Pagbabago ng Klima

Ebidensya at mga Sanhi

PAHAYAGAN
Ang PAGBABAGO NG KLIMA AY ISA SA MGA MAHALAGANG ISYU NG ATING PANAHON. Ngayon, mas tiyak
na kumpara sa dati, batay sa maraming patunay, na ang mga tao ay ang dahilan ng pagbabago ng klima ng
mundo.Ang atmospera at karagatan ay umiinit, na kasama ng pag-angat ng karagatan, matinding pag baba ng yelo
sa Arctic sea, at iba pang pagbabago kaugnay ng klima.Ang epekto ng pagbabago ng klima sa mga tao at kalikasan
ay lalong nagiging maliwanag. Ang mga hindi inaasahang pagbaha, tagtuyot, at sunog sa kagubatan ay nagdulot ng
bilyon-bilyong halaga ng pinsala. Ang mga tirahan ng mga hayop at halaman ay mabilis na nag babago dahil sa
pagbabago ng temperatura at pattern ng pag-ulan. Ang Royal Society at US National Academy of Sciences, na
parehong may misyong itaguyod ang paggamit ng agham upang mapakinabangan ang lipunan at magbigay ng
impormasyon sa mahahalagang usapin sa patakarang pampubliko, ay naglathala ng orihinal na Pagbabago ng Klima
Ebidensya at mga Sanhi noong 2014. Ito'y isinulat at nilathala ng isang koponang binubuo ng mga kilalang
klimatolohista mula sa UK at US. Ang bagong edisyong ito, na inihanda ng parehong koponang may-akda, ay
isinapanahon ng pinakabagong datos tungkol sa klima at mga siyentipikong analisis, lahat ng ito ay nagpapalakas sa
ating pang-unawa ng pagbabagong klima na sanhi ng tao.

Malinaw ang mga ebidensya. Gayunpaman, dahil sa kalikasan ng agham, hindi lahat ng detalye ay kailanman
lubusang natutukoy o tiyak. Hindi pa rin nasasagot ang lahat ng may kinalaman na tanong. Patuloy ang pagkolekta
ng siyentipikong ebidensya sa buong mundo. May ilang bagay na mas naging malinaw at bagong kaalaman ang
lumitaw. Halimbawa, ang yugtong mas mahinang pagtaas ng temperatura noong 2000s at simula ng 2010s ay
nagtapos ng biglang pagtaas tungo sa mas mainit na temperatura mula 2014 hanggang 2015. 5. Ang lawak ng yelo
sa karagatan ng Antarctica, na dati'y tumataas, ay nagsimulang bumaba noong 2014, at umabot ito sa
pinakamababang antas noong 2017 na nananatiling kasalukuyan. Ang mga pagmamasid na ito at iba pang
kamakailang obserbasyon ay isinama sa mga pag-uusap ukol sa mga tanong na tinatalakay sa aklat na ito. Ang
lawak ng yelo sa karagatan ng Antarctica, na dati'y tumataas, ay nagsimulang bumaba noong 2014, at umabot ito sa
pinakamababang antas noong 2017 na nananatiling kasalukuyan. Ang mga pagmamasid na ito at iba pang
kamakailang obserbasyon ay isinama sa mga pag-uusap ukol sa mga tanong na tinatalakay sa aklat na ito.

Mas lumalakas ang mga panawagan para sa aksyon. Ayon sa 2020 Global Risks Perception Survey ng World
Economic Forum, inirangkada ang pagbabago ng klima at kaugnay na isyu sa kalikasan bilang isa sa mga limang
pangunahing panganib sa buong mundo na malamang na mangyari sa loob ng susunod na sampung taon.
Gayunpaman, marami pa ring dapat gawin ang pandaigdigang komunidad upang ipakita ang mas mataas na
ambisyon sa pag-aambag, pag-aadapt, at iba pang paraan para labanan ang pagbabago ng klima.

Ang siyentipikong impormasyon ay isang mahalagang bahagi para sa lipunan upang makagawa ng matalinong
desisyon hinggil sa kung paano bawasan ang lawak ng pagbabago ng klima at kung paano mag-ayon sa mga epekto
nito. Ang aklat na ito ay naglalaman ng mahalagang reperensya para sa mga taga-desisyon, tagapag balangkas ng
patakaran, guro, at iba pa na naghahanap ng awtorisadong sagot tungkol sa kasalukuyang kalagayan ng siyensiya
ng pagbabago ng klima.

Nagpapasalamat kami na anim na taon na ang nakararaan, sa pamumuno ni Dr. Ralph J. Cicerone, dating Pangulo
ng National Academy of Sciences, at Sir Paul Nurse, dating Pangulo ng Royal Society, ang dalawang organisasyong
ito ay nagtulungan upang likhain ang mataas na antas na pangkalahatang pagsusuri ng siyensiya ng pagbabago ng
klima. Bilang mga kasalukuyang Pangulo ng mga organisasyong ito, kami ay natutuwa na magbigay ng isang update
sa mahalagang reperensyang ito, na sinusuportahan ng kagandahang-loob ng Pamilya Cicerone.

Marcia McNutt
Pangulo ng Pambansang Akademya ng Agham

Venki Ramakrishnan
Pangulo ng Royal Society

1
PAMBUNGAD

Para sa mas detalyadong pag-uusap ng mga paksa na tinatalakay sa dokumentong ito (kasama
ang mga sanggunian sa mga orihinal na pananaliksik), tingnan ang:

● Intergovernmental Panel on Climate Change
(IPCC), 2019: Espesyal na Ulat hinggil sa
Karagatan at Krisospero sa Nagbabagong
Klima [https://www.ipcc.ch/srocc]
● National Academies of Sciences,
Engineering, and Medicine (NASEM), 2019:
Teknolohiyang Nagbibigay ng Negatibong
Emisyon at Tiyak na Pagtatabi: Isang
Agenda sa Pananaliksik
[https://www.nap.edu/catalog/25259]
● Royal Society, 2018: Pag-aalis ng mga Gas
na Nagpapainit ng Klima
[https://raeng.org.uk/greenhousegasremoval]
● U.S. Global Change Research Program
(USGCRP), 2018: Ika-apat na Pambansang
Pagsusuri ng Klima, Bahagi II: Epekto,
Panganib, at Pag-aaninaw sa Estados
Unidos [https://nca2018.globalchange.gov]
● IPCC, 2018: Pampinidong Pag-iinit ng
Mundo ng 1.5°C [https://www.ipcc.ch/sr15]
● USGCRP, 2017: Ika-apat na Pambansang
Pagsusuri ng Klima, Bahagi I: Mga Espesyal
na Ulat hinggil sa Agham ng Klima
[https://science2017.globalchange.gov]
● NASEM, 2016: Pagtukoy sa mga Labis na
Malupit na Kaganapan sa Panahon sa
Konteksto ng Pagbabago ng Klima
[https://www.nap.edu/catalog/21852]
● IPCC, 2013: Ika-limang Pagsusuri ng Klima
(AR5) ng Working Group 1. Pagbabago ng
Klima 2013: Ang Agham ng Pisikal na Base
[https://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1]
● NRC, 2013: Biglang Epekto ng Pagbabago
ng Klima: Pag-aasam ng mga Sorpresa
[https://www.nap.edu/catalog/18373]
● NRC, 2011: Mga Layunin sa Pagpapabatid
ng Klima: Emisyon, Konsentrasyon, at
Epekto sa Loob ng mga Dekada Hanggang
Mga Milenyo
[https://www.nap.edu/catalog/12877]
● Royal Society 2010: Pagbabago ng Klima:
Buod ng Agham
[https://royalsociety.org/topics-policy/publicat
ions/2010/climate-change-summary-science]
● NRC, 2010: Mga Pagpipilian para sa Klima
ng Amerika: Pag-angat ng Agham ng
Pagbabago ng Klima
[https://www.nap.edu/catalog/12782]
Marami sa mga orihinal na datos na bumubuo sa mga
natagpuang agham na natatalakay dito ay maaaring
makita sa:
■ https://data.ucar.edu
■ https://climatedataguide.ucar.edu
■ https://iridl.ldeo.columbia.edu
■ https://ess-dive.lbl.gov/
■ https://www.ncdc.noaa.gov/
■ https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/
■ http://scrippsco2.ucsd.edu
■ http://hahana.soest.hawaii.edu/hot/

Ang NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES (NAS) ay itinatag upang magpayo sa Estados Unidos hinggil sa mga
agham at teknikal na isyu noong si Pangulong Lincoln ay pumirma ng isang Kongresyonal na pahayagan noong
1863. Ang National Research Council, ang operational na sangay ng National Academy of Sciences at National
Academy of Engineering, ay naglabas ng maraming mga ulat tungkol sa mga sanhi at potensyal na tugon sa
pagbabago ng klima. Maaaring makita ang mga sangguniang tungkol sa pagbabago ng klima mula sa National
Research Council sa nationalacademies.org/climate.

Ang THE ROYAL SOCIETY ay isang sariling pamahalaan na Fellowship ng maraming mga kilalang siyentipiko sa
buong mundo. Ang kanilang mga kasapi ay kinuha mula sa lahat ng larangan ng agham, inhinyeriya, at medisina. Ito
ay ang pambansang akademya ng agham sa United Kingdom. Ang pangunahing layunin ng lipunan, na naka-reflect
sa mga founding Charter nito noong 1660s, ay ang kilalanin, itaguyod, at suportahan ang kahusayan sa agham, at
hikayatin ang pag-unlad at paggamit ng agham para sa kapakinabangan ng tao. Mayroong karagdagang
impormasyon tungkol sa trabaho ng Society sa pagbabago ng klima na maaaring makita sa
royalsociety.org/policy/climate-change.

2
Buod ........................................................................................................................................................................... 2

Katanungan at Sagot hinggil sa Pagbabago ng Klima

1. Ang klima ba ay nagpapainit?.......................................................................................................................... 3
2. Paano alam ng mga siyentipiko na ang kamakailang
pagbabago ng klima ay karamihan ay dulot ng gawain ng tao? ………………………………………............... 5
3. Ang CO2 ay natural nang naroroon sa atmospera, kaya bakit
mahalaga ang mga emisyon mula sa gawain ng tao?..................................................................................... 6
4. Ano ang papel ng araw sa pagbabago ng klima sa mga nakaraang dekada?................................................ 7
5. Ano ang ibig sabihin sa atin ng mga pagbabago sa vertical na
istraktura ng temperatura ng atmospera—mula sa ibabaw ng lupa patungo sa
stratospera—tungkol sa mga sanhi ng kamakailang pagbabago ng klima?.................................................... 8
6. Ang klima ay palaging nagbabago. Bakit ngayon lang ito isang isyu?............................................................. 9
7. Ang kasalukuyang antas ng konsentrasyon ng CO2 sa atmospera
ba ay walang kasaysayan sa kasaysayan ng Earth?....................................................................................... 9
8. Mayroon bang isang punto kung saan ang pagdagdag ng higit
pang CO2 ay hindi na magdudulot ng mas maraming pag-init?.................................................................... 10
9. Nag-iiba ba ang bilis ng pag-init mula sa isang dekada
patungo sa isa pa? ........................................................................................................................................ 11
10. Ibig sabihin ba ng pagbagal ng pag-iinit noong 2000s hanggang sa
maagang 2010s na ang pagbabago ng klima ay hindi na nagaganap?......................................................... 12

Ang Mga Batayang Kaalaman Tungkol sa Pagbabago ng Klima.............................................B1–B8

Katanungan at Sagot hinggil sa Pagbabago ng Klima (patuloy)

11. Kung ang mundo ay nagpapainit, bakit may mga tag-init at tag-lamig
pa rin na napakalamig? ................................................................................................................................. 13
12. Bakit nauunti ang yelo sa Arctic habang kaunti lang ang
pagbabago ng yelo sa Antarctic? .................................................................................................................. 14
13. Paano nakakaapekto ang pagbabago ng klima sa lakas at
kadalasang pag-ulan, tagtuyot, bagyo, at buhawi? ....................................................................................... 15
14. Gaano kabilis tumaas ang antas ng karagatan? ........................................................................................... 16
15. Ano ang ocean acidification at bakit ito mahalaga? ...................................................................................... 17
16. Gaano katiyak ang mga siyentipiko na ang Mundo ay
magpapainit pa ng higit sa darating na siglo? ............................................................................................... 18
17. Ang mga pagbabago sa klima na may ilang digri ba ay sanhi para sa pag-aalala? ..................................... 19
18. Ano ang ginagawa ng mga siyentipiko para tugunan ang mga pangunahing uncertainties sa ating pang-
unawa ng sistema ng klima? ................................................................................................................ 19
19. Ang mga senaryo ng kalamidad tungkol sa mga tipping points tulad ng
"pagtigil ng Gulf Stream" at paglabas ng methane mula sa Arctic,
ay dapat ba ipag-alala? ................................................................................................................................. 21
20. Kung titigil ang emisyon ng mga greenhouse gases, babalik ba ang
klima sa kalagayan nito 200 taon na ang nakakalipas? ................................................................................ 22

Pagwawakas .......................................................................................................................................................... 23

Pasasalamat .......................................................................................................................................................... 24

3
PASASALAMAT

Mga may-akda
Ang sumusunod na mga indibidwal ay naglingkod bilang pangunahing koponan ng manunulat
para sa mga edisyong 2014 at 2020 ng dokumentong ito:

BUOD
Mga GREENHOUSE GASES tulad ng carbon dioxide (CO2) ay nag-aabsorb ng init
(infrared radiation) na inilalabas ng kalupaan. Ang pagtaas ng mga konsentrasyon ng
mga gas na ito sa atmospera ay nagiging sanhi ng pagpapainit ng Earth sa
pamamagitan ng pagka-huli ng higit pang init na ito. Ang gawain ng tao—lalo na ang
pag-susunog ng mga fossil fuel mula nang simulan ang Rebolusyong Industriyal—ay
nagdulot ng pagtaas ng mga konsentrasyon ng CO2 sa atmospera ng higit sa 40%, at
halos kalahati ng pagtaas na ito ay nangyari mula noong 1970. Mula noong 1900, ang
pandaigdigang average na temperatura ng kalupaan ay tumaas ng mga 1 °C (1.8 °F).
Kasama nito ay ang pagpapainit ng karagatan, pagtaas ng antas ng karagatan, malakas
na pagbaba ng yelo sa Arctic, malawakang pag-usbong ng kadalasang pag-ulan at pag-
intensify ng sobrang init, at marami pang iba pang kaugnay na epekto sa klima.
Karamihan ng pagpapainit na ito ay naganap sa huling limang dekada. Masusing
pagsusuri ay nagpakita na ang pagpapainit na ito sa panahong ito ay pangunahing
bunga ng pag-usbong ng mga konsentrasyon ng CO2 at iba pang greenhouse gases.
Ang patuloy na paglalabas ng mga gas na ito ay magdudulot ng mas maraming
pagbabago sa klima, kasama ang malalaking pagtaas sa pandaigdigang average na
temperatura ng kalupaan at mahahalagang pagbabago sa regional na klima. Ang lawak
at oras ng mga pagbabagong ito ay depende sa maraming mga salik, at magpapatuloy
ang pagbagal at pag-ani ng pag-init na magtatagal ng isang dekada o higit pa.
Gayunpaman, ang pangmatagalang pagbabago sa klima sa loob ng maraming dekada
ay pangunahing depende sa kabuuang dami ng CO2 at iba pang greenhouse gases na
inilalabas bilang resulta ng gawain ng tao.
Q&A

1 Umiinit ba ang klima?

Oo. Ang karaniwan na temperatura ng hangin sa kalupaan ay tumaas ng mga 1 °C (1.8
°F) mula noong 1900, at mahigit kalahati ng pagtaas na ito ay nangyari mula sa
kalagitnaan ng dekada ng 1970 [Figure 1a]. Maraming iba't ibang mga obserbasyon
(tulad ng pagbawas ng saklaw ng yelo sa Arctic at pagtaas ng nilalaman ng init ng
karagatan) at mga palatandaan mula sa kalikasan (tulad ng paglipat ng mga espesye ng
isda, mamalya, insekto, atbp. na sensitibo sa temperatura patungo sa mga lugar na
malapit sa mga polo) ay nagbibigay ng walang-salang ebidensya ng pag-init sa buong
planeta.

