‫واظعاہعمجل‬

‫ِ‬
‫ابطختہعمج‬
‫(‪0202‬ء)‬

‫اتفیل‬
‫ن‬‫ی‬ ‫س‬ ‫تح‬
‫ی‪‬‬ ‫ڈارٹکىتفمدمحماملسراضنمیم‬

‫‪https: //www.facebook. com/darahlesunnat‬‬

 ‫ہلمجوقحقوفحمظںیہ‬

‫وموضع‪:‬وظعوتحیصن‬
‫ِ‬
‫ابطختہعمج‪0202 ،‬ء)‬‫انلاتکب‪ :‬واظعاہعمجل (‬
‫تح‬
‫اتفیل‪ :‬ڈارٹکىتفمدمحم املس راض نمیم سینی ‪‬‬
‫اعمونین‪ :‬ىتفم دبع ارلدیش امہویں ادملین‪ ،‬ىتفم دبع ارلقاق‬
‫ہنگورواقدری‪ ،‬ىتفمدمحماکفشومحمداہیمش ‪‬‬ ‫‪www.facebook.com/‬‬
‫‪darahlesunnat‬‬

‫دعد احفصت‪920:‬‬
‫اسزئ‪13×21 :‬‬
‫انرش‪:‬ادارۂالہِتّنسرکایچ‬
‫ٓامالنئ‪/‬رشنِا ّوك‬
‫‪idarakhutbatejuma@gmail.com :‬‬
‫‪00971559421541 :‬‬ ‫‪4113‬ھ‪0204/‬ء‬
‫‪00923458090612 :‬‬
 ‫رشفا ِاستنب‬
‫ِ‬
‫م‬
‫اےنپ ُشفِقورہمابموادلنیےک انل‪،‬نجیکرکامیہن تقفشوتبحم‪ِ ،‬نسُح‬
‫ُُس ‪،‬ک‪،‬و میلویبت‪ ،‬اوروحہلص ازفایئیکدبَوتل‪ ،‬رامقارحلوفاس اقلبوہا ہکٓاپ‬
‫ِ‬
‫"ابطختہعمج"وکشیپرکےکس۔‬ ‫اابحبےکاسےنماسومجمہع‬
‫اہلل رب ااعلنیمل یک ابراگہ ںیم داع ےہ‪ ،‬ہک ام اک اسہی ات دری امہرے رسوں‬
‫رپ اقمئ رےھک‪ ،‬اںیہن تحص ودنتریتس ےس وناقے‪ ،‬اںیہن السیتم واعتیف ےک اسھت‬
‫وطلیرمعاطعرفامےئ‪،‬اورںیمہ امےکلیفطےنلموایلربوتکں‪،‬روتمحںاوروتمعنںےس‬
‫وخبوخبدیفتسموہیکیکقیَم تمحرف رفامےئ!۔‬
‫اور‬
‫ریمےاَدجا ِدرکالےکانل‪ ،‬نجےکوےلیسےس لسن َدرلسن امہرے ونیسں‬
‫ںیم‪ ،‬دنیِ االسل اک ذجہب رپوام ڑچاھ۔ اہلل رکمی ام بس وک زجاےئ ریخ اطع رفامےئ‪،‬‬
‫اںیہن اےنپ وجا ِر ررف ںیم ہگج اطع رفامےئ‪ ،‬اُم رپ اینپ ےبامشر روتمحں اک زنوك‬
‫رفامےئ‪ ،‬اور اُم بس یک ششخ وترفغت رفامرک‪ ،‬ام ےک دراجت دنلب رفامےئ‪ٓ ،‬انیم‬
‫اجبہِ ّ ِ د‬
‫سارملنیلسﷺ!۔‬
‫نور ِ‬
‫عرشه‪ ،‬س ِّيدنا وموالنا‬ ‫خري َخلقه و ِ‬
‫وصّل اهلل تعاىل عّل ِ‬
‫ى‬
‫رب العاملني!‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫حممد وعّل آله وصحبه أمجعني‪ ،‬واحلمد هلل ى‬
‫داعوگوداعوج‬
‫ی‬ ‫تحسین‬ ‫ڈارٹکدمحماملسراضم‬
‫‪40‬رعیباالونر ‪4113‬ﻫ‪ 49/‬اوتکرب ‪0204‬ء‬

‫رہفتساضمنیم‬
 ‫‪7‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬

‫رہفتسِ اضمنیم‬

‫ہحفص‪:‬ربمن‬ ‫ربمنامشر‬
‫‪3‬‬ ‫رشػ‪ِ:‬ااستنب‬ ‫‪1‬‬
‫‪49‬‬ ‫شیپ‪:‬ظفل‬ ‫‪2‬‬
‫‪55‬‬ ‫ِ‬
‫ابطخت‪:‬ہعمج‪::‬رحتری‪::‬رکےن‪:‬اک‪:‬سپِ‪:‬رظنم‬ ‫‪3‬‬
‫‪51‬‬ ‫ِ‬
‫ابطخت‪:‬ہعمج‪:‬یک‪:‬ایتری‪:‬افر‪::‬ادارۂ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‬ ‫‪4‬‬
‫‪52‬‬ ‫االسؾ‪:‬اخمفل‪:‬اسزوشں‪:‬یک‪:‬خیب‪:‬ینک‪:‬ںیم‪:‬ادارۂ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬اک‪:‬رکدار‬ ‫‪5‬‬
‫‪52‬‬ ‫ِ‬
‫امیلعتت‪:‬راض‪:‬ےک‪:‬رففغ‪:‬ںیم‪:‬ادارۂ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬یک‪:‬دنچ‪:‬دخامت‬ ‫‪6‬‬
‫‪53‬‬ ‫ادارۂ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬اک‪:‬نشم‬ ‫‪7‬‬
‫ِ‬
‫ابطخت‪:‬ہعمج‬
‫‪:‬ونجری‬
‫‪57‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪:‬وصتُر‬ ‫‪8‬‬
‫‪57‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‬ ‫‪9‬‬
‫‪58‬‬ ‫راییتس‪:‬رکیسرٹٹی‪:‬اک‪:‬ایقؾ‬ ‫‪15‬‬
‫‪59‬‬ ‫دشدی‪:‬اعُمیش‪:‬اسملئ‪:‬اک‪:‬اگنہیم‪:‬لح‬ ‫‪11‬‬
‫‪65‬‬ ‫وخد‪:‬ااصحنری‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اعُمیش‪:‬اپیسیل‪:‬افر‪:‬وُسدی‪:‬اظنؾ‪:‬اک‪:‬اخہمت‬ ‫‪12‬‬
‫‪61‬‬ ‫اثیمؼ‪:‬دمہنی‪(:‬بس‪:‬ےس‪:‬الہپ‪:‬رحتریی‪:‬اعُمدہہ)‬
‫ِ‬ ‫‪13‬‬
‫‪7‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪8‬‬

‫‪62‬‬ ‫دعؽ ُ‪:‬فُمافات‪:‬اکاقونؿ‬ ‫‪14‬‬

‫‪63‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬ںیم‪:‬افلخےئ‪:‬رادشنی‪::‬اکرط ِز‪:‬لمع‪:‬افر‪:‬اسدیگ‬ ‫‪15‬‬
‫‪66‬‬ ‫الفیح‪:‬رایتس‪:‬یک‪:‬لیمکت‪:‬افر‪َ :‬دف ِر‪:‬افرفیق‬ ‫‪16‬‬
‫‪67‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪17‬‬
‫‪75‬‬ ‫اخدناین‪:‬زدنیگ (یلمیف‪:‬الفئ)‪:‬ےسیک‪:‬رتہب‪:‬انبیئ‪:‬اجےئ؟‬ ‫‪18‬‬
‫ط‬
‫‪75‬‬ ‫‪:‬اضب‪:‬ایحت‬
‫دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬اکی‪:‬لمکم ا‬ ‫‪19‬‬
‫‪71‬‬ ‫یلمیف‪:‬الفئ‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪25‬‬
‫ط‬
‫‪72‬‬ ‫ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬اخدناین‪:‬زدنیگ‪:‬رپ‪:‬اکی‪:‬اطرئاہن‪:‬رظن‬ ‫‪21‬‬
‫‪73‬‬ ‫دعؽ ُ‪:‬فُمافات‪:‬اکرباتؤ‬ ‫‪22‬‬
‫ط‬ ‫م‬ ‫ط‬
‫‪73‬‬ ‫ُ‬ ‫ہ‬ ‫َ‬
‫َزفاج‪ ّ :‬رات‪:‬ےس‪ِ:‬نسُح‪ُ:‬سوک‬
‫ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ اک‪:‬ا ِ‬ ‫‪23‬‬
‫‪75‬‬ ‫اکنح‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رتہبنی‪:‬اخوتؿ‪:‬اک‪:‬ااختنب‪:‬‬ ‫‪24‬‬
‫‪76‬‬ ‫اَاکحؾ‪ِ:‬رشتعی‪:‬یک‪:‬اپدنبی‬ ‫‪25‬‬
‫‪77‬‬ ‫َو‬
‫شرہ‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‪:‬یک‪:‬اپدساری‬ ‫‪26‬‬
‫‪78‬‬ ‫اکایمب‪:‬اخدناین‪:‬زدنیگ‪:‬ےک‪:‬ےیلدنچ‪:‬رہنسی‪:‬اُوصؽ‬ ‫‪27‬‬
‫‪83‬‬ ‫وقحؼ‪:‬اةعلد‬ ‫‪28‬‬
‫ق‬
‫‪84‬‬ ‫فادلَنی‪:‬ےک ُ‪:‬حوؼ‬ ‫‪29‬‬
‫‪85‬‬ ‫فج‬‫وقحؼ‪:‬زَ َ َ‬
‫ِ‬ ‫‪35‬‬
‫‪86‬‬ ‫افالد‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‬ ‫‪31‬‬
‫‪86‬‬ ‫وچبں‪:‬ےک‪:‬اےھچ‪:‬انؾ‪:‬رانھک‬ ‫‪32‬‬
‫‪8‬‬
‫‪9‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪87‬‬ ‫ڑپفویسں‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‬ ‫‪33‬‬
‫‪91‬‬ ‫رقض‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‬ ‫‪34‬‬
‫‪91‬‬ ‫مفلِس‪:‬وکؿ‪:‬ےہ؟‬ ‫‪35‬‬
‫‪93‬‬ ‫ڑبفں‪:‬اکادب‪:‬فارتحاؾ‪:‬افر‪:‬رتتیبِ‪:‬افالد‬ ‫‪36‬‬
‫‪93‬‬ ‫اب‪:‬ادب‪:‬اب‪:‬بیصن‪:،‬ےبادب‪:‬ےببیصن‬ ‫‪37‬‬
‫‪94‬‬ ‫زبروگں‪:‬یک‪ّ:‬زعت‪:‬فرکتمی‬ ‫‪38‬‬
‫‪96‬‬ ‫فادلنی‪:‬اک‪:‬اَدب‪:‬فارتحاؾ‬ ‫‪39‬‬
‫‪97‬‬ ‫ایھچ‪:‬میلعت‪:‬فرتتیب‪:‬یک‪:‬اتیمہ‪:‬فوفادئ‬ ‫‪45‬‬
‫‪155‬‬ ‫افالد‪:‬ےس‪:‬اسکیں‪ِ:‬نسُح‪ ُ :‬و‬
‫ُسک‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪41‬‬
‫‪155‬‬ ‫افالد‪:‬یک‪:‬االسیم‪:‬میلعت‪:‬فرتتیب‪:‬اک‪:‬اامتہؾ‬ ‫‪42‬‬
‫‪151‬‬ ‫میلعت‪:‬فرتتیب‪:‬ںیم‪:‬رنیم‪:‬فتقفش‪:‬اک‪:‬ولہپ‬ ‫‪43‬‬
‫‪152‬‬ ‫رتتیبِ‪:‬افالد‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬دنچ‪:‬رضفری‪:‬آداب‬ ‫‪44‬‬
‫‪154‬‬ ‫ِ‬
‫رحػ‪:‬اریخ‬ ‫‪45‬‬
‫‪155‬‬ ‫ۂلئسم‪:‬ریمشک‪::‬افر‪:‬اعمَلِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪46‬‬
‫‪155‬‬ ‫ہلئسم‪:‬ریمشک‪:‬اک‪:‬سپِ‪:‬رظنم‬ ‫‪47‬‬
‫‪156‬‬ ‫ریمشک‪:‬یک‪:‬وصخیص‪:‬تیثیح‪:‬اک‪:‬اخہمت‪:‬افر‪:‬وموجدہ‪:‬وصراحتؽ‬ ‫‪48‬‬
‫‪158‬‬ ‫ملظ‪:‬اک‪:‬ااجنؾ‬ ‫‪49‬‬
‫‪115‬‬ ‫ملظ‪:‬اک‪:‬ینعم‬ ‫‪55‬‬
‫‪111‬‬ ‫اظمل‪:‬ای‪:‬ولظمؾ‪:‬یک‪:‬دمد‬ ‫‪51‬‬
‫‪9‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪15‬‬

‫‪112‬‬ ‫اکی‪:‬املسمؿ‪:‬ےک‪:‬لتق‪:‬ںیم‪:‬رشکی‪:‬ولوگں‪:‬اک‪:‬ااجنؾ‬ ‫‪52‬‬

‫‪112‬‬ ‫ریمشکےس‪:‬قلعتم‪:‬ویریپ‪:‬ڈیمای‪:‬یک‪:‬ےبیسح‬ ‫‪53‬‬
‫‪112‬‬ ‫املسمؿ‪:‬آسپ‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬مسج‪:‬یک‪:‬امدنن‪:‬ںیہ‬ ‫‪54‬‬
‫‪:‬رففری‬
‫‪115‬‬ ‫وخد‪:‬اامتعدی‪:‬‬ ‫‪55‬‬
‫‪115‬‬ ‫وخد‪:‬اامتعدی‪:‬ایک‪:‬ےہ؟‬ ‫‪56‬‬
‫‪116‬‬ ‫وخد‪:‬اامتعدی‪:‬ںیم‪:‬یمک‪:‬یک‪:‬دنچ‪:‬العامت‬ ‫‪57‬‬
‫‪117‬‬ ‫رُپ‪:‬اامتعد‪:‬ایصخشت‪:‬یک‪:‬ریَپفی‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪58‬‬
‫‪118‬‬ ‫ِ‬
‫ذات‪:‬ایہٰل‪:‬ﷻ رپ‪:‬رھبفاس‬ ‫‪59‬‬
‫‪119‬‬ ‫زدنہ‪:‬وقومں‪:‬اک‪:‬رطزِلمع‬ ‫‪65‬‬
‫‪119‬‬ ‫وبضمط ِ‬
‫‪ّ:‬وقت‪:‬ارادی‪::‬افر‪:‬یچس‪:‬نگل‬ ‫‪61‬‬
‫‪125‬‬ ‫تبثم‪:‬وسچ‬ ‫‪62‬‬
‫‪125‬‬ ‫وخد‪:‬اامتعدی‪:‬یک‪:‬ریمعت‬ ‫‪63‬‬
‫‪123‬‬ ‫تمہ‪:‬ہن‪:‬اہرںی‬ ‫‪64‬‬
‫‪125‬‬ ‫رضحت‪:‬دّیسان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪65‬‬
‫‪125‬‬ ‫‪:‬اعترػ‬
‫آپ‪:‬اک‪:‬رصتخم ُ‬ ‫‪66‬‬
‫‪126‬‬ ‫‪:‬اشؿ‪:‬ادقس‪:‬ںیم‪:‬ضعب‪:‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬یک ِ‬ ‫‪67‬‬
‫رقآین‪:‬آایت‬
‫ق ط‬
‫‪127‬‬ ‫فاق‪:‬رعماج‪:‬یک‪:‬دصتقی‬
‫ا‬ ‫‪68‬‬
‫‪10‬‬
‫‪11‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪128‬‬ ‫قی اربک � ےس‪ :‬تبح‪:‬اک ِ‪ِ:‬‬ ‫ّ َِ د‬
‫سان‪:‬دص ِ‬ ‫‪69‬‬
‫‪129‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬ا ّفؽ‬ ‫‪75‬‬
‫ط‬
‫‪135‬‬ ‫خطب اۂ‪:‬الختف‬ ‫‪71‬‬
‫ط‬
‫‪131‬‬ ‫تیثیحبِ‪:‬اریم‪:‬الم وؤنینم‪:‬آپ‪:‬اک‪:‬ذرۂعی‪:‬اعُمش‬ ‫‪72‬‬
‫‪132‬‬ ‫الہِ‪:‬تیب‪:‬رِکاؾ‪:‬ےس‪:‬آپ‪:‬یک‪ :‬تبح َ و‬
‫‪:‬فم َّدت‬ ‫‪73‬‬
‫‪133‬‬ ‫دس‪:‬ابب‬
‫دباعت‪:‬اک‪ِّ :‬‬ ‫‪74‬‬
‫‪134‬‬ ‫ااقتنؽ‪:‬ےس‪:‬لبق‪:‬تیب‪:‬ااملؽ‪:‬ےس‪:‬ےیل‪:‬ےئگ‪:‬اسامؿ‪:‬یک‪:‬فایسپ‪:‬یک‪:‬فتیص‬ ‫‪75‬‬
‫‪135‬‬ ‫آپ‪:‬اکفاصؽ‪:‬رشفی‬ ‫‪76‬‬
‫‪135‬‬ ‫آپ‪ �:‬یک‪:‬فتیص‪:‬فدتنیف‬ ‫‪77‬‬
‫‪136‬‬ ‫احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬الضف‬ ‫‪78‬‬
‫‪137‬‬ ‫اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬افر‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪79‬‬
‫‪138‬‬ ‫املعےئ‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬رکدار‪:‬یشک‬ ‫‪85‬‬
‫‪142‬‬ ‫دینی‪:‬دمارس‪:‬ےک‪:‬ااسذتہ‪:‬افر‪:‬ةلطء‪:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬ ‫‪81‬‬
‫‪144‬‬ ‫ا ِاحلدی‪:‬رکف‪:‬اک‪:‬رففغ‪:‬افر ّ ا‬
‫‪:‬دج یل‪:‬ڈیمای‬ ‫‪82‬‬
‫‪145‬‬ ‫املعےئ‪:‬اتّم‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪83‬‬
‫‪146‬‬ ‫اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬ ‫‪84‬‬
‫‪146‬‬ ‫رحتم‪:‬فاےل‪:‬ےنیہم‬ ‫‪85‬‬
‫‪149‬‬ ‫امـِ‪:‬ربج‪:‬یک‪:‬یلہپ‪:‬رات‬ ‫‪86‬‬
‫‪149‬‬ ‫امـِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‪:‬یک‪:‬ربتک‬ ‫‪87‬‬
‫‪11‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪12‬‬

‫‪152‬‬ ‫االتخػ‪:‬یہقف( ُ‪:‬ففىع)‪:‬ںیم‪:‬ربداتش‪:‬افر‪ُ :‬فتعسِ‪:‬یبلق‬

‫ِ‬ ‫‪88‬‬
‫‪152‬‬ ‫ااہتجد‪:‬فاابنتسط‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬یہقف‪:‬ذریخے‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪89‬‬
‫‪153‬‬ ‫اہقفےئ‪:‬رکاؾ‪:‬ےک‪:‬امنیب‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:‬اک‪:‬االتخػ‬ ‫‪95‬‬
‫‪154‬‬ ‫االتخػ‪:‬یہقف ُ‪(:‬ففىع)‪:‬ےک‪:‬اابب‬‫ِ‬ ‫‪91‬‬
‫‪155‬‬ ‫احصۂب‪:‬رکاؾ‪:‬ےک‪:‬امنیب‪:‬یملع‪:‬ااہتجدی‪:‬االتخػ‬ ‫‪92‬‬
‫‪156‬‬ ‫اَالسػ‪:‬اکزماج‪:‬افر‪:‬فتعسِ‪:‬یبلق‬ ‫‪93‬‬
‫‪159‬‬ ‫رمگایہ‪:‬فرفک‪:‬ےک‪:‬وتففں‪:‬یک‪:‬رھبامر‬ ‫‪94‬‬
‫‪165‬‬ ‫املسمؿ‪:‬وک‪:‬اکرف‪:‬ےنہک‪:‬یک‪:‬اممتعن‬ ‫‪95‬‬
‫‪161‬‬ ‫املعےئ‪:‬اُتّم‪:‬یک ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‬ ‫‪96‬‬
‫‪:‬امرچ‬
‫‪164‬‬ ‫ذمبہ‪:‬افرایستس‪:‬ںیم‪:‬ابیمہ‪:‬قلعت‬ ‫‪97‬‬
‫‪164‬‬ ‫االسؾ‪:‬ںیم‪:‬ایستس‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪98‬‬
‫‪166‬‬ ‫دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬اکی‪:‬لمکم ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬زدنیگ‬ ‫‪99‬‬
‫‪167‬‬ ‫االسؾ‪:‬اک‪:‬وصتُ ِر‪:‬ایستس‪:‬افر‪:‬وکیسرل ُ‪:‬جورتی‬ ‫‪155‬‬
‫‪168‬‬ ‫االسیم‪:‬اظن ِؾ‪:‬وکحتم‪:‬یک‪:‬رتاحیجت‪:‬افر‪:‬ایعمر‬ ‫‪151‬‬
‫‪171‬‬ ‫ڈارٹک‪:‬اابقؽ‪:‬اک‪:‬وصتُ ِر‪:‬دنی‪:‬فایستس‬ ‫‪152‬‬
‫‪172‬‬ ‫ذمبہ‪:‬فایستس‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬ڈارٹک‪::‬اابقؽ‪:‬اک‪:‬رظنہی‬ ‫‪153‬‬
‫‪172‬‬ ‫املعےئ‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬ایستس‪:‬ےس‪:‬قلعت‬ ‫‪154‬‬
‫‪173‬‬ ‫رمکحاؿ‪:‬اسیک‪:‬وہان‪:‬اچےیہ؟‬ ‫‪155‬‬
‫‪12‬‬
‫‪13‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪175‬‬ ‫االسؾ ِ‬
‫‪:‬اکاظنؾ‪:‬دعؽ‪:‬ف‪:‬ااصنػ‬ ‫‪156‬‬
‫‪175‬‬ ‫االسؾ‪:‬ںیم‪:‬دعؽ‪:‬فااصنػ‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪157‬‬
‫‪176‬‬ ‫االسؾ‪:‬اک‪:‬وصتُ ِر‪:‬دعؽ‪:‬فااصنػ‬ ‫‪158‬‬
‫‪177‬‬ ‫‪:‬ریست‪:‬وبنی‪:‬ﷺ‬ ‫دعؽ‪:‬فااصنػ‪:‬افر ِ‬ ‫‪159‬‬
‫‪179‬‬ ‫اع ِدؽ‪:‬فمُنصِف‪::‬رمکحاؿ‪:‬افر‪:‬اقیض‪:‬اک‪:‬اقمؾ‬ ‫‪115‬‬
‫‪182‬‬ ‫انااصنیف ‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬اک‪:‬ااجنؾ‬ ‫‪111‬‬
‫‪183‬‬ ‫ریغوملسمں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬دعؽ‪:‬ف‪:‬ااصنػ‪:‬اکم‬ ‫‪112‬‬
‫‪184‬‬ ‫دعؽ‪:‬فااصنػ‪:‬اک‪:‬دقفاؿ‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اصقنانت‬ ‫‪113‬‬
‫‪186‬‬ ‫يَ وؾ‪:‬اپاتسكؿ‪:‬احال ِ‬
‫ت‪:‬احرضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم‬ ‫‪114‬‬
‫‪187‬‬ ‫وی ِؾ‪:‬دجتدیِ‪ِ:‬دہع‪:‬فاف‬ ‫‪115‬‬
‫‪187‬‬ ‫فنط‪:‬ےس‪:‬فافداری‬ ‫‪116‬‬
‫‪188‬‬ ‫دہشاء‪:‬اک‪:‬ارج‪:‬فوثاب‬ ‫‪117‬‬
‫‪189‬‬ ‫ابیمہ‪:‬ااحتد‪:‬میظع‪:‬تمعن‪:‬ےہ‬ ‫‪118‬‬
‫‪189‬‬ ‫فنط‪:‬افر‪:‬ااحتد‪:‬یک‪:‬تمعن‬ ‫‪119‬‬
‫ب‬
‫‪191‬‬ ‫ه الیئ‪:‬افر‪:‬رپزیہاگری‪:‬رپ‪:‬اکی‪:‬دفرسے‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکف!‬ ‫‪125‬‬
‫‪191‬‬ ‫دخِتم‪:‬ااسنتین‬ ‫‪121‬‬
‫‪192‬‬ ‫اافتؼ‪:‬فااحتد ےک‪:‬وصحؽ‪:‬یک‪:‬وکشش‬ ‫‪122‬‬
‫‪195‬‬ ‫ارپلی‪:‬وفؽ (وھجٹ)‬ ‫‪123‬‬
‫‪195‬‬ ‫ارپلی ُ‪:‬فوؽ (‪ )April Fool‬افروھجٹ‪:‬یک‪:‬ذمتّم‬ ‫‪124‬‬
‫‪13‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪14‬‬

‫‪196‬‬ ‫وھجٹ‪:‬ریبکہ‪:‬انگہ‪:‬ےہ‬ ‫‪125‬‬

‫‪198‬‬ ‫ڑبی‪:‬ایختن‬ ‫‪126‬‬
‫‪198‬‬ ‫وھجٹ‪:‬یک‪:‬وحنتس‬ ‫‪127‬‬
‫‪198‬‬ ‫مک قف‪:‬یک‪:‬اچؿ‬
‫ُا‬ ‫‪128‬‬
‫‪199‬‬ ‫وھجٹ‪:‬یک‪:‬زسا‬ ‫‪129‬‬
‫‪255‬‬ ‫ذماؼ َ‪:‬يم و‬
‫‪:‬جٹ‪:‬اک‪:‬ااجنؾ‬ ‫‪135‬‬
‫‪255‬‬ ‫وھجٹ‪:‬اکی‪:‬آتف‪:‬فالَب‪:‬ےہ‬ ‫‪131‬‬
‫‪251‬‬ ‫وھجٹ‪:‬یک‪:‬رتصخ‬ ‫‪132‬‬
‫‪253‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬ ‫‪133‬‬
‫‪253‬‬ ‫وتہب‪:‬یک‪:‬رتبیغ‬ ‫‪134‬‬
‫‪254‬‬ ‫یچس‪:‬وتہب‪:‬اکایمک ‪:‬یک‪:‬دہ ل‪:‬ےہ‬ ‫‪135‬‬
‫‪255‬‬ ‫َنداتم‪:‬افر‪:‬رشدنمیگ‪:‬یھب‪:‬وتہب‪:‬ےہ‬ ‫‪136‬‬
‫‪255‬‬ ‫وتہب‪:‬یک‪:‬ربںیتک‬ ‫‪137‬‬
‫‪256‬‬ ‫ااھچ‪:‬ااسنؿ‪:‬فہ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬وتہب‪:‬ںیم‪:‬دلجی‪:‬رکے‬ ‫‪138‬‬
‫‪256‬‬ ‫وتہب‪:‬ا ہل‪:‬اعت یل‪:‬یک‪:‬وخونشدی‪:‬ےک‪:‬وصحؽ‪:‬اک‪:‬ذرہعی‬ ‫‪139‬‬
‫‪257‬‬ ‫ںیمہ‪:‬رہ‪:‬لَپ‪:‬رہ‪:‬ڑھگی‪:‬ا ہل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬بلط‪:‬رکےت‪:‬‬ ‫‪145‬‬
‫رانہ‪:‬اچےیہ‬
‫‪258‬‬ ‫وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬ےس‪:‬ا ہل‪:‬اعت یل‪ :‬تبح‪:‬رف‪:‬امات‪:‬ےہ‬ ‫‪141‬‬
‫‪259‬‬ ‫ا ہل‪:‬اعت یل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ےک‪:‬درفازے‬ ‫‪142‬‬
‫‪14‬‬
‫‪15‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪259‬‬ ‫ا ہل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ےس‪:‬امویس‪:‬تم‪:‬وہان‬ ‫‪143‬‬
‫‪211‬‬ ‫وتہب‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬امتؾ‪:‬وھچےٹ‪:‬ڑبے‪:‬انگہ‪:‬اعُمػ‬ ‫‪144‬‬
‫‪212‬‬ ‫وتہب‪:‬رکےت‪:‬رےنہ‪:‬رپ‪:‬ااعن ِؾ‪:‬ابری‪:‬اعت یل‬ ‫‪145‬‬
‫‪212‬‬ ‫رکفان‪:‬فارئس‪:‬افر‪:‬ا ہل‪:‬اک‪:‬اتعب‬ ‫‪146‬‬
‫‪213‬‬ ‫رکفان ‪:‬فارئس‪:‬تیمس ‪:‬امتؾ ‪:‬آافت‪:‬فاّیلبت ‪:‬ےس ‪:‬ظاف ت‪:‬ےک‪:‬‬ ‫‪147‬‬
‫ےیلاَفراد‪::‬فاظفئ‬
‫‪215‬‬ ‫اضفلئِ‪:‬ابعشؿ‪:‬امظعمل‬ ‫‪148‬‬
‫‪216‬‬ ‫زایدہ‪:‬دنسپدیہ‪:‬رفزے‬ ‫‪149‬‬
‫‪217‬‬ ‫ابعشؿ‪:‬ااسنؿ‪:‬وک‪:‬اپک‪:‬اصػ‪:‬رکےن‪:‬فاال‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ‬ ‫‪155‬‬
‫‪217‬‬ ‫الضف‪:‬رفزے‬ ‫‪151‬‬
‫‪217‬‬ ‫رفزفں‪:‬یک‪:‬رثکت‬ ‫‪152‬‬
‫‪218‬‬ ‫وپرے‪:‬ےنیہم‪:‬ےک‪:‬رفزے‬ ‫‪153‬‬
‫‪218‬‬ ‫دف‪:‬امہ‪:‬وتمارت‪:‬رفزے‬ ‫‪154‬‬
‫‪218‬‬ ‫احصۂب‪:‬رِکاؾ � اک‪:‬ذجہب‬ ‫‪155‬‬
‫‪219‬‬ ‫ابعشؿ‪:‬ےک‪:‬اپچن‪:‬رحفػ‪:‬افر‪:‬اؿ‪:‬ےک َ‪َ:‬ماین‬ ‫‪156‬‬
‫‪219‬‬ ‫امـِ‪:‬ابعشؿ‪:‬ںیم‪:‬اِاطتع‪:‬فرفامربنداری‬ ‫‪157‬‬
‫‪225‬‬ ‫درفد‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬رثکت‬ ‫‪158‬‬
‫‪225‬‬ ‫وتہب‪:‬ےک‪:‬ذرہعی‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اپیک‬ ‫‪159‬‬
‫‪221‬‬ ‫امتؾ‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬الضف‪:‬ہنیہم‬ ‫‪165‬‬
‫‪15‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪16‬‬

‫‪:‬ارپلی‬
‫‪223‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشؿ‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬فاَاکحؾ‬ ‫‪161‬‬
‫‪223‬‬ ‫‪:‬رباء َ ا‬
‫ت(نت‪:‬فا یل‪:‬رات)‬ ‫بشِ َ‬ ‫‪162‬‬
‫‪224‬‬ ‫‪:‬رباءت‪:‬ںیم‪:‬ربقاتسؿ‪:‬اجان‬
‫بشِ َ‬ ‫‪163‬‬
‫‪225‬‬ ‫اعّم‬ ‫رفغم ِ‬
‫ت‪ّ :‬‬ ‫‪164‬‬
‫‪227‬‬ ‫ششخب‪:‬ےس‪:‬رحمفؾ‪:‬ولگ‬ ‫‪165‬‬
‫‪227‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشؿ‪:‬اک‪:‬رفزہ‬ ‫‪166‬‬
‫‪228‬‬ ‫اپچن‪:‬ابمرک‪:‬راںیت‬ ‫‪167‬‬
‫‪228‬‬ ‫‪:‬رباءت‬ ‫دیبارئ‪:‬بشِ‬ ‫‪168‬‬
‫َق‬
‫‪229‬‬ ‫‪:‬رباءت‪:‬افر‪:‬آتازی‬
‫بشِ َ‬ ‫‪169‬‬
‫‪235‬‬ ‫اوقاؽ‪:‬املعےئ‪:‬رکاؾ‬
‫ِ‬ ‫‪175‬‬
‫‪235‬‬ ‫بش‪:‬رباء‪َ:‬ت‪:‬ںیم‪:‬رکےن‪:‬فاےل‪:‬اکؾ‬ ‫‪171‬‬
‫‪232‬‬ ‫ا ِاقِتم‪:‬دنی‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪172‬‬
‫‪232‬‬ ‫االسؾ‪:‬اکی‪::‬اجعم‪:‬افر‪:‬اکلم‪ِ :‬دنی‪:‬ےہ‬ ‫‪173‬‬
‫‪233‬‬ ‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬ایک‪:‬رماد‪:‬ےہ؟‬ ‫‪174‬‬
‫‪235‬‬ ‫اِاقِتم‪ِ :‬دنی‪:‬اک‪:‬وہفمؾ‬ ‫‪175‬‬
‫‪237‬‬ ‫اِاقِتم‪ِ :‬دنی‪:‬افر‪:‬اکی‪:‬ملسم‪:‬رمکحاؿ‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪176‬‬
‫‪238‬‬ ‫اِاقِتم‪ِ :‬دنی‪::‬افر‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪177‬‬

‫‪16‬‬
‫‪17‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪242‬‬ ‫ولخمط ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬میلعت‪:‬افر‪:‬االسؾ‬ ‫‪178‬‬
‫‪242‬‬ ‫دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬ںیم‪:‬ملع‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪179‬‬
‫‪244‬‬ ‫میلعتِ‪:‬وسناں‪:‬افر‪:‬دنیِ‪:‬االسؾ‬ ‫‪185‬‬
‫‪245‬‬ ‫ولخمط‪:‬یمیلعت‪:‬اظنؾ‪:‬افر‪:‬دنیِ‪:‬االسؾ‬ ‫‪181‬‬
‫‪246‬‬ ‫ولخمط‪:‬یمیلعت‪:‬اظنؾ‪:‬ےک‪:‬اصقنانت‬ ‫‪182‬‬
‫‪249‬‬ ‫اابقتسؽ‪:‬راضمؿ‬
‫ِ‬ ‫‪183‬‬
‫‪249‬‬ ‫رفزے‪:‬یک‪:‬رفتیض‪:‬فرعتفی‬ ‫‪184‬‬
‫‪255‬‬ ‫رفزے‪:‬یک‪:‬رفتیض‪:‬اک‪:‬دصقم‬ ‫‪185‬‬
‫‪253‬‬ ‫رفزہ‪:‬افر‪:‬ااسنؿ‪:‬یک‪:‬تحص‬ ‫‪186‬‬
‫‪254‬‬ ‫امیبر‪:‬افر‪:‬اسمرف‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رفزے‪:‬یک‪:‬رتصخ‬ ‫‪187‬‬
‫‪255‬‬ ‫راضمؿ‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬آدم‬ ‫‪188‬‬
‫‪256‬‬ ‫راضمؿ‪:‬رشفی‪:‬افر ُ‪:‬ز ِ‬
‫فؽ‪:‬رقآؿ‪:‬رکمی‬ ‫‪189‬‬
‫‪256‬‬ ‫رفزے‪:‬ےس‪:‬قّلعتم‪:‬اسملئ‪:‬فاَاکحؾ‪:‬انھکیس‬ ‫‪195‬‬
‫‪257‬‬ ‫رفزہ‪:‬دار‪:‬یک‪:‬اشؿ‬ ‫‪191‬‬
‫‪257‬‬ ‫رفزے‪:‬یک‪:‬زجا‬ ‫‪192‬‬
‫‪257‬‬ ‫ربتک‪:‬فاال‪:‬ہنیہم‬ ‫‪193‬‬
‫‪258‬‬ ‫ارجِ‪:‬میظع‬ ‫‪194‬‬
‫‪259‬‬ ‫منہج‪:‬ےس‪:‬آزادی‬ ‫‪195‬‬
‫‪265‬‬ ‫اچدن‪:‬دھکی‪:‬رک‪:‬ڑپےنھ‪:‬یک‪:‬داع‬ ‫‪196‬‬
‫‪17‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪18‬‬

‫‪262‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪197‬‬

‫‪262‬‬ ‫زاکت‪:‬یک‪:‬رفتیض‪:‬افر‪:‬م‬ ‫‪198‬‬
‫‪263‬‬ ‫زاکت‪:‬سک‪:‬رپ‪:‬رفض‪:‬ےہ؟‬ ‫‪199‬‬
‫‪263‬‬ ‫زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪255‬‬
‫‪264‬‬ ‫زاکت‪:‬ادا‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬افدئـ‬ ‫‪251‬‬
‫‪266‬‬ ‫زاکت‪:‬ادا‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬اک‪َ :‬فابؽ‬ ‫‪252‬‬
‫‪268‬‬ ‫زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬یھب‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪:‬اجےن‪:‬اک‪:‬ذرہعی‪:‬ےہ‬ ‫‪253‬‬
‫‪269‬‬ ‫زاکت‪:‬اک‪:‬دقحار‪:‬وکؿ‪:‬ےہ؟‬ ‫‪254‬‬
‫‪269‬‬ ‫زاکت‪:‬ےک َ‪َ:‬مارػ‬ ‫‪255‬‬
‫‪271‬‬ ‫دنچ‪:‬اسملئ‪:‬فا ِ‬
‫َاکحؾ‪:‬زاکت‬ ‫‪256‬‬
‫یئم‬
‫‪274‬‬ ‫زمدفرفں‪:‬اک‪:‬اعیمل دؿ‬ ‫‪257‬‬
‫‪274‬‬ ‫ںیک‪:‬امکیئ‪:‬ےہ‬
‫رتہبنی‪:‬امکیئ‪:‬آدیم‪:‬ےک‪:‬اےنپ‪:‬اہوھت ‪:‬‬ ‫‪258‬‬
‫‪275‬‬ ‫فتقِ‪ّ:‬رقمر‪:‬رپ‪:‬اُرجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‬ ‫‪259‬‬
‫‪276‬‬ ‫زمدفر‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‬ ‫‪215‬‬
‫‪277‬‬ ‫المزنیم‪:‬رپ‪:‬ملظ‪:‬فزایدیت‪:‬ےس‪:‬وچب‬ ‫‪211‬‬
‫‪278‬‬ ‫اےنپ‪:‬اموتحتں‪:‬اک‪:‬رہ‪:‬رطح‪:‬ےس‪:‬ایخؽ‪:‬رهكو‬ ‫‪212‬‬
‫‪279‬‬ ‫االسؾ‪:‬ںیم‪:‬المزؾ‪:‬فالمزَ تم‪:‬اک‪:‬وہفمؾ‬ ‫‪213‬‬
‫‪285‬‬ ‫رضحت‪:‬دّیسان‪:‬دافد‪:D:‬اک‪:‬ہشیپ‬ ‫‪214‬‬
‫‪18‬‬
‫‪19‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪281‬‬ ‫ِ‬
‫رباکت‪:‬ااكتعػ‬ ‫‪215‬‬
‫َ‬
‫‪281‬‬ ‫ااكتعػ‪:‬یک‪:‬اتري‬ ‫‪216‬‬
‫‪281‬‬ ‫ااكتعػ‪:‬اک‪:‬ینعم‪:‬فوہفمؾ‬ ‫‪217‬‬
‫‪282‬‬ ‫رَمؿ‪:‬اابملرک‪:‬ےک‪:‬آرخی‪:‬رشعہ‪:‬اک‪:‬اِاكتعػ‬
‫َ ا‬ ‫‪218‬‬
‫ق‬
‫‪283‬‬ ‫اِاكتعػ‪:‬یک‪:‬فضلن َت‬ ‫‪219‬‬
‫‪283‬‬ ‫ااكتعػ‪:‬اک‪:‬افدئہ‬ ‫‪225‬‬
‫‪284‬‬ ‫اِاكتعػ‪:‬ےک‪:‬دنچ‪:‬اسملئ‪:‬فاَاکحؾ‬ ‫‪221‬‬
‫ط‬
‫‪289‬‬ ‫‪:‬اہچرؾ‪:‬اریم‪:‬الم وؤنینم ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫ۂفیلخ ُ‬ ‫‪222‬‬
‫‪289‬‬ ‫آپ‪ �:‬اک‪:‬ان ِؾ‪:‬انیم‪:‬ا ِ‬
‫س‪:‬ماایم‬ ‫‪223‬‬
‫‪295‬‬ ‫رشمػ‪:‬ابالسؾ‪:‬وہےن‪:‬فاےل‬
‫وچبں‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪ّ :‬‬ ‫‪224‬‬
‫‪295‬‬ ‫آپ‪:‬الہِ‪:‬تیبِ‪:‬روسؽ‪:‬ﷺ ںیم‪:‬ےس‪:‬ںیہ‬ ‫‪225‬‬
‫‪291‬‬ ‫ؤمنم‪:‬فانمک قف‪:‬یک‪:‬اچؿ‬ ‫‪226‬‬
‫‪292‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬یلع‪�:‬‬ ‫اقم ِؾ ّ َِ د‬ ‫‪227‬‬
‫‪292‬‬ ‫ولخمؼ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬دنسپدیہ‪:‬رتنی‪:‬صخش‬ ‫‪228‬‬
‫‪293‬‬ ‫ملع‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬اک‪:‬درفازہ‬ ‫‪229‬‬
‫‪293‬‬ ‫ملعِ‪:‬اظرہ‪:‬فابنط‪:‬ےک‪:‬انیم‬ ‫‪235‬‬
‫‪294‬‬ ‫اهلل‪:‬اعت یل‪:‬یک‪:‬رسوگیش‬ ‫‪231‬‬
‫‪294‬‬ ‫رضحت‪:‬یلع� ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬داعےئ‪:‬یفطص‪:‬ﷺ‬ ‫‪232‬‬
‫‪294‬‬ ‫‪ 233‬روسؽ‪:‬اهلل‪:‬ﷺ ےس‪:‬رُقب‪:‬فلزنت‬
‫‪19‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪25‬‬

‫‪295‬‬ ‫آپ‪ �:‬اک‪:‬رضحت ّ َِ د‬

‫‪:‬سـ‪:‬افہمط‪:‬زرہاء‪ �:‬ےس‪:‬اکنح‬ ‫‪234‬‬
‫‪295‬‬ ‫ا ہل ‪:‬اعت یل ‪:‬ےن ‪:‬وضحر ‪:‬ﷺ یک ‪:‬ذ ّ ُِرتی ‪:‬رضحت ‪:‬یلع ‪:‬یک ‪:‬تشپ‪:‬‬ ‫‪235‬‬
‫ںیم‪:‬ریھک‬
‫‪296‬‬ ‫آپ‪ �:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم‪:‬دف‪:‬مسق‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:‬الہتک ‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫‪236‬‬
‫ڑپںی‪:‬ےگ‬
‫‪296‬‬ ‫‪ 237‬سج‪:‬ےن ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬وک‪:‬رُبا‪:‬اہ‬
‫‪297‬‬ ‫‪ 238‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬اکذرک‪:،‬ریخ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رکف‬
‫‪297‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬یھب‪:‬دمداگر‪:‬ںیہ‬ ‫‪239‬‬
‫‪298‬‬ ‫ تبحِ‪:‬دخا‪:‬فیفطص‬ ‫‪245‬‬
‫‪299‬‬ ‫حتفِ‪:‬ربیخ‬ ‫‪241‬‬
‫‪355‬‬ ‫‪:‬جتب‪:‬زگران‬
‫دجسمِ‪:‬وبنی‪:‬ںیم‪:‬احبت‪ َ ِ:‬ا‬ ‫‪242‬‬
‫‪355‬‬ ‫داین‪:‬فآرخت‪:‬ںیم‪:‬اھبیئ‪:‬اھبیئ‬ ‫‪243‬‬
‫ق‬
‫‪355‬‬ ‫آپ‪:‬اک‪:‬بقل‪:‬اوب ُ‪:‬زاب‬ ‫‪244‬‬
‫‪351‬‬ ‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬وک ‪:‬وضحر ّ َِ د‬
‫‪:‬سِ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اےنپ‪:‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬ ‫‪245‬‬
‫دنکوھں‪:‬رپ‪:‬وسار‪:‬ایک‬
‫‪352‬‬ ‫َ َانتبِ‪:‬روسؽ‪:‬ﷺ‬ ‫‪246‬‬
‫‪353‬‬ ‫‪ 247‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬یک‪:‬اہشدت‬
‫‪355‬‬ ‫بشِ‪:‬دقر‬ ‫‪248‬‬
‫‪355‬‬ ‫زہار‪:‬ونیہمں‪:‬ےس‪:‬الضف‪:‬رات‬ ‫‪249‬‬
‫‪20‬‬
‫‪21‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪357‬‬ ‫رفوتشں‪:‬ےک ُ‪:‬زفؽ‪:‬یک‪:‬رات‬ ‫‪255‬‬
‫‪358‬‬ ‫السیتم‪:‬یک‪:‬رات‪:‬‬ ‫‪251‬‬
‫‪359‬‬ ‫ۃلیلُ‪:‬ادقلْر‪:‬یک‪:‬ضعب‪:‬العامت‬ ‫‪252‬‬
‫‪311‬‬ ‫َامعؽ‪:‬اصہحل‬
‫ۃلیلُ‪:‬ادقلر‪:‬ےک‪:‬ا ِ‬ ‫‪253‬‬
‫‪312‬‬ ‫رحمفؾ‪:‬ولگ‬ ‫‪254‬‬
‫‪314‬‬ ‫ااقتستم‪:‬رکاتم‪:‬ےس‪:‬رتہب‪:‬ےہ‬ ‫‪255‬‬
‫‪314‬‬ ‫اامعؽ‪:‬اصہحل‪:‬رپ‪:‬اثتب‪:‬دقیم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‬
‫ِ‬ ‫‪256‬‬
‫‪317‬‬ ‫‪ 257‬ا ہل‪:‬اعت یل‪:‬ےک‪:‬وبحمب‪:‬نب‪:‬اجںیئ‬
‫‪318‬‬ ‫ابعدت‪:‬ےس‪:‬ہنم‪:‬ریھپان‬ ‫‪258‬‬
‫‪325‬‬ ‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪259‬‬
‫‪325‬‬ ‫دصقمِ‪:‬قیلخت‬ ‫‪265‬‬
‫‪323‬‬ ‫اےھچ‪:‬دفوتسں‪:‬اک‪:‬ااختنب‪:‬افر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪261‬‬
‫‪325‬‬ ‫رُبی‪:‬تبحص‪:‬اک‪:‬ارث‬ ‫‪262‬‬
‫‪326‬‬ ‫وخد‪:‬ااستحک ‪:‬اک‪:‬لمع‬ ‫‪263‬‬
‫‪329‬‬ ‫وجاین‪:‬ںیم‪:‬ابعدت‪:‬یک‪:‬تلیضف‬ ‫‪264‬‬
‫‪335‬‬ ‫رکفِ‪:‬آرخت‪:‬افر‪:‬آج‪:‬اک‪:‬ونوجاؿ‬ ‫‪265‬‬
‫‪334‬‬ ‫دیع‪:‬ارطفل‬ ‫‪266‬‬
‫‪334‬‬ ‫دصۂق‪:‬رطف‪::‬فابج‪:‬ےہ‬ ‫‪267‬‬
‫‪335‬‬ ‫دصۂق‪:‬رطف‪:‬ےک‪:‬اَاکحؾ‬ ‫‪268‬‬
‫‪21‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪22‬‬

‫‪337‬‬ ‫دصۂق‪:‬رطف‪:‬رفزے‪:‬وک‪:‬اپک‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬ذرہعی‪:‬ےہ‬ ‫‪269‬‬

‫‪337‬‬ ‫دصۂق‪:‬رطف‪:،‬دیع‪:‬اگہ اجےت‪:‬وہےئ‪:‬ریبکتات‪:‬انہک‪:،‬افر‪:‬امن ِز‪:‬دیع‬ ‫‪275‬‬
‫‪338‬‬ ‫َد‬
‫ع‪:‬ےک‪:‬اَاکحؾ‪:‬فآداب‬ ‫‪271‬‬
‫‪339‬‬ ‫امن ِز‪:‬دیع‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬ھچک‪:‬اھک‪:‬انیل‬ ‫‪272‬‬
‫‪345‬‬ ‫‪ 273‬اذاؿ‪:‬افر‪:‬اِاقتم‪:‬ےکریغب‪:‬دیعَنی‪:‬یک‪:‬امنز‬
‫‪341‬‬ ‫‪ 274‬دیع‪:‬وخیش‪:‬افر‪:‬رفتح‪:‬اک‪:‬دؿ‪:‬ےہ‬
‫‪342‬‬ ‫‪ 275‬دیع‪:‬اک‪:‬دؿ‪::‬وخیش اک‪:‬دؿ‪:‬ےہ‬
‫‪343‬‬ ‫امن ِزدیع‪:‬اک‪:‬رطہقی‬ ‫‪276‬‬
‫‪345‬‬ ‫رقآؿ‪:‬رکمی‬
‫ تبحِ‪ِ :‬‬ ‫‪277‬‬
‫‪345‬‬ ‫رقآؿ‪:‬رکمی‪:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬
‫ِ‬ ‫‪278‬‬
‫‪346‬‬ ‫‪:‬رقآؿ‪:‬رکمی‪:‬ےس‪ :‬تبح‪:‬اک‪:‬اعمَل‬
‫اصنیحل‪:‬یک ِ‬ ‫‪279‬‬
‫‪348‬‬ ‫‪:‬رقآؿ‪:‬رکمی‪:‬یک‪:‬تلیضف‬ ‫ِ‬
‫التفت ِ‬ ‫‪285‬‬
‫‪355‬‬ ‫رقآؿ‪:‬اپک‪:‬ںیم‪:‬وغر‪:‬فرکف‪:‬یک‪:‬اتدیک‬
‫ِ‬ ‫‪281‬‬
‫‪355‬‬ ‫ تبحِ‪:‬رقآؿ‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬دینی‪:‬فدوینی‪:‬وفادئ‬ ‫‪282‬‬
‫‪353‬‬ ‫رقآؿ‪:‬رکمی‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬دجتدیِ‪:‬قلعت‪:‬ف‪ :‬تبح‬
‫ِ‬ ‫‪283‬‬
‫وجؿ‬
‫‪355‬‬ ‫گنجِ‪:‬اُدُح‪:‬افر ّ َِ د‬
‫‪:‬س‪:‬اادہشاء‪:‬اریمِ‪:‬ہزمہ‪�:‬‬ ‫‪284‬‬
‫‪355‬‬ ‫اس‪:‬گنج‪:‬اک‪:‬ا ِامج یل‪:‬فاہعق‬ ‫‪285‬‬
‫‪357‬‬ ‫انمنیقف‪:‬یک‪:‬رشارت‬ ‫‪286‬‬
‫‪22‬‬
‫‪23‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪357‬‬ ‫‪ 287‬ا ہل‪:‬فروسؽ‪:‬یک‪:‬اِاطتع‪:‬ےک‪:‬وفادئ‬
‫‪358‬‬ ‫‪ 288‬وضح ِر‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ یھب‪:‬زیمخ‪:‬وہےئ‬
‫‪359‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات‪:‬احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬یک‪:‬اثتب‪:‬دقیم‪:‬افر‪:‬اجؿ‪:‬اثنری‬ ‫‪289‬‬
‫‪359‬‬ ‫وضحر‪:‬ﷺیک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬احصہب‪:‬یک‪:‬وحہلص‪:‬ازفایئ‬ ‫‪295‬‬
‫‪365‬‬ ‫َاي‪:‬اَفر‪:‬آزامشئ‬ ‫‪291‬‬
‫‪365‬‬ ‫وخانیتِ‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬اکرانے‬ ‫‪292‬‬
‫‪361‬‬ ‫دہشاےئ‪:‬اُدُح‪:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬ ‫‪293‬‬
‫‪362‬‬ ‫دیہش‪:‬وہےن‪:‬فاےل‪:‬احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬افر‪:‬وتقمؽ‪:‬اّفکر‬ ‫‪294‬‬
‫‪362‬‬ ‫املسمونں‪:‬یک‪:‬یسلفم‪:‬اک‪:‬اعمَل‬ ‫‪295‬‬
‫‪363‬‬ ‫دہشاےئ‪:‬اُدُح‪:‬یک‪:‬زایرت‬ ‫‪296‬‬
‫‪363‬‬ ‫اشؿ ّ َِ د‬
‫‪:‬س‪:‬اادہشاء‪:‬اریم‪:‬ہزمہ‪�:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪297‬‬
‫‪364‬‬ ‫ّ َِ د‬
‫سان‪:‬ہزمہ‪:‬ا ہل‪:‬فروسؽ ےک‪:‬ریش ںیہ‬ ‫‪298‬‬
‫‪364‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬ہزمہ‪ �:‬تّنج‪:‬ںیم‬ ‫‪299‬‬
‫‪365‬‬ ‫ِ‬
‫ایحت‪:‬دہشاےئ‪:‬رکاؾ‬ ‫‪355‬‬
‫‪367‬‬ ‫‪:‬اہشدت‪:‬زمار ِ‬
‫ات‪:‬احصہب‪:‬فالہِ‪:‬تیبِ‪:‬رکاؾ‬ ‫ویؾ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪351‬‬
‫‪367‬‬ ‫یلہپ‪:‬اہشدت‬ ‫‪352‬‬
‫‪368‬‬ ‫‪ 353‬اقضب‪:‬فاہویبں‪:‬یک‪:‬تسکش‬
‫‪368‬‬ ‫دفرسی‪:‬اہشدت‬ ‫‪354‬‬
‫‪368‬‬ ‫وعایم‪:‬ر ّ ِد‪:‬لمع‬ ‫‪355‬‬
‫‪23‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪24‬‬

‫‪372‬‬ ‫‪:‬فُمفات‬
‫االسؾ‪:‬افر‪:‬رظنۂی‪:‬دعؽ ُ ا‬ ‫‪356‬‬
‫‪372‬‬ ‫‪ 357‬دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعؽ ُ‪:‬فُمافات‬
‫‪373‬‬ ‫‪ 358‬ویرپ‪:‬اک‪:‬رط ِز‪:‬لمع‬
‫‪374‬‬ ‫اقونؿ‪:‬اک‪:‬اسکیں‪:‬اِالطؼ‬ ‫‪359‬‬
‫‪375‬‬ ‫احمکِ‪:‬فتق‪:‬افر‪::‬اعؾ‪:‬الم ِزؾ‪:‬یک‪:‬اسکیں‪:‬اُرجت‬ ‫‪315‬‬
‫‪377‬‬ ‫الب‪:‬رفتقی‪:‬دعؽ ُ‪:‬فُمافات‬ ‫‪311‬‬
‫‪378‬‬ ‫ریغ‪:‬وملسمں‪:‬ےک‪:‬اسھت ُ‪ُ:‬مافات‪:‬یک‪:‬میلعت‬ ‫‪312‬‬
‫‪379‬‬ ‫ریغ‪:‬وملسمں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬دعؽ‪:‬فااصنػ‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬اثمؽ‬ ‫‪313‬‬
‫‪385‬‬ ‫احمکِ‪:‬فتق‪:‬افر‪:‬جج‪:‬اصةحؿ‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪314‬‬
‫‪382‬‬ ‫ذینہ‪:‬ایسفنیت‪:‬افر‪:‬رکفی‪:‬ااشتنر‪:‬ےک‪:‬اتنجئ‬ ‫‪315‬‬
‫‪383‬‬ ‫ذینہ‪:‬فرکفی‪:‬ااشتنر‪:‬ےک‪:‬اَابب‬ ‫‪316‬‬
‫‪386‬‬ ‫رکفی‪:‬ااشتنر‪:...:‬اعمَلِ‪:‬االسؾ‪:‬وک‪:‬درشیپ‪:‬اکی‪:‬جنلیچ‬ ‫‪317‬‬
‫‪388‬‬ ‫ذمبہِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬امیلعتت‬ ‫‪318‬‬
‫‪389‬‬ ‫رکفی‪:‬ااشتنر‪:‬یک‪:‬ذمتم‬ ‫‪319‬‬
‫‪395‬‬ ‫رکفی‪:‬ااشتنر‪:‬ےس‪:‬ےنچب‪:‬اک‪:‬رطہقی‬ ‫‪325‬‬
‫‪394‬‬ ‫‪:‬رزؼ‪:‬الحؽ‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬
‫االسؾ‪:‬ںیم ِ‬ ‫‪321‬‬
‫‪395‬‬ ‫‪:‬رزؼ‪:‬الحؽ‪:‬یک‪:‬رتبیغ‬
‫دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬ںیم‪ِ :‬‬ ‫‪322‬‬
‫‪396‬‬ ‫‪ 323‬رحاؾ‪:‬امؽ‪:‬ےس‪:‬انچبرفض‪:‬ےہ‬
‫‪397‬‬ ‫‪ 324‬ویرپ‪:‬اک‪:‬وُسدی‪:‬اظن ِؾ‪:‬تشیعم‬
‫‪24‬‬
‫‪25‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪399‬‬ ‫وُسدی‪:‬اکرفابر‪:‬افر‪:‬نیل‪َ :‬دنی‪:‬یک‪:‬اممتعن‬ ‫‪325‬‬
‫‪451‬‬ ‫االسیم‪:‬اظن ِؾ‪:‬تشیعم‬ ‫‪326‬‬
‫‪452‬‬ ‫وصحؽ‪:‬رزؼ‪:‬ےک‪:‬اجزئ‪:‬فاسلئ‬
‫ِ‬ ‫‪327‬‬
‫‪454‬‬ ‫زتۂیک‪:‬سفن‬ ‫‪328‬‬
‫‪454‬‬ ‫ِ‬
‫اہطرت‪:‬سفن‪:‬‬ ‫‪329‬‬
‫‪455‬‬ ‫‪ 335‬سفنِ‪:‬ااّمرہ‪:‬رپ‪:‬رھبفاس‪:‬تہب‪:‬ڑبی‪:‬یطلغ‪:‬ےہ‬
‫‪455‬‬ ‫سفن‪:‬یک‪:‬اپزیکیگ‪:‬اکایمک ‪:‬یک‪:‬امضتن‪:‬ےہ‬ ‫‪331‬‬
‫‪456‬‬ ‫‪ 332‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬ےک‪:‬وفادئ‬
‫‪457‬‬ ‫‪ 333‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬
‫‪458‬‬ ‫‪ 334‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اکٹھچرا‪:‬رضفری‪:‬ےہ‬
‫‪458‬‬ ‫یھبےہ‬
‫‪ 335‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬امہ‪:‬ذرہعی‪:‬ا ہل یک‪:‬راہ‪:‬ںیم‪:‬رخچ‪:‬رکان ‪:‬‬
‫‪459‬‬ ‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬منہج‪:‬یک‪:‬آ گ‪:‬ےس‪ُ :‬دفری‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬ےہ‬ ‫‪336‬‬
‫‪415‬‬ ‫‪ 337‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہل‪:‬ےسااعتستن‪:‬‬
‫‪411‬‬ ‫‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬افر ِ‬ ‫‪338‬‬
‫‪411‬‬ ‫َد َّ اجؽ‪:‬یک‪:‬فہجِ‪:‬ہیمست‬ ‫‪339‬‬
‫‪412‬‬ ‫دجؽ‪:‬اک‪:‬ہیلُح‬
‫ّا‬ ‫‪345‬‬
‫‪414‬‬ ‫دجؽ‪:‬اک‪:‬وموجدہ‪:‬اکھٹہن‬
‫ّا‬ ‫‪341‬‬
‫‪419‬‬ ‫ِدجؽ‪:‬اک‪:‬فتق‬
‫‪ 342‬رُخفج‪ ّ :‬ا‬
‫‪425‬‬ ‫‪:‬دجاؽ‬
‫‪:‬رُخفج ّ‬
‫‪ 343‬گنجِ‪:‬میظع‪::‬افر ِ‬
‫‪25‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪26‬‬

‫‪421‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬داین‪:‬یک‪:‬احتِ‪:‬زار‬
‫رُخفج ّ ا‬
‫ِ‬ ‫‪344‬‬
‫‪422‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬اک‪:‬اقمؾ‬
‫رُخفج ّ ا‬
‫ِ‬ ‫‪345‬‬
‫‪423‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬آاگیہ‪:‬افر‪ُ :‬اس‪:‬یک‪:‬العامت‬
‫ۂنتف ّ ا‬ ‫‪346‬‬
‫‪425‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬ںیم‪:‬ذغایئ‪:‬تّلق‬
‫‪ 347‬زامۂن ّ ا‬
‫‪426‬‬ ‫‪ّ:‬دمت‪:‬اِاقتم‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اایتخرات‬
‫دجؽ‪:‬یک ِ‬
‫‪ ّ 348‬ا‬
‫‪429‬‬ ‫دجؽ‪:‬ےک‪:‬ا ّفنیل‪:‬ریپفاکر‬
‫ّا‬ ‫‪349‬‬
‫‪435‬‬ ‫دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ںیم‪:‬نیت‪:‬زَ زلےل‬ ‫‪355‬‬
‫‪431‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬اچبؤ‪:‬ےک‪:‬رطےقی‬
‫ۂنتف ّ ا‬ ‫‪351‬‬
‫‪432‬‬ ‫دجؽ‪:‬ےک‪:‬ےنتف‪:‬ےس‪:‬ےنچب‪:‬ےک‪:‬ےیلوسرۂ‪:‬فہک‪:‬یک‪:‬آایت‬
‫ّا‬ ‫‪352‬‬
‫‪432‬‬ ‫‪ 353‬وسرۂ‪:‬فہک‪:‬یک‪:‬ادتبایئ‪:‬دس‪:‬آوتیں‪:‬یک‪:‬تلیضف‬
‫‪433‬‬ ‫‪ 354‬وسرۂ‪:‬فہک‪:‬یک‪:‬آرخی‪:‬دس‪:‬آایت‬
‫‪433‬‬ ‫دجؽ‪:‬ےس‪:‬اقمےلب‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬املسمونں‪:‬اک‪:‬ڑپاؤ‬
‫‪ ّ 355‬ا‬
‫‪434‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اک‪:‬اخہمت‬ ‫‪356‬‬
‫‪435‬‬ ‫‪:‬رقآؿ‪:‬دیجم‪:‬ںیم‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬فہج‬
‫دجؽ‪:‬اک‪:‬ذرک ِ‬
‫‪ ّ 357‬ا‬
‫‪437‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬انپہ‪:‬یک‪:‬داع‬
‫‪ 358‬ۂنتف ّ ا‬
‫وجالیئ‬
‫‪439‬‬ ‫االسؾ‪:‬افر‪:‬ویرپ‪:‬ےک ُ‬
‫‪:‬انتظ‪:‬ںیم‪:‬وعرت‪:‬یک‪:‬آزادی‬ ‫‪359‬‬
‫‪439‬‬ ‫االسؾ‪:‬یک‪:‬آدم‪:‬ےس‪:‬لبق‪:‬وعرت‪:‬یک‪:‬احتِ‪:‬زار‬ ‫‪365‬‬
‫‪441‬‬ ‫آزادئ‪:‬وسناں‪:‬اک‪:‬رغمک ‪:‬رظنہی‪:‬افر‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬تقیقح‬ ‫‪361‬‬
‫‪26‬‬
‫‪27‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪442‬‬ ‫رشاب‪:‬ونیش‪:‬یک‪:‬رحتم‬ ‫‪362‬‬
‫‪443‬‬ ‫‪ 363‬دب‪:‬اکری‪:‬یک‪:‬رحتم‬
‫‪444‬‬ ‫ویرپ‪:‬ںیم‪:‬آزادئ‪:‬وسناں‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اتنجئ‬ ‫‪364‬‬
‫‪446‬‬ ‫َ ِ‬
‫دي االسؾ‪:‬ںیم‪:‬وعرت‪:‬یک‪:‬آزادی‪::‬افر‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬وفادئ‬ ‫‪365‬‬
‫‪447‬‬ ‫‪ 366‬االسیم‪:‬اعُمرشے‪:‬یک‪:‬ضعب‪:‬وخایبں‬
‫ق‬
‫‪448‬‬ ‫‪:‬ت‬
‫‪ 367‬االسؾ‪:‬افروعرت‪:‬اک‪:‬اَالخیق‪:،‬ام یل‪:‬افر‪:‬اعُمرشیت ُ‬
‫‪449‬‬ ‫امں‪:‬اک‪:‬اقمؾ‬ ‫‪368‬‬
‫‪449‬‬ ‫ویبی‪:‬اک‪:‬اقمؾ‬ ‫‪369‬‬
‫‪455‬‬ ‫‪ 375‬ویٹیبں‪:‬اک‪:‬اقمؾ‬
‫‪451‬‬ ‫ریما‪:‬مسج‪:‬ریمی‪:‬رمیض‬ ‫‪371‬‬
‫‪452‬‬ ‫‪ 372‬وعرت‪:‬اک‪:‬دصقمِ‪:‬قیلخت‬
‫‪453‬‬ ‫ِ‬
‫رحػ‪:‬اریخ‬ ‫‪373‬‬
‫‪455‬‬ ‫دسابب‬
‫اعُمرشیت‪:‬رباویئں‪:‬اک‪ِ :‬‬ ‫‪374‬‬
‫‪456‬‬ ‫‪ 375‬ملظ‪:‬افر‪:‬اس‪:‬اک‪:‬ااجنؾ‬
‫‪457‬‬ ‫‪ 376‬رحص‪:‬افر‪:‬الچل‬
‫‪458‬‬ ‫‪ 377‬رحص‪:‬افر‪:‬الچل‪:‬اک‪:‬العج‬
‫‪458‬‬ ‫‪ 378‬رمض‪ِ:‬دسح‬
‫‪459‬‬ ‫‪ 379‬رغفر‪:‬فرّبکت‬
‫‪465‬‬ ‫‪ 385‬ربکت‪:‬اک َ‪:‬اي‪:‬العج‬
‫‪27‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪28‬‬

‫‪465‬‬ ‫دبامگین‪:‬افر‪:‬اس‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪381‬‬

‫‪461‬‬ ‫یناک‪:‬العج‬
‫‪ 382‬دبامگ ‪:‬‬
‫‪463‬‬ ‫االسؾ‪:‬افر‪:‬يَ ورپ‪:‬ںیم‪:‬رظنۂی‪:‬ذاایتت‬ ‫‪383‬‬
‫‪463‬‬ ‫‪ِ َ 384‬‬
‫دي‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬ذاایتت‬
‫‪468‬‬ ‫‪ 385‬يَ ورپ‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪::‬ذاایتت‬
‫‪469‬‬ ‫یجن‪:‬زدنیگ‪:‬ںیم‪:‬دُماتلخ‪:‬ےک‪:‬اابب‬ ‫‪386‬‬
‫‪475‬‬ ‫‪ 387‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬یجن‪:‬اعُمالمت‪:‬یک‪:‬وٹہ‪:‬ںیم‪:‬رےنہ‪:‬ےک‪:‬اصقنانت‬
‫‪471‬‬ ‫‪ 388‬یجن‪:‬زدنیگ افر‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫‪473‬‬ ‫رپاویئیسی‪:‬اک‪:‬احلظ‪:‬رےنھک‪:‬ےک‪:‬وفادئ‪:‬فرمثات‬ ‫‪389‬‬
‫‪475‬‬ ‫جحِ‪:‬تیب‪:‬ا ہل‪:‬افر‪:‬احرضئ‪:‬ابراگـِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬ ‫‪395‬‬
‫‪475‬‬ ‫جحِ‪:‬تیب‪:‬ا ہل‪:‬یک‪:‬ایتری‬ ‫‪391‬‬
‫‪476‬‬ ‫جح‪:‬یک‪:‬رفتیض‪:‬اک‪:‬االعؿ‬ ‫‪392‬‬
‫‪477‬‬ ‫جحِ‪:‬اربک‬ ‫‪393‬‬
‫‪478‬‬ ‫اضفلئِ‪:‬جح‬ ‫‪394‬‬
‫‪485‬‬ ‫جح‪:‬یک‪:‬اَاسقؾ‪:‬افر‪:‬وتینں‪:‬اک‪:‬ایبؿ‬ ‫‪395‬‬
‫‪485‬‬ ‫‪ 396‬جحِ‪:‬ا ِ قرفاد‬
‫بق‬
‫‪485‬‬ ‫‪ 397‬جحِ‪ :‬م ُنع‬
‫ق‬
‫‪481‬‬ ‫‪ 398‬جحِ‪:ِ :‬فاؿ‬
‫‪481‬‬ ‫َل َّب ْی َكَ‬ ‫‪399‬‬
‫‪28‬‬
‫‪29‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪482‬‬ ‫جح‪:‬ےک‪:‬اَاکحؾ‪::‬فآداب‬ ‫‪455‬‬
‫‪483‬‬ ‫وطاػ‬ ‫‪451‬‬
‫‪483‬‬ ‫اقم ِؾ‪:‬اربامیہ‬ ‫‪452‬‬
‫‪484‬‬ ‫جح‪:‬ای‪:‬رمعہ‪:‬ںیم‪:‬یعس‪(:‬ینعی‪:‬افص‪:‬ف‪:‬رمفہ‪:‬ےک‪:‬درایمؿ‪َ :‬دفڑان)‬ ‫‪453‬‬
‫‪487‬‬ ‫‪:‬س‪:‬ارمل َسلیَن‪:‬ﷺ‬ ‫زایرت ّ َِ د‬
‫ِ‬ ‫‪454‬‬
‫‪488‬‬ ‫وضحر‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬احرضی‪:‬ےک‪:‬آداب‬ ‫‪455‬‬
‫‪495‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬فاسملئ‬ ‫‪456‬‬
‫‪495‬‬ ‫‪ 457‬رقابین‬
‫‪491‬‬ ‫رقابین‪:‬اک‪:‬ینعم‬ ‫‪458‬‬
‫‪491‬‬ ‫رقابین‪:‬اک‪:‬آاغز‬ ‫‪459‬‬
‫‪491‬‬ ‫‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬یک‪:‬راض‪:‬فوخونشدی‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬لمعِ‪:‬اصحل‬
‫ا ہل ّ‬ ‫‪415‬‬
‫‪492‬‬ ‫‪:‬يل‪ّ:‬رقمر‪:‬رفامیئ‪:‬یئگ‬
‫رقابین‪:‬رہ‪:‬اتّم‪:‬ےک َ‬ ‫‪411‬‬
‫‪492‬‬ ‫رب‪:‬رکمی‪:‬وک‪:‬اجونرفں‪:‬ےک‪:‬وگتش‪:‬افر‪:‬وخؿ‪:‬ںیہن‪:‬ےتچنہپ‬
‫ِ‬ ‫‪412‬‬
‫‪493‬‬ ‫رقابین‪:‬اکم‬ ‫‪413‬‬
‫‪494‬‬ ‫رتمحِ ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ‪: ،‬احصۂب ‪:‬رکاؾ ‪:‬افر ‪:‬اتنیعبِ ‪:‬عاؾ ‪�:‬‬ ‫‪414‬‬
‫رقابین رکےت‪:‬رےہ‬
‫ض‬
‫‪495‬‬ ‫اصِبح‪:‬اصنب‪:‬میقم‪:‬احیج‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬دیع‪:‬ا َال حی‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬فابج‪:‬ےہ‬ ‫‪415‬‬
‫‪495‬‬ ‫اگےئ‪:‬افر‪:‬افٹن‪:‬ںیم‪:‬است‪:‬است‪:‬آدیم‪:‬رشکی‪:‬وہ‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‬ ‫‪416‬‬
‫‪496‬‬ ‫َ وفت‪:‬دشاگؿ‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬رقابین‬ ‫‪417‬‬
‫‪29‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪35‬‬

‫‪496‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬یک‪:‬رمع‬ ‫‪418‬‬

‫‪497‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬بیع‪:‬ےس‪:‬اپک‪:‬وہں‬ ‫‪419‬‬
‫‪497‬‬ ‫دقرت‪:‬ےک‪:‬اب ُفوجد‪:‬رقابین‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬رپ‪:‬فدیع‬ ‫‪425‬‬
‫‪498‬‬ ‫اصِبح‪:‬اصنب‪:‬رپ‪:‬رہ‪:‬اسؽ‪:‬اکی‪:‬رقابین‪:‬ےہ‬ ‫‪421‬‬
‫‪498‬‬ ‫ك‪:‬ےہ؟‬
‫اصنب‪َ :‬ا‬ ‫‪422‬‬
‫‪499‬‬ ‫ِ‬
‫‪(:‬رضفرایت‪:‬زدنیگ)‪:‬ےس‪:‬رماد‬‫تج‪:‬اہیلص‬
‫اح ِ‬ ‫‪423‬‬
‫‪499‬‬ ‫رقابین‪:‬اک‪:‬وثاب‬ ‫‪424‬‬
‫‪555‬‬ ‫رتہبنی‪:‬رقابین‬ ‫‪425‬‬
‫‪555‬‬ ‫اهلل‪:‬اعت یل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬وبحمب‪:‬رقابین‬ ‫‪426‬‬
‫‪555‬‬ ‫‪ 427‬رقابین‪:‬فابج‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬رشاطئ‬
‫‪551‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬یک‪:‬اَاسقؾ‬ ‫‪428‬‬
‫‪551‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونرفں‪:‬یک‪:‬رمعںی‬ ‫‪429‬‬
‫‪552‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬رشاکء‬ ‫‪435‬‬
‫‪552‬‬ ‫اجونر‪:‬ذحب‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬دنچ‪:‬رضفری‪:‬آداب‬ ‫‪431‬‬
‫‪553‬‬ ‫رقابین‪:‬یک‪:‬اھکؽ‪:‬افر‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬وھجؽ‪:‬فریغہ‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪432‬‬
‫‪553‬‬ ‫‪َ 433‬ذحب‪:‬اک‪:‬رطہقی‬
‫‪554‬‬ ‫‪ 434‬وگتش‪:‬یک‪:‬میسقت‬
‫‪556‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪435‬‬
‫‪556‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬یک‪:‬فالدت‬ ‫‪436‬‬
‫‪30‬‬
‫‪31‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪556‬‬ ‫‪ 437‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬یک‪:‬آزامشئ‬
‫‪515‬‬ ‫‪ 438‬رضحت ّ َِ‬
‫‪:‬سدان‪:‬اربامیہ‪:D:‬یک‪:‬اکی‪:‬دمعہ‪:‬تفص‬
‫ط‬
‫‪512‬‬ ‫‪ 439‬م اکۂ‪ّ:‬رکمہم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬داع‬
‫ط‬
‫‪513‬‬ ‫‪ 445‬کعب اۂ‪:‬ہمّظعم‪:‬یک‪:‬ریمعت‬
‫‪513‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬ف‪:‬اامسلیع‪ �:‬یک‪:‬داع‬ ‫‪441‬‬
‫‪516‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ فاامسلیع � ‪:‬وکاپزیکیگ‪:‬یک‪:‬اتدیک‬ ‫‪442‬‬
‫‪517‬‬ ‫‪ 443‬رُمدفں‪:‬وک‪:‬زدنہ‪:‬رکان‬
‫اتسگ‬
‫‪525‬‬ ‫‪:‬سدان‪:‬نامثؿ‪:‬نب‪:‬ففّناؿ‪�:‬‬
‫لمُاایحلء‪:‬فاالامیؿ‪:‬رضحت ّ َِ‬
‫‪ 444‬اک ‪:‬‬
‫‪521‬‬ ‫‪ 445‬اسِ‪:‬ماایم‪:‬افر‪:‬رجشۂ َ‪:‬ن‬
‫‪522‬‬ ‫‪ 446‬اکلمُ‪:‬اایحلء‪:‬ف‪:‬االامیؿ‬
‫‪524‬‬ ‫‪ 447‬رکیپِ‪:‬وُجد‪:‬فاخس‬
‫‪526‬‬ ‫‪ 448‬آپ‪:‬اک‪:‬بقل‪ُ :‬ذف َ‬
‫‪:‬اونلرنی‬
‫‪528‬‬ ‫‪:‬نامثؿ‪:‬ینغ‪�:‬اک‪:‬قشعِ‪:‬روسؽﷺ‬
‫رضحت‪:‬دّیسان ِ‬ ‫‪449‬‬
‫‪529‬‬ ‫‪:‬نامثؿ‪:‬ینغ‪:‬اک‪ِ:‬نسُح‪:‬اَالخؼ‬
‫‪:‬سان ِ‬ ‫رضحت ّ َِ د‬ ‫‪455‬‬
‫‪535‬‬ ‫تعیبِ‪:‬روضاؿ‬ ‫‪451‬‬
‫‪535‬‬ ‫‪:‬نامثؿ‪:‬ینغ‪ �:‬اک‪َ :‬دف ِر‪:‬الختف‬
‫‪:‬سان ِ‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫ِ‬ ‫‪452‬‬
‫طق‬
‫‪531‬‬ ‫فاق‪:‬اہشدت‬‫ا‬ ‫‪453‬‬

‫‪31‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪32‬‬

‫‪534‬‬ ‫االسؾ‪:،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬افر‪:‬اِاحلد‪:‬‬ ‫‪454‬‬

‫‪535‬‬ ‫‪ 455‬وکیسرل‪:‬ازؾ‪:‬افر‪:‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬یک‪:‬تقیقح‬
‫‪537‬‬ ‫‪ 456‬اِاحلد‪:‬اک‪:‬لُعؤوی‪:‬ف‪:‬رشىع‪:‬ینعم‬
‫‪538‬‬ ‫‪ 457‬مُلحِدد‪:‬ےک‪:‬قلعتم‪:‬مِ‪:‬رشىع‬
‫‪538‬‬ ‫‪ 458‬ا ِاحلد‪:‬ےک‪:‬اَابب‬
‫‪545‬‬ ‫فابےئ‪:‬اِاحلد‪:‬اک‪:‬دسِّ‪:‬ابب‬ ‫‪459‬‬
‫ق‬
‫‪541‬‬ ‫اغدمی‪:،‬ارئنیجن‪:‬افر‪:‬انکیئ‪:‬ےک ِ‪:‬ف‪:‬فادادات‬ ‫‪465‬‬
‫‪542‬‬ ‫ضعب‪:‬رہبفےیپ‬ ‫‪461‬‬
‫‪544‬‬ ‫فنط‪:‬رپیتس‪:‬ذجۂب‪:‬بح‪:‬اولینط‪:‬ای‪َ :‬درہتی؟!‬ ‫‪462‬‬
‫‪545‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬مُلحِددفں‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬ؤمرِث‪ :‬ٹیل‪:‬افرؾ‬ ‫‪463‬‬
‫‪546‬‬ ‫ۂنتف‪:‬اِاحلد‪:‬افر‪:‬املعےئ‪:‬اتّم‪:‬یک ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‬ ‫‪464‬‬
‫‪549‬‬ ‫ِ‬
‫ویؾ‪:‬آزادی‬ ‫‪465‬‬
‫‪549‬‬ ‫‪ 466‬وی ِؾ‪:‬آزادئ‪:‬اپاتسكؿ‬
‫‪555‬‬ ‫‪ 467‬رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ‪:‬وی ِؾ‪:‬آزادی‬
‫‪551‬‬ ‫نشجِ‪:‬آزادی‪:‬اک‪:‬وہفمؾ‬ ‫‪468‬‬
‫‪551‬‬ ‫امہرا وقیم‪:‬وہتار‬ ‫‪469‬‬
‫‪552‬‬ ‫‪ 475‬اپاتسكؿ‪:‬انبےن ںیم‪:‬املسمونں‪:‬یک‪:‬رقاباینں‬
‫‪553‬‬ ‫دف‪:‬وقیم‪:‬رظنہی‪:‬افر‪:‬اقدئ‪:‬امظع �‬ ‫‪471‬‬
‫‪554‬‬ ‫‪ 472‬دف‪:‬وقیم‪:‬رظنہی‪:‬یک‪:‬اینبد‬
‫‪32‬‬
‫‪33‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪554‬‬ ‫‪:‬رعمض‪ُ :‬فوجد‪:‬ںیم‪:‬آای‬
‫ِ‬ ‫‪ 473‬اپاتسكؿ‪:‬دف‪:‬وقیم‪:‬رظنہی‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‬
‫‪555‬‬ ‫‪ 474‬ایق ِؾ‪:‬اپاتسكؿ‪:‬ںیم‪:‬املعےئ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬افر‪:‬اشمخیِ‪:‬رطک ت‪:‬اک‪:‬رکدار‬
‫‪558‬‬ ‫‪ 475‬رحتکیِ‪:‬آزادی‪:‬ںیم‪:‬املعےئ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬یک‪:‬دخامت‬
‫‪558‬‬ ‫‪ 476‬آؽ‪:‬اڈنای‪:‬یّنُس‪:‬اکرفنسن‬
‫‪559‬‬ ‫‪ 477‬رحتکیِ‪:‬آزادی‪:‬ےک‪:‬اخمنیفل‪:‬یک‪:‬وگایہ‬
‫‪565‬‬ ‫‪ 478‬تمعنِ‪:‬آزادی‪:‬افر‪:‬امہری ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‬
‫‪565‬‬ ‫نشج‪:ِ:‬آزادی‪:‬افر‪:‬اپاتسكین‪:‬وقؾ‬ ‫‪479‬‬
‫‪561‬‬ ‫نشجِ‪:‬آزادی‪:‬افر‪:‬امہرا‪:‬رط ِز‪:‬لمع‬ ‫‪485‬‬
‫ط‬
‫‪563‬‬ ‫‪:‬افرفؼ‪:‬امظع‪�:‬‬ ‫‪ 481‬ۂفیلخ‪:‬اثین‪:‬اریم‪:‬الم وؤنینم‪:‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع ِ‬
‫‪564‬‬ ‫‪ 482‬اسِ‪:‬ماایم‪:‬افر‪:‬رجشۂ َ‪:‬ن‬
‫‪565‬‬ ‫‪ 483‬رُما ِد‪:‬روسؽ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬وبقؽ‪:‬االسؾ‬
‫‪566‬‬ ‫‪ 484‬بقل‪:‬افرفؼ‪:‬یک‪:‬فہجِ‪:‬ہیمست‬
‫‪567‬‬ ‫‪ 485‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪:‬افرفؼ‪ �:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬
‫‪568‬‬ ‫ںیہکیھب‪:‬وہ‪:،‬قح‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رےہ‪:‬اگ‬ ‫رمع ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪486‬‬
‫‪568‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬رمع‪ �:‬ملع‪:‬ےک َ و‪:‬يےصح‪:‬ےل‪:‬ےئگ‬
‫‪ 487‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪569‬‬ ‫‪ 488‬ایشنیطِ‪:‬نج‪:‬فاِسن‪:‬رمع‪:‬ےس‪:‬ڈر‪:‬ےک‪:‬اھبگ‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‬
‫‪569‬‬ ‫رمع‪:‬ےک‪:‬االسؾ‪:‬الےن‪:‬رپ‪:‬آامسؿ‪:‬ےک‪:‬رفوتشں‪:‬ےن‪:‬ابمرابکد‪:‬شیپ‪:‬یک‬ ‫‪489‬‬
‫‪569‬‬ ‫‪:‬افرفؼ‪:‬امظع‪ �:‬اک‪:‬قشعِ‪:‬روسؽ‪:‬ﷺ‬
‫‪:‬سان ِ‬ ‫رضحت ّ َِ د‬ ‫‪495‬‬
‫‪575‬‬ ‫رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪:‬افرفؼ‪ �:‬یک‪:‬اجشتع‪:‬فاہب ُدری‬ ‫‪491‬‬
‫‪33‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪34‬‬

‫‪571‬‬ ‫وااقفت‪:‬رضحت ّ َِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪:‬افرفؼ‪�:‬‬ ‫ُم ِ‬ ‫‪492‬‬
‫‪572‬‬ ‫َدف ِر‪:‬افرفیق‪:‬یک‪:‬وتفاحت‪:‬افر‪:‬رط ِز‪:‬رمکحاین‬ ‫‪493‬‬
‫‪574‬‬ ‫ّ َِ د‬
‫سان‪:‬رمع‪:‬افرفؼ‪ �:‬یک‪:‬اہشدت‬ ‫‪494‬‬
‫‪574‬‬ ‫زما ِر‪:‬رُپ‪:‬اونار‬ ‫‪495‬‬
‫‪576‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪496‬‬
‫‪576‬‬ ‫رُحتم‪:‬فاال‪:‬ہنیہم‬ ‫‪497‬‬
‫‪577‬‬ ‫رجہی‪::‬ڈنیلکر‪:‬اک‪:‬آاغز‬ ‫‪498‬‬
‫‪579‬‬ ‫ِ‬
‫رجہت‪:‬وبنی‪:‬ﷺ‬ ‫‪499‬‬
‫‪581‬‬ ‫رجہی‪:‬وقتمی‪(:‬ڈنیلکر)‪:‬ےس‪:‬رماد‬ ‫‪555‬‬
‫ق ط‬
‫‪582‬‬ ‫‪:‬فاق‪:‬رجہت‪:‬وک‪:‬اینبد‪:‬انبےن‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬ببس‬
‫وقتمی‪:‬ںیم ا‬ ‫‪551‬‬
‫‪582‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‪:‬یک‪:‬امہ‪:‬وتارخی‪:‬افر‪:‬فااعقت‬ ‫‪552‬‬
‫‪585‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‪:‬یک‪:‬دنچ‪:‬اایتمزی‪:‬وصخایصت‬ ‫‪553‬‬
‫‪587‬‬ ‫اعوشراء‬ ‫‪554‬‬
‫‪588‬‬ ‫اعوشراء‪:‬اک‪:‬رفزہ‬ ‫‪555‬‬
‫‪589‬‬ ‫وی ِؾ‪:‬اعوشراء‬ ‫‪556‬‬
‫‪595‬‬ ‫‪ 557‬زیدی‪:‬یک‪:‬تعیب‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬یک‪ُ :‬فوجاہت‬
‫ق ط‬
‫‪592‬‬ ‫فاق‪:‬رکالب‪:‬اک‪:‬سپِ‪:‬رظنم‬
‫ا‬ ‫‪558‬‬
‫‪593‬‬ ‫ِ‬
‫اہشدت‪:‬اامؾ‪ِ:‬اع یل‪:‬اقمؾ‪�:‬‬ ‫‪559‬‬
‫‪594‬‬ ‫گنج‪:‬ےس‪:‬ارتحاز‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬فایسپ‪:‬اک‪:‬دصق‬ ‫‪515‬‬
‫‪34‬‬
‫‪35‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪596‬‬ ‫زیدیی‪:‬رکشل‪:‬رپ‪:‬ا ِامت ِؾ‪:‬تجح‬ ‫‪511‬‬
‫‪599‬‬ ‫زیدی‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬مِ‪:‬رشىع‬ ‫‪512‬‬
‫‪599‬‬ ‫ّرحمؾ‪:‬ارحلاؾ‪:‬ںیم‪:‬ونممہع‪:‬اُومر‬ ‫‪513‬‬
‫‪655‬‬ ‫رشعۂ‪ّ:‬رحمؾ‪:‬ارحلاؾ‪:‬افر‪:‬اخص‪:‬اعوشراء‪:‬ےک‪:‬دؿ‪:‬ضعب‪:‬رُخاافت‬ ‫‪514‬‬
‫‪653‬‬ ‫ریغفں‪:‬یک‪:‬سلجم‪:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬دی‪:‬وہیئ‪:‬اینز‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪515‬‬
‫‪653‬‬ ‫زعتہی‪:‬انبان‪:‬اجزئ‪:‬ںیہن‬ ‫‪516‬‬
‫‪654‬‬ ‫اناجزئ‪:‬اکؾ‪:‬یک‪:‬تّنم‪:‬امانن‬ ‫‪517‬‬
‫‪654‬‬ ‫وی ِؾ‪:‬اعوشراء‪:‬الہ ِ َ ا‬
‫‪:‬فعؽ‪:‬رپ‪:‬رزؼ‪:‬ںیم‪:‬رفا‬ ‫‪518‬‬
‫‪654‬‬ ‫اممت‪:‬یک‪:‬سلجم‪:‬افر‪:‬زعتہی‪:‬ےک‪:‬ولجس‪:‬ںیم‪:‬رشتک‬ ‫‪519‬‬
‫ق ط‬
‫‪656‬‬ ‫فاقا‪:‬رکالب‬ ‫‪525‬‬
‫ق ط‬
‫‪656‬‬ ‫فاق‪:‬رکالب‪:‬اک‪:‬سپِ‪:‬رظنم‪:‬افر‪ُ :‬فوجاہت‬
‫ا‬ ‫‪521‬‬
‫‪658‬‬ ‫الہِ‪:‬وُک ہف‪:‬ےک‪:‬طوطط‪:‬ف ُفوفد‬ ‫‪522‬‬
‫‪659‬‬ ‫وُک ہف‪:‬یرشفی‪:‬ےل‪:‬اجان‪:‬اامؾ‪ :‬نیس‪:‬یک‪:‬رشىع‪:‬روبجری‪:‬یھ‪:‬‬ ‫‪523‬‬
‫ق ط‬
‫‪613‬‬ ‫فاق‪:‬رکالب‪:‬دحثیِ‪:‬وبنی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬ ‫ا‬ ‫‪524‬‬
‫ق ط‬
‫‪616‬‬ ‫‪:‬اوقاؽ‪:‬املعء‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫ِ‬ ‫الب‬ ‫‪:‬رک‬ ‫ا‬
‫فاق‬ ‫‪525‬‬
‫ق‬
‫‪619‬‬ ‫دحثیِ‪ :‬سطنط َبیبَۂ‪:‬افر‪:‬زیدی‬ ‫‪526‬‬
‫‪623‬‬ ‫‪ 527‬فااعقت‪:‬دعب‪:‬اہشدت‬
‫‪624‬‬ ‫َریساؿ‪:‬رکالب‬
‫ا ِ‬ ‫‪528‬‬
‫‪626‬‬ ‫الخۂص‪:‬الکؾ‬ ‫‪529‬‬
‫‪35‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪36‬‬

‫ربمتس‬
‫‪628‬‬ ‫دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬افر‪:‬اقدایین‪:‬اسزںیش‬ ‫‪535‬‬
‫‪628‬‬ ‫دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬ےسرماد‪:‬ایک‪:‬ےہ؟‬ ‫‪531‬‬
‫‪629‬‬ ‫دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬رقآؿ‪:‬فدحثی‪:‬یک‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬ ‫‪532‬‬
‫‪632‬‬ ‫‪ّ:‬دمایعؿ‪ّ:‬وبنت‪:‬اک‪:‬ااجنؾ‬
‫ِ‬ ‫‪ 533‬وھجےٹ‬
‫‪635‬‬ ‫‪ 534‬دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬افر‪:‬املعےئ‪:‬اُتّم‬
‫‪635‬‬ ‫‪ 535‬زساےئ‪:‬ومت‪:‬وکؿ‪:‬دے‪:‬اتکس‪:‬ےہ؟‬
‫‪636‬‬ ‫‪ 536‬اقدایین‪::‬اشرط‪:‬وخد‪:‬اےنپ‪:‬ہنم‪:‬اکرف‬
‫‪638‬‬ ‫‪7 537‬ربمتس‪...:‬وی ِؾ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‬
‫‪645‬‬ ‫‪ 538‬اقدایین‪:‬ریچہ‪:‬دیتس‪:‬افر‪:‬اسزںیش‬
‫‪641‬‬ ‫امہ‪:‬اغیپؾ‪...:‬ملسم‪:‬ونوجاونں‪:‬ےک‪:‬انؾ‬ ‫‪539‬‬
‫‪643‬‬ ‫تمظعِ‪:‬احصہب‪:‬فالہِ تیب‪:‬رکاؾ‪�:‬‬ ‫‪545‬‬
‫‪643‬‬ ‫احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬ ‫‪541‬‬
‫‪646‬‬ ‫تیب‪:‬رکاؾ �‬
‫لہ‪ِ :‬‬
‫تمظعِ‪:‬ا ِ‬ ‫‪542‬‬
‫‪647‬‬ ‫‪ 543‬احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬یک‪:‬تمظع‪:‬فاشؿ‬
‫‪655‬‬ ‫تیب‪:‬اَاہطر �اک‪:‬اقمؾ‬
‫‪ 544‬الہِ‪ِ :‬‬
‫‪652‬‬ ‫‪ 545‬احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬یک‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬اتسگ ‪:‬افر‪:‬ےبادک ‪:‬یک‪:‬اممتعن‬
‫‪655‬‬ ‫ات‪:‬احصہب‪:‬افر‪:‬امہرا‪:‬رط ِز‪:‬لمع‬
‫اشُمرَج ِ‬ ‫‪546‬‬

‫‪36‬‬
‫‪37‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪659‬‬ ‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬ ‫‪547‬‬
‫‪659‬‬ ‫‪ 548‬االسؾ‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬دؿ‪:‬ای‪:‬ہنیہم‪:‬سوحنس‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫‪665‬‬ ‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬یک‪:‬فہجِ‪:‬ہیمست‬ ‫‪549‬‬
‫‪665‬‬ ‫امہِ‪:‬رفص‪:‬وک‪:‬سوحنس‪:‬انھجمس‬ ‫‪555‬‬
‫‪665‬‬ ‫‪:‬رقآؿ‪:‬رکمی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫وحنتس‪:‬افر‪:‬دبوگشین ِ‬ ‫‪551‬‬
‫‪661‬‬ ‫وحنتس‪:‬افر‪:‬دبوگشین‪:‬دحثیِ َ َ و‬
‫‪:‬نی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬ ‫‪552‬‬
‫‪662‬‬ ‫‪ 553‬وحنتس‪:‬افر‪:‬دبوگشین‪:‬املعء‪:‬یک‪:‬رظن‪:‬ںیم‬
‫‪662‬‬ ‫‪ 554‬امہ‪ِ:‬رفص‪:‬یک‪:‬آرخی‪:‬دبھ‬
‫‪663‬‬ ‫الخۂص‪:‬ثحب‬ ‫‪555‬‬
‫‪663‬‬ ‫افدئہ‬ ‫‪556‬‬
‫‪664‬‬ ‫‪ 557‬امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ےک‪:‬امہ‪:‬فااعقت‬
‫‪664‬‬ ‫‪ 558‬اہجد‪:‬یک‪:‬ااجزت‬
‫‪664‬‬ ‫زغفۂ‪:‬اَوباء‬ ‫‪559‬‬
‫ق ط‬
‫‪665‬‬ ‫فاق‪:‬ریبِ‪:‬وعمہن‬
‫ا‬ ‫‪565‬‬
‫‪667‬‬ ‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬ ‫‪561‬‬
‫‪667‬‬ ‫اافتؼ‪:‬ف‪:‬ااحتد‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪562‬‬
‫‪669‬‬ ‫املسمونں‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬فرتعف‬ ‫‪563‬‬
‫‪671‬‬ ‫ڈارٹک‪:‬دمحم‪:‬اابقؽ‪:‬افر‪:‬ااحت ِد‪:‬اُتّم‬ ‫‪564‬‬
‫‪673‬‬ ‫ااحت ِد‪:‬اُتّم‪...:‬فتق‪:‬یک‪:‬امہ‪:‬رضفرت‬ ‫‪565‬‬
‫‪37‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪38‬‬

‫‪675‬‬ ‫االسؾ‪:‬اک‪:‬اغیپؾ‪ِ:‬ااحتد‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪566‬‬

‫اوتکرب‬
‫‪677‬‬ ‫دیلقت‪:‬یک‪:‬رشىع‪:‬تیثیح‬ ‫‪567‬‬
‫‪677‬‬ ‫اَاکحؾ‪:‬یک‪::‬ںیمسق‬ ‫‪568‬‬
‫‪678‬‬ ‫اَاکح ِؾ ہیلقع‬ ‫‪569‬‬
‫‪678‬‬ ‫‪ 575‬اَاکح ِؾ‪:‬رشہیعا‪ :‬فر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ںیمسق‬
‫‪678‬‬ ‫دیلقتِ‪:‬یصخش‪:‬افر‪:‬ریغ‪:‬یصخش‬ ‫‪571‬‬
‫‪679‬‬ ‫‪:‬رقآؿ‪َ :‬‬
‫رکي‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬ ‫‪ 572‬دیلقت‪:‬اک‪:‬وبثت ِ‬
‫‪679‬‬ ‫‪ 573‬دیلقت‪:‬اک‪:‬وبثت‪:‬دحثیِ َ َ و‬
‫‪:‬نی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫‪681‬‬ ‫‪:‬اوقاؽ‪:‬املعء‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫‪ 574‬دیلقت‪:‬اک‪:‬وبثت ِ‬
‫‪681‬‬ ‫‪ 575‬اچر‪:‬ذمابہ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬اکی‪:‬یک‪:‬ریَپفی‪:‬ویکں‪:‬رضفری‪:‬ےہ؟‬
‫‪684‬‬ ‫الخۂص‪:‬الکؾ‬ ‫‪576‬‬
‫‪685‬‬ ‫‪ 577‬ۂنتف‪:‬ااکن ِر‪:‬دیلقت‬
‫‪688‬‬ ‫‪ 578‬دفرسی‪:‬طلغ‪:‬یمہف‬
‫‪689‬‬ ‫رشاطئِ‪:‬دہتجم فااہتجد‬ ‫‪579‬‬
‫‪691‬‬ ‫ۂنتف‪:‬اغدمتی‬ ‫‪585‬‬
‫‪699‬‬ ‫ر ِد‪:‬دباعت‪:‬ںیم‪:‬اامؾ‪:‬ادمح‪:‬راض‪:�:‬اک‪:‬رکدار‬ ‫‪581‬‬
‫‪699‬‬ ‫اامؾ‪:‬ادمح‪:‬راض‪ ...:‬اکی‪:‬ہمہ‪:‬ریگ‪:‬تیصخش‬ ‫‪582‬‬
‫‪751‬‬ ‫‪ 583‬رم ّفہج‪:‬اُوم ِر‪:‬دباعت‪:‬فرُخاافت‪:‬اک‪:‬اِاطؽ‬
‫‪38‬‬
‫‪39‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪751‬‬ ‫‪ 584‬ےبدونیں‪:‬افر‪:‬دبذموبہں‪:‬اک َ‪:‬ر ِد‪:‬غیلب‬
‫‪752‬‬ ‫‪:‬جتن‬ ‫‪ 585‬اکی‪:‬یملع ِ َ ا‬
‫‪752‬‬ ‫دجسۂ‪:‬یمیظعت‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬اامؾ‪:‬ادمح‪:‬راض‪:‬اک‪:‬رظنہی‬ ‫‪586‬‬
‫‪753‬‬ ‫‪ 587‬دجس ٔہ‪:‬یمیظعت‪:‬رحاؾ‪:‬ف‪:‬انگہِ‪:‬ریبکہ‪:‬ےہ‬
‫‪754‬‬ ‫‪ 588‬زمار ِ‬
‫ات‪:‬افایلء‪:‬اک‪:‬وطاػ‬
‫‪754‬‬ ‫ابراگہِ‪:‬راست‪:‬ںیم‪:‬احرضی‪:‬ےک‪:‬آداب‬ ‫‪589‬‬
‫‪754‬‬ ‫زمارات‪:‬رپ‪::‬البرضفرت‪:‬اچدرںی‪:‬ھڑناان‬ ‫‪595‬‬
‫‪755‬‬ ‫رفیض‪:‬زمار‪:‬انبان‬ ‫‪591‬‬
‫‪756‬‬ ‫وعروتں‪:‬یک‪:‬زمارات‪:‬رپ‪:‬احرضی‬ ‫‪592‬‬
‫‪757‬‬ ‫رپدے‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬ریپ‪:‬افر‪:‬ریغ‪:‬ریپ‪:‬اک‪:‬م‬ ‫‪593‬‬
‫‪757‬‬ ‫البرضفرت‪:‬ربقاتسؿ‪:‬ںیم‪:‬رچاغ‪:‬ای‪:‬امایتب‪:‬الجان‬ ‫‪594‬‬
‫‪757‬‬ ‫ربقفں‪:‬ےک‪:‬رساہےن‪:‬رچاغ‪:‬الجان َ‪:‬يكا؟‬ ‫‪595‬‬
‫‪758‬‬ ‫افلض‪:‬ربولیی‪:‬افر‪:‬اُوم ِر‪:‬دبتع‬ ‫‪596‬‬
‫‪759‬‬ ‫رہ َ‪:‬اي‪:‬اےنپ‪:‬لمع‪:‬اک‪ّ :‬ذّم‪:‬دار‪:‬وخد‪:‬ےہ‬ ‫‪597‬‬
‫‪759‬‬ ‫املعےئ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪598‬‬
‫‪715‬‬ ‫رشتعی‪:،‬رطک ت‪:،‬تقیقح‪:‬افر‪:‬رعمتف‬ ‫‪599‬‬
‫‪711‬‬ ‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی)‪:‬یک‪:‬اَاسقؾ‪:‬افر‪:‬رشاطئ‪:‬فوضاطب‬ ‫‪655‬‬
‫‪712‬‬ ‫تعیب‪:‬یک‪:‬زمدی‪:‬اَاسقؾ‬ ‫‪651‬‬
‫‪712‬‬ ‫ریغِ‪:‬اعمل‪:‬اک‪:‬فظع‪:‬فایبؿ‪:‬رکان‪:‬ای‪:‬اننس!‬ ‫‪652‬‬
‫‪39‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪45‬‬

‫‪713‬‬ ‫فظع‪:‬انہک‪:‬اعمل‪:‬اک‪:‬بصنم‪:‬ےہ‪:،‬اجلہ‪:‬وک‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن‬ ‫‪653‬‬

‫‪713‬‬ ‫ِ‬
‫دوعت‪:‬تّیم‬ ‫‪654‬‬
‫‪714‬‬ ‫اممت‪:‬افر‪:‬زعتہی‪:‬داری‬ ‫‪655‬‬
‫‪714‬‬ ‫رمہیث‪:‬وخاین‬ ‫‪656‬‬
‫‪715‬‬ ‫‪:‬رباءت‪:‬ںیم‪:‬آشت‪:‬ابزی‪:‬رحاؾ‪:‬ےہ‬
‫اشدویں‪:‬افر‪:‬بشِ َ‬ ‫‪657‬‬
‫‪715‬‬ ‫َانز‪:‬رگنل َ‬
‫‪:‬فغـ‪:‬اٹُلان‬ ‫‪658‬‬
‫‪716‬‬ ‫انومس‪:‬راست‪:‬افر‪:‬اامؾ‪:‬ادمح‪:‬راض‪�:‬‬
‫ظفحتِ‪ِ :‬‬ ‫‪659‬‬
‫‪716‬‬ ‫‪:‬انومس‪:‬راست‬
‫اامؾ‪:‬ادمح‪:‬راض‪:‬اخؿ‪...:‬احُمظفِ ِ‬ ‫‪615‬‬
‫‪718‬‬ ‫اامؾ‪:‬ادمح‪:‬راض‪:‬اک‪:‬قشعِ‪:‬روسؽ‬ ‫‪611‬‬
‫‪719‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راست‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اکی‪:‬رپےچ‪:‬اک‪:‬مِ‪:‬رشىع‬ ‫‪612‬‬
‫‪725‬‬ ‫‪:‬رضفرایت‪ِ :‬دنی‪:‬ےس‪:‬ےہ‬
‫ِ‬ ‫دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‬ ‫‪613‬‬
‫‪722‬‬ ‫اتسگخ‪:‬روسؽ‪:‬فابجُ‪:‬التقل‪:‬ےہ‬
‫ِ‬ ‫‪614‬‬
‫‪723‬‬ ‫وضح ِر‪:‬ارکؾ ﷺ یک‪:‬میظعت‪:‬فوتریق‪:‬رہ‪:‬رفض‪:‬ےس‪َّ:‬دقمؾ‪:‬ےہ‬ ‫‪615‬‬
‫‪725‬‬ ‫اام ِؾ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬یک‪:‬فتیص‬ ‫‪616‬‬
‫‪726‬‬ ‫‪:‬انومس‪:‬راست‪:‬افر‪:‬امہری ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪617‬‬
‫‪728‬‬ ‫ تبحِ‪:‬روسؽ‪::‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪618‬‬
‫‪728‬‬ ‫اامیؿ‪:‬یک‪:‬وسکیٹ‬ ‫‪619‬‬
‫‪735‬‬ ‫ تبحِ‪:‬روسؽ‪:‬اک‪:‬ہبلغ‪:‬افر‪:‬احصۂب‪:‬رکاؾ‬ ‫‪625‬‬
‫‪733‬‬ ‫اِاطتع‪:‬فا ِ ِ‬
‫ابّتع‪:‬روسؽ ‪...‬اکی‪:‬یقیقح‪:‬ذرۂعی‪:‬اجنت‬ ‫‪621‬‬
‫‪40‬‬
‫‪41‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪734‬‬ ‫ تبحِ‪:‬روسؽ‪:‬ےک‪:‬اقت‪:‬ےض‬ ‫‪622‬‬
‫‪736‬‬ ‫اعقشِ‪:‬روسؽ‪:‬اسیک‪:‬وہات‪:‬ےہ؟‬ ‫‪623‬‬
‫‪737‬‬ ‫ تبحِ‪:‬روسؽ‪:‬افر‪:‬رتتیبِ‪:‬افالد‬ ‫‪624‬‬
‫‪739‬‬ ‫دیعِ‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪625‬‬
‫‪739‬‬ ‫اتدجا ِر‪:‬راست ﷺ یک‪:‬آدم‪:‬رپ ِ‪:‬بارت‬ ‫‪626‬‬
‫‪745‬‬ ‫ا ہل‪:‬اعت یل‪:‬اک‪:‬املسمونں‪:‬رپ‪:‬ڑبا‪:‬ااسحؿ‬ ‫‪627‬‬
‫‪741‬‬ ‫اَؿ‪:‬ڑپھ‪:‬ولوگں‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬روسؽ‪:‬اک‪:‬یرشفی‪:‬الان‬ ‫‪628‬‬
‫‪741‬‬ ‫‪:‬يل َ‪:‬رتمح‬
‫اسرے‪:‬اہجؿ‪:‬ےک َ‬ ‫‪629‬‬
‫‪741‬‬ ‫روسؽ‪:‬ا ہل‪:‬ﷺ یک‪:‬یرشفی‪:‬آ َفری‬ ‫‪635‬‬
‫‪742‬‬ ‫ا ہل‪:‬اعت یل‪:‬اک‪:‬لضف‬ ‫‪631‬‬
‫‪742‬‬ ‫ریپ‪:‬رشفی‪:‬اک‪:‬رفزہ‬ ‫‪632‬‬
‫‪743‬‬ ‫‪ 633‬دمحم‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬اهلل‪:‬یک‪:‬فالدت‪:‬یک‪:‬وخیش‬
‫‪744‬‬ ‫‪ 634‬رہ‪:‬ریپ‪:‬وک‪:‬اوب‪:‬ل َہت‪:‬ےک‪:‬ذعاب‪:‬ںیم‪:‬یمک‬
‫‪744‬‬ ‫ذعاب‪:‬ںیم‪:‬یمک‪:‬اک‪:‬ببس‬ ‫‪635‬‬
‫‪745‬‬ ‫ِ‬
‫فالدت‪:‬یفطصﷺ یک‪:‬وخیش‪:‬انمےن‪:‬فاےل‪:‬ؤمنم‪:‬یک‪:‬زجا‬ ‫‪636‬‬
‫‪745‬‬ ‫‪ 637‬روسؽ‪:‬ا ہل‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬فالدت‪:‬اباعسدت‪:‬ےک‪::‬فتق‪:‬یک‪:‬ونراتین‬
‫‪746‬‬ ‫الیم ِد‪ٰ:‬ىفطصم‪:‬ﷺ ِ‬
‫اوقاؽ‪:‬املعء‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬ ‫‪638‬‬
‫‪749‬‬ ‫مبَلا ِد‪ٰ:‬ىفطصم‪:‬اک‪:‬اامتہؾ‪:‬رکےنفاےل‪:‬املعء‪:‬ےک‪:‬اامسےئ‪:‬ماایم‬ ‫‪639‬‬
‫‪755‬‬ ‫الیم ِ‪:‬دٰىفطصم‪:‬رپ‪:‬ضعب‪:‬املعء‪:‬یک‪:‬بت‬ ‫‪645‬‬
‫‪41‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪42‬‬

‫‪751‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راست‪:‬ںیم‪:‬رفاسن‪:‬اک‪:‬رکدار‬ ‫‪641‬‬

‫ونربم‬
‫‪753‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪642‬‬
‫‪753‬‬ ‫رس َ‪:‬فرفاج‪:‬اک‪:‬رشىع‪:‬م‬ ‫‪643‬‬
‫‪754‬‬ ‫رس‪:‬ف َ‪:‬رفاج‪:‬رپ‪:‬ےب‪:‬اج‪:‬اِرصار‬ ‫‪644‬‬
‫‪755‬‬ ‫وضفؽ‪:‬رخیچ‪:‬افر‪:‬اِرساػ‪:‬یک‪:‬اممتعن‬ ‫‪645‬‬
‫‪757‬‬ ‫اداےئ‪:‬رس َ‪:‬فرفاج‪:‬یک‪:‬رغض‪:‬ےس‪:‬رقض‪:‬انیل‬ ‫‪646‬‬
‫‪759‬‬ ‫ومیقیس‪:‬افر‪:‬وہل‪:‬فبعل‪:‬اک‪:‬رشىع‪:‬م‬ ‫‪647‬‬
‫‪765‬‬ ‫فہمیل‪...:‬اکی‪:‬تّنس‪:‬ای‪:‬ریمس‪:‬دوعت!‬ ‫‪648‬‬
‫‪765‬‬ ‫زیہج‪:‬اک‪:‬اطمہبل‪:‬اکی‪:‬تنعل‪:‬ےہ‬ ‫‪649‬‬
‫‪761‬‬ ‫اقمےلب‪:‬ابزی‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اھکےن‪:‬یک‪:‬میسقت‪:‬ای‪:‬دوعت‪:‬رکان‬ ‫‪655‬‬
‫‪763‬‬ ‫ہقیقع‪:‬افر‪:‬ہنتخ‪:‬ےس‪:‬قّلعتم‪:‬ضعب‪:‬رس َ‪:‬فرفاج‬ ‫‪651‬‬
‫‪765‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‬ ‫‪652‬‬
‫‪767‬‬ ‫االسیم‪:‬امیلعتت‪:‬افر‪:‬امہری‪:‬رتاحیجت‬ ‫‪653‬‬
‫‪767‬‬ ‫‪:‬ظۂ‪:‬اایتمز‬
‫االسیم‪:‬امیلعتت‪:‬اک ُ ّ‬ ‫‪654‬‬
‫‪768‬‬ ‫یناک‪:‬راز‬
‫اکایمک ‪:‬فاکرما ‪:‬‬ ‫‪655‬‬
‫‪769‬‬ ‫امنز‪:‬افر‪:‬االسیم‪:‬امیلعتت‬ ‫‪656‬‬
‫‪771‬‬ ‫دعؽ‪:‬فااصنػ‪:‬افر‪::‬االسیم‪:‬امیلعتت‬ ‫‪657‬‬
‫‪773‬‬ ‫وُسدی‪:‬نیل‪َ :‬دنی‪:‬افر‪:‬االسیم‪:‬امیلعتت‬ ‫‪658‬‬
‫‪42‬‬
‫‪43‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪774‬‬ ‫االسیم‪:‬امیلعتت‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ںیم‪:‬یتسُس‪:‬اک‪:‬ہجیتن‬ ‫‪659‬‬
‫‪775‬‬ ‫درتس‪::‬رتاحیجت‪:‬اک‪:‬نیعت‬ ‫‪665‬‬
‫ق‬
‫‪776‬‬ ‫امہری‪:‬رتاحیجت‪:‬یک َ‪:‬س‬ ‫‪661‬‬
‫‪779‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راست‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ا ِاہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪662‬‬
‫‪779‬‬ ‫وضح ِر‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ یک‪ :‬تبح‪:،‬اامیؿ‪:‬یک‪:‬اجؿ‪:‬ےہ‬ ‫‪663‬‬
‫‪781‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬یسی‪ �:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬رپ‪:‬اسیعیئ‪:‬داین‪:‬اک‪:‬ر ِد‪:‬لمع‬
‫رضحت ّ َِ د‬ ‫‪664‬‬
‫‪782‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راست‪:‬اک‪:‬رشىع‪:‬م‪:‬افر‪:‬املعےئ‪:‬اُتّم‬ ‫‪665‬‬
‫‪784‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راست‪:‬رپ‪:‬ر ِد‪:‬لمع‪:‬ںیم‪ّ:‬دشت‪:‬اک‪:‬ببس‬ ‫‪666‬‬
‫‪785‬‬ ‫يَ ورپ‪:‬یک‪:‬ڑبیتھ‪:‬وہیئ‪:‬االسؾ‪:‬دینمش‪:‬ےک‪:‬اَدعاد‪:‬فامشر‬ ‫‪667‬‬
‫‪795‬‬ ‫اتسگاخہن‪:‬اخوکں‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬رفایسیسن‪:‬دصر‪:‬اک‪ :‬یفن‪:‬رکدار‬ ‫‪668‬‬
‫‪792‬‬ ‫رفاسن ‪:‬ےک ‪:‬املسمؿ ‪:‬رہشویں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اایتمزی ُ و‬
‫‪ُ:‬سک ‪:‬افر‪:‬‬ ‫‪669‬‬
‫اعیمل‪:‬وقانین‬
‫‪794‬‬ ‫آزادئ‪:‬ا ِاہظ ِر‪:‬راےئ‪:‬یک‪:‬رعتفی‬ ‫‪675‬‬
‫‪797‬‬ ‫آزادئ‪:‬ا ِاہظ ِر‪:‬راےئ ‪...‬ویریپ‪:‬دیقعہ‪:‬ای‪:‬اقونؿ؟‬ ‫‪671‬‬
‫‪798‬‬ ‫ارتحا ِؾ‪:‬ذمبہ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظر‪ِ:‬راےئ‪:‬یک‪:‬دُحفد‬ ‫‪672‬‬
‫‪851‬‬ ‫‪ 673‬اتسگاخہن‪:‬اخوکں‪:‬یک‪:‬رفک‪:‬اھتؾ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬دنچ‪:‬اجتفزی‬
‫‪856‬‬ ‫َدف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاداد‪:‬یک‪:‬رسوکک ‬ ‫‪674‬‬
‫‪856‬‬ ‫ۂنتف‪:‬اِاحلد‬ ‫‪675‬‬
‫‪858‬‬ ‫رکفِ‪:‬اغدمتی‬ ‫‪676‬‬
‫‪43‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪44‬‬

‫‪815‬‬ ‫‪ 677‬ۂنتف‪:‬اقدایتین‬
‫‪812‬‬ ‫‪ 678‬اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‬
‫‪813‬‬ ‫احفیش‪:‬فرُعایتین یک‪:‬تنعل‬ ‫‪679‬‬
‫‪814‬‬ ‫دج یل‪:‬ڈیمای‪:‬اک‪:‬رُپ‪:‬نتف‪:‬افر‪:‬انھگؤان‪::‬رکدار‬
‫ّا‬ ‫‪685‬‬
‫ق‬
‫‪815‬‬ ‫َقاتم‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬ناشین‬ ‫‪681‬‬
‫‪816‬‬ ‫اےنپ‪:‬اےھچ‪:‬فتق‪:‬یک‪:‬دقر‪:‬ےیجیک‬ ‫‪682‬‬
‫‪817‬‬ ‫ہنتف‪:،‬اداد‪:‬افر‪:‬آزامشئ‪:‬ےس‪:‬اچبےن‪:‬فا یل‪:‬داع‬ ‫‪683‬‬
‫‪817‬‬ ‫ق‬ ‫‪ 684‬ونتفں‪:‬یک‪:‬رسوکک ‪:‬افر‪:‬فتق‪:‬اک‪:‬اقتاض‬
‫‪825‬‬ ‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬تعليَمنات‬ ‫رساک ِر ِ‬ ‫‪685‬‬
‫‪825‬‬ ‫رضحت‪:‬خیش‪:‬دبع‪:‬ااقلدر‪:‬الیجین‪ �:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬ ‫‪686‬‬
‫‪821‬‬ ‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪:‬افر ِ‬
‫‪:‬ایسدت‪:‬وتمارتہ‬ ‫‪ 687‬وضحر ِ‬
‫‪822‬‬ ‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬آاث ِر‪:‬فالتی‬
‫سان ِ‬‫‪ َِ ّ 688‬د‬
‫‪822‬‬ ‫ابعدت‪:‬فرِایتض‪:‬افر‪:‬ومعمالت‪:‬‬ ‫‪689‬‬
‫‪824‬‬ ‫سان ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ �:‬یک‪:‬امیلعتت‬ ‫ّ َِ د‬ ‫‪695‬‬
‫‪824‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬یک‪:‬اپدنبی‬ ‫‪691‬‬
‫‪825‬‬ ‫اِ ِ‬
‫ابّتع‪:‬رشتعی‪:‬یک‪:‬اتدیک‬ ‫‪692‬‬
‫‪826‬‬ ‫دقتریِ‪:‬ایہٰل‪:‬رپ‪:‬اامیؿ‬ ‫‪693‬‬
‫‪827‬‬ ‫رشتعی‪:‬فرطک ت‪:‬ںیم‪:‬ابیمہ‪:‬قلعت‬ ‫‪694‬‬
‫‪827‬‬ ‫سان ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ �:‬وک‪:‬امِکل‪:‬عفن‪:‬ف‪:‬رضر‪:‬اجانن‬ ‫ّ َِ د‬ ‫‪695‬‬
‫‪44‬‬
‫‪45‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫‪829‬‬ ‫وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬اپک‪ �:‬اک‪:‬فاصؽ‪:‬رشفی‬ ‫‪696‬‬
‫دربمس‬
‫‪835‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاداد‬ ‫‪697‬‬
‫‪835‬‬ ‫ریپی‪:‬رمدیی‬ ‫‪698‬‬
‫‪831‬‬ ‫رشتعی‪:‬فرطک ت‪:‬فتقیقح‪:‬فرعمتف‬ ‫‪699‬‬
‫‪832‬‬ ‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی)‪:‬رقآ ِؿ‪:‬رکمی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬ ‫‪755‬‬
‫‪834‬‬ ‫نی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی)‪:‬دحثیِ‪ َ َ :‬و‬ ‫‪751‬‬
‫‪835‬‬ ‫‪:‬اوقاؽ‪:‬املعء‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی)‪ِ :‬‬ ‫‪752‬‬
‫‪837‬‬ ‫‪ 753‬ریپ‪:‬افر‪:‬خیش‪:‬یک‪:‬رشاطئ‬
‫ط‬ ‫ق‬
‫‪841‬‬ ‫ِ‬
‫اب‪:‬وصتُر‪:‬خیش‬
‫‪ 754‬رُم ا‬
‫‪842‬‬ ‫‪ 755‬الخۂص‪:‬الکؾ‬
‫‪842‬‬ ‫اکی‪:‬اِالصیح‪:‬ولہپ‬ ‫‪756‬‬
‫‪844‬‬ ‫تحص‪:‬فدنتریتس‪:‬افر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ظاف ت‬ ‫‪757‬‬
‫‪844‬‬ ‫‪ 758‬تحص‪:‬فدنتریتس‪:‬ا ہل‪:‬اعت یل‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬شیب‪:‬اہب‪:‬تمعن‪:‬ےہ‬
‫‪845‬‬ ‫االسؾ‪:‬ںیم‪:‬دنتریتس‪:‬ف‪::‬اپزیکیگ‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬ ‫‪759‬‬
‫‪847‬‬ ‫اپچن‪:‬وک‪:‬اپچن‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬تمینغ‪:‬اجون‬ ‫‪715‬‬
‫‪849‬‬ ‫االسؾ‪:‬افر‪:‬اقِلب‪:‬رکش‪:‬اعُمرشے‪:‬اک‪:‬ایقؾ‬ ‫‪711‬‬
‫‪855‬‬ ‫اچؼ‪:‬فوچدنب‪:‬رےنہ‪:‬یک‪:‬اتیمہ‪:‬افر‪::‬وفادئ‬ ‫‪712‬‬
‫‪852‬‬ ‫تحص‪:‬ف‪:‬دنتریتس‪:‬وک‪:‬ربرقار‪:‬رےنھک‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬االسیم‪:‬امیلعتت‬ ‫‪713‬‬
‫‪45‬‬
‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬ ‫‪46‬‬

‫‪854‬‬ ‫تحص‪:‬فدنتریتس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬دنچ‪:‬دیفم‪:‬وشمرے‬ ‫‪714‬‬

‫‪856‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬دارایں‬ ‫‪715‬‬
‫‪856‬‬ ‫‪:‬ارٹن‪:‬ٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬دنچ‪:‬وفادئ‬ ‫‪716‬‬
‫‪858‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪ :‬یفن‪:‬ارثات‬ ‫‪717‬‬
‫‪861‬‬ ‫شحف‪:‬افر‪:‬ےبوہدہ‪:‬وماد‪:‬یک‪:‬ریہشت‬ ‫‪718‬‬
‫‪862‬‬ ‫الب‪:‬قیقحت‪:‬یسک‪:‬ابت‪:‬وک‪:‬دفرسفں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رئیش‪:‬رکان‪:‬اسیک؟‬ ‫‪719‬‬
‫‪864‬‬ ‫ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬اامعتسؽ‪:‬اک‪:‬رشىع‪:‬م‬ ‫‪725‬‬
‫‪865‬‬ ‫ارٹنٹین‪:‬ےک‪:‬اامعتسؽ‪:‬ںیم‪:‬دنچ‪:‬اایتحیط‪:‬دتاریب‬ ‫‪721‬‬
‫‪867‬‬ ‫اسؽ َ و‪:‬ي‪:‬یک‪:‬آدم‬
‫ِ‬ ‫‪722‬‬
‫‪867‬‬ ‫اسؽ َ و‪:‬ي‪:‬اک‪:‬نشج‬
‫ِ‬ ‫‪723‬‬
‫‪868‬‬ ‫‪ 724‬رپدہ‪:‬داری‬
‫‪875‬‬ ‫‪ 725‬تمعنِ‪:‬لقع‪:‬افر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ظاف ت‬
‫‪871‬‬ ‫‪ 726‬فُصؤوایلت‪:‬ےس‪:‬انچب‬
‫‪872‬‬ ‫‪ 727‬امیض‪:‬اک‪:‬ااستحب‬
‫‪873‬‬ ‫‪ 728‬آدیم‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬فاولں‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬وپاھچ‪:‬اجےئ‪:‬اگ‬
‫‪873‬‬ ‫فتق َ‪:‬اي‪:‬میظع‪:‬تمعن‪:‬ےہ‬ ‫‪729‬‬
‫‪875‬‬ ‫‪ 735‬اپچن‪:‬وک‪:‬اپچن‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬تمینغ‪:‬اجون‬
‫‪876‬‬ ‫امہری‪:‬زدنیگ‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬اسؽ‪:‬زمدی‪:‬مک‪:‬وہایگ!‬ ‫‪731‬‬

‫‪46‬‬
‫‪47‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬اضمنیم‬
‫اہفرس‪:‬علم ّبَۂ‬
‫ِ‬
‫‪881‬‬ ‫َفتس‪ِ :‬‬
‫آایت‪:‬رقآہین‬ ‫‪732‬‬
‫‪929‬‬ ‫َفتس‪:‬اَاحدثی‪:‬فآاثر‬ ‫‪733‬‬
‫‪953‬‬ ‫آمخ‪:‬فرَماعج‬‫َفتس‪ ِ :‬د‬ ‫‪734‬‬
‫‪973‬‬ ‫َفس‪:‬ااہفل ِرس‬ ‫‪735‬‬

‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‪‬‬ ‫َ‪َ ‬‬ ‫‪َ ‬‬

‫‪47‬‬
 ‫‪94‬‬ ‫شیپظفل‬

‫شیپظفل‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ آله وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهلل ِمن ّ‬
‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ ،‬بسم اهلل ّ‬
‫ّ‬
‫یکین اا وررب یئ ےس ےنچبیک نیقلت‪ ،‬رفض ور بسحِ اطتستعرہ املسمم‬
‫یک ذہم د ری ےہ‪ ،‬راش ِد ابری اعتیل ےہ‪ْ﴿ :‬مُتْنُك َرْيَخ ٍةَّمُا ْتَجِرْخُا ِساَّنلِل‬
‫َنْوُرُمْاَت ِفْوُرْعَمْلاِب َوَنْوَهْنَت ِنَع ِرَكْنُمْلا َوَنْوُنِمْؤُت ِهّٰللاِب﴾(‪" )1‬مت رتہب وہ ُم بس‬
‫ت‬
‫ُّموںںیموجولوگںںیماظرہوہںیئ‪،‬الھبیئاکمکحدےتیوہ‪ ،‬وررب یئےس عن ا ےوہ‪،‬‬
‫ور ہللرپ امیمرےتھکوہ"۔‬
‫دحثیِ اپکںیم س رفیضۂغیلبت وک د اےن رپ ڑبیاتدیکرفامیئےہ‪،‬ترض‬
‫سداذحہفی� ےسرو تیےہ‪،‬اتدج ِرراستلﷺ ےن راشدرفامای‪َ « :‬وا َّل ِذي‬ ‫ِّ‬
‫وف‪ ،‬و َلتَـْفو َّن َع ِن ادْـْؽ َِر‪َ ،‬أو َلق ِ‬
‫وش َؽ َّن اهللُ َأ ْن‬ ‫َك ْػ ِِس بِق ِد ِه! َلت َْلمر َّن بِادَعر ِ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ َُ‬ ‫ُْ‬ ‫ُُ‬ ‫َ‬
‫َي ْب َع َث َع َؾ ْقؽ ُْم ِع َؼابا ِمـْ ُه‪ُ ،‬ث َّم تَدْ ُعو َك ُه َف َال َي ْست َِج ْق ُب َلؽ ُْم!»(‪ُ " )2‬سذ ِ اپکیک‬
‫مسقسجےکقبضۂدقر ںیمریمیاجمےہ!رضورابرضلوریکیناکمکح او وررب یئےس عن‬
‫ ا ے روہ! ورہن ہلل اعتیل ںیہمت ذع ب ی ںیم رک ال اا ‪ ،‬ہک مت داع او ےگ وت وہ‬
‫اہمتریداعوبقكںیہنرفامےئ "۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.111 :‬‬

‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" أبواب ال ِػتن‪ ،‬ر‪ ،2166 :‬صـ‪.464‬‬
‫‪49‬‬
‫شیپظفل‬ ‫‪05‬‬
‫کی ور اقمل رپ راشد رفامای‪َ « :‬ب ِّؾ ُغوا َعـِّي َو َل ْو آ َية»(‪" )3‬ریمی رطف‬
‫ےسولوگںوکاچنہپدو‪،‬اچےہ کییہآتیوہ"۔‬
‫ثی اپک یک حر ںیم‬ ‫میکح الُتّم یتفم دمح ایر اخم یمیعن � س دح ِ‬
‫رفام ے ںیہ ہک "اہیں آتی ےس ل ُغووی ینعم رُم د ںیہ‪ ،‬ینعی ےسج وکیئ ہلئسم ای دحثی ای‬
‫رقآمحرفییکآتیایدوہ‪،‬وہدورساوکاچنہپدا"(‪)9‬۔‬
‫ابطخ ِ ہعمجرحتری اےناکسپِرظنم‬
‫رقآم ودحثی ںیم و رِد ذع یہ رف نیمِ ابمرہک‪ ،‬ور ذجہب رم ابرعملوف‬
‫ہ ل‬
‫ون نِ منکر ےس رساشر وہ ا‪ ،‬رمق رحلوف ےن آج ےس دس اسك لبق ‪1522‬ء ںیم‬
‫ےک رساکری وتفی رٹنیس ےس‪" ،‬و ظع ہعمجل"‬ ‫ۂمکحم واقف دحتمہ رعی امر‬
‫(ابطخ ِ ہعمج) ےنھکلاکاباقدعہآاغزایک‪،‬وجمکوشیبآھٹاسك(ینعی‪1522‬ء) کتاجری‬
‫راہ‪ ،‬اہیں ےک ےیل رساکری حطس رپ ابطخ ِ ہعمج رعیب زابم ںیم ایتر ےیک اج ے ںیہ‪،‬‬
‫س ےلسلس ںیم رہ ۃعمج ابملرک وک وج یھب ونع م وہات‪ُ ،‬یس ونع م ےک تحت کی ہبطخ‪،‬‬
‫رضوری یمک یشیب ور واضتح ورشتحی ےک اسھت‪ ،‬اپک ودنہ ور داین رھب ںیم ےلیھپ‬
‫املسمونںےکےیل ردوزابمںیمیھبرم بّ ااتراہ۔‬
‫ی ‪1524‬ء ےس ات د ِل رحتری‪ ،‬لہِ تّنس ےک کی وھچےٹ ےس یقیقحت و ِاشیتع‬
‫لہ تّنس ا یچ (اپاتسکم) ےن‪ ،‬س مہ اکل اک ڑیبہ اھٹ راھک ےہ۔ زریِ رظن‬
‫رمزک‪ ،‬د رۂ ِ‬
‫ومجمہع "و ظع ہعمجل ‪1515‬ء" یسےلسلسیک کیڑکیےہ‪1515 ،‬ءںیم وجیھب "و ظع‬

‫(‪" )3‬سـن الرتمذي" أبواب العؾم‪ ،‬ر‪ ،2666 :‬صـ‪.615‬‬

‫(‪")9‬رمآۃ انملحیج"ملعیکاتکی‪،‬یلہپلصف‪264/2،‬۔‬
‫‪50‬‬
 ‫‪02‬‬ ‫شیپظفل‬
‫ہعمجل" (ہعمج اک ہبطخ) ای ومضمم اجری ایک ایگ ‪ ،‬م بس وک اجکی اےک اتکیب وصر ںیم‬
‫آپ ترض ےکاسےنمشیپایک اج راہےہ‪ ،‬دیم ےہ امہر ہی ِدق ل وع لووخّ ص ےک‬
‫ےیلملعولمع وروخیشاکابثعوہ !۔‬
‫ابطخ ِ ہعمج یکایتری ور د رۂ لہِتّنس‬
‫د رۂ لہِ تّنس اسك رھب ےک فلتخم ذمیبہ وہت روں‪ ،‬زبر ِم ِدنی ےک‬
‫رع س‪ ،‬وق ِل دحتمہ ےک اعیمل ّیل‪ ،‬دو ِر احرض ےک اقتوضں‪ ،‬ور فلتخم ُموتبسں وک‬
‫(‪)Annual table‬‬ ‫جوك‬ ‫ِشیپ رظن رےتھک وہےئ‪ ،‬بس ےس ےلہپ کی اسالہن ْ د‬
‫ت‬
‫رمت اات ےہ‪ ،‬سج یک ایتری ےک ےیل کلم رھب ںیم املعء ‪ ،‬ابطخء ور زبر ِم دنی‬
‫ےس ذبرہعی و س پ (‪ )WhatsApp‬اشُمور یک اجیت ےہ‪ ،‬ورابطخ ِ ہعمج‬
‫ےک وموضاع ےک ہلسلس ںیم فلتخم انعوِنی شیپ اےن یک زگ رش یک اجیت ےہ۔‬
‫( ‪Special‬‬ ‫دعب ز ں د رۂ لہِ تّنس ےک املعء ونیققح رپ لمتشم کی وصخیص یٹیمک‬
‫اک اجزئہ یتیل‬ ‫کلم رھب ےس آےئ امتل وشمروں ور وموضاع‬ ‫‪)committee‬‬

‫ےہ‪ ،‬ور عصِر احرض ےک اقتوضں ور رضور وک ِشیپ رظن رےتھک وہےئ‪ ،‬م ںیم ےس‬
‫ت‬
‫جدوك (‪ )Annual table‬رم ّت ایتےہ۔‬ ‫مہانعونیاک اختنی اےکاسالہن ْ‬
‫زمدی ربآں ہی ہک رہ ےتفہ خطنۂ ہعمج یک ایتری ےک ےیل د رۂ لہِ تّنس ےک‬
‫نیققح‪ ،‬بش وروز اہتنیئ تنحم ور اجیناشس ےس اکل ا ے ںیہ‪ ،‬وخی قیقحت ور‬
‫اھچم نیب ےک دعب دنتسم وم د‪ ،‬لمکم ّذّم د ریےک اسھت ۂحفص رقاطس رپ لقتنم ایکاجات‬
‫ےہ۔ رقآس آای ‪ ،‬احدثی ابمرہک ور املعےئ تّم ےک وق ك وک لمکم ور دنتسم‬
‫وح ہل اج ےک اسھت شیپ اےن اک اخص امتہل ایک اجات ےہ۔ وکشش وہیت ےہ ہک‬
‫‪51‬‬
‫شیپظفل‬ ‫‪01‬‬
‫وکیئ ریغ دنتسم ای ینس انسیئ اب ای و ہعق رہ زگ ذ ا ہن ایک اجےئ۔ دن زِرحتری اہتنیئ آاسم‪،‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫دتعمِك‪ ،‬اشہتسئ ور ُشسنۂ رےنھک یک وکشش وہیت ےہ‪ ،‬رفہق و رتی‪ ،‬ی ُصب‪ ،‬ریغ الخیق‬
‫غ‬
‫ورریغ دنتسم وم د ذ ا اےن ےس دصق ً رگزیایک اجات ےہ؛ویکہکن درتس اقعو دئولئا‬
‫ےسآ یہ‪ ،‬ور الخیقواعُمحریت رب ںوںیک ک خ ہ یامہری ّوت ن یجحیج ےہ‪،‬زینربلك زل‬
‫ےسیج ونتفں یک رسوکیب یھب‬ ‫زل (‪)secularism‬‬ ‫ور وکیسرل‬ ‫(‪)Liberalism‬‬

‫امہرانشم(‪ )Mission‬اک کی مہہصحےہ۔‬

‫السلاخمفلاسزوشںیکک خ ہ یںیم د رۂ لہِتّنساک اد ر‬
‫د رۂ لہِ تّنس یکلم واعیمل حطس رپ‪ ،‬وہید واصنری یک السل اخمفل اسزوشں‬
‫ور ھتہڈنھکوںرپیھب اگنہراتھکےہ‪ ،‬ور میک رَبو تک خ ہ یےکےیل تّمِک ہملوک‪،‬‬
‫ربو ت ُ و‬
‫شر وآ یہ دک ے یک یھب وکشش اات ےہ‪ ،‬س ےلسلس ںیم د رہ ومعق ولحم یک‬
‫ُمتبس‪ ،‬رضور ور اقتۂض و ت ےک اطمقب اگنہیم وصراحتك ںیم‪ ،‬اسالہن دجوك‬
‫ےسٹہ ا وصخیصاضمنیمیھباجری ااتےہ۔‬
‫امیلعت ِ راضےکرفوغںیم د رۂ لہِتّنسیکدنچدخام‬
‫د رۂ لہِتّنسرکف وامیلعت ِ راضےکرفوغےکےلسلسںیمیھب انپ اد ر د‬
‫ اےن یک وکشش راہ ےہ۔ ذہل ی کت ام ِل لہِ تّنس امل دمح راض اخں � یک‬
‫اچپویسںوھچیٹڑبی‪ ،‬ردو وررعیباصتفین‪ ،‬لمکمقیقحت وحیقنتےکاسھتاشعئ اےک‪،‬‬
‫داین رھب ںیم اعل ا ےک ںیہ‪ ،‬ےسج م بتک یک لیصفت اجینن وہ‪ ،‬وہ امہری بتک ےک ریخ‬
‫ںیموموجدرہفتسالمہظحرفامںیئ۔‬

‫‪52‬‬
 ‫‪05‬‬ ‫شیپظفل‬
‫رعی داین ںیم ام ِل لہ تّنس� یک دینی دخام وک اعتمرف ا ےن ںیم‬
‫د رۂ لہِ تّنس اک اد ر یسک ےس یفخم ںیہن۔ ام ِل ِ‬
‫لہ تّنس اک اتفوی اشیم رپ رتہبنی‬
‫رعیب احہیش "دج اتمملر ٰیلع رد اتحملر"یک‪ ،‬د رۂ لہِ تّنس ور "د ر ہیقفل" ( وب ظ)‬
‫ےکابیمہاعتومےس ِاشتع‪ ،‬سیک کیرتہبنیاثمكےہ۔‬
‫یس رط ردو زابم ںیم داین ےک رتہبنی یہقف اشاکہر "اتفوی روضہی" یک‬
‫لمکم قیقحت وحیقنت‪ ،‬ور وخوصبر ابطتع و ِاشتع یھب د را ےک اکراہےئ امنایں‬
‫ںیمےس کیےہ۔‬
‫لہ تّنسیک مہاصتفینیھبوًاتقوفًاتقاشعئ اےناک‬
‫العوہ زںیدرگیاملعےئ ِ‬
‫امتہلایکاجاتےہ‪،‬ومجم یعروررپ ِد رۂ لہِتّنس‪20‬اسكےکلیلقرعہصںیمرقتًابی ‪95‬‬
‫زہ راحفص رپلمتشم یقیقحت بتک اشعئ اےنیک داعد اح ل ا اک ےہ‪ ،‬ور ہیامتل‬
‫بتک وہ ںیہ نج یک لمکم قیقحت ورختجی ور وپمکزگن و ِاشتع ےک‪ ،‬امتل رم لح د رۂ‬
‫لہِتّنسےکامرہاملعءونیققحیکزریِ ین س اپ لاپےئںیہ۔‬
‫د رۂ لہِتّنساکنشم‬
‫ریما رتحمل اھب ںو ور زعزی دووتس! د رۂ لہِ تّنس یک م امتل یج اکووشں‬
‫ےکےھچیپرصفیہی وسچاکررفامےہ‪،‬ہکیسکرط تّمِک ہملیک الص وہاجےئ‪،‬مہ‬
‫ےھچ ےچس ور ابلمع املسمم نب اجںیئ‪ ،‬الخیقواعُمحریت رب ںوں ےس ںیمہ ن‬
‫اجےئ‪ ،‬ںیمہ اقعو دئِ لہِ تّنس ور حیحص لئا ِ حرتعی ےس آ یہ اح ل وہ‪ ،‬اکفر‬
‫ورظنای ِ راض اعل وہں‪ ،‬امہری وفصں ںیم اظرہی ووپدیشہ اصببووں‪ ،‬ر ویضفں ‪،‬‬

‫‪53‬‬
‫شیپظفل‬ ‫‪09‬‬
‫دبویتعں‪ ،‬ور یلعج ریپوں ریقفوں اک اخہمت وہ‪ ،‬زین وع ِل لہِ تّنس ںیم قح وابلط یک‬
‫شر اد وہ!۔‬‫اچہپم‪ ،‬ورابیمہرفقاک ُ و‬
‫ہللاعتٰیلںیمہامہرا سکیندصقمںیماکایمیباطعرفامےئ‪ِ ،‬الخصیک‬
‫دوتلےسامالامكرفامےئ‪ ،‬وررہُش ورِایاکریےکہنتفواسفدےسوفحمظرےھک‪ ،‬آنیم‬
‫اجبہ ّ ِ د‬
‫س رملنیلسﷺ!۔‬
‫ٍ‬
‫حمؿد‪،‬‬ ‫وكور ِ‬
‫عرشه س ِّقدكا‬ ‫ِ‬ ‫وصذ اهللُ تعاىل عذ ِ‬
‫خر َخؾؼه‬ ‫ّ‬
‫رب العادني!‪.‬‬
‫وعذ آله وصحبه أمجعني‪ ،‬واحلؿد هلل ّ‬
‫داعوگوداعوج ت‬
‫تح‬
‫ڈ رٹکدمحم ملسراضنمیم سبنی‬
‫‪21‬رعیب الونر ‪2995‬ﻫ‪ 24/‬وتکرب‪1512‬ء‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪54‬‬
 ‫ِ‬
‫ابطختہعمج‬
‫(‪0202‬ء)‬
‫‪57‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬

‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫( ۃعمج‪:‬لرابمر ‪ :7‬مُجادی‪:‬لالموٰیل‪144 1:‬ھ‪2020/01/0 3-‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ م و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬ولرتحلؾ ‪:‬ےس ‪ :‬مدرود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‬
‫لؿ ‪:‬لالسؾ! ‪:‬رایتسِ ‪:‬دمہنی ‪:‬ےس ‪: :‬رملد ‪:‬رایتس ‪:‬اک ‪:‬وہ ‪ّ:‬وصترےہ‪: ،‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫لکی ‪:‬تکلمم ‪:‬لےنپ ‪:‬امتؾ ‪:‬رہشویں ‪:‬یک ‪:‬اجؿ‪: ،‬امؽ‪: ،‬سعت ‪:‬وآ مربو ‪:‬یک ‪:‬افحتظ ‪:‬لور ‪:‬الفح ‪:‬ووبہبد‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬انرصػ ‪:‬یلمع ‪:‬لِدقلؾ ‪:‬رکیت ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬لس ‪:‬یک ‪:‬لمکم ہ‪:‬ذّم ‪:‬دلری ‪:‬یھب ‪:‬لاھٹیت ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫لکی‪:‬رایتس‪:‬لےنپ‪:‬امتؾ‪:‬رہشویں‪:‬ےک‪:‬امنیب‪:‬یسک‪:‬مسق‪:‬اک‪:‬اسلین‪:،‬ذمیبہ‪:‬ای‪:‬لاصتقدی‪:‬واعُمرشیت‪:‬‬
‫لایتمز ‪:‬ںیہن‪:‬رکیت‪: ،‬ہکلب ‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‪:‬اک‪:‬اسکیں‪:‬ایخؽ‪:‬ریتھک‪:‬ےہ‪:،‬لہلل‪:‬رب‪:‬لاعلنیمل ‪:‬ےن‪:‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمحﷺ ےک ‪:‬ذرےعی‪: ،‬لالسؾ ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬ںیمہ‪:‬لکی ‪:‬لمکم ‪:‬لور‪:‬‬ ‫ٰیفطصم ِ‬
‫ط‬ ‫ط‬
‫‪:‬اضب‪:‬ایحت ‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬‬ ‫‪:‬روسؽ‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬لس ُ ا‬ ‫‪:‬اضب‪:‬ایحت‪:‬اطع‪:‬رفامای‪ِ ،‬‬ ‫ابسعت ُ ا‬
‫ش‬
‫‪:‬رُعوج م‪:‬ثرای ‪ :‬ک ‪:‬یاچنہای‪: ،‬اکتانت ‪:‬لس ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِذتّل ‪:‬یک ‪:‬ویتسپں ‪:‬ںیم ‪:‬رگی ‪:‬وہیئ ‪:‬لاسنتین ‪:‬وک‪: ،‬سج ِ‬
‫اثمؽ‪:‬شیپ‪:‬رکےن‪:‬ےس‪:‬اقرص‪:‬ےہ!‪:‬دعؽ‪:،‬لاصنػ م‪:‬وُماولت‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:،‬رس َو ِر‪:‬وکنین‪:‬ﷺ‬
‫‪57‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬ ‫‪58‬‬
‫ےک‪:‬لِدقلامت‪:،‬لور‪:‬اثمیل‪:‬رط ِز‪:‬رمکحلین‪:‬ےن‪:،‬رھکبے‪:‬وہےئ‪:‬رعوبں‪:‬وک‪َ :‬ودحت‪:‬یک‪:‬ڑلی‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رپموای‪:،‬سج‪:‬ےک‪:‬ےجیتن‪:‬ںیم‪":‬رایتسِ‪:‬دمہنی"‪:‬اک‪:‬ایقؾ‪:‬لمع‪:‬ںیم‪:‬آای۔‪:‬لس‪:‬میظع‪:‬لالسیم‪:‬والفیح‪:‬‬
‫رایتس ‪:‬ےک ‪:‬ایقؾ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬رتمحِ ‪:‬اعایملؿ ﷺ ےک ‪:‬رفلنیم ‪:‬ولِدقلامت‪: ،‬رواحین‪:‬‬
‫وام ہدی ‪:‬لابتعر ‪:‬ےس‪: ،‬آج ‪:‬یھب ‪:‬اسری ‪:‬داین ‪:‬یک َ‪:‬رامنہیئ ‪:‬اک ‪:‬رفہضی ‪:‬لاجنؾ ‪:‬دے ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬رگم‪:‬‬
‫رضورت‪:‬ےہ‪:‬یلمع‪:‬لِدقل ؾ‪:‬یک!! ‪؏ :‬‬

‫مہ ‪:‬وت ‪:‬املئ ‪:‬ہب ‪:‬رکؾ ‪:‬ںیہ ‪:‬وکیئ ‪:‬اسلئ ‪:‬یہ ‪:‬ںیہن‬
‫(‪)1‬‬
‫رلہ ‪ِ :‬دالھکںیئ ‪:‬ےسک؟ ‪:‬ررہوِ ‪:‬زنمؽ ‪:‬یہ ‪:‬ںیہن!‬
‫راییتس‪:‬رکیسرٹٹی (‪:)Secretariat‬اک‪:‬ایقؾ‬
‫ط‬
‫زعزیلؿ‪:‬رگلیم‪:‬دقر! ُ‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬رشتفی‪:‬آوری‪:‬ےک‪:‬وفری‪:‬‬
‫ِ‬
‫دعب‪:،‬دجسمِ‪:‬وبنی‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬ریھک‪:،‬لور‪:‬لس‪:‬یک‪:‬ریمعت‪:‬ںیم‪:‬وخد‪:‬سفنبِ‪:‬سیفن‪:‬ہصح‪:‬ایل‪:،‬ہی‪:‬دجسم‪:‬‬
‫اہجں‪:‬لکی‪:‬رطػ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ابعدت‪:‬اگہ‪:‬رہھٹی‪:،‬وںیہ‪:‬راییتس‪:‬رکیسرٹٹی‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬‬
‫رپ‪: ،‬فلتخم ‪:‬اعُمالمت ‪:‬ںیم ‪: :‬اشُمورت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رمزک ‪:‬یھب ‪:‬رقلر ‪:‬اپیئ‪: ،‬وگررنز‬
‫نی ‪:‬وکحتم ‪: :‬وک‪: ،‬ںیہی ‪:‬ےس ‪:‬دہلایت ‪:‬اجری ‪:‬یک ‪:‬اجںیت‪: ،‬وتق‪:‬‬
‫(‪: )Governors‬لور ‪:‬امعدئ ِ‬
‫زگرات ‪:‬راہ‪: ،‬لور ‪:‬دصلےئ ‪:‬قح ‪:‬روز ‪:‬ربوز ‪:‬دنلب ‪:‬وہےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬بج ‪:‬رھگ ‪:‬رھگ ‪:‬چنہپ ‪:‬یئگ‪: ،‬بت ‪:‬اّفکر‪:‬‬
‫ورشمنیک ‪:‬رپ ‪:‬ہَیب ُت ‪:‬اطری ‪:‬وہےن ‪،:‬یگ‪: ،‬لور ‪:‬داین ‪:‬ےک ‪:‬وکےن ‪:‬وکےن ‪:‬ےس ‪:‬فلتخم ‪:‬قالںوں ‪:‬لور‪:‬‬
‫ولیبقں ‪:‬ےکامندنئے‪: ،‬لور‪ :‬مووفد ‪:‬حلص‪:‬واعُمدہۂ‪:‬لنم‪:‬یک‪:‬رغض‪:‬ےس‪: ،‬وُجؼ ‪:‬در ‪:‬وُجؼ ‪:‬ابراگہ‪ِ:‬‬
‫دجسم‪:‬‬
‫راستل‪:‬انپہ‪:‬ﷺ ںیم‪:‬احرض‪:‬وہےن‪:‬ےگل‪ٰ:،‬یفطصم‪:‬رکمی‪:‬ﷺ لؿ‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬لرثک‪ِ :‬‬
‫وبنی‪:‬رشفی‪:‬یہ‪:‬ںیم‪:‬الماقت‪:‬رفامای‪:‬رکےت۔‬
‫(‪ِ " )1‬‬
‫ایلکت‪:‬لابقؽ"‪:‬وجلب‪:‬وکشہ‪:،‬ہصح‪:‬وسؾ‪،‬؃‪225:‬۔‬
‫‪58‬‬
‫‪59‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫دشدی‪:‬اعُمیش‪:‬اسملئ‪:‬اک‪:‬اگنہیم‪:‬لح‬
‫اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ بج‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪::‬رشتفی‪:‬الےئ‪:،‬بت‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحلت‪:‬رتحمؾ!‪ٰ:‬یفطصم‪ِ :‬‬
‫رجہت ‪:‬ےک ‪:‬ابثع ‪:‬ہکم ‪ّ:‬رکمہم‪:‬ےس ‪:‬دمہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬رشتفی ‪:‬الےن‪:‬ولےل‪:‬املسمؿ‪: ،‬دشدی ‪:‬اعُمیش‪:‬‬
‫اسملئ‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬ےھت‪:،‬وصراحتؽ‪:‬لاہتنیئ‪:‬ریبمھگ‪:‬یھت‪:،‬اہمرج‪:‬احصۂب‪:‬رکلؾ‪:�:‬ےک‪:‬اپس‪:‬رےنہ‪:‬ےنہس‪:‬‬
‫لور‪:‬اھکےن‪:‬ےنیپ‪:‬وک‪:‬ھچک‪:‬ںیہن‪:‬اھت‪:،‬رس َو ِر‪:‬وکنین ﷺ ےن‪:‬لؿ‪:‬اگنہیم‪:‬احالت‪:‬ےک‪ِ:‬شیپ‪:‬رظن‪:،‬لاصنر‪:‬‬
‫ط‬
‫م‬
‫امنیب‪:،‬مولاخت ‪(:‬اھبیئ ‪:‬اچرل) ‪:‬اقمئ رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬لراشد ‪:‬رفامای‪:‬‬‫واہمرج‪:‬احصۂب‪:‬رکلؾ ‪: �:‬ےک ‪:‬‬
‫« َتآ َخ ْوا ِ ْف اهللِ َأ َخ َو ْی ِن َأ َخ َو ْی ِن!»(‪" )1‬لہلل‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬دو‪:‬دو‪:‬آسپ‪:‬ںیم‪:‬اھبیئ‪:‬اھبیئ‪:‬وہ‪:‬اجؤ!"۔‬
‫اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ‪:‬ےک ‪:‬رفامؿ ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬لور ‪:‬لالسؾ‪:‬‬
‫‪ٰ:‬یفطصم ‪ِ :‬‬
‫ےکالفیح‪:‬اظنؾ‪:‬رپ‪:‬ہتخپ‪:‬نیقی‪:‬رےتھک‪:‬وہےئ‪:،‬رہ‪:‬لاصنری‪:‬احصیب‪: �:‬ےن‪:‬لکی‪:‬لکی‪:‬اہمرج‪:‬‬
‫احصیب�‪:‬وک‪:،‬ان‪:‬رصػ‪:‬لانپ‪:‬اھبیئ‪:‬میلست‪:‬ایک‪:،‬ہکلب‪:‬وخبیش‪:‬لانپ‪:‬آداھ‪:‬آداھ‪:‬امؽ‪:‬یھب‪:‬لںیہن‪:‬اطع‪:‬ایک۔‬
‫‪:‬سان‪:‬لسن‪:‬نب‪:‬امکل‪: �:‬ےس‪:‬رولتی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬بج ‪:‬رضحت ہ ِ م د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬ ‫رضحت ہ ِ م د‬
‫دبع‪:‬لرلنمح‪:‬نب َ‪:‬عوػ�‪:‬دمہنی‪:‬ہبّیط‪:‬رشتفی‪:‬الےئ‪:،‬وت‪:‬وضح ِر‪:‬لرکؾ‪:‬ﷺےن‪:‬لمؿ‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬دعس ‪:‬نب ‪:‬رعیب ‪: �:‬ےک ‪:‬درایمؿ ‪:‬اھبیئ ‪:‬اچرل ‪:‬اقمئ ‪:‬رفامای‪: ،‬رضحت ہ ِ م د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬ ‫لور ‪:‬رضحت ہ ِ م د‬
‫ال كِص َػ ْ ِ‬
‫ني»(‪" )2‬آؤ ‪:‬ںیم ‪:‬لانپ ‪:‬امؽ ‪:‬میسقت‪:‬‬ ‫ِ‬
‫دعس ‪: �:‬ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ه ُؾم ُأ َقاس ُؿ َك َم ِ ْ‬
‫رکےک ‪:‬آداھںیہمت ‪:‬دے ‪ :‬مدوں!" ‪:‬نکیل ‪:‬رضحت ‪:‬دبع ‪:‬لرلنمح ‪:‬ےن ‪:‬ےنیل ‪:‬ےس ‪:‬لاکنر ‪:‬ایک‪: ،‬لور‪:‬‬
‫الس ْو ِق»(‪" )3‬ےھجم ‪:‬ابزلر ‪:‬اک‪:‬‬
‫ون َع َذ ُّ‬
‫ِ‬
‫لںیہن ‪:‬ربتک ‪:‬یک ‪:‬داع ‪:‬دےتی ‪:‬وہےئ ‪:‬رفامای‪ُ « :‬د ُّل ْ‬

‫(‪" )1‬السرة الـبویة" رسول اهلل یماخي بني ‪...‬إلخ‪ ،‬اجلزء‪ ،2‬صـ‪.269‬‬
‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" باب ما جاء ف مواساة األخ‪ ،‬ر‪ ،1933 :‬صـ‪.45٤‬‬
‫كتاب البقوع‪ ،‬ر‪ ،2٤49 :‬صـ‪.329‬‬
‫(‪" )3‬صحقح البخاري" ُ‬
‫‪59‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬ ‫‪60‬‬
‫رلہتس‪:‬دهكاؤ!"؛‪:‬اتہک‪:‬ںیم‪:‬واہں‪:‬اجرک‪:‬اجترت‪:‬رکوں‪:،‬لور‪:‬وخد‪:‬لینپ‪:‬امکیئ‪:‬ےس‪:‬زگر‪:‬لَواقت‪:‬رک‪:‬‬
‫‪:‬سدان‪:‬دعس ‪ �:‬ےن ‪:‬آپ ‪:‬وک ‪:‬ابزلر ‪:‬اک ‪:‬رلہتس ‪:‬اتب ‪:‬دای‪: ،‬آپ ‪:‬رہ ‪:‬روز‪:‬واہں‪:‬‬ ‫وکسں‪: ،‬رضحت ہ ِ‬
‫‪:‬وعؽ‪:‬وک ُ‪:‬هب ِ‪ِ:‬ھکاےت۔‪:‬ذٰہلل‪:‬ںیمہ ُ‪:‬هب‪:‬احصۂب‪:‬رکل ؾ‪:‬‬ ‫زؼ‪:‬الحؽ ‪:‬امکےت‪:‬لور‪َ :‬للہ ِ ا‬
‫اجےت‪:،‬لانپ‪:‬ر ِ‬
‫‪:‬رزؼ‪:‬الحؽ‪:‬امکےن‪:‬‬ ‫ےک‪ِ:‬شقن ‪:‬دقؾ‪:‬رپ ‪:‬ےتلچ‪:‬وہےئ‪:‬دورسوں‪:‬رپ‪:‬وبھج‪:‬ےننب‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬وخد ِ‬
‫‪:‬وعؽ‪:‬وریغہ‪:‬یک‪:‬افكتل‪:‬ےک‪:‬يل‪:‬وکشش‪:‬رکےت‪:‬رانہ‪:‬اچےیہ!۔‬ ‫لور‪َ :‬للہ ِ ا‬
‫ط‬ ‫ط‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬اھبویئ! ُ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک م‪:‬مولاخت ‪(:‬اھبیئ ‪:‬اچرے) ‪:‬رپ ‪:‬ینبم ‪:‬لس‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رضورایت‪:‬زدنیگ‪:‬اک‪:‬اسامؿ‪:‬رسیمآای‪:،‬وںیہ‪:‬‬ ‫تمکحِ‪:‬یلمع‪:‬اک‪:،‬اہجں‪:‬لکی‪:‬افدئہ‪:‬ہی‪:‬وہل‪:‬ہک‪:‬اہمرجنی‪:‬وک‬
‫لس‪:‬اک ‪:‬دورسل ‪:‬افدئہ‪:‬ہی‪:‬یھب ‪:‬وہل‪: ،‬ہک ‪:‬لس ‪:‬اعُمرشے‪:‬ںیم ‪:‬اپےئ ‪:‬اجےن‪:‬ولےل ‪:‬اقبطیت ‪:‬رفؼ‪:‬اک ‪:‬اخہمت‪:‬‬
‫ط‬
‫وہایگ۔‪:‬رتمحِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬درس‪ ِ:‬م‪:‬مولاخت‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬ریتہ‪:‬داین‪ :‬ک‪:‬ےک‪:‬رمکحلونں‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیل‪:‬اثمؽ‪:‬اقمئ‪:‬رکدی‪:،‬ہک‪:‬اعُمرشے‪:‬ےس‪:‬رغتب‪:‬ودگنتیتس‪:‬اک‪:‬اخہمت‪:‬سک‪:‬رطح‪:‬نکمم‪:‬ےہ!۔‬
‫وخد‪:‬لاصحنری‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اعُمیش‪:‬اپیسیل‪:‬لور‪:‬وُسدی‪:‬اظنؾ‪:‬اک‪:‬اخہمت‬
‫ط‬
‫اجؿ ‪:‬ربلدر! ‪:‬سج ‪َ :‬دور ‪:‬ںیم ‪:‬رس َو ِر ‪:‬وکنین ‪:‬ﷺ ےن م‪:‬مولاخت ‪:‬ینعی ‪:‬ابمہ ‪:‬اھبیئ‪:‬‬
‫ِ‬
‫اچرل‪:‬اقمئ‪:‬رفامای‪:،‬لس‪:‬وتق‪:‬ےک‪:‬زینیم ‪:‬اقحقئ ‪:‬ہی ‪:‬ےھت‪:،‬ہک‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬یک‪:‬امتؾ‪:‬رت‪:‬تشیعم ‪:‬اک‪:‬‬
‫اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫لاصحنر‪: ،‬وہید ‪:‬ےک ‪:‬وُسدی ‪:‬اکروابر ‪:‬رپ ‪:‬اھت‪: ،‬لس ‪:‬ےک ‪:‬اب مووجد ‪ٰ:‬یفطصم ‪ِ :‬‬
‫اہمرجنی‪:‬وک‪:‬ہی‪:‬مکح‪:‬ںیہن‪:‬رفامای‪:‬ہک ‪:‬مت ‪:‬وہید ‪:‬ےس ‪:‬وُسدی ‪:‬رقض‪:‬ےل ‪:‬رک‪:‬لانپ‪:‬اکروابر‪:‬رشوع‪:‬رکدو!‪:‬‬
‫ہکلب‪:‬رس َو ِر‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ےن‪:‬لاصن ِر‪:‬دمہنی‪:‬وک‪:‬مکح‪:‬دای‪:،‬ہک‪:‬لےنپ‪:‬اہمرج‪:‬اھبویئں ‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکو!‪:‬لور‪:‬‬
‫‪:‬رقض‪:‬ہنسح‪:‬اک‪:‬اظنؾ‪:‬رلجئ‪:‬رفامای‪:،‬بج‪:‬اعُمرشے‪:‬ےک‪:‬لَرفلد‪:‬البوُسد‪:‬رقض‪:‬رپ‪:‬‬
‫اسھت‪:‬یہ‪:‬اسھت ِ‬
‫تشیعم‪:‬اقمئ‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬گل‪:‬ےئگ‪:،‬بت‪:‬رتمحِ‪:‬اعایملؿ‪:‬ﷺ ےن‪:‬وُسد‪:‬وک‪:‬لمکم‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬‬

‫‪60‬‬
‫‪61‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫رحلؾ‪:‬رقلر‪:‬دے ‪:‬رک‪:،‬لس‪:‬تنعل‪:‬اک‪:‬اخہمت‪:‬رفامای‪:،‬زین‪:‬لےس ‪:‬لاہتنیئ ‪:‬نیگنس ‪:‬رجؾ ‪:‬رقلر ‪:‬دای‪:،‬ہکلب‪:‬‬
‫لس‪:‬ےک‪:‬اخہمت‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬لےنپ‪:‬اخدنلؿ‪:‬ےک‪:‬لَرفلد‪:‬ےس‪:‬لدتبلء‪:‬رفامیئ۔‬
‫ِ‬ ‫ط‬
‫وُسد‪:‬یک‪:‬ذمتّم‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت‪:‬وہےئ ‪ُ :‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬لراشد‪:‬رفامای‪« :‬د ْر َه ُم‬
‫ِربا َی ْل ُك ُؾ ُه الر ُج ُل َو ُه َو َی ْع َؾ ُم‪َ ،‬أ َشدُّ ِم ْن ِست ٍة َو َث َالثِ َ‬
‫ني ِز ْك َقة»(‪" )1‬وُسد ‪:‬اک ‪:‬لکی‪:‬‬
‫درمہ‪:‬ےسج‪:‬آدیم‪:‬اجؿ‪:‬وبھج‪:‬رک‪:‬اھکےئ‪:،‬سیتھچ‪ 36‬ابر‪ِ :‬زان‪:‬ےس‪:‬دبرت‪:‬نیگنس‪:‬رُجؾ‪:‬ےہ"۔‬
‫یفطصم‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ہِ‬
‫لیس‪:‬رطح‪:‬رضحت‪:‬سدان‪:‬لوب ‪:‬رہریہ � ‪:‬ےس ‪:‬رولتی‪:‬ےہ‪:: ،‬‬
‫َس َها َأ ْن َیـ ِْؽ َح الر ُج ُل ُأم ُه»(‪" )2‬وُسد‪:‬وخری‪:‬‬
‫ون ُحوبا‪َ ،‬أ ْی َ ُ‬
‫الر َبا َس ْب ُع َ‬
‫ﷺ ےن‪:‬رفامای‪ِّ « :‬‬
‫ےک‪:‬رتس‪:70‬ےصح‪:‬ںیہ‪:،‬لؿ‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬مک‪:‬رت‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬وکیئ‪:‬لینپ‪:‬امں‪:‬ےس‪:‬دباکری‪:‬رکے"۔‬
‫اثیمؼ‪:‬دمہنی‬
‫ِ‬
‫(بس‪:‬ےس‪:‬الہپ‪:‬رحتریی‪:‬اعُمدہہ)‬
‫ط‬
‫رضحلت‪:‬ذی‪:‬واقر!‪:‬دواہجں‪:‬ےک‪:‬رسدلر‪:‬ﷺ ےن م‪:‬مولاخت‪(:‬اھبیئ‪:‬اچرہ)‪:‬اپیسیل‪:‬‬
‫ِ‬
‫یک ‪:‬لکش ‪:‬ںیم‪: ،‬للہِ ‪:‬دمہنی ‪:‬ےک ‪:‬اعُمیش ‪:‬اسملئ ‪:‬اکاقِلب ‪:‬لمع ‪:‬لح ‪:‬اکنےنل ‪:‬ےک ‪:‬دعب‪: ،‬لےس ‪:‬دلیلخ‪:‬‬
‫واخریج‪:‬رطخلت‪:‬لور‪:‬ولمحں‪:‬ےس‪:‬اچبےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬ریغ‪::‬وملسمں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬دافیع‪:‬اعُمدہے‪:‬‬
‫ےیک‪: ،‬لور ‪:‬دمہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬ںیم ‪:‬وموجد ‪:‬امتؾ ‪:‬رگووہں ‪:‬ےس ‪:‬الب ‪:‬لایتم ِز ‪:‬ذمبہ‪: ،‬ابمہ ‪:‬تفگ ‪:‬ودینشےس‪:‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬آنیئ ہَ ُ‬
‫‪:‬رمت‪:‬رفامای‪:،‬لور‪:‬لےساباقدعہ‪:‬رحتری‪:‬یھب‪:‬ایک‪:،‬ہی‪:‬داین‪:‬اک‪:‬وہ‪:‬الہپ‪:‬آنیئ‪:‬اھت‪:‬وج‪:‬‬
‫رہشِ‬ ‫یسک‪:‬رایتس‪:‬ےک‪:‬رمکحلؿ‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس ہَ ُ‬
‫‪:‬رمت‪:‬ایکایگ‪:،‬لس‪:‬اتریخی‪:‬داتسوزی‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪: :‬‬
‫دمہنی‪:‬وک‪:‬یلہپ‪:‬ابر‪:‬لکی‪:‬رایتس‪:‬میلست‪:‬ایکایگ‪:،‬لس‪:‬آنیئ‪:‬یک م‪:‬رو‪:‬ےس‪:‬رہ‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬لےنپ‪:‬لےنپ‪:‬دیقعے‪:‬‬

‫(‪" )1‬سـن الدار ُقطـي" كتاب البقوع‪ ،‬ر‪.19/3 ،2819 :‬‬

‫(‪" )2‬سـن ابن ماجه" باب التغؾقظ ف الربا‪ ،‬ر‪ ،2274 :‬صـ‪.381‬‬
‫‪61‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬ ‫‪62‬‬
‫اجؿ‪:‬رتمحﷺ وک‪:‬لانپ‪:‬‬
‫ےک‪:‬اطمقب‪:‬ذمیبہ‪:‬آزلدی‪:‬احلص‪:‬یھت‪:،‬ریغ‪:‬ملسم‪:‬ابقلئ‪:‬ےن‪:‬یھب‪ٰ::‬یفطصم‪ِ :‬‬
‫احمک ‪:‬میلست ‪:‬ایک‪: ،‬لور ‪:‬ہی ‪:‬ودعہ ‪:‬ایک ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬لس ‪ :‬مدروتر ‪:‬یک ‪:‬اپادلری ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬املسمونں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اقمےلب‪:‬ںیم‪:‬یسک‪:‬ریغملسم‪:‬اکاسھت‪:‬ںیہن‪:‬دںی‪:‬ےگ‪:،‬ہکلب‪:‬ریغ‪:‬اجدبنلر‪:‬رںیہ‪:‬ےگ۔‬
‫تس‪:‬دمہنی‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اینبدی‪:‬تیثیح‪:‬اک‪:‬احلم‪:‬اھت‪:،‬لرگ‪:‬‬
‫البکش‪:‬وہبش‪:‬ہی‪ :‬مدروتر‪:‬رای ِ‬
‫ش‬
‫لس ‪:‬آنیئ ‪:‬یک ‪:‬امتؾ ‪:‬ش ہقووں ‪:‬اک ‪:‬وغبر ‪:‬اطمہعل ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬وت ‪:‬ںیمہ ‪:‬رس َو ِر ‪:‬وکنین ‪:‬ﷺ یک‪:‬‬
‫ابمر ‪:‬زدنیگ‪:‬اک‪:‬لکی‪:‬رفنمِد م‪:‬رخ‪:‬دےنھکی‪:‬وک‪:‬اتلمےہ‪:،‬لور‪:‬رتمحِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ لکی‪:‬رتہبنی‪:‬‬
‫احمک‪:‬لور‪:‬مظتنم‪:ِ:‬رایتس‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬رظن‪:‬آےت‪:‬ںیہ۔‬
‫دعؽ م‪:‬وُماولت‪:‬اکاقونؿ‬
‫زعزیلؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬داین‪:‬یک‪:‬وہ‪:‬ولدح‪:‬لور‪:‬ل ہونیل‪:‬رایتس‪:‬یھت‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ِ‬
‫اقونؿ ‪:‬اک ‪:‬لِالطؼ ‪:‬بس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اسکیں ‪:‬اھت‪: ،‬اقونؿ ‪:‬یک ‪:‬رظن ‪:‬ںیم ‪:‬بس ‪:‬ربلرب ‪:‬ےھت۔ ‪:‬آج ‪:‬داین‪:‬‬
‫ےک ‪:‬امتؾ ‪:‬اممکل ‪:‬ںیم ‪:‬رہ ‪:‬زیچ ‪:‬ےک ‪:‬قلعتم ‪:‬اقونؿ ‪:‬وت ‪:‬وموجد ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل ‪:‬رہ ‪:‬رہشی ‪:‬اچےہ ‪:‬وہ‪:‬‬
‫لریموہ ‪:‬ای ‪:‬رغبی‪: ،‬دصر ‪:‬وہ ‪:‬ای ‪:‬وزریِ ‪:‬لمظع‪: ،‬لمؿ ‪:‬رپ ‪:‬لِس ‪:‬اقونؿ ‪:‬اک ‪:‬اسکیں ‪:‬لِالطؼ ‪ً:‬المع ‪:‬ںیہک ‪:‬یھب‪:‬‬
‫دنسم ‪:‬لِدتقلر ‪:‬رپ ‪:‬ربلنامؿ ‪:‬رک ٹ ‪:‬صانرص ‪:‬ےن‪: ،‬اقونؿ ‪:‬یک ‪:‬رگ ت ‪:‬ےس ‪:‬ےنچ‪:‬‬
‫رلجئ ‪:‬ںیہن‪: ،‬آج ‪ِ :‬‬
‫ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬بختنم ‪:‬لویلبمسں ‪:‬ےس ‪":‬لانثتسء" ‪:‬اک ‪:‬اقونؿ ‪:‬وظنمر ‪: :‬رکول ‪: :‬راھک ‪:‬ےہ‪: ،‬وہ ‪:‬سج ‪:‬دقر‪:‬‬
‫اچںیہ‪:‬اقونؿ‪:‬ینکش‪:‬رکںی‪:،‬وپسیل‪:‬لںیہن‪:‬لمس‪:‬وتق‪ :‬ک‪:‬رگاتفر‪:‬ںیہن‪:‬رکیتکس‪:،‬بج‪ :‬ک‪:‬وہ‪:‬‬
‫لدتقلر‪:‬یک‪:‬رکیس‪:‬ےس‪:‬دحیلعہ‪:‬ںیہن‪:‬وہ‪:‬اجےت‪:،‬دورسی‪:‬رطػ‪:‬وکیئ‪:‬اعؾ‪:‬رہشی‪:‬رغتب‪:‬ولِالفس‪:‬‬
‫ےک‪:‬ببس‪:،‬ابرمِ‪:‬وبجمری‪:‬وکیئ‪:‬یطلغ‪:‬رکےھٹیب‪:،‬وت‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اقونؿ‪:‬لاسی‪:‬رحتک‪:‬ںیم‪:‬آات‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ش‬ ‫م‬
‫ہک‪:‬اجؿ‪:‬ڑھچلان‪:‬لکشم‪:‬وہ‪:‬اجاتےہ‪ :،‬حلہے‪:‬رھب‪:‬ےک م‪:‬شرافء‪:‬وّزعمزنی‪:‬لوررئیچنیم‪:‬ووکرلسنز‪:‬یک‪:‬‬
‫افسرںیش ‪:‬رکولان ‪:‬ڑپیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬لس ‪:‬ےک ‪:‬اب مووجد ‪:‬لس ‪:‬وتق ‪ :‬ک ‪:‬رغبی ‪:‬یک ‪:‬ولگ ‪:‬الخیص ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫‪62‬‬
‫‪63‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫وہیت‪:،‬بج‪ :‬ک‪:‬اعؾ‪:‬اپسیہ‪:‬ےس‪:‬ےل‪:‬رکڑبے‪:‬اصبح‪:‬یج‪ :‬ک‪:،‬بس‪:‬یک‪:‬ایھٹمں‪:‬رگؾ‪:‬‬
‫ہن ‪:‬رکدی ‪:‬اجںیئ۔ ‪:‬ہکبج ‪:‬دورسی ‪:‬رطػ ‪:‬رایتسِ ‪:‬دمہنی ‪:‬لکی ‪:‬لیسی ‪:‬رایتس ‪:‬یھت‪: ،‬اہجں ‪:‬الب‪:‬‬
‫رفتقیِ‪:‬ذمبہ‪:،‬دعؽ‪:‬ولاصنػ‪:‬ےک‪:‬امتؾ‪:‬اقتےض‪:‬وپرے‪:‬ےیک‪:‬اجےت‪:‬ےھت!۔‬
‫‪:‬ےنرقآؿ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:،‬دعؽ‪:‬ولاصنػ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫‪:‬رب‪:‬لّزعلت‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحلت‪:‬ذی‪:‬واقر!‪:‬لہلل ہ‬
‫اقمئ ‪:‬رےنہ ‪: :‬یک ‪:‬تہب ‪:‬اتدیک ‪:‬رفامیئ ‪:‬ےہ‪: ،‬لراشد ‪:‬رفاماتےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك‬
‫َنْيِمّٰوَقِطْسِقْلاِب﴾(‪" )1‬لے‪:‬لامیؿ‪:‬ولول!‪:‬لاصنػ‪:‬رپ‪:‬وخب‪:‬اقمئ‪:‬وہ‪:‬اجؤ"۔‬
‫ط‬
‫لکی‪:‬ابر‪:‬قیُی الۂ‪:‬ینب‪:‬زخموؾ‪:‬یک‪:‬لکی‪:‬وعرت‪:‬افہمط‪:‬تنبِ‪:‬لَوسَد‪:‬ےن‪:‬وچری‪:‬یک‪:،‬ہی ِ‬
‫‪:‬اخدنلؿ‪:‬‬
‫رقشی ‪:‬ںیم ‪:‬سعت ‪:‬و َواجتہ ‪:‬اک ‪:‬احلم ‪:‬اخدنلؿ ‪:‬اھت‪: ،‬ذہلل ‪:‬ولگ ‪:‬اچےتہ ‪:‬ےھت ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬وعرت ‪:‬زسل‪:‬‬
‫ط‬
‫ےس ‪:‬چب ‪:‬اجےئ‪: ،‬لور ‪:‬اعُمہلم ‪:‬یسک ‪:‬رطح‪:‬متخ ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ‪: ،‬وضحر ُ‪:‬ن ‪:‬رکمی ﷺ ےس ‪:‬اعُمیف‪:‬یک‪:‬‬
‫دروخلتس ‪:‬یک ‪:‬یئگ‪: ،‬رس َورِ‪:‬وکنین ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬انرلض ‪:‬وہ‪:‬رک ‪:‬رفامای‪« :‬إِك ََم َأ ْه َؾ َك ال ِذ ْی َن‬
‫َس َق فِ ْق ِف ُم‬ ‫ِ‬
‫ف ت ََرك ُْو ُه‪َ ،‬وإ َذا َ َ‬ ‫َس َق فِ ْق ِف ُم ِ‬
‫الَّش ْی ُ‬ ‫ِ‬
‫َق ْب َؾؽ ُْم َأَّن ُ ْم كَاك ُْوا إ َذا َ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ف َأ َقا ُم ْوا َع َؾ ْق ِه ْ‬
‫الض ِع ْق ُ‬
‫َس َق ْت‬ ‫احلَد‪َ ،‬وا ْی ُم اهللِ! َل ْو َأن َفاص َؿ َة بِـ َْت ُحمَؿد َ َ‬
‫َل َؼ َط ْع ُت َیدَ َها»(‪ً" )2‬انیقی‪:‬مت‪:‬ےس‪:‬ےلہپولےل‪:‬لیس‪:‬ےیل‪:‬ابتہ‪:‬وربابد‪:‬وہےئ‪:،‬ہک‪:‬وہ‪:‬رغوبیں‪:‬رپ‪:‬‬
‫وفر ًل‪:‬دح‪:‬اقمئ‪:‬رکےت‪:،‬ہکبج‪ :‬ملرملء‪:‬ےس‪:‬در‪:‬زگر‪:‬ایک‪:‬رکےت‪:،‬لہلل‪:‬یک‪:‬مسق‪:‬ےہ!‪:‬لس‪:‬یک‪:‬ہگج‪:‬ریمی‪:‬یٹیب‪:‬‬
‫افہمط‪:‬تنبِ‪:‬دمحم‪:‬یھب‪:‬وچری‪:‬رکیت‪:،‬وت‪:‬ںیم‪:‬لس‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬اہھت‪:‬اکاتٹ"۔‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬ںیم‪:‬افلخےئ‪:‬رلدشنی‪::‬اکرطزِ‪:‬لمع‪:‬لور‪:‬اسدیگ‬
‫اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےک‪:‬داین‪:‬ےس‪:‬رپدہ‪:‬رفامےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:،‬‬
‫رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪ٰ:‬یفطصم‪ِ :‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬الـساء‪.135 :‬‬

‫(‪" )2‬صحقح البخاري" باب حدیث ا ْلغار‪ ،‬ر‪ ،3475 :‬صـ‪.586‬‬
‫‪63‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬ ‫‪64‬‬
‫تس ‪:‬دمہنی‪:‬‬
‫‪:‬لافتؼ ‪:‬رلےئ ‪:‬ےس ‪:‬رای ِ‬ ‫رضحت ہ ِ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوب رکب ‪:‬دصقی ‪ �:‬ابیمہ ‪:‬اشُمورت ‪:‬لور ِ‬
‫ےک‪:‬احمک‪:‬ےنُچ‪:‬ےئگ‪:،‬آپ‪:�:‬لینپ‪:‬الخ ت‪:‬ےک‪:‬دورسے‪:‬روز‪:‬یہ‪:‬ھچک‪:‬اچدرںی‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬ابزلر‪:‬‬
‫رضحت‪:‬سان ‪ :‬رم‪:‬افروؼ‪ �:‬ےن‪:‬درای ت‪:‬ایک‪« :‬أی َن تریدُ ؟»‬
‫ہِ د‬ ‫اج رےہ‪:‬ےھت‪: ،‬ہک ‪:‬‬
‫السوق» "( ِ‬
‫رغبض ‪:‬اجترت)‪:‬‬ ‫"آپ ‪:‬اہکں ‪:‬رشتفی ‪:‬ےل ‪:‬اجرےہ ‪:‬ںیہ؟" ‪:‬رفامای‪« :‬إىل ُّ‬
‫تصـع ماذا وقد ُو ّل َ‬
‫قت‬ ‫ُ‬ ‫‪:‬سان‪ :‬رم‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪« :‬‬
‫ابزلر‪:‬اج راہ‪:‬وہں"‪:،‬رضحت ہ ِ د‬
‫أ ْم َر ادسؾؿني؟!» "آپ‪:‬ہی‪:‬ایک‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ؟ لب‪:‬آپ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬لریم‪:‬ںیہ!"۔‪:‬ہی‪:‬‬
‫صعم ِعقال؟» "(لرگ‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬اکؾ‪:‬ڑوھ ‪:‬‬
‫فؿن أین ُأ ِ‬
‫ِ‬
‫نس‪:‬رک‪:‬آپ‪ �:‬ےن‪:‬وجلب‪:‬دای‪َ ْ « :‬‬
‫‪:‬سان‪ :‬رم‪:‬افروؼ‪�:‬‬ ‫مدوں)‪:‬وت‪:‬رھپ‪:‬ریمے‪:‬لَلہ ِ ا‬
‫‪:‬وعؽ‪:‬اہکں‪:‬ےس‪:‬اھکںیئ‪:‬ےگ؟"‪:‬رضحت ہ ِ د‬
‫لك أبو ع َبقد َة» "آپ ‪:‬ولسپ ل‪:‬چ‪: ،‬آپ ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫یػرض َ‬
‫ُ‬ ‫اكطؾق‪،‬‬
‫ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪ْ « :‬‬
‫‪:‬سان‪:‬لوبع َیُی ددہ‪:‬نب‪:‬‬
‫ل ِرخلاجت‪:‬رضحت‪:‬لوب ع َیُی ددہ‪:‬ےط‪:‬رکںی‪:‬ےگ"۔‪:‬رھپ‪:‬ہی‪:‬دوونں‪:‬رضحلت ہ ِ د‬
‫أفرض لك‬‫سان‪:‬لوب دیبعہ‪:‬ےن‪:‬رفامای‪ُ « :‬‬
‫ّرجلح‪ �:‬ےک‪:‬اپس‪:‬رشتفی‪:‬الےئ‪:،‬رضحت‪ :‬ہ ِ د‬
‫بلفضؾفم وٓ أو َك ِسفم‪ ،‬وكسو َة‬
‫ِ‬ ‫رجل من ادفاجرین‪ ،‬لقس‬ ‫ٍ‬ ‫ُق َ‬
‫وت‬
‫غره» "يم ‪:‬آپ‪:‬‬ ‫تاء والص ِ‬ ‫الش ِ‬
‫ِّ‬
‫وأخذت َ‬ ‫َ‬ ‫أخؾؼت شقئا َردد َته‬
‫َ‬ ‫قف‪ ،‬إذا‬ ‫َ‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوبرکب ‪:‬دصقی ‪: :‬لور ‪:‬آپ ‪:‬ےک ‪:‬لَلہ ِ ا‬
‫‪:‬وعؽ ‪:‬ےک ےیل‪: ،‬لکی ‪َ :‬لوطس ‪:‬درےج ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫رضحت ہ ِ د‬
‫اہمرج‪:‬یک‪:‬وخرل ‪:‬اک‪:‬لدنلزہ‪:‬رکےک‪:‬روزي‪،:‬لور‪:‬وممسِ رسام‪:‬ورگام‪:‬اک‪:‬سابس‪ّ:‬رقر‪:‬رک ‪:‬اتوہں‪،:‬لس‪:‬‬
‫وطر‪:‬رپ‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬وہ‪:‬اقِلب‪:‬لامعتسؽ‪:‬ہن‪:‬رےہ‪:،‬وت‪:‬ولسپ‪:‬دے‪:‬رک‪:‬دورسل ےل‪:‬ایل‪:‬رکي"۔‪:‬انچہچن‪:‬‬
‫رضحت ‪:‬لوب ‪:‬دیبعہ ‪:‬نب ‪ّ:‬رجلح � ےن ‪:‬رضحت ‪ :‬ہ ِ د‬
‫سان ‪:‬دصقیِ ‪:‬لربک ‪ �:‬ےک ‪:‬يل ‪:‬آدی‪:‬‬
‫رکبی‪:‬اک‪:‬وگتش‪:،‬سابس‪:‬لور‪:‬رویٹ‪ّ:‬رقر‪:‬رک دی(‪)1‬۔‬

‫(‪" )1‬تاریخ اخلؾػاء" اخلؾػاء الراشدون‪ ،‬صـ‪ّ 63‬‬

‫مؾخصا‪.‬‬
‫‪64‬‬
‫‪65‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫سان ‪:‬لسن ‪:‬نب ‪:‬امکل ‪ �:‬دورسے ‪:‬ۂفیلخ ‪:‬رلدش ‪ :‬ہ ِ م د‬
‫سان‪:‬‬ ‫لیس ‪:‬رطح ‪:‬رضحت ‪ :‬ہ ِ د‬
‫أربع‬
‫عؿ َر َ‬ ‫ رم ‪:‬افروؼ� یک ‪:‬اسدیگ ‪:‬اکاعمل ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪ُ « :‬‬
‫رأیت بني كت َػي َ‬
‫‪:‬افروؼ ‪:‬لمظع ‪ �:‬یک ‪:‬صیمق‪:‬‬
‫سان ِ‬ ‫ِرقا ٍع ف قؿق ِصه»(‪" )1‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬داھکی ‪:‬ہک ‪:‬رضحت ‪ :‬ہ ِ د‬
‫ابمر ‪:‬ںیم‪:،‬اشونں‪:‬ےک‪:‬درایمؿ‪،:‬اچر‪4:‬ویپدن‪:‬ےگل‪:‬وہےئ‪:‬ےھت"۔‬
‫حاجا‬
‫عؿر ّ‬ ‫خرج ُ‬ ‫سدان‪:‬اعرم‪:‬نب‪:‬رہعیب‪ �:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪َ « :‬‬ ‫رضحت‪ :‬ہ ِ‬
‫رضب فسطاصا وٓ خباء ّإٓ كان‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫من اددیـة إىل م ّؽ َة إىل أن َ‬
‫رجع‪ ،‬فَم‬
‫"سان ‪ :‬رم ‪�:‬‬ ‫ّ‬
‫ویستظل حت َتفا»(‪ )2‬ہ ِ د‬ ‫ِ‬
‫الشجرة‪،‬‬ ‫والـطع عذ‬ ‫ُیؾؼي الؽسا َء‬
‫َ‬
‫ط‬
‫جح ‪:‬یک ‪:‬لدل یگی ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دميا ‪:‬ہبّیط ‪:‬ےس ‪:‬ہکم ‪ّ:‬رکمہم ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪:‬رولہن ‪:‬وہےئ‪: ،‬آدم ور ت ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫آپ‪:‬ےک‪:‬يل‪:‬وکیئ‪:‬اسابئؿ‪:‬يا ‪:‬ہمیخ ‪:‬ںیہن‪:‬یاای‪:‬ایگ‪:،‬اہجں‪:‬ایقؾ‪:‬رفامےت‪: ،‬لےنپ‪:‬ڑپکے‪:‬لور ‪:‬رتسب‪:‬‬
‫یسک‪:‬درتخ‪:‬رپ‪:‬ڈلؽ‪:‬رک‪:‬وخد‪:‬یہ‪:‬اسہی‪:‬رک ایل‪:‬رکےت ےھت"۔‬
‫لؿ ‪:‬لالسؾ! ‪:‬لؿ ‪:‬ولاعقت ‪:‬ںیم ‪:‬امہرے ‪:‬رمکحلں ‪:‬ےقبط ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬تہب ‪:‬یس‪:‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫ںیتحیصن‪:‬ںیہ‪:،‬لںیہن‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬وہ ‪:‬اسدیگ‪:‬لانپںیئ‪ :،‬تی‪:‬للامؽ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬ل ین ‪:‬اوخنلہ‪،:‬ںی‪: ،‬ینت‪:‬‬
‫لکی ‪:‬لَوطس ‪:‬درہج ‪:‬ےک ‪:‬الُمزؾ ‪:‬یک ‪:‬لمرجت ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: ،‬ینعی ‪:‬اشہ ‪:‬رخیچ ‪:‬ےس ‪:‬چب ‪:‬رک ‪:‬کلم َ‪:‬وقوؾ ‪:‬یک‪:‬‬
‫یقیقح ‪:‬دختم ‪:‬لاجنؾ ‪:‬دںی‪: ،‬بت ‪:‬لؿ ‪:‬یک ‪:‬رِاعای ‪:‬لںیہن ‪:‬ریخ ‪:‬وربتک ‪:‬یک ‪:‬داعؤں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اید‪:‬‬
‫رکے ‪:‬یگ‪: ،‬لس ‪:‬ےس ‪:‬لؿ ‪:‬یک ‪:‬داین ‪:‬وآرخت ‪:‬ونسَر ‪:‬اجےئ ‪:‬یگ‪: ،‬لور ‪:‬بت ‪:‬لؿ ‪:‬اک ‪:‬ونطِ ‪:‬زعزی ‪:‬یقیقح‪:‬‬
‫ینعم‪:‬ںیم‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬یک‪:‬اشرہلہ‪:‬رپ‪:‬اگزمؿ‪:‬وہرک‪:،‬رتیق‪:‬یک‪:‬انم ِزؽ َ‬
‫‪َ:‬ط‪:‬رکےن‪:‬ےگل‪:‬اگ!۔‬

‫(‪" )1‬تاریخ اخلؾػاء" اخلؾقػة الثان‪ :‬عؿر بن اخلطاب ‪ ،‬صـ‪.1٤4‬‬

‫(‪" )2‬الریاض الـرضة" الػصل ‪ ،9‬اجلزء ‪ ،2‬صـ‪.368‬‬
‫‪65‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬ ‫‪66‬‬
‫الفیح‪:‬رایتس‪:‬یک‪:‬لیمکت‪:‬لور‪َ :‬دو ِر‪:‬افرویق‬
‫‪:‬اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےن‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬یک‪:‬‬
‫لؿتّلمِ‪:‬لالسہیم!‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫ربلدر ِ ‪:‬‬
‫لیکشت ‪:‬واتسیس ‪:‬وک ‪:‬اپۂی ‪:‬لیمکت ‪ :‬ک ‪:‬یاچنہےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬ریمٹ ‪:‬لور ‪:‬رکدلر‪:‬وک ‪ِ :‬دمرظن‪:‬‬
‫ش‬
‫رےتھک ‪:‬وہےئ‪ ،‬م‪:‬ش ٰ‬
‫وری ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬لکی ‪:‬رتہبنی ‪:‬میٹ ‪:‬اک ‪:‬لاختنب ‪:‬رفامای‪: ،‬لور ‪:‬لںیہن ‪:‬فلتخم‪:‬‬
‫ہذّم دلرایں ‪:‬وسپن ‪:‬رک ‪:‬لینپ ِ‬
‫‪:‬ایحت ‪:‬اظرہی ‪:‬یہ ‪:‬ںیم ‪:‬لؿ ‪:‬رضحلت‪:‬یک ‪:‬رت تی ‪:‬یھب ‪:‬رفامیئ‪: ،‬یہی‪:‬‬
‫وہج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬یک‪:‬اتسیس‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:،‬وج‪:‬نشم‪:‬رس َو ِر‪:‬وکنین‪:‬ﷺ ےک‪َ :‬دور‪:‬‬
‫ںیم‪:‬رشوع‪:‬وہل‪:‬اھت‪:،‬لےس‪:‬امتؾ‪::‬احصۂب‪:‬رکلؾ‪�:‬ےن‪:‬اجری‪:‬واسری‪:‬راھک‪:،‬وج‪:‬ابآلرخ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫سان ‪ :‬رم ‪:‬افروؼ ‪: �:‬ےک ‪َ :‬دو ِر ‪:‬الخ ت ‪:‬ںیم ‪:‬اپۂی ‪:‬لیمکت ‪ :‬ک ‪:‬یاچنہ‪: ،‬لور ‪:‬لکی ‪:‬لمکم ‪:‬الفیح‪:‬‬
‫ہ ِ مد‬
‫رایتس‪ :‬مووجد‪:‬ںیم‪:‬آیکس‪:،‬آپ‪�:‬ےک‪َ :‬دو ِر‪:‬الخ ت‪:‬ںیم‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬دُحو ِد‪:‬لَرہعب‪:،‬وعیس‪:‬‬
‫‪51‬زہلر‪:،‬سیت‪:30‬رمعب‪:‬لیم‪ :‬ک‪:‬لیھپ‪:‬اکچ‪:‬اھت۔‬
‫‪22‬الھک‪:،‬لاکوؿ ‪:‬‬
‫وہ‪:‬رک‪:‬رقتًابی‪:‬ابسیئ ‪:‬‬
‫آپ ‪ �:‬ےن ‪:‬لینپ ‪:‬اہمرت‪: ،‬اجشتع ‪:‬لور ‪:‬رکسعی ‪:‬الصتیح ‪:‬ےس‪ ،‬رصػ‪:‬‬
‫دو‪:2‬اسؽ‪:‬ےک‪:‬لیلق‪:‬رعہص‪:‬ںیم‪:،‬اساسین‪(:‬لریلین)‪:‬تنطلس‪:‬یک‪:‬اشنہشتیہ‪:‬وک‪::‬انرصػ‪:‬زری‪:‬‬
‫ایک‪: ،‬ہکلب ‪:‬لینپ ‪:‬دُحو ِد ‪:‬تنطلس ‪:‬اک ‪:‬لاظتنؾ‪ِ : ،‬راعای ‪:‬یک ‪:‬ہلمج ‪:‬رضورایت ‪:‬یک ‪:‬دہگنلتش‪: ،‬لور ‪:‬درگی‬
‫لموم ِر‪:‬تنطلس‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬وخش‪ :‬ملولسیب‪:‬لور‪:‬اہمرت‪:‬ےس‪:‬اھبنای۔‬
‫ط‬
‫لریم للم وونینم ‪:‬رضحت ہ ِ م د‬
‫‪:‬سان رم افروؼ ‪ �:‬ےک ‪َ :‬دو ِر ‪:‬الخ ت ‪:‬ںیم‪: ،‬لکی‪:‬‬
‫یم‪:‬‬
‫اتحمط‪:‬لدنلزے‪:‬ےک‪:‬اطمقب‪:3600‬قالےق‪:‬حتف‪:‬وہےئ‪:،‬رقتًابی‪:5000:‬اسمدج‪:‬ریمعت‪:‬وہںیئ‪:،‬اتی ٰ‬
‫واسمنیک‪: ،‬ویبہ ‪:‬وعروتں ‪:‬لور ‪:‬زبرگ ‪:‬رہشویں ‪:‬یک ‪:‬امیل ‪:‬دمد ‪:‬ےک ‪:‬ےیل تیَب ‪:‬للامؽ ‪:‬اقمئ ‪:‬ایک ‪:‬ایگ‪:،‬‬
‫رپاقیض‪(:‬زجج)‪:‬انیعتت‪:‬ےیک‪:‬ےئگ۔‪ :‬مدور‪:‬درلز‪:‬‬
‫دعلںیتل‪:‬انبیئ‪:‬یئگ‪،:‬لؿ‪:‬ںیم‪:‬ریمٹ (‪: )Merit‬‬

‫‪66‬‬
‫‪67‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫قالںوں ‪:‬ںیم ‪:‬اپین ‪:‬یک ‪:‬رفلیمہ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رہنںی ‪:‬دھکولیئ ‪:‬ںیئگ‪: ،‬ےئن ‪:‬رہش ‪:‬آابد ‪:‬رکولےئ ‪:‬ےئگ‪،‬‬
‫قویں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬خ ل‪:‬اخےن‪:‬ونبلےئ‪:‬ےئگ۔‬ ‫وھگ وں یک‪:‬زاکت‪ :‬مووصیل‪:‬اک‪:‬مٹسس‪:‬رلجئ‪:‬ایک ایگ‪ َ ،:‬د‬
‫اسمرفوں ‪:‬یک ‪:‬وہستل ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اسمرف ‪:‬اخےن‪: ،‬لور ‪:‬الول ِرث ‪:‬وچبں ‪:‬یک ‪:‬رپ َورش‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬واظفئ‪ّ:‬رقَر‪:‬ےیکےئگ۔‪:‬دینی‪:‬میلعت‪:‬ےک‪:‬رفوغ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬دملرس‪:‬اک‪:‬ایقؾ‪:‬لمع‪:‬ںیم‪:‬‬
‫الای ‪:‬ایگ‪: ،‬لؿ ‪:‬ںیم ‪:‬میلعت ‪:‬دےنی ‪:‬ولےل ‪:‬املعء ‪:‬ےک ‪:‬اشُم َ رہے ‪ّ:‬رقَر ‪:‬ےیک ‪:‬ےئگ۔ ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬قالوہ‪:‬‬
‫یھب‪:‬تہب‪:‬ےس‪:‬الفیح‪:‬ول ِالصیح‪:‬لمومر‪:‬لاجنؾ‪:‬د ے‪:‬ےئگ(‪)1‬۔‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫زعزیلؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬آج‪:‬مہ‪:‬ونطِ‪:‬زعزی‪:‬اپاتسکؿ‪:‬ںیم‪:،‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬رطز‪:‬یک‪:‬وکحتم‪:‬‬
‫ِ‬
‫اقمئ ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬وخلاہں ‪:‬ںیہ‪ً: ،‬انیقی ‪:‬ہی ‪:‬تہب ‪:‬لاھچ ‪:‬لور ‪:‬القئِ ‪:‬دص ‪:‬اتسشئ ‪:‬لرم ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل‪:‬‬
‫لوسفس ‪:‬ہک ‪:‬اسب ‪:‬لواقت ‪:‬امہرے ‪:‬ںوؽ ‪:‬ولعف ‪:‬ںیم ‪:‬تہب ‪:‬اضتد ‪:‬اپای ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬لکی ‪:‬رطػ ‪:‬مہ‪:‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اسیج‪:‬اظنؾ‪:‬الےن‪:‬یک‪:‬ابت‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪:‬دورسی‪:‬رطػ‪:‬ریغ‪:‬وملسمں‪:‬ےک‪:‬انؾ‪:‬‬
‫رپ‪:‬رشلب‪:‬ونیش‪:‬لور‪:‬درگی‪:‬ایشنمت‪:‬ےک‪:‬رپٹم‪(:‬لاجزت‪:‬انےم)‪:‬اجری‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ۔‬
‫ش‬
‫لکی ‪:‬رطػ ‪:‬لالسیم ا‪:‬ث ت ‪:‬وک ‪:‬رفوغ ‪:‬دےنی ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اعُمدہے ‪:‬ےیک ‪:‬اجرےہ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬وت‪:‬دورسی‪:‬رطػ‪:‬وہیل‪:،‬دویلیل‪:‬وک‪:‬رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ‪:‬انمےن‪:‬اک‪:‬لقالؿ‪:‬رکےک‪:،‬تُب‪:‬رپیتس‪:‬یک‪:‬‬
‫رومسں‪:‬وک َ‪:‬رولج‪:‬دای‪:‬اجراہےہ۔‬
‫اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ یک‪:‬انومس‪:‬رپ‪:‬رہپہ‪:‬دےنی‪:‬ولولں‪:‬وک‪:،‬دیق‪:‬‬
‫لکی‪:‬رطػ‪ٰ:‬یفطصم‪ِ :‬‬
‫ودنب‪:‬یک‪:‬وعصںیتب‪:‬ےنلیھج‪:‬رپ‪:‬وبجمر‪:‬ایک‪:‬اجراہ‪:‬ےہ‪:،‬لںیہن‪:‬اھپیسن‪:‬ےک‪:‬دنھپوں‪:‬رپ‪:‬اکٹلای‪:‬اجراہےہ‪:،‬‬

‫(‪" )1‬فتوح البؾدان" صـ‪ 416 -249‬مؾتؼطا‪ .‬و"تاریخ اخلؾػاء" اخلؾقػة‬

‫الثان‪ :‬عؿر بن اخل ّطاب ‪ ،‬صـ‪ّ 11٤‬‬
‫مؾخصا‪.‬‬
‫‪67‬‬
‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬ ‫‪68‬‬
‫‪:‬اعاقشؿ ‪ٰ:‬یفطصم ﷺ رپ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫املع ِء ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬وتنیہ ‪:‬آزیم م و‬
‫‪ُ:‬س ‪:‬رول ‪:‬راھک ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ‪،‬‬
‫وگایلں‪:‬رباس‪:‬رک‪:‬لںیہن‪:‬دیہش‪:‬ایک‪:‬اجراہ‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬دورسی‪:‬رطػ‪:‬دواہجں‪:‬ےک‪:‬رسدلر‪:‬ﷺ یک‪:‬‬
‫‪:‬واصنری ‪:‬یک‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫اشؿ ‪:‬ںیم ‪:‬اتسگرک یخ ‪:‬رکےن ‪:‬ولولں ‪:‬وک ‪:‬رلت ‪:‬ےک ‪:‬لدنم ےے ‪:‬ںیم ‪:‬رفلر ‪:‬رکول ‪:‬رک‪: ،‬وہید‬
‫وخویشں‪:‬اک‪:‬اسامؿ‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ۔‬
‫لکی ‪:‬رطػ ‪:‬رکنشپ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬لنشکی ‪: )Action(:‬یک ‪:‬ابںیت ‪:‬وہریہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬وت‪:‬‬
‫دورسی‪:‬رطػ‪:‬رک ٹ‪:‬صانرص‪:‬وک‪:‬ےنیس‪:‬ےس‪:‬یا‪:‬رک‪:،‬لںیہن‪:‬لسلسم‪:‬لینپ‪:‬میٹ‪:‬اک‪:‬ہصح‪:‬انبای‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ایک ‪:‬ہی ‪:‬الھک ‪:‬اضتد ‪:‬ںیہن ‪:‬ےہ؟! ‪:‬ایک ‪:‬لیسی ‪:‬وصراحتؽ ‪:‬ںیم ‪:‬رایتسِ ‪:‬دمہنی ‪:‬ںیم ‪:‬رلجئ ‪:‬ںولنین‪:‬‬
‫اکاپاتسکؿ‪:‬ںیم‪:‬افنذ‪:‬نکمم‪:‬ےہ؟!‪:‬رہزگ‪:‬ںیہن!‪:‬رہزگ‪:‬ںیہن!۔‬
‫ذٰہلل ‪:‬لرگ ‪:‬مہ ‪:‬ولیعق ‪:‬ہ صل ‪:‬ںیہ‪: ،‬وت ‪:‬ںیمہ ‪:‬لینپ ‪:‬وسک ‪:‬ےک ‪:‬زلوویں ‪:‬وک ‪:‬ھکرہ ان ‪:‬وہاگ‪: ،‬دبا‪:‬‬
‫‪:‬روسؽ‪:‬لرکؾ‪:‬ﷺ ےک‪:‬لَالخیق‪::‬رکدلر‪:‬وک‪:‬‬ ‫وہاگ‪:،‬زین‪:‬انؾ‪:‬اہند‪:‬لِرشلہیف‪:‬تیمس‪:‬امتؾ‪:‬للہِ‪:‬ونط‪:‬وک‪ِ ،‬‬
‫لانپ ‪:‬روؽ ‪:‬امڈؽ ‪:‬انب ‪:‬رک‪: ،‬وضحر ‪:‬ﷺ ‪:‬ےک‪ِ:‬شقن ‪:‬دقؾ ‪:‬رپ ‪:‬انلچ ‪:‬وہاگ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬امہرے ‪:‬لدنر ‪:‬رتمح‪:،‬‬
‫تقفش‪:،‬ربدلتش‪:،‬لاسحؿ‪:،‬لِاثیر‪:،‬دعؽ‪:،‬لاصنػ‪:‬لور م‪ُ:‬ماولت‪:‬یسیج‪:‬وخایبں‪:‬دیپل‪:‬وہںیکس؛‪:‬‬
‫ویکہکن ‪:‬لیہن ‪:‬وخویبں ‪:‬یک ‪:‬ربتک ‪:‬ےس ‪:‬رایتسِ ‪:‬دمہنی ‪:‬لنم‪: ،‬تبحم ‪:‬لور ‪:‬ربدلتش ‪:‬اک ‪:‬وہگلرہ ‪:‬یتنب‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬زین‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬ےک‪:‬رہ‪:‬رہشی‪:‬وک‪:،‬الب‪:‬رفتقی‪:‬لاصنػ‪:‬یک‪:‬رفلیمہ‪:‬یھب‪:‬نکمم‪:‬وہیت‪:‬ےہ!!۔‬
‫قالوہ‪:‬لزںی‪:‬امہرے‪:‬رمکحلونں‪:‬وک‪:‬اصػ‪:‬رھتسے‪:‬رکدلر‪:‬یک‪:‬احلم‪:،‬لکی‪:‬رایعری‪:‬‬
‫میٹ‪:‬یھب‪:‬لیکشت‪:‬دانی‪:‬وہیگ‪:،‬وج‪:‬لینپ‪:‬ابشہن‪:‬روز‪:‬تنحم‪:،‬ولخص‪:،‬رُپزعؾ‪:‬اعت موؿ‪:‬لور‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬‬
‫اشُمورت‪::‬ےس‪:،‬ونطِ‪:‬زعزی‪:‬اپاتسکؿ‪:‬وک‪:‬رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬ےک‪:‬رطز‪:‬رپ‪:،‬لکی‪:‬امڈؽ‪:‬رایتس‪:‬انبےن‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:،‬رضوری‪:‬یلمع‪:‬لِدقلامت‪:‬اہنتی‪:‬دنتیہ‪:‬لور‪:‬یتسچ‪:‬ےس‪:‬لاجنؾ‪:‬دے!۔‬

‫‪68‬‬
‫‪69‬‬ ‫رایتسِ‪:‬دمہنی‪:‬اک‪:‬یقیقح‪ّ:‬وصتر‬
‫داع‬
‫لے ‪:‬لہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬لپ ے ‪:‬اپدنبِ ‪:‬رشح ت ‪:‬رمکحلؿ ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬وج ‪:‬لس ‪:‬کلم ‪:‬ںیم ‪:‬اظن ِؾ‪:‬‬
‫ٰیفطصم ﷺ رلجئ ‪:‬رکںی‪: ،‬وج ‪:‬لےنپ ‪:‬رط ِز ‪:‬رمکحلین ‪:‬ںیم ‪:‬ریتے ‪:‬بیبح ‪:‬ﷺ لور ‪:‬لؿ‪:‬‬
‫ےک‪:‬افلخےئ‪:‬رلدشنی‪:‬یک‪:‬لِابّتع‪:‬رکںی‪،:‬آنیم‪:‬ای ہ‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪69‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪07‬‬

‫اخدناین‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ؟‬
‫(ۃعمج‪3‬ارابمر ‪ 341‬مُجادی‪3‬االموٰیل‪41143‬ھ‪0707/74/47 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادػ‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعػ‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾػ‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪3‬رُپونر‪3 ،‬اشعفِ ‪3‬وی ِل م و‬
‫‪3‬نر ‪3‬ﷺ ‪3‬یک ‪3‬ابراگہ ‪3‬ںیم ‪3‬ادب ‪3‬وارتحال ‪3‬ےس ‪ 3‬مدرود‪3‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬
‫والسل ‪3‬اک ‪3‬ذنراہن ‪3‬شیپ ‪3‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعػ‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ط‬
‫‪3‬اضبا‪3‬ایحت‬
‫دنیِ‪3‬االسل‪3‬اکی‪3‬لمکم ُ‬
‫ط‬
‫‪3‬اضب ‪3‬ایحت ‪3 ،، 3‬و ی ‪3‬وہ ‪3 3 ، 3‬‬
‫ام ‪3‬االسل! ‪3‬دنیِ ‪3‬االسل ‪3‬اکی ‪3‬لمکم ُ ا‬
‫ربادر ِ‬
‫اہجں ‪3‬االسل ‪3‬ےن ‪3‬زدنیگ ‪3‬ےک ‪3‬درگی ‪3‬امتل ‪3‬امومر ‪3‬یک ‪3‬رطف ‪3‬وتہّج ‪3‬دالیئ ‪3 ،، 3‬وںیہ ‪3‬امہری ‪3‬اعیلئ‪3‬‬
‫زدنیگ (‪3 )Family Life‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬یھب ‪3‬رھبوپر َ‪3‬رامنہیئ ‪3‬رفامیئ ‪3 ،، 3‬اور ‪3‬اینت ‪3‬رصاتح‪3‬‬
‫ےک ‪3‬اسھت ‪3‬رہ ‪3‬رہ م‪3‬رنک ‪3‬ےک ‪3‬وقحق ‪3‬اور ہ‪3‬ذّم ‪3‬دارایں ‪3‬ایبم ‪3‬یک ‪3‬ںیہ‪3 3 ،‬ارگ ‪3‬مہ ‪3‬ام ‪3‬رپ ‪3‬حیحص ‪3‬ىنعم‪3‬‬
‫ںیم ‪3‬لمع ‪3‬ریپا ‪3‬وہ ‪3‬اجںیئ‪3 ،‬وت ‪3‬اکی ‪3‬رُپوکسم ‪3‬اور ‪3‬وخوگشار ‪3‬اخدنام ‪3‬لیکشت ‪3‬اپاتکس ‪3 ،، 3‬وچہکن‪3‬‬
‫فلتخم‪3‬اخدناونں‪3‬ےس‪3‬لم‪3‬رک‪3‬یہ‪3‬اکی ‪3‬اعُمرشہ‪3‬لیکشت‪3‬اپات‪3،، 3‬ذہلا‪3‬ہی‪3‬انہک‪3‬ابلکل‪3‬اجب‪3‬وہاگ‪3 3‬‬
‫اکی ‪3‬رُپاَنم‪3 ،‬رُپوکسم ‪3‬اور ‪3‬وخاحشك ‪3‬اعُمرشے ‪3‬یک ‪3‬لیکشت‪3 ،‬اس ‪3‬وتق ‪3‬کت ‪3‬نکمم ‪3‬ںیہن‪3،‬‬
‫بج ‪3‬کت ‪3‬مہ ‪3 3‬ابیمہ ‪3‬روتشں ‪3‬اک ‪3‬احلظ ‪3‬ہن ‪3‬رںیھک‪3 ،‬امم ‪3‬ےک ‪3‬وقحق ‪3‬یک ‪3‬اپدساری ‪3‬ہن ‪3‬رکںی‪3 ،‬اور‪3‬‬
‫اینپ‪3‬اعیلئ‪(3‬ینعی‪3‬اخدناین)‪3‬زدنیگ‪3‬وک‪3‬رقآم‪3‬وتّنس‪3‬ےک‪3‬اطمقب‪3‬ہن‪3‬ڈاھك‪3‬ںیل۔‬
‫‪70‬‬
‫‪04‬‬ ‫اخدناین ‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬
‫رقآم ‪3‬اپ ‪3‬ںیم‪3‬اراشدرفامات ‪﴿ :،‬اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا اْوُقَّتا ُمُكَّبَر‬
‫اہلل‪3‬ﷻ ِ‬
‫ْيِذَّلا ْمُكَقَلَخ ْنِّم ٍسْفَّن َّو ٍةَدِح َلَنِم َق وَز اَه بَو اَهَج ّثنِم َ جِر اَمُه ثَك اًلا اًرْي‬
‫(‪)1‬‬
‫َلًَءٓاَسِنج ّثاوُقَّتا َهّٰللا ْيِذَّلا َنْوُلَءٓاَسَتٖهِب ّث َماَحْرَاْلاط َّنِا َهّٰللا َناَكْمُكْيَلَع اًبْيِقَر﴾‬
‫"اے ‪3‬ولوگ! ‪3‬اےنپ ‪3‬رب ‪3‬ےس ‪3‬ڈرو‪3 ،‬سج ‪3‬ےن ‪3‬ںیہمت ‪3‬اکی ‪3‬اجم ‪(3‬رضحت ‪ 3‬ہ ِي د‬
‫سان ‪3‬آدل) ‪3‬ےس‪3‬‬
‫دیپا ‪3‬ایک‪3 ،‬اور ‪3‬ایس ‪3‬ںیم ‪3‬ےس ‪3‬اس ‪3‬اک ‪3‬وجڑا ‪(3‬رضحت ‪ّ3‬وحا ‪3‬وک) ‪3‬انبای‪3 ،‬اور ‪3‬ام ‪3‬دوونں ‪3‬ےس ‪3‬تہب‪3‬‬
‫ےس ‪3‬رمد ‪3‬ووعرت ‪3‬الیھپےئ‪3 ،‬اور ‪3‬اهلل ‪3‬ےس ‪3‬ڈرو ‪3‬سج ‪3‬ےک ‪3‬انل ‪3‬رپ ‪3‬امےتگن ‪3‬وہ‪3 ،‬اور ‪3‬روتشں ‪3‬اک‪3‬‬
‫احلظ‪3‬روھک‪ً3،‬انیقی‪3‬اهلل‪3‬رہ‪3‬وتق‪3‬ںیہمت‪3‬دھکی راہ‪"!، 3‬۔‬
‫یلمیف‪3‬الفئ‪3‬یک‪3‬اتیمہ‬
‫زعزیام ‪3‬رتحمل!‪3‬اعیلئ‪3‬زدنیگ‪3‬یک‪3‬اتیمہ ‪3‬اکادنازہ‪3‬اس‪3‬ابت‪3‬ےس‪3‬وخبیب ‪3‬اگلای‪3‬اجاتکس‪3‬‬
‫ِ‬
‫‪3‬رقآم ‪3‬اپ ‪3‬ںیم ‪3‬اےساینپ ‪3‬اشنوینں ‪3‬ںیم ‪3‬ےس ‪3‬اکی ‪3‬اشنین‪3 ،‬اور‪3‬‬ ‫ ‪3 3 ،،‬اہلل ‪3 A3‬ےن ِ‬
‫زَ َ ُ ي‬
‫وج ‪3‬ںیم ‪3‬ابیمہ ‪3‬ایپر‪3 ،‬تبحم ‪3‬اور ‪3‬رتمح ‪3‬اک ‪3‬ذرہعی ‪3‬رقار ‪3‬دای ‪3 ،، 3‬اراش ِد ‪3‬ابری ‪3‬اعتٰیل ‪:، 3‬‬
‫﴿ّثْنِم ٖۤهِتٰيٰا ْنَا نِم َق ْمُكَل ْنِّم ْمُكِسُفْنَا ُكْسَتِّل اَهْيَلِا اْۤوُ َلَعَجَو ّثمُكَنْ‬
‫ًةَّدَوَّمَلًَةَمْحَرؕ‪َّ١‬نِاْيِفَكِلٰذٍتٰيٰاَلٍمْوَقِّلنْوُرَّكَفَتَّيَ۠﴾(‪" )2‬اس‪3‬یک‪3‬اشنوینں ي‪3‬م‪3‬ےس‪3‬‬
‫يل ‪3‬اہمتری‪3‬یہ‪3‬سنج‪3‬ےس‪3‬وجڑے‪3‬انبےئ؛‪3‬ات ‪3‬امم‪3‬ےس‪3‬آرال‪3‬اپؤ‪3،‬اور‪3‬‬
‫ ‪3 3،،‬اہمترے‪ 3‬ي‬
‫اہمترے آسپ ‪3‬ںیم ‪3‬تبحم ‪3‬اور ‪3‬رتمح ‪3‬ریھک‪ً3 ،‬انیقی ‪3‬اس ‪3‬ںیم ‪3‬اشناینں ‪3‬ںیہ ‪3‬دایھ ‪3‬م ‪3‬رکےن‪3‬‬
‫‪3‬ےکيل!"۔‬
‫ي‬ ‫واولں‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬الـ َّساء‪.1 :‬‬

