PROTISTY – najbardziej różnorodne królestwo organizmów eukariotycznych.

Takson parafiletyczny – pochodzą od wspólnego przodka, który jest też przodkiem roślin, zwierząt i grzybów.
Zaliczamy tu organizmy o bardzo różnym stopniu pokrewieństwa:
 Glony – protisty roślinopodobne.
 Pierwotniaki – protisty zwierzęcopodobne.
 Śluzorośla – grzyby niższe, protisty grzybopodobne.
Ze względu na sposób odżywiania protisty dzielimy na:
 samożywne - prowadzące fotosyntezę
 cudzożywne - pasożyty, symbionty, saprobionty, drapieżniki
 zmiennożywne – miksotrofizm - euglena zielona, które w zależności od dostępności światła może być
samożywna lub cudzożywna.
Ze względu na postać dzielimy je na:
 jednokomórkowe
 wielokomórkowe – plechowate (bez tkanek i organów)
 kolonijne
Protisty jednokomórkowe mogą przybierać różne formy: pełzaków, wiciowców, komórek nieruchliwych, ze ścianą
komórkową lub bez.

Pełzaki/formy ameboidalne – mają cienką błonę komórkową, dzięki czemu mogą przybierać różne kształty,
poruszają się za pomocą nibynóżek – wypustek cytoplazmatycznych/pseudopodiów, do których przelewają swoją
cytoplazmę. Ich ruch to ruch pseudopodialny. Ruch ten jest możliwy dzięki cytoszkieletowi.
Wiciowce – mają jedną lub kilka wici do poruszania, ich ruch jest undulipodialny. Ich kształt ciała jest raczej stały w
porównaniu do pełzaków ze względu na budowę błony komórkowej.
Formy ameboidalne mają zwykłą, cienką błonę komórkową (umożliwia to tworzenie się wodniczek pokarmowych w
każdej części ciała).
Wiciowce mają pellikulę. W jej skład wchodzą pęcherzyki alweole, a pod nimi są włókna białkowe umożliwiające
ruch rzęsek. W alweolach mogą pojawić się również celulozowe płytki wysycone krzemionką lub węglanem wapnia,
które utworzą pancerzyki/ściany komórkowe.
Formy z pancerzykami są najczęściej nieruchome, ale mogą posiadać wici.
Niektóre protisty mają pod błoną:
 trichocysty – ciałka obronne wyrzucane w razie niebezpieczeństwa z komórki
 gatunki drapieżna mają toksocysty z toksyną paraliżującą ofiarę
Pellikula uniemożliwia utworzenie wodniczki pokarmowej, stąd na ich ciele są miejsca gdzie błona jest
cienka, to:
 cytostom – miejsce tworzenia wodniczki pokarmowej
 cytopyge – miejsce egzocytozy czyli usuwania niestrawionych resztek
U świdrowca gambijskiego i rzęsistka między wicią a ciałem komórki jest fałd błony komórkowej służący do
poruszania zwany błonką falującą. Ułatwia on poruszanie w gęstej krwi.

1
Rzęski i wici.
Rzęski – liczne i krótkie
Wici – nieliczne i długie
Mikrotubule tworzą także ruchliwe
wyrostki – rzęski i wici. To cylindryczne
wypustki cytoplazmatyczne, otoczone
błoną komórkową. Wewnątrz mają
charakterystyczny układ mikrotubul
9x2+2. Natomiast ciałko podstawowe/
kinetosom (element kotwiczący
rzęskę/wić w błonie) ma układ
mikrotubul jak centriola 9x3.

Postacie kolonijne np. toczek (obrazek z lewej strony)/ Volvox,

Pandorina to grupy jednokomórkowców żyjących w skupieniach w
postaci kul lub rozgałęzionych nici. Połączone są za sobą za pomocą ścian
komórkowych lub galaretowatych osłonek. Życie w kolonii ma zalety:
 ułatwia unoszenie w wodzie
 chroni przed atakiem drapieżników
Postacie wielokomórkowe czyli plechowate nie tworzą tkanek, ani
organów. Plechy mogą mieć różny kształt i stopień zaawansowania:
 komórczakowe – z licznych wielojądrowych komórek lub jednej wielojądrowej komórki; komórki
wielojądrowe powstają podczas podziałów mitotycznych jądra bez podziału cytoplazmy; występują u
protistów grzybopodobnych w postaci śluźni, która może poruszać się ruchem pełzakowatym
 plechy nitkowate – z luźnych, długich ciągów komórek
 plechy nibytkankowe/plektenchymatyczne – nici komórek się splatają tworząc niby tkankę
 plechy tkankowe – jest zróżnicowanie budowy zewnętrznej i wewnętrznej, spotykamy u ich części
liściokształtne, łodygokształtne i korzeniokształtne.