Ang pinakamalinaw na ebidensya para sa pagpapainit ng kalupaan ay nagmumula sa

malawakang mga talaan ng termometro na sa ilang mga lugar, umaabot pa ito sa huling bahagi
ng ika-19 siglo. Sa kasalukuyan, sinusubaybayan ang mga temperatura sa maraming libong
lokasyon, sa kalupaan at karagatan. Ang mga hindi tuwirang pagtantiy ng pagbabago ng
temperatura mula sa mga pinagmulan tulad ng mga puno at mga core ng yelo ay tumutulong sa
paglalagay ng mga kamakailang pagbabago ng temperatura sa konteksto ng nakaraan.
Pagdating sa average na temperatura ng kalupaan ng Earth, ipinapakita ng mga hindi tuwirang
tantiya na ang 1989-2019 ay malamang na ang pinakamainit na 30-taon na panahon sa loob ng
higit sa 800 taon; ang pinakabagong dekada, 2010-2019, ay ang pinakamainit na dekada sa
instrumental na talaan hanggang ngayon (simula noong 1850).

Maraming iba't ibang mga obserbasyon ang nagbibigay ng mas komprehensibong larawan ng
pag-init sa buong sistema ng klima. Halimbawa, ang mas mababang bahagi ng atmospera at
mga itaas na bahagi ng karagatan ay nag-init, ang saklaw ng niyebe at yelo ay nagmamaliit sa
Northern Hemisphere, ang yelo sa Greenland ice sheet ay nagmamaliit, at tumataas ang antas
ng karagatan [Figure 1b]. Ang mga pagsukat na ito ay ginagawa gamit ang iba't ibang mga
sistema ng pagsusubaybay na nakabatay sa kalupaan, karagatan, at kalawakan, na nagbibigay
ng dagdag na kumpiyansa sa katotohanan ng global na pag-init ng klima ng Earth.

5
Q&A

2 Paano nalaman ng mga siyentipiko na kamakailan ang pagbabago ng

klima ay higit na sanhi ng gawaing pantao?
Alam ng mga siyentipiko na ang kamakailang pagbabago ng klima ay karamihan dulot
ng gawain ng tao mula sa pagkaunawa sa batayang pisika, pagsasaliksik ng mga
obserbasyon sa mga modelo, at fingerprinting ng mga detalyadong pattern ng
pagbabago ng klima na dulot ng iba't ibang impluwensiyang tao at kalikasan.
Simula pa noong kalagitnaan ng 1800s, alam na ng mga siyentipiko na ang CO2 ay isa sa mga
pangunahing greenhouse gas na may mahalagang papel sa enerhiya ng Earth. Ang mga
direktaong pagsukat ng CO2 sa atmospera at sa hangin na nakakulong sa yelo ay nagpapakita
na ang antas ng CO2 sa atmospera ay tumaas ng higit sa 40% mula noong 1800 hanggang
2019. Ang mga pagsukat ng iba't ibang anyo ng karbon (isotopes, tingnan ang Tanong 3) ay
nagpapakita na ang pagtaas na ito ay dulot ng gawain ng tao. Ang iba pang greenhouse gases
(lalo na ang methane at nitrous oxide) ay patuloy na tumataas bilang bunga ng mga gawain ng
tao. Ang mga obserbasyon sa pandaigdigang pagtaas ng temperatura ng kalupaan mula noong
1900 ay kasuwato ng detalyadong pagtantiya ng epekto ng pag-akyat ng greenhouse gases sa
atmospera (at iba pang pagbabago dulot ng tao) sa enerhiya ng Earth.

Iba't ibang impluwensiyang mayroon sa klima ay may iba't ibang "fingerprint" sa mga rekord ng
klima. Ang mga natatanging fingerprints na ito ay mas madaling makita sa pamamagitan ng
pagsusuri sa labas ng isang solong numero (tulad ng average na temperatura ng kalupaan ng
Earth), at sa halip ay pag-aaralan ang heograpiya at panahon ng pagbabago sa klima. Ang mga
obserbasyon sa mga pattern ng pagpapainit ng kalupaan, pagbabago ng temperatura sa
atmospera, pag-akyat ng init sa karagatan, pag-akyat ng kahalumigmigan ng atmospera, pagtaas
ng antas ng karagatan, at pagtaas ng pagtunaw ng yelo sa lupa at karagatan ay kasuwato din ng
mga patterns na inaasahan ng mga siyentipiko dulot ng gawain ng tao (tingnan ang Tanong 5).

Ang inaasahang mga pagbabago sa klima ay batay sa ating kaalaman kung paano kinakapitan
ng mga greenhouse gases ang init. Ipinapakita tanto ang pangunahing pagkaunawa sa pisika ng
greenhouse gases at ang pattern-based fingerprint studies na ang mga natural na sanhi lamang
ay hindi sapat upang ipaliwanag ang kamakailang mga obserbasyong pagbabago sa klima.
Kasama sa mga natural na sanhi ang mga pagbabago sa output ng araw at sa orbita ng Earth sa
paligid ng araw, mga pagsabog ng bulkan, at mga internal na pagbabago sa sistema ng klima
(tulad ng El Niño at La Niña). Ginamit ang mga pagtutuos gamit ang mga modelo ng klima
(tingnan ang infobox, p. 20) upang simulahan kung ano ang mangyayari sa pandaigdigang mga
temperatura kung ang mga natural na factors lamang ang nag-aapekto sa sistema ng klima. Ang
mga simulasyong ito ay nagreresulta sa kaunting pagtaas ng temperatura ng kalupaan o kahit pa
man isang kaunting pagbabawas, sa buong ika-20 siglo at sa ika-21 siglo. Tanging kapag
kinabilangan ng mga modelo ang impluwensiyang dulot ng gawain ng tao sa komposisyon ng
atmospera, ang resultang pagbabago sa temperatura ay kasuwato ng mga obserbasyon.

3 Ang CO2 ay natural nang naroroon sa atmospera, kaya bakit mahalaga

ang mga emisyon mula sa gawain ng tao?

6
Q&A

Malaki ang pinsala na idinulot ng mga gawain ng tao sa natural na siklo ng karbon sa
pamamagitan ng pag-ekstrakta ng matagal nang itinago na fossil fuels at pag-susunog
nito para sa enerhiya, kaya't naglalabas ito ng CO2 sa atmospera.

Sa kalikasan, ang CO2 ay patuloy na ipinagpapalit sa pagitan ng atmospera, halaman, at hayop

sa pamamagitan ng photosynthesis, respiration, at decomposition, at sa pagitan ng atmospera at
karagatan sa pamamagitan ng gas exchange. Isang napakaliit na halaga ng CO2 (halos 1% ng
rate ng pag-eemisyon mula sa pagsusunog ng fossil fuels) ay rinilis sa mga pagsabog ng bulkan.
Ito ay napapantay sa halaga na tinatanggal sa pamamagitan ng chemical weathering ng mga
bato.

Ang antas ng CO2 noong 2019 ay higit sa 40% na mas mataas kaysa noong ika-19 siglo.
Karamihan ng pagtaas na ito ng CO2 ay naganap mula noong 1970, halos sa panahon ng pag-
usbong ng pandaigdigang pagkonsumo ng enerhiya. Ang mga pagsukat ng pagbawas sa
bahagdan ng iba't ibang anyo ng karbon (ang mga isotopes na 14C at 13C) at isang maliit na
pagbawas sa konsentrasyon ng oksihen sa atmospera (mga obserbasyon na itinuturing mula
noong 1990) ay nagpapakita na ang pag-angat ng CO2 ay karamihan ay dulot ng pagsusunog ng
fossil fuels (na may mababang bahagdan ng 13C at walang 14C). Ang deforestation at iba pang
pagbabago sa paggamit ng lupa ay nagpalabas din ng karbon mula sa biosphere (mundo ng
buhay) kung saan ito karaniwang naroroon nang mga dekada hanggang siglo. Ang karagdagang
CO2 mula sa pagsusunog ng fossil fuels at deforestation ay nagbulabog sa balanse ng carbon
cycle, dahil ang mga natural na proseso na maaaring ibalik ang balanse ay masyadong mabagal
kumpara sa bilis ng mga gawain ng tao sa pagdaragdag ng CO2 sa atmospera. Bilang resulta,
isang malalaking bahagi ng CO2 na inilalabas mula sa mga gawain ng tao ay nag-accumulate sa
atmospera, kung saan may ilan dito na mananatili hindi lamang sa mga dekada o siglo, kundi sa
libu-libong taon. Sa pagkukumpara sa mga antas ng CO2 na nasukat sa hangin na ini-extract
mula sa mga ice core, ipinapakita nito na ang kasalukuyang mga konsentrasyon ay mataas nang
malaki kaysa sa kanila ng hindi bababa sa 800,000 taon (tingnan ang Tanong 6).

7
Q&A

4 Ano ang papel ng Araw sa pagbabago ng klima sa mga nakaraang

dekada?
Ang Araw ang pangunahing pinagmulan ng enerhiya na nagpapatakbo sa sistema ng
klima ng Earth, ngunit ang mga pagbabago nito ay may napakakaunting bahagi sa mga
pagbabagong naitala sa klima sa mga nakaraang dekada. Ang mga direktaong pagsukat
mula sa mga satellite mula noong kalagitnaan ng dekada ng 1970 ay hindi nagpakita ng
netong pagtaas sa produksyon ng Araw, samantalang sa parehong panahon ay
nagkaroon ng pagtaas sa pandaigdigang temperatura ng kalupaan.

Para sa mga panahon bago ang pag-usbong ng mga pagsukat mula sa satellite, ang kaalaman
tungkol sa mga pagbabago sa Araw ay mas hindi tiyak dahil ang mga pagbabagong ito ay
inaakala mula sa mga hindi tuwirang pinagmulan — kabilang dito ang bilang ng mga sunspot at
ang karamihan ng ilang mga anyo (isotopes) ng mga atom ng carbon o beryllium, na ang mga
rate ng produksyon sa atmospera ng Earth ay naaapektoan ng mga pagbabago sa Araw.
Mayroong ebidensya na ang 11-taong siklo ng solar, kung saan ang produksyon ng enerhiya ng
Araw ay nagbabago ng halos 0.1%, ay maaaring makaapekto sa mga konsetrasyon ng ozone,
temperatura, at hangin sa stratospera (ang layer sa atmospera sa itaas ng tropospera,
karaniwang nasa 12 hanggang 50 km mula sa ibabaw ng kalupaan ng Earth, depende sa latitud
at panahon). Ang mga pagbabagong ito sa stratospera ay maaaring magkaruon ng maliit na
epekto sa klima ng kalupaan sa loob ng 11-taong siklo. Gayunpaman, ang mga ebidensiyang
makukuha ay hindi nagpapahiwatig ng malalimang pangmatagalang pagbabago sa produksyon
ng Araw sa loob ng nakaraang siglo, sa panahong ang tao ang nagdulot ng pangunahing
impluwensiyang pag-akyat ng mga konsentrasyon ng CO2 sa kalupaan na nagdulot ng
pangmatagalang pagtaas sa pandaigdigang temperatura ng kalupaan. Ang karagdagang
ebidensiyang nagpapatunay na ang kasalukuyang pagpapainit ay hindi dulot ng pagbabago sa
Araw ay maaaring makita sa mga trend ng temperatura sa iba't ibang altitud sa atmospera
(tingnan ang Tanong 5).

8
Q&A

5 Ano ang mga pagbabago sa vertikal na istraktura ng temperatura ng

atmospera—mula sa ibabaw ng kalupaan patungo sa stratospera—ang
nagsasabi sa atin tungkol sa mga sanhi ng kamakailang pagbabago sa
klima?
Ang mga obserbasyon ng pagpapainit sa mas mababang bahagi ng atmospera at
paglamig sa mas mataas na bahagi nito ay nagbibigay sa atin ng mahahalagang
kaalaman tungkol sa mga pangunahing sanhi ng pagbabago ng klima at nagpapakita na
ang mga natural na kadahilanan lamang ay hindi sapat upang ipaliwanag ang mga
obserbasyong ito.