‫الروم‪.21 :‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ُ ،21‬‬
‫‪71‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪00‬‬
‫ط‬
‫ُن‪3‬رکمی‪3‬ﷺ‪3‬یک‪3‬اخدناین‪3‬زدنیگ‪3‬رپ‪3‬اکی‪3‬اطرئاہن‪3‬رظن‬
‫زعزیام ‪3‬رتحمل! ‪3‬ارگ ‪3‬مہ ‪3‬اکی‪3‬اکایمب ‪3‬اور ‪3‬وخاحشك ‪3‬یلمیف ‪3‬الفئ ‪3‬زگاران ‪3‬اچےتہ‪3‬‬
‫ِ‬
‫ںیہ‪3 ،‬وت ‪3‬اس ‪3‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬ںیمہ ‪3‬اتدجا ِر ‪3‬راستل ‪3‬ﷺ یک ‪3‬ابمر ‪3‬اعیلئ ‪3‬زدنیگ ‪3‬ےک ‪3‬بش‪3‬‬
‫‪3‬اجم ‪3‬رتمح ‪3‬ﷺ یک ‪3‬ابمر ‪3‬زدنیگ ‪3‬ےک‪3‬‬
‫وروز ‪3‬اک ‪3‬اطمہعل ‪3 3‬رکان ‪3‬وہاگ؛ ‪3‬ویکہکن ‪ٰ3‬یفطصم ِ‬
‫ہمہ تہج‪3‬ولہپؤں‪3‬ںیم‪3‬ےس‪3،‬اکی‪3‬ااہتنیئ‪3‬امہ‪3‬ولہپ‪3‬وضحر‪3‬یک‪3‬رھگولی‪3‬زدنیگ‪3‬یھب‪3،، 3‬وج‪3‬مہ‪3‬‬
‫بس‪3‬ےک ‪3‬ےیلرتہبنی‪3‬اموسہ‪(3‬ومنہن) ‪3‬اور‪3‬روك‪3‬امڈك (‪ )Role model‬اکدرہ ‪3‬ریتھک‪3‬‬
‫ ‪،‬۔ ‪3‬رس َو ِر ‪3‬اعمَل ‪3‬ﷺ ےن ‪3‬رمد ‪3‬یک ‪3‬ریخ ‪3‬والھبیئ ‪3‬اکایعمر ‪3‬ہی ‪3‬رقا ر ‪3‬دای ‪3 3 ،، 3‬وہ ‪3‬اےنپ ‪3‬رھگ‪3‬‬
‫‪3‬روسك ‪3‬ارکل ‪3‬ﷺ ےن ‪3‬اےنپ ‪3‬اَوقاك ‪3‬واَاعفك ‪3‬ےک‪3‬‬
‫واولں ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬ااھچ ‪3‬رباتؤ ‪3‬رکے‪ِ ،‬‬
‫ذرےعی‪3‬امہرے‪3‬ےیل‪3‬وخوگشار‪3‬اخیگن‪3‬زدنیگ‪3‬یک‪3‬وہ‪3‬اشرہاہ‪3‬نیعتم‪3‬رفام‪3‬دی‪3،‬سج‪3‬اک‪3‬اسمرف‪3‬یھبک‪3‬‬
‫اناکل‪3‬وانرماد‪3‬ںیہن‪3‬وہاتکس!۔‬
‫يمیوں‪3‬وت‪3‬رس َو ِر ‪3‬وکنین‪3‬ﷺ یک‪ِ 3‬‬
‫ایحت ‪3‬ہبّیط‪3‬ںیم‪3‬رہ‪3‬ادا‪3‬یہ‪3‬رنایل‪3 ،، 3‬نکیل‪3‬‬
‫ابوصخلص ‪3‬آپ ‪3‬یک ‪3‬اعیلئ ‪3‬زدنیگ ‪3‬رپ ‪3‬رظن ‪َ 3‬دوڑایئ ‪3‬اجےئ‪3 ،‬وت ‪3‬رس َو ِر ‪3‬وکنین ‪3‬ﷺ اک ‪3‬اےنپ ‪3‬رھگ‪3‬‬
‫َزواج ‪3‬مط ہَہرات ‪3‬وک ‪3‬ایپر ‪3‬ےس َ ُ‬
‫‪3‬اخمط ‪3‬رکان‪3 ،‬ام ‪3‬ےس ‪3‬یھٹیم ‪3‬اور ‪3‬رنل ‪3‬وگتفگ‪3‬‬ ‫ںیم ‪3‬دالخ ‪3‬وہان‪3 ،‬ا ِ‬
‫رفامان‪3 ،‬ام ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬ھٹیب ‪3‬رک ‪3‬اھکان ‪3‬انت موك ‪3‬رفامان‪3 ،‬ام ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬آرال ‪3‬ےک ‪3‬ھچک ‪3‬احملت ‪3‬زگاران‪3،‬‬
‫ام‪3‬ےس‪3‬زِماح‪3‬رفامان‪3،‬ام‪3‬یک‪ِ 3‬دلجُموویئ‪3‬رکان‪3،‬رھگ‪3‬ےک‪3‬اکل‪3‬اکج‪3‬ںیم‪3‬ام‪3‬اک‪3‬اہھت‪3‬اٹبان‪3،‬اعت موم‪3‬رکان‪3‬‬
‫وریغاہ‪3‬اےسی‪3‬امومر‪3‬ںیہ‪3،‬نج‪3‬رپ‪3‬لمع‪3‬ریپا‪3‬وہرک‪3‬مہ‪3‬اینپ‪3‬یلمیف‪3‬الفئ‪3‬وک‪ً3‬انیقی‪3‬رتہب‪3‬انبےتکس‪3‬ںیہ‪3،‬اور‪3‬‬
‫اینپ‪3‬اَزواج‪33‬ےک‪3‬اخرطوخاہ‪3‬وقحق‪3‬یھب‪3‬ادا‪3‬رکےتکس‪3‬ںیہ۔‬

‫‪72‬‬
‫‪07‬‬ ‫اخدناین ‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬
‫دعك م‪3‬وُماوات‪3‬اکرباتؤ‬
‫رضح ِ‬
‫ات‪3‬رگاق ‪!3‬رر!‪33‬اعیلئ‪3‬زدنیگ‪3‬وک‪3‬رتہبانبےن‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬اکی‪3‬امہ‪3‬ابت‪3‬ہی‪3‬یھب‪3،، 3‬‬
‫‪3‬وُموات ‪3‬اک ‪3‬رباتؤ ‪3‬راھک ‪3‬اجےئ‪3 ،‬امم ‪3‬ےک ‪3‬رشیع ‪3‬وقحق ‪3‬اور‪3‬‬
‫‪3‬اینپ ‪3‬اَزواج ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬دعك م ا‬
‫رضورایت ‪3‬اک ‪3‬ایخك ‪3‬راھک ‪3‬اجےئ‪3 ،‬دص ‪3‬اوسفس! ‪3‬آج ‪3‬مہ ‪3‬اکی ‪3‬ویبی‪3‬ےک ‪3‬وقحق ‪3‬وپرا ‪3 3‬رکےن ‪3‬ںیم‪3‬‬
‫یھب‪3‬وکاتیہ‪3‬ربہ ے‪3‬ںیہ‪3،‬اس‪3‬ںیم‪3‬رصرص‪3‬رظن‪3‬آیہںیہ‪3،‬نکیل‪3‬اتدجا ِر‪3‬راستل‪3‬ﷺ دعتمد‪3‬‬
‫اَزواج‪3‬ںیم‪3‬بس‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬اسکیں م و‬
‫‪ُ3‬س ‪3‬رفامای‪3‬رکیہ‪3،‬یھبک‪3‬یسک‪3‬یک‪3‬قح‪3‬یفلت‪3‬ہن‪3‬رفامیہ‪ّ3،‬وبنت‪3‬‬
‫ےسیج ‪3‬لیلج ‪3‬ادقلربصنم ‪3‬رپ ‪3‬افزئ‪3 ،‬اور ‪3‬دواہجں ‪3‬ےک ‪3‬رسدار ‪3‬وہےن ‪3‬ےک ‪3‬اب مووجد‪3 ،‬رس َو ِر ‪3‬وکنین‪3‬‬
‫‪3‬وُموات‪3‬اک‪3‬وخب‪3‬ایخك‪3‬راھک‪3‬رکیہ۔‬ ‫َزواج‪3‬مط ہَہرات‪3‬ےک‪3‬درایمم‪3‬دعك م ا‬ ‫ﷺ اینپ‪3‬ا ِ‬
‫ط‬
‫‪3‬سدہ ‪3‬اعہشئ ‪3‬دصہقی ‪3‬ہبّیط ‪3‬اطرہہ ‪ �3‬رفامیت ‪3‬ںیہ‪3،‬‬ ‫ہال ‪3‬الموونینم ‪3‬رضحت ہ ِي‬
‫َزواج ‪3‬مط ہَہرات ‪3‬ےک ‪3‬امنیب ‪3‬ابرایں ‪3‬میسقت‪3‬‬ ‫روسك ‪3‬اہلل ‪3‬ﷺ ااصنف ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬اینپ ‪3‬ا ِ‬
‫رفامیہ ‪3‬اور ‪3‬ےتہک‪« :‬الؾ ُف َّم! ه َذا َق ْس ِؿ ْي فِقْ ََم أ ْمؾِ ُك‪َ ،‬ف َال َت ُؾ ْؿـ ِ ْي فِقْ ََم ََتْؾِ ُك‬
‫َو َٓ أ ْمؾِ ُك!»(‪" )1‬اے‪3‬اہلل!‪3‬ہی‪3‬ریمی‪3‬میسقت‪3، 3‬سج‪3‬اک‪3‬ےھجم‪3‬اایتخر‪3،، 3‬اور‪3‬ےھجم‪ 3‬ماس‪3‬رپ‪3‬‬
‫المتم‪3‬ہن‪3‬رفامان‪3‬وج‪3‬ریتے‪3‬اایتخر‪3‬ںیم‪3،، 3‬اور‪3‬ںیم‪3‬اس‪(3‬دك)‪3‬رپ‪3‬اایتخر‪3‬ںیہن‪3‬راتھک!"۔‬
‫ط‬
‫َزواج‪3‬مط ہَہرات‪3‬ےس‪ِ3‬نسُح م‪ُ3‬سو‬
‫ِ‬ ‫ا‬ ‫‪3‬‬‫اک‬ ‫‪3‬‬‫ﷺ‬‫‪3‬‬ ‫می‬ ‫‪3‬رک‬‫ن‬ ‫ُ‬
‫زعزیام ‪3‬نَم! ‪3‬ایمں ‪3‬ویبی ‪3‬ےک ‪3‬درایمم ‪3 3‬اقلعتت ‪3‬یک ‪3‬وخوگشاری‪3 ،‬اور ‪3‬وخش‪3‬‬
‫ِ‬
‫اَالخیق ‪3‬اک ‪3‬رباتؤ‪3 ،‬االسق ‪3 3‬امیلعتت ‪3‬اک ‪3‬امہ ‪3‬رتنی ‪3‬ہصح ‪3 ،، 3‬وج ‪3‬ابیمہ ‪3‬ایپر‪3 ،‬تبحم‪3 ،‬ام تف ‪3‬اور‪3‬‬
‫‪3‬انجب‪3‬دمحم‪ِٰ3‬یفطصم ﷺ یک‪3‬‬
‫اکایمب‪3‬رھگولی‪3‬زدنیگ‪3‬اک‪3‬اکی‪3‬ڑبا‪3‬ببس‪3،، 3‬امہرے‪3‬آرص‪3‬وومال ِ‬
‫ج‪3‬مط َہہرات‪3‬ےس‪3‬امکك‪3‬‬
‫‪3‬يط‪3‬امہرے‪3‬اسےنم‪3 ،3، 3‬وضحر‪3‬ےن‪3‬سک‪3‬رطح‪3‬اینپ‪3‬اَزوا ِ‬ ‫يس ِ‬
‫ت يہ ُ‬

‫(‪" )1‬شـن أيب داود" باب يف الؼسم بػ الـِّساء‪ ،‬ر‪ ،2134 :‬صـ‪.308‬‬
‫‪73‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪01‬‬
‫درہ ‪3‬تقفش‪3‬ورہمابین‪ 3،‬مام‪3‬ےس‪3‬نسحِ م‪ُ3‬سو ‪3‬اور‪3‬ااہتنیئ‪3‬تبحم‪3‬رفام‪3‬رک‪3،‬اخدناین‪3‬زدنیگ‪3‬‬
‫عر ِه َف َق َض ُع‬ ‫َي ِؾ ُس ِعـدَ َب ِ‬ ‫ي‬
‫یک‪3‬اکی‪3‬ےباثمك‪3‬اترخی‪3‬رمق‪3‬رفامیئ!‪3‬دحثیِ‪3‬اپ ‪3‬م‪ْ َ « :، 3‬‬
‫(‪ )1‬ط‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َب» " ُن ‪3‬رکي ‪3‬ﷺ‬ ‫ي‬ ‫َضع َصػ ّق ُة ِر ْج َؾفا َعذ ُر ْك َبته َح َّتى ت َْرك َ‬
‫ُركْب َت ُه‪َ ،‬وت ُ‬
‫‪3‬سہ ‪3‬صف ہ يیہ‪3‬‬
‫اےنپ ‪3‬اوٹن ‪3‬ےک ‪3‬اپس ‪3 3‬رشتفی ‪3‬رفام ‪3‬وہ ‪3‬رک ‪3‬اانپ ‪3‬انٹھُگ ‪3‬ابمر ‪3‬رےتھک‪3 ،‬اور ‪3‬رضحت ہ ِي د‬
‫ط‬
‫� ُن‪3‬رتمح‪3‬ﷺ ےک‪3‬ےنٹھگ‪3‬ابمر ‪3‬رپ‪3‬اانپ‪3‬اپؤں‪3‬رھک‪3‬رک‪3‬اموٹن‪3‬رپوسار‪3‬وہںیت"۔‬
‫‪ُ3‬س ‪3‬‬ ‫َزواج ‪3‬مط َہہرات ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪ِ3‬نسُح م و‬ ‫‪3‬اجم ‪3‬رتمح ‪3‬ﷺ اینپ ‪3‬ا ِ‬ ‫یفطصم ِ‬
‫اک ‪3‬ااہظر ‪3‬رکیہ ‪3‬وہےئ ‪3‬اراشد ‪3‬رفامیہ ‪3‬ںیہ‪َ « :‬خ ْ ُرك ُْم َخ ْ ُرك ُْم َٕ ْهؾِ ِه‪َ ،‬و َأكَا‬
‫َخ ْ ُرك ُْم َٕ ْه ِغ!»(‪" )2‬مت‪3‬ںیم‪3‬ےس‪3‬رتہبوہ‪3،، 3‬وج‪3‬اےنپ‪3‬رھگ‪3‬واولں‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬ااھچ‪3،، 3‬‬
‫اور‪3‬ںیم‪33‬اےنپ‪3‬رھگ‪3‬واولں‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬مت‪3‬بس‪3‬ےس‪3‬رتہب‪3‬وہں"۔‬
‫میکح ‪3‬االمتّم ‪3‬یتفم ‪3‬ادمح ‪3‬ایر ‪3‬اخم ‪3‬یمیعن ‪3 �3‬اِس ‪3‬دحثی ‪3‬اپ ‪3‬یک‪3‬رشح ‪3‬ںیم‪3‬‬
‫رفامیہ‪3‬ںیہ ‪"3 3‬ڑبا‪3‬قیل‪(3‬وخش‪3‬اَالخق) وہ‪3، 3‬وج‪3‬اےنپ‪3‬الہِ‪3‬اخہن‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬قیل‪3‬وہ؛‪3‬‬
‫‪3‬ام ‪3‬ےس ‪3‬رہ ‪3‬وتق ‪3‬اکل ‪3‬راتہ ‪3 ،، 3‬ایبنج ‪3‬ولوگں ‪3‬ےس ‪3‬قیل ‪3‬وہان ‪3‬امکك ‪3‬ںیہن؛ ‪3 3‬ام ‪3‬ےس‪3‬‬
‫المرصت‪3‬یھبک‪3‬یھبک‪3‬وہیت‪)7("، 3‬۔‬
‫ریمے ‪3‬اھبویئ! ‪3‬رہ ‪3‬املسمم ‪3‬رپ ‪3‬رشًاع ‪3‬الزل ‪3 3 ،، 3‬اےنپ ‪3‬رھگواولں ‪3‬ےک ‪3‬اسھت‪3‬‬
‫رنق ‪3‬وآاسین ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬شیپ ‪3‬آےئ‪3 3 ،‬رس َو ِر ‪3‬وکنین ‪3‬ﷺ ےن ‪3‬اس ‪3‬ابت ‪3‬یک ‪3‬وصخیص‪3‬‬
‫‪3‬ںیم ‪3‬رفامای‪« :‬اشتَوصوا بِالـِّس ِ‬
‫اء‪َ :‬فنِ َّن ادْ ْر َأ َة‬ ‫ثی ‪3‬اپ‬
‫نیقلت ‪3‬رفامیئ ‪3 ،، 3‬دح ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ْ ُ‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب ا َدغازي‪ ،‬باب َغزْ َو ُة َخ ْق َ َ‬

‫ز‪ ،‬ر‪ ،4211 :‬صـ‪.715‬‬
‫باب فضل أزواج الـّبي ﷺ‪ ،‬ر‪ ،3895 :‬صـ‪.878‬‬
‫(‪" )2‬شـن السمذي" ُ‬
‫(‪" )7‬رمآۃ‪3‬اانملحیج"‪3‬ویبویں‪3‬ےس َ‪3‬رافتق‪3‬اک‪3‬ایبم‪3‬اور‪3‬رہ‪3‬اکی‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬ایک‪3‬ںیہ؟ ‪471/5‬۔‬
‫‪74‬‬
‫‪05‬‬ ‫اخدناین ‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬
‫ِ‬ ‫ُخؾِ َؼت ِمن ِض َؾعٍ‪ ،‬وإِ َّن َأعوج َ ٍ‬
‫َشء ِيف ِّ‬
‫الض َؾ ِع َأ ْع َال ُه‪َ ،‬فنِ ْن َذ َه ْب َت تُؼ ُ‬
‫قؿه‬ ‫َْ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬
‫اشت َْو ُص ْوا بِالـ َِّس ِاء!»(‪" )1‬وخانیت ‪3‬ےک‪3‬‬ ‫ََستَه‪َ ،‬وإِ ْن ت ََر ْكتَه ََل ْ َي َز ْل َأ ْع َو َج‪َ ،‬ف ْ‬
‫كَْ‬
‫اسھت ‪3‬ااھچ م‪ُ3‬سو ‪3‬رکو؛ ي و‬
‫‪3‬كہکن ‪3‬وعرت ‪3‬یلسپ ‪3‬ےس ‪3‬دیپا ‪3‬یک ‪3‬یئگ ‪3 ،، 3‬اور ‪3‬یلسپ ‪3‬اک ‪3‬اورپی ‪3‬ہّصح‪3‬‬
‫زایدہ ‪3‬ڑیٹاھ ‪3‬وہات ‪3 ،، 3‬ارگ ‪3‬مت ‪3‬اےس ‪3‬دیساھ ‪3‬رکےن ‪3‬اجؤ ‪3‬ےگ ‪3‬وت ‪3‬وتڑ ‪3‬ڈاول ‪3‬ےگ‪3 ،‬اور ‪3‬ارگ ‪3‬وھچڑے‪3‬‬
‫روہ‪3‬ےگ‪3‬وت‪ 3‬ہشیم‪3‬ڑیٹ ی‪3‬یہ‪3‬ر‪3، 3‬یگ‪3،‬وت‪3‬وعروتں‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬ااھچ م‪ُ3‬سو ‪3‬رکیہ‪3‬رانہ!"۔‬
‫کی‪3‬‬
‫ذٰہلا ‪3‬مہ ‪3‬ںیم ‪3‬ےس ‪3‬رہ ‪3‬اکی ‪3‬اشدی ‪3‬دشہ ‪3‬املسمم ‪3‬رمد ‪3‬وک ‪3 3‬اچےیہ‪3 3 ،‬اینپ ‪3‬رش ِ‬
‫حات ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬دنخہ ‪3‬اشیپین ‪3‬اور ‪3‬رنق ‪3‬وآاسین ‪3‬اک ‪3‬اعُمہلم ‪3‬رےھک‪3 ،‬ےباج ‪3‬یتخس ‪3‬ےس ‪3‬رگزی‪3‬‬
‫ي‬
‫رکے‪3،‬اور‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬اسھت م‪3‬تش َ‪3‬روِی‪3‬ےس شیپ‪3‬ہن‪3‬آےئ۔‬
‫اکنح‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬رتہبنی‪3‬اخوتم‪3‬اک‪3‬ااب‪3‬‬
‫ِ‬
‫رضحات‪3‬ذی‪3‬ورصر!‪3‬اکایمب‪3‬اعیلئ‪3‬زدنیگ‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3،‬امہ‪3‬رتنی‪3‬ابت‪3‬ہی‪3 3، 3‬اکنح‪3‬‬
‫ےس ‪3‬لبق ‪3‬ایسی ‪3‬وعرت ‪3‬اکااب‪3‬ایک ‪3‬اجےئ‪3،‬وج ‪3‬ااہتنیئ ‪3‬کین‪3 ،‬رپزیہاگر ‪3‬اور‪3‬یقتم ‪3‬وہ؛ ‪3 3‬داین‪3‬ںیم‪3‬‬
‫اس‪3‬ےس‪3‬ڑبھ‪3‬رک‪3‬ایھچ‪3‬زیچ‪3‬وکیئ‪3‬ںیہن۔‪3‬رضحت ہ ِي م د‬
‫‪3‬سان‪3‬دبع‪3‬اہلل‪3‬نب‪3‬رمع‪ �3‬ےس‪3‬رواتی‪3،، 3‬‬
‫َاع‪َ ،‬و َخ ْ ُر َمتَا ِع الدُّ ْك َقا ادَ ْر َأ ُة‬
‫اتدجا ِر ‪3‬راستل ‪3‬ﷺ ےن ‪3‬اراشد‪3‬رفامای‪« :‬الدُّ ْك َقا َمت ٌ‬
‫احلَ ُة»(‪" )2‬داین‪3‬امك‪3‬واتمع‪3‬اک‪3‬انل‪3،، 3‬اور‪3‬اس‪3‬ںیم‪3‬رتہبنی‪3‬زیچ‪3‬کین‪3‬وعرت‪"، 3‬۔‬ ‫الص ِ‬
‫َّ‬
‫ایس ‪3‬رطح ‪3‬رضحت ہ ِي م د‬
‫‪3‬سان ‪3‬اوب ‪3‬رہریہ ‪ �3‬ےس ‪3‬رواتی ‪3 ،، 3‬رس َو ِر ‪3‬وکنین‪3‬‬
‫اِلَا‪ )2( ،‬وحلَ َسبِ َفا‪،‬‬ ‫ﷺ ےن ‪3‬اراشد ‪3‬رفامای‪ُ « :‬تـْؽَح ادَر َأ ُة َِٕرب ٍع‪ )1( :‬دَ ِ‬
‫َْ‬ ‫ُ ْ‬
‫ولديـِفا‪ ،‬فا ْظ َػر بِ َذ ِ‬
‫ات الدِّ ْي ِن‪ ،‬ت َِر َب ْت َيدَ ا َك!»‬ ‫َمِلا‪ِ )4( ،‬‬ ‫(‪ )3‬و ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫جل َ‬‫َ‬
‫(‪)3‬‬

‫وذر ّيته‪ ،‬ر‪ ،3331 :‬صـ‪.553‬‬‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب خؾق آدم ّ‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب الرضاع‪ ،‬ر‪ ،3649 :‬صـ‪.627‬‬
‫(‪" )3‬صحقح مسؾم" باب‪ :‬اشتحباب كؽاح ذات الدِّ ين‪ ،‬ر‪ ،3635 :‬صـ‪.624‬‬
‫‪75‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪07‬‬
‫"وعرت‪3‬ےس‪3‬اکنح‪3‬اچر‪31‬ابوتں‪3‬ےکابثع‪3‬ایک‪3‬اجات ‪(3،‬ینعی‪3‬اکنح‪3‬ںیم‪3‬ام‪3‬ابوتں‪3‬‬
‫وک ‪ِ3‬شیپ ‪3‬رظن ‪3‬راھک ‪3‬اجات ‪ )4(3 :)،‬اس ‪3‬اک امك‪ )0(3 ،‬اخدنام‪3 )7(3 ،‬وخوصبریت‪)1(3 ،‬اور‪3‬‬
‫اس‪3‬اک‪ِ 3‬دنی‪3،‬ذٰہلا‪3‬مت‪3‬ددنیار‪3‬وعرت‪3‬وک ‪3‬اایتخر‪3‬رکو‪3،‬ورہن‪3‬الھبیئ ‪3‬ےس ‪3‬رحمول‪3‬روہ ‪3‬ےگ!"‪3‬ینعی‪3‬‬
‫ارگ‪3‬مت‪3‬امہرے‪3‬اس‪3‬رفامم‪3‬رپ‪3‬لمع‪3‬ہن‪3‬رکوےگ‪3،‬وت‪3‬رپاشیم‪3‬روہ‪3‬ےگ۔‬
‫‪3‬اجم ‪3‬رتمح ‪3‬ﷺ ےن ‪3 3‬اراشد ‪3‬رفامای‪:‬‬
‫اکی ‪3‬اَور ‪3‬رواتی ‪3‬ںیم ‪ٰ3 3 ،، 3‬یفطصم ِ‬
‫« َخر كِس ِائؽُم‪ :‬ا ْلودود ا ْلو ُلود ادْواتِق ُة ادْو ِ‬
‫اش َق ُة إِ َذا ا َّت َؼ ْ َ‬
‫ػ اهللَ»‬
‫(‪)1‬‬
‫َ‬ ‫َ ُْ ُ َ ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ُْ َ‬
‫ش‬
‫‪(3‬شورہ ‪3‬یک) ‪3‬ونمہا‪3،‬‬‫"وعروتں ‪3‬ںیم ‪3‬رتہب ‪3‬وہ ‪3 ، 3‬وج ‪3‬ایپر ‪3‬رکےن ‪3‬وایل‪3 ،‬رثکبت ‪3‬ےچب ‪3‬ےننج ‪3‬وایل‪َ ،‬‬
‫اہلل ‪3‬ےس ‪3‬ڈریہ ‪3‬وہےئ ‪(3‬وشرہ ‪3‬ےک ‪3‬اسھت) ‪3‬الھبیئ ‪3‬رکےن ‪3‬وایل ‪3‬وہ"‪3 ،‬ینعی ‪3‬وج ‪3‬اےنپ ‪3‬وشرہ ‪3‬یک‪3‬‬
‫ممواتقف‪3‬اور‪3‬اس‪3‬ےس‪3‬الھبیئ‪33‬رکے۔‬
‫اَاکحل‪ِ3‬رشتعی‪3‬یک‪3‬اپدنبی‬
‫زعزیام‪3‬رتحمل!‪3‬اکی‪3‬اکایمب‪3‬یلمیف‪3‬الفئ‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬ہی‪3‬یھب‪3‬ااہتنیئ‪33‬رضوری‪3،، 3‬‬
‫ِ‬
‫‪3‬زَ َ ُ ي‬
‫وج‪33‬ابمہ‪ِ3‬نسُح‪3‬اَالخق‪3‬اور‪3‬رنق ‪3‬اک‪3‬اعُمہلم‪3‬رںیھک‪3،‬کین‪3‬اکومں‪3‬ںیم‪3‬اکی‪3‬دورسے‪3‬یک‪3‬‬
‫دمد‪3‬رکںی‪3،‬اہلل‪3‬وروسك‪3‬یک‪3‬انرفامین‪3‬واےل‪3‬اکومں‪3‬ےس‪3‬اکی‪3‬دورسے‪3‬وک‪3‬اچبیہ‪3‬رںیہ‪3،‬اہلل‪3‬‬
‫ﷻ اراشد ‪3‬رفامات ‪﴿ :، 3‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْۤوُق ْمُكَسُفْنَا ّثْمُكْيِلْهَا اًراَن َلَاَهُدْوُق‬
‫ُساَّنلاّثُةَراَجِحْلا﴾(‪" )2‬اے‪3‬اامیم ‪3‬واول! ‪3‬اےنپ‪3‬آپ‪3‬وک‪3‬اور‪3‬اےنپ ‪3‬رھگ ‪3‬واولں‪3‬وک‪ 3‬ماس‪3‬آ گ‪3‬‬
‫ےس‪3‬اچبؤ‪3،‬سج‪3‬اک‪3‬ادنینھ‪3‬آدق ‪3‬اور رھتپ‪3‬ںیہ"۔‬
‫(‪)3‬‬
‫اکی‪3‬اَور‪3‬اقمل‪3‬رپ‪3‬اراشد‪3‬رفامای‪َ ﴿ :‬وا ُْم ْْرَكَلْهَاِةوٰلَّصلاِبّثْرِبَطْصااَهْيَلَع﴾‬

‫كتاب الـؽاح‪.82/7 ،‬‬

‫ـن الؽزى" لؾ َبقفؼي‪ُ ،‬‬
‫الس ُ‬
‫(‪ُ " )1‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،28‬التحريم‪.6 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،16‬طه‪.132 :‬‬
‫‪76‬‬
‫‪00‬‬ ‫اخدناین ‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬
‫"اےنپ‪3‬رھگ‪3‬واولں‪3‬وک‪3‬امنز‪3‬اک‪3‬مکح‪3‬دو‪3،‬اور‪3‬وخد ُ‪3‬هب‪3‬اس‪3‬رپ‪3‬اثتب‪!3‬رل‪3‬روہ!"۔‬
‫ش‬
‫َشورہ‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬یک‪3‬اپدساری‬
‫تعی ‪3‬مط ہَہرہ ‪3‬ےن ‪3‬رمد ‪3‬وک ‪3‬وعرت ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬دعك‪3‬‬
‫زعزیام ‪3‬نَم! ‪3‬اہجں ‪3‬رش ِ‬
‫ِ‬
‫موُماوات‪3 ،‬اور ‪3‬امس ‪3‬ےک ‪3‬اسھت ‪3‬ایپر‪3 ،‬تبحم‪3 ،‬رنق ‪3 ،‬تقفش ‪3‬اور ‪ِ3‬نسُح م و‬
‫‪ُ3‬س ‪3‬ےک ‪3‬اسھت‪3‬‬
‫شیپ‪3‬آےن‪3‬اک‪3‬اپدنب‪3‬ایک‪3،، 3‬وںیہ‪3‬وعرت‪3‬وک ‪3‬یھب‪3‬مکح‪3‬دای‪3‬ایگ‪3 3،، 3‬وہ‪3‬اےنپ‪3‬وشرہ‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬‬
‫یک‪3‬لمکم‪3‬اپدساری‪3‬رکے‪3،‬اس‪3‬یک‪3‬اِاطتع‪3‬ورفامربنداری‪3‬رکے‪3،‬اور‪3‬امتل‪3‬رت‪33‬اِز ِدوایج‪3‬‬
‫وقحق‪3‬یک‪3‬ادایگیئ‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬اسھت‪3‬اس‪3‬اک‪3‬رکشہی‪3‬یھب‪3‬اجب‪3‬الےئ!۔‬
‫رضحت ہ ِي م د‬
‫‪3‬سان ‪3‬دبع ‪3‬اہلل ‪3‬نب ‪3‬رمَعو ‪3‬نب ‪3‬اعص ‪ �3‬ےس ‪3‬رواتی ‪3 ،، 3‬روسك‪3‬‬
‫اہلل‪3‬ﷺ ےن‪3‬رفامای‪َ َٓ « :‬يـْ ُظ ُر اهللُ إِؼ ا ْم َر َأ ٍة َٓ ت َْشؽ ُُر ل ِ َز ْو ِج َفا‪َ ،‬و ِه َي‬
‫َٓ ت َْس َت ْغـِي َعـْ ُه» "اہلل ‪3‬اعتٰیل ‪3‬اس ‪3‬وعرت‪3‬یک‪3‬رطف‪3‬رظنِ‪3‬رتمح‪3‬ںیہن ‪3‬رفامات‪3 ،‬وج‪3‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫اےنپ‪3‬وشرہ‪3‬یک‪3‬ان‪3‬رکشی‪3،، 3‬احالہکن‪3‬وہ‪3‬اےنپوشرہ‪3‬ےس‪3‬ےبرپواہ‪3‬ںیہن‪3‬وہیتکس"۔‬
‫وشرہ‪3‬اک‪3‬اقمل‪3‬ورمہبت‪3‬سک‪!3‬رر‪3‬دنلب‪3،‬اور‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬سک‪!3‬رر‪3‬زایدہ‪33‬ںیہ‪3،‬اس‪3‬‬
‫ط‬
‫اک ‪3‬ادنازہ‪3‬اس‪3‬ابت‪3‬ےس‪3‬اگلای‪3‬اجاتکس ‪3ُ 3 ،،‬ن ‪3‬رکمی ‪3‬ﷺ ےن‪3‬اراشد‪3‬رفامای‪َ « :‬ل ْو‬
‫(‪)2‬‬
‫ُكـ ُْت ِآمر ًا َأ َحد ًا َأ ْن َي ْس ُجدَ َٕ َح ٍد‪َ َٕ ،‬م ْر ُت ادْ ْر َأ َة َأ ْن ت َْس ُجدَ ل ِ َز ْو ِج َفا»‬
‫"ارگ‪3‬ںیم‪3‬یسک‪3‬وک‪3‬مکح‪3‬داتی‪3 3‬وہ‪3‬اہلل‪3‬ےک‪3‬وِسا‪3‬یسک‪3‬وک‪3‬دجسہ‪3‬رکے‪3،‬وت‪3‬وعرت‪3‬وک‪3‬مکح‪3‬داتی‪3 3‬وہ‪3‬اےنپ‪3‬‬
‫وشرہ‪3‬وک‪3‬دجسۂ‪3‬میظعت‪3‬رکے!"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات‪3‬رگاق ‪!3‬رر!‪3‬وشرہ‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬ںیم‪3‬ےس‪3‬ہی‪3‬یھب‪3 3،، 3‬امس‪3‬یک‪3‬ویبی‪3‬‬

‫كتاب الؼسم والـشوز‪.294/7 ،‬‬

‫ـن الؽزى" لؾ َبقفؼي‪ُ ،‬‬
‫الس ُ‬
‫(‪ُ " )1‬‬
‫(‪" )2‬شـن السمذي" أبواب الرضاع‪ ،‬ر‪ ،1159 :‬صـ‪.281‬‬
‫‪77‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪01‬‬
‫اےنپ‪3‬وشرہ‪3‬یک‪ِ 3‬دلجُموویئ‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬زبی‪3‬وزتنی‪3‬اایتخر‪3‬رکے‪3،‬بج‪3‬وہ‪3‬رھگ‪3‬ںیم‪3‬دالخ‪3‬‬
‫وہ ‪3‬وت ‪3‬وخش ‪3‬دیل ‪3‬ےس ‪3‬امس ‪3‬اک ‪3‬اابقتسك ‪3‬رکے‪3 ،‬امس ‪3‬یک ‪3‬دعل ‪3‬وموجدیگ ‪3‬ںیم ‪ 3‬ماس ‪3‬ےک ‪3‬رھگ ‪3‬اور‪3‬‬
‫ابك‪3‬وچبں‪3‬اک‪3‬ایخك‪3‬رےھک‪3،‬یسک‪3‬اےسی‪3‬صخش‪3‬وک‪3‬رھگ‪3‬ںیم‪3‬دالخ‪3‬ہن‪3‬وہےن‪3‬دے‪3،‬سج‪3‬اک‪3‬آان‪3‬وشرہ‪3‬‬
‫وک ‪3‬اندنسپ ‪3‬وہ‪3 ،‬امس ‪3‬ےک ‪3‬امك ‪3‬واَابسب ‪3‬وک ‪3‬اضعئ ‪3‬ہن ‪3‬رکے‪3 ،‬اور ‪3‬بسحِ ‪3‬رضورت ‪3‬اہنتی ‪3‬ےقیلس‪3‬‬
‫ش‬
‫اور‪3‬افکتی‪3‬شِعااری‪3‬ےس‪3‬رخچ‪3‬رکے۔‬
‫ریمے ‪3‬زعزی ‪3‬دو !و! ‪3‬ارگ ‪3‬وکیئ ‪3‬وعرت ‪3‬اےنپ ‪3‬وشرہ ‪3‬ےک ‪3‬ام ‪3‬وقحق‪3‬یک ‪3‬اپدساری ‪3‬رکیت‪3‬‬
‫ ‪3،،‬وت‪3‬اےس‪3‬دحثیِ‪3‬اپ ‪3‬ںیم‪3‬رتہبنی‪3‬وعرت‪3‬اک‪3‬درہ ‪3‬دای‪3‬ایگ‪3،، 3‬رضحت ہ ِي م‬
‫‪3‬سدان‪3‬اوبرہریہ‪�3‬‬
‫ٰیفطصم‬
‫ےس‪3‬رواتی‪3،، 3‬روسك‪3‬اہلل‪3‬ﷺ ےس‪3‬رعض‪3‬یک‪3‬یئگ‪3 3‬وعروتں‪3‬ںیم‪3‬رتہب‪3‬وکم‪، 3‬؟‪3 3‬‬
‫ََس ُه إِ َذا َك َظ َر‪َ ،‬وتُطِق ُع ُه إِ َذا َأ َم َر‪،‬‬ ‫ِ‬
‫اجم ‪3‬رتمح ﷺ ےن ‪3‬رفامای‪« :‬ا َّلتي ت ُ ُّ‬ ‫ِ‬
‫ش‬
‫‪3‬شرہ ‪3‬وخش ‪3‬وہ ‪3‬اجےئ‪3،‬‬ ‫َو َٓ ُُتَال ِ ُػ ُه فِ َقَم َيؽ َْر ُه يف َك ْػ ِس َفا َو َمالِ ِه»(‪" )1‬ےسج ‪3‬دھکی ‪3‬رک َ و‬
‫اور ‪3‬بج ‪3‬وہ وکیئ ‪3‬مکح ‪3 3‬دے ‪3‬وت ‪3‬اِاطتع ‪3‬رکے‪3 ،‬اور ‪3‬اےنپ ‪(3‬انبؤ ‪3‬اھگنسر ‪3‬ےک) ‪3‬ابرے ‪3‬ںیم‪3‬‬
‫ش‬
‫شرہ‪3‬یک‪3‬اخم تف‪3‬ہن‪3‬رکے‪3،‬اور‪3‬اخودن‪3‬اک‪3‬امك‪3‬ےقیلس‪3‬ےس‪3‬رخچ‪3‬رکے"۔‬ ‫َو‬
‫اکایمب‪3‬اخدناین‪3‬زدنیگ‪3‬ےک‪3‬ےیلدنچ‪3‬رہنسی‪3‬اموصك‬
‫ریمے ‪3‬زبروگ ‪3‬ودو !و! ‪3‬ارگ ‪3‬آپ ‪3‬اکی ‪3‬اکایمب ‪3‬اعیلئ ‪3‬زدنیگ ‪3‬اچےتہ ‪3‬ںیہ‪3 ،‬وت‪3‬‬
‫حتی‪3‬ادقملور‪ 3‬مام‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬وک‪3‬‬ ‫ویبویں‪3‬ےس‪3‬اےنپ‪3‬وقحق‪3‬اک‪3‬اطمہبل‪3‬رکےن‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬اسھت‪َ 3،‬‬
‫وپرا‪3‬رکےن‪3‬یک ‪3‬وکشش ‪3‬رکںی؛‪3‬ویکہکن ‪3‬سج‪3‬رطح‪3‬وعرت‪3‬رپالزل‪3 3، 3‬وہ ‪3‬وشرہ‪3‬یک‪3‬دختم‪3‬‬
‫زگاری‪3‬اک ‪3‬قح‪3‬ادا‪3‬رکے‪3،‬ایس‪3‬رطح‪33‬وشرہ‪3‬رپ‪3‬یھب‪3‬الزل‪3 3، 3‬وہ‪3‬ویبی‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬یک‪3‬ادایگیئ‪3‬‬
‫رکے‪3 ،‬ینعی ‪3‬رہ ‪3‬اکی ‪3‬اےنپ ‪3‬اےنپ ‪3‬وقحق ‪3‬ادا ‪3‬رکے۔ ‪3‬اہلل ‪ِ 3 3‬‬
‫رقآم ‪3‬اپ ‪3‬ںیم ‪3‬اراشد‪3‬‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أيب هريرة ‪ ،‬ر‪.439/3 ،9664 :‬‬
‫‪78‬‬
‫‪02‬‬ ‫اخدناین ‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬
‫رفامات ‪ّ﴿ :،‬ثَّنُهَلُلْثِمْيِذَّلاَّنِهْيَلَعِفْوُرْعَمْلاِب﴾(‪" )1‬وعروتں‪3‬اک‪3‬یھب‪3‬قح‪3‬ا اس‪3‬یہ‪3‬‬
‫ ‪3،‬اسیج‪3‬امم‪3‬رپ‪33،، 3‬رشي يعت‪3‬ےک ممواقف"‪3(3‬ینعی‪3‬ااھچیئ‪3‬ےک‪3‬اسھت)۔‬
‫ط‬
‫ایس‪3‬رطح ُ‪3‬ن‪3‬رکمی ﷺ ےن‪3‬وخانیت‪3‬ےک‪3‬وقحق‪3‬ایبم‪3‬رکیہ‪3‬وہےئ‪3‬اراشد‪3‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫وه َّن بِ َل َمان اهللِ‪َ ،‬و ْ‬
‫اشت َْح َؾ ْؾت ُْم‬ ‫رفامای‪« :‬ا َّت ُؼوا اهللَ ِيف الـ َِّساء‪َ :‬فنِ َّكؽ ُْم َأ َخ ْذ َُت ُ ُ‬
‫ي‬
‫"وخات‪3‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫وج ُف َّن بِؽَؾِ َؿ ِة اهللِ ‪َ ،...‬و َِل ُ َّن َع َؾ ْقؽ ُْم ِر ْز ُق ُف َّن َوكِ ْس َو ُ ُُت َّن»‬
‫ُف ُر َ‬
‫ےکابرے ‪3‬ںیم ‪3‬اہلل ‪3‬ےس‪3‬ڈرو؛‪3 3‬مت ‪3‬ےن‪3‬اںیہن‪3‬اہلل‪3‬یک ‪3‬اامم ‪3‬ںیم‪،3‬ای‪3 ،‬امم ‪3‬یک‪3‬رشہاگوہں ‪3‬وک‪3‬‬
‫ك ‪3 ،...3‬مت ‪3‬رپ ‪3‬ام ‪3‬اک ‪3‬اھکان‪ ،‬ي ا‬
‫‪3‬پ ‪3‬اور ‪3‬ابلس ‪3‬ایہم ‪3‬رکان ‪3‬الزل‪3‬‬ ‫‪3‬يل ‪3‬الحك ‪ 3‬ي ا‬
‫اہلل ‪3‬ےک ‪3‬مکح ‪3‬ےس ‪3‬اےنپ ي‬
‫‪ٰ3‬یفطصم‪3‬اجم ‪3‬رتمح‪3‬ﷺ یک‪3‬‬
‫ِ‬ ‫ ‪"،‬۔‪3‬ذٰہلا‪3‬رھگولی‪3‬اعُمالمت ‪3‬ںیم ‪3‬وشرہ‪3‬وک‪3‬اچےیہ‪3 3،‬‬
‫ِ‬
‫ایحت‪3‬ابمر ‪3‬وک‪3‬اثمك‪3)Role Model(3‬انبےئ۔‬
‫رضحت ‪3‬اَوسَد ‪ �3‬ےس ‪3‬رواتی ‪3 ،، 3‬اوہنں ‪3‬ےن ‪3‬اہک ‪ 3‬ںیم ‪3‬ےن ‪3‬رضحت‪3‬‬
‫ط‬
‫سہ ‪3‬اعہشئ ‪3‬دصہقی ي ہ ُ‬
‫‪3‬يط ‪3‬اطرہہ ‪ �3‬ےس ‪3‬وپاھچ‪ُ 3 ،‬ن ‪3‬ارکل ‪3‬ﷺ اےنپ ‪3‬رھگ ‪3‬ںیم ‪3‬ایک‪3‬‬ ‫ہ ِي د‬
‫ُون ِيف ِم ْفـ َِة َأ ْهؾِ ِه ‪َ -‬ت ْعـِي يف ِخدْ َمة َأ ْهؾِ ِه‪-‬‬
‫َان َيؽ ُ‬
‫رکیہ ‪3‬ےھت؟ ‪3‬رفامای‪« :‬ك َ‬
‫الص َال ِة»(‪" )3‬اےنپ‪3‬الہِ‪3‬اخہن ‪3‬ےک‪3‬اکل ‪3‬ںیم‪3‬‬ ‫الص َال ُة َخ َر َج إِ َؼ َّ‬
‫َفنِ َذا ح َ ِ‬
‫َضت َّ‬ ‫َ َ‬
‫رےتہ‪3،‬اور‪3‬بج‪3‬امنز‪3‬اک‪3‬وتق‪3‬آات‪3‬وت‪3‬امنز‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬رشتفی‪3‬ےل‪3‬اجیہ"۔‬
‫کی ‪3‬ایحت ‪3‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬زةی ش ‪3‬اایتخر ‪3‬ےیجیک‪3،‬‬
‫ام ‪3‬تّلِ ‪3‬االس!ہی! ‪3‬اینپ ‪3‬رش ِ‬
‫ربادر ِ‬
‫وخوبش‪3‬اک‪3‬اامعتسك‪3‬ےیجیک؛‪3‬ویکہکن‪3‬سج‪3‬رطح‪3‬وعرت‪3‬وشرہ‪3‬ےس‪3‬تبحم‪3‬اک‪3‬قح‪3‬ادا‪3‬رکیت‪3،، 3‬ایس‪3‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.228 :‬‬

‫احلج‪ ،‬باب َح َّج ِة الـَّبِ ّي ﷺ‪ ،‬ر‪ ،5971 :‬صـ‪.1045‬‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب ّ‬
‫كتاب إذان‪ ،‬ر‪ ،676 :‬صـ‪.110‬‬
‫حقح البخاري" ُ‬
‫(‪َ " )3‬ص ُ‬
‫‪79‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪17‬‬
‫رطح ‪3‬وشرہوک ‪3‬یھب ‪3‬اچےیہ ‪3 3‬وہ ‪3‬تبحم ‪3‬اک ‪3‬قح ‪3‬ادا ‪3‬رکیہ ‪3‬وہےئ‪3 ،‬اینپ ‪3‬ویبی ‪3‬ےکےیل‪3‬‬
‫زمی ‪3‬وآراہتس ‪3‬وہ۔ ‪3‬لیلج ‪3‬ادقلر ‪3‬احصیب ‪3‬رضحت ‪ 3‬ہ ِي م د‬
‫سان ‪3‬دبع اہلل ‪3‬نب ‪3‬ابعس ‪ �3‬رفامیہ‪3‬‬ ‫يہ‬
‫يہ‪ّ « :‬إّن ََٕت ََز َّي ُن ِٓ ْم َر َأ ِِت كَم َتت ََز َّي ُن يل‪ :‬لؼوله تعاؼ‪ّ﴿ :‬ثَّنُهَلُلْثِمْيِذَّلا‬
‫َّنِهْيَلَع ِفْوُرْعَمْلاِب﴾»(‪" )1‬ںیم ‪3‬اینپ ‪3‬اہلیيہ ‪3‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬ایس ‪3‬رطح ‪3‬اتنب َ َ و‬
‫‪3‬سرات ‪3‬وہں ‪3‬ےسیج ‪3‬وہ‪3‬‬
‫‪3‬رفامم‪3‬اعاشیلم‪"3:، 3‬رشتعی‪3‬ےک‪3‬‬
‫ریمے‪3‬ےیل‪3‬یتنب‪3‬ونسَریت‪، 3‬؛‪3‬اس‪3‬ےیل‪3 3‬اہلل‪3‬اعتیل‪3‬اک ِ‬
‫‪3‬وخات‪3‬اک‪3‬قح ُ‪3‬هب‪3‬ا اس‪3‬یہ‪3،، 3‬اسیج‪ 3‬مام‪3‬رپ‪3‬رَمدوں‪3‬اک‪3‬قح‪"، 3‬۔‬
‫اطمقب ي‬
‫زمدی‪3‬ہی‪3 3‬اینپ‪3‬رشکیِ‪3‬ایحت‪3‬وک‪3‬اےسی‪3‬انومں‪3‬ےس‪3‬راکرںی‪3،‬وج‪3‬اےس‪3‬ےبدح‪3‬دنسپ‪3‬‬
‫وہں‪3،‬اور‪3‬اےسی‪3‬انل‪3‬ای‪3‬اَاقلب‪3‬ےس‪3‬رہزگ‪3‬ہن‪3‬راکرںی‪3،‬سج‪3‬ےس‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬ذجابت‪3‬وک‪3‬سیھٹ‪3‬ےچنہپ۔‪3‬‬
‫‪3‬اجم‪3‬اعمَل‪3‬ﷺ رضحت‪ 3‬ہ ِي‬
‫سدہ‪3‬اعہشئ‪3‬دصہقی‪3‬ہبّیط‪3‬اطرہہ‪ �3‬وک‪3‬ااہتنیئ‪3‬تقفش‪3‬‬ ‫یفطصم ِ‬
‫وتبحم‪3‬ےس ‪3‬اطخب ‪3‬رکیہ‪3‬وہےئ يم و‪3‬یں‪3‬رفامیہ ‪3‬ےھت‪« :‬يا َع ِائ ُش!»(‪ )2‬اور‪3‬یھبک ‪3‬رفامیہ‪:‬‬
‫ُ ى‬
‫‪3‬اجم ‪3‬رتمح ‪3‬ﷺ اک‪3‬ہی‪3‬‬ ‫الصدِّ ِيق!»(‪" )3‬اے ‪3‬دصقی‪3‬یک ي‪3‬ب!"‪ٰ3،‬یفطصم ِ‬ ‫« َيا بِـ َْت ِّ‬
‫‪3‬سہ ‪3‬اعہشئ ‪3‬دصہقی ‪ِ 3‬ي ہ ُ‬
‫يط ‪3‬اطرہہ ‪ �3‬اور ‪3‬ام ‪3‬ےک ‪3‬رھگ‪3‬‬ ‫‪3‬اختط‪3 ،‬رضحت ہ ِي د‬
‫ابمر ‪3‬ادنا ِز م ُ‬
‫واولں‪3‬یک‪3‬سعت‪3‬ورکتمی‪3،‬اور‪3‬ام‪3‬ےس‪3‬ااہتنیئ‪3‬تبحم‪3‬ورُقتب‪3‬ےک‪3‬ااہظر‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬ا۔‬
‫ریمے‪3‬زعزی‪3‬دو !و!‪3‬اےنپ‪3‬رھگ‪3‬واولں ‪3‬یک‪3‬وخویبں‪3‬یک ‪!3‬رررکںی‪3،‬امم ‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬‬
‫نسحِ‪3‬اَالخق‪3‬ےس‪3‬شیپ‪3‬آںیئ‪3،‬ام‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬اگیل‪3‬ولگچ‪3‬رہزگ‪3‬ہن‪3‬رکںی‪3،‬امم‪3‬ےس‪3‬وہےن‪3‬وایل‪3‬‬
‫‪3‬يط‪3‬اطرہہ ‪�3‬‬‫‪3‬سہ‪3‬اعہشئ‪3‬دصہقی‪ 3‬ي ہ ُ‬
‫ویطلغں‪3‬وکاتویہں‪3‬وک‪3‬رظنادناز‪3‬ایک‪3‬رکںی۔‪3‬رضحت ہ ِي د‬

‫(‪" )1‬تػسر ُ‬
‫الؼرطبي" البؼرة‪ ،‬حتت أية‪ ،228 :‬اجلزء الثالث‪ ،‬صـ‪.118‬‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب إدب‪ ،‬ر‪ ،6201 :‬صـ‪.1079‬‬
‫ور ِة ا ْدمْ ِمـػَ ‪ ،‬ر‪ ،3175 :‬صـ‪.719‬‬ ‫ِ‬
‫(‪" )3‬شـن السمذي" [باب] َوم ْن ُش َ‬
‫‪80‬‬
‫‪14‬‬ ‫اخدناین ‪3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬
‫ےس‪3 ،‬روسك ‪3 3‬اہلل ‪3‬ﷺ ےک ‪3‬اَالخق ‪3‬ےک ‪3‬ابرے ‪3‬ںیم ‪3‬وپاھچ ‪3‬ایگ‪3 3 ،‬وت ‪3‬اراشد ‪3‬رفامای‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫« ََل ْ َي ُؽ ْن َفاحش ًا‪َ ،‬و َٓ ُم َت َػ ِّحش ًا‪َ ،‬و َٓ َص َّخاب ًا ِيف إَ ْش َواق‪َ ،‬و َٓ ْ‬
‫َي ِزي‬
‫الس ِّق َئ َة‪َ ،‬ولؽِ ْن َي ْع ُػو َو َي ْص َػ ُح»(‪" )1‬روسك‪3‬اہلل‪3‬ﷺ ہن‪3‬وت‪ً3‬اعبط‪3‬شحف‪3‬وگ‪3‬‬ ‫ِ‬
‫بِ َّ‬
‫الس ِّق َئة َّ‬
‫ےھت‪3،‬ہن‪3‬اجم‪3‬وبھج‪3‬رک‪3‬ےبایحیئ‪3‬یک‪3‬ابت‪3‬رکیہ‪3،‬ہن‪3‬ابزاروں‪3‬ںیم‪3‬وشر‪3‬رشااب‪3‬رکیہ‪3،‬ہن‪3‬ربایئ‪3‬‬
‫اک‪3‬دبہل‪3‬ربایئ‪3‬ےس‪3‬دےتی‪3،‬ہکلب‪3‬اعُمف‪3‬رک‪3‬یہ‪3‬اور‪3‬درزگر‪3‬ےس‪3‬اکل‪3‬ےتیل"۔‬
‫اجم‪3‬ربادر!‪3‬وًاتق‪3‬وفًاتق‪3‬اینپ‪3‬اَزواج ‪3‬ےس‪3‬ہفحت‪3‬واحتفئ‪3‬اک‪3‬ابتدہل‪3‬یھب‪3‬رکیہ‪3‬رںیہ‪3،‬‬
‫ِ‬
‫اور ‪3‬ام ‪3‬یک ‪3‬دنسپ ‪3‬اک ‪3‬احلظ ‪3‬رےتھک ‪3‬وہےئ ‪3‬بسحِ ‪3‬وتقیف ‪3‬فلتخم ‪3‬لھپ‪3 ،‬اھکےن ‪3‬ےنیپ ‪3‬یک ‪3‬اایشء ‪3‬اور‪3‬‬
‫‪3‬وعك‪3‬رپ‪3‬امك‪33‬رخچ‪3‬‬ ‫زویرات‪33‬وریغہ‪3‬ال ‪3‬رک‪3‬یھب‪3‬ام ‪3‬یک‪3‬ریخوخایہ‪3‬رکیہ‪33‬رںیہ‪3 3،‬اےنپ‪3‬الہ ِ ي ا‬
‫اجم‪3‬‬
‫رکان‪3،‬اکی‪3‬رتہبنی ‪3‬دصہق‪3‬اور‪3‬بس ‪3‬ےس‪3‬زایدہ ‪3‬ارجووثاب‪3‬اک‪3‬ابثع‪، 3‬۔‪ٰ3‬یفطصم ‪ِ 3‬‬
‫قل اهللِ‪َ ،‬و ِديـ ٌَار َأ ْك َػ ْؼتَه‬
‫رتمح ﷺ ےن ‪3‬اراشد ‪3‬رفامای‪ِ « :‬ديـ ٌَار َأ ْك َػ ْؼتَه ِيف َشبِ ِ‬
‫ػ‪َ ،‬و ِديـ ٌَار َأ ْك َػ ْؼتَه َعذ َأ ْهؾِ َك‪،‬‬‫ِ ْيف َر َق َب ٍة‪َ ،‬و ِديـ ٌَار ت ََصدَّ ْق َت بِه َعذ ِم ْسؽِ ٍ‬
‫َأ ْع َظ ُؿ َفا َأ ْجر ًا ا َّل ِذي َأ ْك َػ ْؼتَه َعذ َأ ْهؾِ َك»(‪" )2‬اہلل‪3‬یک‪3‬راہ‪3‬ںیم‪ 3،‬ياي‪3‬الغل‪3‬آزاد‪3‬رکاےن‪3‬‬
‫ںیم‪ 3 ،‬ياي ‪3‬یسک ‪3‬نیکسم ‪3‬رپ ‪3‬رخچ ‪3‬رک ‪3‬ےن‪ 3 ،‬ياي ‪3‬اےنپ ‪3‬الہ ِ ي ا‬
‫‪3‬وعك ‪3‬رپ ‪3‬رخچ ‪3‬رکےن ‪3‬واےل ‪3‬امك ‪3‬واتمع‪3‬‬
‫‪3‬وعك‪3‬رپ‪3‬رخچ‪3‬رکیہ‪3‬وہ"۔‬‫يم‪3،‬بس‪3‬ےس‪3‬زایدہ‪3‬ارج‪3‬ووثاب‪3‬امس‪3‬اک‪3،، 3‬وج‪3‬مت‪3‬اےنپ‪3‬الہ ِ ي ا‬
‫ریمے ‪3‬زعزی ‪3‬دو !و‪3 ،‬زبروگ ‪3‬اور ‪3‬اھبویئ! ‪3‬رھگ ‪3‬ےک ‪3‬وہ ‪3‬امتل ‪3‬اکل ‪3‬اکج ‪3‬وج ‪3‬آپ ‪3‬یک ‪3‬زَ وہ ‪3‬‬
‫آپ‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬رکیت‪3،، 3‬ام‪3‬ںیم‪3‬ضعب‪3‬وت‪3‬وہ‪3‬ںیہ‪3‬وج‪3‬امس‪3‬رپ‪3‬رشًاع‪3‬الزل‪3‬یہ‪3‬ںیہن‪3،‬نکیل‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬‬
‫اب مووجد‪3‬وہ‪3‬آپ‪3‬ےس‪3‬ایپر‪3‬وتبحم‪3‬ےک‪3‬ابثع‪3‬روزاہن‪3‬الب‪3‬انہغ‪3‬اںیہن‪3‬ااجنل‪3‬دیتی‪3،، 3‬ام‪3‬اکومں‪3‬رپ‪3‬‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" باب ما جاء يف خؾق الـبي ﷺ‪ ،‬ر‪ ،2016 :‬صـ‪.465‬‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب الزكاة‪ ،‬ر‪ ،2311 :‬صـ‪.403‬‬
‫‪81‬‬
‫اخدناین‪ 3‬زدنیگ‪(3‬یلمیف‪3‬الفئ)‪3‬ےسیک‪3‬رتہب‪3‬انبیئ‪3‬اجےئ‬ ‫‪10‬‬
‫اس‪3‬اکرکشہی‪3‬ادا‪3‬رکںی‪3،‬اور‪3‬امس‪3‬ےک‪3‬ااسحم‪3‬دنم‪3‬یھب‪3‬رںیہ۔‪3‬امےس‪ 3‬ہشیم‪3‬وخش‪3‬رےنھک‪3‬‬
‫یک ‪3‬وکشش ‪3‬رکںی‪ 3 ،‬ماس ‪3‬ےک ‪3‬آرال ‪3‬اک ‪3‬ایخك ‪3‬رںیھک‪3 ،‬اور ‪3‬اےسی ‪3‬امومر ‪3‬ےس ‪3‬ںیچب ‪3‬نج ‪3‬ےس ‪3‬امےس‪3‬‬
‫یھبایک‪3‬رکںی۔‬
‫فیلکت‪3‬ےنچنہپ‪3‬اکادنہشی‪3‬وہ‪3،‬امس‪3‬ےس‪3‬اکلہ‪3‬اکلھپ‪3‬ذماق‪3‬اور‪3‬یھبک‪3‬اھبکر‪3‬وخش‪3‬یعبط‪3 3‬‬
‫ےن‬
‫‪3‬اجم‪3‬رتمح‪3‬ﷺ ‪3‬‬ ‫یئک‪3‬ااحدثیِ‪3‬ابمر ‪3‬اس‪3‬ابت‪3‬رپاشدہِ‪3‬دعك‪3‬ںیہ‪ٰ3 3،‬یفطصم ِ‬
‫اینپ ‪3‬اَزو ِاج ‪3‬مط ہَہرات ‪3‬ےس ‪3‬وخش ‪3‬یعبط ‪3‬رکےن ‪3‬یک ‪ً3‬المع ‪3‬میلعت ‪3‬اراشد ‪3‬رفامیئ‪3 ،‬رضحت ہ ِي د‬
‫‪3‬سہ ‪3‬اعہشئ‪3‬‬
‫ط‬
‫دصہقی‪3‬ہبّیط‪3‬اطرہہ ‪ �3‬ےس‪3‬رواتی‪3 3،، 3‬وہ ‪3‬اکی‪3‬رفس ‪3‬ںیم ُ‪3‬ن‪3‬رکمی ‪3‬ﷺ ےک‪3‬اسھت‪3‬‬
‫ط‬
‫ںیھت‪3،‬رفامای ‪3 3‬ںیم‪3‬ےن ُ‪3‬ن ‪3‬رتمح ‪3‬ﷺ ےک ‪3‬اسھت ‪َ 3‬دوڑ ‪3‬اگلیئ‪3‬وت‪3‬ںیم‪3‬تقبس‪3‬ےل ‪3‬یئگ‪3،‬ھچک‪3‬‬
‫ط‬
‫تقبس‬
‫‪3‬‬ ‫رعہص‪3‬دعب‪3‬بج‪3‬ریما‪3‬وزم‪3‬ڑبھ‪3‬ایگ‪3‬اور‪3‬مہ‪3‬دوونں‪3‬ےن‪َ 3‬دوڑ‪3‬اگلیئ‪3،‬وت ُ‪3‬ن‪3‬ارکل‪3‬ﷺ ھجم‪3‬رپ‪3‬‬
‫الس ْب َؼ ِة»(‪")3 1‬ہی‪3‬امس‪3‬ےلہپ‪3‬وایل‪3‬تقبس‪3‬اک‪3‬دبہل‪3‬وہایگ!"۔‬ ‫ِِ ِ‬
‫ےل‪3‬ےئگ‪3‬اور‪3‬رفامای‪« :‬هذه بِت ْؾ َك َّ‬
‫ریمے‪3‬دو !و‪3،‬زبروگ‪3‬اور‪3‬اھبویئ!‪3‬رہ ‪3‬املسمم‪3‬وک‪3‬اچےیہ‪3 3،‬اےنپ‪3‬رھگ‪3‬واولں‪3‬ےک‪3‬‬
‫ےیل ‪3‬رتہب ‪3‬ےس ‪3‬رتہب ‪3‬ےننب ‪3‬یک ‪3‬وکشش ‪3‬رکے‪3 ،‬اور ‪3‬اہلل ‪3‬رب ‪3‬اّزعلت ‪3‬یک ‪3‬ابراگہ ‪3‬ںیم ‪3‬اےنپ ‪3‬الہ‪3‬‬
‫وعك‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3‬داعوگ‪3‬یھب‪3‬ر ‪،‬۔‬ ‫ِ يا‬
‫داع‬
‫اے ‪3‬اہلل! امہری ‪3‬اخدناین ‪3‬زدنیگ ‪3‬وک ‪3‬اکایمب ‪3‬انب‪3 ،‬ںیمہ ‪3‬اےنپ ‪3‬الہ ِ ي ا‬
‫‪3‬وعك ‪3‬ےک‪3‬‬
‫وقحق ‪3‬ادا‪3‬رکےن‪3‬یک‪3‬وتقیف‪3‬واعسدت‪3‬اطع ‪3‬رفام‪3 ،‬امہرے‪3‬امنیب ‪3‬تبحم‪3‬و ما تف ‪3‬وک‪3‬راخس ‪3‬رفام‪3،‬‬
‫امہرے‪3‬رھگوں‪3‬وک‪3‬تبحم َ‪3‬ورتمح‪3‬اک‪3‬وہگارہ‪3‬انب‪3،‬وخاحشیل‪3‬اطع‪3‬رفام‪3،‬دگنتیتس‪3‬ےس‪3‬اچب‪3،‬رظنِ‪3‬دب‪3‬ےس‪3‬‬
‫وفحمظ ‪3‬رھک‪ ،‬ںیمہ ‪3‬اینپ ‪3‬ابعدت ‪3‬وکین ‪3‬اامعك‪3 ،‬اور ‪3‬اےنپ ‪3‬اَاکحل ‪3‬رپ ‪3‬لمع ‪3‬ریپا ‪3‬وہےن ‪3‬یک ‪3‬وتقیف‪3‬‬
‫اطع‪3‬رفام‪3،‬امہری‪3‬داعںیئ‪3‬اینپ‪3‬ابراگہ‪ِ3‬ےبسک‪3‬انپہ‪3‬ںیم‪3‬وبقك‪3‬رفام‪3،‬آنیم‪3‬ای ہ‬
‫رب‪3‬ااعلنیمل!۔‬

‫باب يف السبق عذ الرجل‪ ،‬ر‪ ،2578 :‬صـ‪.373‬‬

‫ـن أيب داود" ُ‬
‫(‪ُ " )1‬ش ُ‬
‫‪82‬‬
 ‫‪94‬‬ ‫وقحق;اابعلد‬

‫وقحق;اابعلد‬
‫(ۃعمج;ارابمر ;‪ ;32‬مُجادی;االموٰیل;‪2552‬ھ‪3131/12/28 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقوء‬ ‫ِ‬
‫خوتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العودني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّمو بعد‪ :‬فلعو ُذ بوهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطون‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫مش و‬
‫وضحر ;رُپونر‪; ،‬اشعف ِ ;مو ِِ ;ُرر ;ﷺ ;یک ;ابراگہ ;ںیم ;ادب ;وارتحاِ ;ےس ; مدرود;‬
‫وبورك عذ ش ِّق ِدكو وموٓكو‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسِ ;اک ;ذنراہن ;شیپ ;ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـو حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ان ;االسِ! ;وقحق ;اابعلد ;اک ;یظفل ;ینعم ;ےہ ;دنبوں ;ےک ;وقحق۔ ;ان ;ںیم;‬ ‫ربادر ِ‬
‫;قی;‬‫وادلَنی‪; ،‬اوالد‪; ،‬زَ وہج‪; ،‬ر ہت ;دار‪،; ،‬میت‪،; ،‬نیکس‪; ،‬فاس‪،‬ر‪; ،‬جات ;دنم‪; ،‬اسمہہی‪; ،‬اسلئ‪ َ ،‬ی د‬
‫ش‬
‫لہ;‬
‫وغه;ےک ;وقحق‪; ،‬اور;اامتجیع ;واعُمرشیت;وقحق;اک;وعیس ;ّوصتر;ےہ۔;وقحق;اابعلد;ادا;رکان;ا ِ‬ ‫ر‬ ‫ی‬
‫ش‬
‫اامین ;ّ یُتوں ی رں ;یک ;ہ ت ;ےہ۔ ;ربو ِز ;تمان ;ہن ; فا ;ات ہ ;ىلاک ;ےک ;وقحقن ;‪،‬زاز‪; ،‬روزہ‪;،‬‬
‫زاکت‪;،‬جح;وریغہ;اک;اسحب;وہاگ‪;،‬ہکلب;دنبوں;ےک;وقحق;اک;یھب;اسحب; ی ا‬
‫ل;اجےئ;اگ‪;،‬نکیل;آج;‬
‫امہرا; َاہیمل;ہی;ےہ‪;،‬ہک;وقحق;اابعلدیک;رشتعی;ںیم;ینتج;اتیمہ;ےہ‪;،‬مہ;اانت;یہ;اس;ںیم;تلفغ;‬
‫اوریتسس;ربےتت ;ںیہ۔ ;اےھچ;اخےص;ددنیار;اور ;وصِ;والصۃ;ےک;اپدنب;رضحات;یھب‪;،‬وقحق;‬
‫اابعلدںیم ;وکاتیہ ;ربےتت ;رظن ;آےت ;ںیہ‪; ،‬ذٰہلا ;ان ;وقحق ;یک ;رعمتف ;اور ;ادایگیئ ;رپ ;ابت ;رکان;‬
‫تہب;رضوری;ےہ۔ دنبوں;ےک;وقحق;یک;ادایگیئ;ےس;ااسنن;یک;رحموایمں ; مدور‪;،‬اور ;ابیمہ;‬
‫یھباخہمت;وہات;ےہ۔‬
‫تبحم;وااحتد;یک;اضف;دیپا;وہیت;ےہ‪;،‬اىس;رطح;ضغب;ودعا َوت;اک; ;‬
‫‪83‬‬
‫وقحق;اابعلد‬ ‫‪95‬‬
‫وادلَنی;ےک م;حرق‬
‫زعزیان ;رتحمِ! ;وقحق ;اابعلد ;ںیم ;بس ;ےس ;َّدقمِ‪; ،‬اور ;بس ;ےس ;زایدہ ;قح;‬
‫ ِ‬
‫;ُس ‪;،‬ان;یک;رکُشزگاری;اور;‬ ‫دلنی;اک;ےہ‪ ;،‬مان;ےس;الھبیئ‪ِ;،‬نسُح م ر‬ ‫ااسنن;رپ;اس;ےک;وا َ‬
‫ش‬
‫;رقآن;میکح;ےن;‬ ‫ان;یک;دخن ;ےک;ابرے ;ںیم; ِد ی ِ‬
‫ي ;االسِ ;ںیم;ڑبی ;اتدیک;‪،‬رامیئ;ےہ۔ ِ‬
‫یئک;اقمامت;رپ;فلتخم;وتیثیحں;ےس‪;،‬ڑبے;امیکحہن;ادناز;ںیم;وادل ی ش‬
‫َي;ےک;اسھت;یکین;اور;‬
‫ت;دخاودنی;ےک;اسھت;‬ ‫;درس;حو دی;وا ِعا ِ‬
‫;يلع;‪،‬رامیئ‪ ; ،‬رتشی ;اقمامت;رپ ِ‬ ‫;ُس ;یک ی‬ ‫ِنسُح م ر‬
‫;‪،‬رامن ;ابری ;ىلاک ;ےہن‬ ‫ُ‬ ‫نسح م ر‬
‫;ُس ;یک ;اتدیک ;هب ;‪،‬رامیئ ;ےہ‪ِ ،‬‬ ‫یہ‪; ،‬وادلَنی ;ےس ; ِ‬
‫﴿َواوُدُبْعا َهّٰللا َواَل اْوُكِرْشُت ٖهِب أًـْيَش َّونْيَدِلاَوْلاِبِ۠ اًناَسْحِا﴾(‪" )1‬اهلل ;ىلاک ;یک ;ابعدت;‬
‫رکو;اور;یسک;وک;امس;اک;رشکی;ن ;رہھٹاؤ‪;،‬اور;امں;ابپ;ےک;اسھت;الھبیئ;ےس;شیپ;آؤ!"۔‬
‫اکی ;اَور ;اقمِ ;رپ وادلنی ;ےک ;اسھت ;نسح ِ م;ُسر ;ےسشیپ ;آےن ;اک ;مکح;‬
‫‪،‬رامےت;وہےئ‪;،‬اراشد ;‪،‬راماین ﴿ْلُق اْوَلاَعَت ُلْتَااَمَمَّرَحْمُكُّبَرْمُكْيَلَع اَّلَا اْوُكِرْشُتٖهِب‬
‫أًـْيَش َّونْيَدِلاَوْلاِبِ۠ اًناَسْحِا﴾(‪" )2‬اےبیبح ;آپ ;ا ِن ;ےس ;‪،‬رام ;دےیجی! ;ہک ;آؤ ;ںیم ;ںیہمت;‬
‫ڑپھ ;رک ;انسؤں ;وج ;مت ;رپ ;اہمترے ;رب ;ىلاک ;ےن ;رحاِ ;ایک‪; ،‬وه ;ہی ;ہک ;یسک ;وک ;ات ہ ;اک ;رشکی;‬
‫َم;رہھٹاؤ!;اور;امں;ابپ;ےکاسھت;الھبیئ;رکو"۔‬
‫دلنی ;ےک ;اسھت ;الھبیئ ;یک ;اتدیک ;رکےت;‬ ‫ ِ‬
‫رضحات ;ذی ;واقر! ;ات ہ ;ىلاک ;ےن ;وا َ‬
‫وہےئ ;اراشد ;‪،‬راماین ﴿ َواَنْيَّصَو َناَسْنِاْلا ِهْيَدِلاَوِب اًنٰسْحِا﴾(‪" )3‬مہ ;ےن ;آدیم ;وک ; ماس;‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬الـسوء‪.36 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،8‬إكعوم‪.151 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،26‬إحؼوف‪.15 :‬‬
‫‪84‬‬
 ‫‪96‬‬ ‫وقحق;اابعلد‬
‫ےک;اےنپ;امں ;ابپ;ےک;اسھت ;الھبیئ ;ےک;ابرے; یم ;اتدیک;یک;ےہ"۔ ;اس ;آِتی ;ابمرہک;‬
‫ںیم;اَوالد;وک;ڑبے;اامتہِ;ےک;اسھت;وادلَنی;یک;دخن ;وا ِعات‪;،‬ادب;وارتحاِ;وتبحم;‬
‫اور;ان;یک;رکش;زگاری;اک;مکح;دای;ایگ;ےہ۔;اس;ےس;ولعمِ;وہات;ےہ;ہک;ابراگہ ِ;ایہل;ںیم;ااسنین;‬
‫نیاک;اقمِ;ورمہبت;بس;ےس;دنلب;وابال;ےہ۔‬ ‫دل ;‬ ‫روتشں;ںیم;وا َ‬
‫ي;ےک;اسھت ;الھبیئ;ںیم;رہ ;رطح;یک ;اجین;‬ ‫دل ی ش‬
‫نی;رِکاِ;‪،‬رامےت;ںیہ;ہک;"وا َ‬ ‫مف یس رر ِ‬
‫وامک ;دخامت ;دالخ ;ںیہ‪; ،‬امں ;ابپ ;ارگہچ ;اک‪،‬ر ;وہں‪; ،‬بت ُ;هب ;ان ;یک ;دخن ;اَوالد ;رپ ;الزِ;‬
‫دلنی ;‪،‬رامای"(‪)2‬۔ ;ینعی ;املسمن ;وہں ;حو ;یکین ;رکان‪; ،‬ارگ ;اک‪،‬ر;‬ ‫ےہ؛ ;ویکہکن ;رب ی‬
‫;رکي ;ےن ;ًاقلطم ;وا َ‬ ‫ ِ‬
‫دلنی;ےس;ا ِاسحن;ہی;ےہ;ہک;ان;‬ ‫وہں;حو;ن ;رکان‪;،‬ا ِس;رطح;اک;وکیئ;‪،‬رق;ںیہن;ایبن;ایک۔;زین;وا َ‬
‫ےک ;اسھت ;الھبیئ ;یک ;اجےئ‪; ،‬ا ِن ;یک ;سعت ;ومیظعت ;یک ;اجےئ‪; ،‬ا ِن;ےک ;اج ز ;مکح ;رپ ;شو ی ;ےس;‬
‫لمع;ایک;اجےئ‪;،‬ان;یک;دخن ;ےکےیل;رہ; َدِ;وکاشں;راہ;اجےئ‪;،‬اںیہن;شو ی;‪،‬رامہ;رکےن;یک;‬
‫;مت;ےک;دعب;یھب;اینپ;داعؤں;ںیم;اید;راھک;‬ ‫رہ;نکمم;وکشش;یک;اجےئ‪;،‬اںیہن;ان;یک;زدنیگ;اور َ ر‬
‫اصیل;وثاب ُ;هب;ایک;اجےئ۔‬
‫اجےئ‪;،‬اور;ان;یک;رطا;ےس;دصَاقت‪;،‬ریخات;اور;اںیہن;ا ِ ِ‬
‫وقحق َ;ز َ ُ ی ش‬
‫وج‬ ‫ ِ‬
‫;زَ َ ُ ی ش‬
‫وج;ےک;وقحق;ںیم;ےس;ہی;یھب;ےہ‪;،‬ہک;وہ;اےنپ;امنیب;راز;یسک;‬ ‫رتحمِ;اھبویئ!‬
‫ئش‬ ‫ش‬
‫;سان;اوب;دیعس م;خدری;� ےس;رواتی;ےہ‪;ُ ،‬ن;رکمی;ﷺ‬ ‫رپ;اظرہ;ہن;رکںی‪;،‬رضحت ی ِی د‬
‫ِ ِ‬ ‫ےن ;اراشد ;‪،‬راماین «إِ َّن ِمن َأ ََش الـ ِ ِ‬
‫َّوس عـْدَ اهلل َمـ ِْز َل ًي َي ْو َم ا ْلؼ َقو َمي‪َّ :‬‬
‫الر ُج َل‬ ‫ْ ِّ‬
‫ِس َهو» "ات ہ ;ىلاک ;ےک ;زندکی;‬ ‫ي ْػ ِِض إِىل امر َأتِ ِه و ُت ْػ ِِض إِ َلق ِه‪ُ ،‬ثم يـ ُ ِ‬
‫ُْش َّ‬
‫ْ ْ َّ َ ُ‬ ‫ٰ َْ َ‬ ‫ُ‬
‫(‪)2‬‬

‫(‪");2‬ریسفت;ونرارعلافن";پ;‪;،37‬االَاقحا‪;،‬زری; ِ;آتین;‪،26‬؃;‪914‬۔‬
‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتوب الـؽوح‪ ،‬ر‪ ،3542 :‬صـ‪.6٠9‬‬
‫‪85‬‬
‫وقحق;اابعلد‬ ‫‪97‬‬
‫تمان ;ےک;دن;دب;رتنی;صخش;وہ;وہاگن;وج;اینپ;وعرت;ےک;رقبی;اجےئ;اوروعرت;امس;‬
‫ےک;رقبی;آےئ‪;،‬رھپ;وہ;اس;اک;راز;ا ِاشفء;رک;دے"۔‬
‫اوالد;ےک;وقحق‬
‫زعزی;دووتس!; ےچب;ای;یچب;یک;والدت;ےک;دعب;یسک;کین;اور;یقتم;املسمن;ےس‪;،‬اس;‬
‫ےک;داںیئ;اکن;ںیم;اذان‪;،‬اور;ابںیئ;اکن;ںیم;ا ِاقن ;ولہکاان‪;،‬اور;اےس ;یٹھگ; ِدولاان‪;،‬اس;‬
‫یک;تحص;اک;ایخل;رانھک‪;،‬اےس;رہ;مسق;یک;ہنکمم;امیبرموں;ےس;اچبےن;ےک;ےیل;اایتحیط;دتاریب;‬
‫اایتخر ;رکان‪; ،‬وچبں ;وک ;ان ;یک ;دیپاشئ ;یہ ;ےس ;االسیم ;تامیلعت ;ےس م;روسانس ;رکاان‪; ،‬اور;‬
‫اںیہن;االسیم;آداب ;اھکسان‪;،‬وادلنی ;اک;ااہتنیئ;امہ;‪،‬رہضی;ےہ۔;ےچب;یک;دیپاشئ ;ےک;وفر ًا;‬
‫;ذّم ;داری ;اک ;ذرک ;رکےت ;وہےئ‪; ،‬رساک ِر ;دو ;اعمل ;ﷺ ےن ;‪،‬راماین « َم ْن ُولِدَ َل ُه‬ ‫دعب ;یک ی‬
‫ِ (‪)1‬‬ ‫ِ ِِ‬ ‫ِ ِِ‬
‫َُض ُه ُأ ُّم ِّ‬
‫الص ْب َقون»‬ ‫َف َل َّذ َن ِف ُأ ُذكه ال ُق ْؿـَى‪َ ،‬و َأ َقو َم ِف ُأ ُذكه ال ُق ْ َ‬
‫ْسى‪ََ ،‬ل ْ ت ُ َّ‬
‫"سج;ےک;اہں;یچب; یاي;ےچب;یک;والدت;وہ‪;،‬وہ;امس;ےک;داںیئ;اکن;ںیم;اذان;اور;ابںیئ;اکن;‬
‫ںیم ;ا ِاقن ;ےہک‪; ،‬اس ;یک ;ربتک ;ےس ;امےس ;ا یمِ ;الصوُتیاان ;اک ;رمض ;ںیہن ;وہاگ"۔ ;اس;‬
‫رطح;اکی;ےچب; یاي;یچب;وک ;دیپاشئ;ےک ;وتق ;ےس ;یہ;دنی ِ;االسِ;یک;اینبدی ;تامیلعت ;ےس;‬
‫مروسانس ;رکا ;دای ;اجات ;ےہ‪; ،‬اس ;یک ;ربتک ;ےس ی;اي ;وہ ;امیبری ;سج ;ےس ;ےچب ;وہوہش ;وہ;‬
‫اجےت;ںیہ‪;،‬اس;ےس;یھب;افحتظ;وہ;اجیت;ےہ۔‬
‫وچبں;ےک;اےھچ;انِ;رانھک‬
‫زعزی;دووتس! ;ےچب;اک;اکی;قح;ہی;یھب;ےہ‪;،‬ہک; ماس;اک;ایپرا;اس;ابٰینعم;انِ;راھک;اجےئ‪;،‬‬
‫ش ئ‬
‫االسِ;ےس;لبق;ولگ;اےنپ ;وچبں;ےک;انِ; بیج;ویربی ;راھک;رکےت ;‪،‬ےھ‪; ،‬وضحر ُ;ن ارکِ;‬

‫(‪" )1‬مسـد أيب يعذ" مسـد احلسني بن عيل ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.174/5 ،6774 :‬‬
‫‪86‬‬
 ‫‪98‬‬ ‫وقحق;اابعلد‬
‫ﷺ ےن;اےسی;انومں;وک;اندنسپ;‪،‬رامای‪;،‬اور;اےھچ;انِ;رےنھک;اک;مکح;دای‪;،‬رضحت ی ِی د‬
‫;سان;اوب َدرداء;‬
‫� رواتی ;رکےت ;ںیہ‪; ،‬ہک ;آاقےئ ;دواہجں ;ﷺ ےن ;‪،‬راماین «إِ َّكؽ ُْم تُدْ َع ْو َن َي ْو َم‬
‫ا ْل ِؼ َقو َم ِي بِ َل ْش ََم ِئؽ ُْم‪َ ،‬و َأ ْش ََم ِء آ َب ِوئؽ ُْم‪َ ،‬ف َل ْح ِسـُوا َأ ْش ََم َءك ُْم»(‪" )1‬ربو ِز ;تمان ;مت;‬
‫اےنپ;اور;اےنپ;وادل;ےک;انومں;ےس;اکپرے;اجؤ;ےگ‪;،‬حو;اےنپ;انِ;اےھچ;راھک;رکو!"۔‬
‫اس ;ےس ;ولعمِ ;وہا ;ہک ;وچبں ;ےک ;انِ ;ہشیمہ ;اےھچ‪; ،‬رتحمِ ;اور ;ابینعم ;رےنھک;‬
‫اچہ‪;،‬اور;بس;ےس;رتہب;حو;ہی;ےہ;ہک;اایبنےئ;رکاِ;�‪;،‬احصک ۂب;رکاِ;�‪;،‬اوایلےئ;‬‫یی ی‬
‫ظ‬
‫;زبراگن;دنی;ےک;انومں;رپ;انِ;رےھک;اجںیئ؛;ہک;انِ;یھب;اےھچ;وہاجںیئ‪;،‬‬
‫ ِ‬ ‫عِ;� اور‬‫ا‬
‫اور ;وچبں ;وک ;زبروگں ;یک ;ربتک ;یھب ;جالص ;وہاجےئ‪ً; ،‬الثم ;دبع ;ات ہ‪; ،‬دبع ;ارلنمح‪;،‬‬
‫دبع ااقلدر‪;،‬دمحم‪;،‬ادمح;اور;جادم;وریغہ;انِ;رںیھک;اجںیئ۔‬
‫ڑپوویسں;ےک;وقحق‬
‫اجن ;ربادر!;االسِ;ںیم ;لضف;وااھچیئ ;اس;صخش ;یک;ایبن ;یک;یئگ;ےہ‪;،‬وج;اےنپ;‬
‫ ِ‬
‫اسمہےئ ;ےک ;وقحق ;یک ;افحتظ ;رکے‪; ،‬اور ;اس ;ےک ;اسھت ;الھبیئ ;اک ;اعُمہلم ;رکے‪; ،‬یفطصم;‬
‫ْل ِور ِه»(‪" )2‬ات ہ;‬ ‫اجن ;رتمح ;ﷺ ےن ;‪،‬راماین « َخر ِْ ِ ِ‬
‫اْل َران عـْدَ اهللِ َخ ْ ُر ُه ْم ِ َ‬ ‫ُْ‬ ‫ ِ‬
‫ىلاک ;ےک ;زندکی ;ااھچ ;ڑپوىس ;وہ ;ےہ‪;،‬وج ;اےنپ ;اسمہےئ;ےک ;ےیل ;ااھچ ;وہ"۔ ;اور ;رس َو ِر ;اعمل;‬
‫;سان ;اوب ;ذر � وک ;اےنپ ;اس ;‪،‬رامن ;ےک ;ذرےعی ;وتیص ;‪،‬رامیئن‬ ‫ﷺ ےن ;رضحت ی ِی د‬
‫« َيو َأ َبو َذ ٍّر! إِ َذا َض َب ْخ ًَ َم َر َق ًي‪َ ،‬ف َلكْثِ ْر َمو َء َهو‪َ ،‬و َت َع َوهدْ ِج َراك ََك»(‪" )3‬اے;اوب;ذر!;‬

‫(‪" )1‬شـن أيب داود" كتوب إدب‪ ،‬ر‪ ،4948 :‬صـ‪.697‬‬

‫(‪" )2‬شـن السمذي" بوب َمو َجو َء ِِف َح ِّق ِْ‬
‫اْل َو ِار‪ ،‬ر‪ ،1944 :‬صـ‪.452‬‬
‫ز والصؾي وأدب‪ ،‬ر‪ ،6688 :‬صـ‪.1145‬‬
‫(‪" )3‬صحقح مسؾم" كتوب ال ّ‬
‫‪87‬‬
‫وقحق;اابعلد‬ ‫‪99‬‬
‫بج;مت;اسنل;اکپؤ‪;،‬حو;اس;ںیم;وشراب;زایدہ;روھک‪;،‬اور;اےنپ;ڑپوىس;اک;یھب;ایخل;روھک!"۔‬
‫ہی;میظع;ااشلن;اکِ;ےہ‪;،‬ہک;آدیم;وک;اےنپ;ڑپوىس;ےک;اَوحال;یک;ربخ;وہ‪;،‬اور;اےس;‬
‫اےنپ ;اھکےن ;ںیم ;رشکی ;رک ;ےک ;اس ;ےس ;تبحم ;اک ;ااہظر ;رکے۔ ;رضوری ;ںیہن ;ہک ;وہ;‬
‫ڑپوىس ;اس ;اھکےن ;اکاتحمج ;وہ‪; ،‬ہکلب ;اےس ;ہی ;اتپ ;ےلچ ;ہک ;ریما ;ڑپوىس ;اس ;اعُمہلم ;ںیم ;یھب;‬
‫ےھجم ;ںیہن ;تلو ‪،‬ا‪; ،‬اس ;ےس ;اےس ;شو ی ;اور ;ایئام ت ; سوسس ;وہیگ‪; ،‬اور ;اس ;ےس ;ابیمہ;‬
‫تبحم ;وامتفل ;وک ; َدواِ ;جالص ;وہاگ‪; ،‬ہک ;رتمح ِ ;اعایملن ;ﷺ ےن ;‪،‬راماین « ُك ْن َو ِرع ًو‬
‫ى لِؾـ ِ‬
‫َّوس َمو‬ ‫ِ‬ ‫َّوس‪َ ،‬و ُك ْن َقـِع ًو َت ُؽ ْن َأ ْصؽ ََر الـ ِ‬
‫َّوس‪َ ،‬و َأح َّ‬ ‫َت ُؽ ْن َأ ْع َبدَ الـ ِ‬
‫وو َر َك َت ُؽ ْن ُم ْسؾِ ًَم»‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُت ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫ى لـَ ْػس َك َت ُؽ ْن ُم ْممـ ًو‪َ ،‬و َأ َحس ْن ِج َو َار َم ْن َج َ‬ ‫ُ ُّ‬
‫"رپزیہ ;اگری ;اایتخر ;رکو‪; ،‬حو ;بس ;ےس ;ڑبے ;ابعدت ;زگار ;نب ;اجؤ ;ےگ! ;انقت ;اایتخر;‬
‫رکول;حو;بس;ےس;زایدہ;اشرک;نب;اجؤ;ےگ!;ولوگں;ےک;ےیل;ویہ;دنسپ;رکو;وج;اےنپ;ےیل;دنسپ;‬
‫نسح م;ُسر ;ایک;رکو‪;،‬حو;ےچس;‬
‫رکےت;وہ‪;،‬حو;ےچس;ؤمنم;نب;اجؤ;ےگ!;اور;اےنپ;ڑپوىس;ےس; ِ‬
‫املسمن;نب;اجؤ;ےگ!"۔‬
‫ڑپوویسں;ےک;اسھت;قلعت;اکی;ااسی;ایعمر;ےہ‪;،‬سج;ےس;آدیم;یک;الھبیئ;اس;‬
‫ش ئ‬
‫یک;ربایئ;ےس;اتممز;وہ;اجیت;ےہ‪;،‬اکی;صخش;ےن ُ;ن;رکمی;ﷺ یک;ابراگہ;ںیم;جارض;وہ;رک;‬
‫ش ئ‬
‫رعض ;یک‪; ،‬ہک ;ںیم ;ہی ;ےسیک ;اجونں ;ہک ;ریمے ;اکِ ;اےھچ ;ںیہ ;ای ;؟ےرےن ُ;ن ;رتمح ;ﷺ‬
‫ون‪َ :‬قدْ َأ ْح َسـ ًَْ َف َؼدْ َأ ْح َسـ ًَْ!‬ ‫ےن ;‪،‬راماین «إِ َذا َش ِؿ ْع ًَ ِج َراك َ‬
‫َك َي ُؼو ُل َ‬
‫َوإِ َذا َش ِؿ ْعت َُف ْم َي ُؼ ْو ُل ْو َن‪َ :‬قدْ َأ َش ْل َت َف َؼدْ َأ َش ْل َت!»(‪"; )2‬بج ;مت ;اےنپ;‬

‫(‪" )1‬شـن ابن موجه" بوب ا ْل َو َر ِع َوالت َّْؼ َوى‪ ،‬ر‪ ،4217 :‬صـ‪.72٠‬‬
‫(‪" )2‬مسـد اإلموم أمحد" مسـد عبد اهلل بن مسعود ‪ ،‬ر‪.63/2 ،38٠8 :‬‬
‫‪88‬‬
 ‫‪9:‬‬ ‫وقحق;اابعلد‬
‫ڑپوویسں;وک;ہی;ےتہک;ونس‪;،‬ہک;مت;ےن;ااھچ;ایک;حو;اجن;ول;ہک;مت;ےن;ااھچ;ایک‪;،‬اور;ارگ;مت;اںیہن;ہی;‬
‫ےتہک;ونس;ہک;مت;ےن;؟ےرا;ایک‪;،‬حو;اجن;ول;ہک;الب;ہبش;مت;ےن;ربا;ایک"۔‬
‫ش ئ‬
‫ُن ;رکمی ;ﷺ ےن ;افشت ;ےک ;اابسب ;ںیم ;ےس ;اکی ;ببس ;ڑپوىس ;ےک;‬
‫اسھت;نسح ِ م ر‬
‫;ُس ;وک;یھب;ایبن;‪،‬رامای؛;ویکہکن;ات ہ;ىلاک ;ڑپوىس;یک;وگایہ;وک;ضعب;ولوگں;ےک;قح;‬
‫ںیم;وبقل;‪،‬رامےئ;اگ‪;،‬اور;ان;ےک;انگوہں;یک;ششخب;‪،‬رام;رک;ان;رپ;لضف;ورکِ;‪،‬رامےئ;اگ‪;،‬روسل;‬
‫ات ہ ;ﷺ ےن ;اراشد ‪،‬راماین « َمو ِم ْن ُم ْس ِؾ ٍم َي ُؿ ُ‬
‫وت َف َق ْش َفدُ َل ُه َأ ْر َب َع ُي َأ ْهل‬
‫كني إِ َّٓ َق َول‪َ :‬قدْ َقبِ ْؾ ًُ ِع ْؾ َؿؽ ُْم فِ ْق ِه‪َ ،‬و َغ َػ ْر ُت َل ُه َمو‬
‫وت ِم ْن ِج َراكِ ِه إَ ْد ْ َ‬
‫َأبق ٍ‬
‫َْ‬
‫َٓ َت ْع َؾ ُؿ َ‬
‫ون!»(‪" )1‬بج ;وکیئ ;املسمن ;اس ;جال ;ںیم ;رمات ;ےہ‪; ،‬ہک ;اس;ےک ;اچر‪; 5‬رقبی;‬
‫ےک;ڑپوىس;اس;یک;ااھچیئ;رپ;وگایہ;دںی‪;،‬حو;ات ہ;ىلاک ;‪،‬رامات;ےہ;ہک;ںیم;ےن;اس;ےک;ابرے;‬
‫اہمترےملع;وک;وبقل;ایک‪;،‬اور;اس;یک;ان;زیچوں;وک;یھب;اعُما;ایک;وج;مت;ںیہن;اجےتن!"۔‬
‫;‬ ‫ںیم;‬
‫دنی ِ;االسِ;ےن;اامین;ےک;اکلم;وہےن;وک‪;،‬ڑپوىس;ےس;الھبیئ;ےک;اسھت;الم;دای;‬
‫هلل‬
‫;سان;اوب;رہریہ;� ےس;رموی;ےہ‪;،‬روسل;ات ہ;ﷺ ےن;‪،‬راماین « َوا ِ‬ ‫ےہ‪;،‬رضحت ی ِی د‬
‫َٓ ُي ْم ِم ُن! َواهللِ َٓ ُي ْم ِم ُن! َواهللِ َٓ ُي ْم ِم ُن!» "ات ہ;یک;مسق;وہ;اکلم;ؤمنم;ںیہن!;دخبا;‬
‫وہ ;اکلم ;املسمن ;ںیہن! ;ات ہ;یک ;مسق ;وہ ;اکلم ;ؤمنم ;ںیہن!" ;احصک ۂب ;رکاِ ;� ےن ;رعض;‬
‫اْل ُور َٓ َي ْل َم ُن َج ُور ُه َب َو ِائ َؼ ُه» "وہ;سج;اک;ڑپوىس;اس;‬
‫یکن;ای;روسل;ات ہ;وکنن;‪،‬راماین « ْ‬
‫ےک;ہنتف;واسفد;ےس;وفحمظ;ںیہن"‪;،‬احصک ۂب;رکاِ;� ےن;رعض;یکن;ای;روسل;ات ہ!;اس;ےک;‬
‫َش ُه»(‪"); 2‬اس;یک;رشارت";ہنتف;ےہ۔‬
‫;روسل;رکمی;ﷺ ےن;‪،‬راماین;« َ ُّ‬
‫ےنتف;ایک;ںیہن ِ‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬أكس بن مولك بن الـُض ‪ ،‬ر‪.482/4 ،13541 :‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع السوبق‪ ،‬مسـد أيب هريرة‪ ،‬ر‪.137/3 ،7883 :‬‬
‫‪89‬‬
‫وقحق;اابعلد‬ ‫‪:1‬‬
‫داین ;ںیم ;آدیم ;یک ;اعسدت ;دنمی ;ےک ;اابسب ;ںیم ;ےس ;اکی ;ببس‪; ،‬اسمہےئ;‬
‫;اجن;‬
‫ےس;الھبیئ;رکان;یھب;ےہ‪;،‬ہک;اےھچ;ڑپوىس;ےک;ببس;راتح;ووکسن;راتہ;ےہ‪;،‬یفطصم ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫وحل ُي‪،‬‬
‫الص َ‬ ‫الس َعو َدة‪ )1( :‬ادْ ْر َأ ُة َّ‬
‫رتمح ;ﷺ ےن ;‪،‬راماین « َأ ْر َب ٌع م َن َّ‬
‫(‪)1‬‬
‫َى ْاْلَـ ِ ْي ُء»‬ ‫ِ‬
‫الصول ُح‪َ )4( ،‬وادْ ْرك ُ‬ ‫(‪َ )2‬وادْ ْس َؽ ُن ا ْل َوا ِش ُع‪َ )3( ،‬و ْ‬
‫اْلَ ُور َّ‬
‫"اچر‪; 5‬زیچںی ;اعسدت ;دنمی ;ںیم ;ےس ;ںیہن ;(‪ )2‬کین ;ویبی‪ )3(; ،‬اشکدہ ;اکمن‪;،‬‬
‫(‪ )4‬ااھچ;ڑپوىس;(‪;)5‬اور;آراِ;دہ;وساری"۔‬
‫اىس;ےیل;ےلہپ;ےک;ولگ;رھگ;رخدیےت;وتق‪;،‬رھگ;ےس;ےلہپ;ڑپوس;داھکی;رکےت;‬
‫‪،‬ےھ۔;"رضحت;اوب;زمحہ;رکُسی;� ےک;ڑپوىس;ےن;ارادہ;ایک‪;،‬ہک;وہ;اےنپ;رھگ;وک;‪،‬روتخ;‬
‫رکدے‪; ،‬حو;اس;ےس;اہک ;ایگہک ;ےنتک ;اک ;ےہن;اس;ےن;اہکن ;دو;زہار;رھگ;یک ;تمیق‪;،‬اور ;دو;زہا ر;‬
‫اوب زمحہ ;ےک ;ڑپوس ;یک‪; ،‬بج ;ہی ;ربخ ;رضحت ;اوب ;زمحہ ;وک ;یچنہپ ;حو ;اوہنں ;ےن ;اےس ;اچر ;زہا ر;‬
‫وجھباےئ‪;،‬اور;‪،‬راماین;ہی;ول;اور;اےنپ;رھگ;وک;ن ;وچیب"(‪)3‬۔‬
‫رتحمِ ;اھبویئ! ;الب ;ہبش ;ڑپوىس ;ےک ;اسھت ;نسح ِ م;ُسر ;ان ;کین ;اامعل ;ںیم ;ےس;‬
‫ےہ‪;،‬سج;اک;ارج;ووثاب;اور;وفادئ‪;،‬اس;ےک;رکےن;واےل;وک;آرخت;ےس;ےلہپ;داین;ںیم;یھب;‬
‫ش ئ‬
‫ےتچنہپ;ںیہ‪; ،‬ہی;لمع;زنیم;یک;آابدی;اور;رمع;ںیم;ربتک;اک;یھب;ببس;ےہ۔ ُ;ن ;رکمی;ﷺ‬
‫اْلو ِار‪ ،‬يعؿر ِ‬
‫ان‬ ‫َْ َُ‬ ‫ےن ;‪،‬راماین « ِص َؾ ُي ا َّلر ِح ِم َو ُح ْس ُن ْ‬
‫اْلُ ُؾ ِق‪َ ،‬و ُح ْس ُن ِْ َ‬
‫الدِّ يور‪ ،‬وي ِزيدَ ِ‬
‫ان ِِف إَ ْع ََم ِر»(‪" )3‬ر ہت;داروں;ےس;ااھچ م;ُسر ‪;،‬اےھچ;اَالخق‪;،‬‬ ‫َ َ ََ ْ‬

‫(‪" )1‬صحقح ابن ِح ّبون" كتوب الـؽوح‪ ،‬ر‪ ،4٠21 :‬صـ‪.699‬‬

‫(‪" )2‬توريخ بغداد" ذكر من اشؿه‪ :‬حمؿد ‪ ،‬ر‪.166/3 ،1675 :‬‬
‫(‪" )3‬مسـد اإلموم أمحد" مسـد الس ِّقدة عوئشي ‪ ،‬ر‪.5٠4/9 ،25314 :‬‬
‫‪90‬‬
 ‫‪:2‬‬ ‫وقحق;اابعلد‬
‫ڑپوىس;ےس;الھبیئ‪;،‬آابدی;اور;رمع;ںیم;ربتک;اک;ابثع;ںیہ"۔‬
‫رقض;یک;ادایگیئ‬
‫ایپرے ;اھبویئ! ;مہ ;بس ;اجےتن ;ںیہ ;ہک ;االسِ ;ںیم ;اہشدت ;اک م;رہبت ;اہنتی ;اٰیلع;‬
‫واَرعف;ےہ‪;،‬رہ;اچس;املسمن;اس;رےبت;یک;شواشہ;راتھک;ےہ؛;ہک;دیہش;ےک;اسرے;انگہ;اعُما;‬
‫رک ;دےی ;اجےت ;ںیہ‪; ،‬اےس ;رب ;ىلاک ;یک ; ِراض ;بیصن ;وہیت ;ےہ‪; ،‬اور ;وه ;الباسحب ;واتکب;‬
‫تّنج;ںیم ;دالخ;رک ;د یاي ;اجات;ےہ۔;اس;ےک ;اب مووجد;رقض;دیہش;اک;یھب;اعُما;ںیہن;وہات‪;،‬‬
‫رضحت ی ِی د‬
‫;سان;دبع;ات ہ;نب;رمَعو;نب;اعص;� ےس;رواتی;ےہ‪;،‬رساک ِر; َادَب;رقار;ﷺ‬
‫ؾش ِف ْق ِد ك ُُّل َذك ٍ‬
‫ْى‪ ،‬إِ َّٓ الدَّ ْي َن»(‪";)1‬دیہش;ےک;اسرے;انگہ;اعُما;‬ ‫ےن;‪،‬راماین « ُي ْغ َػ ُر لِ َّ‬
‫رک ;دےی ;اجےت ;ںیہ‪; ،‬وساےئ ;رقض ;ےک"۔ ;ذٰہلا ;اس ;ودیع ;ےک ;ِشیپ ;رظن ;مہ ;ںیم ;ےس ;وج;‬
‫رقموض;ےہ‪;،‬اےس;رقض;یک;ادایگیئ;ںیم; یتسُ;اور;تلفغ;ےک;ئاجےئ;یدلی;رکین;اچےی۔‬
‫مفل ِس;وکن;ےہن‬
‫اجن ;رتمح ;ﷺ‬ ‫رضحت ; ی ِی‬
‫سدان ;اوبرہریہ ;� ےس ;رواتی ;ےہ‪; ; ،‬یفطصم ; ِ‬
‫ـؿ ْػؾِ ُس؟» "ایک ;مت ;اجےتن ;وہ;ہک ;سلفم ;وکن;‬ ‫ےن ;ااسفتسر ;‪،‬راماین « َأتَدْ ُر َ‬
‫ون َمو ا ْل ُ‬
‫ےہن";احصک ۂب;رکاِ;‪-‬مہیلع;ارلوضان‪;-‬ےن;رعض;یک‪;،‬ہک;سج;ےک;اپس;درامہ;و;اسامن;ہن;‬
‫م‬
‫وہ;وہ; فل ِس;ےہ‪;،‬اراشد;‪،‬راماین «إِ َّن ا ْلـؿ ْػؾِس ِمن ُأمتِي‪ :‬ي ْل ِِت يوم ا ْل ِؼقوم ِي‬
‫َ َْ َ َ َ‬ ‫ْ َّ‬ ‫ُ َ‬
‫ف َه َذا‪َ ،‬و َأك ََل َم َول‬ ‫بِص َال ٍة‪ ،‬و ِصقو ٍم‪ ،‬و َزك ٍ‬
‫َوة‪َ ،‬و َي ْل ِِت َقدْ َصت ََم َه َذا‪َ ،‬و َق َذ َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫َض َب َه َذا‪َ ،‬ف ُق ْع َطى َه َذا ِم ْن َح َسـَوتِ ِه‪َ ،‬و َه َذا‬ ‫َه َذا‪َ ،‬و َش َػ َك َد َم َه َذا‪َ ،‬و َ َ‬
‫ِم ْن َح َسـَوتِ ِه‪َ ،‬فنِ ْن َفـ ِ َق ًْ َح َسـَو ُت ُه َق ْب َل َأ ْن ُي ْؼ َه َمو َع َؾ ْق ِه‪ُ ،‬أ ِخ َذ ِم ْن‬

‫كتوب ْاإل َمورة‪ ،‬ر‪ ،4883 :‬صـ‪.845‬‬

‫(‪َ " )1‬صحقح ُمسؾم" ُ‬
‫‪91‬‬
‫وقحق;اابعلد‬ ‫‪:3‬‬
‫وه ْم َف ُط ِر َح ًْ َع َؾ ْق ِه‪ُ ،‬ث َّم ُض ِر َح ِِف الـ َِّور»(‪" )1‬ریمی;اتّم;ںیم;مفل ِس;وہ;‬
‫َخ َطو َي ُ‬
‫ےہ ;وج ;ربو ِز ;تمان ‪،; ،‬زاز‪; ،‬روزے‪; ،‬زاکت ;ےل ;رک ;آےئ ;اگ‪; ،‬اور ;موں ;آےئ ;اگ ;ہک ;یسک ;وک;‬
‫اگک ;دی;وہیگ‪;،‬یسک;رپ;تمہت;اگلیئ;وہیگ‪;،‬یسک;اک;امل;اھکای;وہاگ‪;،‬یسک;اک;شون;اہبای;وہاگ‪;،‬یسک;وک;‬
‫امرا;وہاگ‪;،‬ذہلا;اس;یک ;ویکینں;ںیم ;ےس;ھچک;یسک ;اکی ;ولظمِ;وک ;دے ;دی;اجںیئ;یگ‪;،‬اور;ھچک;‬
‫دورسے ;ولظمِ ;وک‪; ،‬رھپ ;اس ;ےک ی;ذّم ;وج ;وقحق ;‪،‬ےھ ;ارگ ;امن ;یک ;ادایگیئ ;ےس ;ےلہپ ;اس ;یک;‬
‫ایکینں ;متخ ;وہ ;ںیئگ‪; ،‬حو ;امن ;ولظمومں ;یک ;اطخںیئ ;ےل ;رک ;اس ;اظمل ;رپ ;ڈال ;دی ;اجںیئ ; ;یگ‪;،‬‬
‫رھپ;اےس;آگ;ںیم;کنیھپ;دای;اجےئاگ"۔‬
‫تّم ;ہملسم ;اک ;مفل ِس‪; ،‬وج ;تہب ;اسری ;ویکینں ;ےک ;اب مووجد‪; ،‬وقحق;‬
‫ہی ;ےہ ;اس ;ا ِ‬
‫اابعلد;ںیم;وکاتیہ;ےک;ابثع;منہج;ںیم;ڈال;دای;اجےئ;اگ‪;،‬واایعلذ;ابت ہ!۔‬
‫داع‬
‫اے ;ات ہ! مہ ;بس ;وک ;اےنپ ;وقحق ;ےک ;اسھت ;وقحق ;اابعلد ;ںیم ;یھب ;وکاتیہ;‬
‫ےس ;وفحمظ ;‪،‬رام‪; ،‬وادلنی‪; ،‬اوالد ;اور ;ڑپوویسں ;ےک ;وقحق ;یک ;ادایگیئ ;ںیم ;امہری ; ;دمد ;‪،‬رام‪;،‬‬
‫ںیمہ ;اےھچ ;ڑپوىس ;اطع ;‪،‬رام‪; ،‬امہرے ;امنیب ;تبحم ;وامتفل ;وک ;راخس ;‪،‬رام‪; ،‬ںیمہ شواحشک ;اطع;‬
‫رظن;دب;ےس;وفحمظ;رھک‪ ،‬ںیمہ;اینپ;ابعدت‪;،‬کین;اامعل;اور;اےنپ;‬
‫‪،‬رام‪;،‬دگنتیتس;ےس;اچب;اور; ِ‬
‫اَاکحِ ;رپ ;لمع ;ریپا ;وہےن ;یک ;حوقیف ;اطع ;‪،‬رام‪; ،‬امہری ;داعںیئ ;اینپ ;ابراگہ ِ ;وہسک ;یئاہ ;ںیم;‬
‫رب;ااعلنیمل!۔‬
‫وبقل;‪،‬رام‪;،‬آنیم;ای ی‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬بوب ُتريم الظؾم‪ ،‬ر‪ ،6579 :‬صـ‪.113٠ ،1129‬‬
‫‪92‬‬
 ‫‪?9‬‬ ‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬

‫ڑبوں@اک@ادب@وارتحام@اور@رتتیبِ@اوالد@‬
‫(ۃعمج@ارابمر >‪ @8‬مُجادی@االموٰیل@‪1::1‬ھ‪8181/11/8: -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرمح ِن ّ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر @رُپونر‪@ ،‬اشعفِ @وی ِم م و‬
‫@نر @ﷺ @یک @ابراگہ @ںیم @ادب @وارتحام @ےس @ مدرود@‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسم @اک @ذنراہن @شیپ @ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اب@ادب@اب@بیصن‪@،‬ےبادب@ےببیصن‬
‫رضحات @ذی @واقر! @االسم @اکی @اپزیکہ @اور @اجعم @ ِدنی @ےہ‪@ ،‬ہی @ںیمہ @اےنپ @ڑبوں@‬
‫ِ‬
‫اور@زبروگں@ےس@ادب@وارتحام@ےک@اسھت@شیپ@آےن@یک@میلعت@داتی@ےہ‪@،‬ان@ےک@اکم@آان‪@،‬ان@‬
‫@َمبئ @وآالم @وک @ مدور @رکان‪@ ،‬ان @ےک @ مدھک @درد @ابانٹن‪@ ،‬ان @ےک @اسھت م@ہدردی‪@ ،‬وخمغاری @اور@‬
‫ےک ص ا‬
‫ثع@ارج@ووثاب@ےہ۔@رمع ه د‬
‫@رده@وگوگں@اک@ادب‪@،‬‬ ‫تقفش@ےس@شیپ@آان‪@،‬تہب@ڑبی@یکین@اور@اب ِ‬
‫ارتحام@اور@ان@ےس@تبحم‪@،‬اهلل@وروسل@یک@ ِراض@ووخونشدی@اک@رتہبنی@ذرہعی@ےہ‪@،‬اِن@یک@میظعت@‬
‫ب‬
‫@دان@ام @یسا ٰ@اصری@� ےس@رموی@ےہ‪@ُ ،‬ن رکمی @ﷺ‬ ‫اہلل@یک@میظعت@ےہ‪@،‬رضحت ی ِه م د‬
‫الش ْق َب ِة ادْ ْس ِؾ ِم»(‪ً" )1‬انیقی @رمع@‬
‫ےن @اراشد @رفامای‪« :‬إِ َّن ِم ْن إِ ْج َال ِل اهللِ إِك َْرا َم ِذي َّ‬
‫هد‬
‫رده@املسمن@یک@سعت@ورکتمی‪@،‬اہلل@اعتیل@یک@میظعت@ورکتمی@ےہ"۔‬

‫كتاب إدب‪ ،‬ر‪ ،4843 :‬صـ‪.684‬‬

‫(‪" )1‬شـن أيب داود" ُ‬
‫‪93‬‬
‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬ ‫‪?:‬‬
‫زبروگں@یک@سعت@ورکتمی‬
‫ریمے@اھبویئ! رتمحِ ص ه @‬
‫@وکنﷺ ےن@اینپ@امتّم@وک@زبروگں@یک@سعت@ورکتمی@‬
‫یک@@اخص@نیقلت@رفامیئ‪@،‬اور@اںیہن @ہی@اتدیک@رفامیئ@ہک@مک@رمع@اصرفاد@اےنپ@ےس@ڑبی@رمع@ےک@وگوگں@اک@‬
‫ادب @وارتحام @رکںی‪@ ،‬اور @ڑبے @وھچوٹں @ےس @رنیم @و @تقفش @ےس @شیپ @آںیئ @اور @امن @رپ @رمح@‬
‫ےن‬
‫@� ےس @رموی @ےہ‪@ ،‬روسل @اہلل @ﷺ @‬ ‫رکںی۔ @رضحت ی ِه م‬
‫@ددان @ہدابدہ @ص @تم‬
‫اراشد@رفامای‪َ « :‬ل ْق َس ِمـَّا َم ْن ََل ْ َي ْر َح ْم َص ِغ َركَا‪َ ،‬و ُي َو ِّق ْر كَبِ َركَا!»(‪" )1‬وہ@مہ@ںیم@ےس@‬
‫ںیہن@ و@رامرے@وھچوٹں@رپ@رمح@ہن@رکے‪@،‬اور@رامرے@ڑبوں@یک@میظعت@ہن@رکے!"۔@اکی@اصور@‬
‫ُز»(‪")@ 2‬ڑبے@ےک@رمہبت@اور@سعت@اک@ایخل@روھک!"۔‬ ‫اقمم@رپ@اراشد@رفامای‪« :‬ك ِّ ِ‬
‫َز الؽ ْ َ‬
‫ِ‬
‫رضحات@رگایم@دقر!@ارگ@مہ@ہی@@اچےتہ@ںیہ@ہک@وکیئ@رامری@سعت@ورکتمی@رکے‪@،‬وت@‬
‫ںیمہ@یھب@اےنپ@ڑبے@زبروگں‪@،‬اور@رمع@ردیسہ@وگوگں@یک@سعت@اور@ان@اک@ادب@وارتحام@رکان@وہ@‬
‫ب‬
‫@دان @اصس @� ےس @رموی @ےہ‪@ُ ،‬ن @رکمی @ﷺ ےن @اراشد @رفامای‪:‬‬ ‫اگ۔ @رضحت ی ِه م د‬
‫هلل َل ُه َم ْن ُيؽ ِْر ُم ُه ِعـْدَ ِشـِّه»(‪ " )3‬و@‬
‫اب َص ْقخ ًا لِ ِسـ ِِّه‪ ،‬إِ َّٓ َق َّق َض ا ُ‬
‫« َما َأك َْر َم َص ٌّ‬
‫ وان @یسک @م ڑےھ @یک @زبریگ @ےک @ابثع @اس @یک @سعت @رکات @ےہ‪@ ،‬اہلل @اعتیل @امس @ وان @ےک@‬
‫قمر@رفام@داتی@ےہ‪ @،‬و@ا ِس@ےک@ڑباھےپ@ںیم@اس@یک@سعت@رکے@اگ"۔‬ ‫ےیل@یھب@یسک@وک@ ص‬
‫ و @وگگ @اےنپ @ےس @ڑبی @رمع @ےک @وگوگں @اک @احلظ @ںیہن @رکےت‪@ ،‬ان @ےک @اسھت@‬
‫دبزیمتی @ےس @شیپ @آےت @ںیہ‪@ ،‬ان @ےک @آےگ @زابن @درازی @رکےت @ںیہ‪@ ،‬اوسیں @ےک @ےیل@‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" باب ما جاء يف رمحة الصبقان‪ ،‬ر‪ ،1919 :‬صـ‪.448‬‬
‫كتاب إدب‪ ،‬ر‪ ،6143 :‬صـ‪.1771‬‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" ُ‬
‫ز والصؾة‪ ،‬ر‪ ،2722 :‬صـ‪.466‬‬
‫أبواب ال ّ‬
‫ُ‬ ‫(‪" )3‬شـن السمذي"‬
‫‪94‬‬
 ‫;?‬ ‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬
‫دحثیِ @اپ @ںیم @وصخیص @وطر @رپ @ہی @ودیع @ےہ‪@ ،‬ہک @رتمحِ@اعمل @ﷺ ےن@اراشد @رفامای‪:‬‬
‫« َل ْق َس ِمـَّا َم ْن ََل ْ َي ْر َح ْم َص ِغ َركَا‪َ ،‬و َي ْع ِر ْ‬
‫ف َح َّق كَبِ ِركَا»(‪" )1‬وہ@مہ@ںیم@ےس@ںیہن@‬
‫ و@وھچوٹں@رپ@رمح@ںیہن@رکات‪@،‬اور@ڑبوں@اک@قح@ںیہن@اچہپاتن"۔‬
‫@اجن @رتمح @ﷺ ومیتیں‪@ ،‬ویباؤں‪@ ،‬زمکورں @اور@‬
‫ریمے @زعزی @دووتس! @ٰیفطصم ِ‬
‫ونیکسمں@یک@دمد@ےک@اسھت@اسھت‪@،‬ڑبی@رمع@ےک@وگوگں@ےک@اسھت@یھب@اہنتی@تقفش@ےس@‬
‫شیپ@آےت‪@،‬ان@اکادب@وارتحام@اور@سعت@ازفایئ@@رکےت@وہےئ‪@،‬امن@اک@م ھج@کت@اےنپ@اشۂن@‬
‫ب‬
‫دہ @دخۃجی @ایربکی @� @ و @وضح ِر @ارکم@‬ ‫ّوبنت @رپ @ااھٹایل @رکےت۔ @ا یمم @المؤونینم @رضحت @ ی ِه د‬
‫@وکن@ﷺ ےک@اصوتمف@ایبن@رکےت@‬ ‫ﷺ ےس@بس@ےس@زایدہ@رقبی@ںیھت‪@،‬رس صو ِر ص ه‬
‫ِ‬ ‫وہےئ @رفامیت @ںیہ‪« :‬إِك ََّك َلت َِص ُل الر ِحم‪ ،‬و َ ْ ِ‬
‫َتؿ ُل ا ْلؽ ََّل‪َ ،‬و َتؽْس ُ‬
‫ب ا َد ْعدُ ْو َم‪،‬‬ ‫َّ َ َ‬
‫احل ّق»(‪" )2‬آپ ِ@ِص @رف ی @رفامےت @ںیہ‪@،‬‬ ‫ب َْ‬ ‫ني َع َذ ك ََو ِائ ِ‬‫ف‪َ ،‬وت ُِع ْ ُ‬ ‫َو َت ْؼ ِر ْي َّ‬
‫الض ْق َ‬
‫وگوگں@اک@ابر@اماھٹےت@ںیہ‪@،‬رضورودنموں @یک@رضورت@روری@رکےت @ںیہ‪@ ،‬امہمن @ونازی@‬
‫رکےت@ںیہ‪@،‬اور@راہ@ِقح@ںیم@شیپ@آےن@واےل ص ا‬
‫@َمبئ@ںیم@دمد@رفامےت@ںیہ"۔‬
‫زعزیان@رتحمم!@وچہکن@االسیم@امیلعتت@لمکم@وطر@رپ@ادب@وارتحام@رپ@ینبم@ںیہ‪@،‬‬
‫ِ‬
‫ذہلا@ادب@وارتحام@یہ@یک@میلعت@ونیقلت@رکیت@ںیہ‪@،‬اس@اکراخۂن@دقرت@ںیم@سج@سج@وک@ و@‬
‫ و@ںیتمعن@ںیلم‪@،‬ادب@وارتحام@یک@انب@رپںیلم‪@،‬اور@ و@ادب @ےس@رحموم@ےہ‪ً@،‬ۃقیقح@ااسی @صخش@‬
‫رہ@تمعن@ےس@رحموم@ےہ‪@،‬اشدی@ایس @ےیل@یسک@ےن@اہک@ےہ@ہک@"ابادب@اببیصن‪@،‬ےبادب@‬
‫ےببیصن!"۔‬

‫الرمحة‪ ،‬ر‪ ،4943 :‬صـ‪.696‬‬

‫اب يف َّ‬
‫كتاب إدب‪َ ،‬ب ُ‬
‫(‪" )1‬شـن أيب داود" ُ‬
‫كتاب َبدْ ُء ا ْل َو ْح ِي‪ ،‬ر‪ ،3 :‬صـ‪.1‬‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" ُ‬
‫‪95‬‬
‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬ ‫<?‬
‫وادلنی@اک@اصدب@وارتحام‬
‫زعزیان @نَم! @اس @داین @ںیم @بس @ےسزایدہ @ِنسُح م و‬
‫@ُس ‪@ ،‬سعت @ازفایئ @اور@‬ ‫ِ‬
‫ادب @وارتحام @ےکالقئ @رامرے @اےنپ @وادلنی @ںیہ‪@ ،‬وادلنی @ےسالھبیئ @اک @بلطم @یھب@‬
‫یہی@ےہ‪@،‬ہک@ان@ےک@اسھت@یکین@یک@اجےئ‪@،‬ان@یک@سعت@ورکتمی‪@،‬اور@ان@اک@ادب@وارتحام@‬
‫@ےک @ےیل @رہ @ صدم@‬ ‫ایک @اجےئ‪@ ،‬ان @ےک @رہ @اجزئ @مکح @رپوخبیش @لمع @ایک @اجےئ‪@ ،‬ان @یک @دخ‬
‫وکاشں@ر ا@اجےئ‪@،‬اور@اںیہن@وخیش@رفامہ@رکےن@یک@رہ@ نکم@وک ش@یک@اجےئ۔‬
‫اید @رےیھک! @ و @املسمن @@اےنپ@وادلنی ےک @اسھت @سعت @وارتحام @ @اور@اصدب @اک@‬
‫اعُمہلم@رکات@ےہ‪ ،‬اہلل@اعتیل@داین@یہ@ںیم@اس@یک@سعت@وارتحام@اک@اسامن@رک@داتی@ےہ‪@،‬اور@اس@یک@‬
‫@رفامن@‬
‫اینپ@اوالد@ےک@دل@ںیم@اس@یک@سعت@ڈال@دی@اجیت@ےہ۔ ص@رتمحِ@اعایملن ﷺ اک ِ‬
‫َزك ُْم َأ ْبـ َُاؤكُم!»(‪" )1‬اےنپ @وادلنی @‬
‫ےک‬ ‫اعیل اشن @ےہ‪َ « :‬ب ُّروا آبا َءك ُْم‪ ،‬ت َ ُّ‬
‫اسھت ااھچ@رباتؤ@رکو‪@،‬اہمترے@ےچب@یھب اہمترے اسھت@ااھچ@رباتؤ@رکںی@ےگ!"۔‬
‫@دان@ دب@اہلل@ص @ورمَو@ص @اعص@� ےتہک م ه@ي‪@،‬ہک@اکی@صخش@رساکر@‬ ‫رضحت ی ِه د‬
‫اصدَبِ@رقار ﷺ یک@ابراگہ@ںیم@احرض@وہ@رک@داہد@یک@ااجزت@امےنگن@اگل‪@،‬ىفطصم ه‬
‫@رکي ﷺ‬
‫حت@ںیہ؟"@ ماس@ےن@رعض@‬ ‫اك؟» "ایک@اہمترے@وادلنی@ ه ا‬ ‫ےن@رفامای‪َ « :‬أ َح ٌّي َوالِدَ َ‬
‫قفَم َفج ِ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬
‫اهدْ »(‪" )2‬وت @ مان @یک @دخ @‬ ‫یک‪@ :‬یج @ اں‪@ُ ،‬ن @اپ @ﷺ ےن @رفامای‪َ « :‬فػ ِ َ َ‬
‫رکو‪@،‬ایس ه@يم@اہمترا@داہد@ےہ!"۔‬
‫ریمے@رتحمم@اھبویئ!@وادلنی@ےک@قوق @ےس@یسک@یھب@حر @یک م@رورگداین@رکان‪@،‬ای@‬

‫والصؾة‪ ،‬ر‪.2592/7 ،7259 :‬‬ ‫كتاب ِ ِّ‬

‫الز ِّ‬ ‫مستدرك احلاكم" ُ‬
‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫أحق به‪ ،‬ر‪ ،6574 :‬صـ‪.1117‬‬
‫وأّيَم ّ‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" باب ّبر الوالدَ ين ّ‬
‫‪96‬‬
 ‫=?‬ ‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬
‫امن@ےک@اسھت@ےبادیب‪@،‬ای@اےنپ@روِےی@ےس@امن@یک@سعت@ورکتمی@ںیم@یمک@الان‪@،‬تّنج@ےس@‬
‫ه ت‬
‫@رواي@ےہ‪@،‬روسل@اہلل@‬ ‫@دان@ام رہریہ@� ےس‬‫رحمویم@اک@ببس@ص @اتکس@ےہ‪@،‬رضحت ی ِه م د‬
‫ﷺ ےن @رفامای‪َ « :‬ر ِغ َم َأ ْك ُػه‪ُ ،‬ث َّم َر ِغ َم َأ ْك ُػه‪ُ ،‬ث َّم َر ِغ َم َأ ْك ُػه!» @"امس @یک @ان @‬
‫@ایروسل@اہلل@‬
‫ص‬ ‫اخ @آوگد@وہ‪@،‬وه@ربابد@وہ@اجےئ‪@،‬امس@یک@ان @اخ @آوگد@وہ!"@رعض@یک@ىئگ‪:‬‬
‫ُها َأ ْو كِ َؾ ْق ِف ََم‪ُ ،‬ث َّم‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫سک @یک؟ @رفامای‪َ « :‬م ْن َأ ْد َر َك َوالدَ ْيه عـْدَ ُه ا ْلؽ َز َأ َحدَ ُ َ‬
‫الـَّ َة!»(‪ "@ )1‬و @اےنپ @م ڑےھ @وادلنی @ںیم @ےس @اکی @ای @دوونں @وک @اپےئ‪@ ،‬رھپ@‬ ‫ََل ْ َيدْ ُخ ِل ْ َ‬
‫یھب@امن@یک@دخ @رکےک@تّنج@اک@دقحار@ہن@وہ@ےكس!"۔‬
‫ب‬
‫دحثیِ @اپ @ںیم @ےہ‪@ُ ،‬ن @ارکمﷺ ےن @اراشد @رفامای‪َ « :‬و ِّقر ا ْلؽَبِ ْ َر‪،‬‬
‫الـَّ ِة»(‪" )2‬ڑبوں@یک@میظعت@ووتریق@رکو‪@،‬اور@وھچوٹں@رپ@‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫الصغ ْ َر‪ ،‬ت َُراف ْؼـ ْي ِ ْيف ْ َ‬
‫َو ْار َح ِم َّ‬
‫تقفش@رکو‪@،‬وت@مت@تّنج@ںیم@ریمی ص@رافتق@اپ@وگےگ"۔‬
‫ایھچ@میلعت@ورتتیب@یک@ا تیم@واواد‬
‫ان@االسم!@وادلنی@اک@رکدار@ان@یک@اوالد@ےک@ےیل@ِلعشم@راہ@وہات@ےہ‪@،‬ہک@‬
‫ربادر ِ‬
‫ہچب@اےنپ@وادلنی@ےک@رکدار@اک@آہنیئ@دار@وہات@ےہ‪@،‬ارگ@مہ@ہی@اچےتہ@ںیہ@ہک@رامرے@ےچب@لک@‬
‫وک@رامرے@ڑباھےپ@اکاہسرا@ںینب‪@،‬رامری@سعت‪@،‬اصدب@اور@ارتحام@رکںی‪@،‬وت@اںیہن@االسیم@‬
‫امیلعتت@ےس م@روانشس@رکاےیئ‪@،‬ہشیمہ@اےنپ@ےس@ڑبوں@یک@@سعت@اور@وھچوٹں@ےک@اسھت@‬
‫تقفش @ےس @شیپ @آےن @یک @تحیصن @ےیجیک‪@ ،‬اور @اےنپ @ @وادلنی @ےس @نسحِ م@ُسو ‪@ ،‬ان @اک@‬
‫ادب@وارتحام‪@،‬ان@یک@اِاطتع@ورفامربنداری@اک@درس@دےتی@رےیہ‪@،‬رہتش@داروں@یک@اچہپن@‬

‫ز والصؾة وإدب‪ ،‬ر‪ ،6511 :‬صـ‪.1119‬‬ ‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب ال ّ‬

‫(‪ُ " )2‬ص َعب اإليَمن" ‪ -75‬باب يف رمحة ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.3511/7 ،17981 :‬‬
‫‪97‬‬
‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬ ‫>?‬
‫رکاںیئ‪@،‬اور@امن @ےک@اسھت @اقلعتت @اقمئ@رےنھک‪@،‬امن@ےس@مصیهل @ ول@ےک @حرےقی@‬
‫ب‬
‫اور @آداب @یھب @اھکسےیئ؛ @اتہک @وہ @ان @ےس ِ@ِص @رف ی @رکںی۔ ُ@ن @رکمی @ﷺ ےن @رفامای‪:‬‬
‫الر ِح ِم َحم َ َّب ٌة‬ ‫ِ‬ ‫« َتع َّؾؿوا ِمن َأكْسابِؽُم ما ت َِص ُؾ َ ِ‬
‫ون بِه َأ ْر َحا َمؽ ُْم‪َ :‬فنِ َّن ص َؾ َة َّ‬ ‫َ ُْ ْ َ ْ َ‬
‫ال‪َ ،‬مـ َْس َل ٌة ِيف ْإَ َث ِر»(‪" )1‬اےنپ @رہتش @داروں @وک @اچہپون؛@‬ ‫ِيف إَ ْه ِل‪ ،‬م ْثرا ٌة ِيف ادْ ِ‬
‫َ َ‬
‫نسح م@ُسو ‪@ ،‬اخدنان @ںیم @تبحم@‬
‫اتہک @روتشں @اک @احلظ @رھک @وکس؛ @ویکہکن @رہتش @داروں @ےس @ ِ‬
‫اور@امل@ورمع@ںیم@ربتک@اک@ابثع@ےہ"۔‬
‫رفي هقا ِان@رگایم@دقر!@ںوچں@یک@ایھچ@میلعت@ورتتیب‪@،‬اِن ںیم@اقع ِد@ا ِ‬
‫لہ@تّنس@یک@‬
‫یگتخپ‪@ ،‬اصالخ @یک@دریگتس‪@ ،‬اور @اامعل @ںیم@اپزیکیگ@الےن@اک @ببس @یتنب@ےہ‪@ ،‬سج @ےس @ان@ےک@‬
‫@سعت@سفن@اک@ا ِاسحس@دیپا@وہات@ےہ۔@اصوقا ِم@اعمل@یک@‬
‫تعس@رکف@ورظن@اور ِ‬
‫ِ‬ ‫ادنر@دنلبٔی@رکدار‪@،‬و‬
‫اترخی @اتبیت @ےہ @ہک @نج @وگوگں @ےن @اےنپ @ںوچں @یک @میلعت @ورتتیب @رپ @روری @وتہج @دی‪@ ،‬وہ @رہ@‬
‫زامےن @ںیم @اکایمب @رےہ‪@ ،‬اور @نج @وگوگں @ےن @اس @ابت @یک @ا تیم @وک @وسحمس @ںیہن @ایک‪@،‬‬
‫ت‬
‫@ورتبےس@اغلف@رےہ‪@،‬اعُمرشے@ںیم@اںیہن@وکیئ@سعت@ہن@لم@یکس‪@،‬‬ ‫اوالد@یک@حیحص@رپ صورش ُ ه @‬
‫یگ۔رساک ِر@دو@اعمل@ﷺ ےن@‬
‫یھبوہ @‬
‫@اس@وکاتیہ@رپ@ان@ےس@ابز@رُپس@ @‬ ‫اور@لک@ربو ِز@ایق‬
‫الر ُج ُل َرا ٍع ِيف‬ ‫ِ ِِ‬ ‫اراشد@رفامای‪ُ « :‬ك ُّؾؽ ُْم َراعٍ‪َ ،‬و ُك ُّؾؽ ُْم َم ْس ُم ٌ‬
‫ول َع ْن َرع َّقته ‪َ ...‬و َّ‬
‫ت َز ْو ِج َفا‪،‬‬ ‫اعق ٌة ِيف بق ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َأ ْهؾِه‪َ ،‬و ُه َو َم ْس ُم ٌ‬
‫َْ‬ ‫ول َع ْن َرع َّقته‪َ ،‬وادَ ْر َأ ُة َر َ‬
‫َو َم ْس ُمو َل ٌة َع ْن َر ِع َّقتِ َفا»(‪" )2‬مت@بس @اینپ @اینپ@ہگج @ذ یّم @دار @وہ‪@ ،‬اور @مت @بس @ےس@‬
‫اہمترے@اموتحتں@ےک@ابرے@ںیم@رواھچ@اجےئ@اگ@‪@،...‬رمد@اےنپ@الہ ِ ه ا‬
‫@وعل@اک@ذ یّم@دار@ےہ‪@،‬‬

‫ز والصؾة‪ ،‬ر‪ ،1979 :‬صـ‪.458‬‬ ‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ال ّ‬

‫الؼرى وا ُددن‪ ،‬ر‪ ،893 :‬صـ‪.144‬‬ ‫ِ‬
‫ل ُؿ َعة يف ُ‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" باب ا ُ‬
‫‪98‬‬
 ‫??‬ ‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬
‫اور@اس@ےس@اس@ےک@اموتحتں@ےک@ابرے@ںیم@رواھچ@اجےئاگ‪@،‬وعرت@اےنپ@وشرہ@ےک@رھگ@‬
‫ےکام@وتحتں@ےک@ابرے@ںیم@رواھچ@اجےئ@اگ!"۔‬
‫ںیم@ذ یّم@دار@ےہ‪@،‬اور@اس@ےس@اس@ @‬
‫@دان @یلع @‪-‬رکیم@اہلل@وہہج‪@-‬ےن@رفامای‪َ « :‬ع ِّؾ ُؿ ْوا َأ ْك ُػ َسؽ ُْم َو َأ ْه ِؾ ْقؽ ُُم‬
‫رضحت ی ِه م د‬
‫ْ‬
‫اْلَ ْ َر»(‪" )1‬اےنپ@آپ@وک@اور@اےنپ@رھگ@واوگں@وک@الھبیئ@یک@میلعت@دو"۔‬
‫اوالد @یک @ایھچ @رتتیب @یہ @اےھچ @اعُمرشے @یک @اینبد @ےہ‪@ ،‬سج @یک @حرف @ااشرہ@‬
‫رکےت @وہےئ @روسل @اہلل @ﷺ ےن @اراشد @رفامای‪َ « :‬ما ك ََح َل َوالِدٌ َو َلد ًا ِم ْن‬
‫ك َْح ٍل‪َ ،‬أ ْف َض َل ِم ْن َأ َد ٍب َح َس ٍن»(‪" )2‬ابپ@یک@حرف@ےس@اوالد@ےک @ےیل@اس@ےس@‬
‫رتہب@وکیئ@ہیطع@ںیہن‪@،‬ہک@وہ@ان@یک@ایھچ@رتتیب@رکے"۔‬
‫زعزیان @رگایم! @ضعب @وگوگں @وک @اینپ @اوالد @ںیم @ںوچں @ےس @زایدہ @تبحم @ودیپسچل@‬
‫ِ‬
‫وہیت@ےہ‪@،‬ہکبج@ویچبں @وک@وہ@م ھج@یہ ےتھ@ںیہ‪@،‬ایس @ےیل@ان @یک@یگ @ا یی@اور@رتتیب @ںیم@یھب@‬
‫وکاتیہ@ربےتت@ںیہ‪@،‬ہی@لمع@تہب@ڑبے@اعُمرشیت@اگبڑ@اک@ببس@ےہ‪@،‬االسم@ےن@وصختیص@‬
‫ےک@اسھت@ویچبں@یک@ایھچ@میلعت@ورتتیب@یک@اتدیک@رفامیئ@ےہ‪@،‬اور@اس@یک@ڑبی@تلیضف@ایبن@‬
‫َث بـ ٍ‬ ‫ب‬
‫َات‪َ ،‬ف َل َّد َ َُب َّن‬ ‫یک @ےہ‪@ُ ،‬ن @رکمی @ﷺ ےن @اراشد @رفامای‪َ « :‬م ْن َع َال َثال َ َ‬
‫َو َز َّو َج ُف َّن‪َ ،‬و َأ ْح َس َن إِ َل ْق ِف َّن‪َ ،‬ف َؾ ُه ْ َ‬
‫الـَّ ُة»(‪" )3‬سج@یک@نیت‪@9‬ایٹیبں @وہں‪@،‬اور@وہ@‬
‫ان @یک @ایھچ @رتتیب @رکے‪@ ،‬اور @انمبس @ہگج @ان @یک @اشدی @رک @دے‪@ ،‬اور @ان @ےک @اسھت@‬
‫ااھچ م و‬
‫@ُس @رکے‪@،‬اس@ےکےیل@تّنج@ےہ"۔‬

‫(‪" )1‬صعب اإليَمن" باب يف حؼوق إوٓد وإهؾني‪ ،‬ر‪.2911/6 ،8774 :‬‬
‫(‪" )2‬شـن السمذي" باب ما جاء يف أدب الولد‪ ،‬ر‪ ،1952 :‬صـ‪.453‬‬
‫(‪" )3‬شـن أيب داود" باب يف َف ْض ِل َم ْن عال َيتَا َمى‪ ،‬ر‪ ،5147 :‬صـ‪.723‬‬
‫‪99‬‬
‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬ ‫‪111‬‬
‫اوالد@ےس@اسکیں@ِنسُح@ولس @اک@مکح‬
‫@ح@ﷺےن م ه‬
‫@ہ@اسری@اوالد@ےک@درایمن@رباربی@‬ ‫ریمے@زعزی!@اہلل@ےک ُ ه ُ‬
‫اک@مکح@رفامای@ےہ‪@،‬اور@ہی@یھب@ہک@ان@ےک@درایمن@وکیئ@رف @ہن@ایک@اجےئ‪@،‬اراشد@رفامای‪« :‬اِ َّت ُؼوا اهللَ‬
‫ني َأ ْو َٓ ِدك ُْم!»(‪" )1‬اہلل@ےس@ڈرو@اور@اینپ@اوالد@ےک@درایمن@رباربی@روھک!"۔‬
‫َوا ْع ِد ُلوا َب ْ َ‬
‫ےٹیب @وک @م ہس @وتبحم @زایدہ @دےنی‪@ ،‬اور @یٹیب @وک @تبحم @ےس @رحموم @رکےن @واوگں @وک@‬
‫روسل@اهلل ﷺ ےن@ہیبنت@رفامیئ@ےہ‪@،‬ہک@اس@اعُمہلم@ںیم@یھب@اےنپ@ںوچں@ںیم@رباربی@‬
‫ب‬
‫یک@اجےئ‪@،‬اکی@صخش@وضحر ُ@ن@@رکمی@ﷺ ےک@اسھت@اھٹیب@اھت@ہک@اس@اک@ہچب@آای‪@،‬اس@ےن@‬
‫اےس@اماھٹای‪@،‬وچام@اور@اینپ@وگد@ںیم@اھٹیب@ایل‪@،‬رھپ@ھچك@ ه ر‬
‫دي@دعب@اس@یک@یچب@آیئ@‪@،‬وت@اس@ےن@@اےس@‬
‫اماھٹای @اور @اینپ @اکی @اجبن @اھٹب @دای‪@ ،‬رتمحِ @اعمله ان ﷺ ےن @رفامای‪َ « :‬ف ََم عَدَ ْل َت‬
‫َب ْقـ َُف ََم!»(‪"@)2‬مت@ےن@@ان@دوونں@ےک@درایمن@رباربی@ںیہن@یک!"۔‬
‫اوالد@یک@االسیم@میلعت@ورتتیب@اک@اامتہم‬
‫ایپرے @اھبویئ! @وادلنی @یک @ا یونیل ی@ذّم @داری @ےہ‪@ ،‬ہک @ںوچں @یک @ایھچ @میلعت@‬
‫ورتتیب @رکےک @اںیہن @ااھچ‪ ،‬ی@ذّم @دار @اور @اثمیل @املسمن @انبںیئ؛ ه و‬
‫@كہکن @ارگ @ےچب @یک @حیحص @ @دھکی@‬
‫اھبل@یک@اجےئ‪@،‬وت@وہ@ڑبا@وہ@رک@ےبامشر@اقوتیلبں@ےک@اسھت‪@،‬اعُمرشے@ںیم@رتہبنی@رکدار@‬
‫ادا @رکاتکس @ےہ‪@ ،‬وخد @اےنپ @آپ @وک @اور @رورے @اعُمرشے @وک @افده @اچنہپ @اتکس @ےہ۔ @ںوچں @یک@‬
‫رتتیب @ےک @ادتبایئ @رَمالح @اک @ذرک @رکےت @وہےئ @روسل @اہلل @ﷺ ےن @رفامای‪ُ « :‬م ُروا‬
‫وه ْم َع َؾ ْق َفا َو ُه ْم َأ ْبـَا ُء‬ ‫الص َال ِة َو ُه ْم َأ ْبـَا ُء َش ْب ِع ِشـِني‪َ ،‬و ْ ِ‬
‫اْض ُب ُ‬ ‫َأ ْو َٓ َدك ُْم بِ َّ‬

‫فاد ِيف ْ ِ‬
‫اْل َبة‪ ،‬ر‪ ،2587 :‬صـ‪.418‬‬ ‫اإل ْص ِ‬
‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب ِ‬
‫(‪" )2‬صعب اإليَمن" باب يف حؼوق إوٓد وإهؾني‪ ،‬ر‪.2917/6 ،8777 :‬‬
‫‪100‬‬
 ‫‪111‬‬ ‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬
‫اج ِع»(‪"@ )1‬ےچب @بج @است‪@ :‬اسل @ےک @وہ@‬ ‫ْش ِشـِني‪َ ،‬و َفر ُقوا َبقْـ َُفم ِيف ادْ َض ِ‬ ‫َع ْ ِ‬
‫ْ‬ ‫ِّ‬ ‫ب‬
‫ه‬
‫اجن @وت @اںیہن @امنز @اک @مکح @دو‪@ ،‬اور @بج @وہ @دس‪@ 11‬ربس @ےک @وہں @وت @(امنز @ہن @ڑپےنھ @رپ)@‬
‫من@امرو‪@،‬اور@ان@ےک رتس@ا گ@ا گ@رکدو!"۔‬ ‫ا مه‬
‫میلعت@ورتتیب@ںیم@رنیم@وتقفش@اک@ولہپ‬
‫راقیفن @تّلمِ @االسہیم! @ںوچں @یک @میلعت @ورتتیب @ںیم @رنیم @وتقفش @اک @ولہپ @ِشیپ@‬
‫ِ‬
‫ت‬
‫حت‬
‫رظن @رےہ‪ @،‬صی @االِاکمن @اںیہن @ایپر @وتبحم @ےس@اھجمسےن‪@ ،‬اور@اینپ @ابت@رپ @اقلئ @رکےن@یک@‬
‫ت‬
‫وک ش @رکںی‪@ ،‬ان @رپ @ےباج @یتخس @اور م ر@يش ص@روی @ےس @رگزی @ایک @اجےئ؛ @رامرے @ایپرے @یبن@‬
‫ِ‬
‫ﷺ ںوچں @ےک @اسھت @تہب @رہمابین @اور @اہنتی @تقفش @ےس @شیپ @آ هاا @رکےت‪@ ،‬دحثی@‬
‫@دان @اب @ص @ام @� ےن @اس @ابرے @ںیم @رفامای‪َ « :‬ما‬‫رشفی @ںیم @ےہ @ہک @رضحت ی ِه م د‬
‫ال ِم ْن رش ِ‬
‫َان َأر َحم بِا ْل ِع َق ِ‬
‫ول اهللِ ﷺ«(‪" )2‬ںیم@ےن@روسل@اہلل@‬ ‫َ ُ‬ ‫َر َأ ْي ُت َأ َحد ًا ك َ ْ َ‬
‫ےسڑبھ@رک‪@،‬ںوچں@رپ@رہمابین@رفامےن@واال@یسک@وک@ںیہن@داھکی"۔‬
‫ﷺ @‬
‫@يل @رضوری @ےہ @ہک @اینپ @اوالد @ےک @دل ه@يم @اهلل @اعتیل‪@ ،‬اس@‬
‫رہ @املسمن @ےک ه‬
‫ےک @روسل @ تﷺ‪ ،‬ه ِ‬
‫@دي @االسم‪@ ،‬املعےئ @االسم @اور @زبروگں @یک @تبحم‪@ ،‬ان @اک @ادب@‬
‫تع ت‬
‫وارتحام @اور ظ هم @ووتریق @دیپا @رکےن @یک @وک ش @رکے‪@ ،‬اعم @املسمونں @ےک @اسھت ُ@ه@‬
‫ُ ت‬ ‫ش‬
‫@خص @اور @سعت @ےک @اسھت ه@پ @آےن @یک @رتب @دے‪@ ،‬اور @اںیہن @اعُمرشے @اک@‬
‫ه‬ ‫تبحم‪ ،‬م و‬
‫ااھچ@رفد@انب@رک@ےنیج@اک@ڈهیگ@سكهااےئ۔‬

‫(‪" )1‬شـن أيب داود" باب متى يم َمر الغالم بالصالة‪ ،‬ر‪ ،49۵ :‬صـ‪.82‬‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب الػضائل‪ ،‬ر‪ ،6726 :‬صـ‪.1723‬‬
‫‪101‬‬
‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬ ‫‪118‬‬
‫رتتیبِ@اوالد@ےس@قلعتم@دنچ@رضوری@آداب‬
‫زعزی @دووتس! @مہ @رپ @ہی@یھب @الزم @ورضوری @ےہ‪@،‬ہک @اینپ @اوالد@وک @امہمن @ونازی @ےک@‬
‫آداب@اھکسںیئ؛@ہک@ہی@اایبنء@ورم صسلیهن@اک@حرہقی@ےہ‪@،‬ان@یک@ہی@یھب@رتتیب@رکںی@ہک@ڑپوویسں@‬
‫ےک @اسھت @نسحِ م و‬
‫@ُس @ےسیک @رکان @ےہ‪@ ،‬ان @ےک @قوق @اور @اضفلئ @اتبںیئ‪@ ،‬ان @ےک @ذونہں@‬
‫ںیم@ہی@یھب@راخس@@رکںی‪@،‬ہک@بج@یسک@لفحم@ںیم@وہں@وت@وتہج@ےس@ایھچ@ابوتں@وک@@ںینس‪@،‬ڑبے@‬
‫بج@ابت@رکںی@وت@وھچےٹ@اخیسش@رںیہ‪@،‬بج@وکیئ@ھچك@اھجمسےئ@وت@اس@یک@ابت@روری@وتہج@‬
‫ےس@ںینس‪@ ،‬اور @اس@رپ@لمع@یک@وک ش@یھب @رکںی‪@،‬بج@ںیہک@وگتفگ@اک@یسعق @وہ@وت@ااہتنیئ @ادب@‬
‫وارتحام@ےک@اسھت@ایھچ@ابںیت@رکںی‪@،‬ینعی@ھچك@م ےنل@ےس@يلہپ@ایھچ@حر @وتل@ںیل!۔‬
‫ان @بس @آداب @یک @رصتخم @واجعم @اافلظ @ںیم @میلعت @دےتی @وہےئ @روسل @اہلل@‬
‫َان ي ْم ِمن بِاهللِ وا ْلقو ِم ِ‬
‫أخ ِر‪َ ،‬ف ْؾ َق ُؼ ْل َخ ْر ًا َأ ْو‬ ‫َ َْ‬ ‫ﷺ ےن @رفامای‪َ « :‬م ْن ك َ ُ‬
‫ل ِ َق ْص ُؿ ْت‪َ ،‬و َم ْن كَا َن ُي ْم ِمن بِاهللِ َوا ْل َق ْو ِم ْأ ِخ ِر‪َ ،‬ف ْؾ ُقؽ ِْر ْم َج َار ُه‪َ ،‬و َم ْن ك َ‬
‫َان‬
‫أخ ِر‪َ ،‬ف ْؾ ُقؽ ِْر ْم َض ْق َػ ُه»(‪ " )1‬و @اہلل @اعتٰیل @اور @وی ِم @آرخت @رپ@‬ ‫ي ْم ِمن بِاهللِ وا ْلقو ِم ِ‬
‫َ َْ‬ ‫ُ‬
‫اامین@راتھک@ےہ‪@،‬اےس@اچےیہ@ہک@ایھچ@ابت@ےہک@ای@اخیسش@رےہ۔@ و@اہلل@� اور@آرخت@‬
‫ےک@دن@رپ@ نیق@راتھک@ےہ‪@،‬اےس@اچےیہ@ہک@اےنپ@ڑپویس@اک@ارتحام@رکے۔@اور@ و@اہلل@ﷻ‬
‫اور@وی ِم@آرخت@وک@اماتن@ےہ‪@،‬اےس@اچےیہ@ہک@امہمن@اک@اِرکام@(امہمن@ونازی)@رکے"۔‬
‫@اجن@رتمح @ﷺ ےن@ان @آداب@اور@رتتیب@یک@اینبدی@ابوتں @وک@اس@‬
‫ٰیفطصم ِ‬
‫@امکل @اامین @رقار @دای‪@ ،‬ہک @ان @یک @ صا تیم @تہب @زایدہ @ےہ‪@ ،‬اور @اعُمرشے @رپ @ان @ےک@‬
‫ےیل ِ‬
‫اےھچ@ارثات@یھب@تہب@میظع@ںیہ۔‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب اإليَمن‪ ،‬ر‪ ،173 :‬صـ‪.41‬‬

‫‪102‬‬
 ‫‪119‬‬ ‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬
‫اجن @ربادر! @اوالد @یک @ایھچ @رتتیب @ےک @ےیل @ہی @یھب @رضوری @ےہ‪@ ،‬ہک ه‬
‫@وادلي@‬ ‫ِ‬
‫ُه‬ ‫ت‬
‫@رکي‪@ ،‬رصف @دمرےس @ هاا @اوکسل ُ@ب @رک@‬ ‫@ابن ه‬ ‫@دي‪@ ،‬اور @ان @ےک @اسھت @ھٹیب @رک ه‬‫اِںیہن @وتق ه‬
‫ُ ت‬
‫@وادلي@یک@تہب@ڑبی@وھبل@‬ ‫@رتب@اک@اامتہم@ہن@رکان‪ ،‬ه‬ ‫@ذبات@وخد@اِن@یک ه‬
‫نئمطم@وہ@اجان‪@،‬اور ِ‬
‫ُ ت‬
‫@رتب @ےس @رحموم @ره @اجیت @ےہ۔ @اس @ےک@‬ ‫ےہ‪@ ،‬سج @ےک @ابثع @ارثك @اواقت @اوالد @اهچ ه‬
‫ُ ت‬
‫@رتب@یک@اخحر@وخد@اےنپ@اصالخ ‪@،‬اعدات@اور@اصوطا ر@‬ ‫اسھت@اسھت@ااسنن@اینپ@اوالد@یک@اهچ ه‬
‫ُ ت‬
‫@رتب @اگه@وه@اموحل@ےہ@ و @اںیہن@هگر ه@يم @اتلم@‬ ‫يل@ىلہپ ه‬ ‫ُه@رتہب@انبےئ؛ ه و‬
‫@كہکن@ںوچں@ےک @ ه‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ےہ‪@ ،‬ذہلا @ہچب @اےنپ @وادلنی ه@يم @ و @اعدات @واصالخ @ديكههیاا @ےہ‪@ ،‬اںیہن @اورااا ان ه@يا @ےہ‪@،‬‬
‫@وادلي@یک@اعدات@واصالخ @اےھچ@وہں‪@،‬وت@ںوچں@یک@اعدات@واصالخ ُ@ه@وخد@وخبد@‬
‫انچہچن@ارگ ه‬
‫@وصبرت@درگی@ںوچں@ےک@ےنڑےن ه@يم ه ر‬
‫@دي@ںیہن@ىت۔‬ ‫ِ‬ ‫اهچ@وہ@اجےت م ه@ي‪،‬‬
‫ان@االسم!@ایھچ@رتتیب@ےکدنچ@رضوری@آداب@ںیم@ےس@ہی@یھب@ےہ‪@،‬ہک@‬
‫ربادر ِ‬
‫ںوچں@ےک@اصوحال@رپ@ڑکی@رظن@ریھک@اجےئ‪@،‬ان@ےک@وطر@حروقیں@وک@رَپ اھک@اجےئ‪@،‬ان@ےک@‬
‫دووتسں @رپ @یھب @اگنہ @ریھک @اجےئ‪@ ،‬اںیہن @ایھچ @تبحص @اایتخر @رکےن @ےک @اواد @اتب @رک @رتبیغ@‬
‫دی@اجےئ‪@،‬اور@رُبی@تبحص@ےک @اصقنانت@اتب@رک@اس @ےس@لمکم @ا بانب@یک @میلعت@دی@‬
‫ب‬
‫اجےئ؛ @ہک ُ@ن @رکمی @رؤف @رمیح @ﷺ ےن @رفامای‪« :‬ادَ ْر ُء َع ىذ ِد ْي ِن َخؾِ ْقؾِه‪،‬‬
‫َف ْؾ َقـْ ُظ ْر َأ َحدُ ك ُْم َم ْن ُُيَال ِ ُل»(‪" )1‬آدیم@اےنپ@دوتس@ےک@ ِدنی@رپ@وہات@ےہ‪@،‬وت@مت@ںیم@‬
‫ےس@رہ@اکی@وک@اچےیہ@ہک@دھکی@اھبل@رک@دوتس@انبےئ!"۔‬
‫ذٰہلا@وادلنی@رپ@الزم@ےہ@ہک@اےنپ@ںوچں@اور@ویچبں@رپ@ڑکی@اگنہ@رںیھک‪@،‬ان@اک@رھگ@‬
‫ںیم @اور @ابرہ @اہکں @اور @نک @نک @اکیسں @ںیم @وتق ص@صرف @وہات @ےہ‪@ ،‬ذراعئِ @اِالبغ @وصخًاص@‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أيب هريرة‪ ،‬ر‪.233/3 ،8425 :‬‬
‫‪103‬‬
‫ڑبوں@اک@ادب@ورتحام@اور@رتتیبِ@اوالد‬ ‫‪11:‬‬
‫یسابلئ @اوزن @اور @ارٹنٹین @وریغہ @ںیم @ان @یک @ایک @رسرگایمں @ںیہ‪@ ،‬اور @سک @حر @ےک@‬
‫وگوگں @ےس @ان @ےک @رواطب @ںیہ‪@ ،‬اس @اک @اخص @ایخل @رںیھک‪@ ،‬اور @رہ @ نکم @دح @کت @اںیہن@‬
‫ارٹنٹین@اور@وسلش@ڈیمای@ےک@یفنم@ارثات@ےس@ مدور@رےنھک@یک@وک ش@رکںی!!۔‬
‫ِ‬
‫رحف@اریخ‬
‫ب‬
‫@اضب @ایحت @ےہ‪@ ،‬اس @ابمر @دنی@‬ ‫زعزیان @رتحمم! @وچہکن @االسم @اکی @لمکم ُ ا‬
‫ِ‬
‫اين@یک@ صرامنہیئ@یک@ےہ‪@،‬اور@زدنیگ@اک@وکیئ@وگہش@ااسی@ںیہن@سج ه@يم@‬
‫ےن@رہ@اعُمےلم@ںیم@الہِ@ ه ا‬
‫دنیِ@االسم@ےن@رامری@ صرامنہیئ@ہن@رفامیئ@وہ‪@،‬ذہلا@رہ@املسمن@رپ@الزم@ےہ@ہک@دنیِ@االسم@یک@‬
‫رونش@ودراشخں@امیلعتت@رپ@لمع@ریپا@رےہ‪@،‬االسیم@آداب@وامیلعتت@ و@اہنتی@آاسن‪@،‬‬
‫@رکےکااعنامت@راّبین@اک@ @قحتسم‪@،‬اور@اموس ٔہ@ صحسیہ @اک @اچس@‬
‫ِ‬ ‫سیلس@اور@ ِدنیشنل@ںیہ‪@ ،‬ان @یک@اجبآ صوری‬
‫تعی@‬
‫ریپواکر @ص @اجےئ‪@ ،‬اینپ @اوالد @وکیھب @اس @یک @میلعت @ورتتیب @دے؛اتہک @وہ @یھب @رش ِ‬
‫@زبروگں @اکادب@‬ ‫مط ص مہ‬
‫ی ررہ@ےک@اصاکحم@یک@اپدنبی@ےک @اسھت@اسھت‪@،‬اےنپ@ےس@ڑبوں@اور ب‬
‫ںےک@اسھت@یھب@رنیم@اور@تقفش@ےس@شیپ ه‬
‫@آن۔‬ ‫وارتحام@رکان@ںیھکیس‪@،‬اور@وھچوٹ @‬
‫داع‬
‫اے@اہلل!@ںیمہ@اےنپ@ڑبوں@ےک@ادب@و@ارتحام@یک@وتقیف@رمتمح@رفام‪@،‬اےنپ@ںوچں@‬
‫یک @ایھچ @رتتیب @یک @اعسدت @اطع @رفام‪@ ،‬ان @ےک @ےیل @ںیمہ @ایھچ @ایھچ @داعںیئ @رکےنیک @وتقیف@‬
‫اب @اعُمرشت @اھکسےن @یک @تمہ @واطتق @اطع @رفام‪@،‬‬
‫بیصن @رفام‪@ ،‬اںیہن @اےھچ @اصالخ @وآد ِ‬
‫رامرے@رھگوں@وک@تبحم‪ ،‬ص@رتمح@اور@تقفش@اک@وہگارہ@انب‪@،‬رامرے@امنیب@تبحم@وامتفل@وک@راخس@‬
‫رفام‪@،‬ںیمہ وخاحشیل@اطع@رفام‪@،‬دگنتیتس@ےس@اچب@اور@رظنِ@دب@ےس@وفحمظ@رھک‪ ،‬ںیمہ@اینپ@ابعدت‪@،‬‬
‫رب@ااعلنیمل!۔‬
‫کین@اامعل@اور@اےنپ@اصاکحم@رپ@لمع@ریپا@وہےن@یک@وتقیف@اطع@رفام‪@،‬آنیم@ای ی‬
‫‪104‬‬
‫‪503‬‬ ‫‪8‬ذم‪8‬اار ہ‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬
‫ہ‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪88‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ‪8‬ذم‪8‬اار ‪8‬‬
‫(ۃعمج‪8‬ارابمر ہ‪ 83‬مُجاا ‪8‬اآلرخة‪52258‬ھہ‪-‬ہ‪0000/05/15‬ء) ہ‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم ظذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادغ‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعغ‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيظو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلغ‪ ،‬وظذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫بسم اهلل ال ّر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪8‬رُپونر‪8 ،‬اشعفِ ‪8‬وی ِل م و‬
‫‪8‬نر ‪8‬ﷺ ‪8‬یک ‪8‬ابراگہ ‪8‬ںیم ‪8‬ااب ‪8‬وارتحال ‪8‬ےس ‪ 8‬ماروا‪8‬‬
‫وبارك ظذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬
‫والسل ‪8‬اک ‪8‬ذنراہن ‪8‬شیپ ‪8‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعغ‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وظذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫پ‪ِ8‬رظنم ہ‬
‫ہلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اک‪ 8‬ہ‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪8‬ذ ‪8‬واقر! ‪8‬ریمشک ‪8‬اک ‪8‬ڈورگہ ‪8‬راہج ‪8‬رہ ‪8‬ھگنس ‪8‬ادتبا ء ‪8‬ںیم ‪8‬اچاتہ ‪8‬اھت‪8 ،‬ہک ‪8‬ریمشک‪8‬‬
‫آزاا‪8‬تیثیح‪8‬ںیم‪8‬رےہ‪8،‬رگم‪8‬اوتکرب‪57258‬ء‪8‬ںیم‪8‬اپاتسکم‪8‬ےک‪8‬ابقیلئ‪8‬وجگنجؤں‪8‬ےس‪8‬ےنٹمن‪8‬ںیم‪8‬‬
‫دما ‪8‬رفامہ ‪8‬رکےن ‪8‬ےک ‪8‬وعض‪8 ،‬ڈورگہ ‪8‬راہج ‪8‬ےن ‪8‬اڈنای ‪8‬ےس ‪8‬اِاحلق ‪8‬اک ‪8‬ہلصیف ‪8‬ایک‪8 ،‬اس ‪8‬ےک ‪8‬دعب‪8‬‬
‫گنج‪8‬رشوع‪8‬وہ‪8‬یئگ‪8،‬اور‪8‬اڈنای‪8‬ےن‪8‬اَوقا ِل‪8‬دحتمہ‪8‬ےس‪8‬اس‪8‬اعُمےلم‪8‬م ‪8‬خاداک ت‪8‬یک‪8‬اراوات‪8‬‬
‫یک‪8،‬اَوقا ِل‪8‬دحتمہ‪8‬یک‪8‬اکی‪8‬رقارااا‪8‬ںیم‪8‬ہی‪8‬وجتزی‪8‬ا ‪8‬یئگ‪8،‬ہک‪8‬اڈنای‪8‬ای‪8‬اپاتسکم‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬اِاحلق‪8‬ےک‪8‬‬
‫وساك‪8‬م ‪8‬ررفیڈنیل‪8‬رکواای‪8‬اجےئ۔ ہ‬
‫وجالیئ ‪57278‬ء ‪8‬ںیم ‪8‬اڈنای ‪8‬اور ‪8‬اپاتسکم ‪8‬ےن ‪8‬اکی ‪8‬اعُمدہے ‪8‬م ‪8‬اطختس ‪8‬ےیک‪8 ،‬سج‪8‬‬
‫ےک‪8‬تحت‪8‬اَوقا ِل‪8‬دحتمہ‪8‬یک‪8‬اجبن‪8‬ےس‪8‬انبیئ‪8‬یئگ‪8‬گنج‪8‬دنب ‪8‬النئ‪8،‬ےسج‪8‬النئ‪8‬آف‪8‬رٹنکوك‪8‬اہک‪8‬‬
‫اجات‪8‬ےہ‪8،‬اس‪8‬اک‪8‬االعم‪8‬ایک‪8‬ایگ۔‬
‫‪105‬‬
 ‫‪8‬ذم‪8‬اار‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬ ‫‪504‬‬
‫نس‪57348‬ء‪8‬ںیم‪8‬اڈنای‪8‬ےن‪8‬آرلکیٹ‪81508‬وک‪8‬آنیئ‪8‬اک‪8‬ہصح ‪8‬انبای‪8،‬اس‪8‬آرلکیٹ ‪8‬ےک‪8‬‬
‫تحت‪8‬اڈنای‪8‬ےک‪8‬زریِ‪8‬ااظتنل‪8‬ومجں‪8‬ریمشک ‪8‬وک‪8‬وصخیص‪8‬وقحق‪8‬اےی‪8‬ےئگ‪8،‬رگم‪8‬اَب‪8‬اپچن‪83‬اتسگ‪8‬‬
‫‪0057‬ء‪8‬ےس‪8‬اڈننی‪8‬وكحتم‪8‬ےن‪8‬اس‪8‬وصخیص‪8‬تیثیح‪8‬اک‪8‬اخہمت‪8‬رک‪8‬اای‪8‬ےہ۔‬
‫اڈنای‪8‬اک‪8‬ؤمفق‪8‬ےہ‪8‬ہک‪8‬ریمشک‪8‬اڈنای ‪8‬اک‪8‬اوٹٹ‪8‬اگن ‪(8‬ان‪8‬اقِلب ‪8‬دجایئ‪8‬ہصح)‪8‬ےہ‪8 ،‬اور‪8‬‬
‫‪8‬زحب‪8‬االتخف‪8‬اور‪8‬وعال‪8‬ںیم‪8‬اافتق‪8‬ےہ۔‪8‬اڈنای‪8‬ریمشک‪8‬وک‪8‬اانپ‪8‬‬
‫اس‪8‬ؤمفق‪8‬م ‪8‬اڈننی‪8‬وكحتم‪ِ ،‬‬
‫ادنروین‪8‬اعُمہلم‪8‬اتھجمس‪8‬ےہ۔‪8‬ہکبج‪8‬اپاتسکم‪8‬اک‪8‬اوع ٰ ‪8‬ےہ‪8‬ہک‪8‬ریمشک‪8‬میسقتِ‪8‬دنہ‪8‬اک‪8‬انلمکم‪8‬اڈنجیہ‪8‬ےہ‪8،‬‬
‫قح‪8‬اوا‪8‬اِرااتی‪8‬اک م ا‬
‫‪ُ8‬مہبل‪8‬‬ ‫سج‪8‬وک‪8‬لح‪8‬رکےن‪8‬یک‪8‬رضورت‪8‬ےہ‪8،‬زینریمشک ‪8‬دحیلعیگ‪8‬دنسپ‪8‬اےنپ‪ِ 8‬‬
‫رکےت‪8‬ںیہ‪ً8،‬ۃجیتن‪88‬زگہتش‪8‬نیت‪18‬ااہویئں‪8‬ےس‪8‬واا ‪8‬وک‪8‬حلسم‪8‬وشرش‪8‬اک‪8‬اسانم‪8‬ےہ۔‬
‫ریمشک‪8‬یک‪8‬وصخیص‪8‬تیثیح‪8‬اک‪8‬اخہمت‪8‬اور‪8‬وموجاہ‪8‬وصراحتك‬
‫زعزیام‪8‬نَم!‪8‬اپچن‪8‬اتسگ‪00578‬ء‪8‬وک‪8‬ےیک‪8‬ےئگ‪8‬اڈننی‪8‬وكحتم‪8‬ےک‪8‬اس‪8‬وصخیص‪8‬‬
‫ِ‬
‫تیثیح ‪8‬ےک ‪8‬اخےمت ‪8‬ےک ‪8‬دعب‪8 ،‬ریمشک ‪8‬ںیم ‪8‬دیپا ‪8‬وہےن ‪8‬وایل ‪8‬وصراحتك‪8 ،‬اور ‪8‬واہں ‪8‬ےک ‪8‬ولوگں‪8‬‬
‫ےک‪8‬اترثات‪8‬اور‪8‬ایخالت‪8‬ےک‪8‬ابرے‪8‬ںیم‪ 8،‬ی‪ 8‬ی‪8‬ی‪8‬وینز‪ )BBC News(8‬ڑبے‪8‬لّصفم‪8‬‬
‫ادناز‪8‬ںیم‪8‬روپرگنٹ‪8‬رک‪8‬راہ‪8‬ےہ۔‪8‬ارثک‪8‬ولوگں‪8‬اک‪ 8‬انہ‪8‬ےہ‪8،‬ہک‪8‬بج‪8‬واا ‪8‬ںیم‪8‬وصراحتك‪8‬انرلم‪8‬‬
‫وہ‪8‬یگ‪8،‬بت‪8‬ام‪8‬رضحات‪8‬ےک‪8‬مغ‪8‬وےصغ‪8‬اک‪8‬واحض‪8‬ااہظر‪8‬وہ‪8‬اگ‪8،‬ےسج‪8‬یف‪8‬اولتق‪8‬اطتق‪8‬ےک‪8‬زور‪8‬‬
‫ےس‪8‬اوب‪8‬اابای‪8‬ایگ‪8‬ےہ۔ ہ‬
‫آرلکیٹ ‪8 1508‬ےک ‪8‬اخےمت ‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬یہ ‪8‬دصاریت ‪8‬مکح ‪8‬ےک ‪8‬تحت‪8 ،‬اس ‪8‬ںیم‪8‬‬
‫اشلم ‪8‬ایک ‪8‬اجےن ‪8‬واال ‪8‬آرلکیٹ ‪8‬سیتنیپ ‪8‬اے ‪ )Article 35A(8‬ہیھب ‪8‬متخ ‪8‬وہ ‪8‬اکچ ‪8‬ےہ‪8 ،‬سج‪8‬‬
‫ےک ‪8‬تحت ‪8‬رایت ‪8‬ےک ‪8‬ابدنشوں ‪8‬یک ‪8‬وطب ِر ‪8‬لقتسم ‪8‬ابدنشہ ‪8‬اچہپم ‪8‬وہیت ‪8‬یھت‪8 ،‬اور ‪8‬اںیہ ‪8‬وطبر‪8‬‬
‫لقتسم‪8‬رہش ‪8‬وصخیص‪8‬وقحق‪8‬احلص‪8‬ےھت۔‬
‫‪106‬‬
‫‪505‬‬ ‫‪8‬ذم‪8‬اار ہ‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬
‫اس‪8‬م اےن‪8‬اقونم ‪8‬یک م‪8‬رو‪8‬ےس‪8‬ومجں ‪8‬ریمشک‪8‬یک‪8‬دحوا‪8‬ےس‪8‬ابرہ‪8‬یسک‪8‬یھب‪8‬العےق‪8‬اک‪8‬‬
‫رہش ‪8‬رایت ‪8‬ںیم ‪8‬ریغوقنمہل ‪8‬اجدیئاا ‪8‬اک ‪8‬امکل ‪8‬ںیہ ‪8‬نب ‪8‬اتکس ‪8‬اھت‪8 ،‬اہیں ‪8‬رساکر ‪8‬ونرک ‪8‬‬
‫احلص ‪8‬ںیہ ‪8‬رک ‪8‬اتکس‪8 ،‬اور ‪8‬ہن ‪8‬ریمشک ‪8‬ںیم ‪8‬آزاااہن ‪8‬وطر ‪8‬م ‪8‬رسامہی ‪8‬اکر ‪8‬رکاتکس ‪8‬ےہ۔ ‪8‬اتمہ ‪8‬اب‪8‬‬
‫یسک‪8‬یھب‪8‬اڈننی‪8‬رہش ‪8‬وک‪8‬ہی‪8‬امتل‪8‬وقحق‪8‬احلص‪8‬وہں‪8‬ےگ۔ ہ‬
‫ہی ‪8‬وقانین ‪8‬ڈورگہ ‪8‬راہج ‪8‬رہ ‪8‬ھگنس ‪8‬ےن ‪8‬نس ‪8 57058‬ےس ‪57108‬ء ‪8‬ےک ‪8‬ارایمم‪8‬‬
‫رمبّت ‪8‬ےیک‪8‬ےھت‪8 ،‬اور‪8‬ایہن‪8‬وقانین‪8‬وک ‪8‬نس‪57328‬ء ‪8‬ںیم‪8‬اکی‪8‬دصاریت‪8‬مکح‪8‬انےم‪8‬ےک‪8‬ذرہعی‪8‬‬
‫آنیئِ‪8‬دنہ‪8‬ںیم‪8‬اشلم‪8‬ایک‪8‬ایگ‪8‬اھت۔‬
‫ریمے‪8‬رتحمل‪8‬اھبویئ!ہریمشکویں‪8‬وک‪8‬دخہش‪8‬ےہ‪8،‬ہک‪8‬آنیئِ‪8‬دنہ‪8‬ںیم‪8‬وموجا‪8‬ہی‪8‬افحیتظ‪8‬‬
‫اویار ‪8‬رگےن ‪8‬ےک ‪8‬ےجیتن ‪8‬ںیم‪8 ،‬مہ ‪8‬ولگ ‪8‬یھب ‪8‬وینیطسلفں ‪8‬یک ‪8‬رطح‪8 ،‬اوا ‪8‬اےنپ ‪8‬یہ ‪8‬ونط ‪8‬ںیم‪8‬‬
‫ایبنج ‪8‬وہ ‪8‬رک ‪8‬رہ ‪ 8‬اجںیئ ‪8‬ےگ؛ ‪8‬ویکہکن ‪8‬ریغ ‪8‬ملسم ‪8‬آابااکروں ‪8‬یک ‪8‬ریمشک ‪8‬آدم ‪8‬ےک ‪8‬ےجیتن ‪8‬ںیم‪8 ،‬ام ‪8‬یک‪8‬‬
‫زنیم‪8،‬واسلئ‪8‬اور‪8‬روزاگر‪8‬م ‪8،‬ڑب ‪8‬دح‪ 8‬ک‪8‬ریغوں‪8‬اک‪8‬ہضبق‪8‬وہ‪8‬اتکس‪8‬ےہ!!۔‬
‫اڈننی‪8‬وكحتم ‪8‬ابر‪8‬ابر‪8‬ہی‪8‬راگ‪8‬اَالپ ‪8‬ریہ‪8‬ےہ‪8‬ہک‪8‬واہں‪8‬بس‪8‬ھچک‪8‬انرلم ‪8‬ےہ‪8،‬‬
‫ینعی‪ 8‬ڑسوکں‪8‬م ‪8‬اگڑایں‪8‬انلچ‪8،‬زبس ‪8‬اور‪8‬اواھ‪8‬اک‪8‬انلم‪8،‬یلجب‪8‬اور‪8‬اپین‪8‬ایہم‪8‬وہان‪8،‬دحموا‪8‬امیپےن‪8‬م ‪8‬‬
‫یہ ‪8‬حیحص‪8 ،‬نکیل ‪8‬ارمییسنج ‪8‬ےک ‪8‬وتق ‪8‬آےن ‪8‬اجےن ‪8‬یک ‪8‬زُجو ‪8‬آزاا ‪8‬احلص ‪8‬وہان ‪8‬ایک ‪8‬بس ‪8‬ھچک‪8‬‬
‫انرلم ‪8‬وہےن ‪8‬یک ‪8‬اںیلیل ‪8‬ںیہ؟ ‪8‬رہزگ ‪8‬ںیہ!ہہکلب ‪8‬آپ ‪8‬اولں ‪8‬ےک ‪8‬ادنر ‪8‬اھجےنکناک ‪8‬وکیئ ‪8‬آہل‪8‬‬
‫ااجیا‪8‬ےیجیک‪8،‬رھپ‪8‬اںیھکی‪8‬ہک‪8‬واہں‪8‬ایک‪8‬ایک‪8‬انرلم‪8‬ےہ!۔‬
‫زعزیام‪8‬رتحمل!ہدیق‪8‬ںیم‪8‬ڑپے‪8‬ای‪8‬ربقوں‪8‬ںیم‪8‬وسےئ‪8‬وٹیبں‪8‬یک‪8‬امؤں‪8‬اک‪8‬ارا‪8‬وکم‪8‬‬
‫ِ‬
‫اجم ‪8‬اتکس ‪8‬ےہ؟ ‪8‬اےس ‪8‬وکم‪8‬وسحمس‪8‬رکاتکس ‪8‬ےہ؟ ‪8‬رہ ‪8‬ریمشک ‪8‬اک ‪8‬اك‪8‬ز یم‪8‬ےہ‪8 ،‬رہ ‪8‬اك ‪8‬وک‪8‬‬
‫فلتخم‪8‬دنبوشں‪8‬ےن‪8‬رجموح‪8‬رک‪8‬ےک‪8‬رھک‪8‬اای‪8‬ےہ۔‬
‫‪107‬‬
 ‫‪8‬ذم‪8‬اار‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬ ‫‪506‬‬
‫ےلھچپ‪8508‬اسك‪8‬یک‪8‬اترخی‪88‬وگاہ‪8‬ےہ‪8،‬ہک‪8‬اوقا ِل‪8‬دحتمہ‪8‬یک‪8‬رقار‪8‬اااںی‪8‬ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬وک‪8‬لح‪8‬‬
‫رکےن‪8‬ںیم‪8‬اناکل‪8‬ریہ‪8‬ںیہ‪8،‬امہر ‪8‬ےبااہتن‪8‬وکوششں‪8‬ےک‪8‬ابووجا‪8،‬اس‪8‬ےلئسم‪8‬ںیم‪8‬نیبَ‪8‬االَوقایم‪8‬‬
‫روِہی‪8‬دبتلی‪8‬ںیہ‪8‬وہ‪8‬اکس۔‪57678‬ء‪ 8‬ک‪8‬وت‪8‬ریمشک‪8‬ںیم‪8‬دقرے‪8‬اخومیش‪8‬ریہ‪8،‬سج‪8‬ےس‪8‬اھبرت‪8‬‬
‫ےن ‪8‬اکایم ی‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬اس‪8‬العےق ‪8‬م ‪8‬اانپ‪8‬ہضبق ‪8‬وبضمط ‪8‬رک ‪8‬ای‪8،‬اور‪8‬ریمشک‪8‬وک ‪8‬تحاک ‪8‬ےک ‪8‬رم ‪8‬‬
‫ےک‪8‬وطر‪8‬م ‪8‬ااین‪8‬رھب‪8‬ںیم‪8‬شیپ‪8‬ایک۔‪8‬اپاتسکم‪8‬ےک‪8‬تحای‪8‬احالت‪8‬یھب‪8‬ھچک‪8‬اےسی‪8‬ںیہ‪8‬ےھت‪8‬ہک‪8‬ریمشک‪8‬‬
‫ےک ‪8‬ولگ ‪8‬اپاتسکم ‪8‬یک ‪8‬رطف ‪8‬رکش ‪8‬یک ‪8‬رظن ‪8‬ےس ‪8‬اےتھکی‪8 ،‬بج ‪8‬اپاتسکین ‪8‬وعالہآرمتی ‪8‬لیھج‪8‬‬
‫‪8‬جورتی‪8‬ےک‪8‬زمے‪8‬ےیل‪8‬اجرےہ‪8‬ےھت۔ ہ‬ ‫رےہ‪8‬یھت‪8،‬اس‪8‬وتق‪8‬ریمشک‪8‬ںیم ُم ہ‬
‫ملظ‪8‬اک‪8‬ااجنل ہ‬
‫ام‪8‬االسل!‪8‬ااین‪8‬ںیم‪8‬بج‪8‬یھب‪8‬ملظ‪8‬و‪8‬متس‪8،‬ا‪8‬ور‪8‬ربج‪8‬و‪8‬ادبتساا‪8‬اک‪8‬روِہی‪8‬اایتخر‪8‬ایک‪8‬‬
‫رباار ِ‬
‫ایگ‪8 ،‬اور ‪8‬بج ‪8‬بج ‪8‬اطتق ‪8‬ےک ‪8‬ےشن ‪8‬ںیم ‪8‬اس ‪8‬تقیقح ‪8‬وک ‪8‬رفاومش ‪8‬ایک ‪8‬ایگ‪8 ،‬ہک ‪8‬اہلل ‪8‬رب‪8‬‬
‫ااعلنیمل ‪8‬اس ‪8‬اکانئت ‪8‬اک ‪8‬اخقل ‪8‬وامکل ‪8‬ےہ‪8 ،‬وج ‪8‬ملظ ‪8‬ومتس ‪8‬اور ‪8‬زایایت ‪8 8‬رکےن ‪8‬واولں ‪8‬وک ‪8‬دنسپ‪8‬‬
‫‪8‬آم ‪8‬وادح ‪8‬ںیم ‪8 8‬اےنپ ‪8‬بضغ ‪8‬ےس ‪8‬اشنۂن ‪8‬ربعت ‪8‬انب‪8‬‬
‫ںیہ ‪8‬رفامات‪8 ،‬اور ‪8‬بج ‪8‬اچےہ ‪8‬اظوملں ‪8‬وک ِ‬
‫اتکس‪8‬ےہ‪8،‬اترخی‪8‬وگاہ‪8‬ےہ‪8‬ہک‪8‬بج‪8‬بج‪8‬ااسی‪8‬وہا‪8،‬ڑبے‪8‬اراان ‪8‬اور‪8‬ایھبکن‪8‬اتنجئ‪88‬اےنھکی‪8‬وک‪8‬‬
‫ش‬
‫‪8‬وَا ‪8‬یک ‪8‬رس‪،‬یش‪8 ،‬اور ‪8‬ام ‪8‬ےک ‪8‬ربعت‪8‬‬ ‫‪8‬دمَ ‪8‬اور ‪8‬اعا َ و‬ ‫ےلم! ‪8‬وق ِل م‪8‬نوح‪8 ،‬وق ِل ‪8‬اربا‪،‬می‪ِ ،‬‬
‫‪8‬اباحب ن َ‬
‫‪8‬رقآم ‪8‬اپ ‪8‬ںیم ‪8‬ایبم ‪8‬رفامای‪ْ﴿ :‬مَلَا ْمِهِتْاَي‬
‫ان ‪8‬ااجنل ‪8‬وک‪8 ،‬اوا ‪8‬اہلل ‪8‬رب ‪8‬ااعلنیمل ‪8‬ےن ِ‬
‫ُاَبَن َنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَق ِمْوَق ٍحْوُن َّوٍداَع َّوَدْوُمَث۬ۙ‪َ ١‬وِمْوَق َمْيِهٰرْبِا َوِبٰحْصَا َنَيْدَم‬
‫َوِتٰكِفَتْؤُمْلاؕ‪ْ ١‬مُهْتَتَا ْمُهُلُسُر ِتٰنِّيَبْلاِبۚ‪ ١‬اَمَف َناَك ُهّٰللا ْمُهَمِلْظَيِل َوْنِكٰل‬
‫اْۤوُناَكْمُهَسُفْنَاَنْوُمِلْظَي﴾(‪"8)1‬ایک‪8‬ا‪8‬ںیہ‪8‬اےنپ‪8‬ےس‪8‬اولگں‪8‬یک‪8‬ربخ‪8‬ہن‪8‬آیئ؟!‪8‬ونح‪8‬یک‪8‬وقل‪8‬اور‪8‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،1١‬التوبة‪.7١ :‬‬

‫‪108‬‬
 ‫‪507‬‬ ‫‪8‬ذم‪8‬اار ہ‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬
‫اعا ‪8‬اور ‪8‬ومثا‪8 ،‬اور ‪8‬اربا‪،‬می ‪8‬یک ‪8‬وقل‪8 ،‬اور ن َ‬
‫‪8‬دمَ ‪8‬واےل‪8 ،‬اور ‪8‬وہ ‪8‬ایتسبں ‪8‬وج ‪8‬امٹل ‪8‬ا ‪8‬ںیئگ‪8 ،‬ام‪8‬‬
‫ےک ‪8‬روسك ‪8‬رونش ‪8‬اںیلیل ‪8‬ام ‪8‬ےک ‪8‬اپس ‪8‬الےئ ‪8 8‬ےھت‪8 ،‬وت ‪8‬اہلل ‪8‬یک ‪8‬اشم ‪8‬ہن ‪8‬یھت ‪8‬ہک ‪8‬ام ‪8‬م ‪8‬ملظ‪8‬‬
‫رکات‪8،‬ہکلب‪8‬وہ‪8‬اوا‪8‬یہ‪8‬اینپ‪8‬اجونں‪8‬م ‪8‬اظمل‪8‬ےھت!"۔ ہ‬
‫‪8‬اجم ‪8‬رتمح‪8‬‬ ‫رضحت ّ ِن د‬
‫‪8‬سان ‪8‬اوب ‪8‬ومٰیس ‪8‬اَرعش ‪�8‬ہےس ‪8‬رواتی ‪8‬ےہ‪ٰ8 ،‬یفطصم ِ‬
‫َِل ْ ُي ْفلِتْه»ہ‬
‫ﷺہےن ‪8‬اراشا ‪8‬رفامای‪« :‬إِ َّن اهللَ َلوم ِع لِل َّظ ِ‬
‫اِلِ‪َ ،‬حتَّى إِ َذا َأ َخ َذ ُه‬ ‫ُْ‬
‫"اہلل ‪8‬اعتٰیل ‪8‬اظمل ‪8‬وک ‪ِ 8‬ڈلیھ ‪8‬اےی ‪8‬راتہ ‪8‬ےہ‪8 ،‬اہیں ‪ 8‬ک ‪8‬ہک ‪8‬بج ‪8‬وہ ‪8‬ڑکپات ‪8‬ےہ ‪8‬وت ‪8‬چب ‪8‬رک ‪8‬لکن‪8‬‬
‫ںیہ‪8‬اپات"۔‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬دعب‪8‬آپ‪8‬ﷺہےن‪8‬ہی‪8‬آِتی‪8‬ابمرہک‪8‬التوت‪8‬رفامیئ‪َ﴿ :‬وَكِلٰذَك‬
‫ُذْخَا َكِّبَر ۤاَذِا َذَخَا ىٰرُقْلا َو َيِه ةَمِلاَظٌؕ َّنِا ۤٗهَذْخَا ٌمْيِلَا ٌدْيِدَش﴾(‪ )1‬ہ"اےسی ‪8‬یہ‪8‬‬
‫ریتے‪8‬م َورااگر‪8‬یک‪8‬رگتف‪8‬ےہ‪8،‬بج‪8‬وہ‪8‬اظمل‪8‬یتسب‪8‬واولں‪8‬وک‪8‬رگتف‪8‬ںیم‪8‬اتیل‪8‬ےہ‪ً8،‬انیقی‪8‬اس‪8‬‬
‫یک‪8‬رگتف‪8‬تخس‪8‬ارا‪8‬ان ‪8‬ےہ"۔‬
‫ریمے‪8‬زعزی‪8‬اھبویئ!‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬اب مووجا‪8‬یھب‪8‬رسشک‪8‬ااسنم‪8‬ارگ‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬ےک‪8‬اقونم‪8‬‬
‫وک‪8‬ہن‪8‬ےھجمس‪8،‬اور‪8‬اےنپ ‪8‬ےس‪ 8‬یلہ‪8‬وقومں‪8‬ےک‪8‬ایھبکن‪8‬ااجنل‪8‬ےس‪8‬ربعت‪8‬احلص‪8‬ہن‪8‬رکے‪8،‬وت‪8‬‬
‫‪8‬اشنم ‪8‬ربعت ‪8‬انب ‪8‬اای ‪8‬اجات ‪8‬ےہ‪8 ،‬اور ‪8‬اظوملں ‪8‬اک‪8‬‬
‫تہب ‪8‬دلج ‪8‬اوا ‪8‬وہ ‪8‬صخش ‪8‬اورسوں ‪8‬ےک ‪8‬ےیل ِ‬
‫ابآلرخ‪8‬یہی‪8‬ااجنل‪8‬وہات‪8‬ےہ۔ ہ‬
‫ملظ ‪8‬وزایایت ‪8‬رکےن ‪8‬واولں ‪8‬وک ‪8‬امم ‪8‬ےک ‪8‬ااجنل ‪8‬ےس ‪8‬ابربخ ‪8‬رکےت ‪8‬وہےئ ‪8‬رفامای‪:‬‬
‫﴿َوْنَم ْلَعْفَّي َكِلٰذ اًناَوْدُع َّو اًمْلُ َفْوَسَ ِهْيِلْصُ اًراَؕ‪َ ١‬وَناَك َكِلٰذ ىَلَع ِهّٰللا‬
‫اًرْيِسَي﴾(‪"8)2‬وج‪8‬ملظ‪88‬وزایایت‪8‬ےس‪8‬ااسی‪8‬رکے‪8‬اگ‪8،‬وت‪8‬رقنعبی‪8‬مہ‪8‬امےس‪8‬آ گ‪8‬ںیم‪8‬االخ‪8‬رکںی‪ 8‬ہ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" کتاب التفسر‪ ،‬ر‪ ،4686 :‬صـ‪.8١7‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،5‬النساء‪.3١ :‬‬
‫‪109‬‬
 ‫‪8‬ذم‪8‬اار‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬ ‫‪550‬‬
‫ےگ‪8،‬اور‪8‬ہی‪8‬اہلل‪8‬ےک‪8‬ےیل‪8‬آاسم‪8‬ےہ"۔ ہ‬
‫‪8‬اجم ‪8‬رتمح ‪8‬ﷺہےن ‪8‬رفامای‪8 ،‬ہک ‪8‬اہلل ‪8‬اعتٰیل‪8‬‬
‫دحثیِ ‪8‬دقی ‪8‬ںیم ‪8‬ےہ‪ٰ8 ،‬یفطصم ِ‬
‫ادي! إِ ِِّّن َح َّر ْم ُت ال ُّظ ْل َم َظ َذ َى ْف ِِس‪َ ،‬و َج َع ْل ُت ُه‬
‫اراشا ‪8‬رفامات ‪8‬ےہ‪« :‬يا ِظب ِ‬
‫َ َ‬
‫َب ْونَك ُْم ُحم َ َّرم ًا‪َ ،‬ف َال َت َظادُوا!»(‪)1‬ہ"اے‪8‬ریمے‪8‬دنبو!‪8‬ںیم‪8‬ےن‪8‬ملظ‪8‬وک‪8‬اےنپ‪8‬اوم ‪8‬رحا ل‪8‬‬
‫ایک‪8،‬اور‪8‬مت‪8‬م ‪8‬یھب‪8‬رحال‪8‬ایک‪8،‬ذٰہلا‪8‬مت‪8‬آپ‪8‬ںیم‪8‬اکی‪8‬اورسے‪8‬م ‪8‬یھب‪8‬ملظ‪8‬تم‪8‬رکو!"۔ ہ‬
‫اّلعہم ‪8‬امذر ‪�8‬ہہرفامےت ‪8‬ںیہ‪8 ،‬ہک ‪8‬اہلل ‪8‬اعتٰیل ‪8‬ملظ ‪8‬ےس ‪8‬اپ ‪8‬ےہ؛ ‪8‬ویکہکن‪8‬‬
‫ّرقمر‪8‬دحوا‪8‬ےس‪8‬اجت موز‪8‬وک‪8‬ملظ‪8‬ےتہک‪8‬ںیہ‪8،‬اور‪8‬اہلل‪8‬اعتٰیل‪8‬ےک‪8‬اوم ‪8‬وکیئ‪8‬ںیہ‪8،‬وج‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬ےیل‪8‬‬
‫دحوا‪ّ8‬رقمر‪8‬رک‪8‬ےکس"(‪)0‬۔‬
‫ملظ‪8‬اک‪8‬ینعم ہ‬
‫زعزیام ‪8‬رتحمل! ‪8‬ملظ ‪8‬ےک ‪8‬ینعم ‪8‬یسک ‪8‬زیچ ‪8‬وک ‪8‬اس ‪8‬یک ‪8‬ہگج ‪8‬ےس ‪8‬اٹہ ‪8‬رک ‪8‬رانھک‪8 ،‬دح ‪8‬ےس‪8‬‬
‫ِ‬
‫اجت مہوز‪8‬رکان‪8،‬انقح‪8‬لتق‪8‬رکان‪8،‬اگیل‪8‬اانی‪8،‬رُبا‪8‬الھب‪ 8‬انہ‪8،‬یسک‪8‬وک‪8‬فیلکت‪88‬اانی‪8،8‬ای‪8‬یسک‪8‬اک‪8‬قح‪8‬اننیھچ۔ ہ‬
‫میکح ‪8‬االمتّم ‪8‬یتفم ‪8‬ادمح ‪8‬ایر ‪8‬اخم ‪8‬یمیعن ‪�8‬ہرفامےت ‪8‬ںیہ ‪8‬ہک ‪"8‬ملظ ‪8‬ےک ‪8‬نیت‪81‬‬
‫ینعم‪8‬ںیہ‪8)5(8:‬یسک‪8‬اک‪8‬قح‪8‬امران‪8)0(8،‬یسک‪8‬وک‪8‬ریغِ‪8‬لحم‪8‬ںیم‪8‬رخچ‪8‬رکان‪8)1(8،‬اور‪8‬یسک‪8‬وک‪8‬ریغب‪8‬وصقر‪8‬‬
‫ےک‪8‬زسا‪8‬اانی۔‪8‬اہلل‪8‬اعتٰیل‪8‬ےن‪8‬رفامای‪8‬ہک‪"8‬مہ‪8‬یسک‪8‬م ّ‪8‬ذرہ‪8‬رھبملظ‪8‬ںیہ‪8‬رکےت"۔‪8‬اہیں‪8‬ملظ‪8‬ےس‪8‬‬
‫رماا‪8‬ےب‪8‬وصقر‪8‬وک‪8‬زسا‪8‬اانی‪8‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫ہ‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" باب حتريم الظلم‪ ،‬ر‪ ،6572 :‬صـ‪.1128‬‬

‫ز والصلة‪ ،‬حتت ر‪.29١/3 ،1183 :‬‬
‫(‪" )2‬ادعلم بفوائد مسلم" کتاب ال ّ‬
‫(‪)1‬ہ"رمآۃ‪8‬اانملحیج"‪8‬اتکب‪8‬اآلااب‪8،‬ملظ‪8‬اک‪8‬ایبم‪ 8،‬یلہ‪8‬لصف‪305/48،‬۔ ہ‬
‫‪110‬‬
 ‫‪555‬‬ ‫‪8‬ذم‪8‬اار ہ‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬
‫اظمل‪8‬ای‪8‬ولظمل‪8‬یک‪8‬دما ہ‬
‫اسرے ‪8‬ہنکمم ‪8‬اِدقاامت ‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬اسھت ‪8‬ۂلئسم ‪8‬ریمشک ‪8‬ےک ن ہ‬
‫‪8‬اي ‪8‬ہنکمم ‪8‬لح ‪8‬ےک‪8‬‬
‫ابرے‪8‬ںیم‪8‬یھب‪8‬وسانچ‪8‬اچےیہ؛‪8‬ہک‪8‬ریمشکویں‪8‬م ‪8‬بش‪8‬وروز‪8‬وہےن‪8‬واےل ‪8‬ملظ‪8‬و‪8‬متس‪8‬اک‪88‬اخہمت‪8‬‬
‫ظ ُلوم ًا»ہ‬
‫َم ْ‬ ‫اك َطاد ِ ًا َأ ْو‬
‫ُْص َأ َخ َ‬
‫وہ‪8 ،‬روس ِك ‪8‬ارکل ‪8‬ﷺ ہےن ‪8‬اراشا ‪8‬رفامای‪« :‬اى ُ ْ‬
‫"اےنپ‪8‬اھبیئ‪8‬یک‪8‬دما ‪8‬رکو‪8،‬اچےہ ‪8‬وہ‪8‬اظمل‪8‬وہ‪8‬ای‪8‬ولظمل!"‪8‬باحۂب‪8‬رکال ‪-8‬مہیلع‪8‬ارلوضام‪8-‬ےن‪8‬‬
‫رعض ‪8‬یک‪8 :‬ای ‪8‬روسك ‪8‬اہلل! ‪8‬مہ ‪8‬ولظمل ‪8‬یک ‪8‬وت ‪8‬دما ‪8‬رک ‪8‬ےتکس ‪8‬ںیہ‪8 ،‬نکیل ‪8‬اظمل ‪8‬یک ‪8‬دما ‪8‬سک ‪8‬رطح‪8‬‬
‫‪8‬اجم ‪8‬رتمح ‪8‬ﷺہےن ‪8‬اراشا ‪8‬رفامای‪« :‬ت َْي ُخ ُذ َف ْو َق َيدَ ْي ِه»(‪"8 )1‬اس ‪8‬اک‪8‬‬
‫وہیگ؟ ‪8‬یفطصم ِ‬
‫اہھت ‪8‬ڑکپ ‪8‬ول‪8 ،‬ینعی ‪8‬اےس ‪8‬ملظ ‪8‬رکےن ‪8‬ےس ‪8‬رو ‪8‬ول!" ‪8‬ویکہکن ‪8‬اظوملں ‪8‬یک ‪8‬دما ‪8‬وامحتی ‪8‬رکےن‪8‬‬
‫واےل‪8‬یھب‪8‬اس ‪8‬انگہ ‪8‬ںیم ‪8‬رشکی ‪8‬ںیہ‪8 ،‬اوسیں ‪8‬وک ‪8‬ہیبنت‪8‬رکےت‪8‬وہےئ ‪88‬اہلل‪8‬رب‪8‬اّزعلت‪8‬ےن‪8‬‬
‫ۙ‪َ ١‬واَم ْمُكَل ْنِّم ِنْوُد ِهّٰللا‬ ‫اراشا ‪8‬رفامای‪َ﴿ :‬واَل اْۤوُنَكْرَت يِذَّ َنْيِذَّلا سَمَتَف ا راَّنلا ُمُكَ‬
‫ْنِم َءٓاَيِلْوَا َّمُث اَل َنْوُرَصْنُت﴾(‪ )2‬ہ"اظوملں ‪8‬یک ‪8‬رطف ‪8‬ہن ‪8‬وکھج؛ ‪8‬ورہن ‪8‬ںیہمت ‪8‬آگ م ُ و‬
‫‪8‬چےئ‪8‬‬
‫یگ‪8،‬اور‪8‬اہلل‪8‬ےک‪8‬وسا‪8‬اہمترا‪8‬وکیئ‪8‬امحیتی‪8‬ںیہ‪8،‬رھپ‪8‬دما‪8‬ہن‪8‬اپؤ‪8‬ےگ!"۔ ہ‬
‫میکح‪8‬االمتّم‪8‬یتفم‪8‬ادمح‪8‬ایر‪8‬اخم‪8‬یمیعن‪�8‬ہاراشا‪8‬رفامےت‪8‬ںیہ‪8‬ہک‪"8‬ملظ‪8‬م ‪8‬دما‪8‬‬
‫(اور‪8‬امحتی)‪8‬رکےن‪8‬یک‪8‬یئک‪8‬وصرںیت‪8‬ںیہ‪8)5(8:‬اظوملں‪8‬وک‪8‬ملظ‪8‬یک‪8‬رتبغ‪8‬اانی‪)0(8،‬ہام‪8‬ےک‪8‬‬
‫ملظ‪8‬م ‪8‬ینبم‪8‬اقونم‪8‬وک‪8‬راجئ‪88‬رکان‪8)1(8،‬ام‪8‬ےک‪8‬ملظ‪8‬ںیم‪8‬ام‪8‬اک‪8‬اہھت‪8‬اٹبان‪)2(8،‬ہام‪8‬ےک‪8‬ملظ‪8‬یک‪8‬‬
‫امحتی‪8‬رکان‪8،‬ہی‪ 8‬انہ‪8‬ہک‪8‬ہی‪8‬اَاکحل‪8‬قح‪8‬ںیہ‪8،‬رغض‪8‬ہک‪8‬اس‪8‬ںیم‪8‬تہب‪8‬وتعس‪8‬ےہ"(‪)1‬۔ ہ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" کتاب ادظاِل‪ ،‬ر‪ ،2444 :‬صـ‪.394‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،12‬هود‪.113 :‬‬
‫(‪)1‬ہ"رمآۃ‪8‬اانملحیج"‪8‬احمک‪8‬اور‪8‬اقیض‪8‬ےننب‪8‬اک‪8‬ایبم‪8،‬اورس ‪8‬لصف‪8255/38،‬رصتخماً۔ ہ‬
‫‪111‬‬
 ‫‪8‬ذم‪8‬اار‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬ ‫‪550‬‬
‫اکی‪8‬املسمم‪8‬ےک‪8‬لتق‪8‬ںیم‪8‬رشکی‪8‬ولوگں‪8‬اک‪8‬ااجنل ہ‬
‫رضحت ‪ِ ّ 8‬ن‬
‫سدان ہاوبرہریہ ‪�8‬ہےس‪8‬رواتی ‪8‬ےہ‪8 ،‬روسك ‪8‬اہلل‪8‬ﷺہےن‪8‬‬
‫سکُوا ِِف َد ِم ُم ًْ ِم ٍن‪،‬‬ ‫الس ََم ِء َو ْاألَ ْر ِ‬
‫ض ْاص َ َ‬ ‫اراشا ‪8‬رفامای‪َ « :‬ل ْو َأ َّن َأ ْه َل َّ‬
‫َألَ َک َّب ُه ُم اهللُ ِِف النَّار»(‪)1‬ہ"ارگ‪8‬امتل‪8‬آامسم‪8‬وزنیم‪8‬واےل‪8‬اکی ‪8‬املسمم‪8‬اک ‪8‬اوم‪8‬رکےن‪8‬‬
‫ںیم‪8‬رشکی‪8‬وہ‪8‬اجںیئ‪8،‬وت‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪88‬ام‪8‬بس‪8‬وک‪8‬ہنم‪8‬ےک‪8‬لب‪8‬منہج‪8‬ںیم‪8‬ڈاےل‪8‬اگ"۔ ہ‬
‫ریمشکہےس‪8‬قلعتم‪8‬ویریپ‪8‬ڈیمای‪8‬یک‪8‬ےب‪8‬یسح ہ‬
‫ِ‬
‫رضحات‪8‬رگایم‪8‬دقر!‪8‬آج‪8‬ریمشک‪8‬ںیم‪8‬وج‪8‬ھچک‪8‬وہ‪8‬راہ‪8‬ےہ‪8،‬وہ‪8‬یسک‪8‬ےس‪8‬وپدیشہ‪8‬ںیہ‪8،‬‬
‫ارمہکی‪8 ،‬ویرپ ‪8‬اور ‪8‬ارسالیئ ‪8‬اھبرت ‪8‬یک ‪8‬تشپ ‪8‬م ‪8‬ںیہ‪8 ،‬ک ‪8‬ےک ‪8‬ی ب ‪8‬ویریپ ‪8‬ڈیمای ‪8‬ریمشک‪8‬‬
‫ےک‪8‬املسمونں‪8‬م ‪8‬وہےن‪8‬واےل‪8‬ملظ‪8‬ومتس‪8‬وک‪8‬ااین‪8‬ےک‪8‬اسےنم‪8،‬ای‪8‬وت‪8‬شیپ‪8‬یہ‪8‬ںیہ‪8‬رکات‪8،‬اور‪8‬ارگ‪8‬‬
‫رکات ‪8‬ےہ ‪8‬وت ‪8‬اس ‪8‬یک ‪ّ8‬دشت ‪8‬وک ‪8‬امک ‪8‬ہّقح ‪8‬اظرہ ‪8‬ںیہ ‪8‬ایک ‪8‬اجات‪8 ،‬نکیل ‪8‬ام ‪َ8‬ہاوےھچ ‪8‬ڈنکھتہوں ‪8‬ےک‪8‬‬
‫اب مووجا‪8 ،‬اوقا ِل ‪8‬دحتمہ ‪8‬یک ‪8‬یٹیمک ‪8‬رباےئ ‪8‬ااسنین ‪8‬وقحق ‪8‬اک ‪8‬اکی ‪8‬ر‪،‬ن‪ 8 ،‬ریم ‪8‬یک ‪8‬آواز ‪8‬م ‪8 ،‬ریمشک ‪8‬‬
‫املسمونں‪8‬م ‪8‬وہےن‪8‬واےل‪8‬ااسنتین‪8‬وسز‪8‬ملظ‪8‬ومتس‪8‬وک‪8‬ایبم‪8‬رکےن‪8‬ےس‪8‬اےنپ‪8‬آپ‪8‬وک‪8‬رو ‪8‬ہن‪8‬‬
‫اکس‪8،‬اور‪8‬ایبم‪8‬رکےت‪8‬رکےت‪8‬ابآلرخ‪8‬رو‪8‬ڑپا(‪)0‬۔ ہ‬
‫املسمم‪8‬آپ‪8‬ںیم‪8‬اکی‪8‬مسج‪8‬یک‪8‬امدنن‪8‬ںیہ ہ‬
‫ریمے‪8‬زعزی‪8‬اووتس!‪8‬ریمشک‪8‬ںیم‪8‬املسمونں‪8‬اک‪8‬لتقِ‪8‬اعل‪8،‬ایک‪8‬امہر ‪8‬آک ںیھ‪8‬نلوے‪8‬‬
‫ےک ‪8‬ےیل ‪8‬اکیف ‪8‬ںیہ؟! ‪8‬ایک ‪8‬اب ‪ 8‬ک ‪8‬ںیمہ ‪8‬وہیا ‪8‬واصنر ‪8‬اور م ہ و‬
‫‪8‬ہا ‪8‬ےک ‪8‬اس ‪8‬ھٹگ ‪8‬وجڑ ‪8‬یک ‪8‬ھجمس‪8‬‬
‫ںیہ ‪8‬آیئ؟! ‪8‬ایک ‪8‬اہلل ‪8‬رب ‪8‬اّزعلت ‪8‬اور ‪8‬روسك ‪8‬اہلل ‪8‬ﷺہےن ‪8‬اس ‪8‬ابت ‪8‬ےس ‪8‬ںیمہ ‪8‬آاگہ‪8‬‬

‫(‪" )1‬شنن السمذي" باب احلكم ِف الدماء‪ ،‬ر‪ ،1398 :‬صـ‪.339‬‬

‫‪50‬امرچ‪00578‬ء۔‬
‫(‪8)0‬وناےئ‪8‬وتق‪8 8،‬‬
‫‪112‬‬
 ‫‪551‬‬ ‫‪8‬ذم‪8‬اار ہ‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬
‫ںیہ‪8‬ایک‪8‬اھت‪8،‬ہک‪8‬ہی‪8‬ولگ‪8‬اہمترے‪8‬اوت‪8‬یھبک‪8‬ںیہ‪8‬وہ‪8‬ےتکس؟!‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬اب مووجا‪8‬مہ‪8‬ام‪8‬ےک‪8‬‬
‫اسھت‪8‬اقلعتت‪8‬ڑب ےےن‪8‬ےک‪8‬ےیل‪8‬ویکں‪8‬رمے‪8‬اجرےہ ‪8‬ںیہ؟! ‪8‬ااین‪8‬رھب ‪8‬ںیم ‪8‬املسمونں ‪8‬وک‪8‬‬
‫دیہش ‪8‬ایک ‪8‬اج ‪8‬راہ ‪8‬ےہ‪8 ،‬ام ‪8‬م ملظ ‪8‬ومتس ‪8‬ےک ‪8‬اہپڑ ‪8‬وتڑے ‪8‬اجرےہ ‪8‬ںیہ‪8 ،‬املسمم ‪8‬وعروتں ‪8‬یک‪8‬‬
‫تمصع ‪َ 8‬ار ‪8‬یک ‪8‬اجریہ ‪8‬ےہ‪8 ،‬رگم ‪8‬اس ‪8‬ےک ‪8‬اب مووجا ‪8‬اظبرہ ‪8‬ںیمہ ‪8‬وکیئ ‪8‬رفق ‪8‬ںیہ ‪8‬ڑپات! ‪8‬آرخ‪8‬‬
‫ویکں؟‪8‬ایک‪8‬مہ‪8‬اس‪8‬دقر‪8‬ےبسح‪8‬وہ‪8‬ےکچ‪8‬ںیہ؟‪8‬ای‪8‬رھپ‪8‬مہ‪8‬رصف‪8‬رباےئ‪8‬انل‪8‬املسمم‪8‬ںیہ؟!‪8‬‬
‫‪8‬روسك ‪8‬ارکل ‪8‬ﷺہاک ‪8‬ہی ‪8‬رفامم ‪8‬ںیمہ ‪8‬ایا ‪8‬ںیہ ‪8‬ہک ‪َ «8‬م َث ُل ادْ ًْ ِمن ِ َ‬
‫غ ِِف ت ََوا ِّد ِه ْم‬ ‫ایک ِ‬
‫اْلَ َس ِد إِ َذا ْاص َتكَى ِمنْ ُه ُظ ْض ٌو‪ ،‬تَدَ ا َظى َل ُه‬ ‫امحِ ِه ْم َو َت َعا ُض ِف ِه ْم‪َ ،‬م َث ُل ْ‬
‫َوت ََر ُ‬
‫ش ِائر ْ ِ‬
‫احل َّمى»(‪)1‬ہ"املسمم‪8‬آپ‪8‬ںیم‪8‬ایپر‪8‬وتبحم‪8،‬رمح‪8‬وتقفش‪8‬‬ ‫الس َه ِر َو ْ ُ‬‫اْل َسد بِ َّ‬ ‫َ ُ َ‬
‫اور ‪8‬رہمابین ‪8‬ربےنت ‪8‬ںیم ‪8‬اکی ‪8‬مسج ‪8‬یک ‪8‬امدنن ‪8‬ںیہ‪8 ،‬ہک ‪8‬سج ‪8‬رطح ‪8‬مسج ‪8‬اک ‪8‬وکیئ ‪8‬اکی ‪8‬وضع ‪8‬امیبر‪8‬‬
‫ڑپاجےئ‪8،‬وت‪8‬اسرا‪8‬مسج‪8‬ارطضا شب‪8‬اور‪8‬اخبر‪8‬ںیم‪8‬التبم‪8‬وہ‪8‬اجات‪8‬ےہ"۔ ہ‬
‫ہہ‬
‫ملظ‪8‬وربربتی‪8،‬ا ش ہتگرا ‪8‬اور ‪8‬اردنیگ ‪8‬ےک‪8‬اکشر‪8‬ولظمل‪8‬ریمشک ‪8‬املسمم‪8،‬ہا ِدماا‪8‬‬
‫بلط ‪8‬رظنوں ‪8‬ےس ‪8‬آج ‪8‬ںیمہ ‪8‬اھکی ‪8‬رےہ ‪8‬ںیہ۔ ‪8‬ذہلا ‪8‬املسمم ‪8‬رمکحاونں ‪8‬وک ‪8‬وتحلصمں ‪8‬اور ‪8‬ذایت‪8‬‬
‫افماات‪8‬یک‪8‬اپیسیل‪8‬وک‪8‬رت ‪8‬رکےک‪8،‬اانپ‪8‬رکاار‪8‬ااا‪8‬رکان‪8‬وہاگ!‪8‬اور‪8‬اس‪8‬ملظ‪8‬ومتس‪8‬وک‪8‬روانک‪8‬وہاگ!‪8‬ورہنہ؏‬
‫اہمتری‪8‬اااتسں‪ 8‬ک‪8‬یھب‪8‬ہن‪8‬وہیگ‪8‬اااتسونں‪8‬ںیم!ہ(‪ )0‬ہ‬
‫ااع ہ‬
‫اے ‪8‬اہلل! ہامہرے ریمشکی املسمن نہب اھبویئں وک زاایی اط مر‪،‬ا‬
‫دنہواتسن ےک املسمونں یک اجن و‪،‬ال اور ّزعت وزربو یک افحتظ مر‪،‬ا ان ےک‬

‫ز والصلة‪ ،‬ر‪ ،6586 :‬صـ‪.1131‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" کتاب ال ّ‬
‫(‪ "8)0‬مکلتنا ِ‬
‫ات‪8‬اابقك"‪8‬ابگنِ‪8‬ارا‪8،‬ہّصح‪8‬ا ّوك‪8،‬وصتریِ‪8‬ارا‪،‬؃‪758‬۔‬
‫‪113‬‬
 ‫‪8‬ذم‪8‬اار‬
‫ۂلئسم‪8‬ریمشک‪8‬اور‪8‬اعمَلِ‪8‬االسل‪8‬یک ّ ہ‬ ‫‪552‬‬
‫اسملئ وک اُن ےک قح ںیم ریخ وربتک ےک اسھت لح مر‪،‬ا‪8،‬امہرے ‪8‬رھگوں‪8‬وک ‪8‬تبحم‪8‬‬
‫َورتمح ‪8‬اک ‪8‬وہگارہ ‪8‬انب‪8 ،‬امہرے ‪8‬ام ‪8‬نیب ‪8‬تبحم ‪8‬وامتفل ‪8‬وک ‪8‬راخس ‪8‬رفام‪8 ،‬ںیمہ ہاواحشیل ‪8‬اطع ‪8‬رفام‪8،‬‬
‫دگنتیتس ‪8‬ےس ‪8‬اچب ‪8‬اور ‪8‬رظنِ ‪8‬دب ‪8‬ےس ‪8‬وفحمظ ‪8‬رھک‪ ،‬ہںیمہ ‪8‬اینپ ‪8‬ابعات ‪8‬وکین ‪8‬اامعك ‪8‬رکےن‪8 ،‬اور‪8‬‬
‫رب‪8‬ااعلنیمل!۔ ہ‬
‫اےنپ‪8‬اَاکحل‪8‬م ‪8‬لمع‪8‬ریپا‪8‬وہےن‪8‬یک‪8‬وتقیف‪8‬اطع‪8‬رفام‪8،‬آنیم‪8‬ایہ ّ‬
‫ہ‬
‫ہ‬
‫ہ‬
‫ہ‬
‫ہ‬
‫ہ‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪114‬‬
 ‫‪111‬‬ ‫وخد‪3‬اامتعدی‬

‫وخد‪3‬اامتعدی‬
‫(‪)Self Confidence‬‬

‫(ۃعمج‪3‬ارابمک ‪ 1۱‬مُجادی‪3‬اآلرخۃ‪1441‬ھ‪۱7۱7/7۱/70 -‬ء)‬

‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحک ‪3‬رُپونک‪3 ،‬اشعفِ ‪3‬وی ِؾ م و‬
‫‪3‬نک ‪3‬ﷺ ‪3‬یک ‪3‬ابکاگہ ‪3‬ںیم ‪3‬ادب ‪3‬فارتحاؾ ‪3‬ےس ‪ 3‬مدکفد‪3‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ ‪3‬اک ‪3‬ذنکاہن ‪3‬شیپ ‪3‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‪3‬ایک‪3‬ےہ؟‬
‫اؿ ‪3‬االسؾ! ‪3‬اامتعد ‪3‬اکی ‪3‬رعیب ‪3‬ظفل ‪3‬ےہ‪3 ،‬سج ‪3‬اک ‪3‬ینعم ‪3‬اامیؿ‪3 ،‬نیقی ‪3‬ای ‪3‬رھبفاس‪3‬‬
‫ربادک ِ‬
‫ےہ‪3،‬وخد‪3‬اامتعدی‪3)Self Confidence(3‬رہ‪3‬اکی‪3‬یک‪3‬اینبد‪3‬افک‪3‬اکایمیب‪3‬یک‪3‬یجنک‪3)Key(3‬یھجمس‪3‬‬
‫اجیت ‪3‬ےہ‪3 ،‬اکایمب ‪3‬زدنیگ ‪3‬افک ‪3‬لمکم ‪3‬تیصخش ‪3‬ےکےیل‪3 ،‬اکی ‪3‬ااسنؿ ‪3‬وک ‪3‬اہلل ‪3‬یک ‪3‬دمد ‪3‬ےک ‪3‬دعب‪3،‬‬
‫سج ‪3‬زیچ ‪3‬یک ‪3‬بس ‪3‬ےس ‪3‬زایدہ ‪3‬رضفکت ‪3‬وہیت ‪3‬ےہ‪3 ،‬فہ ‪3‬امس ‪3‬یک ‪3‬وخد ‪3‬اامتعدی ‪3‬ےہ۔ ‪3‬وج ‪3‬صخش ‪3‬وخد‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫اامتعدی‪3‬افک‪3‬اہلل‪3‬کب‪3‬اک تّت‪3‬یک‪ِ ِ3‬‬
‫ات‪3‬پ ‪3‬ھب‪3‬رھبفاس‪ 3‬ےوہ‪3‬وہآ ‪ 3،‬ڑب‪3‬ےنیک ‪3‬یک‪3‬وک‬
‫رفامي‪َ﴿ :‬وْلَّكَوَتىَلَع‬
‫ ےاتےہ‪3،‬اکایمیب‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬دقؾ‪3‬وچیتم‪3‬ےہ‪3،‬اسیجہک‪3‬رق ِؿ‪3‬پ ‪3‬ںیم‪ 3‬ا‬
‫ِهّٰللاؕ‪َ١‬وىٰفَكِهّٰللاِباًلْيِكَو﴾(‪" )1‬اهلل‪3‬ھب‪3‬رھبفاس‪3‬کوھک‪!3‬افک‪3‬اهلل‪3 3‬‬
‫بساکؾ‪3‬انبےن‪3‬وک‪3‬اکیف‪3‬ےہ"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬الـساء‪.81 :‬‬

