‫)‬

‫
א
‪:‬‬ ‫א‬

‫‪5‬‬ ‫@‪ E   C?@   D‬‬

‫ و اس‬ ‫ م ا‬
‫•
 وמ
אض
‪

:‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ HA‬ه‪ /‬آ‪- .‬د آ( ( ‪ ()"*+ ,‬آ ن أم ﺵ رد" ! در  ا  ‪ 2‬وﺕ‪/‬ن ‪ H‬ﺥ‪4‬ل‬ ‫‪  -‬و ا‬
‫ﺕ‪ . 6‬آ( ( ‪ . ,‬و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪HA = H + A‬‬
‫‪ - HA‬ا ء و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬ ‫‪ . <" -‬ا‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪HA + H2O = H3O + A‬‬
‫‪+‬‬
‫ه‪ /‬آ‪- .‬د آ( ( ‪ ! ,‬در  إ? ء ﺵ‪/‬ارد ا >(رو(‪/‬م ‪ H3O‬أ‪ <D‬ء ا ‪- C 4‬‬ ‫و    " ‪ 2B‬ا ‪/A‬ل أن ا‬
‫ا ء‪.‬‬
‫!‪/‬ي ‪ ،‬أﻡ إذا آ ن ا ‪ - C 4‬ا  ء ‪ A" (,*+‬ل <‪C‬‬ ‫‪ HA‬ﺕ م ا‪4 I‬ل ‪ -‬ا ء "‪ A‬ل <‪ C‬‬ ‫‪ -‬إذا آ ن ا‬
‫‪. J(9K‬‬ ‫‬
‫أ ‪:‬‬
‫!‪/‬ي ‪ - . <" ،‬ا ء و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬ ‫آ‪/‬ر ا >(رو‪ HCl 2(+‬ه‪ /‬‬ ‫•‬
‫‪HCl + H2O = H3O+ + Cl-‬‬
‫ا (‪ ، HCOOH O"/ P‬ا‪  ، CH3COOH O"/ P"Q‬‬ ‫• آ‪ .‬ا‪ M‬ض ا  ﻡ‪ 2‬ا ‪) RCOOH .B‬ﻡ‪ .P‬‬
‫ا ‪*<R‬و"‪ ( C6H5COOH O‬ه أ ض ‪ 86(9K‬ﺕ< ‪ - .‬ا ء و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪ 8‬ا ‪ 8(, ( (B‬ا  (‪: 8‬‬
‫‪RCOOH + H2O = RCOO- + H3O+‬‬
‫•
 وמ
א س
‪

:‬‬
‫‪  -‬و ا‪M‬ﺱ س ‪ B‬ه‪ /‬آ‪- .‬د آ( ( ‪ ()"*+ ,‬آ ن أم ﺵ رد" ! در  ﺕ‪ V(RP‬وﺕ‪/‬ن ‪ H+‬ﺥ‪4‬ل ﺕ‪. 6‬‬
‫‪B + H+ = BH+‬‬ ‫آ( ( ‪ . ,‬و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬
‫أ ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫• ه(روآ( ا ‪/W‬د"‪/‬م ‪ NaOH‬ه‪ /‬أﺱ س !‪/‬ي ‪ - . <" ،‬ا ء و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪NaOH = Na + HO : 8‬‬
‫• ه(روآ( ا ‪/R‬ﺕ ﺱ(‪/‬م ‪ KOH‬ه‪ /‬أﺱ س !‪/‬ي "< ‪ - .‬ا ء و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪KOH = K+ + HO- : 8‬‬
‫• ا < در ‪ NH3‬ه‪ /‬أﺱ س ‪ - . <" J(9K‬ا ء و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪NH3 + H2O = NH4+ + HO- : 8‬‬
‫‪: +,-‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫وذ ‪ 2 C( O‬وﺕ‪/‬ن ‪/ ( H‬ل إ  ﺵ ردة ا >(روآ( ‪، HO‬‬ ‫" ‪  2B‬ء ‪ H2O‬أن "‪ O‬ﺱ‪/‬ك ‬
‫‪H2O = HO- + H+‬‬ ‫و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬
‫آ " ‪ C<B‬أ"‪ Z‬أن "‪ O‬ﺱ‪/‬ك أﺱ س و ذ ‪ C(RP O‬وﺕ‪/‬ن ه(رو‪/ ( H+ 2(+‬ل إ  ﺵ ردة ا >(رو(‪/‬م ‪H3O+‬‬
‫‪H2O + H+ = H3O+‬‬ ‫و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬
‫‪ 8‬و آ\ ‪ O‬آ‪/ .‬ع آ( ( ‪ O" ,‬ه\ا ا ‪/‬ك أ‪ C‬ﻡ\\ب ‪.‬‬ ‫"‪ A‬ل ‪ 2‬ا ء ‪ -‬ه\^ ا‬


:
(‫ض‬/‫•
 وמ
א 
) س‬
. :-‫ﻡا‬  ‫ أﺱ س‬.B ‫ و‬:-‫أﺱ س ﻡا‬  .B -
)
- +
: - +
HA = A + H 8 ‫ د‬9 ‫ ا‬:-‫ و‬A :-‫ ا ا‬C‫ل إ  أﺱ ﺱ‬/ " H ‫ن‬/‫  وﺕ‬HA ‫ <ﻡ " ا‬-
B + H = BH : 8 ‫ د‬9 ‫ ا‬:-‫ و‬BH+ :-‫ ا ا‬CZ   ‫ل إ‬/ " H+ ‫ن‬/‫ وﺕ‬B ‫ أﺱ س‬VRP" ‫و <ﻡ‬
+ +

‫ ( ﺕ‬/‫ )أﺱ س‬.B ‫ ا‬2‫ن دوﻡ ﻡ‬/B‫ ﺕ‬8(, <P :-‫ ا ا‬CZ  ‫ﺱ س و‬M‫ أو ا‬:-‫ ا ا‬C‫و أﺱ ﺱ‬  *‫ ﻡ‬-
‫ا‬ ‫ﺱ س‬M‫ا‬ ( /‫ )أﺱ س‬8(, <P ‫ا‬ . ‫ أ س‬./, '0 &‫اﻝ‬
- -
H2O OH (H2O/HO )
-
HBr Br (HBr/Br-)