2
 Odżywianie.

3
Protisty zwierzęce i grzybopodobne są
heterotroficzne – drapieżniki, saprobionty,
symbionty, pasożyty.
Roślinopodobne są autotroficzne lub miksotroficzne.
Miksotroficzne – zmiennożywność u eugleny
zielonej lub innych wiciowców, która dzięki
fotoreceptorowi leżącemu u podstawy wici i stigmie
– plamce światłoczułej/ocznej organizm może
określić natężenie światła i wybrać sposób
odżywiania.
Autotroficzne – prowadzą fotosyntezę za pomocą
chloroplastów o różnych kształtach (taśmowate,
gwiaździste, okrągłe, chloroplasty mogą mieć 3 lub 4
błony, powstały w wyniku symbiozy wtórnej),
zawierają barwniki fotosyntetyczne:
 chlorofil a oraz b,c,d
 fikobiliny – niebieską fikocyjaninę,
czerwoną fikoerytrynę
 karotenoidy (pomarańczowy karoten,
czerwony likopen oraz ksantofile – fukoksantyna, luteina, flawoksantyna).
Różne barwniki absorbują różne długości fali świetlnej, co jest przydatne przy życiu na różnych głębokościach w
wodzie. W chloroplastach mogą powstawać pirenoidy – ogniska syntezy skrobi.
Nadmiar materii organicznej powstałej w fotosyntezie jest gromadzony w postaci:
 węglowodanów - skrobi, paramylonu, glikogenu, chryzolaminaryny
 tłuszczu
 alkoholu mannitolu
Heterotroficzne – pobierają związki organiczne z otoczenia (pasożyty, saprobionty, symbionty, drapieżniki).
Wyróżniamy 3 sposoby przedostawania się substancji do komórki:
 wchłanianie – gdy związki nie muszą być trawione (dyfuzja prosta, dyfuzja wspomagana, transport aktywny)
do pobierania małych cząstek przez błonę – patrz dział o komórce i błonie
 endocytozy – pinocytoza i fagocytoza, pobieranie cząstek większych z udziałem błony, cząstki muszą być
trawione, endocytoza może zachodzić przez całą powierzchnię ciała, gdy błona jest zwykła, elastyczna lub
przez cytostom, gdy istnieje pellikula lub pancerzyk. Patrz dział cytologia porównanie obu sposobów.

Cząsteczki rozpuszczalne w tłuszczach, elektrycznie obojętne i małe przenikają przez błonę zgodnie z gradientem
stężeń na zasadzie dyfuzji. Jony i większe cząsteczki (glukoza, aminokwasy) na zasadzie transportu aktywnego.
Większe drobiny substancji i całe organizmy przenikają na drodze pinocytozy i fagocytozy (pamiętaj o cytostomie i
cytopyge) .
pinocytoza fagocytoza
Pochłaniane są drobiny białek lub inne Pobranie całych bakterii lub mikroorganizmów.
wielkocząsteczkowe substancje rozpuszczalne w wodzie.
Tworzy się kanalik a na jego końcu wodniczka Pokarm zostaje oblany błoną komórkową i cytoplazmą.
wypełniona substancją.
Pęcherzyk się odrywa i pływa w cytoplazmie. Wodniczki są większe niż w pinocytozie.
Lizosom dostarcza do niego enzymy trawienne. Lizosom dostarcza do niego enzymy trawienne.
Pęcherzyk zostaje cały strawiony (błona i zawartość). Trawi się tylko wnętrze wodniczki i wchłania do
Pojawia się ubytek błony komórkowej. cytoplazmy. Nie ma ubytku błony, bo wodniczka
podpływa do błony i oddaje jej błonę z której była
zrobiona.
Nie ma egzocytozy. Jest egzocytoza – usuwanie niestrawionych resztek na
zewnątrz przez błonę lub cytopyge.

