ve tarımsal üretim için ayrılabilecek kaynakların miktarına bağlıdır (İnan,
2006).
Tarım sektöründe üretimin ekonomik anlamı bitkisel üretim, hayvansal ürün ve canlı hayvan varlığı olarak tanım-
lanmaktadır. 2011 yılında Türkiye’de 191,5 milyar TL tarımsal üretim değeri elde edilmiştir. Bu değerin yaklaşık %46’sı
bitkisel üretimden sağlanmaktadır. 2005 yılından 2011 yılına kadar Türkiye genelinde tarımsal üretim değerlerinde artış
görülmektedir. Tarımsal üretim değerleri parasal verileri içerdiğinden enflasyonist artışlar üretim değerlerinin yükselme-
sine neden olabilmektedir. Aynı zamanda yıllara bağlı olarak bitkisel ve hayvansal üretimdeki verim artışları da değerlerin
artmasının nedenleri arasındadır (Tablo 5.108).

Tablo 5.108. Tarımsal Üretim De erleri (bin TL)
Balıkesir Bitkisel Üretim Canlı Hayvanlar De eri Hayvansal Ürün De eri Toplam
De eri
2005 1.463.693 758.068 996.649 3.218.410
2006 1.333.657 886.816 1.249.821 3.470.294
2007 1.320.191 1.078.399 1.647.490 4.046.080
2008 1.737.117 1.212.631 1.980.218 4.929.966
2009 1.646.658 1.238.392 2.328.046 5.213.096
2010 1.958.786 2.086.641 2.473.434 6.518.861
2011 2.126.275 2.575.263 627.814 5.329.352
Çanakkale
2005 965.861 369.480 203.768 1.539.109
2006 976.629 414.545 235.603 1.626.777
2007 1.096.001 530.111 280.660 1.906.772
2008 1.204.712 444.521 314.294 1.963.527
2009 1.209.682 519.666 333.333 2.062.681
2010 1.739.453 875.324 502.202 3.116.979
2011 1.934.861 1.171.360 321.288 3.427.509
TR22
2005 2.429.554 1.127.548 1.200.417 4.757.519
2006 2.310.286 1.301.361 1.485.424 5.097.071
2007 2.416.192 1.608.510 1.928.150 5.952.852
2008 2.941.829 1.657.152 2.294.512 6.893.493
2009 2.856.340 1.758.058 2.661.379 7.275.777
2010 3.698.239 2.961.965 2.975.636 9.635.840
2011 4.061.136 3.746.623 949.102 8.756.861
Türkiye
2005 50.939.687 20.919.260 16.506.022 88.364.969
2006 54.515.463 22.943.481 18.897.671 96.356.615
2007 56.787.424 24.666.222 22.921.524 104.375.170
2008 66.010.114 25.521.071 23.816.982 115.348.167
2009 68.267.486 28.145.579 26.610.721 123.023.786
2010 80.038.126 46.873.045 38.128.120 165.039.291
2011 88.930.820 60.076.917 42.571.782 191.579.519
Kaynak: TÜ K, 2011, Seçilmi Göstergelerle Çanakkale ve Balıkesir
Balıkesir ili bitkisel üretim değeri 2011 yılı itibariyle Türkiye bitkisel üretim değeri içerisinde %2,4’lük bir paya ulaş-
mıştır. Canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler değerlerinin Türkiye içindeki payı ise %3,1 olmuştur. Tarımsal üretim değeri
Balıkesir’de 2005 yılından itibaren artarak 2011 yılında 5,3 milyar TL değerine ulaşmıştır.
2011 yılında Çanakkale’nin bitkisel üretim değerinin, Türkiye bitkisel üretim değeri içindeki payı %2,1’dir. Canlı hay-
vanlar ve hayvansal ürünler değerlerinin Türkiye içindeki payı ise %1,4 olmuştur. 2005 yılında 3,2 milyar TL olan tarımsal
üretim değeri 2011 yılında 3,4 milyar TL değerine ulaşmıştır.
Bitkisel ve hayvansal üretim değerlerinin irdelenmesinin ardından önemli tarım ürünlerinin de bu bölümde sunulması
iyi olabilirdi. Ancak Bitkisel Üretim ve Hayvansal Üretim bölümlerinde detaylıca verildiği için bu konudaki ayrıntı için adı-
geçen bölümlere müracaat edilebilir.
147
5.8.4. Sanayi Sektörüne Katkısı
Her ülkede değişik oranlarda olmak üzere sanayi sektörünün önemli bir bölümü hammaddesini tarım sektöründen
sağlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında, tarım sektörü tarıma dayalı sanayilerin gelişmesinde önemli sektörlerden birisidir.
Türkiye’de sanayiinin önemli bölümü hammadde ihtiyacını tarım sektöründen sağlamaktadır. Tarım sadece sanayi sek-
törüne hammadde sağlamakla kalmayıp, sanayi mallarına karşı talep de yaratmaktadır (İnan, 2006). Türkiye’de tarımsal
hammaddeleri işleyen sanayi dalları; gıda sanayi ve dokuma sanayi olmak üzere iki ana gruptan oluşmaktadır. Gıda sanayi-
nin alt dalları olarak; şeker, bitkisel yağ, un, konserve, süt, et ve içki sanayi sayılabilir. Dokuma sanayi ise pamuk ipliği, yün
ipliği, pamuklu ve yünlü dokuma alt dallarından oluşmaktadır (Kıral ve Akder, 2000).
Balıkesir ve Çanakkale illerinde tarıma dayalı sanayi kuruluşları incelendiğinde her iki ilde de tahıl, un ve unlu ma-
muller işleyen ve üreten kuruluşların sayısı dikkati çekmektedir. Balıkesirde bu kuruluşların sayısı 749 iken, Çanakkale’de
119’dur. Bunu süt ve süt ürünleri üreten ve işleyen kuruluşlar izlemektedir.
İllerde yapılan tarımsal üretimin yoğunluğuna göre şekillenen bu kuruluşlarda Balıkesir ilinde 3.sırada Meyve-Sebze
İşleme ve Paketleme kuruluşları yer alırken, Çanakkale ilinde Zeytinyağı ile ilgili kuruluşlar bulunmaktadır. Zeytinyağı ko-
nusunda faaliyet gösteren firma sayısı Balıkesir ilinde 121, Çanakkale ilinde ise 61 dir.
TR22 Bölgesinde tarım ve tarıma dayalı sanayi ile ilgilenen 2000’e yakın kuruluş bulunmaktadır. Bu kuruluşların %76’sı
Balıkesir ili sınırlarındadır.
Tablo 5.109. Balıkesir ve Çanakkale llerinde Tarım ve Tarıma Dayalı Sanayi (adet)
Konusu B alıkesir Ç anakkale
Süt ve Süt Ürünleri 163 91
Et ve Et Ürünleri 56 17
Tahıl, Un ve Unlu Mamüller 749 119
Meyve-Sebze leme-Paketleme 127 19
Konserve ve Salça 12 11
Bitkisel Ya 1 0 1
Hayvansal Ya
Zeytinya ı 121 61
Su Ürünleri 12 13
ekerli Mamüller 26 28
Pastacılık Ürünleri ve Tatlılar 45
Ni asta ve Ni asta Mamülleri
Bisküvi
Yumurta ve Yumurta Ürünler 50 1
Makarna
Dondurulmu Gıda 1 2
Gıda Katkı ve Yardımcı 1
Maddeleri
Gıda ile Temas Eden Maddeler 25 5
Kuruyemi ve Çerezler 17 3
Baharatlar 8 4
Hazır Yemek ve Yemek 34 26
Fabrikası
Gazlı çecekler ve Meyve Suyu 1 1
Alkollü çecekler 5 14
Tütün ve Mamülleri
Yem 33 6
Di er 80
Toplam 1531 467
Kaynak: GTHB,2013a v e GTHB, 2013b. Balıkesir ve Çanakkale li Tarımsal Yatırım Rehberi .

5.8.5. Dış Ticarete Katkısı
Tarım ürünlerinin gıda maddesi olarak dış ticaret dengesi yıllar itibariyle fazla vermektedir. Fakat çoğunlukla kuraklığın
ve krizin etkisiyle olmak üzere tarımsal hammadde ithalatı ihracatın üstünde gerçekleşmiştir. Tarım ürünleri hammadde it-
halatı buğdayda kaliteli hammadde sorunu ve içeride işleme rejimi kapsamında, pirinç ve yağlı tohumlarda ise Türkiye’nin
açığı olduğu için yapılmaktadır. Diğer yandan tarım ürünlerinin hammadde olarak ithalatı tarımsal sanayi açısından atıl
kapasitenin değerlendirilmesine dolayısıyla işlenen ürünlerin ihracatına ve katma değer yaratılmasına neden olmaktadır
(Ege, 2011).
Türkiye’nin ihracat ve ithalat verileri incelendiğinde 2011 yılı itibariyle 134 milyar $ ihracat, 241 milyar $ ithalat ger-
çekleştirilmiştir. TR22 Bölgesi 2011 yılı toplam ihracatı 553 milyon $, toplam ithalatı 601 milyon $’dır (Tablo 5.110).
Tablo 5.110. Ekonomik faaliyetlere göre ihracat, 2005-2011 (bin $)

Madencilik Tarım ve
Tarım ve
Balıkçılık ve Ta malat Di er Toplam Ormancılı ın
Ormancılık
Ocakçılı ı Payı (%)
Balıkesir
2005 5.995 14.858 18.839 188.602 38 228.333 2,6
2006 4.112 12.431 18.852 192.837 39 228.271 1,8
2007 9.357 12.120 22.967 272.007 119 316.571 3,0
2008 7.817 10.897 28.638 298.717 80 346.149 2,3
2009 8.998 19.790 24.333 311.799 30 364.949 2,5
2010 10.105 15.230 31.033 321.460 53 377.882 2,7
2011 11.112 9.608 35.389 353.283 5 409.398 2,7
Çanakkale
2005 4.438 6.774 13.737 37.522 0 62.470 7,1
2006 5.289 10.793 17.767 68.727 13 102.589 5,2
2007 4.745 12.746 17.706 61.783 11 96.990 4,9
2008 5.318 61.655 22.141 67.521 0 156.636 3,4
2009 3.950 13.849 13.141 55.028 0 85.969 4,6
2010 2.243 5.859 16.908 111.544 37 136.591 1,6
2011 2.176 4.804 11.484 125.208 4 143.675 1,5
TR22
2005 10.433 21.632 32.576 226.124 38 290.803 3,6
2006 9.401 23.224 36.619 261.564 52 330.860 2,8
2007 14.102 24.866 40.673 333.790 130 413.561 3,4
2008 13.135 72.552 50.779 366.238 83 502.785 2,6
2009 12.948 33.639 37.474 366.827 30 450.918 2,9
2010 12.348 21.089 47.941 433.004 91 514.473 2,4
2011 13.288 14.412 46.873 478.491 9 553.073 2,4
Türkiye
2005 3.328.814 139.500 810.241 68.813.408 384.445 73.476.408 4,5
2006 3.480.539 130.858 1.146.326 80.246.109 530.843 85.534.676 4,1
2007 3.725.213 158.252 1.660.895 101.081.873 645.517 107.271.750 3,5
2008 3.936.711 240.330 2.155.150 125.187.659 507.346 132.027.196 3,0
2009 4.347.483 188.990 1.682.915 95.449.246 473.978 102.142.613 4,3
2010 4.934.710 156.014 2.687.124 105.466.686 638.685 113.883.219 4,3
2011 5.166.596 186.017 2.805.449 125.962.537 786.270 134.906.869 3,8
Kaynak: TÜ K, 2011, Seçilmi Göstergelerle Çanakkale ve Balıkesir - 2011
149
2009 yılında ise küresel ekonomik krizin etkisiyle ihracat ve ithalat rakamlarında düşüş yaşanmış, toplam ihracat 450
milyon $, toplam ithalat ise 331 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Bölgenin dış ticaret değerleri, Bölgedeki firmaların vergi
kimlik numaralarının bağlı olduğu illere göre hesaplanmaktadır. Bölgedeki belli başlı büyük ölçekli ve ihracat rakamları
yüksek olan firmaların muhasebe defterlerinin ve şirket merkezlerinin İstanbul’da bulunmasından dolayı, bölge dış ticaret
istatistikleri olduğundan az görünmektedir.
Tablo 5.111. Ekonomik Faaliyetlere Göre thalat, 2005-2011 (bin $)

Madencilik Tarım ve
Tarım ve
Balıkçılık ve Ta malat Di er Toplam Ormancılı ın
Ormancılık
Ocakçılı ı Payı (%)
Balıkesir
2005 28.750 121 86 146.404 2.424 177.784 16,2
2006 39.247 661 173 128.151 5.129 173.359 22,6
2007 79.636 874 85 204.446 13.857 298.898 26,6
2008 110.976 1.630 44 311.598 45.533 469.781 23,6
2009 50.450 2.446 34 249.485 6.744 309.159 16,3
2010 73.822 625 67 256.100 12.595 343.208 21,5
2011 111.230 2.877 85 308.557 18.548 441.298 25,2
Çanakkale
2005 767 162 2.892 26.085 0 29.909 2,6
2006 14 108 5.574 23.986 9 29.692 0,0
2007 816 94 6.996 31.244 6 39.157 2,1
2008 88 1.724 4.933 31.624 2 38.370 0,2
2009 123 31 1.968 20.142 4 22.268 0,6
2010 642 235 18.675 44.574 116 64.243 1,0
2011 2.799 161 24.845 132.273 3 160.079 1,7
TR22
2005 29.517 283 2.978 172.489 2.427 207.693 14,2
2006 39.261 769 5.747 152.137 5.138 203.051 19,3
2007 80.452 968 7.081 235.690 13.863 338.055 23,8
2008 111.064 3.354 4.977 343.222 45.535 508.151 21,9
2009 50.573 2.477 2.002 269.627 6.748 331.427 15,3
2010 74.464 860 18.742 300.674 12.711 407.451 18,3
2011 114.029 3.038 24.930 440.830 18.551 601.377 19,0
Türkiye
2005 2.801.365 24.233 16.321.199 94.208.255 3.419.099 116.774.151 2,4
2006 2.902.369 32.627 22.033.762 110.378.826 4.228.590 139.576.174 2,1
2007 4.640.577 30.935 25.314.075 133.938.136 6.138.992 170.062.715 2,7
2008 6.391.914 41.125 35.649.704 150.252.335 9.628.495 201.963.574 3,2
2009 4.593.839 31.217 20.624.650 111.030.525 4.648.191 140.928.421 3,3
2010 6.456.707 33.322 25.932.549 145.366.975 7.754.779 185.544.332 3,5
2011 8.895.184 48.717 37.331.370 183.930.287 10.636.119 240.841.676 3,7
Kaynak: TÜ K, 2011, Seçilmi Göstergelerle Çanakkale ve Balıkesir
Çanakkale’den yapılan ihracatın 2011 yılı için ekonomik faaliyetlere göre dağılımına bakıldığında en büyük pay %87 ile
imalat sektörüne aittir. Aynı yıl Tarım ve ormancılığın payı %1,5’tir. Balıkesir ilinde ise imalat sektörünün payı %86, Tarım ve
ormancılığın payı %2,7’dir.

İthalat rakamları incelendiğinde gerek Türkiye gerekse TR22 Bölgesinde Tarım ve Ormancılık faaliyetine ilişkin değer-
lerin önemli oranda artış gösterdikleri görülmektedir. 2005 yılında 29 milyon $ olan tarım ve ormancılık ürünleri ithalatı
2011 yılında 3 kattan fazla artarak 114 milyon $’a yükselmiştir. Yapılan tarımsal ithalatın önemli bir kısmı canlı hayvan ve
et ithalatından oluşmaktadır.
6. BÖLGE ÇİFTÇİLERİNİN ve TARIMSAL İŞLETMELERİNİN YAPISI

6.1. Üreticilerin Demografik Özellikleri
Araştırma alanı olarak seçilen Balıkesir ve Çanakkale illerinde 402 çiftçi ile anket yapılmıştır. Yapılan anketlerin %51,5’i
Balıkesir ilinde %48,5’i Çanakkale ilinde yapılmıştır. Balıkesir ilinde en fazla anket %18,7’lik payla Bigadiç ilçesinde ve en az
anket %8,0 ile Edremit ilçesinde yapılmıştır. Çanakkale ilinde en fazla anket %15,2 ile Ezine ilçesinde ve en az anket % 4,5
ile Gelibolu ilçesinde yapılmıştır (Tablo 6.1).
Tablo 6.1 Anket yapılan illerde anket da ılımı

l lçe Anket Sayısı %
Bandırma 45 11,2
Bigadiç 75 18,7
Balıkesir Edremit 32 8,0
Merkez 55 13,7
Balıkesir Toplam 207 51,5
Biga 42 10,4
Ezine 61 15,2
Gelibolu 18 4,5
Çanakkale
Merkez 35 8,7
Yenice 39 9,7
Çanakkale Toplam 195 48,5
Toplam 402 100,0
Anket yapılan çiftçilerin yaş ortalamaları Tablo 6.2’de verilmiştir. Buna göre ortalama yaş 47,5 olarak belirlenmiştir.
En genç üretici 18 yaşında ve en yaşlı üretici ise 81 yaşında olarak saptanmıştır. Balıkesir ilindeki üreticilerin ortalama
yaşları 45,5 yıl ile Çanakkale ilindeki üreticilerin yaş ortalaması olan 49,6 yıldan daha gençtir. Balıkesir ilinde en genç çiftçi
yaşı ortalaması 43,4 yıl ile Bigadiç ilçesindedir. Çanakkale ilinde en genç üretici yaşı ortalaması 47,4 ile Merkez ilçede
saptanmıştır. Üreticilere tarımsal yeniliklerin benimsetilmesinde çiftçi yaşların etkili olacağı düşünülerek bu yapıya uygun
yöntemlerin geliştirilmesinde yarar vardır (Tablo 6.2).
Tablo 6.2 Üreticilerin ya ları (yıl)

l lçe Ortalama Minimum Maximum Std.
Sapma
Bandırma 50,1 26,0 66,0 9,8
Bigadiç 43,4 22,0 76,0 13,6
Balıkesir Edremit 47,4 20,0 67,0 12,8
Merkez 43,5 25,0 68,0 10,7
Balıkesir Toplam 45,5 20,0 76,0 12,2
Biga 51,8 26,0 73,0 9,9
Ezine 49,6 23,0 76,0 12,1
Gelibolu 47,7 30,0 62,0 9,8
Çanakkale
Merkez 47,4 18,0 81,0 14,8
Yenice 49,9 30,0 77,0 11,9
Çanakkale Toplam 49,6 18,0 81,0 12,0
Toplam 47,5 18,0 81,0 12,3
151
Görüşülen çiftçiler iki yaş gurubuna ayrılarak dağılımına bakıldığında %50,1’nin 15-49 yaş gurubundaki aktif nüfus ol-
duğu saptanmıştır. Buna karşılık üreticilerin yaklaşık yarısı, %49,9’u 50 ve üzeri yaşlı grubu oluşturmuştur. Balıkesir ilindeki
üreticilerin %56,8 gibi çoğunluğu 15-49 yaş grubundaki aktif nüfustan oluşmakta iken Çanakkale ilinde %57,0 ile 50 ve
üzeri üreticiler çoğunluktadır. İlçeler bazında üreticilerin yaş grupları farklılık göstermektedir. Bu farklılığın bölgeye yapı-
lacak çalışmalarda dikkate alınması yararlı olacaktır. Hedef kitleyi tanımlayarak ona göre yöntemler geliştirilmesi başarı
açısından önemli olacaktır (Tablo 6.3).
Tablo 6.3 Ya gruplarına göre üreticilerinin da ılımı

l lçe 15-49 Ya 50-+Ya Toplam
Bandırma 34,1 65,9 100,0
Bigadiç 64,0 3 6,0 100,0
Balıkesir Edremit 53,1 46,9 100,0
Merkez 67,3 32,7 100,0
Balıkesir Toplam 56,8 43,2 100,0
Biga 28,6 71,4 100,0
Ezine 45,0 55,0 100,0
Gelibolu 50,0 50,0 100,0
Çanakkale
Merkez 4 8,6 51,4 100,0
Yenice 4 7,4 52,6 100,0
Çanakkale Toplam 43,0 57,0 100,0
Toplam 50,1 49,9 100,0
Üreticilerin niteliklerinden olan öğrenim süreleri Tablo 4’te verilmiştir. Buna göre görüşülen çiftçilerin ortalama 7 yıl
öğrenim gördüğü saptanmıştır. En az öğrenim gören 3 yıl, en fazla öğrenim gören üretici ise 16 yıl olarak saptanmıştır. Bu
veriler öğrenim düzeyinin ortaokul düzeyinin altında olduğunu göstermektedir. Balıkesir ilinde ortalama öğrenim süresi
7,3 yıl ile Çanakkale ilinde 6,7 yıldan daha yüksektir. Öğrenim süresi en yüksek ilçe Bigadiç ve öğrenim süresi en düşük ilçe
5,9 ile Yenice ilçesi bulunmuştur. İlçeler arasında ortalama öğrenim sürelerinin farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Öğrenim
sürelerinin gelecekte yükseltilmesi için zorunlu öğrenime yönelik yasalar olumlu katkı yapabilir. Ancak mevcut çiftçilerin
öğrenim sürelerinin düşüklüğü dikkate alınarak planlama yapılması yararlı olacaktır (Tablo 6.4).
Tablo 6.4 Üreticilerin ö renim süreleri (yıl)

Sapma
Bandırma 6,3 5,0 16,0 2,8
Bigadiç 7,2 3,0 14,0 2,9
Merkez 7,4 5,0 16,0 3,2
Biga 7,0 5,0 16,0 3,4
Ezine 6,7 5,0 16,0 2,9
Gelibolu 6,5 5,0 12,0 2,7
Çanakkale
Merkez 7,5 5,0 16,0 3,0
Yenice 5,9 5,0 12,0 2,0
Toplam 7,0 3,0 16,0 3,0

Tarımda çiftçilerin birçok uygulamayı deneyim ve sezilerine dayalı olarak yaptıkları bilinmektedir. Bu deneyim ve sez-
gilerin doğru karar almada önemi yadsınamaz. Buna göre araştırma alanında ortalama tarımsal deneyim 27,3 yıl olarak
bulunmuştur. Görüşülen çiftçiler arasında 2 yıllık deneyime sahip olanlar olduğu gibi 65 yıllık tarımsal deneyime sahip
olanlar da vardır. Çanakkale ilindeki ortalama tarımsal deneyim 30,1 yıl ile Balıkesir ilindeki ortalama tarımsal deneyim
olan 24,7 yıldan yüksektir. Tarımsal ve çiftçilik deneyimlerinin de yapılacak yeniliklerin benimsetilmesinde ve bölgeye
yapılacak yatırımlarda etkinliğinde önemli olacağı kuşkusuzdur. Buna göre merkezlerin özellikleri dikkate alınarak çalışma-
ların planlanması başarı açısından önemli olacaktır (Tablo 6.5 ).
Tablo 6.5 Tarımsal deneyim (yıl)

Sapma
Bandırma 30,4 5,0 55,0 11,3
Bigadiç 22,6 3,0 55,0 14,2
Merkez 20,2 2,0 48,0 10,8
Biga 30,9 10,0 50,0 12,2
Ezine 31,1 2,0 60,0 14,8
Gelibolu 26,9 10,0 50,0 10,9
Çanakkale
Merkez 29,4 7,0 60,0 12,2
Yenice 29,8 5,0 65,0 14,6
Toplam 27,3 2,0 65,0 13,7
Üretimi gerçekleştirmek için gerekli olan faktörlerden birisi olan işgücünün kaynağını oluşturan ailedeki nüfus büyük-
lüğü Tablo 6’da verilmiştir. Buna göre araştırma bölgesinde ortalama aile büyüklüğü 4,2 kişi olarak saptanmıştır. Bölgede
15 kişiye kadar genişleyen aileler mevcuttur. Balıkesir ilindeki aileler 4,5 kişi ile Çanakkale ilindeki ailelerden 3,8 kişiden
daha büyüktür. Ortalama olarak ailelerin çekirdek ailelerden oluştuğu belirlenmiştir. İlçeler ortalaması birbirine benzerlik
göstermektedir. İş azamilerinin oluştuğu dönemlerde işgücü ihtiyacı oluşabilecektir. Bölgede işgücüne yönelik çalışma ve
planlamalarda mevcut durumun dikkate alınması başarı açısından önemli olacaktır (Tablo 6.6).
Tablo 6.6 Aile büyüklü ü (ki i)

