06950548_H0 01-11-2005 09:48 Pagina I

JELLEMA 11

CONTRACTEREN
06950548_H0 01-11-2005 09:48 Pagina II

omslagontwerp Marjan Gerritse, Amsterdam, ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen

vormgeving binnenwerk Peter van Dongen, Amsterdam
opmaak Assist Communications studio, Utrecht

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot
de uitgever wenden.

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet

Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs.
Voor meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen:
www.thiememeulenhoff.nl

ISBN 90-06-95054-8
Tweede druk, tweede oplage

© ThiemeMeulenhoff, Utrecht/Zutphen, 2004

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elek-
tronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schrif-
telijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet
1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.
471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te vol-
doen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeel-
te(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet
1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
06950548_H0 15-07-2004 12:49 Pagina III

Bouwproces
11 Contracteren
06950548_H0 15-07-2004 12:49 Pagina IV

De serie Jellema Hogere Bouwkunde bestaat naast Auteur deel 11:

het inleidende deel uit drie reeksen boeken:
bouwtechniek, bouwmethoden en bouwproces.
Tezamen vormt de inhoud de onontbeerlijke
basiskennis voor het hoger beroepsonderwijs en
wetenschappelijk onderwijs.
ing. M. van Duijn
Directeur Kantorenhuis NV, Bedrijvenhuis Neder-
land NV, NV Bouwmaatschappij Holland Housing
Corporation, Onafhankelijke Projectontwikkelings-
maatschappijen

Ook deze vernieuwde uitgave is ontstaan vanuit

de noodzakelijke interactie tussen het onderwijs
enerzijds en het bedrijfsleven anderzijds. Beide
sectoren leveren auteurs, maar zijn ook bereid tot
het leveren van commentaar en kritiek in een
voortdurende discussie tussen redactie, auteurs
en het onderwijs.

De redactie:
H.A.J. Flapper
Bouwinnovator, Amsterdam

ir. M. Bonebakker
Adviseur Bouwmanagement, Geesteren

ir. K. Hofkes
Docent Bouwkunde Hogeschool INHOLLAND,
Haarlem en Alkmaar

ir. A. van Tol

Architect, Zwolle

ir. H. Brinksma
Docent Bouwkunde Hogeschool van Utrecht,
Utrecht

ing. N. Zimmermann
Architect, Amsterdam
06950548_H0 01-11-2005 09:48 Pagina V

Serieoverzicht

JELLEMA

JELLEMA

JELLEMA
1 2 7 10

3 8 11
www.jellema-online.nl

4 9 12

4 12

4 13

6
06950548_H0 12-07-2004 14:13 Pagina VI

VI

Woord vooraf

In dit deel wordt de wijze waarop de contractvor-
ming ten behoeve van een bouwproject plaats-
vindt, beschreven.
In grote lijnen is dit boek te splitsen in twee
delen, namelijk:
• de traditionele methode van contracteren van
een partij die (van initiatieffase tot en met inge-
bruikname) zorgdraagt voor de bouw van een
object;
• andere methoden van contracteren van partij-
en die zorgdragen voor de realisatie (bijvoorbeeld
ontwerpen en bouwen) van het object.
Onder het traditionele bouwproces wordt in deze
context verstaan: de organisatie van het bouw-
proces, zoals deze al decennialang wordt toege-
past. Het traditionele bouwproces kenmerkt zich
door de strikte scheiding tussen ontwerp- en uit-
voeringsfase.
voorbeeld – een fabriekshal met kantoorruimten
– een nadere toelichting gegeven op de UAV. Ter
verduidelijking zijn de letterlijke teksten van de
UAV opgenomen.
In het laatste hoofdstuk wordt uitgebreid inge-
gaan op de verschillende andere contractvormen,
waarbij de strikte scheiding tussen ontwerp en
uitvoering vaak helemaal niet meer aanwezig is.
Ter verduidelijking: de voorbeelden in dit boek
dienen als illustratie beschouwd te worden en
hebben geen enkele juridische kracht. Ten slotte
danken wij de heer A. van Eerten voor zijn des-
kundige inbreng en commentaar in de eindfase
van deze uitgave.
De auteur
mei 2004

In hoofdstuk 1 wordt voor de begripvorming met

betrekking tot de organisatie van het bouwproces,
het verkrijgen van een nieuw gebouwd gebouw
vergeleken met het kopen van een televisietoestel.

In de daaropvolgende hoofdstukken worden de

fasen van het traditionele bouwproces beschre-
ven:
• het ontstaan van het bestek en de tekeningen;
• de historische ontwikkeling van een stan-
daardbestek (STABU Standaard);
• het ontstaan van normen en certificaten;
• het aanbestedingsproces; van het uitnodigen
tot inschrijven tot en met de aannemingsovereen-
komst;
• de specifieke regelgeving met betrekking tot
aanbestedingen door de overheid, alsmede de
huidige problematiek over mededinging;
• de mededingingsregelingen tussen aanbie-
ders;
• de inschrijfbegroting;
• de gunning en aannemingsovereenkomst;
• het uitvoeringsproces.
In de hoofdstukken waarin de contractuele voor-
zieningen ten behoeve van het uitvoeringsproces
worden beschreven, wordt aan de hand van een
06950548_H0 01-11-2005 09:48 Pagina VII

VII

Inhoud 3 STABU systematiek 35

1 De overeenkomst; het kopen van een
product 1
Inleiding 2
1.1 Standaard artikel als gereed product 2
1.2 Koopwoning uit nieuwbouwproject 3
1.3 ‘Koop’ aan te bouwen garage 3
1.4 Koopwoning naar eigen ontwerp 5
1.5 Overeenkomst en verschil 6
1.5.1 Prijs 6
1.5.2 Schriftelijk bewijs; het contract 6
1.5.3 Omschrijving van het product 7
1.5.4 Voorwaarden 7
1.6 Contractvorming 8
1.6.1 Organisatie van het bouwproces 8
1.6.2 Projectdefinitie 8
1.6.3 Ontwerpfase 8
1.6.4 Bestekfase 8
1.6.5 Prijsvormingsfase 8
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 9
2 Bestek, tekeningen
en bouwvergunning 11
Inleiding 12
2.1 Aanvraag bouwvergunning 12
2.1.1 De Woningwet 12
2.1.2 Het Bouwbesluit 19
2.1.3 Het Bouwstoffenbesluit 21
2.1.4 Wet op de Ruimtelijke Ordening 21
2.1.5 Andere van belang zijnde wetten 21
2.1.6 Privaatrechtelijke wetgeving 21
2.2 Bestektekeningen 22
2.2.1 Procedure bestektekeningen 22
2.2.2 Wat dienen de bestektekeningen
te bevatten 23
2.2.3 Het maken van bestektekeningen 24
2.3 Het bestek 31
2.3.1 Wat is een bestek? 31
2.3.2 Functies van het bestek 31
2.3.3 Geschiedenis van het (standaard) bestek 31
2.4 Bestekbegroting 32
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 33
Inleiding 36
3.1 Voor het werk geldende voorwaarden
en bepalingen 36
3.1.1 Administratieve bepalingen 36
3.1.2 Technische bepalingen 37
3.1.3 Overige bepalingen 37
3.2 Beschrijving van het werk 37
3.3 STABU besteksystematiek 38
3.3.1 STABU Standaard 38
3.3.2 STABU catalogus 40
3.3.3 Samenstellen van een bestek voor
een specifiek werk 42
3.3.4 Relaties van het STABU bestek met
andere informatiesoorten 44
4 Normalisatie en certificatie 47
Inleiding 48
4.1 Normen en normalisatie 48
4.1.1 Normalisatie 48
4.1.2 Nederlands Normalisatie-Instituut 48
4.1.3 Ontstaan van een NEN-norm 48
4.1.4 Andere uitgaven van NEN 49
4.1.5 Normalisatie binnen Europa 49
4.1.6 Normalisatie wereldwijd ISO 50
4.2 Kwaliteitsverklaringen en
beoordelingsrichtlijnen 50
4.2.1 Inleiding 50
4.2.2 Structuur en afspraken 50
4.2.3 Soorten kwaliteitsverklaringen 51
4.2.4 Tot stand komen van
kwaliteitsverklaringen 54
4.2.5 Nationale beoordelingsrichtlijnen 54
4.2.6 Attestering 57
4.2.7 Kwaliteitsverklaringen en
het Bouwbesluit 2003 58
4.3 Europese ontwikkelingen en organisaties 59
4.3.1 De Richtlijn Bouwprodukten
(89/106/EEG) 59
4.3.2 Doel van CE-markering 59
4.3.3 Europese Technische Specificaties 59
4.4 Keuze kwaliteitsverklaringen in bestek 60
4.4.1 Inleiding 60
4.4.2 Keuzemogelijkheden 60
4.4.3 Bestekschrijven 60
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 62
06950548_H0 12-07-2004 14:13 Pagina VIII
VIII
5 Aanbesteden 63
Inleiding 64
5.1 Aanbesteden 64
5.1.1 Aanbesteden door particulieren 65
5.1.2 Aanbesteden door de overheid 65
5.1.3 Aanbestedingsstukken 65
5.2 Uniform Aanbestedingsreglement
(UAR 2001) 66
5.2.1 Definities 66
5.2.2 Afstandsverklaring 66
5.3 Overige begrippen in het UAR 68
5.3.1 Termijn van gestanddoening 68
5.3.2 Selectiecriteria 68
5.3.3 Inlichtingen 68
5.3.4 Inschrijving 68
5.3.5 Keuze aannemer 70
5.3.6 In delen aanbesteden 70
5.3.7 Biedingscombinatie 71
5.3.8 Alternatieven 71
5.3.9 Varianten 71
5.3.10 Aanbesteding 71
5.3.11 Geschillen 71
5.3.12 Wet Ketenaansprakelijkheid (WKA)
en aanbesteding 72
5.4 Methoden van aanbesteden 74
5.5 Openbare aanbesteding 74
5.5.1 Bekendmaking 74
5.5.2 Keuze aannemer 75
5.6 Aanbesteding met voorafgaande selectie 75
5.6.1 Bekendmaking 75
5.6.2 Uitnodiging tot inschrijving 75
5.6.3 Keuze aannemer 76
5.7 Onderhandse aanbesteding 77
5.7.1 Uitnodiging 77
5.7.2 Inschrijving en aanbesteding 78
5.7.3 Keuze aannemer 78
5.8 Onderhandse aanbesteding na selectie 78
5.8.1 Selectie en uitnodiging 78
5.8.2 Inschrijving en aanbesteding 78
5.8.3 Keuze aannemer 78
5.8.4 Vergoeding van inschrijfkosten 79
5.9 Vergelijking van aanbestedingsvormen 79
5.10 Andere aanbestedingsvormen 79
5.10.1 Getrapte aanbesteding 79
5.10.2 In delen aanbesteden van achter elkaar
uitgevoerde bouwdelen 80
6 Aanbestedingen door de overheid 83
Inleiding 84
6.1 Regulering van overheidsaanbestedingen 84
6.1.1 UAR 2001 84
6.1.2 UAR-EG 1991 89
6.1.3 Verschil UAR en UAR-EG 89
6.2 Regelgeving uitvoering
Europese richtlijnen 89
6.3 Europese aanbestedingen 89
6.3.1 Europese richtlijn 89
6.3.2 Aanbestedingsprocedures 93
6.3.3 Gemeenschappelijke regels 96
6.4 De richtlijnen 100
6.4.1 Richtlijn 93/36/EEG, Leveringen 100
6.4.2 Richtlijn 93/37/EEG, Werken 102
6.4.3 Richtlijn 92/50/EEG, Diensten 102
6.4.4 Richtlijn 93/38/EEG, Nutssectoren 102
6.5 Sancties of beroep 102
6.6 Ervaring met toepassing richtlijnen 104
7 Mededingingsregelingen
en de Nma 105
Inleiding 106
7.1 Regelgeving 106
7.2 SPO-beschikking 106
7.3 Verboden aanbestedingsregelingen 107
7.4 Uniform Aanbestedingreglement 1998 107
7.5 Uniform Aanbestedingsreglement
EG-1991 108
7.6 UAR 2001 108
7.7 Mededingingswet; concurrentievervalsing
bij aanbestedingen 108
7.7.1 Inleiding 108
7.7.2 Gezamenlijke inschrijving
op aanbestedingen 108
7.7.3 Toeleveringsovereenkomsten 109
7.7.4 Inkoopcombinaties 109
7.7.5 Tot slot 110
7.8 Over de NMa 110
7.8.1 Missie en taken van de Nma 110
7.8.2 Toezicht op concentraties 111
7.8.3 Misbruik economische macht 112
06950548_H0 12-07-2004 14:13 Pagina IX
8 Inschrijfbegroting 113
Inleiding 114
8.1 Verschillende soorten begrotingen 114
8.1.1 Ontwerpbegroting 114
8.1.2 Inschrijfbegroting 114
8.1.3 Uitvoeringsbegroting 115
8.2 Inschrijfbegroting 115
8.3 Bestekkosten 116
8.3.1 Materiaalkosten 116
8.3.2 Loonkosten 116
8.3.3 Onderaannemers 116
8.4 Uitvoeringskosten 118
8.4.1 Specifieke uitvoeringskosten 118
8.4.2 Algemene uitvoeringskosten 118
8.5 Bouwplaatskosten 119
8.5.1 Bouwplaatsvoorzieningen 119
8.5.2 Bouwplaatsmanagement 119
8.6 Bedrijfskosten 119
8.6.1 Projectgebonden bedrijfskosten 120
8.6.2 Algemene bedrijfskosten 120
8.6.3 Risico’s 120
8.6.4 Winst 124
8.6.5 Stelposten 124
8.6.6 Eindblad inschrijfbegroting 125
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 125
9 Gunning en aannemings-
overeenkomst 127
Inleiding 128
9.1 Koopovereenkomst 128
9.2 Aannemingsovereenkomst 128
9.3 Gunning 128
9.3.1 Inschrijving hoger dan het
beschikbare budget 128
9.3.2 Inschrijving beduidend lager dan het
beschikbare budget 129
9.4 Het tot stand komen van een
overeenkomst 129
9.4.1 Privaatrechtelijke wetgeving 129
9.4.2 De overeenkomst 129
9.4.3 Aanbod en aanvaarding 130
9.4.4 Aanvaarding 131
9.4.5 Inhoud van de overeenkomst 131
IX
10 Bouwen is samenwerken 133
Inleiding 134
10.1 Relatie opdrachtgever-adviseurs 134
10.1.1 De ‘directie’ van het werk 134
10.1.2 Functie directie 136
10.1.3 Het eerste overleg 136
10.2 Bouwdirectie 136
10.2.1 Eerste vragen van de directie 137
10.3 Nevenaannemers 138
10.4 Herziening UAV 1968 naar UAV 1989 141
10.4.1 Algemene spelregels van de UAV 141
10.5 UAV-Technische Installaties 1992 142
10.5.1 UAV en UAV-TI 142
10.5.2 Andere algemene voorwaarden voor
technische installaties 142
10.6 Van toepassing verklaren UAV 143
10.6.1 Opdrachtbrief 143
10.7 Bestek en tegenstrijdigheden 143
10.8 Afstemming der werkzaamheden:
overlegstructuur 144
10.9 Aanvang van de werkzaamheden 145
10.9.1 Vergunningen 146
10.9.2 Het bouwterrein 147
10.9.3 Verstrekken van de benodigde
tekeningen 148
10.9.4 Verstrekking door de opdrachtgever 148
11 UAV en werkvoorbereiding 149
Inleiding 150
11.1 Eerste bouwvergadering 150
11.2 Tijdschema 150
11.2.1 Werkbare dagen 150
11.2.2 Aandachtspunten bij opstellen
planning 152
11.2.3 Goedkeuring tijdschema 153
11.3 Korting bij te late oplevering 153
11.4 Verzekeringen 154
11.4.1 Wat is schade? 155
11.4.2 CAR-verzekering 155
11.5 Betalingen 156
11.6 Wijziging zekerheidsstelling 157
11.7 Werktekeningen 158
11.8 Terreininrichting 159
11.9 Bespreking (werk)terrein 159
06950548_H0 12-07-2004 14:13 Pagina X
12 UAV en uitvoering 161
Inleiding 162
12.1 Start van de uitvoering 162
12.1.1 Bouwterrein 162
12.1.2 Afwijkingen tussen bouwterrein en
omschrijving in het bestek 162
12.2 Inrichten bouwterrein 163
12.3 Plaatsen bouwhek 164
12.4 Dag- en weekrapporten 165
12.5 Onderaanneming 166
12.5.1 Door de aannemer gekozen
onderaannemer 166
12.5.2 Voorgeschreven onderaannemer 167
12.6 Bouwstoffen 167
12.6.1 Geschiktheid van bouwstoffen 167
12.6.2 Het leveren van een monster en
keuring van bouwstoffen 168
12.7 Voorschrijven van bouwstoffen 169
12.8 Keuring van bouwstoffen 170
12.10 Keuring van op de bouwplaats
samengestelde bouwelementen 171
13 UAV en betaling van
de aanneemsom 173
Inleiding 174
13.1 Betaalbaar stellen van termijnen 174
13.1.1 Stand van het werk, eigendom
bouwstoffen 174
13.1.2 Termijnbetalingsschema 174
13.1.3 Betaling naar rato van voortgang
uitvoering 175
13.1.4 Betaling met puntenstelsel 175
13.1.5 Vaststellen van een termijn 175
13.1.6 Uitbetaling termijn 176
13.2 Meer- en minderwerk 177
13.2.1 Bestekwijzigingen 178
13.2.2 Prijsopgave wijziging 178
13.2.3 Opdracht voor meerwerk 179
13.2.4 Tijdconsequentie wijziging 179
13.3 Stelposten 180
13.3.1 Stelpost in de praktijk 180
13.3.2 Voorbeeld stelpost vloertegelwerk 181
13.3.3 Overzicht stelpost in bestek 181
13.3.4 Geschatte hoeveelheden 182
13.3.5 Verrekenbare hoeveelheden 182
13.3.6 Verrekening van meer- en
minderwerk 184
13.4 Kostenverhogende omstandigheden 184
13.5 Eindafrekening 185
13.5.1 Voorbeeld eindafrekening 186
14 UAV en oplevering 187
Inleiding 188
14.1 Opneming, keuring en oplevering 188
14.1.1 Opneming 188
14.1.2 Goedkeuring 189
14.1.3 Oplevering 190
14.2 Uitstel van oplevering en kortingen 190
14.2.1 Uitstel van oplevering 190
14.2.2 Kortingen 191
14.3 Oplevering in delen 191
14.4 Onderhoudstermijn 192
14.5 Aansprakelijkheid aannemer
na oplevering 192
14.5.1 Garanties 192
14.5.2 Aansprakelijkheid voor gebreken 193
15 UAV en het in gebreke blijven
van partijen 195
Inleiding 196
15.1 In gebreke blijven van partijen 196
15.1.1 In gebreke blijven van opdrachtgever 196
15.1.2 In gebreke blijven van aannemer 197
15.2 Geschillen 198
15.2.1 Raad van Arbitrage 198
5.2.2 Voorbeeld van een geschil 200
15.2.3 Handelingen bij een geschil 200
15.3 Beëindiging van de overeenkomst 202
15.3.1 Schorsen van het werk 202
15.3.2 Beëindiging werk in onvoltooide staat 203
15.4 Overlijden van partijen 205
16 Andere contractvormen 207
Inleiding 208
16.1 Uitgangspunten voor bespreking
contractvormen 208
16.1.1 Analyse van het bouwproces 208
16.1.2 Mogelijke varianten in de
contractstructuur 210
16.1.3 Overwegingen bij de keuze van
contractvorm 212
16.2 Traditionele contractvorm 214
16.2.1 Werkmethode 214
16.2.2 Beoordeling traditionele contractvorm 215
16.3 Contracten voor de beginfase 216
16.3.1 Contracten voor haalbaarheidsstudie 216
16.3.2 Contracten voor verwerving van
de locatie 217
16.3.3 Contracten waarbij de overheid
samenwerkt met marktpartijen 217
16.4 Contracten voor het ontwerpproces 217
06950548_H0 12-07-2004 14:13 Pagina XI

XI

16.4.1 Standaardvoorwaarden
opdrachtgever-architect 219
16.4.2 Regeling verhouding
opdrachtgever-adviseurs 220
16.4.3 Contracten voor de coördinatie van het
ontwerpproces 221
16.5 Contracten voor de uitvoering 221
16.5.1 Uitvoeringscontracten voor
traditionele contractvorm 221
16.5.2 Regieovereenkomst 223
16.5.3 Coördinatieovereenkomst voor
de uitvoering 224
16.5.4 Construction management
(bouwmanagement) 225
16.5.5 Management-contractor 226
16.6 Contract voor bouwmanagement 227
16.7 Onderhoudscontracten 229
16.8 Contracten voor combinatie ontwerp
en uitvoering 230
16.8.1 Bouwteam 230
16.8.2 Design and Build 231
16.8.3 UAV-GC 2000 233
16.8.4 Turn-key overeenkomst 233
16.8.5 Prestatieconcept 234
16.8.6 Twee (of meer) fasencontract 236
16.9 Contract voor combinatie ontwerp,
uitvoering en gebruik
(Build, Operate and Transfer) 237
16.10 Uitvoeringscontracten,
ingedeeld naar risico 238
16.10.1 Aannemingssom of
lumpsumcontract 238
16.10.2 Verrekenbare hoeveelheden of
unit rates 239
16.10.3 Regiecontract 240
Geraadpleegde en aanbevolen literatuur 241

Register 243
06950548_H0 12-07-2004 14:13 Pagina XII
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 1

De overeenkomst; het kopen van

een product
Ing. M. van Duijn
1
Iemand die voor zichzelf een nieuwe woning wil laten bouwen, fun-
geert als opdrachtgever om een overeenkomst te sluiten met een aan-
nemer om de woning te laten bouwen. Als iemand een televisie wil
kopen, kan hij het product in de winkel beoordelen voordat tot aan-
koop wordt besloten. Als het toestel niet aan de wensen van de koper
voldoet, kan hij het toestel omruilen voor een ander.
Bij het laten bouwen van een woning is bij het sluiten van de overeen-
komst alleen een tekening en een beschrijving beschikbaar en daar-
mee moet de opdrachtgever beoordelen of de te bouwen woning zal
voldoen aan zijn wensen en in overeenstemming is met het bedrag
van de bouwkosten. Na oplevering zal de opdrachtgever de woning
moeten accepteren als deze overeenkomt met de beschrijving in de
overeenkomst. Als de woning tegenvalt, is ruilen niet mogelijk.
Voor het in opdracht laten bouwen is een andere vorm van overeen-
komst nodig dan bij het kopen van een product uit voorraad.
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 2

Inleiding JANSEN RADIO EN TV AMSTERDAM

Bij het kopen van een tv wordt een overeenkomst Aankoopbon nr 678 Datum 23 juli 2003
gesloten. Deze overeenkomst wordt in dit hoofd- voor levering aan
stuk vergeleken met het kopen van een woning.
Aangezien de koper van een woning veelal dich- Pietersen Kinkerstraat 23 Amsterdam
ter bij de realisatie van het product staat dan bij
de fabricage van een tv, zijn er meerdere moge- A rtikel Televisietoestel € 1.000,00
lijkheden om de koopovereenkomst tot stand te merk Philips
laten komen. type 21 PT 166
Aan de hand van vier voorbeelden, figuur 1.1,
wordt de keuze en de daadwerkelijke koop van de totaal bedrag 1.000,00
woning weergegeven: 19% BTW 159,66
• een standaardartikel als gereed product, in dit
geval een televisie; netto exclusief € 840,34
• een standaardwoning als onderdeel van een
groter woningbouwplan; aankoopbon + kassabon is garantiebewijs
• de bouw van een garage waarbij het geheel in
de bestaande situatie wordt ingepast; Figuur 1.2 Aankoop televisietoestel
• de bouw van een woning geheel ontworpen
naar wens van de opdrachtgever. men gaat winkelen worden meestal de eisen die
men aan de nieuw aan te schaffen tv stelt beke-
Op deze wijze wordt getracht de complexe mate- ken (kleuren, stereo, teletekst, beeldgrootte
rie omtrent de prijs- en contractvorming binnen enzovoort).
het bouwproces inzichtelijk te maken. Vervolgens bezoekt men een aantal winkels waar-
Vervolgens worden de fasen kort weergegeven bij men zich laat voorlichten door de verkoper en
die doorlopen worden voordat de ‘contract- de prijzen vergeleken worden. Ten slotte wordt
vormingsfase’ (= sluiten van een overeenkomst) een keuze gemaakt en schrijft de verkoper de
plaatsvindt. afspraken op: het type televisietoestel, eventuele
thuisbezorging, wel of geen aanbetaling en de
inruilwaarde voor het oude toestel.
1.1 Standaard artikel Al deze afspraken tezamen vormen de koop-
als gereed product overeenkomst, die is vastgelegd in de aankoop-
bon ofwel het ‘koop’contract, figuur 1.2.
Een overeenkomst tussen partijen (bijvoorbeeld
twee personen) bestaat uit afspraken die zij met
elkaar zijn overeengekomen.
In de praktijk gaat het kopen van een tv wel wat
anders dan: ‘Ik koop deze televisie van uw firma
voor de aangegeven prijs van € 1.000.’ Voordat

Aankoop Bouw Bouw Bouw

te kopen
televisietoestel standaard woning nieuwe garage eigen woning
product

Brochure + Beschrijving
zichtbaar Model product Bestek + tekening
tekening schets

overeenkomst Aankoopbon Model contract Offertebevestiging Opdrachtbrief

Figuur 1.1 Koopproces van de vier voorbeelden

06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 3
1 DE OVEREENKOMST; HET KOPEN VAN EEN PRODUCT 3
Een aantal onderdelen die min of meer stilzwij-
gend worden overeengekomen, worden niet
genoemd:
• de meestal op de aankoopbon vermelde alge-
mene voorwaarden die bij de verkoop gelden;
• de mogelijkheden van het toestel zoals deze in
de gebruiksaanwijzing zijn omschreven. Deze
gebruiksaanwijzing zal minstens moeten kloppen
met de uitleg van de verkoper. Als blijkt dat er bij-
voorbeeld geen teletekstmogelijkheid is en de
verkoper heeft dit toestel wel als zodanig ver-
kocht, voldoet de verkopende partij niet aan de
overeenkomst en zal de overeenkomst kunnen
worden ontbonden.
Het kopen van een (relatief) duur standaardpro-
duct (als een tv) is een handeling die men regel-
matig doet of van dichtbij meemaakt. In het vol-
gende voorbeeld wordt de koop van een nieuw-
bouwwoning geschetst, hetgeen voor de
gemiddelde Nederlander geen alledaagse
gebeurtenis is. Als we een en ander eens kritisch
lezen, wijkt de koop van een huis dan veel van
voorgaand voorbeeld af?
1.2 Koopwoning
uit nieuwbouwproject
In een regionaal dagblad wordt middels een pagi-
nagrote advertentie de verkoop van een aantal
koopwoningen – onderdeel van een totaal nieuw-
bouwplan – aangegeven. Het plan bestaat uit
3 woningtypen, respectievelijk 3-, 4-, en 5-kamer-
woningen, waarvan de richtprijzen in de adver-
tentie worden vermeld.
Geïnteresseerden gaan de locatie bekijken en vin-
den een weiland waarin de koeien zich nog te
goed doen aan het gras. Vervolgens gaat men
naar de makelaar die zorg draagt voor de verkoop
van de woningen. De makelaar verstrekt op ver-
zoek de brochure van het gewenste woningtype.
Aan de hand van een gesprek met de bank wordt
het hypotheekbedrag vastgesteld, waarbij de
maandlast (de rente en aflossing) nog betaalbaar
is. Het te lenen kapitaal vermeerderd met de
eigen middelen bepaalt het beschikbare budget
voor het kopen van de woning.
In de brochure zijn de plattegrondtekeningen, de
geveltekeningen, de situatietekening, de (techni-
sche) beschrijving van de woning en de varianten
(hoekwoning en middenwoning al of niet in spiegel-
beeld) weergegeven. De voorkeur omtrent het type
en de ligging van de te kopen woning wordt aan de
hand van de verkoopfolder bepaald. Met behulp van
de situatietekening wordt het bouwnummer
bepaald van de woning die de voorkeur geniet.
Gelukkig is de gekozen woning nog niet verkocht
en een voorlopig koopcontract wordt ondertekend,
figuur 1.3. Het voorlopige aan dit koopcontract
zijn een beperkt aantal ontbindende voor-
waarden. Meestal zal ontbinding van de koop
ontstaan als:
• de financiering van de koper niet rond kan
komen, waaronder eventueel het verkrijgen van
de Nationale Hypotheek Garantie;
• er geen toestemming kan worden gekregen
om in de betreffende gemeente de gekozen
woning in gebruik te mogen nemen: de woon-
vergunning;
• binnen 3 dagen na ondertekening van de
koopovereenkomst, de koper heeft aangegeven
(schriftelijk) af te zien van de koop (de zoge-
noemde bedenktijd).
Ruim een jaar na de ondertekening van het koop-
contract wordt de woning opgeleverd.
1.3 ‘Koop’ aan te bouwen garage
Na een aantal jaren in het huis van voorgaand
voorbeeld gewoond te hebben, ontstaat de
behoefte een garage tegen de woning aan te
laten bouwen. Dit is mogelijk omdat een kop-
woning gekocht is en de zijtuin groot genoeg is
om een garage op de beschikbare grond te kun-
nen bouwen.
Allereerst wordt bij de gemeente nagegaan of het
plan voldoet aan het plan omtrent de ruimtelijke
ordening (bestemmingsplan, rooilijnen en derge-
lijke) en welke eisen door de gemeente aan een
dergelijke aanbouw worden gesteld. Een gesprek
met een ambtenaar van de betreffende gemeen-
telijke dienst leert dat in principe de gemeente
geen bezwaren tegen het plan heeft, echter een
definitieve uitspraak wordt pas gedaan als de aan-
vraag voor de bouwvergunning ingediend wordt.
Zonder vergunning mag niet worden gebouwd.
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 4

Koop/Aannemingsovereenkomst

Ondergetekenden Bouwbedrijf Jellema hierna te noemen de ondernemer en H. Jansen hierna te noemen de verkrijger
zijn per 26 augustus 2003 overeengekomen als volgt:
De ondernemer verkoopt aan de verkrijger die koopt van de ondernemer een perceel grond ter grootte van ca 174 m2
overeenkomstig de op makelaarskantoor Pietersen gedeponeerde situatietekening met bouwnummer 193 kadastraal
bekend sectie P nummer 2034
De verkrijger geeft opdracht en de ondernemer neemt aan, conform de desbetreffende technische omschrijving
en tekeningen
A.Voor wat betreft de koopsom
de grondkosten € 37.162
B. Voor wat betreft de aanneemsom € 152.838

Totaal A + B € 190.000

de onder A en B vermelde koop- en aanneemsom vormen samen een geheel. De ondernemer draagt er zorg voor dat deze
akte onder berusting van de notaris wordt gesteld.

Eigendomsoverdracht
Artikel 1
1. De eigendomsoverdracht van de grond zal geschieden enzovoort

Figuur 1.3 Voorbeeld koop/aannemingsovereenkomst

De gemeente geeft aan dat: te passen materialen worden omschreven – wor-

• binnen bepaalde lijnen gebouwd moet wor-
den (rooilijnen) en de maximale bouwhoogte niet
mag worden overschreden;
• het uiterlijk in overeenstemming met de
woning dient te zijn ter goedkeuring van de
gemeentelijke Welstandscommissie;
• het plan dient te voldoen aan de bouwvoor-
schriften (de Bouwverordening, waarin opge-
nomen het Bouwbesluit en het Bouwstoffen-
besluit).
Middels een schets wordt aangegeven hoe de
garage gewenst wordt (bijvoorbeeld 3,6 × 8,0 m
en hoog 2,4 m inwendig gemeten), aan de voor-
zijde een stalen overheaddeur en aan de achterzij-
de een houten deur. De kleur van het metselwerk,
de boeidelen en de kozijnen dienen hetzelfde te
zijn als die van de bestaande woning.
Deze gegevens worden aan bijvoorbeeld twee
aannemers, die een goede reputatie hebben, ver-
strekt met het verzoek een prijsopgave te geven
voor de realisatie van het plan. Tevens dienen de
aannemers de benodigde vergunningen aan te
vragen en de berekeningen en tekeningen te ver-
vaardigen.
Na ontvangst van de twee offertes – waarin de toe
den deze vergeleken om eventuele kwaliteitsver-
schillen te kunnen onderscheiden en om na te
gaan of het gebodene voldoet aan de vraag.
De offertes worden op elkaar afgestemd door de
gevonden verschillen alsnog door de aanbieders
af te laten prijzen, zodat de offertes inhoudelijk
vergelijkbaar zijn. Aan de laagste aanbieder wordt
het werk opgedragen, figuur 1.4.
De opdracht wordt gegeven door de offerte, en
eventueel de aanvullende gegevens, te onderte-
kenen en te retourneren. De werkzaamheden
kunnen gaan beginnen.
Vanzelfsprekend zal de aannemer beginnen met
de bouwvergunning aan te vragen. Dit doet hij
onder andere met behulp van een tekening die
hij eventueel al bij zijn offerte gevoegd had, of die
hij na het krijgen van de opdracht gaat maken.
Beoordeeld wordt of de garage op deze tekening
overeenkomt met de wensen en de aanbieding.
Hierna gaat de aanvraag voor de bouwvergun-
ning de deur uit. Een aantal maanden verstrijkt
voordat deze wordt verleend en er gestart wordt
met de uitvoering van de bouw.
Als deze offerte voor akkoord getekend wordt
teruggezonden, is het een opdracht geworden.
Het te ‘kopen’ product dient omschreven te wor-
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 5

1 DE OVEREENKOMST; HET KOPEN VAN EEN PRODUCT 5

Overeenkomst van aanneming van werk met Algemene Voorwaarden voor Verbouwingen (AVV 1998)

Offerte nr 03-106 datum 6 maart 2003

De aannemer: Bouwbedrijf Jellema

Biedt hierbij aan het hierna omschreven werk uit te voeren onder toepasselijkheid van de bijgevoegde AVV 1998 (onder-
deel Aanneming van werk) in opdracht en voor rekening van:
De opdrachtgever: J. van Dijk

Omschrijving van het werk:

garage met berging van gemetselde gevels, betonvloer en houten dakconstructie met dakbedekking voorzien van grind.
De kozijnen zijn van merbau. Een metalen overheaddeur. Boeiboorden van kunststof.

Het werk zal worden uitgevoerd volgens bijgevoegde tekening 03-106 nr 1 d.d. 12 februari 2003.
Tijdstip van aanvang: in overleg afhankelijk van bouwvergunning
Oplevering van het werk uiterlijk na 30 dagen na aanvang.

Aanneemsom exclusief BTW € 35.000

In de aanneemsom begrepen stelposten:
€ 2.500 excl. BTW voor aankoop overheaddeur

Figuur 1.4 Overeenkomst voor het bouwen van garage

den. In principe wordt dit ook gedaan bij het
kopen van de tv. Bij de tv werd de keuze bepaald
aan de hand van de uitleg door de verkoper of de
folder van de toestellen die getoond werden. Bij
de garage echter dient allereerst onderzocht te
worden of datgene wat gewenst is, daadwerkelijk
mogelijk is. De te bouwen garage is een uniek pro-
duct. Weliswaar wordt naar bestaande garages
gekeken om de wensen kenbaar te maken. Het-
geen gevraagd wordt is een stukje ‘maatwerk’.
1.4 Koopwoning naar
eigen ontwerp
De heer en mevrouw Koper hebben een mooi
stuk grond gekocht, gelegen in een fraaie omge-
ving. Zij willen een woning laten bouwen die aan
al hun wensen voldoet. Het uiterlijk dient landelijk
te zijn, er dient veel glas toegepast te worden
zodat in het huis de omgeving zo veel mogelijk
waarneembaar is. Het aantal en de grootte van de
kamers, de garage en de bergruimten worden
keurig in het wensenlijstje genoemd en tevens
dient het geheel energiezuinig te zijn.
Het wensenlijstje wordt met een architect bespro-
ken en tevens wordt aangegeven wat het
beschikbare budget is. De architect toetst globaal
of het budget overeenstemt met de wensen.
Daarna wordt door de architect een opdrachtbe-
vestiging (met bijgaand een boekje met de alge-
mene voorwaarden) toegezonden waarin aange-
geven wordt dat het ontwerp door hem wordt
verzorgd en de heer en mevrouw Koper bij de
verdere ontwikkelingen in raad en daad worden
bijgestaan met deskundig advies.
Bij het tot stand komen van het ontwerp wordt
veelvuldig met de architect overlegd, zodat een
ontwerp ontstaat dat geheel aan de wensen van
de heer en mevrouw Koper voldoet. Tevens over-
legt de architect met onder andere de gemeente
en andere betrokken instanties om een ontwerp
te kunnen realiseren dat voldoet aan de eisen die
gesteld worden voor het verkrijgen van de beno-
digde vergunningen.
De opdrachtgever en de architect kiezen drie kun-
dige aannemers. Deze aannemers wordt
gevraagd een prijsaanbieding te doen op de vol-
gende wijze.
Door de architect wordt het bestek (= de
omschrijving en de tekeningen) waarop zij de
aanbieding dienen te baseren naar de aannemers
verzonden.
Als blijkt dat na verloop van tijd de laagste aan-
bieding correspondeert met het budget, kan het
werk aan de aannemer gegund worden. Met
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 6
Architectenbureau Vermeer te Leiden
Aan Bouwbedrijf Jellema te Amersfoort
Hierbij geven we u, namens en voor rekening van onze opdrachtgever, de heer Pietersen, opdracht voor de bouw van
een woning, zoals aangegeven in:
■ het bestek nr 234 d.d. 20 augustus 2003;
■ de bestektekeningen nr 1 t/m 5 d.d. 20 augustus 2003;
■ het procesverbaal van aanwijzing d.d. 10 september 2003;
■ de nota van toelichtingen d.d. 20 september 2003;
■ de nader overeengekomen afspraken waaronder de bouwtijd zoals vastgelegd in ons schrijven d.d. 30 september 2003.
Het geheel voor de somma van € 200.000 (zegge tweehonderd duizend euro) excl. 19% BTW.
Wij vertrouwen op een correcte uitvoering van het werk.
Hoogachtend,
J. Vermeer
Figuur 1.5 Voorbeeld opdrachtbrief te bouwen woning
andere woorden: de opdracht wordt gegeven,
figuur 1.5.
1.5 Overeenkomst en verschil
Voorgaande vier voorbeelden zijn zeer beknopte
beschrijvingen van hoe het een en ander zou kun-
nen verlopen. Diverse varianten hierop zijn
uiteraard mogelijk. Getracht is de essentie van het
‘koopproces’ weer te geven. Concluderend kun-
nen we stellen dat bij de ogenschijnlijk sterk uit-
eenlopende koopovereenkomsten, navolgende
onderdelen voor komen:
• er wordt een prijs overeengekomen voordat er
‘geleverd’ wordt;
• van de koop wordt een schriftelijk bewijs
gemaakt;
• het te kopen product wordt omschreven;
• de koop geschiedt onder een aantal voor-
waarden.
1.5.1 Prijs
Bij de koop van de tv is de prijs bekend. Soms valt
er te onderhandelen of middels inruil een korting
te bedingen, doch enige discussie omtrent de
prijs zal nagenoeg niet plaatsvinden.
Bij de koop van de nieuwbouwwoning is de prijs
ook bekend. In veel gevallen zullen middels het
opdragen van standaard meer- en minderwerk-
prijzen, kleine aanpassingen van de woning of de
afwerking mogelijk zijn. Vervolgens is de defini-
tieve prijs voordat het koopcontract wordt gete-
kend, bekend.
Bij de bouw van het huis naar eigen ontwerp is de
uiteindelijke prijs veel later in het proces bekend.
Allereerst vindt een budgetcontrole plaats, deze
geeft echter geen prijszekerheid. Het kan zijn dat
door de slechte draagkracht van de grond de fun-
dering duurder wordt dan bij het budget was
voorzien. Vervolgens vindt een aanbesteding
plaats, waarbij de laagste aanneemsom afwijkt
van het budget. Tijdens de bouw kunnen onvoor-
ziene omstandigheden zich voordoen, waarmee
de aannemer – redelijkerwijs – bij de prijsvorming
geen rekening kon houden. Een staking tijdens de
bouw of loon- en prijsstijgingen kunnen een lan-
gere levertijd geven en kostenverhogend werken.
1.5.2 Schriftelijk bewijs; het contract
Dit schriftelijke bewijs, contract genaamd, geeft
het belang aan van de handeling. De betrokken
partijen kunnen tijdens of na de uitvoering van de
overeenkomst nagaan wat werd overeengekomen.
De periode voor het sluiten van het contract
noemt men de contractvormingsfase of ook wel de
precontractuele fase. Opvallend is dat de duur en
het aantal betrokkenen bij de contractfase ver-
schilt. De tv is het snelst gekocht. Het ontwerp is
geheel buiten ons om tot stand gekomen. En we
realiseren ons meestal niet de vele jaren die zijn
verstreken voordat het eerste model van het
betreffende toestel in productie werd genomen.
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 7
1 DE OVEREENKOMST; HET KOPEN VAN EEN PRODUCT 7
Dit geldt ook voor de koopwoning. De jaren die
noodzakelijk waren om de grond in eigendom te
verkrijgen, het ontwerp te maken, eventuele aan-
passingen op het bestemmingsplan – met soms
jarenlange procedures – gedaan te krijgen, gaan
aan ons voorbij. Met de bouwtijd echter wordt de
koper wel geconfronteerd.
Bij de garage worden wij voor het eerst gecon-
fronteerd met de ontwerptijd. Eerst moesten wij
naar de gemeente. Vervolgens duurde het even
voordat de offertes binnen waren. En als dan de
opdracht is gegeven, wordt er geen spade in de
grond gezet maar een tekening gemaakt en de
vergunning aangevraagd.
Het woonhuis is het voorbeeld waarbij wij het
langst bij het ontstaan van het ontwerp aanwezig
zijn. We worden geconfronteerd met de ontwerp-
fasen zoals in de voorgaande delen beschreven,
en vervolgens met het maken van de bestekteke-
ningen, het bestek, de aanbesteding en de gun-
ning. Laatstgenoemde onderdelen worden in dit
boek beschreven.
De in het tweede voorbeeld aangegeven proce-
dures, waarbij het ontwerp geheel door de pro-
jectontwikkelaar wordt gemaakt, wordt in hoofd-
stuk 16 van dit boek beschreven.
1.5.3 Omschrijving van het product
Bij de tv wordt het product beschreven door de in
de brochure opgenomen omschrijving van de
mogelijkheden (prestaties) en de handleiding.
Aan de hand van deze uitgangspunten en met
een nadere toelichting door de verkoper kan de
consument zijn keuze bepalen.
Voor de bouwwerken worden de toe te passen
materialen uitvoerig beschreven. Hetzij in de ver-
koopbrochure (paragraaf 1.2), de offerte van de
aannemer (paragraaf 1.3) of het bestek en de
tekeningen (paragraaf 1.4). Ook worden de
garanties vastgelegd.
De omschrijving van de garage was summier; we
lieten het nauwkeuriger omschrijven van het pro-
duct over aan de aannemer. Bij het woonhuis
bestond de omschrijving uit een bestek van bij-
voorbeeld 60 pagina’s en een tweetal bestekteke-
ningen.
Deze omschrijving was noodzakelijk om de aan-
biedende aannemers nauwkeurig aan te geven
wat voor een woning werd gewenst en hoe het
was samengesteld. Zodat de aannemers in con-
currentie hetzelfde aan konden bieden en het ver-
gelijken van de prijs eenvoudig was.
1.5.4 Voorwaarden
De voorwaarden die bij de overeenkomst van toe-
passing zijn, kunnen in twee hoofdgroepen
gesplitst worden:
◆ algemene voorwaarden;
◆ specifieke productvoorwaarden.
◆ Algemene voorwaarden
In het voorbeeld van de tv zijn dit de algemene
verkoop-, leverings- en betalingsvoorwaarden
voor de elektrotechnische detailhandel, vastge-
steld door de Unie van elektrotechnische onder-
nemersorganisaties en gedeponeerd bij de Arron-
dissementsrechtbank te ..... onder nummer ..... .
Bij de garage kunnen de AVA van toepassing zijn
(Algemene Voorwaarden voor Aannemingen in
het bouwbedrijf), meestal bij de offerte vermeld of
aangegeven op het briefpapier van de aannemer.
Bij de woning uit het laatste voorbeeld kunnen
de UAV (Uniforme Administratieve Voorwaarden)
en STABU Standaard (Algemene Technische
Bepalingen) van toepassing verklaard worden in
het bestek.
◆ Specifieke productvoorwaarden
Deze worden meestal in de precontractuele fase
overeengekomen. Dit kan variëren van de voor-
waarde dat de tv thuis bezorgd wordt binnen
5 dagen en ter plekke wordt afgesteld tot een
aantal pagina’s aanvullende voorwaarden (leve-
ringsvoorwaarden) zoals die in het bestek (para-
graaf 1.4) opgenomen zullen zijn. Het geheel
van algemene en specifieke voorwaarden en de
omschrijving van de bij de samenstelling te
gebruiken producten, alsmede de verwerking
van de diverse onderdelen worden samengevat
in de door de fabrikant/aannemer te verstrekken
garanties.
De garanties en de bekendheid van het merk (van
de tv) zullen een verwachting ten aanzien van de
levensduur geven, hetgeen iets zegt over de kwa-
liteit van het product (= de kwaliteit van de onder-
delen en de kwaliteit van het fabricageproces).
Niet onbelangrijk zijn de voorwaarden waaronder
de garantie wordt gegeven. Het niet voldoen aan
deze voorwaarden zal in veel gevallen de garantie
geheel of gedeeltelijk doen vervallen.
06950548_H1 01-11-2005 08:54 Pagina 8
1.6 Contractvorming
1.6.1 Organisatie van het bouwproces
In NEN 2574 is een genormeerde fasering van het
bouwproces vastgelegd, figuur 1.6.
Het bouwproces als beschreven in paragraaf 1.4
(bouw van een woning naar eigen ontwerp) vindt
reeds sinds de vijftiger jaren plaats. Momenteel
wordt in Nederland in circa 60% van de gevallen
het bouwproces op nagenoeg dezelfde wijze geor-
ganiseerd. Andere organisatievormen zoals bouw-
team en turn-key worden steeds vaker toegepast.
De essentie van deze organisatievormen bestaat uit
het laten vervallen van de scheiding tussen de ont-
werper en de uitvoerder. Bij het ‘bouwteam’ neemt
de uitvoerende partij reeds deel in het proces
tijdens de ontwerpfase, waardoor een efficiency
ontstaat door de inbreng van de uitvoeringsprak-
tijk bij het tot stand komen van het ontwerp.
Een stap verder is de turn-key vorm. Hierin biedt
de uitvoerende partij het ontwerp en de bouw
aan. Deze contractvormen en andere, worden in
hoofdstuk 16 uitvoerig beschreven.
Om de complicaties van de samenvoeging van
ontwerp en de uitvoering te kunnen doorgronden,
zal gedegen kennis van zowel de ontwerp- als de
uitvoeringsfase verworven dienen te worden.
Het traditionele bouwproces, zich kenmerkend
door de duidelijke scheiding tussen het ontwerp
en de uitvoering, wordt daarom in dit boek diep-
gaand behandeld om de problematiek van de
contractvormen als besproken in hoofdstuk 16,
te doorgronden.
In deel 10 ‘Ontwerpen’ is het proces van pro-
grammeren en ontwerpen beschreven
Om de daarop volgende fasen – de bestek- en
prijsvormingsfase – goed te laten verlopen dienen
wij na te gaan wat het resultaat is van de voor-
gaande fasen. Daarom eerst een zeer beknopte
samenvatting van de fasen die voorafgaan aan de
prijsvormingsfase.
Initiatief
Haalbaar- Project Structuur Voorlopig Definitief
heid definitie ontwerp ontwerp ontwerp
Programma Ontwerp
Figuur 1.6 Fasering van het bouwproces volgens NEN 2574
1.6.2 Projectdefinitie
Als besloten is tot bouwen, wordt in een pro-
gramma geformuleerd aan welke eisen het
gebouw zal moeten voldoen. Daarbij hoort ook
het vaststellen van het beschikbare investerings-
budget. Programma en budget vormen samen de
taakstelling voor de ontwerper.
1.6.3 Ontwerpfase
Het ontwerpproces wordt verdeeld in drie fasen:
• structuurontwerp;
• voorlopig ontwerp;
• definitief ontwerp.
In elke volgende fase wordt het ontwerp verder
uitgewerkt van grof naar fijn. De informatie is
gericht op het vertalen van de wensen van de
opdrachtgever in een ruimtelijk ontwerp met een
technische beschrijving van materialen en con-
structies.
1.6.4 Bestekfase
Het ruimtelijk ontwerp van de vorige fase moet
worden vertaald in een document waarmee het
mogelijk moet zijn om:
• de bouwvergunning te kunnen aanvragen;
• een aanbesteding in concurrentie te kunnen
houden;
• een aannemingsovereenkomst te kunnen
afsluiten (contracteren), figuur 1.7.
Het bestek als contractdocument bestaat uit:
• een bestek als tekstboek;
• bouwvoorbereidingstekeningen.
1.6.5 Prijsvormingsfase
Als het bestek gereed is gaat de opdrachtgever een
of meerdere aannemers uitnodigen een aanbie-
ding te doen. Dan start de prijsvormingsfase,
figuur 1.7, die bestaat uit de volgende stappen:
• op basis van bestek en tekening maakt de aan-
nemer een inschrijfbegroting en bepaalt zijn
aanneemsom;
Prijs- Werkvoor-
Bestek Uitvoering
vorming bereiding
Uitwerking Bouw
Oplevering
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 9

1 DE OVEREENKOMST; HET KOPEN VAN EEN PRODUCT 9

Geraadpleegde en aanbevolen
Definitief
Bestek
Prijs- Werkvoor- literatuur
ontwerp vorming bereiding
Uitwerking Normen
NEN 2574: 1993 Tekeningen in de bouw – Indeling
van gegevens op tekeningen voor gebouwen
Definitief Bestek Opdracht
ontwerp + aannemer
tekeningen

Bestekfase Prijsvorming
Het maken van Aanbestedings-
bestek + tekeningen procedure
Hoofdstuk 2 + 3 Hoofdstuk 5 t/m 9

Aanvragen van vergunningen

Hoofdstuk 2

Figuur 1.7 Uitwerking van de contractfase

• de opdrachtgever houdt een aanbesteding

waar de aannemers hun prijs kunnen indienen;
• de opdrachtgever zal de opdracht in principe
aan de laagste aanbieder gunnen;
• als de aannemer de gunning aanvaardt, wordt
tussen de opdrachtgever en de aannemer de aan-
nemingsovereenkomst gesloten;
• de aannemer is hiermee de verplichting aange-
gaan om het werk uit te voeren conform bestek
en tekeningen en voor de overeengekomen aan-
neemsom.

Dit proces van prijsvorming en contractvorming

wordt in de volgende hoofdstukken uitvoerig uit-
gewerkt.
06950548_H1 12-07-2004 12:44 Pagina 10
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 11

Bestek, tekeningen
en bouwvergunning
Ing. M. van Duijn
2
Als een opdrachtgever een woning wil laten bouwen, moet deze een
bouwvergunning hebben en een aannemingsovereenkomst sluiten
met een bouwbedrijf. In de overeenkomst moet het werk nauwkeurig
omschreven worden.
Om een woning compleet te beschrijven, zodat de opdrachtgever bij
oplevering ook krijgt wat hij verwacht, zal voor de nauwkeurige
omschrijving een dik document nodig zijn. Als elke opdrachtgever op
zijn eigen wijze de nauwkeurige beschrijving zou maken, vergt dat
veel tijd en ontstaat voor de aannemer het probleem dat van elk werk
de omschrijving anders is opgebouwd. Dat maakt het berekenen van
de bouwkosten niet eenvoudig.
Professionele opdrachtgevers die jaarlijks meerdere werken aanbeste-
den, zijn begonnen de omschrijvingen die voor elk werk van toepas-
sing zijn te verzamelen in een boekwerk dat voor alle werken te
gebruiken is. Het bestek is een bundeling van algemene omschrijvin-
gen aangevuld met specifieke aanvullingen voor het desbetreffende
werk. Het bestek bestaat uit een bestekboek met teksten en bouw-
voorbereidingstekeningen.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 12
12
Inleiding
‘De nauwkeurige omschrijving van het werk’
wordt in de bouw het bestek genoemd. De teke-
ningen die (ter illustratie) bij dit bestek horen,
worden bestektekeningen genoemd. Deze dienen
het plan nauwkeurig vast te leggen op een zoda-
nige wijze dat een definitieve prijsvorming op
basis van deze tekeningen (en het bestek) moge-
lijk is (blz. 15 van NEN 2574).
De volgende werkzaamheden worden in deze
fase verricht:
• de aanvraag van de bouwvergunning
(paragraaf 2.1);
• het maken van de bestektekeningen
(paragraaf 2.2);
• het maken van het bestek (paragraaf 2.3 en
hoofdstuk 3).
Aangezien de aanvraag van de benodigde ver-
gunningen onderdeel zijn van de publiekrechte-
lijke wetgeving, worden deze en de privaatrechte-
lijke wetgeving beknopt behandeld. Voor nadere
bestudering van de privaat- en publiekrechtelijke
wetgeving verwijzen wij naar desbetreffende lite-
ratuur.
2.1 Aanvraag bouwvergunning
Alvorens de aanvraag van de bouwvergunning
(ruimer gezegd: de voor de realisatie benodigde
vergunningen) te behandelen, wordt de voor de
bouw van belang zijnde publiek- en privaatrech-
telijke wetgeving opgesomd.
Het privaatrecht regelt de betrekkingen tussen de
burgers onderling.
Natuurlijk is het ook een gemeenschapsbelang,
dat de rechten van het individu behoorlijk
omschreven en gewaarborgd worden, en zo
beschouwd zou elk recht publiekrecht genoemd
kunnen worden.
Meestal spreken we echter van publiekrecht wan-
neer de regels betrekking hebben op de overhe-
den: hun inrichting, bevoegdheden, onderlinge
verhouding, werkwijze.
De overheidsbemoeienis omtrent het bouwen en
wonen wordt ondermeer geregeld in de:
• Woningwet;
• Wet op de Ruimtelijke Ordening.
2.1.1 De Woningwet
Volgens de Woningwet mag niet worden
gebouwd of verbouwd zonder bouwvergunning.
Deze moet worden aangevraagd bij de gemeente
waarin men wil (ver)bouwen.
In de Woningwet wordt aangegeven dat het Col-
lege van Burgemeester en Wethouders beslissen
omtrent het verlenen of weigeren van een bouw-
vergunning.
Voor het verlenen van een bouwvergunning dient
het plan aan de volgende hoofdcriteria te vol-
doen:
• het plan dient te voldoen aan het plaatselijk
geldend bestemmingsplan;
• het plan dient te voldoen aan het Bouwbesluit;
• het plan dient te voldoen aan de gemeentelijke
bouwverordening (veelal gebaseerd op de
Modelbouwverordening).
(Het opstellen van een bestemmingsplan en de
daaraan te stellen eisen zijn vastgelegd in de Wet
op de Ruimtelijke Ordening).
Alle bouwwerken worden ingedeeld in twee cate-
gorieën:
◆ bouwvergunningsvrije bouwwerken;
◆ bouwvergunningplichtige bouwwerken.
◆ Bouwvergunningsvrije bouwwerken
Als bouwplannen voldoen aan de voorwaarden
voor bouwvergunningsvrij bouwen, mag zonder
bouwvergunning worden gebouwd. De voor-
waarden in het bestemmingsplan, de gemeente-
lijke bouwverordening en in principe de gemeen-
telijke welstandseisen zijn in dat geval niet van
toepassing. De regels uit het Bouwbesluit met
betrekking tot onder meer veiligheid en gezond-
heid, en het burenrecht zoals vastgelegd in het
Burgerlijk Wetboek gelden echter wel. De eige-
naar van het bouwwerk is zelf verantwoordelijk
voor het naleven hiervan.
Uitzondering hierop zijn onder meer; uitbouwen
aan recreatiewoningen, woonwagens en tijdelijke
bouwwerken. In deze gevallen geldt een lichte
bouwvergunningsplicht.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 13
Woningwet
(Won.w. 2001)
AMvB
Besluit Asbestver-
bouwvergunnings- Bouwbesluit wijderings-
vrije en licht bouw-
vergunningsplichtige
Ministeriële
regelingen
Kwaliteits-
NEN-EN-normen
verklaringen
Nederlandse
praktijkrichtlijnen
Figuur 2.1 De opbouw van de Woningwet
Ook het bouwen op of aan een monument of
beschermd dorps- of stadsgezicht is ten minste
licht bouwvergunningplichtig.
Voorbeelden van bouwvergunningsvrij bouwen
zijn:
• uitbreiding van 1 bouwlaag aan de achterzijde
van een woning;
• verandering van een kozijn van een woning.
• afdakje bij of aan een woning indien deze niet
van de openbare weg in het zicht is
• een dakkapel aan de achterzijde van een
gebouw,
• een perceelsafscheiding niet hoger dan 1 m of
2 m aan de achterzijde enzovoort.
◆ Bouwvergunningplichtige en licht-bouwvergun-
ningplichtige bouwwerken
Onder deze categorie vallen alle bouwwerken die
niet onder voornoemde werken vallen.
De aanvraag voor een bouwvergunning dient te
geschieden bij de gemeentelijke dienst Bouw- en
woningtoezicht, middels een landelijk uniform
aanvraagformulier, figuur 2.2. Om te toetsen of
het plan aan de voorgaande criteria voldoet, die-
nen tekeningen en berekeningen bij de aanvraag
ingediend te worden.
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 13
Besluit
indieningsvereisten
besluit aanvraag
bouwvergunning
(Model)-bouw-
verordening
(MBV 1992)
Naast een bouwvergunning is een gebruiksver-
gunning en in een aantal gevallen een milieuver-
gunning noodzakelijk om het gebouw na voltooi-
ing te gebruiken voor het doel waartoe het is
opgericht. In de praktijk lopen onderdelen van
deze vergunningen, in tijd gezien, synchroon met
de aanvraag voor de bouwvergunning. Bijvoor-
beeld: op het moment dat de aanvraag voor de
benodigde milieuvergunning niet bekend is of de
gemeente vermoedt dat het gebruik van het
gebouw niet voldoet aan de milieuwetgeving, zal
op deze grond geen gebruiks- of milieuvergun-
ning en aldus geen bouwvergunning worden
afgegeven. Wel is het mogelijk om ten gevolge
van de gedetailleerdheid van de informatie die
voor de gebruiksvergunning en de milieuvergun-
ning aangeleverd moeten worden, voor of tijdens
de bouwaanvraag een gebruiks- of milieuvergun-
ning op het principe te verlenen. Op basis hiervan
kan een bouwvergunning verleend worden. In
een later stadium zal dan de gedetailleerde infor-
matie ingediend moeten worden.
Ook wordt door de gemeente beoordeeld of het
plan esthetisch voldoet oftewel ‘aan redelijke
eisen van Welstand’ voldoet.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 14

14

Figuur 2.2 Aanvraagformulier bouwvergunning

06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 15

2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 15

Figuur 2.2 Aanvraagformulier bouwvergunning (vervolg)

06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 16

16

Figuur 2.2 Aanvraagformulier bouwvergunning (vervolg)

06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 17

2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 17

Figuur 2.2 Aanvraagformulier bouwvergunning (vervolg)

06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 18

18

Figuur 2.2 Aanvraagformulier bouwvergunning (vervolg)

06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 19
Om welstandstoezicht te kunnen houden, moet
de gemeenteraad een welstandsnota opstellen.
Deze nota mag niet volstaan met algemene, glo-
baal geformuleerde welstandscriteria. Deze moe-
ten zo concreet mogelijk en objectief zijn en zo
veel mogelijk toegesneden zijn op de verschillen-
de soorten bouwwerken. Daarbij kunnen de
criteria voor hetzelfde soort of type bouwwerk
verschillen, afhankelijk van de plaats waar het
bouwwerk wordt gerealiseerd.
De welstandscommissie of stadsbouwmeester
(1-persoons ‘welstandscommissie’) neemt de wel-
standsnota als uitgangspunt voor het beoordelen
van de ingediende bouwplannen. De adviezen
van de welstandscommissie moeten goed gemo-
tiveerd, schriftelijk en openbaar zijn.
Een bouwplan moet altijd voldoen aan redelijke
eisen van welstand. Het bouwplan kan in uitzon-
derlijke gevallen toch met een positieve beoorde-
ling geadviseerd worden, ook al voldoet het
bouwplan niet aan de welstandsnota. Bijvoor-
beeld een architectonisch uniek bouwwerk.
Ook kunnen zich omstandigheden voordoen
waarbij het welstandsvereiste ondergeschikt is
aan een ander belang. In dat geval kunnen bur-
gemeester en wethouders de bouwvergunning
verlenen, ondanks het feit dat het bouwplan niet
aan de eisen voldoet.
In figuur 2.3 zijn de afhandelingstermijnen bij de
verschillende bouwvergunningsprocedures aan-
gegeven. Bij een reguliere bouwvergunning kan
ook om een gefaseerde behandeling worden
gevraagd. Op basis van beperkte gegevens
(geveltekeningen en een plattegrond) zal de eer-
ste fase een voor een bezwaar en beroep vatbaar
besluit opleveren van de planologische aan-
vaardbaarheid van het bouwplan. In de tweede
fase zal een beoordeling plaatsvinden van de
bouwtechnische aspecten van het bouwplan.
Deze gefaseerde behandeling heeft voor de aan-
vrager het (financiële) voordeel dat hij het plan
pas bouwtechnisch hoeft uit te werken als onher-
roepelijk vaststaat dat het niet op ruimtelijke
aspecten wordt afgewezen. In verband met de
beperkte reikwijdte van de preventieve gemeen-
telijke toets kan een lichte bouwvergunning niet
in fasen worden verleend, figuur 2.4.
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 19
De gestelde termijnen zijn fataal; dat wil zeggen
als burgemeester en wethouders binnen deze ter-
mijnen nog geen beslissing hebben genomen op
de aanvraag, de bouwvergunning als verleend
mag worden beschouwd. De beslistermijnen gel-
den niet als het bouwplan in strijd is met het
bestemmingsplan. Volgens artikel 49 van de
Woningwet zullen pas weer de fatale termijnen
gelden zodra de vrijstelling is verleend.
2.1.2 Het Bouwbesluit
De technische voorschriften waaraan een bouw-
werk dient te voldoen, zijn opgenomen in het
Bouwbesluit.
De aan het bouwwerk te stellen technische eisen
zijn gerangschikt aan de hand van de functie
binnen het gebouw, figuur 2.5.
De voorschriften van het Bouwbesluit zijn zoveel
mogelijk geformuleerd in prestatie-eisen. Deze
zijn opgebouwd uit een gekwantificeerde grens-
waarde waarbij een ondubbelzinnige bepalings-
methode wordt gegeven. Aan deze prestatie-eis is
een functionele omschrijving gekoppeld die het
motief voor de te stellen eis verwoordt.
Het kan voorkomen dat bij het aanvragen van een
bouwvergunning oplossingen worden aangedra-
gen waarop de prestatie-eisen niet of onvoldoen-
de zijn toegesneden. Bijvoorbeeld bij een experi-
menteel bouwmateriaal of -methode of een
nieuw product of bouwsysteem kan aan de in het
Bouwbesluit opgenomen ‘gelijkwaardigheidsbe-
ginsel’ gerefereerd worden. Toepassing hiervan
betekent dat de vergunningaanvrager moet aan-
tonen dat een gelijkwaardige prestatie wordt
geleverd.
In het Bouwbesluit wordt veelal verwezen naar:
• NEN-normen en EN-normen;
• de Modelaansluitvoorwaarden, uitgegeven
door de verschillende overkoepelende verenigin-
gen van nutsbedrijven (elektriciteit, gas en water);
• kwaliteitsverklaringen die door certificerings-
instellingen zijn afgegeven.
Tevens worden bij ministeriële regelingen (nade-
re) voorschriften gegeven. Momenteel behoren
de volgende acht regelingen tot het Bouwbesluit:
• de Regeling constructieve veiligheid en
gebruiksveiligheid;
• de Regeling Brandveiligheid;
• de Regeling Gezondheid;
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 20

20

Lichte bouwvergunning Maximale behandelingstermijn door burgemeester en wethouders: 6 weken.

Een verdagingsmogelijkheid is er niet, dus als burgemeester en wethouders
na 6 weken nog geen uitsluitsel hebben gegeven, mag de aanvrager de
lichte bouwvergunning als verleend beschouwen.

Reguliere bouwvergunning Maximale behandelingstermijn door burgemeester en wethouders:

Indien gefaseerd ingediend:
• Eerste fase: beoordeling
ruimtelijke en welstandsaspecten
• Tweede fase: beoordeling
bouwtechnische aspecten
en bodemrapportage
12 weken, met een eenmalige verdagingsmogelijkheid van 6 weken.
Maximale behandelingstermijn door burgemeester en wethouders: 6 weken,
met een eenmalige verdagingsmogelijkheid van 6 weken.
Maximale behandelingstermijn door burgemeester en wethouders: 6 weken,
met een eenmalige verdagingsmogelijkheid van 6 weken.
Zowel de eerste als de tweede fase kan dus met 6 weken verlengd worden.
Tezamen wordt het dan maximaal 24 weken (het waren er 26).

Figuur 2.3 Termijnen bouwvergunningsprocedures

Lichte bouwvergunning Reguliere bouwvergunning

Preventieve toets: Preventieve toets: 1e fase 2e fase

Bestemmingsplan Bestemmingsplan ✓

Welstandsnota – Welstandsnota –
welstandsadvisering facultatief welstandsadvisering verplicht ✓

Gemeentelijke bouwverordening Gemeentelijke bouwverordening

(alleen stedenbouwkundige – stedenbouwkundige voorschriften ✓
voorschriften daaruit) – overige onderwerpen ✓

Bouwbesluit (alleen de Bouwbesluit ✓

constructieve voorschriften daaruit)

Monumentenvergunning Monumentenvergunning ✓

Figuur 2.4 Toetspunten bouwvergunningsaanvraag

Bouwwerk
Gebruiksfuncties:
- woonfunctie
- bijeenkomstfunctie
- celfunctie
Geen gebouw Gebouw
- gezondheidszorgfunctie
- industriefunctie
- kantoorfunctie
- logiesfunctie
Constructie Ruimten Voorzieningen - onderwijsfunctie
- sportfunctie
- winkelfunctie
Bouwdeel - overige gebruiksfunctie
- bouwwerk
geen gebouw zijnde
Materiaal
Figuur 2.5 Overzicht van de gebouwfuncties in het Bouwbesluit
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 21
• de Regeling Schadelijke materialen;
• de Regeling Aansluitvoorwaarden;
• de Regeling Bruikbaarheid;
• de Regeling Energiezuinigheid;
• de Regeling CE-markering en erkende kwali-
teitsverklaringen.
2.1.3 Het Bouwstoffenbesluit
Het Bouwstoffenbesluit (Bsb), voluit het Bouw-
stoffenbesluit bodem- en oppervlaktewaterbe-
scherming, is sinds 1 januari 1999 van kracht. Het
legt normen vast voor 130 stoffen. Het besluit is
van toepassing op bouwstoffen (grond of overige
steenachtige materialen) die buiten in een werk
worden toegepast. Het besluit stelt regels voor
het gebruik van steenachtige bouwstoffen die in
contact kunnen komen met regen-, grond- of
oppervlaktewater.
Volgens het Bouwstoffenbesluit mag een bouw-
stof alleen worden toegepast als die is voorzien
van een erkende kwaliteitsverklaring. Alleen aan-
gewezen certificeringsinstellingen mogen zo’n
verklaring afgeven. Ook hebben VROM en het
ministerie van Verkeer en Waterstaat keuringsin-
stanties (monsternemers en laboratoria) erkend in
het kader van het Bsb. De lijsten met aangewezen
monsternemers, laboratoria, erkende kwaliteits-
verklaringen en certificeringsinstellingen worden
regelmatig geactualiseerd.
2.1.4 Wet op de Ruimtelijke Ordening
Zoals eerder genoemd, wordt het bouwplan in
het kader van de WRO getoetst aan het bestem-
mingsplan. Dit bestemmingsplan bepaalt wat
voor soort bouwwerken op welke terreinen
mogen worden gebouwd en voor welk doel
bepaalde grond binnen de gemeentegrenzen
moet worden gebruikt (gemeentelijke planologie).
Het nationaal (landelijk) planologisch beleid
wordt door de Tweede Kamer middels Nota’s
over de Ruimtelijke Ordening vastgesteld.
Vanuit de WRO wordt de Provincie verplicht tot
het opstellen van streekplannen waarin het
gebruik van de gronden en de regeling van de
bebouwing (in een streek) wordt aangegeven.
Enkele belangrijke bepalingen uit de WRO zijn:
• artikel 19:
inhoudende een (‘kleine’) afwijking op een gel-
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 21
dend bestemmingsplan, goedgekeurd door het
gemeente- en provinciaal bestuur;
• de NIMBY-wet:
behandelt de snellere realisatie van (niet in het
bestemmingsplan passende) projecten van
bovengemeentelijk belang (bijvoorbeeld een
regionale afvalverwerkingsinrichting);
• de Tracéwet:
behandelt het toekomstige beloop van belang-
rijke infrastructurele werken (bijvoorbeeld de
hogesnelheidsspoorlijn);
• Wet geluidhinder:
deze verplicht de gemeentebesturen om bij het
vaststellen van een bestemmingsplan tevens reke-
ning te houden met het aspect ‘geluidhinder’.
2.1.5 Andere van belang zijnde wetten
Andere wetten die van belang zijn:
• Wet op de stads- en dorpsvernieuwing;
• Monumentenwet;
• Wet BIBOB: Wet Bevordering Integriteits-
beoordelingen door het Openbaar Bestuur;
• Postwet;
• Wet milieubeheer;
• Wet op de Gevaarlijke Werktuigen;
• Bouwvoorschriften voor Scholen.
Met betrekking tot de afstand van gebouwen:
• Wet ziekenhuisvoorzieningen;
• Wet op de bejaardenoorden;
• Drank- en horecawet;
• Warenwet, vleeskeuring en Destructiewet;
• Arbeidsomstandighedenwet;
• Milieuhygiënische wetten (o.a. het Bouwstof-
fenbesluit);
• Voorschriften omtrent bouwputbemaling.
2.1.6 Privaatrechtelijke wetgeving
De privaatrechtelijke voorschriften die voor het
bouwen en wonen van belang zijn, staan in
hoofdzaak in het Burgerlijk Wetboek of in
geschriften die op deze wet berusten. Deze wet-
geving heeft niets met de aanvraag van de ver-
gunningen te maken. De privaatrechtelijke voor-
schriften behandelen zaken die onder andere
betrekking hebben op de tussen private partijen
te sluiten overeenkomsten.
Met name het verbintenissenrecht, behandeld in
boek 6 van het Burgerlijk Wetboek, is voor het
contracteren van belang. In hoofdstuk 9 wordt op
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 22
22
deze wetgeving dieper ingegaan door de juri-
dische achtergrond met betrekking tot overeen-
komsten nader toe te lichten.
2.2 Bestektekeningen
De naam ‘bestektekening’ spreekt in deze voor
zich: een tekening die tot het bestek behoort. En
het begrip bestek wordt kort samengevat als een
duidelijke beschrijving van het werk, waar teke-
ningen – ter illustratie van het geschrevene –
onmiskenbaar bij horen. Veelal worden de ‘bouw-
voorbereidingstekeningen’ voor dit doel gebruikt.
2.2.1 Procedure bestektekeningen
Bij een architecten- of ingenieursbureau wordt een
plan uitgewerkt tot op het Definitief Ontwerp
niveau. Aan de hand van deze DO tekeningen zal
veelal getoetst worden of dit plan in deze vorm
nog aan de uitgangspunten voldoet en of de toe-
voegingen en/of afwijkingen op deze uitgangspun-
ten door de opdrachtgever en de overige bij het
ontwerp betrokken partijen geaccepteerd worden.
Voordat de bestekfase opgestart wordt, zullen de
ontwerpers getoetst hebben of de plannen vol-
doen aan de wettelijke bepalingen, die voor het
betrokken bouwwerk van toepassing zijn. De
opdrachtgever gaat er immers vanuit dat het DO
daadwerkelijk gerealiseerd kan worden.
Als aan de hand van het overleg met de betrok-
ken overheden het DO aangepast moet worden,
voorkomt men dat men bij de uitwerkingsfase
(bestek en prijsvorming) voor verrassingen komt
te staan die structurele aanpassingen van het ont-
werp vergen. In feite dus een stap terug in de
ontwikkeling van het gebouw.
Bouwvoorbereidingstekeningen
In afwijking op de definitie van de bestekfase
uit NEN 2574 geven de ‘Standaard-
voorwaarden 1997 Rechtsverhouding
opdrachtgever–architect’ genaamd (SR 1997),
een andere benaming voor de tekeningen die
in deze fase gemaakt worden. De SR 1997 wor-
den veelal van toepassing verklaard bij de
opdracht aan een architect. Vooruitlopend op
de bespreking van de SR (in hoofdstuk 16)
wordt artikel 19 behandeld om het begrip ‘de
bouwvoorbereiding’, zoals dat door de ont-
werpende partijen wordt gehanteerd, te ver-
duidelijken. In artikel 19 van de SR wordt
omschreven welke standaardwerkzaamheden
voor de bouwvoorbereiding door de architect
verricht worden: ‘Het voor uitvoering gereed
maken van het definitief ontwerp, door het
maken van het bestek en de bouwvoorberei-
dingstekeningen’.
Een ander argument om het DO zo goed moge-
lijk te maken is het volgende.
De kosten van de uitwerkingsfase zijn relatief
hoog. De beoogde uitwerkingsfase zal gedetail-
leerd dienen te geschieden en vergt dus navenant
hoge kosten van de betrokken adviseurs (archi-
tect, constructeur enzovoort).
Ook zal in de ontwerpfase over de details nage-
dacht worden; immers de esthetische en techni-
sche uitgangspunten, ook op detailniveau, zullen
bepaald dienen te worden.
Tevens zal voordat met de bestekfase begonnen
wordt de volgende keuze gemaakt moeten wor-
den:
• wordt het ontwerp (DO) als basis gebruikt
waarop de aannemers (of een aannemer) een
offerte gaat maken (DO tekeningen met bijbeho-
rende omschrijving); of
• wordt door de ontwerpende partijen het plan
geheel uitgewerkt op bestekniveau (gedetail-
leerd) en worden dan de aannemers benaderd
om de aanneemsom te bepalen.
Met andere woorden: welke wijze van contracte-
ren van de uitvoerende partij wordt gehanteerd?
Deze keuze wordt door veel factoren beïnvloed:
mate van complexiteit van het project, mate van
deskundigheid van de adviseurs, beschikbare tijd
om tot ingebruikname van het gebouw te
komen, mate van deskundigheid van de aanbie-
dende partijen (in hoofdstuk 16 wordt hier uit-
voerig op ingegaan).
Bij de traditionele wijze van contractvorming in
de bouw zullen het bestek en de bestektekenin-
gen geheel zijn uitgewerkt en de belangrijkste
contractdocumenten zijn van de aannemings-
overeenkomst, figuur 2.6.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 23

2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 23

AANNEMINGSOVEREENKOMST

Ondergetekenden:
Kozijnfabrikant ‘Kunstraam b.v.’, gevestigd te Huizendam, nader te noemen ‘opdrachtgever’ en Bouwbedrijf Jellema,
gevestigd te Amersfoort, nader te noemen ‘aannemer’ komen overeen als volgt:

Artikel A. Aanneemsom
Opdrachtgever draagt op aan aannemer gelijk aannemer van opdrachtgever aanvaardt:
de bouw van een constructiehal met kantoor aan de Bouwstraat 14 te Huizendam zoals hieronder nader omschreven en
nader te noemen ‘het werk’ een en ander volgens de in artikel B genoemde voorwaarden en bescheiden voor het bedrag
van € 1.200.000 (zegge één miljoen tweehonderdduizend euro). De aanneemsom is loon- en prijsvast, derhalve zonder
toepassing van de risicoregeling en exclusief BTW.

Artikel B. Bescheiden Artikel C. Aanvang en oplevering

1. Bestek en tekeningen
2. Staat van wijziging
3. Concept contractschema
4. CAR-polis
5. Bankgarantie
1. Aanvang van de werkzaamheden 19 december 2002
2. Oplevering van de constructiehal 20 juni 2003
3. Oplevering van het kantoor 30 juli 2003

Deze overeenkomst is aangegaan en getekend op 10 december 2002

De opdrachtgever De aannemer

Figuur 2.6 Voorbeeld van een aannemingsovereen-

Men zal allereerst het plan in detail uit dienen te
werken om te weten welke constructies en bouw-
materialen omschreven moeten worden.
Als het plan ‘bestekklaar’ is, zal de architect (en de
constructeur) het plan reeds verder uitgewerkt
hebben dan de bestektekeningen aangeven. Met
andere woorden: een aantal tekeningen die voor
de uitvoering (de volgende fase) bestemd zijn,
zullen ook op dit moment nagenoeg gereed zijn.
Men noemt deze fase de werkvoorbereidingsfase.
De eerder genoemde koppeling tussen het bestek
en de bij het bestek behorende tekeningen, is
onlosmakelijk. Contractueel echter wordt er toch
een onderscheid gemaakt. Immers bij het verwer-
ken van zoveel informatie is het niet ondenkbaar
dat tegenstrijdigheden tussen het bestek en de
tekeningen voor kunnen komen.
Om in deze problematiek duidelijkheid te schep-
pen is in de UAV 1989 (hier wordt later uitvoerig
op ingegaan) in paragraaf 2, lid 4 bepaald dat:
‘bij onderlinge strijdigheden prevaleert de
beschrijving boven de tekening’. Met andere
woorden: hetgeen in het bestek staat omschre-
ven, zal bij strijdigheid met de tekeningen aange-
houden dienen te worden.
2.2.2 Wat dienen de bestektekeningen
te bevatten
In de bestekfase worden de stukken gemaakt die
dienst doen voor de bouwaanvraag en het aanne-
mingscontract.
Door deze twee functies die de bestektekeningen
vervullen, worden de eisen die men aan de teke-
ningen stelt bepaald door de bij de aanvraag van
de bouwvergunning benodigde gegevens, als
aangegeven in de Modelbouwverordening (para-
graaf 2.1.1). Als contractstuk zullen de tekeningen
ondubbelzinnig duidelijkheid dienen te verschaf-
fen om de kostprijs door de aanbieders te bepa-
len. Na ondertekening dienen de tekeningen als
contractstuk zodanig uitgewerkt te zijn dat tijdens
het maken van de werktekeningen en de uitvoe-
ring geen verrassingen ontstaan die extra kosten
of tijd in de hand werken of anderszins strijdighe-
den met het aannemingscontract veroorzaken.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 24
24
In bijlage 1 van de Modelbouwverordening
(MBV) worden het aangeven van de grondwater-
stand, de capaciteit van verwarmingsketels en
warmwatertoestellen, de aansluitpunten, het fun-
deringsplan, de constructieve gegevens, het
bouwveiligheidsplan enzovoort ook genoemd als
noodzakelijke gegevens voor de aanvraag van de
bouwvergunning.
2.2.3 Het maken van bestektekeningen
Voordat met de bestektekeningen (veelal op
schaal 1:100) wordt begonnen, dient het tekenen
van doorsnede-tekeningen (schaal 1:20 of
1:10/1:5) hieraan vooraf te gaan en de benodig-
de details op schaal 1:5.
Deze tekeningen dienen om de bouwkundige en
eventueel installatietechnische problemen te ont-
dekken en op te lossen. Soms wordt een beperkt
aantal 1:20 tekeningen als bestektekeningen uit-
gevoerd.
Tevens zal een selectie van de 1:5 details als prin-
cipedetails tot bestektekening worden verheven.
Deze details moeten zodanig uitgewerkt zijn dat
de aannemer een duidelijk inzicht krijgt in de aard
– oftewel het principe – van de detaillering van
het werk.
De aannemer moet in staat zijn aan de hand van
de bestektekeningen en het bestek een juiste
prijscalculatie te maken.
De bestektekening(en) bevat(ten):
Op schaal 1:100
• alle plattegronden, inclusief kelders, bergin-
gen, garages en dergelijke;
• de voor een goed inzicht in de constructie
benodigde doorsnede(n); veelal een dwars- en
een langsdoorsnede;
• alle gevels;
• fundering en riolering;
• alle vloerconstructies;
• kapplan en/of platbalklaag of overzicht van de
dakvloer;
• kozijntypen en -soorten;
• de voorzieningen ten behoeve van het beper-
ken van de brandvoortplanting, eventueel de
brandscheidingen en rookcompartimenten, de
blustoestellen, brandwerendheid van brandschei-
dingen, rookkanalen enzovoort;
• de voorzieningen ten behoeve van de techni-
sche installaties;
• schuttingen, omheiningen en afrasteringen
met bijbehorende poorten en deuren;
• het verblijfsgebied, de verblijfsruimte, de ver-
keersruimte inclusief de oppervlakte van die ruim-
ten in m2.
Op schaal 1:100 of groter
• de situatietekening, veelal 1:1000, met daarin
aangegeven de locatie middels straatnaamaan-
duiding en een Noordpijl.
Op schaal 1:5
• de principedetails.
Veelal worden kozijnoverzichttekeningen op
schaal 1:50 getekend. De wand-, vloer- en pla-
fondafwerkingen van de diverse ruimten worden
veelal aangegeven in een afwerkstaat (opgeno-
men in het bestek) of bij grotere projecten in een
ruimteboek. Bij grotere projecten kunnen de
schaal en gegevens op een tekening afwijken van
het hiervoor genoemde. Grote fabriekscom-
plexen kunnen bijvoorbeeld op schaal 1:250 uit-
getekend worden.
2.2.3.a Plattegronden
Deze moeten duidelijk alle ruimten en vertrekken
aangeven die het gebouw bevat. Tevens dient de
functie (toegankelijkheidsgebied, verblijfsruimte
en verblijfsgebied, verkeersruimte enzovoort) in
de ruimten aangegeven te worden en het opper-
vlak van deze ruimte.
De hoofdmaten en de maten waaruit alle muur-
dikten en de afmetingen van de diverse ruimten
blijken, moeten worden aangegeven. Indien er
op een laag verhoogde of verlaagde gedeelten
voorkomen, moeten de diverse peilhoogten wor-
den vermeld.
De diverse muurconstructies moeten door ver-
schil in aanduiding uit de tekening blijken, bij-
voorbeeld baksteen metselwerk, lichte schei-
dingswanden en betonwerk. De te hanteren arce-
ringen zijn aangegeven in NEN 2574.
De deur- en raamkozijnen, puien en dergelijke
dienen duidelijk met hun onderverdeling te wor-
den aangegeven; de deuren dienen eventueel
met een hartlijn, draairichting en brandwerend-
heid te worden aangegeven.
Alle sanitaire toestellen moeten worden aangege-
ven, zoals closetpotten, wastafels, fonteintjes,
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 25
gootstenen, badkuip, douches enzovoort. Hetzelf-
de geldt voor de hemelwaterafvoeren, de standlei-
dingen (eventueel met omkokering) en de rook-
en ventilatiekanalen. De trappen moeten duidelijk
worden aangegeven: of de bomen en balusters of
een verwijzing naar een standaardtype.
2.2.3.b Doorsneden
In de doorsneden dienen de peilhoogten aange-
geven te worden van:
• de onderzijde van de fundering;
• de buitengrondslag;
• de bovenzijde van de keldervloer;
• de verdiepingsvloeren;
• de voet van het dak;
• de top of het niveau van het dak.
Indien spanten in het plan voorkomen, moeten
de doorsneden zodanig gekozen worden, dat
deze spanten hierin zichtbaar zijn. De afmetingen
van de constructieonderdelen (staalprofielen
balkafmetingen en dergelijke) dienen eveneens te
worden vermeld.
2.2.3.c Gevels
De vorm en indeling van de kozijnen en de zwaar-
te van de kozijnprofielen dienen in de juiste ver-
houding getekend te worden. Het verdient aanbe-
veling als verschillende kozijnmaterialen gebruikt
worden dit verschil duidelijk aan te geven.
In de gevels mogen ook de hemelwaterafvoeren
niet ontbreken.
Alle ramen moeten in de gevels ingetekend wor-
den; die welke gedeeltelijk onzichtbaar blijven
gestippeld tekenen, bijvoorbeeld het raamkozijn
van een koekoek. De aannemer moet immers
weten hoeveel ramen er zijn van welke grootte
en indeling.
Komen tuinmuren met deuren of eventueel tuin-
hekken in het plan voor, dan dient men de aan-
zichten hiervan te tekenen.
2.2.3.d Fundering en riolering
Uit de tekening moet het verloop en de dikte van
de funderingsmuren en balken blijken, tevens de
breedte van hun aanleg of van de funderings-
strook. De maten hiervan mogen dus niet ontbre-
ken. De maten van de afstand tussen de muren
behoeven niet aangegeven te worden; deze blij-
ken immers uit de begane-grondtekening die op
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 25
de bestektekening voorkomt. Indien funderings-
palen worden toegepast, dienen deze ook op de
tekening aangegeven te worden, alsmede de
zwaarte van de funderingsbalken.
Wat de riolering betreft, moeten de buizen aan-
gegeven worden onder vermelding van de dia-
meter, het afschot en de ontstoppingsstukken.
Per woning zal een aansluiting op het gemeente-
riool gemaakt worden.
Men kan volstaan door de tekening van het bui-
zenstelsel te beëindigen bij de verzamelleiding
die naar het gemeenteriool leidt. Ook dient in de
bestektekeningen het leidingstelsel in het bouw-
werk aangegeven te worden inclusief de standlei-
dingen en de beluchtingsleidingen.
Als het gemeenteriool als gescheiden systeem is
uitgevoerd, dient het rioleringsstelsel van het
gebouw ook gescheiden uitgevoerd te worden
(scheiding in ‘vuil’ water en ‘fecaliën’ afvoer).
2.2.3.e Vloerconstructies
Uit de tekening moet blijken welke vloerconstruc-
tie wordt toegepast, zoals houten balklagen, in
het werk gestorte betonvloeren, prefab beton-
vloeren, breedplaatvloeren, kanaalplaatvloeren.
Bij toepassing van houten balklagen moet de
balkzwaarte aangegeven worden en de maximale
hart op hart afstand van de balken. Stalen balken
en lateien dienen met hun profielzwaarte aange-
geven te worden.
Bij de betonvloeren dient de vloerdikte, het wape-
ningspercentage of de meeste gebruikte wape-
ningsdoorsnede, en de wijze van wapenen aan-
gegeven te worden.
Op de tekening met de vloerconstructies moeten
de onderstaande muren worden getekend of
gestippeld.
Op de balklagen mogen de verankeringen niet
vergeten worden.
De rook- en ventilatiekanalen mogen eveneens
niet ontbreken.
2.2.3.f Kapplan
Op het kapplan moeten de muurplaten, gordin-
gen, spanten en/of draagmuren, goten met rave-
lingen en andere dragende kaponderdelen aan-
gegeven worden. De verankeringen dienen dui-
delijk te worden aangegeven. De rookkanalen
mogen ook hier niet worden vergeten.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 26
26
2.2.3g Situatie
Op de situatietekening moet duidelijk kenbaar
worden gemaakt op welk gebouw de bestekteke-
ning betrekking heeft. Tevens moet blijken waar
het gebouw in de gemeente gebouwd wordt.
Afstandsmaten behoeven niet aangegeven te
worden, wel echter de straatnamen. De sectie- en
kadasternummers dienen te worden vermeld en
de Noordpijl in de juiste stand is onontbeerlijk.
Gegevens en bescheiden bij een aan-
vraag om reguliere bouwvergunning
A Gegevens en bescheiden ten behoeve van toet-
sing aan bestemmingsplan en aan stedenbouw-
kundige voorschriften bouwverordening
a. plattegronden van alle verdiepingen en een
doorsnedetekening voor de nieuwe situatie en,
indien van toepassing, de bestaande situatie;
b. aanduiding bestemming of bestemmingen
van op de aanvraag betrekking hebbende
ruimten en gebouwen, alsmede de totale
oppervlakte per bestemming;
c. het beoogde en, indien van toepassing, het
huidige gebruik van het bouwwerk en de bij-
behorende terreinen waarop de aanvraag
betrekking heeft;
d. opgave bruto-inhoud in m3 en bruto-vloer-
oppervlakte in m2 van het (deel van het) bouw-
werk waarop de aanvraag betrekking heeft;
e. afmetingen perceel en bebouwd oppervlak,
alsmede situering van het bouwwerk ten
opzichte van de perceelsgrenzen;
f. hoogte van het bouwwerk ten opzichte van
het straatpeil en het aantal bouwlagen;
g. de inrichting van parkeervoorzieningen op
het eigen terrein;
h. gegevens en bescheiden welke samenhan-
gen met een uit te brengen advies van de
Agrarische Adviescommissie in geval van een
aanvraag om bouwvergunning voor een
bouwwerk in een gebied met een agrarische
bestemming;
i. gegevens en bescheiden welke samenhan-
gen met een eventueel benodigde toetsing aan
een gemeentelijke leefmilieuverordening.
B Gegevens en bescheiden ten behoeve van toet-
sing aan welstandscriteria
a. tekeningen van alle gevels van het bouw-
werk, inclusief de gevels van belendende
bebouwing;
b. detailtekeningen van gezichtsbepalende
delen van het bouwwerk;
c. foto’s van de bestaande situatie en de
omliggende bebouwing;
d. opgave materiaal- en kleurgebruik van toe
te passen bouwmaterialen (uitwendige schei-
dingsconstructie).
C Gegevens en bescheiden ten behoeve van toet-
sing aan de voorschriften van het Bouwbesluit
2003 met betrekking tot constructieve veiligheid
Gegevens en bescheiden waaruit blijkt dat het
bouwwerk voldoet aan de gestelde eisen in
relatie tot:
a. belastingen en belastingcombinaties (sterk-
te, stijfheid en stabiliteit) van alle (te wijzigen)
constructieve delen van het bouwwerk alsme-
de van het bouwwerk zelf;
b. de uiterste grenstoestand van de bouwcon-
structie en onderdelen van de bouwconstructie.
D Gegevens en bescheiden ten behoeve van toet-
sing aan overige voorschriften van het Bouwbe-
sluit 2003
Gegevens en bescheiden waaruit blijkt dat het
bouwwerk voldoet aan de gestelde eisen in
relatie tot:
a. de EPC, thermische eigenschappen van de
toegepaste uitwendige scheidingsconstructie
en de beperking van de luchtdoorlatendheid,
bedoeld in hoofdstuk 5 van het Bouwbesluit
2003;
b. de karakteristieke geluidswering van de uit-
wendige scheidingsconstructie, de geluidsab-
sorptie van gemeenschappelijke verkeersruim-
ten, gangen en trappenhuizen ingeval het
bouwwerk een woonfunctie heeft en de
nagalmtijd van verblijfsruimten ingeval het
bouwwerk een onderwijsfunctie heeft;
c. de daglichttoetreding;
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 27
d. de ventilatievoorzieningen van ruimten, voor-
zieningen betreffende de afvoer van verbran-
dingsgassen en aanvoer van verbrandingslucht;
e. de brandveiligheid en rookproductie van
toegepaste materialen;
f. de brand- en rookcompartimentering;
g. de vluchtroutes alsmede de aard en plaats
van brandveiligheidsvoorzieningen;
h. de noodstroomvoorziening en -verlichting;
i. de wateropname van toegepaste materialen
van vloer, wand en plafond in sanitaire ruimten;
j. de lucht- en waterdichtheid en vochtweren-
de voorzieningen van inwendige en uitwendi-
ge scheidingsconstructies;
k. het leidingplan en aansluitpunten van riole-
ring en hemelwaterafvoeren;
l. het leidingplan en aansluitpunten van gas-,
elektra- en waterleiding;
m. aansluitpunten van drinkwater- en warm-
watervoorziening;
n. de inbraakwerendheid, bedoeld in afdeling
2.25 van het Bouwbesluit 2003, van bereikbare
gevelelementen;
o. het weren van ratten en muizen;
p. aanduiding gebruiksfunctie, afmetingen en
bezettingsgraad van alle ruimten inclusief
totaal oppervlakken per gebruiksfunctie;
q. indien het bouwwerk een woongebouw
betreft: de ruimte waar de huishoudelijke afval-
stoffen, bedoeld in afdeling 4.10 van het
Bouwbesluit 2003, worden opgeslagen;
r. indien het bouwwerk een utiliteitsgebouw
betreft: de ruimte waar gewerkt wordt met
brandbare, brandbevorderende, bij brand
gevaar opleverende of voor de gezondheid
gevaarlijke stoffen als genoemd in de Regeling
Bouwbesluit 2003, of waar deze stoffen wor-
den opgeslagen;
s. indien het bouwwerk een utiliteitsgebouw
betreft: de stallingsruimte voor fietsen;
t. de integrale toegankelijkheid van het bouw-
werk en in het bouwwerk gelegen ruimten;
u. de detaillering van trappen, hellingbanen
en vloerafscheidingen (inclusief hekwerken);
v. de aanduiding van de opstelplaats aan-
recht, kooktoestel, stooktoestellen en warm-
watertoestellen;
w. de aanduiding bad- en toiletruimte, meter-
ruimte en liften en liftschachten;
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 27
x. de aanduiding vloerpeilen ten opzichte van
het aansluitende terrein;
y. de draairichting van beweegbare constructie-
onderdelen.
E Gegevens en bescheiden ten behoeve van toet-
sing aan overige voorschriften bouwverordening
a. bouwveiligheidsplan en toegankelijkheid
van de bouwplaats;
b. gegevens betreffende de aard en plaats van
brandveiligheidinstallaties alsmede van de
vluchtwegaanduiding;
c. een tekening van de inrichting van het bij het
bouwwerk behorende terrein met daarop aan-
gegeven de voorzieningen voor de bereikbaar-
heid en de plaats van bluswatervoorzieningen
en opstelplaatsen van brandweervoertuigen.
F Gegevens en bescheiden ten behoeve van toet-
sing aan de Woningwet
a. een afschrift van de vergunning dan wel een
bewijs van aanvraag van een vergunning krach-
tens artikel 8.1, eerste lid, van de Wet milieube-
heer of artikel 15, onderdeel b, van de Kern-
energiewet (Woningwet artikel 52, eerste lid);
b. een afschrift van de vergunning dan wel
een bewijs van aanvraag van een vergunning
in het kader van de Wet Ziekenhuisvoorzienin-
gen, artikel 6, eerste lid, onderdeel a (Woning-
wet artikel 53);
c. een afschrift van de vergunning dan wel
een bewijs van aanvraag van een vergunning
inzake de Monumentenwet 1988 of een pro-
vinciale of gemeentelijke monumentenveror-
dening (Woningwet artikel 44, eerste lid,
onderdeel e);
d. een afschrift van de vergunning dan wel
een bewijs van aanvraag van een sloopvergun-
ning (Woningwet artikel 8, tweede lid, onder-
deel d; artikel 44, eerste lid, onderdeel b);
e. een onderzoeksrapport betreffende de
bodemgesteldheid (Woningwet artikel 8, twee-
de lid, onderdeel c; artikel 44, eerste lid, onder-
deel b), tenzij:
1. daarvoor door burgemeester en wethouders
ontheffing is of kan worden verleend in het
geval reeds voldoende gegevens met betrek-
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 28
28
king tot de bodemgesteldheid aanwezig zijn;
2. het bouwen betrekking heeft op bouwwer-
ken, waarin niet voortdurend of nagenoeg
voortdurend mensen zullen verblijven
(Woningwet, artikel 8, derde lid);
3. het desbetreffende bouwwerk de grond
niet raakt of het bestaande, niet wederrechte-
lijke gebruik wordt gehandhaafd (Woningwet,
artikel 8, derde lid);
f. eventuele extra gegevens en bescheiden wel-
ke samenhangen met experimentele bouw als
bedoeld in artikel 7 en 7a van de Woningwet;
g. gegevens en bescheiden samenhangend
met een eventueel benodigde vrijstelling van
voorschriften van het bestemmingsplan.
Gegevens en bescheiden bij een aan-
vraag om reguliere bouwvergunning,
die in twee fasen wordt verleend
Gegevens en bescheiden bij aanvraag om regulie-
re bouwvergunning, eerste fase
a. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder A;
b. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder B;
c. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder F, onderdelen c en g.
Gegevens en bescheiden bij aanvraag om regulie-
re bouwvergunning, tweede fase
De gegevens en bescheiden, genoemd onder
A tot en met F, met uitzondering van de ten
behoeve van de bouwvergunning eerste fase
aangeleverde gegevens.
Gegevens en bescheiden bij een aan-
vraag om lichte bouwvergunning
a. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder A;
b. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder B;
c. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder C;
d. de gegevens en bescheiden, genoemd
onder C, onderdelen a tot en met c, f en g.
Op een later tijdstip aan te leveren
gegevens en bescheiden
1. a. gegevens en bescheiden met betrekking
tot belastingen en belastingcombinaties (sterk-
te, stijfheid en stabiliteit) van alle (te wijzigen)
constructieve delen van het bouwwerk alsme-
de van het bouwwerk zelf, voorzover het niet
de hoofdlijn van de constructie dan wel het
constructieprincipe betreft;
b. gegevens en bescheiden met betrekking tot
de details van de in of ten behoeve van het
bouwwerk toegepaste installaties, voorzover
het niet de gegevens met betrekking tot de
hoofdlijn dan wel het principe van de toege-
paste installaties betreft;
2. naam en adres van degene(n) die verant-
woordelijk is (zijn) voor de uitvoering van de
bouwwerkzaamheden, inclusief een gewaar-
merkte kopie van de inschrijving bij de Kamer
van Koophandel en Fabrieken;
3. gegevens en bescheiden als genoemd in de
bijlage (niet opgenomen, redactie), voorzover
het niet de hoofdlijn van de constructieve vei-
ligheid en brandveiligheid betreft.
Wijze van aanleveren van de gegevens
en bescheiden
Algemeen
De gegevens en bescheiden moeten in een
zodanige vorm worden aangeleverd dat een
goede en effectieve beoordeling door de
gemeente mogelijk is. Alle tekeningen, bereke-
ningen en andere rapportages moeten door de
respectieve opstellers van de adviezen onderte-
kend dan wel gewaarmerkt zijn.
Eisen aan tekeningen
Alle tekeningen moeten voorzien zijn van een
duidelijke maatvoering.
Schaal van tekeningen (maximaal toe te passen
schalen)
1. situatietekeningen: 1:1000;
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 29
2. geveltekeningen, plattegronden en door-
sneden:
a. bouwwerken kleiner dan 10.000 m2 bruto-
vloeroppervlakte: 1:100;
b. bouwwerken 10.000 m2 bruto-vloeropper-
vlakte: 1:200;
3. detailtekeningen: 1:5 of 1:10 of 1:20.
Materiaalaanduidingen op bouwkundige teke-
ningen: conform NEN 47.
Maatvoering, maatinschrijving, lijnsoorten,
arceringen, aanzichten en doorsneden op
bouwkundige tekeningen conform NEN 2302.
Tekeningen van betonconstructie conform
NEN 3870.
Formaat van de tekeningen
– minimaal A4, conform NEN-ISO 216;
– tekeningen moeten gevouwen zijn volgens
NEN 379.
Kadastrale aanduiding/ligging van het bouwwerk
Het kaartmateriaal dat is gebruikt voor het
weergeven van de kadastrale aanduiding en/of
ligging van het bouwwerk moet van voldoende
kwaliteit zijn. Aan deze eis wordt in ieder geval
voldaan indien gebruik gemaakt wordt van:
• grootschalige basiskaart Nederland;
• kadastrale kaarten;
• stafkaarten van Defensie.
Uit het kaartmateriaal moet de oriëntatie van
het bouwwerk blijken (Noordpijl).
Plattegrondtekeningen
Van elke bouwlaag moet een plattegrond gete-
kend zijn (een horizontale doorsnede 1200
mm boven vloerniveau), waarop (voorzover
van toepassing op de aanvraag) is aangegeven:
• uitwendige en inwendige scheidingscon-
structies (inclusief materiaalaanduiding);
• peilmaten van de vloer;
• trappen, hellingbanen en (brandweer)liften;
• binnen- en buitenkozijnen;
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 29
• kokers, schachten, kanalen en schoorstenen;
• opstelplaats van kooktoestel, verwarming en
warmwatervoorziening;
• alle, bijvoorbeeld door middel van arcering
aangegeven, oppervlakken die een directe rela-
tie hebben met de berekening en behoren tot:
• gebruiksfunctie van het gebouw(deel);
• gebruiksoppervlakte;
• verwarmde en onverwarmde zones volgens
NEN 5128/2916;
• verblijfsgebied en -ruimte;
• verkeersruimte;
• toilet, meterruimte, stallingsruimte en
opslagruimte;
• (integrale) toegankelijkheidssector.
Doorsnede tekening
Ten behoeve van de beoordeling van de bruik-
baarheid, de gebruiksoppervlakte (GO) en het
verblijfsgebied moeten de relevante doorsne-
den, inclusief 1500 – 2400 – 2600 mm hoogte-
lijn en voorzien van maatvoering, getekend zijn.
Geveltekeningen
Alle aanzichten in loodrechte verticale projec-
tie. Alle dichte delen en kozijnen die een direc-
te koppeling met de berekeningen hebben
moeten als zodanig traceerbaar zijn in bereke-
ning, rapportage of renvooi.
Eisen aan berekeningen
• naam en versie van de gebruikte rekenpro-
gramma’s;
• invoergegevens en handberekeningen op
doorlopend genummerde bladen;
• indien van toepassing: de herkomst van
basis- of invoergegevens.
Eisen aan gegevens en resultaten met betrekking
tot statische berekeningen, geluidswering, water-
dichtheid, temperatuurfactor, ventilatie, daglicht-
toetreding, energieprestatie, brandveiligheid,
thermische isolatie, luchtdoorlatendheid, etc.
• symbolen en afkortingen weergegeven con-
form de voor de verschillende berekeningen
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 30
30
geldende NEN-normen. Indien de toegepaste
rekenprogramma’s afwijkende symbolen en/of
afkortingen gebruiken, moeten deze separaat
worden toegelicht;
• numerieke gegevens weergegeven in SI-een-
heden.
Eisen aan toegepaste rekensoftware
De volgende informatie betreffende de toege-
paste rekensoftware moet uit de gegevens en
bescheiden bij de aanvraag om bouwvergun-
ning blijken:
• beschrijving toegepaste rekensoftware;
• beschrijving rekenmethode;
• beschrijving toepassingsgebied;
• aanduiding betekenis gepresenteerde
waarden;
• aanduiding nauwkeurigheid resultaten;
• beschrijving gekozen assenstelsel;
• verklaring gebruikte symbolen en grootheden.
Eisen aan constructieve berekeningen
• schematisering onder toepassing van de van
toepassing zijnde NEN-norm(en), inclusief te
hanteren belastingschema’s;
• toerekening materiaaleigenschappen con-
form van toepassing zijnde NEN-norm(en);
• doorsnede-grootheden moeten per construc-
tie onderdeel gemotiveerd (= berekend) zijn;
• verantwoording eigenschappen ondersteu-
ningen;
• berekeningsresultaten per belastingschema
uitwerken volgens van toepassing zijnde NEN-
norm(en);
• maatgevende waarden aangeven.
Eisen aan berekening geluidswering
Berekeningen betreffende geluidsniveau van
installaties, geluidwerende voorzieningen,
geluidsabsorptie van gemeenschappelijke ver-
keersruimten, gangen en trappenhuizen in
woongebouwen en berekeningen van de
nagalmtijd in verblijfsruimten van onderwijsge-
bouwen en sportlokalen behorende bij een
onderwijsfunctie als bedoeld in artikel 1.1, der-
de lid, van het Bouwbesluit 2003, contact- en
luchtgeluidsisolatie tussen ruimten en van de
uitwendige scheidingsconstructie.
Eisen aan berekening mechanische ventilatie
• strangenschema’s met diameters en lengten;
• gegevens over drukverlies;
• merk en type toe te passen installatie.
Eisen aan berekeningen thermische isolatie/ener-
gieprestatie
• totale oppervlak kozijnen, ramen, deuren,
dichte delen en daarmee gelijk te stellen con-
structiedelen;
• oppervlak van iedere toegepaste glassoort en
de thermische eigenschappen hiervan;
• tekening waarop gehanteerde woningen
voor de EPC-berekening zijn aangegeven;
• EPC-begrenzing woningen of woonge-
bouw (door middel van arcering op platte-
grondtekening);
• gebouwfunctie en energiesectoren (op teke-
ning voor niet tot bewoning bestemde gebou-
wen, gearceerd);
• invoergegevens EPC-berekening (bouwfysi-
sche eigenschappen bouwwerk, installaties en
gehanteerd rekenprogramma).
Eisen aan digitale indiening van gegevens en
bescheiden
1. algemene gegevens, rapportages en bere-
keningen dienen aangeleverd te worden in
PDF-, HTML- of een gelijkwaardig formaat;
2. tekeningen dienen aangeleverd te worden in
DXF-, TSA-, CCD- of een gelijkwaardig formaat;
3. indien gebruik is gemaakt van een systema-
tiek, waarbij de tekeningen onlosmakelijk ver-
bonden zijn met de berekeningen, dienen de
gegevens aangeleverd te worden in TSA- ,
CCD- of een gelijkwaardig formaat;
4. de digitale bestanden worden ingediend op
een opslagmedium dat slechts bruikbaar is
voor het alleen lezen van die bestanden, zoge-
noemde ‘read-only’-bestanden. Indien de
bestanden elektronisch worden verzonden (e-
mail) dienen deze als ‘read-only’ (alleen lezen)
te zijn gekenmerkt.
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 31
2.3 Het bestek
2.3.1 Wat is een bestek?
In het bestek wordt alles vermeld wat voor de uit-
voering van het werk noodzakelijk is. De
omschrijving dient duidelijk en volledig te zijn,
maar ook zo beknopt mogelijk. Onnauwkeurig-
heden, redactionele fouten, teksten die voor
tweeërlei uitleg vatbaar zijn, dienen te worden
voorkomen. Ook uitdrukkingen als ‘volgens nade-
re gegevens’ en ‘volgens nadere aanwijzing’ moe-
ten vermeden worden.
Definitie
Een bestek is een nauwkeurige omschrijving
van het uit te voeren bouwwerk en een opgave
van de voorwaarden waaronder dit dient te
geschieden.
Als de opdrachtgever niet deskundig is, wordt
een adviseur ingeschakeld – bijvoorbeeld een
architect – om het bestek te schrijven.
Bij het schrijven van een bestek worden niet voor
ieder individueel project alle bestekbepalingen
bedacht. Veelal worden bepalingen uit voorgaan-
de bestekken gehanteerd en in een te schrijven
bestek opgenomen. Het is aan te bevelen om zo
veel mogelijk van gestandaardiseerde
teksten/bepalingen gebruik te maken. Deze stan-
daardbepalingen zijn meestal in het verleden
door specialisten opgesteld en in vele bestekken
gehanteerd. Deze bepalingen zijn goed op elkaar
afgestemd. Het vergt veel tijd en kunde om
opnieuw bepalingen te schrijven.
Het gebruik van standaardbepalingen levert niet
alleen tijdwinst voor de bestekschrijver op, maar
ook voor de aannemer, zijn onderaannemers en
eventueel andere betrokkenen.
In de loop der tijd hebben betrokkenen deze
bepalingen goed leren kennen en zelfs de juris-
prudentie op deze regels is bekend.
Volgens de UAV (Uniforme Administratieve Voor-
waarden voor de uitvoering van Werken, laatst
gewijzigd in 1989) die veelal van toepassing wor-
den verklaard, bestaat het bestek uit de volgende
documenten:
• een beschrijving van het werk;
• de daarbij behorende tekeningen;
• de voor het werk geldende voorwaarden;
• de nota van inlichtingen;
2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 31
• het procesverbaal van aanwijzing.
Het staat iedere opdrachtgever, of diens adviseur,
vrij om de indeling en wijze van schrijven van het
bestek naar eigen inzicht te bepalen. Zo ook kan
men geheel afwijken van de eerder genoemde
UAV en eigen ‘Algemene voorwaarden’ van toe-
passing verklaren. Het laatste gebeurt veelal bij
professionele opdrachtgevers (grote industrieën,
beleggers, projectontwikkelaars, woningbouw-
verenigingen enzovoort).
2.3.2 Functies van het bestek
Juridisch contract
Het bestek is een van de belangrijkste documen-
ten van de aannemingsovereenkomst tussen de
opdrachtgever en de aannemer. Pas na onderte-
kening van de opdracht krijgt het bestek de bete-
kenis van contractdocument. Tijdens de uitvoe-
ring en bij de oplevering wordt aan de hand van
het bestek gecontroleerd of de aannemer aan zijn
contractuele verplichtingen heeft voldaan.
Informatiedocument
Het bestek vervult als informatiedocument in drie
fasen een belangrijke rol in de communicatie tussen
de opdrachtgever en de (potentiële) aannemer:
• in de eerste plaats tijdens de prijsvorming
waarin de opdrachtgever de beschikbare informa-
tie in de vorm van een bestek aan de inschrijven-
de aannemers voorlegt ter bepaling van een aan-
biedingsprijs;
• na gunning van het werk aan de aannemer
fungeert het bestek als referentie voor de uitvoe-
ring. Het bestek dient antwoord te geven op de
vragen wat, hoe, waar en onder welke voor-
waarden, voor zover deze vragen betrekking heb-
ben op het te realiseren werk;
• aan de hand van het bestek worden door de
aannemer werkplannen, rapportages enzovoort
opgesteld.
2.3.3 Geschiedenis van het
(standaard) bestek
Reeds in 1815 is een eerste bundel met stan-
daardbepalingen ontwikkeld door het Corps
Ingenieurs der Genie. Na de Tweede Wereldoor-
log ontstond bij de aanvang van de herbouw de
behoefte aan een bestek dat als voorbeeld zou
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 32
32
kunnen dienen. De toenmalige Directie voor de
Wederopbouw en de Bouwnijverheid heeft daar-
toe een Ontwerp Bestek, kortweg OB 1945
genoemd, vastgesteld. Bij de opstelling van dit
Ontwerp Bestek was men van een tot dan toe
afwijkende grondgedachte uit gegaan: de bestek-
indeling bestond uit vier hoofdafdelingen:
• 1e afdeling: administratieve bepalingen;
• 2e afdeling: voorschriften omtrent de
uitvoering;
• 3e afdeling: voorschriften omtrent bouwstoffen;
• 4e afdeling: beschrijving van het werk.
In de zestiger jaren tot eind tachtiger jaren wer-
den de Algemene Bepalingen voor de uitvoering
van Bouwwerken (ABB ’68) veelal van toepassing
verklaard. Deze bundel omvatte de Uniforme
Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering
van Werken (UAV 1968) en de nog uit 1938 date-
rende technische bepalingen uit de Algemene
Voorwaarden van Rijkswaterstaat (AV 1938).
Momenteel, met het veelvuldig gebruik van
computers, is het voor de hand liggend dat een
nieuwe standaard voor de bestekken is ontwik-
keld die geheel voor de computer is geschreven.
Het gebruik van standaardteksten leent zich bij
uitstek voor het geautomatiseerd schrijven van
de bestekken.
Sinds 1980 moest het Standaard-Referentiebestek
voor de Woningbouw (SRW) in de gesubsidieerde
woningbouw toegepast worden. Dit bestek werd
uitgegeven in boekvorm en geautomatiseerde
versie. Dit bestek is in 1988 voor het laatst her-
zien. In dat jaar werd tevens het Standaard-Refe-
rentiebestek voor Onderhoud en Woningverbete-
ring (SROW) uitgegeven dat bij gesubsidieerde
woningrenovaties toegepast diende te worden.
In 1986 is een complete vervanging uitgekomen
van de verouderde technische standaardbestek-
ken voor de utiliteitsbouw; het STABU Stan-
daardbestek. Dit bestek werd uitgegeven door de
Stichting Standaardbestek voor de Burger- en
Utiliteitsbouw in Ede.
De uit 1968 daterende Uniforme Administratieve
Voorwaarden voor de uitvoering van Werken
(UAV) is naar aanleiding van de vele jurispruden-
tie herzien. In 1989 is de hernieuwde UAV 1989
uitgegeven.
De ABB 1968 bestond uit de UAV 1968 en de
technische bepalingen uit de AV van 1938.
De herziening van de UAV heeft tevens geleid tot
een nieuwe uitgave van standaard technische
bepalingen. Deze zijn door de Stichting
STABU opgenomen in de bundel STABU Stan-
daard 1990.
Door deze ingrijpende wijziging van zowel de
administratieve bepalingen als de technische
bepalingen en de integratie van de bestekken
voor de woningbouw, alsmede de integratie van
een aantal onderdelen van het RAW bestek (Stich-
ting Rationalisatie en Automa grond-, weg- en
waterbouw) is in 1990 het hernieuwde STABU
bestek 1990 uitgekomen, en is de STABU Stan-
daard 1990 geïntroduceerd, welke in 1995 en
2001 op enkele onderdelen is aangepast (STABU
Standaard 1995 en 2001).
2.4 Bestekbegroting
Meestal wordt ter afsluiting van een fase een
budgettoets uitgevoerd. Zo ook bij de afsluiting
van de bestekfase. Men controleert of het in de
bestekstukken aangegeven project voor het
geraamde budget gerealiseerd kan worden.
Aangezien bij de volgende fase – de aanbesteding
– de prijsvorming door de aannemers geschiedt
waarbij door externe partijen veelal onkosten
worden gemaakt, dient men er zich van over-
tuigd te hebben dat het beschikbare budget toe-
reikend is om de werkzaamheden te kunnen
opdragen.
Voor het begroten van kosten in de ontwerpfase
is een norm gemaakt – NEN 2634 ‘Begroten van
bouwkosten’ – waarbij vier verschillende niveaus
onderscheiden worden:
• niveau 1: in hoofdgroepen;
• niveau 2: in elementclusters;
• niveau 3: in elementen per cluster;
• niveau 4: in technische oplossingen van ele-
menten.
Niveau 4 wordt gebruikt om de bouwkosten
te berekenen in de fase bestek en tekeningen.
Zie ook deel 12B ‘Uitvoeren – De organisatie’
hoofdstuk 9, ‘Bouwkosten’
06950548_H2 01-11-2005 09:19 Pagina 33