Noong mga unang dekada ng 1960s, ang mga resulta mula sa mga modelo ng klima na batay sa
matematika at pisika ay unang nagpapakita na ang mga pag-akyat ng CO2 dulot ng gawain ng
tao ay inaasahan na magdudulot ng gradual na pag-iinit ng mas mababang bahagi ng atmospera
(tropospera) at paglamig ng mas mataas na bahagi nito (stratospera). Sa kumpara, ang mga pag-
akyat ng produksyon ng Araw ay magpapainit tanto sa tropospera at sa buong vertikal na lawak
ng stratospera. Sa panahong iyon, kulang pa ang mga obserbasyonal na datos upang subukan
ang mga pag-aakala na ito, ngunit mula noon, ang mga pagsukat ng temperatura mula sa mga
weather balloon at mga satellite ay napatunayan na ang mga unang forecast na ito ay tumpak.
Alam na ngayon na ang obserbasyong pattern ng pag-iinit ng tropospera at paglamig ng
stratospera sa nakaraang 40 taon ay malawakang kasuwato sa mga simulasyon ng computer
model na kasama ang mga pag-akyat ng CO2 at pagbaba ng ozone sa stratospera, parehong
dulot ng gawain ng tao. Ang obserbasyong pattern ay hindi kasuwato ng purong natural na
pagbabago sa produksyon ng enerhiya ng Araw, aktibidad ng bulkan, o natural na pagbabago sa
klima tulad ng El Niño at La Niña. Sa kabila ng pagkakasuwato ng global na pattern ng
pagbabago ng temperatura ng atmospera sa mga modelong inaasahan at obserbado, mayroon
pa ring mga pagkakaiba. Ang pinakamapansin na pagkakaiba ay matatagpuan sa tropiko, kung
saan ang mga modelo ay nagpapakita ng mas malalang pag-iinit sa tropospera kaysa sa
inobserbahan, at sa Arctic, kung saan ang obserbado pag-iinit ng tropospera ay mas malala
kaysa sa karamihan ng mga modelo.

9
Q&A

6 Ang klima ay palaging nagbabago. Bakit ngayon may mga alalahanin

tungkol sa pagbabago ng klima?
Lahat ng pangunahing pagbabago sa klima, kasama na ang mga natural na pagbabago,
ay nagdudulot ng pagkakabasag-basag. Ang mga nakaraang pagbabago sa klima ay
nagdulot ng pagkalipol ng maraming uri ng hayop, paglilipat ng mga populasyon, at
malalalim na pagbabago sa kalupaan at sirkulasyon ng karagatan. Ang bilis ng
kasalukuyang pagbabago ng klima ay mas mabilis kaysa sa karamihan ng mga
nakaraang pangyayari, na nagpapahirap sa mga lipunang tao at sa kalikasan na mag-
adjust.

Ang pinakamalalaking global-scale climate variations sa kamakailang geological history ng Earth

ay ang mga cycle ng ice age (tingnan ang infobox, p.B4), na ang mga ito ay mga malamig na
yugto ng pagyeyelo na sinusundan ng mas maikli at mainit na panahon [Figure 3]. Ang mga
huling ilang natural na cycle na ito ay nagaganap halos bawat 100,000 taon. Ang mga ito ay
pangunahing sinusundan ng mabagal na pagbabago sa orbita ng Earth, na nagbabago ng
paraan kung paano ang enerhiya ng Araw ay namamahagi sa iba't ibang latitud at panahon sa
Earth. Ang mga pagbabagong orbita na ito ay napakahihina sa loob ng ilang daang taon, at hindi
sapat upang magdulot ng observed na pagbabago sa temperatura mula pa noong Industrial
Revolution, o sa buong Earth. Sa mga timescale ng ice age, ang mga gradual na pagbabagong
orbita na ito ay nagdulot ng mga pagbabago sa saklaw ng mga yelo at sa dami ng CO2 at iba
pang greenhouse gases, na sa kalaunan ay nagpapalakas sa unang pagbabago sa temperatura.

Ang mga kamakailang pagtaya sa pag-akyat ng global na average na temperatura mula sa

pagtatapos ng huling ice age ay 4 hanggang 5 °C (7 hanggang 9 °F). Ang pagbabagong ito ay
naganap sa loob ng mga 7,000 taon, na nagsimula 18,000 taon na ang nakararaan. Ang CO2 ay
tumaas ng higit sa 40% sa loob lamang ng mga nakaraang 200 taon, karamihan nito mula noong
1970s, na nag-aambag sa pagbabago ng enerhiya ng planeta na nagdulot ng pag-iinit ng Earth
ng mga 1 °C (1.8 °F). Kung ang pag-akyat ng CO2 ay magpapatuloy nang walang kontrol,
inaasahan ang pag-iinit ng parehong magnitude ng pag-akyat mula sa ice age sa pagtatapos ng
ika-21 siglo o hindi kalimutan. Ang bilis ng pag-iinit na ito ay mahigit sa sampung beses ang bilis
ng pagbabago sa dulo ng isang ice age, na kilalang pinakamabilis na natural na pagbabago sa
global scale na natatagpuan.

10
Q&A

7 Ang kasalukuyang antas ng konsentrasyon ng CO2 sa atmospera ay

walang katulad sa kasaysayan ng Earth?
Ang kasalukuyang antas ng konsentrasyon ng CO2 sa atmospera ay halos tiyak na
walang katulad sa huling milyong taon, sa panahong umunlad ang modernong tao at
nagkaruon ng mga lipunan. Gayunpaman, mas mataas ang konsentrasyon ng CO2 sa
atmospera noong mas malalayong nakaraan ng Earth (milyon-milyong taon na ang
nakararaan), sa mga panahong ayon sa mga datos mula sa paleoklima at geolohikal ay
nagpapakita na ang mga temperatura at antas ng karagatan ay mas mataas kaysa sa
kasalukuyan.
Ang mga pagsukat ng hangin mula sa mga core ng yelo ay nagpapakita na sa loob ng nakaraang
800,000 taon bago ang ika-20 siglo, ang konsentrasyon ng CO2 sa atmospera ay nananatili sa
loob ng 170 hanggang 300 bahagi bawat milyon (ppm), kaya't ang kamakailang mabilis na pag-
akyat nito sa higit sa 400 ppm sa loob ng 200 taon ay lalong nagpapansin [figure 3]. Sa mga
glasyal na siklo sa loob ng nakaraang 800,000 taon, parehong ang CO2 at methane ay nag-
aksyon bilang mahalagang pampalakas sa mga pagbabagong klima na sanhi ng mga pagbabago
sa orbita ng Earth sa paligid ng Araw. Habang ang Earth ay unti-unting uminit mula sa huling
yugto ng ice age, ang temperatura at CO2 ay nagsimulang tumaas nang halos pareho ang
panahon at patuloy na tumataas mula mga 18,000 hanggang 11,000 taon na ang nakalilipas. Ang
mga pagbabago sa temperatura, sirkulasyon, kemistrya, at biyolohiya ng karagatan ay nagdulot
ng paglaya ng CO2 sa atmospera, na nag-ambag kasama ang iba pang mga feedbacks upang
itulak ang Earth patungo sa mas mainit na kalagayan. Para sa mas maaga pang panahon sa
heolohiya, ang mga konsentrasyon ng CO2 at mga temperatura ay itinakda mula sa mga hindi
tuwirang pamamaraan. Ipinapahiwatig ng mga ito na ang konsentrasyon ng CO2 ay huling nag-
abot ng mga 400 ppm mga 3 hanggang 5 milyong taon na ang nakararaan, isang panahon kung
saan inaakala na ang pandaigdigang average na temperatura ng kalupaan ay mga 2 hanggang
3.5°C mas mataas kaysa sa panahon bago ang industrialisasyon. Sa 50 milyong taon na
nakararaan, maaaring umabot sa 1000 ppm ang CO2, at ang pandaigdigang average na
temperatura ay malamang na mga 10°C mas mainit kaysa sa kasalukuyan. Sa mga kalagayang
iyon, ang Earth ay may kaunting yelo, at ang antas ng karagatan ay hindi bababa sa 60 metro na
mas mataas kaysa sa kasalukuyang antas.

11
Q&A

8 Mayroon bang punto kung saan ang pagdagdag ng karagdagang CO2

ay hindi na magdudulot ng mas malalimang pag-iinit?
Hindi. Ang pagdagdag ng karagdagang CO2 sa atmospera ay magdudulot ng patuloy na
pagtaas ng temperatura ng kalupaan. Habang tumataas ang mga konsentrasyon ng
CO2 sa atmospera, ang pagdagdag ng karagdagang CO2 ay nagiging mas kaunti nang
epektibo sa pagkapit ng enerhiya ng Earth, ngunit ang temperatura ng kalupaan ay
patuloy pa ring tataas.
Ang ating kaalaman tungkol sa pisika kung paano nakakaapekto ang CO2 sa enerhiya ng Earth
ay kinumpirma ng mga pagsukat sa laboratoryo, pati na rin ng detalyadong pagsusuri ng mga
satellite at obserbasyon mula sa ibabaw ng kalupaan ng pag-emit at pag-absorb ng infrared na
enerhiya ng atmospera. Ang greenhouse gases ay nag-aabsorb ng ilang bahagi ng infrared na
enerhiya na inilalabas ng Earth sa mga tinatawag na "bands ng mas matinding pag-absorb" na
nangyayari sa mga tiyak na haba ng alon. Magkaiba ang mga gas sa kung anong haba ng alon
sila nag-aabsorb ng enerhiya. Ang CO2 ay may pinakamalakas na heat-trapping band na may
gitnang haba ng alon na 15 micrometres (milyon ng metro), na may absorpsiyon na kumakalat ng
ilang micrometres sa magkabilang panig nito. Mayroon din maraming mga weaker absorption
bands. Habang tumaas ang mga konsentrasyon ng CO2, ang absorpsiyon sa gitna ng malakas
na band ay masyadong mataas na kaya't hindi ito lubos na nagpapakita ng dagdag na pag-iinit.
Gayunpaman, mas maraming enerhiya ang na-aabsorb sa mga weaker bands at malayo sa gitna
ng malakas na band, na nagdudulot ng mas malalimang pag-iinit ng kalupaan at mas mababang
atmospera.

12
Q&A

9 Nag-iiba ba ang bilis ng pag-iinit mula isang dekada patungo sa isa

pa?
Oo. Ang rate ng pag-iinit na naitala ay nag-iiba mula taon-taon, dekada-dekada, at lugar-
lugar, tulad ng inaasahan mula sa ating kaalaman sa sistema ng klima. Ang mga
pagbabagong ito sa mas maikli na panahon ay karamihan ay dulot ng mga natural na
sanhi, at hindi labag sa ating pangunahing pagkaunawa na ang pangmatagalang trend
ng pag-iinit ay pangunahing dulot ng mga pagbabago dulot ng tao sa mga antas ng CO2
sa atmospera at iba pang greenhouse gases.
Kahit na ang CO2 ay patuloy na tumaas sa atmospera, na nagdudulot ng gradual na pag-iinit ng
kalupaan ng Earth, maraming mga natural na kadahilanan ang nagpapabago sa pangmatagalang
pag-iinit na ito. Ang malalaking pagputok ng mga bulkan ay nagpapalaki ng bilang ng maliliit na
bahagi sa stratospera. Ang mga bahaging ito ay nagrereflect ng liwanag ng araw, na nagreresulta
sa pansamantalang pagpapalamig ng kalupaan na karaniwang tumatagal ng dalawang hanggang
tatlong taon, na sinundan ng mabagal na pag-angat. Ang sirkulasyon at pagmimix ng karagatan
ay nagbabago ng natural sa maraming mga time scale, na nagiging sanhi ng pagbabago sa
temperatura ng ibabaw ng karagatan pati na rin ang pagbabago sa bilis ng pag-transport ng init
sa mas malalim na bahagi. Halimbawa, ang tropikal na Pacific ay naglalakbay mula sa mainit na
El Niño at malamig na La Niña na mga kaganapan sa mga time scale ng dalawang hanggang
pito na taon. Sinusuri ng mga siyentipiko ang maraming iba't ibang uri ng mga pagbabago sa
klima, tulad ng mga ito sa mga dekadal at multi-dekadal na time scale sa Pacific at North Atlantic
Oceans. Bawat uri ng pagbabago ay may kanyang sariling natatanging mga katangian. Ang mga
pagbabagong ito sa mga karagatan ay kaugnay sa mga makabuluhang pagbabago sa
temperatura at padrino ng pag-ulan na makikita sa mga obserbasyon.

Ang pag-iinit mula dekada hanggang dekada ay maaaring maapektohan din ng mga gawain ng
tao tulad ng pagbabago sa emissions ng mga greenhouse gases at aerosols (airborne particles
na maaaring magkaruon ng parehong epekto ng pag-iinit at pagpapalamig) mula sa mga coal-
fired power plants at iba pang pinagmumulan ng polusyon.

Ang mga pagbabagong ito sa trend ng temperatura ay malinaw na makikita sa mga obserbasyon
ng temperatura [Figure 4]. Ang mga pansamantalang natural na pagbabago sa klima ay maaari
rin makaapekto sa pangmatagalang signal ng pagbabago ng klima na dulot ng tao at vice-versa,
dahil ang mga pagbabagong klima sa iba't ibang espasyo at time scale ay maaaring mag-interact
sa isa't isa. Sa bahagi, ito ang dahilan kung bakit ang mga projection ng pagbabago ng klima ay
ginagawa gamit ang mga climate model (tingnan ang infobox, p.20) na maaaring mag-account
para sa maraming iba't ibang uri ng mga pagbabago sa klima at ang kanilang mga interaction.
Ang mga tumpak na inference tungkol sa pagbabago ng klima dulot ng tao ay kinakailangang
gawin gamit ang mas mahabang pananaw, gamit ang mga record na nagko-cover ng maraming
dekada.

13
Q&A

10 Ibig sabihin ba ng pagbagal ng pagpapainit mula 2000s hanggang

maagang 2010s na hindi na nagaganap ang pagbabago ng klima?
Hindi. Pagkatapos ng napakainit na taon noong 1998 na sumunod sa malakas na El
Niño noong 1997-98, mabagal ang pag-akyat ng average na temperatura ng kalupaan
kumpara sa nakaraang dekada ng mabilis na pagtaas ng temperatura. Sa kabila ng mas
mabagal na pag-akyat, mas mainit ang mga taon sa 2000s kaysa sa 1990s. Ang maikli
ngunit limitadong panahon ng mas mabagal na pagpapainit ay natapos nang biglang
tumaas ang temperatura noong 2014 hanggang 2015, at lahat ng mga taon mula 2015-
2019 ay mas mainit kaysa sa anumang nakaraang taon sa instrumental na rekord. Ang
maikling pagbagal sa pagpapainit ng kalupaan ng Earth ay hindi nagpapawalang bisa sa
ating kaalaman tungkol sa pangmatagalang pagbabago sa pandaigdigang temperatura
dulot ng mga pagbabago ng gawain ng tao sa greenhouse gases.
Ang mga dekadang may mabagal na pag-iinit pati na rin ang mga dekadang may mabilis na pag-
iinit ay natural na nangyayari sa sistema ng klima. Ang mga dekadang malamig o mainit kumpara
sa pangmatagalang trend ay makikita sa mga obserbasyon ng nakaraang 150 taon at ito rin ay
nai-record ng mga climate model. Dahil ang atmospera ay nag-iimbak ng napakakaunting init,
maaaring mabilis na maapektohan ang temperatura ng kalupaan ng init na nakukuha mula sa iba
pang bahagi ng sistema ng klima at mula sa mga pagbabago sa mga epekto ng klima (tulad ng
mga partikulo na nabuo mula sa mga bagay na inaangat mataas sa atmospera mula sa mga
pagsabog ng bulkan).