Sapma
Bandırma 3,8 1,0 8,0 1,4
Bigadiç 4,7 2,0 13,0 2,4
Merkez 4,9 2,0 15,0 2,5
Biga 3,9 1,0 8,0 1,4
Ezine 4,0 1,0 12,0 1,8
Gelibolu 3,8 2,0 7,0 1,5
Çanakkale
Merkez 3,7 1,0 6,0 1,5
Yenice 3,6 1,0 8,0 1,2
Toplam 4,2 1,0 15,0 1,9
153
Araştırma alanında görüşülen ailelerde ortalama 2,5 kişi tarımda çalışmaktadır. Ailelerdeki mevcut nüfusun %59,5’i
tarımla uğraşmaktadır. Balıkesir ilinde bu oran %60,0 iken Çanakkale ilinde %60,5’dir. Ağırlıklı olarak aileler tarımla uğraş-
makla birlikte tarım dışı uğraşlarında söz konusu olduğu anlaşılmaktadır. Tarımla ilgili yapılacak işlerde mevcut yapının göz
önünde bulundurulması yararlı olacaktır (Tablo 6.7).
Tablo 6.7 Ailede tarımda çalı an ki i sayısı (ki i)

l lçe Ortalama % Minimum Maximum Std.
Sapma
Bandırma 2,0 52,6 1,0 5,0 0,9
Bigadiç 2,9 61,7 1,0 11,0 2,1
Balıkesir Edremit 2,2 52,4 1,0 6,0 1,4
Merkez 3,3 67,3 1,0 13,0 2,3
Balıkesir Toplam 2,7 60,0 1,0 13,0 2,0
Biga 2,1 53,8 1,0 5,0 0,9
Ezine 2,3 57,5 1,0 10,0 1,5
Gelibolu 2,3 60,5 1,0 4,0 1,0
Çanakkale
Merkez 2,5 67,6 1,0 5,0 1,2
Yenice 2,3 63,9 1,0 4,0 0,8
Çanakkale Toplam 2,3 60,5 1,0 10,0 1,2
Toplam 2,5 59,5 1,0 13,0 1,6
Anket yapılan üreticilere tarım dışı geliri olup olmadığı da ayrıca sorulmuştur. Görüşülen çiftçilerin %58,3’ünün tarım
dışı geliri bulunmaktadır. Balıkesir ilinde tarım dışı gelir oranı %59,2 iken Çanakkale ilinde %57,3 bulunmuştur. Bu veriler
tarım sektöründe çalışanların yarından fazlasının diğer sektörlerle ilişkili olduğu sonucunu doğurmaktadır. Ekonominin
tercihler ve alternatifler bilimi olduğu göz önünde bulundurularak tarımsal faaliyetlerin diğer sektörlerle yarışma halinde
olduğu ortaya çıkmaktadır. İlçeler içerisinde tarım dışı geliri olma oranı en düşük ilçe olan Gelibolu ilçesinde dahi %44,4
ile yüksek bir orandadır (Tablo 6.8).
Tablo 6.8 Tarım dı ı gelir durumu (%)

l lçe Var Yok Toplam
Bandırma 70,7 29,3 100,0
Bigadiç 51,4 48,6 100,0
Merkez 5 8,2 41,8 100,0
Balıkesir Toplam 5 9,2 40,8 100,0
Biga 6 4,3 35,7 100,0
Ezine 59,3 40,7 100,0
Gelibolu 44,4 55,6 100,0
Çanakkale
Merkez 62,9 37,1 100,0
Yenice 47,4 52,6 100,0
Toplam 58,3 41,7 100,0

Tablo 6.9’da üreticilerin tarımsal kooperatif faaliyetlerine aktif olarak katılma oranları verilmiştir. Çiftçilerin %68,5 gibi
çoğunluğu tarımsal kooperatif faaliyetlerine aktif olarak katılmaktadır. Bu oran Balıkesir ilinde %65,2 ve Çanakkale ilinde
%72,0’dir. İlçeler açısından bakıldığında çiftçilerin yarıdan fazlası kooperatif faaliyetine aktif olarak katıldığı anlaşılmak-
tadır. Bölgenin tarımsal örgütlenme açısından iyi bir noktada olduğu anlaşılmaktadır. Tarımsal kooperatifler yeniliklerin
benimsetilmesi ve yayınlaştırılmasında ve yeni tarımsal örgütler kurulmasında yararlanılabilecek oluşumlardır (Tablo 6.9).
Tablo 6.9 Tarımsal kooperatifin faaliyetlerine aktif olarak katılma durumu (%)
Katılan Katılmayan Toplam
l lçe
Bandırma 72,5 27,5 100,0
Bigadiç 62,2 37,8 100,0
Merkez 69,8 30,2 100,0
Biga 88,1 11,9 100,0
Ezine 58,9 41,1 100,0
Gelibolu 83,3 16,7 100,0
Çanakkale
Merkez 74,3 25,7 100,0
Yenice 65,8 34,2 100,0
Toplam 6 8,5 31,5 100,0
6.2. İşletmelerin Yapısal Özellikleri

Araştırma kapsamında görüşülen işletmelerin %57,5’i hayvancılık yapmakta iken %42,5’i yapmamaktadır. Balıkesir
ilinde hayvancılık yapan işletme oranı %62,8 ve Çanakkale ilinde hayvancılık yapan işletme oranı %51,8’dir. İlçeler işletme-
lerin hayvancılık yapma oranı bakımından farklılık göstermektedir. Örneğin Edremit ilçesinde hayvancılık yapan işletme
oranı %18,8’e düşmektedir. Tarımın bitkisel üretim ve hayvancılığı kapsamasından dolayı her ikisini birlikte yapma oranı
Türkiye genelinde olduğu gibi araştırma alanında da yaygındır. Bu nedenle bölgede yapılacak tarımsal faaliyetlerde bitkisel
üretim ve hayvancılığın birlikte ele alınması ve birbirine olan etkilerinin değerlendirilmesi yararlı olacaktır (Tablo 6.10).
Tablo 6.10. letmelerde hayvancılık yapma durumu (%)

Hayvancılık Hayvancılık
l lçe Toplam
Yapan Yapmayan
Bandırma 55,6 4 4,4 100,0
Bigadiç 82,7 1 7,3 100,0
Merkez 67,3 32,7 100,0
Biga 71,4 28,6 100,0
Ezine 63,9 36,1 100,0
Gelibolu 33,3 66,7 100,0
Çanakkale
Merkez 31,4 68,6 100,0
Yenice 38,5 61,5 100,0
Toplam 57,5 42,5 100,0
155
Görüşülen işletmecilerin amaçlarının belirlenmesi için aşağıdaki 7 yargıyı önceliklerine göre sıralamaları istenmiştir.
Buna göre “En yüksek kâr isteği” ve “en düşük düzeyde masraf yapma” amaçları işletme teorisine uygun olarak birinci
sırayı paylaşmıştır. İkinci sırada “borçları ödeme” yer almaktadır. En sondaki istek ise “yeni alet makine satın almak” yer
almaktadır. Bu bölgede çalışan tarımsal paydaşların işletmelerin önem verdikleri bu konuları öne çıkarmaları başarıyı sağ-
layacaktır (Tablo 6.11).
• Yargı 1 En yüksek kârı elde etmek istiyorum

• Yargı 2 En düşük düzeyde masraf yapmak istiyorum
• Yargı 3 En az riskle üretimi gerçekleştirmek istiyorum
• Yargı 4 Borçlarımı ödemek istiyorum
• Yargı 5 Mevcut araziyi elimde tutmak ve korumak istiyorum
• Yargı 6 Daha fazla araziyi işlemek istiyorum
• Yargı 7 Yeni alet-makina satın almak istiyorum
Tablo 6.11. Çiftçi amaçları sıralaması

Yargı Yargı Yargı Yargı Yargı Yargı Yargı
l lçe
1 2 3 4 5 6 7
Bandırma 3 2 5 1 4 6 7
Bigadiç 2 1 3 4 5 6 7
Balıkesir Edremit 2 3 5 4 1 7 6
Merkez 4 6 7 1 5 2 3
Balıkesir Toplam 3 2 4 1 5 6 7
Biga 1 2 3 4 5 6 7
Ezine 1 2 3 4 5 6 7
Gelibolu 3 2 4 1 4 6 5
Çanakkale
Merkez 4 1 5 2 3 6 7
Yenice 1 2 4 3 5 6 7
Çanakkale Toplam 1 2 4 3 5 6 7
Sıra 1 2 4 3 5 6 7
Üreticilere yenilikleri benimsemedeki yaklaşımları sorulmuş ve üç kategoriden hangisini benimsedikleri sorgulanmış-

tır. Bu bağlamda “Yenilikleri benimseme bakımından kendinizi aşağıdaki kategorilerden hangisine uygun görüyorsunuz?”
sorusuna üç farklı yapıyı gösteren yargılar verilmiş ve çiftçilerin kendi yapılarına en uygun, yakın olanını seçmeleri isten-
miştir.
• Yargı 1 Yeter ki kafama yatsın. Hiç duyulmamış bir ürünü denemekten çekinmem.
• Yargı 2 Ürünü bilmiyor olsam bile, çevremdekiler faydasını görmüşse ben de alıp deneyebilirim.
• Yargı 3 Sadece bilinen ürünleri tercih ederim. Yeni ürün denemeler bana göre değil.
Buna göre çiftçilerin %43,3’ünün risk alabilen üreticiler olduğu belirlenmiştir. Çevreye bağlı olarak yenilikleri kabul
edebileceğini söyleyenler %38,3’tür. Yeniliklere kapalı olduğunu söyleyenlerin oranı ise %16,2’dir. Balıkesir ilindeki üretici-
lerin çoğunluğu birinci kategoride yer alırken Çanakkale ilindeki çiftçilerin büyük bir bölümü ikinci kategoride yer almak-
tadır.

Tablo 6.12. Çiftçilerin yenilikleri benimseme davranı ları (%)
l lçe Yargı 1 Yargı 2 Yargı 3 Toplam
(%)
Bandırma 48,9 33,3 17,8 100,0
Bigadiç 53,3 28,0 13,3 100,0
Merkez 63,6 29,1 1,8 100,0
Biga 11,9 61,9 26,2 100,0
Ezine 21,3 52,5 23,0 100,0
Gelibolu 44,4 38,9 22,2 100,0
Çanakkale
Merkez 62,9 31,4 2,9 100,0
Yenice 35,9 48,7 15,4 100,0
Toplam 43,3 38,3 16,2 100,0
Yenilikleri benimseme ve risk alma bakımından ilçelere göre işletmeler farklılık göstermektedir. Bu bölgede tarımsal
yenilikler ve uygulamalar konusunda karar alıcıların bu yapıyı dikkate almaları başarı açısından etkili olacaktır (Tablo 6.12).
6.3.Bölgedeki Tarımsal İşletmelerin Etkinlikleri

Bu bölümün amacı, araştırma yöresinde çalışma kapsamına dâhil edilen ürünlere ilişkin ekonomik, kaynak dağıtım ve
teknik etkinlik ölçümleri yardımıyla; TR22 Bölgesindeki çiftçilerin kaynak kullanımındaki başarı düzeylerini ölçmek, üre-
timdeki kaynak israfını belirlemek ve kaynakların etkin kullanımına yönelik potansiyel fırsatları ortaya koymaktır.
Yöredeki ürün bazında etkinlik hesaplamalarının, kaynak israfını engellemeye yönelik eğitim programlarının hazırlan-
masına ve girdi kullanımını düzenleyen politikaların geliştirilmesine katkı sağlaması beklenmektedir. Bir başka ifadeyle
etkinlik ölçümleri, araştırma yöresindeki ürünlerin üretiminde, etkin kaynak kullanımını teşvik edecek tarım politikalarının
geliştirilmesi açısından, politika yapıcılara ipuçları verecektir.
Diğer taraftan sürdürülebilir tarımsal üretim ile kaynakların etkin kullanımı arasında güçlü bir bağlantı bulunmakta-
dır. Tarımsal üretimdeki etkin olmayan kaynak kullanımı, çiftçilerin ekonomik durumunu ve tarımsal üretimin sürdürü-
lebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Dolayısıyla etkin kaynak kullanımı, tarımsal işletmelerin ekonomik anlamda
ilerlemesine, çevre kirliliğinin azalmasına ve ekolojik dengenin korunmasına katkı sağlayacaktır (Günden vd., 2006). Bu
bağlamda, araştırma yöresindeki tarımsal üretimin etkinliğinin belirlenmesi, tarımsal ürün maliyetlerinin azalması ve do-
ğal kaynakların korunmasına yönelik potansiyel fırsatları saptama açısından önemlidir. Yöredeki ürün bazında üretimin
sürdürülebilirliğinin, kaynakların etkin kullanımına yönelik gelişmelerle sağlanabileceği düşünülmektedir. Etkinlik analiz-
lerinde kullanılacak anketlerden elde edilen ürünler Tablo 6.13’de verilmiştir.
Tablo 6.13 Etkinlik Analizinde Kullanılan Ürünler

Ürünler Sayı %
Ayçiçe i 11 5,8
Biber 19 10,0
Bu day 68 35,8
Çeltik 16 8,4
Domates 19 10,0
Mısır 23 12,1
Zeytin 34 17,9
Toplam 190 100,0
157
Ürünler bazında hazırlanana tablolarda, Ölçeğe sabit getiriye göre teknik etkinlik (CRSTE), Ölçeğe değişken getiriye
göre teknik etkinlik (VRSTE) ve Ölçek etkinliği (SCALE=CRSTE/VRSTE) değerleri verilerek yorumlanmıştır.
Ayçiçeğinde 1 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, ayçiçeği tarımında
kaynakların yaklaşık 76’sı israf edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, kaynaklar %76 daha az kullanılsaydı dahi yine aynı üretim
miktarına ulaşılabilirdi. Optimal ölçekte tarımsal faaliyette bulunma açısından ise (scale), işletmeler optimum büyüklüğün
%65 gerisinde görünmektedir (Tablo 6.14).
Tablo 6.14 Ayçiçe i Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama
Etkin olmayan i letme sayısı 10

Etkin i letme sayısı 1
Ayçiçe i
CRSTE 0,2387
VRSTE 0,7766
SCALE 0,3425
Biberde 5 işletme etkin bulunmuştur (crste). Biber tarımı ayçiçeğinden daha etkin yürütülmektedir. Ölçeğe sabit getiri
açısından değerlendirildiğinde, biber tarımında kaynakların yaklaşık 35’i israf edilmektedir. Diğer bir anlatımla, kaynaklar
%35 daha az kullanılsaydı dahi yine aynı üretim miktarına ulaşılabilirdi. Optimal ölçekte tarımsal faaliyette bulunma açı-
sından ise (scale), biber işletmeleri optimum büyüklüğün %23 gerisinde görünmektedir (Tablo 6.15).
Tablo 6.15 Biber Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama

Biber
CRSTE 0,6430
VRSTE 0,8039
SCALE 0,7628
Buğday üretiminde 8 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, buğday
tarımında kaynakların yaklaşık 38’i israf edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, kaynaklar % 38 daha az kullanılsaydı dahi yine
aynı üretim miktarına ulaşılabilirdi. Optimal ölçekte tarımsal faaliyette bulunma açısından ise (scale), işletmeler optimum
büyüklüğün %13 gerisinde görünmektedir (Tablo 6.16).
Tablo 6.16 Bu day Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama
Bu day
CRSTE 0,6161
VRSTE 0,7140
SCALE 0,8668

Çeltikte 6 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, çeltik tarımında kay-
nakların yaklaşık 14’ü israf edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, kaynaklar %14 daha az kullanılsaydı dahi yine aynı üretim
Tablo 6.17 Çeltik Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama

Çeltik
CRSTE 0,8518
VRSTE 0,9251
SCALE 0,9199
Domateste 6 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, domates tarımında
kaynakların yaklaşık 17’si israf edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, kaynaklar %17 daha az kullanılsaydı dahi yine aynı üretim
Tablo 6.18 Domates Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama
Domates
CRSTE 0,8276
VRSTE 0,9036
SCALE 0,9217
Mısırda 8 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, mısır tarımında kay-
nakların yaklaşık 32’si israf edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, kaynaklar %32 daha az kullanılsaydı dahi yine aynı üretim
Tablo 6.19 Mısır Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama
Mısır
CRSTE 0,6770
VRSTE 0,8513
SCALE 0,7499
159
Zeytinde 2 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, zeytin tarımında kay-
nakların yaklaşık 66’sı israf edilmektedir. Diğer bir ifadeyle, kaynaklar %66 daha az kullanılsaydı dahi yine aynı üretim
Tablo 6.20 Zeytin Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama
Zeytin
CRSTE 0,3350
VRSTE 0,6292
SCALE 0,5639
Bu sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde, en az kaynak israfının çeltik tarımında olduğu anlaşılmaktadır. Çeltiği,
domates, biber ve mısır izlemektedir. Zeytinde ise beklenenin aksine kaynak israfının fazla olduğu görülmektedir.
Optimum ölçekte üretim açısından, domates ve çeltik tarımının önde olduğu anlaşılmaktadır.
Et üretiminde 11 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, et üretiminde
kaynakların yaklaşık 57’si israf edilmektedir. Optimal ölçekte tarımsal faaliyette bulunma açısından ise (scale), işletmeler
optimum büyüklüğün %40 gerisinde görünmektedir (Tablo 6.21).
Tablo 6.21 Et Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama
Et
CRSTE 0,4223
VRSTE 0,6427
SCALE 0,5998
Süt üretiminde 11 işletme etkin bulunmuştur (crste). Ölçeğe sabit getiri açısından değerlendirildiğinde, süt üretimin-
de kaynakların yaklaşık 58’i israf edilmektedir. Optimal ölçekte tarımsal faaliyette bulunma açısından ise (scale), işletme-
ler optimum büyüklüğün %55 gerisinde görünmektedir (Tablo 6.22).
Tablo 6.22 Süt Üretimi çin Etkinlik Sonuçları

Sayı Ortalama

Süt
CRSTE 0,4146
VRSTE 0,7845
SCALE 0,5457

7. BÖLGE TARIMINDA SORUNLAR VE KISITLAR
TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Raporunun hazırlanması amacıyla yürütülen araştırmanın ilk aşaması olan çalıştay-
lar, TR22 Bölgesini oluşturan Çanakkale ve Balıkesir illerinde, sırasıyla 14 ve 16 Nisan 2012 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.
Çalıştayların uygulanmasından beklenen amaç, tarım sektörlerinin paydaşlarının katılımıyla sorunların ortaya koyulması,
tartışılması, önceliklerinin belirlenmesi ve sıralanması, söz konusu sorunlara ilişkin çözüm yollarının dile getirilmesi ve
müzakere edilmesi, çözümde etkin olabilecek aktör ve paydaşların ortaya konması ve bunların her birinin yazılı hale geti-
rilmesi yani raporlanmasıdır.
Çalışmanın üç önemli aşamasından sadece ilki olan çalıştaylardan elde edilen çıktılar diğer aşamaların çatısını oluş-
turmuş ve özellikle çalışmanın ikinci aşaması olan çiftçilerle yapılacak olan alan çalışması anketlerinin hazırlanmasında
kullanılacak olan rehber verileri sağlamıştır.
Çalıştayların ardından çiftçilerle anketler yapılmıştır. Anketlerde yine tarım ve hayvancılığın sorunlarına ilişkin sorular
hazırlanarak çiftçilerin konu hakkındaki görüşleri alınmıştır. Öncelikle açık uçlu sorularla çiftçilerin doğrudan doğruya ak-
lındaki sorunlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Hemen ardında da çalıştaylarda dile getirilen sorunlar hakkında katılım düzeyleri
sorularak değerlendirmeleri alınmıştır.
Son olarak hem çalıştay hem de anketlerden elde edilen sorunlar konunun uzmanları veya önemli kurum kuruluş
temsilcileriyle detaylı mülakatlarda tartışılarak yorumlanmıştır.
Bu bölümde iller bazında sırasıyla çalıştay, anketler ve mülakatlardan elde edilen tarım ve hayvancılığa ait sorunlar
sunulmuştur.
7.1. Balıkesir Tarım ve Hayvancılık Sorunları ve Çözüm Yolları

7.1.1. Balıkesir Tarımının Sorunlarıyla İlgili Çalıştay Sonuçları
GMKA hizmet binasında gerçekleştirilen Balıkesir çalıştayına ilin tarım ve hayvancılığının durumunu ve sorunlarını
tartışmak üzere 76 paydaş katılmıştır. Açılış konuşmalarının ardından genel olarak çalıştayın süreciyle ilgili katılımcılar
bilgilendirilmiş ve ardından da uzmanlık alanlarına göre gruplara ayrılarak gruplar özelinde çalışmaya devam edilmiştir.
Balıkesir ilinin tarım sektörüne ait sorunlarının tartışıldığı gruplar; Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Tarımsal Örgütlen-
me, Tohum ve Fidancılık, Zeytin ve Zeytinyağı, Kanatlı, Süt ve Süt Ürünleri olmak üzere toplam yedi gruptur. İlgili gruplarda
katılımcılar konuları üzerinde müzakerelerde bulunarak öncelikli dört sorunu ortaya koyarak ve her bir sorun için en az üç
çözüm önerisi geliştirmişlerdir.
161
7.1.1.1. Bitkisel Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.1. Bitkisel Üretim Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Sorunlar Çözüm Önerileri
Arazi bölünmelerinin önlenmesi ve toplula tırmanın te vik

edilmesi
letmelerin yapısal
sorunları Birim alandan alınan verimin artırılması
Tarımdaki istihdamın kalifiye hale getirilmesi
Üretimde kullanılan mazot ve gübre deste inin artırılması

Enerji ve üretim girdi
Sulamada kullanılan enerji desteklerinin artırılması ve jeotermal
maliyetlerinin yüksek
kaynaklardan yararlanılması
olması
Makina-Ekipman desteklerinin üretim desenine uygun yapılması
Basınçlı sulama sistemlerinin yaygınla tırılması
Sulama sorunu Sulama oranının artırılması
Sulama birliklerinin etkinliklerinin artırılması
Bölgeye-Balıkesir’e özgü baskın (uyumlu) çe itlerin

belirlenmesi ve bunu belirlemeye yönelik kurumu – kurulu
sayılarının artırılması
Polikültür tarımın hâkim
olması Havza bazlı desteklemelerde ürün sayısının azaltılması
Sözle meli üretimin desteklenmesi ve katma de eri yüksek

ürünlerin yeti tirilmesi
7.1.1.2. Hayvansal Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.2. Hayvansal Üretim Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Hayvansal ürerimle ilgili eksik konularda genel bir e itim

seferberli i ba latılmalıdır.
Hayvan yeti tiricilerinin
Sertifikalı yeti tiricilik ve kaliteli üretim te vik edilmelidir.
e itim yetersizli i
Hayvansal üretimin çiftlikten sofraya tüm a amalarında kayıt ve
ölçme konusunda yeti tirici e itimlerine önem verilmelidir.

Tablo 7.2. Hayvansal Üretim Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Yeti tiricinin ihtiyacı olan yemleri üretmesi te vik edilmelidir.
Hayvansal üretimde Rasyon hazırlama ve yemlemede yeti tirici teknik bilgi

maliyetlerin dü ürülmesi düzeyinin artırılması ve teknik destek alması özendirilmelidir.
gerekmektedir.
letmelerde i kolaylı ını sa layacak ve maliyeti dü ürecek
mekanizasyon yatırımları desteklenmelidir.
Te vik ve desteklemeler hayvancılık i letme büyüklü ünü

artırmayı ve birlikte üretimi özendirecek ekilde planlanmalıdır.
Birlikte üretim modeli ortak mekanizasyonun artırılarak küçük

Hayvansal üretim
i letmelerin kapasitelerinin artırılmasın yönelik önlemler
i letmelerinin
alınmalıdır.
yapılarındaki sorunlar
letmelerin hayvan refahı, sa lı ı, ürün kalitesi ve gıda
güvenli ini garanti edecek modernizasyona ula tırılması
gerekmektedir.
Örgütlerin ortak çalı malarını düzenleyecek genel mevzuat

de i ikli i yapılmalıdır.
Hayvancılık örgütleri-
kurulu ları arası i birli i Hayvancılı a destek veren tüm kurum ve kurulu lar ile sivil
sa lanması ve bula ıcı toplum kurulu larının çalı ma konu ve sahalarının
hastalıkların kontrolü belirlenmesinde yönlendirilmeli ve desteklenmelidir.
sorunu
Bula ıcı hayvan hastalıkları ve hayvan hareketleri kontrol altına
alınmalıdır.
7.1.1.3. Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.3. Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

5996 nolu ıslah amaçlı birlikler, 5200 nolu üretici birlikleri, 1163
nolu kooperatifler kanunu ile kurulmu örgütlerin amaç ve
çalı ma konularının net olarak belirlenmesi ve çalı ma alanlarına
göre ayrılması.
Örgüt çatı ması
Benzer örgütlerin tek çatı altında toplanması (1163 nolu kanuna
göre kurulan kooperatiflerin birle tirilmesi)
Örgütlerin il tarım müdürlüklerinin koordinasyonu altında

çalı ılması.
163
Tablo 7.3. Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri
GMKA’nın e itim için daha fazla destek vermesi ( bütçe,

yönetici, e itim)
Belli bir üye sayısının üstünde olan örgütlere tarım danı manı
E itim sorunu
deste i verilmesi
Devletin ve özel sektörün birlik üyelerine yayım ve ileti im

hizmetini arttırması.
1163 sayılı kanuna amaç ve konularına göre kurulan

kooperatiflerden bir bölgede bir tane bulunması.
Amaç ve çalı ma konularının belirlenerek benzer örgütlerin

Yasal mevzuat
toplula tırılması.
Kamu ve özel bankaların kooperatifler için özel kredi

seçenekleri sunması.
Tarım örgütlerine vergilendirmede kolaylık sa lanması

sübvansiyon yapılması, muaf tutulması( ÖTV, KDV elektrik)
Tarımsal örgütlerin üretim a amasında çalı tırdı ı personelin

Finansman sorunu SGK primlerinin bir kısmının te vik için devlet tarafından
desteklenmesi.
Kooperatiflerin ve örgütlerin yaptıkları projelere göre kamu ve

özel sektör tarafından deste in gittikçe arttırılması
7.1.1.4. Tohum ve Fidancılık Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.4. Tohum ve Fidancılık Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Tohum ve fidan üretimi yapan çiftçilere KDV

muafiyetinin getirilmesi (girdiler vs.)
Birim alandaki maliyetinin di er üretim Üretimde çalı an i çilerin sigorta primlerinin

alanlarından daha fazla olması. devlet tarafından ödenmesi
Balıkçılıkta oldu u gibi ucuz mazot

uygulamasının getirilmesi

Tablo 7.4. Tohum ve Fidancılık Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Bu tür tesislerin tarımsal faaliyet olarak

de erlendirilmesi
Tohum üretiminde olu an yan ürünlerin
de erlendirilememesi Kurumlar arası i birli inin sa lanması
Yasal mevzuatta kolaylıklar sa lanmalı
Damızlık bahçe kurmak isteyenlerin te viki,

gümrük vs. zorlukların kaldırılması
Fidan üretiminde kullanılan Standart fidan yeti tiricili inde damızlık materyal
damızlıkların yetersizli i alanlarının komisyon marifetiyle tespiti sa lanmalı
Sektöre yatırım yapmak isteyenlerin te vik

edilmesi
Teknik standartların bölgesel artlara uygun hale

getirilmesi
Tarımsal desteklerin belirlenmesinde üretim

Mevzuat hükümlerinin sürekli de i mesi planlaması sa layacak tedbirler alınması
Denetim uygulamalarında birlikteli in

bozulmasına meydan vermeyecek ekilde mevzuat
olu turulmalı
7.1.1.5. Zeytin ve Zeytinyağı Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.5. Zeytin ve Zeytinya ı Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Sorunlar Ç özüm Önerileri
Denetlemelerin artırılması
Güven ve ta i sorunu Cezaların artırılması
Üretim altyapısının düzeltilmesi
Desteklerin yeniden düzenlenerek maliyetlerin