2 BESTEK, TEKENINGEN EN BOUWVERGUNNING 33

Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur

Normen
NEN 47:1970 Technische tekeningen – Doorsnede-
aanduidingen van materialen op bouwkundige
tekeningen
NEN 379: 2003 Technische productdocumentatie –
Vouwen en inhechten van tekenbladen
NEN 2302: 1983 Tekeningen in de bouw –
Algemene regels
NEN 2574: 1993 Tekeningen in de bouw – Indeling
van gegevens op tekeningen voor gebouwen
NEN 2634: 2000 Termen, definities en regels voor
het overdragen van gegevens over kosten en kwali-
teitsaspecten voor bouwprojecten
NEN 3870: 1980 Tekeningen voor betonconstructies
NEN-EN-ISO 216: 2001 Schrijfpapier en bepaalde
soorten drukwerk - Schoongesneden formaten – A-
en B-reeksen
SR 1997 Standaardvoorwaarden 1997 Rechtsver-
houding opdrachtgever-architect
06950548_H2 12-07-2004 12:42 Pagina 34
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 35

STABU systematiek
Ing. M. van Duijn
3
In Nederland heeft de stichting STABU een besteksystematiek ontwik-
keld voor de woning- en utiliteitsbouw. Als in de aannemingsovereen-
komst het STABU bestek van toepassing wordt verklaard, zijn daarmee
een groot aantal zaken tussen opdrachtgever en aannemer geregeld.
In de administratieve bepalingen zijn spelregels vastgelegd over de
verhouding tussen opdrachtgever en aannemer. In de technische
bepalingen worden kwaliteitseisen voor materialen met normen en
wijze van keuren afgesproken. In de beschrijving van het werk wordt
omschreven wat gebouwd moet worden en met welke materialen.
De STABU systematiek heeft een vergaande vorm van standaardisatie
bereikt. Het STABU systeem is ook digitaal beschikbaar en maakt het
schrijven van het bestek en het opzoeken van gegevens eenvoudiger.
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 36
36
Inleiding
Reeds het Ontwerp Bestek van 1945 geeft als
standaard voorblad voor een bestek aan:
‘BESTEK en VOORWAARDEN
voor het werk ..........’.
In paragraaf 2.3.1 is aangegeven waaruit, volgens
de UAV, een bestek bestaat dat speciaal gericht is
op een bepaald werk:
• een beschrijving van het werk (paragraaf 3.2);
• de daarbij behorende tekeningen (hoofdstuk 2);
• de voor het werk geldende voorwaarden
(paragraaf 3.1.1 tot en met 3.1.3);
• de nota van inlichtingen (hoofdstuk 5);
• procesverbaal van aanwijzing (hoofdstuk 5).
Twee onderdelen van voorgaande opsomming
zijn meestal vervat in een document, dat wij voor
het gemak het bestek noemen:
• een beschrijving van het werk (paragraaf 3.2);
• de voor het werk geldende voorwaarden
(paragraaf 3.1).
Bij grotere werken worden deze onderdelen vaak
in twee documenten opgenomen.
In dit hoofdstuk wordt als laatste onderdeel
(paragraaf 3.3) de STABU besteksystematiek
globaal besproken.
Voor meer gedetailleerde informatie verwijzen wij
naar de diverse publicaties en cursussen van de
STABU te Ede.
Bovengenoemde elementen zijn schematisch
weergegeven, figuur 3.1. Deze systematiek is
projectonafhankelijk en is voor alle soorten pro-
jecten bruikbaar.
Bestek
1 Beschrijving van het werk
2 Bestektekeningen
3 Voorwaarden
• Administratieve bepalingen
• Technische bepalingen
• Overige bepalingen
4 Nota van Inlichtingen
5 Proces verbaal van Aanwijzing
Figuur 3.1 Samenstelling van het bestek
3.1 Voor het werk geldende
voorwaarden en bepalingen
De voor het werk geldende voorwaarden en
bepalingen kan men onderverdelen in:
• administratieve bepalingen;
• technische bepalingen;
• overige bepalingen.
De administratieve bepalingen behandelen de
regels die men in acht dient te nemen omtrent de
gedragingen van de (contractuele) partijen ten
opzichte van elkaar.
De technische bepalingen zijn bepalingen die met
de techniek te maken hebben; de wijze van maat-
voeren en maattoleranties, de verwerkingsmethode
of voorschriften en de technische specificaties waar-
aan een bouwdeel dient te voldoen enzovoort.
3.1.1 Administratieve bepalingen
Administratieve bepalingen geven aan wat de
‘spelregels’ zijn die gelden voor de opdrachtge-
ver, de directie en de aannemer.
De standaardbepalingen en de UAV 1989 worden
veelal van toepassing verklaard. Het is gebruikelijk
deze standaardbepalingen aan te passen met spe-
cifiek voor dit werk van toepassing zijnde aanvul-
lingen of wijzigingen.
Opdrachtgevers die geregeld (bouw)werkzaam-
heden aanbesteden, hebben vaak hun eigen stan-
daardvoorwaarden. Een aantal beleggers hebben
hun eigen administratieve (maar ook technische)
voorwaarden, evenals de grote industrieën. Bij-
voorbeeld de Standard conditions for constructi-
on/modification/maintenance for the Oil and Gas
Industry in the Netherlands.
Het Algemeen Verbond BouwBedrijf (AVBB) heeft
de AVA 1992 opgesteld. Deze Algemene Voor-
waarden voor Aannemingen in het bouwbedrijf
beogen een standaardregeling te zijn voor werken
waarbij namens de opdrachtgever geen directie
wordt gevoerd. In de praktijk worden deze veel-
vuldig toegepast voor kleinere aannemingen.
Internationale standaardvoorwaarden
• De FIDIC for Works of Civil Engineering
Construction (Fédération Internationale des
Ingénieurs-Conseils);
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 37
• De EIC Turn-key Contract (European
International Contractors);
• Het ICE Design and Construct, Conditions
of Contract (Institution of Cicil Engineers);
• Van het JCT (Joint Contracts Tribunal uit
Groot-Brittannië): de Standard Form of
Management Contract en Standard Form of
Building Contract, with Contractor’s Design.
3.1.2 Technische bepalingen
Technische bepalingen kunnen standaardbepalin-
gen zijn, aangedragen door een algemeen erken-
de instelling, of specifieke bepalingen geformu-
leerd door de opdrachtgever en afgestemd op
het betreffende werk.
De UAV bepaalt dat de normen die de opdracht-
gever van belang acht, in het bestek van toepas-
sing verklaard moeten worden.
Als producten, meetmethoden of verwerkingsme-
thoden in de werkomschrijving van het bestek
worden genoemd, wordt veelal verwezen naar
Normalisatiebladen (nationale en internationale),
de Beoordelingsrichtlijnen en Kwaliteitsverklarin-
gen (zie hoofdstuk 4).
3.1.3 Overige bepalingen
Onder overige bepalingen vallen de wettelijke
voorschriften die gelden voor zowel de opdracht-
gever als de aannemer. Enkele van deze voor-
schriften zijn:
• de Nederlandse wetgeving;
• de lokale (gemeentelijke) bouwvoorschriften en
verordeningen, waaronder de politieverordening;
• het Bouwbesluit;
• de ARBO-wetgeving (arbeidsomstandigheden);
• het Arbobesluit;
• de aansluitvoorwaarden van de nutsbedrijven;
• de Publicatiebladen van de Inspectie van SZW
(Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid);
• de Wet Ketenaansprakelijkheid; deze wet stelt
in principe de hoofdaannemer aansprakelijk voor
de betaling van de premies voor de sociale verze-
keringen, de loonbelasting en de BTW door zijn
onderaannemers.
Deze voorschriften worden meestal niet afzonder-
lijk in het bestek beschreven. Het omschreven, en
getekende, werk dient aan deze voorschriften te
voldoen. In het traditionele bouwproces mag
men er van uit gaan dat datgene wat in het
3 STABU SYSTEMATIEK 37
bestek is aangegeven aan de benodigde voor-
schriften voldoet.
3.2 Beschrijving van het werk
De beschrijving van het werk geeft onder meer aan:
• wat ‘gebouwd dient te worden’;
• de voor de bouw toe te passen materialen –
eventueel met merknaam, typeaanduiding enzo-
voort – of de kwaliteitseisen die aan het bedoelde
materiaal gesteld worden;
• de uitvoeringsmethode die eventueel toege-
past dient te worden c.q. welke voorzieningen er
getroffen dienen te worden om het werk of een
deel daarvan uit te voeren.
Aangezien de omschrijving van het werk een
omvangrijk verhaal is, dient deze op logische wij-
ze ingedeeld te worden. Een van de eerste stan-
daardbestekken, het Ontwerp Bestek 1945, had
reeds een indeling die als volgt werd aangeduid:
‘De paragrafen zelve zijn samengesteld volgens
de ambachtelijke indeling, waarbij alle werkzaam-
heden, welke door een bepaalde categorie van
ambachtslieden worden verricht of alle leveringen
welke tot een zelfde branche behoren in een
paragraaf zijn samengebracht.
Zodoende vindt de metselaar, die het metselwerk
als onderaannemer aanneemt al de door hem te
verrichten werkzaamheden in de paragraaf ‘Met-
selwerk’ bij elkaar, terwijl voor het aanvragen van
prijzen voor de betonwaren, al deze artikelen reeds
onder het hoofd ‘Betonwaren’ zijn bijeengevoegd’.
Bij de huidige, geautomatiseerde standaardbestek-
ken, zoals het STABU bestek wordt het principe van
voorgaande indeling nog steeds gebruikt,
uiteraard aangepast aan de huidige bouwpraktijk.
Sommige bestekken, met name bestekken waarbij
men in plaats van de productomschrijving de
prestatie van bedoeld bouwdeel aanduidt, wordt
gebruik gemaakt van de indeling volgens de ele-
mentenmethode.
In veel gevallen worden de in paragraaf 3.1.2
beschreven technische bepalingen bij de omschrij-
ving van het werk gevoegd, zodat het bestek in
twee hoofdonderdelen wordt verdeeld. Momen-
teel wordt het STABU bestek veelvuldig toegepast.
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 38
38
3.3 STABU besteksystematiek
De Stichting STABU is een samenwerkingsver-
band tussen de partners in de bouw:
• de ministeries van VROM en Defensie en de
VNG, namens de opdrachtgevers, als opdracht-
gevende partijen;
• de Koninklijke Maatschappij ter bevordering
der Bouwkunst, Bond van Nederlandse Architec-
ten, de BNA, namens de architecten;
• de Organisatie van Nederlandse advies- en
ingenieursbureaus, de ONRI, namens de advies-
bureaus;
• het Algemeen Verbond Bouwbedrijf, het AVBB,
namens het uitvoerend bouwbedrijf;
• de Ondernemingsorganisatie voor de installa-
tiebranche en de technische detailhandel, de
UNETO-VNI, namens de installatietechnische
aannemers;
• het Nederlands Verbond Toelevering Bouw, het
NVTB, namens de fabrikanten en toeleveranciers.
Deze beschrijving van de STABU besteksystema-
tiek is als volgt opgebouwd:
• standaard voorwaarden, de STABU Standaard;
• projectgerichte voorwaarden en specificaties;
• specificaties en specificatiegroepen;
• relaties met andere informatiesoorten.
Het gebruik van de systematiek is voorbehouden
aan gebruikers die van de Stichting STABU het
gebruiksrecht hebben verkregen in de vorm van
een licentie. Dit STABU-keurmerk bestaat uit de
vermelding van het licentienummer van de
gebruiker op het voorblad van het projectbestek.
Het STABU-keurmerk is geen garantie dat het
bestek inderdaad in overeenstemming is met de
systematiek, maar een verklaring van de gebrui-
ker, dat dit het geval is.
Het STABU-keurmerk houdt ook geen oordeel in
over de kwaliteit van een bestek. De kwaliteit van
het bestek blijft altijd afhankelijk van wat de
bestekschrijver er van maakt.
In de systematiek worden verbindingen gelegd
tussen standaard en projectgerichte voorwaarden
en specificaties. De voorwaarden en specificaties
zijn deels gebaseerd op publicaties buiten de
systematiek en deels op onderdelen binnen de
systematiek. Binnen de systematiek is een grote
hoeveelheid kennis toegankelijk gemaakt voor de
gebruiker, kennis die constant actueel wordt
gehouden en verder uitgebreid. De systematiek
maakt daarbij gebruik van automatiseringshulp-
middelen, met tal van mogelijkheden voor koppe-
lingen met andere systemen. De systematiek biedt
verschillende beschrijvingsniveaus die naast elkaar
kunnen worden gebruikt, van materiaalspecificatie
tot prestatiebeschrijving. De specificaties kunnen
worden geordend naar de behoefte van de
gebruiker en onafhankelijk van de wijze van
opslag in elementgerichte of werksoortgerichte
bestekken, in vraag- en aanbod-bestekken, en in
nieuwbouw-, renovatie- en onderhoudsbestekken.
De systematiek wordt geleverd in de volgende
onderdelen, figuur 3.2:
• de STABU Standaard 2001;
• de STABU bestanden: computerbestanden voor
het formuleren van voorwaarden, het specificeren
van onderdelen alsmede voorbeelden van voor-
bladen en bijlagen, bestaande uit:
– de STABU Catalogus Voorbladen;
– de STABU Catalogus Aanvullende Bepalingen;
– de STABU Catalogus Werkbeschrijving;
– de STABU Specificatiebladen;
– de Handleiding.
3.3.1 STABU Standaard
De systematiek, figuur 3.2, is mede gebaseerd
op de volgende algemene voorwaarden en
specificaties:
• de Uniforme Administratieve Voorwaarden
voor de uitvoering van werken 1989 (UAV), opge-
nomen in de STABU Standaard 2001;
• de Standaard Administratieve Bepalingen,
opgenomen in de STABU Standaard 2001;
• de Standaard Technische Bepalingen, opgeno-
men in de STABU Standaard 2001;
• normen, praktijkrichtlijnen en andere publica-
ties van het Nederlands Normalisatie-Instituut
NNI, waarnaar wordt verwezen;
• internationale en buitenlandse normen en
richtlijnen, waarnaar wordt verwezen;
• beoordelingsrichtlijnen van organisaties aange-
sloten bij de Stichting Bouwkwaliteit, waarnaar
wordt verwezen;
• voorschriften en richtlijnen van organisaties
zoals CUR, COT, CROW en dergelijke, waarnaar
wordt verwezen.
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 39

3 STABU SYSTEMATIEK 39

De STABU Standaard 2001 moet in de bestekken

STABU systematiek
van toepassing worden verklaard. In de STABU
Standaard staat dat de UAV van toepassing is ver-
STABU standaard 2001 STABU Catalogus klaard. Daarmee zijn deze beide boekwerken in
- UAV - voorbladen zijn geheel van toepassing op het werk, tenzij in
- standaard administratieve - aanvullende bepalingen
bepalingen - werkbeschrijvingen
het bestek artikelen zijn uitgezonderd.
- standaard technische - specificatiebladen Op deze wijze zijn voor een bouwcontract drie
bepalingen - handleiding
documenten van kracht, figuur 3.3:
Figuur 3.2 Onderdelen van de STABU systematiek • het bestek, speciaal voor het werk geschreven;
• de STABU Standaard;
Genoemde voorwaarden en specificaties zijn niet • de administratieve voorwaarden UAV.
automatisch en op alle onderdelen van toepassing,
maar moeten van toepassing worden verklaard. De 3.3.1.a Uniforme Administratieve
STABU Standaard 2001 daarmee de UAV, de Stan- Voorwaarden
daard Administratieve Bepalingen en de Standaard De UAV gaat min of meer uit van een door de
Technische Bepalingen, worden algemeen van toe- opdrachtgever uitgewerkt ontwerp. Veel minder
passing verklaard. De andere genoemde voor- wordt rekening gehouden met contractsituaties
waarden zijn alleen van toepassing wanneer er van- waarbij de ontwerpverantwoordelijkheid (deels)
uit specificaties naar wordt verwezen. In de STABU bij de aannemer wordt gelegd. In bestekken waar
Standaard is vastgelegd dat het noemen van de die situatie zich voordoet zullen extra afspraken
betreffende algemene voorwaarden of specificaties nodig zijn voor het afbakenen van verantwoorde-
voldoende is om deze van toepassing te laten zijn. lijkheden tussen de partijen.
De STABU Standaard is het boek dat voorwaarden De UAV zijn minder toegespitst op installatietech-
bevat dan wel naar algemene voorwaarden ver- nisch werk. De UAV-TI (technische installaties) is
wijst, die de grondslag vormen voor de systema- een aangepaste versie van de UAV, toegespitst op
tiek. De STABU Standaard wordt periodiek geactua- de installatietechnische werken. De UAV-TI is niet
liseerd, met een frequentie van ongeveer vijf jaar. in de STABU Standaard opgenomen en zal door
De actuele versie is de STABU Standaard 2001. de bestekschrijver met zorg in de bestekteksten
De in de STABU Standaard 2001 opgenomen voor- van toepassing moeten worden verklaard.
waarden zijn: In de systematiek zijn de UAV als uitgangspunt
• de Uniforme Administratieve Voorwaarden genomen. Alleen op plaatsen waar dit in de UAV
voor de uitvoering van werken 1989 (UAV); zelf wordt aangegeven, worden in de systematiek
• de Standaard Administratieve Bepalingen; nadere uitwerkingen – in de vorm van aanvullen-
• de Standaard Technische Bepalingen. de administratieve bepalingen – gegeven. Daar-
naast zijn er uitwerkingen op die gebieden die in
de UAV geheel of gedeeltelijk onuitgewerkt blij-
Stabu
ven, zoals risicoverrekening en -verzekering en
Bestek Standaard
zaken die vanuit de installatietechniek nader moe-
1 Beschrijving van het werk ten worden geregeld.
2 Bestektekeningen
3 Voorwaarden UAV
1989 3.3.1.b Standaard Administratieve
• Administratieve bepalingen
• Technische bepalingen Bepalingen
• Overige bepalingen De Standaard Adminstratieve Bepalingen doen in
4 Nota van Inlichtingen de STABU Standaard niet veel meer dan de UAV
5 Proces verbaal van Aanwijzing
van toepassing verklaren. Van toepassing verkla-
ren van de STABU Standaard 2001 houdt daarom
eveneens de van toepassing verklaring van de
Figuur 3.3 Belangrijkste documenten van UAV 1989 in.
een werkbeschrijving
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 40

40

In de UAV is geregeld dat normen van het Neder- 3.3.2 STABU catalogus
lands Normalisatie-Instituut op het werk van toe- De STABU catalogus bevat een grote verzameling
passing kunnen worden verklaard. In de systema- van voorwaarden en specificaties die betrekking
tiek is dit uitgewerkt door op specificatieniveau in hebben op alle denkbare constructieonderdelen
het bestek de verbinding te leggen met normen van een gebouw. In de STABU catalogus staat dus
en andere algemene voorwaarden en specificaties. niet alleen een specificatie van een gemetselde
muur in baksteen waalformaat, maar ook een spe-
3.3.1.c Standaard Technische Bepalingen cificatie van een gemetselde muur in betonsteen.
In de Standaard Technische Bepalingen zijn, naast Omdat er heel veel soorten specificaties zijn opge-
procedurele zaken, ook begripsomschrijvingen en nomen en omdat er meerdere gebruiksmogelijk-
algemene kwaliteitseisen opgenomen en kwali- heden van die specificaties zijn, is er een duidelijke
teitsklassen gedefinieerd. systematiek in die gegevens aangebracht. Achter-
eenvolgens zullen worden besproken:
De Standaard Technische Bepalingen zijn inge- • de werkbeschrijvingen;
deeld volgens de STABU hoofdstukken die ook in • de specificatiebladen;
de catalogus zijn gebruikt, figuur 3.4, en worden • de bepalingen.
vervolgens in een vaste indeling gestructureerd;
de ‘zevendeling’: 3.3.2.a Werkomschrijvingen
• begrippen: De werkomschrijvingen vormen het centrale deel
– afbakening van het hoofdstuk; van de STABU catalogus. In figuur 3.4 is de inde-
– vastlegging van termen waarover misverstand ling van de werkbeschrijvingen schematisch
zou kunnen bestaan, hieronder is eveneens weergegeven. De werkbeschrijvingen zijn opge-
begrepen het onderscheiden van klassen en nomen in een boomstructuur met drie niveaus
typen van bouwstoffen; van detaillering. Men hanteert hiervoor de inde-
• eisen en uitvoering: ling in hoofdstukken, paragrafen en subparagra-
– algemeen meetbare kwaliteitseisen en kwali- fen. Bij deze indeling behoort een vast coderings-
teitsklassen met betrekking tot het resultaat van systeem, waarvan het principe in figuur 3.4 is af
uitvoering; te lezen. Deze codering is eveneens opgenomen
• informatieoverdracht: in de STABU Standaard. Via deze codering bestaat
– informatie die tussen partijen moet worden er dus een direct verband tussen de bepalingen in
uitgewisseld (in het algemeen projectmatig in de de werkbeschrijvingen en de algemene bepalin-
aanvullende bepalingen in te vullen); gen in de STABU Standaard.
• risicoverdeling en garanties:
– afbakening of beperking van risico’s die in Deze indeling is werksoortgericht. Hoofdstuk 22
algemene zin (of in de aanvullende bepalingen van de STABU catalogus is dus gericht op de
toegespitst op het project) zijn voorzien; werksoort ‘metselwerk’. In de paragrafen komen
– verlangde garanties (in het algemeen project- een aantal varianten voor zoals bijvoorbeeld
matig in de aanvullende bepalingen in te vullen);
Hoofdstuk
• bijbehorende verplichtingen: 00 Algemeen
Paragraaf
Subparagraaf
– vermelding van verplichtingen waarvan niet 01 Voor het werk
direct duidelijk is tot wiens verantwoordelijkheid geldende
bepalingen
die behoren; 22.00 Algemeen
22.31.11
05 Bouwplaats-
• bouwstoffen: voorzieningen 22.31 Baksteen 22.31.12
22.31.13
– maatregelen om kwaliteitsverlies, verontreiniging met mortel
22 Metselwerk 22.32 Kalkzand-
of beschadiging van bouwstoffen te voorkomen; steen met 22.31.21
mortel 22.31.22
• meet- en verrekenmethoden:
– beschrijving van de methoden om de onder 84 Gevel-
22.31.80
22.86
‘Eisen en Uitvoering’ (of projectmatig in het onderhoud
bestek) beschreven kwaliteit of kwaliteitseisen te
meten. Figuur 3.4 Indeling werkbeschrijvingen
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 41
22.31 ‘Baksteen met mortel’ of in 22.32 ‘Kalk-
zandsteen met mortel’. Zo is gemakkelijk voor te
stellen dat er meer dan 500 verschillende con-
structievormen zijn opgenomen in de catalogus
op paragraafniveau.
Maar dat is nog niet genoeg. Onder de werksoort
‘Baksteen met mortel’ blijken weer een aantal
varianten nodig. Daarom wordt in de subpara-
graafindeling een nader onderscheid gemaakt
naar het vermetselen van:
• 22.31.11 straatklinkers;
• 22.31.12 baksteen metselsteen;
• 22.31.13 baksteen metselblokken;
• 22.31.21 lichtgewicht baksteen, metselsteen;
• 22.31.22 lichtgewicht baksteen blokken;
• 22.31.80 vuurvaste steen.
Het zal duidelijk zijn dat tussenliggende nummers
bruikbaar zijn voor nieuwe werkbeschrijvingen en
nieuwe materialen.
Bij het omschrijven van te verrichten werkzaam-
heden in een bestek blijkt dat hierbij altijd, naast
technische specificaties, een aantal vaak procedu-
rele zaken moeten worden afgesproken. Die
komen in de werkbeschrijvingen voor in de
hoofdstukken 00 en 01 voorzover ze op het gehe-
le werk betrekking hebben. Voorzover ze bijvoor-
beeld alleen op ‘metselwerk’ betrekking hebben,
zijn deze terug te vinden in ‘22.00 Algemeen’. In
paragraaf 3.3.2.c wordt hierop teruggekomen.
Als de gebruiker op werksoortniveau een tekst
oproept, verschijnt altijd de tekst zoals opgeno-
men op subparagraafniveau, figuur 3.5. Het inde-
lingsprincipe in hoofdstukken en paragrafen
fungeert dus als zoekstructuur, om tot de juiste
werkomschrijving te komen.
De hier als voorbeeld gegeven beschrijving wordt
een korttekst genoemd. De tekst bevat alleen
22.31.12 METSELWERK MET MORTEL,
BAKSTEEN METSELSTEEN
0. R422200 METSELWERK MET
MORTEL
1. B211212 BAKSTEEN METSEL-
STEEN
4. B111210 METSELMORTEL
Figuur 3.5 Voorbeeld bestektekst schoonmetselwerk uit
de STABU catalogus
3 STABU SYSTEMATIEK 41
maar een aantal titels met in de bovenste regel de
code en de titel van de werkbeschrijving. Hieraan
zijn enkele specificaties toegevoegd die vrijwel
altijd aan de orde komen, eveneens aangegeven
met een titel en een code. De code begint met
een letter, daarna volgt een serie cijfers, paragraaf
3.3.2.b.
Het is heel begrijpelijk dat er in een bestek iets
moet worden gespecificeerd over het vermetse-
len van baksteen met mortel, voorts staat in de
tweede en derde specificatie iets over het mate-
riaal; de bakstenen en ook de mortel.
In de laatste specificatie gaat het over de verwer-
king van de gebruikte materialen tot een muur.
3.3.2.b Specificatiebladen
Naast het bestand ‘werkbeschrijvingen’ is er een
apart bestand ‘specificatiebladen’. Hierin zijn in
de volgende hoofdgroepen meer dan 3000 speci-
ficaties beschreven:
• A algemene voorwaarden, zoals de NEN-
normen (11), de CEN-normen (12), de euro-
normen NEN-EN (13), de beoordelingsrichtlijnen
(17) en de administratieve bepalingen (20);
• B bouwstoffen: zowel materialen als producten;
• D bouwdelen en installatiedelen: onderdelen
van het te bouwen object;
• F functies: dit betreft functionele eisen met
betrekking tot bouwdelen en installatiedelen;
• M materieelgerichte specificaties: hulpmid-
delen, werktuigen en gereedschappen:
• R resultaten: eisen met betrekking tot de kwa-
liteit (en soms de wijze) van uitvoering.
Elk van deze hoofdgroepen kent een verdere
onderverdeling. Specificaties zijn in het STABU
bestand geordend naar hoofdgroepen, groepen
en varianten. De varianten zijn opgebouwd uit
keuzeteksten.
De bestekschrijver dient dus bij de invulling van
de specificaties de juiste tekstkeuzen te maken.
Er zijn specificaties die een zeer specifieke beteke-
nis hebben en bij slechts een of enkele werkbe-
schrijvingen aan de orde zijn. Er zijn ook specifica-
ties die veelvuldig kunnen worden toegepast,
figuur 3.6.
3.3.2.c Bepalingen
In alle bestekken komen bepalingen voor. Een
bepaling is een specificatie waarvan de inhoud
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 42
42
specificatiegroepsnummer:
B211212 BAKSTEEN MET METSELSTEEN
specificatievariant:
002.c01 BAKSTEEN BUITENMUURSTEEN
(NEN 2489-76)
Figuur 3.6 Voorbeeld van een specificatie in de
STABU catalogus
betrekking heeft op procedurele zaken en alge-
mene voorwaarden. Bepalingen komen in een
bestek op verschillende niveaus voor:
◆ STABU Standaard;
◆ STABU werkbeschrijvingen;
◆ paragraaf ‘Algemeen’;
◆ R-specificaties.
◆ STABU Standaard
In de vorige paragraaf werd de STABU Standaard
besproken. Hierin staan standaard administratieve
en technische bepalingen die voor alle bestekken
van kracht worden verklaard.
◆ STABU werkbeschrijvingen
De STABU werkbeschrijvingen beginnen met de
hoofdstukken 00 en 01.
Hierin staan een groot aantal beschrijvingen die al
of niet van toepassing kunnen worden verklaard.
Het karakter van deze beschrijvingen is dat zij
betrekking hebben op het gehele werk, dus niet
zijn te koppelen aan een van de specifieke werk-
beschrijvingen.
Hoofdstuk 00 van de werkbeschrijvingen
Hierin staat de algemene omschrijving van het
werk:
• 00.01 een algemene omschrijving van het
werk;
• 00.02 de algemene projectgegevens zoals de
terrein- en bodemgegevens, maar ook financiële
overzichten, fiscale regelingen en beschikbaar
gestelde bouwstoffen;
• 00.03 de werkzaamheden door derden;
• 00.04 de regeling met betrekking tot aan-
besteding en inschrijving.
Hoofdstuk 01 van de werkbeschrijvingen
Hierin staan de voor het werk geldende voor-
waarden:
• 01.01 de verwijzing naar de van toepassing
zijnde voorwaarden; in elk geval de STABU Stan-
daard en daarmee de UAV;
• 01.02 de projectspecifieke administratieve
bepalingen die aansluiten op hetgeen in de UAV
reeds is aangegeven;
• 01.03 bepalingen over verzekeringen;
• 01.04 bepalingen over de verrekening van wij-
zigingen in kosten en prijzen;
• 01.05 bepalingen omtrent tekeningen en
berekeningen;
• 01.06 bepalingen omtrent de arbeidsomstan-
digheden (V&G Plan en coördinator).
Bovenstaande bepalingen zijn dus niet werksoort-
afhankelijk maar gelden in algemene zin voor het
gehele werk.
◆ Paragraaf ‘Algemeen’
Er zijn ook bepalingen die betrekking hebben op
de werkbeschrijvingen die in een hoofdstuk wor-
den genoemd. Daartoe wordt in de paragrafen
steeds bij elk hoofdstuk een paragraaf ‘Algemeen’
aangetroffen. In figuur 3.4 is dat 22.00 Algemeen
(betrekking hebbend op metselwerk). Deze para-
grafen zijn steeds opgebouwd volgens de ‘zeven-
deling’ die ook in de STABU Standaard wordt
gebruikt, zodat gemakkelijk is terug te vinden wat
toegevoegd is aan de STABU Standaard.
3.3.3 Samenstellen van een bestek voor
een specifiek werk
De meest traditionele wijze om een bestek samen
te stellen is de indeling naar werksoort te kiezen.
Deze indeling is gelijk één van de ordeningen van
de STABU systematiek. Dit betekent dat er een
bestek ontstaat conform de hoofdstukindeling
van de werkbeschrijvingen. Er kan een globaal
bestek worden samengesteld door alleen de rele-
vante kortteksten van de werkbeschrijvingen te
selecteren op subparagraafniveau, figuur 3.5. De
benodigde specificaties zijn als titel meegeno-
men, maar niet nader ingevuld.
Voor het samenstellen van een bestek ontbreken
nog twee belangrijke zaken:
• de nadere invulling van de specificaties;
• de relatie met de onderdelen van het gebouw,
waar die bestekposten betrekking op hebben.
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 43
De specificaties moeten dus nader worden inge-
vuld. Hiertoe wordt in het bestand ‘specificaties’
de aangegeven groep opgeroepen, wordt een
variant gekozen, figuur 3.6, en worden de keuze-
teksten bepaald. Als deze gegevens worden
samengevoegd tot een bestekpost, ontstaat de
beschrijving volgens figuur 3.7. Volgens deze
werkwijze worden alle onderdelen van het
22 METSELWERK
22.31 BAKSTEEN MET MORTEL
22.31.12-a METSELWERK MET MORTEL,
BAKSTEEN METSELSTEEN
0. SCHOON METSELWERK,
METSELVERBAND
Metselverband: wild.
Lagen- en koppenmaat: worden in over-
leg met de directie in het werk bepaald.
Oppervlaktegroep schoon-werkzijde(n)
overeenkomstig STABU Standaard,
hfst. 22, bijlage A:1.
Opslag en verwerking metselbaksteen
overeenkomstig NEN 2489-76, bijlage A.
1. BAKSTEEN BUITENMUURSTEEN
(NEN 2489-76)
Overeenkomstig het door de aannemer
te verstrekken tegenmonster, overeen-
komend met het door de directie
getoonde monster.
Gebruiksklasse: B1
Type: vormbak.
Kleur: volgens monster.
Oppervlak: volgens monster.
Afmetingen: standaard waalformaat.
Maatklasse: I.
Bakstenen leveren onder NL-BSB con-
formiteitsverklaring overeenkomstig
BRL 1007+w02.
4. METSELMORTEL (BRL 1905-01))
Morteltype: II.
Kwaliteit: M 7,5.
Metselmortels leveren met KOMO-
productcertificaat.
.01BUITENWAND, BUITENSPOUW-
BLAD
(21.20) 348.00 m2
De gevel …, zie tekening …
Figuur 3.7 Voorbeeld bestekpost in een werksoort georiën-
teerd bestek
3 STABU SYSTEMATIEK 43
gebouw beschreven. Een apart punt van aandacht
is de invulling van de hoofdstukken 00 en 01.
In het voorbeeld is in de onderste regel ook het
verband gelegd naar de onderdelen van het
gebouw waar het omschreven metselwerk betrek-
king op heeft. In het voorbeeld is dat alleen de bui-
tenwand (gevel). De buitenwand is gecodeerd vol-
gens de elementenmethode. Er kunnen echter
meerdere onderdelen in het gebouw zijn, waar het
omschreven metselwerk moet worden toegepast.
Tevens is in het voorbeeld aangegeven om hoeveel
m2 het gaat. Dat is van belang wanneer het bestek
moet worden vertaald naar een begroting.
Er zijn nog twee zaken die voor het gebruik van
de STABU systematiek van belang zijn:
◆ specificatie met cijfer 9;
◆ samenstellen bestek geordend naar elementen.
◆ Specificatie met cijfer 9
Als de STABU specificatiebestanden niet de
gewenste bepalingen bevatten, is het mogelijk dat
de bestekschrijver zelf een bepaling toevoegt. Een
op deze wijze toegevoegde ‘vrije’ bepaling wordt
gemarkeerd met het cijfer 9 in het nummer dat
voor de specificatie staat. Hetzelfde is mogelijk bij
het toevoegen van eigen werkbeschrijvingen.
◆ Samenstellen bestek geordend
naar elementen
Hiervoor is aangegeven hoe een bestek wordt
samengesteld dat geordend is naar werksoorten.
Dat is de meest gebruikelijke methode. Per werk-
soort is gespecificeerd wat en hoe er gebouwd
moet worden. Voor het uitvoerend bouwbedrijf is
het eenvoudig om bepaalde werksoorten uit te
besteden.
Het is echter mogelijk om het bestek te ordenen
naar elementen, figuur 3.8.
Indien er meerdere elementen voorkomen waar
een bepaalde specificatie betrekking op heeft, zal
deze specificatie bij elk van die elementen zijn
beschreven.
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 44
44
21 BUITENWANDEN
21.20 CONSTRUCTIEF ALGEMEEN
BUITENWAND, BUITENSPOUWBLAD
(21.20) 348.00 m2
De gevel …, zie tekening …
22.31.12-a METSELWERK MET MORTEL,
BAKSTEEN METSELSTEEN
0. SCHOON METSELWERK, METSEL-
VERBAND
Metselverband: wild.
Lagen- en koppenmaat: worden in over-
leg met de directie in het werk bepaald.
Oppervlaktegroep schoon-werkzijde(n)
overeenkomstig STABU Standaard,
hfst. 22, bijlage A:1.
Opslag en verwerking metselbaksteen
overeenkomstig NEN 2489-76, bijlage A.
1. BAKSTEEN BUITENMUURSTEEN
(NEN 2489-76)
Overeenkomstig het door de aannemer
te verstrekken tegenmonster, overeen-
komend met het door de directie
getoonde monster.
Gebruiksklasse: B1
Type: vormbak.
Kleur: volgens monster.
Oppervlak: volgens monster.
Afmetingen: standaard waalformaat.
Maatklasse: I.
Bakstenen leveren onder NL-BSB con-
formiteitsverklaring overeenkomstig
BRL 1007+w02.
4. METSELMORTEL (BRL 1905-01))
Morteltype: II.
Kwaliteit: M 7,5.
Metselmortels leveren met KOMO-pro-
ductcertificaat.
Figuur 3.8 Voorbeeld bestekpost in een elementen
georiënteerd bestek
3.3.4 Relaties van het STABU bestek met
andere informatiesoorten
3.3.4.a Tekeningen
In de STABU besteksystematiek gaat het om de
specificaties van de bouwdelen en installatiede-
len. Specificatie houdt in dat beschreven wordt
welke prestaties een bouwdeel of installatiedeel
moet kunnen leveren, of uit welke materialen een
bouwdeel is samengesteld. De vorm, plaats en
afmetingen van een bouwdeel of installatiedeel
blijkt echter uit de tekening van het project. Teke-
ningen representeren het geometrische model
van een bouwobject en specificaties geven infor-
matie over de hoedanigheden van de bouwdelen
en installatiedelen. Beide vormen van informatie
zijn ten opzichte van elkaar aanvullend.
In de bestekpost komt de relatie met de tekening
tot uitdrukking door de benoeming van het
bouwdeel of installatiedeel. In het eerder gegeven
voorbeeld is het bouwdeel ‘buitenwand’
benoemd, figuren 3.7 en 3.8.
De buitenwand is nader gepreciseerd als het bui-
tenspouwblad en voor de vorm, plaats en afme-
tingen van dat buitenspouwblad wordt verwezen
naar de tekening. Op de tekening zou kunnen
worden verwezen naar de hoedanigheden van
het buitenspouwblad door vermelding van het
specificatienummer 22.31.12-a.01 (de laatste .01
identificeert het bouwdeel waar het om gaat en
zou eventueel kunnen worden weggelaten).
Anders geformuleerd krijgt het object (buiten-
spouwblad van) buitenwand de code 22.31.12-a
mee, welke code verwijst naar attributen van dat
object.
3.3.4.b Hoeveelhedenstaat en begroting
In een hoeveelhedenstaat worden van elk bouw-
deel en installatiedeel met een eigen specificatie
de hoeveelheden gegeven.
Terugvertaald naar de STABU systematiek bete-
Diverse STABU NBD
normbladen systematiek catalogus
Project-
Definitief Bestek- specifiek
ontwerp tekening Bestek
Hoeveel- Productie-
hedenstaat normen
Planning
Productie-
Prijzen Begroting
middelen
Figuur 3.9 Relaties tussen verschillende informatiesoorten
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 45

3 STABU SYSTEMATIEK 45

kent dit dat elke bestekpost kan worden uitge-

breid met hoeveelheidsgegevens. De hoeveel-
heidsgegevens worden afgeleid van de plaats,
vorm en afmetingen van het bouwdeel of installa-
tiedeel, die worden verkregen vanaf de tekening.
De hoeveelhedenstaat vormt de basis voor de
begroting. Naast hoeveelheden zijn voor de
begroting de prijzen nodig van de bouwstoffen
en de in te zetten middelen om deze bouwstoffen
te verwerken. Die gegevens kunnen worden afge-
leid uit de specificaties. De ‘hoeveelheid’ van het
in te zetten materieel komt uit de planning. Zo
kunnen de bouwstofspecificaties worden uitge-
breid met prijsinformatie en aan de resultaat-
specificaties zouden urennormen kunnen worden
gekoppeld.

3.3.4.c Algemene voorwaarden en

certificatie
In specificaties wordt verwezen naar normen,
NPR’s, beoordelingsrichtlijnen en andere algeme-
ne voorwaarden. Voorzover in deze algemene
voorwaarden keuzemogelijkheden voorkomen,
zijn deze verwerkt in de specificaties. Hierdoor is
een zeer directe relatie tot stand gebracht tussen
een specificatie en bijvoorbeeld een norm.
De relevante normen en andere voorwaarden zijn
op deze wijze verwerkt in specificaties, waardoor
de gebruiker de mogelijkheid heeft om op ade-
quate wijze deze algemene voorwaarden in de
beschrijvingen te verwerken.
Ook beoordelingsrichtlijnen die ten grondslag
liggen aan de certificatie van producten zijn op
deze wijze verwerkt in specificaties. Hierbij geldt
de beperking dat alleen specificaties kunnen wor-
den opgenomen van producten waarvan de
beoordelingscriteria in een algemeen document
(beoordelingsrichtlijn) vastliggen. Voor veel pro-
ducten die onder attest worden geleverd geldt
dat de specificaties in het productgebonden
attest zijn vermeld.

3.3.4.d Productinformatie
Met de Nederlandse Bouw-Dokumentatie (NBD)
is overeengekomen dat de daarin voorkomende
‘bestekteksten’ als STABU specificaties zijn uitge-
voerd en in de STABU bestanden zijn opgeno-
men. In de STABU bestanden wordt bij deze spe-
cificaties verwezen naar de betreffende product-
informatiebladen in het NBD-systeem.
06950548_H3 12-07-2004 12:47 Pagina 46
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 47

Normalisatie en certificatie
Ing. M. van Duijn
4
In de aannemingsovereenkomst tussen opdrachtgever en aannemer is
het STABU bestek al een belangrijke vorm van standaardisatie met
betrekking tot de nauwkeurige omschrijving van het werk.
In het bestek staat beschreven welke materialen en bouwconstructies
moeten worden toegepast. De opdrachtgever moet er vanuit kunnen
gaan dat materialen en constructies van een bepaalde kwaliteit zijn. Het
beschrijven in het bestek aan welke kwaliteitseisen materialen en con-
structies moeten voldoen, is geen eenvoudige zaak.
Daarom hebben leveranciers van materialen zelf in een certificaat aange-
geven aan welke kwaliteitseisen het product voldoet. In het bestek kan
worden volstaan met het benoemen van het materiaal met certificaat.
Deze certificering is in Nederland ontwikkeld, maar op Europees
niveau worden ook richtlijnen voor bouwproducten gemaakt. Als een
product voorzien is van een CE-markering mag het in elk land van de
EU toegepast worden zonder dat een lidstaat nadere eisen of keurin-
gen kan vragen.
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 48
48
Inleiding
Door het op elkaar afstemmen van producten en
productiemethoden, is de behoefte gerezen om
afspraken te maken waaraan producenten en
afnemers zich houden, hetzij middels wetgeving
(Europees of landelijk) hetzij vrijwillig (om markt-
conform te produceren).
In dit hoofdstuk worden behandeld:
• de normen in de bouw;
• kwaliteitsverklaringen in de bouw;
• Europese regelgeving omtrent de normalise-
ring en kwaliteitsverklaringen.
In dit hoofdstuk wordt aangegeven op welke wij-
ze men geïnformeerd wordt of de producten
en/of productieprocessen voldoen aan de opge-
geven specificaties en de daaraan te stellen eisen.
In paragraaf 4.4 wordt besproken hoe men om
moet gaan met de kwaliteitsverklaringen bij het
schrijven van een bestek.
Zie ook deel 12B ’Uitvoeren, De Organisatie‘,
hoofdstuk 11 ’Beheersing kwaliteit‘
4.1 Normen en normalisatie
4.1.1 Normalisatie
Normalisatie is het opstellen van (technische)
regels om daarmee orde of eenheid te scheppen
op gebieden waar deze ordening noodzakelijk of
gewenst is.
Stel dat een fabriek besluit om bouten en moeren
te gaan produceren. Bij het ontwerp van deze
bouten en moeren dient men rekening te houden
met het gereedschap waarmee ze bevestigd wor-
den. Om te voorkomen dat voor elk type (of fabri-
kaat) bout en moer ander gereedschap moet wor-
den aangeschaft, heeft men de afmetingen van de
bouten en moeren (en de onderlinge maatverhou-
dingen) wereldwijd vastgelegd in een norm.
De fabrikant zal zich moeten realiseren dat als een
bout en moer wordt ontworpen die afwijkt van
de norm, het product veel moeilijker verkoopbaar
is, omdat het te gebruiken gereedschap ook aan-
geschaft dient te worden.
Niet alleen de techniek, maar ook economische
belangen als investeringen, marktstrategieën en
marktaandelen zijn van belang bij het tot stand
komen van normen. Verschillende partijen met
eigen belangen moeten het eens worden. Vandaar
dat normen niet alleen gebaseerd zijn op weten-
schappelijke inzichten, maar ook op praktische
haalbaarheid, uitvoerbaarheid en toepasbaarheid.
Normalisering is een voortdurend proces, omdat
de technieken, inzichten en economische
omstandigheden die de basis vormen voor nor-
malisatie, voortdurend aan veranderingen onder-
hevig zijn. Normen worden met een zekere regel-
maat kritisch onder de loep genomen en zo
nodig aangepast of zelfs ingetrokken.
4.1.2 Nederlands Normalisatie-Instituut
Elk land heeft zijn eigen normalisatie-instituut
waarin normalisatie wordt bevorderd en normen
tot stand worden gebracht. In Nederland is dit
het Nederlands Normalisatie-Instituut, NEN
genoemd. Hier wordt gewerkt aan de Neder-
landse Normen.
NEN levert in haar hoedanigheid als lid van de
Europese normalisatie-organisatie CEN (Comité
Européen de Normalisation) en ook als lid van de
mondiale normalisatie-organisatie ISO (Inter-
national Organisation for Standardization) even-
eens bijdragen aan het opstellen van Europese
Normen (EN) en wereldwijde normen (ISO).
NEN is een stichting. Het algemeen bestuur daar-
van is breed samengesteld uit leden die afkomstig
zijn uit maatschappelijke organisaties en over-
heidsinstellingen. De beleidscommissies binnen
NEN stellen normcommissies in, met de opdracht
om Nederlandse normen vast te stellen of om
mee te werken aan Europese of internationale
organisaties.
4.1.3 Ontstaan van een NEN-norm
Werkgroepen en subcommissies verzamelen
gegevens en doen een keuze hieruit op basis van
economische overwegingen en inzicht in maat-
schappelijke verhoudingen, rekening houdend
met de internationale en Europese omstandighe-
den. Tot slot formuleren zij de keuze zodanig dat
er een norm ontstaat die door belanghebbenden
wordt geaccepteerd. Een medewerker van NEN
voert het secretariaat van de normcommissie.
Als de tekst middels consensus is samengesteld,
besluit de beleidscommissie of het ontwerp voor
kritiek wordt gepubliceerd.
Via vakpers, nieuwsbrief of rechtstreekse uitnodi-
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 49

4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 49

Initiatief Voor- NEN NEN

norm norm norm

Voldoende
Normalisatie- Ontwikkelen Kritiekperiode steun Toets na
commissie norm door belanghebbenden 5 jaar
instellen normalisatiecommissie Onvoldoende
steun

NVN
norm
Figuur 4.1 Het ontstaan van een norm

ging worden de toekomstige gebruikers van de
norm ingelicht.
De kritiekperiode duurt ten minste drie maanden.
De commentaren worden, mits aanvaardbaar,
verwerkt in de ontwerptekst. Vervolgens wordt de
definitieve norm uitgebracht en gepubliceerd,
figuur 4.1.
Uiterlijk eens per vijf jaar wordt door beleidscom-
missies bepaald of de norm ongewijzigd gehand-
haafd kan blijven, herzien moet worden of inge-
trokken kan worden.
4.1.4 Andere uitgaven van NEN
Voornormen (NVN) worden uitgegeven voor situ-
aties waarin behoefte bestaat aan normstelling,
terwijl over dat onderwerp nog onvoldoende
gegevens beschikbaar zijn.
Praktijkrichtlijnen (NPR) zijn richtlijnen met infor-
matieve inhoud, toelichtingen, praktische aanwij-
zingen of voorbeelden van oplossingen die aan
normen voldoen.
4.1.5 Normalisatie binnen Europa
Europese normalisatie valt onder de verantwoor-
delijkheid van drie onafhankelijke organisaties,
figuur 4.2:
• CENELEC voor elektrotechnische onderwerpen;
• ETSI voor onderwerpen op het gebied van tele-
communicatie;
ISO
wereldwijd
• CEN voor alle andere onderwerpen, waaronder
het gebied van de bouw
• ECISS, European Committee for Iron and Steel
Standardization.
De technische uitwerking van de kaderwetge-
ving, opgesteld door de Europese Commissie en
vastgelegd in de Nieuwe Aanpak Richtlijnen,
vindt plaats door opdrachten van de Europese
Commissie aan het CEN.
Op dit moment is het grootste deel van het Euro-
pese normalisatiewerk in CEN-verband het gevolg
van opdrachten van de Europese commissie voor
de technische uitwerking van verschillende Euro-
pese richtlijnen.
Van elke Europese norm verschijnt eerst een con-
ceptversie, aangeduid als prEN voor een com-
mentaarperiode van zes maanden. Na het ver-
werken van commentaar uit de Europese lid-
staten, en tevens de rest van de wereld, wordt de
herziene versie ter stemming gebracht. Aldus
wordt een Europese norm vastgesteld.
Deze norm wordt door het CEN in het Engels,
Frans en Duits gepubliceerd. De Engelstalige ver-
sie wordt door NEN overgenomen als NEN-EN
onder gelijktijdige intrekking van de Nederlandse
normen die hiermee strijdig zijn. Waar noodzake-
lijk kan NEN besluiten een officiële Nederlandse
vertaling van een NEN-EN uit te brengen, het-
geen gebeurt in samenwerking met het Belgisch
Normalisatie-Instituut (BIN).

ECISS CENELEC/IEC CEN ETSI

IJzer en staal Elektro Europa Telecommunicatie
o.a. Bouw

NEN
Nederland

Figuur 4.2 Organisaties die normen maken

06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 50
50
In sommige gevallen, waar het bereiken van con-
sensus moeilijk is, kan worden gekozen voor het
uitbrengen van een Europese Voornorm (ENV),
waarmee eerst drie jaar lang ervaring kan worden
opgedaan terwijl de nationale normen hun gel-
digheid behouden. Hierna kan deze experimen-
tele periode met nog eens twee jaar worden ver-
lengd, de ENV worden aangepast en opnieuw als
ENV gepubliceerd of, indien de ENV niet wordt
aangepast, als EN worden gepubliceerd. Voor-
beelden van ENV’s zijn de Europese normen voor
bouwconstructies, de Eurocodes.
Afhankelijk van de gekozen procedure kan het
enkele maar ook vele jaren duren voordat een EN
is vastgesteld en als NEN-EN voor Nederland de
geldende norm is. Dit proces is echter in volle
gang en op termijn zullen de huidige Neder-
landse normen worden vervangen door Europese
Normen NEN-EN.
Alle leden van het CEN, dus ook NEN, hebben
zich middels het standstill agreement verplicht om
af te zien van het opstellen of herzien van natio-
nale normen die tegenstrijdig zijn met Europese
normen, concepten of herzieningen daarvan.
Ontheffing wordt alleen toegelaten onder strikte
voorwaarden. Een voorbeeld hiervan is de onthef-
fing van de standstill verplichting bij een aantal
normen die zijn opgesteld in het kader van het
Bouwbesluit 2003.
4.1.6 Normalisatie wereldwijd ISO
De International Organisation for Standardization
kent evenals het CEN een organisatiestructuur
waarbij de nationale normalisatie-instituten het
lidmaatschap hebben. Het Centrale Secretariaat is
in Genève gevestigd en verzorgt de coördinatie en
de procedurele kant van het internationale norma-
lisatiewerk. De secretariaatsfuncties zijn verdeeld
over de vele nationale normalisatie-instituten.
Via ISO worden onderwerpen genormaliseerd die
wereldwijd betekenis hebben. Als er voor een
bepaald onderwerp een ISO-norm is opgesteld,
wordt deze bij voorkeur door CEN of door een
nationaal normalisatie-instituut overgenomen.
Bij CEN gebeurt dit met de aanduiding EN met
het nummer van de ISO-norm, voorafgegaan
door een 2. Bij NEN gebeurt dit met de aandui-
ding NEN-ISO met het oorspronkelijke nummer.
Daarnaast komt het voor dat een EN of een NEN
grote delen van ISO-normen bevat.
Via een voorstel van de aangesloten nationale
normalisatie-instellingen wordt de behoefte ken-
baar gemaakt aan een internationale norm. Als de
behoefte erkend en geaccordeerd wordt door het
ISO, wordt een ontwerpnorm door een norm-
commissie – waarin experts uit belanghebbende
landen zitting hebben – opgesteld en uitgegeven
(Draft International Standard, afgekort DIS).
Ook ISO-normen worden eens in de vijf jaar
kritisch onder de loep genomen om na te gaan of
de inhoud verouderd is.
4.2 Kwaliteitsverklaringen en
beoordelingsrichtlijnen
4.2.1 Inleiding
In de bouw wordt gebruik gemaakt van docu-
menten die aangeduid worden met de term kwa-
liteitsverklaringen. Er zijn verschillende soorten
kwaliteitsverklaringen. Elk soort heeft een eigen
functie. De Stichting Bouwkwaliteit (SBK) heeft de
taak ervoor te zorgen dat de bouw in Nederland
kan beschikken over kwaliteitsverklaringen.
Indien een kwaliteitsverklaring wordt afgegeven,
stelt het afgevende instituut een exemplaar
daarvan ter beschikking aan de Stichting Bouw-
kwaliteit.
De Stichting Bouwkwaliteit zorgt ervoor dat de
kwaliteitsverklaringen worden opgenomen in de
‘Nationale Gids van kwaliteitsverklaringen’ of het
‘Overzicht van publiekrechtelijk erkende kwali-
teitsverklaringen’.
De houder van de kwaliteitsverklaring is uitgever
van dat document. Hij moet de kwaliteitsverkla-
ring ter beschikking stellen van zijn klanten.
4.2.2 Structuur en afspraken
4.2.2.a Uniform bouwkeurmerk KOMO
Het KOMO-merk wordt gebruikt als uniform
bouwkeurmerk; het gebruik ervan is echter
beschermd. De basis van het beheer van dit merk
is vastgelegd in het Reglement Gebruik KOMO-
merken.
Het beheer van het merk is in handen van de
Stichting Bouwkwaliteit (SBK). Voor het gebruik
van het KOMO-merk moet het instituut een licen-
tie-overeenkomst sluiten met de Stichting Bouw-
kwaliteit. Het KOMO-merk wordt gebruikt voor
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 51
alle bouwproducten. Voor onderdelen van elektri-
sche installaties wordt sinds jaar en dag in Neder-
land het KEMA-keur gebruikt, voor onderdelen
van drinkwaterinstallaties het KIWA-keur en voor
gasinstallaties de Gastec.
De SBK behartigt de belangen met betrekking tot
certificatie en attestering, daartoe gesteund door
de overheid. De volgende taken worden door de
SBK vervuld:
• coördinerende en harmoniserende instantie,
waartoe de Harmonisatie Commissie Bouw (HCB)
het SBK adviseert omtrent de harmonisatie van
kwaliteitsverklaringen en beoordelingsrichtlijnen;
• coördineren van de verlening van Europese
Technische Goedkeuringen namens Nederland,
en tevens optreden als woordvoerder in de Euro-
pean Organisation for Technical Approvals
(EOTA). De Stichting Bouwkwaliteit is ook aange-
meld als ‘notified approval body’;
• coördinerende en harmoniserende taken uit-
voeren binnen de Raad voor de Accreditatie in de
bouwsector, geadviseerd door de HCB;
• een van de negen Nederlandse certificatie-
instellingen welke is gemachtigd om Europese
Technische Goedkeuringen af te geven, waarbij
SBK tevens een coördinerende taak vervult;
• beheer van het NL BSB-conformiteitsmerk,
voor het Bouwstoffenbesluit.
4.2.2.b Certificerende instellingen
Naast het SBK zijn onder andere de volgende
Nederlandse certificerende instellingen, figuur 4.3,
Raad voor de
Accreditatie
Stichting Bouwkwaliteit
(SBK)
Voorwaarden Certificerende
Diverse instellingen
beoordelings-
richtlijnen
(BRL’s) - BDA : dak
- BKB : bouwsystemen
zie overzicht
nationale BRL’s
- Intron : beton
door SBK - Kiwa : diversen
- BMC : mortels
- IKOB : stenen
- SKG : gevelelementen
- SKH : hout
- KEMA : energievoorziening
- KBI : installaties
Figuur 4.3 Certificerende instellingen
4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 51
gemachtigd om Europese Technische Goedkeu-
ringen af te geven:
• BDA Keurings- en certificeringsinstituut b.v. te
Gorinchem (bitumineuze dakbedekkings- en dak-
isolatiematerialen);
• BV Kwaliteitsverklaringen Bouw BKB te Rotter-
dam (wand-, vloer-, dak- en complete bouwsyste-
men, ramen en buitendeuren);
• Intron BV te Houten (bedrijfserkenningen in de
betonreparatiebranche);
• KIWA NV te Rijswijk (producten voor wanden,
ramen, deuren, vloeren, daken, riolering, dubbel-
glas, isolatiematerialen, betonpannen, kunststof-
producten, betonstaal en dergelijke);
• Stichting BMC te Gouda (beton- en metsel-
mortels);
• Stichting Instituut voor Keuring en Onderzoek
van Bouwmaterialen IKOB te Barneveld (metsel-
baksteen, kalkzandsteen, keramische dakpannen
en gasbetonproducten);
• Stichting Kwaliteitscentrum Gevelelementen
SKG te Zoetermeer (hang- en sluitwerk alsmede
ramen en deuren);
• Stichting Keuringsbureau Hout SKH te Huizen
(gezaagd en ongezaagd hout, houtwolconstruc-
ties en diverse soorten plaatmaterialen op basis
van hout).
4.2.3 Soorten kwaliteitsverklaringen
Gebleken is dat met de volgende soorten kwali-
teitsverklaringen, figuur 4.4, tegemoet gekomen
wordt aan de wensen die er in de praktijk leven:
• het attest (met KOMO-woordmerk);
• het productcertificaat (met KOMO-beeldmerk);
• het attest-met-productcertificaat (met KOMO-
beeldmerk);
• het procescertificaat (met KOMO-beeldmerk);
Uitgifte + controle Producenten
op certificatie
zie overzicht externe Levering onder
kwaliteitsverklaringen certificaat
door SBK
Aannemers
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 52
52
Specificatie Product
Product- Productie Montage /
ontwerp van ontwerp verwerking
Attest Product-
certificaat
Attest-met-
product-
certificaat
Figuur 4.4 Soorten van kwaliteitsverklaringen
• het kwaliteitssysteemcertificaat (met KOMO-
beeldmerk).
Definitie
Een productcertificaat is een document waarin
door een onafhankelijk instituut wordt ver-
klaard dat het product, dat met dat certificaat
wordt geleverd, voldoet aan de technische
specificatie zoals opgenomen in het certificaat,
figuur 4.5.
4.2.3.a Productcertificaat
Productcertificaten worden in de bouw al meer
dan 35 jaar gebruikt.
Het nut van een productcertificaat is dat de afne-
mer van het product niet meer hoeft te controle-
ren of het product aan de technische specificatie
voldoet. Er kan worden volstaan met inspectie
van de geleverde partij. Veelal zal een visuele
inspectie volstaan.
Deze controle, die veelal in laboratoria dient te
geschieden, is een kostbare zaak en vergroot de
levertijden van het product. Daarnaast zal – als per
levering c.q. project de controle uitgevoerd dient
te worden – telkenmale dezelfde handeling her-
haald worden, hetgeen bijzonder inefficiënt is.
Tevens is als groot voordeel te noemen dat een
onafhankelijk instituut controle kan uitoefenen op
de totale productie van een producent, terwijl een
afnemer slechts zijn eigen partij producten contro-
leert. Totaal gezien is controle van de gehele pro-
ductie van een producent door een gespecialiseer-
de instelling veel efficiënter dan de controle van
een partij producten door afnemers, die op dit
punt meestal over minder expertise beschikken.
4.2.3.b Attest
Oplevering
Bij een attest gaat het om de geschiktheid van
het product; niet om de conformiteit.
Definitie
Een attest is een document waarin door een
Proces-
certificaat deskundig onafhankelijk instituut wordt ver-
klaard dat het product dat met het attest
Kwaliteits- wordt geleverd, geschikt is om op een bepaal-
systeem- de manier gebruikt te worden, mits de toepas-
certificaat
sing van het product in overeenstemming is
met de technische specificatie zoals opgeno-
men in het attest.
Een attest is dus een handig hulpmiddel bij de uit-
voering van een bouwwerk. In het attest is te
lezen hoe het product gebruikt moet worden,
maar het is misschien nog wel belangrijker tijdens
het ontwerp van een bouwwerk en tijdens de fase
van de uitwerking van het ontwerp. In het attest
worden namelijk ook uitspraken gedaan over de
kwaliteit van de bouwdelen die met het product
gemaakt kunnen worden.
Immers het product is alleen geschikt voor zijn
gebruik als het resulterende bouwdeel aan de
gestelde eisen voldoet.
Het attest bevat informatie op grond waarvan
degene die het ontwerp van een bouwwerk maakt
of uitwerkt, ontwerpbeslissingen kan nemen, als
hij het betreffende product wil toepassen.
Het attest is niet bedoeld als verklaring dat het
product, waarbij het attest wordt meegeleverd, in
overeenstemming is met de technische specifica-
tie. Deze verklaring van overeenstemming wordt
wel door de producent zelf gegeven, maar niet
door een onafhankelijke instelling. Het belangrijk-
ste doel van het attest is aan te geven dat de
productkeuze in principe goed is.
4.2.3.c Attest-met-productcertificaat
Voor veel producten wordt gebruik gemaakt van
een ‘attest-met-productcertificaat’. Deze gecom-
bineerde kwaliteitsverklaring bevat, vergeleken
met een attest, bovendien de verklaring van een
certificerende instelling dat het geleverde product
in overeenstemming is met de technische specifi-
catie van het product, zoals gegeven in de kwali-
teitsverklaring, figuur 4.6.
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 53

4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 53

KOMO produktcertificaat
NL/SfB:(–)Gf2

Kiwa N.V.
Sir Winston Churchillaan 273
Postbus 70
kiwa
2289 AB Rijswijk
Telefoon (070) 395 35 35
Telefax (070) 395 34 20 Erkend door de Raad van de Certificatie

Bouwelementen van Beton Nummer : K2141/96

Uitgegeven : 1996-010-08
Vervangt : K214/93
d.d. 1993-10-01

Producent Fabriek
Oudenallen Betonindustrie B.V. Oudenallen Betonindustrie B.V.
Lange Meentweg 40 Centraleweg 6
3652 LB Woerdense Verlaat 4931 NB Geertruidenberg
Telefoon (0172) 406140 Telefoon (0162) 589600
Telefax (0172) 406161 Telefax (0162) 517691

VERKLARING VAN KIWA

Dit productcertificaat is op basis van BRL 0401, d.d. 1993-10-01, conform het Kiwa-Reglement voor Produkt-
certificatie 1990 afgegeven door Kiwa.

Kiwa verklaart, conform § 2.1 van EN 45000 (zie blad 2), dat de door de producent vervaardigde Bouwelementen van
beton aan de in dit productcertificaat vastgelegde technische specificaties voldoen, mits zij zijn voorzien van het hieron-
der afgebeelde KOMO-merk op de wijze zoals aangegeven in dit productcertificaat.

Het kwaliteitssysteem van de producent wordt regelmatig aan de hand van de geldende beoordelingsrichtlijn gecontro-
leerd door Kiwa. Kiwa verklaart dat het kwaliteitssysteem van Oudenallen Betonindustrie B.V. tenminste voldoet aan de
eisen van de NEN-ISO 9003: 1988.

Voor de relatie van de uitspraken van dit productcertificaat met de voorschriften van het Bouwbesluit wordt
verwezen naar de lijst van kwaliteitsverklaringen zoals die halfjaarlijks door de Stichting Bouwkwaliteit (SBK)
te Rijswijk wordt gepubliceerd.

ing. B. Meekma,
directeur Certificatie en Keuringen,
Kiwa N.V.

Gebruikers van dit productcertificaat wordt geadviseerd om bij Kiwa te informeren of dit document nog geldig is.

Figuur 4.5 Voorbeeld productcertificaat

06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 54
54
4.2.3.d Procescertificaat
Naast het productcertificaat en het attest bestaat
het ‘procescertificaat’. Het is te vergelijken met
een productcertificaat. Echter in plaats van con-
formiteit met ‘productspecificaties’ is nu sprake
van conformiteit met ‘processpecificaties’, welke
bestaan uit verwerkingsvoorschriften. Het attest
geeft, zoals we gezien hebben, informatie over de
geschiktheid van een product en over de juiste
wijze van toepassing en verwerking. De proces-
specificaties worden gevormd door de juiste wijze
van toepassing, en met name de juiste wijze van
verwerking, figuur 4.7.
Bij het procescertificaat gelden dezelfde voordelen
als bij het productcertificaat. Het gewicht van de
voordelen pakt wel anders uit, omdat het uitvoe-
rende werk niet steeds op dezelfde plaats gebeurt.
Het voordeel van een procescertificaat geldt voor-
al indien aan het uitvoerende werk ook een uit-
werking van het ontwerp is gekoppeld, of als con-
trole om bepaalde specialistische kennis vraagt.
Evenals een productcertificaat geeft het vooraf
zekerheid over de te leveren kwaliteit.
4.2.3.e Kwaliteitssysteemcertificaat
Tot slot van dit overzicht van soorten kwaliteits-
verklaringen het kwaliteitssysteemcertificaat. Het
gaat hier om een document dat een uitspraak
doet over het kwaliteitssysteem van een bedrijf.
De uitspraak dat een bedrijf een geschikt kwali-
teitssysteem heeft, is van een andere orde dan de
uitspraak dat het product dat door een bedrijf
geleverd wordt, aan bepaalde eisen voldoet. Een
productcertificaat geeft aan de afnemer zekerheid
over het product en impliceert tot een zekere
omvang de aanwezigheid van een (intern) kwali-
teitssysteem bij de producent.
Een kwaliteitssysteemcertificaat omvat echter het
totale kwaliteitsborgingssysteem van het bedrijf,
doch doet geen uitspraak over de kwaliteit van het
door dat bedrijf te leveren product.
In de bouw zijn de kwaliteitssysteemcertificaten
voor leveranciers, onderaannemers en bouwbe-
drijven vanaf 1995 zeer actueel. Vele bedrijven zijn
nadien gecertificeerd volgens de NEN-ISO 9000
‘familie’. Deze kwaliteitssystemen voldoen dan
aan de NEN-versie van de internationale normen:
• ISO 9001: Quality systems – Model for quality
assurance in design, development production,
installation and servicing;
• ISO 9002: Quality systems – Model for quality
assurance in production and installation;
• ISO 9003: Quality systems – Model for quality
assurance in final inspection and test.
4.2.4 Tot stand komen van kwaliteits-
verklaringen
In de door SBK met alle partijen tot stand
gebrachte ordening is het opstellen van kwali-
teitsverklaringen voorbehouden aan onafhanke-
lijke instituten. In principe hoeven deze instituten
maar aan twee eisen te voldoen:
• zij mogen een kwaliteitsverklaring alleen afge-
ven volgens de regels die voor het betreffende
onderwerp zijn vastgelegd in een ‘nationale
beoordelingsrichtlijn’;
• zij mogen een kwaliteitsverklaring alleen afge-
ven als zij voor het betreffende onderwerp zijn
erkend door de Raad voor de Accreditatie.
Indien een instituut aan beide eisen voldoet,
komt het in aanmerking voor het afgeven van
KOMO-kwaliteitsverklaringen. De twee eisen die
aan certificerende en attesteringsinstellingen
gesteld worden, houden in dat er een voortdu-
rende controle is op het functioneren van deze
instellingen door de Raad voor de Accreditatie.
Als zij niet goed meer functioneren, kan hun er-
kenning worden ingetrokken. Aangezien de Raad
voor de Accreditatie werkzaam is in alle sectoren
van de maatschappij, werkt zij samen met organi-
saties die haar met deskundigheid van de betref-
fende sector bijstaan. De Stichting Bouwkwaliteit
fungeert onder andere als Coördinatie Commissie
voor de Bouw van de Raad voor de Accreditatie.
Binnen de Stichting Bouwkwaliteit fungeert de
Harmonisatie Commissie Bouw, met als belang-
rijkste taak het vaststellen van nationale beoorde-
lingsrichtlijnen.
4.2.5 Nationale beoordelingsrichtlijnen
Indien voor een bepaald onderwerp een nationale
beoordelingsrichtlijn bestaat, kan een bedrijf dat
een kwaliteitsverklaring wil, zich wenden tot een
van de instellingen die voor dat onderwerp erkend
zijn. Voor veel onderwerpen bestaat er een natio-
nale beoordelingsrichtlijn (BRL). De Harmonisatie
Commissie Bouw stelt per 1 april en 1 oktober van
elk jaar het overzicht van nationale beoordelings-
richtlijnen vast.
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 55

4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 55

KOMO produktcertificaat
NL/SfB:(–)Gf2

Kiwa N.V.
Sir Winston Churchillaan 273
Postbus 70
kiwa
2289 AB Rijswijk
Telefoon (070) 395 35 35
Telefax (070) 395 34 20 Erkend door de Raad van de Certificatie

Producent Fabriek Verkoopkantoor

VBI Verenigde Bouwproducten Lozerweg 74 VBI Verkoop Maatschappij BV
Industrie B.V. 6006 SR Weert Postbus 31
Postbus 31 6850 AA Huissen
Looveer 1
6850 AA Huissen
Telefoon (026) 379 79 79
Telefax (026) 379 79 00

VERKLARING VAN KIWA

Dit attest-met-productcertificaat is op basis van BRL 0203 ‘Vrijdragende systeemvloeren voor vooraf vervaardigd con-
structief beton’, d.d. 1995-04-01 conform Kiwa-Reglement voor Productcertificatie 1990 afgegeven door Kiwa.
Kiwa verklaart dat de VBI PS-ISOLATIEVLOER geschikt is voor het vervaardigen van vloeren die prestaties leveren
zoals in dit attest-met-productcertificaat omschreven, mits
– de balken voldoen aan de in dit attest-met-productcertificaat vastgelegde technische specificaties;
– de balken worden verwerkt overeenkomstig de in dit attest-met-productcertificaat vastgelegde verwerkingsvoor-
schriften;
– voldaan wordt aan de in dit attest-met-productcertificaat omschreven toepassingsvoorwaarden.

Kiwa verklaart, conform § 2.1 van EN 45000 (zie blad 2), dat de door de producent vervaardigde voorgespannen balke-
lementen aan de in dit attest-met-productcertificaat vermelde specificatie(s) voldoen, mits zij zijn voorzien van het hier-
onder afgebeelde KOMO-merk op de wijze zoals aangegeven in dit attest-met-productcertificaat.

Het kwaliteitssysteem van de producent wordt regelmatig aan de hand van de geldende beoordelingsrichtlijn gecontro-
leerd door Kiwa. Kiwa verklaart dat het kwaliteitssysteem van Oudenallen Betonindustrie B.V. tenminste voldoet aan de
eisen van de NEN-ISO 9003: 1988.

Voor de relatie van de uitspraken van dit attest-met-productcertificaat met de voorschriften van het Bouwbesluit wordt
verwezen naar de lijst van kwaliteitsverklaringen zoals die halfjaarlijks door de Stichting Bouwkwaliteit (SBK) te Rijs-
wijk wordt gepubliceerd.
ing. B. Meekma,
directeur Certificatie en Keuringen,
Kiwa N.V.

Gebruikers van dit productcertificaat wordt geadviseerd om bij Kiwa te informeren of dit document nog geldig is.

Figuur 4.6 Voorbeeld attest-met-productcertificaat

06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 56

56

KOMO produktcertificaat
BDA-INTRON B.V.
Certificatie-instituut

Rijksstraatweg 21
Postbus 21
4190 CG Geldermalsen
Telefoon (0345) 580733
Telefax (0345) 580208 Erkend door de Raad voor de Accreditatie

RvC
UITVOEREN VAN BETONREPARATIES NUMMER : EB-002/1
door middel van de reparatietechniek(en): Uitgegeven : 1997-07-09
– betonspuiten Geldig tot : 2007-07-09
– handmatig repararen
– injecteren

Certificaathouder:
Batec B.V. Betonrenovatie
Daalmeerstraat 28
2131 HC Hoofddorp
Postbus 55
2130 AB Hoofddorp
Telefoon: 023-5613841
Telefax: 023-5639923

Verklaring van BDA-INTRON B.V.

Dit procescertificaat is op basis van BRL 3201/02 d.d. 1993-03-25 conform het BDA-INTRON-reglement 1995 afgege-
ven door BDA-INTRON B.V.

BDA-INTRON B.V. verklaart dat de door het bedrijf verrichte werkzaamheden in het kader van het uitvoeren van beton-
reparaties aan de in dit procescertificaat vastgelegde processpecificaties voldoen, mits in het contract betreffende het uit-
voeren van de werkzaamheden is vermeld dat de werkzaamheden verricht worden onder dit productcertificaat.

Voor BDA-INTRON B.V. ing. R. Woonink

directeur certificatie en attestering

Gebruikers van dit productcertificaat wordt geadviseerd om bij Kiwa te informeren of dit document nog geldig is.

Figuur 4.7 Voorbeeld procescertificaat

06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 57
Als er nog geen beoordelingsrichtlijn bestaat, zal
die eerst opgesteld moeten worden. Dit gebeurt
onder verantwoordelijkheid van een certificatie-
en/of attesteringsinstelling met één of meer eigen
adviescolleges (College van Deskundigen).
Een beoordelingsrichtlijn moet bij voorkeur geba-
seerd zijn op nationale of internationale normen
die voor het te certificeren onderwerp voor han-
den zijn. Attestering is alleen zinvol als het onder-
werp nog niet geschikt is gebleken voor stan-
daardisatie.
Bij productcertificatie is uitgangspunt dat de pro-
ducent het productieproces zodanig moet inrich-
ten dat bij een goede bewaking ervan een product
wordt vervaardigd dat aan de eisen voldoet. De
onafhankelijke instelling die het productcertificaat
opstelt en afgeeft, de certificerende instelling dus,
stelt vast of het productieproces met de bijbeho-
rende procesbewaking borg staat voor een goed
product. Op deze wijze kan namelijk volstaan wor-
den met een periodieke controle van het produc-
tieproces en de kwaliteitsbewaking die de produ-
cent zelf uitvoert. Steeds of vrijwel steeds worden
ook periodiek enige monsters genomen van de
producten, die dan door de certificatie-instelling
gecontroleerd worden.
Om een betrouwbaar systeem van certificatie te
verkrijgen, worden feitelijk meer eisen aan het
kwaliteitssysteem van de producent gesteld dan
alleen bewaking van het productieproces. Het cer-
tificatiesysteem bestaat naast de interne kwaliteits-
zorg (van de producent zelf) uit de externe kwali-
teitszorg (door de certificatie-instelling), hetgeen
in de beoordelingsrichtlijn tot uitdrukking komt.
Procescertificatie werkt op een vergelijkbare
manier.
Het kwaliteitssysteem van het uitvoerend bedrijf
moet ervoor zorgen dat het proces steeds wordt
uitgevoerd volgens de processpecificaties. De cer-
tificatie-instelling controleert periodiek het kwali-
teitssysteem van het uitvoerend bedrijf.
Tevens wordt periodiek gecontroleerd of bij een
concreet werk ook volgens processpecificaties
wordt gewerkt.
4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 57
4.2.6 Attestering
Attestering – zo wordt het proces genoemd dat tot
afgifte van een attest leidt – is eigenlijk een eenma-
lig activiteit en daarom van geheel andere aard.
Bij attestering beoordeelt de attesteringsinstel-
ling of de in het attest op te nemen uitspraken
terecht zijn.
De uitspraken in een attest worden altijd voorzien
van voorwaarden.
Een bepaald product is geschikt om op een
bepaalde manier gebruikt te worden; dan levert
het resultaat bepaalde prestaties.
De voorwaarden betreffen:
◆ productspecificatie;
◆ ontwerprichtlijn;
◆ uitvoeringsvoorschriften.
◆ Productspecificatie
Als het product in overeenstemming is met de pro-
ductspecificatie, geldt de uitspraak van het attest.
◆ Ontwerprichtlijn
Als de toepassing van het product overeenstemt
met de voorgeschreven wijze van toepassing, zijn
de uitspraken van het attest relevant voor deze
toepassing.
◆ Uitvoeringsvoorschriften
Als bij het toepassen van het product de verwer-
kingsvoorschriften worden nageleefd, kan ver-
wacht worden dat de uitspraken van het attest
juist zijn.
Bij attestering wordt gecontroleerd of de uit-
spraken die in het attest worden opgenomen
over de geschiktheid van het product voor een
bepaalde toepassing juist zijn, waarbij wordt
aangenomen dat aan de voorwaarden is vol-
daan. Uiteraard wordt ook beoordeeld of de
aannamen realistisch zijn.
Kort samengevat de volgende aandachtspunten:
• kwaliteitsverklaringen worden door erkende
instituten afgegeven op basis van nationale
beoordelingsrichtlijnen en zijn herkenbaar aan
het KOMO-merk;
• nationale beoordelingsrichtlijnen worden vast-
gesteld door de Harmonisatie Commissie Bouw
(HCB) van de Stichting Bouwkwaliteit;
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 58
58
• nationale beoordelingsrichtlijnen zijn openbare
documenten en verkrijgbaar bij de uitgevers van
de BRL’s.
4.2.7 Kwaliteitsverklaringen en
het Bouwbesluit 2003
4.2.7.a Bouwvergunningsprocedure
Het Bouwbesluit 2003 bevat de bouwtechnische
bepalingen die gehanteerd worden in het kader
van het verlenen van een bouwvergunning. De
aanvrager van de bouwvergunning moet aanto-
nen dat zijn bouwwerk voldoet c.q. zal voldoen
aan het Bouwbesluit 2003.
Aangezien het Bouwbesluit 2003 steeds eisen en
bepalingsmethoden geeft, is formeel vastgelegd
hoe dat aantonen kan geschieden. Deze bepa-
lingsmethoden zijn grotendeels ontleend aan de
methoden die in de praktijk (vaak privaatrechte-
lijk) toch al gebruikt worden.
Toeleveranciers leveren bijvoorbeeld betonmortel
in een bepaalde sterkteklasse of isolatiemateriaal
met een bepaalde warmtegeleidingscoëfficiënt
(genormaliseerde eigenschappen).
Om te voorkomen dat een product telkens
opnieuw beoordeeld moet worden, is er in de
praktijk (vaak privaatrechtelijk) een systeem
gegroeid waarbij onafhankelijke certificatie-insti-
tuten een verklaring afgeven over eigenschappen
van een product of een partij.
Deze KOMO-kwaliteitsverklaringen kunnen door
de Minister van VROM aangewezen worden als
voldoende bewijs dat aan bepaalde eisen van het
Bouwbesluit 2003 is voldaan.
Attesten zijn kwaliteitsverklaringen die het beste
aansluiten op de systematiek van het Bouwbesluit
2003. Voor het grootste gedeelte bestaat het
Bouwbesluit 2003 uit (prestatie-)eisen die gelden
voor het hele bouwwerk of delen ervan. Directe
eisen aan bouwproducten komen weinig voor. Een
attest geeft aan hoe met een product een bouw-
werk of bouwdeel gemaakt kan worden dat aan
bepaalde eisen van het Bouwbesluit 2003 voldoet.
Een voorbeeld is het al zeer oude attest voor
systeemvloerelementen. Een recent voorbeeld is
het attest voor poederkoolvliegas als gedeeltelijke
cementvervanger in constructief beton. Beide voor-
beelden gaan toevallig over innovatieve producten
waarbij de gelijkwaardigheidsclausule van het
Bouwbesluit 2003 gebruikt moet worden, omdat
hiervoor nog geen normen beschikbaar zijn.
Maar er zijn ook attesten over bijvoorbeeld de
geluidsisolatie van gevels en scheidingswanden,
waarbij geen gebruik gemaakt hoeft te worden
van de gelijkwaardigheidsclausule.
Nog een voorbeeld. Voor het aanbrengen van
buitengevelisolatie bestaan KOMO-procescertifi-
caten. Ook deze kunnen aangewezen worden als
voldoende bewijs.
Samenvattend kan over de plaats van kwaliteits-
verklaringen in de bouwvergunningsprocedure
het volgende gezegd worden:
• kwaliteitsverklaringen zijn niet vereist. De aan-
vrager van de bouwvergunning moet aantonen
dat het bouwwerk aan de eisen voldoet;
• bepaalde kwaliteitsverklaringen gelden als vol-
doende bewijs. Deze kwaliteitsverklaringen geven
de aanvrager van de bouwvergunning zekerheid
over de acceptatie door de vergunningverlener.
4.2.7.b Erkenning in het Bouwbesluit 2003
De Stichting Bouwkwaliteit brengt halfjaarlijks
advies uit aan de Minister van VROM over de lijst
van erkende kwaliteitsverklaringen die per 1 april
en per 1 oktober wordt uitgegeven.
Nadat de Staatssecretaris van Volkshuisvesting de
lijst van erkende kwaliteitsverklaringen heeft afge-
kondigd in de Staatscourant, wordt deze lijst
gepubliceerd en opgenomen in het overzicht van
publiekrechtelijk erkende kwaliteitsverklaringen
door de Stichting Bouwkwaliteit.
Indien een kwaliteitsverklaring binnen het half
jaar waarin de lijst geldt, wordt ingetrokken,
wordt hiervan mededeling gedaan in het
Bouwkwaliteit-Nieuws.
De lijst van erkende kwaliteitsverklaringen bevat
per onderwerp een relatie met het Bouwbesluit
2003. Hierin is aangegeven welke aspecten vol-
doende bewezen zijn.
Het overzicht van publiekrechtelijk erkende kwali-
teitsverklaringen zal te zijner tijd ook producten
bevatten met de CE-markering.
4.2.7.c Regeling Bouwbesluit 2003
Een volledige afstemming tussen het Bouwbesluit
2003 en de normen, CE-markeringen en kwali-
teitsverklaringen is noodzakelijk. Daarom biedt
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 59
het Bouwbesluit 2003 de mogelijkheid om in een
ministeriële regeling nadere voorschriften te
geven. Dit is de Regeling Bouwbesluit 2003, die
de volgende Regelingen vervangt:
• Regeling Bouwbesluit nieuwbouw 1998;
• Regeling Bouwbesluit bestaande bouw 1998;
• Regeling Bouwbesluit materialen 1998;
• Regeling Bouwbesluit aansluitvoorwaarden; en
• Regeling Bouwbesluit CE-markeringen en
erkende kwaliteitsverklaringen.
In deze Regeling Bouwbesluit 2003 is ook de
materiële inhoud van de modelaansluitvoor-
waarden overgenomen. Dit betreft voorschriften
van bouwkundige aard voor de aansluitingen op
de voorzieningen van elektriciteit, gas en water.
4.2.7.d Conclusie
KOMO-kwaliteitsverklaringen zijn niet vereist:
• zij vormen voldoende bewijs als ze op de lijst
staan;
• zij komen alleen op de lijst als ze gebaseerd zijn
op een nationale beoordelingsrichtlijn;
• de Stichting Bouwkwaliteit coördineert het
opstellen van nationale beoordelingsrichtlijnen;
• de Harmonisatie Commissie Bouw (HCB) van
de Stichting Bouwkwaliteit stelt het overzicht van
nationale beoordelingsrichtlijnen vast.
4.3 Europese ontwikkelingen en
organisaties
4.3.1 De Richtlijn Bouwprodukten
(89/106/EEG)
De officiële benaming van deze richtlijn is: ‘Richt-
lijn van de Raad van 21 december 1988 betreffen-
de de onderlinge aanpassing van de wettelijke en
bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten inza-
ke voor de bouw bestemde produkten
(89/106/EEG)’. Een lange naam voor een op zich
vrij gecompliceerde richtlijn. In het kort komt de
Richtlijn Bouwprodukten er echter op neer, dat
alleen ‘goede’ bouwproducten in de handel
mogen worden gebracht en dat deze producten
vrij op de Europese markt verhandelbaar zijn. Der-
gelijke producten dragen in principe een merkte-
ken, ook wel CE-markering genoemd, figuur 4.8.
4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 59
Figuur 4.8 CE-markering
4.3.2 Doel van CE-markering
De bedoeling van CE-markering is aan te geven
dat het product, waarop deze markering is aan-
gebracht, aan alle eisen van de richtlijn voldoet
die door de overheden in de lidstaten van de
Europese Unie gesteld zouden kunnen worden via
publiekrechtelijke regelgeving.
Door invoering van CE-markering wordt bereikt
dat de marktpositie van een product niet meer via
publiekrechtelijke regelgeving op het niveau van
de lidstaten kan worden beïnvloed. Belgische
betonmortel kan bijvoorbeeld in Nederland niet
meer geweigerd worden met de argumentatie dat
zij niet aan de Nederlandse voorschriften voldoet.
Het doel van CE-markering is kort gezegd: het
opheffen van onnodige handelsbelemmeringen
tussen lidstaten veroorzaakt door publiekrechte-
lijke regelgeving.
4.3.3 Europese Technische Specificaties
Europese Technische Specificaties moeten zoveel
mogelijk in prestatie-eisen zijn geformuleerd. Een
Europese Technische Specificatie is in feite een
opsomming van eigenschappen die een product
moet hebben.
Europese Technische Specificaties worden in
beginsel opgesteld binnen het CEN (Comité Euro-
péen de Normalisation) en de EOTA (European
Organisation for Technical Approvals).
Het CEN houdt zich bezig met de technische speci-
ficaties van standaardproducten en publiceert tech-
nische specificaties als ‘Europese’ (EN-normen). Het
NNI vertegenwoordigt Nederland in het CEN.
De EOTA houdt zich bezig met de technische spe-
cificaties van afzonderlijke producten en publi-
ceert technische specificaties als ‘European
Technical Approvals’ (ETA’s). Alle lidstaten hebben
‘Approval bodies’ (goedkeuringsinstituten) aan-
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 60
60
gewezen die allemaal lid zijn van de EOTA.
Nederland heeft 9 instituten aangewezen, waar-
onder de Stichting Bouwkwaliteit die tevens als
woordvoerder voor Nederland is aangewezen.
4.4 Keuze kwaliteitsverklaringen
in bestek
4.4.1 Inleiding
Reeds eerder werd de relatie tussen kwaliteitsver-
klaringen en het Bouwbesluit 2003 uiteengezet,
onder meer in de bouwvergunningsprocedure.
Hoewel certificering en/of attestering geen (wet-
telijke) verplichting is, kan met behulp van kwali-
teitsverklaringen op eenvoudige wijze worden
aangetoond dat producten en/of diensten vol-
doen aan technische specificaties.
Meer specifiek en concreter gezegd: waar het
Bouwbesluit 2003 prestatie-eisen stelt aan bouw-
werken, -delen en -producten, vormen de betref-
fende kwaliteitsverklaringen – mits opgenomen in
het overzicht van erkende kwaliteitsverklaringen –
voldoende bewijs dat de vereiste prestaties zullen
worden geleverd.
Garanties kunnen niet worden ontleend aan kwa-
liteitsverklaringen. De certificatie-instelling is ver-
antwoordelijk voor het certificatiegedeelte en ziet
erop toe dat het product overeenkomstig de vast-
gestelde specificaties wordt geproduceerd en
geleverd. De producent echter, is en blijft verant-
woordelijk voor het geleverde product en de kwa-
liteit daarvan. Garanties kunnen dan ook slechts
door de producent worden gegeven c.q. met de
producent worden overeengekomen.
4.4.2 Keuzemogelijkheden
Het is de vrije keuze van de opdrachtgever, de
ontwerper en/of de bestekschrijver om gebruik te
maken van kwaliteitsverklaringen.
Indien geen gebruik wordt gemaakt van de
bestaande ‘instrumenten’, mist men een belangrijk
hulpmiddel om een kwalitatief goed bouwwerk te
(doen) realiseren. Immers, hoe kunnen vereiste
kwaliteit en prestaties worden omschreven, gele-
verd en in het bijzonder gecontroleerd/vastgesteld?
Wordt daarentegen wel gebruik gemaakt van de
kwaliteitsverklaringen in de bouw, dan is slechts
de vraag hoe en op welke wijze deze in het bestek
moeten worden omschreven.
Alvorens daarop in te gaan, eerst enkele algeme-
ne opmerkingen.
Een bestekschrijver zal zich inzicht dienen te ver-
schaffen over onder andere:
• de kwaliteitsverklaringen van productiegroe-
pen en -processen en welke typen verklaringen
dat zijn;
• hoe een product er uit ziet en welke keuzen er
mogelijk zijn;
• welke toepassing(en) voor het product
geschikt is/zijn;
• hetgeen de certificatie-instelling verklaart in de
kwaliteitsverklaring (bijvoorbeeld uitspraken over
de prestaties van het product/proces in verband
met de eisen van het Bouwbesluit 2003);
• opname van een kwaliteitsverklaring in het
SBK-overzicht van erkende kwaliteitsverklaringen;
• welke nationale beoordelingsrichtlijnen er zoal
bestaan.
Om een goed bestek te kunnen schrijven, moet
de bestekschrijver de beschikking hebben over de
volgende belangrijke hulpmiddelen:
• een kwaliteitsverklaring per product/proces-
groep (verkrijgbaar bij de producent of leverancier);
• de relevante nationale beoordelingsrichtlijnen
(verkrijgbaar bij de uitgevende instituten);
• het SBK-overzicht van publiekrechtelijk erken-
de kwaliteitsverklaringen alsmede de nationale
gids van kwaliteitsverklaringen voor de bouw.
4.4.3 Bestekschrijven
Tussen de stichting STABU en de SBK vindt regel-
matig overleg plaats om de afstemming tussen
onderdelen van de STABU besteksystematiek en
de beoordelingsrichtlijnen te optimaliseren. Het is
voor iedere bestekschrijver, of hij nu wel of niet
werkt met de STABU systematiek en/of de BNA-
voorbeeldbepalingen, goed om te weten welke
raakpunten er structureel zijn tussen besteksbepa-
lingen, beoordelingsrichtlijnen en kwaliteitsver-
klaringen. Hieronder is een aantal aanbevelingen
voor bestekschrijvers opgenomen.
4.4.3.a Levering onder productcertificaat
Geadviseerde bestektekst:
‘De hieronder genoemde bouwstoffen moeten
geleverd worden onder KOMO-productcertificaat
volgens de genoemde nationale beoordelings-
richtlijn:
06950548_H4 12-07-2004 12:41 Pagina 61
• dakplaten volgens BRL 0101 voor het KOMO-
attest-met-productcertificaat voor Houtachtige
dakconstructies d.d. 2003-01;
• vloerelementen volgens BRL 0203 voor het
KOMO-attest-met-productcertificaat voor Vrijdra-
gende systeemvloeren van vooraf vervaardigd
constructief beton d.d. 2003-04;
• enzovoort (ter keuze van de bestekschrijver).
De hieronder genoemde onderdelen van de
waterleidinginstallatie moeten geleverd worden
onder KIWA-keur:
• pijpen;
• enzovoort (ter keuze van de bestekschrijver).
De hieronder genoemde onderdelen van de elek-
triciteitsinstallatie moeten geleverd worden onder
KEMA-keur:
• lichtregelaars;
• enzovoort (ter keuze van de bestekschrijver).’
N.B. Deze tekst komt niet voor in de BNA-voor-
beeldbepalingen, maar wel in de STABU systema-
tiek. Vermelding heeft echter het voordeel dat
een verlangd kwaliteitsniveau en/of eis dat presta-
ties van een product/dienst door die vermelding
duidelijk verzekerd is en tevens de keuzemogelijk-
heden door andere partijen in het bouwproces
(bijvoorbeeld de aannemer) volledig openlaat.
4.4.3.b Uitvoering onder procescertificaat
Geadviseerde bestektekst:
‘De hieronder genoemde werkzaamheden moe-
ten uitgevoerd worden onder KOMO-procescerti-
ficaat volgens de genoemde nationale beoorde-
lingsrichtlijn:
• het dakdekken volgens BRL 1513 voor het
KOMO-procescertificaat voor Dakdekken hellen-
de daken d.d. 2003-08;
• enzovoort (ter keuze van de bestekschrijver).’
N.B. Deze tekst komt niet voor in de BNA-voor-
beeldbepalingen, maar wel in de STABU syste-
matiek.
4.4.3.c Technische specificatie
van bouwstoffen
De eisen waaraan de bouwstoffen moeten vol-
doen, worden vastgelegd volgens de kwaliteits-
verklaring van het:
4 NORMALISATIE EN CERTIFICATIE 61
◆ KOMO-productcertificaat;
◆ KOMO-attest(-met-productcertificaat).
◆ KOMO-productcertificaat
Bij een KOMO-productcertificaat zijn de eisen
voor de bouwstof opgenomen in de betreffende
beoordelingsrichtlijn. Een nadere specificatie van
de gewenste kwaliteitsklassen is vaak nodig.
Geadviseerde bestektekst:
‘De baksteen moet voldoen aan de producteisen
van BRL 1007 voor het KOMO-productcertificaat
voor Metselbaksteen d.d. 1994 en aanvullings-
blad uit 2002 (hierna volgt nadere specificatie).’
◆ KOMO-attest(-met-productcertificaat)
Bij een KOMO-attest(-met-productcertificaat) zijn
de eisen voor de bouwstof opgenomen in deze
kwaliteitsverklaring zelf.
Geadviseerde bestektekst:
‘De systeemelementen moeten voldoen aan de
producteisen van het voor het systeem afgegeven
geldige KOMO-attest volgens BRL 0902 voor het
KOMO-attest voor bouwsystemen met een draag-
constructie van constructief beton d.d. 2003.’
4.4.3.d Verwerkings- en/of uitvoerings-
voorschriften
De eisen waaraan de uitvoering moet voldoen,
worden vastgelegd volgens de kwaliteitsverkla-
ring van het:
◆ KOMO-attest(-met-productcertificaat);
◆ KOMO-procescertificaat.
◆ KOMO-attest(-met-productcertificaat)
Geadviseerde bestektekst:
‘De verwerking van bouwstoffen die onder
KOMO-attest(-met-productcertificaat) worden
geleverd, dient te geschieden overeenkomstig de
in het KOMO-attest(-met-productcertificaat)
voorgeschreven verwerkingsrichtlijnen.’
◆ KOMO-procescertificaat
Geadviseerde bestektekst:
‘Het dakdekken met dakpannen dient te geschie-
den overeenkomstig de eisen van BRL 1513 voor
het KOMO-procescertificaat voor Dakdekken hel-
lende daken d.d. 2003.’
N.B. Dit deel komt ook voor in de STABU syste-
matiek.
06950548_H4 01-11-2005 09:20 Pagina 62

62

Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur

Normen
BRL 0101 Houtachtige dakconstructies
BRL 0203 Vrijdragende systeemvloeren van vooraf
vervaardigd constructief beton
BRL 0902 Bouwsystemen met een draagconstructie
van constructief beton
BRL 1007 Metselbaksteen
BRL 1513 Dakdekken hellende daken
NEN-ISO 9000 Normen voor kwaliteitszorg en
kwaliteitsborging
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 63

Aanbesteden
Ing. M. van Duijn
5
De opdrachtgever laat het ontwerp van het gebouw vertalen in een
bestek dat als basis moet dienen voor de aannemingsovereenkomst.
Vervolgens gaat de opdrachtgever een aannemer zoeken. Hierbij kan
hij uit zijn relaties een aannemer kiezen en die vragen wat de aanneem-
som moet zijn voor het uitvoeren van het werk conform het bestek.
Hij kan echter ook een advertentie plaatsen en daarmee aannemers
uitnodigen een aanbieding te doen, waarbij de aanbieder met het laag-
ste bedrag, of de meest aannemelijke aanbieding, de opdracht krijgt.
De concurrentieverhoudingen tussen aannemers zal tot een lagere aan-
neemsom kunnen leiden.
Er zijn verschillende aanbestedingsvormen, van een enkelvoudige tot
een openbare aanbesteding.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 64

64

Inleiding
Activiteiten Documenten Activiteiten
opdrachtgever aannemer
Het ontwerp is gereed en de belangrijkste details
zijn uitgewerkt. Vooralsnog (in het traditionele
bouwproces) is de uitvoerende partij niet bij de Bekendmaking
Advertenties
ontwikkeling van het plan betrokken geweest. Melden als
Om de specificatie van het bouwwerk gedetail- Brief gegadigde

leerd vast te leggen, zijn het bestek en de bestek- Selecteren

uitnodigen Bestek en tekeningen
tekeningen gemaakt (hoofdstuk 2 en 3).
Projectanalyse
Hoe wordt de uitvoerende partij geselecteerd en begroten
Vragenlijst
komt de contractprijs tot stand? Aanwijzing
In eerste instantie worden partijen benaderd houden Nota van inlichtingen
waarvan de opdrachtgever of zijn vertegenwoor- Inschrijfbedrag
vaststellen
diger (directievoerder) de indruk heeft dat zij over Inschrijfformulieren
voldoende kennis/kunde beschikken en bedrijfs- Aanbesteding
houden Procesverbaal aanbesteding
zekerheid gewaarborgd is. Een aantal geïnteres-
Nader overleg
seerde partijen wordt bestek en tekeningen toe- met opdr.gever
gestuurd met het verzoek om een prijsopgave te Gunning
aanvullende
doen voor de bouw. voorwaarden Staat van wijzigingen
Uit het oogpunt van concurrentie worden meer- Prijs
Meer- en minderwerk aanpassen
dere aanbieders gekozen. Om de aanbesteding
Bouwcontract
op een eerlijke wijze te laten geschieden, wordt tekenen Conceptcontract
een reglement (of eventueel inschrijvingsvoor- Bouwcontract
waarden) van toepassing verklaard, waaraan iede- Definitief contract tekenen
re inschrijver zich dient te houden. Bouwterrein
beschikbaar
De aanbieders dienen hun prijs in bij de stellen Brief
opdrachtgever of zijn vertegenwoordiger. Start
uitvoering
De laagste aanbieder krijgt de bouw van het werk
– mits de prijsopgave correspondeert met het Figuur 5.1 Schema aanbestedingsproces
beschikbare budget – opgedragen.
Indien de overheid als opdrachtgever fungeert, is geïnteresseerde partijen te vinden;
deze verplicht het werk in concurrentie aan te • selectie: het maken van een keuze uit de partijen
besteden. In een aantal gevallen is de overheid die zich als geïnteresseerden hebben aangemeld;
zelfs verplicht de inschrijvers binnen de Europese • uitnodiging: het toezenden van de bestedings-
Gemeenschap te selecteren (hoofdstuk 6). stukken aan de geselecteerde partijen met het
In dit hoofdstuk worden behandeld: verzoek om op een bepaald tijdstip de prijs in te
• het aanbestedingsproces (paragraaf 5.1); leveren in een gesloten enveloppe;
• de regelgeving met betrekking tot het aanbe- • het verstrekken van inlichtingen (nota van
stedingsproces (paragraaf 5.2 en 5.3); inlichtingen) en de gelegenheid tot het stellen
• methoden van aanbesteden (paragraaf 5.4 tot van vragen (aanwijzing);
en met 5.9). • (uiteindelijke) aanbesteding: de ingediende
prijzen worden veelal in het bijzijn van de inschrij-
vers bekend gemaakt en de meest aannemelijke
5.1 Aanbesteden aanbieding wordt geselecteerd;
• gunning: de aanbieder met het meest aanne-
Het aanbestedingsproces is de feitelijke prijsvor- melijke inschrijfbedrag wordt de uitvoering van
mingsfase en kan in de volgende stappen worden het werk opgedragen (hoofdstuk 9).
onderverdeeld, figuur 5.1:
• publicatie: het bekendmaken van de wens om
een bouwwerk te laten bouwen met het doel
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 65
Bij het aanbesteden spelen drie partijen een rol:
de particuliere opdrachtgevers en de overheid
enerzijds en de aannemers anderzijds.
5.1.1 Aanbesteden door particulieren
De particuliere sector kan aanbesteden naar eigen
goeddunken. Veelal maakt men gebruik van
bestaande (standaard) regelingen, met toevoe-
gingen en/of wijzigingen op deze regelingen.
Naar eigen goeddunken lijkt een grote vrijheid te
geven. Toch zijn er beperkingen. Met name de
inschrijvende partijen hebben de vrijheid om bij een
ongeoorloofde wijze van aanbesteden, bezwaar
aan te tekenen of niet concurrerend aan te bieden.
Het maken van een aanbieding vergt veel inspan-
ning en kosten.
5.1.2 Aanbesteden door de overheid
In tegenstelling tot de particuliere opdrachtgever,
gelden voor aanbestedingen door de overheid
(Nederlands grootste opdrachtgever) wettelijke
restricties ten aanzien van de wijze waarop er
geselecteerd en aanbesteed mag worden.
Onder ‘overheidsaanbestedingen’ worden ver-
staan: opdrachten van de overheid voor het
leveren van producten, het uitvoeren van bouw-
werken en het verrichten van diensten, telkens
ten behoeve van de overheid zelf.
Met het begrip overheid wordt bedoeld: de cen-
trale overheid (o.a. ministeries), lagere overheden
(Provincie, Gemeente) en andere publiekrechte-
lijke instellingen. In het hierna beschreven onder-
deel overheidsbestedingen zal blijken dat het
onderscheid tussen de centrale overheid en de
lagere overheden in de Nederlandse regelgeving
van belang is voor de vraag welk aanbestedings-
reglement van toepassing is.
Om duidelijkheid te scheppen en in het belang
van zowel de opdrachtgevende als de aannemen-
de partijen, heeft de overheid (de Ministers van
Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu-
beheer, van Verkeer en Waterstaat en van Defen-
sie) in overleg met een brede vertegenwoor-
diging uit het bouwbedrijfsleven het Uniform
Aanbestedingsreglement (UAR) samengesteld.
Het proces zoals beschreven, noemen wij het tra-
ditionele bouwproces. Het is niet strikt noodzake-
lijk om op basis van een uitgewerkt ontwerp een
aanbesteding te organiseren. Een aanbesteding
kan tevens gehouden worden op basis van een
5 AANBESTEDEN 65
voorlopig ontwerp met een beknopte technische
of eventueel een prestatiebeschrijving.
In hoofdstuk 16 worden een aantal andere
methoden van organiseren van het bouwproces
beschreven waarbij de contractvorming op diver-
se wijzen geschiedt. In principe kunnen bij deze
contractvormen dezelfde aanbestedingsmetho-
den gehanteerd worden, echter de onderliggen-
de aanbestedingsstukken zullen afwijken van die
van het traditionele bouwproces.
5.1.3 Aanbestedingsstukken
Om een goede aanbesteding plaats te laten vin-
den, dienen de aanbestedingsstukken:
• goed weer te geven wat het te realiseren werk
inhoudt;
• duidelijk te zijn, zonder fouten en niet voor
tweeërlei uitleg vatbaar te zijn;
• geschikt te zijn om een juiste en concurrerende
prijs op te kunnen baseren;
• geschikt te zijn om als contractstuk bij de aan-
nemingsovereenkomst te fungeren.
De volgende documenten kunnen bij de aanbe-
steding gehanteerd worden:
• de uitnodiging tot inschrijven;
• het bestek;
• de bestektekeningen;
• de eventuele nota van aanvullingen en wijzi-
gingen;
• het aanbestedingsreglement;
• eventuele rapporten en bijlagen die in de
bestekstukken genoemd worden;
• de inschrijvingsvoorwaarden en het inschrij-
vingsformulier.
Van belang zijn tevens de stukken waarmee de
aannemers geselecteerd zijn, te weten:
• de publicatie van het voornemen tot aanbeste-
den;
• de documentatie die door de geïnteresseerden
zijn ingezonden.
Men kan ook slechts één partij benaderen om in
te schrijven. Veelal is dit een partij waarmee erva-
ring is opgedaan, of deze partij heeft een goede
pers. Het voordeel is dat men de organisatie en
de personen kent. De prijs is niet onderhevig aan
concurrentie, waardoor de opdrachtgever zelf zal
dienen te beoordelen of hij de juiste prijs betaalt.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 66
66
5.2 Uniform Aanbestedingsregle-
ment (UAR 2001)
Een veel gebruikt standaard reglement is het door
de overheid samengestelde Uniform Aanbeste-
dingsreglement (UAR).
5.2.1 Definities
Allereerst voor de begripsvorming de verklaring
van enkele in artikel 1 van het UAR genoemde
begrippen:
• aanbesteder: degene die voornemens is een
werk op te dragen;
• opdrachtgever: degene die een werk heeft
opgedragen;
• gegadigde: een natuurlijke of rechtspersoon
die zich bij een aanbesteding met voorafgaande
selectie aanmeldt met het verzoek tot de inschrij-
ving te worden uitgenodigd;
• aannemer: een inschrijver aan wie een werk is
opgedragen;
• bestek: een beschrijving van een werk, de
daarbij behorende tekeningen en de voor dat
werk geldende voorwaarden;
• standaard bestek: bestek, opgesteld volgens de
STABU of RAW systematiek of andere gezamenlijk
(opdrachtgevers en aannemers) ontwikkelde
systematiek;
• nota van inlichtingen: een of meer nota’s die
van de verstrekte inlichtingen zijn opgemaakt;
• procesverbaal van aanwijzing: een verslag
waarin de bij een aanwijzing ter plaatse verstrekte
gegevens zijn vastgelegd.
Indien de aanbesteder het UAR van toepassing
verklaart, dient dit in de publicatie, de uitnodi-
gingsbrief of de aanbestedingsstukken aangege-
ven te worden.
5.2.2 Afstandsverklaring
Een afstandsverklaring, figuur 5.2, is een onderte-
kende verklaring van de aanbieder waarin wordt
vastgelegd dat:
• de aanbesteder niet zal worden belemmerd in
zijn streven met een derde tot overeenstemming
te komen over de uitvoering van een werk;
• de inhoud van de prijsaanbieding(en) van deze
derde(n) niet beïnvloed zal worden;
• de uitvoering van het werk niet beïnvloed zal
worden.
Het doel van deze verklaring is de aanbesteder te
beschermen tegen verstoring van de aanbeste-
ding, de gunning en de bouw, door een of meer-
dere inschrijvers. Vroeger sprak men van ‘het
besmet verklaren van het werk’. Dit hield in dat
de aannemer bijvoorbeeld geen bouwmaterialen
op zijn werk afgeleverd kreeg, omdat zijn (onte-
vreden) mede-inschrijvers de leveranciers hadden
benaderd en hem verplicht hadden de bouwma-
terialen niet of voor een hoge prijs te leveren.
Het zogeheten ‘leuren’ tracht men met deze
afstandsverklaring tegen te gaan.
Stel dat een aanbesteder een of meerdere partijen
benadert en een aanbesteding houdt. De laagste
inschrijver heeft een inschrijfsom van bijvoorbeeld
3 miljoen euro. Dit is echter 10% boven het
beschikbare budget van de aanbesteder.
Ten einde raad gaat de aanbesteder naar een
andere (niet bij de aanbesteding betrokken) aan-
nemer en verstrekt hem de aanbestedingsstukken
en de inschrijfcijfers, met de vraag of dit werk
gemaakt kan worden voor 2,7 miljoen euro.
Deze aannemer zal veelal instemmend antwoorden
en bedingen dat hij het bestek op enige onderde-
len lichtelijk mag aanpassen. Ook kunnen tijdens de
uitvoering allerlei oorzaken aangegrepen worden
om de prijs – claimen van meerwerk of kostenver-
hogende omstandigheden – te verbeteren.
Kortom: zowel voor opdrachtgever als voor de
aannemer een onzeker traject.
Tevens is het oneerlijk tegenover zijn collega’s. Deze
hebben veel tijd en geld gestoken in het maken van
een inschrijfbegroting met de belofte op werk voor
de laagste inschrijver; een eerlijke competitie.
Anderzijds dient de aanbesteder beschermd te
worden tegen het maken van onderlinge afspra-
ken tussen de inschrijvende aannemers.
Stel dat de in voorgaand voorbeeld genoemde aan-
besteding als volgt verloopt. De inschrijvende aan-
nemers ontmoeten elkaar voor de aanbesteding en
overleggen de inschrijfcijfers met elkaar. Het gevolg
is dat de door de opdrachtgever beoogde concur-
rentie in het geheel niet plaats vindt.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 67

5 AANBESTEDEN 67

Afstandsovereenkomst

Ondergetekenden:
…………………………….., hierna te noemen: aanbesteder
en
…………………………….., hierna te noemen, aannemer
in aanmerking nemende,
– dat aanbesteder een (werkomschrijving)

te (plaats van het werk)

wenst tot stand te brengen, verder aan te duiden als: het werk;
– dat aannemer in het kader van de uitoefening van zijn bedrijf het werk wenst uit te voeren;
– dat partijen daartoe gezamenlijk in redelijkheid wensen te onderhandelen over een opdracht, respectievelijk aan-
vaarding van een opdracht tot uitvoering van het werk.