‫‪115‬‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‬ ‫‪111‬‬
‫رس َف ِک‪3‬وکنین ﷺ ےن‪3‬اےنپ‪3‬احصۂب‪ 3‬ےا ؾ‪3�3‬وک‪3‬یھب‪3‬اس‪3‬ابت‪3‬یک‪3‬رتبیغ‪3‬‬
‫دی‪3،‬ہک‪3‬فہ‪3‬رتیق‪ 3‬ےںی‪ 3،‬ڑب‪3‬ےنںیھ‪3‬افک‪3‬اےنپ‪3‬دعب‪3‬فاولں‪3‬ےک‪3‬ےیل َ‪3‬کامنہیئ‪3‬ےک‪3‬کفنش‪3‬انیمک‪3‬‬
‫‪3‬اجؿ‪3‬کتمح‪3‬‬
‫اثتب‪3‬وہں؛‪3‬اتہک‪3‬دعب‪3‬فاےل‪3‬یھب‪3‬اس‪ 3‬ےداک‪3‬یک‪3‬دبَفتل‪3‬اکایمیب‪3‬پ ںیئ۔‪ٰ3‬یفطصم ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫ﷺ ےن ‪3‬رفامای‪َ « :‬ت َؼدَّ ُموا َفا ْئ َت ُّؿوا ِِب‪َ ،‬و ْل َق ْلت ََّم بِؽ ُْم َم ْن َب ْعدَ ك ُْم!»‬
‫" ڑب ‪3‬ےنےتھ ‪3‬ےلچ ‪3‬اجؤ! ‪3‬ریمی ‪3‬ریَپفی ‪ 3‬ےف‪3 ،‬ریمے ‪3‬دعب ‪3‬فاےل ‪3‬اہمتری ‪3‬ریَپفی ‪ 3‬ےںی‪3‬‬
‫ڑب!"۔ ‪3‬املعآ ‪ 3‬ےاؾ ‪3‬اس ‪3‬یک ‪3‬رشح ‪3‬ںیم ‪3‬رفاموہ ‪3‬ںیہ ‪3‬ہک "اس ‪3‬دحثیِ ‪3‬پ ‪3‬ںیم ‪3‬دمعہ‪3‬‬
‫اَالخؼ‪3‬افک‪3‬رتہبنی‪3‬اکومں‪3‬ھب َ‪3‬حوہلص‪3‬ازفایئ‪3‬ےہ"(‪)۱‬۔‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‪3‬ںیم‪3‬یمک‪3‬یک‪3‬دنچ‪3‬العامت‬
‫ریمے ‪3‬زعزی! ‪3‬ارگ ‪3‬یسک ‪3‬ےک ‪3‬ادنک ‪3‬وخد ‪3‬اامتعدی ‪3‬یک ‪3‬یمک ‪3‬وہ‪3 ،‬وت ‪3‬امس ‪3‬ھب ‪3‬اکایمیب ‪3‬ےک‪3‬‬
‫دکفازے‪3‬ںیہن‪3‬الھُک‪ 3‬ےوہ‪3،‬افک‪3‬اس‪3‬یک‪3‬تیصخش‪3‬ںیم‪3‬اھکنک‪3‬دیپا‪3‬ںیہن‪3‬وہات‪3،‬سج‪3‬ےک‪3‬ببس‪3‬‬
‫اس ‪3‬ںیم ‪3‬وموجد ‪3‬الصںیتیح ‪3‬رھکن ‪ 3‬ے ‪3‬اسےنم ‪3‬ںیہن ‪ 3‬پ ںیت۔ ‪3‬یسک ‪3‬صخش ‪3‬اک ‪3‬وخد ‪3‬وک ‪3‬ےبفتعق‪3‬‬
‫انھجمس‪3،‬اینپ‪3‬اقتیلب ‪3‬ھب‪3‬رک‪ 3‬ےا ‪3،‬اینپ‪3‬کاآ ‪3‬وک‪3‬رض ‪3‬رضفکی‪3‬وہ ےتھ‪3‬وہآ ‪3‬دفرسفں‪3‬ھب‪3‬ااک‪3‬‬
‫ ےا ‪3 ،‬امیض ‪3‬یک ‪3‬ا اکویمں‪3 ،‬افک ‪3‬ولوگں ‪3‬یک ‪3‬رطػ ‪3‬ےس ‪3 3‬وہےن ‪3‬فایل ‪3‬ا دقکی ‪3‬ےک ‪3‬ابثع‪3‬‬
‫دربلداہتش‪3‬وہ‪3‬اجا ‪3،‬ہی‪3‬یسک‪3‬یھب‪3‬ااسنؿ‪3‬ںیم‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬یک‪3‬یمک‪3‬ھب‪3‬دلیل‪3‬ےہ۔‪ 3‬پ‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬‬
‫وج ‪3‬وہا ‪3‬وس ‪3‬وہ ‪3‬اکچ‪3 ،‬نکیل ‪3‬اس ‪3‬اک ‪3‬ہی ‪3‬بلطم ‪3‬رہ ز ‪3‬ںیہن ‪3‬ہک ‪ 3‬پ ‪3‬اسکی ‪3‬زدنیگ ‪3‬ا ی ‪3‬ںیم ‪ 3‬ماےھج‪3‬‬
‫کںیہ‪3 ،‬زدنیگ ‪3‬ےک ‪3‬اؿ ‪3‬خلت ‪3‬رجتابت ‪3‬ےس ‪3‬ھکیس ‪ 3‬ے‪3 ،‬افک ‪3‬ا اکویمں ‪3‬وک ‪3‬الھب ‪ 3‬ے ‪ 3‬ڑب ‪3‬ےنیک ‪3‬یک‪3‬‬
‫‪ 3‬ےںی‪3،‬افک‪3‬اےنپ‪3‬ادنک‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬دیپا‪ 3‬ےںی‪3،‬اےنپ‪3‬ابکے‪3‬ںیم‪3‬ااھچ‪3‬وسںیچ‪3،‬اینپ‪3‬‬ ‫وک‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب الصالة‪ ،‬ر‪ ،982 :‬صـ‪.185‬‬

‫(‪" )2‬دلقل الػاحلني لطرق رياض الصاحلني" حتت ر‪.568/6 ،41085 :‬‬
‫‪116‬‬
 ‫‪110‬‬ ‫وخد‪3‬اامتعدی‬
‫ِات‪3‬افک‪3‬اےنپ‪3‬ولصیفں‪3‬ھب‪3‬نیقی‪ 3‬ےا ‪3‬ںیھکیس!۔‬
‫رُپ‪3‬اامتعد‪3‬ایصخشت‪3‬یک‪3‬ریَپفی‪3‬اک‪3‬م‬
‫ِ‬
‫رضحات‪ِ3‬ی‪3‬فاقک!‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3)Self Confidence(3‬اک‪3‬وصحؽ‪3،‬ہلصیف‪3‬‬
‫ ےےن ‪3‬یک ‪3‬الصتیح‪3 ،‬افک ‪3‬اس ‪3‬ےلصیف ‪3‬ھباقمئ ‪3‬کےتہ ‪3‬وہآ ‪3 ،‬ام ‪3‬س ‪3‬ےک ‪3‬افنِ ‪3‬وک ‪3‬ینیقی ‪3‬انبےن ‪3‬ھب‪3‬‬
‫‪3‬دیماؿ‪3‬گنج‪3‬ںیم‪3‬اکی‪3‬اپسیہ‪3‬اک‪3‬اہحلس‪3‬ںیہن‪3،‬ہکلب‪3‬اس‪3‬اک‪3‬ذجۂب‪3‬اامیین‪3‬‬
‫وہات‪3‬ےہ‪3،‬سج‪3‬رطح ِ‬
‫ڑلات ‪3‬ےہ‪3 ،‬ا ی ‪3‬رطح ‪3‬زدنیگ ‪3‬ےک ‪3‬رہ ‪3‬ذاحِ ‪3‬ھب ‪3‬تالکشت ‪3‬افک ‪ 3‬زجنلی ‪3‬اک ‪3‬اس ان ‪ 3‬ےےن‪3 ،‬افک ‪3‬اںیہن‪3‬‬
‫پ ۂی‪3‬لیمکت‪3‬کت‪3‬اچنہپےن‪3‬ےک‪3‬ےیل‪3،‬ااسنؿ‪3‬ےک‪3‬ادنک‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬افک‪3‬دنلب‪3‬یتمہ‪3‬یسیج‪3‬تلصخ‪3‬‬
‫فافصت ‪3‬اک ‪3‬وہا ‪3‬تہب ‪3‬رضفکی ‪3‬ےہ‪3 ،‬افک ‪3‬ہی ‪3‬اہلل ‪3‬کب ‪3‬اک تّت ‪3‬ےک ‪3‬دنسپدیہ ‪3‬اکومں ‪3‬ںیم‪3‬‬
‫اِل ْإُ ُم ِ‬ ‫ِ‬
‫ور‪،‬‬ ‫ےساکی ‪3‬ےہ‪3 ،‬کوسؽ ‪3‬اہلل ‪3‬ﷺ ےن ‪3‬رفامای‪« :‬إِ َّن اهللَ ‪ُُ ‬ي ُّ‬
‫ب َم َع ِ َ‬
‫َو َيؽ َْر ُه َس ْػ َسا َف َفا»(‪ً" )1‬انیقی ‪3‬اهلل‪3‬اعتیل ‪3‬دمعـ ‪3‬اکومں ‪3‬وک ‪3‬دنسپ ‪3‬رفامات ‪3‬ےہ‪3 ،‬افک ‪3‬ےباکک‪3‬‬
‫اکومں‪3‬وک‪3‬ا دنسپ‪ 3‬ےات‪3‬ےہ"۔‪3‬‬
‫اس‪3‬دحثی‪3‬پ ‪3‬یک‪3‬رشح‪3‬ںیم‪3‬املعآ ‪ 3‬ےاؾ‪3‬رفاموہ‪3‬ںیہ‪3‬ہک "وج‪3‬اینپ‪3‬الصںیتیح‪3،‬‬
‫میظع‪3‬یعبط‪3‬ںیتلصخ‪3‬اانپےن‪3‬ںیم‪3‬رصػ‪ 3‬ےے‪3،‬اہلل‪3‬اعتیل‪3‬اس‪3‬ےس‪3‬تبحم‪3‬رفامات‪3‬ےہ"(‪)۱‬۔‬
‫رق ِؿ ‪ 3‬ےمی ‪3‬ےن ‪3‬دنلب ‪3‬تمہ ‪3‬افک ‪3‬ہتخپ ‪3‬اکادہ ‪3‬کےنھک ‪3‬فاولں ‪3‬یک ‪3‬ریَپفی ‪3‬یک ‪3‬رتبیغ ‪3‬دی‪3‬‬
‫ےہ‪3 ،‬اہلل ‪3 A3‬ےن ‪3‬اکاشد ‪3‬رفامای‪َ﴿ :‬كِٕىٰٓلوُا َنْيِذَّلا ىَدَه ُهّٰللا ُمُهىٰدُهِبَف ْهِدَتْقا﴾(‪" )3‬ہی‪3‬‬
‫ھبولچ!"۔‬
‫یھبایہن‪3‬یک‪3‬کاہ ‪3‬‬
‫ںیہ‪3‬ںیہنج‪3‬اہلل‪3‬اعتیل‪3‬ےن‪3‬دہاتی‪3‬دی‪3،‬وت‪3‬مت ‪3‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم إوسط" من اسؿه إبراهقم‪ ،‬ر‪.179/2 ،2940 :‬‬

‫(‪" )2‬التقسر برشح اجلامع الصغر" حرف اهلؿزة‪ ،‬حتت ر‪.193/2 ،1889 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،7‬إكعام‪.90 :‬‬
‫‪117‬‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‬ ‫‪111‬‬
‫ِ‬
‫ِات‪3‬ایہٰل‪3‬ﷻ‪3‬ھب‪3‬رھبفاس‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ!‪3‬ضعب‪3‬ولوگں‪3‬ںیم‪3‬اینپ‪3‬الصوتیحں‪3‬ھب‪3‬دع ِؾ‪3‬اامتعد‪3،‬وخد‪3‬ھب‪3‬رھبفاس‪3‬ہن‪3‬‬
‫ِ‬
‫وہےن‪3‬اک‪3‬ببس‪3،‬اسبافاقت‪3‬دؽ‪3‬ںیم‪3‬اکایمیب‪3‬یک‪3‬دشدی‪3‬وخاشہ‪3‬اک‪3‬ہن‪3‬وہا ‪3‬یھب‪3‬ےہ‪3،‬اےسی‪3‬ولگ‪3‬‬
‫اینپ ‪3‬امتؾ ‪3‬رتّوقت ‪3‬فاطتق ‪3‬وک ‪3‬عمج ‪ 3‬ےےک ‪3‬اےس ‪3‬اےنپ ‪3‬دصقم‪3‬یک ‪3‬لیمکت ‪3‬ںیم ‪3‬اگلےن ‪3‬ےک ‪3‬اجبآ ‪3،‬‬
‫اموی ی‪3‬وک‪3‬وخد‪3‬ےس‪3‬زایدہ‪3‬اطوتقک‪3‬میلست‪ 3‬ےےتیل‪3‬ںیہ‪3،‬ذٰہلا‪3‬اےنپ‪ 3‬پ‪3‬وک‪3‬رُپاامتعد‪3‬تیصخش‪3‬انبےن‪3‬ےک‪3‬‬
‫ےیل‪3‬ہی‪3‬یھب‪3‬رضفکی‪3‬ےہ‪3،‬ہک‪ 3‬پ‪3‬وج‪3‬یھب‪3‬اجزئ‪3‬اکؾ‪ 3‬ےا ‪3‬اچںیہ‪3،‬ےلہپ‪3‬اس‪3‬ھب‪3‬اانپ‪3‬لمکم‪3‬وہؾ‪3‬فک ‪3‬‬
‫ ےںی‪3 ،‬افک ‪3‬رھپ ‪3‬اہلل ‪3‬اعتیل ‪3‬ھب ‪3‬رھبفاس ‪ 3‬ےںی‪3 ،‬اس ‪3‬ےس ‪3‬دمد ‪3‬امںیگن‪3 ،‬افک‪3‬‬ ‫(‪)Homework‬‬

‫تمہ‪3‬ہن ‪3‬اہکںی؛ ‪3‬ہک ‪3‬اکی ‪3‬املسمؿ ‪3‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬یہی ‪3‬م ‪3‬ےہ‪3 ،‬اکاش ِد ‪3‬ابکی ‪3‬اعتٰیل ‪3‬ےہ‪َ﴿ :‬و ىَلَع‬
‫ِهّٰللااْۤوُلَّكَوَتَفْنِاْمُتْنُكَنْيِنِمْؤُّم﴾(‪"3)1‬ارگ‪3‬مت‪3‬اامیؿ ‪3‬‬
‫‪3‬فاےلوہ‪3‬وت‪3‬اهلل‪3‬یہ‪3‬ھب‪3‬رھبفاس‪ 3‬ےف!"۔‬
‫اح ِر ْ‬
‫ص َع َذ َما‬ ‫‪3‬اجؿ ‪3‬کتمح ‪3‬ﷺ ےن‪3‬اکاشد ‪3‬رفامای‪ْ « :‬‬ ‫ا ی‪3‬رطح‪ٰ3‬یفطصم ِ‬
‫َيـْ َػ ُع َك‪َ ،‬و ْاست َِع ْن بِاهللِ‪َ ،‬و َٓ َت ْع َج ْز!»(‪" )2‬وج‪3‬زیچ‪3‬اہمترے‪3‬ل‪3‬افدئہ دنم‪3‬وہ‪3‬امس‪3‬‬
‫‪ 3‬ےف‪3،‬افک‪33‬اہلل‪3‬اعتیل‪3‬ےس‪3‬دمد ُ‪3‬هب‪3‬اموگن‪،3‬افک‪3 3‬‬
‫تمہاہک‪ 3 3‬ےھٹی‪3‬تم‪3‬اجؤ!"۔‬ ‫‪3‬لوک‬
‫ےک ‪3‬‬
‫ریمے‪3‬اھبویئ!‪3‬بج‪3‬دنبہ‪3‬اہلل‪3‬کب‪3‬ااعلنیمل‪3‬یک‪3‬ابکاگہ‪3‬ںیم‪3‬ہتخپ‪3‬نیقی‪3‬ےک‪3‬اسھت‪3‬‬
‫َ ول ‪3‬اگل ‪3‬اتیل ‪3‬ےہ‪3 ،‬وت ‪3‬اہلل ‪3‬اعتیل ‪3‬یھب ‪3‬اےنپ ‪3‬دنبے ‪3‬وک ‪3‬امویس ‪3‬ںیہن َ‪3‬لواٹات‪3 ،‬اہلل ‪3‬اعتیل ‪3‬اک ِ‬
‫‪3‬رفامؿ ‪3‬اعیل‪3‬‬
‫اشؿ ‪3‬ےہ‪َ﴿ :‬و اَل اْوُسَٔـْياَت ْنِم ِحْوَّر ِهّٰللاؕ‪ٗ ١‬هَّنِا اَل ُسَٔـْياَي ْنِم ِحْوَّر ِهّٰللا اَّلِا ُمْوَقْلا‬
‫َ‬
‫َنْوُرِفٰكْلا﴾(‪" )3‬اهلل‪3‬اعتیل‪3‬یک َ‪3‬کتمح‪3‬ےس‪3‬امویس َ‪3‬م‪3‬وہ‪ً3،‬انیقی‪3‬اہلل‪3‬یک َ‪3‬کتمح‪3‬ےس‪3‬اکرف‪3‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.23 :‬‬

‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب الؼدر‪ ،‬ر‪ ،6774 :‬صـ‪.1161‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،13‬يوسف‪.87 :‬‬
‫‪118‬‬
 ‫‪112‬‬ ‫وخد‪3‬اامتعدی‬
‫ولگ‪3‬یہ‪3‬ا ‪3‬امدیم‪3‬وہوہ‪3‬ںیہ!"۔‬
‫زدنہ‪3‬وقومں‪3‬اک‪3‬رطزِلمع‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪3‬رگایم‪3‬دقک! ‪3‬داین‪3‬ںیم‪3‬االقنابت‪3‬دعؾ‪3‬ےک‪3‬ٹیپ ‪3‬ےس‪ 3‬مفوجد‪3‬ںیم‪3‬ںیہن‪3‬‬
‫وہ‪3 ،‬ہکلب ‪3‬زدنہ ‪3‬وقںیم ‪3‬وخد ‪3‬اامتعدی ‪3‬اک ‪3‬اظمرہہ ‪ 3‬ےوہ ‪3‬وہآ ‪3 ،‬االقنب ‪3‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬زربدتس‪3‬‬
‫تنحم ‪ 3‬ےیت ‪3‬ںیہ‪3 ،‬اظبرہ ‪3‬ا نکمم ‪3‬رظن ‪ 3‬ےن ‪3‬فاےل ‪3‬اکؾ‪3‬وک ‪3‬یھب ‪3‬نکمم ‪3‬انب ‪ 3‬ے ‪3‬داھکیت ‪3‬ںیہ‪3 ،‬افک ‪3‬ولوگں‪3‬‬
‫وک‪3‬رتیق‪3‬یک‪3‬اشرہاہ‪3‬ھب‪3‬اگزمؿ‪ 3‬ےیت‪3‬ںیہ‪3،‬یہی‪3‬فہج‪3‬ےہ‪3‬ہک‪3‬اہلل‪3‬کب‪3‬اک تّت‪3‬ےن‪3‬رق ِؿ‪3‬دیجم‪3‬ںیم‪3‬‬
‫ںیمہ‪3‬اینپ‪ِ3‬ات‪3‬افک‪3‬الصوتیحں‪3‬ھب‪3‬رھبفاس‪ 3‬ےےن‪3‬یک‪3‬میلعت‪3‬دےتی‪3‬وہآ ‪3‬اکاشد‪3‬رفامای‪َّ﴿ :‬نِا‬
‫َهّٰللااَلُرِّيَغُياَمٍمْوَقِبىّٰتَحاْوُرِّيَغُياَمْمِهِسُفْنَاِب﴾(‪ً" )1‬انیقی‪3‬اهلل‪3‬اعتٰیل‪3‬یسک‪3‬وقؾ‪3‬ےس‪3‬اینپ‪3‬‬
‫تمعن(اس‪3‬فتق‪3‬کت)‪3‬ںیہن‪3‬دباتل‪3،‬بج‪3‬کت‪3‬فہ‪3‬وخد‪3‬اینپ‪3‬احتل‪3‬ہن‪3‬دبںیل"؏‬
‫‪3‬‬
‫دخا‪3‬ےن‪ 3‬ج‪3‬کت‪3‬اس‪3‬وقؾ‪3‬یک‪3‬احتل‪3‬ںیہن‪3‬دبیل‬
‫(‪)۱‬‬
‫ہن‪3‬وہ‪3‬سج‪3‬وک‪3‬ایخؽ‪ 3‬پ‪3‬اینپ‪3‬احتل‪3‬ےک دبےنل‪3‬اک!‬
‫وبضمط ِ‬
‫‪ّ3‬وقت‪3‬اکادی‪33‬افک‪3‬یچس‪3‬نگل‬
‫اجؿ ‪3‬ربادک! ‪3‬رہ ‪3‬ااسنؿ ‪3‬اینپ ‪3‬وخد ‪3‬اامتعدی‪3 ،‬وبضمط ِ‬
‫‪ّ3‬وقت ‪3‬اکادی‪3 ،‬افک ‪3‬یچس ‪3‬نگل ‪3‬ےک‪3‬‬ ‫ِ‬
‫اسھت‪3‬اینپ‪3‬وکوششں‪3‬وک‪3‬پ ۂی‪3‬لیمکت‪3‬کت‪3‬اچنہپ‪ 3‬ے‪3،‬اعُمرشے‪3‬ںیم‪3‬ا ‪3‬رصػ‪3‬امنایں‪3‬اقمؾ‪3‬احلص‪ 3‬ے‪3‬‬
‫اتکس‪3‬ےہ‪3،‬ہکلب‪3‬دفرسفں‪3‬ںیم‪3‬یھب‪3‬ہی‪3‬ذجہب‪3‬دیباک‪ 3‬ےےن‪3‬یک‪3‬الصتیح‪3‬کاتھک‪3‬ےہ‪3،‬نکیل‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬‬
‫‪ّ3‬وقت‪3‬اکادی‪3‬ےس َّ‬
‫‪3‬زمی‪3‬ایک‪3‬اجآ !۔‬ ‫ےیلرشط‪3‬ہی‪3‬ےہ‪3،‬ہک‪3‬ےلہپ‪3‬وخد‪3‬وک‪3‬ےچس‪3‬ذجےب‪3‬افک‪3‬وبضمط ِ‬
‫‪ 3‬املع آ ‪ 3‬ےا ؾ ‪ �3‬رفام وہ‪ 3‬ںیہ‪3‬ہک "دنلب ‪ 3‬یتمہ‪3‬ااسن ؿ ‪3‬وک‪3‬اف ےچن‪3‬اقم ؾ ‪3‬کت ‪3‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،13‬الرعد‪.11 :‬‬

‫(‪" )۱‬اہبکاتسؿ‪َّ 3،‬نِاَهّٰللااَلُرِّيَغُياَمٍمْوَقِبىّٰتَحاْوُرِّيَغُياَمْمِهِسُفْنَاِب ‪،‬؃‪۱123‬۔‬
‫‪119‬‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‬ ‫‪1۱7‬‬
‫اچنہپیت‪3‬ےہ‪3،‬ےسیج‪ 3‬گ ‪3‬ےلعش‪3‬وک‪3‬دنلب‪ 3‬ےیت‪3‬ےہ"(‪)1‬۔ رضحت‪3‬رمع‪3‬نب‪3‬دبع‪3‬ازعلزی‪3�3‬ےن‪3‬‬
‫رفامای‪" :‬ےھجم ‪3‬ریما ‪3‬سفن ‪(3‬ریمض) ‪3‬وخب ‪3‬ےس ‪3‬وخب ‪3‬رَت ‪3‬ےک ‪3‬ےیل ‪3‬اماھبکات ‪3‬کاتہ ‪3‬ےہ"(‪ )۱‬۔‪3‬‬
‫ولعمؾ ‪3‬وہا ‪3‬ہک ‪ 3‬دیم ‪3‬یک ‪3‬اشؿ ‪3‬فتمظع ‪3‬اس ‪3‬ےک ‪3‬وبضمط ‪3‬اکادفں ‪3‬ےس ‪3‬دنلب ‪3‬وہیت ‪3‬ےہ‪3 ،‬افک ‪3‬فہ‪3‬‬
‫اینپ‪3‬وکوششں‪3‬ےس‪3‬ابالٓرخ‪3‬میظع م‪3‬کہبت‪3‬پ اتیل‪3‬ےہ۔‬
‫تبثم‪3‬وسچ‬
‫ریمے ‪3‬اھبویئ! ‪3‬ارگ ‪ 3‬پ ‪3‬فایعق ‪3‬داین ‪3‬ںیم ‪3‬وکیئ ‪3‬ےنا ‪3‬اکؾ ‪ 3‬ےا ‪3‬اچےتہ ‪3‬ںیہ‪3 ،‬وت ‪3‬بس ‪3‬ےس‪3‬‬
‫ےلہپ‪3‬اینپ‪3‬وسچ‪3‬وک‪َ 3‬فوسوسں‪3‬افک‪َ 3‬فومہں‪3‬ےس‪3‬اجنت‪3‬دالےیئ؛‪3‬ویکہکن‪3‬یسک‪3‬یھب‪3‬اکؾ‪3‬ںیم‪3‬ا اکیم‪3‬ای‪3‬‬
‫اکایمیب‪3‬یک‪3‬اکی‪3‬ےنی‪3‬فہج‪3‬ااسنؿ‪3‬یک‪3‬وسچ‪3‬وہیت‪3‬ےہ‪3،‬ارگ‪ 3‬پ‪3‬ہی‪3‬وسےتچ‪3‬ںیہ‪3‬ہک‪3‬ںیہک‪3‬ںیم‪3‬ا اکؾ‪3‬‬
‫ہن‪3‬وہ‪3‬اجؤں!‪3‬اینپ‪3‬لزنؽ‪3‬ای‪3‬اےنپ‪3‬دصقم‪3‬ںیم‪3‬اکایمب‪3‬ہن‪3‬وہا‪3‬وت‪3‬ایک‪3‬وہاگ؟!‪3‬ولگ‪3‬ایک‪3‬ںیہک‪3‬ڑب؟!‪3‬‬
‫ذٰہلا ‪3‬اےسی ‪3‬امتؾ ‪3‬ربے ‪3‬ایخالت ‪3‬وک ‪3‬دؽ ‪3‬فدامغ ‪3‬ےس ‪3‬اکنؽ ‪3‬ابرہ ‪3‬ےیجیک‪3 ،‬افک ‪3‬ادیم ‪3‬فنیقی ‪3‬یک ‪3‬زدنیگ‪3‬‬
‫انیجرشفع‪ 3‬ےںی؛‪3‬ویکہکن‪3‬بج‪3‬وکیئ‪3‬صخش‪3‬اینپ‪ّ3‬وقت‪3‬فاکک ےدیگ‪3‬ےک‪3‬زمکفک‪3‬ولہپ‪3‬داتھکی‪3‬ےہ‪3،‬وت‪3‬فہ‪3‬‬
‫ایسفنیت‪3‬وطک‪3‬ھب‪3‬اینپ‪3‬الصتیح‪3‬اک‪3‬اامتعد‪3‬وھک‪3‬د ات‪3‬ےہ‪3،‬افک‪ 3‬ہجیت‪3‬ا اکیم‪3‬یک‪3‬روکت‪3‬ںیم‪ 3‬اتلک‪3‬ےہ‪3،‬اید‪3‬‬
‫کےیھک!‪3‬ااسنین‪3‬مسج‪3‬یک‪3‬امتؾ‪3‬وقںیت‪3‬اامتعد‪3‬ےک‪3‬زریِ‪3‬ارث‪3‬ںیہ‪3،‬ارگ‪3‬ااسنؿ‪3‬اانپ‪3‬اامتعد‪3‬وھک‪3‬دے‪3،‬وت‪3‬وپکا‪3‬مسج‪3‬‬
‫یھب‪3‬وحہلص‪3‬اہک‪3‬اتھٹیب‪3‬ےہ‪3،‬سج‪3‬ےک‪3‬ببس‪3‬ا اکیم‪3‬فتسکش‪3‬اس‪3‬اکّدقمک‪3‬رہھٹیت‪3‬ےہ۔‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‪3‬یک‪3‬ریمع‬
‫زعزیاؿ‪3‬نَم!‪3‬اکی‪3‬قیقحت‪3‬ےک‪3‬اطمقب‪3‬رہ‪3‬ااسنؿ‪3‬ںیم‪3‬اےنپ‪3‬ذجابت‪3‬افک‪3‬رظنایت‪3‬وک‪3‬‬
‫ِ‬
‫اقوب‪ 3‬ےےن‪3‬یک‪3‬الصتیح‪3‬وموجد‪3‬وہیت‪3‬ےہ‪3،‬سج‪3‬اک‪3‬بلطم‪3‬ہی‪3‬ےہ‪3‬ہک‪3‬مہ‪3‬اےنپ‪3‬ادنک‪ِ3‬ایت‪3‬وطک‪3‬ھب‪3‬‬

‫(‪" )1‬عقون إخبار" ٓبن ق َتقبة‪ ،‬كتاب السمدد‪ ،‬اجلزء‪ ،1‬صـ‪.335‬‬

‫(‪" )2‬البداية والـفاية" ٓبن كثر‪ ،‬خالفة عؿر بن عبد العزيز ‪.208/9 ،‬‬
‫‪120‬‬
‫‪1۱1‬‬ ‫وخد‪3‬اامتعدی‬
‫یھب‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬دیپا‪ 3‬ےےتکس‪3‬ںیہ۔‪3‬بج‪3‬ااسنؿ‪3‬ںیم‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬دیپا‪3‬وہ‪3‬اجیت‪3‬ےہ‪3،‬بت‪3‬اس‪3‬‬
‫ےک ‪3‬ادنک ‪ 3‬ڑب ‪3‬ےنیک ‪3‬یک ‪3‬الصتیح ‪3‬یھب ‪3‬امرھبےنیتگل ‪3‬ےہ‪3 ،‬ذٰہلا ‪3‬ارگ ‪ 3‬پ ‪3‬یھب ‪3‬اےنپ ‪3‬ادنک ‪3‬وخد‪3‬‬
‫اامتعدی ‪3‬دیپا ‪ 3‬ےا ‪3‬اچےتہ ‪3‬ںیہ‪3 ،‬وت ‪3‬اس ‪3‬ابت ‪3‬اک ‪3‬اخص ‪3‬ایخؽ ‪3‬کںیھک ‪3‬ہک ‪3‬وخد ‪3‬ےس ‪3‬ربرت ‪3‬صخش ‪3‬ےک‪3‬‬
‫‪3‬ااسحس‪3‬رتمکی‪3‬اک‪3‬اکشک‪3‬وہ‪3‬اجںیئ‪3‬‬
‫ِ‬ ‫اسھت‪3‬اانپ م‪3‬موازہن‪3‬رہ ز‪3‬ہن‪ 3‬ےںی؛‪3‬ویکہکن‪3‬ااسی‪ 3‬ےےن‪3‬ےس‪ 3‬پ‬
‫ڑب!‪3‬سج‪3‬اکؾ‪3‬ےک‪3‬ےیل‪ 3‬پ‪3‬وک‪3‬ہی‪3‬وسحمس‪3‬وہات‪3‬وہ‪3‬ہک‪3‬اےس‪ 3‬پ‪3‬اب لک‪3‬ااجنؾ‪3‬ںیہن‪3‬دے‪3‬ےتکس‪3،‬‬
‫امےس ‪3‬رضفک ‪3‬ااجنؾ ‪3‬دےیجی‪3 ،‬اس ‪3‬ھب ‪3‬اثتب ‪3‬دقؾ ‪3‬کےیہ‪3 ،‬اےس ‪3‬ا لمکم ‪3‬رہ ز ‪3‬ہن ‪3‬وھچڑںی؛ ‪3‬ویکہکن‪3‬‬
‫پ ‪3‬یک ‪3‬ااقتستم ‪3‬یہ ‪3‬دکتقیقح ‪ 3‬پ ‪3‬یک ‪3‬اکایمیب ‪3‬اک ‪3‬زہنی ‪3‬ےہ‪3 ،‬وضح ِک ‪3‬ا ےؾ ‪3‬ﷺ ےن‪3‬‬
‫رفامای‪« :‬اِ ْست َِؼ ُقؿوا ُت ْػ ِؾ ُحوا!»(‪" )1‬اثتب‪3‬دقؾ‪3‬کوہ‪3،‬اکایمب‪3‬وہ‪3‬اجؤ‪3‬ڑب!"۔‬
‫زعزیاؿ ‪3‬رتحمؾ! ‪ 3‬پ ‪3‬ںیم ‪3‬وج ‪3‬یھب ‪3‬الصتیح ‪3‬ای ‪3‬وصختیص ‪3‬وہ‪3 ،‬ینتج ‪3‬یھب ‪3‬وہ‪3 ،‬اس‪3‬‬
‫ِ‬
‫انبء ‪3‬ھب ‪3‬اینپ ‪3‬نیسحت ‪3‬افک ‪3‬اہلل ‪3‬کب ‪3‬اک تّت ‪3‬اک ‪3‬رکش ‪3‬رضفک ‪3‬ادا ‪ 3‬ےںی؛ ‪3‬ویکہکن ‪3‬رکُشِ ‪3‬تمعن ‪3‬اکایمیب‪3‬‬
‫اک ‪3‬امہ ‪3‬رتنی ‪3‬ببس ‪3‬ےہ‪3 ،‬اہلل ‪3 A3‬اکاشد ‪3‬رفامات ‪3‬ےہ‪﴿ :‬اْۤوُرُكْذاَف َءٓاَلٰا ِهّٰللا ْمُكَّلَعَل‬
‫َنْوُحِلْفُت﴾(‪" )2‬اہلل‪3‬اعتیل‪3‬یک‪3‬ںیتمعن‪3‬اید‪ 3‬ےف؛‪3‬اتہک‪3‬مت‪3‬اکماب‪3‬وہ اجؤ!"‪3‬ینعی‪3‬مت‪3‬ھب‪3‬اس‪3‬یک‪3‬وج‪3‬‬
‫وج ‪3‬ںیتمعن ‪3‬افک ‪3‬ااسحا ت ‪3‬ںیہ ‪3‬اںیہن ‪3‬اید ‪ 3‬ےف‪3 ،‬اس ‪3‬اک ‪3‬فہ ‪3‬لضف ‪3‬وج ‪3‬اس ‪3‬ےن ‪3‬ںیہمت ‪3‬دفرسفں ‪3‬ھب‪3‬‬
‫تلیضف ‪3‬دے ‪ 3‬ے ‪3‬ایک‪3 ،‬اس ‪3‬ھب ‪3‬رکش ‪3‬ادا ‪ 3‬ےوہ ‪3‬کوہ؛ ‪3‬اتہک ‪3‬فہ ‪3‬وتمعنں ‪3‬ںیم ‪3‬ااضہف ‪3‬رفامآ ‪3 ،‬مت‪3‬‬
‫اکایمب‪3‬وہ‪3‬اجؤ‪3،‬افک‪ 3‬رخت‪3‬ںیم‪3‬ںیہمت‪3‬ہشیمہ‪3‬یک‪3‬اکرماین‪3‬احلص‪3‬وہ‪3،‬افک‪3‬داین‪3‬ںیم‪3‬وج‪3‬اچےتہ‪3‬‬
‫وہ‪3‬اس‪3‬ےک‪3‬دقحاک‪3‬نب‪3‬اجؤ!"(‪)3‬۔‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد إكصار‪ ،‬ر‪.330/8 ،22477 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،8‬إعراف‪.69 :‬‬
‫(‪" )3‬تػسر ال َط َزي" پ‪ ،8‬إعراف‪ ،‬حتت أية‪.280/8 ،69 :‬‬
‫‪121‬‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‬ ‫‪1۱۱‬‬
‫رضحات ‪3‬رگایم ‪3‬دقک! سج ‪3‬رطح ‪3‬رکشِ ‪3‬تمعن ‪3‬زمدی ‪3‬اِاعنؾ ‪3‬فاِ ےاؾ ‪3‬افک ‪3‬اکایمیب ‪3‬اک‪3‬‬
‫ِ‬
‫ا رکشی‪3‬افک‪3‬رفُکاؿ ‪3‬تمعن‪3‬رحمفیم ‪3‬فا اکیم ‪3‬اک ‪3‬ابثع ‪3‬ےہ‪3،‬اکاش ِد‪3‬‬
‫ِ‬ ‫ببس ‪3‬ےہ‪3 ،‬ا ی‪3‬رطح ‪3‬‬
‫دخافدنی ‪3‬ےہ‪ْ﴿ :‬نِٕىَل َاَل ْمُتْ ل َو ْمُكَّنَدْيِ َو ْنِٕىَل ّنِا ْمُتْ َّنِا يِب‬
‫ٌدْيِدَشَل﴾(‪" )1‬ارگ‪3‬ااسحؿ‪(3‬رکش)‪3‬امون‪3‬ڑب‪3‬وت‪3‬ںیم‪3‬ںیہمت‪3‬زميد‪ 3‬مدفں‪3‬اگ‪3،‬افک‪3‬ارگ‪3‬ا رکشی‪ 3‬ےف‪3‬‬
‫وت‪3‬ریما‪3‬ذعاب تہب‪3‬تخس‪3‬ےہ!"۔‬
‫رضحت ّ ِ م د‬
‫‪3‬سا ‪3‬امعنؿ ‪3‬نب ‪3‬ریشب � ےس ‪3‬کفاتی ‪3‬ےہ‪ ،‬کتمحِ ‪3‬اعایملؿ‬
‫ﷺ ےن‪3‬اکاشد‪3‬رفامای‪َ « :‬م ْن ََل ْ َي ْشؽ ُِر ا ْل َؼؾِ ْق َل‪ََ ،‬ل ْ َي ْشؽ ُِر ا ْلؽَثِ ْ َر»(‪" )2‬وج‪3‬لیلق‪3‬‬
‫تمعن‪3‬اک‪3‬رکشہی‪3‬ادا‪3‬ںیہن‪ 3‬ےات‪3،‬فہ‪3‬ریثک‪3‬ھب‪3‬یھب‪3‬ا رکشا‪3‬یہ‪3‬کاتہ‪3‬ےہ"۔‬
‫ذٰہلا ‪3‬امیض ‪3‬یک ‪3‬تسکش ‪3‬افک ‪3‬ا اکویمں ‪3 3‬زمکفکویں ‪3‬وک ‪3‬رہ ز ‪3 3‬اید ‪3‬ہن ‪ 3‬ےںی‪3 ،‬افک ‪3‬بس ‪3‬ھچک‪3‬‬
‫وھبؽ‪3‬اھبؽ‪ 3‬ے‪3،‬اہلل‪3‬کب‪3‬اک تّت‪3‬یک‪3‬اطع‪ 3‬ےدہ‪3‬رہ‪3‬وھچیٹ‪3‬ےنی‪3‬تمعن‪3‬افک‪3‬الصتیح‪3‬ھب‪3‬اس‪3‬اک‪3‬رکش‪3‬ادا‪3‬‬
‫‪3‬اک ‪ 3‬اغز ‪ 3‬ےںی‪3 ،‬ہشیمہ‪3‬‬ ‫ ےوہ ‪3‬وہآ ‪3 ،‬اتزہ ‪ِ3‬نہ ‪3‬وسچ ‪3‬رکفےک ‪3‬اسھت ‪3‬ےئن ‪3‬رسے‪3‬ےس ‪3‬وک‬
‫وخد‪3‬اینپ َ و‪3‬حہلص‪3‬ازفایئ‪ 33‬ےںی‪3،‬افک‪3‬دفرسفں‪3‬ےک‪3‬اقملب‪3‬اےنپ‪ 3‬پ‪3‬وک‪3‬یھبک‪3‬ریقح‪3‬ہن‪3‬ںیھجمس۔‬
‫ریمے ‪3‬زعزی ‪3‬دفوتس! ‪3‬وخد ‪3‬اامتعدی ‪3‬ےناھےن ‪3‬ےک ‪3‬ےیلاس ‪3‬اک ‪3‬اکی ‪3‬ایسفنیت ‪3‬العج‪3‬‬
‫ہی‪3‬یھب‪3‬ےہ‪3،‬ہک‪3‬ابکابک‪3‬وخد‪3‬وک‪3‬ہی‪3‬نیقی‪3‬دالوہ‪3‬کںیہ‪3‬ہک‪ "3‬پ‪3‬تہب‪3‬رُپاامتعد‪3‬ںیہ"‪3،‬اس‪3‬رطح‪3‬‬
‫ ےےن‪3‬ےس‪ 3‬پ‪3‬یک‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬ںیم‪3‬ااضہف‪3‬وہاگ‪3،‬افک‪3‬ارگ‪3‬وکیئ‪3‬ابت‪3‬یسک‪3‬ےک‪3‬اسےنم‪3‬درہاےن‪3‬‬
‫ےس‪ 3‬پ‪3‬وک‪3‬وخػ‪3‬وسحمس‪3‬وہات‪3‬وہ‪3،‬افک‪3‬زابؿ‪3‬وھکانل‪ 3‬مدوشاک‪3‬وہ‪3‬اجات‪3‬وہ‪3،‬وت‪3‬اس‪3‬ابت‪3‬وک‪3‬اینت‪3‬ابک‪3‬‬
‫درہاےیئ‪3،‬ہک‪ 3‬پ‪3‬ےک‪3‬دؽ‪3‬ےس‪3‬اس‪3‬اک‪3‬وخػ‪3‬متخ‪3‬وہ‪3‬اجآ ‪3،‬افک‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬دیپا‪3‬وہ‪3‬اجآ ‪3،‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،13‬إبراهقم‪.7 :‬‬

‫(‪" )2‬مسـد اإلمام أمحد" حديث الـعامن بن بشر‪ ،‬ر‪.394/6 ،18476 :‬‬
‫‪122‬‬
 ‫‪1۱3‬‬ ‫وخد‪3‬اامتعدی‬
‫بج ‪3‬یسک ‪3‬اکؾ ‪3‬ےک ‪3‬حیحص ‪3‬ااجنؾ ‪3‬اک ‪3‬نیقی ‪3‬وہ ‪3‬اجآ ‪3‬وت ‪3‬اس ‪3‬اکؾ ‪3‬وک ‪3‬رضفک ‪3‬ااجنؾ ‪3‬دےیجی‪3 ،‬افک ‪3‬اس‪3‬‬
‫‪3‬ااسحس‪3‬‬
‫ِ‬ ‫ےلسلس ‪3‬ںیم ‪3‬دفرسفں ‪3‬ےک ‪3‬ذما ؼ ‪3‬اڑاےن ‪3‬یک ‪3‬ھبفاہ ‪3‬رہ ز ‪3‬ہن ‪ 3‬ےںی‪3 ،‬ہن ‪3‬یہ ‪3‬ہی ‪3‬وسچ ‪ 3‬ے‬
‫رتمکی‪3‬اک‪3‬اکشک‪3‬وہں‪3‬ہک‪3‬ولگ‪3‬ایک‪3‬ںیہک‪3‬ڑب!۔‬
‫تمہ‪3‬ہن‪3‬اہکںی‬
‫‪3‬افک ‪3‬اکایمیب ‪3‬اک ‪3‬لمکم ‪3‬نیقی ‪3‬وہےن ‪3‬ےک‪3‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪3‬رگایم ‪3‬دقک! ‪3‬امتؾ ‪3‬رت ‪3‬وک‬
‫‪ 3‬ےںی‪3،‬‬ ‫اب مفوجد‪3،‬ارگ‪3‬ابرفلض‪3‬ا اکیم‪3‬اک‪3‬اس ان‪ 3‬ےا ‪3‬ڑپے‪3‬وت‪3‬تمہ‪3‬ہن‪3‬اہکںی‪3،‬ہکلب‪3‬دفابکہ‪3‬وک‬
‫ِه َتؽ ُْم‪َ :‬فنِ ِِّّن ََل ْ َأ َر‬‫ِ‬
‫‪3‬سا ‪3‬رمع ‪3‬نب ‪3‬اّطخب ‪3 �3‬ےن ‪3‬رفامای‪ َٓ « :‬ت َُص ِّغ َر َّن َّ‬
‫رضحت ّ ِ م د‬
‫ات ِم ْن ِص َغ ِر ْ ِاهل َؿ ِم»(‪" )1‬اینپ‪3‬ںیتمہ‪3‬تسپ‪3‬ہن‪ 3‬ےف؛‪3‬ہک‪3‬ںیم ‪3‬ےن‪3‬‬ ‫َأ ْقعدَ َعن ادَؽْرم ِ‬
‫ْ ُ َ‬ ‫َ‬
‫یھبک‪3‬یسک‪3‬مک‪3‬تمہ‪3‬وک‪3‬دنلب‪3‬اقمؾ‪3‬احلص‪ 3‬ےوہ‪3‬ںیہن‪3‬داھکی"۔‬
‫اس ‪3‬ےک ‪3‬اب مفوجد ‪3‬یھب ‪3‬اکایمیب ‪3‬ہن ‪3‬ےلم ‪3‬وت ربص ‪ 3‬ےںی؛ ‪3‬ہک ‪3‬دنلب ‪3‬یتمہ ‪3‬اایبنء ‪3 �3‬یک‪3‬‬
‫تّنس ‪3‬ےہ‪3 ،‬اہلل ‪3‬کب ‪3‬اک تّت ‪3‬اکاشد ‪3‬رفاماتےہ‪ْ﴿ :‬رِبْصاَفاَمَك َرَبَص اوُلوُا ِمْزَعْلا َنِم‬
‫ِلُسُّرلا﴾(‪" )2‬مت یھب‪3‬ربص‪ 3‬ےف‪3‬ےسیج‪3‬تمہ‪3‬فاےل‪3‬کوسولں‪3‬ےن‪3‬ربص‪3‬ایک"۔‪33‬افک‪3‬تمہ‪3‬فاےل‪3‬‬
‫لك‬
‫ولگ‪3‬فہ‪3‬ںیہ‪3‬وج‪3‬وک ‪3،‬ربص‪3‬افک‪3‬دنلب‪3‬یتمہ‪3‬ےس‪3‬اکؾ‪3‬ںیل(‪)3‬۔‪3‬اہلل‪3‬اعتیل‪3‬یک‪ 3‬هى‪3‬دقتری‪3‬فمیسقت‪3‬‬
‫‪3‬فياتم‪3‬اک‪3‬اکشک‪3‬ہن‪3‬وہں۔‪ٰ3‬یفطصم‪3‬‬ ‫ھب‪3‬کایض‪3‬کںیہ‪3،‬یسک‪3‬مسق‪3‬ےک‪3‬وکشہ‪3،‬اکشتی‪3‬افک‪3‬رسحت َ د‬
‫اجؿ ‪3‬کتمح ﷺ ےن ‪3‬ںیمہ ‪3‬ا ِ ی ‪3‬ابت ‪3‬اک ‪3‬م ‪3‬دےتی ‪3‬وہآ ‪3‬اکاشد ‪3‬رفامای‪َ « :‬فنِ ْن‬ ‫ِ‬
‫اك َوال َّؾ ْو‪َ :‬فنِ َّن ال َّؾ ْو َت ْػت َُح‬
‫َغ َؾ َب َك أ ْم ٌر‪َ ،‬ف ُؼ ْل‪َ :‬قدر اهلل َو َما َشا َء َف َع َل‪َ ،‬وإِ َّي َ‬

‫(‪" )1‬أدب الدكقا والدين" لؾاموردي‪ ،‬الباب اخل ِ‬

‫ام ُس‪ ،‬صـ‪.319‬‬‫َ ُ َ‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،26‬إحؼاف‪.35 :‬‬
‫(‪" )3‬تػسر ال َب َغوي" إحؼاف‪ ،‬حتت أية‪.176/4 ،35 :‬‬
‫‪123‬‬
‫وخد‪3‬اامتعدی‬ ‫‪1۱1‬‬
‫الشق َط ِ‬
‫ان»(‪" )1‬بج‪3‬یسک‪3‬مغ‪3‬فھباشیین‪3‬م‪3‬التبم‪3‬وہ‪3‬اجؤ‪3،‬وت ہی‪3‬اہک‪ 3‬ےف‪3‬ہک "اہلل‪3‬ےن‪3‬‬ ‫َع َؿ َل َّ ْ‬
‫یہی ‪َّ3‬دقمک ‪3‬ایک‪3‬اھت‪3 ،‬افک ‪3‬امس ‪3‬ےن ‪3‬وج‪3‬اچاہ ‪3‬كا" افک ‪3‬وکش ‪3‬فاہبُشت ‪3‬ےس ‪ 3‬مدفک ‪3‬کاہ ‪ 3‬ےف؛ ‪3‬ہک‪3‬‬
‫وکش ‪3‬فاہبُشت‪3‬اطیشین‪3‬لمع‪3‬اک‪3‬دکفازہ‪3‬وھکؽ‪3‬دےتی‪3‬ہ"۔‬
‫داع‬
‫اے‪3‬اہلل! ‪3‬ںیمہ‪3‬دمعہ‪3‬افک ‪3‬میظع‪3‬اکومں‪3‬ےک ‪3‬ااجنؾ‪3‬دیہ ‪3‬یک ‪3‬وتقیف‪3‬اطع‪3‬رفام‪3 ،‬ںیمہ‪3‬‬
‫‪3‬وتّک‪3‬یک‪3‬اعسدت‪3‬اطع‪3‬رفام‪3،‬ںیمہ‪3‬وخد‪3‬اامتعدی‪3‬یک‪3‬دفتل‪3‬ےس‪3‬امالامؽ‪3‬رفام‪3،‬ںیمہ‪3‬‬ ‫دنلب‪3‬یتمہ‪3‬افک ّم‬

‫اےھچ ‪3‬اےھچ ‪3‬اکؾ ‪ 3‬ےےن ‪3‬یک ‪3‬اعسدت ‪3‬بیصن ‪3‬رفام‪3 ،‬اںیہن ‪3‬اےھچ ‪3‬ادناز ‪3‬ےس ‪3‬ااجنؾ ‪3‬دک ے ‪3‬یک‪3‬‬
‫کب‪3‬ااعلنیمل!۔‬
‫تمہ‪3‬فاطتق‪3‬اطع‪3‬رفام‪ 3،‬نیم‪3‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه" باب التوكّل والقؼني‪ ،‬ر‪ ،4168 :‬صـ‪.713‬‬
‫‪124‬‬
 ‫‪525‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪:‬رضحت ّ ِی د‬

‫‪:‬سدان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪:�:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک‪:‬اظن ِؾ‪:‬الختف‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫ج یدا‪:‬آرخۃ ‪5445‬ھ‪2222/2/54 -‬ء)‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪ ُ 59‬م‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عىل‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العاملني‪ّ ،‬‬‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫واملرسؾني‪ ،‬وعىل ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرمقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫ِنن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ا یدب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ ُ :‬یدرف ید‪:‬‬
‫وبارك عىل س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫ومبقبِـا حمؿ ٍد وعىل ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫‪:‬اعترػ‬
‫ٓاپ‪:‬اک‪:‬رصتخم ُ‬
‫قی‪:‬ار‪ �:‬اک‪:‬انؾ‪:‬دبع‪:‬اہلل‪:،‬بقل ‪:‬دصقی‪:‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬دص ِ‬ ‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ!‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫سل‬
‫افر ‪:‬قیتع ‪:‬ےہ۔ ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ےک ‪:‬فادل ‪:‬اک ‪:‬انؾ ‪:‬اوب ‪:‬قُحامہف ‪:‬امثعؿ‪: ،‬افر ‪:‬فادلہ ‪:‬اؾ ‪:‬اریخل ‪ :‬مٰی ‪:‬ںیہ۔ ‪ٓ:‬اپ‪:‬‬
‫� اک ‪:‬ۂلسلس س‪:‬ن ‪:‬تایو ں ‪ :‬تشُ ‪:‬ںیم ‪:‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ‪:‬ےک س‪:‬ن ‪:‬رشفی ‪:‬ےس ‪:‬ل‪:‬‬
‫ئ‬
‫اجات‪:‬ےہ۔‪ٓ:‬اپ‪ �:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ‪:‬ےس‪:‬رقتًابی‪:2:‬تاؽ‪:‬وھچےٹ‪:‬ںیہ۔‪ٓ:‬اپ‪ �:‬ےن‪:‬‬
‫رَم یدف ‪:‬ںیم‪:‬ب‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬االسؾ‪:‬وبقؽ‪:‬ایک۔‪ٓ:‬اپ‪ �:‬زامۂن‪:‬اجتیلہ‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬وقؾ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫لب ‪:‬االسؾ ‪:‬یھب ‪:‬یھبک ‪:‬رشاب ‪:‬ںیہن ‪:‬یپ۔ ‪:‬االسؾ ‪:‬وبقؽ ‪:‬رکےن‪:‬‬
‫زعمسز ‪:‬ف ‪ّ:‬رکمؾ ‪:‬ےھت۔ ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ےن ‪ِ :‬‬
‫ےک ‪:‬دعب ‪ٓ:‬اپ ‪ �:‬امتؾ ‪:‬زغفات ‪:‬ںیم ‪:‬رشکی ‪:‬رےہ۔ ‪ٓ:‬اپ ‪ �:‬رجہت ‪:‬ےک ‪:‬ومعق ‪:‬رپ‪:‬‬
‫وضح ِر‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ‪:‬ےک‪:‬رقیفِ‪:‬رفس‪:‬افر‪:‬ای ِر‪:‬اغر‪:‬یھب‪:‬رےہ(‪)5‬۔‬

‫األول‪ :‬أبو بؽر الصدّ يق ‪ ،‬صـ‪ 41‬مؾخص ًا‪.‬‬

‫(‪" )1‬تاريخ اخلؾػاء" اخلؾقػة ّ‬
‫‪125‬‬
 ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫رضحت ّ ِی د‬ ‫‪526‬‬
‫‪:‬اشؿ‪:‬ادقس‪:‬ںیم‪:‬ضعب‪:‬رقٓاین‪ٓ:‬اایت‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪:�:‬یک ِ‬
‫ئ‬
‫‪:‬اشؿ‪:‬ادقس‪:‬ںیم‪:،‬رقٓاین‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫یک‬ ‫�‬ ‫‪:‬‬ ‫قی‬‫‪:‬دص‬ ‫رکب‬‫‪:‬‬‫وب‬‫‪:‬ا‬ ‫ان‬‫د‬ ‫ی‬
‫‪:‬س‬‫ِ‬ ‫ّ‬ ‫ت‬ ‫رضح‬ ‫‪:‬‬ ‫!‬‫مئ‬
‫و‬ ‫ی‬ ‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬ب‬
‫ئ‬
‫تمح‪:‬اعایملؿ‪:‬ﷺ‪:،‬افر‪:‬رضحت‪:‬‬ ‫ٓاایت‪:‬یھب‪:‬انزؽ‪:‬وہںیئ‪:،‬م ّک مۂ‪ّ:‬رکمہم‪:‬ےس‪:‬رجہت‪:‬ےک‪:‬فتق‪:‬ر ِ‬
‫ش‬
‫اؿ‪:‬رفس‪:‬اغرِ س و‪:‬ثر‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬رےہ‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬فاہعق‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬‬ ‫سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬س یدفر ِ‬ ‫ّ ِی د‬
‫ںیم ‪:‬اراش ید ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬يِناَث ِنْيَنْثا ْذِا اَمُه يِف ِراَغْلا ْذِا ُلْوُقَي ٖهِبِحاَصِل اَل ْنَزْحَت َّنِا َهّٰللا‬
‫اَنَعَم﴾(‪" )1‬رصػ ‪ :‬یدف‪: 2‬اجؿ ‪:‬ےس ‪:‬بج ‪:‬فہ ‪ :‬یدفون ‪:‬اغر ‪:‬ںیم ‪:‬ےھت‪: ،‬بج ‪:‬اےنپ ‪ :‬یدفتس ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ‪:‬‬ ‫رفامےت‪:‬ےھت‪:،‬ہک‪:‬مغ‪:‬ہن‪:‬رکف؛‪ً:‬انیقی‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬امہرے‪:‬تاھت‪:‬ےہ!"‪:‬ینعی‪:‬یفطصم ِ‬
‫س‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرکب ‪ �:‬وك ‪ :‬للّی ‪ :‬یدے ‪:‬رےہ ‪:‬ےھت۔ ‪:‬املعےئ ‪:‬رکاؾ ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫سان ‪:‬اوب ‪:‬رکب ‪:‬دصقی ‪ �:‬یک ‪:‬احصتیب ‪:‬اس‪ٓ:‬اتی ‪:‬ےس ‪:‬اثتب ‪:‬ےہ(‪: ،)2‬ذہلا وج‪:‬صخش ‪:‬رضحت‪:‬‬ ‫ّ ِی د‬
‫ٓاي‪:‬رقٓاین‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬نمر‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬اکرِف‪:‬وہا(‪)3‬۔‬ ‫سان‪:‬دصقی‪:‬ار‪ �:‬یک‪:‬احصتیب‪:‬اک‪:‬ااکنر‪:‬رکے‪:،‬فہ‪:‬اس‪ :‬ی ِ‬‫ّ ِی د‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬دصقی ‪:‬ار ‪ �:‬ےن‪: ،‬بج‪:‬‬ ‫ربا یدر ِ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬البؽ‪:‬ىشبح‪ �:‬وك‪:‬تہب‪:‬اھبرا‪:‬تمیق‪:‬رپ‪:‬ۃدی‪:‬رک‪ٓ:‬ازا ید‪:‬ایک‪:،‬بت‪::‬اّفکر‪:‬وك‪:‬ریحت‪:‬‬
‫وہیئ‪:‬افر‪:‬اوہن ‪:‬ےن‪:‬اہک‪:،‬ہک‪:‬اوبرکب‪:‬ےن‪:‬ااسی‪:‬ویک ‪:‬ایک؟‪:‬اشدی‪:‬البؽ‪:‬اک‪:‬اؿ‪:‬رپ‪:‬وكیئ‪:‬ااسحؿ‪:‬وہاگ!‪:‬‬
‫وج ‪:‬اوہن ‪:‬ےن ‪:‬اینت ‪:‬رگا ‪:‬تمیق ‪ :‬یدے ‪:‬رک ‪:‬ۃدیا ‪:‬افر ‪ٓ:‬ازا ید ‪:‬ایک! ‪:‬اس ‪:‬رپ ‪:‬ہی ‪ٓ:‬اِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬انزؽ‪:‬‬
‫وہیئ‪َ﴿ :‬واَمٍدَحَاِلٗهَدْنِعْنِمٍةَمْعِّنىٰۤزْجُت﴾(‪" )4‬یسک‪:‬اک‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬ھچك‪:‬ااسحؿ‪:‬ںیہن‪:‬سج‪:‬‬
‫اک ‪:‬دبہل ‪ :‬یدای ‪:‬اجےئ" ‪:‬ینعی ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬دصقی ‪:‬ار ‪ �:‬اک ‪:‬ہی ‪:‬اکؾ ‪:‬ضحم ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬راض‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬التوبة‪.41 :‬‬

‫(‪" )2‬تاريخ اخلؾػاء" اخلؾػاء الراشدون‪ ،‬صـ‪ 31-26‬مؾخص ًا‪.‬‬
‫الدر املختار" كتاب الصالة‪ ،‬باب اإلمامة‪ 534/3 ،‬مؾخص ًا‪.‬‬
‫(‪ّ " )3‬‬
‫(‪ )4‬پ‪ ،31‬الؾقل‪.19 :‬‬
‫‪126‬‬
 ‫‪527‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬يل ‪:‬ےہ‪: ،‬یسک ‪:‬ےک ‪:‬ااسحؿ ‪:‬اک ‪:‬دبہل ‪:‬ںیہن‪: ،‬افر ‪:‬ہن ‪:‬اؿ ‪:‬رپ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬البؽ ‪ �:‬اک‪:‬‬ ‫ےک ی‬
‫وكیئ ‪:‬ااسحؿ ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ذہلا ‪:‬ںیمہ ‪:‬یھب ‪:‬یسک ‪:‬رپ ‪:‬ااسحؿ ‪:‬ےک ‪:‬دبےل ‪:‬ںیم ‪:‬ںیہن‪: ،‬ہکلب ‪:‬رہ ‪:‬کین ‪:‬اکؾ‪:‬‬
‫رصػ‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬راض‪:‬فوخونش یدا‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ااجنؾ‪ :‬یدانی‪:‬اچےیہ۔‬
‫ئ‬
‫فاقم‪:‬رعماج‪:‬یک‪:‬دصتقی‬
‫سان‪:‬اوبرکب‪ �:‬ےک‪:‬بقل‪":‬دصقی"‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬ایبؿ‪:‬‬ ‫رفي یقا ِمؿ‪:‬تّلمِ ی‬
‫‪:‬االسيم!‪ِ ّ :‬ی د‬
‫ئ‬
‫رکےت ‪:‬وہےئ‪ّ : ،‬اؾ ‪:‬الم وؤنینم ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اعہشئ ‪:‬دصہقی ‪:‬ہبّیط ‪:‬اطرہہ ‪ �:‬ےن ‪:‬رفام یيم‪:‬‬
‫َّاس‬ ‫ث الـ ُ‬ ‫ْس َي بِالـَّبِ ِّي ﷺ إِ ََل الـ َْؿ ْس ِج ِد ْاألَ ْق ََص‪َ ،‬أ ْص َب َح َيت ََحدَّ ُ‬ ‫«ملَّا ُأ ْ ِ‬
‫َان آ َمـُوا بِ ِه َو َصدَّ ُقو ُه‪َ ،‬و َس ِؿ ُعوا بِ َذل ِ َك إِ ََل‬ ‫َاس‪َ ،‬ف َؿ ْن ك َ‬ ‫بِ َذل َك َف ْارتَدَّ ك ٌ‬
‫ِ‬

‫ْس َي بِ ِه ال َّؾ ْق َؾ َة‬ ‫َأ ِِب بؽ ٍْر ‪َ ،‬ف َؼا ُلوا‪ :‬ه ْل َل َك إِ ََل ص ِ‬
‫امبِ َك َي ْز ُع ُم َأ َّك ُه ُأ ْ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َان َق َال‬ ‫س؟ َق َال‪َ :‬أ َو َق َال َذل ِ َك؟ َقا ُلوا‪َ :‬ك َع ْم‪َ ،‬ق َال‪َ :‬لئِ ْن ك َ‬ ‫ت ِ‬
‫املؼد ِ‬ ‫إِ ََل بق ِ‬
‫َْ‬
‫س‬ ‫ت املَ ْؼ ِد ِ‬ ‫َذل ِ َك َل َؼدْ صدَ َق‪َ ،‬قا ُلوا‪َ :‬أو تُصدِّ ُقه َأ َّكه َذهب ال َّؾق َؾ َة إِ ََل بق ِ‬
‫َْ‬ ‫َ َ ُ ُ َ َ ْ‬ ‫َ‬
‫َو َجا َء َق ْب َل َأ ْن ُي ْصبِ َح؟ َق َال‪َ :‬ك َع ْم‪ ،‬إِ ِِّّن َألُ ُصدِّ ُق ُه فِ َقَم ُه َو َأ ْب َعدُ ِم ْن َذل ِ َك!‬
‫الس ََم ِء ِِف َغدْ َو ٍة َأ ْو َر ْو َم ٍة!»(‪.)1‬‬
‫ُأ َصدِّ ُق ُه بِ َخ َ َِب َّ‬
‫ئ‬
‫"بج ‪:‬ن ‪ :‬سرتمح ‪:‬ﷺ ‪:‬وك ‪:‬رات ‪:‬ےک ‪:‬لیلق ‪:‬ےصح ‪:‬ںیم ‪:‬دجسم ‪:‬رحاؾ ‪:‬ےس ‪:‬دجسم‪:‬‬
‫اٰیصق ‪:‬یک‪:‬ریس‪:‬رکایئ‪:‬یئگ‪:،‬یو‪ٓ:‬اپ ‪:‬ﷺ ےن‪:‬حبص‪:‬ولوگ ‪:‬ےک‪:‬تاےنم‪:‬اس‪:‬فاہعق ‪:‬وك ‪:‬ایبؿ ‪:‬رفامای‪:،‬‬
‫‪:‬رمت‪:‬‬
‫ولوگ ‪:‬ےن ‪:‬اس ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬ےچ ‪:‬وگمایئ ‪:‬ںیک‪: ،‬ھچك ‪:‬ولگ ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ااکنرا ‪:‬وہرک س د‬
‫وہےئ‪:،‬افر‪:‬اامیؿ‪:‬فاول ‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬یک‪:‬دصتقی‪:‬یک۔‪:‬رھپ‪ :‬س یدفڑےت‪:‬وہےئ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرکب‪:‬‬
‫ک‪:‬‬
‫دصقی ‪ �:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ےچنہپ ‪:‬افر ‪:‬ےنہک ‪:‬ےگل‪ٓ: :‬اپ ‪:‬اےنپ ‪ :‬یدفتس ‪(:‬دمحم) ‪:‬ےک ‪:‬ابرےںیم ‪ :‬یم‬

‫مستدرك احلاكم" أبو بؽر بن أِب ُقحافة ‪ ،‬ر‪.1665/5 ،4417 :‬‬

‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫‪127‬‬
 ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫رضحت ّ ِی د‬ ‫‪528‬‬
‫ےتہک‪:‬ںیہ؟‪:‬وج‪:‬فہ ‪:‬ےتہک ی‪:‬ہ‪:‬ہک‪:‬اوہن ‪:‬ےن‪:‬رایو ‪:‬رات‪:‬دجسمِ‪:‬رحاؾ‪:‬ےس‪:‬دجسمِ‪:‬اٰیصق‪:‬یک‪:‬ریس‪:‬یک!‪:‬‬
‫ٓاپ ‪ �:‬ےن ‪:‬اہک‪: :‬ایک ‪:‬وضحر ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬فایعق ‪:‬ہی ‪:‬رفامای ‪:‬ےہ؟ ‪:‬اوہن ‪:‬ےن ‪:‬اہک‪: :‬اہ ‪ٓ: ،‬اپ‪:‬‬
‫� ےن‪:‬رفام یمي‪:‬ہک‪:‬ارگ‪:‬وضحر‪:‬ﷺ ےن‪:‬ااسی‪:‬رفامای‪:‬ےہ‪:‬یو‪ً:‬انیقی‪ :‬چ‪:‬رفامای!‪:‬ولوگ ‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬ایک‪:‬‬
‫ٓاپ‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬یھب‪:‬دصتقی‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬فہ‪:‬رات‪:‬تیب‪:‬ادقملس‪:‬ےئگ‪:‬افر‪:‬حبص‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬‬
‫ےلہپ‪:‬فاسپ‪:‬یھب‪ٓ:‬اےئگ؟ ‪ٓ:‬اپ‪ �:‬ےن‪:‬رفام یمي‪:‬ہک‪:‬اہ ‪:،‬ںیم‪:‬یو‪ُ :‬اؿ‪:‬یک‪ٓ:‬اامسین ‪:‬ربخف ‪:‬یک‪:‬یھب‪:‬حبص‪:‬‬
‫فاشؾ‪:‬دصتقی‪:‬رکات‪:‬وہ ‪:،‬وج‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬زای یدہ‪:‬ریحاؿ ُ‪:‬ک‪:‬افر‪:‬بجعت‪:‬فایل‪:‬ابت‪:‬ےہ!"۔‬
‫ادمحل‪:‬ہلل‪:،‬مہ‪:‬الہِ‪:‬اامیؿ‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬یہی‪:‬دیقعہ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬رات‪:‬ےک‪:‬اکی‪:‬‬
‫‪:‬ح ی‬
‫دجسم ‪:‬رحاؾ ‪:‬ےس ‪:‬دجسمِ ‪:‬ات ی ‪:‬ک ‪:‬یک ‪:‬ریس‪:‬‬
‫‪:‬رکي ‪:‬ﷺ وك ‪ِ :‬‬ ‫لیلق ‪:‬ہصح ‪:‬ںیم‪: ،‬اےنپ ی ِ‬
‫رکایئ(‪: ،)5‬رھپ ‪:‬فاہ ‪:‬ےس ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ﷺ وك ‪ٓ:‬اامسون ‪:‬یک ‪:‬ریس ‪:‬وك ‪:‬ےل ‪:‬ایگ(‪ٓ: ،)2‬اپ ‪:‬ﷺ وك‪:‬‬
‫‪:‬رشػ‪:‬میظع‪:‬یھب‪:‬اشخب! (‪)3‬۔‬
‫رعش‪:‬فرکیس‪ :‬یداھکیئ‪:،‬افر‪:‬رھپ‪:‬وخ ید‪:‬اینپ‪:‬الماقت‪:‬اک ِ‬
‫سدان‪:‬دصقیِ ار �‪:‬ےس‪ :‬تبح‪:‬اک ِ‪ِ:‬‬
‫ّ ِی‬
‫‪:‬اجؿ‪:‬‬ ‫زعير‪ :‬یدفوتس!‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اسَن‪:‬نب‪:‬امکل � ےس‪:‬رفاتی‪:‬ےہ‪ٰ ،‬ىفطصم ِ‬ ‫ی‬
‫ُ‬
‫جَبيل! عىل أ ّمتي‬ ‫‪:‬ربجي ‪: D:‬ےس ‪:‬رفامای‪« :‬يا‬ ‫‪:‬سدان ی‬
‫رتمح ‪:‬ﷺ ےن ّ ِی‬
‫مساب ما خال أبا بؽر الصدّ يق‪ ،‬لقس‬ ‫ٌ‬ ‫مساب؟ فؼال‪ :‬كعم‪ ،‬عؾقفم‬
‫ٌ‬
‫دخ َؾفا متّى ِ‬
‫أدخ َل‬ ‫ادخ ِل اجلـّ َة! قال‪ :‬لن َأ ُ‬
‫بؽر ُ‬‫مساب‪ .‬ققل‪ :‬يا أبا ٍ‬ ‫عؾقه‬
‫ٌ‬
‫معي َمن أم َّبـي ِف دار الدّ كقا!»(‪" )4‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ربجلی‪:‬ےس‪:‬وپاھچ‪:‬ہک‪:‬ایک‪:‬ریما‪:‬اتّم‪:‬اک‪:‬‬

‫(‪ )1‬اكظر‪ :‬پ‪ ،15‬اإلْساء‪.1 :‬‬

‫ِ‬
‫باب امل ْع َر ِ‬
‫اج‪ ،‬ر‪ ،3887 :‬صـ‪.652‬‬ ‫كتاب مـاقب األكصار‪ُ ،‬‬
‫(‪ )2‬اكظر‪" :‬صحقح البخاري" ُ‬
‫(‪ )3‬اكظر‪" :‬سـن الرتمذي" [باب ومن] سورة ص‪ ،‬ر‪ ،3234 :‬صـ‪ 735‬مؾخص ًا‪.‬‬
‫(‪" )4‬تاريخ ِدمشق" ٓبن عساكر‪ ،‬حتت ر‪ -3398 :‬عبد اهلل ‪...‬إلخ‪.153/31 ،‬‬
‫‪128‬‬
 ‫‪529‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫اسحب‪:‬وہاگ؟‪:‬رضحت‪:‬ربجلی‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪ :‬یج‪:‬اہ ‪:،‬رضحت‪:‬اوبرکب‪:‬دصقی � ےک‪:‬وسا‪:‬‬
‫امتؾ ‪:‬ولوگ ‪:‬اک ‪:‬اسحب ‪:‬وہاگ‪: ،‬رضحت ‪:‬اوبرکب ‪:‬دصقی � ےس‪:‬اہک ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪:،‬ہک‪:‬اے ‪:‬اوب رکب!‪:‬‬
‫تّنج ‪:‬ںیم ‪ :‬یدالخ ‪:‬وہ ‪:‬اجٔو! ‪:‬فہ ‪:‬ںیہک ‪:‬ےگ ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬ک ‪ :‬یداین ‪:‬ںیم ‪:‬ھجم ‪:‬ےس ‪ :‬تبح ‪:‬رےنھک ‪:‬فاول ‪:‬وك‪:‬‬
‫تّنج‪:‬ںیم‪ :‬یدالخ ‪:‬ہن ‪:‬رکاول ‪: ،‬ںیم ‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪ :‬یدالخ‪:‬ںیہن ‪:‬وہ ‪:‬اگ!"۔ ‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اثتب ‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬‬
‫ّ ِی د‬
‫سان‪:‬دصقی‪:‬ار‪ �:‬یک‪ :‬تبح‪:‬یھب‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪ :‬یداےلخ‪:‬اک‪:‬امہ‪:‬ببس‪:‬فذرہعی‪:‬ےہ۔‬
‫ۂفیلخ‪:‬ا ّفؽ‬
‫قی‪:‬ار‪ �:‬فہ‪:‬تیصخش‪:‬ںیہ‪:،‬ںیہنج‪:‬رساک ِر‪ :‬سا‪:‬دَب‬ ‫رضحات‪:‬رگاىم‪:‬دقر!‪ِ ّ :‬ی د‬
‫سان‪:‬دص ِ‬ ‫ِ‬
‫تیض ‪:‬جح ‪:‬ےک ‪:‬دعب‪: ،‬ےلہپ ‪:‬یہ ‪:‬تاؽ ‪:‬اریم ‪:‬ااجحلج ‪ّ:‬رقمر ‪:‬رفامای‪: ،‬افر ‪:‬اںیہن‪:‬‬
‫رقار ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬رف ِ‬
‫اےنپ ‪:‬تاےنم ‪:‬رمض ‪:‬اولافت ‪:‬ںیم ‪:‬اینپ ‪:‬ہگج ‪:‬امنز ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اامؾ ‪ّ:‬رقمر ‪:‬رفامای۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬
‫ومٓ‪:‬یلع‪-:‬رکّؾ‪:‬اهلل‪:‬اعتیل‪:‬فہہج‪:‬ارکلمی‪:-‬اک‪:‬اراش ید‪:‬ےہ‪َّ « :‬ملا ُقبِ َض الـَّبِ ُّي ﷺ َك َظ ْركَا ِِف‬
‫الصال َِة‪َ ،‬ف َر ِضقـَا لِدُ ْك َقاكَا َم ْن‬
‫َأ ْم ِركَا‪َ ،‬ف َو َجدْ كَا الـَّبِ َّي ﷺ َقدْ َقدَّ َم َأ َبا َبؽ ٍْر ِِف َّ‬
‫(‪ )1‬ئ‬
‫ول اهللِ ﷺ ل ِ ِديـِـَا‪َ ،‬ف َؼدَّ ْمـَا َأ َبا َب ْؽ ٍر» "ن ‪ :‬سرتمح ‪:‬ﷺ ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ِض َر ُس ُ‬ ‫َر َ‬
‫ِ‬
‫ئ‬
‫فِاص ‪:‬‬
‫ؽےک‪:‬دعب‪:،‬بج‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬وغ ‪:‬رایک‪(:‬یو‪:‬اس‪:‬ہجیتن‪:‬رپ‪:‬ےچنہپ)‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬امنز‪:‬ےک‪:‬اعُمہلم‪:‬ںیم‪:‬ن‪:‬‬
‫رکمی‪:‬ﷺ ےن ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرکب‪ �:‬وك‪َّ:‬دقمؾ‪:‬رفامای‪:،‬افر‪:‬امہرے‪ :‬یدنی‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اںیہن‪:‬اامؾ‪:‬‬
‫انبان‪:‬دنسپ‪:‬رفامای‪:،‬یو‪:‬مہ‪ :‬یداینفا‪:‬اعُمالمت‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬اؿ‪:‬رپ‪:‬راہ ‪:‬وہےئگ‪:،‬ینعی‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬رضحت‪:‬‬
‫اوبرکب‪: �:‬یک‪:‬تعیب‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬اںیہن‪:‬م ہفی‪ّ:‬رقمر‪:‬رک‪ :‬یدای"۔‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اتپ‪:‬الچ‪:‬ہک‪:‬ب‪:‬ےس‪:‬‬
‫ےلہپ‪:‬م ہفی ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرکب‪:‬دصقی‪ �:‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬یہی‪:‬مہ‪:‬الہِ‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬رظنہی‪:‬ےہ۔‬

‫(‪" )1‬الطبؼات الؽَبى" ٓبن سعد‪ ،‬ر‪.167/3 ،3433 :‬‬

‫‪129‬‬
 ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫رضحت ّ ِی د‬ ‫‪532‬‬
‫ئ‬
‫خطب مۂ‪:‬الختف‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرکب‪ �:‬م ہفی‪ّ:‬رقمر‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:،‬ربنم‪:‬رپ‪:‬ولجـ‪:‬رفام‪:‬وہےئ‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫ئ‬
‫افر ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬یک ‪:‬دمح ‪:‬فانثء ‪:‬ےک ‪:‬دعب‪: ،‬الہپ ‪:‬خطب مۂ ‪:‬الختف ‪:‬اراش ید ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َّما َب ْعدُ ‪َ :‬أ ُّ َُّيا‬
‫قت َع َؾ ْقؽ ُْم‪َ ،‬و َل ْس ُت بِ َخ ْ ِْيك ُْم‪َ ،‬فنِ ْن َأ ْم َسـ ُْت‬ ‫َّاس! َفنِ ِِّّن َقدْ ُو ِّل ُ‬ ‫الـ ُ‬
‫والؽذب خقاك ٌة‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫الصدْ ُق َأ َما َك ٌة‪،‬‬
‫وِّن‪ِّ .‬‬ ‫ُوِّن‪َ ،‬وإِ ْن َأس ْل ُت َف َؼ ِّوم ِ‬ ‫َف َل ِعقـ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫أزيح ع ّؾتَه إِ ْن َشا َء اهلل‪َ ،‬وا ْل َؼ ِو ُّي‬ ‫قوي عـدي متّى َ‬ ‫والضعقف مـؽم ٌّ‬ ‫ُ‬
‫اجل َفا َد ِِف‬ ‫دع َق ْو ٌم ِ‬ ‫احلق إِ ْن َشا َء اهلل‪َ َٓ ،‬ي ُ‬ ‫آخ َذ مـه َّ‬ ‫قف َمتَّى ُ‬ ‫فِقؽ ُْم َض ِع ٌ‬
‫قط الػامش َة إِ َّٓ‬ ‫يشقع قو ٌم ُّ‬ ‫ُ‬ ‫الذ ِّل‪ ،‬وٓ‬‫َض َ َُب ُم اهللُ بِ ُّ‬ ‫ِ‬
‫قل اهللِ إ َّٓ َ َ‬ ‫َسبِ ِ‬
‫وِّن َما َأ َص ْع ُت اهللَ َو َر ُسو َل ُه‪َ ،‬فنِ َذا َع َص ْق ُت اهللَ‬ ‫َعؿ ُفم اهللُ بِال َب َال ِء‪َ ،‬أصِق ُع ِ‬
‫َّ ُ‬
‫ِنؽ ُُم اهللُ!»(‪.)1‬‬ ‫َو َر ُسو َل ُه َف َال َصا َع َة ِِل َع َؾ ْقؽ ُْم! ُقو ُموا إِ ََل َص َالتِؽ ُْم َي ْر َ ْ‬
‫"ولوگ!‪:‬ںیم‪:‬اہمترا‪:‬اریم‪:‬انب‪ :‬یدای‪:‬ایگ‪:‬وہ ‪:،‬احٓہکن‪:‬ںیم‪:‬مت‪:‬ےس‪:‬رتہب‪:‬ںیہن‪:‬وہ ‪:،‬ارگ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ااھچ ‪:‬اکؾ ‪:‬رکف ‪:‬یو ‪:‬مت ‪:‬ریما ‪:‬دم ید ‪:‬رکان‪: ،‬افر ‪:‬ارگ ‪:‬ربا ‪:‬رکف ‪:‬یو ‪:‬ےھجم ‪ :‬یدرتس ‪:‬راـ ‪:‬اتب ‪ :‬یدانی۔ ‪:‬یئایئ ‪:‬اکی‪:‬‬
‫اامتن‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬وھجٹ‪:‬ایختن‪:‬ےہ۔‪:‬وج‪:‬مت‪:‬ںیم‪:‬زمکفر‪:‬ےہ‪:‬فہ‪:‬ریمے‪:‬زن یدکی‪:‬وقا‪:‬ےہ‪:،‬اهلل‪:‬‬
‫اعتیل ‪:‬ےن‪:‬اچاہ‪:‬یو‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬اک‪:‬وکشہ‪ ُ :‬یدفر ‪:‬رک ُ یدف ‪:‬اگ‪:،‬افر‪:‬وج‪:‬مت‪:‬ںیم‪:‬اطوتقر‪:‬ےہ ‪:‬فہ‪:‬ریمے‪:‬زن یدکی‪:‬‬
‫زمکفر‪:‬ےہ‪:،‬یو‪:‬اؿ‪:‬اشء‪:‬اهلل‪:‬اعتیل ںیم‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬زمکفر‪:‬اک‪:‬قح‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬روہ ‪:‬اگ۔‪:‬وج‪:‬وقؾ‪:‬داہ ید‪:‬وھچڑ‪:‬‬
‫‪B‬اس‪:‬رپ‪ِ :‬ذتّل‪:‬مللّسط‪:‬رک‪ :‬یداتی‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬سج‪:‬وقؾ‪:‬ںیم‪:‬ےب‪:‬اییئ‪:‬اعؾ‪:‬وہاجےئ‪،‬‬ ‫ یدیتی‪:‬ےہ‪:،‬اہلل‪: :‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اؿ‪:‬رپتبیصم‪:‬اعؾ‪:‬رک‪ :‬یداتیےہ۔‪:‬بج‪:‬ک ‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬فروسؽ‪:‬یک‪:‬اِاطتع‪:‬رکف ‪:،‬‬
‫مت‪:‬یھب‪:‬ریما‪:‬رفامربن یدارا رکان‪:،‬افر‪:‬بج‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬ف‪:‬روسؽ‪:‬یک‪:‬انرفامین‪::‬رکف ‪:،‬یو‪:‬مت‪:‬رپ‪:‬ریما‪:‬‬

‫بصحة ‪...‬إلخ‪.248/5 ،‬‬

‫ّ‬ ‫(‪" )1‬البداية والـفاية" ذكر اعرتاف سعد بن عبادة‬
‫‪130‬‬
 ‫‪535‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫اِاطتع‪ٓ:‬زؾ‪:‬ںیہن!‪:‬ااھچ‪:‬اب‪:‬امنز‪:‬وك‪:‬اوھٹ‪:،:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬مت‪: :‬‬
‫برپ‪:‬رمح‪:‬رفامےئ!"۔‬
‫ہی ‪:‬ہبطخ ‪:‬اےنپ ‪:‬ااصتخر ‪:‬ےک ‪:‬اب ُفوج ید ‪:‬امہ ‪:‬رتنی ‪:‬االسىم ‪:‬ابطخت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ی‪:‬اي‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ہبطخ ‪:‬ںیم ‪:‬رضحت ‪ِ ّ :‬ی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرکب ‪:‬دصقی ‪ �:‬ےن ‪:‬احمک ‪:‬افر ‪:‬رِاعای ‪:‬ےک ‪ :‬یدرایمؿ‪:‬‬
‫اعُمالمت ‪:‬ےک ‪:‬ہلسلس ‪:‬ںیم ‪:‬دعؽ ‪:‬فرتمح ‪:‬ےک ‪:‬وقادع یم‪:‬بؿ ‪:‬رفامےئ‪: ،‬اس ‪:‬ابت ‪:‬رپ ‪ :‬یمي ید ‪ :‬یداہین‪:‬‬
‫رکایئ ‪:‬ہک ُ ّ م‬
‫‪ُ:‬حؾ ‪:‬یک ‪:‬اِاطتع‪: ،‬اہلل ‪:‬فروسؽ ‪:‬یک ‪:‬ااطتع ‪:‬رپ ‪:‬رصحنم ‪:‬ےہ۔ ‪:‬داہ ید ‪:‬یف ‪:‬لیبس ‪:‬اہلل ‪:‬یک‪:‬‬
‫رطػ‪:‬یوہج‪ :‬یدٓیئ؛‪:‬ویکہکن‪:‬داہ ید‪:‬اس‪:‬اتّم‪:‬یک‪:‬سعت‪:‬فاشؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ااہتنیئ‪ :‬ساتیمہ‪:‬اک‪:‬احل‪:‬‬
‫ےہ۔‪:‬زین‪:‬ےباییئ‪:‬افر‪:‬احفىش‪:‬ےکاکوم ‪:‬ےس‪:‬اانتجب‪:‬رپ‪:‬زفر‪ :‬یدای؛‪:‬ویکہکن‪:‬اعُمرشے‪:‬وك‪:‬ہنتف‪:‬‬
‫فاسف ید‪:‬ےس‪:‬اچبےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬ہی‪:‬زیچ‪:‬یھب‪:‬ااہتنیئ‪:‬رضفرا‪:‬ےہ۔‬
‫ئ‬
‫تیثیحبِ‪:‬اریم‪:‬الم وؤنینم‪ٓ:‬اپ‪:‬اک‪:‬ذرۂعی‪:‬اعُمش‬
‫تعیب ‪:‬الختف ‪:‬ےک ‪ :‬یدفرسے‪:‬‬
‫ِ‬ ‫رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرکب ‪:‬دصقی ‪�:‬‬
‫رفز‪: ،‬ھچك ‪:‬اچ یدر ں ‪:‬ےل ‪:‬رک ‪:‬ابزار ‪:‬اجرےہ ‪:‬ےھت‪: ،‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬رمع ‪:‬افرفؼ ‪ �:‬ےن‪:‬‬
‫ یدرایتف ‪:‬ایک‪« :‬أين تريدُ ؟» ‪ٓ":‬اپ ‪:‬اہک ‪:‬رشتفی ‪:‬ےل ‪:‬اجرےہ ‪:‬ںیہ؟" ‪:‬رفامای‪« :‬إَل‬
‫‪:‬سان ‪:‬رمع ‪:‬افرفؼ ‪ �:‬ےن‪:‬‬‫"(رغبض ‪:‬اجترت) ‪:‬ابزار ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬وہ "‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬ ‫الس ِ‬
‫وق» ‪:‬‬ ‫ُّ‬
‫املسؾؿني؟!» ‪ٓ":‬اپ ‪ �:‬ہی ‪:‬ایک ‪:‬رک‪:‬‬
‫َ‬ ‫أمر‬
‫قت َ‬ ‫تصـع ماذا وقد ُو ّل َ‬ ‫ُ‬ ‫رعض ‪:‬یک‪« :‬‬
‫فؿن‬‫رےہ‪:‬ںیہ؟‪:‬اب‪ٓ:‬اپ‪:‬املسمون ‪:‬ےک‪:‬اریم‪:‬ںیہ!"‪:‬ہی‪:‬نس‪:‬رک‪ٓ:‬اپ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪ِ « :‬‬

‫صعم ِعقاِل؟»‪(":‬ارگ‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬اکؾ‪:‬ہن ‪:‬رکف ) ‪:‬یو‪:‬رھپ‪:‬اےنپ ‪:‬الہ ِ ی م‬

‫‪:‬فِؽ‪:‬وك‪:‬اہک ‪:‬ےس‪:‬‬ ‫أين ُأ ِ‬

‫‪:‬سان ‪:‬رمع ‪:‬افرفؼ ‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪« :‬اكطؾِ ْق‪َ ،‬يػرض لك‬

‫الھکٔو ‪:‬اگ؟"‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬چ‪ٓ:،‬اپ‪:‬ےک‪:‬اِۃااجت‪:‬رضحت‪:‬اوب‪ :‬سیدب ی دطہ‪ :‬س ‪:‬رک ں‪:‬ےگ"‪:‬‬ ‫أبو ع َبقد َة»‪ٓ":‬اپ‪:‬فاسپ ل ی‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪ :‬سیدب ی دطہ ‪:‬نب ‪ّ:‬رجاح ‪ �:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬رشتفی ‪ٓ:‬ےئ‪: ،‬رضحت‪:‬‬
‫رھپ ‪:‬ہی ‪ :‬یدفون ‪:‬رضحات ّ ِی د‬
‫‪131‬‬
 ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫رضحت ّ ِی د‬ ‫‪532‬‬
‫رجل من املفاجرين‪ ،‬لقس‬ ‫ٍ‬ ‫سدان ‪:‬اوب ‪:‬دیبعہ ‪:‬ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َفر ُض لك ُق َ‬
‫وت‬ ‫ّ ِی‬
‫أخؾؼت شقئ ًا رددتَه‬ ‫قف‪ ،‬إذا‬ ‫الش ِ‬
‫تاء والص ِ‬ ‫بلفضؾفم وٓ أوك َِسفم‪ِ ،‬‬
‫وكسو َة ِّ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪ٓ:‬اپ‪:‬ےک‪:‬اسلہ‪:‬ف ِ ی م‬ ‫وأخذت غْيه! ‪ »:‬ی‬
‫"يم‪ٓ:‬اپ‪(:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪ِ:‬ؽ‪:‬‬ ‫َ َ‬
‫ےک ‪:‬ےیل) ‪:‬اکی ‪:‬اسفطس ‪ :‬یدرےج ‪:‬ےک ‪:‬اہمرج ‪:‬یک ‪:‬وخرا ‪:‬اک ‪:‬ادنازہ ‪:‬رکےک ی‬
‫‪:‬رفزي‪: ،‬افر ‪:‬وممسِ ‪:‬رسام‪:‬‬
‫فرگام‪:‬اک‪:‬ابلس‪ّ:‬رقمر‪:‬رکات‪:‬وہ ‪:،‬اس‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬فہ‪:‬ابلس‪:‬اقِلب‪:‬اامعتسؽ‪:‬ہن‪:‬رےہ‪:،‬یو‪:‬فاسپ‪:‬‬
‫‪:‬رکي" ‪:‬انچہچن ‪:‬رضحت ‪:‬اوب ‪:‬دیبعہ‪:‬نب ‪ّ:‬رجاح ‪ �:‬ےن ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬ ‫ یدے‪:‬رک ‪ :‬یدفرسا ‪:‬ےل‪:‬ایل ی‬
‫‪:‬يلٓا یدیھ‪:‬رکبا‪:‬اک‪:‬وگتش‪:،‬ابلس‪:‬افر‪:‬رفیٹ‪ّ:‬رقمر‪:‬رک‪ :‬یدا(‪)5‬۔‬
‫دصقیِ‪:‬ار‪ �:‬ےک ی ‪:‬‬
‫اس‪:‬فاہعق‪:‬ںیم‪:‬رہ‪:‬ہگج‪:‬افر‪:‬رہ‪ :‬س یدفر‪:‬ےک‪:‬رمکحاون ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ہی‪:‬فاحض‪:‬اغیپؾ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬فہ‪:‬‬
‫تیب‪:‬ااملؽ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اینت‪:‬وخنتاہ‪:‬ںیل‪:،‬ینتج‪:‬اکی‪ :‬سافطس‪ :‬یدرہج‪:‬ےک‪:‬الم ِزؾ‪:‬یک‪:‬اُرجت‪:‬وہا‪:‬رکیت‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ینعی‪:‬اشہ‪:‬ۃیچ‪:‬ےس‪:‬چب‪:‬رک‪:،‬کلم س و‬
‫‪:‬فقؾ‪:‬یک‪ :‬یقیق‪:‬مد ت‪:‬ااجنؾ‪ :‬ید ں‪:،‬بت‪:‬اؿ‪:‬یک‪ِ :‬راعای‪:‬اںیہن‪:‬ریخ‪:‬‬
‫فربتک‪:‬یک‪ :‬یداعٔوف ‪:‬ےس‪:‬ونازے‪:‬یگ‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬اؿ‪:‬یک‪ :‬یداین‪:‬افر‪ٓ:‬اۃت س س و‬
‫‪:‬سر‪:‬اجےئ‪:‬یگ۔‬
‫الہِ‪:‬تیب‪:‬رِکاؾ‪:‬ےس‪ٓ:‬اپ‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬فوم ّس یدت‬
‫راؿ رتحمؾ!‪:‬ومعًام‪:‬ااسنؿ‪:‬سج ‪:‬ےس‪ :‬تبح‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ےس‪:‬تبسن‪:‬رےنھک‪:‬‬ ‫ی‬
‫زعي ِ‬
‫فایل‪:‬رہ‪:‬زیچ‪:‬ےس‪ :‬تبح‪:‬رکےن‪:‬اتگل‪:‬ےہ۔‪:‬رضحت‪ِ ّ :‬ی‬
‫سدـ افۃمط‪:‬ازلرہا‪:،‬افر‪:‬رضحت‪:‬ابعس‪:‬نب‪:‬‬
‫دبع ‪:‬ابلطمل � ےن‪: ،‬بج رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان اوب ‪:‬رکب ‪:‬دصقی ‪:‬ےس ‪:‬اطمہبل ‪:‬ایک‪: ،‬ہک ‪:‬ربیخ‪:‬‬
‫‪(:‬روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ) یک ‪:‬ریماث ‪:‬ےک ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬اؿ ‪:‬ںیم ‪:‬میسقت ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫افر ‪:‬دف ‪:‬یک ‪:‬اجدیئا ید‬
‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪:،‬ہک‪:‬‬ ‫اجےئ!‪:‬بت‪:‬اس‪:‬اطمہبل‪:‬ےک‪:‬وجاب‪:‬ںیم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ئ‬
‫ن ی‬
‫ُورث‪ ،‬ما تَر ْكـَا َصدَ َق ٌة‪ ،‬إِكََّم‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫‪:‬رکي ﷺ وك‪:‬رفامےت انس‪:‬ےہ‪ َٓ « :‬ك ُ‬ ‫ںیم‪:‬ےن‬

‫(‪" )1‬تاريخ اخلؾػاء" اخلؾػاء الراشدون‪ ،‬صـ‪ 63‬مؾخص ًا‪.‬‬

‫‪132‬‬
 ‫‪533‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ال» "مہ‪(:‬ویبن ‪:‬ےک)‪:‬امؽ ‪:‬ںیم ‪:‬فراتث ‪:‬ںیہن‪:‬وہا ‪:‬رکیت‪:،‬‬ ‫َي ْلك ُُل ُآل ُحمَؿ ٍد ِِف َه َذا املَ ِ‬
‫َّ‬
‫‪ٓ:‬اؽ‪:‬دمحم ‪:‬اس ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬سفسقۂ‪:‬ےل ‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ"۔‪:‬اُس‪:‬‬
‫دصہق‪:‬ےہ‪:،‬اہتبل ِ‬ ‫مہ‪:‬وج‪:‬ھچك ‪:‬وھچڑ ں‪:‬فہ س‬
‫ئ‬
‫رپ سفر یداگر ‪:‬یک ‪:‬مسق ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬قيض مۂ ‪:‬دقرت ‪:‬ںیم ‪:‬ریما ‪:‬اجؿ ‪:‬ےہ! ‪:‬روسؽ ‪:‬اهلل ﷺ یک‪:‬‬
‫رقادتبارا‪:‬ےھجم‪:‬اےنپ‪:‬اسرقِابء‪:‬ےس‪:‬زای یدہ‪:‬وبحمب‪:‬ےہ!"(‪)5‬۔‬
‫انچہچن ‪:‬رضحت ‪ِ ّ :‬ی‬
‫سدان اوب ‪:‬رکب ‪:‬دصقی � ےن ‪:‬اس ‪:‬اجدیئا ید ‪:‬اک ‪:‬فیہ ‪:‬اماظتؾ ‪:‬ایک‪:‬‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےک ‪ِ:‬دہع ‪:‬ابمر ‪:‬ںیم ‪:‬وہا ‪:‬رکات ‪:‬اھت‪ٓ: ،‬اپ � اس ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬‬ ‫وج ِ‬
‫تاؽ‪:‬رھب‪:‬ےک‪:‬ےیل الہِ‪:‬تیب‪:‬اک‪:‬س سفقۂ‪:‬اکن ‪،‬ےتل‪:،‬اس‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬وج‪:‬ابب ‪:‬ا ات‪:‬اےسا‪ :‬هلل اک‪:‬امؽ‪:‬رقار‪:‬‬
‫ یدےتی‪: ،‬ینعی ‪:‬اسمرفف ‪: ،‬رغوبی ‪: ،‬ونیکسم ‪:‬افر ‪:‬احدنمتجف ‪:‬رپ ‪:‬رصػ ‪:‬ایک ‪:‬رکےت۔ ‪:‬سج‪:‬‬
‫تقیقح‪:‬‬
‫ِ‬ ‫رطح‪:‬اتدجا ِر‪:‬رتاتل‪:‬ﷺ ےس‪ :‬تبح‪:،‬اامیؿ‪:‬اک‪:‬ہصح‪:‬افر‪:‬اس‪:‬اک‪:‬امکؽ‪:،‬ہکلب‪:‬‬
‫تیب‪:‬‬ ‫اامیؿ ‪:‬ےہ‪: ،‬رساک ِر ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬قلعت ‪:‬رےنھک ‪:‬فایل ‪:‬رہ ‪:‬زیچ‪: ،‬ابوصخلص ‪:‬ا ِ‬
‫لہ ‪ِ :‬‬
‫اساہطر‪ �:‬ےس‪ :‬تبح‪:‬یھب‪:‬اامیؿ‪:‬اک‪:‬اقتاض‪:‬ےہ!۔‬
‫دباعت‪:‬اک‪:‬سِّ‪:‬ابب‬
‫اجؿ‪:‬ربا یدر!‪:‬امتؾ‪:‬اس یدایؿ‪:‬ےک‪:‬خسم‪:‬وہ‪:‬اجےن‪:‬یک‪:‬الص‪:‬فہج‪:‬فہ‪:‬دباعت‪:‬ںیہ‪:،‬وج‪:‬رہتف‪:‬‬
‫ِ‬
‫رہتف ‪:‬زجفِ ‪:‬ذمبہ ‪:‬ف یدنی ‪:‬نب ‪:‬رک‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪:‬ایلص ‪:‬وصرت ‪:‬اس ‪:‬رطح ‪:‬دبؽ ‪ :‬یدیتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬الص‪:‬‬
‫ یدنی‪:‬یک‪:‬حیحص‪:‬میلعت‪:‬فنیعبتم‪:‬یک‪:‬ااجی یدات‪:‬ںیم‪:‬اایتمز‪:‬ف‪:‬رفؼ‪ :‬یدوشار‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬
‫اوبرکب‪ �:‬ےک‪ :‬س ید فر‪:‬ںیم‪:‬دباعت‪:‬تہب‪:‬مک‪:‬دیپا‪:‬وہںیئ‪:،‬اتمہ‪:‬بج‪:‬یھبک‪:‬یسک‪:‬دبتع‪:‬اک‪:‬وہظر‪:‬‬
‫وہا‪ٓ:،‬اپ‪ �:‬ےن‪:‬اےس‪:‬اٹمےن‪:‬ںیم‪:‬وپرا‪:‬زفر‪:‬اگل‪ :‬یدای۔‬
‫ح‬
‫اکی‪:‬ابر‪:‬جح‪:‬ےک‪:‬ومعق‪:‬رپ‪:‬ہلیبق‪:‬ا مس‪:‬یک‪:‬وعرت‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬ولعمؾ‪:‬وہا‪:،‬ہک‪:‬فہ‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب املغازي‪ ،‬ر‪ ،4136 ،4135 :‬صـ‪.682‬‬

‫‪133‬‬
 ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫رضحت ّ ِی د‬ ‫‪534‬‬
‫وگتفگ‪:‬ںیہن ‪:‬رکیت‪ٓ: ،‬اپ ‪ �:‬ےن ‪:‬فہج ‪:‬وپیھچ‪َ « :‬ما ََلَا َٓ َت َؽ َّؾم؟» "فہ ‪:‬الکؾ ‪:‬ویک ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫رکیت؟"‪:‬ولوگ ‪:‬ےن‪:‬اتبای‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اخومش‪:‬جح‪:‬اک‪:‬ارا یدہ‪:‬ایک‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬نس‪:‬رک‪ٓ:‬اپ‪ �:‬ےن‪:‬اس‪:‬‬
‫اهؾِ َّق ِة!»‪":‬ہی‪:‬‬‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫وعرت‪:‬ےس ‪:‬رفامای‪َ « :‬ت َؽ َّؾ ِؿي! َفنِ َّن ه َذا َٓ َ ِ‬
‫َي ُّل‪َ ،‬ه َذا ِمن َعؿ ِل اجل ِ‬ ‫َ‬
‫زامۂن‪:‬اجتیلہ‪:‬اک‪:‬رطہقی‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬اجزئ‪:‬ںیہن‪:،‬مت‪:‬ابت‪:‬تیچ‪:‬رک‪:‬ول!"‪:‬اس‪:‬وعرت‪:‬ےن‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬افر‪:‬‬
‫اہک‪:‬ہک‪ٓ:‬اپ‪:‬وكؿ‪:‬ںیہ؟‪:‬رفامای‪َ « :‬أكَا أبو َبؽ ٍْر»(‪ ): 1‬ی ‪:‬‬
‫"يماوبرکب‪:‬وہ "۔‬
‫ااقتنؽ‪:‬ےس‪:‬لب‪:‬تیب‪:‬ااملؽ‪:‬ےس‪:‬ےیل‪:‬ےئگ‪:‬تاامؿ‪:‬یک‪:‬فایسپ‪:‬یک‪:‬فتیص‬
‫ُِض أبو َبؽ ٍْر ‪‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اامؾ‪:‬نسح‪ٰ:‬یبتجم‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪« :‬ملَّا ِ‬
‫امت َ‬ ‫ْ‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َْش ُب م ْن َلبَـ َفا‪َ ،‬و ْ َ‬
‫اجل ْػـَ َة‬ ‫َق َال‪َ :‬يا َعائ َش ُة! ا ْك ُظري ال ِّؾ ْؼ َح َة ا َّلتي ُكـَّا ك ْ َ‬
‫قفا‪َ ،‬وا ْل َؼطِق َػ َة ا َّلتِي ُكـَّا َك ْؾ َب ُس َفا‪َ ،‬فنِكَّا ُكـَّا َكـْت َِػ ُع‬ ‫ِ‬
‫ا َّلتي ُكـَّا ك َْص َطبِ ُح ف َ‬
‫ِ‬

‫ات‬ ‫ني‪َ ،‬فنِ َذا ِم ُّت َف ْار ُد ِد ِيه إِ ََل ُع َؿ َر‪َ ،‬ف َؾ ََّم َم َ‬‫ني ُكـَّا ِِف َأ ْم ِر ا ُمل ْسؾِ ِؿ َ‬‫بِ َذل ِ َك ِم َ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ِض اهللُ‬ ‫أبو َبؽْر ‪َ ‬أ ْر َس َؾ ْت بِه إ ََل ُع َؿ َر ‪َ ،‬ف َؼ َال ُع َؿ ُر ‪َ :‬ر َ‬
‫ك!»(‪.)2‬‬ ‫َعـ َْك َيا َأ َبا َبؽ ٍْر! َل َؼدْ َأ ْت َع ْب َت َم ْن َجا َء َب ْعدَ َ‬
‫"رضحت ‪:‬اوب ‪:‬رکب ‪ �:‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬فافت ‪:‬ےک ‪:‬فتق ‪:‬رفامای‪: ،‬ہک ‪:‬اے ‪:‬اعہشئ ‪ :‬یدوھکی! ‪:‬ہی‪:‬‬
‫افینٹن‪:‬سج‪:‬اک‪:‬مہ‪ :‬یدف یدھ‪:‬ےتیپ‪:‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬ہی‪:‬ڑبا‪:‬ایپہل‪:‬سج‪:‬ںیم‪:‬مہ‪:‬ےتیپ‪:‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬ہی‪:‬اچ یدر‪:‬وج‪:‬مہ‪:‬افڑےت‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬ےس‪:‬ایس‪:‬فتق‪:‬ک ‪:‬عفن‪:‬ااھٹ‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‪:‬بج‪:‬ک ‪:‬مہ ‪:‬املسمون ‪:‬ےک‪:‬ارمِ‪:‬الختف‪:‬ااجنؾ‪:‬‬
‫ یدےتی‪:‬رںیہ‪:‬ےگ‪:،‬سج‪:‬فتق‪:‬ںیم‪:‬فافت‪:‬اپاجٔو ‪:‬یو‪:‬ہی‪:‬امتؾ‪:‬تاامؿ‪:‬رضحت‪:‬رمع‪ �:‬وك‪ :‬سلواٹ‪ :‬یدانی۔‪:‬‬
‫انچہچن ‪:‬بج ‪:‬رضحت ‪:‬اوب‪:‬رکب ‪ �:‬اک ‪:‬ااقتنؽ ‪:‬وہا‪:،‬یو ‪:‬رضحت ‪:‬اعہشئ ‪: �:‬ےن‪:‬ہی ‪:‬امتؾ ‪:‬زیچ ں‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب مـاقب األكصار‪ ،‬ر‪ ،3834 :‬صـ‪ 643‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫(‪" )2‬املعجم الؽبْي" سن أِب بؽر وخطبته ووفاته ‪ ،‬ر‪.61/1 ،38 :‬‬
‫‪134‬‬
 ‫‪535‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫بسحِ ‪:‬فتیص ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع ‪ �:‬وك ‪:‬وجیھبا ‪ :‬ید ں‪: ،‬اس‪:‬رپ ‪:‬رضحت‪:‬رمع ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪::‬‬
‫اے‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬اہلل‪ٓ:‬اپ‪:‬رپ‪:‬رمح‪:‬رفامےئ!‪:‬ہک‪ٓ:‬اپ‪:‬ےن‪:‬یو‪:‬اےنپ‪:‬دعب‪ٓ:‬اےن‪:‬فاول ‪:‬وك‪:‬اکھت‪ :‬یدای‪:‬ےہ!"‪:‬ینعی‪:‬‬
‫ٓاپ‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬دعب‪:‬فاول ‪:‬وك‪:‬یھب‪:‬ااہتنیئ‪:‬اک طاط‪:‬یک‪:‬اترو س‪:‬فرامنہیئ‪:‬رفام‪ :‬یدا‪:‬ےہ۔‬
‫ٓاپ‪:‬اکفاصؽ‪:‬رشفی‬
‫ریمے‪ :‬یدفوتس‪:‬افر‪:‬زبروگ! ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ‪:‬اعہشئ‪:‬دصہقی‪:‬ہبّیط‪:‬اطرہہ‪ �:‬ےس‪:‬رفاتی‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ہک ‪ِ ّ :‬ی د‬
‫سان ‪:‬اوب‪:‬رکب ‪ �:‬ےک‪ٓ(:‬اۃا ‪:‬ا ّ یميؾ‪:‬ںیم) ‪:‬بج ‪:‬رمض‪:‬ںیم ‪:‬ااضہف ‪:‬وہا‪:،‬یو ‪:‬اوہن ‪:‬ےن‪:‬وپاھچ‪:‬‬
‫« َأ ُّي َي ْو ٍم َه َذا؟» "ٓاج‪:‬وكاسن‪ :‬یدؿ‪:‬ےہ؟"‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪ ::‬ری‪:‬اک‪ :‬یدؿ‪:‬ےہ‪:،‬رفامای‪َ « :‬ف َل ُّي َي ْو ٍم‬
‫‪:‬سہ‪:‬‬‫ول اهللِ ﷺ؟» "روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬سک ‪ :‬یدؿ ‪:‬فاصؽ ‪:‬رفامای؟" ّ ِی د‬ ‫ُقبِ َض فِ ِقه َر ُس ُ‬
‫اعہشئ‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪ ::‬ری‪:‬ےک‪ :‬یدؿ‪:‬رتلح‪:‬رفامیئ‪:،‬اس‪:‬رپ‪:‬رفامای‪َ « :‬فنِ ِِّّن َأ ْر ُجو َما َبقْـِي‬
‫ني ال َّؾ ْق ِل»(‪" )1‬ےھجم‪:‬ادیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ںیم‪ٓ:‬اج‪ :‬یدؿ‪:‬ای‪:‬رات‪:‬ںیم‪:‬یسک‪:‬فتق س و‪:‬قت‪:‬وہ‪:‬اجٔو ‪:‬اگ!"۔‬ ‫َو َب ْ َ‬
‫ٓاپ‪ �:‬یک‪:‬فتیص‪:‬فدتنیف‬
‫‪:‬رمض ‪:‬فافت‪:‬‬ ‫رتحمؾ ‪:‬رضحات! ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪:‬رکب ‪:‬دصقی ‪ �:‬ےن ‪:‬اےنپ ِ‬
‫اِنِ ُؾ ِ‬
‫وِّن‬ ‫ازي‪َ ،‬ف ْ‬ ‫ںیم ‪:‬فتیص ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َذا ِم ُّت َو َف َر ْغت ُْم ِم ْن َج َف ِ‬
‫اب‬‫َب الـَّبِ ِّي ﷺ‪َ ،‬ف ِؼ ُػوا بِا ْل َب ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اب ا ْل َب ْقت‪ ،‬ا َّلذي فقه َق ْ ُ‬ ‫َمتَّى ت َِؼ ُػوا بِ َب ِ‬
‫ول اهللِ! َه َذا أبو َبؽ ٍْر َي ْست َْل ِذن!" َفنِ ْن‬ ‫الس َال ُم َع َؾ ْق َك َيا َر ُس َ‬ ‫َو ُقو ُلوا‪َّ " :‬‬
‫وِّن َفا ْدفِـ ِ‬‫اب م ْغ َؾؼ ًا‪َ -‬ف َل ْد ِخ ُؾ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُأذ َن َلؽ ُْم َو ُفت َح ا ْل َب ُ‬
‫ِ‬
‫ُوِّن‪،‬‬ ‫َان ا ْل َب ُ ُ‬‫اب ‪َ -‬وك َ‬
‫وِّن إِ ََل ا ْل َب ِؼق ِع َوا ْدفِـ ِ‬
‫ُوِّن»‪.‬‬ ‫َوإِ ْن ََل ُي ْم َذ ْن َلؽُم َف َل ْخ ِر ُج ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫"بج‪:‬ںیم‪:‬ااقتنؽ‪:‬رک‪:‬اجٔو ‪:،‬افر‪:‬مت‪:‬ولگ‪:‬ریمے‪:‬لسغ‪:‬فنفک‪:‬ےس‪:‬افرغ‪:‬وہ‪:‬وکچ‪:،‬یو‪:‬‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أِند" مسـد الس ِّقدة عائشة ‪ ،‬ر‪.297/9 ،24241 :‬‬
‫‪135‬‬
 ‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬الختف‬ ‫رضحت ّ ِی د‬ ‫‪536‬‬
‫ئ‬
‫ریما ‪:‬انجزہ ‪:‬اُاھٹ ‪:‬رک ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬رفۂض ‪:‬ابمرہک ‪:‬ےک ‪ :‬یدرفازے ‪:‬رپ ‪:‬رھک ‪ :‬یدانی‪: ،‬افر ‪:‬رعض‪:‬‬
‫رکان‪"::‬اے‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬روسؽ‪ٓ:‬اپ‪:‬رپ‪:‬السیتم‪:‬وہ!‪:‬ہی‪:‬اوبرکب‪:‬ااجزت‪:‬اچاتہ‪:‬ےہ!"‪:‬ارگ‪:‬ااجزت‪:‬ل‪:‬‬
‫اجےئ‪:‬افر‪ :‬یدرفازہ‪:‬لھک‪:‬اجےئ‪(:‬ویکہکن‪:‬فہ‪ :‬یدرفازہ‪:‬دنب‪:‬راتہ‪:‬اھت)‪:‬یو‪:‬ےھجم‪:‬ادنر‪:‬ےل‪:‬اج‪:‬رک‪ :‬یدنف‪:‬رک‪ :‬یدانی‪:،‬‬
‫افر‪:‬ارگ‪:‬ااجزت‪:‬ہن‪:‬ےلم‪:‬یو‪:‬اُاھٹ‪:‬رک‪:‬عیقب‪:‬ںیم‪ :‬یدنف‪:‬رک یدانی"‪:‬ولوگ ‪:‬ےن‪:‬ااسی‪:‬یہ‪:‬ایک‪:،‬افر‪ :‬ید ِر‪:‬یبن‪:‬رپ‪:‬چنہپ‪:‬‬
‫رک‪:‬ہی‪:‬زگارش‪:‬یک‪:،‬یو‪ :‬یدرفازے‪:‬اک‪:‬اتٓ‪:‬رگا‪:‬افر‪ :‬یدرفازہ‪:‬لھک‪:‬ایگ‪:،‬افر‪:‬رفۂض‪:‬اپ ‪:‬ےک‪:‬ادنر‪:‬ےس‪ٓ:‬افاز‪:‬‬
‫ٓایئ‪:‬ہک‪":‬وبحمب‪:‬وك‪:‬وبحمب‪:‬ےس‪:‬الم یدف؛‪:‬ہک‪:‬بیبح‪:‬اےنپ‪:‬بیبح‪:‬یک‪:‬الماقت‪:‬اک‪:‬اتشمؼ‪:‬ےہ"(‪)5‬۔‬
‫ج یدا‪:‬اآلۃـ‪:‬وك‪ٓ:‬اپ‪ �:‬اک‪:‬فاصؽ‪:‬وہا‪:،‬ذہلا‪:‬اس ‪ :‬یدؿ‪ٓ:‬اپ‪:‬‬
‫‪:53‬نسِ‪:‬رجہا‪ ُ :22:‬م‬
‫� اک‪ :‬یدؿ‪:،‬دیقعت‪::‬فارتحاؾ‪:‬ےس‪:‬انمای‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‬
‫احصۂب‪:‬رکاؾ‪:�:‬ںیم‪:‬ب‪:‬ےس‪:‬الضف‬
‫مہ‪:‬الہ‪:‬تّنس‪:‬فامجتع‪:‬اک‪:‬دیقعہ‪:‬فرظنہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اایبنء‪:‬فرمنیلس‪ �:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪:�:‬ںیہ(‪)2‬۔‬
‫دعب‪:،‬امتؾ‪:‬ولوگ ‪:‬ںیم‪:‬ب‪:‬ےس‪:‬الضف‪:،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ یداع‬
‫اےاہلل!‪:‬ںیمہ ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬دصقی‪:‬ار‪ �:‬یک‪:‬یچس‪ :‬تبح‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬رکشزگارا‪:،‬افر‪:‬‬
‫دنب‪:‬رشتعی‪:‬رمکحاؿ‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬وج‪:‬‬ ‫اؿ‪:‬یک ِ‬
‫‪:‬ریست‪:‬ہبّیط‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬یوقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬اےسی‪:‬اپ ِ‬
‫بیبح‪:‬‬
‫ِ‬ ‫فنط‪:‬زعزی‪:‬ںیم‪:‬اظن ِؾ‪ٰ:‬ىفطصم ﷺ انذف‪::‬رک ں‪:،‬وج‪:‬اےنپ‪:‬رط ِز‪:‬رمکحاین‪:‬ںیم‪:‬ریتے‪:‬‬
‫رکمی‪:‬ﷺ افر‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬افلخےئ‪:‬رادشنی‪:‬یک‪:‬اابّتع‪::‬رک ں‪:،‬رہ‪:‬رطػ‪:‬دعؽ‪:‬فااصنػ‪:‬اک‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫س یدفر‪ :‬س یدفرہ‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪ٓ:،‬انیم‪:‬ای ّ‬

‫لًجري‪ ،‬باب ذكر دفن ‪...‬إلخ‪ ،‬حتت ر‪.2382/5 ،1861 :‬‬

‫ّ‬ ‫(‪" )1‬الْشيعة"‬
‫(‪" )2‬رشح العؼائد الـ ََّسػقة" صـ‪.227‬‬
‫‪136‬‬
‫‪737‬‬ ‫‪:‬اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬

‫اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر‪ :79: :‬مُ ا‬
‫جدی‪:‬آرخۃ ‪7447:‬ھ‪0202/20/ 74-‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ م و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ :‬مدرود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! دنیِ ‪:‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬اّفکر ‪:‬ورشمنیک ‪: :‬اور ‪:‬م ملح ِد ‪:‬وےبدنی‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫ولگ ‪:‬ہشیمہ‪:‬ےسربرسِ‪:‬اکیپر‪:‬رےہ‪:،‬قح‪:‬وابلط‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬گنج‪:‬ریت‪:‬وولتار‪:‬اور‪:‬ملق‪:‬ورقاطس‪:‬ےس‪:‬‬
‫ےل ‪:‬رک‪: ،‬آج ‪:‬ارٹکیلاکن ‪:‬اور ‪:‬رپٹن ‪:‬ڈیمای ‪)Electronic and print media(:‬‬

‫کت‪:،‬رہ‪:‬احمذ‪:‬رپ‪:‬وپری‪ّ:‬دشت‪:‬ےس‪::‬اجری‪:‬واسری‪:‬ےہ۔‪:‬رہ‪َ :‬دور‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬فلتخم‪:‬ادناز‪:‬‬
‫رےہ‪:‬ںیہ‪: ،‬امہرے‪:‬زامےن ‪:‬ںیم‪:‬االسؾ‪:‬یک ‪:‬خریاوا ی ‪:‬ےک ‪:‬ماؾ ‪:‬رپ‪:‬املسمونں ‪:‬وک‪َ :‬ڈانس‪:،‬االسؾ‪:‬‬
‫ےک ‪ :‬یعط ‪:‬اَاکحؾ ‪:‬وک ‪:‬ضحم ‪:‬رفمووضں ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬رپرجح ‪:‬ودیقنت ‪:‬اک ‪:‬اشنہن ‪:‬انب ‪:‬ما‪": ،‬کیبل ‪:‬ای َ‬
‫‪:‬روسؽ‪:‬‬
‫اہلل" ‪:‬اک ‪:‬رعنہ ‪:‬اگل ‪:‬رک‪: ،‬اےنپ ‪:‬یبن ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬تبحم ‪:‬ےک ‪:‬ااہظر ‪:‬وک‪: ،‬کیلب ‪:‬گنلیم ‪:‬اتبما‪: ،‬اسمدج‪:‬‬
‫‪:‬دمارس ‪ِ :‬دہینی ‪:‬وک ‪:‬ےبایحیئ ‪:‬اور ‪:‬احفیش ‪:‬ےک ‪:‬ا ّڈے ‪:‬اظرہ ‪:‬رکما‪: ،‬املعےئ ‪ِ :‬دنی ‪:‬اور ‪:‬یقیقح ‪:‬انثء‪:‬‬
‫ِ‬ ‫اور‬
‫اواؿ ‪: :‬یفطصم ‪:‬ﷺ یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬اور ‪:‬رکدار ‪:‬یشک ‪:‬رکما‪: ،‬رغمیب ‪:‬ذہتبی ‪:‬ےس ‪:‬ولغمب ‪:‬زدہ‪:‬‬
‫ِ‬

‫‪137‬‬
‫اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪738‬‬
‫وملفں‪:،‬ڈراومں‪:‬ںیم‪:‬امں‪:‬ابپ‪:،‬نہب‪:‬اھبیئ‪:،‬اور‪:‬اٹیب‪:‬یٹیب‪:‬ےسیجاپزیکہ‪:‬روتشں‪:‬یک‪:‬رحتم‪:‬اور‪:‬‬
‫‪:‬طۂ‪:‬اایتمز‪:‬اور‪:‬دنسپدیہ‪:‬ہلغشم‪:‬ےہ۔‪:‬‬ ‫ّدقتس‪:‬وک‪:‬اپامؽ‪:‬رکما‪:،‬آج‪:‬م ملح ِدنی‪:‬اک م ّ ر‬
‫راہِ‪:‬قح ‪:‬ےس ‪:‬رھپےن ‪:‬واےل ‪:‬ایہن ‪:‬دحلمنی ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪: ،‬ثی ِِ ‪:‬اپ‪: :‬ںیم ‪:‬رت‪:‬‬
‫سما‪:‬ایعض‪:‬اجمیعش‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪:،‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای « َأ َٓ إِ َّن‬ ‫ّ ِی م‬
‫َر ِِّّب َأ َم َر ِِن َأ ْن ُأ َع ِّؾ َؿؽ ُْم َما َج ِف ْؾت ُْم‪ِِ ،‬مَّا َع َّؾ َؿـِي َي ْو ِمي َه َذا‪... ،‬إِ ِِّن َخ َؾ ْؼ ُت‬
‫اجتَا َلت ُْف ْم َع ْن ِديـ ِ ِف ْم»(‪" )1‬ونس!‪:‬‬ ‫الش َقاطِ ُ‬
‫ني َف ْ‬
‫ِعب ِ‬
‫ادي ُحـَ َػا َء ُك َّؾ ُف ْم‪َ ،‬وإِ ََّّن ُ ْم َأ َت ْت ُف ُم َّ‬ ‫َ‬
‫ًانیقی‪:‬ریمے‪:‬رب‪:‬ےن‪:‬ےھجم‪:‬مکح‪:‬دای‪:،‬ہک‪:‬وج‪:‬امس‪:‬ےن‪:‬ےھجم‪:‬آج‪:‬اھکسای‪:‬ےہ‪:‬ںیم‪:‬ںیہمت‪:‬وہ‪:‬اھکس‪:‬دوں‪:،‬‬
‫سج‪:‬ےس‪:‬مت‪:‬ماوافق‪:‬وہ‪(:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای )‪ً...:‬انیقی‪:‬ںیم ےن‪:‬اےنپ‪:‬دنبوں‪:‬وک‪:‬راہِ‪:‬قح‪:‬‬
‫رپ‪:‬دیپا‪:‬ایک‪:،‬رھپ‪:‬ایشنیط‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬آےئ‪:‬اور‪:‬اںیہن‪:‬اؿ‪:‬ےک‪ِ :‬دنی‪:‬ےس‪:‬ریھپ‪:‬دای"۔‬
‫املعےئ‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬رکدار‪:‬یشک‬
‫رات‪:‬ذی‪:‬واقر!‪:‬رصػ‪:‬ایس‪:‬رپ‪:‬اِافتکء‪:‬ںیہن‪:،‬ہکلب ّ ُ ا‬
‫‪:‬دجیل‪ّ:‬وقوتں‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےس‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬ماومس ‪:‬راستل ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫املعےئ ‪:‬االسؾ ‪:‬اور ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ایصخشت ‪:‬ےک ‪: :‬رکداررپ ‪:‬ڑچیک ‪ :‬مااھچؽ ‪:‬رک‪،‬‬
‫اقونؿ (‪:)295C‬ےک‪:‬الخػ ‪:‬اسزش‪:‬راچیئ‪::‬اجر ی‪:‬ےہ‪:،‬اور ‪:‬ہی‪:‬اترّث‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬وکشش ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬اتسگاخؿ ‪:‬روسؽ ‪:‬زسا ‪:‬تگھب ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬وہ ‪:‬بس‪:‬‬
‫ِ‬ ‫اجر ی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اس ‪:‬اقونؿ ‪:‬ےک ‪:‬تحت ‪:‬وج‬
‫ےبانگہ‪:‬وےبوصقر‪:‬ںیہ‪:،‬ہکبج‪:‬اؿ‪:‬رپ‪:‬انبےئ‪:‬اجےن‪:‬واےل‪ّ:‬دقمامت‪::‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬ےک‪:‬ذایت‪:‬‬
‫ڑگھجوں‪:‬اور‪:‬دینمش‪:‬اک‪:‬اشاسخہن‪:‬ےہ‪(:‬اعمذ‪:‬اہلل)!۔‬
‫دینی ‪:‬ولعمامت ‪:‬ےس ‪:‬ےبربخ ‪:‬اےسی ‪:‬ول ںں ‪:‬وک ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬اوب ‪:‬ذن ‪:‬ک نی ‪:‬رک ‪:‬ین‪:‬‬
‫اچےیہ‪:،‬ہک‪:‬یسک‪:‬اعؾ‪:‬املسمؿ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬طلغ‪:‬وےباینبد‪:‬وتمہتں‪:‬اک‪:‬ابزار‪:‬رگؾ‪:‬رکما‪:،‬امےسماقح‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب اجلـة ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،٧٠٢٧ :‬صـ‪ 1٠٢1‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫‪138‬‬
 ‫‪739‬‬ ‫‪:‬اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫فیلکت‪:‬واذتی‪:‬دانی‪:،‬رحاؾ‪:‬اور‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬دشدی‪:‬مارایگض‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬ےہ۔‬
‫اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ ‪َ ﴿ :‬و َنْيِذَّلا َنْوُذْؤُي َنْيِنِمْؤُمْلا َو ِتٰنِمْؤُمْلا ِرْيَغِب اَم‬
‫اْوُبَسَتْكاِدَقَفاْوُلَمَتْحااًناَتْهُبَّواًمْثِااًنْيِبُّم﴾(‪" )1‬وج‪:‬اامیؿ‪:‬واےل‪:‬رَمدوں‪:‬اور‪:‬روروتں‪:‬وک‪:‬‬
‫ےبوصقر‪:‬اتسےت‪:‬ںیہ‪:،‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬اتہبؿ‪:‬اور‪:‬الھک‪:‬انگہ‪:‬اےنپ‪:‬رس‪:‬ےل‪:‬ایل"۔‬
‫‪:‬رکي‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای «م ْن آ َذى مسؾِ ًام َف َؼدْ آ َذ ِاِن! َوم ْن‬
‫َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ‬
‫روسؽ ی‬
‫ِ‬
‫آ َذ ِاِن َف َؼدْ آ َذى اهللَ!»(‪" )٠‬سج‪:‬ےن‪:‬ماقح‪:‬یسک‪:‬املسمؿ‪:‬وک‪:‬ا ِذیا‪:‬دی‪ً:،‬انیقی‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬ےھجم‪:‬اِذیا‪:‬‬
‫‪A‬وک‪:‬اِذیا‪:‬دی!"۔‬ ‫دی!‪:‬اور‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬ےھجم‪:‬اِذیا‪:‬دی‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اﷲ ‪:‬‬
‫ایس‪:‬رطح‪:‬یسک‪:‬املسمؿ‪:‬یک‪:‬تبیغ‪:‬رکےن‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ةیعں‪:‬وک‪:‬ول ںں‪:‬ںیم‪:‬وہشمر‪:‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‬
‫رکےن ‪:‬واےل ‪:‬وک‪: ،‬ابز ‪:‬رےنہ ‪:‬یک ‪:‬ہیبنت ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬یفطصم ِ‬
‫ني‪،‬‬‫اإل َيام ُن َق ْؾ َب ُه! َٓ َت ْغتَا ُبوا ادْ ْسؾِ ِؿ َ‬ ‫َش َم ْن آ َم َن بِؾِ َساكِ ِه َو ََل َيدْ ُخ ِل ِ‬
‫ْ‬ ‫« َيا َم ْع َ َ‬
‫اِت ْم؛ َفإِ َّك ُه َم ِن ا َّت َب َع َع ْو َر ِاِت ْم َيت َِّب ِع ا ُ‬
‫هلل َع ْو َر َت ُه‪َ ،‬و َم ْن َيت َِّب ِع‬ ‫َو َٓ َتتَّبِ ُعوا َع ْو َر ِ ِ‬
‫اهللُ َع ْو َر َت ُه َي ْػ َض ْح ُه ِف َب ْقتِ ِه»(‪" )3‬اے ‪:‬وہ ‪:‬ول ں ‪:‬وج ‪:‬رصػ ‪:‬زابؿ ‪:‬ےس ‪:‬االسؾ ‪ٓ:‬ےئ ‪:‬اور‪:‬‬
‫ایھب ‪:‬اامیؿ ‪:‬امؿ ‪:‬ےک ‪:‬دولں ‪:‬ںیم ‪:‬ںیہن ‪:‬امرتا! ‪:‬املسمونں‪:‬یک ‪:‬تبیغ ‪:‬ہن ‪:‬رکو! ‪:‬امؿ ‪:‬یک ‪:‬بیع ‪:‬وُجیئ ‪:‬ہن‪:‬‬
‫رکو!‪:‬وج‪:‬اےنپ‪:‬املسمؿ‪:‬اھبیئ‪:‬ےک‪:‬ویعب‪:‬یک‪:‬التش‪:‬ںیم‪:‬رےہ‪:‬اگ‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ةیعں‪:‬وک‪:‬‬
‫اظرہ‪:‬رفام‪:‬دےاگ‪:،‬اور‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ااسی‪:‬اعُمف ہلم‪:‬رفامےئ‪:،‬وہ‪:‬اےنپ‪ :‬رھ‪:‬ےک‪:‬ادنر‪:‬یھب‪:‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬مسلّط‪:‬رکدہ‪ِ :‬ذتّل‪:‬واواری‪:‬ےس‪:‬ںیہن‪:‬چب‪:‬اتکس!"۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،٠٠‬إحزاب‪.85 :‬‬

‫(‪" )٠‬ادعجم إوسط" باب السني‪ ،‬من اسؿه سعقد‪ ،‬ر‪.35٧/٠ ،30٢٧ :‬‬
‫(‪" )3‬سـن أِّب داود" كتاب إدب‪ ،‬باب ف الغقبة‪ ،‬ر‪ ،٢55٢ :‬صـ‪.055‬‬
‫‪139‬‬
‫اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪742‬‬
‫اور‪:‬ارگ‪:‬اعُمف ہلم ‪:‬ا حی‪:‬ا ہدیقہ‪:‬اور‪:‬ابس ل‪:‬ع یّن‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اعُمف ہلم‪::‬اس‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬‬
‫تخس‪:‬رت‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬رات‪:‬اتکب‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬وارث‪:،‬اور‪::‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪ :‬مچنییدہ‪:‬دنبے‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫اہلل‪:A:‬اراشد‪:‬رفامات‪:‬ےہ ﴿َّمُثاَنْثَرْوَاَبٰتِكْلاَنْيِذَّلااَنْيَفَطْصاْنِماَنِداَبِع﴾(‪" )1‬رھپ‪:‬‬
‫مہ‪:‬ےن‪:‬اتکب‪:‬اک‪:‬وارث‪:‬ایک‪:‬اےنپ‪:‬ےنُچ‪:‬وہےئ‪:‬دنبوں‪:‬وک"۔‪:‬ذہلا‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬ےک‪:‬رکدار‪:‬رپ‪:‬ایلگن‪:‬‬
‫ااھٹےن‪:‬واےل‪:‬وک‪:،‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬ےک‪:‬اس‪:‬رفامؿ‪:‬رپ‪:‬ابرابر‪:‬وغر‪:‬رکما‪:‬اچےیہ۔‬
‫اام ِؾ ‪:‬الہِ ‪:‬تّنس ‪:‬اامؾ ‪:‬ادمح ‪:‬راض ‪ �:‬اراشد ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬اعمِل ‪:‬رشتعی ‪:‬ارگ‪:‬‬
‫اےنپ‪:‬ملع‪:‬رپ‪:‬اعلم‪:‬یھب‪:‬وہ‪(:‬وت‪:‬وہ)‪:‬اچدن‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬آپ‪:‬ڈنھٹا‪::‬اور‪:‬ںیہمت‪:‬روینش‪:‬دے‪:،‬ورہن‪:‬عمش‪:‬‬
‫ےہ‪:‬ہک‪:‬اود‪:‬ےلج‪:‬رگم‪:‬ںیہمت‪:‬عفن‪:‬دے"(‪)0‬۔‬
‫ِ‬
‫رات‪:‬ذی‪:‬واقر!‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬املعےئ‪:‬رکاؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬واشؿ‪:‬وک‪:‬اوب‪:‬اٰیلع‪:‬‬
‫والضف ‪:‬ایک‪،‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬دنلبئ ‪:‬دراجت ‪:‬وک ‪:‬اخص ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‬
‫﴿ِعَفْرَي ُهّٰللا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُكْنِمۙ‪َ ١‬و َنْيِذَّلا اوُتْوُا َمْلِعْلا ٍتٰجَر﴾(‪" )3‬اہلل ‪:‬اہمترے‪:‬‬
‫اامیؿ‪:‬واولں‪:‬ےک‪:،‬اور‪:‬ملع‪:‬واولں‪:‬ےک‪:‬دراجت‪:‬دنلب‪:‬رفامات‪:‬ےہ"۔‬
‫داین ‪:‬رھب ‪:‬ےک ‪:‬املسمونں ‪:‬وک‪: ،‬ات ‪:‬ایقتم ‪:‬اؿ ‪:‬املعء‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪: :‬ےسروجع ‪:‬رکےن‪:‬اک ‪:‬مکح‪:‬‬
‫دےتی ‪:‬وہےئ ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ ﴿اْۤوُلَٔـْسَف َلْهَا ِرْكِّذلا ْنِا ْمُتْنُك‬
‫اَلَنْوُمَلْعَت﴾(‪"): ٢‬ارگ‪:‬ںیہمت‪:‬ملع‪:‬ںیہن‪:‬وت‪:‬ملع‪:‬واولں‪:‬ےس‪:‬وپوھچ!"۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،٠٠‬الػاطر‪.3٠ :‬‬

‫(‪" )0‬اتفوی‪:‬روضہی‪::،‬اتکب‪:‬ارظحل‪:‬وآِابۃح‪:،‬اعمِل‪:‬اب‪:‬س ل‪:‬اچدن‪:‬اور‪:‬اعمِل‪:‬ےب‪:‬س ل‪:‬عمش‪:‬ےہ‪738/77:،‬۔‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،٠5‬ادجادلة‪.11 :‬‬
‫(‪ )٢‬پ ‪ ،1٢‬الـحل‪.٢3 :‬‬
‫‪140‬‬
‫‪747‬‬ ‫‪:‬اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫یبح‪:‬رکمی‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪:‬وہے‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬‬
‫املعےئ‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬اشؿ‪:‬اتبےت ٔ‬
‫ےس‪:‬اراشد‪:‬رفامای ﴿ْلُقْلَهيِوَتْسَيَنْيِذَّلاَنْوُمَلْعَيَوَنْيِذَّلااَلَنْوُمَلْعَي﴾(‪" )1‬ا ے‪:‬‬
‫یبح‪:‬آپ‪:‬اؿ‪:‬ےس‪:‬رفام‪:‬دےیجی!‪:‬ہک‪:‬ایک‪:‬ربارب‪:‬ںیہ‪:‬ملع‪:‬واےل‪:‬اور‪:‬ےبملع؟!"۔‬
‫اﷲ ‪: B:‬ےن ‪:‬اؿ ‪:‬اک ‪:‬امشر ‪:‬اےنپ ‪:‬ڈرےن ‪:‬واےل ‪:‬دنبوں ‪:‬ںیم ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫رفامای ﴿اَمَّنِاىَشْخَيَهّٰللاْنِمِهِداَبِعاُؤٰٓمَلُعْلا﴾(‪":)٠‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬دنبوں‪:‬ںیم‪:‬‬
‫و ی‪:‬ڈرےت‪:‬ںیہ‪:،‬وج‪:‬ملع‪:‬واےل‪:‬ںیہ"۔‬
‫‪:‬رقآؿ ‪:‬اپ‪: :‬ںیم ‪:‬املعےئ ‪:‬دنی ‪:‬اک ‪:‬ذرک ‪:‬اےنپ ‪:‬اور ‪:‬رفوتشں‪:‬‬
‫اہلل ‪: :‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬ےن ِ‬
‫ےک‪:‬اسھت‪::‬ایک‪:،‬اںیہن‪:‬اینپ‪َ :‬و ثیاتین‪:‬اک‪ :‬ںاہ‪:‬انبای‪:،‬اور‪:‬اؿ‪:‬یک‪ :‬ںا ی‪:‬وک‪:‬رفوتشں‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬ربتعم‪:‬‬
‫رہھٹاےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای ﴿ َدِهَش ُهّٰللا ٗهَّنَا ۤاَل َهٰلِا اَّلِا َوُهۙ‪َ ١‬و ُةَكِٕىٰٓلَمْلا َو اوُلوُا‬
‫ِمْلِعْلااًۢمِٕىٓاَقِطْسِقْلاِبؕ‪ۤ١‬اَلَهٰلِااَّلِاَوُهُزْيِزَعْلاُمْيِكَحْلا﴾(‪" )3‬اہلل‪:‬ےن‪ :‬ںا ی‪:‬دی‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬‬
‫ےک ‪:‬وسا ‪:‬وکیئ ‪:‬وبعمد ‪:‬ںیہن‪: ،‬اور ‪:‬رفوتشں ‪:‬ےن ‪:‬اور ‪:‬املعء ‪:‬ےن ‪:‬ااصنػ ‪:‬ےس ‪:‬اقمئ ‪:‬وہ ‪:‬رک‪ّ: ،‬زعت‪:‬‬
‫وتمکح‪:‬وآ‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬یسک‪:‬یک‪:‬ابعدت‪:‬ںیہن"۔‬
‫ریمے ‪:‬رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬آج ‪:‬ضعب ‪:‬ربلزل (‪: )Liberals‬اور ‪:‬وکیسرل (‪:،)Secular‬‬
‫اؿ ‪:‬بس ‪:‬اَاکح ِؾ ‪:‬دخاودنی ‪:‬وک ‪:‬ابٓےئ ‪:‬اطؼ ‪:‬رھک ‪:‬رک‪: ،‬املعےئ ‪:‬دنی ‪:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬وذتلیل ‪:‬ںیم ‪:‬ےگل‪:‬‬
‫نی‪:‬‬
‫وہےئ ‪:‬ںیہ‪: ،‬وھجیٹ ‪:‬ابوتں‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬املعء‪:‬یک ‪:‬رکدار‪:‬یشک‪:‬ےک ‪:‬الپؿ ‪:‬انبےئ‪:‬اج ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬د ِ‬
‫االسؾ ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬املعء ‪:‬یک ‪:‬دخامت ‪: :‬اور ‪:‬رقابوینں ‪:‬وک ‪:‬خسم ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬شیپ ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪ ُ ّ : ،‬ا‬
‫‪:‬دجیل ‪:‬ڈیمای ‪:‬وک‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،٠3‬الزمر‪.9 :‬‬

‫(‪ )٠‬پ ‪ ،٠٠‬فاطر‪.٠5 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،3‬آل عؿران‪.15 :‬‬
‫‪141‬‬
‫اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪740‬‬
‫ایھتہر ‪:‬ےک ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬املعء ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬ںیملف‪: ،‬ڈراےم ‪:‬رپڈویس‪:‬‬
‫(‪:)Produce‬ےیک‪:‬اج‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬دیق‪:‬ودنب‪:‬یک‪ :‬مصعوووتبں‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬ڈراای‪:‬داکمھای‪:‬اجراہ‪:‬‬
‫ماومس ‪:‬راستل‪:‬رپ‪:‬رہپہ‪:‬دےنی‪:‬ےک‪ّ:‬دقمس ‪:‬رُجؾ‪:‬ںیم ‪:‬اؿ‪:‬رپ‪:‬رباہِ‪:‬را ت ‪:‬ئارئ گ‪:‬یک ‪:‬اج‪:‬‬
‫ےہ‪ِ :،‬‬
‫ر ی‪:‬ےہ‪:،‬ولیجں‪:‬ںیم‪:‬دیق‪:‬رکےک‪:‬اںیہن‪:‬ذینہ‪:‬و‪:‬امسجین‪:‬اذوتیں‪:‬ےس‪:‬دواچر‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬تخس‪:‬‬
‫رسدی ‪:‬یک ‪:‬رٹھٹیت ‪:‬راوتں ‪:‬ںیم ‪:‬زبرگ ‪: :‬اور ‪:‬دشدی ‪:‬امیبر ‪:‬املعےئ ‪:‬رکاؾ ‪:‬رپ ‪:‬ڈنھٹا ‪:‬اپین ‪:‬ڈآ ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫اںیہن ‪:‬رضوری ‪:‬اَدوایت ‪:‬ےس ‪:‬رحموؾ ‪: :‬رھک ‪:‬رک‪: ،‬اؿ ‪:‬ےک ‪: :‬اینبدی ‪:‬ااسنین ‪:‬وقحؼ ‪: :‬اپامؽ ‪:‬ےیک ‪:‬اجےت‪:‬‬
‫ںیہ۔‪:‬اور‪:‬ہی‪:‬بس‪:‬ھچک‪:‬اس‪:‬تکلممِ‪:‬دخاداد‪:‬اپاتسکؿ‪:‬ںیم‪:‬وہ‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬وہ‪:‬کلم‪:‬وج‪:‬اخًۃصل‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ماؾ‪:‬رپ‪:‬احلص‪:‬ایک‪:‬ایگ‪:‬اھت‪:،‬سج‪:‬ےک‪:‬وموجدہ‪:‬رمکحاؿ‪ :‬ماےس‪:‬رای تِ‪:‬دمہنی‪:‬انبےن‪:‬ےک‪:‬دروے‪:‬دار‪:‬‬
‫ںیہ۔‪:‬اوسیں‪:‬وک‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬وہ‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬ےک‪:‬اقمؾ‪:‬ورمہبت‪:‬وک‪::‬اچہپںین‪:،‬امؿ‪:‬یک‪ّ:‬زعت‪:‬وارتحاؾ‪:‬اک‪:‬‬
‫احلظ‪:‬رںیھک‪:،‬امؿ‪:‬یک‪:‬رکدار‪:‬یشک‪:‬ےس‪:‬ابز‪:‬رںیہ‪:،‬اور‪ :‬ماؿ‪:‬ےک‪:‬قح‪:‬وک‪:‬اکلہ‪:‬ہن‪:‬اجںین!۔‬
‫املعےئ ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬قح ‪:‬وک ‪:‬اکلہ ‪:‬اجےنن ‪:‬واےل ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪: ،‬رت ّ ِی‬
‫‪:‬سما ‪:‬اوب ‪:‬امامہم‪:‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای « َث َال َث ٌة‬ ‫� ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: : ،‬یفطصم ِ‬
‫اإل ْس َال ِم‪َ )٠( ،‬و ُذو‬ ‫الش ْق َب ِة ِف ْ ِ‬
‫ف بِ َح ِّؼ ِف ْم إِ َّٓ ُمـَافِ ٌق‪ُ )1( :‬ذو َّ‬ ‫َٓ يست ِ‬
‫َخ ُّ‬ ‫َْ‬
‫ا ْل ِع ْؾ ِم‪َ )3( ،‬وإِ َما ٌم ُم ْؼ ِس ٌط»(‪:)7(" )1‬وہ ‪:‬وبڑاھ‪:‬ےسج‪:‬االسؾ ‪:‬ںیم‪:‬ڑباھاپ‪:‬آای‪:)0(:،‬اعمِل‪:‬‬
‫دنی‪:)3(:،‬اور‪:‬اع ِدؽ‪:‬اامؾ‪(:‬رمکحاؿ)‪:‬ےک‪:‬قح‪:‬وک‪:‬رصػ‪:‬انمقف‪ :‬ی اکلہ‪:‬اجےن‪:‬اگ"۔‬
‫دینی‪:‬دمارس‪:‬ےک‪:‬ااسذتہ‪:‬اور‪:‬ابلطء‪:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬ورمہبت‬
‫رات‪: ِ:‬ذی ‪:‬واقر! ‪:‬آج ‪:‬دینی ‪:‬دمارس ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ڑپےنھ ‪:‬ڑپاھےن ‪:‬واےل ‪:‬املعےئ‪:‬‬
‫دنی‪ ّ : ،‬ا‬
‫حظ‪::‬اور‪:‬اقری‪:‬اصابحؿ‪::‬رپ‪:،‬دیقنت‪:‬ےک‪:‬رتشن‪:‬الچےئ‪:‬اج‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬بش‪:‬و‪:‬روز‪:‬رقآؿ‪:‬وثی ِ‪:‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" َمطرح بن يزيد أبو ادؾفب ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.٠٢٠/5 ،٧519 :‬‬
‫‪142‬‬
‫‪743‬‬ ‫‪:‬اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫ڑپےنھ ‪:‬ڑپاھےن‪:‬واولں‪:‬یک ‪:‬ریست ‪:‬ورکدار‪:‬رپ ‪:‬ایلگن ‪:‬ااھٹےت ‪:‬وہےئ‪:،‬ضعب ‪:‬ےبرکداروں‪:‬یک ‪:‬اجبن‪:‬‬
‫ےس‪: ،‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬الکس ‪:‬روزم ‪: :‬ںیم ‪:‬رمیکے ‪:‬اگلےئ ‪:‬اجےن ‪:‬ےک ‪:‬اطمابلت ‪:‬اسےنم ‪:‬آرےہ ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫ڈی وچ‪:،:‬االسؾ‪:‬آابد‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬وس‪:‬سیبھچ(‪:)706‬دؿ‪:‬کت‪:،‬یٹ‪:‬وی‪:‬زلنیچ‪:‬رپ‪:‬رباہِ‪:‬را ت‪:،‬املسمؿ‪:‬‬
‫( ‪Liberal Civil‬‬ ‫ویٹیبں ‪:‬وک ‪:‬چیب‪:‬وچراےہ ‪:‬رپ‪: ،‬ماےتچ ‪:‬اچنےت ‪:‬دےنھکی ‪:‬وایل ‪:‬ربلؽ ‪:‬وسؽ ‪:‬وساسیٹئ‬
‫‪:)Society‬یک‪:‬ریغت‪:‬اجگ‪::‬ر ی‪:‬ےہ!‪:‬اس‪:‬ہپ‪:‬پچ‪:‬رےنہ‪:‬واےل‪:‬ہی‪:‬رغمب‪:‬زدہ‪::‬ولگ‪:،‬املعےئ‪:‬‬
‫االسؾ‪:‬وک‪:‬سک‪:‬ہنم‪:‬ےس‪:‬ومر ِ‪:‬دا ِزلاؾ‪:‬رہھٹا‪:‬رےہ‪:‬ںیہ؟‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬ریغت‪:‬اس‪:‬وتق‪:‬ویکں‪:‬ںیہن‪:‬اجیگ‪:،‬بج‪:‬‬
‫اکی‪:‬رٹسجمٹی‪:‬ہپ‪:‬زایدیت‪:‬اک‪:‬ازلاؾ‪:‬اگلای‪:‬ایگ‪:،‬اںیہن‪:‬اینپ‪:‬وملفں‪:‬اور‪:‬ڈراومں‪:‬ںیم‪:‬یفنم‪:‬روؽ‪:‬ادا‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیل‪:،‬یسک‪:‬ایسدتساؿ‪:،‬جج‪:،‬احصیف‪:‬ای‪:‬ادااکر‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬رصػ‪:‬اکی‪:‬ومولی‪:‬ےک‪:‬یفنم‪:‬روؽ‪:‬اک‪:‬رکرٹکی‪:‬‬
‫ ی‪::‬ویکں‪:‬اھبات‪:‬ےہ؟‪:‬ایک‪:‬اس‪:‬اک‪:‬دصقم‪:‬وایعق‪:‬ا ِ ِ‬
‫الصح‪:‬اعُمرش ‪:‬ہ‪:‬ےہ؟‪:‬ای‪:‬رھپ‪:‬رک گن‪:‬اک‪:‬ہ ر‪:‬ےہ؟‬
‫نی‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬امیلعتت ‪:‬ےس‪:‬مادلب‪:‬اےسی‪: :‬ول ںں‪:‬وک ‪:‬اوب ‪:‬اجؿ‪:‬‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬د ِ‬
‫ِ‬
‫انیل‪:‬اچےیہ‪:،‬ہک‪:‬دینی‪:‬دمارس‪:‬ےک‪:‬نج‪:‬ااسذتہ‪:‬و‪:‬ابلطء‪:‬ےک‪::‬رکدار‪:‬رپ‪:‬وہ‪:‬ایلگن‪:‬ااھٹ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬‬
‫ئ‬
‫ےک ‪:‬اقمؾ ‪:‬ورمہبت ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ُ‪:‬ن ‪ّ:‬رکمؾ‪: ،‬رس َور ‪:‬وکنین ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬آج ‪:‬ےس ‪:‬وچدہ ‪:‬وساسؽ‪:‬‬
‫آن َو َع َّؾ َؿه»(‪" )1‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬بس‪:‬‬
‫لبق ‪ :‬ی ‪:‬اراشد ‪:‬رفام ‪:‬دای ‪:‬اھت « َخ ْ ُرك ُْم َم ْن َت َع َّؾ َم ا ْل ُؼ ْر َ‬
‫ےس‪:‬رتہب‪:‬وہ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ےن‪:‬رقآؿ‪:‬اھکیس‪:‬اور‪:‬اھکسای"۔‬
‫اکی‪:‬اَور‪:‬اقمؾ‪:‬رپملعِ‪:‬دنی‪:‬احلص‪:‬رکےن‪:‬واولں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬تّنج‪:‬اک‪:‬راہتس‪:‬آاسؿ‪:‬‬
‫وہےن ‪:‬یک ‪:‬اوربخشی ‪:‬دےتی ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای « َم ْن َس َؾ َك َط ِر ْيؼ ًا َي ْؾت َِؿ ُس فِ ْق ِه‬
‫اجلـ َِّة»(‪" )٠‬وج‪:‬ملع‪:‬یک‪:‬بل‪:‬ںیم‪:‬یسک‪:‬راہتس‪:‬رپ‪:‬الچ‪:،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ع ْؾ ًام‪َ ،‬س َّف َل اهللُ َل ُه بِه َط ِر ْيؼ ًا إِ ََل ْ َ‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب فضائل الؼرآن‪ ،‬ر‪ ،8٢٠٧ :‬صـ‪.9٢1‬‬

‫(‪" )٠‬صحقح مسؾم" كتاب الذكر والدعاء والتوبة‪ ،‬ر‪ ،٠099 :‬صـ‪.11٧3‬‬
‫‪143‬‬
‫اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬ ‫‪744‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬تّنج‪:‬اک‪:‬راہتس‪:‬آاسؿ‪:‬رفام‪:‬دے‪:‬اگ"۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی!‪:‬یسک‪:‬ےک‪:‬وقؽ‪:‬ولعف‪:‬رپ‪:‬ایلگن‪:‬ااھٹےن‪:‬ےس‪:‬لبق‪:،‬رہ‪:‬ااسنؿ‪:‬وک‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫اےنپ ‪:‬رکدار ‪:‬رپ ‪:‬رظن ‪َ :‬دوڑاےئ‪: : ،‬اینپ ‪:‬االصح ‪:‬رکے‪: : ،‬دورسوں ‪:‬ےک ‪:‬ویعب ‪:‬اک ‪:‬التمیش ‪:‬رہزگ ‪:‬ہن‪:‬‬
‫رےہ‪:،‬اور‪:‬ارگ‪:‬دخاوخناہتس‪:‬آپ‪:‬رپ‪:‬یسک‪:‬اک‪:‬بیع‪:‬اظرہ‪:‬وہ‪:‬یھب‪:‬اجےئ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬یک‪:‬رپدہ‪:‬وپیش‪:‬ایک‪:‬رکںی۔‬
‫رت ّ ِی‬
‫‪:‬سما‪:‬اوبرہریہ‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪:،‬یفطصم‪:‬اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫اراشد‪:‬رفامای « َم ْن َس َ ََت َع َذ ُم ْس ِؾ ٍم‪َ ،‬س َ ََت اهلل َع َؾ ْق ِه ِف ْأ ِخ َر ِة»(‪" )1‬سج‪:‬ےن‪::‬اےنپ‪:‬‬
‫یسک‪:‬املسمؿ‪:‬اھبیئ‪:‬یک‪:‬بیع‪:‬وپیش‪:‬یک‪:،‬اہلل‪:‬اعت ‪:‬یل‪:‬آۃت‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬یک‪:‬بیع‪:‬وپیش‪:‬رفامےئ‪:‬اگ"۔‬
‫ا ِاحلدی‪:‬رکف‪:‬اک‪:‬رفوغ‪:‬اور ّ ُ‬
‫‪:‬دجایل‪:‬ڈیمای‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬اوسف ‪:‬س ‪:‬ہک ‪:‬آج ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬تہب ‪:‬وسں ‪:‬ےن ‪:‬ہملک ‪:‬وت ‪:‬ڑپھ ‪:‬راھک‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ‪: ،‬رگم ‪: :‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ینعم‪: ،‬وہفمؾ ‪:‬اور ‪:‬اقتوضں ‪:‬رپ ‪:‬یھبک ‪:‬وغر ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک‪: ،‬ہک ‪:‬تیثیحب ‪:‬املسمؿ‪:‬‬
‫امہرے ‪:‬اقعدئ ‪:‬ورظنایت ‪:‬ایک ‪:‬وہےن ‪:‬اچںیئہ؟ ‪:‬دنی‪: ِ:‬االسؾ ‪:‬یک ‪:‬ا حی ‪:‬امیلعتت ‪:‬ایک ‪:‬ںیہ؟ ‪:‬اور‪:‬‬
‫اس‪:‬دنی‪:‬وک‪:‬مہ‪:‬کت‪:‬اچنہپےن‪:‬واےل‪:‬اایبنء‪ �:‬ےک‪:‬وارث‪::،‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬اشؿ‪:‬اور‪:‬اہلل‪:‬‬
‫� ےک‪:‬وضحر‪:‬اؿ‪:‬اکاقمؾ‪:‬ورمہبت‪:‬ایک‪:‬ےہ؟‬
‫رات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬ا ِاحلد ‪:‬ےک ‪:‬ڑبےتھ ‪:‬وہےئ ‪:‬الیسب ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬ببس ‪:‬امہرا ّ ُ ا‬
‫‪:‬دجیل‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ڈیمای‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬وہید‪:‬واصنری‪:‬یک‪:‬ڈنف گ‪:‬رپ‪:‬اےنپ‪:‬یٹ‪:‬وی‪:‬زلنیچ‪:،‬اور‪:‬زر‪:‬ۃدی‪:‬احصںویں‪:‬ےک‪:‬‬
‫ذرےعی‪:‬بش‪:‬وروز‪:‬املعےئ‪:‬راّبنیین‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪::،‬ذتلیل‪:‬اور‪:‬رکدار‪:‬یشک‪:‬ںیم‪:‬رصموػ‪:‬ےہ۔‪:‬اؿ‪:‬‬
‫اک‪:‬الص‪:‬اٹرٹگ‪:‬امہری‪:‬ونوجاؿ‪:‬لسن‪:‬وک‪:‬االسؾ‪:‬اور‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬دبنظ‪:‬رکما‪:‬ےہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬وہ‪:‬‬
‫ہی‪:‬ابت‪:‬وخبیب‪:‬اجےتن‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬املسمؿ‪:‬ونوجاونں‪:‬وک‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬رفنتم‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪" )1‬مصـَّف عبد الرزّ اق" باب سَت ادسؾم‪ ،‬ر‪٠٠٧/1٢ ،15933 :‬۔‬
‫‪144‬‬
‫‪745‬‬ ‫‪:‬اعشرئِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬اور‪:‬امہری‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫اکایمب‪:‬وہےئگ‪:،‬وت‪:‬رھپ‪:‬ا ِاحلدی‪:‬رکف‪:‬و ‪:‬‬
‫ہفسلفوک‪:‬ےنلیھپ‪:‬ےس‪:‬ںیمہ‪:‬وکیئ‪:‬ںیہن‪:‬رو‪::‬اتکس!۔‬
‫املعےئ‪:‬اتّم‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دووتس! ‪:‬رہ ‪:‬زگرےت ‪:‬وتق ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬وصراحتؽ ‪:‬زمدی ‪:‬ریبمھگ ‪:‬وہیت‪:‬‬
‫اجر ی ‪:‬ےہ‪: ،‬ربلؽ ‪:‬ازؾ (‪ )Liberalism‬اک م‪:‬روپ ‪:‬داھرے ‪:‬مملح ِد ‪:‬اےنپ ‪:‬ذمومؾ ‪:‬اقمدص‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اظبرہ‪:‬اکایمب‪:‬وہےت‪:‬رظن‪:‬آرےہ‪:‬ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬ااہتنیئ‪:‬اوسفس‪:‬یک‪:‬ابت‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬اک‪:‬‬
‫سِّ‪:‬ابب‪::‬رکےن‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬مہ‪:‬ابیمہ‪:‬وشلقپچں‪:‬روشجنں‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬ںیہ‪:،‬اس‪:‬اک‪:‬ئادئہ‪:‬ااھٹےت‪:‬‬
‫وہےئ ‪َ :‬اایغر ‪:‬اور ّ ُ ا‬
‫‪:‬دجیل ‪:‬وسچ ‪:‬ےک ‪:‬احلم ‪:‬ارفاد ‪:‬ےن‪: ،‬رباہِ ‪:‬را ت ‪:‬رحماب ‪:‬وربنم ‪ :‬ی ‪:‬وک ‪:‬دہ ِ‬
‫َػ‪:‬‬
‫دیقنت‪:‬انب‪:‬ایل‪:‬ےہ۔‪:‬آج‪:‬رضورت‪:‬اس‪َ :‬ارم‪:‬یک‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬امہرے‪:‬املعء ‪َ :‬دو ِر‪:‬دجدی‪:‬ےک‪:‬اقتوضں‪:‬وک‪:‬‬
‫ِشیپ ‪:‬رظن ‪:‬رںیھک‪: ،‬اےنپ ‪:‬وقؽ ‪:‬ولعف ‪:‬ںیم ‪:‬اشیگتسئ ‪ٓ:‬ںیئ‪: ،‬اینپ ‪:‬اسمدج ‪:‬اور ‪:‬دمارس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رضوری‪:‬االصاحت‪:‬اک‪:‬افنذ‪:‬رکںی‪:،‬زین‪:‬ایسی‪:‬وکیئ‪:‬ابت‪:‬ای‪::‬اکؾ‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬اپےئ‪:،‬سج‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬‬
‫الہِ‪:‬ابلط‪:‬وک‪:‬االسؾ‪:‬رپ‪:‬نعط‪:‬وعینشت‪:‬اک‪:‬ومعق‪:‬ےلم!!۔‬
‫داع‬
‫اے‪ :‬اہلل!‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬اسہی‪:‬امہرے‪:‬رسوں‪:‬رپ‪:‬اقمئ‪:‬و‪:‬دامئ‪:‬رھک‪:،‬ںیمہ‪:‬اؿ‪:‬اک‪:‬‬
‫ادب‪:‬وارتحاؾ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬رمتمح‪:‬رفام‪:،‬ہشیمہ‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬دانم‪:‬ےس‪:‬واہتسب‪:‬رھک‪:،‬االسؾ‪:‬رپ‪:‬‬
‫اثتب‪:‬دقؾ‪:‬رھک‪:،‬وکیسرل‪:‬ازؾ (‪: )Secularism‬اور‪:‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪: )Liberalism(:‬اک‪:‬‬
‫ابلدہ ‪:‬اوڑھ ‪:‬رک ‪:‬رفک ‪:‬واِاحلد ‪:‬اک ‪:‬رپاچر ‪:‬رکےن ‪:‬واولں ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رھک‪: ،‬دنیِ ‪:‬االسؾ ‪:‬رپ ‪:‬ااقتستم‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫اطع‪:‬رفام‪:،‬قح‪:‬اک‪:‬وبؽ‪:‬ابٓ‪:‬اور‪:‬ابلط‪ّ:‬وقوتں‪:‬اک‪:‬ہنم‪:‬اکٓ‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪145‬‬
‫اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬ ‫‪646‬‬

‫اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬
‫ج یدا‪:‬آرخۃ ‪6446‬ھ‪6262/6/66 -‬ء)‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪ ُ 66‬م‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِم ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ا یدب ‪:‬وارتحام ‪:‬ےس ‪ ُ :‬یدرو ید‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسم ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رحتم‪:‬واےل‪:‬ےنیہم‬
‫زعزیان‪:‬رتحمم!‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬نج‪:‬فلتخم ّ م‪:‬ایم‪:‬اور‪:‬ونیہمں‪:‬وک‪:‬تمظع‪:‬واشن‪:‬ےس‪:‬ونازا‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ‪:،‬ان‪:‬يم‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬ربج‪:‬ارملبج‪:‬اک‪:‬ہنیہم‪:‬یھب‪:‬ےہ‪: :،‬رمقا‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬اسوتاں‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬‬
‫ہی‪:‬اچر‪: 4‬رحتم‪:‬واےل‪:‬ونیہمں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬ےہ۔‪:‬اراش ِ ید ‪:‬ابرا‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َّ﴿::‬نِا َةَّدِع‬
‫ِرْوُهُّشلاَدْنِعِهّٰللااَنْثاَرَشَعاًرْهَشْيِفِبٰتِكِهّٰللاَمْوَيَقَلَخِتٰوٰمَّسلارَهْنِم َضْبْرَا ۤاةَع‬
‫ٌمُرُح﴾(‪" )1‬یقی ًنام‪:‬ونیہمں‪:‬یک‪:‬یتنگ‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬زن یدکی‪:‬بج‪:‬ےس‪:‬اُس‪:‬ےن‪:‬آامسن‪:‬وزنیم‪:‬انبےئ‪:،‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬اتکب‪:‬ںیم‪:‬ابرہ‪:66‬ےنیہم‪:‬ےہ‪:،‬ان‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اچر‪:4‬رحتم‪:‬واےل‪:‬ںیہ"۔‬
‫زان ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬ان ‪:‬رحتم ‪:‬واےل ‪:‬ونیہمں ‪:‬یک ‪:‬واضتح ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫زعي ِ‬
‫ب‬
‫َدَار َك َه ْوئَتِ ِه َي ْوم َخ َل َق اهللُ‬
‫ْ َ‬ ‫ت‬‫اس‬ ‫دْ‬‫ق‬‫َ‬ ‫َ‬
‫ان‬‫م‬‫َ‬ ‫الز‬
‫َّ‬ ‫َّ‬
‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬‫«‬ ‫‪:‬رفامای‪:‬‬ ‫ےن‬ ‫ﷺ‬‫‪:‬‬ ‫رکمی‬ ‫ن‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬التوبة‪.36 :‬‬

‫‪146‬‬
 ‫‪647‬‬ ‫‪:‬اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬
‫َش َش ْهر ًا‪ِ ،‬من َْها َأ ْر َب َع ٌة ُح ُر ٌم‪َ ،‬ث َ‬
‫ال َث ٌة‬ ‫السنَ ُة ا ْثنَا َع َ َ‬
‫ِ‬
‫الس ََم َوات َوإَ ْر َض‪َّ ،‬‬ ‫َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُمت ََوال ِ َو ٌ‬
‫ب‬ ‫ات‪ُ )1( :‬ذو ال َؼ ْعدَ ة‪َ )2( ،‬و ُذو احل َّجة‪َ )3( ،‬وادُ َح َّر ُم‪َ )4( ،‬و َر َج ُ‬
‫ان»(‪" )1‬یقی ًنام‪:‬زامہن‪:‬ٹلپ‪:‬رک‪:‬اُیس‪:‬احتل‪:‬رپ‪:‬آایگ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬‬ ‫مجا َدى َو َش ْع َب َ‬ ‫َض‪ ،‬ا َّل ِذي َب ْ َ‬
‫ني ُ َ‬ ‫ُم َ َ‬
‫ےنیہم‬
‫رپ‪:‬اُس‪ :‬یدن‪:‬اھت‪:‬سج‪ :‬یدن‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬آامسونں‪:‬اور‪:‬زنیم‪:‬وک‪:‬دیپا‪:‬رفامیم‪:‬اھت‪:،‬اسل‪:‬ںیم‪:‬ابرہ‪: :66‬‬
‫ںیہ‪: ،‬ان ‪:‬يم ‪:‬ےس‪:‬اچر‪: 4‬رحتم‪:‬واےل ‪:‬ںیہ‪: ،‬نی‪: 3‬ابرتلبیت‪: )6(::‬ذو ‪:‬ادعقلہ‪ )6(:،‬ذو اہجحل‪:،‬‬
‫‪:‬ج یدا‪:‬اور‪:‬ابعشن‪:‬ےک‪ :‬یدرایمن‪ )4(:‬ربج‪:‬اک‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ"۔‬
‫(‪):3‬اور‪ّ:‬رحمم‪:‬ارحلام‪:،‬اور‪:‬اکی ُ م‬
‫ان ‪:‬رحتم ‪:‬واےل ‪:‬ونیہمں ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬اک‪:‬اراش ید‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَلَف اْوُمِلْظَت‬
‫تمرکو!"۔‬ ‫َّنِهْيِفْمُكَسُفْنَا﴾(‪" )2‬ان‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬اینپ‪:‬اجون ‪:‬‬
‫ںرپ‪:‬ملظ‪(:‬انگہ) ‪:‬‬
‫رضح ت ّ ِ ن‬
‫‪:‬ی ا ‪:‬ا ِن ‪:‬سابس ‪ �:‬اک ‪:‬اس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬یک ‪:‬ریسفت ‪:‬ںیم ‪:‬رفامن‪:‬‬
‫أشهر‪ ،‬فجع َله َّن ُح ُرم ًا‪،‬‬
‫خص من ذلك أربع َة ُ‬ ‫ےہ‪« :‬يف ُك ِّله َّن‪ّ ،‬‬
‫ثم َّ‬
‫الح‬
‫الص َ‬ ‫َ‬
‫والعمل َّ‬ ‫أعظم‪،‬‬ ‫ىب فوه َّن‬
‫الذ َ‬ ‫َ‬
‫وجعل َّ‬ ‫وع َّظم ُحر ِ‬
‫ماِت َّن‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬
‫أعظم»(‪" )3‬ینعی ‪:‬امتم ‪:‬ونیہمں ‪:‬ںیم ‪:‬اینپ ‪:‬اجونں ‪:‬رپ ‪:‬ملظ ‪:‬رکےن ‪:‬ےس ‪:‬وچب‪: ،‬وطب ِر‪:‬‬
‫َ‬ ‫وإجر‬
‫َ‬
‫اخص‪:‬ان‪:‬اچر‪:4‬ونیہمں‪:‬ںیم؛‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اںیہن‪:‬رتحمم‪:‬انبای‪:،‬ان‪:‬اک‪:‬ارتحام ‪:‬میظع‪:‬ایک‪:،‬ان‪:‬‬
‫ںیم‪:‬انگہ‪:‬وک‪:‬ڑبا‪:‬رُجم‪:‬رقار‪ :‬یدای‪:،‬اور‪:‬ان‪:‬ںیم‪:‬کین‪:‬لمع‪:‬اک‪:‬وثاب‪:‬ڑباھ‪ :‬یدای"۔‬
‫"ریسفتِ‪:‬الجنیل"‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬اینپ‪:‬اجونں‪:‬رپ‪:‬ملظ‪:‬ےس‪:‬رما ید‪:‬انگوہں‪:‬اک‪:‬اراکتب‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬وہج‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ان‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬رُبایئ‪:‬اک‪:‬انگہ‪:‬زای یدہ‪:‬وہات‪:‬ےہ"(‪)4‬۔‬
‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب بدء اخللق‪ ،‬ر‪ ،3197 :‬صـ‪.533‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،11‬التوبة‪.36 :‬‬
‫(‪" )3‬تػسر ال َط َزي" پ‪ ،11‬التوبة‪ ،‬ر‪ ،12972 :‬اجلزء ‪ ،11‬صـ‪.164‬‬
‫(‪" )4‬تػسر اجلاللني" پ‪ ،11‬التوبة‪ ،‬حتت أية‪ ،36 :‬صـ‪.158‬‬
‫‪147‬‬
‫اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬ ‫‪648‬‬
‫اامم ‪:‬اوب ‪ :‬یداؤ ید ‪:‬ےن ‪:‬ابیلہ ‪:‬ہلیبق ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬صخش ‪:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ایک‪: ،‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬روسل ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫ﷺ یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬آےئ‪:،‬رھپ‪:‬واسپ‪:‬ےلچ‪:‬ےئگ‪:‬اور‪:‬اکی‪:‬اسل‪:‬دعب‪ :‬یدوابرہ‪:‬آےئ‪:،‬وت‪:‬ان‪:‬یک‪:‬‬
‫احتل ‪:‬دبیل ‪:‬وہیئ ‪:‬یھت‪: ،‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪: :‬ای ‪:‬روسل ‪:‬اہلل! ‪:‬ایک ‪:‬آپ ‪:‬ےھجم ‪:‬اچہپےتن ‪:‬ںیہ؟‪:‬‬
‫روسل‪:‬ارکم ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬و َم ْن َأى َْت؟»‪":‬مت‪:‬وکن‪:‬وہ؟"‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اہک‪::‬ںیم ‪:‬ویہ‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬روسل رکمی ﷺ ےن‪:‬‬
‫ابیلہ ‪:‬وہں ‪: :‬آپ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬زگہتش ‪:‬اسل ‪:‬احرض ‪:‬وہا ‪:‬اھت‪ِ ،‬‬
‫رفامای‪َ « :‬ف ََم َغ َّ َر َك‪َ ،‬و َقدْ ُكن َْت َح َس َن ْاْل َ ْوئَ ِة؟» "مت‪:‬اانت‪:‬دبل‪:‬ےسیک‪:‬ےئگ؟‪:‬احٓت ہ‪:‬مت‪:‬‬
‫وت ‪:‬ڑبا ‪:‬ایھچ ‪:‬احتل ‪:‬ںیم ‪:‬ےھت!" ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک ‪:‬ہک ‪:‬آپ ‪:‬ےس ‪:‬دُجا ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رصف ‪:‬را ت ‪:‬ںیم ‪:‬اھک ا ‪:‬اھکای ‪:‬رکات ‪(:‬ینعی ‪:‬لسلسم ‪:‬روزے ‪:‬راتھک) ‪:‬روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫رفامای‪ِ « :‬ل َ َع َّذ ْب َت َى ْػ َس َك؟» "مت ‪:‬ےن ‪:‬وخ ید ‪:‬وک ‪:‬فیلکت ‪:‬ںیم ‪:‬ویکں ‪:‬ڈآ؟" ‪:‬رھپ ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫الص ْ ِز‪َ ،‬و َي ْوم ًا ِم ْن ك ُِّل َش ْه ٍر» "مت ‪:‬امہِ راضمن ‪:‬ےک ‪:‬روزے ‪:‬راھک‪:‬‬
‫« ُص ْم َش ْه َر َّ‬
‫رکو‪:،‬اور‪:‬رہ‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬اکی‪ :‬یدن‪:‬روزہ‪:‬راھک‪:‬رکو!"‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬ھچک‪:‬ڑباھ‪ :‬یدےیجی؛‪:‬ویکت ہ‪:‬‬
‫‪:‬روسل‪:‬ارکم‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪ُ « :‬ص ْم َي ْو َم ْ ِ‬
‫ني»‪":‬رہ‪:‬امہ‪ :‬یدو‪:6‬روزے‪:‬‬ ‫ھجم‪:‬ںیم‪ّ:‬وق ت‪:‬ےہ! ِ‬
‫‪:‬روسل‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪ُ « :‬ص ْم‬ ‫رھک‪:‬ایل‪:‬رکو!"‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬ھچک‪:‬ڑباھ‪ :‬یدےیجی! ِ‬
‫َث َال َث َة َأ َّيا ٍم»‪":‬رہ‪:‬امہ‪:‬نی‪:3‬روزے‪:‬رھک‪:‬ایل‪:‬رکو"‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬ھچک‪:‬اَور‪:‬ڑباھ‪ :‬یدےیجی!‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫حل ُر ِم َوات ُْر ْك! ُص ْم م َن ا ُ‬
‫حل ُر ِم‬ ‫روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪ُ « :‬ص ْم م َن ا ُ‬
‫َوات ُْر ْك! ُص ْم ِم َن احلُ ُر ِم َوات ُْر ْك!»‪":‬رُحتم‪:‬واےل ‪:‬ونیہمں ‪:‬ںیم‪:‬روزہ ‪:‬روھک‪:‬اور ‪:‬رھپ‪:‬‬
‫وھچڑ‪ :‬یدو!‪:‬روزہ‪:‬روھک‪:‬اور‪:‬رھپ‪:‬وھچڑ‪ :‬یدو!‪:‬روزہ‪:‬روھک‪:‬اور‪:‬رھپ‪:‬وھچڑ‪ :‬یدو!"‪:‬اینپ‪:‬نی‪:3‬اُویلگنں‪:‬وک‪:‬دنب‪:‬‬
‫رک ‪:‬ےک ‪:‬رھپ ‪:‬وھکل ‪ :‬یدای(‪)6‬۔ ‪:‬ینعی ‪:‬ان ‪:‬رحتم ‪:‬واےل ‪:‬ونیہمں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬اچوہ ‪:‬روزہ‪:‬‬

‫(‪" )1‬سنن أيب داود" باب يف صوم أشهر احلرم‪ ،‬ر‪ ،2428 :‬صـ‪.352‬‬
‫‪148‬‬
 ‫‪649‬‬ ‫‪:‬اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬
‫روھک‪: ،‬اور ‪:‬نی‪: 3‬اُویلگنں ‪:‬ےس ‪:‬ااشرہ ‪:‬رفامای ‪:‬ہک ‪:‬اکی ‪:‬اسھت ‪:‬نی‪: 3‬ےس ‪:‬زای یدہ ‪:‬تم ‪:‬روھک! ‪:‬اور‪:‬‬
‫نی‪:3‬ےک‪:‬دعب‪:‬اکی‪:‬ای‪ :‬یدو‪ :6‬یدن‪:‬وھچڑ‪ :‬یدو!‪:‬ای‪:‬رھپ‪:‬نی‪ :3‬یدن‪:‬روزہ‪:‬رھک‪:‬رک‪:‬نی‪ :3‬یدن‪:‬وھچڑ‪ :‬یدو!‪:‬۔‬
‫امهِ‪:‬ربج‪:‬یک‪:‬یلہپ‪:‬را ت‬
‫رتحمم ‪:‬اھبویئ! اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےس ‪:‬بج ‪:‬یھب ‪ :‬یداع ‪:‬یک ‪:‬اجےئ ‪:‬وبقمل ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل ‪:‬ضعب‪:‬‬
‫اواق ت ‪:‬اےنت ‪:‬اخص ‪:‬وہےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬ان ‪:‬ںیم ‪ :‬یداع َ‪:‬ر ید ‪:‬ںیہن ‪:‬یک ‪:‬اجیت‪: ،‬رضح ت ّ ِ ن‬
‫‪:‬ی ا ‪:‬اوب ‪:‬اُامہم‪:‬‬
‫مخس ٍ‬
‫لوال‬ ‫ابیلہ � ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬رساک ِر ‪:‬اکانئ ت ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪ُ « :‬‬
‫ِ‬ ‫رج ٍ‬ ‫ٍ ِ‬
‫النصف‬ ‫ب‪ )2( ،‬ولول ُة‬ ‫ٓ ت َُر ُّد فوه َّن الدعوةُ‪ّ )1( :‬أو ُل لولة من َ‬
‫طر‪ )5( ،‬ولول ُة‬ ‫اجلمعة‪ )4( ،‬ولول ُة ِ‬
‫الػ ِ‬ ‫ِ‬ ‫شعبان‪ )3( ،‬ولول ُة‬‫َ‬ ‫من‬
‫ِ‬
‫النحر»(‪" )1‬اپچن‪: 5‬راںیت ‪:‬ایسی ‪:‬ںیہ ‪:‬نج ‪:‬ںیم ‪ :‬یداع َ‪:‬ر ید ‪:‬ںیہن ‪:‬یک ‪:‬اجیت‪: )6(: :‬ربج ‪:‬یک ‪:‬یلہپ‪:‬‬
‫را ت‪ )6(: ،‬ابعشن ‪:‬یک ‪:‬دنپروہںی ‪:‬بش‪: )3(: ،‬بشِ ‪:‬ہعمج‪: )4(: ،‬بشِ ‪:‬دیع ‪:‬ارطفل‪:،‬‬
‫بش ‪:‬رحن ‪:‬ینعی ‪:‬ذو ‪:‬اۃجحل ‪:‬ارحلام ‪:‬یک ‪ :‬یدوسںی ‪:‬بش"۔ ‪:‬ذہلا ‪ :‬یدرگی ‪:‬اواق ت ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬امہِ‪:‬‬
‫(‪ )5‬اور ‪ِ :‬‬
‫ربج‪:‬ارملبج‪:‬یک‪:‬یلہپ‪:‬را ت‪:‬ںیم‪:‬یھب‪ :‬یداع‪:‬ےس‪:‬تلفغ‪:‬ںیہن‪:‬ربینت‪:‬اچےیہ۔‬
‫امهِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‪:‬یک‪:‬ربتک‬
‫زعزی ‪ :‬یدو!وت! ‪:‬رضح ت ّ ِ ن‬
‫‪:‬ی ا ‪:‬اسَن ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬بج ‪:‬امهِ ‪:‬ربج‪:‬‬
‫ار ْك َلنَا ِيف َر َج ٍ‬
‫ب َو َش ْع َب َ‬
‫ان‪،‬‬ ‫آات‪:‬وت‪:‬روسل‪:‬اﷲ ﷺ یداع‪:‬رکےت‪« :‬ال َّل ُه َّم َب ِ‬
‫َو َب ِّل ْغنَا َر َم َض َ‬
‫ان!»(‪": )2‬ایہٰل ‪:‬ںیمہ ‪:‬ربج ‪:‬وابعشن ‪:‬ںیم ‪:‬ربتک ‪ :‬یدے! ‪:‬اور ‪:‬ںیمہ‪:‬‬
‫راضمن ‪:‬کت ‪:‬اچنہپ!"۔ ‪:‬ذہلا ‪:‬ںیمہ ‪:‬یھب ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬ربج ‪:‬ارملبج ‪:‬اک ‪:‬ابمر ‪:‬ہنیہم‪:‬‬

‫(‪" )1‬تاريخ ِدمشق" پ‪ ،11‬حتت ر‪ -968 :‬بندار ‪...‬إلخ‪.418/11 ،‬‬

‫(‪" )2‬شعب اإليَمن" ختصوص شهر رجب بالذكر‪ ،‬ر‪.1399/3 ،3815 :‬‬
‫‪149‬‬
‫اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬ ‫‪652‬‬
‫رشوع‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬ایس‪:‬رطح‪ :‬یداع‪:‬وگ‪:‬وہں‪:،‬سج‪:‬رطح‪ :‬یدواہجں‪:‬ےک‪:‬رس یدار‪:‬‬
‫ورساکر‪:‬ﷺ یداع‪:‬ایک‪:‬رکےت‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬رباک ت‪:‬احلص‪:‬رکںی۔‬
‫‪:‬ی ا‪:‬‬
‫زعيز ‪ :‬یدو!وت! ‪:‬اامم ُ‪:‬سویط ‪ �:‬لقن ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪ ،‬ہک ‪:‬رضح ت ّ ِ ن‬
‫ِ‬
‫العَش‪،‬‬ ‫ِ‬
‫العود‪ ،‬ويو ُم‬ ‫كان يو ُم‬‫ا ِن سابس ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪« :‬إذا َ‬
‫َ‬
‫شعبان‪،‬‬ ‫النصف ِمن‬
‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫رجب‪ ،‬ولول ُة‬ ‫ِ‬
‫شهر‬ ‫اجلمعة إوىل ِمن‬
‫ِ‬ ‫ويو ُم‬
‫ِ‬
‫أبواب‬ ‫َ‬
‫ويؼػون عذ‬ ‫هم‪،‬‬‫قبور ْ‬‫إموات ِم ْن ِ‬
‫ُ‬ ‫جون‬ ‫ِ‬
‫اجلمعة‪ََ ،‬ی ُر َ‬ ‫ولول ُة‬
‫ؼمة من‬ ‫بصدقة‪ ،‬ولو ب ُل ٍ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫اللولة‬ ‫ترمحوا علونا يف ِ‬
‫هذه‬ ‫ُب ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ووِت ْم‪ ،‬ويؼولون‪ُ ّ :‬‬
‫خبز‪ :‬فإىّا حمتاجون إلوها‪ ،‬فإن ل جیدوا شوئ ًا َيرجعون بِاحلَرسة»(‪.)1‬‬ ‫ٍ‬
‫"بج ‪:‬دیع ‪:‬اک ‪ :‬یدن‪ : ،‬یدس‪ّ: 62‬رحمم ‪:‬اک ‪ :‬یدن‪: ،‬امہِ ‪:‬ربج ‪:‬اک ‪:‬الہپ ‪:‬ہعمج‪: ،‬دنپره‪:65‬‬
‫ابعشن‪:،‬اور‪:‬ہعمج‪:‬یک‪:‬را ت‪:‬آیت‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬رُم یدے‪(:‬ینعی‪:‬ان‪:‬یک ُ‪:‬روںیح)‪:‬اینپ‪:‬ربقوں‪:‬ےس‪:‬لکن‪:‬‬
‫رک‪: ،‬اےنپ ‪:‬رھگوں ‪:‬ےک ‪ :‬یدروازوں ‪:‬رپ ‪:‬ڑھکے ‪:‬وہ ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬اور ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬امہرا ‪:‬رطف‪:‬‬
‫ےس‪:‬اس‪:‬را ت‪:‬دصہق‪:‬رکےک‪ :‬م‪:‬رپ‪:‬رم‪:‬رکو‪:،‬ارگہچ‪:‬رویٹ‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬ہمقل‪:‬یہ‪:‬یہس؛‪:‬ویکت ہ‪ :‬م‪:‬اس‪:‬‬
‫ےک‪:‬احدنمتج‪:‬ںیہ۔‪:‬ارگ ‪:‬وہ‪:‬اےنپ ‪:‬رھگ ‪:‬وا ںں‪:‬یک ‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬دصہق‪:‬ہن ‪:‬اپںیئ‪:،‬وت‪:‬ڑبا‪:‬‬
‫رسح ت‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬واسپ َ و‪:‬لٹ‪:‬اجےت‪:‬ںیہ"۔‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اثتب‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬املسمن ُ‪:‬روںیح‪:‬ان‪:‬‬
‫ابمر ‪:‬اواق ت ‪:‬ںیم ‪:‬اےنپ ‪:‬رھگوں ‪:‬رپ ‪:‬آیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬اےنپ ‪:‬ےیل ‪:‬رھگ ‪:‬وا ںں ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬ےس‪:‬‬
‫دصَاق ت‪:‬وریخا ت‪:‬ےیک‪:‬اجےن‪:‬یک‪:‬ادیم‪:‬ریتھک‪:‬ںیہ‪:،‬سج‪:‬اک‪:‬وثاب‪:‬اںیہن‪:‬ربقوں‪:‬ںیم‪:‬ےچنہپ‪:،‬‬
‫اور ‪:‬ارگ ‪:‬ان ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬ےس ‪:‬ھچک ‪:‬دصہق ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک ‪:‬اجات‪: ،‬وت ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬رسح ت ‪:‬واوسفس ‪:‬ےک ‪:‬اسھت‪:‬‬
‫واسپ‪:‬یلچ‪:‬اجیت‪:‬ںیہ۔‬
‫(‪" )1‬الدُ رر ِ‬
‫احلسان" صـ‪.16 ،15‬‬
‫‪150‬‬
 ‫‪656‬‬ ‫‪:‬اضفلئِ‪:‬ربج‪:‬ارملبج‬
‫ یداع‬
‫اےاہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬ربج ‪:‬ارملبج ‪:‬یک ‪:‬میظعت ‪:‬ووتریق ‪:‬رکےن‪: ،‬اور ‪:‬اس ‪:‬امہِ ‪:‬ابمر ‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬زای یدہ ‪:‬ےس ‪:‬زای یدہ ‪:‬ایکینں ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬اےنپ‪:‬‬
‫رموحنیم ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دصَاق ت ‪:‬وریخا ت ‪:‬رکےت ‪:‬رےنہ ‪:‬یک ‪:‬اعس ید ت ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪ ،‬ںیمہ ‪:‬اےنپ‪:‬‬
‫اَاکحم ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ریپا ‪:‬وہےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬امہرا ‪ :‬یداعںیئ ‪:‬اینپ ‪:‬ابراگہِ ‪:‬ےبسک ‪:‬انپہ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫وبقل‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪151‬‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلق‬ ‫‪251‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬عوت‪:‬یبلق‬
‫ِ‬ ‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ِ‪:‬فرعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ِ‪ِ3‬ربج‪:‬ارملبجِ‪2442‬ھ‪1212/1/18ِ-‬ء) ِ‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرمح ِن ّ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعف ‪:‬ویم ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںی ‪:‬ادب ‪:‬عوارتحام ‪:‬ےس ‪ُ :‬درعود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫عوالسم ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ااہتجد‪:‬عواابط‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬یہقف‪:‬ذریخے‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬
‫ادادران‪:‬رتحمم !‪:‬االسم‪:‬اکی‪:‬اکلم‪:‬دنی‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬دنی‪:‬اتایقتم‪:‬اسری‪:‬ااسنتین‪:‬‬
‫یک ‪:‬رِامنہیئ ‪:‬عورِربہی ‪:‬اک ‪:‬رفہضی ‪:‬ااجنم ‪:‬دےنی ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬آای ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬اس ‪:‬دقر ‪:‬اجعم ‪:‬اعور ‪:‬لمکم‪:‬‬
‫دنی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬یک‪:‬امیلعتت‪:‬ںی‪:‬یسک‪:‬مسق‪:‬اک‪:‬صقن‪:‬ای‪:‬یمک‪:‬ںیہن‪:،‬اس‪:‬دنی‪:‬ےک‪ُ :‬دوتسر‪:‬ایہٰل‪:‬‬
‫وہےن ‪:‬یک ‪:‬عواحض ‪:‬دلیل ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬امیلعتت ‪:‬ںی ‪:‬ز ‪:‬زےنےن ‪:‬ےک ‪:‬تارّیات ‪:‬ق ‪:‬ول‪:‬‬
‫رکےن‪:،‬اعور ‪:‬ز ‪:‬مسق‪:‬ےک‪:‬دینی‪:،‬اعُم ‪،‬یش‪: ،‬اعُمیترش ‪:،،‬یجام ‪:‬لئاو ‪:‬عوداادا‪:‬اعور‪:‬اُِونھجلں‪:‬ےس‪:‬‬
‫ےنٹمن ‪:‬یک ‪:‬دبرۂج ‪:‬امت ‪:‬الصتیح ‪:‬وموجد ‪:‬ےہ‪: ،‬رگدش ‪:‬دِعوراں ‪:‬اعور ‪:‬اوسیکںی ‪:‬دصی ‪:‬وسیعی ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬ن ‪ :‬ےئ ‪:‬لئاو ‪:‬اک ‪ :‬من ‪،:‬انی‪: ،‬دنی ‪:‬االسم ‪:‬یک ‪:‬اتیمہ‪: ،‬ہمہِیتہج ‪:‬اعور‪:‬‬
‫دجدی ‪:‬اسیسنئ ‪:‬دِعور ‪:‬ںی ِ‬
‫ہمہ ‪:‬ریگی ‪:‬رپ ‪:‬ز زگ ‪:‬ارث ‪:‬ادناز ‪:‬ںیہن ‪:‬وہ ‪:‬اتکس؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اس ‪:‬دنی ‪:‬اک ‪:‬الص ‪:‬عبنم ‪:‬عورسہمشچ ‪:‬رقآن‪:‬‬
‫ئ‬
‫عودحثی‪:‬ںیہ‪:،‬اعور‪:‬ہی‪:‬دعوونں‪:‬عوح‪:‬ایہٰل‪:‬ںیہ۔ ِ‬
‫‪152‬‬
 ‫‪253‬‬ ‫‪:‬االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلقِ‬
‫یترشتعی ‪:‬االسم ‪:‬اکق یئ ‪:‬مکح ‪:‬ااسی ‪:‬ںیہن ‪:‬سج ‪:‬یک ‪:‬دلیل ‪:‬یسک ‪:‬ہن ‪:‬یسک ‪:‬درہج ِںی‪: ،‬رقآن‪:‬‬
‫عودحثی ‪:‬ےک ‪:‬ادنر ‪:‬وموجد ‪:‬ہن ‪:‬وہ۔ ‪:‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬اہقفےئ ‪:‬رکام ‪:‬ےک ‪:‬امتم ‪:‬اوصل‪: :‬رختجی ‪:‬اعور‪:‬‬
‫وقادععووضاطب‪:‬اکاابط‪:‬عوارختساج‪:‬یھب‪:،‬درالص‪:‬رقآن‪:‬عودحثی‪:‬یہ‪:‬ےس‪:‬ےنوخذ‪:‬ےہ‪:،‬یہی‪:‬عوہج‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ہک‪:‬اہقفےئ‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬امتم‪:‬ااہتجدات‪:‬عوااباطت‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:،‬ان‪:‬اک‪:‬اکلم‪:‬یہقف‪:‬ذریخہ‪:‬یھب‪:،‬درالص‪:‬‬
‫یترشتعی‪:‬مط ِہررہ‪:‬یہ‪:‬اک‪:‬یتمیق‪:‬رسےنہی‪:،‬اعور‪:‬دنی‪:‬االسم‪:‬ےک‪:‬اکی‪:‬زجء‪:‬یک‪:‬تیثیح‪:‬راتھک‪:‬ےہ۔ ِ‬
‫اہقفء‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬ےننیب‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:‬اک‪:‬االتخف ِ‬
‫زعزیان‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬ہی‪:‬ابت‪ِ:‬شیپ ‪:‬رظن‪:‬رےہ‪:‬ہک‪:‬یترشتعی‪:‬االسہّیم‪:‬یک ‪:‬اوصیل‪:‬اعور‪:‬‬
‫اینبدی‪:‬امیلعتت‪:‬ابلکل‪:‬عواحض‪:‬اعور ‪:‬دعووٹ ‪:‬ںیہ‪:،‬ان ‪:‬ںی‪:‬یسک ‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬دیچیپیگ ‪:‬ای‪:‬وھجل‪:‬ںیہن‪:،‬‬
‫ہی ‪:‬وصنمص ‪:‬اِاکحم ‪:‬الہکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ان ‪:‬ےس ‪:‬ابل ‪:‬ادااد ‪:‬ارحناف‪: ،‬اسباعواقت ‪:‬ااسنن ‪:‬ق ‪:‬دارئۂ‪:‬‬
‫االسم ‪:‬ےس ‪:‬اخرج ‪:‬رک ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اہتبل ‪:‬ریغوصنمص ‪:‬اِاکحم ‪:‬وج ‪:‬یترشتعی ‪:‬یک ‪:‬زجعوی ‪:‬الیصفتت‪:‬‬
‫اعور ‪:‬اہقفےئ‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬ااہتجد ‪:‬ےس‪:‬قلعت ‪:‬رےتھک‪:‬ںیہ‪: ،‬ان‪:‬ںی‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:‬اک ‪:‬االتخف ‪:‬ہن‪:‬‬
‫رصف‪:‬نکمم‪:‬اعور‪:‬اجزئ‪:‬ےہ‪:،‬ہکلب‪:‬ومحمد‪:،‬ولطمب‪:،‬عواعق‪:‬اعور‪:‬ارثک‪:‬اعواقت‪:‬رتمح‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬یھب‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬رضحت ‪ :‬ی‬
‫سدان ‪:‬ےنکل ‪:‬نب ‪:‬اسن ‪ِ �:‬ےن ‪:‬اراشدرفےنای ‪:‬ہک "املعء ‪:‬اکابیمہ‪:‬‬
‫االتخف‪:‬اس‪:‬اُتّم‪:‬رپ‪:‬اہلل‪:A:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬رتمح‪:‬ےہ"(‪ِ)2‬۔ ِ‬
‫املعےئ ‪:‬دہتجمنی ‪:‬یک‪:‬ایس‪:‬وخیب‪(:‬ااہتجد)‪:‬یک ‪:‬انبء‪:‬رپ‪:،‬یفطصم‪:‬اجن‪:‬رتمح ‪:‬ﷺِ‬
‫ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬اانپ ‪:‬عوارا ‪:‬عواجنیشن ‪:‬رقار ‪:‬دای‪: ،‬انچہچن ‪:‬اراشد ‪:‬رفےنای‪« :‬إِ َّن ا ْل ُع َؾ ََم َء َو َر َث ُة‬
‫ْاألَكْبِ َق ِاء»(‪"ِ)2‬املعء‪:‬اایبنےئ‪:‬رکام‪ِ�:‬ےک‪:‬عوارا‪:‬ںیہ"۔ ِ‬

‫(‪" )1‬اخلصائص الؽزى" دعا ر ّد البرص لألعؿي‪.373/2 ،‬‬

‫(‪" )2‬سـن أيب داود" كتاب العؾم‪ ،‬باب يف فضل العؾم‪ ،‬ر‪ ،3641 :‬صـ‪.523‬‬
‫‪153‬‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلق‬ ‫‪254‬‬
‫اکی ‪:‬اِعور ‪:‬اقم ‪:‬م ‪:‬رپ ‪:‬اراشد ‪:‬رفےنای‪َ « :‬م ْن ُي ِر ِد اهللُ بِ ِه َخ ْر ًا‪ُ ،‬ي َػ ِّؼ ْف ُه ِيف‬
‫الدِّ ِ‬
‫ين»(‪"ِ )1‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬سج ‪:‬ےک‪:‬اسھت ‪:‬ریخ ‪:‬اک‪:‬ارادہ ‪:‬رفےنات ‪:‬ےہ‪:،‬اےس ‪:‬دنی ‪:‬یک‪:‬ھجمس ‪:‬وُبھج‪:‬‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫(ت ِقہ)‪:‬اطع‪:‬رفےن‪:‬داتی‪:‬ےہ"۔‬
‫ف‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف‪ِ ُ :‬‬
‫(فرعو ی)‪:‬ےک‪:‬اابسب ِ‬
‫ریمے ‪:‬زعزی! ‪:‬اہقفےئ ‪:‬رکام ‪:‬ےک ‪:‬ےننیب ‪:‬زجعوی ‪:‬لئاو ‪:‬ںی ‪:‬االتخف‪: ،‬اعم ‪:‬وطر‪:‬‬
‫رپ‪:‬اس‪:‬ےیل‪:‬عواعق‪:‬وہات‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬یترشتعی‪:‬مط ِہررہ ‪:‬ےن‪:‬ز ‪:‬وھچےٹ‪:‬ڑبے ‪:‬ےلئسم‪:‬اک ‪:‬یلیصفت‪:‬مکح‪:‬‬
‫ایبن ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ‪: ،‬ضحم ‪:‬اوصیل ‪:‬عواِامجیل ‪:‬دہاایت ‪:‬ایبن ‪:‬رفےنںیئ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬ز ‪:‬زےنےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫احالت ‪:‬عوعوااعقت‪: ،‬رُعف‪: ،‬رِعواج ‪:‬اعور ‪:‬رضعورایت ‪:‬ق ‪:‬دمرظن ‪:‬رےتھک ‪:‬وہےئ‪: ،‬لمع ‪:‬یک ‪:‬فلتخم‪:‬‬
‫وصرںیت ‪ُ :‬عووجد ‪:‬ںی ‪:‬آںیکس‪: ،‬اعور ‪:‬اُتّم ‪:‬ہملسم ‪:‬وبتق ‪:‬رضعورت‪: ،‬احالت ‪:‬ےک ‪:‬اقتوضں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِشیپ‪:‬رظن‪:،‬لمع‪:‬یک‪:‬سج‪:‬لکش‪:‬ق ‪:‬اچےہ‪:‬اایتخر‪:‬رکےکس۔ ِ‬
‫اہقفےئ‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬ابیمہ‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:‬ںی‪:‬االتخف‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬ببس‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬‬
‫یترشتعی ‪:‬مط ِہ ررہ ‪:‬ےن ‪:‬یھبک ‪:‬یسک ‪:‬مکح ‪:‬ق ‪:‬ایبن ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬اےسی ‪:‬ظفل ‪:‬اک ‪:‬اامعتسل ‪:‬رفےنای‪: ،‬وج‪:‬‬
‫فلتخم‪َ:‬ماک ین‪:‬اک‪:‬ہ لمح‪:‬وہ‪:،‬اعور‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬م ی‪:‬طاو بل‪:‬عوَماک ین‪:‬س ل‪:‬ںیکس‪:،‬بج‪:‬ز ‪:‬دہتجمےن‪:‬ای‪:‬‬
‫مہف‪:‬عورفاتس‪:‬ےس‪:،‬یسک‪:‬اکی‪:‬ینعم‪:‬ق نیعتم‪:‬رک‪:‬ایل‪:،‬وت‪:‬اس‪:‬رطح‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬م ی‪:‬وصرںیت‪ُ :‬عووجد‪:‬ںی‪:‬‬
‫آںیئگ‪:،‬ایس‪:‬ق ‪:‬اہقفےئ‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:‬اک‪:‬االتخف‪ :‬اہ‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‪:‬نوہکن‪:‬ہی‪:‬االتخف‪:‬عوااہتجد‪:‬‬
‫التش‪:‬قح‪:‬یک‪:‬وجتسج‪:،‬اخًۃصل‪:‬اشنمےئ‪:‬دخاعودنی‪:‬ق ‪:‬ےنھجمس‪:،‬اعور‪:‬رمادِ‪:‬وبنی‪:‬یک‪:‬تقیقح‪:‬ق ‪:‬اجےنن‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیل‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬اس‪:‬االتخف‪:‬ق ‪:‬ز زگ‪:‬ذمومم‪:‬اعور‪:‬رُبا‪:‬ہن‪ :‬اھجم‪:‬اجےئ‪:،‬اعور‪:‬ہن‪:‬یہ‪:‬اےس‪:‬اینبد‪:‬انب‪:‬‬
‫رک‪:‬االسم‪:‬اعور‪:‬املعےئ‪:‬ریناپ نی‪:‬رپ‪:‬ےکدیقےک‪:‬چ رت‪:‬ےئاےئ‪:‬اجںیئ!۔ ِ‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب العؾم‪ ،‬ر‪ ،71 :‬صـ‪.17‬‬

‫‪154‬‬
‫‪255‬‬ ‫‪:‬االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلقِ‬
‫احصۂب‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬ےننیب‪:‬یملع‪:‬ااہتجدی‪:‬االتخف ِ‬
‫زعزیان‪:‬رتحمم!‪:‬قح‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬التش‪:‬اعور‪:‬وغر‪:‬عورکف‪:‬ےک‪:‬ےجیتن‪:‬ںی‪:،‬وج‪:‬ااہتجدی‪:‬اعور‪:‬‬
‫یہقف ‪:‬االتخف ُِ‪:‬رعوامن ‪:‬وہاتےہ‪: ،‬عوہ ‪:‬ز زگ ‪:‬اقِلب ‪:‬ذمتّم ‪:‬ںیہن‪: ،‬وخد ‪:‬رسعوِر ‪:‬ق نین‪: ،‬اتدجار‪:‬‬
‫راستل ‪:‬ﷺِیک ‪:‬ایحتِ ‪:‬ہبّیط ‪:‬ںی‪: ،‬احصۂب ‪:‬رکام ‪ِ�:‬ےک ‪:‬ےننیب ‪:‬االتخیف ‪:‬ۂطقن ‪:‬رظن ‪:‬یک‪:‬‬
‫اجنگشئ ‪:‬وموجد ‪:‬یھت‪: ،‬رفنیقی ‪:‬ںی ‪:‬ےس ‪:‬ز ‪:‬اکی ‪:‬ےن‪: ،‬ای ‪:‬ای ‪:‬مہف ‪:‬عورفاتس ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬رپ‪:،‬‬
‫ہلئسم‪:‬ےک‪:‬اکی‪:‬ولہپ‪:‬ق ‪:‬نیعتم‪:‬رکےک‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ایک‪:،‬ہکبج‪:‬رسعوِر‪:‬اکانئت‪:‬ﷺِےن‪:‬یھب‪:‬‬
‫ان‪:‬ںی‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬رفقی‪:‬ےک‪:‬لمع‪:‬ق ‪:‬رِد‪:‬ںیہن‪:‬رفےنای۔ ِ‬
‫ئ‬
‫‪:‬ن‪:‬‬ ‫"حیحص‪:‬اخبری"‪:‬ںی‪:‬رضحت ی د‬
‫‪:‬سان‪:‬دبع‪:‬اہلل‪:‬نب‪:‬رمع‪ِ�:‬ےس‪:‬رعواتی‪:‬ےہ‪ِ ،‬‬
‫ی‬
‫ني َأ َحدٌ ال َع ْ َ‬
‫رص‬ ‫رکي‪:‬ﷺِےن‪:‬زغعوۂ‪:‬اِزحاب‪:‬ےس‪:‬عوایسپ‪:‬رپ‪:‬مہ‪:‬ےس‪:‬رفےنای‪ُ َٓ « :‬ي َص ِّؾ َ َّ‬
‫إِ َّٓ ِيف َبـِي ُق َر ْي َظ َة!»ِ"مت‪:‬ںی‪:‬ےس‪:‬ق یئ‪:‬یھب‪:‬ینب‪:‬رُق ہظی‪ :‬ےنچنہ‪:‬ےس‪ :‬ےلہ‪:‬امنز‪ :‬رص‪:‬ز زگ‪:‬ہن‪:‬‬
‫ڑپےھ!"‪:‬راےتس‪:‬ںی‪:‬احصۂب‪:‬رکام‪�:‬ےن‪:‬داھکی‪:‬ہک‪ :‬رص‪:‬اک‪:‬عوتق‪:‬وہ‪:‬اکچ‪:،‬وت‪:‬ان‪:‬ںی‪(:‬ۂطقن‪:‬‬
‫رظن‪:‬ںی‪:‬االتخف‪:‬ےک‪:‬ببس)‪:‬دعو‪:1‬امجںیتع‪:‬وہںیئگ‪::‬اکی‪:‬امجتع‪:‬ےن‪:‬وضحر‪:‬ےک‪:‬اظز ی‪:‬‬
‫اافلظ‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬راےتس‪:‬ںی‪:‬امنز‪:‬ڑپےنھ‪:‬ےس‪:‬ااکنر‪:‬ایک‪:،‬اعور‪:‬عوںیہ‪:‬ونبرق ہظی‪:‬چنہپ‪:‬رک‪:‬‬
‫امنز ‪ :‬رص ‪:‬ادا ‪:‬یک‪: ،‬ہکبج ‪:‬دعورسی ‪:‬امجتع ‪:‬ےن ‪:‬ہی ‪ :‬ےتھجم ‪:‬وہےئ ‪:‬ہک ‪:‬وضحر ‪:‬ﷺِےک ‪:‬وقل ‪:‬اک‪:‬‬
‫بلطم ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اہجں ‪:‬کت ‪:‬وہ ‪:‬ےکس ‪:‬دلجی ‪:‬ولچ؛ ‪:‬ہک ‪:‬امنز ‪ :‬رص ‪:‬ادا ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬نو تب ‪:‬لزنل‪:‬‬
‫وصقمد‪:‬رپ‪:‬چنہپ‪:‬رک‪:‬یہ‪:‬آےئ‪:،‬ہی‪:‬دصقم‪:‬ز زگ‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬ز ‪:‬وصرت‪:‬ںی‪:‬امنز‪:‬عوںیہ‪:‬چنہپ‪:‬رک‪:‬ڑپوھ۔‪:‬‬
‫اس ‪:‬دعورسی ‪:‬امجتع ‪:‬ےن ‪:‬ااہتجد ‪:‬ایک ‪:‬اعور ‪:‬راےتس ‪:‬ںی ‪:‬یہ ‪:‬امنز ‪:‬ادا ‪:‬رک ‪:‬یل‪: ،‬دعب ‪:‬ںی ‪:‬وضحر ‪:‬ارکم‪:‬‬

‫‪155‬‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلق‬ ‫‪256‬‬
‫ﷺِیک ‪:‬دخِتم ‪:‬ادقس ‪:‬ںی ‪:‬بج ‪:‬ہی ‪:‬عواہعق ‪:‬ایبن ‪:‬ایکایگ‪: ،‬وت ‪:‬وضحر ‪:‬ارکم ‪:‬ﷺِےن‪:‬‬
‫دعوونں‪:‬ںی‪:‬ےس‪:‬یسک‪(:‬امجتع)‪:‬رپ‪:‬المتم‪:‬ںیہن‪:‬رفےنیئ"(‪)2‬۔ ِ‬
‫‪:‬عوت‪:‬یبلق ِ‬
‫ِ‬ ‫اِالسف‪:‬اکزماج‪:‬اعور‬
‫ئ ئ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمم! ُ رِ‪:‬فعو ی ‪:‬لئاو ‪:‬ںی ‪:‬دہتجمنی ‪:‬عواما ‪:‬رکام ‪ِ �:‬ےک ‪:‬ےن ‪:‬‬
‫نیب‬
‫االتخف ‪:‬یک وِ‪:‬ن تیع ‪:‬موم ًا ‪:‬اِعویل ‪:‬عوریغ ِ‪:‬اعویل‪: ،‬اعور ‪:‬راحج ‪:‬عورموجح ‪:‬یک ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل ‪:‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬ان‪:‬‬
‫ُ رفعو ی ‪:‬االتختات ‪:‬ق ‪:‬قح ‪:‬عواب ل ‪:‬اکہلئسم ‪:‬انب ‪:‬رک‪: ،‬اُتّم ‪:‬ہملسم ‪:‬ںی ‪:‬اراشتر ‪:‬عواارتا ‪:‬ز زگ ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫الیھپای‪:،‬ہن‪:‬یہ‪:‬ان‪:‬لئاو ‪:‬رفعییہ‪:‬ق ‪:‬اینبد‪:‬انب‪:‬رک ‪:‬ڑگھجے ‪:‬اسفد‪:‬ےیک‪: ،‬عوہ‪:‬عوابج ‪:‬االرتحام‪:‬ایتسہں‪:‬‬
‫اکی ‪:‬دعورسے‪:‬یک ‪:‬آراء ‪:‬اعور ‪:‬ۂطقن ‪:‬رظن ‪:‬اک ‪:‬دح ‪:‬درہج ‪:‬ہن ‪:‬رصف ‪:‬ارتحام ‪:‬رکںیت‪:،‬ہکلب ‪:‬ابیمہ ‪:‬الماقت‪:‬‬
‫ںی‪:‬یھب‪:‬ان‪:‬ومعمیل‪:‬االتختات‪:‬ق ‪:‬رظنادناز‪:‬رکےک‪:،‬اہنتی‪:‬وخش‪:‬رعوی‪:‬اعور‪:‬دنخہ‪:‬اشیپک ین‪:‬ےس‪:‬‬
‫شیپ‪:‬آای‪:‬رکےت‪:،‬عوہ‪:‬میظع‪:‬ولگ‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬رفاخ‪:‬دل‪:‬اعور‪:‬عوعیس‪:‬ارظنل‪:‬عواعق‪:‬وہےئ‪:‬ےھت‪:،‬ہک‪:‬االتخیف‪:‬‬
‫ۂطقن‪:‬رظن‪:‬ےک‪:‬اب ُعووجد‪:،‬اکی‪:‬دعورسے‪:‬ےک‪:‬ےھچیپ‪:‬امنز‪:‬ڑپےنھ‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رگزی‪:‬ںیہن‪:‬رکےت‪:‬ےھت؛‪:‬‬
‫ویکہکن‪:‬ان‪:‬اک‪:‬االتخف‪:‬لئاو ‪:‬ںی‪:‬اھت‪:،‬اوصیل‪:‬اقعدئ‪:‬ںی‪:‬بس‪:‬دحتم‪:‬ےھت۔ ِ‬
‫رضحت ‪:‬اشہ ‪:‬عویل ‪:‬اہلل ‪:‬دحما ‪:‬دولہی‪: ،‬اہقفےئ ‪:‬رکام ‪ِ �:‬ےک ‪:‬ابمہ ‪:‬یہقف‪:‬‬
‫االتختات‪:‬یک‪:‬تقیقح‪:،‬اعور‪:‬اس‪:‬یک وِ‪:‬ن تیع‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬رفےنےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬اہقفء‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےننیب ‪:‬االتخف ‪:‬یک ‪:‬رتشیب ‪:‬وصرںیت ‪: ،‬اب صوصص ‪:‬عوہ ‪:‬لئاو ‪:‬م ‪:‬ںی ‪:‬احصۂب ‪:‬رکام ‪ِ�:‬ےک‪:‬‬
‫اوقال ‪:‬دعوونں ‪:‬اجبن ‪:‬ںیہ‪: ،‬ےسیج ‪:‬ریبکتات ‪:‬رشتقی‪: ،‬ریبکتات ‪:‬دیعنی‪: ،‬اعور ‪:‬احتل ‪:‬ارحا م‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب‪:‬ابعس ی د‬
‫‪:‬عوسان‪:‬اِنب‪:‬وعسمد‪ِ�:‬اک‪:‬دہشت‪:،‬آہتسہ‪:‬آعواز‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ںی‪:‬اکنح‪:،‬رضحات ی د‬
‫اسھت ‪":‬مسب ‪:‬اہلل" ‪:‬ڑپانھ‪: ،‬آنیم ‪:‬انہک‪: ،‬اِاقتم ‪:‬ق ‪:‬تفُج ‪:‬اعور ‪:‬اط ‪:‬انہک‪: ،‬اعور ‪:‬ایس ‪:‬یک ‪:‬ےن دن ‪:‬درگ‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" أبواب صالة اخلوف‪ ،‬ر‪ ،946 :‬صـ‪ ،152‬اختصار ًا‪.‬‬
‫‪156‬‬
 ‫‪257‬‬ ‫‪:‬االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلقِ‬
‫لئاو ‪:‬ںی‪:‬ہی‪:‬االتخف‪:،‬دعو‪:1‬ابوتں‪:‬ںی‪:‬ےس‪:‬رتہب‪:‬ابت‪:‬ںی‪:‬اھت‪:،‬سفن‪:‬رشمعو تیع‪:‬ںی‪:‬ان‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےننیب‪:‬ابلکل‪:‬االتخف‪:‬ںیہن‪:‬اھت"(‪)2‬۔ ِ‬
‫رضحت‪:‬اشہ‪:‬عویل‪:‬اہلل‪:‬دحما‪:‬دولہی‪ِ�:‬احصہب‪:،‬اتنیعب‪ِِ�:‬اعور‪:‬ان‪:‬ےک‪:‬‬
‫دعب‪:‬ےک‪:‬ولوگں‪:‬ےس‪:،‬دعتمد‪:‬یہقف‪:‬االتختات‪:‬امشر‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬زمدی‪:‬رفےنےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬اس‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اب ُعووجد ‪:‬عوہ ‪:‬ولگ ‪:‬اکی ‪:‬دعورسے ‪:‬ےک ‪:‬ےھچیپ ‪:‬امنز ‪:‬ڑپاھ ‪:‬رکےت‪: ،‬اچےہ ‪:‬عوہ ‪:‬اےنم ‪:‬ےنیکل ‪:‬وہ‪: ،‬ای‪:‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬الععوہ‪:‬ق یئ‪:‬اعور‪:‬وہ‪:،‬احالہکن‪:‬ےنہیکل‪:‬امنز‪:‬ںی‪":‬مسب‪:‬اہلل"‪:‬ںیہن‪:‬ڑپےتھ۔ ِ‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬ہفیلخ ‪:‬اہرعون ‪:‬ردیش ‪:‬ےن ‪:‬حاک ہم ‪:‬رکعواای‪: ،‬ن ر ‪:‬و ا ‪:‬عووض ‪:‬ےیک ‪:‬ن ری ‪:‬امنز‪:‬‬
‫‪:‬وتفی ‪:‬دای ‪:‬اھت ‪:‬ہک ‪:‬حاک ہم ‪:‬ےس ‪:‬عووض ‪:‬ںیہن ‪:‬وٹ ‪،‬ا‪: ،‬اعور‪:‬‬
‫ڑپاھیئ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اےنم ‪:‬ےنکل ‪ِ�:‬ےن ‪:‬اںیہن ٰ‬
‫ان ‪:‬ےک ‪:‬ےھچیپ ‪:‬ویفنحں ‪:‬ےک ‪:‬اےنم ‪:‬اوب ‪:‬ویفس ‪:‬ےن ‪:‬امنز ‪:‬ڑپیھ‪: ،‬اعور ‪:‬اِاعدہ ‪:‬یھب ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک‪: ،‬احالہکن‪:‬‬
‫ان‪:‬ےک‪:‬زندکی‪:‬دبن‪:‬ےس‪:‬وخن‪:‬ےنلکن‪:‬ےس‪:‬عووض‪:‬وٹٹ‪:‬اجات‪:‬ےہ۔ ِ‬
‫‪:‬حک ہم‪:‬‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬اےنم ‪:‬ادمح ‪:‬نب ‪:‬لبنح�ِاک ‪:‬ذمبہ ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ریسکن ‪:‬آےن ‪:‬اعور اِ‬
‫ےس ‪:‬عووض ‪: :‬وٹٹ ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬رگم ‪:‬بج ‪ُ :‬ان ‪:‬ےس ‪:‬ہلئسم ‪:‬وپاھچ ‪:‬ایگ ‪:‬ہک ‪:‬اکی ‪:‬صخش ‪:‬ےک ‪:‬دبن ‪:‬ےس‪:‬‬
‫وخن ‪:‬الکن‪: ،‬اعور ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬عووض ‪:‬ےیک ‪:‬ن ری ‪:‬امنز ‪:‬ڑپاھیئ‪: ،‬وت ‪:‬ایک ‪:‬آپ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےھچیپ ‪:‬امنز ‪:‬ڑپںیھ‪:‬‬
‫ےگ؟ ‪:‬اےنم ‪:‬ادمح ‪ِ�:‬ےن ‪:‬وجاب ‪:‬دای ‪:‬ہک ‪":‬ںی ‪:‬اےنم ‪:‬ےنکل ‪:‬اعور ‪:‬رضحت ‪:‬دیعس ‪:‬نب ‪:‬بّیسم‪:‬‬
‫�ِےک‪:‬ےھچیپ‪:‬امنز‪:‬ےسیک‪:‬وھچس ڑ‪:‬اتکس‪:‬وہں؟!"(‪)1‬۔ ِ‬
‫اےنم‪:‬اشیعف ‪ ِ�:‬ےن‪:‬اکی ‪:‬ابر ‪:‬اےنم ‪:‬اوب ‪:‬ہفینح ‪ ِ�:‬یک ‪:‬ربق ‪:‬اونر ‪:‬ےک ‪:‬رقبی‪:‬رجف‪:‬‬
‫یک‪:‬امنز‪:‬ادا‪:‬یک‪:،‬اعور‪:‬ونقت ‪:‬انزہل‪:‬ںیہن‪:‬ڑپیھ‪:،‬عوہج‪:‬وپیھچ‪:‬یئگ‪:‬وت‪:‬رفےنای‪:‬ہک‪":‬اصِبح‪:‬ربق‪(:‬اےنم‪ِ :‬‬