:
  ‫
ض
א‬
+ +
NH4 NH3 (NH4 /NH3)
CH3COOH CH3COO (CH3COOH/CH3COO-)
-

H3O+ H2O (H3O+/H2O)

:
‫
 س‬−‫•
 وמ
א ل
ض‬
+
8(, <P 1-  2( (H ‫ن‬/‫ان و اآ ب وﺕ‬A-) /‫ دل وﺕ‬R‫ ﺕ‬C(- ‫ " ث‬. 6‫ ﺕ‬.‫ آ‬/‫ أﺱ س ه‬-  . 6 ‫ا‬
: 8(  ‫ ا‬8 ‫ د‬9 ‫ ا‬- 8<(R ‫ ا‬8( b‫ ا‬:-‫( و‬HA2/A-2) ‫ أﺥى‬8(, <P 2-‫( و أﺱ س‬HA1/A-)
H+

HA1 + A-2 = A-1 + HA2

1- 2-‫أس‬ 1-‫أس‬ 2-

: ‫أ‬
: 8 ‫ د‬9 ‫ ا‬:-‫ ا ء و‬- CH3COOH O"/ P"Q‫ا‬  . <" •
CH3COOH + H2O = CH3COO- + H3O+
: " ‫ آ‬/‫ دل وﺕ‬R‫ ﺕ‬C(- ‫ ث‬CM ، ‫ أﺱ س‬-  . 6‫ ﺕ‬/‫ ه‬. 6 ‫ه\ا ا‬
CH3COOH = CH3COO- + H+
H2O + H+ = H3O+
: ‫ ه‬. 6 ‫ ا‬- 2(‫ ( ا اﺥ‬/‫ )أﺱ س‬2((, <P ‫و ا‬
( H3O+/H2O) ، (CH3COOH/CH3COO-)
: 8 ‫ د‬9 ‫ ا‬:- ‫ و‬CH3OH ‫ل‬/ P( ‫ ا‬c‫ ﻡ‬CH3COOH O"/ P"Q‫ا‬  . 6" •
CH3COOH + CH3OH = CH3COOCH3 + H2O
. /‫ دل وﺕ‬R‫ ﺕ‬C(- ‫ " ث‬e CM ، ‫ أﺱ س‬-  . 6‫ ﺕ‬d( . 6 ‫ه\ا ا‬
 (*) ( c!/ ‫  ا‬2"‫ ا  ر‬O< - 002 : 2"  ‫ ) ا‬:
(1)
‫א!ن‬

- 8‫( ا اﺥ‬ /‫( ت )أﺱ س‬, <P ‫(< ا‬R‫أﺱ س ﻡ‬-  .

) 6‫ ﺕ‬R9‫ت ا  ﺕ‬4 6 ‫ ﻡ ه ا‬8(  ‫ت ا‬4 6 ‫ ا‬2( 2‫ﻡ‬
. . 6 ‫ا‬
a) NH3 + H2O = NH4+ + HO-
b) CH4 + 2O2 = 2CO2 + 2H2O
c) H2O + H2O = H3O+ + OH-
d) Cu + H2SO4 = CuSO4 + H2O
e) HCl + H2O = H3O+ + Cl-
f) C2H5OH + Na = C2H5O- + Na+ + 1/2H2
g) HCOOH + H2O = HCOO- + H3O+
h) Ca2+(aq) + 2HO-(aq) = Ca(OH)2 (s)
i) CH3NH2 + CH3COOH = CH3NH3+ + CH3COO-
j) HCOOH + CH3OH = HCOOCH3 + H2O
k) HCl + NH3 = NH4+ + Cl-
l) Fe + H2SO4 = FeSO4 + H2


:
‫א"و‬
: ‫أﺱ س‬  . 6 ‫ا‬
. 6 ‫ا‬ I ‫أﺱ س أم‬  . 6‫ﺕ‬ ‫ ا دث‬/‫وﺕ‬R ‫ دل ا‬R ‫ا‬ ( /‫( ت )أﺱ س‬, <P ‫ا‬
NH3 + H+ = NH4+ (NH4+/NH3)
a e9
H2O = HO- + H+ (H2O/HO-)
b I
H2O + H+ = H3O+ (H3O+/H2O)
c e9
H2O = HO- + H+ (H2O/HO-)
d I
HCl = Cl- + H+ (HCl/Cl-)
e e9
H2O + H+ = H3O+ (H3O+/H2O)
f I
HCOOH = HCOO- + H+ (HCOOH/HCOO-)
g e9
H2O + H+ = H3O+ (H3O+/H2O)
h I
CH3NH2 + H+ = CH3NH3+ (CH3NH3+/CH3NH2)
i e9
CH3COOH = CH3COO- + H+ (CH3COOH/CH3COO-)
j I
HCl/Cl- (HCl/Cl-)
k e9
NH3 + H+ = NH4+ (NH4+/NH3)
l I
 ‫  ا ‬ ‫‪ pH‬ا‬
‫)‬
‫•
 وמ
א‪

:
pH
#‬‬
‫[‬
‫‪ log H 3O +‬ـ = ‪pH‬‬ ‫]‬ ‫(‪ .‬ا ة ) ا ‪9" ( 866‬ف ا ـ ‪ 8!49  pH‬ا  (‪: 8‬‬ ‫‪ -‬ﻡ‪ 2‬أ‪ .+‬ا‬

‫‪[H3O+ ]= 10-pH mol/L‬‬ ‫و ه\^ ا ‪ 8!49‬ﺕ‪: i- B‬‬

‫‪ < -‬ا ر‪ 25°C 8+‬ﺕ‪/B‬ن !( ‪ 8‬ا ـ ‪ pH‬ﻡ ‪/W‬رة (‪ 0 2‬و ‪. 14‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪  -‬زد" د !( ‪ 8‬ا ـ ‪ pH‬ﺕ<‪ H 3O + 8 (! lA‬و ا ‪ dB9‬ﺹ (‪. m‬‬
‫‪ -‬ﻡ‪ 2‬أ‪ (! .+‬س ‪ pH‬ﻡ ‪/‬ل ‪ >+ . 9‬ز إ ‪B‬و " ‪ pH‬ﻡ إذا آ ن ا ‪ (A‬س "? د!‪ ، 8‬و " ‪ 2B‬اﺱ‪ 9‬ل‬
‫ورق ‪ pH‬إذا آ ن ا ‪ (A‬س ‪ ?" I‬د!‪. 8‬‬