Partijen verklaren het volgende te zijn overeengekomen, respectievelijk elkaar de volgende garanties gegeven te hebben:

1. Aanbesteder garandeert jegens aannemer dat deze als eerste en enige gegadigde is uitgenodigd tot het plegen van
overleg en het voeren van onderhandelingen omtrent de door aannemer aangeboden dan wel aan te bieden voor-
waarden, in welke vorm dan ook, betrekking hebbend op het totstandbrengen van het werk.

2. Partijen zullen in onderling overleg naar de eisen van de goede trouw streven naar het totstandkomen van een over-
eenkomst tussen partijen krachtens welke aanbesteder aan aannemer de uitvoering van het werk opdraagt en aanne-
mer deze opdracht aanvaardt.

3. Indien het overleg, als bedoeld in artikel 2, ondanks de daartoe door partijen verrichte inspanningen onverhoopt
niet zou blijken te kunnen leiden tot een overeenkomst, als bedoeld in artikel 2, zal aanbesteder daarna vrij zijn te
handelen, naar eigen goeddunken, mits hij, indien hij de onderhandelingen met aannemer wenst te beëindigen, deze
schriftelijk, met redenen omkleed, mededeling doet van beëindiging van de onderhandelingen en hem daarbij
onvoorwaardelijk van eventuele inmiddels gedane bindende prijsaanbiedingen c.q. onderdelen daarvan, ontslaat.

4. Aannemer garandeert aanbesteder, dat hij, indien aanbesteder zal hebben voldaan aan de op hem uit hoofde van
deze overeenkomst rustende verplichtingen, de toestemming als bedoeld in artikel 5 lid 3 van de Erecode voor
ondernemers in het bouwbedrijf zal verlenen.

5. In geval van het niet slagen van de onderhandelingen zal aanbesteder binnen drie weken na verzending van de
mededeling als bedoeld in artikel 3 van deze overeenkomst het bedrag wegens vergoeding van de door de aannemer
gemaakte kosten aan deze betalen, indien partijen zulks zijn overeengekomen.

Aldus overeengekomen te …………………………………………………………. op

Aanbesteder: Aannemer:

Figuur 5.2 Afstandsverklaring

06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 68
68
5.3 Overige begrippen in het UAR
Het Uniform Aanbestedingsreglement regelt het
aanbestedingsproces. Hierna zullen een aantal in
het UAR genoemde begrippen toegelicht wor-
den, zie ook de figuren 5.6 tot en met 5.9.
5.3.1 Termijn van gestanddoening
Onder termijn van gestanddoening wordt ver-
staan de duur van de geldigheid van de aanbie-
ding c.q. inschrijving. Na verloop van de gestand-
doeningstermijn heeft de aanbieder het recht om
zijn prijs te wijzigen of zelfs zijn aanbieding in te
trekken. Het kan zijn dat de aanbieder reeds een
andere opdracht heeft gekregen en zodoende
geen capaciteit meer heeft.
Als niets omtrent de gestanddoeningstermijn
gemeld wordt in de publicatie of de aanbeste-
dingsstukken, geldt volgens het UAR (artikel 19)
een termijn van 30 (kalender)dagen.
5.3.2 Selectiecriteria
De belangrijkste criteria waaraan een inschrijver
moet voldoen, worden ook wel de selectiecriteria
genoemd. In het later te bespreken UAR-EG wor-
den deze de geschiktheidseisen genoemd. Door
het stellen van deze criteria ontstaat een selectie
van aanbieders.
In de publicatie dienen de belangrijkste criteria
aangegeven te worden. In de aanbestedingsdocu-
menten, bijvoorbeeld de uitnodigingsbrief of het
bestek, dienen alle criteria vermeld te worden.
Deze criteria behelzen alle maatschappelijke,
technische, organisatorische en financieel-econo-
mische eisen waaraan een inschrijver op zowel de
dag van aanbesteding als van opdrachtverlening
moet voldoen. Ook dienen de gegevens vermeld
te worden die moeten worden overgelegd om in
aanmerking te kunnen komen voor de opdracht
van het werk.
De eisen die de aanbesteder stelt aan de aanbie-
ders, betreffen de kwaliteit van de onderneming.
Deze eisen kunnen onder meer zijn:
• dat gelijksoortige werken reeds eerder uitge-
voerd zijn, eventueel aangevuld met een tevreden-
heidsverklaring van de betreffende opdrachtgever;
• opgave van het aantal personeelsleden, hun
ervaring en opleiding;
• bewijzen omtrent de financiële ‘sterkte’ van de
onderneming: de solvabiliteit en kredietwaardig-
heid van de onderneming en welke omzetten in
de afgelopen jaren behaald zijn;
• dat de ‘bouwplaats’ onder de wetgeving van
het leerlingwezen valt, waarbij minimaal een
bepaald percentage van de op de bouwplaats te
werk gestelde arbeiders leerlingen dienen te zijn,
aangesloten bij een erkende vakopleiding.
5.3.3 Inlichtingen
Indien de gegadigden vragen hebben of behoefte
aan nadere informatie, kunnen deze schriftelijk
gesteld worden.
Van de verstrekte inlichtingen – voor zover die
strekken ter aanvulling of wijziging van het bestek
dan wel de kosten, de duur of de wijze van de uit-
voering van het werk – en de door de inschrijvers
gestelde vragen, wordt een nota van inlichtingen
opgemaakt.
De aanbesteder kan een bijeenkomst, de aanwij-
zing, organiseren waar de gegadigden de gele-
genheid wordt geboden vragen te stellen. Ook
worden eventueel monsters van een aantal voor-
geschreven bouwmaterialen getoond. Meestal
wordt deze aanwijzing op of nabij de locatie van
het te realiseren bouwwerk georganiseerd.
Door of namens de aanbesteder wordt een pro-
cesverbaal van aanwijzing opgesteld waarin de
gestelde vragen en de gegeven antwoorden zijn
vastgelegd.
De nota van inlichtingen en het procesverbaal
van aanwijzing liggen bij de aanbesteder ter inza-
ge of, als men dat bij de aanbesteder kenbaar
heeft gemaakt, worden toegezonden.
De nota van inlichtingen en het procesverbaal
van aanwijzing zijn voor elke inschrijver bindend.
Het is derhalve van belang dat de inschrijvers de
tijd moet worden geboden om de consequenties
die uit deze stukken voortvloeien in de aanbie-
dingsprijs op te kunnen nemen. Het UAR stelt dat
deze stukken tenminste zeven dagen voor de dag
van aanbesteding bij de aanbesteder ter inzage
dienen te liggen, of worden toegezonden.
5.3.4 Inschrijving
De dag van inschrijving is de uiterste termijn
waarop de inschrijfbedragen van de gegadigden
bij de aanbesteder ingeleverd dienen te worden.
De inschrijving geschiedt middels het inschrij-
vingsbiljet. Dit biljet wordt meestal bij de beste-
dingsstukken gevoegd, figuur 5.3.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 69

5 AANBESTEDEN 69

Inschrijvingsbiljet

De hierna te noemen inschrijver(s):

a ……………………………………………………………………………………………………………………………
gevestigd te
b ……………………………………………………………………………………………………………………………
gevestigd te
c ……………………………………………………………………………………………………………………………
gevestigd te …………………………………………………………………………………………………………………
verklaart (verklaren) zich door ondertekening dezes bereid
de uitvoering van: …………………………………………………………………………………………………………
aan te nemen voor een bedrag, de omzetbelasting daarin niet begrepen,
van € ………………………………………………………………………………………………………………………
(euro)

Het bedrag van de ter zake van het werk verschuldigde omzetbelasting bedraagt:
€ ……………………………………………………………………………………………………………………………
(euro)

De door de inschrijver(s) op te geven verrekenprijzen, waarin geen bedragen voor omzetbelasting zijn begrepen, zijn
vermeld op de hierbijgaande ondertekende staat.
De inschrijvers wijzen als gemachtigde om hen voor alle zaken het werk betreffende te vertegenwoordigen aan, de hier-
onder onder a. genoemde inschrijver.
De inschrijver(s) verklaart (verklaren) deze aanbieding te doen overeenkomstig de bepalingen van het Uniforme Aan-
bestedingsregelement en met inachtneming van de bepalingen en de gegevens zoals deze zijn omschreven in het bestek,
de nota van inlichtingen en het proces-verbaal van aanwijzing.

Gedaan te …………………………………………. de ……………… 20 ……………………………

De inschrijver(s)

a …………………………………………………… ……………………………………………………

b …………………………………………………… ……………………………………………………

c …………………………………………………… ……………………………………………………
(handtekening)

Figuur 5.3 Inschrijvingsbiljet

Het inschrijvingsbiljet dient in een gesloten enve-
loppe, met daarop duidelijk het werk aangegeven
waarop de inschrijving betrekking heeft, gedepo-
neerd te worden in een afgesloten en verzegelde
bus op het door de aanbesteder aangegeven adres.
Met spreekt ook wel van de sluitingsdatum. Er
wordt bijvoorbeeld aangegeven dat de inschrij-
vers uiterlijk op 14 december om 14.00 de
inschrijvingen in dienen te leveren. Na dit tijdstip
wordt de inschrijving ‘gesloten’. Als na dit tijdstip
een inschrijving wordt ingediend, is deze niet gel-
dig en zal dus niet bij de inschrijfcijfers opgeno-
men worden.
Tot aan de aanbesteding (de sluitingsdatum) kan
een inschrijver middels een ondertekende verkla-
ring zijn inschrijving intrekken.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 70
70
Door de aanbesteder kan meer informatie bij de
inschrijving gevraagd worden, bijvoorbeeld de
bewijzen van het voldoen aan de inschrijfcriteria
die voor het betreffende werk gelden. Deze infor-
matie dient in een separate enveloppe, met dui-
delijke vermelding van de inhoud en het werk
waarvoor dit bestemd is, bij de inschrijving
gevoegd te worden.
Als de inschrijving onder voorwaarden geschiedt,
wordt deze ongeldig verklaard. Het is tevens niet
geoorloofd de inschrijving te wijzigen nadat de
aanbesteding heeft plaatsgevonden.
5.3.5 Keuze aannemer
Voor een aanbesteding conform het UAR geldt
dat vermeld dient te worden welke criteria voor
de gunning zullen gelden.
Het werk zal – indien het gegund wordt – naast
het voldoen aan de vereiste inschrijvingscriteria,
opgedragen worden aan:
• de inschrijver die de laagste prijs heeft aange-
boden;
• de inschrijver met de economisch meest voor-
delige aanbieding, indien het een alternatieve
aanbieding betreft die door de aanbesteder in
beschouwing is genomen;
• de inschrijver met de economisch meest voor-
delige aanbieding, indien in de bekendmaking of
het bestek een of meer gunningscriteria zijn ver-
meld die anders zijn dan alleen de laagste prijs.
Het eerste criterium spreekt voor zich. Met het
tweede criterium wordt bedoeld, de voor de
aanbesteder goedkoopste aanbieding van een
alternatief op de bestedingsstukken, dat de aan-
besteder als een voor hem aantrekkelijk alterna-
tief beschouwt.
Het gunningscriterium anders dan de laagste prijs
– het derde punt – kan variëren naar de aard en
opdracht, zoals prijs, verrekenprijs of -prijzen,
gebruikskosten, rentabiliteit, uitvoeringstermijn
en technische waarde, doch mag niet de begro-
ting van de aannemer betreffen.
Stel dat een aannemer heeft ingeschreven op een
werk en de laagste is, met een inschrijfsom van 4
miljoen euro. In afwijking van het bestek biedt de
aannemer een langzame bouwmethodiek aan.
De overschrijding van de bouwtijd bedraagt hier-
door 25 kalenderdagen. De korting per dag
bedraagt conform de Uniforme Administratieve
Voorwaarden (UAV) € 34 per kalenderdag.
De extra investering van de voorgeschreven snel-
lere bouwmethode bedraagt € 10.000. Aldus kan
de aannemer een korting op zijn aanneemsom
(als het werk conform het bestek gebouwd
wordt) doen van
€ 10.000 – (25 × € 34) = € 9.150.
Paragraaf 6.5 van de UAV (zie ook hoofdstuk 8)
verhindert dit en een deskundige directie zou bij de
indiening van het algemeen tijdschema, of tijdens
de uitvoering de aannemer kunnen sommeren het
gebouw te realiseren binnen de in het bestek aan-
gegeven tijd. Dit zonder enige bijbetaling.
Indien in het bestek van voorgaand voorbeeld
was vermeld dat de aannemer alternatieven op
het bestek mocht aanbieden, ontstond er wel
degelijk een kans voor deze aannemer.
Een inschrijver kan de aanbesteder verzoeken de
redenen op te geven waarom hem het werk niet
is opgedragen. Voor een alternatieve aanbieding
komt alleen de inschrijver in aanmerking die deze
aanbieding heeft gedaan.
5.3.6 In delen aanbesteden
Het werk kan als volgt aanbesteed worden:
◆ in zijn geheel;
◆ verdeeld in percelen;
◆ opgave van de omvang van het werk.
◆ In zijn geheel
Het gehele werk wordt in één aanbesteding
besteed.
◆ Verdeeld in percelen
Het werk wordt gesplitst in percelen (= delen).
Men kan dan per deel inschrijven, met voor ieder
deel een inschrijvingsbiljet, en/of voor een combi-
natie van delen, en/of voor het totaal. Een perceel
kan bijvoorbeeld bestaan uit gebouw A, B of C, of
de bouwkundige werken, de werktuigkundige
werken en de elektrotechnische werken.
◆ Opgave van de omvang van het werk
De inschrijver geeft de omvang aan van het werk
dat verricht wordt voor het in de aanbestedings-
stukken vermelde bedrag. De inrichting van het
inschrijvingsbiljet dient dan in de bestedingsstuk-
ken aangegeven te worden.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 71
Een voorbeeld is de aanbesteding op basis van
hoeveelhedenstaten. Bij de bestedingsstukken
worden de hoeveelhedenstaten door de
opdrachtgever geleverd. Op basis van het totaal
wordt dan de laagste inschrijver geselecteerd.
5.3.7 Biedingscombinatie
Ook kan een inschrijving geschieden door meer-
dere aannemers. Deze aannemers vormen dan
een biedingscombinatie die, als het werk opgedra-
gen wordt, veelal overgaat in een bouwcombina-
tie. Volgens het UAR zijn deze inschrijvers hoofde-
lijk aansprakelijk voor de nakoming van alle uit de
overeenkomst voortvloeiende verplichtingen.
Op het inschrijvingsbiljet dient de vertegenwoor-
diger van deze partijen vermeld te worden.
Als het werk aan de combinatie wordt gegund,
zal een bouwcombinatie opgericht worden. Er
wordt dan meestal een v.o.f. (vennootschap
onder firma) opgericht waarbij de partijen hoof-
delijk aansprakelijk zijn. Dit houdt in dat de
opdrachtgever kan eisen dat – bij faillissement
van een van de partijen – de overblijvende partij
volledig aansprakelijk blijft voor het gehele werk.
5.3.8 Alternatieven
De inschrijver is vrij om een alternatief aan te bie-
den als de aanbesteder dit in de bekendmaking
niet heeft uitgesloten. Een alternatief wordt dan
alleen in beschouwing genomen als:
• deze betrekking heeft op een wezenlijke wijzi-
ging van de voorgeschreven constructie, de
bouwstoffen, de werkwijze of de hulpmiddelen;
• naar het oordeel van de aanbesteder de kwa-
liteit tenminste gelijkwaardig is aan hetgeen is
voorgeschreven;
• de aanbieder naast het alternatief tevens een
aanbieding indient conform het bestek.
Een variant moet ingediend worden op een
afzonderlijk inschrijvingsbiljet met daarbij duide-
lijk aangegeven dat de inschrijving betrekking
heeft op een alternatieve aanbieding. Tevens
dient een duidelijke omschrijving van het alterna-
tief bijgevoegd te worden.
5 AANBESTEDEN 71
5.3.9 Varianten
Indien in de bestedingsstukken varianten worden
aangegeven, staat het de inschrijver vrij om op
een of meer varianten in te schrijven, tenzij de
aanbesteder vraagt alle varianten aan te bieden.
Iedere variant moet op een afzonderlijk inschrij-
vingsbiljet ingediend worden.
5.3.10 Aanbesteding
Degene die de aanbesteding houdt, opent de
enveloppen met de inschrijvingsbiljetten in het
openbaar, op de plaats en het tijdstip van de
aanbesteding. De namen van de inschrijvers als-
mede hun inschrijfbedrag worden voorgelezen,
vervolgens worden de namen en de inschrijvin-
gen met betrekking tot alternatieven voorgele-
zen. In de voorgelezen bedragen is de omzet-
belasting niet begrepen. Indien er een verschil
tussen het getal in cijfers en het in letters
geschreven getal wordt geconstateerd, preva-
leert het met letters geschrevene.
Van het verloop van de aanbesteding wordt een
proces-verbaal van aanbesteding opgemaakt,
welke wordt ondertekend door de aanbesteder,
figuur 5.4.
Inschrijvingen die niet voldoen aan de eisen als
gesteld in het UAR, de bekendmaking, het bestek
of de nota van inlichtingen, zijn ongeldig, tenzij
deze inschrijving voldoende zekerheid verschaft
omtrent de aanbieding en de persoon van de
inschrijver.
De opdracht wordt door middel van een schrifte-
lijke mededeling gegeven door de aanbesteder.
Tegelijk met deze mededeling of zo spoedig
mogelijk daarna wordt een door de aanbesteder
gewaarmerkt exemplaar van het inschrijvingsbil-
jet, de staat van verrekenprijzen en de bestedings-
stukken (bestek, tekeningen, nota van inlichtin-
gen en het procesverbaal van aanwijzing) toege-
zonden aan de aannemer.
5.3.11 Geschillen
Een geschil dat ontstaat naar aanleiding van een
aanbesteding waarop het UAR van toepassing is,
wordt beslecht door arbitrage overeenkomstig de
regelen bedoeld in de statuten van de Raad van
Arbitrage voor de Bouwbedrijven in Nederland,
zoals deze drie maanden voor de dag van de
algemene bekendmaking van de aanbesteding of
van de uitnodiging tot inschrijving luidden.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 72

72

Proces-verbaal van aanbesteding

Op ………………………………………… dag, de ………………………………… 20 ………… , om ……… uur,

te …………………………………………………… is door mij ……………………………………………………
overgegaan tot het openen van de inschrijvingsbiljetten
voor de aanneming van ……………………………………………………………………………………………………
Bij de gehouden ……………………………………………………………………………………………………………
zijn ingekomen ………………………………………… inschrijvingen, waarvan de onderstaande
staat ( …………………… staten) is (zijn ) opgemaakt.

Inschijvers Perceel, Inschrijvingssommen Bijzonderheden

(met hun percelen, (excl. OB)
adressen) of totaal

Opgemaakt te ……………………, de ……………… 20………

Handtekening

(van degene die de aanbesteding houdt)

Figuur 5.4 Proces-verbaal van aanbesteding

5.3.12 Wet Ketenaansprakelijkheid (WKA) De Wet Ketenaansprakelijkheid biedt de

en aanbesteding
Opdrachtgevers in zowel de publieke als private
sector dienen hun aannemers en onderaanne-
mers zorgvuldig te selecteren teneinde te voorko-
men dat zij aansprakelijk worden gesteld voor
betaling van loonbelasting en sociale premies die
door (onder)aannemers niet zijn afgedragen. Dit
is vastgelegd in de Wet Ketenaansprakelijkheid.
Overheidsinstellingen en aanbestedende diensten
die behoren tot de nutssector kunnen hiervoor de
middelen gebruiken die de Europese Richtlijnen
voor Overheidsopdrachten hen hiertoe verstrek-
ken. Echter ook bij kleinere opdrachten waarvoor
de verplichting tot Europees aanbesteden niet
geldt, is het raadzaam bedrijven te screenen.
5.3.12.a Doel Wet Ketenaansprakelijkheid
Doel van de Wet Ketenaansprakelijkheid is bestrij-
ding van malafide onderaanneming waarbij spra-
ke is van het bewust niet betalen van premies,
loon- en omzetbelasting. Dit heeft immers een
verstorend effect op de arbeidsmarkt en op de
concurrentieverhouding met bonafide aannemers.
Belastingdienst en het Landelijk Instituut Sociale
Verzekeringen de mogelijkheid om een aannemer
hoofdelijk aansprakelijk te stellen voor de premies
en loonbelasting die zijn onderaannemer is ver-
schuldigd terzake van aan hem uitbestede wer-
ken, alsmede voor de premies en loonbelasting
verschuldigd door eventuele subonderaanne-
mers. De aansprakelijkheid geldt derhalve voor de
gehele keten naar boven toe.
Wie kan aansprakelijk worden gesteld?
De aannemer is hoofdelijk aansprakelijk voor de
betaling van sociale premies en loonbelasting
voor alle onderaannemers aan wie hij en zijn
onderaannemers het werk uitbesteden, wanneer
één van hen ten aanzien van deze betaling in
gebreke is gebleven.
Een aannemer is degene die zich jegens een
ander, de opdrachtgever, verbindt om buiten
dienstbetrekking een werk van stoffelijke aard uit
te voeren tegen een te betalen prijs. Het begrip
‘werk van stoffelijke aard’ moet ruim worden uit-
gelegd. Doorgaans is sprake van een werk van
stoffelijke aard wanneer een tastbaar product het
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 73
resultaat is. Werken die in hoofdzaak door geeste-
lijke of intellectuele arbeid totstandkomen, zoals
die van musici, auteurs en adviseurs, vallen niet
onder de wet.
De eigenbouwer
Ook als aannemer wordt beschouwd de zoge-
noemde eigenbouwer. Het gaat hierbij om elke
ondernemer die zonder opdracht van een
opdrachtgever in de normale uitoefening van zijn
bedrijf een werk van stoffelijke aard uitvoert.
Voorbeeld van eigenbouwer is de fabrikant die
een bepaald onderdeel van het fabricageproces,
bijvoorbeeld de verpakking van zijn producten, in
zijn fabriek door een onderaannemer met zijn
werknemers laat uitvoeren. In dergelijke gevallen
is de eigenbouwer aansprakelijk voor de premie
verschuldigd door de onderaannemer.
Ook de overheid kan als eigenbouwer worden
aangemerkt bij uitvoering van werkzaamheden
die aan onderaannemers wordt uitbesteed. Hier-
toe is het van belang dat de overheid bedrijfsma-
tig handelt. Indien de overheid bij de uitoefening
van de overheidstaak optreedt, is geen sprake van
bedrijfsmatig handelen en kan zij dus niet als
eigenbouwer worden aangemerkt. In de jurispru-
dentie is bijvoorbeeld de Rijksgebouwendienst als
eigenbouwer aangemerkt omdat ook de verant-
woordelijkheid van het onderhoud van de gebou-
wen tot het bedrijfsdoel van deze instelling
behoort. Ook het gemeentelijke grondbedrijf zal
als eigenbouwer worden aangemerkt met betrek-
king tot het bouwrijp maken van grond. Een
gemeente werd daarentegen niet als eigenbou-
wer aangemerkt in het geval zij bruggen in de
gemeente liet schilderen, nu deze taak recht-
streeks uit de (oude) Gemeentewet voortvloeide.
Beperking aansprakelijkheid
Een aannemer die met onderaannemers werkt,
maar ook een overheidsinstelling die opdrachten
verstrekt, loopt het risico dat hij/zij aansprakelijk
wordt gesteld volgens de Wet Ketenaansprakelijk-
heid. Derhalve dienen zij zoveel mogelijk maatre-
gelen te treffen om te voorkomen dat zij te maken
krijgt met malafide onderaanneming. Dit begint
met een goede selectie van (onder)aannemers.
5 AANBESTEDEN 73
5.3.12.b De selectie van (onder)aannemers
Overheidsinstellingen en aanbestedende dien-
sten, behorende tot de nutssector, dienen voor
de aanbesteding van grote opdrachten de Euro-
pese Richtlijnen voor Overheidsopdrachten na te
leven. Deze Richtlijnen bieden onder andere
middelen om tot een goede selectie van bedrij-
ven te komen. Op grond van deze Richtlijnen
kunnen bedrijven worden uitgesloten die niet aan
hun verplichtingen hebben voldaan ten aanzien
van de betaling van sociale verzekeringsbijdragen
en de betaling van hun belastingen. Derhalve is
het van belang bedrijven te verzoeken bij hun
inschrijving verklaringen van respectievelijk de
Belastingdienst en de bedrijfsvereniging te voe-
gen die goed betalingsgedrag bewijzen. Indien
bedrijven hier niet toe in staat zijn kunnen zij wor-
den uitgesloten van gunning.
De G-rekening
Voorts kan de ondernemer zijn aansprakelijkheid
beperken door middel van de zogenoemde
geblokkeerde rekening (G-rekening). Dit is een
rekening van een onderaannemer bij een bank
die hij alleen kan gebruiken voor het betalen van
premies en belastingen aan de bedrijfsvereniging
en de fiscus of voor betalingen op geblokkeerde
rekeningen van zijn onderaannemer. Op basis van
vrijwilligheid kunnen aannemer en onderaanne-
mer overeenkomen dat een bepaald bedrag, bij
voorkeur een bedrag dat niet teveel afwijkt van
de te betalen belasting en premies, op de G-reke-
ning wordt betaald. De storting op de G-rekening
vrijwaart de aannemer echter niet volledig. Het
levert slechts een wettelijk vermoeden van beta-
ling op. Hij kan derhalve alsnog aansprakelijk wor-
den gesteld.
Kortom, de aansprakelijkheid van de aannemer in
zowel de publieke als private sector dwingt ertoe
zorgvuldig om te gaan met het verstrekken van
opdrachten aan (onder)aannemers. Men dient
zoveel mogelijk zekerheid te verkrijgen omtrent
de positie van het bedrijf teneinde niet in een
later stadium aansprakelijk te kunnen worden
gesteld voor niet-betaalde premies en loonheffin-
gen. Overheidsinstellingen die als eigenbouwer
kunnen worden aangemerkt, dienen dan ook de
mogelijkheden van de Richtlijnen voor Overheids-
opdrachten optimaal te benutten.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 74

74

5.4 Methoden van aanbesteden op een andere wijze volgens het UAR. Zie voor
procedure en termijnen figuur 5.5.
Het UAR kent de navolgende aanbestedings-
vormen: 5.5.1 Bekendmaking
• openbare aanbesteding; De bekendmaking dient in ieder geval te ver-
• aanbesteding met voorafgaande selectie; melden:
• onderhandse aanbesteding; • naam en adres van aanbesteder;
• onderhandse aanbesteding na selectie. • dat het UAR van toepassing is en de besteding
een openbare aanbesteding is;
De volgende twee ‘aanbestedingsvormen’ • een korte omschrijving van het werk, waaruit
worden niet in het UAR behandeld: aard, omvang, algemene kenmerken en plaats
• enkelvoudige uitnodiging; van uitvoering van het werk blijkt, alsmede –
• enkelvoudige uitnodiging in bouwteamverband. indien het werk in percelen is verdeeld – grootte
van de percelen en het al of niet kunnen inschrij-
Bij deze wijze van opdrachtverstrekking wordt ven op elk perceel afzonderlijk, een aantal samen-
slechts één aannemer benaderd zonder selectie gevoegde percelen of het totaal van percelen;
vooraf (een-een relatie). Deze enkelvoudige uitno- • uitvoeringstermijnen;
diging (in bouwteamverband) staat de eerder • betalingsregeling;
genoemde afstandsverklaring wel toe en het is de • waar, wanneer en onder welke voorwaarden
aannemer (door de brancheorganisatie) toegestaan exemplaren van het bestek verkrijgbaar zijn;
deze te ondertekenen. Het bouwteamverband • waar en wanneer inlichtingen worden gegeven;
wordt in hoofdstuk 16 van dit boek besproken. • waar en wanneer een aanwijzing ter plaatse
wordt gehouden;
• waar en op welke data het bestek, de nota van
5.5 Openbare aanbesteding inlichtingen en het procesverbaal van aanwijzing
ter inzage liggen;
Een openbare aanbesteding is een aanbesteding • waar en wanneer de inschrijvingsbiljetten moe-
die algemeen bekend wordt gemaakt en waarbij ten worden ingeleverd;
een ieder kan inschrijven. De aanbesteder maakt • plaats en tijdstip van aanbesteding;
het voornemen om een werk openbaar aan te • de belangrijkste criteria waaraan een inschrijver
besteden ten minste 36 dagen voor het tijdstip dient te voldoen;
van aanbesteding bekend in de Nederlandse • de belangrijkste gunningscriteria.
Staatscourant, een landelijk verspreid vakblad of
Aanbesteding
Art. 0 10 20 30 40 50 60 dagen
> 36 dagen
6.1 Bekendmaking
< 10 dagen
7.2 Bestek ter inzage
9.1 Inlichtingen
9.2 Aanwijzing
10 Details en Monsters
9.3 Nota van Inlichtingen
9.3 Proces Verbaal van Aanwijzing > 7 dagen
= 30 dagen
19.1 Gestand doening
22.1 PV. van Aanbesteding
24.6 Verzoek motivering afzegging
< 14 dagen
24.6 Motivering

Figuur 5.5 Openbare aanbesteding

06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 75
Tevens dienen de naam en de gegevens van de
directievoerende instantie – indien deze al
bekend is – en de gestanddoeningstermijn ver-
meld te worden.
5.5.2 Keuze aannemer
Voor een aanbesteding conform het UAR geldt
dat vermeld dient te worden welke criteria voor
de gunning van toepassing zullen zijn. Het werk
zal – indien het gegund wordt – naast het vol-
doen aan de vereiste inschrijvingscriteria, opge-
dragen worden aan:
• de inschrijver die de laagste prijs heeft aange-
boden;
• de inschrijver met de economisch meest voor-
delige aanbieding, indien het een alternatieve
aanbieding betreft die door de aanbesteder in
beschouwing is genomen;
• de inschrijver met de economisch meest voor-
delige aanbieding, indien in de bekendmaking of
het bestek een of meer gunningscriteria zijn ver-
meld die anders zijn dan alleen de laagste prijs.
5.6 Aanbesteding met
voorafgaande selectie
Een aanbesteding met voorafgaande selectie is
een aanbesteding die algemeen bekend wordt
gemaakt, waarbij een ieder zich als gegadigde
kan aanmelden en waarvoor tenminste het door
de aanbesteder te bepalen maximale aantal
(minimaal één) gegadigden tot inschrijving wordt
uitgenodigd, figuur 5.6. Zie voor procedure en
termijnen figuur 5.7.
5.6.1 Bekendmaking
De bekendmaking vermeldt in elk geval:
• naam en adres van aanbesteder;
• dat het UAR van toepassing is en dat de be-
steding een openbare aanbesteding is;
• een korte omschrijving van het werk, waaruit
aard, omvang, algemene kenmerken en plaats
van uitvoering van het werk blijken, alsmede –
indien het werk in percelen is verdeeld – grootte
van de percelen en het al of niet kunnen inschrij-
ven op elk perceel afzonderlijk, een aantal samen-
gevoegde percelen of het totaal van percelen;
• uitvoeringstermijnen;
• betalingsregeling.
5 AANBESTEDEN 75
Voorgaande punten zijn identiek aan die van een
openbare aanbesteding. De volgende wijken af:
• alle maatschappelijke, technische, organisato-
rische en financieel-economische eisen waaraan
gegadigden moeten voldoen, alsmede de gege-
vens die bij aanmelding moeten worden overge-
legd om voor een uitnodiging tot inschrijving in
aanmerking te kunnen komen;
• een termijn, waarbinnen de aanmelding dient
te geschieden;
• plaats van aanmelding;
• een uiterste datum, waarop door of namens de
aanbesteder de uitnodigingen tot inschrijving zul-
len worden verzonden;
• het maximale aantal gegadigden waaraan een
uitnodiging tot inschrijving zal worden verzon-
den;
• de wijze waarop de keuze tot uitnodiging
wordt bepaald.
Tevens dienen de naam en de gegevens van de
directievoerende instantie – indien deze al
bekend is – gegeven te worden.
Bij een aanbesteding met voorafgaande selectie
kan aan de gegadigden gevraagd worden hoe-
veel personen het bedrijf in dienst heeft, met wel-
ke functies en opleidingen. Tevens kan de jaarom-
zet gevraagd worden van bijvoorbeeld de voor-
gaande drie jaren, met de jaarverslagen van die
jaren enzovoort.
Het doel van de publicatie is het aan te besteden
werk bekend te maken en geïnteresseerden te
verzoeken zich te melden.
De termijn van aanmelding is ten minste 21 dagen
of, in spoedeisende gevallen, ten minste 12 dagen
na de dag waarop de publicatie is bekend
gemaakt.
De eisen waaraan gegadigden moeten voldoen,
dienen objectief en eenduidig te zijn, alsmede in
redelijke verhouding te staan tot de aard en
omvang van het werk.
5.6.2 Uitnodiging tot inschrijving
De aanbesteder bepaalt, na ontvangst van de
aanmeldingen, aan wie van de gegadigden hij
een uitnodiging tot inschrijving zendt. Het kan
ook voorkomen dat naar de mening van de aan-
besteder zich geen geschikte gegadigde heeft
aangemeld.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 76

76

Hogeschool van Utrecht

De Hogeschool van Utrecht te Utrecht maakt het volgende bekend:

(De nummering verwijst naar model C van bijlage IV van de Richtlijn 93/37/EEG.)

1. Aanbestedende dienst:
Hogeschool van Utrecht
Postbus 573
3500 AN UTRECHT

2. a. Wijze van aanbesteding: Aanbesteding met voorafgaande selectie op basis van het Uniform Aanbestedings-
reglement 2001 (UAR 2001) met volledige inachtneming van het bepaalde in de Richtlijn van de Raad van de
Europese Gemeenschappen 97/37/EEG, van 14 juni 1997.
De aanbestedingsprocedure bevat indicatief de volgende stappen:
I. aanmelding als gegadigde: uiterlijk 30 november 2003 te 13.00 uur.
II. selectie van gegadigden: 1 december 2003 tot en met 18 december 2003.
III. het doen van een prijsaanbieding voor de uitvoering: 5 februari 2004.
IV. opdracht tot uitvoering: 16 februari 2004.

b. Niet van toepassing.

c. Vorm van de opdracht: uitvoering van één werk.

3. a. Plaat van uitvoering: terrein De Uithof te Utrecht.

`b. Aard en omvang van de prestaties, algemene kenmerken van de werken:

– Perceel 1:
het uitvoeren van bouwkundige werkzaamheden ten behoeve van de Faculteit Communicatie en Journa-
listiek, groot circa 15.000 m2 bruto vloeroppervlak, alsmede de coördinatie tijdens de uitvoering met het
tweede en derde perceel.

Figuur 5.6 Voorbeeld van een publicatie van een openbare aanbesteding met voorafgaande selectie
Bron: Uniform aanbestedingsreglement

De uitnodiging tot inschrijving vermeldt:
• een verwijzing naar voornoemde publicatie;
• waar, wanneer en onder welke voorwaarden
exemplaren van het bestek verkrijgbaar zijn;
• waar en wanneer inlichtingen worden gege-
ven;
• waar en wanneer een aanwijzing ter plaatse
wordt gehouden;
• waar en op welke data het bestek, de nota van
inlichtingen en het procesverbaal van aanwijzing
ter inzage liggen;
• waar en wanneer de inschrijvingsbiljetten moe-
ten worden ingeleverd;
• plaats en tijdstip van aanbesteding;
• aanduiding van de stukken die zo nodig door
de gegadigde – ter staving van de gegevens die
zijn verstrekt tijdens de aanmelding, of ter aanvul-
ling hiervan – moeten worden overgelegd;
• de belangrijkste gunningscriteria.
5.6.3 Keuze aannemer
De gunningscriteria zijn dezelfde als die van de
openbare aanbesteding. Het werk zal derhalve –
indien het gegund wordt – naast het voldoen aan
de vereiste inschrijvingscriteria, opgedragen wor-
den aan:
• de inschrijver die de laagste prijs heeft aange-
boden;
• de inschrijver met de economisch meest voor-
delige aanbieding, indien het een alternatieve
aanbieding betreft die door de aanbesteder in
beschouwing is genomen;
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 77

5 AANBESTEDEN 77

• de inschrijver met de economisch meest voor- 5.7.1 Uitnodiging

delige aanbieding, indien in de bekendmaking of
het bestek een of meer gunningscriteria zijn ver-
meld die anders zijn dan alleen de laagste prijs.
De uitnodiging tot inschrijving dient gelijktijdig
aan de gegadigden te worden verzonden.
De niet tot inschrijving uitgenodigde reflectanten
wordt – desgevraagd onder opgaaf van reden –
afbericht gegeven.
De verdere procedure als omschreven bij de open-
bare aanbesteding is nagenoeg gelijk aan die van
de aanbesteding met voorafgaande selectie.
Het verstrekken van inlichtingen, middels de nota
van inlichtingen, zal alleen aan de uitgenodigde
inschrijvers geschieden. Tevens mogen alleen de uit-
genodigden bij de aanwijzing en de aanbesteding
aanwezig zijn en zal het procesverbaal van aanbe-
steding alleen aan hen worden toegezonden.
Op verzoek van de inschrijver dient de aanbesteder
aan te geven waarom hem het werk niet gegund is.
5.7 Onderhandse aanbesteding
Een onderhandse aanbesteding is een aanbeste-
ding, waarvoor een beperkt aantal van tenmin-
ste twee gegadigden tot inschrijving wordt uit-
genodigd.
Voor procedure en termijnen zie figuur 5.8.
Selectie
Art. 0 10
De aanbesteder geeft van zijn voornemen om een
werk aan te besteden kennis door een uitnodi-
ging tot inschrijving aan twee of meer gegadig-
den te zenden. Bij deze uitnodiging worden de
volgende gegevens vermeld:
• naam en adres van aanbesteder;
• dat het UAR van toepassing is en dat de beste-
ding een onderhandse aanbesteding is;
• een korte omschrijving van het werk, waaruit
aard, omvang, algemene kenmerken en plaats
van uitvoering van het werk blijken, alsmede –
indien het werk in percelen is verdeeld – grootte
van de percelen en het al of niet kunnen inschrij-
ven op elk perceel afzonderlijk, een aantal samen-
gevoegde percelen of het totaal van percelen;
• uitvoeringstermijnen;
• betalingsregeling;
• waar, wanneer en onder welke voorwaarden
exemplaren van het bestek verkrijgbaar zijn;
• waar en wanneer inlichtingen worden gege-
ven;
• waar en wanneer een aanwijzing ter plaatse
wordt gehouden;
• waar en op welke data het bestek, de nota van
inlichtingen en het procesverbaal van aanwijzing
ter inzage liggen;
• waar en wanneer de inschrijvingsbiljetten moe-
ten worden ingeleverd;
• plaats en tijdstip van aanbesteding;
• de belangrijkste gunningscriteria.
Aanbesteding
20 30 40 50 60 dagen

28.1 Bekendmaking
> 21 dagen
28.4 Aanmelding
spoed > 12 dagen > 21 dagen
31.2 Uitnodiging tot Inschrijving
spoed > 10 dagen
9.1/2 Inlichting + Aanwijzing
10 Details en Monsters
9.3 Nota van Inlichtingen > 7 dagen
9.3 Proces Verbaal van Aanwijzing
= 30 dagen
19.1 Gestand doening
22.1 PV. van Aanbesteding
31.3 Afzeggen niet gekozen
< 10 dagen
31.4 Verzoek motivering
< 14 dagen
31.4 Motivering

Figuur 5.7 Aanbesteding met voorafgaande selectie

06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 78

78

Aanbesteding
Art. 0 10 20 30 40 50 60 dagen

34.1 Uitnodiging tot Inschrijving

> 21 dagen
35.2 Inschrijvingstermijn
spoed > 10 dagen
9.1/2 Inlichtingen + Aanwijzing
10 Details en Monsters
9.3 Nota van inlichtingen > 7 dagen
9.3 Proces Verbaal van Aanwijzing
= 30 dagen
19.1 Gestand doening
22.1 PV. van Aanbesteding
24.6 Verzoek motivering afzegging
< 14 dagen
24.6 Motivering

Figuur 5.8 Onderhandse aanbesteding

De verzending geschiedt gelijktijdig. De termijn kunnen worden uitgenodigd.

tussen de dag van verzending en de dag van aan-
besteding bedraagt ten minste 21 dagen of, in
spoedeisende gevallen, ten minste 10 dagen.
5.7.2 Inschrijving en aanbesteding
De verdere procedure als omschreven bij de
openbare aanbesteding na selectie is nagenoeg
gelijk aan die van de onderhandse aanbeste-
ding. Het verstrekken van inlichtingen, middels
de nota van inlichtingen, zal alleen aan de uitge-
nodigde inschrijvers geschieden. Tevens mogen
alleen de uitgenodigden bij de aanwijzing en de
aanbesteding aanwezig zijn en zal het proces-
verbaal van aanbesteding alleen aan hen wor-
den toegezonden.
5.7.3 Keuze aannemer
De opdracht van het werk geschiedt aan de
inschrijver, wiens aanbieding het meest aanneme-
lijk voorkomt. Op verzoek van de inschrijver dient
de aanbesteder aan te geven waarom hem het
werk niet gegund is.
5.8 Onderhandse aanbesteding
na selectie
Een onderhandse aanbesteding na selectie is een
aanbesteding waarbij een beperkt aantal van ten-
minste twee gegadigden in de gelegenheid
wordt gesteld deel te nemen aan een selectie,
waarna een of meer van hen tot inschrijving
Voor procedure en termijnen zie figuur 5.9.
5.8.1 Selectie en uitnodiging
De aanbesteder geeft op een door hem te bepa-
len wijze aan twee of meer gegadigden kennis
van zijn voornemen een werk aan te besteden.
Daarbij vermeldt hij aan welke eisen moet wor-
den voldaan en welke gegevens moeten worden
overgelegd om voor een uitnodiging tot inschrij-
ving in aanmerking te kunnen komen. Na ont-
vangst van de aanmeldingen en de daarbij ver-
strekte gegevens bepaalt de aanbesteder wie hij
uitnodigt om op het werk in te schrijven.
5.8.2 Inschrijving en aanbesteding
De verdere procedure als omschreven bij de
openbare aanbesteding is nagenoeg gelijk aan
die van de onderhandse aanbesteding na selec-
tie. Het verstrekken van inlichtingen, middels de
nota van inlichtingen, zal alleen aan de uitgeno-
digde inschrijvers geschieden. Tevens mogen
alleen de uitgenodigden bij de aanwijzing en de
aanbesteding aanwezig zijn en zal het procesver-
baal van aanbesteding alleen aan hen worden
toegezonden.
5.8.3 Keuze aannemer
De opdracht van het werk geschiedt aan de
inschrijver wiens aanbieding het meest aanneme-
lijk voorkomt. Op verzoek van de inschrijver dient
de aanbesteder aan te geven waarom hem het
werk niet gegund is.
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 79

5 AANBESTEDEN 79

Selectie Aanbesteding
Art. 0 10 20 30 40 50 60 dagen

39 Uitnodiging tot Deelname

volgens
39 Aanmelding
uitnodiging > 21 dagen
35.2 Inschrijvingstermijn
spoed > 10 dagen
9.1/2 Inlichting + Aanwijzing
10 Details en Monsters
9.3 Nota van Inlichtingen > 7 dagen
9.3 Proces Verbaal van Aanwijzing
= 30 dagen
19.1 Gestand doening
22.1 PV. van Aanbesteding
31.3 Afzeggen niet gekozen
< 10 dagen
31.4 Verzoek motivering
< 14 dagen
31.4 Motivering

Figuur 5.9 Onderhandse aanbesteding na selectie

5.8.4 Vergoeding van inschrijfkosten 5.9 Vergelijking van aanbestedings-

Indien bij de inschrijvingsvoorwaarden uitdrukke-
lijk is aangegeven dat een vergoeding voor de
inschrijfkosten door de aanbesteder zal worden
verstrekt, gelden de volgende regels:
• vergoeding geschiedt alleen als meer dan drie
inschrijvingen van inschrijvers zijn ontvangen,
behalve als het werk (de inschrijvers verwijtbaar)
niet wordt gegund, het werk conform een stan-
daardbestek wordt opgesteld en de hoeveelhe-
den door de aanbesteder zijn verstrekt;
• vergoedingen worden verstrekt aan de tien
laagste inschrijvingen, waarbij geen onderscheid
wordt gemaakt tussen inschrijvingen conform
bestek of alternatieve inschrijvingen. Hierbij zal de
inschrijver aan wie het werk wordt gegund geen
vergoeding worden verstrekt. Ook zal de vergoe-
ding niet worden uitgekeerd indien de inschrij-
ving niet geldig is verklaard, of de inschrijving
alleen tot doel had een vergoeding te ontvangen.
Binnen vier weken na de aanbesteding zal de aan-
besteder bekend maken aan welke inschrijver een
vergoeding zal worden verstrekt. Deze vergoe-
ding dient uiterlijk 8 weken na de aanbesteding
betaald te worden.
De vergoeding wordt bepaald aan de hand van
de tabellen die bij de UAR 2001 zijn gevoegd.
vormen
In figuur 5.10 zijn de hiervoor besproken aanbe-
stedingsvormen met elkaar vergeleken. Per pro-
ject moet worden afgewogen welke overwegin-
gen van belang zijn en welke aanbestedingsvorm
daarvoor het meest geschikt is.
5.10 Andere aanbestedingsvormen
5.10.1 Getrapte aanbesteding
Bij getrapte aanbesteding zijn de bouwkosten van
de aannemers in drie hoofdgroepen te verdelen:
• directe kosten: loonkosten, materiaalkosten en
onderaannemerskosten;
• indirecte kosten: bouwplaatskosten, in grote
mate bepaald door de tijdgebonden kosten;
• opslagen: algemene (bedrijfs)kosten, winst- en
risico-opslag.
Deze begrippen worden behandeld in hoofdstuk 8.
Men kan voor een project een aanbesteding hou-
den waarbij de bouwplaatskosten en de opslagen
separaat gevraagd worden. Dit kan reeds op het
moment geschieden dat het ontwerp in het
VO/DO stadium verkeert. Op deze wijze kan men
een aantal inschrijvers selecteren. Vervolgens kan
men, als het plan in het DO bestekstadium ver-
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 80

80

Kans op reken- en inter-

legenda:

pretatiefouten is groot
Concurrentie-element

Er is sprake van prijs-

iedereen toegankelijk
+ waar

aannemersbedrijven

De rekenvergoeding
o neutraal

Inschrijving voor
– niet waar

Geeft inzicht in

prijsopgave
aanwezig

Groep I
1 Openbare aanbesteding
2 Openb. aanb. met selectie
3 Onderhandse aanbesteding
4 Ond. aanb. met selectie
+ –
+ o
– o
– +
Inzicht in
correctie
is hoog
+ + + + –
+ + + + o
o – o – –
o o o – o

Figuur 5.10 Vergelijking van de aanbestedingsvormen Bron: Uniform aanbestedingsreglement

keert, met de geselecteerde partijen een aanbe- 5.10.2 In delen aanbesteden van achter
steding houden waarbij de totale aannemerssom elkaar uitgevoerde bouwdelen
gevraagd wordt. Het gebouw dient zich wel voor deze methodiek
De opdrachtgever maakt op deze wijze min of te lenen. Stel dat het project uit drie gebouwen
meer gebruik van de bouwmethodiek die voor bestaat die op eenvoudige wijze aan elkaar zijn
hem het meest aantrekkelijk is: verbonden. Het eerste gebouw wordt (traditio-
• een korte bouwtijd met een duurdere bouw- neel) aanbesteed. De laagste inschrijver wordt het
methode; werk gegund. Bij de aanbesteding van het tweede
• langere bouwtijd met goedkope bouwmethode; deel bedraagt het aantal deelnemers vijf stuks. De
• een bouwmethodiek waarbij een deel van het aannemer die het eerste deel uitvoert, heeft als
gebouw reeds tijdens de bouw in gebruik kan voordeel dat zijn materiaal reeds aanwezig is op
worden genomen (huuropbrengst tijdens de de bouwplaats. De overige vier aannemers realise-
bouw geeft tevens lagere bouwrentekosten). ren zich dat voordeel en zullen nog scherper wil-
len inschrijven, omdat na deze aanbesteding een
Bij de tweede aanbesteding kan het criterium van derde gebouw aanbesteed zal worden. Zodoende
de laagste prijs gaan gelden. De bouwmethodiek ontstaat een verhoogd concurrentie-effect.
wordt door de opdrachtgever gekozen aan de Er zijn echter vele vormen te bedenken; zelfs vor-
hand van de presentaties van de eerste men die synchroon lopen met het ontwerp
selectie/aanbesteding. Een bijkomend voordeel waardoor een geheel andere organisatie van het
voor de opdrachtgever ontstaat doordat men een bouwproces ontstaat.
deel van de bouwkosten reeds in een eerder sta- Voorop staat dat men altijd de gekozen beste-
dium inzichtelijk heeft gemaakt, waardoor een dingsmethodiek duidelijk kenbaar moet maken
deel van de budgetten getoetst kan worden. en een eerlijke concurrentie moet waarborgen.
Deze weinig voorkomende methodiek komt
alleen tot zijn recht bij gecompliceerde of grotere
bouwwerken. De aanbieders echter moeten meer
kosten maken dan bij een normale aanbesteding.
Deze aanbesteding behoeft een nadere toelich-
ting, zodat de inschrijvers van te voren weten
waar zij aan beginnen. Een rekenvergoeding van
de opdrachtgever zou niet onredelijk zijn. Op
deze wijze wordt immers door deskundigen de
bouwmethodiek vastgesteld!
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 81

5 AANBESTEDEN 81

Figuur 5.11 Checklist bekendmakingen aanbestedingen onder UAR 2001 Bron: Adviescentrum aanbestedingen burgerlijke- en utiliteitsbouw
06950548_H5 12-07-2004 12:39 Pagina 82
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 83

Aanbestedingen door de overheid

Ing. M. van Duijn
6
Overheidsaanbesteders hebben niet, zoals particuliere opdrachtgevers,
de vrijheid om zelf te bepalen op welke wijze zij hun aanbesteding wil-
len laten verlopen. Overheidsinstellingen die een werk willen aanbe-
steden, moeten dat doen op een objectieve wijze die maatschappelijk
aanvaardbaar is en openbaar moet kunnen worden getoetst. Daarom
heeft de overheid regels gesteld voor de aanbesteding van werken in
Nederland.
Door de Europese eenwording zijn ook EG-richtlijnen op de aanbeste-
dingsregels van de overheid van toepassing.
Tenslotte heeft met name de centrale overheid te maken met afspraken
vastgelegd in de Government Procurement Act (GPA), een internatio-
naal handelsverdrag in het kader van de World Trade Organization.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 84

84

Inleiding
Rijksdiensten Gemeenten

Het verschil tussen een particulier en de overheid Europees - Richtlijn 93/37/EEG - Richtlijn 93/37/EEG
is te vergelijken met het verschil tussen privé- regime - Raamwet EEG- - Raamwet EEG-
voorschriften voorschriften
belang en algemeen belang. Vanuit haar publiek- aanbestedingen aanbestedingen
rechtelijke verantwoordelijkheid zou het voor de - Besluit overheids- - Besluit overheids-
aanbestedingen (BOA) aanbestedingen (BOA)
overheid niet te verdedigen zijn om met een - Besluit aanbestedingen - Besluit aanbestedingen
beperkt aantal partijen, of zelfs één partij zaken te nutssector (BAN) nutssector (BAN)
- Besluit aanbestedingen
doen. De objectiviteit kan dan in het geding van werken 1973
komen. Vandaar dat de overheid gedwongen is (BAW 1973)
- Uniform aanbestedings-
om openbaar volgens vaste procedures aan te reglement EG 1991
besteden, of op een objectieve wijze een voorse- (UAR-EG)
lectie te houden en vervolgens aan te besteden. niet- - Besluit aanbesteding
Het algemeen belang beperkt zich niet tot Neder- Europees van werken 1973
regime (BAW 1973)
land. Aangezien Nederland lid is van de Europese - Uniform aanbestedings-
Gemeenschap, moet het voor een bedrijf uit een reglement 2001
(UAR 2001)
van deze lidstaten ook mogelijk zijn om in een
eerlijke competitie binnen Nederland te kunnen Figuur 6.1 Aanbestedingsregelgeving voor overheden
werken. Andersom moet het ook mogelijk zijn om
een Nederlands bedrijf deel te laten nemen aan In het BAW staat voorgeschreven in welke geval-
een competitie in een andere lidstaat van de EG. len welk type aanbesteding dient te worden toe-
gepast. Uitgangspunt is de openbare aanbeste-
ding (eventueel met voorselectie).
6.1 Regulering van In het Uniform Aanbestedingsreglement 2001
overheidsaanbestedingen (UAR 2001) zijn gedetailleerde procedures opge-
nomen voor het door de centrale overheid hou-
De wet- en regelgeving voor aanbesteding door den van aanbestedingen (lagere overheden vol-
de overheid bevat verschillende componenten, gen dikwijls de procedures van het UAR 2001,
figuur 6.1. Er bestaat verschil in regelgeving voor doch zijn hiertoe niet verplicht).
de centrale overheid (Rijksgebouwendienst, Rijks- Als aanbestedingen door de centrale overheid
waterstaat en Defensie) en regelgeving die geldt vallen onder de werking van de Europese Richt-
voor provincie, gemeenten en andere lagere lijnen, geldt het UAR-EG 1991 in plaats van het
publiekrechtelijke instanties. Voor alle overheden UAR 2001.
gelden de volgende regelingen:
• Raamwet EEG-voorschriften aanbestedingen; 6.1.1 UAR 2001
• Besluit overheidsaanbestedingen (BOA); Het Uniform Aanbestedingsreglement 2001 is
• Besluit aanbestedingen nutssector (BAN). een regeling die tot doel heeft de rechtsverhou-
ding tussen opdrachtgever enerzijds en gegadig-
In de ‘Raamwet’ is voor overheden de verplichte de(n)/inschrijver(s) anderzijds gedurende het
naleving van Europese aanbestedingsprocedures aanbestedingsproces te regelen. Het aanbeste-
opgenomen. De besluiten BOA en BAN zijn uit- dingsreglement speelt een rol in de ‘precontrac-
werkingen van de ‘vertaling’ van Europese regel- tuele fase’, de fase voorafgaand aan het sluiten
geving naar Nederlandse regelgeving. van de aannemingsovereenkomst.
Voor Rijksdiensten (en door de centrale overheid Zoals vermeld, geldt het UAR 2001 in principe
gesubsidieerde instellingen) gelden bovendien: alleen voor de centrale overheid. Andere over-
• het Besluit aanbesteding Werken (BAW); heidsopdrachtgevers zullen, indien zij het UAR
• Uniform Aanbestedingsreglement 2001 niet toepassen, echter zelf een groot aantal
(UAR 2001). zaken rond het verloop van de aanbesteding
moeten regelen.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 85

6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 85

Aankondiging van opdracht

Werken
“HET BOUWEN VAN EEN SPORTHAL OCRIJ STRIJPSE KAMPEN TE
OIRSCHOT”
(besteknr. 300.00.7524.39)
AFDELING I: AANBESTEDENDE DIENST

I.1) OFFICIËLE NAAM EN ADRES VAN DE AANBESTEDENDE DIENST

Minister van Defensie
Dienst Gebouwen, Werken en Terreinen
Bureau Verwerving
Spoorlaan 175, 5038 CB Tilburg
Postbus 412, 5000 AK Tilburg
Telefoon: 013-5117860
Fax: 013-5117999

I.2) ADRES WAAR NADERE INLICHTINGEN VERKRIJGBAAR ZIJN

zelfde adres als I.1

I.3) ADRES WAAR BESCHEIDEN VERKRIJGBAAR ZIJN

zelfde adres als I.1

I.4) ADRES VOOR INDIENING VAN OFFERTES/AANVRAGEN TOT DEELNEMING

zelfde adres als I.1

I.5) TYPE VAN AANBESTEDENDE DIENST

Centrale Overheid

AFDELING II: VOORWERP VAN DE OPDRACHT

II.1) BESCHRIJVING

II.1.1) Aard van de opdracht voor de uitvoering van werken

Uitvoering

II.1.5) Door de aanbestedende dienst aan de opdracht gegeven benaming

Sporthal OCRij Strijpse Kampen te Oirschot

II.1.6) Beschrijving/voorwerp van de opdracht

Het werk omvat in hoofdzaak:
- het bouwen van een sporthal met een BVO van ca. 2.465 m².
- bijbehorende verhardingen;

II.1.7) Plaats van uitvoering van de werken:

Oirschot

II.1.8) Nomenclatuur

II.1.8.1) CPV – classificatie (Common Procurement Vocabulary

Hoofdopdracht: CPV 45.21.22.25-9
Bijkomende werkzaamheden: CPV 45.26.60.00-0

Figuur 6.2 Openbare aanbesteding volgens het UAR 2001

06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 86

86

II.1.9) Verdeling in percelen

nee

II.1.10) Worden varianten in aanmerking genomen?

nee

II.2) HOEVEELHEID OF OMVANG VAN DE OPDRACHT

De te bouwen sporthal heeft een brutovloeroppervlakte van ca. 2.465 m².

II.3) DUUR OF UITVOERINGSTERMIJN VAN DE OPDRACHT

12 kalendermaanden vanaf de gunning van de opdracht

AFDELING III: JURIDISCHE, ECONOMISCHE, FINANCIËLE EN TECHNISCHE INFORMATIE

III.1) VOORWAARDEN MET BETREKKING TOT DE OPDRACHT

III.1.1) verlangde borgsommen en waarborgen:

De inschrijver aan wie het werk mogelijk zal worden opgedragen, dient voor de
opdrachtverstrekking een zekerheidstelling aan de aanbesteder te overleggen ten bedrage van
5 % van de aannemingssom (exclusief BTW).

III.1.2 Belangrijkste financierings- en betalingsvoorwaarden en/of verwijzingen naar de

voorschriften dienaangaande
De betaling van de aannemingssom zal plaatsvinden in 10 termijnen.

III.1.3 Rechtsvorm die de combinatie van aannemers waaraan de opdracht wordt gegund moet
hebben
Geen restricties, wel dient bij opdrachtverlening door de combinatie een ondertekende
verklaringen te worden overlegd waaruit blijkt dat de leden van de combinatie zich gezamenlijk
en hoofdelijk aansprakelijk stellen voor de volledige en juiste uitvoering van de overeenkomst in
al zijn onderdelen. Eveneens dient uit een gezamenlijk ondertekende verklaring te worden
afgegeven waaruit blijkt wie als gevolmachtigde optreedt.

III.2 VOORWAARDEN VOOR DEELNEMING

III.2.1) Inlichtingen betreffende de eigen situatie van de aannemer en inlichtingen en

formaliteiten die nodig zijn voor de beoordeling van de minimaal vereiste economische
en financiële capaciteit.
De juridische situatie, de economische en financiële draagkracht en de technische
bekwaamheid dienen te worden aangetoond door het binnen drie dagen na de dag van de
aanbesteding aan de aanbesteder te overleggen van de in de paragrafen III.2.1.1 tot en met
III.2.1.3 verlangde bewijsstukken.

III.2.1.1 Juridische situatie – verlangde bewijsstukken

a. een bewijs van inschrijving in het beroeps- of handelsregister, overeenkomstig de
wetgeving van de lidstaat waar gegadigde gevestigd is.
b. een kopie van de voor de uitvoering van het werk vereiste vestigingsvergunning,
overeenkomstig de wetgeving van de lidstaat waar gegadigde gevestigd is.

III.2.1.2) Economische en financiële draagkracht, financiële bewijsstukken

a. een verklaring, afgegeven door een registeraccountant of een daarmee gelijkwaardige
verklaring waaruit blijkt dat de gegadigde over elk van de laatste drie boekjaren tenminste
een jaaromzet exclusief BTW heeft bereikt van € 6.000.000,-
b. recente verklaringen van zowel de belastingdienst als de bedrijfsvereniging inzake het
correcte betalingsgedrag van gegadigde met betrekking tot de afdracht van belastingen
en premies

Figuur 6.2 Openbare aanbesteding volgens het UAR 2001(vervolg)

06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 87

6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 87

III.2.1.3) Technische bekwaamheid – verlangde bewijsstukken

a. een specifieke opgave van de in de afgelopen vijf jaren uitgevoerde werken van
vergelijkbare aard en omvang. Deze opgave dient, voor tenminste drie in aanmerking
komende werken, gestaafd te worden door verklaringen van opdrachtgevers inzake de
uitvoering. In deze verklaringen dienen de aannemingssommen van de werken, alsmede
tijd en plaats van uitvoering te worden vermeld. Eveneens moet blijken dat de werken op
vakkundige en regelmatige wijze zijn uitgevoerd

AFDELING IV: PROCEDURE

IV.1) TYPE VAN AANBESTEDINGSPROCEDURE

Openbaar

IV.1.3.1) Enutiatieve aankondiging betreffende dezelfde opdracht

Nummer van de aankondiging in de inhoudsopgave van het PB 2003/s 193-173563
van 8 oktober 2003

IV.2) GUNNINGSCRITERIUM
De laagste prijs

IV.3) ADMINISTRATIEVE INLICHTINGEN

IV.3.1) Referentienummer van het dossier bij de aanbestedende dienst

300.00.7524.39

IV.3.2) Bestekken en aanvullende stukken – voorwaarden voor verkrijging ervan

Verkrijging tot: vrijdag 26 maart 2004
Prijs: € 185,00 (inclusief BTW)
Voorwaarden en wijze van betaling:
Het bestek (en aanvullende stukken) kan uitsluitend per brief of fax (faxnummer 013-5117999)
worden aangevraagd, onder vermelding van het besteknummer en de omschrijving van het
werk. Verrekening van de kosten zal plaatsvinden door middel van een factuur, welke binnen
30 dagen na dagtekening dient te zijn voldaan overeenkomstig de daarop aangeven
betalingswijze.

IV.3.3) Uiterste termijn voor ontvangst van offertes

Vrijdag 26 maart 2004 voor het tijdstip van de aanbesteding, 10.00 uur

IV.3.5) Taal of talen die mogen worden gebruikt bij het indienen van de aanbieding
Nederlands

IV.3.6 Minimumtermijn gedurende welke de inschrijver zijn aanbieding gestand moet doen
60 dagen (vanaf de uiterste datum voor ontvangst van de offertes)

IV.3.7) Omstandigheden waarin de offertes worden geopend

IV.3.7.1) Personen die bij de opening van de offertes worden toegelaten

Geen restricties

IV.3.7.2) Datum, tijdstip en plaats

Dag: Vrijdag 26 maart 2004
Tijdstip: 10.00 uur
Plaats: Aanbestedingsruimte ten kantore van DGW&T Directie Zuid, Spoorlaan 175 te
Tilburg

Figuur 6.2 Openbare aanbesteding volgens het UAR 2001(vervolg)

06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 88

88

AFDELING V1: AANVULLENDE INLICHTINGEN

VI.1) Betreft het een vrijwillige publicatie?

nee

VI.3) Heeft deze opdracht betrekking op een project/programma dat door fondsen van de EU
wordt gefinancierd?
Nee

VI.4) Overige inlichtingen

a. Ten behoeve van de inschrijvers zal op woensdag 10 maart 2004 om 10.00 uur
inlichtingen worden verstrekt in de DGW&T Directiekeet op de Genm. de Ruyter van
Steveninckkazerne, Eindhovensedijk 26 te Oirschot.
Aansluitend bestaat er de mogelijkheid tot het bezichtigen van de locatie.
De Nota van Inlichtingen ligt vanaf woensdag 17 maart 2004 ter inzage op het in aanhef
genoemde adres en kan aldaar worden opgehaald. De Nota van Inlichtingen zal aan alle
bestekhouders worden gestuurd.
b. In verband met de bij het Ministerie van Defensie geldende toegangsregeling dienen
bezoekers in het bezit te zijn van een geldig legitimatiebewijs.
c. Het bestek (en aanvullende stukken) ligt ter inzage op het in I.1 genoemde adres.
d. De Nederlandse taal is de voertaal voor alle correspondentie en voor het leidinggevende
personeel;
e. De rechtsverhoudingen tussen opdrachtgever en aannemer zullen uitsluitend zijn
onderworpen aan Nederlands recht.
f. Voor de aanbesteding zijn van toepassing de Richtlijnen 93/97/EEG en 97/52/EG en het
UAR EG 1991
g. Het risico van postvertraging is voor gegadigde.

VI.5) Datum van verzending van de aankondiging

10 februari 2004

Figuur 6.2 Openbare aanbesteding volgens het UAR 2001(vervolg)

06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 89
Het UAR 2001 omschrijft de eisen waaraan een
aanbestedingsprocedure moet voldoen. De
belangrijkste eisen zijn:
• de te volgen procedure;
• de in acht te nemen tijdstermijnen;
• de te verstrekken gegevens;
• de toe te passen criteria;
• de verplichting een selectie/keuze te motiveren.
Figuur 6.2 geeft een voorbeeld van een openbare
aanbesteding volgens het UAR 2001.
6.1.2 UAR-EG 1991
Het ‘Uniform Aanbestedingsreglement voor wer-
ken ingevolge richtlijn 71/305/EEG, zoals gewij-
zigd bij richtlijn 89/440/EEG’ (zoals de naam volle-
dig luidt), geeft voorschriften voor het aanbeste-
den van werken waarvoor de Europese richtlijnen
gelden (zie voor drempelbedragen figuur 6.4).
Met het vanaf 1992 verschijnen van de Europese
aanbestedingsrichtlijnen heeft het UAR-EG nog de
status van een handleiding. De richtlijnen zelf
bevatten gedetailleerde procedures voor aan-
besteding.
6.1.3 Verschil UAR en UAR-EG
Het grootste verschil met het UAR is dat het UAR-
EG naast de openbare aanbesteding en de aanbe-
steding met voorafgaande selectie, de mogelijk-
heid kent van:
◆ onderhandelingsprocedure met voorafgaande
bekendmaking;
◆ onderhandelingsprocedure zonder vooraf-
gaande bekendmaking.
◆ Onderhandelingsprocedure met voorafgaande
bekendmaking
Een aanbesteding die algemeen bekend wordt
gemaakt en waarbij een ieder zich als gegadigde
kan aanmelden, waarna de aanbesteder met door
hem zelf gekozen gegadigden overleg pleegt en
via onderhandelingen met een aantal van hen de
contractuele voorwaarden vaststelt.
◆ Onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande
bekendmaking
Een aanbesteding waarbij de aanbesteder met een
of meer door hem zelf gekozen gegadigden over-
leg pleegt en via onderhandelingen met een of
meer van hen de contractuele voorwaarden vast-
6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 89
stelt. In de verdere tekst van dit hoofdstuk wordt
nader op deze aanbestedingsvormen ingegaan.
6.2 Regelgeving uitvoering
Europese richtlijnen
De Europese aanbestedingsrichtlijnen, als onderdeel
van de Europese regelgeving, verplichten de lidsta-
ten de daarin opgenomen bepalingen om te zetten
in nationale wetten. In Nederland zijn de richtlijnen
aan de hand van eerdergenoemde Raamwet EEG-
Voorschriften Aanbestedingen omgezet.
De Nederlandse uitvoeringswetgeving verwijst
naar de teksten van de aanbestedingsrichtlijnen.
Dat is lastig, omdat in de richtlijnen soms een
andere terminologie wordt gehanteerd dan in de
eigen Nederlandse aanbestedingsregelgeving. Het
belangrijkste element in de Nederlandse uitvoe-
ringswetgeving is, dat voor organen van de centra-
le overheid de toepassing van het UAR-EG verplicht
is gesteld bij de aanbesteding van werken die
onder de werking van de Richtlijn Werken vallen.
6.3 Europese aanbestedingen
Vanaf 1962 zijn door de EEG regels gemaakt om
bestaande beperkingen bij het verrichten van
diensten en de vrije vestiging van bedrijven op te
heffen. Vervolgens werden vanaf 1971 richtlijnen
voor de coördinatie van overheidsprocedures
opgesteld en herhaaldelijk aangepast.
6.3.1 Europese richtlijn
De Algemene Raad van de Europese Gemeen-
schappen stelt richtlijnen vast. Dit zijn beleidsin-
strumenten van de Europese Gemeenschap, het-
geen inhoudt dat:
• ze verbindend zijn (dat wil zeggen geldend)
voor de lidstaten;
• de lidstaten hun eigen wetgeving op de richt-
lijnen moeten aanpassen;
• de in de richtlijnen genoemde eisen gelden als
minimaal aan te voldoen.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 90

90

Publicatieblad
van de Europese Gemeenschappen

Uitgave
in de Nederlandse taal Wetgeving
Inhoud I. Besluiten waarvan de publikatie voorwaarde is voor de toepassing
……

II. Besluiten waarvan de publikatie voorwaarde is voor de toepassing

Raad

* Richtlijn 93/36/EEG van de Raad van 14 juni 1993 betreffende de coördinatie

van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor leveringen . . . . . . . . 1

* Richtlijn 93/37/EEG van de Raad van 14 juni 1993 betreffende de coördinatie

van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering
van werken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

* Richtlijn 93/38/EEG van de Raad van 14 juni 1993 houdende coördinatie van
de procedures voor het plaatsen van opdrachten in de sectoren water- en
energievoorziening, vervoer en telecommunicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

Figuur 6.3 Europese richtlijn

Voor het aanbesteden van in opdracht van de
overheid te leveren goederen en diensten en het
uitvoeren van werken zijn de volgende richtlijnen
vastgesteld, figuur 6.3:
• 92/50/EEG: Richtlijn Diensten;
• 93/36/EEG: Richtlijn Leveringen;
• 93/37/EEG: Richtlijn Werken;
• 93/38/EEG: Richtlijn Nutssector.
In 1997 gelden voor de centrale overheid wijzi-
gingen als gevolg van de Government Procure-
ment Act (GPA); deze zijn opgenomen in richtlijn
97/52/EG en betreffen drempelwaarden en
rekeneenheid.
6.3.1.a Drempelwaarden
De richtlijnen hebben elk een ‘drempelwaarde’
waarboven ze van toepassing zijn.
Het is niet toegestaan om middels deelopdrach-
ten, elk kleiner dan het drempelbedrag, de richt-
lijnen te omzeilen. Bij Werken kan – volgens arti-
kel 6, lid 3 voor percelen met een waarde kleiner
dan 1.000.000 euro – wel van de richtlijn worden
afgeweken, mits het totaalbedrag van deze perce-
len niet groter is dan 20% van de totale waarde
van alle percelen.
Het uitvoeren van installatietechnische werkzaam-
heden wordt ook beschouwd als ‘werk’, omdat
installaties worden gezien als een functioneel deel
van het bouwwerk. Wel is het toegestaan om een
werk onder te verdelen in percelen, zodat aanne-
mers kunnen inschrijven op delen van de
opdracht (percelen).
Zo is de Europese Commissie ooit opgetreden
tegen de opsplitsing van de bouw van een abat-
toir in de onderdelen bouw en installaties, koel-
en vriescellen en slachtinstallaties. De onderdelen
waren weliswaar technisch verschillend doch
vormden onmiskenbaar één bouwwerk, respec-
tievelijk één functionele eenheid. Eén onderdeel
had geen zin zonder de andere onderdelen, daar-
om was de richtlijn onverkort op de bouw van het
abattoir van toepassing.
06950548_H6 16-07-2004 10:33 Pagina 91

6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 91

Figuur 6.4 Overzicht richtlijnen met drempelbedragen

06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 92
92
1 Aanbesteder:
Wilma Vastgoed BV
(…)
De Staat der Nederlanden (de Rijksgebouwen-
dienst, dienst van het Ministerie van Vrom)
deelt mee dat hij Wilma Vastgoed BV – bij de
aanbesteding van de in deze aankondiging
bedoelde opdracht – contractueel heeft ver-
plicht de bepalingen van de Richtlijn
93/37/EEG en het UAR EG 1991 na te leven.
2 a. Wijze van aanbesteding
aanbesteding met voorafgaande selectie onder
toepassing van het UAR EG 1991 en de bepa-
lingen van Richtlijn 93/37/EEG.
b. N.v.t.
c. Vorm van de opdracht: uitvoering van een werk.
3 a. Plaats van uitvoering:
Martinetsingel 2 + 4 te Zutphen.
b. Aard en omvang van de prestaties, algemene
kenmerken van het werk:
Het betreft hier de nieuwbouw van een kantoor
van 5.400 m2, specifiek gebouw (gerechtsge-
bouw) 4.250 m2, renovatie gerechtsgebouw
3.600 m2 en infrastructuur 8.400 m2.
Perceel 1: Bouwkundige werken.
(…)
Perceel 2: Werktuigbouwkundige installaties.
(…)
Perceel 3: Elektrotechnische installaties.
(…)
c. De inschrijving zal geschieden in drie percelen
met mogelijkheid van een combinatie van per-
ceel 2 en 3.
d. N.v.t.
4 Uitvoeringstermijnen die na elkaar plaatsvinden:
– 16 maanden nieuwbouw;
– 2 maanden verhuizen;
– 6 maanden renovatie;
– 24 maanden in totaal.
De start is gepland op 2 januari 1995
5 Bij een combinatie van bedrijven is de rechts-
vorm een V.O.F.
6 a. De aanmelding als gegadigde dient uiterlijk op
17 juli 1994 te zijn ontvangen.
b. Adres waar deze moet worden ingediend:
(…)
7 De uitnodigingen tot inschrijving zullen uiter-
lijk 24 augustus 1994 worden verzonden.
Figuur 6.5 Publicatie volgens richtlijn 93/37/EEG door projectontwikkelaar voor rekening van de Staat der Nederlanden
8 Bij de gunning zal een bankgarantie van een
Nederlandse handelsbank van 10% (per per-
ceel) worden verlangd.
9 De betaling geschiedt conform in de bestek-
ken opgenomen voorwaarden.
10 a. Gegevens over de eigen situatie van de aanne-
mer.
De volgende stukken worden verlangd:
– een duidelijke omschrijving van de
bedrijfsvorm van de onderneming;
(…)
b. Gegevens over de economische minimum
eisen waaraan de aannemer moet voldoen.
Er wordt een accountantsverklaring verlangd
(over de laatste 5 kalenderjaren) waaruit het
volgende blijkt:
– een minimale jaaromzet van:
perceel 1: 60 miljoen (DFL);
perceel 2: 15 miljoen (DFL);
perceel 3: 15 miljoen (DFL).
(…)
c. Gegevens over de technische minimum eisen
waaraan de aannemer moet voldoen.
Er wordt een verklaring verlangd waaruit het
volgende blijkt:
– de gegadigde moet de laatste 5 jaar ten
minste 2 vergelijkbare projecten hebben
uitgevoerd.
(…)
11 De bij de gunning van de opdracht aan te leg-
gen criteria zijn in de uitnodiging tot inschrij-
ving vermeld.
12 Het indienen van uitvoeringsvarianten die lei-
den tot bouwtijdverkorting en/of kostenbe-
sparing, zijn toegestaan.
13 Overige inlichtingen:
– de gegadigden die aan de gestelde selec-
tiecriteria voldoen worden tot inschrij-
ving uitgenodigd.
– de voertaal voor alle correspondentie en
voor het leidinggevend personeel (bouw-
plaatsstaf inclusief voorlieden) is Neder-
lands;
(…)
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 93
6.3.1.b Aanbestedende diensten
De richtlijnen geven als definitie van
‘aanbestedende diensten’:
• de Staat;
• zijn territoriale lichamen;
• publiekrechtelijke instellingen;
• verenigingen door een of meer van deze licha-
men of instellingen.
Onder ‘publiekrechtelijke instelling’ wordt ver-
staan: iedere instelling die aan alle drie onder-
staande criteria voldoet:
• opgericht met het specifieke doel om te voor-
zien in behoeften van algemeen belang anders
dan die van industriële of commerciële aard;
• rechtspersoonlijkheid heeft;
• waarvan ofwel de activiteiten in hoofdzaak
door de Staat, de territoriale of andere publiek-
rechtelijke instellingen worden gefinancierd,
ofwel het beheer is onderworpen aan toezicht
door deze laatsten, ofwel de leden van de direc-
tie, de raad van bestuur of de raad van toezicht
voor meer dan de helft door de Staat, de territori-
ale lichamen of andere publiekrechtelijke instellin-
gen zijn aangewezen (in gewoon Nederlands:
geld of zeggenschap voor meer dan de helft van
de overheid afkomstig).
Ook verplichten de lidstaten zich om de richtlij-
nen na te leven, wanneer opdrachten worden
aanbesteed door andere instanties dan aanbeste-
dende diensten, als voor die opdrachten meer
dan 50% subsidie wordt verleend.
Zo maakt het niet uit of de aanbestedende dienst
een overheid zelf is. Richtlijnen gelden ook voor
particuliere ondernemingen die van de overheid
een exclusief recht hebben gekregen (indien spra-
ke is van een recht tot exploitatie spreken de richt-
lijnen van ‘concessiehouder’), zoals bijvoorbeeld:
• een projectontwikkelaar die het project voor
rekening van de overheid aanbesteed;
• een opdrachtverstrekking door een PPS-orga-
nisatie (ook voor deze samenwerkingsvorm gel-
den de criteria van publiekrechtelijke instelling:
specifiek doel met algemeen belang, rechtsper-
soon, overheidsbijdrage of zeggenschap);
• een telecommunicatie- of vervoersbedrijf.
Zie voor een voorbeeld van een aanbesteding vol-
gens het UAR-EG 1991, figuur 6.5.
6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 93
6.3.2 Aanbestedingsprocedures
Aanbestedende diensten kunnen hun opdrachten
verstrekken na aanbesteden of onderhandelen.
De richtlijnen, figuur 6.6, onderscheiden:
• openbaar aanbesteden;
• niet-openbaar aanbesteden;
• onderhandelingen met voorafgaande bekend-
making;
• onderhandelingen zonder voorafgaande
bekendmaking.
Het kenmerkende verschil tussen aanbesteden en
onderhandelen is dat de contractuele voor-
waarden bij aanbesteden vooraf zijn vastgesteld,
terwijl deze bij onderhandelen gedurende dat
proces als onderdeel van de overeenkomst wor-
den vastgesteld.
6.3.2.a Openbare procedure
In de publicatie van de voorgenomen aanbeste-
ding worden de selectie- en gunningscriteria ver-
meld, zodat elke onderneming die meent aan de
selectiecriteria te kunnen voldoen, aan de aanbe-
steding kan deelnemen. Vanwege het openbare
karakter gelden geen limieten voor het aantal
inschrijvers.
Uitsluitend die inschrijvingen welke aan de gun-
ningscriteria voldoen, worden getoetst aan de
selectiecriteria.
6.3.2.b Niet-openbare procedure
Bij deze werkwijze worden eveneens in de aan-
kondiging de selectie- en gunningscriteria ver-
meld. De aanmeldende gegadigden worden
getoetst aan de selectiecriteria alvorens tot de
inschrijving te worden toegelaten. Het aantal
inschrijvers bij de niet-openbare procedure wordt
gebruikelijk beperkt. Om toch concurrentie te
handhaven moet bij deze procedure het aantal
inschrijvers aan een in de richtlijnen vermeld
minimum voldoen. Het aantal inschrijvers voor
leveringen, werken en diensten mag niet minder
bedragen dan vijf (5), het maximum kan worden
vastgesteld op twintig (20).
Voor nutssectoren mogen afwijkende aantallen
gelden, vanwege de specifieke eisen die aan de
inschrijvers kunnen worden gesteld.
Wanneer het aantal gegadigden, dat aan de
selectiecriteria voldoet, groter is dan het vooraf
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 94

94

Openbare Niet-openbare Onderhandeling De richtlijnen Werken, Leveringen en Diensten

procedure procedure met voorafgaande
bekendmaking bevatten strikte voorwaarden voor deze aanbeste-
dingsprocedure.
Publicatie Publicatie Publicatie
Daarom mogen deze slechts worden toegepast
indien:
Uiterste inzend- Uiterste inzend- • zich bij openbare of niet-openbare aanbeste-
datum aanvraag datum aanvraag dingen onregelmatigheden hebben voorgedaan,
tot deelneming tot deelneming
zoals onaanvaardbare aanbiedingen;
Voorselectie op Voorselectie op • bij werken door aard en onzekere omstandig-
grond van grond van heden het vooraf vaststellen van een totale prijs
Geen kwalificatiecriteria kwalificatiecriteria
voorselectie (geen termijn) (geen termijn) niet mogelijk is;

Alle belangstel- Alleen geselec- Onderhandelingen

• het werken betreft ten behoeve van nader
lende bedrijven teerde bedrijven met geselec-
onderzoek zonder winstoogmerk.
kunnen een mogen een teerde bedrijven
offerte indienen offerte indienen
6.3.2.d Onderhandelingsprocedure zonder
Uiterste inzend- Uiterste inzend- Onderhandelingen voorafgaande bekendmaking
datum offertes datum offertes (geen termijn) Bij deze procedure gaat de aanbestedende dienst
meteen in onderhandeling met de door hem
Beoordeling Beoordeling
(geen termijn) (geen termijn) gekozen gegadigde. Het spreekt voor zich dat
daarvoor wel bijzondere redenen moeten
Gunning Gunning Gunning bestaan. De richtlijnen omvatten daarom voor-
op basis van op basis van de op grond van
kwalificatiecriteria gunningscriteria
onderhandelingen waarden waarvan de belangrijkste zijn:
(met één of meer
en
gunningscriteria
bedrijven) wordt het
contract vastgesteld
• bij openbare of niet-openbare procedure zijn
onregelmatige inschrijvingen gedaan of geen pas-
Publicatie van Publicatie van Publicatie van sende inschrijvingen ontvangen (de onderhande-
het resultaat het resultaat het resultaat lingen mogen worden gevoerd met een of meer-
Figuur 6.6 Overzicht Europese aanbestedingsprocedures dere inschrijvers van de ‘mislukte’ aanbesteding);
• om technische of artistieke redenen of om
vermelde aantal maximale inschrijvers, moet de reden van bescherming van exclusieve rechten is
aanbesteder een volgende selectie maken. men op één partij aangewezen;
Dit kan door toekennen van weegfactoren aan de • er moet sprake zijn van dwingende spoed als
verstrekte informatie waarbij de hoogstscorende gevolg van gebeurtenissen die door de aanbeste-
gegadigden worden toegelaten tot inschrijving, dende dienst niet kon worden voorzien;
of door loting. De te kiezen wijze wordt vooraf in • het betreft een aanvullende opdracht die als
de publicatie bekend gemaakt. Een voorbeeld is gevolg van onvoorziene omstandigheden niet in
gegeven in de figuren 6.7 en 6.8. het oorspronkelijke contract kon worden opge-
nomen;
Na de inschrijving maakt de aanbestedende • het betreft opportuniteitsaankopen, waarvan
dienst, op grond van vooraf in de publicatie ver- de bijzonder voordelige aanbieding zich in zeer
melde gunningscriteria een keuze en wordt de korte tijd voordoet.
opdracht gegund.
Nadere bijzonderheden zijn in de richtlijnen zelf
6.3.2.c Onderhandelingsprocedure met opgenomen. Ook het resultaat van onderhandelin-
voorafgaande bekendmaking gen zonder voorafgaande bekendmaking wordt,
Deze procedure houdt in dat de aanbestedende na gunning, bekendgemaakt in het publicatieblad.
dienst na publicatie een voorselectie houdt en
vervolgens in onderhandeling treedt met een of
meer gegadigden.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 95

6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 95

AANBESTEDING VOLGENS EEN NIET OPENBARE PROCEDURE

OPROEP TOT MEDEDINGING

verstuurd: 10 november 1997

OVERHEIDSOPDRACHT VOOR LEVERINGEN

1 Naam en adres van de aanbestedende dienst: 5 Er mogen geen combinaties van leveranciers
Gemeente Maastricht NL-Nederland inschrijven op deze aanbieding.
Dienst stadsontwikkeling en Grondzaken
Contactpersoon: 6a Uiterste datum voor de ontvangst van de aan-
de heer J.L.J.M. Muijtjens vragen tot deelneming:
Stadhuisstraat 5 vóór dinsdag 25 november 1997
Postbus 882 Gegadigden die zich hebben aangemeld, ontvan-
6200 AW Maastricht gen per post (uiterlijk woensdag 26 november
tel: (043) 350 56 34 1997) een notitie aanbestedingsprocedure waarin
fax 043) 350 53 99 opgenomen de kwalitatieve selectie. De termijn
van aanlevering van de gevraagde gegevens voort-
2a Wijze van aanbesteding: komend uit de notitie aanbestedingsprocedure
Een niet openbare aanbesteding overeenkomstig de sluit op dinsdag 16 december 1997.
richtlijn 93/36/EEG ‘levering’ van de Raad van de
Europese Gemeenschap van 14 juni 1993. 6b Zie punt 1.

3a Plaats van levering: 6c De inschrijvingen en correspondentie dienen in de

De levering vindt plaats in de nieuwbouw van de Nederlandse taal te zijn opgesteld en daarin alle
stadsbibliotheek en gemeentearchief op terreinen relevante gegevens te vermelden, zoals naam,
gelegen in de Gemeente Maastricht, plaatselijk adres, telefoon, etc.
bekend als de ‘Noordknoop’ van het Céramique-ter-
rein. 7 Uiterste datum voor de verzending van de uitnodi-
gingen tot inschrijving: dinsdag 23 december 1997.
3b De aanbesteding betreft twee leveringen, te weten:
01) Archiefstellingen voor het gemeentearchief. 8. N.v.t.
ca. 8.600 m waarvan ca. 2.300 m in vaste
opstelling. 9 Zie aanbestedingsstukken.
02) Archiefstellingen voor het boekendepot van de
stadsbibliotheek. 10 Zie aanbestedingsstukken.
ca. 13.800 m.
11 Minimaal 5, maximaal 7: voor overige toelichtin-
De hierboven genoemde hoeveelheden zijn maxi- gen zie notitie aanbestedingsstukken.
maal en derhalve 100%. Prijzen dienen echter te
worden opgegeven voor 60%, 80% en 100%, waarna 12 Varianten zijn toegestaan.
de opdrachtgever zal beslissen over de exacte hoe-
veelheden. 13 N.v.t.

3c Inschrijven op gedeelten van de leveringen is niet 14 N.v.t.

toegestaan.
15 Datum van verzending van de aankondiging:
4 Het leveren en monteren van de rails en het aanbren- 10 november 1997.
gen van de afwerkvloer dient in principe uitgevoerd
te worden in de periode 04-05-’98 t/m 31-05-’98. 16 Datum van ontvangst van de aankondiging:
Het leveren en monteren van de archiefstellingen 10 november 1997.
dient in principe uitgevoerd te worden in de periode
01-12-’98 t/m 21-12-’98.