‫(‪" )1‬حجة اهلل البالغة" فصل‪.269/1 ،‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،273/1 ،‬اختصار ًا‪.‬‬
‫‪157‬‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلق‬ ‫‪258‬‬
‫اوبِہفینح‪ِ)�:‬ےک‪:‬وضحر‪:،‬ادب‪:‬اک‪:‬اعُمک ہلم‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬ںی‪:‬ےن‪:‬ااسی‪:‬ایک"(‪)2‬۔ ِ‬
‫زعزیان ‪:‬رگایم! ‪:‬امہرے ‪:‬اِالسف ‪:‬االتخف ‪:‬یہقف ‪:‬ق ‪:‬اُتّم ‪:‬ہملسم ‪:‬ےک ‪:‬قح ‪:‬ںی‪:‬‬
‫رتمح‪:‬عوادتک‪:‬رقار‪:‬دےتی‪:،‬اعور‪:‬اےس‪:‬وتعیس‪:‬اعور‪:‬رفایخ‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬رگداےتن‪:‬ےھت۔ ِ‬
‫ش‬
‫رضحت ‪:‬ایفسن و‪:‬نری ‪ِ �:‬اےسی ‪:‬االتخیف ‪:‬لئاو ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںی ‪:‬رفےنای‪:‬‬
‫رکےت ‪:‬ہک ‪":‬ہی ‪:‬ہن ‪:‬وہک ‪:‬ہک ‪:‬املعےئ ‪:‬رکا م ‪:‬ےن ‪:‬لئاو ‪:‬ںی ‪:‬االتخف ‪:‬ایک‪: ،‬ہکلب ‪:‬ویں ‪:‬وہک ‪:‬ہک ‪:‬اوہنں‪:‬‬
‫ےن‪:‬اُتّم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وتعیس‪:‬اعور‪:‬رفایخ‪:‬دیپا‪:‬یک‪:‬ےہ(‪)1‬۔ ِ‬
‫رضحت‪:‬رمع‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬ازعلزی‪ِ�:‬رفےنای‪:‬رکےت‪:‬ہک‪":‬ارگ‪:‬ااحصب‪:‬دمحم‪:‬ﷺِںی‪:‬یہقف‪:‬‬
‫عوااہتجدی‪:‬لئاو ‪:‬ںی‪:‬االتخف‪:‬ہن‪:‬وہات‪:،‬وت‪:‬ہی‪:‬ق یئ‪:‬وخش‪:‬آدنئ‪:‬ابت‪:‬ںیہن‪:‬یھت؛‪:‬اس‪:‬ےیل‪:‬ہک‪:‬ارگ‪:‬ان‪:‬‬
‫رضحات‪:‬ےک‪:‬ےننیب‪:‬اس‪:‬رطح‪:‬اک‪:‬االتخف‪:‬ہن‪:‬وہات‪:،‬وت‪:‬آج‪:‬ںیمہ‪:‬یترش ی‪:‬رںیتصخ‪:‬ہن‪:‬ںیتلم"(‪)3‬۔ ِ‬
‫رگم ‪:‬اہنتی ‪:‬اوسفس ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬انہک ‪:‬ڑپاتےہ‪: ،‬ہک ‪:‬سج ‪:‬االتخف ‪:‬یہقف ‪:‬عوااہتجدی‪:‬‬
‫ُعوفرعو ی‪:‬ق ‪:‬امہرے‪:‬اِالسف‪:‬رتمح‪:،‬عوت‪:‬اعور‪:‬رفایخ‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬اجےتن‪:‬ےھت‪:،‬اےس‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬‬
‫آج‪:‬مہ‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬دشتمد‪:‬ویکں‪:‬وہےئ‪:‬اج ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ؟!‪::‬ذمیبہ‪:‬ااہتنء‪:‬دنسپی‪:‬امہری‪:‬رگ‪:‬رگ‪:‬‬
‫ںی ‪:‬ویکں ‪:‬ریتچ ‪:‬یتسب ‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ؟! ‪:‬بصنم ‪:‬یملع ‪:‬اعور ‪:‬زبریگ ‪:‬اکاحلظ ‪:‬ےیک ‪:‬ن ری‪: ،‬آج ‪: :‬اکی‪:‬‬
‫دعورسے ‪:‬ق ‪:‬رُبا ‪ :‬الھ ‪ :‬اہ ‪:‬اجراہےہ! ُ‪:‬فرعو ی ‪:‬االتخف ‪:‬ےک ‪:‬ببس ‪: :‬ارمایہ ‪:‬عو رف ‪:‬ےک ‪:‬وتفعوں ‪:‬یک‪:‬‬
‫رھبےنر ‪:‬ےہ! ‪:‬دنسم ‪:‬دوعت ‪:‬عواراشد ‪:‬رپ ‪:‬ےنھٹیب ‪:‬عواےل ‪:‬ضعب ‪:‬انخ ‪:‬عوانالہ ‪:‬ولگ‪: ،‬اےنپ ‪:‬یہ‪:‬‬
‫املسمن‪:‬اھبویئں‪:‬ےک‪:‬ابمہ‪:‬دتس‪:‬عورگةیک ین‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬نب‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ان‪:‬انومہفں‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬‬

‫(‪ )1‬ادرجع السابق‪.‬‬

‫(‪" )2‬ادقزان الشعراكقة" مؼدّ مة ادملف‪ ،‬اجلزء ‪ ،1‬صـ‪.24‬‬
‫(‪" )3‬اددخل إىل عؾم السـن" باب اختالف ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.456/2 976 :‬‬
‫‪158‬‬
 ‫‪259‬‬ ‫‪:‬االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلقِ‬
‫ابیمہ ‪:‬رعواداری ‪:‬اعور ‪:‬عوت ‪:‬یبلق ‪:‬اک ‪:‬اخہمت ‪:‬وہ ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪: ،‬ولگ ‪:‬دنی ‪:‬ےس ‪:‬رفنتم ‪:‬اعور ‪:‬املعےئ‪:‬‬
‫االسم‪:‬ےک‪:‬رکدار‪:‬ےس‪:‬ےنویس‪:‬وہ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ!۔ ِ‬
‫ارمایہ‪:‬عو رف‪:‬ےک‪:‬وتفعوں‪:‬یک‪:‬رھبےنر ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم‪:‬دقر! ‪:‬ذمیبہ‪:‬ےقبط ‪:‬ںی‪:‬ضعب‪ّ:‬دشت ‪:‬دنسپ‪:‬انعرص‪:‬وخد‪:‬اسہتخ‪:‬‬
‫یترشتعیانذف‪:‬رکان‪:‬اچےتہ‪:‬ںیہ‪:،‬عوہ‪:‬اےنپ‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:‬دعورسعوں‪:‬ق ‪:‬یھب‪:‬ارماہ‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ولوگں‪:‬‬
‫‪:‬‬
‫ق ‪:‬رصاط ‪:‬میقتسم ‪:‬ےس ‪:‬اٹہےن ‪:‬یک ‪:‬ذمومم ‪: :‬ق شش ‪:‬رک ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬املسمونں ‪:‬رپ ‪:‬انقح ‪ :‬رف ‪:‬عویترش ‪:‬‬
‫ےک ‪:‬وتفے ‪:‬اگلےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬وج ‪:‬ہک ‪:‬رسارس ‪:‬اہجتل ‪:‬اعور ‪:‬ےب ‪:‬یملع ‪:‬اک ‪:‬اکم ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬مکح ‪:‬یترشتعی‪:‬‬
‫ےک‪:‬اطمقب‪:‬یسک‪:‬املسمن‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬انہک‪:‬یترشًاع‪:‬ونممع‪:‬عورحام‪:‬ےہ۔‪:‬املعےئ‪:‬ذی‪:‬عواقر‪:‬رفےنےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫"ن ری ‪:‬یعطق‪:‬وبثت ‪:‬ےک‪:‬البعوہج‪:‬املسمن‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬انہک‪(:،‬ای‪:‬الہ‪:‬تّنس‪:‬ےس‪:‬اخرج‪:‬رقار‪:‬دانی)‪:‬تخس‪:‬‬
‫میظع‪:‬انگہ‪:‬ےہ‪:،‬ہکلب‪:‬اکرف‪:‬انہک‪:‬وخد‪:‬ایس‪:‬ےنہک‪:‬عواےل‪:‬رپ‪:‬ٹلپ‪:‬آات‪:‬ےہ"(‪)2‬۔ ِ‬
‫رضحت ی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اِنب ‪:‬رمع ‪ِ�:‬ایبن ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬روسلِاہلل ‪:‬ﷺِےن‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫اراشد‪:‬رفےنای‪« :‬أ ُّيَم ا ْم ِر ٍئ َق َال ألَخ ْقه‪َ :‬يا كَاف ُر! َف َؼدْ َبا َء ِ َِبا َأ َحدُ ُ َ‬
‫ُها‪ ،‬إِ ْن ك َ‬
‫َان ك َََم‬
‫َق َال‪َ ،‬وإِ َّٓ َر َج َع ْت َع َؾ ْق ِه»(‪"ِ)2‬وج‪:‬صخش‪:‬اےنپ‪:‬یسک‪:‬املسمن‪:‬اھبیئ‪:‬ق ‪:‬ےہک‪"::‬اے‪:‬اکرف!"‪:‬وت‪:‬‬
‫ہی‪:‬وقل ‪:‬دعوونں‪:‬ںی‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬اکی‪:‬رپ‪:‬رضعور‪:‬اصد ‪:‬آےئاگ‪:،‬ارگ‪:‬عوہ‪:‬ااسی‪:‬یہ‪:‬ےہ‪:‬ےسج‪:‬اکرف‪ :‬اہ‪:‬ایگ‪:‬وت‪:‬‬
‫کیھٹ‪:،‬عورہن‪:‬ہی‪:‬وقل‪:‬وخد‪:‬ےنہک‪:‬عواےل‪:‬رپ وِ‪:‬لٹ‪:‬آےئ‪:‬اگ"۔‪ :‬ینع‪:‬ےسج‪:‬اکرف‪ :‬اہ‪:‬ایگ‪:،‬ارگ‪:‬عوا یع‪:‬عوہ‪:‬اکرف‪:‬‬
‫ےہ‪:‬بت‪:‬وت‪::‬اےس‪:‬اکرف‪:‬انہک‪:‬درتس‪:‬اھت‪:،‬اعور‪:‬ارگ‪:‬عوہ‪:‬اکرف‪:‬ںیہن‪:‬وت‪:‬ےنہک‪:‬عواال‪:‬وخد‪:‬اکرف‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬اگ۔ ِ‬
‫‪:‬وتفی‪:‬اگلان‪:،‬ای‪:‬یسک‪:‬ق ‪:‬اکرف‪ِ :‬‬
‫رتحمم‪:‬اھبویئ!‪:‬یسک‪:‬یھب‪:‬یطلغ‪:‬ای‪:‬انگہ‪:‬رپ‪:،‬الب‪:‬قیقحت‪:‬یسک‪:‬رپ‪ :‬رف‪:‬اک ٰ‬

‫(‪:)2‬دےیھکی‪"::‬اتف ٰعوی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارظحل‪:‬عواالابۃح‪546ِ/26:،‬۔‬
‫باب بقان حال ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،216 :‬صـ‪.47‬‬
‫كتاب اإليَمن‪ُ ،‬‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" ُ‬
‫‪159‬‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلق‬ ‫‪262‬‬
‫ہہک‪:‬دانی‪:،‬دنی‪:‬ںی‪ِ :‬غُلوو‪(:‬دح‪:‬ےس‪:‬اجت ُِعوز‪:‬رکان)‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪ :‬رف‪:‬اک ٰ‬
‫‪:‬وتفی‪:‬املسمن‪:‬ےکاجن‪:‬عوےنل‪:‬یک‪:‬‬
‫تّلح ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬اتنب ‪:‬ےہ‪: ،‬اےس ‪:‬دنی ‪:‬االسم ‪:‬ےس ‪:‬اخرج ‪:‬رکات ‪:‬ےہ‪: ،‬اعور ‪:‬ہی ‪ُ :‬اس ‪:‬املسمن ‪:‬رپ ‪:‬ملظ‪:‬‬
‫ےہ؛ ‪:‬ہک‪:‬یسک ‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬رقار‪:‬دےنی ‪:‬ےک ‪:‬ببس‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ویبی ‪:‬اس ‪:‬ےس‪:‬دُجا‪:‬وہ‪:‬یگ‪:،‬عوہ‪:‬عورا ت‪:‬ےس‪:‬‬
‫رحمعوم ‪:‬وہ ‪:‬اگ‪: ،‬رمےن ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬لسغ ‪:‬عونفک‪: ،‬امنز‪: :‬انجزہ ‪:‬اعور ‪:‬داع ‪:‬ےس ‪:‬رحمعوم ‪:‬وہ ‪:‬اگ‪: ،‬ہن ‪:‬املسمونں‪:‬‬
‫ےک‪:‬ربقاتسن‪:‬ںی‪:‬دنف‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬ہکبج‪:‬ان‪:‬امتم‪:‬اُِومر‪:‬عواِاکحم‪:‬اک‪:‬ذّم‪:‬دار‪:‬عوہ‪:‬ےہ‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬‬
‫اےساکرف‪ :‬اہ۔‪:‬املسمن‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬انہک‪:‬تخس‪:‬رحام‪:،‬اعور‪:‬وگای‪:‬اےس‪:‬لتق‪:‬ےیک‪:‬اجےن‪:‬ےک‪:‬رتمادِف‪:‬‬
‫ئ‬
‫‪:‬سان‪:‬رمعان‪:‬نب‪:‬نیصح‪ِ�:‬ےس‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺِےن‪:‬اراشد‪:‬رفےنای‪« :‬إِذاَ‬ ‫ےہ۔‪:‬رضحت ی د‬
‫الر ُج ُل ِألَ ِخ ْق ِه‪َ " :‬يا كَافِ ُر" َف ُف َو َك َؼتْؾِه‪َ ،‬و َل ْع ُن ادْ ْم ِم ِن َك َؼتْؾِه»(‪"ِ)1‬آدیم‪:‬‬
‫َق َال َّ‬
‫اےنپ ‪:‬املسمن ‪:‬اھبیئ ‪:‬ق ‪:‬اکرف ‪:‬ہہک ‪:‬رک ‪:‬اکپرے‪: ،‬وت ‪:‬ہی ‪:‬اےس ‪:‬لتق ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬رتمادِف ‪:‬ےہ‪: ،‬اعور‪:‬‬
‫ؤمنم‪:‬رپ‪:‬تنعل‪:‬رک ‪:‬انیھب‪:‬ااسی‪:‬یہ‪::‬ےہ"۔ ِ‬
‫املسمن‪:‬ق ‪:‬املسمن‪:‬اعور‪:‬اکرف‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬اجانن‪:‬رضعوری‪:‬ےہ‪:،‬املعےئ‪:‬رکام‪:‬رفےنےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‬
‫"یسک‪:‬ق ‪:‬وطبر‪:‬اگیل‪:‬اکرف‪ :‬اہ‪:‬وت‪:‬عوہ‪:‬اکرف‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اگ‪:،‬اعور‪:‬ارگ‪:‬اکرف‪:‬اجن‪:‬رک‪ :‬اہ‪:،‬وت‪:‬ےنہک‪:‬عواال‪:‬وخد‪:‬اکرف‪:‬وہ‪:‬ایگ"(‪): 1‬۔ ِ‬
‫املسمن‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬ےنہک‪:‬یک‪:‬اممتعن ِ‬
‫زعزی‪:‬دعووتس!‪:‬وج‪:‬صخش‪:‬اامین‪:‬عواالسم‪:‬ےک‪:‬دوعے‪:‬ےک‪:‬اب ُعووجد‪:‬املکت‪ :‬رف‪:‬وبےل‪:‬ای‪:‬‬
‫ رفہی ‪:‬لعف ‪:‬رکے‪: ،‬وت ‪:‬اُےس ‪:‬اکرف ‪:‬یہ ‪ :‬اہ ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪: ،‬نکیل ‪:‬یسک ‪:‬املسمن ‪:‬ق ‪:‬اکرف ‪:‬انہک ‪:‬ونممع ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ارگہچ ‪:‬عوہ ‪:‬انتک ‪:‬یہ ‪:‬اگہنگر ‪:‬وہ۔ ‪:‬رضحت ی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اُِاسک ہم ‪:‬نب ‪:‬زدی ‪ِ�:‬ایبن ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺِےن ‪:‬ںیمہ ‪:‬اکی ‪:‬رکشل ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬رعواہن ‪:‬ایک‪: ،‬مہ ‪:‬یلع ‪:‬احبصل ‪:‬ہلیبق ‪:‬ہنیہُج ‪:‬یک‪:‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" أبو ِقالبة عن عؿه‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.194/18 ،464 :‬‬

‫(‪" )2‬اهلـدية" كتاب السر‪ ،‬الباب التاسع يف أحؽام ادرتدّ ين‪.278/2 ،‬‬
‫‪160‬‬
 ‫‪262‬‬ ‫‪:‬االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلقِ‬
‫ویتسبں ‪:‬ںی ‪:‬چنہپ ‪:‬ےئگ‪: ،‬ںی ‪:‬ےن ‪:‬اکی ‪:‬صخش ‪:‬رپ ‪:‬ہلمح ‪:‬ایک ‪:‬وت ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪ :‬اہ‪ َٓ :‬إِله إِ َّٓ اهلل‪:،‬‬
‫ںی ‪:‬ےن ‪:‬ن ر ‪:‬یھب ‪:‬اےس ‪:‬لتق ‪:‬رک ‪:‬دای‪: ،‬نکیل ‪:‬ےھجم ‪:‬اس ‪:‬لعف ‪:‬رپ ‪:‬رت ُدد ‪:‬اھت‪: ،‬ںی ‪:‬ےن ‪:‬روسل ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫ﷺِےس‪:‬ہی‪:‬عواہعق‪:‬ایبن‪:‬ایک‪:،‬وت ‪:‬وضحر‪:‬ﷺِےن‪:‬رفےنای‪َ « :‬أ َق َال‪ َٓ :‬إل َه إِ َّٓ اهللُ‪،‬‬
‫ُث َّم َق َت ْؾتَه؟» ِ"ایک ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ہملک ‪:‬ڑپےنھ ‪:‬ےک ‪:‬اب ُعووجد ‪:‬مت ‪:‬ےن ‪:‬اےس ‪:‬لتق ‪:‬رک ‪:‬دای؟" ‪:‬ںی ‪:‬ےن‪:‬‬
‫ اہ‪: :‬ای ‪:‬روسلِ ‪:‬اہلل! ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬ای ‪:‬اجن ‪:‬ےک ‪:‬وخف ‪:‬ےس ‪:‬ہملک ‪:‬ڑپاھ ‪:‬اھت‪: ،‬وضحر ‪:‬ارکم ‪:‬ﷺِ‬
‫ےن ‪:‬رفےنای‪َ « :‬أ َف َال َش َؼ ْؼ َت َع ْن َق ْؾبِه َحتى َت ْع َؾ َم‪َ :‬أ َق َاهلَا َأ ْم َٓ؟» ِ"ایک ‪:‬مت ‪:‬ےن‪:‬‬
‫اس ‪:‬اک ‪:‬دل ‪:‬ریچ ‪:‬رک ‪:‬داھکی ‪: :‬اھت‪: ،‬ہک ‪:‬ںیہمت ‪:‬اتپ ‪:‬ےلچ ‪:‬ہک ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬دل ‪:‬ےس ‪:‬ہملک ‪:‬ڑپاھ ‪:‬اھت ‪:‬ای ‪:‬ںیہن؟"‪:‬‬
‫روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺِابر ‪:‬ابر ‪:‬یہی ‪:‬ہملک ‪:‬درھاےت ‪:‬رےہ‪ٰ: ،‬یتح ‪:‬ہک ‪:‬ںی ‪:‬ےن ‪:‬اّنمت ‪:‬یک ‪:‬ہک ‪:‬اکش ‪:‬ںی‪:‬‬
‫ایس‪:‬عوتق‪:‬االسم‪:‬الای‪:‬وہات‪(:‬اتہک‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ہملک‪:‬وگ‪:‬ےک‪:‬لتق‪:‬یک‪:‬اطخ‪:‬ہن‪:‬وہیئ‪:‬وہ ‪)2()،‬۔ ِ‬
‫املعےئ‪:‬اُتّم‪:‬یک‪:‬ذّم‪:‬داری ِ‬
‫زعزیان‪:‬نَم!‪ :‬لیلض‪:‬عو ریفک‪:‬یک‪:‬اس‪ :‬یک‪:‬ںی‪:،‬اایبنء‪ِ�:‬ےک‪:‬یقیقح‪:‬عوارا‪:‬‬
‫املعےئ ی ی ِ‬
‫‪:‬رینان ‪:‬اک‪:‬رکدار‪:‬اعور‪:‬دخےنت‪:‬ہ خ‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رہ‪:‬ےئگ‪:‬ںیہ‪:،‬وپری‪:‬دو ا‪:‬ںی‪:‬ذمبہ‪:‬االسم‪:‬یک‪:‬‬
‫زوبں‪:‬احیل‪:‬اس‪:‬جہن‪:‬رپ‪:‬چنہپ‪ :‬یک‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬ےک‪ّ:‬وصتر‪:‬یہ‪:‬ےس‪:‬رعوےٹگن‪:‬ڑھکے‪:‬وہ‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫اس ‪:‬ےک ‪:‬اب ُعووجد ‪:‬ذمبہ ‪:‬اک ‪:‬ابلدہ ‪:‬اعوس ڑےھ ‪:‬ضعب ‪:‬اناعتبق ‪:‬ادنشی‪: ،‬اےنپ ‪:‬ذا ‪: ،‬افمدات ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬ت‪:‬وہےئ‪:‬ںیہ۔ ِ‬‫اخرط‪:،‬االسم‪:‬یک‪:‬یتشک‪:‬ںی‪:‬ابرابر‪:‬وسراخ‪::‬رکےن‪:‬رپ ُ ِ‬
‫راقیفن ‪:‬تّلم ‪:‬االسہیم! ‪:‬اس ‪:‬عوتق ‪:‬اتّم ‪:‬ہملسم ‪:‬ق ‪:‬ابمہ ‪:‬ااحتد ‪:‬یک ‪:‬سج ‪:‬دقر ‪:‬دشدی‪:‬‬
‫رضعورت ‪:‬ےہ‪: ،‬اشدی ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪ :‬ےلہ ‪:‬یھبک ‪:‬یسک ‪:‬دِعور ‪:‬ںی ‪:‬ہن ‪:‬ریہ ‪:‬وہ! ‪:‬اےسی ‪:‬عوتق ‪:‬ںی ‪:‬اراشتر‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب اإليَمن‪ ،‬ر‪ ،277:‬صـ‪.56‬‬

‫‪161‬‬
‫االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلق‬ ‫‪261‬‬
‫عواارتا ‪:‬اک‪:‬ےندال‪:‬دیپا‪:‬رکان‪:،‬اکی‪:‬دعورسے‪:‬رپ‪:‬ارمایہ‪:‬عو رف‪:‬ےکوتفے‪:‬اگلان‪:،‬وگای‪:‬اُتّم‪:‬ہملسم‪:‬‬
‫یک ‪:‬وفصں ‪:‬ںی ‪:‬وھُپٹ ‪:‬لاک ے ‪:‬ےک ‪:‬رتمادِف ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ذہلا ‪:‬سج ‪:‬صخش ‪:‬ای ‪:‬یتفم ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ملع‪:‬‬
‫عورعمتف‪:‬اعور‪:‬ریصبت‪:‬عوداانیئ‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬یترشتعی‪:‬مط ِہ ررہ‪:‬اےس‪:‬ز ‪:‬زگ‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن‪:‬دیتی‪: ،‬ہک‪:‬عوہ‪:‬‬
‫‪:‬وتفی ‪:‬اگلان‪: ،‬ای‪:‬‬
‫‪:‬وتفی ‪:‬دے۔ ‪:‬الب ‪:‬قیقحت ‪:‬اقین ‪:‬یسک ‪:‬رپ ‪ :‬رف ‪:‬اک ٰ‬
‫ۂلئسم ‪ :‬ریفک ‪:‬رپ ‪:‬ثحب ‪:‬عوابُمک ہثح ‪:‬رکے ‪:‬ای ٰ‬
‫اےس ‪:‬الہ ‪:‬تّنس ‪:‬ےس ‪:‬اخرج ‪:‬ناتان‪: ،‬ملظ ‪:‬اعور ‪:‬یترشتعی ‪:‬رپ ‪:‬اارتاء ‪:‬ےہ‪: ،‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬اراشد ‪:‬رفےنات‪:‬‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬و اَل ُفْقَت اَم َسْيَل َكَل ٖهِب ٌمْلِعؕ‪َّ ١‬نِا َعْمَّسلا َو َرَصَبْلا َو َداَؤُفْلا ُّلُك َكِٕىٰٓلوُا‬

‫َناَكُهْنَعاًلْؤُـْسَم﴾(‪"ِ)1‬اس‪:‬ابت‪:‬ےک‪:‬ےھچیپ‪:‬ہن‪:‬ڑپ‪:‬سج‪:‬اک‪:‬ےھجت‪:‬ملع‪:‬ںیہن‪ً:،‬انیقی‪:‬اکن‪:،‬آ ‪:‬‬

‫‪:‬وتفی‪:‬دےنی‪:‬ےس ‪ :‬ےلہ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬‬
‫اعور‪:‬دل‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬وسال‪:‬وہان‪:‬ےہ"۔‪:‬ذٰہلا‪:‬یسک‪:‬ےس‪:‬قلعتم ٰ‬
‫لمکم‪:‬قیقحت‪:‬یترش ی‪:‬اِّدش‪:‬رضعوری‪:‬ےہ۔ ِ‬
‫الععوہ‪:‬ازںی‪:‬ںیمہ‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬یہقف‪:‬لئاو ‪:‬ںی‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:،‬اعور‪:‬الضف‪:‬عوریغ‪:‬الضف‪:‬‬
‫ای ‪:‬راحج ‪:‬عورموجح ‪:‬ےک ‪: :‬ومعمیل ‪:‬عوریغیعطق ‪:‬االتخف ‪:‬ق ‪: ،‬قح ‪:‬عواب ل ‪:‬یک ‪:‬گنج ‪:‬ہن ‪:‬انبںیئ‪: ،‬اےنپ‪:‬‬
‫ُ‬
‫‪:‬طز ہ ‪:‬رکںی‪: ،‬دعم ‪ :‬لیلض‪:‬‬ ‫اِالسف ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬رعواداری‪: ،‬ادداا ‪:‬اعور ‪:‬عوت ‪:‬یبلق ‪:‬اک ُ اِ‬
‫عو ریفک ‪:‬یک ‪:‬اپیسیل ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ریپا ‪:‬وہں‪: ،‬ےندال ‪:‬ق ‪:‬اسز ‪:‬اگر ‪:‬انبںیئ‪: ،‬ایسی ‪:‬ابوتں ‪:‬اعور ‪:‬ااعتشل ‪:‬ازیگن‪:‬‬
‫رقتریعوں ‪:‬رحتریعوں ‪:‬ےس ‪:‬رگزی ‪:‬رکںی‪: ،‬م ‪:‬ےس ‪:‬دباِینم ‪:‬اعور ‪:‬رفتہق ‪:‬ابزی ‪:‬اکادنہشی ‪:‬وہ۔ ‪:‬ںیہک‪:‬‬
‫ااسی ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬اِایغر ‪:‬اعور ‪:‬االسم ‪:‬اخمفل ‪ّ:‬وقںیت‪: ،‬امہرے ‪:‬ابیمہ ‪:‬االتختات ‪:‬ےس ‪:‬تادئہ ‪:‬ااھٹےت‪:‬‬
‫وہےئ‪:،‬اںیہن‪:‬وہا‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬ق شش ‪:‬رکںی‪:،:‬اعور‪:‬مہ‪:‬الیملع‪:‬ںی ‪:‬اب ل‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬فص‪:‬آرا ء‪:‬‬
‫وہےن‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬اکی‪:‬دعورسے‪:‬ےک‪:‬یہ‪:‬ےلگ‪:‬اکےتٹ‪:‬رںیہ۔ ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،15‬بـي إرسائقل‪.36 :‬‬

‫‪162‬‬
‫‪263‬‬ ‫‪:‬االتخفِ‪:‬یہقف ُ ر‪:‬فعو ی‪:‬ںی‪:‬ادداا ‪:‬اعور‪:‬عوت‪:‬یبلقِ‬
‫رضعورت‪:‬اس‪:‬ارم‪:‬یک‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬ابمہ ‪:‬اُِےنھجل‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ‪:،‬ای ‪:‬وتاانایئں‪:‬وھٹس‪:‬‬
‫اعور‪:‬ریمعتی‪:‬اکومں‪:‬ںی‪:‬صرف‪:‬رکںی‪:،‬االسم‪:‬اکحیحص‪:‬اعور‪:‬تبثم‪:‬رہچہ‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬شیپ‪:‬‬
‫رکںی‪: ،‬اّفکر ‪:‬ق ‪:‬اےنپ ‪:‬ذمبہ ‪:‬رپیفنم ‪: :‬ےکدیق ‪:‬اعور ‪:‬راےئ ‪:‬زک ین ‪:‬اکومعق ‪:‬ز زگ ‪:‬ہن ‪:‬دںی‪: ،‬اکی‪:‬‬
‫دعورسے‪:‬ےک‪:‬ۂطقن‪:‬رظن‪:‬اک‪:‬ارتحام‪:‬رکںی‪:،‬اعور‪:‬اےس‪:‬ےنھجمس‪:‬یک ‪:‬ق شش‪:‬رکںی‪:،‬اےنپ‪:‬اقعدئ‪:‬‬
‫عواامعل‪:‬یک‪:‬االصح‪:‬رپ‪:‬اکردنب‪:‬رںیہ‪:،‬اعور‪:‬حیحص‪:‬ینعم‪:‬ںی‪::‬اکی‪:‬ابلمع‪:‬املسمن‪:‬نب‪:‬رک‪:‬داھکںیئ۔ ِ‬
‫داع ِ‬
‫اےِاہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬ابیمہ ‪:‬تبحم ‪:‬عواُِتفل‪: ،‬اافت ‪:‬عوااحتد ‪:‬اعور ‪:‬ذینہ ‪:‬اشکدیگ ‪:‬بیصن‪:‬‬
‫رفےن‪:،‬املسمن‪:‬ق ‪:‬اکرف‪:‬ےنہک‪:،‬ےبملع‪:‬وتفی‪:‬دےنی‪:،‬اعور‪:‬قح‪:‬یک‪:‬اخمتفل‪:‬عواغبعوت‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رفےن‪:،‬‬
‫رتہبنی‪:‬ادناز‪:‬ںی‪:‬دوعتِ‪:‬االسم‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬اطع‪:‬رفےن‪:،‬امہرے‪:‬املعء‪:‬عونایتفن‪:‬رکام‪:‬ےک‪:‬ملع‪:‬‬
‫عولمع‪:‬ںی‪:‬ادںیتک‪:‬بیصن‪:‬رفےن‪ِ،‬ںیمہ‪:‬ااکحم‪:‬یترشتعی‪:‬رپ‪:‬حیحص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ریپا‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬‬
‫اطع‪:‬رفےن‪:،‬امہری‪:‬داعںیئ‪:‬ای‪:‬ابراگہ‪:‬ےبسک‪:‬انپہ‪:‬ںی‪:‬ول‪:‬رفےن‪:،‬آنیم‪:‬ایِرب‪:‬ااعلنیمل!۔ِ ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪163‬‬
‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬ ‫‪461‬‬

‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬
‫(ۃعمجارابمر ‪ 41‬ربجارملبج ‪4114‬ھ‪0101/3/6 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب وارتحاؾ ےس ُدرود‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫االسؾںیمایستسیکاتیمہ‬
‫نیاالسؾ‪،‬ذمبہاورایستسےکدرایمؿدحیلعیگ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات رگایمدقر!د ِ‬
‫ای اس ےک دجااگہن وصتر وک رہزگ میلست ںیہن رکات‪ ،‬ہی رظنہی اور رپوڈنگیپہ االسؾ اخمفل‬
‫ّوقوتں یک ارتخاع وااجید ےہ‪ ،‬ہک دنیِ االسؾ یک ُرواحین وونعمی امیلعتت‪ ،‬اور ایسیس‬
‫اظنؾ ںیم ابیمہ وکیئ قلعت ںیہن۔ بتکِ دحثی وریست اور اترخیِ االسؾ اس ابت رپ‬
‫اجؿرتمحﷺ ےنذمیبہوایسیساُومروککیبوتق‪،‬ہنرصػ‬
‫اشدہںیہ‪،‬ہکیفطصم ِ‬
‫حبص ایقتم ویسی‬
‫یلمع وطر رپ ااجنؾ دای‪ ،‬ہکلب اکایمیب واکرماین یک وہ اترخی رمق یک‪ ،‬ہک داین ات ِ‬
‫ریظنشیپرکےنےساقرصرےہیگ۔‬
‫رس َو ِر اعمل ﷺ ےن تیثیحب رسرباہِ تکلمم‪ ،‬رایتسِ دمہنی یک ابگ ڈور‬
‫اھبنسزغ ‪،‬یل‪ ،‬توات یک رسربا‪،‬ی یک‪ ،‬دکلم ےس ںں ےس یترلع اق تات اقےی پا ‪ ،‬ا‬
‫‪164‬‬
 ‫‪461‬‬ ‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬
‫رایتس ےک وعاؾ وک رہ ہنکمم وہسایلت رفامہ ںیک‪ ،‬اؿ ےک وقحؼ اک وپرا وپرا ایخؽ راھک‪،‬‬
‫اقونؿ یک رمکحاین اقےی یک‪ ،‬فلتخم ابقلئ اور ریغوملسمں ےس ایسیس اعمدہے پا ‪ ،‬اور‬
‫رایتساکاظنؾرتہبنیادنازےسالچای۔‬
‫ایس رطح رتمحِ اعایملؿ ﷺ ےک دعب آپ ےک رتتیب ایہتف افلخےئ‬
‫رادشنی � ےنیھب‪ ،‬ذمیبہ اعُمالمتےکاسھتاسھت‪،‬االسیم تنطلسیک رمکحاین‬
‫ورسکی یسیج رپساپورز‬
‫ٰ‬ ‫اکرفہضی اس وخیب ےک اسھت ااجنؾ دای‪ ،‬ہک رصیق‬
‫(‪)Superpowers‬وکاےنپدقومںےلترودنرکرھکدای۔رصػیہیںیہنہکلبودحودلازغ ‪،‬یل‬
‫واسلئ اور رصتخم وفیج اطتق ےک اب ُووجد‪ ،‬االسیم دارئۂ تنطلس وک الوھکں رمعب لیم کت‬
‫الیھپےتوہےئ‪،‬دعؽ‪،‬ااصنػاورااسنینوقحؼےکاےسیوقانینوعضپا ‪،‬ہکاملسمونں‬
‫ےکاسھتاسھتداینےکضعبرتیقایہتفریغملسماممکل‪،‬آجیھباُؿرپلمعریپاںیہ۔‬
‫ریمے زعزی دووتس! ذمبہ اور ایستس ےک درایمؿ دحیلعیگ ےک رظنےی‬
‫(‪)secular‬یھباہکاجاتےہ‪،‬وجاسیلک(‪)Church‬‬ ‫وک‪،‬رغمیباالطصحںیموکیسرلازؾ‬
‫ےک رحنمػ‪ ،‬دنی ےک الخػ ویرپ یک اِاحلدی اغبوت اکہجیتن ےہ۔ اس رظنےی ےن‬
‫اہجںاکیرطػویرویپںوکاےنپ‪،‬یاسیلک (‪ )Church‬ےکالخػرباہتخیگنایک‪،‬وںیہ‬
‫دورسی اجبن ویرپ یک اامعتسری وقوتں ےن‪ ،‬ایس رظنےی وک ملسم ذمیبہ ایسیس ایقدت‬
‫ےک الخػ وطب ِر ایھتہراامعتسؽ رکےت وہےئ‪ ،‬املسمونں وکیھب االسیم اظنؾیک احتیمک‬
‫ےسرحموؾرکےنںیمرھبوپررکداراداایک۔‬

‫‪165‬‬
‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬ ‫‪466‬‬
‫دنیِاالسؾاکیلمکم ِ‬
‫اظنؾزدنیگ‬
‫ریمے مرتؾ یئا !و! ی ںی ہی ک تقی ف یھ رفاومش ںیہن رکین یہ ‪،‬ے‪ ،‬ہک‬
‫االسؾ رصػ اکی ذمبہ ںیہن‪ ،‬ہکلب کل ّیت اک احلم اکی اکلم والمک دنی ےہ۔ اہلل‬
‫رب ااعلنیمل اراشد رفلاات ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َنْيِّدلا َدْنِع ِهّٰللا ُماَلْسِاْلا﴾(‪ً" )1‬انیقی اہلل اعتزغ ‪،‬یل‬
‫ےکاہیںاالسؾ‪،‬یدنیےہ"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات رگایم دقر! دنی اس اظنؾ وک ےتہک ںیہ وج امتؾ ہبعش اہےئ زدنیگ وک‬
‫طیحم وہ‪ ،‬وج ااسنؿ وک اس یک زدنیگ ےک ہمہ تہج وگوشں‪ ،‬اور رہ ولہپ رپ ؤمرث َرامنہیئ‬
‫رفامہرکے‪،‬زینرہمسقےکویعبواقنصئےسیھباپ وہ۔سجاظنؾںیمہیوخایبں‬
‫دبرۂجامت وموجدوہں‪،‬وہدنی الہکےناک راارےہ‪ ،‬ہکسا االسؾ تیثیحبِدنی‪،‬زدنیگ‬
‫ےک رہ ہبعش ںیم امہری لا ّدی‪ ،‬امسیج‪ ،‬اعُمرشلع اور رواحین رضورایت اک لیفک ےہ‪ ،‬ذہلا‬
‫االسؾ رصػ ذمبہ ‪،‬ی ںیہن ہکلب اکی لمکم‪ ،‬اتایقتم رےنہ واال اور بس اَدایؿ رپ‬
‫اغبل آےن واال دنی ےہ۔ اراشد ابری اعتزغ ‪،‬یل ےہ‪َ﴿ :‬وُه ْۤيِذَّلا ُسَر َلَ ْ‬
‫ىٰدُهْلاِب َوِنْيِد ِّقَحْلا ٗهَرِهْظُيِل ىَلَع ِنْيِّدلا ٖهِّلُك َوْوَل َهِرَك َنْوُكِرْشُمْلا﴾(‪" )2‬و‪،‬ی ےہ‬
‫سج ےن اےنپ روسؽ وک دہاتی اور ےچس دنی ےک اسھت اجیھب؛ ہک اےس بس دونیں‬
‫رپاغبلرکے‪،‬ارگہچرشم رُبالاںین!"۔‬
‫ذٰہلاہیوصترہکدنیِاالسؾ‪،‬ایسیساظنؾاوراسیکرضورایتوپریرکےنےس‬
‫اقرصےہ‪(،‬اعمذاہلل)ااہتنیئاخؾایخزغ ‪،‬یل‪،‬اوراتریخیاقحقئےسدعؾانشیسرپینبمےہ۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،3‬آل عمران‪.19 :‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،28‬الصف‪.9 :‬‬
‫‪166‬‬
 ‫‪461‬‬ ‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬
‫االسؾاکوصتُرِایستساوروکیسرل ُُ ہ‬
‫جورتی‬
‫اؿ االسؾ! اہلل رب ااعلنیمل اس اکانئت اک اخقل‪ ،‬لاکل اور اقد ِر قلطم‬
‫ربادر ِ‬
‫ےہ‪ ،‬اس اکانئت رپ الص احتیمک اہلل اعتزغ ‪،‬یل ‪،‬ی وک احلص ےہ‪ ،‬اور اسری داین ےک امتؾ‬
‫رمکحاؿایساحتیمکےکاتعبںیہ۔ہیوہاینبدیاوصؽےہ‪،‬سجںیمیسکمسقےکاالتخػ‬
‫یک اجنگشئ ںیہن‪ ،‬اور ہن ‪،‬ی اس رپ یسک وک راےئ زین اک قح احلص ےہ۔ احتیمکِ اٰیلع ےس‬
‫قلعتماراش ِدابریاعتزغ ‪،‬یلےہ‪ِ﴿ :‬نِاُمْكُحْلااَّلِاِهّٰلِل﴾(‪" )1‬مکحرصػاہللاکےہ"۔‬
‫اکیاَوراقمؾرپاراشدرفلاای‪َ﴿ :‬وِهّٰلِلُكْلُمِتٰوٰمَّسلاَوِضْرَاْلاَوُهّٰللاىٰلَعِّلُكٍءْيَش‬
‫ٌرْيِدَق﴾(‪" )2‬اہلل‪،‬یےکےیلآامسونںاورزنیمیکابداش‪،‬یےہ‪،‬اوراہللرہزیچرپاقدرےہ"۔‬
‫ش‬
‫دایناکوکیئیھباحمکاہللاعتزغ ‪،‬یلیکیئتیتےک ریغب‪،‬دنسمِادتقاررپرباامجؿںیہن‬
‫وہاتکس‪،‬اہللرباّزعلتاراشدرفلااتےہ‪ِ﴿ :‬لُقَّمُهّٰللاَكِلٰمِكْلُمْلايِتْؤُتَكْلُمْلاْنَم‬
‫ُءٓاَشَتَوُعِزْنَتَكْلُمْلاْنَّمِمُءٓاَشَت﴾(‪" )3‬ویںرعضرکوہکاےاہلل‪،‬کلُمےکلاکل!وت‬
‫ےسجیہےہتنطلسدے‪،‬اورسجےسیہےہتنطلسنیھچےل!"۔‬
‫رضحاترگایمدقر!ہیامتؾ ِ‬
‫آایتابمرہکاساَرمرپنّیبدلیلںیہ‪،‬ہکاکانئت‬ ‫ِ‬
‫ںیم اہلل اعتزغ ‪،‬یل ےک وسا یسک وک احتیمک اک قح احلص ںیہن‪ ،‬ہکب وکیسرلازؾ‬
‫جرتی (‪ )Democracy‬ںیم احتیمک اک قح وعاؾ‬‫(‪ )secularism‬یک رپ َور َدہ ُُ ہ و‬
‫ےک ےیل میلست ایک ۔ےہ ےہ۔ احتیمک اک ہی ہی ےہ ہک یسک دورسے اکاپئوہ وہےئ ریغب مکح‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،7‬األىعام‪.57 :‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،4‬آل عمران‪.189 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،3‬آل عمران‪.26 :‬‬
‫‪167‬‬
‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬ ‫‪461‬‬
‫اجریرکان‪،‬اورہلصیف رکےناکیّلکاایتخراحلصوہان‪،‬اورہیاایتخراہللربااعلنیملےکوسا‬
‫یسک وک احلص ںیہن۔ ذٰہلا ارگ وکیئ صخش اس ہی ںیم‪ ،‬یسک اَور یک احتیمک اکاقلئ وہ‪ ،‬وت وہ‬
‫رمتاوردارئۂاالسؾےساخرجےہ۔‬
‫رشم ‪ َ ،‬د‬
‫ِ‬
‫قل‬
‫اہلل رب ااعلنیمل یک احتیمک اک حیحص اور واحض وہفمؾ ہی ےہ‪ ،‬ہک اخ ِ‬
‫اکانئت� ےنوجدہاایت‪،‬ویحےکذرےعیینب َن ِوعااسنؿکتاچنہپیئںیہ‪،‬وہاالسیم‬
‫وکحتماکا ّونیللاذخاورا ّونیلرتحیجوہینیہںیئہ۔‬
‫زعزیاؿ مرتؾ! اہلل اعتزغ ‪،‬یل یک احتیمک اکاِرقار ‪،‬ی وہ اینبد ی اوصؽ ےہ‪ ،‬وج‬
‫ِ‬
‫جورتی(‪)Secular democracy‬ےسرسکی‬ ‫االسؾےکوصترِایستسوکوکیسرل ُُ ہ‬
‫جورتی ںیموعاؾ یک امندنئہاپرٹنمیل اینت اتخم ِر قلطم‬ ‫اگل گلھترک داتی ےہ‪ ،‬انؾاہند ُُ ہ‬
‫ےہہکوہوجیہےہ‪،‬اورےسیجیہےہاقونؿاسزیرکلعےہ‪،‬رمکحاؿامجتعارگدواہتیئ‬
‫ارثکتی یک احلم وہ وت اوپزنشی یھب اس اک ھچک ںیہن اگبڑ یتکس‪ ،‬یکلم آنیئ ںیم ارگ اقونؿ‬
‫اسزی رپ اپئوہی وہ‪ ،‬وت رصػ اکی وھچیٹ یس رتمیم ےک ذرےعی اےس اکدعلؾ رقار دای‬
‫اجاتکس ےہ۔ ہکب االسیم وکحتم اک الص ُدوتسر رقآؿ وتّنس ےہ‪ ،‬سج ںیم یسک مسق‬
‫اکرد ودبؽ ای رتمیم وخیسنت ںیہن یک اجیتکس‪ ،‬اور ہن ‪،‬ی وکیئ ااسی لب ای اقونؿ اپس ایک‬
‫َ‬
‫اجاتکسےہ‪،‬وجاہللوروسؽےکاَاکحؾےک ُمایفوہ۔‬
‫االسیم ِ‬
‫اظنؾوکحتمیکرتاحیجتاورایعمر‬
‫زعزیاؿ نَم! آج داین یک رہ وکیسرلوکحتم یک رتاحیجت اور اقمدص یک اتؿ اس‬
‫ِ‬
‫ابترپآرکوٹیتٹےہ‪،‬ہکوہاےنپکلمیکوعاؾوکزایدہےسزایدہوخیشرفامہرکںیےگ‪،‬اؿےک‬
‫اینبدیااسنینوقحؼوکظفحتدںیےگ‪،‬اؿےکےیلتفمالعجاورمیلعتاکئوہوتسبرکںی‬
‫‪168‬‬
 ‫‪461‬‬ ‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬
‫ےگ‪،‬اؿےکےیلروزاگرےکزایدہےسزایدہوماعقرفامہرکںیےگ‪...‬وریغہوریغہ۔وکیئ‬
‫وکحتم ہی ںیہن یتہک ہک مہ اےنپ وعاؾ یک دینی واَالخیق رتتیب رکںی ےگ‪ ،‬یکین واامیدناری وک‬
‫رفوغدںیےگ‪،‬ربایئےسعنمرکںیےگ‪،‬ےبایحیئاورربےاکومںرپاپئوہیاگلںیئےگ۔‬
‫ہیابںیتیسکیھب وکیسرل ُُ ہ‬
‫جورتی ےک رپ َو ْر َدہ اظن ِؾ وکحتم‪،‬ای ایسیس امجتع‬
‫ےکوشنمراکہصحںیہن‪،‬اسیکاینبدیو ہہیےہہکائاھیئوربایئ‪،‬اییکینودبیاکوتاؿےک‬
‫اہں وکیئ لقتسم وصتر ‪،‬ی ںیہن‪ ،‬ہکب اس ےک ربالخػ االسیم اظن ِؾ وکحتم ںیم‪ ،‬اس اک‬
‫اخصایعمرہیےہہکاہللربااعلنیمل ےنسجزیچوکائاھرقاردایوہایھچےہ‪،‬اورےسجرُبا‬
‫ہہکدایوہربیےہ۔االسیماظن ِؾوکحتمےکایعمراوررتاحیجتوکاہللربااعلنیمل ِ‬
‫رقآؿ‬
‫اپ ںیم ویںاراشد رفلااتےہ‪َ﴿ :‬نْيِذَّلَا ْنِا ْمُهّٰنَّكَّم يِف ِضْرَاْلا اوُماَقَا َةوٰلَّصلا َواُوَتٰا‬
‫َةوٰكَّزلاَواْوُرَمَاِفْوُرْعَمْلاِبَواْوَهَنِنَعِرَكْنُمْلا﴾(‪" )1‬وہولگہکارگمہاںیہنزنیمںیماقوب‬
‫دںی‪،‬وتامنزرباپرںیھک‪،‬اورزاکتدںی‪،‬اورالھبیئاکمکحرکںی‪،‬اورربایئےسروںیک"۔‬
‫اجؿربادر!االسیماظن ِؾوکحتمےکایعمرںیماکیارفنادتیہییھبےہ‪،‬ہک‬
‫ِ‬
‫املسمؿ وکحتم وک ا رِاعای ےک اسھت اایتمزی ُ و‬
‫ُس ےس ےتچب وہےئ‪ ،‬اؿ ےک لانیب‬
‫دعؽ وااصنػ ےس اکؾ ےنیل اک مکح دای ۔ےہ ےہ۔ اراش ِد ابری اعتزغ ‪،‬یل ےہ‪ُ﴿ :‬دٗواَدٰي اَّنِا‬
‫َكٰنْلَعَج ًةَفْيِلَخ يِف ِضْرَاْلا ْمُكْحاَف َنْيَب ِساَّنلا ِّقَحْلاِب َواَل ِعِبَّتَت ىٰوَهْلا َكَّلِضُيَف ْنَع‬
‫ِلْيِبَسِهّٰللا﴾(‪")2‬اےداؤد!ًانیقیمہےنںیہمتزنیمںیماانپانبئانبای‪،‬وتولوگںںیماچس‬
‫مکح(ہلصیف)رکو‪،‬اوروخاشہےکےھچیپہناجان؛ہکںیہمتاہللیکراہےساکہبدےیگ"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،17‬احلج‪.41 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،23‬ص‪.26 :‬‬
‫‪169‬‬
‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬ ‫‪411‬‬
‫رصػ یہی ںیہن‪ ،‬ہکلب اہلل اعتٰیل ےک انزؽ رکدہ اَاکحؾ ےک اطمقب‪ ،‬دعؽ‬
‫وااصنػےس اکؾہنےنیلواولںوکلاملرقاردای۔ےہےہ۔ا راشدرفلااتےہ‪َ﴿ :‬وْنَمْمَّل‬
‫ْمُكْحَي ۤاَمِب َلَزْنَا ُهّٰللا َكِٕىٰٓلوُاَف ُمُه َنْوُمِلّٰظلا﴾(‪" )1‬وج اہلل اعتزغ ‪،‬یل ےک اُاترے رپ مکح‬
‫(ہلصیف)ہنرکے‪،‬وتو‪،‬یولگلاملںیہ!"۔‬
‫رضحاترگایمدقر!ویںوترہانؾ ُُ ہ‬
‫اہندجوریاظن ِؾوکحتم‪،‬اےنپاےنپکلمںیم‬ ‫ِ‬
‫ااصنػاقےیرکےناکڈڈنھورااتٹیپےہ‪،‬اوراسےکےیلاےنپ‪،‬یوعضرکدہاوصؽووقانینوک‪،‬‬
‫ا ‪،‬ی وسکیٹ رپ رپےتھک وہےئ‪ ،‬وخد وک دعؽ وااصنػ اک لارہ اتھجمس ےہ‪ ،‬نکیل یقیقح دعؽ‬
‫وااصنػوہےہ‪،‬ےسجاہلل� اوراسےکایپرےروسؽﷺ ااصنػرقاردںی۔‬
‫رسربااہؿ تکلمم وک دعتمد‬
‫ِ‬ ‫ُُ ہ‬
‫وکیسرلجوری اعُمرشوں ںیم‬ ‫داین ےک تہب ےس‬
‫وقانین ےس اانثتسء احلص ےہ‪ ،‬اہیں کت ہک ارگ اؿ ےک الخػ وکیئ رُجؾ اثتب وہ یھب‬
‫اجےئ‪ ،‬بت یھب اؿ ےک الخػ اس وتق کت ّدقمہم ںیہن الچای اجاتکس‪ ،‬بج کت وہ‬
‫دنسمِادتقار ےس دحیلعہ ہن وہاجںیئ۔ ہکب دورسیرطػ االسیم اظن ِؾ وکحتماک‪ ،‬وصت ِر‬
‫دعؽ وااصنػ وت ہی ےہ ہک اتدجا ِر راستل‪ ،‬یفطصم ِ‬
‫اجؿ رتمح ﷺ یک ابراگہ ںیم‬
‫ہکری اک اکی ّدقمہم شیپ ایک اجاتےہ‪ ،‬اور ہکر اک قلعت اکی ابارثہلیبق ینب زخموؾ ےس‬
‫وہےنیکانبء رپ‪،‬اس ےک ےیل زسا ںیم رنیم یک یترشیک اجلع ےہ‪ ،‬اس رپ وضح ِرارکؾ‬
‫ﷺ دشدی انراض وہےت وہےئوجاًاب اراشد رفلاےت ںیہ‪« :‬إِى َََّم َأ ْه َل َك ا َّل ِذ ْي َن‬
‫َس َق فِ ْو ِه ُم‬ ‫ِ‬
‫ف ت ََرك ُْو ُه‪َ ،‬وإ َذا َ َ‬ ‫َس َق فِ ْو ِه ُم َّ ِ‬
‫الَّش ْي ُ‬ ‫ِ‬
‫َق ْب َلك ُْم َأ ََّّن ُ ْم كَاى ُْوا إ َذا َ َ‬
‫احلدَّ ‪َ ،‬وا ْي ُم اهللِ! َل ْو َأ َّن َفاطِ َم َة بِن َْت ُحم َ َّم ٍد‬ ‫ِ‬
‫ف َأ َقا ُم ْوا َع َل ْوه ْ َ‬ ‫الض ِع ْو ُ‬
‫َّ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.45 :‬‬

‫‪170‬‬
 ‫‪414‬‬ ‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬
‫َس َق ْت‪َ ،‬ل َق َط ْع ُت َيدَ َها»(‪" )1‬مت ےس ےلہپ واےل ایس ےیل ابتہ وربابد وہےئ‪ ،‬ہک وہ‬
‫ََ‬
‫رب‬
‫الباتم دح اقےی رک دےتی‪ ،‬ہکب ُارماء ےس در زگر رکےت ےھت‪ ،‬مسق ےہ ِ‬ ‫زمکوروں رپ ّ‬
‫میظع یک سج ےک قیُضۂا دقرت ںیم ریمی اجؿ ےہ! ارگ ابرفلض افہمط تنبِ دمحم‬
‫(ﷺ) یھبہکریرکلع‪،‬وتںیماساکیھباہھتاکٹداتی"۔‬
‫ایس رطح رتشی ویری اممکل ںیم یصخش وقانین ےک اعُمےلم ںیم‪ ،‬اقمیم‬
‫وریغاقمیمامتؾابدنشوںوکالبرفتقیِذمابہ‪،‬اکی‪،‬یاقونؿاکاپئوہایکاجاتےہ‪،‬سجاک‬
‫ہجیتن ہی ےہ ہک اکنح والطؼ‪ ،‬اور ریماث ووتیص وریغہ ےک اعُمالمت ںیم‪ ،‬تہب ےس‬
‫ولگ ا ذمیبہ امیلعتت ےک الخػ لمع رکےن رپ وبجمر وہےت ںیہ۔ ہکب دورسی‬
‫رطػاالسیماظن ِؾوکحتمیسکیھبذمبہےسقلعترےنھکواےلوکہیآزادیداتیےہ‪،‬‬
‫ہکوہاؿاعُمالمتںیماےنپذمبہرپلمعرکے۔‬
‫ڈارٹکاابقؽاکوصتُرِدنیوایستس‬
‫ریمےزعزیمہوونط!اشرعِرشمؼڈارٹکاابقؽ‪،‬اباینؿِاپاتسکؿںیمےسںیہ‪،‬آپ‬
‫دنی وایستس ےک دجااگہن وصتر وکالٹھجےت وہےئ‪ ،‬اےنپ خطبُۂا اہل آابد (‪4131‬ء) ںیم‬
‫رفلاےتںیہہک"ایکآپیھبہییہےتہںیہ‪،‬ہکاکیاَالخیقاورایسیسبصنانیعلیکتیثیح‬
‫ےس(اعمذاہلل) االسؾاکیھبو‪،‬ی رشحوہ‪،‬وج رغمبںیم تیحیسماک وہا ےہ؟ایکہی نکمم‬
‫ےہہکمہاالسؾوکوطبراکیاَالخیق لیختےکوتربرقاررںیھک‪،‬نکیلاسےکاظن ِؾایستس‬
‫ےکاجبےئاؿوقیماظنلاتوکاایتخررکںی‪،‬سجںیمذمبہیکدُماتلخاکوکیئاِاکمؿابیق‬
‫ںیہن راتہ‪ِ ( ،‬دنی اور ایستس) دوونں اکی دورسے ےک ےیل الزؾ وزلموؾںیہ‪ ،‬ارگ آپ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب أحاديث األىبواء‪ ،‬ر‪ ،3475 :‬صـ‪.586‬‬

‫‪171‬‬
‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬ ‫‪410‬‬
‫ےن اکی وک رت ایک‪ ،‬وت ابآلرخ دورسے اک یھب رت الزؾ آےئ اگ۔ ںیم ںیہن اتھجمس ہک وکیئ‬
‫املسمؿاکیےحملےکےیلیھب‪،‬یسکاےسیاظنؾِایستسرپوغررکےنےکےیلآلادہوہاگ‪،‬‬
‫اوصؽااحتدیکیفنرکے"(‪)4‬۔‬
‫وجیسکاےسیوینطایوقیماوصؽرپینبموہ‪،‬وجاالسؾےک ِ‬
‫ذمبہوایستسےسقلعتمڈارٹکاابقؽاکرظنہی‬
‫زعزیاؿ رگایم!اابقؽےک ےبطخاک اابتقس ڑبا واحض ےہ‪ ،‬اور اس ںیم وکیئ اِاہبؾ‬
‫ِ‬
‫ںیہنہکڈارٹکاابقؽ دنیاورایستسوکاگلںیہن‪،‬ہکلبدوونںوکالزؾوزلموؾےتھجمسےھت۔‪41‬‬
‫‪4134‬ء وک ونوجاونں ےس اطخب رکےت وہےئ رفلايا ہک "وہ درہتی (‪)Atheism‬‬ ‫دربمس‬
‫لہ ویرپ یک بس ےس ڑبی یطلغ ہی‬
‫اورلا ّدتی (‪ )Materialism‬ےس وفحمظ رںیہ۔ ا ِ‬
‫وح‬
‫یھتہکاوہنںےنذمبہاوروکحتموکدحیلعہدحیلعہرکدای‪،‬اسرطحاؿیکذہتبی ُر ِ‬
‫اَالخؼےسرحموؾوہیئگ‪،‬اوراساک ُرخدرہایہنلا ّدتییکرطػرھپ۔ےہ"(‪)0‬۔‬
‫املعےئدنیاکایستسےسقلعت‬
‫ریمےیئا !و!رہاملسمؿوکہیابتوخبیباجؿینیلیہ ‪،‬ے‪،‬ہکاترخیِاالسؾںیم‬
‫بجیھباالسیماعُمرشےوکایسیساابتعرےس‪،‬رحمابوربنمےسایقدتاور َرامنہیئیلم‪،‬‬
‫املسمؿّوقت‪ ،‬رسدنلبی‪،‬اور ُفواحتاحلصرکےت ےلچےئگ‪،‬اوراسےک ربسکع بج‬
‫(‪)Vision‬‬ ‫یھباملسمونںیکایسیسایقدت‪،‬االسیمامیلعتتےسانآانش‪،‬اورایسیسوژیؿ‬
‫ےس رحموؾ‪ ،‬مین وخادنہ ایسدتساوناں‪ ،‬اور وقؾ رپتس ڈیلروں ےن یک‪ ،‬بت بت املسمؿ‬
‫ذتّلاورآیسپوگنجںاکاکشروہرک‪،‬اظن ِؾوکحتماورادتقارےساہھتدوھےھٹیب!۔‬

‫(‪" )4‬روزانہموناےئوتق"اّلعہماابقؽ‪:‬دنیاورایستس‪،‬آؿالنئ‪11،‬ونربم‪0144‬ء۔‬
‫(‪ )0‬اًاضی‪،‬اّلعہماابقؽاکایسیسرظنہی‪،‬آؿالنئ‪11،‬ونربم‪0140‬ء۔‬
‫‪172‬‬
 ‫‪413‬‬ ‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬
‫رمکحاؿاسیکوہانیہ ‪،‬ے؟‬
‫اؿاالسؾ!اترخیےکاَوراؼرپرظن َدوڑایئاجےئ‪،‬وتولعمؾوہاتےہہک‬ ‫ربادر ِ‬
‫االسیم ِ‬
‫اظنؾ وکحتم یک اکایمیب اور رتیق اک الص راز‪ ،‬اس ےک احمک‪ ،‬اریم ای ہفیلخ اک‬
‫ریمٹ (‪ )Merit‬رپ ااختنب ےہ‪ُ ،‬ن رکمی ﷺ ےک دعب احصۂب رکاؾ � ےن‬
‫اخًۃصل ملع ولضف اور روسؽ اہلل ﷺ ےک رط ِز لمع وک دمرظن رےتھک وہےئ‪ ،‬ابرتلبیت‬
‫افلخےئ رادشنی اک ااختنب رفلاای‪ ،‬اؿ ےک َدور ںیم وہےن وازغ ‪،‬یل ُفواحت‪ ،‬اؿ ےک‬
‫درتسااختنبرپواحضدلیلںیہ۔‬
‫ذٰہلای ںییھب یہ ‪،‬ے ہک انشکیلیک وصرتںیم بجی ںیاانپ رسرباہِتکلمم‬
‫ےننچاکومعق دایاجےئ‪ ،‬وت مہ یسکاےسیصخشوکاانپووٹ دںی‪،‬وجزُ دہ ووقتیاورملع ولمع‬
‫ںیم بس ےس ڑبھ رک وہ؛ اتہک رایتس ووکحتم ےک امتؾ اایتخرات اامعتسؽ رکےت‬
‫وتق‪ ،‬وہ رمکحاؿاَاکح ِؾ اہیہلوک ِشیپ رظن رےھک‪،‬رشىعاَاکحؾاک ىتخس ےس اپئوہ رےہ‪،‬اس‬
‫اکرکداراثمزغ ‪،‬یلاورریستےبداغوہ۔‬
‫رگم دبیتمسق ےس امہرے زلاےن ںیم اےسی احالت دیپا رک دےی ےئگ ںیہ‪ ،‬ہک‬
‫زبراگؿ دنی‪ ،‬اس ایعمر رپ وپرا اُرتےت‬
‫ِ‬ ‫رحماب وربنم ےس واہتسب وج املعےئ رکاؾ اور‬
‫ےیلدیماؿ ایستس ےک دروازے ئوہ رکےک‪ ،‬اںیہن دجسم‪ ،‬دمرہس اور‬
‫ِ‬ ‫ےھت‪ ،‬اؿ ےک‬
‫اخاقنہ کت ودحود رک دای ۔ےہ ےہ‪ً ،‬ۃجیتن آج مہ رپ اَؿ ڑپھ‪ ،‬اجلہ‪ ،‬ونگار‪ ،‬دبذہتبی اور‬
‫اَاکح ِؾ رشع ےس انوافق اےسیوکیسرل اور اناجنہر ایسدتساؿ یئلّط رک دےی ےئگ ںیہ‪ ،‬وج‬
‫اےنپادتقاریکاخرط‪،‬دنیِاالسؾیکامیلعتتوکخسمرکےنےسیھبدريںیہنرکےت۔‬

‫‪173‬‬
‫ذمبہاورایستسںیمابیمہقلعت‬ ‫‪411‬‬
‫یّ‬
‫ذمبہِاالسؾاوراسےک بُلغتناکذماؼاڑاےتںیہ‪،‬اؿےکبصنماکاحلظ‬
‫پا ریغب‪،‬اؿےکےیلوتنیہآزیماملکتاامعتسؽرکےتںیہ‪،‬وجاعملِدنی اؿےکراےتس‬
‫ںیم راکوٹ ےننب یک وکشش رکے‪ ،‬اںیہن اؿ ےک ریغ رشىع ولصیفں اور وقانین ےس آاگہ‬
‫رکے‪،‬ایاؿےکاقملبانشکیلںیمہصحےنیلیکوکششرکے‪،‬ہیولگاےنپ ّ ُ ا‬
‫دجزغ ‪،‬یلڈیمای‬
‫ش‬
‫ارک رکےت ںیہ‪ ،‬اس ےک الخػ ےباج ّدقملات تاواےت ںیہ‪،‬‬ ‫ےک ذرےعی اس یک رکد ُ‬
‫یہدراوریہردویارییکرپواہيکریغب‪،‬اؿےکالہِاخہنوکرپاشیؿرکےتںیہ۔‬
‫ذٰہلا آج رضورت اس اَرم یک ےہ‪ ،‬ہک وعاؾ اانلس وک ذمبہ اور ایستس ےک‬
‫ابیمہ قلعت ےسآاگہایک اجےئ‪،‬اںیہن ہی اتبایاجےئ‪،‬ہک یسکوکحیتم بصنم رپافزئ وہےن‬
‫ےکےیل‪،‬دنیِاالسؾاکایعمرایک ےہ؟اوراسےکےیل سک رطحےکولگالہںیہ‪،‬‬
‫اوروکؿوکؿانالہ؟۔‬
‫داع‬
‫اے اہلل! ی ںی کین اصحل اور رشتعی ےک اپئوہ اع ِدؽ رمکحاؿ اطع رفلا‪،‬‬
‫ی ںیذمبہاورایستسےکابیمہقلعتوکےنھجمسیکوتقیفاطعرفلا‪،‬ی ںیاملعےئدنیاور‬
‫اےنپ کین ُ ُّحاؾ یک ریَپوی یک اعسدت اطع رفلا‪ ،‬اںیہن ا رِاعای ےک ےیل آاساینں رفامہ‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫رکےنیکوتقیفدے‪،‬آنیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪174‬‬
 ‫‪553‬‬ ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬

‫االسل‪8‬اکاظن ِل‪8‬دعك‪8‬و‪8‬ااصنف‬
‫(ۃعمج‪8‬ارابمر ‪ 55‬ربج‪8‬ارملبج ‪5225‬ھ‪0202/1/51 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫شو‬
‫وضحر ‪8‬رُپرونر ‪8‬فاعِ ‪8‬مو ِل ‪ُ8‬رر ‪8‬ﷺ یک ‪8‬ابراگہ ‪8‬ںیم ‪8‬ادب ‪8‬وارتحال ‪8‬ےس ‪8‬درود‪8‬‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسل ‪8‬اک ‪8‬ذنراہن ‪8‬شیپ ‪8‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫االسل‪8‬ںیم‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬یک‪8‬اتیمہ‬
‫ام‪8‬االسل!‪8‬یسک‪8‬زیچ‪8‬وک‪8‬حیحص‪8‬اقمل‪8‬رپ‪8‬رانھک ‪8‬دقحار‪8‬وک‪8‬اس‪8‬اک‪8‬اررا‪8‬د ‪8‬د ‪،‬ا ‪8‬اور‪8‬اداراد ‪8‬‬
‫ربادر ِ‬
‫واامتجیع‪8‬اعُم تالمم‪8‬ںیم‪8‬ا ِرفاط‪8‬ورفتطی‪8‬ےس‪8‬انچب ‪8‬دعك‪8‬الہکات‪8‬ےہ۔‪8‬دورسے‪8‬وظفلں‪8‬ںیم‪8‬موں‪8‬اہک‪8‬‬
‫ِ‬
‫‪8‬الف ‪8‬رگن‪8‬‬ ‫اج اتکس ‪8‬ےہ ‪8‬ہک ‪8‬اعُم ےرشے‪8‬ںیم‪8‬ک ‪8‬اک‪8‬ح ان‪8‬د ‪8‬ہ ات ‪8‬ےہ ‪8‬ک ری‪8‬یسک‪8‬ب ی‪8‬ا یش ‪8‬اور‬
‫ولسن‪8‬وذام‪8‬اپم‪8‬ےک ‪8‬اےس‪8‬وہ‪8‬د ‪8‬دے‪8‬د ‪،‬ا‪8‬دعك‪8‬ےہ ‪8‬اور‪8‬ااصنف‪8‬ےک‪8‬یھب‪8‬یہی‪8‬ینعم‪8‬ںیہ۔‪8‬‬
‫دعك‪8‬وااصنف‪8‬اک‪8‬وج‪8‬اظنل‪ 8‬ش ِ ‪8‬‬
‫دياالسل‪8‬ےن‪8‬دای‪8‬ےہ ‪8‬داین‪8‬ںیم‪8‬اس‪8‬یک‪8‬اثمك‪8‬ںیہن‪8‬یتلم۔‬
‫رضحام‪8‬رگایم‪8‬دقر!‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬اکی‪8‬ااسی‪8‬وفص‪8‬ےہ ‪8‬ےسج‪8‬اانپےن‪8‬وایل‪8‬وقل‪8‬‬ ‫ِ‬
‫رسدنلب ‪8‬ورسرفاز ‪8‬ےس ‪8‬انکمہر‪8‬وہیت‪8‬ےہ ‪8‬ک ‪8‬اعُم ےرشے ‪8‬ںیم‪8‬اس‪8‬وگرہ‪ِ8‬رگاں‪8‬امہی ‪8‬ےس‪8‬‬
‫رحمویم‪8‬اپیئ‪8‬اج‪،‬ےئ ‪8‬وہ‪8‬رو‪ 8‬ہ‪8‬زواك‪8‬وہ ر‪8‬ہاب ی‪8‬وربابد ‪8‬ےس‪8‬دورار‪8‬وہ‪8‬اجات‪8‬ےہ۔‪8‬یہی‪8‬و ہ‪8‬ےہ‪8‬‬
‫‪8‬رقآم‪8‬دیجم ‪8‬اور‪8‬ااحدثیِ‪8‬وبنہی ‪8‬ںیم ‪8‬املسمرونں‪8‬وک ‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬ےک ‪8‬ایقل ‪8‬رپ‪8‬ڑب ‪8‬اتدیک‪8‬یک‪8‬‬
‫ہک ِ‬
‫‪175‬‬
 ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬ ‫‪554‬‬

‫یئگ ‪8‬ےہ ‪8‬ارفا ِد ‪8‬ابر ‪8‬اعتیل ‪8‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك َنْيِمّٰوَق ِهّٰلِل َءٓاَدَهُش‬
‫ِطْسِقْلاِب َواَل ْمُكَّنَمِرْجَي ُنٰاَنَش ٍمْوَق ىٰۤلَع اَّلَا اْوُلِدْعَتؕ‪ ١‬اْوُلِدْعِا۫‪َ ١‬وُه ُبَرْقَا ىٰوْقَّتلِل ‪١ٞ‬‬
‫َواوُقَّتا َهّٰللاؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ٌۢرْيِبَخ اَمِب َنْوُلَمْعَت﴾(‪" )1‬اے ‪8‬اامیم ‪8‬واول! ‪8‬ااصنف ‪8‬ےک ‪8‬اسھت‪8‬‬
‫وگا ی ‪8‬دےتیوہ‪،‬ےئ ‪8‬اہلل ‪8‬اعتیل ‪8‬ےک ‪8‬مکح ‪8‬رپ ‪8‬وخب ‪8‬اقمئ ‪8‬وہ ‪8‬اجؤ! ‪8‬اور ‪8‬مت ‪8‬وک ‪8‬یسک َ‪8‬قرل ‪8‬یک ‪8‬دعا َوم‪8‬‬
‫اس ‪8‬ابم ‪8‬رپ ‪8‬ہن ‪8‬ااھبرے ‪8‬ہک ‪8‬ااصنف ‪8‬ہن ‪ 8‬رو ‪8‬ااصنف ‪ 8‬رو! ‪8‬ہک ‪8‬وہ ‪8‬رپزیہاگر ‪8‬ےس ‪8‬زایدہ‪8‬‬
‫ںیک‪8‬ربخ‪8‬ےہ!"۔‬
‫رقبی‪8‬ےہ ‪8‬اور‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬ےسڈرو!‪ً8‬انیقی‪88‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬وک‪8‬اہمترے‪8‬اکوم ‪8‬‬
‫دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬یک ‪8‬زمدیاتدیک ‪ 8‬رےت ‪8‬وہ‪،‬ےئ ‪8‬اخقلِ ‪8‬اکانئم ‪ �8‬ےن ‪8‬ارفاد‪8‬‬
‫رفامای‪َ﴿ :‬وْنِاَتْمَكَحْمُكْحاَف ْمُهَنْيَبِطْسِقْلاِبَّنِاَهّٰللاُّبِحُيَنْيِطِسْقُمْلا﴾(‪" )2‬ارگ‪8‬مت‪8‬‬
‫رفی ‪8‬ےک ‪8‬در نام ‪8‬ک ہلص ‪ 8‬رو ‪8‬ا ‪8‬ااصنف ‪8‬ےس ‪8‬ک ہلص ‪ 8‬رو ‪ً8‬انیقی ‪8‬اہلل ‪8‬اعتیل ‪8‬ااصنف ‪ 8‬رےن‪8‬‬ ‫َ ش‬

‫واولں‪8‬وک‪8‬دنسپ‪8‬رفامات‪8‬ےہ"۔‬
‫ایس ‪8‬رطح ‪8‬اکی ‪8‬اَور ‪8‬اقمل ‪8‬رپ ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪َّ﴿ :‬نِا َهّٰللا ُرُمْاَي ِلْدَعْلاِب‬
‫َوِناَسْحِاْلا َوِئٓاَتْيِا يِذ ىٰبْرُقْلا﴾(‪ً" )3‬انیقی ‪8‬اهلل ‪8‬ااصنف ‪8‬اور ‪8‬یکین ‪8 8‬اور ‪8‬رہتش ‪8‬داروں ‪8‬وک‪8‬‬
‫دےنی‪8‬اک‪8‬مکح‪8‬رفامات‪8‬ےہ"۔‬
‫االسل‪8‬اک‪8‬وصترِ‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬
‫زعزیام ‪8‬رتحمل! ‪8‬الب ‪8‬رفتقی ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬رپ ‪8‬ینبم ‪8‬درتس ‪8‬ےلصیف ‪8‬اَوقا ِل ‪8‬اعمَل ‪8‬یک‪8‬‬
‫ِ‬
‫اک نایب ‪8‬اکرم‪8‬این‪8‬اور‪8‬انم‪8‬واِاكحتسل‪8‬ےک‪8‬ےیل‪8‬ااہتنیئ‪8‬ورور ‪8‬ںیہ؛‪8‬ویکہکن‪8‬اس‪8‬ےس‪8‬ولوگں‪8‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،6‬ادائدة‪.8 :‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،6‬ادائدة‪.42 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،14‬النحل‪.99 :‬‬
‫‪176‬‬
 ‫‪555‬‬ ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬
‫ش‬
‫ےک‪8‬وقحق‪8‬یک‪8‬افحتظ‪8‬وہیت‪8‬ےہ۔‪8‬اایبنء‪8‬ورم َسلین‪8‬ےک‪8‬اقمدصِ‪8‬تثعب‪8‬ںیم‪8‬ےس‪88‬اکی‪8‬امہ‪8‬‬
‫رتنی‪8‬دصقم ‪8‬الب‪8‬رفتقی‪8‬دعك‪8‬وااصنف ‪8‬یک‪8‬رفایمہ‪8‬یھب‪8‬ےہ ‪8‬اہلل‪8‬رب‪8‬ااعلنیمل‪8‬ارفاد‪8‬رفامات‪8‬‬
‫ےہ‪ْ﴿ :‬دَقَل اَنْلَسْرَا اَنَلُسُ ِتٰنِّيَبْلاِ َو اَنْلَزْنَ ُمُهَعَ َبٰتِكْل َو َناَزْيِمْل ِ‬
‫ُساَّنلاِطْسِقْلاِب﴾(‪ً" )1‬انیقی‪8‬مہ‪8‬ےن‪8‬اےنپ‪8‬روسولں‪8‬وک‪8‬رونش‪8‬دولیلں‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬اجیھب ‪8‬اور‪8‬‬
‫ام‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬اتکب‪8‬اور‪8‬دعك‪8‬یک‪8‬رتازو‪8‬ااتر ؛‪8‬ہک‪8‬ولگ‪8‬ااصنف‪8‬رپ‪8‬اقمئ‪8‬وہں!"۔‬
‫اکی ‪8‬اَور ‪8‬اقمل ‪8‬رپ ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪ُ﴿ :‬دٗواَدٰي اَّنِا َكٰنْلَعَج ًةَفْيِلَخ يِف ِضْرَاْلا‬
‫ْمُكْحاَف َنْيَب ِساَّنلا ِّقَحْلاِب َواَل ِعِبَّتَت ىٰوَهْلا َكَّلِضُيَف ْنَع ِلْيِبَس ِهّٰللا﴾(‪" )2‬ا ے‪8‬‬
‫داؤد! ‪ً8‬انیقی ‪8‬مہ ‪8‬ےن ‪8‬ںیہمت ‪8‬زنیم ‪8‬ںیم ‪8‬انبئ ‪8‬انبای ‪8‬ا ‪8‬ولوگں ‪8‬ںیم ‪8‬اچس ‪8‬مکح ‪(8‬ک ہلص) ‪ 8‬رو ‪8‬اور‪8‬‬
‫وخاشہ‪8‬ےک‪8‬ےھچیپ‪8‬ہن‪8‬اجان؛‪8‬ہک‪8‬ںیہمت‪8‬اہلل‪8‬یک‪8‬راہ‪8‬ےس‪8‬اکہبدے‪8‬یگ!"۔‬
‫‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬یک ‪8‬زمدی ‪8‬اتدیک ‪ 8‬رےت ‪8‬وہ‪،‬ےئ ‪"8‬وسرۃ ‪8‬ااسنلء" ‪8‬ںیم ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪:‬‬
‫﴿َواَذِاْمُتْمَكَحَنْيَب ِساَّنلا ْنَااْوُمُكْحَتِلْدَعْلاِب َّنِا َهّٰللااَّمِعِن ْمُكُظِعَيهِبٖؕ َّنِا َهّٰللا‬
‫َناَك اًۢعْيِمَساًرْيِصَب﴾(‪" )3‬ہی‪8‬ہک ‪8‬بج‪8‬مت ‪8‬ولوگں‪8‬ںیم ‪8‬ک ہلص ‪ 8‬رو ‪8‬ا ‪8‬ااصنف‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬ک ہلص‪8‬‬
‫ رو ‪ً8‬انیقی‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬ںیہمت‪8‬ایک‪ 8‬ی‪8‬وخب‪8‬تحیصن‪8‬رفامات‪8‬ےہ ‪ً8‬انیقی‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬اتنس‪8‬داتھکی‪8‬ےہ!"۔‬
‫دعك‪8‬وااصنف‪8‬اور ِ‬
‫‪8‬ریسم‪8‬وبن ‪8‬ﷺ‬
‫زعزیام ‪8‬نَم! ‪8‬اایبن‪،‬ےئ ‪ 8‬رال ‪ �8‬ےک ‪8‬رسدار ‪8‬اور ‪8‬احمکِ ‪8‬وتق ‪8‬وہےن ‪8‬ےک‪8‬‬
‫ِ‬
‫‪8‬اجم ‪8‬رتمح ‪8‬ﷺ وخد ‪8‬یھب ‪8‬ہشیمہ‪8‬‬
‫ابووجد ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬یک ‪8‬رمکحاین ‪8‬ےک ‪8‬ےیل ‪8‬یفطصم ِ‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،27‬احلديد‪.25 :‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،23‬ص‪.26 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،5‬النساء‪.58 :‬‬
‫‪177‬‬
 ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬ ‫‪556‬‬

‫وجاب ‪8‬د ی ‪8‬ےک ‪8‬ےیل ‪8‬آامدہ ‪8‬رےتہ ‪8‬رضحم ّ ِ د‬

‫‪8‬سان ‪8‬اوب ‪8‬دیعس ‪8‬دخر ‪ �8‬رواتی ‪ 8‬رےت‪8‬‬
‫ںیہ ‪8‬ہک ‪8‬اکی ‪8‬ابر ‪8‬روسك ‪8‬اہلل ‪8‬ﷺ امك ‪(8‬تمینغ) ‪8‬میسقت ‪8‬رفام ‪8‬رےہ ‪8‬ےھت ‪8‬ہک ‪8‬اکی ‪8‬صخش‪8‬‬
‫وضح ِر ‪8‬ا رل ‪8‬ﷺ ےک ‪8‬اورپ ‪8‬کھج ‪8‬ایگ ‪8‬وضحر ‪8‬ﷺ ےک ‪8‬اپس ‪8‬اکی ‪8‬یڑھ ‪ 8‬یھ ‪8‬ک ‪8‬‬
‫ےس‪8‬اےس‪8‬وچکاک‪8‬اگلای ‪8‬اس‪8‬صخش‪8‬ےک‪8‬رہچے‪8‬رپ‪8‬زمخ‪8‬آایگ ‪8‬بت‪8‬روسك‪8‬اہلل‪8‬ﷺ ےن‪8‬اس‪8‬‬
‫اشت َِقدْ » "آؤ‪8‬ھجم‪8‬ےس‪8‬اصقص‪(8‬دبہل)ےل‪8‬ول!"‪8‬وہ‪8‬رعض‪8‬زگار‪8‬وہا‪8‬‬
‫ےس‪8‬رفامای‪َ « :‬ت َع َال َف ْ‬
‫ہک‪8‬ایروسك‪8‬اہلل!‪8‬ںیم‪8‬ےن‪8‬اعُمف‪8‬ایک(‪)5‬۔‬
‫ایس ‪8‬رطح ‪8‬رضحم ّ ِ د‬
‫‪8‬سان ‪8‬دبع ‪8‬ارلنمح ‪8‬نب ‪8‬ایب ‪ٰ8‬یلیل ‪8 �8‬ےس ‪8‬رواتی ‪8‬ےہ ‪8‬ہک‪8‬‬
‫ش‬
‫‪8‬سان‪8‬ادیس‪8‬نب‪8‬ح َ ر‪ �8‬وج‪8‬اکی‪8‬ااصنر ‪8‬احصیب‪8‬ےھت ‪8‬وہ‪8‬ولوگں‪8‬ےس‪8‬ابںیت‪ 8‬ر‪8‬‬
‫ی‬ ‫ض‬ ‫رضحم ّ ِ د‬
‫ش ئ‬
‫رےہ‪8‬ےھت ‪8‬اور‪8‬زماہیح‪8‬ابںیت‪8‬انس‪ 8‬ر‪8‬ولوگں‪8‬وک‪8‬اسنہ‪8‬رےہ‪8‬ےھت ‪8‬ہک ب‪8‬ن‪ 8‬رمی‪8‬ﷺ ےن‪8‬اکی‪8‬‬
‫ش ئ‬
‫ڑکل ‪8‬ےس‪8‬اںیہن‪8‬وچکاک‪8‬دای ‪8‬اوہنں‪8‬ےن‪8‬رعض‪8‬یک‪8‬ہک‪8‬ےھجم‪8‬اصقص‪(8‬دبہل)‪8‬دےیجی ب‪8‬ن‪8‬رتمح‪8‬‬
‫اص َط ِ ْز» "اصقص‪8‬ےل‪8‬ول!"‪8‬وہ‪8‬رعض‪8‬زگار‪8‬وہ‪،‬ےئ‪8‬ہک‪8‬آپ‪8‬‬
‫ﷺ ےن‪8‬ارفاد‪8‬رفامای‪ْ « :‬‬
‫دسج‪8‬ارہط‪8‬رپ‪8‬صیمق‪8‬ےہ ‪8‬ہکبج‪8‬ریمے‪8‬مسج‪8‬رپ‪8‬اس‪8‬وتق‪8‬صیمق‪8‬ںیہن‪ 8‬یھ ‪8‬بت‪8‬‬
‫ﷺ ےک‪ِ 8‬‬
‫تمح‪8‬اعایملم‪8‬ﷺ ےس‪8‬‬
‫روسك‪8‬ا رل‪8‬ﷺ ےن‪8‬اانپ‪8‬رُکہت‪8‬ابمر ‪8‬ااھٹ‪8‬دای ‪8‬وہ‪8‬احصیب‪8‬ر ِ‬
‫ِ‬
‫‪8‬اجم ‪8‬رتمح ‪8‬ﷺ ےک ‪8‬ولہپ ‪8‬ابمر ‪8‬وک ‪8‬وبہس ‪8‬دےنی ‪8‬ےگل ‪8‬اور‪8‬‬
‫آ ر ‪8‬ٹپل ‪8‬ےئگ ‪8‬یفطصم ِ‬
‫رعض‪8‬یک‪8:‬ای‪8‬روسك‪8‬اہلل!‪8‬ریما‪8‬وصقمد‪8‬ورماد‪8‬رصف‪8‬اانت‪ 8‬ی‪8‬اھت(‪)0‬۔‬
‫‪8‬اجم‪8‬رتمح‪8‬ﷺ دعك‪8‬وااصنف‪8‬ےک‪8‬اعُمےلم‪8‬‬ ‫ِ‬
‫رضحام‪8‬رگایم‪8‬دقر!‪8‬یفطصم ِ‬
‫ںیم ‪8‬یھبک ‪8‬یسک ‪8‬تحلصم ‪8‬اک ‪8‬اکشر ‪8‬ںیہن ‪8‬وہ‪،‬ےئ ‪8‬رتمحِ ‪8‬اعایملم ‪8‬ﷺ ےن ‪8‬رہ ‪8‬وھچےٹ‪8‬‬

‫(‪" )1‬شنن أيب داود" كتاب الديات‪ ،‬ر‪ ،4536 :‬صـ‪.642‬‬

‫(‪" )2‬شنن أيب داود" كتاب األدب‪ ،‬باب يف ُقبلة اجلسد‪ ،‬ر‪ ،5224 :‬صـ‪.733‬‬
‫‪178‬‬
 ‫‪557‬‬ ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬
‫ڑبے ‪8‬اریم ‪8‬رغبی ‪8‬اور ‪8‬زمکور ‪8‬واطوتقر ‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬اسکیں ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬رفامای ‪8‬اکی ‪8‬ابر‪8‬‬
‫رس َو ِر ‪8‬اعمل ‪8‬ﷺ یک ‪8‬ابراگہ ‪8‬ںیم ‪8‬وچر ‪8‬اک ‪8‬اکی ‪8‬سیک ‪8‬شیپ ‪8‬ایک ‪8‬ایگ ‪8‬اور ‪8‬وچر ‪8‬اک ‪8‬قلعت ‪8‬اکی‪8‬‬
‫ابارثہلیبق ‪8‬ینب ‪8‬زخمول ‪8‬ےس ‪8‬اھت ‪8‬ذہلا ‪8‬زسا ‪8‬ںیم ‪8‬رنیم ‪8‬یک ‪8‬افسرش ‪8‬یک ‪8‬یئگ ‪8‬اس ‪8‬رپ ‪8‬وضح ِر ‪8‬ا رل‪8‬‬
‫ﷺ ےن ‪8‬دشدیانرایگض ‪8‬اک ‪8‬ااہظر ‪ 8‬رےت ‪8‬وہ‪،‬ےئ ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪« :‬إِى َََّم َأ ْه َل َك ا َّل ِذ ْي َن‬
‫َس َق فِ ْو ِه ُم‬ ‫ِ‬
‫ف ت ََرك ُْو ُه‪َ ،‬وإ َذا َ َ‬ ‫َس َق فِ ْو ِه ُم َّ ِ‬
‫الَّش ْي ُ‬ ‫ِ‬
‫َق ْب َلك ُْم َأ ََّّن ُ ْم كَاى ُْوا إ َذا َ َ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الض ِع ْو ُ‬
‫َس َق ْت‬ ‫احلدَّ ‪َ ،‬وا ْي ُم اهللِ! َل ْو َأ َّن َفاط َم َة بِن َْت ُحم َ َّمد َ َ‬
‫ف َأ َقا ُم ْوا َع َل ْوه ْ َ‬ ‫َّ‬
‫َل َق َط ْع ُت َيدَ َها»(‪" )1‬مت ‪8‬ےس ‪8‬ےلہپ ‪8‬ولگ ‪8‬اس ‪8‬ےیل ‪8‬ہابہ ‪8‬وربابد ‪8‬وہ‪،‬ےئ ‪8‬ہک ‪8‬وہ ‪8‬رغابء‪8‬‬
‫(زمکور) ‪8‬رپ ّ‬
‫‪8‬الباتم ‪8‬د ‪8‬اقمئ ‪ 8‬ر ‪8‬دےتی ‪8‬ہکبج ‪8‬ارماء ‪(8‬اطوتقر) ‪8‬ےس ‪8‬در ‪8‬زگر ‪ 8‬رےت ‪8‬ےھت ‪8‬مسق‪8‬‬
‫شئ‬
‫‪8‬رب ‪8‬میظع ‪8‬یک ‪8‬ک ‪8‬ےک ‪8‬قببضۂ ‪8‬دقرم ‪8‬ںیم ‪8‬ریم ‪8‬اجم ‪8‬ےہ! ‪8‬ارگ ‪8‬افہمط ‪ِ 8‬‬
‫تنب ‪8‬دمحم‪8‬‬ ‫ےہ ِ‬
‫(ﷺ) یھب‪8‬وچر ‪ 8‬ریت ‪8‬ا ‪8‬ںیم‪8‬اس‪8‬اک‪8‬یھب‪8‬اہھت‪8‬اکاتٹ"۔‬
‫ش‬
‫اع ِدك‪8‬ومب ف‪88‬رمکحام‪8‬اور‪8‬اقیض‪8‬اک‪8‬اقمل‬
‫ِ‬ ‫ص‬
‫ِ‬
‫رضحام‪8‬رتحمل!‪8‬رہ‪8‬وہ‪8‬صخش‪8‬وجیسک‪8‬یھب‪8‬احلظ‪8‬ےس‪8‬ک ہلص‪ 8‬رےن‪8‬یک‪8‬ارزنشی‪8‬ںیم‪8‬ےہ ‪8‬‬
‫راےہ‪8‬وہ‪8‬وکیئ‪8‬رمکحام‪8‬وہ ‪8‬ای‪8‬بصنمِ‪8‬اضقء‪8‬رپ‪8‬افزئ‪8‬جج ‪8‬یسک‪8‬اچنپتیئ‪8‬اک‪8‬رسرباہ‪8‬وہ ‪8‬ای‪8‬ربادر ‪8‬ںیم‪8‬‬
‫اصِبح‪8‬اایتخر ‪8‬اس‪8‬رپ‪8‬الزل‪8‬ےہ‪8‬ہک‪8‬امتل‪8‬احالم‪8‬و‪8‬وااعقم ‪8‬رفنیقی‪8‬ےک‪8‬داللئ‪8‬اور‪8‬وشادہ‪8‬وک‪8‬دمِ‪8‬‬
‫رظن‪8‬رےتھک‪8‬وہ‪،‬ےئ‪8‬ک ہلص‪ 8‬رے ‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬اک‪8‬رتازو‪8‬اھتر ‪8‬ر ‪،‬ے ‪ 8‬مولل‪8‬وک‪8‬اس‪8‬اک‪8‬اررا‪8‬اررا‪8‬‬
‫د ‪8‬دال‪،‬ےئ اور‪8‬اظمل‪8‬ےک‪8‬الخف‪8‬مکحِ‪ 8‬ےرشع‪8‬ےک‪8‬اطمقب‪8‬ورور ‪8‬اتدیبی‪8‬اکروایئ‪8‬یھب‪ 8‬رے۔‬
‫اینپ ‪8‬رِاعای‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬اک ‪8‬اعُمہلم ‪ 8‬رےن ‪8‬واےل ‪8‬رمکحام ‪8‬ےس ‪8‬قلعتم‪8‬‬
‫س إِ ََل اهللِ َي ْو َم ا ْل ِق َوا َم ِة‪َ ،‬و َأ ْق َر ُ ُُب ْم ِمنْ ُه‬
‫ب النَّا ِ‬
‫روسك‪8‬اہلل‪8‬ﷺ ےن‪8‬رفامای‪َ « :‬أ َح ُّ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" باب حديث الغار‪ ،‬ر‪ ،3475 :‬صـ‪.586‬‬

‫‪179‬‬
 ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬ ‫‪562‬‬
‫ََمْلِس ًا‪ ،‬إِمام َع ِ‬
‫ادل»(‪"8 )1‬ایقتم ‪8‬ےک ‪8‬دم ‪8‬اہلل ‪8‬اعتیل ‪8‬یک ‪8‬ابراگہ ‪8‬ںیم ‪8‬زایدہ ‪ّ8‬رقمب‪8‬‬ ‫َ ٌ‬
‫ووبحمب ‪8‬ااصنف‪ 8‬رےن‪8‬واال‪8‬احمک‪8‬وہاگ"۔‬
‫اکی ‪8‬اَور ‪8‬اقمل ‪8‬رپ ‪8‬رتمحِ ‪8‬اعایملم ‪8‬ﷺ ےن ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪َ « :‬ش ْب َع ٌة ُيظِ ُّل ُه ُم‬
‫اِإمام ا ْلع ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اد ُل ‪" )2(»...‬ربو ِز‪8‬ایقتم‪8‬بج‪8‬وکیئ‪8‬‬ ‫اهللُ ِيف ظ ِّله َي ْو َم َٓ ظ َّل إِ َّٓ ظ ُّل ُه‪َ ُ َ ِ :‬‬
‫اسہی‪8‬ںیہن‪8‬وہاگ ‪8‬اسم‪85‬مسق‪8‬ےک‪8‬ولوگں‪8‬وک‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬اےنپ‪8‬رعش‪8‬اک‪8‬اسہی‪8‬اطع‪8‬رفام‪،‬ےئ‪8‬اگ‪(8:‬ام‪8‬‬
‫وخش‪8‬وبیصنں‪8‬ںیم‪8‬ےس‪8‬اکی)‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪ 8‬رےن‪8‬واال‪8‬احمک‪8‬یھب‪8‬ےہ‪"...8‬۔‬
‫ش‬
‫اید ‪8‬رےیھک! ‪8‬وج ‪8‬رمکحام ‪8‬جج ‪8‬ای ‪8‬مب ف ‪8‬رقآم ‪8‬و تّن ‪8‬یک ‪8‬رو ین ‪8‬ںیم ‪8‬دعك‪8‬‬
‫ِ‬ ‫ص‬
‫وااصنف‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬ک ہلص ‪ 8‬رے ‪8‬اگ ‪8‬اہلل ‪8‬اعتیل ‪8‬یک ‪8‬دمد ‪8‬اس ‪8‬ےک ‪8‬فالمِ ‪8‬احك ‪8‬رےہ ‪8‬یگ ‪8‬‬
‫وصبرم ‪8‬درگی ‪8‬اس ‪8‬یک ‪8‬تیثیح ‪8‬اکی ‪8‬اطیشین ‪8‬آۂل ‪8‬اکر ‪8‬ےس ‪8‬زایدہ ‪8‬ںیہن۔ ‪8‬رضحم ّ ِ د‬
‫‪8‬سان‪8‬‬ ‫ِ‬
‫دبع اہلل ‪8‬نب ‪8‬ایب ‪8‬اَویف ‪ �8‬ےس ‪8‬رمو ‪8‬ےہ ‪8‬رساک ِر ‪8‬دو ‪8‬اعمَل ‪8‬ﷺ ےن ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪:‬‬
‫َي ْر‪َ ،‬فٌِ َذا َج َار ََت ََّذ َعنْ ُه َو َل ِز َم ُه َّ‬ ‫ِ‬
‫(‪)3‬‬ ‫الش ْو َط ُ‬
‫ان»‬ ‫«إِ َّن اهللَ َم َع ا ْل َقاِض َم َاَل ْ َ ُ‬
‫"ًانیقی‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬واےل‪8‬اقیض‪8‬واحمک‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬وہات‪8‬ےہ ‪8‬نکیل‪8‬بج‪8‬وہ‪8‬ملظ‪8‬‬
‫ رے‪8‬ا ‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬اےس‪8‬وھچڑ‪8‬داتی‪8‬ےہ ‪8‬بت‪8‬اطیشم‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬گل‪8‬اجات‪8‬ےہ"۔‬
‫ریمے ‪8‬زعزی ‪8‬دووتس ‪8‬اھبویئ ‪8‬اور ‪8‬زبروگ! ‪8‬مہ ‪8‬ںیم ‪8‬ےس ‪8‬رہ ‪8‬اکی ‪8‬اےنپ ‪8‬اےنپ ‪8‬دارئۂ‪8‬‬
‫اکر‪8‬ںیم‪8‬اکی‪8‬احمک‪8‬یک‪8‬تیثیح‪8‬راتھک‪8‬ےہ ‪8‬مہ‪8‬بس‪8‬یک‪8‬یھب‪8‬اکی‪8‬رِاعای‪8‬ےہ ‪8‬ک ‪8‬ےس‪8‬قلعتم‪8‬‬
‫ربوزِ‪8‬ایقتم‪8‬مہ‪8‬ےس‪8‬ابز‪8‬رُپس‪8‬وہیگ ‪8‬مہ‪8‬رپ‪8‬الزل‪8‬ےہ‪8‬ہک‪8‬اےنپ‪8‬اموتحتں‪8‬ےک‪8‬وقحق‪8‬اک‪8‬ایخك‪8‬‬

‫(‪" )1‬مسند اِإمام أمحد" مسند أيب شعود اخلدري‪ ،‬ر‪.111/4 ،11525 :‬‬
‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب األذان‪ ،‬ر‪ ،669 :‬صـ‪.197‬‬
‫(‪" )3‬شنن السمذي" باب ما جاء يف اِإمام العادل‪ ،‬ر‪ ،1339 :‬صـ‪.322‬‬
‫‪180‬‬
 ‫‪565‬‬ ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬
‫رںیھک ‪8‬اور‪8‬ام‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬اک‪8‬اعُمہلم‪ 8‬ر۔۔‬
‫‪8‬اجم ‪8‬رتمح‪8‬‬ ‫رضحم ‪ ِ ّ 8‬د‬
‫سان ‪8‬دبع ‪8‬اہلل ‪8‬نب ‪8‬رمع ‪ �8‬ےس ‪8‬رواتی ‪8‬ےہ ‪8‬یفطصم ِ‬
‫ﷺےن ‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪ُ « :‬ك ُّلك ُْم َرا ٍع َو َم ْس ًُ ْو ٌل َع ْن َر ِع َّوتِ ِه‪َ :‬فاألَ ِم ُر ا َّل ِذي‬
‫الر ُج ُل َرا ٍع َع َذ‬ ‫َّاس‪َ ،‬ف ُه َو َرا ٍع َع َل ْو ِه ْم‪َ ،‬و ُه َو َم ْس ًُ ْو ٌل َعن ُْه ْم‪َ ،‬و َّ‬
‫َع َذ الن ِ‬
‫ت َب ْعلِ َها َو َو َل ِد ِه‪،‬‬ ‫اعو ٌة َع َذ بو ِ‬
‫َْ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫َأ ْه ِل َب ْوته‪َ ،‬و ُه َو َم ْس ًُ ْو ٌل َعن ُْه ْم‪َ ،‬وادَ ْر َأ ُة َر َ‬
‫ال َش ِّو ِد ِه‪َ ،‬و ُه َو َم ْس ًُ ْو ٌل َعنْ ُه‪،‬‬ ‫َو ِهي مس ًُ ْو َل ٌة َعن ُْهم‪َ ،‬وال َع ْبدُ را ٍع َع َذ م ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ‬
‫ول َع ِ ِ ِ‬
‫ن َرع َّوته»(‪.)1‬‬ ‫َأ َٓ َف ُك ُّلك ُْم َرا ٍع َو ُك ُّلك ُْم َم ْس ًُ ٌ ْ‬
‫"مت ‪8‬ںیم ‪8‬ےس ‪8‬رہ ‪8‬اکی ‪8‬احمک ‪8‬ےہ ‪8‬اور ‪8‬اس ‪8‬ےس ‪8‬اس ‪8‬یک ‪8‬رِاعای ‪(8‬ام ‪8‬وتحتں) ‪8‬ےک‪8‬‬
‫ابرے ‪8‬ںیم ‪8‬وساك ‪8‬وہاگ ‪8‬ا ‪8‬ولوگں ‪8‬اک ‪8‬اریم ‪8‬ام ‪8‬اک ‪8‬احمک ‪8‬ےہ ‪8‬اور ‪8‬اس ‪8‬ےس ‪8‬اس ‪8‬یک ‪8‬رِاعای ‪8‬ےک‪8‬‬
‫ابرے ‪8‬ںیم ‪8‬وساك ‪8‬وہاگ۔ ‪8‬آدیم ‪8‬اےنپ ‪8‬رھگ ‪8‬واولں ‪8‬رپ ‪8‬احمک ‪8‬وابہگنم ‪8‬ےہ ‪8‬اس ‪8‬ےس ‪8‬اس ‪8‬ےک‪8‬‬
‫و‬
‫الہ ِ‪8‬وعك‪8‬ےک‪8‬ابرے‪8‬ںیم‪8‬وساك‪8‬وہاگ۔ وعرم‪8‬اےنپ َ ر‬
‫‪8‬شرہ‪8‬ےک‪8‬رھگ‪8‬اور‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬وچبں‪8‬‬
‫رپ ‪8‬ابہگنم ‪8‬ےہ ‪8‬اس ‪8‬ےس ‪8‬اس ‪8‬ابرے ‪8‬ںیم‪8‬اراھچ ‪8‬اج‪،‬ےئ ‪8‬اگ۔ ‪8‬الغل ‪(8‬و تالمزل) ‪8‬اےنپ‪8‬آاق‪8‬‬
‫(امکل)‪8‬ےک‪8‬امك‪8‬اک‪8‬ابہگنم‪8‬ےہ ‪8‬اس‪8‬ےس‪8‬یھب‪8‬اس‪8‬ابرے‪8‬ںیم‪8‬اراھچ‪8‬اج‪،‬ےئ‪8‬اگ ‪8‬ذہلا‪8‬اجم‪8‬‬
‫ول ‪8‬ہک ‪8‬مت ‪8‬ںیم ‪8‬ےس ‪8‬رہ ‪8‬اکی ‪8‬احمک ‪8‬وابہگنم ‪8‬ےہ ‪8‬اور ‪8‬رہ ‪8‬اکی ‪8‬ےس ‪8‬اس ‪8‬یک َ‪8‬رتیع ‪8‬ےک ‪8‬ابرے‪8‬‬
‫ںیم‪(8‬ایقتم‪8‬ےک‪8‬دم)‪8‬ابز‪8‬رُپس‪8‬وہیگ!"۔‬
‫زعزیام ‪8‬رتحمل! ‪8‬وج ‪8‬صخش ‪8‬اینپ ‪8‬رِاعای ‪8‬ےک ‪8‬وقحق ‪8‬وک ‪8‬اپامك ‪ 8‬رے ‪8‬اگ ‪8‬اور ‪8‬ام ‪8‬ےک‪8‬‬
‫ِ‬
‫اسھت‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬اک‪8‬اعُمہلم‪8‬ںیہن‪ 8‬رے‪8‬اگ ‪8‬اہلل‪8‬رب‪8‬اّزعلم‪8‬اس‪8‬رپ‪8‬تّنج‪8‬رحال‪8‬رفام‪8‬داتی‪8‬‬
‫س ِعي اهللُ َع ْبد ًا َر ِع َّو ًة‪،‬‬
‫ےہ ‪8‬اتدجارِ‪8‬راستل ‪8‬ﷺ ےن‪8‬ارفاد ‪8‬رفامای‪َ َٓ « :‬ي ْس َ ْ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب العتق‪ ،‬ر‪ ،2554 :‬صـ‪.412‬‬

‫‪181‬‬
 ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬ ‫‪560‬‬
‫اش ََلا‪ ،‬إِ َّٓ حرم ا ُ ِ‬ ‫وت ِح َ‬
‫هلل َع َل ْوه ْ َ‬
‫اجلنَّ َة»(‪" )1‬اہلل‪8‬‬ ‫َ َّ َ‬ ‫وت َو ُه َو َغ ٌّ َ‬
‫ني َي ُم ُ‬ ‫َي ُم ُ‬
‫اعتٰیل‪8‬بج‪8‬یسک‪8‬دنبے‪8‬وک‪8‬رِاعای‪8‬اک‪8‬رگنام‪8‬انبات‪8‬ےہ ‪8‬اور‪8‬وہ‪8‬اس‪8‬احك‪8‬ںیم‪8‬رمے‪8‬ہک‪8‬اینپ‪8‬رِاعای‪8‬‬
‫(اموتحتں)‪8‬ےک‪8‬وقحق‪8‬اپامك‪ 8‬رات‪8‬وہ ‪8‬ا ‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬اس‪8‬رپ‪8‬تّنج‪8‬رحال‪ 8‬ر‪8‬داتی‪8‬ےہ!"۔‬
‫انااصنیف‪ 88‬رےن‪8‬واولں‪8‬اک‪8‬ااجنل‬
‫اجم ‪8‬ربادر! ‪8‬اہلل ‪8‬اعتیل ‪8‬ےن ‪8‬اےنپ ‪8‬انزك ‪ 8‬ردہ ‪8‬اَاکحل ‪8‬ےک ‪8‬اطمقب ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف‪8‬‬
‫ِ‬
‫ےساکل ‪8‬ہن ‪8‬ےنیل ‪8‬واولں ‪8‬وک ‪8‬رقآم ‪8‬دیجمںیم ‪8‬ہن ‪8‬رصف ‪8‬اظمل ‪8‬رقار ‪8‬دایےہ ‪8‬ہکلب ‪8‬ام ‪8‬ےک ‪8‬ےیل‪8‬‬
‫دردان ‪8‬ذعاب‪8‬یک‪8‬ودیع‪8‬یھب‪8‬ایبم‪8‬رفامیئ‪8‬ےہ ‪8‬ارفاد‪8‬رفاماتےہ‪َ﴿ :‬وْنَمْمَّلْمُكْحَيۤاَمِب‬
‫َلَزْنَاُهّٰللاَكِٕىٰٓلوُاَفُمُهَنْوُمِلّٰظلا﴾(‪" )2‬وج‪8‬اہلل‪8‬ےک‪8‬ااترے‪8‬رپ‪8‬مکح‪(8‬ک ہلص)‪8‬ہن‪ 8‬رے ‪8‬ا ‪8‬‬
‫و ی‪8‬ولگ‪8‬اظمل‪8‬ںیہ!"۔‬
‫انااصنیف‪ 88‬رےن‪8‬واولں ‪8‬وک‪8‬ربخدار‪ 8‬رےت‪8‬وہ‪،‬ےئ‪8‬زمدی‪8‬ارفاد‪8‬رفامای‪َّ﴿ :‬نِاَهّٰللااَل‬
‫يِدْهَيَمْوَقْلاَنْيِمِلّٰظلا﴾(‪ً" )3‬انیقی‪8‬اہلل‪8‬ےبااصنوفں‪8‬وک‪8‬راہ‪(8‬دہاتی)‪8‬ںیہن‪8‬داتی"۔‬
‫انااصنیف‪8‬ےک‪8‬ببس‪8‬دورسوں‪8‬یک‪8‬د ‪8‬یفلت‪ 8‬رےک ‪8‬ملظ‪8‬اکاراکتب‪ 8‬رےن‪8‬واولں ‪8‬اور‪8‬‬
‫اند ‪8‬رسیشک‪ 8‬رےن‪8‬واولں ‪8‬ےک‪8‬قلعتم‪8‬ارفاد‪8‬رفامای‪َ﴿ :‬وِنَمَلَرَصَتْناَدْعَبٖهِمْلُظَكِٕىٰٓلوُاَفاَم‬
‫ْمِهْيَلَعْنِّملْيِبَسٖؕ‪ ۰۰۴۱‬اَمَّنِاُلْيِبَّسلاىَلَعَنْيِذَّلاَنْوُمِلْظَيَساَّنلاَوَنْوُغْبَييِفِضْرَاْلا‬
‫ِرْيَغِبِّقَحْلاؕ‪َ١‬كِٕىٰٓلوُاْمُهَلٌباَذَعٌمْيِلَا﴾(‪" )4‬ک ‪8‬ےن‪8‬اینپ‪ 8‬مولیم‪8‬رپ‪8‬دبہل‪8‬ایل‪8‬ام‪8‬رپ‪8‬ھچک‪8‬‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫مراذخہ‪8‬یک‪8‬راہ‪8‬ںیہن ‪8‬مراذخہ‪8‬ا ‪8‬اںیہن‪8‬رپ‪8‬ےہ‪8‬وج‪8‬ولوگں‪8‬رپملظ‪ 8‬رےت‪8‬ںیہ ‪8‬اور‪8‬زنیم‪8‬ںیم‪8‬اند ‪8‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" كتاب اِإيَمن‪ ،‬ر‪ ،364 :‬صـ‪.73‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،6‬ادائدة‪.45 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،6‬ادائدة‪.51 :‬‬
‫(‪ )4‬پ ‪ ،25‬الشورى‪.42 -41 :‬‬
‫‪182‬‬
 ‫‪561‬‬ ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬
‫رسیشک‪8‬الیھپےت‪8‬ںیہ ‪8‬ام‪8‬ےک‪8‬ےیل‪8‬دردان ‪8‬ذعاب‪8‬ےہ!"۔‬
‫ریغوملسمں‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬دعك‪8‬و‪8‬ااصنف‪8‬اکمکح‬
‫نی ‪8‬االسل ‪8‬ےن ‪8‬اہجں ‪8‬اکی ‪8‬املسمم ‪8‬یک ‪8‬اجم ‪8‬امك ‪8‬اور‪8‬‬ ‫ِ‬
‫رضحام ‪8‬رگایم ‪8‬دقر! ‪8‬د ِ‬
‫سعم‪8‬وآربو‪8‬ےک ‪8‬ظّفحت ‪8‬اک‪8‬درس‪8‬دای ‪8‬وںیہ ‪88‬املسمرونں‪8‬وک‪8‬ریغوملسمں‪8‬رپ ‪8‬یھب ‪8‬ملظ ‪8‬وزایدیت‪8‬ےس‪8‬‬
‫رواک ‪8‬ےہ ‪8‬ام ‪8‬ےک ‪8‬اسھت ‪8‬ااھچ ‪8‬رباتؤ ‪ 8‬رےن ‪ِ8‬نسُح ‪8‬اَالخق ‪8‬ےس ‪8‬شیپ ‪8‬آےن ‪8‬اور ‪8‬دعك‪8‬‬
‫وااصنف ‪8‬اقمئ ‪ 8‬رےن ‪8‬اک ‪8‬یھب ‪8‬مکح ‪8‬دای ‪8‬ےہ ‪8‬ارفا ِد ‪8‬ابر ‪8‬اعتیل ‪8‬ےہ‪﴿ :‬اَل ُمُكىٰهْنَي ُهّٰللا ِنَع‬
‫َنْيِذَّلاْمَل ْمُكْوُلِتاَقُييِف ِنْيِّدلا َوْمَل ْمُكْوُجِرْخُيْنِّم ْمُكِراَيِد ْنَاو ْمُهْوُّرَب َواْۤوُطِسْق‬
‫ْمِهْيَلِاؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِطِسْقُمْلا﴾(‪" )1‬اہلل ‪8‬اعتیل ‪8‬ںیہمت ‪8‬ام ‪8‬ےس ‪8‬عنم ‪8‬ںیہن ‪ 8‬رات ‪8‬وج ‪8‬مت‪8‬‬
‫ےس ‪ِ 8‬دنی‪8‬ںیم‪8‬ہن‪8‬ڑلے ‪8‬اور ‪8‬ںیہمت‪8‬اہمترے ‪8‬رھگوں‪8‬ےس‪8‬ہن ‪8‬اکنال ‪8‬ہک‪8‬ام‪8‬ےک ‪8‬اسھت‪8‬‬
‫ااسحم‪ 8‬رو ‪8‬ام‪8‬ےس‪8‬ااصنف‪8‬اک‪8‬رباتؤ‪8‬ربا ‪ً8‬انیقی‪8‬ااصنف‪8‬واےل‪8‬اہلل‪8‬اعتیل‪8‬وک‪8‬وبحمب‪8‬ںیہ"۔‬
‫رس َو ِر‪8‬وکنی‪8‬ﷺ دعك‪8‬وااصنف‪8‬ےک‪8‬اعُمےلم‪8‬ںیم ‪8‬ملسم‪8‬وریغملسم‪8‬یک‪8‬رفتقی‪8‬‬
‫ہن ‪8‬رفامےت ‪8‬اور ‪8‬بس ‪8‬ےک ‪8‬وقحق‪8‬اک ‪8‬اسکیں‪8‬ایخك‪8‬راھک ‪ 8‬رےت‪8‬۔‪8‬رضحم ّ ِ د‬
‫‪8‬سان‪8‬دبع اہلل ‪8‬نب‪8‬‬
‫َان َبنُو الن َِّض ِر إِ َذا َق َت ُلوا ِم ْن َبنِي ُق َر ْي َظ َة َأ َّد ْوا‬‫ابعس� رفامےت ‪8‬ںیہ‪« :‬ك َ‬
‫ف الدِّ َي ِة‪َ ،‬وإِ َذا َقت ََل َبنُو ُق َر ْي َظ َة ِم ْن َبنِي الن َِّض ِر َأ َّد ْوا إِ َل ْو ِه ُم الدِّ َي َة‬
‫ىِ ْص َ‬
‫ول اهللِ ‪َ ‬ب ْون َُه ْم»(‪" )2‬ونب‪8‬ریضن‪8‬بج‪8‬ونب رقہظی‪8‬ےک‪8‬یسک‪8‬آدیم‪8‬وک‪8‬‬ ‫ك ِ‬
‫َام َل ًة‪َ ،‬ف َس َّوى َر ُش ُ‬
‫لتق ‪ 8 8‬رےت ‪8‬ا ‪8‬فصن ‪ِ 8‬دتی ‪8‬ادا ‪ 8‬رےت ‪8‬اور ‪8‬بج ‪8‬ونب ‪8‬رقہظی ‪8 8‬ونب ریضن ‪8‬ےک ‪8‬یسک ‪8‬صخش ‪8‬وک ‪8‬لتق‪8‬‬
‫ رےت ‪8‬ا ‪8‬اںیہن‪8‬ارر ‪ِ 8‬دتی‪8‬ادا‪ 8‬ران‪8‬ڑپیت۔‪8‬روسك‪8‬اہلل‪8‬ﷺ ےن‪(8‬اس‪8‬انااصن ‪8‬‬
‫یفاک‪8‬اخہمت‪8‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،28‬ادمتحنة‪.8 :‬‬

‫ِ ِ‬
‫(‪" )2‬شنن أيب داود" باب احلكم بني أهل الذ ّمة‪ ،‬ر‪ ،3591 :‬صـ‪.516 ،515‬‬
‫‪183‬‬
 ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬ ‫‪562‬‬

‫ رےت‪8‬وہ‪،‬ےئ)‪8‬ام‪8‬ےک‪8‬در نام‪ُ8‬موام‪8‬اقمئ‪ 8‬ر‪8‬د "۔‬

‫دعك‪8‬وااصنف‪8‬اک‪8‬دقفام‪8‬اور‪8‬اس‪8‬ےک‪8‬اصقنانم‬
‫ریمے‪8‬زعزی‪8‬دووتس!‪8‬االسل‪8‬ےک‪8‬اظن ِل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬وک‪8‬اداراد ‪8‬واامتجیع‪8‬حطس‪8‬رپ‪8‬انذف‪8‬‬
‫ ران ‪8‬وتق‪8‬یک‪8‬ادش‪8‬ورورم‪8‬ےہ ‪8‬اےس‪8‬دعاوتلں‪8‬اور‪8‬وکرٹ‪8‬رہچکموں‪8‬کت‪8‬دحمو‪8‬د‪8‬رانھک‪8‬ای‪8‬انھجمس ‪8‬‬
‫اس‪8‬یک‪8‬ہمہ‪8‬ریگ‪8‬تیثیح‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬زایدیت‪8‬ےہ۔‪8‬رہ‪8‬رہ‪8‬رفد‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪ 8‬رےن‪8‬یک‪8‬‬
‫ذہم‪8‬دار ‪8‬رہاس‪8‬صخش‪8‬رپ‪8‬اعدئ‪8‬وہیت ‪8‬ےہ ‪8‬وج ‪8‬اس‪8‬اعُم ےرشے‪8‬اک‪8‬ہصح ‪8‬ےہ۔ ‪8‬االسل‪8‬ےک ‪8‬اظن ِل‪8‬‬
‫دعك‪8‬وااصنف‪8‬ےک‪8‬اطمقب‪8‬رفد‪8‬اعُم ےرشہ‪8‬ےس‪8‬دعك‪ 8‬رے ‪8‬اور‪8‬اعُم ےرشہ‪8‬رفد‪8‬ےس ‪8‬وعال‪8‬وکحتم‪8‬‬
‫ےک‪8‬اسھت‪8‬دعك‪ 8‬ر۔ ‪8‬اور‪8‬وکحتم‪8‬وعال‪8‬ےک‪8‬ےیل‪8‬دعك‪8‬وااصنیف‪8‬یک‪8‬رفایمہ‪8‬ینیقی‪8‬انب‪،‬ےئ۔‬
‫نیقی ‪8‬اجےین! ‪8‬ارگ ‪8‬رہ ‪8‬صخش ‪8‬اینپ ‪8 8‬اس ‪8‬ذہم ‪8‬دار ‪8‬وک ‪8‬وخبیب ‪8‬ااجنل ‪8‬دےنی ‪8‬ےگل ‪8‬ا ‪8‬‬
‫اررے‪8‬اعُم ےرشہ‪8‬ںیم‪8‬یسک‪8‬یک‪8‬د ‪8‬یفلت‪8‬ںیہن‪8‬وہیگ ‪8‬یسک‪8‬رپملظ‪8‬ںیہن‪8‬وہاگ ‪ 8‬ںیہ‪8‬فان تق‪8‬ںیہن‪8‬‬
‫وہیگ ‪8‬اور ‪ 8‬رنشپ ‪8‬ودبونعاین ‪8 )Corruption(8‬اکاخہمت ‪8‬وہ ‪8‬اج‪،‬ےئ ‪8‬اگ۔ ‪8‬نکیل ‪8‬دص ‪8‬اوسفس‪8‬‬
‫ہک ‪8‬آج ‪8‬امہرے ‪8‬اہں ‪8‬اظن ِل ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬یک ‪8‬دایجھں ‪8‬اڑایئ ‪8‬اج ‪8‬ر ی ‪8‬ںیہ ‪8‬رہ ‪8‬رطف ‪8‬ملظ‪8‬‬
‫وزایدیت‪8‬اک‪8‬ابزار‪8‬رگل‪8‬ےہ ‪8‬وکیئ‪8‬یسک‪8‬وک‪8‬روےنک ‪8‬وٹےنک‪8‬اور‪8‬ارےنھچ‪8‬واال‪8‬ںیہن۔‬
‫ریمے ‪8‬رتحمل ‪8‬اھبویئ! ‪8‬ارگ ‪8‬مہ ‪8‬اینپ ‪8‬وقل ‪8‬اک ‪8‬ااكحتسل ‪8‬اور ‪8‬اس ‪8‬یک ‪8‬اقب ‪8‬راےتہ ‪8‬ںیہ ‪8‬ا ‪8‬‬
‫ںیمہ ‪8‬رہبوصرم ‪8‬االسیم ‪8‬اظن ِل ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬رپ ‪8‬لمع ‪8‬ریَپا ‪8‬وہان ‪8‬وہاگ ‪8‬اس ‪8‬ےک ‪8‬ایقل ‪8‬ےک‪8‬‬
‫ےیل ‪8‬اینپ ‪8‬اینپ ‪8‬ذہم ‪8‬دار ‪8‬ادا ‪ 8‬ران ‪8‬وہیگ ‪8‬وصبرم ‪8‬درگی ‪8‬ذتّل ‪8‬و ‪8‬روسایئ ‪8‬اور ‪8‬ہاب ی ‪8‬وربابد ‪8‬‬
‫امہرا‪ّ8‬دقمر‪8‬وہ‪8‬یتكس‪8‬ےہ۔‪8‬اہلل‪8‬رب‪8‬ااعلنیمل‪8‬مہ‪8‬بس‪8‬وک‪8‬امتل‪8‬اومر‪8‬ںیم‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬ےس‪8‬‬
‫اکل ‪8‬ےنیل ‪8‬یک ‪8‬ا قیف ‪8‬رمتمح ‪8‬رفام‪،‬ےئ؛ ‪8‬اتہک ‪8‬ونط ‪8‬زعزی ‪8‬مکحتسم ‪8‬ورتیق ‪8‬ایہتف ‪8‬وہ ‪8‬رہرطف ‪8‬انم‪8‬‬
‫ووکسم‪8‬یک‪8‬اضف‪8‬اقمئ‪8‬وہ ‪8‬االسل‪8‬اکوبك‪8‬ابال‪8‬وہ!۔‬
‫‪184‬‬
 ‫‪563‬‬ ‫االسل‪8‬اک ِ‬
‫‪8‬اظنل‪8‬دعك‪8‬وااصنف‬
‫داع‬
‫اے ‪8‬اہلل! ‪8‬ںیمہ ‪8‬البرفتقی ‪8‬دعك ‪8‬وااصنف ‪8‬یک ‪8‬ا قیف ‪8‬اطع ‪8‬رفام ‪8‬ملظ ‪8‬وزایدیت ‪8‬اور‪8‬‬
‫ مولل ‪8‬یک ‪8‬دبداع ‪8‬ےس ‪8‬وفحم ظ ‪8‬رفام ‪8‬امہرا ‪8‬دعایتل ‪8‬اظنل ‪8‬رتہبنی ‪8‬انب ‪8‬بس ‪8‬ولوگں ‪8‬ےک ‪8‬ےیل‪8‬‬
‫ااصنف‪8‬اک‪8‬وصحك‪8‬آاسم‪ 8‬ر‪8‬دے ‪8‬ںیمہ‪8‬کین‪8‬اصحل‪8‬اور‪ 8‬ےرشتعی‪8‬ےک‪8‬اپدنب‪8‬اع ِدك‪8‬رمکحام‪8‬‬
‫اطع‪8‬رفام ‪8‬امہرے‪8‬رمکحارونں‪8‬اور‪8‬زجج‪8‬وک‪8‬اینپ‪8‬ملسم‪8‬وریغملسم‪8‬رِاعای‪8‬ےک‪8‬اسھت‪8‬دعك‪8‬وااصنف‪8‬یک‪8‬‬
‫ا قیف ‪8‬دے ںیمہ ‪8‬اَاکح ِل ‪ 8‬ےرشتعی ‪8‬رپ ‪8‬حیحص ‪8‬وطر ‪8‬رپ ‪8‬لمع ‪8‬ریَپا ‪8‬وہےن ‪8‬یک ‪8‬ا قیف ‪8‬اطع ‪8‬رفام ‪8‬آنیم‪8‬‬
‫رب‪8‬ااعلنیمل!۔‪8‬‬
‫ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪185‬‬
 ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬‫وی ِل‪:‬کاناتسم‬ ‫‪681‬‬

‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬ ‫وی ِل‪:‬کاناتسم‬
‫حۃعمج‪:‬لرابمک ‪ 42‬کبج‪:‬لرملبج ‪6226‬ھ‪4242/3/42 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحک ‪:‬رُپونک‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نک ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابکاگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬هلرتحلل ‪:‬ےس ‪ُ :‬دکهد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنکلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ائ!‪:‬وی ِل‪:‬کاناتسم‪:،‬امہکے‪:‬ه ِ‬
‫نط‪:‬زعزی یک‪:‬اتکخی‪:‬اک‪:‬لکی‪:‬لمہ‪:‬دم‪:‬‬ ‫ریمے‪:‬رتحمل ه‪:‬ب ي و‬
‫ےہ‪:،‬لس‪:‬دم‪:‬ینعی‪: 43:‬امکچ‪6922:‬ء‪:‬وک ملسم‪:‬لرثکیتی‪:‬العوقں‪:‬رپ‪:‬لمتشم‪:،‬لکی‪ٓ:‬ازلد‪:‬کلم‪:‬‬
‫ےکاطمےبل ‪:‬یک ‪:‬رقلکدلد‪: ،‬تاوہک ‪:‬ےک ‪:‬وٹنم ‪:‬کاک ‪:‬حلابقك ‪:‬کاک ) ‪:‬ںیم ‪:‬شیپ ‪:‬یک ‪:‬یئگ ‪:‬یھت‪: ،‬وج‪:‬‬
‫دعب‪:‬ںیم‪:‬رقلکدل ِد‪:‬کاناتسم‪:‬ےک‪:‬انل‪:‬ےسومموسل‪:‬وہ۔ی ‪:‬سج‪:‬دم‪:‬رقلکدل ِد‪:‬کاناتسم‪:‬شیپ‪:‬یک‪:‬یئگ‪:،‬‬
‫لیس‪:‬هتق‪:‬ہقفتم‪:‬وطک‪:‬رپ‪:‬هلحض‪:‬لافلظ‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬ہلصیف‪:‬یھب‪:‬رک‪:‬ایل‪:‬ایگ‪:‬اھت‪:،‬ہک‪:‬لب‪:‬تیثیحب‪:‬املسمم‪:،‬‬
‫دنہه ‪:‬ذہتبی ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬المپ ‪:‬یسک ‪:‬وصک ِ ‪:‬نکمم ‪:‬ںیہن‪: ،‬املسمم ‪:‬لانپ ‪:‬لکی ‪:‬دحیلعہ ‪:‬لالسیم‪:‬‬
‫صخشت‪:‬کےتھک‪:‬ںیہ‪:،‬سج‪:‬انبء‪:‬رپ‪:‬لب‪:‬دنہه‪:‬کایتس‪:‬ںیم‪:‬املسمونں‪:‬اک‪:‬کانہ‪:‬اناقِلب‪:‬ربدلتش‪:‬‬
‫ح‪)6‬‬
‫‪:‬لیس‪:‬اینبد‪:‬رپ ملسم‪:‬گیل ےن‪:‬ربریغص ںیم ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬دجل‪:‬اگہن ‪:‬هنط ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ےہ‬
‫وصحك ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رحتکی ‪:‬رشهع ‪:‬یک‪: ،‬لهک ‪:‬اس ِ‪: 7‬اسك ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬لانپ ‪:‬اطمہبل ‪:‬وظنمک ‪:‬رکلےن‪:‬‬

‫ء"لدلکہی‪،‬؃‪": 2:‬رحتکیِ‪:‬کاناتسم‪:‬لهک‪:‬املع ِء‪:‬رکلل"؃‪621:‬‬

‫‪:‬درتخلم‪:‬لالسل‪:‬امکچ‪: 4261:‬‬
‫ِ‬ ‫ح‪" )6‬امانہہم‬
‫‪186‬‬
 ‫‪687‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬ ‫‪ِ :‬‬
‫ویل‪:‬کاناتسم‬
‫ںیم ‪:‬اکایمب ‪:‬کیہ‪: ،‬لهک ‪:‬هہ ‪:‬رمثن ‪:‬لالسیم هُ ہ‬
‫‪:‬جوکہی ‪:‬کاناتسم ےک ‪:‬انل ‪:‬ےس ‪:‬داین ‪:‬ےک ‪:‬ےشقن ‪:‬رپ‪:‬‬
‫لُرھبل ‪:‬لس‪:‬دم‪:‬یک‪:‬ایداگک‪:‬ےک‪:‬وطک‪:‬رپ‪:‬رہ‪:‬اسك‪ 23:‬امکچ وپکے‪:‬کاناتسم ںیم‪:‬اعل‪:‬لیطعت‪:‬‬
‫‪:‬رخلج‪:‬نیسحت‪:‬شیپ‪:‬رکںی‪:،‬نج‪:‬یک‪:‬موسچ‪:،‬اطمہبل‪:‬لهک‪:‬‬
‫وہیت‪:‬ےہ؛‪:‬اتہک‪:‬مہ‪:‬لم‪:‬ملسم‪:‬اقدئنی‪:‬وک ِ‬
‫اکهوشں‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬ںیمہ‪ٓ:‬ازلدی‪:‬یک‪:‬تمعن‪:‬رسیم‪ٓ:‬ا۔ی!‬
‫ِ‬
‫ویل‪:‬دجتدیِ‪ِ:‬دہع‪:‬هاف‬
‫زعزیلم‪:‬رتحمل!‪ 23:‬امکچ‪:‬اک‪:‬لمہ‪:‬دم ‪:‬اقتکری‪:‬هاقتکبی‪:‬دقعنم‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬يل‪:‬دجت ِدی‪ِ:‬دہع‪:‬هاف‪:‬اک‪:‬دم‪:‬یھب‪:‬ےہ ‪:‬مہ‪:‬‬
‫اسھت‪:،‬یلمع‪:‬وطک‪:‬رپ‪:‬هنط‪:‬یک‪:‬وبضمیط‪:‬هلاکحتسل‪:‬ےک ي‬
‫ےن‪:‬رہ‪:‬ہحمل‪:‬لس‪:‬ہلسلس ي‪:‬يم‪:‬دشدی‪:‬تنحم‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬لےس‪:‬رتیق‪:‬ایہتف‪:‬لوقلل‪:‬ےک‪:‬اقملب‪:‬تاان‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫لهک ‪:‬ہی ‪:‬مہ ‪:‬ےس ‪:‬رصف ‪:‬هنط ‪:‬اک ‪:‬اقتاض ‪:‬ںیہن‪: ،‬ہکلب ‪:‬امہکے ‪:‬لےنپ ‪:‬ریمض ‪:‬اک ‪:‬یھب ‪:‬مہ ‪:‬ےس ‪:‬یہی‪:‬‬
‫ت‬
‫مں ‪:‬ےک ‪:‬لالتخاف ِ ‪:‬الھب ‪:‬رک‪: ،‬لس ‪:‬کلم ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫اطمہبل ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬کگن ‪:‬هلسن ‪:‬لهک ‪:‬وق ي و‬
‫ابدنشے‪:‬وہےن‪:‬یک ‪:‬تیثیح‪:‬ےس‪:،‬لینپ‪:‬لینپ‪:‬الصوتیحں‪:‬وک‪:‬ربهےئ ‪:‬اکک‪:‬تاےت‪:‬وہےئ‪:،‬کلم‪:‬‬
‫هوقل‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬ںیم‪:‬ڑبھ‪:‬ڑچھ‪:‬رک‪:‬لانپرکدلک‪:‬لدل‪:‬رکںی!‬
‫هنط‪:‬ےس‪:‬هافدلکی‬
‫ریمے‪:‬رتحمل‪:‬اھبویئ!‪:‬لس‪:‬دم‪:‬یک‪:‬اید‪:‬لےنپ‪:‬کلم‪:‬ےس‪:‬دنبے‪:‬وک‪:‬هاف‪:‬اک ي ا‬
‫‪:‬پل‪:‬دے‪:‬‬
‫کیہ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬لس ‪:‬کلم ‪:‬اک ‪:‬وک۔ی ‪:‬ابدنشن ‪:‬لک ا ‪:‬اکل ‪:‬ہن ‪:‬رکے‪: ،‬سج ‪:‬ےس ‪:‬هنط ‪:‬زعزی ‪:‬لهک ‪:‬لس ‪:‬یک‪:‬‬
‫سع ِ ‪:‬وک ‪:‬اصقنم ‪:‬ےچنہپ ‪:‬لےنپ ‪:‬هنط ‪:‬ےک ‪:‬لوصك ‪:‬هوقلنین ‪:‬یک ‪:‬کادسلکی ‪:‬رکے‪: ،‬لس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫لنم‪::‬هلاکحتسل‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وکاشں‪:‬کےہ‪:،‬ہک‪:‬هنط‪:‬ےہ‪:‬وت‪:‬مہ‪:‬ںیہ‪:،‬ذٰہلل‪:‬لس‪:‬یک‪:‬اقب‪:‬ےکےیل‪:‬مہ‪:‬‬
‫بس ‪:‬وک ‪:‬دحتم ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬دجهدہج ‪:‬رکین ‪:‬ےہ‪: ،‬ںیمہ ‪:‬لالسل ‪:‬لهک ‪:‬لےنپ ‪:‬کلم ‪:‬ےس ‪:‬هافدلکی ‪:‬اک ‪:‬دہع‪:‬‬
‫رکان‪:،‬لهک‪:‬لےس‪:‬وپکل‪:‬رکےک‪:‬یہ‪:‬دل‪:‬انیل ‪:‬ےہ‪:،‬لس‪ِ :‬تکلِ‪:‬دخلدلد‪:‬یک‪:‬الس ‪،‬ی‪:،‬لنم‪:‬ه نوم‪:‬لهک‪:‬‬
‫‪187‬‬
 ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬‫وی ِل‪:‬کاناتسم‬ ‫‪688‬‬
‫لاکحتسل ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬ابیمہ ‪:‬لاحتد ‪:‬هلافتق‪: ،‬ایپک ‪:‬تبحم ‪:‬لهک ُ‪ُ:‬ماهل ِ ‪:‬یک ‪:‬رضهک ِ ‪:‬ےہ ‪:‬لےنپ‪:‬‬
‫کلم‪:‬ههنط‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬هایپک‪:‬یھب‪:‬لامیم‪:‬اک‪:‬ہصح‪:‬ےہ"ح‪؏ )6‬‬
‫‪:‬دك ےس ےلکن یگ ہن رم ‪:‬رک یھب ‪:‬هنط یک لُتفل‪:‬‬
‫ح‪)4‬‬
‫‪:‬ریمی ‪:‬یٹم ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬وخوبشےئ ‪:‬هاف ‪ٓ:‬اےئ ‪:‬یگ!‬
‫دہشلء‪:‬اک‪:‬لرج‪:‬هوثلب‬
‫ریمے ‪:‬زبکوگ ‪:‬هدهوتس! ‪:‬رقلکدل ِد ‪:‬کاناتسم ‪:‬یک ‪:‬وظنمکی ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬یھب‪: ،‬هنطِ‪:‬زعزی‪:‬‬
‫لم‪:‬هنط‪:‬‬ ‫ےک‪:‬وصحك‪:‬یک‪:‬وکوششں‪:‬ںیم‪:،‬وج‪:‬املسمم‪:‬لینپ‪:‬اجںین‪:‬رقابم‪:‬رکےئگ!‪:‬هہ‪:‬اجں‪:‬اثنک ِ‬
‫دہشلء ‪:‬ابکاش ِد ‪:‬رقٓاین‪ٌ﴿ :‬ءٓاَيْحَا َدْنِع ِّبَر َدْنِع زْرُي ْمِ َدْنِع نْوُقَۙ‪َ ۰۰۱۶۹‬دْنِع َنْيِحِرَف َدْنِع ۤاَمِب َدْنِع ُمُهىٰتٰا َدْنِع ُهّٰللا َدْنِع ْنِمَدْنِع ‬
‫ٖهِلْضَفۙ‪َ ١‬دْنِع َونْوُرِشْبَتْسَيَ۠ َدْنِع َنْيِذَّلاِب َدْنِع ْمَل َدْنِع اْوُقَحْلَي َدْنِع ْمِهِب َدْنِع ْنِّم َدْنِع ْمِهِفْلَخۙ‪َ ١‬دْنِع اَّلَا َدْنِع ٌفْوَخ َدْنِع ْمِهْيَلَع َدْنِع َواَلَدْنِع ‬
‫نْوُرِشْبَتْسَي َدْنِع ٍةَمْعِنِب َدْنِع َنِّم َدْنِع ِهّٰللا َدْنِع َوٍلْضَفۙ‪َ ١‬دْنِع َّوَّنَا َدْنِع َهّٰللا َدْنِع اَل َدْنِع ُعْيِضُي َدْنِع َرْجَاَدْنِع ‬
‫َ۠‬ ‫ْمُه َدْنِع نْوُنَزْحَيَۘ‪َ ۰۰۱۷۰‬دْنِع ‬
‫َنْيِنِمْؤُمْلا﴾(‪" )3‬هہ‪:‬لےنپ‪:‬کب‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےک‪:‬کاس‪:‬زدنہ ‪:‬ںیہ‪:،‬کهزی‪:‬یھب‪:‬کاےت ‪:‬ںیہ‪:،‬وج ‪:‬لہلل‪:‬‬
‫ےن ‪:‬لںیہن ‪:‬لےنپ ‪:‬لضف ‪:‬ےس ‪:‬دای ‪:‬لس‪:‬رپ ‪:‬اشد ‪:‬ںیہ‪: ،‬لهک ‪:‬لےنپ ‪:‬دعب ‪ٓ:‬اےن ‪:‬هلولں ‪:‬یک ‪:‬وخایشں‪:‬‬
‫‪:‬خف‪:‬ےہ‪:‬لهک ‪:‬ہن‪:‬ھچک‪:‬م ‪:‬لہلل‪:‬‬‫انمکےہ‪:‬ںیہ‪:،‬وج‪:‬لیھب‪:‬لم‪:‬ےس‪:‬ںیہن‪:‬ےلم‪ ،‬ہک‪:‬لم‪:‬رپ‪:‬ہن‪:‬ھچک َ و‬
‫یک‪:‬تمعن‪:‬لهک‪:‬لضف‪:‬یک‪:‬وخایشں‪:‬انمےت‪:‬ںیہ‪:،‬لهک‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬املسمونں‪:‬اک‪:‬لرج‪:‬اضعئ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫رکات " ‪:‬ہک ‪:‬هہ ‪:‬وج ‪:‬لےھچ ‪:‬لامعك ‪:‬لینپ ‪:‬زدنیگ ‪:‬ںیم ‪:‬رکےت ‪:‬ےھت‪: ،‬لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬لم ‪:‬ےک ‪:‬رمےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬لامعك‪:‬اصہحل‪:‬وک‪:‬اتھکل‪:‬ےہ‪:،‬لهک‪:‬ریخ‪:‬هالھب۔ی‪:‬لم‪:‬ےس‪ :‬عطقن‪:‬ںیہن‪:‬وہیتح‪:)2‬‬
‫دعب‪:‬یھب‪:‬لم ِ‬
‫(‪" )1‬ادقاصد احلسنة" الباب الثاين يف ترتوب ‪ ،...‬كتاب اإليامن‪ ،‬صـ‪.489‬‬
‫ح‪ِ " )4‬‬
‫الکل‪:‬کلف"‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،4‬آل عمران‪.171–169 :‬‬
‫(‪ )4‬اىظر‪" :‬صحوح مسلم" كتاب الوصوة‪ ،‬ر‪ ،4223 :‬صـ‪.716‬‬
‫‪188‬‬
 ‫‪689‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬ ‫‪ِ :‬‬
‫ویل‪:‬کاناتسم‬
‫ابیمہ‪:‬لاحتد‪:‬میظع‪:‬تمعن‪:‬ےہ‬
‫کاقیفم ‪:‬رگلیم ‪:‬دقک! ‪:‬لس ‪:‬ابمک ‪:‬دم ‪:‬یک ‪:‬اید ‪:‬مہ ‪:‬ےس ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬اقتاض ‪:‬رکیت ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫ِ‬
‫وپکی‪:‬وقل‪:‬دحتم‪:‬وہرک‪:‬کی‪:‬اجم‪:‬وہ‪:‬اجےئ؛‪:‬ویکہکن‪:‬لاحتد‪:‬لکی‪ّ:‬وق ِ‪:‬لهک‪:‬میظع ‪:‬تمعن‪:‬ےہ ‪:‬لہلل‪:‬‬
‫اعتیل ‪:‬امہکے ‪:‬هنطِ ‪:‬زعزی ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬لےنپ ‪:‬لس ‪:‬لضف ‪:‬هرکل ‪:‬ےس ‪:‬ونل زے‪: ،‬وج ‪:‬لاہتن۔ی ‪:‬ہدمہ ‪:‬لهک‪:‬‬
‫اْلن َِّة‪،‬‬ ‫ابربتک ‪:‬زیچ ‪:‬ےہ‪: ،‬کموسك ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن َأ َرا َد ُب ْح ُب َ‬
‫وح َة ْ َ‬
‫َف ْل َو ْل َز ِم ْ َ‬
‫اْل َام َع َة»(‪" )1‬وج‪ :‬تّن‪:‬ےک‪:‬ه ط‪:‬ںیم‪:‬لانپ‪:‬ناکھان‪:‬ہا ات‪:‬وہ‪:،‬لُےس‪:‬ہا ےی‪:‬ہک‪ُ :‬لتم‪:‬‬
‫یک‪::‬ڑبی‪:‬امجتع‪:‬ےس‪:‬وبضمط‪:‬هلیگتسب‪:‬کےھک"‪:،‬لیس‪:‬معنئ‪:‬لیلج‪:‬یک‪:‬اتدیک‪:‬ںیم‪:‬رضح ِ ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬
‫اْل َام َع ِة‪َ :‬فإِ ََّّن ُ َام‬ ‫ِ‬
‫دبع ‪:‬لہلل ‪:‬نب ‪:‬وعسمد ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬ع َل ْوك ُْم بِال َّطا َعة َو ْ َ‬
‫َح ْب ُل اهللِ ا َّل ِذي َأ َم َر بِه»(‪" )2‬مت ‪:‬رپ ‪:‬لِاطتع ‪:‬هلامتجتیع ‪:‬تازل ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬دهونں ‪:‬زیچںی‪:‬‬
‫لہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬کیّس‪:‬ںیہ‪:،‬سج‪:‬وک‪:‬وبضمیط‪:‬ےس‪:‬اھتےنم‪:‬اک‪:‬لس‪:‬ےن‪:‬مکح‪:‬رفامای‪:‬ےہ"‬
‫هنط‪:‬لهک‪:‬لاحتد‪:‬یک‪:‬تمعن‬
‫زعزیلم‪:‬رتحمل!‪:‬سج‪:‬دم‪:‬لہلل‪:‬رکمی‪:‬لےنپ‪:‬لضف‪:‬هرکل‪:‬ےس‪:‬وک۔ی‪:‬تمعن‪:‬اطع‪:‬رفامےئ‪:،‬‬
‫ِ‬
‫ش‬
‫لہ‪:‬تبحم‪:‬اک‪:‬شِعااک‪:‬هویشہ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬دم‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬امہکے‪:‬‬
‫لہ‪:‬لامیم‪:‬هل ِ‬
‫لس‪:‬وک‪:‬اید‪:‬کانھک‪:‬ل ِ‬
‫زبکوگں‪:‬وک‪:‬هنطِ‪:‬زعزی‪:‬اطع‪:‬رفامےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬اجکی‪:‬وہرک‪:‬دجهدہج‪:‬اک‪:‬زعل‪:‬هوحہلص‪:‬دای‪:،‬لس‪:‬دم‪:‬وک‪:‬‬
‫میظع‪:،‬ابمک ‪:‬لهک‪:‬تمعن‪:‬اجم‪:‬رک‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬اک‪:‬رکش‪:‬لدل‪:‬رکان‪:‬مہ‪:‬رپ‪:‬تازل‪:‬هرضهکی‪:‬ےہ‪:،‬لهک‪:‬اسھت‪:‬‬
‫اسھت‪:‬ابیمہ‪:‬لافتق‪:‬هلاحتد‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬زمدی‪:‬وبضمط‪:‬رکان‪:‬ےہ ‪:‬اتکخی‪:‬ےک‪:‬لَهکلق‪:‬ےنٹلپ‪:،‬لهک‪:‬ل ِ‬
‫َوقلل‪:‬اعمَل‪:‬‬
‫ےک‪:‬رعهج‪:‬هزَ هلك‪:،‬لهک‪:‬لم‪:‬یک‪:‬اکایمیب‪:‬هاناکیم‪:‬اک‪:‬اطمہعل‪:‬رکےن‪:‬ےساتپ‪:‬اتلچ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪ٓ:‬اج‪:‬کت‪:‬‬

‫(‪" )1‬سنن الرتمذي" باب ما جاء يف لزوم اْلامعة‪ ،‬ر‪ ،2165 :‬صـ‪.498‬‬
‫(‪" )2‬ادعجم الكبر" من اسمه عبد اهلل‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪.199/9 ،8972 :‬‬
‫‪189‬‬
 ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬‫وی ِل‪:‬کاناتسم‬ ‫‪692‬‬
‫ت‬
‫سج َ‪:‬قول ‪:‬ےن ‪:‬یھب ‪:‬رعهج ‪:‬هرتیق ‪:‬یک ‪:‬زنمك ‪: :‬کا۔ی‪: ،‬هہ ‪:‬رتیق ‪:‬لرثک ‪:‬لُم ‪:‬ےک ‪:‬ابیمہ ‪:‬لاحتد ‪:‬یہ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رَموہم ‪:‬تّنم ‪:‬کیہ ‪:‬لرگ ‪:‬یسک ‪:‬ےک ‪:‬کاس ‪:‬یگنج ‪:‬اسزهاسامم‪: ،‬رجتہب ‪:‬اکک ‪:‬ه َدریل ‪:‬رَبی‪: ،‬رحبی ‪:‬لهک‪:‬‬
‫ِ‬
‫اضِف۔ی ‪:‬لَوفلج‪: ،‬لهک ‪:‬املعء ‪:‬هدلوشنَک‪: ،‬لرغلض ‪ِ :‬دینی ‪:‬هداینهی ‪:‬امتل ‪ّ:‬وقںیت ‪:‬وہں‪: ،‬نکیل ‪:‬ابیمہ ‪:‬لافتق‪:‬‬
‫هلاحت ‪:‬دہن‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬ہی‪:‬امتل رَت‪:‬الصںیتیح‪:‬ےباکک‪:،‬ہکلب‪:‬ان‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬ربلرب‪:‬ںیہ ‪:‬ابیمہ‪:‬انلافتیق‪:‬رتیق‪:‬‬
‫ےک‪:‬اجبےئ‪ّ:‬زنتیل‪:،‬لهک‪ٓ:‬اابدی‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:‬ربابدی‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬یتنب‪:‬ےہ‬
‫‪:‬اجم َ‪:‬کتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬لکی ‪:‬ٹیلپ ‪:‬افکل ‪:‬رپ ‪:‬عمج ‪:‬وہےن‪:،‬‬
‫‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫لافتق‪:‬هلاحتد‪:،‬اھب۔ی‪:‬ہاکیگ‪:،‬مہ‪ٓ:‬ایگنہ‪:‬هىتہجكی ‪:‬اک‪:‬دکس‪:‬دای‪:،‬لهک‪:‬بج‪:‬کت ‪:‬املسمم‪:‬لس‪:‬اغل‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬قک‪:‬ر ی‪:‬کیہ ‪:‬یَر ي و‪:‬هسِیو جی‪:‬ط یس‪:‬اطب ںی‪:‬یھب‪:‬‬
‫رپ‪:‬لمع‪:‬ریَپل‪:‬کےہ‪:،‬اکایمیب‪:‬هاکرملین‪ُ :‬لم‪:‬اک ُ َّ د‬
‫املسمونں‪:‬ےک ‪ٓ:‬اےگ ‪:‬رسوگنں‪:‬ںیھت‪:،‬لم ‪:‬یک‪:‬تبیہ‪:‬هالجك ‪:‬ےس ‪:‬اہپڑ ‪:‬یھب‪:‬ٹمس‪:‬رک ‪:‬کل۔ی‪:‬‬
‫وہےئ‪: ،‬کلےتس ‪:‬یک ‪:‬رہ ُ‪:‬کاکهٹ ‪:‬وک ‪:‬هہ ‪:‬کاؤں ‪:‬یک ‪:‬وھٹرک ‪:‬ےس ‪ُ :‬دهک ‪:‬رکےت ‪:‬گےلےئگ‪ : ،‬حت ُ‪:‬هُ ِ‪:‬‬
‫‪َ:‬ط‪:‬ےیک ‪:‬نکیل‪:‬بج‪:‬املسمم‪:‬لافتق‪:‬هلاحتد‪:‬وک‪:‬متخ‪:‬‬ ‫ےک‪:‬رپمچ‪:‬رہللےئ‪:،‬اکایمویبں‪:‬ےک‪:‬رفس َ‬
‫ش‬
‫رک‪:‬ےک‪:‬رفتِہق‪:‬ابزی‪:،‬رگهہ‪:‬دنبی‪:‬لهک‪:‬بصعت‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬وہ‪:‬ےئ‪:،‬لم‪:‬یک‪:‬اشم َ‪:‬هشوتک‪َ :،‬ددبہب‪:‬‬
‫ُهکبع‪:‬بس‪:‬ھچک‪:‬رھکب‪:‬رک‪:‬کہ‪:‬ایگ‪:،‬املسمم‪:‬زمکهک‪:‬وہےت‪:‬گےل‪:‬ےئگ‬
‫ہی‪:‬اب ِ‪:‬وخب‪:‬هلحض‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬لافتق‪:‬هلاحتد‪ّ:،‬وق ِ‪:‬لهک‪:‬ریمعتی‪:‬وشنهامن‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ہکبج ‪:‬لس ‪:‬ےس ‪ُ :‬دهکی ‪:‬هانلافتیق‪: ،‬لِرتفلق ‪:‬هلاشتنک‪: ،‬رختبی ‪:‬لهک ‪:‬زمکهکی ‪:‬اک ‪:‬ابثع ‪:‬ےہ‪: ،‬لہلل‪:‬‬
‫اعتیل ‪:‬اک ‪:‬رفامم ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬واوُعْيِطَا َدْنِع َهّٰللا َدْنِع َوٗهَلْوُسَر َدْنِع َواَل َدْنِع اْوُعَزاَنَت َدْنِع اْوُلَشْفَتَف َدْنِع َوَبَهْذَتَدْنِع ‬
‫ْمُكُحْيِر﴾(‪" )1‬لہلل ‪:‬لهک ‪:‬کموسك ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬امون‪: ،‬لهک ‪ٓ:‬اسپ ‪:‬ںیم ‪:‬ڑگھجل ‪:‬تم ‪:‬رکه‪: ،‬هکہن ُ‪:‬به دك ‪:‬وہ‪:‬‬
‫اجؤ ‪:‬ےگ ‪:‬لهک ‪:‬اہمتکی ‪:‬دنبیھ ‪:‬وہ۔ی ‪:‬وَہل ‪:‬حاطتق) ‪:‬اجیت ‪:‬کےہ ‪:‬یگ!" ‪:‬ینعی ‪:‬لاحتد ‪:‬هلافتق ‪:‬ےک‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬األىفال‪.46 :‬‬

‫‪190‬‬
 ‫‪696‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬ ‫‪ِ :‬‬
‫ویل‪:‬کاناتسم‬
‫ِ‬
‫‪:‬وصبک ِ ‪:‬درگی ‪:‬بس ‪:‬ھچک ‪:‬متخ ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬کہ ‪:‬اجات‪:‬‬ ‫ببس ‪:‬املسمونں ‪:‬اک ُ‪:‬کبع ‪:‬ه َد َدبہب ‪:‬اقمئ ‪:‬ک ات ‪:‬ےہ‪،‬‬
‫ےہ ‪:‬ذٰہلل ‪:‬ںیمہ ‪:‬یھب ‪:‬لِرتفلق ‪:‬هلاشتنک ‪:‬هلےل ‪:‬لَاعفك‪: ،‬کراک ِ ‪:‬لهک ‪:‬رکدلک ‪:‬وک ‪:‬ڑوھڑ ‪:‬رک‪: ،‬ابیمہ‪:‬‬
‫‪:‬ل‪:‬ےہ!!‬ ‫وبضمط‪:‬لاحتد‪:‬ےس‪:‬اکل ي ا‬
‫ب‬
‫ههلا۔ی‪:‬لهک‪:‬رپزیہاگکی‪:‬رپ‪:‬لکی‪:‬دهرسے‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکه!‬
‫نط ‪:‬زعزی‪:‬‬
‫زعزیلم ‪:‬رتحمل! لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬اک ‪:‬رکهڑاہ ‪:‬رکهڑ ‪:‬لاسحم‪: ،‬ہک ‪:‬لُس ‪:‬ےن ‪:‬ه ِ‬
‫ِ‬
‫کاناتسم ‪:‬وک ‪:‬تہب ‪:‬یس ‪:‬وتمعنں ‪:‬ےس ‪:‬ونلزل ‪:‬ےہ‪: ،‬نج ‪:‬ںیم ‪:‬رَسزبس ‪:‬ابتاغ ِ‪: ،‬ونکںی‪: ،‬ےمشچ‪ ،‬ي‬
‫‪:‬هس‪:‬‬
‫ي‬
‫‪:‬رسزيم‪:‬یھب‪:‬ےہ ‪:‬ںاہں‪:‬رہهں‪:‬یک‪:‬ریمعت‪:،‬وچبں‪:‬یک‪:‬‬ ‫ه ي‬
‫رعي‪:‬دنمسک‪:،‬دکای‪:‬لهک‪::‬امہکی‪:‬کا‬
‫میلعت‪: ،‬رتتیب ‪:‬لهک ‪:‬رتیق‪ ،‬لاسنتین ‪:‬یک ‪:‬اقب ‪:‬هالفح‪: ،‬تحص ‪:‬هالس ‪،‬ی ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ل نوك‪:،‬‬
‫ویوینکزیٹس‪: ،‬اتپسہك ‪:‬هوتعنصں ‪:‬ےک ‪:‬ایقل‪: ،‬رہ ‪:‬ہنکمم ‪:‬هاینبدی ‪:‬وہسایل ِ ‪:‬یک ‪:‬رفلیمہ‪: ،‬ڑسوکں‪:،‬‬
‫ُ وپں ‪:‬لهک ‪:‬ڈومیں ‪:‬یک ‪:‬ریمعتل ِ‪: ،‬دخِتم ‪:‬قلخ ‪:‬لهک ‪:‬درگی ‪:‬یئک ‪:‬لےھچ ‪:‬اکومں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬زمدی ‪:‬رھب‪:‬‬
‫وپک‪:‬وکوششں‪:‬یک‪:‬رضهک ِ‪:‬ےہ ‪:‬ذہلل‪:‬امہکل‪:‬یھب‪:‬رفض‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬مہ‪:‬لس‪:‬کلم‪:‬یک ‪:‬لایشء‪:‬هلَالم ‪:‬‬
‫یک ‪:‬افحتظ ‪:‬رک ‪:‬ںی‪: ،‬لهک ‪:‬وکح ‪،‬ی ‪:‬لاکلہکهں ‪:‬ےس ‪:‬رھبوپک ‪:‬اعت ُهم ‪:‬رکےک ‪:‬مکح‪: ِ:‬دخلهدنی ‪:‬اک ‪:‬یلمع‪:‬‬
‫(‪)1‬‬
‫وطک ‪:‬رپ ‪:‬وبث ِ ‪:‬دںی‪: ،‬لکاش ِد ‪:‬ابکی ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬واْوُنَواَعَت َدْنِع ّرِبْ َدْنِع َّتلاَو َدْنِع َوىٰ﴾‬
‫ب‬
‫" ههلا۔ی‪:‬لهک‪:‬رپزیہاگکی‪:‬رپ‪:‬لکی‪:‬دهرسے‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکه!"‬
‫دخِتم‪:‬لاسنتین‬
‫لم ‪:‬لالسل!‪ َ :‬و‬
‫ےبلث ‪:‬دخِتم‪:‬لاسنین‪:‬دولں ‪:‬وک‪:‬ومہ ‪:‬رک‪: ،‬اخموتفلں‪:‬ےک ‪:‬وجہل‪:‬‬ ‫ربلدک ِ‬
‫ش‬
‫ےس‪:‬یھب‪:‬کلہتس‪:‬اکنك‪:‬یتیل‪:‬ےہ ‪:‬املسمم‪:‬تیثیحب‪ُ :‬لتّم‪:‬دخِتم‪:‬قلخ‪:‬وک‪:‬لانپ‪:‬شِعااک‪:‬انبںیل‪:،‬وت‪:‬‬
‫رج‪:‬میظع‪:،‬لهک‪ٓ:‬ارخ ِ‪:‬یک‪:‬‬
‫لںیہن‪:‬افحتِ‪:‬زامہن‪:‬ےننب‪:‬ےس‪:‬وک۔ی‪:‬ںیہن‪:‬که ‪:‬اتکس ‪:‬دخِتم‪:‬قلخ‪:‬ںیم‪:‬ل ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.2 :‬‬

‫‪191‬‬
 ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬‫وی ِل‪:‬کاناتسم‬ ‫‪694‬‬
‫یھب‪:‬اکایمیب‪:‬ےہ‪:،‬املسمم‪:‬لکی‪:‬دهرسے‪:‬ےک‪:‬اھب۔ی‪:‬ںیہ‪:،‬ذٰہلل‪:‬رہ‪:‬لکی‪:‬وک‪:‬ہا ےی‪:‬ہک‪:‬دهرسے‪:‬‬
‫‪:‬اجم َ‪:‬کتمح‪:‬ﷺ ےن‪:‬لکاشد‪:‬رفامای‪« :‬ا ْد ْس ِل ُم‬ ‫اھب۔ی‪:‬یک‪:‬رہ‪:‬رطح‪:‬ےس‪:‬دمد‪:‬رکے ‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫هلل‬
‫َان ا ُ‬ ‫اج ِة َأ ِخ ْو ِه‪ ،‬ك َ‬ ‫َأ ُخو ادْ ْسلِ ِم‪َ َٓ ،‬ي ْظ ِل ُم ُه َو َٓ ُي ْسلِ ُم ُه‪َ ،‬و َم ْن ك َ‬
‫َان ِ ْيف َح َ‬
‫ات‬‫ِيف حاجتِ ِه‪ ،‬ومن َفرج َعن مسلِ ٍم كُرب ًة‪َ ،‬فرج اهللُ َعنْه كُرب ًة ِمن كُرب ِ‬
‫ُ َْ ْ َُ‬ ‫ْ َ َّ َ‬ ‫ْ َ َ َ َ ْ َّ َ ْ ُ ْ‬
‫رت ُه اهللُ َي ْو َم ا ْل ِق َوا َم ِة»(‪.)1‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َي ْو ِم ا ْلق َوا َمة‪َ ،‬و َم ْن َس َ َ‬
‫رت ُم ْسل ًام َس َ َ‬
‫"املسمم‪:‬املسمم‪:‬اک‪:‬اھب۔ی‪:‬ےہ‪:،‬هہ‪:‬لےنپ‪:‬اھب۔ی‪:‬رپ‪:‬ملظ‪:‬ںیہن‪:‬رکات‪:،‬لهک‪:‬ہن‪ُ :‬لس‪:‬وک‪:‬اظمل‪:‬‬
‫ےک‪:‬وحلےل‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ےن‪:‬لےنپ‪:‬اھب۔ی‪:‬یک‪:‬رضهک ِ‪:‬وپکی‪:‬یک‪:،‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬لس‪:‬یک‪:‬رضهک ِ‪:‬‬
‫وپکی ‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ‪:،‬سج ‪:‬ےن ‪:‬یسک ‪:‬املسمم‪:‬یک‪:‬تبیصم ‪ُ :‬دهک ‪:‬یک‪: ،‬لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ربه ِز ‪:‬ایقتم‪:‬لُس ‪:‬یک‪:‬‬
‫ںیتبیصم ‪ُ :‬دهک ‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ‪: ،‬لهک ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬یسک ‪:‬املسمم ‪:‬یک ‪:‬رپدہ ‪:‬وپیش ‪:‬یک‪: ،‬لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ایقتم ‪:‬ےک‪:‬‬
‫دم‪:‬لس‪:‬یک‪:‬رتس‪:‬وپیش‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ" ‪:‬ذہلل‪:‬نج ‪:‬اقمدصِ‪:‬ہنسح‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ںیمہ ‪:‬هنطِ‪:‬زعزی‪:‬لالص‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬امیلعت ِ‪:‬لالسہیم‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬ںیمہ‪:‬‬ ‫وہل‪:،‬لم‪:‬اقمدص‪:‬وک‪:‬اسےنم‪:‬کےتھک‪:‬وہےئ‪:،‬لم‬
‫‪:‬رخلج‪:‬نیسحت‪:‬شیپ‪:‬رکان‪:‬ےہ‬
‫لےنپ‪:‬زبکوگں‪:‬یک‪:‬وکوششں‪:‬لهک‪:‬رقابوینں‪:‬وک ِ‬
‫لافتق‪:‬هلاحتدےک‪:‬وصحك‪:‬یک‪:‬وکشش‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬مہ ‪:‬هونط! ‪:‬تاوھکں ‪:‬رقابوینں ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬لالص ‪:‬وہےن ‪:‬هلیل‪: ،‬لس‪:‬‬
‫ ِتکلِ ‪:‬لالسہیم ‪:‬یک ‪:‬اقب‪: ،‬رعهج ‪:‬هرتیق ‪:‬لهک ‪:‬لنم ‪:‬هالس ‪،‬ی ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ابیمہ ‪:‬لافتق ‪:‬هلاحتد ‪:‬تہب‪:‬‬
‫رضهکی ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬رطح ‪:‬رطق ٔہ ‪ٓ:‬اب ‪:‬یک ‪:‬اہنت ‪:‬وک۔ی ‪:‬اخص ‪:‬تیثیح ‪:‬ںیہن ‪:‬وہیت‪: ،‬رگم ‪:‬بج ‪:‬یہی‪:‬‬
‫رطقے ‪ٓ:‬اسپ ‪:‬ںیم ‪:‬لاحتد ‪:‬رکےتیل ‪:‬ںیہ‪: ،‬وت ‪:‬لربِ ‪:‬رکل ‪:‬یک ‪:‬وصک ِ ‪:‬ںیم ‪:‬لَپ ‪:‬رھَب ‪:‬ںیم َ ه‪:‬ج ‪:‬لھت ‪:‬رک‪:‬‬
‫دےتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬وُسےھک ‪:‬وتیھکں ‪:‬وک ‪:‬رہل ‪:‬رھبل ‪:‬لهک ‪:‬رت هاتزہ ‪:‬رک ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬لیہن ‪:‬رطقهں ‪:‬یک ‪:‬مہ ‪ٓ:‬ایگنہ‪:‬‬

‫كتاب ادظامل‪ ،‬ر‪ ،2442 :‬صـ‪.394‬‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" ُ‬
‫‪192‬‬
 ‫‪693‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬ ‫‪ِ :‬‬
‫ویل‪:‬کاناتسم‬
‫لکی‪:‬لےسی ُ‪:‬طوافم ‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬منج‪:‬دیتی‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬لکی‪:‬اعمَل‪:‬وک‪:‬ےکنت‪:‬یک ‪:‬رطح‪:‬اہب ‪:‬رک ‪:‬ےل‪:‬اجات‪:‬ےہ ‪:‬‬
‫تاوھکں ‪:‬لیم ‪ُ :‬دهک ‪:‬ےس ‪:‬رظن ‪ٓ:‬اےن ‪:‬هلےل ‪:‬ےھنن ‪:‬اتسکے ‪:‬یک ‪:‬ایک ‪:‬تقیقح؟ ‪:‬نکیل ‪:‬بج ‪:‬یہی‪:‬‬
‫اتسکے‪ٓ:‬اسپ‪:‬ںیم‪:‬لاحتد‪:‬رکےتیل‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪::‬لدنریھی‪:‬کل ِ‪:‬ںیم‪:‬وپکے‪:‬اعمل‪:‬وک‪:‬کهنش‪:‬هّونمک‪:‬رک‪:‬‬
‫دےتی‪:‬ںیہ‪:،‬اسمرفهں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ریخ‪:‬اک‪:‬اسامم‪:‬نب‪:‬اجےت‪:‬ںیہ!!‬
‫لرغلض‪:‬یہی‪:‬لاك‪:‬لوقل ِل ‪:‬اعمل ‪:‬اک‪:‬یھب ‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪:‬لافتق‪:‬هلاحتد‪:‬یک ‪:‬دبَهتل ‪:‬وقںیم‪:‬‬
‫ونسَکیت‪:‬لهک‪:‬رتیق‪:‬هرعهج‪:‬یک َ‪:‬مازك‪:‬ےط‪:‬رکیت‪::‬ںیہ ‪:‬لرگ‪ٓ:‬اج‪:‬مہ‪:‬یھب‪:‬لافتق‪:‬هلاحتد‪:‬ےک‪:‬لوصك‪:‬‬
‫رپ‪:‬اکک‪:‬دنب‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪:،‬لالسیم‪:‬امیلعت ِ‪:‬لهک‪:‬لٰیلع‪:‬لاسنین‪:‬هلَالخیق‪:‬لَدقلک‪:‬لانپ ‪:‬ںیل‪:،‬وت‪:‬ںیمہ‪:‬یھب‪:‬‬
‫هہ‪:‬اقمل‪:‬هن‪:‬سع ِ‪:‬هلدتقلک‪:‬لالص‪:‬وہاتکس‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬رھپ‪:‬داین‪:‬یک‪:‬وک۔ی‪:‬اطتق‪:‬مہ‪:‬رپ‪:‬تاغبل‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫ٓایتکس‪: ،‬رصف ‪:‬رضهک ِ ‪:‬لس ‪:‬لرم ‪:‬یک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬لاحتد ‪:‬هىتہجكی ‪:‬ےک ‪:‬اغل ‪:‬وک ‪:‬اعل ‪:‬رکںی‪: ،‬یکلم‪:‬‬
‫هوقیم ‪:‬اصقنم ‪َ :‬دہ ‪:‬لامعك ‪:‬هرکدلک ‪:‬اک ‪:‬اخہمت ‪:‬رکےک‪: ،‬لافتق ‪:‬هلاحتد ‪:‬یک ‪:‬تقیقح ‪:‬وک ‪:‬لُاجرگ ‪:‬رکںی؛‪:‬‬
‫ویکہکن ‪:‬لُتّمِ ‪:‬ہملسم ‪:‬ابوصخلص ‪:‬امہکے ‪:‬هنطِ ‪:‬زعزی ‪:‬وک ‪:‬دکشیپ ‪:‬اسملئ ‪:‬اک ‪:‬لح ‪:‬لهک ‪:‬زجنلیچ‪:‬‬
‫‪:‬دتلک ‪:،‬لافتق‪:‬هلاحتد‪:‬ںیم‪:‬رمضم‪:‬ےہ ‪:‬لہلل‪:‬رکمی‪:‬ےن‪:‬املسمونں‪:‬وک‪:‬‬
‫(‪: )Challenges‬اک ُ‬
‫لافتق ‪:‬هلاحتد ‪:‬رپ ‪:‬اقمئ ‪:‬هدلمئ ‪:‬کےنہ ‪:‬یک ‪:‬اتدیک ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬واَل َدْنِع اْوُنْوُكَت َدْنِع َنْيِذَّلاَكَدْنِع ‬

‫اْوُقَّرَفَت َدْنِع َواْوُفَلَتْخا َدْنِع ْۢنِم َدْنِع ِدْعَب َدْنِع اَم َدْنِع ُمُهَءٓاَج َدْنِع ُتٰنِّيَبْلا﴾(‪" )1‬لُم ‪:‬ےسیج ‪:‬تم ‪:‬وہ ‪:‬اجان ‪:‬وج ‪:‬کهنش‪:‬‬

‫اشنوینں ‪:‬ےک ‪:‬اب ُهوجد ‪:‬لگل ‪:‬لگل ‪:‬وہ ‪:‬ےئگ‪: ،‬لهک ‪:‬لُم ‪:‬ںیم ُ و‬
‫‪:‬پٹ ‪:‬ڑپ ‪:‬یئگ" ‪:‬وت ‪:‬ولعمل ‪:‬وہل ‪:‬ہک‪:‬‬
‫لرتفلق ‪:‬هلاشتنک ‪:‬ابیمہ ‪:‬وھپٹ ‪:‬اک‪:‬ببس ‪:‬ےہ‪: ،‬ذہلل ‪:‬انلافتیق ‪:‬ےس ‪:‬ےتچب ‪:‬وہےئ ‪:‬دینی ‪:‬هداینهی‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عمران‪.115 :‬‬

‫‪193‬‬
 ‫ِ‬
‫‪:‬حلاتا ِ‪:‬لارضہ‪:‬ےک‪:‬انترظ‪:‬ںیم)‬‫وی ِل‪:‬کاناتسم‬ ‫‪692‬‬
‫اعُمالم ِ ‪:‬ںیم‪: ،‬چس ‪:‬لهک ‪:‬قح ‪:‬رپ ‪:‬اقمئ ‪:‬کےنہ ‪:‬هلولں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬کانہ ‪:‬ےہ‪: ،‬لیس ‪:‬ںیم ‪:‬امہکی‪:‬‬
‫اکایمیب‪:‬ےہ‪؏:،‬‬
‫رفد ‪:‬اقمئ ‪:‬کطبِ ‪:‬تّلم ‪:‬ےس ‪:‬ےہ‪: ،‬اہنت ‪:‬ھچک ‪:‬ںیہن‬
‫ح‪)6‬‬
‫‪:‬ریبهم ‪:‬دکای ‪:‬ھچک ‪:‬ںیہن!‬
‫ِ‬ ‫َموج ‪:‬ےہ ‪:‬دکای ‪:‬ںیم‪،‬‬
‫داع‬
‫لےلہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬رقلکدل ِد ‪:‬کاناتسم ‪:‬ےک ‪:‬اقمدص ‪:‬وک ‪:‬ھجمس ‪:‬رک‪: ،‬کلم ‪:‬هوقل ‪:‬یک ‪:‬دختم‪:‬‬
‫لهک ‪:‬لس ‪:‬یک ‪:‬افحتظ ‪:‬یک ‪:‬اعسد ِ ‪:‬بیصن ‪:‬رفام‪: ،‬ابیمہ ‪:‬لاحتد ‪:‬هلافتق ‪:‬لهک ‪:‬تبحم ‪:‬ه ُلتفل ‪:‬وک ‪:‬لَهک‪:‬‬
‫زایدہ ‪:‬رفام‪ ،‬ںیمہ ‪:‬ل ِ‬
‫َاکحل ‪:‬رشتعی ‪:‬رپ ‪:‬حیحص ‪:‬وطک ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ریَپل ‪:‬وہےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬امہکی‪:‬‬
‫داعںیئ‪:‬لینپ‪:‬ابکاگہِ‪:‬ےبسک‪:‬انپہ‪:‬ںیم‪:‬وبقك‪:‬رفام‪ٓ:،‬انیم‪:‬ای ّ‬
‫کب‪:‬لاعلنیمل!‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ح‪ِ " )6‬‬

‫ایلک ِ‪:‬لابقك"‪:‬ابگنِ‪:‬دکل‪:،‬ہصح‪:‬موسل‪:،:‬عمش‪:‬لهکاشرع‪،‬؃‪462:‬‬
‫‪194‬‬
‫‪595‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬

‫ارپلی ُ‪:‬فوك‪(:‬وھجٹ)‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:2‬ابعشم‪:‬امظع ‪5445‬ھ‪2222/3/27 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتؿ‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبف أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعق ُذ باهللِ ِمـ ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آلف‬ ‫َ‬
‫الرحوؿ‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محـ ّ‬ ‫الرجوؿ‪ِ ،‬‬
‫بسؿ اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا ومقٓىا‬
‫صؾ وش ِّلؿ ِ‬
‫هؿ ِّ‬‫والسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آلف وص ِ‬
‫حبف أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ارپلی ُ‪:‬فوك (‪ )April Fool‬اوروھجٹ‪:‬یک‪:‬ذمتّم‬
‫‪:‬واصنری‪:‬یک‪:‬تہب‪ُ : :‬روسامت‪:‬امہرے‪:‬ملسم‪:‬اعُمرشے‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫زعزیام‪:‬نَم!‪:‬جٓ ‪:‬لك‪:‬وہید‬
‫ِ‬
‫ںیم ‪:‬راجئ ‪:‬وہیت ‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ام ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬رمس ‪":‬ارپلی ‪:‬وفك" ‪)April Fool( :‬‬

‫یھب‪:‬ےہ۔‪:‬اس‪:‬رمس‪:‬ےک‪:‬تحت‪:‬مکی‪:‬ارپلی‪:‬وک‪:‬وھجٹ‪:‬وبك‪:‬رک‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬دوھاک‪:‬دانی‪:،‬ذماق‪:‬ےک‪:‬انل‪:‬‬
‫رپ ‪:‬یسک ‪:‬وک ‪:‬ےبووقف ‪:‬انبان‪: ،‬یسک ‪:‬وک ‪:‬اَذتّی ‪:‬دانی‪: ،‬ہن ‪:‬رصف ‪:‬ااھچ ‪:‬اھجمس ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬اےس ‪:‬اکی‪:‬‬
‫‪:‬اچب‪:‬دیتس‪:‬ےس‪:‬دورسوں‪:‬وک‪:،‬انتج‪:‬ڑبا‪:‬دوھاک‪:‬دے‪:‬‬
‫امکك‪:‬رقار‪:‬دای‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‪:‬وج‪:‬ینتج‪:‬افصیئ‪:‬اور ُ ُ‬
‫دے‪: ،‬اُانت ‪:‬یہ ‪:‬اُس ‪:‬وک ‪:‬ذنیہ ‪:‬اور ‪:‬اقِلب ‪:‬رعتفی ‪:‬اھجمس ‪:‬اجات ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ہی ‪:‬رمس‪: ،‬رشیع‪: ،‬اَالخیق ‪:‬اور‪:‬‬
‫‪:‬الخف‪:‬رُموت‪ِ ،‬‬
‫‪:‬الخف‪:‬ذہتبی‪:‬اور‪:‬ااہتنیئ‪:‬رشانم ‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬‬ ‫اتریخی‪:‬اابتعر‪:‬ےس ِ‬
‫ِ‬
‫امیلعتت‪:‬االسہیم‪:‬ےک‪:‬یھب‪:‬الخف‪:‬ےہ۔‬ ‫اسھت‪:،‬‬

‫‪195‬‬
‫‪596‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫ذموکرہ ‪:‬ابال ‪:‬لیصفت ‪:‬ےس ‪:‬ولعمل ‪:‬وہا‪: ،‬ہک ‪:‬ہی ‪:‬رمس ‪:‬یئک ‪:‬رباویئں ‪:‬اک ‪:‬ومجمہع ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫(‪ )5‬وھجٹ‪: )2(: ،‬دوھاک‪: )3(: ،‬انقح ‪:‬ذماق‪: )4(: ،‬اشُمتہبِ ‪،:‬راّر‪: )5(: ،‬ولوگں ‪:‬وک ‪:‬اذتی‪:‬‬
‫دانی‪:‬وریغہ‪:‬وریغہ‪:،‬ہکبج‪:‬اہلل‪:‬وروسك ‪:‬ےن‪:‬ام‪:‬امتل‪:‬اُومر‪:،‬ابوصخلص‪:‬وھجٹ ‪:‬ےس‪:‬اانتجب‪:‬اک‪:‬‬
‫مکح‪:‬رقجٓم‪:‬ودحثی‪:‬ںیم‪:‬اتدیکاً‪:‬رفامای‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬املسمم‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬اشم‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬وہ‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اور‪:‬‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬رفانیم ‪:‬وک ‪:‬سپِ ‪:‬تشپ ‪:‬ڈاك ‪:‬رک‪: ،‬اینپ ‪:‬داین ‪:‬وجٓرخت ‪:‬یک ‪:‬ابتیہ‪:‬‬
‫یفطصم ِ‬
‫وربابدی‪:‬اک‪:‬اسامم‪:‬رکے۔‬
‫رتحمل ‪:‬ویئویئ! ‪:‬ماهلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬ااسنم ‪:‬وک ‪:‬اےنپ ‪:‬لضف ‪:‬ورکل ‪:‬ےس ‪:‬نج ‪:‬نج ‪:‬وتمعنں ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬يظ ي‬
‫‪:‬يرن‪ :‬تمع‪:‬زابم‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬ااسنم‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬حیحص‪:‬اامعتسك‪:‬یک‪:‬نیقلت‪:‬‬ ‫ونازاےہ‪:،‬اُم ي‪:‬م ي‪:‬اب ي‬
‫رفامیئ ‪:‬یئگ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ہشیمہ ‪:‬وھجٹ ‪:‬ےس ‪:‬اتچب ‪:‬رےہ۔ ‪:‬وھجٹ ‪:‬یک ‪:‬ذمتّم ‪:‬ایبم ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫اعتیل‪:‬اراشد‪:‬رفاماتےہ‪َ﴿ :‬تَنْعَلِهّٰللاىَلَعَنْيِبِذٰكْلا﴾(‪" )1‬وھجوٹں‪:‬رپ‪:‬اہلل‪: :‬‬
‫اعتیلیک‪:‬تنعل"۔‬
‫وھجٹ‪:‬ریبکہ‪:‬انگہ‪:‬ےہ‬
‫زعزی‪:‬دووتس! ‪:‬وھجوٹں‪:‬ےس ‪:‬اینپ‪:‬انرایگض ‪:‬واندنسپدییگ‪:‬اک ‪:‬ااہظر ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اہلل‪:‬‬
‫جٓم‪:‬دیجم‪:‬ںیم‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪﴿ :‬اَمَّنِايِرَتْفَيَبِذَكْلاَنْيِذَّلا‬
‫اعتیل‪:‬ےن‪:‬اینپ‪:‬الربی‪:‬اتکب‪:‬رق ِ‬
‫اَلَنْوُنِمْؤُيِتٰيٰاِبِهّٰللاۚ‪َ١‬وَكِٕىٰٓلوُاُمُهَنْوُبِذٰكْلا﴾(‪" )2‬وھجٹ‪:‬اتہبم‪:‬ویہ‪:‬ابےتیہ ‪:‬ںیہ‪:،‬وج‪:‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬جٓوتیں‪:‬رپ‪:‬اامیم‪:‬ںیہن‪:‬رےتھک‪:،‬اور‪:‬ویہ ‪:‬وھجےٹ ‪:‬ںیہ"۔‪:‬دصر‪:‬االَافلض‪:‬رضحت‪:‬‬
‫دلنی‪:‬رمادجٓابدی‪ �:‬اس‪:‬جِٓتی‪:‬رکہمی‪:‬ےک‪:‬تحت‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬اس‪:‬ےس‪:‬‬ ‫اّلعہم ّ ِي د‬
‫‪:‬س‪:‬میعن‪:‬ا ّ‬
‫ےسدب‪:‬يرنی‪:‬انگہ‪:‬ےہ"۔‬
‫ولعمل‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬وھجٹ‪:‬ریبکہ‪:‬انگوہں‪:‬ںیم‪: :‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،3‬آل عمران‪.61 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،14‬النحؾ‪.105 :‬‬
‫‪196‬‬
 ‫‪597‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫ریمے ‪:‬ویئویئ! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬وھجوٹں ‪:‬ےس ‪:‬ف قلع ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬لِتُق‬
‫َنْوُصّٰرَخْلا﴾(‪" )1‬امرے‪:‬اجںیئ‪:‬دك‪:‬ےس‪:‬يراےنش‪:‬واےل"‪:‬ینعی‪:‬وھجےٹ‪:‬ولگ۔‬
‫ئ‬
‫زعزیام‪:‬رگایم‪:‬دقر! ُ‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬یھب‪:‬وھجٹ‪:‬یک‪:‬وحنتس‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ببس‪:‬وہےن‪:‬واےل‪:‬ذعاب‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬رفامای‪:،‬احصۂب‪:‬رِکال ‪�:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬ہیقف‪:‬ودہتجم‪:،‬لیلج‪:‬‬
‫ادقلر ‪:‬احصیب‪: ،‬رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان ‪:‬ا د ‪:‬اہلل ‪:‬م ‪:‬وعد ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬روسك ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫ﷺ ےن ‪:‬اراشدرفامای‪« :‬إِ َّياك ُْؿ َوا ْلك َِذ َب! َفإِ َّن ا ْلك َِذ َب َ َْي ِد ْي إِ ََل ا ْل ُف ُج ْق ِر‪،‬‬
‫الر ُج ُؾ َيك ِْذ ُب َو َيت ََح َّرى ا ْلك َِذ َب‬ ‫ِ‬
‫َوإِ َّن ا ْل ُف ُج ْق َر َ َْيد ْي إِ ََل الن َِّار‪َ ،‬و َما َي َز ُال َّ‬
‫َح َّتك ُي ْكت ََب ِعنْدَ اهللِ ك ََّذاب ًا»(‪" )2‬وھجٹ ‪:‬ےس ‪:‬وچب؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬وھجٹ ‪:‬رُبایئ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬اور‪:‬‬
‫رُبایئ ‪:‬مّنہج ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬ےل ‪:‬اجیت ‪:‬ےہ‪: ،‬ااسنم ‪:‬وھجٹ ‪:‬وباتل ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬وھجٹ ‪:‬ںیم ‪:‬وکاشں‪:‬‬
‫راتہ‪:‬ےہ‪:،‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬اہں‪:‬وھجاٹ‪:‬ھکل‪:‬دای‪:‬اجات‪:‬ےہ"۔‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اامل ‪:‬ونَوی ‪ �:‬اس ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬یک ‪:‬رشح ‪:‬ںیم ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪:‬‬
‫ہک‪":‬املعےئ‪:‬رِکال‪:‬ےن‪:‬رفامای‪::‬اس‪:‬ےک‪:‬ینعم‪:‬ہی‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬وھجٹ‪:‬رُباویئں‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےل‪:‬اجات‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اور ‪:‬وھجٹ ‪:‬یکین ‪:‬رپ ‪:‬ااقتستم ‪:‬ےس ‪ُ :‬دور ‪:‬رک ‪:‬داتی ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اس ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬وھجٹ‪:‬‬
‫ےس‪:‬ےنچب‪:‬یک‪:‬اتدیک‪:‬ےہ‪:،‬زین‪:‬ہی‪:‬وج‪:‬رفامای‪:‬ہک‪":‬وھجاٹ‪:‬اھکل‪:‬اجات‪:‬ےہ"‪:،‬اس‪:‬ےس‪:‬رماد‪:‬ولخمق‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اِس‪:‬تفص‪:‬ےس‪:‬اظرہ‪:‬وہان‪:‬ےہ‪:،‬ای‪:‬رفوتشں‪:‬ںیم‪:‬اِس‪:‬تفص‪:‬ےس‪:‬وہشمر‪:‬وہان‪:‬رماد‪:‬ےہ‪:،‬ای‪:‬رھپ‪:‬‬
‫ہی‪:‬رماد‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬رفنت‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬دولں‪:‬ںیم‪:‬ڈاك‪:‬دی‪:‬اجیت‪:‬ےہ"(‪)3‬۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،26‬الذاريات‪.10 :‬‬

‫والصلة‪ ،‬ر‪ ،6639 :‬صـ‪.1138‬‬ ‫(‪" )2‬صحوح مسلؿ" كتاب ِ ّ‬
‫الز ِّ‬
‫والصلة وأداب‪ ،‬اجلزء ‪ ،16‬صـ‪.160‬‬ ‫(‪" )3‬رشح صحوح مسلؿ" كتاب ِ ّ‬
‫الز ِّ‬
‫‪197‬‬
‫‪598‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫ڑبی‪:‬ایختن‬
‫ُس َ ر‬
‫‪:‬حیم ‪ �:‬ےتہک ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬روسك‪:‬‬ ‫‪:‬سدان ‪:‬ایفسم ‪:‬م ‪:‬ا َ ْ ي د‬
‫رضحت ّ ِي‬
‫اك َح ِديث ًا ُه َق َل َؽ‬ ‫َز ْت ِخ َوا َى ًة َأ ْن ُُتَدِّ َ‬
‫ث َأ َخ َ‬ ‫اهلل ﷺ وک‪:‬ہی‪:‬رفامےت‪:‬انس‪« :‬ك ُ َ‬
‫ْت َلف بِ ِف ك ِ‬ ‫ِ‬
‫‪:‬ختن ‪:‬یک ‪:‬ابت ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬مت ‪:‬اےنپ‪:‬‬ ‫َاذ ٌب»(‪" )1‬ڑبی ِ ي ا‬ ‫بِف ُم َصدِّ ٌق‪َ ،‬و َأى َ ُ‬
‫املسمم ‪:‬ویئیئ ‪:‬ےس ‪:‬وکیئ ‪:‬ابت ‪:‬وہک‪: ،‬اور ‪:‬وہ ‪:‬ںیہمت ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬ںیم ‪:‬اچس ‪:‬اجم ‪:‬راہ ‪:‬وہ‪: ،‬اور ‪:‬مت ‪:‬اس‪:‬‬
‫ےس‪:‬وھجٹ‪:‬وبك‪:‬رےہ‪:‬وہ"۔‬
‫وھجٹ‪:‬یک‪:‬وحنتس‬
‫ئ‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب‪:‬رمع‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪:ُ ،‬ن‪:‬رکمی ﷺ ےن‪:‬رفامای‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِي د‬
‫«إِ َذا ك ََذ َب ال َع ْبدُ َت َباعَدَ َعنْ ُف ادَ َل ُؽ ِموالً‪ِ ،‬م ْـ َىت ِْـ َما َجا َء بِ ِف»(‪" )2‬بج‪:‬‬
‫دنبہ‪:‬وھجٹ‪:‬وباتل‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اس‪:‬یک‪:‬دبوب‪:‬ےس‪:‬رفہتش‪:‬اکی‪:‬لیم‪ُ :‬دور‪:‬الچ‪:‬اجات‪:‬ےہ"۔‬
‫ُماک قف‪:‬یک‪:‬اچم‬
‫ادنافؼ‬
‫َ‬ ‫‪:‬سدان ‪:‬ا د ‪:‬اہلل ‪:‬م ‪:‬وعد ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪« :‬اعتزوا‬ ‫رضحت ّ ِي‬
‫ػ‪ )3( ،‬وإذا‬‫كذ َب‪ )2( ،‬وإذا َوعد أخ َل َ‬ ‫بثالث‪ )1( :‬إذا حدَّ ث ِ‬

‫"مک قف ‪:‬یک ‪:‬اچم ‪:‬ن‪: 3‬ابوتں ‪:‬ےس ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: )5(: :‬بج ‪:‬ابت ‪:‬رکے‪:‬‬ ‫اؤُتـ َ‬
‫خان»(‪ ُ : )3‬ا‬ ‫ُ‬
‫وت ‪:‬وھجٹ ‪:‬وبےل‪: )2(: ،‬بج ‪:‬ودعہ ‪:‬رکے ‪:‬وت ‪:‬اُےس ‪:‬وپرا ‪:‬ہن ‪:‬رکے‪: )3(: ،‬اور ‪:‬بج ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬ختن‪:‬رکے"۔‬ ‫اپس‪:‬اامتن‪:‬روھکایئ‪:‬اجےئ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬ںیم ِ ي ا‬

‫(‪" )1‬شنـ أيب داود" كتاب إدب‪ ،‬باب يف ادعاريب‪ ،‬ر‪ ،4971 :‬صـ‪.700‬‬
‫(‪" )2‬شنـ السمذي" باب ما جاء يف الصدق والكذب‪ ،‬ر‪ ،1972 :‬صـ‪.457‬‬
‫(‪" )3‬مصنَّػ ابـ أيب َصوبة" ما ذكر مـ عالمة النِّفاق‪ ،‬ر‪.237/5 ،25611 :‬‬
‫‪198‬‬
 ‫‪599‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫ئ‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمل! ‪:‬ؤمنم ‪:‬یک ‪:‬افصت ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم‪:ُ ،‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬روف ‪:‬ورمیح‪:‬‬
‫ﷺ ےس ‪:‬رعض ‪:‬یک ‪:‬یئگ‪: ،‬ہک ‪:‬ایک ‪:‬ؤمنم ُ‪:‬بُ ردك ‪:‬وہ ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ؟ ‪:‬رفامای‪« :‬ىَعؿ» "اہں"‪:،‬‬
‫رعض‪:‬یک‪:‬یئگ‪::‬ایک‪:‬ؤمنم‪:‬لیخب‪:‬وہ‪:‬اتکس‪:‬ےہ؟‪:‬رفامای‪« :‬ىَعؿ» "اہں"‪:،‬رھپ‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬یئگ‪::‬ایک‪:‬‬
‫ؤمنم‪:‬وھجاٹ‪:‬یھب‪:‬وہ‪:‬اتکس‪:‬ےہ؟‪:‬رفامای‪" )1(»َٓ « :‬ںیہن‪:،‬ؤمنم‪:‬وھجاٹ‪:‬ںیہن‪:‬وہ‪:‬اتکس"۔‪:‬اس‪:‬‬
‫ےس‪:‬ولعمل‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬وھجٹ‪:‬وبانل‪:‬ہملک‪:‬وگ‪:‬املسمم‪:‬یک‪:‬اشم‪:‬رہزگ‪:‬ںیہن۔‬
‫وھجٹ‪:‬یک‪:‬زسا‬
‫رضحت‪:‬سدان‪:‬سمُر ُ ُ‬
‫رہ‪:‬م ‪:‬جدب‪ �:‬اکی‪:‬وطلی‪:‬دحثی‪:‬رواتی‪:‬رکےت‪:‬‬ ‫ّ ِي‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اِن‪،‬‬‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ر َأ ْي ُت ال َّل ْو َل َة َر ُج َل ْني َأ َت َو ْ‬ ‫ںیہ‪: ،‬یفطصم ِ‬
‫ض مست َِقي ٍة َأو َفض ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اء‪َ ،‬ف َم َر ْرىَا بِ َر ُج ٍؾ‬ ‫اِن إِ ََل َأ ْر ٍ ُ ْ َ ْ َ‬ ‫َف َي َخ َذا بِ َود ْي‪َ ،‬ف َي ْخ َر َج ْ‬
‫يد ُيدْ ِخ ُل ُف ِ ْيف‬‫س‪ ،‬ورج ٌؾ َق ِائؿ َعذ ر ْأ ِشف‪ ،‬وبِو ِده َك ُّلقب ِمـ ح ِد ٍ‬
‫ْ ٌ ْ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ٌ َ َ‬ ‫َجال ٍ َ َ ُ‬
‫ِ‬

‫ِصدْ ِق ِف‪َ ،‬ف َو ُش ُّق ُف َحتَّك َي ْب ُل َغ َق َفا ُه‪ُ ،‬ث َّؿ َي ْف َع ُؾ بِ ِشدْ ِق ِف ْأ َخ َر ِم ْث َؾ ذل ِ َؽ‪،‬‬
‫َو َي ْلت َِئ ُؿ ِصدْ ُقف ه َذا‪َ ،‬ف َو ُع ْق ُد فِوْ ِف‪َ ،‬ف َو ْصن َُع بِ ِف ِم ْث َؾ ذل ِ َؽ‪َ .‬ق َال‪ُ :‬ق ْل ُت‪َ :‬ما‬
‫الر ُج ُؾ ا َّل ِذ ْي َر َأ ْي َت ُي َش ُّؼ ِصدْ ُق ُف‪َ ،‬فإىَّف َر ُج ٌؾ‬ ‫َه َذا؟ ‪َ -‬إَل أن قال‪َ :-‬أ َّما َّ‬
‫اق»(‪.)2‬‬ ‫ث بِا ْلك َْذ َب ِة‪َ ،‬فت ُْح َم ُؾ َعنْ ُف َح َّتك َت ْب ُل َغ ْأ َف َ‬
‫اب َيت ََحدَّ ُ‬
‫ك ََّذ ٌ‬
‫"جٓ ‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬وخاب‪:‬ںیم‪:‬داھکی‪: ،‬ہک‪:‬ریمے‪:‬اپس ‪:‬دو‪:2‬جٓدیم‪:‬احرض‪:‬وہےئ‪:،‬اور‪:‬‬
‫ریما ‪:‬اہھت ‪:‬ڑکپ ‪:‬رک ‪:‬اسھت ‪:‬ےنلچ ‪:‬وک ‪:‬اہک‪: ،‬ںیم ‪:‬اُم ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬لچ ‪:‬ڑپا‪: ،‬وہ ‪:‬ےھجم ‪:‬اکی ‪:‬ومہار ‪:‬زنیم‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬ےل ‪:‬ےئگ‪: ،‬مہ ‪: :‬واہں ‪:‬ےھٹیب ‪:‬اکی ‪:‬صخش ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ےچنہپ‪: ،‬ہکبج ‪: :‬اکی ‪:‬دورسا ‪:‬صخش ‪:‬یھب ‪:‬اس‪:‬‬

‫ادق ّضي" باب ما جاء يف الصدق والكِذب‪ ،‬ر‪ ،1862 :‬صـ‪.551‬‬

‫(‪َ " )1‬‬
‫السنّة" كتاب ال ُبوقع‪ ،‬باب وعود آكؾ الربا‪ ،‬ر‪.39 -38/5 ،2053 :‬‬
‫(‪" )2‬رشح ُ‬
‫‪199‬‬
‫‪222‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫ےک‪:‬اپس‪:‬ڑھکا‪:‬اھت‪:،‬سج‪:‬ےک‪:‬اہھت‪:‬ںیم‪:‬ولےہ‪:‬یک‪ِ :‬سنسی‪ )Moose Forge(:‬یھت‪:،‬سج‪:‬‬
‫ےس‪:‬وہ‪ُ :‬اس‪:‬ےک‪:‬رہچے‪:‬اور‪:‬ےنھتن‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬اجبن‪:‬ےس‪:‬اُےس‪:‬ریچات‪:‬وہا ُ ّ د‬
‫‪:‬گی‪:‬کت‪:‬ےل‪:‬اجات‪:،:‬‬
‫رھپ‪:‬وہ‪:‬دورسی‪:‬اجبن‪:‬الچ‪:‬اجات‪:،‬وت‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬دورسی‪:‬ابھچ‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬ریچات‪:‬وہا ُ ّ د‬
‫‪:‬گی‪:‬کت‪:‬چنیھک ‪:‬رک‪:‬ےل‪:‬‬
‫اجات‪: ،‬وہ ‪:‬اُس ‪:‬ےس ‪:‬افرغ ‪:‬یہ ‪:‬ہن ‪:‬وہات ‪:‬ہک ‪:‬الہپ ‪:‬ہصح ‪:‬کیھٹ ‪:‬وہ ‪:‬اجات‪: ،‬رھپ ‪:‬وہ ‪:‬ا ‪:‬رطح ‪:‬رکات‪:‬‬
‫راتہ۔‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬بّجعت‪:‬ےس‪":‬احبسم‪:‬اہلل"‪:‬ےتہک‪:‬وہےئ‪:‬وپاھچ‪:‬ہک‪":‬ہی‪:‬ایک‪:‬ےہ؟"‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬ےھجم‪:‬‬
‫اتبای ‪:‬ایگ ‪:‬ہک ‪:‬ہی ‪:‬صخش ‪:‬وھجاٹ ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬اس ‪:‬اک ‪:‬وھجٹ ‪:‬داین ‪:‬ںیم ‪:‬اتلیھپ ‪:‬ےہ"۔ ‪:‬ینعی ‪:‬اےنپ ‪:‬وھجٹ‪:‬‬
‫ےک‪:‬ذرےعیداین‪:‬ںیم‪:‬اسفد‪:‬الیھپات‪:‬ےہ۔‬
‫أعظؿ اخلطايا‪:‬‬
‫ُ‬ ‫‪:‬سان ‪:‬ا د ‪:‬اہلل ‪:‬م ‪:‬وعد ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪« :‬‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫ال ِّل ُ‬
‫سان الك َُذ ُ‬
‫وب»(‪" )1‬بس‪:‬ےس‪:‬ڑبی‪:‬رُبایئ‪:‬وھجیٹ‪:‬زابم‪:‬ےہ"۔‬
‫ذماق ي‪:‬م ُ‪:‬جوٹ‪:‬اک‪:‬ااجنل‬
‫‪:‬يں‪:‬‬ ‫‪:‬جٹ‪:‬اجزئ‪:‬ںیہن‪ ،‬ي ي ا‬ ‫‪:‬اچہ‪:‬ہک‪:‬ذماق ي‪:‬م ُ‪:‬هب ُ و‬ ‫ریمے‪:‬دووتس‪:‬اور‪:‬زبروگ!‪ :‬يايد‪:‬رهكا ي ي‬
‫اجلن َِّة َد ِ ْـ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫تمح‪:‬اعایملم‪:‬ﷺ رفامےت ي‪:‬ہ‪َ « :‬أىَا َزع ْو ٌؿ ‪...‬بِبَ ْوت ِ ْيف َو َشط ْ َ‬
‫ي‬ ‫کت‪:‬ہک‪:‬ر ِ‬
‫‪:‬جیٹ‪:‬ابت‪:‬ےنہك‪:‬ےس‪:‬ابز‪:‬رےہ‪:،‬وت‪:‬‬ ‫َان َم ِازح ًا»(‪" )2‬وج‪:‬ذماق ي‪:‬م ُ‪:‬هب ُ و‬ ‫ت ََر َك ا ْلك َِذ َب‪َ ،‬وإِ ْن ك َ‬
‫‪:‬ابهگر‪:‬دالےن‪:‬یک‪:‬امضتن‪:‬داتی‪:‬وہں"۔‬ ‫‪:‬وب‪(:‬دمعہ‪:‬يرنی‪:‬اقمل‪:‬رپ) ي ‪:‬‬ ‫يم‪:‬اےس‪:‬تّنج‪:‬ےک ُ ي چ‪:‬ب ُ ي چ‬
‫وھجٹ‪:‬اکی‪:‬جٓتف‪:‬والَب‪:‬ےہ‬
‫رام‪:‬نَم!‪:‬تقیقح‪:‬ےک‪:‬الخف ‪:‬ابت‪:‬رکان ‪:‬وھجٹ‪:‬الہکات‪:‬ےہ‪: ،‬وھجٹ‪:‬اکی‪:‬‬ ‫ي‬
‫زعب ِ‬
‫رفبی‪: ،‬دوھاک ‪:‬اور ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬رُبی ‪:‬تلصخ ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ولوگں ‪:‬اک ‪:‬اامتعد ‪:‬ورھبواس ‪:‬متخ‪: ،‬اور‪:‬‬

‫(‪" )1‬مصنَّػ ابـ أيب َصوبة" كتاب الزُّ هد‪ ،‬ر‪ 106/7 ،34552 :‬ملتقط ًا‪.‬‬
‫كتاب إدب‪ ،‬باب يف حسـ اخلُلؼ‪ ،‬ر‪ ،4800 :‬صـ‪.680‬‬
‫(‪ُ " )2‬شنـ أيب داود" ُ‬
‫‪200‬‬
‫‪225‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫ابیمہ‪:‬اقلعتت‪:‬زمکور‪:‬وہےت‪:‬ںیہ۔‪:‬وھجٹ‪:‬العِتم ِ ا‪:‬نق‪ُ :‬هب‪:‬ےہ‪:،‬زین‪:‬وھجٹ‪:‬تنعلِ‪:‬دخا‪:‬اک‪:‬‬
‫ُهب‪:‬ببس‪:‬ےہ۔‪:‬ذہلا‪:‬مہ ‪:‬ںیم‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اکی‪:‬وک‪:‬وھجےٹ‪:‬دیقعے‪:،‬اور‪:‬رُبے ‪:‬اَامعك ‪:‬واَاعفك‪:‬‬
‫ي يش‬
‫‪:‬مہ ‪:‬ےتچب ‪:‬رانہ ‪:‬ےہ‪ٰ: ،‬یتح ‪:‬ہک ‪:‬ذماق ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬وھجٹ ‪:‬ںیہن ‪:‬وبانل ‪:‬اچےیہ‪: ،‬اتدجا ِر‪:‬‬ ‫ےس‬
‫يث َف َوك ِْذ ُب‪:‬‬
‫احل ِد ِ‬
‫ث بِ ْ َ‬
‫ِ ِ‬
‫راستل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬و ْي ٌؾ ل َّلذ ْي ُ َ‬
‫ُيدِّ ُ‬
‫ل ِ َو ْض َح َؽ بِ ِف ا ْل َق ْق ُم‪َ ،‬و ْي ٌؾ َل ُف! َو ْي ٌؾ َل ُف!»(‪":)1‬اُس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬الہتک‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬ولوگں‪:‬‬
‫وک ‪:‬اسنہےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬وھجٹ ‪:‬وباتل ‪:‬ےہ‪: ،‬اُس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬الہتک ‪:‬ےہ! ‪:‬اُس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬الہتک‪:‬‬
‫ےہ!"۔‪:‬ذٰہلا‪:‬مہ‪:‬بس‪:‬وک‪:‬وھجٹ‪:‬ےس‪:‬ہشیمہ‪:‬ےتچب‪:‬رانہ‪:‬ےہ!۔‬
‫وھجٹ‪:‬یک‪:‬رتصخ‬
‫زعزیام‪:‬رتحمل!‪:‬جٓدیم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ھچک‪:‬اقمامت‪:‬اےسی‪:‬یھب‪:‬ںیہ‪:،‬اہجں‪:‬اےس‪:‬وھجٹ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬
‫ااجزت ‪:‬ےہ۔ رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اامسء ‪:‬تنب ‪:‬زیدی ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬جٓاقےئ ‪:‬دواہجں‪:‬‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الر ُج ُؾ‬
‫ث َّ‬ ‫ُيدِّ ُ‬ ‫ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َُ َٓ « :‬ي ُّؾ الكَذ ُب إِ َّٓ ِيف َث َالث‪َ ُ )1( :‬‬
‫ب‪َ )3( ،‬والك َِذ ُب ل ِ ُو ْص ِل َح َب ْ َ‬
‫ني‬ ‫ا ْم َر َأ َت ُف ل ِ ُ ْر ِض َو َها‪َ )2( ،‬والك َِذ ُب ِيف احلَ ْر ِ‬
‫َّاس»(‪" )2‬ن‪َ : 3‬مواعق‪:‬رپ‪:‬وھجٹ‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ےہ‪: )5(: :‬رمد‪:‬اک‪:‬اینپ‪:‬ویبی‪:‬وک‪:‬رایض‪:‬رکےن‪:‬‬ ‫الن ِ‬
‫حلص‪:‬رکاےن‪:‬ےک‪:‬ےیل"۔‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:)2(:،‬گنج‪:‬ںیم‪):3(:،‬اور‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬درایمم‪: :‬‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬ہشیمہ ‪:‬وھجٹ ‪:‬اور ‪:‬امتل ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪:،‬‬
‫‪:‬دنانمم‪:‬االسل‪:‬یک‪:‬دوہیدہ ُ‪:‬روسامت‪:‬ےس‪:‬اچب‪:،‬کلم‪:‬ووقل‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬اور‪:‬‬
‫ِ‬ ‫وہید‪:‬وونہد‪:،‬اور‪:‬امتل‬

‫(‪ )1‬ادرجع ىفسف‪ ،‬ر‪ ،4990 :‬صـ‪.702‬‬

‫(‪" )2‬شنـ السمذي" باب ما جاء يف إصالح ذات البني‪ ،‬ر‪ ،1939 :‬صـ‪.451‬‬
‫‪201‬‬
‫‪222‬‬ ‫ارپلی ُ و‪:‬فك‪(:‬وھجٹ)‬
‫اس‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬بیصن ‪:‬رفام‪:،‬ابیمہ‪:‬ااحتد‪:‬واافتق‪:‬اور ‪:‬تبحم‪:‬و ُاتفل‪:‬وک‪:‬اَور‪:‬زایدہ‪:‬‬
‫رفام‪ ،‬ںیمہ‪:‬ا ِ‬
‫َاکحل‪:‬رشتعی‪ :‬رپ‪:‬حیحص‪:‬وطر ‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ریَپا‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام۔‪:‬امہری‪:‬داعںیئ‪:‬‬
‫اینپ‪:‬ابراگہِ‪:‬ےب سک‪:‬ہانہ‪:‬ںیم‪:‬لوبك‪:‬رفام‪:،‬جٓنیم‪:‬ای ّ‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪202‬‬
‫‪203‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬

‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:2‬ابعشؿ‪:‬امظع ‪1441‬ھ‪2020/3/27 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقوء‬ ‫ِ‬
‫خوتم‬ ‫الم ظذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العودغ‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطون‬ ‫وصحبه أمجعغ‪ ،‬أ ّمو بعد‪ :‬فلظو ُذ بوهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشؾغ‪ ،‬وظذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبورك ظذ ش ِّق ِدكو وموٓكو‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬
‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعغ‪.‬‬ ‫وحبقبِـو حمؿ ٍد وظذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫وتہب‪:‬یک‪:‬رتبیغ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ!‪:‬داین‪:‬یک‪:‬افین‪:،‬دنچ‪:‬رفزہ‪:،‬بلطم‪:‬فوخد‪:‬رغىض‪:‬یک‪:‬زدنیگ‪:،‬سج‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬
‫امتؾ‪ :‬آاسںیشئ‪:‬افر‪ّ:‬ذلںیت‪:‬افین‪:‬ںیہ‪: ،‬ااسنؿ‪:‬اؿ ‪:‬رپ‪:‬رفہتفی ‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رب‪:‬اعتیل ‪:‬یک‪:‬انرایگض ‪:‬ے‪:‬‬
‫اکومں ‪:‬ںیم ‪:‬رصمفػ ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬ہی ااہتنء ‪:‬درےج ‪:‬یک ‪:‬انداین ‪:‬ےہ۔ ‪:‬امہرا ‪:‬رہ ‪:‬اسسن‪:‬‬
‫س‬
‫وَجرہ‪ِ:‬اومنؽ‪:‬ےہ‪:،‬یتح‪:‬ہک‪:‬داین‪:‬افر‪:‬وج‪:‬ھچک‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬اک‪:‬اقمہلب‪:‬اکی‪:‬اسسن ی‪:‬يج‪:‬تمعن‪:‬‬
‫ك‪:‬اجاتکس۔‪:‬اطیشؿ ‪::‬ااسنؿ‪:‬وک‪:‬یبمل‪:‬اُدیمفں ‪:‬ںیم ‪:‬ڈاؽ ‪:‬رک ‪:‬وتیصعمں ‪:‬انگوہں‪:‬‬
‫ےس‪:‬یھب‪:‬ںیہن‪ :‬یا‬
‫ںیم‪:‬التبم‪:‬رک‪:‬ے‪:‬وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬ےس‪:‬اغلف‪:‬رک‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬رہ‪:‬املسمؿ‪:‬اجاتن‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬‬
‫وج‪:‬اامیؿ‪:‬رپ‪:‬اثتب‪:‬دقؾ‪:‬رےتہ‪::‬وہےئ ‪:‬وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬رکات‪:‬رےہ‪،‬افر‪:‬اس‪:‬اک‪:‬اخہمت‪:‬اامیؿ‪:‬رپ‪:‬‬
‫وہاجےئ‪:،‬فیہ‪:‬اکایمب‪:‬فاکرماؿ‪:‬ےہ۔‬