‫ورق ا ـ ‪pH‬‬ ‫ﻡ‪ (A‬س ا ـ ‪pH‬‬

‫●
א"دא'
א& !د‪
()
' 
$‬א ل
א 
‪

:‬‬
‫‪ -‬ا ء ا ‪ OB6" ?A‬ذاﺕ( إ  ﺵ‪/‬ارد ا >(رو(‪/‬م ‪ H3O+‬و ﺵ‪/‬ارد ا >(روآ( ‪ HO-‬و‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪: 8‬‬
‫)‪H2O(ℓ) + H2O(ℓ) = H3O+(aq) + HO-(aq‬‬
‫‪ -‬ه\ا ا ‪+ J(9K OB6‬ا ‪ ،‬ﻡ "‪ .9q‬ا ء ا ‪+ J(9K .!  ?A‬ا ( ر ا ‪. , >B‬‬
‫‪ - -‬ا ر‪/B" 25°C 8+‬ن ‪:‬‬
‫[‬ ‫[ ]‬ ‫]‬
‫‪ 7 mol / L‬ـ ‪ = 10‬ـ ‪H 3O + = HO‬‬
‫‪ ]= 10-14‬ـ ‪[H3O+ ][HO‬‬ ‫و < ه\^ ا ر‪/B" 8+‬ن أ"‪: Z‬‬
‫[‬ ‫[]‬
‫ـ ‪Ke = H 3O + HO‬‬ ‫]‬ ‫‪9" -‬ف ه\ا ا ‪q‬اء  ‪q‬اء ا  ردي  ء ‪" ،‬ﻡ* ‪ C‬ـ ‪ Ke‬و ه‪ /‬ون وة و ‪: B‬‬
‫(‪ .‬ا ‪ d6 < 8(,‬در‪ 8+‬ا ارة ‪.‬‬ ‫‪ -‬و‪ +‬أن !( ‪ 8‬ه\ا ا ‪q‬اء ‪ c( + - >6‬ا‬
‫[] ‪[H3O‬‬
‫‪+‬‬ ‫ـ‬ ‫]‬ ‫ـ‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪ -‬إذا ازدادت !( ‪ - H 3O + 8‬ﻡ ‪/‬ل ﻡ ‪ WA >< r<" ،‬ن ‪ HO 8 (! -‬آ "‪ AR‬ا ‪q‬اء ‪HO‬‬ ‫[‬ ‫]‬
‫‪ - V D‬ا ‪/‬ل ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺕ‪ 8 (! (s‬ا ـ ‪ (s Ke‬در‪ 8+‬ا ارة آ ﻡ‪ - 2(R‬ا ‪q‬ول ا   ‪:‬‬
‫در‪ 8+‬ا ارة‬ ‫‪0‬‬ ‫‪25°C‬‬ ‫‪40°C‬‬ ‫‪60°C‬‬ ‫‪80°C‬‬ ‫‪100°C‬‬
‫‪Ke‬‬ ‫‪1.1 . 10 1.0 . 10 3.0 . 10 1.0 . 10 2.5 . 10 5.5 . 10-13‬‬
‫‪-15‬‬ ‫‪-14‬‬ ‫‪-14‬‬ ‫‪-13‬‬ ‫‪-13‬‬

‫‪ log Ke‬ـ = ‪pKe‬‬ ‫‪ -‬ﻡ‪ <- P‬ا ـ ‪t- pH‬ن ا ـ ‪: 8!49  C< R9" pKe‬‬

‫‪Ke = 10- pKe‬‬ ‫و ه\^ ا ‪ 8!49‬ﺕ‪: i- B‬‬

‫ ل ‪:‬‬
‫‪Ke = 10‬‬ ‫‪-14‬‬
‫‪ -‬ا ر‪/B" 25°C 8+‬ن ‪→ pKe = 14 :‬‬

‫‪Ke = 10-13 → pKe = 13‬‬ ‫‪ -‬ا ر‪/B" 60°C 8+‬ن ‪:‬‬

 :
Ke

' 
$‫

و
 !*
א"دא'

א& !د‬pH
#‫دאמ
 !*
א‬+‫
א‬,
(!‫ ل
د‬
. 25°C 8+‫? ة < ا ر‬9‫ ﻡ‬e(A ‫ول ا    أن ا‬q ‫ ا‬. ‫أآ‬
)
pH 2 3.4 8
[H3O+] (mol.L-1) 4 . 10 -3
1.25 . 10-9
[HO-] (mol.L-1) 1.25 . 10-4


:
 "-‫א‬
pH 2 2.4 3.4 7 8 8.9 10.1
[H3O+] (mol.L-1) 10-2 4 . 10-3 4 . 10-4 10-7 10-8 1.25 . 10-9 8 . 10-11
[HO-] (mol.L-1) 10-12 2.5 . 10-12 2.51 . 10-11 10-7 10-6 8 . 10-6 1.25 . 10-4

:
pH
#‫●
מ
א‬
[H3O+ ] = [HO ‫] ـ‬ : ‫ن‬/B" ‫ل‬9 ‫ل ا‬/ ‫? و ا‬A ‫ ا ء ا‬-

[][ ] [ ] 2 → Ke = [H3O+ ] 2
Ke = H 3O + HO ‫ = ـ‬H 3O + : ‫ن‬/B" C<‫وﻡ‬
log Ke = log[H 3O + ] → log Ke = 2 log[H 3O + ]
2