Figuur 6.7 Oproep tot mededinging volgens 93/36/EEG, niet-openbare procedure

06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 96

96

Overzicht van de selectie voor de Europese aanbesteding

Bedrijven Selectiecriteria Totaal

punten
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1

Weegfactoren 6 10 10 3 5 10 1 1 1

Selectiecriteria - toelichting

1: Volledigheid en minimumeisen

2: Ervaring met asbestverwijdering: 0 geen ervaring

1 weinig ervaring
3 meer dan 3 projecten
5 meer dan 5 projecten

3: Ervaring in utiliteitsbouw: 0 geen ervaring met projecten > € 5,45 mln

1 enkele (1-3) projecten > € 5,45 mln
3 meer dan 3 projecten > € 5,45 mln
5 meer dan 5 projecten > € 5,45 mln

4: Omzetontwikkeling: 1 bij gelijkblijvende of toenemende omzet

0 bij een daling over 3 jaar > 20%

5: Veiligheid arbo/projectplannen: kwaliteit en gegeven inzicht

6: Kwaliteit 0 wanneer niets over een kwaliteitssysteem blijkt

1 wanneer er beperkte informatie is gegeven
3 wanneer er eigen systeem is opgezet of certificaat is
aangevraagd
5 wanneer er een certificaat ISO 9000 is

7: Gegeven inzicht in: beschikbaar personeel

8: Gegeven inzicht in: organisatievermogen

9: Gegeven inzicht in: bedrijfsresultaat

Figuur 6.8 Matrix met wegingsfactoren bij selectiecriteria

6.3.3 Gemeenschappelijke regels • bekendmaking;

De richtlijnen bevatten gemeenschappelijke • criteria voor kwalitatieve selectie;
regels met betrekking tot: • gunnningscriteria;
• tijdstermijnen die bij de procedures in acht • sancties of beroep.
moeten worden genomen;
• technische specificaties;
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 97
6.3.3.a Tijdstermijnen bij procedures
In de richtlijnen zijn tijdstermijnen aangegeven
die voor de betreffende procedures gelden.
De minimale termijnen zijn aangegeven in
figuur 6.9. Bij spoedeisende situaties zijn kortere
procedures mogelijk.
Opmerkelijk is dat (nog) geen tijdstermijnen gel-
den voor de duur van voorselectie en beoordeling
van inschrijvingen. Wel komt voor dat aanbeste-
dende diensten in hun publicatie bekendmaken
dat inschrijvers hun aanbieding een langere ter-
mijn (60-90 dagen) gestand moeten doen.
6.3.3.b Technische specificaties
De richtlijnen verbieden het gebruik van techni-
sche specificaties die discriminerend kunnen wer-
ken. De aanbesteder is verplicht te verwijzen naar
Europese normen, Europese technische goedkeu-
ringen of naar gemeenschappelijke technische
specificaties. Indien het gebruik van deze nor-
men, goedkeuringen of specificaties zou leiden
tot technische moeilijkheden of grote kosten, kan
de aanbestedende dienst hiervan afwijken. Een
dergelijke afwijking moet door de aanbesteder
worden gemotiveerd.
Verwijzingen naar merken, octrooien of typen
dan wel naar producten van bepaalde oorsprong
of herkomst zijn in beginsel niet toegestaan. Is
een dergelijke verwijzing onvermijdelijk, dan
moet de aanbesteder hieraan toevoegen: ‘of
daarmee overeenstemmend’.
Het Europese Hof van Justitie is eens opgetreden
tegen een land dat bij aanbesteding waterleiding-
buizen had voorgeschreven met een zodanige
technische specificatie dat uitsluitend buizen,
geproduceerd in het aanbestedende land, hier-
aan konden voldoen.
6.3.3.c Bekendmaking
In de richtlijnen zijn modellen opgenomen voor
de bekendmaking van voorgenomen aanbeste-
dingen. In de modellen is aangegeven welke
gegevens in de publicaties moeten worden ver-
meld. De publicaties moeten worden opgestuurd
naar het Bureau voor de Officiële Publikaties van
de Europese Gemeenschappen te Luxemburg.
Het bureau verzorgt vervolgens de plaatsing in
het ‘Supplement van het Publikatieblad van de
Europese Gemeenschappen’ en via de TED (Ten-
ders Electronic Daily)-databank. Overwogen
6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 97
wordt om het Supplement te vervangen door
publicatie op Internet of CD-ROM.
De bekendmaking geschiedt in de officiële talen
van de Gemeenschap, waarbij de aankondiging
in de oorspronkelijke taal als authentiek wordt
beschouwd. Bekendmaking in nationale media
mag niet eerder geschieden dan in de media van
de Europese Gemeenschappen. Om de concur-
rentie te bevorderen en controle achteraf moge-
lijk te maken, kennen de richtlijnen twee momen-
ten van bekendmaking:
◆ vooraankondiging;
◆ oproeping tot mededinging.
◆ Vooraankondiging
Als vooraf vast staat dat opdrachten boven de
drempelwaarde zullen worden aanbesteed, moet
een vooraankondiging worden gepubliceerd
waarin de hoofdkenmerken van de opdracht wor-
den vermeld.
◆ Oproep tot mededinging
De overheidsaanbesteder dient zijn voornemen
tot aanbesteding volgens een openbare, niet-
openbare of onderhandelingsprocedure bekend
te maken middels eerdergenoemde media.
In deze publicatie wordt aangegeven welke eisen
en normen op de geplande opdracht van toepas-
sing zijn en welke selectie- en gunningscriteria
gelden. De richtlijnen zelf bevatten een volledige
opsomming van criteria, waarvan sommige ver-
plicht en andere facultatief zijn, figuur 6.9.
6.3.3.d Criteria voor kwalitatieve selectie
Hierbij wordt onderscheid gemaakt in:
◆ uitsluitingscriteria;
◆ financiële en economische draagkracht;
◆ technische bekwaamheid.
◆ Uitsluitingscriteria
Tot de uitsluitingscriteria behoren:
• mogelijke staat van surseance of faillissement;
• niet voldoen aan betalingsverplichtingen
inzake belasting of sociale wetgeving;
• veroordeeld zijn voor delict inzake professio-
nele integriteit of ernstige fout bij uitoefening
van beroep;
• niet ingeschreven zijn in het ‘beroepsregister’
(Handelsregister van de Kamer van Koophandel).
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 98
98
OVERHEIDSOPDRACHTEN VOOR DE UITVOERING VAN WERKEN
MODEL C
NIET-OPENBARE PROCEDURE
NL – ’S GRAVENHAGE: BOUWWERKZAAMHEDEN
1 AANBESTEDENDE DIENST:
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke
Ordening en Milieubeheer
Rijksgebouwendienst
Directie Programma’s en Projecten
2 a Wijze van aanbesteding: Aanbesteding met
voorafgaande selectie onder toepasselijkheid
van de Richtlijn 93/37/EEG, UAR-EG 1991
(niet-openbare procedure).
b Redenen voor toepassing van versnelde
procedure: N.v.t.
c Vorm van de opdracht: Uitvoering van een
werk op basis van een bestek, nota’s van inlich-
tingen en processen verbaal van aanwijzing.
3 a Plaats van uitvoering: Amsterdam, Arnhem,
Heerhugowaard, Roermond, Rotterdam,
Den Dolder en Den Helder.
b Aard en omvang objecten van de aanbeste-
ding: De uitvoering van onderdelen van Peni-
tentiaire inrichtingen (PI’s) en Rijksinrichtingen
voor Jongeren (RIJ’s):
Object 1: Stadsgevangenis (PI ‘Over-Amstel’)
Amsterdam, uitbreiding met 192 cellen met een
b.v.o. van circa 11.000 m2
c Verdeling in percelen: (…)
4 Uitvoeringstermijn: (…)
5 Rechtsvorm van combinaties: Bij opdracht wordt
verlangd dat de leden van een (tijdelijke) combinatie zich
in een schriftelijke verklaring, gezamenlijk en hoofdelijk
aansprakelijk stellen voor de juiste financiële en techni-
sche uitvoering van de opdracht alsmede een opgave wie
als gevolgmachtige optreedt.
6 a Uiterste datum voor de ontvangst van de
ingevulde aanmeldingsformulieren:
22 januari 1998, 13.00 uur, zie verder punt 13a.
b Adres: zie punt 1.
c Taal of talen: Nederlands (ook voor alle te ver-
strekken gegevens en alle direct op het project
betrekking hebbende bescheiden); leidingge-
vend personeel van de inschrijver moet de
Nederlandse taal beheersen.
7 Uiterste datum voor de verzending van de
uitnodigingen tot inschrijving:
Volgens de thans bekende planning.
De afwijzingen zullen in beginsel verzonden worden
nadat de selectie voor alle percelen is afgerond.
Figuur 6.9 Oproep tot mededinging voor aanbesteding met voorafgaande selectie, volgens 93/37/EEG
8 Waarborgen en garanties: Bij gunning wordt
van de desbetreffende inschrijver een bankgaran-
tie of borg van een in één der Lid-Staten van de
EU gevestigde en te goeder naam en faam bekend
staande bank of borgmaatschappij gevraagd,
volgens een door de Rijksgebouwendienst te ver-
strekken model, ter waarde van een in het bestek
te noemen percentage van de aannemingssom
inclusief BTW.
9 Financierings- en betalingsvoorwaarden:
De voorschriften voor betaling geregeld in het
bestek.
10 Minimumeisen: Over de eigen situatie van de
gegadigde worden in geval van uitnodiging de hier
vermelde gegevens verlangd:
a Afdoende bewijs van recente datum, dat
omstandigheden zoals vermeld in artikel 24
van de Richtlijn 93/37/EEG, artikel 7 van de
UAR-EG 1991 zich niet voordoen of hebben
voorgedaan.
b De ‘schone’ verklaringen van zowel de
belastingdienst als de bedrijfsvereniging
inzake het correcte betalingsgedrag van gega-
digde met betrekking tot de afdracht van
belasting en premies, deze verklaringen
mogen niet ouder dan 6 maanden zijn.
c Een door de gegadigde ondertekende verkla-
ring dat de gegadigde:
– niet in staat van faillissement of liqui-
datie verkeert of dat de genoemde staat is
aangevraagd;
– de werkzaamheden heeft gestaakt;
– het voorwerp is van surseance van beta-
ling of in een procedure daaromtrent
betrokken is;
– veroordeeld is geweest voor een delict
dat zijn professionele integriteit in het
geding brengt;
– in het uitvoeren van zijn werkzaamheden
ernstige fouten heeft gemaakt.
d Een duidelijke omschrijving van de bedrijfs-,
rechtsvorm van de onderneming en een door
de gegadigde ondertekende verklaring waar-
uit blijkt of het een zelfstandige onder-
neming, een vestiging, een dochter- of werk-
maatschappij betreft.
e Een opgave van het leidinggevende perso-
neel, waarmee de gegadigde het werk denkt
te realiseren en de mate van ervaring van dat
personeel in relatie tot het op te dragen werk.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 99
f Een bewijs van inschrijving in het beroepen-
register volgens de eisen van de Lidstaat waarin
gegadigde gevestigd is.
g Een opgave met documentatie van de utiliteits-
projecten die:
– de afgelopen 5 jaar gerealiseerd en die zo
veel mogelijk qua bestemming, aard,
omvang en moeilijkheidsgraad vergelijk-
baar zijn met die van het op te dragen werk;
de naam van de opdrachtgever, architect
c.q. adviseur en aannemers, het bedrag van
de aannemingssom en de uitvoeringsduur
vermelden.
Het aantal, de mate van vergelijkbaarheid
en de opgave of een projectplan m.b.t. orde,
veiligheid en gezondheid op het werk en/of
kwaliteitsplan is gemaakt zal bij de selectie
een rol spelen.
Voor deze projecten een ondertekende ver-
klaring van de opdrachtgever inzake de
goede uitvoering en tijdige oplevering over-
leggen.
– op het tijdstip van aanmelding in portefeuille
of uitvoering zijn en in het stadium waarin
deze projecten verkeren (percentage
gereed).
h Een door de gegadigde ondertekende verklaring
waaruit blijkt:
– de bereidheid tot het eventueel ondergaan
van een antecedenten-onderzoek en een
onderzoek naar de betrouwbaarheid van
gegadigde en door of namens gegadigde in
te schakelen onderaannemers (en waarbij
de uitslagen van de eventueel door de aan-
bestedende dienst in te stellen anteceden-
ten- en betrouwbaarheidsonderzoeken van
invloed op de selectie zijn);
– dat gegadigde, en door of namens gegadig-
de in te schakelen onderaannemers, geen
strafbare feiten naar Nederlands strafrecht
zullen plegen dan wel hebben gepleegd,
gericht op het verkrijgen van een opdracht
en dat zij bij het financieren van hun bedrijf
en het financieren en uitvoeren van deze
opdracht geen gebruik hebben gemaakt,
respectievelijk zullen maken, van geld dat
verkregen is door het plegen van strafbare
feiten naar Nederlands strafrecht;
– wie aansprakelijk is voor de juiste financië-
le en technische uitvoering van de opdracht,
indien gegadigde een vestiging, dochter- of
werkmaatschappij is van een moedermaat-
schappij;
Figuur 6.9 Oproep tot mededinging voor aanbesteding met voorafgaande selectie, volgens 93/37/EEG (vervolg)
6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 99
– op welke wijze ervaring is opgedaan met verplich-
tingen voortvloeiend uit de Richtlijn 92/57/EEG
‘Betreffende de minimum-voorschriften inzake
veiligheid en gezondheid voor tijdelijke en mobie-
le bouwplaatsen’;
– op welke wijze ervaring is opgedaan met
kwaliteitsbewaking;
– dat gegadigde borg staat voor de juistheid
en volledigheid van de onder 10 gevraag-
de gegevens; het ontbreken of slechts
gedeeltelijk aanwezig zijn van de ver-
langde gegevens zal leiden tot afwijzing.
i Uittreksel uit de balansen van de laatste 3
boekjaren en toestemming tot inzage in de
balansen.
j Een verklaring van een in één der Lid-Staten
van de EU gevestigde en te goeder naam en
faam bekend staande bank of borgmaatschap-
pij waaruit blijkt dat de financiële draag-
kracht van de gegadigde zodanig is dat deze
het op te dragen werk kan realiseren.
k Een accountantsverklaring waaruit de jaar-
omzet over de laatste 3 boekjaren in de uit-
voering van utiliteitsbouwprojecten blijkt en
die tenminste bedraagt:
– perceel 01: 11.0 min SDR
(…)
SDR; Special Drawing Rights
(1 SDR = ƒ 2,26)
Bij aanmelding als gegadigde door een
(tijdelijke) combinatie van aannemers,
die uit maximaal 2 ondernemers mag
bestaan, worden de ervarings- en omzet-
eisen verzwaard tot 125%.
11 Gunningscriteria: Vermeld in de uitnodiging tot
inschrijving.
12 Varianten: N.v.t.
13 Overige inlichtingen
14 Datumvan publicatie van de vooraankondiging:
N.v.t.
15 Datum van verzending van de aankondiging:
bijv. 5 december 1997
16 Datum van ontvangst van de aankondiging:
(in te vullen door Bureau voor officiële publica-
ties van de Europese Gemeenschappen).
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 100
100
◆ Financiële en economische draagkracht
De financiële en economische draagkracht van
gegadigde moet aantonen dat hij in staat mag
worden geacht, zonder financiële risico’s voor de
opdrachtgever, de opdracht te kunnen volbren-
gen. Ook wordt wel de orderportefeuille ten
opzichte van de geplande omzet als criterium
beschouwd.
◆ Technische bekwaamheid
Onder deze term wordt verstaan:
• voldoende opleidingsniveau van het personeel;
• gemiddelde personeelsbezetting;
• ervaring met vergelijkbare opdrachten;
• beschikken over voldoende outillage en
materieel.
Tevens kunnen er aanvullende eisen worden
gesteld, zoals:
• maatregelen om de kwaliteit te waarborgen;
• overleggen van certificaten van erkende keu-
ringsinstanties;
• beschikken over een erkenning van een daartoe
bevoegde instantie;
• ervaring met naleving van veiligheidswetgeving
bij uitvoering van werken;
• overleggen van getuigschriften van eerdere
opdrachtverstrekkers.
6.3.3.e Gunningscriteria
De richtlijnen kennen twee gunningscriteria op
grond waarvan de opdracht wordt gegund:
• de laagste prijs;
• de economisch meest voordelige aanbieding
(hierbij kunnen aspecten als nazorg en service,
levertijd, exploitatiekosten en kwaliteit een rol
spelen).
De gunningscriteria moeten vooraf worden
bepaald en bekendgemaakt. In geval van ‘laagste
prijs’ zijn – in tegenstelling tot de ‘economisch
meest voordelige aanbieding’ – geen varianten of
alternatieve aanbiedingen toegestaan.
6.3.3.f Gegunde opdrachten
Binnen twee maanden na gunning van een
opdracht moet de aanbestedende dienst in het
Supplement op het Publikatieblad van de Europe-
se Gemeenschappen vermelden aan wie de
opdracht is gegund, figuur 6.10.
In deze publicatie kan vermelding van de
opdrachtsom achterwege blijven als dit in strijd
zou zijn met het algemeen belang, of schade
zou kunnen toebrengen aan rechtmatige com-
merciële belangen van overheids- of particuliere
ondernemingen.
6.4 De richtlijnen
6.4.1 Richtlijn 93/36/EEG, Leveringen
De richtlijn Leveringen bevat schriftelijke overeen-
komsten die betrekking hebben op aankoop,
leasing, huur of huurkoop met of zonder koop-
optie, van producten die zijn gesloten tussen een
leverancier enerzijds en een aanbestedende
dienst anderzijds. De levering kan tevens de
nodige werkzaamheden voor het aanbrengen
en installeren omvatten.
De richtlijn geldt voor leveringen waarvan de
geraamde waarde de drempelbedragen als aan-
gegeven in figuur 6.4 overschrijdt. De richtlijn
Leveringen geldt ook voor aanbestedende dien-
sten op het gebied van defensie. Voor hen is een
lijst opgenomen van producten die onder de wer-
kingssfeer van deze richtlijn vallen (Bijlage II van
de richtlijn Leveringen).
De richtlijn Leveringen is niet van toepassing op
bepaalde leveringen in de sectoren water, ener-
gie, vervoer en telecommunicatie. Daarvoor geldt
richtlijn 93/38/EEG, Nutssectoren.
Op de naleving van de richtlijnen gelden een aan-
tal uitzonderingen. Deze betreffen onder meer:
• opdrachten die geheim zijn verklaard of waar-
bij de uitvoering ingevolge nationale wetgeving
gepaard moet gaan met bijzondere veiligheids-
maatregelen;
• opdrachten in het kader van een internationale
overeenkomst of volgens een specifieke procedu-
re van een internationale organisatie;
• opdrachten op grond van internationale over-
eenkomsten inzake de legering van strijdkrachten.
Een en ander betekent geenszins dat opdrachten
ten behoeve van het Ministerie van Defensie van
de richtlijnen zijn uitgezonderd.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 101

6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 101

GUNNING OVERHEIDSOPDRACHT LEVERINGEN

Rijkskantorengebouw
Gildemeesterplan 1
Arnhem
1. Naam en adres van de Aanbestedende dienst 7. De aard en hoeveelheid van de geleverde
MINISTERIE VAN VOLKSHUISVESTING, goederen: CPA-indeling
RUIMTELIJKE ORDENING EN MILIEU- CPA-indeling 32.20.20 (electrical apparatus for
BEHEER line telephony or line telegraphy). Het leveren,
monteren en bedrijfsvaardig opleveren van een
Rijksgebouwendienst, telefoonsysteem (PABX) met randapparatuur ten
Directie Oost behoeve van het gebruik en beheer van het
systeem. Het onderhoud aan het systeem. De
Stationsplein West 30 omvang van het systeem bedraagt ca. 550 poorten.
Postadres: Postbus 9202
6800 HC Arnhem 8. Betaalde prijs of prijzen (minimum/maximum)
Telefoon: +31 (26)-3713800 excl. BTW
Faxpost: +31 (26)-4458204 ƒ 369.489,90 exclusief BTW.
Dhr. H. Jansen.
9. In voorkomend geval, waarde en gedeelte van de
2. Wijze van aanbesteding overeenkomst dat aan derden in onderaanbeste-
Niet-openbare procedure, volgens de Richtlijne ding kan worden gegeven.
93/36/EEG ‘leveringen’.
10. Overige inlichtingen.
3. Datum van gunning
1 september 1997 11. Datum van bekendmaking van de aankondi-
ging van de opdracht in het Publikatieblad van
4. Criteria voor de gunning de Europese Gemeenschappen
a) de eenmalige investeringskosten ……… 1997
b) de onderhoudskosten over een periode van
8 jaar. 12. Datum van verzending van deze aankondiging
30 oktober 1997
5. Aantal ontvangen offertes
Vier offertes zijn ontvangen. 13. Datum van ontvangst van de aankondiging
door het Bureau voor officiële publikaties der
6. Naam en adres van de leverancier(s) Europese
P.T.T. Telecom B.V. Gemeenschappen
Telecomregio Arnhem 31 oktober 1997
Westervoortsedijk 55
6827 AT Arnhem 14. In het geval van opdrachten voor in bijlage 1B
opgenomen diensten, de instemming van de
aanbestedende dienst met de bekendmaking
van de aankondiging (artikel 16, lid 3)

Figuur 6.10 Publicatie van gegunde opdracht voor levering volgens de richtlijn 93/36/EEG
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 102
102
6.4.2 Richtlijn 93/37/EEG, Werken
Onder ‘werk’ wordt verstaan: het product van
bouw- dan wel wegenbouwkundige werken in
hun geheel dat er toe bestemd is als zodanig een
economische of technische functie te vervullen.
In bijlage I van de richtlijn worden per lidstaat de
publiekrechtelijke instellingen genoemd. Voor
Nederland zijn dat onder meer:
• TNO met bijbehorende organisaties;
• waterschappen;
• instellingen van wetenschappelijk onderwijs;
• academische ziekenhuizen.
Er is lange tijd discussie geweest of voor de intra-
murale gezondheidszorg (niet zijnde privé-klinie-
ken) de richtlijn wel van toepassing zou zijn. De
Minister van Volksgezondheid heeft echter in
1996 bepaald dat de richtlijn ook voor de
gezondheidszorg van toepassing is.
6.4.3 Richtlijn 92/50/EEG, Diensten
Diensten zijn alle overheidsopdrachten die niet
vallen onder ‘Werken’ of ‘Leveringen’. In de richt-
lijn wordt de dienstensector omschreven door
deze te verdelen in ‘categorieën die met bepaalde
posten van een gemeenschappelijke nomencla-
tuur overeenkomen’. In de bijlagen Ia en Ib van de
richtlijn wordt daartoe verwezen naar de CPC-
indeling (Central Product Classification) van de
Verenigde Naties. Voor categorie Ia is de richtlijn
geheel van toepassing, voor de aanbesteding van
‘b-diensten’ geldt daarentegen slechts een
beperkt regime. De drempelwaarden zijn aange-
geven in figuur 6.4 (diensten volgens bijlage Ib
van de richtlijn). Architectuur- en adviesdiensten
vallen onder deze richtlijn indien sprake is van een
scheiding tussen ontwerp- en uitvoeringsverant-
woordelijkheid. De richtlijn bevat ook bepalingen
voor het houden van prijsvragen voor ontwerpen.
6.4.4 Richtlijn 93/38/EEG, Nutssectoren
Deze richtlijn is van toepassing voor aanbesteding
van werken, leveringen en diensten in de sectoren
water- en energievoorziening, vervoer en telecom-
municatie. De kwalificatie van een opdracht als
‘werk’, ‘levering’ of ‘dienst’ is enkel van belang
voor de toepassing van de drempelwaarden. Voor
‘werken’ bij nutsbedrijven en voor beschikbaarstel-
ling of exploitatie van telecommunicatiediensten
zijn de drempelwaarden aangegeven in figuur 6.4.
In richtlijn 93/38/EEG worden ook als aanbeste-
dende diensten aangemerkt openbare bedrijven
of verbonden ondernemingen op het gebied van:
• productie en distributie van drinkwater en
elektriciteit;
• vervoer, opslag of distributie van gas of warmte;
• exploratie en winning van aardolie en aardgas;
• vervoerdiensten per trein, metro, stadsspoor,
tram, trolley of bus;
• exploitatie van burgerluchthavens;
• havenbedrijven, haven- en industrieschappen;
• telecommunicatiebedrijven.
Een vooraankondiging voor een aanbesteding in
de nutssector is in figuur 6.11 gegeven.
6.5 Sancties of beroep
Als een aanbestedende dienst niet of niet con-
form de richtlijnen aanbesteedt, kan dit gevolgen
hebben. Een ondernemer die meent te zijn bena-
deeld, kan:
• een klacht indienen bij de Europese Commissie;
• een vordering instellen bij de Nederlandse
rechter;
• bij ‘Werken’ waarvoor het UAR-EG 1991 van
toepassing is verklaard, een procedure instellen
voor de Raad van Arbitrage Bouwbedrijven.
Het indienen van een klacht bij de Europese Com-
missie, die vervolgens de lidstaat aanspreekt, kan
uiteindelijk leiden tot een veroordeling van de lid-
staat (nooit de aanbestedende dienst) door het
Europese Hof van Justitie. Deze veroordeling kan
gebruikt worden in een nationale procedure voor
schadevergoeding. De Europese Commissie heeft
op dit gebied geen bevoegdheid om boetes op te
leggen. Een buiten mededinging gehouden
ondernemer kan ook bij de Nederlandse rechter
(of Raad van Arbitrage Bouwbedrijven) een vor-
dering instellen, zoals:
• een verbod op voortzetting van de aanbeste-
dingsprocedure of uitvoering van de opdracht,
eventueel met het opleggen van een dwangsom;
• een gebod tot (her)aanbesteding;
• een bevel dat de opdracht aan de eisende par-
tij moet worden toegewezen op straffe van een
dwangsom;
• eis tot schadevergoeding op grond van
onrechtmatige daad als de opdracht al is gegund.
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 103
Aanbesteding
VOORAANKONDIGING DIENSTVERLENING
BESTEK WERKZAAMHEDEN (CIVIELE TECH-
NIEK) NIEUWE START- EN LANDINGSBAAN (5E
BAAN), EEN ZUIDELIJKE RIJBAAN EN DIVERSE
RUIMTELIJKE INPASSINGSMAATREGELEN OP DE
LUCHTHAVEN SCHIPHOL
1. Aanbestedende dienst:
NV Luchthaven Schiphol
Afdeling SPC/BB/INK
T.a.v. Dhr. M. van de Heijden
Postbus 7501
1118 ZG LUCHTHAVEN SCHIPHOL
tel: 020-6013072
fax: 020-6013074
2. Aard van de te verrichten dienst:
Het verrichten van civieltechnische bestekwerk-
zaamheden ten behoeve van de aanleg van een nieu-
we start- en landingsbaan (5e baan), een zuidelijke
rijbaan en diverse ruimtelijke inpassingsmaatregelen
op de luchthaven Schiphol, CPC Code 86724.
3. a. Voorlopige datum van gunningsprocedure:
Indicatief wordt hier vermeld dat een definitie-
ve oproep tot mededinging naar verwachting in
januari 1998 zal worden geplaatst. Opdrachtver-
strekking is in mei 1998 voorzien.
b. Wijze van aanbesteding:
Niet-openbare procedure m.b.t. opdracht tot uit-
voering van diensten (bestekwerkzaamheden)
ingevolge richtlijn 93/38/EEG.
Figuur 6.11 Vooraankondiging van niet-openbare procedure volgens richtlijn 93/38/EEG (NVLS)
6 AANBESTEDINGEN DOOR DE OVERHEID 103
4. Overige inlichtingen
Een officiële oproep tot mededinging zal naar ver-
wachting worden geplaatst in januari 1998. Middels
een dan op te vragen selectie-leidraad kunnen gega-
digden zich aanmelden. Vervolgens zal een pré-
selectie worden uitgevoerd. De uiteindelijk geselec-
teerde partijen zullen dan door middel van een offer-
te-aanvraag gevraagd worden een aanbieding in te
dienen. De ontvangen aanbiedingen zullen worden
beoordeeld en gewogen op basis van het inde offerte-
aanvraag genoemde gunnings-criterium. Uiteinde-
lijke opdrachtverstrekking zal naar verwachting
plaats vinden in mei 1998.
Deze vooraankondiging dient slechts ter informa-
tie, de vermelde data zijn indicatief en niet bin-
dend en aan deze vooraankondiging kan geen
enkel recht worden ontleend.
Naast de hierboven weergegeven werkzaamheden
zal in januari 1998 eveneens een aanbestedings-
procedure worden gestart welke betrekking heeft
op alternatieve civieltechnische ontwerpwerk-
zaamheden, inclusief de daaraan gekoppelde uit-
voering.
5. Datum van verzending van de (voor)-aankondi-
ging:
18 december 1997
6. Datum van ontvangst van de (voor)-aankondi-
ging:
06950548_H6 12-07-2004 12:38 Pagina 104

104

6.6 Ervaring met toepassing

richtlijnen

De genoemde richtlijnen zijn in hun huidige vorm

vanaf 1992 van toepassing. Niet altijd is duidelijk
wanneer de richtlijnen wel of niet van toepassing
zijn en of aanbesteding wel volgens de juiste richt-
lijn plaatsvindt. Jurisprudentie over de richtlijnen is
nog beperkt; arbitrages of rechtszaken zullen tot
een éénduidiger interpretatie moeten leiden.
Voorbeeld is de meerjarige discussie of de richtlij-
nen al dan niet voor de gezondheidszorg van toe-
passing zouden zijn.
Inmiddels heeft Nederland bij de Europese Com-
missie een voorstel van het EG-Beraad voor de
Bouw ingediend om, ingeval van PPS-construc-
ties, met de betrokken partijen de onderhande-
lingsprocedure zonder voorafgaande bekendma-
king te volgen.

Bij deze publiek-private samenwerking is een

overheid dikwijls vanwege aanmerkelijk grondbe-
zit door particulieren (zoals projectontwikkelaars
of beleggers) min of meer gedwongen om exclu-
sief met die partijen samen te werken om een
gebiedsontwikkeling tot stand te brengen.
Voor de bouwnijverheid vergt de richtlijn ‘Werken’
zowel voor aanbestedende diensten als voor de
aanmelders een forse hoeveelheid werk. Behalve
dat veel informatie moet worden verzameld en
ingediend, moet deze ook objectief worden beoor-
deeld en gewaardeerd om te leiden tot selectie.
Een aanbestedende dienst zoals Rijksgebouwen-
dienst gaat soms over tot één publicatie en selec-
tie voor diverse opdrachten. Dat gebeurt zowel
voor de selectie van architecten of adviesbureaus
(diensten) als voor selectie van uitvoerende partij-
en voor gelijksoortige projecten.
Ook andere ‘regelmatige’ overheidsopdrachtge-
vers gaan steeds meer deze werkmethode volgen.
Zij maken eenmaal per jaar de in die periode aan
te besteden projecten bekend en elke gegadigde
kan volstaan met één pakket selectiegegevens.
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 105

Mededingingsregelingen
en de Nma
Ing. M. van Duijn
7
Mededingingsregelingen zijn regels die opgesteld zijn om te bewerk-
stelligen dat de beoogde marktwerking oftewel concurrentie op een
eerlijke wijze plaatsvindt. De Nma (Nederlandse Mededingingsauto-
riteit) als toezichthouder op deze wetgeving, is de autoriteit die dient
te bewaken dat de marktwerking niet belemmerd wordt. Er is bijvoor-
beeld sprake van belemmering als prijsafspraken tussen de concurren-
ten onderling worden gemaakt of als een onderneming een monopo-
liepositie inneemt door bijvoorbeeld de concurrenten op te kopen,
c.q. er een samenwerkingsverband mee aangaat.
Ten tijde van deze herziene druk van Jellema deel 11 zijn de publicaties
omtrent de bouwfraude enquête en de bewijzen van de ‘schaduw-
boekhoudingen’ die voor 1 mei 2004 bij de Nma ingeleverd moeten
worden, nog volop in de publiciteit.
De gevolgen die deze ontwikkelingen op de regelgeving zullen heb-
ben, zijn dus nog niet bekend.
Om inzicht te geven in het ontstaan van de bouwfraude enquête en
de schaduwboekhoudingen, is het afbouwen van de regels omtrent de
prijsregeling weergegeven, die door Europa en de NMa zijn verboden.
Ook zijn de taken en de organisatie van de NMa beschreven. Niet
onbelangrijk voor inschrijvers en ondernemingen die een combinatie
of een bedrijfsovername voor ogen hebben.
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 106
106
Inleiding
In de bouwwereld is het tot 1992 gebruikelijk
geweest afspraken te maken over de verdeling
van opdrachten. Door dergelijke afspraken werd
er onder andere voor gezorgd dat een ieder aan
de beurt kwam bij het verwerven van opdrachten
en werden de kosten voor het maken van offertes
met vaak ingewikkeld rekenwerk gespreid. Voorts
bevatten dergelijke zogenoemde aanbestedingsre-
gelingen vaak afspraken met betrekking tot uitwis-
seling van informatie voorafgaand aan een
inschrijving, zoals melding van het voornemen
om een prijsaanbieding te doen en/of de hoogte
van een prijsaanbieding.
De Nederlandse Mededingingsautoriteit heeft
deze aanbestedingsregelingen van dertien orga-
nisaties in de bouwsector verboden.
7.1 Regelgeving
In Nederland zijn dergelijke aanbestedingsregelin-
gen onder de oude Wet Economische Mededin-
ging (WEM) nooit verboden geweest. De WEM
was een instrument voor het economisch beleid
van de overheid en kende geen algemeen verbod
op mededingingsbeperkende afspraken. Zij gaf de
overheid de mogelijkheid om in te grijpen in
gevallen waar misbruik werd gemaakt van mede-
dingingsbeperkingen op een wijze die nadelig was
voor het algemeen belang. Dit in tegenstelling tot
de mededingingsregeling van het EEG-verdrag.
Hieronder bestaat een regime waardoor wordt
gewaarborgd dat de mededinging binnen de
gemeenschappelijke markt niet wordt vervalst.
De Mededingingswet die de toenmalige WEM
vervangt, is gebaseerd op het EG-verdrag.
7.2 SPO-beschikking
In 1992 heeft de Europese Commissie de SPO-
beschikking uitgevaardigd. Deze beschikking heeft
veel stof doen opwaaien in de bouwwereld.
In haar beschikking oordeelt de Commissie dat
een aantal bestanddelen van de Uniforme Prijsre-
gelende Reglementen en van de Erecode voor
Ondernemers in het Bouwbedrijf (zoals vastge-
steld door de Vereniging van Samenwerkende
Prijsregelende Organisaties in de Bouwnijverheid
SPO), in strijd was met het kartelverbod en niet in
aanmerking kwam voor een individuele onthef-
fing. Een aantal aspecten heeft de Commissie bij
haar beslissing in overweging genomen. In de eer-
ste plaats was de Commissie van oordeel dat de
verplichte melding van het voornemen een prijs-
aanbieding te doen, de mededinging beperkt
doordat deze melding de verbintenis van de mel-
dende onderneming impliceert om haar hande-
lingsvrijheid tegenover haar concurrenten en
tegenover de opdrachtgever te beperken.
Voorts was de Commissie van oordeel dat het aan-
wijzen van een rechthebbende aannemer, dat wil
zeggen de aannemer die het exclusieve recht zal
hebben om over het werk en de prijsaanbieding
met de opdrachtgever te onderhandelen, ten doel
heeft deze rechthebbende af te schermen van de
concurrentie door de andere deelnemers. Tot slot
was het systeem van het vaststellen van forfaitaire
bedragen voor vergoedingen van rekenwerk en
organisatiebijdragen met het oogmerk dat deze
bedragen worden toegevoegd aan de prijsaanbie-
ding volgens de Commissie aan te merken als de
rechtstreekse bepaling van verkoopprijzen, het-
geen verboden is onder het EG-Verdrag.
Een beroep tegen deze beschikking is door het
Gerecht in Eerste Aanleg alsmede door het Hof
van Justitie van de EG verworpen.
Sinds 1 januari 1998 dienen bouwbedrijven en
andere organisaties hun samenwerkingsafspraken
aan te melden bij de Nederlandse Mededingingsauto-
riteit (NMa). Overtreding van dit verbod kan een
boete van 10% van de jaaromzet van het bedrijf
opleveren. Vrijgesteld van dit verbod zijn combi-
natieovereenkomsten in het kader van aanbestedin-
gen. Dit zijn schriftelijke overeenkomsten tussen
twee of meer ondernemingen waarin in het kader
van een concrete aanbesteding een inschrijfcijfer
ten behoeve van een gezamenlijke inschrijving
wordt geregeld. Elk van de betrokken ondernemin-
gen verbindt zich daarbij een aanmerkelijke bijdrage
te leveren aan de uitvoering van de betreffende
opdracht. De vrijstelling is echter beperkt tot een
specifieke aanbesteding en dient noodzakelijk te zijn
om succesvol de opdracht uit te voeren. Ook dient
het aantal deelnemers in de combinatie beperkt te
zijn tot wat redelijkerwijs nodig is om concrete voor-
delen van samenwerking te realiseren.
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 107
7.3 Verboden
aanbestedingsregelingen
Diverse organisaties in de bouw- en aanverwante
sectoren hebben een verzoek ingediend teneinde
een ontheffing van het kartelverbod te verkrijgen
voor hun aanbestedingsregelingen. Het betreffen
organisaties zoals bijvoorbeeld de Stichting Markt-
werking Bouwnijverheid, de Vereniging van
Samenwerkende Dakbedekkers, de Stichting Cen-
traal Bureau voor de Verwarmingsindustrie, de
Vereniging Van Boer Kabelleg- en Buizenlegbedrij-
ven, de Vereniging van Samenwerkende Prijsrege-
lende Organisaties in de Bouwnijverheid enzo-
voort. Alle regelingen die zijn aangemeld, bevat-
ten afspraken over gezamenlijk gedrag van onder-
nemingen in situaties waarin opdrachtgevers van
een bouwproject via aanbesteding proberen de
meest geschikte uitvoerder te vinden. Alle regelin-
gen die zijn aangemeld, bevatten afspraken over
gezamenlijk gedrag van ondernemingen in situa-
ties waarin opdrachtgevers van een bouwproject
via aanbesteding proberen de meest geschikte uit-
voerder te vinden. Alle regelingen bevatten vol-
gens de NMa onderdelen die de mededinging
beperken. Zo zijn de deelnemers aan de regelin-
gen verplicht om te melden als zij van plan zijn
een prijsaanbieding te doen. Vervolgens wordt
bepaald welke onderneming het exclusieve recht
krijgt om verder te onderhandelen met de aanbe-
stedende partij. Daarmee wordt het voor de aan-
besteder onmogelijk om nog met andere aanne-
mers verder te onderhandelen over de prijs. De
naleving van de regelingen wordt afgedwongen
via (interne) berechting inclusief sancties.
De NMa heeft in een voorlopig oordeel geconclu-
deerd dat al deze regelingen in strijd zijn met het
kartelverbod en dat de regelingen ook al onder
de voorganger van de Mededingingswet, de Wet
Economische Mededinging, verboden waren. Een
ontheffing van het kartelverbod is derhalve niet
mogelijk. Al deze regelingen zijn bovendien op
onderdelen vergelijkbaar met de regelingen in de
bouwsector die in 1992 door de Europese Com-
missie werden verboden en beboet.
7 MEDEDINGINGSREGELINGEN EN DE NMA 107
7.4 Uniform Aanbestedings-
reglement 1998
De ontwikkelingen in Europees en nationaal ver-
band met betrekking tot de ordening op de
bouwmarkt hebben ertoe geleid dat het Uniforme
Aanbestedingsreglement 1986 (UAR) in overleg
met vele vertegenwoordigers uit de bouwwereld
is aangepast. Begin 1999 is het nieuwe UAR in
werking getreden.
De Rijksoverheid was verplicht dit reglement toe te
passen bij aanbestedingen van werken die niet
conform de Europese aanbestedingsrichtlijn hoe-
ven te worden verricht. Daarnaast wordt het regle-
ment in de praktijk veelal vrijwillig toegepast door
provinciale en gemeentelijke overheden alsmede
andere publiek- of privaatrechtelijke lichamen.
Dit UAR heeft weliswaar de in de UAR 1986 opge-
nomen anti-leurbepaling laten vervallen, maar
legt vast dat een opdracht in beginsel aan de
laagste inschrijver moet worden gegund tenzij
geen passende aanbieding is gedaan en overleg
geen oplossing biedt. Bovendien moet de aanbe-
steder goede gronden hebben wil hij de opdracht
niet gunnen.
Voorts zorgt het UAR voor mogelijkheden van
verticale prijsafspraken op het gebied van reken-
vergoedingen. De elf laagste inschrijvers – met
uitzondering van de inschrijver die de opdracht
heeft verkregen – die een serieuze aanbieding
hebben gedaan komen in aanmerking voor ver-
goeding van de inschrijvingskosten. Bij het UAR is
een tabel gevoegd aan de hand waarvan de ver-
goeding kan worden vastgesteld.
Tot slot zijn in het nieuwe UAR een aantal bepalin-
gen opgenomen die beogen de handelwijzen van
zowel aanbesteders als inschrijvers bij aanbeste-
dingen te verbeteren. Voorbeelden van handel-
wijzen van aanbesteders die niet gewaardeerd
worden door inschrijvers, zijn het niet passend
verklaren van inschrijvingen zonder motivering,
het niet beschikken over een eigen begroting,
onderhandelen als de prijs passend is en het afwij-
ken van de gestelde selectie- en gunningscriteria.
Het UAR probeert hier verandering in te brengen.
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 108
108
7.5 Uniform Aanbestedings-
reglement EG-1991
Bij Europese aanbestedingen van Werken waar-
van verplicht sprake is indien de waarde van de
opdracht meer dan tweejaarlijks vastgestelde
drempelbedragen bedraagt, is het Uniform Aan-
bestedingsreglement EG-1991 van toepassing
voor de Rijksoverheid. Het UAR-EG-1991 probeert
leuren te voorkomen door onderhandelingen na
de inschrijving te reguleren. Zo is de aanbesteder
verplicht met elke inschrijver voor de onderhan-
delingen procesverbaal op te maken dat door bei-
de partijen wordt ondertekend. Voorts is het
zowel voor de aanbesteder als voor de inschrijver
verboden tot het tijdsip waarop de opdracht is
verstrekt, mededelingen te doen aan andere
inschrijvers over de gedane prijsaanbiedingen.
7.6 UAR 2001
De vernieuwde UAR 2001 is begin 2002 in werking
getreden. In dit UAR zijn een aantal wijzigen op de
voorgaande twee versies van de UAR verwerkt.
Belangrijk zijn de volgende onderdelen:
• de toevoeging van het STABU standaardbestek;
• de UAR is van toepassing tenzij de aanbesteder
aannemelijk kan maken dat dit niet het geval is;
• het bedingen van de aanbesteder dat een aan-
bieder afstand doet van rechten is geschrapt uit
de regeling;
• het al of niet vergoeden van kosten voor de
vaststelling van de inschrijfsom dient aangegeven
te worden;
• de (on)mogelijkheid tot een alternatieve aan-
bieding op het bestek moet duidelijk worden aan-
gegeven;
• het overleggen van stukken omtrent het
gedrag en de solvabiliteit behoeft pas plaats te
vinden als de inschrijvende partij de laagste aan-
bieder of meest aannemelijke aanbieding is/heeft;
• in het bestek dient al of niet een percentage aan-
gegeven te worden dat bij de inschrijfsom moet zijn
begrepen ter financiering voor de collectieve sector;
• voorwaarden die gesteld worden aan een alter-
natief dat op het bestek wordt aangeboden;
• de mogelijkheid wordt geboden voor door de
aanbesteder te verstrekken vergoedingen aan de
inschrijvers.
7.7 Mededingingswet; concurrentie-
vervalsing bij aanbestedingen
7.7.1 Inleiding
Op 1 januari 1998 is de nieuwe Mededingings-
wet in Nederland in werking getreden. Dit heeft
ook consequenties voor de betrokken partijen bij
een (Europese) aanbesteding, zowel aan de
vraagzijde als aan de aanbodzijde van de markt.
Aan de aanbodzijde dient zowel de relatie tussen
bedrijven die gezamenlijk op een opdracht
inschrijven, als de relatie tussen hoofdaannemer
en onderaannemers of toeleveranciers kritisch te
worden bekeken. Afspraken aan deze zijde van de
markt zouden immers mededingingsbeperkende
gevolgen kunnen hebben. Aan de vraagzijde van
de markt speelt een soortgelijk probleem indien
aanbestedende diensten gezamenlijk een (Euro-
pese) aanbesteding doen en op die manier wel-
licht een machtige inkoopcombinatie vormen. In
het onderstaande worden de mededingingsrech-
telijke aspecten van deze combinaties van bedrij-
ven of aanbestedende diensten nader uitgewerkt.
7.7.2 Gezamenlijke inschrijving
op aanbestedingen
Zeker in de bouwsector, maar ook bij opdrachten
die bijvoorbeeld de levering van complementaire
diensten en goederen betreffen, komt het regel-
matig voor dat bedrijven een gezamenlijke
inschrijving doen. Door het samenbrengen van
diverse productiefactoren van de partijen die aan
een combinatie deelnemen, kunnen arbeidspro-
ductiviteit en benuttingsgraad worden verhoogd.
Hierdoor kunnen efficiëntievoordelen worden
behaald en risico’s worden gespreid.
Indien de opdracht zich hiertoe leent, zal de aan-
bestedende dienst vermoedelijk voorschrijven dat
bedrijven slechts als combinatie mogen inschrij-
ven. Dergelijke opdrachten worden alleen in hun
geheel gegund. Inschrijven op percelen is dan
niet mogelijk. Dit geldt in het bijzonder indien de
opdracht bestaat uit diverse onderdelen die speci-
fieke vaardigheden of capaciteit vergen welke niet
door één bedrijf geleverd of vervaardigd kunnen
worden. Om geen discussies over aansprakelijk-
heden en dergelijke te krijgen, wenst de aanbe-
stedende dienst één duidelijk aanspreekpunt. Wil
een bedrijf – dat zelf niet alle expertise in huis
heeft – in zo’n geval kans maken de opdracht te
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 109
verkrijgen, dan dient aansluiting te worden
gezocht bij andere bedrijven teneinde een combi-
natie te vormen. De aanbestedende dienst mag
ingevolge de aanbestedingsregelgeving na gun-
ning van de opdracht voorwaarden stellen aan de
rechtsvorm van een combinatie. Van de combina-
tie van bedrijven wordt derhalve een actieve
samenwerking verwacht. Zij zullen een overeen-
komst moeten sluiten teneinde gezamenlijk op
een opdracht in te kunnen schrijven. Dergelijke
overeenkomsten kunnen in bepaalde gevallen
echter beschouwd worden als mededingingsbe-
perkende afspraken in de zin van de Mededin-
gingswet. Dit geldt in het bijzonder indien een
aantal grote ondernemingen onderdeel uitmaakt
van een combinatie en hun marktpositie dermate
sterk is dat door een overeenkomst een merkbare
beperking van de concurrentie op de Nederland-
se markt kan ontstaan.
7.7.3 Toeleveringsovereenkomsten
Bedrijven die inschrijven op aanbestedingen,
maken vaak gebruik van onderaannemers. De
aanbestedende dienst vraagt meestal ook gege-
vens over de onderaannemers teneinde te kun-
nen beoordelen of deze voldoende gekwalificeerd
zijn. Aannemers en onderaannemers sluiten hier-
toe toeleveringsovereenkomsten. Zijn dergelijke
overeenkomsten toegestaan in het kader van de
nieuwe Mededingingswet? Ook hier biedt het
Europese mededingingsrecht aanknopingspun-
ten. Volgens de Europese Commissie zijn toeleve-
ringsovereenkomsten geen verboden mededin-
gingsbeperkende afspraken. Dit zijn overeenkom-
sten waarbij de ene onderneming (de opdracht-
nemer) een andere onderneming (de toeleveran-
cier) belast met het volgens zijn richtsnoeren ver-
vaardigen van producten, verlenen van diensten
of uitvoeren van werken, welke bestemd zijn om
te worden geleverd aan een opdrachtgever. Clau-
sules die in dergelijke overeenkomsten voorko-
men, betreffen normaliter aspecten inzake
bescherming van knowhow of andere bescher-
mende rechten. Het sluiten van dergelijke over-
eenkomsten op de Nederlandse markt zal derhal-
ve niet snel als een mededingingsbeperkende
overeenkomst in de zin van de Mededingingswet
worden uitgelegd.
7 MEDEDINGINGSREGELINGEN EN DE NMA 109
7.7.4 Inkoopcombinaties
Aan de vraagzijde van de markt staan de aanbe-
stedende diensten. Vaak worden aanbestedingen
door een aantal aanbestedende diensten geza-
menlijk uitgevoerd. De expertise van één of meer-
dere aanbestedende diensten op het gebied van
bijvoorbeeld de aanbestedingsregelgeving of
bepaalde specialistische kennis van producten of
diensten, wordt dan benut door de overige aan-
bestedende diensten. Dit levert tijdwinst en effi-
ciëntievoordelen op. Bovendien wordt op deze
wijze een inkoopcombinatie gevormd die wellicht
gunstiger voorwaarden kan bedingen dan in het
geval de aanbestedende dienst zelfstandig en
individueel de aanbesteding zou uitvoeren.
De aanbestedende diensten zullen onderling
afspraken maken omtrent de uitvoering van de
aanbesteding, inbreng van knowhow en de feite-
lijke uitvoering van de opdracht.
De aanbestedingsregelgeving staat dergelijke
gezamenlijke aanbestedingsactiviteiten toe op
voorwaarde dat het voor de inschrijvers duidelijk
is welke aanbestedende diensten onderdeel uit-
maken van de inkoopcombinatie.
Voorts kan men zich afvragen of dergelijke over-
eenkomsten niet beschouwd moeten worden als
mededingingsbeperkende afspraken in de zin van
de Mededingingswet.
In de eerste plaats moet het gaan om mededin-
gingsbeperkende afspraken tussen ondernemin-
gen. Bij het begrip ‘onderneming’ gaat het om
een zelfstandige uitoefening van een economi-
sche activiteit. Dit betekent dat ook overheidsacti-
viteiten onder de werkingssfeer van de Mededin-
gingswet kunnen vallen.
Vervolgens dient er sprake te zijn van mededin-
gingsbeperkende afspraken. Volgens de Europese
Commissie zullen afspraken tussen afnemers van
producten strekkende tot de gemeenschappelijke
inkoop als zodanig in de regel niet concurrentie-
beperkend zijn. De gezamenlijke inkoop kan juist
tegenwicht vormen voor machtige aanbieders.
Vaak kunnen op deze wijze voorwaarden worden
bedongen die normaliter buiten het bereik van
een enkele afnemer liggen. Dergelijke afspraken
komen echter in een ander daglicht te staan
indien de inkoopcombinatie haar leden verplicht
om de gehele behoefte bij de inkoopcombinatie
te betrekken waardoor de markt min of meer
wordt afgesloten. In het geval dat enkele aanbe-
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 110
110
stedende diensten besluiten een bepaald project
gezamenlijk aan te besteden, zal derhalve niet
snel sprake zijn van een mededingingsbeperken-
de afspraak. Men kan zich echter voorstellen dat
in een geval waarin bijvoorbeeld alle Nederlandse
universiteiten besluiten voor de duur van 10 jaar
een inkoopcombinatie te vormen voor de inkoop
van al hun behoeften, waarbij een ieder verplicht
is alles via de inkoopcombinatie aan te schaffen,
dat anders kan komen te liggen.
7.7.5 Tot slot
De Mededingingswet kan door aanbestedende
diensten dus niet zonder meer terzijde worden
geschoven. Dit geldt zowel voor het geval zij zelf
een inkoopcombinatie willen vormen als voor de
wijze waarop combinaties van inschrijvingen die-
nen te worden beoordeeld. Inschrijvende bedrij-
ven op aanbestedingen dienen te toetsen of zij
voldoen aan de voorwaarden zoals gesteld in de
Vrijstelling combinatieovereenkomsten. Kortom
enige kennis van het mededingingsrecht wordt
van een ieder verwacht!
7.8 Over de NMa
De uitvoering van de Mededingingswet is opge-
dragen aan de Nederlandse Mededingingsauto-
riteit (NMa). De NMa handhaaft het verbod op
kartels of misbruik van een economische machts-
positie en toetst fusies en overnames.
Bij de organisatie werken ruim 300 medewerkers,
verdeeld over vijf directies en vier stafafdelingen,
alle onder verantwoordelijkheid van een direc-
teur-generaal.
Naast de drie NMa-directies die zich bezighouden
met de uitvoering van de Mededingingswet is DTe
(Dienst toezicht en uitvoering Energie) als kamer
ondergebracht bij de NMa. DTe is belast met de
uitvoering van en het toezicht op de Elektriciteits-
wet 1998 en de Gaswet.
De Vervoerkamer is eveneens onderdeel van de
Nederlandse Mededingingsautoriteit. Deze kamer,
die officieel opgericht zal worden in 2004, zal sec-
torspecifiek (mededingings)toezicht houden op
de spoorsector, overig openbaar vervoer als tram-,
metro- en busvervoer en de luchthaven Schiphol.
7.8.1 Missie en taken van de Nma
De NMa werkt aan effectieve concurrentie die ten
goede komt aan de consument en het bedrijfs-
leven. De NMa staat op de bres voor de keuze-
vrijheid van consumenten en de concurrentie-
mogelijkheden van bedrijven.
De taken van de NMa omvatten het volgende:
• het behandelen van verzoeken om ontheffing
van het kartelverbod;
• het behandelen van klachten over vermeende
overtredingen van de Mededingingswet;
• het controleren van naleving van de Mededin-
gingswet;
• het opsporen en onderzoeken van mogelijke
kartelvorming en misbruik van economische
machtsposities (ex-officio-onderzoek);
• het toetsen van voorgenomen concentraties;
• het doen beëindigen en sanctioneren van
overtredingen;
• het behandelen van bezwaar- en beroepschriften;
• het desgevraagd geven van adviezen aan minis-
teries over effecten op de mededinging van voor-
genomen of bestaande regelgeving en besluiten;
• het leveren van inbreng in internationale over-
legstructuren over de toepassing van de nationale
en Europese mededingingsregels;
• het (laten) doen van marktstudies;
• het geven van voorlichting.
Het werkveld van de NMa wordt bepaald door de
bevoegdheden die zij uit hoofde van het handha-
ven van de Mededingingswet heeft. Dit valt uit-
een in bepalingen over:
• het kartelverbod;
• het misbreuk maken van een economische
machtspositie;
• het uitoefenen van concentratiecontrole.
Ook het Market Surveillance Comittee (MSC)
dient hier te worden genoemd.
Horizontale en verticale afspraken
Horizontale afspraken zijn afspraken tussen
ondernemingen die feitelijk met elkaar in concur-
rentie staan. Met dergelijke ‘onderonsjes’ wordt
de competitie verhinderd of vervalst. Concurren-
ten worden bondgenoten, zij bestrijden elkaar
niet langer maar vormen een blok om zodoende
bijvoorbeeld de prijs op (een deel van) de markt
te dicteren of de markt onderling te verdelen.
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 111
Verticale afspraken zijn afspraken tussen onderne-
mingen die niet met elkaar in concurrentie staan,
bijvoorbeeld een leverancier en zijn distributeurs.
Voorbeelden van deze afspraken zijn bindende
adviesprijzen en absolute gebiedsbescherming voor
distributeurs. Dergelijke verticale afspraken beper-
ken de onderlinge concurrentie tussen de distribu-
teurs van bepaalde producten. Daardoor kan de sti-
mulans tot efficiëntie in de distributie afnemen met
als gevolg dat prijzen hoger zijn dan noodzakelijk.
Op het kartelverbod bestaan twee uitzonde-
ringsmogelijkheden, namelijk vrijstellingen en
ontheffingen.
Afspraken die expliciet in de wet of in uitvoerings-
maatregelen van het kartelverbod zijn vrijgesteld,
zijn zonder meer toegestaan. De Mededingings-
wet bevat vrijstellingen voor:
• afspraken van geringe betekenis: de zoge-
noemde bagatellen (artikel 7, 8 en 9);
• afspraken die noodzakelijk zijn voor de verwe-
zenlijking van een concentratie en daaraan recht-
streeks verbonden zijn (artikel 10);
• bepaalde afspraken van bedrijven die belast
zijn met het uitvoeren van een taak van algemeen
economisch belang (artikel 11);
• afspraken die onder het Europese mededin-
gingsrecht zijn vrijgesteld of waarvoor de Europe-
se Commissie een individuele ontheffing heeft
verleend (artikel 12 en 14);
• afspraken die niet binnen de reikwijdte van het
Europese kartelverbod vallen maar wel voldoen
aan de voorwaarden van een EG groepsvrijstelling
(artikel 13);
• afspraken die door de Minister van Economi-
sche Zaken generiek zijn vrijgesteld (artikel 15);
• afspraken die wettelijk verplicht zijn of door
een ander bestuursorgaan moeten worden goed-
gekeurd of kunnen worden verboden (artikel 16).
Betrokken ondernemingen hoeven in zo’n geval
geen actie te ondernemen.
Bij ontheffingen is dat anders. Concurrentiebe-
perkende afspraken kunnen in aanmerking
komen voor een ontheffing als voldaan is aan de
criteria die de wet daarvoor stelt (artikel 17). Een
ontheffing moet per geval worden aangevraagd.
Zolang de ontheffing niet is verleend, zijn de
afspraken verboden en derhalve niet rechtsgeldig.
7 MEDEDINGINGSREGELINGEN EN DE NMA 111
7.8.2 Toezicht op concentraties
Concentraties van ondernemingen kunnen resul-
teren in machtige ondernemingen die dominant
genoeg zijn om op een bepaalde markt de con-
currentie significant te beïnvloeden of uit te scha-
kelen. Om dit te voorkomen is in de nieuwe
Mededingingswet gekozen voor een systeem van
preventieve toetsing van concentraties van
ondernemingen die bepaalde omzetdrempels te
boven gaan. Dit houdt in dat voorgenomen con-
centraties moeten worden gemeld bij de NMa en
niet tot stand gebracht mogen worden voordat
de NMa de concentratie heeft beoordeeld.
Welke concentraties vallen onder
de Mededingingswet?
De nieuwe Mededingingswet onderscheidt drie
soorten concentraties: fusies, overnames en
bepaalde typen joint ventures. Een fusie betreft
twee of meer zelfstandige ondernemingen die
opgaan in één nieuwe onderneming. Bij een
overname verwerft het ene bedrijf de zeggen-
schap in het andere bedrijf, bijvoorbeeld door het
kopen van een fors pakket aandelen. Het verwer-
ven van de zeggenschap houdt in dat de werven-
de partij een beslissende invloed krijgt op de acti-
viteiten van de over te nemen onderneming. Een
joint venture is een gemeenschappelijk bedrijf dat
door twee of meer bestaande ondernemingen
wordt gevoerd. Het toezicht is beperkt tot joint
ventures die een compleet bedrijf vormen, dat wil
zeggen die duurzaam alle functies van een zelf-
standige economische eenheid vervullen.
Gemeenschappelijke activiteiten op specifieke
gebieden, bijvoorbeeld ten behoeve van verkoop
of onderzoek en ontwikkeling, vallen buiten het
concentratietoezicht.
Het concentratietoezicht is alleen van toepassing
op grote concentraties (artikel 29, 30 en 31).
Er is sprake van een ‘grote’ concentratie als:
• de ondernemingen tezamen jaarlijks in totaal
meer dan 113.450.000 euro wereldwijd omzet-
ten; en
• minstens twee van hen binnen Nederland
ieder een jaaromzet van minimaal 30 miljoen
euro halen.
Concentraties van ondernemingen die deze
omzetdrempels niet halen, zijn toegestaan zonder
06950548_H7 12-07-2004 12:53 Pagina 112

112

melding. De andere concentraties moeten de beslissen dat op bepaalde gedragingen van deze
meldingsprocedure volgen, tenzij een van de vol- onderneming die noodzakelijk zijn voor het uitoe-
gende uitzonderingen van toepassing is. fenen van de taak van algemeen economisch
belang, het verbod op misbruik van een machts-
Uitzonderingen (artikel 32 en 33) positie niet geldt.
• de Mededingingswet is niet van toepassing op
concentraties die onder toezicht van de Europese
Commissie vallen. Dit betreft de zeer grote con-
centraties;
• tijdelijke deelnemingen door financiële instel-
lingen;
• zeggenschap in verband met bewindvoering
bij surseance van betaling of faillissement of
krachtens een besluit van De Nederlandsche Bank
of de Verzekeringskamer;
• zeggenschap door participatiemaatschappijen
voorzover de stemrechten alleen worden uitgeoe-
fend voor beleggingsdoeleinden.

7.8.3 Misbruik economische macht

Een onderneming die zo machtig is dat deze zich
weinig hoeft aan te trekken van overige markt-
partijen (concurrenten, leveranciers, afnemers of
eindgebruikers) kan een bedreiging vormen voor
de open en vrije markt als zij misbruik maakt van
haar economische machtspositie. Dit kan bijvoor-
beeld het geval zijn als een onderneming extreem
hoge prijzen rekent, onredelijke leveringsvoor-
waarden hanteert, bepaalde afnemers uitsluit van
levering, verschillende prijzen rekent voor gelijke
prestaties, concurrenten uit de markt drukt of
voorkomt dat nieuwe ondernemingen tot de
markt toetreden door bijvoorbeeld het hanteren
van extreem lage prijzen.

Het hebben van een economische machtspositie

vormt op zich geen probleem en is dan ook niet
verboden. De Mededingingswet wordt pas over-
treden als een onderneming haar machtspositie
misbruikt (artikel 24).

Uitzondering (artikel 25)

Het verbod van misbruik van een machtspositie
geldt in principe ook voor ondernemingen die bij
wet zijn belast met een taak van algemeen econo-
misch belang. Wanneer dit verbod de onderne-
ming echter verhindert in de uitoefening van zo’n
taak, kan deze zich wenden tot de NMa. De NMa
zal nagaan of het verbod inderdaad de taakver-
vulling verhindert. Als dat zo is, kan de NMa
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 113

Inschrijfbegroting
Ing. M. van Duijn
8
Als een opdrachtgever een aannemer heeft uitgenodigd mee te doen
aan de aanbesteding, moet die aannemer het bedrag bepalen waar-
voor hij het werk zou willen maken.
De aannemer gaat een inschrijfbegroting maken. In het bestek staat
welke materialen nodig zijn en uit de bestektekeningen is op te maken
hoeveel van elk materiaal nodig is. Hiermee zijn de kosten van de mate-
rialen uit te rekenen. Voor de verwerking van de materialen is arbeid
nodig en die wordt berekend met behulp van normen en uurloon-
kosten. Daarna worden de uitvoeringskosten begroot. Met opslagen
voor de bedrijfskosten, de winstmarge en het risico wordt het bedrag
bepaald waarmee de aannemer wil inschrijven bij de aanbesteding.
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 114
114
Inleiding
Een wezenlijk onderdeel van het aanbestedings-
proces is de prijsvorming. Tijdens de ontwikkeling
van het project, vanaf het initiatief van de
opdrachtgever tot aan de aanbesteding, worden
de voor de realisatie beschikbaar gestelde bud-
getten veelal nauwlettend bewaakt.
Tijdens de diverse fasen van de ontwikkeling van
het project zullen toetsingsmomenten inge-
bouwd worden om te controleren of de budget-
ten nog steeds toereikend zijn.
Tijdens de prijs- en contractvormingsfase zullen
de kosten voor het te bouwen object – de aan-
neemsom – worden overeengekomen. De aan-
neemsom zal in overeenstemming moeten zijn
met het beschikbare budget dat bewaakt wordt
gedurende het tot stand komen van het ontwerp.
Afwijkingen tussen het budget en de aanneem-
som kunnen ontstaan door:
• inschattingsverschillen van de marktwerking
ten gevolge van de concurrentie van de inschrij-
vende aannemers;
• de toepassing van alternatieve oplossingen
waarmee het in het bestek omschrevene gereali-
seerd kan worden;
• inschattingsverschillen van de marktwerking
van de onderaannemers;
• verkeerde interpretatie van het bestek.
Dit hoofdstuk beschrijft de wijze waarop het
inschrijfbedrag wordt samengesteld en welke fac-
toren het inschrijfbedrag beïnvloeden.
Zie ook deel 12B, hoofdstuk 9 Bouwkosten
8.1 Verschillende soorten
begrotingen
In het hele bouwproces komen de volgende soor-
ten begrotingen voor:
• ontwerpbegroting;
• inschrijfbegroting;
• uitvoeringsbegroting.
8.1.1 Ontwerpbegroting
Bij het formuleren van de projectdefinitie zal de
opdrachtgever het beschikbare bouwbudget vast-
stellen. In elke volgende fase van het ontwerppro-
ces wordt meer over het ontwerp bekend. Tijdens
het ontwerpproces zullen de bouwkosten steeds
gedetailleerder begroot kunnen worden.
Het is van belang dat de structuur van het begro-
ten consistent blijft om bij elke fase te kunnen
zien waar onderdelen afwijken van het oorspron-
kelijke budget.
Voor het begroten in de ontwerpfase is een norm
opgesteld: NEN 2634 ‘Termen, definities en
regels voor het overdragen van gegevens over
kosten en kwaliteitsaspecten voor bouwprojec-
ten’. In deze norm worden vier verschillende
niveaus van begroten onderscheiden:
• hoofdgroepen investeringsbegroting;
• elementclusters begroting;
• elementen per begroting;
• gematerialiseerde elementen begroting.
Zie ook deel 10 Ontwerpen
8.1.2 Inschrijfbegroting
Zoals de naam al aangeeft, is deze door de
inschrijver opgestelde begroting bedoeld om
het inschrijfbedrag te bepalen. De inschrijver
dient in veelal een beperkte tijd het werk te
begroten, door de omschreven materialen en
werkzaamheden te calculeren, offertes aan te
vragen, de bouwmethodiek te bepalen en de
risico’s in te schatten.
Als uitgangspunt voor de bepaling van het
inschrijfbedrag dienen de bestedingsstukken,
veelal bestaande uit:
• het bestek;
• de bestektekeningen;
• de nota(’s) van (aanvullingen en) inlichtingen;
• het procesverbaal van aanwijzing.
Het bestek is de basis voor het maken van de
inschrijfbegroting. De inschrijfbegroting krijgt
derhalve dezelfde structuur als het STABU bestek,
namelijk:
• in STABU hoofdstukken;
• in STABU paragrafen.
De inschrijfbegroting is de basis waarop een
aannemer het inschrijfbedrag bepaalt voor de
aanbesteding.
06950548_H8 01-11-2005 09:07 Pagina 115

8 INSCHRIJFBEGROTING 115

8.1.3 Uitvoeringsbegroting aangegeven hoe het gemaakt moet worden; dat

Deze begroting is de interne begroting van de
aannemer en wordt na de gunning gemaakt. De
inschrijfbegroting wordt omgezet naar de uitvoe-
ringsvolgorde en het uitvoeringsproces. Een goe-
de uitvoeringsbegroting is opgedeeld in de vol-
gende niveaus:
• in uitvoeringsfasen;
• in productiedelen per fase;
• in vakploegen per productiedeel.
De uitvoeringsbegroting is taakstellend voor de uit-
voering. De bedrijfskosten en de eventuele winst
worden niet in deze begroting opgenomen omdat
deze niet relevant zijn voor de uitvoering zelf.
In hoofdstuk 9 van deel 12B Uitvoeren – de
organisatie is de uitvoeringsbegroting uitgebreid
beschreven.
8.2 Inschrijfbegroting
In een bestek staat alleen aangegeven wat er
gemaakt moet worden. Dat is de verantwoorde-
lijkheid van de architect. In het bestek staat niet
is de verantwoordelijkheid van de aannemer.
Daarom moet bij het maken van een inschrijf-
begroting, figuur 8.1, een onderscheid worden
gemaakt tussen :
• de bestekkosten (wat moet worden gemaakt);
• de uitvoeringskosten (met welke middelen).
Om een bouwwerk te kunnen realiseren moet op
de bouwplaats een tijdelijk bouwconstructiebedrijf
ingericht en geëxploiteerd worden. De bouwplaats-
kosten zijn in twee groepen te onderscheiden:
• bouwplaatsvoorzieningen;
• bouwplaatsmanagement.
Er is een aannemersbedrijf nodig die een inschrijf-
begroting kan maken en over personeel en mate-
rieel beschikt om het bouwwerk te kunnen realise-
ren. Deze bouwbedrijfskosten zijn te verdelen in:
• projectgebonden bedrijfskosten;
• algemene bedrijfskosten;
• winst en risico, het rendement en risicodekking
van het bedrijf.

STABU Bestekkosten: onderaan- Totaal

Omschrijving Hoeveel- Manuren- loon- materiaal- nemers-
heid kosten kosten kosten kosten

21 Betonwerk 100.000 100.000 100.000 300.000

22 Metselwerk 50.000 50.000 50.000 150.000
23 Prefab beton 50.000 50.000 50.000 150.000
24 Timmerwerk 50.000 50.000 50.000 150.000

SUBTOTAAL 250.000 250.000 250.000 750.000

Bouwplaatskosten
– bouwplaatsvoorzieningen 75.000
– bouwplaatsmanagement 40.000
865.000
Bedrijfskosten
– algemene (bedrijfs)kosten 61.000
subtotaal 926.000
Winst en risico 34.000

INSCHRIJFBEDRAG 960.000

Figuur 8.1 Opbouw van de inschrijfbegroting

06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 116
116
8.3 Bestekkosten
De bestekkosten zijn in drie verschillende kosten-
soorten te verdelen:
• materiaalkosten;
• loonkosten voor het verwerken;
• onderaannemerskosten.
8.3.1 Materiaalkosten
De materiaalkosten zijn de kosten voor de levering
franco werk van de benodigde bouwmaterialen.
De berekening van de materiaalkosten bestaat uit
de volgende onderdelen:
• de hoeveelheid materiaal uit het bestek;
• de eventuele materiaalverliezen;
• de som is de aan te voeren hoeveelheid;
• de materiaalprijs per eenheid materiaal;
• hoeveelheid × prijs = materiaalkosten.
Voorbeeld
Metselwerk baksteen, Waalformaat:
• gemeten hoeveelheid van tekening 200 m2
• aantal stenen waalformaat
per m2 gevel 72 stuks
• materiaalverlies per m2 gevel
3 stuks
• te kopen hoeveelheid
200 m2 × 75 stuks 15.000
• prijs levering franco werk
per duizend € 350
• materiaalkosten baksteen
15 × € 350 € 5.250
8.3.2 Loonkosten
Loonkosten zijn de kosten voor het verwerken van
een materiaal. De berekening van de loonkosten
bestaat uit de volgende onderdelen:
• de hoeveelheid van het materiaal;
• de arbeidsnorm per eenheid materiaal;
• hoeveelheid × norm = aantal manuren;
• de loonkosten per manuur;
• manuren × uurloon = loonkosten.
8.3.2.a Arbeidsnormen
Arbeidsnormen worden verkregen door op wer-
ken in uitvoering te meten hoeveel manuur nodig
is voor het verwerken van een eenheid materiaal.
In de jaren zestig is door aannemersbedrijven de
Stichting Arbeidstechnisch Onderzoek Bouwnij-
verheid (SAOB) opgericht om gezamenlijk onder-
zoek te doen naar de arbeidsnormen van de meest
Voorbeeld
Arbeidsnorm metselwerk baksteen per m2
Halfsteens Waalformaat schoon
gemeten wandlengte 3m 0.855 mu
6m 0.735 mu
Halfsteens Maasformaat schoon
gemeten wandlengte 3m 1.035 mu
6m 0.885 mu
• Hoeveelheid te metselen gevel
200 m2
• Arbeidsnorm per m gevel
2
0.855 mu
• Hoeveelheid manuren 200 × 0.855 = 177 mu
voorkomende werkzaamheden voor het bouwen.
In het maandblad ‘Bouwmarkt’ worden voortdu-
rend arbeidsnormen gepubliceerd.
8.3.2.b Loonkosten per manuur
In de Bouw-CAO worden garantieweeklonen
afgesproken. Daarboven komt de prestatietoeslag
en een aantal reisuren. Samen geven die het bru-
to weekloon. Daarna volgt een ingewikkelde
berekening van toeslagen, premies en lasten die
de werkgever moet betalen. Het resultaat zijn de
totale loonkosten per week. Arbeidstijdverkorting
wordt in dagen opgenomen. Bij vijf dagen wer-
ken per week wordt 40 uur gewerkt. Dan zijn
voor deze timmerman in deze vakgroep de loon-
kosten per uur te berekenen.
In figuur 8.2 is een voorbeeld van een uurloonbe-
rekening uitgewerkt.
8.3.3 Onderaannemers
Werkzaamheden opdragen aan een
onderaannemer kan plaatsvinden om de volgen-
de redenen:
• geen of te weinig vakkundig personeel in
dienst voor een bepaald onderdeel (bijvoorbeeld
metselaars), omdat de garantie dat deze specia-
listen altijd ingezet kunnen worden (zeer) klein is;
• de werkzaamheden zijn specialistisch (bijvoor-
beeld gewelfmetselaars bij restauratiewerk);
• de combinatie levering van het product en
plaatsing is specialistisch werk (vliesgevelbouw);
• de levering en montage zijn specialistisch en
behoeven (technische) ontwerpactiviteiten (lift-
installaties, verwarming en ventilatie-installatie).
Uit deze opsomming kan men concluderen dat
de post onderaanneming zowel uit loonkosten als
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 117

8 INSCHRIJFBEGROTING 117

Omschrijving Chauffeur + 1 inzittende/Groep D

1. Garantieweekloon: garantie-uurloon × 38,50 mu 603,50

2. Prestatietoeslag 12,50 % 75,44
3. Vast overeengekomen loon 678,94
4. Reisuren: garantie-uurloon × 7,0 mu 169,72
Chauffeurstoeslag/belaste autokostenvergoeding 18,00
5. Bruto-loon 866,66 866,66
6. Doorbelasting vakantiefonds 17,37 % 150,54
7. Af: inhouding pensioenpremie – 10,71
1.006,94
Af: Aanvullingsfonds WW van premieplichtig loon 0,60 % – 5,72
Invaliditeitspensioen van premieplichtig loon minus franchise 1,30 % – 6,57
8. Premieplichtig loon voor werknemersverzekeringen 994,20
9. Af: Inhoudingen op premieplichtig loon voor
werknemersverzekeringen:
a. Werkloosheidswet, wachtgeld 1,00 % – 9,94
werkloosheid 2,20 % – 21,87
b. Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering 8,45 % – 42,01
10. Bij: Werkgeversaandeel ziekenfondswet 5,55 % 49,76
11. Overhevelingsgrondslag 970,14
12. Overhevelingstoeslag 103,37
13. Sociale premies werkgeversaandeel van het premieplichtig loon
Voor werknemersverzekeringen:
a. Ziekenfondswet 5,55 % 49,76
b. Werkloosheidswet, wachtgeld 1,00 % 9,94
werkloosheid 5,05 % 25,41
c. Aanvullingsfonds WW 0,60 % 5,96
d. Invaliditeitspensioen 0,55 % 5,47
14. Overige bedrijfstakgebonden premies
a. Scholingsfonds 0,80 % 7,95
b. Vakantiefonds 23,16 % 157,24
c. Loonafhankelijk pensioen minus
doorbelasting pensioenpremie 17,00 % 38,42
d. Risicofonds 2,50 % 16,97
e. Opleidings- en ontwikkelingsfonds 2,3698 % 23,56
f. Collectieve ongevallenverzekering 1,04
15. Overige werkgeverslasten
a. OR-heffing 0,034 % 0,34
b. Premie arbo-dienst 0,40 % 3,98
16. Diverse vergoedingen
a. Kleding, gereedschap e.d. 13,50
b. Autokostenvergoeding 124,00
17. Totale loonkosten per week 1.557,05

Loonkosten per uur bij geen ziekteverzuim 34,22

Figuur 8.2 Berekening uurloon timmerman

06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 118
118
uit materiaal- en materieelkosten kan bestaan.
Ook engineeringskosten kunnen een onderdeel
van de post onderaanneming zijn.
Tijdens het opstellen van de inschrijfbegroting
vraagt men de offertes voor de betreffende
onderdelen aan bij diverse onderaannemers.
Deze aanvraag geschiedt door toezending van de
betreffende stukken. De aluminium kozijnen,
inclusief montage en beglazing, worden bijvoor-
beeld bij drie leveranciers aangevraagd. De aan-
vraag om een offerte te maken wordt voorzien
van de volgende stukken:
• de relevante hoofdstukken uit het bestek:
– hoofdstuk Kozijnen, Ramen en Deuren;
– hoofdstuk Beglazing;
– hoofdstuk Voegvulling;
• de voorwaarden waaronder de levering dient
te geschieden:
– de relevante gedeelten van de bestekhoofd-
stukken ‘Algemeen’ en ‘Voor het werk geldende
voorwaarden’;
– de Algemene en/of Leveringsvoorwaarden van
het aannemingsbedrijf;
• de relevante tekeningen zoals de bestekteke-
ningen (gevels en eventueel plattegronden), de
kozijnstaten, de principedetaillering en de
kozijndetails.
Na verloop van tijd worden de drie offertes ont-
vangen en kan de calculator beoordelen of:
• de offertes volledig zijn: worden alle gevraagde
onderdelen ook daadwerkelijk aangeboden, is
men niets vergeten of wat wordt uitgesloten;
• aan de gestelde voorwaarden wordt voldaan:
veelal wordt aangeboden onder de conditie dat
de algemene voorwaarden van de leverancier van
toepassing zijn en die van de aannemer worden
uitgesloten. Deze voorwaarden worden dan bij
de offerte gevoegd; vergelijking van de voor-
waarden kan een invloedsfactor zijn bij de keuze
van de onderaannemer;
• aan de gestelde technische specificaties wordt
voldaan;
• aan de garantieverplichting wordt voldaan;
• de hoeveelheden kloppen.
Om een goede vergelijking te kunnen maken,
wordt een zogenoemde prijsspiegel opgemaakt,
waarin de onderdelen overzichtelijk weergegeven
worden.
8.4 Uitvoeringskosten
Uitvoeringskosten zijn de kosten van materieel
en/of arbeid die nodig zijn voor het verwerken
van materialen, voor zover deze kosten niet zijn
verbonden aan middelen, zoals materiaal dat bij
oplevering in het gebouw achterblijft. De uitvoe-
ringskosten zijn te verdelen in twee groepen:
• specifieke uitvoeringskosten per bouwdeel;
• algemene uitvoeringskosten voor gebouw.
8.4.1 Specifieke uitvoeringskosten
Voorbeelden van specifieke uitvoeringskosten zijn:
• bij betonwerk: bekistingen;
• bij metselwerk: metselsteiger;
• bij prefab-skelet: montagekraan.
De specifieke uitvoeringskosten worden tegelijk
met de bestekkosten begroot omdat ze een direc-
te relatie hebben met het onderdeel dat vanuit
het bestek wordt begroot. De specifieke uitvoe-
ringskosten zijn voornamelijk materieel. Om die
te kunnen begroten moet worden bepaald:
• hoeveel van het betreffende materieel nodig is;
• hoe lang het materieel op het werk nodig is;
• wat de huurkosten per week zijn.
De kosten van materieel zijn tijdgebonden.
Voorbeeld
Benodigde hoeveelheid steiger 200 m2
Benodigde tijd op het werk 10 weken
Huurkosten per week € 1/m2
Kosten van de steiger per week
(200 × 10 × € 1) € 2.000
8.4.2 Algemene uitvoeringskosten
Er zijn een aantal uitvoeringskosten die niet direct
zijn toe te rekenen aan een bouwdeel of aan een
STABU hoofdstuk, maar die het gehele gebouw
betreffen. Deze uitvoeringskosten moeten apart
worden begroot. Enkele voorbeelden van deze
algemene uitvoeringskosten zijn:
• uitzetten en maatvoeren gebouw;
• wintervoorzieningen voor het gebouw;
• beveiliging en bewaking van het gebouw;
• opnemen en narooien voor oplevering;
• opleveren van het gebouw;
• kosten onderhoudsperiode na oplevering.
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 119
De algemene uitvoeringskosten bestaan gedeelte-
lijk uit arbeidskosten, gedeeltelijk uit hulpmateria-
len en soms ook uit onderaannemerskosten.
8.5 Bouwplaatskosten
Bouwplaatskosten zijn de kosten van arbeid en
middelen die nodig zijn voor het inrichten en het
exploiteren van de bouwplaats als een tijdelijk
bedrijf.
Vanwege de verschillende invloeden op de aan-
neemsom worden de bouwkosten verdeeld in
twee groepen:
• bouwplaatsvoorzieningen;
• bouwplaatsmanagement.
8.5.1 Bouwplaatsvoorzieningen
De bouwplaats als tijdelijk bedrijf moet een aantal
functies vervullen om het bouwwerk op een effi-
ciënte wijze tot stand te kunnen brengen.
8.5.1.a Distributiefunctie
De minimale functie van de bouwplaats is het
distribueren en opslaan van bouwmaterialen.
Daarvoor moet de bouwplaats toegankelijk zijn
voor vrachtverkeer en voorzien van een afschei-
ding om de opgeslagen bouwmaterialen te
beschermen.
Voor de meeste bouwplaatsvoorzieningen moet
apart worden begroot:
• inrichtingskosten bij aanvang;
• exploitatiekosten tijdens de bouw;
• ontruimingskosten bij einde bouw.
8.5.1.b Energiefunctie
Voor het uitvoeren van werkzaamheden en voor
het laten draaien van machines is energie nodig.
Op de bouwplaats moet minimaal een infrastruc-
tuur worden aangelegd voor elektra en water
naar elke werkplek.
8.5.1.c Transportfunctie
Materialen moeten vanuit de opslag of recht-
streeks vanaf de vrachtwagen naar de werkplek
worden getransporteerd. Er zijn transportmidde-
len nodig voor horizontaal transport over de
bouwplaats, voor verticaal transport naar de ver-
diepingen en voor gecombineerd horizontaal en
verticaal transport (bouwkraan).
8 INSCHRIJFBEGROTING 119
8.5.1.d Montagefunctie
Voor het bewerken en samenvoegen van bouw-
materialen tot hun plaats in het gebouw zijn
gereedschappen nodig. Voor het positioneren
van de materialen op hun plaats zijn meetinstru-
menten nodig.
8.5.1.e Arbeidsfunctie
Een bouwwerk komt alleen tot stand als op de
bouwplaats personeel aanwezig is. Voor het
bouwplaatspersoneel is accommodatie nodig. Ter
bescherming van het personeel voor de veiligheid
en gezondheid zijn hulpmiddelen nodig.
8.5.2 Bouwplaatsmanagement
Om een bouwplaats als een tijdelijk bedrijf te
laten functioneren is management nodig. De
kosten van het bouwplaatsmanagement zijn
vooral tijdgebonden omdat het grootste deel uit
salariskosten bestaat.
De samenstelling van de uitvoeringsstaf in aantal
functionarissen en de benodigde tijd per functio-
naris moet gedetailleerd worden gepland om de
salariskosten goed te kunnen begroten.
Het management heeft ook accommodatie nodig
in de vorm van keten of containers, waarvoor
naast de huur ook de inrichtings- en ontruimings-
kosten moeten worden begroot.
De benodigde communicatiemiddelen kunnen
soms worden gehuurd, anders moeten die op het
werk worden gekocht en hebben ze bij opleve-
ring nog een bepaalde restwaarde.
8.6 Bedrijfskosten
Bedrijfskosten zijn kosten die niet op de bouw-
plaats worden gemaakt en waarover de
bouwplaatsmanager geen zeggenschap heeft.
De bedrijfskosten zijn posten waarmee de kost-
prijs van het bouwwerk moet worden verhoogd
om het bouwbedrijf in staat te stellen te bestaan
en voldoende rendement te maken voor de aan-
deelhouders.
De bedrijfskosten zijn in drie groepen te verdelen:
• projectgebonden bedrijfskosten;
• algemene bedrijfskosten;
• reservering, risico’s en winst.
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 120
120
8.6.1 Projectgebonden bedrijfskosten
Projectgebonden bedrijfskosten zijn kosten die het
bouwbedrijf moet maken en die een relatie heb-
ben met het betreffende project. Het zijn geen uit-
voeringskosten en ook geen bouwplaatskosten.
Het bouwplaatsmanagement heeft er geen invloed
op en daarom worden ze tot de bouwbedrijfs-
kosten gerekend. Hieronder vallen de kosten voor:
• vergunningen en precario;
• verzekeringen voor het project;
• financiering van het project;
• interne en externe adviseurs.
8.6.2 Algemene bedrijfskosten
Dit zijn de kosten die een bouwbedrijf moet maken
om als bouwbedrijf te kunnen functioneren. Naast
een direct operationeel deel van het bedrijf, ten
behoeve van de werken die in uitvoering zijn,
maakt een bedrijf niet direct aan een werk toe te
rekenen kosten. Deze algemene bedrijfskosten
zullen door het product wat dat bedrijf levert,
de bouwwerken, opgebracht moeten worden.
Deze bedrijfskosten worden vaak ‘Algemene
Kosten’ (AK) genoemd. In bouwondernemingen
worden verschillende organisatievormen toege-
past en komen verschillende opvattingen en
gebruiken met betrekking tot de toerekening van
kosten voor. Onderstaande opstelling vertegen-
woordigt een gemiddelde indeling zoals die bij
bouwbedrijven aangetroffen wordt.
Definitie
Algemene bedrijfskosten zijn kosten die op
grond van het ontbreken van een (duidelijk)
oorzakelijk verband met de afzonderlijke wer-
ken, dan wel uit overwegingen van praktische
doelmatigheid, niet (direct noch indirect) aan
de afzonderlijke werken worden toegerekend.
Volgens deze definitie worden als algemene
bedrijfskosten beschouwd:
• de kosten van de algemene leiding:
– hoofddirectie (inclusief holdingkosten);
– directie werkmaatschappij;
– bedrijfsleider;
– marketing en commerciële zaken;
– voorcalculatie (voorzover gemaakt voor niet
verkregen opdrachten);
• de kosten van algemene en administratieve
diensten:
– administratie;
– computerafdeling;
– reproductie;
– inkoop;
– personeelszaken;
– opleiding en cursussen;
– huisvesting;
– typekamer;
– archief;
– bibliotheek;
– onderzoek en ontwikkeling (in algemene zin);
– het algemene deel van de kosten van wet- en
regelgeving inzake ARBO, milieu en ziekteverzuim;
– diverse kosten (belastingadviseurs, accountants,
rechtskundige adviezen en dergelijke).
Een belangrijk aantal bedrijven beschouwen de
‘Technische staf’ als onderdeel van de Algemene
bedrijfskosten. Hieronder worden verstaan:
• voorcalculatie (voorzover gemaakt voor
verkregen opdrachten);
• projectvoorbereiding;
• bedrijfsbureau;
• onderzoek en ontwikkeling (projectgericht);
• kwaliteitsdienst.
Door nacalculatie blijkt hoe hoog de algemene
bedrijfskosten in de voorgaande jaren zijn
geweest en welke omzet daarbij hoorde. Dit
wordt procentueel omgerekend. Om deze kosten
toe te kunnen rekenen op nog te realiseren wer-
ken, wordt het percentage dat de AK bedroeg
van de omzet, over de directe kosten van het
werk waarvoor men inschrijft berekend. Het per-
centage dat men veelal voor de bouwbedrijven
hanteert bedraagt 5-8%, afhankelijk van de soort
en grootte van het bouwbedrijf.
8.6.3 Risico’s
Men loopt talloze risico’s. Vandaar dat men in het
dagelijks leven de risico’s bij verzekeringsmaat-
schappijen tracht te verzekeren. De afweging
‘hoe groot is de kans dat een beschouwd geval zich
voordoet en als dat geval zich voordoet hoe hoog is
dan de schade’, tegenover ‘wat is de hoogte van
de (maandelijks of jaarlijks) steeds terugkerende
premiebetaling’ wordt de risicoafweging genoemd.
Een andere mogelijkheid is voorzieningen te treffen
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 121
zodat het beschouwde geval zich bijna niet kan
voordoen. De kosten van deze voorzieningen
mogen vanzelfsprekend niet hoger zijn dan de op-
tredende schade. Als de kans dat het beschouwde
geval zich zal voordoen klein is, zal de investering
ten behoeve van de voorzieningen niet te hoog
mogen zijn. Naast de algemene risico’s (vanuit de
normale bedrijfsvoering gezien) kan men de risico’s
die men bij het inschrijven op een bepaald project
beschouwt, als volgt onderverdelen:
• technische risico’s;
• economische risico’s.
8.6.3.a Technische risico’s
Bij het vaststellen van de aanneemsom zijn de
bestedingsstukken de basisdocumenten. Niet altijd
is alles in deze stukken even duidelijk en niet altijd is
er voldoende gelegenheid om nadere informatie in
te winnen. Om een concurrerende prijs in te dienen
zal men een inschatting dienen te maken die zo
nauwkeurig mogelijk is, echter zekerheid heeft men
niet. Ook worden soms risicovolle bouwmethoden
bedacht door de inschrijvers, waarbij verkorting van
de bouwtijd voorop staat. Een tegenvaller, bijvoor-
beeld extreem slecht weer, algehele stakingen en
dergelijke zullen bij deze meer kritieke bouwmetho-
diek grotere schade geven dan bij een minder
risicovolle bouwmethodiek.
Voorbeeld
Technisch risico
Om zo snel mogelijk een aanvang te kunnen
nemen met het storten van de vloeren van een
hoog kantoorgebouw besluit men de kernen
(lift- en installatieschachten) als een afzonder-
lijke vooruitlopende productiestroom te zien.
Dit is mogelijk door deze kernen met een
glijbekisting te storten.
Om de productiesnelheid te verwezenlijken zal
men in ploegendienst dienen te werken om
een maximale productie te verkrijgen. Als de
productie stagneert, kan het zijn dat de direct
na de kernen uit te voeren bewerkingen enor-
me vertragingen oplopen met alle gevolgen
van dien. De volgende factoren kunnen risico’s
vormen voor deze methode:
• hoeveelheid beschikbaar personeel;
• technische storingen;
• weersinvloeden;
8 INSCHRIJFBEGROTING 121
• ervaring;
• opstartproblemen;
• staking.
1 Hoeveelheid beschikbaar personeel
Zijn er voldoende mensen beschikbaar om de
stort- en bekistingsploegen te bemannen,
zullen de geschatte uurlonen en toeslagen
inderdaad worden betaald of wordt er meer
gevraagd, en betaald?
2 Technische storingen
Bij een technische storing van een onderdeel
zal, teneinde de geplande productie te beha-
len, alles in het werk gesteld worden om het
mankement te verhelpen. Vaak zijn deze
kosten relatief gezien bijzonder hoog.
3 Weersinvloeden
Vorst en regen hebben een nadelige invloed op
de productiesnelheid. Er zullen extra voorzie-
ningen worden getroffen om deze invloeden te
minimaliseren.
4 Ervaring
Het kan zijn dat men geen of nauwelijks erva-
ring heeft opgedaan met deze werkwijze,
maar gedwongen door de beperkte bouwtijd,
toch genoodzaakt is deze toe te passen.
Aldus zijn de uurnormen die aangehouden
worden een inschatting die te ruim maar ook
te krap kunnen zijn.
5 Opstartproblemen
Tijdens de uitvoering ontstaan door de onerva-
renheid opstartproblemen, met als gevolg: her-
stelkosten en afname van de productiesnelheid.
6 Staking
Ingeval van het uitbreken van een algehele sta-
king zal de achterstand die wordt opgebouwd
door het stilleggen van het werk bijvoorbeeld
twee maal zo groot zijn als bij de traditionele
methode, omdat de productiesnelheid veel
hoger ligt. Tevens is de kans om in te lopen
gering. Bij tweeploegendienst kan men alleen
nog besluiten over te stappen naar een drie- of
zelfs vierploegen dienst die zeer kostbaar zijn,
mede door het werken in de nacht.
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 122
122
Dit voorbeeld geeft een indruk van een aantal risi-
co’s. Bij het inschrijven worden deze terdege
overwogen.
8.6.3.b Economische risico’s
Stel dat bij de inschrijving van een groot project
een aantal onderaannemers wordt benaderd om
een offerte te maken voor de aluminium gevels
(compleet).
Het verschil tussen de laagste en zijn opvolger
bedraagt circa € 90.000 op een post van circa 4
miljoen euro. Uiteraard worden, als met de laag-
ste inschrijver ‘wordt geschreven’, de anteceden-
ten van dat bedrijf nagegaan. Echter een week
voordat men de opdracht wil gunnen, wordt dit
bedrijf surseance van betaling verleend. De
opdracht zal dan eventueel aan de opvolgende
inschrijver gegund dienen te worden waardoor er
een probleem ontstaat van circa € 90.000. Dit
voorbeeld is extreem (komt voor), maar wat te
doen als deze gevelbouwer tijdens de bouw fail-
liet gaat. Dan zijn de kosten waarschijnlijk groter.
Ook fouten in het opstellen van de begroting zijn
een risicofactor. Een drukke periode voor de
begrotingsafdeling zal de kans op fouten vergro-
ten. Het blijft mensenwerk. Er op vertrouwen dat
dit soort fouten zowel positief als negatief uitval-
len en aldus elkaar opheffen, is op zich een risico.
De ontwikkeling van de kosten in de tijd vormt
eveneens een economisch risico. De meeste
contracten met de onderaannemers worden
getekend lang nadat de opdracht aan de aanne-
mer is verstrekt. Ondertussen is het mogelijk dat
de lonen zijn verhoogd of de materiaalprijzen zijn
aangepast. Meestal zal de aannemer de opdrach-
ten aan de onderaannemers zo vlug mogelijk
plaatsen en een deel van dit risico incalculeren.
8.6.3.c Loon- en prijsstijgingen
De ontwikkeling van de loonkosten en de materi-
aalprijzen in de tijd gezien kan bij de aanneming
van een werk dat bijvoorbeeld twee jaar duurt
kostenverhogend of in enkele gevallen kostenver-
lagend werken. Op twee manieren kan in deze
problematiek contractueel worden voorzien:
• de opdrachtgever wil de kosten van de loon-
en prijswijzigingen verrekenen. Dit kan men
bewerkstelligen door de Risicoregeling Woning-
en Utiliteitsbouw van toepassing te verklaren;
• de opdrachtgever wenst geen verrekening van
de loon- en prijsstijgingen. Met als gevolg dat de
aanbiedende partij een inschatting tracht te maken
van deze kosten door zijn prijs te indexeren.
8.6.3.d Risicoregeling voor de Woning- en
Utiliteitsbouw 1991
Deze regeling van de loon- en prijsontwikkeling
kan in het bestek van toepassing verklaard wor-
den. Met het daadwerkelijk toepassen van de
regeling wordt bereikt dat de inschatting van toe-
komstige prijsrisico’s buiten de aanbieding kan
worden gehouden.
Deze Risicoregeling Woning- en Utiliteitsbouw
(RWU 1991) is op 1 juli 1991 in werking getreden
en verving de Risicoregeling Woningbouw 1964
en de Risicoregeling Utiliteitsbouw 1973. De RWU
1991 is een overeenkomst tussen het Algemeen
Verbond Bouwbedrijf (AVBB), de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Staat der
Nederlanden, vertegenwoordigd door de coördi-
nerend bouwminister (VROM).
De RWU regelt de verrekening van de prijsstijgin-
gen van zowel lonen als materialen. In het bestek
dient de verdeling tussen deze kosten dan ook
aangegeven te worden. Als dit niet wordt gedaan
en de RWU van toepassing is, bepaalt deze dat:
• het loonbestanddeel voor nieuwbouwwerken
45% bedraagt en voor overige werken 55%;
• het materiaalbestanddeel voor nieuwbouwwer-
ken 45% bedraagt en voor overige werken 35%.
Verrekening vindt plaats met behulp van een
loonindex en een materiaalindex die door de
Commissie Risicoregeling Woning- en Utiliteits-
bouw maandelijks vastgesteld en gepubliceerd
wordt. Bij de loonindex wordt rekening gehou-
den met de gewogen loonkostenontwikkelingen
per arbeidsuur voor werknemers vallend onder de
CAO voor het Bouwbedrijf, de UTA-CAO, de CAO
voor het Schilders- en Afwerkingsbedrijf en de
CAO voor de Metaalnijverheid. De materiaalindex
is gebaseerd op een representatief pakket materi-
alen aan de hand waarvan de prijsbeweging
wordt vastgesteld met behulp van gegevens van
het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De
weging van dit pakket materialen geschiedt door
de Commissie Risicoregeling Woning- en Utili-
teitsbouw. De verrekening geschiedt als volgt.
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 123
De wijziging van de loonkosten wordt berekend
met behulp van de formule:
Ln – Lp
Vl × Lb × Tf × Tb
Lp
waarin:
Vl = de te verrekenen loonkosten per termijn-
betaling;
Ln = de loonindex(en) over de periode waarop
een termijnbedrag betrekking heeft;
Lp = de loonindex op de peildatum;
Lb = het loonbestanddeel;
Tf = de tijdfactor(en);
Tb = het termijnbedrag.
De verrekening van de wijzigingen van materi-
aalprijzen wordt berekend met behulp van de
formule:
Mn – Mp
Vm × Mb × Tf × Tb
Lp
waarin:
Vm = de te verrekenen materiaalprijzen per ter-
mijnbetaling;
Mn = de materiaalindex(en) over de periode waar-
op een termijnbedrag betrekking heeft;
Mp = de materiaalindex op de peildatum;
Mb = het materiaalbestanddeel;
Tf = de tijdfactor(en);
Tb = het termijnbedrag.
Indien geen verrekening van de prijswijzigingen
wordt overeengekomen, zal de aannemer deze
inschatten. Veelal geschiedt deze inschatting door
middel van prijsindexering.
8.6.3.e Indexering van de prijsontwikkeling
In een toenemend aantal gevallen wordt de risi-
coregeling niet in het bestek vermeld. De verreke-
ning van de loon- en materiaalprijzen wordt dan
in het contract uitgesloten. Men verwacht een
aanbieding ‘prijsvast tot einde werk’. Er wordt
aldus verwacht dat de prijswijzigingen zijn begre-
pen in de aanneemsom. Het risico van deze prijs-
wijzigingen worden op deze wijze bij de aanbie-
dende partij gelegd.
De aanbiedende partij gaat in feite op vergelijkba-
re wijze als de Risicoregeling RWU 1991 de prijs-
wijzigingen verrekenen. Met als essentieel verschil
8 INSCHRIJFBEGROTING 123
dat de RWU achteraf verrekent, nadat de prijswij-
ziging heeft plaatsgevonden, en de aanbieder nu
moet inschatten wat de prijsontwikkelingen in de
toekomst zullen zijn.
Men berekent dit middels indexering. Bij het
indexeren wordt het kostenverloop in de tijd
voortdurend bijgehouden. Door de kosten op een
bepaald tijdstip te delen door de kosten op een
goed gedefinieerd basistijdstip, ontstaat de
indexeringsfactor. Onderscheiden worden:
◆ input-indexcijfers;
◆ output-indexcijfers.
◆ Input-indexcijfers
Deze index wordt verkregen door een referentie-
project periodiek te begroten en de uitkomst te
vergelijken met de uitkomst van de voorgaande
periode.
◆ Output-indexcijfers
Deze index wordt verkregen door de resultaten
van de aanbestedingen van een aantal vergelijk-
bare projecten, door weging vergelijkbaar te
maken en periodiek met elkaar te vergelijken.
Er zijn diverse indexcijfers.
8.6.3.f BDB-index van materiaal- en
loonkosten
Deze input-index van het Bureau Documentatie
Bouwwezen (BDB) is gebaseerd op het hoeveelhe-
denpakket van een eengezinshuis in een complex
van 40 woningen in de gesubsidieerde sector.
Onder het hoeveelhedenpakket wordt verstaan
een pakket van vaststaande hoeveelheden materi-
aal, manuren en indirecte kosten. Dit betekent
dat wijzigingen in hoeveelheden, in arbeidspro-
ductiviteit en in winstvoet in deze indexcijfers niet
doorwerken. Publicatie vindt plaats in het maand-
blad Bouwmarkt.
Bij benadering gelden de indexcijfers tevens voor
de sector utiliteitsbouw, mits het geen speciale
constructies en/of gebouwen met een eenzijdige
materiaaltoepassing betreft.
8.6.3.g CBS-index bouwprijzen
Het CBS (output) indexcijfer bouwprijzen wordt
gebaseerd op de totale aanneemsom van
woningbouwprojecten in de gesubsidieerde sec-
tor. Met officiële wijzigingen in lonen, materialen
06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 124
124
en dergelijke wordt geen rekening gehouden.
Uitsluitend de aanneemsom, eventueel gecorri-
geerd met kwaliteitswijzigingen, wordt als maat-
staf genomen.
8.6.3.h MBK-index bouwkosten
Deze (input) indexeringsberekening van Misset
BouwKosten (MBK) – inmiddels overgegaan naar
Elsevier Bedrijfsinformatie – is gebaseerd op de
geregistreerde prijswijzigingen van een of meer
voorbeeldprojecten. De voor het voorbeeldpro-
ject geldende loonsom wordt gecorrigeerd op
basis van de officiële loonkostenwijzigingen in de
bouwnijverheid en gesignaleerde werkelijk
betaalde lonen.
Alle voor het voorbeeldproject geldende materia-
len en onderaannemerskosten worden gecorri-
geerd op basis van de geregistreerde kostenver-
schillen voor deze materialen en onderaanne-
mingskosten. Met marktomstandigheden, welke
het niveau van de bouwplaatskosten, de algeme-
ne kosten en winst/risicoposten kunnen beïnvloe-
den wordt geen rekening gehouden.
8.6.3.i CBS-index voor levensonderhoud
Deze (output) indexcijfers zijn gebaseerd op de
berekening van kosten van levensonderhoud van
gezinnen met een inkomen beneden de zieken-
fondsgrens. De methodiek heeft geen enkele rela-
tie met de bouwnijverheid, maar wordt veel
gehanteerd voor het verrekenen van huurwijzi-
gingen of commerciële gebouwen.
Dit cijfer kan globaal als het inflatiecijfer worden
gehanteerd. De CAO-lonen en -salarissen worden
veelal op basis van deze indexcijfers aangepast.
Op basis van voornoemde indexcijfers zal men de
toekomstige loon- en prijsstijgingen trachten te
benaderen. Echter een benadering draagt een
risico met zich mee. Hoe langer de looptijd van
het project, hoe groter dit risico wordt.
Om deze reden wordt in de contractvormingsfase
(de onderhandelingsfase) ook wel een regeling
tussen partijen getroffen waarbij in overleg wordt
bepaald welke indexering aangehouden zal wor-
den. Vervolgens wordt er volgens deze indexen
verrekend bij de indiening van bijvoorbeeld de
termijnen. Men dient zich er terdege van bewust
te zijn dat verrekening van een termijn op basis
van een in het werk gerealiseerde productie op
een geheel ander tijdstip geschiedt dan de werke-
lijke inkoop van de materialen. Dit tijdverschil kan
een voordeel maar ook een nadeel zijn.
Getracht wordt zowel de technische als de econo-
mische risico’s zo exact mogelijk te benaderen. Bij
grotere werken, waarbij het gaat om een grote
aanneemsom en een uitvoering over langere ter-
mijn, zal een gedegen risicoanalyse de onderne-
ming zo veel mogelijk behoeden voor problemen
achteraf. Een gedegen technische- en organisato-
rische kennis is noodzakelijk om tot een realisti-
sche inschatting van de risico’s te komen.
Men tracht aldus de risico’s in geld in te schatten,
te kapitaliseren om zodoende een bedrag voor
onvoorziene omstandigheden in de aanneemsom
op te nemen.
Ook wordt veel gewerkt met een procentuele
inschatting waarbij men uit nacalculatie van voor-
gaande werken de percentages bepaalt die nood-
zakelijk zijn voor onvoorziene omstandigheden,
of gevoelsmatig een afweging maakt.
8.6.4 Winst
Kennis van de markt is ook belangrijk voor de
bepaling van de winstmarge. Omdat in concur-
rentie wordt ingeschreven, zal men dit percenta-
ge zo laag mogelijk willen houden.
Echter alleen puur kostendekkende werken aan-
nemen is bedrijfseconomisch een niet haalbare
kaart.
De acceptatie van geen of zelfs in uitzonderlijke
gevallen een negatieve winstverwachting is wel-
licht op (zeer) korte termijn een oplossing om
werk te verkrijgen.
Vanuit bedrijfseconomisch oogpunt bezien zal dit
alleen te verantwoorden zijn als op langere ter-
mijn een winst verwacht wordt uit bijvoorbeeld
vervolgopdrachten die uit het werk kunnen voort-
vloeien.
Aangezien het bepalen van de winstmarge een
beleidsbeslissing is, zal de directie van het inschrij-
vende bedrijf de verlangde winst per project
bepalen.
8.6.5 Stelposten
Stelposten behoren tot de directe kosten. Deze
geldbedragen zijn vastgesteld door de opdracht-
gever en veelal bestekmatig voorgeschreven. De
verrekening geschiedt op basis van gemaakte
kosten. De verwerkingskosten – arbeidsloon –
06950548_H8 01-11-2005 09:07 Pagina 125

8 INSCHRIJFBEGROTING 125

den veelal geacht te zijn begrepen in de begro-
ting en vallen dus buiten de verrekening. Een uit-
zondering hierop is bijvoorbeeld de stelpost voor
een balie ter plaatse van een entree.
De reden dat stelposten op deze positie van de
kostenopstelling wordt geplaatst – na de toesla-
gen van Algemene Kosten, winst en risico – komt
voort uit de omschrijving in de Uniforme Admini-
stratieve Voorwaarden (UAV). Paragraaf 37-3 van
de UAV stelt dat stelposten opgebouwd worden
uit de netto prijzen van franco levering voor de
aanschaf van bouwstoffen, vermeerderd met een
aannemersvergoeding van 10%.
Voorbeeld
Een eindblad kan er als volgt uitzien:
loonkosten € 37,00 × 1782 mu = 65.920
materiaalkosten 1.360.460
onderaannemingskosten 3.980.000
Er worden projecten aanbesteed waarbij gesteld
wordt dat in afwijking van de UAV de stelposten
exclusief de opslagen zijn. In dit geval worden
deze stelposten vóór de opslagen geplaatst.
8.6.6 Eindblad inschrijfbegroting
Na alle onderdelen behandeld te hebben die
nodig zijn om de inschrijfbegroting te maken en
het inschrijfbedrag vast te stellen, kan het eind-
blad van de inschrijfbegroting worden gemaakt.
Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur
Normen
NEN 2634 Termen, definities en regels voor het
overdragen van gegevens over kosten en kwaliteits-
aspecten voor bouwprojecten