‫‪203‬‬
‫‪204‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬‬
‫‪:‬اامعؽ‪:‬اصہحل‪:‬رپ‪:‬ااقتستم‪:‬ے‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:‬‬
‫اخقلِ‪:‬اکتانت ‪:B:‬ےن‪:‬الہِ‪:‬اامیؿ‪:‬وک ِ‬
‫وتہب ‪:‬فاافغتسر ‪:‬اک ‪:‬یھب ‪:‬مکح ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬و اْۤوُبْوُت ىَلِا ِهّٰللا اًعْيِمَج َهُّيَا َنْوُنِمْؤُمْلا ْمُكَّلَعَل‬
‫َنْوُحِلْفُت﴾(‪" )1‬اے‪:‬اامیؿ‪:‬فاول!‪:‬مت‪:‬بس‪:‬لم‪:‬رک‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬وتہب‪:‬رکف؛‪:‬اتہک‪:‬مت‪:‬حال ‪:‬ؤا!!"۔‬
‫رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬وتہب‪:‬یچس‪:‬وہین‪:‬اچےیہ‪:،‬اےنپ‪:‬رجؾ‪:‬فانگہ‪:‬اک‪:‬ارتعاػ‪:‬وہ‪:،‬اس‪:‬رپ‪َ :‬نداتم‪:‬‬
‫وہ‪:،‬افر ‪:‬آدنئہ ‪:‬انگہ‪:‬ہن ‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬ہتخپ‪:‬دہع ‪:‬وہ‪:،‬ایسی‪:‬وتہب ‪:‬اک‪:‬ارث‪:‬ہی‪:‬وہ‪:‬اگ‪:‬ہک‪:‬دنبے ‪:‬ےس‪:‬رفک‪: ،‬قسف‪:،‬‬
‫وقحؼ ‪:‬اہلل ‪:‬افر‪:‬وقحؼ‪:‬اابعلد ‪:‬فریغہ‪:‬ںیم ‪:‬وکاتیہ‪: ،‬افر‪:‬امتؾ‪:‬رُبے ‪:‬اامعؽ ‪:‬فااعفؽ ‪:‬وھچ ٹ‪:‬اجںی‪:‬‬
‫ےگ‪:،‬کین‪:‬اکومں‪:‬یک‪:‬اعدت‪:‬ڑپ‪:‬اجےئ‪:‬یگ۔‪:‬یچس‪:‬وتہب‪:‬وک‪:‬وتۂب‪:‬وصنہح‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬‬
‫اراش ِد ‪:‬دخا ‪:‬فدنی ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْۤوُبْوُت ىَلِا ِهّٰللا ًةَبْوَت اًحْوُصَّن﴾(‪" )2‬اے‪:‬‬
‫اامیؿ‪:‬فاول!‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬ابراگـ ی‪:‬م‪:‬ایسی‪:‬وتہب‪:‬رکف‪:‬وج‪:‬آدنئہ‪:‬ے‪:‬ےی‪:‬تحیصن‪:‬وہ‪:‬اجےئ"۔‬
‫اؿ ِ‬
‫‪:‬آایت‪:‬ابمرہک‪:‬ےس‪:‬ولعمؾ‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬املسمونں‪:‬اک‪:‬اامتجیع‪:‬وتہب‪:‬رکان‪:‬یھب‪:‬اجزئ‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬‬
‫اچےیہ‪:‬ہک‪:‬رہ‪:‬املسمؿ‪:‬وتہب‪:‬رکے‪:،‬اچےہ‪:‬اگہنگر‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬وکیناکر۔‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ولعمؾ‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬انگہ‪:‬ے‪:‬ببس‪:‬‬
‫ااسنؿ‪:‬اامیؿ‪:‬ےس‪:‬ابرہ‪:‬ںیہن‪:‬لکن‪:‬اجات؛‪:‬ویکہکن‪:‬فہ‪:‬ولگ‪:‬وج‪:‬اَاکحؾ‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬رک‪:‬ےکچ‪:‬ےھت‪:،‬رب‪:‬‬
‫اعتیل‪:‬ےناِس‪:‬آِتی‪:‬ابمرہک‪:‬ںیم‪::‬اںیہن‪":‬اامیؿ‪:‬فاال" ہہک‪:‬رک‪:‬وتہب‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬رفامای۔‪:‬افر‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ولعمؾ‪:‬‬
‫وہا‪:‬ہک‪:‬وتہب‪:‬یچس‪:‬وہین‪:‬اچےیہ؛‪:‬ہک‪:‬ایسی‪:‬وتہب‪:‬انگوہں‪:‬یک‪:‬اعُمیف‪:‬افر‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪:‬داےلخ‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬ےہ۔‬
‫یچس‪:‬وتہب‪:‬اکایمک ‪:‬یک‪:‬دہ ل‪:‬ےہ‬
‫س ت َس ش ت‬
‫‪:‬ب َیی ‪:‬ااسنؿ ‪:‬ےس ‪: :‬ایطلغں ‪:‬افر ‪:‬اطخںی ‪:‬رسزد‪:‬وہ ‪:‬اجیت‪:‬‬
‫‪:‬بےئ ر‬
‫زیاؿ ‪:‬نَم! ا‬
‫زع ِ‬
‫ںیہ‪: ،‬نکیل ‪:‬اکایمب ‪:‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬یچس ‪:‬وتہب ‪:‬رک ‪:‬ےل‪: ،‬افر ‪:‬اناکؾ ‪:‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬انگہ ‪:‬رپ ‪:‬ڈاٹ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،18‬الـ ُّْور‪.31 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،28‬التحريم‪.8 :‬‬
‫‪204‬‬
‫‪205‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬
‫رےہ۔ ‪:‬اراشد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬و َنْيِذَّلا اَذِا اْوُلَعَف ًةَشِحاَف ْوَا اْۤوُمَلَظْمُهَسُفْنَا اوُرَكَذ‬
‫اْوُرَفْغَتْساَف ْمِهِبْوُنُذِل۪‪َ ١‬و ْنَم ُرِفْغَّي َبْوُنُّذلا اَّلِا ُهّٰللا۪۫‪َ ١‬و ْمَل اْوُّرِصُي ىٰلَع اَم‬
‫۠‬ ‫َهّٰللا‬
‫اْوُلَعَف َو ْمُه َنْوُمَلْعَي﴾(‪" )1‬فہ ‪:‬ولگ ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬وکیئ ‪:‬ےبایحیئ ‪:‬ای ‪:‬اینپ ‪:‬اجونں ‪:‬رپ ‪:‬ملظ ‪(:‬انگہ)‪:‬‬
‫رکںی‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬وک‪:‬اید‪:‬رکے‪:‬اےنپ انگوہں‪:‬یک‪:‬اعُمیف‪:‬اچںیہ‪:،‬افر‪:‬اہلل‪:‬ے‪:‬وسا‪:‬وکؿ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬انگوہں‪:‬‬
‫وک‪:‬ےشخب!‪:‬افر‪:‬اےنپ‪:‬ےیک‪:‬رپ‪:‬اجؿ‪:‬وبھج‪:‬رک اڑ‪:‬ہن‪:‬اجںی"‪:،‬ینعی‪:‬سج‪:‬ےس‪:‬انگہ‪:‬رسزد‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:،‬انگہ‪:‬‬
‫رپ ُ ِ ر‬
‫‪ُ:‬م‪:‬وہےن‪:‬ے‪:‬اجبےئ‪:‬ےچس‪:‬دؽ‪:‬ےس‪:‬وتہب‪:‬رک‪:‬ےل‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اس‪:‬یک‪:‬وتہب‪:‬وبقؽ‪:‬رفام‪:‬ےل‪:‬اگ۔‬
‫َنداتم‪:‬فرشدنمیگ‪:‬یھب‪:‬وتہب‪:‬ےہ‬
‫ریمےاھبویئ! ‪:‬ااسنؿ ‪:‬وک ‪:‬ارگ ِ‬
‫‪:‬الخػ ‪:‬رشتعی ‪:‬اکؾ ‪:‬رکےن ‪:‬رپ ‪:‬رشدنمیگ َ‪:‬فنداتم‪:‬‬
‫ئ‬
‫وہ ‪:‬اجےئ ‪:‬وت ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬وتہب ‪:‬ےہ‪ ،‬س‪:‬ن ‪:‬رکمی‪: ،‬ر!فػ ‪:‬فرمیح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬الـَّدَ ُم‬
‫ت َْو َب ٌي»(‪"َ )2‬نداتم‪:‬وتہب‪:‬ےہ"۔‬
‫وتہب‪:‬یک‪:‬ربںیتک‬
‫ریمے ‪:‬دفوتس ‪:‬فزبروگ! ‪:‬وج ‪:‬ولگ ‪:‬وتہب ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬رپزیہاگری ‪:‬اایتخر ‪:‬رکےت‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬دي‪:‬ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬ےبامشر‪:‬رںیتمح‪:‬افر‪:‬‬ ‫‪:‬اامعؽ‪:‬اصہحل‪:‬ااجنؾ ی‬
‫ںیہ‪:،‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬ےتچب‪:‬ںیہ‪:،‬افر ِ‬
‫ربںیتک‪:‬بیصن‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪::،‬اوسیں‪:‬وک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬فاہں ‪:‬ےس‪:‬رفزی‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:‬اہجں‪:‬اؿ‪:‬اک‪:‬امگؿ‪:‬‬
‫‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬اک‪:‬‬
‫‪:‬نت‪:‬دے‪:‬رک ‪:‬یبیغ‪:‬رزؼ‪:‬اطع‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬اہلل ُّ‬‫یھب‪:‬ںیہن‪:‬وہات‪:،‬ومغں‪:‬ےس َ س ا‬
‫رفامؿ ‪:‬اعیل ‪:‬اشؿ ‪:‬ےہ‪َ﴿: :‬و ْنَم ِقَّتَّي َهّٰللا ْلَعْجَي ٗهَّل اًجَرْخَمۙ‪َّ ۰۰۲‬و ُهْقُزْرَي ْنِم ُثْيَح‬
‫ِ‬
‫اَلُبِسَتْحَي﴾(‪" )3‬وج‪:‬اہلل‪:‬ےس‪:‬ڈرے‪:،‬اہلل‪:‬اس‪:‬ے‪:‬ےی َ س ا‬
‫‪:‬نت‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬اکنؽ‪:‬دے‪:‬اگ‪:،‬افر‪:‬‬
‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل ظؿران‪.135 :‬‬
‫(‪" )2‬شـن ابن موجه" كتوب الزهد‪ ،‬بوب ذكر التوبي‪ ،‬ر‪ ،4252 :‬صـ‪.725‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،28‬ال َّطالق‪.3-2 :‬‬
‫‪205‬‬
‫‪206‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬‬
‫اےس‪:‬فاہں‪:‬ےس‪:‬رفزی‪:‬دے‪:‬اگ‪:‬اہجں‪ُ :‬اس‪:‬اک‪:‬امگؿ س‪:‬هب‪:‬ہن‪:‬وہ!"۔‬
‫ااھچ‪:‬ااسنؿ‪:‬فہ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬وتہب‪:‬ںیم‪:‬دلجی‪:‬رکے‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگا ى ‪:‬دقر! ‪:‬ااسنؿ ‪ :‬ىطل ‪:‬اک ‪:‬التپ ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ایطلغں ‪:‬رسزد ‪:‬وہ ‪:‬اجیت‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬رگم‪:‬ااھچ‪:‬ااسنؿ‪:‬فہ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬وفراً‪:‬یہ‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬کھج‪:‬اجےئ‪:،‬رگہی‪:‬فزاری‪:‬‬
‫رکے‪:،‬اعُمیف‪:‬امگن‪:‬رک‪:‬آدنئہ‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اتچب‪:‬رےہ۔‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اسَن‪:‬ن‪:‬امكل‪�:‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬ك ُُّل ا ْب ِن آ َد َم‬ ‫ےس ‪:‬رفاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ىفطصم ِ‬
‫اْلَ َّط ِوئ ْ َ‬
‫غ الت ََّّوا ُب ْو َن»(‪" )1‬رہ‪:‬آد ى‪:‬اطخ‪:‬اکر‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اطخ‪:‬اکرفں‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫َخ َّطو ٌء‪َ ،‬و َخ ْ ُر ْ‬
‫رتہب ‪:‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬انگہ ‪:‬ے ‪:‬دعب ‪:‬وتہب ‪:‬رک ‪:‬ےل"۔ ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬وک ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬آزامشئ ‪:‬افر‪:‬‬
‫آاث ِر ‪:‬ذعاب ‪:‬فااحتمؿ ‪:‬ے ‪:‬احملت ‪:‬ںیم‪: ،‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬رطػ ُ‪:‬روجع ‪:‬الےئ‪: ،‬اینپ ‪:‬ویطلغں‪:‬‬
‫ےس‪:‬وتہب‪:‬رکے‪:،‬اعُمیف‪:‬ام‪،‬ےگن‪ً :،‬انیق‪:‬اہلل‪ :‬لض‪:‬فرک‪:‬ؾ‪:‬رفامےن‪:‬فاال‪:‬ےہ۔‬
‫وتہب‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬وخونشدی‪:‬ے‪:‬وصحؽ‪:‬اک‪:‬ذرہعی‬
‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬وتہب‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬اےنپ ُ ی و‬
‫‪:‬عب‪:‬یک‪:‬االص ‪:،‬افر ‪:‬ریخ‪:‬فالھبیئ‪:‬‬
‫یک‪:‬تبحم ی‪:‬م‪:‬ااضہف‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬وخونشدی‪:‬احلص‪:‬وہیت‪:‬ےہ‪ٰ:،‬یفطصم ِ‬
‫‪:‬اجؿ‪:‬رتمح‪:‬‬
‫ُوب إِ َل ْق ِه ِم ْن‬
‫غ َيت ُ‬ ‫هلل َأ َصدُّ َف َرح ًو بِت َْو َب ِي َظ ْب ِد ِه ِح ْ َ‬
‫ﷺ ےن ‪:‬اراشدرفامای‪ُ « :‬‬
‫ض فال ٍَة‪َ ،‬فو ْك َػ َؾت ًَْ ِمـْ ُه‪َ ،‬و َظ َؾ ْق َفو َض َعو ُم ُه‬ ‫اح َؾتِ ِه بِ َل ْر ِ‬
‫َون َظ َذ ر ِ‬
‫َ‬ ‫َأ َح ِدك ُْم ك َ‬
‫وض َط َج َع ِ ِْف ِط ِّؾ َفو‪َ ،‬قدْ َأ ِي َس ِم ْن‬ ‫َشا ُبه‪َ ،‬ف َل ِي َس ِمـ َْفو‪َ ،‬ف َلتَى َص َج َرةً‪َ ،‬ف ْ‬
‫َو َ َ‬
‫اح َؾتِ ِه‪َ ،‬ف َب ْقـَو ُه َو ك ََذل ِ َك إِ َذا ُه َو ِ َِبو‪َ ،‬ق ِوئ َؿ ًي ِظـْدَ ُه»(‪" )2‬ارگ‪:‬وکیئ‪:‬صخش‪:‬لگنج ‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫ر ِ‬
‫َ‬
‫(‪" )1‬جومع السمذي" أبواب صػي الؼقومي‪ ،‬بوب ِف اشتعظوم ادممن ذكوبه‪،...‬‬
‫ر‪ ،2499 :‬صـ‪.568‬‬
‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتوب التوبي‪ ،‬بوب ِف احلض ظذ التوبي‪ ،‬ر‪ ،6966 :‬صـ‪.1191‬‬
‫‪206‬‬
‫‪207‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬
‫اینپ ‪:‬وساری ‪:‬رپ ‪:‬وہ‪: ،‬افر ‪:‬فہ ‪:‬وساری ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬مگ ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ‪: ،‬سج ‪:‬رپ ‪:‬اس ‪:‬ے ‪: :‬اھکےن ‪:‬ےنیپ ‪:‬اک‪:‬‬
‫اسامؿ ‪:‬وہ‪: ،‬رھپ ‪:‬فہ ‪:‬التش ‪:‬ے ‪:‬دعب ‪:‬امویس ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬اکی ‪:‬درتخ ‪:‬ے ‪:‬اسےئ ‪:‬ںیم ‪:‬ٹیل ‪:‬اجےئ‪:،‬‬
‫ااچکن‪:‬فہ‪:‬وساری‪:‬اس‪:‬ے‪:‬ؤاس‪:‬آ‪:‬ڑھکی‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اےس‪:‬سك‪:‬دقر‪:‬وخىش‪:‬وہیگ!‪:‬بج‪:‬اهلل‪:‬اک‪:‬دنبہ‪:‬وتہب‪:‬‬
‫رکات‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ےس س‪:‬هب‪:‬زایدہ‪:‬وخىش‪:‬وہیت‪:‬ےہ۔‬
‫ںیمہ‪:‬رہ‪:‬لَپ‪:‬رہ‪:‬ڑھگی‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬بلط‪:‬رکےت‪:‬رانہ‪:‬اچےیہ‬
‫رفي یقا ِاؿ‪:‬تّلمِ ی‬
‫‪:‬االسم!‪:‬وتہب‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬اقتاض‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ااسنؿ‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ے‪:‬وقحؼ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫وکاتیہ‪:‬رکےن‪:‬رپ‪:‬امیشپؿ‪:‬وہ‪:،‬ہک‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬ے‪:‬اِاسحانت‪:‬اک‪:‬دبہل‪:‬ربایئ‪:‬افر‪:‬انرفامین‪:‬‬
‫ےس ‪:‬دای‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬وتمعنں ‪:‬یک ‪:‬اندقری ‪:‬یک؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬آد ى ‪:‬رپ ‪:‬ہی ‪:‬فابج ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک‪:‬‬
‫وتمعنں ‪:‬افر ‪:‬اینپ ‪:‬اجؿ ‪:‬فامؽ ‪:‬فریغہ ‪:‬وک ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکتانت‪: B‬یک ‪:‬راض‪: ،‬اےنپ ‪:‬الہ ِ ی‬
‫‪:‬فعاؽ‪: ،‬افر‪:‬‬
‫اعُمرشے‪:‬ے‪:‬افدئے‪:‬ے‪:‬ےی‪:‬اامعتسؽ‪:‬رکے‪:،‬وتہب‪:‬مہ‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬اقتاض‪:‬رکیت‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬آد ى‪:‬‬
‫ڑبفں ‪:‬افر ‪:‬وھچوٹں ‪:‬ے ‪:‬اسھت ‪:‬اےھچ ‪:‬اَالخؼ ‪:‬ےس ‪:‬شیپ ‪:‬آےئ‪: ،‬اینپ ّ‪:‬ذّم ‪:‬داری ‪:‬وک ‪:‬ےھجمس‪: ،‬افر‪:‬‬
‫چےٹ‪:‬وہےئ‪:‬رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬یک‪:‬اضقء‪:‬ادا‪:‬رکے؛‪:‬ویکہکن‪:‬اهلل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ے‪:‬درفازے‪:‬‬ ‫ُُ و‬
‫ه‬
‫‪:‬گی‪:‬ےلھُک‪:‬رےتہ‪:‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬اہلل‪:‬رکمی‪:‬یک‪:‬رتمح‪: :‬‬ ‫وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬ے‪:‬ےی رہ‪:‬لَپ‪:‬رہ ر‬
‫فرفز‪:‬دنبفں‪:‬وک‪:‬ششخب‪:‬اک‪:‬ژمدـ‪:‬انسیت‪:‬ےہ‪:،‬وتہب‪:‬یک‪:‬دوعت‪:‬دیتی‪:‬ریتہ‪:‬ےہ۔‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرہریہ‪ �:‬ےس‪:‬رفاتی‪:‬ےہ‪:،‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬‬
‫الس ََم ِء الدُّ ْك َقو‪،‬‬
‫هلل ‪ ‬إِ َػ َّ‬ ‫رفامای‪« :‬إِ َذا َم َه َص ْط ُر ال َّؾ ْق ِل َأ ْو ُث ُؾ َثو ُه‪َ ،‬يـ ِْز ُل ا ُ‬
‫وب َل ُه! َه ْل ِم ْن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ول‪َ :‬ه ْل م ْن َشوئ ٍل ُي ْع َطى! َه ْل م ْن َدا ٍع ُي ْست ََج ُ‬
‫ِ‬ ‫َف َق ُؼ ُ‬

‫‪207‬‬
‫‪208‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬‬
‫ِ‬
‫ُم ْس َت ْغػ ٍر ُي ْغ َػ ُر َل ُه! َحتَّى َيـْ َػ ِج َر ُّ‬
‫الص ْب ُح»(‪" )1‬بج‪:‬رات‪:‬اک ‪:‬فصن ‪ :‬یاي ‪:‬دف‪:‬اہتیئ ‪:‬ہصح‪:‬‬
‫‪:‬آامسؿ‪:‬داین‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬وتمہج‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪::‬ےہ‪:‬وکیئ‪:‬امےنگن‪:‬فاال‪:‬ےسج‪:‬‬
‫زگر‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬اعتیل ِ‬
‫اطع ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ! ‪:‬ےہ ‪: :‬وکیئ ‪:‬داع ‪:‬امےنگن ‪:‬فاال ‪:‬سج ‪:‬یک ‪:‬داع ‪:‬وبقؽ ‪:‬یک ‪:‬اجےئ! ‪:‬ےہ ‪:‬وکیئ ‪:‬ششخب ‪:‬بلط‪:‬‬
‫رکےن‪::‬فاال‪:‬سج‪:‬یک‪:‬رفغمت‪:‬رک‪:‬دی‪:‬اجےئ!‪:‬حبص‪:‬وہےن‪:‬کت‪:‬یہی‪:‬دنا‪:‬اجری‪:‬ریتہ‪:‬ےہ"۔‬
‫وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬ےس‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬تبحم‪:‬رف‪:‬امات‪:‬ےہ‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬ذی‪:‬فاقر!‪:‬وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاےل‪:‬ےس‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬تبحم‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬ذہا‪:‬ےسج‪:‬وتہب‪:‬‬
‫یک‪:‬وتقیف‪:‬لم‪:‬اجےئ‪:،‬فہ‪:‬ھجمس‪:‬ےل‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬‬
‫ےیّزعت‪:،‬اِرکاؾ‪:‬افر‪:‬وبقتیل‪:‬یک‪:‬العتم‪:‬ےہ‪:،‬املسمونں‪:‬رپ‪:‬الزؾ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬وتہب‪:‬‬
‫ےس‪:‬دنبے‪:‬ے ‪:‬‬
‫رکےن‪:‬فاےل‪:‬یک‪:‬وحہلص‪:‬اَزفایئ‪:‬رکںی‪:،‬اےس‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:،‬رفغمت‪:‬افر‪:‬ششخب‪:‬اک‪:‬نیق‪:‬‬
‫دالںی‪: ،‬اسھت ‪:‬یہ ‪:‬اسھت ‪:‬اس ‪:‬یک ‪ّ:‬زعت ‪:‬فرکتمی ‪:‬یھب ‪:‬رکںی‪: ،‬اس ‪:‬ے ‪:‬ےی ‪:‬رعتیفی ‪:‬املكت ‪:‬افر‪:‬‬
‫ایھچ‪:‬ںیتلصخ‪:‬یھب‪:‬ایبؿ‪:‬رکںی‪:،‬اس‪:‬ے‪:‬ےلھچپ‪:‬انگوہں‪:‬افر‪:‬ویطلغں‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬رہزگ‪:‬ہن‪:‬رکںی؛‪:‬ویکہکن‪:‬‬
‫سج‪:‬رط ‪:‬ؤاین‪:‬لیم‪:‬لیچک‪:‬وک‪:‬اصػ‪:‬رک‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬ایس‪:‬رط ‪:‬وتہب‪:‬اسرے‪:‬انگوہں‪:‬وک‪:‬اٹم‪:‬دیتی‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫افر‪:‬وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬ےس‪:‬دؽ‪::‬افر‪:‬دبؿ‪:‬وک‪::‬اطتق‪:‬یتلم‪:‬ےہ‪:،‬اامیؿ‪:‬وبضمط‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬دؽ‪:‬فدامغ‪:‬وک‪:‬‬
‫ؤازیکیگ‪:‬بیصن‪:‬وہیت‪:‬ےہ‪:،‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬دبع اہلل‪:‬ن‪:‬وعسمد‪ �:‬ےس‪:‬رفاتی‪:‬ےہ‪:،‬ىفطصم‪:‬‬
‫ْى َل ُه»‬
‫(‪)2‬‬
‫ْى ك ََؿ ْن َٓ َذك َ‬ ‫ى ِم َن َّ‬
‫الذك ِ‬ ‫ِ‬
‫اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪: :‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬التَّوئ ُ‬
‫ِ‬
‫ےہیہ‪:‬ںیہن"۔‬
‫"انگوہں‪:‬ےس‪:‬یچس‪:‬وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاال‪:‬ااسی‪:‬ےہ‪:،‬ےسیج‪:‬اس‪:‬اک‪:‬انگہ‪: :‬‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتوب صالة ادسوفر‪ ،‬بوب السغقى ِف الدظوء والذكر ِف‬
‫آخر الؾقل واإلجوبي فقه‪ ،‬ر‪ ،1774 :‬صـ‪.366‬‬
‫(‪" )2‬شـن ابن موجه" كتوب الزهد‪ ،‬بوب ذكر التوبي‪ ،‬ر‪ ،4256 :‬صـ‪.725‬‬
‫‪208‬‬
‫‪209‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ے‪:‬درفازے‬
‫زعزیاؿ ‪:‬نَم! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬رتمح ‪:‬ے ‪:‬درفازے ‪:‬رہ ‪ُ :‬اس ‪:‬دنبے ‪:‬ے ‪:‬ےی‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےلھک ‪:‬ںیہ‪: ،‬وج ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬یچس ‪:‬وتہب ‪:‬رکے‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪:‬ومیس ‪:‬اَرعشی ‪�:‬‬
‫ےس‪:‬رفاتی‪:‬ےہ‪:،‬آاقےئ‪:‬اکتانت‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن اهللَ ‪َ ‬ي ْب ُس ُط َيدَ ُه‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِس ُء الـ ََّفور‪َ ،‬و َي ْب ُس ُط َيدَ ُه بِولـ ََّفور ل َقت ُْو َب ُم ْ‬
‫ِس ُء ال َّؾ ْق ِل‪،‬‬ ‫بِول َّؾ ْق ِل ل َقت َ‬
‫ُوب ُم ْ‬
‫الش ْؿ ُس ِم ْن َم ْغ ِر ِ َِبو»(‪" )1‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬رات ‪:‬رھب ‪:‬اےنپ ‪:‬دتسِ ‪:‬رتمح‪:‬‬ ‫َحتَّى َت ْط ُؾ َع َّ‬
‫فاطع ‪:‬الیھپےئ‪:‬راتھک‪:‬ےہ؛‪:‬اتہک‪:‬دؿ‪:‬ںیم‪:‬انگہ‪:‬رکےن‪:‬فاال‪:‬رات ی‪:‬م‪:‬وتہب‪:‬رک‪:‬ےل‪:،‬افر‪:‬دؿ‪:‬رھب‪:‬‬
‫دتسِ‪:‬رتمح‪:‬فاطع‪:‬الیھپےئ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬رات‪:‬ںیم‪::‬انگہ‪:‬رکےن‪:‬فاال‪:‬دؿ‪:‬ںیم‪::‬وتہب‪:‬رک‪:‬ےل‪:،‬‬
‫اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬وسرج‪:‬رغمب‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬ولطع‪:‬وہ‪:‬اجےئ"۔‬
‫ینعی‪:‬ایقتم‪:‬اقمئ‪:‬وہےن‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ‪:،‬اس‪:‬اشنین‪:‬ے‪:‬اظرہ‪:‬وہےن‪:‬کت‪:‬ہی‪:‬ہلسل‪:‬‬
‫اجری‪:‬راتہ‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬وسرج‪:‬رغمب‪:‬ےس‪:‬ولطع‪:‬وہ‪:‬اگ‪:،‬وت(‪:‬ہی‪:‬ایقتم‪:‬یک‪:‬العتم‪:‬ےہ)‪:‬‬
‫رھپ ‪:‬وتہب‪:‬اک‪:‬درفازہ‪:‬دنب‪:‬وہ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪:،‬ذٰہلا‪:‬ایھب‪:‬ومعق‪:‬ےہ‪:‬اےس‪:‬اہھت ‪:‬ےس ‪:‬ہن‪:‬اجےن ‪:‬دںی‪:،‬مہ‪:‬‬
‫بس‪:‬وک‪:‬وفراً‪:‬ےس‪:‬رتشیپ‪:‬یچس‪:‬وتہب‪:‬رک‪:‬ینیل‪:‬اچےیہ!۔‬
‫اہلل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ےس‪:‬امویس‪:‬تم‪:‬وہان‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ!‪:‬وتہب ‪:‬ابر ‪:‬ابر ‪:‬رکےت ‪:‬رانہ ‪:‬اچےیہ‪: ،‬اہلل ‪:‬یک‪:‬رتمح ‪:‬ےس ‪:‬امویس‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫ںیہن‪:‬وہان‪:‬اچےیہ‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬ےس‪:‬رقبی‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬‬
‫افر ‪:‬اعُمیف ‪:‬فدرزگر ‪:‬ےس ‪:‬انادیمی ‪:‬یسک ‪:‬احتل ‪:‬ںیم ‪:‬درتس ‪:‬ںیہن‪: : ،‬آد ى ‪:‬اےنپ ‪:‬انگہ ‪:‬اک ‪:‬ااہظر‪:‬‬

‫(‪")1‬صحقح مسؾم" كتوب التوبي‪ ،‬بوب قبول التوبي من الذكوب وإن تؽررت‬
‫الذكوب والتوبي‪ ،‬ر‪ ،6989 :‬صـ‪.1196‬‬
‫‪209‬‬
‫‪210‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬‬
‫ولوگں‪:‬ے‪:‬اسےنم‪:‬ہن‪:‬رکے‪:،‬ہکلب‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اک‪:‬رکش‪:‬ادا‪:‬رکے‪:‬ہک‪:‬اُس‪:‬ےن‪::‬ریمے‪:‬انگوہں‪:‬‬
‫‪:‬ح ی‬
‫‪:‬رکي ‪:‬ﷺ یک ‪:‬ربتک‪:‬‬ ‫رپ ‪:‬رپدہ ‪:‬ڈاؽ ‪:‬رهكا ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬نیقِ ‪:‬اکلم ‪:‬رےھک ‪:‬ہک ‪:‬فہ ‪:‬اےنپ س ی ِ س‬
‫ےس‪:،‬ربف ِز‪:‬ایقتم‪:‬یھب‪:‬ریمے‪:‬انگوہں‪:‬رپ‪:‬رپدہ‪:‬ڈاےل‪:‬رےھکاگ۔‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪:‬رہریہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رفاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫وه ِرين‪َ ،‬وإِ َّن ِم َن ِ‬
‫اإل ْج َف ِور َأ ْن َي ْع َؿ َل ا ْل َع ْبدُ‬ ‫رفامای‪« :‬ك ُُّل ُأمتِي معو َفو ٌة إَِّٓ ادْج ِ‬
‫َ‬ ‫َّ ْ ُ َ‬
‫ول‪َ :‬يو ُفال َُن! َقدْ َظ ِؿ ْؾ ًُ ا ْل َب ِور َح َي‬ ‫بِول َّؾ ْق ِل َظ َؿالً‪ُ ،‬ث َّم ُي ْصبِ ُح َقدْ َش َ َ‬
‫س ُه َر ُّبه‪َ ،‬ف َق ُؼ ُ‬
‫قً يس ُسه ربه‪ ،‬ويصبِح يؽ ِْش ُ ِ‬
‫س‬
‫فشْ َ‬ ‫س ُه َر ُّبه‪َ ،‬فقَبِ ُ َ ْ ُ ُ َ ُّت َ ُ ْ ُ َ‬ ‫ك ََذا َوك ََذا‪َ ،‬و َقدْ َب َ‬
‫وت َي ْس ُ ُ‬
‫اهللِ َظـْ ُه»(‪" )1‬یلع‪:‬االالعؿ‪:‬انگہ‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬ے‪:‬وسا‪:‬ریما‪:‬رہ‪:‬ا ُّّم‪:‬اشخب‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬افر‪:‬یلع‪:‬االالعؿ‪:‬‬
‫انگوہں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اکی‪:‬صخش‪:‬رات‪:‬انگہ‪:‬رکے‪:،‬افر‪:‬حبص‪:‬اس‪:‬احؽ‪:‬ںیم‪:‬وہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬اک‪:‬رپدہ‪:‬راھک‪:‬وہا‪:‬ےہ‪:،‬رگم‪:‬فـ‪:‬اگہنگر‪:‬وخد‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ے‪:‬رےھک‪:‬وہےئ‪:‬رپدے‪:‬وک‪:‬‬
‫كےہ"۔‬ ‫اي ی ‪:‬‬
‫‪:‬اياانگـ‪ :‬یا‪:‬‬ ‫ےن ی ا‬‫ہک ی ‪:‬‬
‫م ‪:‬‬ ‫ےہ ‪:‬‬
‫پ ‪:‬ات ‪:‬‬‫ںوک‪:‬اتبات‪ ُ :‬ر‬
‫اچ ‪:‬رک‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ولوگ ‪:‬‬
‫‪:‬اامعؽ ‪:‬اصہحل ‪:‬ے ‪:‬ےی ‪:‬ااھچ ‪:‬اموحؽ ‪:‬تہب ‪:‬دمداگر ‪:‬اثتب ‪:‬وہات ‪:‬ےہ‪: ،‬اس‪:‬‬ ‫وتہب ‪:‬افر ِ‬
‫اموحؽ ‪:‬یک ‪:‬ربتک ‪:‬ےس ‪:‬ااسنؿ ‪:‬اَاکح ِؾ ‪:‬رشتعی ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ریپا ‪:‬وہ ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬یک‪:‬‬
‫ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬رکات‪:‬راتہ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ے‪:‬ببس‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اےس‪:‬اانپ‪:‬ایپر‪:‬ا‪:‬دنبـ‪:‬انب‪:‬اتیل‪:‬‬
‫ےہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاےل‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬دنسپ‪:‬ںیہ‪:،‬اہلل‪:‬اؿ‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬اراشد‪:‬‬
‫رفامای‪َّ﴿ :‬نِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِباَّوَّتلا َو ُّبِحُي َنْيِرِّهَطَتُمْلا﴾(‪ً " )2‬انیق ‪:‬اہلل ‪:‬تہب ‪:‬وتہب ‪:‬رکےن‪:‬‬
‫فاولں‪:‬وک‪:‬دنسپ‪:‬رفاماتےہ‪:،‬افر‪:‬رھتسے‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬دنسپ‪:‬رکات‪:‬ےہ"۔‬
‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتوب الزهد والرقوئق‪ ،‬بوب الـفى ظن هتك اإلكسون‬
‫شس كػسه‪ ،‬ر‪ ،7485 :‬صـ‪.1293‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.222 :‬‬
‫‪210‬‬
‫‪211‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬
‫وتہب‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬امتؾ‪:‬وھچےٹ‪:‬ڑبے‪:‬انگہ‪:‬اعُمػ‬
‫ذہا‪:‬دنبے‪:‬وک‪:‬رتمحِ‪:‬ایہل‪:‬ےس‪:‬امویس‪:‬ںیہن‪:‬وہان‪:‬اچےیہ‪:،‬ےچس‪:‬دؽ‪:‬ےس‪:‬وتہب‪::‬رکےن‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬رشؾ ‪:‬فاعر ‪:‬وسحمس‪:‬ںیہن ‪:‬رکان ‪:‬اچےیہ‪: ،‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬اےنپ‪:‬دنبے ‪:‬یک‪:‬وتہب ‪:‬وبقؽ ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪: ،‬افر‪:‬‬
‫‪:‬رفامؿ‪:‬‬
‫وتہب‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬امتؾ‪:‬وھچےٹ‪:‬ڑبے‪:‬انگہ‪:‬اعُمػ‪:‬رفام‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬اخقلِ‪:‬اکتانت‪:‬ﷻ اک ِ‬
‫اعیل‪:‬اشؿ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬لُقَيِداَبِعٰيَنْيِذَّلااْوُفَرْسَاىٰۤلَعْمِهِسُفْنَااَلاْوُطَنْقَتْنِمِةَمْحَّرِهّٰللاؕ‪َّ١‬نِا‬
‫َهّٰللاُرِفْغَيَبْوُنُّذلااًعْيِمَجؕ‪ٗ١‬هَّنِاَوُهُرْوُفَغْلاُمْيِحَّرلا﴾(‪" )1‬اے‪:‬بیبح ‪:‬آپ‪:‬رفام‪:‬دےیجی!‪:‬‬
‫ہک‪:‬اے‪:‬ریمے‪:‬فہ‪:‬دنبف‪:‬وہنجں‪:‬ےن‪:‬انگہ‪:‬رک‪:‬ے‪:‬اینپ‪:‬اجونں‪:‬رپ‪:‬زایدیت‪::‬یک!‪:‬اهلل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ےس‪:‬‬
‫انادیم‪:‬ہن‪:‬وہں‪ً :،‬انیق‪:‬اهلل‪:‬بس‪:‬انگہ‪:‬شخب‪:‬داتی‪:‬ےہ‪ً :،‬انیق‪:‬فیہ‪:‬ےنشخب‪:‬فاال‪:‬رہمابؿ‪:‬ےہ"۔‬
‫زعزیاؿ‪:‬رگا ى‪:‬دقر!‪:‬یسک‪:‬املسمؿ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬ہی‪:‬رظنہی‪:‬ںیہن‪:‬رانھک‪:‬اچےیہ‪:،‬ہک‪:‬اہلل‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬دوعی‪:‬اہجتل‪:‬افر‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ے‪ :‬لض‪:‬‬
‫اعتیل‪:‬اس‪:‬یک‪:‬رفغمت‪:‬ںیہن‪:‬رفامےئ‪:‬اگ‪:،‬اس‪:‬رط ‪:‬اک ٰ‬
‫فرکؾ‪:‬وک‪:‬دحمفد‪:‬انھجمس‪:‬ےہ‪:،‬ںیمہ‪:‬ایک‪:‬ربخ‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬رکمی‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬رکؾ‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ے‪:‬انگہ‪:‬اعُمػ‪:‬رک‪:‬‬
‫دےی ‪:‬وہں؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬رفک ‪:‬ے وسا ‪:‬ےسج ‪:‬اچےہ ‪:‬ریغب ‪:‬وتہب ‪:‬ے ‪:‬یھب ‪:‬شخب ‪:‬داتی ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫‪:‬جب � ےس‪:‬رفاتی‪:‬ےہ‪:،‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬ایبؿ‪:‬رفامای‪َّ « :‬‬
‫إن‬ ‫‪:‬س‪:‬ان ُ س ُ د‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫ال َق َول‪َ :‬واهللِ! َٓ َي ْغ ِػ ُر اهللُ ل ِ ُػال ٍَن‪َ ،‬وإِ َّن اهللَ [ َت َع َوػ] َق َول‪َ :‬م ْن َذا ا َّل ِذ ْي‬
‫َر ُج ً‬
‫َيت ََل َّػ َظ َ َّع َأ ْن َٓ َأ ْغ ِػ َر لِ ُػال ٍَن‪َ ،‬فنِ ِّ ِّْن َقدْ َغ َػ ْر ُت ل ِ ُػال ٍَن‪َ ،‬و َأ ْح َب ْط ًُ‬
‫َظ َؿ َؾ َك»(‪" )2‬اکی ‪:‬آد ى ‪:‬ےن ‪:‬اہک‪:‬ہک ‪:‬دخا‪:‬یک‪:‬مسق! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ُ ا‬
‫‪:‬فں‪:‬صخش‪:‬وک ‪:‬ںیہن‪:‬ےشخب ‪:‬اگ‪:: ،‬اہلل‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،24‬الزُّ َمر‪.53 :‬‬

‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتوب الز والصؾي‪ ،‬بوب الـفي ظن تؼـقط اإلكسون من‬
‫رمحي اهلل تعوػ‪ ،‬ر‪ ،6681 :‬صـ‪.1144‬‬
‫‪211‬‬
‫‪212‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬‬
‫اعتیل‪:‬ےن‪:‬رفامای‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬وہات‪:‬وکؿ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬ریمے‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬مسق‪:‬اھک‪:‬رک‪:‬اتہک‪:‬ےہ‪،‬ہک‪:‬ںیم ُ ا‬
‫‪:‬فں‪:‬وک‪:‬‬
‫ںیہن‪:‬وشخبں‪:‬اگ؟!‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬وت ُ ا‬
‫‪:‬فں‪:‬وک‪:‬شخب‪:‬دای‪:،:‬افر‪:‬ریتے‪:‬لمع‪:‬وک‪:‬اضعئ‪:‬رک‪:‬دای!"۔‬
‫وتہب‪:‬رکےت‪:‬رےنہ‪:‬رپ ِ‬
‫‪:‬ااعنؾ‪:‬ابری‪:‬اعتیل‬
‫وتہب‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬یک‪:‬رتہبنی‪:‬زجا‪:‬اک‪:‬ذرک‪::‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬رفامای‪َّ﴿ :‬و‬
‫ِنَااْوُرِفْغَتْساْمُكَّبَرَّمُثاْۤوُبْوُتِهْيَلِاْمُكْعِّتَمُياًعاَتَّماًنَسَحىٰۤلِا ٍلَجَ ىًّمَسَُّّوُ‬
‫َّلُك ْيِذ ٍلْضَف ٗهَلْضَف﴾(‪" )1‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬اےنپ ‪:‬رب ‪:‬ےس ‪:‬اعُمیف ‪:‬اموگن‪: ،‬رھپ ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬رطػ‪:‬‬
‫وتہب ‪:‬رکف‪: ،‬اکی ‪ّ:‬رقمر ‪:‬فدعہ ‪:‬کت ‪:‬ںیہمت ‪:‬تہب ‪:‬دمعـ ‪:‬وتمعنں ‪:‬ےس ‪:‬ونازے ‪:‬اگ‪: ،‬افر ‪:‬رہ ‪:‬تلیضف‪:‬‬
‫فاےل‪:‬وک‪:‬اس‪:‬اک لض‪:‬اچنہپےئ‪:‬اگ!"۔‬
‫‪:‬فاامعؽ‪:‬اصہحل‪:‬فاولں‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪::‬اراشد‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬وْيِّنِاٌراَّفَغَل‬
‫دفرسی‪:‬ہگج‪:‬وتہب ِ‬
‫ْنَمِّل َباَت َو َنَمٰا َو َلِمَع اًحِلاَص َّمُث ىٰدَتْها﴾(‪ً ":)2‬انیق ‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬وتہب ‪:‬یک‪:‬افر‪:‬اامیؿ‪:‬الای‪:‬‬
‫بےنشخب‪:‬فاال‪:‬وہں!"۔‬
‫افر‪:‬ااھچ‪:‬اکؾ‪:‬ایک‪:،‬رھپ‪:‬دہاتی‪:‬رپ‪:‬راہ‪:،‬ںیم‪:‬اےس‪:‬وخ ‪:‬‬
‫رکفان‪:‬فارئس‪:‬افر‪:‬اہلل‪:A:‬اک‪:‬اتعب‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬رکفان‪:‬فارئس‪:‬اک‪:‬داین‪:‬رھب‪:‬ںیم‪:‬فابیئ‪:‬رمض‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬انلیھپ‪:،‬‬
‫ِ‬
‫امہرے‪:‬اامتجیع‪:‬انگوہں‪:‬افر‪:‬ےبرارہَفی‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬ہجیتن‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬فاب‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رےنہ‪:‬اک‪:‬فادح‪:‬‬
‫لح‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬ںیمہ‪:‬روجع‪:‬ایل‪:‬اہلل‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬اہلل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬ڑگڑگا‪:‬رک‪:‬‬
‫وتہب ‪:‬رکان ‪:‬اچےیہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬رکفان ‪:‬فاب ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬اجبن ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬ڑبی ‪:‬آزامشئ ‪:‬ےہ‪: ،‬وج‪:‬‬
‫ااسنتین ‪:‬یک ‪:‬اامتجیع ‪:‬داع ‪:‬افر ‪:‬وتہب ‪:‬فاافغتسر ‪:‬یک ‪:‬اقتمىض ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ںیمہ ‪:‬دصہق ‪:‬فریخات ‪:‬ے‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬هود‪.3 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،16‬ضه‪. 82 :‬‬
‫‪212‬‬
‫‪213‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‬
‫ذرےعی ‪:‬اےنپ ‪:‬دیفس ‪:‬وپش ‪:‬اھبویئں ‪:‬یک ‪:‬رھب ‪:‬وپردمد ‪:‬رکین ‪:‬اچےیہ‪: : ،‬اسھت ‪:‬یہ ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬اچب! ‪:‬یک‪:‬‬
‫اایتحیط ‪:‬دتاریب ‪: :‬اایتخر ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬یھب ‪:‬رہ ‪:‬نکمم ‪:‬وکشش ‪:‬رضفری ‪:‬ےہ‪: ،‬اینپ ‪:‬اجؿ ‪:‬فامكل ‪:‬ے‪:‬‬
‫ظفحت ‪:‬وک ‪:‬ینیقی ‪:‬انبےن ‪:‬ے ‪:‬ےی‪: ،‬وکشش ‪:‬رکںی ‪:‬ہک ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬لیم ‪:‬وجؽ ‪:‬ابلکل ‪:‬مک ‪:‬رک ‪:‬دںی‪:،‬‬
‫امرسٹیک‪:‬فریغہ‪:‬اجےن‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رگزی‪:‬رکںی۔‬
‫ایس ‪:‬رط ‪:‬رہ ‪:‬اُس ‪:‬اکؾ ‪:‬ےس ‪:‬وتہب ‪:‬رکےت ‪:‬رںیہ‪: ،‬وج ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬انرایگض ‪:‬اک ‪:‬ببس‪:‬‬
‫وہ‪: ،‬ےسیج"ریما ‪:‬مسج ‪:‬ریمی ‪:‬رمىض ‪:‬ے ‪:‬رعنہ ‪:‬اگل ‪:‬رک ‪:‬اعُمرشے ‪:‬وک ‪ِ :‬زان‪: ،‬دباکری‪: ،‬احفىش‪: ،‬انچ‪:‬‬
‫اگےن‪::،‬دباگنیہ‪:،‬رشاب‪:‬ونىش‪:،‬رمد‪:‬فوعرت‪:‬اک‪:‬االتخط‪:،‬شحف‪:‬رٹلرچی‪:‬اک‪:‬رففغ‪:،‬رکنشپ‪:‬فریغہ‪:‬‬
‫وک ‪:‬اعؾ ‪:‬ایک ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اؿ ‪:‬امتؾ ‪:‬اُومر ‪:‬ےس ‪:‬وخد ‪:‬یھب ‪:‬ںیچب‪: ،‬افر ‪:‬اےنپ ‪:‬دفتس ‪:‬ف َاابحب ‪:‬وک ‪:‬یھب‪:‬‬
‫اچبےن‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکںی۔‬
‫رکفان‪:‬فارئس‪:‬تیمس‪:‬امتؾ‪:‬آافت‪:‬فایلبت‪:‬ےس‪:‬افحتظ‪:‬ے‪:‬ےی‬
‫اَفراد‪::‬فاظفئ‬
‫ریمے ‪:‬رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬وج ‪:‬وکیئ ‪:‬حبص ‪:‬فاشؾ(ّرقمرہ ‪:‬دعتاد ‪:‬ںیم) ‪:‬یسک ‪:‬تبیصم ‪:‬ای‪:‬‬
‫امیبری‪:‬ےس‪:‬اچب!‪:‬ے‪:‬ےی‪،‬درج‪:‬ذلی‪:‬داع!ں‪:‬وک‪:‬ڑپھ‪:‬ےل‪:‬اگ‪:،‬فہ‪:‬اؿ‪:‬اشء‪:‬اہلل‪:‬اُس‪:‬تبیصم‪:‬‬
‫ای‪:‬امیبری‪(:‬اخص‪:‬رک‪":‬وکرفان‪:‬فارئس")‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رےہ‪:‬اگ۔‬
‫ض َو َٓ ِِف‬‫َش ٌء ِِف األَ ْر ِ‬ ‫(‪ )1‬بِس ِم اهلل ا َّل ِذي َٓ ي ُُض مع ِ ِ‬
‫اشؿه َ ْ‬ ‫َ ُّ َ َ ْ‬ ‫ْ‬
‫قم‪: .‬حبص‪:‬فاشؾ‪:3:،3:‬ابر۔‬ ‫ِ‬ ‫السَم ِء‪ ،‬وهو ِ‬
‫قع ال َعؾ ُ‬ ‫السؿ ُ‬ ‫َّ َ َ ُ َ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ع ا ْل َعظ ْق ِم‪:.‬حبص‪:‬فاشؾ‪:3:،3:‬ابر۔‬ ‫(‪َ َٓ )2‬ح ْو َل َو َٓ ُق َّو َة إ َّٓ بِوهللِ ا ْل َع ِّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َش َمو َخ َؾ َق‪:.‬حبص‪:‬فاشؾ‪:3:،3:‬ابر۔‬ ‫(‪َ )3‬أ ُظو ُذ بِؽَؾ ََمت اهللِ التَّو َّموت م ْن َ ِّ‬

‫‪213‬‬
‫‪214‬‬ ‫وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬‬
‫(‪َ )4‬ح ْسبِ َي اهللُ َٓ إِ َل َه إِ َّٓ ُه َو‪َ ،‬ظ َؾ ْق ِه ت ََو َّك ْؾ ًُ َو ُه َو َر ُّب ا ْل َع ْر ِ‬
‫ش‬
‫ِ‬
‫ا ْل َعظق ِم‪:.‬حبص‪:‬فاشؾ‪:10:،10:‬ابر۔‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪ َٓ )5‬إِ َل َه إِ َّٓ َأك ًَْ ُشبْ َحوك ََك إِ ِّ ِّْن ُكـ ًُْ م َن ال َّظولـؿ ْ َ‬
‫غ‪:.‬حبص‪:‬فاشؾ‪11::،11:‬ابر۔‬

‫ون ٹ‪::‬رہ‪:‬فہفیظ‪:‬ے‪:‬ا ّفؽ‪:‬فآرخ‪:3،: 3:‬ابر‪:‬درفد‪:‬رشفی‪:‬یھب‪:‬ڑپھ‪:‬ایل‪:‬رکںی۔‬

‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬یچس ‪:‬وتہب ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬ںیمہ ‪:‬ہشیمہ ‪:‬وھج ٹ ‪:‬افر ‪:‬امتؾ‪:‬‬
‫انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬امہرے ‪:‬انگوہں ‪:‬وک ‪:‬اعُمػ ‪:‬رفام‪: ،‬امہرے ‪:‬دونں ‪:‬وک‪:‬‬
‫راوتں ‪:‬ےس‪: ،‬افر ‪:‬آےن ‪:‬فاےل ‪:‬دؿ ‪:‬زگرے ‪:‬وہےئ ‪:‬دونں ‪:‬ےس ‪:‬رتہب ‪:‬انب ‪:‬دے‪ ،‬امہرا ‪:‬اخہمت‪:‬‬
‫‪:‬دانمشؿ ‪:‬االسؾ ‪:‬یک ‪:‬وہیبدہ ُ‪:‬روسامت ‪:‬ےس ‪:‬اچب‪: ،‬کلم ‪:‬فوقؾ ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ابریخل ‪:‬رفام‪ ،‬وہید‪: ،‬ونہد ‪:‬افر ‪:‬امتؾ‬
‫دختم‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬افحتظ ‪:‬یک ‪:‬اعسدت ‪:‬بیصن ‪:‬رفام‪: ،‬ابیمہ ‪:‬ااحتد ‪:‬فاافتؼ ‪:‬افر ‪:‬تبحم‪:‬‬
‫فاُتفل ‪:‬وک ‪:‬اَفر ‪:‬زایدہ ‪:‬رفام‪ ،‬ںیمہ ‪:‬اَاکح ِؾ ‪:‬رشتعی ‪:‬رپ ‪:‬حیحص ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ریپا ‪:‬وہےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪214‬‬
 ‫‪515‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬

‫اضفلئِ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:5‬ابعشن‪:‬امظعمل ‪1441‬ھ‪5252/3/57 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِم ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحام ‪:‬ےس ‪ُ :‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسم ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫لمع ّظ‬
‫‪:‬اجن َ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ اور‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ٰیفطصم‬ ‫‪:‬‬ ‫ںیم‬ ‫‪:‬‬ ‫م‬ ‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دووتس! ‪:‬امہِ ‪:‬ابعشن ‪:‬ا‬
‫‪:‬اامعل ‪:‬اصہحل ‪:‬اور ‪:‬روزوں ‪:‬یک ‪:‬رثکت ‪:‬ایک ‪:‬رکےت؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬درگی‪:‬‬
‫ٓاپ ‪:‬ےک ‪:‬احصۂب ‪:‬رکام ‪ِ ،�:‬‬
‫ابعدات ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت ‪:‬اس ‪:‬ےنیہم ‪:‬ےک ‪:‬روزوں ‪:‬یک ‪:‬یھب ‪:‬ڑبی ‪:‬تلیضف ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫ئ‬
‫سدان ‪:‬اُاسہم ‪:‬نب ‪:‬زَ دی ‪ �:‬ےن ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک ‪:‬دخِتم ‪:‬ادقَس ‪:‬ںیم ‪:‬رعض ‪:‬یک‪:،‬‬ ‫ّ ِی‬
‫ع ّظ‬ ‫م‬‫ل‬
‫ایروسل ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیم ‪ٓ:‬اپ ‪:‬وک ‪:‬بس ‪:‬ونیہمں ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬ابعشن ‪:‬ا م ‪:‬ےک ‪:‬ےنیہم ‪:‬ںیم ‪:‬روزے‪:‬‬
‫رےتھک‪:‬داتھکی‪:‬وہں!‪:‬رتمحِ‪:‬اعایملن ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪« :‬ذل ِ َك َش ْف ٌر َي ْغ ُػ ُل‬
‫ان‪َ ،‬و ُه َو َش ْف ٌر ت ُْر َف ُع فِ ْق ِه ْاألَ ْع ََم ُل إِل َر ِّب‬
‫ب َو َر َم َض َ‬
‫ني َر َج َ‬
‫َّاس َعـْ ُه َب ْ َ‬ ‫الـ ُ‬
‫ني‪َ ،‬ف ُل ِح ُّب َأ ْن ُي ْر َف َع َع َؿ ِ ِْل َو َأكَا َص ِائ ٌم»(‪" )1‬ہی ‪:‬ربج ‪:‬اور ‪:‬راضمن ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ا ْل َعا َدِ ْ َ‬
‫درایمن ‪:‬وہ ‪ّ:‬دقمس ‪:‬ہنیہم ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬ےس ‪:‬ولگ ‪:‬اغلف ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہی ‪:‬وہ ‪:‬ہنیہم ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪" )1‬سـن الـَّسائي" كتاب الصقام‪ ،‬ر‪ ،2353 :‬اجلزء ‪ ،4‬صـ‪.207‬‬

‫‪215‬‬
‫‪516‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬اامعل ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬شیپ ‪:‬ےیک ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ذہلا ‪:‬ںیم ‪:‬اچاتہ ‪:‬وہں ‪:‬ہک‪:‬‬
‫بج‪:‬ریما‪:‬لمع‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬شیپ‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬وت‪:‬ںیم‪:‬احتلِ‪:‬روزہ‪:‬ںیم‪:‬وہں"۔‬
‫زایدہ‪:‬دنسپدیہ‪:‬روزے‬
‫لمع ّظ‬
‫رتحمم‪:‬ویئش !!‪:‬ابعشن‪:‬ا م‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬س ے‪:‬ےس دنب ٔہ‪:‬ؤمنم ےک‪:‬ےیل‪:‬اکی‪:‬‬
‫میظع ‪:‬عط ّییہ‪: ،‬الھبش !ں ‪:‬اور ‪:‬اطعؤں ‪:‬واال ‪:‬ہنیہم ‪:‬ےہ‪: ،‬رساک ِر ‪:‬اَدَب ‪:‬ارار ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اےس ‪:‬تہب‪:‬‬
‫هلل ‪‬‬ ‫َان َر ُس ْو ُل ا ِ‬‫‪:‬رضحت‪:‬سدان‪:‬اسن ‪:‬نب ‪:‬امکل ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪« :‬ك َ‬ ‫ّ ِی‬ ‫دنسپ ‪:‬رفامای‪،‬‬
‫س َر ُس ْو ِل اهللِ ‪َ ‬أ ْن ُي ْػطِ َر ا ْل َع َام‪،‬‬ ‫َي ُص ْو ُم َف َال ُي ْػطِ ُر َحتّى َك ُؼ ْو َل‪َ :‬ما ِ ِْف َك ْػ ِ‬
‫ب‬‫َان َأ َح ُّ‬‫ُث َّم ُي ْػطِ ُر َف َال َي ُص ْو ُم َحتّى َك ُؼ ْو َل‪َ :‬ما ِ ِْف َك ْػ ِسه َأ ْن َي ُص ْو َم ا ْل َعا َم‪َ ،‬وك َ‬
‫الص ْو ِم إِ َل ْق ِه ِ ِْف َش ْع َبان» "روسل‪:‬اہلل‪:‬ﷺ لسلسم‪:‬روزے‪:‬رےتھک‪:،‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫َّ‬
‫ب‬
‫ںیمہ ‪:‬امگن ‪:‬وہات ‪:‬ہک ‪:‬اس ‪:‬اسل وضحر ‪:‬روزے ‪:‬ںیہن ‪:‬وھچڑںی ‪:‬ےگ۔ ‪:‬رھپ ‪ٓ:‬اپ ‪:‬هبك ‪:‬روزے‪:‬‬
‫وھچڑ ‪:‬دےتی‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬ںیمہ ‪:‬امگن ‪:‬وہات ‪:‬ہک ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ﷺ اس ‪:‬اسل ‪:‬روزہ ‪:‬ںیہن ‪:‬رںیھک‪:‬‬
‫ےگ‪:،‬زین‪:‬وضحر ﷺ ‪:‬وک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬ابعشن‪:‬ےک‪:‬روزے‪:‬دنسپ‪:‬ےھت"۔‬
‫َان َأ َح ُّ‬
‫ب‬ ‫‪:‬سہ ‪:‬اع ہش ‪:‬یّد ہق ‪:‬ہبّی ‪:‬رہہہ ‪ �:‬رفامیت ‪:‬ںیہ‪« :‬ك َ‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫الش ُف ْو ِر إِ َل َر ُس ْو ِل اهللِ ‪َ ‬أ ْن َي ُص ْو َم ُه َش ْع َبان‪ُ ،‬ث َّم َي ِص ُؾ ُه بِ َر َم َض َ‬
‫ان»‬
‫(‪)2‬‬
‫ُّ‬
‫"روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ وک ‪:‬امتم ‪:‬ونیہمں ‪:‬ںیم ‪:‬ابعشن ‪:‬ےک ‪:‬روزے ‪:‬زایدہ ‪:‬دنسپ ‪:‬ےھت‪: ،‬اہیں‪:‬‬
‫کت ‪:‬ہک ‪:‬اےس ‪:‬راضمن ‪:‬ےس ‪:‬الم ‪:‬دای ‪:‬رکےت"۔ ‪:‬ذٰہلا ‪:‬ںیمہ ‪:‬یھب ‪:‬تبحمِ ‪:‬روسل ‪:‬ﷺ ےک‪:‬‬
‫اقتےض‪:‬ےک‪ِ:‬شیپ‪:‬رظن‪:،‬امہ ِ‪:‬ابعشن‪:‬ںیم‪:‬اینپ‪:‬اتعاطو ‪:‬وٓااسک ‪:‬ےک‪:‬قبا ‪ِ ،،‬‬
‫‪:‬اامعل‪:‬اصہحل‪:‬‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أكس بن مالك ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.458/13402،4 :‬‬
‫(‪" )2‬سـن أيب داود" كتاب الصقام‪ ،‬ر‪ ،2431 :‬صـ‪.353‬‬
‫‪216‬‬
 ‫‪517‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫اور‪:‬روزوں‪:‬یک‪:‬رثکت‪:‬رکک ‪:‬اچےیہ۔‬
‫ابعشن‪:‬ااسنن‪:‬وک‪:‬اپ ‪:‬اصے‪:‬رکےن‪:‬واال‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ‬
‫‪:‬رباکت‪:‬الہ ّییہ‪:‬اک‪:‬‬
‫زعزی‪:‬دووتس!‪:‬ابمر ‪:‬اواقت ‪:‬واقمامت‪:‬ںیم ‪:‬یکین ‪:‬اک ‪:‬وثاب‪:،‬اور ِ‬
‫ُ زنول ‪:‬زایدہ ‪:‬وہات ‪:‬ےہ‪: ،‬دنبے ‪:‬یک ‪:‬ںایطلں ‪:‬وکاتںایں ‪:‬فاعُے ‪:‬یک ‪:‬اجیت ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سه‪:‬‬
‫ئ‬
‫‪:‬ط‪:‬رہہہ � ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪ :،‬بن‪َ :‬رتمح‪:‬ﷺ‪:‬ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪:‬‬ ‫اع ہش‪:‬یّدي یقہ ی ّ ب‬
‫ُ‬
‫ورمضان‬ ‫ادطف ُر‪،‬‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬
‫وشعبان‬ ‫شفر اهللِ‪،‬‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ورمضان‬ ‫شعبان شفري‪،‬‬‫ُ‬ ‫«‬
‫ادؽ ِّػ ُر»(‪":)1‬ابعشن‪:‬ریما‪:‬اور‪:‬راضمن‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اک‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ‪:،‬ابعشن‪:‬اپ ‪:‬اصے‪:‬رکےن‪:‬‬
‫واال‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬راضمن‪:‬اطخؤں‪:‬اک‪:‬اّفكره‪:‬ےہ"۔‬
‫الضف‪:‬روزے‬
‫ی‬
‫زعنز ‪:‬دووتس! ‪:‬رساک ِر ‪:‬دمہنی ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬وسال ‪:‬وہا‪: ،‬ہک ‪:‬راضمن ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬وکن‪:‬‬
‫ان ل ِ َت ْعظِ ِ‬
‫قم‬ ‫ےس ‪:‬روزے ‪:‬الضف ‪:‬ںیہ؟ ‪:‬اتدجا ِر ‪:‬راستل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ش ْع َب ُ‬
‫َر َم َض َ‬
‫ان»(‪" )2‬میظعتِ‪::‬راضمن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ابعشن‪:‬ےک‪:‬روزے‪:‬ںیہ"۔‬
‫روزوں‪:‬یک‪:‬رثکت‬
‫ئ‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اع ہش ‪:‬یّد ہق ‪:‬ہبّی ‪:‬رہہہ ‪: �:‬رفامیت‪:‬ںیہ‪َ « :‬ما‬ ‫ا ُّم الم وؤنینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫استؽ َْؿ َل ِص َقا َم َش ْف ٍر َق ُّط إِ َّٓ َر َم َض َ‬
‫ان‪َ ،‬و َما‬ ‫ول اهللِ ‪ْ ‬‬ ‫َر َأ ْي ُت َر ُس َ‬
‫‪:‬روسل اہلل‪:‬ﷺ وک‪:‬‬ ‫ان»(‪" )3‬ںیم‪:‬ےن ُ‬ ‫َر َأ ْي ُت ُه ِِف َش ْف ٍر َأ ْك َث َر ِمـْ ُه ِص َقام ًا ِِف َش ْع َب َ‬

‫(‪ُ " )1‬مسـد الػردوس" حرف الشني ادعجؿة‪ 234 -233/2 ،‬من ادخطوط‪.‬‬
‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" باب ما جاء ِف فضل الصدقة‪ ،‬ر‪ ،663 :‬صـ‪.170‬‬
‫(‪" )3‬صحقح مسؾم" باب صقام الـبي ﷺ‪ ،...‬ر‪ ،2721 :‬صـ‪.471‬‬
‫‪217‬‬
‫‪518‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫امہِ‪:‬راضمن ‪:‬ےک ‪:‬وِسا‪: ،‬یسک ‪:‬ےنیہم ‪:‬ںیم ‪:‬لمکم ‪:‬روزے ‪:‬رےتھک ‪:‬ںیہن ‪:‬داھکی‪: ،‬اور ‪:‬ہن ‪ :‬ی ‪ٓ:‬اپ ‪:‬وک ‪:‬یسک‪:‬‬
‫اَور‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬ابعشن‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬روزے‪:‬رےتھک‪:‬داھکی"۔‬
‫وپرے‪:‬ےنیہم‪:‬ےک‪:‬روزے‬
‫ریمے ‪:‬ویئش !! ‪:‬ابعشن ‪:‬وہ ‪:‬ہنیہم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ِ‬
‫‪:‬ریست ‪:‬وبنی ‪:‬ںیمہ‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ارہو ‪:‬‬
‫وابعدت‪:‬یک‪:‬رثکت‪:‬یک‪:‬س ے َ‪:‬رامنہیئ‪:‬رفامیت‪:‬ےہ۔‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ‪:‬اع ہش‪:‬دص ہق‪:‬ہبّی‪:‬رہہہ‪:‬‬
‫� رفامیت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬ما َر َأ ْي ُت الـَّبِ َّي ‪ِِ ‬ف َش ْف ٍر َأ ْك َث َر ِص َقام ًا ِمـْ ُه ِِف‬
‫ئ‬
‫ن‪:‬رکمی‬ ‫َان َي ُصو ُم ُه ُك َّؾه»(‪" )1‬ںیم‪:‬ےن‪ :‬ب‬‫َان َي ُصو ُم ُه إِ َّٓ َقؾِقالً‪َ ،‬ب ْل ك َ‬
‫ان‪ ،‬ك َ‬
‫َش ْع َب َ‬
‫ﷺ وک‪:‬یسک‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬ابعشن‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬روزے‪:‬رےتھک‪:‬ںیہن‪:‬داھکی‪ٓ:،‬اپ‪:‬ارثک‪:‬دونں‪:‬ےک‪:‬‬
‫روزے‪:‬رےتھک‪:،‬ہکلب‪:‬وپرا‪:‬ہنیہم‪:‬روزہ‪:‬راھک‪:‬رکےت"۔‬
‫دو‪:‬امہ‪:‬وتمارت‪:‬روزے‬
‫‪:‬سدہ ‪:‬ا ُّم ‪:‬سلَمہ ‪ �:‬رفامیت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬ما َر َأ ْي ُت الـَّبِ َّي ‪‬‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫ئ‬ ‫َي ُصو ُم َش ْف َر ْي ِن ُمتَتَابِ َع ْ ِ‬
‫ان» "ںیم ‪:‬ےن ب‪:‬ن ‪:‬ارکم‬ ‫(‪)2‬‬ ‫ني‪ ،‬إِ َّٓ َش ْع َب َ‬
‫ان َو َر َم َض َ‬
‫ﷺ وک‪:‬ابعشن‪:‬اور‪::‬راضمن‪:‬ےک‪:‬العوہ‪:،‬دو‪:5‬امہ‪:‬لسلسم‪:‬روزے‪:‬رےتھک‪:‬ںیہن‪:‬داھکی"۔‬
‫احصۂب‪:‬ارِام‪ �:‬اک‪:‬ذجہب‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اسَن ‪:‬نب ‪:‬امکل ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬امہِ ‪:‬ابعشن ‪:‬اک ‪:‬اچدن ‪:‬رظن‪:‬‬
‫‪:‬ارٓان‪:‬اپ ‪:‬یک‪:‬س ے‪:‬وخب‪:‬وتمہج‪:‬وہ‪:‬اجےت‪:،‬اےنپ‪:‬‬
‫التوت ِ‬‫ِ‬ ‫ٓاےت‪ :‬ی‪:،‬احصۂب‪:‬رکام‪�:‬‬
‫اَومال ‪:‬یک ‪:‬زاکۃ ‪:‬اکنےتل؛ ‪:‬اتہک ‪:‬رقفاء ‪:‬واسمنیک ‪:‬امہِ ‪:‬راضمن ‪:‬ےک ‪:‬روزوں ‪:‬ےک ی‬
‫‪:‬يل ‪:‬ایتری‪:‬‬

‫(‪" )1‬سـن الرتمذي" أبواب الصوم‪ ،‬حتت ر‪ ،736 :‬صـ‪.186‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.‬‬
‫‪218‬‬
‫‪519‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫‪:‬ح‪:‬اقمئ‪:‬رکےت‪:،‬‬ ‫‪ُ:‬حم َ ی د‬
‫‪:‬قویں‪:‬وک‪:‬بلط‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬سج‪:‬رپ‪:‬دح‪:‬اقمئ‪:‬رکان‪:‬وہیت‪:،‬اُس‪:‬رپ َ د‬ ‫رکںیکس‪ ّ ُ ،‬ا‬
‫ہیقب ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬نج ‪:‬وک ‪:‬انمبس ےتھجمس ‪:‬اںیہن ‪ٓ:‬ازاد ‪:‬رک ‪:‬دےتی۔ ‪:‬اترِج ‪:‬اےنپ ‪:‬ارےض ‪:‬ادا ‪:‬رک ‪:‬دےتی‪:،‬‬
‫دورسوں‪:‬ےس‪:‬اےنپ‪:‬ارےض‪:‬ووصل‪:‬رک‪:‬ےتیل‪:،‬اور‪:‬راضمن‪:‬رشفی‪:‬اک‪:‬اچدن‪:‬رظن‪ٓ:‬اےت‪ :‬ی‪:‬لسُغ‪:‬‬
‫رک‪:‬ےک‪(:‬ان ی‪:‬م‪:‬ےس‪:‬ضعب‪:‬رضحات)‪:‬ااکتعے‪:‬ںیم‪:‬ھٹیب‪:‬اجای‪:‬رکےت"(‪)1‬۔‬
‫ابعشن‪:‬ےک‪:‬اپچن‪:‬رحوے‪:‬اور‪:‬ان‪:‬ےک َ‪َ:‬ماک ‬
‫ریمے‪:‬دووتس‪:‬اور‪:‬زبروگ!‪:‬ابعشن‪:‬ےک‪:‬رحوے‪:‬ےس‪:‬قّلعتم ُ‪:‬رومز‪:‬واَرسار‪:‬ناین‪:‬رفامےت‪:‬‬
‫‪:‬س‪:‬االوایلء‪:‬وغ ث‪:‬انیلقث‪:�:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬ابعشن‪:‬ںیم‪:‬اپچن‪:5‬رحوے‪:‬‬ ‫وہےئ‪:،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ںیہ‪: :‬ش‪:‬ع‪:‬ب‪:‬ا ‪:‬ن۔ ‪:‬ش ‪:‬ےس ‪:‬رشے ‪(:‬زبریگ) ‪:‬رماد ‪:‬ےہ‪: ،‬ع ‪:‬ےس‪:‬عُلؤو ‪(:‬دنلبی)‪: ،‬ب ‪:‬ےس‪:‬رِب‪:‬‬
‫(یکین)‪:،‬افل‪:‬ےس‪:‬اُتفل‪(:‬تبحم)‪:‬اور‪:‬ونن‪:‬ےس‪:‬ونر‪(:‬روینش)‪:‬رماد‪:‬ےہ۔‪:‬ان‪:‬رحوے‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬‬
‫ابت‪:‬یک‪:‬س ے‪:‬ااشرہ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬امہِ‪:‬ابعشن‪:‬ںیم‪:‬دنبوں‪:‬وک‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬ںیتمعن‪:‬اطع‪:‬وہں‪:‬یگ"(‪)5‬۔‬
‫یگ"(‪)5‬۔‬
‫امهِ‪:‬ابعشن‪:‬ںیم‪:‬اِرہو ‪:‬ورفامربنداری‬
‫َوحال ‪:‬زدنیگ‪: ،‬رّیغت‪ِ:‬زامہن ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬ےبابثیت ‪:‬ےک ‪:‬درس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اجن ‪:‬ربادر! ‪:‬ا ِ‬ ‫ِ‬
‫ع ّظ‬ ‫م‬‫ل‬
‫ہ ‪:‬ویں ‪:‬ناین ‪:‬رفامیئ ‪:‬یئگ ‪:‬ہک ‪":‬زدنیگ ‪:‬ےک ‪:‬نیت‪: 3‬اَوحال ‪:‬ںیہ‪::‬‬‫اسھت‪: ،‬ابعشن ‪:‬ا م ‪:‬یک ‪:‬اَ ی ّ‬
‫(‪:)1‬احتلِ‪:‬زگہتش‪:‬وج‪ :‬تی‪:‬یک‪:)5(:،‬احتلِ‪:‬وموجدہ‪:‬سج‪:‬ںیم ‪:‬لمع‪:‬رکان‪:‬ےہ‪ )3(:،‬احتلِ‪:‬‬
‫ٓادنئہ‪:‬سج‪:‬یک ی د‬
‫‪:‬ام‪:‬ےہ‪...‬‬

‫احلق ‪ "‬فصل‪.341/1 ،‬‬

‫(‪" )1‬الغـقة لطالبي صريق ّ‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.342 ،341/1 ،‬‬
‫‪219‬‬
‫‪552‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫ایس ‪:‬س ح ‪:‬ےنیہم ‪:‬نیت‪: 3‬ںیہ‪: )1(: :‬ربج ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬زگر ‪:‬ایگ ‪:‬رھپ ‪:‬ںیہن َ و‪:‬لےٹ ‪:‬اگ‪:،‬‬
‫(‪ )5‬اور‪:‬راضمن‪:‬اک‪:‬ااظتنرایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬مت‪:‬ںیہن‪:‬اجےتن‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬وک‪:‬اپےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬زدنہ‪:‬روہ‪:‬‬
‫ےگ ‪:‬ای ‪:‬ںیہن؟ ‪ )3(:‬اور ‪:‬ابعشن ‪:‬ان ‪:‬دو‪: 5‬ونیہمں ‪:‬ےک ‪:‬درایمن ‪:‬واہطس ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬اچہ!"(‪)1‬۔‬
‫اِرہو ‪:‬ورفامربنداری‪:‬وک‪:‬تمینغ‪:‬انھجمس ی‬
‫درود‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬رثکت‬
‫زان ‪:‬رتحمم! ‪:‬ایس ‪:‬امہ ‪:‬ابمر ‪:‬ابعشن ‪:‬ںیم ‪ٓ:‬اِتی ‪:‬درود ‪:‬انزل ‪:‬وہیئ‪: ،‬اور ‪:‬درو ِد‬ ‫ی‬
‫زعن ِ‬
‫ہ۔‪":‬ۃینغ‪:‬‬
‫اپ ‪:‬اک‪:‬مکح‪ٓ:‬اای‪:‬ےہ‪:،‬ایس‪:‬ےیل‪:‬اس‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬رثکت‪:‬ےس‪:‬درود‪:‬رشفی‪:‬ڑپانھ‪:‬اچ ی‬
‫بی‬
‫ااطلل" ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬ابعشن ‪:‬وہ ‪:‬ہنیہم ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬الھبش !ں ‪:‬ےک ‪:‬دروازے ‪:‬وھکل‪:‬‬
‫دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬ربںیتک‪:‬انزل‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪:،‬اطخںیئ‪:‬شخب‪:‬دی‪:‬اجںیت‪:‬ںیہ‪:،‬انگوہں‪:‬وک‪:‬اٹم‪:‬دای‪:‬‬
‫ئ‬ ‫ئ‬
‫اجات‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬وضحر‪ :‬بن‪:‬ارکم‪:‬ﷺ یک‪:‬دختم‪:‬ںیم‪:‬رثکت‪:‬ےس‪:‬دہيی ا‪:‬درود‪:‬اھچنور‪:‬ایک‪:‬اجات‪:‬‬
‫ئ‬
‫ےہ‪: ،‬وج ‪:‬ولخمق ‪:‬ںیم ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬رتہب ِ‬
‫‪:‬ذات ‪:‬رگایم ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬اور ‪:‬ہی ‪:‬ہنیہم ب‪:‬ن ‪:‬اتخمر ‪:‬ﷺ رپ‪:‬‬
‫‪:‬يک‪:‬اجےن‪:‬اک‪:‬وصخیص‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ"(‪)5‬۔‬
‫درود‪:‬والسم‪:‬شیپ ی‬
‫وتہب‪:‬ےک‪:‬ذرہعی‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اپیک‬
‫اس ‪:‬امهِ ‪:‬ابمر ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬دل ‪:‬اک ‪:‬لیم ‪:‬اور ‪:‬روح ‪:‬اک ‪:‬زگن ‪ُ :‬دور ‪:‬رکےن‪: ،‬اور ‪:‬انگوہں‪:‬‬
‫ئ‬
‫س ‪:‬ارملنیلس ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬وسی ی الہ ‪:‬ہلیلج ‪:‬ےس‪:‬‬ ‫‪:‬يل‪: ،‬وضحر ‪ِ ّ :‬ی د‬
‫ےس ‪:‬اپزیکیگ ‪:‬احلص ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ی‬
‫ااطلل"‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬ہ‪:‬اصِبح‪:‬لقع‪:‬ؤمنم‪:‬‬ ‫دراب ِر‪:‬قح‪:‬اعتیل‪:‬ںیم‪:‬داع‪:‬یک‪:‬اجےئ۔‪":‬ۃینغ‪ :‬ب ی‬
‫‪:‬اچہ‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬تلفغ‪:‬ہن‪:‬ربےت‪:،‬ہکلب‪:‬ایس‪:‬امہ‪:‬ںیم‪:‬اسہقب‪:‬وتلفغں‪:‬وکاتںویں‪:‬ےس‪:‬‬
‫وک ی‬

‫(‪" )1‬الغـقة" فصل‪.342/1 ،‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.‬‬
‫‪220‬‬
‫‪551‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫وتہب‪:‬ےک‪:‬ذرہعی‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اپ ‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬راضمن‪:‬ارابمر ‪:‬ےک‪:‬اابقتسل‪:‬یک‪:‬ایتری‪:‬رکے‪:،‬‬
‫رضتع ‪:‬وزاری ‪:‬رکے‪: ،‬اورابعشن ‪:‬ےک ‪:‬ہنیہم ‪:‬ںیم ‪:‬ابراگہِ‪:‬دخاودنی‪:‬‬
‫اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪ُ :‬‬
‫ئ‬
‫ںیم‪:‬اصِبح‪:‬ہنیہم‪:،‬رکیپ‪:‬دمح‪:‬وانث‪:،‬وضحر ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ اک‪:‬وہلیس‪:‬ےل‪:،‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬‬
‫لاک‪:‬اسفد‪ُ :‬دور‪:‬وہ‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اب ن‪:‬اک‪:‬رمض‪:‬دعف وہ‪:‬اجےئ"(‪)1‬۔‬
‫ےک‪:‬د ‪:‬‬
‫امتم‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬الضف‪:‬ہنیہم‬
‫یپارے ‪:‬ویئش !! ‪:‬وچہکن ‪:‬ہی ‪:‬ہنیہم ‪:‬وضحر ‪:‬ادقس ‪:‬ﷺ اک ‪:‬ہنیہم ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےیل‪:‬‬
‫امتم‪:‬ونیہمں‪:‬ےس‪:‬الضف‪:‬ےہ‪:،‬اسیج‪:‬ہک ‪":‬ۃینغ‪ :‬ب ی‬
‫ااطلل" ‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک ‪":‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬رفامای‪:‬‬
‫﴿َوَكُّبَرُقُلْخَياَمُءٓاَشَيَوُراَتْخ﴾ "ٓاپ‪:‬اک‪:‬رب‪:‬وج‪:‬اچاتہ‪:‬ےہ‪:‬ادیا‪:‬رفامات‪:‬اور‪:‬ارایتر‪:‬‬
‫(‪)2‬‬

‫رفامات‪:‬ےہ"۔‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬ہ‪:‬زیچ ‪:‬ےس ‪:‬اچر‪:4‬وک ‪:‬بختنم‪:‬رفامای‪:،‬رھپ‪:‬ان‪:‬اچر‪:4‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬‬

‫وک ‪:‬افضلی یت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دنسپ ‪:‬رفامای۔ ‪:‬رفوتشں ی‪:‬م ‪:‬رضحت ‪:‬ربجلی‪: ،‬رضحت ‪:‬اکیملیئ‪:،‬‬
‫رضحت ‪:‬اِرسالیف ‪:‬اور ‪:‬رضحت ‪:‬زعرالیئ ‪ �:‬وک ‪:‬نُچ ‪:‬ایل‪: ،‬رھپ ‪:‬ان ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫ربجلی‪:‬وک‪:‬افضلی یت‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬دنسپ‪:‬رفامای۔‬
‫سان‪:‬اربامیہ‪:،‬رضحت‪ِ ّ :‬ی‬
‫سدان‪:‬ومٰیس‪:،‬‬ ‫اایبنےئ‪:‬رکام‪ �:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رضحت‪ِ ّ :‬ی د‬
‫سان ‪ٰ:‬یسیع‪:‬اور‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬دمحم‪:‬ﷺ وک‪:‬ارایتر‪:‬رفامای‪:،‬اور‪:‬ان‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬وضحر‪:‬‬ ‫رضحت‪ِ ّ :‬ی د‬
‫ّ ِی د‬
‫سان‪:‬دمحم‪:‬ﷺ وک‪:‬یفطصم‪:‬انبای۔‬
‫احصۂب ‪:‬رکام‪ �:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اچر‪:4‬احصہب‪:‬وکبختنم‪:‬رفامای‪:،‬رضحات‪:‬اوبرکب‪:‬ورمع‪:،‬امثعن‪:‬‬
‫و‪:‬یلع‪:،�:‬رھپ‪:‬ان‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرکب‪ �:‬وک‪:‬وصخیص‪:‬تلیضف‪:‬اطع‪:‬رفامیئ۔‬

‫(‪ )1‬ادرجع السابق‪.342/1 ،‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،20‬الؼصص‪.68 :‬‬
‫‪221‬‬
‫‪555‬‬ ‫اضفلئ‪:‬ابعشن‪:‬امظعمل‬
‫ایس‪:‬س ح‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اچر‪:4‬وکبختنم‪:‬رفامای‪::‬ربج‪:،‬ابعشن‪:،‬راضمن‪:‬اور‪:‬‬
‫ئ‬
‫ّرحمم‪:،‬ان‪:‬ںیم‪:‬ےس ‪:‬ابعشن‪:‬وک‪:‬دنسپ‪:‬رفامای‪:،‬اور‪:‬اس ‪:‬وک‪:‬وضحر ب‪:‬ن‪:‬ارکم ‪:‬ﷺ اک‪:‬ہنیہم‪:‬ارار‪:‬‬
‫ئ‬
‫دای۔‪:‬وت‪:‬سج‪:‬س ح‪:‬وضحر ب‪:‬ن‪:‬ارکم‪:‬ﷺ اایبنےئ‪:‬رکام‪:‬ںیم‪:‬الضف‪:‬ںیہ‪:،‬ایس‪:‬س ح‪ٓ:‬اپ‪:‬اک‪:‬‬
‫ہنیہم‪:‬یھب‪:‬امتم‪:‬ونیہمں‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬اخص‪:‬تلیضف‪:‬راتھک‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫داع‬
‫لمع ّظ‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬ںیمہ ‪:‬ابعشن‪:‬ا م ‪:‬ںیم ‪:‬یھب‪:‬زایدہ‪:‬ےس‪:‬زایدہ ‪:‬ویکینں‪:‬یک‪:‬وتقیف ‪:‬اطع‪:‬‬
‫رفام‪: ،‬کلم ‪:‬ووقم ‪:‬یک ‪:‬دختم ‪:‬اور ‪:‬افحتظ ‪:‬یک ‪:‬اعسدت ‪:‬بیصن ‪:‬رفام‪: ،‬ابتا ‪:‬او دد ‪:‬واا قق ‪:‬اور‪:‬‬
‫تبحم‪:‬واُتفل‪:‬وک‪:‬اَور‪:‬زایدہ‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬اَاکح ِم‪:‬رشتعی‪:‬رپ‪:‬حیحص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ریَپا‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬‬
‫اطع‪:‬رفام۔‪:‬امہری‪:‬داعںیئ‪:‬اینپ‪:‬ابراگہِ‪:‬ےبسک‪:‬انپہ‪:‬ںیم‪:‬وبقل‪:‬رفام‪ٓ:،‬انیم‪:‬ای ّ‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬الغـقة" فصل‪ 341 ،340/1 ،‬مؾتؼط ًا‪.‬‬

‫‪222‬‬
 ‫‪223‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحلَ‬
‫َ‬
‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحل‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر َ‪َ9‬ابعشم‪:‬امظعملَ‪1441‬ھ‪2323/4/33َ-‬ء) َ‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬هارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ت(نات‪:‬هایل‪:‬رات) َ‬
‫ج‬ ‫بشِ‪:‬رباء‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬دم ‪:‬اهر ‪:‬رات ‪:‬وک ‪:‬ادیا ‪:‬مر ا ‪،:‬ر‪: ،‬ام ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ضعب ‪:‬وک ‪:‬اخص ‪:‬اایتمز ‪:‬اشخب‪: ،‬اںیہن ‪:‬ںیم ‪ :‬اہِ ‪:‬ابعشم ‪:‬امظعمل ‪:‬یک ‪:‬دنپروہںی ‪:‬بش ‪(:‬ےسج ‪ِ :‬‬
‫بش‪:‬‬
‫‪:‬نت‪:‬هایل‪:‬رات‪:‬ج ا‪:‬اتہ ‪:)) :‬وک‪:‬خ ی‪:‬اخص‪:‬اس تی‪:‬ےس‪:‬رفمراز‪:‬مر ا ۔ی‪:‬ا ‪:‬ا ‪:‬‬
‫رباءت‪:‬ینعی ج ا‬
‫رظن‪:‬رتمح‪:‬مر اہ ‪:،) :‬‬
‫ایسی‪:‬ابمر ‪:‬رات‪:) :‬سج‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اےنپ‪:‬دنبهں‪:‬رپ‪:‬اخص‪ِ :‬‬
‫الہِ ‪:‬اامیم ‪:‬رپ ‪:‬وصخىص ‪،:‬رل ‪،:‬رےت ‪:‬وہےئ ‪:‬ام ‪:‬یک ‪:‬ششخب ‪:‬هرفغمت ‪:‬مر اہ ‪) :‬ی ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫س ان ‪:‬ا و ‪:‬ہبلع ‪َ�:‬ےس ‪:‬رمهی ‪: ،) :‬وضح ِر ‪:‬ا‪،‬رل ‪:‬ﷺَےن ‪:‬مر ا ۔‪« :‬إِن اهللَ َي ْط ُؾ ُع‬ ‫ّ ِی د‬
‫ني‪َ ،‬و ُي ْؿ ِِل‬ ‫ان‪َ ،‬ف َق ْغ ِػ ُر ل ِ ْؾ ُؿ ْم ِمـ ِ ْ َ‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫اد ِه َلق َؾ َة الـِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬
‫َع َذ ِعب ِ‬
‫َ‬
‫احل ْؼ ِد بِ ِح ْؼ ِد ِه ْم َحتى َيدَ ُع ْو ُه»(‪ً"َ )1‬انیقی ‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬‬ ‫ا ْلؽَافِ ِرين‪ ،‬ويدَ ع َأه َل ِْ‬
‫ْ َ ََ ُ ْ‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" باب الالم ألف‪ ،‬ما أسـد أبو ثعؾبة‪ ،‬ر‪.٢٢٢/٢٢ ،3٩٥ :‬‬
‫‪223‬‬
‫ج دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحل‬ ‫‪224‬‬
‫ابعشم ‪:‬یک ‪:‬دنپروہںی ‪:‬رات ‪:‬اےنپ ‪:‬دنبهں ‪:‬رپ ‪:‬اخص ج ّ َ‬
‫‪:‬ت ‪:‬مر اہ ‪: ،) :‬ؤونمں ‪:‬وک ‪:‬شخب ‪:‬داتی‪:‬‬
‫‪:‬ي ‪:‬ہنیک‪:‬هدعاهت‪(:‬دینمش)‪:‬رهكَ ‪:‬هاںوں‪:‬وک‪:‬‬ ‫ )‪:،‬اکمرهں‪:‬وک‪ِ :‬ڈلیھ‪:‬داتی‪:،) :‬اهر ‪:‬آسپ ی َ‬
‫وھچڑے‪:‬راتہ‪:،) :‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬اےنپ‪:‬دك‪:‬ےس‪:‬دعاهت‪:‬اکنك‪:‬دںی"ی َ‬
‫ریمے ‪:‬دهوتس ‪:‬اهر ‪:‬زبروگ! ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬س ان ‪:‬ا و ‪:‬سو ٰی ‪:‬اَرعشی ‪َ�:‬ےس ‪:‬رهاتی‪:‬‬
‫ف ِم ْن‬
‫ )‪: ،‬روسكَاہلل ‪:‬ﷺَےن ‪:‬اراشد ‪:‬مر ا ۔‪« :‬إِن اهللَ َلقط ِؾع ِف َلق َؾ ِة الـِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ُ ْ ْ‬
‫ْش ٍك َأ ْو ُم َشا ِح ٍن»(‪"َ)1‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ابعشم‪:‬‬ ‫ِِ ِ‬ ‫ان‪َ ،‬فق ْغ ِػر ِ ِ‬
‫ِلؿ ْق ِع ج َخ ْؾؼه إِٓ ل ُ‬
‫ـؿ ْ ِ‬ ‫َش ْع َب َ َ ُ َ‬
‫یک‪:‬دنپروہںی‪:‬رات‪:‬اخص ج ّ‪:‬تَ ‪:‬مر اہ ‪:،) :‬اهر ‪ِ :‬‬
‫ِرش ‪:‬هروخلغر ‪:‬ےک‪:‬وسا ‪ :‬ب ‪:‬یک‪:‬ششخب‪:‬مر ا‪:‬‬
‫داتی‪") :‬ی‪:‬ذہلا‪:‬ںیمہ‪:‬رہ‪:‬اُس‪:‬لعف‪:‬ےس‪:‬انچب‪:‬الزل‪:‬هرضهری‪:،) :‬وج‪:‬امہرے‪:‬رپهَرداگر‪:A:‬‬
‫یگضاک‪:‬ببس‪:‬وہ‪،:‬ر‪:،‬امہری‪:‬ششخب‪:‬هرفغمت‪:‬ںیم‪:‬راکهٹ‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬ےنبی َ‬
‫یک‪ :‬انرا ‪:‬‬
‫بشِ‪:‬رباءَت‪:‬ںیم‪:‬ربقاتسم‪:‬ات ان َ‬
‫م ج‬
‫‪:‬سہ‪:‬‬ ‫ست‬
‫اتم ‪:‬ربادر!‪:‬اس‪:‬رات‪:‬ربقاتسم‪:‬ات ان‪:‬خ ی‪:‬تّنسِ‪ :‬حبجہ‪:،) :‬رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫‪:‬روسك‪،:‬رمی‪:‬ﷺَ‬ ‫اعہشئ‪:‬دصہقی‪:‬ہبّیط‪:‬رہرہہ‪َ�:‬مر ایت‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ا ‪:‬رات ِ‬
‫وک ‪:‬اےنپ ‪:‬رھگ ‪:‬ںیم ‪:‬ہن ‪:‬اپ ۔‪: ،‬وت ‪:‬ںیم ‪:‬آپ ‪: C:‬یک ‪:‬التش ‪:‬ںیم ‪:‬یلکن‪: ،‬ایک ‪:‬دیتھکی ‪:‬وہں ‪:‬ہک ‪:‬آپ ‪:‬دمہنی‪:‬‬
‫ف‬‫ني َأ ْن ََيِ ْق َ‬
‫ْت ََتَافِ ْ َ‬
‫ّونمرہ‪:‬ےک‪:‬ربقاتسم‪:‬عیقب‪:‬ںیم‪:‬ںیہ‪:،‬آپ‪:‬ﷺَےن‪:‬مر ا ۔‪َ « :‬أ ُكـ ِ‬

‫اهللُ َع َؾ ْق ِك َو َر ُسو ُل ُه!» ‪":‬ایک ‪:‬ںیہمت ‪:‬ڈر ‪:‬اھت ‪:‬ہک ‪:‬اہلل ‪:‬اهر ‪:‬اُس ‪:‬اک ‪:‬روسك ‪:‬اہمتری ‪:‬قح ‪:‬یفلت‪:‬‬
‫‪،‬رںی ‪:‬ےگ؟" ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪ : :‬۔ ‪:‬روسكََاہلل! ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬وساچ ‪:‬اشدی ‪:‬آپ ‪:‬یسک ‪:‬اهر ‪:‬زَهہج‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اہں ‪:‬رشتفی ‪:‬ےل ‪:‬ےئگ ‪:‬وہں‪: ،‬آپ َﷺَےن ‪:‬مر ا ۔‪« :‬إِن ا َ‬
‫هلل‪َ ‬يـ ِْز ُل َل ْق َؾ َة‬
‫ان إِ ََل الس ََم ِء الدُّ ْك َقا‪َ ،‬ف َق ْغ ِػ ُر ِألَ ْك َث َر ِم ْن عَدَ ِد َش ْع ِر َغـَ ِم‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫الـِّص ِ‬
‫ْ‬

‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه" كتاب إقامة الصالة والسـّة فقفا‪ ،‬ر‪ ،1٥٩1 :‬صـ‪.٢٥٢‬‬
‫‪224‬‬
 ‫‪225‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحلَ‬
‫ج‬
‫‪:‬آامسم‪:‬داین‪:‬رپ‪:‬اخص ج ّ َ‬
‫‪:‬ت‪:‬مر اہ ‪::،‬اهر‪:‬ینب‪:‬‬ ‫ب»(‪"َ)1‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ابعشم‪:‬یک‪:‬دنپروہںی‪:‬رات ِ‬ ‫َك ْؾ ٍ‬
‫بلک‪:‬یک‪:‬رکبویں‪:‬ےک‪:‬ابںوں‪:‬ےس‪ :‬ج َ‬
‫ب‪:‬ز ۔دہ‪:‬ںووگں‪:‬یک‪:‬ششخب‪:‬مر اہ ‪") :‬ی َ‬
‫ذہلا‪:‬ںیمہ‪:‬خ ی‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬رات‪:‬ربقاتسم‪:‬اتںیئ‪:،‬اینپ‪:‬آرخت‪:‬یک‪:‬رکف‪،:‬رںی؛‪:‬ہک‪:‬‬
‫هہ‪:‬ںوگ‪:‬مہ‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬داین‪:‬ےس‪:‬ےلچ‪:‬ےئگ‪:،‬اهر‪:‬ںیمہ‪:‬خ ی‪:‬ابآلرخ‪:‬اس‪:‬دا ِر‪:‬انف‪:‬ےس‪:‬اَُس‪:‬دا ِر‪:‬اقب‪:‬یک‪:‬‬
‫رطف‪:‬ات ان‪:،) :‬اےنپ‪:‬رب‪:‬ےک‪:‬وضحر‪:‬احرض‪:‬وہ‪،‬ر‪:‬امتل‪:‬اامعك‪:‬اک‪:‬اسحب‪:‬دانی‪:،) :‬وت‪:‬رضهری‪:‬‬
‫ج‬
‫ )‪:‬ہک‪:‬اےنپ‪:‬امتل‪:‬انگوہں‪:،‬ابوصخلص‪:‬ضغب‪:‬هہنیک‪:‬اهر‪:‬دعاهت‪:‬هدینمش‪:‬ےس‪:‬یچس وَ‪:‬ت ہب‪،:‬رںی!ی َ‬
‫دهرفی ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬مر ا ۔‪َ « :‬ف َق ْغ ِػ ُر ل ِ ْؾ ُؿ ْس َت ْغ ِػ ِري َن‪َ ،‬و َي ْر َح ُم‬
‫احل ْؼ ِد ك َََم ُه ْم»(‪"َ )٢‬ششخب ‪:‬اچےنہ ‪:‬هاںوں ‪:‬یک‪:‬‬ ‫ني‪ ،‬وي َم ِّخر َأه َل ِْ‬
‫َتمح َ َ ُ ُ ْ‬
‫ا ْلـؿس َ ِ ِ‬
‫ُ ْ ْ‬
‫رفغمت ‪:‬مر اہ ‪: ،) :‬رمح ‪:‬ےک ‪:‬اگبلطرهں ‪:‬رپ ‪:‬رمح ‪:‬مر اہ ‪: ،) :‬اهر ُ ج‪:‬ب ‪:‬هدعاهت ‪(:‬دینمش)‪:‬‬
‫رےنھک‪:‬هاںوں‪:‬وک‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬احك‪:‬رپ‪:‬یہ‪:‬وھچڑ‪:‬داتی‪") :‬ی َ‬
‫اعم َ‬
‫رفغمتَِ‪َ ّ :‬‬
‫یپارے‪:‬اھبویئ!‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬س ان‪:‬دبع ‪:‬اہلل‪:‬نب‪:‬رمَعه‪:‬نب‪:‬اعص‪َ�:‬ےس‪:‬رهاتی‪:‬‬
‫‪:‬اتم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬مر ا ۔‪َ « :‬يطؾِ ُع اهللُ ‪ ‬إِ ََل َخ ْؾ ِؼ ِه َل ْق َؾ َة‬ ‫ )‪: : ،‬یفطصم ِ‬
‫اح ٍن‪،‬‬ ‫َني‪ )1( :‬م َش ِ‬ ‫اد ِه إِٓ ِٓ ْثـ ْ ِ‬
‫ان‪َ ،‬فق ْغ ِػر ل ِ ِعب ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ُ‬ ‫الـ ِّْصف م ْن َش ْع َب َ َ ُ َ‬
‫س»(‪"َ )٥‬ابعشم ‪:‬یک ‪:‬دنپروہںی ‪:‬رات ‪:‬اہلل ‪: A:‬اینپ ‪:‬ولخمق ‪:‬یک ‪:‬رطف‪:‬‬ ‫(‪َ )٢‬و َقاتِ ِل َك ْػ ٍ‬
‫رتمح ‪:‬یک ‪:‬رظن ‪:‬مر اہ ‪: ،) :‬وساےئ ‪:‬ده‪: 2‬ےک ‪:‬ابیق ‪ :‬ب ‪:‬یک ‪:‬رفغمت ‪:‬مر ا ‪:‬داتی ‪َ)1(: :) :‬ہنیک‪:‬‬
‫رپهَر‪:)2(:‬اهرَیسک‪:‬وک‪ :‬انقح‪:‬لتق‪،:‬رےن‪:‬هاال"ی‬
‫(‪" )1‬سـن الَتمذي" أبواب الصوم‪ ،‬ر‪ ،٩٥٩ :‬صـ‪.1٨٩‬‬
‫(‪ُ " )٢‬شعب اإليَمن" ‪ -٢٥‬باب ف الصقام‪ ،‬ر‪.1٢11/٥ ،٥٨٥3 :‬‬
‫(‪ُ " )٥‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد عبد اهلل بن عؿرو‪ ،‬ر‪.3٨٩/٢ ،113٥ :‬‬
‫‪225‬‬
‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحل‬ ‫‪226‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬س ان ‪:‬ا و ‪:‬رکب ‪:‬دصقی ‪َ�:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪: ،) :‬رفاک ِر ‪:‬دمہنی ‪:‬ﷺ‪:‬‬
‫ان‪َ ،‬ف َق ْغ ِػ ُر‬ ‫ےن ‪:‬مر ا ۔‪« :‬يـ ِْز ُل اهللُ إِ ََل السَم ِء الدُّ ْكقا َلق َؾ َة الـِّص ِ‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ْش ٍك‪ ،‬ج َأ ْو ِف َق ْؾبِ ِه َش ْحـَا ُء»(‪": )1‬اہلل ‪: A:‬دنپروہںی‪:‬‬ ‫َش ٍء إِٓ َر ُج ٍل ُم ْ ِ‬ ‫ِ‬
‫لؽ ُِّل َ ْ‬
‫ابعشم ‪:‬یک ‪:‬رات ‪:‬آامسم‪: ِ:‬داین ‪:‬یک ‪:‬رطف ج ّ‪:‬ت ‪:‬مر اہ ‪: ،) :‬اهر ‪:‬دك ‪:‬ںیم ‪:‬ضغب ‪:‬هدعاهت ‪:‬رےنھک‪:‬‬
‫ِرش ‪(:‬اکمر)‪:‬ےک‪:‬وسا‪ :‬ب‪:‬یک‪:‬رفغمت‪:‬مر ا‪:‬داتی‪") :‬ی‬
‫هاےل‪:،‬اهر‪ِ :‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬س ان ‪:‬امثعم ‪:‬نب ‪:‬ایب ‪:‬ااعلص ‪َ�:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪: ،) :‬ده ‪:‬اہجں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ان‪ ،‬كَادى مـ ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫رفدار ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬مر ا ۔‪« :‬إِ َذا ك َ‬
‫َاد‪:‬‬ ‫َان َل ْق َؾ ُة الـ ِّْصف م ْن َش ْع َب َ َ ُ‬
‫َه ْل ِم ْن ُم ْس َت ْغ ِػ ٍر َف َل ْغ ِػر َل ُه‪َ ،‬ه ْل ِم ْن َس ِائ ٍل َف ُل ْعطِقه‪َ ،‬ف َال َي ْس َل ُل َأ َحدٌ‬
‫ْش ٌك»(‪"َ )٢‬بج ‪:‬ابعشم ‪:‬یک‪:‬‬ ‫َش ْقئ ًا إِٓ ُأ ْعطِ َي‪ ،‬إِٓ َزاكِقَ ٌة بِ َػ ْر ِج َفا َأ ْو ُم ْ ِ‬
‫دنپروہںی ‪:‬رات ‪:‬آیت ‪: ،) :‬وت ‪:‬اکپرےن ‪:‬هاال ‪:‬اکپرہ ‪: ،) :‬ہک ‪: ) :‬وکیئ ‪:‬رفغمت ‪:‬اک ‪:‬رہبل ‪:‬ہک‪:‬‬
‫اس‪:‬یک ‪:‬رفغمت ‪،:‬ر‪ُ :‬دهں!‪:) :‬وکیئ‪ :‬اےنگن‪:‬هاال‪:‬ہک‪:‬اےس‪:‬اطع ‪،:‬ر‪ُ :‬دهں! ‪:‬وساےئ ‪:‬دباکر ‪:‬وعرت‪:‬‬
‫‪(:‬اکمر)‪:‬ےک‪:،‬وج‪:‬وکیئ‪ :‬ااتگن‪:) :‬اےس‪:‬اتلم‪") :‬ی َ‬ ‫اهر‪ِ:‬رشِ‬
‫ْش ٍك‪،‬‬‫قفا إِ ََل ُم ْ ِ‬‫ِ‬
‫دهرفی ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬ا ‪:‬خ ی ‪َ َٓ « :) :‬يـْ ُظ ُر اهللُ ف َ‬
‫اح ٍن‪َ ،‬و َٓ إِ ََل َقاصِ ِع َر ِح ٍم‪َ ،‬و َٓ إِ ََل ُم ْسبِ ٍل‪َ ،‬و َٓ إِ ََل َعا ٍّ‬ ‫و َٓ إِ ََل م َش ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫َخ ٍر»(‪"َ)٥‬اس‪:‬رات‪:‬اہلل‪ِ:A:‬رشِ ‪(:‬اکمر)‪:،‬ہنیک‪:‬رپهر‪:،‬‬ ‫ل ِ َوالِدَ ْي ِه‪َ ،‬و َٓ إِ ََل ُمدْ ِم ِن َ ْ‬

‫السـة" ٓبن أيب عاصم‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪ .٢٢٢ /1 ،31٩ :‬و" ُشعب اإليَمن"‬
‫(‪ُ " )1‬‬
‫‪ -٢٥‬باب ف الصقام‪ ،‬ر‪.1٢1٥/٥ ،٥٨٢٩ :‬‬
‫(‪ُ " )٢‬شعب اإليَمن" ‪ -٢٥‬باب ف الصقام‪ ،‬ر‪.1٢11/٥ ،٥٨٥1 :‬‬
‫(‪ )٥‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪.1٢1٩/٥ ،٥٨٥٩ :‬‬
‫‪226‬‬
 ‫‪227‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحلَ‬
‫عطق ‪:‬ریمح ‪،:‬رےن ‪:‬هاےل ‪(:‬رہتش ‪:‬داری ‪:‬وتڑےن ‪:‬هاےل)‪: ،‬رّبکت ‪:‬ےس ‪:‬ڑپکا ‪:‬اکٹلےن ‪:‬هاےل‪:،‬‬
‫رظن‪:‬رتمح‪:‬ںیہن‪:‬مر اہ "ی َ‬
‫هادلنی‪:‬ےک‪:‬ابیغ‪:‬ه انمر ام‪:،‬اهر‪:‬رشاب‪:‬ےک‪:‬اعدی‪:‬یک‪:‬رطف‪ِ :‬‬
‫ششخب‪:‬ےس‪:‬رحمهل‪:‬ںوگ َ‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬ذموکرہ‪:‬ابال‪:‬ااحدثی‪:‬ابمرہک‪:‬ےس‪:‬ا ‪:‬خ ی‪:‬ولعمل‪:‬وہا‪:،‬ہک‪:‬ھچك‪:‬‬
‫دببیصن‪:‬ںوگ‪:‬اینپ‪:‬دب‪:‬اامعویلں‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:،‬اس‪:‬دقر‪:‬میظع‪:‬اهر‪:‬اعل‪:‬رتمح‪:‬هایل‪:‬رات‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رظن‪،:‬رل‪:‬اهر‪:‬ششخب‪:‬هرفغمت‪:‬ےس‪:‬رحمهل‪:‬رہ‪:‬اتےت‪:‬ںیہی َ‬
‫خ ی‪:،‬اہلل‪:‬هادح‪:‬هق ّہاار‪:‬یک‪ِ :‬‬
‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬اک‪:‬رهزہ َ‬
‫ام ‪:‬االسل! ‪:‬اہجں ‪:‬درگی ‪:‬ونیہمں ‪:‬اهر ‪ّ:‬دقمس ‪:‬ا ّ ییال ‪:‬ںیم ‪:‬رهزہ ‪:‬رےنھک ‪:‬یک‪:‬‬
‫ربادا ر ِ‬
‫تلیضف ‪: ،) :‬هںیہ ‪ :‬اہِ ‪:‬ابعشم ‪:‬یک ‪:‬دنپرہ‪ : 15‬وک ‪:‬خ ی ‪:‬رهزہ ‪:‬رانھک ‪:‬ابثعِ ‪:‬ارج ‪:‬هوثاب ‪:،) :‬‬
‫ئ‬
‫‪:‬س د ان ‪ :‬یل ‪:‬اترمیض ‪َ�:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪: ،) :‬وضحر ج‪:‬ن ‪،:‬رمی ‪:‬ﷺَےن ‪:‬مر ا ۔‪:‬‬ ‫رضحت ّ یِ‬
‫ف ِم ْن َش ْع َب َ‬
‫ان‪َ ،‬ف ُؼ ْو ُم ْوا َل ْق َؾ َفا َو ُص ْو ُم ْوا ََن َ َار َها‪٪‬‬ ‫َت َلق َؾ ُة الـِّص ِ‬
‫ْ‬ ‫«إِ َذا كَاك ْ ْ‬
‫س إِ ََل َس ََم ِء الدُّ ْكقَا َفقَ ُؼ ْو ُل‪َ :‬أ َٓ‬ ‫ب الش ْؿ ِ‬ ‫َفنِن اهللَ ‪َ ‬يـ ِْز ُل فِقْ َفا ل ِ ُغ ُر ْو ِ‬
‫َت ِز ٌ ٍّ َف َل ْر ُز َق ُه! َأ َٓ ُم ْبتَذ َف ُل َعافِقَ ُه! َأ َٓ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُم ْستَ ْغػ ٍر ِ ِْل َف َل ْغػ َر َل ُه! َأ َٓ ُم ْس َ ْ‬
‫ك ََذا‪َ ،...‬حتى َي ْط ُؾ َع ا ْل َػ ْج ُر»(‪" )1‬بج ‪:‬دنپرہ‪: 15‬ابعشم ‪:‬یک ‪:‬رات ‪:‬آےئ‪: ،‬وت ‪:‬اس‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬ایقل ‪:‬ینعی ‪:‬ابعدت ‪،:‬ره‪: ،‬اهر ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دم ‪ :‬جںیم ‪:‬رهزہ ‪:‬روھک‪: ،‬ہک اس رات ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫‪:‬آامسم ‪:‬داین ‪:‬رپ ‪:‬اخص ج ّ‪:‬ت ‪:‬مر ا ‪،:‬ر ‪:‬اراشد ‪:‬مر اہ ‪: ،) :‬ہک ‪: ) :‬وکیئ‪:‬‬
‫وسرج ‪:‬رغهب ‪:‬وہےت ‪:‬یہ‪ِ ،‬‬
‫ھجم‪:‬ےس‪:‬رفغمت‪:‬بلط‪،:‬رےن‪:‬هاال‪:‬ہک‪:‬اےس‪:‬شخب‪ُ :‬دَهں!‪:) :‬وکیئ‪:‬رهزی‪:‬اک‪:‬اگبلطر‪:‬ہک‪:‬اےس‪:‬‬
‫رهزی‪ُ :‬دهں!‪:) :‬وکیئ‪:‬تبیصم‪:‬زدہ‪:‬ہک‪:‬اےس‪:‬اعتیف‪:‬اطع‪،:‬ر‪ُ :‬دهں!‪:) :‬وکیئ‪:‬ااسی‪َ :) :!...:‬‬

‫كتاب إقامة الصالة والسـّة فقفا‪ ،‬ر‪ ،1٥٨٨ :‬صـ‪.٢٥٢‬‬

‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه" ُ‬
‫‪227‬‬
‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحل‬ ‫‪228‬‬
‫وکیئ‪:‬ااسی‪:!...:‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬رجف‪:‬اک‪:‬هتق‪:‬وہ‪:‬اتےئ"ی َ‬
‫اپچن‪:‬ابمر ‪:‬راںیت َ‬
‫ریمے‪:‬رتحمل‪:‬اھبویئ!َرضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬س ان‪:‬ا و‪:‬اُ اہم‪:‬ابیلہ‪َ�:‬ےس‪:‬رهاتی‪:،) :‬رفاک ِر‪:‬ادَب‪:‬‬
‫لقال ٓ تُرد فقفن الدّعوةُ‪ )1( :‬أو ُل ٍ‬
‫لقؾة من رجب‪،‬‬ ‫ّ‬ ‫َخس ٍ َ ُّ ّ‬ ‫رقار‪:‬ﷺَےنمر ا ییا‪ُ « :‬‬
‫(‪ )٢‬ولقؾ ُة الـِّصف من شعبان‪ )٥( ،‬ولقؾ ُة اِلؿعة‪ )٢( ،‬ولقؾ ُة ِ‬
‫الػطر‪،‬‬
‫(‪ )3‬ولقؾ ُة الـحر»(‪":)1‬اپچن‪:5‬راںیت‪:‬ایسی‪:‬ںیہ‪:،‬م ‪:‬ںیم‪:‬داع‪:‬ر ّد‪:‬ںیہن‪:‬وہیت‪َ)1(::‬ربج‪:‬یک‪:‬یلہپ‪:‬‬
‫رات‪َ )2(: ،‬ابعشم ‪:‬امظعمل ‪:‬یک ‪:‬دنپروہںی ‪:‬بش ‪:‬ینعی ‪:‬بشِ ‪:‬رباءَت‪: )3(: ،‬بشِ ‪:‬ہعمج‪:،‬‬
‫(‪َ)4‬بشِ‪:‬دیع‪:‬ارطفل‪:‬ینعی‪:‬اچدن‪:‬رات‪):5(:،‬اهر‪:‬بشِ‪:‬رحن‪:‬ینعی‪:‬ذه‪:‬اۃجحل‪:‬ارحلال‪:‬یک‪:‬دوسںی‪:‬بش"ی َ‬
‫ئ‬
‫ن ‪:‬رتمح‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سد ان ‪:‬اعُمذ ‪:‬نب ‪:‬لبج ‪َ�:‬ےس ‪:‬رمهی ‪ : ،) :‬ج َ‬ ‫زعزی ‪:‬دهوتس! ‪ِ :‬‬
‫اِلـ ُة‪َ )1( :‬ل ْق َؾ َة‬
‫بت َل ُه ْ‬ ‫اْلؿس‪َ ،‬و َج ْ‬ ‫ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬مر ا ۔‪َ « :‬من َأ ْح َقا الؾ َق ِاِل ْ‬
‫الَتو َية‪َ )٢( ،‬و َل ْق َؾ َة َع َر َف َة‪َ )٥( ،‬و َل ْق َؾ َة الـ ْحر‪َ )٢( ،‬و َل ْق َؾ َة ا ْل ِػطر‪َ )3( ،‬و َل ْق َؾة‬
‫الـ ّْصف من ش ْع َبان»(‪"َ)٢‬سج‪:‬ےن‪:‬ام ‪:‬اپچن‪:5‬راوتں ‪:‬ںیم ‪:‬اتگ‪،:‬ر‪:‬ابعدت‪:‬یک‪: ،‬اس‪:‬ےک‪:‬‬
‫يل‪:‬تّنج‪:‬هابج‪:‬وہ‪:‬یئگ‪:)1(َ:‬بشِ‪:‬رَتها ‪َ،‬ینعی‪:‬آوھٹںی‪:‬ذی‪:‬اہجحل‪:)2(:،‬بشِ‪:‬رعہف‪َ،‬ینعی‪:‬ونںی‪:‬‬
‫ی‬
‫ذی‪:‬اہجحل ‪):3(،:‬رقابین‪:‬یک‪:‬رات‪):4(:،‬بشِ‪:‬دیع‪:‬ارطفل‪َ)5(:،‬اهر‪:‬ابعشم‪:‬یک‪:‬دنپروہںی‪:‬بش"ی َ‬

‫دیبارئ‪:‬بشِ‪:‬رباءت َ‬
‫رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪":‬املعےئ ‪:‬اشل ‪:‬اک ‪:‬دیبارئ ‪:‬بشِ ‪:‬رباءت ‪:‬ںیم ‪:‬ا ‪:‬وقك ‪: ،) :‬ہک‪:‬‬
‫دجسمهں‪:‬ںیم‪:‬اامتجىع‪:‬وَطر‪:‬رپ‪:‬دیباری‪:‬بحتسم‪) :‬ی‪:‬ا ‪:‬وقك‪:‬ااکرب‪:‬ہ نیعب‪:‬لثم‪:‬رضحت‪:‬اخدل‪:‬‬

‫(‪" )1‬تاريخ ِدمشق" حتت ر‪.٢1٨/11 ،٢11٥ :‬‬

‫(‪" )٢‬الَتغقب والَتهقب" كتاب العقدَ ين واألُ ِ‬
‫ضحقة‪ ،‬ر‪.٩٨/٢ ،٢ :‬‬
‫‪228‬‬
 ‫‪229‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحلَ‬
‫نب ‪:‬دعمام ‪:‬اهر ‪:‬امقلم ‪:‬نب ‪:‬اعرم ‪:‬اک ‪: ،) :‬ا ا ِل ‪:‬دہتجم ‪:‬ااحسق ‪:‬نب ‪:‬ر ْ و‬
‫اہا ‪:‬ےن ‪:‬خ ی ‪:‬اس ‪:‬ابرے‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ام‪:‬یک ُ‪:‬مواتقف‪:‬مر ایئ‪)1(") :‬ی َ‬
‫جش‬
‫‪:‬آتازی َ‬
‫بشِ‪:‬رباءت‪:‬اهر ج‬
‫نت ‪،:‬ےراکٹرے ‪:‬اهر‪:‬‬
‫ام ‪:‬االسل! ‪:‬بشِ ‪:‬رباءت‪: ،‬دهزخ ‪:‬یک ‪:‬آگ ‪:‬ےس ‪ :‬ج ا‬
‫ربادر ِ‬
‫آزادی‪:‬یک‪:‬رات‪:،) :‬نکیل‪:‬دب‪:‬یتمسق‪:‬ےس‪:‬آج‪:‬تہب‪:‬ےس‪:‬املسمم‪:‬االسیم‪:‬امیلعتت‪:،‬اهر‪:‬املعےئ‪:‬‬
‫دنی‪:‬یک‪:‬تبحصِ‪:‬ابرباکت‪:‬ےس‪ُ :‬دهری‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:،‬ےب‪:‬راہ‪:‬رهی‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬وہ‪،‬ر‪،‬ا‪ :‬ےنپ‪:‬یہ‪:‬اہوھتں‪:‬‬
‫جش‬
‫‪:‬آتازی‪:‬اک‪:‬اس ام‪:‬رخدیےت‪:،‬اهر‪:‬آرخت‪:‬یک‪:‬ابتیہ‪:‬هربابدی‪:‬سوك‪:‬‬
‫اانپ‪ :‬اك‪:‬وضفك‪:‬رخچ‪،:‬ر‪:‬ےک‪ ،‬ج‬
‫ےتیل‪:‬ںیہی‪ً:‬انیقی‪:‬ا ‪:‬اکل‪:‬رحال‪:‬اهر‪:‬رُجل‪) :‬؛‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ںیم‪ :‬اك‪:‬اک‪:‬اضعئ‪،:‬ر ان‪:،) :‬رقآم‪:‬دیجم‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اےسی ‪:‬ںووگں ‪:‬وک ‪:‬اطیشم ‪:‬اک ‪:‬اھبیئ‪:‬ج ا ‪:‬ایگ‪) :‬ی ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اراشد‪:‬مر ا ۔‪َ﴿ :‬و اَل ْرِّذَبُت‬
‫اًرْيِذْبَت‪َّ۰۰۲۶‬نِانْيِرِّذَبُمْلاَ۠اْۤوُناَكَناَوْخِاِنْيِطٰيَّشلاؕ‪َ١‬وَناَكُنٰطْيَّشلاٖهِّبَرِلاًرْوُفَك﴾(‪"َ)٢‬یسک‪:‬‬
‫رطح ‪:‬ےبات ‪:‬رخچ ‪:‬ہن ‪:‬ایک ‪،:‬ره! ‪:‬ویکہکن ‪:‬وضفك ‪:‬رخچ ‪،:‬رےن ‪:‬هاےل ‪:‬ایشنیط ‪:‬ےک ‪:‬اھبیئ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اهر‪:‬‬
‫اطیشم‪:‬اےنپ‪:‬رپهرداگر‪:‬اک‪:‬تہب‪:‬ڑبا‪ :‬انرکشا‪") :‬ی َ‬
‫م‬
‫زعيزام‪:‬رتحمل!‪:‬رضحت‪َ:‬خیشِ ‪ :‬ح ّقق‪:‬دبع‪:‬اقحل‪ِّ :‬‬
‫حمث‪:‬دولہی‪َ�:‬مر اےت‪:‬ںیہ‪:‬‬ ‫ی‬
‫ہک ‪":‬ا ‪:‬اکل ‪:‬رُبی ‪:‬دباعت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪: ،) :‬وج ‪:‬دنہهاتسم ‪:‬ےک ‪:‬یئک ‪:‬رہشهں ‪:‬ںیم ‪:‬ںووگں ‪:‬ےن‪:‬‬
‫رهاج ‪: :‬دے ‪:‬راھک ‪: ،) :‬ےسیج ‪(:‬دنپرن ‪:‬ابعشم ‪:‬یک ‪:‬رات) ‪:‬آگ ‪:‬ےس ‪:‬انلیھک‪: ،‬اهر ‪:‬امتہش ‪،:‬رےن‪:‬‬
‫‪:‬ابرهد)‪:‬الج ان‪:‬هریغہ"(‪)3‬ی َ‬
‫‪:‬يل‪:‬عمج‪:‬وہ ان‪:،‬دنگکھ‪ً(:‬الثم ُ‬
‫ےک ی‬

‫الصالة‪ ،‬صـ‪.13٢‬‬
‫(‪َ " )1‬مراقي الػالح" كتاب ّ‬
‫(‪ )٢‬پ‪ ،13‬اإلرساء‪.٢٩ ،٢1 :‬‬
‫ثبت من السـّة" شفر شعبان‪ ،‬ادؼالة ‪ ،٥‬صـ‪.٢٨٢‬‬
‫(‪" )٥‬ما َ‬
‫‪229‬‬
 ‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحل‬ ‫‪233‬‬
‫اوقاك‪:‬املعےئ‪،:‬رال َ‬
‫َِ‬
‫اّلعہم ‪:‬انب ‪:‬اجاحج ‪ :‬ایک ‪َ�:‬مر اےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬اس ‪:‬رات ‪:‬ےک ‪:‬ڑبے ‪:‬اضفلئ‪:‬‬
‫ںیہ‪: ،‬ا ‪:‬ڑبی ‪:‬ریخ ‪:‬هربتک ‪:‬هایل ‪:‬رات ‪: ،) :‬امہرے ‪:‬االسف ‪:‬رِکال ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬ڑبی ‪:‬میظعت ‪:‬ایک‪:‬‬
‫ج‬
‫‪،:‬ريل‪:‬ےھت" ی َ‬
‫(‪)1‬‬
‫‪،‬رےت‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬رات‪:‬ےک‪:‬آےن‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬یہ‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ایتری ی‬
‫جت‬
‫اّلعہم‪:‬انب‪ :‬ح ج ی ‪:‬ىرصی‪َ�:‬مر اےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬ابعشم‪:‬یک‪:‬دنپروہںی‪:‬رات‪:‬وک‪:‬‬
‫دیبار‪:‬رہ‪،:‬ر‪:‬ابعدت‪،:‬ر ان‪:‬بحتسم‪)2(") :‬ی‬
‫بش‪:‬رباء‪:‬ت‪:‬ںیم‪،:‬رےن‪:‬هاےل‪:‬اکل َ‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬آرخ‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬ابمر ‪:‬رات‪:‬ںیم‪،:‬رےن‪:‬هاےل‪:‬ایک‪:‬ایک‪:‬اکل‪:‬ںیہ؟‪:‬‬
‫ام‪:‬اک‪:‬ذ‪،‬ر‪:‬ایک‪:‬اتہ ‪) :‬؛‪:‬ہ ہک‪:‬اِمراط‪:‬هرفتطی‪:‬ےس‪:‬ےتچب‪:‬وہےئ‪:،‬اس‪:‬رات‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬وک‪:‬اٹیمس‪:‬اتےکس‪َ :‬‬
‫(‪َ)1‬امن ِز‪:‬اشعء‪:‬اهر‪:‬امن ِز‪:‬رجف‪:‬ابامجتع‪:‬اک‪:‬اامتہلی َ‬
‫(‪َ)2‬اس ‪:‬رات ‪:‬ںیم ِ‬
‫‪:‬رثكت ‪:‬ابعدت ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬وہ ‪ :‬۔ ‪:‬ہن ‪:‬وہ‪: ،‬انگوہں ‪:‬ےس ‪ :‬ےنچ ‪:‬اک‪:‬‬
‫اخص ‪:‬اامتہل ‪،:‬ر ان‪: ،‬ابوصخلص ‪:‬ام ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬وج ‪:‬اس ‪:‬رات ‪:‬ےک ‪:‬اضفلئ ‪:‬ےس ‪:‬رحمهیم ‪:‬اک‪:‬‬
‫ابثع‪:‬ےتنب‪:‬ںیہی َ‬
‫ج‬
‫(‪َ)3‬اس ‪:‬رات ‪:‬ںیم ‪:‬وت ہب ‪:‬هاِست ِغفاار ‪:‬اهر ‪:‬رثكت ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد ‪:‬هالسل ‪:‬اک ‪:‬اخص‪:‬‬
‫اامتہل‪:،‬اهر‪:‬رہ‪:‬مسق‪:‬یک ُ‪:‬روس ات‪:‬اهر‪:‬فُضووك‪:‬اکسوں‪:‬ےس‪:‬اانتجب‪،:‬ر انی َ‬
‫(‪َ)4‬اےنپ‪:‬اهر‪:‬وپری‪:‬ا تّ‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬رہ‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬ریخیک‪:‬داعی َ‬
‫(‪َ)5‬دقبر‪:‬ااطتستع‪ِ :‬ذ‪،‬ر‪:‬هاهراد‪:،‬ونالف‪:‬اهر ِ‬
‫‪:‬التهت‪:‬رقآم‪:‬اپ ‪:‬اک‪:‬اامتہلی َ‬

‫(‪"َ)1‬ا َددخل" لقؾة كصف شعبان‪.٢٩٩/1 ،‬‬

‫مؾخص ًا‪.‬‬
‫(‪"َ)2‬البحر الرائق" كتاب الصالة‪ ،‬باب الوتر والـوافل‪ّ ٩٥ ،٩٢/٢ ،‬‬
‫‪230‬‬
 ‫‪231‬‬ ‫دنپروہںی‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاَاکحلَ‬
‫(‪َ)6‬ارگ‪:‬آباسین‪:‬نکمم‪:‬وہ‪:‬وت‪:‬دنپرہ‪:15‬ابعشم‪:‬اک‪:‬رهزہ‪:‬رانھکی َ‬
‫هاحض‪:‬ر )‪:‬ہک‪:‬ذموکرہ‪:‬امتل‪:‬اامعك‪:‬بش‪:‬رباء‪:‬ت‪:‬اک‪:‬الزیم‪:‬ہصح‪:‬ںیہن‪:،‬ہکلب‪:‬ام‪:‬اک‪:‬‬
‫ذ‪،‬ر‪:‬ضحم‪:‬اس‪ :‬ےی‪:) :‬ہک‪:‬ام‪:‬ںیم ‪:‬یلوغیل‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬رہ ‪:‬مسق‪:‬ےک‪:‬انگوہں ‪:‬ےس‪:‬چب‪،:‬ر‪:،‬ارج‪:‬‬
‫هوثاب‪:‬اک‪:‬ذریخہ‪:‬ااھٹک‪:‬ایک‪:‬اتےکسی َ‬
‫داع َ‬
‫اے‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬دنپرہ‪: 15:‬ابعشم ‪:‬امظعمل ‪:‬ںیم‪:‬خ ی ‪:‬ز ۔دہ‪:‬ےس‪:‬ز ۔دہ ‪:‬ایکینں‪:‬‬
‫‪،‬رےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬مر ا‪:،‬ابیمہ‪:‬ااحتد‪:‬هاافتق‪:‬اهر‪:‬تبحم‪:‬هاَُتفل‪:‬وک‪:‬اهر‪:‬ز ۔دہ‪:‬مر ا‪:،‬ہشیمہ‪:‬ولخمق‪:‬یک‪:‬‬
‫اتحمیج‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬مر ا‪:،‬اینپ‪:‬تبحم‪:‬هاِرہتع‪:‬ےک‪:‬اسا ‪:‬اینپ‪:‬یچس‪:‬دنبک ‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬مر ا‪َِ :،‬‬
‫ل‪:‬‬
‫دخا ‪:‬ےک ‪ :‬ےی ‪:‬امہرا ‪:‬ہنیس ‪:‬اشکدہ ‪:‬اهر ‪:‬دك ‪:‬رنل ‪:‬مر ا‪: ،‬ایہل ‪:‬امہرے ‪:‬اَالخق ‪:‬اےھچ ‪:‬اهر ‪:‬امہرے ‪:‬اکل‪:‬‬
‫‪:‬اامعكح َسبہ‪:‬وک‪:‬وبقك‪:‬مر ا‪:،‬ںیمہ‪:‬امتل‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اچب‪:،‬امہرا‪:‬اخہمت‪:‬ابریخل‪:‬‬
‫دمعہ‪،:‬ر‪:‬دے‪:،‬امہرے ِ ‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!یَ َ‬
‫مر ا‪:،:‬آنیم‪ :‬۔َ ّ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫‪َ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪231‬‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪232‬‬

‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:66‬ابعشم‪:‬امظع ‪6446‬ھ‪2121/4/61 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫شو‬
‫وضحر ‪:‬نرُرور ‪:‬فاعِ ‪:‬مو ِل ‪ُ:‬رر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحال ‪:‬ےس ‪:‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫االسل‪:‬اکی‪::‬اجعم‪:‬اور‪:‬اکلم‪:‬دنی‪:‬ےہ‬
‫زعزیام ‪:‬رتحمل! االسل ‪:‬رصف ‪:‬ابعدات ‪:‬اورذمیبہ ‪:‬روسامت ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬اک ‪:‬انل‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ط‬
‫‪:‬اضب‪:‬ایحت‪:‬ےہ ‪:‬یہی‪:‬وہج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬رقآم‪:ِ:‬اپ ‪:‬‬ ‫ںیہن‪:‬ےہ ‪:‬ہکلب‪:‬ہی‪:‬اکی‪:‬اجعم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬لمکم ۂ‬
‫ںیم ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دنی ‪:‬اک ‪:‬ظفل ‪:‬ذرک ‪:‬وہا ‪:‬ارفا ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َنْيِّدلا َدْنِع ِهّٰللا‬
‫ُماَلْسِاْلا﴾(‪ً" )1‬انیقی‪:‬اہلل‪ �:‬ےک‪:‬اہیں‪:‬االسل‪:‬یہ‪:‬دنی‪:‬ےہ"۔‬
‫ش‬
‫دي‪:‬یک‪:‬اجتیعم‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اعُمیش ‪:‬اقروین ‪:‬اقثیتف ‪:‬اعُمرشیت‪:‬اور‪:‬ایسیس‪:‬رکدار‪:‬ےک‪:‬‬
‫ریغب‪:‬نکمم‪:‬ںیہن ‪:‬اور‪:‬ااسنین‪:‬زدنیگ‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬وگہش‪:‬ااسی‪:‬ںیہن ‪:‬سج‪:‬م‪:‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬رامری‪:‬رامنہ‪:‬یئ‪:‬‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ﷺ یک‪:‬‬
‫‪:‬رقآم ‪:‬رکمی‪:‬اک ‪:‬ادَبی ‪:‬رور ‪:‬آج‪:‬یھب‪:‬کمچ ‪:‬راہ ‪:‬ےہ ‪:‬ىفطصم ِ‬
‫ہن ‪:‬رفامات ‪:‬وہ ِ‬
‫ِ‬
‫ریست ّ‪:‬ط‪:‬یک‪:‬دایمئ ‪:‬لیدا ںی‪:‬آج‪:‬یھب‪:‬اا ی‪:‬آب‪:‬واتب‪:‬ےک‪:‬ھتر ‪:‬رو ‪:‬اتابں‪:‬ںیہ ‪:‬ذہلا‪:‬رہ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،3‬آل عمران‪.19 :‬‬

‫‪232‬‬
‫‪233‬‬ ‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫املسمم ‪:‬رپ ‪:‬الزل ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬دنیِ ‪:‬االسل ‪:‬یک ‪:‬رو ‪:‬ودراشخں ‪:‬امیلعتت ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ریَپا ‪:‬رےہ ‪:‬ام‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رکےکااعنامت‪:‬راّبین‪:‬اک‪:‬قحتسم‪:‬اور‪:‬اوس ٔہ‪:‬ہنسح‪:‬اک‪:‬اچس‪:‬ریَپواکر‪:‬نب‪:‬اجےئ۔‬‫ااكحل‪:‬یک‪:‬اجب‪:‬آوری‬
‫ح ‪:‬رکي ﷺ ےک ‪:‬ذرہعی ‪:‬دنیِ ‪:‬االسل ‪:‬یک ‪:‬لیمکت‪:‬‬ ‫اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬اےنپ ‪ِ :‬‬
‫رفامرک ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬آرخی ‪:‬اور ‪:‬دنسپدیہ ‪:‬دنی ‪:‬وہےن ‪:‬اک ‪:‬االعم ‪:‬رفامای ‪:‬ارفا ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َمْوَیْلَا ُتْلَمْکَا ْمُکَل ْمُکَنْیِد َوُتْمَمْتَا ْمُکْیَلَع ْیِتَمْعِن َوُتْیِضَر ُمُکَل َماَلْسِاْلا‬
‫اًنْیِد﴾(‪" )1‬آج ‪:‬ںیم ‪:‬ےن اہمترے ‪:‬ےیل ‪:‬دنی ‪:‬اکلم ‪:‬رک ‪:‬دای ‪:‬اور ‪:‬مت ‪:‬رپ ‪:‬اا ی ‪:‬تمعن ‪:‬وپری‪:‬‬
‫رکدی ‪:‬اور‪:‬اہمترے‪:‬ےیل‪:‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬وک‪:‬دنسپ‪:‬رک‪:‬ایل"۔‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬ایک‪:‬رماد‪:‬ےہ؟‬
‫ام ‪:‬االسل! ‪:‬اِاقِتم ‪:‬دنی ‪:‬ےس ‪:‬رماد ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬االسیم ‪:‬ااكحل ‪:‬وک ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ربادر ِ‬
‫ش‬
‫امتل ‪َ:‬مۂین ‪:‬ومۂمیہ ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬یلمع ‪:‬اجہم ‪:‬انہپای ‪:‬اجےئ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬اک ‪:‬وپرا ‪:‬وپرا ق ‪:‬ادا ‪:‬ایک‪:‬‬
‫اجےئ۔‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬ےن‪:‬اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬قلعتم ‪:‬ااسی‪:‬یہ‪:‬مکح‪:‬اممِ‪:‬ھتہقب‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬ارفاد‪:‬‬
‫رفامای ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬اخص‪:‬اتدیک‪:‬رفامیئ ‪:‬ہک‪:‬دینی‪:‬اعُمالمت‪:‬ںیم‪:‬ابمہ‪:‬وھُپٹ‪:‬تم‪:‬ڈاول ‪:‬اور‪:‬‬
‫ہقفتم‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ااكحل‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬رکو ‪:‬اور‪:‬ھتر ‪:‬یہ‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ارفاد‪:‬رفام‪:‬دای ‪:‬ہک‪:‬اّفکر‪:‬ورشمنیک‪:‬‬
‫رپ ‪:‬اہمترا‪:‬ہی ‪:‬لمع ‪:‬تہب‪:‬یہ ‪:‬رگاں‪:‬زگرے ‪:‬اگ ‪:‬نکیل‪:‬ارگ ‪:‬وکیئ‪:‬برال ‪:‬اکٹھب‪:‬ااسنم‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہل‪�:‬‬
‫ںیم‪:‬روجع‪:‬الان‪:‬اچےہ ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وایسپ‪:‬اک‪:‬راہتس‪:‬الھک‪:‬ےہ ‪:‬ارفاد‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬عَرَشْمُکَل‬
‫َنِّم ِنْيِّدلا اَم ىّٰصَو ٖهِب اًحْوُن َّوْۤيِذَّلا ۤاَنْيَحْوَا اَمَو َك َواَم ٖۤهِب اَنْ رْبِا وُمَو َمْيِه َوى‬
‫َوىٰۤسْيِعْنَااوُمْيِقَاَنْيِّدلاَواَل اْوُقَّرَفَتَتِهْيِفَرُبَك ىَلَعَنْيِكِرْشُمْلااَمْمُهْوُعْدَت ِهْيَلِا‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.3 :‬‬

‫‪233‬‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪234‬‬
‫ُهّٰللَاْۤيِبَتْجَيِهْيَلِاْنَمُءٓاَشَّيَوْۤيِدْهَيِهْيَلِاْنَمُبْيِنُّي﴾(‪" )1‬اہمترے‪:‬ےیل‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬وہ‪:‬‬
‫ش‬
‫راہ‪:‬ڈایل ‪:‬سج‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬اس‪:‬ےن ر‪:‬نح‪:‬وک‪:‬دای ‪:‬اور‪:‬وج‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اہمتری‪:‬رطف‪:‬ویح‪:‬یک ‪:‬اور‪:‬سج‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬‬
‫مہ‪:‬ےن‪:‬اربامیہ‪:‬اور‪:‬ومٰیس‪:‬اور‪ٰ:‬یسیع‪:‬وک‪:‬دای ‪:‬ہک‪:‬دنی‪:‬وک‪:‬کیھٹ‪:‬روھک ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬وھُپٹ‪:‬ہن‪:‬ڈاول ‪:‬‬
‫رشموکں ‪:‬رپ ‪:‬تہب ‪:‬یہ ‪:‬رگاں ‪:‬ےہ ‪:‬وہ ‪:‬سج ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬مت ‪:‬اںیہن ‪:‬الب ےت ‪:‬وہ ‪:‬اور ‪:‬اہلل ‪ :‬ےس ‪:‬اچےہ‪:‬‬
‫اےنپ‪:‬رقب‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬نُچ‪:‬اتیل‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬اےس‪:‬اا ی‪:‬رطف‪:‬راہ‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬روجع‪:‬الےئ"۔‬
‫زعزیام ‪:‬رگایم ! ‪:‬االسل ‪:‬اکی ‪:‬اچس ‪:‬دنی ‪:‬ےہ ‪:‬اّفکر ‪:‬ورشمنیک ‪:‬اچےہ ‪:‬اےس ‪:‬انتک ‪:‬یہ‪:‬‬
‫ِ‬
‫اندنسپ ‪:‬رکںی ‪:‬اور ‪:‬اےس ‪:‬متخ ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬امےنن ‪:‬واولں ‪:‬رپ ‪:‬اچےہ ‪:‬انتک ‪:‬یہ ‪:‬ملظ‪:‬‬
‫ومتس ‪: :‬ویکں ‪:‬ہن ‪:‬رکںیل ‪:‬رہبوصرت ‪:‬ہی ‪:‬دنی ‪:‬درگی ‪:‬ادایم ‪:‬رپ ‪:‬اغبل ‪:‬آرک ‪:‬رےہ ‪:‬اگ ‪:‬ہی ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫رب اّزعلت‪:‬اک ‪:‬ودعہ‪:‬ےہ ‪:‬ارفاد ‪:‬رفاماتےہ‪َ﴿ :‬وُه ْۤيِذَّلا َلَسْرَا ٗهَلْوُسَر ىٰدُهْلاِب‬
‫َوِنْيِد ِّقَحْلا ٗهَرِهْظُيِل ىَلَع ِنْيِّدلا ٖهِّلُك َوىٰفَك ِهّٰللاِب اًدْيِهَش﴾(‪" )2‬ویہ ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ےن‪:‬‬
‫اےنپ ‪:‬روسك ‪:‬وک ‪:‬دہاتی ‪:‬اور ‪:‬ےچس ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬ھتر ‪:‬اجیھب؛ ‪:‬اتہک ‪:‬اےس ‪:‬بس ‪:‬دونیں ‪:‬رپ ‪:‬اغبل‪:‬‬
‫رکے ‪:‬اور‪:‬اہلل‪:‬وگاہ‪:‬اکیف‪:‬ےہ"۔‬
‫اکی ‪:‬اور ‪:‬اقمل ‪:‬رپ ‪:‬ارفاد ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬وُه ْۤيِذَّلا َلَسْرَا ٗهَلْوُسَر ىٰدُهْلاِب َوِنْيِد‬
‫ِّقَحْلا ٗهَرِهْظُيِل ىَلَع ِنْيِّدلا ٖهِّلُك َوْوَل َهِرَك َنْوُكِرْشُمْلا﴾(‪" )3‬ویہ ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬اےنپ‪:‬‬
‫روسك‪:‬وک‪:‬دہاتی‪:‬اور‪:‬ےچس‪:‬دنی‪:‬ےک‪:‬ھتر ‪:‬اجیھب؛‪:‬اتہک‪:‬اےس‪:‬بس‪:‬دونیں ‪:‬رپ‪:‬اغبل‪:‬رکے ‪:‬‬
‫ارگہچ‪:‬رشمنیک‪:‬ڑپے‪:‬رُبا‪:‬امںین"۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ُ ،25‬‬

‫الشورى‪.13 :‬‬
‫(‪ )2‬پ ‪ ،26‬الفتح‪.28 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،28‬الصف‪.9 :‬‬
‫‪234‬‬
‫‪235‬‬ ‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬وہفمل‬
‫ریمے ‪:‬زعزی! ‪:‬اِاقِتم ‪:‬دنی ‪:‬اک ‪:‬قلعت ‪:‬ابعدت ‪:‬رایتض ‪:‬اور ‪:‬زدہ ‪:‬ووقتی ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ھتر ‪:‬ھتر ‪:‬رامرے‪:‬ایسیس ‪:‬اعُمیش ‪:‬اور‪:‬اقثیتف‪:‬اعُمالمت‪:‬ےک‪:‬ھتر ‪:‬یھب‪:‬ےہ ‪:‬یہی‪:‬وہج‪:‬ےہ‪:‬‬
‫‪:‬اموام‪:‬دعك‪:‬وادتقار‪:‬ےس‪:‬قلعت‪:‬رےنھک‪:‬واولں‪:‬وک‪:‬یھب ‪:‬اس‪:‬ےلسلس‪:‬ںیم‪:‬اانپ‪:‬رکدار‪:‬ادا‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬‬
‫ہک ِ‬
‫مکح ‪:‬دای ‪:‬ایگ ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬اِاقِتم ‪:‬دنی ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬ام ‪:‬یک ‪:‬ذہم ‪:‬داری ۂ‪:‬بم ‪:‬رک ےت ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫ارفاد ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬نْيِذَّلَا ْنِا ْمُهّٰنَّكَّم يِف ِضْرَاْلا اوُماَقَا َةوٰلَّصلا َواُوَتٰا َةوٰكَّزلا َواْوُرَمَا‬
‫ِفْوُرْعَمْلاِب َواْوَهَن ِنَع ِرَكْنُمْلاؕ‪َ ١‬وِهّٰلِل ُةَبِقاَع ِرْوُمُاْلا﴾(‪" )1‬ارگ ‪:‬مہ ‪:‬اںیہن ‪:‬زم ن ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ادتقار‪:‬ںیشخب ‪:‬وت‪:‬وہ‪:‬امنز‪:‬اقمئ‪::‬رکںی‪:‬ےگ ‪:‬زاکت‪:‬دںی‪:‬ےگ ‪:‬الھبیئ‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬رکںی‪:‬ےگ ‪:‬رُبایئ‪:‬‬
‫ےسعنم‪:‬رکںی‪:‬ےگ ‪:‬اور‪:‬امتل‪:‬اعُمالمت‪:‬اک‪:‬ااجن ِل‪:‬اکر‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬اایتخر‪:‬ںیم‪:‬ےہ!"۔‬
‫‪:‬‬
‫اِاقِتم ‪:‬دنی ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬ہی ‪:‬مکح ‪:‬رصف ‪:‬االسل ‪:‬ےک ‪:‬ھتر ‪:‬یہ ‪:‬اخص ‪:‬ںیہن ‪:‬ہکلب‪:‬‬
‫االسل‪:‬ےس‪:‬لبق‪:‬بج‪:‬ینب‪:‬ارسالیئ‪:‬وک‪:‬ہی‪:‬ذہم‪:‬داری‪:‬وسیپن‪:‬یئگ ‪:‬وت‪:‬اںیہن‪:‬یھب‪:‬یہی‪:‬مکح‪:‬دای‪:‬ایگ‪:‬اھت ‪:‬‬
‫فئ‪:‬امسوہّی‪:‬ںیم ‪:‬ایبم‪:‬ےیک‪:‬ےئگ‪:‬ااكحل‪:‬وک‪ً:‬المع‪:‬اا ی‪:‬زدنیگ‪:‬‬
‫ہک‪:‬وہ‪:‬وترتی‪:‬والیجن‪::‬اور‪:‬درگی‪:‬احص ِ‬
‫ںیم ‪:‬انذف ‪:‬رکںی ‪:‬اہلل ‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬ارفاد ‪:‬رفاماتےہ‪ْ﴿ :‬لُق َلْهَاٰۤي ِبٰتِكْلا ْمُتْسَل ىٰلَع‬
‫ٍءْيَشىّٰتَحاوُمْيِقُتَةىٰرْوَّتلاَوَلْيِجْنِاْلاَوۤاَمَلِزْنُاْمُكْيَلِاْنِّمْمُكِّبَّر﴾(‪" )2‬مت‪:‬رفام‪:‬دو‪:‬ہک‪:‬‬
‫اے ‪:‬الہِ ‪:‬اتکب! ‪:‬مت ‪:‬ھچک ‪:‬یھب ‪:‬ںیہن ‪:‬وہ ‪:‬بج ‪:‬کت ‪:‬اقمئ ‪:‬ہن ‪:‬رکو ‪:‬وترتی ‪:‬و ‪:‬الیجن ‪:‬وک ‪:‬اور ‪:‬وج ‪:‬ھچک‪:‬‬
‫اہمتری‪:‬رطف‪:‬اہمترے‪:‬رب‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ےس‪:‬ارتا"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رتحمل!‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬ےن‪:‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬ںیمہ‪:‬اکی‪:‬‬

‫احلج‪.41 :‬‬
‫(‪ )1‬پ‪ّ ،17‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.68 :‬‬
‫‪235‬‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪236‬‬
‫لمکم ‪:‬اور ‪:‬رطفی ‪:‬اظن ِل ‪:‬زدنیگ ‪:‬اطع ‪:‬رفامای ‪:‬ےہ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬مہ ‪:‬اےس ‪:‬ںیھجمس ‪:‬اا ی ‪:‬یلمع ‪:‬زدنیگ ‪:‬وک ‪:‬اس‪:‬‬
‫ےک‪:‬اطمقب‪:‬زگارںی ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اوصك ‪:‬وضاطب‪:‬اور‪:‬ااكحل‪:‬وک‪:‬اقروین‪:‬لکش‪:‬دے‪:‬رک‪:‬الوگ‪:‬رکںی ‪:‬‬
‫ملسم ‪:‬رمکحام ‪:‬اا ی ‪:‬رِاعای ‪:‬وک ‪:‬ام ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬اک ‪:‬اپدنب ‪:‬انبںیئ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬نج ‪:‬رضوری‪:‬‬
‫اِدقاامت‪:‬یک‪:‬احتج‪:‬وہ ‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اقروین‪:‬امرہنی‪:‬ےس‪:‬اشُمورت‪:‬ےک‪:‬ھتر ‪:‬اںیہن‪:‬‬
‫قی ‪:‬زدنیگ ‪:‬ےہ ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬ںیمہ ‪:‬ینتج‪:‬‬
‫یف ‪:‬اوفلر ‪:‬یلمع ‪:‬اجہم ‪:‬انہپںیئ۔ ‪:‬دنیِ ‪:‬االسل ‪:‬یہ ‪:‬یقیقح ‪:‬رط ِ‬
‫‪:‬رقآم ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫دلجی ‪:‬ھجمس ‪:‬ںیم ‪:‬آاجےئ ‪:‬اانت ‪:‬یہ ‪:‬رامرے ‪ :‬ق ‪:‬ںیم ‪:‬رتہب ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ِ‬
‫ارفاد‪:‬رفاماتےہ‪َ﴿ :‬كِلٰذ ُنْيِّدلا ُمِّيَقْلا َوَّنِكٰل َرَثْكَا ِساَّنلا اَل َنْوُمَلْعَي﴾(‪": )1‬ہی‪:‬‬
‫دیساھ‪:‬دنی‪:‬ےہ ‪:‬نکیل‪:‬ا رث‪:‬ول ‪:‬ںیہن‪:‬اج"ےت"۔‬
‫ریخ‪:‬‬ ‫اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪ �:‬ےن ‪:‬ایس ‪:‬دنی ‪:‬یک ‪:‬اِاقتم ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ا ِ‬
‫تّم ‪:‬ہملسم ‪:‬وک ‪ِ :‬‬
‫اتم ‪:‬رقار ‪:‬دےتی ‪:‬وہےئ ‪:‬ارم ‪:‬ابرعملوف ‪:‬اور ‪:‬یہن ‪:‬نع ‪:‬ارکنمل ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬دای ‪:‬ارفاد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿ْمُتْنُك َرْيَخ ٍةَّمُا ْتَجِرْخُا ِساَّنلِل َنْوُرُمْاَت ِفْوُرْعَمْلاِب َوَنْوَهْنَت ِنَع ِرَكْنُمْلا‬
‫َوَنْوُنِمْؤُت ِهّٰللاِب﴾(‪" )2‬مت ‪:‬ام ‪:‬بس ‪:‬اوتمں ‪:‬ںیم ‪:‬رتہب ‪:‬وہ ‪:‬وج ‪:‬ولوگں ‪:‬ںیم ‪:‬اظرہ ‪:‬وہںیئ؛‪:‬‬
‫الھبیئ‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬دےتی‪:‬وہ ‪:‬اور‪:‬ربایئ‪:‬ےس‪:‬عنم‪:‬رک ےت‪:‬وہ ‪:‬اور‪:‬اہلل‪:‬رپ‪:‬نیقی‪:‬رےتھک‪:‬وہ"۔‬
‫اِاقتم‪ِ:‬دنی‪:‬اک‪:‬ہی‪ّ:‬دقمس‪:‬رفہضی‪:‬اامتجتیع‪:‬اور‪:‬مظن‪:‬وطبض‪:‬ےک‪:‬ریغب‪:‬نکمم‪:‬ںیہن اتدجا ِ‪:‬ر‬
‫رھتتل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬دجودہج‪:‬ےک‪:‬ےیل ‪:‬نج‪:‬رتتیب‪:‬ایہتف‪:‬احصۂب‪:‬رکال‪ �:‬وک‪:‬‬
‫بختنم ‪:‬رفامای ‪:‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬یھب ‪:‬اامتجیع ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬رایتسِ ‪:‬االسہیم ‪:‬ںیم ‪:‬ااسی ‪:‬اظنل ‪:‬انذف ‪:‬ایک ‪:‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬قص‪:‬‬‫تعی‪:‬مط ّہرہ‪:‬ےک‪:‬نیع‪:‬اطمقب ‪:‬دعك‪:‬وااصنف‪:‬یک‪:‬رفایمہ‪:‬وک‪:‬ینیقی‪:‬انبای‪:‬ایگ ‪:‬وقانینِ‪:‬دحود ِ ۂ‬ ‫رش ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،12‬يوشف‪.44 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،4‬آل عمران‪.114 :‬‬
‫‪236‬‬
‫‪237‬‬ ‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫اور ‪:‬زعتریات‪:‬ےک ‪:‬افنذ‪:‬ےس ‪:‬رجامئ‪:‬رپ ‪:‬اقوب ‪: :‬اپرک ‪:‬اکی ‪:‬نرُانم ‪:‬اعُمرشہ‪:‬لیکشت ‪:‬دای ‪:‬ایگ ‪:‬امدلاروں‪:‬ےس‪:‬‬
‫زاکت‪:‬ودصاقت‪:‬ووصك‪:‬رکےک ‪:‬نیقحتسم‪:‬کت‪:‬اچنہپ‪:‬رک‪:‬رغتب‪:‬اک‪:‬اخہمت‪:‬ایک‪:‬ایگ ‪:‬ابیمہ‪:‬اھبیئ‪:‬اچرے‪:‬‬
‫یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬تبحم‪:‬واوخت‪:‬یک‪:‬اضفاقمئ‪:‬یک‪:‬یئگ ‪:‬ومیتیں ‪:‬ونیکسمں‪:‬اور‪:‬رغوبیں‪:‬یک‪:‬انمبس‪:‬دھکی‪:‬‬
‫اھبك‪:‬اور‪:‬امیل‪:‬دمد‪:‬ےک‪:‬ذرےعی ‪:‬ام‪:‬یک‪ِ :‬دلج رویئ‪:‬رکےک‪:‬یلمع‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اتب‪:‬یھب‪:‬دای ‪:‬ہک‪:‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬یک‪:‬امیلعتت‪:‬‬
‫رپ ‪:‬لمع ‪:‬ےسیک ‪:‬ایک ‪:‬اجات ‪:‬ےہ۔ ‪:‬داین ‪:‬اظبرہ ‪:‬ینتج ‪:‬یھب ‪:‬رتیق ‪:‬رکےل ‪:‬اور ‪:‬اعُمرشہ ‪:‬اظبرہ ‪:‬انتک ‪:‬یہ ‪:‬امڈرم‪:‬‬
‫(‪ )Modern‬ویکں‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اجےئ ‪:‬االسل‪:‬ےک‪:‬ااكحل‪:‬اتایقتم‪:‬اقِلب‪:‬لمع‪:‬اور‪:‬ؤمرِث‪:‬ںیہ!۔‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اکی‪:‬ملسم‪:‬رمکحام‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫رضحات ‪:‬رگایم‪:‬دقر! ‪:‬اِاقِتم ‪:‬دنی‪:‬ےک ‪:‬فلتخم ‪:‬ولہپ ‪:‬ںیہ ‪:‬نج‪:‬ںیم ِ‬
‫‪:‬اراکم‪:‬‬ ‫ِ‬
‫االسل ‪:‬یک ‪:‬اپدنبی ‪:‬اور ‪:‬وعال ‪:‬اانلس ‪:‬ےک ‪:‬اینبدی ‪:‬ااسنین ‪:‬وقحق ‪:‬یک ‪:‬اپدساری ‪:‬ےک ‪:‬ھتر ‪:‬‬
‫ھتر ‪:‬اںیہن ‪:‬دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬یک ‪:‬ینیقی ‪:‬رفایمہ ‪:‬یھب ‪:‬ےہ ‪:‬ارفا ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬و اَذِا‬
‫ْمُتْمَكَح َنْيَب ِساَّنلا ْنَا اْوُمُكْحَت ِلْدَعْلاِب﴾(‪" )1‬بج ‪:‬مت ‪:‬ولوگں‪:‬ںیم ‪:‬ہلصیف‪:‬رکو ‪:‬وت‪:‬‬
‫ااصنف‪:‬ےک‪:‬ھتر ‪:‬ہلصیف‪:‬رکو!"۔‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬ےک‪ِ:‬شیپ‪:‬رظن‪:‬اا ی‪:‬رِاعای‪:‬ےس‪:‬دعك‪:‬وااصنف‪:‬اک‪:‬اعُمہلم‪:‬رکےن‪:‬واےل‪:‬‬
‫رمکحام ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬رتمحِ ‪:‬اعایملم ‪:‬آاق ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬ارفاد ‪:‬رفامای‪َ « :‬ش ْب َع ٌة ُي ِظ ُّل ُه ُم‬
‫اإلمام ا ْلع ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اد ُل ‪" )2(»...‬ربو ِز‪:‬ایقتم‪:‬بج‪:‬وکیئ‪:‬‬ ‫اهللُ ِِف ظ ِّله‪َ ،‬ي ْو َم َٓ ظ َّل إِ َّٓ ظ ُّل ُه‪َ ُ َ ِ :‬‬
‫ھتہی‪:‬ںیہن‪:‬وہاگ ‪:‬ھتت‪:7‬مسق‪:‬ےک‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اےنپ‪:‬رعش‪:‬اک‪:‬ھتہی‪:‬اطع‪:‬رفامےئ‪:‬اگ‪(::‬ام‪:‬‬
‫وخش‪:‬وبیصنں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اکی)‪:‬دعك‪:‬وااصنف‪:‬رکےن‪:‬واال‪:‬احمک‪:‬یھب‪:‬ےہ ‪"...‬۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬النساء‪.58 :‬‬

‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب األذان‪ ،‬ر‪ ،664 :‬صـ‪.147‬‬
‫‪237‬‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪238‬‬
‫اِاقِتم ‪:‬دنی ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬ولہپ ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬رمکحام ‪:‬اا ی ‪:‬وعال ‪:‬ےک ‪:‬ھتر ‪ِ :‬‬
‫نسح‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رضورایت ‪:‬زدنیگ ‪:‬اک ‪:‬ایخك ‪:‬رںیھک ‪:‬اےسی‪:‬‬ ‫ُسر ‪:‬اور ‪:‬رنیم ‪:‬ےس ‪:‬شیپ ‪:‬آںیئ ‪:‬ام ‪:‬یک ‪:‬اینبدی‬
‫ان ظِ ُّل اهللِ ِِف‬
‫الس ْل َط ُ‬
‫‪:‬روسك ‪:‬ارکل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪ُّ « :‬‬
‫رمکحام ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ِ‬
‫األَ ْرض»(‪" )1‬احمکِ‪:‬االسل‪:‬زم ن‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬اک‪:‬ھتہی‪:‬ےہ"۔‬
‫اکی‪:‬اور‪:‬اقمل‪:‬رپ‪::‬رساکر‪:‬دواعمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اےسی‪:‬رمکحام‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہل‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اخص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ہی‪:‬داع‪:‬رفامیئ‪« :‬ال َّل ُه َّم َم ْن َو ِ َِل ِم ْن َأ ْم ِر ُأ َّمتِي َص ْوئ ًا َف َر َف َق ِِبِ ْم‪،‬‬
‫َف ْار ُف ْق بِ ِه»(‪" )2‬اے‪:‬اہلل!‪:‬وج‪:‬وکیئ‪:‬ریمی‪:‬اتّم‪:‬رپ‪:‬وایل‪(:‬احمک)‪ّ:‬رقمر‪:‬وہ ‪:‬اور‪:‬وہ‪:‬اِم‪:‬ےک‪:‬‬
‫ھتر ‪:‬رنیم‪:‬ےس‪:‬شیپ‪:‬آےئ ‪:‬وت ر‪:‬ن‪:‬یھب‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬رنیم‪:‬رفام!"۔‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪::‬اور‪:‬رامری‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫زعزیام‪:‬رتحمل!‪:‬ضعب‪:‬ولوگں‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬ایخك‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪::‬ااكحل‪ِ:‬دنی‪:‬اکیلمع‪:‬افنذ‪:‬رصف‪:‬ایس‪:‬‬
‫ِ‬
‫وصرت ‪:‬نکمم ‪:‬ےہ ‪:‬بج ‪:‬ااسن ‪:‬م ‪:‬اصِبح ‪:‬ادتقار ‪:‬اور ‪:‬امتل ‪:‬اایتخرات ‪:‬ووھتلئ ‪:‬اک ‪:‬امکل ‪:‬وہ ‪:‬ہی‪:‬‬
‫وسچ‪:‬فادی‪:‬یسک‪:‬دح‪:‬کت‪:‬درتس‪:‬یھب‪:‬وہ ‪:‬نکیل‪:‬دعتمد‪:‬اےسی‪:‬اممکل‪:‬رامرے‪:‬ھتےنم‪:‬ںیہ ‪:‬اہجں‪:‬‬
‫املسمم ‪:‬ابدفاںیتہ ‪:‬اقمئ ‪:‬ںیہ ‪:‬واہں ‪:‬ےک ‪:‬رمکحام ‪:‬ایسہ ‪:‬ودیفس ‪:‬ےک ‪:‬امکل ‪:‬اور ‪:‬االسیم ِ ‪:‬‬
‫‪:‬اظنل‬
‫و‬
‫وکحتم‪:‬ےک‪:‬دوعی‪:‬دارںیہ ‪:‬نکیل‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ابووجد‪:‬واہں‪:‬شعاۂرئِ‪:‬االسل‪:‬یک‪:‬لسلسم‪:‬وتنیہ‪:‬یک‪:‬اج ‪:‬‬
‫یت‬
‫ےہ ‪:‬رشاب‪:‬رویش ‪:‬زِاناکری ‪:‬اور‪:‬احفیش‪:‬ورُعایتین‪:‬اک‪:‬راج‪:‬ےہ ‪:‬آرخ‪:‬ویکں؟‪:‬وت‪:‬اس‪:‬اک‪:‬وجاب‪:‬ہی‪:‬‬
‫ےہ ‪:‬ہک ‪:‬دنیِ ‪:‬االسل ‪:‬یک ‪:‬امیلعتت ‪:‬اک ‪:‬امکہقح ‪:‬افنذ ‪:‬اس ‪:‬وتق ‪:‬کت ‪:‬نکمم ‪:‬ںیہن ‪:‬بج ‪:‬کت ‪:‬رہ‪:‬‬
‫املسمم‪:‬اا ی‪:‬اا ی‪:‬ذہم‪:‬داری‪:‬وک‪:‬ےتھجمس‪:‬وہےئ ‪:‬اےس‪:‬ادا‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬رھبوپر‪:‬وکشش‪:‬ہن‪:‬رکے۔‬

‫(‪" )1‬السنّة" ٓبن أيب عاصم‪ ،‬ر‪.492/2 ،1424 :‬‬

‫(‪" )2‬السنن الكزى" لل َبوهقي‪ ،‬باب ما عذ الواِل من أمر اجلوش‪.43/9 ،‬‬
‫‪238‬‬
‫‪239‬‬ ‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫‪:‬رب رکمی‪�:‬ےن‪:‬اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬رفہضی‪:‬ےلہپ‪:‬ینب‪:‬ارسالیئ‪:‬‬
‫زعزیام‪:‬رتحمل! ِ‬
‫ِ‬
‫وک ‪:‬وساپن ‪:‬اھت ‪:‬نکیل ‪:‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬اا ی ‪:‬ڈمویٹ ‪: )Duty(:‬اور ‪:‬رفاضئ ‪:‬ےس ‪:‬تلفغ ‪:‬اک ‪:‬اظمرہہ‪:‬‬
‫رکےک ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬انرفامین ‪:‬یک ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬انرایگض ‪:‬ےک ‪:‬ببس ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬رتمح ‪:‬اور ‪:‬اخص‪:‬‬
‫ااعنل ‪:‬وارکال ‪:‬ےس ‪:‬رحمول ‪:‬وہےئگ ‪:‬ارفا ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْوَل ْمُهَّنَا اوُماَقَا َةىٰرْوَّتلا‬
‫َوَلْيِجْنِاْلا َوۤاَم َلِزْنُا ْمِهْيَلِا ْنِّم ْمِهِّبَّر اْوُلَكَاَل ْنِم ْمِهِقْوَف َوْنِم ِتْحَت ْمِهِلُجْرَاؕ‪١‬‬
‫ْمُهْنِم ٌةَّمُا ٌةَدِصَتْقُّمؕ‪َ ١‬وٌرْيِثَك ْمُهْنِّم َءٓاَس اَم َنْوُلَمْعَي﴾(‪" )1‬ارگ ‪:‬وہ ‪:‬اقمئ ‪:‬رےتھک‪:‬‬
‫وترتی‪:‬والیجن‪:‬وک ‪:‬اور‪:‬وج‪:‬ھچک‪:‬ام‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬رب‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬ارتا ‪:‬وت‪:‬اںیہن‪:‬اورپ‪:‬‬
‫ےس‪:‬اور‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬ریپوں‪:‬ےک‪:‬ےچین‪:‬ےس‪:‬رزق‪:‬اتلم ‪:‬ام‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬رگوہ‪:‬وت‪:‬ادتعاك‪:‬رپ‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬‬
‫ا رث‪:‬ام‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬یہ‪:‬ربے‪:‬اکل‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ"۔‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دووتس ‪:‬اھبویئ ‪:‬اور ‪:‬زبروگ! ‪:‬تیثیحب ‪:‬املسمم ‪:‬ہی ‪:‬ذہم ‪:‬داری ‪:‬اب ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬ےن‪:‬ںیمہ‪:‬وسپن‪:‬ریھک‪:‬ےہ ‪:‬ذہلا‪:‬ںیمہ‪:‬ہی‪:‬رفہضی‪:‬لمکم‪:‬اامیدناری‪:‬ےک‪:‬ھتر ‪:‬‬
‫ادا‪:‬رکان‪:‬ےہ ‪:‬ورہن‪:‬لک ربو ِز‪:‬ایقتم‪:‬اس‪:‬وکاتیہ‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬رامری‪:‬یھب‪:‬ڑکپ‪:‬وہیتکس‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬‬
‫مہ ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬رضور ‪:‬وپاھچ ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ۔ ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬دبع ‪:‬اہلل ‪:‬نب ‪:‬رمع‪:‬‬
‫‪:‬اجم‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےن‪:‬رہ‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ذہم‪:‬داری‪:‬ےس‪:‬‬
‫� ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ ‪:‬ىفطصم ِ‬
‫آاگہ ‪:‬رک ےت‪:‬وہےئارفاد‪:‬رفامای‪ُ « :‬ك ُّلك ُْم َرا ٍع َو َم ْس ًُ ْو ٌل َع ْن َر ِع َّوتِ ِه‪َ :‬فاألَ ِم ُر‬
‫الر ُج ُل‬‫َّاس‪َ ،‬ف ُه َو َرا ٍع َع َل ْو ِه ْم‪َ ،‬و ُه َو َم ْس ًُ ْو ٌل َعن ُْه ْم‪َ ،‬و َّ‬‫ا َّل ِذي َع َذ الن ِ‬
‫اعو ٌة َع َذ بو ِ‬
‫ت َب ْعلِ َها‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫َْ‬ ‫َرا ٍع َع َذ َأ ْه ِل َب ْوته‪َ ،‬و ُه َو َم ْس ًُ ْو ٌل َعن ُْه ْم‪َ ،‬وادْ ْر َأ ُة َر َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.66 :‬‬

‫‪239‬‬
‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬ ‫‪241‬‬
‫ال َش ِّو ِد ِه‪َ ،‬و ُه َو‬
‫َو َو َل ِد ِه‪َ ،‬و ِهي مس ًُ ْو َل ٌة َعنْ ُهم‪َ ،‬وال َع ْبدُ را ٍع َع َذ م ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ‬
‫ول َع ْن َر ِع َّوتِ ِه»(‪.)1‬‬
‫َم ْس ًُ ْو ٌل َعنْ ُه‪َ ،‬أَٓ َف ُك ُّلك ُْم َرا ٍع َو ُك ُّلك ُْم َم ْس ًُ ٌ‬
‫"مت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اي ‪:‬ذہم ‪:‬دار ‪:‬ےہ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬امتحت ‪:‬ےک ‪:‬ابرے‪:‬‬
‫ںیم‪:‬وپاھچ‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪::‬وت‪:‬ولوگں‪:‬اک‪:‬یقیقح‪:‬اریم‪(:‬ا)‪:‬اکی‪:‬احمک‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬یک‪:‬رِاعای‪:‬ےک‪:‬‬
‫ابرے ‪:‬ںیم‪:‬وساك‪:‬وہاگ ‪: )2(:‬رہ ‪:‬آدیم ‪:‬اےنپ‪:‬رھگ ‪:‬واولں‪:‬رپ ‪:‬احمک‪:‬وابہگنم‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬‬
‫و‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬الہ ِ‪:‬وِۂك‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬وساك‪:‬وہاگ ‪ )3(:‬وعرت‪:‬اےنپ ر‬
‫‪:‬شرہ‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬‬
‫ےک‪:‬وچبں‪:‬رپ‪:‬ابہگنم‪:‬ےہ ‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬وپاھچ‪:‬اجےئ‪:‬اگ ‪:)4(:‬الغل‪(:‬والمزل)‪:‬‬
‫اےنپ ‪:‬آاق ‪(:‬امکل) ‪:‬ےک ‪:‬امك ‪:‬اک ‪:‬ابہگنم ‪:‬ےہ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬اس ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬وپاھچ‪:‬‬
‫اجےئ اگ ‪:‬ذہلا ‪:‬اجم ‪:‬ول ‪:‬ہک ‪:‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬احمک ‪:‬وابہگنم ‪:‬ےہ ‪:‬اور ‪:‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬یک‪:‬‬
‫رتیع(امتحت)‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪(:‬ایقتم‪:‬ےک‪:‬دم)‪:‬ابزنرُس‪:‬وہیگ"۔‬ ‫‪:‬‬
‫اِاقِتم ‪:‬دنی ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬اا ی ‪: :‬ذہم ‪:‬داری ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬ںیم ‪:‬وکاتیہ ‪:‬رکےن ‪:‬واےل‪:‬‬
‫س ِعي اهللُ َع ْبدً ا َر ِع َّو ًة‪َ ،‬ي ُم ُ‬
‫وت‬ ‫‪:‬روسك‪:‬ارکل‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ َٓ « :‬ي ْس َ ْ‬ ‫ےس‪:‬قلعتم ِ‬
‫ِ‬ ‫ِح َ‬
‫اجلنَّ َة»(‪" )2‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬بج‪:‬‬ ‫اش ََلَا‪ ،‬إِ َّٓ َح َّر َم اهللُ َع َل ْوه ْ َ‬
‫وت َو ُه َو َغ ٌّ‬
‫ني َي ُم ُ‬
‫یسک‪:‬دنبے‪:‬وک‪:‬یسک‪:‬رِاعای‪:‬اک‪:‬رگنام‪(:‬احمک)‪:‬انبات‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬وہ‪:‬اس‪:‬احك‪:‬ںیم‪:‬رمے‪:‬ہک‪:‬اا ی‪:‬رِاعای‪:‬‬
‫ےک‪:‬وقحق‪:‬اپامك‪:‬رکات‪:‬وہ ‪:‬وت‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬تّنج‪:‬رحال‪:‬رک‪:‬داتی‪:‬ےہ!"۔‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب العتق‪ ،‬ر‪ ،2554 :‬صـ‪.412‬‬

‫(‪" )2‬صحوح مسلم" كتاب اإليامن‪ ،‬ر‪ ،364 :‬صـ‪.73‬‬
‫‪240‬‬
‫‪246‬‬ ‫اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬دنیِ ‪:‬االسل ‪:‬ےک ‪:‬ااكحل ‪:‬وک ‪:‬اقمئ ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اا ی ‪:‬اا ی‪:‬‬
‫ذہم داری ‪:‬وک ‪:‬وخبیب ‪:‬ادا ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬رمتمح ‪:‬رفام ‪:‬االسل ‪:‬ےک ‪:‬الخف ‪:‬وہےن ‪:‬وایل ‪:‬اعیمل‪:‬‬
‫‪:‬اارٹکیاک (‪: )Electronic‬اور ‪:‬رپٹن ‪:‬ڈیمای ‪Print (:‬‬ ‫ھتزوشں‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬وہےن‪:‬ےس‪،:‬اچ‬
‫‪ )media‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬یفنم‪:‬رپوڈنگیپہ‪:‬ےک‪:‬ارثات‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رھک ‪:‬‬
‫ش‬
‫ںیمہ‪:‬کین‪:‬اصحل‪:‬اور‪:‬رشتعی‪:‬ےک‪:‬اپدنب‪:‬اع ِدك‪:‬ومصِ ِ ‪:‬رمکحاں‪:‬اطع‪:‬رفام ‪:‬ںیمہ‪:‬اِاقِتم‪:‬دنی‪:‬‬
‫ےک‪:‬ہلسلس‪:‬ںیم‪:‬رہ‪:‬نکمم‪:‬وکشش‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام ‪:‬کلم‪:‬ووقل‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬‬
‫یک ‪:‬اعسدت ‪:‬بیصن ‪:‬رفام ‪:‬ابیمہ ‪:‬ااحتد ‪:‬واافتق ‪:‬اور ‪:‬تبحم ‪:‬واتفل ‪:‬وک ‪:‬اور ‪:‬زایدہ ‪:‬رفام ںیمہ ‪:‬ا ِ‬
‫اكحل‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫رشتعیرپ‪:‬حیحص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ریَپا‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام ‪:‬آم ن‪:‬ای ّ‬
‫‪:‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪241‬‬
 ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬ ‫‪242‬‬

‫ولخمطاظن ِلمیلعتاهردنیِاالسل‬
‫(ۃعمجارابمر ‪23‬ابعشمامظع ‪1441‬ھ‪2222/4/17 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِل ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب هارتحال ےس ُدرهد‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫دنیِاالسلںیمملعیکاتیمہ‬
‫زعزیام رتحمل! ملع ُنور ےہ‪ ،‬ملعاوقا ِل اع مَلیک قر‪،‬یّ‪،‬یدنل ٔ درتا‪ ،،‬دكهدغا‬
‫ِ‬
‫یکاشکدیگ‪،‬تّنجےکوصحكاهراہللاعتیلیکرطفےساِاعنلهاِرکالےکوصحكاکامہ‬
‫قرنی ذرہعی ےہ۔ ملع اکی ااسی ونر ےہ ہک وج اس ےک دارئے ںیم آتاےئ هہ رهنش وہ‬
‫تااتےہ‪،‬ملعاکیایسیرهینشےہسجیکدبهتلااسنماکدكاگمگجاُاتھٹےہ‪،‬اِس ُنوریک‬
‫رهینش ںیم ااسنم اینپ زنمك التش رکات ےہ‪ ،‬ملع ںیمہ ایلع االخیق ادقار ےس ہن رصف‬
‫ُرهانشس رکااتےہ‪ ،‬ہکلب ااسنین رکدار یک تمظع‪ ،‬اهر یتسپ یک رہگاویئں ےس یھب آاگہ رکات‬
‫ےہ‪ ،‬ملع یک دبهتل اوب ارشبل رضح‪ِ ّ ،‬ی‬
‫سدان آدل � وک رفوتشں رپ ربقری اطع وہیئ‪ ،‬ملع‬
‫اکی ایسی دهتل ےہ سج یک‪ ،‬ادتباےئ زدنیگ ےس ےل رک ااہتنء کت رہ ومڑ رپ ادش‬
‫رضهر‪،‬ریتہےہ‪،‬اترخیاشدہےہہکملعےناوقا ِلاعملیکاترخیدبكڈایل۔‬
‫‪242‬‬
‫‪243‬‬ ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬
‫دنیِاالسلںیمملعیکاتیمہاکادنازہاساب‪،‬ےسوخبیباگلایتااتکسےہ‪،‬ہک‬
‫روسك اہلل ﷺ رپ بس ےس ےلہپ وج هیح انزك وہیئ‪ ،‬هہ ملع ےس قلعتم یھت‪ ،‬اہلل‬
‫روسك ارکل ﷺ ےس اراشد رفغاای‪ْ﴿ :‬اَرْقِا ِمْساِب‬
‫رب ااعلنیمل ےن اس هیح ںیم ِ‬
‫َكِّبَر ْيِذَّلا قَلَخَۚ‪ ۰۰۱‬قَلَخ َناَسْنِاْلا ْنِم قَلَعَۚ‪ْ ۰۰۲‬اَرْقِا َوَكُّبَر مَرْكَاْلاُۙ‪ْ ۰۰۳‬يِذَّلا َمَّلَع‬
‫مَلَقْلاِبُۙ‪َ۰۰۴‬مَّلَعَناَسْنِاْلالْعمْ﴾(‪" )1‬اےنپرباعتیلےکانلےسڑپےیھ‪،‬سج‬
‫ےن دیپا ایک‪ ،‬آدیم وک وخم یک کٹھپ ےس انبای‪ ،‬ڑپےیھ اهر آپ اک رب یہ بس ےس ڑبا‬
‫رکمیےہ‪،‬سجےنملقےسانھکلاھکسای‪،‬آدیموک(هہ)اھکسایوجهہںیہنتااتناھت"۔‬
‫اخقلِاکانئ‪ �،‬یکابراگہںیمملعیکاتیمہاهرماقلاکادنازہاساب‪،‬ےس‬
‫بیبح رکمی اهر امتل اایبنء � ےک رسدار‬
‫ِ‬ ‫وخبیب اگلای تااتکس ےہ‪ ،‬ہک اُس ےن اےنپ‬
‫ﷺ وک‪ ،‬مّلعمِاکانئ‪ ،‬انب رکاس اہجں ںیم اجیھب؛ اتہک هہ ںیمہ اتکب هتمکح یک میلعت‬
‫دںی‪ ،‬اهر ںیمہ اُم ارسار ُهرومز ےس آاگہ رفغاںیئ نج اک ںیمہ ملع ںیہن۔ اراش ِد ابری‬
‫اعتیلےہ‪ۤ﴿ :‬اَمَكاَنْلَسْرَاْمُكْيِفاًلْوُسَرْمُكْنِّماْوُلْتَيْمُكْيَلَعاَنِتٰيٰاَوْمُكْيِّكَزُيَوُمُكُمِّلَعُي‬
‫َبٰتِكْلا َوَةَمْكِحْلا َوْمُكُمِّلَعُي اَّم ماْوُنْوُكَت َنْوُمَلْعَت﴾(‪" )2‬ےسیج مہ ےن مت ںیم ےس مت‬
‫ںیماکیروسكاجیھب‪،‬ہکمترپرامریآ ںیتالته‪،‬رفغااتےہ‪،‬اهر ںیہم کا رکاتےہ‪،‬‬
‫اهراتکباهرہتخپملعاھکساتےہ‪،‬اهر ںیہمهہمیلعترفغااتےہسجاک ںیہمملعہناھت"۔‬
‫اہلل رب اّزعل‪ ،‬ےنملع یک اتیمہ وک زمدی اُتارگ رکےت وہےئ اراشد رفغاای‪:‬‬
‫﴿ِعَفْرَيُهّٰللاَنْيِذَّلااْوُنَمٰاَّلاَو َْوَنْيِذَّلالِعْلا اٰجَرَد َمٍ﴾(‪" )3‬اہللاعتیلاہمترے‬
‫(‪ )1‬پ ‪ ،33‬العلق‪.5-1 :‬‬
‫(‪ )2‬پ ‪َ ،2‬‬
‫البقرة‪.151 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،28‬ادجا َدلة‪.11 :‬‬
‫‪243‬‬
 ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬ ‫‪244‬‬
‫اامیمهاولں‪،‬اهراُمےکنجوکملعدایایگ‪،‬درےجیدنلرفغاےئاگ"۔‬
‫وصحكملعوکالزیمرقار‬
‫تامرتمحﷺ ےن رہاملسممےکےیل ِ‬
‫ىفطصم ِ‬
‫ب ا ْل ِع ْل ِم َف ِر َ‬
‫يض ٌة َع َذ ك ُِّل ُم ْسلِ ٍم»(‪" )1‬ملع‬ ‫دےتی وہےئاراشد رفغاای‪َ « :‬ط َل ُ‬
‫احلصرکانرہاملسممرپرفضےہ"۔‬
‫اکی اهر ماقل رپرضح‪ِ ّ ،‬ی‬
‫سدان اوبرہریہ � ےس رهاتی ےہ‪ ،‬اتدجا ِر‬
‫راستلﷺ ےناراشدرفغاای‪َ « :‬م ْن َس َل َك َط ِر ْيق ًا َي ْلت َِم ُس فِ ْو ِه ِع ْل ًام‪َ ،‬س َّه َل‬
‫اْلن َِّة»(‪" )2‬وج ملع یک بل ںیم یس ران رپ ‪،‬ےل‪ ،‬اہلل اعتیل اس‬ ‫ِ‬
‫اهللُ َل ُه بِه َط ِر ْيق ًا إِ ََل ْ َ‬
‫ےکےیلتّنجاکرا ہتآاسمرفغادےاگ"۔‬
‫سدان امثعم نب عفّام � ےس رمهی ےہ‪ ،‬رسه ِر‬
‫ایس رطح رضح‪ِ ّ ،‬ی‬
‫آن َو َع َّل َمه»(‪" )3‬مت‬
‫اکانئ‪ ،‬ﷺ ےن اراشد رفغاای‪َ « :‬خ ْ ُرك ُْم َم ْن َت َع َّل َم ا ْل ُق ْر َ‬
‫ںیمےسرتہبنیصخهہےہ‪،‬وجرقآمےھکیساهردهرسهںوکاھکسےئ"۔‬
‫رقآم دیجم حیحص ىنعم‬
‫رقآم کا ںیم رہزیچ اکایبم ےہ‪ ،‬ذٰہلا سج ےن ِ‬
‫وچہکن ِ‬
‫ںیمھکیسایل‪،‬رقآینولعلرپاہمر‪،‬احلصرکیل‪،‬اسےنداینهآرخ‪،‬ےکبسےسرتہب‬
‫ملعرپدرتسساحلصرکیل۔‬
‫میلعتِوسناںاهردنیِاالسل‬
‫ام االسل! یس یھب وقل یک دنی ےس انشاسیئ‪ ،‬اهر ذہتبی هاقثتف ےس‬
‫ربادر ِ‬
‫آاگیہ اک الہپرفہضیغاں یک وصر‪ ،‬ںیم‪ ،‬اس وقل یکوخانیتادارکیت ںیہ‪،‬ایس ےیلغاں‬
‫ّ‬
‫واحلث ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،224 :‬صـ‪.47‬‬ ‫(‪" )1‬سنن ابن ماجه" باب فضل العلامء‬
‫(‪" )2‬صحوح مسلم" كتاب الذكر والدعاء والتوبة‪ ،‬ر‪ ،2699 :‬صـ‪.1173‬‬
‫(‪" )3‬صحوح البخاري" باب‪َ :‬خ ْ ُرك ُْم َم ْن َت َع َّل َم ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،5327 :‬صـ‪.931‬‬
‫‪244‬‬
‫‪245‬‬ ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬
‫وصحكملعاهرقرتیباکا ّهنیلرمزکیھبرقاردایتااتےہ‪،‬ذہلارَمدهںےکاسھت‬
‫یکوگدوک ِ‬
‫اسھت وخانیت اک یھب میلعت ایہتف وہان ااہتنیئ رضهری ےہ۔ دنیِ االسل یک درگی اایتمزی‬
‫وصخایص‪ ،‬ےک اسھت اسھت اکی وصختیص ہی یھب ےہ‪ ،‬ہک اس دنی ںیم رہ املسمم‬
‫وصحك ملع اک در ہشیمہ الھک راہ ےہ؛ ایس ےیل ااکح ِل رشتعی یک‬
‫وعر‪ ،،‬وہب یٹیب ےک ےیل ِ‬
‫کادساری رکےتاهراںیہنوحلم ِظاخرط رےتھک وہےئ‪،‬وخا ِ‬
‫نیتاالسلوکرہ مسقےکدیفمملع‬
‫ےکوصحكیکوپریرطحآزادیاحلصےہ۔‬
‫ملع انعف ےک وصحك‬‫نی االسل اہجں اکی وعر‪ ،‬وک رہ ِ‬ ‫زعزیام رگایم دقر! د ِ‬
‫ِ‬
‫یکاتاز‪ ،‬داتیےہ‪،‬هںیہ ےب رپدیگ‪،‬اهرولخمط اظن ِلمیلعتیک وحہلص ینکشیھب رفغاات ےہ؛‬
‫ویکہکن اہجں اکی وعر‪ ،‬وخب انبؤ اھگنسر رکےک‪ ،‬ددیہ زبی وبلماس‪ ،‬نہپ رک‬
‫ےبرپدہ‪،‬ویسیبںرَمدهںےکچیبآرکےھٹیبیگ‪،‬اهرامیکوتہجاحلصرکےناکاسغاں ایہم‬
‫رکےیگ‪،‬هاہںمیلعتهمّلعتےسیکنکمموہاگ؟!‬
‫ولخمطیمیلعتاظنلاهردنیِاالسل‬
‫وکوصحك ملع ےس رہزگ عنم ںیہن رکات‪ ،‬نکیل‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫رضحا‪ ،‬رتحمل! االسل وعر‪،‬‬
‫وصحكملعےکاُموطررطوقیںےسعنمرضهررکاتےہ‪،‬نجےسوعر‪،‬یکوسناتیناک‬
‫ِ‬
‫وصحك ملع‬
‫دقتُس کاغاك وہات وہ‪ ،‬ای وعر‪ ،‬اک دانمِ تمصع دادغار وہےن اک دخہش وہ۔ ِ‬
‫ےک ےیل االسل رمد هوعر‪ ،‬ےک ےیل اگل اگل یمیلعت ادارهں ےک اک ل اک تید داتی ےہ؛‬
‫ش‬
‫ویکہکن رہ ذی ُشور اس اب‪ ،‬ےس وخبیب آاگہ ےہ‪ ،‬ہک اہجں اہجں ولخمط یمیلعت اظنل (‪Co-‬‬

‫‪ )Education System‬راجئ ےہ‪ ،‬هاہں رمگایہ‪ ،‬آهاریگ اهر ابمہ ڑلایئ ڑگھجهں اک‬
‫ابزارہمہهتقرگلراتہےہ‪،‬احفیش‪،‬رُعایتیناهرےبایحیئےکهااعق‪،‬رهزرمہومعمك‬
‫‪245‬‬
 ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬ ‫‪246‬‬
‫اک ہصح ےتنب تارےہ ںیہ‪ ،‬رشفی رھگاونں یک وخانیت اےسی یمیلعت ادارهں ںیم‬
‫وخد وک رہ هتق ریغوفحمظ وسحمس رکیت ںیہ‪ ،‬رپدے اک اامتہل رکےن هایل ویٹیبں وک نعط‬
‫هعینشتاکاشنہنانبایتااتےہ‪،‬امےکذمیبہراحجموکاینبدانبرکامرپآهازںیاهرایتبھپں‬
‫وصحك ملع رپ وتہج دانی درانکر‪ ،‬ااسنین ُرهپ ںیم ےتلچ‬
‫سَک تایت ںیہ‪ ،‬سج ےک ابثع ِ‬
‫رھپےتیسنجڑیھبویںےساںیہناینپسع‪،‬هتمصعاچبانیھبلکشموہتااتےہ!۔‬
‫ولخمطیمیلعتاظنلےکاصقنان‪،‬‬
‫زعزیامنَم!ولخمطرط ِزمیلعتےسآجرامرییئنلسنتہباتمرثوہریہ ےہ‪،‬‬
‫ِ‬
‫وکاوجینشیک (‪ )Co-Education‬ےک ببس آلکج ےک ےچب االخاک ‪ ،‬ےس اعری‬
‫وہےئ تا رےہ ںیہ‪ ،‬ام ںیم رشل هایحء یسیج دمعہ افص‪ ،‬اندیپ وہ ریہںیہ‪ ،‬یسنج دشتُد‬
‫رپ ینبم هااعق‪ ،‬ںیم ااضہف وہ راہےہ‪ ،‬یمیلعت ایعمر وک اناقِلب التیف اصقنم چنہپ راہ ےہ‪،‬‬
‫تیثیحب وقل مہ اعُمرشیت زهاك اک‬
‫ِ‬ ‫رامری ذہتبی هاقثتف قصۂ کارہنی وہیت تا ریہ ےہ‪،‬‬
‫اکشر وہ رےہ ںیہ‪ ،‬ولخمط اظن ِل میلعت ےک اظبرہ زہار افدئے وہں‪ ،‬نکیل اکی ملسم‬
‫اعُمرشے ےک ےیل ہی یس تنعل ےس مک ںیہن؛ ویکہکن اس رغمیب ِ‬
‫اظنل میلعت ںیم اکی‬
‫املسمم وعر‪ ،‬یک سع‪ ،‬هآربُه اهر عفّت هایحء وفحمظ ںیہن‪ ،‬ذہلا دنیِ االسل اکی‬
‫املسممنہبیٹیبوکایسیریغوفحمظہگجےنجیھباکرہزگرهادارںیہنوہاتکس!۔‬
‫تام ربادر! ارگ ریغ تادبناراہن ۂطقن رظن ےس دےیھکی‪ ،‬وت ولخمط اظن ِل میلعت ریثک‬
‫ِ‬
‫وخانیتیکمیلعتںیمراکهٹ‪،‬اهرہیزیچاالخیقرگاهٹ(‪ )Moral decay‬اکیھبابثع‬
‫نبراہےہ‪ ،‬ذہلاانتج دلجوہ ےکںیمہاس اظن ِل میلعتوک قر رک دانی ہا‪،‬ےی‪،‬ترط‪ ،‬ےک‬
‫اوصك ےس اغبه‪ ،‬ےک ابثع‪ ،‬اب احك ہی وہ اکچ ہک وخد رغمب داین (‪ )Europe‬یھب‬
‫‪246‬‬
‫‪247‬‬ ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬
‫اسےکیفنمارثا‪،‬وکوسحمسرکریہےہ۔رقتًابیدنپرہ‪15‬اسہلررسیچرسهےروپرسٹ‬
‫(‪ )Research survey reports‬ےکاطمقب‪،‬ہیاب‪،‬اسےنمآیئےہہک"ولخمط‬
‫یمیلعت ادارے ِصن ِ‬
‫ف انز ےک ےیل درالص اکشر اگںیہ ںیہ‪ ،‬ام یمیلعت ادارهں ےک‬
‫غاوحك‪ ،‬اهر رمد هوخانیت ےک ےیل آزاداہن اطالتط ےک زایدہ وما ع ےس‪ ،‬یسنج دشتُد‬
‫(‪)Sexual violence‬ےکهااعق‪،‬ںیموشتانشی دحکتااضہفوہاےہ‪،‬اهرولخمط‬
‫یمیلعتادارهںےکغاوحكےن‪،‬یمیلعتایعمروکاناقِلبالتیفاصقنماچنہپایےہ"(‪)1‬۔‬
‫اشرعِرشمقڈارٹکاابقكےناےسییہوبدیسہرغمیباظنلےسقلعتماےنپاکی‬
‫رعشںیماہکاھت‪؏:‬‬
‫(‪)2‬‬
‫یئن ذہتبی ےک اڈنے ںیہ دنگے‬ ‫ااھٹ رک کنیھپ ده ابرہ یلگ ںیم‬
‫رضحا‪ ،‬رگایم دقر!ولخمط اظن ِل میلعت وچہکن دنیِ ترط‪،‬ےک اوصك هوقانینوک‬
‫ِ‬
‫رظنِ ادناز رکےک انبای ایگےہ‪ ،‬ذہلا اہجں اہجں ہی اظنل انذف ایک ایگ‪ ،‬هاہں هاہں ذمبہ‬
‫ےبزاری‪ ،‬ذہتیبی ادقار ےس دتس ربداری‪ ،‬اهر یسنج اانریک ےسیج کلہم هنیگنس اتنجئ‬
‫دےنھکیوکےلم۔ایہن ُهوجہیکانبرپدنیِاالسلںیم‪،‬ولخمطاظن ِلمیلعتیکوحہلصینکشیکیئگےہ۔‬
‫ریمےزعزیدهوتس‪،‬اھبویئاهرزبروگ!ولخمطاظن ِلمیلعتیکامتلقرابخوتثںاهررضم‬
‫ارثا‪،‬ےکاب ُهوجدیھب‪،‬ارگاملسمموخانیتاےسیادارهںںیمز ِریمیلعترںیہ‪،‬وتوقیادنہشی‬
‫ےہہک(اعمذاہلل)امیکسع‪،‬هانومسیککاغایلےک ُرهحرفاسهااعق‪،‬اک ہلسلڑب اتیہ‬
‫الچ تاےئ اگ‪ ،‬ذہلا اینپ ویٹیبں وک زوی ِر میلعت ےس رضهر آرا ہت ےیجیک‪ ،‬نکیل اس ےک اسھت‬

‫(‪" )1‬ولخمطیمیلعتادارے‪...‬آںیھکنبکںیلھکیگ"رهزانہمگنج‪11‬ونربم‪2215‬ء۔‬
‫(‪ُ ")2‬کلییا ِ‬
‫‪،‬اابقك"ابگندرا‪،‬ہّصحوسل‪،3‬رظافیہن‪،‬؃‪322‬۔‬
‫‪247‬‬
 ‫ولخمط ِ‬
‫اظنلمیلعتاهردنیِاالسل‬ ‫‪248‬‬
‫اسھت ااکح ِل رشتعی وک یھب وحلم ِظ اخرط رےیھک‪ ،‬اهر اںیہن هًاتق وفًاتق رپدے ےک‬
‫اامتہلیکنیقلتیھبرکےتر‪،‬ےی‪،‬اهراسےکاسھتاسھتاںیہنهہدینیمیلعتاحلصرکےن‬
‫یکقربیغیھبدےیجی‪،‬وجرامرےذمبہاهرترط‪،‬ےکنیعاطمقبےہ۔‬
‫داع‬
‫اےاہلل!ںیمہرقآمهتّنساکملعاحلصرکےنیکاعسد‪،‬اطعرفغا‪،‬اےنپےچب‬
‫ویچبں اهر اھبیئ ونہبں وک دینی میلعت دالےن یک وتقیف دے‪ ،‬اںیہن ولخمط اظن ِل میلعت رپ ینبم‬
‫اوکسك‪،‬اکزجلںیماڈینشیمےسارتحازرکےنیکوسچاطع رفغا‪،‬رامریغاؤں‪،‬ونہبںاهر وہب‬
‫ویٹیبںوک رہہگج رپدے اکاامتہل رکےنیک وتقیف دے۔ںیمہ کلم هوقل یک دختم اهر‬
‫اسیکافحتظیکاعسد‪،‬بیصنرفغا‪،‬ابیمہااحتدهاافتقاهرتبحمهاُتفلوکاهرزایدہرفغا‪،‬‬
‫ںیمہااکح ِلرشتعیرپحیحصوطررپلمعیکوتقیفاطعرفغا‪،‬آنیمای ّ‬
‫ربااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪248‬‬
‫‪949‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬

‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:03‬ابعشم‪:‬امظع ‪1441‬ھ‪9393/4/94 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬هارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ير‬
‫مے ‪: :‬زبروگ ‪:‬هدهوتس! ‪:‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬اجےتن ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬رقنعبی ‪:‬داین ‪:‬رھب ‪:‬ےک‪:‬‬
‫املسمونں ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬روتمحں‪:‬هاےل‪:‬ےنیہم‪:‬راضمم ‪:‬رشفی ‪:‬یک‪:‬آدم ‪:‬آدم‪:‬ےہ۔ ‪:‬راضمم‪:‬‬
‫رقآم ‪:‬رکمی ‪:‬یک ‪:‬التهت ‪:‬رکےن‪: ،‬ےنھجمس‪: ،‬اس ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬رکےن‪: ،‬اهر ‪:‬اس ‪:‬یک‪:‬‬
‫ارابمر ‪:‬ںیم ‪ِ :‬‬
‫امیلعتت ‪:‬هرباکت ‪:‬دهرسهں ‪:‬کت ‪:‬اچنہپےن ‪:‬ےک ‪:‬ےبامشر ‪:‬مواعق رسیم ‪:‬آےت ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬رهزہ‪:،‬‬
‫رقآم‪:‬اپ ‪:،‬ونالف‪:‬اهر‪:‬درگی‪:‬اذاکر‪:‬هاهراد‪:،‬ااسنم‪:‬ےک‪:‬ادنر‪:‬وقتی‪:‬اهر ِ‬
‫‪:‬وخف‪:‬ایہٰل‪:‬دیپا‪:‬‬ ‫امنز‪ِ :،‬‬
‫رکےن ‪:‬اک‪:‬ذرہعی‪:‬ےتنب‪:‬ںیہ۔‪:‬آےیئ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬لم ‪:‬رک‪:‬راضمم‪:‬ارابمر ‪:‬اک‪:‬اابقتسك ‪:‬رکںی‪،‬اهر‪:‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬ابمر ‪:‬احملت‪:‬رتہبنی‪:‬ادناز‪:‬ےس‪:‬زگارےن‪:‬اک‪:‬دہع‪:‬رکںی!۔‬
‫رهزے‪:‬یک‪:‬رفتیض‪:‬هرعتفی‬
‫رهزهں ‪:‬یک ‪:‬رفتیض ‪:‬اک ‪:‬ایبم ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ اراشد ‪:‬رفامات‪:‬‬
‫ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا ع َبِتُك ُكْيَل اَيِّصلا ُ ُك اَمَك ُ ع َبِ ُكْيَل ْيِذَ َنْيِذَّلا ن‬

‫‪249‬‬
‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬ ‫‪953‬‬
‫ْمُكِلْبَق﴾(‪" )1‬اے ‪:‬اامیم ‪:‬هاول! ‪:‬مت ‪:‬رپ ‪:‬رهزے ‪:‬رفض ‪:‬ےیک ‪:‬ےئگ ي‪:‬ہ‪: ،‬سج ‪:‬رطح ‪:‬مت ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ےلہپ ‪:‬ولوگں ‪:‬رپ ‪:‬رفض ‪:‬ےیک ‪:‬ےئگ ‪:‬ےھت"۔ ‪:‬اس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬رهزے ‪:‬یک ‪:‬رفتیض ‪:‬اک‪:‬‬
‫ایبم ‪:‬ےہ‪: ،‬رهزہ ‪:‬رشتعیِ ‪:‬االسہیم ‪:‬ںیم ‪:‬اس ‪:‬ابت اک ‪:‬انل ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬املسمم ‪:‬حبصِ ‪:‬اصدق ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬ممعت ‪:‬رت ‪:‬رک ‪:‬دے۔ ‪:‬اس ‪:‬آِتی‪:‬‬ ‫رغهب ‪:‬آاتفب ‪:‬کت‪: ،‬ہب ‪:‬تّینِ ‪:‬ابعدت‪: ،‬اھکان ‪:‬انیپ ‪:‬اهر ُ ج ا‬
‫ِ‬
‫سدان ‪:‬آدل ‪: C:‬ےس‪:‬‬
‫ابعدت ‪:‬دقہمی ‪:‬ےہ‪: ،‬زامۂن ‪ِ ّ :‬ي‬
‫ابمرہک ‪:‬ےس ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬اثتب ‪:‬وہا‪: ،‬ہک ‪:‬رهزہ ‪ِ :‬‬
‫امتل ‪:‬رشوتعیں ‪:‬ںیم ‪:‬رفض ‪:‬وہات ‪:‬الچ ‪:‬آ ياي ‪:‬ےہ‪: ،‬ارگہچ ‪:‬ا ّ ييال ‪:‬هااکحل ‪:‬فلتخم ‪:‬ےھت‪: ،‬لصا ‪:‬ا ‪:‬‬
‫‪:‬امں‪:‬رپ‪:‬الزل‪:‬رےہ(‪)9‬۔‬
‫رهزے‪:‬بس ّ و‬
‫رهزے‪:‬یک‪:‬رفتیض‪:‬اک‪:‬دصقم‬
‫ریمے ‪:‬رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رهزہ ِ‬
‫‪:‬رجہت ‪:‬وبنی ‪:‬ےک ‪:‬دهرسے ‪:‬اسك ‪:‬رفض ‪:‬وہا‪: ،‬رهزہ‪:‬‬
‫وقتی ‪:‬هرپزیہاگری ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬امہ ‪:‬ذرہعی ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬انگوہں ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬بب ‪:‬سفنِ‪: :‬ااّمرہ ‪:‬یھب‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬اهر‪:‬رهزہ‪:‬رےنھک‪:‬ےس‪:‬سفنِ‪:‬ااّمرہ‪:‬زمکهر‪:‬ڑپات‪:‬ےہ‪:،‬اذہا‪:‬رفيت ِيت‪:‬صول‪:‬یک‪:‬اس‪:‬ایپری‪:‬یس‪:‬‬
‫تمکح ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬مُكَّلَعَل َنْوُقَّتَت﴾(‪" )3‬اتہک ‪:‬مت‪:‬‬
‫یقتم‪:‬هرپزیہ‪:‬اگر‪:‬نب‪:‬اجؤ!"۔‬
‫مف ّس ررنیِ ‪:‬رکال ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬رهزے ‪:‬اک ‪:‬دصقمِ ‪:‬اٰیلع‪: ،‬اهر ‪:‬اس ‪:‬تخس‪:‬‬
‫رِایتض‪:‬اک‪:‬لھپ‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مت‪:‬یقتم‪:‬اهر‪:‬اپابکز‪:‬نب‪:‬اجؤ‪:،‬رهزے ‪:‬اک‪:‬دصقم ‪:‬ہی ‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬رصف‪:‬‬
‫‪:‬اامعك ‪:‬دَب ‪:‬ےس ‪:‬ااسنم‪:‬‬ ‫اھکےن ‪:‬ےنیپ ‪:‬اهر ِ ج ا‬
‫‪:‬جع ‪:‬ےس ‪:‬رپزیہ ‪:‬رکه‪: ،‬ہکلب ‪:‬امتل ‪:‬ربے ‪:‬االخق ‪:‬اهر ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.183 :‬‬

‫زي ِ ي‪:‬آي‪،180::‬؃‪ 63:‬ملتقطااً۔‬
‫(‪" )9‬ریسفت‪:‬زخانئ‪:‬ارعلافم"‪:‬پ‪:،9‬ارقبلة‪ :،‬ي ر‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.183 :‬‬
‫‪250‬‬
‫‪951‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫لمکم ‪:‬وَطر ‪:‬رپ ‪:‬انکرہ ‪:‬یشک ‪:‬اایتخر ‪:‬رکے۔ ‪:‬مت ‪:‬ایپس ‪:‬ےس ‪:‬ڑتپ ‪:‬رےہ ‪:‬وہ‪: ،‬مت ‪:‬وھب ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ےباتب ‪:‬وہ ‪:‬رےہ ‪:‬وہ‪: ،‬ںیہمت ‪:‬وکیئ ‪:‬دھکی ‪:‬یھب ‪:‬ںیہن ‪:‬راہ‪: ،‬ڈنھٹا ‪:‬اپین ‪:‬اهر ‪:‬ذلذی ‪:‬اھکان ‪:‬اپس ‪:‬راھک‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬نکیل ‪:‬مت ‪:‬اہھت ‪:‬وت ‪ُ :‬کججاا‪: ،‬آھکن ‪:‬اُاھٹ ‪:‬رک ‪:‬اُدهر ‪:‬دانھکی ‪:‬یھب ‪:‬وگارا ‪:‬ںیہن ‪:‬رکےت‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪:‬هہج ‪:‬رصف‪:‬‬
‫یہی ‪:‬ےہ ‪:‬ان‪: ،‬ہک اہمترے ‪:‬رب ‪:‬اک ‪:‬ہی ‪:‬مکح ‪:‬ےہ! ‪:‬اب ‪:‬بج ‪:‬الحك ‪:‬زیچںی ‪:‬اےنپ ‪:‬رب ‪:‬ےک ‪:‬مکح‪:‬‬
‫ےس ‪:‬مت ‪:‬ےن ‪:‬رت ‪:‬رک ‪:‬دںی‪: ،‬وت ‪:‬هہ ‪:‬زیچںی ‪:‬نج ‪:‬وک اہمترےرب ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬ہشیمہ ‪:‬ہشیمہ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫يل‪:‬رحال ‪:‬رک‪:‬دای‪:‬ےہ‪ً:،‬الثم‪:‬وچری‪: ،‬دباکری‪:،‬روشت‪:،‬دبداییتن‪:‬هریغہ‪:‬رحال ‪:‬اکرایں‪:،‬ارگ‪:‬ہی‪:‬‬ ‫ي‬
‫ایخك‪:‬ہتخپ‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:،‬وت‪:‬ایک‪:‬مت‪:‬ام‪:‬اک‪:‬ا ِراکتب‪:‬رک‪:‬ےتکس‪:‬وہ؟‪:‬رہ‪:‬زگ‪:‬ںیہن! (‪)1‬۔‬
‫ہنیہم‪:‬رھب‪:‬یک‪:‬اس‪:‬تّقشم‪:‬اک‪:‬دصقم‪:‬یہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مت‪:‬اسك‪:‬ےک‪:‬اب ی‪::‬رایرہ‪:11‬امہ‪:‬یھب‪:‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےس‪:‬ڈرےت‪:‬وہےئ‪::‬رحال‪:‬ےس‪:‬اانتجب‪:‬رکه۔‪:‬اذہا‪:‬وج‪:‬ولگ‪:‬رهزہ‪:‬وت‪:‬رھک‪:‬ےتیل‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫نکیل ‪:‬وھجٹ‪: ،‬تبیغ‪: ،‬دبرظنی‪: ،‬شحف ‪:‬الکیم ‪:‬اهر ‪:‬اگیل ‪:‬ولگچ ‪ :‬ي ر‬
‫هغن ‪:‬رباویئں ‪:‬ےس ‪:‬ابز ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫آےت‪: ،‬ام ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪:‬رساک ِر ‪:‬ادَب ‪:‬رقار ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬هاحض‪:‬اافلظ‪:‬ںیم‪:‬رفام‪:‬دای‪َ « :‬م ْن ََل ْ َيدَ ْع‬
‫اج ٌة ِِف َأ ْن َيدَ َع َض َعا َم ُه‬ ‫ِ‬ ‫الز ِ‬
‫ور َوا ْل َع َؿ َل بِه‪َ ،‬ف َؾ ْق َس هللِ َح َ‬ ‫َق ْو َل ُّ‬
‫َشا َب ُه!»(‪(" )2‬سج‪:‬ےن‪:‬رهزہ‪:‬رےنھک‪:‬ےک‪:‬اب ُهوجد)‪:‬وھجٹ‪:‬اهر‪ُ :‬اس‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ںیہن‪:‬وھچڑا‪:،‬‬
‫َو َ َ‬
‫رب‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬وھبےک‪:‬ایپےس‪:‬رےنہ‪:‬یک‪:‬وکیئ‪:‬احتج‪:‬ںیہن"(‪)0‬۔‬
‫ریمے ‪:‬زبروگ ‪:‬هدهوتس! ‪:‬رهزے ‪:‬ںیم ‪:‬اہجں ‪:‬املسمم ‪:‬اھکےن ‪:‬ےنیپ‪: ،‬اهر ‪:‬یناسین‪:‬‬
‫وخااشہت‪:‬ےس‪:‬اےنپ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬رهےک‪:‬راتھک‪:‬ےہ‪:،‬هںیہ‪:‬اےس‪:‬ہا ےی‪:‬ہک‪:‬وھجٹ‪:‬تبیغ‪:‬هریغہ‪:‬‬

‫(‪":)1‬تفسييرر يا‬
‫‪:‬ضء‪:‬ارقلآم"‪:‬ارقبلة‪:،‬زریِ ي‪:‬آي‪:،194:،190/1:،180::‬رصتخماً۔‬
‫الصوم‪ ،‬ر‪ ،19٩3 :‬صـ‪.3٩6‬‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب ّ‬
‫(‪":)0‬تفسييرر يا‬
‫‪:‬ضء‪:‬ارقلآم"‪:‬ارقبلة‪:،‬زریِ ي‪:‬آي‪:،194:،190/1:،180::‬رصتخماً۔‬
‫‪251‬‬
‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬ ‫‪959‬‬
‫انگوہں‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬ابز‪:‬رےہ؛‪:‬اتہک‪:‬وقتی‪:‬هرپزیہاگری‪:‬احلص‪:‬وہ‪:،‬اهر‪:‬یہی‪:‬رهزے‪:‬اک‪:‬دصقم‪:‬‬
‫الص َقا َم َل ْق َس ِم َن‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملٰیضت‪ �:‬ےس‪:‬رهاتی‪:‬ےہ‪« :‬إِ َّن ِّ‬ ‫یھب‪:‬ےہ۔‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫اب‪َ ،‬ولؽِ ْن ِم َن ا ْلؽ َِذ ِب َوا ْل َباضِ ِل َوال َّؾ ْغ ِو»(‪" )1‬رهزہ‪:‬رصف‪:‬‬ ‫الَّش ِ‬
‫ال َّط َعا ِم َو َّ َ‬
‫اھکےن ‪:‬ےنیپ ‪:‬ےس ‪:‬ابز ‪:‬رےنہ ‪:‬اک ‪:‬انل ‪:‬ںیہن‪: ،‬ہکلب ‪:‬رهزہ ‪:‬وھجٹ‪: ،‬انگوہں‪: ،‬اهر ‪:‬ےباکر ي‪:‬چرهں‪:‬‬
‫ےس‪:‬یھب‪:‬ےنچب‪:‬اک‪:‬انل‪:‬ےہ"۔‬
‫اذہا‪:‬ہا ےی‪:‬ہک‪:‬مہ‪:‬ایھب‪:‬ےس‪:‬راضمم‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬ایتری‪:‬رشهع‪:‬رک‪:‬دںی‪:،‬امنزهں‪:‬‬
‫‪:‬رکي‪:،‬غ ييت جت‪:‬هىلغچ‪:،‬اگیل‪:‬ولگچ‪:،‬تخس‪:‬الکیم‪:‬اهر‪:‬‬
‫یک‪:‬اپدنبی‪:‬رکںی‪:،‬اینپ‪:‬زابم‪:‬یک‪:‬افحتظ ي‬
‫دباگنیہ‪:‬ےس‪:‬اانتجب ‪:‬رکںی۔ رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اجرب‪:‬نب‪:‬دب اہلل‪ �:‬ےس‪:‬رهاتی‪:‬ےہ‪::‬‬
‫ب َوادْ َح ِ‬
‫ار ِم‪،‬‬ ‫ُك َع ِن ا ْلؽ َِذ ِ‬‫َص َك َولِ َساك َ‬ ‫ِ‬
‫«إ َذا ُص ْؿ َت َف ْؾ َق ُص ْم َش ْؿ ُع َك و َب َ ُ‬
‫و َد ْع أ َذى اخلاد ِم‪َ ،‬و ْل َق ُؽ ْن َع َؾ ْق َك َو َق ٌار َو َشؽِقـَ ٌة َي ْو َم ِص َق ِام َك‪،‬‬
‫َو َٓ َ َْت َع ْل َي ْو َم فِ ْط ِر َك َو َص ْو ِم َك َش َوا ًء!»(‪" )2‬بج ‪:‬مت‪:‬رهزہ ‪:‬روھک ‪:‬وت‪:‬اےنپ‪:‬اکم‪:،‬‬
‫آھکن‪:‬اهر‪:‬زابم‪:‬وک ‪:‬وھجٹ ‪:‬اهر‪:‬درگی‪:‬امتل ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس‪:‬رهےک ‪:‬روھک!‪:‬اهر‪:‬اےنپ ‪:‬اخدل‪:‬هالم ِزل ‪:‬وک‪:‬‬
‫اذتّی ‪:‬دےنی ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬ابز ‪:‬روہ! ‪:‬رهزے ‪:‬ںیم ‪:‬هرار ‪:‬هانانیمم ‪:‬ےس ‪:‬روہ! ‪:‬راضمم ‪:‬اهر‪:‬‬
‫ير‬
‫غراضمم ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬ےسیج ‪:‬تم ‪:‬روہ!"۔ ‪:‬ینعی ‪:‬اہن ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬رهزہ ‪:‬رھک ‪:‬رک ‪:‬ااسنم ‪:‬دهرسهں‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬اذتّی‪:‬اک‪:‬ابثع‪:،‬ای‪:‬دهرسهں‪:‬رپ‪:‬وبھج‪:‬نب‪:‬اجےئ!۔‬
‫ےک ي‬
‫انرصف ‪:‬دم ‪:‬ںیم ‪:‬اٹمئ ‪:‬اپس ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬ومابلئ ‪:‬وفزن ‪:‬هریغہ ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪:،‬‬
‫وضفایلت ‪:‬هےبایحیئ ‪:‬ےک ‪:‬ذراعئ‪: ،‬شحف ‪:‬هنمرات ‪:‬رپ ‪ :‬ینب ‪:‬یرٹ‪،‬رچ‪: ،‬آڈوی ‪:‬ای ‪:‬هڈوی ‪:‬لپي ‪:‬هریغہ‪:‬‬

‫(‪" )1‬السـن الؽزى" لؾ َبقفؼي‪ ،‬كتاب الصقام‪.2٩9/4 ،‬‬

‫(‪" )2‬صعب اإليامن" باب ِف الصوم‪ ،‬ر‪.1344/3 ،3649 :‬‬
‫‪252‬‬
‫‪950‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫ےننس ‪:‬اهر ‪:‬دےنھکی ‪:‬ےس ‪:‬اانتجب ‪:‬رکان ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬راضمم ‪:‬ارابمر ‪:‬یک ‪:‬راوتں ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬اےس‪:‬‬
‫اکومں ‪:‬ےس ‪:‬انچب ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬ولوگں ‪:‬ای ‪:‬وخد ‪:‬اینپ ‪:‬آرخت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اصقنم ‪:‬اهر ‪:‬اذتّی ‪:‬اک ‪:‬ابثع‪:‬‬
‫وہں۔ ‪:‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬ضعب ‪:‬رہشی ‪:‬العوقں ‪:‬ںیم ‪:‬ابرادعہ‪:‬رکٹک‪:،‬ٹف‪:‬ابك ‪:‬هریغہ ‪:‬ےک ‪:‬زچیم ‪:‬یک‪:‬‬
‫زتنی ‪:‬اننب‪: ،‬وخد ‪:‬انلیھک ‪:‬ای ‪:‬امتاشیئ ‪:‬نب ‪:‬رک ‪:‬ےنلیھک ‪:‬هاولں ‪:‬یک ‪:‬وحہلص ‪:‬ازفایئ ‪: :‬رکان‪: ،‬وشر ‪:‬رشااب ‪:‬رکےک‪:‬‬
‫یسک‪:‬ےک‪:‬آرال‪:،‬ای‪:‬یسک‪:‬یک‪:‬ابعدت‪:‬ںیم‪:‬للخ‪:‬ادناز‪:‬وہان‪:‬راِلب‪:‬ذمتّم‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬هہ‪:‬اکل‪:‬ںیہ‪:‬نج‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ابثع ‪:‬رهزے ‪:‬یک ‪:‬رباکت ‪:‬زالئ ‪:‬وہ ‪:‬اجیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬رهزے ‪:‬اک ‪:‬زدنیگ ‪:‬رپ ‪:‬ہی ‪:‬ارث ‪:‬وہان‪:‬‬
‫ظ‬
‫ہا ےی‪: ،‬ہک ‪:‬رنیم ‪:‬هآاسین‪: ،‬وفع ‪:‬هدرزگر ‪:‬اک ُ‪:‬مارہہ ‪:‬رکے؛ ‪:‬اتہک ‪:‬اہلل ‪:‬هروسك ‪:‬یک ‪:‬انرفامین ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬نت‪:‬لم‪:‬اجےئ!۔‬
‫ہشیمہ‪:‬ےک‪:‬ےیل ج ا‬
‫رضحات ‪:‬رتحمل! ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اًماَّيَا‬
‫ِ‬
‫ٍتٰدْوُدْعَّم﴾(‪" )1‬یتنگ ‪:‬ےک ‪:‬دم ‪:‬ںیہ"۔ ینعی ‪:‬اسیتن‪: ،99‬ای ‪:‬سیت‪: 03‬دم ‪(:‬رقتًابی ‪:‬اکی ‪:‬امہ‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬ربھگاان ‪:‬تم‪: ،‬سج‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬ےن ‪:‬ںیہمت ‪:‬رایرہ‪:11‬امہ‪:‬الھکای ‪:‬الپای‪:،‬ارگ‪:‬اکی‪:‬امہ‪:،‬‬
‫طقف)‪:‬اس ي‬
‫هہ‪:‬یھب‪:‬رصف‪:‬دم‪:‬ےک‪:‬هتق‪:،‬اھکےن‪:‬ےنیپ‪:‬ےس‪:‬عنم‪:‬رفام‪:‬دے‪:،‬وت‪:‬رضهر‪ُ :‬اس‪:‬یک‪:‬ااطتع‪:‬رکه‪:،‬‬
‫اهر‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬یھباہمترا‪:‬یہ‪:‬افدئہ‪:‬ےہ!۔‬
‫رهزہ‪:‬اهر‪:‬ااسنم‪:‬یک‪:‬تحص‬
‫رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬راضمم ‪:‬ارابمر ‪:‬ےک ‪: :‬رهزے ‪:‬رےنھک ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬ےلیح‪:‬‬
‫اہبونں ‪:‬ےس ‪:‬اکل ‪:‬ےتیل ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬مہ ‪:‬ےس ‪:‬ںیہن ‪:‬رےھک ‪:‬اجےت‪: ،‬رامری ‪:‬ڈوی ی ‪:‬تخس ‪:‬ےہ‪: ،‬رهزہ‪:‬‬
‫رانھک ‪:‬تہب‪:‬لکشم‪:‬اکل‪:‬ےہ‪:،‬مہ‪:‬رهزہ‪:‬رےتھک‪:‬ںیہ‪:‬وت‪:‬امیبر‪:‬ڑپ‪:‬اجےت‪:‬ںیہ"‪...:‬هریغہ‪:‬هریغہ۔‪:‬اِیس‪:‬‬
‫رطح‪:‬ےک‪:‬اهر‪:‬یھب‪:‬تہب‪:‬ےس‪:‬ےلیح‪:‬اہبےن‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬رتمحِ‪:‬ایہل‪:‬ےس‪:‬وخد‪:‬یہ‪:‬رحمهل‪:‬رےتہ‪:‬ںیہ۔‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.184 :‬‬