Kar marjının dü ük olması
a a ı çekilmesi
ç ve dı pazarların geli tirilmesi
165
Tablo 7.5. Zeytin ve Zeytinya ı Grubunun Belirledi
Sorunlar Ç özüm Önerileri
Tanıtım faaliyetlerine hız verilmeli
Tüketim dü üklük sorunu Tüketici e itimi ve bilinçlendirilmesi
Sektörel olumsuzlukların afi e edilmesi
Markala ma ve markanın korunması
Kaliteyi korumak, randıman kaliteyi feda

Pazarlama Sorunu
etmemek
Co rafi i aret alınmalı ve korunmalı
7.1.1.6. Kanatlı Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.6. Kanatlı Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Mevzuatın sektör gerçeklerine göre revize

edilmesi
Kalkınma ajansımızın hayvan refahı konulu

Hayvan refahı mevzuatı
projelere öncelikli destek vermesi
Dünya bankası veya AB orjinli hibe destek kredi

gibi kaynak temin edilmeli
Üniversite sektör kamu kurulu larıyla birlikte

tüketicinin bilinçlendirilmesi
Sektöre yönelik medyada anti Devletin etkin medya ve sektör denetimi

propaganda
Çoklu personel içerikli kamu kurulu larında
hayvansal proteini tüketimini arttırıcı aksiyonlar
alınması
Çalı tay planlanırken do ru ki ilere erken ula ılıp

katılımının sa lanması
Bakanlık sektör üniversite üç saç aya ı Çalı tay sonuç raporunun dikkate alındı ının
koordinasyon yetersizli i gösterilmesi
Bu koordinasyonda internetin bilgi payla ım ve

diyalogda kullanımı

Tablo 7.6. Kanatlı Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tarım politikasının ülke gerçekleri ve

gereksinimleri do rultusunda derhal olu turulması
Arz talep dengesi göz önüne alınarak ham madde

hammadde
üretim ve tedarik tarım politikası olarak
Uzun ve kısa vadede tarım politikası
düzenlenmesi
olmaması
Avrupa birli i uyum sürecinin çok iyi
yönlendirilmesi, saha tecrübesi olan ki ilerce
yürütülmesi, sektör fikirlerinin alınmasın ülke
çıkarları göz önüne alınarak uyarlanması.
7.1.1.7. Süt ve Süt Ürünleri Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.7. Süt ve Süt Ürünleri Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Ulusal Süt Konseyi’nin konuyla ilgili aldı ı

kararlara ülke genelinde uyum sa lanması,
uyulmaması halinde gerekli yaptırımların
Aynı bölge içinde süt fiyatlarının dalgalı uygulanması
olması
HPDK’nın bir an önce kurulup i lev kazanması
Tüketimi artırmaya yönelik sosyal projelerin

artırılması
Mevcut STM’lerin yeri açma ve çalı ma ruhsatı

alımında imar mevzuatı yönünden muafiyetler
getirilmesi
5996 sayılı Gıda Kanunu, Hayvansal ürünler özel

Süt toplama ve so utma merkezlerinin
hijyen yönetmeli ine uygun bir üretim
standart olmaması
yapılabilmesi için tüm payda ların e itilmesine
ili kin GMKA ve di er ajanslardan istifade ederek
proje hazırlanması
Yıldız toplama modelinin uygulanması
167
Tablo 7.7. Süt ve Süt Ürünleri Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Reçeteli hayvan ilaçlarının denetimli bir ekilde

yeti tiriciye ula tırılması
Türk Gıda Kodeksine uygun süt ve süt
Süt toplama merkezinde kalite ile ilgili basit
ürünleri üretiminde üretim a amasında
testlerin(mastitis detektörü, alkol testi vb.)
kullanılan ilaç ve kimyasalların kamu
yapılma zorunlulu u
otoritesi tarafından takip edilememesi
Periyodik a ılamanın te vik edilerek koruyucu
önlemlerin alınması
Okul sütü vb. projelerin devamı
lkö retimde temel süt e itiminin verilmesi

Ki i ba ı süt tüketiminin az olması
Kafeterya, kantin vb. yerlerde süt ve süt ürünleri
satı ının zorunlu olması
7.1.2. Balıkesir Tarımının Sorunlarıyla İlgili Alan Çalışması Sonuçları

Bölge tarımının sorunlarının ve tarımsal üretimi kısıtlayan faktörlerin belirlenmesi için yapılan çalıştayın ardından,
alan çalışmasıyla çiftçilerin yöre tarımının öncelikli sorunlarının neler olduğu sorulmuştur. Öncelikle açık uçlu sorular so-
rularak çiftçilerin aklında olan sorunların elde edilmesi amaçlanmıştır. Ardından da çalıştaylarda paydaşların belirledikleri
öncelikli sorunlar hakkındaki düşünceleri ve katılım düzeyleri belirlenmesi hedeflenmiştir.

Tablo 7.9. Çiftçilere Göre Balıkesir li Tarımsal Üretim Sorunlarına Çözüm Önerileri
Çözümler Frekans %
Sulama altyapısının iyile tirilmesi 71 24,48
Arazi toplula tırılması 44 15,17
Desteklemelerin yeniden düzenlenmesi 31 10,69
Fiyat 19 6,55
Kooperatiflerin yaygınla ması ve etkin çalı tırılması 25 8,62
Etkin zirai mücadele 12 4,14
Üretici e itimi 11 3,79
Üretim maliyetlerinin dü ürülmesi 9 3,10
Pazarlama 7 2,41
Mevzuat düzenlemesi 6 2,07
Tarımsal kurulu lar aktif olmalı 6 2,07
Di er 49 16,90
Toplam 290 100
Açık uçlu sorulan sorunlara ilişkin çalıştaya katılanların verdikleri yanıtlar gruplandırılarak frekansları belirlenmiştir.
Frekanslarının toplam yanıt sayısına oranları da hesaplanarak tablolaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre öncelikli so-
runların sulama, ölçeklerin küçüklüğü gibi yapısal sorunların olduğu, bunları maliyetler ve pazarlama sorunlarının takip
ettiği belirlenmiştir (Tablo 7.8).
Çözüm olarak da sulama altyapısının, gölet ve barajların tamamlanarak bir an evvel devreye alınmasıyla sulama so-
runlarının büyük ölçüde azalacağı düşünülmektedir. Arazilerin çok küçük ve parçalı, ölçeklerin de verimliliğin sağlanama-
yacağı kadar küçük olduğu bölgede arazi toplulaştırılmasının çözüm olacağı düşünülmektedir (Tablo 7.9).
Çiftçiler, Tarım Bakanlığı, DSİ ve Devlet’i Balıkesir tarımının sorunlarının çözümde rol oynayacak kurumların başında
görmektedir. Üniversite ise bu sıralamada son sıralarda yerini almaktadır (Tablo 7.10).
Tablo 7.10. Çiftçilere Göre Balıkesir li Tarımsal Üretim Sorunlarını Çözebilecek Kurumlar
Kurum Frekans %
Tarım Bakanlı ı 115 46,56
DS 48 19,43
Devlet 26 10,53
Üretici 22 8,91
Yerel yönetimler 8 3,24
Üretici birlik ve örgütleri 7 2,83
Ziraat odaları 6 2,43
TEDA 5 2,02
Özel sektör 3 1,21
Çevre ve ehircilik bakanlı ı 2 0,81
Milli parklar genel müdürlü ü 2 0,81
Üniversite 2 0,81
Denetleme kurulu ları 1 0,40
Toplam 247 100,00
169
Sulama altyapısının geliştirilmesi, arazi toplulaştırması, üretim maliyetlerini düşürülmesi, alternatif ürünlere ağırlık
verilmesi, desteklemelerin yeniden düzenlenmesi ve çiftçilere eğitim verilmesi sorunların çözümü için çiftçiler tarafından
önerilmektedir.
Tablo 7.11 Üreticiler Tarafından Yapılan Öneriler

Öneriler Frekans %
Sulama altyapısının geli tirilmesi 87 22,42
Arazi toplula tırması 57 14,69
Üretim maliyetlerini dü ürmek 43 11,08
Alternatif ürünlere a ırlık verilmesi 25 6,44
E itim 22 5,67
Kooperatifle menin sa lanması 21 5,41
Planlı üretim 16 4,12
Pazarlama imkânlarının geli tirilmesi 15 3,87
Ürün fiyatlarının do ru belirlenmesi 14 3,61
Hayvansal üretimin desteklenmesi 12 3,09
Tarımda makinala manın artırılması 10 2,58
Hayvancılı ın desteklenmesi 9 2,32
Altyapı yatırımlarının geli tirilmesi 7 1,80
Çevre kirlili inin önlenmesi 7 1,80
Tarıma dayalı sanayinin geli mesi 5 1,29
Altyapı yatırımlarına a ırlık verilmesi 4 1,03
Tarıma dayalı sanayinin geli tirilmesi 4 1,03
Mevzuat sorunlarının giderilmesi 1 0,26
Tarımsal kurulu lar 1 0,26
388 100,00
Tablo 7.12 Üreticilere Göre Tarımsal Geliri Artırmanın En Kolay Yolu

Yol Frekans %
Üretimin bilinçli yapılması 23 14,11
Kaliteli tohum kullanmak 18 11,04
Sulu tarım imkânlarının artırılması 13 7,98
Toprak toplula tırması 10 6,13
Tarımda makinele me 3 1,84
Verimlilik 3 1,84
Alternatif ürünlere a ırlık verilmesi 2 1,23
Finansman 2 1,23
Pazarlama imkânlarının artırılması 1 0,61
163 100,00

7.1.3. Balıkesir Tarımının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları
Balıkesir Tarım ve Hayvancılığının Sorunları ve Çözüm Yolları
Detaylı mülakatlardan elde edilen Balıkesir’in tarım ve hayvancılığına ilişkin sorunların ve bu sorunlara ilişkin çözüm
yollarının özetleri aşağıda sunulmuştur.
Tablo 7.13 Balıkesir Tarım ve Hayvancılı ının Sorunlarıyla lgili Mülakat Sonuçları
Sorunlar Ç özümler
Arazilerin küçük ve parçalı olması Uzun bir süreç olan arazi toplula tırmalarına hız verilmesi
ve Miras
miras yoluyla arazilerin parçalanmasının önüne
geçmek için yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
Hayvancılık i letmelerinin 1-5 hayvandan En az yirmi ba tan olu an hayvansal büyüklü e

olu an yapıda olması gelebilmesi için Hükümetlerin bu yönde politikalar
geli tirmelidir.
Maliyetlerin yüksekl i i Uygun destekleme politikaları

Büyük hayvancılık yapan ve destek alacak olanlardan
kaba yem üretebilecek araziyi zorunlu tutulmalıdır.
Kooperatif ve çiftçi örgütleri de bu konuda rol almalı ve
girdileri ucuza temini konusunda çalı malar yapmalıdır.
Kaliteli inek ve düvelerin kesime gitmesi Çiftçi gelirlerinin arttırılması, kredi imkânlarının
kolayla tırılması, desteklerin arttırılması ve danı manlık
sisteminin geli tirilmesi
Tarıma dayalı sanayinin yeterli olmaması Tarıma dayalı sanayi yatırımı yapacak ki ilerin te vik
edilmesi
Tarımın payda ları arasında uyum Üniversitenin ba ında olaca ı bir toplantısı yapılabilir.
olmaması Siyasiler bu konuda çözüm noktası olabilir.
Tanıtım yapılmıyor lde tanıtım komisyonları kurulup, iyi i letilmelidir. lin
yöresel ve öne çıkan tarım ürünlerinin tanıtımı yapılmalıdır
Yerel ürünler sahipsiz. Hö merim tatlısı, Yerel yönetimler, tarım t e kilatı, Balıkesir Üniversitesi,
Edremit ye il çizik zeytin, gönen baldo ilde faaliyet gösteren tarımsal örgütlerin çabalarıyla tescil
pirinci, gönen i ne oyası, kolonya, kavun, ettirilip pazarlama de erleri, talebi ve üretimi
kelle peyniri, Manyas fasulyesi, arttırılmalıdır.
süpürgecilik, tirit, zeytinya lı sabun,
zeytinya lı kozmetik ürünleri, zeytin
ezmesi gibi ürünlere, yerel ürünlerin
tescil edilmemesi
Fiyat dalgalanmaları ve tekelcilik Örgütlenme ve tarımsal örgütlerin do ru i letilmesi
Ürünlerin de erlendirilmesi, pazarlama Tarımsal üretici örgütlerinin güçlendirilmesi, örgütlerin

sorunları ürünlerin de erlendirme ve pazarlamasında da aktif rol
almaları
Tarımsal sigorta yapısının istenilen Devlet katkısı daha da artırılmalı ve bu yönde e itimler
düzeyde geli mi olmaması verilmelidir.
Verimli topraklar mera olarak tescil Yasal düzenlemeleri yapılması
edilmi olmasından dolayı tarım
yapılamıyor.
171
Birinci sınıf tarım arazilerinin tarım dı ı Sanayi ve tarım bölgeleri belirlenip özellikle birinci sınıf
kullanılması sorunu tarım arazilerinin tarım d ı ı kullanılması yerine daha
dü ük arazi gruplarının sanayiye ayrılması daha iyi
olacaktır. Bu saptamalar belirli bir plan dâhilinde ve
sınırları belirli olursa arazi fiyatlarında spekülatif artı lar
ve tarım dı ına kaymalar engellenebilir.
Balıkesir’in Türkiye’yi besleyen, gıda ve Üniversite yönetimi ve mülki amirlerin giri imiyle
tarım konusunda önemli bir il olmasına kurulabilir.
ra men Ziraat Fakültesinin olmaması
Sorunların Çözümünde En Etkin Olacak Kişi/Kurum/Kuruluşlar

Belirtilen sorunların çözümünde en önemli aktör olacak kişi kurum ve kuruluşların hangileri olduğu sorulduğunda
sıklıkla verilen cevaplara göre sıralaması aşağıda verilmiştir.
1. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

2. Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
3. Ziraat Mühendisleri Odası
4. Ziraat Odası
5. STK’lar ve çiftçi örgütleri
6. Valilik
7. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
8. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Görüldüğü gibi mülakata katılanlar tarım ve hayvancılık sorunlarının çözüm noktası olarak öncelikle Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı’nı görmektedir. Ardından Tarım İl Teşkilatı ve devamında da tarımsal örgütlerin çözüm konusunda
önemli katkılarının olacağı düşünülmektedir. Ancak, genellikle mülakata katılanlar kendi bulunduğu kurum ve örgütün dı-
şındakilere bu ağır görevi yüklemekte, kendi kurumlarının öncü rol oynayacağını düşünmemektedir. Diğer yandan üniver-
site gibi yerelde çözümler üretmesi, bilimsel araştırma ve geliştirme ile yerele destek vermesi gereken kurumun, çözüm
sürecinde görülmemesi çok manidardır.
7.2. Çanakkale Tarım ve Hayvancılık Sorunları ve Çözüm Yolları

7.2.1. Çanakkale Tarımının Sorunlarıyla İlgili Çalıştay Sonuçları
Çanakkale Ticaret Borsasında gerçekleştirilen Çanakkale çalıştayına ilin tarım ve hayvancılığının sorunlarını tartışmak
üzere 53 kamu ve özel sektör temsilcisi paydaş katılmıştır. Açılış konuşmalarının ardından genel olarak çalıştayın süreciyle
ilgili katılımcılar bilgilendirilmiş ve ardından da uzmanlık alanlarına göre gruplara ayrılarak alt başlıklar özelinde çalışmaya
devam edilmiştir. Çanakkale ilinin tarım sektörüne ait sorunlarının tartışıldığı toplam yedi grup oluşturulmuştur. Gruplar,
Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Tarımsal Örgütlenme, Organik Tarım, Yaş Meyve ve Sebze, Su Ürünleri, Et ve Süt Ürün-
leri şeklindedir. Katılımcılar gruplarında, ilgili konular üzerinde detaylıca tartışarak öncelikli dört sorun ve her bir sorun için
üç çözüm önerisini ortaya koymuşlardır.

7.2.1.1. Bitkisel Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.14 Bitkisel Üretim Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Analiz ve laboratuvar teknik yapısının iyile tirilmesi
Bilinçsiz Girdi Kullanımı Girdi kullanımına yönelik e itim çalı malarına a ırlık verilmesi
Bölgesel özelliklere göre teknik eleman kapasitesinin artırılması
So uk hava depolarının kurulması veya var olanların iyile tirilmesi,

Özellikle ye il enerjiden yararlanılması
Hasat Sırasında ve
Sonrasında ürün ve kalite
Hasat makinelerinin kullanım bilincinin artırılması
kayıpları
Kalifiye i çi temini
Ürün sınıflama ve ambalajlamanın d o ru yapılması
Pazarlama Sorunu Kooperatif ve birliklerin pazarlama i ine girmesi
Sözle meli üretim
Kapalı sulama sistemine geçilmesi veya eskilerin dönü ümünün

yapılması
Sulama i letmecili inde
ya anan sorunlar Sulama düzeninin sa lanması
lave sulama yatırımlarının ivedilikle sa lanması (baraj, gölet)
173
7.2.1.2. Hayvansal Üretim Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.15 Hayvansal Üretim Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Fiyat istikrarsızlıklarının giderilmesinde çiftçi, üretici örgütleri

ve üst kurulların daha aktif hale getirilmesini sa lamak.
Pazarlama ve Fiyat
Sertifikalı yeti tiricilik ve kaliteli üretim te vik edilmelidir.
Sorunları
Hayvansal üretimin çiftlikten sofraya tüm a amalarında kayıt ve
ölçme konusunda yeti tirici e itimlerine önem verilmelidir.
Yeti tiricinin ihtiyacı olan yemleri üretmesi te vik edilmelidir.
Hayvansal üretimde Rasyon hazırlama ve yemlemede yeti tirici teknik bilgi

maliyetlerin dü ürülmesi düzeyinin artırılması ve teknik destek alması özendirilmelidir.
gerekmektedir.
letmelerde i kolaylı ını sa layacak ve maliyeti dü ürecek
mekanizasyon yatırımları desteklenmelidir.
Te vik ve desteklemeler hayvancılık i letme büyüklü ünü

artırmayı ve birlikte üretimi özendirecek ekilde planlanmalıdır.
Birlikte üretim modeli ortak mekanizasyonun artırılarak küçük

Hayvansal üretim
işletmelerin kapasitelerinin artırılmasına yönelik önlemler
i letmelerinin
alınmalıdır.
yapılarındaki sorunlar
letmelerin hayvan refahı, sa lı ı, ürün kalitesi ve gıda
güvenli ini garanti edecek modernizasyona ula tırılması
gerekmektedir.
Örgütlerin ortak çalı malarını düzenleyecek genel mevzuat

de i ikli i yapılmalıdır.
Hayvancılık örgütleri-
kurulu ları arası i birli i Hayvancılı a destek veren tüm kurum ve kurulu lar ile sivil
sa lanması ve bula ıcı toplum kurulu larının çalı ma konu ve sahalarının
hastalıkların kontrolü belirlenmesinde yönlendirilmeli ve desteklenmelidir.
sorunu
Bula ıcı hayvan hastalıkları ve hayvan hareketleri kontrol altına
alınmalıdır.

7.2.1.3.Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.16 Tarımsal Örgütlenme Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Kooperatiflerin eline üreticilerden daha fazla ürün geri dönerse yani

kooperatiflerin elinde daha fazla ürün olursa pazarlık gücü daha fazla
Kooperatifler girdi temini olacaktır (küçük kooperatif toplula tırılması),
gibi birçok konuda etkin
olmalarına ra men, Yerel pazarlarda, süper marketlerde, belediye satı yerlerinde en az
pazarlama konusunda %30 pazarlama alanı tarımsal örgütlerin ürünlerinin pazarlanması için
etkin de iller. ayrılmalı ve bu yasal olarak korunmalı,
Kooperatifler çalı ma konusundaki ürünlerini i leyecek, paketleyecek

tesisleri olmalı ve kooperatiflerin kendi markasını olu turarak
ürünlerini pazarlamalıdır.
Kayıt dı ılı ın önüne geçilmeli, katma de er dü ük olmalı ki

kooperatifler arası rekabet olabilsin,
Tarımsal örgütlerde Ortak kullanım alanlarının olu turulmasıyla (kooperatiflerde ortak
finansal yetersizlikler alet-makine parkuru olmalı) üretici maliyetleri dü ürülmeli,
mevcuttur.
AB Hibe Fonları ve uluslararası kurulu lardan fon aktarımı artırılmalı
ve bu projeler aracılı ıyla kooperatiflerin yatırım projeleri
desteklenmeli. Projelerde destek oranı artırılmalı. Ayrıca bu projeleri
yapabilecek bir potansiyelin olu turulması.
Küçük kooperatifler birle tirilmeli ve kooperatiflerin kurum olarak

geli meleri için uzman ki ilerin istihdamı sa lanmalı (Kooperatifçilik
e itimi almı ya da tarım ekonomisi mezunu ki iler)
Tarımsal örgütlerin sayıca
çok olmalarına kar ılık Yasal düzenlemelerle kooperatifçilik bilinci geli tirilmeli. Dünyada
etkin de ildir. uygulaması yapılan yeni nesil kooperatifçilik uygulamaları örnek
alınmalı.
Çanakkale ilindeki örgütlerin ili kilerini güçlendirmek için bir üst

örgütlenme te vik edilmeli (tarım platformu ya da federasyon
eklinde bir örgütlenme)
Kooperatiflerde uzmanla ma yasal olarak desteklenmeli,
Tarımsal örgütlerde yasal Kooperatiflerin birden fazla yasaya tabi olmaları dolayısıyla ya anan
ve mevzuat sorunları sıkıntıların giderilmesi için ilgili yasalar bir araya getirilmeli
mevcuttur.
Kurulu lar arası yetki karga ası engellenmeli (Tarım Bakanlı ı gibi
tek bir yetkili olmalı)ve birden fazla bakanlı a kar ı sorumlu olmaları
175
7.2.1.4. Organik Tarım Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.17 Organik Tarım Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Kamu destek miktar ve oranları arttırılabilir,

Organik üretimde girdi tedarik Gökçeada’nın organik üretimde daha özendirici hale
etmedeki problemler, tedarikçi firma
getirilmesi,
sayısının azlı ı, girdi fiyatları
yüksek(geleneksek girdilerin 4-10
Öncelikle Gökçeada ve Bozcaada’nın organik ada, daha
katı)
sonra Gelibolu Yarımadası’nın da organik bölge
yapılması,
Üretim tüketimi ka r ılamıyor, organik Doğal ürünler etiketi kaldırılmalı

ürün do al ürün karga ası var,
üretimde denetim yetersiz, Kamu denetimi arttırılmalı
sertifikasyon firması d ı ında denetim
yapılmıyor, firmalar da görevini Sertifikasyon firmaları denetlenmeli
mevzuata tam uygun yapmıyor, kamu
denetimi yetersiz, organik ürün i leyen
tesis sayısı az
Üretimi özendirici desteklemeler arttırılmalı

Fiyatlar yüksek, üretim riskleri yüksek,
girdiler pahalı, d o al ürünlerle haksız
Organik ürünleri tanıtan kamu spotu yapılmalı
rekabet ortamı var, organik ürünlere
güven zayıf, organik pazarlar yetersiz
Semt pazarlarına organik ürün bölümü eklenmeli
Sigorta primleri çok yüksek Organik tarım yasası tarımsal yapımıza uygun hale
getirilmeli
Tarsim’deki oran aynı
Mevzuat ve uygulamalarıyla ilgili Sigorta primlerinde kamu destek oranı yükseltilmeli
yeterli bilgi ve deneyime sahip
olunmaması Kamu uygulamalarında görev yapan personel daha
Yasal düzenlemeler yetersiz deneyimli hale getirilmeli
Yasa bize özgü değil

7.2.1.5. Yaş Meyve ve Sebze Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.18 Ya Meyve ve Sebze Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Üniversite e itiminin güçlendirilmesi

Kalifiye i çi ve mühendis
Meslek liselerinin güçlendirilmesi
bulunamaması
Meslek içi e itim çalı maları yapılması
thalat olanaklarının kolayla tırılması,
Yerli üretimlerde sertifikasyon sürecinin iyi

Üretim materyalinin bulunamaması
denetlenmesi ve maliyetinin dü ürülmesi
(tohum fidan)
hracat olanaklarının artırılması (paketleme boylama
Europgap belgelerinin alınması)
Kooperatiflere çiftçi katılımının güçlendirilmesi
Farklı dönemlerde üretim veya depolama ko ullarının

Fiyat istikrarı iyile tirilmesi
Hükümetin fiyat istikrarını sa layıcı politikalar

geli tirmesi
Tarım mühendis i programlarını gözden geçirmesi
Tarım il te kilatının sorunlara Mühendislere performans bazlı ücretlendirme

yakla ım biçimi
Belli dönemlerde mühendislere kontrol sınavı
yapılması
177
7.2.1.6. Su Ürünleri Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.19 Su Ürünleri Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Av araçları modernize edilmeli
Kirlili in önlenmesi
Av baskısı ve stokların azalması
Çevre ile dost av araçlarının tanıtımı ve kullanımı
özendirilmeli
Tesisler modernizasyona te vik edilmeli ve nakliye

imkânlarının gel i tirilmesi
Tesislerin denetlenmesi ve uygun olmayanların

leme tesislerinin yetersizli i
ayıklanması
Tesislerde AR-GE bölümleri kurulmalı ve etkin

çalı malı
Alternatif ihraç ülkeleri devlet deste i ile belirlenmeli
Pazarlama problemleri Ürün çe itlili i arttırılmalı
Tanıtım ve reklam faaliyetleri arttırılmalı
Yatırımcılar açısından bürokratik i lemler sadele tirilmeli
hraç ülkeleri ile ilgili teknik engeller devlet deste i ile

Bürokratik i lemlerle ilgili sorunlar
a ılmalı
Kurumsalla ma sa lanmalı

7.2.1.7. Et ve Süt Ürünleri Grubunun Belirlediği Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Tablo 7.20 Et ve Süt Ürünleri Grubunun Belirledi i Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Dı pazarda rekabet edilebilir seviyeye gelinmesi
Süt üreticilerinin dı pazarlar konusunda

Uluslararası pazarlara ul a amama
bilinçlendirilmesi
Dı ticaret konusunda yeti mi eleman sa lanması
Küçük i letmelerin kooperatif çatısı altında tek i letmeye

dönü türülmesi
letmelerin küçük olması
Tarım dı ı istihdamın artırılması
Yasal düzenlemelerin yapılması
Çiftçi okulları ve tarımsal yayım faaliyetlerinin konuyla

ilgili olarak düzenlenmes i
letme muhasebe kayıtlarının
tutulmaması Kayıt tutmayı te vik edecek yasal düzenlemeler
(destek)
Tarımsal örgütlerin kurumsalla ması

Tarımsal örgütlerin tarımsal
Etkin lobi faaliyeti
politikalarda etkinl i inin az olması
Örgütlenmeyle ilgili yasal düzenlemelerin yapılması
179
7.2.2. Çanakkale Tarımının Sorunlarıyla İlgili Alan Çalışması Sonuçları
Bölge tarımının sorunlarının ve tarımsal üretimi kısıtlayan faktörlerin belirlenmesi için yapılan çalıştayın ardından,
alan çalışmasıyla çiftçilerin yöre tarımının öncelikli sorunlarının neler olduğu sorulmuştur. Öncelikle açık uçlu sorular so-
rularak çiftçilerin aklında olan sorunların elde edilmesi amaçlanmıştır. Ardından da çalıştaylarda paydaşların belirledikleri
öncelikli sorunlar hakkındaki düşünceleri ve katılım düzeyleri belirlenmesi hedeflenmiştir.