Totaal bestekkosten 5.406.380

– specifieke uitvoeringskosten 20.563
– algemene uitvoeringskosten 100.000
– bouwplaatsvoorzieningen 150.000
– bouwplaatsmanagement 250.000
– project-bedrijfskosten 100.000
Totaal bouwplaatskosten 620.563
Correcties:
nagekomen offerte aluminium puien – 60.000
extra inzet mobiele kraan – 10.000
subtotaal – 50.000

subtotaal 5.976.943
Algemene Kosten 6% 358.617

subtotaal 6.335.560
Winst en Risico 2% 126.711

subtotaal 6.462.271
Stelposten 80.000

subtotaal 6.542.271
Loon- en prijsstijgingen: RWU 0
Korting – 43.271

Inschrijfbedrag excl. BTW 6.499.000

BTW 19% 1.234.810

Inschrijfbedrag incl. BTW 7.733.810

06950548_H8 12-07-2004 12:37 Pagina 126
06950548_H9 12-07-2004 12:56 Pagina 127

Gunning en
aannemingsovereenkomst
Ing. M. van Duijn
9
De opdrachtgever moet bij de aanbesteding het werk gunnen aan de
aannemer met de laagste inschrijfsom. Als de laagste inschrijfsom aan-
zienlijk hoger is dan het beschikbare budget kan de opdrachtgever
samen met de laagste aannemer proberen met bezuinigingen de
bouwkosten te verlagen.
Als dat niet lukt kan de opdrachtgever een nieuw bestek laten maken
en het werk opnieuw gaan aanbesteden.
Als de opdrachtgever het werk gunt aan de laagste aannemer, gaan ze
samen een aannemingsovereenkomst opstellen en ondertekenen. In
deze overeenkomst moeten een aantal zaken juridisch geregeld worden.
06950548_H9 12-07-2004 12:56 Pagina 128
128
Inleiding
Om de overeenkomsten binnen een juridisch
kader in het kort te beschouwen, worden zeer
beknopt de kenmerken aangestipt van een koop-
overeenkomst en een aannemingsovereenkomst.
Zowel koop- als aannemingsovereenkomsten val-
len onder het verbintenissenrecht van het Burger-
lijk Wetboek (BW). Vervolgens wordt de gunning
van het werk besproken, waarbij de situaties
worden toegelicht die kunnen ontstaan nadat de
aanbesteding heeft plaatsgevonden. Indien een
onderhandeling – bijvoorbeeld na de aanbesteding
of in een een-een relatie – voorafgaat aan de
opdracht, is een toelichting van de juridische
achtergrond bij de onderhandeling en de overeen-
komst van belang, paragraaf 9.4.
9.1 Koopovereenkomst
Bij de aankoop van een onroerend goed wordt
een koopovereenkomst gesloten. Deze overeen-
komst houdt in dat door de koper en de verkoper
een contract wordt opgesteld, het voorlopig
koopcontract, met onder andere daarin vermeld:
• de ligging;
• soort of type van gebouw (bijvoorbeeld meer-
kamerappartement of vrijstaande villa);
• de koopsom;
• welke vaste lasten er op het pand rusten;
• eventuele huuropbrengst;
• de levering en aanvaarding van het onroerend
goed;
• ontbindende voorwaarden (bijvoorbeeld bij
het niet kunnen verkrijgen van een hypothecaire
geldlening);
• bij de koop van een woning door een particu-
lier heeft deze drie dagen bedenktijd na onderte-
kenen van de akte (artikel 7:2 BW).
Nadat de koopovereenkomst gesloten is, heeft de
eigendomsoverdracht plaats bij notariële akte en
door de overschrijving in het openbare register.
Hierin worden de naam van de perceeleigenaar,
eventueel op het perceel liggende hypothecaire
schulden en erfdienstbaarheden opgenomen. Dit
register wordt bij het kadaster bijgehouden en is
openbaar.
9.2 Aannemingsovereenkomst
De aannemingsovereenkomst is een contract tus-
sen de opdrachtgever van een bouwproject en de
aannemer die het project uitvoert.
Artikel 7.12.1 BW geeft een definitie voor aanne-
ming van werk: ‘Aanneming van werk is de over-
eenkomst waarbij de ene partij, de aannemer,
zich jegens de andere partij, de opdrachtgever,
verbindt om buiten dienstbetrekking een werk
van stoffelijke aard tot stand te brengen en op te
leveren, tegen een door de opdrachtgever te
betalen prijs in geld.’
In Nederland bestaat contractvrijheid. Dit houdt in
dat opdrachtgever en aannemer naar ‘eigen goed-
dunken’ vorm kunnen geven aan een aannemings-
overeenkomst. Men dient echter wel de op deze
soort van overeenkomst betreffende artikelen van
het Burgerlijk Wetboek in acht te nemen. Uit de
definitie van de aannemingsovereenkomst blijkt dat
partijen overeenstemming moeten bereiken over:
• het werk dat tot stand moet worden gebracht
en moet worden opgeleverd;
• de prijs.
Daarom wordt in de schriftelijke aannemingsover-
eenkomst, hetzij door ondertekening van beide
partijen van een contract, hetzij door het schrij-
ven van de gunningsbrief door de opdrachtgever,
veelal verwezen naar de onderliggende stukken
van de overeenkomst, figuur 2.4, het bestek met
de daarbij behorende tekeningen, de nota’s van
inlichtingen, het procesverbaal van aanwijzing en
het inschrijvingsbiljet (= de prijs).
9.3 Gunning
In de bouw noemt men de opdracht aan de aan-
nemer ‘de gunning’. Het werk wordt de aanne-
mer gegund.
Alvorens een aanbesteding te starten, middels de
publicatie van de aanbesteding of door het uitnodi-
gen van gegadigden, zal het beschikbare budget
voor de realisatie bij de aanbesteder bekend zijn.
9.3.1 Inschrijving hoger dan het beschikbare
budget
Bij deze situatie zal de aanbesteder/opdrachtgever
zich moeten beraden. Het project als zodanig valt
06950548_H9 12-07-2004 12:56 Pagina 129
kennelijk duurder uit dan was voorzien. Als het
aan financiële middelen ontbreekt, is het dus niet
mogelijk om het plan te laten bouwen. De
opdrachtgever zal zich moeten bezinnen of hij
het project daadwerkelijk nog denkt te realiseren.
Daarbij moet eventueel gedacht worden aan
bezuinigingen die kunnen variëren van goed-
kopere afwerkingsmaterialen tot het laten verval-
len van een (aantal) verdieping(en).
Conform de UAR 2001 kan de opdrachtgever in
overleg treden met de laagste inschrijver indien
zijn inschrijving hoger is dan het door hem op
zorgvuldige wijze vastgestelde budget. De aan-
besteder mag hierbij geen gebruik maken van
hetgeen hem bekend is van de aanbiedingen van
de andere inschrijvers. Bij dit overleg is de inschrij-
ver gehouden zijn begroting te overleggen, beide
partijen dienen hiermee vertrouwelijk om te gaan.
Indien dit overleg geen opdracht tot gevolg heeft,
mag de aanbesteder – slechts na schriftelijke beëin-
diging van het overleg – met de opvolgende
inschrijver in overleg treden. Indien dit overleg met
de opvolgende overige inschrijvers geen opdracht
tot gevolg heeft, kan de aanbesteder besluiten het
werk niet op te dragen. De aanbesteder dient dit
schriftelijk aan de inschrijvers mede te delen onder
vermelding van de redenen.
9.3.2 Inschrijving beduidend lager dan het
beschikbare budget
Als de laagste inschrijving beduidend lager is dan
het beschikbare budget, zal men in eerste instantie
verheugd reageren. Om ondanks alle zorg besteed
aan de specificatie van het project – middels bestek
en tekeningen – zich er van te overtuigen dat de
aanbieding daadwerkelijk compleet is, kan men de
begroting van de laagste inschrijver bestuderen en
controleren of deze compleet is.
Dit echter ontheft de aanbieder niet van zijn ver-
plichting het werk conform de bestedingsstukken
te realiseren voor het aangeboden bedrag.
Als het verschil met de opvolger(s) groot is, dient
men zich te realiseren wat de oorzaak kan zijn van
dit verschil. Als men bij de beoordeling van de
begroting van de laagste inschrijver constateert
dat de aanbieding niet compleet is en de
opdrachtgever min of meer terecht eist dat de
laagste aanbieder zijn aanbieding nakomt, kan de
vrees ontstaan dat de uitvoering van het werk wel-
licht te wensen over zal laten. Het failliet gaan –
9 GUNNING EN AANNEMINGSOVEREENKOMST 129
ten gevolge van een foutieve inschrijving – van de
aannemer tijdens de uitvoering is een bijzonder
onplezierige zaak voor beide partijen en zal extra
kosten met zich meebrengen om het gebouw als-
nog te realiseren met een andere aannemer.
Als grond ontstaat voor gerede twijfel omtrent de
inschrijvingsprijs kan men voor de opvolgende
partij kiezen. Afhankelijk van de aanbestedings-
vorm zal men zich tegenover de laagste inschrij-
ver dienen te motiveren waarom er geen gebruik
wordt gemaakt van de laagste inschrijfsom.
9.4 Het tot stand komen van een
overeenkomst
9.4.1 Privaatrechtelijke wetgeving
De privaatrechtelijke voorschriften die voor het
bouwen en wonen van belang zijn, staan in
hoofdzaak in het Burgerlijk Wetboek of in
geschriften die op deze wet berusten.
De privaatrechtelijke wetgeving behandelt zaken
die betrekking hebben op onder andere de tussen
private partijen te sluiten overeenkomsten.
Uit het Burgerlijk Wetboek zijn onder andere voor
de bouw van belang:
• boek 3: vermogensrecht in het algemeen,
waaronder het hypotheekrecht;
• boek 5: zakelijk recht met daarin onder meer
opgenomen het burenrecht, mandeligheid, erf-
dienstbaarheden en erfpacht;
• boek 6: algemeen gedeelte van het verbintenis-
senrecht, waarin onderdelen als overeenkomsten,
algemene voorwaarden en (kwalitatieve) aanspra-
kelijkheid;
• boek 8: bijzondere overeenkomsten, waaron-
der de koopovereenkomst; wordt aangevuld met
onder andere een nieuwe regeling voor aanne-
mingsovereenkomsten.
Met name het verbintenissenrecht, als behandeld
in boek 6 BW, is voor het contracteren van belang.
9.4.2 De overeenkomst
Volgens artikel 213, lid 1, boek 6 BW is een over-
eenkomst in de eerste plaats een meerzijdige
rechtshandeling. Voor de totstandkoming van
een rechtshandeling is volgens artikel 33, boek 3
BW vereist: ‘een op een rechtsgevolg gerichte wil
die zich door een verklaring heeft geopenbaard’.
06950548_H9 12-07-2004 12:56 Pagina 130
130
Daarnaast wordt in artikel 35, boek 3 BW waarde
toegekend aan het bij de wederpartij opgewekte
vertrouwen.
Aldus wordt de totstandkoming van een rechts-
handeling op een dubbele grondslag gebaseerd:
• de geopenbaarde wil;
• het opgewekte vertrouwen.
Bij de totstandkoming van een overeenkomst
speelt de geopenbaarde de primaire grondslag en
het opgewekte vertrouwen een ondergeschikte
rol. Is een wilsovereenstemming aanwezig bij de
totstandkoming dan komt men aan de vertrou-
wensleer van artikel 35, boek 3 BW niet toe,
omdat de rechtshandeling reeds op de primaire
grondslag tot stand komt.
Kennelijk zijn bij de totstandkoming van rechts-
handelingen twee situaties mogelijk:
• wil en verklaring stemmen overeen; de rechts-
handeling komt tot stand krachtens artikel 33,
boek 3 BW;
• wil en verklaring stemmen niet overeen, maar
de wederpartij van de partij die zich beroept op
de discrepantie tussen wil en verklaring, doet een
geslaagd beroep op zijn gerechtvaardigd vertrou-
wen. De rechtshandeling komt dan tot stand
krachtens artikel 33 juncto artikel 35, boek 3 BW.
Vervolgens wordt uiteengezet op welke wijze en
op welk tijdstip de wilsovereenstemming en daar-
mee de overeenkomst feitelijk tot stand komt.
9.4.3 Aanbod en aanvaarding
Artikel 217, boek 6 BW bepaalt dat een overeen-
komst tot stand komt door een aanbod en de
aanvaarding daarvan. Voor de totstandkoming
van een overeenkomst gelden naar het BW drie
vereisten:
• het aanbod;
• de aanvaarding;
• de aanvaarding moet inhoudelijk overeenstem-
men met het aanbod.
9.4.3.a Aanbod
Het aanbod kan in beginsel in iedere vorm geschie-
den en kan ook opgesloten liggen in gedragingen.
De inhoud van het aanbod wordt bepaald aan de
hand van de eerder genoemde wilsvertrouwensleer.
De wilsverklaring dient – om als aanbod te kunnen
gelden – alle essentiële elementen van de te sluiten
overeenkomst te bevatten. Doet zij dat niet, dan is
slechts sprake van een ‘uitnodiging tot het doen
van een aanbod’. Afhankelijk van het soort aanbod
dat wordt gedaan, kan een aanbod door de aan-
bieder worden herroepen, dan wel anderszins
komen te vervallen.
9.4.3.b Verval van het aanbod
Artikel 219, lid 1, boek 6 BW stelt als hoofdregel
dat een aanbod, tenzij het tegendeel blijkt, her-
roepelijk is. Volgens lid 2 van hetzelfde artikel kan
de herroeping echter niet meer geschieden
indien het aanbod door de wederpartij reeds is
aanvaard, of indien de wederpartij reeds een aan-
vaardingsmelding heeft verzonden. Voorts kan
een aanbod vervallen door enkel tijdsverloop.
Een mondeling aanbod, waarin geen tijd is gesteld,
vervalt wanneer het niet onmiddellijk wordt aan-
vaard. Een schriftelijk aanbod vervalt wanneer het
niet binnen redelijke termijn wordt aanvaard.
Wordt een termijn vermeld dan vervalt het aanbod
na verstrijken van die termijn. Ten slotte kan een
aanbod worden verworpen. Ook een afwijkende
aanvaarding geldt in beginsel als een verwerping.
9.4.3.c Onherroepelijk aanbod
De hoofdregel dat het aanbod in beginsel herroe-
pelijk is, kent twee uitzonderingen. De verklaring
van de aanbieder dat hij zijn aanbod herroept,
heeft geen effect indien het aanbod een termijn
voor aanvaarding inhoudt of de onherroepelijk-
heid op andere wijze uit het aanbod volgt. In die
gevallen kan de wederpartij, ondanks herroeping
van het aanbod, een overeenkomst tot stand doen
komen. Volgens artikel 219, lid 3, boek 6 BW geldt
een optiebeding (bijvoorbeeld een verleende
koopoptie) ook als een onherroepelijk aanbod.
9.4.3.d Vrijblijvend aanbod
Een ruime herroepingsmogelijkheid bestaat bij het
vrijblijvende aanbod. Herroeping kan zelfs nog
onverwijld na de aanvaarding geschieden. Onver-
wijld wil zeggen dat herroeping na aanvaarding
zonder vertraging zal dienen plaats te vinden.
Indien een geldig aanbod is gedaan, zal een over-
eenkomst tot stand komen nadat het aanbod is
aanvaard. Het aanbod en de aanvaarding zijn als het
06950548_H9 12-07-2004 12:56 Pagina 131
ware in de overeenkomst samengesmolten, zodat
vanaf dat moment slechts de geldigheid van de
resulterende overeenkomst nog ter discussie staat.
9.4.4 Aanvaarding
Aanvaarding kan in beginsel in ieder vorm ge-
schieden (mondeling, dan wel schriftelijk). De
aanvaarding moet inhoudelijk met het aanbod
overeenstemmen. Vanzelfsprekend moet een aan-
vaarding worden gedaan op een moment waarop
het aanbod nog van kracht was. Niettemin kan
de aanbieder een te late aanvaarding als tijdig
laten gelden door dit onverwijld, zonder vertra-
ging, aan de acceptant mee te delen.
9.4.4.a De van het aanbod afwijkende aan-
vaarding
Als de aanvaarding van het aanbod afwijkt, geldt
zij als een nieuw aanbod, dat eerst door de weder-
partij moet worden aanvaard voordat een overeen-
komst tot stand komt. Indien de aanvaarding
slechts op ondergeschikte punten van het aanbod
afwijkt, komt de overeenkomst volgens deze licht
afwijkende aanvaarding tot stand, tenzij de aan-
bieder zonder vertraging tegen de verschillen
bezwaar maakt. Artikel 225, lid 3, boek 6 BW regelt
het geval waarbij aanbod en aanvaarding naar
verschillende algemene voorwaarden verwijzen
(‘battle of forms’). In beginsel komt in een dergelijk
geval de overeenkomst tot stand op de algemene
voorwaarden van het aanbod, tenzij bij de aan-
vaarding de toepasselijkheid van die voorwaarden
uitdrukkelijk van de hand wordt gewezen.
9.4.5 Inhoud van de overeenkomst
Bij een overeenkomst is men vrij te regelen wat
men verkiest, zolang de grenzen van dwingende
wetsbepalingen niet worden overschreden. Hier-
onder volgen een aantal richtlijnen bij het opstel-
len van overeenkomsten.
Vast staat dat niet de naam van de overeenkomst
consequenties heeft voor de regels die hierop van
toepassing zijn, maar de inhoud van de overeen-
komst. Regelt men bijvoorbeeld in een overeen-
komst de huur en verhuur van een pand en
noemt men deze overeenkomst een ‘koopover-
eenkomst’, dan zijn toch de dwingend rechtelijke
regels omtrent huur en verhuur op deze overeen-
komst van toepassing. Het is daarom belangrijk
om na te gaan of de overeenkomst valt onder een
9 GUNNING EN AANNEMINGSOVEREENKOMST 131
van de door de wet benoemde overeenkomsten
(zoals de huur-, de koop- en de huurkoopover-
eenkomst). De dwingend rechtelijke regels die bij
een dergelijke overeenkomst van toepassing zijn,
zijn door de wet geregeld ook al is er geen bepa-
ling in de overeenkomst opgenomen.
Men zal ten minste het volgende in een overeen-
komst moeten regelen:
• aard van de te verrichten prestatie;
• prijs;
• datum en de plaats van de (op)levering;
• verdeling van verantwoordelijkheden en
bevoegdheden bij de uitvoering van de overeen-
komst.
De volgende onderdelen zijn belangrijk om in een
overeenkomst op te nemen:
• wijze en tijdstip van betaling;
• (uiterste) leverdatum;
• het moment van risico-overgang ten aanzien
van het geleverde;
• taakverdeling bij de uitvoering van de overeen-
komst;
• verplichting tot vrijwaring terzake van uitwin-
ning of van (verborgen) gebreken c.q. de ver-
plichting om in te staan voor de afwezigheid van
bijzondere lasten en beperkingen;
• keuze van een woonplaats waar partijen
gevestigd zijn;
• aansprakelijkheid voor werknemers en onderaan-
nemers, en voor gebreken in gebruikte materialen;
• duur en omvang van een eventuele garantie;
• aansprakelijkheid jegens derden;
• welke partij het risico draagt van eventuele
onvoorziene omstandigheden;
• wanneer een partij in gebreke zal zijn;
• wie het risico draagt voor eventuele vertragings-
schade;
• het moment van eigendomsovergang;
• eventuele ontbindende c.q. opschortende
voorwaarden;
• wijze van geschillenbeslechting;
• het toepasselijk recht.
Een groot gedeelte van deze onderwerpen kan wor-
den opgenomen in een overeenkomst door middel
van verwijzing naar de van toepassing zijnde alge-
mene voorwaarden, zoals de UAV, in- en verkoop-
voorwaarden en onderaannemingsvoorwaarden.
06950548_H9 12-07-2004 12:56 Pagina 132
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 133

10
Bouwen is samenwerken
Ing. M. van Duijn

Opdrachtgever en aannemer hebben een aannemingsovereenkomst

gesloten waarbij de aannemer zich heeft verplicht het werk conform
het bestek uit te voeren. Bij de uitvoering van werk zijn echter méér
partijen betrokken die eerder of later door de opdrachtgever zijn
(worden) ingeschakeld.
Voor de verhoudingen tussen opdrachtgever en aannemer zijn regels
ontwikkeld die zijn opgenomen in de UAV. Deze rechtsregels gelden in
de bouwnijverheid als dwingend recht. Zij regelen nauwkeurig de
taken en verantwoordelijkheden van opdrachtgever en aannemer met
inbegrip van sanctiemogelijkheden bij nalatigheid. Ook voor uitvoe-
renden op het gebied van installatietechniek zijn gelijksoortige regels
vastgelegd in de UAV-TI.
Voor de uitvoerende werkzaamheden is in het Arbobesluit de verant-
woordelijkheid voor de arbeidsomstandigheden geregeld. Reeds bij
het bestek heeft de opdrachtgever het Veiligheids- en Gezondheidsplan
Ontwerpfase gevoegd. Hierin is onder meer een voorlopige inventarisatie
van vermeende risico’s opgenomen. De aannemer gaat dit V&G-plan
aanpassen op de door hem gedachte wijze van uitvoeren tot V&G-plan
Uitvoeringsfase. Ook de risico-inventarisatie wordt afgestemd op de
geplande uitvoeringstechniek en bouwvolgorde. Daarbij ontmoet de
aannemer ook de belangen van andere opdrachtnemers.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 134
134
Inleiding
In dit hoofdstuk worden behandeld:
• contractuele relatie aannemer-opdrachtgever;
• relatie met andere opdrachtnemers;
• samenwerking en overleg bij de uitvoering;
• UAV als regelgeving;
• UAV-TI.
De toepassing van de UAV wordt in dit en volgende
hoofdstukken (hoofdstuk 11 tot en met hoofdstuk
15) behandeld aan de hand van een fictief werk: de
uitvoering van een fabriekshal met kantoorgedeelte.
Daarbij komt de UAV als volgt aan de orde:
• hoofdstuk 10: betrokken partijen, bestek en
tegenstrijdigheden, afstemming der verplichtingen;
• hoofdstuk 11: aanvang der werkzaamheden,
werkvoorbereiding;
• hoofdstuk 12: uitvoering op de bouwplaats;
• hoofdstuk 13: oplevering van het werk;
• hoofdstuk 14: betaling;
• hoofdstuk 15: in gebreke blijven van partijen.
10.1 Relatie opdrachtgever-adviseurs
De niet terzake kundige opdrachtgever laat zich in
veel gevallen door een deskundige adviseren en ver-
zoekt deze het bouwproces te volgen. De opdracht-
gever kan zich op de volgende wijze laten adviseren:
• hij draagt een architect op het te realiseren
gebouw te ontwerpen en hem gedurende het
gehele bouwproces in alle zaken te adviseren;
• hij stelt een manager aan om het gehele
proces te coördineren, te sturen en te bewaken
(kwaliteit, tijd en kosten).
Voornoemde adviseurs kunnen vervolgens voor
specialistische adviezen adviseurs raadplegen of
de opdrachtgever voor te stellen om deze specia-
listen te raadplegen. Enkele voorbeelden van deze
adviseurs zijn:
• de constructeur;
• de installatieadviseur;
• de bouwfysicus;
• de binnenhuisarchitect;
• de landschapsarchitect.
De opdrachtgever draagt de uitvoering van het
gebouw op aan een aannemer.
UAV
Paragraaf 1-1
Definitie:
De overeenkomst: de tussen opdrachtgever en
aannemer tot stand gekomen overeenkomst
van aanneming van werk.
De opdrachtgever laat zich door zijn adviseur(s)
adviseren welke aannemer te kiezen, hoe de
opdracht te formuleren enzovoort. Vandaar de
term: ‘........ namens en voor rekening van de
opdrachtgever (naam), dragen wij u de werk-
zaamheden op’.
10.1.1 De ‘directie’ van het werk
De architect zorgt voor de bouwdirectie, het toezicht
op de uitvoering van het werk, figuur 10.1. De
bouwdirectie wordt tevens in de UAV genoemd.
Opdrachtgever
Architect
Installatie- Bouw-
Constructeur
adviseur directie
Figuur 10.1 Opdrachtgever en adviseurs
UAV
Paragraaf 3-1
De opdrachtgever is gerechtigd een of meer
personen aan te wijzen om als directie op te
treden of de directie bij te staan dan wel als
zodanig aangewezen personen te vervangen.
De bevoegdheid van de directie wordt genoemd
in paragraaf 3-4 UAV.
UAV
Paragraaf 3-4
Zolang en voor zover de opdrachtgever niet
schriftelijk aan de aannemer het tegendeel
doet blijken, vertegenwoordigt de directie de
opdrachtgever in alle zaken het werk betreffen-
de. In de gevallen echter, waar in de UAV uit-
drukkelijk de opdrachtgever is genoemd, is
alleen deze bevoegd.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 135
Met name noemt de UAV de volgende directie-
bevoegdheden:
• paragraaf 5-1: het voeren van de voorberei-
dende bouwbespreking;
• paragraaf 6-1: het tijdig verschaffen van de
tekeningen;
• paragraaf 8-5: beslissen op verzoeken om
termijnsverlenging;
• paragraaf 9: opneming van het werk;
• paragraaf 13: het aanbrengen van wijzigingen
in de volgorde van uitvoering;
• paragraaf 14-2: het werk hangende de beslissing
van de opdrachtgever voorlopig te schorsen;
• paragraaf 18: het keuren van bouwstoffen;
• paragraaf 27: het opmaken van weekrapporten;
• paragraaf 34: opdrachten tot wijzigingen in de
uitvoering;
• paragraaf 36-3: het opdragen van bestekwijzi-
gingen tot maximaal 10% c.q. 15% van de aan-
nemingssom;
• paragraaf 37: het opdragen van werk ten laste
van stelposten;
• paragraaf 40: het opnemen van een gedeelte
van het werk met het oog op betaling van
termijnen;
• paragraaf 48: het vorderen dat de toestand
van het werk wordt vastgelegd.
Zowel directie als aannemer moeten opletten wie
welke orders geeft en wie daartoe gemachtigd is.
Bij de volgende onderdelen ligt de beslissings-
bevoegdheid bij de opdrachtgever.
UAV
Paragraaf 6-25
De aannemer mag het werk niet overdragen
zonder schriftelijke goedkeuring van de
opdrachtgever.
Paragraaf 6-27
Het voorschrijven van een onderaannemer
dient alleen door de opdrachtgever te geschie-
den. Indien deze onderaannemer niet presteert
zal de opdrachtgever de meerdere uitvoerings-
kosten vergoeden.
Paragraaf 8-4
De termijn waarbinnen het werk moet worden
opgeleverd kan door de opdrachtgever wor-
den verlengd.
10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 135
Paragraaf 10-2
Indien de aannemer geen aanvraag om opne-
ming van het werk tot de directie heeft gericht,
doch de opdrachtgever het werk voltooid acht,
kan de aannemer zulks schriftelijk meedelen.
Paragraaf 10-3
De opdrachtgever kan het werk in gebruik
nemen, voordat dit werk voltooid is.
Paragraaf 14-1
De opdrachtgever is bevoegd de uitvoering
van het werk voor het geheel of voor een
gedeelte te schorsen.
Paragraaf 14-7
De opdrachtgever is gerechtigd de aannemer op
te dragen het werk in onvoltooide staat te beëin-
digen. De opdrachtgever en de aannemer komen
overeen op welke wijze en wanneer de verreke-
ning geschiedt van het meer- of minderwerk.
Paragraaf 36-2
Indien voorgeschreven in het bestek is alleen
de opdrachtgever bevoegd wijzigingen in het
bestek aan te brengen.
Paragraaf 36-4
Kosten van voornoemde bestekswijzigingen
worden mogelijk tussen opdrachtgever en aan-
nemer overeengekomen.
Paragraaf 36-8
Reeds aangevoerde bouwstoffen, die door
bestekswijzigingen niet kunnen worden
gebruikt, worden door de opdrachtgever over-
genomen, of er wordt een billijke schadever-
goeding verleend.
Paragraaf 39-2
Indien een verrekenprijs voor afwijkingen van
een in het bestek opgenomen verrekenbare
hoeveelheid te laag of te hoog blijkt te zijn, zal
een gewijzigde verrekenprijs tussen opdracht-
gever en aannemer worden overeengekomen.
Paragraaf 42-1
De opdrachtgever kan wegens te late opleve-
ring van het werk aan de aannemer kortingen
op de aannemingssom opleggen.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 136
136
Paragraaf 47-3
Indien de aannemer van oordeel is dat kosten-
verhogende omstandigheden zijn ingetreden,
dient hij de opdrachtgever hiervan zo spoedig
mogelijk schriftelijk op de hoogte te brengen.
Opdrachtgever zal met de aannemer hierom-
trent overleg plegen.
Paragraaf 47-4
De opdrachtgever is gerechtigd om het werk
te beperken of te beëindigen in plaats van toe
te stemmen in een vergoeding van de kosten-
verhogende omstandigheden.
Paragraaf 49-3
Behandelt een geschil tussen opdrachtgever en
aannemer omtrent de eindafrekening.
Paragraaf 3-5
Indien meer dan een persoon als directie is aan-
gewezen, wordt ieder der aangewezen perso-
nen geacht de directie te vertegenwoordigen.
Deze laatste paragraaf 3-5 kan aanleiding geven
tot problemen. Als meerdere personen directie
voeren, dienen aanwijzingen door deze personen
op elkaar afgestemd te zijn. Immers aanwijzingen
dienen door de aannemer opgevolgd te worden.
Indien deze strijdig met elkaar zijn, zijn de gevol-
gen voor de opdrachtgever.
10.1.2 Functie directie
UAV
Paragraaf 3-6
De directie oefent het toezicht uit op de uit-
voering van het werk en de naleving van de
overeenkomst.
Indien de opdrachtgever zelf directie voert:
UAV
Paragraaf 3-9
Indien en zolang de opdrachtgever van zijn in
het eerste lid bedoelde bevoegdheid geen
gebruik heeft gemaakt, treedt hij daar, waar in
de UAV sprake is van de directie, in haar plaats.
Als de opdrachtgever in het geheel geen directie
(laat) uitvoeren:
UAV
Paragraaf 3-2
Indien de opdrachtgever niet een of meer per-
sonen wil aanwijzen om als directie op te tre-
den, is hij verplicht hiervan vóór de uitvoering
van het werk schriftelijk mededeling te doen
aan de aannemer. Indien door het niet aanwij-
zen of niet vervangen van een of meer perso-
nen om als directie op te treden meer van de
aannemer wordt verlangd dan redelijkerwijs
van hem kan worden gevergd, heeft hij recht
op bijbetaling.
10.1.3 Het eerste overleg
Veelal zal de opdrachtbrief, figuur 10.2, niet als
een verrassing uit de lucht komen vallen. Bij een
aanbesteding blijft meestal de laagste inschrijver
na om een vervolgafspraak te maken over de
opstart van de werkzaamheden.
De UAV lezende is de opdrachtgever/directie
degene die min of meer het initiatief neemt om
de bouw op te starten.
UAV
Paragraaf 5-1
Indien de aard en omvang van het werk hiertoe
aanleiding geeft, houdt de directie voor de aan-
vang van het werk een bouwbespreking met de
aannemer en de leidingbeheerders, waarbij de
aannemer wordt ingelicht omtrent de juiste lig-
ging van de zich in of nabij het werk en het
werkterrein bevindende ondergrondse kabels
en leidingen en waarbij wordt vastgesteld wat
daarmee moet geschieden. Indien de directie
deze bouwbespreking niet houdt, zal de aan-
nemer voor de aanvang van het werk om het
houden van die bespreking verzoeken. De
directie zal aan dit verzoek gevolg geven.
10.2 Bouwdirectie
De opdrachtbrief uit de vorige paragraaf, onder-
tekend door de architect, geeft aan dat de architect
de aanbesteding en de gunning van het werk voor
de opdrachtgever heeft georganiseerd. In dit voor-
beeld heeft de opdrachtgever ervoor gekozen de
architect ook als directievoerder te laten optreden.
De projectverantwoordelijke van de architect,
belast met de dagelijkse gang van zaken rond het
06950548_H10 01-11-2005 09:49 Pagina 137

10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 137

Aan Bouwbedrijf ABC,

t.a.v. de weledelgestrenge Heer Ir. J. Directeur
Postbus 1234
9999 AZ Duivendam

Geachte Heer J. Directeur,

Bij deze verlenen wij u de opdracht, namens en voor rekening van onze opdrachtgever de firma A & B, de bouw
van een kantoor met bedrijfshal gelegen aan de Alfabetweg nummer 99, te Atotz, als aangegeven in de navolgen-
de, in uw bezit zijnde stukken:
– het bestek 1234, d.d. 12 november 2003;
– de bestektekeningen 101 tot en met 110, gedateerd 8 november 2003;
– de nota van aanvullingen en wijzigingen, gedateerd 29 november 2003;
– het verslag van de aanwijzing, gedateerd 2 december 2003.

De aanneemsom voor de bouw van voornoemd project bedraagt, conform uw inschrijvingsbiljet gedateerd
12 december 2003, € 4.105.000 (zegge viermiljoen honderdenvijfduizend euro), te vermeerderen met de BTW €
779.950 (zegge zevenhonderdennegenenzeventigduizend en negenhonderdenvijftig euro).
Totaal € 4.929.950 (zegge viermiljoen negenhonderdennegenentwintigduizend negenhonderdenvijftig euro).

In het vertrouwen dat de uitvoering van de werkzaamheden correct zal geschieden en een plezierige samenwer-
king tegemoet ziend ondertekend,

Hoogachtend,

Ir. P. Architect

Figuur 10.2 Opdrachtbrief

project, vindt het noodzakelijk om een bespre-
king te organiseren waarin de opstart van het
werk wordt besproken. Hij heeft een aantal vra-
gen te stellen en nadere gegevens te verschaffen.
10.2.1 Eerste vragen van de directie
De projectverantwoordelijke schrijft een uitnodi-
gingsbrief, waarin concrete punten aan de orde
komen om een goede opstart te bewerkstelligen.
Hij gaat na welke zaken in het contract genoemd
zijn die bij de opstart van een werk van belang zijn.
10.2.1.a Werkvolgorde en door opdracht-
gever te verstrekken gegevens
UAV
Paragraaf 26-1
Indien zulks in de overeenkomst is voorgeschre-
ven of na de opdracht door de directie wordt
verlangd, stelt de aannemer zo spoedig moge-
lijk een aan de aard van het werk aangepast
algemeen tijdschema op. In dit algemeen tijd-
schema wordt duidelijk aangegeven op welke
wijze, in welke volgorde met welk materieel en
met welke hulpmiddelen de aannemer voorne-
mens is het werk en zijn onderdelen uit te voe-
ren alsmede welke tijdsduur hij voor elk onder-
deel nodig acht. Tevens wordt daarin aangege-
ven op welke tijdstippen de aannemer ten
behoeve van de voortgang van het werk en de
volgorde van de onderdelen ervan zal dienen te
beschikken over datgene waarvoor de opdracht-
gever of de directie volgens de overeenkomst
dient te zorgen. Het algemene tijdschema dient
te voldoen aan de eisen, die ten aanzien van de
uitvoering van het werk in de overeenkomst zijn
gesteld, en wordt door de aannemer van een
behoorlijke toelichting voorzien.
10.2.1.b Aansprakelijkheid en verzekering
van de aannemer
Tot aansprakelijkheid wordt gerekend:
• schade welke het gevolg is van letsel of aantas-
ting van de gezondheid, al dan niet de dood ten
gevolge hebbend;
• beschadiging, vernietiging of verlies van goe-
deren van derden, mits ontstaan gedurende de
bouw, inclusief onderhoudstermijn bij de uitvoe-
ring van het werk op het bouwterrein en/of mon-
tageplaats of onmiddellijke omgeving daarvan.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 138
138
De verzekering dekt tevens de aansprakelijkheid
van genoemde schade van:
• de ondergeschiktheid van verzekerden;
• de verzekerden tegenover elkaar en onderling.
Niet verzekerd is schade veroorzaakt door het
gebruik van motorvoertuigen buiten het bouwter-
rein (daarvoor moeten ze reeds verzekerd zijn inge-
volge de Wet Aansprakelijkheid Motorvoertuigen).
Bestaande eigendommen van de opdrachtgever
zijn eigendommen of objecten waarvoor deze
verantwoordelijk is, voor zover het niet betreft
machines of werktuigen die betrokken zijn bij de
uitvoering van het werk.
Tot materieel, gereedschappen, keten en loodsen
worden tevens de bouwkranen gerekend. Wanneer
het materieel en de keten worden betrokken van
een zelfstandige materieeldienst, moet deze ver-
huurder zelf voor verzekering zorgdragen en kan
de CAR-polis zonder sectie IV worden afgesloten.
UAV
Paragraaf 43b-1
Tenzij het bestek anders bepaalt, dient de aan-
nemer verzekeringen aan te gaan waarin de
opdrachtgever en de directie als medeverze-
kerden zijn opgenomen, een en ander voor
zover dit naar de aard en de omvang van het
werk nodig en gebruikelijk is. De aannemer
zorgt ervoor dat de directie ten spoedigste
schriftelijk bewijs van het bestaan en de inhoud
van vorenbedoelde verzekeringen ontvangt.
10.2.1.c Wat zelf uitvoeren en wat uit-
besteden, en aan wie
UAV
Paragraaf 6-26
De aannemer kan bepaalde onderdelen van
het werk in onderaanneming laten uitvoeren,
mits voor de keuze van deze onderdelen en
van de daarvoor in te schakelen onderaanne-
mers de schriftelijke goedkeuring van de direc-
tie is verkregen; de aannemer blijft niettemin
jegens de opdrachtgever voor die onderdelen
ten volle verantwoordelijk.
10.2.1.d Machtiging van verantwoorde-
lijke(n)
Tevens wordt gevraagd welke perso(o)n(en) de
aannemer tijdens de uitvoering zal (zullen) ver-
tegenwoordigen en wordt verzocht om een
machtiging van deze personen op te stellen,
figuur 10.3.
UAV
Paragraaf 4-1
De aannemer is te allen tijde gerechtigd bij door
de directie goed te keuren volmacht een of meer
personen aan te wijzen om hem in zaken het
werk betreffende te vertegenwoordigen. Ditzelf-
de geldt bij wijziging van bedoelde volmacht.
10.2.1.e Uitnodiging eerste vergadering
Voor het opstarten van de samenwerking regelt
de bouwdirectie de eerste bouwvergadering,
figuur 10.4.
10.3 Nevenaannemers
Tijdens de uitvoering kunnen ook andere partijen
dan de hoofdaannemer en zijn onderaannemers,
werkzaamheden op of aan het te bouwen object
verrichten. Veelal worden deze werken genoemd
onder het hoofdstuk ‘Werken derden’ in het bestek
(STABU code 00.02). Onder derden worden ver-
staan partijen die geen relatie hebben met het
contract tussen de aannemer en de opdrachtgever.
De aannemers die de werken derden uitvoeren,
worden nevenaannemers genoemd.
De opdrachtgever heeft voor de bouw van de
fabriekshal een aantal bestekken laten schrijven:
• een bestek van de bouwkundige werkzaam-
heden bestaande uit (in volgorde van STABU
codering):
– 10 stut- en sloopwerk;
– 12 grondwerk;
– 20 funderingspalen en damwanden;
– 21 betonwerk;
– 22 metselwerk;
– 23 vooraf vervaardigde steenachtige elementen;
– 24 ruwbouwtimmerwerk;
– 25 metaalconstructiewerk;
– 26 bouwkundige kanaalelementen;
– 30 kozijnen, ramen en deuren;
– 31 systeembekledingen;
– 32 trappen en balustraden;
– 33 dakbedekkingen;
– 34 enzovoort;
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 139

10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 139

Volmacht

De ondergetekende(n) ………………………………………………………………………………………………

aannemer(s) van …………………………………………………………………….………………………………

wijst/wijzen als zijn/hun gevolmachtigde aan ……………………………………………...………………………

die hem/hen in alle opzichten vertegenwoordigt voor alle zaken betreffende:

………………………………………………………………………………………………………………………

De aannemer(s) Goedgekeurd,

de Directie,

handtekening handtekening

Figuur 10.3 Gevolmachtigde namens de aannemer

Aan de directie van de aannemer,

In vervolg op onze schriftelijke opdracht betreffende de nieuwbouw van het bedrijfspand van A & B, gelegen aan
de Alfabetweg 99 te Atotz, nodigen wij u uit om de eerste bouwvergadering bij te wonen waarin de opstart van de
werkzaamheden zullen worden besproken.

Wij verzoeken u de volgende bescheiden of concepten mee te nemen:

– een algemeen tijdschema voor de uitvoering van het werk;
– een kopie van de polis m.b.t. de CAR-verzekering;
– een lijst van onderdelen die u in onderaanneming wenst uit te voeren en welke onderaannemers u voorstelt in te
schakelen;
– een volmacht als aangegeven in bijlage A van de UAV van de personen die uw bedrijf gedurende de bouw
zullen vertegenwoordigen.

De bespreking zal plaatsvinden op maandag 12 januari 2004 ten kantore van de architect. Tevens zenden wij u bij-
gaand ter informatie een kopie van de bouwvergunning met bijbehorende gemeentelijke voorwaarden uit de plaat-
selijke bouwverordening en een terreinoverzicht met daarin aangegeven de mogelijke plaats van de keten en lood-
sen en de loop van de laagspanningskabel van het energiebedrijf.

Vertrouwende u voldoende geïnformeerd te hebben,

Hoogachtend,
De bouwdirectie

Figuur 10.4 Uitnodiging bouwvergadering

06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 140
140
• een bestek van de werktuigbouwkundige-,
sanitaire- en rioleringsinstallaties bestaande uit de
STABU hoofdstukken:
– 51 binnenriolering;
– 52 waterinstallaties;
– 53 sanitair;
– 54 brandbestrijdingsinstallaties;
– 55 gasinstallaties;
– 60 verwarmingsinstallaties;
– 61 ventilatie- en luchtbehandelingsinstallaties;
– 62 koelinstallaties;
– 68 regelinstallaties;
– 78 gebouwenbeheerssysteem;
• een bestek van de elektrotechnische installaties:
– 70 elektrotechnische installaties.
De opdrachtgever houdt voor elk bestek een aparte
aanbesteding met gespecialiseerde aannemers en
selecteert zodoende de diverse aannemers en gunt
deze vervolgens de werkzaamheden.
Veelal zal de omschrijving van de bouwplaats-
inrichting zijn opgenomen in het bestek van de
bouwkundig aannemer, aangezien de bouwkun-
dig aannemer de eerste werkzaamheden aan het
te realiseren bouwwerk uitvoert en waarschijnlijk
ook de laatste is die zijn werkzaamheden ople-
vert. De UAV beschrijft het een en ander hierom-
trent in de volgende paragraaf.
UAV
Paragraaf 31
‘Verband met andere werken’
1 Indien verschillende werken in elkander
grijpen, wordt dit in het bestek vermeld.
2 Tenzij in het bestek anders is bepaald,
geschiedt de coördinatie van in elkander grij-
pende werken door de directie.
3 De aannemer gedoogt – zonder aanspraak
op andere vergoedingen dan de in het volgen-
de lid bedoelde – dat door derden, aan wie de
directie zulks toestaat, tegelijkertijd en te zelfder
plaatse wordt gewerkt.
4 Hij gedoogt, dat daarbij gebruik wordt
gemaakt van reeds gemaakt werk en gemaakte
hulpwerken. Voor dit gebruik kan de aannemer
aanspraak op bijbetaling doen gelden, indien
meer van hem wordt verlangd dan redelijker-
wijs van hem kan worden gevergd.
De laatste zin van lid 4 kan een discussie met zich
brengen. Om deze reden dient de aannemer zo
vroeg mogelijk te melden indien deze aanspraak
wenst te maken op bijbetaling. Dit geldt niet
alleen voor voornoemd onderdeel maar kan in
het algemeen gesteld worden.
UAV
Paragraaf 6-15
Indien de aannemer meent, behalve op de aan-
nemingssom, op de vergoeding van de omzet-
belasting en op verrekening ingevolge de para-
grafen 35 tot en met 39, nog andere aanspraken
jegens de opdrachtgever te hebben, geeft hij
daarvan zo spoedig mogelijk schriftelijk aan deze
kennis en in elk geval op zodanig tijdstip dat de
directie de terzake nodige gegevens kan ver-
zamelen. Aan het verzamelen van die gegevens
verleent de aannemer zijn medewerking. De
opdrachtgever of de directie kan van de aan-
nemer nadere inlichtingen verlangen omtrent
de door hem kenbaar gemaakte aanspraken.
De coördinatie geschiedt door de directie. Het
komt voor dat deze coördinatie door een van de
aannemers wordt verzorgd, waarvoor deze een
vergoeding ontvangt. In hoofdstuk 16 wordt spe-
cifiek ingegaan op de coördinatieovereenkomst.
In feite komt deze overeenkomst hier op neer dat
een van de aannemers de voorgaand besproken
coördinatie van de nevenaannemers krijgt opge-
dragen, waarvoor veelal een vergoeding wordt
overeengekomen.
Deze vergoeding voor de coördinatie wordt indi-
rect aangegeven in de UAV, bij het aangeven van
het besteden van een stelpost.
UAV
Paragraaf 37-10
Bij de ten laste van stelposten te brengen uit-
gaven, die betrekking hebben op het doen van
betalingen aan derden, wordt gerekend met
bedragen, welke zijn samengesteld uit:
a het bedrag van de aan de derden gedane
betaling, de omzetbelasting daarin niet
begrepen;
b een aannemersvergoeding van 5% van het
onder a genoemde bedrag.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 141
De bij paragraaf 37-10, onderdeel b genoemde 5%
is een vergoeding voor de bemoeienis van de lei-
ding van de aannemer op het werk. Hij maakt tijd-
en afstemmingsafspraken met genoemde derden.
Tevens zal deze vergoeding gelden als betaling van
de voor die verrichtingen gebruik gemaakte bouw-
plaatsfaciliteiten van de aannemer.
10.4 Herziening UAV 1968 naar
UAV 1989
De geschiedenis van het ontstaan van de stan-
daard regelingen in Nederland is beschreven in
hoofdstuk 2 van dit boek. In 1968 heeft de toen-
malige Minister van Volkshuisvesting en Ruimte-
lijke Ordening de ‘Algemene bepalingen voor de
uitvoering van Bouwwerken 1968’ (ABB 1968)
vastgesteld. Deze ABB omvatten naast enkele
aanvullingen en uitzonderingen de Uniforme
Administratieve bepalingen voor de Uitvoering
van bouwwerken (UAV 1968) en de 2e, 3e en 4e
afdeling van de AV (van Rijkswaterstaat), zijnde
de technische bepalingen. Voor de UAV-herzie-
ning heeft een interdepartementale werkgroep
van VROM, Verkeer en Waterstaat en Defensie
een voorzet gedaan met een Voorontwerp. Het
werd ongewenst geacht de UAV fundamenteel te
herzien, hetgeen een breuk met het verleden zou
geven. Een aanpassing in de vorm van een lichte
herziening werd wel nodig gevonden ter wille
van harmonisatie en modernisering van de UAV
als standaardvoorwaarden. Op 25 augustus 1989
zijn door de betrokken Ministers de UAV 1989
vastgesteld bij gemeenschappelijke beschikking.
10.4.1 Algemene spelregels van de UAV
Er zijn een aantal spelregels omschreven in de
UAV 1989. Zoals de benaming al aangeeft zijn het
algemene spelregels, waarbij per project of per
contract aangegeven kan worden welke wijzigin-
gen c.q. aanvullingen hierop van toepassing zijn.
In dit hoofdstuk en de navolgende hoofdstukken
wordt getracht – middels praktijkgevallen – de tekst
van de UAV nader te verklaren. De indeling van
deze verklaring van de UAV volgt in dit boek min of
meer de volgorde van het uitvoeringsproces. De
UAV zelf is geheel anders ingedeeld, namelijk in de
voor een contract gebruikelijke volgorde. Indien de
specificatie van het te leveren product nauwkeurig
10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 141
is beschreven (in het bestek en de tekeningen) kan
bij het opstellen van het contract de volgorde van
de volgende onderwerpen aangehouden worden:
◆ algemeen;
◆ wie zijn de partijen en wat is hun hoedanigheid;
◆ fabricage van het product;
◆ betaling van de overeengekomen contractsom;
◆ onvoorziene omstandigheden.
◆ Algemeen
Hoofdstuk 1: Het definiëren van termen die in
het contract gebruikt worden en de voorschriften
die van toepassing zijn.
◆ Wie zijn de partijen en wat is hun hoedanigheid
Hoofdstuk 2: Wie zijn de partijen en hoe worden
deze vertegenwoordigd (‘Vertegenwoordiging
van partijen’1).
Hoofdstuk 3: Waar verplichten de contractpartij-
en (opdrachtgever en aannemer) zich toe?
(‘Algemene verplichtingen van partijen’1).
◆ Fabricage van het product
Hoofdstuk 4: De duur van de bouw, wanneer
wordt begonnen en hoe verloopt de overdracht
(‘Aanvang, uitvoeringsduur en oplevering’1).
Hoofdstuk 5: Wijzigingen op voornoemde
tijdstippen (‘Wijziging tijdstippen van uitvoering,
schorsing en beëindiging in onvoltooide staat’1).
Hoofdstuk 6: De omgeving waarin wordt
gewerkt (‘Werkterrein en reclame’1).
Hoofdstuk 7: De diverse onderdelen (bouwstof-
fen) van het gebouw worden nader besproken
(‘Bouwstoffen’1).
Hoofdstuk 8: Nadere omschrijving van de bij de
fabricage benodigde middelen (‘Hulpmiddelen’1).
Hoofdstuk 9: Hoe verloopt het fabricageproces
en hoe wordt dit vastgelegd (‘Uitvoering’1).
◆ Betaling van de overeengekomen contractsom
Hoofdstuk 10: Afwijkingen op de contractsom
(‘Meer- en minderwerk’1).
Hoofdstuk 11: Hoe wordt betaald? (‘Betaling,
omzetbelasting, korting en verpanding’1).
Hoofdstuk 11a: Nakoming van de betalings- en
leveringsverplichting (‘Zekerheidsstelling, ver-
zekering’1).
◆ Onvoorziene omstandigheden
Hoofdstuk 12: ‘Schade aan het werk’1.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 142
142
Hoofdstuk 13: ‘In gebreke blijven, onvermogen
of overlijden van een der partijen’1.
Hoofdstuk 14: ‘Kostenverhogende omstandig-
heden’ 1.
Hoofdstuk 15: ‘Vastleggen van de toestand,
beslechting van geschillen’1.
1
De tussen aanhalingstekens geplaatste tekst is de letterlijke
benaming volgens de UAV.
10.5 UAV-Technische Installaties
1992
De directe aanleiding voor het vaststellen van de
Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de
uitvoering van Technische Installatiewerken 1992
is een aanbeveling van het zogenoemde Breed
Overleg Herziening UAV (paragraaf 10.4). Deze
aanbeveling luidde, op basis van de UAV 1989,
zo spoedig mogelijk standaardvoorwaarden tot
stand te brengen voor de uitvoering van installa-
tiewerken. De UAV-TI zijn zo geredigeerd dat zij in
de meest voorkomende gevallen kunnen worden
toegepast, te weten:
• in de situatie waarin uitsluitend installatiewerk
wordt uitgevoerd;
• de situatie waarin sprake is van onderaanne-
ming van werk;
• de situatie waarin sprake is van nevenaan-
neming.
Dit is met name van belang voor die gevallen,
waarin op het hoofdaannemingscontract of op
andere contracten met verschillende aannemers
de UAV 1989 van toepassing zijn.
10.5.1 UAV en UAV-TI
De inhoud van de UAV-TI sluit dan ook zoveel
mogelijk aan bij de UAV: de UAV-TI bestaan uit de
UAV waarop – in verband met de specifieke aard
van installatiewerk – een aantal wijzigingen en
aanvullingen is geformuleerd.
10.5.1.a Aanvulling van paragraaf 8a
‘Beproeving’
Deze beproeving streeft vast te stellen of het
werk, of een onderdeel daarvan, voldoet aan het-
geen is overeengekomen. De belangrijkste leden
van deze paragraaf zijn hieronder opgenomen.
UAV-TI
Paragraaf 8a-1
Indien is overeengekomen dat het werk of een
of meer onderdelen daarvan beproefd zullen
worden, vindt beproeving plaats.
De beproeving geschiedt door de aannemer in
aanwezigheid van de directie en dient om vast
te stellen of het werk, of het desbetreffende
onderdeel daarvan, op het gebied bestreken
door de beproeving, voldoet aan hetgeen is
overeengekomen, voor zover dit op het tijdstip
van de beproeving mogelijk is.
Paragraaf 8a-6
Indien op grond van de beproeving is vastge-
steld dat het werk, op het gebied bestreken
van de beproeving, voldoet aan hetgeen is
overeengekomen en het werk overigens is vol-
tooid, vindt opneming van het werk plaats
zoals bedoeld in paragraaf 9.
10.5.1.b Wijziging in de omschrijving van
het begrip ‘bouwstoffen’
UAV-TI
Paragraaf 1-1
Definitie: bouwstoffen: de in het werk aan te
brengen materialen, voorwerpen, onderdelen,
installaties of onderdelen daarvan, grond van
allerlei soort en dergelijke.
10.5.1.c Bedienings- en onderhoudsvoor-
schriften
Het tijdstip waarop verstrekking van de bedie-
nings- en onderhoudsvoorschriften en/of revisie-
tekeningen moet plaatsvinden, wordt bepaald
door paragraaf 10.1 UAV-TI. Tevens is de ver-
vroegde ingebruikname iets anders geregeld.
10.5.1.d Onderhouds- of servicetermijn
Met het oog op het spraakgebruik in de installa-
tiesector is de term ‘onderhoudstermijn’ uit de
UAV consequent gewijzigd in ‘onderhouds- of
servicetermijn’.
10.5.2 Andere algemene voorwaarden voor
technische installaties
Bij het verlenen van opdrachten voor de uitvoe-
ring van installatiewerk zal de rijksoverheid zich
niet langer bedienen van:
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 143
• De ABI 1982, de Algemene Bepalingen voor de
Uitvoering van Installatiewerken;
• De AVTI 1978, de Administratieve Voor-
waarden voor de uitvoering van Technische
Installaties.
10.6 Van toepassing verklaren UAV
Wanneer we over de UAV praten als bindend stuk
voor de betrokken partijen, moet dat zijn voorge-
schreven of zijn overeengekomen. Dit houdt in
dat de UAV in het bestek, of in de aannemings-
overeenkomst, van toepassing verklaard moet
zijn, en dat dit bestek of aannemingsovereen-
komst door zowel de opdrachtgever als de uit-
voerende partij(en) als contractstuk is erkend.
10.6.1 Opdrachtbrief
De aannemer heeft de opdrachtbrief van de
architect ontvangen, waarin staat dat hem
‘namens en voor rekening van de opdrachtgever’
het werk gegund wordt (paragraaf 10.1.3, figuur
10.2). Voorafgaand is een aanbesteding gehou-
den waarbij deze aannemer de laagste inschrijver
is gebleken.
Stel dat men in de brief van figuur 10.2 had ver-
zuimd de BTW te noemen; dan kan men volgens
paragraaf 41-4 UAV concluderen dat de genoem-
de aanneemsom exclusief BTW was.
UAV
Paragraaf 41-4
De berekening van hetgeen de aannemer inge-
volge de overeenkomst toekomt geschiedt met
inachtneming van bedragen en prijzen, waarin
de omzetbelasting niet is begrepen, de bereke-
ning van de door de opdrachtgever aan de
aannemer te vergoeden omzetbelasting
geschiedt afzonderlijk.
Tevens is bij de definities in de UAV het volgende
opgenomen:
UAV
Paragraaf 1-1
Definitie: de aannemingssom: het bedrag,
waarvoor de aannemer zich heeft verbonden
het werk tot stand te brengen, de omzetbe-
lasting daarin niet begrepen.
10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 143
10.7 Bestek en tegenstrijdigheden
De UAV verstaat onder bestek niet een enkel
boekwerk, maar een verzameling van stukken die
het gehele werk en het totstandkomen daarvan
weergeven.
UAV
Paragraaf 1-1
Definitie het bestek: de beschrijving van het werk,
de daarbij behorende tekeningen, de voor het
werk geldende voorwaarden, de nota van inlich-
tingen en het proces-verbaal van aanwijzing.
Gezien de omvang van de diverse stukken, soms
zelfs een lijvig bestek en een groot aantal tekenin-
gen, is het niet ondenkbaar dat er ondanks het
zorgvuldig samenstellen hiervan tegenstrijdigheden
in het bestek of de tekeningen of tussen bestek en
tekeningen zullen zijn. Ook de regelgeving in
Nederland, van toepassing op ieder bouwwerk in
Nederland, kan op sommige punten strijdig zijn
met het bestek. Vandaar paragraaf 2 UAV waarin
deze strijdigheden worden besproken. Om te
beginnen wordt de UAV zelf in zijn geheel aan het
werk verbonden.
UAV
Paragraaf 2-1
De bepalingen van deze UAV gelden voor
zover daarvan in het bestek niet uitdrukkelijk is
afgeweken.
Vervolgens een niet onbelangrijk onderdeel:
UAV
Paragraaf 2-2
Tot het bestek behoren mede, als ware zij er
letterlijk in opgenomen, de op het werk van
toepassing verklaarde Nederlandse normen
van de Stichting Nederlands Normalisatie-insti-
tuut, zoals deze drie maanden voor de dag van
aanbesteding luiden.
Deze normen zullen stuk voor stuk in het bestek
met name (nummer) genoemd dienen te zijn. In
deze normen worden de in Nederland algemeen
vastgestelde begrippen vastgelegd. Ook stan-
daardisatie van maatvoering, schroefdraad enzo-
voort worden in deze normen gevat, hoofdstuk 4.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 144
144
UAV
Paragraaf 2-3
Op de overeenkomst is van toepassing het
Nederlands recht.
En nu de tegenstrijdigheden:
UAV
Paragraaf 2-4
Indien onderdelen van het bestek onderling
tegenstrijdig zijn, wordt, tenzij een andere
bedoeling uit het bestek voortvloeit, de rangor-
de daarvan bepaald aan de hand van de vol-
gende regels:
a een nieuw geschreven of getekend docu-
ment gaat voor een oud geschreven of gete-
kend document;
b de beschrijving gaat voor een tekening;
c een bijzondere regeling gaat voor een algeme-
ne regeling; met dien verstande dat regel a gaat
voor de regels b en c, en regel b voor regel c.
Indien toepassing van deze regels geen uit-
komst biedt, wordt de tegenstrijdigheid, met
inachtneming van de billijkheid, uitgelegd ten
nadele van degene door of namens wie het
bestek is opgesteld.
Ook zal de aannemer zijn best moeten doen.
UAV
Paragraaf 2-5
Het in het vierde lid bepaalde laat onverlet de
verplichting van de aannemer om de
opdrachtgever te waarschuwen in geval van
klaarblijkelijke tegenstrijdigheden tussen
onderdelen van het bestek.
In het bestek wordt het kozijnmateriaal omschre-
ven: hardhout, Dark Red meranti.
De tekeningen geven vurenhout aan. Aangezien
bestek en bestektekeningen in dit geval dezelfde
datum hebben, geeft regel a van paragraaf 2-4
UAV geen oplossing. Regel b is duidelijk; de
beschrijving gaat voor een tekening.
10.8 Afstemming der werkzaam-
heden: overlegstructuur
De bouw van het kantoor met bedrijfshal vordert
gestaag. De zesde bouwvergadering wordt
belegd.
De architect heeft voorgesteld de bouwvergade-
ring eens per twee weken plaats te laten vinden.
Deze vergaderingen zijn belangrijk. Diverse uit-
eenlopende onderwerpen worden besproken en
bindende afspraken worden gemaakt.
Gezien het belang van deze vergadering worden
de notulen opgesteld. Notulen beogen hetgeen is
besproken en besloten op schrift vast te leggen.
De notulen geven een samenvatting van het ver-
loop van de bouw, waarbij tevens de acties van
partijen en de beslissingen alsook de verantwoor-
delijkheden tijdens de bouw, worden vastgelegd.
De rechtskracht van de notulen is zodanig dat
zaken die in de aannemingsovereenkomst zijn
opgenomen middels de notulen gewijzigd kun-
nen worden. Als bijvoorbeeld tijdens de bouw
voor een andere – dan in het bestek omschreven –
glassoort in de kozijnen wordt gekozen, is dit
besluit middels de notulen vastgelegd. Ook als
deze wijziging kostenconsequenties heeft, wor-
den deze in de notulen, of op een bijlage, aan-
gegeven. Deze notulen worden veelal door de
directie opgesteld.
Dit kan de voorzitter zijn, in dit geval de architect,
maar ook de opzichter. De notulen zijn pas dan
geldig als alle partijen instemmen met de juist-
heid ervan. Vandaar dat veelal het eerste agenda-
punt van de bespreking is het ‘Vaststellen van de
notulen van de voorgaande bespreking’. Als een
van de aanwezigen vindt dat de notulen niet het
besprokene weergeven, of onderwerpen niet zijn
opgenomen, dient dit alsnog in de notulen te
worden opgenomen.
Zoals gezegd geven de notulen een korte samen-
vatting van het overleg gedurende het verloop
van de bouw. In de notulen wordt zeer summier
de stand van het werk genoemd.
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 145
10.9 Aanvang van de werkzaam-
heden
Na ontvangst van de opdrachtbrief wijst de direc-
tie van het bouwbedrijf een projectverantwoorde-
lijke aan, de projectleider, die voor de bouw van
dit project met de dagelijkse leiding wordt belast.
De projectleider wil de bouw en de daarmee
gepaard gaande bouwvoorbereiding gaan inplan-
nen en bestudeert de stukken om de voorge-
schreven datum van aanvang te weten te komen.
Helaas noemen noch bestek en alle andere aan-
bestedingsstukken, noch de opdrachtbrief een
datum.
In het bestek echter is de UAV van toepassing ver-
klaard en er is, omtrent de aanvang van de bouw,
geen wijzigingen op de UAV in de contractstuk-
ken opgenomen.
UAV
Paragraaf 6-1
De aannemer is verplicht het werk uit te voeren
naar de bepalingen van de overeenkomst zon-
der aanspraak op verrekening, bijbetaling of
schadevergoeding te kunnen doen gelden dan
in de gevallen, waarin dat bepaaldelijk voorge-
schreven of kennelijk bedoeld is.
De UAV stelt omtrent de aanvang van de werk-
zaamheden het volgende:
UAV
Paragraaf 6-4
Het werk en de uitvoering daarvan zijn voor
rekening van de aannemer met ingang van de
datum van aanvang of zoveel eerder als de aan-
nemer ingevolge paragraaf 7, tweede lid, met
het werk begint, tot en met de dag waarop het
werk overeenkomstig het bepaalde in paragraaf
10, eerste of tweede lid, als opgeleverd wordt
beschouwd. Onder het werk en de uitvoering
daarvan worden mede begrepen de voorberei-
ding, de aanvoer van bouwstoffen, de uitvoering
van hulpwerken, de doelmatigheid en capaciteit
van werktuigen en gereedschappen.
Paragraaf 6-4 UAV geeft dus aan wat onder het
werk en de uitvoering wordt verstaan:
• het uit te voeren werk c.q. de uit te voeren
werkzaamheden;
10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 145
• de voorbereiding van het werk;
• de uitvoering van hulpwerken (bijvoorbeeld
het slaan van een tijdelijke damwand om de
bouwput te kunnen ontgraven);
• de doelmatigheid van de capaciteit van werk-
tuigen en gereedschappen. Met dit onderdeel
worden de mogelijkheden – en de onmogelijk-
heden – die de bouwsystematiek en de bouw-
praktijk in zich hebben als onderdeel van het
werk verklaard.
Voorts wordt het volgende over de datum van
aanvang geschreven:
UAV
Paragraaf 7-1
Als datum van aanvang zal worden aange-
merkt de vijfde werkdag na de dag waarop de
aannemer het werk is opgedragen.
Paragraaf 7-2
Tenzij in het bestek anders is bepaald, staat het
de aannemer vrij, behoudens bezwaar van de
directie, ook voor de datum van aanvang met
het werk te beginnen.
Direct volgend op de aanvang van het werk
wordt het volgende in de UAV gesteld:
UAV
Paragraaf 23-2
Indien de beschikbaarstelling van een directie-
verblijf in het bestek is beschreven, stelt de
aannemer dit binnen tien werkdagen na de
aanvang van het werk ter beschikking van de
directie (...).
De projectleider kan dus uit het voorgaande con-
cluderen dat hij zijn bouwvoorbereiding van het
werk (of van de hulpwerken) binnen vijf werkda-
gen na datum van de opdrachtbrief moet starten
en binnen vijftien werkdagen de directiekeet
opgebouwd en ingericht dient te hebben.
Kan de projectleider daadwerkelijk beginnen?
Heeft hij voldoende informatie van de opdracht-
gever ontvangen en heeft deze de status ‘geschikt
voor uitvoering’?
De opdrachtgever heeft de volgende verplichtin-
gen:
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 146
146
UAV
Paragraaf 5-1
De opdrachtgever zorgt er voor, dat de aanne-
mer tijdig kan beschikken:
a over de vergunningen, ontheffingen of der-
gelijke beschikkingen, die voor de opzet van
het werk volgens het bestek vereist zijn;
b over het terrein of water, waarop of waarin
het werk moet worden uitgevoerd;
c over de benodigde tekeningen en andere
gegevens;
d over de verstrekkingen, die de opdracht-
gever ingevolge de overeenkomst doet (...).
10.9.1 Vergunningen
Volgens de Woningwet 1991 dient men over een
bouwvergunning te beschikken of het werk te mel-
den, tenzij:
• ingevolge het aanschrijven van de Burge-
meester gebouwd dient te worden;
• de werkzaamheden behoren tot het gewone
onderhoud;
• het bouwwerk op de lijst vergunningsvrije
bouwwerken staat.
De opdrachtgever (meestal zijn adviseur, de archi-
tect, bouwmanager en anderen) vraagt deze ver-
gunning aan op basis van de bestektekeningen.
Zoals in voorgaand hoofdstuk aangegeven is de
aanvraag en het verkrijgen van de bouwvergunning
een onderdeel van de bestekfase.
Alvorens de bouw te starten dient de opdracht-
gever zorg te dragen voor het verkrijgen van de
bouwvergunning.
Deze vergunning dient, volgens de gemeentelijke
voorschriften, op het werk aanwezig te zijn. De
aannemer dient op zijn hoede te zijn als de
opdrachtgever opdraagt het werk te starten en
de bouwvergunning is (nog) niet verstrekt. Een
melding van de aannemer van dit feit naar de
opdrachtgever – dat de werkzaamheden en even-
tuele bestellingen voor risico van de opdrachtgever
geschieden omdat de goedkeuring van overheids-
wege ontbreekt – zal zeker gerechtvaardigd zijn.
Zo ook zal de aanvraag van de milieuvergunning
door, of vanwege de opdrachtgever opgestart
dienen te worden aangezien de uitvoerende partij
pas nadat het project definitief is uitgewerkt
wordt ingeschakeld. Tijdens de ontwerpfase die-
nen de eisen vanuit deze wetgeving in het ont-
werpplan verwerkt te worden.
De invulling van deze eisen in het ontwerp valt
dus onder de ontwerpverantwoordelijkheid en is,
aangezien de opdrachtgever (en indirect zijn
adviseurs) het ontwerp gemaakt heeft, de verant-
woording van de opdrachtgever. Uit voorgaande
beschrijving blijkt dat de in paragraaf 5-1, onder-
deel a UAV bedoelde vergunningen reeds ver
voordat de uitvoerende partij bij het project
wordt betrokken, aangevraagd dienen te worden.
Daarom kan redelijkerwijs niet van de uitvoerende
partij verlangd worden dat deze én snel met de
bouw start én de vergunningen aanvraagt. De
aanvraag van een bemalingsvergunning is in deze
context een interessant geval. Deze vergunning
dient aangevraagd te worden als er, ten behoeve
van het ontgraven van de bouwput en eventueel
de aanleg van de fundering, bemaling toegepast
dient te worden. Deze activiteit is een typische
uitvoeringszaak, die de uitvoerende partij dus
dient aan te vragen.
UAV
Paragraaf 6-10
De aannemer zorgt voor de tijdige verkrijging
van vergunningen, ontheffingen en dergelijke
beschikkingen, die hij nodig heeft of wenst,
voor zover zij niet behoren tot die, waarvoor
de opdrachtgever ingevolge paragraaf 5, eer-
ste lid, onderdeel a zorg draagt.
Uit deze tekst blijkt dat alle andere vergunningen,
behalve die genoemd zijn in paragraaf 5-1 UAV
(hoofdzakelijk vergunningen met betrekking tot
het ontwerp), door de uitvoerende partij aange-
vraagd dienen te worden. In de praktijk blijken
dat vergunningen te zijn die met de uitvoerings-
verantwoordelijkheid te maken hebben. Het
navolgende voorbeeld geeft een uitzondering
hierop. Stel dat de hoeveelheid te onttrekken
grondwater, ten gevolge van de bronbemaling,
meer bedraagt dan 10 m3 per uur en men wil dit
water lozen op het nabijgelegen open water
(onderdeel van een polderschap) dan kan uit
hoofde van deze lozing een aanvraagprocedure
van 6 maanden van toepassing zijn (de toegesta-
ne hoeveelheid wordt door de betrokken over-
heidsinstantie bepaald). Het zal duidelijk zijn dat
als men van de uitvoerende partij verwacht dat
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 147
binnen zeer korte tijd met de bouw wordt
gestart, men niet kan wachten totdat deze proce-
dure gevolgd is. Om deze reden is het raadzaam
dat de opdrachtgever de aanvraag van deze ver-
gunning reeds voor de aanbesteding opstart c.q.
de vergunning in zijn bezit heeft. Als de
opdrachtgever bepaalt dat de aannemer deze
vergunning dient aan te vragen, dient dit in het
bestek aangegeven te zijn.
Resumerend:
Aanvraag vergunningen, heffingen enzovoort
met betrekking tot de ontwerpzaken moeten
door de opdrachtgever uitgevoerd worden (ont-
werpverantwoordelijkheid).
Uiteraard kan de opdrachtgever er voor kiezen
ook deze vergunning door de uitvoerende partij
te laten aanvragen, echter de onderlinge verhou-
dingen gaan dan op diverse zaken afwijken van
het traditionele model (en de UAV). In hoofdstuk
16 wordt hier verder op ingegaan.
UAV
Paragraaf 6-12
De gevolgen van de naleving van voorschriften
van bijzondere aard zijn voor rekening van de
aannemer, tenzij redelijkerwijs moet worden
aangenomen, dat hij deze voorschriften niet
behoefde te kennen. In dit laatste geval heeft
hij aanspraak op bijbetaling.
Vergunningen, heffingen enzovoort betreffende
de uitvoering, zoals veiligheidsvoorzieningen,
aansluitvoorwaarden bouwwater, elektra en der-
gelijke, over- en doorwerkvergunningen, vervoer
van gevaarlijke stoffen, vervoer van grote elemen-
ten over de weg moeten door de aannemer aan-
gevraagd worden.
10.9.2 Het bouwterrein
Het tijdig ter beschikking stellen van de grond of
het water waarop gebouwd wordt, is een zaak die
vanzelfsprekend is. Als de uitvoerende geen toe-
gang heeft tot het bouwterrein, kan de uitvoering
niet plaatsvinden.
In de praktijk is dit echter niet altijd zo eenvoudig,
zoals het volgende voorbeeld aangeeft. In het
bestek wordt meestal vermeld dat de grond
bouwrijp – vrij van kabels en leidingen – de aan-
nemer ter beschikking wordt gesteld. Op de door
10 BOUWEN IS SAMENWERKEN 147
de opdrachtgever verworven grond staat een
pand. Dit pand dient gesloopt te worden. Tevens
bevindt zich in de grond een leidingtracé van de
plaatselijke nutsbedrijven. Het bestaande pand
wordt gehuurd. Om de grond bouwrijp te maken
dienen dus de volgende activiteiten te worden
gepleegd:
• opzeggen huur;
• sloop;
• omleggen kabels en leidingen;
• bodemonderzoek.
◆ Opzeggen huur
De huurder dient de huur opgezegd te worden.
Als deze meewerkt kan men verwachten dat het
pand binnen een redelijke termijn leeg komt.
Maakt de huurder bezwaar dan kan het vrijkomen
van het pand een lange tijd op zich laten wach-
ten. Ook huurders genieten wettelijke bescher-
ming.
◆ Sloop
Na vrijkomen van het pand dient het gesloopt te
worden.
◆ Omleggen kabels en leidingen
Het omleggen van de kabels en leidingen kan
geheel door de opdrachtgever met de nutsbedrij-
ven overlegd en gerealiseerd worden; deze werk-
zaamheden (engineering, overleg uitvoering en
verrekening van de kosten) kunnen ook enige tijd
vergen.
◆ Bodemonderzoek
Tevens dient de bodem ook onder de te slopen
woning onderzocht te worden of deze verontrei-
nigd is. Als er geen aanleiding toe is en de omlig-
gende grond is ook niet verontreinigd, kan men
in de meeste gevallen volstaan met een historisch
onderzoek (constatering dat in het verleden de
locatie zodanig gebruikt is dat er geen aanleiding
bestaat dat er verontreinigingen hebben plaats-
gevonden).
Zo komt het dus voor dat een samenloop van
problemen op voornoemde gebieden een lange-
re tijd vergen dan was gedacht en de uitvoerende
partij moet wachten met zijn terreininrichting
(uitstel aanvang bouw, dus uitstel opleveringsda-
tum) of eventueel aanpassingen in het plan opne-
06950548_H10 12-07-2004 12:35 Pagina 148

148

men om tijdig te kunnen starten. Het is daarom

raadzaam om de uitvoerende partij te contracte-
ren op het moment dat de grond in eigendom is.

10.9.3 Verstrekken van de benodigde teke-

ningen
Het tijdig verstrekken van de tekeningen is voor
de uitvoerende partij een zeer belangrijk onder-
deel. De juiste materialen met de juiste maatvoe-
ring dienen op tijd besteld te worden. Met name
de tekeningen van onderdelen die geprefabri-
ceerd worden, zijn voor de uitvoering van uitzon-
derlijk belang. Bijvoorbeeld de maatvoering van
de onderdelen van een prefab-betonskelet moet
veelal voor de start van de bouw bekend zijn.
Deze maatvoering kan echter pas in detail defini-
tief bepaald worden als min of meer alle details
uitgetekend zijn; de werktekeningen zijn dan zeer
ver gevorderd. Veelal realiseert men zich dit
onvoldoende en ontstaat stagnatie in de uitvoe-
ring (bijvoorbeeld stagnatie in de productie van
de prefab-onderdelen).
Het komt regelmatig voor dat tekeningen worden
gewijzigd. Ook deze wijzigingen dienen tijdig te
geschieden. Het op tekening verschuiven van een
muur is veelal niet al te gecompliceerd, tijdens de
bouw echter .....
Om deze reden wordt een voorbereidingsschema
van de aannemer gevraagd waarop staat aange-
geven welke werktekeningen per gebouwonder-
deel, wanneer gereed dienen te zijn.

10.9.4 Verstrekking door de opdrachtgever

De tijdige terbeschikkingstelling van de verstrek-
kingen die de opdrachtgever volgens de overeen-
komst doet, is voor de hand liggend. Stel dat de
opdrachtgever de gevelstenen wenst te leveren.
Deze dienen op tijd op het werk aanwezig te zijn.
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 149

11
UAV en werkvoorbereiding
Ing. M. van Duijn

Beide contractpartners – opdrachtgever en aannemer – hebben elk

een gemachtigde benoemd die met de naleving van de overeenkomst
wordt belast. Deze personen moeten niet alleen goed op de hoogte
zijn van de contractafspraken, waaronder het bestek, doch tevens
voldoende kennis en ervaring hebben met het realiseren van een
bouwwerk.
De aannemer moet een tijdschema opstellen waarin hij aangeeft hoe
en binnen welke tijd hij het werk wil gaan uitvoeren, waarna de
opdrachtgever de planning moet beoordelen en goedkeuren. Beide
partijen maken werkafspraken over onderwerpen die in het bestek
reeds zijn aangegeven, zoals termijnbetalingen en verzekeringen.
De opdrachtgever stelt het bouwterrein beschikbaar aan de aannemer;
deze moet een terreinindelingsplan maken dat de opdrachtgever
moet beoordelen en goedkeuren.
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 150
150
Inleiding
Het voorbeeld van het vorige hoofdstuk, de bouw
van een fabriekshal met kantoorruimte, wordt in
dit hoofdstuk vervolgd met:
• de eerste bouwvergadering;
• de planning van de uitvoering;
• de verzekeringen;
• de betaling van de termijnen;
• wijziging zekerheidsstelling;
• de inrichting van het terrein.
11.1 Eerste bouwvergadering
Bij de eerste bouwvergadering zijn de volgende
personen aanwezig:
• de opdrachtgever;
• de directie, bestaande uit:
– de architect;
– de installatieadviseur;
– de constructeur;
– de opzichter;
• de aannemer;
• de projectleider van de hoofdaannemer;
• de installateur.
De eerste punten op de agenda van de eerste
bouwvergadering betreffen onder andere de for-
malisering van de overlegstructuur:
• de deelnemers van de bouwvergadering
worden vastgesteld;
• de gemachtigden namens de betrokken partij-
en worden vastgelegd/de machtiging wordt
gevraagd;
• het vergaderschema – de frequentie – wordt
bepaald.
Tevens worden een aantal zaken met betrekking
tot de start van de bouw behandeld:
• (indien mogelijk) de vaststelling van de eerste
werkdag: de werkelijke startdatum wordt in het
verslag van de daaropvolgende bouwvergadering
genotuleerd of in het weekrapport;
• de voor de uitvoering van belang zijnde lopen-
de zaken met betrekking tot het ontwerp: ver-
strekking bouwvergunning, overleg kabels en
leidingen;
• indiening tijdschema;
• verstrekkingen door de aannemer voortvloei-
ende uit het bestek (of de overeenkomst);
• verstrekkingen door de opdrachtgever voort-
vloeiende uit de overeenkomst.
De volgende zaken komen in deze eerste ver-
gadering aan de orde:
• inontvangstneming tijdschema van de aan-
nemer;
• voorstel wijziging betaling/zekerheidsstelling;
• bespreking (werk)terrein;
• melding volgende bouwvergadering;
• werken andere aannemers.
11.2 Tijdschema
Zie voor de vaktechnische kant van
de planning deel 12B, hoofdstuk 10 De bouwtijd
In dit hoofdstuk worden de voor de UAV belang-
rijkste onderdelen aangehaald.
Zoals aangegeven in paragraaf 26-1 UAV geeft
een algemeen tijdschema aan op welke wijze, in
welke volgorde, met welk materieel en met welke
hulpmiddelen de aannemer het werk denkt uit te
voeren. De laatste twee onderdelen zijn moeilijk
in een tijdschema aan te geven. Het achterliggen-
de principe is dat de directie wil beoordelen of
het ingezette materieel geschikt is voor de aange-
geven bouwmethodiek. Tevens kan het zijn dat
bijvoorbeeld de vlucht van een torenkraan buiten
de grenzen van het werkterrein valt. Dit kan van
belang zijn voor de verantwoordelijkheden van
de aannemer.
Meestal wordt een tijdschema middels een staaf-
diagram weergegeven. Aan de linkerzijde van het
schema worden de bewerkingen aangegeven
met daarachter de bewerkingsbalk. De lengte van
de balk wordt bepaald door de hoeveelheid te
verrichten werkzaamheden en het aantal in te
zetten personen. De kritieke bewerkingen zijn de
bewerkingen die voor de totale bouwtijd bepa-
lend zijn. Als een vertraging in deze bewerkingen
optreedt, heeft dit gevolgen voor de gehele
bouwtijd.
11.2.1 Werkbare dagen
Aan de bovenzijde van het schema zijn twee tijd-
schalen aangegeven. De prognoseschaal en de
kalenderschaal. De kalenderschaal geeft de dagen
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 151
en maanden van het jaar weer. De prognose-
schaal doet dit ook, echter het geprognosticeerde
onwerkbare weer en de vrije dagen (weekend,
algemene feestdagen en dergelijke) worden niet
aangegeven.
Voorbeeld
De maand december heeft 31 kalenderdagen.
Als we het geprognosticeerde onwerkbare
weer, de weekenden en de feestdagen hier van
aftrekken heeft deze maand nog 13 werkbare
werkdagen.
De laatste twee begrippen behoeven enige toe-
lichting.
UAV
Paragraaf 1-1
Definities: dag: kalenderdag.
werkdag: een kalenderdag, tenzij deze valt op
een algemeen of ter plaatse van het werk
erkende, of door de overheid dan wel krach-
tens collectieve arbeidsovereenkomst voorge-
schreven rust- of feestdag, vakantiedag of
andere niet individuele vrije dag.
Naast het begrip werkbare dag bestaat de
onwerkbare dag.
UAV
Paragraaf 8-2
Indien een termijn is uitgedrukt in een aantal
werkbare werkdagen, worden werkdagen, res-
pectievelijk halve werkdagen, als onwerkbaar
beschouwd, wanneer daarop door omstandig-
heden buiten de aansprakelijkheid van de aan-
nemer gedurende tenminste vijf uren, respec-
tievelijk tenminste twee uren, door het groot-
ste deel van de arbeiders of machines niet kon
worden gewerkt.
Regelmatig zullen regen, vorst en zelfs harde wind
het werken op de bouwplaats onmogelijk maken.
Planningen worden ook met de computer
gemaakt. De vrije dagen en de geprognosticeer-
de onwerkbare dagen zijn in de tijdschaal gepro-
grammeerd. Zelfs kan per bewerkingsbalk een
eigen prognoseschaal gekoppeld worden, bij-
voorbeeld ruwbouw- of afbouwschaal.
11 UAV EN WERKVOORBEREIDING 151
Als op dezelfde dag een betonvloer gestort wordt
en bij een ander bouwdeel de afbouw
(binnen)werkzaamheden – zoals schilderwerk –
reeds plaatsvinden, kan het voor de stort van de
vloer een onwerkbare dag zijn, doch voor de
afbouw, waarbij het gebouw water- en winddicht
is, kan dezelfde dag werkbaar zijn.
Ook wordt gesproken over de hoogbouwschaal,
waarbij het windverlet voor een toename van
onwerkbare dagen zorgt.
De aannemer is niet vrij in het tijdstip van indie-
nen van het tijdschema, ook de indiening op zich
wordt in de UAV omschreven.
UAV
Paragraaf 26-2
De aannemer legt het algemeen tijdschema,
gedateerd en ondertekend in tweevoud aan de
directie ter goedkeuring over, uiterlijk op de vijf-
tiende werkdag na de dag waarop hem het
werk is opgedragen onderscheidenlijk de direc-
tie om een algemeen tijdschema heeft verzocht.
Vervolgens beslist de directie omtrent de goed-
keuring van het ingediende tijdschema. Afkeuring
kan alleen als het schema niet voldoet aan de uit
de overeenkomst voortvloeiende eisen (paragraaf
26-3 UAV). Dit algemeen tijdschema en de goed-
keuring door de directie ervan moet als volgt
gezien worden:
UAV
Paragraaf 26-5
Het algemeen tijdschema geldt als een leidraad
voor de aannemer en verzwaart de voor hem
uit de overeenkomst voortvloeiende verplich-
tingen niet. De goedkeuring door de directie
van het algemeen tijdschema en daarin onder
haar goedkeuring aangebrachte wijzigingen
ontheffen de aannemer niet van zijn verplich-
tingen om het werk naar de uit de overeen-
komst voortvloeiende eisen uit te voeren en tij-
dig te voltooien.
Indien bijvoorbeeld in het bestek alleen de ople-
veringsdatum is voorgeschreven en geen tussen-
tijdse tijdstippen zijn genoemd waarop het werk
bepaalde stadia moet hebben bereikt, zijn de
voor die stadia in het algemene tijdschema
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 152
152
genoemde data niet bindend overeengekomen
en zal voltooiing van die stadia niet bindend zijn.
Ook kan een gedetailleerd werkplan door de
directie geëist worden.
Een werkplan geeft van een bewerking of reeks
van bewerkingen een gedetailleerde planning
weer en wordt vaak vergezeld met een beschrij-
ving van de methode van aanpak en het benodig-
de materieel. Voor zeer kritische bewerkingen is
het zinnig om een werkplan op te stellen. Het
geeft de hoofdaannemer en tevens onderaanne-
mer(s) en de directie een duidelijk inzicht in de
uitvoering van een veelal kwalitatief belangrijk
onderdeel van het gebouw.
11.2.2 Aandachtspunten bij opstellen
planning
De planning wordt derhalve opgesteld aan de hand
van de beschikbare bouwtijd conform de UAV.
UAV
Paragraaf 8-1
De termijn, binnen welke het werk moet worden
opgeleverd, wordt in het bestek uitgedrukt:
a hetzij in een aantal werkbare werkdagen;
b hetzij in een aantal kalenderdagen, weken of
maanden;
c hetzij door een bepaalde dag te noemen.
Als de datum van aanvang onbekend is, kan men
onafhankelijk van het tijdstip van aanvang een
planning op gaan zetten uitgedrukt in een aantal
werkbare werkdagen. Bijvoorbeeld 200 werkbare
werkdagen na de dag van aanvang wordt het
werk opgeleverd. Hoe lang de bouw nu duurt (in
kalenderdagen) is niet bekend. In de winter zijn
meer onwerkbare dagen dan in de zomer.
Geschiedt de ruwbouw tijdens deze ongunstige
periode, dan duurt de bouw langer dan wanneer
de afbouwfase in de winterperiode valt. Tijdens
de afbouwfase dient het gebouw wind- en water-
dicht te zijn zodat de weersinvloeden geen sto-
rende factor kunnen zijn.
Bij de in paragraaf 8-1, onderdeel b UAV genoem-
de termijn uitgedrukt in kalenderdagen zal men,
gezien het voorgaande, een idee moeten hebben
van de aanvangsdatum. Het noemen van het
aantal kalenderdagen negeert het feit van de
weersinvloeden: de onwerkbare dagen.
De aannemer kan een planning opzetten uitgaande
van statistisch onwerkbaar weer. Een strengere
winter dan de statistieken aangeven zal minder
werkbare dagen opleveren en aldus de beschikbare
bouwtijd bekorten. De korting ten gevolge van te
late oplevering betreft het aantal werkdagen waar-
mee de opleveringsdatum wordt overschreden.
UAV
Paragraaf 42-3
Geen korting wordt opgelegd voor na de op-
leveringstermijn verstreken dagen die geen
werkdag zijn.
Het risico is niet geheel voor de aannemer. Even-
min wordt korting opgelegd voor de dagen waar-
mee de oplevering vertraagd is door overmacht,
voor zover daarmee bij een verleende termijnsver-
lenging geen rekening is gehouden. Oorzaken
van buiten af, waar de aannemer geen invloed op
heeft, gelden als overmacht. De vertraging ten
gevolge van een historische vondst in de grond
wordt bijvoorbeeld als overmacht gezien.
Vertraging in de voortgang van het werk door
bedrijfsstoornissen en – indien de opleveringster-
mijn niet is bepaald in werkbare werkdagen –
door onwerkbare dagen, wordt slechts als over-
macht aangemerkt, voor zover die vertraging van
ongewone duur is geweest.
Men zou een ongewoon strenge winter, waarbij
het aantal werkbare dagen afwijkt van het aantal
statistisch bepaalde werkbare dagen, in deze con-
text ook als ‘ongewone duur’ kunnen noemen.
De meningen hieromtrent zijn verdeeld.
Als de opdrachtgever het risico van onwerkbaar
weer bij de aannemer wil leggen, dient hij – om een
discussie te vermijden – dit duidelijk in het bestek
aan te geven, door deze passage te laten vervallen.
Bij het noemen van een bepaalde dag (paragraaf
8-1, onderdeel c UAV) kan de dag van aanvang
van belang zijn. De bouwtijd is aldus uitgedrukt
in kalenderdagen, -weken of -maanden en komt
dus overeen met paragraaf 8-1, onderdeel b UAV.
Als de beschikbare bouwtijd kort is, zal de aanne-
mer zo vroeg mogelijk willen starten. Het is dan
zaak dat de directie tijdig zijn verplichtingen –
verstrekking van de gegevens zoals tekeningen
enzovoort (paragraaf 5-1 UAV) – nakomt. Te laat
verstrekte gegevens kunnen gelden als argument
voor uitstel van oplevering. Het komt voor dat in
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 153
bestekken een combinatie van twee aanduidin-
gen wordt omschreven: ‘De oplevering dient
binnen 200 werkbare werkdagen te geschieden,
doch uiterlijk op 1 juli 2004.’
Deze omschrijving poogt kennelijk het aantal
onwerkbare dagen te limiteren. Bij ongewone duur
van het onwerkbare weer zou de aannemer zich op
overmacht (paragraaf 42-3 UAV) kunnen beroepen
en kan de opleveringsdatum overschreden worden.
De tekst is in principe onjuist. Twee criteria die
strijdig kunnen zijn, dienen nooit in één bestek
opgenomen te worden.
11.2.3 Goedkeuring tijdschema
Conform paragraaf 26-2 UAV legt de aannemer
het algemeen tijdschema ter goedkeuring voor.
Het vervolg, de beoordeling door de directie en
goedkeuring volgens de paragrafen 26-3 en 16-4
UAV, zal uiteindelijk tot een goedgekeurd schema
moeten leiden.
UAV
Paragraaf 26-4
Ingeval van goedkeuring worden de beide
(ingediende, red.) exemplaren van het algeme-
ne tijdschema ook door de directie gedateerd
en ondertekend, waarna een van de exempla-
ren aan de aannemer wordt toegezonden.
Ingeval het algemeen tijdschema niet wordt
goedgekeurd, wordt de aannemer met de
redenen hiervan schriftelijk in kennis gesteld.
De aannemer legt in dat geval zo spoedig
mogelijk, doch binnen tien werkdagen, een
nieuw algemeen tijdschema, waarbij met de
bezwaren van de directie rekening is gehou-
den, ter goedkeuring aan de directie over. Ten
aanzien van de beslissing op het nieuwe alge-
mene tijdschema is het derde lid van overeen-
komstige toepassing.
11.3 Korting bij te late oplevering
Als de aannemer de beschikbare tijd overschrijdt,
kan de opdrachtgever hem, conform paragraaf
42-1 UAV, een korting opleggen. Dit geeft de
opdrachtgever een represaillemaatregel die bij
het niet nakomen van deze verplichting gebruikt
kan worden. De zwaarte van deze maatregel kan
door de opdrachtgever zelf bepaald worden.
11 UAV EN WERKVOORBEREIDING 153
UAV
Paragraaf 42-3
Het bedrag der kortingen wordt in het bestek
bepaald. Bij gebreke van zodanige bepaling
bedraagt het ƒ 75 per dag (ruim € 34 per dag,
red.).
In de UAV is echter niets geregeld in het geval de
aannemer eerder oplevert dan de aangegeven
opleveringsdatum. Als de opdrachtgever baat
heeft bij een spoedige oplevering, zou een bonus
gegeven kunnen worden. In sommige bestekken
wordt deze bonus vermeld.
Stel dat de opdrachtgever het gebouw wil gaan
verhuren. De huuropbrengst bedraagt € 27.000
per maand. Dan zou de bonus per eerder opgele-
verde maand € 27.000 kunnen bedragen. Het
effect van rente over kapitaal wordt verwaarloosd
in dit voorbeeld.
De aannemer zou kunnen overwegen de eerder
genoemde productieversnelling – door de inzet
van een dubbele hoeveelheid bekisting – te ver-
gelijken met de opbrengst door de vroegere op-
levering. Deze versnelling levert niet alleen een
bonus van de opdrachtgever op, maar zou ook
een besparing op de tijdgebonden bouwplaats-
kosten kunnen zijn. Door de kortere bouwtijd van
het skelet wordt tevens de huur van de toren-
kraan en de bouwlift bekort, tevens worden ook
de kosten voor de bouwleiding bekort.
In het voorbeeld van de fabriekshal met kantoor-
ruimte is in het bestek echter geen bonus opge-
nomen, noch een aanpassing van de korting. De
korting bedraagt dan conform de UAV € 34 per
werkdag. Dit kan een complicatie geven.
Stel dat een gebouw in concurrentie wordt aan-
besteed. De concurrentie is hevig gezien de
beperkte hoeveelheid uit te voeren bouwprojec-
ten. De opdrachtgever heeft vooraf de inschrijvers
geselecteerd en gevraagd een aanbieding te
doen. De opdrachtgever is daardoor nagenoeg
verplicht het werk te gunnen aan de laagste
inschrijver. Bij de aanbesteding blijkt dat de laag-
ste inschrijving 4 miljoen euro bedraagt.
De aannemer heeft naast een zeer scherpe begro-
ting tevens een handigheidje ingecalculeerd.
De in het bestek aangegeven beschikbare bouw-
tijd, in een aantal werkbare werkdagen, dwingt de
inschrijvers een snelle doch minder economische
bouwmethode toe te passen. De extra investering
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 154
154
bedraagt circa € 20.000. Als deze snellere bouw-
methode niet aangewend hoeft te worden, zou de
bouwtijd met vijf weken verlengd worden. Omge-
rekend zijn dit ongeveer 25 werkdagen. Dus de
korting ten gevolge van te late oplevering zou dan
€ 602 bedragen. Aldus kiest de aannemer voor de
langere bouwmethode en kan dus € 20.000 -
€ 602 = € 19.398 lager inschrijven dan zijn con-
currenten die deze optie niet meenemen.
Deze redenatie is verdedigbaar. Door in het bestek
de UAV niet aan te passen op dit onderdeel, geeft
de opdrachtgever impliciet te kennen dat de bouw-
tijdoverschrijding voor hem geen grote problemen
oplevert. Er zijn echter ook tegenargumenten.
UAV
Paragraaf 6-5
De uitvoering van het werk moet zodanig zijn,
dat de totstandkoming van het werk overeen-
komstig de volgens paragraaf 8-1 (termijn
waarbinnen het werk moet worden opgele-
verd, red.), in het bestek voorgeschreven ter-
mijn verzekerd is.
11.4 Verzekeringen
Het is aannemelijk dat een persoon of rechtsper-
soon zich verzekert tegen situaties waarin de aan-
sprakelijkheid ten gevolge van schade aan derden
tot uitkering van grote geldsommen kan leiden.
Nagenoeg iedereen heeft zich verzekerd tegen
Wettelijke Aansprakelijkheid. Als men zich met
een auto op de openbare weg begeeft, is het zelfs
verplicht om zich tegen deze Wettelijke Aanspra-
kelijkheid te verzekeren.
Ook een bouwbedrijf verzekert zich tegen deze
aansprakelijkheid. Het zal niet de eerste keer zijn
dat een gevelplaat die nog niet geheel bevestigd
is, door een plotselinge windruk wegwaait en
naar beneden valt, bovenop een geparkeerde
auto. De aannemer is hiervoor aansprakelijk. De
schade zal door de verzekering vergoed worden
als er ondanks zorgvuldige voorzorgsmaatregelen
en kundig handelen toch schade optreedt.
De risico’s die de aannemer tijdens de uitvoering
loopt, zijn ook aangegeven in paragraaf 6, leden
6 tot en met 9 en paragraaf 44 UAV.
UAV
Paragraaf 6
6 De wijze van uitvoering van het werk moet
zodanig zijn, dat voor de opdrachtgever dan
wel voor derden geen nodeloze hinder is te
duchten. De aannemer dient het werk zodanig
uit te voeren, dat daardoor schade aan persoon,
goed of milieu zoveel mogelijk wordt beperkt.
7 Onvoldoend werk wordt binnen een door
de directie in billijkheid te stellen termijn tot
haar genoegen door de aannemer verbeterd of
vernieuwd. Deze verbetering of vernieuwing
geschiedt op kosten van de aannemer, tenzij
het onvoldoend werk het gevolg is van een
omstandigheid die voor rekening van de
opdrachtgever komt.
8 De aannemer is aansprakelijk voor schade aan
met het werk in verband staande werken van de
opdrachtgever, voor zover deze door de uitvoe-
ring van het werk is toegebracht en te wijten is
aan nalatigheid, onvoorzichtigheid of verkeerde
handelingen van de aannemer, zijn personeel,
zijn onderaannemers of zijn leveranciers.
Paragraaf 6, lid 8 UAV behandelt dus schade aan
werken en eigendommen van de opdrachtgever,
dus anders dan ‘aan het werk’. Dit wordt in para-
graaf 44 UAV behandeld.
Bij de bouw van een gebouw tegen een bestaand
pand, dat eigendom is van derden (paragraaf 6-9
UAV), ontstaat een situatie waarbij schade aan dit
pand ten gevolge van de uitvoering wordt aange-
bracht.
UAV
Paragraaf 6-9
De aannemer vrijwaart de opdrachtgever
tegen aanspraken van derden tot vergoeding
van schade, voor zover deze door de uitvoe-
ring van het werk is toegebracht en te wijten is
aan nalatigheid, onvoorzichtigheid of verkeer-
de handelingen van de aannemer, zijn perso-
neel, zijn onderaannemers of zijn leveranciers.
De aannemer vrijwaart de opdrachtgever en zal
voor schadeloosstelling zorg dienen te dragen.
Deze aansprakelijkheid van de aannemer is een
‘schuldaansprakelijkheid’, hetgeen verschilt met
hetgeen paragraaf 44 UAV behandelt: ‘Schade
aan het werk’.
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 155
11.4.1 Wat is schade?
UAV
Paragraaf 44-1
Onder schade aan het werk in de zin van deze
paragraaf wordt verstaan schade aan het
geheel of gedeeltelijk door de aannemer ten
behoeve van de opdrachtgever gebouwde of
gemaakte, aan de hulpwerken, aan de op of
nabij het werk aangevoerde bouwstoffen en
voor het werk noodzakelijke hulpmiddelen.
Onder schade aan bouwstoffen wordt tevens
verstaan het verlies daarvan.
Paragraaf 44-2 UAV geeft aan dat de schade zo
spoedig mogelijk bij de directie gemeld dient te
worden.
Paragraaf 44-3 UAV geeft aan dat schade aan het
werk voor rekening van de aannemer is, tenzij (...)
deze schade het gevolg is van buitengewone
omstandigheden tegen de schadelijke gevolgen
waarvan de aannemer in verband met de aard
van het werk geen passende maatregelen heeft
behoeven te nemen en het onredelijk zou zijn de
schade voor zijn rekening te doen komen.
Paragraaf 44-4 UAV geeft aan dat de aannemer ver-
plicht is na het ontstaan van de schade de nodige
maatregelen te treffen om deze te beperken.
Paragraaf 44-5 UAV behandelt dat schade door
het niet handelen, volgens de leden 2 tot en met
4, ook voor rekening van de aannemer is.
UAV
Paragraaf 44-6
Het herstellen van de schade dient door de
aannemer te worden verricht, tenzij van de
aannemer redelijkerwijs niet kan worden ver-
langd, dat het herstel door hem geschiedt. Als
de opdrachtgever de schade dan door anderen
wil laten herstellen, kan hij een geldelijke ver-
goeding van de aannemer vorderen.
Als de schade niet voor rekening van de aan-
nemer komt, kan de opdrachtgever vragen de
schade door de aannemer te laten herstellen. Het
herstelwerk wordt dan als meerwerk verrekend
(paragraaf 44-7 UAV).
11 UAV EN WERKVOORBEREIDING 155
11.4.2 CAR-verzekering
In voorgaande paragraaf is sprake van:
• Wettelijke Aansprakelijkheid;
• schade aan het werk;
• schade aan bestaande eigendommen van de
opdrachtgever;
• vrijwaring opdrachtgever van aanspraken door
derden.
Bovendien zijn bij de uitvoering van een bouwwerk
diverse opdrachtnemers betrokken. Daartoe horen
ook de architect, de constructeur en overige advi-
seurs. Als zij bij schade aan het werk extra werk-
zaamheden moeten verrichten, behoren die kosten
tot de categorie bedoeld in paragraaf 6-9 UAV.
Verzekeraars hebben voor de uitvoering van een
bouwwerk waarbij vrijwel altijd sprake is van comple
XE contractuele verhoudingen de Constructie All Risk
polis ontwikkeld. Deze CAR-polis dekt alle mogelijke
schaden die bij de uitvoering van een werk kunnen
optreden. Bovendien keert de verzekering uit zon-
der eerst te kijken of de uitkeringsplicht niet bij een
andere partij zou kunnen liggen en wordt schade-
vergoeding niet op een verzekerde verhaald.
Tot de verzekerden van de CAR-polis behoren:
• de verzekeringnemer (de opdrachtgever res-
pectievelijk aannemer);
• de onderaannemers;
• installateurs;
• architect(en), constructeur(s) alsmede adviseurs.
In de CAR-polis worden vier secties onderscheiden:
• sectie I, het werk;
• sectie II, aansprakelijkheid;
• sectie III, bestaande eigendommen opdracht-
gever;
• sectie IV, materieel, gereedschappen, keten en
loodsen.
Tot het werk behoren:
• het in aanbouw zijnde of gerede object;
• de op het bouwterrein aanwezige materialen,
hulpstoffen, constructies, onderdelen enzovoort;
• alle op het bouwterrein aanwezige hulpmateri-
alen en -werken (waaronder bekistingen);
• alle ten behoeve van de bouw te gebruiken
tekeningen, modellen, mallen en dergelijke,
waar zij zich ook bevinden.
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 156
156
De dekking van sectie I omvat alle schade aan het
werk, inclusief schade ten gevolge van eigen
gebrek, ondeugdelijke materialen, ondeskundig-
heid of onvoldoende deskundigheid van perso-
nen voor wie verzekerde verantwoordelijk is, con-
structiefouten, foutieve werkwijze en fouten in
het ontwerp. Ook de kosten van sloop en herstel
van enig onderdeel van het werk om toegang te
krijgen tot dat deel dat is beschadigd, is schade
aan het werk. Honoraria voor ontwerpers en advi-
seurs inclusief kosten voor tekenwerk worden
eveneens als schade aan het werk beschouwd.
Als de opdrachtgever deze CAR-verzekering
afsluit, dient de polis en het polisvoorblad bij het
bestek gevoegd te zijn om de aannemer te laten
beoordelen of inderdaad de verzekering naar zijn
mening volledig is. Veelal wordt in het bestek ver-
meld dat de door de opdrachtgever afgesloten
verzekering de aannemer niet van haar verplich-
ting ontslaat alle schade volledig te herstellen en
het werk volgens afspraak op te leveren.
Voor risico’s die niet onder de voornoemde verze-
kering vallen, dient de aannemer zich eventueel
aanvullend te verzekeren.
De gevolgschade, veelal vertragingskosten en
-schade, valt niet onder paragraaf 44 UAV, doch
onder het algemeen recht.
De gevolgschade blijft bij de partij bij wie ze is
opgekomen, tenzij de schade is veroorzaakt door
wanprestatie van de wederpartij en daarom door
deze partij moet worden vergoed.
Bestaat de gevolgschade opgekomen bij de
opdrachtgever door te late levering ten gevolge van
wanprestatie (hetgeen moet worden bewezen) van
de aannemer, dan is de schadevergoeding die de
aannemer verschuldigd is vastgelegd in paragraaf
42 UAV (zie paragraaf 11.3 van dit hoofdstuk).
11.5 Betalingen
Het bestek geeft onder meer aan dat de betaling
in termijnen geschiedt. De grootte van deze ter-
mijnen zijn als volgt aangegeven in het bestek:
• de eerste termijn – 5% van de aanneemsom –
als 10% van de werkzaamheden is verricht;
• de tweede tot en met tiende termijn – elk 10%
van de aanneemsom – telkens als 10% van de
werkzaamheden is verricht;
• de elfde termijn – 5% van de aanneemsom –
nadat de onderhoudstermijn is verstreken.
Het vaststellen van de stand van de uitgevoerde
werkzaamheden en de betaalbaarstelling van een
termijn geschiedt door opneming door de directie.
In deze betalingsregeling zit een zekerheidsstel-
ling van 5% van de aanneemsom voor de
opdrachtgever gedurende de gehele bouw.
Veelal heeft de opdrachtgever een licht voordeel.
De betaling van de aanneemsom geschiedt veelal
naar rato van de vorderingen tijdens de bouw, en
van de aangevoerde bouwstoffen.
UAV
Paragraaf 40-3
Bij de opneming, bedoeld in het tweede lid
(opneming door de directie, red.), wordt reke-
ning gehouden met de waarde van goedge-
keurde, doch nog niet verwerkte bouwstoffen,
voor zover deze krachtens paragraaf 19 eigen-
dom van de opdrachtgever zijn geworden.
In de praktijk echter dient de aannemer voordat
prestaties op het bouwterrein verricht zijn, reeds
vergoeding aan onderaannemers en/of aanbeta-
lingen aan leveranciers te betalen.
Bij de inkoop van prefab-beton zal de fabrikant
meestal eisen dat bijvoorbeeld 5% van de totale
opdrachtsom bij opdracht betaalbaar zal zijn. De
aannemer financiert in dit geval als het ware een
gedeelte van de bouw voor.
Voorts zal de aannemer van de fabrikant eisen dat
de betaling naar rato van de goedgekeurde en op
de bouw afgeleverde elementen zal zijn afge-
stemd. Dit sluit dan naadloos op de hiervoor aan-
gehaalde paragraaf 40-3 UAV aan.
Het komt voor dat de aannemer meer moet voor-
financieren, indien de fabrikant eist dat hij betaald
wordt naar rato van de geproduceerde elementen
zoals deze op het tasveld opgeslagen staan. Ten
gevolge van voornoemde ‘voorfinanciering’ kan de
aannemer, mits het bestek daar de ruimte voor laat,
ook een zekerheid van de opdrachtgever vragen.
De aannemer is immers eigenaar van de beton-
elementen want de opdrachtgever heeft ze nog
niet gekeurd en betaald. Deze elementen zijn
over het algemeen niet her te gebruiken en heb-
ben alleen waarde voor het betreffende werk.
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 157
11.6 Wijziging zekerheidsstelling
De aannemer stelt voor om de betalingsregeling,
als omschreven in het bestek, te veranderen in
een betaling geheel naar rato van de voortgang
van het werk (dus geen inhouding van 5% gedu-
rende de gehele bouwtijd zoals in de vorige para-
graaf is omschreven). Als zekerheidsstelling wordt
dan een bankgarantie conform de UAV afgege-
ven. Een bankgarantie is een verklaring van een
bank waarbij deze zich tegenover de opdrachtge-
ver tot een bepaald, in de aanbestedingsstukken
genoemd, bedrag garant stelt voor de juiste
nakoming door de aannemer van zijn verplichtin-
gen, voortvloeiende uit de met de opdrachtgever
gesloten aannemingsovereenkomst. De grootte
van de bankgarantie is afhankelijk van diverse fac-
toren. In het algemeen stelt de UAV:
UAV
Paragraaf 43a-3
De waarde van de zekerheid is gelijk aan 5%
van de aannemingssom en de zekerheid dient
te worden gesteld in de vorm van een bank-
garantie.
Er zijn opdrachtgevers die bijvoorbeeld 10%
zekerheidsstelling verlangen, dat gedurende de
bouw (bijvoorbeeld halverwege) afgebouwd
wordt naar 5%, en vervolgens tijdens de onder-
houdstermijn 2,5% bedraagt. Men zal een rea-
listische inschatting van eventuele schade moeten
maken in het geval de zekerheidsstelling moet
worden ingeroepen. De volgende overwegingen
zullen hierbij een rol spelen:
• wordt de bankgarantie als een dwangmiddel
gebruikt om kleine onderdelen, waarbij de aanne-
mer gefaald heeft, te verbeteren;
of in het uiterste geval:
• wat zullen de kosten zijn bij beëindiging in
onvoltooide staat ten gevolge van faillissement
van de aannemer.
Het laatste zal veelal een hoger bedrag geven dan
het eerste, omdat een andere aannemer het werk
af zal dienen te maken.
Een bankgarantie kan een goedkopere oplossing
zijn voor de aannemer. De kosten van de bankga-
rantie bedragen minimaal 0,25% van het te
garanderen bedrag per kwartaal of minimaal 1%
11 UAV EN WERKVOORBEREIDING 157
van het gegarandeerde bedrag op jaarbasis. De
bank reserveert (verkleint) de kredietruimte met
het te garanderen bedrag, hetgeen een aanslag is
op de liquiditeit van de aannemer.
De opdrachtgever kan van de bank vorderen op
eerste aanzegging het te garanderen bedrag aan
hem uit te betalen als de aannemer nalatig is.
UAV
Paragraaf 43a-4
Indien de opdrachtgever voornemens is de
bankgarantie in te roepen, geeft hij de aanne-
mer daarvan bij aangetekende brief kennis. De
opdrachtgever is gerechtigd de bankgarantie
in te roepen, tenzij de Raad van Arbitrage voor
de Bouwbedrijven in Nederland, in een door
de aannemer aanhangig te maken spoedge-
schil, in eerste aanleg anders beslist.
Het eisen van zowel een bankgarantie als een
inhouding van een deel van de betalingen is
volgens de UAV niet van toepassing.
UAV
Paragraaf 43a-7
De opdrachtgever is niet gerechtigd om van de
aannemer te bedingen dat deze zekerheid stelt
voor de nakoming van zijn verplichtingen
indien is overeengekomen dat de aannemings-
som geheel of ten dele wordt ingehouden. Van
een zodanige inhouding is sprake indien de
termijn van paragraaf 40, zesde lid, eerste zin
(termijn van uitbetaling, red.), buiten beschou-
wing gelaten, aan de aannemer minder wordt
betaald dan overeenkomt met de som der
waarden van het werk dat reeds is uitgevoerd
en van de goedgekeurde nog onverwerkte
bouwstoffen, die eigendom van de opdracht-
gever zijn geworden.
De aannemer kan op zijn beurt een zekerheids-
stelling van de opdrachtgever vragen. Als de
opdrachtgever nalatig is en de gedeclareerde ter-
mijnen niet betaalt, kan de aannemer zich beroe-
pen op volgende paragraaf.
UAV
Paragraaf 43a-8
Indien de opdrachtgever hetgeen de aanne-
mer volgens de overeenkomst toekomt, niet of
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 158
158
niet tijdig betaalt, of de aannemer gegronde
redenen heeft om aan te nemen dat de
opdrachtgever het de aannemer toekomende
niet of niet tijdig zal betalen, is de aannemer
gerechtigd om van de opdrachtgever genoeg-
zame zekerheid te verlangen. Indien de
opdrachtgever in gebreke blijft met het stellen
van de door de aannemer verlangde genoeg-
zame zekerheid, is de aannemer bevoegd, het-
zij de uitvoering van het werk te schorsen, het-
zij het werk in onvoltooide staat te beëindigen.
Met betrekking tot de schorsing respectievelijk
de beëindiging in onvoltooide staat is het
bepaalde in paragraaf 14 (schorsing van het
werk en beëindiging van het werk in onvoltooi-
de staat, red.) van overeenkomstige toepas-
sing. Op de in dit lid bedoelde zekerheid is het-
geen in het vierde lid is gesteld (kennisgeving
hiervan middels aangetekend schrijven, even-
tueel tenietdoening hiervan middels spoedge-
schil Raad van Arbitrage, red.) van overeen-
komstige toepassing.
11.7 Werktekeningen
De volgende werktekeningen worden, in dit sta-
dium, door de directie naar de aannemer verzon-
den:
• het palenplan met bijbehorende berekeningen;
• de funderingstekening;
• de tekening van de begane grond vloer;
• de wapeningstekeningen van de diverse
betonconstructies;
• matenplannen van de plattegronden;
• de details van de funderingsconstructies.
De werkvoorbereider van de aannemer contro-
leert of de tekeningen kloppen met de eerder
verstrekte tekeningen (de bestektekeningen) en
neemt tevens een aantal steekproeven van de aan-
gegeven maatvoering. Indien hij geen afwijkingen
vindt bestelt hij de materialen (bekisting, wape-
ning, funderingspalen en dergelijke) en zorgt voor
verspreiding van de tekeningen naar de diverse
partijen (de uitvoerder, de leverancier van de fun-
deringspalen, de onderaannemer voor het hei-
werk, de vlechter en diverse andere partijen). De
uitvoerder heeft de gemeentelijke landmeetdienst
verzocht de juiste plaats van het gebouw aan te
geven; meestal wordt de voorgevelrooilijn en een
hoekpunt uitgezet. Tevens wordt het meetpunt
aangegeven (putdeksel of peilbout) aan de hand
waarvan het peilniveau van het toekomstige
gebouw uitgezet kan worden. Het is van belang
dat de opdrachtgever tijdens het ontwerp (of
bestek-) stadium het aan te houden peilniveau
overlegt met de gemeente. Dit om onverwachte
veranderingen van het grondwerk, de aanleg-
niveaus van de fundering en de hoogtematen van
de rondom het gebouw aan te leggen terreinaf-
werkingen, te voorkomen.Aan de hand van het
palenplan wordt de plaats van de funderingspalen
uitgezet. Vroeger middels de bouwplanken die
rondom de bouw gesteld stonden, tegenwoordig
met geautomatiseerde uitzetapparatuur, waarmee
radiaalsgewijs de paalposities aangegeven worden
(de voerstraalmethode).
UAV
Paragraaf 28
De aannemer zal voor zijn rekening:
a het werk uitzetten en de vereiste profielen
en bakens stellen;
b ten behoeve van afbakening, peilingen en
opmetingen geschikt personeel en hulpmidde-
len, zoals roei- en peilboten, meetinstrumen-
ten, bakens enzovoort, ter beschikking van de
directie stellen;
c de gedane uitzetting en afbakening in goe-
de staat onderhouden, zolang de directie dit
nodig oordeelt.
Bij het uitzetten ontdekt men bijvoorbeeld dat
twee paalpiketjes circa 1,0 m buiten de funde-
ringsbalk komen te staan. Na raadpleging van de
funderingstekening en controle van de maatvoe-
ring wordt geconcludeerd dat deze piketjes
geheel conform de tekeningen geplaatst zijn,
doch de funderingstekeningen geven geen aan-
leiding om op die plaatsen een heipaal te zetten.
De uitvoerder raadpleegt de opzichter.
UAV
Paragraaf 6-14
Indien de constructies, werkwijzen, orders en
aanwijzingen, bedoeld in paragraaf 5-2
(opdrachtgever verantwoordelijk voor con-
structies enzovoort, red.) dan wel de bouwstof-
fen of hulpmiddelen, bedoeld in paragraaf 5-3
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 159

11 UAV EN WERKVOORBEREIDING 159

(ter beschikking gestelde bouwstoffen door de
opdrachtgever, red.) klaarblijkelijk zodanige
fouten bevatten of gebreken vertonen, dat de
aannemer in strijd met de goede trouw zou
handelen door zonder de directie daarop te
wijzen tot uitvoering van het desbetreffende
onderdeel van het werk over te gaan, is hij
voor de schadelijke gevolgen van zijn verzuim
aansprakelijk.
De uitvoerder handelt dus geheel conform de
UAV, immers de aangegeven plaats van de twee
palen is niet aannemelijk. De opzichter bevestigt
dit, neemt contact op met de constructeur en
krijgt vervolgens telefonisch de juiste maten door
van de twee paalposities.
Dit soort verschillen komen in de praktijk voor.
Hier wordt, evenals bij het bespreken van tegen-
strijdige bepalingen, een beroep gedaan op de
deskundigheid en de goeder trouw van de aanne-
mer. Paragraaf 2-5 UAV geeft aan dat de aanne-
mer de opdrachtgever dient te waarschuwen bij
klaarblijkelijke tegenstrijdigheden in het bestek.
opgezet. In het bestek wordt meestal aangegeven
wat de bouwtijd is. Als deze zeer kort is (bijvoor-
beeld ten behoeve van een snelle ingebruikname),
kan het zijn dat een bepaalde bouwmethodiek
gekozen moet worden die qua kosten minder aan-
trekkelijk is. Om voldoende productiesnelheid bij de
bouw van het betonskelet te bewerkstelligen kan
bijvoorbeeld een dubbele hoeveelheid bekisting
ingezet worden (verhoging van de kosten voor
maken en afschrijving van de kist) of de bekisting
verwarmd worden (snellere ontkisting).
11.9 Bespreking (werk)terrein
Het werkterrein ligt meestal op de grond in
eigendom/erfpacht van de opdrachtgever. Hij
stelt zijn terrein voor de bouwwerkzaamheden ter
beschikking aan de aannemer.
Het eerder genoemde overleg omtrent de bespre-
king ten aanzien van de kabels en leidingen
(paragraaf 5-1 UAV) geeft aan dat de opdrachtge-
ver zijn kennis omtrent het terrein aan de aanne-
mer kenbaar maakt.