‫‪253‬‬
‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬ ‫‪954‬‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬ ‫ہکبج ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ � ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪ٰ: ،‬یفطصم ِ‬
‫اراشد‪:‬رفامای‪ُ « :‬صو ُموا ت ََص ُّحوا!»(‪" )1‬رهزہ‪:‬روھک‪:‬تحص‪:‬دنم‪:‬وہ‪:‬اجؤ‪::‬ےگ!"۔‬
‫اس‪:‬ےس‪:‬ولعمل‪:‬وہا‪:‬ہک ‪:‬رخائب‪:‬تحص ‪:‬ےک‪:‬ادنےشی‪:‬ےس‪:،‬رهزہ ‪:‬ہن‪:‬رےنھک‪:‬یک ‪:‬وسچ‪:‬‬
‫‪:‬خیل ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬رطح ‪:‬دنبہ ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئ ‪:‬ت ‪:‬ﷻ یک ‪:‬رتمح ‪:‬ےس ‪ُ :‬دهر ‪:‬وہ ‪:‬اجات‪:‬‬
‫طلغ ‪:‬اهر ‪:‬اخل ي ا‬
‫‪:‬رب‪:‬‬
‫ےہ۔ ‪:‬اذہا ‪:‬ہلصیف ‪:‬رامرے ‪:‬اہھت ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬دبیتخب ‪:‬هرحمهیم ‪:‬وک ‪:‬ل ے ‪:‬یئا ‪،‬ں‪: ،‬ای ‪:‬ر ر ِ‬
‫ب‬
‫ذهاالجلك ‪:‬ےکمکح‪: ،‬اهر ‪:‬وضحر ‪ :‬جن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬رفاممِ‪:‬تحص ‪:‬اشنم‪:‬رپ ‪:‬لمع‪:‬رکےت‪:‬‬
‫وہےئ‪: ،‬رهزے ‪:‬یک ‪:‬ربںیتک ‪:‬رںیتمح ‪:‬احلص ‪:‬رک ‪:‬ےک‪: ،‬کین ‪:‬یتخب ‪:‬هاعسدت بدنمی‪: ،‬اکایمیب‪:‬‬
‫هاکرماین‪:‬اهر‪:‬تحص‪:‬وک‪:‬اےنپ‪::‬دانم‪:‬ںیم‪:‬ٹیمس‪:‬رک‪:،‬اُم‪:‬ےک‪:‬ایپرے‪:‬نب ي‬
‫‪:‬اجئ۔‬
‫امیبر‪:‬اهر‪:‬اسمرف‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رهزے‪:‬یک‪:‬رتص‬
‫نی‪:‬‬
‫زعزی ‪:‬دهوتس! ‪:‬وج ‪:‬صخش ‪:‬اہن ‪:‬امیبر ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬رهزہ ‪:‬ہن ‪:‬رھک ‪:‬اتکس ‪:‬وہ‪: ،‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬د ِ‬
‫االسل ‪:‬ںیم ‪:‬رتص ‪:‬ےہ‪ ،‬اراش ِد ‪:‬دخاهدنی ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬نَمَف َناَك ْمُكْنِم اًضْيِرَّم ْوَا ىٰلَع‬
‫ٍرَفَس ٌةَّدِعَف ْنِّم ٍماَّيَا َرَخُا﴾(‪" )2‬وت ‪:‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬وج ‪:‬وکیئ‪:‬امیبر ‪:‬ای ‪:‬رفس‪:‬ںیم ‪:‬وہ‪:،‬وت ‪:‬اے‪:‬‬
‫رهزے ‪:‬اهر ‪:‬دونں ‪:‬ںیم ‪:‬وپرے ‪:‬رکے"۔ ‪:‬ینعی ‪:‬اہن ‪:‬امیبر ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬رهزہ ‪ُ :‬اےس ‪:‬دشيي د ‪:‬اصقنم‪:‬‬
‫‪:‬ؤمخ ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬ااجزت ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل ‪:‬سج ‪:‬امیبر ‪:‬وک ‪:‬رهزہ‪:‬‬ ‫دے‪: ،‬وت ‪:‬اےس ‪:‬صجيیياایب ‪:‬کت ‪:‬رهزہ ّ ر‬
‫دشيي د‪:‬اصقنم‪:‬ہن‪:‬دے‪:،‬اےس‪:‬رهزہ‪:‬وھچڑےن‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن۔‬
‫‪َ:‬متف ‪َ:‬ط‪:‬‬ ‫اهر ‪:‬هہ ‪:‬رفس ‪:‬سج ‪:‬رپ ‪:‬رشیع ‪:‬ااکحل ّ ج‬
‫‪:‬رمي ‪:‬وہں‪: ،‬ینعی ‪: 99‬ولک ‪:‬رٹیم ا‬
‫رکےن ‪:‬یک تّین ‪:‬ےس ‪:‬الچ ‪:‬وہ‪ : ،‬ياي ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬العهہ ‪:‬ارگ ‪:‬وکیئ ‪:‬اهر ‪:‬رشیع ‪:‬ذعر ‪:‬ےہ‪: ،‬ای ‪:‬احہلم‪: ،‬ای ‪:‬دهدھ‪:‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم األوشط" باب ادقم‪ ،‬بؼقة اشؿه مقم‪ ،‬ر‪.147/6 ،8312 :‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.184 :‬‬
‫‪254‬‬
‫‪955‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫الپےن‪:‬هایل‪:‬اخوتم‪:،‬وت‪:‬اِم‪:‬امتل‪:‬وخانیت‪:‬هرضحات‪:‬وک‪:‬رهزہ‪:‬ہن‪:‬رےنھک‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ےہ‪:،‬ام‪:‬ےک‪:‬‬
‫ُ‬
‫‪:‬رهزے‪:‬چوںیٹ‪: ،‬هہ‪:‬راضمم‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪ُ :‬ام ‪:‬یک ‪:‬اضق‪:‬رک‪:‬ںیل‪: ،‬نکیل‪:‬ر ر ‪:‬یھب ‪:‬راضمم‪:‬‬ ‫ےنتج‬
‫رشفی ‪:‬ںیم ‪:‬رهزہ ‪:‬رانھک ‪:‬یہ ‪:‬ام ‪:‬ےک ‪:‬قح ‪:‬ںیم ‪:‬زایدہ ‪:‬رتہب ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َوْنَااْوُمْوُصَت ٌرْيَخْمُكَّل ْنِا ْمُتْنُك َنْوُمَلْعَت﴾(‪" )1‬ارگ ‪:‬مت‪:‬اجون ‪:‬وت‪:‬رهزہ‪:‬رانھک اہمترے‪:‬‬
‫يل‪:‬زایدہ‪:‬الھب‪:‬ےہ!"۔‪:‬وت‪:‬ولعمل‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬اسمرف‪:‬وک‪:‬ارگہچ‪:‬رهزہ‪:‬اضق‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ےہ‪:،‬لصا‪:‬‬
‫ي‬
‫رهزہ‪:‬رھک‪:‬انیل‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬زاید ‪:‬ہرتہب‪:‬ےہ(‪)9‬۔‬
‫راضمم‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬آدم‬
‫زعزی‪:‬دهوتس! ‪:‬رامرے ‪:‬رھگ‪: ،‬اخدنام‪:‬اهر‪:‬اعُمرشے ‪:‬ںیمیئک‪:‬ارفاد‪:‬اےس‪:‬ےھت‪:،‬وج‪:‬‬
‫ےلھچپ ‪:‬راضمم ‪:‬ارابمر ‪:‬ںیمرامرے ‪:‬اسھت ‪:‬ےھت‪: ،‬نکیل ‪:‬آج ‪:‬هہ ‪:‬رامرے ‪:‬درایممںیہن‪:‬‬
‫رےہ‪،‬هہ ‪:‬رضحات ‪:‬اینپ ‪:‬زنمك ‪:‬وک ‪:‬چنہپ ‪:‬ےکچ ‪:‬ںیہ‪ً: ،‬انیقی مہ ‪:‬بس ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬اکی ‪:‬دم ‪:‬اِس‪:‬‬
‫دارِ افین‪:‬ےس‪:‬دا ِر‪:‬آرخت‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬وُکچ‪:‬رکان‪:‬ےہ‪:،‬اذہا‪:‬ےسج‪:‬ہی‪:‬ابمر ‪:‬ہنیہم‪:‬بیصن‪:‬وہ‪،‬هہ‪:‬‬
‫ڑبا ‪:‬یہ ‪:‬وخش ‪:‬تخب ‪:‬اهر ‪:‬اعسدت ‪:‬دنم ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪:‬رہریہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رهاتی‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬روسك ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َذا َد َخ َل َر َم َض ُ‬
‫ان‪ُ ،‬فت َِّح ْت َأ ْب َو ُ‬
‫اب‬
‫الشق ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْ ِ‬
‫ني»(‪" )3‬بج ‪:‬راضمم‪:‬‬ ‫اض ُ‬ ‫اب َج َفـ ََّم‪َ ،‬و ُش ْؾس َؾت َّ َ‬‫اْلـَّة‪َ ،‬و ُغ ِّؾ َؼ ْت َأ ْب َو ُ‬
‫َ‬
‫اک‪:‬ہنیہم‪:‬آات‪:‬ےہ‪،‬وت‪:‬تّنج‪:‬ےک‪:‬درهازےوھکك‪:‬دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬منہج‪:‬ےک‪:‬درهازے‪:‬دنب‪:‬رک‪:‬‬
‫دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬ایشنیط‪:‬وک‪:‬زریجنهں‪:‬ںیم‪:‬ڑکج‪:‬دای‪:‬اجات‪:‬ےہ"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.184 :‬‬

‫(‪":)9‬ریسفت‪:‬ونر‪:‬ارعلافم"‪:‬پ‪:،9:‬ارقبلة‪:،‬زریِ‪:‬آتی‪،184::‬؃‪49:‬۔‬
‫(‪" )3‬صحقح البخاري" باب صػة إبؾقس وجـوده‪ ،‬ر‪ ،3277 :‬صـ‪.546‬‬
‫‪255‬‬
‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬ ‫‪956‬‬
‫راضمم‪:‬رشفی‪:‬اهر ُ‪:‬ير ِ‬
‫هك‪:‬رقآم‪:‬رکمی‬
‫اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬اس ‪:‬امہِ ‪:‬ابمر ‪:‬وک ‪:‬تہب ‪:‬ےس ‪:‬اضفلئ ‪:‬هوصخایصت ‪:‬ےک ‪:‬اسھت‪:،‬‬
‫درگی‪:‬ونیہمں‪:‬ےس‪:‬اتممز‪:‬اقمل‪:‬هرمہبت‪:‬اطع‪:‬رفامای‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ابمر ‪:‬امہ‪:‬ںیم‪:‬رقآم‪:‬دیجم‪:‬اک ُ ر‪:‬يهك‪:‬‬
‫وہا‪ ،‬اراش ِد‪:‬ابری‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪ُ﴿ :‬رْهَشَناَضَمَرْۤيِذَّلاَلِزْنُاِهْيِفُنٰاْرُقْلا﴾(‪" )1‬راضمم‪:‬‬
‫هہ‪:‬ابمر ‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬رقآم‪:‬اپ ‪ُ :‬ااترا‪:‬رای"۔‬
‫رهزے‪:‬ےس‪:‬قّلعتم‪:‬اسملئ‪:‬هااکحل‪:‬انھکیس‬
‫اس‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬ےک‪:‬اابقتسك‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬وصرت‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬اس‪:‬یک‪:‬آدم‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ‪:‬‬ ‫ےلہپ ‪:‬یہ ‪:‬رهزے ‪:‬ےس ‪:‬قّلعتم ‪:‬اسملئ ‪:‬هااکحل‪:‬ھکیس ‪:‬ںیل۔ ‪:‬انچہچن‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َذا ك ِ‬ ‫ب‬
‫َِس َف َل َك َل‬
‫َ‬ ‫� ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬وضحر ‪ :‬ج‬
‫‪:‬بك‪:‬‬ ‫َش َب‪َ ،‬ف ْؾ ُقتِ ّم َص ْو َم ُه‪َ :‬فإِك ََّام َأ ْض َع َؿ ُه اهللُ َو َش َؼا ُه»(‪" )2‬بج‪:‬وکیئ‪:‬رهزہ‪:‬دار ج ُ و‬
‫َو َ ِ‬
‫اھکیپ‪:‬ےل‪::،‬وتهہ‪:‬اانپ‪:‬رهزہ‪:‬وپرا‪:‬رکے؛‪:‬ویکہکن‪:‬اُےس‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬الھکای‪::‬اهر‪:‬الپای"۔‬
‫رک‪: :‬‬
‫املعےئ‪:‬رکال ‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک ‪":‬یہی‪:‬مکح ‪:‬رہ‪:‬اُس ‪:‬زیچ‪:‬اک‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬دها‪:‬ای ‪:‬ذغا‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬اهر‪:‬‬
‫‪:‬غر‪:‬هریغہ۔‪:‬اہتبل‪:‬دصق ًا‪:‬دوھاں‪:‬هریغہ‪:‬‬ ‫البدصق‪:‬هاایتخر‪:‬حلق‪:‬ںیم‪:‬اُرت‪:‬اجےئ‪:،‬ےسیج‪:‬دوھاں‪:‬اهر ُ جا‬
‫ےنلگن‪:‬ےس‪:‬رهزہ‪:‬افدس‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬ےسیج‪:‬ہّقح‪:،‬رگسٹی‪:،‬ڑیبی‪:،‬وخبر‪:،‬ارگیتب‪:‬هریغہ‪:‬اک‪:‬دوھاں‪:،‬‬
‫اس‪:‬ںیم‪:‬اضق ‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:‬اهر‪:‬اّفکرہ‪:‬یھب"(‪)0‬۔‪:‬ینعی‪:‬راضمم ‪:‬رشفی‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬اس ‪:‬رهزہ ‪:‬یک‪:‬اضق‪:‬‬
‫ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اکی‪:‬رهزہ‪:،‬اهر‪:‬اّفکر ‪:‬ہےک‪:‬اسھٹ‪:63‬رهزے‪:‬لسلسم‪:‬رےنھک‪:‬وہں‪:‬ےگ۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.185 :‬‬

‫الصوم‪ ،‬ر‪ ،1933 :‬صـ‪.31٩‬‬ ‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب ّ‬
‫(‪" )0‬زنۃہ ‪:‬ااقلری" باب الصائم إذا أكل أو َشب كاشق ًا‪: ،‬تحت ‪:‬ر‪54/5: ،040: :‬۔‪:‬‬
‫ه"اہب ِر‪:‬رشتعی‪":‬نک‪:‬زیچهں‪:‬ےس‪:‬رهزہ‪:‬ںیہن‪:‬اجات‪:،‬ہصح‪989/1:،5:‬۔‬
‫‪256‬‬
‫‪957‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫رهزہ‪:‬دار‪:‬یک‪:‬اشم‬
‫‪:‬سان ‪:‬لہس‪:‬نب‪:‬دعس‪:‬‬ ‫زعزیام رتحمل!‪:‬رهزہ ‪:‬دار‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬وخربخشی‪:‬ےہ‪:،‬رضحت ّ ِي د‬
‫ِ‬
‫ب‬
‫اْلـ َِّة َث َامكِ َق ُة‬
‫� ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬وضحر ‪ :‬جن ‪:‬ارکل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪ِِ « :‬ف ْ َ‬
‫الص ِائ ُؿ ْو َن»(‪": )1‬تّنج‪:‬‬
‫ان‪َ َٓ ،‬يدْ ُخ ُؾ ُه إِ َّٓ َّ‬
‫الر َّي َ‬
‫اب ُي َس َّؿى َّ‬
‫قفا َب ٌ‬
‫َأبو ٍ ِ‬
‫اب‪ ،‬ف َ‬ ‫َْ‬
‫ےک ‪:‬آھٹ‪: 8‬درهازے ‪:‬ںیہ‪: ،‬ام ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬اک ‪:‬انل ‪":‬ر ّ ييام" ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬درهازے ‪:‬ےس‪:‬‬
‫رصف‪:‬رهزہ دار‪:‬یہ‪:‬دالخ‪:‬وہ‪:‬ں‪:‬ےگ"۔‬
‫رهزے‪:‬یک‪:‬زجا‬
‫ب‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬وضحر‪ :‬جن ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ‬
‫احتِ َساب ًا‪ُ ،‬غ ِػ َر َل ُه َما َت َؼدَّ َم ِم ْن‬
‫ان إِ َيامك ًا َو ْ‬
‫ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن َصا َم َر َم َض َ‬
‫َذكْبِ ِه»(‪" )2‬وج ‪:‬اامیم ‪:‬ےک ‪:‬اسھت‪: ،‬وثاب ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬راضمم ‪:‬ےک ‪:‬رهزے ‪:‬رےھک‪: ،‬اس‪:‬‬
‫ےکزگہتش‪:‬انگہ‪:‬شخب‪:‬دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ"۔‬
‫ربتک‪:‬هاال‪:‬ہنیہم‬
‫راقیفم ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬ام ‪:‬اشء ‪:‬اہلل ‪:‬ازعلزی ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬املسمم ‪:‬رقنعبی ‪:‬راضمم‪:‬‬
‫ِ‬
‫ارابمر ‪:‬ےک‪:‬اابقتسك‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬احلص‪:‬رکںی‪:‬ےگ‪:،‬ہی‪:‬اہن ‪:‬ابمر ‪:‬ہنیہم‪:‬ےہ‪:‬سج‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رباکت‪:‬اعل‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪:،‬رںیتمح‪:‬انزك ‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪: ،‬ویکینں‪:‬اک ‪:‬وثاب‪:‬یئک‪:‬انگ‪:‬ڑباھ‪:‬دای‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫زغلںیش ‪:‬اعُمف ‪:‬یک ‪:‬اجیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬داع ‪،‬ں ‪:‬وبقك ‪:‬وہیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬تّنج ‪:‬ےک ‪:‬درهازے ‪:‬وھکك ‪:‬دےی‪:‬‬
‫اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬مّنہج ‪:‬ےک ‪:‬درهازے ‪:‬دنب ‪:‬رک ‪:‬دےی ‪:‬اجےتںیہ۔ ‪:‬اذہا ‪:‬آپ ‪:‬بس ‪:‬وک ‪:‬ہی ‪:‬میظع ‪:‬ہنیہم‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب صػة أبواب اْلـّة‪ ،‬ر‪ ،3257 :‬صـ‪.543‬‬
‫الصوم‪ ،‬ر‪ ،19٩1 :‬صـ‪.3٩6‬‬ ‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب ّ‬
‫‪257‬‬
‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬ ‫‪958‬‬
‫ابمر ‪:‬وہ!‪:‬اهر‪:‬آپ‪:‬امتل‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وخربخشی‪:‬وہ‪:،‬وج‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬اسعلت‪:‬ےن‪:‬آپ‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬برت ‪:‬رامرے ‪:‬ایپرے ‪:‬آرا ‪:‬هموال ‪:‬ﷺ‬‫رضحات ‪:‬ےک ‪:‬ا ِزعاز ‪:‬ںیم ‪:‬دی ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬یک ِ ج ا‬
‫‪:‬ااحصب‪:‬رکال‪ �:‬وک‪:‬دی۔‬
‫ےن‪:‬اےنپ ِ‬
‫ان َص ْف ٌر‬ ‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ رفامےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬أتَاك ُْم َر َم َض ُ‬ ‫یفطصم ِ‬
‫الس َام ِء‪َ ،‬و ُت ْغ َؾ ُق‬
‫اب َّ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُم َب َار ٌك‪َ ،‬ف َر َض اهللُ ‪َ ‬ع َؾ ْقؽ ُْم ص َقا َم ُه‪ُ ،‬ت ْػت َُح فقه َأ ْب َو ُ‬
‫ني‪ ،‬هللِ فِ ِقه َل ْق َؾ ٌة َخ ْ ٌر ِم ْن‬ ‫الش َقاضِ ِ‬
‫اْل ِحق ِم‪َ ،‬و ُت َغ ُّل فِ ِقه َم َر َد ُة َّ‬ ‫ِ ِ‬
‫فقه َأ ْب َو ُ‬
‫اب ْ َ‬
‫ف َص ْف ٍر‪َ ،‬م ْن ُح ِر َم َخ ْ َر َها َف َؼدْ ُح ِر َم»(‪" )1‬اہمترے‪:‬اپس‪:‬راضمم‪:‬اک‪:‬ابمر ‪:‬‬ ‫َأ ْل ِ‬

‫ہنیہم‪:‬آای‪:،‬اہلل‪:‬ﷻ ےن‪:‬مت‪:‬رپ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬رهزے‪:‬رفض‪:‬ےیک‪:‬ںیہ‪:،‬اس‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬آامسم‪:‬ےک‪:‬‬
‫درهازے ‪:‬وھکك ‪:‬دےی ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬مّنہج ‪:‬ےک ‪:‬درهازے ‪:‬دنب ‪:‬رک ‪:‬دےی ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬اهر ‪:‬رشری‪:‬‬
‫نج‪:‬هایشنیط‪:‬دیق ‪:‬رک‪:‬دےی‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪:،‬اس‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬‬
‫ایسی ‪:‬ابربتک ‪:‬رات ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬زہار ‪:‬ونیہمں ‪:‬ےس ‪:‬الضف ‪:‬هرتہب ‪:‬ےہ ‪:‬ینعی ‪:‬بشِ ‪:‬دقر‪: ،‬وت ‪:‬وج ‪:‬ا ِس‪:‬‬
‫ےک‪:‬وثاب‪:‬ےس‪:‬رحمهل‪:‬راہ‪:‬هہ‪ً:‬ۃقیقح‪:‬رحمهل‪:‬ےہ"۔‬
‫ارجِ‪:‬میظع‬
‫رضحات‪:‬رتحمل!‪:‬الب‪:‬ہبش‪:‬امہِ‪:‬راضمم‪:‬اک‪:‬رشتفی‪:‬الان‪:،‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬میظع‪:‬تمعن‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ‪: ،‬اذہا ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬رپ ‪:‬الزل ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬هہ ‪:‬وفادئ ‪:‬احلص ‪:‬رکںی‪: ،‬وج ‪:‬رامرے ‪:‬ےیل ‪:‬داین‪:‬‬
‫هآرخت ‪:‬ںیم ‪:‬الھبیئ ‪:‬اک ‪:‬ذرہعی ‪:‬وہں۔ ‪:‬وضح ِر ‪:‬ارکل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ق َال اهللُ‪ :‬ك ُُّل‬
‫ِ‬
‫الص َقا َم‪َ :‬فإِ َّك ُه ِِل َو َأكَا َأ ْج ِزي بِه‪َ ،‬و ِّ‬
‫الص َقا ُم ُجـَّ ٌة‪،‬‬ ‫َع َؿ ِل ا ْب ِن آ َد َم َل ُه إِ ّٓ ِّ‬
‫ب‪َ ،‬فإِ ْن َشا َّب ُه َأ َحدٌ‬ ‫ال َي ْر ُف ْث َوَٓ َي ْص َخ ْ‬‫َان َي ْو ُم َص ْو ِم َأ َح ِدك ُْم‪َ ،‬ف َ‬
‫َوإِ َذا ك َ‬

‫(‪" )1‬شـن الـَّسائي" كتاب الصقام‪ ،‬ر‪ ،21٩2 :‬اْلزء ‪ ،4‬صـ‪.132 -131‬‬
‫‪258‬‬
‫‪959‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫وف َف ِم‬‫َأ ْو َقا َت َؾ ُه َف ْؾ َق ُؼ ْل‪ :‬إِ ِِّّن ا ْم ُر ٌؤ َص ِائ ٌم‪َ ،‬وا َّل ِذي َك ْػ ُس ُحم َ َّؿ ٍد بِ َق ِد ِه! َخلُ ُؾ ُ‬
‫ك‪ ،‬لِؾص ِائ ِم َفرحت ِ‬
‫َان َي ْػ َر ُح ُف َام‪:‬‬ ‫الص ِائ ِم َأ ْضقب ِعـْدَ اهللِ ِمن ِريحِ ادِْس ِ‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َّ‬
‫(‪ )1‬إِ َذا َأ ْف َط َر َف ِر َح‪َ )2( ،‬وإِ َذا َل ِؼ َي َر َّب ُه َف ِر َح بِ َص ْو ِم ِه»(‪.)1‬‬
‫"اہلل‪:‬اعتیل‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪:‬آدیم ‪:‬اک ‪:‬رہ ‪:‬لمع‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬اینپ‪:‬ذات‪:‬ےک‪:‬ےیل ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫وساےئ ‪:‬رهزے ‪:‬ےک؛ ‪:‬ہک ‪:‬هہ ‪:‬ریمے ‪:‬ےیل ‪:‬ےہ‪: ،‬اهر ‪:‬اُس ‪:‬اک ‪:‬دبہل ‪:‬ںیم ‪:‬وخد ‪ُ :‬دهں ‪:‬اگ۔ ‪:‬رهزہ‪:‬‬
‫ذعاب‪:‬ےس‪:‬اچبےن‪:‬هایل‪:‬ڈاھك‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬بج‪:‬مت‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬وکیئ‪:‬رهزے‪:‬ےس‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬ہن‪:‬شحف‪:‬‬
‫ابت ‪:‬رکے‪: ،‬اهر ‪:‬ہن ‪:‬یسک ‪:‬ےس ‪:‬ڑگھجے‪: ،‬ارگ ‪:‬اُےس ‪:‬وکیئ ‪:‬اگیل ‪:‬دے ‪:‬ای ‪:‬ڑگھجے‪: ،‬وت ‪:‬اُس‪:‬‬
‫ب‬
‫ےسہہک‪:‬دے‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬رهزے‪:‬ےس‪:‬وہں۔‪:‬اُس‪:‬ذات‪:‬یک‪:‬مسق‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬قتجض اۂ‪:‬دقرت‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ش‬
‫ریمی‪:‬اجم‪:‬ےہ!‪:‬رهزہ‪:‬دار‪:‬ےک‪:‬ہنم‪:‬یک ‪:‬وُب‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬مُسک‪:‬یک‪:‬وخوبش‪:‬ےس ‪:‬یھب‪:‬زایدہ ‪:‬دنسپ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬رهزہ دار ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ده‪: 9‬وخایشں ‪:‬ںیہ ‪:‬نج ‪:‬ےس ‪:‬اُےس ‪:‬رف تح ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: )1(: :‬اکی‪:‬‬
‫اِاطفر‪:‬یک‪:‬وخیش‪:)9(:،‬اهر‪:‬دهرسی‪:‬اےنپ‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬ےس‪:‬المرات‪:‬یک‪:‬وخیش"۔‬
‫منہج‪:‬ےس‪:‬آزادی‬
‫زعزیام‪:‬رگایم‪:‬دقر! ‪:‬مہ ‪:‬بس‪:‬املسمم‪:‬اس‪:‬میظع‪:‬وممسِ‪:‬ابعدات‪:‬هرباکت ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِ‬
‫اایتشق‪:‬ںیم‪:‬ںیہ؛‪:‬اتہک‪::‬الھبیئ‪:‬ےک‪:‬دیمام‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬دهرسے‪:‬ےس‪:‬آےگ‪:‬ڑبےنھ‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬‬
‫رکںی ‪:‬اهر ‪:‬ارج‪ِ:‬میظع ‪:‬اپ ‪،‬ں۔ ‪:‬وت ‪:‬وکم ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬اےنپ ‪:‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬تّنج ‪:‬اک ‪: :‬ادیمهار ‪:‬ےہ؟! ‪:‬اهر‪:‬‬
‫وکشش ‪:‬رکات ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اُےس ‪:‬مّنہج ‪:‬ےس ‪:‬آزاد ‪:‬رکدہ ‪:‬ولوگں ‪:‬ںیم ‪:‬امشر ‪:‬رک ‪:‬ایل ‪:‬اجےئ؟! ‪:‬رساک ِر ‪:‬ده ‪:‬اعمل‪:‬‬
‫ان‪ ،‬ص ِّػدَ ِ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َذا ك َ‬
‫ت‬ ‫َان َأ َّو ُل َل ْق َؾة م ْن َص ْف ِر َر َم َض َ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الش َقاضِ ُ‬
‫ني َو َم َر َد ُة ِْ‬
‫اب‪،‬‬ ‫اْل ِّن‪َ ،‬و ُغ ِّؾ َؼ ْت َأ ْب َو ُ‬
‫اب الـَّران‪َ ،‬ف َؾ ْم ُي ْػت َْح مـ َْفا َب ٌ‬ ‫َّ‬

‫الصوم‪ ،‬ر‪ ،19٩4 :‬صـ‪.3٩6‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب ّ‬
‫‪259‬‬
‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬ ‫‪963‬‬
‫َاد‪ :‬يا ب ِ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫و ُفتِّح ْت َأبواب ْ ِ‬
‫اغ َي‬ ‫اب‪َ ،‬و ُيـَادي ُمـ َ َ‬ ‫اْلـَّة َف َؾ ْم ُي ْغ َؾ ْق مـ َْفا َب ٌ‬
‫َْ ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫َص! َوهللِ ُع َت َؼا ُء ِمن الـ َِّار‪َ ،‬و َذ َ‬
‫لك ك َُّل‬ ‫ِ‬
‫الَّش َأ ْق ْ‬
‫ِ‬ ‫ْ ِ‬
‫اخلَ ْر َأ ْقبِ ْل! َو َيا َباغ َي َّ ِّ‬
‫‪:‬خت‪:‬وک‪:‬ڑیبایں‪:‬‬ ‫َل ْق َؾ ٍة»(‪":)1‬بج‪:‬امہِ‪:‬راضمم‪:‬یک‪:‬یلہپ‪:‬رات‪:‬آیت‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬ایشنیط‪:‬اهر‪:‬رسشک ج ّ ا‬
‫ڈاك‪:‬دی‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪: ،‬مّنہج ‪:‬ےک‪:‬درهازے‪:‬دنب‪:‬رک‪:‬دےی‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬اُم ‪:‬ںیم‪:‬ےس ‪:‬وکیئ ‪:‬یھب‪:‬‬
‫درهازہ ‪:‬ںیہن ‪:‬وھکال ‪:‬اجات‪: ،‬تّنج ‪:‬ےک ‪:‬درهازے ‪:‬وھکك ‪:‬دےی ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬اهر ‪:‬اُم ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬مدی ‪:‬ترارات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اے ‪:‬اط ِِ ‪:‬ا ر ‪:‬آےگ‪:‬‬
‫وکیئ ‪:‬یھب ‪:‬درهازہ ‪:‬دنب ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک ‪:‬اجات‪: ،‬اهر ‪:‬اکی ُ ا‬
‫ڑبوھ! ‪:‬اهر ‪:‬اے ‪:‬رشّ ‪:‬ےک ‪:‬التمیش ‪:‬ابز ‪:‬آاجؤ! ‪:‬اهر ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬یئک ‪:‬ولوگں ‪:‬وک ‪:‬مّنہج ‪:‬ےس ‪:‬آزاد ‪:‬رفامات‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬اهر‪:‬ایس‪:‬رطح‪:‬اک‪:‬اعُمہلم‪:‬راضمم‪:‬یک‪:‬رہ‪:‬رات‪:‬ںیم‪:‬رہ ا‪:‬ےہ"۔‬
‫ہادن‪:‬دھکی‪:‬رک‪:‬ڑپےنھ‪:‬یک‪:‬داع‬
‫زعزی‪:‬دهوتس!‪:‬بج‪:‬مہ‪:‬ا س‪:‬ابمر ‪:‬امہ‪:‬وک‪:‬اپ ‪،‬ں‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬ےنیہم‪:‬اک‪:‬ہادن‪:‬دںیھکی‪:،‬وت‪:‬‬
‫اس‪:‬هتق‪:‬ہی‪:‬داع‪:‬ڑپینھ‪:‬ہا ےی‪:،‬رامرے‪:‬آرا‪:‬رتمحِ‪:‬اعایملم‪:‬ﷺ داع‪:‬رکےت‪« :‬ال َّؾ ُف َّم‬
‫ال ِم‪َ ،‬ر ِِّّب َو َر ُّب َك‬ ‫ال َم ِة َو ِ‬
‫اإل ْش َ‬ ‫الس َ‬ ‫َأهؾِ ْؾه َع َؾقـَا بِا ْلقؿ ِن و ِ ِ‬
‫اإل َيامن‪َ ،‬و َّ‬ ‫ُْ َ‬ ‫ْ ُ ْ‬
‫اهللُ!»(‪" )2‬ایہل!‪:‬اس‪:‬ےئن‪:‬ہادن‪:‬اک‪:‬ولطع‪:‬وہان‪:‬رامرے‪:‬ےیل‪:‬انم‪:،‬اامیم‪: ،‬السیتم‪:‬اهر‪:‬‬
‫االسل‪:‬اک‪:‬ذرہعی‪:‬انب‪:،‬اے‪:‬ہادن‪:‬ریما‪:‬اهر‪:‬ریتا‪:‬رب‪:‬اہلل‪:‬ےہ!"۔‬
‫اذہا ‪:‬ںیمہ ‪:‬راضمم ‪:‬اک ‪:‬رتہبنی ‪:‬اابقتسك ‪:‬رکان ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬وخب ‪:‬ابعدات‪:‬‬
‫هاامعك‪:‬اصہحل‪:‬رکےن‪:‬ںیہ‪:،‬اہلل‪:‬هروسك‪:‬وک‪:‬وخب‪:‬رایض‪:‬رکان‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬یک‪:‬آدم‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےس‪:‬ےلہپ‪:‬یہ‪:‬کین‪:‬اکومں‪:‬یک‪:‬رطف ُ‪:‬روجع‪:‬هتقبس‪:‬رکین‪:‬ےہ‪:،‬ام‪:‬اشء‪:‬اہلل!‪:‬۔‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" باب ما جاء ِف فضل صفر رمضان‪ ،‬ر‪ ،682 :‬صـ‪.174‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬باب ما يؼول عـد رؤية اهلالل‪ ،‬ر‪ ،3451 :‬صـ‪.788‬‬
‫‪260‬‬
‫‪961‬‬ ‫اابقتسك‪:‬راضمم‬
‫ِ‬
‫داع‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬ابعشم‪:‬ےک‪:‬ام‪:‬ہیقب‪:‬احملت‪:‬ںیم‪:‬ںیمہ‪:‬دے‪:،‬اهر‪:‬ںیمہ‪:‬ریخب‪:‬هاعتیف‪:‬‬
‫راضمم‪:‬کت‪:‬اچنہپ‪:‬دے‪:،‬رهزهں‪:‬اهر ‪:‬امن ِز‪:‬رتاهحی ‪:‬ںیم‪:‬رامری‪:‬دمد‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬امتل‪:‬انگوہں‪:‬‬
‫ےس‪:‬ےنچب‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام۔‪:‬ںیمہ‪:‬کلم‪:‬هوقل‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬اهر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬‬
‫بیصن‪:‬رفام‪:،‬ابیمہ‪:‬ااحتد‪:‬هاافتق‪:‬اهر‪:‬تبحم‪:‬هاُتفل‪:‬وک‪:‬اهر‪:‬زایدہ‪:‬رفام‪ ،‬ںیمہ‪:‬ااکح ِل‪:‬رشتعی‪:‬رپ‪:‬‬
‫حیحص ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام۔ ‪:‬رامری ‪:‬داع ‪،‬ں ‪:‬اینپ ‪:‬ابراگہِ ‪:‬ےبسک ‪:‬انپہ ‪:‬ںیم ‪:‬وبقك ‪:‬رفام‪:،‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪261‬‬
‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪262‬‬

‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:33‬ابعشؿ‪:‬امظع ‪1441‬ھ‪2323 / 4 / 24 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫وضحر ‪:‬ونر‪،‬ررش ‪:‬عف ِی ‪ِ:‬م یؾ ‪:‬شور ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪:‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫زاکت‪:‬یک‪:‬رف تی‪:‬افر‪:‬مک‬
‫رتحمؾ‪:‬اھبویئ! ‪:‬زاکت‪:‬اکی‪:‬امہ‪:‬دینی‪:‬االسىم‪:‬رفہضی ‪:‬وہےن‪: :‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اسھتش‪:‬‬
‫اعُمىش‪:‬فااصتقدی‪:‬الکشمت‪:‬ےک‪:‬لح‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬رتہبنی‪:‬فؤمرِث‪:‬ذرہعی ى‪:‬هب‪:‬ےہ۔‪:‬زاکت‪:‬اک‪:‬لغووی‪:‬‬
‫ینعم‪:‬ےہ‪:‬اپ ‪:‬رکانش‪:‬درتس‪:‬رکانش‪:‬ڑبانھش‪:‬ہکبج‪:‬رشتعیی‪:‬االسہیم‪ :‬ںيم‪:‬زاکت‪:‬اک‪:‬ینعم‪":‬امؽ‪:‬اک‪:‬‬
‫تعی‪ َّ:‬هرنـ‪:‬ےن‪:‬ک رّر‪:‬ےہ ‪:‬ےہش‪:‬اعت ‪ :‬یلیک‪:‬یک‪ :‬یر ‪:‬یک‪:‬اخرطش‪:‬یسک‪:‬‬
‫اکی‪:‬وصخمص‪:‬ہّصحش‪:‬وج‪:‬رش ی‬
‫املسمؿ‪:‬رشیع‪:‬ریقف‪:‬وک‪:‬اس‪:‬اک‪:‬امکل‪:‬انب‪:‬دانی‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫زاکت ‪:‬رفض ‪:‬ےہش ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬رف تی ‪:‬رقٓاؿش ‪:‬تّنس ‪:‬افر ‪:‬ا ی ی‬
‫امجع ‪:‬اتّم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫اثتب‪:‬ےہش‪:‬وج‪:‬ایس‪:‬یک‪:‬رفضي ںت‪:‬اک‪:‬ااکنر‪:‬رکے‪:‬فہ‪:‬دارئۂ‪:‬االسؾ‪:‬ےس‪:‬اخرج‪:‬ےہ۔‪:‬وج‪:‬زاکت‪:‬وک‪:‬‬
‫ي‬
‫گ‬
‫قحتسم‪:‬ذعاب‪:‬ےہ‪:‬۔افروج‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ادائى‪:‬‬ ‫رفض‪:‬اجےنن‪:‬افر‪:‬امےنن‪:‬ےک‪:‬ابفوجد‪:‬ادا‪:‬ہن‪:‬رکےش‪:‬فـ‪ :‬ی‬

‫الدر ادختار" كتاب الزكاة‪.419-414/5 ،‬‬

‫(‪ّ " )1‬‬
‫‪262‬‬
 ‫‪263‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫ںیم ‪:‬اتریخ ‪:‬رکے ‪:‬فـ ‪: :‬اگہنگر ‪:‬ےہش ‪:‬اس ‪:‬رپ ‪:‬وتہب ‪:‬الزؾ ‪:‬ےہ۔ ‪:‬زاکت ‪:‬ہن ‪:‬دےنی ‪:‬فاےل ‪:‬ےس ‪:‬اح یمك‪:‬‬
‫االسؾ ‪::‬زرب‪:‬دیتس ى‪:‬هب ‪:‬فوصؽ‪:‬رک‪:‬اتکس ‪:‬ےہ۔ ‪:‬زاکت‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬رسیتا‪:‬رنک ‪:‬ےہش ‪:‬وج‪:‬رجہت ‪:‬ےک‪:‬‬
‫گا۔‬
‫ك‪ :‬ں‬
‫دفرسے‪:‬اسؽ‪:‬رفض‪ :‬ں ا‬
‫زاکت‪:‬سک‪:‬رپ‪:‬رفض‪:‬ےہ؟‬
‫زاکت ‪:‬رہ ‪:‬اس ‪:‬اعلق ‪:‬فابغل ‪: :‬املسمؿ ‪:‬رمد ‪:‬فوعرت ‪:‬رپ ‪:‬رفض ‪:‬ےہش ‪:‬وج ‪:‬اصِبح‪:‬‬
‫فاحاجت ‪:‬اصلي ںہ ‪:‬ےس ‪:‬زادئش ‪:‬مك ‪:‬از ‪:‬مك‪:‬‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫‪:‬رضفرایت ‪:‬زدنیگ ‪:‬‬ ‫اصنب ‪:‬وہش ‪:‬ینعی ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬اپس‬
‫ا‪:‬امؽ‪:‬‬
‫اسڑےھ ‪:‬است ‪:‬وتہل ‪:‬وسانش ‪:‬ای ‪:‬اسڑےھ ‪:‬ابفؿ ‪:‬وتہل ‪:‬اچدنیش ‪:‬ای ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬ربارب‪:‬دقنی ‪ :‬ںي ی‬
‫اجترت‪:‬وہ۔‪:‬افر‪:‬بج‪:‬اس‪:‬اصنب‪:‬رپ‪:‬لمكم ں‪:‬اي‪:‬رمقی‪:‬اسؽش‪:‬ینعی‪:‬اچدن‪:‬ےک‪:‬اابتعر‪:‬ےس‪:‬زگر‪:‬‬
‫‪:‬يش‪:‬ینعی‪:‬اچوسیلاں‪:‬ہّصح‪:‬زاکت‪:‬الزؾ‪:‬وہىت‪:‬ےہ۔‬ ‫اجےئش‪:‬بت‪:‬اس‪:‬امؽ‪:‬رپ‪:‬هاا ى ں ‪،‬‬
‫زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬اک‪:‬مک‬
‫اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬ےن ‪:‬املسم‪،‬رں ‪:‬وک زاکت ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬اک ‪:‬مک ‪:‬امنز ‪:‬ےس ‪:‬لصتم ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫﴿ َواوُمْيِقَا َةوٰلَّصلا َواوُتٰا َةوٰكَّزلا َواْوُعَكْرا َعَم َنْيِعِكّٰرلا﴾(‪" : )1‬امنز ‪:‬اقمئ ‪:‬روھکش ‪:‬زاکت ‪:‬ادا‪:‬‬
‫رکفش‪:‬افر‪:‬روکع‪:‬رکےن‪:‬فاولں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬روکع‪:‬رکف!"‪:‬۔‪:‬ینعی‪:‬امنز‪:‬ابامجتع‪:‬ادا‪:‬ےہ ‪:‬رکف۔‬
‫زاکت انم ‪:‬فاامؿش ‪:‬ونیکسمںش ‪:‬اتحموجں ‪:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬ف یلفؿش ‪:‬افر ‪:‬زمغدفں ‪:‬یک‪:‬‬
‫یدوجل ىش‪:‬ورہفںش‪:‬فںونںش‪:‬سعوتں‪:‬یک‪:‬ظاف‪،‬تش‪:‬افر‪:‬اعت ‪:‬فروسؽ‪:‬یک‪ :‬یر ‪:‬ےک‪:‬لوصؽ‪:‬اک ں‪:‬اي‪:‬‬
‫امہ‪:‬افر‪:‬رتہبنی‪:‬ذرہعی‪:‬ےہ۔‬
‫رفي ںقا یاؿ‪:‬رگاىم‪:‬در!‪:‬زاکت‪:‬اک‪:‬االسؾ‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬اٰیلع‪:‬افر‪:‬میظع‪:‬رمہبت‪:‬فاقمؾ‪:‬ےہش‪:‬‬
‫‪:‬ح ں‬
‫‪:‬رکي ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬یئک ‪:‬اقمامت ‪:‬رپ ‪:‬زاکت ‪:‬اک ‪:‬ذرک ‪:‬امنز ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک ى ں ی ى‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البقرة‪.43 :‬‬
‫‪263‬‬
‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪264‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬ارعفد ‪:‬رفامای‪« :‬ا َّت ُق ْوا اهللَ َر َّبك ُْم‪،‬‬ ‫اسھت ‪:‬رفامای۔ ‪:‬ىفطصم ی‬
‫َخ َسك ُْم‪َ ،‬و ُصو ُموا َش ْه َرك ُْم‪َ ،‬و َأ ُّدوا َزكَا َة َأ ْم َوالِك ُْم‪َ ،‬و َأصِو ُع ْوا‬
‫َو َص ُّلوا َ ْ‬
‫َذا َأ ْم ِرك ُْم‪ ،‬تَدْ ُخ ُل ْوا َجنَّ َة َر ِّبك ُْم!»(‪" )1‬اےنپ ‪:‬رب ‪:‬ےس ‪:‬هرےت ‪:‬روہ! ‪:‬جنپ ‪:‬فہتق ‪:‬امنز‪:‬‬
‫اقمئ ‪:‬روھک! ‪:‬رناضؿ ‪:‬ےک ‪:‬رفزے ‪:‬روھک! ‪:‬اےنپ ‪:‬امؽ ‪:‬یک ‪:‬زاکت ‪:‬ادا ‪:‬رکف! ‪:‬افر ‪:‬احمكی ‪:‬االسؾ ‪:‬فاع یم‪:‬‬
‫ںدي‪:‬یک‪:‬ایاطتع‪:‬رکف!‪:‬وت‪:‬اےنپ‪:‬رب‪:‬یک‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪:‬دالخ‪:‬وہ‪:‬اجٔو‪:‬ےگ!"۔‬
‫زاکت‪:‬ادا‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬افدئـ‬
‫‪:‬االسم! ‪:‬درگی ‪:‬رفاو ‪:‬ففا تات ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھتش‪:‬‬ ‫رفي ںقا یاؿ ‪:‬تّلمی ں‬
‫زاکت ‪:‬دےنی ‪:‬فاےل ‪:‬کین ‪:‬املسم‪،‬رں ‪:‬وکش ‪ٓ:‬ارخت ں‪:‬يم ‪:‬ہن ‪:‬ھچک ‪:‬وخػ ‪:‬وہاگ ‪:‬افر ‪:‬ہن ‪:‬یہ ‪:‬ھچک ‪:‬رجن‪:‬‬
‫فمغش‪:‬ارعف ید ‪:‬ابری‪ :‬یلیک‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِاَنْيِذَّلااْوُنَمٰاَواوُلِمَعِتٰحِلّٰصلاَواوُماَقَا َةوٰلَّصلاَو‬
‫َةوٰكَّزلا ْمُهَل ْمُهُرْجَا َدْنِع ْمِهِّبَرۚ‪َ ١‬واَل ٌفْوَخ ْمِهْيَلَع َواَل ْمُه َنْوُنَزْحَي﴾(‪ً" )2‬انیقی ‪:‬فہ‪:‬‬
‫‪:‬يکش ‪:‬امنز ‪:‬اقمئ ‪:‬یک ‪:‬افر ‪:‬زاکت ‪:‬ادا ‪:‬یکش ‪:‬اؿ ‪:‬اک ‪:‬ااعنؾ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫وج ‪:‬اامیؿ ‪:‬الےئ ‪:‬افر ‪:‬اےھچ ‪:‬اکؾ ں‬
‫رب‪ :‬یلیک‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ےہش‪:‬ہن‪:‬اںیہن‪:‬ھچک‪:‬وخػ‪:‬وہاگ‪:‬افر‪:‬ہن‪:‬وک ى‪:‬مغ!"۔‬
‫اکی‪:‬افر‪:‬اقمؾ‪:‬رپ‪:‬زاکت‪:‬دےنی‪:‬فاےل‪:‬ؤمنم‪:‬املسمؿ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬ارعفد‪:‬‬
‫وہات‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْيِتَمْحَرَوْتَعِسَّلُكٍءْيَشؕ‪١‬اَهُبُتْكَاَسَفَنْيِذَّلِلَنْوُقَّتَيَوَنْوُتْؤُيَةوٰكَّزلا‬
‫َوَنْيِذَّلا ْمُه اَنِتٰيٰاِب َنْوُنِمْؤُي﴾(‪" )3‬ریمی ‪:‬رتمح ‪:‬رہ ‪:‬زیچ ‪:‬اک ‪:‬ایاحہط ‪:‬ےیک ‪:‬وہےئ ‪:‬ےہش ‪:‬وت‪:‬‬
‫رقنعبی‪:‬ںیم‪:‬اینپ‪:‬رتمح‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ھکل‪:‬دفں‪:‬اگش‪:‬وج‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬هرےت‪:‬افر‪:‬زاکت‪:‬دےتی‪:‬‬

‫(‪" )1‬سنن الرتمذي" أبواب اجلمعة‪ ،‬باب منه‪ ،‬ر‪ ،616 :‬صـ‪.158‬‬
‫(‪ )2‬پ‪َ ،3‬‬
‫البقرة‪.277 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،9‬األعراف‪.156 :‬‬
‫‪264‬‬
 ‫‪265‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫ںیہش‪:‬افر‪:‬فہ‪:‬وج‪:‬امہری‪ٓ:‬اوتیں‪:‬رپ‪:‬اامیؿ‪:‬الےت‪:‬ںیہ!"۔‬
‫ی‬
‫رضحات‪:‬رگاىم!‪:‬قد ہ‪:‬فزاکت‪:‬دےنی‪:‬ےس‪:‬امؽ‪:‬ںیم‪:‬ا ہ‪:‬فرب ت‪:‬وہىت‪:‬ےہش‪:‬ہکل‪:‬‬
‫ہی ‪:‬اکؾ ‪:‬امؽ‪:‬ےک ‪ :‬عئ ‪:‬وہےن ‪:‬افر ‪:‬اصقنؿ ‪:‬ےس ‪:‬ظاف‪،‬ت‪:‬فاامؿ‪:‬اک ‪:‬ذرہعی‪:‬اتنب ‪:‬ےہش ‪:‬اعت ‪ :‬یلیک‪:‬ےن‪:‬‬
‫(‪)1‬‬
‫ارعفد ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬وۤاَم ْمُتْيَتٰا ْنِّم ٍةوٰكَز َنْوُدْيِرُت َهْجَو ِهّٰللا َكِٕىٰٓلوُاَف ُمُه َنْوُفِعْضُمْلا﴾‬
‫"اعت ‪:‬یک‪:‬ر ‪:‬اچےتہ‪:‬وہےئ‪:‬وج‪:‬مت‪:‬ریخات‪:‬دفش‪:‬وت ں‬
‫‪:‬اي‪:‬یہ‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬دانگ‪:‬ےہ"۔‬
‫نی‪:‬‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬زاکت ‪:‬اکی ‪:‬امہ ‪:‬دینی ‪:‬رفہضی ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھتش ‪:‬د ی‬
‫االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬امےنن ‪:‬فاولں ‪:‬یک ‪:‬اامتجیع ‪:‬الکشمت ‪:‬ےک ‪:‬لح ‪:‬ےک ‪:‬ےیلش ‪:‬اکی ‪:‬رتہبنی ‪:‬فؤمرِث‪:‬‬
‫وکشش ‪:‬یھب ‪:‬ےہش ‪:‬افر ‪:‬ہی ‪:‬ایپری ‪:‬وکشش ‪:‬اتحموجں ‪:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬ف یلفؿ ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪ٓ:‬ااسؿ ‪:‬رطہقیش ‪:‬افر‪:‬‬
‫اعت ‪: B:‬یک‪:‬ر ‪:‬ےک‪:‬لوصؽ‪:‬اک‪:‬رتہبنی‪:‬ذرہعی‪:‬یھب ‪:‬ےہش ‪:‬ارعف ید ‪:‬دخافدنی ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وۤاَم‬
‫اْۤوُرِمُا اَّلِا اوُدُبْعَيِل َهّٰللا َنْيِصِلْخُم ُهَل َنْيِّدلا۬ۙ‪َ ١‬ءٓاَفَنُح َواوُمْيِقُي َةوٰلَّصلا َواوُتْؤُي َةوٰكَّزلا‬
‫َوَكِلٰذُنْيِدِةَمِّيَقْلا﴾(‪" )2‬اؿ‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬وت‪:‬یہی‪:‬مک‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬اخصل‪:‬اعت ‪:‬یہ ‪:‬رپ‪:‬دیقعہ‪:‬رےتھک‪:‬‬
‫وہےئش ‪:‬اکی ‪:‬رطػ ‪:‬ےک ‪:‬وہ ‪:‬رکش ‪:‬اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬یک ‪:‬دنبیگ ‪:‬رکںیش ‪:‬امنز ‪:‬اقمئ ‪: :‬رکںی ‪:‬افر ‪:‬زاکت ‪:‬ادا‪:‬‬
‫رکںیش‪:‬افر‪:‬ہی‪:‬دیساھ‪ :‬یدنی‪:‬ےہ"۔‬
‫الزكَاةَ‪،‬‬
‫ض َّ‬‫اکی‪:‬اقمؾ‪:‬رپ‪:‬روسؽ‪:‬اعت ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن اهللَ ََل َي ْف ِر ِ‬
‫ْ‬
‫إِ ّٓ ل ِ ُو َط ِّو َب َما َب ِق َي ِم ْن َأ ْم َوالِك ُْم»(‪" )3‬اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬ےن ‪:‬زاکت ‪:‬وک ‪:‬اس ‪:‬ےیل ‪:‬رفض‪:‬‬
‫رےابیق‪:‬امؽ‪:‬وک‪:‬اپ ‪:‬رک‪:‬دے"۔‬
‫رفامایش‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬اہمت ‪:‬‬

‫الروم‪.39 :‬‬
‫(‪ )1‬پ‪ُ ،21‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،3٣‬الب ّونة‪.5 :‬‬
‫باب يف حقوق ادال‪ ،‬ر‪ ،1664 :‬صـ‪.247‬‬
‫كتاب الزكاة‪ُ ،‬‬
‫(‪ُ " )3‬سنن أيب داود" ُ‬
‫‪265‬‬
‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪266‬‬

‫امہرے‪ٓ:‬ااق‪:‬فومال‪:‬ﷺ زمدی‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪َ « :‬م ْن َأ َّدى َزكَا َة َمال ِ ِه‪َ ،‬ف َقدْ‬

‫َش ُه»(‪":)1‬سج‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬امؽ‪:‬یک‪:‬زاکت‪:‬ادا‪:‬رک‪:‬دیش‪::‬اس‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬امؽ‪:‬اک‪:‬رش‪:‬‬ ‫َذ َه َ‬
‫ب َعنْ ُه َ ُّ‬
‫دفر‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ"۔‬
‫هاؾ‪:‬الموونینم ‪:‬رضحت ه یں ‪،‬‬
‫‪:‬سـ‪:‬اعہشئ ‪ّ:‬دصہقی‪:‬ہبّیط‪:‬اطرہـ ‪ �:‬ےس‪:‬رفاتی ‪:‬ےہش‪:‬‬
‫الزك ِ‬
‫َاة! َو َد ُاووا‬ ‫رساک یر ‪:‬ادَبی ‪:‬رقار ﷺ ےن ‪:‬ارعفد ‪:‬رفامای‪َ « :‬ح ِّصنُوا َأ ْم َوا َلك ُْم بِ َّ‬
‫الصدَ َق ِة!»(‪" )2‬زاکت ‪:‬ادا ‪:‬رکےک ‪:‬اےنپ ‪:‬اوماؽ ‪:‬وفحمظ ‪:‬رک ‪:‬ول! ‪:‬افر ‪:‬قداقت‪:‬‬‫َم ْر َضاك ُْم بِ َّ‬
‫دے‪:‬رک ‪:‬اےنپ ‪:‬امیبرفں‪:‬اک ‪:‬العج ‪:‬ےہ ‪:‬رکف!"۔ ‪:‬ینعی ‪:‬قداقت ‪:‬فریخات ‪:‬فزاکت ‪:‬دےنی ‪:‬ےس ‪:‬امؽ‪:‬‬
‫ںیم ‪ :‬یم‪:‬ںیہن‪:‬وہىتش‪:‬ہکل‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ظاف‪،‬ت‪:‬وہىت‪:‬ےہش‪:‬اصقنؿ‪:‬ےس‪ :‬چ‪:‬اجات‪:‬ےہش‪:‬ہکل‪:‬اس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫زمدی‪:‬رب ت‪:‬فا ہ‪:‬وہات‪:‬ےہش‪:‬افر‪:‬تبیصمش‪:‬امیبریش‪:‬دھکش‪:‬درد‪:‬ففیلكت‪::‬دفر‪::‬وہےت‪:‬ںیہ۔‬
‫زاکت‪:‬ادا‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬فابؽ‬
‫ی‬
‫رضحات‪:‬رتحمؾ!‪:‬وج‪:‬ولگ‪:‬اےنپ‪:‬امؽ‪:‬یک‪:‬زاکت‪:‬ادا‪:‬ںیہن‪:‬رکےتش‪:‬اوسیں‪:‬ےس‪:‬قلعت‪:‬‬
‫اعت ‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬ےن ‪:‬ارعفد ‪:‬رفام ںيا‪َ﴿ :‬وَنْيِذَّلا َنْوُزِنْكَي َبَهَّذلا َوَةَّضِفْلا َواَل‬
‫اَهَنْوُقِفْنُيْيِفِلْيِبَسِهّٰللاۙ‪ْ١‬مُهْرِّشَبَفٍباَذَعِبمْيِلَاٍۙ‪َ۰۰۳۴‬مْوَّيىٰمْحُياَهْيَلَعْيِفِراَنَمَّنَهَج‬
‫ىٰوْكُتَفاَهِبْمُهُهاَبِجَوْمُهُبْوُنُجَوْمُهُرْوُهُظؕ‪١‬اَذٰهاَمْمُتْزَنَكْمُكِسُفْنَاِلاْوُقْوُذَفاَم‬
‫ْمُتْنُكَنْوُزِنْكَت﴾(‪" )3‬فہ‪:‬ولگ‪:‬وج‪:‬وسان‪:‬اچدنی ‪:‬عمج‪:‬رکےک‪:‬رےتھک‪:‬ںیہش‪:‬افر‪:‬اےس‪:‬اعت ‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬‬
‫ںیم‪:‬رخچ‪:‬ںیہن‪:‬رکےتش‪:‬اںیہن‪:‬درد‪:‬ان ‪:‬ذعاب‪:‬یک‪:‬وخربخشی‪:‬انسٔو!‪:‬سج‪:‬دؿ‪:‬فہ‪:‬منہج‪:‬یک‪ٓ:‬اگ‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم األوسط" باب األلف‪ ،‬من اسمه أمحد‪ ،‬ر‪.431/1 ،1579 :‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع ىفسه‪ ،‬ر‪.532/1 ،1963 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،1٣‬التوبة‪.35 ،34 :‬‬
‫‪266‬‬
 ‫‪267‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫پیںٹ‬
‫اپتای‪:‬اجےئ‪:‬اگش‪:‬رھپ‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬اشیپاینں‪:‬افر‪:‬رکفںیٹ‪:‬افر ھیںں داںیغ‪:‬ےگش‪(:‬افر‪:‬ںیہک‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬عمج‪:‬رک‪:‬راھک‪:‬اھتش‪:‬اب‪:‬اس‪:‬عمج‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬زما‪:‬وھکچ!"۔‬
‫ےگ‪:):‬ہی‪:‬ےہ‪:‬فہ‪:‬وج‪:‬مت‪:‬ےن‪:‬اےنپ ں‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬زاکت‪:‬ادا‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬فاےل‪:‬اک‪:‬امؽش‪ٓ:‬ارخت ں‪:‬يم‪:‬نایھک‪:‬اسپن‪:‬یک‪:‬‬
‫ی‬
‫لکش ‪:‬اایتخر ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬اےس ‪:‬هاتس ‪:‬رےہ ‪:‬اگ۔ ‪:‬رضحت ه یں ‪،‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬ا و ‪:‬رہہرہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رفاتی ‪:‬ےہش‪:‬‬
‫هلل َمآً َف َل ْم ُي ًَ ِّد َزكَا َت ُه‪ُ ،‬م ِّث َل‬ ‫ٓااقےئ‪:‬دفاہجں ﷺ ےن‪:‬ارعفد‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن آتَا ُه ا ُ‬
‫َان‪ُ ،‬ي َط ِّو ُق ُه َي ْو َم ا ْل ِق َوا َم ِة‪ُ ،‬ث َّم َي ْي ُخ ُذ‬
‫َله يوم ا ْل ِقوام ِة ُشجاع ًا َأ ْقرع َله َزبِوبت ِ‬
‫َ َ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َْ َ َ َ‬
‫ول‪َ :‬أىَا َما ُل َك! َأىَا َكن ُْز َك!» "ےسج ‪:‬اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬ےن ‪:‬امؽ ‪:‬دای ‪:‬افر ‪:‬اس‪:‬‬ ‫بِ ِل ْه ِز َم َت ْو ِه‪ُ ،‬ث َّم َي ُق ُ‬
‫ےن‪:‬زاکت‪:‬ادا‪:‬ںیہن‪:‬یکش‪:‬اس‪:‬اک‪:‬فہ‪:‬امؽ‪:‬ایقتم‪:‬ےک‪:‬دؿ‪:‬اجنگ‪:‬اسپن‪:‬انب‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:‬اگش‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬رس‪:‬‬
‫رپ‪:‬دف‪:‬اکےل‪:‬اشنؿ‪:‬وہں‪:‬ےگش‪:‬فہ‪:‬اسپن‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےلگ‪:‬ںیم‪:‬وَطؼ‪:‬انبرک‪:‬هاؽ‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:‬اگش‪:‬رھپ‪:‬فہ‪:‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬دف‪،‬رں‪:‬ڑبجے‪ :‬ڑک‪:‬رک‪ :‬ےہ‪:‬اگ‪::‬ںیم‪:‬اریا‪:‬امؽ‪:‬وہں!‪:‬ںیم‪:‬اریا‪:‬ازاہن‪:‬وہں!"۔‬
‫‪ٓ:‬اؽ ‪:‬رمعاؿ‪:‬یک‪ٓ:‬اتی ‪:‬ربمن‪183‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬رتمحی‪:‬اعملں اؿ‪:‬ﷺ ےن‪:‬وسر ٔہ ی‬
‫التفت ‪:‬رفام ى‪َ ﴿ :‬واَل َّنَبَسْحَي َنْيِذَّلا َنْوُلَخْبَي ۤاَمِب ُمُهىٰتٰا ُهّٰللا ْنِم ٖهِلْضَف َوُه اًرْيَخ‬
‫ْمُهَّلؕ‪ْ ١‬لَب َوُه ٌّرَش ْمُهَّلؕ‪َ ١‬نْوُقَّوَطُيَس اَم اْوُلِخَب ٖهِب َمْوَي ِةَمٰيِقْلا﴾(‪" )1‬وج ‪:‬اس ‪:‬زیچ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫لخب ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہش ‪:‬وج ‪:‬اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬اےنپ ‪:‬لضف ‪:‬ےس ‪:‬اطع ‪:‬رفام ىش ‪:‬فـ ‪:‬رہزگ ‪:‬اےس ‪:‬اےنپ‪:‬‬
‫يل ‪:‬ااھچ ‪:‬ہن‪:‬ںیھجمسش ‪:‬ہکل ‪:‬فہ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رُبا ‪:‬ےہش ‪:‬رقنعبی ‪:‬سج‪:‬ںیم ‪:‬لخب ‪:‬ےہ ‪:‬فـ ‪:‬ربف یز‪:‬‬
‫ں‬
‫ایقتم‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬ےلگ‪:‬اک‪:‬وَطؼ‪:‬وہاگ!"۔‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ہن‪:‬رکانش‪:‬درگی‪:‬رخاویبں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اسھتش‪:‬ولوگں‪:‬‬
‫ی‬
‫‪:‬انجب‪:‬ادمحی‪ٰ:‬ىبتجم‬
‫وک‪:‬ابرش‪:‬یک‪:‬تمعن‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رحمفؾ‪:‬رکات‪:‬ےہ۔‪:‬اس‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬اعت ‪:‬ےک‪:‬بیبح ی‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب الزكاة‪ ،‬باب إثم ماىع الزكاة‪ ،‬ر‪ ،14٣3 :‬صـ‪.226‬‬
‫‪267‬‬
‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪268‬‬
‫الس ََم ِء»‬
‫(‪)1‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬و ََل ْ َي ْمنَ ُعوا َزكَا َة َأ ْم َواِل ْم‪ ،‬إِ َّٓ ُمن ُعوا ا ْل َق ْط َر م َن َّ‬
‫"بج‪:‬ولگ‪:‬زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ںیہن‪:‬رکےتش‪:‬وت‪:‬اعت ‪ :‬یلیک‪:‬ابرش‪:‬رف ‪:‬اتیل‪:‬ےہ"۔‬
‫راقیفؿ ‪:‬رگاىم ‪:‬در! ‪:‬وج ‪:‬ولگ ‪:‬اےنپ ‪:‬امؽ‪:‬یک ‪:‬زاکت ‪:‬ادا ‪:‬ںیہن ‪:‬رکےتش ‪:‬فہ ‪:‬وخد ‪:‬اانپ ‪:‬یہ‪:‬‬
‫ی‬
‫اصقنؿ ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہش ‪:‬ربف یز ‪:‬ایقتم ‪:‬اؿ ‪:‬وک ‪:‬تخس ‪:‬ن‪،‬اتم ‪:‬اک ‪:‬اسانم ‪:‬وہاگش ‪:‬فہ ‪:‬ولگ ‪ :‬ی‬
‫ذعاب ‪:‬ایہل‪:‬‬
‫‪:‬افرفؼ ‪:‬امظع ‪ �:‬ےس ‪:‬رفاتی ‪:‬ےہش ‪:‬ىفطصم ‪:‬رکمی‪:‬‬
‫‪:‬سان ی‬ ‫ںیم ‪:‬رگاتفر ‪:‬وہں ‪:‬ےگ۔ ‪:‬رضحت ه یں ‪،‬‬
‫الز ِ‬
‫كاة»(‪" )2‬رحب‪:‬‬ ‫ِ‬
‫بحبس ّ‬ ‫مال يف ٍّبر وٓ ٍ‬
‫بحر‪ّ ،‬إٓ‬ ‫تلف ٌ‬ ‫ﷺ ےن‪:‬رفامای‪« :‬ما َ‬
‫فرَب‪:‬ںیم‪:‬وج ى‪:‬هب‪:‬امؽ‪:‬الہ ‪:‬فربابد‪:‬وہات‪:‬ےہش‪:‬فہ‪:‬زاکت‪:‬ہن‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬فہج‪:‬ےس‪:‬وہات‪:‬ےہ"۔‬
‫زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬یھب‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪:‬اجےن‪:‬اک‪:‬ذرہعی‪:‬ےہ‬
‫رضحات‪:‬رگاىم‪:‬در!‪:‬اکی‪:‬صخش‪:‬ےن ى‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬ابراگہی‪:‬ےبسک‪:‬انپہ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ی‬
‫‪:‬اتبئ‪:‬وج‪:‬ےھجم‪:‬تّنج‪:‬ےس‪:‬رقبیش‪:‬افر‪:‬دفزخ‪:‬‬
‫احرض‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ای‪:‬روسؽ‪:‬اعت !‪:‬ےھجم‪:‬ااسی‪:‬لمع ں‬
‫ُْش ُك بِه َش ْوئ ًا‪َ ،‬وت ُِق ْو ُم‬
‫ےس‪:‬دفر‪:‬رک‪:‬دے! ى‪:‬ن‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬ت ْع ُبدُ اهللَ َٓ ت ْ ِ‬
‫الزكَاةَ‪َ ،‬وت َِص ُل َذا َر ِمحِ َك»(‪" )3‬رصػ ‪:‬اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬یک ‪:‬ابعدت‪:‬‬ ‫الص َالةَ‪َ ،‬وت ًُْ ِِت َّ‬
‫َّ‬
‫رکفش ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬یسک ‪:‬وک ‪:‬رشکی ‪:‬تم ‪:‬رہھٹأوش ‪:‬امنز ‪:‬اقمئ ‪:‬رکفش ‪:‬زاکت ‪:‬ادا ‪:‬رکف ‪:‬افر‪:‬‬
‫رہتش دارفں ‪:‬ےس ی‪ِ:‬ص ‪:‬ریمح ‪:‬رکف"۔ ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہا ‪:‬ہک ‪: :‬زاکت ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬یھب ‪:‬تّنج‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬اجےن ‪:‬اک ‪:‬ذرہعی ‪:‬ےہش ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬ںیم ‪:‬اٹؽ ‪:‬وٹمؽ ‪:‬ےس ‪:‬اک ‪:‬ؾ ‪:‬انیلای ‪:‬ابلکل ‪:‬ہن ‪:‬دانیش‪:‬‬
‫ذعاب‪:‬ایہل‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬ےہ!۔‬
‫ی‬

‫(‪" )1‬سنن ابن ماجه" كتاب الفتن‪ ،‬باب العقوبات‪ ،‬ر‪ ،4٣19 :‬صـ‪.683 ،682‬‬
‫(‪" )2‬جممع الزوائد" كتاب الزكاة‪ ،‬باب فرض الزكاة‪ ،‬ر‪.15٣/3 ،4335 :‬‬
‫(‪" )3‬صحوح مسلم" كتاب اإليَمن‪ ،‬ر‪ ،1٣6 :‬صـ‪.28‬‬
‫‪268‬‬
 ‫‪269‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫زاکت‪:‬اک‪:‬دقحار‪:‬وکؿ‪:‬ےہ؟‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬زاکت ‪:‬ےک ‪َ:‬مارػ ‪:‬وک ‪:‬فاحض ‪:‬رفامےت ‪:‬وہےئش ‪:‬اعت ‪ :‬یلیک ‪:‬ےن‪:‬‬
‫ی‬
‫ارعفد ‪:‬رفامای‪﴿ :‬اَمَّنِا ُتٰقَدَّصلا ِءٓاَرَقُفْلِل َوِمٰعْلاَو ِنْ َواَهْيَلَع َنْ اَهْيَلَع َوةَف‬
‫ْمُهُبْوُلُق َويِف ِباَقِّرلا َوَنْيِمِرٰغْلا َوْيِف ِلْيِبَس ِهّٰللا َوِنْبا ِلْيِبَّسلاؕ‪ً ١‬ةَضْيِرَف َنِّم ِهّٰللاؕ‪١‬‬
‫َوُهّٰللا ٌمْيِلَع ٌمْيِكَح﴾(‪": )1‬زاکت ‪:‬وت ‪:‬ایہن ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ں‬
‫‪:‬يل ‪:‬ےہش ‪:‬وج ‪: )1(:‬اتحمج ‪ )2(:‬افر‪:‬‬
‫ابلکل ‪:‬اندار ‪:‬وہںش ‪ )3(:‬افر ‪:‬فـ ‪:‬وج ‪:‬اےس ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬فوصؽ ‪:‬رکےک ‪:‬الںیئش ‪ )4(:‬افر ‪:‬فـ‪:‬‬
‫ںغملسم ‪:‬نج ‪:‬ےک ‪:‬دؽ ‪:‬االسؾ ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪:‬املئ ‪:‬وہںش ‪ )5(:‬افر ‪:‬الغؾ ‪ٓ:‬ازاد ‪:‬رکاےن ‪:‬ںیمش‪:‬‬
‫(‪ )6‬افر‪:‬رقدضارفں ‪:‬وکش‪ )7(:‬افر‪:‬اعت ‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬ںیمش‪ )8(:‬افر‪:‬اسمرف‪:‬وک۔ ‪:‬ہی‪:‬فـ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬اعت ‪:‬‬
‫ك‪:‬ےہش‪:‬افر‪:‬اعت ‪:‬ملع‪:‬فتمکح‪:‬فاال‪:‬ےہ!"۔‬‫ یلیک‪:‬ےن‪:‬ک رّر‪ :‬ںا‬
‫ّ‬
‫فسهننیی‪:‬رِکاؾ‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک ى‬
‫‪":‬ن‪:‬رکمی‪:‬رٔوػ‪:‬فرمیح‪:‬ﷺ بج‪:‬قداق ‪:‬‬
‫ت‬
‫میسقت‪:‬رفامےتش‪:‬وت‪:‬انمنیقف‪:‬رطح‪:‬رطح‪:‬ےک‪:‬اارتا ت‪:‬رکےتش‪:‬اعت ‪ :‬یلیک‪:‬ےن‪:‬قداقت‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬اخومش‪:‬رفام‪:‬دایش‪ :‬زی‪:‬اؿ‪َ:‬مارػ‪:‬وک‪:‬لیصفت‪:‬‬
‫نیقحتسم‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬رفام‪:‬رکش‪:‬ضرتع نی‪:‬وک‪ :‬ہشیم‪:‬ےک ں‬
‫ےس‪:‬ایبؿ‪:‬رک‪:‬دےنی‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬تمکح‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ےہش‪:‬ہک‪:‬عفدی‪:‬یسک‪:‬فتق‪:‬وک ى‪:‬احمك‪:‬زاکت‪:‬یک‪ٓ:‬ا‪:‬دمین‪:‬‬
‫وک‪::‬ےباج‪::‬رصػ‪:‬رکےن‪:‬ےگلش‪ :‬زی‪:‬زاکت‪:‬وچہکن‪:‬رشتعیی‪:‬االسہیم‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬امہ‪:‬رتنی‪:‬رنک‪:‬ےہش‪:‬‬
‫‪:‬يلیھب‪:‬اس‪:‬وک‪:‬ف تح‪:‬ےس‪:‬ایبؿ‪:‬رکان‪:‬رضفری‪:‬اھت"(‪)2‬۔‬
‫اس ں ‪:‬‬
‫زاکت‪:‬ےک‪َ:‬مارػ‬
‫اب زاکت‪:‬ےک‪َ:‬مارػ‪:‬است‪:7‬ںیہ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،1٣‬التوبة‪.6٣ :‬‬

‫(‪":)2‬تفسيںن‪:‬ایضء‪:‬ارقلٓاؿ"‪222/2:‬۔‬
‫‪269‬‬
‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪273‬‬
‫(‪:)1‬فقيںن‪::‬فہ‪:‬صخش‪:‬ےہ‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ھچک‪:‬وہش‪:‬رگم‪:‬ہن‪:‬اانت‪:‬ہک‪:‬اصنب‪:‬وک‪:‬چنہپ‪:‬اجےئش‪:‬‬
‫ای‪:‬اصنب‪:‬یک‪:‬در‪:‬وہ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬یک‪:‬احتجی‪:‬اہیلص‪:‬ںیم‪:‬رغتسمؼ‪(:‬هفاب‪:‬وہا)‪:‬وہ۔‬
‫(‪ )2‬نیکسم‪: :‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ھچک ‪:‬ہن ‪:‬وہش ‪:‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬اھکےن ‪:‬افر ‪:‬دبؿ‪:‬‬
‫اپھچےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ایس ‪:‬اک ‪:‬اتحمج ‪:‬ےہش ‪:‬ہک ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬وساؽ ‪:‬رکے ‪(:‬امےگن)ش ‪:‬افر ‪:‬اےس‪:‬‬
‫وساؽ‪:‬الحؽ‪:‬ےہ۔‬
‫(‪: )3‬اعلمی ‪:‬زاکت‪: :‬ہی ‪:‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬ےسج ‪:‬ابدعفہی ‪:‬االسؾ ‪:‬ےن ‪:‬زاکت ‪:‬افر ‪:‬ع ‪:‬فوصؽ‪:‬‬
‫رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ک رّر ‪:‬ےہ ش ‪:‬اےس ‪:‬اکؾ ‪:‬ےک ‪:‬احلظ ‪:‬ےس ‪:‬اانت ‪:‬دای ‪:‬اجےئ ‪:‬ہک ‪:‬اےس ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫دمداگرفں‪:‬وک‪:‬وتمطس‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اکیف‪:‬وہ۔‬
‫(‪:)4‬ریاقب‪:‬ےس‪:‬رماد‪ُ:‬م ى‬
‫ات‪:‬الغؾ‪(:‬فہ‪:‬ےسج‪ٓ:‬ااق‪:‬فامکل‪:‬ےن‪:‬ھکل‪:‬دای‪:‬وہش‪:‬ہک‪:‬اینت‪:‬‬
‫‪:‬دبؽ‪:‬اتکتب‪:‬ادا‪:‬رکےش‪:‬افر‪:‬‬
‫‪:‬امؽ‪:‬زاکت‪:‬ےس ی‬
‫رمق‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬مت‪ٓ:‬ازاد‪:‬وہ)‪:‬وک‪:‬دانی‪:‬ہک‪:‬اس ی‬
‫الغىم‪:‬ےس‪:‬راہ‪:‬وہ‪:‬اجےئ۔‬
‫(‪: )5‬اغ یرؾ ‪:‬ےس ‪:‬رُماد ‪:‬رقمفض ‪:‬فدميں وؿ ‪:‬ےہش ‪:‬ینعی ‪:‬سج ‪:‬رپ ‪:‬اانت ‪:‬رقض ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬اےس‪:‬‬
‫اکنےنل‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬اصنب‪:‬ابیق‪:‬ہن‪:‬رےہش‪:‬ارگہچ‪:‬اس‪:‬اک‪:‬افرفں‪:‬رپ‪:‬ابیق‪:‬وہش‪:‬رگم‪ :‬ےنی‪:‬رپ‪:‬اقدر‪:‬ہن‪:‬وہ۔‬
‫(‪):6‬یف‪:‬لیبس‪:‬اﷲ‪ :‬ینعی‪:‬راہی‪:‬دخا‪:‬ںیم‪:‬رخچ‪:‬رکان‪:‬۔اس‪:‬یک‪:‬دنچ‪:‬وصرںیت‪:‬ںیہش‪ً:‬الثم‪:‬‬
‫*‪:‬وک ى‪:‬صخش‪:‬اتحمج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اہجد‪:‬ںیم‪:‬اجان‪:‬اچاتہ‪:‬ےہش‪:‬وساری‪:‬افر‪:‬زا ید‪:‬راہ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬‬
‫‪:‬امؽ‪:‬زاکت‪:‬دے‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ؛‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬راہی‪:‬دخا‪:‬ںیم‪:‬دانی‪:‬ےہش‪:‬ارگہچ‪:‬فہ‪:‬امکےن‪:‬رپ‪:‬اقدر‪:‬وہ۔‬
‫ںیہنش‪:‬وت‪:‬اےس ی‬
‫ای ‪:‬وک ى ‪:‬جح ‪:‬وک ‪:‬اجان ‪:‬اچاتہ ‪:‬ےہش ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬امؽ ‪:‬ںیہنش ‪:‬اس ‪:‬وک ‪:‬زاکت‪:‬‬ ‫*‬
‫دے‪:‬ےتکس‪:‬ںیہش‪:‬رگم‪:‬وخد‪:‬اےس‪:‬جح‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬امانگن‪:‬اجزئ‪:‬ںیہن۔‬

‫‪270‬‬
 ‫‪271‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫* ای‪:‬اطبلی‪:‬ملع‪:‬وج‪:‬ملعی‪:‬دنی‪:‬ڑپاتھ‪:‬ای‪:‬ڑپانھ‪:‬اچاتہ‪:‬ےہش‪:‬اےس‪:‬دے‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ؛‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬‬
‫یھب‪:‬راہی‪:‬دخا‪:‬ںیم‪:‬دانی‪:‬ےہش‪:‬ہکل‪:‬اطبلی‪:‬ملع‪:‬ام گن‪:‬رک‪:‬یھب ی‬
‫‪:‬امؽ‪:‬زاکت‪:‬ےل‪:‬اتکس‪:‬ےہش‪:‬ہکبج‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬‬
‫ےنرپ‪:‬درت‪:‬راتھك‪:‬وہ۔‬
‫اےنپ‪ٓ:‬اپ‪:‬وک‪:‬ایس‪:‬اکؾ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬افرغ‪:‬رک‪:‬راھک‪:‬وہش‪:‬ارگہچ‪:‬امک ‪:‬‬
‫* ایس‪:‬رطح‪:‬رہ‪:‬کین‪:‬اکؾ‪:‬ںیم‪:‬زاکت‪:‬صػ‪:‬رکان‪:‬یف‪:‬لیبس‪:‬اﷲ ےہش‪:‬ہکبج‪:‬وطبر‪:‬‬
‫کیلمت‪(:‬ینعی‪:‬قحتسم‪:‬وک‪:‬امکل‪:‬انبان)‪:‬وہ؛‪:‬ہک‪:‬ریغب‪:‬کیلمت‪:‬زاکت‪:‬ادا‪:‬ںیہن‪:‬وہیتکس۔‬
‫‪:‬امؽ ‪:‬زاکت ‪:‬دینی ‪:‬دمارس ‪:‬ںیم ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہش ‪:‬اںیہن ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫تہب ‪:‬ےس ‪:‬ولگ ی‬
‫‪:‬امؽ‪:‬زاکت‪:‬ےہ؛‪:‬اتہک‪:‬وتمیّل‪:‬اس‪:‬امؽ‪:‬وک‪:‬دُجا‪:‬رےھکش‪:‬درگی‪:‬‬ ‫ه‬
‫وتمل‪:‬دمرہس‪:‬وک‪:‬االطع‪:‬رکںی‪:‬ہک‪:‬ہی ی‬
‫امؽ‪:‬ںیم‪:‬ہن‪:‬المےئش‪:‬افر‪:‬اس‪:‬امؽ‪:‬وک‪:‬رصػ‪:‬رغبی‪:‬ہبلط‪:‬رپ‪:‬صػ‪:‬رکےش‪:‬یسک‪:‬اکؾ‪:‬یک‪:‬ارجت‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ہن‪:‬دےش‪:‬فرہن‪:‬زاکت‪:‬ادا‪:‬ںیہن‪:‬وہیگ۔‬
‫(‪: )7‬اِنب ‪:‬لیبسش ‪:‬ینعی ‪:‬اسمرف ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬امؽ ‪:‬ہن ‪:‬راہش ‪:‬زاکت ‪:‬ےل ‪:‬اتکس ‪:‬ےہش‬
‫ارگہچ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬رھگ ‪:‬امؽ ‪:‬وموجد ‪:‬وہش ‪:‬رگم ‪:‬ایس ‪:‬در ‪:‬ےل ‪:‬سج ‪:‬ےس ‪:‬احتج ‪:‬وپری ‪:‬وہ اجےئش‪:‬‬
‫زایدہ‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن(‪)1‬۔‬
‫دنچ‪:‬اسملئ‪:‬فا ی‬
‫اکحؾ‪:‬زاکت‬
‫(‪:)1‬زاکت‪:‬دےنی‪:‬فاےل‪:‬وک‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬اجزئ‪:‬ےہش‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬اؿ‪:‬امتؾ‪:‬ااسقؾ‪:‬ےک‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬‬
‫زاکت ‪:‬دے ‪:‬ںیہنج ‪:‬دانی ‪:‬رفا ‪:‬ےہش ‪:‬افر ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬اجزئ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اؿ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬یسک ‪:‬اکی ‪:‬یہ ‪:‬مسق‪:‬‬
‫ےک‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬دے۔‬
‫(‪:)2‬زاکت‪:‬ایہن‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اخص‪:‬یک‪:‬یئگ‪:‬نج‪:‬اک‪:‬ایھب‪:‬ذرک‪:‬وہاش‪:‬ذہلا‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬‬
‫العفہ ‪:‬درگی ‪َ:‬مارػ ‪:‬ںیم ‪:‬زاکت ‪:‬اک ‪:‬امؽ ‪:‬رخچ ‪:‬ںیہن ‪:‬ےہ ‪:‬اجاتکسش ‪:‬ہن ‪:‬یسک ‪:‬دجسم ‪:‬یک ‪:‬ریمعت ‪:‬ںیمش ‪:‬ہن‬

‫(‪":)1‬اہب یر‪:‬رشتعی" ی‬
‫‪:‬امؽ‪:‬زاکت‪:‬نک‪:‬ولوگں‪:‬رپ‪:‬رصػ‪:‬ےہ ‪:‬اجےئش‪:‬ہّصح‪5‬ش‪926-923/1:‬ش‪ً:‬اصخلم۔‬
‫‪271‬‬
‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬ ‫‪272‬‬
‫رُمدے ‪:‬ےک ‪:‬نفک ‪:‬دنف ‪:‬ںیمش ہن ‪:‬اس ںه‪:‬م ‪:‬ےک ‪:‬رقض‪:‬یک‪:‬ا‪:‬دایگیئ ‪:‬ںیم؛ ‪:‬ہک ‪:‬اب ‪:‬فہ ‪:‬اس ‪:‬امؽ‪:‬اک‪:‬‬
‫امکل‪:‬ںیہن‪:‬ےہ ‪:‬اجاتکسش‪:‬ہکبج‪:‬زاکت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬قحتسم‪:‬وک‪:‬امکل‪:‬انبان‪:‬رضفری‪:‬ےہ(‪)1‬۔‬
‫ه یں ‪،‬‬
‫‪:‬رضحت‪:‬سان‪:‬‬ ‫ه یں ‪،‬‬
‫رضحت‪:‬سان ‪:‬یلع ‪:‬فرفعج ‪:‬فلیقع ‪:‬افر‬ ‫(‪ )3‬زاکت ‪:‬ینب ‪:‬اہمش ‪(:‬‬
‫عس‪:‬فاحرث‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬ابلطمل‪ �:‬یک‪:‬افالد)‪:‬افر‪:‬ینغ‪(:‬امدلار)‪:‬وک‪:‬ںیہن‪:‬دی‪:‬اجےئ‪:‬یگش‪:‬‬
‫ه ىا‬
‫افر‪:‬ہن‪:‬یہ‪ٓ:‬ادىم‪:‬اینپ‪:‬ویبیش‪:‬افالد‪:‬افر‪:‬امں‪:‬ابپ‪:‬وک‪:‬زاکت‪:‬دے‪:‬اگ(‪)2‬۔‬
‫ذہلا‪:‬زاکت‪:‬یک‪:‬رف تی‪:‬ےک‪:‬اقمقد‪:‬احک ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬ےیلش‪:‬وکوکرہ‪:‬ابال‪:‬اسملئ‪:‬‬
‫‪:‬امؽ‪:‬زاکت‪:‬اک‪:‬ہلیح‪:‬‬ ‫ی‬
‫‪:‬فااجزت‪:‬رشہیع‪:‬ےک‪:‬ریغب ی‬‫رپ‪:‬لمع‪:‬ریپا‪:‬وہان‪:‬اچےیہ۔‪:‬ااہتن ى‪:‬تخس‪:‬احتج‬
‫رکےکش‪:‬یسک‪:‬دجسم ‪:‬فدمرہس‪:‬یک‪:‬ریمعتش‪:‬ای‪:‬اس‪:‬ےک ‪ :‬نیقلعت ‪:‬یک‪:‬اوخناوہںش‪:‬افر‪:‬درگی‪:‬حال‪،‬یش‪:‬یمیظن‪:‬‬
‫فذاىت ‪:‬اکومں ‪:‬ںیم ‪:‬رصػ ‪:‬رکان ‪:‬ابلکل ‪:‬اجزئ ‪:‬ںیہن؛ ‪:‬ہک ‪:‬االسؾ ‪:‬اک ‪:‬میظع ‪:‬حال‪،‬ی ‪:‬دصقم ‪:‬ایہن‪:‬‬
‫‪:‬اوقاؽ ‪:‬اہقفء ‪:‬ےک ‪:‬وحاےل ‪:‬ےس ‪:‬زگرا)‪:‬‬ ‫َمارػ ‪:‬ںیم ‪(:‬نج ‪:‬اک ‪:‬ایبؿ ‪:‬رقٓاؿ ‪:‬فااحدثی ‪:‬افر ی‬
‫رخچ ‪:‬رکےکش ‪:‬اعُمرشے ‪:‬ےس ‪:‬رغتب ‪:‬فایحالس ‪:‬وک ‪:‬متخ ‪:‬رکانش ‪:‬ای ‪:‬مك ‪:‬از ‪:‬مك ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪ :‬یم ‪:‬الےن ‪:‬یک‪:‬‬
‫رھبوپر ‪:‬وکشش ‪:‬رکان ‪:‬ےہش ‪:‬افر ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬رصػ ‪:‬رشتعیی ‪ َّ:‬هرنہ ‪:‬ےک ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکدہش ‪:‬اوصؽ‪:‬‬
‫فوضاطب ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬یہ ‪:‬ےس ‪:‬نکمم ‪:‬ےہ۔ ‪:‬زمدی ‪:‬ولعمامت ‪:‬افر ‪:‬شیپ ‪ٓ:‬ادمہ ‪:‬اسملئی ‪:‬زاکت ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیلش‪:‬املعےئ‪:‬رکاؾ‪:‬ےس‪:‬راےطب‪:‬ںیم‪:‬رانہش‪:‬دنی‪:‬فداین‪:‬یک‪:‬میظع‪:‬الھب ى‪:‬اک‪:‬ذرہعی‪:‬ےہ۔‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اعت ! ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬اصِبح ‪:‬ااطتستع ‪:‬املسم‪،‬رں ‪:‬وک ‪:‬اےنپ ‪:‬امؽ ‪:‬یک ‪:‬وپری ‪:‬وپری‪:‬‬
‫زاکت ‪:‬ادا ‪:‬رکےنش ‪:‬افر ‪:‬درگی ‪:‬امتؾ ‪:‬رفاو ‪:‬ففا تات ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئش ‪:‬نسحب ‪:‬فوخیب ‪:‬ااجنؾ ‪:‬دےنی ‪:‬یک‪:‬‬

‫(‪:)1‬اًاضیش‪927/1:‬ش‪ً:‬اصخلم۔‬
‫(‪:)2‬اًاضیش‪:931/1:‬شًاصخلم۔‬
‫‪272‬‬
 ‫‪273‬‬ ‫زاکت‪:‬اکی‪:‬اینبدی‪:‬رفہضی‪:‬ےہ‬
‫وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفامش ‪:‬لخب ‪:‬فوجنکیس ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفامش ‪:‬وخىش ‪:‬ےس ‪:‬رغوبیں ‪:‬اتحموجں ‪:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬رکےن ‪:‬یک‪:‬‬
‫وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام۔‪:‬ںیمہ‪:‬کلم‪:‬فوقؾ‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬افر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ظاف‪،‬ت‪:‬یک‪:‬داعدت‪ :‬بیص‪:‬رفامش‪:‬‬
‫ابیمہ ‪:‬ااحتد ‪:‬فاافتؼ ‪:‬افر ‪:‬تبحم ‪:‬فاتفل ‪:‬وک ‪:‬افر ‪:‬زایدہ ‪:‬رفامش ںیمہ ‪:‬ااکح یؾ ‪:‬رشتعی ‪:‬رپ ‪:‬حیحص ‪:‬وطر ‪:‬رپ‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫لمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفامش‪ٓ:‬انیم‪:‬ای ه‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪273‬‬
‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬ ‫‪472‬‬

‫زمدهرهں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬
‫(ۃعمج‪:‬لرابمر ‪:7‬راضمم‪:‬لرابمر ‪1221‬ھ‪4242 /5/1 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫شو‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر ‪:‬فاع ِ ‪:‬مو ِل ‪ُ:‬رر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬هلرتحلل ‪:‬ےس ‪:‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ںیک‪:‬امکیئ‪:‬ےہ‬
‫یمےک‪:‬لےنپ‪:‬اہوھت ‪:‬‬
‫رتہبنی‪:‬امکیئ‪ٓ:‬اد ‪:‬‬
‫ش‬
‫زلم رتحمل! ‪:‬اخقل ِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ اک ‪:‬رکهڑ ‪:‬اہ ‪:‬رکهڑ ‪:‬لاسحم ‪:‬ہک ‪:‬لس‪:‬ےن ‪:‬داین ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫زعي ِ‬
‫ولوگں ‪:‬وک ‪:‬اسبای ‪ٓ:‬اامسم ‪:‬وک ‪:‬لم ‪:‬رپ ‪:‬تھچ ‪:‬انبيا ‪:‬زنیم ‪:‬وک ‪:‬وطبر ‪:‬وھچبان ‪:‬ایك ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬رےنہ ‪:‬ےنہس ‪:‬‬
‫اھکےن‪:‬ےنیپ‪:‬اک‪:‬لاظتنل‪:‬رفامای ‪:‬دم‪:‬هرلت‪:‬دیپل‪:‬رفامےئ ‪:‬رلت‪:‬وک‪:‬لےنپ‪:‬دنبهں‪:‬ےک‪ٓ:‬ارلل‪:‬اک‪:‬ابثع ‪:‬‬
‫لهر ‪:‬دم ‪:‬وک ‪:‬ذرۂعی ‪:‬رهزاگر ‪:‬انبای؛ ‪:‬اتہک ‪:‬دنبن ‪:‬لضف ِ ‪:‬لیہل ‪:‬یک ‪:‬التش ‪:‬لےنپ ‪:‬لهر ‪:‬لےنپ ‪:‬للہ ِ ا‬
‫‪:‬هعك ‪:‬یک‪:‬‬
‫رضهرایت‪:‬یک‪:‬لیمکت‪:‬ےک ‪:‬يل ‪:‬وکشش ‪:‬هتنحم ‪:‬یتیھک ‪:‬ابڑی ‪:‬اجترت ‪:‬المزتم ‪:‬لهر ‪:‬درگی ‪:‬الحك‪:‬‬
‫ذرلعئ ‪:‬ےس ‪:‬رزق ‪:‬احلص ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬ابٓاسین ‪: :‬زگر ‪:‬رسب ‪:‬رک ‪:‬ےکس ‪:‬لهر ‪:‬لےس ‪ :‬یس ‪:‬ےک ‪:‬اس ےن ‪:‬اہھ‪:‬‬
‫الیھپےن‪:‬یک ‪:‬رضهرت‪:‬ہن ‪:‬ڑپے ‪:‬لرفا ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وُهْيِذَّلا َلَعَجُمُكَلَضْرَاْلا‬
‫اًلْوُلَذاْوُشْماَفْيِفاَهِبِكاَنَمَواْوُلُكْنِمٖهِقْزِّرؕ‪َ١‬وِهْيَلِاُرْوُشُّنلا﴾(‪" )1‬هیہ‪:‬لهلل‪:‬ےہ‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،99‬ادؾك‪.11 :‬‬

‫‪274‬‬
‫‪475‬‬ ‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬
‫اہمترے ‪:‬ےیل ‪:‬زنیم ‪:‬اتعب ‪:‬رک ‪:‬دی ‪:‬وت ‪:‬لس‪:‬ےک ‪:‬انبےئ ‪:‬وہےئ ‪:‬رلوتسں ‪:‬ںیم ‪:‬ولچ ‪:‬لهر ‪:‬لس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫دي‪:‬وہےئ‪:‬ر ِزق‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اھکؤ ‪:‬لهر‪:‬لیس‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ںیہمت‪:‬لےہ ا‪:‬ےہ"‬
‫‪:‬رزق ‪:‬الحك ‪:‬امکےن ‪:‬اھکےن ‪:‬لهر ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬‬
‫رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رقٓام ‪:‬هدحثی ‪:‬ںیم ِ‬
‫‪:‬یط ‪:‬اطرہہ ‪�:‬‬ ‫وکشش ‪:‬رکےنیک ‪:‬ڑبی ‪:‬اتكد ‪:‬رفامیئ ‪:‬یئگ ‪:‬ےہ ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اعہشئ ‪ّ:‬دصہقی ّ ّ‬
‫ےس‪:‬رهلتی‪:‬ےہ ‪:‬رساک ِر‪:‬ده‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬لرفاد‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن َأ ْص َق َ‬
‫ب َما َأك ََل َّ‬
‫الر ُج ُل‪،‬‬
‫یم‪:‬لینپ‪:‬تنحم‪:‬ےس‪:‬امک‪:‬رک‪:‬اھکےئ"‬ ‫ِم ْن ك َْسبِ ِه»(‪" )1‬بس‪:‬ےس‪:‬اپزیکہ‪:‬امکیئ‪:‬هہ‪:‬ےہ ‪:‬ےسج‪ٓ:‬اد ‪:‬‬
‫ق ِّرقمر‪:‬رپ‪:‬لرجت‪:‬یک‪:‬لدلیگیئ‬
‫ه ‪:‬‬
‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دهوتس!‪:‬زمدهری‪:‬رکان ‪:‬لهر‪:‬زمدهر‪:‬یک‪ّ:‬رقمرہ‪:‬لرجت‪:‬هوقحق‪:‬وک‪:‬هق‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬ومٰیس‪:D:‬ےن‪:‬‬
‫رپ‪:‬لدل‪:‬رک‪:‬دانی‪:‬یھب‪:‬لایبنےئ‪:‬رکلل‪ �:‬یک‪:‬تّنس‪:‬ےہ رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬بیعش‪:D:‬ےن‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬بیعش‪:D:‬یک‪:‬رکبایں َ‪:‬چزلںیئ ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫رضحت ّ ِ د‬
‫لم ‪:‬یک ‪ّ:‬وقت ‪:‬اطق ‪:‬لهر ‪:‬رشلتف ‪: :‬دھکی ‪:‬رک ‪:‬لم ‪:‬ےس ‪:‬لینپ ‪:‬لکی ‪:‬یٹیب ‪:‬اک ‪:‬اكنح ‪:‬رک ‪:‬دای ‪:‬لهر ‪:‬رفامای ‪:‬ہک‪:‬‬
‫م‪:‬ہ‪:‬اچاتہ‪:‬وہں‪:‬ہک‪ٓ:‬اپ‪:‬ریمے‪:‬اپس‪:‬ھچک‪:‬رعہص‪:‬اکل‪:‬رکي ‪:‬لس‪:‬هل ہع‪:‬وک‪:‬ل ہل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬لس‪:‬‬
‫رطح‪:‬ایبم‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬لاَق ْۤيِّنِاُدْيِرُا ْنَاَكَحِكْنُا ىَدْحِاَّيَتَنْبا ِنْيَتٰه ىٰۤلَع ْنَاْيِنَرُجْاَت‬
‫و‬
‫‪:‬ش ‪)D:‬‬
‫َيِنٰمَث ٍجَجِحۚ‪ْ ١‬نِاَف َتْمَمْتَا اًرْشَع ْنِمَف َكِدْنِع﴾(‪(" )9‬رضحت ّ‬
‫ےن‪:‬اہک ‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬اچاتہ‪:‬وہں‪:‬ہک‪:‬لینپ‪:‬دهونں‪:‬ویٹیبں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬لکی‪:‬اک‪:‬اكنح‪ٓ:‬اپ‪:‬ےس‪:‬رک‪:‬دهں ‪:‬‬
‫لس ‪:‬رشط ‪:‬رپ ‪:‬ہک ‪ٓ:‬اپ ‪ٓ:‬اھٹ‪: 8‬ربس ‪:‬ریمی ‪:‬المزتم ‪:‬رکي ‪ :‬رھ ‪:‬ل ر ‪:‬رورے ‪:‬دس ‪:‬ربس ‪:‬رکي‪:‬‬
‫‪:‬وت‪:‬ہٓاپ‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬لاضہف‪:‬وہ‪:‬اگ"‬

‫(‪" )1‬سـن الـَّسائي" كتاب البقوع‪ ،‬ر‪ ،5514 :‬اجلزء ‪ ،7‬صـ‪.911‬‬

‫(‪ )9‬پ‪ ،92‬الؼصص‪.97 :‬‬
‫‪275‬‬
‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬ ‫‪472‬‬
‫زمدهر‪:‬ےک‪:‬وقحق‪:‬یک‪:‬لدلیگیئ‬
‫رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬زمدهر ‪:‬ےک ‪:‬وقحق ‪:‬یک ‪:‬لدلیگیئ ‪:‬ںیم ‪:‬یتسس ‪:‬لهر ‪:‬اتری ‪:‬رکان ‪:‬اچےہ ‪:‬هہ‪:‬‬
‫َ‬
‫ابوللہطس‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬البهلہطس ‪:‬اناجزئ‪:‬هانگہ‪:‬ےہ ‪:‬ہکلب‪:‬لس‪:‬یک‪:‬قح‪:‬تلفی‪:‬ےہ ‪:‬لهر‪:‬سج‪:‬اک‪:‬قح‪:‬امرل‪:‬وہاگ‪:‬‬
‫ربه ِز ایقتم‪:‬هہ‪:‬ابراگہ ِ‪:‬لیہل‪:‬ںیم‪:‬لےنپ‪:‬قح‪:‬اک ٰ‬
‫‪:‬دوعی‪::‬رکے‪:‬اگ ‪:‬زمدهر‪:‬اک‪:‬قح‪:‬رورل‪:‬لهر‪:‬هق‪:‬رپ‪:‬‬
‫ش‬
‫ےیلرتہبنی‪:‬ومنہن‪:‬‬
‫‪:‬اجم‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےک‪:‬رفلم‪:‬امہرے‪: :‬‬ ‫دےنی‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوب ‪:‬رہریہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ ‪:‬اتدجل ِر ‪:‬متخ ِ ‪ّ:‬وبنت ﷺ ےن‪:‬‬
‫ںیہ ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫لرفاد ‪:‬رفامای‪َ « :‬ق َال اهللُ َت َع َاَل‪َ :‬ث َال َث ٌة َأكَا َخ ْص ُؿ ُف ْم َي ْو َم ا ْل ِؼ َقا َم ِة‪َ )1( :‬ر ُج ٌل‬
‫اع ُح ّر ًا َف َلك ََل َث َؿـَه‪َ )3( ،‬و َر ُج ٌل‬ ‫ِب ُث َّم َغدَ َر‪َ )9( ،‬و َر ُج ٌل َب َ‬ ‫َأ ْعطى(‪ْ ِ )1‬‬
‫است َْوىف ِمـْ ُه َو ََل ْ ُي ْعطِه َأ ْج َره»(‪" )9‬ل ہل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬لرفاد ‪:‬رفاميا ‪:‬ہک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫است َْل َج َر َأج ْر ًا َف ْ‬
‫ْ‬
‫ایقتم ‪:‬ےک ‪:‬دم ‪:‬ںیم ‪:‬ن‪: 3‬مسق ‪:‬ےک ‪:‬ولوگں ‪:‬اک ‪:‬اخمفل ‪:‬وہں ‪:‬اگ‪ )1(: :‬لکی ‪:‬هہ ‪:‬سج ‪:‬ےن‪:‬‬
‫ریمے‪:‬انل‪:‬رپ‪:‬دہع‪:‬ایك‪ :‬رھ‪:‬لےس‪:‬وتڑ‪:‬دای ‪:)4(:‬دهرسل‪:‬هہ‪:‬سج‪:‬ےن‪ :‬یس‪ٓ:‬ازلد‪:‬وک‪:‬الغل‪:‬انب‪:‬رک‪:‬اچیب‪:‬لهر‪:‬‬
‫لس‪:‬یک‪:‬تمیق‪:‬اھکیئ ‪:)3(:‬لهر‪:‬رسیتل‪:‬هہ‪:‬سج‪:‬ےن‪ :‬یس‪:‬وک‪:‬لےنپ‪:‬اہں‪:‬زمدهری‪:‬رپ‪:‬راھک ‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬‬
‫رورل‪:‬اکل‪:‬ایل ‪:‬لهر‪:‬زمدهری‪:‬ںیہن‪:‬دی"‬
‫ذٰہلل ‪:‬رہ ‪:‬هہ ‪:‬صخش ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬اہں ‪:‬ولگ ‪:‬لرجت ‪:‬لهر ‪:‬وخنتلن ‪:‬رپ ‪:‬اکل ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ ‪:‬لےس‪:‬‬
‫ش‬
‫اچےیہ‪:‬ہک‪:‬لم‪:‬ےک‪:‬وقحق‪:‬اک‪:‬اخص‪:‬ایخك‪:‬رےھک؛‪:‬اتہک‪:‬ره ِز‪:‬ایقتم‪:‬یک َ‪:‬ندلتم‪:‬هامیشپین‪:‬ےس‪:‬‬
‫وفحمظ‪:‬رےہ اکل‪:‬یک‪:‬لرجت‪:‬روری‪:‬روری‪:‬لدل‪:‬رکے ‪ّ:‬رقمر‪:‬هق‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬اکل‪:‬ےنیل‪:‬رپ‪:‬لس‪:‬‬

‫ثم‬
‫وحؾف عؾقه ّ‬
‫َ‬ ‫عاهد عفد ًا‬
‫(‪ )1‬بحذف ادػعول‪ ،‬أي‪ :‬أعطى يؿقـه ِب‪ ،‬أي‪َ :‬‬
‫كؼضه ("فقض الؼدير" حرف الؼاف‪ ،‬حتت ر‪.)571/5 ،4213 :‬‬
‫(‪" )9‬صحقح البخاري" باب إثم من مـع أجر األجر‪ ،‬ر‪ ،9972 :‬صـ‪.341‬‬
‫‪276‬‬
‫‪477‬‬ ‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬
‫زلدئ‪:‬هق ‪:‬یک ‪:‬یھب ‪:‬لرجت‪:‬دانی‪:‬الزل ‪:‬ےہ ‪:‬اکل ‪:‬رکےن ‪:‬هلےل ‪:‬یک‪:‬لرجت ‪:‬اک ‪:‬ھچک ‪:‬دصیف‪:‬لےنپ‪:‬ےضبق‪:‬‬
‫ش‬
‫ںیم‪:‬رانھک‪:‬ای‪َ :‬داب‪، ::‬ان ‪:‬ای‪:‬اجم‪:‬وبک ‪:‬رک‪:‬لدلیگیئ‪:‬ںیم‪ :‬لك‪ :‬لوك‪:‬ای‪:‬اتری‪:‬ےس‪:‬اکل‪:‬لا ‪::‬رسلرس‪، :‬م ‪:‬انگہ‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬دبع ل ہل‪:‬نب‪:‬رمع � ےس‪:‬رهلتی‪:‬‬ ‫لهر‪:‬منہج‪:‬ںیم‪:‬ےل‪:‬اجےن‪:‬هلال‪:‬اکل‪:‬ےہ ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬ح ﷺ ےن ‪:‬لرفاد ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ ْع ُطوا ْاألَ ِج ْ َر َأ ْج َره‪َ ،‬ق ْب َل َأ ْن‬ ‫ےہ ‪:‬ل ہل ‪:‬ےک ّ ّ‬
‫ََّّيِ َّ‬
‫ف َع َر ُقه»(‪" )1‬زمدهر‪:‬یک‪:‬لرجت‪:‬لس‪:‬اک‪:‬ہنیسپ‪:‬کشخ‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬لدل‪:‬رک‪:‬دای‪:‬رکه" ‪:‬‬
‫دصقم ‪:‬ہ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬اکل ‪:‬رکےن ‪:‬هلےل ‪:‬ےن ‪:‬لانپ ‪:‬اکل ‪:‬رورل ‪:‬رک ‪:‬ایل ‪:‬ےہ ‪:‬وت ‪َ :‬لب ‪:‬لس ‪:‬یک ‪:‬وخنتلہ‪:‬‬
‫رپرضهر‪:‬دے‪:‬دی‪:‬اجےئ‬ ‫ق‪ّ:‬رقمر‪: :‬‬
‫هلرجت‪:‬هریغہ‪:‬یھب‪:‬لےس‪:‬ه ِ‬
‫لیس ‪:‬رطح ‪:‬المزل ‪:‬لهر ‪:‬زمدهر ‪:‬رپ ّ‪:‬هب ‪:‬الزل ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬اہں ‪:‬اکل ‪:‬رک ‪:‬راہ ‪:‬ےہ ‪:‬‬
‫لس ‪:‬ےس ‪:‬هافدلری ‪:‬اک ‪:‬وبثت ‪:‬دے ‪:‬اکل ‪:‬ںیم ‪:‬یمک ‪:‬وکاتیہ ‪:‬لهر ‪ :‬تلف ‪:‬ہن ‪:‬ربےت ‪:‬و‪:‬‬
‫لهاقت اکر‪ّ:‬رقمر‪:‬ںیہ‪:‬لںیہن‪:‬رہ‪:‬احك‪:‬ںیم‪:‬رورل‪:‬رکے ‪:‬لرغلض‪:‬اکل‪::‬رکےن‪:‬هلال‪:‬لهر‪:‬اکل‪:‬ےنیل‪:‬‬
‫هلال ‪:‬رہ‪:‬لکی‪:‬لانپ‪:‬لانپ‪:‬رفض‪:‬رورل‪:‬رکے‬
‫المزنیم‪:‬رپ‪، :‬م‪:‬هزایدیت‪:‬ےس‪:‬وچب‬
‫ش‬
‫زلم‪:‬نَم!‪:‬دوینی‪:‬الچل‪:‬هرحص ‪:‬ںیم‪:‬لدناھ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬المزنیم‪:‬وک ‪:‬مک‪:‬وخنتلںیہ‪:‬دانی ‪:‬‬
‫زعي ِ‬
‫ڈلٹن ٹ‬
‫‪:‬ڈپ ‪:‬لهر ‪:‬ےباج ‪:‬یتخس ‪:‬کش ‪:‬هہبُش ‪:‬دیقنت ‪َ :‬در ‪:‬دیقنت ‪:‬وقحق ‪:‬ںیم ‪:‬وکاتیہ ‪:‬رکےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫َ‬
‫اسھ‪:‬اسھ‪:‬زمدهر‪:‬هالمزل‪:‬یک‪:‬اطق‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬اکل‪، :‬ان‪:‬یھب‪، :‬م‪:‬ےہ ‪:‬سج‪:‬ےس‪:‬انچب‪:‬رہ‪:‬لکی‪:‬‬
‫اعَلم ‪:‬ﷺ‬ ‫تمح َ ا‬ ‫رپ ‪:‬الزل ‪:‬ےہ ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسان ‪:‬لوبرہریہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ َ‪:‬ر ِ‬
‫ف ِم َن ا ْل َع َؿ ِل إِ َّٓ َما ُيطِ ُقق»(‪" )9‬الم ِزل‪:‬‬
‫‪:‬رفامم‪:‬اعیل‪:‬فام‪:‬ےہ‪َ ...« :‬و َٓ ُي َؽ َّؾ ُ‬
‫اک ِ‬

‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه" باب أجر األجراء‪ ،‬ر‪ ،9553 :‬صـ‪.519‬‬
‫(‪" )9‬صحقح مسؾم" كتاب األيامن‪ ،‬ر‪ ،5314 :‬صـ‪.739‬‬
‫‪277‬‬
‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬ ‫‪478‬‬
‫وک‪:‬لےسی‪:‬اکل‪:‬رپ‪:‬وبجمر‪:‬ہن‪:‬ایك‪:‬اجےئ ‪:‬سج‪:‬یک‪:‬هہ‪:‬اطق‪:‬ںیہن‪:‬راتھك" ‪:‬ذٰہلل‪:‬سج‪:‬یک‪:‬ینتج‪:‬اطق‪:‬‬
‫وہ‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬لانت‪:‬یہ‪:‬اکل‪، :‬ان‪:‬اچےیہ‬
‫ یس ‪:‬ےس ‪:‬اکل ‪:‬رورل ‪:‬ےل ‪:‬رک ‪:‬اعُم َهہض ‪:‬مک ‪:‬دانی ‪:‬ای ‪:‬اکل ‪:‬رکهلےن ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬مک ‪:‬لرجت ا‪:‬ي‪:‬‬
‫ش‬
‫رٹی ‪:‬اتب‪:‬ان ‪:‬دوھاک‪:‬ےہ‪:‬اناجزئ‪:‬ےہ ‪:‬رضحت‪:‬دّیسان‪:‬لوب‪:‬دیعس‪:‬خدری‪ �:‬ےس‪:‬رمهی‪:‬ےہ‪:‬‬
‫(‪)1‬‬
‫ني َله َأ ْج ُره»‬ ‫استِ ْئ َج ِ‬
‫ار ْاألَ ِج ْ ِر َحتَّى ُي َب َّ َ‬ ‫ول اهللِ ‪ََ ‬نى َع ِن ْ‬
‫« َأ َّن َر ُس َ‬
‫"روسك‪:‬ل ہل‪:‬ﷺ ےن‪:‬زمدهرےس‪:‬لاسی‪:‬ل ِاجرہ‪:‬رکےن‪:‬ےس‪:‬عنم‪:‬رفامای‪:‬ےہ ‪:‬سج‪:‬یک‪:‬لرجت‪:‬‬
‫هلحض‪:‬ہن‪:‬یک‪:‬یئگ‪:‬وہ"‬
‫حےس‪:‬ایخك‪:‬ركر‬
‫لےنپ‪:‬اموتحتں‪:‬اک‪:‬رہ‪:‬رط ‪:‬‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬لےنپ ‪:‬اموتحتں ‪:‬اک ‪:‬رہ ‪:‬رطح ‪:‬ےس‪:‬‬ ‫زعزی ‪:‬دهوتس! ٰیفطصم ِ‬
‫ش‬
‫َان َأ ُخ ْو ُه َ ْحت َت‬
‫ایخك‪:‬رهك‪:‬یک‪:‬میلعت‪:‬دےتی‪:‬وہےئ‪:‬لرفاد‪:‬رفامای‪َ « :‬يا َأ َبا َذ ٍّر! ‪َ ...‬م ْن ك َ‬
‫َي ِده َف ْؾ ُق ْط ِع ْؿ ُه ِِمَّا َي ْلك ُُل‪َ ،‬و ْل ُق ْؾبِ ْس ُه ِِمَّا َي ْؾ َب ُس‪َ ،‬و َٓ ُت َؽ ِّؾ ُػ ْو ُه ْم َما َي ْغؾِ ُب ُف ْم‪،‬‬
‫وه ْم َف َل ِع ْقـ ُْو ُه ْم»(‪": )9‬لے ‪:‬لوب ‪:‬ذر! ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬امتحت ‪:‬لس ‪:‬اک ‪:‬وکیئ ‪:‬املسمم‪:‬‬ ‫َفإِ ْن َك َّؾ ْػت ُُؿ ُ‬
‫اھبیئ‪:‬اکل‪:‬رکات‪:‬وہ ‪:‬لےس‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬و‪:‬وخد‪:‬اھکےئ‪:‬هاسی‪:‬لےس ّ‪:‬هب‪:‬الھکےئ ‪:‬اسیج‪:‬وخد‪:‬ےنہپ‪:‬هاسی‪:‬‬
‫لےس‪:‬یھب‪:‬انہپےئ ‪:‬لم‪:‬ےس‪:‬لاسی‪:‬اکل‪:‬ہن‪:‬ول‪:‬و‪:‬لم‪:‬یک‪:‬اطق‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬وہ ‪:‬لهر‪:‬ل ر‪:‬لاسی‪:‬وکیئ‪:‬اکل‪:‬‬
‫‪:‬ك‪:‬رکه"‬
‫لم‪:‬ےک‪:‬ذہم‪:‬اگلؤ ‪:‬وت‪:‬وخ ‪:‬دیھب‪:‬لم‪:‬یک‪:‬دمد ا‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أِب سعقد اخلدري ‪ ،‬ر‪.119/5 ،11141 :‬‬
‫(‪" )9‬صحقح البخاري" باب ادعايص من أمر اجلاهؾقة‪ ،‬ر‪ ،99 :‬صـ‪.8‬‬
‫‪278‬‬
 ‫‪479‬‬ ‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬
‫لالسل‪:‬ںیم‪:‬المزل‪:‬ه َ‬
‫المزتم‪:‬اک‪:‬وہفمل‬
‫‪:‬رزق‪:‬الحك‪:‬امکےن ‪:‬اھکےن‪:‬ےکےیل‪:‬وکشش‪:‬لهر‪:‬‬ ‫ش‬ ‫ ِ‬
‫دي‪:‬لالسل‪:‬ےن ِ‬
‫رضحلت‪:‬رتحمل!‪ِ :‬‬
‫رج میظع‪:‬اطع‪:‬رفامات‪:‬ےہ ‪:‬لهر‪:‬هہ‪:‬لهلل‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫تنحم‪:‬رکےن‪:‬رپ‪:‬زهر‪:‬دای‪:‬ےہ ‪:‬لےسی‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬ل ہل‪:‬اعتیل‪:‬ل ِ‬
‫‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬بعک‪:‬نب‪:‬رجعہ‪ �:‬ےس‪:‬رهلتی‪:‬ےہ ‪:‬لي‪:‬صخش‪:‬‬ ‫ ِ‬ ‫یک‪:‬رلہ‪:‬ںیم‪:‬امشر‪:‬كا‪:‬اجات‪:‬ےہ‬
‫ڑبی‪:‬رھُپیت‪:‬لهر‪:‬زیتی‪:‬ےس‪:‬رس َه ِر‪:‬وکنین ﷺ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ےس زگرل ‪:‬احصۂب‪:‬رِکلل‪ �:‬ےن‪:‬‬
‫‪:‬روسك ل ہل!‪:‬ل ر‪:‬ہ‪َ :‬لیسی‪:‬تمہ‪::‬لهر‪:‬زیتی‪:‬ل ہل‪:‬یک‪:‬رلہ‪:‬‬
‫لےس‪:‬داھکی‪:‬وت‪:‬لںیہن‪:‬بجعت‪:‬وہل ‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ای َ‬
‫َان َخ َر َج َي ْسعى‬ ‫ںیم ‪:‬داھکات ‪:‬وت ‪:‬ایك ‪:‬یہ ‪:‬لاھچ ‪:‬وہات! ‪:‬وضح ِر ‪:‬لرکل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ ْن ك َ‬
‫َعذ َو َل ِد ِه ِص َغار ًا َف ُف َو ِ ِْف َسبِ ْق ِل اهللِ‪َ ،‬وإِ ْن َخ َر َج َي ْسعى َعذ َأ َب َو ْي ِن َش ْق َخ ْ ِ‬
‫ني‬ ‫َ‬
‫عى َعذ َك ْػ ِس ِه ُيع ُّػ َفا َف ُف َو ِ ِْف‬
‫ِ‬
‫َان َي ْس َ‬ ‫قل اهللِ‪َ ،‬وإِ ْن ك َ‬ ‫كَبِ َر ْي ِن َف ُف َو ِ ِْف َسبِ ِ‬
‫الشق َط ِ‬ ‫اخ َر ًة َف ُف َو ِ ِْف َسبِ ِ‬
‫َان َخ َر َج ِر َيا ًء َو ُم َػ َ‬
‫قل اهللِ‪َ ،‬وإِ ْن ك َ‬ ‫َسبِ ِ‬
‫ان»(‪.)1‬‬ ‫قل َّ ْ‬
‫"ل ر ‪:‬هہ ‪:‬لےنپ ‪:‬وھچےٹ ‪:‬وچبں ‪:‬ےکيل ‪:‬رهزی ‪:‬امکےن ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬الکن ‪:‬ےہ ‪:‬وت ‪:‬لهلل ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬پ ّ‪:‬هب ‪:‬ل ہل‪:‬یک ‪:‬رلہ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫دلنی ‪:‬ےکيل ‪:‬امکےن ‪:‬وک‪:‬الکن ‪:‬ےہ َ ّ‬
‫رلہ ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ل ر ‪:‬لےنپ ‪:‬وبڑےھ ‪:‬هل َ‬
‫‪:‬پ ّ‪:‬هب‪:‬ل ہل‪:‬یک‪:‬رلہ‪:‬‬
‫ےہ ‪:‬ل ر‪:‬ہ‪:‬وکشش‪:‬لس‪:‬يل‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪ٓ:‬اےگ‪:‬اہھ‪:‬ہن‪::‬هپاان‪:‬ڑپے َ ّ‬
‫ںیم‪:‬ےہ ‪:‬لهر‪:‬ل ر‪:‬ر ِایاکری‪:‬لهر‪:‬دهرسهں‪:‬رپ‪:‬رخف‪:‬ےکيل‪:‬امکےن‪:‬الکن‪:‬ےہ‪:‬وت‪:‬اطیشم‪:‬ےک‪:‬رلےتس‪:‬‬
‫رپ ‪:‬ےہ" ‪:‬لس ‪:‬ےس ‪:‬ولعمل ‪:‬وہل ‪:‬ہک ‪:‬المزَ تم ‪:‬زمدهری ش ِ‬
‫‪:‬رزق ‪:‬الحك ‪:‬لهر ‪:‬اجزئ ‪:‬اکل ‪:‬اکج‪:‬‬
‫ےکےیل‪:‬وکشش‪:‬لهر‪:‬اھبگ‪َ :‬دهڑ‪:‬رکان ‪:‬رضهری‪:‬لهر‪:‬لٰیلع‪:‬همیظع‪:‬ين‪:‬لهر‪:‬لَرج‪:‬هوثلب‪:‬اک‪:‬اکل‪:‬ےہ‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" كعب بن عجرة األكصاري‪ ،‬باب‪.199/19 ،‬‬

‫‪279‬‬
‫زمدهرں‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬دم‬ ‫‪482‬‬
‫رضحت‪:‬دّیسان‪:‬دلهد‪:�:‬اک‪:‬ہشیپ‬
‫رضحت‪:‬دّیسان‪:‬دلهد� ولاہر‪:‬اک‪:‬اکل‪:‬رکےت‪:‬ےھت ‪:‬ل ہل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےن‪ٓ:‬اپ‪:‬رپ‪:‬ہ‪:‬رکل‪:‬‬
‫‪:‬اجي ‪:‬رکات ‪:‬‬
‫رفامای‪:‬ہک‪:‬ولاہ‪ٓ:‬اپ‪:‬ےک‪:‬اہوھتں‪:‬م‪ٓ:‬ارک ‪:‬ومل‪:‬ای‪:‬وگدنےھ‪:‬وہےئ‪ٓ:‬اےٹ‪:‬یک‪:‬امدنن ‪:‬رنل‪:‬وہ ا‬
‫ٓاپ‪:‬ولےہ‪:‬ےس‪:‬و‪:‬اچےتہ‪:‬ریغب‪ :‬رل‪:‬يک‪:‬لهر‪:‬ریغب‪:‬اکےٹ‪:‬ےٹیپ‪:‬انب‪:‬ایل‪:‬رکےت ‪:‬ہ‪:‬لس‪:‬ےیل‪:‬وہل‪:‬ہک‪:‬‬
‫لکی ‪:‬رفےتش ‪:‬ےن ‪ٓ:‬اپ ‪ �:‬ےس ‪:‬رعض ‪:‬یک ‪:‬ہک ‪ٓ:‬اپ ‪:‬تہب ‪:‬یہ ‪:‬لےھچ ‪:‬ںیہ ‪:‬اکش ‪ٓ:‬اپ ‪:‬تیب‪:‬‬
‫لاملك ‪:‬ےس ‪:‬لینپ ‪:‬رهزی ‪:‬ہن ‪:‬ےتیل! ‪:‬لس ‪:‬رپ ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ےن ‪:‬داع ‪:‬یک‪: :‬لے ‪:‬ل ہل! ‪:‬ےھجم ‪:‬رهزی ‪:‬اک ‪:‬اسامم‪:‬‬
‫بیغ‪:‬ےس‪:‬اطع‪:‬رفام؛‪:‬اتہک‪:‬ںیم‪:‬تیب‪:‬لاملك‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬ہن‪:‬ایل‪:‬رکهں ‪:‬بت‪ٓ:‬اپ‪ �:‬وک‪:‬ہ‪:‬زجعم ‪:‬ہالم‪:‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬دي ‪:‬گا ‪:‬ولےہ ‪:‬ےس ‪ٓ:‬اپ ‪:‬گنج ‪:‬م ‪:‬ےننہپ ‪:‬اک ‪:‬ابلس ‪":‬ز ِرہ" ‪:‬انب ‪:‬رک‪:‬‬
‫ولاہ ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ےک ‪:‬يل ‪:‬رنل ‪:‬رک ا‬
‫رفهتخ‪:‬رکےت ‪:‬لهر‪:‬لس ‪:‬رطح‪:‬لینپ ‪:‬زگر ‪:‬رسب‪:‬ایك‪:‬رکےت ‪:‬ل ہل‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےن‪:‬لںیہن‪:‬ریغب‪: :‬لاتسد‪:‬ےک‪:‬‬
‫ضحم ‪:‬لےنپ‪:‬رکل ‪:‬ےس ‪:‬ز ِرںیہ‪:‬انبان‪:‬اھکسںیئ ‪:‬لرفاد ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬واَّنَلَا ُهَل دْيِدَحْلاَۙ‪ِ ۰۰۱۰‬نَا‬
‫ٍتٰغِبٰسَّوْرِّدَقيِفِدْرَّسلا﴾(‪" )1‬مہ‪:‬ےن‪:‬لم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ولاہ‪:‬رنل‪:‬رک‪:‬دای؛‪:‬ہک‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬‬
‫ي‬ ‫ْلَمْعا‬
‫هعیس‪:‬ز ِرںیہ‪:‬انبئ ‪:‬لهر‪:‬انبےن‪:‬ںیم‪:‬لدنلزے‪:‬اک‪:‬احلظ‪:‬ريھک"‬
‫داع‬
‫لے ‪:‬ل ہل!‪:‬ںیمہ ‪:‬زمدهرهں‪:‬ےک ‪:‬وقحق ‪:‬لدل ‪:‬رکےن‪:‬یک ‪:‬اعسدت‪:‬بیصن ‪:‬رفام ‪:‬لهر ‪:‬درگی‪:‬‬
‫امتل ‪:‬رفلضئ ‪:‬ههلابجت‪:‬یک ‪:‬لدلیگیئ ‪:‬نسحب ‪:‬هوخیب ‪:‬لاجنل ‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬یھب ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام ‪:‬لخب ‪:‬هوجنکیس‪:‬‬
‫ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رفام ‪:‬وخىش‪:‬ےس‪:‬رغوبیں‪:‬اتحموں‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام ‪:‬ںیمہ‪:‬کلم‪:‬هوقل‪:‬یک‪:‬‬
‫دختم‪:‬لهر‪:‬لس‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬بیصن‪:‬رفام ‪:‬ابیمہ‪:‬لاحتد‪:‬هلافتق‪:‬لهر‪:‬تبحم‪:‬هلتفل‪:‬وک‪:‬لَهر‪:‬‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!‬
‫رشتعیرپ‪:‬حیحص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام ‪ٓ:‬انیم‪:‬ای ّ‬
‫‪:‬‬ ‫زایدہ‪:‬رفام ںیمہ‪:‬لَاکح ِ ‪:‬ل‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،99 :‬سبل‪.11 ،12 :‬‬

‫‪280‬‬
 ‫‪182‬‬ ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬

‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬
‫(ۃعمجارابمر ‪21‬راضم نارابمر ‪2112‬ھ‪1212/5/8/‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ ِم ِ شور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب وارتحا ےس درود‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والس اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ااکتعفیکاتري‬
‫رضحاترگا ىردر!ااکتعفاکیایسیابعدتےہوجاسہقباوتمںےکاہںیھب‬ ‫ِ‬
‫اپیئ اجیت یھت‪ ،‬اراش ِد ابری اعتیل ےہ‪َ﴿ :‬وۤاَنْدِهَع ىٰۤلِا َمٖهٰرْبِا َوَلْيِعٰمْسِا ْنَا اَرِّهَط َيِتْيَب‬
‫َنْيِفِٕىٓاَّطلِل َوَنْيِفِكٰعْلا َوِعَّكُّرلا ِدْوُجُّسلا﴾(‪" )1‬مہ ےن اتدیک رفامیئ اربامیہ واامسلیع وک ہک‬
‫وطافواولں‪،‬اورااکتعفواولں‪،‬اورروکعووجسدواولںےکيلریمارھگوخبرھتسارکو!"۔‬
‫ااکتعفاکینعمووہفم‬
‫زعزیا نرتحم !ِمںوتراضم نارابمر اکوپراہنیہمیہ َرںیتمحربںیتکےنٹیمساک‬
‫ِ‬
‫ہنیہم ےہ‪ ،‬رگم اس ےک آرخی دس‪ 22‬د ن ےلہپ سیب‪ 12‬دونں ےس زایدہ اتیمہ اور‬
‫ارفنادی اش ن رےتھک ںیہ‪ ،‬ا ن ںیم بشِ ردر وک اپےن ےک ےیلالہِ اامی ن ااکتعف ىهب‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البقرة‪.125 :‬‬
‫‪281‬‬
 ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬ ‫‪181‬‬
‫رک ےت ںیہ۔ اِاکتعف ےک لغووی ینعم ںیہ َدرھان دانی‪ ،‬ی بل ک ہک تغِفِا ات ہ اعتیل یک‬
‫ابراگہںیم‪،‬ابعدترپرمکہتسبوہرکدجسميمھٹیباجاتےہ‪،‬ڈریےڈالداتیےہ‪،‬اسیک‬
‫یيآرزووہیتےہہکیسکرطحرپ َورداگ ِراعمَل� ھجمےسرایضوہاجےئ۔‬
‫راضم ن ارابمر یک سیب‪ 12‬اترخی اک وسرج ڈوےتب یہ اِاکتعف اک وتق‬
‫رشوع وہ اجات ےہ‪ ،‬داین ےک اسرے اکروابر وھچڑ رک راضم ن رشفی ےک آرخی دونں‬
‫ںیم ات ہ اعتیل ےک رُقب وااطتع یک رغض ےس‪ ،‬رَمد رضحات یک دجسم اور وخانیت یک‬
‫اےنپرھگوںںیم وگہش ىنیشناکان اِاکتعف ےہ۔ا ِاکتعفیکرعتفیایب نرک ےت وہےئ‬
‫املعےئ رکا رفام ےت ںیہ ہک "دجسم ںیم ات ہ اعتیل یک راض ےک ےیل رہھٹان اِاکتعف ےہ‪،‬‬
‫اور اس ےک ےیل املسم ن اک اعلق اور َىجاتب وضیح َوناس ےس اپ وہان رشط ےہ‪،‬‬
‫ىبوتغ رشط ںیہن‪ ،‬ہکلب وہ انابغل وج امنز ودجسم ےک آداب یک وُسھج وُبھج راتھک وہ‪ ،‬ارگ‬
‫ہب تّینِاِاکتعفدجسمںیمرہھٹے‪،‬وتاساکک اِاکتعف ىهبحیحصےہ۔‬
‫املعےئرکا ااکتعفےکابرےںیمرفام ےتںیہ‪،‬ہک"اِاکتعفیکنیت‪3‬ںیمسق‬
‫ںیہ‪ )2(:‬وابج‪)1(،‬تنسِ َّ‬
‫ؤمکدہ (‪)3‬اور بحتسم۔ارگیسکےن اِاکتعفیکذنروتنم‬
‫امین وت اس رپ اِاکتعف وابج ےہ۔ راضم ن ارابمر ںیم آرخی رشعہ اک اِاکتعف ِ‬
‫تّنس‬
‫ؤمکدہےکالعوہوجاِاکتعفوہتستح َ ى‬
‫بےہ"(‪)2‬۔‬ ‫ؤمکدہىلعاافكليےہ۔وابجاورتّنسِ َّ‬
‫َّ‬
‫رما نارابمر ےکآرخیرشعہاکاِاکتعف‬
‫َ‬
‫قلاکانئتﷻ اکاِاعن ‪،‬اِرکا اوررک‬ ‫ا ناالس ! مہاَ ِ‬
‫لہاامی نرپاخ ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫ذاتاردس ‪ A‬راضم نارابمر ےکآرخی رشعہ ںیم ںیمہ‬
‫ابالےئرک ےہ‪،‬ہکو ِ‬

‫باب آعتكاف‪.412/6 ،‬‬

‫الصوم‪ُ ،‬‬
‫كتاب َّ‬
‫(‪" )1‬ر ّد ادحتار" ُ‬
‫‪282‬‬
 ‫‪183‬‬ ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬
‫وخب ویکینں اور الھبویئں اک ومعق رفامہ رکات ےہ‪ ،‬ہک اس رشعے ںیم املسم ن بلطِ‬
‫وثاب‪ ،‬بشِ ردر یک التش اور اس ےک وصحل ےک ےیل ااکتعف رک ےت ںیہ۔ ىفطصم‬
‫س اعہشئ دصہقی ہبّیط‬ ‫اج ن رتمح ﷺ یھب رہ اسل ااکتعف ایک رک ےت‪ ،‬رضحت ّ ِ د‬
‫ِ‬
‫ف ا ْلع ْْش ْاألَو ِ‬
‫اخ َر‬ ‫ِ‬ ‫اطرہہ� ےسرواتیےہ‪َ « :‬أ َّن النَّبِ َّي ‪ ‬ك َ‬
‫َان َي ْعتَك ُ َ َ َ‬
‫اجه ِم ْن َب ْع ِده»‬
‫(‪)1‬‬
‫َف َأ ْز َو ُ‬
‫هلل ‪ُ ،‬ث َّم ا ْع َتك َ‬ ‫ِم ْن َر َم َض َ‬
‫ان‪َ ،‬حتّٰى ت ََو َّفا ُه ا ُ‬
‫ئ‬
‫"وضحر ىن رکمی ﷺ راضم ن ےک آرخی رشعہ اک ااکتعف رفامای رک ےت‪ ،‬یياں کت ہک‬
‫زواجتط َّ یہراتااکتعفرکیترںیہ"۔‬ ‫ات ہ‪A‬ےساجےلم‪،‬رھپآپےکدعبآپیک َا ِ‬
‫اِاکتعفیکفضلیب‬
‫رفیقا ِا ن تّلمِ االسم! َرتمحِ َوکن ﷺ وخد اِاکتعف رکےن ےک اسھت‬
‫رما ن رکمی ےک آرخی‬‫اسھت‪ ،‬دورسوں وک یھب اس یک رتبیغ دےتی‪ ،‬ہک وج اَلہِ اامی ن َ‬
‫رشعہ اک اِاکتعف رک ےت ںیہ‪ ،‬اںیہن دو‪ 1‬جح اور دو‪ 1‬رمُعوں اک وثاب اطع ایک اجات ےہ۔‬
‫سداناام نیسح � ےسرواتیےہ‪ ،‬وضح ِراردَس ﷺ ےنرفامای‪َ « :‬م ِن‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫رما ن‬ ‫َني َو ُع ْم َرت ْ ِ‬
‫َني»(‪" )2‬سج ےن َ‬ ‫َح َّجت ْ ِ‬
‫َان ك َ‬ ‫َف َع ْْش ًا ِ ِْف َر َم َض َ‬
‫ان‪ ،‬ك َ‬ ‫ا ْعتك َ‬
‫ںیمدس‪22‬د ناِاکتعفایک‪،‬و اَاسیےہےسیجاسےندو‪1‬جحاوردو‪1‬رمُعےےیک"۔‬
‫ااکتعفاکافدئہ‬
‫ریمے اھبویئ! وج صخش اِاکتعف رکے وہ انگوہں ےس وفحمظ راتہ ےہ‪ ،‬اور‬
‫عاس � ےس رواتی ےہ‪:‬‬ ‫اےس ریثک ایکینں اطع یک اجیت ںیہ۔ رضحت ّ ِ‬
‫سدان اِنب ّ ى‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" كتاب آعتكاف‪ ،‬ر‪ ،2784 :‬صـ‪.483‬‬

‫(‪ُ " )2‬شعب اإليامن" ُ‬
‫باب ِف آعتكاف‪ ،‬ر‪.1445/3 ،3966 :‬‬
‫‪283‬‬
 ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬ ‫‪181‬‬
‫احلسن ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫« ُه َو َي ْعكِ ُ‬
‫َات‬ ‫احل َسنَات َك َعام ِل ْ َ َ‬
‫ُيرى َل ُه م َن ْ َ‬
‫ُوب‪َ ،‬و ُ ْ‬ ‫ف ُّ‬
‫الذى َ‬
‫ُك ِّل َها»(‪")1‬فكتعم انگوہںےسابزراتہ ےہ‪،‬اور امت رَتکیناک ااجن دےنیواےلیک‬
‫رطح‪،‬اےسایکینںاطعیکاجیتںیہ"۔‬
‫اِاکتعفےکدنچاسملئواَاکح‬
‫اج ن ربادر! اِاکتعف اک اسرا وتق َرںیتمح ربںیتک ےنٹیمس‪ ،‬ویکینں‪ ،‬الھبویئں‪،‬‬
‫ِ‬
‫َامعل اصہحل یک‬ ‫ِ‬
‫التوت رقآ ن‪ ،‬رفاضئ وونا‪،‬ل‪ ،‬دصَاقت وریخات‪ ،‬رتاوي‪ ،‬دجہت اور درگی ا ِ‬
‫رثکتاکرشع ےہ۔بشِردراپےنےکےیلاسرشعےںیماِاکتعفایکاجاتےہ‪،‬ذہلااس‬
‫ى‬
‫ےکاسملئواَاکح انھکیسهبتغِفِارضحاترپالز ںیہ۔اراش ِدابریاعتیلےہ‪َ﴿ :‬واَل‬
‫نُهْوُرِشاَبُتََّ۠وْمُتْنَاَنْوُفِكٰعْلاِدِجٰسَ﴾(‪" )2‬بجمتدجسموںںیمااکتعفےسوہ‪،‬‬
‫وت وعروتں وک اہھت ہن اگلؤ"۔ دصر االَافلض اّلعہم میعن ادلنی رمادآابدی � اس آِتی‬
‫ابمرہکیکریسفتںیمےتھکلںیہہک"اسںیمایب نےہہکااکتعفںیموعروتںےسرقتباور‬
‫وبسوانکررحا ےہ‪،‬اوررَمدوںےکااکتعفےکيلدجسمیروریےہ"(‪)3‬۔‬
‫ئ‬
‫رضحات رتحم ! ا ّ الموونینم رضحت ّ ِ‬
‫سدہ اعہشئ ّدصہقی ہبّیط اطرہہ �‬ ‫ِ‬
‫رواتی رفامیت ںیہ‪« :‬السنَّ ُة َع َذ ادُعتَكِ ِ‬
‫ف َأ ْن َٓ َي ُعو َد َم ِريض ًا‪َ ،‬و َٓ َي ْش َهدَ‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬
‫اج ٍة إِ َّٓ دَ ِا َٓ ُبدَّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َجن ََازةً‪َ ،‬و َٓ َي َم َّس ا ْم َر َأ ًة َو َٓ ُي َب َ‬
‫اِش َها‪َ ،‬و َٓ ََي ُْر َج َ‬
‫حل َ‬
‫اعتكاف ّإٓ بِ َص ْوم»(‪" )4‬فكتعم ےک ےیل حیحص رطہقی ک ےہ‪ ،‬ہک وہ ہن‬ ‫َ‬ ‫ِمنْ ُه‪ ،‬وٓ‬

‫الصوام‪ ،‬ر‪ ،1781 :‬صـ‪.297‬‬

‫كتاب ِّ‬
‫(‪ُ " )1‬سنن ابن ماجه" ُ‬
‫(‪ )2‬پ‪َ ،2‬‬
‫البقرة‪.187 :‬‬
‫(‪" )3‬ریسفتزخانئارعلاف ن"پ‪،1‬ارقبلة‪،‬زریِآتی‪،281:‬؃‪ 21‬ملیقطااً۔‬
‫(‪" )4‬سنن أيب داود" باب ادعتكف يعود ادريض‪ ،‬ر‪ ،2473 :‬صـ‪.358‬‬
‫‪284‬‬
‫‪185‬‬ ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬
‫یسک رمضی یک ِعادت وک اجےئ‪ ،‬ہن یسک انجزے ںیم رشتک رکے‪ ،‬ہن یسک وعرت وک‬
‫ُچوےئ‪ ،‬ہن اس ےک اسھت ِِماپ رکے‪ ،‬ہن یہ انگری یرورایت ےک وسا یسک ےک ےیل‬
‫َ یابہےلکن‪،‬اورریغبروز ےکااکتعفدرتسںیہن"۔‬
‫ااکتعفیکفضلیبایب نرک ےتوہےئاملعےئرکا رفام ےتںیہہک"اِاکتعف‬
‫ےکےیلبسےسالضفاقم دجسمِرحا ےہ‪،‬رھپدجسمِوبنی‪،‬رھپدجسمِاٰیصقینعیتیب‬
‫ادقملس‪ ،‬رھپ اس ہگج اہجں ڑبی امجتع وہیت وہ۔ َعورت اک دجسم ںیم اِاکتعف رکموہ‬
‫ےہ‪،‬ہکلبوہرھگںیمیہاکیہگجّرقمررکےکواہںاِاکتعفرکے"(‪)2‬۔‬
‫"ابغلوہانااکتعفےکےیلرشط ںیہن‪،‬ہکلباياانابغلوجزیمتاوراےھچربےاک‬
‫شورراتھکےہ‪،‬ارگااکتعفیکتّینےسدجسمںیمرہھٹے‪،‬وتاساکااکتعفحیحصےہ"(‪)1‬۔‬
‫ااکتعف اکوتقایب ن رک ےت وہےئ‪،‬دصر ارشلہعی یتفمادجم ىلعایمظع �‬
‫ےن رفامای‪ ،‬ہک وجاِاکتعفرکان اچاتہ وہ‪،‬وہ "وسیبںی‪ 12‬روزہوکوسرج رغوب وہےن ےس‬
‫ےلہپ‪،‬ہبتّینِاِاکتعفدجسمںیماحیروہ‪،‬اورسیت‪ 32‬ےکرغوب‪،‬ایاسیتن‪12‬وکعد اک‬
‫اچدن وہےن ےکدعب واہں ےس ابرہ آےئ۔ ارگ سیب‪12‬اترخی وک دعب امن ِز رغمب اِاکتعف‬
‫رما ناکاِاکتعف ِ‬
‫تّنسافکک ےہ‪،‬ہک‬ ‫اکتعفتّنسِ َّ‬
‫ؤمکدہاداہنوہاگ۔ َ‬ ‫یکتّینیک‪،‬وتک ا ِ ِ‬
‫ارگ بس رت رکںی وت بس ےس اطمہبل وہاگ‪ ،‬اور وپرے رہش ںیم یسک اکی ےن رک ایل وت‬
‫بسربیاذل ِّّموہےئگ"(‪)3‬۔‬

‫الباب السابع ِف آعتكاف‪.211/1 ،‬‬

‫ُ‬ ‫الصوم‪،‬‬
‫كتاب َّ‬
‫(‪" )1‬الفتاوى اهلند ّية" ُ‬
‫باب آعتكاف‪.409/6 ،‬‬
‫الصوم‪ُ ،‬‬
‫كتاب َّ‬
‫(‪" )2‬ر ّد ادحتار" ُ‬
‫(‪" )3‬اہب ِررشتعی"ا ِاکتعفاکایب ن‪،‬ہّصحمجنپ‪2212/2،5‬۔‬
‫‪285‬‬
 ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬ ‫‪182‬‬
‫"تّنسِ ااکتعف ینعی راضم ن رشفی ےک آرخی دس‪ 22‬دونں ںیم وج‬
‫ااکتعفایکاجاتےہ‪،‬اسںیمروزہرشطےہ‪،‬ذٰہلاارگیسکرمضیایاسمرفےنااکتعفوت‬
‫ایکرگمروزہہنراھک‪،‬وتتّنساداہنوہیئہکلبیلفنااکتعفوہا"(‪)2‬۔‬
‫البذعر تغِفِا وک دجسم ےس ابرہ اجان کیھٹ ںیہن‪ ،‬اس رطح ااکتعف وٹٹ‬
‫ح‬
‫اجات ےہ‪ ،‬اّلعہم َ ضففی � رفام ےت ںیہ ہک "ا ِ ِ‬
‫اکتعف وابج ںیم تغِفِا وک دجسم‬
‫ےس البعدر انلکن رحا ےہ‪ ،‬ارگ الکن وت اس اک اِاکتعف وٹٹ اجےئ اگ‪ ،‬ارگہچ وھبل رک الکن‬
‫اکتعف تّنس یھب البعدر دجسم ےس ابرہ ےنلکن رپ وٹٹ اجات ےہ۔ ایس رطح‬‫وہ۔ ِمیہن ا ِ ِ‬
‫اکتعفوابجوونسم نںیمالبعدرںیہن لکیتک"(‪)1‬۔‬
‫َعورتیھبا ِ ِ‬
‫ارگیسکذعرےکببسابرہاجانوہ‪،‬وتاسںیمیھباایتحطیروریےہ‪ ،‬املعےئ‬
‫رکا رفام ےتںیہہک"ارگوکیئاضقےئاحتجےک ےیلابرہایگاھت‪،‬اور یسکےناےسابرہ‬
‫رو ایل‪،‬وتاِاکتعفوٹٹایگ"(‪)3‬۔‬
‫اّلعہم اش ى � ےن اھکل ہک "تغِفِا دجسم یہ ںیم اھکےئ‪ُ ،‬ے اور‬
‫گ وت اِاکتعف وٹٹ اجےئ اگ"(‪)1‬۔ املعء‬
‫وسےئ‪ ،‬ا ن اومر ےک ےیل دجسم ےس ابرہ ا‬
‫رفام ےتںیہہک"تغِف ِاےند نںیموھبلرکاھکایل‪،‬وتااکتعفافدسہنوہا‪،‬اگیلولگچای‬
‫ڑگھجےنےسااکتعفافدسںیہنوہات‪،‬رگمےبونروےبربتکوہاجاتےہ"(‪)5‬۔‬

‫باب آعتكاف‪.415/6 ،‬‬ ‫الصوم‪ُ ،‬‬‫كتاب َّ‬

‫(‪" )1‬ر ّد ادحتار" ُ‬
‫(‪ )2‬ادرجع ىفسه‪.412/6 ،‬‬
‫الباب السابع ِف آعتكاف‪.212/1 ،‬‬
‫ُ‬ ‫الصوم‪،‬‬
‫كتاب َّ‬
‫(‪" )3‬الفتاوى اهلندية" ُ‬
‫باب آعتكاف‪.435/6 ،‬‬ ‫الصوم‪ُ ،‬‬ ‫كتاب َّ‬
‫(‪" )4‬ر ّد ادحتار" ُ‬
‫(‪" )5‬الفتاوی اهلندية" كتاب الصوم‪ ،‬الباب السابع ِف آعتكاف‪.213/1 ،‬‬
‫‪286‬‬
‫‪181‬‬ ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬
‫تغِفِا وک دجسم ےس ےنلکن ےک دو‪ 1‬ذعر ںیہ‪ ،‬نج ےس ااکتعف ںیہن وٹاتٹ‪:‬‬
‫اکی‪ :‬احتجِ یعبط وج دجسم ںیم وپری ہن وہ ےکس‪ ،‬ےسیج اپاخہن‪ ،‬اشیپب‪ ،‬ااجنتسء‪ ،‬ووض اور‬
‫لسغ یکیرورت وہ وت لسغ۔ ارگ دجسم ںیم ووضو لسغ ےک ےیلہگج ینب وہ ای وحض وہ‪ ،‬وت‬
‫ابرہ اجےن یک اب ااجزت ںیہن۔ دورسا‪ :‬احتجِ رشیع‪ً ،‬الثم امن ِز ےک ےک ےیل اجان‬
‫(اخرج‬
‫(ہکبج اس دجسم ںیماہجں ااکتعف ایک‪ ،‬ےک ہن وہات وہ)‪ ،‬ایاذا ن ےنہک ےک ےیل ِ‬
‫دجسم) اجان‪،‬ہکبج(واہں) اجےنےک ےیلابرہ یہ ےس راہتس وہ‪،‬اورارگ اساک راہتس ادنر‬
‫ےسوہ‪،‬وتریغِؤم ّ ِذ نیھباجاتکسےہ‪،‬ؤم ّ ِذ نیکصیصختںیہن(‪)2‬۔‬
‫"رُبی ابتزاب ن ےسہن لاک ان وابج ےہ‪،‬اورسج ابت ںیمہن وثاب وہ ہن‬
‫انگہ‪ ،‬ینعی ابُمح (اجزئ) ابت یھب تغِفِا وک رکموہ ےہ وساےئ یرورت ےک‪ ،‬اور‬
‫ےبیرورت دجسم ںیم ابُمح الک ‪ ،‬ویکینں وک اےسی اھکات ےہ ےسیج آگ ڑکلی وک۔‬
‫رقاء ت‪ ،‬اور درود رشفی یک رثکت‪،‬‬
‫رقآ ن دیجم یک التوت‪ ،‬دحثی رشفی یک َ‬ ‫تغِفِا ِ‬
‫ئ‬
‫ملعِ ِدنیاکدرسودترسی‪ ،‬ىنرتمحﷺ ودرگیاایبنء� ےک ِسواذاکر‪،‬اور‬
‫اوایلء واصنیحل یک اکحایت اور اوم ِر دنی یک اتکتب (فینصت واتفیل) رکے"(‪)1‬۔‬
‫ذہلا وج یھب ااکتعف رکے اےس ااکتعف ےک اسملئ ےلہپ یہ ھکیس انیل الز ںیہ؛ اتہک‬
‫تعیتط َّ یہرہےکاطمقبوہ۔‬
‫اساکااکتعفرش ِ‬

‫باب آعتكاف‪ُ ،427-423/6 ،‬م ّلخص ًا‪.‬‬

‫الصوم‪ُ ،‬‬‫كتاب َّ‬
‫(‪" )1‬ر ّد ادحتار" ُ‬
‫باب آعتكاف‪.440 ،439/6 ،‬‬
‫لصوم‪ُ ،‬‬
‫كتاب ا َّ‬
‫الدر ادختار" ُ‬
‫(‪ّ " )1‬‬
‫‪287‬‬
 ‫ِ‬
‫رباکتااکتعف‬ ‫‪188‬‬
‫داع‬
‫اے ات ہ! ااکتعف اک ارادہ رےنھک واولں وک‪ ،‬اےس اپۂی لیمکت کت اچنہپےن یک‬
‫وتقیفرمتمحرفام‪ ،‬اںیہن اس یک ربوتکں ےس امال املرفام‪،‬اںیہناور مہ بس وک اسمدج اک‬
‫وخب ادب وارتحا رکےن یک اعسدت بیصن رفام‪ ،‬اور درگی امت رفاضئ وواابجت یک‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫ادایگیئنسحبووخیبااجن دےنییکیھبوتقیفاطعرفام‪،‬آنیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪288‬‬
 ‫‪989‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬

‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت �‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:92‬راضمن‪:‬ارابمر ‪2442‬ھ‪9292/5/25 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫ِنن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِم ‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحام ‪:‬ےس ‪:‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسم ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫آپ‪:�:‬اک ِ‬
‫‪:‬انم‪:‬انیم‪:‬امسِ‪:‬رگایم‬
‫زعيز ‪:‬دووتس! ‪:‬اریم ‪:‬المؤنینم رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪:‬ارملیضت ‪ �:‬یک ‪:‬وادلہ ‪:‬افہمط‪:‬‬ ‫ی‬
‫تنب ‪:‬ادس ‪:‬ےن‪: ،‬اےنپ ‪:‬وادل ‪:‬ےک ‪:‬انم ‪:‬رپ ‪:‬آپ ‪ �:‬اک ‪:‬انم ی د‬
‫‪":‬حر" ‪:‬را‪: ،‬انچہچن ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫سان ‪:‬یلع ‪:‬ارملیضت ‪ �:‬اےنپ ‪:‬اکی ‪:‬رزج ‪:‬ںیم ‪:‬وخد ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬أكَا ا َّل ِذي َش َّؿتْـِي‬
‫ّ ِی د‬
‫ُأ ِّمي َح ْقدَ َر ْه»(‪" )1‬ںیم‪:‬وہ‪:‬وہں‪:‬ہک‪:‬ریمی‪:‬امں‪:‬ےن‪:‬ریما‪:‬انم‪:‬دیحر‪:‬را"۔‪:‬آپ‪:‬ےک‪:‬وادل‪:‬‬
‫اوب‪:‬اطبل‪:‬ےن‪:‬آپ‪ �:‬اک‪:‬انم‪":‬یلع"‪:‬را۔‬
‫آپ‪ �:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬انمبق‪:‬ںیم‪:‬حیحص‪:‬رواایت‪:،‬درگی‪:‬احصۂب‪:‬رکام‪:�:‬ےک‪:‬‬
‫اضفلئ‪:‬ےس‪:‬دعتاد‪:‬ںیم‪:‬زایدہ‪:‬ںیہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬آپ‪ �:‬ےک‪:‬زامۂن‪:‬ادس‪:‬ںیم‪:‬بج‪:‬وخارج‪:‬‬
‫(اخریج‪:‬رمگاہ‪:‬رفہق)‪:‬ےن‪:‬آپ‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬وکبااست‪:‬ںیک‪:،‬بت‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬وامجتع‪:‬ےن‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب غزوة ذي قرد وغرها‪ ،‬ر‪ ،4678 :‬صـ‪.818‬‬
‫‪289‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪992‬‬

‫آپ‪:�:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬ںیم‪:‬ااحدثی‪:‬وبنہّی‪:‬ڑبی‪:‬قیقحت‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬عمج‪:‬رک‪:‬ںیل(‪)2‬۔‬
‫وچبں‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬رشمّف‪:‬ابالسم‪:‬وہےن‪:‬واےل‬
‫زعزی‪:‬دووتس!‪:‬وچبں‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬رشمّف‪:‬ابالسم‪:‬وہےن‪:‬واےل‪:‬رضحت‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬زدی‪:‬نب‪:‬ارمق‪ �:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪َ « :‬أ َّو ُل َم ْن َأ ْش َؾ َم‬
‫سان‪:‬یلع‪:�:‬ںیہ۔‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ّ ِی د‬
‫َع ِ يل»(‪" )2‬بس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬رضحت‪:‬یلع‪:‬اامین‪:‬الےئ"۔‬
‫آپ‪:‬الہِ‪:‬تیبِ‪:‬روسل ﷺ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ںیہ‬
‫اجن‪:‬ربادر!‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ریشِ‪:‬دخا‪ �:‬وک‪:‬الہِ‪:‬تیبِ‪:‬یبن‪:‬ﷺ ںیم‪:‬ےس‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ش‬
‫‪:‬سه ‪:‬ہیفص ‪:‬تنب ‪:‬ش ییبہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی‪:‬‬
‫وہےن ‪:‬اک ‪:‬رشف ‪:‬یھب ‪:‬احلص ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ےہ‪: ،‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سده ‪:‬اعہشئ ‪:‬دصہقی ‪:‬ہبّیط ‪:‬اطرہہ ‪ �:‬رفامیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬وضحر ‪:‬ب ‪:‬ارکم‪:‬‬
‫ﷺ یاي ‪:‬حبص ‪:‬اس ‪:‬احل ‪:‬ںیم ‪:‬اےنپ ‪:‬اکاشۂن ‪:‬ادس ‪:‬ےس ‪:‬ابرہ ‪:‬رشتفی ‪:‬الےئ‪: ،‬ہک ‪ٰ:‬یفطصم‪:‬‬
‫اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اکی ‪:‬اچدر ‪:‬اوڑھ ‪:‬ریھک ‪:‬یھت‪: ،‬سج ‪:‬رپ ‪:‬ایسہ ‪:‬اون ‪:‬ےس ‪:‬اجکووں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِ‬
‫شقن ‪:‬ےنب ‪:‬وہےئ ‪:‬ےھت‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬نسح ‪:‬نب ‪:‬یلع ‪ �:‬آےئ‪: ،‬وت ‪:‬ب ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ‬
‫ےن‪:‬اںیہن‪:‬اس‪:‬اچدر‪:‬ںیم‪:‬ےل‪:‬ایل‪:،‬رھپ‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان‪:‬نیسح‪ �:‬آےئ‪:‬اور‪:‬ایس‪:‬اچدر‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬سہ‪:‬افہمط‪:‬زرہاء � رشتفی‪:‬الںیئ‪: ،‬وت‪:‬رتمحِ‪:‬اعایملن‪:‬ﷺ‬ ‫دالخ‪:‬وہ‪:‬ےئگ‪:،‬رھپ ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪-:‬رکّم ‪:‬اﷲ اعتیل ‪:‬وہہج ی‬
‫‪:‬اركلي‪:-‬‬ ‫ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬یھب ‪:‬اچدر ‪:‬ںیم ‪:‬ےل ‪:‬ایل‪: ،‬رھپ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫رشتفی ‪:‬الےئ‪: ،‬وت ‪:‬رساک ِر ‪:‬دو ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬یھب ‪:‬ایس ‪:‬اچدر ‪:‬ںیم ‪:‬دالخ ‪:‬رک ‪:‬ےک‪: ،‬ہی‪:‬‬
‫آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬التوت ‪:‬رفامیئ‪﴿ :‬اَمَّنِا ُدْيِرُي ُهّٰللا َبِهْذُيِل ُمُكْنَع َسْجِّرلا َلْهَا ِتْيَبْلا‬

‫(‪" )1‬ادرقاة" باب مـاقب عل بن أيب ضالب ‪ ،453/18 ،‬مؾتؼط ًا‪.‬‬

‫(‪" )2‬شـن السمذي" َأبواب ا ْدـ ِ‬
‫َاق ِ‬
‫ب‪ ،‬ر‪ ،3735 :‬صـ‪.849‬‬ ‫َْ ُ‬
‫‪290‬‬
 ‫‪992‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫َوْمُكَرِّهَطُي اًرْيِهْطَت﴾(‪" )1‬اے ‪:‬یبن ‪:‬ےک ‪:‬رھگ ‪:‬واول! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬وت ‪:‬یہی ‪:‬اچاتہ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬مت ‪:‬ےس ‪:‬رہ‪:‬‬
‫اناپیک‪:‬دور‪:‬رفام‪:‬دے‪:،‬اور‪:‬ںیہمت‪:‬اپ ‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬وُخب‪:‬رھتسا‪:‬رک‪:‬دے!"۔‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬واحض‪:‬وہا‪:‬‬
‫ہک ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬یھب ‪:‬ان ‪:‬اپ ‪:‬ویتسہں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬ںیہ‪: ،‬ںیہنج ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن‪:‬‬
‫الہِ‪:‬تیب‪:‬ےک‪:‬انم‪:‬ےس‪:‬اطخب‪:‬رفامای۔‬
‫‪:‬عس‪ �:‬ےس‪:‬رموی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬بج‪:‬ہی‪:‬آِتی‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬دبع‪:‬اﷲ نب ّ ا‬
‫ابمرہک ‪:‬انزل ‪:‬وہیئ‪ْ﴿ :‬لُق ۤاَّل ْمُكُلَٔـْسَا ِهْيَلَع اًرْجَا اَّلِا َةَّدَوَمْلا بْر ى﴾(‪" )2‬اے‪:‬‬
‫غیلبت ‪:‬راستل‪:‬اور‪:‬اراشد ‪:‬و ‪:‬دہاتی)‪:‬رپ ‪:‬مت ‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬ارجت‪:‬‬ ‫ی‬
‫ح!‪:‬رفام‪:‬دےیجی‪:‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬اس‪ِ (:‬‬
‫ںیہن ‪:‬اماتگن‪: ،‬رصف ‪:‬اینپ ‪:‬رقاتب ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬تبحم ‪:‬اک ‪:‬وسال ‪:‬رکات ‪:‬وہں"۔ ‪:‬بت ‪:‬احصۂب ‪:‬رکا م‪:‬‬
‫� ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ای‪:‬روسل‪:‬اﷲ! آپ‪:‬یک ‪:‬رقاتب‪:‬واےل ‪:‬وکن‪:‬ںیہ؟ ‪:‬نج‪:‬یک‪:‬تبحم‪:‬مہ‪:‬‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ع ِ يل َو َفاضِ َؿ ُة‬
‫رپ ‪:‬وابج ‪:‬یک ‪ :‬یئ ‪:‬ےہ؟ ‪ :‬ىفطص ِ‬
‫َوا ْبـ ُ َ‬
‫َاُها»(‪":)3‬رضحت‪:‬یلع‪:،‬افہمط‪:‬اور‪:‬ان‪:‬ےک‪:‬دوونں‪:‬ےٹیب‪(:‬نسح‪:‬ونیسح)"۔‬
‫ؤمنم‪:‬وانمقف‪:‬یک‪:‬اچہپن‬
‫ریمے ‪:‬رتحمم ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬ومال ‪:‬یلع ‪ّ -:‬رکم ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬وہہج ‪:‬اركلمی‪: -‬ےک‪:‬‬
‫اضفلئ‪:‬ےبامشر‪:‬ںیہ‪:،‬آپ‪ �:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬ؤمنم‪:‬یک‪:‬اچہپن‪:،‬اور‪:‬آپ‪:‬ےس‪:‬عو ‪:‬وَواوت‪:‬‬
‫ح ش‬
‫‪:‬سان ‪ِ :‬زر ‪:‬نب ‪ :‬بییش ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫ِناک ق ‪:‬یک ‪:‬تماہ ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ّ ِی د‬
‫سان‪:‬یلع‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪::‬مسق‪:‬ےہ‪:‬اس‪:‬ذات‪:‬یک‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬داےن‪:‬وک‪:‬اھپڑا‪(:‬اور‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اانج‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب فضائل أهل بقت الـبي ﷺ‪ ،‬ر‪ ،6261 :‬صـ‪.1867‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ُ ،25‬‬
‫الشورى‪.23 :‬‬
‫(‪" )3‬ادعجم الؽبر" بؼقة أخبار احلسن بن عل ‪ ،‬ر‪.47/3 ،2641 :‬‬
‫‪291‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪999‬‬

‫اور ‪:‬ابناتت ‪:‬ااگےئ!) ‪:‬اور ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬رہ ‪:‬اجدنار ‪:‬وک ‪:‬دیپا ‪:‬ایک! ‪:‬وضحر ‪:‬ب ‪:‬ایّم ‪:‬ﷺ ‪:‬اک ‪:‬ھجم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫دہع‪:‬ےہ‪َ « :‬أ ْن َٓ ُُيِ َّبـِي إِ َّٓ ُم ْم ِم ٌن‪َ ،‬و َٓ ُي ْب ِغ َضـِي إِ َّٓ ُمـَافِ ٌق»(‪" )1‬ہک‪:‬ھجم‪(:‬یلع)‪:‬‬
‫ےس‪:‬رصف‪:‬اامین‪:‬واال‪:‬یہ‪:‬تبحم‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬اور‪:‬ماقف‪:‬یہ‪:‬ھجم‪:‬ےس‪َ:‬واوت‪:‬دینمش‪:‬رےھک‪:‬اگ!"۔‬
‫ِ‬
‫اقمم ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪�:‬‬
‫ش‬
‫تمح‪:‬اعمل‪:‬ﷺ‬ ‫‪ُ:‬حنب‪:‬جادہ‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪:،‬وضحر‪:‬ر ِ‬ ‫‪:‬سان ِ ‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬ع ِ يل ِمـِّي َو َأكَا ِم ْن َع ِ ٍّل‪َ ،‬و َٓ ُي َم ِّدي َعـِّي إِ َّٓ َأكَا َأ ْو َع ِ يل»(‪":)2‬یلع‪:‬ریما‪:‬‬
‫ےہ‪:‬اور‪:‬ںیم‪:‬یلع‪:‬اک‪:‬وہں‪:،‬اور‪:‬وساےئ‪:‬ریمے‪:‬ای‪:‬رھپ‪:‬یلع‪:‬ےک‪:‬ریمی‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬وکیئ ‪:‬یسک‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬‬
‫رکےاگ!"۔‬
‫رکےن‪،‬ای‪:‬وکیئ‪:‬اغیپم‪:‬اچنہپےن‪:،‬ای‪:‬یسک‪:‬اعمدہہ‪:‬ےک‪:‬اخہمت‪:‬اک‪:‬اتمان) ںیہن‪: :‬‬
‫(حلص‪: :‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪:‬راعف ‪�:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬زغوۂ ‪:‬ادُح ‪:‬ںیم ‪:‬بج ‪:‬اّفکر ‪:‬ےن‪:‬‬
‫وضحر‪:‬رسو ِر‪:‬اعمل‪:‬ﷺ‪:‬وک‪:‬ریھگ‪:‬ایل‪:،‬وت‪:‬ان‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ضعب‪:‬ولگ‪::‬ڈنھجے‪:‬ےیل‪:‬وہےئ‪:‬ےھت‪:،‬‬
‫لی‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬ربج ِ‬ ‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬ےن ‪:‬ڈنھجے ‪:‬واولں ‪:‬وک ‪:‬لتق ‪:‬رک ‪:‬دای‪: ،‬اس ‪:‬رپ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬رکي‪:‬ﷺ ےس‪:‬رعض‪:‬یک‪:،‬ہک‪:‬آج‪:‬وت‪:‬یلع‪ �:‬ےن‪:‬قح‪:‬ادا‪:‬رک‪:‬دای!‪:‬‬ ‫انیم‪:C:‬ےن‪:‬وضحر‪:‬ب ی‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّك ُه ِمـِّي َو َأكَا ِمـْ ُه» ‪":‬یلع ‪:‬ریما ‪:‬ےہ ‪:‬اور‪:‬ںیم‪:‬یلع ‪:‬اک‪:‬‬
‫ ىفطص ِ‬
‫‪C‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬آپ‪:‬دوونں‪::‬اکوہں(‪)3‬۔‬ ‫وہں!"‪:‬بت‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬ربجلی‪: :‬‬
‫ولخمک ق‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬دنسپدیہ‪:‬رتنی‪:‬صخش‬
‫رضحت‪ِ ّ :‬ی د‬
‫سان‪:‬اسَن ‪:‬نب ‪:‬امك‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک ‪:‬اتدجا ِر‪:‬راستل ‪:‬ﷺ‬
‫یک ‪:‬ابراگہِ ‪:‬ےبسک ‪:‬انپہ ‪:‬ںیم ‪:‬اےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬رپدنے ‪:‬اک ‪:‬وگتش ‪:‬شیپ ‪:‬ایک ‪:‬ایگ‪: ،‬اس ‪:‬وتق‪:‬‬
‫َاب اإل ْيامن‪ ،‬ر‪ ،248 :‬صـ‪.58‬‬
‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كت ُ‬
‫(‪" )2‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3719 :‬صـ‪.846‬‬
‫(‪" )3‬ادرقاة" كتاب ادـاقب والػضائل‪ ،‬حتت ر‪.463/18 ،6898 :‬‬
‫‪292‬‬
 ‫‪993‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫ب َخ ْؾ ِؼ َك‬ ‫ِِ‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اس ‪:‬رطح ‪:‬داع ‪:‬یک‪« :‬ال َّؾ ُف َّم ائْتـي بِ َل َح ِّ‬ ‫ٰیفطصم ِ‬
‫إِ َل ْق َك‪َ ،‬ي ْلك ُُل َم ِعي َه َذا ال َّط ْ َر» "ایہٰل! ‪:‬ریتی ‪:‬ولخمک ق ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬دنسپدیہ ‪:‬رتنی ‪:‬صخش ‪:‬وک‪:‬‬
‫جیھب؛ ‪:‬ہک ‪:‬ریمے ‪:‬اسھت ‪:‬ہی ‪:‬وگتش ‪:‬اےئ!" ‪:‬بت ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪:‬ارملیضت ‪ �:‬ابراگہ‪ِ:‬‬
‫راستل‪:‬ںیم‪:‬احرض‪:‬وہےئ‪:،‬اور‪:‬ب‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےک‪:‬اسھت‪:‬اان‪:‬انتول‪:‬ایک(‪)2‬۔‬
‫ملع‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬اک‪:‬دروازہ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬روسل ‪:‬اﷲ ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫ِ ِ ِ‬
‫« َأ َكا َد ُار احلؽ َْؿة َو َع يل َب ُ َ‬
‫اُبا»(‪" )2‬ںیم‪:‬ملع‪:‬اک‪:‬رھگ‪:‬وہں‪:،‬اور ‪:‬یلع‪:‬اس‪:‬اک ‪:‬دروازہ ‪:‬ںیہ"‬
‫ینعی ‪:‬وضحر ّ ِی د‬
‫‪:‬سِ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬ملع ‪:‬ےک ‪:‬دروازوں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬امہ ‪:‬دروازہ‪: ،‬رضحت‪:‬‬
‫(‪)3‬‬
‫‪:‬اجن‪:‬‬ ‫ّ ِی د‬
‫سان ‪:‬یلع ‪�:‬یھب ‪:‬ںیہ ۔ ‪:‬ذہلا ‪:‬ان ‪:‬ےس ‪:‬اکلم ‪:‬تبحم ‪:‬ےک ‪:‬ریغب‪: ،‬وکیئ ‪:‬یھب ‪ :‬ىفطص ِ‬
‫ش‬
‫‪:‬ورث‪:‬ملع‪:‬ےس‪ :‬ہص‪:‬ںیہن‪:‬اپاتک۔‬
‫رتمح‪:‬ﷺ ےک ا‬
‫ملعِ‪:‬اظرہ‪:‬وابنط‪:‬ےک‪:‬انیم‬
‫ضعب ‪:‬ااکرب ‪:‬احصۂب ‪:‬رکام ‪-:‬روضان ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬مہیلع ‪:‬انیعمج‪: -‬ےن ‪:‬وگایہ ‪:‬دی ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ومٰیل‪:‬یلع‪ �:‬ملعِ‪:‬اظرہ‪:‬و ‪:‬ابنط‪:‬دوونں‪:‬ےک‪:‬انیم ‪:‬ےھت۔‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب‪:‬وعسمد‪�:‬‬
‫اه ِر والب ِ‬
‫اض ِن»(‪ً" )4‬انیقی‪:‬یلع‪:‬‬ ‫ب ِعـْدَ ه ِع ْؾم ال َظ ِ‬
‫ےن‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن َع ِ َّل ْب َن أيب َضالِ ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ‬
‫نب‪:‬ایب‪:‬اطبل‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ملعِ‪:‬اظرہ‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:‬اور‪:‬ابنط‪:‬یھب"۔‪:‬ا ور‪:‬آپ‪ �:‬ےس‪:‬ایس‪:‬ملعِ‪:‬‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب ‪ ،‬ر‪ ،3721 :‬صـ‪.847‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪ ،3723 :‬صـ‪.847‬‬
‫(‪" )3‬ادرقاة" كتاب ادـاقب والػضائل‪ ،‬حتت ر‪.469/18 ،6896 :‬‬
‫(‪" )4‬حؾقة إولقاء" ‪ -4‬عل بن أيب ضالب‪ ،‬ر‪.185/1 ،288 :‬‬
‫‪293‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪994‬‬

‫اظرہ‪:‬وابنط‪:‬اک‪:‬ضیف‪:‬اوایلےئ‪:‬رکام‪ �:‬وک‪:‬احلص‪:‬وہات‪:‬ےہ۔‬
‫اﷲ‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رسوگیش‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اجرب ‪:‬نب ‪:‬دبع ‪:‬اﷲ ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬روسل ‪:‬اﷲ ‪:‬ﷺ‬
‫ےن‪:‬اطفئ‪:‬ےک‪:‬دن‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع‪ �:‬وک‪:‬الب‪:‬رک‪:‬ان‪:‬ےس‪:‬رسوگیش‪:‬یک‪:،‬وت‪:‬ولوگں‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬‬
‫ہک ‪:‬وضحر ّ ِی د‬
‫‪:‬سِ ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬رسوگیش ‪:‬اےنپ‪:‬اچچ ‪:‬زاد ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬تہب ‪:‬دراز ‪:‬وہ ‪ :‬یئ‪: ،‬بت‪:‬‬
‫روسل‪:‬اﷲ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬ما ا ْكت ََج ْق ُت ُه َو َلؽِ َّن اهللَ ا ْكت ََجا ُه»(‪" )1‬یلع‪:‬ےس‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ےن‪:‬رسوگیش‪:‬ںیہن‪:‬یک‪:،‬ہکلب‪:‬اﷲ‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬ان‪:‬ےس‪:‬رسوگیش‪:‬رفامیئ‪:‬ےہ"۔‬
‫رضحت‪:‬یلع‪:�:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬داعےئ‪ :‬ىفطص ﷺ‬
‫‪:‬سه ّ ِ‬
‫‪:‬ام ‪:‬ہیطع ‪ �:‬رفامیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬روسل ‪:‬اﷲ ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اکی‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫رکشل ‪:‬اجیھب‪: ،‬نج ‪:‬ںیم ‪:‬انجب ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬یھب ‪:‬ےھت‪: ،‬رفامیت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬روسل ‪:‬اﷲ‪:‬‬
‫وک‪:‬داع‪:‬رکےت‪:‬انس‪:،‬ہکبج‪:‬روسل ‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ‪:‬اےنپ‪:‬دوونں‪:‬اہھت‪:‬ااھٹےئ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﷺ‬
‫ےھت‪« :‬ال َّؾ ُف َّم َٓ ُُتِتْـِي َحتَّى ت ُِر َيـِي َعؾِ ّق ًا»(‪" )2‬ایہٰل!‪:‬ےھجم ‪:‬اس‪:‬وتق‪:‬کت‪:‬مت‪:‬‬
‫ہن‪:‬دانی‪:،‬بج‪:‬کت‪:‬یلع‪:‬وک‪:‬دھکی‪:‬ہن‪:‬ولں!"۔‬
‫روسل‪:‬اﷲ‪:‬ﷺ‪:‬ےس‪:‬رُقب‪:‬ولزنتل‬
‫َت ِِل َمـ ِْز َل ٌة ِم ْن‬‫‪:‬سدان ‪:‬یلع ‪:‬ارملیضت ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪« :‬كَاك ْ‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫حر‬‫اخلَ َال ِئ ِق‪َ ،‬ف ُؽـ ُْت آتِ ِقه ك َُّل َش ٍ‬ ‫ول اهللِ ‪ََ ‬ل ْ َت ُؽ ْن َِٕ َح ٍد ِم َن ْ‬ ‫رش ِ‬
‫َ ُ‬
‫ْن ْف ُت إِ ََل َأ ْه ِل‪َ ،‬وإِ َّٓ‬ ‫ِ‬
‫الس َال ُم َع َؾ ْق َك َيا كَبِ َّي اهلل! َفن ْن َتـ َْحـ ََح اك َ َ‬ ‫َف َل ُق ُ‬
‫ول‪َّ :‬‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3726 :‬صـ‪.848‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪ ،3737 :‬صـ‪.858‬‬
‫‪294‬‬
 ‫‪995‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫َد َخ ْؾ ُت َع َؾ ْق ِه»(‪" )1‬ےھجم ‪:‬روسل ‪:‬اﷲ ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬وہ ‪:‬رُقب ‪:‬ولزنتل ‪:‬احلص ‪:‬یھت‪: ،‬و‪:‬‬
‫ولخمک ق‪:‬دخا‪:‬ںیم‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬ںیہن‪:‬یھت‪:،‬ںیم‪:‬آپ‪:‬ﷺ یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬وسریے‪:‬وسریے‪:‬احرض‪:‬‬
‫ِ‬
‫وہ‪:‬رک‪:‬ابرہ‪:‬ےس‪:‬رعض‪:‬رکات‪"::‬اے‪:‬اﷲ‪:‬ےک‪:‬یبن‪:‬آپ‪:‬رپ‪:‬السم‪:‬وہ!"‪:‬ارگ‪:‬آپ‪:‬ﷺ اکنھکر‪:‬‬
‫دےتی‪:،‬وت‪:‬ںیم‪:‬اےنپ‪:‬رھگ‪:‬ل ٹ‪:‬اجات‪:،‬ورہن‪:‬آپ‪:‬یک‪:‬دخہ ‪:‬ںیم‪:‬احرض‪:‬وہ‪:‬اجات"۔‬
‫آپ‪:�:‬اک‪:‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سده‪:‬افہمط‪:‬زرہاء‪:�:‬ےس‪:‬اکنح‬
‫‪:‬سان ‪:‬رُبدیہ ‪:‬اىملس � ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوب ‪:‬رکب‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سه‪:‬افہمط‪:‬زرہاء‪ �:‬ےک‪:‬ےیل ِ‬
‫‪:‬اغیپم‪:‬اکنح‪:‬‬ ‫وسان‪:‬رمع‪:‬افروک ق � ےن‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ّ ِی د‬
‫اجیھب‪: ،‬وت‪:‬روسل‪:‬اﷲ ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪« :‬إِ ََّّنَا َص ِغ َر ٌة» "(مت ‪:‬دوونں ‪:‬ےک‪:‬اقمہلب ‪:‬ںیم)‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬ےن ِ‬
‫‪:‬اغیپم‪:‬اکنح‪:‬اجیھب‪:،‬بت‪:‬وضحر‪:‬‬ ‫وہ‪:‬تہب‪:‬وھچیٹ‪:‬ےہ"‪:،‬رھپ‪:‬بج‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬ےس‪:‬رک‪:‬دای"(‪)9‬۔‬
‫سِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ‪:‬ےن‪:‬ان‪:‬اک‪:‬اکنح ّ ِی د‬
‫ّ ِی د‬
‫سده ‪:‬افہمط ‪:‬زرہاء ‪ �:‬یک ‪:‬رمع ‪:‬دنپرہ‪: 25‬ربس ‪:‬وہیئ‪: ،‬بت‪:‬‬ ‫بج ‪:‬رضحت ‪ِ ّ :‬ی‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬ےن ‪:‬اغیپ ِم ‪:‬اکنح ‪:‬دای‪: ،‬وضح ِر ‪:‬ارکم ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن ا َ‬
‫هلل‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫ي َة ِم ْن َع ِ ِّل ْب ِن َأ ِيب َضالِ ٍ‬
‫ب»(‪" )3‬ےھجم‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َت َع َاَل َأ َم َرِن َأ ْن ُأ َز ِّو َج َفاض َؿ َة بِـ َْت َخد َ‬
‫اﷲ‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬مکح‪:‬دای‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬افہمط‪:‬تنب‪:‬دخہجی‪:‬اک‪:‬اکنح‪:‬یلع‪:‬نب‪:‬ایب‪:‬اطبل‪:‬ےس‪:‬رک‪:‬دوں!"۔‬
‫اہلل‪:‬اعتیل ےن‪:‬وضحر‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬ذ ّ ِرتی‪:‬رضحت‪:‬یلع‪:‬یک‪:‬تشپ‪:‬ںیم‪:‬ریھک‪:‬ےہ‬
‫‪:‬اجن‪:‬رتمح‪:‬ﷺ اک‪:‬اراشد‪:‬ےہ‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:�:‬یک‪:‬تبسن‪ :،‬ىفطص ِ‬

‫(‪" )1‬شـن الـَّسائي" كتاب الـؽاح‪ ،‬ر‪ ،3218 :‬اجلزء ‪ ،6‬صـ‪.62‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.‬‬
‫(‪" )3‬ادرقاة" حتت ر‪ ،477 ،476/18 ،6184 :‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫‪295‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪996‬‬

‫«إِ َّن اهللَ ‪َ ‬ج َع َل ُذ ِّر َّي َة ك ُِّل كَبِ ٍّي ِِف ُص ْؾبِ ِه‪َ ،‬وإِ َّن اهللَ َت َع َاَل َج َع َل ُذ ِّر َّيتِي‬
‫ب ‪ً" )1(»‬انیقی ‪:‬اہلل ‪: A:‬ےن ‪:‬رہ ‪:‬یبن ‪:‬یک ‪:‬ذ ّ ِرتی ‪:‬اس‪:‬‬ ‫ب َع ِ ِّل ْب ِن َأ ِيب َضال ِ ٍ‬‫ِِف ُص ْؾ ِ‬
‫یک‪:‬صلب‪:‬ںیم‪::‬ریھک‪:،‬اور‪:‬ریمی‪:‬ذ ّ ِرتی‪:‬یلع‪:‬نب‪:‬ایب‪:‬اطبل �‪:‬یک‪:‬تشپ‪:‬ںیم‪:‬ریھک‪:‬ےہ"۔‬
‫آپ‪:�:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬دو‪:‬مسق‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:‬الہتک‪:‬ںیم‪:‬ڑپںی‪:‬ےگ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬روسل ‪:‬اﷲ ‪:‬ﷺ ےن‪:‬ریمے‪:‬‬
‫قسى‪َ ،‬أ ْب َغ َض ْت ُه ا ْل َق ُفو ُد َحتَّى َ َُبتُوا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ابرے‪:‬ںیم اراشد‪:‬رفامای‪« :‬فِ َ‬
‫قك َمثَ ٌل م ْن ع َ‬
‫ُأ َّم ُه‪َ ،‬و َأ َح َّب ْت ُه الـ ََّص َارى َحتَّى َأك َْز ُلو ُه بِادَـ ِْز َل ِة ا َّلتِي َل ْق َس بِ ِه» "مت ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رضحت‪ٰ:‬یسیع‪:‬یک‪:‬اثمل‪:‬اپیئ‪:‬اجیت‪:‬ےہ‪:،‬نج‪:‬ےس‪:‬وہید‪:‬ےن‪:‬ب‪:‬را‪:،‬یتح‪:‬ہک‪:‬ان‪:‬یک‪:‬امں‪:‬رپ‪:‬‬
‫تمہت ‪:‬کت ‪:‬اگل ‪:‬دی‪: ،‬ہکبج ‪:‬اصنری ‪:‬ےن ‪:‬ان ‪:‬ےس ‪:‬تبحم ‪:‬یک‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬اںیہن ‪:‬اس ‪:‬درہج‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اچنہپ‪:‬دای‪:‬و‪:‬ان‪:‬اک‪:‬اھت‪:‬یہ‪:‬ںیہن"‪:‬ینعی‪:‬ان‪:‬وک‪:‬دخا‪:‬اک‪:‬اٹیب‪:‬ہہک‪:‬ڈاال۔‬
‫رھپ ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪"::‬ریمے‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬دو‪:9‬مسق‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:‬الہتک‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ڑپںی‪:‬ےگ‪:)2(::‬تبحم‪:‬ںیم‪:‬دح‪:‬ےس‪:‬آےگ‪:‬ےنلکن‪:‬واےل‪:،‬ےھجم‪:‬ان‪:‬اواصف‪:‬ےس‪:‬ڑباھںیئ‪:‬‬
‫ےگ‪:‬و‪:‬ھجم‪:‬ںیم‪:‬ںیہن‪(:‬ےسیج‪:‬رواضف)‪:)9(:،‬اور‪:‬ب‪:‬وَواوت‪:‬رےنھک‪:‬واےل‪:،‬نج‪:‬اک‪:‬عو ‪:‬‬
‫اںیہن‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬رپ‪:‬ااھبرے‪:‬اگ‪:‬ہک‪:‬ھجم‪:‬رپ‪:‬تمہت‪:‬اگلںیئ"(‪(): 9‬ےسیج‪:‬وخارج‪:‬واہہیب‪:‬وریغمہ)۔‬
‫سج‪:‬ےن ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪:�:‬وک‪:‬رُبا‪:‬اہک‬
‫‪:‬ام ‪:‬شل مہ‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪ ،‬وضحر‪:‬رتمحِ‪:‬اع ی‬
‫مل ان‪:‬‬ ‫‪:‬س دہ ّ ِ‬
‫رضحت ّ ی ِ‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" بؼقة أخبار احلسن بن عل ‪ ،‬ر‪.44/3 ،2638 :‬‬

‫(‪" )2‬مسـد اإلمام أِند" ر‪.337 ،336/1 ،1376 :‬‬
‫‪296‬‬
 ‫‪997‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن َش َّب َعؾِ ّق ًا‪َ ،‬ف َؼدْ َش َّبـِي»(‪" )1‬سج ‪:‬ےن ‪:‬یلع ‪:‬وک ‪:‬رُبا ‪:‬اہک‪: ،‬اس‪:‬‬
‫ےن‪:‬ےھجم‪:‬رُبا‪:‬اہک"۔‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪:�:‬اکذرک‪:،‬ریخ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رکو‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬رعوہ ‪:‬نب ‪:‬زریب ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اکی ‪:‬صخش ‪:‬ےن‪:‬‬
‫اریمالمؤنینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪:‬افروک ق � ےک‪:‬اسےنم‪:،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫یک‪:‬رُبایئ‪:‬یک‪:،‬اس‪:‬رپ‪:‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬رمع‪:‬ےن‪:‬وضحر‪:‬رتمحِ‪:‬اعایملن‪:‬ﷺ یک‪:‬ربق‪:‬اونر‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬‬
‫ب َه َذا ا ْل َؼ ْ ِز؟! َه َذا ُحم َ َّؿدُ ْب ُن َع ْب ِد ا ِ‬
‫هلل ْب ِن‬ ‫ِ‬
‫ف َصاح َ‬ ‫ااشرہ ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َت ْع ِر ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َع ْب ِد ا ُد َّطؾِ ِ‬
‫ب َه َذا‬ ‫ب‪ َٓ ،‬ت َْذك ُْر َعؾ ّق ًا إِ َّٓ بِ َخ ْ ٍر‪َ :‬فنِك ََّك إِ ْن َتـْ ُؼ ْص ُه آ َذ ْي َت َصاح َ‬
‫ربق‪:‬اونر‪:‬ےک‪:‬ںیکم‪:‬وک‪:‬اجےتن‪:‬وہ؟‪:‬ہی‪(:‬امہرے‪:‬ایپرے‪:‬یبن)‪:‬دمحم‪:‬نب‪:‬‬ ‫ا ْل َؼ ْ ِز ‪" )2(»‬ایک‪:‬مت‪:‬اس‪ِ :‬‬
‫دبع اﷲ‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬ابلطمل‪:‬ںیہ!‪:‬بج‪:‬یھب‪:‬یلع‪:‬اکذرک‪:‬رکو‪:‬وت‪:‬ریخ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رکو؛‪:‬ویکہکن‪:‬ارگ‪:‬مت‪:‬ےن‪:‬‬
‫رضحت‪:‬یلع‪:‬یک‪:‬ا ِاہتن‪:‬یک‪:،‬وت‪:‬وگای‪:‬مت‪:‬ےن‪:‬وضح ِر‪:‬ارکم‪:‬ﷺ وک‪:‬اذتی‪:‬دی!"۔‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪ �:‬یھب‪:‬دمداگر‪:‬ںیہ‬
‫‪:‬سدان ‪:‬یلع ‪ �:‬وک ‪:‬رتمحِ ‪:‬اعایملن ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬ریثک ‪:‬داعٔوں ‪:‬ےس‪:‬‬ ‫رضحت ِی‬
‫ّش‬
‫‪:‬اجن‪:‬رتمح‪:‬ﷺ‬ ‫‪:‬سان‪ُ:‬ح‪:‬نب‪:‬جادہ‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪ :،‬ىفطص ِ‬ ‫ونازا۔‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ےن ‪:‬دغ ِری خ ‪:‬ےک ‪:‬ومعق ‪:‬رپ ‪:‬رفامای‪« :‬ال َّؾ ُف َّم َم ْن ُكـ ُْت َم ْو َٓ ُه َف َع َ يل َم ْو َٓ ُه! ال َّؾ ُف َّم‬
‫َن ُه‪ ،‬و َأ ِع ْن َم ْن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َوال َم ْن َو َآ ُه‪َ ،‬و َعاد َم ْن َعا َدا ُه‪َ ،‬واك ُ ْ‬
‫ْن َم ْن ك َ َ‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪.228/18 ،26818 :‬‬

‫(‪" )2‬ادرقاة" حتت ر‪.474/18 ،6181 :‬‬
‫‪297‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪998‬‬

‫َأ َعا َك ُه!»(‪" )1‬اے‪:‬اہلل!‪:‬سج‪:‬اک‪:‬ںیم‪:‬دمداگر‪:‬وہں‪:،‬یلع‪:‬یھب‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬دمداگر‪:‬ںیہ‪:،‬ایہل!‪:‬یلع‪:‬‬

‫ےس ‪:‬تبحم ‪:‬رےنھک ‪:‬واےل ‪:‬ےس ‪:‬تبحم ‪:‬رفام! ‪:‬اور ‪:‬یلع ‪:‬ےس ‪َ:‬واوت ‪(:‬دینمش) ‪:‬رےنھک ‪:‬واےل ‪:‬ےس‪:‬‬
‫َواوت‪:‬رھک!‪:‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رفام‪:‬و‪:‬یلع‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکے!"۔‬
‫تبحمِ‪:‬دخا‪:‬و ىفطص‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬ومال‪:‬یلع‪-:‬رکّم‪:‬اﷲ‪:‬اعتیل‪:‬وہہج‪:‬اركلمی‪:-‬اہلل‪:‬وروسل‪:‬ےس‪:‬اچس‪:‬ایپر‪:‬‬
‫رکےت‪:‬ںیہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوبرہریہ ‪ �:‬رواتی‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬زغو ٔہ ‪:‬ربیخ‪:‬ےک‪:‬روز‪:‬ب‪:‬‬
‫ني ه ِذ ِه الراي َة رج ً ِ‬ ‫ِ‬
‫هلل‬
‫ب ا َ‬ ‫ال ُُي ُّ‬ ‫َّ َ َ ُ‬ ‫ارکم ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪ْ َُٕ « :‬عط َ َّ َ‬
‫َو َر ُشو َل ُه‪َ ،‬ي ْػت َُح اهللُ َع َذ َيدَ ْي ِه»‪":‬ںیم‪:‬ہی‪:‬ڈنھجا‪:‬اس‪:‬صخش‪:‬ےک‪:‬اہھت‪:‬ںیم‪:‬دوں‪:‬اگ‪:،‬و‪:‬‬
‫اہلل ‪:‬وروسل ‪:‬ےس ‪:‬اچس ‪:‬ایپر ‪:‬رکات ‪:‬ےہ‪: ،‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اہھت ‪:‬رپ ‪:‬حتف ‪:‬اطع ‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ"‪ ،‬رھپ‪:‬‬
‫روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬وک ‪:‬الب ‪:‬رک ‪:‬ڈنھجا ‪:‬اطع ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫ش َو َٓ َت ْؾت َِػ ْت! َحتَّى َي ْػت ََح اهللُ َع َؾ ْق َك!» ‪":‬اجٔو ‪:‬اور ‪:‬بج ‪:‬کت ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫رفامای‪« :‬ا ْم ِ‬
‫ت‬
‫اعتیل‪:‬ںیہمت‪:‬حتف ایب‪:‬ہن‪:‬رک‪:‬دے‪:،‬اِدرھ‪:‬ادرھ‪:‬وتمہّج‪:‬م‪:‬وہان!"۔‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع‪ �:‬ڑبی‪:‬وتہج‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬دور‪:‬کت‪:‬ےتلچ‪:‬رےہ‪:،‬اور‪:‬رعض‪:‬‬ ‫رھپ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫تت‬
‫‪:‬قل ‪:‬رکات ‪:‬روہں؟ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬قاتِ ْؾ ُف ْم‬
‫یک‪: :‬ای ‪:‬روسل ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیم ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬بک ‪:‬کت ِ ا‬
‫ول اهللِ‪َ ،‬فنِ َذا َف َع ُؾوا َذلِ َك‬
‫َحتَّى َي ْش َفدُ وا َأ ْن َٓ إِ َل َه إِ َّٓ اهللُ‪َ ،‬و َأ َّن ُحم َ َّؿد ًا َر ُش ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪)2‬‬
‫اُب ْم َع َذ اهللِ!»‬ ‫َف َؼدْ َمـَ ُعوا مـ َْك د َما َء ُه ْم َو َأ ْم َو َاَل ُ ْم‪ ،‬إِ َّٓ بِ َح ِّؼ َفا‪َ ،‬وح َس ُ ُ‬
‫"بج‪:‬کت‪:‬وہ‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬وگایہ‪:‬ہن‪:‬دںی‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬وکیئ‪:‬ابعدت‪:‬ےک‪:‬القئ‪:‬ںیہن‪:،‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" حبم بن جـادة السؾوِل‪ ،‬ر‪.17/4 ،3514 :‬‬

‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب فضائل الصحابة‪ ،‬ر‪ ،6222 :‬صـ‪.1868‬‬
‫‪298‬‬
 ‫‪999‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫قح‪:‬‬
‫اور‪:‬دمحم‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬روسل‪:‬ںیہ‪:،‬مت‪:‬ان‪:‬ےس‪:‬ڑلےت‪:‬روہ!‪:‬اور‪:‬بج‪:‬وہ‪:‬ااسی‪:‬رکںیل‪:،‬وت‪:‬وساےئ‪ِ :‬‬
‫ناک‪:‬اسحب‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬رپ‪:‬ےہ!"۔‬
‫رشتعی‪:‬ےک‪:‬ان‪:‬یک‪:‬اجن‪:‬وامل‪:‬مت‪:‬رپ‪:‬رحام‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬ا ‪:‬‬
‫حتفِ‪:‬ربیخ‬
‫‪:‬رشح ‪:‬اکشمۃ" ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬ےلہپ ‪:‬دن ‪:‬وضحر ّ ی د‬
‫‪:‬سِ ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن‪:‬‬ ‫"رماقت ِ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬یک‪:‬رسربایہ‪:‬ںیم‪:‬رکشل‪:‬اجیھب‪:،‬تخس‪:‬گنج‪:‬وہیئ‪:‬رگم‪:‬اکایمیب‪:‬‬
‫ہن ‪:‬یلم‪: ،‬دورسے ‪:‬دن ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬رمع ‪ �:‬یک ‪:‬رسربایہ ‪:‬ںیم ‪:‬رکشل ‪:‬اجیھب‪: ،‬اس ‪:‬دن ‪:‬تہب‪:‬‬
‫ش‬
‫اسمھگن‪:‬اک‪:‬رن‪:‬ڑپا‪:،‬رگم‪:‬ربیخ‪:‬حتف‪:‬ہن‪:‬وہا‪:،‬رسیتے‪:‬دن‪:‬حتف ‪:‬یک ِ‪:‬بارت‪:‬دی‪:‬اور‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬‬
‫� یک‪:‬ایقدت‪:‬ںیم‪:‬رکشل‪:‬اجیھب‪:،‬بت‪:‬آپ‪ �:‬ےک‪:‬اہھت‪:‬رپ‪:‬ربیخ‪:‬حتف‪:‬وہا"(‪)2‬۔‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬الغم ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬اوب ‪:‬راعف ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪:‬‬ ‫ ىفطص ِ‬
‫احل ْص ِن‬ ‫ول اهللِ ‪ ‬بِرايتِ ِه‪َ ،‬ف َؾام دكَا ِمن ِْ‬ ‫ني َب َع َث ُه َر ُش ُ‬‫« َخ َر ْجـَا َم َع َع ِ ٍّل ِح َ‬
‫َّ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ود َو َض َر َح ت ُْر َش ُه ِم ْن‬ ‫َخرج إِ َلق ِه َأه ُؾه َف َؼا َت َؾفم‪َ ،‬ف ََضبه رج ٌل ِمن ا ْلقف ِ‬
‫َ َُ‬ ‫ََُ َ ُ‬ ‫ُ ْ‬ ‫َ َ ْ ْ ُ‬
‫س َس بِ ِه َك ْػ َس ُه‪َ ،‬ف َؾ ْم َي َز ْل بِ َق ِد ِه‬ ‫َان ِعـْدَ ِْ‬
‫احل ْص ِن َف َ َّ‬ ‫َي ِد ِه‪َ ،‬ف َتـ ََاو َل َع ِ يل َباب ًا ك َ‬
‫ني َف َر َغ‪َ ،‬ف َؾ َؼدْ َر َأ ْيتُـِي ِِف َك َػ ٍر َم َع‬ ‫َحتَّى ُفتِ َح َع َؾ ْق ِه‪ُ ،‬ث َّم َأ ْل َؼا ُه ِم ْن َي ِد ِه ِح َ‬
‫اب‪َ ،‬ف َام َك ْؼؾِ ُب ُه»(‪.)2‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫ب َذل َك ا ْل َب َ‬ ‫َش ْب َعة َأكَا َثامـ ُُف ْم‪ ،‬ك َْجت َِفدُ َع َذ َأ ْن َك ْؼؾ َ‬
‫"مہ‪:‬ولگ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬ےلكن‪:،‬بج‪:‬روسل‪:‬اہلل‪:‬ﷺ‬
‫ےن‪:‬اںیہن‪:‬ربیخ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رواہن‪:‬رفامای‪:،‬بج‪:‬آپ‪ �:‬ۂعلق‪:‬ربیخ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ےچنہپ‪:‬وت‪:‬وہید‪:‬ہعلق‪:‬‬
‫ےس ‪:‬لکن ‪:‬آےئ‪: ،‬تخس ‪:‬گنج ‪:‬وہیئ‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬اکی ‪:‬وہیدی ‪:‬یک ‪:‬رضب ‪:‬ےس ‪:‬آپ ‪�:‬‬

‫(‪" )1‬ادرقاة" حتت ر‪ 468/18 ،6889 :‬مؾتؼط ًا‪.‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.‬‬
‫‪299‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪322‬‬

‫ےک ‪:‬اہھت ‪:‬ےس ‪:‬ڈاھل ‪:‬رگ ‪ :‬یئ‪: ،‬آپ ‪ �:‬ےن ‪:‬ہعلق ‪:‬اک ‪:‬دروازہ ‪:‬اڑیھک ‪:‬ایل‪: ،‬اور ‪:‬اےس ‪:‬ڈاھل ‪:‬یک‪:‬‬
‫رطح ‪:‬اامعتسل ‪:‬رفامےت ‪:‬رےہ‪: ،‬رھپ ‪:‬ربیخ ‪:‬حتف ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬اس ‪:‬دروازے ‪:‬وک ‪:‬اکی ‪:‬رطف‪:‬‬
‫ڈال‪:‬دای۔‪:‬دعب‪:‬ںیم‪:‬است‪:7‬آدویمں‪:‬ےن‪:‬لم‪:‬رک‪:‬اس‪:‬دروازے‪:‬وک‪:‬انٹلپ‪:‬اچاہ‪:،‬نج‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬‬
‫آوھٹاں‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬اھت‪:،‬رگم‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬زور‪:‬اگلےن‪:‬ےک‪:‬ابوود‪:،‬وہ‪:‬دروازہ‪:‬لہ‪:‬کت‪:‬ہن‪:‬اکس"۔‪:‬ہی‪:‬‬
‫ےہ‪:‬وہ‪:‬اطتقِ‪:‬راّبین‪:‬و‪:‬دیح ِر‪:‬رکّار‪:‬وک‪:‬احلص‪:‬یھت! ؏‬
‫رَپوتِ‪:‬دتسِ‪:‬درت‪:‬ہپ‪:‬الوھکں‪:‬السم‬ ‫ریش‪:‬ریشمش‪:‬زن‪:‬اشہِ‪:‬ربیخ‪:‬نکش‬
‫دجسمِ‪:‬وبنی ںیم‪:‬احبتل‪:ِ:‬جاتب‪:‬نرران‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع ‪ �:‬ےس ‪:‬رفامای‪َ « :‬يا َع ِ ُّل‬
‫اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رضحت ّ ِی د‬ ‫ٰیفطصم ‪ِ :‬‬
‫ُي ُّل َِٕ َح ٍد ُ ْيـِ ُب ِِف َه َذا ا َد ْس ِج ِد َغ ْ ِري َو َغ ْ ُر َك»(‪" )1‬اے ‪:‬یلع! ‪:‬اس ‪ِ :‬‬
‫دجسم‪:‬‬ ‫َٓ َ ِ‬

‫ادس‪:‬ںیم‪:‬ریمے‪:‬اور‪:‬اہمترے‪:‬وسا‪:،‬احبتل‪:ِ:‬جاتب‪:‬نرران‪:‬یسک‪:‬اور‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اج ‪:‬ںیہن!"۔‬
‫داین‪:‬وآرخت‪:‬ںیم‪:‬اھبیئ‪:‬اھبیئ‬
‫‪:‬ااحصب ‪:‬رکام ‪�:‬وک ‪:‬آسپ ‪:‬ںیم ‪:‬اھبیئ‪:‬‬ ‫ی‬
‫بج ‪ :‬ىفطص ‪:‬رکي ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اےنپ ِ‬
‫اھبیئ ‪:‬انبای‪: ،‬وت ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬روےت ‪:‬وہےئ ‪:‬آےئ‪: ،‬ہک ‪:‬آپ ‪:‬ےن ‪:‬ےھجم ‪:‬یسک ‪:‬اک ‪:‬اھبیئ‪:‬‬
‫ْت َأ ِخي ِِف الدُّ ْك َقا‬‫ںیہن ‪:‬انبای! ‪:‬وضحر ‪:‬ب ‪:‬رک یي ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬أك َ‬
‫أخ َر ِة»(‪" )2‬مت‪:‬وت‪:‬داین‪:‬وآرخت‪:‬ںیم‪:‬ریمے‪:‬اھبیئ‪:‬وہ!"۔‬
‫و ِ‬
‫َ‬
‫ت‬
‫آپ‪:‬اک‪:‬بقل‪:‬اوب‪:‬يزاب‬
‫راقیفن ‪:‬رگایم‪:‬در! رضح ت ّ ی ِ‬
‫‪:‬س د ان‪:‬یلع‪ �:‬یک‪:‬اکی‪ :‬تینک‪:‬اوب‪:‬رتا ب‪:‬یھب‪:‬‬ ‫ِ‬

‫(‪" )1‬شـن السمذى" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3727 :‬صـ‪.848‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.‬‬
‫‪300‬‬
 ‫‪322‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬لہس ‪:‬نب ‪:‬دعس� ےنرفام یاي ‪:‬ہک ‪ِ ّ :‬ی د‬
‫سان ‪:‬یلع ‪ �:‬وک ‪":‬اوب ‪:‬رتاب"‪:‬‬ ‫ےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫بقل ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬وکیئ ‪:‬انم ‪:‬دنسپ ‪:‬ہن ‪:‬اھت‪: ،‬اور ‪:‬وہ ‪:‬اس ‪:‬انم ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اکپرے ‪:‬اجےن ‪:‬رپ ‪:‬تہب‪:‬‬
‫وخش‪:‬وہا‪:‬رکےت۔ راوئ ‪:‬دحثی ‪:‬ےن‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬لہس‪:‬نب‪:‬دعس ‪ �:‬ےس‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬‬
‫آپ‪:‬ںیمہ‪:‬اتبےیئ‪:‬ہک‪:‬ان‪:‬اک‪:‬انم‪:‬اوب‪:‬رتاب‪:‬ےسیک‪:‬ڑپا؟‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬لہس‪:‬نب‪:‬دعس� ےن‪:‬‬
‫رفام یاي‪:،‬ہک‪:‬روسل‪:‬اہلل‪:‬ﷺ رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬س ٔہ‪:‬اکانئت‪:‬افہمط‪:‬زرہاء‪ �:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬رشتفی‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬وک ‪:‬ومود ‪:‬ہن ‪:‬اپ ‪:‬رک ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬أين ابن َعؿ ِ‬
‫ك؟»‬ ‫الےئ‪: ،‬وت ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ْ َ ْ ُ ِّ‬
‫"اہمترا ‪:‬اچچ ‪:‬زاد ‪:‬اہکں ‪:‬ےہ؟" ‪:‬رعض ‪:‬یک‪: :‬امہرے ‪:‬درایمن ‪:‬ھچک ‪:‬انرایگض ‪:‬وہیئ‪: ،‬سج ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ببس‪:‬وہ‪:‬افخ‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رھگ‪:‬ےس‪:‬ابرہ‪:‬ےلچ‪:‬ےئگ‪:‬ںیہ‪:،‬ب‪:‬ارکم‪:‬ﷺ ےن‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬مکح‪:‬دای‪« :‬ا ْك ُظ ْر‬
‫َأ ْي َن ُه َو!» "دوھکی ‪:‬وہ ‪:‬اہکں ‪:‬ںیہ!" ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬آرک ‪:‬رعض ‪:‬یک ‪:‬ہک ‪:‬اے ‪:‬اہلل ‪:‬ےک ‪:‬بیبح! ‪:‬وہ‪:‬‬
‫دجسم ‪:‬ںیم ‪:‬آرام ‪:‬رفام ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬روسل ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ رضحت ‪ِ ّ :‬ی‬
‫سدان ‪:‬یلع ‪ �:‬ےک ‪:‬اپس‪:‬‬
‫ےئگ‪:‬وت‪:‬وہ‪:‬رکو ٹ‪:‬ےک‪:‬لب‪:‬ےٹیل‪:‬وہےئ‪:‬ےھت‪:،‬ان‪:‬یک‪:‬اچدر‪:‬اکی‪:‬رطف‪:‬وک‪:‬ڈیکلھ‪:‬وہیئ‪:‬یھت‪:،‬اور‪:‬‬
‫ان ‪:‬ےک ‪:‬دبن ‪:‬رپ ‪:‬یٹم ‪:‬یگل ‪:‬یھت‪: ،‬آاق ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ان ‪:‬ےس ‪:‬وہ ‪:‬یٹم ‪:‬اھجڑےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫الس ِ‬
‫اب!»(‪" )1‬اے ‪:‬اوب ‪:‬رتاب ‪:‬اوھٹ! ‪:‬ا ے‪:‬‬ ‫الس ِ‬
‫اب! ُق ْم َأ َبا ُّ َ‬ ‫رفامےن ‪:‬ےگل‪ُ « :‬ق ْم َأ َبا ُّ َ‬
‫اوب رتاب‪:‬اوھٹ!"‪:‬اس‪:‬وتق‪:‬ےس‪:‬آپ‪":‬اوب‪:‬رتاب"‪:‬بقل‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬اکپرے‪:‬اجےن‪:‬ےگل۔‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪:�:‬وک‪:‬وضحر ّ ِی د‬
‫‪:‬سِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬دنکوھں‪:‬رپ‪:‬وسار‪:‬ایک‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬ےتہک‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬روسل‪:‬اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬اراشد‪:‬‬
‫اص َعدْ َع َذ َمـْؽِبَ َّي» "ریمے‪:‬دنکوھں ‪:‬رپ ‪:‬ڑچھ‪(:‬رک ‪:‬ہبعک‪:‬اک ‪:‬تھچ‪:‬ےس‪:‬تُب‪:‬‬
‫رفامای‪ْ « :‬‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬دنکوھں ‪:‬رپ ‪:‬وسا ر‪:‬‬ ‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬ىفطص ِ‬ ‫رگا ‪:‬دو!)" ‪:‬اور ‪:‬بج ّ ِی د‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب فضائل الصحابة‪ ،‬ر‪ ،6229 :‬صـ‪ ،1862‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫‪301‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪329‬‬
‫وہےئ‪:،‬وت‪:‬اےنپ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬اےسی ِ‬
‫‪:‬اقمم‪:‬رعیف‪:‬رپ‪:‬اپای‪:‬ہک‪:‬رفام یاي‪"::‬ےھجم‪:‬ایخل‪:‬آات‪:‬اھت‪:‬ہک‪:‬ارگ‪:‬اچوہں‪:‬وت‪:‬‬
‫آامسن‪:‬اک‪:‬انکرہ ُ‪:‬چ‪:‬لں"(‪)2‬۔‬
‫یناتبِ‪:‬روسل‪:‬ﷺ‬
‫سان ‪:‬یلع ‪ �:‬وک ‪:‬زغوۂ ‪:‬وبت ‪:‬ےک ‪:‬ومعق ‪:‬رپ‪ ،‬ی ا‬
‫‪:‬دمی‪:‬‬ ‫‪:‬روسل ی‬
‫‪:‬رکي ‪:‬ﷺ ّ ِی د‬ ‫بج ِ‬
‫ّونمرہ ‪:‬ںیم ‪:‬اانپ ‪:‬انبئ ‪:‬انبرک ‪:‬رتصخ ‪:‬وہےن ‪:‬ےگل‪: ،‬وت ‪ِ ّ :‬ی د‬
‫سان‪:‬یلع ‪ �:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪::‬ےھجم ‪:‬آپ‪:‬‬
‫ُون ِمـِّي بِ َؿـ ِْز َل ِة‬
‫ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اجان ‪:‬زایدہ ‪:‬دنسپ ‪:‬ےہ‪: ،‬اراشد ‪:‬وہا‪َ « :‬أ َو َما ت َْر ََض َأ ْن َتؽ َ‬
‫وشى‪َ ،‬غ ْ َر َأ َّك ُه َٓ كَبِ َّي َب ْع ِدي!»(‪" )2‬ایک‪:‬مت‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬رایض‪:‬ںیہن ‪:‬ہک‪:‬مت‪:‬‬ ‫هار َ ِ‬
‫ون م ْن ُم َ‬ ‫َ ُ‬
‫ھجم‪:‬ےس‪:‬ومٰیس‪:‬ےس‪:‬زنمبہل‪:‬اہرون‪:‬ےک‪:‬وہ‪:،‬رگم‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬ریمے‪:‬دعب‪:‬وکیئ‪:‬یبن‪:‬ںیہن!"‪:‬ینعی‪:‬سج‪:‬رطح‪:‬‬
‫وم ‪ٰ:‬یس ‪: D‬سیت‪: 32‬را ‪:‬وتں ‪:‬ےک ‪:‬وَوے ‪:‬رپ ‪:‬قح ‪: :‬ےس ‪:‬الک ‪:‬م ‪:‬رکےن ‪:‬ےئگ‪: ،‬وت ‪:‬اہرون‪:‬‬
‫‪: D‬ےس ‪:‬رفام ‪:‬ےئگ ‪:‬ےھت ‪:‬ہک ﴿ْيِنْفُلْخا ْيِف ْيِمْوَق﴾(‪" )3‬ریمی ‪:‬وقم ‪:‬ںیم ‪: :‬ریمے ‪:‬دعب‪:‬‬
‫یانتب‪:‬رک‪:‬ان!"‪:‬وی‪:‬یہن‪:‬مہ‪:‬یھب‪:‬اہج‪:‬د‪:‬وک‪:‬رشتفی‪:‬ےل‪:‬اج‪:‬ےت‪:‬ںیہ‪::،‬اور‪:‬ںیہمت‪::‬امسپدنوں‪:‬رپ‪:‬اانپ‪:‬ہفیلخ‪:‬‬
‫اور ‪:‬ان‪:‬بئ‪:‬انب ‪:‬رک‪:‬وھچ ‪:‬ڑے ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬وت ‪:‬اہمت ‪:‬ری‪:‬امہ ‪:‬ری ‪:‬تبسن‪:‬اِس ‪:‬وتق‪:‬اب ‪:‬لکل ‪:‬ایسی ‪:‬وہ ‪:‬یئ‪:،‬‬
‫یسیج‪:‬اس‪:‬وتق‪:‬وم‪ٰ:‬یس‪:‬واہرون‪:‬یک‪:‬یھت‪:،‬رفک ق‪:‬اس‪:‬در‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اہ‪:‬رون‪:‬رصف‪:‬انبئ‪:‬یہ‪:‬ہن‪:‬ےھت‪:،‬‬
‫ہکلب‪:‬اام‪ِ :‬م‪:‬لقتسم‪:‬یھب‪:‬ےھت‪:،‬ہک‪:‬وخد‪:‬یھب‪ّ:‬وبن‪:‬ت‪:‬رےتھک‪:‬ےھت‪:،‬مت‪:‬طقف‪:‬انبئ‪:‬وہ‪:،:‬اامہ ‪:‬اب‪:‬الالقتسل‪:‬‬
‫‪:‬ت ‪:‬وخد ‪:‬وایل ‪:‬وہ۔ ‪:‬ہی ‪:‬ںیہ ‪:‬معنئ‪:‬‬
‫ںیہن ‪: :‬رےتھک؛ ‪:‬ہک ‪:‬امہ ‪:‬رے ‪:‬دعب ‪:‬وک ‪:‬یئ ‪:‬یبن ‪:‬ےہ ‪:‬یہ ‪:‬ںیہن‪: ،‬و ‪:‬ذبا ِ‬
‫دحثی‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬و‪:‬ینعم‪:‬اواہ‪:‬م‪:‬رتا‪:‬ںیش‪:،‬وہ‪:‬ان‪:‬رپ‪:‬رمدود‪:‬ںیہ‪:،‬واهلل أعؾم(‪.)4‬‬
‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أِند" مسـد عل بن أيب ضالب‪ ،‬ر‪ ،183/1 ،644 :‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬مسـد أيب إشحاق ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.375/1 ،1532 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،9‬إعراف‪.142 :‬‬
‫الؼؿرين" ‪223/92‬۔‬
‫َ‬ ‫(‪":)4‬اتفوی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارلد‪:‬واانملرظۃ‪:،‬راسہل "مطؾع‬
‫‪302‬‬
 ‫‪323‬‬ ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان‪:‬یلع‪:�:‬یک‪:‬اہشدت‬
‫زان ‪:‬رگایم ‪:‬در! ‪:‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬یلع ‪ �:‬اور ‪:‬ضعب ‪:‬درگی ‪:‬احصۂب ‪:‬رکام‪:‬‬ ‫ی‬
‫زعي ِ‬
‫�‪:،‬وضح ِر ‪:‬ادس ‪:‬ﷺ ےک‪:‬رمہاہِ ‪:‬رفس ‪:‬ےھت‪ :،‬ىفطص ِ‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫َّاس َر ُج َؾ ْ ِ‬
‫ني؟» "ایک‪:‬ںیم‪:‬اتب‪:‬دوں‪:‬ہک‪:‬بس‪:‬‬ ‫اراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َٓ ُأ َحدِّ ُثؽ َُام بِ َل ْص َؼى الـ ِ‬
‫ےس ‪:‬ڑبے ‪:‬دو‪: 9‬دبتخب ‪:‬وکن ‪:‬ںیہ؟" ‪:‬ولوگں ‪:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک ‪:‬ہک ‪:‬یج ‪:‬اہں ‪:‬ای ‪:‬روسل ‪:‬اﷲ‬
‫اتبےیئ! ‪:‬رتمحِ ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪ُ « :‬أ َح ْق ِؿ ُر َث ُؿو َد ا َّل ِذي َع َؼ َر الـَّا َق َة‪،‬‬
‫َض بِ َك َيا َع ِ ُّل َع َذ َه ِذ ِه ‪َ -‬ي ْعـِي َق ْر َك ُه‪" )1(»-‬اکی‪:‬وق ِم‪:‬ومثد‪:‬اک‪:‬رسخ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫َوا َّلذي َي ُ ُّ‬
‫رتگن ‪:‬واال ‪:‬وہ ‪:‬دبتخب‪: ،‬سج ‪:‬ےن ‪:‬رضحت ‪:‬اصحل ‪: D:‬یک ‪:‬اوینٹن ‪:‬یک ‪:‬وکںیچن ‪:‬اکںیٹ‪: ،‬اور‪:‬‬
‫دورسا‪:‬وہ‪:‬و‪:‬اے‪:‬یلع!‪:‬اہمترے‪:‬اہیں‪(:‬ینعی‪:‬رگدن)‪:‬رپ‪:‬امرے‪:‬اگ!"۔‬
‫ان ‪:‬االسم! ‪:‬ہی‪:‬بیغ‪:‬یک ‪ :‬رب ‪:‬اس ‪:‬رطح ‪:‬روہر ‪:‬یذری ‪:‬وہیئ‪: ،‬ہک ‪: 29:‬راضمن‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫ارابمر ‪42:‬ھ ‪:‬وک ‪:‬دبع ‪:‬ارلنٰمح ‪:‬نب ‪ :‬مجل ‪:‬اخریج ‪:‬ےن‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪ �:‬رپ ‪:‬رجنخ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬ايك‪:92:‬راضمن‪:‬ارابمر ‪:‬وک‪:‬آپ‪�:‬‬ ‫اقالتہن‪:‬ہلمح‪:‬ایک‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬زیمخ‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬دو‪:9‬دن‪:‬دعب ی‬
‫ےن‪:‬اج ِم‪:‬اہشدت‪:‬ونش‪:‬رفامای(‪)9‬۔‪:‬انچہچن‪:‬رہ‪:‬اسل‪:‬اس‪:‬دن‪:‬آپ‪ �:‬اک‪:‬وی ِم‪:‬اہشدت‪:‬ڑبی‪:‬‬
‫دیقعت‪:‬وارتحام‪:‬ےس‪:‬انمای‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‬
‫داع‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬امتم‪:‬احصۂب‪:‬رکام‪:،‬ابوصخلص ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬یک ِ‬
‫‪:‬ریست‪:‬اپ ‪:‬رپ‪:‬‬
‫لمع‪:‬ریپا‪:‬وہےت‪:‬وہےئ‪:،‬دنیِ‪:‬نیتم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رہ‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ذجہب‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬امتم‪:‬رفاضئ‪:‬‬