‫ ـ‬log Ke = 2( ‫ ـ‬log[H 3O + ]) → pKe = 2pH

1
pH = pKe : ‫إذن‬
2
[ ]
pH ‫ ا ـ‬lA<" ‫ و‬H 3O + ‫ و <ه "*داد‬، Z  ‫ل‬/ ‫  ﻡ‬.W  ?A ‫ ا ء ا‬-  ‫ل‬4 ‫< ء ا‬D‫ أ‬-
1 : mRW(
pH < pKe
2
[ ]
- ‫ ن‬WA CA-‫ "ا‬HO ‫ <ه "*داد ـ‬، ‫ل أﺱ ﺱ‬/ ‫  ﻡ‬.W  ?A ‫ ا ء ا‬- ‫ﺱ س‬M‫ل ا‬4 ‫< ء ا‬D‫ أ‬-
1 : mRW( pH ‫ـ‬ ‫ا‬ 8 (! - ‫د‬ "‫ازد‬    ‫و‬ H 3O + [ ]
pH > pKe
2
:   ‫ول ا‬q ‫ل  ا‬/W ‫ ا‬2B " ‫ و‬pKe ‫ و‬0 2( ‫ر‬/W ‫ل ﻡ‬/ ‫ ا‬pH -
8(6(‫ آ‬8+‫ < ا ر‬8(, ‫ ا‬.( ‫ ا‬- pH ‫ ا ـ‬e‫ﺱ‬
8(Z  8 9‫ﻡ‬ 8(‫أﺱ ﺱ‬
1 1 1
0 < pH < pKe pH = pKe pKe < pH < pKe
2 2 2

( pKe = 14 ) 25°C 8+‫ < ا ر‬8(, ‫ ا‬.( ‫ا‬

8(Z  8 9‫ﻡ‬ 8(‫أﺱ ﺱ‬ : ‫ ل‬
pH < 7 pH = 7 pH > 7
( pKe = 13 ) 60°C 8+‫ < ا ر‬8(, ‫ ا‬.( ‫ا‬
8(Z  8 9‫ﻡ‬ 8(‫أﺱ ﺱ‬
pH < 6.5 pH = 6.5 pH > 6.5
 ‫ا  ازن ا  ‬
‫)‬ ‫●
 وמ
אوאزن
א‪

:
( .‬‬
‫‪ -‬إذا آ ن ا ‪ . 6‬ا ‪/B , ( (B‬س ‪  />-‬ﺱ(‪/B‬ن ‪ (y‬ﺕ م ‪M‬ن ا‪/M‬اع ا ‪ 8(, ( (B‬ا < ﺕ‪ 8q‬ﺕ‪9 . 6‬ﻡ ﺕ‪، .B‬‬
‫و ه\ا ﻡ "‪ .9q‬ا ‪4 6‬ت ‪ I‬ﺕ‪ 6‬آ( ‪.‬‬
‫‪ - -‬ا  ‪/‬ل ا ‪ (y , ( (B‬ا  م ‪< ،‬ﻡ ‪ z4‬م ﺕ?‪/‬ر ا ‪ 8 q‬ا ‪ 9 8(, ( (B‬ﻡة ﻡ‪ 2‬ا ‪ ، . 6‬أي <ﻡ ﺕ‪/B‬ن‬
‫ا ‪4 6‬ت و ا <‪/‬اﺕ‪ r‬ﻡ‪/+/‬دة ‪ -‬ا ‪ 8‬ا <> ‪ ( B 8(,‬ت ‪/A 8 D‬ل ‪ 2‬ا ‪ 8 q‬ا ‪ 8(, ( (B‬أ> ‪ 8  -‬ﺕ‪/‬ازن ‪.‬‬
‫‪ J!/" I -‬ا ‪ . 6‬ا ‪ < , ( (B‬وث ا ‪/‬ازن ‪ ،‬و ﻡ أدى إ  ﺕ‪ J!/‬ﺕ?‪/‬ر ا ‪ 8 q‬ا ‪ 8(, ( (B‬ه‪ /‬أن ا ‪- 2( 6‬‬
‫ا‪I‬ﺕ‪ q‬ه(‪ 2‬ا ‪ R‬ﺵ و ا ‪ 9‬آ‪ d‬أﺹ‪ R‬ﻡ و"(‪ - 2‬ا ‪) 8‬ﺕ‪/‬ازن د"< ﻡ(‪. ( B‬‬
‫●
‪
!.‬א ل
‪

:
Qr‬‬
‫‪ 8 + R9 -‬آ( ( ‪ 8(,‬ﺕ‪/B‬ن ﻡ‪ 2‬ا‪/M‬اع ا ‪ D ، C ، B ، A 8(, ( (B‬ﻡ‪/‬از‪ 8‬و ‪ :-‬ا ‪ 9‬د ‪a A + b B = c C + d D : 8‬‬
‫‪[C]c [D]d‬‬ ‫‪ t 8{ -‬ﻡ‪ 2‬ا ‪9 ، . 6‬ف آ ا ‪ . 6‬ا \ي "ﻡ* ‪ C‬ـ ‪ Qr‬و ه‪ /‬ون وة  ‪: 8!49‬‬
‫= ‪Qr‬‬
‫‪[A]a [B]b‬‬
‫‪ - -‬وﺱ| ﺕ‪  6‬ﻡ ‪" I ، ,‬ﺥ‪ R - .‬رة آ ا ‪ . 6‬ا  ‪ 8A‬آ‪/ .‬ع آ( ( ‪ y ,‬زي أو ﺹ أو إذا آ ن ا <‪/‬ع‬
‫ا ‪ "* , ( (B‬دة ﻡ‪ .P‬ا ء أو ﺵ‪/‬ارد ا >(رو(‪/‬م ‪< H3O+‬ﻡ ﺕ‪ - . 9‬ﺕ ( وﺱ| ﺕ‪.  6‬‬
‫‪ -‬آ ا ‪ C d( . 6‬وة ‪.‬‬
‫‪Qr = Qrf = K‬‬ ‫‪ 8" > - -‬ا ‪ (y . 6‬ا  م )ا ود ( "‪/B‬ن ‪:‬‬

‫‪[C]cf [D]df‬‬ ‫"  ا ‪A‬ار ‪ V P K‬ا ‪/‬ازن ا ‪ , ( (B‬و ‪: B‬‬

‫=‪K‬‬
‫‪[A]af [B]fb‬‬
‫‪ 8" > - -‬ا ‪ . 6‬ا  م ‪ I‬ﻡ‪ V P <9‬ا ‪/‬ازن ا ‪M K , ( (B‬ن ﺕآ(* أ ا ‪ 2( 6‬أو آ‪4‬ه "‪/B‬ن ﻡ‪9‬وم ‪.‬‬
‫●