Tablo 7.22 Çiftçilere Göre Çanakkale li Tarımsal Üretim Sorunlarına Çözüm Önerileri
Öneri Frekans %
Etkili fiyat politikası 65 20,50
Sulama altyapısının iyile tirilmesi 52 16,40
Kooperatiflerin yaygınla ması ve etkin çalı tırılması 30 9,46
Pazarlama 24 7,57
E itim 19 5,99
Tarımsal kurulu lar etkin 6 1,89
Ürün çe itlendirme 6 1,89
Alternatif ürünlere yönelme 5 1,58
Arazi toplula tırma 4 1,26
Yeni mera alanları 3 0,95
Amaç dı ı arazi kullanımının önüne geçilmesi 2 0,63
Toprak analizi 2 0,63
Firmalara yaptırımlar 1 0,32
stihdam 1 0,32
Mühendisler e itim 1 0,32
Toplam 317 100
Tablo 7.23 Çiftçilere Göre Çanakkale li Tarımsal Üretim Sorunlarını Çözebilecek Kurumlar
Öneri Frekans %
Tarım Bakanlı ı 129 50,00
DS 25 9,69
Hükümet 24 9,30
Devlet 20 7,75
Üretici 20 7,75
Kooperatif 11 4,26
Kooperatifler 6 2,33
TMO 5 1,94
Ziraat odaları 5 1,94
Ziraat odası 5 1,94
Yerel yönetimler 3 1,16
Özel sektör 2 0,78
Tarım kredi kooperatifi 2 0,78
Sulama Koop. Veya Birlikleri 1 0,39
Toplam 258 100
181
Tablo 7.24 Üreticiler Tarafından Yapılan Öneriler
Üretim maliyetlerini dü ürmek 62 16,99
Sulama altyapısının geli tirilmesi 55 15,07
Ürünün fiyatının do ru belirlenmesi 29 7,95
Tarıma dayalı sanayi 25 6,85
Üreticilerin bilinçlenmesi 19 5,21
Alternatif ürünlerin yeti tirilmesi 14 3,84
Kooperatifle menin sa lanması 12 3,29
Planlı üretim 12 3,29
hracat olanakları sa larım 6 1,64
Tarımda makinala manın artırılması 5 1,37
Kooperatifle me 4 1,10
Üreticinin bilinçlendirilmesi 3 0,82
Mandıra 2 0,55
Depo 1 0,27
Ödemelerin zamanında yapılması 1 0,27
So uk depo 1 0,27
So uk depolama 1 0,27
So uk hava deposu 1 0,27
365 100
Tablo 7.25 Üreticilere Göre Tarımsal Geliri Artırmanın En Kolay Yolu

Üretimin bilinçli yapılması 27 18,88
Kaliteli tohum kullanmak 23 16,08
Sulu tarım imkânlarının artırılması 8 5,59
Toprak toplula tırması 3 2,10
Pazar olanaklarının artırılması 3 2,10
Kooperatifle me 1 0,70
Meyvecilik 1 0,70
143 100

7.2.3. Çanakkale Tarımının Sorunlarıyla İlgili Mülakat Sonuçları
7.2.3.1. Çanakkale Tarım ve Hayvancılığının Sorunları ve Çözüm Yolları
Detaylı mülakatlardan elde edilen Çanakkale’nin tarım ve hayvancılığına ilişkin sorunların ve bu sorunlara ilişkin çözüm yollarının
özetleri aşağıda sunulmuştur.
Tablo 7.26 Çanakkale Tarım ve Hayvancılı ının Sorunlarıyla lgili Mülakat Sonuçları
Sorunlar Çözümler
Girdi maliyetlerin yüksek olması Kooperatif ve çiftçi örgütleri de bu konuda aktif
rol almalı ve girdileri ucuza temini konusunda
çalı malar yapmalıdır.
Uygun destekleme politikaları geli tirilmelidir.
Büyük hayvancılık yapan ve destek alacak
olanlardan kaba yem üretebilecek araziyi zorunlu
tutulmalıdır.
Arazilerin küçük ve parçalı olması Toplula tırmalara hız verilmesi ve M miras yoluyla
arazilerin parçalanmasının önüne geçmek için
yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
Küçük i letmelerin desteklerden yeteri kadar Çiftçilerin sorunlarını politika yapanlara
faydalanamaması duyurabilmesi, polita hazõrlayanlarõn da bu
a mada sahaya inip gözlem yapması, çiftçiyi
dinlemesi gerekir. Politikalar, sadece bŸyŸk
i letmeleri de il küçük i letmeleri de dikkate
alarak hazırlanması gerekir.
Pazarlama Ü retici örgütleri profesyonel kadrolarla
yönetilmeli ve sözle meli üretim
yaygınla tırılmalıdır.
Kooperatifçili in yeteri kadar geli memesi Birlikte i yapma, ortak çalı ma kültürünün
geli memesi, kooperatif yöneticilerinin
kooperatifleri iyi ve effaf yönetmelidir.
Girdi fiyatlarındaki ve sat ı fiyatlarındaki Enerji piyasasında oldu u gibi, tarım ürünlerini
istikrarsızlık ve ürünlerin i lenememesi denetleme kurulu kurulmalı. Tarım Bakanlı ı,
bunda gšrev alabili r.

Gençlerin tarımı bırakmaları Gençler bu açıdan desteklenmeli. Örne in çiftçi
BA -KUR primlerinde kolaylık s a lanabilir.
Sevkinde bir saat bile çok önemli oldu u su stanbul,
ürünlerinin ehirlerarası pazara ula tırılmasında olmalı.
sorunlar oluyor.
Balıkçı limanları yetersiz Meslek örgütleri, yerel yönetimler ve siyasilerin
bir araya getirilmesiyle ve yasal yollarla
çözülebilir
Bilinçsiz kimyasal kullanımı Yaptırımlar olmalı ve uygulanmalı ek olarak da
bu konuda çiftçiler bilinçlendirilmeli, e itim
verilmeli
Az çalı ma Çiftçilerimiz daha fazla çalı mak için te vik
edilmeli, bu konuda e itim verilmeli,
Üretimde plansızlık Y asal dayana ı olmalı
183
Sorunların Çözümünde En Etkin Olacak Kişi/Kurum/Kuruluşlar
Belirtilen sorunların çözümünde en önemli aktör olacak kişi kurum ve kuruluşların hangileri olduğu sorulduğunda
sıklıkla verilen cevaplara göre sıralaması aşağıda verilmiştir.
1. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

2. Üniversite
3. Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü
4. STK’lar ve çiftçi örgütleri
5. Valilik
6. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü
Görüldüğü gibi mülakata katılanlar tarım ve hayvancılık sorunlarının çözüm noktası olarak öncelikle Gıda Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı’nı görmektedir. Ardından üniversitenin çözüm konusunda önemli katkılarının olacağı düşünülmek-
tedir. Ancak, genellikle mülakata katılanlar kendi bulunduğu kurum ve örgütün dışındakilere bu ağır görevi yüklemekte,
kendi kurumlarının öncü rol oynayacağını düşünmemektedir.
Çanakkale’nin tarım sorunlarına “üniversite çözüm önerileri sunmalı ve siyasi irade bunlara göre karar vermeli” şeklin-
de bir yaklaşım birkaç defa dile getirilmiştir. Balıkesir'de üniversite çözüm sürecinde görülmemesine rağmen Çanakkale'de
çözümde üniversitenin etkisinin yüksek olacağı kanaati yaygındır.
7.3. Bölge Tarım ve Hayvancılık Sorunları ve Çözüm Yolları

TR22 Bölgesinin sorunlarının sınıflandırıldığı bu bölümde, Balıkesir ve Çanakkale İllerinin sorunları bir arada değerlen-
dirilmiştir. Sorunlara göre başlıklar belirlenmiş bu başlıkların altında ilgili sorunlar sunulmuştur. Bazı sorunlar ilgili başlık
altında yer almasına karşın diğer gruplarla da oldukça önemli bir ilgisi olmaktadır. Sorunlar incelenirken bu durumlar
vurgulanacaktır.
7.3.1. Sosyoekonomik Sorunlar

Tarımın en önemli boyutlarından biri kırsal yaşamla tarımın bir arada olmasıdır. Ülkemizde köy yaşantısıyla tarım sos-
yolojik olarak bir bütün halini almıştır. Tarımsal üretim yapan çiftçilerin çok büyük bir kısmı köyde yaşamaktadır. Ancak
yeni nesillerin özellikle 1990 ve sonrası doğanların babalarının meslekleri olan tarıma devam etme istekleri çok düşüktür.
Bu sosyoekonomik gerçek daha yoğunca Çanakkale çalışmalarında ortaya çıksa da Balıkesir için de durum çok farklı de-
ğildir. Yörede gençler köyde kalıp tarımsal üretimden geçimlerini sağlamak yerine, şehre göç edip asgari ücretli bir işte
çalışmayı tercih etmektedir. Göç konusu sosyoekonomik olarak çok kapsamlı sonuçlar doğuran bir vakıadır. Ancak tarım
ve tarımsal üretimi de içerdiğinden dolayı bu karmaşık fonksiyon daha çözümü zor bir hale gelmektedir. TR22 özelinde bu
konu tekrar daha detaylı bilimsel bir yöntemle incelenmeli ve araştırılmalıdır.
Balıkesir’in bir sorunu da Ziraat Fakültesinin olmamasıdır. Balıkesir Türkiye’yi besleyen, gıda ve tarım konusunda
önemli bir il olmasına rağmen, tarımsal sorunlarına diğer tarımsal kurum ve kuruluşlarla birlikte eğilecek ve çözüm araya-
cak Ziraat Fakültesinin olmaması Balıkesir açısından bir sorun olarak görülmektedir. Üniversitenin gerek Balıkesir, gerekse
Çanakkale tarım paydaşlarını bir araya toplayabilme ve sorunların çözümünde tüm paydaşları harekete geçirebilme adına
hem etkisi hem de tarafsız bir konumu vardır. Aynı zamanda üniversitelerin genellikle birçok kuruma değer üretebilen
sosyal ve beşeri sermayesi olan, bilimsel altyapıya sahip unsurları içinde barındıran kurumlar olmasından dolayı da bu
öncülük paydaşlar tarafından kabullenilebileceği düşünülmektedir.
7.3.2. Sektörel Sorunlar

Tarımsal üretim potansiyelleri oldukça yüksek olan Balıkesir ve Çanakkale İlleri ürünlerinin bir bölümünü işlemeden
satmaktadır. Tarıma dayalı sanayi kapasitesi üretim kapasitelerinden daha düşük olduğu belirlenmiştir. Gerek hammad-
deye yakınlık ve gerekse tüketim merkezlerine yakınlık açılarından oldukça avantajlı bir konumda olan Balıkesir ili tarımsal
sanayi yatırımlarının yapılabileceği bir ildir. Çanakkale de organik ürün ve su ürünleri üretim ve işleme tesisleri açısından
eksikleri olan ve yatırım yapılabilecek bir ildir.

Sektöre özgü sorunların ele alındığı bu bölümde öncelikle Balıkesir’de dile getirilen,fidan üretiminde kullanılan anaç
yetersizliği sorunudur. Balıkesir ili kanatlı üretiminin birçok alanında söz sahibi bir ildir. Çalıştaylarda, kanatlı sektörüne yö-
nelik medyada bir anti propaganda olduğu ifade edilmiş ve sorun olarak tespit edilmiştir. Çanakkale için organik üretimin
girdi tedarikinde yaşanan sorunlar: girdi tedarik etmedeki problemler, tedarikçi firma sayısının azlığı, girdi fiyatlarının ge-
leneksele göre 4-10 kat yüksek olması üreticiler için sorun olarak tespit edilmiştir. Yine organik tarımda sigorta primlerinin
Tarsim’de dahi çok yüksek olması da diğer bir sorundur. Diğer yandan organik üretim için mevzuatla ilgili yeterli bilgi ve
deneyime sahip olunmaması da sorun olarak belirlenmiştir. Diğer sorunlar; yaş meyve ve sebze üretiminde, tohum, fidan
gibi üretim materyalinin bulunamaması, su ürünleri üretiminde av baskısı ve stokların azalması, su ürünleri işleme tesis-
lerinin yetersizliğidir.
7.3.3. Pazarlamaya İlişkin Sorunlar

Pazarlamayla ilgili oldukça fazla sorun dile getirilmiştir. Bunların temelde pazarlamayla ilgili olduğu düşünülse de,
örgütlenme, altyapı, insan kaynakları, yasal, politik vb. sorunlarla ilişkilidir. En çok tekrarlanan sorunlardan biri de pazar-
lama sorunudur. Pazarlama sorunu oldukça geniş bir kavramdır. Ürünlerin üretiminden önce başlar, satış sonrası da dâhil
devam eden bir süreci kapsar. Bunun dışında vurgulanan diğer sorunlar aşağıda sıralanmıştır.
• Zeytin zeytinyağı üretim ve pazarlamasında güven ve tağşiş sorunu,

• Daha çok su ürünleri gibi spesifik üretimler için kişi başı tüketim miktarlarının düşük olması sorunu,
• Oldukça zengin yöresel ürünlere sahip olan Balıkesir ve Çanakkale’de bu ürünlerin tanıtımlarının ve coğrafi işaretle-
rinin, tescillerinin alınmaması ve tanıtımın yapılmaması sorunu,
• Aynı bölge içinde süt fiyatlarının farklı olması,
• Süt toplama ve soğutma merkezlerinin standart olmaması,
• Hasat sırasında ve sonrasında yaşanan ürün ve kalite kayıpları,
• Organik ürün, doğal ürün kargaşasının olması ve doğal ürünlerle haksız rekabet ortamı,
• Su ürünleri pazarlama problemleri, özellikle şehirlerarası pazara ulaştırılmasında yaşanan sorunlar,
• Et ve et ürünlerinde uluslararası pazarlara ulaşılamaması,
• Polikültür tarımın hâkim olması ve belirli ürünlerdeki sanayinin bölgeye gelmemesi gibi sorunlar ifade edilmiştir.
7.3.4. Finansal Sorunlar

Üretim maliyetlerinin yüksek olması en çok ifade edilen sorunların başında gelmektedir. Hatta alan çalışmalarında,
maliyetlerin yüksek olmasından başka sorun hatırlayamayan birçok çiftçi ile karşılaşılmıştır. Bu da çiftçinin en önemsediği
sorunun girdiler olduğunu gösterir bir veridir. Ancak girdilerin yüksek olması yöreselden çok ulusal bir sorun olarak ta-
nımlanabilir. Bu sorunun çözümünde yöresel aktörlerin de destekleri olabilir. Özellikle tarımsal örgütler, kooperatifler bu
konularda daha aktif rol oynayabilir. Ürün tedarikinden, eğitimine, kredisinden pazarlamasına kadar tarımsal üreticilerin
destek noktası olmak için kuruldukları düşünülürse ve bu doğrultuda yönetilirse sorunların çözümüne destek olabilirler.
Diğer yandan makro bazdaki maliyet sorununun çözümü tarımsal politika yapıcılarının ve hükümetin görevlerindendir.
Ancak politikacıları bu konuda harekete geçirebilecek unsurların başında geniş tabanlarıyla çiftçi örgütleri gelmektedir.
Maliyetlerin dışında vurgulanan diğer sorunlar,
• Kaliteli inek ve düvelerin kesime gitmesi ve değerinin çok altında elden çıkması hayvancılık için çok önemli bir sorun-
dur.
• Fiyat dalgalanmaları ve eksik rekabet piyasaları,
• Kar marjının düşük olması,
• Tarımsal örgütlerde finansal yetersizlik sorunu,
• İşletme muhasebe kayıtlarının tutulmaması,
• Tarımsal sigorta yapısının istenilen düzeyde gelişmiş olmaması gibi sorunlardır.
7.3.5. İnsan Kaynaklarına İlişkin Sorunlar

Tarım kesimi genellikle eğitim ve gelir seviyesinin düşük olduğu bireylerden oluşan bir sosyal yapıdır. Bu nedenle
eskiden bu yana, insan kaynaklarına ilişkin sorunları mevcuttur. Hayvan bakıcılarının bulunamamasından, hayvan yetişti-
ricilerinin eğitim yetersizliğine, bilinçsiz girdi ve kimyasal kullanımından, kalifiye işçi ve mühendis bulunamamasına, az
çalışılmasına kadar birçok sorun vurgulanmıştır.
185
7.3.6. Altyapı sorunları
En çok vurgulanana sorunlardan biri de arazilerin küçük ve parçalı olması, işletmelerin küçük olması ve sulama gibi
işletmelerin yapısal sorunlarıdır. Arazilerin parçalılığı bölgede karşılaşılan en yoğun ve tarımsal üretim verimliliği için etkili
sorunlardan biridir. Arazilerin küçük ve parçalı olması üreticilere yeterli geliri sağlamadan yoksundur. Etkinlik analizlerinde
bu sorun da açıkça ortaya çıkmıştır. Kaynakların bir kısmı parçalılık ve küçük olmasından dolayı israf olmakta, ölçek ekono-
misini yakalayamayan işletmeler karlılıktan uzaklaşmaktadır. Bunlarla birlikte vurgulanan diğer sorunlar,
• Hayvansal üretim işletmelerinin yapılarındaki sorunlar

• Alternatif ürün olmaması
• Hayvancılık işletmelerinin 1-5 hayvandan oluşan yapıda olması
• Birinci sınıf tarım arazilerinin tarım dışı kullanılması sorunu
• Sulama işletmeciliğinde yaşanan sorunlar
• Organik ürün işleyen tesis sayısının az olması
• Ürünlerin işlenememesi
• Balıkçı limanları yetersizliği gibi yapısal sorunlardır.
7.3.7. Tarımsal örgütlerin sorunları

Tarımsal örgütler açısından değerlendirildiğinde Balıkesir ve Çanakkale illeri Türkiye ortalamasının çok üzerinde bir
değere sahiptir. Ancak örgütlerin kurulması ve üyelerinin çok olması, iyi işleyen, çiftçiye ve tüketiciye fayda sağlayan
kurumlar anlamına gelmemektedir. Bu konuda çiftçilerin faydaları öncelikli amaç olarak belirlenmelidir. Çiftçi örgütleri,
kooperatifler ve birliklerin çiftçiler için yapabilecekleri çok şey vardır. Bunların dışında,
• Hayvancılık örgütleri-kuruluşları arası işbirliği sağlanması,

• Bulaşıcı hastalıkların kontrolü sorunu,
• Örgüt çatışması,
• Örgütlenme sorunları,
• Tarımın paydaşları arasında uyum sorunları,
• Eğitim sorunu,
• Yasal mevzuat sorunları,
• Finansman ve kredi sorunu,
• Bakanlık, çiftçi örgütleri ve üniversite saç ayağının koordinasyonundaki yetersizlik,
• Kooperatifler girdi temini gibi birçok konuda etkin olmalarına rağmen, pazarlama konusunda etkin değiller,
• Tarımsal örgütlerin sayıca çok olmalarına karşılık etkinsizlik sorunu.
• Tarımsal örgütlerin tarımsal politikalarda etkinliğinin az olması
• Ürün satış fiyatlarının düşük olması
• Kooperatifçiliğin yeteri kadar gelişmemesi
• Yerel ürünler sahipsiz
• Girdi fiyatlarındaki ve satış fiyatlarındaki istikrarsızlık gibi sorunlar vurgulanmıştır.
7.3.1. Yasal sorunlar

Çiftçilerin yanında çiftçi örgütleri ve diğer paydaşları da ilgilendiren bir başka konu da yasal sorunlardır. Çalışmada kar-
şılaşılan sorunlardan mevzuatla ilgili olanları bu bölümde toplanmıştır. Yapısal sorunların başında gelen arazilerin küçük
ve parçalı olması yasal sorunların içine de girmektedir. Bunun yanında,
• Birinci sınıf tarım arazilerinin tarım dışı kullanılması sorunu

• Verimli topraklar mera olarak tescil edilmiş olmasından dolayı tarım yapılamıyor.
• Tarımsal örgütlerde yasal ve mevzuat kaynaklı sorunlar mevcuttur.
• Tohum üretiminde oluşan yan ürünlerin mevzuat gereği değerlendirilememesi sorunu
• Mevzuat hükümlerinin sürekli değişmesi
• Hayvan refahı mevzuatı
• Organik üretimde kamu ve özel denetim yok veya yetersiz olduğu vurgulanmıştır.
• Organik üretimde yasal düzenlemelerin yetersizliği ve yasanın tarım yapımıza özgün olmaması sorunu vurgulanmıştır.

7.3.2. Tarım ve tarım ürünleri politikalarına ilişkin sorunlar
Tarım politikalarına ilişkin sorunlar bu bölümde sunulmaktadır. Ancak girdi maliyetlerinin yüksekliği, arazilerin parça-
lılığı, örgütlerin işleyişi ve yasal sorunların tamamı tarım politikalarına ilişkin sorunlar içerisindedir. Bu bölümde ortaya
çıkan sorunlar,
• Uzun ve kısa vadede tarım politikası olmaması veya çiftçiler tarafından bilinmiyor olması,
• Türk Gıda Kodeksine uygun süt ve süt ürünleri üretiminde, üretim aşamasında kullanılan ilaç ve kimyasalların kamu
otoritesi tarafından takip edilememesi,
• Küçük işletmelerin desteklerden yeteri kadar faydalanamaması,
• Üretimde plansızlık sorunları vurgulanmıştır.
8. BÖLGENİN TARIMSAL POTANSİYELİ VE BEKLENEN GELİŞMELER

8.1. Potansiyelin Analizi ve 2012-2016 Döneminde Beklenen Gelişmeler (Zaman Serisi Analizleri)
TR22 Bölgesini oluşturan gerek Balıkesir, gerekse de Çanakkale illeri çok önemli tarım ve tarımsal ürün potansiyeline
sahiptir. Bu iller, özellikle gıda sektöründeki iller sıralamasında birçok ürün için ilk sıraları alan, Türkiye'nin en önemli
üreticilerindendir. Balıkesir ve Çanakkale illeri önemli tarımsal varlıklara sahip ve bu tarımsal yapısını geliştirme imkânı
olan illerdir. Aşağıdaki iki tabloda öncelikle Balıkesir ve Çanakkale illerine ait mevcut tarımsal yapı ve potansiyel gelişme
imkânları sunulacaktır.
Bitkisel Üretim %
187
Bitkisel
Üretim %
Diğer yandan, söz konusu illerin tarımsal potansiyellerinin irdelenmesinin ardından ürün bazında değişimler nasıl ola-
gelmiş ve yakın gelecekte nasıl değişecek sorularına cevap aranmıştır. Balıkesir ve Çanakkale illerinin ekim alanı, üretim
ve verimlerine ait veriler beşinci bölümde detaylı bir şekilde verilmiştir. Bu bölümde ise Balıkesir ve Çanakkale illerindeki
önemli ürünlerin özellikle ekim alanlarında nasıl değişeceği, belirli olasılık paylarına göre incelenecektir. Projeksiyonlar
için 1991-2011 yıllarına ait TÜİK verileri kullanılmıştır. Yapılan analizlerle, 2016 yılına kadar olan beş yıllık dönem için ekim
alanları tahminlenmeye çalışılmıştır. Tahminlemelerde zaman serisi analizlerinde yaygın kullanılan bir yöntem olan ARİMA
kullanılmıştır.