‫مستدرك احلاكم" كتاب معرفة الصحابة‪ ،‬ر‪ ،1768/5 ،4679 :‬مؾتؼط ًا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪" )2‬البداية والـفاية" ص َػ ُة َم ْؼتَؾه ‪ ،338/7 ،‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫‪303‬‬
 ‫ۂفیلخ‪:‬اہچرم‪:‬اریم‪:‬المؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪:‬ارملیضت‪�:‬‬ ‫‪324‬‬

‫وواابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬نسحب‪:‬ووخیب‪:‬ااجنم‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬یھب‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬لخب‪:‬ووجنکیس‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬‬
‫رفام‪: ،‬وخیش ‪:‬ےس ‪:‬رغوبیں ‪:‬اتحموں ‪:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام۔ ‪:‬ںیمہ ‪:‬کلم ‪:‬ووقم ‪:‬یک‪:‬‬
‫دخہ ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬بیصن‪:‬رفام‪:،‬ابیمہ‪:‬ااحتد‪:‬واافتک ق‪:‬اور‪:‬تبحم‪:‬واتفل‪:‬‬
‫وک‪:‬اور‪:‬زایدہ‪:‬رفام‪ ،‬ںیمہ‪:‬ا ِ‬
‫اکحم‪:‬رشتعی‪:‬رپ‪:‬حیحص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام۔‪:‬امہری‪:‬داعںیئ‪:‬‬
‫اینپ‪:‬ابراگہِ‪:‬ےبسک‪:‬انپہ‪:‬ںیم‪:‬وبقل‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪304‬‬
 ‫‪503‬‬ ‫بشِ‪5‬دقر‬

‫بشِ‪5‬دقر‬
‫(ۃعمج‪5‬لرابمر ‪512‬راضمم‪5‬لرابمر ‪2442‬ھ‪1010/3/23 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪5‬رُپونر‪5 ،‬اشعفِ ‪5‬وی ِل ُ و‬
‫‪5‬نر ‪5‬ﷺ ‪5‬یک ‪5‬ابراگہ ‪5‬ںیم ‪5‬لدب ‪5‬هلرتحلل ‪5‬ےس ‪ُ 5‬درهد‪5‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪5‬اک ‪5‬ذنرلہن ‪5‬شیپ ‪5‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫زہلر‪5‬ونیہمں‪5‬ےس‪5‬للضف‪5‬رلت‬
‫ریمے ‪5‬زبروگ ‪5‬هدهوتس! ‪5‬مہ َ ا‬
‫‪5‬رمم ‪5‬لرابمر ‪5‬ےک ‪ٓ5‬ارخی ‪5‬رشعہ ‪5‬یک ‪5‬رطف ‪5‬اگزمم‪5‬‬
‫ںیہ‪5،‬لس‪ٓ5‬ارخی‪5‬رشعے‪5‬ںیم‪5‬ۃلیل‪5‬لدقلر ى‪5‬هب‪5‬ےہ‪5،‬وج‪5‬زہلر‪5‬ونیہمں‪5‬ےس‪5‬رتہب‪55‬لکی‪5‬رلت‪5‬ےہ۔‪5‬‬
‫دقر‪5‬‬ ‫َهےسی ‪5‬وت َ ا‬
‫‪5‬رمم ‪5‬اک ‪ٓ5‬ارخی ‪5‬رشعہ ‪5‬اسرل ‪5‬یہ ‪5‬ربوتکں ‪5‬لهر ‪5‬رِںوتعں ‪5‬هلا ‪5‬ےہ‪5 ،‬رگم ‪5‬بشِ ‪5‬دقر‪5‬یک ‪ْ 5‬‬
‫هزنمتل ‪5‬تہب ‪5‬یہ ‪5‬للضف ‪5‬هلٰیلع ‪5‬ےہ‪5 ،‬لاحدثیِ ‪5‬ریثکہ ‪5‬ےس ‪5‬اثتب ‪5‬ےہہک ‪5‬ہی ‪5‬ابمر ‪5‬رلت‪5‬‬
‫رم ِام‪5‬رکمی‪5‬ےک‪ٓ5‬ارخی‪5‬رشعے‪5‬یک‪5‬اپچن‪53‬اطق‪5‬رلوتں‪(5‬ینعی‪5145،125،135،155،125‬هںی)‪5‬‬ ‫َ‬
‫ںیم‪5‬ےس‪5‬وکیئ‪5‬لکی‪5‬رلت‪5‬ےہ۔‪5‬تہب‪5‬ےس‪5‬مفسّرنی‪5‬هدحمنیثِ‪5‬رِکلل‪5‬یک‪5‬رلےئ‪5‬ےہ‪5،‬ہک‪ِ 5‬‬
‫بش‪5‬‬
‫‪5‬رمم ‪5‬یک ‪5‬اتسوسیئںی ‪5‬رلت ‪5‬ےہ۔ ‪5‬ہی ‪5‬رلت ‪ٓ5‬اامسونں ں‪5‬يم ‪5‬رفوتشں ‪5‬یک ‪5‬دیع‪5 ،‬لهر ‪5‬زنیم‪5‬‬
‫دقْر َ ا‬
‫‪5‬رعملج ‪5‬امکك ‪5‬ےک ‪5‬وصحك ‪5‬یک ‪5‬رلت ‪5‬ےہ‪5 ،‬لس ‪5‬رلت ‪5‬لہلل ‪5‬لاع ی ‪5‬اک ‪5‬درئاےئ‪5‬‬
‫ںیم ‪5‬لاسنتّین ‪5‬یک ِ‬

‫‪305‬‬
‫بشِ‪5‬دقر‬ ‫‪503‬‬
‫َرتمح‪5‬وُخب‪5‬وجش‪5‬رپ‪5‬وہات‪5‬ےہ‪5،‬رلت‪5‬رھب‪5‬حبص‪5‬کت َ‪5‬روتمحں‪5‬یک‪5‬رَباست‪5‬لهر‪5‬ریخ‪5‬هرباکت ‪5‬اک‪5‬‬
‫ب‪5‬لامتہ ‪5‬ل‪5‬رفامےت۔‬
‫احصۂبرِکلل � بشِ‪5‬دقر‪5‬ںیم‪5‬ابعدت‪5‬اک‪5‬وُخ ‪5‬‬ ‫ُنهك‪5‬راتہ‪5‬ےہ‪5 ،‬‬
‫وپرے‪5‬رشعے‪5‬ںیم‪5‬لس‪5‬ابمر ‪5‬رلت‪5‬یک‪5‬التش‪5‬تّنسِ ں‬
‫‪5‬رکمي‪5‬ےہ‪5،‬رضحت ّ ِں د‬
‫‪5‬سان‪5‬‬
‫وها ِِف‬ ‫ِ‬
‫عس‪5�5‬ےس‪5‬رهلتی‪5‬ےہ‪5،‬اتدجل ِر‪5‬راستل ﷺ ےن‪5‬رفامئا‪« :‬ا ْلتَؿ ُس َ‬ ‫لِنب‪ ّ 5‬ىا‬
‫اخ ِر ِم ْن َر َم َض َ‬
‫ان»(‪" )1‬بشِ ‪5‬دقْر ‪5‬وک َ ا‬
‫‪5‬رمم ‪5‬ےک ‪ٓ5‬ارخی ‪5‬رشعہ ‪5‬ںیم ‪5‬التش‪5‬‬ ‫ْش إَو ِ‬
‫ا ْل َع ْ ِ َ‬
‫رکه"۔‪5‬ذٰہلل‪5‬لم‪5‬اطق‪5‬رلوتں‪5‬ںیم‪5‬وصختیص‪5‬ےک‪5‬اسھت‪5‬ابعدت‪5‬یک‪5‬وکشش‪5‬رکین‪5‬اچےیہ‪5،‬وج‪5‬وکیئ‪5‬‬
‫لس‪5‬ابمر ‪5‬رلت‪5‬ںیم‪5‬یچس َ و‪5‬تہب‪5‬رکےل‪5،‬لےنپ‪5‬انگوہں‪5‬رپ‪َ5َ 5‬دل ت‪5‬ےس‪ٓ5‬ا وس‪ 5‬اہ‪5‬ےل‪5،‬انیق‪5 ِ 5‬‬
‫رب‬
‫‪5‬سان‪5‬لوب‪5‬رہَریہ‪ �5‬ےس‪5‬رهلتی‪5‬ےہ‪5،‬وضحر‪5‬‬ ‫رکمی‪5A‬لُےس‪5‬اعُمف‪5‬رفام‪5‬داتی‪5‬ےہ۔‪5‬رضحت ّ ِں د‬
‫ئ‬
‫احتِ َساب ًا‪،‬‬‫و‬ ‫ً‬
‫ا‬
‫َ َ ْ‬ ‫ك‬‫يَم‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬
‫ر‬ ‫دْ‬‫ؼ‬‫َ‬ ‫ْ‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫َ‬
‫ة‬ ‫َ‬
‫ؾ‬ ‫ق‬‫ل‬‫َ‬ ‫م‬‫ا‬‫ق‬
‫َ ْ َ ْ‬‫َ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫«‬ ‫‪5‬رفامئا‪:‬‬ ‫د‬‫‪5‬لراش‬ ‫ےن‬ ‫ﷺ‬ ‫‪5‬رمیح‬ ‫ف‬ ‫رؤ‬ ‫‪5‬‬ ‫می‬‫‪5‬رک‬ ‫ن‬ ‫ى‬
‫‪5 ّ5‬بالب ‪5‬ےکاسھت‪5 ،‬بشِ دقْر ‪5‬ںیم‪5‬‬ ‫ُغ ِػ َر َل ُه َما َت َؼدَّ َم ِم ْن َذكْبِ ِه»(‪" )2‬وج ‪5‬لامیم ‪5‬لهر ّ ں ِ‬
‫ابعدترکے‪ ،‬لس‪5‬ےک‪5‬ےلھچپ‪5‬انگہ‪5‬اعُمف‪5‬رک‪5‬دج ‪ 5‬ےت‪5‬ںیہ"۔‬
‫‪5‬‬
‫زعزی‪5‬دهوتس!‪5‬ۃلیل لدقلر‪5‬ںیم‪5‬ابعدت‪5‬اک‪5‬بالب‪5‬زہلر‪5‬ونیہمں‪5‬یک‪5‬ابعدت‪5‬ےس‪5‬ىھب‬
‫‪5‬رفامم‪5‬دخلهدنی‪5‬ےہ‪ُ﴿ :‬ةَلْيَلِرْدَقْلاٌرْيَخْنِّمِفْلَاٍرْهَش﴾(‪ِ " )3‬‬
‫بش‪5‬دقْر‪5‬‬ ‫ز ںيادن‪5‬ےہ‪ِ ،‬‬
‫زہلر ‪5‬ونیہمں ‪5‬ےس ‪5‬رتہب ‪5‬رلت ‪5‬ےہ"۔ ‪5‬وج ‪5‬ناملسم ‪5‬لس ‪5‬رلت ‪5‬ابعدت ‪5‬رکے‪5 ،‬لےس ‪5‬زہلر ‪5‬امہ‪5‬‬
‫یک ‪5‬ابعدت ‪5‬ےس ‪5‬ىھب ‪5‬زئادہ ‪5‬بالب ‪5‬د ںاي ‪ 5‬ات ‪5‬ےہ‪5 ،‬لس ‪ٓ5‬اِتی ‪5‬ابمرہک ‪5‬ےس ‪5‬ولعمل ‪5‬وہل ‪5‬ہک ‪5‬سج‪5‬‬
‫اترخی ‪5‬ںیم ‪5‬وکیئ ‪5‬لٰیلع ‪5‬اکل ‪5‬وہ ‪5‬هہ ‪5‬دم‪5 ،‬هتق ‪5‬لهر ‪5‬اترخی‪5 ،‬ات ‪5‬ایق ت ‪5‬للضف ‪5‬هلٰیلع ‪5‬رےتہ ‪5‬ںیہ‪5،‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب فضل لقؾة الؼدر‪ ،‬ر‪ ،2٢21 :‬صـ‪.324‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬كتاب الصوم‪ ،‬ر‪.26/3 ،19٢1 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،3٢‬الؼدر‪.3 :‬‬
‫‪306‬‬
 ‫‪502‬‬ ‫بشِ‪5‬دقر‬
‫دےیھکی ‪5‬بشِ ‪5‬دقر ‪5‬ںیم ‪5‬لکی ‪5‬ابر ‪5‬یہ ‪5‬رقٓامِ ‪5‬دیجم ‪5‬انزك ‪5‬وہل‪5 ،‬رگم ‪5‬ہی ‪5‬رلت ‪5‬ایق ت ‪5‬کت ‪5‬للضف‪5‬‬
‫ش‬
‫‪5‬هشق ‪5‬ےس ‪5‬ابعدت ‪5‬رکےت ‪5‬رںیہ ‪5‬ےگ‪5 ،‬لهر ‪5‬لہلل‪5‬‬ ‫هلٰیلع ‪5‬رقلر ‪5‬اپیئ‪5 ،‬رہ ‪5‬اسك ‪5‬ناملسم ‪َ 5‬ذهق َ و‬
‫لاع ی‪5‬لےنپ‪5‬دنبهں‪5‬یک‪5‬ششخب‪5‬هرفغمت‪5‬رفامات‪5‬رےہ‪5‬اگ!۔‬
‫مُفَ ّسِرنیِ ‪5‬رکلل ‪5‬رفامےت ‪5‬ںیہ ‪5‬ہک ‪"5‬رضحت ‪5‬اجمدہ ‪5‬ےن ‪5‬رفامئا‪5 :‬ینب ‪5‬لارل لی ‪5‬اک ‪5 5‬لکی‪5‬‬
‫صخش ‪5‬وج ‪5‬امتل ‪5‬رلت ‪5‬ابعدت ‪5‬رکات‪5 ،‬لهر ‪5‬امتل ‪5‬دم ‪5‬اہجد ‪5‬ںیم ‪5‬رصمهف ‪5‬راتہ‪5 ،‬لس ‪5‬رطح ‪5‬لُس‪5‬‬
‫ےن ‪5‬زہلر ‪5‬ےنیہم ‪5‬زگلرے ‪5‬ےھت‪5 ،‬بت ‪5‬لهلل ‪5‬لاع ی ‪5‬ےن ‪5‬ہی ‪ٓ5‬اِتی ‪5‬ابمرہک ‪5‬انزك ‪5‬رفامیئ‪ُ﴿ :‬ةَلْيَل‬
‫ِرْدَقْلا۬ۙ‪ٌ ١‬رْيَخ ْنِّم ِفْلَا ٍرْهَش﴾ "بشِ ‪5‬دقر ‪5‬زہلر ‪5‬ونیہمں ‪5‬ےس ‪5‬رتہب ‪5‬رلت ‪5‬ےہ" ‪5‬ہک ‪5‬لس‪5‬‬
‫رلت‪5‬یک‪5‬ابعدت‪5‬لُس‪5‬صخش‪5‬ےک‪5‬لمع‪5‬ےس‪5‬رتہب‪5‬ےہ"(‪5،)2‬ینعی‪ِ 5‬‬
‫بش‪5‬دقر‪5‬ںیم‪5‬ابعدت‪5‬رکان‪5‬ینب‪5‬‬
‫ینب‪5‬لارل لی‪5‬ےک‪ُ 5‬لس‪5‬صخش‪5‬ےک‪5‬لمع‪5‬ےس‪5‬ىھب‪5‬رتہب‪5‬ےہ۔‬
‫رفوتشں‪5‬ےک ُ‪5‬نهك‪5‬یک‪5‬رلت‬
‫‪5‬‬ ‫زعزیلم ‪5‬رگلیم ‪5‬دقر! ‪5‬لس ‪5‬ابمر ‪5‬رلت ‪5‬ںیم ‪5‬رضحت ّ ِں‬
‫‪5‬سدان ‪5‬ربجل لی ‪5‬‬ ‫ِ‬
‫رفوتشں ‪5‬ےک ‪5‬مجِ ‪5‬ریفغ ‪5‬ےک ‪5‬اسھت ‪5‬زنیم ‪5‬رپ ‪5‬لُرتےت ‪5‬ںیہ‪5 ،‬لهر ‪5‬رفوتشں ‪5‬اک ‪5‬ہی ‪5‬رگهہ ‪5‬رہ ‪5‬ناملسم‪5‬‬
‫ےک‪5‬ےیل ‪5‬داعےئ ‪5‬رفغمت‪5‬هلاجتلےئ َ‪5‬رتمح‪5‬رکات‪5‬ےہ۔ ‪5‬ایک‪5‬اشم‪5‬ےہ‪5‬لہلل‪5‬ےک ‪5‬بیبح ‪5‬‬
‫ﷺ یک ‪5‬ایپری ‪5‬لتّم ‪5‬یک! ‪5‬ہک ‪5‬رفےتش ‪5‬لز ‪5‬وخد ‪5‬ںیہن ‪5‬لُرتےت‪5 ،‬ہکلب ‪5‬وگئا ‪5‬لںیہن ‪5‬لہلل ‪5‬لاع ی ‪5‬مکح‪5‬‬
‫ش‬
‫رفامات ‪5‬ےہ ‪5‬ہک ‪5‬زنیم ‪5‬رپ ‪ 5‬ؤ‪5 ،‬لهر ‪5‬لس ‪5‬ےک َ‪5‬مارق َ‪5‬همارب ‪5‬اک ‪5‬رکچ ‪5‬اگلؤ‪5 ،‬لس ‪5‬رلت ‪5‬ںیم‪5‬‬
‫رفےتش ‪5‬لس ‪5‬دقر ‪5‬انزك ‪5‬وہےت ‪5‬ںیہ ‪5‬ہک ‪5‬زنیم ‪5‬گنت ‪5‬ڑپ ‪ 5‬یت ‪5‬ےہ۔ ‪5‬انتک ‪5‬وخش ‪5‬بیصن ‪5‬هدنلب‪5‬‬
‫لابقك‪5‬ےہ‪5‬هہ‪5‬ناملسم‪5،‬وج‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬یتسس‪5‬هاکھتهٹ‪5‬وک‪5‬رپے‪5‬اٹہ‪5‬رک‪5،‬لےنپ‪5‬رپ َهرداگر‪5‬ﷻ‬
‫یک ‪5‬ئاد ‪5‬ںیم ‪5‬رسب ‪5‬رکات ‪5‬ےہ‪5 ،‬لراش ِد ‪5‬ابری ‪5‬لاع ی ‪5‬ےہ‪ُ﴿ :‬لَّزَنَت ُةَكِٕىٰٓلَمْلا َوُحْوُّرلا اَهْيِف ِنْذِاِب‬

‫(‪" )1‬جامع البقان" پ‪ ،3٢‬الؼدر‪ ،‬حتت أية‪ ،3 :‬اجلزء الثالثون‪ ،‬صـ‪.329‬‬

‫‪307‬‬
‫بشِ‪5‬دقر‬ ‫‪503‬‬
‫ْمِهِّبَرۚ‪ْ١‬نِمِّلُكٍرْمَا﴾(‪" )1‬لس‪5‬رلت‪5‬ںیم‪5‬رفےتش‪5‬لهر‪5‬ربجلی‪5‬لُرتےت‪5‬ںیہ‪5‬لےنپ‪5‬رب‪5‬ےک‪5‬‬
‫مکح‪5‬ےس‪5،‬رہ‪5‬اکل‪5‬ےک ےیل"۔‬
‫ناملسم‪5‬اھبویئ!‪5‬البہبش‪5‬ۃلیل‪5‬لدقلر‪5‬اک‪5‬لضف‪5‬میظع‪5‬لهر‪5‬لس‪5‬یک‪5‬الھبیئ‪5‬اعل‪5‬ےہ‪5،‬لس‪5‬‬
‫ےیل ‪5‬ہک ‪5‬لس ‪5‬ںیم ‪5‬رفےتش ‪5‬انزك ‪5‬وہےت ‪5‬ںیہ‪5 ،‬اراک ِر ‪5‬ده ‪5‬اعمل ‪5‬ﷺ ےن ‪5‬رفامئا‪َّ « :‬‬
‫إن‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ادْال َِئ َؽ َة تِ ْؾ َك ال َّؾ ْق َؾ َة ِِف إَ ْر ِ‬
‫ض َأ ْك َث ُر من َعدَ د ْ َ‬
‫احل َص»(‪" )2‬انیق ‪5‬رفےتش‪5‬‬
‫لس‪5‬رلت‪5‬زنیم‪5‬ںیم‪5،‬رکنکویں‪5‬یک‪5‬دعتلد‪5‬ےس‪5‬ىھب‪5‬زئادہ‪5‬وہےت‪5‬ںیہ"۔‬
‫السیتم‪5‬یک‪5‬رلت‪5‬‬
‫ریمے ‪5‬زبروگ ‪5‬هدهوتس! ‪5‬ہی ‪5‬رلت ‪5‬رغمب ‪5‬ےس ‪5‬ےل ‪5‬رک ‪5‬رجف ‪5‬کت ‪5‬السیتم ‪5‬هربتک‪5‬‬
‫هل ی ‪5‬ےہ‪5 ،‬لراش ِد ‪5‬دخل ‪5‬هدنی ‪5‬ےہ‪ٌ﴿ :‬مٰلَس۫ۛ‪َ ١‬يِه ىّٰتَح ِعَلْطَم ِرْجَفْلا﴾(‪" )3‬هہ ‪5‬السیتم‪5‬‬
‫ےہ ‪5‬حبص ‪ 5‬ےنکم ‪5‬کت"‪5 ،‬ینعی ‪5‬ہی ‪5‬وپری ‪5‬رلت ‪َ 5‬لنم ‪5‬هالسیتم ‪5‬یک ‪5‬ےہ‪5 ،‬لس ‪5‬ابمر ‪5‬رلت ‪5‬ںیم‪5‬‬
‫ناملسم ‪5‬ڑبی ‪5‬دعتلد ‪5‬ںیم ‪5‬لےنپ ‪5‬رب ں‬
‫‪5‬رکي ‪5‬ےس َ و‪5‬ل ‪5‬اگلےئ ‪5‬رےتہ ‪5‬ںیہ‪5 ،‬ذرکِ ‪5‬دخل ‪5‬هرلوك ‪5‬ےس‪5‬‬ ‫ِ‬
‫لُطف‪55‬لدنهز ‪5‬وہےت‪5‬ںیہ‪5 ،‬لهر‪5‬ہی ُ‪5‬رهح ‪5‬رپ َهر‪5‬هلامیم‪5‬لَرفهز ‪5‬تیفیک‪5،‬رلت‪5‬رھب ِ‬
‫‪5‬ولطع‪5‬حبص ‪5‬کت‪5‬‬
‫توج‪5‬داع‪5‬یک‪ 5‬ےئ‪5‬وبقك‪5‬وہیت‪5‬ےہ۔‬
‫ری‪5‬هاسری‪5‬ریتہ‪5‬ےہ ‪5،5‬لس‪5‬رل ‪5‬‬
‫راقیفم‪5‬تلمِ‪5‬لالسہیم!‪5‬بشِ‪5‬دقْر‪5‬لاہتنیئ‪5‬ابمر ‪5‬ےہ‪5،‬لہلل‪5‬لاع ی‪5‬ےن‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬‬
‫ِ‬
‫دقر‪5‬‬
‫دقر ‪5‬هزنمتل ‪5‬هلےل ‪5‬رلوك ‪5‬رپ‪5 ،‬ڑبی ‪ْ 5‬‬
‫ںیم ‪5‬لکی ‪5‬ڑبی ‪5‬دقْر ‪5‬هزنمتل ‪5‬هل ی ‪5‬اتکب‪5 ،‬ڑبی ‪ْ 5‬‬
‫هزنمتل ‪5‬هل ی ‪5‬لُتّم ‪5‬ےک ‪5‬ےیل ‪5‬انزك ‪5‬رفامیئ۔ ‪5‬لس ‪5‬ابمر ‪5‬رلت ‪5‬ںیم ‪5‬اخقلِ ‪5‬اکانئت ‪5‬ﷻ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،3٢‬الؼدر‪.4 :‬‬

‫(‪" )2‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أيب هريرة‪ ،‬ر‪.6٢6/3 ،1٢739 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،3٢‬الؼدر‪.5 :‬‬
‫‪308‬‬
 ‫‪504‬‬ ‫بشِ‪5‬دقر‬
‫م‬
‫ےن‪ُ 5‬لتّمِ‪ُ 5‬سلمہ‪5‬ےک‪5‬ےیل‪5‬میظع‪5‬ہفحت ِ‬
‫‪5‬رقٓام‪5‬اپ ‪5‬انزك‪5‬رفامئا‪5،‬سج‪5‬ےس‪5‬ناملسم‪5‬ہکلب‪5‬اسری‪5‬‬
‫‪5‬رقٓام‪5‬دیجم‪5‬ےن‪5‬ینب َ‪5‬ت ِوع‪5‬لاسنم‪5‬وک‪5‬لینپ‪5‬‬
‫اکانئت‪5‬ےک‪5‬لوےئ‪5‬بیصن‪ 5‬گ‪5‬لُےھٹ‪5،‬لس‪5‬اتکب ِ‬
‫‪5‬رقٓام‪5‬‬
‫اچہپم‪5،‬لهر‪5‬لےنپ‪5‬اخقل‪5‬هامكل‪5‬ﷻ اک‪5‬رعافم‪5‬اطع ‪5‬رفامئا‪5 ،‬رہ ‪5‬ناملسم‪5‬رپ‪5‬ازل‪5‬ےہ‪5‬ہک ِ‬
‫اپ ‪5‬یک ‪5‬رثکت ‪5‬ےس ‪5‬التهت‪5 ،‬لهر ‪5‬لس ‪5‬ےک ‪5‬لَاکحل ‪5‬رپ ‪5‬لمع ‪5‬رکےک ‪5‬ربںیتک ‪5‬احلص ‪5‬رکے۔‪5‬‬
‫ُن ِ‬
‫هك‪5‬رقٓام‪5‬ےس‪5‬قلعتم‪5‬لراش ِد‪5‬دخلهدنی‪5‬ےہ‪ۤ﴿5:‬اَّنِاُهٰنْلَزْنَاْيِفِةَلْيَلِرْدَقْلا﴾(‪" )1‬انیق‪5‬‬
‫مہ‪5‬ےن‪5‬لےس‪5‬بشِ‪5‬دقْر‪5‬ںیم‪5‬لُاترل"‪5،‬ینعی‪5‬بشِ‪5‬دقر‪5‬ںیم َ‪5‬ل ِوح‪5‬وفحمظ‪5‬ےس‪ِ ،‬‬
‫‪ٓ5‬اامسم‪5‬ل ّهك‪5‬ےک‪5‬‬
‫‪5‬رقٓام ں‬
‫‪5‬رکي‪5‬انزك‪5‬رفامئا۔‬ ‫تیبُ‪5‬لّزعلت‪5‬یک‪5‬رطف ِ‬
‫دهاری ‪5‬ہگج ‪5‬لراش ِد ‪5‬ابری ‪5‬لاع ی ‪5‬ےہ‪ۤ﴿ :‬اَّنِا ُهٰنْلَزْنَا ْيِف ٍةَلْيَل ٍةَكَرٰبُّم اَّنِا اَّنُك‬
‫َنْيِرِذْنُم﴾(‪" )2‬انیق‪5‬مہ‪5‬ےن‪5‬رق ِ‬
‫ٓام‪5‬اپ ‪5‬وک‪5‬ربتک‪5‬هل ی‪5‬رلت‪5‬ںیم‪5‬لُاترل‪5،‬انیق‪5‬مہ‪5‬ڈر‪5‬انسےن‪5‬‬
‫هلےل ‪5‬ںیہ"۔ ‪"5‬لس ‪5‬ربتک ‪5‬هل ی ‪5‬رلت ‪5‬ےس ‪5‬رملد ‪5‬بشِ ‪5‬دقْر ‪5‬ےہ‪5 ،‬لس ‪5‬رلت ‪5‬ںیم ‪5‬وپرل ‪5‬رقٓام‪5‬‬
‫‪5‬دنا‪5‬یک ‪5‬رطف ‪5‬لُاترل ‪5‬ایگ‪5 ،‬رھپ ‪5‬هاہں ‪5‬ےس ‪5‬سیئت‪5 15‬ربس‪5‬‬ ‫اپ َ‪5‬ل ِوح ‪5‬وفحمظ ‪5‬ےس ‪5‬يكںبىااریگ‪ِ 5 ،‬‬
‫ٓاامسم ں‬
‫ےک‪5‬رعہص‪5‬ںیم‪5‬وھتڑل‪5‬وھتڑل‪5‬وضح ِر‪5‬لرکل ﷺ ےک‪5‬بلقِ‪5‬لَ َ ہ ‪5‬‬
‫طرپ‪5‬لُرتل۔‪5‬لس‪ٓ5‬اِتی‪5‬رکہمی‪5‬ےس‪5‬‬
‫‪5‬رکيلُرتل‪5‬هہ‪5‬رلت ى‪5‬هب‪5‬ابمر ‪5‬ےہ"(‪)5‬۔‬
‫ٓام ں ‪5‬‬‫ولعمل‪5‬وہل‪5،‬ہک‪5‬سج‪5‬رلت‪5‬رق ِ‬
‫ۃلیل‪5‬لدقلْر‪5‬یک‪5‬ضعب‪5‬العامت‬
‫‪5‬ع َدہ‪5‬نب ِ‬
‫‪5‬اصم‪ �5‬ےن‪5‬اراک ِر‪5‬هلا َ ى‪5‬تار ﷺ‪5‬یک‪5‬دخ ت‪5‬‬ ‫ت َ ّ ِں ُ د‬
‫‪5‬سان ُ ىَ ا‬ ‫رضح ِ‬
‫بش‪5‬دقْر‪5‬ےک‪5‬ابرے‪5‬ںیم‪5‬لولك‪5‬ایک‪5،‬وت‪5‬یفطصم‪ِ 5‬م‪5‬رتمح‪5‬ﷺےن‪5‬رفامئا‪َ « :‬ل ْق َؾ ُة‬
‫ںیم‪ِ 5،‬‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،3٢‬‬

‫الؼدر‪.1 :‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،25‬الدُّ خان‪.3 :‬‬
‫(‪" )5‬ریسفت‪5‬ونر‪5‬لرعلافم"؃‪52405‬ملتقطااً۔‬
‫‪309‬‬
‫بشِ‪5‬دقر‬ ‫‪520‬‬
‫ْش ا ْل َب َو ِاق ْي‪َ ،‬م ْن َقا َم ُف َّن ا ْبتِ َغا َء ِح ْس َبتِ ِف َّن‪َ ،‬فإِ َّن اهللَ ‪َ ‬ي ْغ ِػ ُر‬ ‫ا ْل َؼدْ ِر ِِف ا ْل َع ْ ِ‬
‫َل ُه َما َت َؼدَّ َم ِم ْن َذكْبِ ِه َو َما ت ََل َّخ َر‪َ ،‬و ِه َي َل ْق َؾ ُة ِوت ٍْر تِ ْسعٍ‪َ ،‬أ ْو َش ْبعٍ‪َ ،‬أ ْو‬
‫آخ ِر َل ْق َؾ ٍة‪ ،‬إِ َّن َأ َم َار َة َل ْق َؾ ِة ا ْل َؼدْ ِر َأ ََّّنَا َصافِ َق ٌة َب ْؾ َج ٌة‬‫َخ ِامس ٍة‪َ ،‬أو َثال ِ َث ٍة‪َ ،‬أو ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬
‫َ ُّل‬‫وٓ حر‪ ،‬و َٓ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اضع ًا شاكِـ ٌَة ش ِ‬ ‫ك ََل َّن فِقفا َقؿر ًا ش ِ‬
‫اج َق ٌة‪َ َٓ ،‬ب ْر َد ف َقفا َ َ َّ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫الش ْؿ َس‬ ‫َب َأ ْن ُي ْر َمى بِ ِه فِ َقفا َحتَّى ت ُْصبِ َح‪َ ،‬وإِ َّن َأ َم َار َ ََتا َأ َّن َّ‬ ‫لِؽ َْوك ٍ‬
‫اع ِم ْث َل ا ْل َؼ َؿ ِر َل ْق َؾ َة ا ْل َبدْ ِر‪ُّ ََِ َٓ ،‬ل‬ ‫َصبِ ْق َحت ََفا ََت ُْر ُج ُم ْست َِو َي ًة‪َ ،‬ل ْق َس ََلَا ُص َع ٌ‬
‫ٍِ‬
‫طان َأ ْن ََي ُْر َج َم َع َفا َي ْو َمئذ»(‪.)1‬‬
‫ؾشق َ ِ‬ ‫ِ‬
‫ل َّ ْ‬
‫‪5‬رمم ‪5‬لرابمر ‪5‬ےک ‪ٓ5‬ارخی ‪5‬رشعہ ‪5‬یک ‪5‬اطق ‪5‬رلوتں‪5 ،‬ینعی ‪5‬لِسیک‪5،12‬‬
‫بش ‪5‬دقْر َ ا‬
‫" ِ‬
‫پ‬
‫‪ٓ5‬اخی‪5‬بش‪5‬ںیم‪5‬ےہ‪5‬۔وت‪5‬وج‪5‬‬ ‫‪5‬رمم‪5‬یک ِ‬ ‫‪14‬ئا َ ا‪5‬‬ ‫سیئت‪ 5،15‬چيںس‪5،13‬اتسسیئ ‪5‬‬
‫‪12‬ئا‪ُ 5‬ل‪5‬وسیتنںی ‪5‬‬
‫وکیئ‪5‬لِامیم‪5‬ےکاسھت‪5‬ہب ّ ں ِ‬
‫‪5ّ5‬بالب‪5‬لِس‪5‬ابمر ‪5‬رلت‪5‬ںیم‪5‬ابعدت‪5‬رکے‪5،‬لهلل‪ 5‬لُس‪5‬‬
‫ےک‪5‬امتل‪5‬زگہتش‪5‬هٓادنئہ‪5‬انگہ‪5‬شخب‪5‬دے‪5‬اگ۔‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬یک ں‪5‬لي‪55‬اشنین‪5‬ہی‪5‬ىھب‪5‬ےہ‪5‬ہک‪5‬هہ‪5‬ابمر ‪5‬‬
‫بش ‪5‬رهنش ‪5‬لهر ‪ ِ 5‬ايىلکل ‪5‬اصف ‪5‬هاّفَشف ‪5‬وہیت ‪5‬ےہ‪5 ،‬وگئا ‪5‬ہک ‪5‬لس ‪5‬ںیم ‪5‬اچدن ‪5‬وپری ‪ٓ5‬اب ‪5‬هاتب‪5‬‬
‫ےک ‪5‬اسھت ‪5‬کمچ ‪5‬راہ ‪5‬وہ‪5 ،‬لس ‪5‬رلت ‪5‬ںیم ‪5‬ہن ‪5‬رگیم ‪5‬وہیت ‪5‬ےہ ‪5‬ہن ‪5‬رَسدی‪5 ،‬لِس ‪5‬رلت ‪5‬حبصِ ‪5‬اصدق‪5‬‬
‫کت‪5‬ایشنیط‪5‬وک‪ٓ5‬اامسم‪5‬ےک‪5‬اتسرے‪5‬ںیہن‪5‬امرے‪ 5‬ےت‪5،‬زمشن‪5‬اشناں‪5‬ہی ہ ں‪5‬ہ‪5‬ہک‪5‬لِس‪5‬رلت‪5‬‬
‫ش‬
‫ےک‪5‬دعب‪5‬حبص‪5‬لورج‪5‬ریغب‪ُ 5‬شعااع‪5‬ےک‪ُ 5‬طل ووع‪5‬وہات‪5‬ےہ‪5،‬هہ‪َ 5‬لاسی‪5‬وہات‪5‬ےہ‪5‬وگئا‪5‬ہک‪5‬وَچدوھںی‪5‬اک‪5‬اچدن‪5،‬‬
‫لس‪5‬دم‪ُ 5‬طلو ِوع‪ٓ5‬ااتفب‪5‬ےک‪5‬اسھت‪5‬اطیشم‪5‬ںیہن‪5‬اتلکن"۔‬
‫دمعہ‪5‬هللضف ‪5‬هلٰیلع‪5‬صخش‪5‬هیہ‪5‬ےہ‪5‬سج‪5‬ےن ‪5‬لےنپ ‪5‬دك ‪5‬ےک ‪5‬ہیفصت‪5 ،‬لینپ‪5‬اسفنین‪5‬‬
‫وخلاشہت ‪5‬ےک ‪5‬زتہیک‪5 ،‬لهر ‪5‬لینپ ‪5‬وتہب ‪5‬یک ‪5‬دجتشن ‪5‬ےک ‪5‬اسھت ‪5‬ۃلیل ‪5‬لدقلر ‪5‬یک ‪5‬التش ‪5‬یک‪5 ،‬ڑگھجے‪5‬‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد إكصار‪ ،‬ر‪.414/8 ،22829 :‬‬

‫‪310‬‬
 ‫‪522‬‬ ‫بشِ‪5‬دقر‬
‫هوضفك‪5‬الکل‪5‬ےس‪5‬اچب‪5‬راہ‪5،‬ہک‪5‬ڑللیئ‪5‬ڑگھجل‪5‬لاسی‪5‬ربل‪5‬لعف‪5‬ےہ‪5‬ہک‪5‬لیس‪5‬ےک‪5‬ابثع‪5‬مہ‪5‬ےس‪5‬ۃلیل‪5‬لدقلر‪5‬‬
‫ئ‬
‫‪5‬اصم ‪ �5‬ےس‪5‬رهلتی ‪5‬ےہ‪5،‬ہک ‪5‬وضحر ى‪5‬ن‪5‬‬ ‫‪5‬سدان‪5‬ابُعدہ‪5‬نب ِ‬ ‫وک‪5‬وپدیشہ ‪5‬راھک‪5‬ایگ۔ ‪5‬رضحت ّ ِں‬
‫رکمی‪5‬ﷺ ںیمہ‪5‬بشِ‪5‬دقر‪5‬ےس‪5‬قلعتم‪5‬ےناےن‪5‬ےک‪5‬ےیل‪5‬ابرہ‪5‬فیرل ‪5‬اےئ‪5،‬وت‪5‬ناملسونں‪5‬‬
‫زك ُْم بِ َؾ ْق َؾ ِة ا ْل َؼدْ ِر‪،‬‬
‫ںیم ‪5‬ےس ‪5‬ده‪5 1‬صخش ‪5‬ڑگھج ‪5‬رےہ ‪5‬ےھت‪5 ،‬رفامئا‪َ « :‬خ َر ْج ُت ُٕ ْخ ِ َ‬
‫ِ‬ ‫َفت ََال َحى ُف َال ٌن َو ُف َال ٌن‪َ ،‬ف ُرفِ َع ْت َو َع َسى َأ ْن َيؽ َ‬
‫ُون َخ ْر ًا َلؽ ُْم‪َ ،‬فا ْلتَؿ ُس َ‬
‫وها‬
‫اخل ِام َس ِة»(‪" )1‬ںیم ‪5‬ش ںیہ ‪5‬بشِ ‪5‬دقر ‪5‬ےناےن ‪5‬ےک ‪5‬ےیل ‪5‬ال‪5‬‬ ‫ِ‬
‫السابِ َعة َو ْ َ‬
‫ِ ِ‬
‫ِِف التَّاش َعة‪َ ،‬و َّ‬
‫‪5‬فں‪ ُ 5‬ا‬
‫‪5‬فں‪5‬ڑگھج‪5‬رےہ‪5‬ےھت‪5‬وت‪5‬هہ‪5‬لُاھٹ ی‪5‬یئگ‪5،‬لهر‪5‬نکمم‪5‬ےہ‪5‬ہک‪5‬ہی‪5‬اہمترے‪5‬ےیل‪5‬رتہب‪5‬‬ ‫اھت‪5،‬نکیل ُ ا‬
‫ئ‬
‫ت‬
‫وہ‪5،‬ذٰہلل‪5‬لُےس‪5‬لوسیکںی‪ 5،‬بيںس ووںی‪5‬لهر‪5‬وسیچپںی‪5‬رلوتں‪5‬ںیم‪5‬التش‪5‬رکه!"۔‬
‫َامعك‪5‬اصہحل‬
‫ۃلیل‪5‬لدقلر‪5‬ےک‪5‬ل ِ‬
‫‪5‬سہ‪5‬اعہشئ‪5‬دصہقی ں ّ ى‬
‫‪5‬ط‪5‬اطرہن‪ �5‬ےس‪5‬رهلتی‪5‬‬ ‫زعزیلم‪5‬رگلیم‪5‬دقر!‪5‬رضحت ّ ِں د‬
‫ِ‬
‫‪5‬رلوك‪5‬لہلل!‪5‬لرگ‪5‬ےھجم‪5‬بشِ‪5‬دقْر‪5‬ولعمل‪5‬وہ‪ 5‬ےئ‪5‬وت‪5‬ںیم‪5‬لُس‪5‬ںیم‪5‬‬
‫ےہ‪5،‬ہک‪5‬ںیم‪5‬ےن‪5‬رعض‪5‬یک‪5:‬ئا َ‬
‫وکیسن ‪5‬داع ‪5‬رکهں؟ ‪5‬اراک ِر ‪5‬ده ‪5‬اعمَل ‪5‬ﷺ ےن ‪5‬لراشد ‪5‬رفامئا‪ُ « :‬ق ْو ِ ِْل‪َ :‬ال ّٰؾ ُف َّم إِك ََّك َع ُػ ٌّو‬
‫ِ‬
‫ف َعـ ِّْي»(‪ " )2‬ںُ و‪5‬تں‪5‬وہک‪5:‬لےلہلل!‪5‬انیق ُ و‪5‬ت‪5‬تہب‪5‬اعُمف‪5‬رکےن‪5‬‬ ‫[ك َِر ٌ‬
‫يم] ُحت ُّ‬
‫ب ا ْل َع ْػ َو‪َ ،‬فا ْع ُ‬
‫هلا‪5،‬رکل‪5‬رفامےن‪5‬هلا‪5‬ےہ‪5،‬عَف ‪5‬ووه َدر‪5‬زگر‪5‬وک‪5‬دنسپ‪5‬رفامات‪5‬ےہ‪5،‬ےھجم ى‪5‬هب‪5‬اعُمف‪5‬رفام‪5‬دے!"۔‬
‫لم‪5‬لالسل!‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬ںیم‪5‬لرج‪5‬اک‪5‬وصحك‪5‬یسک‪5‬ےک‪5‬اسھت‪5‬اخص‪5‬ںیہن‪5،‬ہکلب‪5‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫رہ ‪5‬ناملسم ‪5‬ابعدت ‪5‬زگلر‪5 ،‬ذرک ‪5‬رکےن ‪5‬هلےل‪5 ،‬ئا ‪5‬رقٓا ِم ‪5‬رکمی ‪5‬یک ‪5‬التهت ‪5‬رکےن ‪5‬هلےل ‪5‬وک ‪5‬لرج‪5‬‬
‫بش‪5‬دقر‪5‬اک ‪5‬ملع ‪5‬وہ‪5‬ئا ‪5‬ہن‪5‬وہ‪5،‬درگی ‪5‬ل ّ ںايل‪5‬یک‪5‬رطح ‪5‬لس‪5‬‬
‫هبالب‪5‬احلص‪5‬وہات‪5‬ےہ‪5،‬اچےہ‪55‬لےس‪ِ 5‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب فضل لقؾة الؼدر‪ ،‬ر‪ ،2٢23 :‬صـ‪.324‬‬
‫كتاب الدَّ عوات‪ ،‬ر‪ ،3513 :‬صـ ‪.8٢1‬‬
‫ُ‬ ‫(‪" )2‬شـن السمذي"‬
‫‪311‬‬
‫بشِ‪5‬دقر‬ ‫‪521‬‬
‫رلت‪5‬ںیم‪5‬ىھب‪5‬امنزهں‪5‬یک‪5‬اپدنبی‪5‬رکںی‪5،‬ہک‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬لاعنل‪5‬هلِرکل ل‪5‬ےس‪5‬ونلز‪5‬دئا‪ 5‬ےئ‪5‬اگ‪5،‬‬
‫بش‪5‬دقر‪5‬وک‪5‬اشعء‪5‬یک‪5‬امنز‪5‬ںیم‪5‬کیکی‪5‬وہل‪5،‬‬
‫رضحت‪5‬دیعس‪5‬نب‪5‬بّیسم‪ �5‬ےن‪5‬رفامئا‪"5:‬وج‪ِ 5‬‬
‫لُس‪5‬ےن‪5‬لس‪5‬ابمر ‪5‬رلت‪5‬ےس‪5‬لانپ‪5‬ہّصح‪5‬ےل‪5‬ایل"(‪)2‬۔‬
‫رحمهل‪5‬ولگ‬
‫زعزیلم ‪5‬رتحمل!‪5‬نج‪5‬ولوگں ‪5‬رپ‪5‬دبیتخب‪5‬هدبیبیصن‪5‬اطری ‪5‬وہ‪5 ،‬هیہ‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬ںیم‪5‬‬
‫ِ‬
‫ابعدت‪5 ،‬ششخب ‪5‬لهر ‪5‬اطعےئ ‪5‬راّبین ‪5‬ےس ‪5‬رحمهل ‪5‬رےتہ ‪5‬ںیہ‪5 ،‬وج ‪5‬ولگ ‪5‬تلفغ ‪5‬هیتسس ‪5‬رکےت‪5‬‬
‫ںیہ‪5،‬لںیہن‪ٰ5‬یفطصم‪ِ 5‬م َ‪5‬رتمح‪5‬ﷺ ےک‪5‬لس‪5‬رفامم‪5‬رپ‪5‬وغر‪5‬رک‪5‬ےک‪5،‬لےنپ‪ٓ5‬اپ‪5‬وک‪5‬درتس‪5‬‬
‫َضك ُْم َوفِ ِقه‬
‫الش ْف َر َقدْ َح َ َ‬ ‫رک ‪5‬انیل ‪5‬اچےیہ‪5َ ،‬رتمحِ ‪5‬اعمل ‪5‬ﷺ ےن ‪5‬رفامئا‪« :‬إِ َّن َه َذا َّ‬
‫َلق َؾ ٌة َخر ِمن َأ ْل ِ‬
‫ف َص ْف ٍر‪َ ،‬م ْن ُح ِر َم َفا َف َؼدْ ُح ِر َم ْ‬
‫اخلَ ْ َر ُك َّؾ ُه‪َ ،‬وَٓ ُ ْ‬
‫َ َر ُم‬ ‫ٌْ ْ‬ ‫ْ‬
‫وم»(‪" )2‬ہی‪5‬ابمر ‪5‬ہنیہم‪5‬مت‪5‬رپ‪ٓ5‬ا‪5‬ایگ‪5‬ےہ‪5،‬لس‪5‬ںیم‪5‬لکی‪5‬رلت‪5‬ےہ‪5‬وج‪5‬زہلر‪5‬‬ ‫َخ ْ َر َها إِ َّٓ َحم ْ ُر ٌ‬
‫ونیہمں‪5‬ےس‪5‬للضف‪5‬ےہ‪5،‬وج‪5‬لس‪5‬رلت‪5‬ےس‪5‬رحمهل‪5‬راہ‪55‬هہ‪5‬رہ‪5‬ریخ‪5‬ےس‪5‬رحمهل‪5‬راہ‪5،‬لهر‪5‬رحمهل‪5‬هیہ‪5‬‬
‫رےہ ‪5‬اگ ‪5‬سج ‪5‬یک ‪5‬تمسق ‪5‬ںیم ‪5‬رحمهیم ‪5‬ےہ"۔ ‪5‬ذٰہلل ‪5‬لس ‪5‬رلت ‪5‬ںیم ‪5‬وخب ‪5‬ابعدت‪5 ،‬وتہب‪5‬‬
‫هلافغتسر‪5‬رکںی‪5،‬لهر‪ٓ5‬ادنئہ‪5‬ابعدت‪5‬رپ‪5‬لاقتس ت‪5،‬لهر‪5‬انگوہں‪5‬ےس‪5‬ےنچب‪5‬اک‪ 5‬ہتخ‪ 5‬دہ‪5‬رکںی۔‬
‫داع‬
‫لے‪5‬لہلل!‪5‬ۃلیل‪5‬لدقلْر‪5‬ںیم‪5‬وخب‪5‬ابعدت‪5‬رپ‪5‬امہری‪5‬دمد‪5‬رفام‪5،‬ںیمہ‪5‬کین‪5‬لَامعك‪5‬یک‪5‬‬
‫‪5‬نت‪5‬هششخب‪55‬انب‪5،‬‬‫‪5‬يل‪5‬ذرۂعی َ ى ا‬
‫وتقیف‪55‬لهر‪5‬درۂج‪5‬وبقتیل‪5‬اطع‪5‬رفام‪ ،‬لس‪ٓ5‬ارخی‪55‬رشعہ‪5‬وک‪5‬امہرے ں‬
‫امتل ‪5‬رفلضئ ‪5‬ههلابجت‪5‬یک ‪5‬لدلیگیئ ‪5‬نسحب‪5‬هوخیب ‪5‬لاجنل‪5‬دےنی‪5‬یک ‪5‬ىھب‪5‬وتقیف‪5‬اطع‪5‬رفام‪5 ،‬لخب‪5‬‬

‫(‪" )1‬ادو ّضل" باب ما جاء ِف لقؾة الؼدر‪ ،‬ر‪ ،7٢8 :‬صـ‪.19٢‬‬
‫(‪" )2‬شـن ابن ماجه" كتاب الصقام‪ ،‬ر‪ ،1644 :‬صـ‪.277‬‬
‫‪312‬‬
 ‫‪525‬‬ ‫بشِ‪5‬دقر‬
‫هوجنکیس‪5‬ےس‪5‬وفحمظ‪5‬رفام‪5 ،‬وخىش‪5‬ےس ‪5‬رغوبیں ‪5‬اتحموجں‪5‬یک‪5‬دمد ‪5‬رکےن ‪5‬یک‪5‬وتقیف ‪5‬اطع‪5‬رفام‪ٓ5 ،‬انیم‪5‬‬
‫رب‪5‬لاعلنیمل!۔‬
‫ئا ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪313‬‬
‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬ ‫‪413‬‬

‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬
‫(ۃعمج‪4‬ارابمر ‪482‬راضمم‪4‬ارابمر ‪1331‬ھ‪8282/5/88 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪4‬رُپونر‪4 ،‬اشعفِ ‪4‬وی ِل ُ و‬
‫‪4‬نر ‪4‬ﷺ ‪4‬یک ‪4‬ابراگہ ‪4‬ںیم ‪4‬ادب ‪4‬هارتحال ‪4‬ےس ‪ُ 4‬درهد‪4‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ‪4‬اک ‪4‬ذنراہن ‪4‬شیپ ‪4‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اامعك‪4‬اصہحل‪4‬رپ‪4‬اثتب‪4‬دقیم‪4‬ےک‪4‬اضفلئ‬
‫ِ‬
‫زعزیام ‪4‬رتحمل! ‪4‬اِاقتستم ‪4‬اک ‪4‬لُغووی ‪4‬ینعم ‪َ 4‬ڈٹ ‪4‬اجان ‪4‬ےہ‪4 ،‬اِصطِل ِاح ‪4‬رشع ‪4‬ںیم‪4‬‬
‫ِ‬
‫ِدنیِ‪4‬االسل‪4‬رپ‪4‬وبضمیط‪4‬ےس‪4‬اقمئ‪4‬رےنہ‪4،‬اہلل‪4‬هروسك‪4‬وک‪4‬امےنن‪4،‬اِم‪4‬ےک‪4‬مکح‪4‬رپ‪4‬اثتب‪4‬دقل‪4‬‬
‫رےنہ‪4،‬اِم‪4‬یک‪4‬رفامربنداری‪4‬رکےن‪4،‬اِم‪4‬یک‪4‬اِاطتع‪4‬وک‪4‬الزل‪4‬ڑکپ ن‪4‬يل‪4‬اک‪4‬انل‪4‬اِاقتستم‪4‬ےہ۔‪4‬‬
‫اِاقتستم ‪4‬اکی ‪4‬اجعم ‪4‬ظفل ‪4‬ےہ‪4 ،‬سج ‪4‬ںیم ‪ِ 4‬دنی ‪4‬هداین ‪4‬ےک ‪4‬امتل ‪4‬اکل ‪4‬دالخ ‪4‬ںیہ‪4 ،‬اہلل ‪4‬اعتیل‪4‬‬
‫هروسك ‪4‬رکمی ‪4‬ﷺ ےک ‪4‬رفامم ‪4‬رپ ‪4‬لمع‪4 ،‬ونممہع ‪4‬اَوقاك ‪4‬هاَاعفك ‪4‬هاایشء ‪4‬هاُومر ‪4‬ےس ‪4‬انچب‪4،‬‬
‫ِ‬
‫االسیم ‪4‬اقعدئ ‪4‬رپ ‪4‬یگتخپ‪4 ،‬اہلل ‪4‬هروسك ‪4‬یک َ‪4‬ریس ‪4‬وک ‪4‬وبضمیط ‪4‬ےس ‪4‬اھتےم ‪4‬رانہ‪4 ،‬اهر ‪4‬یقیقح ‪4‬دنبیگ‪4‬‬
‫اایتخر‪4‬رکان‪4‬اِاقتستم‪4‬ےہ۔‬
‫اِاقتستم ‪4‬اصنیحل ‪4‬هدنبۂ ‪4‬ؤمنم ‪4‬یک ‪4‬دمعن ‪4‬همیظع ‪4‬تفص ّ‬
‫‪4‬هاخّص ‪4‬ےہ‪4 ،‬وج ‪4‬ولگ‪4‬‬
‫انگوہں‪4‬ےس‪4‬چب‪4‬رک‪4‬دنیِ‪4‬االسل‪4‬ےک‪4‬اطمقب‪4‬زدنیگ‪4‬زگارےت‪4‬ںیہ‪4،‬اںیہن‪4‬دهونں‪4‬اہجں‪4‬ںیم‪4‬‬
‫‪314‬‬
 ‫‪415‬‬ ‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬
‫‪4‬مت‪4‬ےک‪4‬هتق‪4‬اںیہن‪4‬اجں َ‪َ4‬ک‪4‬یک‪4‬‬
‫ربںیتک‪4‬بیصن‪4‬وہیت‪4‬ںیہ‪4،‬اُم‪4‬رپ‪4‬ہنیکس‪4‬انزك‪4‬وہات‪4‬ےہ‪ َ ،‬و‬
‫یتخس ‪4‬وسحمس ‪4‬ںیہن ‪4‬وہیت‪4 ،‬ربق ‪4‬هرشح ‪4‬ںیم ‪ٓ4‬ارا ل ‪4‬هوکسم ‪4‬بیصن ‪4‬وہات ‪4‬ےہ‪4 ،‬اهر ‪4‬اَےسی ‪4‬ولوگں‪4‬‬
‫ےکےیل ‪4‬اہلل ‪4‬اعتیل ‪4‬ےن ‪4‬تّنج ‪4‬اک ‪4‬هہدہ ‪4‬رفام ا ‪4‬ےہ‪4 ،‬اراش ِد ‪4‬ابری ‪4‬اعتیل ‪4‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َنْيِذَّلا‬
‫اْوُلاَق اَنُّبَر ُهّٰللا َّمُث اْوُماَقَتْسا ُلَّزَنَتَت ُمِهْيَلَع ُةَكِٕىٰٓلَمْلا اَّلَا اْوُفاَخَت َواَل اْوُنَزْحَت‬
‫َواْوُرِشْبَا ِةَّنَجْلاِب ْيِتَّلا ْمُتْنُك َنْوُدَعْوُت﴾(‪ً" )1‬انیقی ‪4‬وہنجں ‪4‬ےن ‪4‬اہک ‪4‬ہک ‪4‬امہرا ‪4‬رب ‪4‬اہلل‪4‬‬
‫ےہ‪4 ،‬رھپ ‪4‬اُس ‪4‬رپ ‪4‬اقمئ ى‪4‬هب ‪4‬رےہ‪4 ،‬اُم ‪4‬رپ ‪4‬رفےتش ‪4‬اُرتےت ‪4‬ںیہ ‪4‬ہک ‪4‬ہن ‪4‬ڈره‪4 ،‬ہن ‪4‬مغ ‪4‬رکه ‪4‬اهر ‪4‬وخش‪4‬‬
‫وہاجؤ‪4‬اُس‪4‬تّنج‪4‬رپ‪4،‬سج‪4‬اک‪4‬ںیہمت‪4‬هہدہ‪4‬د ا‪4‬اجات‪4‬اھت"۔‬
‫ئ‬
‫ام‪4‬االسل!‪4‬ںیمہ‪4‬یھب‪4‬اچےیہ‪4‬ہک‪4‬مہ‪4‬اہلل‪4‬اعتیل‪4‬اهر‪4‬اس‪4‬ےک‪4‬ایپرے ى‪4‬ن‪4‬رکمی‪4‬‬
‫ربادر ِ‬
‫انجب‪4‬دمحم‪ٰ4‬یفطصم‪4‬ﷺ رپ‪4‬اامیم‪4‬رےتھک‪4‬وہےئ‪4‬رَمےت‪َ 4‬دل‪4‬کت‪4‬اس‪4‬رپ‪4‬اقمئ‪4‬رںیہ‪4،‬اِم‪4‬ےک‪4‬‬
‫ِ‬
‫اَاکحل ‪4‬رپ ‪4‬لمع ‪4‬اجب ‪4‬الںیئ‪4 ،‬اِالخص ‪4‬ےس ‪4‬لمع ‪4‬رکںی‪4َ ،‬رجن ‪4‬هوخیش‪4 ،‬راتح ‪4‬هفیلکت ‪4‬ےک ‪4‬هتق‪4‬‬
‫قل‪4‬‬
‫ربص‪4‬هرکش‪4‬اک‪4‬دانم‪4‬اھتےم‪4‬رںیہ‪4،‬بت‪4‬امہری‪4‬داین‪4‬هٓارخت‪4‬دهونں‪4‬یہ‪4‬رُپوکسم‪4‬وہں‪4‬یگ‪4،‬اخ ِ‬
‫‪4‬ح‪4‬رکمی‪4‬ﷺ وک‪4،‬اهر‪ٓ4‬اپ‪4‬ﷺےک‪4‬ذرےعی‪4‬اس‪4‬اُتّم‪4‬وک‪4‬‬ ‫اکانئت‪4‬ﷻ ےن‪4‬اےنپ ى ن ِ ى‬
‫اِاقتستم ‪4‬اک ‪4‬مکح ‪4‬د ا‪4 ،‬اراش ِد ‪4‬ابری ‪4‬اعتیل ‪4‬ےہ‪ْ﴿ :‬مِقَتْساَف ۤاَمَك َتْرِمُا َوْنَم َباَت َكَعَم‬
‫َواَلاْوَغْطَتؕ‪ٗ١‬هَّنِااَمِبَنْوُلَمْعَتٌرْيِصَب﴾(‪" )2‬اقمئ‪4‬روہ‪4‬اسیج‪4‬ںیہمت‪4‬مکح‪4‬ےہ‪4،‬اهر‪4‬وج‪4‬اہمترے‪4‬‬
‫اسھت ُ‪4‬روجع‪4‬ال ا‪4‬ےہ‪4،‬اے‪4‬ولوگ‪4‬رسیشک‪4‬ہن‪4‬رکه!‪ً4‬انیقی‪4‬اہلل‪4‬اہمترے‪4‬اکل‪4‬دھکی‪4‬راہ‪4‬ےہ!"۔‬
‫االسیم ‪4‬امیلعتت‪4‬رپ ‪4‬اقمئ ‪4‬هیتخس ‪4‬ےس‪4‬ےمج ‪4‬رانہ ‪4‬یہ ‪4‬ااقتستم ‪4‬ےہ‪4 ،‬بج ‪4‬ہی‪4‬‬
‫ااقتستم ‪4‬دك ‪4‬ںیم ‪4‬دیپا ‪4‬وہ ‪4‬اجیت ‪4‬ےہ‪4 ،‬وت ‪4‬اامیم ‪4‬هدیقعہ ‪4‬وبضمط ‪4‬وہ ‪4‬اجات ‪4‬ےہ‪4 ،‬اس ‪ٓ4‬اِتی‪4‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،24‬حم السجدة‪.33 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،12‬هود‪.112 :‬‬
‫‪315‬‬
‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬ ‫‪413‬‬
‫رکہمی ‪4‬ںیم‪4‬اہلل ‪4‬اعتیل‪4‬ےن‪4‬مکح‪4‬د ا‪4‬ےہ‪4 ،‬ہک‪4‬اے‪4‬ولوگ! ‪َ 4‬هیسی‪4‬یہ‪4‬اِاقتستم‪4‬اایتخر‪4‬رکه‪4،‬یسیج‪4‬‬
‫ا ِاقتستم‪4‬اک‪4‬ںیہمت‪4‬مکح‪4‬د ا‪4‬ایگ‪4‬ےہ‪4،‬اهر‪4‬اس ‪4‬مکح‪4‬ےس‪4‬اِدرھ‪4‬اُدرھ ‪4‬تم ‪4‬انٹہ‪4،‬اهر‪4‬ہن‪4‬یہ‪4‬‬
‫رشتعی ‪4‬ےس ‪4‬اجت ُهز ‪4‬رکان۔ ‪4‬مُفسّرنیِ ‪4‬رکال ‪4‬رفامےت ‪4‬ںیہ‪"4 :‬اِاقتستم ‪4‬زہار ‪4‬رکاوتمں ‪4‬ےس‪4‬‬
‫رتہب‪4‬ےہ‪4،‬اِاقتستم‪4‬ہی‪4‬ےہ‪4‬ہک‪4‬دنبہ َ‪4‬رجن‪4‬همغ‪4‬اهر‪4‬تبیصم‪4‬هراتح‪4‬ںیم‪4،‬اہلل‪4‬اعتیل‪4‬یک‪4‬دنبیگ‪4‬‬
‫ےس‪4‬ہنم‪4‬ہن‪4‬ومڑے‪4،‬رہ‪4‬احك‪4‬ںیم‪4‬رایض‪4‬ہب‪4‬رِاضےئ‪4‬اىہل‪4‬رےہ‪4،‬اِاقتستم‪4‬یہ‪4‬هالتی‪4‬یک‪4‬‬
‫ڑج‪4‬ےہ‪4،‬سج‪4‬ےس‪4‬وضح ِر‪4‬ارکل‪4‬ﷺ یک‪4‬رمہایہ‪4‬یتلم‪4‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫زعزی‪4‬دهوتس!‪4‬رب‪4‬اعتیل‪4‬یک‪4‬اِاطتع‪4‬هدنبیگ‪4‬رپ‪4‬ربص‪4‬هاِاقتستم‪4‬اهر‪4‬یگشیمہ‪4‬اایتخر‪4‬‬
‫رکان‪4 ،‬اہلل‪4‬اعتىل ‪4‬یک‪4‬رطف ‪4‬ےس ‪4‬ااحتمم ‪4‬ںیم ‪4‬اکایمیب ‪4‬احلص‪4‬رکان‪4 ،‬ولوگں‪4‬یک ‪4‬رطف ‪4‬ےس‪4‬‬
‫َ ر‬
‫‪4‬فَلت ‪4‬رپ‪4‬‬ ‫ِ‬
‫‪4‬وخا ِتت ‪ 4‬یناک ‪4‬یک‬ ‫فیلکت ‪4‬هتبیصم ‪4‬رپ ‪4‬رِاضےئ ‪4‬اىہل ‪4‬یک ‪4‬اخرط ‪4‬ربص ‪4‬رکان‪4 ،‬اهر‬
‫َڈٹ‪4‬اجان‪4‬اِاقتستم‪4‬ےہ۔‪4‬اہلل‪4‬رکمی‪4‬ﷻ ےن‪4‬اِاقتستم‪4‬وک‪4‬نیقتم‪4‬یک‪4‬العتم‪4‬اتب ا‪4‬ےہ‪4،‬‬
‫رفامم ‪4‬دخاهدنی ‪4‬ےہ‪َ﴿ :‬وَنْيِرِبّٰصلا يِف ِءٓاَسْاَبْلا َوِءٓاَّرَّضلا َوَنْيِح ِسْاَبْلاؕ‪َ ١‬كِٕىٰٓلوُا‬
‫ِ‬
‫َنْيِذَّلا اْوُقَدؕ‪َ ١‬وَكِٕىٰٓلوُا ُمُه َنْوُقَّتُمْلا﴾(‪"4 )2‬وج ‪4‬ولگ ‪4‬یتخس‪4 ،‬فقينری ‪4‬اهر ‪4‬ڑلایئ ‪4‬ےک ‪4‬هتق‪4‬‬
‫ربص‪4‬رکےت‪4‬ںیہ‪4،‬هیہ‪4‬ولگ‪4‬ےچس‪4‬ںیہ‪4،‬اهر‪4‬هیہ‪4‬ولگ‪4‬یقّتم‪4‬ںیہ"۔‬
‫تبیصم ‪4‬رپ ‪4‬ربص ‪4 4‬رکان‪4 ،‬ابعدات ‪4‬رپ ‪4‬یگشیمہ ‪4‬اایتخر ‪4‬رکان‪4 ،‬اهر ‪4‬انگہ ‪4‬وک ‪4‬وھچڑ ‪4‬دانی ‪4‬یھب‪4‬‬
‫ْب َث َال َث ٌة‪َ )1( :‬ف َص ْ ٌ‬
‫ْب‬ ‫اِاقتستم‪4‬ےہ‪4،‬رس َه ِر‪4‬وکنین‪4‬ﷺ ےن‪4‬اراشد‪4‬رفام ا‪َّ « :‬‬
‫الص ْ ُ‬
‫َع َذ ادْ ِص ْوبَ ِة‪َ )2( ،‬و َص ْ ٌْب َع َذ ال َّطا َع ِة‪َ )3( ،‬و َص ْ ٌْب َع ِن ادَ ْع ِص َو ِة»(‪4)3‬‬

‫(‪"4)1‬ریسفت ُ‪ُ ُ4‬ور ارعلافم"‪4‬پ‪4،184‬وھد‪4،‬زریِ‪ٓ4‬اتی‪،1184:‬؃‪4784‬۔‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،2‬البقرة‪.111 :‬‬
‫(‪" )3‬الصْب والثواب علوه" ٓبن أيب الدىوا‪ ،‬ر‪ ،24 :‬صـ‪.33‬‬
‫‪316‬‬
 ‫‪417‬‬ ‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬
‫"ربص ‪4‬نیت‪4 4‬رطح ‪4‬اک ‪4‬ےہ‪4 )1(4 :‬تبیصم ‪4‬ےک ‪4‬هتق ‪4‬ربص‪ )8(4 ،‬اہلل ‪4‬هروسك ‪4‬یک ‪4‬اِاطتع ‪4‬رپ‪4‬‬
‫ربص‪4 )4(4 ،‬اهر ‪4‬رت ِ ‪4‬انگہ ‪4‬رپ ‪4‬ربص"۔ ‪4‬ینعی ‪4‬دنبہ ‪4‬تبیصم ‪4‬ےک ‪ُ 4‬دهر ‪4‬وہےن ‪4‬کت ‪4‬ربص ‪4‬رکے‪4،‬‬
‫اَاکح ِل‪4‬اہیہٰل‪4‬رپ‪4‬لمع‪4‬اهر‪44‬انگوہں‪4‬ےس‪4‬ےنچب‪4‬رپ‪4‬ہشیمہ‪4‬اثتب‪4‬دقل‪4‬رےہ۔‬
‫ارغلض ‪4‬رہ ‪4‬ہگج ‪4‬اِاقتستم ‪4‬اک ‪4‬دانم ‪4‬اھتےم ‪4‬رےھک‪4 ،‬اهر ‪4‬سفن ‪4‬یک ‪4‬رشاروتں ‪4‬اهر‪4‬‬
‫اطیشم ‪4‬ےک ‪َ 4‬هوسَوسں ‪4‬ےس ‪4‬چب ‪4‬رک‪4 ،‬اینپ ‪4‬زدنیگ ‪4‬رشتعی ‪4‬ےکاطمقب ‪4 4‬زگارات ‪4‬رےہ‪4 ،‬ہی ‪4‬لمع‪4‬‬
‫اہلل‪4‬هروسك‪4‬وک‪4‬تہب‪4‬دنسپ‪4‬ےہ‪4،‬اهر‪4‬ایس‪4‬ںیم‪4‬دهونں‪4‬اہجں‪4‬یک‪4‬اکایمیب‪4‬هاکرماک ‪4‬ےہ!۔‬
‫اہلل‪4‬اعتیل‪4‬ےک‪4‬وبحمب‪4‬نب‪4‬اجںیئ‬
‫رضحات‪4‬رگایم‪4‬دقر!‪4‬داین‪4‬ںیم‪4‬یسیک‪4‬یہ‪4‬فیلکت‪4‬هتبیصم‪4‬ےچنہپ‪4،‬دیق‪4‬هدنب‪4‬اهر ى ُ و‬
‫‪4‬ب ‪4‬‬ ‫ِ‬
‫هایپس‪4‬یک ‪4‬اَذتی ‪4‬وہ‪4 ،‬نکیل ‪4‬اہلل ‪4‬اعتیل‪4‬ےک ‪4‬اکنیلم ‪4‬هاصنیحل ‪4‬دنبے‪4،‬رہ ‪4‬احك ‪4‬ںیم ‪4‬اامیم ‪4‬ےک‪4‬‬
‫اقتےض ‪4‬وپرے ‪4‬رکےت ‪4‬ںیہ‪4 ،‬اہلل ‪4‬هروسك ‪4‬ےس ‪4‬یچس ‪4‬تبحم ‪4‬رکےت ‪4‬ںیہ‪4 ،‬اُم ‪4‬یک ‪4‬اِاطتع‪4‬‬
‫هرفامربنداری ‪4‬وک ‪4‬الزل ‪4‬ڑکپے ‪4‬رےتہ ‪4‬ںیہ‪4 ،‬اُس ‪4‬رپ ‪َ 4‬دهال ‪4‬هیگشیمہ ‪4‬اایتخر ‪4‬رکےت ‪4‬ںیہ‪4 ،‬ننس‪4،‬‬
‫‪4‬ب ‪ٓ4‬اهری ‪4‬هازتلال‪4 ،‬اَهارم َ‪4‬هُوایہ ‪4‬یک ‪4‬اپدنبی ‪4‬رکےت ‪4‬ںیہ‪4 ،‬اهر ‪4‬رحمَامت‪4‬‬
‫هاابجت ‪4‬هرفاضئ ‪4‬یک ى َ ى ا‬
‫هتیصعم‪4‬یک‪4‬رطف‪4‬وتہج‪4‬ںیہن‪4‬رکےت۔‪ٓ4‬اج‪4‬ارگ‪4‬مہ‪4‬یھب‪4‬ام‪4‬رضحات‪4‬ےک‪ِ4‬شقن‪4‬دقل‪4‬رپ‪4‬ںیلچ‪4،‬‬
‫‪4‬روسك ‪4‬رکمی ‪4‬ﷺ ےک ‪4‬وبحمب ‪4‬نب ‪4‬ےتکس‪4 ،‬ذٰہلا ‪4‬مہ ‪4‬ںیم‪4‬‬
‫وت ‪4‬مہ ‪4‬یھب ‪4‬اخقلِ ‪4‬اکانئتﷻ اهر ِ‬
‫‪4‬اامعك‪4‬اصہحل‪4‬رپ‪4‬ااقتستم‪4‬اایتخر‪4‬رک ش‪4‬ےک‪4،‬اصنیحل‪4‬ںیم‪4‬اشلم‪4‬وہ‪4‬اجان‪4‬اچےیہ۔‬ ‫ےس‪4‬رہ‪4‬اکی‪4‬وک ِ‬
‫ثَ َق‬
‫‪4‬سان ‪4‬ایفسم ‪4‬نب ‪4‬دبع ‪4‬اہلل ‪ 4‬فی ‪ �4‬ےن ‪4‬رعض ‪4‬یک‪ 4 :‬ا َ‬
‫‪4‬روسك ‪4‬اہلل!‪4‬‬ ‫رضحت ّ ِن د‬
‫ئ‬
‫‪4‬رفامی‪4 ،‬ہک ‪4‬رھپ ى‪4‬هجم ‪ٓ4‬اپ ‪4‬ےک ‪4‬دعب ‪4‬یسک ‪4‬اَهر ‪4‬ےس‪4‬‬‫ےھجم ‪4‬االسل ‪4‬ےس ‪4‬قلعتم ‪4‬ھ ‪َ 4‬ااسی ‪4‬اراشد ن‬
‫‪4‬اجم َ‪4‬رتمح‪4‬ﷺ ےن‪4‬رفام ا‪ُ « :‬قل آ َمن ُْت بِاهللِ‪،‬‬
‫وپےنھچ‪4‬یک‪4‬رضهرت‪4‬ہن‪4‬رےہ‪4،‬ىفطصم ِ‬

‫‪317‬‬
‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬ ‫‪412‬‬
‫ُث َّم ْاست َِق ْم»(‪" )1‬وہک‪4‬ہک‪4‬ںیم‪4‬اہلل‪4‬اعتیل‪4‬رپ‪4‬اامیم‪4‬ال ا‪4،‬رھپ‪4‬اُس‪4‬رپ‪4‬اقمئ‪44‬روہ!"۔‪4‬یہی‪4‬اکایمیب‪4‬‬
‫یک‪4‬امضتن‪4‬ےہ‪4،‬مہ ‪4‬ںیم‪4‬ےس ‪4‬رہ‪4‬اکی ‪4‬وک‪4‬اچےیہ‪4‬ہک ‪4‬هہ ‪4‬نیقیِ‪4‬اکلم‪4‬ےک‪4‬اسھت ‪4‬اامیم‪4‬هاقع ِدئ‪4‬‬
‫‪4‬اامعك‪4‬اصہحل‪4‬رپوبضمیط‪4‬ےس‪4‬اکردنب‪4‬رےہ!۔‬
‫االسہیم‪4،‬اهر ِ‬
‫َامعك ‪4‬اصہحل ‪4‬رپ‪4‬‬
‫‪4‬وقتی ‪4‬هرپزیہاگری ‪4‬وک ‪4‬الزل ‪4‬ڑکپ ‪4‬اتیل ‪4‬ےہ‪4 ،‬ا ِ‬
‫رتحمل ‪4‬اھبویئ! ‪4‬بج ‪4‬دنبہ ٰ‬
‫اِاقتستم‪4‬اایتخر‪4‬رکات‪4‬ےہ‪4،‬بت‪4‬اہلل‪4‬اعتیل‪4‬اک‪4‬وبحمب‪4‬نب‪4‬اجات‪4‬ےہ‪4،‬اهر‪4‬رکمی‪4‬رپ َهرداگر‪�4‬‬
‫یک ‪4‬دمد ُ‪4‬هنت ‪4‬اس ‪4‬دنبے ‪4‬ےک ‪4‬اسھت ‪4‬وہیت ‪4‬ےہ‪ِ ،‬‬
‫‪4‬رفامم ‪4‬اىہل ‪4‬ےہ‪َ﴿ :‬واوُقَّتا َهّٰللا‬
‫َواْۤوُمَلْعا َّنَا َهّٰللا َعَم َنْيِقَّتُمْلا﴾(‪"4 )2‬اہلل ‪4‬ےس ‪4‬ڈرےت ‪4‬روہ! ‪4‬اهر ‪4‬اجم ‪4‬روھک ‪4‬ہک ‪4‬اہلل ‪4‬اعتیل‪4‬‬
‫ویقتمں‪4‬ےک‪4‬اسھت‪4‬ےہ!"۔‬
‫ابعدت‪4‬ےس‪4‬ہنم‪4‬ریھپان‬
‫‪4‬االسم! ‪4‬دنبۂ ‪4‬ؤمنم ‪4‬رپ ‪4‬الزل ‪4‬ےہ ‪4‬ہک ن‪4‬ايام ‪4‬هابعدت ‪4‬رپ‪4‬‬
‫ن‬ ‫رفي نقا ِام ‪4‬تّلمِ‬
‫اِاقتستم ‪4‬اایتخر ‪4‬رکے‪4 ،‬اقعدئ ‪4‬یک ‪ُ 4‬دریگتس‪4 ،‬ابعدت ‪4‬یک ‪4‬ادایگیئ ‪4‬اهر ‪4‬اعُمالمت ‪4‬یک ‪4‬رتہبی‪4،‬‬
‫وقحق ‪4‬اہلل ُ‬
‫‪4‬هوقحق ‪4‬اابعلد ‪4‬یک ‪4‬ادایگیئ ‪4‬اک ‪4‬اامتہل ‪4‬رکے‪4 ،‬وج ‪4‬اِم ‪4‬ںیم ‪4‬ےس ‪4‬یسک ‪4‬ابت ‪4‬ںیم ‪4‬یتسُس‪4‬‬ ‫ُ‬
‫هوکاتیہ ‪4‬رکے‪4،‬هہ‪4‬دیسےھ‪4‬راےتس‪4‬رپ‪4‬ںیہن۔‪4‬اعُمالمت‪4‬یک ‪4‬رخایب‪4،‬ابعدات ‪4‬یک ‪4‬رخایب‪4‬کت‪4‬‬
‫اچنہپ‪4‬دیتی‪4‬ےہ‪4،‬اهر‪4‬ابعدات‪4‬یک‪4‬رخایب‪4‬اقعدئ‪4‬یک‪4‬رخایب‪4‬اک‪4‬یھب‪4‬ببس‪4‬نب‪4‬یتکس‪4‬ےہ!۔‬
‫ومعًام ‪4‬رت ِ ‪4‬بحتسم ‪4‬رت ِ ‪4‬تّنس ‪4‬اک‪4 ،‬اهر ‪4‬رت ِ ‪4‬تّنس ‪4‬رت ِ ‪4‬رفاضئ ‪4‬اک ‪4‬ببس ‪4‬اتنب‪4‬‬
‫ےہ‪َ 4،‬ااسی‪4‬ہن‪4‬وہ‪4‬ہک‪4‬راضمم‪4‬ارابمر ‪4‬ےک ُ‪4‬رتصخ‪4‬وہےن‪4‬ےک‪4‬دعب‪4،‬ارثک‪4‬ولوگں‪4‬یک‪4‬رطح‪4‬امہرا‪4‬‬
‫َامعك‪4‬اصہحل‪4‬ےس‪4‬رھپ‪4‬اجےئ!‪4‬اخقلِ‪4‬اکانئت‪4‬ﷻ ےن‪4‬ںیمہ‪4‬راہِ‪4‬قح‪4‬ےس ُ‪4‬رهرگاداک ‪4‬‬
‫ُرخ‪4‬یھب‪4‬ا ِ‬

‫باب جامع أوصاف اإلسالم ‪ ،‬ر‪ ،151 :‬صـ‪.31‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" ُ‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،2‬البقرة‪.114 :‬‬
‫‪318‬‬
 ‫‪413‬‬ ‫ااقتستم‪4‬رکاتم‪4‬ےس‪4‬رتہب‪4‬ےہ‬
‫رکےن ‪4‬ےس ‪4‬عنم ‪4‬رفام ا‪4 ،‬اهر ‪4‬دیسےھ ‪4‬راےتس ‪4‬رپ ‪4‬ےنلچ ‪4‬اک ‪4‬مکح ‪4‬د ا ‪4‬ےہ‪4 ،‬اراش ِد ‪4‬ابری ‪4‬اعتیل ‪4‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َوَّنَااَذٰهْيِطاَرِصاًمْيِقَتْسُمُهْوُعِبَّتاَفۚ‪َ١‬واَلاوُعِبَّتَتَلُبُّسلاَقَّرَفَتَفْمُكِبْنَعٖهِلْيِبَسؕ‪١‬‬
‫ْمُكِلٰذ ْمُكىّٰصَو ٖهِب ْمُكَّلَعَل َنْوُقَّتَت﴾(‪"4 )1‬ہی ‪4‬ےہ ‪4‬ریما ‪4‬دیساھ ‪4‬راہتس ‪4‬وت‪4‬اس ‪4‬رپ ‪4‬ولچ‪4 ،‬اهر‪4‬‬
‫دهرسی‪4‬راںیہ‪4‬ہن‪4‬ولچ‪4،‬ہی‪4‬ںیہمت‪4‬اہلل‪4‬اعتىل‪4‬یک‪4‬راہ‪4‬ےس‪4‬دُجا‪4‬رک‪4‬دںی‪4‬یگ‪4،‬ہی‪4‬ںیہمت‪4‬مکح‪4‬رفام ا؛‪4‬اتہک‪4‬‬
‫‪4‬رفامم‪4‬اىہل‪4‬‬
‫ںیہمت‪4‬رپزیہاگری‪4‬ےلم"۔‪4‬ویکینں‪4‬یک‪4‬ربتك‪4‬ےس‪4‬رُباایئں‪4‬اعُمف‪4‬وہ‪4‬اجیت‪4‬ںیہ‪ِ ،‬‬
‫ٹ‬
‫ےہ‪َّ﴿ :‬نِا ِتٰنَسَحْلا َنْبِهْذُي ِتٰاِّيَّسلا﴾(‪ً" )2‬انیقی ‪4‬ایکینں‪4‬رُباویئں ‪4‬وک ِ ا‬
‫‪4‬م‪4‬دیتی ‪4‬ںیہ"۔‪4‬‬
‫َامعك‪4‬اصہحل‪4‬رپ‪4‬اِاقتستم‪4‬رےهك؛‪4‬ویکہکن‪4‬کین‪4‬اَامعك‪4‬یک‪4‬رہ‪4‬اکی‪4‬‬‫ذٰہلا‪4‬رہ‪4‬ؤمنم‪4‬وک‪4‬اچےیہ‪4‬ہک‪4‬ا ِ‬
‫یفاک‪4‬ذرہعی‪4‬یھب‪ 4‬ي نہ۔‬
‫وک‪4،‬رہ‪4‬هتق‪4‬رضهرت‪4‬ریتہ‪4‬ےہ‪4،‬اهر‪4‬ہی‪4‬انگوہں‪4‬یک‪4‬اعُم ‪4‬‬
‫داع‬
‫اےاہلل!‪4‬ںیمہ‪4‬اامیم‪4‬هابعدات‪4‬رپ‪4‬اِاقتستم‪4‬بیصن‪4‬رفام‪4،‬ام‪4‬وک‪4‬اینپ ِ‬
‫‪4‬اش ام‪4‬‬
‫َامعك ‪4‬اصہحل ‪4‬اهر ‪4‬ریتی‪4‬‬
‫اشم ‪4‬مہ ‪4‬ےس ‪4‬وبقك ‪4‬رفام‪4 ،‬ںیمہ ‪4‬اےنپ ‪4‬وبحمب ‪4‬دنبهں ‪4‬ںیم ‪4‬امشر ‪4‬رفام‪4 ،‬ا ِ‬
‫ابعدت ‪4‬ےس ُ‪4‬رهرگداک ‪4‬اهر ‪4‬یتسُس ‪4‬هتلفغ ‪4‬ےس ‪4‬وفحمظ ‪4‬رفام‪4 ،‬دعبِ‪4‬راضمم ‪4‬یھب ‪4‬انگوہں ‪4‬وک‪4‬‬
‫ٹ‬
‫ِماےنهاےل ‪4‬اَامعك ‪4‬رپ ‪4‬ا ِاقتستم ‪4‬بیصن ‪4‬رفام‪4 ،‬امتل ‪4‬رفاضئ ‪4‬ههاابجت ‪4‬یک ‪4‬ادایگیئ ‪4‬نسحب‪4‬‬
‫هوخیب‪4‬ااجنل‪4‬دےنی‪4‬یک‪4‬یھب‪4‬وتقیف‪4‬اطع‪4‬رفام‪4 ،‬لخب ‪4‬هوجنکیس‪4‬ےس‪4‬وفحمظ‪4‬رفام‪4،‬وخیش ‪4‬ےس ‪4‬رغوبیں‪4‬‬
‫اتحموجں‪4‬یک‪4‬دمد‪4‬رکےن‪4‬یک‪4‬وتقیف‪4‬اطع‪4‬رفام۔‪4‬ںیمہ‪4‬کلم‪4‬هوقل‪4‬یک‪4‬دختم‪4‬اهر‪4‬اس‪4‬یک‪4‬افحتظ‪4‬‬
‫یک‪4‬اعسدت‪4‬بیصن‪4‬رفام‪4،‬ابیمہ‪4‬ااحتد‪4‬هاافتق‪4‬اهر‪4‬تبحم‪4‬هاُتفل‪4‬وک‪4‬اَهر‪4‬ز ادہ‪4‬رفام‪ ،‬ںیمہ‪4‬اَاکح ِل‪4‬‬
‫رب‪4‬ااعلنیمل!۔‬
‫رشتعی‪4‬رپ‪4‬حیحص‪4‬وطر‪4‬رپ‪4‬لمع‪4‬یک‪4‬وتقیف‪4‬اطع‪4‬رفام‪ٓ4،‬انیم‪ 4‬ا ّ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،8‬األىعام‪.153 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،12‬هود‪.114 :‬‬
‫‪319‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪323‬‬

‫وجاین یک‪:‬ابعدت‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:28‬راضمم‪:‬ارابمر ‪1441‬ھ‪2323/5/22 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم ظذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلظو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وظذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬هارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك ظذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وظذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫دصقمِ‪:‬قیلخت‬
‫ام ‪:‬االسل! ‪:‬ونوجاین ‪:‬زعل ‪:‬هّوقت ‪:‬اهر ‪:‬ونزیخی ‪:‬اک ‪:‬دهرسا ‪:‬انل ‪:‬ےہ‪: ،‬ذٰہلا ‪:‬رہ‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫ونوجام ‪:‬وک ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬اینپ ‪:‬اسفنین ‪:‬وخااشہت ‪:‬یک ‪:‬وَجالوینں ‪:‬وک ‪:‬اقوب ‪:‬رےھک ‪:‬اهر ‪:‬طبض ‪:‬ےس ‪:‬اکل‪:‬‬
‫ےل‪: ،‬اےنپ ‪:‬سفن ‪:‬یک ‪:‬وخااشہت ‪:‬وک ‪:‬ریخ ‪:‬هالھبیئ ‪:‬ےک ‪:‬اُومر ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬وتمہّج ‪:‬رےھک‪: ،‬ابعدت‪:‬‬
‫هرایتض‪:‬اهر‪:‬رکفِ‪:‬آرخت‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬اینپ‪:‬زدنیگ‪:‬ےک‪:‬ھچک ‪:‬اَدہاف‪ّ:‬رقمر‪:‬رکے‪:،‬اهر‪:‬رھپ‪:‬ام‪:‬‬
‫اَدہاف‪:‬کت َ‪:‬راسیئ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وجتسج‪:‬رکہر‪:‬رےہ‬
‫سج‪:‬یک‪:‬زدنیگ‪:‬ام‪:‬اَدہاف‪:‬ےس‪:‬اخیل‪:‬ےہ‪:،‬اُےس‪:‬ہی‪:‬ولعمل‪:‬وہان‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬اکی‪:‬‬
‫قل‪:‬اکانئت‪:‬ﷻ ےن‪:‬ںیمہ‪:‬اکی ‪:‬اخص ‪:‬دصقم‪:‬‬
‫ےبدصقم‪:‬زدنیگ‪:‬یج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪: ،‬احالہکن‪:‬اخ ِ‬
‫دصقم‪:‬قیلخت‪:‬وک‪:‬رہزگ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬اس‪:‬داین‪:‬ںیم‪:‬اجیھب‪:‬ےہ‪:،‬ذٰہلا‪::‬دم‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬رات‪:،‬ںیمہ‪:‬اےنپ‪ِ :‬‬
‫رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬امہری ‪:‬زدنیگ ‪:‬اک ‪:‬دصقم ‪:‬ایبم ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامہر‪:‬‬
‫وھبانل ‪:‬اچےیہ‪: ،‬اہلل ‪ّ :‬‬
‫‪320‬‬
 ‫‪321‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬واَم ُتْقَلَخ َّنِجْلا َوَسْنِاْلا اَّلِا ِنْوُدُبْعَيِل﴾(‪" )1‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬نج ‪:‬اهر ‪:‬آدیم ‪:‬ایس‪:‬‬
‫ےیل‪:‬انبےئ؛‪:‬ہک‪:‬ریمی‪:‬دنبیگ‪:‬رکںی!"‬
‫اکی‪:‬اَهر‪:‬اقمل‪:‬رپ‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬اراشد‪:‬رفامہر‪:‬ےہ‪:،‬ام‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬اگجےن‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬وخاب ‪:‬تلفغ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ےیل‪: ،‬وج ‪:‬داین ‪:‬یک ‪:‬روینیگنں ‪:‬ںیم ‪:‬وھک ‪:‬رک‪: ،‬اےنپ ‪:‬دصقمِ ‪:‬قیلخت ‪:‬وک ‪:‬وھبك ‪:‬رک‪ِ ،‬‬
‫ںیہ‪َ﴿ :‬واَم ِهِذٰه ُةوٰيَحْلا ۤاَيْنُّدلا اَّلِا ٌوْهَل َّوبِعَلٌؕ َوَّنِا َراَّدلا َةَرِخٰاْلا َيِهَل‬
‫ُناَوَيَحْلاْوَلاْوُناَكَنْوُمَلْعَي﴾(‪" )2‬ہی‪:‬داین‪:‬یک‪:‬زدنیگ‪:‬وت‪:‬ںیہن‪:‬رگم ‪:‬ک لی‪،:‬دود‪:،‬اهر ‪:‬آ ًانی‪:‬آرخت‪:‬اک‪:‬‬
‫رھگ‪:‬رضهر‪:‬هیہ‪:‬یچس‪:‬زدنیگ‪:‬ےہ‪:،‬ایک‪:‬یہ‪:‬ااھچ‪:‬اھت‪:‬ارگ‪:‬اجےتن!"‬
‫‪:‬هوقتی‪:‬‬
‫‪:‬بےل‪:‬ےکٹھب‪:‬املسمونں‪:‬وک‪:‬انگوہں‪:‬رھبی‪:‬زدنیگ‪:‬وھچڑ‪:‬رک‪:،‬زُ دہ ٰ‬‫ایس‪:‬رطح ھ ُ و‬
‫اایتخر‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬دےتی‪:‬وہےئ‪:‬اراشد‪:‬رفامہر‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااوُنَمٰااوُقَّتاَهّٰللاَّقَح‬
‫ٖهِتٰقُتَواَلَّنُتْوُمَتاَّلِاَوْمُتْنَاَنْوُمِلْسُّم﴾(‪":)3‬اے‪:‬اامیم‪:‬هاول!‪:‬اہلل‪:‬ےس‪:‬ڈره‪:،‬اسیج‪:‬اس‪:‬‬
‫ےس‪:‬ڈرےن‪:‬اک‪:‬قح‪:‬ےہ!‪:‬اهر‪:‬رہزگ‪:‬ہن‪:‬رمان‪:‬رگم‪:‬املسمم!"‬
‫‪:‬هوقتی یک ‪:‬اگلل‪:‬‬
‫زعزیام ‪:‬رتحمل! ‪:‬وج ‪:‬صخش ‪:‬اینپ ‪:‬وجاین ‪:‬وک ‪:‬اھبنسےنل‪: ،‬اهر ‪:‬اےس ‪:‬زُ دہ ٰ‬
‫ِ‬
‫دےنی ‪:‬ںیم ‪:‬اکایمب ‪:‬وہ ‪:‬ایگ‪: ،‬وگای ‪:‬اُس ‪:‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬وپری ‪:‬زدنیگ ‪:‬یک ‪:‬ئامیئ ‪:‬وفحمظ ‪:‬رک ‪:‬یل‪: ،‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ربسکع‪:‬وج‪:‬صخش‪::‬وجاین‪:‬وک‪:‬ےباگلل‪:‬وھچڑہر‪:‬ےہ‪ ّ ،‬ا‪:‬ای ِل‪:‬زدن‪:‬یگ‪::‬انگہ‪::‬هتلفغ ‪:‬ںیم‪:‬زگار‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫هہ ‪:‬ان ‪:‬اکل ‪:‬هانرماد ‪:‬ےہ‪: ،‬ارگہچ ‪:‬هہ ‪:‬اظبرہ ‪:‬انتک ‪:‬یہ ‪:‬اکایمب ‪:‬ویکں ‪:‬ہن ‪:‬رظن ‪:‬آہر ‪:‬وہ‪: ،‬اےسی ‪:‬صخش ‪:‬وک‪:‬‬
‫ّای ال‪ِ:‬ابشب‪:‬زگر‪:‬اجےن‪:‬رپ‪:َ :‬ن داتم‪:‬هفکِ‪:‬اوسفس‪:‬ےنلَم‪:‬ےک‪:‬ک ا‪:‬ھچک ‪:‬احلص‪:‬ںیہن‪:‬وہہر‪:،‬رگم‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،27‬الذاريات‪.56 :‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،21‬العـؽبوت‪.64 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،4‬آل ظؿران‪.102 :‬‬
‫‪321‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪322‬‬
‫اُس‪:‬هتق‪:‬ہی َ‪:‬نداتم‪:‬اےس‪:‬وکیئ‪:‬افدئہ‪:‬ہن‪::‬دے‪:‬یگ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر! ُ ھ و‪:‬بتغ‪:‬ےس‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬اچسیل‪:43‬اسك‪:‬یک‪:‬رمع‪:‬کت‪:،‬ابشب‪:‬‬
‫ِ‬
‫ه‪:‬وجاین‪:‬اک‪:‬زامہن‪:‬الہکہر‪::‬ےہ‪:،‬اکی‪:‬ااسنم‪:‬یک‪:‬زدنیگ‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬یتمیق‪:‬رتنی‪:‬هتق‪:‬ےہ‪:،‬ذٰہلا‪:‬اےس‪:‬یسک‪:‬‬
‫وصرت ‪:‬اضعئ ‪:‬ںیہن ‪:‬رکان ‪:‬اچےیہ‪: ،‬اهر ‪:‬اکی ‪:‬املسمم ‪:‬ونوجام ‪:‬وک‪: ،‬اےس ‪:‬ڑباھےپ ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ‪:‬‬
‫تمینغ‪:‬اجےتن‪::‬وہےئ‪:،‬ملعِ‪:‬انعف‪:،‬لمعِ‪:‬اصحل‪:‬اهر‪:‬رِاضےئ‪:‬ایہٰل‪:‬ےسیج‪:‬اَدہاف‪:‬ےک‪:‬وصحك‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬وصبرت ‪:‬درگی ‪:‬اناکیم‪:‬‬ ‫وکشش ‪:‬رکین ‪:‬اچےیہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬ایس ‪:‬ںیم ‪:‬اکایمیب ‪:‬اهر ‪:‬رُسخ ُ‪:‬رهیئ ‪:‬ےہ‪،‬‬
‫امم ‪:‬اعیل ‪:‬اشم ‪:‬ےہ‪« :‬ا ْغتَـ ِ ْم َ ْ‬
‫َخس ًا َق ْب َل‬ ‫ّدقمر ‪:‬وہ ‪:‬یتکس ‪:‬ےہ! ‪َ :‬رتمحِ ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ اک ‪:‬رف ِ‬
‫س‪َ )1( :‬ص َبا َب َك َق ْب َل َه َر ِم َك‪َ )2( ،‬و َص َّحت ََك َق ْب َل َش َؼ ِؿ َك‪،‬‬ ‫َخ ٍ‬
‫َْ‬
‫(‪َ )3‬و ِغـ َ‬
‫َاك َق ْب َل َف ْؼ ِر َك‪َ )4( ،‬و َف َرا َغ َك َق ْب َل ُص ْغؾِ َك‪َ )5( ،‬و َح َقات َ‬
‫َك‬
‫َق ْب َل َم ْوتِ َك»(‪" )1‬اپچن‪:5‬زیچهں‪:‬وک‪:‬اپچن‪:5‬ےس ‪:‬ےلہپ‪:‬تمینغ‪:‬اجون‪:)1(::‬وجاین‪:‬وک‪:‬ڑباھےپ‪:‬‬
‫ےس ‪:‬ےلہپ‪: )2(: ،‬تحص ‪:‬وک ‪:‬امیبری ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ‪: )3(: ،‬امدلاری ‪:‬وک ‪:‬ریقفی ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ‪:،‬‬
‫(‪ )4‬رفتص‪:‬وک‪:‬رصمهتیف‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:)5(:،‬اهر‪:‬زدنیگ‪:‬وک‪:‬ومت‪:‬ےس‪:‬ےلہپ"‬
‫ریمے ‪:‬رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬آج ‪:‬ومعق ‪:‬ےہ ‪:‬زایدہ ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬ایکین ‪:‬ں ‪:‬ئامےن ‪:‬اک‪: ،‬بج‪:‬‬
‫ڑباھاپ‪:‬آےئ ‪:‬اگ‪: ،‬وت‪:‬رھپ‪:‬وہک‪:‬ےگ‪:‬ہک‪::‬اکش ‪:‬وجاین‪:‬اهر ‪:‬تحص ‪:‬هدنتریتس‪:‬وہیت‪: ،‬وت‪::‬ڑکنیسهں‪:‬ونالف‪:‬‬
‫‪:‬رقآم‪:‬اپ ‪:‬یک‪:‬التهت‪:‬رکہر‪:،‬دجہت‪:‬ڑپاتھ‪:،‬اپوچنں‪:‬هتق‪:‬اب‪:‬امجتع‪:‬امنز‪:‬دجسم‪:‬ںیم‪:‬ادا‪:‬‬
‫ڑپاتھ‪ِ ،‬‬
‫رکہر‪:،‬رهزہ‪:،‬اہجد‪:‬هریغہ‪:‬اسرے‪:‬کین‪:‬اامعك‪:‬اجب‪:‬الہر‪:،‬نکیل‪ُ :‬اس‪:‬هتق‪:‬ہی‪:‬آرزُ ه‪:‬رصف‪:‬آرزُ ه‪:‬‬
‫یہ‪:‬رےہ‪:‬یگ‪:،‬اهر‪:‬مہ‪:‬اےنپ‪:‬لَپ‪:‬لَپ‪:‬اک‪:‬اسحب‪:‬هاتکب‪:‬دي‪:‬ےک‪:‬ےیلا ےل‪:‬اہجم‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬‬
‫ڑبھ‪:‬رےہ‪:‬وہں‪:‬ےگ!‬

‫(‪ُ " )1‬ص َعب اإليامن" باب يف الزهد وق ر األمل‪ ،‬ر‪.3319/7 ،10248 :‬‬
‫‪322‬‬
 ‫‪323‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫ول َقدَ َما‬ ‫‪:‬اجم َ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪ ٓ« :‬ت َُز ُ‬ ‫اس ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬یفطصم ِ‬
‫ره فِ َقام‬
‫ال‪ )1( :‬ظن ُظؿ ِ‬
‫ُ‬
‫َظ ْب ٍد يوم ا ْل ِؼ َقام ِة حتّى ُيس َل َل ظن َأر َب ِع ِخ َص ٍ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َأ ْفـَا ُه‪َ )2( ،‬و َظ ْن َص َبابِ ِه فِ َقام َأ ْبال ُه‪َ )3( ،‬و َظ ْن َمال ِ ِه ِمن َأ ْي َن ا ْكت ََس َب ُه َوفِ َقام‬
‫ظؾؿه َما َذا َظ ِؿ َل فقه»(‪" )1‬ربهز ‪:‬مایتم ‪:‬آدیم‪:‬اُس‪:‬هتق ‪:‬کت‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫َأ ْك َػ َؼ ُه‪َ )4( ،‬و َظ ْن‬
‫اینپ‪:‬ہگج‪:‬ےس‪:‬دقل‪:‬ںیہن‪:‬اٹہ‪:‬ےکس‪:‬اگ‪:،‬بج‪:‬کت‪:‬اچر‪:4‬ک اولں‪:‬ےک‪:‬وجاب‪:‬ہن‪:‬دے‪:‬دے‪::‬‬
‫(‪:)1‬رمع‪:‬سک‪:‬اکل‪:‬ںیم ‪:‬زگاری؟‪:)2(:‬وجاین‪:‬ےسیک‪:‬زگاری؟‪:)3(:‬امك‪:‬اہکں ‪:‬ےس‪:‬ئام‪:‬ای‪:‬اهر‪:‬ےسیک‪:‬‬
‫رخچ‪:‬ایک؟‪:)4(:‬اےنپ‪:‬ملع‪:‬رپ‪:‬اہکں‪:‬کت‪:‬لمع‪:‬ایک؟"‬
‫‪:‬رفامم‪:‬رک ك‪:‬ﷺ وک‪ِ:‬شیپ‪:‬رظن‪:‬رےتھک‪:‬وہےئ‪:،‬رہ‪:‬‬ ‫رکف‪:‬آرخت‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اس ِ‬ ‫ذٰہلا‪ِ :‬‬
‫دنبۂ ‪:‬ؤمنم ‪:‬وک ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬اسفنین ‪:‬وخااشہت ‪:‬یک ‪:‬ریَپهی ‪:‬ےس ‪:‬اتچب ‪:‬رےہ‪: ،‬عِفّت‪: ،‬تمصع ‪:‬اهر‪:‬‬
‫اپدکاینم ‪:‬ےک ‪:‬وصحك ‪:‬ےک ‪:‬ذراعئ ‪:‬اایتخر ‪:‬رکہر ‪:‬رےہ‪: ،‬دباگنیہ‪: ،‬شحف ‪:‬اَامعك ‪:‬هالکل‪: ،‬وھجٹ‪:،‬‬
‫تبیغ‪: ،‬یلغچ‪: ،‬رحال ‪:‬هہبتشم ‪:‬زیچهں‪: ،‬وملفں‪: ،‬ڈراومں‪: ،‬اگےن ‪:‬ابوجں‪: ،‬ےبرپدیگ ‪:‬هریغہ‪:‬‬
‫هریغہ‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬چب‪:‬رک‪:،‬اَاکح ِل‪:‬رشتعی‪:،‬رفاضئ‪:‬ههاابجت‪:‬ها ِ‬
‫َامعك‪:‬اصہحل‪:‬هریغہ‪:‬یک‪:‬اجبآهری‪:‬‬
‫يم ‪:‬وُخب ‪:‬وکشش‪:‬رکے‪:،‬کین ‪:‬دهںوتں‪:‬یک ‪ :‬تبح ‪:‬اایتخر‪:‬رکے؛ ‪:‬ہک‪:‬اص نیح‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬‬
‫‪:‬وقتی‪:‬اهر‪:‬رپزیہاگری‪:‬بیصن‪:‬وہیت‪:‬ےہ‬
‫هتحیصن‪:‬ےس‪:‬اپراسیئ‪ٰ ،‬‬
‫اےھچ‪:‬دهںوتں‪:‬اک‪:‬ااختنب‪:‬اهر‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬هاقر! ‪:‬اعل ‪:‬اشمدَہن ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ااسنم ‪:‬کین ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬اتھٹیب‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬وت ‪:‬ایھچ ‪ :‬تبح ‪:‬هابںیت ‪:‬اس ‪:‬یک ُ‪:‬رهح ‪:‬ںیم ‪:‬ہرزیگ‪: ،‬اهر ‪:‬دك ‪:‬ںیم ‪:‬رُسهر ‪:‬دیپا ‪:‬رکیت ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫ابمہ‪:‬اُتفل‪:‬هتبحم‪:‬ڑبیتھ‪:‬ےہ ‪:‬دهںوتں‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬اکی‪:‬اچ ی‪:‬زیچ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ااسنم‪:‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم الؽبر" معاذ بن جبل األكصاري‪ ،‬ر‪.61/20 ،111 :‬‬

‫‪323‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪324‬‬
‫ونسَرہر ‪:‬یھب ‪:‬ےہ ‪:‬اهر ‪:‬ڑگبہر ‪:‬یھب ‪:‬ےہ‪: ،‬ایھچ ‪ :‬تبح ‪:‬اایتخر ‪:‬رکےن ‪:‬هاال ‪:‬ااھچ‪: ،‬اهر ‪:‬رُبی ‪ :‬تبح‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ےنھٹیب‪:‬هاال‪:‬رُبا‪:‬وہ‪:‬اجہر‪:‬ےہ ‪:‬کین‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬دهیتس‪:‬دنبے‪:‬وک‪:‬ویکینں‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬املئ‪:‬رکیت‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬ہکبج‪:‬رُبے‪:‬ولوگں‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬رُبایئ‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےل‪:‬اجیت‪:‬ےہ‪:،‬نکیل‪:‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬ںیمہ‪:‬‬
‫ره ِز ‪:‬ا ّهك ‪:‬یہ ‪:‬ےس ‪:‬دهیتس ‪:‬اک ‪:‬حیحص ‪ّ:‬وصتر ‪:‬اطع ‪:‬رفامہر ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي‬
‫َنْيِذَّلا اوُنَمٰا اوُقَّتا َهّٰللا َواْوُنْوُك َعَم َنْيِقِدّٰصلا﴾(‪" )1‬اے ‪:‬اامیم ‪:‬هاول! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ڈرےت‪:‬روہ‪:،‬اهر‪:‬ےچس‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬روہ"‬
‫ذٰہلا ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬وک‪: ،‬س ہشی ‪:‬ےچس ‪:‬اهر ‪:‬ك ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬رہ ا ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ااھچ‪:‬دهتس‪:‬هہ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬یکین‪:‬اهر‪:‬الھبیئ‪:‬یک‪:‬نیقلت‪:‬رکہر‪:‬رےہ‪:،‬اهر‪:‬رُبایئ‪:‬هانیدنسہدہ‪:‬ابوتں‪:‬ےس‪:‬‬
‫الصالِحِ َو َم َث ُل‬ ‫س َّ‬ ‫اْلؾِ ْق ِ‬
‫رهاتک‪:‬رےہ‪:،‬رساک ِر ‪:‬اَدَبِ‪:‬رقار‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬م َث ُل ْ َ‬
‫ك إِ َّما َأ ْن‬ ‫ك وكَافِخِ ا ْل ِؽ ِر‪َ ،‬فح ِام ُل ادِس ِ‬ ‫س السو ِء‪ ،‬ك ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َحام ِل اد ْس َ‬ ‫َ‬ ‫َجؾ ْق ِ ُّ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َتبت ِ‬
‫ْي ِر َق‬‫َاع مـْ ُه‪َ ،‬وإِ َّما َأ ْن ََتدَ مـْ ُه ِر ْْي ًا َض ِّق َب ًة‪َ ،‬وكَاف ُخ ا ْلؽ ْ ِر‪ ،‬إِ َّما َأ ْن ُ ْ‬
‫ْ َ‬
‫َتدَ ِمـْ ُه ِر ْْي ًا َخبِ ْق َث ًة»(‪" )2‬اےھچ ‪:‬اهر ‪:‬رُبے ‪: :‬دهتس ‪:‬یک ‪:‬اثمك‪:،‬‬ ‫ثِ َقا َب َك‪َ ،‬وإِما َأ ْن َ ِ‬
‫َّ‬
‫ش‬ ‫ش‬
‫مُشک ‪:‬اُ ‪:‬اھٹےن ‪:‬هاےل ‪:‬اهر ‪:‬یٹھب ‪:‬دوھےنکن ‪:‬هاےل ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ہک ‪:‬مُشک ‪:‬اُاھٹےن ‪:‬هاےل‪:‬‬
‫ےس‪:،‬یا‪:‬وت‪:‬مت‪:‬ھچک‪:‬رخہده‪:‬ےگ‪:،‬ای‪:‬مت‪:‬اُس‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬ےس‪:‬ایھچ‪:‬وخوبش‪:‬اپؤ‪:‬ےگ‪:،‬ہکبج‪:‬یٹھب‪:‬دوھےنکن‪:‬‬
‫هاال‪:،‬ای‪:‬وت‪:‬اہمترے‪:‬ڑپکے َ ھ ا‬
‫‪:‬ج‪:‬دے‪:‬اگ‪:،‬ای‪:‬مت‪:‬اُس‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬ےسدبوباپؤ‪:‬ےگ"‬
‫ریمے ‪:‬رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪ :‬تبح ‪:‬ه ینیشنم ‪:‬ایھچ ‪:‬وہ ‪:‬ای ‪:‬رُبی‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬وکیئ ‪ :‬ک ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫ہک ‪:‬ارث ‪:‬ریتھک ‪:‬ےہ‪: ،‬ذہلا ‪:‬ک چ ‪:‬ھجمس ‪:‬رک ‪:‬دهتس ‪:‬انبان ‪:‬اچےیہ رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ ‪�:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬التوبة‪.119 :‬‬

‫ز واإلحسان‪ ،‬ر‪ ،562 :‬صـ‪.147‬‬ ‫ِ‬
‫(‪" )2‬صحقح ابن ح ّبان" كتاب ال ّ‬
‫‪324‬‬
 ‫‪325‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫الر ُج ُل َظ َذ ِد ِ‬
‫ين‬ ‫ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہردجا ِر ‪:‬دهاعمل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪َّ « :‬‬
‫َخؾِ ْقؾِ ِه‪َ ،‬ف ْؾ َقـْ ُظ ْر َأ َحدُ ك ُْم َم ْن ُُيَالِ ُل»(‪" )1‬آدیم ‪:‬اےنپ ‪:‬دهتس ‪:‬ےک ‪ِ :‬دنی ‪:‬رپ ‪:‬وہہر‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬مت‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رہ‪:‬اکی‪:‬ایھچ‪:‬رطح‪:‬رور‪:‬رکےل‪ ،‬ہک‪:‬ےسك‪:‬دهتس‪:‬انبہرےہ"‬
‫تمح وکن ﷺ ےن‪:‬‬
‫‪:‬ایھچ‪ :‬تبح‪:‬اایتخر‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬نیقلت‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:َ ،‬ر ِ‬
‫رفامای‪ َٓ « :‬ت َْص َح ْب إِ َّٓ ُم ْم ِمـ ًا»(‪" )2‬دهیتس‪:‬رصف‪:‬ؤمنم‪:‬املسمم‪:‬یہ‪:‬ےس ا‬
‫ک‪:‬رکه"؛‪:‬‬
‫ویکہکن‪:‬اوھچں‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬اےھچ‪:‬اکل‪:‬رپ‪:‬اُاھبریت‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ےک‪:‬ربسکع‪:‬رُبے‪:‬یک‪:‬تگنس‪:‬رُبایئ‪:‬‬
‫یک ‪:‬راہ ‪ِ :‬داھکیت ‪:‬ےہ‪ِ ،‬‬
‫‪:‬اامعك ‪:‬اصہحل ‪:‬ےس ‪:‬اغلف ‪:‬رکیت ‪:‬ےہ‪: ،‬ذہلا ‪:‬مہ ‪:‬يم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اك ‪:‬رپ ‪:‬الزل‪:‬‬
‫ہمن ش‬
‫هرضهری‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اےھچ‪:‬دهتس‪:‬ه شنں‪:‬اک‪:‬ااختنب‪:‬رکے‪:،‬ااھچ‪:‬دهتس‪:‬هہ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬کین‪:‬‬
‫راہ ‪:‬رپ ‪:‬اگزمم ‪:‬رکہر ‪:‬ےہ‪: ،‬امتل ‪:‬اعُمالمت ‪:‬ںیم ‪:‬امہری ‪:‬الھبیئ ‪:‬اچاتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬آاقےئ ‪:‬ده ‪:‬اہجں‪:‬‬
‫اب ِظـْدَ‬
‫ﷺ ےن ‪:‬ایھچ‪:‬دهیتس‪:‬یک ‪:‬اتیمہ‪:‬اُاجرگ‪:‬رکےتوہےئرفامای‪َ « :‬خ ْ ُر ْاألَ ْص َح ِ‬
‫احبِ ِه»(‪" )3‬اهلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےک ‪:‬زندکی ‪:‬رتہبنی ‪:‬دهتس ‪:‬هہ ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬اےنپ‪:‬‬
‫اهللِ َخرهم لِص ِ‬
‫ُْ ُ ْ َ‬
‫ہمن ش‬
‫ن‬‫ش‬
‫دهتس ‪:‬ه ں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ااھچ ‪:‬ےہ"‪: ،‬ایھچ ‪ :‬ینیشنم ‪:‬ااسنم ‪:‬یک ‪:‬داین ‪:‬هآرخت ‪:‬وک ‪:‬ونساریت‪:‬‬
‫ےہ‪،‬زین‪:‬اہلل‪:‬هرک ك‪:‬اهر‪:‬اص نیح‪:‬یک‪:‬تبحم‪:‬یھب‪:‬دیپا‪:‬رکیت‪:‬ےہ‬
‫رُبی‪ :‬تبح‪:‬اک‪:‬ارث‬
‫‪:‬رمت ‪:‬وہےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬هںیہ‪:‬‬‫زعزیام ‪:‬رتحمل! ‪:‬اہجں ‪:‬ایھچ ‪ :‬تبح ‪:‬ےک ‪:‬اےھچ ‪:‬ارثات َّ ھ‬ ‫ِ‬
‫رُبی ‪ :‬تبح ‪:‬ه ینیشنم ‪:‬ااسنم ‪:‬رپ ‪:‬رُبا ‪:‬ارث ھ‪:‬هب ‪:‬ڈایتل ‪:‬ےہ‪: ،‬رُبے ‪:‬ولوگں ‪:‬یک ‪ :‬ینیشنم ‪:‬دنبے ‪:‬وک ‪:‬اہلل‪:‬‬

‫(‪" )1‬شـن أيب داود" كِتَاب ْاألَ َد ِ‬

‫ب‪ ،‬ر‪ ،4833 :‬صـ‪.983‬‬
‫(‪" )2‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أيب شعقد اخلدري‪ ،‬ر‪.77/4 ،11337 :‬‬
‫حق اْلوار‪ ،‬ر‪ ،1944 :‬صـ‪.452‬‬
‫(‪" )3‬شـن السمذي" باب ما جاء يف ّ‬
‫‪325‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪326‬‬
‫هرک ك ‪:‬اک ‪:‬ابیغ ‪:‬انب‪:‬دیتی ‪:‬ےہ‪: ،‬رفاضئ‪:،‬هاابجت‪:‬اهر ‪:‬ننس‪:‬هونالف ‪:‬ںیم ‪:‬وکہریہ‪:‬هیتسُس‪:‬اهر‪:‬‬
‫انگوہں‪:‬رپ‪:‬رجأت‪ِ :‬دالیت ‪:‬ےہ‪: ،‬دُحهد‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬اپامیل‪:‬رپ‪:‬اُاھبریت‪:‬ےہ‪: ،‬رُبے‪:‬اَالخق‪:‬اک‪:‬وخرگ ‪:‬انبیت‪:‬‬
‫عطق ‪:‬رِیمح‪: ،‬هادلنی ‪:‬یک ‪:‬انرفامین‪: ،‬وقحق ‪:‬اابعلد ‪:‬ںیم ‪:‬وکہریہ‪: ،‬رغهر ‪:‬هربکت‪: ،‬ملظ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬رُبی ‪ :‬تبح ‪ِ :‬‬
‫هربج‪:‬هریغہ‪:‬انگوہں‪:‬اک‪:‬اعدی‪:‬انبیت‪:‬ےہ‬
‫رُبی ‪ :‬تبح ‪:‬اطیشم ‪:‬وک ‪:‬یدنس ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ابثع ‪:‬ااسنم ‪:‬یک ‪:‬داین ‪:‬هآرخت ‪:‬دهونں‪:‬‬
‫رخاب‪:‬وہ ‪:‬اجیت ‪:‬ںیہ‪:،‬وج ‪:‬اطیشم‪:‬وک ‪:‬وخش ‪:‬رکےن‪:‬هاےل ‪:‬اکل ‪:‬رکہر ‪:‬ےہ‪: ،‬اطیشم ‪:‬اس‪:‬ےک ‪:‬اسھت‪:‬‬
‫اسھت ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ ‪:‬رُبهں‪:‬یک‪ :‬ینیشنم‪:‬تہب‪:‬یہ ‪:‬رُبی ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْنَمِنُكَّي‬
‫ُنٰطْيَّشلاٗهَلاًنْيِرَق َءٓاَسَاًنْيِرَق﴾(‪"): 1‬سج‪:‬اک‪:‬اسیھت‪:‬اطیشم‪:‬وہا‪:،‬وت‪:‬هہ‪:‬انتک‪:‬رُبا‪:‬نیشنمہ‪:‬ےہ!"‬
‫رُبی‪ :‬تبح‪:‬اهر‪:‬رُبی‪:‬دهیتس‪:‬ےک‪:‬ارثات‪:‬رُبے‪:‬وہےت‪:‬ںیہ‪:،‬اَچ ی‪:‬دهیتس‪:‬وفراً‪:‬ےس‪:‬‬
‫رتشیپ‪:‬رت ‪:‬رک‪:‬دینی‪:‬اچےیہ‪:،‬رضحت‪ّ :‬سدان‪:‬امکل‪:‬نب‪:‬دانیر‪ �:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬داامد‪:‬ریغمہ‪:‬نب‪:‬‬
‫ش‬
‫ُ ھ‬
‫ُش‪:‬ےس‪:‬رفامای‪"::‬اے‪:‬ریغمہ!‪:‬سج‪:‬اھبیئ‪:‬ای‪:‬دهتس‪:‬یک‪ :‬ینیشنم‪:‬ےس‪:‬وکیئ‪:‬دینی‪:‬افدئہ‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬‬
‫السیتم‪:‬اِیس‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اُےس‪:‬رَت ‪:‬رک‪:‬ده"(‪: )2‬وت‪:‬ولعمل‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬رُبی‪ :‬تبح‪:‬ارث‪:‬رکیت‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫اهر‪:‬دهونں‪:‬اہجں‪:‬ںیم‪:‬اصقنم‪:‬ه ُخسرام‪:‬اک‪:‬ابثع ھ‪:‬هب‪:‬یتنب‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬مہ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رہ‪:‬اکی‪:‬وک‪:‬‬
‫اس‪:‬ےس‪:‬اانتجب‪:‬رکان‪:‬الزل‪:‬هرضهری‪:‬ےہ‬
‫وخد‪:‬ااستحیب‪:‬اک‪:‬لمع‬
‫‪:‬جم‪:‬هاپلگ‪:‬نپ‪:‬ےس‪:‬ریبعت‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ےہ‪:،‬‬‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دهںوت‪:‬اهر‪:‬ون‪:‬وجاون!‪:‬وجاین ُ ھ و‬
‫ش‬
‫تہب‪:‬وھتڑے‪::‬ولگ‪:‬اےسی‪:‬ںیہ‪:‬ںیہنج‪:‬اےنپ‪:‬یقیقح‪:‬عفن‪:‬هاصقنم‪:‬اک ُ و‬
‫‪:‬شر‪:‬راتہ‪:‬ےہ‪:،‬هرہن‪:‬ارثک‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬الـساء‪.38 :‬‬

‫ن‬‫ھ‬ ‫ب‬ ‫ح‬‫لم‬
‫س‬ ‫ھ‬ ‫ج‬
‫(‪" )2‬فشک‪:‬ا ووب"‪[:‬رتممج]‪ :،‬وواں‪:‬ابب‪ :‬تبح‪:،‬ص‪:466 -465‬رصتخماً‬
‫‪326‬‬
 ‫‪327‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫ولگ ‪:‬وجاین ‪:‬یک ‪:‬یتسم ‪:‬ںیم ‪:‬اینپ ‪:‬زدنیگ ‪:‬ےک ‪:‬یتمیق ‪:‬اهر ‪:‬اَومنك ‪:‬احملت ‪:‬وک ‪:‬اہنتی ‪:‬ادٰین ‪:‬هوضفك‪:‬‬
‫اکومں ‪:‬ںیم ‪:‬اضعئ ‪:‬رک ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اهر ‪:‬ہی ‪:‬تقیقح ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ااسنم ‪:‬انتج ‪:‬وجاین ‪:‬ںیم ‪:‬ربابد ‪:‬وہہر‪:‬‬
‫ئ‬
‫ےہ‪: ،‬اُانت ‪:‬نپچب ‪:‬اهر ‪:‬ڑباھےپ ‪:‬ںیم ‪:‬ربابد ‪:‬ںیہن ‪:‬وہہر‪: ،‬وضحر ھ‪:‬ن َ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫اْلـ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُون»(‪" )1‬وجاین‪:‬ونجم‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬مسق‪:‬ےہ"‬ ‫اب ُص ْع َب ٌة م َن ْ ُ‬ ‫رفامای‪َّ « :‬‬
‫الش َب َ‬
‫ومعًام‪:‬ااسنم‪:‬وجاین‪:‬یہ‪:‬ںیم‪:‬رتہب‪::‬وطر‪:‬رپ‪:‬ھچک‪:‬رک‪:‬ےن‪:‬یک‪:‬یحار ت‪:‬رہ ات‪:‬ےہ‪:،‬د‪:‬نی‪:،‬‬
‫وقل‪:‬هتّلم‪:‬یک‪:‬رتیق‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬انتج‪:‬وجاین‪:‬ںیم‪:‬اھبگ‪َ :‬دهڑ‪:‬رکاتکس‪:‬ےہ‪:،‬نپچب‪:‬اهر‪:‬ڑباھےپ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ںیہن ‪:‬رک‪:‬اتکس؛‪:‬ذٰہلا ‪:‬اس ‪:‬هتق‪:‬وک ‪:‬تمینغ‪:‬اجںین‪:،‬اهر‪:‬ره ِز ‪:‬اسحب ‪:‬ےس‪:‬لبق‪:‬یہ‪:‬اانپ‪:‬اانپ‪:‬‬
‫‪:‬رضحت ّ ِ‬
‫‪:‬سدان ‪:‬رمع ‪:‬نب ‪:‬اّطخب ‪ �:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ااستحب ‪:‬رضهر ‪:‬رکںی‬
‫اش ُب ْوا»(‪" )2‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬ہک ‪:‬مت ‪:‬ےس ‪:‬اسحب ‪:‬ایل‪:‬‬ ‫«ح ِ‬
‫اش ُب ْوا َأ ْك ُػ َسؽ ُْم َق ْب َل َأ ْن ُ َ‬
‫ُت َ‬ ‫َ‬
‫اجےئ‪:،‬وخد‪::‬اانپ‪:‬اسحب‪:‬رک‪:‬ول!"‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬وخد ‪:‬ااستحیب ‪:‬ےک ‪:‬اس ‪:‬لمع ‪:‬ںیم ‪:‬رہ ‪:‬صخش ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬رپ ‪:‬رور‪:‬‬
‫رکے‪:،‬ہک‪:‬آج‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ےنتج‪:‬یھب‪:‬اُومر‪:‬ااجنل‪:‬دےی‪ُ :،‬ام‪:‬ںیم‪:‬تّین‪:‬ایک‪:‬یھت؟‪:‬دوالھها‪:‬هداینداری‪:‬یک‪:‬‬
‫تّین‪:‬یھت؟‪:‬ای‪:‬دصقم‪:‬اہلل‪:‬هرک ك‪:‬وک‪:‬رایض‪:‬رکان‪:‬اھت؟‪:‬ارگ‪:‬دصقم‪:‬دوالھها‪:‬هرِایاکری‪:‬ےہ‪:‬وت‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیل‪:‬ربابدی‪:‬ےہ‪:،‬هہ‪:‬اناکل ‪:‬ےہ‪: ،‬اهر‪:‬ارگ‪:‬دصقم ‪:‬رِاضےئ‪:‬الہٰی‪: ،‬دخِتم ‪:‬دنی ‪:‬اهر ‪ِ :‬‬
‫فحت‪:‬االسل‪:‬‬
‫ںیمہ‪:‬آج‪:‬یہ‪:‬ےس‪:‬اینپ‪:‬اجچن‪:‬ڑپہرك‪:‬رکےک‪:،‬‬
‫ےہ‪:،‬وت‪ُ :‬اس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اکایمیب‪:‬هاکرماین‪:‬ےہ؛‪:‬ذٰہلا‪: :‬‬
‫اےنپ‪:‬اامعك‪:‬درتس‪:‬رک‪:‬ےنیل‪:‬اچہ‪:،‬اهر‪:‬زدنیگ‪:‬ےک‪:‬یتمیق‪:‬هاَومنك‪:‬احملت‪::‬دنیِ‪:‬االسل‪:‬اهر‪:‬کلم‪:‬‬
‫هوقل‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬ںیم َ‪:‬صف‪:‬رکےن‪:‬ںیہ!‪:‬نیقی‪:‬اجےین‪:‬ہک‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬ااسی‪:‬رکایل‪:‬وت‪:‬ریثک‪:‬رںیتمح‪:،‬‬

‫(‪" )1‬مسـد الشفاب" ر‪100/1 ،116 :‬‬

‫(‪" )2‬شـن السمذي" أبواب صػة الؼقامة‪ ،‬ر‪ ،2459 :‬صـ‪.560‬‬
‫‪327‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪328‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬وصبرت‪:‬درگی‪:‬امہرا‪:‬امشر‪:‬اطیشم‪:‬ےک‪ِ:‬شقن‪:‬‬ ‫ربںیتک‪:‬اهر‪:‬ارج‪:‬هوثاب‪:‬یک‪َ :‬دهتل‪:‬امہرا‪ّ:‬دقمر‪:‬وہیگ‪،‬‬
‫قل‪:‬اکانئتﷻ اےنپ ِ‬
‫‪:‬الکل‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬اراشد‪:‬رفامہر‪:‬‬ ‫دقل‪:‬رپ‪:‬ےنلچ‪:‬هاولں‪:‬ںیم‪:‬وہاتکس‪:‬ےہ ‪:‬اخ ِ‬
‫ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااْوُنَمٰااَلاْوُعِبَّتَتِتٰوُطُخِنٰطْيَّشلاَوْنَمْعِبَّتَّيِتٰوُطُخِنٰطْيَّشلاٗهَّنِاَف‬
‫ُرُمْاَيِءٓاَشْحَفْلاِبَوِرَكْنُمْلا﴾(‪" )1‬اے ‪:‬اامیم ‪:‬هاول! ‪:‬اطیشم‪:‬ےک ‪:‬دقومں ‪:‬رپ‪:‬ہن ‪:‬ولچ‪: ،‬اهر ‪:‬وج‪:‬‬
‫اطیشم‪:‬ےک‪:‬دقومں‪:‬رپ‪:‬ےلچ‪:‬وت‪:‬هہ‪:‬وت‪:‬ےبایحیئ‪:‬اهر‪:‬رُبی‪:‬یہ‪:‬ابت‪:‬ئاتےئ‪:‬اگ!"‬
‫ذٰہلا ‪:‬اطیشم ‪:‬یک ‪:‬ابوت ‪:‬ں ‪:‬ںیم ‪:‬رہ ‪:‬زگ ‪:‬ہن ‪:‬آںیئ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬هہ ‪:‬امہرا ‪:‬اَزَ یل ‪:‬دنمش ‪:‬ےہ‪: ،‬هہ‪:‬‬
‫ںیمہ‪:‬رمگاہ‪:‬رک‪:‬ےن‪:‬یک‪:‬وپری‪:‬وکشش‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬رطح‪:‬رطح‪:‬ےکونتفں‪:‬ںیم‪::‬ڈاےلاگ‪:،‬اهر‪:‬مہ‪:‬‬
‫ےس‪:‬انگہ‪:‬رکهاےن‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬ومعق‪:‬اہھت ‪:‬ےس‪:‬اجےن‪:‬ںیہن ‪:‬دے‪:‬اگ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اطیشم‪:‬اےنپ‪:‬امےنن‪:‬‬
‫هاولں ‪:‬وک ‪:‬یکین ‪:‬اهر ‪:‬دہاتی ‪:‬یک ‪:‬دوعت ‪:‬ںیہن ‪:‬داتی‪: ،‬ہکلب ‪:‬هہ ‪:‬وت ‪:‬س ہشی ‪:‬ےبایحیئ ‪:‬اهر ‪:‬دباکری ‪:‬یک‪:‬‬
‫نیقلت ‪:‬رکہر ‪:‬ےہ‪: ،‬اهر ‪:‬رُبے ‪:‬اکومں ‪:‬وک ‪:‬اس ‪:‬نیسح ‪:‬ادناز ‪:‬ےس ‪:‬شیپ ‪:‬رکہر ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اُم ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ربے ‪:‬اتن ‪:‬جئ ‪:‬اگنوہں ‪:‬ےس ‪:‬اَهلھج ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬رہ ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ااسنم ‪:‬یہی ‪:‬ےنھجمس ‪:‬اتگل ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اسری‪:‬‬
‫ّرسمںیت‪:،‬اسری‪:‬سعںیت‪:‬اِیہن‪:‬رُبے‪:‬اکومں‪:‬ںیم‪:‬ٹمس‪:‬آیئ‪:‬ںیہ‪:،‬اطیشم‪:‬ےک‪:‬ااسکےن‪:‬رپ‪:،‬‬
‫هہ‪:‬اےسی‪:‬اےسی‪:‬انگہ‪:‬اهر‪:‬ایح‪:‬ک ز‪:‬رحںیتک‪:‬رک‪:‬ڈااتل‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬دو ےنھ‪:‬هاےل‪:‬نارام‪:‬رہ‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دهںوت! ‪:‬امہرے ‪:‬ا ِ‬
‫َالسف ‪:‬رکال ‪:‬وت ‪:‬اَدٰین ‪:‬یس ‪:‬رُبایئ ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬تہب ‪ُ :‬دهر‪:‬‬
‫اھباگ‪:‬رکےت‪:‬ےھت‪:،‬رضحت‪:‬دّیسان‪::‬انعف‪ �:‬رف‪:‬امےت‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب‪:‬رمع‪�:‬‬
‫ےن‪:‬اگےن‪:‬یک‪:‬آ‪:‬هاز‪:‬ینس‪:،‬وت‪:‬اینپ‪:‬اایلگنں‪:‬اکونں‪:‬ںیم‪:‬ڈاےتل‪:‬وہےئ‪:‬اس‪:‬ہگج‪:‬ےس‪ُ :‬دهر‪:‬ٹہ‪::‬ےئگ‪:،‬‬
‫اهر‪ُ :‬دهر‪:‬اج ‪:‬رک‪:‬ھجم‪:‬ےس ‪:‬رفامای‪َ « :‬يا كَافِ ُع! َه ْل ت َْس َؿ ُع َص ْقئ ًا؟» "اے‪:‬انعف!‪:‬ایک ‪:‬مت‪:‬ھچک ‪:‬نُس‪:‬‬
‫رےہ‪:‬وہ؟"‪:‬رعض ‪:‬ایک‪: :‬ہک‪:‬ںیہن‪: ،‬بت‪:‬آپ‪ �:‬ےن ‪:‬اایلگنں‪:‬اےنپ ‪:‬اکونں ‪:‬ےس‪:‬اکنںیل ‪:‬اهر‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،18‬الـور‪.21 :‬‬

‫‪328‬‬
 ‫‪329‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫ئ‬
‫رفامای‪ُ « :‬كـ ُْت َم َع الـَّبِ ِّي ﷺ َف َس ِؿ َع ِم ْث َل َه َذا‪َ ،‬ف َصـ ََع ِم ْث َل َه َذا»(‪" )1‬ںیم ھ‪:‬ن‪:‬‬
‫رکمی‪:‬ﷺ ےک‪:‬اسھت‪:‬اھت‪:،‬وت‪:‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬ایس‪:‬یک‪:‬لثم‪:‬انُس‪:،‬وت‪:‬ااسی‪:‬یہ‪:‬ایک‪:‬ےسیج‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ایک" ‪:‬‬
‫آ ًانینج‪:‬وجاونں‪:‬ےن‪:‬اامیم‪:‬رپ‪:‬ااقتستم‪:‬اپیئ‪:،‬اُم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬راہِ‪:‬دہاتی‪:‬ےک‪:‬درهازے‪:‬ےلھک‪:‬‬ ‫‪:‬‬
‫(‪)2‬‬
‫رےتہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬مُهَّنِا ٌةَيْتِف اْوُنَمٰا ْمِهِّبَرِب َوْمُهٰنْدِز ىًدُه﴾‬
‫"هہ‪:‬ھچک‪:‬وجام‪:‬ےھت‪:‬ہک‪:‬اےنپ‪:‬رب‪:‬رپ‪:‬اامیم‪:‬الےئ‪:،‬اهر‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اُم‪:‬وک‪:‬دہاتی‪:‬ڑباھیئ"‬
‫اے ‪:‬ریمے ‪:‬ونوجام ‪:‬دهںوت! ‪:‬وجاین ‪:‬وقل ‪:‬هتّلم ‪:‬یک ‪:‬زدنیگ ‪:‬اهر ‪:‬افحتظ ‪:‬هاقب ‪:‬یک‪:‬‬
‫اضنِم ‪:‬ےہ‪: ،‬ایس ‪:‬ےس ‪:‬کلم ‪:‬هوقل ‪:‬یک ‪:‬رتیّق ‪:‬اهر ‪:‬اعامت تی ‪:‬اک ‪:‬دهال ‪:‬ےہ‪: ،‬ذٰہلا ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬رھبوپر‪:‬‬
‫افحتظ‪:‬رکان‪:،‬اهر‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬انچب‪:‬مہ‪:‬بس‪:‬رپ‪:‬الزل‪:‬هرضهری‪:‬ےہ‬
‫وجاین‪:‬ںیم‪:‬ابعدت‪:‬یک‪:‬تلیضف‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمل! ‪:‬اینپ ‪:‬وجاین ‪:‬یک ‪:‬افحتظ ‪:‬رکےن‪: ،‬اهر ‪:‬اےس ‪:‬ابعدت ‪:‬هرِایتض‪:‬‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬رفانیم ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬زگارےن ‪:‬هاےل ‪:‬ونوجاونں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬یفطصم ِ‬
‫اطمقب ‪:‬ره ِز ‪:‬مایتم ‪:‬اسۂی ‪:‬رتمح ‪:‬اک ‪:‬هدعہ‪: ،‬اهر ‪:‬رفوتشں ‪:‬اسیج ‪:‬اقمل ‪:‬ےہ‪: ،‬دحثی ‪:‬رشفی‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬ےہ‪َ « :‬ش ْب َع ٌة ُيظِ ُّؾ ُف ُم اهللُ ِ ْيف طِ ِّؾ ِه‪َ ،‬ي ْو َم َٓ طِ َّل إِ َّٓ طِ ُّؾ ُه» "است‪: 7‬مسق‪:‬‬
‫ےک‪:‬ولگ‪:‬اےسی‪:‬ںیہ‪:،‬ںیہنج‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬مایتم‪:‬ےک‪:‬دم‪:‬اےنپ ‪::‬اسۂی َ‪:‬رتمح ‪:‬ںیم‪:‬ہگج‪:‬اطع‪:‬‬
‫رفامےئ ‪:‬اگ‪: ،‬سج ‪:‬دم ‪:‬اُس ‪:‬ےک ‪:‬اسۂی َ‪:‬رتمح ‪:‬ےک ‪:‬ک ا ‪:‬وکیئ ‪:‬اسہی ‪:‬ہن ‪:‬وہاگ" ایہن ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫اب ك ََش َل ِيف ِظ َبا َد ِة َر ِّب ِه»(‪" )3‬هہ‪:‬وجام‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬وجاین‪:‬‬
‫اکی‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪::‬رفامای‪َ « :‬و َص ٌّ‬

‫(‪" )1‬شـن أيب داود" باب كراهقة الغـاء والزمر‪ ،‬ر‪ ،4924 :‬صـ‪.694‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،15‬الؽفف‪.13 :‬‬
‫(‪" )3‬صحقح البخاري" كتاب األذان‪ ،‬ر‪ ،660 :‬صـ‪.107‬‬
‫‪329‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪333‬‬
‫اےنپ‪:‬رب‪:‬اعتٰیل‪:‬یک‪:‬ابعدت‪:‬ںیم‪:‬زگاری"‬
‫َّار ِك ِحلرم ِ‬
‫ات اهللِ‬ ‫اب الت ِ‬ ‫اکی ‪:‬اَهر ‪:‬دحثی ‪:‬رشفی‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪َ « :‬ولِ َّ‬
‫ُُ َ‬ ‫ؾش ِّ‬
‫ني ِصدِّ يؼ ًا»(‪" )1‬اہلل ‪ �:‬یک ‪:‬رحال ‪:‬رکدہ‪:‬‬‫ا ْل َع ِام ِل بِ َطا َظ ِة اهللِ‪ ،‬ك ُُّل َأ ْج ِر َش ْب ِع َ‬
‫زیچهں ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب‪: ،‬اهر ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اَاکحل ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬رکےن ‪:‬هاےل ‪:‬ونوجام ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬رّت‪:73‬‬
‫ّدصنیقی‪:‬ےک‪:‬ربارب‪:‬وثاب‪:‬ےہ!"‬
‫جاک‪:‬ونوجام‬
‫رکفِ‪:‬آرخت‪:‬اهر‪:‬آ ‪:‬‬
‫ام رتحمل! ‪:‬ہی ‪:‬داین ‪:‬دنچ ‪:‬رهزہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪:‬امتل ‪:‬آاسںیشئ‪: ،‬آراںیشئ ‪:‬اهر‪:‬‬
‫زعي ِ‬
‫ّذلںیت‪:‬انف‪:‬وہےن‪:‬هایل‪:‬ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬آج‪:‬اک‪:‬ونوجام‪:‬اِیہن‪:‬رپ‪:‬رفہتفی ‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬انرایگض‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اکومں ‪:‬ںیم ‪:‬اگل ‪:‬وہا ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬ااہتنء ‪:‬درک ‪:‬یک ‪:‬انداین ‪:‬ےہ‪: ،‬امہرا ‪:‬رہ ‪:‬اسج ‪:‬وَجرہ‪ِ:‬اَومنك‪:‬‬
‫ھ‬
‫ےہ‪: ،‬یّتح ‪:‬ہک ‪:‬داین ‪:‬اهر ‪:‬وج ‪:‬ھچک ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬اک ‪:‬اقمہلب ‪:‬اکی ‪:‬اسج ‪:‬يج ‪:‬تمعن ‪:‬ےس ‪:‬یھب‪:‬‬
‫‪:‬ک ‪:‬اجاتکس ‪:‬اطیشم ‪: :‬ااسنم ‪:‬وک ‪:‬یبمل ‪:‬اُدیمهں ‪:‬ںیم ‪:‬ڈاك ‪:‬رک ‪،:‬انگوہں ‪:‬ںیم ‪:‬التبم ‪:‬رک ‪:‬ےک‪:،‬‬
‫ںیہن ا‬
‫وتہب‪:‬هاافغتسر‪:‬ےس‪:‬اغلف‪:‬رک‪:‬داتی‪:‬ےہ‪: ،‬رگم‪:‬رہ‪:‬املسمم‪:‬اجاتن‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪ :‬ال‪:‬نوُم‪:‬هارا‪:‬ا ِ‬
‫َاکحل‪:‬ایہ‪:‬‬
‫‪:‬اراشدات ‪:‬وبنی ‪:‬ﷺ یک ‪:‬لیمعت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪ :‬ھُجھک ‪:‬اجےن‪: ،‬اامیم ‪:‬رپ ‪:‬اثتب ‪:‬دقل‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫اهر‬
‫ل‬
‫رےنہ‪: ،‬اهر ‪:‬وتہب ‪:‬هاافغتسر ‪:‬رکےت ‪:‬رےنہ ‪:‬هاولں ‪:‬اک ‪:‬اخہمت ‪:‬اب خير ‪:‬اامیم ‪:‬رپ ‪:‬وہہر ‪:‬ےہ‪: ،‬دهونں‪:‬‬
‫اہجں ‪:‬یک ‪:‬اکایمیب ‪:‬هاکرماین ‪: :‬اُم ‪:‬اک ‪َّ:‬دقمر ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: ،‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ ےن ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫﴿َواْۤوُبْوُت ىَلِا ِهّٰللا اًعْيِمَج َهُّيَا َنْوُنِمْؤُمْلا ْمُكَّلَعَل َنْوُحِلْفُت﴾(‪" )2‬اے ‪:‬اامیم ‪:‬هاول!‪:‬‬
‫بس‪:‬لم‪:‬رک‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬وتہب‪:‬رکه؛‪:‬ہرہک‪:‬مت‪:‬الفح‪(:‬اکایمیب)‪:‬اپؤ!"‬

‫(‪" )1‬السغقب يف فضائل األظامل وثواب ذلك" ر‪ ،229 :‬صـ‪.78‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،18‬الـُّ ْور‪.31 :‬‬
‫‪330‬‬
 ‫‪331‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫اے‪:‬ریمے‪:‬ونوجاون! ااسنم ‪:‬ےس‪:‬ایطلغں‪:‬رسزد‪:‬وہ ‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪: ،‬رگم‪:‬ااھچ‪:‬ااسنم‪:‬‬
‫هہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬وفراً ‪:‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪ :‬کھ ‪:‬اجےئ‪: ،‬رگہی ‪:‬هزاری ‪:‬رکے‪: ،‬اعُم ی ‪:‬ام گ ‪:‬رک‪:‬‬
‫آدنئہ ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬اتچب ‪:‬رےہ‪: ،‬رضحت ّ ِ‬
‫‪:‬سدان ‪:‬اج ‪ �:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪ ،‬یفطصم‪:‬‬
‫اخلَ َّط ِائ ْ َ‬
‫ني‬ ‫اجم َرتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬ك ُُّل ا ْب ِن آ َد َم َخ َّطا ٌء‪َ ،‬و َخ ْ ُر ْ‬
‫ِ‬
‫الت ََّّوا ُب ْو َن»(‪" )1‬رہ‪:‬آدیم‪:‬اطخاکر‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬اطخاکرهں‪:‬ںیم‪:‬رتہب‪:‬هہ‪:‬ںیہ‪:‬وج‪:‬انگہ‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬وتہب‪:‬‬
‫رک‪:‬ںیل" ذٰہلا‪:‬مہ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رہ‪:‬اکی‪:‬وک‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬رطف ُ‪:‬روجع‪:‬رکے‪:،‬اینپ‪:‬‬
‫ویطلغں‪:‬ےس‪:‬وتہب‪:‬رکے‪:،‬اعُم ی‪:‬امےگن‪:،‬آ ًانی‪:‬اہلل‪:‬لضف‪:‬هرکل‪:‬رفامےن‪:‬هاال‪:‬ےہ‬
‫‪:‬یدنسنن ‪:‬هوبحمب ‪:‬ہ‪: ،‬اخقلِ ‪:‬اکانئت‪:‬‬
‫د‬ ‫وتہب ‪:‬رکےن ‪:‬هاےل ‪:‬ولگ ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےک‬
‫ﷻ اراشد‪:‬رفامہر‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِاَهّٰللاُّبِحُيَنْيِباَّوَّتلاَوُّبِحُيَنْيِرِّهَطَتُمْلا﴾(‪" )2‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫تہب‪:‬وتہب‪:‬رکےن‪:‬هاولں‪:‬وک‪:‬یدنس‪:‬رفامہر‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬رھتسے‪:‬ولوگں‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬رفامہر‪:‬ےہ"‬
‫رساک ِر‪:‬اَدَب‪:‬رقار ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪« :‬هللُ َأ َصدُّ َف َرح ًا بِت َْو َب ِة َظ ْب ِد ِه ِح ْ َ‬
‫ني‬
‫ض فال ٍَة‪َ ،‬فا ْك َػ َؾت َْت ِمـْ ُه‪،‬‬ ‫اح َؾتِ ِه بِ َل ْر ِ‬
‫َان َظ َذ ر ِ‬
‫َ‬ ‫ُوب إِ َل ْق ِه ِم ْن َأ َح ِدك ُْم ك َ‬ ‫َيت ُ‬
‫اض َط َج َع ِ ْيف طِ ِّؾ َفا‪َ ،‬قدْ‬ ‫َشا ُبه‪َ ،‬ف َل ِي َس ِمـ َْفا‪َ ،‬ف َلتَى َص َج َرةً‪َ ،‬ف ْ‬
‫َو َظ َؾ ْق َفا َض َعا ُم ُه َو َ َ‬
‫اح َؾتِ ِه‪َ ،‬ف َب ْقـَا ُه َو ك ََذلِ َك إِ َذا ُه َو ِ َِبا‪َ ،‬ق ِائ َؿ ًة ِظـْدَ ُه»(‪" )3‬ارگ ‪:‬وکیئ ‪:‬صخش‪:‬‬
‫َأ ِيس ِمن ر ِ‬
‫َ ْ َ‬
‫لگنج ‪:‬ںیم ‪:‬اینپ ‪:‬ک اری‪:‬رپ ‪:‬وہ‪: ،‬اهر ‪:‬هہ ‪:‬ک اری ‪:‬اس‪:‬ےس ‪:‬مگ ‪:‬وہاجےئ‪: ،‬سج‪:‬رپ ‪ُ :‬اس‪:‬ےک ‪: :‬اھکےن‪:‬‬
‫ےنیپ ‪:‬اک ‪:‬اسامم ‪:‬وہ‪: ،‬رھپ ‪:‬هہ ‪:‬التش ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬امویس ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬اکی ‪:‬درتخ ‪:‬ےک ‪:‬اسےئ ‪:‬ںیم ‪:‬ٹیل‪:‬‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب صػة الؼقامة‪ ،‬ر‪ ،2499 :‬صـ‪.568‬‬

‫(‪ )2‬پ‪َ ،2‬‬
‫البؼرة‪.222 :‬‬
‫(‪" )3‬صحقح مسؾم" كتاب التوبة‪ ،‬ر‪ ،6960 :‬صـ‪.1191‬‬
‫‪331‬‬
‫وجاین‪:‬یک‪:‬ابعدت‬ ‫‪332‬‬
‫اجےئ‪:،‬ااچکن‪:‬هہ‪:‬ک اری‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬آ‪:‬ڑھکی‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اےس‪:‬سج‪:‬دقر‪:‬وخ ى‪::‬وہیگ!‪:‬بج‪:‬اهلل‪:‬اک‪:‬‬
‫دنبہ‪:‬وتہب‪:‬رکہر‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ےس ھ‪:‬هب‪:‬زایدہ‪:‬وخ ى‪:‬وہیت‪:‬ےہ!"‬
‫رفيقا ِام ‪:‬تّلمِ ‪:‬االسم! ‪:‬وتہب ‪:‬اسرے ‪:‬انگوہں ‪:‬وک ‪:‬اٹم ‪:‬دیتی ‪:‬ےہ‪: ،‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬
‫دبع ‪:‬اہلل ‪:‬نب ‪:‬وعسمد ‪ �:‬ےس ‪:‬رهاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬رساک ِر ‪:‬ده ‪:‬اعمَل ﷺ ےن ‪: :‬اراشد ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫ْب َل ُه»(‪" )1‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬یچس ‪:‬وتہب‪:‬رکےن‪:‬هاال‪:‬ااسی‪:‬‬
‫ْب ك ََؿ ْن َّٓ َذك َ‬ ‫ب ِم َن َّ‬
‫الذك ِ‬ ‫ِ‬
‫«التَّائ ُ‬
‫ےہ‪:،‬ےسیج‪:‬اُس‪:‬اک‪:‬وکیئ‪::‬انگہ‪:‬ےہ‪:‬یہ‪:‬ںیہن"‬
‫ریمے ‪:‬ونوجام ‪:‬دهںوت‪: ،‬اھبویئ ‪:‬اهر ‪:‬زبروگ! ‪:‬امہری ‪:‬وخش ‪:‬یتمسق ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬راضمم‪:‬‬
‫ارابمر ‪:‬اک‪:‬میظع‪:‬ااشلم‪:،‬اهر‪ّ:‬دقمس‪:‬ہنیہم‪:‬اینپ‪:‬امتل‪:‬رت َ‪:‬روتمحں‪:،‬ربوتکں‪:‬اهر‪:‬اعسدوتں‪:‬ےک‪:‬‬
‫اسھت ‪: :‬امہرے ‪:‬درایمم ‪:‬وموجد ‪:‬ےہ‪: ،‬ارثک ‪:‬دم ‪:‬زگر ‪:‬ےئگ ‪:‬ںیہ ‪:‬اهر ‪:‬ھچک ‪:‬ایھب ‪:‬ابیق ‪:‬ںیہ‪: ،‬اس‪:‬‬
‫ابمر ‪:‬ہنیہم ‪:‬ںیم ‪:‬اہلل رکمی ‪:‬یک َ‪:‬رتمح ‪:‬هرفغمت ‪:‬اک ‪:‬درایےئ ‪:‬لضف ‪:‬هرکل ‪:‬وُخب ‪:‬وجش ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ابمر ‪:‬ےنیہم ‪:‬ںیم ‪:‬ااسنم ‪:‬وخد ‪:‬وخبد ‪:‬ویکینں ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬رابغ ‪:‬وہ ‪:‬اجہر ‪:‬ےہ‪: ،‬اهر‪:‬‬
‫بلق ‪:‬هرگج ‪:‬رپ ُ‪:‬رهاحتّین ‪:‬یک ‪:‬اضف ‪:‬اھچیئ ‪:‬ریتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬ںیم ‪:‬ںیمہ ‪:‬اینپ ‪:‬ا ِیحاح‪:‬‬
‫رکین‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬رہنسی‪:‬ومعق‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬ولگ‪:‬ابوصخلص‪:‬امہرے‪:‬ونوجام‪:‬تلفغ‪:‬هیتسس‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬هہ‪:‬اس‪:‬ابمر ‪:‬امہ ‪:‬وک‪:‬تمینغ‪:‬اجےتن‪:‬وہےئ‪:،:‬اےنپ‪:‬امتل‪:‬انگوہں‪:‬اهر‪:‬انرفامین‪:‬هایل‪:‬زدنیگ‪:‬‬
‫ےس َ‪:‬توہب ‪:‬رکےک‪: ،‬اینپ ‪:‬اعتبق ‪:‬ونسار ‪:‬ےتکس ‪:‬ںیہ‪: ،‬ذٰہلا ‪:‬رہ ‪:‬املسمم ‪:‬امہِ ‪:‬رفغام ‪:‬یک ‪:‬ابمر ‪:‬‬
‫اسوتعں‪:‬ےس‪:‬افدئہ‪:‬اُاھٹےئ‪:،‬اهر‪:‬یچس َ و‪:‬تہب‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬اہلل‪:‬هرک ك‪:‬اک‪:‬ایپرا‪:‬نب‪:‬اجےئ!‬

‫(‪" )1‬شـن ابن ماجه" كتاب الزهد‪ ،‬باب ذكر التوبة‪ ،‬ر‪ ،4250 :‬صـ‪.725‬‬
‫‪332‬‬
 ‫‪333‬‬ ‫وجاینیک‪:‬ابعدت‬
‫‪:‬‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬راضمم‪:‬ارابمر ‪::‬ےک‪:‬دصےقامتل ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس َ و‬
‫یچس‪:‬تہب‪:‬‬
‫‪:‬اامعك‪:‬اصہحل‪:‬یک‪:‬اجبآهری‪:‬یک‪:‬وتف‪:‬رمتمح‪:‬‬
‫رکےن‪:،‬اس‪:‬رپ‪:‬میقتسم‪:‬رےنہ‪:،‬اهر‪:‬زایدہ‪:‬ےس‪:‬زایدہ ِ‬
‫رفام‪:،‬راضمم‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬وُخب‪:‬وخب‪:‬ربںیتک‪:‬بیصن‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬رُبی‪ :‬تبح‪:‬ےس‪:‬چب‪:‬رک‪:‬ایھچ‪:‬‬
‫ تبح ‪:‬اایتخر ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬کین ‪ :‬تبح ‪:‬ےک ‪:‬ارثات ‪:‬هوفادئ ‪:‬بیصن ‪:‬رفام‪: ،‬آنیم‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!‬
‫ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪333‬‬
‫دیع‪7‬ارطفل‬ ‫‪333‬‬

‫دیع‪7‬ارطفل‬
‫(‪71‬وشّاك‪7‬ارکملّل ‪1331‬ھ‪5252/2/52 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪7‬رُپونر‪7 ،‬اشعفِ ‪7‬وی ِل ُ و‬
‫‪7‬نر ‪7‬ﷺ ‪7‬یک ‪7‬رارہا ‪ 7‬ںی ‪7‬اب ‪7‬هاارتال ‪ 7‬ے ‪ُ 7‬برهب‪7‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪7‬اک ‪7‬ذنراہن ‪7‬شیپ ‪7‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ائ!‪7‬راضمم‪7‬ےک‪7‬رهزهں‪7،‬ابعبات‪ِ ،‬‬
‫‪7‬التهت‪7‬رقٓام‪7،‬رتاهحی‪7،‬رتہمج‪7‬هریسفت‪7‬‬ ‫رتحمل‪ 7‬هب ي و‬
‫اک ‪7‬ڑپانھ ‪7‬ڑپاھان‪7 ،‬ۃلیل ‪7‬ادقلر ‪7‬یک ‪7‬ابعبات‪7 ،‬ہیو ‪7‬هزار ‪7 ،‬اهر ‪7‬ت ی ب و‪7‬وک ‪7‬ےک ‪، 7‬د‪7 ،‬اہ اعتىل ‪7‬یک‪7‬‬
‫رطف‪ 7‬ے‪7‬الہِ ي ا‬
‫‪7‬ايم‪7‬وک‪7،‬وطب ِر‪7‬ااعنل‪7‬دیع‪7‬ارطفل‪7‬اک‪7‬بم‪7‬اطع‪7‬رفامای‪7‬ایگ‪7،‬و ‪7‬بم‪7‬یھب‪ 7‬ياي‪7‬میظع ااشلم‪7‬‬
‫تمعن‪7‬ےہ‪ ،‬امہرے‪7‬ےیل‪7‬اس‪ 7‬ںی‪7‬وخیش‪7‬هّرسمت‪7‬اک‪7‬ا ِاہظر‪7‬اجزئ‪7‬راھک‪7‬ایگ‪7‬ےہ؛‪7‬اتہک‪7‬یبلق‪7‬وخیش‪7‬‬
‫تمعن ایہل‪7‬اهر اس‪7‬ےک‪7‬لضف‪7‬هااسحم رپ‪7‬ا ِاہظ ِر‪7‬رکشت‪7‬یھب‪7‬اج‪7‬اج ۔‬
‫ےک‪7‬اسھت‪7‬اسھت‪ِ 7،‬‬
‫دصۂق‪7‬رطف‪77‬هابج‪7‬ےہ‬
‫ی ابمرہک‪ 7‬ے‪7‬دصۂق‪7‬رطف‪7‬اک‪ُ 7‬هوج ‪7‬اثتب‪7‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ہیایم‪7‬دقر!‪7‬دعتمب‪7‬ااحب ِ‬
‫ول اهللِ‬ ‫سدان ‪7‬دبع ‪7‬اہ ‪7‬نب ‪7‬رمع ‪ �7‬ے ‪7‬رهاتی ‪7‬ےہ‪َ « :‬ف َر َض َر ُس ُ‬ ‫ےہ‪7 ،‬رضحت ‪ِ ّ 7‬ي‬
‫الص ِغ ِر‬
‫الذ َك ِر َواألُ ْك َثى‪َ ،‬و َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪َ ‬زكَا َة الػ ْط ِر ‪َ ...‬ع َذ ال َع ْبد َوا ُ‬
‫حل ِّر‪َ ،‬و َّ‬

‫‪334‬‬
 ‫‪332‬‬ ‫دیع‪7‬ارطفل‬
‫َوالؽَبِ ِر ِم َن ادُ ْس ِؾ ِؿ َ‬
‫ني»(‪" )1‬روسك‪7‬اہ‪7‬ﷺ ےن‪7‬دصۂق‪7‬رطف‪7‬املسمونں‪7‬رپ‪7‬هابج‪7‬‬
‫رقار‪7‬بای‪7‬ےہ‪ ،‬اچےہ‪7‬ه ‪7‬الغل‪7‬اج‪7‬ای‪ٓ7‬ازاب‪7،‬رمب‪7‬اج‪7‬ای‪7‬وعرت‪7،‬وھچاٹ‪7‬اج‪7‬ای‪7‬ڑبا"۔‬
‫اکی‪7‬رهاتی‪7‬و ‪7‬یھب‪7‬ےہ‪7‬ہک‪7‬رساک ِر‪7‬به‪7‬اعمَل‪7‬ﷺ‪7‬ےن‪7‬ہّکم‪7‬یرف‪7‬یک‪7‬ویلگں‪ 7‬ںی‪7‬‬
‫اج َب ٌة َع َذ ك ُِّل ُم ْسؾِ ٍم‪،‬‬ ‫مب ‪7‬جی ‪7‬رک ‪7‬و ‪7‬االعم ‪7‬رکهاای‪َ « :‬أ َٓ إِ َّن صدَ َق َة ِ‬
‫الػ ْط ِر َو ِ‬ ‫ُا‬
‫َ‬
‫َذك ٍَر َأ ْو ُأ ْك َثى‪ُ ،‬ح ٍّر َأ ْو َع ْب ٍد‪َ ،‬ص ِغ ٍر َأ ْو كَبِ ٍر»(‪" )2‬دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬رہ ‪7‬املسمم‪7‬‬
‫رمب هوعرت‪ٓ7،‬ازاب‪7‬هالغل‪7،‬وھچےٹ‪7‬ڑبے‪7‬رپ‪7‬هابج‪7‬ےہ"۔‬
‫دصۂق‪7‬رطف‪7‬ےک‪7‬اباکحل‬
‫زعزیام ‪7‬رتحمل! ‪7‬اهلل ‪7‬اعتىل ‪7‬ےن ‪7‬ںیم ‪7‬راضمم ‪7‬اابملرک ‪ 7‬ںی ‪7‬برگی ‪7‬ابعبات ‪7‬ےک‪7‬‬
‫ِ‬
‫اسھت ‪7‬اسھت‪7‬دصباقت‪7‬هریخات‪7،‬ونیکسمں‪7‬وک ‪7‬اھکان‪7‬الھکےن‪7 ،‬بسحِ‪7‬ااطتستع‪7‬رضهرت‬
‫دنمهں یک‪7‬دمب‪7‬رکےن‪7‬یک‪7‬وتقیف‪7‬اهر‪7‬اعسبت‪7‬اطع‪7‬رفامیئ‪ٓ7،‬اج‪7‬مہ‪7‬رپ‪7‬دیع ارطفل‪7‬اک‪7‬وخویشں‪7‬رھبا‪7‬‬
‫ابمرک‪7‬بم‪7‬اسو ‪7‬نگف‪7‬ےہ‪ ،‬دیع ارطفل‪7‬ےک‪7‬رهز یھب اہ‪7‬اعتىل‪7‬ےن ںیم دصۂق‪7‬رطف ‪7‬ےک‪7‬‬
‫اسھتاعت ُهم‪7‬اهر‪7‬اُم‪7‬یک‪7‬دمب اک ب و‬
‫‪7‬م عق‪7‬رفامہ‪7‬ای‪7‬ےہ۔‬ ‫ےک ‪7‬‬‫ذرےعی‪7،‬اتحمج‪7‬هرضهرت دنمهں‪7 7‬‬
‫دصۂق رطف ‪7‬یک ا‪ 7‬بایگیئ رہ ‪7‬اصِبح ‪7‬اصن ‪7‬رپ ‪7‬هابج ‪7‬ےہ‪"7 ،‬دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬ےک‪7‬‬
‫امك ‪7‬اجترت‪7‬رپ‪7‬‬
‫ُه وج ‪7‬ےک‪7‬ےیل‪7‬اصِبح‪7‬اصن ‪7‬ےک امك‪7:‬وسےن‪7،‬اچدن ‪7،‬رهےپ‪7،‬ای‪ِ 7‬‬
‫ِ‬
‫رضهرایت‪7‬‬ ‫اسك ‪7‬زگر ‪7‬اجان‪7‬رضهر ‪7‬ںیہن‪7 ،‬ہکلب‪7‬اہی ‪ 7‬ي‬
‫عد ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬یھب ىسك ‪7‬ےک‪7‬اپس‪،‬‬
‫(‪)3‬‬
‫زدنیگ‪ 7‬ے‪7‬زادئ‪7‬اسامم‪7،‬دقبرِ‪7‬اصن ‪7‬وموجب‪7‬اج‪ 7،‬وت‪7‬اس‪7‬رپ‪7‬دصۂق‪ 7‬رطف‪7‬هابج‪7‬ےہ"‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" ر‪ ،1553 :‬صـ‪ 245‬مؾتؼط ًا‪.‬‬

‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" باب ما جاء يف صدقة الػطر‪ ،‬ر‪ ،674 :‬صـ‪.172‬‬
‫(‪" )3‬ر ّد ادحتار" كتاب الزكاة‪ ،‬باب صدقة الػطر‪.132/6 ،‬‬
‫‪335‬‬
‫دیع‪7‬ارطفل‬ ‫‪333‬‬
‫ہک ‪7‬ه ‪7‬ا ےن‪7‬انرا غ‪7‬ںوچں‪7‬یک‪7‬رطف‪ 7‬ے‪7‬یھب‪7‬ا ے‪7‬ابا‪7‬رکے(‪)1‬۔‬
‫دصۂق‪7‬رطف ‪7‬رہ‪7‬اُس‪7‬املسمم‪7‬وک ‪7‬بے ‪7‬ےتکس‪7‬ںیہ‪7‬ےسج ‪7‬زاکت‪7‬بے‪7‬ےتکس‪7‬ںیہ‪7،‬اهر‪7‬‬
‫ا ے‪7‬امن ِز‪7‬دیع‪ 7‬ے‪7‬ےلہپ‪7‬ابا‪7‬رکان‪7‬اچےی‪7،‬رضحت‪ِ ّ 7‬ي‬
‫سدان‪7‬دبع‪7‬اہ‪7‬نب‪7‬رمع‪7�7‬ےن‪7‬رفامای‪:‬‬
‫الصال َِة»‬
‫(‪)2‬‬
‫َّاس إِ ََل َّ‬
‫َاة ِ‬
‫الػ ْط ِر َق ْب َل ُخ ُروجِ الـ ِ‬ ‫« َأ َّن الـَّبِي ‪َ ‬أمر بِ َزك ِ‬
‫ََ‬ ‫َّ‬
‫"ن ي‬
‫رکي ‪7‬ﷺ ےن ‪7‬دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬امن ِز ‪7‬دیع ‪ 7‬ے ‪7‬ےلہپ ‪7‬ابا ‪7‬رکےن ‪7‬اک ‪7‬مکح ‪7‬رفامای ‪7‬ےہ"‪7 ،‬هرہن‪7‬‬ ‫ه‬
‫امنز ‪7‬ےک ‪7‬وفرا ‪،‬د ‪7‬وت ‪7‬دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬رضهر ‪7‬ابا ‪7‬رک ‪7‬بانی ‪7‬اچےی؛ ہک ‪7‬رضحت ‪ِ ّ 7‬ي‬
‫سدان دبع اہ ‪7‬نب‪7‬‬
‫الص َال ِة َف ِف َي َزكَا ٌة َم ْؼ ُبو َلة‪َ ،‬و َم ْن‬
‫ابعس ‪ �7‬ےن ‪7‬رفامای‪َ « :‬م ْن َأ َّد َاها َق ْب َل َّ‬
‫ات»(‪" )3‬سج ےن‪7‬دصۂق‪7‬رطف‪7‬امن ِز‪7‬‬ ‫َأداها بعدَ الص َال ِة َف ِفي صدَ َق ٌة ِمن الصدَ َق ِ‬
‫َ َّ‬ ‫َ َ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ َ ْ‬
‫دیع ‪ 7‬ے ‪7‬ےلہپ ‪7‬ابا ‪7‬ای‪7 ،‬ه ‪7‬وبقمك ‪7‬زاکت ‪7‬ےہ‪7 ،‬اهر ‪7‬سج ‪7‬ےن ‪7‬امنز ‪7‬ےک ‪، 7‬د ‪7‬ابا ‪7‬ای‪7 ،‬وت ‪7‬ه ‪7‬برگی‪7‬‬
‫دصباقت‪7‬یک‪7‬رطح اکی‪7‬دصہق‪7‬ےہ"۔‬
‫دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬یک ‪7‬دقمار رقتًابی ‪7‬به‪7 5‬ولک ‪7‬ہیال ‪7‬دنگل‪7 ،‬ای ‪7‬اس ‪7‬یک ‪7‬تمیق ‪7‬ےہ ‪(7‬اپاتسكم‪7‬‬
‫يم ‪7‬اس ‪7‬اسك ‪7‬و ‪7‬رمق ‪ 7‬ياي ‪7‬وس ‪7‬سیچپ‪7 152‬رهےپ یف ‪7‬سک ‪7‬رقمبر ‪7‬یک ‪7‬ىئگ ےہ)‪ ،‬اهر نج‪7‬‬
‫رضحات ‪7‬وک ‪7‬اہ ‪7‬اعتىل ‪7‬ےن ‪7‬تمعنِ ‪7‬امك ‪ 7‬ے ‪7‬زایب ‪7‬ونازا ‪7‬ےہ‪ ،‬ہک ‪7‬اُم ‪7‬ےک ‪7‬رھگهں ‪ 7‬ںی ‪7‬اکی‪7‬‬
‫هتق‪ 7‬ںی‪7‬یئک‪7‬یئک‪7‬یتمیق‪ ،‬اهر‪7‬اوناع‪7‬ه بااسقل‪7‬ےک‪7‬اھکےن‪7‬اکپ ‪7‬اهر اھک ‪7‬اج ے‪7‬ںیہ‪7،‬یتمیق‪7‬‬
‫اکمم‪7،‬یتمیق‪7‬ابلس‪7‬یک‪7‬تمعن‪7‬اںیہن ‪7‬رّسیم‪7‬ےہ‪7،‬وت‪7‬ابےسی‪7‬رضحات‪7‬وجھکر‪7 ،‬رابال‪ ،‬ہتسپ‪77،‬شمشک‪7،‬‬
‫ای‪ٰ7‬یقنم‪7‬هریغ ‪7‬یتمیق‪7‬زیچهں‪7‬ےک‪7‬اسح ‪ 7‬ے‪7‬دصۂق ‪7‬رطف‪7‬ابا‪7‬رکںی‪7 ،‬و ‪7‬اُم‪7‬ےک‪7‬ےیل‪7‬ز ييابن‪7‬رتہب‪7‬‬

‫الدر" كتاب الزكاة‪ ،‬باب صدقة الػطر‪.146 ،145/6 ،‬‬

‫(‪ّ " )1‬‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" باب الصدقة قبل العقد‪ ،‬ر‪ ،1559 :‬صـ‪.245‬‬
‫(‪" )3‬سـن أيب داود" كتاب الزكاة‪ ،‬باب زكاة الػطر‪ ،‬ر‪ ،1659 :‬صـ‪.239‬‬
‫‪336‬‬
 ‫‪334‬‬ ‫دیع‪7‬ارطفل‬
‫ےہ؛‪7‬اتہک‪7‬اتحموجں‪7،‬رضهرت دنمهں ‪7‬اک ‪7‬زایب ‪7‬افدئ ‪7‬اج‪7،‬اهر‪7‬ه ‪ 7‬ههب‪7‬اےھچ‪7‬ادناز ‪ 7‬ے‪7‬اینپ‪7‬‬
‫رہين ‪ �7‬رفام ے ‪7‬ںیہ‪َ « :‬زكَا ُة ا ْل ِػ ْط ِر‬ ‫رضهرںیت ‪7‬وپر ‪7‬رک ‪7‬ںیکس‪7 ،‬رضحت ‪ِ ّ 7‬ي د‬
‫سان ‪7‬اوب ي ر‬
‫اع ِم ْن ََت ْ ٍر‪َ ،‬أ ْو‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬
‫َع َذ ك ُِّل ُح ٍّر َو َع ْبد‪َ ،‬ذك ٍَر َو ُأ ْك َثى‪َ ،‬صغ ٍر َوكَبِ ٍر‪َ ... ،‬ص ٌ‬
‫ف َصا ٍع ِم ْن َق ْؿحٍ »(‪" )1‬دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬رہ ‪7‬وھچےٹ ‪7‬ڑبے‪7 ،‬اهر ‪ٓ7‬ازاب ‪7‬هالغل‪7،‬‬ ‫كِ ْص ُ‬
‫رمب هوعرت‪7‬رپ‪7‬وجھکر‪7‬اک‪7‬اکی‪7‬اصع ےہ‪7،‬اهر‪7‬وہیگں‪7‬اک‪ٓ7‬اباھ‪7‬اصع‪(7‬رقتًابی‪757‬ولک‪7‬ہیال)"۔‬
‫دصۂق‪7‬رطف رهزے‪7‬وک‪7‬اپک‪7‬رکےن‪7‬اک‪7‬ذرہع‪7‬ےہ‬
‫دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬مہ ‪ 7‬ے ‪7‬راضمم ‪7‬یرف ‪ 7‬ںی ‪7‬رسزب ‪7‬اجےن ‪7‬هاىل ‪7‬وکاتویہں ‪7‬اهر‪7‬‬
‫ویطلغں ‪7‬اک ‪7‬اّفکر ‪7‬یھب ‪7‬ےہ‪ 7 ،‬اسی ‪7‬ہک ‪7‬رضحت ‪ِ ّ 7‬ي د‬
‫سان ‪7‬دبع اہ ‪7‬نب ‪7‬ابعس ‪ �7‬ےن ‪7‬رفامای‪:‬‬
‫ث‪،‬‬‫ول اهللِ ‪َ ‬زكَا َة ا ْل ِػ ْط ِر ُصفر ًة لِؾصقا ِم ِمن ال َّؾ ْغ ِو والر َف ِ‬
‫« َف َر َض َر ُس ُ‬
‫َ َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬
‫ني»(‪" )2‬روسك ‪7‬اہ ‪7‬ﷺ ‪7‬ےن ‪7‬دصۂق ‪7‬رطف‪7 ،‬ےباکر ‪7‬راوتں ‪7‬اهر‪7‬‬ ‫اك ِ‬‫و ُصعؿ ًة لِ ْؾؿس ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ َْ‬
‫شحف وگیئ ‪ 7‬ے ‪7‬رهزے ‪7‬وک ‪7‬اپک ‪7‬رکےن‪7 ،‬اهر ‪7‬اسمنیک ‪7‬وک ‪7‬اھکان ‪7‬الھکےن ‪7‬ےک ‪7‬ےیل ‪7‬رقمر‪7‬‬
‫رطف‪7‬ےک‪َ7‬م ِرف ‪7‬هیہ‪7‬ںیہ‪7‬وج ‪7‬زاکت ‪7‬ےک‪7‬ںیہ‪7 ،‬ینعی ‪7‬نج ولوگں ‪7‬وک‪7‬‬
‫ب ا‬ ‫رفامای"۔ دصۂق ‪7‬‬
‫زاکت‪7‬ب ‪7‬اجیتکس‪7‬ےہ‪7،‬اںیہن‪7‬وک‪7‬رطف ‪7‬یھب‪7‬بے‪7‬ےتکس‪7‬ںیہ‪7،‬اهر‪7‬ںیہنج‪7‬زاکت‪7‬ںیہن‪7‬بے‪7‬‬
‫ےتکس‪7،‬اںیہن‪7‬رطف ‪7‬یھب‪7‬ںیہن‪7‬بای‪7‬اجاتکس(‪)3‬۔‬
‫دصۂق‪7‬رطف‪7،‬دیع‪7‬ہا ‪7‬اج ے‪7‬اج ‪7‬ریبکتات‪7‬انہک‪7،‬اهر‪7‬امنزِ‪7‬دیع‬
‫يم رے‪7‬زبروگ‪7‬هبهوتس!‪ 7‬اہ‪7‬اعتىل‪7‬ےن‪7‬اراشب‪7‬رفامای‪ْ﴿ :‬دَق َحَلْفَا ْنَم ىّٰكَزَت *‬

‫(‪" )1‬مصـَّف عبد الرزّ اق" باب زكاة الػطر‪ ،‬ر‪ ،311/3 ،5761 :‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫(‪" )2‬سـن أيب داود" كتاب الزكاة‪ ،‬باب زكاة الػطر‪ ،‬ر‪ ،1659 :‬صـ‪.239‬‬
‫الدر" كتاب الزكاة‪ ،‬باب صدقة الػطر‪.172/6 ،‬‬
‫(‪ّ " )3‬‬
‫‪337‬‬
‫دیع‪7‬ارطفل‬ ‫‪335‬‬
‫َوَرَكَذ َمْسا ٖهِّبَر ىّٰلَصَف﴾(‪ً" )1‬انیقی ‪7‬رماب ‪7‬وک ‪7‬اچنہپ ‪7‬وج ‪7‬رھتسا ‪7‬اجا‪7 ،‬اهر ‪7‬ا ےن ‪7‬ر ‪7‬اعتىل ‪7‬اک ‪7‬انل‪7‬‬
‫ےل ‪7‬رک ‪7‬امنز ‪7‬ابا ‪7‬یک"۔ اس ‪ٓ7‬اِتی ‪7‬ابمرہک ‪7‬یک ‪7‬ریسفت ‪ 7‬ںی ‪7‬ےہ ‪7‬ہک ‪﴿7‬ىّٰكَزَت﴾ ے ‪7‬رماب‪7‬‬
‫دصۂق رطف ‪7‬ابا ‪7‬رکان ‪7‬ےہ‪" ،‬اهر ‪7‬ر ‪7‬اعتىل ‪7‬اک ‪7‬انل ‪7‬ےنیل" ‪ 7‬ے ‪7‬رماب ‪7‬دیعہا ‪7‬ےک ‪7‬راہتس ‪ 7‬ںی‪7‬‬
‫ریبکتات‪7‬انہک‪7‬ےہ‪7،‬اهر‪7‬اہیں "امنز"‪ 7‬ے‪7‬رماب‪7‬امن ِز‪7‬دیع‪7‬ےہ(‪)5‬۔‬
‫ي‬
‫عد‪7‬ےک‪7‬اباکحل‪7‬هٓابا‬
‫‪7‬ع‪7‬ےک‪7‬بم‪7‬ا ےن‪ 7‬بالہ ِ ي ا‬
‫‪7‬هعك‪7‬اهر‪7‬برگی ب‪7‬قرادتبارهں‪7‬ےک‪7‬اسھت‬ ‫ام‪7‬االسل! ي د‬
‫ربابر ِ‬
‫الھبیئ ‪ 7‬ے ‪7‬شیپ ‪ٓ7‬اان‪7 ،‬اهر ‪7‬وٹےٹ ‪7‬اقلعتت وک ‪7‬وجڑان ‪7‬ےہ‪7 ،‬ہک ‪7‬دیع ‪7‬یک ‪7‬حبص ‪7‬رفےتش ‪7‬امتل ‪7‬راوتسں‪7‬‬
‫ےک‪7‬انكرے‪7‬ڑھکے‪7‬اج‪7‬رک‪7،‬املسمونں‪7‬وک‪7‬انگاجں‪7‬یک‪7‬اعُمیف‪7،‬ر ‪7‬اعتىل‪7‬یک‪7‬رِاض‪7،‬اهر‪7‬اس‪7‬یک‪7‬‬
‫اطع هششخب‪7‬یک‪7‬وخربخش ‪7‬انس ے‪7‬ںیہ۔‬
‫ع‪7‬ےک‪7‬بم‪7‬اجحتم‪7‬ونباان‪7،‬اننخ‪7‬رتوشاان‪7،‬لسُغ‪7‬رکان‪7،‬وسماک‪7‬رکان‪7،‬این‪7‬ای‪ُ 7‬بالھ‪7‬اجا‪7‬‬ ‫يد‬
‫م‬
‫ااھچ ابلس ‪7‬اننہپ‪7 ،‬وخوبش ‪7‬اگلان‪7 ،‬امن ِز ‪7‬رجف بحلّے ‪7‬یک ‪7‬دجسم ‪ 7‬ںی ‪7‬ابا رکان‪7 ،‬دیعہا ‪7‬دلج ‪ٓ7‬اان‪7 ،‬امن ِز ‪7‬دیع‪7‬‬
‫ےکےیل‪7‬اکی‪7‬راےتس‪ 7‬ے‪ٓ7‬اان‪77‬اهر‪7‬بهرسے‪ 7‬ے‪7‬هاسپ‪7‬اجان‪7،‬و ‪7‬بس‪7‬راںیت‪7‬دیع‪7‬یک‪7‬ںیتنس‪7‬اهر‪7‬‬
‫ابحتسمت‪ 7‬ے‪7‬ںیہ۔‬
‫‪7‬سان ‪7‬اوبرہری ‪ �7‬ے ‪7‬رهاتی ‪7‬ےہ‪« :‬ك َ‬
‫َان رسول اهلل ‪‬‬ ‫رضحت ّ ِي د‬
‫إِ َذا َخ َر َج َي ْو َم ال ِع ِقد ِيف َص ِر ٍيق‪َ ،‬ر َج َع ِ ْيف َغ ْ ِر ِه»(‪"7 )3‬روسك اہ ‪7‬ﷺ‬
‫امن ِز دیع ‪7‬ےک ‪7‬ےیل ‪7‬اکی ‪7‬راےتس ‪ 7‬ے ‪7‬اج ے‪7 ،‬اهر ‪7‬بهرسے ‪ 7‬ے ‪7‬هاسپ ‪7‬رشتف ‪7‬ال ے"‪7،‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،35‬األعذ‪.15 ،14 :‬‬

‫(‪" )2‬التػسرات األمحد ّية" صـ‪.745‬‬
‫(‪" )3‬سـن الرتمذي" أبواب العقدَ ين‪ ،‬ر‪ ،541 :‬صـ‪.142‬‬
‫‪338‬‬
 ‫‪336‬‬ ‫دیع‪7‬ارطفل‬
‫اکی ‪7‬راےتس ‪ 7‬ے ‪7‬اجےن ‪7‬اهر ‪7‬بهرسے ‪ 7‬ے ‪7‬هایسپ ‪ 7‬ںی ‪7‬تہب ‪7‬یس ‪7‬ںیتمکح ‪7‬ںیہ‪ )1( :‬وضحر‪7‬‬
‫هن‪7‬رکمی ‪7‬ﷺ اکی‪7‬راےتس‪ 7‬ے ‪7‬دیعہا ‪7‬وک‪7‬اج ے‪7،‬اهر ‪7‬بهرسے ‪ 7‬ے‪7‬هاسپ‪ٓ7‬ا ے؛‪7‬اتہک‪7‬‬
‫بهونں ‪7‬راوتسں ‪7‬وک ‪7‬ربتک ‪7‬احلص ‪7‬اج ‪7‬اج ‪7 )5(7 ،‬بهونں ‪7‬رطف ‪7‬ےک ‪7‬ول ‪7‬گ ‪ٓ7‬اپ ‪7‬ﷺ‬
‫ ے ‪7‬ربه ِز ‪7‬دیع ‪7‬یھب ‪7‬ضیف ‪7‬اپںیئ‪ )3( ،‬رہ ‪7‬رطف ‪7‬ےک ‪7‬انمنیقف ‪7‬ه ‪7‬اّفکر ‪7‬املسمونں ‪7‬یک رثکت‪7‬‬
‫وک‪77‬بھکی‪7‬رک‪7‬بےب رںیہ‪7)3( ،‬راوتسں‪ 7‬ںی‪7‬ڑیھب ‪7‬مک‪7‬اج‪7)2( ،‬بهونں‪7‬راوتسں‪7‬ےک‪7‬فُقرراء‪7‬رپ‪7‬‬
‫ریخات‪7‬اج‪7‬اج ‪7)3( ،‬الہِ‪7‬رقاتب‪7‬یک‪7‬وبقر‪7‬وج‪7‬ام‪7‬راوتسں‪ 7‬ںی‪7‬ها عق‪7‬ںیہ‪7‬ام‪7‬یک‪7‬زایرت‪7‬‬
‫اج‪7‬اج ‪7)4( ،‬اهر‪7‬بهونں‪7‬راےتس‪7‬امہر ‪7‬امنز‪7‬ه‪7‬اامیم‪7‬ےک‪7‬وگا ‪7‬یھب‪7‬نب‪7‬اجںیئ(‪)1‬۔‬
‫امن ِز‪7‬دیع‪7‬دجسم‪ 7‬ںی‪7‬اج‪7‬اچےہ‪7‬دیعہا ‪ 7‬ںی‪7 ،‬هاہں ‪7‬کت ب ي د‬
‫پك‪7‬اجان (ہاڑ ‪ 7‬ںی‪7‬ای‪7‬‬
‫وسار ‪7‬رپ ‪7‬اجان ‪7‬یھب‪7‬اجزئ‪7‬ےہ)‪7 ،‬امن ِزدیع‪7‬ےکےیل ‪7‬انانیمم ‪7‬ه بهاقر‪7 ،‬اهر ‪7‬اگن ‪7‬ھچک‪7‬یچین‪7‬ےیک‪7‬‬
‫اج ‪7‬اجان‪ٓ7 ،‬اسپ ‪ 7‬ںی ي‪7‬اي ‪7‬بهرسے‪7‬وک ‪7‬ابمرابکب‪7‬بانی‪7 ،‬و ‪7‬راںیت‪7‬یھب ‪7‬دیع ّ و‬
‫‪7‬یک‪7‬سں ‪7‬اهر‪7‬‬
‫م‬
‫ستح ّببه اات‪ 7‬ںی‪ 7‬ے‪7‬ںیہ۔‬
‫امنزِ‪7‬دیع‪ 7‬ے‪7‬ےلہپ‪7‬ھچک‪7‬اھک‪7‬انیل‬
‫زعزی ‪7‬بهوتس! امن ِز ‪7‬دیع ‪7‬وک ‪7‬اجےن ‪ 7‬ے ‪7‬ےلہپ‪7 ،‬اطق ‪7‬دعب ‪ 7‬ںی ‪7‬دنچ ‪7‬وجھکرںی ‪7‬اھک ‪7‬انیل‪7‬‬
‫تّنس‪7‬ےہ‪7،‬انہتش ‪7‬یھب ‪7‬ای‪7‬اجاتکس‪7‬ےہ‪7 ،‬وجھکرںی ‪7‬ہن‪7‬اجں‪7‬وت‪7‬وکیئ ه‪7‬هب ‪7‬یھٹیم ‪7‬زیچ ‪7‬اھک ‪7‬ینیل‪7‬اچےی‪7،‬‬
‫َان الـَّبِي ‪ََ َٓ ‬يرج يوم ِ‬
‫الػ ْط ِر‬ ‫‪7‬سدان ‪7‬ربدی ‪ �7‬ےن ‪7‬رفامای‪« :‬ك َ‬
‫رضحت ّ ي‬
‫ُ َ َ‬ ‫ُ‬
‫َح َّتى َي ْط َع َم»(‪"7 )2‬دیع ‪7‬ارطفل ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬بج ‪7‬کت ‪7‬وضحر ه‪7‬ن ب‪7‬رتمح ‪7‬ﷺ ھچک ‪7‬اھک ‪7‬ہن‪7‬‬
‫ےتیل‪7،‬دیعہا ‪7‬وک‪7‬رشتف‪7‬ہن‪7‬ےل‪7‬اج ے"۔‬
‫ه‬
‫(‪" )1‬رمٓاۃ‪7‬اانمل يج" ي ب د‬
‫ع يي‪7‬یک‪7‬امنز‪7‬اک‪7‬را ‪ ،‬یلہپ‪7‬لصف‪ ،‬تحت‪7‬ر‪ً،7 323/57،1333 :‬اصخلم۔‬
‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" أبواب العقدَ ين‪ ،‬ر‪ ،542 :‬صـ‪.142‬‬
‫‪339‬‬
‫دیع‪7‬ارطفل‬ ‫‪332‬‬
‫اذام‪7‬اهر‪7‬ا ِاقتم‪7‬ےکریغب‪7‬دیعبنی‪7‬یک‪7‬امنز‬
‫ام ‪7‬االسل! ‪7‬امن ِز ‪7‬دیع ‪7‬ےک ‪7‬ےیل ‪7‬ہن ‪7‬اذام ‪7‬اج ی ‪7‬ےہ‪7 ،‬ہن ‪7‬ا ِاقتم ‪7‬یہک ‪7‬اج ی‪7‬‬
‫ربابر ِ‬
‫سدان‪7‬اجرب‪7‬نب‪7‬سم ُرر � ے‪7‬رهاتی ‪7‬ےہ‪َ « :‬ص َّؾ ْق ُت َم َع الـَّبِ ِّي‬ ‫ےہ‪7 ،‬رضحت‪ِ ّ 7‬ي‬
‫ان َو َٓ إِ َقا َم ٍة» " ںی ‪7‬ےن ‪7‬راراہ‪7‬‬
‫َني‪ ،‬بِ َغ ِر َأ َذ ٍ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪ ‬العقدَ ْي ِن َغ ْ َر َم َّرة َو َٓ َم َّرت ْ ِ ْ‬
‫دیعبنی ‪7‬یک ‪7‬امنز ه‪7‬ن ‪7‬رکمی ‪7‬ﷺ ےک ‪7‬اسھت‪7 ،‬اذام ‪7‬اهر ‪7‬ا ِاقتم ‪7‬ےکریغب ابا ‪7‬یک ‪7‬ےہ"۔‪7‬‬
‫ظ‬
‫عل ‪7 �7‬اک ‪7‬ایس ‪7‬رپ ‪7‬لمع ‪7‬راہ‪7 ،‬ہک ‪7‬دیع ‪7‬یک ‪7‬امنز ‪7‬اهر ‪7‬ونالف ‪7‬ےک‪7‬‬ ‫ذہلا ‪7‬احصۂب رکال ‪7 7‬هاتنیعب ‪ 7‬ا‬
‫يل‪7‬اذام‪7‬ہن‪7‬ب ‪7‬اج (‪)1‬۔‬
‫ي‬
‫رتحمل ‪7‬اھبویئ! ‪7‬دیع ‪7‬اک ‪7‬بم ‪7‬تمظع ‪7‬هرتعف ‪7‬ےک ‪7‬اسھت ‪7‬اسھت‪7 ،‬اهلل ‪7‬اعتىل ‪7‬یک ‪7‬رطف‪7‬‬
‫ ے ‪7‬رهز ‪7‬بارهں ‪7‬یک ‪7‬امہمین‪7 ،‬اِاعنل ‪7‬هاِرکال ‪7‬اهر ‪7‬انگاجں ‪7‬یک ‪7‬ششخب ‪7‬اک ‪7‬بم ه‪7‬هب ‪7‬ےہ‪7 ،‬اس ‪7‬بم‪7‬‬
‫رهز ‪7‬رانھک ‪7‬انگن ‪7‬ےہ۔ ‪7‬دیع ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬وخیش ‪7‬اک ‪7‬ااہظر یھب ‪7‬االسیم ‪7‬امیلعتت ‪7‬ےک ‪7‬اطمقب ‪7‬اجان‪7‬‬
‫اچےی۔ ‪7‬اس ‪7‬بم ‪7‬المہکئ ‪7‬راوتسں ‪ 7‬ںی ‪7‬ڑھکے ‪ٓ7‬اهاز ‪7‬بےتی ‪7‬ںیہ‪7 ،‬ہک ‪7‬اے ‪7‬املسمون! ‪ٓ7‬اج‪7‬‬
‫اہمتری ‪7‬بوعت ‪7‬اک ‪7‬بم ‪7‬ےہ؛ ‪7‬ویکہکن ب‪َ7‬ک ‪7‬کت ‪7‬وت ‪7‬اہ اعتىل ‪7‬ےن ‪7‬ںیہمت ‪7‬رهزے ‪7‬اک ‪7‬مکح ‪7‬بے‪7‬‬
‫راھکاھت‪7،‬ذہلا‪7‬مت‪7‬ےن‪7‬رهزے‪7‬رےھک‪7،‬ابعبت‪7‬یک‪7‬۔امن ِز‪7‬دیع‪7‬ےک‪، 7‬د ب د‬
‫‪7‬صا‪7‬یک‪7‬اج ی‪7‬ےہ‪7،‬ہک‪7‬نُس‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫ول! ‪7‬اہ اعتىل ‪7‬ےن ‪7‬اہمترے ‪7‬انگ ‪7‬اعُمف ‪7‬رفام ‪7‬بےی ‪7‬ںیہ! ‪7‬مت ‪7‬وخیش ‪7‬وخیش ‪7‬ا ےن ‪7‬رھگهں ‪7‬وک‪7‬‬
‫بلوٹ‪7‬اجٕا!؛‪7‬ہک‪ٓ7‬اج‪7‬اک‪7‬بم‪7‬اہمترے‪7‬ےیل‪7‬اِاعنل‪7‬هاِرکال‪7‬اک‪7‬بم‪7‬ےہ(‪)5‬۔‪7‬ذہلا‪7‬ںیم‪7‬یھب‪7‬دیع‪7‬‬
‫‪7‬اامعك‪7‬اصہحل‪7‬اجب‪7‬الےن‪7‬ںیہ‪7،‬رضهرت دنمهں‪7‬اک‪7‬ایخك‪7‬رانھک‪7‬ےہ‪7،‬‬
‫ےک‪7‬بم‪7‬زایب ‪ 7‬ے‪7‬زایب ِ‬
‫اهر‪7‬بس‪7‬ےک‪7‬اسھت‪7‬نسحِ‪7‬ابالخق‪7‬هنسحِ ُ‪ُ7‬سوک‪ 7‬ے‪7‬شیپ‪ٓ7‬اان‪7‬ےہ!۔‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،532 ،‬صـ‪.145‬‬

‫(‪" )2‬شعب اإليامن" ‪ -23‬باب يف الصقام‪ ،‬ر‪ 1362/3 ،3695 :‬باختصار‪ٍ.‬‬
‫‪340‬‬
 ‫‪331‬‬ ‫دیع‪7‬ارطفل‬
‫دیع‪7‬وخیش‪7‬اهر‪7‬رفتح‪7‬اک‪7‬بم‪7‬ےہ‬
‫زعزی ‪7‬بهوتس! ‪7‬ںیم ‪7‬اہ ‪7‬اعتىل ‪7‬ےن ‪7‬ےبامشر ‪7‬ا ِاعنل ‪7‬ها ِرکال ‪ 7‬ے ‪7‬ونازا ‪7‬ےہ‪7 ،‬دیع‪7‬‬
‫‪7‬مین ‪7‬ےہ؛‪7‬ہک ‪7‬و ‪7‬امہر ‪7‬ک یتہج‪7‬یک‪7‬میظع‪ 7‬لاك ‪7‬ےہ‪7،‬وج‪7‬ری‪7‬‬
‫ارطفل‪7‬وپرے‪7‬وجش‪7‬هذجک ‪ 7‬ے ب ا‬
‫باین ‪7‬کت ‪7‬اقمئ ‪7‬رےہ ‪7‬یگ‪7 ،‬ام ‪7‬اشء ‪7‬اہ ‪7‬املسمم ‪7‬االسیم ‪7‬اُوصك ‪7‬هوضاطب ‪7‬ےک ‪7‬اطمقب ‪7‬دیع ‪7‬یک‪7‬‬
‫وخایشں ‪7‬انمںیئ ‪7‬ےگ۔ ‪7‬دیع ‪7‬اک ‪7‬بم ‪7‬وخیش ‪7‬اهر ‪7‬رفتح‪7 ،‬رہتش بارهں ‪ 7‬ے ‪ِ7‬نسُح ُ و‬
‫‪ُ7‬سک‪7،‬‬
‫بهوتسں‪7‬اهر‪7‬ڑپهویسں‪ 7‬ے‪7‬الماقت‪7‬اهر‪7‬رغبی‪7‬هنیقحتسم‪7‬یک‪7‬دمب‪7‬اک‪7‬بم‪7‬ےہ؛ ویکہکن‪7‬رایمہ‪7‬‬
‫لیم ‪7‬المپ ‪7‬اهر م‪7‬ہدرب ‪ 7‬ے ‪7‬تبحم ‪7‬ڑبیتھ ‪7‬ےہ‪7 ،‬بولں ‪7‬یک ‪7‬دکُهرںیت ‪ُ 7‬بهر ‪7‬اج ی ‪7‬ںیہ‪َ7ُ ،‬ماہحف‪7‬‬
‫(اہھت ‪7‬المےن) ‪ 7‬ے ‪7‬انگ ‪7‬ڑھج ے ‪7‬ںیہ‪7 ،‬رتمحِ ‪7‬اعایملم ﷺ ےن ‪7‬اراشب ‪7‬رفامای‪َ « :‬ما‬
‫(‪)1‬‬
‫ان َف َقت ََصا َف َحان‪ ،‬إِ َّٓ ُغ ِػ َر ََُام َق ْب َل َأ ْن َي ْػ َ ِرت َقا»‬
‫ني ي ْؾت َِؼق ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫م ْن ُم ْسؾ َؿ ْ ِ َ َ‬
‫‪َ7‬مہحف ‪7‬رک ے ‪7 7‬ںیہ‪7 ،‬وت ‪7‬ام ‪7‬ےک ‪7‬دُجا ‪7‬اجےن ‪ 7‬ے‪7‬‬
‫"بج ‪7‬به‪7 5‬املسمم ‪ٓ7‬اسپ ‪ 7‬ںی ‪7‬ےتلم ‪7‬اهر ُ ا‬
‫ےلہپ‪7‬ام‪7‬بهونں‪7‬یک‪7‬رفغمت‪7‬رک‪7‬ب ‪77‬اج ی‪7‬ےہ"۔‬
‫ریمے ‪7‬رتحمل ‪7‬اھبویئ! دیع ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬رہ ‪7‬اجزئ ‪7‬رطہقی ‪ 7‬ے ‪7‬وخیش ‪7‬اک ‪7‬اِاہظر ‪7‬رکان‪7‬‬
‫اچہ‪ ،‬اکی‪7‬بهرسےوک‪7‬ابمرابکب بانی‪7،‬اهر‪ٓ7‬اسپ‪ 7‬ںی‪7‬اصمف بحہ‪7‬هاعمنبقہ‪7‬یھب‪7‬رکان‪7‬اچےی‪7،‬ہک‪7‬‬
‫مي‬
‫َت َ ِ‬
‫َت َّق ُة ْاألُ َم ِم‬ ‫‪7‬اجم ب‪7‬رتمح ‪7‬ﷺ ےن اعُمہقن ‪7‬ےک ‪7‬رارے ‪ 7‬ںی ‪7‬رفامای‪« :‬كَاك ْ‬ ‫ٰیفطصم ِ‬
‫ِ‬ ‫َ ِ‬
‫قم ‪" »‬ےلگ‪7‬انلم فلتخم‪7‬ابوقا ل‪7‬‬‫(‪)2‬‬
‫ص ُو ِّد ُه ْم‪َ ،‬و َأ َّو َل َم ْن َعاك ََق إ ْب َراه ُ‬
‫ظ‬ ‫وخال ُ‬
‫اک ‪7‬السل ‪7‬اهر ‪7‬ام ‪7‬یک ‪7 7 7‬رتہبنی ‪7‬بهیتس ‪(7‬اک ‪7‬م ب ب مہرر)اھت‪ 7 ،‬اهر ‪7‬بس ‪ 7‬ے ‪7‬ےلہپ ‪7‬اعُمہقن ‪7‬رکےن‪7‬‬
‫ظ‬
‫هاےل ‪7‬رضحت ‪7‬اربامیہ ‪7 D‬ںیہ"۔ ‪7‬ذٰہلا ‪7‬دیع ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬اجزئ ‪7‬وَطر ‪7‬رپ ‪7‬ااہظ ِر ‪7‬وخیش‪7،‬‬

‫(‪" )1‬سـن أيب داود" كتاب األدب‪ ،‬باب يف ادصافحة‪ ،‬ر‪ ،5212 :‬صـ‪.731‬‬
‫(‪" )2‬اإلخوان" ٓبن أيب الدكقا‪ ،‬باب يف ُمعاكؼة اإلخوان‪ ،‬ر‪ ،125 :‬صـ‪.185‬‬
‫‪341‬‬
‫دیع‪7‬ارطفل‬ ‫‪335‬‬
‫َمہحف‪7‬هاعُمہقن‪7،‬رہتش‪7‬بار‪7،‬زعزی‪7‬هاباقر ‪7‬اهر‪7‬بهتس‪7‬هابةح ‪7‬یک‪7‬بوعت‪7‬هریغ ه‪7‬هب‪77‬وخیش‪7‬‬
‫ُ ا‬
‫هّرسمت ےک‪7‬ااہظر‪7‬اک‪7‬اکی‪7‬رتہبنی‪7‬ادناز‪7‬ےہ۔‬
‫دیع‪7‬اک‪7‬بم‪77‬وخیش اک‪7‬بم‪7‬ےہ‬
‫‪7‬اامعك‪7‬اصہحل‪7‬یک‪7‬رثکت‪7‬ےک‪7‬‬
‫زعزیام‪7‬رتحمل!‪7‬دیع‪7‬اک‪7‬بم‪7‬وخیش‪7‬اک‪7‬بم‪7‬ےہ‪7،‬اس‪7‬بم ِ‬ ‫ِ‬
‫‪7‬سان اسَن‪7‬نب‪7‬امكل �‬ ‫اسھت‪7‬اسھت‪7‬وخیش‪7‬ےک‪7‬اِاہظر‪7‬اک ه‪7‬هب ‪7‬مکح‪7‬بای‪7‬ایگ‪7‬ےہ‪7،‬رضحت ّ ِي د‬
‫ ے ‪7‬رهاتی ‪7‬ےہ‪7 ،‬وضح ِر ‪7‬ا ب‬
‫دقس ‪7‬ﷺ بج ‪7‬دمہنی ‪ّ7‬ونمرن ‪7‬رشتف ‪7‬ال ‪7 ،‬اُس ‪7‬زامےن‪7‬‬
‫‪7‬اجم ‪7‬رتمح ﷺ ےن‪7‬‬ ‫ ںی ‪7‬اب ِ‬
‫لہ ‪7‬دمہنی ‪7‬اسك ‪ 7‬ںی ‪7‬به‪7 5‬بم ‪7‬وخیش ‪7‬انم ياي ‪7‬رک ے‪ٰ7 ،‬یفطصم ِ‬
‫ان؟» "و ‪7‬به‪7 5‬بم ‪7‬ےسیک ںیہ؟" ولوگں ‪7‬ےن ‪7‬رعض ‪7‬یک ‪7‬ہک‪7‬‬ ‫ان ا ْلقوم ِ‬ ‫رفامای‪« :‬ما ه َذ ِ‬
‫َْ َ‬ ‫َ َ‬
‫زامۂن ‪7‬اجتیلہ ‪ 7‬ے ‪7‬مہ ‪7‬اِم ‪7‬بونں ‪ 7‬ںی ‪7‬وخیش ‪7‬انم ے ‪ٓ7‬ا ‪7‬ںیہ‪7 ،‬رفامای‪« :‬إِ َّن اهللَ َقدْ‬
‫َأ ْبدَ َلؽ ُْم ِِبِ َام َخ ْر ًا ِمـ ُْف َام‪َ )1( :‬ي ْو َم األَ ْض َحى‪َ )2( ،‬و َي ْو َم ا ْل ِػ ْط ِر»(‪" )1‬اہ‪7‬‬
‫اعتىل ‪7‬ےن ‪7‬اُم ‪7‬به‪7 5‬بونں ‪7‬ےک ‪7‬دبےل‪7 ،‬اُم ‪ 7‬ے ‪7‬رتہب ‪7‬به‪7 5‬بم ‪7‬ںیہمت ‪7‬اطع ‪7‬رفام ‪7‬بےی ‪7‬ںیہ‪7:‬‬
‫(‪ )1‬وي و ِل‪7‬اٰیحض‪ )5( ،‬اهر‪7‬وي و ِل‪7‬رطف"۔‬
‫ائ! دیع ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬برگی ‪7‬ولوگں ‪7‬ےک ‪7‬اسھت ‪7‬اسھت‪7 ،‬وصخًاص ‪7‬ا ےن ‪7‬ابلہ‪7‬‬ ‫رتحمل ‪ 7‬هب ي و‬
‫هعك ‪7‬ےک‪7‬اسھت‪7‬وخیش ‪7‬اک‪7‬ا ِاہظر ‪7‬رکان ه‪7‬هب‪7‬رضهر ‪7‬ےہ‪7 ،‬رضحت‪ِ ّ 7‬ي د‬
‫س ‪7‬اعہش دصن يقہ‪ 7‬ي ّ ه‬
‫يط‪7‬‬ ‫ِ يا‬
‫اطرہن � ے ‪7‬رهاتی ‪7‬ےہ‪7 ،‬ہک ‪7‬ریمے ‪7‬اہں ‪7‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪7‬سان ‪7‬اوب رک ‪ّ7‬دقی ‪�7‬‬
‫رشتف ‪7‬ال ‪7 ،‬اُس ‪7‬هتق ‪7‬اباصنر ‪7‬یک ‪7‬به‪ 5‬ایچبں ‪7‬ریمے ‪7‬اپس ‪7‬ه ‪7‬اباعشر ‪7‬ہاریہ ‪7‬ںیھت‪7 ،‬وج‪7‬‬
‫اباصنر ‪7‬ےن ‪7‬ےہک ‪7‬ےھت‪7 ،‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪7‬سان ‪7‬اوب رک ّدقی ‪ �7‬ےن ‪7‬رفام ياي‪7 :‬ای ‪7‬روسك ‪7‬اہ‪7‬‬
‫ﷺ ےک ‪7‬رھگ ‪ 7‬ںی‪7‬تیگ‪7‬ہا ‪7‬اج رےہ‪7‬ںیہ؟!‪7‬ه ‪7‬دیع ‪7‬اک ‪7‬بم‪7‬اھت‪7،‬روسك اہ ‪7‬ﷺ‬

‫(‪" )1‬سـن أيب داود" كتاب الصالة‪ ،‬ر‪ ،1124 :‬صـ‪.175‬‬

‫‪342‬‬
 ‫‪333‬‬ ‫دیع‪7‬ارطفل‬
‫ےن‪7‬رفامای‪َ « :‬يا َأ َبا َبؽ ٍْر! إِ َّن لِؽ َُّل قو ٍم ِعقد ًا‪ ،‬وهذا ِعقدُ كَا»(‪" )1‬اےاوب رک!‪7‬رہ‪7‬‬
‫ب وقل‪7‬ےکےیل‪ 7‬ياي‪7‬دیع‪7‬اج ی‪7‬ےہ‪7،‬اهر‪ٓ7‬اج‪7‬امہر ‪7‬دیع‪7‬ےہ!"۔‬
‫امنزِدیع‪7‬اک‪7‬رطہقی‬
‫یلہپ‪7‬رتعک‬
‫ّلم ي‬
‫‪7‬االسہ!‪7‬امن ِز‪7‬دیع‪7‬یک‪7‬ابایگیئ‪7‬هابج‪7‬ےہ‪7،‬اهر‪7‬اس‪7‬اک‪7‬رطہقی‪7‬و ‪7‬ےہ‪7‬ہک‪7‬‬ ‫رفي يقا ِام‪ِ 7‬‬
‫به‪ 5‬رتعک‪7‬امن ِز‪7‬دیع ارطفل‪7‬هابج‪7‬یک‪7‬تّین‪7‬رکےک‪ ،‬بهونں‪7‬اہھت‪7‬اکونں‪7‬کت‪7‬اُاھٹںیئ‪7،‬اهر‪"7‬ا ُ‬
‫ہ‪7‬‬
‫اربک" ‪7‬ہہک ‪7‬رک ‪7‬انف‪7‬ےک ‪7‬ےچین ‪7‬رادن ‪7‬ھ ‪7‬ںیل‪7 ،‬رھپ‪7‬بس ‪ٓ7‬اہتسہ ‪ 7‬ے انثء ‪7‬ڑپںیھ‪7 ،‬رھپ ‪7‬اکونں ‪7‬کت‪7‬‬
‫اہھت ‪7‬اُاھٹ رک ‪7‬ریبکت‪7 ،‬ینعی ‪"7‬اہ اربک" ہہک ‪7‬رک ‪7 7‬اہھت وھچڑ ‪7‬بںی‪7 ،‬رھپ ‪7‬ایس ‪7‬رطح ‪7‬بهرس ‪7‬رار ‪7‬یھب‪7‬‬
‫اکونں‪7‬کت‪7‬اہھت‪7‬اُاھٹںیئ‪"7،‬اہ اربک"‪7‬ہہک‪7‬رک‪7‬اہھت‪7‬وھچڑ‪7‬بںی‪7،‬رسیت ‪7‬رار‪7‬رھپ‪7‬اکونں‪7‬کت‪7‬اہھت‪7‬‬
‫اُاھٹ‪7‬ںیئ‪7‬اهر‪"7‬اہ‪7‬اربک"‪7‬ہہک‪7‬رک‪7‬اہھت‪7‬رادنھ‪7‬ںیل (اہیں‪7‬اکی‪7‬اقدع ‪7‬ای‪7‬ب‪7‬رھک‪7‬ےیجیل‪7‬ہک‪7‬اہجں‪7‬ریبکت‪7‬‬
‫ینعی ‪"7‬اہ ‪7‬اربک" ‪7‬ےک ‪، 7‬د ‪7‬ھچک ‪7‬ڑپانھےہ ‪7‬هاہں ‪7‬اہھت ‪7‬رادن ےنھ ‪7‬ںیہ‪7 ،‬اهر ‪7‬اہجں ‪7‬ھچک ‪7‬ںیہن ‪7‬ڑپانھ‪7‬‬
‫وعتذ‪77‬هہیمست‪7‬ینعی‪"7‬اوعذ‪7‬راہ"‪7‬اهر‪7‬‬
‫هاہں‪7‬اہھت‪7‬وھچڑ‪7‬بےنی‪7‬ںیہ)‪7‬۔‪7‬ا ‪7‬اامل‪7‬اصبح‪ٓ7‬اہتسہ‪ 7‬ے‪ّ 7‬‬
‫"مسب ‪7‬اہ" ‪7‬ڑپھ ‪7‬رک ‪7‬دنلب ‪ٓ7‬اهاز ‪ 7‬ے ‪"7‬وُسر ٔ ‪7 7‬افہحت" ‪7‬اهر ‪7‬وکیئ ‪7‬وسرت ‪7‬ڑپںیھ ‪7‬ےگ‪ٓ7 ،‬اپ ‪7‬دتقم ‪7‬‬
‫رضحات‪7‬اس‪ 7‬ببهرام‪7‬اخوم‪7‬ش‪7‬رںیہ‪7‬ےگ؛‪7‬ویکہکن‪7‬دتقم ‪7‬رپ‪7‬اخومیش‪7‬هابج‪7‬ےہ‪7،‬رقٔات‪7‬لمکم‪7‬‬
‫رکےن‪7‬ےک‪، 7‬د‪7‬روکع‪7‬هوجسب‪7‬رکںی‪7‬ےگ‪7،‬اهر‪7‬بهرس ‪7‬رتعک‪7‬ےکےیل‪7‬ڑھکے‪7‬اجاجںیئ‪7‬ےگ۔‬
‫بهرس ‪7‬رتعک‬
‫بهرس ‪7‬رتعک ‪ 7‬ںی ‪7‬ےلہپ ‪7‬رقٔات ‪7‬اجیگ‪7 ،‬ینعی ‪"7‬وسر ٔ ‪7‬افہحت" ‪7‬هوُسرت ‪7‬ڑپیھ‪7‬‬
‫اج ‪7‬یگ‪7،‬رھپ‪7‬روکع‪ 7‬ںی‪7‬اجےن‪ 7‬ے ‪7‬ےلہپ‪7‬نیت‪73‬ریبکتںی‪7‬اجں‪7‬یگ‪7‬ےسیجیلہپ‪7‬رتعک‪ 7‬ںی‪7‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب العقدَ ين‪ ،‬ر‪ ،952 :‬صـ‪.153‬‬

‫‪343‬‬
‫دیع‪7‬ارطفل‬ ‫‪333‬‬
‫ںیھت‪7،‬ینعی‪7‬یلہپ‪7،‬بهرس ‪7‬اهررسیت ‪7‬ریبکت‪ 7‬ںی‪77‬اہھت‪7‬اکونں‪7‬کت‪7‬اُاھٹرک‪77‬وھچڑ‪7‬بںی‪7‬ےگ‪7،‬اهر‪7‬‬
‫وچیھت ‪7‬ریبکت ‪ 7‬ںی ‪7‬ریغب ‪7‬اہھت ‪7‬اُاھٹ ‪7‬رصف ‪"7‬اہ ‪7‬اربک" ‪7‬ےتہک ‪7‬اج ‪7‬روکع ‪ 7‬ںی ‪7‬ےلچ ‪7‬اجںیئ‪7‬‬
‫ےگ‪7،‬اهر‪77‬امنز‪7‬وپر ‪7‬رکےک‪7‬السل‪7‬ریھپ‪7‬بںی‪7‬ےگ"(‪)1‬۔‬
‫امنز‪7‬ےک‪7‬ااتتخل‪7‬رپ‪7‬به‪75‬ےبطخ‪7‬ڑپےھ‪7‬اجںیئ‪7‬ےگ‪7،‬ےبطخ‪ 7‬ںی‪7‬رطفاےن‪7‬ےک‪7‬اباکحل‪7‬‬
‫اتب ‪7‬اجںیئ۔ ‪7‬ےسیج ‪7‬ہعمج ‪7‬اهر ‪7‬اکنح ‪7‬اک ‪7‬ہبطخ ‪7‬اننس ‪7‬هابج ‪7‬ےہ‪7 ،‬ایس ‪7‬رطح ‪7‬دیعبنی ‪7‬اک ‪7‬ہبطخ‪7‬‬
‫اننس‪7‬یھب‪7‬هابج‪7‬ےہ‪7،‬اس‪7‬ےک‪، 7‬د‪7‬باع‪7‬اجیگ‪7،‬اهر‪7‬رھپ‪7‬بس‪7‬ولگ‪ٓ7‬اسپ‪ 7‬ںی‪7‬دیع‪7‬ںیلم‪7،‬اهر‪7‬‬
‫ياي‪7‬بهرسے‪7‬وک‪7‬ابمرابکبشیپ‪7‬رکںی۔‬
‫باع‬
‫اے‪7‬اہ!‪7‬مہ‪ 7‬ںی‪7‬وج‪7‬اصِبح‪7‬اصن ‪7‬ںیہ‪7،‬اںیہن‪7‬اینپ‪7‬امىل‪7‬تیثیح‪7‬ےک‪7‬اطمقب‪7‬‬
‫دصۂق ‪7‬رطف ‪7‬ابا ‪7‬رکےن ‪7‬یک ‪7‬وتقیف ‪7‬اطع ‪7‬رفام‪7 ،‬دیع ‪7‬ےک ‪7‬بم ‪7‬یک ‪7‬وخایشں ‪7‬بیصن ‪7‬رفام‪7،‬امتل‪7‬رفاضئ‪7‬‬
‫ههاابجت‪7‬یک‪7‬ابایگیئ‪7‬نسحب‪7‬هوخیب‪7‬ااجنل‪7‬بےنی‪7‬یک‪7‬یھب‪7‬وتقیف‪7‬اطع‪7‬رفام‪7،‬لخب‪7‬هوجنکیس‪ 7‬ے‪7‬وفحمظ‪7‬‬
‫رفام‪7 ،‬وخیش ‪ 7‬ے ‪7‬رغوبیں ‪7‬اتحموجں ‪7‬یک ‪7‬دمب ‪7‬رکےن ‪7‬یک ‪7‬وتقیف ‪7‬اطع ‪7‬رفام۔ ‪7‬ںیم ‪7‬کلم ‪7‬هوقل ‪7‬یک‪7‬‬
‫دختم‪7‬اهر‪7‬اس‪7‬یک‪7‬افحتظ‪7‬یک‪7‬اعسبت‪7‬بیصن‪7‬رفام‪ٓ7،‬انیم‪7‬ای ر ّ ‪7‬ااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪7‬اہچرل‪7،‬دیعبنی‪7‬اک‪7‬ایبم‪، 4557،451/17،‬مليقطاا‪7‬۔‬
‫(‪" )1‬اہبریرتعی" ہّصح ُ‬
‫‪344‬‬
‫‪543‬‬ ‫تبحمِرقآنرکمی‬

‫رقآنرکمی‬
‫تبحمِ ِ‬
‫(ۃعمجلرابمر ‪6‬وشّلللرکملّم ‪1441‬ھ‪9292/3/92-‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫شو‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ مو ِم ُرر ﷺ یک ابراگہ ںیم لدب ولرتحلم ےس درود‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسم اک ذنرلہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رقآنرکمیاکاقممورمہبت‬
‫ِ‬
‫رقآن رکمی اخقلِ اکانئت ﷻ یک انزل رکدہ آرخ ی آنامی‬
‫لن لالسم! ِ‬
‫ربلدر ِ‬
‫اجن رتمح ﷺ اک وہ میظع زجعمہ ےہ‪ ،‬سج ںیم کش‬
‫ابربتک اتکب ےہ‪ ،‬ہی ٰیفطصم ِ‬
‫وہبُش یک وکیئ اجنگشئ ںیہن‪ ،‬لس ںیم امہرے ےیل رہ رطح اک وظع وتحیصن لور رضور ی‬
‫رقآن م‬
‫رکي ےس تبحم لور لس ےک لَاکحم رپ لمع یہ ںیم امہر ی‬ ‫َرامنہیئ اک ایبن ےہ۔ ِ‬
‫ّزعت وانومَر ی ےہ‪ ،‬لراش ِد ابر ی اعتیل ےہ‪ْ﴿ :‬دَقَلۤاَنْلَزْنَاْمُكْيَلِا اًبٰتِك ِهْيِفْمُكُرْكِذؕ‪١‬‬
‫اَلَفَاَنْوُلِقْعَت﴾(‪ً" )1‬انیقی مہ ےن اہمتر ی رطف لکی اتکب لاتر ی‪ ،‬سج ںیم اہمتر ی‬
‫انومَر یےہ‪،‬وتایکںیہمتلقعںیہن؟!"۔‬
‫زعزیلن رتحمم! رقآن رکمی لہلل اعتیل یک وتدیح‪ ،‬لور لس ےک روس ںول یک‬
‫ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،17‬األىبواء‪.11 :‬‬