Higit sa 90% ng init na idinagdag sa sistema ng Earth sa mga nakaraang dekada ay ini-absorb ng
mga karagatan at nag-penetrate nang mabagal sa malalim na tubig. Ang mas mabilis na pag-
penetrate ng init sa mas malalim na karagatan ay magpapabagal sa pagtaas ng temperatura sa
kalupaan at atmospera, ngunit sa kanyang sarili ay hindi magbabago ang pangmatagalang pag-
iinit na mangyayari mula sa isang tiyak na dami ng CO2. Halimbawa, ipinapakita ng mga
kamakailang pagsusuri na may init na lumalabas mula sa karagatan patungo sa atmospera sa
panahon ng mga mainit na El Niño events, at mas maraming init ang pumapasok sa mga malalim
na bahagi ng karagatan sa mga malalamig na La Niñas. Ang mga pagbabagong ito ay
nagaganap nang paulit-ulit sa mga panahon ng mga dekada at mas matagal pa. Isang
halimbawa ay ang malaking El Niño event noong 1997-98 kung kailan umakyat ng mataas ang
average na temperatura ng hangin sa buong mundo sa ika-20 siglo dahil ang karagatan ay
nawalan ng init patungo sa atmospera, pangunahin sa pamamagitan ng pag-eevaporate.

Kahit sa panahon ng pagbagal sa pagtaas ng average na temperatura ng kalupaan, maituturing

pa rin ang isang mas pangmatagalang trend ng pag-iinit (tingnan ang Figure 4). Sa panahong
iyon, halimbawa, nai-document ang mga record na heatwave sa Europa (tag-init ng 2003), sa
Russia (tag-init ng 2010), sa USA (Hulyo ng 2012), at sa Australia (Enero ng 2013). Bawat isa sa
huling apat na dekada ay mas mainit kaysa sa anumang naunang dekada mula noong ipinakilala
ang malawakang pagmamarka ng temperatura sa pamamagitan ng thermometer noong 1850s.
Ang patuloy na epekto ng pag-iinit ng klima ay makikita sa patuloy na pag-akyat ng
kahalumigmigan sa karagatan at antas ng karagatan, pati na rin sa patuloy na pagtunaw ng yelo
sa Arctic sea ice, glaciers, at ang Greenland ice sheet.

14
Ang mga Batayang Kaalaman Tungkol sa
Pagbabago ng Klima

Ang mga gas sa greenhows ay nakaka-apekto sa enerhiya

balanse at klima ng mundo.

Ang Araw ay nagiging pangunahing pinagmulan ng enerhiya para sa klima ng Earth. Ang ilan sa
mga pumapasok na liwanag ng araw ay diretso namumutawi pabalik sa kalawakan, lalo na ng
mga maliwanag na bahagi tulad ng yelo at ulap, at ang natitirang liwanag ay ina-absorb ng
kalupaan at ang atmospera. Karamihan sa absorbidong solar energy na ito ay re-inilalabas
bilang init (mahabang alon o infrarayd na radiasyon). Ang atmospera naman ay umaabsorb at
nagri-re-radiate ng init, kung saan ang ilan dito ay umaabot sa kalawakan. Ang anumang pag-
ka-abala sa balanse ng pumapasok at umaalis na enerhiya ay mag-aapekto sa klima.
Halimbawa, ang mga maliit na pagbabago sa labas na enerhiya ng Araw ay direktang mag-
aapekto sa balanseng ito.

Kung ang lahat ng init na inilalabas mula sa kalupaan ay diretsong pumupunta sa atmospera at
kalawakan, ang pang-araw-araw na temperatura ng kalupaan ng Earth ay magiging mga
pulutong na digri mas malamig kaysa sa ngayon. Ang mga greenhouse gases sa atmospera,
kabilang ang water vapor, carbon dioxide, methane, at nitrous oxide, ay gumagawa upang mas
mainit ang kalupaan kaysa dito dahil ini-absorb at iniradiate nila ang init sa lahat ng direksyon
(kabilang na ang pababa), na nagpapainit sa kalupaan at mas mababang atmospera ng Earth.
Kung walang greenhouse effect na ito, ang buhay na tulad ng alam natin ay hindi maipapa-
unlad sa ating planeta. Ang pagdagdag ng higit pang greenhouse gases sa atmospera ay
nagpapagawa itong mas epektibo sa pagpigil ng init mula sa pagtakas patungo sa kalawakan.
Kapag ang enerhiyang lumalabas ay mas kaunti kaysa sa enerhiyang pumapasok, ang Earth ay
mag-iinit hanggang sa magkaroon ng bagong balanse.

Ang mga greenhouse gases na inilalabas ng mga gawaing pantao ay nagbabago sa enerhiya
ng Earth at samakatuwid ay sa klima nito. Nakakaapekto rin ang tao sa klima sa pamamagitan
ng pagbabago ng kalikasan ng mga superyebi (halimbawa sa pamamagitan ng paglilinis ng
mga gubat para sa pagsasaka) at sa pamamagitan ng paglalabas ng mga pollutant na
nakakaapekto sa dami at uri ng mga partikulo sa atmospera.
Natukoy ng mga siyentipiko na, kapag inalalaang lahat ng mga salik ng tao at kalikasan, ang
balanse ng klima ng Earth ay nagbago patungo sa pag-iinit, na may pinakamalaking
kontribyutor na pagtaas ng CO2.

15
Ang mga gawaing pantao ay nagdagdag ng mga greenhouse gases sa
atmospera.

Ang mga konsentrasyon ng carbon dioxide, methane, at nitrous oxide sa atmospera ay tumaas
nang malaki mula nang mag-umpisa ang Rebolusyong Industriyal. Sa kaso ng carbon dioxide,
ang average na konsentrasyon na nasukat sa Mauna Loa Observatory sa Hawaii ay tumaas
mula 316 bahagi bawat milyon (ppm) noong 1959 (ang unang taon ng mga datos na
magagamit) patungo sa mahigit na 411 ppm noong 2019 [Figure B2]. Ang parehong pagtaas ng
rate ay nairekord mula noon sa maraming iba't ibang istasyon sa buong mundo. Mula pa noong
panahon bago ang Rebolusyong Industriyal, ang konsentrasyon ng CO2 sa atmospera ay
tumaas ng higit sa 40%, ang methane ay tumaas ng higit sa 150%, at ang nitrous oxide ay
tumaas ng mga 20%. Higit sa kalahati ng pagtaas ng CO2 ay naganap mula noong 1970. Ang
pagtaas sa tatlong gas na ito ay nagdudulot ng pag-init ng mundo, at ang pagtaas sa CO2 ang
may pinakamalaking epekto. Tingnan ang pahina B3 para malaman ang mga pinagmumulan ng
greenhouse gases na inilalabas ng tao.

Inisaalaysay ng mga siyentipiko ang mga greenhouse gases sa konteksto ng nakaraan. Ang
pagsusuri ng hangin na nakakulong sa loob ng yelo na nag-accumulate sa paglipas ng panahon
sa Antarctica ay nagpapakita na ang konsentrasyon ng CO2 ay nagsimulang tumaas nang
malaki noong ika-19 siglo [Figure B3], matapos manatili sa saklaw ng 260 hanggang 280 ppm
para sa mga nakaraang 10,000 taon. Ang mga rekord mula sa mga core ng yelo na umaabot sa
800,000 taon ay nagpapakita na sa panahong iyon, ang mga konsentrasyon ng CO2 ay nanatili
sa saklaw ng 170 hanggang 300 ppm sa loob ng maraming "ice age" cycles—tingnan ang
infobox, pg. B4 para malaman ang tungkol sa mga ice age—at wala kang makikitang
konsentrasyon na higit sa 300 ppm sa mga rekord ng core ng yelo hanggang sa nakaraang 200
taon.

Alamin ang mga pinagmulan ng greenhouse gases na inilalabas ng tao.

- Ang carbon dioxide (CO2) ay mayroong likas at tao-sa-labas na pinagmulan, ngunit ang antas
ng CO2 ay unti-unting tumataas lalo na dahil sa pagsusunog ng mga fossil fuels, produksyon ng
semento, deforestation (na nagpapababa sa dami ng CO2 na tinatanggap ng mga puno at
nagpapataas sa CO2 na inilalabas mula sa pagkabulok ng mga labi ng halaman), at iba pang
pagbabago sa paggamit ng lupa. Ang pagtaas ng CO2 ang pinakamalaking nagiging dahilan ng
global warming.

- Ang methane (CH4) ay mayroong tao-sa-labas at likas na pinagmulan, at ang antas nito ay
malaki ang pag-akyat mula pa noong pre-industrial na panahon dahil sa mga gawain ng tao
tulad ng pag-aalaga ng hayop, pagtatanim ng palay, pagtatambak ng basura, at paggamit ng
natural na gas (na karamihan ay CH4, at may ilang bahagi nito ang maaaring ilabas kapag ito'y
inaangkat, ini-transport, at ginagamit).

- Ang konsentrasyon ng nitrous oxide (N2O) ay unti-unting tumataas lalo na dahil sa mga

16
agrikultural na gawain tulad ng paggamit ng mga pataba na base sa nitrogen at pagbabago sa
paggamit ng lupa.

- Ang halocarbons, kabilang ang chlorofluorocarbons (CFCs), ay kemikal na ginagamit bilang

refrigerants at fire retardants. Bukod sa pagiging malakas na greenhouse gases, ang CFCs ay
nagdudulot din ng pinsala sa ozone layer. Ang produksyon ng karamihan sa mga CFCs ay
ipinagbawal na ngayon, kaya't ang kanilang epekto ay unti-unting bumababa. Gayunpaman,
maraming kapalit ng CFCs ang malakas din na greenhouse gases at patuloy ang pagtaas ng
kanilang konsentrasyon pati na rin ang konsentrasyon ng iba pang halocarbons.

Mga Batayang Konsepto ng Pagbabago ng Klima

Ang mga pagmamatwiran ng mga anyo (isotopes) ng carbon sa kasalukuyang atmospera ay

nagpapakita ng malinaw na tatak ng pagdagdag ng "matandang" carbon (kulang sa natural na
radioactive na 14C) mula sa pagsusunog ng fossil fuels (iba sa "mas bago" na carbon mula sa
mga buhay na sistema). Dagdag pa, alam na ang gawain ng tao (maliban sa mga pagbabagong
paggamit ng lupa) ay umaabot sa tinatayang 10 bilyong tonelada ng carbon bawat taon,
karamihan ay galing sa pagsusunog ng fossil fuels, na sapat na upang maipaliwanag ang
obserbadong pagtaas sa konsentrasyon.|

Ang mga ebidensyang ito at iba pa ay malinaw na nagpapakita ng katotohanan na ang taas na
konsentrasyon ng CO2 sa ating atmospera ay bunga ng gawain ng tao.

Ang mga rekord ng klima ay nagpapakita ng isang trend ng pag-iinit.

Ang pagtantiya ng pagtaas ng average na temperatura ng hangin sa ibabaw ng lupa sa buong

mundo ay nangangailangan ng maingat na analisis ng milyun-milyong mga sukat mula sa iba't
ibang bahagi ng mundo, kasama na ang mga sukat mula sa mga land stations, barko, at mga
satellite. Bagaman may komplikasyon sa pagkakasunod-sunod ng ganitong datos, may mga
hiwalay at sang-ayon na konklusyon ang maraming independiyenteng koponan na ang average
na temperatura ng hangin sa ibabaw ng lupa ay tumaas ng mga 1 °C (1.8 °F) mula noong 1900
[Figure B4]. Bagaman may mga yugto sa rekord na nagpapakita ng pansamantalang pag hinto
at pag-angat sa trend ng pagtaas, mas mainit ang bawat dekada sa huling apat na dekada
kumpara sa anumang ibang dekada sa rekord mula noong 1850.

Sa paghahangad ng mas malalim na kaalaman bago pa man maging malawak ang

paggamit ng tamang thermometro, ang mga temperatura ay maaaring muling likhain
gamit ang mga "proxies" o mga indikador na sensitibo sa klima.

Alamin ang tungkol sa mga panahon ng yelo:

17
Ang detalyadong pagsusuri ng mga sedimento sa karagatan, mga core ng yelo, at iba pang
datos ay nagpapakita na sa loob ng hindi bababa sa 2.6 milyong taon, ang Earth ay nagdaan sa
mga mahabang panahon kung saan ang temperatura ay mas mababa kumpara sa kasalukuyan
at malalapad na kumot ng yelo ang sumasaklaw sa malalaking bahagi ng Northern Hemisphere.
Ang mga mahabang yugtong malamig na ito, na umaabot sa mga 100,000 taon sa
pinakabagong mga siklo, ay nasasalok ng mas maikli at mainit na mga 'interglacial' na panahon,
kasama na ang huling 10,000 taon.

Sa pamamagitan ng kombinasyon ng teorya, obserbasyon, at pagmumodelo, ang mga

siyentipiko ay nakuha ang konklusyon na ang mga yugto ng yelo* ay isinasaliksik ng paulit-ulit
na pagbabago sa orbita ng Earth na pangunahing nagbabago sa rehiyonal at panahonang
distribusyon ng solar na enerhiya na nararating ng Earth. Ang mga relasyon sa enerhiya ng
araw na ito, na medyo maliit, ay pinalalakas sa loob ng libu-libong taon ng mga gradual na
pagbabago sa takip ng yelo ng Earth (ang cryosphere), lalo na sa Northern Hemisphere, at sa
komposisyon ng atmospera, na unti-unting nagdudulot ng malalaking pagbabago sa
pandaigdigang temperatura. Ang pangkaraniwang pagbabago sa pandaigdigang temperatura
sa buong yugto ng yelo ay tinatayang 5 °C ± 1 °C (9 °F ± 2 °F).