א‪0‬دמ

‪

:
τ‬‬
‫‪ - -‬ا  {‪ t 8‬ﻡ‪ 2‬ا  ‪/‬ل ا ‪ , ( (B‬أ"‪/B" 2‬ن ا ‪A‬م ‪ ، x‬ﺕ‪9‬ف ‪ 8R‬ﺕ‪A‬م ا ‪ - . 6‬ه\^ ا  {‪ 8‬و ا  "ﻡ* >‬
‫‪x‬‬ ‫ـ ‪ τ‬و ه ون وة و ﻡ ‪/W‬رة (‪ 0 2‬و ‪ R9  1‬رة ‪:‬‬
‫=‪τ‬‬
‫‪x max‬‬
‫‪ 8R 8‬ا ‪A‬م ا <> ‪: 8!49  ,‬‬ ‫‪ 8" > - -‬ا ‪ . 6‬أ"‪/B" 2‬ن ‪ 8R 2 R9" ، x = xf‬ا ‪A‬م و ا  ﺕ  ‪ -‬ه\^ ا‬
‫‪x‬‬
‫‪τf = f‬‬
‫‪x max‬‬

‫‪ -‬إذا آ ن ‪ -‬ﺕ‪ . 6‬ﻡ ‪ xf = xmax‬أو ‪t- τf = 1‬ن ه\ا ا ‪/B" . 6‬ن ﺕ م ‪.‬‬
‫‪ -‬إذا آ ن ‪ -‬ﺕ‪ . 6‬ﻡ ‪ xf < xmax‬أو ‪t- τf < 1‬ن ه\ا ا ‪/B" . 6‬ن ‪ (y‬ﺕ م ‪.‬‬
‫‪ -‬إذا آ ن ‪ -‬ﺕ‪ . 6‬ﻡ ‪ 2B " ، Qrf >> 104‬ا‪ R‬ر ا ‪ . 6‬ﺕ م ‪.‬‬
‫‪: +,-‬‬
‫‪ -‬أ‪ VRD‬ا ‪ q‬رب أن ‪ 8R‬ا ‪A‬م ا <> ‪ I ,‬ﺕ‪ (s (s‬در‪ 8+‬ا ارة ‪ 2( -‬ﺕ< !‪* l‬ا" ا اآ(* ا‪I‬ا‪8(,‬‬
‫ ‪4 6‬ت ‪ ،‬آ أن ‪ V D‬ا ‪/‬ازن ‪) K‬آ ا ‪ . 6‬ا <> ‪ (s (s" ( Qrf ,‬در‪ 8+‬ا ارة ‪ ،‬و ‪(s (s" I‬‬
‫ا اآ(* ا‪I‬ا‪4 6  8(,‬ت ‪.‬‬
‫‪

:
 
12‬‬
‫[‬ ‫]‬
‫‪ - HA‬ا ء ا ‪ 2B " ?A‬ا‪ RD‬ت ‪H 3O + f :‬‬ ‫‪ - -‬ا ‪/‬ل ا ‪ Z‬ذو ا آ(* ‪ Ca‬ا < ﺕ‪ . 2 r‬ا‬
‫= ‪τf‬‬
‫‪Ca‬‬
 ‫‪τf‬‬ ‫=‬
‫[‬‫‪HO - ]f‬‬
‫‪/‬ل ا‪M‬ﺱ ﺱ ذو ا آ(* ‪ Cb‬ا < ﺕ‪) . 2 r‬ا‪M‬ﺱ س ‪ - B‬ا ء ا ‪ 2B " ?A‬ا‪ RD‬ت ‪:‬‬ ‫‪ - -‬ا‬
‫‪Cb‬‬
‫>\ا " ‪ 2B‬ا ‪/A‬ل ‪:‬‬
‫‪[H3O ]f = Ca‬‬
‫‪+‬‬
‫!‪/‬ي "‪/B‬ن ‪ τf = 1‬و ﻡ<‪: B C‬‬ ‫‪ -‬اذا آ ن ا‬

‫‪ ]f = Cb‬ـ ‪[HO‬‬ ‫‪ -‬اذا آ ن ا‪M‬ﺱ س !‪/‬ي "‪/B‬ن ‪ τf = 1‬و ﻡ<‪: B C‬‬

‫ ل‪

:
1−‬‬

‫آ‪/‬ر ا >رو‪ 2(+‬ذو ‪ ، pH = 2‬أ ﺕآ(*^ ا ‪  ، Ca  /‬أن آ‪/‬ر ا >(رو‪  HCl 2(+‬‬ ‫ﻡ ‪/‬ل ‬
‫!‪/‬ي ‪.‬‬
‫اﻝ;اب ‪:‬‬
‫] [‬
‫‪+‬‬ ‫‪-2‬‬
‫!‪/‬ي "‪/B‬ن ‪pH = 2 → H 3O f = 10 mol/L :‬‬ ‫ أن ‪ HCl‬‬
‫‪Ca = [H 3O + ]f = 10- 2 mol/L‬‬
‫ ل‪

:
2−‬‬
‫‪/‬ل   أن‬ ‫ﻡ ‪/‬ل ه(روآ( ا ‪/W‬د"‪/‬م ﺕآ(*^ ا ‪ ، Cb = 0.1 mol/L  /‬أ !( ‪ 8‬ا ـ ‪ - pH‬ه\ا ا‬
‫ه(روآ( ا ‪/W‬د"‪/‬م ‪ NaOH‬أﺱ س !‪/‬ي ‪.‬‬
‫اﻝ;اب ‪:‬‬
‫ أن ﻡ ‪/‬ل ه(روآ( ا ‪/W‬د"‪/‬م أﺱ س !‪/‬ي "‪/B‬ن ‪:‬‬
‫‪Ke‬‬ ‫‪10-14‬‬
‫‪[HO ]f = Cb = 0.1 mol/L‬‬
‫‪-‬‬ ‫[‬
‫‪→ H 3O‬‬ ‫‪+‬‬ ‫[ ‪]f‬‬
‫=‬ ‫‪-3‬‬
‫‪ = 0.1 = 10 mol/L‬ـ‬
‫]‬
‫‪HO‬‬
‫‪pH = - log [H 3O + ]f = 13‬‬

