‫ترمودینامیک ‪1‬‬

‫انرژی و انتقال انرژی‬

 ‫تعریف انرژی‬
‫• انرژی یکی از بدیهیترین مفاهیم مرتبط با دانش مکانیک است‪ .‬انرژی یک خاصیت ماده است که به صورت ترانوایی‬
‫ایجاد تغییر قابل تعریف می باشد‪.‬‬
‫• دت مرتد انرژی نکا زیر قابل طرح می باشد‪:‬‬
‫‪ ‬انرژی یک خاصیت مقداتی است و به جرم وابسته است‪.‬‬
‫‪ ‬انرژی یک کمیت پایستات است یعنی مقدات کل انرژی ماده از بین نمی تود و برجرد هم نمی آید‪.‬‬
‫‪ ‬انرژی یک کمیت اسکالر است یعنی فاقد جهت می باشد‪.‬‬
 ‫انرژی و انواع آن‬
‫• انرژی دت فرمهای مختلفی دت طبیعت دیده میشرد‪ .‬شناختهشده ترین این فرمها عباتتند از‪،‬‬

‫‪ ‬انرژی جنبشی‬
‫‪ ‬انرژی پتانسیل گرانشی‬
‫‪ ‬انرژی گرمایی‬
‫‪ ‬انرژی شیمیایی و هستهای‬
‫‪ ‬و ‪...‬‬
‫• انرژی کل یک سیستم ترمردینامیکی که مجمرع تمامی فرمهای انرژی متصرت برای آن است‪ ،‬به صرت زیر نمایش داده‬
‫میشرد و یک کمیت مقداتی است‪ .‬می تران انرژی تا بر واحد جرم و به صرت یک کمیت شدتی نیز تعریف نمرد‪،‬‬

‫‪E‬‬
‫‪E  total Energy  kJ  ; e ‬‬ ‫‪ kJ / kg ‬‬
‫‪m‬‬
 ‫دسته بندی انواع انرژی‬
‫• علم ترمردینامیک به جای مقدات مطلق انرژی با تغییرا انرژی سروکات داتد‪ .‬به همین خاطر معمرال مقدات انرژی دت یوک‬
‫نقطهی مرجع دلخراه برابر صفر دت نظر گرفته شده و انرژی سیستم دت سایر حاال نصب به این حالت مرجع سنجیده می‬
‫شرد‪.‬‬
‫• دت عمرمی ترین شکل دسته بندی زیر برای انراع انرژی قابل اتایه می باشد‪:‬‬

‫انرژی که تمامی یک سیستم نسبت به‬

‫انرژی ماکروسکوپیک‬ ‫یک مرجع بیرونی دارد‪( .‬انرژی جنبشی‬
‫و پتانسیل گرانشی)‬

‫انرژی‬
‫انرژی که مرتبط با ساختار اتمی و‬
‫مولکولی یک ماده و جنبش های‬
‫انرژی میکروسکوپیک‬ ‫مربوط به آن هاست و به مرجع خارجی‬
‫وابسته نیست (انرژی هسته ای‪،‬‬
‫گرمایی)‬
 ‫انرژی ماکروسکوپیک (‪ :)1‬انرژی جنبشی‬
‫• انرژی ماکروسکرپیک دت حالت کلی به حرکت کل جسم نسبت به مرجع و یا اثر یک نیروی خاص مثل نیوروی گورانش‪،‬‬
‫نیروی مغناطیسی یا الکتریکی وابسته است‪.‬‬
‫• شناخته شده ترین فرم انرژی ماکروسکرپیک‪ ،‬انرژی جنبشی است که یک جسم بدلیل حرکت داشتن نسبت به یک مبودا‬
‫مختصا خاتجی با خرد داتد‪.‬‬
‫• از نظر فرمرالسیرن تیاضی مقدات انرژی جنبشی عبات است از‪،‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪KE  m V‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1 2‬‬
‫‪ke  V‬‬
‫‪2‬‬
‫انرژی ماکروسکوپیک (‪ :)2‬انرژی پتانسیل گرانشی‬
‫• یکی دیگر از انراع انرژی های ماکروسکرپیک‪ ،‬انرژی پتانسیل گرانشی است‪.‬‬
‫• این انرژی بدلیل قراتگیری یک جسم با جرم معین دت میدان گرانش زمین با آن همراه است‪.‬‬
‫• از نظر فرمرالسیرن تیاضی مقدات انرژی پتانسیل گرانشی عبات است از‪،‬‬
‫• سایر انراع انرژیهای ماکروسکرپیک دت ترمردینامیک از اهمیت زیادی برخرتدات نمی باشند‪.‬‬