*Tandaan na sa mga heolohikal na termino, ang Earth ay nasa isang yugto ng yelo mula pa
noong ang Antarctic Ice Sheet ay huling bumuo mga 36 milyong taon na ang nakalilipas.
Gayunpaman, sa dokumentong ito, ginamit natin ang termino sa mas pangkaraniwang gamit
nito, na tumutukoy sa regular na pangyayari ng malawakang ice sheets sa Hilagang Amerika at
hilagang Eurasia.*

Sa mga materyales tulad ng mga rings ng puno, core ng yelo, at sedimento sa karagatan,
makikita ang mga ebidensya. Sa paghahambing ng rekord ng termometro sa mga proxy na
sukat na ito, ipinapakita ng mga ito na mula noong maaga ng dekada ng 1980, ito ang
pinakamainit na 40-taon na yugto sa loob ng hindi kukulangin sa walong siglo, at patuloy na
tumataas ang pandaigdigang temperatura patungo sa pinakamataas na temperatura na huling
naitala 5,000 hanggang 10,000 taon na ang nakalipas, sa pinakamainit na bahagi ng ating
kasalukuyang interglacial period.

Maraming iba't ibang epekto na kaugnay ng trend ng pag-iinit ang naging malinaw sa mga
nagdaang taon. Ang takip ng Arctic summer sea ice ay lubusang pumayat. Ang init na nasa
karagatan ay nadagdagan. Ang pandaigdigang antas ng karagatan ay umangat ng mga halos
16 cm (6 pulgada) mula noong 1901, ito'y dahil sa paglawak ng mas mainit na tubig sa
karagatan at sa pagdagdag ng tubig na natutunton mula sa mga glacier at ice sheet sa lupa.
Ang pag-iinit at pagbabago sa pag-ulan ay nagbabago sa heograpiyang saklaw ng maraming
uri ng halaman at hayop pati na rin ang oras ng kanilang mga siklo ng buhay. Bukod pa sa
epekto sa klima, ang ilang sobrang CO2 sa atmospera ay naaangkop ng karagatan, na
nagbabago ng kanyang kemikal na komposisyon (sanhi ng ocean acidification).

18
Maraming kumplikadong proseso ang nagpapakulay sa ating klima.

Bilang basehan lamang sa pisikal ng dami ng enerhiya na ina-absorb at inilalabas ng CO2, ang
pag dodoble ng konsentrasyon ng CO2 sa atmospera mula sa antas ng pre-industriyal
(hanggang sa mga 560 ppm) ay mag dudulot ng pandaigdigang pagtaas ng temperatura ng
mga 1 °C (1.8 °F). Sa buong sistema ng klima, gayunpaman, mas komplikado ang mga bagay;
ang pag-iinit ay nagdudulot ng iba't ibang epekto (feedbacks) na maaaring mag patindi o mag
pahina sa unang pag-iinit.

Ang pinakamahalagang feedbacks ay kasama ang iba't ibang anyo ng tubig. Ang mas mainit na
atmospera ay karaniwan nang naglalaman ng mas maraming water vapor. Ang water vapor ay
isang malakas na greenhouse gas, kaya't nagdudulot ito ng mas maraming pag-iinit; ang maikli
nitong buhay sa atmospera ay nagpapakita ng pagsunod nito sa pag-iinit. Kaya't itinuturing ang
water vapor bilang isang amplifier, at hindi isang driver, ng pagbabago ng klima. Ang mas
mataas na temperatura sa mga polar na rehiyon ay nagpapakunwari ng pagkatunaw ng yelo sa
karagatan at pagbabawas ng bilang ng snow cover sa panahon ng taglamig, na nag lalantad ng
mas madilim na ocean at lupa na maaaring mag-absorb ng higit pang init, nagdudulot ng
karagdagang pag-iinit. Isa pang mahalagang subalit hindi tiyak na feedback ay ang pagbabago
sa mga ulap. Ang pag-iinit at pagtaas ng water vapor ay maaaring magdulot ng pagtaas o
pagbaba ng cloud cover na maaaring magpapatindi o mag papahina sa pagbabago ng
temperatura depende sa mga pagbabago sa horizontal na saklaw, altitud, at katangian ng mga
ulap. Ayon sa pinakabagong pagsusuri ng siyensiya, malamang na ang kabuuang epekto ng
global na pagbabago sa mga ulap ay ang pagpapalakas ng pag-iinit.

Ang karagatan ay isa sa gamit natin upang makita ang pagbabago sa klima. Ang karagatan ay
isang malaking imbakan ng init, ngunit mahirap painitin ang buong lalim nito dahil ang mainit na
tubig ay kadalasang nananatili malapit sa ibabaw. Kaya't mabagal ang bilis ng pag-transfer ng
init sa malalim na bahagi ng karagatan; ito ay nag-iiba mula taon-taon at dekada-dekada, at ito
ay tumutulong sa pagtukoy ng bilis ng pag-iinit sa ibabaw. Ang mga obserbasyon sa ilalim ng
karagatan ay limitado bago ang mga taon ng 1970, ngunit simula noon, ang pag-iinit ng mga
unang 700 metro (2,300 paa) ay malinaw na makikita, at ang pag-iinit sa mas malalim ay
maliwanag na napansin simula pa noong mga 1990.

Ang mga temperatura sa ibabaw ng lupa at kantidad ng pag-ulan sa karamihan ng rehiyon ay

lubos na nag-iiba mula sa pandaigdigang average dahil sa heograpiyang lokasyon, lalo na sa
latitud at posisyon ng kontinente. Ang mga average na halaga ng temperatura, pag-ulan, at
kanilang mga ekstremo (na karaniwan ay may pinakamalaking epekto sa natural na mga
sistema at imprastraktura ng tao), ay malakas na naapektuhan din ng lokal na mga padrino ng
hangin.

Ang pagtantiya ng epekto ng mga feedback processes, ang bilis ng pag-iinit, at regional na
pagbabago ng klima ay nangangailangan ng paggamit ng matematikong modelo ng atmospera,
karagatan, lupa, at yelo (ang cryosphere) na binuo base sa mga itinatag na batas ng pisika at

19
sa pinakabagong kaalaman tungkol sa mga pisikal, kimikal, at biyolohikal na proseso na
nakakaapekto sa klima, at ito ay inilalakbay gamit ang makapangyarihang mga kompyuter. Ang
mga modelo ay nag-iiba sa kanilang mga proyeksi ng kung gaano kalaking karagdagang pag-
iinit ang inaasahan (depende sa uri ng modelo at sa mga assumptiyon na ginamit sa pagsulong
ng ilang proseso ng klima, lalo na sa pagbuo ng ulap at paghalo ng karagatan), ngunit lahat ng
mga modelo ay sumasang-ayon na ang kabuuang netong epekto ng mga feedbacks ay ang
pagpapalakas sa pag-iinit.

Ang mga gawain ng tao ay nagbabago ng klima.

Ang masusing pagsusuri ng lahat ng datos at ebidensya ay nagpapakita na ang karamihan sa

mga obserbadong pag-iinit ng pandaigdig sa nakaraang 50 taon ay hindi maipapaliwanag ng
natural na mga sanhi at sa halip ay nangangailangan ng mahalagang papel para sa
impluwensya ng gawain ng tao.

Upang maunawaan ang impluwensya ng tao sa klima, kinakailangan ng mga siyentipiko na

isaalang-alang ang maraming natural na pagbabago na nakakaapekto sa temperatura, pag-
ulan, at iba pang aspeto ng klima mula lokal hanggang sa pandaigdigang antas, sa mga
panahon mula araw hanggang dekada at higit pa. Isa sa mga natural na pagbabago ay ang El
Niño Southern Oscillation (ENSO), isang di-pantay-pantay na palitan ng pag-iinit at pagyeyelo
(nagtatagal ng mga dalawang hanggang pitong taon) sa ekwatoryal na Bahagi ng Karagatang
Pasipiko na nagdudulot ng malalaking pagbabago sa temperatura at pag-ulan sa mga rehiyon
at sa pandaigdigang antas tuwing taon. Ang mga pagputok ng bulkan ay nagbabago rin ng
klima, sa bahagi ay nagdudulot ito ng pagtaas ng bilang ng maliit (aerosol) na partikula sa
stratospero na nagre-reflect o nag-aabsorb ng liwanag ng araw, na nagreresulta sa
pansamantalang pagpapalamig ng ibabaw na karaniwang tumatagal ng mga dalawang
hanggang tatlong taon. Sa loob ng daang-libong taon, ang mga mabagal at paulit-ulit na
pagbabago sa orbita ng Earth sa paligid ng Araw, na nagbabago ng distribusyon ng solar na
enerhiya na tinatanggap ng Earth, ay sapat na upang mag sanhi ng mga siklo ng yugto ng yelo
sa nakaraang 800,000 taon.

Ang fingerprinting ay isang makapangyarihang paraan ng pag-aaral ng mga sanhi ng

pagbabago sa klima. Ang iba't ibang impluwensya sa klima ay nagreresulta sa iba't ibang
padrino na makikita sa mga rekord ng klima. Ito'y nagiging halata kapag sinisiyasat ng mga
siyentipiko ang laban sa mga pagbabago sa average na temperatura ng planeta at mas maingat
na tinitingnan ang heograpiyang at temporal na mga padrino ng pagbabago sa klima.
Halimbawa, ang pagtaas ng enerhiyang inilalabas ng araw ay magdudulot ng iba't ibang
padrino ng pagbabago ng temperatura (sa buong kalupaan ng Earth at pababa hanggang sa
atmospera) kumpara sa padrino ng pagbabago ng temperatura na dulot ng pagtaas ng
konsentrasyon ng CO2. Ang mga opisyal na pagbabago sa temperatura ng atmospera ay
nagpapakita ng isang fingerprint na labis na iba.

20
Alamin pa ang iba't ibang sanhi ng pagbabago sa klima dulot ng gawain ng tao:

Bukod sa pag-eemit ng greenhouse gases, ang gawain ng tao ay nagdulot din ng pagbabago
sa enerhiya ng Earth sa pamamagitan ng, halimbawa:

- Pagbabago sa paggamit ng lupa. Ang mga pagbabago sa paraan ng paggamit ng lupa

ng tao halimbawa, para sa mga kagubatan, sakahan, o siyudad ay maaaring magdulot
ng pag-init at pag-palamig sa lokal na antas sa pamamagitan ng pagbabago sa
kahinahunan ng ibabaw at pagre-reflect ng liwanag.

Ang mga iba't ibang ibabaw ng Earth (na nakakaapekto kung gaano karaming liwanag
ang pinauulanan pabalik sa kalawakan) at pagbabago ng kahalumigmigan ng isang
rehiyon.

- Pag-eemit ng polusyon (ibang kaysa sa greenhouse gases). May mga industriyal at

agrikultural na proseso na nag-eemit ng polusyon na nag paproduce ng aerosols (mga
maliit na patak o partikulo na nasa hangin). Karamihan sa mga aerosols ay
nagpapalamig sa Earth sa pamamagitan ng pagre-reflect ng liwanag pabalik sa
kalawakan. May mga aerosols din na nakakaapekto sa pagbuo ng ulap, na maaaring
magdulot ng pag-init o pagpapalamig depende sa kanilang uri at lokasyon. Ang mga
partikulo ng itim na karbon (o "soot") na nabubuo kapag ang mga fossil fuels o halaman
ay sinusunog ay karaniwang may epekto ng pag-iinit dahil ini-absorb nila ang papasok
na solar radiation.

Malapit ito sa isang pangmatagalang pagtaas ng CO2 kaysa sa isang fluctuating Sun lamang.
Ang mga siyentipiko ay madalas na subukang malaman kung maaaring ipaliwanag ng puro
likas na pagbabago sa araw, aktibidad ng bulkan, o internal na pagbabago ng klima ang mga
padron ng pagbabago na kanilang namamataan sa maraming iba't ibang aspeto ng sistema ng
klima. Ang mga analisis na ito ay nagpapakita na ang mga namamataang pagbabago sa klima
ng nakaraang mga dekada ay hindi maipapaliwanag lamang ng mga natural na kadahilanan.

Paano magbabago ang klima sa hinaharap?

Ang mga siyentipiko ay naglakbay nang malayo sa mga pag-aaral, teorya, at modelasyon ng
sistema ng klima ng Earth, at ang mga pag-unlad na ito ay nagbigay-daan sa kanila na
magtakda ng mga pagbabago sa klima sa hinaharap nang may mas mataas na kumpiyansa.
Gayunpaman, may ilang pangunahing isyu na nagiging sanhi ng hindi maaaring magbigay ng
eksaktong mga tantiya kung paano mag-iiba ang pandaigdigang o rehiyonal na mga trend sa
temperatura sa mga dekada sa hinaharap. Una, hindi natin maipapahayag kung gaano
karaming CO2 ang ilalabas ng mga gawain ng tao, sapagkat ito ay depende sa mga salik tulad
ng paano mag-unlad ang pandaigdigang ekonomiya at kung paano magbabago ang
produksyon at pagkonsumo ng enerhiya ng lipunan sa mga darating na dekada. Pangalawa, sa

21
kasalukuyang pang-unawa sa mga komplikasyon ng mga pagsasagawa ng feedback ng klima,
may iba't ibang mga posibleng resulta, kahit sa isang partikular na senaryo ng CO2 emissions.
Sa wakas, sa mga panahong dekada o ganoon, ang likas na pagbabago ay maaaring mag-
modulate ng mga epekto ng isang pangunahing trend sa temperatura. Sa kabuuan, lahat ng
mga proyeksyon ng model ay nagpapakita na patuloy na magpapainit ang Earth nang malaki sa
mga susunod na dekada hanggang siglo. Kung walang mga pagbabago sa teknolohiya o
patakaran upang bawasan ang mga trend ng emisyon mula sa kanilang kasalukuyang takbo,
inaasahan na magkakaroon pa ng karagdagang pandaigdigang pagpapainit na 2.6 hanggang
4.8 °C (4.7 hanggang 8.6 °F) bukod pa sa nangyari na sa loob ng ika-21 siglo [Figure B5]. Ang
pagtakda kung ano ang mga saklaw na iyon ay magiging ibig sabihin para sa klima na
nararanasan sa anumang partikular na lokasyon ay isang nakaka-challenge na siyentipikong
problemang, ngunit patuloy na nagpapabuti ang mga tantiya habang nag-aadvance ang mga
modelo sa pampook at lokal na saklaw.

11. Kung ang mundo ay nagpapainit, bakit may mga tag-init at tag-lamig pa rin na
sobrang malamig? Kung ang mundo ay nagpapainit, bakit may mga tag-init at tag-lamig
pa rin na sobrang malamig?