4
Oddychanie.
 Tlenowe – wymiana gazowa całą powierzchnią ciała.
 Beztlenowe – fermentacja u form pasożytniczych.
Osmoregulacja i wydalanie.
Przypomnij wiadomości o z działu cytologia o roztworach i stężeniach.
Ze względu na różne stężenia środowiska protisty słodko i słonowodne muszą inaczej prowadzić osmoregulację.
Protisty morskie są izotoniczne z wodą morską i nie prowadzą osmoregulacji. Tak mają też protisty pasożytnicze.
Protisty słodkowodne są hipertoniczne względem środowiska i woda do nich napływa na drodze osmozy. Muszą
cały czas usuwać nadmiar wody za pomocą wodniczek tętniących. Wodniczki przypominają słoneczka. Kanały
promieniste zbierają wodę z cytoplazmy i przekazują do pęcherzyka w środku, który usuwa ją na zewnątrz. Stąd
5
charakterystyczne pulsowanie. Produkty przemiany materii u
protistów morskich są usuwane przez błonę, a u słodkowodnych
przez wodniczki tętniące. Protisty wydalają amoniak.

Wrażliwość na bodźce.
Brak narządów zmysłu i układu nerwowego. Za odbiór bodźców
odpowiada błona komórkowa. Błona jest spolaryzowana. Ma
nierównomiernie rozmieszczone jony po obu stronach.
Występuje napięcie elektryczne. Na zewnątrz są jony dodatnie, a
wewnątrz ujemne. Gdy obiekt dotyka błony pojawia się fala
depolaryzacji co wywołuje reakcję organizmu. Dokładniej mówię
o tym przy tkance nerwowej. Reakcja protistów jest jednak
bardzo prosta – lokalna depolaryzacja, dotknęło protista coś
małego, czyli można to zjeść. Rozległa depolaryzacja, protista
dotknęło coś dużego, czyli trzeba uciekać.
Ruch.
Dotyczy głównie organizmów jednokomórkowych, czasem
kolonijnych.
Wielokomórkowce są pozbawione zdolności ruchu.
Ruchy jednokomórkowych protistów to taksje – ruchy w kierunku jakiegoś czynnika lub ucieczki przed nim, np.
fototakjsa na światło, chemotaksja na substancję pokarmową
Jednokomórkowce poruszają się ruchem:
 undulipodialnym – za pomocą rzęsek lub wici o budowie typowej (patrz cytologia)
 pseudopodialnym – za pomocą nibynóżek (pomagają w odżywianiu), ruch ten jest możliwy dzięki
cytoszkieletowi
 mogą być pozbawione zdolności ruchu

Wszystkie formy protistów mogą być przenoszone biernie przez wodę.

Zdecydowana większość wielokomórkowców to formy osiadłe, ale mają w cyklu życiowym formę obdarzoną ruchem
amebowatym lub wiciowym.
Rozmnażanie. Protisty rozmnażają się płciowo i bezpłciowo. Jednokomórkowce rozmnażają się bezpłciowo przez
podział podłużny lub poprzeczny na zasadzie mitozy. U form wielokomórkowych jak rodzaj rozmnażania
bezpłciowego następuje fragmentacja ciała lub zarodniki.

Rozmnażanie bezpłciowe:
6
  w dobrych warunkach umożliwia szybki wzrost ilości osobników
 wadą jest fakt, że wszystkie nowe organizmy są identyczne genetycznie
 jedynym źródłem zmienności jest mutacja, niestety najczęściej jest niekorzystna, a w komórkach
haploidalnych od razu się uwidacznia i powoduje śmierć osobnika
 w stabilnych warunkach rozmnażanie bezpłciowe jest korzystne bo szybko przybywa potomstwa, które mimo
że jest identyczne genetycznie przeżyje, bo warunki są korzystne
Rozmnażanie płciowe – zapłodnienie = syngamia:
 polega na łączeniu gamet – gamia
 pojawia się mejoza, która gwarantuje zmienność genetyczną rekombinacyjną potomstwa
 umożliwia to przetrwanie w niekorzystnych warunkach lub zmiennych
 postawała przemiana pokoleń i faz jądrowych (zmiana 1n na 2n i odwrotnie) – organizmy haploidalne
wytwarzają organizmy diploidalne, które z kolei wytwarzają pokolenie haploidalne