‫א!ن
)‪ ) :
(2‬ا  "‪ O< - 004 : 2‬ا  ر"‪  2‬ا ‪(*) ( c!/‬‬

‫ا‪ CH3COOH O"/ P"Q‬ﺕآ(*^ ا ‪  /‬ا‪I‬ا‪ C1= 2,7 . 10-3 mol/L ,‬و‪C q‬‬ ‫‪ <" -1‬ﻡ ‪/‬ل‬
‫‪0‬‬
‫‪ 8 (! V1= 100 ml‬ا ـ ‪ < pH = 3,7 C pH‬ا ر‪. 25 C 8+‬‬
‫ا‪ - O"/ P"Q‬ا ء ‪.‬‬ ‫أ‪ -‬أآ ﻡ‪ 9‬د ‪ 8‬ا ‪4‬ل ‬
‫ب‪ -‬أ‪+ i‬ول ﺕ‪A‬م ا ‪ ، . 6‬و د ﻡ‪ 2‬ﺥ‪ 8 (! C 4‬ا ‪A‬م ا‪. xmax  {M‬‬
‫‪+‬ـ‪ -‬أو‪ +‬ا ‪A‬م ا <> ‪ xf ,‬و آ\ا ‪ 8R‬ا ‪A‬م ا <> ‪ . τf1 ,‬ﻡ ذا ﺕ<‪ r‬؟‬
‫د‪ -‬أآ ‪ R‬رة ‪ V D‬ا ‪/‬ازن ‪ 2( eD . 6‬أ‪ " C‬وي ا ‪. K1= 1,6 . 10-5 : 8 (A‬‬
 10 : *+, 2020/10/15 : "#$ %& '  - (1)      -        

C2 = 0.1 mol /L ^*(‫ ﺕآ‬O"/ P"Q‫ا‬ ‫ل €ﺥ‬/ 8(/< ‫ ا‬8(! < ‫ ا‬250C 8+‫ < ا ر‬d(A -2
. σf = 5 . 10-2 S/m : q<-
: " ‫ ﻡ‬VRD‫م أ‬A ‫ول ا‬+  ‫ ا دا‬-‫أ‬
[ ] [ ]
. CH 3COO ‫ ـ‬f = H 3O + f •
. [CH 3COOH ]f = C - [H 3O + ]f •
‫ ا  ردي‬OB6 ‫ ا‬. >") > (! ‫ أ‬eD . σ ‫ و‬λ(CH3COO-) ‫ و‬λ( H3O+) 8 I [H3O+]f ‫ رة‬R ‫ أآ‬-‫ب‬
. (‫ ء‬
H 3O + f [ ]
.τ f2 = 1.25% , >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R ‫ أن‬2( eD ، τ f = : ‫ أن‬VRD‫ أ‬-‫ـ‬+
C
. . 6 ‫ ه\ا ا‬- K2 , ( (B ‫ازن ا‬/ ‫ ا‬V D ‫دـ أ‬
: K2، K1، τf2 ، τf1 2‫ ﻡ‬.‫ آ‬e(! ‫ل‬4‫ ﺥ‬2‫ ﻡ‬-3
. K ‫ازن‬/ ‫ ا‬V D  8(,‫ا‬I‫( ا اآ(* ا‬D„‫ ﻡ ﺕ‬-
. τf , >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R  8(,‫ا‬I‫( ا اآ(* ا‬D„‫ ﻡ ﺕ‬-
λ( H3O+)= 35.9 .10-3 S.m2 .mol-1 , λ(CH3COO-)=4,1 .10-3 S.m2 .mol-1: ?9"


:
‫א"و‬
: ‫ل‬4 I‫ ا‬8 ‫ د‬9‫ ﻡ‬-‫أ‬-1
- +
CH3COOH + H2O = CH3COO + H3O
: , >< ‫م ا‬A ‫ول ا‬+ -‫ب‬
8 ‫م ا‬A ‫ا‬ CH3COOH + H2O = CH3COO- + H3O+
8(,‫ اا‬x = 0 n0 = CV * 0 0
8( A‫ا‬ x CV - x * x x
8(, > xf CV – xf * xf xf

n0(CH3COOH) = CV = 2.7 . 10-3 . 0.1 = 2.7 . 10-4 mol

: xmax  {M‫م ا‬A ‫ ا‬-
: ‫ ﺕ م‬. 6 ‫ ا‬R‫ إذا ا‬-
CV – xmax = 0 → xmax = CV = 2.7 . 10-4 mol
: xf , >< ‫م ا‬A ‫ ا‬-‫ـ‬+
PH = 3.7 → H 3O + [ ]f1 = 10-3.7 = 2.0 .10- 4 mol
: ‫م‬A ‫ول ا‬+ 2‫ﻡ‬
n1f (H 3O + ) x f1
[ +
H 3O f1 = ] V1
=
V1
→ x f1 = H 3O + f1.V1 [ ]
x f1 = 2 . 10- 4 . 0.1 = 2 . 10-5 mol
: τf ‫م‬A 8(, >< ‫ ا‬8R< ‫ ا‬-
-5
xf 2 . 10
τf = → τ f1 = = 0.074 (7.4 %)
x max 2.7 . 10- 4
A . 5 B. : > ?@ . 56  78 ، : 6  ،  ;< / : 234 –  0 1 0 –  - . /
 11 : *+, 2020/10/15 : "#$ %& '  - (1)      -        

: ‫ﺱ< ج‬I‫ا‬
  /‫ ه‬O"/ P"Q‫ آ  أن ا‬، ‫( ﺕ م‬y ‫ل‬/ ‫ ﺕ‬/‫ ا  ء ه‬- O"/ P"Q‫ا‬  ‫ل‬4 ‫ أن ا‬r< ، τf < 1 : z4
. J(9K
: K , ( (B ‫ازن ا‬/ ‫ ا‬V D ‫ رة‬R -‫د‬
[H3O+ ]f1 [CH3COO ‫] ـ‬f1
K1 =
[CH3COOH]f1
: K = 1.6 . 10-5 ‫ ت أن‬RD‫إ‬
[
▪ H 3O + ]f1 = 2 .10-4 mol/L
x f 1 2 .10-5
[
▪ CH 3COO f1 = -
V1
] =
0.1
= 2 .10- 4 mol/L