Ang global warming ay isang pangmatagalang trend, ngunit hindi ibig sabihin nito na
mas mainit ang bawat taon kumpara sa nakaraan. Ang mga araw-araw at taon-taon na
pagbabago sa mga pattern ng panahon ay magpapatuloy sa paglikha ng mga di-
karaniwang malamig na araw at gabi, at malamig na tag-init at tag-lamig, kahit na ang
klima ay nagpapainit.
Ang pagbabago ng klima ay nangangahulugan hindi lamang ng pagbabago sa pandaigdigang
average na temperatura ng ibabaw, kundi pati na rin ng mga pagbabago sa sirkulasyon ng
atmospera, sa laki at pattern ng mga natural na pagbabago sa klima, at sa lokal na panahon.
Ang mga kaganapang La Niña ay naglilipat ng mga pattern ng panahon kaya't ang ilang mga
rehiyon ay nagiging mas maulan, at ang mga malalakas na pag-ikot ng hangin mula sa mga
polar na rehiyon ay maaaring magdulot ng panandaliang mas malamig na taglamig. Sa
parehong paraan, ang pagkakaroon ng isang yugto ng pattern ng sirkulasyon ng atmospera na
kilala bilang North Atlantic Oscillation ay nagdulot ng malamig na taglamig kamakailan sa
Europa, silangang Hilagang Amerika, at hilagang Asya.

Ang mga pattern ng sirkulasyon sa atmospera at karagatan ay magbabago habang nagpapainit

ang Earth at magkakaroon ng epekto sa mga landas ng bagyo at maraming iba pang aspeto ng
panahon. Ang global warming ay nagpapabor sa mas maraming mainit na araw at panahon at
mas kaunti sa malamig na mga araw at panahon. Halimbawa, sa buong kontinental na Estados
Unidos noong dekada 1960, mayroong mas maraming mga record na araw ang mababang
temperatura kaysa mga record na mataas na temperatura, ngunit noong 2000s, mayroong higit
doble na mga record na mataas na temperatura kaysa mga record na mababang temperatura.
Isa pang mahalagang halimbawa ng pagpapabor ay na sa mga nakalipas na dekada,
nadagdagan ang pagiging madalas ng mga heatwave sa malalaking bahagi ng Europa, Asya,

22
Timog Amerika, at Australia. Ang mga marine heat wave ay pati na rin nagdaragdag.

12 Bakit nauubos ang yelo sa Karagatan ng Arctic samantalang hindi masyadong

nagbabago ang yelo sa Karagatan ng Antarctic?

Ang lawak ng yelo sa karagatan ay naapektuhan ng mga hangin at mga daloy ng

karagatan pati na rin ng temperatura. Ang yelo sa bahagi ng Arctic Ocean na bahagi
lamang ng pagkaka lubog sa tubig ay tila tumutugon nang direkta sa pag-init,
samantalang ang mga pagbabago sa mga hangin at sa karagatan ay tila nangunguna sa
mga padrino ng pagbabago sa klima at yelo sa karagatan sa paligid ng Antarctica.

May mga pagkakaiba sa lawak ng panahon ng yelo sa pagitan ng Arctic at Antarctic na dulot ng
pangunahing heograpiya at ang impluwensya nito sa sirkulasyon ng atmospera at karagatan.
Ang Arctic ay isang lambak ng karagatan na karamihan ay napapalibutan ng mga bundok na
kontinental na kalupaan, habang ang Antarctica ay isang kontinente na napapalibutan ng
karagatan. Sa Arctic, ang lawak ng yelo sa karagatan ay limitado ng mga kalupaan na nasa
paligid nito. Sa Southern Ocean ng Antarctic, ang yelo sa karagatan ay maaaring kumalat nang
malaya sa paligid na karagatan, at ang kanyang katimugang hangganan ay itinatakda ng
baybayin ng Antarctica. Dahil ang yelo sa karagatan ng Antarctic ay nagkakaroon sa mga latitud
mas malayo sa South Pole (at mas malapit sa ekwador), mas kaunting yelo ang nananatili sa
tag-init. Nagbabago ang lawak ng yelo sa karagatan sa parehong mga polo sa iba't ibang
panahon ng taon; gayunpaman, ang mas mahabang pagbabago sa lawak ng yelo sa tag-init at
tag-lamig ay magkaiba sa bawat hemispero, sa bahagi dahil sa mga pangunahing pagkakaiba
sa heograpiya na ito.

Ang yelo sa karagatan sa Arctic ay malaki ang pagka-unti mula noong huling bahagi ng dekada
ng 1970, lalo na sa tag-init at taglagas. Mula nang mag-umpisa ang rekord ng mga satellite
noong 1978, ang taunang minimum na lawak ng yelo sa karagatan ng Arctic (na nagaganap sa
Setyembre) ay bumaba ng mga 40% [Figure 5]. Ang takip ng yelo ay kumakalat muli sa bawat
tag-init ng Arctic, ngunit mas manipis na kaysa noon. Ang mga tantiya ng dating lawak ng yelo
sa karagatan ay nagpapahiwatig na ang pagka-unti na ito ay maaaring walang katulad sa hindi
bababa sa nakalipas na 1,450 taon. Dahil ang yelo sa karagatan ay labis na nagre-reflect, ang
pag-init ay nadaragdagan kapag bumabawas ang yelo at mas naiipon ang mas maraming sinag
mula sa mas madilim na ilalim na kalupaan ng karagatan.

Ang yelo sa karagatan sa Antarctic ay nagpakita ng bahagyang pag-akyat sa kabuuang lawak

mula 1979 hanggang 2014, bagamat may ilang mga lugar, tulad ng sa kanluran ng Antarctic
Peninsula, na nagkaroon ng pagka-unti. Ang mga maikli-term na trend sa Southern Ocean,
tulad ng mga nasumpungan, ay maaaring mangyari mula sa natural na pagbabago sa
atmospera, karagatan, at sistema ng yelo sa karagatan. Ang mga pagbabago sa mga pattern
ng hangin sa ibabaw ng kontinente ay nagdulot sa Antarctic pattern ng pagbabago ng yelo sa
karagatan; ang mga factor ng karagatan tulad ng pagdagdag ng malamig na fresh water mula

23
sa pagkatunaw ng mga yelong ice shelf ay maaaring magkaroon din ng papel. Gayunpaman,
pagkatapos ng 2014, ang lawak ng Antarctic ice ay nagsimulang bumaba, umabot sa rekord na
pagka-unti (sa loob ng 40 taon ng data ng satellite) noong 2017, at nananatili itong mababa sa
mga sumunod na dalawang taon.

15 Paano nakakaapekto ang pagbabago ng klima sa lakas at dalas ng baha, tagtuyot,

bagyo, at buhawi?

Ang mas mababang atmospera ng Earth ay nagiging mas mainit at mas maulan dahil sa
mga greenhouse gas emissions na sanhi ng tao. Ito ay nagbibigay ng potensyal para sa
mas maraming enerhiya para sa mga bagyo at ilang uri ng mga kaganapan sa panahon
na ekstremo. Ayon sa mga teoretikal na inaasahan, ang mga uri ng kaganapan na may
malalapit na kaugnayan sa temperatura, tulad ng heatwaves at labis na mainit na araw,
ay nagiging mas malamang. Ang mga pag-ulan na may malalaking dami at pag-ulan ng
niyebe (na nagpapataas ng panganib ng pagbaha) ay karaniwang nagiging mas madalas
din.

Dahil sa pag-init ng klima ng Earth, mas madalas at mas malalakas na mga kaganapang
panahon ay namamataan sa buong mundo. Karaniwang tinutukoy ng mga siyentipiko ang mga
kaganapang panahon na ito bilang "extreme" kung hindi sila katulad ng 90% o 95% ng mga
katulad na kaganapang panahon na nangyari noon sa parehong rehiyon. Maraming mga factors
ang nagdadala sa bawat indibidwal na kaganapang panahon na ito, kabilang ang mga pattern
ng natural na pagbabago sa klima, tulad ng El Niño at La Niña, kaya't mahirap ituring ang
anumang partikular na kaganapang panahon na ito sa sanhi ng pabago-bagong klima na dulot
ng tao. Gayunpaman, ang mga pag-aaral ay maaaring ipakita kung ang umiinit na klima ay
nagpapahigpit o nagpapalakas sa isang kaganapan o kung ito ay nagiging mas malamang na
mangyari.

Ang isang umiinit na klima ay maaaring magdagdag sa intensity ng mga heat wave sa
pamamagitan ng pagtaas ng posibilidad ng labis na mainit na araw at gabi. Ang pag-init ng
klima ay nagpapataas din ng evaporation sa lupa, na maaaring magpalala ng tagtuyot at
lumikha ng mga kondisyon na mas madaling magdulot ng sunog at mas mahabang panahon ng
sunog. Ang umiinit na atmospera ay kaugnay din sa mas matinding mga pag-ulan (ulan at pag-
ulan ng niyebe) sa pamamagitan ng pagtaas sa kakayahan ng hangin na magtago ng
kahalumigmigan. Ang mga kaganapang El Niño ay nagbibigay ng pabor sa tagtuyot sa
maraming tropical at subtropical na mga lugar, samantalang ang mga kaganapang La Niña ay
nagpapromote ng mas maulan na mga kondisyon sa maraming lugar. Inaasahan na ang mga
maikli at rehiyonal na pagbabagong ito ay magiging mas labis sa isang umiinit na klima.

Ang mas mainit at mas maulan na atmospera ng Earth at mas mainit na karagatan ay
nagpapalakas ng posibilidad na ang pinakamalakas na bagyo ay magiging mas mabangis,
magdudulot ng mas malalaking pag-ulan, makakaapekto sa mga bagong lugar, at marahil ay

24
mas malalaki at mas matagal ang buhay. Ito ay tinutukoy ng mga makukuhang ebidensiyang
obserbasyonal sa Hilagang Atlantiko. Bukod dito, ang pag-angat ng antas ng karagatan
(tingnan ang Tanong 14) ay nagpapataas ng dami ng tubig-alat na itinutulak sa baybayin tuwing
may coastal storm, na, kasama ng mas malalaking pag-ulan na idinudulot ng mga bagyo,
maaaring magdulot ng mas malupit na storm surges at pagbaha. Bagamat malamang na
ginagawang mas mabangis ng global warming ang mga bagyo, ang pagbabago sa bilang ng
mga bagyo bawat taon ay labis na hindi tiyak. Ito ay nananatiling isang paksa ng patuloy na
pananaliksik. Ang ilang kalagayan na paborable sa malalakas na thunderstorm na nagdudulot
ng tornado ay inaasahan na magiging mas madalas sa pag-iinit, ngunit may kawalan ng
katiyakan sa iba pang mga factor na nakaka-apekto sa pagbuo ng tornado, tulad ng mga
pagbabago sa pahigop at pahalang na pag-ikot ng hangin.

14 Gaano kabilis tumaas ang antas ng karagatan?

Ang pangmatagalang mga pagsukat ng mga tide gauge at kamakailang datos mula sa
satellite ay nagpapakita na ang pandaigdigang antas ng karagatan ay tumataas, at ang
pinakamahusay na tantiya ng rate ng pandaigdigang pagtaas ng nakaraang dekada ay
3.6 mm bawat taon (0.14 pulgada bawat taon). Ang rate ng pag-angat ng antas ng
karagatan ay nagtaas mula nang magsimulang gamitin ang altimetry mula sa kalawakan
noong 1992; ang pangunahing factor sa pandaigdigang pag-angat ng antas ng karagatan
mula 1970 ay dulot ng pag-init na sanhi ng tao. Ang kabuuang obserbasyon ng pag-angat
mula noong 1902 ay mga 16 cm (6 pulgada).

Ang pag-angat ng antas ng karagatan na ito ay dulot ng paglawak ng dami ng tubig habang
nag-iinit ang karagatan, pagkakatunaw ng mga glaciers sa mga rehiyon sa buong mundo, at
pagkawala ng masa mula sa mga yelong ice sheet ng Greenland at Antarctic. Ang lahat ng ito
ay bunga ng pag-init ng klima. Nagkakaroon din ng mga pagbabago sa antas ng karagatan
dahil sa pagbabago sa dami ng tubig na nakaimbak sa lupa. Ang dami ng pagbabagong antas
ng karagatan na nararanasan sa anumang lugar ay depende rin sa iba't ibang mga factor,
kasama na ang kung ang mga rehiyonal na proseso ng heolohiya at ang pag-angat ng lupa na
nabigatan ng mga naunang ice sheet ay nagdudulot ng pag-angat o paglubog ng lupa, at kung
ang mga pagbabago sa hangin at mga alon ay nagdadala ng tubig sa ilalim ng ilang mga
baybayin o umaalis.

Ang epekto ng pagtaas ng antas ng karagatan ay mas mararamdaman ng mas malakas sa mas
madalas na pag-ulan ng malalakas na storm surges. Kung patuloy na tataas ang CO2 at iba
pang mga greenhouse gas sa kanilang kasalukuyang takbo, ito ay tantiyang ang antas ng
karagatan ay maaaring tumaas, sa minimum, pa ng karagdagang 0.4 hanggang 0.8 metro (1.3
hanggang 2.6 paa) sa pagitan ng 2100, bagaman ang pagkatunaw ng mga ice sheet sa
hinaharap ay maaaring gawing mas mataas ang mga halagang ito. Gayunpaman, hindi titigil
ang pagtaas ng antas ng karagatan sa 2100; ang antas ng karagatan ay magiging mas mataas

25
pa sa mga susunod na siglo habang patuloy na nag-aabsorb ng init ang karagatan at ang mga
glaciers ay patuloy na umaatras. Mahirap pa rin ma-predict ang mga detalye ng pagtugon ng
mga Greenland at Antarctic Ice Sheets sa patuloy na pag-init, ngunit inaasahan na ang
Greenland at marahil ang West Antarctica ay magpapatuloy sa pagkawala ng masa,
samantalang ang mga mas malamig na bahagi ng Antarctica ay maaaring magkaruon ng
dagdag na masa habang sila ay nakatatanggap ng mas maraming snowfall mula sa mas mainit
na hangin na naglalaman ng mas maraming kahalumigmigan. Ang antas ng karagatan noong
huling interglacial (mainit) na panahon mga 125,000 taon na ang nakalilipas ay umaabot sa
malamang 5 hanggang 10 metro sa itaas ng kasalukuyang antas. Sa panahong ito, mas mainit
ang mga polar region kaysa sa ngayon. Ito ay nagpapahiwatig na sa paglipas ng mga milenyo,
mga mahabang panahon ng mas mataas na init ay magdadala ng napakahalagang pagkawala
ng mga bahagi ng Greenland at Antarctic Ice Sheets at ng bunsod na pag-angat ng antas ng
karagatan.