‫‪PE  mgZ‬‬
‫‪pe  gz‬‬
 ‫انرژی میکروسکوپیک‪ :‬انرژی درونی (‪)1‬‬
‫• مجمرع تمامی انراع انرژی های میکروسکرپیک یک ماده با نام انرژی داخلی شناخته شده و با نمواد ‪ U‬نموایش داده‬
‫میشرد‪،‬‬
‫‪U‬‬
‫‪U  Internal Energy  J  ; u ‬‬ ‫‪ kJ / kg ‬‬
‫‪m‬‬

‫• انرژی دتونی یک مادهی به صرت مجمرع انرژی ذتا سازنده ی آن (اتم ها و مرلکرل ها) قابل تعریف می باشد‪.‬‬
‫ذتا سازنده ی یک ماده می ترانند فرم های مختلفی از انرژی تا به خرد اختصاص دهند‪.‬‬ ‫•‬
 ‫انرژی میکروسکوپیک‪ :‬انرژی درونی (‪)2‬‬
‫• فرم های انرژی میکروسکوپیک‪:‬‬
‫‪ ‬انرژی انتقالی‪ :‬انرژی جنبشی مربرط به حرکت انتقالی مرلکورل هوای موایع و گواز دت‬
‫فضای بین مرلکرلی که با دمای گاز یا مایع تابطه ی مستقیم داتد‪.‬‬
‫‪ ‬انرژی چرخشی‪ :‬انرژی مربرط به چرخش مرلکرهای پیچیده حرل مرکز جورم آن کوه‬
‫هر چه ساختات مرلکرلی پیچیده تر باشد اهمیت بیشتری داتد و بوا دموا هوم تابطوه ی‬
‫مستقیم داتد‪.‬‬
‫‪ ‬انرژی اتتعاشی‪ :‬انرژی مربرط به اتتعاشا کم دامنه ی مرلکورلی دت اثور برخرتدهوای‬
‫بین مرلکرلی که دت دماهای پایین اهمیت زیادی نداتد‪ .‬این انرژی اتتعاشوی دت شوبکه‬
‫های اتمی مرتعش هم دیده می شرد‪.‬‬
‫‪ ‬انرژی جنبشی الکترون ها و هسته های اتم‬
 ‫انرژی میکروسکوپیک‪ :‬انرژی درونی (‪)2‬‬
‫• فرم های انرژی میکروسکوپیک‪:‬‬
‫‪ ‬انرژی پیرندهای الکترونی (انرژی شیمیایی)‪ :‬انرژی نهفته دت پیرندهای شویمیایی بوین‬
‫اتمی دتون یک مرلکرل که ساختات مرلکرل تا حفظ می کند‪ .‬دت فرآیندهای شویمیایی‬
‫پیرندهای بین اتمی امکان شکسته شدن و بازآتایی داتند و این انرژی نهفته می ترانود‬
‫خرد تا به شکل انرژی انتقالی بروز دهد و به افزایش دمای ماده منجر شرد‪.‬‬
‫‪ ‬انرژی پیرندهای هسته ای‪ :‬انرژی نهفته دت هسته ی اتمهوای یوک مواده اسوت‪ .‬ایون‬
‫انرژی طی یک واکنش هسته ای (گداخت هسته ای و ‪ )...‬به انورژی گرموایی تبودیل‬
‫می شرد‪.‬‬