CV - x f1 2.7 . 10-4 - 2 . 10-5

▪ [CH 3COOH ]f1 = = = 2.5 . 10-3 mol/L
V 0.1
-4 -4
2 . 10 . 2 .10
K1 = -3 = 1.6 . 10-5
2.5 . 10
: CH 3COO ‫ـ‬ [ ]f = [H3O+ ]f ‫ ت‬RD‫ إ‬-‫أ‬-2
: ‫م‬A ‫ول ا‬+  ‫ا دا‬
▪ [H3O+ ]f = xVf
n f (CH 3COO ‫ ) ـ‬x f
[
▪ CH 3COO - ]f =
V
=
V

[CH3COO- ]f = [H3O+ ]f

: [CH 3COOH ]f = C - H 3O + [ ]f ‫ ت‬RD‫• إ‬

: ‫م‬A ‫ول ا‬+  ‫ا دا‬
xf
[
▪ H 3O + f = ] V
n f (CH 3COOH ) CV - x f
▪ [CH 3COOH ]f = =
V V
[CH3COOH]f = CV - x f
V V

[CH3COOH]f = C - [H3O+ ]f
A . 5 B. : > ?@ . 56  78 ، : 6  ،  ;< / : 234 –  0 1 0 –  - . /
12 : *+, 2020/10/15 : "#$ %& '  - (1)      -        

: δf ، λ(CH3COO-) ، λ(H3O+) 8 I H 3O + [ ]f ‫ رة‬R -‫ب‬

δ f = λ (H 3O + ) H 3O + [ ]f + λ (CH 3COO- )[CH 3COO ‫] ـ‬f

:   ‫و‬
[CH3COO ]f = [H3O ]f - +

: mRW" C<‫وﻡ‬
δ f = λ (H 3O + ) H 3O + [
]f + λ (CH 3COO- )[H 3O + ]f
δ f = ( λ (H 3O + ) + λ (CH 3COO - )) [H 3O + ]f
δf
[H 3O + ]f = + -
λ (H 3O ) + λ (CH 3COO )
5 .10- 2
[H3O ]f =+
-3 -3 = 1.25 mol/m3 = 1.25 .10-3 mol/L
35.9 . 10 + 4.1 .10
[H3O+ ]f
: τf = ‫ ت‬RD‫ــ إ‬+
C
: <"
xf
τf =
x max
: ‫م‬A ‫ول ا‬+  ‫ ا دا‬-
n f ( H 3O + ) x
[
▪ H 3O + ]f =
V
[
→ H 3O + f = f
V
] [
→ x f = H 3O + f V . ]
: A ‫ ﺱ‬+‫ن (ˆ و‬/B" ‫ ا  م‬. 6 ‫ ر ا‬R  -
CV - xmax = 0 → xmax = CV
: τf ‫ رة‬R - "/9  -
[H3O+ ]f .V
τf =
CV

[H3O+ ]f
τf =
C

: τf2 8 (!
-3
1.25 . 10
τ f2 = -1 = 1.25 . 10- 2 ( 1.25% )
10

A . 5 B. : > ?@ . 56  78 ، : 6  ،  ;< / : 234 –  0 1 0 –  - . /
 13 : *+, 2020/10/15 : "#$ %& '  - (1)      -        

: . 6 ‫ ه\ا ا‬- K2 , ( (B ‫ازن ا‬/ ‫ ا‬V D ‫دـ‬

: <"
[H3O+ ]f2 [CH3COO ‫] ـ‬f2
K2 =
[CH3COOH]f2
: :R‫ا دا  ﻡ ﺱ‬
[ ]f2 = 1.25 .10-3 mol/L
▪ H 3O +
▪ [CH 3COO - ]f = [H 3O + ]f = 1.25 . 10-3 mol/L
▪ [CH 3COOH ]f2 = C - [H 3O + ]f2 = 0.1 - 1.25 . 10-3 = 9.88 . 10- 2 mol/L
: q K2 ‫ رة‬R - "/9 
-3 -3
1.25 . 10 . 1.25 . 10
K2 = -2 ≈1.6 . 10-5
9.88 . 10
: τf 8(, >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R ‫ و‬K ‫ازن‬/ ‫ ا‬V D - 8(,‫ا‬I‫( ا اآ(* ا‬D„‫ ﺕ‬-3
: A ‫ ﺱ‬+‫و‬
-3 -5
C1 = 2.7 . 10 mol/L → K1 = 1.6 . 10
C2 = 1.0 . 10-1 mol/L → K2 = 1.6 . 10-5
C2 > C1 → K1 = K2
. ‫ت‬4 6  8(,‫ا‬I‫  اآ(* ا‬D„" I , ( (B ‫ازن ا‬/ ‫ ا‬V D ‫< أن‬9" ‫ه\ا‬
: Z"‫ أ‬A ‫ ﺱ‬+‫و‬
-3
C1 = 2.7 . 10 mol/L → τf1 = 7.4 %
C2 = 1.0 . 10-1 mol/L → τf2 = 1.25%
C2 > C1 → τf2 < τf1
‫ <ﻡ ﺕ*داد‬, >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R l! <‫ت (ˆ ﺕ‬4 6  8(,‫ا‬I‫  اآ(* ا‬D„‫ ﺕ‬, >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R ‫< أن‬9" ‫ه\ا‬
. ‫ت‬4 6  8(,‫ا‬I‫ا اآ(* ا‬
(*) ( c!/ ‫  ا‬2"‫ ا  ر‬O< - 005 : 2"  ‫ ) ا‬:
(3)
‫א!ن‬

. (mol.L-1) ‫ة‬/  ‫را‬A‫ ﻡ‬C ^*(‫ و ﺕآ‬V C q NH3 ‫ل < در‬/ ‫"< ﻡ‬
. ‫ ا < در و ا ء‬2( .‫ ا ﺹ‬, ( (B ‫ل ا‬/  ‫ ا < \ج‬, ( (B ‫ ا‬. 6 ‫ ا‬8 ‫ د‬9‫ اآ ﻡ‬-1
. . 6 ‫م ا‬A I‫و‬+ i‫ أ‬-2
: ‫ أن‬VRD‫م أ‬A ‫ول ا‬+  ‫ ا دا‬-3
. [NH 4 + ]f = HO ‫ ـ‬f • [ ]
. [NH 3 ]f = C - [HO ‫] ـ‬f •
[HO ‫] ـ‬
. τf = •
C
σf
. (‫ ا د ا \اﺕ  ء‬. >" ) HO ‫ـ‬ [ ]f = •
λ ( NH 4 + ) + λ (HO ‫) ـ‬