15 Ano ang ocean acidification at bakit ito mahalaga?

Ang mga direkta o kasaysayang pagsusuri sa kemika ng karagatan ay nagpapakita na

ang kemikal na balanse ng tubig-dagat ay nag-iba patungo sa mas maasidong kalagayan
(mas mababa pH). Ang ilang mga organismo sa karagatan (tulad ng mga korales at ilang
mga uri ng shellfish) ay may mga kabibe na binubuo ng calcium carbonate, na mas
madaling natutunaw sa asido. Sa pagtaas ng asididad ng tubig-dagat, nagiging mas
mahirap para sa mga organismo na ito na bumuo o pagpapanatili ng kanilang mga
kabibe.

Ang CO2 ay natutunaw sa tubig upang bumuo ng mahinang asido, at tinutunaw ng mga
karagatan ang halos isang ikatlo ng CO2 na nagmula sa mga gawain ng tao, na nagreresulta sa
patuloy na pagbaba ng antas ng pH sa karagatan. Sa pagtaas ng CO2 sa atmospera, ang
kemikal na balanse na ito ay magbabago pa nang mas higit sa susunod na siglo. Ipinaaabot ng
mga eksperimento sa laboratoryo at iba pang pag-aaral na sa ilalim ng mataas na antas ng
CO2 at sa mas maasid na mga tubig, may ilang mga uri ng organismo sa karagatan na may
mga kabibeng deformed at mas mababang rate ng paglago, bagaman nagkakaiba ang epekto
sa iba't ibang uri. Ang acidification ay nagbabago rin sa pag-ikot ng mga nutrisyon at maraming
iba pang mga elemento at compound sa karagatan, at malamang itong baguhin ang
kompetisyon sa pagitan ng mga uri, na may mga hindi pa matukoy na epekto sa mga
ekosistema sa karagatan at sa food web.

16 Gaano kumpiyansa ang mga siyentipiko na magpapainit pa ang Earth sa darating

na siglo?

Labis na kumpiyansa. Kung ang mga emisyon ay magpapatuloy sa kanilang

26
kasalukuyang takbo, nang walang anumang teknolohikal o regulasyon na pagsugpo,
inaasahan na magkakaroon ng pagpapainit na 2.6 hanggang 4.8 °C (4.7 hanggang 8.6 °F)
sa dagdag pa sa nakaraang naganap sa loob ng ika-21 siglo.

Ang pagpapainit na dulot ng pagdagdag ng malalaking dami ng mga greenhouse gas sa

atmospera ay maaring maunawaan sa pamamagitan ng napaka-basic na katangian ng mga
greenhouse gas. Ito ay magdudulot ng maraming pagbabago sa mga natural na proseso ng
klima, na may netong epekto ng pagpapalakas sa pag-init. Ang lawak ng pagpapainit na
nararanasan ay lubos na depende sa dami ng mga greenhouse gas na nag-aaccumulate sa
atmospera at, samakatuwid, sa takbo ng mga emisyon. Kung ang kabuuang cumulative
emissions mula noong 1875 ay mananatiling mas mababa sa 900 gigatonnes (900 bilyong
tonelada) ng karbon, may dalawang-tatlong tsansang mapanatili ang pagtaas ng pandaigdigang
average na temperatura mula sa pre-industrial period sa ilalim ng 2 °C (3.6 °F). Gayunpaman,
ang dalawang-tatlong bahagi ng halagang ito ay natapos na. Ang layunin na panatilihin ang
pagtaas ng pandaigdigang average na temperatura sa ilalim ng 1.5 °C (2.7 °F) ay magbibigay-
daan para sa mas maliit na kabuuang cumulative emissions mula noong 1875.

Batay lamang sa itinatag na pisika ng dami ng init na ina-absorb at inilalabas ng CO2, ang
pagdodoble ng konsentrasyon ng CO2 sa atmospera mula sa pre-industrial na antas (hanggang
mga 560 ppm) sa kanyang sarili, nang walang pagpapalakas mula sa iba pang mga epekto, ay
magdudulot ng pagtaas ng pandaigdigang average na temperatura ng mga 1 °C (1.8 °F).
Gayunpaman, ang kabuuang dami ng pag-init mula sa isang tiyak na dami ng mga emisyon ay
depende sa mga sunod-sunod na epekto (feedbacks) na maaaring magdulot ng pagpapalakas
o pagpapahina ng unang pag-init.

Ang pinakamahalagang amplifying feedback ay dulot ng water vapor, na isang malakas na

greenhouse gas. Sa pagtaas ng CO2 at pag-init ng atmospera, ang mas mainit na hangin ay
maaaring magtago ng mas maraming kahalumigmigan at mas makulong ang mas maraming init
sa mas mababang atmospera. Bukod dito, sa pagtunaw ng Arctic sea ice at glaciers, mas
maraming liwanag mula sa araw ang natutunaw sa mas madilim na ibabaang lupa at ocean
surfaces, na nagdudulot ng mas higit na pag-angat ng temperatura at mas higit na pagtunaw ng
yelo at niyebe. Ang pinakamalaking kawalan ng katiyakan sa ating pang-unawa ng feedbacks
ay kaugnay sa mga ulap (na maaaring magkaroon ng positibo at negatibong feedbacks), at
kung paano magbabago ang mga katangian ng mga ulap bilang tugon sa pagbabago ng klima.

Ang iba pang mahahalagang feedbacks ay nauugnay sa carbon cycle. Sa kasalukuyan, ang
lupa at karagatan ay magkasama na nag-aabsorb ng mga kalahati ng CO2 na inilalabas mula
sa mga gawain ng tao, ngunit inaasahan na ang kakayahan ng lupa at karagatan na mag-imbak
ng karagdagang carbon ay magiging mas mababa sa pagdagdag ng pag-init, na nagdudulot ng
mas mabilis na pag-angat ng atmosperiko CO2 at mas mabilis na pag-init. Nagkakaiba ang mga
modelo sa kanilang mga pagtantiya kung gaano kalaki ang karagdagang pag-init na inaasahan,
ngunit lahat ng mga ganitong modelo ay sumasang-ayon na ang kabuuang netong epekto ng
mga feedbacks ay ang pagpapalakas sa pag-init.

27
17 Mga pagbabagong klima na kaunti lamang ang mga digri, isang sanhi ng pag-aalala
ba?

Oo. Kahit na ang pag-angat ng ilang digri sa pandaigdigang average na temperatura ay

hindi tunog masyadong malaki, ang pandaigdigang average na temperatura noong
huling ice age ay mga 4 hanggang 5 digri Celsius (7 hanggang 9 digri Fahrenheit) na mas
malamig kaysa ngayon. Ang global warming na kahit ilang digri lamang ay magkakaroon
ng malawakang pagbabago sa mga rehiyonal at lokal na temperatura at pag-ulan pati na
rin sa pagtaas ng ilang uri ng mga extreme na kaganapan sa panahon. Ang mga
pagbabagong ito (kasama ang pag-angat ng antas ng karagatan at storm surge) ay
magkakaroon ng malubhang epekto sa mga lipunan ng tao at sa natural na mundo.

Kumpirmadong tanto sa teorya at direkta mga obserbasyon na ang global warming ay kaakibat
ng mas malupit na pag-angat ng temperatura sa mga lupa kaysa sa mga karagatan,
pagbabawas ng kalakip na kahalumigmigan ng atmospera, paglipat ng mga regional na pattern
ng pag-ulan, pagtaas ng mga extreme na kaganapan sa panahon, ocean acidification,
pagtutunaw ng mga glaciers, at pag-angat ng antas ng karagatan (na nagpapataas ng panganib
ng pagbaha sa mga baybayin at storm surge). Sa kasalukuyan, ang record high na mga
temperatura ay, sa pangkalahatan, labis na mas mabilis kaysa sa record low na mga
temperatura, ang mga maulap na lugar ay mas lalong nagiging mas basa, habang ang mga
tuyong lugar ay nagiging mas tuyo, ang mga malalakas na pag-ulan ay lumalakas pa, at ang
mga snowpack (isang importanteng source ng freshwater para sa maraming rehiyon) ay
nababawasan.

Inaasahan na ang mga epekto na ito ay magiging mas malala sa mas matinding pag-init at
magiging banta sa produksyon ng pagkain, suplay ng freshwater, imprastraktura sa baybayin, at
lalo na sa kabutihan ng napakalaking populasyon na kasalukuyang naninirahan sa mga
mababang lugar. Kahit na may mga rehiyong maaaring makaramdam ng lokal na benepisyo
mula sa pag-init, ang pangmatagalang mga konsekwensya sa kabuuan ay magiging
makabuluhang disrupitibo.

Hindi lamang ang pag-angat ng ilang digri sa pandaigdigang average na temperatura ang
dahilan ng pag-aalala - ang bilis ng pag-usbong ng pag-init na ito ay mahalaga rin (tingnan ang
Tanong 6). Ang mabilis na pagbabago ng klima na dulot ng tao ay nangangahulugan na mas
konting oras ang magagamit para sa mga hakbang sa adaptasyon o para sa mga ekosistema
na mag-ayos, na nagdadala ng mas malalaking panganib sa mga lugar na marupok sa mas
masintensiyang extreme na kaganapan sa panahon at pag-angat ng antas ng karagatan.

28
18 Ano ang ginagawa ng mga siyentipiko upang harapin ang mga pangunahing hindi
kasiguraduhan sa ating pag-unawa sa sistema ng klima?

Ang agham ay isang patuloy na proseso ng pagmamasid, pag-unawa, pagmu modelo,

pagsusuri, at pagtutuklas. Ang pagtutukoy ng pangmatagalang trend sa pag-init ng
mundo mula sa pagtaas ng greenhouse gases ay matatag at napatunayan na sa
pamamagitan ng lumalagong ebidensya. Gayunpaman, ang pag-unawa sa ilang aspeto
ng pagbabago ng klima ay nananatiling hindi kumpleto. Halimbawa nito ay ang natural na
pagbabago ng klima sa mga dekadang hanggang sa siglo at sa mga pook na rehiyonal o
lokal at ang mga tugon ng ulap sa pagbabago ng klima, na mga larangang aktibong
inaaral.

Bakit ginagamit ang mga computer model para pag-aralan ang pagbabago ng klima?
Ang hinaharap na ebolusyon ng klima ng Earth bilang tugon sa kasalukuyang mabilis na
pagtaas ng atmospheric CO2 ay walang eksaktong analogo sa nakaraan, at hindi ito maayos na
mauunawaan sa pamamagitan ng mga eksperimento sa laboratoryo. Sapagkat hindi rin tayo
makapag patupad ng mga kontroladong eksperimento sa lupa mismo, ang mga computer
model ay isa sa mga pinakamahalagang kasangkapan na ginagamit para pag-aralan ang
sistema ng klima ng Earth.

Ang mga modelo ng klima ay batay sa mga matematikong ekwasyon na kumakatawan sa

pinakamahusay na pang-unawa sa mga pangunahing batas ng pisika, kemistriya, at biyolohiya
na nagpapalakad sa pag-uugali ng atmospera, karagatan, kalupaan, yelo, at iba pang bahagi ng
sistema ng klima, pati na rin ang mga interaksyon sa pagitan nila. Ang mga pinaka
komprehensibong modelo ng klima, na tinatawag na Earth-System Models, ay dinisenyo upang
simulahin ang sistema ng klima ng Earth nang may maraming detalye na pinapayagan ng ating
pang-unawa at ng mga available na supercomputer.
Ang kakayahan ng mga modelo ng klima ay patuloy na nagpapabuti mula noong dekada ng
1960. Gamit ang mga ekwasyong batay sa pisika, ang mga modelo ay maaaring subukan at
tagumpay sa pag-simula ng malawak na hanay ng mga pagbabago sa panahon at klima,
halimbawa mula sa mga indibidwal na bagyo, pag-ikot ng jet stream, mga pangyayaring El
Niño, at ang klima ng nakaraang siglo. Ang kanilang mga proyeksyon tungkol sa
pinakamahalagang mga bahagi ng pangmatagalang signal ng pagbabago ng klima na dulot ng
tao ay nananatiling matatag, habang ang mga henerasyon ng mga modelo na lalong
komplikado ay nagbibigay ng mas maraming mga detalye tungkol sa pagbabago. Ginagamit din
ang mga ito upang magpatupad ng mga eksperimento upang mapag-isa ang mga partikular na
sanhi ng pagbabago ng klima at suriin ang mga epekto ng iba't-ibang senaryo ng mga paglabas
ng greenhouse gas sa hinaharap at iba pang mga impluwensya sa klima.

Ang paghahambing ng mga prediksyon ng modelo sa mga obserbasyon ay nagbibigay-alam

kung ano ang lubos natin nauunawaan at, sa parehong oras, nagpapakita ng mga hindi

29
kasiguraduhan o kawalan sa ating pang-unawa. Ito ay tumutulong na magtakda ng mga
prayoridad para sa bagong pananaliksik. Ang maingat na pagmamasid sa buong sistema ng
klima - ang atmospera, karagatan, kalupaan, at yelo - ay samakatuwid ay mahalaga, sapagkat
ang sistema ng klima ay maaaring puno ng mga sorpresa.

Pinagsasama-sama ang mga datos mula sa field at laboratorio at ang pang-unawang teoretikal
upang paunlarin ang mga modelo ng sistema ng klima ng Earth at mapabuti ang
representasyon ng mga pangunahing proseso sa kanila, lalo na ang mga kaugnay ng mga ulap,
aerosol, at pag-angkat ng init sa mga karagatan. Ito ay mahalaga upang ma-akuratong ma-
simula ang pagbabago ng klima at ang mga kaakibat na pagbabago sa malalang kaganapan sa
panahon, lalo na sa mga pook rehiyonal at lokal na mahalaga para sa mga desisyon sa
patakaran.

Ang pagsusulay na kung paano magbabago ang mga ulap sa pag-iinit at maaaring maka-
apekto sa pag-iinit ay nananatiling isa sa mga pangunahing hamon para sa mga global climate
model, bahagi nito ay dahil ang iba't-ibang uri ng ulap ay may iba't-ibang epekto sa klima, at
ang maraming proseso ng ulap ay nagaganap sa mga scale na mas maliit kaysa sa karamihan
ng kasalukuyang mga modelo ay maaaring malutas. Ang mas malakas na kapasidad ng
computer ay nagpapahintulot na ngayon na maresolba ang ilan sa mga prosesong ito sa
bagong henerasyon ng mga modelo.