11.8 Terreininrichting

De toezending van de terreinindelingstekening

als bijlage bij het schrijven is een aanzet tot het
overleg met de aannemer hieromtrent.

UAV
Paragraaf 15-2
De directie wijst aan, na overleg met de aanne-
mer, welke gedeelten van het werkterrein in
gebruik mogen worden genomen als opslag-
plaatsen en voor de plaatsing van keten, lood-
sen, hulpwerken en andere hulpmiddelen.

Het is niet de bedoeling dat de opdrachtgever de

aannemer zijn werkterreinindeling voorschrijft.
De indeling is immers afhankelijk van de bouw-
methodiek. In verband met eventuele bestaande
panden, of terreingedeelten die tijdens de bouw
door de opdrachtgever in gebruik blijven of ter-
reingedeelten die ter beschikking van nevenaan-
nemers zijn gesteld, wordt het initiatief bij de
opdrachtgever gelegd. De indeling wordt in over-
leg met de aannemer vastgelegd.
De planning is min of meer in de aanbiedingsfase
06950548_H11 12-07-2004 12:34 Pagina 160
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 161

UAV en uitvoering
Ing. M. van Duijn
12
Als met de uitvoering van het werk gestart kan worden, moet het
bouwterrein ingericht worden. In veel gevallen wordt het terrein
omheind ten behoeve van de veiligheid en de beveiliging van de
materialen. Het bouwterrein zal ‘bouwrijp’ moeten zijn, dat wil zeggen
vrij van obstakels, bodemverontreiniging en dergelijke.
De opdrachtgever en de (hoofd)aannemer maken afspraken wie de
werkzaamheden gaat coördineren. Zowel de opdrachtgever als de
(hoofd)aannemer kunnen onderaannemers aanstellen. Indien de
opdrachtgever zelf onderaannemers aanstelt, vallen deze onder de
verantwoording van de opdrachtgever tenzij de opdrachtgever de
coördinatie opdraagt aan de hoofdaannemer.
De in het bestek voorgeschreven bouwstoffen zullen eventueel
gekeurd worden door de directie en de aannemer. Voldoen de bouw-
stoffen aan de opgegeven specificaties dan kan de bouw beginnen.
Ook tijdens de bouw zullen samengestelde bouwelementen gekeurd
worden.
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 162
162
Inleiding
Dit hoofdstuk behandelt de start en het verloop
van de bouw van de in voorgaande hoofdstukken
beschreven fabriekshal met kantoorruimte.
Er worden afspraken gemaakt over uitbesteding
en onderaanneming. De opdrachtgever kan
onderaannemers voorschrijven en dat heeft con-
sequenties voor de aannemer.
Verder wordt in dit hoofdstuk het opstarten van
de uitvoering besproken met afspraken over het
bouwterrein. Er moeten ook afspraken worden
gemaakt over de werktekeningen en over de
keuring van bouwmaterialen.
12.1 Start van de uitvoering
12.1.1 Bouwterrein
De aannemer start met de bouwactiviteiten. De
hekken worden na overleg met de gemeente
rond het bouwterrein gezet. Aangezien het toe-
komstige gebouw tegen het bestaande trottoir
gebouwd zal worden, moet het trottoir als bouw-
terrein gebruikt moet worden. De aannemer
betaalt voor het gebruik van het trottoir een
‘huursom’, precario genaamd.
UAV
Paragraaf 6-3
De verplichtingen van de aannemer omvatten
mede:
a de levering van de nodige bouwstoffen en
het verrichten van de nodige werkzaamheden;
b de beschikbaarstelling van gereedschap,
materieel, hulpmaterialen, hulpstoffen, hulp-
werken en andere hulpmiddelen, nodig voor
de uitvoering van het werk en het verrichten
van de nodige hulpwerkzaamheden;
c de betaling van precario, kosten van aanslui-
ting van hulpleidingen en dergelijke.
In de volgende paragraaf wordt duidelijk de
kostenverdeling omtrent het gebruik van het
werkterrein aangegeven.
UAV
Paragraaf 15-1
Indien in het bestek oppervlakten van grond of
water als werkterrein zijn aangeduid, heeft de
aannemer daarover de kosteloze beschikking,
zolang de uitvoering van het werk dit nodig
maakt. Gebruik van ander terrein of water als
werkterrein is voor rekening van de aannemer.
12.1.2 Afwijkingen tussen bouwterrein en
omschrijving in het bestek
12.1.2.a Afwijkingen van het bestek
Stel dat de aanbesteding van een nieuwbouwpro-
ject plaatsvindt. Gelijktijdig worden de bestaande
opstallen op het toekomstige werkterrein
gesloopt. In het bestek staat dat het terrein vlak
en zonder obstakels ter beschikking van de aan-
nemer zal worden gesteld. Nadat het werk
gegund is, inspecteert de aannemer het werkter-
rein. Hij constateert dat het werkterrein niet vlak
is, vele kuilen heeft en zelfs funderingsresten
bevat. De aannemer kan volgens de UAV als volgt
handelen:
UAV
Paragraaf 15-3
De aannemer kan voor de aanvang van het
werk schriftelijk vorderen, dat de toestand van
het werkterrein zo goed mogelijk wordt vast-
gesteld, in welk geval de opneming door de
directie in samenwerking met en voor rekening
van de aannemer ten spoedigste plaatsvindt.
Indien daarbij afwijkingen ten opzichte van de
in het bestek omschreven toestand aan het
licht komen, is het bepaalde in paragraaf 29,
derde lid, (verrekening van verschillen in afme-
tingen of in de toestand van bestaande werken
en terreinen, red.) van toepassing.
Het is te verwachten dat het verwijderen van de
funderingsresten en het egaliseren van het terrein
of eventueel de aanvoer van grond als meerwerk
c.q. bijwerk met de opdrachtgever verrekend zal
gaan worden. Immers de toestand wijkt af van
het uitgangspunt, het bestek.
12.1.2.b Gevonden voorwerpen
De ontgravingswerkzaamheden vangen aan. Na
geruime tijd stoot men op oudere funderings-
resten. Later blijkt dat deze van omstreeks het
begin van onze jaartelling dateren.
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 163
UAV
Paragraaf 32
De aannemer is verplicht de vondst van alle
voorwerpen, die bij de uitvoering van het werk
worden gevonden en die van waarde zijn of uit
historisch of wetenschappelijk oogpunt merk-
waardig kunnen zijn, terstond aan de directie
te melden en deze voorwerpen zo mogelijk in
handen van de directie te stellen tenzij het
bestek anders bepaalt.
Deze vondst dient volgens de Monumentenwet
1988 binnen drie dagen te worden gemeld bij de
Burgemeester. De aannemer kan met de directie
overleg plegen omtrent wie deze melding doet.
Volgens het Burgerlijk Wetboek komt het eigendom
voor de helft toe aan de ‘vinder’ en voor de andere
helft aan de eigenaar c.q. erfpachter van de grond.
Het verdonkeremanen van een vondst maakt de
dader volgens het Burgerlijk Wetboek aansprake-
lijk jegens de benadeelde(n). Bovendien is de
dader strafrechtelijk aansprakelijk wegens diefstal,
verduistering dan wel heling.
Mogelijke tijds- en kostenconsequenties zullen
worden doorberekend aan de opdrachtgever
(paragrafen 14-1, 14-2, 29-3 en 34 UAV).
12.1.2.c Bodemverontreinigingen
Ten aanzien van eventuele bodemverontreini-
gingen valt het volgende op te merken:
UAV
Paragraaf 5-8
Indien het bouwterrein, de uit het werk
komende oude bouwstoffen of de door de
opdrachtgever ter beschikking gestelde bouw-
stoffen verontreinigd zijn, wordt de aard en de
omvang daarvan, voor zover voor de uitvoe-
ring van het werk van belang, in het bestek
vermeld. De opzet van het werk zal zodanig
zijn, dat daardoor schade aan persoon, goed of
milieu zoveel mogelijk wordt beperkt.
Voorafgaand aan de bouw zal, indien de locatie
daar aanleiding toe geeft, een bodemonderzoek
worden gepleegd. Bij de aanvraag van de bouw-
vergunning dienen de resultaten van een bodem-
onderzoek of minstens een oriënterend onderzoek
bij de aanvraagstukken ingediend te worden.
Aan de hand van de mate van verontreiniging zal
12 UAV EN UITVOERING 163
een bodemsaneringsplan opgesteld worden. Dit
plan kan in het bestek worden opgenomen, of de
sanering vindt plaats voordat de aannemer met
de bouwactiviteiten aanvangt. Meestal wordt dit
vermeld in het bestek.
12.2 Inrichten bouwterrein
Tijdens de voorbereiding en uitvoering van de
heiwerken wordt over het algemeen de bouw-
plaatsinrichting gerealiseerd. De keten en loodsen
worden opgebouwd conform de door de directie
goedgekeurde bouwplaatsinrichtingstekening.
Ten behoeve van opslag van bouwmaterialen en
het overdekt verrichten van diverse werkzaamhe-
den worden de loodsen opgesteld.
UAV
Paragraaf 23-1
Hout en timmerwerken, voor zover niet
bestemd voor verwerking in de grond of in
waterbouwkundige werken, board, stalen
ramen en dergelijke worden zodanig opge-
slagen, zo nodig in van waterdichte daken
voorziene loodsen, dat hun vorm, uiterlijk en
samenstelling behouden blijven en zij geen
invloed van zon, regen of optrekkend vocht
kunnen ondervinden. Dezelfde eisen gelden
voor wandtegels, kalk, tras, cement, gips, hang-
en sluitwerk, non-ferrometalen, sanitair, verven,
behangsel en dergelijke; de voor deze bouw-
stoffen bestemde loodsen moeten van water-
dichte wanden voorzien en afsluitbaar zijn.
Voorts moeten de loodsen zo zijn ingedeeld en
verlicht, dat de sortering en bewerking van de
in dit lid bedoelde bouwstoffen er tevens
behoorlijk in kunnen geschieden.
Met keten worden bedoeld:
• toilet-, alsmede was- en kleedgelegenheid;
• schaftlokaal;
• ruimte ten behoeve van de staf van de aan-
nemer (de (hoofd)uitvoerder(s), werkvoor-
bereider(s), projectleider);
• directieverblijf ten behoeve van de
(hoofd)opzichter(s);
• vergaderruimte en opslag ten behoeve van de
monsters.
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 164
164
Het aantal en de grootte van de diverse ruimten is
vanzelfsprekend in relatie tot de grootte van het
bouwwerk.
UAV
Paragraaf 23-2
Indien de beschikbaarstelling van een directie-
verblijf in het bestek is beschreven, stelt de
aannemer dit binnen tien werkdagen na de
aanvang van het werk ter beschikking van de
directie. Het moet bereikbaar zijn over een
goed begaanbaar toegangspad.
Indien in het bestek niets is omschreven, hoeft de
aannemer geen directieverblijf te plaatsen.
UAV
Paragraaf 23-2
(vervolg) Het verblijf moet bestaan uit de in het
bestek te beschrijven tenminste 2,30 m hoge
vertrekken, bij gebreke van welke beschrijving
een vertrek van ongeveer 12 m2 moet worden
gemaakt, voorts uit (...) (een uitgebreide
omschrijving van de keet volgt, red.). Indien het
aanbrengen van een telefooninstallatie ten dien-
ste van de directie in het bestek wordt voorge-
schreven, staat deze, zonder tussenverbinding,
uitsluitend tot harer beschikking; de kosten van
de gesprekken zijn voor rekening van de
opdrachtgever. De aannemer zorgt voor
schoonhouden, verwarming en verlichting en
voor verstrekking van drinkwater, koffie en thee.
Als onderdeel van de bouwplaatsinrichting gelden
de ‘Voorzieningen in waterkering, waterdoorlaat
en verkeer’.
UAV
Paragraaf 30-1
De aannemer mag het werk of onderdelen daar-
van, waardoor de belangen van waterkering of
waterdoorlaat zouden kunnen worden geschaad
of stremming of stoornis in of hinder aan of gevaar
voor het verkeer te land, te water of door de lucht
zou kunnen worden veroorzaakt, slechts uitvoe-
ren, indien en zolang hij met het oog op de be-
langen de nodige voorzieningen heeft getroffen.
Wat onder deze voorzieningen worden verstaan
wordt in het volgende lid aangegeven.
UAV
Paragraaf 30-2
Onder de in het eerste lid bedoelde voorzienin-
gen worden verstaan: tijdelijke werken, afslui-
tingen, waarschuwingsborden, kentekens, ver-
lichting en andere veiligheidsmaatregelen, die
door wettelijke voorschriften worden vereist of
uit andere hoofde nodig mochten zijn.
De laatste zes woorden van paragraaf 30, lid 2
UAV zijn voor meerdere uitleg vatbaar. Paragraaf
30, lid 4 schept enige duidelijkheid.
UAV
Paragraaf 30-4
De in deze paragraaf bedoelde voorzieningen
en hulp zijn voor rekening van de aannemer,
met dien verstande, dat dit voor tijdelijke wer-
ken van betekenis of maatregelen van ingrij-
pende aard slechts geldt, indien deze in de
overeenkomst zijn beschreven.
Stel dat naast de entree van een groot winkelcen-
trum een grote uitbreiding wordt gerealiseerd.
Zelfs een gedeelte van de entree wordt ver-
bouwd. Als het winkelcentrum in gebruik blijft,
zal het verstandig zijn de wijze van afscheiden en
afsluiten duidelijk in het bestek aan te geven.
De opdrachtgever zal uitgesproken wensen heb-
ben omtrent de toegankelijkheid, het afwerkings-
niveau en de afsluitbaarheid (beveiliging tegen
diefstal) van de tijdelijke afscheiding.
12.3 Plaatsen bouwhek
De beveiliging van de bouwplaats tegen diefstal
of molest is een belang van de aannemer. In ste-
delijke gebieden is, ter voorkoming van het
gebruik van het bouwterrein als kinderspeel-
plaats, een goede afsluiting van de bouw ook om
veiligheidsredenen een noodzaak.
UAV
Paragraaf 16-1
Indien de opdrachtgever afsluiting van het werk
en het werkterrein nodig oordeelt, wordt de
wijze van afsluiting in het bestek beschreven.
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 165
Volgens de UAV moet de aannemer de opdracht-
gever vrijwaren tegen aanspraken van derden,
dus ook spelende kinderen. De Modelbouwveror-
dening geeft in artikel 4.9 aan dat:
‘1. Het terrein waarop wordt gebouwd, grond
wordt ontgraven of dergelijke werkzaamheden
worden verricht, moet door een doeltreffende
afscheiding van de weg en van het aangrenzend
open erf of terrein zijn afgescheiden indien
gevaar of hinder te duchten is.
(...)
3. Een terrein, waarop een bouw- of grondwerk
wordt uitgevoerd en dat niet van de weg en van
het aangrenzend open erf of terrein is afgeschei-
den, moet, wanneer er niet wordt gewerkt,
worden bewaakt, tenzij het bouwtoezicht dit niet
nodig acht.’
In de meeste bestekken zal bij het hoofdstuk ‘Van
toepassing zijnde voorschriften’ staan:
‘Diverse voorschriften en richtlijnen
• Het Bouwbesluit
• Voorschriften van Rijks-, provinciale en
gemeentelijke overheidsdiensten en de nuts-
bedrijven.’
De laatste regel geeft dus aan dat de gemeente-
lijke Bouwverordening van toepassing is. De aan-
nemer moet voldoen aan de plaatselijk geldende
voorschriften en dient daarom een bouwhek te
plaatsen. Paragraaf 6-11 UAV veronderstelt de
bekendheid van de aannemer met de regelgeving.
UAV
Paragraaf 6-11
De aannemer wordt geacht bekend te zijn met
de voor de uitvoering van het werk van belang
zijnde wettelijke voorschriften en beschikkin-
gen van overheidswege, voor zover deze op de
dag van aanbesteding in werking zijn getre-
den. De aan de naleving van deze voorschrif-
ten en beschikkingen verbonden gevolgen zijn
voor zijn rekening.
12.4 Dag- en weekrapporten
Een gedetailleerde vastlegging van het verloop van
de werkzaamheden wordt als volgt gerealiseerd.
12 UAV EN UITVOERING 165
UAV
Paragraaf 27-1
De directie maakt weekrapporten op. Hierin
worden onder meer aantekeningen opgenomen
betreffende:
• de vordering en stand van het werk;
• de onwerkbare dagen en het verleende uit-
stel van oplevering;
• de aan- en afvoer en goedkeuring van bouw-
stoffen;
• de aan- en afvoer van materieel en hulp-
middelen;
• bestekwijzigingen, meer- en minderwerk,
verwerkte hoeveelheden en stelposten;
• opneming, goedkeuring en oplevering van
het werk;
• de verstrekking van tekeningen.
Beide partijen – directie en aannemer – onder-
tekenen het weekrapport na goedkeuring.
UAV
Paragraaf 27-3
Het door de directie ondertekende weekrap-
port wordt zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk
op de vijftiende werkdag na het verstrijken van
de werkweek, waarop het betrekking heeft,
aan de aannemer ter ondertekening voorge-
legd. Aan de aannemer wordt afschrift van de
weekrapporten verstrekt.
De gegevens uit voornoemde weekrapporten
kunnen opgenomen worden in het dagboek.
UAV
Paragraaf 27-6
Ingeval de directie niet alleen weekrapporten
opmaakt maar ook een dagboek bijhoudt, is
op dit dagboek het bepaalde in het eerste tot
en met vijfde lid (van paragraaf 27, red.) van
overeenkomstige toepassing, met dien verstan-
de dat geen afschrift van het dagboek aan de
aannemer wordt verstrekt, tenzij deze daarom
verzoekt.
Volgens de UAV dient de aannemer de noodzake-
lijke gegevens aan de directie te verstrekken (con-
form de paragrafen 27-7 en 27-8 UAV).
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 166
166
12.5 Onderaanneming
Naast de aannemer is op de bouwplaats de onder-
aannemer aanwezig. De onderaannemer neemt
een deel van de werkzaamheden van de
‘(hoofd)aannemer’ aan. De (hoofd)aannemer is
de opdrachtgever van de onderaannemer.
Selectie van de onderaannemer kan op twee wij-
zen plaatsvinden:
• door de aannemer gekozen onderaannemer;
• door de opdrachtgever gekozen onderaanne-
mer i.c. de voorgeschreven onderaannemer.
De consequenties van deze keuze lopen sterk uit-
een.
12.5.1 Door de aannemer gekozen onder-
aannemer
UAV
Paragraaf 6-26
De aannemer kan bepaalde onderdelen van
het werk in onderaanneming laten uitvoeren,
mits voor de keuze van deze onderdelen en
van de daarvoor in te schakelen onderaanne-
mers de schriftelijke goedkeuring van de direc-
tie is verkregen; de aannemer blijft niettemin
jegens de opdrachtgever voor die onderdelen
ten volle verantwoordelijk.
In paragraaf 6-26 UAV wordt aangegeven dat de
directie inzicht wil hebben in de onderdelen die uit-
besteed worden en aan wie ze uitbesteed worden.
Om als directie de kwaliteit van het gebouwde te
kunnen bewaken zal inzicht in de organisatie van
het bouwproces een eerste vereiste zijn. Het uitbe-
steden van onderdelen van het gebouw is voor
deze kwaliteitsbewaking een belangrijk gegeven.
De directie zal met name de coördinatie van de
onderaannemers – de taak van de aannemer –
willen controleren. Ook de ‘ontmoetingen’ van de
uitbestede onderdelen zijn belangrijk. Waar houdt
de ene onderaannemer op met zijn werkzaamhe-
den en waar begint de ander en wat zijn de werk-
zaamheden van de aannemer. Stel dat een prefab-
betonskelet, inclusief de montage ervan, door de
aannemer wordt uitbesteed. De fabricage en
montage van de aluminium vliesgevel die tegen
deze gevel wordt bevestigd, wordt eveneens uit-
besteed. Deze twee onderdelen hebben nogal wat
raakvlakken. Om te beginnen zal de opzichter wil-
len weten wie nu de maatvoering van de gehele
gevel vaststelt. Maattoleranties moeten goed op
elkaar afgestemd worden. Een betonskelet heeft
grotere toleranties dan een vliesgevel.
De aannemer zal zich vooral op deze problema-
tiek moeten concentreren en beseffen dat hij
hoofdverantwoordelijke blijft voor het geheel.
Zoals in voorgaand voorbeeld aangegeven, wor-
den veelal specifieke onderdelen uitbesteed. De
onderaannemers zullen dan ook specialisten met
betrekking tot dat onderdeel zijn. Ondermeer om
deze reden zal de directie willen weten aan welke
partij de diverse onderdelen worden uitbesteed.
Stel dat de opdrachtgever, of directie, bij voor-
gaande projecten slechte ervaringen heeft gehad
met het voorgestelde bedrijf/onderaannemer,
dan is het niet ondenkbaar dat de directie/
opdrachtgever bezwaren zal uiten.
UAV
Paragraaf 6-28
Indien onderdelen van het werk in onderaan-
neming worden uitgevoerd, zal de aannemer
de onderaannemer volledig inlichten omtrent
de bepalingen van het bestek, die bij het des-
betreffende onderdeel van belang kunnen zijn,
en omtrent de wijze van uitvoering.
Deze paragraaf benadrukt de relatie aannemer-
onderaannemer. Als de onderaannemer niet goed
door de aannemer wordt geïnformeerd kan dit,
ook tijdens de uitvoering, grote problemen geven.
UAV
Paragraaf 6-29
Orders en aanwijzingen betreffende die onder-
delen zullen door de directie uitsluitend aan de
aannemer worden kenbaar gemaakt en zullen
door deze aan de onderaannemer worden
doorgegeven, tenzij de aannemer na overleg
met de onderaannemer schriftelijk verzoekt
bedoelde orders en aanwijzingen tevens recht-
streeks aan de onderaannemer mede te delen.
Het laatste deel van paragraaf 6-29 UAV kan bij-
voorbeeld optreden bij specifieke problemen die
zich geheel op het gebied van de kennis en kunde
van de onderaannemer begeven. De directie
wenst de detaillering van de aansluitdetails van
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 167
een vliesgevel te veranderen c.q. aan te passen.
Deze vliesgevel wordt geleverd en gemonteerd
door een onderaannemer. De directie overlegt
met de onderaannemer in het bijzijn van de aan-
nemer aangezien deze verantwoordelijk blijft voor
hetgeen besloten wordt.
12.5.2 Voorgeschreven onderaannemer
In sommige gevallen kiest de opdrachtgever voor
een bepaalde onderaannemer, door deze in het
bestek te noemen. Deze keuze kan voortvloeien uit
eerdere ervaringen met deze onderaannemer of uit
de keuze voor het product dat deze onderaanne-
mer levert/fabriceert. Het voorschrijven van een
onderaannemer heeft een aantal gevolgen. Als de
opdrachtgever zelf de keuze maakt, draagt hij de
risico’s verbonden aan deze keuze. Voorafgaand
aan de keuze zal de opdrachtgever/directie enige
malen overleg met de onderaannemer hebben.
Vervolgens kan de onderaannemer condities bij de
opdrachtgever bedingen. Deze condities kunnen
de onderaannemer bij de onderhandelingen met
de aannemer in een comfortabele positie brengen.
Dit vindt geheel plaats buiten de invloedssfeer van
de aannemer. Er zal dus geen concurrentie bij de
prijsvorming van de betrokken onderaannemer zijn.
UAV
Paragraaf 6-27
Indien door of namens de opdrachtgever het
inschakelen van een bepaalde onderaannemer
is of wordt voorgeschreven, is de aannemer
voor wat het werk van die onderaannemer
betreft jegens de opdrachtgever tot niet meer
gehouden dan tot datgene, waartoe de aanne-
mer de onderaannemer kan houden krachtens
de voorwaarden van onderaanneming zoals
deze door de opdrachtgever zijn aanvaard of
goedgekeurd.
Het tweede risico dat de opdrachtgever draagt, is
het betalen van eventuele kosten die de aanne-
mer maakt ten gevolge van het niet nakomen van
de verplichtingen van de onderaannemer.
UAV
Paragraaf 6-27
(vervolg) Indien de voorgeschreven onderaan-
nemer niet, niet tijdig of deugdelijk presteert
en de aannemer het redelijkerwijs nodige heeft
12 UAV EN UITVOERING 167
gedaan om nakoming en/of schadevergoeding
te verkrijgen, zal de opdrachtgever de voor de
aannemer ontstane meerdere uitvoerings-
kosten aan hem vergoeden, voor zover deze
hem niet zijn vergoed door de onderaannemer.
Daartegenover zal de aannemer, op eerste ver-
zoek van de opdrachtgever, aan deze zijn vor-
dering op de voorgeschreven onderaannemer
cederen tot aan het door de opdrachtgever
aan hem vergoede bedrag.
Ten slotte kan het ook gebeuren dat de onderaan-
nemer nalatig is de loonbelasting en sociale ver-
zekeringspremies af te dragen. Als na vergeefse
pogingen van de aannemer (ingevolge de Wet
Ketenaansprakelijkheid) deze niet verkregen wor-
den, zal ook in dit geval de opdrachtgever het
risico hieromtrent dragen. Als de onderaannemer
door de aannemer zelf wordt gekozen, is deze
voor de afdracht verantwoordelijk.
Ook kan een leverancier in het bestek voorge-
schreven worden. De problematiek hieromtrent
wijkt enigszins af van die van de voorgeschreven
onderaannemer, paragraaf 12.7.
12.6 Bouwstoffen
Het UAV verstaat het volgende onder bouwstoffen:
UAV
Paragraaf 1-1
Definitie: bouwstoffen: de in het werk te bren-
gen materialen, voorwerpen, onderdelen,
installatie, grond van allerlei soort en dergelijke.
12.6.1 Geschiktheid van bouwstoffen
Veelal zijn de bouwstoffen omschreven in het
bestek. Het volgende voorbeeld geeft de
omschrijving van een multiplex beplating aan:
‘de betimmeringen van de luifel en de aansluiten-
de binnenbetimmeringen te maken van Binnen-
plex platen, fabrikaat Bruinplaat dik 9 mm.’
Ter verduidelijking: de aangegeven beplating
bestaat uit een triplex plaat met kunststof top-
laag, geschikt voor binnentoepassing.
De specificatie beschrijft een product met daarbij
de fabrikant. Stel dat de aannemer de product-
specificatie van de fabrikant er op na slaat en con-
cludeert dat naar zijn inzicht het product niet
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 168
168
geschikt is voor de toepassing als luifelbetimme-
ring, aangezien de buitencondities te zwaar zijn
voor een plaat gemaakt voor binnentoepassing.
De omschreven plaat is gezien zijn functie niet
geschikt. Dit wordt ook wel functionele onge-
schiktheid genoemd. Een aannemer moet het
werk uitvoeren naar de eisen van goed en deug-
delijk werk (paragraaf 6-14 UAV). Zulks betekent
onder meer dat hij dient in te staan voor de deug-
delijkheid van de materialen die hij gebruikt.
UAV
Paragraaf 17-1
Met inachtneming van het derde, vierde en
vijfde lid van paragraaf 5 staat de aannemer in
voor de goede hoedanigheid van de bouwstof-
fen, voor de geschiktheid voor hun bestem-
ming en het voldoen aan de gestelde eisen,
alsmede voor de tijdige levering.
De opdrachtgever is verantwoordelijk voor de
toepassing van bouwstoffen in de volgende drie
gevallen:
• bouwstoffen die ter beschikking aan de aan-
nemer worden gesteld;
• bouwstoffen die door de opdrachtgever zijn
voorgeschreven (onder meer in het bestek);
• bouwstoffen die bij een voorgeschreven
leverancier moeten worden betrokken.
UAV
Paragraaf 5-3
Indien bouwstoffen of hulpmiddelen, die de
opdrachtgever ter beschikking heeft gesteld,
gebreken mochten hebben, is de opdrachtgever
aansprakelijk voor de daardoor ontstane schade.
UAV
Paragraaf 5-4
De opdrachtgever is aansprakelijk voor de
functionele ongeschiktheid:
a van de door hem voorgeschreven bouw-
stoffen;
b van bouwstoffen, die bij een door hem voor-
geschreven leverancier moeten worden betrok-
ken, tenzij de aannemer een keuzemogelijkheid
had met betrekking tot deze bouwstoffen.
Onder de functionele ongeschiktheid van bouw-
stoffen wordt verstaan het naar hun aard niet
geschikt zijn van deze bouwstoffen voor het doel
waarvoor zij blijkens het bestek zijn bestemd.
Indien de aannemer in dat geval heeft verzuimd de
opdrachtgever voor de ondeugdelijkheid van de
bouwstoffen te waarschuwen, komt het risico weer
bij de aannemer te liggen (paragraaf 6-14 UAV; te
goeder trouw handelen van de aannemer).
12.6.2 Het leveren van een monster en
keuring van bouwstoffen
Bij het volgende voorbeeld, een gevelafwerking
van geperforeerde aluminium beplating gecoat
middels een moffellaag, wordt deze goed en
ondubbelzinnig omschreven in het bestek. De
directie wenst:
• een monster van de gevelroosters te keuren;
• het fabricageproces te controleren;
• de moffellaagdikte te controleren;
• het gevelrooster te beoordelen zoals deze uit-
eindelijk in het werk is gemonteerd.
UAV
Paragraaf 18-6
Voor rekening van de aannemer komen de
kosten van:
a het beschikbaar stellen van de voor de keu-
ring nodige bouwstoffen;
b het brengen van de bouwstoffen in een voor
de keuring geschikte samenstelling en vorm;
c de emballage en de verzending van elders
te keuren bouwstoffen;
(...)
De directie kan aan de hand van het monster
controleren of de beplating goed vlak blijft en de
afwerking goed strak is.
Tevens kan de directie eisen dat dit monster een
referentie is voor de in het werk te monteren
platen.
Wordt bijvoorbeeld een plaat aangevoerd die niet
vlak genoeg is dan wordt deze ‘onvlakheid’ ge-
toetst aan de onvlakheid van het monster. Zijn deze
vergelijkbaar dan is er geen reden tot afkeuring.
UAV
Paragraaf 18-2
Ten behoeve van de keuring moeten de mon-
sters en bouwstoffen tijdig op het werk of in de
werkplaatsen worden aangevoerd. Zolang de
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 169
directie zulks nodig oordeelt, blijven door de
aannemer ingediende monsters onder haar
berusting; zij zijn evenwel voor zijn rekening en
blijven voor hem toegankelijk.
De directie laat de moffellaagdikte op de alumi-
niumplaat controleren door een coatingdeskun-
dige.
UAV
Paragraaf 18-5
De directie is bevoegd bouwstoffen door der-
den te doen onderzoeken; de hieraan verbon-
den kosten zijn voor rekening van de opdracht-
gever, behoudens het bepaalde in het zesde
lid, onder d.
UAV
Paragraaf 18-6
(vervolg)
d het in het vijfde lid bedoelde onderzoek,
indien dit tot afkeuring leidt, tenzij het een
bouwstof betreft, in het bestek aangeduid met
een fabrieksnaam, of waarvan de leverancier
door of namens de opdrachtgever is aan-
gewezen;
(...)
Als de moffellaagdikte niet voldoet, wordt het
monster of de plaat afgekeurd. De aannemer,
aanwezig bij de keuring, is bevoegd bij twijfel een
herkeuring aan te vragen.
UAV
Paragraaf 18-12
De aannemer heeft de bevoegdheid om inge-
val van afkeuring van bouwstoffen herkeuring
aan te vragen door een in overeenstemming
met de opdrachtgever aan te wijzen deskundi-
ge, aan wiens uitspraak partijen ook in een
later geschil gebonden zijn.
De kosten van deze herkeuring zijn voor rekening
van de aannemer.
UAV
Paragraaf 18-6
(vervolg)
e de in het twaalfde lid bedoelde herkeuring,
indien de deskundige de afkeuring handhaaft.
12 UAV EN UITVOERING 169
Als de methode van keuren destructief is, dat wil
zeggen dat de bouwstof onherstelbaar wordt
beschadigd (in dit geval ten gevolge van onder
andere de krasvastheid van de moffellaag te keu-
ren), kan het monster dus niet als gevelplaat
gebruikt worden. De kosten van dit monster zijn
voor rekening van de aannemer.
UAV
Paragraaf 18-10
Waardevermindering of verlies van voor de
keuring gebezigde bouwstoffen worden aan de
aannemer niet vergoed.
Als bouwstoffen worden afgekeurd dienen deze,
om vergissing te voorkomen, afgevoerd te worden.
UAV
Paragraaf 18-13
Afgekeurde bouwstoffen worden zo spoedig
mogelijk afgezonderd en van het werk verwij-
derd, ook indien zij reeds mochten zijn verwerkt.
12.7 Voorschrijven van bouwstoffen
Als de opdrachtgever, of zijn adviseurs, een bouw-
stof voorschrijven voor een bepaalde constructie,
dient deze bouwstof daarvoor geschikt te zijn.
UAV
Paragraaf 5-4
De opdrachtgever is aansprakelijk voor de
functionele ongeschiktheid:
a van de door hem voorgeschreven bouw-
stoffen;
b van bouwstoffen, die bij een door hem voor-
geschreven leverancier moeten worden betrok-
ken, tenzij de aannemer een keuzemogelijkheid
had met betrekking tot de bouwstoffen.
Onder functionele geschiktheid van bouwstof-
fen wordt verstaan het naar hun aard niet
geschikt zijn van bouwstoffen voor het doel
waarvoor zij blijkens het bestek zijn bestemd.
In het bestek wordt bijvoorbeeld een open trap
met natuursteen treden voorgeschreven. De trede
is vrijdragend uitgevoerd met aan weerszijde een
overstek.
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 170
170
De trede wordt bij belasting zowel op trek als op
druk belast. Er is maar één natuursteensoort die
deze belastingen kan opnemen; serpentino.
Als volgens het bestek deze trap met bijvoorbeeld
hardsteen treden uitgevoerd moet worden, is hier
sprake van een functionele ongeschiktheid.
Een mogelijke oplossing is verlijming van ‘wape-
ningsstrippen’ tussen twee natuursteen platen.
Deze methode moet dan wel als zodanig worden
omschreven. Anders heeft de aannemer recht op
verrekening van deze wapeningstechniek. Degene
die fabriceert is voor de fabricage verantwoordelijk
(leverancier/aannemer), echter melding van even-
tuele vergissingen c.q. onvolledigheden in het
voorgeschrevene dienen tijdig gemeld te worden.
Voorbeeld
Bouwstoffen beschikbaar gesteld door de
opdrachtgever (codering volgens STABU)
01 Bouwstoffen beschikbaar gesteld door de
opdrachtgever
Door de opdrachtgever worden de navolgende
bouwstoffen ter beschikking gesteld:
• de in 22.31.12 omschreven bakstenen.
03 Levering bouwstoffen opdrachtgever
Door de opdrachtgever beschikbaar gestelde
bouwstoffen worden kosteloos op of in het ver-
voermiddel bij het werkterrein afgeleverd.
Het bestek moet de aannemer inzicht geven in het
te verwerken materiaal. De opdrachtgever heeft
kennelijk de partij stenen ingekocht bij een lever-
ancier. De aannemer moet tijdig aangeven waar
en wanneer de stenen geleverd moeten worden.
12.8 Keuring van bouwstoffen
De prefab-beton heipalen worden aangevoerd.
De opzichter keurt deze door te controleren of
de afmetingen volgens de specificaties zijn en of
de ouderdom (in verband met de verhardings-
tijd) voldoet.
UAV
Paragraaf 17-1
Met inachtneming van het derde, vierde en vijf-
de lid van paragraaf 5 (bouwstoffen door de
opdrachtgever ter beschikking gesteld, red.)
staat de aannemer in voor de goede hoedanig-
heid van de bouwstoffen, voor de geschiktheid
voor hun bestemming en het voldoen aan de
gestelde eisen, alsmede voor de tijdige levering.
Paragraaf 17-2
De aannemer mag geen bouwstoffen verwer-
ken, die niet zijn goedgekeurd.
Paragraaf 17-4
De directie is bevoegd een bewijs van oor-
sprong van bouwstoffen te verlangen.
Paragraaf 18-1
De bouwstoffen worden, voordat zij in het
werk worden gebracht, door de directie
gekeurd en – indien goedgekeurd – zo nodig
gemerkt. Door de opdrachtgever ter beschik-
king gestelde bouwstoffen worden geacht te
zijn goedgekeurd.
Voorgaande paragrafen duiden op de verwerking
en keuring van de bouwstoffen. Als we ons beper-
ken tot de bouwstoffen verloopt het bouwproces
als volgt:
• de opdrachtgever schrijft het bouwmateriaal
voor in het bestek;
• de aannemer levert (bestelt, roept af, ont-
vangt) de bouwmaterialen (paragraaf 6-2, onder-
deel a UAV);
• de aannemer (meestal de uitvoerder) contro-
leert of de geleverde bouwmaterialen aan de
voorgeschreven specificaties voldoen (paragraaf
17-1 UAV). Bij afwijkingen ten opzichte van de
specificaties zal de aannemer – voor zijn rekening
– voor vervanging van het bouwmateriaal zorgen;
• de directie (opzichter) controleert, steekproefs-
gewijs, of de bouwstoffen aan de voorgeschreven
specificaties voldoen;
• de aannemer verwerkt de bouwstoffen volgens
de ‘technische bepalingen’ van het bestek; de UAV
behandelt alleen de administratieve bepalingen;
• de uitvoerder controleert of het werk goed
wordt uitgevoerd;
• de directie (opzichter) controleert of de ver-
werking conform het bestek wordt uitgevoerd;
• het bouwdeel, de samengestelde bouwstoffen,
wordt vervolgens door de directie (opzichter)
gekeurd;
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 171
• bij oplevering wordt door de aannemer de in het
bestek omschreven garantie omtrent het bouwdeel
of de bouwstof, aan de directie afgegeven;
• de aannemer is gedurende de garantietermijn
verantwoordelijk voor het goed functioneren van
het bouwmateriaal c.q. het bouwdeel. Eventuele
‘verborgen’ gebreken die na enige tijd aan het
licht komen zijn voor rekening van de aannemer,
tenzij achteraf blijkt dat het verkeerde bouw-
materiaal in het bestek is voorgeschreven en de
aannemer dit redelijkerwijs niet had kunnen
voorzien.
Resumerend:
Degene die iets voorschrijft (opdrachtgever/directie
in dit geval) is daarvoor verantwoordelijk.
UAV
Paragraaf 5-2
De opdrachtgever draagt de verantwoordelijk-
heid voor de door of namens hem voorge-
schreven constructies en werkwijzen, daaron-
der begrepen de invloed die daarop door de
bodemgesteldheid wordt uitgeoefend, alsme-
de voor de door of namens hem gegeven
orders een aanwijzingen.
12.9 Ter beschikkingstellen van
bouwstoffen
Het inkopen van bouwstoffen door de opdracht-
gever en deze vervolgens aan de aannemer ter be-
schikkingstellen, heeft de volgende consequenties.
UAV
Paragraaf 5-1
d de opdrachtgever zorgt er voor dat de aan-
nemer tijdig kan beschikken over de verstrek-
kingen, die de opdrachtgever ingevolge de
overeenkomst doet.
Paragraaf 5-3
Indien bouwstoffen of hulpmiddelen, die de
opdrachtgever ter beschikking heeft gesteld,
gebreken mochten hebben, is de opdrachtge-
ver aansprakelijk voor de daardoor veroorzaak-
te schade.
12 UAV EN UITVOERING 171
Paragraaf 18-1
Door de opdrachtgever ter beschikking gestelde
bouwstoffen worden geacht te zijn goedgekeurd.
Paragraaf 20
De aannemer draagt zorg voor de goedgekeurde
en de door de opdrachtgever ter beschikking
gestelde bouwstoffen, alsmede voor de uit het
werk komende bouwstoffen. Verlies, vermissing
of beschadiging van deze bouwstoffen is voor
zijn rekening, behoudens het bepaalde in para-
graaf 44 (schade aan het werk, red.).
De laatste paragraaf geeft aan dat de aannemer
zorg draagt voor de bouwstoffen op het werk.
Deze zorg duurt tot aan de oplevering. Het risico
van breuk, diefstal en beschadiging is voor de
aannemer. Als de partij stenen uit voorgaand
voorbeeld wordt gestolen, dient de aannemer
voor zijn rekening nieuwe te verzorgen. Een
geordende bouwplaats(inrichting) is niet alleen van
belang voor de veiligheid. Een goede bouwplaats-
indeling/logistiek zal mede de kans op schade, en
daardoor kans op stagnatie, verminderen.
12.10 Keuring van op de bouwplaats
samengestelde bouwelementen
Nadat de palen geheid zijn worden de paalkoppen
‘gesneld’, de grond wordt geëgaliseerd en de
bekisting van de funderingsbalken wordt aan-
gebracht. Tevens wordt de wapening ten behoeve
van de funderingsbalken ‘gevlochten’ en in de
bekisting aangebracht. In het werk gestort ge-
wapend beton is een kritisch onderdeel in de bouw.
Enerzijds omdat het meestal een onderdeel van de
hoofddraagstructuur betreft, anderzijds omdat het
een bouwdeel betreft dat geheel in het werk wordt
samengesteld.
De directie keurt over het algemeen de volgende
onderdelen van de in het werk gestorte onderde-
len van gewapend beton:
• het materiaal, de sterkte en stijfheid van de
bekisting;
• de maatvoering van de bekisting;
• de wapening, staalkwaliteit, soort wapening,
staafdiameters, laslengte van de wapening,
afstand van de wapening ten opzichte van de
bekisting (dekking);
06950548_H12 12-07-2004 10:14 Pagina 172

172

• controle van de bekisting en de wapening op UAV

aanwezigheid van vuil of onthechtende om-
standigheden, de hoeveelheid ontkistingsolie;
• het beton, door proefkuben te nemen en na
verharding te laten testen, of door de afleverings-
bonnen te controleren van de betonvrachten en
vervolgens de testresultaten van de proefkuben
die door de betoncentrale zijn genomen op te
vragen;
• de wijze van storten van het beton, de beton-
kwaliteit, de wijze van verdichten, de afwerking,
de weersgesteldheid tijdens het storten en verhar-
den (vorst);
• het tijdstip van ontkisten, inspectie van het
betonoppervlak en controle op grindnesten.
De wapening is een essentieel onderdeel van de
betonbalken. De directie controleert deze wape-
ning uiteraard voordat het beton wordt gestort.
Veelal zal de constructeur de wapening controle-
ren. Ook zal de inspecteur van de gemeentelijke
Bouw- en Woningtoezicht de wapening willen
controleren. De aannemer dient deze partijen
tijdig te melden wanneer zij kunnen komen
controleren en wanneer er gestort gaat worden,
zodat zij aanwezig kunnen zijn bij het storten.
Als deze keuring niet kan plaatsvinden, kan de
directie eisen de stort uit te stellen tot er gekeurd is.
Paragraaf 18-8
De keuring geschiedt – ter keuze van de directie –
op het werk, in de middelen van vervoer of
elders, zo spoedig mogelijk na aanvoer of
gereedkoming. Indien, ondanks een door de
directie ontvangen schriftelijk verzoek van de
aannemer om de bouwstoffen te keuren, uiterlijk
op een in dat verzoek vermeld redelijk tijdstip de
schriftelijke mededeling van de uitslag van de
keuring niet door de aannemer is ontvangen,
worden die bouwstoffen geacht te zijn goedge-
keurd. Onder een schriftelijk verzoek en onder
een mededeling als in dit lid bedoeld wordt
mede verstaan een aantekening in het dagboek
of weekrapport, bedoeld in paragraaf 27.
Voorgaand voorbeeld geldt tevens voor alle ande-
re materialen. Veelal wordt een keuringsplan door
de aannemer opgesteld zodat vooraf bekend is
welke materialen wanneer en waarop gekeurd
dienen te worden. Tevens kan in dit keuringsplan
verwezen worden naar de Beoordelingsrichtlijnen
(BRL’s) en Normen aan de hand waarvan de
materialen of de verwerkingsmethoden gecontro-
leerd kunnen worden.

UAV
Paragraaf 3-8
De directie is bevoegd te bepalen, dat door haar
aan te duiden werkzaamheden niet mogen
worden uitgevoerd dan in tegenwoordigheid
van de directie of van door haar aangewezen
personen.

Vanzelfsprekend zal alleen in extreme gevallen de

stort uitgesteld behoeven te worden. Veelal zal in
goed overleg het tijdstip van de keuring bepaald
worden.
De achtergrond achter het geheel is de druk van
de productie. Tijdens de uitvoering zijn dit soort
afgesproken tijdstippen kritiek. Er is veel perso-
neel ingezet, het materieel staat gereed en wacht-
tijden zullen in dit soort gevallen grote kosten
met zich brengen. Als de bouwstoffen zijn ver-
werkt of nagenoeg niet meer te controleren zijn,
zal de schade – door een afkeuring achteraf – nog
groter zijn.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 173

aanneemsom
Ing. M. van Duijn
13
UAV en betaling van de

De bouwwereld kent een bijzondere vorm van betaling bij een aanne-
mingsovereenkomst. De opdrachtgever moet gedurende het werk de
aanneemsom in termijnen betalen in verhouding met de kosten die de
aannemer heeft gemaakt. Over de regeling van de betaling in termij-
nen moeten afspraken worden gemaakt.
De opdrachtgever wil zo laat mogelijk betalen omdat betaling vóór
oplevering bouwrente kost. De aannemer wil de termijnen zo vroeg
mogelijk ontvangen om het werk zelf niet te hoeven financieren. Om
die tegengestelde belangen op te lossen moeten afspraken worden
gemaakt. Er zijn ook afspraken nodig over de betaling van extra werk-
zaamheden die niet in de overeenkomst waren opgenomen.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 174
174
Inleiding
De overeengekomen aanneemsom wordt meestal
in delen betaald. Ieder deel of termijn wordt na
verrichte inspanningen verrekend. Er zijn afspra-
ken nodig tussen opdrachtgever en aannemer om
te kunnen vaststellen wanneer welke termijn
moet worden betaald.
Naast de betaling van de aanneemsom komt het
voor dat er wijzigingen worden uitgevoerd die
aanleiding geven tot meer- en minderwerk. Ook
over de betaling hiervan moeten afspraken
gemaakt worden.
Als de opdrachtgever bij het schrijven van het
bestek voor bepaalde onderdelen nog niet weet
wat hij wil kiezen, kan de keuze uitgesteld worden
door in het bestek een stelpost op te nemen.
Over de verrekening en de betaling van de stel-
posten zijn ook afspraken nodig.
13.1 Betaalbaar stellen van
termijnen
De betonwerken, van het kantoor met bijbeho-
rende fabriekshal, de fundering en de begane
grond vloer zijn voltooid. Overeengekomen is
dat de betaling in termijnen, in gedeelten, zal
geschieden.
13.1.1 Stand van het werk, eigendom
bouwstoffen
De opdrachtgever zal alleen dat willen betalen
wat voor hem waarde heeft, dus datgene wat
door betaling zijn eigendom wordt.
UAV
Paragraaf 19-1
Alle voor het werk bestemde bouwstoffen wor-
den – zonder dat de opdrachtgever daardoor
aansprakelijk wordt voor betalingen aan lever-
anciers of andere rechthebbenden – eigendom
van de opdrachtgever, zodra zij zijn goedge-
keurd en de aannemer door overlegging van
(een) verklaring(en) volgens het bij de UAV
behorende formulier B heeft aangetoond, dat
de leveranciers en eventuele andere rechtheb-
benden afstand doen van alle aanspraken op
die bouwstoffen ten behoeve van de opdracht-
gever.
UAV
Paragraaf 19-2
Geen overdracht van eigendom aan de
opdrachtgever als bedoeld in het eerste lid
wordt geacht te hebben plaats gevonden:
a indien een schuldeiser van de opdrachtgever
beslag legt op de in het eerste lid bedoelde
bouwstoffen;
b indien de opdrachtgever failliet wordt ver-
klaard of hem surseance van betaling wordt
verleend en het werk door de curator dan wel
door de opdrachtgever en diens bewindvoer-
ders niet wordt voortgezet.
Het in dit lid bepaalde lijdt nochtans uitzonde-
ring met betrekking tot die bouwstoffen, welke
de opdrachtgever aan de aannemer heeft
betaald.
De bouwstoffen die op het werk worden aange-
voerd zijn, nadat ze door de directie zijn goed-
gekeurd, eigendom van de opdrachtgever. Op
het moment dat de stand van het werk wordt
opgenomen met het doel een betalingstermijn
bij de opdrachtgever te declareren, dienen tevens
de aangevoerde en goedgekeurde materialen bij
deze opname beschouwd te worden. Als deze
termijn door de opdrachtgever is betaald, is de
opdrachtgever ook bij faillissement of surseance
van betaling van de aannemer, eigenaar van deze
bouwstoffen, waardoor de curator de betaalde
materialen niet als onderdeel van de failliete boe-
del van de aannemer mag beschouwen. Is de ter-
mijn nog niet betaald dan is de opdrachtgever
geen eigenaar volgens paragraaf 19-2 UAV.
13.1.2 Termijnbetalingsschema
Zoals eerder aangegeven zal de betaling van de
aanneemsom in termijnen geschieden. In uitzon-
derlijke gevallen zal de betaling ineens geschieden:
• vooraf: middels voorfinanciering door de
opdrachtgever;
• achteraf: bij oplevering middels voorfinancie-
ring door de aannemer.
Deze wijze van betalen komt echter weinig voor
en valt buiten het bestek van dit hoofdstuk.
Teneinde gedurende de uitvoering een zo effi-
ciënt mogelijke betaling te bewerkstelligen, zal
men streven naar een betaling naar rato van de
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 175
gemaakte kosten c.q. naar rato van de productie.
De opdrachtgever kan dit aangeven door in het
bestek het tijdstip te bepalen waarop een deel
van de aanneemsom betaald zal gaan worden.
Voorbeeldschema waarbij de betaling door de
opdrachtgever is voorgeschreven:
• 1e termijn, groot 10% van de aanneemsom bij
aanvang van de werkzaamheden;
• 2e termijn, groot 15% van de aanneemsom bij
gereedkomen van de fundering en de begane
grond vloer;
• 3e termijn, groot 25% van de aanneemsom bij
gereedkomen van het dak;
• 4e termijn, groot 25% van de aanneemsom bij
gereedkomen van de scheidingswanden, de
gevels en de installaties;
• 5e termijn, groot 20% van de aanneemsom bij
gereedkomen van de binnenafwerkingen en het
schilderwerk;
• 6e termijn, groot 5% van de aanneemsom
nadat de onderhoudsperiode is verstreken.
Deze methode wordt veelal bij minder gecompli-
ceerde werken toegepast. Ook vindt men bij de
koop van een nieuwbouwwoning een vergelijk-
baar betalingsschema.
Indien het werk van groter omvang is, zal men
een betere definitie van de tijdstippen van beta-
ling moeten geven aangezien voorgaand schema
bij grotere werken nogal wat overlappingen heeft.
13.1.3 Betaling naar rato van voortgang
uitvoering
Het door de directie goedgekeurde algemene
tijdschema geeft een beeld van de te verwachten
verloop van de bouw. Als we de begrote kosten
voor iedere bewerking aangeven op het algeme-
ne tijdschema en verdelen over de bewerkingstijd
van die bewerking, krijgen we een soort schema
waarin het verloop van de kosten is aangegeven.
Vervolgens worden alle kosten van de bewerkin-
gen opgeteld die gelijktijdig plaatsvinden. Deze
totaaltelling wordt bijvoorbeeld per week aan de
onderzijde van het schema aangegeven, met
daaronder de cumulatieve waarden.
Als in het bestek staat aangegeven dat de betalin-
gen in maandelijkse termijnen geschiedt, kan
men per maand de cumulatieve waarde declare-
ren volgens dit schema.
13 UAV EN BETALING VAN DE AANNEEMSOM 175
Als de grootte van de termijnen in het bestek
wordt vermeld, kan men aan de hand van de
cumulatieve waarden telkens de tijdstippen bepa-
len waarop een termijn is verstreken.
Voorgaande methode berust op de samenstelling
van een betalingsschema dat door de aannemer
ter goedkeuring bij de directie wordt voorgelegd,
op basis van een goedgekeurde planning. De
directie zal bij dit schema een diagram vragen
waarin het verloop van de cumulatieve betalin-
gen in de tijd wordt weergegeven.
Als het ingediende diagram snel omhoog loopt,
duidt dit op een snelle betaling in de beginfase.
Het is dan wellicht mogelijk dat de betalingen te
vroeg ingepland zijn.
13.1.4 Betaling met puntenstelsel
Aan de hand van een puntenwaardering per
onderdeel kan tevens een betalingsschema vast-
gesteld worden. In het bestek wordt per onder-
deel de waardering in een aantal punten aange-
geven. Hiertoe wordt de inschrijfbegroting
gehanteerd. Van het inschrijfbedrag worden de
stelposten afgetrokken en het overblijvende deel
wordt gedeeld door bijvoorbeeld 100 punten.
Op deze wijze schat de directie de waarde in die
het verrichte werk vertegenwoordigt.
Deze methode is nogal onzuiver, omdat men
goed dient te definiëren welke werkzaamheden
per termijn verricht dienen te zijn. Als dit niet in
overeenstemming is met de door de aannemer
voorgestelde bouwmethodiek (indiening alge-
meen tijdschema), kloppen de betalingen niet
meer met de waarde van het gebouwde.
13.1.5 Vaststellen van een termijn
Als de aannemer conform de overeenkomst of het
goedgekeurde betalingsschema volgens hem
recht heeft op betaling gebeurt het volgende.
UAV
Paragraaf 40-2
Indien de aannemer volgens de overeenkomst
recht heeft op betaling in termijnen, heeft met
het oog op het verschijnen van een beta-
lingstermijn opneming van het uitgevoerde
gedeelte van het werk plaats.
Met andere woorden, de directie controleert of
de stand van de goedgekeurde werkzaamheden
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 176
176
en eventueel de goedgekeurde bouwstoffen
inderdaad overeenkomt met datgene dat ten
behoeve van de desbetreffende termijn uitge-
voerd dient te zijn.
De goedgekeurde bouwstoffen dienen tevens bij
deze opneming beschouwd te worden.
UAV
Paragraaf 40-3
Bij de opneming, bedoeld in het tweede lid,
wordt rekening gehouden met de waarde van
goedgekeurde, doch nog niet verwerkte bouw-
stoffen, voorzover deze krachtens paragraaf 19
eigendom van de opdrachtgever zijn.
De aannemer verzoekt om het werk op te nemen.
UAV
Paragraaf 40-4
Geschiedt de opneming, bedoeld in het twee-
de lid, niet binnen acht dagen nadat de aanne-
mer daarom heeft verzocht, dan kan de aanne-
mer schriftelijk een nieuwe aanvraag tot de
directie richten, met verzoek binnen vier dagen
tot opneming over te gaan. Voldoet de directie
niet aan dit verzoek, dan wordt de opneming
geacht te zijn geschied en wordt het door de
aannemer in zijn verzoek opgenomen termijn-
bedrag uitbetaald overeenkomstig het in het
zesde lid bepaalde.
13.1.6 Uitbetaling termijn
Een termijn kan uitbetaald worden nadat:
• in het werk door de directie geconstateerd is
dat een termijn is verstreken;
• in het werk door de directie geconstateerd is dat
een termijn is verstreken en de aannemer vervol-
gens de termijn bij de opdrachtgever declareert.
De laatste mogelijkheid vindt meestal plaats en
wordt als zodanig omschreven in het bestek. De
betalingstermijn (in dit geval het aantal dagen
tussen het ontvangen van de rekening en het
betalen van het geld) bedraagt vier weken.
UAV
Paragraaf 40-6
De uitbetaling van een termijn zal plaatsvinden
binnen vier weken, nadat bij de opneming,
bedoeld in het tweede lid, is gebleken dat de
aannemer recht heeft op betaling van die
termijn.
Indien in het bestek is bepaald, dat de betaling
van een termijn eerst zal geschieden nadat de
aannemer een declaratie heeft ingediend, zal de
betaling plaatsvinden binnen vier weken nadat
de declaratie in goede orde bij de directie is
ingekomen (...).
Het binnenkomen van de declaratie wordt even-
eens goed vastgelegd.
UAV
Paragraaf 40-6
(vervolg) De declaratie wordt geacht in goede
orde bij de directie te zijn ingekomen indien de
directie niet binnen zeven dagen na ontvangst
van de declaratie aan de aannemer heeft
medegedeeld dat daaraan documenten ont-
breken welke nodig zijn ter beoordeling van de
juistheid van de declaratie. Indien de directie
tegen de inhoud van de declaratie bezwaar
heeft, stelt zij de aannemer onder opgave van
redenen daarvan zo spoedig mogelijk, doch
uiterlijk vier weken na ontvangst van de decla-
ratie, op de hoogte.
In het algemeen dienen alle betalingen aan de
aannemer binnen vier weken betaald te worden.
UAV
Paragraaf 40-10
Op de betaling van bedragen buiten de aanne-
mingssom of van bedragen buiten de termij-
nen van de aannemingssom is het bepaalde in
het zesde lid (betalingstermijn van vier weken,
red.) van overeenkomstige toepassing.
Indien de betalingstermijn van vier weken is over-
schreden en de opdrachtgever heeft (nog) niet
betaald, kan de aannemer rente vorderen.
UAV
Paragraaf 45-1
Indien de opdrachtgever de ingevolge de over-
eenkomst verschuldigde betalingen niet tijdig
verricht en de vertraging niet het gevolg is van
een omstandigheid waarvoor de aannemer
verantwoordelijk is, heeft deze aanspraak op
vergoeding van rente tegen het wettelijk per-
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 177
centage met ingang van de dag, waarop de
betaling uiterlijk had moeten geschieden. De
rentevordering van de aannemer zal nimmer
omvatten rente van rente.
Indien de opdrachtgever vervolgens na nogmaals
vier weken (twee weken voor en twee weken na
het verzenden van een aanmaning) nog niet heeft
betaald, wordt het wettelijk rentepercentage ver-
hoogd met twee. De aannemer is dan tevens
bevoegd het werk te schorsen of zelfs in onvol-
tooide staat te beëindigen.
UAV
Paragraaf 45-2
Indien na verloop van twee weken sedert de dag
waarop de betaling uiterlijk had moeten
geschieden, deze nog niet heeft plaatsgevonden
en een nadien door de aannemer verzonden
schriftelijke aanmaning na verloop van veertien
dagen evenmin tot betaling heeft geleid, wordt
het in het voorgaande lid bepaalde percentage
met 2 verhoogd, en is de aannemer bevoegd,
mits hij zulks in de aanmaning heeft vermeld,
• hetzij de uitvoering van het werk te schorsen
tot de opdrachtgever het door hem verschul-
digde heeft betaald;
• hetzij het werk in onvoltooide staat te beëin-
digen.
Met betrekking tot de schorsing respectievelijk
de beëindiging in onvoltooide staat is het
bepaalde in paragraaf 14 van overeenkomstige
toepassing.
Als de discussie omtrent de vordering reeds, door
de opdrachtgever, middels een spoedgeschil bij
arbiters is voorgelegd, is het niet billijk om het werk
te schorsen of in onvoltooide staat te beëindigen.
UAV
Paragraaf 45-3
Het bepaalde in het tweede lid omtrent schor-
sen en beëindigen in onvoltooide staat is niet
van toepassing, indien de vordering van de
aannemer betrekking heeft op een bedrag,
waaromtrent de opdrachtgever een spoedge-
schil aanhangig heeft gemaakt.
13 UAV EN BETALING VAN DE AANNEEMSOM 177
Het laatste onderdeel met betrekking tot de beta-
ling van de aanneemsom betreft het overdragen
van de vordering aan een ander, cederen
genaamd.
UAV
Paragraaf 43
1 De aannemer zal het recht op het saldo,
bedoeld in paragraaf 40 (de aanneemsom,
red.), eerste lid, geheel of gedeeltelijk kunnen
cederen of in pand geven.
2 Indien een cessie aan de opdrachtgever is
getekend, is de aannemer verplicht de akte van
cessie aan de opdrachtgever over te
leggen, indien deze zulks wenst.
13.2 Meer- en minderwerk
In beginsel vindt middels de inschrijving van de
aannemer, aan de hand van bestek en tekenin-
gen, een prijsfixatie plaats. De uitdrukking ‘de
aannemer neemt het werk aan’ houdt in dat hij
de werkzaamheden uitvoert die voortvloeien uit
de bestedingsstukken, voor de door hem bij
inschrijving genoemde prijs. Theoretisch zou bij
het gereedkomen van het werk het bedrag van
de aanneemsom exact verrekend dienen te zijn.
Tijdens de uitvoering echter kunnen diverse
omstandigheden ontstaan die aanleiding geven
tot wijziging van de prijs.
Er kunnen meer, respectievelijk minder, werk-
zaamheden van de aannemer verwacht worden
dan uit de bestedingsstukken blijkt. Er is dan spra-
ke van meer- respectievelijk minderwerk.
UAV
Paragraaf 35-1
Verrekening van meer- en minderwerk, kan
volgens de UAV slechts plaatsvinden:
a in geval van bestekwijzigingen;
b in geval van afwijkingen van de bedragen
van stelposten;
c in geval van afwijkingen van geschatte hoe-
veelheden;
d in geval van afwijkingen van verrekenbare
hoeveelheden;
e in de gevallen waarin verrekening als meer-
en minderwerk in deze UAV of in de overeen-
komst wordt beschreven.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 178
178
Aanspraken van de aannemer en de opdracht-
gever op hetgeen overigens ter zake van de
overeenkomst verschuldigd is blijven onverlet.
Hierna volgt de nadere toelichting van de onder-
delen a tot en met e.
13.2.1 Bestekwijzigingen
UAV
Paragraaf 36-1
Onder bestekwijzigingen worden verstaan wij-
zigingen in het bestek, het werk of de voor-
waarden van uitvoering van het werk.
In het bestek van het nieuwbouwproject is
omschreven dat de buitengevel van het kantoor-
gedeelte is voorzien van aluminium kozijnen met
zonwerende beglazing. De zonwerende eigen-
schap van deze beglazing zorgt ervoor dat de
opwarming van de achterliggende kantoorruimte
door het directe zonlicht sterk gereduceerd wordt.
Een gevolg is echter dat de kleur van het glas don-
kerder wordt. Er zijn mensen die vinden dat de sfeer
in de achterliggende ruimten en het uitzicht nade-
lig door deze donkere kleur worden beïnvloed.
In dit geval heeft de architect de opdrachtgever
tijdens het ontwerpproces duidelijk op dit feit
gewezen. De opdrachtgever heeft echter verzuimd
met zijn medewerkers te overleggen. In overleg
met het personeel wordt de beglazing aangepast.
De architect wordt gevraagd het glas te laten ver-
vangen door blank glas. Hij stelt voor dat bij de
toepassing van blank glas aan zonwering gedacht
moet worden. Deze zonwering kan binnen of
buiten geplaatst worden. Om toch de warmte ten
gevolge van het zonlicht buiten te houden, wordt
gekozen voor buitenzonwering. Deze wijziging
wordt door de architect getekend; de detaillering
van de zonweringskoven is zodanig dat dit nogal
ingrijpend is voor het gevelbeeld, maar het is
oplosbaar.
De architect neemt contact op met de aannemer
om nauwkeurig na te gaan welke onderdelen reeds
besteld zijn en welke onderdelen in productie
genomen zijn.
Het glas kan zonder enig probleem afbesteld
worden. Het eerste kozijn zou de komende week in
productie genomen worden. Na mondeling over-
leg met de architect is de productie van de kozijnen
stilgezet, hetgeen vertraging van de leverantie van
de kozijnen oplevert. Aan de hand van het overleg
maakt de architect nieuwe principedetails.
Fabrikaat en type zonwering wordt gekozen en
het glastype wordt eveneens vastgelegd. Alle
materialen die toegevoegd of gewijzigd worden,
worden middels een nota van wijzigingen op het
bestek aangegeven.
13.2.2 Prijsopgave wijziging
De tekeningen en de wijzigingen op het bestek
worden naar de aannemer verzonden met het
verzoek zo spoedig mogelijk een prijsopgave te
doen. De beslissing ten aanzien van het doorgaan
van de wijziging is afhankelijk van de kosten die de
wijziging met zich brengt. Voorgaande situatie
vindt op zodanige wijze plaats dat er duidelijkheid
is omtrent de wijziging door deze als bestekwijzi-
ging te bestempelen. In de praktijk geschiedt het
een en ander wel eens geheel middels mondelinge
informatie en opdrachten. Dit kan goed verlopen,
echter er kunnen ook zeer vervelende discussies
ontstaan. De aannemer kan zich beroepen op
paragraaf 35 UAV.
UAV
Paragraaf 35
Wijzigingen door de directie in de uitvoering
van het werk aangebracht geven de aannemer
aanspraak op bijbetaling, indien van hem meer
wordt verlangd dan redelijkerwijs van hem kan
worden gevergd.
Het is noodzakelijk tijdens de uitvoering – in geval
van het ter plekke geven van een mondelinge
opdracht tot wijziging – een aantekening in het
weekrapport of dagboek te laten maken.
In het weekrapport of dagboek komt vervolgens
een bepaling waarin de opdracht tot bestekwijzi-
ging door de directie of de opdrachtgever wordt
gegeven. In de UAV is dit zodanig omschreven
dat indien er geen bepaling in het bestek is opge-
nomen, de directie de wijziging opdraagt.
De achtergrond van deze keuze is de doorvoering
van wijzigingen. Het komt voor dat opdrachtge-
vers verder van het uitvoeringsproces afstaan dan
hen lief is. Als er dan wijzigingen plaatsvinden die
achteraf gezien toch anders hadden gemoeten,
kunnen er vervelende discussies ontstaan. Veelal
hebben bestekwijzigingen kostenconsequenties.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 179
13.2.3 Opdracht voor meerwerk
Om op de hoogte te blijven van de wijzigingen in
het plan kan de opdrachtgever er voor kiezen dat
hij de bestekwijzigingen zelf opdraagt.
UAV
Paragraaf 36-2
De directie is bevoegd voor of tijdens de uit-
voering van het werk bestekwijzigingen aan te
brengen. Indien en voor zover deze bevoegd-
heid in het bestek aan de opdrachtgever is
voorbehouden, is voor deze bestekwijzigingen
een door de opdrachtgever aan de aannemer
te verstrekken schriftelijke opdracht vereist.
Onderstaande paragraaf beschrijft in feite het ver-
loop van voornoemd voorbeeld.
UAV
Paragraaf 36-4
Bestekwijzigingen worden verrekend tegen
bedragen of prijzen die vóór de uitvoering van
die wijzigingen of, indien hun aard dit belet, zo
spoedig mogelijk tussen de opdrachtgever en
de aannemer worden overeengekomen.
Indien de directie overweegt om een bestekwij-
ziging aan te brengen en daartoe de aannemer
verzoekt een prijsaanbieding te doen, plegen
de directie en de aannemer op verzoek van de
aannemer tevoren overleg omtrent de vraag of,
en zo ja onder welke omstandigheden, de aan-
nemer aanspraak zal kunnen maken op een
redelijke vergoeding van de aan het doen van
de prijsaanbieding verbonden kosten.
Het kan zijn dat er nogal wat werkzaamheden
verricht moeten worden om een goede formule-
ring en detaillering van een wijzing vast te stellen.
De kosten van deze inspanningen kunnen wor-
den verhaald op de opdrachtgever. In het voor-
beeld is dit zeer duidelijk. De opdrachtgever wij-
zigt zijn uitgangspunten, dus zullen de onkosten
voor zijn rekening zijn. Het komt ook voor dat de
aannemer gevraagd wordt de tekeningen van de
wijziging te maken. In het voorbeeld van de zon-
wering maakt de architect de tekeningen. De
declaratie van deze onkosten wordt niet geregeld
in de UAV. De UAV bevat voorwaarden van toe-
passing op de overeenkomst tussen de opdracht-
gever (en zijn directie) en de aannemer.
13 UAV EN BETALING VAN DE AANNEEMSOM 179
Indien de meerkosten in voornoemd voorbeeld te
hoog zijn voor de opdrachtgever en men voert
alsnog het bestekplan uit, zijn de gemaakte
kosten te verrekenen. De rekenkosten van dit
voorbeeld zullen meevallen en in de praktijk zal –
indien dit soort gevallen tijdens de bouw beperkt
blijft – geen declaratie plaatsvinden.
13.2.4 Tijdconsequentie wijziging
Het voorbeeld kan tijdconsequenties geven. Het
in overleg met de directie stilleggen van de pro-
ductie van de kozijnen, alsmede het afbestellen
van de zonwerende beglazing, geeft stagnatie.
Het tijdstip van glas- en waterdicht zijn van het
gebouw kan verlaat worden en kan dus direct
invloed hebben op de opleveringsdatum.
UAV
Paragraaf 36-6
Ten aanzien van bestekwijzigingen zal op ver-
zoek van de directie of van de aannemer een
afzonderlijke termijn worden overeengeko-
men, binnen welke het meerwerk zal worden
voltooid, hetgeen dan in de schriftelijke
opdracht wordt vermeld.
Bestekwijzigingen kunnen aanleiding zijn tot uitstel
van de oplevering. Soms kiest men voor het hand-
haven van de opleveringsdatum, met uitzondering
van de meerwerken. De vastlegging van de beslis-
sing omtrent de bestekwijziging in de bouwver-
gadering is een correcte procedure. Bij de notulen
van de bouwvergadering wordt (als bijlage) een
meer- en minderwerklijst bijgehouden. Veelal wordt
een meer- en minderwerkprocedure in het bestek
beschreven of tijdens de uitvoering vastgelegd.
UAV
Paragraaf 36-5
Bestekwijzigingen zullen de aannemer schrifte-
lijk worden opgedragen.
De aannemer kan genoegen nemen met een
overeenkomstige aantekening in het dagboek
of weekrapport, welke dan als schriftelijke
opdracht zal worden aangemerkt. Het gemis
van een schriftelijke opdracht of van een aante-
kening in het dagboek of weekrapport laat de
aanspraken van de aannemer en van de
opdrachtgever op verrekening van meer- en
minderwerk onverlet.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 180
180
Het ontbreken van een schriftelijke opdracht kan
onduidelijkheden in de hand werken! Men zou
aan kunnen voeren dat de bewijslast van het ver-
strekken van een mondelinge opdracht op de
partij ligt die bij verrekening het meeste belang
heeft. Dit is de aannemer als deze ten gevolge
van zo’n opdracht meer werk verricht en de
opdrachtgever als er minder werk is verricht. Het
is dus van belang te streven naar een schriftelijke
opdracht/bevestiging. De aannemer dient de
hem opgedragen bestekwijzigingen uit te voeren.
Deze ‘dwang’ is echter gelimiteerd.
UAV
Paragraaf 36-3
De aannemer zal aan de opdrachten tot
bestekwijzigingen gevolg geven, ook indien
daardoor de omvang van het werk wordt ver-
meerderd of verminderd, mits dientengevolge
de totalen van de bijbetalingen en inhoudin-
gen elk niet meer bedragen dan 15% van de
aannemingssom dan wel het saldo van die bij-
betalingen en inhoudingen niet meer bedraagt
dan 10% van de aannemingssom.
Indien de in paragraaf 36-3 UAV genoemde limie-
ten worden overschreden, is het aan de aanne-
mer om wel of niet akkoord te gaan met de
bestekwijzigingen, of te onderhandelen omtrent
additionele vergoedingen ten gevolge van het
gewijzigde werk. Het meer- respectievelijk min-
derwerk kan een dusdanige belasting geven voor
de organisatie van de aannemer dat deze aange-
past dient te worden. Het kan ook zijn dat de aan-
nemer ten gevolge van veel meerwerk en het
daarmee gepaard gaande uitstel van de opleve-
ring, in problemen komt met andere werken die
hij in uitvoering heeft.
13.3 Stelposten
Voor posten waarvoor in het bestek nog geen
duidelijke technische omschrijving kan worden
gegeven, kunnen stelposten worden opgeno-
men. Deze stelposten hebben meestal alleen
betrekking op de levering van bouwstoffen, niet
op de verwerking daarvan. De afrekening
geschiedt op basis van de kosten van de werke-
lijke levering, verhoogd met 10% provisie.
UAV
Paragraaf 37-1
Onder stelposten worden verstaan in het
bestek als zodanig aangeduide geldsbedragen,
welke in de aannemingssom zijn begrepen en
ten laste waarvan nader in het bestek beschre-
ven uitgaven worden gebracht.
13.3.1 Stelpost in de praktijk
Ten tijde van het schrijven van het bestek voor het
kantoor met bijbehorende fabriekshal, wordt de
bestekschrijver geconfronteerd met een aantal
vragen die niet op de tekeningen zijn aangegeven:
• type, kleur en grootte wand- en vloertegels in
de toiletten;
• soort, type en fabrikaat hang- en sluitwerk;
• tekening van de balie ontbreekt;
• tapijt welke in de kantoorruimten wordt
gelegd;
• beplanting rond het gebouw.
Al deze vragen duiden op een nadere uitwerking
van het ontwerp. De definitieve keuze van voor-
noemde onderdelen zal pas tijdens de uitvoering
vastgelegd worden. Om deze reden is het voor-
barig een en ander in het bestekstadium tot op
de bodem uit te zoeken. De te verrichten werk-
zaamheden worden in het bestek genoemd en de
kosten voor de aanschaf van de te verwerken
materialen geschat.
De aannemer dient het bedrag van de stelpost op
te nemen in de aanneemsom. Het verwerken van
de materialen die in de stelpost zijn opgenomen,
zal in de aanneemsom begrepen zijn doch deze
mogen niet uit de stelpost bekostigd worden. De
UAV geeft tevens een aantal uitzonderingen hierop.
UAV
Paragraaf 37-6
De kosten van het in het werk brengen van ten
laste van stelposten aangeschafte bouwstoffen
zijn in de aannemingssom begrepen en wor-
den niet afzonderlijk verrekend.
Deze kosten zullen echter worden verrekend ten
laste van de stelpost, waarop ook de aanschaf-
fing van de bouwstoffen worden verrekend,
indien zij betrekking hebben op het in het werk
brengen van installaties, zoals liften, centrale
verwarming en dergelijke, of voor zover zij door
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 181

13 UAV EN BETALING VAN DE AANNEEMSOM 181

de invulling die aan de stelpost wordt gegeven 13.3.3 Overzicht stelpost in bestek
hoger zijn dan die waarmee de aannemer rede- Resumerend zal de volgende tekst in het bestek
lijkerwijs rekening heeft moeten houden. opgenomen worden, figuur 13.2.

13.3.2 Voorbeeld stelpost vloertegelwerk 00.02.11 OVERZICHTEN

Voor levering van de vloertegels 300 × 300 mm 02 Overzicht stelposten
wordt een stelpost opgenomen van € 35/m2.
Tijdens de uitvoering overlegt de architect met de De stelposten als bedoeld in paragraaf 37, lid 1
aannemer. Hierbij wordt besloten dat de architect UAV zijn de volgende:
de tegel zal uitzoeken bij een bouwmaterialenhan- – beplanting € 8.000 art. 16.80.10
del. Indien de architect de stelpost niet wil over- – hang- en sluitwerk € 5.000 art. 30.80.10
schrijden, mag de tegel niet meer dan € 31,50 per – vloertegels € 31,50 / m2 art. 41.42.11
m2 kosten (€ 35 − 10% = € 31,50/m2). Stelposten – wandtegels € 35 / m2 art. 41.32.12
zijn immers inclusief (10%) provisie. Dit percentage
– vloerbedekking € 30 / m2 art. 48.44.10
is in de UAV omschreven. Deze provisie staat los
– balie € 7.000 art. 47.42.10
van de provisie die de aannemer berekent over
de inschrijfsom. Vandaar dat bij het eindblad van Figuur 13.2 Overzicht stelposten
de begroting de post stelposten na de posten
‘Algemene kosten’ en ‘Winst & Risico’ opgeteld De verrekening van de stelpost tegels vindt als
worden, figuur 13.1. volgt plaats.

Levering vloertegels 40 m2 × € 31,50 € 1.260 In bestek genoemde stelpost

Knipverlies 2 m2 × € 31,50 € 63 tegels € 31,50/m2
Leggen en voegen 40 m2 × € 35 € 1.400
Specie (4 cm) 1,6 m2 × € 80 € 128 Kosten bestelde tegels € 29,00/m2
Schoonmaken vloer 40 m2 × € 2 € 80 provisie 10% € 2,90/m2
------------------------------ ---------------------------------------------------- −
Subtotaal € 2.931 Besteed € 31,90/m2
Af: bedrag aan stelposten € 1.200 Beschikbaar € 31,50/m2
------------------------------ ---------------------------------------------------- −
€ 1.731 Verrekening meerwerk € 0,40/m2
Algemene kosten (winst en risico) 8% € 138
------------------------------ Totaal als meerwerk te verrekenen:
€ 1.869 Begroot 40 m2 + 2 m2 (verlies) =
Bij: stelposten (inclusief provisie) € 2.310 42 m2 × € 0,40 = € 16,80
------------------------------
UAV
In aanneemsom aan vloertegelwerk € 4.179
Paragraaf 37-2
Figuur 13.1 Begroting vloertegels Indien de som van de uitgaven, die ten laste
van een stelpost worden gedaan, hoger of
UAV lager blijkt te zijn dan het bedrag van die stel-
Paragraaf 37-3 post, zal de afwijking worden verrekend.
Bij ten laste van stelposten te brengen uitga-
ven, die betrekking hebben op de aanschaffing Voor de bestelling van de materialen voor de stel-
van bouwstoffen, wordt gerekend met prijzen, posten geldt het volgende.
welke zijn samengesteld uit:
a de netto prijzen op basis van franco levering UAV
op of in het vervoermiddel bij het werkterrein; Paragraaf 37-7
b een aannemersvergoeding van 10% van de De aanschaffing van bouwstoffen, waarvoor
onder a bedoelde netto prijzen. stelposten zijn opgenomen, geschiedt door de
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 182
182
aannemer volgens nadere opdracht van de
directie en, tenzij de directie de aannemer
daarin vrijlaat, bij leveranciers die daartoe door
haar worden aangewezen.
Indien een stelpost uitgaven omtrent werkzaam-
heden bevat, dient met het volgende rekening te
worden gehouden.
UAV
Paragraaf 37-8
Bij de ten laste van stelposten te brengen uit-
gaven, die betrekking hebben op de verrich-
ting van werkzaamheden, wordt gerekend met
prijzen, welke zijn samengesteld uit:
a de voor de uitvoering nodige netto kosten,
voor zover deze rechtstreeks op de uitvoering
betrekking hebben;
b een aannemersvergoeding van 10% van de
onder a bedoelde netto kosten.
De kosten op de bouwplaats voor algemene
inrichting, verzorging en uitvoering worden
niet afzonderlijk verrekend, maar worden
geacht in de aannemingssom te zijn begrepen,
behalve voor zover die kosten, door de invul-
ling die aan de stelpost wordt gegeven, hoger
zijn dan die waarmee de aannemer redelijker-
wijs rekening heeft moeten houden.
13.3.4 Geschatte hoeveelheden
In paragraaf 38-2 UAV wordt gesproken over afwij-
kingen van geschatte hoeveelheden. Vuistregel is
dat afwijkingen van geschatte hoeveelheden slechts
worden verrekend indien de afwijking meer dan
10% bedraagt en zulks niet tot onbillijkheden zou-
den leiden. Van dergelijke onbillijkheden is in ieder
geval geen sprake, indien de in het bestek vermelde
hoeveelheid voor de aannemer moeilijk controleer-
baar was of misleidend werkte. In dat geval zal de
gehele afwijking verrekend moeten worden. Uit de
jurisprudentie (op de UAV 1968, het is aannemelijk
dat deze voor de UAV 1989 doorgezet zal worden)
valt echter af te leiden dat indien geen sprake is van
misleiding en de aannemer de in het bestek vermel-
de hoeveelheid wel had kunnen controleren, een
afwijking in het geheel niet mag worden verrekend.
UAV
Paragraaf 38-2
Onder geschatte hoeveelheden worden ver-
staan de met de toevoeging ‘naar schatting’,
‘ongeveer’ of dergelijke aanduidingen in het
bestek genoemde hoeveelheden. Een afwijking
van een geschatte hoeveelheid wordt verre-
kend indien en voor zover er sprake is van een
afwijking die meer bedraagt dan 10% van die
geschatte hoeveelheid, tenzij zulks aanleiding
tot onbillijkheden zou geven.
Over het algemeen wordt het omschrijven van
geschatte hoeveelheden weinig toegepast.
Het toepassen hiervan schept veel onduidelijkheid
voor alle betrokken partijen.
13.3.5 Verrekenbare hoeveelheden
UAV
Paragraaf 38-1
Onder verrekenbare hoeveelheden worden
verstaan de in het bestek als zodanig aangedui-
de hoeveelheden; afwijkingen worden verre-
kend overeenkomstig paragraaf 39.
Verrekenbare hoeveelheden worden veelal opge-
nomen voor onderdelen waarbij men ten tijde
van de aanbesteding (nog) niet de exacte hoe-
veelheden weet. Teneinde een zo volledig moge-
lijke aanneemsom te verkrijgen dienen de kosten
van de verrekenbare hoeveelheden tijdens de
aanbesteding opgegeven worden.
Voorbeeld
00.02.11 OVERZICHTEN
01 Overzicht verrekenbaar gestelde
hoeveelheden
De verrekenbaar gestelde hoeveelheden als
bedoeld in paragraaf 38, lid 1 UAV zijn de vol-
gende:
• het ontgraven van zandgrond 1.000 m3
• het in metselwerk frezen van sleuven 350 m2
• het aanhelen van stucwerk 175 m2
• het boren van gaten in betonvloer 100 stuks
• het boren van gaten in halfsteens
metselwerk 55 stuks
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 183
90 De in lid 01 aangegeven verrekenbare hoe-
veelheden zijn tevens aangegeven op de ‘staat
van verrekenprijzen’ bijgevoegd bij het inschrij-
vingsbiljet.
UAV
Paragraaf 39-1
Indien in het bestek verrekenbare hoeveelheden
zijn opgenomen en deze blijken te hoog of te
laag te zijn om het werk overeenkomstig de be-
palingen van het bestek of de aard van het werk
tot stand te brengen, zullen de afwijkingen van
deze hoeveelheden worden verrekend tegen ver-
rekenprijzen, die daartoe bij de totstandkoming
van de overeenkomst zijn overeengekomen.
Aldus dient onderstaande staat van verrekenprij-
zen bij de aanbesteding ingeleverd te worden,
figuur 13.3.
Wat allemaal in deze verrekenprijzen begrepen
moet zijn is aangegeven in de UAV.
UAV
Paragraaf 39-5
In de in deze paragraaf bedoelde verrekenprij-
zen worden geacht begrepen te zijn alle recht-
streeks of zijdelings voor de uitvoering nodige
kosten en een aannemersvergoeding. In de
aannemersvergoeding worden de algemene
kosten van de aannemer en een normale aan-
nemerswinst geacht begrepen te zijn.
Het volgende artikel zorgt ervoor dat alle andere
afwijkingen van hoeveelheden die geen verreken-
bare of geschatte hoeveelheden zijn toch onder-
vangen zijn.
UAV
Paragraaf 38-3
Afwijkingen van andere dan in het eerste (ver-
rekenbare hoeveelheden, red.) en tweede
(geschatte hoeveelheden, red.) bedoelde hoe-
veelheden, welke door de directie worden ver-
langd of worden voorgeschreven, worden
beschouwd als bestekwijzigingen en verrekend
overeenkomstig paragraaf 36 (bestekwijzigin-
gen, red.).
13 UAV EN BETALING VAN DE AANNEEMSOM 183
Als in het bestek de levering van 12 wastafels staat
omschreven en het blijken er 14 te moeten zijn,
worden twee wastafels als meerwerk verrekend.
UAV
Paragraaf 38
4 Indien in het bestek hoeveelheden bouwstof-
fen zijn vermeld, worden daaronder verstaan,
voor zover niet anders is bepaald, hoeveel-
heden in het werk gemeten.
5 De meting van geleverde of verwerkte
bouwstoffen geschiedt door de aannemer ten
overstaan van de directie en op door haar
goed te keuren wijze.
STAAT VAN VERREKENPRIJZEN
Behorende bij inschrijvingsbiljet
nr. ......... d.d.
...........................................................
betreffende het bestek .......... d.d.
.........................
project
...........................................................
____________________________________________________________________
het ontgraven van zandgrond
1.000 m3 à € … / m3 = € ...…
in metselwerk frezen van sleuven
350 m à € … / m = € ...…
het aanhelen van stucwerk
175 m2 à € … / m2 = € ...…
het boren van gaten in betonvloer
100 stuks à € … / stuk = € ...…
het boren van gaten in halfsteens metselwerk
55 stuks à € … / stuk = € ...…
_________
Totaal € ...…
Firma stempel(s) en Handtekening
te….….…. d.d. ……... 20..
Figuur 13.3 Staat van verrekenprijzen
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 184
184
13.3.6 Verrekening van meer- en minderwerk
UAV
Paragraaf 35-2
De verrekening van het meerwerk geschiedt
door bijbetaling, die van het minderwerk door
inhouding op de aannemingssom. De opdracht-
gever en de aannemer komen overeen op welke
wijze – ineens of in gedeelten – en wanneer de
verrekening geschiedt van het meer- en het min-
derwerk of, indien er zowel van meer- als van
minderwerk sprake is, van het saldo daarvan.
Als er niets nader wordt overeengekomen
omtrent het tijdstip van verrekening van het
meer- respectievelijk minderwerk, geschiedt dit
als volgt:
• de verrekening van meerwerk geschiedt als het
meerwerk voltooid is (paragraaf 35-3 UAV);
• de verrekening van minderwerk geschiedt bij de
eindafrekening van het werk (paragraaf 35-4 UAV).
Als bij de eindafrekening van het werk de meer-
en minderwerken worden getotaliseerd dient
men, indien het minderwerk het meerwerk over-
treft, op paragraaf 35, lid 5 UAV te letten.
UAV
Paragraaf 35-5
Indien bij de eindafrekening van het werk
blijkt, dat het totaal van het reeds verrekende
en het nog te verrekenen minderwerk dat van
het reeds verrekende meerwerk overtreft, heeft
de aannemer recht op een bedrag gelijk aan
10% van het verschil van deze totalen.
Het in dit lid lijdt uitzondering, voor zover het
minderwerk het gevolg is van een verzoek van
de aannemer om minder te mogen uitvoeren
dan in de overeenkomst is bepaald.
Stel dat het totaal aan meerwerk
bedraagt € 5.000
en het totaal aan minderwerk
bedraagt € 7.500
––––––––––––––––
Saldo – € 2.500
10% aannemersvergoeding
(paragraaf 35-5 UAV) € 250
––––––––––––––––
te verrekenen – € 2.250
De reden van deze ‘reductie’ op het minderwerk
komt voort uit de winst/omzetverwachting van
de aannemer en de reeds voor het minderwerk
gemaakte onkosten.
13.4 Kostenverhogende omstandig-
heden
De laatste mogelijkheid waarbij van een prijsaan-
passing sprake kan zijn, nadat de aanneemsom is
overeengekomen, is het argument van de kosten-
verhogende omstandigheden.
UAV
Paragraaf 47-1
Onder kostenverhogende omstandigheden
worden in deze paragraaf verstaan omstandig-
heden die van dien aard zijn dat bij het tot
stand komen van de overeenkomst geen reke-
ning behoefde te worden gehouden met de
kans dat zij zich zouden voordoen, die de aan-
nemer niet kunnen worden toegerekend en die
de kosten van het werk aanzienlijk verhogen.
Deze paragraaf heette in de UAV 1968 ‘Onvoor-
ziene omstandigheden’. Deze beschrijving is naar
aanleiding van het Nieuw Burgerlijk Wetboek
(NBW) gewijzigd. De rechter is volgens het NBW
bevoegd een overeenkomst wegens ‘onvoorziene
omstandigheden’ te wijzigen of te ontbinden, een
en ander zonodig met terugwerkende kracht.
Omdat in het NBW de term ‘onvoorziene omstan-
digheden’ wordt gebezigd voor een ruimere cate-
gorie van gevallen dan die waarvoor de UAV 1968
die term gebruikte, wordt in de UAV gesproken
van kostenverhogende omstandigheden.
Er zijn in paragraaf 47-1 UAV drie criteria te
onderscheiden waaraan kostenverhogende
omstandigheden dienen te voldoen:
• er behoefde geen rekening te worden houden
met de kans dat zij zich zouden voordoen;
• ze kunnen de aannemer niet worden toegere-
kend;
• ze verhogen de kosten van het werk aanzienlijk.
Elders in de UAV of de contractstukken hoeft de
omstandigheid zoals deze zich voordoet, niet
genoemd te zijn. Is dit wel het geval dan kan
geen beroep op dit artikel gedaan worden.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 185
UAV
Paragraaf 47-5
Indien in de UAV, of elders in de overeenkomst
bijzondere voorschriften zijn opgenomen
omtrent kostenverhogende of buitengewone
omstandigheden, is voor wat de in die voor-
schriften geregelde gevallen betreft het bepaalde
in deze paragraaf niet van toepassing.
Als de aannemer vindt dat kostenverhogende
omstandigheden zich voordoen, dient de aanne-
mer hieromtrent overleg te voeren met de
opdrachtgever. Als inderdaad overeenstemming
omtrent het erkennen van de kostenverhogende
omstandigheden met de opdrachtgever wordt
bereikt, geldt paragraaf 47-2 UAV.
UAV
Paragraaf 47-2
Indien kostenverhogende omstandigheden als
bedoeld in het eerste lid (definitie van kosten-
verhogende omstandigheden, red.) intreden
heeft de aannemer aanspraak op bijbetaling, in
voege als omschreven in het volgende lid en
behoudens het bepaalde in het vierde (vereen-
voudiging of beëindiging van het werk, red.) lid.
Ook voor de opdrachtgever zal de kostenverho-
gende omstandigheid een onvoorziene zaak zijn.
Hij is daardoor gerechtigd:
UAV
Paragraaf 47-4
De opdrachtgever is gerechtigd om in plaats
van toe te stemmen in een vergoeding als
bedoeld in het derde lid het werk te beperken,
te vereenvoudigen of te beëindigen; (...)
De vaststelling van de vergoeding zal naar rede-
lijkheid geschieden.
UAV
Paragraaf 47-4
(vervolg) alsdan zal het door de opdrachtgever
verschuldigde naar maatstaven van redelijk-
heid en billijkheid worden vastgesteld.
Een kostenverhogende omstandigheid is bijvoorbeeld
dat door een nieuwe CAO de arbeidslonen stijgen
met 5%. Als ten tijde van de opdracht de uitkomst
13 UAV EN BETALING VAN DE AANNEEMSOM 185
van het overleg tussen werkgevers en werknemers
hieromtrent nog niet was in te schatten, heeft de aan-
nemer uurlonen gerekend ten tijde van de inschrij-
ving. In principe is deze kostenverhoging door te
berekenen aan de opdrachtgever. Is echter in het
bestek omschreven dat verrekening van loon- en
prijswijzigingen niet van toepassing is, zal dit niet
verrekend kunnen worden.
UAV
Paragraaf 6-13
De gevolgen van de naleving van wettelijke
voorschriften of beschikkingen van overheids-
wege, die na de dag van aanbesteding in wer-
king treden, komen voor rekening van de
opdrachtgever, tenzij redelijkerwijs moet wor-
den aangenomen dat de aannemer die gevol-
gen reeds op de dag van aanbesteding had
kunnen voorzien. Indien echter in de overeen-
komst bepalingen zijn opgenomen betreffende
de verrekening van wijzigingen van lonen en
sociale lasten of van prijzen, huren vrachten,
komen de gevolgen daarvan slechts voor reke-
ning van de opdrachtgever, indien en voor
zover zulks uit die bepaling voortvloeit.
13.5 Eindafrekening
Na de oplevering wordt de betaling van het werk
afgehandeld. Het werk is gereedgekomen, de
opdrachtgever beaamt middels zijn goedkeuring
dat het werk voldoet aan het overeengekomene en
de betaling van het werk kan afgerond worden.
UAV
Paragraaf 40-11
Zo spoedig mogelijk na de oplevering van het
werk of, indien in het bestek een onderhoud-
stermijn is voorgeschreven, zo spoedig moge-
lijk na het verstrijken daarvan, wordt de eindaf-
rekening van het werk opgesteld. Hetgeen
reeds is betaald wordt dan in mindering
gebracht op hetgeen de aannemer volgens het
eerste lid (de aanneemsom, red.) toekomt en
het restant wordt hem binnen vier weken
betaald. Indien de aannemer bij de eindafreke-
ning een bedrag aan de opdrachtgever ver-
schuldigd blijkt, is hij binnen vier weken tot
betaling daarvan gehouden.
06950548_H13 12-07-2004 10:13 Pagina 186

186

13.5.1 Voorbeeld eindafrekening Aanneemsom volgens opdrachtbrief

De eindafrekening van het voorbeeld – een kan- d.d. 15 december 2003 € 6.945.000,–
toor met bijbehorende fabriekshal – is weergege- Reeds verrekende termijnen:
ven in figuur 13.4. 1e termijn € 347.250,–
2e t/m 9e termijn € 5.555.000,–
Deze ‘eind’afrekening is opgesteld ten tijde van
------------------------------------
de goedkeuring van het bouwwerk. De 11e ter- Totaal reeds verrekend € 5.903.250,–
mijn kan verrekend worden na het verstrijken van – -------------------------------------
de onderhoudstermijn. Resteert te verrekenen € 1.041.750,–
Ook is het mogelijk de eindafrekening ten tijde
van het verstrijken van de onderhoudstermijn te Verrekening meer- en minderwerk:
laten geschieden. Het nadeel van dit tijdstip van post 1 t/m 19
totaal meerwerk € 320.450,–
verrekening is dat na verstrijken van de onder-
totaal minderwerk € 290.350,–
houdstermijn (bijvoorbeeld 1 jaar) veelal de meer-
– ------------------------------------
en minderwerken en hun aanleiding in de verge-
telheid zijn geraakt. Tevens zal, als het meer- of Te verrekenen meer-
minderwerk aanzienlijk was, de rentederving over en minderwerk € 30.100,–
dit bedrag niet verrekend kunnen worden. Opslagen 10% € 3.010,–
Als laatste argument geldt de afrekening van de ---------------------------------
adviseurs. De architect, veelal betaald op basis Totaal meer- en minderwerk € 33.110,–
------------------------------------
van een percentage van de bouwkosten, kan zijn
eindafrekening ten tijde van de oplevering opstel-
Resteert te verrekenen € 1.074.860,–
len. Indien de definitieve bouwkosten bekend zijn Af: 11e termijn (5%) € 347.250,–
– middels een eindafrekening bij gereedkomen – ------------------------------------
van het bouwwerk – kunnen de definitieve hono- Te verrekenen na de onderhoudstermijn
raria bepaald worden. Totaal te verrekenen de 10e termijn
In de opstelling is de verrekening van de stel- en meer- en minderwerk € 727.610,–
posten niet te zien. BTW 19% € 138.245,90
--------------------------------------
Deze verrekening wordt soms apart in de eindop-
Totaal € 865.855,90
stelling opgenomen, omdat de opslagen voor de
aannemer kunnen afwijken ten opzichte van die Figuur 13.4 Voorbeeld eindafrekening
van de meer- en minderwerken.
Specificatie verkleint de kans op vergissingen hier-
omtrent.
In figuur 13.4 zijn de verrekening van de stel-
posten in de meer- en minderwerkopstelling
meegenomen.
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 187