Rozmnażanie bezpłciowe zachodzi na drodze:

 poprzecznego lub podłużnego podziału
komórki
 fragmentacji plechy – plecha rozerwana
na fragmenty w wyniku regeneracji
odtwarza nowe , kompletne organizmy
 zarodników otrzymanych na drodze
mitozy

Protisty jednokomórkowe zwierzęcopodobne

mają 2 modele przemiany pokoleń:
 z mejozą pregamiczną – mejoza jest przed zapłodnieniem, postać troficzna jest 2n, mejoza prowadzi do
powstania gamet
 z mejozą postgamiczną mejoza jest po zapłodnieniu, postać troficzna jest 1n, mejoza prowadzi do powstania
osobnika troficznego
postać troficzna – zdolna do odżywiania się, podziałów i wzrostu, długo istnieje

7
Protisty wielokomórkowe haploidalne i diploidalne mają cykle życiowe czyli przemiany pokoleń.
Protisty roślinopodobne.
Wielokomórkowe protisty haploidalne tworzą gamety – dlatego to pokolenie nazywamy gametofitem.
Wielokomórkowe protisty diploidalne tworzą spory – dlatego to pokolenie nazywamy sporofitem.
 gamety powstają w jednokomórkowych gametangiach – żeńskich lęgniach i męskich plemniach
 zarodniki/spory powstają w zarodniach/sporangiach
U protistów zamiast rodni jest lęgnia. Jest ona jednokomórkowa w porównaniu do wielokomórkowej rodni.
Rodzaje przemian pokoleń:
 izomorficzna – gametofit 1n i sporofit 2n są identyczne morfologicznie
 heteromorficzna – gametofit i sporofit różnią się morfologicznie
 z przewagą gametofitu – jest on okazalszy, bardziej złożony i dłużej żyje
 z przewagą sporofitu - jest on okazalszy, bardziej złożony i dłużej żyje

8
Zarodziec malarii należy do protistów zwierzęcopodobnych, jest pasożytem. Występuje u niego schizogonia. Podział

ten polega na kilkakrotnym podziale jądra i potem cytoplazmy. Jednocześnie powstaje wiele komórek.
Zarodziec malarii ma 2 żywicieli:
 ostatecznego - komar widliszek, w którym pasożyt rozmnaża się płciowo
9
  pośredniego – człowieka, w którym pasożyt rozmnaża się bezpłciowo
Ataki malarii następują kiedy pękają erytrocyty i metabolity zarodźca wydostają się do krwioobiegu.

10
11
12
13
Orzęski – protisty zwierzęcopodobne: w kolejności
pantofelek, wirczyk, trąbik
 drapieżniki lub filtratory
 całe ciało lub obszar do zdobywania
pożywienia pokrywają rzęski (u pantofelka do
poruszania, u wirczyka i trąbika do zagarniania
wody z pokarmem, gdyż są to osiadłe orzęski)
 orzęski mają aparat jądrowy złożony z 2 jąder:
o duże – makronukleus - steruje pracą
komórki, ma wiele n
o małe – mikronukleus – jest
magazynem informacji genetycznej i uczestniczy w koniugacji, ma 2n
 u niektórych orzęsków może być dużo makro i mikronukleusów
 zachodzi tu koniugacja, która nie jest rozmnażaniem (nie powstają nowe osobniki) tylko procesem płciowym
(zachodzi rekombinacja materiału genetycznego)
 rozmnażanie to podział poprzeczny lub podłużny komórki


14
Przegląd protistów.

15
Pionowe rozmieszczenie glonów
jest spowodowane dostępnością
światła.
Im głębiej tym krótsza długość fali
świetlnej. Chlorofile nie dają rady
jej absorbować i musiały powstać
inne barwniki.
 Najbliżej powierzchni wody
żyją zielenice, które w
chloroplastach mają
przewagę barwników
zielonych chlorofilu a i b i
niewiele karotenoidów.
 Następnie spotykamy
brunatnice, które w
feoplastach mają barwniki
brązowe, aktywne w procesie
fotosyntezy. Zawierają oprócz chlorofili a i c duże ilości karotenoidów, głównie fukoksantynę, nadającą im
charakterystyczne brązowe zabarwienie.
 Najgłębiej spotykamy krasnorosty, które w rodoplastach mają barwniki czerwone, które zawierają oprócz
chlorofili a i d oraz karotenoidów, barwniki fikobilinowe - głównie fikoerytrynę i fikocyjaninę.