Tarla bitkileri ve bahçe bitkileri ürünleri genellikle birbirine alternatif olamayan ürünlerdir. Üretimlerinin farklılık gös-
termesi, üretim faktörlerine gereksinimlerinin farklılığından kaynaklanmaktadır. Örneğin tarla ürünleri genellikle daha
geniş alanlara ihtiyaç duyarlar, bahçe bitkileri ve özellikle sebze üretimi yoğun işgücüne ve sermayeye gereksinimi vardır.
Bazı ürünler ilave sulamaya ihtiyaç duymadan üretilirken bazıları ise çok defa su istemektedir. Bundan dolayı karşılaştır-
malar genellikle birbirinin alternatifi olan ürünler için yapılacaktır.
İstatistiklere dikkat edildiğinde Balıkesir ve Çanakkale illerinde tarım alanları 1995 yılına göre sırasıyla yaklaşık %14 ve
%8’lik bir daralma görülmektedir (TUİK, 2011). Bu da bazı önemli ürünler için azalma trendinde olduğunu göstermektedir.
Balıkesir ve Çanakkale illerinin karşılaştırılması için aynı ürünler analizlere dâhil edilerek projeksiyonları yapılmıştır.
Bu ürünler buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk, çeltik, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru soğan, salçalık biber, domates,
karpuz, kavun, şeftali ve zeytindir.
8.1.1. Balıkesir İlindeki Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerin Projeksiyonları

Balıkesir ilinde üretilen önemli ürünlerden buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk (kütlü), çeltik, şekerpancarı, kuru fa-
sulye, kuru soğan, salçalık biber, domates, karpuz, kavun, şeftali ve zeytin analizlere dâhil edilmiştir. Bu ürünlerin yaklaşık
20 yıllık geçmiş verilerinden (1991-2011) hareketle gelecek 5 yıllık ekim alanı tahminleri yapılmıştır.
Beşinci bölümde verilen tahıl ekim alanları incelendiğinde çeltik, çavdar, yulaf ve tritikale dışındaki tahılların ekim
alanlarında azalış eğilimi olduğu verilmişti. Bu ekim alanlarındaki azalış eğilimi projeksiyonlarda da net olarak görülmek-
tedir.
Tablo 8.3. Balıkesir ilindeki önemli tarla ürünlerinin ekim alanı ve tahminleri (da)
Yıllar Bu day Ayçiçe i D Mısır Pamuk Çeltik ekerpancarı
1991 1625110 367180 72660 77240 16790 46760
1992 1615520 383090 74320 75780 17710 48410
1993 1720240 342880 74280 61430 22510 47070
1994 1711820 320630 85200 63190 20390 44120
1995 1717680 329470 87660 83150 24700 17170
1996 1781530 307510 84930 80000 23700 16470
1997 1843290 275240 79040 68590 29470 28010
1998 1847000 321690 61400 47870 34130 30030
1999 1722500 304650 68600 41430 39590 18810
2000 1749940 245530 71060 39700 42610 22820
2001 1807580 147610 68740 44880 72180 20090
2002 1694590 244550 52390 48100 64010 17290
2003 1689370 210500 49070 47820 70820 16390
2004 1762910 165447 32800 42630 73850 16410
2005 1713240 184334 43330 23150 93550 16300
2006 1558571 189275 38544 16550 121076 13495
2007 1482346 190943 35118 14179 118801 8720
2008 1514871 190543 40836 5865 135662 7912
2009 1461306 206320 45479 4945 134334 6820
2010 1327039 188000 34828 4057 120109 6314
2011 1366357 185529 33702 7237 127487 2635
Projeksiyon
2012 1453140 153787 31122 11822 123267 5961
2013 1372270 135183 28589 15013 136415 5766
2014 1323640 121711 26086 17874 139870 5729
2015 1362030 110243 23602 20438 141132 5853
2016 1350240 99557 21130 22737 152886 6135
% Sapma ± 2.75 12.30 12.42 22.80 11.30 25.30
Kaynak: TU K, 2012.
189
On yıllık ortalamalara göre Balıkesir ili tahıl ekim alanlarının %75’ini oluşturan buğday ekim alanları modeline göre
çizilen grafikte, buğday alanlarının giderek dalgalı bir azalma gösterdiği görülmektedir. 2011 yılındaki hafif yukarı yönlü
hareket, 2012 yılında da sürecek ardından tekrar düşme eğilimi güç kazanacaktır. Önümüzdeki beş yıl içinde 1,45 milyon
da ile 1,32 milyon da arasında dalgalanacağı tahmin edilmiştir.

Ayçiçeği, son on yıllık ortalamalara göre Balıkesir ilinin yağlı tohumları ekim alanı toplamının %79’unu oluşturmakta-
dır. Ayçiçeği ekim alanları modeline göre çizilen grafikte ayçiçeği alanlarının aşağı yönlü bir hareket sergilediği görülmek-
tedir. 2011 yılından itibaren düzenli azalış beklenmektedir. Önümüzdeki beş yıl içinde 153 bin dekardan 100 bin dekara
gerileyeceği tahmin edilmektedir.
Dane mısır ekim alanı grafikte görüldüğü gibi istikrarlı olarak azalmaktadır. Dane mısır ekim alanlarında 1991 yılına
göre %54 azalma görülmektedir. Gelecek beş yıllık dönemde de bu azalma eğilimi sürecek ve 21 bin dekara kadar darala-
cağı tahmin edilmektedir.
191
Çeltik daha çok Balıkesir ilinin kuzeyinde Gönen ve Manyas ilçelerinde yetiştirilen bir üründür. Balıkesir ilinin tahıl ekim
alanlarının %5’lik bölümünü çeltik kaplamaktadır. 20 yıllık süreçte tarım alanlarındaki daralmaya rağmen, ekim alanlarını
en fazla geliştiren ürün olduğu analizler neticesinde görülmüştür. Ekim alanlarını bu süreçte %659 arttıran çeltik bu geliş-
mesini dalgalı olarak sürdüreceği ve artışına devam edeceği beklenmektedir.
Son birkaç yıla kadar ülkemizde ve özellikle de Ege Bölgesinde sürekli bir azalma eğiliminde olan pamuk ekim alanları
Balıkesir’de de benzer bir hareket sergilemektedir. 1991 yılına göre yaklaşık %91 oranında azalan pamuk ekim alanları son
yıllarda yatay seyir izlemektedir. Gelecek beş yıllık süreçte de hafif artış eğilimi olacağı tahmin edilmektedir. Ancak pamuk
dünya piyasalarına önemli ölçüde bağlı endüstriyel bir hammadde ürünüdür. Bu bağlamda pamuğun ekim alanlarının
artıp azalmasında küresel pamuk fiyatlarının da etkisi olduğu göz ardı edilmemelidir.
1991-2011 arasındaki 20 yıllık zaman serisinde şeker pancarı ekim alanları için dalgalı bir daralma olduğu söylenebilir.
Bunun yanında 46 bin dekarlardan 2 bin dekarlara kadar gerileyen şekerpancarı ekim alanları, gelecek beş yıl içinde, hafif
toparlanmayla 5 bin dekarlar civarında olacağı tahmin edilmektedir.

193
Kuru fasulye ekim alanları 2000’li yıllardan itibaren azalma trendine girmiştir. O yıllara göre yaklaşık ekim alanında
%42 daralma görülmektedir. Ekim alanlarındaki sürekli ve istikrarlı azalma yine devam ederek gelecek beş yıl için de azal-
manın süreceği tahmin edilmektedir.

Kuru soğan ve patates özellikle dalgalanmanın yaşandığı ve bir önceki yılın piyasa fiyatlarının ekim alanını belirlediği
spesifik ürünlerdir. Kuru soğan ekim alanları yaklaşık 20 yıldır dalgalı bir azalma göstermektedir. Bu süreç içerisinde ekim
alanlarında yaklaşık %57’lik bir daralma gerçekleşmiştir. Gelecek beş yıllık süreçte de yine bu daralmanın devam edeceği
tahmin edilmektedir.
Salçalık biber Balıkesir ilinde üretilen önemli sebzelerdendir. Ekim alanını ender arttıran ürünlerden biridir. 1991 yılına
göre %218’lik dalgalı bir artış söz konusudur. Bu artışın devam edeceği ve ekim alanının 57 bin dekarlara kadar yükseleceği
tahmin edilmektedir.
195
Domates değerlendirme sürecinde dalgalı bir seyir izlemektedir. Ancak ekim alanlarında 1991 yılına göre %21 geri-
leme görülse de net bir azalma şeklinde yorumlamak zordur. Son yıllarda bir azalma seyri görülmektedir. Bu seyrin, son
yıllardaki 350 bin dekarlar düzeyinde devam edeceği tahmin edilmektedir.
Karpuz Balıkesir ilinde ekim alanı yönünden oldukça dalgalı fakat artan bir seyir izlemektedir. Yirmi yıl öncesine göre
%27 daha fazla ekim alanına sahip olan karpuz oldukça dalgalı ve hafif artış eğilimindedir. Gelecek beş yıllık süreçte hafif
artış eğiliminin devam edeceği beklenmektedir.

Kavun Balıkesir ilinde diğer illere göre daha yaygın ekilen bir üründür. Kavun ekim alanları hesaplamaya katılan 20
yıllık dönemde %27’lik bir azalma göstermiştir. Oldukça dalgalı bir seyir gösteren kavun ekim alanlarının gelecek beş yıllık
süreçte hafif azalma beklenmektedir. Bu azalmanın ekim alanlarını 110 bin dekar sınırlarına çekeceği tahmin edilmektedir.
Çok yıllık plantasyonlarda hızlı artış ve azalışların yaşanması genellikle olası değildir. Şeftalinin 20 yıllık ekim alanla-
rına bakıldığında hafif dalgalıdır. Çanakkale’nin aksine 2003 yılına kadar artan trend bu yılın ardından azalma eğilimine
girmiştir. Hafif azalış toparlanarak devam edeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki iki yılın ardından artış eğilimi olarak
gerçekleşeceği öngörülmektedir.
197
Önemli bir zeytin ve zeytinyağı üretim merkezi olan Balıkesir ilinin zeytin ekim alanları artmaktadır. Bu hızda artışlar
genellikle çok yıllık bitkilerde ve meyveler için pek beklenen bir durum değildir. Ancak 2004 yılı ve sonrasında uygulanan
zeytin ve zeytinyağı politikaları ekim alanlarının artması ve yeni plantasyonların tesisi ile neticelenmiştir. Diğer yandan
yaşlı zeytinliklerin yerini genç zeytin bahçelerine bırakması da önemli bir gelişme olarak görülmektedir.

Balıkesir Değerlendirme
Balıkesir ilinde 1991-2011 yıllarına ait buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk, çeltik, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru
soğan, salçalık biber, domates, karpuz, kavun, şeftali ve zeytin ekiliş alanı verileri zaman serisi analizlerine dahil edilerek,
gelecek beş yıllık periyotta (2012-2016) ekim alanlarının nasıl değişeceği öngörülmeye çalışılmıştır. Bu ürünlerden buğday,
ayçiçeği, dane mısır, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru soğan ve kavun azalma eğilimindeki ürünlerdir. Bunların yanında,
pamuk, çeltik, salçalık biber, domates, karpuz, şeftali ve zeytin yatay seyir veya artış eğilimindeki ürünler olarak karşımıza
çıkmıştır.
8.1.2. Çanakkale İlindeki Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerin Projeksiyonları

Çanakkale ilinde üretilen önemli ürünlerden buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk (kütlü), çeltik, şekerpancarı, kuru fa-
sulye, kuru soğan, salçalık biber, domates, karpuz, kavun, şeftali ve zeytin analizlere dahil edilmiştir. Bu ürünlerin yaklaşık
20 yıllık geçmiş verilerinden hareketle gelecek 5 yıllık ekim alanı tahminleri yapılmıştır. Beşinci bölümde verilen tahıl ekim
alanları incelendiğinde çeltik, çavdar ve mısır dışındaki tahılların ekim alanlarında azalış eğilimi olduğu belirlenmiştir. Bu
ekim alanlarındaki azalış eğilimi projeksiyonlarda da net olarak görülmektedir.
199
Çanakkale'de tahıl ekim alanlarının %73’ünü oluşturan buğday için çizilen grafikte buğday alanlarının giderek dalgalı
bir azalma gösterdiği görülmektedir. 1999 yılından itibaren gerçekleşen dalgalı azalmanın önümüzdeki beş yıllık dönemde
de süreceği tahmin edilmektedir. Yapılan projeksiyonlara göre 2012- 2016 yılları arasındaki dönemde 784 bin da le 864
bin da arasında dalgalanacağı tahmin edilmiştir.

Çanakkale ilinin önemli ürünlerinden biri olan ayçiçeği, son on yıllık ortalamalara göre yağlı tohumları ekim alanı top-
lamının %79’unu oluşturmaktadır. Ayçiçeği ekim alanları modeline göre çizilen grafikte ayçiçeği alanlarının aşağı yönlü bir
hareket sergilediği görülmektedir. Bu düşüş eğilimi 1995 yılının ardından net bir şekilde görülse de 2000 yılından itibaren
dalgalı çok hafif azalış eğiliminde olduğu fark edilmektedir. Önümüzdeki beş yıl içinde 176 bin dekarlar ile 162 bin dekar
arasında hafif aşağı yönlü dalgalanacağı tahmin edilmektedir.
Dane mısır, son on yıllık ortalamalara göre Çanakkale ilinin tahıl ekim alanı toplamının %2’sini oluşturmaktadır. Mısır
ekim alanları modeline göre çizilen grafikte ayçiçeği alanlarının net bir yukarı yönlü hareket sergilediği görülmektedir.
2007 yılından itibaren düzenli artış görülmektedir. Önümüzdeki beş yıl içinde istikrarlı artışın devam edeceği ve yaklaşık
300 bin dekarlara çıkabileceği tahmin edilmektedir.
201
Hâlihazırda Çanakkale'de ekilen tarım ürünleri içinde önemli olmayan pamuk ekim alanlarının yirmi yıllık zaman serisi
incelemesinde dalgalı bir azalma eğiliminde olduğu ve 6 bin dekarlara kadar düştüğü belirlenmiştir. Bu düşüşün devam
edeceği ve gelecekte pamuk Çanakkale ürün deseninden çıkacağı veya ihmal edilebilir seviyelere düşeceği tahmin edil-
mektedir.
Çeltik daha çok Çanakkale ilinin kuzeyinde Biga ilçesinde yetiştirilen bir üründür. Son on yılın ortalamaları alındığında,
Çanakkale’nin tahıl ekim alanlarının %3’lük bölümünü çeltik kaplamaktadır. 20 yıllık süreçte tarım alanlarındaki daralma-
ya rağmen, ekim alanlarını en fazla geliştiren ürün olduğu analizler neticesinde görülmüştür. Ekim alanlarını bu süreçte
%5968 arttıran çeltik bu gelişmesini dalgalı olarak sürdüreceği, ilk iki yıl hafif salınsa da artışına devam edeceği öngörül-
mektedir.

Çanakkale’nin 1991-2011 arasındaki 20 yıllık zaman serisine bakıldığında, şeker pancarı ekim alanları için hafif dalgalı
bir daralma olduğu söylenebilir. Bunun yanında 10 bin dekarlardan 370 dekarlara kadar gerileyen şekerpancarı ekim
alanları, gelecek beş yıl içinde, ekim alanını destekleyecek farklı gelişmeler olmamak kaydıyla, Çanakkale ilinin tarım de-
seninden çıkacağı veya ihmal edilebilir seviyelere gerileyebileceği tahmin edilmektedir.
203
Kuru fasulye ekim alanları 1995’li yıllardan itibaren azalma trendine girmiştir. O yıllara göre yaklaşık ekim alanında
%59 daralma görülmektedir. Ekim alanlarındaki sürekli ve istikrarlı azalma yine devam ederek gelecek beş yıl içinde de
azalma süreceği öngörülmektedir.

Kuru soğan ekim alanları yaklaşık 20 yıldır dalgalı bir azalma göstermektedir. Bu süreç içerisinde ekim alanlarında
yaklaşık %67’lik bir daralma gerçekleşmiştir. Gelecek beş yıllık süreçte de yine bu daralmanın devam edeceği tahmin edil-
mektedir.
Salçalık biber Çanakkale ilinde üretilen önemli sebzelerdendir. Ekim alanını ender arttıran ürünlerden biridir. 1991
yılına göre yaklaşık 30 kat artan ekim alanıyla önemli bir ürün olduğunu ortaya koymuştur. Bu artışın devam edeceği ve
ekim alanının önümüzdeki beş yıl içinde 127 bin dekarlara kadar yükseleceği tahmin edilmektedir.
205
Domates değerlendirme sürecinde dalgalı bir seyir izlemektedir. Ancak ekim alanlarında 1991 yılına göre Balıkesir’in
aksine %24 artış görülmektedir. Son yıllarda Yukarı dalgalı bir seyir izlemekte olan domatesin, önümüzdeki beş yıl 550-579
bin dekar bandında hareketine devam edeceği tahmin edilmektedir.
Karpuz Çanakkale ilinde ekim alanı yönünden oldukça dalgalı fakat hafif azalan bir seyir izlemektedir. Yirmi yıl önce-
sine göre %17 daha fazla ekim alanına sahiptir. Gelecek beş yıllık süreçte hafif artışa geçerek 35 bin dekarlar seviyesine
geleceği beklenmektedir.

Kavun Çanakkale ilinde Balıkesir’e göre çok daha küçük alanda yetiştirilen bir üründür. Kavun ekim alanları hesapla-
maya katılan 20 yıllık dönemde oldukça dalgalı yukarı bir trend göstermiştir. Oldukça dalgalı bir seyir gösteren kavun ekim
alanlarının gelecek beş yıllık süreçte dalgalı artışına devam edeceği ve 14-17 bin dekar bandında hareket edeceği tahmin
edilmektedir.
Çok yıllık plantasyonlarda hızlı artış ve azalışlar genellikle beklenmez. Şeftalinin 20 yıllık ekim alanlarına bakıldığında
hafif dalgalı bir seyir izlemiştir. Balıkesir’in aksine 2003 yılından sonra artan bir trend görülmektedir. Bu artış net ve hızlı
yukarı yönlü bir harekettir. Bu artışın devam edeceği tahmin edilmektedir. Ancak net ve hızlı artışların süresi birbirini izle-
yen uzun yıllar devam etme olasılığı düşüktür. Gelecek beş yıllık süreçte 70 bin dekarlar seviyesine çıkabileceği öngörülen
şeftali plantasyonları için biraz daha düşük 60 bin da bandında duracağı düşünülmektedir.
207
Yörenin en önemli ürünlerinden biri olan zeytin ekim alanları artmaktadır. Bu hızda artışlar genellikle çok yıllık bitki-
lerde ve meyveler için pek beklenen bir durum değildir. Ancak 2004 yılı ve sonrasında uygulanan zeytin ve zeytinyağı po-
litikaları ekim alanlarının artması ve yeni plantasyonların tesisi ile neticelenmiştir. Diğer yandan yaşlı zeytinliklerin yerini
genç zeytin bahçelerine bırakması da önemli bir gelişme olarak görülmektedir. Gelecek beş yıllık periyotta, 300-310 bin
da bandında artan yönde hareketine devam edeceği tahmin edilmektedir

Çanakkale Değerlendirme
Çanakkale ilinde 1991-2011 yıllarına ait buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk, çeltik, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru
ayçiçeği, pamuk, şekerpancarı, kuru fasulye ve kuru soğan azalma eğilimindeki ürünlerdir. Bunların yanında, dane mısır,
çeltik, salçalık biber, domates, karpuz, kavun, şeftali ve zeytin yatay seyir veya artış eğilimindeki ürünler olarak karşımıza
çıkmıştır.
209
9. TR22 BÖLGESİ TARIM VE HAYVANCILIK DURUM (SWOT) ANALİZİ
TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Raporunun hazırlanması amacıyla yürütülen araştırmanın ilk aşaması olan çalıştay-
lar, TR22 Bölgesini oluşturan Çanakkale ve Balıkesir illerinde, sırasıyla 14 ve 16 Nisan 2012 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.
Çalıştayların uygulanmasından beklenen temel amaçlardan biri de il tarımının güçlü, zayıf yönleri ve gelecekteki fırsat ve
tehditlerin neler olabileceğinin belirlenmesiydi.
Çalışmanın üç önemli aşamasından sadece ilki olan çalıştaylardan elde edilen çıktılar diğer aşamaların çatısını oluş-
turmuş ve özellikle çalışmanın ikinci aşaması olan çiftçilerle yapılacak olan alan çalışması anketlerinin hazırlanmasında
kullanılacak olan rehber verileri sağlamıştır. Çalıştayların ardından çiftçilerle anketler yapılmıştır. Anketlerde yine tarım ve
hayvancılığın durumuna ilişkin sorular hazırlanarak farklı yerlerde faaliyet gösteren çiftçilerin konu hakkındaki görüşleri
alınmıştır. Öncelikle açık uçlu sorularla çiftçilerin doğrudan doğruya kafasındaki tarımın durumu belirlenmeye çalışılmıştır.
Ardında da çalıştaylarda dile getirilen tarımın hâlihazırdaki durumu hakkında katılım düzeyleri sorularak değerlendirmele-
ri alınmıştır.
Son olarak hem çalıştay hem de anketlerden elde edilen güçlü, zayıf yönleriyle gelecekte oluşabilecek fırsat ve teh-
ditler konunun uzmanları veya önemli kurum kuruluş temsilcileriyle detaylı mülakatlarda tartışılarak yorumlanmıştır. Bu
bölümde Balıkesir ve Çanakkale illeri bazında sırasıyla çalıştay, anketler ve mülakatlardan elde edilen tarım ve hayvancılığa
ait durum analizi sunulmuştur.
9.1. Balıkesir İlinin Tarım ve Hayvancılık Durum (GZFT) Analizi

Balıkesir ilinin tarım ve hayvancılığın durumu araştırmanın kurgusu çerçevesinde çalıştaylar, anket ve mülakatlar ol-
mak üzere üç bölümde incelenmiş ve ardından da sorunlar gruplandırılarak genel bir değerlendirme yapılmıştır.
9.1.1. Balıkesir Tarımının Durumuyla(GZFT) İlgili Çalıştay Sonuçları

Balıkesir ilinin tarımsal açıdan güçlü ve zayıf yönlerinin, fırsat ve tehditlerinin belirlenmesi amacıyla internet anketi
hazırlanmıştır. Ankette güçlü ve zayıf yönler için 37 adet, fırsatlar için 10 ve tehditler için ise 12 adet yargı bildiren katılım
soruları hazırlanmıştır. Soruların ölçeklendirilmesinde Beşli Likert Ölçeği kullanılmıştır. Katılım düzeyleri ve aldıkları değer-
ler aşağıda verilmiştir.
1 2 3 4 5
Orta düzeyde Oldukça Tamamıyla
Hiç katılmıyorum Biraz katılıyorum
katılıyorum katılıyorum katılıyorum
Ankete katılan paydaşların Balıkesir ili için verilen yargıların dışında düşündükleri özellikler olması durumunda ise
güçlü, zayıf, fırsat ve tehditlerin her biri için 2’şer açık uçlu soru sorulmuştur.