‫مطابق انتظار مقدار انرژی داخلی به حالت ترمودینامیکی سیستم وابسته بوده و به طور کلی تابعی از دما و‬
‫فشار است‪.‬‬
 ‫انرژی درونی (‪)3‬‬
‫• انرژی محسرس‪ :‬بخشی از انرژی دوتنی است که به انرژی جنبشی مرلکرل ها و اتم ها وابسته است و بوا افوزایش‬
‫دما افزایش می یابد‪.‬‬
‫• انرژی نهان‪ :‬انرژی دتونی مرتبط با فاز ماده می باشد و از نیروهای جاذبه ی بین مرلکرلی نشا می گیرد‪ .‬مثال دت‬
‫فاز مایع این نیروها ضعیف تر از فاز جامد هستند به همین دلیل برای تبدیل جامد به مایع نیاز بوه صورف انورژی و‬
‫غلبه بر این نیروها هستیم و دت نتیجه مایع نسبت به جامد سطح انرژی دتونی باالتری داتد‪.‬‬
‫• انرژی گرمایی‪ :‬به مجمرع انرژی محسرس و نهان یک ماده انرژی گرمایی گریند‪.‬‬
 ‫انرژی درونی (‪)4‬‬

‫• برای بدست آوتدن مقدات انرژی دتونی مخصرص باید‪ ،‬مشابه قبل پس از تشخیص حالت سیستم به جداول ترمردینامیکی‬
‫مراجعه نمرد‪.‬‬
‫‪u  u f  xu fg  (1  x)u f  xu g‬‬ ‫• دت حالت اشباع داتیم که‪،‬‬
 ‫انرژی درونی (‪)4‬‬

‫• انرژی دتونی یک خاصیت ترمردینامیکی است و از آن می تران دت کنات یک خاصیت ترمردینوامیکی دیگور بورای تعیوین‬
‫حالت ترمردینامیکی یک سیستم بهره برد‪( .‬مثال ‪ u‬و ‪ P‬یا ‪ u‬و ‪)T‬‬
 ‫انرژی درونی (‪)4‬‬

‫• انرژی دتونی یک خاصیت ترمردینامیکی است و از آن می تران دت کنات یک خاصیت ترمردینوامیکی دیگور بورای تعیوین‬
‫حالت ترمردینامیکی یک سیستم بهره برد‪( .‬مثال ‪ u‬و ‪ P‬یا ‪ u‬و ‪)T‬‬
 ‫انرژی کل ماده و انتقال آن‬

‫• انرژی کل یک ماده تا می تران به صرت مجمرع انرژی های دتونی نهفته ی آن به همراه انرژی های مایکروسوکرپیک‬
‫به شکل زیر دت نظر گرفت‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑧𝑔𝑚 ‪𝐸 = 𝑈 + 𝐾. 𝐸. +𝑃. 𝐸. = 𝑈 + 𝑚𝑉 2 +‬‬
‫‪2‬‬

‫𝐸‬ ‫‪1 2‬‬

‫𝑧𝑔 ‪𝑒 = = 𝑢 + 𝑘. 𝑒. +𝑝. 𝑒. = 𝑢 + 𝑉 +‬‬
‫𝑚‬ ‫‪2‬‬

‫• یک سیستم ترمردینامیکی باز یا بسته می تراند با محیط اطراف خرد تبادل انرژی داشته باشد‪ .‬این تبادل انرژی تنها از دو‬
‫طریق امکان پذیر است‪،‬‬
‫‪ (1‬انتقال حرارت‬
‫‪ (2‬کار‬
 ‫انتقال حرارت (‪)1‬‬
‫• تبادل انرژی دت اثر اختالف دما تا انتقال حرات (‪ )Q‬گریند‪.‬‬
‫• وقتی بین سیستم و محیط اطرافش اختالف دما وجرد داشته باشد‪ ،‬حرات از جسم با دمای باالتر به جسم با دمای پوایین‬
‫تر منتقل می شرد‪.‬‬
‫• هدف از انتقال حرات از بین بردن اختالف دما و برقراتی تعادل گرمایی است‪ .‬دت هنگام برقراتی تعوادل گرموایی مقودات‬
‫انتقال حرات صفر خراهد برد‪.‬‬
‫• انتقال حرات یک پدیده ی مرزی برده و تنها دت مرز سیستم تخ می دهد‪.‬‬
‫• این که گفته شرد سیستم داتای مقدات معینی انتقال حرات است بی معنا است‪.‬‬
‫• واحد انتقال حرات کیلرژول می باشد‪.‬‬
‫• انتقال حرات بر واحد جرم‪Q :‬‬
‫=‪q‬‬
‫‪m‬‬
‫• تران حراتتی آهنگ انتقال حرات بر واحد زمان است‪.‬‬
 ‫انتقال حرارت (‪)2‬‬
‫• اگر حرات به سیستم منتقل شرد عالمت آن مثبت است و بالعکس‪.‬‬