Dosenang mga grupo at institusyon sa pananaliksik ang gumagawa ng mga modelo ng klima, at
ngayon ay kayang pag-aralan ng mga siyentipiko ang mga resulta mula sa halos lahat ng
pangunahing Earth-System Models sa buong mundo at ihambing ang mga ito sa isa't isa at sa
mga obserbasyon. Ang mga oportunidad na ito ay may malaking pakinabang sa paglalabas ng
mga lakas at kahinaan ng iba't-ibang mga modelo at sa pagdiagnose ng mga sanhi ng mga
pagkakaiba sa mga modelo, upang ang pananaliksik ay makatutok sa mga kaugnayang
proseso. Ang mga pagkakaiba sa mga modelo ay nagbibigay-daan sa mga pagtantiya ng mga
hindi kasiguraduhan sa mga proyeksyon ng pagbabago sa klima sa hinaharap. Bukod dito, ang
malalaking archive ng mga resulta mula sa maraming iba't-ibang mga modelo ay tumutulong sa
mga siyentipiko na makilala ang mga aspeto ng mga proyeksyon ng pagbabago sa klima na
matatag at maaring maipaliwanag sa mga kilalang mekanismo ng pisikal.|

Ang pag-aaral kung paano tumugon ang klima sa mga malalaking pagbabago noong nakaraan
ay isa pang paraan upang tiyakin na nauunawaan natin kung paano gumagana ang iba't-ibang
proseso at na ang mga modelo ay may kakayahang mag-perform nang maayos sa ilalim ng
iba't-ibang kondisyon.

19 Ang mga senaryo ng kalamidad tungkol sa mga "tipping points" tulad ng

"pagsasara ng Gulf Stream" at paglabas ng methane mula sa Arctic ay nagdudulot ba ng
alalahanin?

30
Ang mga resulta mula sa mga pinakamahusay na makukuhang modelo ng klima ay hindi
nagpapahayag ng biglang pagbabago o pagbagsak sa Atlantic Meridional Overturning
Circulation, na kasama ang Gulf Stream, sa malapit na hinaharap. Gayunpaman, ang mga
ito at iba pang potensyal na mataas na panganib na biglang pagbabago, tulad ng
paglabas ng methane at carbon dioxide mula sa pagka-tunaw ng permafrost, ay
nananatiling mga aktibong larangan ng siyentipikong pananaliksik. May ilang mga
biglang pagbabago na ngayon ay natutunton na, tulad ng pagbabawas ng sakop ng
Arctic sea ice (tingnan ang Tanong 12), at habang nagpapalala ang pag-ikot, ang
posibilidad ng iba pang mga malalaking biglang pagbabago ay hindi maaaring itakwil.

Ang komposisyon ng atmospera ay nagbabago tungo sa mga kalagayan na hindi pa naranasan

sa loob ng milyong taon, kaya't papunta tayo sa hindi pa natin kilalang teritoryo, at malaki ang
kawalan ng katiyakan. Ang sistema ng klima ay naglalaman ng maraming
magkakumpitensiyang proseso na maaaring magpabago ng klima patungo sa isang ibang
kalagayan kapag nalampasan na ang isang threshold.

Isang kilalang halimbawa ay ang south-north ocean overturning circulation, na pinanatili ng

malamig na maalat na tubig na bumubulusok sa North Atlantic at kasama ang pag-angkat ng
karagdagang init papuntang North Atlantic sa pamamagitan ng Gulf Stream. Noong huling ice
age, ang mga pulso ng freshwater mula sa pagkakatunaw ng ice sheet sa North America ay
nagdulot ng pagbagal ng overturning circulation na ito. Ito naman ay nagdulot ng malawakang
pagbabago sa klima sa paligid ng Northern Hemisphere. Gayunpaman, ang pagpapalamig ng
North Atlantic mula sa pagkakatunaw ng Greenland ice sheet ay gradual, kaya't hindi ito
inaasahan na magdulot ng mga biglang pagbabago.

Isa pang alalahanin ay may kaugnayan sa Arctic, kung saan maaaring magdulot ng malalaking
pag-init ang pagka-destabilisa ng methane (isang greenhouse gas) na nakakulong sa mga
sedimentong karagatan at permafrost, na maaaring magdulot ng mabilisang paglabas ng
malaking halaga ng methane. Kung mangyari ang ganitong mabilisang paglabas, magkakaroon
ng malalaking at mabilis na pagbabago sa klima. Ang mga ganitong mataas na panganib na
pagbabago ay itinuturing na hindi malamang mangyari sa ngayon ngunit mahirap ito ma-predict
sa kahulugan. Kaya't patuloy na isinasagawa ng mga siyentipiko ang pag-aaral sa posibilidad
ng pagtawid sa mga ganitong "tipping points," kung saan may panganib tayo sa malalaking at
biglang pagbabago.

Bukod pa sa biglang pagbabago sa sistema ng klima mismo, ang patuloy na pagbabago ng

klima ay maaaring tawirin ang mga threshold na nagiging sanhi ng biglang pagbabago sa iba
pang mga sistema. Sa mga sistema ng tao, halimbawa, karaniwang itinayo ang imprastraktura
upang magkasunod sa pagbabago ng klima sa oras ng pagtatayo. Ang paunti-unting
pagbabago ng klima ay maaaring magdulot ng biglang pagbabago sa pagiging epektibo ng
imprastraktura—tulad ng kung kailan biglaang nauungusan ng pagtaas ng antas ng karagatan
ang mga pader ng dagat, o kung kailan ang pagkatunaw ng permafrost ay nagdudulot ng
biglang pagguho ng mga pipeline, gusali, o kalsada. Sa mga natural na sistema, habang

31
tumaas ang temperatura ng hangin at tubig, ang ilang mga uri—tulad ng mountain pika at
maraming mga coral sa karagatan—ay hindi na makakayang mabuhay sa kanilang
kasalukuyang tirahan at kailangang lumipat (kung maari) o mag-angkop ng mabilis. Ang iba
pang mga uri ay maaaring magtagumpay sa bagong kalagayan, na nagdudulot ng biglang
pagbabago sa balanse ng mga ekosistema; halimbawa, ang mas mainit na temperatura ay
nagpapahintulot ng mas maraming bark beetle na mabuhay sa winter sa ilang mga rehiyon,
kung saan ang mga pag-atake ng beetle ay nagdudulot ng pinsalang sa mga kagubatan.

20 Kung ititigil ang mga emisyon ng mga greenhouse gases, babalik ba ang klima sa
mga kalagayan noong 200 taon na ang nakararaan?

Hindi. Kahit itigil nang bigla ang mga emisyon ng mga greenhouse gases, kinakailangan
ang libu-libong taon para malamig ang temperatura ng ibabaw ng Earth at bumalik sa
antas noong panahon ng pre-industriyal.

Kung ang mga emisyon ng CO2 ay tuluyan nang ititigil, ito ay tatagal ng maraming libong taon
bago ang dami ng CO2 sa atmospera ay bumalik sa antas ng "pre-industriyal" dahil sa
napakabagal na pag-transfer nito sa malalim na karagatan at sa wakas ay paglilibing sa mga
sedimentong karagatan. Ang mga temperatura sa ibabaw ay mananatiling mataas nang hindi
bababa sa isang libong taon, na nangangahulugan ng pangmatagalang pangako sa isang mas
mainit na planeta dahil sa mga nakaraang at kasalukuyang emisyon. Ang antas ng karagatan
ay malamang na magpapatuloy na tumaas ng maraming siglo kahit matigil ang pag-akyat ng
temperatura [Figure 9]. Ang malalang pagpapalamig ay kinakailangan upang baguhin ang
pagkakatunaw ng mga glacier at ng Greenland ice sheet, na nabuo noong mga nakaraang
malamig na panahon. Ang kasalukuyang pag-init ng Earth dahil sa CO2 ay sa madaling salita'y
hindi maibabalik sa panahon ng tao. Ang dami at bilis ng karagdagang pag-init ay depende
nang halos lubusan sa dami ng karagdagang CO2 na inilalabas ng tao.

Ang mga senaryo ng mga pagbabago sa klima sa hinaharap ay lalong nag-aaksaya na

gumagamit ng mga teknolohiyang kayang alisin ang mga greenhouse gases mula sa
atmospera. Sa mga senaryong may "negatibong emisyon," itinuturing na sa ilalim ng oras, isang
malawakang pagsisikap ay ginagamit ang mga teknolohiyang ito upang alisin ang CO2 mula sa
atmospera at bawasan ang konsentrasyon nito sa atmospera, na nagsisimula sa pag-urong ng
pag-init dulot ng CO2 sa mas mahabang panahon. Ang paggamit ng mga teknolohiyang ito sa
malawakang saklaw ay magiging kinakailangan ang malalaking pagbaba sa kanilang mga
gastos. Kahit pa itong mga teknolohikal na solusyon ay maging praktikal, kinakailangan pa rin
ang malalaking pagbawas sa mga emisyon ng CO2.

32
KONKLUSYON

Ang dokumentong ito ay nagpapaliwanag na may mga maayos na nauunawaang pisikal na

mekanismo kung paano nagdudulot ng pagbabago sa klima ang mga pagbabago sa dami ng
mga greenhouse gas. Ito ay nag-uusap tungkol sa mga ebidensiyang ang mga konsentrasyon
ng mga gas na ito sa atmospera ay lumalaki at patuloy na lumalaki nang mabilis, na mayroong
pagbabago sa klima, at na ang karamihan ng kamakailang pagbabago ay malamang na dulot
ng mga emisyon ng mga greenhouse gas na sanhi ng mga gawain ng tao. Ang karagdagang
pagbabago sa klima ay inaasahan; kung ang mga emisyon ng mga greenhouse gas ay
magpapatuloy nang walang sawa, ang mga magiging pagbabago sa hinaharap ay
malalampasan nang malaki ang mga naganap na pagbabago hanggang ngayon. May iba't
ibang mga tantiya sa lawak at rehiyonal na pagpapahayag ng mga magiging pagbabago sa
hinaharap, ngunit inaasahan ang mga pagtaas sa mga ekstremo ng klima na maaaring
makasama sa mga natural na ekosistema at mga gawain ng tao at imprastruktura.

Ang mga mamamayan at mga pamahalaan ay maaaring pumili sa ilang mga opsyon (o isang
halo-halong mga opsyon) bilang tugon sa impormasyong ito: maaari silang magbago ng
kanilang paraan ng produksyon at paggamit ng enerhiya upang limitahan ang mga emisyon ng
mga greenhouse gas at sa gayon ay bawasan ang lawak ng pagbabago ng klima; maaari silang
maghintay na mangyari ang mga pagbabago at tanggapin ang mga pagkawala, pinsala, at
paghihirap na umuusbong; maaari silang mag-angkop sa mga aktwal at inaasahang pagbabago
sa abot-kaya hangga't maaari; o maaari silang maghanap ng mga hindi pa napatunayang
"geoengineering" na solusyon upang labanan ang ilan sa mga pagbabagong klima na maaring
mangyari. Bawat isa sa mga opsyon na ito ay may mga panganib, kaakit-akit, at gastos, at kung
ano ang aktwal na gagawin ay maaaring isang halo-halong mga opsyon. Magkakaiba ang mga
bansa at komunidad sa kanilang kakayahang mag-angkop at kakayahan sa pag-aadapt. May
mahalagang debate na kailangang maganap ukol sa mga pagpili sa pagitan ng mga opsyong
ito, upang magdesisyon kung ano ang pinakamahusay para sa bawat grupo o bansa, at higit sa
lahat para sa pandaigdigang populasyon bilang isang buo. Ang mga opsyon ay dapat pag-
usapan sa isang pandaigdigang saklaw dahil sa maraming mga kaso, ang mga komunidad na
pinakamahina ang kontrolado ang kaunti o wala sa mga emisyon, kahit pa noon o sa hinaharap.
Ang aming paglalarawan ng siyensiya ng pagbabago ng klima, kasama ang mga katotohanan
at mga kawalan nito, ay inaalok bilang isang basehan upang maipabatid ang debate sa
patakaran.

33
PASASALAMAT

Mga may-akda
Ang sumusunod na mga indibidwal ay naglingkod bilang pangunahing koponan ng manunulat
para sa mga edisyong 2014 at 2020 ng dokumentong ito:

● Eric Wolff FRS, (UK lead), Unibersidad ng ● John Shepherd FRS, Unibersidad ng
Cambridge Southampton
● Inez Fung (NAS, US lead), Unibersidad ng ● Keith Shine FRS, Unibersidad ng Reading.
California, Berkeley ● Susan Solomon (NAS), Massachusetts
● Brian Hoskins FRS, Grantham Institute for Institute of Technology
Climate Change ● Kevin Trenberth, National Center for
● John F.B. Mitchell FRS, UK Met Office Atmospheric Research
● Tim Palmer FRS, Unibersidad ng Oxford ● John Walsh, Unibersidad ng Alaska,
● Benjamin Santer (NAS), Lawrence Fairbanks
Livermore National Laboratory ● Don Wuebbles, Unibersidad ng Illinois

Ang suporta para sa mga tauhan na nagrebyu ng dokumento noong 2020 ay ibinigay nina Richard Walker, Amanda
Purcell, Nancy Huddleston, at Michael Hudson. Nagpapasalamat kami ng lubos kay Rebecca Lindsey at sa NOAA
Climate.gov para sa pagbibigay ng mga update sa datos at mga figura.

Rebyuwers
Ang mga sumusunod na indibidwal ay naglingkod bilang mga nag-rebyu ng dokumentong ito noong 2014 alinsunod
sa mga pamamaraan na inaprubahan ng Royal Society at National Academy of Sciences:
● Richard Alley (NAS), Kagawaran ng Agham ● Jerry Meehl, Senior Scientist, National
Geosayensi, Pennsylvania State University Center for Atmospheric Research
● Alec Broers FRS, Dating Presidente ng ● John Pendry FRS, Imperial College London
Royal Academy of Engineering ● John Pyle FRS, Kagawaran ng Chemistry,
● Harry Elderfield FRS, Kagawaran ng Earth Unibersidad ng Cambridge
Sciences, Unibersidad ng Cambridge ● Gavin Schmidt, NASA Goddard Space Flight
● Joanna Haigh FRS, Propesor ng Center
Atmospheric Physics, Imperial College ● Emily Shuckburgh, British Antarctic Survey
London ● Gabrielle Walker, Manunulat
● Isaac Held (NAS), NOAA Geophysical Fluid ● Andrew Watson FRS, Unibersidad ng East
Dynamics Laboratory Anglia
● John Kutzbach (NAS), Center for Climatic
Research, University of Wisconsin
Support
Ang suporta para sa Edisyon ng 2014 ay ibinigay ng mga Pondo ng NAS Endowment. Kami ay taos-
pusong nagpapasalamat sa Ralph J. at Carol M. Cicerone Endowment for NAS Missions para sa kanilang
suporta sa paglikha ng Edisyong ito noong 2020.

34