UAV en oplevering
Ing. M. van Duijn
14
Als de aannemer vindt dat hij het werk gereed heeft, wil hij het opleve-
ren. De opdrachtgever moet het werk opnemen en goedkeuren. Vaak
wordt bij de oplevering een lijst van gebreken geconstateerd, waar-
over de aannemer en de opdrachtgever overeenstemming moeten
bereiken. Indien het tijdstip van oplevering later is dan in de aanne-
mingsovereenkomst is afgesproken, moet dit probleem opgelost wor-
den. Hierbij moeten afspraken gemaakt worden over de te verstrekken
garanties door de aannemer en in welke mate en hoe lang de aanne-
mer nog aansprakelijk is voor zijn werk.
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 188
188
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt de oplevering van de
fabriekshal met kantoor beschreven.
Als de oplevering – in feite de overdracht van het
bouwwerk – heeft plaatsgevonden, dienen nog
een aantal verplichtingen voortvloeiende uit de
aannemingsovereenkomst nagekomen te worden.
Aansluitend op de oplevering volgen de onder-
houdstermijn, de garantietermijnen, alsmede de
termijn waar binnen de aannemer aansprakelijk is
voor verborgen gebreken.
In hoofdstuk 13 werd ingegaan op de betaling. In
dit hoofdstuk wordt ingegaan op de procedures
van het opleveren. Vervolgens worden enkele
complicaties bij het opleveren behandeld.
14.1 Opneming, keuring en
oplevering
De werkzaamheden voor de nieuwbouw van het
kantoor met fabriekshal lopen ten einde, de ople-
vering van de bouw kan binnen de gestelde ter-
mijn geschieden.
De opdrachtgever heeft met de aannemer afge-
sproken dat het kantoor en de fabriekshal op de
afgesproken datum worden opgeleverd; de
fabriekshal wordt echter eerder in gebruik geno-
men, zodat de machines en de overige inrichting
ten behoeve van het productieproces geïnstal-
leerd kunnen worden. De laatste werkzaamheden
(kleine timmerwerkzaamheden) worden door de
aannemer gelijktijdig uitgevoerd. De architect/
directie stelt voor een opnamerapport op te stellen
van de stand van de werkzaamheden, de nog te
verrichten werkzaamheden en de staat waarin de
fabriekshal verkeert.
Deze opname is te vergelijken met de opname
voor de oplevering. Het is van belang om te con-
stateren welke werkzaamheden nog door de aan-
nemer uitgevoerd dienen te worden en welke
werkzaamheden gereed zijn. Mochten eventueel
beschadigingen ten gevolge van de verhuizing
optreden dan is middels het opnamerapport na
te gaan of deze beschadigingen voor of na de
ingebruikneming door de opdrachtgever heeft
plaatsgevonden.
UAV
Paragraaf 10-3
De opdrachtgever kan het werk, voordat dit
voltooid is, of een al dan niet voltooid onder-
deel daarvan, in gebruik nemen mits de inge-
bruikneming een voldoende voortgang van
het werk niet in gevaar brengt. De opdrachtge-
ver gaat hiertoe niet over dan nadat hij dit
schriftelijk aan de aannemer heeft medege-
deeld en een opneming van het in gebruik te
nemen werk of onderdeel daarvan heeft plaats-
gevonden. Indien door de ingebruikneming
meer wordt verlangd van de aannemer dan
redelijkerwijs van hem kan worden gevergd,
zal dit worden verrekend als meerwerk. Indien
door de ingebruikneming schade aan het werk
ontstaat komt deze schade niet voor rekening
van de aannemer. Door de in dit lid bedoelde
ingebruikneming en opneming wordt het
werk, dan wel dat onderdeel, niet als opgele-
verd beschouwd.
De aannemer dient echter terdege rekening te
houden met zijn verzekering. De opdrachtgever
gaat zijn apparatuur opstellen, hetgeen een bron
van schade kan zijn. Het zou verstandig zijn van
de aannemer om de directie voor te stellen de
verzekering hieromtrent te wijzigen. Dit kan op
twee manieren:
• een uitbreiding op de CAR-verzekering met
een brandclausule;
• een vervroegde ingang van de opstalverzeke-
ring van de opdrachtgever, zodanig dat tot aan
de oplevering beide verzekeringen het bouwwerk
dekken, waarbij men één verzekering boven de
andere laat prevaleren.
Het kantoor wordt op de gebruikelijke wijze
opgenomen en opgeleverd. Bij deze opneming
worden tevens de openstaande punten van de
opneming van de fabriekshal gecontroleerd of
deze inmiddels zijn verricht.
14.1.1 Opneming
Aan de oplevering gaat een opname vooraf.
UAV
Paragraaf 9-1
De opneming van het werk geschiedt op
schriftelijke, tot de directie gerichte aanvrage
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 189
van de aannemer, waarin deze mededeelt op
welke dag het werk naar zijn oordeel voltooid
zal zijn. De directie kan genoegen nemen met
een mondelinge mededeling, welke in het
dagboek of weekrapport, bedoeld in paragraaf
27, wordt aangetekend.
In de praktijk wordt in overleg een datum afge-
sproken waarop de opzichter en de architect en
de uitvoerder en de projectleider van de aanne-
mer het werk opnemen.
Deze opname wordt (schriftelijk) vastgelegd. Men
noteert de onderdelen die niet af zijn of die afge-
keurd c.q. hersteld dienen te worden. Deze lijst
wordt meestal ter plekke voor akkoord onderte-
kend. Tevens wordt een tijdstip afgesproken
waarop de herstellingen c.q. vervangingen
gereed dienen te zijn.
De UAV stelt aanvraag en data van reageren in de
opleveringsprocedure vast in paragraaf 9. Het
vaststellen van deze tijdstippen dient ter voorko-
ming van een ongemotiveerde weigering tot
opnemen en oplevering. Ook gaat de UAV er van
uit dat de directie opneemt in bijzijn van de aan-
nemer.
UAV
Paragraaf 9
2 De opneming geschiedt zo spoedig mogelijk
en in de regel binnen acht dagen na de in het
eerste lid bedoelde dag. De dag en het tijdstip
van opneming worden aan de aannemer tijdig
en zo spoedig mogelijk tenminste drie dagen
tevoren schriftelijk medegedeeld. De directie
kan verlangen, dat de aannemer of zijn gevol-
machtigde bij de opneming tegenwoordig is.
3 Nadat het werk is opgenomen, wordt aan de
aannemer binnen acht dagen schriftelijk mede-
gedeeld, of het al dan niet is goedzgekeurd, in
het laatste geval met opgaaf van de gebreken,
die de reden voor de onthouding van de goed-
keuring zijn. Wordt het werk goedgekeurd, dan
wordt als dag van goedkeuring aangemerkt de
dag waarop de desbetreffende mededeling aan
de aannemer is verzonden.
14.1.2 Goedkeuring
Als het werk goedgekeurd is, wordt het als opge-
leverd beschouwd.
14 UAV EN OPLEVERING 189
UAV
Paragraaf 10-1
Het werk wordt als opgeleverd beschouwd,
indien het overeenkomstig het bepaalde in
paragraaf 9 is of wordt geacht te zijn goedge-
keurd. De dag, waarop het werk is of geacht
wordt te zijn goedgekeurd, geldt als dag waar-
op het werk als opgeleverd wordt beschouwd.
Het is tevens mogelijk dat kleine ondergeschikte
onderdelen afgekeurd worden, of nog niet
gereed zijn. Deze behoeven echter geen belem-
mering te vormen voor de oplevering.
UAV
Paragraaf 9-7
Kleine gebreken, die gevoeglijk vóór een nog
volgende betalingstermijn kunnen worden her-
steld, zullen geen reden tot onthouding van
goedkeuring mogen zijn, mits zij een eventuele
ingebruikneming niet in de weg staan. De aan-
nemer is gehouden de in dit lid bedoelde
gebreken zo spoedig mogelijk te herstellen.
De onderdelen die nog niet gereed zijn, kunnen
binnen een in redelijkheid overeengekomen ter-
mijn afgemaakt worden. Uiteindelijk zullen deze
onderdelen bij het verstrijken van de onderhouds-
termijn verholpen dienen te zijn.
UAV
Paragraaf 13-1
De directie is bevoegd:
a indien in het bestek een onderhoudstermijn
als bedoeld in paragraaf 11, eerste lid, is voor-
geschreven, de uitvoering van ondergeschikte
werkzaamheden tot in die onderhoudstermijn
te verschuiven;
b bij meerjarig onderhoud de uitvoering van
werken, waartoe de aannemer in een bepaald
jaar verplicht is, in een ander jaar binnen de
duur van dit onderhoud te verlangen.
Indien hierdoor een aanleiding tot verrekening
ontstaat, wordt dit als meer- of minderwerk
beschouwd (paragraaf 13-2 UAV).
Veelal wordt een procesverbaal van oplevering
opgesteld. De punten die afgekeurd zijn en de
eventuele afspraken die gemaakt zijn worden
hierin vastgelegd.
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 190
190
De afgekeurde onderdelen dienen hersteld te
worden, waarna een heropneming plaatsvindt.
UAV
Paragraaf 9-9
Bij een heropneming zullen andere gebreken
dan die, welke overeenkomstig het zevende lid
(zie voorgaand, red.) aan de aannemer zijn
opgegeven, alleen dan reden tot hernieuwde
onthouding van goedkeuring kunnen zijn,
indien zij eerst na de voorafgegane opneming
aan de dag zijn getreden.
De opneming van het werk dient nauwlettend te
geschieden. Uiteraard zal toezicht tijdens de
bouw en een oplettende directie kunnen voorko-
men dat onvoldoend werk wordt uitgevoerd.
Mede daarom dat een uitspraak van de Raad van
Arbitrage heeft bepaald dat gebreken die de
opdrachtgever bij de inspectie redelijkerwijs had
kunnen onderkennen niet als ‘verborgen gebreken’
worden aangemerkt en voor risico blijven van de
opdrachtgever.
Indien de aannemer een schriftelijke mededeling
aan de directie doet waarin de dag van gereedko-
men van het werk wordt aangegeven, zal de
directie/opdrachtgever binnen vijftien dagen na
de genoemde dag het werk moeten opnemen
(paragraaf 9-6 UAV). Gebeurt dit niet dan kan de
aannemer een nieuwe aanvraag aan de directie
richten met het verzoek binnen acht dagen het
werk op te nemen. Wanneer de directie/opdracht-
gever dit verzoek wederom negeert, zal het werk
binnen acht dagen na verzending van die nieuwe
aanvraag als goedgekeurd worden beschouwd en
zijn opgeleverd.
Deze ‘fictieve oplevering’ kan de aannemer uit-
komst bieden bij opdrachtgevers die het werk
niet af willen nemen (bijvoorbeeld als er nog
geen huurders gevonden zijn).
14.1.3 Oplevering
De oplevering is de formele beëindiging van de
bouw of – bij oplevering in delen – van een
gebouwdeel.
Tijdens de bouw is de aannemer verantwoordelijk
voor het werk en de invloed hiervan op zijn
omgeving. Na de oplevering gaat deze verant-
woordelijkheid over naar de opdrachtgever.
De standaard CAR-verzekering van de aannemer
bijvoorbeeld eindigt meestal op de dag van ople-
vering, aangezien de aannemer dan niet meer
aansprakelijk is. De opdrachtgever dient vervol-
gens vanaf die dag zijn opstalverzekering (brand,
schade en dergelijke) in te laten gaan.
UAV
Paragraaf 11-4
In de onderhoudstermijn optredende schade
aan het werk is voor rekening van de opdracht-
gever, met uitzondering echter van die schade,
welke het gevolg is van door de aannemer ver-
richt onvoldoend werk. In het laatste geval is
het bepaalde in het derde lid (herstel door aan-
nemer, red.) van overeenkomstige toepassing.
14.2 Uitstel van oplevering en
kortingen
14.2.1 Uitstel van oplevering
De oplevering kan uitgesteld worden als de
omstandigheden daartoe aanleiding geven.
UAV
Paragraaf 8-4
De termijn, binnen welke het werk moet wor-
den opgeleverd, kan door de opdrachtgever
worden verlengd, hetzij eigener beweging,
hetzij op een daartoe strekkend verzoek van de
aannemer. Indien door overmacht, door voor
rekening van de opdrachtgever komende
omstandigheden, of door het door of namens
de opdrachtgever aanbrengen van bestekwijzi-
gingen dan wel wijzigingen in de uitvoering
van het werk, niet van de aannemer kan wor-
den gevergd dat het werk binnen de overeen-
gekomen termijn wordt opgeleverd, heeft hij
recht op termijnsverlenging.
In de volgende gevallen heeft de aannemer recht
op termijnsverlenging:
• in geval van overmacht;
• door omstandigheden voor rekening van de
opdrachtgever;
• door het aanbrengen van (bestek)wijzigingen.
Het recht op termijnsverlenging valt niet altijd
samen met vergoedingen aan de aannemer van
kosten en schade die het gevolg zijn van de ver-
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 191
lengde uitvoeringsduur van het werk. De volgende
situaties zijn te onderscheiden:
• omstandigheden voor rekening en risico van
de opdrachtgever: wel termijnsverlenging en
schadevergoeding voor de aannemer;
• omstandigheden die noch voor rekening en
risico van de aannemer, noch voor rekening en
risico van de opdrachtgever zijn: wel termijnsver-
lenging, geen schadevergoeding;
• omstandigheden voor rekening en risico van
de aannemer: geen termijnsverlenging en geen
vergoeding.
14.2.2 Kortingen
UAV
Paragraaf 42-1
De opdrachtgever kan wegens te late opleve-
ring van het werk aan de aannemer kortingen
op de aannemingssom opleggen. Voor de toe-
passing van deze paragraaf wordt als dag van
oplevering aangemerkt de dag, welke door de
aannemer overeenkomstig het eerste of, inge-
val van heropneming na onthouding van
goedkeuring, het achtste lid van paragraaf 9
(opneming en goedkeuring, red.) is opgege-
ven, mits het werk vervolgens is of geacht te
zijn goedgekeurd.
De korting, tenzij anders aangegeven in het
bestek, bedraagt ƒ 75 per dag (€ 34 per dag, de
UAV heeft de bedragen niet aangepast aan de
euro, red.) (paragraaf 42-2 UAV).
14.3 Oplevering in delen
Als een bouwwerk bijvoorbeeld uit delen opge-
bouwd is en ook in delen opgeleverd wordt,
behoeft een latere oplevering van het eerste deel
niet automatisch een latere oplevering van het
tweede deel in te houden.
Alleen als deze twee bouwdelen met elkaar in ver-
band staan, zal een korting door overschrijding
van de oplevering van het eerste deel, niet nog
een korting opleveren bij de overschrijding van
het tweede deel. Dit geldt alleen als de overschrij-
ding van het tweede deel veroorzaakt wordt door
de overschrijding van het eerste deel.
14 UAV EN OPLEVERING 191
UAV
Paragraaf 42-4
Geen korting wordt opgelegd wegens overschrij-
ding van een termijn, indien en voor zover deze
overschrijding het gevolg is van overschrijding
van een eerder geëindigde termijn, waarvoor
reeds korting is opgelegd, mits de bedoelde
termijnen met elkaar in verband staan.
Het komt tevens voor dat de uitvoering van het
bouwwerk in delen wordt gesplitst. De eventuele
verschillende opleveringsdata dienen in het
bestek vermeld te worden.
Stel dat de nieuwbouw van een kantoor uiterlijk
200 werkbare werkdagen na aanvang van de
bouw opgeleverd dient te worden. De oplevering
van het te verbouwen bestaande kantoorgebouw
dient 100 werkbare werkdagen na oplevering van
de nieuwbouw te geschieden.
Dit wijkt principieel af van de volgende tekst:
‘De oplevering van het te verbouwen bestaande
kantoorgebouw dient 300 werkbare werkdagen
na start bouw te geschieden.’
In deze laatste tekst is geen verband te vinden met
de eerstgenoemde uitvoering van de nieuwbouw.
UAV
Paragraaf 1-2
Indien in het bestek een afzonderlijke termijn is
gesteld, binnen welke een deel van het werk
moet worden opgeleverd, wordt voor de toe-
passing van de paragrafen 6, vierde lid, 8, 9,
10, 11, 12, 42 en 44 dat deel als een afzonder-
lijk werk aangemerkt.
Het komt ook voor dat in het bestek aangegeven
wordt dat op een bepaald tijdstip een bepaalde
stand bereikt moet zijn. Er vindt dan echter geen
oplevering plaats, doch het werk wordt opgenomen
om de stand van de werkzaamheden te bepalen.
UAV
Paragraaf 1-3
Indien in het bestek een afzonderlijke termijn is
gesteld, binnen welke de uitvoering van het
werk tot een bepaalde stand moet zijn gevor-
derd, voordat de oplevering plaatsvindt, is het
bepaalde in de paragrafen 8, 9 en 42 van over-
eenkomstige toepassing.
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 192
192
Stel dat een gemeenteraad heeft bepaald dat
gedurende de festiviteiten van een grote en
belangrijke internationale tentoonstelling in de
omgeving geen zichtbare bouwactiviteiten mogen
plaatsvinden. Indien als ontsnappingsclausule
tevens is opgenomen dat het uiterlijk zodanig afge-
werkt dient te zijn ‘als zijnde afgebouwd’, kan het
volgende in het bestek opgenomen worden: ‘Alle
buitenafwerkingen van het gebouw dienen gereed
te zijn, onder verwijderingen van het daarbij beno-
digde materieel als steigers en kranen, ten tijde van
de aanvang van de internationale festiviteiten.’
Vanzelfsprekend is dit voor de uitvoering een zeer
belangrijk gegeven.
14.4 Onderhoudstermijn
Als het werk is goedgekeurd – opgeleverd – gaat
meestal de garantietermijn in. Deze kan voor
bouwkundige werkzaamheden variëren van 3
maanden tot een jaar.
Dit houdt in dat gebreken aan het bouwwerk, die
zich binnen deze termijn openbaren, zo spoedig
mogelijk en voor rekening van de aannemer her-
steld worden.
UAV
Paragraaf 11-3
Het in het tweede lid bedoelde herstel (herstellen
van gebreken tijdens de onderhoudstermijn,
red.) geschiedt voor rekening van de aannemer,
tot genoegen van de directie en binnen een
door haar in billijkheid te stellen termijn.
Deze garantietermijn wordt onderhoudstermijn
genoemd. Het werk wordt als het ware ‘onder-
houden’.
UAV
Paragraaf 11-2
De aannemer is gehouden gebreken, welke in de
onderhoudstermijn aan de dag treden, te her-
stellen, met uitzondering echter van die, waar-
voor de opdrachtgever op grond van paragraaf
5, tweede lid (voorgeschreven constructies door
de opdrachtgever, red.) de verantwoordelijkheid
draagt of waarvoor hij op grond van paragraaf 5,
derde lid (door opdrachtgever ter beschikking
gestelde bouwstoffen, red.), aansprakelijk is.
Voor technische installaties bedraagt deze garantie-
termijn meestal 12 maanden. Ook deze termijn valt
onder de in de UAV genoemde onderhoudstermijn.
De technische installaties bevatten veel mechani-
sche delen, die onderhoud behoeven. Dit onder-
houd is een normaal verschijnsel. Soms wordt een
onderhoudscontract afgesloten met een installateur
om periodiek inspectie en onderhoud te verzorgen.
Dit onderhoud wordt niet bedoeld met de term
‘onderhoudstermijn’ als genoemd in de UAV. De
UAV-TI (UAV voor Technische Installaties) heeft
om spraakverwarring te voorkomen deze termijn
de garantietermijn genoemd.
De duur van de onderhoudstermijn dient in het
bestek te worden beschreven.
UAV
Paragraaf 11-1
Indien in het bestek een onderhoudstermijn is
voorgeschreven, gaat deze termijn in onmiddel-
lijk na de dag waarop het werk overeenkomstig
het bepaalde in paragraaf 10, eerste of tweede
lid, als opgeleverd wordt beschouwd.
UAV
Paragraaf 11-6
Na afloop van de onderhoudstermijn zal het
werk wederom worden opgenomen om te
constateren, of de aannemer aan zijn verplich-
tingen heeft voldaan, waarbij wordt gehandeld
overeenkomstig het bepaalde in paragraaf 9
(opneming en goedkeuring, red.).
14.5 Aansprakelijkheid aannemer
na oplevering
14.5.1 Garanties
Definitie
Garantie is (volgens van Dale) een waarborg.
Een fiets kopen met een jaar garantie is een
zodanige waarborg dat mogelijke herstellingen
wegens onvoorziene gebreken in het eerste jaar
nog voor rekening van de verkoper komen.
Het woordje ‘onvoorziene’ is belangrijk in deze
context. Een lekke band zal best een onvoorziene
gebeurtenis zijn maar is, voor degene die bekend
is met het begrip fietsen, geen verrassing. Het is
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 193
dus een gebrek dat optreedt door het gebruik.
Zo ook voor onderdelen van een bouwwerk. Als
de scharnieren niet regelmatig gesmeerd worden,
zal een deur gaan kraken. Als er vervolgens nog
niets aan gedaan wordt, slijt het scharnier met
het gevolg dat de deur slecht gaat sluiten.
Garantie houdt tevens in dat de ‘gebruiker’/eige-
naar zich niet kan onttrekken aan het onderhoud.
Zoals alle leveringen die in de dagelijkse praktijk
geschieden met een garantietermijn, worden ook
in de bouw garanties afgegeven.
UAV
Paragraaf 22-2
Indien in het bestek is vermeld dat één of meer
onderdelen van het werk moeten worden gega-
randeerd, zal de garantie inhouden dat de
garant zich verbindt om voor zijn rekening alle
tijdens de garantieperiode optredende gebre-
ken, waarvan de opdrachtgever aannemelijk
maakt dat die met grote mate van waarschijn-
lijkheid moeten worden toegeschreven aan
minder goede hoedanigheid of gebrekkige uit-
voering, op eerste aanzegging van de opdracht-
gever zo spoedig mogelijk te herstellen.
Bij een bestek wordt meestal een model garantie-
verklaring bijgevoegd. Dit model kan per bestek
variëren. Tevens dient men eventuele aanvullende
teksten op paragraaf 22 UAV in het bestek nauw-
keurig te lezen.
Ook kan de opdrachtgever verlangen dat de
onderaannemer/leverancier van een bouwonder-
deel respectievelijk een bouwmateriaal een garan-
tieverklaring ondertekent.
De aannemer is geheel verantwoordelijk en aan-
sprakelijk voor de werkzaamheden van zijn onder-
aannemers en leveranciers.
In geval van faillissement van de aannemer heeft,
middels deze garantieverklaring, de opdrachtge-
ver de mogelijkheid om direct de onderaanne-
mers en leveranciers aansprakelijk te stellen.
UAV
Paragraaf 22-3
Indien in het bestek is vermeld dat een onder-
deel van het werk door een onderaannemer of
een leverancier moet worden gegarandeerd,
draagt de aannemer zorg voor het verstrekken
van de garantie door de onderaannemer of
14 UAV EN OPLEVERING 193
leverancier aan de opdrachtgever. Indien deze
garantie niet door de onderaannemer of lever-
ancier wordt verstrekt, wordt dienovereenkom-
stige garantie door de aannemer verstrekt.
Het komt ook voor dat de garantie van de onder-
aannemer/leverancier zowel op naam van de
opdrachtgever als van de aannemer wordt
gesteld. Dit vindt om dezelfde redenen plaats als
hiervoor aangegeven. De tenaamstelling op de
aannemer wordt toegepast om eventueel regres
(= verhalen van schade) van de aannemer op de
onderaannemer/leverancier niet te bemoeilijken.
Omtrent de garanties worden meestal wijzigin-
gen en aanvullingen op de UAV gemaakt. De
datum van ingang van de garantie is voor de dui-
delijkheid vastgelegd in paragraaf 22-4 UAV.
UAV
Paragraaf 22-4
Een op grond van deze paragraaf overeenge-
komen garantie geldt vanaf het gereedkomen of
de levering van het gegarandeerde onderdeel
gedurende de in het bestek genoemde periode.
Deze paragraaf wordt veelvuldig in de praktijk
terzijde geschoven. De opdrachtgever, aan wie de
garantie wordt gesteld, is met het bouwwerk
daadwerkelijk betrokken (de risico-overdracht) na
de oplevering. Vandaar dat in bestekken deze
gelegenheid – de oplevering – als datum van
ingang van de garantie wordt gesteld.
14.5.2 Aansprakelijkheid voor gebreken
Volgens paragraaf 12-1 UAV is de aannemer niet
meer aansprakelijk voor tekortkoming aan het werk
nadat het is opgeleverd, met uitzondering van:
UAV
Paragraaf 12-2
Het in het eerste lid (paragraaf 12-1) bepaalde
lijdt uitzondering:
a indien het geval, voorzien in artikel 1645
BW, zich voordoet;
b indien het werk of enig onderdeel daarvan
door schuld van de aannemer, zijn leverancier,
zijn onderaannemer of zijn personeel een ver-
borgen gebrek bevat en de aannemer van zoda-
nig verborgen gebrek binnen een redelijke ter-
mijn na de ontdekking mededeling is gedaan.
06950548_H14 12-07-2004 10:11 Pagina 194
194
De definitie van een verborgen gebrek is opgeno-
men in paragraaf 12-3 UAV.
UAV
Paragraaf 12-3
Een gebrek als bedoeld in het tweede lid onder
b is slechts dan als een verborgen gebrek aan
te merken, indien het, ondanks nauwlettend
toezicht tijdens de uitvoering dan wel bij de
opneming van het werk, bedoeld in paragraaf
9, tweede lid, door de directie redelijkerwijs
niet onderkend had kunnen worden.
Hieruit blijkt nogmaals dat de directie zowel tij-
dens de uitvoering als bij de opneming zijn taak
goed dient uit te voeren. Gebeurt dit niet dan zal
de opdrachtgever, die achteraf met de problemen
wordt geconfronteerd, in een bijzonder nadelige
positie kunnen komen te verkeren.
Het kan enige tijd duren voordat een verborgen
gebrek tot uiting komt.
Een voorbeeld van een verborgen gebrek is een
goot die druppelsgewijs lekt in de spouw. Het
vocht loopt tegen het binnenblad waarin op lager
gelegen niveau een stalen latei is opgelegd.
Voordat ontdekt wordt dat het binnenspouwblad
nat wordt en de stalen latei gaat roesten, kan dit
enige tijd duren.
UAV
Paragraaf 12-4
De rechtsvordering uit hoofde van een verbor-
gen gebrek is niet ontvankelijk, indien zij wordt
ingesteld na verloop van vijf jaren na de in het
eerste lid (oplevering, red.) bedoelde dag.
De melding van het ‘verborgen gebrek’ dient
binnen 5 jaar te geschieden. De vraag is: 5 jaar na
welk tijdstip?
UAV
Paragraaf 12-1
Na de dag waarop het werk overeenkomstig
het bepaalde in paragraaf 10 (opneming en
goedkeuring, red.), eerste of tweede lid, als
opgeleverd wordt beschouwd, is de aannemer
niet meer aansprakelijk voor tekortkomingen
aan het werk.
Paragraaf 12-2 UAV behandelt de uitzondering
op paragraaf 12, lid 1: het verborgen gebrek. De
termijn van 5 jaar zou dus ingaan na de dag van
oplevering, echter....
UAV
Paragraaf 12-5
Indien in het bestek een onderhoudstermijn is
voorgeschreven, treedt voor de toepassing van
deze paragraaf de dag na het verstrijken van
die termijn in de plaats van de in het eerste lid
bedoelde dag en wordt onder opneming van
het werk verstaan: de opneming genoemd in
paragraaf 11, zesde lid (opneming na verstrij-
ken onderhoudstermijn, red.).
Concluderend uit voorgaande leden van de UAV
kan gesteld worden dat de vordering op de aan-
nemer uit hoofde van een verborgen gebrek
binnen 5 jaar na oplevering of, indien een onder-
houdstermijn is voorgeschreven, na verstrijken
van de onderhoudstermijn, ingediend moet zijn.
Onderdeel a van paragraaf 12-2 haalt artikel 1645
van het BW aan. Indien een bouwwerk zodanige
gebreken vertoont dat het dreigt te vergaan of zelfs
daadwerkelijk instort, is sprake van een ‘dreigend
vergaan’ als bedoeld in artikel 1645 boek 7A BW.
Volgens uitspraken van de Raad van Arbitrage is
sprake van een ‘dreigend vergaan’ als er daad-
werkelijk instortingsgevaar dreigt of anders
gezegd een toestand heerst die tot instorting zal
leiden in geval niet met kostbare maatregelen
wordt ingegrepen. Indien het ‘dreigend vergaan’
zich binnen tien jaar na oplevering manifesteert
en de aannemer binnen deze periode aansprake-
lijk wordt gesteld – en ook daadwerkelijk (bewijs-
last) aansprakelijk is – zal de aannemer de gebre-
ken dienen te verhelpen c.q. de schade dienen te
vergoeden.
Geheel los van de UAV, maar wel van toepassing
op ‘verbintenissen’ – waaronder een overeen-
komst van aanneming – geldt als onderdeel van
de Nederlandse Wetgeving het Algemeen Verbin-
tenissenrecht boek 6 BW. De problematiek hier-
omtrent wordt, gezien het kader van de in dit
boek te behandelen stof, niet behandeld.
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 195

partijen
Ing. M. van Duijn
15
UAV en het in gebreke blijven van

Aannemer en opdrachtgever hebben een aannemingsovereenkomst

afgesloten. Er zijn omstandigheden denkbaar waarin een van beide
partijen de overeenkomst niet kan of wil nakomen.
Er moeten afspraken gemaakt worden ingeval tijdens de uitvoering
van het werk een van beide partijen failliet gaat. Deze afspraken
betreffen het eigendom van het onvoltooide werk en de vorderingen
van schuldeisers.
Als een van beide partijen overlijdt ontstaat ook een probleem.
Na het sluiten van de aannemingsovereenkomst kunnen allerlei con-
flicten ontstaan. Bij overeenkomsten in de bouwnijverheid is geregeld
dat bij conflicten de contractpartners niet naar de rechter gaan maar
dat conflicten door arbitrage worden opgelost.
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 196
196
Inleiding
Het is belangrijk om bij het aangaan van een
overeenkomst tevens te regelen hoe te handelen
als partijen niet meer volgens de overeenkomst
kunnen of willen handelen. Ook kunnen interpre-
tatieverschillen ontstaan, of meningsverschillen
waarbij een ‘scheidsrechter’ (arbiter) om een
objectieve mening wordt gevraagd. Ook dan zul-
len afspraken gemaakt dienen te zijn ten aanzien
van de keuze van de arbiter, het al of niet bin-
dend zijn van een uitspraak en de overige spelre-
gels die bij een arbitraal geding van toepassing
zijn.
De volgende afspraken bij het voorkomen van de
volgende vier situaties worden in dit hoofdstuk
behandeld:
• in gebreke blijven of onvermogen van een van
de partijen;
• een verschil van mening tussen partijen;
• het ontbinden of schorsen van een overeen-
komst;
• het overlijden van een van de partijen tijdens
het volbrengen van de overeenkomst.
15.1 In gebreke blijven van partijen
Het komt voor dat partijen niet (meer) kunnen of
willen voldoen aan de verplichtingen die voort-
vloeien uit de overeenkomst. De UAV geeft aan
hoe hierop gereageerd kan worden.
15.1.1 In gebreke blijven van opdrachtgever
Het niet nakomen van de overeenkomst door de
opdrachtgever kan over het algemeen inhouden
dat hij niet, of niet tijdig, zorg draagt voor de ver-
strekkingen die hij contractueel dient te doen. De
aannemer kan hierop inspelen door zelf zorg te
dragen voor deze verstrekkingen en deze bij de
opdrachtgever in rekening te brengen.
Als de opdrachtgever echter nalaat de termijnen
te betalen, ontstaat er een groter probleem.
Nadat door de aannemer wordt aangedrongen
de rekeningen te betalen, is deze gerechtigd het
werk te schorsen of te beëindigen.
UAV
Paragraaf 45-2
Indien na verloop van twee weken sedert de
dag waarop de betaling uiterlijk had moeten
geschieden, deze nog niet heeft plaatsgevon-
den en een nadien door de aannemer verzon-
den schriftelijke aanmaning na verloop van
veertien dagen evenmin tot betaling heeft
geleid, wordt het in het voorgaande lid bepaal-
de percentage na het verstrijken van die veer-
tien dagen met 2 verhoogd, en is de aannemer
bevoegd, mits hij zulks in de aanmaning heeft
vermeld, hetzij de uitvoering van het werk te
schorsen tot de opdrachtgever het door hem
verschuldigde heeft betaald, hetzij het werk in
onvoltooide staat te beëindigen. Met betrek-
king tot de schorsing respectievelijk de beëin-
diging in onvoltooide staat is het bepaalde van
paragraaf 14 (schorsing, beëindiging van het
werk, red.) van overeenkomstige toepassing.
Indien de opdrachtgever, om welke reden dan
ook, de betalingen aan de aannemer niet meer
voldoet of failliet gaat, is de aannemer hiervan de
dupe. Dit geldt vooral als de opdrachtgever geen
zekerheid zoals bankgarantie heeft gesteld voor
de nakoming van zijn financiële verplichtingen, of
wanneer de opdrachtgever (bijvoorbeeld een
projectontwikkelaar) het project of, zoals bij
appartementen, delen ervan heeft doorverkocht.
De aannemer die een werk onder zich heeft, door-
dat hij op dat werk bouw- of renovatiewerkzaam-
heden uitvoert, heeft op dat werk een retentierecht
(recht op terughouding). Een van de eisen om dat
recht uit te oefenen is dat de aannemer voor ople-
vering een opeisbare vordering heeft op de
opdrachtgever. De aannemer oefent het retentie-
recht uit door het werk niet op te leveren of te
ontruimen. Hij blijft de feitelijke macht over het
werk houden, zolang de opdrachtgever (of diens
rechtsopvolger) niet betaalt.
De aannemer sluit het werk af met hekken en slo-
ten en plaatst een bord waarop hij aangeeft dat
hij zijn retentierecht uitoefent. Daarmee is het
voor iedere belanghebbende duidelijk wat er aan
de hand is en wie de feitelijke macht over het
werk heeft. (Het retentierecht is een recht op een
onroerend goed dat zekerheidshalve ook in het
kadaster moet worden vermeld.)
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 197
Het retentierecht werkt ook tegenover fiscus en
hypotheekhouders. De retentie wordt opgeheven
nadat de aannemer het werk heeft ontruimd
en/of opgeleverd, wat hij overigens pas zal doen
nadat de achterstallige betalingen zijn voldaan.
15.1.2 In gebreke blijven van aannemer
Het in gebreke stellen van de aannemer kan
geschieden als deze:
• de overeenkomst niet nakomt door onderde-
len niet of slecht uit te voeren of te leveren;
• onvoldoende capaciteit of inzet heeft om het
werk uit te voeren.
UAV
Paragraaf 46-1
Ingeval de aannemer de op hem rustende ver-
plichtingen niet nakomt en de opdrachtgever
hem deswege in gebreke stelt, zal de ingebreke-
stelling schriftelijk geschieden en zal de
opdrachtgever de aannemer daarbij een redelijke
termijn stellen om alsnog zijn verplichtingen na
te komen. Reeds voordat de gestelde termijn is
verstreken, is de opdrachtgever in dringende
gevallen gerechtigd voor rekening van de aan-
nemer zodanige maatregelen te nemen als hij
ten nutte van het werk dienstig oordeelt. Indien
de aannemer nalatig blijft zijn verplichtingen
na te komen, is de opdrachtgever gerechtigd
het werk voor rekening van de aannemer te vol-
tooien of te doen voltooien, onverminderd des
opdrachtgevers recht op schadevergoeding.
Als de aannemer onvoldoende capaciteit of inzet
heeft, kan de opdrachtgever de aannemer in
gebreke stellen.
UAV
Paragraaf 46-2
Ingeval de aannemer voor de uitvoering van
het werk te weinig personeel of hulpmiddelen,
dan wel hulpmiddelen van onvoldoend vermo-
gen of gebrekkige hulpmiddelen bezigt,
waardoor naar het oordeel van de directie
ontoelaatbare vertraging in de uitvoering ont-
staat, zal de directie de aannemer schriftelijk
aanmanen de uitvoering te bespoedigen.
Indien de aannemer nalatig blijft, is de directie
gerechtigd voor rekening van de aannemer
zodanige maatregelen te nemen als zij voor de
15 UAV EN HET IN GEBREKE BLIJVEN VAN PARTIJEN 197
vlotte totstandkoming van het werk dienstig
oordeelt.
De opdrachtgever is dus gerechtigd het werk of
de werkzaamheden die niet of onjuist door de
aannemer worden verricht in eigen beheer uit te
laten voeren. De kosten kan hij in rekening bren-
gen bij de aannemer.
Dit middel dient in uiterste gevallen te worden
gehanteerd. Het frustreert de verdere voortgang
van de werkzaamheden en heeft hoogoplopende
en tijdrovende discussies omtrent de verrekening
tot gevolg. Eventueel kan hierop een gang naar
de rechter/arbitrage volgen.
UAV
Paragraaf 40-12
Indien door in gebreke blijven of onvermogen
van de aannemer de opdrachtgever het werk
geheel of gedeeltelijk uitvoert, of door anderen
doet uitvoeren, wordt de betaling opgeschort,
totdat zal zijn gebleken, welk bedrag dienten-
gevolge door of aan de aannemer verschuldigd
is. Het eerste en tweede lid van paragraaf 45
(opschorten werk door aannemer ten gevolge
van wanbetaling, red.) zijn niet van toepassing
over het tijdvak van de opschorting.
Stel dat de bouw stagneert doordat de montage
van de vliesgevels structureel achter blijft op het
tijdschema. Uit nader onderzoek door de directie
blijkt dat dit hoofdzakelijk wordt veroorzaakt
doordat de aannemer de betalingen aan de
onderaannemer niet of zeer laat verricht.
De opdrachtgever kan dan, in het belang van de
voortgang en de kwaliteit van het werk, de beta-
lingen direct aan de onderaannemer verrichten.
UAV
Paragraaf 40-13
In de in het voorgaande lid bedoelde gevallen
heeft de opdrachtgever tevens het recht om
voor rekening van de aannemer rechtstreeks
aan onderaannemer of leveranciers een billijke
vergoeding uit te keren voor de werkzaamhe-
den en leveringen, waarvoor deze nog geen
betalingen genoten. De opdrachtgever gaat
hiertoe niet over dan na de aannemer of diens
wettelijke vertegenwoordiger ter zake te heb-
ben gehoord.
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 198
198
De opdrachtgever zal uiteraard nagaan wat de
reden is van de stagnatie van de betalingen aan de
onderaannemer. Als de aanleiding ligt in het vlak
van een meningsverschil tussen onderaannemer en
aannemer, is inmenging door de opdrachtgever
hierin niet te verkiezen. Inzage in de overeenkomst
tussen deze twee partijen zal niet of gebrekkig
worden gegeven, terwijl wellicht daarin de oorzaak
van het meningsverschil kan liggen.
Als de aannemer niet voldoende kapitaalkrachtig
is, zal de opdrachtgever de financiële positie van
de aannemer laten onderzoeken alvorens tot
voornoemde actie over te gaan. Het probleem zal
in dit geval echter wel opgelost worden door
inmenging van de opdrachtgever.
15.2 Geschillen
Bij de realisatie van een bouwwerk kunnen
meningsverschillen ontstaan. Meningsverschillen
omtrent interpretatie van overeenkomsten en de
discussies omtrent het verhalen van de daaruit
voortvloeiende kosten kunnen hoog oplopen.
Er zal een besluit genomen dienen te worden,
immers elk van de betrokken partijen is van zijn
gelijk overtuigd.
Indien partijen niet tot een besluit kunnen
komen, bijvoorbeeld een minnelijke schikking,
een compromis, of alsnog een overtuiging van
het gelijk van de andere partij, zal een van de par-
tijen zich wenden tot een instantie om een oor-
deel te vellen.
Men kan een geschil voorleggen bij:
• de rechter;
• de Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven
in Nederland;
• een bindend adviseur, Minitrage of Mediation.
Arbitrage is mogelijk als partijen een arbitrage-
overeenkomst hebben gesloten. Deze overeen-
komst is nodig op basis van het bepaalde in de
Grondwet, waarin is vastgelegd dat niemand
tegen zijn wil kan worden tegengehouden om
zich tot de rechter te wenden.
UAV
Paragraaf 49-1
Voor de beslechting van geschillen van de in
deze paragraaf bedoelde geschillen doen par-
tijen uitdrukkelijk afstand van hun recht de tus-
senkomst van de gewone rechter in te roepen.
Deze arbitrageovereenkomst moet schriftelijk vast-
gelegd worden. Het bestaan van een schriftelijke
verwijzing, op welke manier dan ook, is voldoen-
de. Uitdrukkelijke, maar ook stilzwijgende aan-
vaarding van verwijzing is voldoende.
Het arbitragerecht is te vinden in boek IV van het
Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (artike-
len 1020-1076).
15.2.1 Raad van Arbitrage
Volgens de UAV worden geschillen bij de volgen-
de instantie voorgelegd.
UAV
Paragraaf 49-2
Alle geschillen, welke ook – daaronder begre-
pen die, welke slechts door één van de partijen
als zodanig worden beschouwd – die naar aan-
leiding van de overeenkomsten, die daarvan
een uitvloeisel mochten zijn, tussen opdracht-
gever en aannemer mochten ontstaan, worden
beslecht door arbitrage overeenkomstig de
regelen beschreven in de statuten van de Raad
van Arbitrage voor de Bouwbedrijven in
Nederland, zoals deze drie maanden voor de
dag van aanbesteding luiden.
Beslechting van geschillen tussen contractpartijen
is mogelijk door tussenkomst van de civiele rech-
ter. Die spreekt dan recht op ‘juridische’ gronden.
Dikwijls liggen aan geschillen meer branchespeci-
fieke aspecten ten grondslag. Denk hierbij aan
geschillenregelingen bij het reiswezen, garagebe-
drijven, woninginrichting, stomerijen enzovoort.
Hiermee kan de gang naar de rechter worden
voorkomen.
Geschillen in de bouwnijverheid zijn dikwijls van
technische aard of hebben te maken met inter-
pretatie van bouwrechtelijke regelgeving zoals de
UAV. Een vonniswijzing van de rechter gaat aan
deze specifieke situatie voorbij en is doorgaans
voor geen van betrokken partijen bevredigend.
Om bij geschillen de problematiek goed te kun-
nen beoordelen is deskundigheid inzake juridi-
sche en technische kennis van de bouwpraktijk
vereist. In rechtsregelingen in de bouwnijverheid
kent men geen ‘geschillencommissie’ maar ‘arbi-
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 199
ters’. Zij worden geacht deskundige en wijze per-
sonen te zijn die naar billijkheid recht spreken.
Met het ‘aangaan van arbitrage’ onderwerpen
partijen zich aan de naleving van de arbitrale uit-
spraken. Uitspraken van arbiters zijn executeer-
baar. Bij niet naleving ervan kan de tussenkomst
van de gewone rechter worden ingeroepen.
Laatstgenoemde gaat dan niet meer inhoudelijk
in op de uitspraken van arbiters en maakt vorde-
ringen ook rechtens opeisbaar.
Arbitrageregelingen zijn opgezet voor geschillen
tussen:
◆ opdrachtgever en architect;
◆ opdrachtgever en adviseur;
◆ opdrachtgever en aannemer.
◆ Geschillen tussen opdrachtgever en architect
Gebruikelijk wordt in de opdracht aan de archi-
tect de ‘Standaardregeling voor honoraria / over-
eenkomsten met architecten 1997’ (SR ‘97) van
toepassing verklaard. In deze regeling van rechts-
verhouding tussen opdrachtgever en architect is
een arbitrageregeling opgenomen. De geschillen
worden voorgelegd aan het Arbitrage-Instituut
Bouwkunst (AIBk).
◆ Geschillen tussen opdrachtgever en adviseur
In deze opdrachten wordt gebruikelijk de ‘Rege-
ling voor opdrachten aan Ingenieurs’ (RVOI) als
rechtsregeling toegepast.
De Commissie van Geschillen van het Koninklijk
Instituut van Ingenieurs (CvG KIVI) oordeelt bij
geschillen.
◆ Geschillen tussen opdrachtgever en aannemer
De rechtsverhouding tussen deze partijen is uit-
gebreid geregeld in de UAV. Bij geschillen worden
deze door de eerst ingeschakelde juristen voorge-
legd aan de Raad van Arbitrage Bouwbedrijven
(RvA).
Een arbitrale procedure wordt altijd gevoerd door
een oneven aantal arbiters. De RvA legt aan partijen
dezelfde lijst van arbiters voor waaruit elk één arbi-
ter kiest. De twee aangewezen arbiters kiezen geza-
menlijk de derde. Bij kleinere geschillen spreekt één
arbiter vonnis. Men heeft de mogelijkheid om,
indien partijen bij overeenkomst daarin hebben
voorzien, hoger beroep in arbitrage aan te tekenen.
Hoger beroep moet niet verward worden met het
vragen om vernietiging van een arbitraal vonnis.
15 UAV EN HET IN GEBREKE BLIJVEN VAN PARTIJEN 199
De mogelijkheden om vernietiging te vragen zijn
beperkt tot de volgende mogelijkheden:
• er ontbreekt een geldige overeenkomst tot
arbitrage;
• het scheidsgerecht is onjuist samengesteld;
• het scheidsgerecht houdt zich niet aan zijn
opdracht;
• het vonnis is niet ondertekend of onvoldoende
met redenen omkleed;
• het vonnis of de manier waarop het tot stand
gekomen is, is strijdig met de openbare orde of
de goede zeden.
Geschillen met anderen
Geschillen tussen de opdrachtgever en zijn
architect kunnen worden voorgelegd bij het
Arbitrage-Instituut Bouwkunst, genoemd in de
algemene voorwaarden (SR).
De geschillen tussen de opdrachtgever en zijn
raadgevend adviseur kunnen worden voorge-
legd bij de Commissie van Geschillen van Het
Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI),
indien de RVOI van toepassing is verklaard.
Voornoemde regelingen, SR en RVOI, zijn alge-
mene voorwaarden die van toepassing verklaard
kunnen worden bij overeenkomsten tussen de
opdrachtgever en zijn architect respectievelijk
raadgevend ingenieur. De problematiek hierom-
trent valt geheel buiten het kader van de UAV.
Deze zijn immers de algemene voorwaarden
tussen de opdrachtgever en de aannemer.
Het gebruik van deze mogelijkheden is op zich
weer beperkt tot een aantal vereisten.
Als bijvoorbeeld een partij zich wil beroepen op
het feit dat het scheidsgerecht zich niet aan zijn
opdracht heeft gehouden, is de kans verspeeld
indien deze partij niet tijdens de procedure reeds
daarop een beroep heeft gedaan.
Bij het nietig verklaren van het vonnis dient vol-
gens de UAV aldus gehandeld te worden.
UAV
Paragraaf 49-4
Indien bij een in kracht van gewijsde gegaan
rechterlijk vonnis een uitspraak van het
scheidsgerecht geheel of gedeeltelijk nietig
wordt verklaard, heeft ieder der partijen het
recht het geschil, voor zover dientengevolge
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 200
200
onbeslist is gebleven, opnieuw overeenkomstig
deze paragraaf te doen beslechten. De vorde-
ring is niet ontvankelijk, indien zij bij de in het
tweede lid genoemde Raad wordt aanhangig
gemaakt later dan drie maanden na het in
kracht van gewijsde gaan van de rechterlijke
uitspraak. Degene die als scheidsman of secre-
taris aan de nietig verklaarde beslissing heeft
medegewerkt, zal aan de nieuwe behandeling
niet mogen medewerken.
Ook bij een arbitrale procedure doet het zich
regelmatig voor dat partijen tot een schikking
komen. Het is mogelijk dat arbiters zo’n regeling
in de vorm van een vonnis gieten.
5.2.2 Voorbeeld van een geschil
Bij de eindafrekening van het nieuw gebouwde
kantoor met fabriekshal ontstaat het volgende
verschil van mening.
Als laatste onderdeel van de afwerkingsfase wor-
den de vloeren van de entreehal, de receptie en
de verkoopruimte belegd met natuurstenen
vloertegels. In het natuursteen zit een aantal
natuurlijke vervuilingen en zwakke plekken. Deze
tekenen zich duidelijk aan het oppervlak. De
directie keurt de tegels, die inmiddels gelegd zijn,
af. De aannemer en zijn leverancier zijn van
mening dat er geen reden is om de tegels af te
keuren, aangezien de ‘vervuilingen’ van natuur-
lijke oorsprong zijn en een normaal verschijnsel
zijn, inherent aan de gekozen natuursteensoort.
De opdrachtgever echter heeft, gezien de beperkt
beschikbare tijd die nog rest voor de openings-
ceremonie, een andere natuursteenleverancier
opdracht gegeven de tegels met de bewuste ‘ver-
vuilingen en zwakke plekken’ te vervangen. De
opdrachtgever heeft vervolgens het volgende
commentaar op het bedrag van de door de aan-
nemer opgestelde eindafrekening van het werk.
Hij meent recht te hebben op een korting ter
grootte van de kosten van het vervangen van de
natuursteentegels door de ‘andere’ leverancier.
De aannemer is het hiermee niet eens, de afwij-
kingen zijn volgens hem een normaal verschijnsel.
Hij overweegt het geschil voor te leggen bij de
Raad van Arbitrage.
Een voorbeeld is uitgewerkt in figuur 15.1.
15.2.3 Handelingen bij een geschil
UAV
Paragraaf 49-3
De aannemer, die een geschil betreffende de
eindafrekening aan de in het tweede lid
genoemde Raad ter beslechting voorlegt,
nadat de opdrachtgever zijn definitieve beslis-
sing omtrent de eindafrekening schriftelijk ter
kennis van de aannemer heeft gebracht (...)
De aannemer maakt vervolgens zijn bezwaar
omtrent de korting bij de opdrachtgever kenbaar.
Deze kan dan formeel zijn definitieve standpunt
omtrent de eindafrekening middels een aangete-
kende brief duidelijk maken.
Als de opdrachtgever volhardt in zijn standpunt,
dient hij – naast de uiteenzetting van zijn stand-
punt – tevens te vermelden dat indien de aanne-
mer zich wenst te wenden tot de Raad van Arbi-
trage hij dit binnen zes maanden na dagtekening
van dit schrijven dient te doen.
UAV
Paragraaf 49-3
(vervolg) is niet ontvankelijk in hetgeen hij
meer of anders vordert dan die eindafrekening
inhoudt, indien hij het geschil aanhangig maakt
later dan zes maanden nadat de opdrachtgever
bij aangetekende brief de aandacht van de aan-
nemer heeft gevestigd, tenzij de vordering
voortvloeit uit een omstandigheid, welke eerst
na verloop van die termijn is gebleken.
De aannemer dient het geschil aanhangig te maken
binnen zes maanden. Indien de overige punten van
de eindafrekening geen punt van discussie zijn, is
de aannemer gerechtigd het bedrag minus de dis-
cutabele korting in rekening te brengen en de
opdrachtgever verplichten dit te betalen.
In werkelijkheid zal het voorleggen van het
beschreven geschil bij de Raad van Arbitrage niet
aannemelijk zijn. De kosten van arbitrage, het
inhuren van een advocaat en de proceskosten,
zijn niet gering. Waarschijnlijk zullen de arbitrage-
kosten die van het vervangen van de tegels bena-
deren zo niet overtreffen.
Inhoudelijk is het geschil wat merkwaardig. Als
inderdaad de natuurlijke ‘vervuiling’ inherent is aan
de natuursteensoort, had het verstrekken van een
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 201

15 UAV EN HET IN GEBREKE BLIJVEN VAN PARTIJEN 201

Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven, 17 februari 1997, No. 17.969 (Waterdichtheid tegels)

Scheidsgerecht: Ir. P.P.J. Lahaye, Ir. D.F.A. Knol en Ir. L.A.R. Sandbergen. Gemachtigden van hoofdaanneemster,
eiseres in cenventie, verweerster in reconventie: Mr. R. van den Bos. Gemachtigde van onderaanneemster, ver-
weerster in conventie, eiseres in reconventie: Mr. P.W.H.M. Haans.

Schade – uitsluitend van esthetische aard – op door onderaanneemster aangebrachte en krachtens het
bestek voorgeschreven tegels wegens het niet voldoende vochtbestand zijn van een groot aantal van
die tegels. Ongeschiktheid tegel voor buitengebruik en bekendheid onderaanneemster daarmee.
Waarschuwingsplicht van onderaanneemster jegens hoofdaanneemster ex paragraaf 6, lid 14 UAV.

Beoordeling van het geschil:

De bevoegdheid
De bevoegdheid van de ondergetekenden tot beslechting van et onderhavige geschil bij scheidsrechterlijk vonnis
staat onbetwist tussen partijen vast. Zij berust op artikel 10 van de Voorwaarden van Onderaanneming van hoofd-
aanneemster met daarin een arbitrale clausule verwijzend naar de Raad en zijn statuten.

De vordering
Hoofdaanneemster baseert haar vordering op de schade die voor haar is ontstaan doordat zij door haar pricipaal
wordt aangesproken op de schade aan door onderaanneemster aangebrachte tegels. Naar deze schade is onderzoek
gepleegd door de leverancier van de tegels, die daaromtrent heeft gerapporteerd op 15 februari 1994, door COT in
opdracht van hoofdaanneemster d.d. 16 mei 1994 en 5 juli 1994, door TNO in opdracht van onderaanneemster
d.d. 28 september 1994 en door COT en TNO gezamenlijk in opdracht van beide partijen d.d. 12 januari 1995.
Voor het schadebeeld verwijzen arbiters naar het gestelde in het rapport van COT d.d. 5 juli 1994 paragraaf 2.1:
inventarisatie schade, alsmede naar de foto’s in het rapport COT d.d. 16 mei 1994. Arbiters onderschrijven de consta-
teringen terzake in deze beide rapporten, welke zij ook zelf hebben geconstateerd ter gelegenheid van de bezichtiging.
Desgevraagd verklaarde hoofdaanneemster geen prijs te stellen op een afzonderlijk proces-verbaal van plaats-
opneming, zodat arbiters de behandeling van de sub 1 gevorderde plaatsopneming tot voornoemde verwijzing
en onderschrijving beperken.
Uit de inventarisatie in combinatie met bijlage I van het rapport blijkt dat de gevel met de grootste schade en die
met de kleinste schade beide dezelfde oriëntatie hebben. Indien de resultaten van deze beide gevels uit de inventa-
risatie worden verwijderd, zodat ter beoordeling resteren ca. 10.448 -/- 1.660 -/- 230 = ca. 8.558 tegels, dan zijn
daar volgens de inventarisatie 1.249 -/- 590 -/- 1 = 658 tegels van beschadigd, hetgeen een gemiddelde van 7,7%
oplevert. Dit gemiddelde wordt precies gevonden in de gevels B en E met een tegengestelde oriëntatie. De gevels
A en D met een meer dan gemiddeld schadebeeld hebben eveneens een tegengestelde oriëntatie, terwijl de gevels
H en C1 een gelijke oriëntatie hebben tegengesteld aan gevel F2, terwijl het bij die drie gevels om een duidelijk
lager schadebeeld gaat. Arbiters onderschrijven derhalve eveneens de conclusie dat de oriëntatie van de gevels
niets te maken heeft met het schadebeeld.
De rapportages van COT en TNO afzonderlijk spreken elkaar tegen met betrekking tot de schade aan het voeg-
werk. Uit de gezamenlijke rapportage van COT en TNO blijkt echter dat er weliswaar sprake is van scheurvor-
ming in het voegwerk, maar dat er geen duidelijke samenhang is tussen de aanwezigheid van die scheuren en het
aantal beschadigde tegels, zodat de kwaliteit van de uitvoering van het voegwerk in beginsel niet als oorzaak van
de geconstateerde schade kan worden aangemerkt. Arbiters merken daarbij met de deskundige van de onderaan-
neemster (TNO) op dat op het voorgeschreven cementgebonden voegwerk geen garantie van waterdichtheid kan
worden gegeven.
(…)
Arbiters constateren dat in het bestek of de overeenkomst niet een norm van toepassing is verklaard. Dat betekent
dat de aan te brengen tegels vorstbestendig dienen te zijn in het Nederlandse klimaat, doch minimaal overeen-
komstig de op het moment van levering van toepassing zijnde norm, derhalve overeenkomstig NEN 2879. De
Duitse leverancier van de tegels heeft de tegels beproefd overeenkomstig die ook in Duitsland geldende Europese
norm, maar onderaanneemster heeft nagelaten te controleren of de tegels bij buitengebruik ook aan de op dat
moment van toepassing zijnde zwaardere Nederlandse norm voldeden.
Nu COT en TNO gezamenlijk verklaren dat de oorzaak van het schadebeeld het niet voldoende vorstbestand zijn
van een groot aantal (7,7% tot 12%) van de tegels is, zijn arbiters van oordeel dan de betreffende tegel niet
geschikt is voor buitengebruik en dat onderaanneemster dit had moeten weten. Onderaanneemster is ten aanzien
van deze wetenschap jegens hoofdaanneemster niet te goeder trouw geweest door deze tegel in de overeenkomst
te accepteren, althans deze tegel aan te brengen, zonder hoofdaanneemster vooraf te waarschuwen overeenkom-
stig het bepaalde in paragraaf 6 lid 14 UAV, waarvan onderaanneemster verklaart dat deze voorwaarden op de
overeenkomst van toepassing zijn.

Figuur 15.1 Uitspraak Raad van Arbitrage Bouwbedrijven

06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 202
202
representatief monster een aantal problemen opge-
lost. Tevens bestaan er regels over de toegestane al
of niet natuurlijke ongeregeldheden in natuursteen.
Ook is de zelfstandige actie van de opdrachtgever om
tegels door een andere leverancier te laten vervangen
onverstandig. De aannemer wordt op deze wijze de
kans ontnomen om de kosten van vervanging te
reduceren; nieuwe tegels bij dezelfde leverancier zijn
wellicht goedkoper dan de door de opdrachtgever
bestelde tegels bij een andere leverancier.
De garantie van de aannemer voor de gehele
vloerafwerking zal hierdoor ook komen te verval-
len. In ieder geval zal de aannemer de vervangen
tegels zeker niet garanderen. Als er aanspraak op
garantie wordt gemaakt, zal de aannemer in eer-
ste instantie dit feit aangrijpen om niet aan de
garantieverplichting te hoeven voldoen.
Stel dat een omvangrijk geschil ontstaat halver-
wege de bouw. En dit geschil wordt aanhangig
gemaakt bij de Raad van Arbitrage. Dan dient het
werk voortgezet te worden. Het geschil kan geen
reden zijn om de werkzaamheden te staken, of
eventuele betalingen op te schorten.
UAV
Paragraaf 50-2
Voor zover de uitkering van enige termijn van
betaling vertraging zou ondervinden in ver-
band met een aanhangig geschil, zal de
opdrachtgever tot zodanige betaling overgaan
als in verband met de stand van het werk en de
wederzijdse vorderingen toelaatbaar is. Zoda-
nige betaling zal niet in het geding kunnen
worden gebruikt als bewijs van de erkenning
door de opdrachtgever van enig recht van de
aannemer.
Stel dat er scheurvorming optreedt in de prefab-
betonbalken nadat de vloeren er opgelegd wor-
den. De scheurwijdte is gelijk aan de maximaal
toelaatbare scheurwijdte volgens de normen. De
constructeur stelt dat ten gevolge van tempera-
tuursinvloeden en de kruip van het beton (optre-
dend gedurende een jaar na belasting) de maxi-
male scheurwijdte zal worden overschreden en
keurt de balken daarom af.
De aannemer heeft ook een constructeur inge-
huurd en deze toont middels berekeningen aan
dat de scheurwijdte niet zal toenemen en er dus
geen reden tot afkeuren kan zijn.
Het geschil wordt aanhangig gemaakt. Het duurt
echter maanden voordat de zitting plaatsvindt en
er vervolgens een uitspraak volgt. Dit zal een
enorme stagnatie voor de bouw opleveren. Als de
bouw voortgezet wordt en de scheurwijdte in de
balken toeneemt, zal vervanging van de balken
een kostbare aangelegenheid zijn. Ook zal tijdens
de vervanging van de balken het gebouw geheel
of gedeeltelijk buiten gebruik gesteld moeten
worden. Dus staat de directie op het standpunt
de balken direct te vervangen. Om stagnatie te
bekorten kan een spoedgeschil gestart worden.
UAV
Paragraaf 50-1
De aannemer is gehouden, in afwachting van
de totstandkoming van een uitspraak in het
geschil, op vordering van de directie het werk
volgens haar aanwijzing voort te zetten, tenzij
de Raad van Arbitrage in spoedgeschil anders
beslist en onverminderd zijn rechten, die uit
bedoelde uitspraak voor hem mochten voort-
vloeien.
Een spoedgeschil zal een aantal weken op zich laten
wachten, hetgeen in dit geval niet echt een oplos-
sing is. Men zal dus in de praktijk naar een oplos-
sing zoeken, bijvoorbeeld de scheuren injecteren of
afsmeren zodat geen vocht in de scheur kan komen
waardoor de wapening aangetast wordt.
De kortste weg voor een uitspraak is het kort
geding. Een kort geding kan alleen bij de gewone
rechter aanhangig gemaakt worden. Het nadeel
hiervan, als eerder besproken, is de ondeskundig-
heid ten aanzien van de materie.
15.3 Beëindiging van de overeen-
komst
In een aantal gevallen kan het werk beëindigd
worden voordat het is gereedgekomen.
Alvorens de beëindiging in onvoltooide staat te
bespreken, wordt het schorsen van het werk ver-
duidelijkt.
15.3.1 Schorsen van het werk
Schorsen is het tijdelijk stilleggen van de werk-
zaamheden. Dit kan geschieden op verzoek van
de opdrachtgever.
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 203
UAV
Paragraaf 14-1
De opdrachtgever is bevoegd de uitvoering
van het werk voor het geheel of voor een
gedeelte te schorsen.
en op verzoek van de directie:
UAV
Paragraaf 14-2
In spoedeisende gevallen is de directie, han-
gende de beslissing van de opdrachtgever,
voorlopig tot zodanige schorsing bevoegd.
Indien het werk geschorst wordt, is de aannemer
tot het volgende verplicht.
UAV
Paragraaf 14-3
Gedurende de schorsing is de aannemer verplicht:
a in overleg met de directie gepaste maatrege-
len te nemen ter voorkoming en beperking van
schade die aan het werk zou kunnen ontstaan;
b na te laten zowel hetgeen schade aan het werk
ten gevolge zou kunnen hebben als hetgeen de
latere voortzetting zou kunnen bemoeilijken.
Voorzieningen die de aannemer moet treffen en
de schade die hij lijdt worden hem vergoed (para-
graaf 14-4 UAV). Als de schorsing langer dan een
maand duurt, kan de aannemer een evenredige
betaling vorderen voor het uitgevoerde gedeelte
van het werk (paragraaf 14-5 UAV).
15.3.2 Beëindiging werk in onvoltooide staat
De aannemer kan in de volgende gevallen het
werk in onvoltooide staat beëindigen:
◆ indien het werk langer dan zes maanden is
geschorst;
◆ indien het werk meer dan twee maanden
ononderbroken is vertraagd;
◆ wegens wanbetaling door de opdrachtgever;
◆ wegens faillissement van de opdrachtgever;
◆ wegens ondercuratelestelling, surseance van
betaling of krankzinnigheid van de opdrachtgever.
◆ Schorsing langer dan zes maanden
Indien het werk langer dan zes maanden is
geschorst, kan de aannemer het werk in onvol-
tooide staat beëindigen.
15 UAV EN HET IN GEBREKE BLIJVEN VAN PARTIJEN 203
UAV
Paragraaf 14-6
Indien de schorsing van het gehele werk langer
duurt dan zes maanden, is de aannemer
bevoegd het werk in onvoltooide staat te
beëindigen.
◆ Ononderbroken vertraging van meer dan twee
maanden
Indien het werk – door oorzaken vanwege de
opdrachtgever – meer dan twee maanden
ononderbroken is vertraagd, kan de aannemer
het werk in onvoltooide staat beëindigen.
UAV
Paragraaf 14-8
Wanneer door voor rekening van de opdracht-
gever komende omstandigheden de uitvoering
van het werk gedurende meer dan twee maan-
den ononderbroken is vertraagd, is de aanne-
mer bevoegd het werk in onvoltooide staat te
beëindigen.
◆ Wanbetaling opdrachtgever
Indien de opdrachtgever de rekeningen van de
aannemer niet betaalt, is de aannemer gerechtigd
het werk te schorsen of in onvoltooide staat te
beëindigen (paragraaf 45-2 UAV).
◆ Faillissement van de opdrachtgever
UAV
Paragraaf 45-4
Indien de opdrachtgever in staat van faillisse-
ment wordt verklaard, is de aannemer
bevoegd de curator te sommeren om binnen
acht dagen te verklaren of hij bereid is het werk
te doen voortzetten onder zodanige genoegza-
me zekerheidsstelling als de aannemer blijkens
de sommatie verlangt.
Indien de curator zich bereid verklaart het werk
te doen voortzetten, is hij verplicht bij die ver-
klaring de verlangde zekerheid te stellen.
Indien de curator niet bereid is het werk te
doen voortzetten, is de aannemer gerechtigd
het werk in onvoltooide staat te beëindigen.
Met betrekking tot de beëindiging in onvol-
tooide staat is het bepaalde in paragraaf 14
van overeenkomstige toepassing.
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 204
204
◆ Curatele, surseance van betaling of krankzinnig-
heid van de opdrachtgever
UAV
Paragraaf 45-5
Ingeval de opdrachtgever onder curatele wordt
gesteld, is het bepaalde in het vierde lid van
overeenkomstige toepassing. Ingeval de
opdrachtgever surseance van betaling wordt
verleend of hij met rechterlijke machtiging in
een krankzinnigensticht wordt geplaatst, is het
bepaalde in het vierde lid eveneens van over-
eenkomstige toepassing, met dien verstande dat
‘voor de curator’ wordt gelezen ‘de opdracht-
gever en de bewindvoerder’ onderscheidenlijk
‘de provisionele bewindvoerder of de curator’.
De opdrachtgever kan het werk beëindigen. Dit
wil niet zeggen dat het werk niet voltooid wordt.
De opdrachtgever kan het werk met een andere
partij voortzetten als het werk met de aannemer
als beëindigd wordt beschouwd. In de volgende
gevallen kan het werk beëindigd worden:
◆ opdracht tot beëindiging;
◆ kostenverhogende omstandigheden;
◆ niet nakoming verplichtingen;
◆ faillissement aannemer;
◆ ondercuratelestelling, surseance van betaling
of krankzinnigheid van de aannemer.
◆ Opdracht tot beëindiging
De opdrachtgever kan opdragen het werk in
onvoltooide staat te beëindigen.
UAV
Paragraaf 14-7
De opdrachtgever is bevoegd de aannemer op
te dragen het werk in onvoltooide staat te
beëindigen.
◆ Kostenverhogende omstandigheden
Indien door kostenverhogende omstandigheden
het werk niet meer door de opdrachtgever is
voort te zetten, is de opdrachtgever gerechtigd
het werk te beëindigen.
UAV
Paragraaf 47-4
De opdrachtgever is gerechtigd om in plaats
van toe te stemmen in een vergoeding als
bedoeld in het derde lid (betaling van de
kostenverhogende omstandigheden door de
opdrachtgever, red.) het werk te beperken, te
vereenvoudigen of te beëindigen; alsdan zal
het door de opdrachtgever verschuldigde naar
maatsstaven van redelijkheid en billijkheid wor-
den vastgesteld.
◆ Niet-nakoming verplichtingen
Indien de aannemer zijn verplichtingen niet
nakomt, is de opdrachtgever gerechtigd het werk
voor rekening van de aannemer te voltooien.
UAV
Paragraaf 46-1
Ingeval de aannemer de op hem rustende ver-
plichtingen niet nakomt en de opdrachtgever
hem desgewenst in gebreke stelt, zal de inge-
brekestelling schriftelijk geschieden en zal de
opdrachtgever de aannemer daarbij een rede-
lijke termijn stellen om alsnog zijn verplichtin-
gen na te komen.
Reeds voordat de gestelde termijn is verstre-
ken, is de opdrachtgever in dringende gevallen
gerechtigd voor rekening van de aannemer
zodanige maatregelen te nemen als hij ten nut-
te van het werk dienstig oordeelt.
Indien de aannemer nalatig blijft zijn verplich-
tingen na te komen, is de opdrachtgever
gerechtigd het werk voor rekening van de aan-
nemer te voltooien, onverminderd des
opdrachtgevers recht op schadevergoeding.
◆ Faillissement aannemer
Indien de aannemer in staat van faillissement
wordt verklaard, kan de opdrachtgever zeker-
heidsstelling eisen.
UAV
Paragraaf 46-3
Ingeval de aannemer in staat van faillissement
wordt verklaard, is de opdrachtgever bevoegd
de curator te sommeren om binnen acht
dagen te verklaren of hij bereid is het werk
voort te zetten onder zodanige genoegzame
zekerheidsstelling als de opdrachtgever blijkens
de sommatie verlangt. In afwachting van de
beslissing omtrent de voortzetting van het
werk is de opdrachtgever in dringende geval-
len gerechtigd voor rekening van de aannemer
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 205

15 UAV EN HET IN GEBREKE BLIJVEN VAN PARTIJEN 205

zodanige maatregelen te nemen als hij ten nut-
te van het werk dienstig oordeelt.
Indien de curator zich bereid verklaart het werk
voort te zetten, is hij verplicht bij die verklaring
de verlangde zekerheid te stellen.
Indien de curator niet bereid is het werk voort
te zetten, is de opdrachtgever gerechtigd het
werk voor rekening van de aannemer te vol-
tooien of te doen voltooien, onverminderd des
opdrachtgevers recht op schadevergoeding.
◆ Curatele, surseance van betaling of krankzinnig-
heid aannemer
Indien de aannemer onder curatele wordt
gesteld, surseance van betaling wordt verleend of
krankzinnig wordt, kan de opdrachtgever even-
eens zekerheidsstelling eisen.
UAV
Paragraaf 46-4
Ingeval de aannemer onder curatele wordt
gesteld, is het bepaalde in het derde lid van
overeenkomstige toepassing. Ingeval de aan-
nemer surseance van betaling wordt verleend
of hij met rechterlijke machtiging in een krank-
zinnigengesticht wordt geplaatst, is het
bepaalde in het derde lid eveneens van over-
eenkomstige toepassing, met dien verstande
dat voor ‘de curator’ wordt gelezen ‘de aanne-
mer en de bewindvoerder’ onderscheidenlijk
‘de provisionele bewindvoerder of curator’.
aannemer zulks verlangt, zijn de erfgenamen
verplicht één van hen of een derde schriftelijk
aan te wijzen om hen in alle opzichten te ver-
tegenwoordigen.
De verwijzing naar paragraaf 45, lid 4 houdt in
dat de vertegenwoordiger van de erfgenamen als
opdrachtgever fungeert naar de aannemer. De
erfgenamen kunnen besluiten het werk voort te
zetten of te beëindigen (in onvoltooide staat).
De bepaling met betrekking tot het overlijden van
de aannemer is identiek aan die van de opdracht-
gever.
UAV
Paragraaf 45-6
Ingeval de aannemer overlijdt, is de overeen-
komst niet uit dien hoofde ontbonden. Het
bepaalde in het derde lid (voortzetting door de
curator, red.) is alsdan van overeenkomstige
toepassing, met dien verstande dat voor ‘de
curator’ wordt gelezen ‘de erfgenamen’.
Indien de opdrachtgever zulks verlangt, zijn de
erfgenamen verplicht één van hen of een der-
de schriftelijk aan te wijzen om hen in alle
opzichten te vertegenwoordigen.

15.4 Overlijden van partijen

Bij overlijden van een der partijen gaat de over-

eenkomst over naar de erfgenamen.
Als de erfgenamen besluiten het werk voort te
zetten, zullen zij of hun vertegenwoordiger de
verplichtingen uit de overeenkomst na dienen te
komen. Als de opdrachtgever overlijdt:

UAV
Paragraaf 45-6
Ingeval de opdrachtgever overlijdt, is de over-
eenkomst niet uit dien hoofde ontbonden. Het
bepaalde in het vierde lid (voortzetting door
de curator, red.) is alsdan van overeenkomstige
toepassing, met dien verstande dat voor cura-
tor wordt gelezen ‘de erfgenamen’. Indien de
06950548_H15 12-07-2004 10:03 Pagina 206
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 207

16
Andere contractvormen
Ing. M. van Duijn

In dit boek is tot nu toe bij contracten steeds gesproken over de tradi-
tionele contractvorm met aanbesteding op basis van het bestek. Daar-
bij is een duidelijke scheiding in het bouwproces tussen ontwerp en
uitvoering. De opdrachtgever loopt tot de aanbesteding (en in feite
tot aan de oplevering) het risico dat de werkelijke bouwkosten van zijn
plan hoger uitvallen dan hij had verwacht. Er zijn inmiddels allerlei
andere contractvormen ontwikkeld waarbij dat risico eerder in het
bouwproces door een andere contractpartner kan worden overgeno-
men. Ook de aard en de moeilijkheidsgraad van het werk kunnen van
invloed zijn op de keuze van de contractvorm. Bij andere contractvor-
men is de risicoverdeling anders en zijn ook andere spelregels nodig.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 208
208
Inleiding
In voorgaande hoofdstukken is het tot stand
komen van een contract in het traditionele bouw-
proces alsmede de uitvoeringsovereenkomst tot
in het detail besproken. Met name de veel toege-
paste algemene voorwaarden tijdens de uitvoe-
ring van het project – de UAV 1989 – geven zeer
gedetailleerd de ‘spelregels’ weer, waaraan partij-
en zich bij de uitvoering van het contract dienen
te houden.
Naast het contract ten behoeve van de uitvoering
zal de opdrachtgever ook de programmerende en
ontwerpende partijen moeten contracteren. Bij
kleine projecten kan dat beperkt blijven tot een
architect, bij grote bouwprojecten kunnen hier
veel disciplines nodig zijn. Hierbij ontstaat de
behoefte aan ondersteuning om het proces te
kunnen besturen (projectmanagement). Als het
projectmanagement niet impliciet in reeds uitbe-
steed werk is ondergebracht, moet het middels
een afzonderlijk contract worden ingehuurd.
In de praktijk van het bouwen is gebleken dat de
opdrachtgever op zeer veel verschillende wijzen
de werkzaamheden voor zijn project kan uitbeste-
den. Welke wijze van uitbesteden door de
opdrachtgever wordt gekozen hangt af van:
• de grootte van het project;
• de technische complexiteit;
• het aantal bij het project betrokken partijen;
• de mate waarin de opdrachtgever betrokken
wenst te zijn bij de planontwikkelingen van zijn
project.
Om de verschillende contractvormen te kunnen
bespreken wordt in paragraaf 16.1 ingegaan op
de volgende onderwerpen:
• de werkzaamheden welke in grote lijnen
moeten worden gedaan om een bouwproject te
realiseren (paragraaf 16.1.1);
• de werkvorm (taakverdeling) die gekozen kan
worden en welke werkpakketten er als gevolg
Initiatief
HBH PD SO VO DO BK
Programma Ontwerp Uitwerking
Figuur 16.1 Fasering van het bouwproces
daarvan in contracten kunnen worden onderge-
bracht (paragraaf 16.1.2);
• de overwegingen die een opdrachtgever kan
hanteren bij het kiezen van een bepaalde werk-
vorm en contractstructuur (paragraaf 16.1.3).
Aan de hand van deze overwegingen wordt in de
daarna volgende paragrafen ingegaan op de ver-
schillende werkvormen.
In dit hoofdstuk staat de juridische projectstruc-
tuur centraal. Het gaat om de wijze waarop alle
werkzaamheden die voor de realisatie van het
project nodig zijn, worden ondergebracht in
contracten met derden of door de opdrachtgever
zelf ter hand worden genomen. In dit hoofdstuk
wordt niet ingegaan op operationele projectorga-
nisatiestructuren waarin het vooral gaat om de
samenwerking tussen de verschillende partijen in
het bouwproject.
16.1 Uitgangspunten voor
bespreking contractvormen
16.1.1 Analyse van het bouwproces
Naast het contract ten behoeve van de uitvoering
zal de opdrachtgever ook alle werkzaamheden
met betrekking tot de voorbereiding moeten
contracteren. In de praktijk blijken er zeer veel
vormen te zijn waarin de opdrachtgever de werk-
zaamheden voor een bouwproject kan uitbeste-
den. Eerst wordt nog eens aangegeven wat er
zoal moet worden uitbesteed voor de realisatie
van een bouwproject; vervolgens wordt aangege-
ven in welke varianten dit werk is uit te besteden.
Uitgangspunt is de fasering van het bouwproces
volgens NEN 2574, figuur 16.1.
Zoals in deel 10 ‘Ontwerpen’ is aangegeven, zijn
er binnen het totale bouwproces drie primaire
hoofdfuncties nodig om een bouwopgave van
initiatief tot oplevering te realiseren:
• de functie programmeren;
PV WV UTV
Bouw
Oplevering
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 209
• de functie ontwerpen;
• de functie uitvoeren.
Elk van die functies is in principe in meerdere fasen
werkzaam, figuur 16.2. De opdrachtgever moet er
in elk geval voor zorgen dat alle functies worden
ondergebracht in contracten met derden, tenzij
hij besluit een aantal functies zelf te doen. Dat kan
voorkomen bij kleine bouwprojecten.
In deel 10 ‘Ontwerpen’ is ook de functie ‘mana-
gement’ zichtbaar gemaakt. Er is aangegeven dat
alle processen moeten worden gepland en
gebudgetteerd, dat voortdurend de voortgang
moet worden bewaakt en de bestedingen moe-
ten worden gecontroleerd. Als dat niet gebeurt, is
er geen sprake van een beheerst bouwproces. De
opdrachtgever loopt de kans dat het project
duurder wordt dan hij had gedacht en misschien
niet op tijd gereed is.
Bouwprojecten zijn eigenlijk altijd omvangrijk van
aard. Als voorbeeld nemen we een bedrijfsge-
bouw waarin kantooractiviteiten plaatsvinden en
productieruimten aanwezig zijn waar redelijk
zware bedrijfsapparatuur moet worden opge-
steld. In het algemeen zal de opdrachtgever zelf
zorgen voor zijn bedrijfsapparatuur, maar die
moet wel passen in het gebouw. Als we er boven-
dien vanuit gaan dat er in het gebouw behoorlijk
wat gebouwinstallaties aanwezig zijn, kunnen we
de bouwopgave in grote lijnen decomponeren,
figuur 16.3.
In de praktijk blijkt dat voor een bouwwerk meer-
dere gespecialiseerde adviseurs of bedrijven wor-
Initiatief
Fasering HBH PD SO
Functies
Management + Coördinatie Totaal
Programmeren
Ontwerpen
Uitvoeren
Figuur 16.2 Functies in het bouwproces
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 209
den ingeschakeld. In het voorbeeld van het
bedrijfsgebouw is het goed mogelijk dat voor de
ontwerpfunctie een architectenbureau, een con-
structiebureau en een adviseur voor de gebouw-
installaties worden aangetrokken. De aard van de
bouwopgave brengt met zich mee, dat het
bouwkundig ontwerp, de constructieve opzet en
de gebouwinstallaties enorm met elkaar verwe-
ven zijn. Dit betekent dat de verschillende specia-
listen niet onafhankelijk van elkaar hun (goed
gedefinieerde) opdracht uitvoeren. Er is erg veel
afstemming of coördinatie vereist. Die coördina-
tiefunctie heeft een sterk inhoudelijk karakter. Het
gaat om de afstemming van berekeningen en
dimensies die door de diverse deskundigen wor-
den aangeleverd. Deze gegevens beïnvloeden
elkaar niet alleen onderling, maar kunnen ook lei-
den tot aanpassing van de oorspronkelijke opzet
van het gebouw.
Onder coördinatie kan ook worden verstaan de
afstemming in de zin van op tijd iets leveren of
binnen een afgesproken budget een prestatie
leveren. In dit hoofdstuk verstaan we echter onder
de coördinatiefunctie de inhoudelijke afstemming
tussen de projectdelen en onder de management-
functie de procesbeheersing. Op basis van deze
uitgangspunten kan een operationele project-
structuur (het schema voor de projectorganisatie)
worden weergegeven, figuur 16.4.
Men kan zich voorstellen dat dit schema alleen
betrekking heeft op het projectdeel ‘gebouw’ en
dat voor het deel ‘bedrijfsapparatuur’ een aparte
projectorganisatie is ingesteld. Als er van uitge-
gaan wordt dat binnen een omschreven opdracht
VO DO BK PV WV UTV
Oplevering
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 210

210

Bouwwerk seerde werkzaamheden aan onderaannemers is

daar een voorbeeld van. Daarbij blijft de hoofd-
aannemer jegens de opdrachtgever volledig ver-
Bedrijfs-
Gebouw apparatuur antwoordelijk voor de kwaliteit van het geleverde
werk ook als dit door derden wordt uitgevoerd.
In figuur 16.5 is een contractvorm weergegeven
Bouwkundig Installaties
voor een zeer eenvoudig bouwproject, bijvoor-
Figuur 16.3 Decompositie van de bouwopgave beeld de bouw van een enkel woonhuis. De
opdrachtgever sluit twee contracten:
Opdrachtgever • contract 1 met de architect: hierin gaat het om
het tot stand brengen van een goed ontwerp en
Centraal project de zorg dat de aannemer gaat maken wat in het
management
ontwerp is bedacht (ontwerp en toezicht);
Bouwdirectie • contract 2: de aannemingsovereenkomst waar-
in de bouw van het woonhuis is geregeld.
Programma- Ontwerp- Uitvoerings-
coördinatie coördinatie coördinatie
De architect kan voor het berekenen en tekenen
Gebruiker A Architect Bouwkundige
Gebruiker B Adviseur Installateur van de constructie een constructeur inschakelen.
Beheer Werktuigbouw- Werktuigbouw-
kundige installaties kundige installaties De aannemer op zijn beurt zal de werkzaamhe-
Architect
Adviseur
Elektrotechnische
Installateur
Elektrotechnische
den voor verwarming, waterleiding, riolering en
installaties installaties elektriciteit weer aan gespecialiseerde installateurs
Figuur 16.4 Operationele structuur van de projectorganisatie uitbesteden.

de interne coördinatie en de interne manage- 16.1.2 Mogelijke varianten in de contract-

mentfunctie altijd impliciet aanwezig zijn, blijven
nog steeds de managementfunctie en de afstem-
ming tussen de verschillende uitbestede werk-
zaamheden over. Dit geheel van taken vormt het
‘centraal project management’, figuur 16.4.
Bij het verstrekken van opdrachten is het voor de
opdrachtgever van groot belang er op toe te zien
dat naast de inhoud van werkzaamheden ook de
management- en coördinatiefunctie is geregeld.
Daarbij zijn vele varianten mogelijk.
Deze worden onder meer bepaald door de com-
plexiteit van het bouwproject.
In dit hoofdstuk zal niet worden ingegaan op ver-
schillende operationele organisatiestructuren voor
projecten. Wel zullen verschillende juridische
contractstructuren worden besproken. De
contractstructuur is het geheel van contracten dat
een opdrachtgever sluit met derden. Hierbij zijn
veel varianten mogelijk. Elke hoofdfunctie (of een
deel ervan) moet in één van de te sluiten contrac-
ten zijn terug te vinden, tenzij de opdrachtgever
die zelf wil uitvoeren.
Een aantal contractanten gaat delen van hun
eigen opdracht weer onderuitbesteden. Het door
de hoofdaannemer uitbesteden van gespeciali-
structuur
De opdrachtgever bepaalt op welke wijze de
functionele taken in het totale proces worden ver-
deeld en hoe de onderlinge samenhang wordt
geregeld. In de praktijk blijkt dat niet voor elke
situatie eenzelfde wijze van taakverdeling en pro-
jectorganisatie wordt gevolgd. Daarbij spelen
twee zaken een rol:
• de verdeling van de functionele (deel)taken die
worden uitbesteed (contractstructuur);
• de inhoud van de contracten die daartoe wor-
den gesloten.
16.1.2.a Verdeling van de functionele
(deel)taken
Eerder is al opgemerkt dat voor elk bouwproject
alle taken in alle procesfasen en voor de totale
bouwopgave in contracten moeten worden
ondergebracht (paragraaf 16.1.1) behalve dat-
gene wat de opdrachtgever zelf wil doen en daar-
om niet uitbesteedt.
Zo zijn er projecten waarin de opdrachtgever wel
30 verschillende contracten sluit, omdat hij voor
elk onderdeel weer een nieuwe specialist in zijn
project betrekt. Er zijn ook projecten waarin de
opdrachtgever het totale ontwerp en de uitvoe-
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 211
Opdrachtgever
1 2
Architect Aannemer
Constructeur Onderaannemer Installateur
Figuur 16.5 Contractstructuur voor een eenvoudig project
ring van het bouwproject aan één partij uitbe-
steedt en ter ondersteuning van zijn eigen rol zich
laat bijstaan door enkele adviseurs.
Bij de bespreking van de verschillende contract-
vormen zal steeds worden aangegeven hoe de
werkzaamheden in grote lijnen zijn uitgegeven.
16.1.2.b Contracten gericht op werkzaam-
heden of combinatie van projecttaken
(functionele taken)
Contracten gericht op werkzaamheden zijn te
verdelen in:
• contracten voor projectdefinitie, haalbaar-
heidsstudie of grondverwerving (paragraaf 16.3);
• contracten voor programma, ontwerpen en/of
een adviesfunctie (paragraaf 16.4);
• contracten voor de uitvoering (paragraaf 16.5 );
• contracten voor projectmanagement of de
coördinatie (paragraaf 16.6).
Bovengenoemde contracten omvatten taken die
verricht moeten worden bij de traditionele vorm
van aanbesteden met een duidelijke scheiding
tussen ontwerp en uitvoering.
Daarnaast hebben zich contractvormen ontwik-
keld die meer dan één fase van het bouwproces
bestrijken:
• contracten voor ontwerpen én uitvoeren:
– bouwteam (paragraaf 16.8.1);
– design and build (paragraaf 16.8.2);
– turn-key (paragraaf 16.8.3);
– prestatiebestek (paragraaf 16.8.4);
– meerfasencontracten (paragraaf 16.8.5);
• contracten voor ontwerpen, uitvoeren en
operationeel overdragen:
– build, operate and transfer (BOT)
(paragraaf 16.9);
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 211
Leverancier
• management- of coördinatiecontracten:
– ontwerpcoördinatie (paragraaf 16.4.3);
– uitvoeringscoördinatie (paragraaf 16.5.3);
– construction management (paragraaf 16.5.4);
– management-contracting (paragraaf 16.5.5);
– projectmanagement (paragraaf 16.6).
16.1.2.c Verschillende soorten contracten
Voor het opdragen van werkzaamheden of pro-
jecttaken zijn standaardcontracten ontwikkeld.
Deze dienen over het algemeen als richtlijn. De
partijen kunnen anders overeenkomen dan in de
standaardcontracten is aangegeven.
Naast de standaardcontracten zijn er contractvor-
men waarbij het risico is verdeeld over de
contractpartijen:
• contracten waarbij een vast bedrag wordt
afgesproken, de aannemingssom (‘lumpsum’)
(paragraaf 16.10.1);
• contracten waarbij eenheidsprijzen voor de te
verwerken hoeveelheden worden vastgesteld
(‘unit rates’) (paragraaf 16.10.2);
• contracten waarbij op basis van bestede tijd
wordt afgerekend; regiecontract (‘reimbursable’)
(paragraaf 16.10.3).
Bij de aannemingssom komen hoeveelheids-,
prijs- en tijdrisico geheel voor rekening van de
aannemer. Bij eenheidsprijzen komt het hoeveel-
heidsrisico voor rekening van de opdrachtgever.
De aannemer draagt het risico van inhoud van de
verrekenprijs. Voor de tijdsafhankelijke kosten kan
een aannemingssom worden vastgesteld, zodat
dit risico voor rekening van de aannemer komt.
Bij regiewerkzaamheden is het hoeveelheids- en
tijdrisico voor rekening van de opdrachtgever. De
andere contractpartner is verantwoordelijk voor
de overeengekomen tarieven.
Nadere toelichting omtrent bovengenoemde
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 212
212
contractsoorten geschiedt in de genoemde para-
grafen. Daarbij wordt tevens aangegeven in welke
procesfase deze contractvormen aan de orde zijn.
16.1.3 Overwegingen bij de keuze van
contractvorm
In de vorige paragrafen is aangegeven dat er een
groot aantal varianten is waarin de opdrachtgever
de werkzaamheden voor zijn bouwproject kan
uitbesteden en dat hij daartoe verschillende
contractvormen kan sluiten.
Om een verantwoorde keuze te maken moet de
opdrachtgever een aantal risico’s afwegen. De
belangrijkste risico’s zijn:
• het kwaliteitsrisico van het eindproduct;
• het budgetrisico;
• de mate van betrokkenheid van de opdracht-
gever bij het totale proces;
• de coördinatietaken in het bouwproces;
• het risico van totale procestijd.
Deze risico’s zullen bij het bespreken van de ver-
schillende contractvormen ter vergelijking wor-
den gebruikt. Daarom geven we hierna een toe-
lichting op elk van de risico’s.
16.1.3.a Kwaliteitsrisico
Het risico dat de opdrachtgever loopt ten aanzien
van het te ontwikkelen gebouw kan worden ver-
oorzaakt door:
◆ een slechte programmering;
◆ een slecht ontwerp;
◆ een slechte uitvoering.
◆ Een slechte programmering
Als niet goed werd nagedacht over het bedrijfs-
proces van de gebruiker en over de mogelijke
ontwikkelingen van dit proces, kan het zijn dat op
het moment dat de gebruiker het gebouw in
gebruik neemt, bepaalde ruimten te klein zijn of
bepaalde voorzieningen ontbreken.
◆ Een slecht ontwerp
Een ontwerp kan slecht zijn als er bijvoorbeeld
meer bruto m2 vloeroppervlak zijn ontworpen
dan strikt nodig zijn of het ontwerp een ongunsti-
ge netto/bruto verhouding heeft. Ook kan een
ontwerp aanleiding geven tot forse onderhouds-
kosten omdat de materiaaltoepassing bouwkun-
dig slecht is gedetailleerd.
Een ontwerp dat onvoldoende rekening houdt
met de uitvoerbaarheid ervan, zal tot hogere
bouwkosten leiden. De opdrachtgever heeft
belang bij een optimale prijs/prestatieverhouding.
◆ Een slechte uitvoering
Door te weinig vakmanschap van de aannemer of
controle is bijvoorbeeld niet waargenomen dat bij
enkele vloeren de betondekking te gering is, of
dat bij een schuine glasgevel de verkeerde (goed-
kope) kit is gebruikt waardoor binnen enige tijd
lekkages optreden die alleen met zeer hoge
kosten zijn te repareren.
Kwaliteitsrisico’s zijn te beperken door partijen in
te schakelen die beschikken over een gedegen
kennis en ervaring in de betreffende procesfase of
marktsector.
16.1.3.b Budget- of financieel risico
Het budget- of financiële risico is in eerste instantie
afhankelijk van de deskundigheid van degenen die
het budget hebben samengesteld. Budgetover-
schrijdingen kunnen gemakkelijk voorkomen als de
definitie en programmafase te lichtvaardig zijn af-
gewikkeld. Een van de oorzaken kan onzorgvuldige
communicatie zijn waarbij het beeld dat de
opdrachtgever van het gebouw heeft een andere
is dan die van de opstellers van het budget. De
opdrachtgever ontdekt dan pas in een te laat
stadium dat op bepaalde voorzieningen niet is
gerekend. Alleen door bijbetaling (= budgetover-
schrijding) kan hij die voorzieningen alsnog krijgen.
Dit komt vooral voor in situaties waarin sprake is
van toepassing van nieuwe technologie.
De betrouwbaarheid van het budget zal toe-
nemen naarmate er meer of gedetailleerder ge-
gevens beschikbaar komen. Bovendien zal door
regelmatige toetsing van geplande uitgaven aan
het budget, het beschikbare investeringsbedrag
kunnen worden bewaakt of waar nodig worden
bijgesteld. Reden voor bijstelling kunnen zijn:
• afwijkende kosten van grondverwerving;
• stijging van uitvoeringskosten als gevolg van
langere duur van het ontwerpproces;
• langere procesduur als gevolg van uitlopende
overheidsprocedures (bestemmingsplan,
inspraak, wijzigend lokaal beleid);
• optimaal gebruik maken van efficiënte ont-
werp- en productiemethoden.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 213
Tenslotte kan de opdrachtgever ook financiële
risico’s lopen door onverwachte omstandigheden
op het gebied van loonkosten, prijs- of marktont-
wikkelingen.
16.1.3.c Mate van betrokkenheid van
opdrachtgever tijdens het gehele proces
Er zijn situaties waarin de opdrachtgever er prijs
op stelt zelf intensief bij de planontwikkeling
betrokken te zijn om precies te kunnen volgen
wat gemaakt gaat worden. Dat speelt bijvoor-
beeld een rol bij complexe laboratoria waarin heel
specifiek voor een bepaalde gebruikssituatie moet
worden gebouwd. De opdrachtgever maakt dan
ook veel interne kosten ten behoeve van de plan-
ontwikkeling van zijn gebouw. Een geheel andere
situatie is die waarin de opdrachtgever huis-
vesting nodig heeft waarvoor weinig specifieke
eisen gelden. De opdrachtgever heeft het veel
te druk met zijn eigen bedrijf en beschouwt de
nieuwe huisvesting als iets dat zo efficiënt moge-
lijk moet worden verworven. Dus niet te veel
bemoeienis daarmee. De mate waarin de
opdrachtgever zich met het bouwproces wil
bemoeien, is bepalend voor de te kiezen contract-
vorm. De opdrachtgever kan voor de totstandko-
ming van het project verschillende deskundigen
inschakelen. Deze krijgen elk een eigen taak en
verantwoordelijkheid.
Voorbeeld onderaanneming
Opdrachtgever
Hoofdaannemer coördinatietaak
Onderaannemer Onderaannemer Onderaannemer
Voorbeeld nevenaanneming
Opdrachtgever coördinatietaak
Bouwkundig gedelegeerde
aannemer coördinatietaak
Onderaannemer Onderaannemer
Figuur 16.6 Coördinatie bij hoofd- en nevenaanneming
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 213
Naarmate de opdrachtgever zich intensiever met
het bouwproces bezig houdt, zal hij invloed kunnen
uitoefenen op de besluitvorming van de diverse
deskundigen. Daarmee trekt hij de verantwoorde-
lijkheid (en ook de financiële aansprakelijkheid)
voor het verloop van het bouwproces naar zich toe.
16.1.3.d Coördinatietaken
Deze worden apart genoemd omdat hier een
directe relatie ligt met de wijze waarop het werk
is uitbesteed. Als het bouwkundig ontwerp, de
constructie en het ontwerp van de installaties
apart worden uitbesteed, moet ook worden vast-
gelegd hoe de coördinatie tussen de verschillende
contracten is geregeld. De opdrachtgever kan dit
zelf doen maar dan draagt hij hiermee een
behoorlijk risico en maakt veel interne kosten. Hij
kan het ook uitbesteden aan de architect die voor
de coördinatietaak betaald moet worden.
Een soortgelijke situatie kan optreden in de uit-
voering als de opdrachtgever naast de bouwkun-
dig aannemer een aparte installateur als neven-
aannemer inschakelt, figuur 16.6.
De opdrachtgever zal zijn coördinatietaak vaak
willen delegeren aan de (hoofd)aannemer.
Naast de coördinatietaken binnen het program-
meren, ontwerpen en uitvoeren is er nog een
coördinatietaak, namelijk tussen programmeren,
ontwerpen en uitvoeren. Deze coördinatietaken
Installatie
aannemer
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 214
214
blijken over het algemeen vrij onduidelijk te wor-
den geregeld. Als de opdrachtgever deze taken
zelf wenst te vervullen, trekt hij automatisch het
risico van de planontwikkeling naar zich toe.
16.1.3.e Tijdsduur
De gekozen contractvorm kan van invloed zijn
op de ontwerptijd en de uitvoeringstijd. Er zijn
contractvormen die de totale tijdsduur tussen
initiatief en oplevering van het project kunnen
verkorten, bijvoorbeeld door de uitvoerende
partijen eerder bij het ontwerp te betrekken (of
deze het ontwerp op te dragen). De daadwerke-
lijke start van de uitvoering kan daarmee eerder
plaatsvinden.
16.2 Traditionele contractvorm
16.2.1 Werkmethode
In de voorgaande hoofdstukken van dit boek is
deze contractvorm steeds als voorbeeld geno-
men. De opdrachtgever tracht tezamen met de
door hem gecontracteerde adviseurs – architect
(contract 1), constructeur (contract 2) en eventu-
eel installatieadviseur – een gebouw te ontwerpen
dat voldoet aan zijn Programma van Eisen. Tevens
bereiden deze ontwerpers de aanvragen van de
vereiste vergunningen voor die door de opdracht-
gever zelf worden aangevraagd (bouw- en milieu-
vergunning en dergelijke).
Het ontwerpteam rondt het ontwerp af door
gedetailleerde tekeningen te maken van het
gehele bouwwerk, een beschrijving van het werk
en de voorwaarden die tijdens de uitvoering van
toepassing zullen zijn (bouwvoorbereiding). Ver-
volgens worden er in de prijsvormingsfase een of
Opdrachtgever
1 2 3 4
Architect Adviseur Aannemer
Onderaannemer
Onderaannemer
Figuur 16.7 Diverse overeenkomsten en relaties in het bouwproces (traditionele contractvorm)
meer uitvoerende partijen (aannemers) uitgeno-
digd om een prijsopgave te doen voor de bouw
van het werk conform de tekeningen en het
bestek (aanbesteding). Na de aanbesteding
wordt het werk door de opdrachtgever in princi-
pe aan de laagste aanbieder opgedragen
(contract 3) en kan de bouw beginnen. De fase
waarin de uitvoeringscontracten totstandkomen,
wordt de prijsvormingsfase genoemd.
Soms worden de gebouwinstallaties apart uitbe-
steed aan een installatiebedrijf (contract 4), figuur
16.7. De bedrijfsapparatuur is niet in het bouw-
kundig bestek opgenomen en wordt ook separaat
uitbesteed (contract 5).
De opdrachtgever kan zich tijdens de uitvoering
laten vertegenwoordigen door een of meerdere
adviseurs (veelal een van de leden van het ont-
werpteam) die nagaan of het werk conform het
bestek in de beoogde kwaliteit wordt gebouwd.
De vertegenwoordiger van de opdrachtgever
fungeert dan als bouwdirectie. Veelal zal het toe-
zicht tijdens de uitvoering geschieden door de
opzichter die belast wordt met het dagelijks toe-
zicht op het werk. Naast toezichthoudende taken
zal de bouwdirectie de opdrachtgever bijstaan bij
problemen die ontstaan tijdens de uitvoering en
hem daarbij adviseren.
In de werkvoorbereidingsfase worden de navolgen-
de werkzaamheden verricht:
• aanvraag uitvoeringsgebonden vergunningen,
bijvoorbeeld een bemalings- en lozingsvergunning,
een vergunning voor tijdelijke wegomleggingen,
inritten enzovoort;
• aanvraag bij de nutsbedrijven voor tijdelijke
aansluitingen: bouwstroom, water, riolering en
telefoon;
• onderzoek om na te gaan of op het bouwter-
5
Bedrijfs-
Installateur
apparatuur
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 215
rein bestaande kabels en leidingen in de grond
belemmeringen kunnen vormen. Veelal is dit al
door het ontwerpteam geïnventariseerd, maar de
uitvoerende partij zal zich er terdege van dienen
te vergewissen of en welke obstakels zich in het
terrein bevinden;
• inkoop van de materialen in de juiste hoeveel-
heden, selectie en contractering van de onder-
aannemers (overeenkomst van onderaanneming).
Intussen maakt het ontwerpteam de werk- en
detailtekeningen met bijbehorende berekenin-
gen. Het is voor een goed verloop van het bouw-
proces van het grootste belang dat deze tijdig
aan de aannemer worden verstrekt.
Is het project voltooid, dan wordt door de direc-
tievoerder het werk opgenomen (gecontroleerd
en eventuele tekortkomingen op schrift gesteld)
waarna de directie beoordeelt of de bouwer en
installateurs aan hun verplichtingen hebben vol-
daan. Eerst nadat dit is vastgesteld, wordt het
gebouw aan de opdrachtgever overgedragen
(opgeleverd).
16.2.2 Beoordeling traditionele contract-
vorm
De traditionele contractvorm kan worden beoor-
deeld aan de hand van de criteria die in paragraaf
16.1.3 zijn geformuleerd.
Kwaliteitsrisico
De opdrachtgever heeft afzonderlijke opdrachten
verstrekt aan de verschillende adviseurs van het
ontwerpteam. Met hen draagt hij de verantwoor-
delijkheid voor de juistheid van het ontwerp. Vol-
gens de standaardvoorwaarden, de SR en de
RVOI dragen de adviseurs slechts een beperkte
verantwoordelijkheid. De opdrachtgever dient dit
terdege bij deze overweging te betrekken. Het-
zelfde geldt voor het tot stand komen van het
Programma van Eisen. Ondanks de inschakeling
van deskundigen, blijft zowel het programma- als
het ontwerprisico in belangrijke mate bij de
opdrachtgever.
Het uitvoeringsrisico ligt geheel bij de aannemer.
Deze moet immers leveren wat in het bestek is
aangegeven. Om het kwaliteitsrisico van de uit-
voering te beperken kan de opdrachtgever de
architect vragen de functie van de bouwdirectie
te vervullen.
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 215
Financieel risico
Aangezien de aanbesteding van de uitvoering
veelal in concurrentie geschiedt, kan gesteld wor-
den dat de materiaalinkoop en de uitvoeringsme-
thodiek – voor het beoogde ontwerp – redelijk
efficiënt zullen geschieden.
De functionaliteit van het ontwerp (anders
gezegd een efficiënt ontwerp) kan men bewerk-
stelligen door voor het beoogde gebouw een
gespecialiseerde ontwerper in te schakelen, of
eventueel een prijsvraag uit te schrijven waarbij
door meerdere ontwerpers een plan wordt inge-
diend. De opdrachtgever kiest het naar zijn
mening meest praktische (of mooiste of eenvou-
digste naar gelang het criterium van de opdracht-
gever) ontwerp en contracteert deze ontwerper.
De doelmatigheid van de technische uitwerking
van het ontwerp is afhankelijk van het inzicht van
de adviseurs. Deze bepalen immers de toe te pas-
sen materialen.
De keuze van een in het werk gestort skelet of een
prefab-betonskelet bijvoorbeeld zal doorgaans tij-
dens de ontwerpfase gemaakt moeten worden
door de ontwerpers. De expertise van de uitvoe-
rende partijen kan niet of nauwelijks geraad-
pleegd worden, waardoor bezien vanuit de uit-
voeringskosten een minder efficiënte bouwwijze
in het bestek kan zijn omschreven.
Resumerend kan gesteld worden dat de
prijs/prestatieverhouding van het ontwerp afhan-
kelijk is van de deskundigheid van het ontwerp-
team en de coördinatie tijdens het ontwerp.
Totale contractkosten
De hoogte van de werkelijke kosten is pas bekend
nadat aanbesteding en uitvoering hebben plaats-
gevonden. Dikwijls worden tijdens de uitvoering
nog diverse planwijzigingen uitgevoerd. Deze wij-
zigingen hebben aanvullende (meer)kosten tot
gevolg. Ook blijken veel meerkosten tijdens de
uitvoering een gevolg van onvoldoende afstem-
ming in de ontwerpfase.
Eigen invloed
De eigen invloed kan groot zijn, aangezien de
opdrachtgever separate opdrachten aan de advi-
seurs en de aannemer(s) verstrekt.
Bij een grote inbreng neemt de verantwoording
en bij een toenemend aantal opdrachten, ook de
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 216
216
coördinatietaak toe. Bij een rapportering per fase
aan de opdrachtgever zal het ontwerp de invul-
ling krijgen die de opdrachtgever voor ogen
heeft. Als dit niet het geval is, zal tijdig bijgesteld
moeten worden.
Coördinatietaken
De coördinatietaken zijn in figuur 16.4 reeds zicht-
baar gemaakt. Zeker als de opdrachtgever bij het
ontwerpen meerdere adviseurs heeft gecontrac-
teerd, is de ontwerpcoördinatie van belang. Hij zal
deze taak meestal opdragen aan de architect,
maar soms wordt daarvoor een andere adviseur
ingeschakeld. Essentieel is dat de opdrachtgever
de coördinatietaak onderbrengt in een van de
contracten, tenzij hij die taak zelf op zich neemt.
Hetzelfde geldt voor de uitvoeringscoördinatie.
Tijdens de uitvoering kan de bouwdirectie met de
coördinatie worden belast. Met als gevolg dat de
risico’s daarvan voor rekening van de opdracht-
gever blijven.
Vaak wordt de bouwkundige hoofdaannemer met
de coördinatie van de uitvoering belast. Deze
coördinatie omvat de afstemming naar plaats en
tijd van werkzaamheden in het uitvoeringsproces
(procescoördinatie).
Als er technisch inhoudelijke of financiële afstem-
ming nodig is, zal de opdrachtgever (bouwdirec-
tie) moeten worden ingeschakeld.
Ten slotte dient de opdrachtgever de projectcoör-
dinatie te regelen (afstemming tussen program-
meren, ontwerpen en uitvoeren). Hij kan daar-
voor een bouwmanager inschakelen of die taken
zelf doen.
De bouwmanagementtaak wordt meestal niet in
een van de bestaande contracten met de advi-
seurs opgenomen; er wordt een apart contract
gesloten voor het projectmanagement.
Bij de traditionele contractstructuur moet de
opdrachtgever duidelijk aangeven hoe de coördi-
natie is geregeld. Hij blijft daarbij steeds zelf het
risico dragen van het niet functioneren van de
coördinatie.
Tijdsduur
De tijdsduur vanaf de definitiefase van het project
tot de ingebruikname is relatief lang. Er is geen
overlap mogelijk van de ontwerpfase en de uit-
voeringsfase. Tussen deze twee fasen zit ook nog
de bestek- en prijsvormingsfase. Bij de traditione-
le contractvorm moet elke fase zijn afgerond al-
vorens de volgende kan worden gestart.
De bouwtijd is veelal afhankelijk van het ontwerp
c.q. de gekozen materialen. Beïnvloeding van de
bouwtijd is nauwelijks meer mogelijk; de uitvoe-
ringsdeskundigen worden pas bij het proces
betrokken nadat het ontwerp gereed is en wordt
aanbesteed.
Samenvatting
De traditionele contractvorm kan bij vele soorten
gebouwen en opdrachtgevers toegepast worden.
De methodiek is echter niet geschikt voor projec-
ten waarbij de opdrachtgever een snelle realisatie
wenst.
Bij grote projecten wordt – naast de lange realisatie-
tijd – ook het late tijdstip waarop de bouwkosten
definitief bekend zullen zijn als nadeel ervaren. Bij
deze projecten zullen vaak specifieke constructies
en uitvoeringsmethodieken worden toegepast. De
kosten hiervan zullen een substantieel deel van de
totale bouwkosten zijn. Door de – bij deze contract-
vorm sterke scheiding – van ontwerp en uitvoering
is beïnvloeding van de kosten door de uitvoerende
partij nauwelijks mogelijk.
16.3 Contracten voor de beginfase
16.3.1 Contracten voor haalbaarheidsstudie
Het betreft het inhuren van adviseurs om scenario’s
op te stellen voor het oplossen van een huis-
vestingsprobleem. Het gaat bijvoorbeeld om het
gedeeltelijk verbouwen van bestaande productie-
ruimten tot kantoren of laboratoria of het toevoe-
gen van nieuwe ruimten aan bestaande gebouwen.
Het kan ook gaan om een alternatief waarin nieuwe
kantoren en laboratoria worden gebouwd en er
groot onderhoud wordt gepleegd aan de bestaan-
de productieruimten. Deze scenario’s worden over-
wogen middels kosten/baten analyses en worden
beoordeeld op basis van bedrijfsorganisatorische en
logistieke consequenties.In deze fase worden orga-
nisatie- en bouwkostendeskundigen ingeschakeld
om deze haalbaarheids (of feasibility) studies te ver-
richten. Zij worden veelal ingeschakeld op basis van
de algemene voorwaarden zoals opgesteld door de
Raad van Organisatie Adviseurs (ROA). Daarnaast
zijn ook architecten, makelaars en vastgoed advi-
seurs actief op dit gebied.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 217
16.3.2 Contracten voor verwerving van de
locatie
Bij de koop/verkoop en ook huur/verhuur van
bestaand onroerend goed (in deze context grond
en opstallen) wordt veelal een makelaar in onroe-
rend goed ingeschakeld. De NVM, ‘Nederlandse
Vereniging van Makelaars in onroerende goede-
ren’ is een grote landelijke organisatie van make-
laars en heeft de werkzaamheden van de makelaar
en de hierop van toepassing zijnde algemene
voorwaarden schriftelijk vastgelegd. Naast de ver-
werving van onroerend goed kan ook het beheer
ervan bij de makelaar worden ondergebracht.
Wil men nieuwbouw plegen, dan moet bouw-
grond worden verworven. Bij de uitgifte van
bouwgrond of ontwikkeling van grond tot bouw-
grond is gebruikelijk de lokale overheid (gemeen-
te) betrokken. De gemeente dient volgens de Wet
Ruimtelijke Ordening (WRO) er op toe te zien dat
de grond wordt gebruikt conform de bestem-
ming (opgenomen in het bestemmingsplan). In
deze is de gemeente geen deelnemende partij
binnen het realisatie proces. Haar rol beperkt zich
tot toezichthouder.
Indien een heel gebied met bouwgrond wordt
verworven om onroerend goed te realiseren voor
de verkoop (projectontwikkeling), wordt meestal
de gemeentelijke exploitatieverordening van toe-
passing verklaard.
Middels een exploitatieovereenkomst zal, vooral
bij woningbouw, de gehele ontwikkeling van (een
deel van) een woonwijk door de ontwikkelaar
worden gerealiseerd. De infrastructuur (wegen,
bruggen, groen en nutsvoorzieningen) worden
door de ontwikkelaar gerealiseerd en na opleve-
ring aan de gemeente overgedragen. De
gemeente kan ook zelf (voor rekening van de ont-
wikkelaar) de uitvoering van de infrastructuur ver-
zorgen.
De ontwikkeling van de infrastructuur zal vanzelf-
sprekend in nauwe samenwerking met de
gemeente plaatsvinden, aangezien deze partij de
afnemer zal zijn en het onderhoud voor haar
rekening krijgt.
16.3.3 Contracten waarbij de overheid
samenwerkt met marktpartijen
Wanneer de overheid risicodragend samenwerkt
met private partijen bij de ontwikkeling van
onroerend goed of een gebied, spreken we van
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 217
Publiek-Private Samenwerking (PPS). De mate
waarin de overheid risico draagt is in de overeen-
komst vastgelegd. De PPS-constructie is zo speci-
fiek dat deze buiten het bestek van dit boek valt.
Bij het contracteren door projectontwikkelaars
van de ontwerpende en de uitvoerende partij(en)
worden de in dit boek beschreven overeenkom-
sten gebruikt.
16.4 Contracten voor het ontwerp-
proces
Als de initiatief- en haalbaarheidsfase zijn afgeslo-
ten en men besluit om het bouwwerk te realise-
ren, wordt het Programma van Eisen (PvE) opge-
steld.
Bij het opstellen van het Programma van Eisen
wordt in een aantal gevallen reeds de ontwerper
betrokken. Deze betrokkenheid van de ontwerper
in dit stadium heeft als voordeel dat het Program-
ma van Eisen dan zo wordt samengesteld dat het
de juiste informatie geeft die nodig is om het ont-
werp te kunnen maken.
In de praktijk blijkt vaak dat het zonder de ont-
werpers opgestelde basisprogramma veel details
geeft die nog niet nodig zijn, terwijl essentiële
informatie niet compleet is of onvoldoende door-
dacht.
Voor het ontwerpen worden, afhankelijk van de
bouwopgave, vaak meerdere adviseurs ingescha-
keld. Deze adviseurs zijn veelal specialist in een of
meerdere onderdelen van het ontwerp. Mogelijke
adviseurs bij het ontwerp zijn:
• stedenbouwkundige;
• architect;
• binnenhuisarchitect;
• landschapsarchitect;
• tuinarchitect;
• constructeur;
• adviseur gebouwinstallatie;
• bouwfysisch adviseur;
• akoestisch adviseur;
• geotechnisch adviseur;
• bouwkostendeskundige;
• organisatieadviseur;
• bouwprojectmanager.
De bij het ontwerpen ingeschakelde adviseurs
kunnen ook een rol vervullen tijdens de uitvoe-
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 218
218
ring om te controleren of wordt gebouwd wat in
het ontwerp is bedacht en in het bestek is
omschreven. De ontwerper kent immers het ont-
werp goed en kan dus namens de opdrachtgever
toezicht houden op de uitvoering
(toezicht/bouwdirectie). In figuur 16.8 zijn de
verschillende rollen die de adviseurs in het ont-
werp kunnen hebben zichtbaar gemaakt.
Door de voortschrijdende techniek, de nieuwe
materialen en de veranderingen in de regelgeving
zoals het Bouwbesluit, maar ook in het Burgerlijk
Wetboek, valt een vergaande diversificatie van het
gehele bouwproces waar te nemen. Op soms
zeer specialistische terreinen bieden adviseurs
hun diensten aan.
Als het ontwerpen niet direct gekoppeld is aan de
uitvoering zal de opdrachtgever de verschillende
adviseurs afzonderlijk contracteren. Tezamen vor-
men de adviseurs het ontwerpteam. De grootte,
de samenstelling en de interne organisatie van
het ontwerpteam is primair afhankelijk van de
invulling door de opdrachtgever, figuur 16.9.
Omdat meerdere disciplines aan één ontwerp
werken is het van groot belang de afstemming
tussen de disciplines goed te regelen. Enerzijds de
inhoudelijke afstemming: als de gevelisolatie
beter wordt, kan de installatie met minder capa-
citeit worden gedimensioneerd. Anderzijds de
afstemming van de ontwerpprocessen van de ver-
schillende disciplines. Zij moeten aan elkaar gege-
vens aanleveren en het is van groot belang dat
dat op tijd gebeurt, anders treden er stagnaties
op of loopt men de kans berekeningen en teke-
ningen steeds te moeten wijzigen.
De verantwoordelijkheid voor dit sturen van het
ontwerpproces wordt dikwijls bij de architect
gelegd.
Initiatief
HBH PD SO VO DO BK
Adviseren PD SO
Ontwerpen SO VO DO BK
Controleren
Figuur 16.8 Betrokkenheid van ontwerpende adviseurs binnen het bouwproces
Bij grote projecten draagt de opdrachtgever het
sturen van het proces op aan de bouwprojectma-
nager. Dat kan gedurende alle fasen die het huis-
vestingsproces doorloopt: definitie, ontwikkeling en
ontwerp, aanbesteding, uitvoering en oplevering.
De keuze van een adviseur is bijzonder belangrijk.
Een verkeerd advies in een vroegtijdig stadium kan
desastreuze gevolgen hebben voor het project.
Bij de selectie zal onder andere de ervaring bij
reeds gerealiseerde werken mee kunnen tellen.
Ook zal het nuttig zijn de rol die de adviseur daar-
bij vervuld heeft te betrekken. Tevens zal de
grootte van het adviesbureau en het aantal in
dienst zijnde personen van belang zijn.
Een goed architect behoeft geen goed manager
van een engineeringsbureau te zijn, maar hij kan
deze wel in dienst hebben. Het aantal specialis-
men binnen het bureau kan ook aanleiding zijn
tot de keuze. Het kan de coördinatie binnen het
ontwerpteam verlichten wanneer een aantal spe-
cialisten in dienst is bij hetzelfde adviesbureau.
Veel adviseurs en/of adviesbureaus zijn bij een
overkoepelende organisatie aangesloten die hun
belangen binnen de betreffende branche behar-
tigt. Een aantal van deze organisaties heeft alge-
mene voorwaarden opgesteld die van toepassing
worden verklaard bij opdrachten aan bij deze
organisatie aangesloten adviseurs.
Twee veelvuldig gebruikte algemene voor-
waarden zijn:
• de Standaardvoorwaarden Rechtsverhouding
opdrachtgever-architect SR 1997, opgesteld door
de Koninklijke Maatschappij tot bevordering der
Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten
(BNA);
• de Regeling van de Verhouding tussen
Opdrachtgever en adviserend Ingenieursbureau
PV WV UTV
Oplevering
PV
WV
UTV
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 219
Opdrachtgever
Centraal project
management
Programma- Ontwerp- Uitvoering
coördinatie coördinatie (figuur 16-11)
Architect
Adviseur
Werktuigbouwkun-
dige installaties
Adviseur
Elektrotechnische
installaties
Figuur 16.9 Ontwerpteam binnen de projectstructuur
RVOI 1987 (herziene druk 1993), opgesteld door
het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI),
waarbij de Orde van Nederlandse Raadgevende
Ingenieurs bij de samenstelling hiervan op vele
onderdelen behulpzaam is geweest.
16.4.1 Standaardvoorwaarden opdracht-
gever-architect
Voor het contract met een architect (contract 1 uit
paragraaf 16.2.1) is de Standaard Regeling voor
architecten (SR 1997) beschikbaar. De volgens de
SR te verrichten standaardwerkzaamheden van de
architect bestaan, tenzij anders overeengekomen,
uit:
◆ het voorlopig ontwerp;
◆ het definitief ontwerp;
◆ bouwvoorbereiding;
◆ werkzaamheden voor het uitvoeringscontract;
◆ het voeren van het toezicht tijdens de uitvoering.
◆ Het voorlopig ontwerp
Het voorlopig ontwerp omvat het maken van
tekeningen die een globale voorstelling geven
van het bouwproject, de situering, de hoofdinde-
ling, de structurele en constructieve opzet en de
architectonische verschijningsvorm, het maken
van een voorlopige raming van de bouwkosten
en het geven van een globaal inzicht in de
opbouw van de investeringskosten.
◆ Het definitief ontwerp
Het definitief ontwerp omvat het maken van teke-
ningen van alle plattegronden, van de gevels en
van de belangrijkste doorsneden, een omschrij-
ving van de toe te passen constructies, installa-
ties, materialen, afwerkingen en kleuren, een
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 219
raming van de bouwkosten met behulp van een
elementenbegroting en een oppervlakte en
inhoudsbepaling.
◆ Bouwvoorbereiding
Het voor uitvoering gereed maken van het defini-
tief ontwerp door het maken van het bestek en de
bestektekeningen, het maken van een begroting
van kosten voor de bouwkundige werken naar de
hoeveelheden materiaal en manuren en de daar-
aan verbonden kosten per eenheid of een gede-
tailleerde elementenbegroting.
◆ Werkzaamheden voor het uitvoeringscontract
Het doen van een gemotiveerd voorstel omtrent
de wijze van aanbesteden en zo nodig omtrent
de uit te nodigen aannemers, het bekend maken
van de aanbesteding en uitnodigen van de aan-
nemers die zich als gegadigden aanmelden, het
doen van een gemotiveerd voorstel omtrent de
uit te nodigen gegadigden, het zo nodig opstel-
len van de selectiecriteria, het verkrijgbaar stellen
van het bestek met bijbehorende staten en teke-
ningen, het uitnodigen van gegadigden tot het
doen van een inschrijving of van een prijsaanbie-
ding, het geven van inlichtingen en het houden
van een aanwijzing en het opmaken van de nota’s
respectievelijk het procesverbaal van aanbeste-
ding en het adviseren van de opdrachtgever
omtrent de gunning van het werk, het voeren
van prijsoverleg met de aannemer, het opmaken
van een concept van de gunningsbrief of de aan-
nemingsovereenkomst.
◆ Het voeren van het toezicht tijdens de uitvoering
Het vertegenwoordigen van de opdrachtgever in
alle zaken de uitvoering van het werk betreffende,
het geven van orders en aanwijzingen omtrent de
uitvoering van het werk, het maken van de overi-
ge uitvoeringstekeningen die voldoende duidelijk
inzicht geven in de uitvoering van het werk over-
eenkomstig het uitvoeringscontract en de daarbij
behorende stukken, het controleren van door de
aannemer of andere derden vervaardigde pro-
ductietekeningen en dergelijke, het er op toezien
dat de uitvoering van het werk geschiedt binnen
de daartoe gestelde tijd aan de hand van door de
aannemer op te stellen tijdschema en werkplan-
nen, het administreren van de bouwkundige
kosten, het houden van bouwvergaderingen en
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 220
220
het maken van verslagen daarvan, het voeren van
de correspondentie met betrekking tot de uitvoe-
ring en de voortgang van het werk, het verrichten
van de werkzaamheden in verband met de ople-
vering van het werk, het verrichten van werk-
zaamheden in verband met het onderhoud van
het werk gedurende de onderhoudsperiode.
De honorering van de architect kan op drie
manieren geschieden:
• op basis van een percentage van de bouw-
kosten;
• op basis van de bestede tijd;
• op basis van een vooraf overeengekomen
bedrag.
De architect heeft het auteursrecht op het door
hem vervaardigde ontwerp.
16.4.2 Regeling verhouding opdrachtgever-
adviseurs
Voor het contract met adviseurs (contract 2 uit
paragraaf 16.2.1) is de Regeling Verhouding
Opdrachtgever Ingenieursbureau (RVOI 2001)
beschikbaar. Deze regeling is bedoeld voor werk-
zaamheden van raadgevende ingenieursbureaus
behorende tot een of meer van de volgende vak-
gebieden:
• bouwkunde;
• waterbouwkunde;
• betonconstructies;
• staalconstructies;
• technische installaties;
• milieutechnologie;
• akoestiek en bouwfysica;
• scheepsbouwkunde.
De werkzaamheden die betrekking hebben op de
totstandkoming van een object kunnen volgens de
RVOI in de volgende fasen worden onderscheiden:
◆ onderzoek;
◆ voorontwerp;
◆ definitief ontwerp;
◆ bestek;
◆ aanbesteding en gunning;
◆ detaillering;
◆ directievoering;
◆ oplevering;
◆ onderhouds- en garantietermijn.
◆ Onderzoek
Middels onderzoek beoogt men te komen tot
principebeslissingen op het gebied van bijvoor-
beeld beleid, haalbaarheid, vestiging, milieueffect,
maatschappelijke acceptatie. De resultaten worden
vastgelegd in een rapport dat kan dienen als uit-
gangspunt voor het door of namens de opdracht-
gever op te stellen Programma van Eisen.
◆ Voorontwerp
Het voorontwerp omvat het maken van schets-
matige ontwerptekeningen, principeschema’s, en
globale systeembeschrijvingen, teneinde de
opdrachtgever een indruk te geven van de aard,
omvang, realisatie- en exploitatiekosten en reali-
satietijd van het object.
◆ Definitief ontwerp
Het definitief ontwerp omvat een vastlegging van
de hoofdafmetingen en belangrijkste materialen
en apparaten van het voorontwerp middels teke-
ningen en berekeningen en specificaties, zodat
een duidelijk beeld ontstaat van de aard, de
omvang, de realisatie- en exploitatiekosten en de
realisatietijd van het object.
◆ Bestek
Het bestek vormt de vastlegging naar plaats,
omvang, materiaal en kwaliteit van het tot stand
te brengen object. Tevens omvat het de admi-
nistratieve voorwaarden en de algemene techni-
sche bepalingen waaraan tijdens de totstandko-
ming moet worden voldaan.
De opdrachtgever ontvangt tevens de begroting
van het adviesbureau op basis van het bestek.
◆ Aanbesteding en gunning
Aanbesteding is het in overleg met de opdracht-
gever houden van een inschrijving, op basis waar-
van een gunningsadvies wordt uitgebracht opdat
tot de opdrachtverlening aan de aannemer/leve-
rancier kan worden overgegaan.
◆ Detaillering
Hieronder wordt verstaan het in gedetailleerde
vorm uitwerken van het bestek.
◆ Directievoering
De directievoering bestaat uit het erop toezien
dat het object tot stand komt naar de eisen van
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 221
het bestek en volgens eventuele nadere wensen
van de opdrachtgever, mede op basis van waar-
nemingen en verslagen van opzichters.
◆ Oplevering
Het vaststellen of de aannemer/leverancier heeft
voldaan aan zijn verplichtingen, voortvloeiende
uit de overeenkomst van aanneming van werk.
Voorts wordt advies uitgebracht over de eindafre-
kening bij oplevering alsmede de overdracht van
het object of delen daarvan.
◆ Onderhouds- en garantietermijn
Binnen deze periode verzorgt het adviesbureau
het toezicht op het herstellen van tijdens de ople-
vering geconstateerde en gedurende de onder-
houdsperiode ontstane gebreken.
De honorering van het raadgevend ingenieurs-
bureau kan geschieden op basis van:
• bestede tijd;
• een percentage van de bouwsom van het
object, vermeerderd met een vergoeding voor de
werkzaamheden aangegeven in de bijlage bij de
Regeling;
• een voor het totaal of per werkonderdeel vast te
stellen percentage van de bouwsom van het object;
• een voor het totaal of per werkonderdeel vast
te stellen bedrag;
• enig ander adequate beloning.
Het raadgevend ingenieursbureau heeft het
auteursrecht op het door hem vervaardigde ont-
werp.
Het adviesbureau is verplicht om naar zijn mening
voor octrooiverlening vatbare vindingen, ont-
staan in en door zijn werkzaamheden aan de
opdracht, onverwijld onder de aandacht van de
opdrachtgever te brengen. Als het adviesbureau
een octrooi verkrijgt, verleent hij om niet aan de
opdrachtgever een in beginsel niet overdraagbare
licentie om deze vinding in de huidige bedrijfs-
voering van de opdrachtgever toe te passen.
Zowel de SR als de RVOI geven aan dat de advi-
seur optreedt als gemachtigde van de opdracht-
gever. Bij de vervulling van opdrachten door advi-
seurs, waaronder ook architecten, kunnen fouten
gemaakt worden.
De omvang van de schadevergoeding beperkt
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 221
zich – bij een volledige opdracht – tot een bedrag
gelijk aan het honorarium met een maximum van
één miljoen euro. Het is tevens mogelijk dat de
aansprakelijkheid van de adviseur verhoogd
wordt. Indien de opdrachtgever dit wenst, zal dit
kenbaar gemaakt dienen te worden zodat een
verhoogde aansprakelijkheidsverzekering kan
worden afgesloten, waarvan de premie wordt
doorberekend aan de opdrachtgever.
16.4.3 Contracten voor de coördinatie van
het ontwerpproces
Bij de wat grotere projecten is het waarschijnlijk
dat de opdrachtgever meerdere adviseurs als spe-
cialisten contracteert.
Er ontstaat dan een ontwerpteam waarin meerde-
re partijen een rol vervullen. Meteen ontstaat de
noodzaak van afstemmen der ontwerpactivitei-
ten, het coördineren.
Dit coördineren kan betrekking hebben op de
inhoud van het werk dat de verschillende specia-
listische adviseurs verrichten.
Er moet iemand zijn die alles op elkaar afstemt
om tot een goed ontwerp te komen. Wanneer het
coördineren betrekking heeft op het soepel laten
verlopen van het ontwerpproces en het nakomen
van planningen en afspraken spreken we van pro-
jectmanagement.
Bij het contracteren van de architect kan de
opdrachtgever de taak van het coördineren van
de andere adviseurs bij de architect neerleggen.
Volgens de SR behoort deze coördinatie tot de
standaardwerkzaamheden. De SR omschrijft deze
taak als het opnemen en inpassen van de adviezen
van andere adviseurs of derden in het ontwerp, als-
mede het bevorderen van een goede voortgang bij
het tot stand komen van het ontwerp. Mocht deze
taak echter meer inspanning vereisen dan gebruike-
lijk is, dan heeft de architect recht op bijbetaling.
16.5 Contracten voor de uitvoering
16.5.1 Uitvoeringscontracten voor
traditionele contractvorm
In paragraaf 16.2 is de traditionele contractvorm
besproken waarbij de uitvoerende aannemer
wordt ingeschakeld op basis van een bestek nadat
een aanbesteding heeft plaatsgevonden. Evenals
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 222
222
coördinatie
Architect Installatie ontwerper
Figuur 16.10 Coördinatie in de ontwerpfase
bij het ontwerpen zijn ook bij de uitvoering veel
gespecialiseerde bedrijven betrokken die elk een
aandeel hebben in het bouwproject, onder nadere:
• de bouwkundig aannemer;
• het heibedrijf;
• de installateur voor de verwarmingsinstallatie;
• de installateur voor de elektrische installatie;
• de leverancier van de gevelconstructie;
• de tegelzetter;
• de stukadoor;
• de leverancier van onder- en dekvloeren;
• de stratenmaker;
• de hovenier.
In de praktijk zal bij grotere bouwwerken de lijst
aanzienlijk langer zijn.
Wanneer de opdrachtgever de opdracht voor alle
bovengenoemde bedrijven verstrekt aan een aan-
nemer, is sprake van een hoofdaannemer (of general
contractor), figuur 16.5 (contract 1). De opdracht-
gever sluit een aannemingsovereenkomst af met de
hoofdaannemer en die sluit vervolgens contracten
met onderaannemers en leveranciers.
In de structuur van de operationele projectorgani-
satie komen de gespecialiseerde bedrijven als
onderaannemers terug, figuur 16.11.
Alle uitvoerende bedrijven moeten samenwerken
om het bouwwerk tot stand te brengen. Gelukkig
zijn niet al die gespecialiseerde bedrijven op het
zelfde tijdstip op de bouwplaats werkzaam. Het
vloerenbedrijf komt pas in de afbouwfase, terwijl
de heier in de ruwbouwfase actief is. Toch zullen
steeds vele bedrijven gelijktijdig bij de uitvoering
een rol spelen en daarvoor is een duidelijke lei-
ding op de bouwplaats nodig. De projectleider (als
gemachtigde van de hoofdaannemer) heeft de
verantwoordelijkheid voor het dagelijkse uitvoe-
ringsproces en hij moet zorgen dat ieder bedrijf
weet wat die moet doen en op welk tijdstip. Bij
grote bouwwerken zal de projectleider het niet
alleen afkunnen. Hij wordt dan in zijn manage-
menttaak ondersteund door uitvoerders, werk-
voorbereiders en inkopers.
In het geval van de hoofdaannemer is het duidelijk
dat die volledig verantwoordelijk is voor het bouw-
plaatsmanagement. Als de opdrachtgever de uit-
voering heeft opgesplitst in een bouwkundig deel
en een installatiedeel, zoals in figuur 16.6 is aange-
geven, is er sprake van nevenaanneming. Zowel de
bouwkundig- als de installatieaannemer hebben elk
een aantal gespecialiseerde bedrijven nodig als
onderaannemer of leverancier. Bij nevenaanneming
is elk van de aannemers volledig verantwoordelijk
voor het bouwplaatsmanagement van zijn eigen
contractverplichtingen. In deze situatie moet de
afstemming tussen de bouwkundige en installatie-
werken nog wel worden geregeld. Een mogelijk-
heid is dat de opdrachtgever zelf de coördinatie van
het ontwerp op zich neemt en dat deze in de
praktijk door de bouwdirectie wordt verricht.
Blijft over de afstemming van de uitvoerende
werkzaamheden onderling. Deze uitvoeringscoör-
dinatie kan eveneens door de opdrachtgever aan
de bouwdirectie worden opgedragen, figuur
16.12. In de praktijk wordt deze uitvoeringscoör-
dinatie vaak aan de bouwkundig aannemer opge-
dragen. Die begint immers als eerste met de uit-
voering en diens aannemingssom – en daarmee
het belang van een goed afgestemd uitvoerings-
proces – is groter dan die van de installateurs.
Projectleider
Kwaliteits- Veiligheids- Project- Werkvoor-
coördinator coördinator administratie breiding
Hoofduitvoerder
Onder- Onder- Eigen
aannemer aannemer ploegen
Figuur 16.11 Operationele structuur van de uitvoerings-
organisatie
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 223