Balıkesir iline ait yargılara katılımı en yüksek olan dört özellik güçlü en düşük dört özellik ise zayıf yönü temsil ettiği
varsayılmaktadır. Yapılan analiz sonuçlarına göre;
En güçlü yönleri;
• Büyük tüketim merkezlerine yakındır,
• Toprakları verimlidir,
• Yüksek verimli hayvan ırkları vardır,
• İklim tarımsal üretim için elverişlidir, yargıları Balıkesir ilinin güçlü yanlarını oluşturmaktadır.
En zayıf yanlarına gelince;

• Üniversitenin tarımcılarla işbirliği,
• Güçlü bir sanayi-üniversite işbirliği,
• Tarımsal kuruluşlar (çiftçi örgütleri, tarım il md, üniversite) arası koordinasyon,
• Suların kirlilik durumu, yargılarına ait özellikler ise Balıkesir ilinin güçlü olmayan yani zayıf yanlarıdır.
211
213
9.1.2. Balıkesir BEK Analizi Sonuçları
Yöntem bölümünde detaylarıyla anlatılan BEK alternatifler arasında verilecek özelliğe göre sıralama yapmamıza ve
ağırlıklarının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Balıkesir ilindeki çalıştay öncesi ve çalıştay esnasında da yapamayan katı-
lımcılar ile yapılan anket verileri girilerek BEK Analizi yapılmıştır. En yüksek değere sahip olan dört yargı BEK analizine dâhil
edilerek sonuçlar alınmıştır. Bu işlem Balıkesir ilinin tarımsal açıdan güçlü, zayıf yönleri, fırsatlar ve tehditleri için ayrı ayrı
yapılmıştır. Yani diğer bir ifadeyle GZFT analizi sonuçları BEK analizinde eşzamanlı olarak kullanılmıştır.
9.1.2.1. Balıkesir Tarımının Güçlü Yönleri İçin BEK Analizi Sonuçları

Uygulanan GZFT analizi sonuçlarına göre Balıkesir tarımının en güçlü dört yönü aşağıda verilmiştir;
• Büyük tüketim merkezlerine yakındır,

• Toprakları verimlidir,
• Yüksek verimli hayvan ırkları vardır,
• İklim tarımsal üretim için elverişlidir, yargıları Balıkesir ilinin güçlü yanlarını oluşturmaktadır.
Sonuç olarak, yapılan analiz istatistiki olarak anlamlıdır. Chi-square testi sonucuna göre katılımcıların tarımın verilen
güçlü yönleri arasında fark vardır (7.82). Testlerin sonuçları olumlu olduğundan kontrolün ardından BEK sonuçlarını yo-
rumlayabiliriz. İlk bakışta sıralamanın değiştiği göze çarpmaktadır. İklimin tarımsal üretim için elverişli olması (0.52) çalış-
taya katılan paydaşlar için Balıkesir tarımının en öncelikli güçlü yanıdır. Ardından yüksek verimli hayvan ırklarının varlığını
(0.46) ikinci düzeyde güçlü görmektedirler. Devamında ise toprakların verimliliği (0.40) ve son olarak da büyük tüketim
merkezlerine yakınlığı (0.37) gelmektedir.
9.1.2.2. Balıkesir Tarımının Zayıf Yönleri İçin BEK Analizi Sonuçları

Gerçekleştirilen GZFT analizi sonuçlarına göre Balıkesir tarımının en zayıf dört yanı aşağıda verilmiştir;
• Üniversitenin tarımcılarla işbirliği iyidir,

• Güçlü bir sanayi-üniversite işbirliği vardır,
• Tarımsal kuruluşlar (çiftçi örgütleri, tarım il md, üniversite) arası koordinasyon iyidir,
• Sular kirlenmemiştir, yargılarına ait özellikler ise Balıkesir ilinin güçlü olmayan yani zayıf yanlarıdır.
Bu yargılara katılım düzeyinin düşük olması bu özelliklerin zayıf olduğunun, yeterince olamadığının anlamına gelmek-
tedir. Anlamanın ve açıklamanın daha kolay olabilmesi için yargının tersiyle ifade edilebileceği düşünülmektedir.
215
Yapılan BEK analizi istatistiki olarak anlamlıdır. Chi-square testi sonucuna göre, katılımcıların güçlü yönleri belirttikleri
yargılar arasında farklar istatistiki olarak anlamlıdır (7,82). Testlerin sonuçları anlamlı olduğundan dolayı BEK sonuçlarını
yorumlayabiliriz.
Güçlü yanlarda olduğu gibi katılım ağırlıklarından farklı sıralandığı, yani sıralamanın değiştiği göze çarpmaktadır. Katı-
lımcılar zayıf yanlar içinde en zayıf yan olarak tarımsal kurumlar arası koordinasyonun iyi olmamasını göstermektedirler
(0,53). Sektörün başarısı ve verimliliği kurumlar arası koordinasyonun iyi olmasıyla ilişkilidir. Tarım sektörünün Balıkesir
ilinde hâkim sektör olmasına rağmen kurumlar arası kopukluğun varlığı düşündürücüdür.
Diğer zayıf yanlar sırasıyla güçlü bir sanayi-üniversite işbirliğinin olmaması (0,46) ve üniversitenin tarımcılarla işbirliği-
nin olmaması (0,43) çok manidar bir sonuçtur. Üniversitelerin gerek Balıkesir ilinde, gerekse Çanakkale ilinde zayıf yönler
içinde gösterilmesi önemli bir bulgudur. Tarım paydaşlarının üniversiteden beklediklerini bulamadıkları, beklentilerinin
karşılanmadığı anlamına gelmektedir. Bunun iki sebebi olabilir. İlki, paydaşların üniversiteden beklentileri pratikte olması
gerekenden yüksektir. Farklı bir ifadeyle rasyonel değildir. İkincisi, paydaşların beklentileri rasyonelse, bu defa da üniver-
site kendinden beklenenin altında bir işbirliği ve paylaşım sunmaktadır. Bu ayrı bir araştırma konusu olabilir ve olmalıdır.
Çünkü üniversiteler yöredeki gelişmelere yön verecek, katma değer oluşturacak, kalkınmayı sağlayacak en önemli kurum-
lardandır.
Son olarak sularının kirlenmiş olmasını (0,32) zayıf yön olarak göstermişlerdir. Suların kirlenmesi kullanılamaz hale
gelmesi anlamına geliyorsa, özellikle üreticiler için önemli bir sorun olarak ortaya çıkacaktır. Araştırmanın devam eden
aşamalarında bu konunun da irdelenmesi, aydınlatılması ve doğrulanması gerekecektir.
9.1.2.3. Balıkesir Tarımının Önündeki Fırsatlar İçin BEK Analizi Sonuçları

Yapılan GZFT analizinde fırsatlar olarak sırasıyla verilen yargıların en yüksek katılım düzeyine sahip olan dördü aşağıda
verilmiştir. Bu fırsatlar arasında BEK yapılarak hangisinin daha çok fırsat olarak görüldüğü belirlenmiştir.
Gerçekleştirilen GZFT analizi sonuçlarına göre Balıkesir tarımının önündeki fırsatlardan dört tanesi aşağıda verilmiştir;
• Türkiye’de ve dünyada zeytinyağı tüketme bilinci artacaktır,

• Hayvancılık için destekleme politikaları yaygınlaşacaktır,
• Jeotermal seraların yaygınlaşması tarımsal üretim değerini artıracaktır,
• Hayvansal üretim yapanların girişimcilikleri artacaktır, yargılarına ait özellikler ise Balıkesir ilinin önündeki fırsatlar
olarak görülmektedir.

Yapılan analiz sonuçları istatistiki olarak anlamlıdır. Chi-square testi sonucuna göre katılımcıların tarımın verilen güçlü
yönleri arasında fark vardır (7,82). Testlerin sonuçları olumlu olduğundan kontrolün ardından BEK sonuçlarını yorumlaya-
biliriz.
Paydaşların özellikle Balıkesir’de hayvansal üretimle ilgili yargıları fırsat olarak değerlendirmesi, hem hâlihazırdaki
hayvancılık potansiyelini, hem de gelecekteki hayvancılıkla ilgili olumlu beklentileri ifade etmektedir. En öncelikli fırsat
olarak hayvansal üretim yapanların girişimcilikleri artacağı (0,55) varsayımıdır. Devamında ikinci olarak hayvancılık için
destekleme politikaları yaygınlaşacağı (0,50) beklentisi yine Balıkesir tarımını bekleyen önemli bir fırsat olarak değerlendi-
rilmektedir. Yine katılımcılar jeotermal seraların yaygınlaşması (0,36) ve Türkiye ve dünyadaki zeytinyağı tüketim bilincinin
ve buna bağlı olarak miktarının artması (0,36) Balıkesir için diğer fırsatlar olarak görülmektedir.
9.1.2.4. Balıkesir Tarımının Önündeki Tehditler İçin BEK Analizi Sonuçları

Yapılan GZFT analizinde tehditler olarak sırasıyla verilen yargıların en yüksek katılım düzeyine sahip olan dördü aşağı-
da verilmiştir. Bu fırsatlar arasında BEK yapılarak daha çok hangisinin tehdit olarak görüldüğü belirlenmiştir.
Gerçekleştirilen GZFT analizi sonuçlarına göre Balıkesir tarımının önündeki tehditlerden dört tanesi aşağıda verilmiş-
tir;
• Çiftçi ailelerinin çocukları tarımı tercih etmiyor

• Fabrika atıkları çevreyi kirletiyor
• Çiftçiler tarımı bırakmak istiyor
• Diğer iller de bitkisel ürün açısından güçlü rakipler haline gelmeye başlıyor, yargılarına ait özellikler ise Balıkesir ilinin
önündeki tehditler olarak görülmektedir.
217
biliriz.
Sonuçlar alındığında çiftçi ailelerinin çocukları tarımı tercih etmemesi (0,51) ve çiftçiler tarımı bırakmak istemesi
(0,45) hem çiftçilerin hem de aile fertlerinin geçim için gerekli geliri tarımdan farklı alanlarda aradıkları anlaşılıyor. Bunun
birkaç sebebi olabilir. Şimdiye kadar yapılmış olan diğer çalışmalarda da benzer sonuçlara rastlanması, çiftçilerin çiftçiliği
gerçekte seçerek değil de zorunluluklardan dolayı tercih ettiklerini ortaya koymaktadır. Diğer yandan eğitim, yaş, dene-
yim, gibi kısıtlayıcılar düşünüldüğünde, tarımcının karşısında yapabileceği işler ve başarabileceği girişimlerin olmaması da
çiftçiyi memnun olmadığı işi yapmaya itmektedir. Ancak tarım da deneyim ve beceri isteyen bir üretim koludur. Tarımda
yetişmiş veya bilgisi olan çiftçi ailelerinin tarımdan uzaklaşması da tarımın önündeki tehditlerdendir.
Diğer yandan fabrika atıkları çevreyi kirletmesi ve diğer iller de bitkisel ürün açısından güçlü rakipler haline gelmeye
başlaması da Balıkesir tarımını tehdit eden unsurlardır.
9.1.3. Balıkesir Tarımının Durumuyla (GZFT) İlgili Alan Çalışması Sonuçları

Çalışma kapsamında Balıkesir ilindeki tarımsal üreticilerin, ilin tarımsal durumu hakkındaki görüş ve düşünceleri stra-
tejik planlama araçlarından biri olan GZFT analizi ile değerlendirilmiştir. İldeki tarımın durumunu ortaya koyma amaçlı
yapılan GZFT analizi 4 bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler Balıkesir ili tarımının güçlü yönleri, zayıf yönleri, fırsatları
ve tehditleri olarak tanımlanmıştır. İçsel faktörler başlığı altında Balıkesir tarımının güçlü ve zayıf yönleri, dışsal faktörler
altında da Balıkesir tarımının fırsatları ve tehditleri ele alınmıştır.
9.1.3.1. Çiftçilere Göre Balıkesir Tarımının Durum (GZTF) Analizi İçsel Faktörler
Balıkesir tarımının güçlü yanlarının başında ildeki tarımsal özelliklerin ve altyapının hayvansal üretime olan uygunluğu
gelmektedir. İlde bulunan hayvan varlığının yaklaşık %98’i kültür ve kültür melezi ırklardan oluşmaktadır. Ayrıca üreticile-
rin uzun yıllardan beri hayvancılık faaliyetlerini sürdürmeleri Balıkesir ilini Türkiye’deki süt ve et üretiminin önemli mer-
kezlerinden biri haline getirmiştir. Hayvansal üretimin temel girdilerinden olan yem bitkisi tarımının yörede yoğun olarak
yapılması da ilin hem süt hem de besi hayvancılığındaki gücünü artırmaktadır (Tablo 9.8).
Verimli toprak yapısına sahip olması Balıkesir tarımının bir diğer güçlü yönlerinden biri olarak vurgulanmaktadır. İlde
bulunan toprakların yaklaşık %23’ü işlemeli tarıma uygun olan I-IV. Sınıf arazilerden oluşmaktadır. İldeki arazi varlığının
yaklaşık %35’i tarım alanlarından oluşması ürün verimi ve çeşitliliği üzerine önemli olan etkenlerdendir. Üreticilerin bir di-
ğer güçlü yön olarak vurguladıkları bitkisel üretim potansiyelinin yüksek olması yukarıda bahsedilen toprak yapısı ve iklim
özelliklerinin en uygun bir şekilde bir araya gelmesinin sonucudur. Balıkesir’de tarımı yapılan ürünlerden buğday, silajlık
mısır, çeltik, ayçiçeği gibi ürünlerin hem il, hem de Türkiye ekonomisine önemli katkıları bulunmaktadır.

Üreticilerce Balıkesir tarımının güçlü yönü olarak üzerinde durulan bir diğer konu da kaliteli zeytin ve zeytinyağı üre-
timine uygun alanları içinde barındırması olarak belirtilmiştir. Ayvalık ve Edremit körfezi bölgesi zeytin ve zeytinyağları
coğrafi işaret listesinde kayıtlı olan kaliteli zeytinyağlarıdır. Özellikle yeşil zeytin üretimi ilde çok yaygındır.
Üreticilerin yüksek bilinçli olması, sulamaya elverişli arazilerin çokluğu, makineleşme oranın yüksekliği diğer güçlü
yönler olarak vurgulanmıştır.
Tüm bu güçlü yönlerin yanında Balıkesir tarımının gerek altyapı gerekse üretici kaynaklı zayıf yönleri de bulunmaktadır.
Bunların başında tarım arazilerinin küçük ve çok parçalı yapısı gelmektedir. Türkiye geneliyle paralellik gösteren bu durum
tarımsal işletmelerin maliyet ve verimlilikleri üzerine doğrudan etki etmektedir. Farklı uzaklıklardaki tarım alanları için
aynı masraf ve işlemlerin yapılması işletmelerin gelirinin düşürücü unsur olarak görülmektedir.
Sulamaya elverişli arazilerin çok olmasının yanında sulama oranın düşüklüğü meyvecilik-sebzecilik gibi farklı üretim
yöntemlerinin yapılamamasına ve ürün çeşitliliğini etkilemektedir. Balıkesir ilindeki sulamaya elverişli alanları ancak %40’ı
sulanmaktadır. İlde sulama amaçlı kurulan baraj ve göletlerin eskiyen altyapıları da suyun etkin kullanımının önüne geç-
mektedir. İldeki tarımsal kooperatif sayısı yüksek olmasına karşın kooperatiflerin etkinliğinden söz etmek mümkün değil-
dir. Bunun temel nedenlerinden biri bölge üreticilerinin ortak üretim bilincinin gelişmemiş olmasıdır. Üreticilerin ortak
ihtiyaçlarından doğarak kurulan kooperatiflerin sayısı oldukça azdır.
Dışsal Faktörler
Balıkesir tarımının fırsat ve tehditleri dışsal faktörler içerisinde değerlendirilebilir. Sözü edilen faktörlerin gerçekleş-
mesi durunda ilin tarımı gelişme göstereceği gibi, tarımın gerilemesine neden olacak bölgesel ve ülkesel tehditler de
bulunmaktadır (Tablo 9.9).
219
Yeni kurulacak baraj ve göletlerle sulanan arazi miktarının artırılması sağlanacağı gibi mevcut sulama altyapısının iyi-
leştirilmesi de il tarımının önündeki en önemli fırsat olarak değerlendirilmektedir. İlin jeomorfolojik özellikleri yeni baraj
ve gölet yapımına uygun alanlar içermektedir. Özellikle uzun yıllardır inşa halinde bulunan baraj ve göletlerin bitirilmesi
bölgede meyve-sebze üretiminin gelişmesi, hayvancılığın önemli besin maddelerinden biri olan kaba yem bitkilerinin
ekim alanlarının artırılmasına olanak sağlayacağı için önemlidir.
Balıkesir ilinin tarımsal alanlarının önemli bir kısmında sebze tarımı yapılmaktadır. Üreticilerce bir diğer fırsat bölge-
de üretilen tarım ürünlerinin işlenmesine olanak sağlayan tarıma dayalı sanayi kollarının gelişmesidir. Domates, salçalık
biber üretiminde üst sıralarda yer alan Balıkesir ilinde konserve ve salça sanayine özgü işletmelerin kurulması üreticilerin
gelirlerini ve üretim miktarlarını artıracaktır. Bu bağlamda üretilen ürünlerin pazarlanması ile ilgili sorunları da en aza
indirgenecektir.
İlde ayrıca önemli miktarda süt üretimi gerçekleşmektedir. Süt üretiminde soğuk zincirin kurulmaması ve mandıraların
yetersizliği üretici gelirlerini düşürmektedir. İlde kurulacak entegre tesisler süt hayvancılığının gelişmesine olumlu katkılar
sağlayacaktır.
Üreticiler tarafından, kalkınma ajansları, üniversiteler vb. kuruluşlarca verilecek eğitimlerle kooperatifleşme ve ortak
iş yapma bilinci geliştirildiği takdirde il tarımının önünün açılacağı belirtilmektedir.
Hayvansal üretim potansiyelinin yüksek olması nedeniyle bu üretim dalında yaşanan sorunlar bölge tarımının önün-
deki en büyük tehdit olarak algılanırken, bu sorunların giderilmesi halinde önemli bir fırsata dönüştürüleceği belirtilmek-
tedir. Özellikle girdi maliyetleri ve ürün fiyatları arasındaki dengesizliğin giderilmesi, hayvancılık desteklemelerinin gözden
geçirilip iyileştirilmesi Balıkesir tarımının önünü açacaktır.

Kentleşme ve sanayileşme nedeniyle tarım arazileri büyük baskı altındadır. Özellikle il, ilçe merkezlerine ve sanayi böl-
gelerine yakın olan bölgelerde tarım alanları amaç dışı kullanılmaktadır. Bu durum tarımsal işletmelerin geleceğini tehdit
etmektedir. Fabrikaların yarattığı kirlilik su ve toprak kaynaklarını tehdit etmektedir. Ayrıca bölgede bulunan bor ve altın
madenleri de tarım arazilerini ve su kaynaklarını kirletmektedir.
İl tarımının önündeki en büyük tehditlerden biri de Türkiye genelinde olduğu gibi tarımsal nüfusta yaşanan düşüştür.
Genç nüfusun köylerde bulunmak istememesi ve üreticiliği tercih etmemesi önümüzdeki 10 yıl içinde tarımsal yapıda
önemli değişikliklerin olacağının göstergesidir.
9.1.3.2. Çalıştay Sonuçlarında Belirlenen GZFT’lere Balıkesir Üreticilerinin Katılım Düzeyi

Balıkesir ilinde yapılan çalıştay sonuçlarına göre il tarımının güçlü, zayıf yönleri ile fırsatları ve tehditleri, tarımsal
üreticilere sorularak katılım düzeyleri belirlenmiştir (Tablo 9.10).
Tablo 9.10’da da belirtildiği gibi çalıştayda belirlenen güçlü yönlerin tamamı üreticiler tarafından benimsenmektedir.
Özellikle “Yüksek verimli hayvan ırkları vardır” ve “İklim tarımsal üretim için elverişlidir” yargılarına üreticinin katılım dü-
zeyi diğerlerinden yüksektir.
“Sular kirlenmiştir” yargısının dışındaki tüm zayıf yönler üreticiler tarafından da kabul görmüştür. Güçlü bir sanayi-
üniversite işbirliğinin olmadığı üreticilerin ortak kanısıdır.
Tablo 9.10’a göre Balıkesir tarımının karşılaşabileceği en önemli tehdit “çiftçi ailelerinin çocukları tarımı tercih etme-
mesidir.
221
Arzu edilen gelir ve refah düzeyine erişemeyen üreticilerin tarımdan vazgeçmek istemeleri de önemli bir tehdit unsu-
ru olarak üreticilerce teyit edilmiştir.
Balıkesir tarımının karşılaşabileceği fırsatlar içerisinde üreticilerce en düşük düzeyde katılım gösterilen yargı “Jeo-
termal seraların yaygınlaşması tarımsal üretim değerini arttıracaktır”. İlin sadece belirli bölgelerinde bulunan jeotermal
kaynaklar nedeniyle bu konuda çıkacak fırsatlara diğer alanlardaki üreticiler kayıtsız kalmaktadırlar.
9.1.4. Balıkesir Tarımının Durumuyla (GZFT) İlgili Mülakat Sonuçları

Balıkesir ilinde yürütülen detaylı mülakatların neticesinde durum analizinde kullanılabilecek veriler elde edilmiştir.
Öncelikle güçlü ve zayıf yönler ardından da gelecekteki fırsatlar ve tehditler sunulacaktır.
Balıkesir tarımının güçlü yönleri

• Balıkesir’in iklimi çay ve muz gibi ürünlerin dışında Türkiye’de yetiştirilen ürünlerin tamamına yakınının yetiştirilebil-
diği bir ildir.
• Toprakları tarım ve hayvancılık için oldukça elverişli ve verimlidir.
• Verimli ovaları vardır.
• Ana ulaşım kanallarının ortasında, hem deniz hem kara ulaşımı imkânları mevcuttur.
• Tarımsal örgütler yaygındır.
• Tarımda kullanılacak akarsu ve gölet gibi su imkânları ve potansiyelleri mevcuttur.
• Hayvancılık konusunda bilgi ve beceri birikimi sağlanmıştır.
• Yüksek verimli hayvan ırkları mevcuttur.
• İstanbul, İzmir gibi metropollere, büyük tüketim merkezlerine oldukça yakın ve ulaşımı kolaydır.
• Edremit, Gönen, Manyas, Susurluk, Sındırgı gibi önemli ilçelerinde jeotermal kaynaklar bulunmaktadır.
• Orman ve mera alanları zengindir.
• Arıcılık potansiyeli vardır.
• Ege ve Marmara kıyı yerleşimlerinde, yaz dönemlerinde artan nüfus tarım ürünleri talebinde artışlara neden olmaktadır.
• Süt ve süt ürünleri işleme sanayii gelişmiştir.
• GMKA, TKDK gibi destekleme kuruluşlarının, Tarımsal Birliklerin ilde bulunması.
Balıkesir tarımının zayıf yönleri

• Araziler küçük ve parçalıdır.
• Güçlü bir sanayi üniversite işbirliği yoktur.
• Sulama imkânı olmasına rağmen sulama alanları kısıtlıdır.
• Balıkesir tarım ürünlerinin tanıtımı iyi yapılmamaktadır.
• Tarımsal ürünlerde markalaşma yeterli düzeyde değil.
• Kırsaldan şehre göç.
• Tarımsal kuruluşlar arası koordinasyon, bilgi paylaşımı ve iletişim çok düşük.
• Tarımsal örgüt yapısı sağlıklı değil.
Balıkesir tarımını bekleyen önemli fırsatlar

• Hayvancılık için destekleme politikalarının yaygınlaştırılacak olması
• Gölet ve barajların tamamlanarak sulama imkânlarını arttıracak olması
• Arazi toplulaştırmalarının tamamlanacak olması
• Jeotermal kaynakların sera üretimlerinde kullanılabilecek olması ve seraların yaygınlaşması
• İzmir İstanbul otoyolunun tamamlanarak, karayolu ulaşım imkânlarının arttırılacak olması
• Turizmin artmasıyla tarımsal ürünlere olan talebin artacak olması
Balıkesir tarımını bekleyen önemli tehditler

• Genç nüfusun tarımı bırakması
• Girdilerin fiyatlarının daha da artacak olması
• Meraların tahsisi dışında kullanılması
• Tarım arazilerinin amaç dışı kullanılması
• Özellikle Bandırma, Erdek ve Gönen gibi kuzey kıyı bölgesinin sanayi bölgesi olarak değerlendirilmesi, İstanbul ve

civarındaki sanayiinin alternatif olarak bu bölgeye kayması
• Enerji yatırımlarının tarım alanlarını daraltması
• Turizm, sanayi ve enerji yatırımlarıyla arazi rantlarındaki artışa paralel tarım arazilerinin elden çıkması ve tarımdan
uzaklaşma
• Canlı hayvan ve et ithalatının devam edecek olması
• Kaliteli süt inekleri ve düvelerin kesilmesi
9.2. Çanakkale İlinin Tarım ve Hayvancılık Durum (GZFT) Analizi

Çanakkale çalıştayına ait sonuçların sunumunda öncelikle grupların belirledikleri sorunlar ve çözüm önerileri verilecek
ardından da internet anketi sonuçları, GZFT analizleri ve BEK analizlerine ait sonuçlar verilecektir.
9.2.1. Çanakkale Tarımının Durumuyla (GZFT) İlgili Çalıştay Sonuçları

Çanakkale ilinin tarımsal açıdan güçlü ve zayıf yönlerinin, fırsat ve tehditlerinin belirlenmesi amacıyla internet anketi
hazırlanmıştır. Ankette güçlü ve zayıf yönler için 37 adet, fırsatlar için 9 ve tehditler için ise 12 adet yargı bildiren katılım
soruları hazırlanmıştır. Bu soruların ölçeklendirilmesinde Beşli Likert Ölçeği kullanılmıştır. Ankete katılan paydaşların Ça-
nakkale ili için verilen yargıların dışında düşündükleri özellikler olması durumunda ise güçlü, zayıf, fırsat ve tehditlerin her
biri için 2’şer adet açık uçlu soru sorulmuştur.
223
Çanakkale iline ait yargılara katılımı en yüksek olan dört özellik güçlü en düşük dört özelliğin zayıf yönü temsil ettiği
varsayılmaktadır. Yapılan analiz sonucunda en güçlü yönler;
• Kooperatifleşme yaygındır,
• İklim tarımsal üretim için elverişlidir,
• Gübre/ilaç gibi tarımsal girdilere kolayca ulaşılır,
• Su ürünleri potansiyeli yüksektir, yargıları Çanakkale ilinin güçlü yanlarını oluşturmaktadır.
En zayıf yanlarına gelince;

• Güçlü bir sanayi-üniversite işbirliği,
• Geniş arazilerde üretim yapılmaz, araziler küçüktür,
• Büyük hayvancılık işletmeleri azdır,
• Tarımsal kuruluşlar (çiftçi örgütleri, tarım il md, üniversite) arası koordinasyon Çanakkale ilinin güçlü olmayan yani
zayıf yanlarıdır.

225
9.2.2. Çanakkale BEK Analiz Sonuçları
Yöntem bölümünde detaylarıyla anlatılan BEK alternatifler arasında verilecek özelliğe göre sıralama yapmamıza ve
ağırlıklarının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Çanakkale ilindeki çalıştay öncesi ve çalıştay esnasında da yapamayan katı-
lımcılar ile yapılan anket verileri girilerek BEK Analizi yapılmıştır. En yüksek değere sahip olan dört yargı BEK analizine dâhil
edilerek sonuçlar alınmıştır. Bu işlem Çanakkale ilinin tarımsal açıdan güçlü, zayıf yönleri, fırsatlar ve tehditleri için ayrı ayrı
yapılmıştır. Yani diğer bir ifadeyle GZFT analizi sonuçları BEK analizinde eşzamanlı olarak kullanılmıştır.