‫• انتقال حرات از طریق سه سازوکات هدایت‪ ،‬جابجایی و تششع بین سیستم مکانیکی و محیط اطراف آن امکان پذیر است‪.‬‬
 ‫مودهای انتقال حرارت (‪)3‬‬

‫جابه جایی‬

‫هدایت حرارتی‬

‫تشعشع‬
 ‫کار (‪)1‬‬
‫• دت ترمردینامیک هر نرع انتقال انرژی بین سیستم و محیط اطرافش که از نرع انتقال حرات نباشد (یعنوی دت آن اخوتالف‬
‫دما نقشی نداشته باشد) کات نامیده می شرد‪.‬‬
‫• معمرال کات دت اثر یک برهم کنش مکانیکی بین سیستم و محیط اطرافش تخ می دهد‪ .‬دت این برهم کنش معمرال مقودات‬
‫معینی از یک نیرو دت یک جابه جایی عمل کرده و کات انجام می دهد‪.‬‬
‫• دت مکانیک کالسیک کات یک نیرو دت یک جابه جایی دلخراه به صرت ضرب داخلی نیرو دت جابه جایی مرتد نظر تعریف‬
‫می شرد‪،‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪W=  δW=  F.ds‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫• واحد کات نیز کیلرژول می باشد‪.‬‬

 ‫عالمت کار‬
‫• اگر سیستم توی محیط کات انجام بدهد عالمت کات مثبت است و بالعکس‪.‬‬

‫• دت مرتد کات و حرات باید ترجه کرد که‪:‬‬

‫اول‪ .‬هر دو دت مرز سیستم قابل تشخیص هستند و دت گذت از مرز سیستم معنا پیدا می کنند‪.‬‬
‫دوم‪ .‬سیستم داتای انرژی می باشد اما حاوی کات و حرات نیست‪.‬‬
‫سرم‪ .‬کات و حرات دت یک فرآیند و دت حال گذات بین دو حالت تعادل معنا می یابند‪.‬‬
‫چهاتم‪ .‬مقدات کات و حرات به مسیر انجام فرآیند بین دو حالت تعادل وابسته است‪ .‬یعنی هر دو ترابع مسیر هستند‪.‬‬
 ‫توابع در ترمودینامیک‬
‫• دت ترمردینامیک ما با دو نرع از ترابع سروکات داتیم‪،‬‬
‫الف) توابع نقطه ای (دیفرانسیل کامل یا دقیق) ‪ ::‬ترابعی که تنها به حالت سیستم دت یوک لحظوه ی معوین وابسوته‬
‫برده و مستقل از مسیر تسیدن به این حالت می باشند‪ .‬تمامی خواص ترمودینامیکی (فشات‪ ،‬دما و ‪ )...‬از این نورع هسوتند‪.‬‬
‫این کمیت ها داتای دیفرانسیل کامل هستند‪dP, dT :‬‬
‫ب) توابع مسیر (دیفرانسیل جزئی) ‪ ::‬ترابعی هستند که دت مسیر گذات بین دو حالت ترمردینامیکی تعریوف میشورند و‬
‫مقدات آنها به مسیر طی شده دت فرآیند وابسته است‪ .‬مهمترین این توابع کاار و حارارت هسوتند‪ .‬ایون کمیوت هوا داتای‬
‫دیفرانسیل جزئی هستند‪δW, δQ :‬‬
‫• انتگرال کات و حرات به طبع تابع مسیر برده اما انتگرال خراص ترمردینامیکی تابع مسیر نمی باشند‪.‬‬