A . 5 B. : > ?@ . 56  78 ، : 6  ،  ;< / : 234 –  0 1 0 –  - . /
 14 : *+, 2020/10/15 : "#$ %& '  - (1)      -        

. pH = 10.6 ‫ و ذو‬C = 10-2 mol/L  / ‫ ﺕآ(*^ ا‬NH3 ‫ < در‬, ‫ل ﻡ‬/ ‫ "< ﻡ‬25°C 8+‫ ا ر‬- -4
. ‫ازن‬/ ‫ل < وث ا‬/ ‫ ا‬- ‫ة‬+‫ا‬/ ‫ ا‬8(, ( (B ‫اد ا‬-M‫ أ ﺕاآ(* ا‬-‫أ‬
. ‫ أﺱ س‬2 ‫ رة‬R ‫  أن ا < در‬r<‫ ﻡ ذا ﺕ‬. τf , >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R ‫ أ‬-‫ب‬


:
‫א"و‬
: , ( (B ‫ ا‬. 6 ‫ ا‬8 ‫ د‬9‫ ﻡ‬-1
+ -
NH3 + H2O = NH4 + HO
: ‫م‬A ‫ول ا‬+ -2
8 ‫م ا‬A ‫ا‬ NH3 + H2O = NH4+ + HO-
8(,‫ اا‬x = 0 n0b = CV ‫*" دة‬ 0 0
8( A‫ا‬ x CV - x ‫*" دة‬ x x
8(, > xf CV - xf ‫*" دة‬ xf xf

: [NH 4 + ]f = HO ‫ـ‬ [ ]f ‫ ت‬RD‫ • إ‬-3

: ‫م‬A ‫ول ا‬+  ‫ا دا‬
xf
▪ [HO ‫] ـ‬f =
V
x
▪ [NH 4 + ]f = f
V
→ [NH 4 + ]f = HO - [ ]f
: [NH 3 ]f = C - HO ‫ـ‬ [ ]f ‫ ت‬RD‫• إ‬
: ‫م‬A ‫ول ا‬+  ‫ا دا‬
xf
▪ [HO ‫] ـ‬f =
V
[
→ x f = HO ‫ ـ‬f .V ]
CV - x f CV x f x
▪ [NH 3 ]f =
V
=
V V
- = C - f → [NH 3 ]f = C - HO ‫ـ‬
V
[ ]f

: τf =
[HO ‫] ـ‬
‫ ت‬RD‫• إ‬
C
: <"
xf
τf =
x max
: ‫م‬A ‫ول ا‬+  ‫ا دا‬
‫ـ‬
[HO ‫] ـ‬f = n f (VHO ) = xVf [
→ x f = HO ‫ ـ‬f .V ]
: ‫ن‬/B" ‫ ﺕ م‬. 6 ‫ض أن ا‬6
CV - xmax = 0 → xmax = CV

A . 5 B. : > ?@ . 56  78 ، : 6  ،  ;< / : 234 –  0 1 0 –  - . /
 15 : *+, 2020/10/15 : "#$ %& '  - (1)      -        

: τf ‫ رة‬R - "/9 

τf =
[HO ‫] ـ‬f V
→ τf =
[HO ‫] ـ‬f
CV C
σf
: (‫ ) ه ل ا د ا \اﺕ  ء‬HO ‫ـ‬ [ ]f = ‫ ت‬RD‫• إ‬
λ ( NH 4 + ) + λ (HO ‫) ـ‬
OB6 ‫ إه ل ا‬R V ‫ ا  إه‬H3O+ ‫راد‬/ ‫ إ  ا‬8- KQ  HO- ، NH4+ ‫ارد‬/ ‫ي  ا‬/ " ‫ل ا < در‬/ ‫ﻡ‬
: ‫ن‬/B" ‫ \ا‬، ‫ا  ردي  ء‬
σ f = λ (NH 4 + ) [NH 4 + ]f + λ(HO ) HO f
- - [ ]
: mRW" C<‫[ و ﻡ‬NH 4 + ]f = HO - [ ]f : A ‫ ﺱ‬+‫و‬
[ [ ]f
σ f = λ (NH 4 + ) HO ‫ ـ‬f + λ(HO- ) HO - ]
σf
σ f = ( λ(NH 4 + ) + λ(HO- ) ) [HO - ]f → [HO ‫] ـ‬f =
λ ( NH 4 + ) + λ (HO ‫) ـ‬

: ‫ازن‬/ ‫ل < وث ا‬/ ‫ ا‬- ‫ة‬+‫ا‬/ ‫ ا‬8(, ( (B ‫اد ا‬-M‫ ﺕاآ(* ا‬-‫أ‬-4
. (8 <‫( ﻡ‬y) NH3 ، NH4+ ، H3O+ ، HO- ، H2O : ‫اد‬-M‫ا‬
: *(‫ا اآ‬
[ ]
▪ pH = 10.6 → H 3O + = 10-10.6 = 2.5 . 10-11 mol/L
Ke 10-14
[
▪ HO = - ] [
+ =
-4
-11 = 4 . 10 mol/L
]
H 3O 2.5 . 10
:   ‫ادا  ول ا م و‬
[ ]
▪ [NH 4 + ]f = HO ‫ ـ‬f = 4 . 10- 4 mol / L
▪ [NH 3 ]f = C - HO ‫ـ‬ [ ]f = 10- 2 - 4 . 10- 4 = 9.6 . 10-3 mol/L
: , >< ‫م ا‬A ‫ ا‬8R -‫ب‬
: +‫ و‬:R‫ﻡ ﺱ‬

τf =
[HO ‫] ـ‬
C
: ‫إذن‬
-4
4 .10 -2
τf = ‫ ـ‬2 = 4 . 10 ( τ f = 4%)
10
: ‫ﺱ< ج‬I‫ا‬
. J(9K ‫ أﺱ س‬/‫ آ أن ا < در ه‬، ‫( ﺕ م‬y ‫ل‬/ ‫ ﺕ‬/‫ ا ء ه‬- ‫ل ا < در‬4 ‫ أن ا‬r< ، τf < 1 : z4

A . 5 B. : > ?@ . 56  78 ، : 6  ،  ;< / : 234 –  0 1 0 –  - . /