9.2.2.1. Çanakkale Tarımının Güçlü Yönleri İçin BEK Analizi Sonuçları
Uygulanan GZFT analizi sonuçlarına göre Çanakkale tarımının en güçlü dört yönü aşağıda verilmiştir;
• Kooperatifleşme yaygındır,
• İklim tarımsal üretim için elverişlidir,
• Gübre/ilaç gibi tarımsal girdilere kolayca ulaşılır,
• Su ürünleri potansiyeli yüksektir, yargıları Çanakkale ilinin güçlü yanlarını oluşturmaktadır.
Sonuç olarak, yapılan analiz istatistiki olarak anlamlıdır. Chi-square testi sonucuna göre katılımcıların tarımın verilen
güçlü yönleri arasında fark vardır (7,82). Testlerin sonuçları olumlu olduğundan kontrolün ardından BEK sonuçlarını yo-
rumlayabiliriz.
Öncelikle sıralamanın değiştiği fark edilmektedir. İklimin tarımsal üretim için elverişli olması (0.59) çalıştaya katılan
paydaşlar için Çanakkale tarımının en öncelikli güçlü yanıdır. Ardından su ürünleri potansiyelinin yüksekliği (0,40) ikinci
düzeyde güçlü görmektedirler. Devamında ise toprakların verimliliği (0,39) ve son olarak da gübre/ilaç gibi tarımsal girdi-
lere kolayca ulaşılması (0,37) gelmektedir.
9.2.2.2. Çanakkale Tarımının Zayıf Yönleri İçin BEK Analizi Sonuçları

GZFT analizi sonucunda Çanakkale’nin tarımının belirlenen zayıf yönleri içerisinden katılım düzeyi en düşük olan dört
tanesi belirlenmiştir. Bunlar;
• Güçlü bir sanayi-üniversite işbirliği yoktur.

• Geniş arazilerde üretim yapılmaz, araziler küçüktür.
• Büyük hayvancılık işletmeleri çok değildir.
• Tarımsal kuruluşlar (çiftçi örgütleri, tarım il md, üniversite) arası koordinasyon yargılarına ait özellikler ise Çanakkale
ilinin güçlü olmayan yani zayıf yanlarıdır.
Bu yargılara katılım düzeyinin düşük olması bu özelliklerin zayıf olduğunun, yeterince olamadığının anlamına gelmek-
tedir. Anlamanın ve açıklamanın daha kolay olabilmesi için yargının tersiyle ifade edilebileceği düşünülmektedir.
227
Yapılan BEK analizi istatistiki olarak anlamlıdır. Chi-square testi sonucuna göre, katılımcıların tarımın verilen güçlü yön-
leri arasında fark vardır (7,82). Testlerin sonuçları olumlu olduğundan dolayı BEK sonuçlarını yorumlayabiliriz.
Güçlü yanlarda olduğu gibi katılım ağırlıklarından farklı sıralandığı, yani sıralamanın değiştiği göze çarpmaktadır. Katı-
lımcılar zayıf yanlar içinde en zayıf yan olarak tarımsal kurumlar arası koordinasyonun iyi olmamasını göstermektedirler
(0,56). Balıkesir ilinde de kurumlar arası koordinasyonun en zayıf yön olarak gösterilmişti. Her iki ilde de otuzun üzerinde
faktörden seçilmesi anlamlıdır.
Diğer zayıf yanlar sırasıyla arazilerin küçük olması (0,50) ve büyük hayvansal işletmelerin olmaması (0,44) şeklindedir.
Yine Balıkesir’deki gibi Çanakkale’de de üniversite sanayi işbirliğinde sorunlar olduğu anlaşılmaktadır. Üniversitelerin
gerek Balıkesir ilinde, gerekse Çanakkale ilinde zayıf yönler içinde gösterilmesi önemli bir bulgudur. Tarım paydaşlarının
üniversiteden beklediklerini bulamadıkları, beklentilerinin karşılanmadığı anlamına gelmektedir.
9.2.2.3. Çanakkale Tarımının Önündeki Fırsatlar İçin BEK Analizi Sonuçları

Yapılan GZFT analizinde fırsatlar olarak sırasıyla verilen yargıların en yüksek katılım düzeyine sahip olan dördü aşağıda
verilmiştir. Bu fırsatlar arasında BEK yapılarak hangisinin daha çok fırsat olarak görüldüğü belirlenmiştir.
Gerçekleştirilen GZFT analizi sonuçlarına göre Çanakkale tarımının önündeki fırsatlardan dört tanesi aşağıda verilmiş-
tir;
• Jeotermal seraların yaygınlaşması tarımsal üretim değerini arttıracaktır

• Türkiye’de ve dünyada zeytinyağı tüketme bilinci artacaktır
• Organik bitkisel üretim gelişecektir
• Hayvancılık için destekleme politikaları yaygınlaşacaktır, yargılarına ait özellikler ise Çanakkale ilinin önündeki fırsat-
lar olarak görülmektedir.

biliriz.
Balıkesir’de diğerlerinin gerisine atılan Türkiye ve dünyadaki zeytinyağı tüketim bilincinin artacak olması, Çanakkale’de
ilk önceliği almıştır (0,51). Devamında ikinci olarak hayvancılık için destekleme politikaları yaygınlaşacağı (0,46) beklentisi
yine Çanakkale tarımını bekleyen önemli bir fırsat olarak değerlendirilmektedir. Ardından organik tarımdaki gelişmelerin
bitkisel üretimi de geliştireceği düşüncesi (0,44) gelmektedir. Yine katılımcılar jeotermal seraların yaygınlaşmasını (0,43)
Çanakkale için diğer bir fırsat olarak görmektedir.
9.2.2.4. Çanakkale Tarımının Önündeki Tehditler İçin BEK Analizi Sonuçları

Yapılan GZFT analizinde tehditler olarak sırasıyla verilen yargıların en yüksek katılım düzeyine sahip olan dördü aşağı-
da verilmiştir. Bu fırsatlar arasında BEK yapılarak daha çok hangisinin tehdit olarak görüldüğü belirlenmiştir.
Gerçekleştirilen GZFT analizi sonuçlarına göre Çanakkale tarımının önündeki tehditlerden dört tanesi aşağıda veril-
miştir;
• Çiftçi ailelerinin çocukları tarımı tercih etmiyor

• Diğer iller de hayvansal ürün açısından güçlü rakipler haline gelmeye başlıyor
• Diğer iller de bitkisel ürün açısından güçlü rakipler haline gelmeye başlıyor
• Çiftçiler tarımı bırakmak istiyor, yargılarına ait özellikler ise Çanakkale ilinin önündeki tehditler olarak görülmektedir.
229
biliriz.
Balıkesir’le oldukça benzer sonuçlar alınmıştır. Çiftçi ailelerinin çocukları tarımı tercih etmemesi (0,52) ve çiftçiler
tarımı bırakmak istemesi (0,47) hem çiftçilerin hem de aile fertlerinin geçim için gerekli geliri tarımdan farklı alanlarda
aradıkları anlaşılıyor. Bunun birkaç sebebi olabilir. Şimdiye kadar yapılmış olan diğer çalışmalarda da benzer sonuçlara
rastlanması, çiftçilerin çiftçiliği gerçekte seçerek değil de zorunluluklardan dolayı tercih ettiklerini ortaya koymaktadır.
Diğer yandan diğer iller de bitkisel (0,41) ve hayvansal (0,37) ürün açısından güçlü rakipler haline gelmeye başlaması
da Çanakkale tarımını tehdit eden unsurlardır. Bu bağlamda Çanakkale tarımının daha güçlü ve rekabetçi bir yapıya kavuş-
ması gerekecektir. Aksi halde gelişen rekabet Çanakkale tarımı, paydaşları ve çiftçileri için bir tehdit unsuru olacaktır.
9.2.3. Çanakkale Tarımının Durumuyla (GZFT) İlgili Alan Çalışması Sonuçları

GZFT analizi Çanakkale ilindeki üreticilerin, ilin tarımsal durum ve geleceği hakkındaki görüş ve düşüncelerinin anali-
zinde kullanılmıştır. Bu amaçla İçsel faktörleri oluşturan Çanakkale tarımının güçlü ve zayıf yönleri, dışsal faktörleri oluştu-
ran Çanakkale tarımının fırsatları ve tehditleri incelenmiştir.
9.2.3.1. Çiftçilere Göre Çanakkale Tarımının Durum (GZTF) Analizi

İçsel Faktörler
Üreticilerin %27,3’ü Çanakkale İlinin sahip olduğu iklimsel faktörlerin meyve-sebze üretimine uygun olmasını en güçlü
yön olarak belirtmişlerdir. Akdeniz ikliminin karakteristiklerini gösteren Çanakkale ili şeftali ve elma üretimi açısından
Türkiye’de söz sahibi bir ildir. Domates ve kapya biber gibi önemli iki sebzenin de üretimine uygun koşullar Çanakkale’de
bulunmaktadır. Sahip olduğu arazi varlığının yaklaşık %30’u işlemeli tarıma uygun arazi sınıflarından oluşmaktadır (I-IV).
Ayrıca ilde sulama birliklerinin bulunması meyve-sebzedeki sulama sorunlarının önüne geçmektedir. İlde geçmişten gü-
nümüze kadar çok sayıda baraj ve gölet yapılmış durumdadır.

Çanakkale ilindeki hayvan varlığının yaklaşık %94’ü kültür ve kültür melezi ırklardan oluşmaktadır. Bu durum üretici-
lerce hayvancılıkta güçlü yön olarak vurgulanmıştır. Birim başına düşen süt verimi yüksektir. Süt üretiminde önemli verim
sağlayan Saanen ve melezi keçi varlığı ilin süt üretimini artırmaktadır. Ayçiçeği ve kanola üretimi açısından verimli toprak
yapısına sahip bir ildir. Pazarlama sorunu bulunmayan bu tarla ürünlerinin üretimine uygun olması il tarımının güçlü yönü
olarak belirtilmiştir.
Balıkesir ili ile karşılaştırıldığında sulanabilecek tarım arazileri yarı yarıya olmasına rağmen bu arazileri %70’i sulan-
maktadır. Bu da ilde çeltik üretimine imkân vermiştir. Tarımsal sulamadaki en büyük sorun şebekenin eski ve yıpranmış
olmasıdır. Kapalı sistem basınçlı sulama sistemine sahip sulama işletmelerinin sayısı oldukça azdır. Bu durum üreticilerce
Çanakkale tarımının en zayıf yönü olarak belirtilmiştir.
Monokültür tarım yapılması bir diğer zayıf yöndür. Monokültür tarımdan vazgeçilerek alternatif ürünlere yönelmek
için pazarlama, üreticilerin bilinçlendirilmesi gibi konularda bulunan sorunların giderilmesi gerekmektedir.
İlde bulunan hayvancılık işletmelerinin küçük işletmelerden oluşması etkinliği ve verimliliği olumsuz etkilemektedir.
İldeki üretici örgütlerinin sayısı ve yatay-dikey örgütlenme oranının yüksekliği güçlü yön olarak vurgulanırken, iyi yönetil-
meyerek etkin çalıştırılamaması bölge tarımı için zayıf yön olarak belirtilmiştir.
Dışsal Faktörler
İldeki sulama işletmeciliği sayesinde her ne kadar önemli bir sulama oranı yakalandıysa da sulama şebekelerinin ye-
nilenmesi ve modern sistemlerin kurulması sebze ve meyve üretimi ağırlıklı tarımın önündeki en önemli fırsat olarak
görülmektedir.
Et ve et ürünlerini işleyebilecek, meyvelerde depolama, ambalajlama ve sınıflama işlemlerini yapabilecek, domates ve

kapya biberi işleyecek tesislerin sayılarının artması önemli bir fırsat olarak nitelendirilmektedir.
231
Tüketicilerin sağlıklı yaşam amacına uygun olarak toplumda zeytinyağı tüketme bilincinin artması da kaliteli zeytinyağı
üretimi yapan Çanakkale tarımsal üreticileri için fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Keçi sütüne ve organik ürünlere olan talebin de artması, il sınırları içerisinde Bozcaada, Ayvacık ve Eceabat gibi organik
tarıma uygun alanların bulunduğu Çanakkale tarımı için önemli bir fırsattır.
Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı Çanakkale tarımını tehdit eden en önemli unsurdur. Deniz turizmi, doğa turizmi
amaçlı olarak yapılaşmanın artması ve sanayileşme tarım arazilerinin sürekli azalmasına neden olmaktadır.
Arazi parçalanmasının önüne geçilememesi, girdi maliyetleri-ürün fiyatları arasındaki dengesizliğin giderilememesi,
aracıların çok olduğu tarım ürünleri pazarlamasındaki sorunların çözülememiş olması üreticilerce tarımı tehdit eden diğer
unsurlar olarak belirtilmiştir.
9.2.3.2. Çalıştay Sonuçlarında Belirlenen GZFT’lere Çanakkale Üreticilerinin Katılım Düzeyi

Çanakkale ilinde yapılan çalıştay sonuçlarına göre il tarımının güçlü, zayıf yönleri ile fırsatları ve tehditleri, üreticilere
sorularak katılım düzeyleri belirlenmiştir (Tablo 9.20).

Tablo 9.20’de de belirtildiği gibi çalıştayda belirlenen “Su ürünleri potansiyeli yüksektir” yargısının dışında diğer güçlü
yönlerin tamamı üreticiler tarafından benimsenmektedir. Uzun kıyı şeridi ve Kazdağları gibi alabalık potansiyeli üreticiler
tarafından tarımın güçlü yönü olarak görülmemektedir. “İklim tarımsal üretim için elverişlidir” yargısına üreticinin katılım
düzeyi diğerlerinden yüksektir. Tarımsal girdilere ulaşmadaki kolaylık ( ilde bulunan tarımsal örgütlerin rolü oldukça fazla-
dır) üreticilerce kabul gören bir diğer güçlü yöndür.
“Güçlü bir sanayi-üniversite işbirliği yoktur” yargısı üreticilerce de tarımın zayıf yönü olarak kabul edilmiştir. Çiftçi
örgütleri, tarım il müdürlükleri ve üniversite arası koordinasyon iyi olmasını üreticilerde talep etmektedirler.
Çanakkale tarımının karşılaşabileceği en önemli tehdit çiftçi ailelerinin çocukları tarımı tercih etmemesidir. Buna ek
olarak üreticiler “Çiftçiler tarımı bırakmak istiyor” yargısına da yüksek düzeyde katılım göstermişlerdir.
Çanakkale tarımının karşılaşabileceği fırsatlar içerisinde üreticilerce en düşük düzeyde katılım gösterilen yargı “Jeo-
termal seraların yaygınlaşması tarımsal üretim değerini arttıracaktır”. Tüketicilerin zeytinyağı tüketme bilincinin artması
Çanakkale tarımında üreticilerce de fırsat olarak değerlendirilmektedir.
9.2.4. Çanakkale Tarımının Durumuyla (GZFT) İlgili Mülakat Sonuçları

Balıkesir ilinde yürütülen detaylı mülakatların neticesinde durum analizinde kullanılabilecek veriler elde edilmiştir.
Öncelikle güçlü ve zayıf yönler ardından da gelecekteki fırsatlar ve tehditler sunulacaktır.
Çanakkale tarımının güçlü yönleri

• Birçok ürünün yetiştirilebileceği ve polikültür tarımın yapılabileceği iklim ve topraklara sahip olması
• İklim şartlarının tarıma uygun olması
• İstanbul, İzmir ve Bursa gibi büyük tüketim merkezlerine yakın olması
• Tanınan marka değerine sahip yöresel ürünleri vardır.
• Yeniliklere açık, eğitimli ve bilinçli çiftçi yapısı
233
• Deniz ulaşım imkânlarının olması
• Tanınan ve yüksek hayvansal üretim potansiyeline sahip ilçelerin olması
• Su ürünleri üretim potansiyeli ve avlak sahasının genişliği
• Küçükkuyu zeytini, Yenice kapya biberi, Kumkale domatesi, Çanakkale domatesi, Bayramiç elması, Lapseki şeftalisi,
Lapseki kirazı, Bayramiç Beyazı, Ezine peyniri, Ezine zeytinyağı, Biga ve Ayvacık kırmızı eti, Gelibolu sardalyesi, Çanakkale
lüferi gibi ürünler marka değerine sahip olması.
• Turizm potansiyeli
• Muğla’dan sonra Türkiye’nin en uzun kıyı şeridinin olması
• Köylerinin %68’inin örgütlenmesinin tamamlamış olması
• Yerel tarım aktörleri arasındaki uyum ve işbirliği
• Doğal, kültürel ve tarihi zenginliklerimiz
• Tarım ve hayvansal üretimde çeşitlilik
• Sulama yatırımlarının bir bölümünün tamamlanmış ve yeni alanların sulamaya açılmış olması
• Saanen keçide damızlık merkezi olması,
• Süt soğutma tankı kapasitesinin yüksek olması,
Çanakkale tarımının zayıf yönleri

• Arazilerin çok küçük ve parçalı olması
• Çiftçiliğin meslek olarak yapılmaması, babadan görme usullerle yapılıyor olması.
• Meyve-sebze işleme, paketleme tesisinin olmaması,
• Kooperatiflerin profesyonel yönetilmemesi
• Hayvancılık işletmeleri çok küçük
• Üniversite tarımcı işbirliği zayıf
• Tarıma dayalı sanayi yeterince gelişmemiş olması
• Üretici örgütleri sayıca çok olsa da ortak iş yapma kültürü gelişmemiştir,
• Su ürünleri kooperatiflerimiz pazarlama konusunda aktif değil,
• Tarımsal ürünlerin pazarlanması sıkıntıları var,
• Proje hazırlama ve uygulama potansiyelinin zayıflığı,
• Kooperatif ve çiftçi örgütlerinde nicelik değil ancak nitelik eksikliklerin varlığı ve asli amaçlarından sapmaların yaşan-
ması
• Ovalarda daralan ürün yelpazesi
• Büyük yatırımların yapılmaması Balıkesir tarımını bekleyen önemli fırsatlar
• Su ürünlerine olan talebin artması
• Doğal, kültürel ve tarihi zenginliğimiz dolayısıyla kırsal turizm potansiyeli,
• Havza bazlı üretime geçilmesi
• Yaygınlaşmış ve belli bir noktaya gelmiş İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım için talebin bu yönde artması,
• Yöresel ürünlerle rekabetçiliğin artması
• TİGEM özelleştirildi ve yakında meyve suyu fabrikası kuracak. Bu ilimiz meyve yetiştiricileri için önemli bir fırsat.
Balıkesir tarımını bekleyen önemli tehditler

• Genç nüfusun tarımı bırakması
• Girdilerin fiyatlarının daha da artacak olması
• Tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı,
• Çevre kirliliği,
• Enerji yatırımları
• Boğaz geçişi yapan gemilerin balans suyuyla gelen ve bizim sularımıza adapte olan istenmeyen yosunlar,
• Bilinçsiz ve kaçak avlanma,
• Balıkçı ailelerin çocuklarının balıkçılığı tercih etmemesi ve balıkçılık yapanların da balıkçılığı bırakması,
• Biga ovası gibi Çanakkale tarımı için çok önemli ve verimli bir ovaya 14000 megawatt kapasitesinde bir termik santral
kurulması,
• Kaz dağlarındaki maden arama çalışmaları,
• Metropollerin ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan yoğun tarımın sonuçları,

10. ÖNERİLEN STRATEJİLER, ÖNCELİKLER ve TEDBİRLER
Kalkınmayı sağlaması beklenen stratejiler, makro kalkınma planlarının ana amaçlarıyla örtüşmelidir. Bu bağlamda or-
taya konulacak olan stratejilerin bu açıdan değerlendirilmesi gerekir. Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde ekonomik
büyümenin ve sosyal kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesi yolunda aşağıda yer
alan stratejik amaçlar, gelişme eksenleri olarak belirlenmiştir: Bunlar, rekabet gücünün artırılması, istihdamın artırılması,
beşeri gelişme ve sosyal dayanışmanın güçlendirilmesi, bölgesel gelişmenin sağlanması, kamu hizmetlerinde kalitenin ve
etkinliğin artırılmasıdır. Onuncu Kalkınma Planı henüz yayımlanmamıştır. Ancak, devlet desteklerinin ve denetimlerinin
arttırılması, hayvancılığın geliştirilmesi, kırsal ekonominin geliştirilmesi, tarımda üretim ve verim kapasitesinin arttırılma-
sı, gıda güvenliği öncelikler içerisinde olacağı beklenmektedir.
Temelde sosyal refah sağlama çerçevesi içerisinde, sektörel gelişmenin yanı sıra bireysel ve sosyokültürel gelişiminide
esas alan stratejiler üretilmelidir. Bu bağlamda TR22 Bölgesi için geliştirilen stratejiler aşağıda verilmiştir. Ancak önerilen
amaç, hedef ve stratejik faaliyetlerin fikir vermek için olduğu unutulmamalıdır.
Bu projenin amaçları içerisinde olmamasına rağmen, bölgenin tarımsal stratejik planını hazırlayacak olanlara bir fikir
vermesi amaçlanarak TR22 Bölgesinde tarım ve hayvancılığın geliştirilmesi için uygulanabilecek stratejiler aşağıda veril-
miştir. Stratejilerin uygulanması ise karar vericilerin görev ve sorumluluğundadır.
235
tesislerinin

237
239
241
Hazırlanan söz konusu stratejilerin hepsinin uygulanması oldukça güç olmakla birlikte sonuçlarında sağlanacak sek-
törel gelişmenin önemli düzeyde olacağı beklenmektedir. Bazı stratejik faaliyetlerin gerçekleştirilip hedeflerin gerçekleş-
mesi durumunda ilişkili alanlarda çarpan etkisi oluşturacağı ve gelişmenin beklenenin üzerinde gerçekleşeceği tahmin
edilmektedir. Örneğin, örgütlenme ile tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi pazarlamada çok hızlı bir gelişme sağlayabilir.
Uygulayıcılar önceliklere göre bazı konuları öne alıp tematik bir yaklaşımla seçilen konu üzerindeki stratejik faaliyetlere
ağırlık verebilir.

11. GENEL DEĞERLENDİRME
Bu bölümde TR22 Bölgesinin tarım ve hayvancılığını konu alan araştırma ve bulgular genel olarak özetlenip değerlen-
dirilecektir.
Bölgenin Özellikleri ve Tarımsal Yapısı