‫‪ dp=  dp=  dp=P -P‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪ δW   δW   δW‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬
‫انواع کار در ترمودینامیک‬
‫• کات دت ترمردینامیک بر چند قسم است‪،‬‬
‫‪ .1‬کار محوری‬

‫‪ .2‬کار الکتریکی‬

‫‪ .3‬کار مرز متحرک‬

‫‪ .4‬سایر انواع کار‬

 ‫کار محوری و الکتریکی‬
‫• کات محرتی ‪ ::‬کاتی که محرت چرخان بر توی یک سیستم ترمردینامیکی انجام می دهد‪.‬‬

‫• اگر محرتی با گشتاوت ‪ T‬و با سرعت زاویه ای ‪ ω‬به حرکت بیفتد‪ ،‬تران انتقالی ترسط آن عباتتست از‪،‬‬

‫‪W  Tω‬‬

‫• کات الکتریکی ‪ ::‬کاتی که بدلیل عبرت الکتریسیته از مرزهای یک سیستم منتقل می شرد‪.‬‬

‫‪W  V×I‬‬
 ‫کار مرز متحرک (‪)1‬‬
‫• اگر مرز یک سیستم متحرک باشد (سیلندت و پیسترن) حرکت ایون‬
‫مرز دت برابر یک نیروی مقاوم خاتجی باعث انتقال انورژی و انجوام‬
‫کات می شرد‪.‬‬
‫• فرآیند انقباض یا انبساط شبه تعادلی یک گاز تا دت یک پیسترن یوا‬
‫سیلندت دت نظر بگیرید‪.‬‬
‫• دت ایوون فرآینوود نیووروی عمووردی واتده از طوورف گوواز بووه پیسووترن‬
‫عباتتست از‪،‬‬
‫‪F=PA‬‬

‫• دت یک جابه جایی دلخراه ‪ dx‬مقدات کات انجام شده ترسط نیوروی‬

‫فشاتی فرق‪،‬‬
‫‪δW=F.dx=PA.dx=PdV‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪W2   δW   PdV‬‬ ‫• بنابراین کل مقدات کات انجام شده عباتتست از‪،‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
 ‫کار مرز متحرک (‪)2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫• بنابراین کات مرز متحرک دت یک فرآیند شبه تعادلی برابر سطح زیر نمردات ‪ P-V‬می باشد‪W2   δW   PdV ،‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫• اگر سیستم افزایش حجم داشته باشد کات مثبت است و بالعکس‪.‬‬

‫مطابق آنچه پیشتر گفته شد‪ ،‬کار به مسیر انجام‬

‫فرآیند وابسته است (شکل روبرو)‬

‫مساحت درون چرخه شبه تعادلی برابر با کار خالص انتقالی‪.‬‬

 ‫کار در فرآیند های شبه تعادلی‬
2
‫• فرآیند حجم ثابت‬
1 W2 =  PdV=0
1

2
‫• فرآیند فشار ثابت‬
1 W2 =  PdV=P  V2 -V1 
1

‫• فرآیند پلی تروپیک‬

2 2
C
  PdV   n dV=
C
 V2 -V1  =
1-n 1-n 1
 P2 V2 -P1V1   n  1
1 V 1-n 1-n
PV =C  1 W2   2
n 1

 PdV  C dV=P V ln  V2  n=1

2

  1 1   
1 1
V  V1 
 ‫کار در فرآیند های غیر تعادلی‬
‫• دت یک فرآیند غیرتعادلی‪ ،‬مقدات فشات اعمالی از طرف سیستم به مرز متحرک غیریکنراخت برده و بدست آوتدن تابطوه ای‬
‫بین فشات و حجم برای انجام انتگرال کات بسیات پیچیده یا گاه غیرممکن است‪.‬‬
‫• یک تاه برای حل این مشکل آن است که‪ ،‬مقدات کات تا به صرت مستقیم از توی نیروی مقاوم بیرونی محاسبه کنیم‪،‬‬

‫‪δW=Fext .dx=Pext dV‬‬

‫• فرآیند انبساط آزاد غیرتعادلی (مقدات کات تبادل شده چقدت است؟)‬