16 ANDERE CONTRACTVORMEN 223

Raad van Arbitrage voor de Bouwbedrijven, 12 maart 1996, No. 18.011

(Tekortschietenden coördinatie)

Scheidsgerecht: Ir R.H. Witteveen-Heere

Gemachtigde van opdrachtgever, eiser, Mr M.M. Gerrits.

Na oplevering van opdrachtgevers woning doen zich lekkages voor in en rond de schoorsteen welke veroor-
zaakt worden door onvoldoende loodwerk in de schoorsteen. De aannemer heeft de schoorsteen aange-
bracht en de dakbedekking rond de schoorsteen is in nevenaanneming door een dakdekker aangebracht.
Opdrachtgever vordert herstelkosten.
Par. 12 UAV:

De herhaalde lekkageklachten zijn als zodanig door aannemer onvoldoende betwist, en staan daarmee vast.
Dit levert op een verborgen gebrek in het werk, als bedoeld in paragraaf 12 van de ten deze toepasselijke UAV.
Uit de bezichtiging is gebleken dat de loodloketten inderdaad te laag door aannemer zijn aangebracht, hetgeen
een onvoldoende opstand mogelijk maakt voor het aansluitend werk van de dakdekker, met de mogelijkheid van
lekkage als gevolg. Het is aannemelijk dat deze onvoldoende aansluiting de oorzaak van het lekkageprobleem kan
zijn.
De onvoldoende aansluiting moet deels ook aan opdrachtgever worden geweten, althans voor zijn risico komen.
De in zijn opdracht werkende derde (de dakdekker) heeft de aangeboden ruwbouw immers als ondergrond voor
zijn werk aanvaard, met als gevolg dat thans meer kosten moeten worden gemaakt ter verbetering dan die waar-
mee destijds had kunnen worden volstaan.
Anders gezegd: bij het inschakelen van een derde als dakdekker is de coördinatie kennelijk niet vlekkeloos
geweest. Bij juiste coördinatie had dit probleem in een vroegere fase kunnen worden aangepakt en opgelost.
Daarom kan de aannemer slechts voor 50% schuld worden toegerekend aan dit verborgen gebrek.

Figuur 16.12 Uitspraak Raad van Arbitrage inzake tekortschietende coördinatie

16.5.2 Regieovereenkomst De regieovereenkomst wordt toegepast bij groot-

Werkwijze
Ligt bij de traditionele aanbesteding een afgerond
ontwerp ten grondslag aan de prijsvorming, bij
een regiewerk is het ontwerp nauwelijks beschik-
baar. Daardoor zijn ook de financiële omvang en
tijdsduur van het werk niet vooraf te bepalen. Bij
de regieovereenkomst in zijn meest enge vorm
worden alle door de aannemer gemaakte kosten
door de opdrachtgever vergoed.
Meestal ligt een regiebestek ten grondslag aan de
regieovereenkomst. Dit bestek vertoont veel gelij-
kenis met het bestek van de traditionele metho-
de, echter de omschrijving waar welke werkzaam-
heden uitgevoerd dienen te worden zal globaal
zijn, omdat de specificatie en omvang veelal niet
bekend zijn.
Soms volstaat men met het bijvoegen aan de
overeenkomst van technische omschrijvingen van
werkzaamheden die mogelijk zullen voorkomen.
Ook administratieve zaken en afbakening van
aansprakelijkheden worden veelal in deze
omschrijving opgenomen.
schalig onderhoud en restauratiewerken. Soms
wordt deze vorm toegepast als men geen tijd
heeft het gehele bouwwerk, of de werkzaamhe-
den, volledig in een ontwerp uit te werken. Ook
wordt deze contractvorm toegepast om alvast het
eerste (dringende) deel in uitvoering te nemen en
tegelijkertijd de later volgende werkzaamheden
volledig uit te werken en aan te besteden.
Kwaliteitsrisico
Alle risico en soms zelfs de kwaliteit van het gelever-
de werk, ligt binnen de invloedssfeer van de op-
drachtgever en komt derhalve voor diens rekening.
Veelal wordt tijdens de uitvoering de directie
belast met de controle van het geleverde werk en
daarnaast met de uitgebreide administratie die
met deze contractvorm gepaard gaat.
Eigen invloed
De eigen inbreng is groot, in het werk kunnen de
werkzaamheden bepaald worden.
De coördinatie van de adviseurs kan de nodige
aandacht van de opdrachtgever vragen. Hij kan
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 224
224
deze coördinatie ook aan een adviseur uitbesteden.
De opdrachtgever zal dan weinig bemoeienis met
het werk hebben, hetgeen gevaar ten aanzien van
de kosten en de tijd met zich mee kan brengen.
Financieel risico
Het zal moeilijk zijn om de kosten van de beno-
digde ontwerpers en adviseurs in te schatten, met
als gevolg dat ook deze ‘in regie’ worden betaald.
SR en RVOI kennen deze werkmethode.
De uiteindelijke kosten en de te verwachten reali-
satietijd zijn vooraf moeilijk te voorspellen. Ook is
het moeilijk een vorm van concurrentie in te
brengen. Het is nauwelijks mogelijk om tarief-
afspraken in concurrentie met meerdere aan-
nemers aan te besteden omdat het werktempo
niet vooraf is vast te leggen.
Het komt wel voor dat de opdrachtgever van de
uitvoerende partijen verlangt dat tijdig gemeld
wordt indien de werkzaamheden een bepaald
budget te boven dreigen te gaan.
De kosten zijn naar verhouding hoog omdat het
voor de uitvoerende partijen nagenoeg onmogelijk
is enigerlei vorm van doelmatige werkorganisatie
aan te brengen. De omstandigheden bepalen of en
hoe de werkzaamheden kunnen worden verricht.
Coördinatietaken
Een deskundig opdrachtgever kan de coördinatie
van ontwerp/engineering en uitvoering verzorgen.
De bewaking van kosten en tijd kan zo het meest
direct geschieden. De directe invloed en controle
op het werk zal afnemen naar mate de opdracht-
gever zijn coördinatietaak vermindert.
16.5.3 Coördinatieovereenkomst voor de
uitvoering
Werkmethode
Bij de bovengenoemde wijze van contracteren
(separate opdrachten/nevenaanneming) bestaat
tussen de verschillende contractpartijen geen
gezagsverhouding; ze zijn ‘nevengeschikt’ aan
elkaar.
Een wijze van contracteren die door de opdracht-
gever is bepaald. Daarmee is ook de opdrachtge-
ver verantwoordelijk om de onderlinge afstem-
ming van de activiteiten van elke contractpartij
vorm en inhoud te geven.
De wijze waarop dat dient te gebeuren, alsmede
de verplichting van iedere nevenaannemer om
daaraan mee te werken, is opgenomen in de
‘coördinatieovereenkomst’.
Ieder levert daartoe alle gegevens aan die nodig
zijn om een werkschema op te stellen en verplicht
zich zijn werkzaamheden volgens dit schema uit
te voeren.
Indien zich ernstige vertragingen voordoen,
wordt een bijeenkomst belegd waarin de gevol-
gen hiervan worden besproken. Doel van deze
bespreking is het bereiken van aanvullende maat-
regelen door de nalatige partij, opdat de voort-
gang van de werkzaamheden van de andere par-
tijen zo min mogelijk wordt verstoord.
De gemaakte afspraken worden in een nieuw
werkschema verwerkt. Deze planning dient om
de voortgang in het vervolg te bewaken.
De in de overeenkomst genoemde coördinator
heeft geen gezagsverhouding ten opzichte van de
contractpartijen. Hij is de verwerker en integrator
van de door contractanten aangeleverde informa-
tie. De aanvullende maatregelen kunnen voor de
betrokken partijen consequenties voor de kosten
hebben. De opdrachtgever is als enige bevoegd tot
het nemen van sancties jegens een nalatige partij.
Als de uitvoeringscoördinatie aan de bouwkundig
aannemer wordt opgedragen, ontvangt hij daar-
voor een vergoeding. Voor het juist vervullen van
de coördinatietaak zal overleg moeten worden
gepleegd (vergaderingen), verslagen worden
gemaakt van dit overleg, de voortgang van de
nevenaannemers worden bewaakt en op het
Algemeen Tijdschema geregistreerd. Ook is het
gebruikelijk dat de bouwkundig aannemer aan
nevenaannemers toestemming geeft om gebruik
te maken van zijn op het werk aanwezige hulpma-
terieel zoals steigers en verticale transportmiddelen.
Coördinatietaken
Het risico voor de opdrachtgever wordt bepaald
door de mate waarin tijdens het ontwerp en de
bouwvoorbereiding de diverse bestekken op
elkaar zijn afgestemd. Aanvullingen en wijzigin-
gen van het ontwerp tijdens de bouw geven rela-
tief hoge kosten.
Het toezicht op en de directievoering over de
nevenaannemers vallen vanzelfsprekend onder de
verantwoordelijkheid van de opdrachtgever.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 225
Financieel risico
Het motief om voor nevenaannemingen te kie-
zen, is meestal de verwachte kostenbesparing.
Omdat de opdrachtgever zelf bepaalt welke
nevenaannemers hij bij de totstandkoming van
het werk wil inschakelen, draagt hij ook de ver-
antwoording wanneer blijkt dat één van die par-
tijen zijn verplichtingen niet kan nakomen. De
overige nevenaannemers zullen dan de mogelijke
(vertragings)kosten die hieruit voortvloeien bij de
opdrachtgever in rekening brengen.
Als de betreffende installatietechnische werken in
het bouwkundig bestek zijn opgenomen, zal de
bouwkundig aannemer zijn opslagen voor alge-
mene kosten en winst en risico (vaak gereduceerd)
ook over de prijzen van de installateurs berekenen.
De totale kosten op het moment van aanbeste-
den zullen dan voor de opdrachtgever wat (enige
procenten) hoger kunnen uitkomen, dan wan-
neer hij de werkzaamheden apart in deelbestek-
ken uitbesteedt. Het risico van niet goed op elkaar
afgestemd zijn van de onderdelen van het totale
bestek blijft voor risico van de opdrachtgever.
Daar staat tegenover dat er zonder nevenaane-
ming maar één aanspreekpunt is ten aanzien van
de uitvoering en de garanties.
De risico’s van de uitvoeringscoördinatie (of de
situatie van nalatigheid of onvermogen van een
der onderaannemers) komen in geval van ‘hoofd-
aanneming’ ook daadwerkelijk voor rekening van
die hoofdaannemer.
16.5.4 Construction management
(bouwmanagement)
Werkmethode
Deze vorm wordt veel in het buitenland toege-
past, bijvoorbeeld in de USA, Groot-Brittannië en
Frankrijk.
De construction manager is een deskundige met
veel kennis en ervaring van de uitvoeringsfase. Bij
de uitvoering van grotere projecten zullen diverse
partijen door de opdrachtgever gecontracteerd
worden. Veelal ingedeeld naar de eigen discipli-
ne: een bouwkundig aannemer voor het beton-
skelet, een E-installateur voor de elektrotechni-
sche installatie, een gespecialiseerd gevelbouwbe-
drijf voor de gevel enzovoort. De coördinatie van
de diverse disciplines tijdens de uitvoering
(construction) wordt bij deze methode door de
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 225
construction manager uitgevoerd.
De construction manager kan naar onze (Neder-
landse) maatstaven ook optreden als gedelegeerd
bouwheer ten tijde van de uitvoering.
Het contract tussen de opdrachtgever en de
construction manager betreft een inspannings-
verplichting. Het komt ook wel voor dat de bouw-
plaatsinrichting (ketenpark, aanleg tijdelijke nuts-
voorzieningen enzovoort) door de construction
manager wordt opgesteld. De construction mana-
ger fungeert dan zuiver als bouwplaatsmanager,
met de tijdelijke voorzieningen onder zijn beheer.
De overeenkomsten tussen de diverse aannemers
worden door de opdrachtgever ondertekend, de
construction manager zal deze voor gezien mee
tekenen om aan te geven dat hij inhoudelijk op
de hoogte is van het contract van de partij die hij
moet coördineren en ten behoeve waarvan hij de
bouwplaats zal gaan inrichten, figuur 16.13.
Kwaliteitsrisico
Het enige risico van belang is falend management.
Voor de start van de uitvoering zal meestal het
budget voor de investeringskosten bekend zijn en
zullen deze budgetten de construction manager
als doelstelling worden opgelegd. Garanties hier-
omtrent kunnen niet worden gegeven.
Bij deze werkmethode wordt gekozen voor een
sterke scheiding tussen ontwerp en uitvoering. Een
voordeel van deze methode ontstaat als op het
moment dat het ontwerp van een bouwdeel is
afgerond reeds met de uitvoering gestart kan wor-
den. Het ontwerp van het andere bouwdeel zal dan
geheel los van de uitvoering ontwikkeld kunnen
worden. Een betonskelet wordt bijvoorbeeld los van
het inbouwpakket ontworpen en uitgevoerd.
Eigen invloed
De noodzaak van een eigen inbreng door de
opdrachtgever in dit uitvoeringsstadium is beperkt.
Veelal is het project reeds duidelijk vastgelegd in
bestekken en zal de construction manager zich
beperken tot het bouwplaatsmanagement en de
coördinatie van de uitvoerende partijen.
Financieel risico
In feite worden de grote onderdelen van het
gebouw uitbesteed aan diverse aannemers die
allen als nevenaannemer beschouwd kunnen
worden. Daarmee kan een besparing op de
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 226
226
Opdrachtgever
Ontwerpers
Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer
ruwbouw afbouw gevels dak-
bedekking
Figuur 16.13 Juridische structuur bij contruction management
bouwkosten per onderdeel worden bereikt.
De kans dat kleinere onderdelen in geen enkel
contract zijn ondergebracht, hetgeen meestal (te)
laat blijkt, beperkt het voordeel op de bouw-
kosten. Ook geven de garanties van de contract-
partijen geen goede onderlinge aansluiting. De
opdrachtgever blijft daarmee met een niet slui-
tende risicodekking zitten. Het nog tijdens de uit-
voering verwerken van wijzigingen op verzoek
van de opdrachtgever is vanwege de vele deelbe-
stekken gecompliceerd en relatief duur.
Tijdsduur
Het opstellen en bewaken van de uitvoerings- of
contractplanning is een van de hoofdtaken van de
construction manager. Voortgangsbewaking is
daarmee één van zijn hoofdtaken. Aangezien de
tijdgebonden kosten van de bouwplaatsinrichting
en het bouwplaatsmanagement het hoofdbestand-
deel van het contract van de construction manager
omvat, zal elke tijdoverschrijding onmiddellijk een
kostenstijging tot gevolg hebben. Vandaar de zeer
stringente bewaking van de planning.
16.5.5 Management-contractor
Werkmethode
Management-contracting houdt de benoeming in
– veelal in een vroeg stadium van het bouw- of
huisvestingsproces – van een aannemer wiens
enige taak is het bouwproces, soms met inbegrip
van het ontwikkelings en ontwerpproces, te sturen.
Deze methode is ontwikkeld om het bouwproces
(oorspronkelijk in Engeland) te organiseren voor
grote, complexe, snel te bouwen commerciële pro-
jecten. In de tachtiger jaren vond de toepassing van
deze methode in Groot-Brittannië grote opgang.
De management-contractor neemt de realisatie van
het project binnen het budget en vaak conform de
tijdsplanning aan. Hij voert de werkzaamheden dus
niet zelf uit. Dat doen de verschillende door hem op
Construction manager
Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer
terrein en interieur E- W+S- liften
afwerking installatie installatie
eigen naam en voor eigen risico gecontracteerde
adviseurs en aannemers. Overschrijding van budget
of tijd is voor risico van de management-contractor
zelf. Het komt echter ook voor dat de verschillende
aannemers door de management-contractor op
naam en voor rekening en risico van opdrachtgever
worden gecontracteerd. (Ook is het niet ongebrui-
kelijk dat de opdrachtgever zelf de door hem ge-
kozen adviseurs contracteert.) In deze situatie krijgt
de management-contractor een honorarium of
management-fee, al dan niet met incentives (pre-
mies) voor een eerdere oplevering of lagere bouw-
kosten. Het verschil met de coördinatieovereen-
komst is dat bij construction management de ont-
werpfase is afgerond, figuur 16.14.
Kwaliteitsrisico
Bij commercieel vastgoed is het bijzonder aan-
trekkelijk om reeds huuropbrengsten van opgele-
verde bouwdelen te hebben, terwijl de overige
delen van het project nog in uitvoering zijn of
zelfs het ontwerp nog gemaakt moet worden.
Eigen invloed
De eigen inbreng van de opdrachtgever loopt tot
en met het ontwerp uiteen van minimaal tot
groot. Na het ontwerp is de management-
contractor verantwoordelijk om het geheel te
realiseren binnen een vastgesteld budget.
Financieel risico
Men bouwt met deze methode relatief duur. Het
zal duidelijk zijn dat, wanneer de management-
contractor ook betrokken is geweest bij het ont-
werp en de budgetsamenstelling, hij voor een deel
zelf zijn premiemogelijkheid kan trachten in te bou-
wen (van een onafhankelijk adviseur is dan zeker
geen sprake). Dit geldt zeker indien de manage-
ment-contractor later voor eigen rekening en risico
het managen van de uitvoering aanneemt.
Het voordeel voor de opdrachtgever is dat hij in
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 227
Variant
Opdrachtgever
Management-contractor
Ontwerpers
Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer
ruwbouw afbouw gevels dak-
bedekking
Figuur 16.14 Juridische structuur bij management-contracting
een vroeg stadium zeker is van de totale project-
kosten respectievelijk de kosten van uitvoering.
Coördinatietaken
De management-contractor coördineert het
ontwerp en adviseert over uitvoerings- en
kostenaspecten.
Voor de uitvoeringsfase coördineert hij de werk-
zaamheden van de ingeschakelde aannemers.
Tijdsduur
Bij de realisatie van grote complexe projectont-
wikkelingen, die doorgaans meer dan één
gebouw omvatten, is de bouwtijd van één zo’n
gebouw of projectdeel kort ten opzichte van die
van het gehele gebied. Zo kan een deel van het
project nog in de ontwerpfase verkeren en een
ander deel reeds in uitvoering zijn.
Aanpassing op marktontwikkelingen is relatief
eenvoudig in het proces aan te brengen. Elk
gebouw of projectdeel wordt zelfstandig ontwor-
pen en gebouwd.
Versnelling van het proces is mogelijk door meerde-
re gebouwen in ontwerp en uitvoering te nemen.
16.6 Contract voor bouw-
management
In de traditionele structuur van het bouwproces
was de architect, behalve ontwerper, ook de
belangrijkste adviseur van de opdrachtgever. De
architect werd ingeschakeld voor het maken van
het bestek, het organiseren van de aanbesteding
en het voeren van directie.
Naarmate bouwprojecten groter en gecompliceer-
der worden, neemt het aantal specialistische advi-
seurs dat wordt ingeschakeld toe. Daarbij groeit de
behoefte aan een onafhankelijke partij die in staat is
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 227
Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer
terrein en interieur E- W+S- liften
afwerking installatie installatie
alle activiteiten goed te af te stemmen en de kosten,
kwaliteit en tijd in de gaten te houden.
Bouwmanagement kan daarmee worden gedefi-
nieerd als ‘Het organiseren en coördineren van
alle activiteiten die ten behoeve van het totstand-
komen van een bouwproject noodzakelijk zijn,
om uiteindelijk de wensen van de klant te realise-
ren, rekening houdend met tijd, kwaliteit en
kosten van het project.’
Het bouwmanagement kan zich uitstrekken over
alle fasen van het bouwproces: vanaf initiatie en
haalbaarheid tot en met de gebruiks/beheerfase,
figuur 16.15.
Werkmethode
Taken die bouwmanagementsbureaus kunnen
verzorgen zijn:
◆ het verrichten van haalbaarheidsonderzoeken;
◆ de programmering;
◆ contractmanagement;
◆ het opstellen van projectplanningen;
◆ bouwkostenmanagement;
◆ planbeoordeling, kwaliteitsborging;
◆ directievoering en toezicht;
◆ bouwjuridische zaken;
◆ onderhoud en beheer;
◆ toetsen aan vigerende wetgeving.
◆ Verrichten van haalbaarheidsonderzoeken
Met de opdrachtgever wordt de huisvestingsbe-
hoefte geïnventariseerd. Hieruit wordt de bouw-
behoefte gedefinieerd. Vervolgens wordt er een
indicatief investeringsbudget opgesteld en worden
de te verwachten exploitatiekosten aangegeven.
◆ Programmering
Het vastleggen van de huisvestingsbehoefte en
de technische uitgangspunten in een Programma
van Eisen, de basis voor het ontwerp.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 228
228
Opdrachtgever
Bouwmanager
ontwerp- en procescoördinatie
door bouwmanager voor rekening
en risico van opdrachtgever
Architect Constructeur Adviseur Hoofdaannemer
Onderaannemer Installateur
Figuur 16.15 Structuur met bouwmanager als adviseur
◆ Contractmanagement
Het (in overleg met de opdrachtgever) selecteren
en inschakelen van de architect, technische advi-
seurs en aannemers. Het verzorgen (opstellen en
onderhandelen) van de voor een project beno-
digde contractuele afspraken die ten behoeve van
het bouwproces zijn gemaakt.
◆ Opstellen van projectplanningen
De planning van het hele project, alsmede de
detailplanning voor de onderscheiden fasen
binnen het bouwproces, teneinde de werkzaam-
heden van alle betrokken partijen op elkaar te
kunnen afstemmen.
◆ Bouwkostenmanagement
Het beheersen van de investeringen vanaf de
initiatieffase tot en met de ingebruikname van het
gebouw, zodat de opdrachtgever de zekerheid
heeft dat er geen ongewenste budgetoverschrij-
dingen plaatsvinden.
◆ Planbeoordeling, kwaliteitsborging
Het toetsen tijdens het ontwerp van alle plannen,
begrotingen en procedures aan het Programma
van Eisen en het taakstellend budget.
◆ Directievoering en toezicht
Leidinggeven aan en toezicht uitoefenen op de
uitvoering van het werk in tijd, kosten, kwaliteit,
informatie en organisatie.
◆ Bouwjuridische zaken
Het bemiddelen inzake juridische geschillen over
bouwtechnische aangelegenheden.
◆ Onderhoud en beheer
Het verzorgen van bouwkundige en technische
procescoördinatie door
hoofdaannemer voor
diens rekening en risico
Leverancier
inventarisaties en inspecties, opstellen van meer-
jarige onderhoudsplanningen en begrotingen
(facility management).
◆ Toetsen aan vigerende wetgeving
Het toetsen van de huidige huisvesting aan de
vigerende wetgeving op het gebied van arbeids-
omstandigheden, het aangeven van knelpunten
en het vaststellen en beheersen van financiële
consequenties.
Het is gebruikelijk dat de bouwmanager de voor-
zitter is van de bouw- en directievergaderingen.
De opdrachtgever kan tot de leden van deze ver-
gadering behoren. Ook is het mogelijk dat de
opdrachtgever het bouwmanagementbureau
opdracht geeft om als zijn vertegenwoordiger tij-
dens de ontwerp- en/of uitvoeringfase op te tre-
den. De projectmanager treedt dan op als ‘gede-
legeerd bouwheer’. Indien deze situatie zich voor-
doet, zal de opdrachtgever dit te kennen moeten
geven aan de overige betrokken partijen. (In de
UAV is op een aantal cruciale punten het beslis-
singsrecht voorbehouden aan de opdrachtgever.)
Het contract tussen de opdrachtgever en de
bouwmanager houdt alleen een inspanningsver-
plichting in. Gebruikelijk is dat contracten met
adviseurs en aannemers door de opdrachtgever
worden aangegaan, figuur 16.16.
Kwaliteitsrisico
Is bij de opdrachtgever sprake van betrokkenheid
bij het project, bij een gedelegeerd bouwheer is
deze in mindere mate aanwezig. Vanzelfsprekend
zal de beroepseer van de bouwmanager een
belangrijke drijfveer zijn om tot een zo goed moge-
lijk resultaat te komen. De opdrachtgever zal ter-
dege overtuigd moeten zijn van de kennis en
kunde van de persoon of organisatie die hij inhuurt.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 229
Opdrachtgever
ontwerp- en procescoördinatie Bouwmanager
door bouwmanagers voor rekening
en risico van opdrachtgever
Aannemer
Architect Constructeur Adviseur
bouw
Figuur 16.16 Bouwmanager als gedelegeerd bouwheer
Eigen invloed
De eigen inbreng van de opdrachtgever zal
beperkt zijn. De bouwmanager – als gedelegeerd
bouwheer – fungeert als opdrachtgever en vervult
in feite de meeste ‘interne’ zaken van de
opdrachtgever. Deze kan met relatief weinig
inspanning de realisatie tegemoet zien.
Financieel risico
Aangezien de bouwmanager bij slecht manage-
ment ook kostenverhogend voor de overige leden
van het ontwerpteam kan werken, is van belang
dat de opdrachtgever van de ontwikkelingen van
het proces op de hoogte blijft. Het gevaar van een
ontwerp met te hoge advieskosten is aanwezig,
waarbij de garantie van een goed resultaat niet
kan worden gegeven. Sommige opdrachtgevers
vinden dat wanneer bouwmanagementbureaus
de overtuiging uitdragen dat een project niet
meer hoeft te kosten dan zij aangeven, dat het
bouwmanagementbureau dan ook het financiële
risico daarvoor moet durven aangaan. Er zijn dan
ook bouwmanagementbureaus die bereid zijn het
financiële risico van de opdrachtgever over te
nemen (zie ook management-contracting).
Tijdsduur
Het is belangrijk het gehele proces binnen een
vooraf vastgestelde tijd en kosten te realiseren. De
voortgangs- en budgetbewaking behoren tot de
hoofdtaken van de bouwmanager.
16.7 Onderhoudscontracten
Werkmethode
Het onderhoudscontract kan op een aantal
manieren opgesteld worden.
De meest gebruikte methode is op het moment
dat de onderhoudswerkzaamheden zich voor-
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 229
Aannemer Aannemer Aannemer Aannemer
E-installaties W-installaties S-installaties liften
doen deze te inventariseren en te omschrijven,
bijvoorbeeld in een bestek of technische omschrij-
ving. De werkzaamheden worden vervolgens
opgedragen voor een vaste aanneemsom.
Een methode die (nog) niet zo veelvuldig toege-
past wordt, is het aannemen van het onder-
houdswerk, waarbij de kwaliteit van de bouwde-
len over een langere periode (meerdere jaren)
gegarandeerd wordt.
De met het onderhoud gepaard gaande kosten
worden vooraf gebudgetteerd (bijvoorbeeld het
onderhoudsbudget voor de buitengevel van een
gebouw voor de duur van 10 jaar) en kan eventu-
eel voor een vast bedrag worden aangenomen.
Voor bijvoorbeeld de technische installaties wor-
den veelal onderhoudscontracten afgesloten. De
installateur verricht preventief inspecties om de
goede werking van de verwarmings-, koelings-,
luchtbehandelings-, transport- (liften en roltrap-
pen) en rookmeldinstallaties te kunnen waarbor-
gen. De kosten voor deze inspecties en kleine
reparaties worden bij de opdrachtgever in reke-
ning gebracht. Ook kan een 24-uurs contract aan
het onderhoud gekoppeld worden, waardoor
eventuele storingen – ongeacht de dag van de
week – binnen 24 uur verholpen zullen worden.
Afhankelijk van de contractvorm zullen de kosten
en de tijd min of meer te bewaken zijn. Zowel
aannemingen als regiewerken komen bij onder-
houdswerken voor, de werkmethodiek verloopt
als in voorgaande gevallen aangegeven. De
contractvorm waarbij het onderhoud gegaran-
deerd wordt, min of meer afgekocht wordt,
wordt tot op heden weinig toegepast. Het geeft
de opdrachtgever reeds ten tijde van de opleve-
ring inzicht in de werkelijk te verwachten onder-
houdskosten voor de komende jaren.
Kenmerkend voor het onderhoud is dat men
wordt geconfronteerd met de gevolgen van in de
ontwerpfase gemaakte materiaalkeuzen, die soms
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 230
230
om budgettaire redenen in de uitvoering nog
gewijzigd zijn vanwege lagere bouwkosten. In die
beslissingen worden onderhoudskosten meestal
niet of onvoldoende in beschouwing genomen.
16.8 Contracten voor combinatie
ontwerp en uitvoering
16.8.1 Bouwteam
Deze samenwerkingsvorm heeft in Nederland een
steeds grotere plaats veroverd. De opdrachtgever
beoogt bij het samenstellen van een bouwteam
de ervaring van de aannemer op het gebied van
projectorganisatie, uitvoeringstechnieken, materi-
aalkennis en bouwkosten reeds in de ontwerpfase
in te brengen zodat de uitvoeringsduur, kwaliteit
en bouwkosten al in een vroeg stadium worden
vastgelegd. In het bouwteam hebben zitting:
• de opdrachtgever als voorzitter;
• adviseurs als architect, constructeur, installatie
adviseur en dergelijke;
• de aannemer;
• de installateur(s).
De installateurs kunnen eventueel onderaanne-
mer zijn van voornoemde aannemer en zijn dan
ad hoc aanwezig bij de bouwteambesprekingen.
De opdrachtgever contracteert elk lid van het
bouwteam afzonderlijk en op een dusdanige wij-
ze dat een ieder verantwoordelijk blijft voor zijn
eigen expertise.
Werkmethode
De inschakeling van de aannemer zal veelal in het
(definitief) ontwerpstadium geschieden. Het tijd-
stip echter kan variëren van het prille begin van
het ontwerp tot en met de bestekfase.
De randvoorwaarden die de opdrachtgever aan het
te realiseren gebouw stelt, zullen voor alle bouw-
teamleden gelden; het Programma van Eisen, het
beschikbare budget en de gewenste datum van
ingebruikname zullen de belangrijkste zijn.
Bij de materiaalkeuze kunnen door de aannemer
diverse alternatieven worden voorgelegd waarbij
de meest economische oplossing binnen het
team kan worden gekozen. Gezien de specifieke
inkoopervaring van de aannemer kan zijn inbreng
kostenreducerend werken.
Op deze wijze worden nogal wat voorstellen door
de aannemer gedaan. De keuze van een voorstel
ligt echter bij het gehele team. De binnen het
team betrokken verantwoordelijke voor dat
betreffende onderdeel, zal de verantwoording
ervoor dienen te dragen als ware het zijn voorstel.
De aannemer is uiteraard verantwoordelijk voor
de uitvoerbaarheid en de door hem opgegeven
kosten van de bouwdelen.
Zo kan de aannemer voorstellen een nieuw of op
de Nederlandse markt minder bekend materiaal
te gebruiken dat door hem al in eerdere bouw-
werken is toegepast. Het ligt voor de hand dat de
bouwteampartner die de meeste ervaring met dit
materiaal heeft ook de garantie ten aanzien van
de duurzaamheid geeft.
In de contracten van de diverse bouwteamleden
moet duidelijk vermeld worden wat hun rol is
binnen het bouwteam. Veelal wordt de opzet van
het bouwteam vastgelegd in een bouwteamover-
eenkomst en in alle contracten vermeld, zodat
alle participanten dezelfde informatie hebben
hetgeen van hen verwacht wordt, en ook wat van
de andere teamleden verwacht wordt.
In figuur 16.17 is de operationele projectstructuur
aangegeven. Hierin heeft de aannemer een
adviesrol in het ontwerpteam. Soms heeft hij tot
taak de bouwkosten voor het ontwerpteam te
bewaken. De opdrachtgever kan een bouw-
kostenadviseur inschakelen als onafhankelijke
tegenspeler van de aannemer in het team.
In figuur 16.18 is de juridische structuur bij het
werken in bouwteamverband aangegeven. Alle
operationele projecttaken moeten ergens in de
contracten worden ondergebracht.
Kwaliteitsrisico
Het in een vroeg stadium betrekken van de aan-
nemer biedt voordelen, omdat de partij die straks
het project werkelijk gaat uitvoeren – en daarmee
verantwoordelijk wordt voor kosten, tijd en garan-
ties – al in de ontwerpfase bij het project betrokken
raakt. De opdrachtgever kan daarmee worden
behoed voor beslissingen die later in de uitvoering
en beheer onjuist blijken te zijn geweest.
Aanpassingen tijdens de uitvoering als gevolg van
een andere bouwmethodiek worden voorkomen.
Ook zullen op een vroeg tijdstip in het ontwerp-
proces de bouwkosten en de bouwtijd bekend
zijn, hetgeen de opdrachtgever beschermt tegen
eventuele tegenvallers tijdens de uitvoering.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 231
Opdrachtgever
Bouwkosten Centraal Project
Adviseur Management
Bouwdirectie
Programma- Ontwerp-
coördinatie coördinatie
Gebruiker A Architect
Gebruiker B Gevel-adviseur
Beheer Constructeur
Architect (adv.) Installatie-adviseur
Aannemer
Installateur
Figuur 16.17 Operationele structuur in een bouwteam
Eigen invloed
In een bouwteam kan de eigen inbreng van de
opdrachtgever groot zijn, omdat hij voortdurend
betrokken is bij alle ontwikkelingen en beslissin-
gen die in het team worden genomen.
Financieel risico
Eenmaal opgenomen in het bouwteam, is er voor
de aannemer geen concurrentie meer. De
opdrachtgever kan daarom de opgegeven bouw-
kosten laten beoordelen door een onafhankelijke
kostendeskundige. Vaak vindt selectie vooraf
plaats door een aantal aannemers een opgaaf te
laten doen van door hen van toepassing geachte
percentages voor algemene kosten, winst en risi-
co. Ook de hoogte van het uurloon kan een selec-
tiecriterium zijn.
Het is moeilijk om de in bouwteam vastgestelde
bouwkosten te vergelijken met de traditionele
prijsvorming. Enerzijds heeft men een besparing
op de uitvoeringskosten door de uitvoeringsex-
pertise in het ontwerp op te nemen, anderzijds is
de prijsvorming beperkt aan concurrentie onder-
hevig.
De advieskosten (ook die van de aannemer) zul-
len nagenoeg gelijk zijn.
Het grote voordeel is dat de kans op tegenvallers
tijdens de uitvoering vermindert en zowel bouw-
tijd als bouwkosten al vaststaan.
Opdrachtgever
Architect Constructeur Geveladviseur
Figuur 16.18 Juridische structuur in een bouwteam
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 231
Coördinatietaken
Binnen het bouwteam zullen de partijen op elkaar
afgestemd moeten worden. Veelal zal de
opdrachtgever binnen dit team de coördinatie
van de partijen (bijvoorbeeld het nakomen van de
contractueel overeengekomen verplichtingen) op
Uitvoerings- zich nemen. De technische coördinatie geschiedt
coördinatie
veelal door de partij die daar traditioneel voor
Aannemer verantwoordelijk is.
Installateur Binnen het bouwteam kunnen van de opdrachtge-
ver beslissingen worden verlangd die in de traditio-
nele situatie niet aan hem voorgelegd worden. Dit
kan worden voorkomen door het aanwijzen van
een (professioneel) gedelegeerd bouwheer.
Tijdsduur
De uitvoeringsduur is veelal dezelfde als die van
het traditionele proces. Wel wordt procestijd
bespaard doordat prijs- en contractvorming
plaatsvinden zonder dat de bouwvoorbereiding
door de ontwerpers is afgerond. Ook kan de aan-
nemer door zijn vroegtijdige kennis van het pro-
ject met de uitvoering beginnen zonder dat alle
tekeningen tot in detail zijn uitgewerkt.
De laatste fase van het ontwerp en de voorberei-
dingen van de uitvoering lopen bij een bouw-
team vrijwel synchroon.
Winst in procestijd (vroeger in gebruik nemen van
het gebouw) is daarom voor opdrachtgevers een
belangrijk argument om voor een bouwteam te
kiezen.
16.8.2 Design and Build
Deze uit Engeland afkomstige methode vertoont
voor een deel gelijkenis met de turn-key methode.
Werkmethode (in Groot-Brittannië)
Door de opdrachtgever wordt een architect aan-
gesteld die het Programma van Eisen omzet in
een structuur- of voorlopig ontwerp, aan de
hand waarvan de (design and build) aannemers
kunnen inschrijven. De aannemer speelt bij de
uitwerking een belangrijke rol, omdat deze deel
uitmaakt van de algehele projectleiding.
Installatie-adviseur Aannemer Installateur
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 232
232
De architect van de opdrachtgever en de quantity
surveyor (te vergelijken met ons begrip ‘kosten-
deskundige’) worden gekoppeld aan de aannemer.
De architect inspecteert het geleverde werk op de
bouwplaats om de kwaliteit te garanderen, terwijl
de quantity surveyor zich voornamelijk bezighoudt
met hoeveelheidsbepaling en kostenadviezen.
Werkmethode (in Nederland en omringende landen)
Op basis van een voorlopig ontwerp (met techni-
sche omschrijving) wordt een aanbesteding ge-
houden. Meestal is het ontwerp zodanig uitge-
werkt dat de architectuur voor het merendeel vast
ligt, zodat de diverse aanbiedingen architectonisch
gelijkwaardig zijn. De vrijheid van de aanbieders
bestaat uit de (technische) invulling van het (func-
tionele) ontwerp. De keuze van draagconstructie
en materiaal wordt in principe bepaald door de
aanbieder. Zo ontstaat niet alleen een concurrentie
op efficiënte werkmethode, maar tevens op een
doelmatige materiaalkeuze.
Het is mogelijk dat bij de uitwerking van het ont-
werp de architect van de opdrachtgever door de
aannemer wordt aangestuurd, figuur 16.19.
Kwaliteitsrisico
De ontwerper kan zich voor een groot deel beper-
ken tot de functionele invulling van het ontwerp.
De technische invulling wordt immers door de
aanbieder verricht, eventuele strijdige punten van
de technische invulling met het ontwerp dienen
duidelijk bij de aanbieding vermeld te worden en
zijn daarmee inzichtelijk. De aanbieder kan zich
niet op ontwerpfouten beroepen wanneer dit
ontwerp geheel binnen diens verantwoordelijk-
heid tot stand is gekomen. Ook kan geen sprake
zijn van aansprakelijkheid voor de opdrachtgever
wegens tekortkoming in zijn uitoefening van toe-
zicht, tenzij dit gemakkelijk is te constateren
tijdens diens controles; een soort waarschuwings-
plicht als omkering van paragraaf 6-14 UAV.
Opdrachtgever
Programma van Eisen Definitief ontwerp
tot Voorlopig Ontwerp tot en met oplevering
Design & Build Aannemer
(Quantity Surveyor) Architect Onderaannemers
Figuur 16.19 Juridische structuur bij Design and Build
De opdrachtgever draagt nog maar zeer beperkt
risico voor het functioneel en financieel slagen
van het project. Knelpunten en kosten zijn vroeg-
tijdig bekend.
Eigen invloed
De eigen invloed zal zich in grote lijnen beperken
tot de invulling van het functionele ontwerp. De
beoordeling van de aanbiedingen en de uiteinde-
lijke keuze vraagt de nodige aandacht van de
opdrachtgever, maar het vervolg – de technische
invulling – vraagt van de opdrachtgever weinig
tot geen inbreng.
Financieel risico
Afhankelijk van het type gebouw kan deze
methode efficiënt zijn. De kosten van de beste-
ding zijn hoger dan een traditionele besteding,
omdat alle aanbiedende partijen veel kosten die-
nen te maken voor de technische invulling van
het ontwerp alvorens de calculaties opgesteld
kunnen worden. Het is reëel dat deze kosten door
de opdrachtgever vergoed worden aan de partij-
en die niet als aannemer geselecteerd worden.
Een voordeel is wel dat de opdrachtgever wordt
gevrijwaard van meerkosten bij budgetoverschrij-
ding van de ontwerpkosten. Die komen voor
rekening van de aanbieder.
Deze extra kosten wegen echter niet op tegen het
voordeel van de efficiënte technische invulling van
het ontwerp. Omdat niet alle aannemers in staat
zijn een dergelijke aanbieding te verzorgen, is de
keuze voor de uit te nodigen partijen beperkt.
Tijdsduur
De combinatie van invulling van het ontwerp en
uitvoering door één partij kan tijdsbesparend
werken. Naast de realisatie van het ontwerp kan
tevens oplevering op een vooraf gestelde datum
als onderdeel van het contract gelden.
Installateurs Leveranciers
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 233
16.8.3 UAV-GC 2000
De ontwikkeling van het ‘geïntegreerde contract’
heeft geresulteerd in de ontwikkeling van een ver-
nieuwd UAV, de UAV-GC 2000. Deze UAV-GC
geeft de administratieve voorwaarden weer als
men een contract wil aangaan waarin de uitvoe-
ring en het ontwerp geïntegreerd zijn. de letters
GC staan voor Geïntegreerd Contract. Bij deze
UAV-GC hoort een modelbasisovereenkomst met
bijbehorende toelichting.
De ontwikkeling van de modelbasisovereenkomst
met de UAV-GC is in eerste instantie aangestuurd
vanuit de grond-, weg- en waterbouw (GWW-
sector). De werkgroep die deze UAV-GC heeft
ontwikkeld, heeft samengewerkt met de Burger-
en Utiliteitsbouw (B&U-sector), waardoor de
UAV-GC van een zodanig abstractieniveau is dat
deze in beide sectoren toepasbaar is. Eind 2003
bleek dat slechts 5 % van de aangemelde projec-
ten die met de modelbasisovereenkomst en UAV-
GC 2000 zijn gecontracteerd B&U projecten zijn.
Voor de GWW-sector waar veel op basis van (al-
of niet verrekenbare) hoeveelheden wordt aanbe-
steed, is deze UAV-GC een goede aanzet om tot
innovatieve aanbestedingsvormen te komen en
vernieuwde procedures. In de B&U sector, wordt
al langer de koppeling tussen ontwerp en uitvoe-
ring gelegd, en is de ervaring en jurisprudentie
aanwezig. Reeds jaren is vraag naar een nieuwere
vorm van administratieve bepalingen (dan de
UAV 1989) waarin deze koppeling met het ont-
werp gereguleerd was. De UAV-GC is in dit proces
een stap in de goede richting.
16.8.4 Turn-key overeenkomst
Werkmethode
Bij deze methode heeft de opdrachtgever ten
opzichte van voorgaand behandelde contract-
vormen de minste inbreng. Alle bij de realisatie van
een bouwwerk te verrichten activiteiten worden
ondergebracht bij één partij, de turn-key aannemer.
Bij deze methode valt of staat het succes met een
goed Programma van Eisen van de opdrachtge-
ver. Deze methode vindt veel toepassing in de
USA, Japan en bij grotere internationaal aanbeste-
de werken. Vooral industriële opdrachtgevers pas-
sen deze methode veelvuldig toe. Men kan bij-
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 233
voorbeeld de bouw van een gehele fabriek inclu-
sief de benodigde machines, de voor de bouw en
de exploitatie benodigde vergunningen en even-
tueel de benodigde organisatieopzet of zelfs het
aanstellen van het personeel opgeleid en wel bij
de turn-key aannemer onderbrengen.
Tijdens de nadere uitwerking van het Programma
van Eisen zal de opdrachtgever tussentijdse rap-
portages/overleg wensen om de gang van zaken
‘te monitoren’, dat wil zeggen meekijken en
eventueel voorkeuren uitspreken waarbij de ver-
antwoordelijkheid geheel bij de contractor blijft.
De werkelijke acceptatie zal formeel gezien plaats-
vinden bij de oplevering van het geheel. Dan
wordt gemeten of inderdaad het gebouwde vol-
doet aan het turn-key contract.
Het Programma van Eisen kan door de opdracht-
gever worden aangevuld met een voorlopig ont-
werp en een beknopte technische omschrijving
(de Owners Brief). Op deze wijze brengt de
opdrachtgever voorkeuren omtrent architectuur
en materiaaltoepassing en administratieve voor-
waarden naar voren.
Een of meerdere aannemers maken op basis van
de Owners Brief, een aanbieding. Deze aanbieding
bestaat uit een meer uitgewerkt ontwerp, veelal
door een door de aanbieder ingehuurde architect
gemaakt, met een uitgewerkte materiaalspecifica-
tie alsmede de voorwaarden en garanties en de
realisatiekosten en tijd (conceptual design).
De opdrachtgever zal bij meerdere aanbiedingen
een keuze moeten maken tussen aanbiedingen
die op onderdelen verschillen en soms zelfs niet
met elkaar te vergelijken zijn.
Zo kan het gebeuren dat de aanbieder met een
opvallend korte bouwtijd (ook al was dit niet
direct in de Owners Brief aangegeven) de
opdracht krijgt toegewezen. De aanbieder past
het conceptual design aan volgens het commen-
taar van de opdrachtgever en als dit door de
opdrachtgever wordt goedgekeurd, wordt met dit
contractual design een overeenkomst aangegaan.
De aannemer krijgt de werkzaamheden opgedra-
gen aan de hand van voorgaande stukken in
volgorde van belangrijkheid genoemd:
• de Owners Brief;
• het contractual design.
Allereerst wordt het contractual design door de
aannemer (tot werktekeningen) uitgewerkt en
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 234
234
zullen ook de benodigde vergunningen door hem
aangevraagd moeten worden. Op het moment dat
de vergunningen verstrekt zijn en de werktekenin-
gen akkoord bevonden zijn, kan gestart worden
met de uitvoering. De opdrachtgever en de aan-
nemer zullen bij de contractvorming goed dienen
aan te geven wat wordt gewenst respectievelijk
wordt aangeboden om vervelende discussie tijdens
de verdere ontwikkeling, maar zeker bij de afleve-
ring van het gebouwde te vermijden, figuur 16.20.
Variant Brochureplan
Het komt ook voor dat de opdrachtgever kiest
voor een ‘brochureplan’. Een standaard ontwerp
van een gebouw zodanig ontworpen dat het op
vele manieren toegepast kan worden. Dit komt
onder ander veel voor bij fabriekshallen.
Men koopt als het ware een standaard hal, meest-
al op een dusdanige wijze geconstrueerd dat alle
materialen volledig worden benut en geheel afge-
stemd op het fabricageproces van de aanbieder.
Het ontwerp is aldus voor een groot deel gereed.
Na een diepgaande studie van de aanbiedingsstuk-
ken zal meestal de prijs-kwaliteitverhouding van het
aangebodene kunnen worden bepaald, hetgeen de
nodige kennis vereist van de opdrachtgever.
Een particulier die een nieuwbouwwoning koopt
als onderdeel van een groot woningbouwproject,
gaat een contract aan dat is te vergelijken met
een turn-key contract.
Kwaliteitsrisico
De investeringskosten zullen lager liggen dan van
het traditionele proces, aangezien integratie van
uitvoering en ontwerp plaatsvindt. Bovendien zijn
de ontwerp- en advieskosten beperkt, omdat ver-
gelijkbare ontwerpen reeds meerdere malen door
de aanbieder zijn gerealiseerd. Zodra de opdracht-
gever afwijkende (van het productieproces van de
aanbieder) wensen heeft, zullen de extra kosten
die hieruit voortvloeien relatief hoog zijn.
Opdrachtgever
Turn-key aannemer
Architect Constructeur Adviseurs Onderaannemers
Figuur 16.20 Juridische structuur bij turn-key (Nederlandse situatie)
Eigen invloed
De eigen invloed is erg klein en kan uiteenlopen
van een omschrijving van het project tot een
voorlopig ontwerp.
Financieel risico
De bouwkosten zullen meestal lager zijn gezien
de uitwerking van het product door de fabrikant
(vooral bij een brochureplan). Bij afwijkende uit-
gangspunten van het ontwerp is het gebouw
duurder dan gebruikelijk. Het voordeel blijft dat
één partij de totale aansprakelijkheid/verantwoor-
delijkheid draagt, zodat over het algemeen bij
deze methode meer garanties (zowel technisch als
financieel) voor de opdrachtgever zullen ontstaan
dan bij de traditionele methode.
Coördinatietaken
De coördinatietaken liggen over het algemeen
volledig bij de aanbieder. De opdrachtgever moet
adviseur(s) contracteren die hem bijstaan tijdens:
• de aanbiedingsfase (vergelijk prijs/kwaliteits-
verhouding);
• de uitvoering (monitoren);
• de oplevering of overdracht (toetsing of de
levering voldoet aan het overeengekomene).
Tijdsduur
In het algemeen zal de procestijd korter zijn,
omdat ook qua uitvoering een efficiënt ontwerp
wordt gerealiseerd.
16.8.5 Prestatieconcept
Werkmethode
Deze methode van specificeren van de te realise-
ren prestatie is in het begin van de jaren ‘90 ont-
wikkeld om aannemers meer vrijheid te bieden
een door hen voorgestane bouwtechniek of pro-
ductkeuze aan te bieden.
Met een prestatie-eis wordt geprobeerd de ‘pres-
Installateurs Leveranciers
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 235
tatie’ te omschrijven voor een gebouw, bouw-
deel, element enzovoort. De buitengevel kan bij-
voorbeeld als volgt worden omschreven:
‘De uitwendige scheidingsconstructie van een
bepaalde ruimte dient te voldoen aan:
• een isolatiewaarde van ....;
• een massa van ....;
• een lucht- en waterdichtheid van .... respectie-
velijk ....;
• circa 25% lichtdoorlatend deel met een be-
glazing van .... en een minimale isolatiewaarde
van ....;
• tenminste één deur met een isolerende waarde
van .... en een kierdichting van ...., voldoend aan
de eisen die men stelt in ‘Geboden Toegang’;
• enzovoort.’
Er worden dus geen materialen genoemd.
De opdrachtgever stelt de projectdefinitie op,
bestaande uit het Programma van Eisen, de bud-
getindicatie en gegevens omtrent de locatie.
Vervolgens wordt een contract afgesloten met
een ontwerper/architect nadat deze de haalbaar-
heid van de randvoorwaarden die door de
opdrachtgever zijn opgesteld heeft getoetst.
De fasen van het structuurontwerp en het voor-
lopig ontwerp worden als gebruikelijk doorlopen,
hetgeen resulteert in de ‘vraagspecificatie’
bestaande uit:
• een complete ruimtelijke vormgeving van het
gebouw zonder dat er constructies en materialen
zijn gekozen;
• een overzicht van prestatie-eisen voor het
gebouw als geheel, voor ruimten en voor bouw-
delen;
• een verwachting omtrent de beeldvorming
van het gebouw en de ruimten zoals bijvoorbeeld
kleur, oppervlaktestructuur of materialisatie van
afwerkingen en vormgeving van details;
• een raming van de investerings- en exploitatie-
kosten.
Als het ontwerp door de opdrachtgever is goed-
gekeurd, wordt een aanbesteding gehouden waar-
bij de bouwbedrijven in de vorm van een definitief
ontwerp hun aanbiedingen zullen doen. Deze
‘aanbodspecificatie’ bestaat in grote lijnen uit:
• een specificatie van de toe te passen bouwkun-
dige constructies en installatiesystemen, eventu-
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 235
eel voorzien van monsters en kwaliteitsverklarin-
gen van de leveranciers;
• een specificatie van de afwerkingen en uit-
rusting;
• bewijsvoering, garanties ten aanzien van de
gevraagde en de te leveren prestaties;
• de prijs van het bouwwerk.
Vervolgens toetst de opdrachtgever of het gebo-
dene aan de vraag voldoet. Het werk wordt over
het algemeen aan het bedrijf gegund waarvan de
aanbieding de meest gunstige prijs/kwaliteits-
verhouding te zien geeft.
Het is voor de hand liggend dat de werktekeningen
door de aannemer worden vervaardigd. Voor de
bouwaanvraag zullen in de praktijk de opdracht-
gever en zijn architect overleg plegen over de aan
te vragen vergunningen. De uiteindelijke aanvragen
zal de aannemer dienen te verzorgen.
Bij de oplevering wordt het gebouw getoetst aan
de overeengekomen prestaties en de aangeboden
technische oplossingen.
Metingen inzake luchtdichtheid, geluid en thermi-
sche waarden maken deel uit van deze toetsing.
Kwaliteitsrisico
Bij een verkeerde ‘vertaling’ van de prestatie-eis
tot een product, kunnen discussies ontstaan
omtrent deze interpretatieverschillen. Het is zaak
om de prestatie-eis zo duidelijk mogelijk te for-
muleren en te toetsen aan de in de handel moge-
lijk leverbare kwaliteit.
Ook de aanbieding zal duidelijkheid over de pro-
ductkwaliteit moeten verschaffen, hetgeen in de
praktijk nogal eens tegenvalt.
Financieel risico
In principe zal de aanbieder het meest economi-
sche product of de meest economische uitwer-
king kiezen mits deze aan de prestatie-eis voldoet.
Op deze wijze zal een efficiënte materiaalkeuze/
constructiemethode ontstaan, hetgeen een
kostenreducerend effect zal hebben. De beste-
dingskosten zullen hoger zijn, aangezien de aan-
nemer eerst engineeringswerkzaamheden moet
verrichten alvorens hij met calculeren kan begin-
nen. Het is redelijk dat de opdrachtgever deze
kosten vergoedt aan de aanbieders die niet de
laagste inschrijving hebben aangeboden.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 236
236
Coördinatietaken
Het bepalen van de meest aannemelijke aanbie-
ding bij een aanbesteding in concurrentie vergt
meer tijd dan bij de traditionele contractvorming.
De coördinatie van de werktekeningen en de
detaillering kan men voor een groot deel overla-
ten aan de aannemer, mits de opdrachtgever
akkoord gaat met de aangeboden invulling van
het ontwerp. De opdrachtgever kan besluiten om
toezicht te houden op zowel de kwaliteit van het
ontwerp als op de kwaliteit van de uitvoering.
16.8.6 Twee (of meer) fasencontract
Bij deze methode is sprake van meerdere over-
eenkomsten. Zoals bekend kunnen in het totale
bouwproces verschillende stadia worden onder-
scheiden, waarvoor steeds deelcontracten wor-
den afgesloten. Aan het eind van elke fase kan de
opdrachtgever besluiten door te gaan of te stop-
pen (als bijvoorbeeld blijkt dat de bouwkosten te
hoog oplopen), figuur 16.21.
Werkmethode
Twee partijen, bijvoorbeeld een aannemer en een
ontwikkelaar als opdrachtgever, kunnen besluiten
gezamenlijk een project te realiseren. Dat besluit
kan al in een vroeg stadium worden vastgelegd in
een door beide partijen ondertekende intentie-
overeenkomst. Hierin wordt vastgelegd wat de over-
weging is om samen te werken en welke inbreng
(inspanningen) partijen van elkaar verwachten.
Vaak wordt vervolgens een raamovereenkomst
opgesteld waarin de inspanningen en verplichtin-
gen nader worden uitgewerkt. Deze raamover-
eenkomst geldt als ‘paraplu’ waaronder andere
overeenkomsten kunnen worden geplaatst. In de
raamovereenkomst worden bijvoorbeeld vast-
gelegd:
Opdrachtgever
Intentie-overeenkomst
Ontwerp-opdracht
eindigend met
offerte uitvoeringskosten
Aannemer Aannemer
Programma Ontwerp & Uitwerking
Figuur 16.21 Structuur bij meerfasencontract
• kostenvergoedingen;
• regels voor prijsstijging;
• afspraken met betrekking tot de bouwkosten,
zoals opslagen van de aannemer en tarieven van
diverse specialisten;
• afspraken hoe om te gaan met niet-passende
kostenopgaven;
• ontbinding van de overeenkomst.
Als na verkennend onderzoek blijkt dat het pro-
ject haalbaar wordt geacht, kan de opdrachtge-
ver met de aannemer een ontwerpovereenkomst
aangaan. Hierin neemt de aannemer de verplich-
ting op zich om een ontwerp te (laten) maken
waarvan de kosten voor ontwerp en bouw binnen
de opgestelde investeringsraming zullen blijven.
Ook neemt de aannemer de verplichting op zich
om het ontwerp binnen een vastgestelde termijn
gereed te hebben en bijvoorbeeld de bouwaan-
vraag tijdig in te dienen.
(Overigens kan ook in een raamovereenkomst
worden opgenomen dat de opdrachtgever ver-
antwoordelijk en aansprakelijk is voor de tot-
standkoming van het ontwerp.)
Als het (door opdrachtgever goedgekeurde) ont-
werp op tijd gereed is, maakt de aannemer een
begroting van de bouwkosten.
Het is mogelijk dat de opdrachtgever besluit om
de begroting van de aannemer te laten toetsen
door een onafhankelijke bouwkostendeskundige.
Indien uit die toetsing blijkt dat de door de aan-
nemer aangeboden kosten meer dan een vooraf
overeengekomen (in de raamovereenkomst vast-
gelegd) percentage afwijken van de ‘deskundige’
prijs, kunnen aannemer en opdrachtgever met
elkaar in onderhandeling treden over de opgege-
ven bouwkosten. Blijkt de aannemer niet bereid
zijn inschrijfsom te verlagen binnen het overeen-
Raamovereenkomst
toetsing Aannemingsovereenkomst
Aannemer
Bouw (fasen volgens NEN 2574)
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 237
gekomen percentage van overschrijding, dan is
de opdrachtgever gerechtigd de raamovereen-
komst te ontbinden. Deze aannemer zal dan niet
bij de uitvoering van het project betrokken zijn en
de opdrachtgever kan onbelemmerd een andere
bouwer uitnodigen tot inschrijving.
Wanneer opdrachtgever en aannemer wel tot
prijsovereenstemming komen, gaan zij een aan-
nemingsovereenkomst aan. In deze aannemings-
overeenkomst zal onder meer de toepasselijkheid
van de UAV zijn opgenomen.
(Is de aannemer verantwoordelijk voor het ont-
werp, dan zullen de nodige afwijkingen van de
UAV in het contract moeten worden opgenomen.)
Het is bij het meerfasencontract mogelijk om de
aannemer in bouwteam bij het ontwerp te
betrekken. Kenmerkend blijft de raamovereen-
komst en de scheiding tussen ontwerp- en uitvoe-
ringsopdracht.
16.9 Contract voor combinatie
ontwerp, uitvoering en gebruik
(Build, Operate and Transfer)
Deze contractvorm vindt over het algemeen toe-
passing bij grotere industriële projecten, waarbij
de gebouwvorm in grote mate wordt bepaald
door de installatie of het productieproces dat
binnen het gebouw dient plaats te vinden.
Werkmethode
Stel dat een opdrachtgever een fabriekscomplex
wenst te bouwen met daarbij een walsstraat voor
plaatstaal inclusief besturings- en kantoorruimten.
In principe is de walsstraat de primaire aanleiding
tot het bouwen. Het gebouw (of de gebouwen)
dient slechts als bescherming tegen weersinvloeden
van het productieproces en de productiemiddelen,
en eventueel als omhulsel om een vereist binnenkli-
maat te kunnen bewerkstelligen. De opdrachtgever
zal zijn Programma van Eisen zo exact mogelijk die-
nen te formuleren, of aan te geven waar vrijheden
ontstaan voor de ontwerper, en binnen welke
marges zich het ontwerp dient te begeven. Als toe-
lichting op het Programma van Eisen wordt een
meestal een ‘vlekkenplan’ gegeven waarin globaal
de locatie van de primaire processen en proces-
onderdelen wordt aangegeven. Soms wordt dit
nader uitgewerkt tot een Structuur Ontwerp.
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 237
De essentie van deze overeenkomst is dat het
functioneren van gebouw én installatie het
hoofddoel is van het contract, waarbij een meet-
bare prestatie – de input en de output van het
productieproces – wordt geleverd.
Aangezien de vele installaties en randapparatuur
nadere uitleg behoeven, zal de ‘oplevering’ van
het contractueel overeengekomene pas plaats
kunnen vinden als het bedienend personeel met
de installatie om kan gaan. Er wordt dan, nadat
de bouw gereed is, een opleidingsprogramma
gekoppeld aan of (opgenomen in) het contract,
zodat uiteindelijk een goed functionerende
fabriek, die volledig ingeregeld is en waarbij –
gezien de opleidingsperiode van het personeel –
de grootste aanloopproblemen zijn opgelost.
Op die manier kan de fabriek, volledig in bedrijf,
aan de opdrachtgever worden overgedragen
(inclusief ‘start-up’ fase). Bij civieltechnische pro-
jecten komt een veel verder gaande vorm van het
BOT-contract voor. De ‘operate fase’ is niet
beperkt tot de start-up van bedrijfsvoering, maar
betreft een periode waarin de investering groten-
deels wordt terugverdiend.
Kwaliteitsrisico
Bij deze contractvorm kan men in extreme situa-
ties terechtkomen. Men moet bij het schrijven
van het Programma van Eisen in principe alles
overzien. Ook eventuele problemen waarmee
men nog niet mee te maken heeft gehad. Op zich
een zeer moeilijke zaak.
De kans dat er een kleine fout of een verkeerde
inschatting in het Programma van Eisen terecht
komt is niet ondenkbaar. Veelal wordt dit (te) laat
geconstateerd met het gevolg dat schade voor de
opdrachtgever (als verantwoordelijke voor het
opstellen van het Programma van Eisen) niet
onaanzienlijk zal zijn.
Anderzijds zullen bij een goed Programma van
Eisen de fouten en de meeste gevolgen daarvan
voor risico van de aannemer zijn en heeft de
opdrachtgever een grotere zekerheid bij een vaak
grote investering.
Eigen invloed
Gezien het uitgangspunt van deze contractvorm,
wenst de opdrachtgever – in principe – een gerin-
ge inbreng, hetgeen zich soms beperkt tot het
absolute minimum om vermenging van verant-
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 238
238
woordelijkheden te ontlopen.
Gezien de zeer duidelijk meetbare resultaten van
de levering zal de opdrachtgever zich in principe
kunnen beperken tot de meting bij het opstarten
van het productieproces en de afname op het
moment dat alle personeel is opgeleid en het pro-
ductieproces in volle gang is.
Het is ondenkbaar om bij deze contractvorm een
Programma van Eisen te schrijven dat alle vragen,
ook in de toekomst, beantwoordt. Men speelt
hier op in door in het contract mijlpalen in te
bouwen waarbij de opdrachtgever de tot dan ver-
richte prestaties beoordeelt. Men bedoelt hier-
mee geen goed- of afkeur, maar een ‘monitoren’
van de uitvoering van het contract om waar te
nemen of de uitvoering van de overeenkomst
geschiedt naar wens van de opdrachtgever.
Financieel risico
Gezien het ‘afkopen’ van de afstemmings- en
leerfouten die de realisatie van een dergelijk com-
plex met zich mee brengt, zullen deze risico’s in
de contractprijs zijn begrepen. Doen deze proble-
men zich niet of nauwelijks voor, dan zullen deze
reserveringen een winstverbetering voor de aan-
nemer inhouden.
Schade ten gevolge van een slecht functionerend
productieproces kan voor de opdrachtgever desa-
streus zijn. Hierdoor worden vaak grote schade-
claims reeds in het contract opgenomen.
Coördinatietaken
De coördinatietaken liggen geheel bij de aanne-
mer. Gezien het samengaan van een bouwkundi-
ge invulling (gebouwen en gebouwinstallaties) en
een procesmatig deel (werktuigkundig: machines
en dergelijke) wordt meestal een combinatie (of
consortium) aangegaan tussen twee (of meerde-
re) bedrijven die het werk aannemen. De
opdrachtgever zal in een dergelijk geval in het
contract laten opnemen dat elke partner geheel
aansprakelijk is voor de uitvoering van het gehele
contract. Hij eist daarmee van de combinatie de
rechtsvorm ‘vennootschap onder firma’.
Daarmee heeft de opdrachtgever de zekerheid
verkregen dat het gehele contract wordt nageko-
men en in geval van faillissement van een van de
combinanten de andere partij(en) het contract
nakomen.
Ook voor de combinanten heeft dit samenwer-
kingsverband voordelen. De risicospreiding kan of
verdeeld worden naar expertise van de betrokken
partijen (risico’s van de gebouwen voor de bouw-
kundig aannemer, risico’s voor productie-installatie
voor de aannemer van de procesinstallatie), of naar
rato van de financiële deelname in de combinatie.
Tijdsduur
Deze contractvorm is een van de weinige moge-
lijkheden waarbij een opdrachtgever een garantie
kan krijgen ten aanzien van de totale realisatie en
opstarttermijn (start-up fase) binnen contractueel
afgesproken tijdslimieten.
Als de opdrachtgever zou besluiten om zelf de
coördinatie van de vele disciplines te verrichten,
zal de definitieve einddatum pas zeer laat in het
ontwikkelingsproces bekend kunnen zijn. Zeker in
de (proces-)industrie, waar het gaat om het zo
snel mogelijk op de markt brengen van nieuwe
producten. Weinig opdrachtgevers kunnen deze
onzekerheid binnen hun bedrijfsvoering toelaten.
De concurrent kan immers eerder met het pro-
duct op de markt komen en zodoende een grote
voorsprong nemen.
Men noemt deze contractvorm ook wel het turn-
key contract met outputgarantie. Onderscheidend
verschil is dat bij het turn-key-outputcontract de
invloed van de aannemer bij het ontwerp groter is
dan bij het BOT (Build, Operate and Transfer)
contract. Bij het BOT- contract worden de hoofdlij-
nen van het ontwerp reeds door de opdrachtgever
ingevuld of per mijlpaal goedgekeurd (de volgorde
van de diverse machines c.q. projectonderdelen
worden door de opdrachtgever bepaald).
16.10 Uitvoeringscontracten,
ingedeeld naar risico
16.10.1 Aannemingssom of
lumpsumcontract
Doel is het aangaan van een overeenkomst voor
de uitvoering van een vooraf gedefinieerd resul-
taat (het werk) tegen een vastgestelde prijs voor
levering op een vastgestelde datum of tijdsduur.
Deze meest voorkomende contractvorm beperkt
voor de opdrachtgever veel risico’s. Er wordt
gebouwd volgens bestek en tekening: het product
is exact gedefinieerd en de kosten en bouwtijd zijn
na aanbesteding bekend. Alvorens tot contractvor-
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 239
ming te komen, moet het ontwerp voltooid zijn. In
de praktijk zullen altijd aanpassingen in het ont-
werp of de specificatie gepleegd worden. Voor die
situatie zijn in het bestek verrekeningsmethoden
opgenomen (stelposten, verrekenbare hoeveelhe-
den, meer- en minderwerk).
De aannemer heeft zelf de hoeveelheden en de
prijzen bepaald (te kwantificeren) aan de hand van
de verstrekte gegevens (bestek en tekeningen). Het
risico voor afwijkingen van hoeveelheden, prijs en
bouwtijd ligt geheel bij de aannemer.
Het lumpsum- of aannemingscontract onder-
scheidt zich van andere contractsoorten doordat:
• het ontwerp in zijn geheel tot in detail, gereed
dient te zijn;
• het zekerheid geeft omtrent de prijs en lever-
ing voor de opdrachtgever, mits de werkzaamhe-
den goed zijn gedefinieerd;
• er een verrekenclausule opgenomen dient te
zijn;
• het risico voor fouten in de kostprijsberekening
in onderlinge samenhang wordt ‘afgekocht’.
16.10.2 Verrekenbare hoeveelheden of
unit rates
Deze contractvorm – ook wel tariefovereenkomst
genoemd – gaat ervan uit dat de aard van de
werkzaamheden bekend is doch de juiste omvang
(nog) niet.
Om als opdrachtgever/eigenaar inzicht te krijgen
in de totale kosten wordt getracht de hoeveelheid
in te schatten. Als de specificaties en de tekeningen
gereed zijn, kan men hoeveelhedenstaten opstel-
len die afgeprijsd worden door de aanbiedende
partij. Men noemt deze methode ‘aanbesteden op
basis van hoeveelheden’. In het internationale ver-
keer noemt men deze staten Bill of Quantities.
Soms wordt volstaan met een omschrijving van
de werkzaamheden, de te leveren kwaliteit en
worden ter informatie ‘voorlopige’ tekeningen
verstrekt. (Deze tekeningen dienen uitsluitend om
een beeld te geven van hetgeen onder welke
omstandigheden moet worden gemaakt.)
Als de aantallen in het geheel niet bekend zijn en
de werkzaamheden moeilijk te definiëren zijn, kan
men op basis van tarief (of in regie) verrekenen.
Men moet hierbij wel rekening houden dat de
indirecte projectkosten (materieelkosten en
bouwplaatskosten) en de overheadkosten (alge-
16 ANDERE CONTRACTVORMEN 239
mene kosten, winst en risico) toebedeeld moeten
worden aan de te verwachten omzet. Daarom
zullen deze veelal apart aangegeven worden op
de hoeveelhedenstaten. Toename van hoeveelhe-
den kan echter een verhoging van de vaste
kosten met zich mee brengen. Aldus zal men
deze kosten in percentages gaan uitdrukken.
Op ieder willekeurig moment tijdens de ontwerp-
fase kan men hoeveelhedenstaten opstellen,
ondanks dat het nog niet bekend is of die werk-
zaamheden uiteindelijk zullen gaan voorkomen.
Het bepalen van de werkelijke hoeveelheden
geschiedt achteraf. De specificatie van de hoe-
veelheid, de samenstelling van de eenheid en de
methode van meten dienen daarom duidelijk van
te voren overeengekomen te worden om discus-
sies bij de verrekening te vermijden.
Verrekening op basis van eenheids- (of verreken)
prijzen vindt veel toepassing bij RAW-bestekken in
de GWW-sector (Grond-, Weg- en Waterbouw).
Deze methode wordt eveneens toegepast als het
project in het voorlopig ontwerpstadium (VO)
verkeert. Op basis van dit VO en een beknopte
technische omschrijving wordt een aanbesteding
gehouden met verrekenstaten. De inschrijver met
de meest aannemelijke aanbieding wordt geselec-
teerd en gevraagd om in het ontwerpteam of het
bouwteam deel te nemen. De verrekenprijzen
blijven gehandhaafd. Als het ontwerp afgerond is
worden de hoeveelheden opnieuw bepaald en
daarmee de aannemingssom vastgesteld.
Samenvatting
Bij contracten op basis van verrekenprijzen ligt
het risico voor:
• de hoeveelheid bij de opdrachtgever;
• de werkmethode bij de aannemer;
• het prijsrisico bij de aannemer;
• het tijdrisico binnen vooraf gestelde grenzen
bij de aannemer, buiten deze grenzen voor
opdrachtgever. Zo’n grens kan de door opdracht-
gever opgegeven uitvoeringsduur zijn. Lopen de
werkzaamheden uit wegens oorzaken die de aan-
nemer niet kan beïnvloeden, dan is het risico voor
de opdrachtgever.
Bij verrekenprijscontracten wil de opdrachtgever
dikwijls de bouwplaatskosten van de aannemer
voor een vast bedrag vergoeden.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 240

240

Bij het in concurrentie uitnodigen van inschrijvers
wordt bij unit rates-overeenkomsten geselecteerd
op:
• eenheids- (of verreken)prijzen;
• bouwplaatskosten;
• opslagpercentages voor algemene kosten,
winst en risico.
Het is mogelijk om met verrekenprijzen de prijs-
vorming gelijktijdig te laten verlopen met de ont-
werpfase. De opdrachtgever betaalt niet het
resultaat van het werk, maar de inspanning van
de aannemer.
16.10.3 Regiecontract
De regieovereenkomst of reimbursable contract, is
gebaseerd op het verrekenen van de gemaakte
kosten plus een vooraf overeengekomen winstop-
slag. Bij de bouw voor particulieren wordt deze
methode niet of nauwelijks toegepast, omdat de
uiteindelijke kosten in het geheel niet bekend zijn.
Een groot nadeel is dat er geen invloed op de
doelmatigheid van het uitvoeringsproces kan
worden uitgeoefend.
Onder kosten worden verstaan:
• de loonkosten inclusief sociale lasten, verzeke-
ringen en vakantiegeld;
• de materiaalkosten;
• de materieelkosten, zowel in eigendom als
gehuurd;
• de kosten voor de coördinatie en begeleiding
van het werk, alsmede de zogenoemde bouw-
plaatskosten;
• kosten van ingeschakelde onderaannemers.
Het verrekenen van de kosten kan op vele wijzen
geschieden. De verrekening houdt in grote lijnen
in:
• de vaste kosten, overhead en winst als volgt te
vergoeden:
– kosten plus een percentage;
– kosten plus een vaste vergoeding;
– kosten plus een vergoeding afhankelijk van de
omzet;
• het inbouwen van een premie (= incentive) om
een kostenbewuste bedrijfsvoering te bevorderen:
– bonus, gerelateerd aan de bereikte doel-
matigheid;
– aflopend winstpercentage bij toenemende
omzet, oftewel de opbrengsten per manuur
lopen terug.
Bovengenoemde contractvorm is voor een beperkt
aantal werkzaamheden te adviseren. Het betreft
dan werken waarbij de omvang van het werk voor-
af nauwelijks te bepalen is. Complexe renovaties,
restauraties en onderhoudswerkzaamheden wor-
den middels een contract op regiebasis uitgevoerd.
De omvang van het op te dragen werk kan de
opdrachtgever zelf bepalen. Hij kan werkzaam-
heden door eigen personeel laten verrichten als-
mede de inkoop van de bouwmaterialen of het
inhuren van machines. De opdrachtgever dient
zich daarbij bewust te zijn dat hij, bij een dergelijke
versnippering van activiteiten, later nauwelijks een
beroep op garantie van de aannemer kan doen.
Samenvatting
Een regiecontract draagt als hoofdkenmerk de
vergoeding van alle kosten plus een vergoeding
voor de winst:
• deze overeenkomst kan worden aangegaan
ongeacht de mate waarin het plan is uitgewerkt;
• het risico ligt volledig bij de opdrachtgever;
• de wijzen van verrekenen zijn divers;
• een regiecontract is geschikt voor werken
waarbij de werkomvang vooraf onbekend is, of
als veel verstoringen zullen voorkomen die de
opdrachtnemer niet verwijtbaar zijn.
jellema11_H16 12-07-2004 10:01 Pagina 241

16 ANDERE CONTRACTVORMEN 241

Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur

Normen
UAV-GC 2000, Uniforme Administratieve Voor-
waarden voor geïntegreerde contractvormen
NEN 2574: 1993 Tekeningen in de bouw – Indeling
van gegevens op tekeningen voor gebouwen
RVOI 2001 Regeling Verhouding Opdrachtgever
Ingenieursbureau
SR 1997, Standaardvoorwaarden Rechtsverhouding
opdrachtgever-architect, opgesteld door de
Koninklijke Maatschappij tot bevordering der
Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten
(BNA)
06950548_H16 01-11-2005 10:04 Pagina 242
242
Geraadpleegde en aanbevolen
literatuur
1 Algemene Kosten in Bouwondernemingen 1995,
uitgave VGBouw
2 Als beste uit de bus, Gemeentelijk aanbestedings-
beleid, Europese regels en contractvormen in de
bouw, VNG Uitgeverij, Den Haag
3 AVA ‘92, Algemene Voorwaarden voor aan-
nemingen in het bouwbedrijf 1992, AVBB
4 AVBB, Risicoregeling woning- en utiliteitsbouw
1991
5 Bondt, ir. J.J. de, Drunen, ir. H.A. van,
Lassche, ing. F.J., Bedrijfskunde: de fasering van het
bouwproces (B en WW), Educaboek Stam Techni-
sche boeken, Culemborg, 1983
6 Koopmans, mr. D., Aanbesteding en mededin-
ging. In: Gemeentelijk grondbeleid, Vuga, augustus
1994
7 Koopmans, mr. D., Zwaan, mr. J.G.J.M. de,
Syllabus Nieuw Burgerlijk Wetboek, Interne cursus
NMB Amstelland, oktober 1992
8 Marinus, ir. H.L., Kleine gids voor de bouwvoor-
schriften, SMD/Waltman, Leiden, 1994
9 Ministerie VROM, V&G Modellen Bouwprocesbe-
sluit, uitgave ministerie VROM, Rijksgebouwen-
dienst, november 1994
10 Nederlands Normalisatie-Instituut – Bouw,
Jaarboek 1995
11 Nederlandse Stichting voor Kostentechniek,
Handboek Cost engineers, Samsom Uitgeverij,
Alphen aan den Rijn
12 Publicatieblad L199 van de Europese Gemeen-
schappen, Bureau voor officiële publikaties der
Europese Gemeenschappen te Luxemburg
13 STABU, Syllabus: De STABU besteksystematiek
voor de woning- en utiliteitsbouw 1990, 1992
14 Standaardregelingen in de bouw, VNG Uitge-
verij, ‘s Gravenhage
15 Stichting Bouwkwaliteit, De nationale gids van
kwaliteitsverklaringen voor de bouw, Rijswijk, 1
oktober 1995
16 Stichting Bouwresearch (SBR), Rotterdam
– rapport 362 Coördinatie geregeld?, Juridische
aspecten van coördinatie in de bouw
– rapport 387 Kiezen opdrachtgevers het juiste
bouworganisatiemodel?
– rapport 397 Welk bouworganisatiemodel bij
Europees aanbesteden (Jaap de Koning)
17 Uniforme administratieve voorwaarden, Sdu
Uitgeverij, 1989
06950548_register 01-11-2005
Register
A bepaling 41
aanbesteden 64
aanbesteden in delen 70, 80
aanbesteden, methoden van 74
aanbestedende diensten 93
aanbesteding 6
aanbesteding met vooraf-
gaande selectie 75
aanbesteding, getrapte 79
aanbesteding, onderhandse 77
aanbesteding, onderhandse –
na selectie 78
aanbesteding, openbare 74
aanbestedingsprocedure 93
aanbestedingsproces 64
aanbestedingsregeling 106
aanbestedingsrichtlijnen,
Europese 89
aanbestedingsstukken 65
aanbod 130
aannemingsovereenkomst 128
aansprakelijkheid 137
aansprakelijkheid aannemer 192
aanvaarding 131
administratieve bepaling 36
adviseur 134
afspraak, horizontale 110
afspraak, verticale 111
afstandsverklaring 66
algemene voorwaarden 7
arbitrageovereenkomst 198
attest 52
attest-met-productcertificaat 52
attestering 57
auteursrecht 220
B 58
bedrijfskosten 119
beëindiging in onvoltooide
staat 203
beëindiging
overeenkomst 202
begroting 45
begroting, inschrijf- 114
begroting, ontwerp- 114
begroting, uitvoerings- 115
bekendmaking 97
09:17 Pagina 243
beoordelingsrichtlijn,
nationale 54
bepaling, administratieve 36
bepaling, technische 37
bestek 7, 31, 219
bestekbegroting 32
bestekfase 8, 23
bestekkosten 116
bestekschrijven 60
besteksystematiek, STABU 38
bestektekening 22
bestekwijziging 178
betaling in termijnen 156, 174
biedingscombinatie 71
bodemverontreiniging 163
BOT-contract 237
Bouwbesluit 19
bouwdirectie 134, 136, 214
bouwelementen, keuring 171
bouwheer, gedelegeerd 228
bouwhek 164
bouwmanagement 227
bouwplaatsinrichting 163
bouwplaatskosten 119
bouwproces 208
bouwrijp maken 147
bouwstof 169
bouwstoffen 167
bouwstoffen, keuring 172
Bouwstoffenbesluit 21
bouwteam 230
bouwterrein 147, 162
bouwvergadering, eerste 150
bouwvergunning 3, 12, 146
bouwvergunningplichtig
bouwwerk 13
bouwvergunningsprocedure
bouwvergunningsvrij bouw-
werk 12
bouwwerk, bouwvergunning-
plichtig 13
bouwwerk, bouwvergunnings-
vrij 12
budgetcontrole 6
budgetrisico 212
budgettoets 32
Build, Operate and Transfer
237
REGISTER
C
CAR-polis 155
CE-markering 59
CEN 49
CENELEC 49
certificerende instelling 51
Constructie All Risk polis 155
construction
management 225
contract 6
contract, onderhouds- 229
contractstructuur 210
contractvorm,
traditionele 214, 221
contractvormen 208
contractvorming 8
contractvormingsfase 6
coördinatiefunctie 209
coördinatieovereenkomst
224
coördinatietaak 213
D
dag, onwerkbare 151
dag, werkbare 150
dag- en weekrapport 165
definitief ontwerp 219
Design and Build 231
directiebevoegdheid 135
drempelwaarde 90
E
ECISS 49
economisch risico 122
eerste bouwvergadering 150
eigenbouwer 73
eindafrekening 185
ETSI 49
Europese aanbestedingsrichtlijn
89
Europese regelgeving 84
Europese Technische
Specificatie 59
Europese Voornorm (ENV) 50
G
garantie 193
garantietermijn 192
garantieverklaring 193
Gastec 51
06950548_register 01-11-2005
gebruiksvergunning 13
gedelegeerd bouwheer 228
geschatte hoeveelheid 182
geschil 71, 198
getrapte aanbesteding 79
gezamenlijke inschrijving 108
goedkeuring 189
gunning 128
gunningsbrief 219
gunningscriterium 70, 100
H management-contractor 226
haalbaarheidsstudie 216
heropneming 190
hoeveelhedenstaat 44
hoeveelheid, geschatte 182
hoeveelheid,
verrekenbare 182
hoofdaannemer 222
horizontale afspraak 110
I P
in gebreke blijven 196
incentive 226
informatiedocument 31
inkoopcombinatie 109
inschrijfbegroting 114, 115
inschrijfkosten, vergoeding 79
inschrijving 68
inschrijvingsbiljet 69
intentieovereenkomst 236
ISO 50
J nota van inlichtingen 68
juridisch contract 31
K offerte 4
KEMA-keur 51
keuring 188
keuring bouwelementen 171
keuring van bouwstoffen 170
KIWA-keur 51
KOMO-merk 50
koopcontract, voorlopig 3
koopovereenkomst 128
koopproces 6
korting 153, 191
korttekst 41
kostenverhogende
omstandigheid 184
09:17 Pagina 244
kwalitatieve selectie 97
kwaliteitsrisico 212
kwaliteitssysteemcertificaat 54
kwaliteitsverklaring 50, 54, 60
L oplevering 188, 190
lumpsumcontract 238
M opname 188
machtiging 138
makelaar 217
management-fee 226
managementfunctie 209
Mededingingswet 108
meer- en minderwerk 177
meerfasencontract 236
meerwerk 177
milieuvergunning 13, 146
minderwerk 177
Misset BouwKosten (MBK) 124
N planning 152
nationale beoordelingsrichtlijn
54
Nederlands Normalisatie-
Instituut (NEN) 48
Nederlandse Mededingings-
autoriteit (NMa) 106, 110
NEN-norm 48
nevenaannemer 138
nevenaanneming 222
normalisatie 48
O productvoorwaarden,
onderaannemer 116, 166
onderhandse aanbesteding 77
onderhandse aanbesteding na
selectie 78
onderhoudscontract 229
onderhoudstermijn 192
ontwerp, definitief 219
ontwerp, voorlopig 219
ontwerpbegroting 114
ontwerpfase 8
ontwerpovereenkomst 236
ontwerpteam 218, 221
ontwerptijd 7
onwerkbare dag 151
opdracht 4
opdrachtbevestiging 5
opdrachtbrief 143
openbare aanbesteding 74
oplevering in delen 191
oplevering, uitstel van 190
opnamerapport 188
opneming 188
overeenkomst 131
overeenkomst, coördinatie-
224
overeenkomst, totstandkoming
van een 130
overheidsaanbesteding 65
overlegstructuur 144
overlijden van partijen 205
Owners Brief 233
praktijkrichtlijn (NPR) 49
precario 162
precontractuele fase 6
prestatieconcept 234
prijs 6
prijsaanbieding 5
prijsvormingsfase 8, 214
privaatrechtelijk
voorschrift 21, 129
procescertificaat 54
procesverbaal 68
productcertificaat 52
specifieke 7
Programma van Eisen
(PvE) 217
projectdefinitie 8
projectleider 222
Publiek-Private Samenwerking
(PPS) 217
Q
quantity surveyor 232
06950548_register 01-11-2005 09:17 Pagina 245

REGISTER

R stelpost 124, 180 voorlopig ontwerp 219

Raad van Arbitrage 198 Stichting Bouwkwaliteit voornorm (NVN) 49
Raad van Arbitrage voor (SBK) 50 voorschrift,
de Bouwbedrijven in Stichting STABU 38 privaatrechtelijk 21, 129
Nederland 71 voorwaarden, algemene 7
Raad voor de Accreditatie 54 T
raamovereenkomst 236 tariefovereenkomst 239 W
Regeling Verhouding technisch risico 121 weekrapport 165
Opdrachtgever technische bepaling 37 werkbare dag 150
Ingenieursbureau tegenstrijdigheid in het werkomschrijving 40
(RVOI 2001) 220 bestek 143 werktekening 158
regiebestek 223 termijn van werkterrein 159
regiecontract 240 gestanddoening 68 werkvoorbereidingsfase 23,
regieovereenkomst 223, 240 terreininrichting 159 214
reimbursable contract 240 toeleveringsovereenkomst 109 Wet Ketenaansprakelijkheid
retentierecht 196 totstandkoming van een (WKA) 72
Richtlijn Bouwprodukten 59 overeenkomst 130 Wet op de Ruimtelijke
Richtlijn Diensten 102 traditionele Ordening 21
Richtlijn Leveringen 100 contractvorm 214, 221 Woningwet 12
Richtlijn Nutssectoren 102 turn-key aannemer 233
Richtlijn Werken 102 turn-key contract 233 Z
risico, economisch 122 zekerheidsstelling 157
risico, technisch 121 U
risicoafweging 120 UAR 2001 84, 108
Risicoregeling Woning- UAR-EG 1991 89
en Utiliteitsbouw UAV 39
(RWU 1991) 122 UAV 1989 32
UAV-GC 2000 233
S UAV-TI 39, 142
sancties 102 uitstel van oplevering 190
schade 155 uitvoeringsbegroting 115
schorsen 202 uitvoeringscontract 219
selectiecriteria 68 uitvoeringskosten 118
specificatieblad 41 Uniform Aanbestedings-
specifieke reglement (UAR) 66, 107
productvoorwaarden 7 Uniform Aanbestedings-
SPO-beschikking 106 reglement EG-1991 108
STABU besteksystematiek 38 Uniforme Administratieve
STABU catalogus 40 Voorwaarden voor de uitvoe-
STABU Standaard 1995 en ring van werken 32
2001 32 unit rates 239
STABU Standaard 2001 38
STABU-keurmerk 38 V
Standaard Adminstratieve verborgen gebrek 190, 194
Bepalingen 39 verrekenbare hoeveelheid 182
Standaard Regeling voor verrekenprijs 183
architecten (SR 1997) 219 verrekenprijscontract 239
Standaard Technische verticale afspraak 111
Bepalingen 40 verzekeringen 154
standaardcontract 211 voorlopig koopcontract 3
06950548_register 12-07-2004 14:10 Pagina 246
06950548_register 12-07-2004 14:10 Pagina 247
06950548_register 12-07-2004 14:10 Pagina 248