16
Znaczenie protistów:
1. Jednokomórkowe zielenice są ważnym składnikiem fitoplanktonu, który stanowi podstawę wyżywienia
zooplanktonu – są ważnym składnikiem łańcucha troficznego.
2. Protisty roślinopodobne są ważnymi producentami – dostarczają materii organicznej i tlenu.
3. Protisty odgrywają ważną rolę w obiegu pierwiastków.
4. Są pokarmem ludzi i zwierząt.
 Krasnorosty w Japonii są jadalne.
 Brunatnice stosuje się jako paszę dla zwierząt.
 Brunatnica - listownica cukrowa na Dalekim Wschodzie jest stosowana do celów kulinarnych
 Duże zielenice w basenie Morza Śródziemnego i na Dalekim Wschodzie stosuje się jako dodatek do
sałatek.
5. Krasnorosty są ważnymi producentami i współtworzą rafy koralowe.
6. Z krasnorostów produkuje się agar do użytku spożywczego (sernik agarowy) lub pożywek laboratoryjnych.
7. Galaretowate składniki ścian komórkowych brunatnic stosuje się jako dodatek do pomadek, kremów,
maseczek.
8. Plechy dużych protistów roślinopodobnych tworzą siedliska dla ryb podczas tarła, dają schronienie przed
drapieżnikami.
9. Część symbiotycznych orzęsków zasiedla przewody pokarmowe roślinożerców, gdzie trawi celulozę i w
zamian korzysta z składników organicznych.
10. Z brunatnic morskich produkuje się leki z jodem.
11. Kwas alginowy z brunatnic stosuje się do produkcji jedwabiu,
12. Udział w procesach skałotwórczych
 Skorupki obumarłych otwornic tworzą skały osadowe np. kredowe/wapienne skały w pobliżu Dover.

17
  Z pancerzyków okrzemek powstaje ziemia okrzemkowa.
 Ze szkieletów promienionóżek powstają skały krzemianowe.
13. W warunkach wysokiej temperatury i obecności składników pokarmowych obserwuje się zakwity wody –
masowy rozwój protistów planktonicznych. Ograniczają one dostęp tlenu do wody, wytwarzają toksyny,
które są powodem chorób lub śmierci. Powodują zarastanie zbiorników wodnych.
14. Protisty zwierzęcopodobne wywołują choroby (malaria, toksoplazmoza, rzęsistkowica, lamblioza, czerwonka
pełzakowata, nagana, śpiączka afrykańska, choroba Chagasa).

Choroba Chagasa – tropikalna pasożytnicza choroba człowieka i zwierząt, spotykana w obydwu Amerykach,
szczególnie w krajach Ameryki Południowej. Patogenem wywołującym chorobę Chagasa jest świdrowiec
Trypanosoma cruzi, przenoszony na ludzi i zwierzęta przez krwiopijne pluskwiaki. Możliwe są także inne drogi
zakażenia świdrowcami, takie jak spożycie pokarmów zanieczyszczonych przez owady, transfuzja krwi i przeniesienie
pasożyta z matki na dziecko w czasie ciąży.

Objawy choroby Chagasa różnią się w zależności od fazy choroby. We wczesnym, ostrym stadium objawy są łagodne
i zazwyczaj ograniczają się do niewielkiego obrzęku w okolicy ugryzienia pluskwiaka. Następnie przez lata i
dziesięciolecia rozwija się przewlekła postać trypanosomozy, której objawy mogą wynikać z uszkodzenia mięśnia
sercowego i splotów autonomicznych mięśniówki przewodu pokarmowego, zwłaszcza przełyku i jelita grubego.
Nieleczona choroba Chagasa nierzadko jest przyczyną śmierci zarażonych ludzi. Obecnie dostępne metody leczenia
przyczynowego infestacji świdrowcem amerykańskim są niezadowalające – leków skutecznych wobec świdrowców
amerykańskich jest mało, mają one liczne działania niepożądane i często są nieskuteczne, zwłaszcza w przewlekłym
stadium choroby.

Świdrowce Trypanosoma cruzi należą do tego samego rodzaju co świdrowce wywołujące śpiączkę afrykańską.

18
19