Güney Marmara olarak da adlandırılan TR22 Bölgesi, Balıkesir ve Çanakkale illerini kapsamaktadır. TR22 Bölgesi batı-
sında Ege denizi, kuzeyinde Marmara denizine kıyısı bulunmaktadır. İstanbul, İzmir ve Bursa gibi büyük şehirlere oldukça
yakın olan bölge, buralardan gelen tarımsal ürün taleplerinin karşılanmasında en önemli destekçilerden biridir.
Dağları, ormanları, akarsuları, gölleri, verimli ovaları ve iklimiyle bölge önemli bir zenginliğe sahiptir. Bölge Akdeniz
iklimi ve karasal iklim özelliklerinin birlikte görüldüğü, geçiş iklimine sahiptir. İki denize kıyısı ve içsularıyla da önemli su
ürünleri potansiyeline sahiptir. Bölgede tarımın sektörel ağırlığı yüksek ve diğer sektörlerden daha fazla GSMH üretmek-
tedir.
Bölgenin toplam tarım alanı 840 bin hektardır. Bu alanın yaklaşık %60’ı Balıkesir, %40’ı Çanakkale ili sınırları içinde yer
almaktadır. Balıkesir’in toplam yüzölçümü 1.452.814 hektar olup, 510 bin ha tarım alanı, 210 bin ha çayır mera, 675 bin
ha orman, 57 bin ha da tarım dışı alanlardan oluşmaktadır. Çanakkale’nin toplam yüzölçümü 11.029.401 hektar olup, 330
bin ha tarım alanı, 63 bin ha çayır mera, 533 bin ha orman, 102 bin ha da tarım dışı alanlardan oluşmaktadır. Bölgenin
toplam tarım alanları içerisinde tahıllar ve diğer bitkisel ürünler için ayrılan alanın oranı %72’dir. Geriye kalan tarım alanı
sebze bahçeleri (%8) ile meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanları (%20) tarafından paylaşılmaktadır. Sebze ve Meyve
alanlarının toplam tarım alanına oranına göre, TR22 Bölgesi Türkiye ortalamasının sebzede yaklaşık 3 kat, meyvede ise
yaklaşık 2 kat daha yüksektir.
Bölgeye özgü tarımsal ürün çeşitleri Bozcaada üzümü, Yenice biberi, Bayramiç elması, Çanakkale domatesi, Lapseki
şeftalisi, Lapseki kirazı, Bayramiç elması, Bayramiç Beyazı, Yenice kapya biberi, Ezine peyniri, Ezine zeytinyağı, Küçükkuyu
zeytini, Kumkale domatesi, Bayramiç elması sayılabilirken; Balıkesir bamyası, Balıkesir börülcesi, Balıkesir kavunu, Edre-
mit-Ayvalık zeytini, Edremit-Ayvalık zeytinyağı, Gönen baldo pirinci, Manyas fasulyesi yörede ve çevresinde bilinen ürün-
lerdir.
Balıkesir ilinin sulanan alanlarının toplamı 114.707 ha ile toplam tarım alanının %22’sini oluştururken, Çanakkale’nin
sulanan alanlarının toplamı 77.888 ha ile tarım alanlarının %23’ünü oluşturmaktadır.
Türkiye’ye oranla TR22 Bölgesi tarla bitkileri ekim alanının %2,3’ünü kullanarak, üretiminin %3,4’ünü üretmektedir.
TR22 Bölgesi organik üretime uygun alanlara sahip olan bir bölgedir. Balıkesir’de 24; Çanakkale’de ise 85 ayrı ürün
organik olarak yetiştirilmektedir. Organik üretimin yapıldığı alanlar karşılaştırılacak olursa Balıkesir 914 ha ve Çanakkale
1427 ha’dır. Hayvansal ürünlerin de organik olarak üretildiği Çanakkale’de organik tarım adına iyi örnekler yaygınlaşmak-
tadır.
TR22 Bölgesinin sığır varlığı, Türkiye sığır varlığının %5,7’sini, koyun varlığının %4,1’ini, keçi varlığının %5’ini, kanatlı
hayvan varlığının %12,2’sini oluşturmaktadır. Bölge içinde hayvan varlığı açısından kıyaslama yapıldığında ağırlık Balıke-
sir’dedir.
TR22 Bölgesi Türkiye süt üretiminin %7’sini oluşturmaktadır yine TR22 Bölgesinin de süt üretimin %69’u Balıkesir ilin-
den kalan %31 de Çanakkale ilinden gelmektedir.
TR22 Bölgesi Türkiye’nin tarımsal örgütlenmesi en yaygın bölgelerinden biridir. 2012 yılı itibariyle toplam tarımsal
amaçlı birlik ve kooperatif gibi örgüt sayısı toplam 865’tir. Bunun 678 tanesi Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 62 tanesi Sula-
ma Kooperatifi, 47 tanesi Su Ürünleri Kooperatifi, 7 tanesi Kooperatif Üst Birliği, 8 tanesi Yetiştirici Birliği ve 63 tanesi
üretici birliğidir.
243
Çalışmanın Amacı ve Metodolojisi
Bu araştırmanın amacı, söz konusu iller için büyük öneme sahip olan tarım sektöründe mevcut durumun ne olduğu,
sorunların neler olduğu ve çözüm yollarının neler olabileceği konusunda ipuçları elde edilmesidir.
Çalışma 2012 yılında Balıkesir ve Çanakkale illerinde yürütülmektedir. Çalışma durum tespitine yönelik açıklayıcı bir
araştırmadır. Bu çalışanın kurgulanmasında özellikle sorunların belirlenmesinde, bizzat sorunu yaşayan paydaşların dü-
şüncelerinin alınması, bakış açılarının yakalanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda çalışma üç temel aşamada gerçekleş-
tirilmiş ve sonuçlar rapor halinde GMKA’ya sunulmuştur.
Aşamaların ilki tarımla ilgili kamu kurumları, özel sektör, tarımsal örgütler ve sivil toplum kuruluşlarının (STK) bir araya
getirilerek ilin mevcut durumunun, öncelikli sorunlarının ve çözüm yollarının tartışıldığı çalıştaylardır. Çalıştaylardan elde
edilen veriler ile ikinci aşamada, bölgedeki çiftçilerle yapılacak olan alan çalışmasını yönlendirmiştir. Bu aşamada elde edi-
len verilerin analizleriyle biriktirilen bilginin sınanması, eksikliklerinin giderilmesi, bulgulardaki aydınlanmamış yönlerin
tartışılması amacıyla, konunun uzmanlarıyla derinlemesine mülakatlar yapılmıştır.
TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Raporunun hazırlanması amacıyla gerçekleştirilmiş olan araştırma çalışmasının ana
materyalini üç farklı amaca yönelik farklı yöntemler kullanılarak elde edilen veriler oluşturmaktadır. Araştırma üç temel
aşamadan oluşmuştur. Bunlar sırasıyla; tarımın sorunlarının ve çözüm önerilerinin tartışıldığı özel sektör, kamu ve sivil
toplum kuruluşları (STK), tarımsal kooperatifler, birlikler ve tarımsal üreticilerden oluşan paydaş gruplarıyla Balıkesir ve
Çanakkale illerinde ayrı ayrı gerçekleştirilmiş olan çalıştaylardır. Söz konusu illerde tarımsal faaliyette bulunan çiftçilerle
yapılmış olan yüz yüze anketlerden oluşan alan çalışmasıdır. Son aşama ise, çalıştaya katılamayan, elde edilen bulguların
tartışılabileceği düzeyde konunun hakimi olan paydaşlarla yapılan detaylı mülakatlardır.
Çalıştaylar Balıkesir ve Çanakkale İllerinde ayrı ayrı yapılmıştır. Her bir il için hem hayvansal üretime hem de bitkisel
üretime ait sorunlar ve çözüm yolları tartışılmıştır.
İnternet Anketi
Çalıştay uygulamasının öncesinde, mevcut durumun tespitine yönelik GZFT Analizi için Balıkesir ve Çanakkale illeri için
iki ayrı internet anketi dizayn edilmiştir.
Çalıştay uygulamasının öncesinde, mevcut durumun tespitine yönelik GZFT Analizi yapılmıştır. Analizler Balıkesir ve
Çanakkale illeri için iki ayrı internet anketi şeklinde tasarlanmış ve gerçekleştirilmiştir. İnternet anketi çalıştaylara katılacak
olan paydaşlar tarafından çalıştay öncesinde doldurulmuştur. Böylece, çalıştaylar öncesinde hem bir ön bilgi elde edilmiş,
hem de BEK analizi için öncelikli sorunlar belirlenmiştir. Çalıştaylarda illerin tarımsal durumu GZFT yöntemiyle analiz edi-
lerek katılımcılara grup çalışmaları öncesinde sunulmuştur.
TR22 Bölgesinde toplam faaliyet gösteren 96.226 tarımsal işletmeye göre örnek hacmi 383 olarak hesaplanmış ve
%5 fazlası toplam 402 anket değerlendirmeye alınmıştır. Anket uygulamasından önce illere ait ilçeler tarımsal özellikleri
açısından benzerlik ve farklılıklarına göre gruplandırılmıştır. Gruplandırmalarda MDS ve Kümeleme analizlerinden yararla-
nılmıştır.
Balıkesir için yapılan analiz sonuçlarına göre Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Gömeç ve Havran ilçeleri birinci grubu; Ban-
dırma, Erdek, Gönen, Manyas ve Marmara ilçeleri ikinci grubu; Merkez, Kepsut ve Susurluk ilçeleri üçüncü grubu; Balya,
Bigadiç, Dursunbey, İvrindi, Savaştepe ve Sındırgı ilçeleri ise dördüncü grubu oluşturmaktadır. Bu gruplardan Merkez ilçe,
Bandırma, Bigadiç ve Edremit ilçeleri araştırmanın alan çalışmaları kapsamına alınmıştır.
Çanakkale için yapılan analiz sonuçlarına göre Merkez, Çan, Ecabat, Lapseki ve Yenice ilçeleri birinci grubu; Ezine,
Ayvacık ve Bayramiç ilçeleri ikinci grubu; Gökçeada ve Bozcaada ilçeleri üçüncü grubu; Biga ilçesi dördüncü grubu ve Ge-
libolu ilçesi ise beşinci grubu oluşturmaktadır Bu gruplardan Merkez ilçe, Ezine, Biga ve Gelibolu ilçeleri araştırmanın alan

çalışmaları kapsamına alınmıştır.
Araştırma kapsamında üçüncü aşama olarak da detaylı mülakat yöntemiyle, konunun uzmanları, tarımsal kurum ve
kuruluş temsilcileri, tarımsal örgüt temsilcileri, tarıma dayalı sanayiciler, tarımsal işletmeciler gibi önemli paydaşlar belir-
lenerek Balıkesir ve Çanakkale illerinde onar kişiyle görüşülmüştür.
Alan Çalışmasına Göre Üreticilerin Demografik Özellikleri

Araştırma alanı olarak seçilen Balıkesir ve Çanakkale illerinde 402 çiftçi ile anket yapılmıştır. Anket yapılan çiftçilerin
yaş ortalamaları 47,5 olarak belirlenmiştir. En genç üretici 18 yaşında ve en yaşlı üretici ise 81 yaşında olarak saptanmıştır.
Balıkesir ilindeki üreticilerin ortalama yaşları 45,5 yıl ile Çanakkale ilindeki üreticilerin yaş ortalaması olan 49,6 yıldan
daha gençtir. Üreticilerin öğrenim süreleri ortalama 7 yıl öğrenim gördüğü saptanmıştır. En az öğrenim gören 3 yıl, en faz-
la öğrenim gören üretici ise 16 yıl olarak saptanmıştır. Bu veriler öğrenim düzeyinin ortaokul düzeyinin altında olduğunu
göstermektedir. Balıkesir ilinde ortalama öğrenim süresi 7,3 yıl ile Çanakkale ilinde 6,7 yıldan daha yüksektir. Araştırma
alanında ortalama tarımsal deneyim 27,3 yıl olarak bulunmuştur. Görüşülen çiftçiler arasında 2 yıllık deneyime sahip
olanlar olduğu gibi 65 yıllık tarımsal deneyime sahip olanlarda vardır. Çanakkale ilindeki ortalama tarımsal deneyim 30,1
yıl ile Balıkesir ilindeki ortalama tarımsal deneyim olan 24,7 yıldan yüksektir. Araştırma bölgesinde ortalama aile büyük-
lüğü 4,2 kişi olarak saptanmıştır. Bölgede 15 kişiye kadar genişleyen aileler mevcuttur. Balıkesir ilindeki aileler 4,5 kişi ile
Çanakkale ilindeki ailelerden 3,8 kişiden daha büyüktür. Ortalama olarak ailelerin çekirdek ailelerden oluştuğu belirlen-
miştir. İlçeler ortalaması birbirine benzerlik göstermektedir. Çalışmada görüşülen ailelerde ortalama 2,5 kişi tarımda çalış-
maktadır. Ailelerdeki mevcut nüfusun %59,5’i tarımla uğraşmaktadır. Balıkesir ilinde bu oran %60,0 iken Çanakkale ilinde
%60,5’tir. Ağırlıklı olarak aileler tarımla uğraşmakla birlikte tarım dışı uğraşlarında söz konusu olduğu anlaşılmaktadır.
Anket yapılan üreticilere tarım dışı geliri olup olmadığı da ayrıca sorulmuştur. Görüşülen çiftçilerin %58,3’nün tarım dışı
geliri bulunmaktadır. Balıkesir ilinde tarım dışı gelir oranı %59,2 iken Çanakkale ilinde %57,3 bulunmuştur. Bu veriler tarım
sektöründe çalışanların yarından fazlasının diğer sektörlerle ilişkili olduğu sonucunu doğurmaktadır. Tarımsal kooperatif
faaliyetlerine aktif olarak katılma oranları verilmiştir. Çiftçilerin %68,5 gibi çoğunluğu tarımsal kooperatif faaliyetlerine
aktif olarak katılmaktadır. Bu oran Balıkesir ilinde %65,2 ve Çanakkale ilinde %72,0’dir. İlçeler açısından bakıldığında çift-
çilerin yarıdan fazlası kooperatif faaliyetine aktif olarak katıldığı anlaşılmaktadır. Bölgenin tarımsal örgütlenme açısından
iyi bir noktada olduğu anlaşılmaktadır.
Araştırma kapsamında görüşülen işletmelerin %57,5’i hayvancılık yapmakta iken %42,5’i yapmamaktadır. Balıkesir
ilinde hayvancılık yapan işletme oranı %62,8 ve Çanakkale ilinde hayvancılık yapan işletme oranı %51,8’dir. İlçeler işletme-
lerin hayvancılık yapma oranı bakımından farklılık göstermektedir. Örneğin Edremit ilçesinde hayvancılık yapan işletme
oranı %18,8’e düşmektedir. Tarımın bitkisel üretim ve hayvancılığı kapsamasından dolayı her ikisini birlikte yapma oranı
Türkiye genelinde olduğu gibi araştırma alanında da yaygındır.
Yenilikleri benimseme ve girişimcilikleri incelendiğinde, çiftçilerin %43,3’ü risk alabilen üreticiler olduğu belirlenmiştir.
Çevreye bağlı olarak yenilikleri kabul edebileceğini söyleyenler %38,3’tür. Yeniliklere kapalı olduğunu söyleyenlerin oranı
ise %16,2’dir.
Bölge Tarımında Sorunlar ve Kısıtlar

Balıkesir Tarım ve Hayvancılık Sorunları ve Çözüm Yolları
GMKA hizmet binasında gerçekleştirilen Balıkesir çalıştayına ilin tarım ve hayvancılığının durumunu ve sorunlarını
tartışmak üzere 76 paydaş katılmıştır. Açılış konuşmalarının ardından genel olarak çalıştayın süreciyle ilgili katılımcılar
bilgilendirilmiş ve ardından da uzmanlık alanlarına göre gruplara ayrılarak gruplar özelinde çalışmaya devam edilmiştir.
Balıkesir ilinin tarım sektörüne ait sorunlarının tartışıldığı gruplar; Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Tarımsal Örgütlen-
me, Tohum ve Fidancılık, Zeytin ve Zeytinyağı, Kanatlı, Süt ve Süt Ürünleri olmak üzere toplam yedi gruptur. İlgili gruplarda
katılımcılar konuları üzerinde müzakerelerde bulunarak öncelikli dört sorunu ortaya koyarak ve her bir sorun için en az üç
çözüm önerisi geliştirmişlerdir. Bu bölümde sadece sorunlar özetlenecektir.
245
Çalıştayın ardından yapılan alan çalışmasından elde edilen çiftçilerin tarımsal üretimde karşılaştıkları sorunlar aşağıda
sunulmuştur.

Alan çalışmasının ardından yapılan detaylı mülakatlardan elde edilen önemli paydaş ve kurum temsilcilerinin tarımsal
üretimde karşılaşılan sorunlara ilişkin düşünceleri aşağıda sunulmuştur.
247
Balıkesir için her üç aşamada da karşılaşılan sorunların başında arazilerin parçalı ve küçük olmaları, girdi maliyetlerinin
yüksek olması ve pazarlama sorunları gelmektedir.
Çanakkale Tarım ve Hayvancılık Sorunları ve Çözüm Yolları

Çanakkale Ticaret Borsasında gerçekleştirilen Çanakkale çalıştayına ilin tarım ve hayvancılığının sorunlarını tartışmak
üzere 53 kamu ve özel sektör temsilcisi paydaş katılmıştır. Açılış konuşmalarının ardından genel olarak çalıştayın süreciyle
ilgili katılımcılar bilgilendirilmiş ve ardından da uzmanlık alanlarına göre gruplara ayrılarak alt başlıklar özelinde çalışmaya
devam edilmiştir. Çanakkale ilinin tarım sektörüne ait sorunlarının tartışıldığı toplam yedi grup oluşturulmuştur. Gruplar,
Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Tarımsal Örgütlenme, Organik Tarım, Yaş Meyve ve Sebze, Su Ürünleri, Et ve Süt Ürün-
leri şeklindedir. Katılımcılar gruplarında, ilgili konular üzerinde detaylıca tartışarak öncelikli dört sorun ve her bir sorun için
üç çözüm önerisini ortaya koymuşlardır.

249
Çalıştayın ardından yapılan alan çalışmasından elde edilen çiftçilerin tarımsal üretimde karşılaştıkları sorunlar aşağıda
sunulmuştur.
Alan çalışmasının ardından yapılan detaylı mülakatlardan elde edilen önemli paydaş ve kurum temsilcilerinin tarımsal
üretimde karşılaşılan sorunlara ilişkin düşünceleri aşağıda sunulmuştur.

Çanakkale ilinin tarımsal sorunlarının belirlenmesi için yapılan çalıştay, çiftçi anketleri ve mülakatlarda en çok tekrar-
lanan sorunlar girdi maliyetlerini yüksek olması, arazilerin küçük ve parçalı olmaları ve pazarlama sorunları başta gelmek-
tedir. Gençlerin tarımı bırakmaları da yapısal sorunların içinde önemli bir yer almaktadır.
Balıkesir’in tarımsal sorunlarının çözümünde rol alacak kişi/kurumlar sorulduğunda, mülakata katılanlar tarım ve
hayvancılık sorunlarının çözüm noktası olarak öncelikle Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nı görmektedir. Ardından
üniversitenin çözüm konusunda önemli katkılarının olacağı düşünülmektedir. Ancak, genellikle mülakata katılanlar kendi
bulunduğu kurum ve örgütün dışındakilere bu ağır görevi yüklemekte, kendi kurumlarının öncü rol oynayacağını düşün-
memektedir. Çanakkale’nin tarım sorunlarına “üniversite çözüm önerileri sunmalı ve siyasi irade bunlara göre karar ver-
meli” şeklinde bir yaklaşım birkaç defa dile getirilmiştir. Balıkesir'de üniversite çözüm sürecinde görülmemesine rağmen
Çanakkale'de çözümde üniversitenin etkisinin yüksek olacağı kanaati yaygındır.
Projeksiyonlar (2012-2016)
TR22 Bölgesini oluşturan gerek Balıkesir, gerekse de Çanakkale illeri çok önemli tarım ve tarımsal ürün potansiyeline
sahiptir. Bu iller, özellikle gıda sektöründeki iller sıralamasında birçok ürün için ilk sıraları alan, Türkiye’nin en önemli üreti-
cilerindendir. Balıkesir ve Çanakkale’nin tarımsal potansiyellerinin irdelenmesinin ardından ürün bazında yakın gelecekte
nasıl değişecek sorularına cevap aranmış ve bu bağlamda projeksiyonlar yapılmıştır. Projeksiyonlar için 1991-2011 yılları-
na ait TÜİK verileri kullanılmıştır. Yapılan analizlerle, 2016 yılına kadar olan beş yıllık dönem için ekim alanları tahminlen-
meye çalışılmıştır. Tahminlemelerde zaman serisi analizlerinde yaygın kullanılan bir yöntem olan ARİMA kullanılmıştır.
İstatistiklere dikkat edildiğinde Balıkesir ve Çanakkale illerinde tarım alanları 1995 yılına göre sırasıyla yaklaşık %14 ve
%8’lik bir daralma görülmektedir (TUİK, 2011). Bu da bazı önemli ürünler için azalma trendi olduğunu göstermektedir.
Balıkesir ilinde 1991-2011 yıllarına ait buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk, çeltik, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru
251
ayçiçeği, dane mısır, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru soğan ve kavun azalma eğilimindeki ürünlerdir. Bunların yanında,
pamuk, çeltik, salçalık biber, domates, karpuz, şeftali ve zeytin yatay seyir veya artış eğilimindeki ürünler olarak karşımıza
çıkmıştır.
Çanakkale ilinde 1991-2011 yıllarına ait buğday, ayçiçeği, dane mısır, pamuk, çeltik, şekerpancarı, kuru fasulye, kuru
ayçiçeği, pamuk, şekerpancarı, kuru fasulye ve kuru soğan azalma eğilimindeki ürünlerdir. Bunların yanında, dane mısır,
çeltik, salçalık biber, domates, karpuz, kavun, şeftali ve zeytin yatay seyir veya artış eğilimindeki ürünler olarak karşımıza
çıkmıştır.
TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Durum

Bu bölümde Balıkesir ve Çanakkale illeri bazında sırasıyla çalıştay, anketler ve mülakatlardan elde edilen tarım ve hay-
vancılığa ait durum analizi sunulmuştur. Önce Balıkesir, ardından da Çanakkale’ye ait durum analizi verilecektir.
Balıkesir İlinin Tarım ve Hayvancılık Durum (GZFT) Analizi

Balıkesir tarımına ait güçlü, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditlerin yer aldığı tablolar çalışmanın çalıştay, anket ve müla-
katlardan oluşan her aşamasını bir arada sunularak karşılaştırılabilmek amaçlanmıştır. Bir tabloda hem çalıştaylarda, hem
anketlerde ham de mülakatlarda il tarımına ilişkin vurgulanan güçlü yönler görülebilmektedir.

253
Çanakkale İlinin Tarım ve Hayvancılık Durum (GZFT) Analizi
Çanakkale çalıştayına ait sonuçların sunumunda öncelikle grupların belirledikleri sorunlar ve çözüm önerileri verilecek
ardından da internet anketi sonuçları, GZFT analizleri ve BEK analizlerine ait sonuçlar verilecektir.

255
Balıkesir ve Çanakkale İllerinin yapıları ve tarımları ne kadar benzese de aynı strateji uygulamalarının hayata geçirilme-
siyle elde edilecek gelişmenin farklılık göstereceği düşünülmektedir. Sorunların güçlü ve zayıf yönlerin, fırsat ve tehditlerin
illere göre farklılaşması bunun en önemli destekleyicisi kabul edilebilir.

12. SONUÇ
Bu çalışmayla TR22 Bölgesinin tarım ve hayvancılığının durumu, tarımsal üretimdeki sorunları ve bu sorunlara iliş-
kin çözüm önerileri, Balıkesir ve Çanakkale illeri özelinde tespit edilmesi amaçlanmıştır. Balıkesir ve Çanakkale illerinde
yapılan çalıştaylar, çiftçi anketleri ve detaylı mülakatlar çalışmanın ana materyali olan verileri oluşturmuştur. Çalışmanın
amaçlarına göre farklı analizler yapılarak, TR22 Bölgesi için önemli bir bilgi birikimine ulaşılmış ve bunlar belirli bir düzen
içerisinde okuyuculara sunulmuştur.
Ancak karar vericilerin konuya sahip çıkılması, tüm paydaşları diğeriyle uyumlu ve koordineli çalışmaları, bireysel veya
kurumsal değil, bölge kazanımlarını her şeyin önünde tutulması, yatırımcıların ve üreticilerin belirlenen stratejiler doğrul-
tusunda yönlendirilmeleri ve motivasyonlarının sağlanması ile bölgedeki tarımsal kalkınma gerçekleşebilecektir. Kısacası
TR22 Bölgesinin kalkınması ve bölge halkının kazanması için, ortaya konulacak en önemli şey gayret, azim, çalışkanlık,
fedakârlıktır.
Bu çalışmanın TR22 Bölgesinin sorunlarının çözümüne, kalkınmanın sağlanacağı planların ve stratejilerin geliştirilip
uygulanmasına katkısı olacağı düşünülmektedir.
257
EKLER
a. Çalıştay Katılım Listesi
Balıkesir Çalıştayına Katılanların Listesi

259
Çanakkale Çalıştayına Katılanların Listesi
261
b. Çanakkale İli Projeksiyonlarına Ait Modeller
Buğday Modeli Sonuçları
Ayçiçeği Modeli Sonuçları
263
Dane Mısır Modeli Sonuçları
Pamuk Modeli Sonuçları

Çeltik Modeli Sonuçları
265
Kuru Fasulye Modeli Sonuçları

Kuru Soğan Modeli Sonuçları
Salçalık Biber Modeli Sonuçları
267
Domates Modeli Sonuçları
Karpuz Modeli Sonuçları

Kavun Modeli Sonuçları
269
Şeftali Modeli Sonuçları
Zeytin Modeli Sonuçları

271
c. Çanakkale İli Projeksiyonlarına Ait Modeller
Buğday Modeli Sonuçları
Ayçiçeği Modeli Sonuçları

Dane Mısır Modeli Sonuçları
Pamuk Modeli Sonuçları
273
Çeltik Modeli Sonuçları

Şekerpancarı Modeli Sonuçları
275
Kuru Soğan Modeli Sonuçları
Salçalık Biber Modeli Sonuçları

Domates Modeli Sonuçları
Karpuz Modeli Sonuçları
277
Kavun Modeli Sonuçları

Şeftali Modeli Sonuçları
Zeytin Modeli Sonuçları
279
KAYNAKLAR
281
283
NOTLAR
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
285
NOTLAR
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

NOTLAR
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
287
NOTLAR
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

GMKA Tarim Arastirma Raporu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GMKA Tarim Arastirma Raporu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bu rapor Güney Marmara Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanmıştır.

5. BÖLGENİN MEVCUT TARIMSAL DURUMU 43

5.1. Arazi Dağılımı 43

2 Tarım Araştırma Raporu

6. Bölge Çiftçilerinin Ve Tarımsal İşletmelerinin Yapısı 151

6.1. Üreticilerin Demografik Özellikleri 151

8. Bölgenin Tarımsal Potansiyeli ve Beklenen Gelişmeler 187

8.1. Potansiyelin Analizi Ve 2012-2016 Döneminde Beklenen

9. TR22 Bölgesi Tarım ve Hayvancılık Durum (Swot) Analizi 210

9.1. Balıkesir İlinin Tarım Ve Hayvancılık Durum (Gzft) Analizi 210

10. Önerilen Stratejiler, Öncelikler ve Tedbirler 235

11. Genel Değerlendirme 243

12. Sonuç 257

4 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 3.1. Dünyada Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri 28

Tablo 4.1. TR22 Bölgesi İllerinin GSYİH’daki Sektör Dağılımları (%) 35

Tablo 5.1. Toprak Kullanma Kabiliyetine Göre Sınıflandırma (ha) 43

6 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 6.1 Anket yapılan illerde anket dağılımı 151

8 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 8.1 Balıkesir İlinin Tarımsal Potansiyeli ve Gelişme İmkânları 187

10 Tarım Araştırma Raporu

Grafik 8.1 Balıkesir İli Buğday Ekim Alanı Tahmini 190

12 Tarım Araştırma Raporu

14 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 2.1. Araştırmada kullanılan yöntemler

16 Tarım Araştırma Raporu

2.2.2. İnternet Anketi

2.2.3. Alan (Anket) Çalışması

18 Tarım Araştırma Raporu

Kümeleme ve MDS Analizi Sonuçları

(Stress = 0.06001 RSQ = 0.99072)

Tablo 2.3. Balıkesir İlindeki İlçeler ve Grup Üyelikleri

20 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 2.4. Balıkesir İlçelerinin Grup Üyelikleri

Tablo 2.5. Gruplara Göre Anket Dağılımı

2.2.3.2. Çanakkale İlçelerinin Gruplandırılması

Kümeleme ve MDS Analizi Sonuçları

(Stress = 0.01550 RSQ =0.99933)

22 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 2.6. Çanakkale İlindeki İlçeler ve Grup Üyelikleri

Tablo 2.8. Gruplara Göre Anket Dağılımı

2.2.4. Detaylı Mülakat (Görüşme) Tekniği

24 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 2.9. Balıkesir İli mülakat verenlerin listesi*

*Mülakat sırasına göre sunulmuştur.

*Mülakat sırasına göre sunulmuştur.

3 TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA TARIMIN GELİŞİMİ

3. 3.1. Dünyada Tarım Sektörü

26 Tarım Araştırma Raporu

Kaynak: FAO, 2010.

Tablo 3.2. Dünyada İhraç Edilen Başlıca Tarımsal Ürünler

Kaynak: FAO, 2010.

28 Tarım Araştırma Raporu

Tablo 3.3. Dünyada İthal Edilen Başlıca Tarımsal Ürünler

Kaynak: FAO, 2010.

3.2. Türkiye’de Tarım Sektörü

Tablo 3.4. Türkiye’de Üretilen Başlıca Tarım Ürünleri ve Değerleri

30 Tarım Araştırma Raporu

Kaynak: FAO, 2010.

Tablo 3.5. Türkiye’nin İhraç Ettiği Başlıca Tarımsal Ürünler

Kaynak: FAO, 2010.

Kaynak: FAO, 2010.