‫‪345‬‬
‫تبحمِرقآنرکمی‬ ‫‪546‬‬
‫راستلرپلامینالےنیکدوعت داتیےہ‪،‬ہیوہالک ِم ّدقمسےہوجںولوگ وکدیسیھ رلہ‬
‫داھک رک‪ ،‬اشرہلہِ تّنج رپ اگزمن رکات ےہ‪ ،‬اخقلِ اکانئت ﷻ لس اتکب ّدقمس یک‬
‫تلیضف ایبن رکےت وہےئ لراشد رفامات ےہ‪َّ﴿ :‬نِا اَذٰه َنٰاْرُقْلا ْيِدْهَي ْيِتَّلِل َيِه‬
‫ُمَوْقَا﴾(‪" )1‬ہیرقآنوہرلہداھکاتےہوجبسےسدیسیھرلہےہ"۔‬
‫ریمےزعزیدووتس!ہیوہالک ِماپ ےہ‪،‬سجںیمرہ کشخورَتاکایبن ےہ‪،‬‬
‫لس یک آایت تمکح ےس ومعمر ںیہ‪ ،‬لس ےک املکت مف َّصل ںیہ‪ ،‬ہی اتکب ےباکر‬
‫رب لاعلنیمل لراشد رفامات ےہ‪:‬‬
‫وضفل ابوت لور رحتفی ودبتلی ےس وفحمظ ےہ‪ ،‬لہلل ّ‬
‫﴿َوٗهَّنِاٌبٰتِكَلزْيِزَعٌۙ‪۰۰۴۱‬اَّلِهْيِتْاَيُلِطاَبْلاْۢنِمِنْيَبِهْيَدَيَواَلْنِمٖهِفْلَخؕ‪ٌ١‬لْيِزْنَت‬
‫ْنِّمٍمْيِكَحٍدْيِمَح﴾(‪ً" )2‬انیقیوہّزعتولیلاتکبےہ‪ ،‬ابلطوکلسیکرطفرلہںیہن‪،‬‬
‫ہنلسےکآےگ ےسہنلس ےک ےھچیپ ےس‪ ،‬لاترل وہل ےہتمکح ولےلبس وخویب‬
‫رسلےہ(رباعتیل)اک"۔‬
‫رقآنرکمیےستبحماکاعمَل‬
‫اصنیحلیک ِ‬
‫ش‬
‫رضحلت رگلیم دقر! لہلل اعتیل ےک من لور اصحل دنبو ےن‪ ،‬ہشیمہ ِ‬
‫رقآن‬ ‫ِ‬
‫وبحمابن‬
‫رکيوکلےنپےیلِلعشمرلہانبای‪،‬تبحمِرقآنیکعمشوکلےنپدںول ںیمالجےئراھک‪ِ ،‬‬ ‫م‬
‫لیہل بجالک ِم ریناییکئالےئ رُپ لس ت ےت وت ہدہ رزی وہ اجےت‪،‬لنےک بوبولَرولح‬
‫شش‬
‫ربلّزعلت‬‫رباکترقآیولَونل ِررینایاکنزولوہات‪،‬لنیکآںیھکنرُپمنلوردلابراگہِ ّ‬
‫رپ ِ‬
‫رقآن اپ ےس تبحم لور‬
‫رقآن رکمی ت ےت‪ ،‬لن یک ِ‬
‫ِ‬ ‫ںیم کھج اجےت‪ ،‬وہ وُج وُج‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،15‬اإلرساء‪.9 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،24‬ح ٓم السجدة‪.42 ،41 :‬‬
‫‪346‬‬
‫‪543‬‬ ‫تبحمِرقآنرکمی‬
‫رقآناپ ےستبحمرکےنولںول لورلساکلس ‬ ‫ِ‬
‫ّدحتقشعںیمزمدیلاضہفوہاتاجات۔ ِ‬
‫وبقل رکےن ولںول ےس قلعتم‪ ،‬لہلل رب لّزعلت لراشد رفامات ےہ‪َ﴿ :‬وَنْوُّرِخَي‬
‫ِناَقْذَاْلِل َنْوُكْبَي َوْمُهُدْيِزَي اًعْوُشُخ﴾(‪" )1‬وہ وھٹڑ ی ےک لَب رگےت ںیہ روےت‬
‫رقآنرکمیلنےکدلاکاکھجؤزمدیڑباھاتےہ"۔‬
‫وہےئ‪،‬لور ِ‬
‫رقآن اپ ےس تہب‬ ‫ِ‬
‫رضحلت رگلیم دقر! لہلل ےک وبحمب واصحل دنبو اک‪ِ ،‬‬
‫رہگلقلعت وہل رکات ےہ‪ ،‬وہ بج التوت رکےت ںیہ‪ ،‬وت لن یک تبحم لور دردرھب ی التوت‬
‫سدانل َ م د‬
‫س نب‬ ‫ےننسےک ےیل‪،‬المہکئ انزل وہےت ںیہ‪ ،‬دحثیِ اپ ںیم ےہ ہک رضحت ّ ِم‬
‫ریضح� ےن‪،‬لکیابررلتےکو توسر ہرقہیکالتوتوروعیک‪،‬وتلناکڑوھڑل وج‬
‫رقبییہدنباھوہلاھت‪،‬لاچکنلسےنللھچوُکدلوردِبانکوروعرکدای‪،‬بجآپ ِ‬
‫التوت‬
‫رقآنوموقفرکےتوتڑوھڑلیھبللھچوُکدوموقفرکداتی‪،‬آپ� ےنرھپالتوتوروع‬
‫یکوتڑوھڑےےن رھپےس دِبانکوروع رکدای‪،‬لسرطح یئابر وہل‪،‬آپےکاصازبلدے‬
‫ٰییحیڑوھڑےےکرقبییہےٹیلوہےئ‪،‬ےھ‪،‬اذہلآپےن ِ‬
‫التوترقآنوموقفرکد ی‬
‫ہک ںیہک لںیہن ڑوھڑے ےس وچٹ ہن آاجےئ‪ ،‬بج آپ ےن آنامن یک رطف اگنہ لاھٹ رک‬
‫يکرظن آیئ‪،‬سجںیمرچلوغ یکرطح َروینش‬
‫داھکی‪،‬وتابدلیکرطحوکیئونرلیزیچاسہی م‬
‫یھت‪ ،‬نکیل بج ابرہ ےلکن وت ھچک رظن ہن آای‪ ،‬حبص ابراگہِراستل ﷺ ںیم احرض وہ رک امتم‬
‫َت لِ َص ْوتِ َك‪،‬‬
‫اجنرتمح ﷺ ےنرفامای‪« :‬تِ ْل َك ادَ ًَ ِئك َُة َدى ْ‬ ‫امرجلانسای‪،‬وتٰیفطصم ِ‬
‫َّاس إِ َل ْو َها‪َ َٓ ،‬تت ََوارى ِمن ُْه ْم»(‪" )2‬وہ رفےتش‬
‫َو َل ْو َق َر ْأ َت َألَ ْص َب َح ْت َينْ ُظ ُر الن ُ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،15‬اإلرساء‪.119 :‬‬

‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب فضائل القرآن‪ ،‬ر‪ ،5118 :‬صـ‪.899‬‬
‫‪347‬‬
‫تبحمِرقآنرکمی‬ ‫‪543‬‬
‫‪،‬ےھوج اہمتری آولز ےکرقبی رقبیآےئگ ‪،‬ےھ‪ ،‬لرگ متڑپےتھ رےتہ وت وہ حبصکت مویہن‬
‫ے‬
‫رےتہ‪،‬لورںولگیھبولحضوَطررپلناکاشمدَہہرک ميل!"۔‬
‫رقآنرکمییکتلیضف‬ ‫ِ‬
‫التوت ِ‬
‫رب لاعلنیمل ےن لس ّدقمس اتکب یک التوت‬ ‫ِ‬
‫رضحلت رگلیم دقر! لہلل ّ‬
‫رکےنولںول ےکےیل‪،‬ےبدحلرج ووثلبلور رتمحورباکتریھکںیہ‪ ،‬ہیوہاتکیواعیل‬
‫اشن اتکب ےہ‪ ،‬سج ےکلکی رحف ڑپےنھ رپ لہلل رب لّزعلت ےن دس‪ 12‬ایکین‬
‫ریھکںیہ‪،‬رضحت ّ ِم‬
‫سداندبعلہللنبوعسمد� ےسرولتیےہ‪،‬رس َو ِروکنینﷺ‬
‫ِ‬ ‫ےن لراشد رفامای‪َ « :‬م ْن َق َر َأ َح ْرف ًا ِم ْن كِت ِ‬
‫َاب اهللِ‪َ ،‬ف َل ُه بِه َح َسنَ ٌة‪َ ،‬و ْ َ‬
‫احل َسنَ ُة‬
‫ٌ‪،‬‬ ‫ٌ‪َ ،‬وَٓ ٌم َح ْر ٌ‬ ‫ٌ َح ْر ٌ‬ ‫ٌ‪َ ،‬و َلكِ ْن َأل ِ ٌ‬
‫ول‪ :‬ا ٓل َح ْر ٌ‬ ‫اِلَا‪َ َٓ ،‬أ ُق ُ‬‫ْش َأم َث ِ‬
‫بِ َع ْ ِ ْ‬
‫ٌ» "سج ےن اتکب لہلل اک لکی رحف ڑپاھ‪ ،‬لس ےک ےیل لس ےک‬ ‫وم َح ْر ٌ‬ ‫ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫َوم ٌ‬
‫وعض لکی یکین ےہ‪ ،‬لور لکی یکین اک وثلب دس‪ 12‬انگ وہات ےہ۔ ںیم ںیہن اتہک ہک "لمل"‬
‫لکیرحفےہ‪،‬ہکلبلفللکیرحف‪،‬الملکیرحفلورمیملکیرحفےہ"۔‬
‫رقآنرکمیلہللربلاعلنیملیکلَومنلوتمعن ںیمےسلکیمیظع‬
‫رتحمماھبویئ! ِ‬
‫رتنی تمعن ےہ‪ ،‬ہی الکم اپ ربو ِز ایقتم لینپ التوت رکےن ولںول یک افسرش‬
‫وش‬
‫آن‪َ :‬فإِ َّى ُه َي ْي ِ ْ‬
‫ِت َي ْو َم‬ ‫وشاتع یھب رکے اگ‪ ،‬دحثیِ اپ ںیم رفامای‪« :‬ا ْق َر ُءوا ا ْل ُق ْر َ‬ ‫َ‬
‫"رقآن اپ ڑپاھ رکو ہک ہی ایقتم ےک دن لےنپ‬
‫ِ‬ ‫ا ْل ِق َوا َم ِة َص ِف ْوع ًا ألَ ْص َحابه»‬
‫ِ (‪)2‬‬

‫وش‬
‫ڑپےنھولںول یک َشاتعرکےاگ"۔‬

‫أبواب فضائل القرآن‪ ،‬ر‪.175/5 ،2911 :‬‬

‫ُ‬ ‫(‪" )1‬شنن السمذي"‬
‫(‪" )2‬صحوح مسلم" كتاب صالة ادسافرين‪ ،‬ر‪ ،1874 :‬صـ‪.325‬‬
‫‪348‬‬
‫‪542‬‬ ‫تبحمِرقآنرکمی‬
‫تبحم لور لدب ولرتحلم ےک اسھت لس شّدقمس اتکب یک التوت رکےن ولال‪،‬‬
‫پخ ے‬
‫گ‬
‫میظعلرجووثلبےکاسھتاسھتلانیمطنِیبلقلور ت ئلامینیک َدوتلےسیھبامالامل‬
‫ت قشع‬ ‫وہات ےہ‪ ،‬لس یک ابرابرالتوت ےس لاتکٹہ ےک اجبےئ‪ ،‬تبحمِ لیہل لور الح َو ِ‬
‫رقآنرکمییکالتوترکےتںیہ‪،‬وہ‬
‫ںیمزمدیلاضہفوہاتےہ۔وجںولگلےھچلدنلزےس ِ‬
‫ڑبے وخش بیصن ںیہ‪ ،‬لور نج ےک ےیل لس یک التوت ںیم وکیئ دوشلر ی ےہ‪ ،‬وہ‬
‫ش‬
‫ںولگ یھب ڑبے تخب آور ںیہ ہک بن رکمی ﷺ ےن لںیہن دےنگ وثلب یک ون ِدی‬
‫اه ٌر بِ ِه‪َ ،‬م َع‬
‫آن و ُهو م ِ‬ ‫ِ‬
‫ّرسمت دےتی وہےئ لراشد رفامای‪« :‬ا َّلذ ْي َي ْق َر ُأ ا ْل ُق ْر َ َ َ َ‬
‫الس َفر ِة ا ْلكِرا ِم ا ْلزر ِة‪ ،‬وا َّل ِذي ي ْقر ُؤه وهو ي ْشتَدُّ َع َلو ِه‪َ ،‬ف َله َأجر ِ‬
‫ان»‬
‫(‪)1‬‬
‫ُ ْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َََ َ ْ َ َ ُ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ‬
‫"وجرقآنڑپےنھںیمامرہےہ‪،‬وہرکلًاماکنیبتےکاسھتےہ‪،‬لوروجر ر رکرقآن‬
‫ڑپاتھےہ‪،‬لورڑپانھلسرپدوشلرےہ‪،‬ینعیلسیکزابنآاسیےسںیہنیتلچ‪،‬فیلکت‬
‫يلدانگوثلبےہ"۔‬
‫ےکاسھتلافلظلدلرکاپاتےہ‪،‬لسےک م‬
‫لیسرطحلکیلَوراقممرپروسللہللﷺ ےنلراشدرفامای‪َ « :‬م َث ُل ا َّل ِذ ْي‬
‫ز َرة‪َ ،‬و َم َث ُل ا َّل ِذي َي ْق َر ُأ‬ ‫ِ ِ‬
‫الس َف َرة ا ْلك َرا ِم ا ْل َ َ‬
‫ِ‬ ‫َي ْق َر ُأ ا ْل ُق ْر َ‬
‫آن َو ُه َو َحاف ٌظ َل ُه‪َ ،‬م َع َّ‬
‫آن َو ُه َو َي َت َع َاهدُ ُه‪َ ،‬و ُه َو َع َل ْو ِه َص ِد ْيدٌ ‪َ ،‬ف َل ُه َأ ْج َران»(‪" )2‬لسصخشیکاثملوج‬ ‫ا ْل ُق ْر َ‬
‫رقآناپ ڑپاتھےہلورلساکاحظفےہ‪،‬وہلنرفوتش ےکاسھتےہوجرقآناپ وک‬ ‫ِ‬
‫َل ِرحوفحمظےسےتھکلںیہ‪،‬لورلسیکاثملوجرقآنڑپاتھےہ‪،‬لورلس یکرکتلر(ینعیاید)‬
‫رکاتےہ‪،‬احالہکنوہلسرپدوشلرےہ‪،‬وتلسےکےیلدو‪9‬لَرجںیہ"۔‬

‫(‪" )1‬شنن أيب داود" باب يف ثواب قرآءة القرآن‪ ،‬ر‪ ،1454 :‬صـ‪.217‬‬
‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب التفسر‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪ ،4937 :‬صـ‪.881‬‬
‫‪349‬‬
‫تبحمِرقآنرکمی‬ ‫‪532‬‬
‫رب لاعلنیمل ےس تبحم یک‬ ‫رضحلت رتحمم! ِ‬
‫الکم رینای یک التوت اک فغش ّ‬ ‫ِ‬
‫رقآن اپ ےس تبحم ےک ابثع‪ ،‬بش وروز لس یک‬
‫لکی میظع العتم ےہ‪ ،‬وج ںولگ ِ‬
‫التوتںیمرصموفرےتہںیہ‪،‬لورلسیکامیلعتتوکلینپذلترپالوگرکےتںیہ‪،‬لن‬
‫لطملونلرےہ‪،‬لورابھبیھبۂ ب انوونرےہ‪،‬دیم ںیمیھبلنیکدقرو تلتلد‬
‫اکاظرہیھب ِ‬
‫رکد یاجیتےہ‪،‬لورتّنجںیمیھبلنوک ِ‬
‫اقمامترہعیفرپافزئایکاجےئاگ۔‬
‫رقآناپ ںیموغرورکفیکاتدیک‬
‫ِ‬
‫رقآن م‬
‫رکيیکالتوترکان‪،‬تبحمرھب یاگنہےسلےسدانھکی‪،‬لورلس‬ ‫اجنربلدر! ِ‬
‫ِ‬ ‫ش‬
‫ںیم َغررورکفرکانبسابعدتےہ‪،‬لکیآتیھجمسرکڑپانھ‪،‬انبےھجمسڑپےنھےستہبرتہب‬
‫رقآن دیجم ےک لَاکحم ںیم وغر ورکف یک اتدیک رکےت وہےئ‬
‫ےہ‪ ،‬لہلل رب لاعلنیمل ںیمہ ِ‬
‫لراشدرفاماتےہ‪﴿ :‬اَلَفَاَنْوُرَّبَدَتَيَنٰاْرُقْلا﴾(‪" )1‬وتایکرقآنںیموغرںیہنرکےت؟!"۔‬
‫ش‬
‫مف ّس زرنیِ رکلم رفامےت ںیہ ہک "رہ صخش اک َغرر رکان دحیلعہ دحیلعہ ےہ‪ ،‬دہتجمنی‬
‫ش‬ ‫ش‬
‫َ‬ ‫م‬
‫رقآن اپ ںیم َغرر رکےک وریع اسملئ اکنںیل‪ ،‬اصنیحل لس يم غرر ورکف رکےک لَرسلر‬ ‫ِ‬
‫ش‬
‫ولعممرکںی‪،‬املعےئرکلم َغرررکےکلَاکحمیکںیتمکحولعممرکںی‪،‬لوروعلم ِ‬
‫رقآن‬
‫ش‬
‫ورومز‬
‫رکمیںیم َغرررکےکلامینوکاتزہرکںی"(‪)9‬لوراملعےئرکلمےساسملئںیھکیس۔‬
‫تبحمِرقآنلورلسےکدندوودوف یدل‬
‫رقآندیجم ےسرساشردنبو ےکےیل‬
‫زعزیلننَم!لہللربلاعلنیملتبحمِ ِ‬
‫ِ‬
‫اشکدیگ وآاسی دیپل رفامات ےہ‪ ،‬لن ےک ےیل ریخ والھبیئ ڑباھ د ی اجیت ےہ‪ ،‬لن ےک اپس‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬النِّساء‪.82 :‬‬

‫ش‬
‫(‪")9‬ریسفتونر لرعلافن"پ‪،ِ 3‬ناء‪،‬زریِآتی‪،39:‬؃‪145‬۔‬
‫‪350‬‬
‫‪531‬‬ ‫تبحمِرقآنرکمی‬
‫رقآناپ ےس‬
‫رفےتشاحرضوہےتںیہ‪،‬لور ایشنیطرھگو ےسلکن اجےتںیہ‪،‬تبحمِ ِ‬
‫رحموم ںولوگ ےک ےیل یگنت وہیت ےہ‪ ،‬ریخ وربتک مک وہیت ےہ‪ ،‬لور ایشنیط لےسی رھگو‬
‫ںیم دللخ وہ اجےت ںیہ‪ ،‬اذہل سج ےن لےنپ دل وک رقآ ِن رکمی لور لس یک تبحم ےس آابد‬
‫رکایل‪،‬وہلانیمطنووکسناپرکیقیقحینعمںیماکایمبواکرملنوہایگ۔‬
‫سدان دبع لہلل نب وعسمد � لراشد رفامےت ںیہ ‪« :‬إِ َّن َه َذا‬ ‫رضحت ّ ِم‬
‫اش َت َط ْعت ُْم‪َ ،‬فإِ ِِّّن َٓ َأ ْع َل ُم َص ْوئ ًا َأ ْص َف َر ِم ْن‬ ‫ِ‬
‫آن َم ْي ُد َب ُة اهللِ‪َ ،‬ف ُخ ُذوا منْ ُه َما ْ‬
‫ا ْل ُق ْر َ‬
‫ب ا َّل ِذي َل ْو َس فِ ِوه‬ ‫َش ٌء‪َ ،‬وإِ َّن ا ْل َق ْل َ‬
‫َاب اهللِ َ ْ‬ ‫ت‪َ ،‬ل ْو َس فِ ِوه ِم ْن كِت ِ‬ ‫َخ ٍر ِمن بو ٍ‬
‫ْ ْ َْ‬
‫اب ا ْل َب ْو ِت ا َّل ِذي َٓ َشاكِ َن َل ُه»(‪ً" )1‬انیقیہی‬ ‫َش ٌء‪َ ،‬خ ِر ٌب ك َ‬
‫َخ َر ِ‬ ‫هلل َ ْ‬
‫َاب ا ِ‬ ‫ِم ْن كِت ِ‬
‫رقآن رکمی لہلل اک لکی دوتسر ےہ‪ ،‬وت لس ںیم ےس لینپ لاطتستع ےک اطمقب ےل ںول‪،‬‬
‫ِ‬
‫ریمےملعےکاطمقبلسرھگےسزایدہریخوربتکےسرحموموکیئزیچںیہن‪،‬ہکاہج لہلل‬
‫(رقآنرکمی)ںیمےسھچکیھبہنوہ‪،‬لورسجدلںیملہللیکاتکبںیمےسھچک‬
‫یکاتکب ِ‬
‫ںیہن‪،‬وہوریلنےہلسریغآابدرھگیکرطحےہ‪،‬سجںیموکیئرےنہولالںیہن"۔‬
‫رقآنرکمییکالتوتےسلےنپرھگو وکآابدےیجیک‪،‬لورلےنپوچب وکلسیک‬
‫ذٰہلل ِ‬
‫امیلعتت ےس روانشس رکلےیئ‪ ،‬روسل لہلل ﷺ ےن رفامای‪َ « :‬من َق َر َأ ا ْل ُق َ‬
‫رآن‬
‫ُور َض ْو ُؤ ُه ِم ْث ُل َض ْو ِء‬
‫َو َت َع َّل َم ُه َو َع ِم َل بِ ِه‪ُ ،‬أ ْلبِ َس َي ْو َم ا ْل ِق َوا َم ِة تَاج ًا ِم ْن ى ٍ‬
‫َان َٓ ُي َق َّو ُم ِ ِِب ََم الدُّ ْى َوا‪َ ،‬ف َو ُقوَٓن‪ :‬بِ َم ك ُِس ْونَا؟‬
‫س‪ ،‬ويكْسى و ْالِدَ ي ِه ح َّلت ِ‬
‫الش ْم ِ َ ُ َ َ ْ ُ‬ ‫َّ‬
‫رقآناپ وکڑپاھ‪،‬لےساھکیسلورلسرپ‬ ‫آن»(‪" )2‬سجےن ِ‬ ‫َف ُو َق ْا ُل‪ :‬بِ َي ْخ ِذ َو َل ِدك ََُم ا ْل ُق َر َ‬

‫(‪" )1‬شنن الدارمي" باب فضل من قرأ القرآن‪ ،‬ر‪.521/2 ،3317 :‬‬
‫متفرقة‪ ،‬ر‪.791/2 ،2186 :‬‬
‫ستدرك احلاكم" ذكر فضائل شور وآي ّ‬
‫(‪ُ " )2‬م َ‬
‫‪351‬‬
‫تبحمِرقآنرکمی‬ ‫‪539‬‬
‫لمعایک‪،‬لےسایقتمےکدنونراکلاسیاتجانہپایاجےئاگ‪،‬سجیک َروینشوسرجیک َروینش‬
‫یکرطحوہیگ‪،‬لورلسےکولدلنیوکدو‪ 9‬لےسییتمیقابلسانہپےئاجںیئےگ‪،‬وجدیم رھب‬
‫ےسللضفویتمیقوہ ےگ‪،‬وتوہںیہکےگہکںیمہسکوہجےسہیابلسانہپایایگےہ؟اہک‬
‫رقآنرکمییکامیلعتترپلمعےک ببےس"۔‬
‫اجےئاگہکاہمترےےچبےک ِ‬
‫رقآن اپ یک امیلعتت رپ لمع رکان‪،‬‬
‫ریمے زعزی دووتس‪ ،‬اھبویئ لور زبروگ! ِ‬
‫لاسنن ےک ےیل افش اک ابثع یھب ےہ‪ ،‬ہک رقآن رہ اظرہ ی وابینط‪ ،‬رواحی لور امسجی‬
‫ربلاعلنیملاکرفامنےہ‪َ﴿ :‬وُلِّزَنُنَنِمِنٰاْرُقْلااَمَوُه‬
‫امیبر یےکےیلافشےہ‪،‬لہلل ّ‬
‫ٌءٓاَفِش َّوٌةَمْحَر َنْيِنِمْؤُمْلِّل﴾(‪" )1‬مہ رقآن ںیم وہ زیچ لاترےت ںیہ‪ ،‬وج لامین ولںول‬
‫ےکےیلافشلور َرتمحےہ"۔لس آِتیرکہمییکریسفتںیمرسفمنیِرکلمرفامےتںیہ‬
‫َرملض اظرہہ وابہنط‪ ،‬اہجتل ورمگلیہ وریغہ دور وہےت ںیہ‪ ،‬اظرہ ی‬
‫ہک "لس ےس رملد ل ِ‬
‫لاداقدلتابا ہلورلَِقا ِ ر ِذد ہ دعف وہےتںیہ‪ ،‬دئا ِ‬
‫ِ‬ ‫وابینط تحص احہ وہیت ےہ‪،‬‬
‫اتکب‬
‫افصت دیمحہ لور لےھچ لَِقا احہ وہےت ںیہ ویکہکن ہی ِ‬‫ارف لِل ٰہت مو‪ِ ،‬‬
‫ہّقح َوَم ِ‬
‫نیبم لےسی ولعم وداللئ رپ لمتشم ےہ‪ ،‬وج َوامہی واطیشی وتملظ وک لےنپ لونلر ےس‬
‫تسین وانوُبد رک دےتی ںیہ‪ ،‬لور لس اک لکی لکی رحف رب ںو اک نالہن ےہ‪ ،‬سج ےس‬
‫امسجیلَرملضلورآبیسیھبدوروہےتںیہ"(‪)9‬۔‬
‫لہلل‪B‬ےنلراشدرفامای‪ُ﴿ :‬هّٰللَاَلَّزَنَنَسْحَاِثْيِدَحْلااًبٰتِكاًهِباَشَتُّمَيِناَثَّمۗۖ‪١‬‬
‫ُّرِعَشْقَت ُهْنِم ُدْوُلُج َنْيِذَّلا َنْوَشْخَي ْمُهَّبَرۚ‪َّ ١‬مُث ُنْيِلَت ْمُهُدْوُلُج َوْمُهُبْوُلُق ىٰلِا ِرْكِذ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،15‬اإلرساء‪.82 :‬‬

‫(‪" )9‬نالنئلرعلافنیفریسفتلرقلآن"پ‪،13‬لِرسلء‪،‬زریِآتی‪341،39:‬؃‪ً،349 -‬اصخلم۔‬
‫‪352‬‬
‫‪535‬‬ ‫تبحمِرقآنرکمی‬
‫ِهّٰللا﴾(‪" )1‬لهلل اعتیل ےن بس ےس لیھچ اتکب لاتر ی‪ ،‬ہک ل ّول ےس آرخ کت لکی یس‬
‫ےہ‪ ،‬دورہےایبنولیل‪ ،‬لسےسلنےکدبنرپابلڑھکےوہےتںیہوجلےنپرب‬
‫ےسڈرےتںیہ‪،‬رھپلن یکاھکںیللوردلای ِددخلیکرطفرتبغںیمرنمڑپےتںیہ"۔‬
‫ہیاچر‪4‬ںیتفصرقآنورفییکںیہ‪،‬وجرتہبنیاتکباسکی حیصفوغیلبےہ‪،‬لس‬
‫ےک دورہے ایبنںیہ‪،‬ینعی ودعےےکاسھت ودیع‪َ ،‬رتمحےک اسھت ذعلب‪ ،‬تملظ‬
‫ےکاسھتونراک ِذرکےہ‪،‬لورہیابرابرڑپیھاجےنولیللیسیاتکبےہ‪،‬وجرہابریم لطفدیتی‬
‫رقآناپ ےس‪،‬لنرپلیسی‬ ‫ےہ‪،‬لوایلءلہللاکہیاحل وہاتےہہکلہللےک ِذرکلور ِ‬
‫التوت ِ‬
‫رتّقاطر یوہیتےہہکلنےکروےٹگنڑھکےوہاجےتںیہ‪،‬لوردلنیَچاپےتںیہ۔‬
‫رقآنرکمیےکاسھتدجتدیِقلعتوتبحم‬
‫ِ‬
‫زعزیلن رگلیم دقر! َمرت ےس ےلہپ زدنیگ وک تمینغ اجںین‪ ،‬ل ِ‬
‫امعل اصہحل‬ ‫ِ‬
‫وش‬
‫رقآن رکمی وک لینپ اعدت انبںیئ‪ ،‬لور لینپ َشاتع اک اسامن رکںی اتہک ںیمہ‬ ‫ِ‬
‫والتوت ِ‬
‫ش‬
‫رب ّحان واّنمن یک رِاض ووخونشد ی احہ وہ‪ ،‬لس یک‬‫تّنج ےک لٰیلع دراجت‪ ،‬لور ِ‬
‫ِ‬
‫آایت رکہمی ںیم وغر ورکف رکںی‪ ،‬لس ےک ََمای وک ےنھجمس یک وکشش رکںی‪ ،‬لور لس ےک‬
‫رقآن اپ ےس‬ ‫لَاکحم لوروتحیصن ےس لافتسدہ رکںی اتہک امہرل قلعت لہلل‪ ،‬روسل لور ِ‬
‫زمدی ہتخپ وہ اجےئ‪ ،‬لہلل اعتیل لراشد رفاماتےہ‪ٌ﴿ :‬بٰتِك ُهٰنْلَزْنَا َكْيَلِا ٌكَرٰبُم اْۤوُرَّبَّدَيِّل‬
‫ٖهِتٰيٰاَوَرَّكَذَتَيِل اوُلوُاِباَبْلَاْلا﴾(‪" )2‬ہی لکی اتکب ےہ ہک مہ ےن اہمتری رطف لاتر ی‬
‫ربتکولیل اتہکلسیکآوتی وکوسںیچلورلقعدنمتحیصناحہ رکںی"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،23‬الزمر‪.23 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،23‬ص‪.29 :‬‬
‫‪353‬‬
‫تبحمِرقآنرکمی‬ ‫‪534‬‬
‫ذٰہلل وصخیص لامتہم ےک اسھت لانپ قلعت الک ِم اپ ےس زمدیوبضمط رکںی‪،‬‬
‫اجن رتمحﷺ یک ِ‬
‫ریست ہبّیطےکاطمقب لینپزدنیگ ںیم‬ ‫لسےکلَاکحم وکیفطصم ِ‬
‫رقآناپ ےسلینپیلمعتبحماکوبثتدںی۔‬
‫الوگرکںی‪،‬لور ِ‬
‫داع‬
‫رقآن میظع ےسیچستبحماطعرفام‪ ،‬لس ےسدہلتیوتحیصن‬‫لےلہلل!ںیمہ ِ‬
‫رقآن مخ بتمدد وک امہرے‬
‫احہ رکےن لور لےس ےنھکیس اھکسےن یک اعسدت بیصن رفام‪ِ ،‬‬
‫دںول یک اہبر‪ ،‬آوھکن اک ونر لور ومغ اک دملول انب‪ ،‬ںیمہ روزلہن لس یک التوت یک وتقیف‬
‫اطع رفام‪ ،‬لےنپ وچب وک احظفِ رقآن انبےن یک اعسدت اطع رفام‪ ،‬امتم رفلضئ وولابجت یک‬
‫ربلاعلنیمل!۔‬
‫لدلیگیئنسحبووخیبلاجنمدےنییکیھبوتقیفاطعرفام‪،‬آنیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪354‬‬
‫‪577‬‬ ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلا ء<اریمِ<زمحہ<� ُ‬

‫ُ‬
‫گنجِ<اُدُح<اهر ّ ِی‬
‫<سد<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬
‫(ۃعمج<ارابمر ُ‪<35‬وشّاك<ارکمللُ‪3663‬ھ‪4242/8/7ُ-‬ء) ُ‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر <رُپونر‪< ،‬اشعفِ <وی ِل و‬
‫<نر <ﷺ <یک <ابراگہ <ںیم <ادب <هارتحال <ےس <درهد<‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل <اک <ذنراہن <شیپ <ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ی ن‬ ‫ِ‬
‫<دمی<ّونمرہ<ےس<رقت ًابی<نی‪<5‬لیم<‬
‫رضحات<رتحمل!<ادُح<اکی<اہپڑ<اک<انل<ےہ‪<،‬وج ۂ‬
‫ےک <افہلص <رپ <ےہ‪< ،‬وچہکن <قح <ه <ابلط <اک <ہی <میظع <رعمہک <ایس <اہپڑ <ےک <دانم <ںیم <شیپ <آ یۂي<‬
‫<رقآم<دیجم<یک<فلتخم<آوتیں<ںیم<‬
‫اھت‪<،‬ذہلا<ہی<گنج<زغهۂ<ادُح<ےک<انل<ےس<وہشمر<ےہ‪<،‬اهر ِ‬
‫یھب‪<،‬رپ َهر<اگ ِر<اعمل<ےن<اس<گنج<ےک<هااعقت<اک<ذرک<رفامای<ےہ۔ ُ‬
‫اس<گنج<اک<اِامجیل<هاہعق‬
‫زام<رگایم<دقر!<گنج<ِادح<اک<اِامجیل<هاہعق<ہی<ےہ‪<،‬ہک<گنجِ<دبر<ںیم<تسکش<‬ ‫ی‬
‫زعي ُِ‬
‫اھکےن<رپ<اّفکر<وک<ڑبا َ<رجن <هاَمل<اھت‪<،‬ذہلا <اوہنں<ےن<ااقتنل<یک<رغض <ےس‪<،‬اکی<ڑبا <رکشل یۂ<تر<‬
‫<روسك<رکمی<ﷺُوک<ربخ<یلم<ہک<رکشلِ<اّفکر ی‬ ‫ن‬
‫دام<ادح<‬‫<م ِ‬ ‫رکےک<دم ییۂ<ّونمرہ<اک< دص<ای‪<،‬بج ِ‬
‫ااحصب <رکال <�ُےس <وشمرہ<‬ ‫اجم<رتمح <ﷺُےن<اےنپ< ِ‬ ‫ںیم <ارتا <ےہ‪< ،‬وت <ٰىفطصم< ِ‬
‫رفامای‪< ،‬اس <اشُمهرت <ںیم <دبع <اہلل <نب <ا َ َب <نب <ولسك <انمقف <وک <یھب <البای <ایگ‪< ،‬وج <اس <ےس<‬
‫‪355‬‬
 ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬ ‫‪578‬‬
‫<يل<ںیہن<الُبای<ایگ<اھت۔<ارثک<ااصنر<اهر<دبع<اہلل<نب<ا َ َب<یک<ہی<راےئ<‬
‫ےلہپ<یھبک<یسک<وشمرن<ےک ی‬
‫ی ن‬
‫دمی <ہبّیط <یہ <ںیم <رشتفی <رںیھك‪< ،‬اهر <بج <اّفکر<‬‫وہیئ‪< ،‬ہک <وضحر <رس َه ِر <اکانئت <ﷺُ ۂ‬
‫<سِ<اعمل<ﷺُیک<یھب<یھت‪<،‬نکیل<‬ ‫اہیں<آںیئ<بت<ام<ےس<اقمہلب<ای<اجےئ‪<،‬یہی<رمیض ّ ِی د‬
‫ی ن‬
‫<دمی <ہبّیط <ےس <ابرہ <لکن <رک <اّفکر <ےس <ڑلان<‬
‫ضعب <احصۂب <رکال <� <یک <راےئ <ہی <وہیئ <ہک ۂ‬
‫اجم <رتمح <ﷺُاےنپ<رھگ<‬ ‫اچہ‪<،‬اهر<ایس<رپ<اوہنں<ےن<اِرصار<یھب<ای‪<<،‬ىفطصم< ِ‬ ‫يی‬
‫رشتفی <ےل <ےئگ‪< ،‬اهر <ا َِحِلس <زَ بیِ <نت <رفام <رک <ابرہ <رشتفی <الےئ‪< ،‬وضحر <رتمحِ <اعمل<‬
‫<ااحصب<رکال <�ُوک َ<نداتم<وہیئ<اهر<اوہنں <ےن<رعض<یک‪<،‬ہک<‬‫ﷺُوک<دھکی<رک<ام ِ‬
‫وضحر<ﷺُوک<راےئ<دانی<اهر<اس<رپ<اِرصار<رکان<امہری<یطلغ<یھت‪< ،‬ںیمہ<اعُمف<رفام<‬
‫ن‬
‫دےیجی!<اهر<وج<رمض<ابُمر <وہ<هیہ<ےیجیک!<وضحر<رتمحِ<وکنی<ﷺ<ےن<رفامای<ہک<"یبن<‬
‫<يل<ہی<انمبس<ںیہن<ہک<ایھتہر<نہپ<رک<گنج<ےس<ےلہپ<اےس<ااتر<دے"۔ ُ‬
‫ےک ی‬
‫دام <ادح <ںیم <دبھ <ای <رعمجات <وک <ےچنہپ <ےھت‪< ،‬اهر <روسك<ِرکمی<‬
‫<م ِ‬‫رشمنیک ی‬
‫ﷺُےن <ۃعمج <ارابمر <ےک <دم <دعب <امن ِز <ہعمج‪< ،‬اکی <ااصنری <یک <امن ِز <انجزہ <ڑپھ <رک‪<،‬‬
‫ادح <رشفی <یک <فرف <رهاہن <وہےن <ےک < ےی <رکشل <رایر <ای‪< ،‬اهر <دنپرہ‪< 37‬وشّاك <‪< 5‬رجہی<‬
‫<ادیام <ادح <ےچنہپ۔ <اہپڑ <اک <اکی ّ<درہ <وج <رکشلِ <االسل <ےک <ےھچیپ <اھت‪< ،‬اس <فرف<‬
‫ِ‬ ‫ربهز <ہتفہ‬
‫ےس<ادنہشی<اھت<ہک<یسک<هتق<دنمش<تشپ<رپ<ےس<آرک<ہلمح<رک<دے؛<ذہلا<وضحر<رُپ<ونر<ﷺُ‬
‫ےن<رضحت ّ ِی د‬
‫<سان<دبع<اہلل<نب<ریبُج<�ُوک<اچپس‪<72‬ریت<ادنازهں<ےک<اسھت<هاہں<امومر<‬
‫رفامای‪<،‬ہک<ارگ<دنمش<اس<فرف<ےس<ہلمح<آهر<وہ‪<،‬وت<ریت<ادنازی<رکےک<اےس<دعف<رک<دای<اجےئ‪<،‬‬
‫اسھت<یہ<اںیہن<مکح<دای<ہک<"امہری< حتف<وہ<ای<تسکش‪<،‬یسک<احك<ںیم<اہیں<ےس<تم<انٹہ‪<،‬اهر<‬
‫اس<ہگج<وک<رہ<زگ<ہن<وھچڑان!"۔ ُ‬
‫‪356‬‬
‫‪579‬‬ ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلا ء<اریمِ<زمحہ<� ُ‬

‫انمنیقف<یک<رشارت ُ‬
‫دبع<اہلل<نب<ا َ َب<نب<ولسك<انمقف<سج<ےن<دمہنی<ہبّیط<ںیم<رہ<رک<گنج<یک<راےئ<‬
‫<يک <اجےن <ےکببس <ربمہ <وہا‪< ،‬اهر <ےنہک <اگل <ہک <وضحر<‬ ‫دی <یھت‪< ،‬اینپ <راےئ <ےک <الخف ی‬
‫ل‪<،‬اهر<ریمی<ابت<یک<رپهان<ںیہن<یک!<دبع<اہلل<نب<ا َ َب<‬
‫ﷺُےن َ و<نرمع<ڑلوکں<اک<انہک<وت<امم< ی ۂ‬
‫ےک <اسھت <نی <وس‪< 522‬انمقف <یھب <ےھت‪< ،‬اس <ےن <ام <ےس <اہک <ہک <بج <دنمش <رکشلِ <االسل<‬
‫رکشل <االسل <ںیم <اَری <یک <تیفیک<‬
‫ےک <اقملب <آاجےئ‪< ،‬نیع <اس <هتق <اھبگ <اُانھٹ؛ <اتہک < ِ‬
‫دیپا<وہ<اجےئ‪<،‬اهر<ںیہمت<دھکی<رک<درگی< گگ<یھب<اھبگ<ںیل!۔ ُ‬
‫اہلل<هروسك<یک<اِاطتع<ےک<وفادئ ُ‬
‫املسمونں <ےک <رکشل <ںیم <کُ <دعتاد <عم <ام <انمنیقف <ےک ی<اي <زہار <یھت‪< ،‬اهر<‬
‫رشمنیک <نی<زہارےھت۔ <اقمہلب<وہےت<یہ<دبع<اہلل<نب<ا َ َب <انمقف<اےنپ<نی <وس‪<522‬‬
‫ااحصب <رکال<�‪<،‬‬‫اسویھتں<وک<ےل <رک <اھبگ<‪،‬الک‪< ،‬وضحر <ﷺُےک <است<وس‪ِ <922‬‬
‫ی‬ ‫ن‬
‫وضحر َ<ن <رکي <ﷺےکاسھت <رہ <ےئگ‪< ،‬اہلل <اعتٰیل <ےن <ام <بس <وک <اثتب <دقل <راھک‪<،‬‬
‫اہیں <کت <ہک <رشمنیک<وک <تسکش <وہیئ۔ <اس <هتق <احصۂب <رکال <� <اھبےتگ <وہےئ<‬
‫رشمنیک<ےک<ےھچیپ<ڑپ<ےئگ‪<،‬اهر<وضحر ّ ِی د‬
‫<سِ<اعمل<ﷺُےن<سج<ہگج<اقمئ<رےنہ<ےک ی‬
‫<يل<‬
‫رفامای <اھت <هاہں <اقمئ <ہن <رےہ‪< ،‬اس <رپ <املسمونں <وک <اھبری <اصقنم <ااھٹان <ڑپا۔ <وگای <اہلل <اعتٰیل<‬
‫ےن <اںیہن <ہی <داھک <دای‪< ،‬ہک <دبر <ںیم <اہلل <هروسك <یک <رفامربنداری <یک <ربتک <ےس <حتف <احلص<‬
‫وہیئ<یھت‪<،‬اہیں<وضح ُِر<ارکل<ﷺُےک<مکح<رپ<لمع<رت <رکےن<ےک<ابث<ہجیتن<ہی<وہا‪<،‬‬
‫ہک <اہلل <اعتٰیل <ےن <رشمنیک <ےک <د گں <ےس <ام <اک <ربع <اهر <ام <یک<تبیہ <دهر <رفامیئ‪<،‬‬
‫رشمك<ےن<ٹلپ<رک<دهابرہ<ہلمح<رک<دای‪<،‬اهر<املسمونں<وک<دشدی<اصقنم<وہا۔ ُ‬
‫ی ُ‬
‫‪357‬‬
 ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬ ‫‪57:‬‬
‫روسك <رکمی <ﷺُےک <اسھت <احصہب <یک <اکی <امجتع <ىمج <ریہ‪< ،‬سج <ںیم<‬
‫ِ‬
‫رضحات<اوب<رکب<ه<یلع<ه<ابعس<ه<ہحلط<اهر<دعس<�ُےھت‪<،‬ایس<گنج<ںیم<وضح ِر<ارکل<ﷺُ‬
‫ددنام <ادقس<یھب<دیہش <وہےئ‪< ،‬اهر <رہچ ٔہ <ادقس <رپ <زمخ <یھب <آای‪< ،‬ایس<هاہعق <ےس<قلعتم<ہی<‬
‫ےک < ِ‬
‫(‪)3‬‬
‫آِتی<رکہمی<انزك<وہیئ ‪َ﴿ :‬وْذِاَتْوَدَغْنِمَكِلْهَاُئِّوَبُتَنْيِنِمْؤُمْلاَدِعاَقَمِلاَتِقْلِلؕ‪١‬‬
‫َوُهّٰللاٌعْيِمَسٌمْيِلَع﴾(‪"ُ)2‬اے<بیبح<اید<ےیجیک!<بج<آپ<حبص<وک<اےنپ< َدهتل<اخہن<ےس<ربآدم<‬
‫وہےئ‪<،‬املسمونں<وک<ڑلایئ<ےک<ومروچں<رپ<اقمئ<رکےت‪<،‬اهر<اہلل<اعتیل<اتنس<اجاتن<ےہ!"۔ ُ‬

‫وضحرِ<ارکل<ﷺ<یھب<زیمخ<وہےئ ُ‬
‫<اجم <رتمح <ﷺُےک <رہچۂ <ابمرہک <رپ<‬
‫اس <گنج <ےک < َدهرام <بج <ىفطصم ِ‬
‫زمخ <آای‪< ،‬وت <رضحت ّ ِی د‬
‫<سان <دبع <اہلل <نب <وعسمد <�ُرفامےت <ںیہ‪< ،‬ہک <ںیم <ےن <روسك <اہلل<‬
‫ﷺُوک <اس <احك <ںیم <المہظح <ای‪< ،‬ہک <رتمحِ <اعایملم <ﷺُاےنپ <رہچۂ <اونر <ےس <وخم<‬
‫اصف<رکےت<وہےئ<(اہلل<اعتیل<ےک<اکی<اےسی<یبن<‪<D‬اک<ذرک<رفام<رےہ<ےھت‪<،‬ںیہنج<ام<‬
‫اغ ِػ ْر‬
‫یک <وقل <ےن <اِذیا <دی <یھت‪< ،‬اهر <وضحر <رتمحِ <اعمل <ﷺ)ُداع <رک <رےہ <ےھت‪َ « :‬ر ِّب ْ‬
‫ُ" یۂي<رب<ریمی<وقل<وک<شخب<دے!<ہی<اندام<ںیہ!"۔ ُ‬ ‫(‪)3‬‬
‫لِ َؼ ْو ِمي‪َ :‬فإِ هَّنُ ْم َٓ َي ْع َؾ ُؿ َ‬
‫ون»‬
‫اس <هتق <وضح ِر <ادقس <ﷺُدنچ <احصۂب <رکال <�ُےک <اسھت <اہپڑ <یک<‬
‫اکی <اھگیٹ <ںیم <رشتفی <رفام <ےھت‪< ،‬اهر <رہچۂ <اونر <ےس <وخم <ہہب <راہ <اھت۔ <رضحت ّ ِی د‬
‫<سان <یلع<‬
‫�ُاینپ<ڈاھك<ںیم<اپین<رھب<رھب<رک<ال<رےہ<ےھت‪<،‬اهر<رضحت ّ ِی د‬
‫<سن<افہمط<زرہاء<�ُ‬

‫(‪"<)3‬تفسيیرز<زخانئ<ارعلافم"<پ‪<،6‬آك<رمعام‪ ،‬ی ز‬
‫<زي ِ ی<آي‪،343<:‬؃‪ً<،33;ُ-33:<،‬اصخلم۔ ُ‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.121 :‬‬
‫(‪" )3‬صحقح مسؾم" كتاب اجلفاد‪ ،‬باب غزوة أحد‪ ،‬ر‪ ،4646 :‬صـ‪.799‬‬
‫‪358‬‬
 ‫;‪57‬‬ ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلا ء<اریمِ<زمحہ<� ُ‬

‫اےنپ<اہوھتں<ےس<وخم<ابمر <<دوھ <ریہ<ںیھت‪<،‬رگموخم<ر <ںیہن<راہ<اھت‪<،‬ابآلرخ<وجھکر <یک<‬

‫گ‪<،‬اهر<اس<یک<راھک<زمخ<رپ<ریھک<یئگ‪<،‬بت<وخم<وفراً<یہ<مھت<ایگ(‪)3‬۔ ُ‬
‫اٹچیئ<اک<اکی<ڑکٹا<الجای< یۂ‬
‫ِ‬
‫رضحات<احصۂب<رکال<�<یک<اثتب<دقیم<اهر<اجم<اثنری ُ‬
‫ام <االسل! <اہلل <اعتیل <ےن <اراشد <رفامای‪ْ﴿ :‬ذِا ْتَّمَه ِنٰتَفِٕىٓاَّط ْمُكْنِم ْنَا‬
‫ربادر ِ‬
‫اَلَشْفَتۙ‪َ ١‬وُهّٰللا اَمُهُّيِلَوؕ‪َ ١‬وىَلَع ِهّٰللا ِلَّكَوَتَيْلَف َنْوُنِمْؤُمْ﴾(‪"ُ )2‬بج <مت <ںیم <ےس <ده‪<4‬‬
‫رگهوہں<اک<ارادہ<وہا<ہک<انرَمدی<(زبدیل)<رک<اجںیئ‪<،‬اهر<اہلل<اعتیل<ام<اک<اھبنسےنل<هاال<ےہ‪<،‬اهر<‬
‫املسمونں<وک<اہلل<اعتیل<یہ<رپ<رھبهاس<رکان ي‬
‫<اچہیُ!"‪<،‬ہی<دهونں<رگهہ<ااصنر<ںیم<ےس<ےھت‪<:‬اکی<‬
‫ینب<سلَمہ<ہلیبق<زخرج<ںیم<ےس‪<،‬اهر<دهرسا<ینب<احرہث<ہلیبق<اَهس<ںیم<ےس‪<،‬ہی<دهونں<رکشل<ےک<‬
‫ابزه<ےھت‪<،‬بج<دبع<اہلل<نب<ا َ َب<نب<ولسك<انمقف<اھباگ‪<،‬وت<ام< گوگں<ےن<یھب<هاسپ<اجےن<اک<‬
‫ن‬
‫<ن ی‬
‫<رکي<ﷺ<‬ ‫ دص<ای‪<،‬اہلل<اعتٰیل<ےن<رکل<ای<اهر<اںیہن<اس<ےس<وفحمظ<راھک‪<،‬اهر<هہ<وضحر َ‬
‫ےک<اسھت<اثتب<دقل<رےہ‪<،‬اہیں<اهلل<اعتیل<ےن<ایس<تمعن<هااسحم<اک<ذرک<رفامای<ےہ(‪)5‬۔ ُ‬
‫وضحر<ﷺیک<فرف<ےس<احصہب<یک<وحہلص<ازفایئ ُ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫<سان <دعس<نب<ایب <هاقص <� ُریت<ادنازی<ںیم<ااہتنیئ<اب<امکك <ےھت‪<،‬‬
‫ہی<یھب<درگی<احصۂب<رکال<�ُےک <اسھت<اسھت<وضح ِر<ارکل <ﷺُُےک< ِدافع<ںیم<ریت<‬
‫الچ<رےہ<ےھت‪<،‬ہکلب<وضح ِر<اونر<ﷺُوخد<اےنپ<دتسِ<ابمر <ےس<ریت<ااھٹ<ااھٹ<رک<اںیہن<‬
‫دےتی<اهر<رفامےت‪ْ « :‬ار ِم فِدَ َ‬
‫اك َأ ِِب َو ُأ ِّمي»(‪("ُ)4‬اے<دعس)<مت<رپ<ریمے<امں<ابپ< ُ‬
‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب ادغازي‪ ،‬ر‪ ،4775 :‬صـ‪.697‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.122 :‬‬
‫(‪"<)5‬تفسيیرز<زخانئ<ارعلافم"<پ‪<،6‬آك<رمعام‪ ،‬ی ز‬
‫<زي ِ ی<آي‪،344<:‬؃<;‪ً<،33‬اصخلم۔ ُ‬
‫(‪" )4‬صحقح البخاري" كتاب ادغازي‪ ،‬ر‪ ،4755 :‬صـ‪.687 ،686‬‬
‫‪359‬‬
 ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬ ‫‪582‬‬
‫رقابم<وہں!<ریت<رباسےت<اجؤ!"۔ ُ‬
‫یاي<اَهر<آزامشئ ُ‬
‫گنج <ادح <ںیم <بج <اکرفهں <ےن <وکباس <یک‪< ،‬اهر <اطیشم <ےن <ہی<‬
‫رتحمل <اھبویئ! < ِ‬
‫وھجیٹ<اَوفاہ<الیھپیئ‪<،‬ہک<دمحم<ىفطصم<ﷺُدیہش<وہےئگ‪<،‬وت<اس<ابت<رپ<احصۂب<رکال <�ُ‬
‫وک<تہب<اِرطضاب<وہا‪<،‬ام<ںیم<ےس<ھچک< گگ< ِ‬
‫ّدشت<مغ<ےک<ببس<هاسپ<اجےن<ےگل‪<،‬رھپ<‬
‫<روسك<رکمی<ﷺُرشتفی<رےتھک<ںیہ‪<،‬بت<احصۂب<رکال<�ُیک<اکی<‬
‫بج ِ د<نا<یک<یئگ<ہک ِ‬
‫امجتع <هاسپ <آیئگ‪< ،‬وضحر ّ ِی د‬
‫<سِ <اعمل <ﷺُےن <اںیہن <اس <رپ <المتم <یک‪< ،‬اوہنں <ےن<‬
‫رعض<یک<ہک<امہرے<امں<ابپ<آپ<رپ<دِفا<وہں!<آپ<یک<اہشدت<یک<ربخ<نُس<رک<امہرے< ِدك<‬
‫وٹٹ<ےئگ‪<،‬اهر<مہ<ےس<رہھٹا<ہن<ایگ!<اس<رپ<ہی<آِتی<رکہمی<انزك<وہیئ‪َ﴿ :‬واَمٌدَّمَحُماَّلِا‬
‫ٌلْوُسَرۚ‪ْ ١‬دَق ْتَلَخ ْنِم ِهِلْبَق ُلُسُّرلاؕ‪ْ ١‬نِٕىۡاَفَا َتاَّم ْوَا َلِتُق ْمُتْبَلَقْنا اَقْعَ ْمُكِؕ‪١‬‬
‫َوْنَمْبِلَقْنَّي ىٰلَعِهْيَبِقَع ْنَلَف َّرُضَّيَهّٰللا أًـْيَشؕ‪َ ١‬ويِزْجَيَس ُهّٰللا َنْيِرِكّٰشلا﴾(‪"ُ)1‬دمحم<وت<‬
‫اکی <روسك <ںیہ‪<،‬ام <ےس<ےلہپ<اَهر<روسك<یھب <وہےکچ‪<،‬وت <ای<ارگ <هہ <ااقتنك <رفامںیئ<ای<دیہش<‬
‫وہں‪<،‬وت<مت<اےٹل<اپؤں<رھپ<اجؤ<ےگ؟<اهر<وج<اےٹل<اپؤں<رھپے<اگ‪<،‬اہلل<اعتیل<اک<ھچک<اصقنم<ہن<‬
‫ںوک<ہلص<دے<اگ!"۔ ُ‬
‫رکے<اگ‪<،‬اهر<رقنعبی<اہلل<اعتیل<اشرکه <‬
‫وخانیِ<االسل<ےک<اکرانےم ُ‬
‫<وخات <ےن <یھب <اجمدہاہن <ذجابت <ےک <اسھت<‬ ‫اس <گنج <ںیم <رَمدهں <یک <فرح ی‬
‫<سن <یب <یب <ا ِل <میلُس <�ُ‬ ‫<سن <اعہشئ <دصت یقہ ی ّ َُ‬
‫<ط <اطرہہ‪< ،‬اهر <رضحت ّ ِی د‬ ‫ہصح <ایل‪< ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ےک <ابرے <ںیم‪< ،‬رضحت ّ ِی‬
‫<سدان <اسَن <نب <امكل <� ُاک <ایبم <ےہ‪< ،‬ہک <ہی <دهونں<‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.144 :‬‬

‫‪360‬‬
‫‪583‬‬ ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلا ء<اریمِ<زمحہ<� ُ‬
‫مش‬
‫یرزے<ںیم<اپین<رھب<رھب<رک<الںیت‪<،‬اهر<اجمدہنی<وصخًاص<زویمخں<وک<اپین<الپیت<ںیھت۔<ایس<‬ ‫ي‬‫ک‬ ‫س‬
‫<سن <ا ِل <طیلس <�ُیھب <ربارب <اپین <اک<‬
‫فرح <رضحت <اوب <دیعس <خدری <�ُیک <هادلہ ّ ِی د‬
‫مش‬
‫ُ یرزن<رھب<رک<الںیت‪<،‬اهر<اجمدہنی<وک<اپین<الپیت<ںیھت ۔ ُ‬
‫(‪)3‬‬ ‫ي‬‫ک‬ ‫س‬
‫دہشاےئ<ادح<اک<اقمل<هرمہبت ُ‬
‫زعزیام <رتحمل! <وج <وخش < بیص <املسمم <اس <رعمہک <ںیم <دیہش <وہےئ‪< ،‬ام<‬ ‫ِ‬
‫ےک <ابرے <ںیم <اراش ِد <ابری <اعتیل <ےہ‪َ﴿ :‬واَل َّنَبَسْحَت َنْيِذَّلا اْوُلِتُق ْيِف ِلْيِبَس ِهّٰللا‬
‫اًتاَوْمَاؕ‪ْ١‬لَبٌءٓاَيْحَاِهِّبَقَزْرُي َْنْو﴾(‪"<)2‬وج<اہلل<یک<راہ<ںیم<امرے<ےئگ‪<،‬رہزگ<اںیہن<‬
‫رُمدہ<ہن<ایخك<رکان‪<،‬ہکلب<هہ<اےنپ<رب<ےک<اپس<زدنہ<ںیہ‪<،‬رهزی<اپےت<ںیہ"۔ ُ‬
‫<سان <اِنب <ابعس <�ُےس <رهاتی <ےہ‪ِ ّ ،‬ی د‬
‫<سِ <اعمل <ﷺُےن<‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫ف َط ْ ٍر‬ ‫رفامای‪« :‬دَا ُأ ِصقب إِ ْخوا ُكؽُم بِ ُلح ٍد‪ ،‬جع َل اهللُ َأرواحفم ِِف جو ِ‬
‫َ ْ‬ ‫ْ َ َ ُ ْ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ب‬ ‫َاد َيل ِم ْن َذ َه ٍ‬‫اجلـ ِهة‪ ،‬ت َْلك ُُل ِمن ثَِم ِرها‪ ،‬وت َْل ِوي إِ ََل َقـ ِ‬
‫ْ َ َ َ‬ ‫ْض‪ ،‬ت َِر ُد َأ َّْن َ َار ْ َ‬
‫ُخ ْ ٍ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُم َع هؾ َؼ ٍة ِِف ظِ ِّل ا ْل َع ْر ِ‬
‫ْش ِِبِ ْم‬‫قب َم ْلكَؾ ِف ْم َو َم ْ َ‬‫ش‪َ ،‬ف َؾ هَم َو َجدُ وا ط َ‬
‫اجلَـ ِهة ك ُْر َز ُق‪:‬‬
‫َو َم ِؼقؾِ ِف ْم‪َ ،‬قا ُلوا‪َ :‬م ْن ُي َب ِّؾ ُغ إِ ْخ َوا َكـَا َعـها‪َ :‬أكها َأ ْح َقا ٌء ِِف ْ‬
‫ب! َف َؼ َال اهللُ ُس ْب َحا َك ُه‪:‬‬ ‫احل ْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ل ِ َئ هال ي ْزهدُ وا ِِف ِْ ِ‬
‫اجل َفاد‪َ ،‬و َٓ َيـْ ُؽ ُؾوا عـْدَ ْ َ‬ ‫َ َ‬
‫َأكَا ُأ َب ِّؾ ُغ ُف ْم َعـْؽُم!»ُ"بج<اہمترے<اھبیئ<ادح<ںیم<دیہش<وہےئ‪<،‬اہلل<اعتٰیل<ےن<ام<‬
‫یک <رهوحں <وک <زبس <رپدنهں <ےک <اقبل <اطع <رفامےئ‪< ،‬هہ <یتّنج <رہنهں <رپ <ریَس <رکےت <رھپےت<‬
‫ںیہ‪< ،‬یتّنج <ویمے <اھکےت <ںیہ‪< ،‬وسےن <یک <ام <دنقولیں <ںیم <رےتہ <ںیہ <وج <زریِ <رعش <قّلعم<‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب ادغازي‪ ،‬ر‪ ،4771 ،4764 :‬صـ‪.689 ،687‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.144 :‬‬
‫‪361‬‬
 ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬ ‫‪584‬‬
‫ںیہ‪< ،‬بج <اوہنں <ےن <اھکےن <ےنیپ <اهر <رےنہ <ےک <اپزیکہ <شیع <اپےئ‪< ،‬وت <اہک <ہک <امہرے<‬
‫اھبویئں <وک <وکم <ربخ <دے‪< ،‬ہک <مہ < تّن <ںیم <زدنن <ںیہ‪< ،‬ںیمہ <رزق <د یۂي <اجاتےہ؛ <اتہک <هہ<‬
‫اہجد < ےس <ےبریتبغ <ہن <رکںی‪< ،‬اهر <گنج <ےک <هتق <ےھچیپ <ہن <رںیہ! <اہلل <اعتٰیل <ےن <اراشد<‬
‫رفامای‪< :‬ںیم <اںیہن <اہمتری <ربخ <اچنہپؤں <اگ!"۔ <روسك <اہلل <ﷺُےن <رفامای‪َ « :‬ف َلك َْز َل‬
‫اهللُ‪َ﴿ :‬واَل َّنَبَسْحَتَنْيِذَّلا اْوُلِتُق ْيِف ِلْيِبَسِهّٰللا﴾ [آل عؿران‪... ]169 :‬إِ ََل‬
‫ِ‬
‫آخ ِر ْأ َية»(‪"ُ)1‬بت<اهلل<اعتیل<ےن<ہی< ی ِ‬
‫آي<رکہمی<انزك<رفامیئ"۔ ُ‬
‫دیہش<وہےن<هاےل<احصۂب<رکال<�<اهر<وتقمك<اّفکر ُ‬
‫ریمے <زبروگ <هدهوتس! ُاس <گنج <ںیم <رّتس‪< 92‬احصۂب <رکال <�ُےن <اج ِل<‬
‫اہشدت <ونش <رفامای‪< ،‬نج <ںیم <ےس <اچر‪< 6‬اہمرج <اهر <ایھچھٹس‪< 88‬ااصنر <احصہب <ےھت۔<‬
‫سیت‪<52‬یک<دعتاد<ںیم<اّفکر<یھب<اہنتی< ِذتّل<ےک<اسھت<لتق<ےیک<ےئگ(‪)4‬۔ ُ‬
‫املسمونں<یک<یسلفم<اک<اعمَل ُ‬
‫زعزیام <رتحمل! <اس <گنج <ںیم <املسمونں <یک <یسلفم <اک <ہی <اعمل <اھت‪< ،‬ہک <دہشاےئ<‬
‫ِ‬
‫رکال <�ُےک <نفک <ےک < ےی <ڑپکا <یھب <رسیم <ںیہن <اھت۔ <رضحت ّ ِی د‬
‫<سان <بعصم <نب <ریمع<‬
‫�ُاک<ہی<احك<اھت‪<،‬ہک<وبتقِ<اہشدت<ام<ےک<دبم <رپ<رصف<اکی<اچدر<اینت<یھت‪<،‬ہک<ارگ<‬
‫ام <اک <رس <ڈاھاپن <اجات <وت <اپؤں <لھک <اجےت‪< ،‬اهر <اپؤں <اپھچےئ <اجےت <وت <رس <لھک <اجات <اھت‪<،‬‬
‫ابآلرخ<رس<اپھچ<دای<ایگ<اهر<اپؤں<رپ<اِذرخ<اھگس<ڈاك<دی<یئگ(‪)5‬۔<دہشاےئ<رکال<�ُوخم<‬

‫(‪" )1‬سـن أِب داود" باب ِف فضل الشفادة‪ ،‬ر‪ ،2527 :‬صـ‪.365‬‬
‫(‪"<)4‬دمارج<اوبنلّت"<زجء<دهل‪،‬؃<‪355‬۔ ُ‬
‫(‪" )3‬صحقح البخاري" كتاب ادغازي‪ ،‬ر‪ ،4747 :‬صـ‪ُ .685‬‬
‫‪362‬‬
 ‫‪585‬‬ ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلا ء<اریمِ<زمحہ<� ُ‬

‫<رقآم<‬
‫ںیم <ڑھتلے <وہےئ <ده <ده <دیہش <اکی <اکی <ربق <ںیم <دنف <ےیک <ےئگ‪< ،‬ام <ںیم <ےسج ِ‬
‫رکمی<یک<ھجمس<زایدہ<وہیت<اےس<آےگ<رےتھک(‪)3‬۔ ُ‬
‫دہشاےئ<ادح<یک<زایرت ُ‬
‫<یک<زایرت<ےک<يل <اگےہ<‬
‫ی‬ ‫وضح ِر ّ ِی د‬
‫<سِ <اعمل <ﷺُدہشاےئ <ادح<یک<ربقهں‬
‫<اجم<رتمح<ﷺُےک<دعب<رضحت ّ ِی د‬
‫<سان<اوبرکب<‬ ‫اگےہ<رشتفی<ےل<اجای<رکےت‪<،‬اهر<ٰىفطصم ِ‬
‫دصقی <هرضحت ّ ِی د‬
‫<سان <رمع <افرهق <�ُاک <یھب <یہی <ومعمك <راہ۔ <اکی <ابر <وضحر <رُپونر<‬
‫ﷺُدہشاےئ<ادح<یک<ربقهں<رپ<رشتفی<ےل<ےئگ<وت<اہک<ہک<"ای<اهلل!ُریتا<روسك<وگاہ<ےہ<ہک<‬
‫اس <امجتع <ےن <ریتی <راض <یک <بلط <ںیم <اجم <دی <ےہ"‪< ،‬رھپ <ہی <یھب <اراشد <رفامای <ہک<‬
‫<يل <آےئ <اگ‪< ،‬اهر<‬
‫"ایقتم <کت <وج <وکیئ <املسمم <ام <دیہشهں <یک <ربقهں <رپ <زایرت <ےک ی‬
‫اںیہن<السل<رکے<اگ‪<،‬وت<ہی<دہشاےئ<رکال<�ُاس<ےک<السل<اک<وجاب<دںی<ےگ!"(‪)4‬۔ ُ‬
‫اشم ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریم<زمحہ<� ُ‬ ‫ِ‬
‫رتحمل <اھبویئ! <رضحت ّ ِی د‬
‫<سان <دبع <اہلل <نب <ابعس <�ُےن <رفامای <ہک <ہی <آِتی<‬
‫ابمرہک‪َ﴿ :‬واَل َّنَبَسْحَت َنْيِذَّلا اْوُلِتُق ْيِف ِلْيِبَس ِهّٰللا اًتاَوْمَاؕ‪ْ ١‬لَب ٌءٓاَيْحَا ِهِّبَ‬
‫قَزْرُي ْ﴾(‪" ُ )3‬وج <اہلل <یک <راہ <ںیم <امرے <ےئگ‪< ،‬رہزگ <اںیہن <رُمدہ <ایخك <ہن <رکان‪< ،‬ہکلب <هہ <اےنپ<‬
‫رب<ےک<اپس<زدنہ<ںیہ"‪ِ ّ ،‬ی د‬
‫<سان<اریم<زمحہ<�ُاهر<آپ<ےک<اسھت<دیہش<وہےن<هاےل<‬
‫رضحات<یک<اشم<ںیم<انز<ك<وہیئ"(‪)6‬۔ ُ‬
‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪ ،4779 :‬صـ‪ ،691 ،697‬مؾخصا‪ُ .‬‬
‫(‪"<)4‬دمارج<اوبنلّت"<زجء<دهل‪،‬؃<‪357‬۔ ُ‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.144 :‬‬
‫مستدرك احلاكم" تػسر سورة احلج‪ ،‬ر‪.1299/4 ،3457 :‬‬
‫َ‬ ‫(‪" )4‬‬
‫‪363‬‬
 ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬ ‫‪586‬‬
‫ّ ِی‬
‫سدان<زمحہ‪<،‬اہلل<هروسكُےک<ریش<ںیہ ُ‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫<سدان <اریم <زمحہ <� ُیک <ریست <ےک <ایبم‪< ،‬اهر <آپ <�ےک<‬
‫ابمر <ذرک<وک<اہلل <اعتیل <ےن <هہ<رتعف‪< ،‬تمظع<اهر <وبقمتیل<هدنلبی <اطع<رفامیئ‪<،‬ہک <آپ<‬
‫�ُ اک <ذرک <رصف <زنیم <هاےل <یہ <ںیہن <رکےت‪< ،‬ہکلب <آامسم <هاےل <یھب <آپ <اک <ذرکِ <ریخ<‬
‫ِ‬
‫رضحات <احصۂب <رکا ل <�ُےن<‬ ‫<"دتسمر ِ <احمک"ُںیم <رهاتی <ےہ <ہک <‬
‫َ‬ ‫رکےت <ںیہ‪،‬‬
‫رفامای‪< :‬بج ّ ِی د‬
‫<سان <اریمِ <زمحہ <�ُدیہش <وہےئ‪<،‬وت <روسك <اہلل<ﷺُاراشد <رفامےن<‬
‫اب بِ ِؿ ْثؾِ َك َأ َبدا»ُ"آپ<یک<دجایئ<ےس<ڑبھ<رک<ریمے ی‬
‫<يل<وکیئ<اَهر<‬ ‫ےگل‪َ « :‬ل ْن ُأ َص َ‬
‫ّ ِی‬
‫<رضحت<سدن<افہمط <�ُاهر<اینپ<‬ ‫دصہم<ںیہن<وہ<اتکس!"‪<،‬رھپ <آپ <ﷺُےن‬
‫َاِن ِج ْ ِز ُيل ‪‬‬ ‫<سن <ہیفص <�ُےس <رفامای‪َ « :‬أ ْب ِْشا! َأت ِ‬
‫وھپیھپ <اجم <رضحت ّ ِی د‬
‫َ‬
‫مح َز ُة ْب ُن َعبْ ِد ادُ هطؾِ ِ‬
‫ب‪،‬‬ ‫مح َز َة م ْؽتُوب ِِف َأه ِل السَمو ِ‬
‫ات َ ْ‬ ‫هَ َ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫َف َل ْخ ِ‬
‫زِن َأ هن َ ْ َ‬
‫ََ‬
‫َأ َسدُ اهللِ َو َأ َسدُ َر ُسول ِ ِه»(‪"ُ )1‬وخش <وہاجؤ! <ایھب <ربجلیِ <انیم <‪< D‬ریمے <اپس<‬
‫آےئ‪< ،‬اهر <اوہنں <ےن <خ ےھ <وخ یربی <یئایئ‪< ،‬ہک <رضحت <زمحہ <اک <ان ِل <ابمر <آامسم <ها گں<‬
‫ںیم<"زمحن<نب<دبع<ابلطمل‪<،‬اہلل<اهر<اس<ےک<روسك<اک<ریش"<اھکل<وہا<ےہ"۔ ُ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫<سان<زمحہ<�< تّن<ںیم‬
‫ریمے <زبروگ <هدهوتس! < ّ ِی د‬
‫سان <دبع <اہلل <نب <ابعس <�ُےس <رهاتی <ےہ‪<،‬‬
‫اجلـه َة ا ْل َب ِ‬
‫ار َح َة َفـَ َظ ْر ُت‪َ ،‬فإِ َذا‬ ‫روسك<اہلل<ﷺُےن<اراشد <رفامای‪َ « :‬د َخ ْؾ ُت ْ َ‬
‫َس ٍير»(‪"ُ )2‬زگہتش<بش<‬ ‫مح َز ُة ُمتهؽِ ٌئ َع َذ َ ِ‬ ‫ادال ِئؽ َِة‪َ ،‬وإِ َذا َ ْ‬
‫َج ْع َػ ُر َيطِ ُر َم َع َ‬

‫مستدرك احلاكم" ذكر إسالم محزة‪ ،‬ر‪.1829/5 ،4881 :‬‬

‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪.1832/5 ،4897 :‬‬
‫‪364‬‬
‫‪587‬‬ ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلا ء<اریمِ<زمحہ<� ُ‬

‫بج <ںیم < تّن <ںیم <دالخ <وہا‪< ،‬وت <ںیم <ےن <داھکی <ہک <رفعج < تّن <ںیم <رفوتشں <ےک <اسھت<‬
‫رپهاز<رک<رےہ<ںیہ‪<،‬اهر<زمحہ<<اکی<تخت<رپ<کیٹ<اگلےئ<ےھٹیب<ںیہ"۔ ُ‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫<سہ <افہمط <زخاہیع <�ُاک <ایبم <ےہ‪< ،‬ہک <ںیم <اکی <دم <ادح <ےک<‬
‫ادیام<ےس<زگر<ریہ<یھت‪<،‬بج<رضحت ّ ِی د‬
‫<سان<زمحہ<�ُیک<ربق<ےک<اپس<چنہپ<رک<ںیم<ےن<‬
‫ال ُم َع َؾ ْق َك َيا َع هم َر ُس ْو ِل اهلل!» ُ"اے <روسك <اهللُےک <اچچ!<‬ ‫رعض <ای‪َ « :‬ا ه‬
‫لس َ‬
‫ِ‬
‫مح ُة اهللِ َو َب َركَا ُته»(‪.)1‬‬ ‫آپ<رپ<السل<وہ!<وت<خ ےھ<ہی<آهاز<آیئ‪َ « :‬و َع َؾ ْقك ه‬
‫الس َال ُم َو َر ْ َ‬
‫ِ‬
‫ایحت<دہشاےئ<رکال ُ‬
‫اس <گنج <ےک <ایھچسیل‪< 68‬اسك <دعب‪< ،‬ضعب <دہشاےئ <ادح <�ُیک <ربقںی<‬
‫بج <لھک <ںیئگ‪< ،‬وت <ام <ےک <نفک <الستم <اهر <دبم <رتهاتزہ <ےھت‪< ،‬اهر <امتل <الہِ <دمہنی <اهر<‬
‫درگی < گوگں <ےن <داھکی <ہک <دہشاےئ <رکال <�ُاےنپ <ز ںوں <رپ <اہھت <رہ ے <وہےئ <ںیہ‪<،‬‬
‫<ن ی‬‫ن‬
‫<رکي <ﷺُاک<‬ ‫اهر <بج <زمخ <ےس <اہھت <ااھٹای <اجات <وت <اتزہ <وخم <ےنہب <اتگل"(‪)4‬۔ <بج َ ُ‬
‫ہملک<ڑپھ<رک‪<،‬ام<ےک<دانم<ےس<هاہتسب‪<،‬ام<ّدقمس<هاپزیکہ<ویتسہں<اک <ہی<اعمَل<ےہ‪<،‬وت<رھپ<‬
‫<اجم<رتمح<ﷺُیک<اشم<ای<وہیگ!ُ؏ ُ‬
‫وخد<ىفطصم ِ‬
‫(‪)5‬‬
‫ُ‬ ‫ہی <اشم <ےہ <دخاگتمرهں <یک ُ ُ رساکر <اک <اعمَل <ای <وہاگ!‬
‫ُ‬ ‫ُ‬

‫ُ‬
‫ُ‬

‫(‪"<)3‬دمارج<اوبنلّت"<زجء<دهل‪،‬؃<‪357‬۔ ُ‬
‫(‪ُ)4‬اًاضی۔ ُ‬
‫(‪ُ)5‬الکل<مجن<امعنین۔ ُ‬
‫‪365‬‬
 ‫گنجِ<اُدح<اهر ّ ِی د‬
‫<س<ادہشلاء<اریمِ<زمحہ<�‬ ‫‪588‬‬
‫داع ُ‬
‫اے <اہلل! <دنیِ <االسل <یک <اخفر <ام <احصۂب <رکال <�ُیک <رقابوینں <اک <دصہق!<‬
‫ںیمہ<یھب<اےنپ<دنی<یک<رسدنلبی<ےک< ےی‪<،‬رہ<مسق<یک<رقابین<شیپ<رکےن<اک<ذجہب< بیص<رفام‪<،‬‬
‫امتل<رفاضئ<ههاابجت<یک<ادایگیئ<نسحب<هوخیب<ااجنل<دےنی<یک<یھب<وتقیف<اطع<رفام‪<،‬لخب<هوجنکیس<‬
‫رب<‬
‫ےس <وفحمظ <رفام‪< ،‬وخىش <ےس <رغوبیں <اتحموجں <یک <دمد <رکےن <یک <وتقیف <اطع <رفام‪< ،‬آنیم <ایُ ّ‬
‫ااعلنیمل!۔ ُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫‪ُ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪366‬‬
‫‪589‬‬ ‫<اہشدت<زمار ِ‬
‫ات<احصہب<هالہِ<تیبِ<رکال‬ ‫ویل ِ‬ ‫ِ‬

‫وی ِل ِ‬
‫<اہشدت<زمار ِ‬
‫ات<احصہب<هالہِ<تیبِ<رکال‬
‫(ۃعمج<ارابمر ‪<35‬وشّاك<ارکملل ‪3663‬ھ‪4242/8/7 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر <رُپونر‪< ،‬اشعفِ <وی ِل ُ و‬
‫<نر <ﷺ <یک <ابراگہ <ںیم <ادب <هارتحال <ےس < ُدرهد<‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل <اک <ذنراہن <شیپ <ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ن‬ ‫رضحات <رتحمل! <ي ِول < ِ‬
‫ِ‬
‫<دمی <ّونمرہ <ےک <وہشمر <ربقاتسم‪<،‬‬
‫اہشدت <تّنج <اعیقبل‪ ،‬ۂ‬
‫ِ‬
‫<رضحات <احصۂب <رکال <� اهر <درگی <ابمر <‬ ‫تیب <اَاہطر‪،‬‬
‫لہ < ِ‬ ‫عیقب َ ر‬
‫<الدق <ںیم <وموجد <ا ِ‬
‫ویتسہں<ےک<زمارات<وک‪<،‬امسمر<هدیہش<ےیک<اجےن<هاےل<دم<وک<اہک<اجات<ےہ۔‬
‫یلہپ<اہشدت‬
‫ّٰ‬
‫‪3459‬ھ‪3:44< /‬ء) <یک<‬
‫ہش‬ ‫<‬ ‫<(وتمف‬ ‫زعي ِ‬
‫رام <رگایم <دقر! <دبع <ارلنمح <ربجیت‬
‫ن‬
‫روپرٹ <ےک <اطمقب‪< ،‬نس <‪< 3442‬رجہی‪3:27 /‬ء <وک <هاہیب <اخرىج <د صتگرردهں <ےن‪ ،‬ۂ‬
‫<دمی<‬
‫ّونمرن<اک <ڈزیھ<اسك<کت<احُمرصہ <يك <راھک‪<،‬رھپ<اس<ںیم <طحق<اسیل <دیپا<رکےن<ےک<دعب<رہش<‬
‫ںیم<دالخ<وہےئ‪<،‬اهر<وساےئ<رَمدقِ<رساک ِر<امظع ﷺ‪<،‬ابیق<امتل<زمار ِ‬
‫ات<ّدقمہس<ےک<‬
‫ن‬
‫<ونمرہ<رپ<اانپ<اناجزئ<ہضبق<امج<ایل۔‬
‫<دمی ّ‬ ‫دبنگ<دیہش<رک<ڈاےل(‪ )3‬اهر ۂ‬

‫(‪" )1‬تاريخ عجائب أثار يف الرتاجم وإخبار" سـة ‪.91/3 ،1221‬‬

‫‪367‬‬
 ‫<اہشدت<زمار ِ‬
‫ات<احصہب<هالہِ<تیبِ<رکال‬ ‫ویل ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪58:‬‬
‫اقضب<هاہویبں<یک<تسکش‬
‫ام<االسل!<نس<‪<3449‬رجہی<(‪3:34‬ء)<ںیم<دمحم<یلع<رصمی ش<یک <جو <ےن‪<،‬‬
‫ربادر ِ‬
‫ہ‬ ‫ن‬
‫رہش<دمہنی<رپ<اقضب<هاہیب<اخرىج<د صتگرردهں اک<‬
‫<ونمرہ<ےک<ولںوگں<ےک<اسھت لم<رک ِ‬
‫دمیۂ ّ‬
‫<ابب<اشیم<ےک<زندکی<اکی<‬ ‫احُمرصہ<ایک‪<،‬تہب<ےس<هاہیب<اخروىجں<وک<لتق<ایک‪<،‬اهر<وتہبں<وک ِ‬
‫ہعلق <(اہجں <هہ <انپہ <يل <وہےئ <ےھت) <ےس <رگاتفر <ایک(‪)3‬۔ <هاہیب <اخرىج <تسلُّط <ےس <ٓازادی<‬
‫ےک<دعب<اُم<امسمر<زمار ِ‬
‫ات<ّدقمہس<وک<دهابرہ< ریمع<رکا ا<ای۔‬
‫دهرسی<اہشدت‬
‫رتحمل <اھبویئ! <نس <‪< 3566‬رجہی <(‪3;47‬ء) <م‪< ،‬اکی <ابر <رھپ <هاہیب <اخروىجں<‬
‫ن‬
‫<دمی <ّونمرن <رپ <ہلمح <ایک‪< ،‬اهر <دبع <ازعلير <نب <دبع <ارلنٰمح <نب <دوعد <ےن‪ٓ< ،‬اھٹ‪< :‬وشّاك<‬
‫ےن ۂ‬
‫ارکملّل <ےک <دم <عیقب <رشفی <وک <دهابرہ <دیہش <رکےک <هریام <رک <ديۂ(‪)4‬۔ <ایس <انمتبس <ےس<‬
‫ل‬
‫<اہشدت<تّنج<ا بقبع<ےس<وہشمر<وہا۔‬‫ٓاھٹ‪<:‬وشّاك<ارکملّل<اک<دم‪<،‬وی ِل ِ‬
‫وعایم<ر ّ ِد<لمع‬
‫<ّدقمس <اقمامت <یک <ےبرحیتم <ےن‪< ،‬اعل<‬
‫ِ‬ ‫زعسیام <رتحمل! <تّنج <اعیقبل <اهر <درگی‬
‫ِ‬
‫ولںوگں <ںیم <هاہہیب <اخرہىج <ےک <الخف <اکی <رفنت <اهر <مغ <ه <ےصغ <یک <رہل <دیپا <رک <دی۔ <تہب<‬
‫اسرے <االسیم <اهر <ریغ <االسیم <اممکل <ےس‪< ،‬یئك <ولںوگں <ےن <هاہہیب <اخرہىج <ےک <اس <طلغ<‬
‫اِدقال<یک<ذمتّم<یھب<یک۔‬
‫ک‬
‫ٓاذراباجئم‪<،‬اُزاتسکبم‪ُ <،‬ير منصتاۂم‪<،‬اریام‪<،‬رتیک‪<،‬ااغفاتسنم‪<،‬رعاق‪<،‬نیچ‪<،‬‬

‫(‪" )1‬خزاكة التواريخ الـجد ّية" ‪.174/4‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪.159/8 ،‬‬
‫‪368‬‬
‫;‪58‬‬ ‫<اہشدت<زمار ِ‬
‫ات<احصہب<هالہِ<تیبِ<رکال‬ ‫ویل ِ‬ ‫ِ‬
‫وغماتسلم‪<،‬دنہهاتسم هریغہ<ےک<ولںوگں<ےن‪<،‬وطخط<اهر<درگی<رُماالسیت<اهر ُ<مواالصیت<ذراعئ<‬
‫ےس‪< ،‬مغ<ه <ےصغ<اک <اِاہظر <ایک(‪< ،)3‬اهر <اےنپ <اےنپ <ذمیتم <اغیپامت<ےک <ذرےعی‪< ،‬ںوگيۂ <اس <ادقال <وک<‬
‫رمدقِ<وبنی<ﷺ یک<اہشدت<اک<شیپ<ہمیخ<رقار<د ا؛<ویکہکن<ام<هاہویبں<ےک<وشیپاؤں<ےن‪<،‬‬
‫ظ‬
‫<عل <� یک <وبقر <رپ <ےنب <دبنگهں <وک <یھب‪< < ،‬دہنمل <رکان<‬
‫اایبنےئ <رکال� اهر <اهایلےئ ۂ‬
‫رضهری <رقار <دے <راھک <ےہ‪< ،‬اِنب <میق <اتھکل <ےہ <ہک <"ربقهں <رپ < ریمع <دشہ <امعروتں <وک <ڈاھان<‬
‫هابج<ےہ‪<،‬ارگ<وک<امسمر<اهر<هریام<رکان<نکمم<وہ‪<،‬وت<اکی<دم<یھب<اتریخ<اجزئ<ںیہن"(‪)4‬۔‬
‫ریمے <زبرںوگ <هدهوتس! زمار ِ‬
‫ات <اایبنء <هاهایلء <وک <امسمر <رکان <وت <ڑبی <ابت <ےہ‪<،‬‬
‫ربقهں<رپ<ےنھٹیب‪<،‬ہکلب<ام<رپ<ہیکت<اگلےن‪<،‬اهر<ربقهں<رپ<اپؤں<رےنھك<ےس<یھب<رُمدهں<وک<اِذیا ء<‬
‫<سان ُ<ُعۂرن<نب َ ر‬
‫<حل<�‬ ‫وہیت<ےہ‪<،‬ااحدثیِ<ہحیحص<ےس<ىہی<ابت<اثتب<ےہ۔<رضحت ّ ِ د‬
‫ےس <رهاتی <ےہ‪< ،‬وضح ِر <ادقس <ﷺےن <ےھجم <اکی <ربق <رپ <کیٹ <اگلےئ <داھکی <وت <رفام ا <‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫«ا ِكز ْل م َن ا ْل َؼ ْب‪ َٓ ،‬تمذي َص َ‬
‫احب ا ْل َؼ ْب َو َٓ ُي ْمذي »(‪<"<)3‬ربق<ےس<اُرت<اجؤ!<‬
‫ہن<مت<اصِبح<ربق<وک<اِذیاء<ده‪<،‬ہن<هہ<ںیہمت<فیلکت<دے!"۔‬
‫یسک<ےن<رضحت ّ ِ د‬
‫<سان<دبع<اﷲ نب<وعسمد<� ےس‪<،‬ربق<رپ<اپؤں<رےنھك<اک<ہلئسم<‬
‫ممن ِيف َح َقاته‪َ ،‬فنِ ِِّّن َأكر ُه َأ َذا ُه بعدَ َموته!»(‪" )4‬ےھجم<‬
‫وپاھچ؟<وت<رفام ا‪«<:‬ك َََم َأكر ُه َأ َذى ادُ ِ‬
‫سج<رطح<زدنہ<املسمم<وک<اِذیاء<دانی<ن دن<ںیہن‪<،‬هے<یہ<رُمدہ<وک<فیلکت<د<انی <‬
‫یھبانن دن<ےہ!"۔‬

‫(‪" )1‬بؼقع الغرقد" صـ‪.53 ،52‬‬

‫(‪" )2‬زاد ادعاد" ‪ ،444 ،443/3‬مؾتؼط ًا‪.‬‬
‫(‪" )3‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد عُ َمرة بن حزم إكصاري‪ ،‬ر‪.475/39 ،38:‬‬
‫(‪ )4‬ادرجع كػسه‪.‬‬
‫‪369‬‬
 ‫<اہشدت<زمار ِ‬
‫ات<احصہب<هالہِ<تیبِ<رکال‬ ‫ویل ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪592‬‬
‫<حل <�ےس <رهاتی <ےہ‪ ِ ّ < ،‬د‬
‫سِ <اعمَل <ﷺ ےن<‬ ‫<سان <رمَعه <نب َ ر‬
‫رضحت ّ ِ د‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫ےھجم <اکی <ربق <ےس <ہیکت <اگلےئ <دھکی <رک <رفام ا‪ َٓ « :‬ت ُْمذي َصاح َب هذا ا ْل َؼ ْب!»‬
‫"اس<ربق<هاےل<وک<فیلکت<تم<اچنہپؤ!"۔‬
‫ظ‬
‫اس <اِذیاء <اک <رجتہب <یھب <اتنیعبِ ۂ‬
‫<عل <اهر <درگی <ےئامےئ <رکال <ےن <(وج <اصِبح<‬
‫ریصبت <ےھت) <رکےکچ <ںیہ۔ <اوب <القہب <رصبی <� ےتہک <ںیہ <ہک <"ںیم <کلمِ <اشل <ےس<‬
‫رصبہ<وک<اجراہ<اھت‪<،‬رات<وک<دنخق<ںیم<اُرتا‪<،‬هوض<ایک‪<،‬ده‪<4‬رتعک<امنز<ڑپیھ‪<،‬رھپ<اکی<ربق<رپ<رس<‬
‫رھک<رک<وسای‪<،‬بج<اجاگ<وت<اصِبح<ربق<وک<داھکی<ہک<ھجم <ےس<ک ہ<رکات<ےہ‪<،‬اهر <ہ ات<ےہ‪« :‬لؼدْ‬
‫ِ‬
‫آذيتَـي ُمـ ُْذ ال َّؾ ْق َؾة!»(‪" )2‬اے<صخش<مت<ےن<ےھجم<رات<رھب<اِذیاء<دی<ےہ!"۔‬
‫لش‬
‫م‬‫ش‬
‫اهر<ارہظ<نم<ا س<ےہ‪<،‬ہک<وبقر <وک<وھکدان‪<،‬ام<رپ<وموجد<دبنگهں<وک <امسمر<‬
‫رکےن <ےک < ےی <وڈلهزر <نالان‪< ،‬سج <ںیم <ًانیقی <الہِ <وبقر <یک <وتنیہ <اهر <اںیہن <اِذیاء <دانی <یھب<‬
‫ےہ‪<،‬اهر<ہی<ابت<امہرے<دي<االسل<ںیم<رہزگ<اجزئ<ںیہن۔‬
‫ےئامےئ <رکال <اک <اس <ابت <رپ <اافتق <ےہ‪< ،‬ہک <املسمم <یک <سعت <رُمدہ <هزدنہ <ربارب<‬
‫ےہ۔<ققحم<یلع<االِالطق<� "حتف<ادقلری"<ںیم<رفامےت<ںیہ<ہک "اس<ابت<رپ<اافتق<ےہ<‬
‫ہک <رُمدہ <املسمم <یک <سعت <هرُحتم‪< ،‬زدنہ <املسمم <یک <رطح <ےہ"(‪)5‬۔ <بج <اعل<‬
‫املسمونں<ےک<قح<ںیم<ہی<مکح<ےہ‪<،‬وت<رھپ<وخاص<اهایلء‪<،‬احصۂب<رکال<هالہِ<تیبِ<اَاہطر<�‬
‫ےک<زمارات<رپ<وڈلهزر<نالرک‪<،‬اںیہن<امسمر<رکان‪<،‬سک<دقر<ےب<رحیتم<ه<ےبادیب<اک<اکل<ےہ!۔‬

‫(‪" )1‬إسامي والؽُـى" ‪.199/5‬‬

‫(‪" )2‬رشح الصدور" باب ما يـػع اد ّقت يف قبه‪ ،‬ر‪ ،25 :‬صـ‪.291‬‬
‫(‪" )3‬فتح الؼدير" فصل يف الدفن‪.112/2 ،‬‬
‫‪370‬‬
‫‪593‬‬ ‫<اہشدت<زمار ِ‬
‫ات<احصہب<هالہِ<تیبِ<رکال‬ ‫ویل ِ‬ ‫ِ‬
‫رشتع ِت<مط َّہررن<ںیم<زمار ِ‬
‫ات<اهایلء<وت <اینپ<ہگج‪<،‬اعل<وبق ِر<نیملسم<یھب< ِ‬
‫حتسم<رکتمی<‬
‫هعنتمم <اوتلنیہ <ںیہ <(ینعی <ام <یک <وتنیہ <عنم <ےہ)‪< ،‬اہیں <کت <ہک <ےئامء <رفامےت <ںیہ‪< ،‬ہک <ربق <رپ<‬
‫اپؤں<رانھکانگہ<ےہ؛<ہک<ربق<یک<تھچ<یھب<قحِ<تّیم<ےہ(‪)3‬۔‬
‫رہ<اسك ‪<:‬وشّاك<ارکملّل<وک‪<،‬وی ِل<ادہنا ِل<تّنج<اعیقبل<یک<انمتبس<ےس‪<،‬اسرے<‬
‫املسمانم <اعمل‪< ،‬زمار ِ‬
‫ات <ّدقمہس <یک <ےب <رحیتم <یک <رُپزهر <ذمتم < <رکےت <ںیہ‪< ،‬اهر‬ ‫ِ‬
‫هاہں یک<وموجدن<وکحتم<ےس‪<،‬اس <ابمر <ربقاتسم<ےک<زمار ِ‬
‫ات<دقمہس<یک‪<،‬یف<اوفلر<‬
‫ ریمعِ<ون<اک<اطمک ہ<رکےت<ںیہ۔‬
‫داع‬
‫اے <اہلل! <ںیمہ <زمار ِ‬
‫ات <ّدقمہس <اک <ادب <هارتحال <بیصن <رفام‪< ،‬هاہہیب <اخرہىج<‬
‫ےک <ونتفں <ےس <وفحمظ <رفام‪< ،‬امتل<رفاضئ<ههاابجت<یک<ادایگیئ‪< ،‬نسحب<هوخیب<ااجنل<دےنی<یک<‬
‫وتقیف<اطع<رفام‪< ،‬لخب <هوجنکیس <ےس <وفحمظ <رفام‪< ،‬وخىش <ےس <رغوبیں <اتحموجں <یک <دمد <رکےن <یک<‬
‫رب<ااعلنیمل!۔‬
‫وتقیف<اطع<رفام‪ٓ<،‬انیم< ا ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬الؼـقة" كتاب الؽراهقة وآستحسان‪ ،‬باب فقَم يتع ّؾق ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.167‬‬
‫‪371‬‬
‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬ ‫‪273‬‬

‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫کملل ‪1441‬ھ‪3232/6/13 -‬ء)‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:32‬وشّاك‪:‬ا ّ‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫وضحر ‪:‬ونر‪،‬ررش ‪:‬عف ِی ‪ِ:‬م یل س و‬
‫‪:‬شر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحال ‪:‬ےس ‪ :‬سدرود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫دنیی‪:‬االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫تیثیحب‪::‬ااسنمش‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان‪:‬آدل‪:‬‬ ‫ی‬ ‫زعزیام‪:‬رتحمل!‪:‬االسل‪:‬یک‪:‬رظن‪:‬ںیم‪:‬امتل‪:‬ولگ‪:‬‬
‫ی‬
‫نی‪:‬‬
‫� یک ‪:‬اوالد‪:‬ںیہش‪:‬سعت‪:‬و‪:‬آ سربو ‪:‬ےک‪:‬اسھت ‪:‬ےنیج‪:‬اک ‪:‬بس ‪:‬وک‪:‬اسکیں ‪:‬قح‪:‬احلص ‪:‬ےہش ‪:‬د ی‬
‫االسل‪:‬رگن‪:‬ولسنش َ و‪:‬قتیم‪:‬ووتینطش‪:‬اور‪:‬اوچن‪:‬چین‪:‬ےک‪:‬اسرے‪:‬اایتمزات‪:‬اک‪:‬رسکی‪:‬اخہمت‪:‬رک‪:‬‬
‫ےکش ‪:‬اکی ‪:‬اعریگمل ‪:‬دعك س‪:‬وُماوات ‪:‬اک ‪:‬آافیق ‪ّ:‬وصتر ‪:‬شیپ ‪:‬رکات ‪:‬ےہ۔ ‪:‬االسیم ‪:‬امیلعتت ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اطمقب‪:‬یسک‪:‬وگرے‪:‬وک‪:‬اکےل‪:‬رپش‪:‬اور‪:‬یسک‪:‬اکےل‪:‬وک‪:‬وگرے‪:‬رپش‪:‬رگن‪:‬ولسنش‪:‬ذات‪:‬اپتش‪:‬کلُم‪:‬‬
‫اور‪:‬ےلیبق‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‪:‬وکیئ‪:‬تلیضف‪:‬احلص‪:‬ںیہن‪:‬ےہش‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬تلیضف‪:‬‬
‫‪:‬ےہ‪:‬وقتی ‪:‬ورپزیہاگریش ‪:‬ارعف ید ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫اک ‪:‬ایعمر‪:‬رصف ‪:‬اکی‪:‬زیچ ‪:‬ےہش‪:‬اور‪:‬وہ‬
‫وُفَر‬
‫ْ‬ ‫﴿اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا ْقَلَخ ْنِّم ْمُكٰ ٍرَكَ نُاَّو ىٰثَعَجَو نْْوُعُش ْمُكٰ بَقَّو اً ىٰثَعَتِل َلِٕ‬

‫‪372‬‬
 ‫‪272‬‬ ‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫َّنِاْمُكَمَرْكَاَدْنِعِهّٰللامُكىٰقْتَاْ َّنِاَهّٰللاٌمْيِلَعٌرْيِبَخ﴾(‪":)1‬اے‪:‬ولوگ!‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬ںیہمت‪:‬‬
‫اکی‪:‬رمد‪:‬اور‪:‬اکی‪:‬وعرت‪:‬ےس‪:‬دیپا‪:‬ایکش‪:‬اور‪:‬ںیہمت ‪:‬عفا ں‪:‬اور‪:‬ےلیبق‪:‬ایکش‪:‬آ ‪:‬آم ‪:‬ںیم‪:‬اچم‪:‬‬
‫روھکش ‪ً:‬انیقی ‪:‬اہلل ‪ �:‬ےک ‪:‬اہیں ‪:‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬زایدہ ‪:‬سعت ‪:‬واال ‪:‬وہ ‪:‬ےہش ‪:‬وج ‪:‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬زایدہ ‪:‬رپزیہاگر‪:‬‬
‫ےہش‪ً:‬انیقی‪:‬اہلل‪:‬اجےنن‪:‬واال‪:‬ربخدار‪:‬ےہ"۔‬
‫ئ‬
‫َّاس! َأ َٓ إِ َّن‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬وضحر ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬يا َأ ه َُّيا الن ُ‬
‫ِب َع َذ َع َج ِم ٍّي‪َ ،‬و َٓ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َر َّبك ُْم َواحدٌ ‪َ ،‬وإِ َّن َأ َباك ُْم َواحدٌ ‪َ ،‬أ َٓ َٓ َف ْض َل ل َع َر ِ ٍّ‬
‫مح َر‪ ،‬إِ َّٓ‬ ‫ِ ِ‬
‫مح َر َع َذ َأ ْس َو َد‪َ ،‬و َٓ َأ ْس َو َد َع َذ َأ ْ َ‬‫ِب‪َ ،‬و َٓ َأ ْ َ‬‫ل َع َجم ٍّي َع َذ َع َر ِ ٍّ‬
‫بِال َّت ْق َوى»(‪" )2‬اے‪:‬ولوگ!‪:‬اہمترا‪:‬رب‪:‬اکی‪:‬ےہش‪:‬اور‪:‬اہمترا‪:‬ابپ‪:‬آدل‪ �:‬یھب‪:‬اکی‪:‬ےہش‪:‬‬
‫یسک‪:‬رعیب‪:‬وک‪:‬یمجع‪:‬رپش‪:‬اور‪:‬یسک‪:‬یمجع‪:‬وک‪:‬رعیب‪:‬رپش‪:‬یسک‪:‬وگرے‪:‬وک‪:‬اکےل‪:‬رپش‪:‬اور‪:‬یسک‪:‬اکےل‪:‬وک‪:‬وگرے‪:‬‬
‫‪:‬وقتی‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬وکیئ‪:‬تلیضف‪:‬احلص‪::‬ںیہن"۔‬
‫رپش ٰ‬
‫ِمرپ‪:‬اک‪:‬رطزی‪:‬لمع‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دووتسش ‪:‬اھبویئ ‪:‬اور ‪:‬زبروگ! س‪ُ:‬ماوات ‪:‬اک ‪:‬ہی ‪:‬اسوصك ‪:‬ااسنتین ‪:‬یک ‪:‬اینبد‪:‬‬
‫‪:‬جوریش‪:‬‬ ‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬نیبَ ‪:‬االَوقایم ‪:‬حطس ‪:‬رپ بس ہ‬ ‫ےہش ‪:‬ایس ‪:‬اسوصك ‪:‬ےک ‪:‬تحت ‪ٰ:‬یفطصم ی‬
‫اع یدالہن ‪:‬اور ‪:‬ہمَّب‪:‬ااسنین‪:‬اعُمرشے ‪:‬یک ‪:‬اینبد‪:‬ریھکش ‪:‬یہی ‪:‬اسوصك ‪:‬ووضاطب‪:‬آےگ‪:‬لچ‪:‬رک‪:‬اعیمل‪:‬‬
‫جورتی‪:‬ےک ‪:‬ایقل ‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬انبش ‪:‬نکیل ‪:‬اہنتی‪:‬اوسفس ‪:‬ےس ‪:‬انہک‪:‬ڑپات ‪:‬ےہش‪:‬آ ‪:‬زامۂن ‪:‬احصہب‪:‬‬ ‫بس ہ‬
‫واتنیعب ‪ �:‬ےک ‪:‬دعبش ‪:‬اس ‪:‬اسوصك ‪:‬وک ‪:‬حیحص ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬ںیہن ‪:‬اانپای ‪:‬ایگش ‪:‬آج ‪:‬اَوقا یل ‪:‬دحتمہ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫وشنمر‪:‬ںیم س‪ُ:‬م ی‬
‫اوات‪:‬ااسنین‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪::‬وقانین‪:‬وت‪:‬وموجد‪:‬ںیہش‪:‬رگم‪:‬ام‪:‬رپ‪:‬دیجنسیگ‪:‬ےس‪:‬امک‪:‬ہّقح‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،26‬احلُجرات‪.13 :‬‬

‫(‪" )2‬مسند اإلمام أمحد" ر‪.474/38 ،23489 :‬‬
‫‪373‬‬
‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬ ‫‪274‬‬
‫( ‪Veto‬‬ ‫لمع‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:‬اجاتش‪:‬اطوتقر ‪:‬اممکل ‪:‬وٹین (‪:)NATO‬ےک‪:‬ااحتدی‪:‬رکشلش ‪:‬اور ‪:‬ووٹی‪:‬اپور‬
‫‪ )Power‬ےک‪:‬انل‪:‬رپش‪:‬زمکور‪:‬اممکل‪:‬وک‪:‬ملظ‪:‬ومتس‪:‬اک‪:‬اشنہن‪:‬انب‪:‬رےہ‪:‬ںیہش‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬اینبدی‪:‬ااسنین‪:‬‬
‫وقحق‪:‬کت‪:‬اپامك‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہش‪:‬ابوصخلص‪:‬االسیم‪:‬اممکل‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اایتمزی س‪ُ:‬سو ‪:‬ربات‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬‬
‫ےہش‪:‬ریمشک ‪:‬ونیطسلفش‪:‬رعاقش ‪:‬نمیش‪:‬عفل‪:‬اور‪:‬ااغفاتسنم‪:‬ںیم‪:‬وہےن ‪:‬واےل‪:‬الوھکں ‪:‬املسم‪،‬رں‪:‬‬
‫ےک‪:‬لتقی‪:‬اعل‪:‬ےس‪:‬مشچ‪:‬وپیش‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہش‪:‬املسمم‪::‬امؤں‪:‬ونہبں‪:‬یک‪:‬سعت‪:‬وتمصع‪َ :‬دری‪:‬رپ‪:‬‬
‫ااسنین ‪:‬وقحق ‪:‬یک ‪:‬ںیمیظنت ‪NGO's:‬ش ‪:‬ذمتّم ‪:‬ےک ‪:‬دو‪: 3‬وبك ‪:‬وبےنل ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬اقرص ‪:‬داھکیئ ‪:‬دیتی‪:‬‬
‫ںیہش ‪:‬رغمیب ‪:‬اممکل ‪:‬ںیم ‪:‬املسمم ‪:‬وخانیت ‪:‬ےک ‪:‬اجحب ‪:‬رپ ‪:‬اپدنبایں ‪:‬اگلیئ ‪:‬اجریہ ‪:‬ںیہش ‪:‬اںیہن‪:‬‬
‫ہہ‬
‫یسنج‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬رہااسں‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہش‪:‬رہ‪:‬داڑیھ‪:‬واےل‪:‬املسمم‪:‬وک‪:‬د شتگرد‪:‬ایخك‪:‬ایک‪:‬اجات‪:‬ےہش‪:‬داین‪:‬‬
‫ہہ‬
‫رھب‪:‬ںیم‪:‬ںیہک‪:‬یھب‪:‬د شتگردی‪:‬وہش‪:‬اس‪:‬اک‪:‬ایزلال‪:‬املسم‪،‬رں‪:‬ےک‪:‬رس‪:‬وھتپ‪:‬دای‪:‬اجات‪:‬ےہش‪:‬نج‪:‬ےک‪:‬‬
‫انل ‪:‬ںیم ‪:‬ظفلی ‪":‬دمحم" ‪:‬آات ‪:‬ےہش ‪:‬اںیہن ‪:‬وزیہ ‪:‬اجری ‪:‬رکےن ‪:‬ںیم ‪:‬م ‪:‬وشیپ ‪:‬ےس ‪:‬اکل ‪:‬ایل ‪:‬اجات ‪:‬ےہش‪:‬‬
‫نکیل‪:‬ایک‪:‬اجمك‪:‬ےہ‪:‬آ ‪:‬وکیئ‪:‬ایسدتسامش‪:‬ججش‪:‬احصیف‪:‬ای‪:‬ااسنین‪:‬وقحق‪:‬یک‪:‬میظنتش‪:‬املسم‪،‬رں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬‬
‫وطب یر‪:‬ااسنم‪:‬اس‪:‬اایتمزی س و‬
‫‪ُ:‬س ‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬آواز‪:‬دنلب‪:‬رک‪:‬ےکس!!۔‬
‫اق‪،‬رم‪:‬اک‪:‬اسکیں‪:‬ایالطق‬
‫تس ‪:‬دمہنیش ‪:‬داین ‪:‬یک ‪:‬وہ ‪:‬وادح‪:‬‬
‫ام ‪:‬االسل! ‪:‬االسیم ‪:‬امیلعتت ‪:‬یک ‪:‬آہنیئ ‪:‬دار ‪:‬رای ی‬
‫ربادر ی‬
‫اور‪:‬ا ّونیل‪:‬رایتس‪:‬یھتش‪:‬سج‪:‬ںیم‪:‬اق‪،‬رم‪:‬اک‪:‬ایالطق‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اسکیں‪:‬اور‪:‬ربارب‪:‬اھتش‪:‬آج‪:‬‬
‫داین‪:‬ےک‪:‬رہ ‪ :‬کل ‪:‬ںیمش‪:‬رہ ‪:‬زیچ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪:‬اق‪،‬رم‪:‬وموجد ‪:‬وت‪:‬ےہش‪:‬نکیل‪:‬رہ ‪ :‬صخ‪:‬ہاےہ‪:‬وہ‪:‬اریم‪:‬‬
‫وہ‪:‬ای‪:‬رغبیش‪:‬دصر‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬وزریامظعش‪:‬اسم‪:‬رپ‪:‬ایس‪:‬اق‪،‬رم‪:‬اک‪:‬اسکیں‪:‬ایالطق‪ً:‬المع‪:‬ںیہک‪:‬راجئ‪:‬ںیہنش‪:‬‬
‫آج‪:‬دنسمی‪:‬ادتقار‪:‬رپ‪:‬رباامجم‪:‬رکٹپ ‪:‬انعرص (‪ )Corrupt Elements‬ےنش‪:‬اق‪،‬رم‪:‬‬
‫یک ‪:‬رگتف ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رےنہ ‪:‬ےک ‪:‬ےیلش ‪:‬بختنم ‪:‬اویلبمسں ‪:‬ےس ‪":‬اانثتسء" ‪:‬ےک ‪:‬اق‪،‬رم ‪:‬وظنمر‪:‬‬
‫‪374‬‬
 ‫‪273‬‬ ‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫رکوا‪::‬رےھک‪:‬ںیہش‪:‬وہ‪:‬سج‪:‬دقر‪:‬ہاںیہ‪:‬اق‪،‬رم‪:‬ینکش‪:‬رکںیش‪:‬اق‪،‬رم‪:‬انذف‪:‬رکےن‪:‬واےل‪:‬ادارے‪:‬‬
‫اںیہن‪ :‬ساس ‪:‬وتق ‪:‬کت‪:‬رگاتفر‪:‬ںیہن‪:‬رکےتکسش‪:‬بج ‪:‬کت ‪:‬وہ‪:‬ادتقار‪:‬یک‪:‬رکیس ‪:‬ےس‪:‬دحیلعہ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫وہاجےتش‪:‬ہکبج‪:‬دورسی‪:‬رطف‪:‬دنیی‪:‬االسل‪:‬ںیم‪:‬البرفتقیی‪:‬ذمبہش‪:‬دعك‪:‬وااصنف‪:‬اور‪:‬‬
‫ااسنین س‪ُ:‬ماوات‪:‬ےک‪:‬امتل‪:‬اقتےض‪:‬وپرے‪:‬ےیک‪:‬اجےن‪:‬ےک‪:‬اسوصك‪:‬ووضاطب‪:‬وموجد‪:‬ںیہ۔‬
‫انچہچن ‪:‬اکی ‪:‬ابر ‪:‬ینب ‪:‬زخمول ‪:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬وعرت ‪:‬افہمط ‪:‬تنبی ‪:‬اَوسَد ‪:‬ےن ‪:‬وچری ‪:‬یکش ‪:‬ہی‪:‬‬
‫ہلیبق ‪:‬رقشی ‪:‬ںیم ‪:‬سعت ‪:‬و َواجتہ ‪:‬اک ‪:‬احلم ‪:‬اھتش ‪:‬ذہلا ‪:‬ولگ ‪:‬ہاےتہ ‪:‬ےھت ‪:‬آ ‪:‬وہ ‪:‬وعرت ‪:‬زسا‪:‬‬
‫ئ‬
‫ےس‪:‬چب‪:‬اجےئش‪:‬اور‪:‬اعُمک ہلم‪:‬یسک‪:‬رطح‪:‬ہ م‪:‬وہ‪:‬اجےئش‪:‬وضحر ب‪:‬ن‪:‬رکمی ﷺ ےس‪:‬اعُمیف‪:‬یک‪:‬‬
‫دروخاتس ‪:‬یک ‪:‬یئگش ‪:‬وضحر ‪:‬رتمحی ‪:‬اعمَل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬انراض ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬رفامای‪« :‬إِى َََّم َأ ْه َل َك‬
‫َس َق‬ ‫ِ‬
‫ف ت ََرك ُْو ُه‪َ ،‬وإ َذا َ َ‬ ‫َس َق فِ ْو ِه ُم َّ ِ‬
‫الَّش ْي ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ا َّلذ ْي َن َق ْب َلك ُْم َأ ََّّن ُ ْم كَاى ُْوا إ َذا َ َ‬
‫اص َم َة بِن َْت ُحم َ َّم ٍد‬
‫احلدَّ ‪ ،‬وايم اهللِ! َلو َأ َّن َف ِ‬
‫ْ‬
‫ِ‬
‫ف َأ َقا ُم ْوا َع َل ْوه ْ َ َ ْ ُ‬ ‫الض ِع ْو ُ‬‫فِ ْو ِه ُم َّ‬
‫َس َق ْت‪َ ،‬ل َق َط ْع ُت َيدَ َها»(‪" )1‬مت ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬ولگ ‪:‬ایس ‪:‬ےیل ‪:‬ابتہ ‪:‬وربابد ‪:‬وہےئش ‪:‬آ ‪:‬وہ‪:‬‬ ‫ََ‬
‫‪:‬رب‪:‬‬
‫‪:‬الباتم‪:‬دح‪:‬اقمئ‪:‬رکےتش‪:‬ہکبج‪ :‬سارماء‪:‬ےس‪:‬در‪:‬زگر‪:‬ایک‪:‬رکےت‪:‬ےھتش‪:‬مسق‪:‬ےہ ی‬‫زمکوروں‪:‬رپ ّ‬
‫ئ‬
‫میظع ‪:‬یک ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬قببض اۂ ‪:‬دقرت ‪:‬ںیم ‪:‬ریمی ‪:‬اجم ‪:‬ےہ! ‪:‬ارگ ‪:‬افہمط ‪:‬تنبی ‪:‬دمحم ‪(:‬ﷺ) یھب‪:‬‬
‫وچری‪:‬رکیتش‪:‬وت‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬اہھت‪:‬اکاتٹ!"۔‬
‫احمکی‪:‬وتق‪:‬اور‪::‬اعل‪:‬المزل‪:‬یک‪:‬اسکیں‪:‬اسرجت‬
‫رتحمل‪:‬اھبویئ!‪:‬ۂفیلخ‪:‬ا ّوك‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اوب‪:‬رکب‪:‬دصقی‪ �:‬یک ی‬
‫‪:‬ریست‪:‬ابمرآ ‪:‬‬
‫رپ‪:‬رظن‪َ :‬دوڑاںیئش‪:‬وت س‪ُ:‬ماوات‪:‬یک‪:‬ایسی‪:‬اثمك‪:‬دےنھکی‪:‬وک‪:‬یتلم‪:‬ےہش‪:‬آ ‪:‬ےب‪:‬اایتخر‪:‬زابم‪":‬احبسم‪:‬‬
‫اہلل"‪:‬اکپر‪:‬ایتھٹ‪:‬ےہ۔‬
‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب أحاديث ْإى ِ‬
‫ْبواء‪ ،‬ر‪ ،3475 :‬صـ‪.586‬‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫‪375‬‬
‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬ ‫‪276‬‬
‫‪:‬واصك ‪:‬اظرہی ‪:‬ےک ‪:‬دعبش ‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرکب‪:‬‬ ‫‪:‬اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےک ی‬
‫ٰیفطصم ی‬
‫تس‪:‬دمہنی‪:‬ےک‪:‬رمکحام‪:‬وہفیلخ‪:‬ےنُچ‪:‬‬
‫‪:‬اافتق‪:‬راےئ‪:‬ےس‪:‬رای ی‬
‫دصقی‪ �:‬ابیمہ‪:‬اشُمورت‪:‬اور ی‬
‫ےئگش‪::‬آپ‪ �:‬اینپ‪:‬الختف‪:‬ےک‪:‬دورسے‪:‬روز‪:‬یہ‪:‬ھچک‪:‬ہادرںی‪:‬ےل‪:‬رک‪(:‬رفوتخ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬‬
‫رغض ‪:‬ےس) ‪:‬ابزار ‪:‬اج ‪:‬رےہ ‪:‬ےھتش ‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬رمع ‪:‬افروق ‪ �:‬ےن ‪:‬درایتف ‪:‬ایک ‪:‬آ ‪:‬آپ‪:‬‬
‫‪(:‬رغبض‪:‬اجترت)‪:‬ابزار‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬وہںش‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان‪ِ:‬رمع‪:‬‬ ‫ی‬ ‫اہکں‪:‬رشتفی‪:‬ےل‪:‬اج‪:‬رےہ‪:‬ںیہ؟‪:‬رفامای‪:‬‬
‫افروق‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬آپ‪:‬ہی‪:‬ایک‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ؟‪:‬اب‪:‬آپ‪:‬املسم‪،‬رں‪:‬ےک‪:‬اریم‪:‬ںیہ!‪:‬ہی‪:‬‬
‫‪:‬وعك‪:‬اہکں‪:‬ےس‪:‬‬ ‫نس‪:‬رک‪:‬آپ‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪(::‬ارگ‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬اکل‪:‬وھچڑ‪ :‬سدوں)‪:‬وت‪:‬رھپ‪:‬ریمے‪:‬الہ ی ی ا‬
‫‪:‬لچش‪:‬اب‪:‬‬
‫‪:‬سان‪ِ:‬رمع‪:‬افروق‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬آ ‪:‬آپ‪ �:‬وام ي ی‬ ‫اھکںیئ‪:‬ےگ؟‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫آپ‪:‬ےک‪:‬ایرخااجت‪:‬رضحت‪:‬اوب‪:‬ع َببت ی ددہ‪ �:‬ےط‪:‬رکںی‪:‬ےگ۔‬
‫‪:‬سدان‪:‬اوب ‪:‬ع َببتیددہ ‪:‬نب ‪ّ:‬رجاح ‪ �:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬رشتفی‪:‬‬
‫رھپ ‪:‬ہی ‪:‬دو‪،‬رں ‪:‬رضحات ّ ی‬
‫رجل من‬ ‫ٍ‬ ‫‪:‬سان ‪:‬اوبدیبعہ ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َفر ُض لك ُق َ‬
‫وت‬ ‫الےئش ‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫وف‪،‬‬‫تاء والص ِ‬ ‫الش ِ‬
‫ادهاجري َن‪ ،‬لوس بيفضلِهم وٓ أوك َِسهم‪ ،‬وكِسو َة ِّ‬
‫َّ‬
‫ّی‬ ‫وأخذت غره!» ‪ :‬ی‬ ‫أخلقت شوئ ًا رددتَه‬ ‫إذا‬
‫‪:‬آپ‪(:‬رضحت‪:‬سدان‪:‬اوبرکب‪:‬‬ ‫"يم‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬
‫دصقی ‪:‬اور ‪:‬آپ ‪:‬ےک ‪:‬اَلہ ی ی ا‬
‫‪:‬وعك ‪:‬ےک ‪:‬ےیل) ‪:‬اکی ‪:‬اَو ط ‪:‬در ے ‪:‬ےک ‪:‬جاہرج ‪:‬یک ‪:‬وخرا ‪:‬اک‪:‬‬
‫مس‪:‬رسام‪:‬و‪:‬رگام‪:‬اک‪:‬ابلس‪ّ:‬رقمر‪:‬رکات‪:‬وہںش‪:‬اس‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬آ ‪:‬بج‪:‬وہ‪:‬‬ ‫ادنازہ‪:‬رکےک ی‬
‫‪:‬روزيش‪:‬اور‪:‬وم ی‬
‫‪:‬رکي!"۔ ‪:‬انچہچن ‪:‬رضحت‪:‬‬ ‫ابلس ‪:‬اقِلب ‪:‬اامعتسك ‪:‬ہن ‪:‬رےہش ‪:‬وت ‪:‬وام ‪:‬دے ‪:‬رک ‪:‬دورسا ‪:‬ےل ‪:‬ایل ی‬
‫‪:‬يل ‪:‬آدیھ ‪:‬رکبی ‪:‬اک‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬دصقیی ‪:‬اربک ‪ �:‬ےک ی‬ ‫اوب ‪:‬ع َببتیددہ ‪:‬نب ‪ّ:‬رجاح ‪ �:‬ےن ‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫وگتشش‪:‬ابلس‪:‬اور‪:‬رویٹ‪ّ:‬رقمر‪:‬رک‪:‬دی(‪)1‬۔‬

‫(‪" )1‬تاريخ اخللفاء" اخللفاء الراشدون‪ ،‬صـ‪ ،63‬ملخص ًا‪.‬‬

‫‪376‬‬
 ‫‪277‬‬ ‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫افلخےئ‪:‬رادشنی ‪:‬ےک ‪:‬زندکی ‪ :‬س‪ُ:‬ماوات‪:‬یک ‪:‬ایک‪:‬اتیمہ ‪:‬یھت؟‪:‬اس‪:‬اک ‪:‬ادنازہ‪:‬اس‪:‬‬
‫ابت‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬وخبیب‪:‬اگلای‪:‬اجاتکس‪:‬ےہش‪:‬آ ‪:‬رضحت ّ ی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اعرم‪:‬نب‪:‬رہعیب‪ �:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬‬
‫رجع‪ ،‬فَم رضب‬ ‫َ‬ ‫حاج ًا من اددينة إىل م ّك َة إىل أن‬‫ّ‬ ‫عمر‬
‫خرج ُ‬ ‫« َ‬
‫ِ‬
‫الشجرة‪،‬‬ ‫والنطع عذ‬ ‫فسطاص ًا وٓ خبا ًء‪ّ ،‬إٓ كان ُيلقي الكسا َء‬
‫َ‬
‫ی ئ‬
‫ويستظل حتتَها»(‪" )1‬رضحت ‪:‬رمع ‪: �:‬اعز یل ‪:‬جح ‪:‬وہرک ‪ :‬ا‬
‫دمي ‪:‬ہبّیط ‪:‬ےس ‪:‬رواہن ‪:‬وہےئش‪:‬‬ ‫ّ‬
‫‪:‬يل‪:‬وکیئ‪:‬اسابئم‪ :‬یاي‪:‬ہمیخ‪:‬ںیہن‪:‬اگلای‪:‬ایگش‪:‬اہجں‪:‬ایقل‪:‬رفامےتش‪:‬اےنپ‪:‬‬
‫آدم‪:‬ورتف‪:‬ںیم‪:‬آپ‪:‬ےک ی‬
‫ڑپکے‪:‬اور‪:‬رتسب‪:‬یسک‪:‬درتخ‪:‬رپ‪:‬ڈاك‪:‬رک‪:‬وخد‪:‬یہ‪:‬اسہی‪:‬رک‪:‬ایل‪:‬رکےت"۔‬
‫ام‪:‬االسل!‪:‬ام‪:‬وااعقت‪:‬ںیم‪:‬امہرےرمکحام‪:‬ےقبط ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ڑبی ‪:‬ںیتحیصن‪:‬‬
‫ربادر ی‬
‫ںیہش ‪ :‬اںیہن ‪:‬ہاےیہ ‪:‬آ ‪:‬وہ ‪:‬اسدیگ ‪:‬اانپںیئش ‪:‬رپووٹوکك ‪:‬ےک ‪:‬انل ‪:‬رپ ‪:‬اےنپ ‪:‬اور ‪:‬وعال ‪:‬ےک ‪:‬چیب‪:‬‬
‫‪:‬درس س‪ُ:‬ماوات‪:‬وک‪:‬اید‪:‬رںیھکش‪:‬وہسایلت‪:‬‬
‫اایتمزی‪:‬جیلخ‪:‬رہزگ‪:‬احلئ‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬دںیش‪:‬االسل‪:‬ےک ی‬
‫اور ‪:‬وخنتاہ ‪: :‬اکی ‪:‬اَو ط ‪:‬درہج ‪:‬ےک ‪:‬المزل ‪:‬یک ‪:‬اسرجت ‪:‬ےک ‪:‬ربارب ‪:‬ںیلش ‪:‬عفہ ‪:‬رخیچ ‪:‬ےس ‪:‬چب ‪:‬رک ‪ :‬کل‪:‬‬
‫ووقل‪:‬یک‪:‬یقیقح‪:‬دختم‪:‬ااجنل‪:‬دںیش‪ :‬ب‪:‬ام‪:‬یک‪:‬ریاعای‪:‬اںیہن‪ :‬ری‪:‬ورب ت‪:‬یک‪:‬داعںیئ‪:‬دے‪:‬یگش‪:‬‬
‫ونسر ‪:‬اجےئ ‪:‬یگش ‪:‬اور ‪:‬امہرا ‪ :‬کل ‪:‬یقیقح ‪:‬ىنعم ‪:‬ںیم ‪:‬رتیق ‪:‬یک‪:‬‬
‫سج ‪:‬ےس ‪:‬ام ‪:‬یک ‪:‬داین ‪:‬اور ‪:‬آرخت ‪َ :‬‬
‫عفرہاہ‪:‬رپ‪:‬اگزمم‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬اگ!۔‬
‫الب‪:‬رفتقی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫زعزیام ‪:‬رتحمل! ‪: :‬دعك س‪:‬وُماوات ‪:‬اک ‪:‬وج ‪:‬اظنل ‪ :‬ی ی‬
‫دي ‪:‬االسل ‪:‬ےن ‪:‬دای ‪:‬ےہش ‪:‬داین ‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫ی‬
‫‪:‬روسك ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اےنپ َ و‪:‬قك ‪:‬و لع ‪:‬ےس ‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‪:‬‬ ‫اس ‪:‬یک ‪:‬اثمك ‪:‬ںیہن ‪:‬یتلمش ی‬
‫یک‪:‬رتہبنی‪:‬اثمںیل‪:‬اقمئ‪:‬رفامںیئش‪:‬ااسنم‪:‬رپ‪:‬الزل‪:‬ےہ‪:‬آ ‪:‬وہ‪:‬اےنپ‪:‬اَلہ ی ی ا‬
‫‪:‬وعكش‪:‬رہتش داروںش‪:‬‬

‫(‪" )1‬الرياض النرضة" الفصل ‪ ،9‬اجلزء ‪ ،2‬صـ‪.368‬‬

‫‪377‬‬
‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬ ‫‪278‬‬
‫دووتسںش‪:‬اسمہِمںش‪:‬المزومںش‪:‬ارغلض‪:‬یھبس‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬دعك‪:‬وُماوات ‪:‬اور‪:‬ااصنف‪:‬اک‪:‬‬
‫س‬
‫اعُمک ہلم ‪:‬رکےش ‪:‬ارعف ید ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك َنْيِمّٰوَق ِهّٰلِل َءٓاَدَهُش‬
‫ِطْسِقْلاِبنْاَلْمُكَّنَمِرْجَيُنٰاَنَشٍمْوَقىٰۤلَعاَّلَااْوُلِدْعَتْ اْوُلِدْعِاَوُهُبَرْقَاىٰوْقَّتلِلنْاوُقَّتا‬
‫َهّٰللاَّنِاَهّٰللاٌۢرْيِبَخاَمِبَنْوُلَمْعَت﴾(‪" )1‬اے‪:‬اامیم‪:‬واول!‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬مکح‪:‬رپ‪:‬وخب‪:‬اقمئ‪:‬وہ‪:‬‬
‫اجؤش ‪:‬ااصنف ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬وگایہ ‪:‬دےتی! ‪:‬اور ‪:‬مت ‪:‬وک ‪:‬یسک َ و‪:‬قل ‪:‬یک ‪:‬دعا َوت ‪:‬اس ‪:‬رپ ‪:‬ہن ‪ :‬سااھبرے ‪:‬آ ‪:‬‬
‫ااصنف‪:‬ہن ‪:‬رکوش ‪:‬ااصنف ‪:‬رکو! ‪:‬وہ ‪:‬رپزیہاگری ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬رقبی ‪:‬ےہش ‪:‬اور ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےسڈرو!‪:‬‬
‫ًانیقی‪::‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬اہمترے‪:‬اکومں‪:‬یک‪:‬ربخ‪:‬ےہ"۔‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬اور س‪ُ:‬ماوات ‪:‬رپ ‪:‬ینبم ‪ :‬سدرتس ‪:‬ےلصیفش ‪:‬اَ ی‬
‫وقال‪:‬‬ ‫ی‬
‫اعمَل یک‪:‬اکایمیب‪:‬واکرماین‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬امہ‪:‬رتنی‪:‬ببس‪:‬وذرہعی‪:‬ںیہش‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‪:‬اعُمرشے‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬انم ‪:‬وایاكحتسل ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬یھب ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬وروری ‪:‬ےہ؛ ‪:‬آ ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬وقحق ‪:‬یک‪:‬‬
‫ہ‬
‫ہ‪:‬اساجرگ‪:‬وہیت‪:‬ےہ۔‬ ‫دي‪:‬االسل‪:‬یک‪:‬افضل ّیبت‪:‬و َا ی ّ‬
‫افحتظ‪:‬وہیت‪:‬ےہش‪:‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬رب ت‪:‬ےس‪ :‬ی ی‬
‫ریغ‪:‬وملسمں‪:‬ےک‪:‬اسھت س‪ُ:‬ماوات‪:‬یک‪:‬میلعت‬
‫ریمے‪:‬رتحمل‪:‬اھبویئ!‪:‬ااسنم‪:‬یک‪:‬اجمش‪:‬امكش‪:‬انومس‪:‬یک‪:‬افحتظش‪:‬انم‪:‬واامم‪:‬اور‪:‬‬
‫نی‪:‬االسل‪:‬ےن‪:‬اہجں‪:‬اکی‪:‬املسمم‪:‬‬
‫وکسمش‪:‬االسیم‪:‬وقانین‪:‬یک‪:‬ا ّونیل‪:‬رتحیج‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ےہ۔‪:‬د ی‬
‫یک‪:‬اجمش‪:‬امك‪:‬اور‪:‬سعت‪:‬وآربسو‪:‬ےک‪:‬ظّفحت‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬دای‪:‬ےہش‪:‬وںیہ‪:‬ریغوملسمں‪:‬رپ‪:‬ملظ‪:‬وزایدیت‪:‬اور‪:‬‬
‫تیثیحب ‪:‬ااسنم ‪:‬اایتمزی س و‬
‫‪ُ:‬س ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬رواک ‪:‬ےہش ‪:‬ام ‪:‬ےسِنسُح ‪:‬اَالخق ‪:‬ےس ‪:‬شیپ ‪:‬آےن‪:‬‬
‫اور ‪:‬دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬اقمئ ‪:‬رکےن ‪:‬اک ‪:‬یھب ‪:‬درس ‪:‬دای ‪:‬ےہش ‪:‬ارعف ید ‪:‬دخاودنی ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَل ُمُكىٰهْنَي‬
‫ُهّٰللا ِنَع َنْيِذَّلا ْمَل ْمُكْوُلِتاَقُي دلا َو ِنْيِ نْ ْمَل ِّم ْمُكْوُجِر ٍرَكَ نَا ْمُكِرا بَت مُهْوُّر‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.8 :‬‬

‫‪378‬‬
 ‫‪279‬‬ ‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫نْاْۤوُطِسْقُتْمِهْيَلِاَّنِاَهّٰللاُّبِحُيَنْيِطِسْقُمْلا﴾(‪" )1‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ںیہمت‪:‬ام‪:‬ےس‪:‬عنم‪:‬ںیہن‪:‬رکات‪:‬‬
‫وج‪:‬مت‪:‬ےس‪ :‬یدنی‪:‬ںیم‪:‬ہن‪:‬ڑلےش‪:‬اور‪:‬ںیہمت‪:‬اہمترے‪:‬رھگوں‪:‬ےس‪:‬ہن‪:‬اکنالش‪:‬آ ‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬‬
‫ااسحم‪:‬رکوش‪:‬ام‪:‬ےس‪:‬ااصنف‪:‬اک‪:‬رباتؤ‪:‬ربوتش‪ً:‬انیقی‪:‬ااصنف‪:‬واےل‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬وبحمب‪:‬ںیہ"۔‬
‫ف ِذ ِّموّ ًا‪،‬‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬آاقےئ ‪:‬دواہجں ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬ارعفد ‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن َق َذ َ‬
‫َار»(‪" )2‬سج‪:‬ےن‪:‬یسک‪ :‬یذیّم‪:‬رپ‪:‬انقح‪ :‬تمہ‪:‬اگلیئش‪:‬‬ ‫واط ِم ْن ى ٍ‬
‫حدَّ َله يوم ا ْل ِقوام ِة بِ ِس ٍ‬
‫ُ ُ َْ َ َ َ‬
‫ربو یز‪:‬ایقتم‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬آگ‪:‬ےک‪:‬وکڑوں‪:‬ےس‪:‬دح‪:‬اقمئ‪:‬یک‪:‬اجےئ‪:‬یگ"۔‬
‫ریغ‪:‬وملسمں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬دعك‪:‬وااصنف‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬اثمك‬
‫اجم ‪:‬ربادر! ‪:‬االسل ‪:‬دنیی َ‪:‬رتمح ‪:‬ےہش ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬ریغوں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬یھب‪:‬‬
‫ی‬
‫ُمواتش ہ‪:‬ددردیش‪:‬راوخاری َ‪:‬ورواداری‪:‬اور‪:‬دعك‪:‬وااصنف‪:‬یک‪:‬اتد‪:‬رفامیئ‪:‬ےہش‪ٰ:‬یفطصم ی‬
‫‪:‬اجم‪:‬‬ ‫س ا‬
‫‪:‬ط ‪:‬ےک ‪َ :‬دورام ‪:‬اکی ‪:‬واہعق ‪:‬یھب ‪َ :‬ااسی ‪:‬ںیہن ‪:‬اتلمش ‪:‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫‪:‬ایحت ی ّ ب‬
‫َرتمح ‪:‬ﷺ یک ‪:‬وپری ی‬
‫ئ‬
‫بن ‪:‬رتمح ﷺ ےن ‪:‬ریغ ‪:‬وملسمں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬وکیئ ‪:‬زایدیت ‪:‬یک ‪:‬وہش ‪ :‬ہکل ‪:‬رتمحی ‪:‬اعنایمم‪:‬‬
‫‪:‬ج ‪:‬آ ‪:‬اَاصنر ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪ :‬صخ ‪ :‬سطعمۂ ‪:‬نب‪:‬‬ ‫ﷺ ےن ‪:‬ہشیمہ ‪:‬دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬ےس ‪:‬اکل ‪:‬ایلش َ ب ی ا‬
‫اسریبق ‪:‬وج ‪:‬اظبرہ ‪:‬املسمم ‪:‬اھتش ‪:‬اسس ‪:‬ےن ‪:‬اےنپ ‪:‬اسمہہی َ‪:‬قادہ ‪:‬نب ‪:‬امعنم ‪:‬یک ‪ :‬یزرہ ‪:‬رُچا ‪:‬رک ‪:‬آ ے ‪:‬یک‪:‬‬
‫وبری‪:‬ںیمش‪:‬زَ دی‪:‬نب‪:‬نیمس‪:‬وہیدی‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬اپھچ‪:‬دیش‪:‬بج‪ :‬یزرہ‪:‬یک‪:‬التش‪:‬وہیئ‪:‬اور‪ :‬سطعمۂ‪:‬رپ‪:‬ہبُش‪:‬‬
‫وہا‪:‬وت‪:‬وہ‪:‬ااکنر‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬مسق‪:‬اھک‪:‬ایگ۔‬
‫وبری ‪:‬یٹھپ ‪:‬وہیئ ‪:‬یھت ‪:‬اور ‪:‬آاٹ ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رگات ‪:‬اجات ‪:‬اھتش ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اشنم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ولگ‪:‬وہیدی‪:‬ےک‪:‬اکمم‪:‬کت‪:‬ےچنہپ‪:‬اور‪:‬وبری‪:‬واہں‪:‬لم‪:‬یئگش‪:‬وہیدی‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬آ ‪ :‬سطعمۂ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،28‬ادمتحنة‪.8 :‬‬

‫باب الواو‪ ،‬ر‪.57/22 ،135 :‬‬
‫(‪" )2‬ادعجم الكبر" ُ‬
‫‪379‬‬
‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬ ‫‪282‬‬
‫اپس‪:‬رھک‪:‬ایگ‪:‬ےہش‪:‬وہید‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬امجتع‪:‬ےن‪:‬یھب‪:‬اس‪:‬یک‪:‬وگایہ‪:‬دیش‪ :‬سطعمۂ‪:‬یک َ‪:‬قول‪:‬ےن‪:‬وہیدی‪:‬‬
‫وک‪:‬وچر‪:‬اثتب‪:‬رکےنش‪:‬اور‪ :‬سطعمۂ‪:‬وک‪:‬رَبی‪:‬رکاےن‪:‬ےک‪:‬زعل‪:‬ےس‪ :‬ںیمس‪:‬اھکںیئش‪ :‬سطعمۂ‪:‬ےک س و‬
‫‪ُ:‬اق‪:‬‬
‫اور‪:‬وہیدی‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬وھجیٹ‪:‬وگاایہں‪:‬دںی؛‪:‬اتآ ‪:‬وپری‪:‬وقل س‪:‬روسا‪:‬ہن‪:‬وہش‪:‬ام‪:‬یک‪:‬وخاشہ‪:‬یھت‪:‬‬
‫‪:‬روسك‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ہمعط‪:‬وک‪:‬رَبی‪:‬رکےک‪:‬وہیدی‪:‬وک‪:‬زسا‪:‬دںیش‪ :‬ب‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬ہی‪:‬آِتی‪:‬‬
‫آ ی‬
‫رکہمی‪: :‬انزك‪:‬رفامیئ‪َ﴿ :‬نْوُفْخَتْسَيَنِم ِساَّنلا نْاَلَنْوُفْخَتْسَيَنِمِهّٰللا نَْوُه ْمُهَعَمْذِا‬
‫َنْوُتِّيَبُي اَم اَل ىٰضْرَي َنِم لْوَقْلاْ نَْناَك ُهّٰللا اَمِب م َنْوُلَمْع اًطْيِح﴾(‪" )1‬آدویمں ‪:‬ےس‪:‬‬
‫يچ‬ ‫يچ‬
‫سھببے‪:‬ںیہ‪:‬اور‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےس‪:‬ںیہن‪ :‬سھببے!‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬ام‪:‬ےکاپس‪:‬ےہش ‪:‬بج‪:‬دك ‪:‬ںیم‪:‬وہ‪:‬‬
‫ابت‪:‬وجتزی‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:‬وج‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬وک‪:‬اندنسپ‪:‬ےہش‪:‬اور‪:‬اہلل اعتیل‪:‬ام ‪:‬ےک‪:‬اکومں‪:‬وک‪:‬ریھگے‪:‬‬
‫وہےئ‪:‬ےہ"(‪)3‬۔‬
‫رس َو یر ‪ َ :‬ی‬
‫وکن ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬دعك س‪:‬وُماوات ‪:‬یک ‪:‬اٰیلع ‪:‬اثمك ‪:‬اقمئ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئش‪:‬‬
‫وہیدی ‪:‬ےک ‪:‬قح ‪:‬ںیم ‪:‬ہلصیف ‪:‬دایش ‪:‬اور ‪:‬ریغ ‪:‬ملسم ‪:‬وہےن ‪:‬یک ‪:‬وہج ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬وکیئ ‪:‬اایتمزی‪:‬‬
‫سُسو ‪:‬ںیہن‪:‬ربات۔‬
‫احمکی‪:‬وتق‪:‬اور‪:‬جج‪:‬اصابحم‪:‬یک‪:‬ذہم‪:‬داری‬
‫ی‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬االسل‪:‬ںیم‪:‬اقیض‪:‬وجج‪:‬وک‪:‬ہی‪:‬اقمل‪:‬وقح‪:‬احلص‪:‬ےہش‪:‬آ ‪:‬وہ‪:‬‬
‫دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬اور س‪ُ:‬ماوات ‪:‬یک ‪:‬اخرطش ‪:‬احمکی ‪:‬وتق ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬ولبا ‪:‬رک ‪:‬دعاتل ‪:‬ےک ‪:‬رہٹکے ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ڑھکا ‪:‬رک ‪:‬اتکس ‪:‬ےہش ‪:‬احمکی ‪:‬وتق ‪:‬اور ‪:‬جج ‪:‬اصابحم ‪:‬رپ ‪:‬ہی ‪:‬رفض ‪:‬والزل ‪:‬ےہش ‪:‬آ ‪ :‬کل ‪:‬واعُمرشے‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬دعكش س‪ُ:‬ماوات ‪:‬اور ‪:‬ااصنف ‪:‬اقمئ ‪:‬رکںیش ‪:‬یسک ‪:‬ےس ‪:‬اایتمزی س‪ُ:‬سو ‪:‬ہن ‪:‬وہےن ‪:‬اپےئش‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬النساء‪.108 :‬‬

‫(‪" )2‬تفسر ابن كثر" پ‪ ،5‬النساء‪ ،‬حتت أية‪.405/2 ،108 :‬‬
‫‪380‬‬
 ‫‪281‬‬ ‫االسل‪:‬اک‪:‬رظنۂی‪:‬دعك س‪:‬وُماوات‬
‫دقحار ‪:‬وک ‪:‬قح ‪:‬دالںیئش ‪:‬ولظمل ‪:‬وک ‪:‬اظمل ‪:‬ےس َ ب ا‬
‫‪:‬نت ‪:‬دالںیئش ‪:‬اور ‪:‬یل ‪:‬وذمیبہ ‪:‬اایتمز ‪:‬ےک ‪:‬ریغب‪:‬‬
‫دعك س‪:‬وُماوات‪:‬اک‪:‬احلظ‪:‬رےتھک‪:‬وہےئش‪:‬ااصنف‪:‬ےک‪:‬اطمقب‪:‬ہلصیف‪:‬رکںیش‪:‬رہ‪:‬ہبعشش‪:‬رہ‪:‬ہقبط‪:‬‬
‫اور ‪:‬رہ ‪:‬رفد ‪:‬وک ‪:‬دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬رفامہ ‪:‬ایک ‪:‬اجےئش ‪:‬ذات ‪:‬اپت ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬رپ ‪:‬یسک ‪:‬ےس ‪:‬وکیئ ‪:‬اایتمزی‪:‬‬
‫سُسو ‪:‬رہزگ‪:‬ہن‪:‬ربات‪:‬اجےئ۔‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬ںیمہ ‪:‬یھب ‪:‬ہاےیہ ‪:‬آ ‪:‬اےنپ ‪:‬اےنپ ‪:‬دارئۂ ‪:‬اکر ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬رہ ‪:‬وھچ ے‪:‬‬
‫ڑبےش‪:‬اریم‪:‬رغبیش‪:‬ارسف‪:‬وامتحتش‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬اسھت س‪ُ:‬ماوایہن‪:‬رباتؤ‪:‬رکںیش‪:‬اور‪::‬رگن‪:‬ولسن‪:‬‬
‫ظ‬
‫ای‪:‬ذات‪:‬اپت‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپش‪:‬یسک‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬رفتقی‪:‬اک س‪:‬مارہہ‪:‬رہ‪:‬زگ‪:‬ہن‪:‬رکںی۔‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬البرفتقی ‪:‬دعك ‪:‬وااصنف ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفامش ‪:‬بس ‪:‬ےک ‪:‬اسھت‪:‬‬
‫اسکیں س‪ُ:‬سو ‪:‬اور س‪ُ:‬ماوات‪:‬اک‪:‬رباتؤ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬دےش‪:‬یسک‪:‬ےسملظ‪:‬وزایدیت‪:‬اور‪:‬قح‪:‬یفلت‪:‬‬
‫ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رفامش‪:‬امہرا‪:‬دعایتل‪:‬اظنل‪:‬رتہب‪:‬انبش‪:‬بس‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ااصنف‪:‬اک‪:‬وصحك‪:‬آاسم‪:‬رک‪:‬‬
‫دےش ‪:‬امتل ‪:‬رفاضئ ‪:‬وواابجت ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئش ‪:‬نسحب ‪:‬ووخیب ‪:‬ااجنل ‪:‬دےنی ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفامش ‪:‬لخب‪:‬‬
‫ووجنکیس ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفامش ‪:‬وخیش ‪:‬ےس ‪:‬رغوبیں ‪:‬اتحموجں ‪:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفامش ‪:‬آنیم‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪381‬‬
‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬ ‫‪283‬‬

‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫کملؾ ‪1441‬ھ‪3232/6/13 -‬ء)‬
‫(ۃعمجارابمر ‪32‬وشّاؽا ّ‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب فارتحاؾ ےس ُدرفد‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اؿ االسؾ! َدف ِر دجدی اک اکی نیگنس ہلئسم ہی یھب ےہ‪ ،‬ہک ااسنم ین رشاعہہ‬
‫ربادر ِ‬
‫دشدی ذینہ‪ ،‬ایسفنیت افر رکفی ااشتنر اک اکشر وہ راہ ےہ‪ ،‬اَالخیق دقرںی اپامؽ وہ ریہ ںیہ‪،‬‬
‫ابیمہاقلعتتوخدرغیضافرافمدرپیتسیکٹنیھبڑچھرےہںیہ‪،‬اخدناؿافرکلمفوقؾ‬
‫ےک انؾ رپ اکی دفرسے یک رگدںین اکیٹ اج ریہ ںیہ‪ ،‬ااسنتین کسس ریہ ےہ‪ ،‬ذمیبہ‬
‫ّدشت دنسپی ںیم ااضہف وہ راہ ےہ‪ ،‬تبحم فاُتفل ےک ذجابت رپفاؿ ڑچےنھ ےک‬
‫اجبےئ‪ ،‬رشاعہے ںیم دعؾ ربداتش افر ااہتنء دنسپی رپ ینبم ریغ اَالخیق رفِہی رففغ اپ راہ‬
‫ےہ‪ ،‬افر ہی وصراحتؽ یسک وطر رپ یھب اقِلب وبقؽ ںیہن؛ ویکہکن ذینہ فرکفی ااشتنر ارگ‬
‫رشاعہےیک ڑجفںںیمھٹیباجےئ‪،‬وت دولںںیمرفنںیتافردکُفرںیتاسدقرڑبھاجیت‬
‫ش‬
‫ںیہ‪،‬ہک َقوںیماینپانشتخکتوھکیتھٹیبںیہ‪،‬امہرےرشاعہےےکذی ُشورولوگںوک‬
‫اچےیہ‪ ،‬ہک اس ےلسلس ںیم اانپ رکدار ادا رکںی‪ ،‬افر ریغ رضفری اَاحبث ںیم اانپ فتق افر‬
‫‪382‬‬
‫‪282‬‬ ‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫وتاانیئاضعئرکےنےکاجبےئ‪،‬اسابرےںیموغرفرکفرکںیہکمہاینپآےنفایلولسنں‬
‫ےکےیلایپر‪،‬تبحمافراُتفلرپینبم‪،‬اکیرُپوکسؿرشاعہہےسیکلیکشتدےےتکسںیہ؟۔‬
‫ذینہفرکفیااشتنرےکاَابسب‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ! َدف ِر احرض ےک ِن ےئن اُےنھٹ فاےل ونتفں افر ذینہ فرکفی‬
‫ِ‬
‫نات ےک ےیل‪ ،‬بس ےس ےلہپ ںیمہ اس ےک اَابسب افر درشیپ زجنلیچ‬ ‫ااشتنر ےس َ ج‬
‫ابدی ارظنل ںیم یٹ فی‪ ،‬اَابخرات‪ ،‬ارٹنٹین‬
‫(‪ )Challenges‬رپ وغر رکان وہاگ‪ُ ،‬‬
‫ےک ٹیلپ افرزم‬ ‫(‪)social media‬‬ ‫افر وسلش ڈیمای‬ ‫(‪)Internet‬‬

‫(‪ )Platforms‬ااسنم ین تحص ےک ےیل تخس رضر َراسں افر ذینہ فرکفی ااشتنر اک‬
‫عئاِاغاکےبدح افر رثکت ےساامعتسؽ‪،‬ذینہ فایسفنیت‬‫ابثعنبرےہںیہ‪ ،‬اؿذرا ِ‬
‫االتخج (‪)Confusion‬اکببس نبراہےہ‪،‬ولوگںںیمہیااسحسدیپاوہراہےہ‪ ،‬ہک‬
‫ارٹنٹین (‪ )Internet‬افر وسلش ڈیمای (‪ )social media‬ےک ذرہعی اؿ یک‬
‫دعؾظفحتےکااسحس‬‫ِ‬ ‫رگنام ینیکاجریہےہ‪،‬اؿیکرسرگںایںرراکر وہریہںیہ‪،‬ول‬
‫ےکببسرپاشیؿرےنہےگلںیہ‪،‬اکیدفرسےےکقلعتم َفمہافر َفوسَوسںںیم التبم‬
‫وہرےہںیہ‪ِ ،‬دامیغللخافرذینہ َدابؤےکاَرماضںیمااضہفوہراہےہ‪،‬وسلشڈیمایاک‬
‫اامعتسؽامہرے وچبںوک تقیقیک د ای ےس ُدفرےلاجراہےہ‪،‬فہاکی رپیکٹ زدنی‬
‫(‪)Perfect life‬یکالتشںیماسدحکتآن ر لرےہںیہ‪،‬ہکاناکک یکوصرت‬
‫ںیم وخدوکاصقنؿاچنہپےنےسیھبرگزیںیہنرکےت‪،‬اسریاسریراتوسلشڈیمایاک‬
‫اامعتسؽ ےس‪ ،‬دنین وپری ہن وہےن ےک ابثع یھب ذینہ َدابؤ افر ااشتنر ںیم ااضہف رک راہ‬
‫ےہ‪،‬سجےکببسااسنؿتبثمرط ِززدنیےس ُدفروہ ااجراہےہ۔‬
‫‪383‬‬
‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬ ‫‪284‬‬
‫ِ‬
‫رضحاترگاک دقر!رکفیااشتنرںیم ااضےفےکاَابسبںیموسلشڈیمای‬
‫ےکاسھتاسھت‪ ،‬ج َبفتقیئکرطحاکراجئ ِ‬
‫اصنبمیلعتیھبےہ‪،‬ںیہکانؾاہندوکیسرل‬
‫‪ )Secular‬ےک انؾ رپ اِاحلدی رکف‬ ‫(‪and liberal thinking‬‬ ‫فربلؽ وسچ‬
‫‪ )Atheistic‬وک رپفومٹ (‪ )Promote‬ایک اج راہ ےہ‪ ،‬ںیہک رفہق‬ ‫(‪thought‬‬

‫فاراہن بصعت وک وہا دی اج ریہ ےہ‪ ،‬ںیہک اف ویلؽ (‪ )O-Level‬ےک انؾ رپ ذمبہ‬
‫زیباررکفوکرپفاؿڑچاھایاجراہےہ‪،‬افراسرپزمدیہیہکذمبہےکانؾرپ ضعصانر‬
‫اینپ مک یملع‪ ،‬افر دنی ےس ُدفری ےک ابثع ااہتنء دنسپی‪ ،‬ابیمہ رفنت‪ ،‬دعؾ ربداتش‬
‫افر اجرتیح وک امہرے زماج اک ہصح انبےن ںیم وکاشں ںیہ‪ ،‬سج اک اصقنؿ ہی وہ راہ‬
‫َ‬
‫ےہ ہک اعمَل حطس رپ املسمونں اک طلغ اجیم (‪ )Image‬شیپ وہ راہ ےہ‪ ،‬مہ اسری د ای ےس‬
‫ٹک رک اےنپ یہ وخؽ ںیم دنب وہےت اج رےہ ںیہ‪ ،‬افسریت حطس رپ اَوقا ِؾ اعمَل یک اَالخیق‬
‫ےہ‪،‬د ایرھبںیمالوھکںاملسمونںیکاہشدت‬ ‫امحتیےسرحمفک امہراّدقمریتنباجریہہ ش‬
‫ےک اب ُفوجد ںیمہ افر امہرے ذمبہ وک د شکگردفں اک احک رقار دای اج راہ ےہ‪ ،‬افر اکی‬
‫مہ ںیہ ہک االسؾ وک درشیپ اؿ زجنلیچ اک اقمہلب رکےن ےک اجبےئ رفہق فاراہن االتخافت‬
‫ےکببس‪،‬فلتخمرگفوہںںیمک رکروزفروہےتاجرےہںیہ۔‬
‫زعزیاؿنَم!االسؾ وتااحتد‪،‬اافتؼ افر یتہجکییک دوعتف َدرس داتی ےہ؛ ویکہکن‬
‫ِ‬
‫اافتؼفااحتدیکدبَفتلرشاعرَشیت‪،‬ااصتقدیافرذینہفرکفیّوقتںیمااضہفوہ اےہ‪،‬افر‬
‫ااسنؿ ایسفنیت فرکفی ااشتنر اک اکشر وہےن ےس وفحمظ راتہ ےہ‪ ،‬اخقلِ اکانئت ‪ A‬ےن‬
‫رقآؿ اپ ںیم ںیمہ ابمہ ااحتد فاافتؼ ےک اسھت رےنہ اک مکح دای‪ ،‬اراشد رفام ا ےہ‪:‬‬
‫ِ‬

‫‪384‬‬
 ‫‪283‬‬ ‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫﴿َواْوُمِصَتْعا ِلْبَحِب ِهّٰللا اًعْيِمَج َّواَل اْوُقَّرَفَت﴾(‪" )1‬بس لم رک اہلل اعتیل یک َریّس وبضمط‬
‫اھتؾول‪،‬افرآسپںیمرفوقںںیمہنک اجان!" ینعی ِد ِ‬
‫ياالسؾےکاُوصؽفوقادعافراہلل‬
‫فروسؽ ےک رفانیم رپ لمع ریَپا رانہ ےہ؛ ویکہکن اافتؼ فیہ ااھچ ےہ وج اہلل فروسؽ یک‬
‫اِاطتعرپایکاجےئ‪،‬اؿاکراہتسوھچڑرکاافتؼاافتؼںیہن‪،‬ہکلبروزفریافردبیتخبےہ۔‬
‫امہرے رکفی ااشتنر ےک ببس آج املسمونں یک اناافتیق افر ابیمہ ارتفاؼ‪،‬‬
‫اکیتہبڑبےجنلیچ یک لکشاایتخررکاکچےہ‪،‬اعملِ رفکرہ ََس ےس املسمونںیکابتیہ‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ ےن‬
‫درپ وہ اکچ ےہ‪ ،‬ایس یک اشندنیہ رکےت وہےئ ِ‬
‫فربابدی ےک َ‬
‫اراشد رفامای اھت‪« :‬ي ِ‬
‫وش ُك ْاألُ َم ُم َأ ْن تَدَ ا َعى َع َؾ ْقؽ ُْم‪ ،‬ك َََم تَدَ ا َعى ْاألَ َك َؾ ُة إِ ََل‬ ‫ُ‬
‫ھےک ول اھکےن‬ ‫َق ْص َعتِ َفا» "رقنعبی درگی اَوقاؾ مت رپ ُ ویں وٹٹ ڑپي ی‪ ،‬ےسیج ج ُ و‬
‫ےس رھبے ربنت رپ وٹٹ ڑپےت ںیہ" یسک ےن رعض یک ہک ایک ااسی امہری تّلق ےک‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍِ ِ‬
‫ابثع وہاگ؟ رفامای‪َ « :‬ب ْل َأ ْكت ُْم َي ْو َمئذ كَث ٌر‪َ ،‬و َلؽـَّؽ ُْم ُغ َثا ٌء َك ُغ َثاء َّ‬
‫الس ْق ِل‪،‬‬
‫ور عَدُ ِّوك ُُم ادَ َفا َب َة ِمـْؽ ُْم‪َ ،‬و َل َق ْؼ ِذ َف َّن اهللُ ِِف‬
‫َو َل َقـ ِْز َع َّن اهللُ ِم ْن ُصدُ ِ‬
‫ُق ُؾوبِؽ ُُم ا ْل َو ْه َن» "ہکلب اُؿ دونں مت ارثکتی ںیم وہن ‪ ،‬ا نک اب ے ےباکر وہن ‬
‫ےسیجالیسباکالایوہاوُکڑا‪،‬اہللاعتیلاہمترےدونمشںےکدولںےساہمترا ُربعاکنؽ‬
‫دے اگ‪ ،‬افر اہمترے دولں ںیم زبدیل اؽ دے اگ!"‪ ،‬اسلئ رعض زگار وہا ہک‬
‫اهق ُة ادَ ِ‬
‫وت»(‪" )2‬د ای یک‬ ‫ِ‬
‫ب الدُّ ْك َقا‪َ ،‬وك ََر َ‬
‫ایروسؽ اہلل! زبدیل ایک ےہ؟ رفامای‪ُ « :‬ح ُّ‬
‫تبحمافر َموتوکاندنسپرکان"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.103 :‬‬

‫(‪" )2‬سـن أيب داود" باب ِف تداعي األمم عذ اإلسالم‪ ،‬ر‪ ،4297 :‬صـ‪. 603‬‬
‫‪385‬‬
‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬ ‫‪286‬‬
‫ذہلا رضفری ےہ ہک امتؾ املسمؿ اےنپ ُففیع االتخافت الھبرک‪،‬اافتؼ فااحتد‬
‫یک ڑلی ںیم ڑُج اجںیئ‪ ،‬افر اہجں ںیہک امہرے یسک یھب املسمؿ کلم ای املسمؿ اھبیئ وک‬
‫وکیئفیلکت‪،‬رپاشیم ینياوکیئیھبتبیصمشیپآےئ‪،‬وت دنا رھبےک امتؾاملسمؿ افر ملسم‬
‫اممکل‪،‬اےساینپفیلکتںیھجمس؛ہکاملسمؿبساکیاجؿیکامدننںیہ‪،‬رضحت ّ ِ‬
‫سدان‬
‫اجؿ رتمح ﷺ ےن رفامای‪:‬‬
‫اوبومٰیس اَری � ےس رفاتی ےہ‪ٰ ،‬ىفطصم ِ‬
‫«ادُ ْم ِمن لِ ْؾؿ ْم ِم ِن كَا ْلبـْق ِ‬
‫ان‪َ ،‬ي ُشدُّ َب ْع ُض ُه َب ْعض ًا» "املسمؿ املسمؿ ےک يل‬‫ُ َ‬ ‫ُ ُ‬
‫اکیامعرتیکرطحےہ‪،‬سجاکاکیہصحدفرسےےکاہسرےوبضمطراتہےہ"۔‬
‫َرتمحاعایملؿ ﷺ ےنہیرفامرک‪،‬اےنپدفونںاہوھتںیکاُایلگنںاکیدفرسےںیم‬
‫رفامي(‪)1‬۔‬
‫ویپتسرکےکااشرـ ا‬
‫رکفیااشتنر‪ ...‬اعمَلِاالسؾوکدرشیپاکیجنلیچ‬
‫مےرتحمؾاھبویئ!ذینہفرکفیااشتنرےکببس‪،‬اعملِاالسؾوکریفکتیوسچ‬
‫اک جنلیچ یھب درشیپ ےہ‪ ،‬ریفکتیوسچ‪ ،‬رکفی ااشتنر ےس ولغمب وہےن رپ دالتلرکیت‬
‫ےہ۔ ضع ول طلغ زجتہی فلیلحت ےک ذرےعی‪ ،‬ریفکتی بتکمِ رکف وک االسؾ ےس وسنمب‬
‫رکےن یک وکشش رکےت ںیہ‪ ،‬ہکبج تقیق ہی ےہ ہک اس اک دنیِ االسؾ ےس وکیئ قلعت‬
‫ںیہن‪ ،‬رس َف ِر اکانئت‪ ،‬رخفِ وموجدات ﷺ اسری زدنی ِ‬
‫االصح اتّم ںیم وکاشں‬
‫دیماؿ رعَافت ںیم‬
‫رےہ‪ ،‬افر ایس اک درس یھب دےتی رےہ۔ ۃجح اولَداع ےک ومعق رپ ِ‬
‫ِ‬
‫امیلعتت االسہیم یک‬ ‫اینپ اُتّم وک اکی ایداگر فمیظع ااشلؿ ہبطخ اراشد رفامای‪ ،‬سج ںیم‬
‫َر فینشںیمزدنیاکالۂحئلمعشیپایک۔اسہبطخاکرہرہہلمجااہتنیئاتیمہاکاحلمےہ‪،‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب كرص ادظؾوم‪ ،‬ر‪ ،2446 :‬صـ‪.394‬‬

‫‪386‬‬
 ‫‪283‬‬ ‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫رہ ہلمج ںیم دہاتی َفرامنہیئ ےک تہب ےس ولہپ امنایں ںیہ‪ ،‬اس ہبطخ ںیم اکی اَمہ‬
‫فتیصااسنم یناجونںےکوخؿیکرحتمیھبایبؿرفامیئ۔‬
‫اجؿ رتمح ﷺ ےن اراشد رفامای‪ َٓ « :‬ت َْر ِج ُع ْوا َب ْع ِد ْي‬ ‫ٰىفطصم ِ‬
‫ض»(‪ " )1‬ریمے دعب رفک یک رطػ تم‬ ‫ْض ُب َب ْع ُضؽ ُْم ِر َق َ‬
‫اب َب ْع ٍ‬ ‫ُك َّػار ًا‪َ ،‬ي ْ ِ‬
‫َ ولٹ اجان‪ ،‬ہکاکی دفرسے یکرگدںیناک ےن وگ!"۔ دحمنیثِ رکاؾ اس دحثیِاپ یک‬
‫ہح ںیم رفامےت ںیہ ہک "اکرففں ےسیج تم وہ اجان‪ ،‬االسؾ رپ اثتب دقؾ رانہ‪ ،‬افر‬
‫املسمونںیک اجؿ فامؽوک ابُمح()لاؽ)تم اج ؛ا؛ہکاؿ ےس ڑلایئ رک ےکاںیہن ل‬
‫رکف‪،‬افراؿاکامؽونیھچ!ہیاکؾاملسمونںاکںیہناّفکراکےہ"(‪)3‬۔‬
‫ہہیعاکرفہہک‬ ‫رتحمؾاھبویئ!یسکیھب یطلایہانہرپرفکاکیوتیناگان‪،‬اییسکوک اف ِ‬
‫دانی‪ ،‬دنیِ االسؾ ںیم غُل وو الہک ا ےہ؛ ویکہکن املسمؿ وک اکرف انہک تخس رحاؾ افر اےس ل‬
‫ئ‬
‫سان ارماؿ نب نیص � ےس جن رکمی ﷺ‬ ‫رکےن ےک رتما ِدػ ےہ‪ ،‬رضحت ّ ِ د‬
‫الر ُج ُل ِألَ ِخ ْق ِه‪َ :‬يا كَافِ ُر! َف ُف َو َك َؼت ِْؾه‪َ ،‬و َل ْع ُن‬
‫ےن اراشد رفامای‪« :‬إِ َذا َق َال َّ‬
‫ادْ ْم ِم ِن َك َؼت ِْؾه!»(‪" )3‬آدک اےنپ املسمؿ اھبیئ وک "اے اکرف!" ہہک رک اکپرے‪ ،‬وت ہی‬
‫اےسلرکےنےکرتما ِدػےہ‪،‬افرؤمنمرپتنعلرکانیھبااسییہےہ!"۔‬
‫ریمے زعزی! املسمؿ وک املسمؿ ا فر اکرف وک اکرف اج ؛ا یھب ےبدح رضفری‬
‫ےہ‪ ،‬اہقفےئ رکاؾ رفامےت ںیہ ہک "یسک وک وطب ِر اگیل اکرف اہک وت فہ اکرف ہن وہ اگ‪ ،‬افر ارگ اکرف‬

‫كصات لؾع َؾ ِ‬
‫َمء‪ ،‬ر‪ ،121 :‬صـ‪.26‬‬ ‫ِ‬ ‫حقح البخاري" باب ِ‬
‫اإل‬
‫ُ‬ ‫(‪َ " )1‬ص ُ‬
‫(‪")3‬زنۃہااقلریہححیحصااخبلری"اتکباملعل‪ً،414/1،‬اصخلم۔‬
‫عؿه ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.194/18 ،463 :‬‬
‫(‪" )3‬ادعجم الؽبر" أبو قالبة عن ّ‬
‫‪387‬‬
‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬ ‫‪288‬‬
‫اجؿرکاہک‪،‬وتےنہکفاالوخداکرفوہایگ"(‪)1‬۔وکیئاملسمؿیسکدفرسےاملسمؿوکرہزگاکرف‬
‫ںیہن ہہک اتکس‪ ،‬افر ااسیرػایس وصرتںیم نکمم ےہ‪ ،‬بج ےنہک فاال ِنا اجلہ وہ‪ ،‬ای‬
‫رھپ فہ دشدی ذینہ ف رکفی ااشتنر ےس ولغمب وہ‪ ،‬افر اب ے صانر ےس اتمرث وہ وج اکی‬
‫مّظنم اسزش ےک تحت‪ ،‬ذمبہ ےک انؾ رپ وسلش ڈیمای (‪ )social media‬افر‬
‫رٹلرچی (‪ )Literature‬ےک ذرےعی رفہق فارتی افر بصعت یک آ ناگےن ںیم‬
‫رکےکاالسک امیلعتت‬ ‫رصمف ػںیہ‪،‬افراملسمؿونوجاونںوکویفنکز( ‪)Confuse‬‬

‫ےس رفنتم رکےن یک وکشش ںیم ںیہ‪ ،‬اس رکمفہ لیھک ںیم رػ رفہق فارتی اک یہ لمع‬
‫دلخ ںیہن‪ ،‬ہکلب وسلش ڈیمای رپ رفیض زجیپ (‪ )Pages‬افر آیئ زی ( ‪ ) IDs‬ےک‬
‫ذرےعی‪ ،‬وہید فاصنری یھب وپری رطح رسرگ ِؾ لمع ںیہ‪ ،‬اذٰا ںیمہ اس اسزش ےس‬
‫وپریرطحابربخرےنہ‪،‬افراساکعلقعمقرکےنیکادشرضفرتےہ۔‬
‫ذمبہِاالسؾیکامیلعتت‬
‫رضحاترگاک دقر! ذمبہِاالسؾ اکیآاسؿ‪ ،‬دتعمِؽافراِرفاطفرفتطی ےس‬
‫ِ‬
‫اپ ِدنی ےہ‪ ،‬اس یک امتؾ امیلعتت اچےہ فہ اقعدئ ےس قلعتم وہں ای ابعدات ےس‪،‬‬
‫رشاع تالمت ےس قلعت رہ یت وہں‪،‬ای رشاعہت ےس‪ ،‬امتؾ ت امیلعتت دعؽ فااصنػ افر‬
‫ںایہن رفی رپ ینبمںیہ‪ ،‬ہن اؿ ںیماِرفاط ےہ‪ ،‬ہکلمع رکےن فاال تالمؽف گنت دیلاک اکشر وہ‬
‫اجےئ‪ ،‬افر ہن رفتطی فافج ےہ ہک اصِبح قح اک قح امرا اجےئ‪ ،‬ہکلب رہ دیماؿ ںیم اکی‬
‫درںایم ینافردتعمِؽراہاایتخریکیئگےہ۔‬
‫رقآؿدیجمافرااحدثیِابمرہکںیماسرپریثکداللئوموجدںیہ‪،‬انچہچناکیابر‬
‫ِ‬
‫(‪" )1‬الػتاوى اهلـد ّية" كتاب السر‪ ،‬الباب ‪ 9‬أحؽام ادرتَدّ ين‪.278/2 ،‬‬
‫‪388‬‬
 ‫‪283‬‬ ‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫ئ‬
‫ْس‪َ ،‬و َل ْن‬ ‫ِ‬
‫اخمطرکےکرفامای‪« :‬إ َّن الدِّ ْي َن ُي ْ ٌ‬ ‫جنرکمیﷺ ےناحصۂبرکاؾ� وک َ ج‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِش ْوا»(‪ً" )1‬انیقی دنیِ االسؾ‬ ‫ُي َشا َّد الدِّ ْي َن َأ َحدٌ إ َّٓ َغ َؾ َبه‪َ ،‬ف َسدِّ ُد ْوا َو َقار ُب ْوا َو َأ ْب ُ‬
‫آاسم یناک ِدنیےہ‪،‬افروجیھباِس ِدنی ںیمےباجیتخس رکےاگ‪،‬وتابآلرخ ِدنییہاُسرپ‬
‫اغبلآاجےئاگ‪ ،‬اس يل ںایہن رفیاایتخر رکف‪ ،‬افر اکی دفرسے ےک اسھت لم ُ جج رک‬
‫روہ‪ ،‬افر ولوگں وک ِدنی یک رطػ رابغ رکےن فایل ایھچ ابںیت اتبےت روہ!"۔ اذٰا د‬
‫ظ‬
‫رشاع تالمت ںیم ذینہ ااشتنر اک اکشر وہرک‪ ،‬ںیمہ یتخس افر گنت رظنی اک ُمارہہ رکےن ےک‬
‫اجبےئ‪،‬ایپرتبحمےکاسھتد امیلعتترپلمعریَپاوہےنیکت بیغد اچےیہ۔‬
‫رکفیااشتنریکذمتم‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ! یسک یک رعتفی فمیظعت‪ ،‬ادب فارتحاؾ ںیم دح ےس زگر اجان‪،‬‬
‫ِ‬
‫زبراگؿ ِدي‪ ،‬املعےئ رِکاؾ ای َّدقمس اقمامت ےک ادب فارتحاؾ‬
‫ِ‬ ‫ابعدات فرشاع تالمت‪،‬‬
‫ںیمریغِرحاؾوکرحاؾ‪،‬افررحاؾوک)لاؽامؿانیل‪،‬ایریغِ رفضوکرفضاج ؛ا‪،‬افر یسکولخمؼ‬
‫وکدخاایدخاےکلثمام ؛ا‪،‬ہیبسغُلُوو‪،‬ااہتنءدنسپیافررکفیااشتنراکہجیت ےہ۔‬
‫ایس رطح ہانـِ ریبکہ ےک ببس املسمؿ وک اکرف رقار دانی‪ ،‬ملسم رياتس وک‬
‫رفُكاتسؿ رقار دانی‪ ،‬فاہں ےنسب فاولں یک اجؿ‪ ،‬امؽ‪ ،‬سعت فآربُف وک )لاؽ اج ؛ا‪ ،‬اُؿ اک افر‬
‫ےکےیل ىمنہج رقار دانی‪ ،‬ملسم‬ ‫ِ‬
‫اُؿ ےک الہ فعاؽ اک ل اجزئ انھجمس‪ ،‬اںیہن ہشیمہ ہشیمہ ظ‬
‫فجاد ےک انؾ رپ مب دمهاےک رکان جهب ملظِ ظع ےہ‪ ،‬ذینہ فایسفنیت‬ ‫رياتس يم االسؾ ِ ج‬
‫ااشتنر رپ رٹنکفؽ رےتھک وہےئ‪ ،‬ںیمہ غُلوو افر اِرفاط فرفتطی ےسےنچب اکمکح دای ایگ ےہ‪،‬‬
‫اراشد ابری اعتیل ےہ‪َ ﴿ :‬لْهَاٰۤي ِبٰتِكْلا اَل اْوُلْغَت ْيِف ْمُكِنْيِد َواَل اْوُلْوُقَت ىَلَع ِهّٰللا اَّلِا‬

‫ْس‪ ،‬ر‪ ،39 :‬صـ‪.10‬‬

‫الدين ُي ٌ‬
‫ُ‬ ‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب اإليَمن‪ ،‬باب‪:‬‬
‫‪389‬‬
‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬ ‫‪232‬‬
‫َّقَحْلا﴾(‪")1‬اےاتکبفاول!اےنپ ِدنیںیمزایدیتہنرکف!افراہللاعتیلرپوجابتوہكچسوہك!"۔‬
‫ریغ رفضوک رفض‬
‫نیرکاؾاسآِتیابمرہکےک تحت رفامےتںیہ ہک" ِ‬ ‫مفسّر ِ‬
‫افر)لاؽوکرحاؾھجمسانیل‪،‬ویبنںفویلںوکدخاایدخایکرطحامؿانیل‪،‬اعوملںریپفںوکرحاؾ‬
‫ف)لاؽاکامکلھجمسانیل‪ِ ،‬دنیںیمغُل ُ ووےہ‪،‬اُؿولوگںوکربعتڑکپم یناچےیہوجبّیطف)لاؽ‬
‫زیچفںوک رحاؾ اج ؛اوقتی‪ ،‬افر ت ِ د ایوک ِدنی ھجمس ےتیلںیہ‪ ،‬وقتی )لاؽ ےس ےنچباکانؾ‬
‫ںیہن‪،‬ہکلبرحاؾےسےنچباکانؾوقتیےہ۔ ضعول وگتشںیہناھکےت‪ ،‬ضعگنھب‬
‫فرچس ےتیپ ںیہ‪ ،‬رھپیھب اےنپ آپ وک اکلم َفیل ےتھجمس ںیہ‪ ،‬ضع اےنپ ریِپفں َموولویں وک‬
‫رحاؾف)لاؽاکامکلاجےتنںیہ‪ ،‬ہکسجزیچوکاُؿےک َموولویںےنرحاؾہہکدای‪،‬ارگہچ‬
‫اُسیک رُحتمرپوکیئ رشىع دلیلہنیھبوہ‪ ،‬بتیھب فہاُےس رحاؾیہےتہکںیہ‪،‬افر وج‬
‫رفکایت ُاؿےکزبروگںیکزَ ابؿفملقےسر لےئگاُؿوک ُدرتسےتھجمسںیہ‪،‬ہیبسغُلوو‪،‬‬
‫زایدیت‪ّ،‬دشت دنسپی(افررکفیااشتنراکہجیت)ےہ"(‪)3‬۔‬
‫رکفیااشتنرےسےنچباکرطہقی‬
‫اجؿرتمحﷺ ہشیمہیتخسفغُلُووفاےلاکومں ےس‬ ‫اؿاالسؾ! ٰىفطصم ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫عداؽ یک راہ اایتخر رکےت‪ ،‬دفرسفں وک یھب ي میلعت فت تیب دےتی‪،‬‬ ‫چب رک‪ ،‬آاسم ین فا ِ ِ‬
‫ئ‬
‫ا ُُّؾ الموونینم رضحت ّ ِ‬
‫سدہ اعہشئ ّدصہقی ہبّیط اطرہہ � ےس رفاتی ےہ‪َ « :‬ما ُخ ِّ َر‬
‫َان إِ ْث ًَم‬
‫ُها‪َ ،‬م َال ْ َي ُؽ ْن إِ ْث ًَم‪َ ،‬فنِ ْن ك َ‬ ‫ِ‬
‫ني َأ ْم َر ْي ِن إ َّٓ َأ َخ َذ َأ ْي َ َ‬
‫ْس ُ َ‬ ‫ول اهللِ ﷺ َب ْ َ‬ ‫َر ُس ُ‬
‫ول اهللِ ﷺ لِـَ ْػ ِس ِه‪ ،‬إِ َّٓ َأ ْن ُتـْت ََف َك‬ ‫َّاس ِمـْ ُه‪َ ،‬و َما ا ْكت ََؼ َم َر ُس ُ‬ ‫َان َأ ْب َعدَ الـ ِ‬
‫ك َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،6‬الـسآء‪.171 :‬‬

‫(‪" )3‬ریسفتِیمیعن"پ‪،6‬ااسنلء‪،‬زریِآتی‪،122/6،131:‬ملتقطااً۔‬
‫‪390‬‬
 ‫‪231‬‬ ‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫"روسؽاہللﷺ وکبجیھبدف‪3‬ابوتںںیمےسیسک‬ ‫ُ‬ ‫(‪)1‬‬
‫ُح ْر َم ُة اهللِ َف َقـْت َِؼ َم هللِ ِ َِبا»‬
‫ش‬
‫اي اک اایتخر دای اج ا‪ ،‬وت آپ ﷺ مہ ُاؿ دف‪ 3‬ںیم ےس آاسؿ وک اایتخر رفامےت‪،‬‬
‫رشبطکكہفہہانہیکابتہنوہ‪،‬افرارگفہہانہوہوتآپﷺ بسےسزایدہاُسابتےس‬
‫ج‬
‫ُدفر راہرکےت۔زین روسؽاہلل ﷺ اینپذاتےکےیلهبكیسکےسا ِ ِناؾہنےتیل‪ ،‬رگم‬
‫اناؾایلرکےتےھت"۔‬ ‫بجاہللاعتیلیکرُحتماپامؽوہےتدهكی‪،‬وتاہللیکاخرط ِ‬
‫اسدحثیِاپ یکہحںیمدحمنیثِرِکاؾرفامےتںیہہک"د اییکابوتںںیم‬
‫ےسنج دف‪ 3‬ابوتں اکاایتخر دای اج ا‪ ،‬ای ُد ایفی رشاع تالمت ںیم یسک انتزع ےکفتق بج‬
‫دف‪ 3‬ابںیت شیپ یک اجںیت‪ ،‬افر دفونں ںیم وکیئ ہانہ ہن وہ ا‪ ،‬وت اُےس اایتخر رفامےت وج‬
‫آاسؿ وہیت"(‪ ،)3‬اذٰا ںیمہ یھب غُلُوو‪ ،‬زایدیت افر رکفی ااشتنر اک اکشر وہ رک لکش اَرم وک‬
‫اایتخررکےنےکاجبےئ‪،‬آاسؿافردتعمِؽاکؾوکاانپاناچےیہ۔‬
‫ِ‬
‫رضحاترگاک دقر! ہتعیِ االسہیم ںیمیتخس فّدشت دنسپی اکوکیئ اقمؾ ںیہن‪،‬‬
‫ہکلبامہرادنیآاسم ینافرقلخِدخایکریخوخایہاک ِدنیےہ‪،‬اہللاعتیلرفام اےہ‪ُ﴿ :‬دْيِرُي‬
‫ُهّٰللا ُمُكِب َرْسُيْلا َواَل ُدْيِرُي ُمُكِب َرْسُعْلا﴾(‪" )3‬اہلل اعتیل مت رپ آاسم ین اچاتہ ےہ‪ ،‬افر مت‬
‫رپ ُدوشاریںیہناچاتہ"۔‬
‫ریمے زعزی دفوتس! اچےہ رشاعہلم امنز رفزہ فدرگی ابعدات اک وہ‪ ،‬ای آسپ ےک نیل‬
‫َدنی‪،‬لیموجؽ‪،‬دفیتساک‪،‬ایآسپےکاالتخافتفدینمشاکرشاعہلموہ‪،‬زدنیےکرہومڑرپ‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب صػة الـَّبِ ّى ﷺ‪ ،‬ر‪ ،3560 :‬صـ‪.597‬‬

‫اتکباانملبق‪،‬اببۃفصِ ایبنل ﷺ‪43/3 ،‬۔‬
‫(‪" )3‬زنۃہااقلریہححیحصااخبلری" ُ‬
‫(‪ )3‬پ‪َ ،2‬‬
‫البؼرة ‪.185 :‬‬
‫‪391‬‬
‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬ ‫‪233‬‬
‫االسؾ ںیمہ ادتعاؽ‪ ،‬ںایہن رفی‪ ،‬آاسم ین افر رنک اک درس داتی ےہ‪ ،‬رکفی ااشتنر ےس‬
‫ولغمب وہ رک د رشاع تالمت ںیم یتخس افر دباَ الخیق ےس شیپ آان‪ ،‬اہلل اعتیل افر اُس ےک‬
‫بیبح رکمی ﷺ وک ااہتنیئ اندنسپ ےہ‪ ،‬اراشد ابری اعتٰیل ےہ‪﴿ :‬اَمِبَف ٍةَمْحَر َنِّم‬
‫ِهّٰللاَتْنِلْمُهَلۚ‪َ١‬وْوَلَتْنُكاًّظَفَظْيِلَغِبْلَقْلااَلاْوُّضَفْنْنِمَكِلْوَح﴾(‪" )1‬وتیسیکدمعہ‬
‫اہلل اعتیل یک رہمابم ین ےہ ہک اے بیبح! مت اُؿ ےک ےیل رنؾ دؽ وہےئ‪ ،‬افر ارگ مت‬
‫دنُتزماجتخسدؽوہےت‪،‬وتفہرضفراہمترے رگدےسرپاشیؿوہاجےت"۔‬
‫ریمے اھبویئ! ارگ مہ ادتعاؽ افر ںایہن رفی ےک رہنسی اُوصؽ وک اایتخر‬
‫ئ‬
‫رکںیل‪ ،‬وت امہرا رشاعہہ ذینہ‪ ،‬ایسفنیت افر رکفی ااشتنر یسیج ےبامشر ربائوں‪ ،‬افر‬
‫تعی‬ ‫الکشمت ےس وخدوخبد َ ج‬
‫نات احلص رک اتکس ےہ‪ ،‬اذٰا یسک یھب رشاعےلم ںیم ارگ ہ ِ‬
‫مط َّہرہ ےس وکیئ رتصخ وموجد وہ‪ ،‬وت اےنپ رکفی ااشتنر ےس ولغمب وہ رک‪ ،‬افہ‬
‫دفرسے املسمونں وک یتخس افر رپاشیم ین ںیم ںیہن اانل اچےیہ‪ ،‬رنک ‪ ،‬ادتعاؽ دنسپی افر‬
‫ظ‬
‫تعس یبلق فرظنی اک ُمارہہ رکان اچےیہ‪ ،‬اہلل رکمی ںیمہ ذینہ فرکفی ااشتنر ےس‬ ‫ِ‬ ‫ُف‬
‫اچبےئ ر‪،‬ےھ‪ ،‬افر د رشاع تالمت ںیم اینپ لقع فرکف ےک وھگڑے َدفڑاےن ےک اجبےئ‪،‬‬
‫املعےئہّقحےس ُروجعیکوتقیفاطعرفامےئ‪،‬آنیم!۔‬
‫داع‬
‫اے اہلل! ںیمہ ابیمہ تبحم فاُتفل‪ ،‬اافتؼ فااحتد افر ذینہ اشکدی بیصن‬
‫ہش‬
‫گ‬‫ک‬‫ش‬
‫رفام‪ ،‬د ردفں ےک ابلط رظنایت‪ :‬املسمؿ وک اکرف ےنہک‪ ،‬ل فاغررگتی‪ ،‬ےبملع‬
‫یوتی دےنی‪،‬افر کلم فوقؾ یک اخمتفلفاغبفت ےس وفحمظرفام‪ ،‬رتہبنیادناز ںیم االسؾ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.159 :‬‬

‫‪392‬‬
‫‪232‬‬ ‫ذینہ‪،‬ایسفنیتافررکفیااشتنرےکاتنجئ‬
‫فایتفمؿ رکاؾ ےک ملع فلمع ںیم‬
‫ِ‬ ‫یک دوعت دےنی یک اعسدت اطع رفام‪ ،‬امہرے املعء‬
‫ربںیتک بیصن رفام‪ ،‬امتؾ رفاضئ ففاابجت یک ادایگیئ نسحب فوخیب ااجنؾ دےنی یک وتقیف‬
‫اطع رفام‪ ،‬لخب فوجنکیس ےس وفحمظ رفام‪ ،‬وخىش ےس رغوبیں اتحموجں یک دمد رکےن یک وتقیف‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫اطعرفام‪،‬آنیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪393‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬ ‫‪443‬‬

‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬
‫(ۃعمج‪5‬ارابمر ‪572‬وشّاك‪5‬ارکملّل ‪1331‬ھ‪7272/6/14 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫السال ُم َعذ خاتم‬ ‫والصال ُة َو ّ‬‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلؿد هلل ّ‬
‫مج ِعني‪ ،‬ومن تَبِعفم بِنحس ٍ‬
‫ان إِىل َي ْو ِم الدِّين‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ادرسؾني‪ ،‬و َعذ آله َو َص ْحبِه َأ َ ْ َ َ َ ُ ْ َ‬ ‫َو َ‬
‫الر ِح ْقم‪.‬‬‫الر ْْح ِن َّ‬
‫قطان ِ‬
‫الرج ْقم‪ ،‬بِ ْس ِم اهلل َّ‬
‫َّ‬
‫الش ِ‬‫َأ ّما َبعد‪َ :‬ف َل ُعو ُذ بِاهلل ِم َن ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪5‬رُپونر‪5 ،‬اشعفِ ‪5‬وی ِل ُ و‬
‫‪5‬نر ‪5‬ﷺ ‪5‬یک ‪5‬ابراگہ ‪5‬ںیم ‪5‬ادب ‪5‬هارتحال ‪5‬ےس ‪ُ 5‬درهد‪5‬‬
‫عذ سقِّ ِدكَا وموٓكا‬ ‫صل وس ِّؾ ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫هالسل ‪5‬اک ‪5‬ذنراہن ‪5‬شیپ ‪5‬ےیجیک! ال َّؾ ُف َّم ِّ‬
‫وصحبِ ِه أمجعني‪.‬‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ‬
‫وحبقبِـا ُُم َ َّؿد َّو َع َذ آله َ‬
‫ام‪5‬االسل!‪5‬اخقلِ‪5‬اکانئت‪5‬ﷻ ےن‪5‬رہ‪5‬ااسنم‪5،‬ویحام‪5،‬نج‪5‬اهر‪5‬رچدن‪5‬هرپدن‪5،‬‬
‫ربادر ِ‬
‫اچےہ‪5‬هہ‪5‬وھچاٹ‪5‬وہ‪5‬ای‪5‬ڑبا‪5،‬بس‪5‬ےک‪5‬رزق‪5‬اک ّ‪5‬ذّم‪5‬اےنپ‪5‬رکل‪5‬رپ‪5‬ےل‪5‬راھک‪5‬ےہ‪5،‬اراش ِد‪5‬ابری‪5‬اعتٰیل‪5‬‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬واَم ْنِم ٍةَّبٓاَد يِف ِضْرَاْلا اَّلِا ىَلَع ِهّٰللا اَهُقْزِر﴾(‪"5 )1‬زنیم ‪5‬رپ ‪5‬ےنلچ ‪5‬هاال ‪5‬وکیئ ‪َ 5‬ااسی‪5‬‬
‫ںیہن‪5،‬سج‪5‬اک‪5‬رزق‪5‬اہلل‪5‬اعتىل‪5‬ےک‪5‬ذّمۂ‪5‬رکل‪5‬رپ‪5‬ہن‪5‬وہ"۔‪5‬سج‪5‬اجدنار‪5‬اک‪5‬بج‪5‬کت‪5‬اهر‪5‬انتج‪5‬رزق‪5‬‬
‫اھکل‪5‬ےہ‪5،‬هہ‪5‬هدعے‪5‬ےک‪5‬اطمقب‪5‬اُےس‪5‬رضهر‪5‬لم‪5‬رک‪5‬رےہ‪5‬اگ؛‪5‬ذٰہلا‪5‬دنملقع‪5‬ااسنم‪5‬امك‪5‬ه َدهتل‪5‬‬
‫اهر‪5‬ہسیپ‪5‬امکےن‪5‬وک‪5‬دصقمِ‪5‬ایحت‪5‬رہزگ‪5‬ہن‪5‬انبےئ‪5،‬ہکلب‪5‬اس‪5‬ںیم‪5‬ایمہن‪5‬رهی‪5‬اایتخر‪5‬رکے۔‬
‫‪5‬اجم َ‪5‬رتمح‪5‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪5‬سان‪5‬اجرب‪5‬نب‪5‬دبع‪5‬اہلل ‪ �5‬ےس‪5‬رهاتی‪5‬ےہ‪ٰ5،‬ىفطصم ِ‬
‫ب‪َ 8‬فنِ َّن َك ْػس ًا َل ْن‬‫َّاس ا َّت ُؼوا اهللَ َو َأ ْمجِ ُؾوا ِِف ال َّط َؾ ِ‬
‫ﷺ ےن‪5‬رفامای‪َ « :‬أ ه َُّيا الـ ُ‬
‫هلل َو َأ ْمجِ ُؾ ْوا ِِف‬
‫ََت ُ ْو َت َحتّى ت َْست َْو ِ َِف ِر ْز َق َفا‪َ ،‬وإِ ْن َأ ْب َط َل َعـ َْفا‪َ ،‬فا َّت ُؼوا ا َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬هود‪.4 :‬‬

‫‪394‬‬
‫‪443‬‬ ‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬
‫ال َّط َؾ ِ‬
‫ب‪ُ ،‬خ ُذ ْوا َما َح َّل‪َ ،‬و َد ُع ْوا َما َح ُر َم»(‪"5 )1‬اےولوگ! ‪5‬اہلل ‪5‬اعتٰیل ‪5‬ےس ‪5‬ڈره ‪5‬اهر‪5‬‬
‫رهزی‪5‬امکےن‪5‬ںیم‪5‬ایمہن َ‪5‬رهی‪5‬اایتخر‪55‬رکه؛‪5‬ویکہکن‪5‬وکیئ‪5‬یھب‪5‬اانپ‪5‬رزق‪5‬وپرا‪5‬ےیک‪5‬ریغب‪5‬ںیہن‪5‬رمے‪5‬‬
‫اگ‪5 ،‬ارگہچ ‪5‬اس ‪5‬ںیم ‪5‬دری ‪5‬وہ ‪5‬اجےئ‪5 ،‬ذٰہلا ‪5‬اہلل ‪5‬اعتىل ‪5‬ےس ‪5‬ڈره ‪5‬اهر ‪5‬اےھچ ‪5‬رطےقی ‪5‬ےس ‪5‬رهزی‪5‬‬
‫احلص‪5‬امکؤ‪5،‬وج‪5‬الحك‪5‬ےہ‪5‬اُےس‪5‬ےل‪5‬ول‪5،‬اهر‪5‬وج‪5‬رحال‪5‬ےہ‪5‬اُےس‪5‬وھچڑ‪5‬ده"۔‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬رتبیغ‬
‫دنیِ‪5‬االسل‪5‬ںیم‪ِ 5‬‬
‫‪5‬يل ‪5‬هاسلئ‪5‬‬
‫‪5‬يل ‪5‬دجهدہج‪5 ،‬اهر ‪5‬اس ‪5‬ےک ی‬
‫‪5‬رزق ‪5‬الحك ‪5‬ےک ی‬
‫زعزیام ‪5‬رتحمل! ِ‬
‫ِ‬
‫‪5‬رزق ‪5‬الحك ‪5‬یک ‪5‬اخرط ‪5‬رہ ‪5‬اجزئ ‪5‬رطہقی‪5‬‬
‫هاَابسب ‪5‬اایتخر ‪5‬رکان‪5 ،‬رضهری ‪5‬اهر ‪5‬ابعدت ‪5‬ےہ‪5 ،‬دنبہ ِ‬
‫اایتخر‪5‬رکے‪5،‬اهر‪5‬ہجیتن‪5‬اےنپ‪5‬رب‪5‬اعتٰیل‪5‬رپ‪5‬وھچڑ‪5‬دے‪5،‬اراش ِد ‪5‬ابری‪5‬اعتٰیل ‪5‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي‬
‫ُساَّنلا اْوُلُك اَّمِم يِف ِضْرَاْلا اًلٰلَح اًبِّيَط ز َّواَل اْوُعِبَّتَت ِتٰوُطُخ ِنٰطْيَّشلا ط ٗهَّنِا ْمُكَل ٌّوُدَع‬
‫ٌنْيِبُّم﴾(‪"5 )1‬اے ‪5‬ولوگ! ‪5‬اھکؤ ‪5‬وج ‪5‬ھچک ‪5‬زنیم ‪5‬ںیم ‪5‬الحك ‪5‬هاپزیکہ ‪5‬ےہ‪5 ،‬اهر ‪5‬اطیشم ‪5‬ےک ‪ِ5‬شقن‪5‬‬
‫دقل ‪5‬رپ ‪5‬تم ‪5‬ولچ‪ً5 ،‬انیقی ‪5‬هہ ‪5‬اہمترا ‪5‬الھُک ‪5‬دنمش ‪5‬ےہ"۔ ‪5‬اس ‪ٓ5‬اِتی ‪5‬ابمرہک ‪5‬ںیم ‪5‬اہلل ‪5‬اعتىل ‪5‬ےن‪5‬‬
‫اےنپ‪5‬دنبهں‪5‬وک‪5‬الحك‪5‬هبّیط‪5‬اھکےن ‪5‬اک‪5‬مکح ‪5‬دای‪5،‬اهر‪5‬رحال‪5‬هدنگی‪5‬زیچهں ‪5‬ےس‪5‬ےنچب‪5‬یک ‪5‬اتدیک‪5‬‬
‫رفامیئ ‪5‬ےہ‪5 ،‬وچہکن ‪5‬ااسنىن ‪5‬اَالخق ‪5‬هرکدار ‪5‬رپ ‪5‬ذغا ‪5‬اک ‪5‬رہگا ‪5‬ارث ‪5‬ڑپات ‪5‬ےہ‪5 ،‬الحك ‪5‬رِزق ‪5‬ےس ‪5‬دك‪5‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬‬
‫ونراىن‪5‬وہات‪5،‬ہکبج‪5‬رحال‪5‬ذغا‪5‬دك‪5‬ںیم‪5‬اتریکی‪5‬اهر‪5‬تلفغ‪5‬دیپا‪5‬رکیت‪5‬ےہ‪5،‬ذٰہلا ِ‬
‫گ‪5‬ےہ۔‬
‫اخرط‪5‬اجزئ‪5‬ہشیپ‪5‬اایتخر‪5‬رکان‪5‬ابعدت‪5‬رقار‪5‬دای‪ 5‬یۂ‬
‫‪5‬اہلل ‪5‬اعتىل ‪5‬ےن ‪5‬رِزق ‪5‬الحك ‪5‬ےک ‪5‬وصحك ‪5‬ےک ‪5‬ےیل‪5 ،‬دج ‪5‬هدہج ‪5‬یک ‪5‬رتبیغ ‪5‬دےتی‪5‬‬
‫وہےئ‪5‬اراشد‪5‬رفامای‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااْوُنَمٰااْوُلُكْنِمِتٰبِّيَطاَمْمُكٰنْقَزَرَواْوُرُكْشاِهّٰلِلْنِا‬

‫كتاب التِّجارة‪ ،‬ر‪ ،1122 :‬صـ‪.141‬‬

‫ُ‬ ‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه"‬
‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.146 :‬‬
‫‪395‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬ ‫‪446‬‬
‫ْمُتْنُك ُهاَّيِا َنْوُدُبْعَت﴾(‪" )1‬ا ے ‪5‬اامیم ‪5‬هاول! ‪5‬اھکؤ ‪5‬امہری ‪5‬دی ‪5‬وہیئ ‪5‬اپزیکن ‪5‬زیچںی‪5 ،‬اهر‪5‬‬
‫اہلل‪5‬اک‪5‬اِاسحم‪5‬امون!‪5‬ارگ‪5‬مت‪5‬اُس‪5‬ےک‪5‬دنبے‪5‬وہ"۔‬
‫‪5‬سدہ ‪5‬اعہشئ ‪ّ5‬دصہقی ی ّ ب‬
‫‪5‬ط ‪5‬ہررہہ‪5‬‬ ‫رزق ‪5‬الحك ‪5‬یک ‪5‬رتبیغ ‪5‬ےس ‪5‬قلعتم‪5 ،‬رضحت ّ ِی‬
‫ِ‬
‫ب َما َأك ََل‬‫�ےس ‪5‬رهاتی ‪5‬ےہ‪5 ،‬رساک ِر ‪5‬ده ‪5‬اعمَل ﷺ ےن ‪5‬اراشد ‪5‬رفامای‪« :‬إِ َّن َأ ْص َق َ‬
‫الر ُج ُل ِم ْن ك َْسبِ ِه»(‪"5 )1‬بس ‪5‬ےس ‪5‬اپزیکہ ‪5‬امکیئ ‪5‬هہ ‪5‬ےہ‪5 ،‬ےسج ‪ٓ5‬ادیم ‪5 5‬اینپ ‪5‬تنحم ‪5‬ےس ‪5‬امک ‪5‬رک‪5‬‬
‫َّ‬
‫‪5‬صف ِ ر‬
‫‪5‬هصف‪5‬اجزئ‪5‬رطہقی‪5‬اانپںیئ‪5،‬رحال‪5‬هاناجزئ‪5‬ےس‪5‬‬ ‫‪5‬وصحك‪5‬رزق‪5‬ےکےیل ِ ر‬
‫اھکےئ"۔‪5‬ذٰہلا ِ‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬وکشش‪5‬هیعس‪5‬ےک‪5‬اسھت‪5‬اسھت‪5‬رحال‪5‬ےس‪5‬ےنچب‪5،‬اهر‪5‬الحك‪5‬‬
‫ہشیمہ‪5‬ےتچب‪5‬ر ‪5،‬اهر ِ‬
‫‪5‬رفامم ‪5‬دخاهدنی ‪5‬ےہ‪ُ﴿ :‬هّٰللَا‬
‫‪5‬يل ‪5‬ابراگہِ ‪5‬ایہٰل ‪5‬ںیم ‪5‬داع ‪5‬یھب ‪5‬رکےت ‪5‬ر ‪ِ ،‬‬
‫ںیم ‪5‬ربتک ‪5‬ےک ی‬
‫ٌۢفْيِطَل ٖهِداَبِعِب ُقُزْرَي ْنَم ُءٓاَشَّي َوَوُه ُّيِوَقْلا ُزْيِزَعْلا﴾(‪"5 )1‬اہلل‪5‬اعتىل ‪5‬اےنپ ‪5‬دنبهں ‪5‬رپ‪5‬‬
‫لُطف‪5‬هرکل‪5‬رفامات‪5‬ےہ‪5،‬ےسج‪5‬اچےہ‪5‬رهزی‪5‬داتی‪5‬ےہ‪5،‬اهر‪5‬هیہ‪ّ5‬وقت‪5‬هّزعت‪5‬هاال‪5‬ےہ"۔‬
‫رحال‪5‬امك‪5‬ےس‪5‬انچب‪5‬رفض‪5‬ےہ‬
‫‪5‬رزق ‪5‬الحك ‪5‬امکےن ‪5‬یک‪5‬‬
‫قل ‪5‬اکانئت ‪5‬ﷻ ےن ‪5‬اہجں ِ‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪5‬رگایم ‪5‬دقر! ‪5‬اخ ِ‬
‫اتدیک ‪5‬رفامیئ‪5 ،‬ه ‪5‬وچری‪5 ،‬ڈیتیک‪5 ،‬وُسد‪5 ،‬روشت‪5 ،‬امىل ‪5‬رُخد ‪5‬رُبد ‪5‬اهر ‪5‬انپ ‪5‬وتك ‪5‬ںیم ‪5‬یمک ‪5‬ےسیج‪5‬‬
‫رحال ‪5‬هابلط ‪5‬رطوقیں ‪5‬ےس‪5 ،‬امك ‪5‬احلص ‪5‬رکےن ‪5‬ےس ‪5‬یھب ‪5‬عنم ‪5‬رفامای‪5 ،‬اہلل ‪5‬رب ‪5‬ااعلنیمل ‪5‬ےن‪5‬‬
‫الحك ‪5‬اھکےن ‪5‬اهر ‪5‬رحال ‪5‬ےس ‪5‬ےنچب ‪5‬یک ‪5‬اتدیک ‪5‬رکےت ‪5‬وہےئ ‪5‬رفامای‪﴿ :‬اْوُلُك ْنِم ِتٰبِّيَط اَم‬
‫ْمُكٰنْقَزَر َواَل اْوَغْطَت ِهْيِف َّلِحَيَف ْمُكْيَلَع ْيِبَضَغ َوْنَم ْلِلْحَّي ِهْيَلَع ْيِبَضَغ ْدَقَف‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البؼرة‪.151 :‬‬
‫(‪" )1‬سـن الـَّسائي" كتاب ال ُبقوع‪ ،‬ر‪ ،2234 :‬اجلزء السابع‪ ،‬صـ‪.133‬‬
‫ورى‪.17 :‬‬ ‫(‪ )1‬پ‪ُ ،13‬‬
‫الش ٰ‬
‫‪396‬‬
‫‪442‬‬ ‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬
‫ىٰوَه﴾(‪"5)1‬اھکؤ‪5‬وج ‪5‬اپ ‪5‬زیچںی‪5‬مہ ‪5‬ےن‪5‬ںیہمت‪5‬رهزی ‪5‬دںی‪5،‬اهر ‪5‬اس ‪5‬ںیم ‪5‬زایدیت‪5‬ہن ‪5‬رکه؛‪5‬‬
‫ہک ‪5‬مت ‪5‬رپ ‪5‬ریما ‪5‬بضغ ‪5‬اُرتے‪5 ،‬اهر ‪5‬سج ‪5‬رپ ‪5‬ریما ‪5‬بضغ ‪5‬اُرتا ‪ً5‬انیقی ‪5‬هہ ‪5‬الہ ‪5‬وہ ‪5‬ایگ"۔ ‪5‬ینعی‪5‬‬
‫رقمَر ‪5‬رکدہ ‪5‬دح ‪5‬ےساجت ُهز ‪5‬تم ‪5‬رکه‪5 ،‬وضفك ‪5‬رخیچ‪5 ،‬رضهردنمتهں ‪5‬وک ‪5‬وھباک ‪5‬وھچڑان‪5 ،‬رزق ‪5‬وک‪5‬‬
‫اضعئ‪5‬رکان‪5‬اهر‪5‬رحال‪5‬رهزی‪5‬امکان‪5،‬ہی‪5‬بس‪5‬دح‪5‬ےس‪5‬اجت ُهز‪5‬رکان‪5‬ےہ۔‬
‫ریمے ‪5‬زبروگ ‪5‬هدهوتس ‪5‬اهر ‪5‬اھبویئ! ‪5‬مہ ‪5‬ںیم ‪5‬ےس ‪5‬رہ ‪5‬اکی ‪5‬وک ‪5‬اچےیہ ‪5‬ہک ‪5‬اینپ ‪5‬تنحم‪5‬‬
‫ےس ‪5‬امک ‪5‬رک ‪5‬الحك ‪5‬اھکےئ‪5 ،‬رحال ‪5‬هاناجزئ ‪5‬امکان ‪5‬اھکان‪5 ،‬دهرسهں ‪5‬اک ‪5‬امك ‪5‬داب ی‪5‬لۂ‪ ُ ،‬و‪5‬لٹ ‪5‬امر ‪5‬رکان‪5 ،‬ہی‪5‬‬
‫بس ‪5‬ونممع ‪5‬هرحال ‪5‬اکل ي ی‪5‬ہ‪5 ،‬اہلل ‪5‬اعتىل ‪5‬ےن ‪5‬ىسك ‪5‬اک ‪5‬امك ‪5‬انقح ‪5‬اھکےن ‪5‬ےس ‪5‬ےنچب ‪5‬یک ‪5‬اتدیک‪5‬‬
‫رکےت ‪5‬وہےئ ‪5‬اراشد ‪5‬رفامای‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اَل اْۤوُلُكْاَت ْمُكَلاَوْمَا ْمُكَنْيَب‬
‫ِلِطاَبْلاِب﴾(‪"5)1‬اےاامیم‪5‬هاول!‪ٓ5‬اسپ‪5‬ںیم‪5‬اکی‪5‬دهرسے‪5‬اک‪5‬امك‪5‬انقح‪5‬تم‪5‬اھکؤ"‪5،‬اس‪5‬‬
‫ےس ‪5‬ولعمل ‪5‬وہا ‪5‬ہک ‪5‬ربجی ‪5‬رخدی ‪5‬هرفهتخ‪5 ،‬دهرسهں ‪5‬ےک ‪5‬امك ‪5‬وک ‪5‬الینل ‪5‬رکان‪5 ،‬ىسك ‪5‬یک ‪ُ 5‬داکم ‪ 5‬یۂي‪5‬‬
‫زنیم ‪5‬رپ ‪5‬ربجاً ‪5‬ہضبق ‪5‬رکان‪5 ،‬ای ‪5‬اُس ‪5‬اک ‪5‬رکاہی ‪5‬وھتڑا ‪5‬اهر ‪5‬امکل ‪5‬یک ‪5‬رمیض ‪5‬ےک ‪5‬الخف ‪5‬دانی‪5 ،‬ہی ‪5‬بس‪5‬‬
‫رحال‪5‬هاناجزئ‪5‬اکل ي ی‪5‬ہ‪5،‬اهر‪5‬ام‪5‬ےس‪5‬وخد‪5‬وک‪5‬اچبان‪5‬ااہتنیئ‪5‬رضهری‪5‬ےہ۔‬
‫ویرپ‪5‬اک‪5‬وُسدی ِ‬
‫‪5‬اظنل‪5‬تشیعم‬
‫زعزیام ‪5‬رتحمل! ‪ٓ5‬اج ‪5‬داین ‪5‬رھب ‪5‬ںیم ‪5‬ویرپ ‪5‬اک ‪5‬وُسدی ‪5‬اظن ِل ‪5‬تشیعم ‪5‬راجئ ‪5‬ےہ‪5 ،‬ہی‪5‬‬
‫ِ‬
‫‪5‬رزق‪5‬رحال‪5‬اک‪5‬اینبدی‪5‬ببس‪5‬وہےن‪5‬ےک‪5‬اسھت‪5‬اسھت‪5،‬ریغ‪5‬وتما ِزم‪5‬اهر‪5‬ےبامشر‪5‬رشیع‪5،‬‬
‫اظنل ِ‬
‫اَالخیق‪5‬اهر‪5‬اعُمیش‪5‬ابقوتحں‪5‬اک‪5‬احلم‪5‬ےہ‪5،‬اس‪5‬وُسدی‪5‬اظن ِل‪5‬تشیعم‪5‬ےک‪5‬ببس‪5‬اریم‪5‬هرغبی‪5‬‬
‫ےک ‪5‬ام ‪5‬نیب ‪5‬امىل ‪5‬جیلخ ‪5‬ڑبیتھ ‪5‬اج ‪5‬ریہ ‪5‬ےہ‪5 ،‬اریم‪5 ،‬اریمرت‪5 ،‬اهر ‪5‬رغبی ‪5‬رغبی ‪5‬رت ‪5‬وہات ‪5‬اج ‪5‬راہ ‪5‬ےہ‪5،‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،14‬ص ٰه‪.61 :‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،3‬الـسآء‪.17 :‬‬
‫‪397‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬ ‫‪443‬‬
‫اعُمرشیت ‪5‬وتازُ م ‪5‬ڑگب ‪5‬راہ ‪5‬ےہ‪5 ،‬اعیمل ‪5‬ہرںیتق ‪5‬هرڈل ‪5‬کنیب ‪5 )World Bank(5‬اهر ‪ٓ5‬ایئ ‪5‬امی‪5‬‬
‫افی (‪5 )IMF‬ےکذرےعی ‪5‬زمکهر ‪5‬اهر ‪5‬رغبی ‪5‬اممکل ‪5‬اک ‪5‬ااصحتسك ‪5‬رک ‪5‬ریہ ‪5 ، 5‬اںیہن‪5‬‬
‫رقوضں‪5‬یک‪5‬زریجن‪5‬ںیم‪5‬ڑکجا‪5‬اج‪5‬راہ‪5‬ےہ‪5،‬ٹجب‪5‬ےک‪5‬اہبےن‪5‬ام‪5‬یک‪5‬اعُمیش‪5‬االصاحت‪5‬ںیم‪5‬نَم‪5‬‬
‫‪5‬رشح ‪5‬وُسد ‪5‬رقمر ‪5‬رکهایئ ‪5‬اج ‪5‬ریہ ‪5‬ےہ‪5 ،‬سج ‪5‬ےک ‪5‬ببس ‪5‬ہن ‪5‬اچےتہ ‪5‬وہےئ ‪5‬یھب ‪5‬االسیم‪5‬‬
‫دنسپ ِ‬
‫اممکل ‪5‬اهر ‪5‬اس ‪5‬ےک ‪5‬رغبی ‪5‬وعال‪5 ،‬وُسد ‪5‬ےک ‪َ 5‬ددلَك ‪5‬ںیم ‪5‬دےتسنھ ‪5‬اج ‪5‬رےہ ‪5 ، 5‬زین ‪5‬اےنپ‪5‬‬
‫رزق‪5‬ںیم‪5‬رحال‪5‬یک‪ٓ5‬ازیمش‪5‬ےک‪5‬یھب‪5‬رمبکت‪5‬وہ‪5‬رےہ‪5، 5‬احالہکن‪5‬اہلل‪5‬اعتىل‪5‬اهر‪5‬اس‪5‬ےک‪5‬‬
‫‪5‬رزق ‪5‬الحك ‪5‬امکےن ‪5‬یک ‪5‬اخرط‪5 ،‬ںیمہ ‪5‬وطبر ‪5‬ابتم ِدك ‪5‬االسیم ‪5‬اظن ِل‪5‬‬
‫ٓارخی ‪5‬روسك ‪5‬ﷺ ےن ِ‬
‫تشیعم‪5‬ہن‪5‬رصف‪5‬اطع‪5‬رفامای‪5‬ےہ‪5،‬ہکلب‪5‬اج‪5‬اجب‪5‬وُسد‪5‬یک‪5‬مذ تّ‪5‬یھب‪5‬نایم‪5‬رفامیئ‪5‬ےہ۔‬
‫وُسد ‪5‬اهر ‪5‬اجترت ‪5‬ںیم ‪5‬رفق ‪5‬نایم ‪5‬رکےت ‪5‬وہےئ ‪5‬اہلل ‪5‬رب ‪5‬ااعلنیمل ‪5‬اراشد ‪5‬رفامات‪5‬‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬نْيِذَّلَا َنْوُلُكْاَي اوٰبِّرلا اَل َنْوُمْوُقَي اَّلِا اَمَك ُمْوُقَي ْيِذَّلا ُهُطَّبَخَتَي ُنٰطْيَّشلا‬
‫َنِم ِّسَمْلا ِب َكِ َق ْمُهَّنَ ِا اْۤوُل لا اَمَّ ِم ُعْيَب لا ُلْ اوٰبِّرلا َولا َّلَ لا ُهَّٰو َعْيَب َولا َمَّ اوٰبِّرلا‬
‫ْنَمَفٗهَءٓاَجٌةَظِعْوَمْنِّمٖهِّبَّرىٰهَتْناَفٗهَلَفاَمَفَلَسطَوۤٗهُرْمَاىَلِاِهّٰللاَوْنَمَداَعَكِٕىٰٓلوُاَف‬
‫ُبٰحْصَاِراَّنلاِف ْمُهٰخ اَهَْنْوُدِ﴾(‪.)1‬‬
‫هہ ‪5‬ولگ ‪5‬وج ‪5‬وُسد ‪5‬اھکےت ‪5 ، 5‬ایقتم ‪5‬ےک ‪5‬دم ‪5‬اےسی ‪5‬ڑھکے ‪5‬وہں ‪5‬ےگ‪5 ،‬ےسیج‪5‬‬
‫‪5‬يل‪5‬ہک‪5‬اوہنں‪5‬ےن‪5‬اہک‪5:‬عیب‪5‬‬ ‫هہ‪5‬ڑھکا‪5‬وہات‪5‬ےہ‪5‬ےسج‪ٓ5‬ابیس‪5‬ےن ُ ُ و‬
‫‪5‬چ ‪5‬رک‪5‬وبخمط ‪5‬انب‪5‬دای‪5‬وہ؛‪5‬ہی‪5‬اس ی‬
‫(اجترت)‪5‬یھب‪5‬وت‪5‬وُسد‪5‬یہ‪5‬یک‪5‬امدنن‪5‬ےہ‪5،‬اهر‪5‬اہلل‪5‬اعتىل‪5‬ےن‪5‬عیب‪5‬وک‪5‬الحك‪5‬ایک‪5‬اهر‪5‬وُسد‪5‬رحال‪5‬ایک‪5،‬وت‪5‬‬
‫ےسج ‪5‬اس ‪5‬ےک ‪5‬رب ‪5‬ےک ‪5‬اپس ‪5‬ےس ‪5‬تحیصن ‪ٓ5‬ایئ‪5 ،‬اهر ‪5‬هہ ‪(5‬وُسد ‪5‬ےس) ‪5‬ابز ‪5‬راہ‪5 ،‬وت ‪5‬اےس ‪5‬الحك‪5‬‬
‫ےہ‪5‬وج‪5‬ےلہپ‪5‬ےل‪5‬اکچ‪5،‬اهر‪5‬اس‪5‬اک‪5‬اکل‪5‬اهلل‪5‬اعتٰیل‪5‬ےک‪5‬رپسد‪5‬ےہ‪5،‬اهر‪5‬وج‪5‬اَب‪5‬ایسی‪5‬رحتک‪5‬‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البؼرة‪.153 :‬‬
‫‪398‬‬
‫‪444‬‬ ‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬
‫رکے‪5‬اگ‪5‬هہ‪5‬دهزیخ‪5‬ےہ‪5،‬هہ‪5‬اس‪5‬ںیم‪ّ5‬دموتں‪5‬ر ‪5‬ےگ"۔‬
‫اس ‪ٓ5‬اِتی ‪5‬ابمرہک ‪5‬ںیم ‪5‬وُسد ‪5‬یک ‪5‬رحتم‪5 ،‬اهر ‪5‬وُسد ‪5‬وخرهں ‪5‬یک ‪5‬اشتم ‪5‬اک ‪5‬نایم‪5‬‬
‫ےہ‪5،‬ہک‪5‬اںیہن‪5‬لیم ‪ّ5‬دمت‪5‬کت‪5‬منہج‪5‬ںیم‪5‬رانہ‪5‬ےہ۔‬
‫وُسدی‪5‬اکرهابر‪5‬اهر‪5‬نیل‪َ 5‬دنی‪5‬یک‪5‬اممتعن‬
‫ِ‬
‫رضحات‪5‬رگایم‪5‬دقر! وُسدی‪5‬نیل‪َ 5‬دنی‪5‬اهر‪5‬اکرهابر‪5‬ںیم‪5‬ولمّث‪5‬املسمونں‪5‬ےس‪5‬اهلل‪5 5‬‬
‫‪A‬‬
‫اراشد ‪5‬رفامات ‪5‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اوُنَمٰا اوُقَّتا َهّٰللا َواْوُرَذ اَم َيِقَ َنِم اوٰۤبِّرل ْنِا ْمُتْنُك‬
‫َنْيِنِمْؤُّم﴾(‪" )1‬اے‪5‬اامیم‪5‬هاول‪5‬اہلل‪5‬ےس‪5‬ڈره!‪5‬اهر‪5‬ارگ‪5‬مت‪5‬املسمم‪5‬وہ‪5‬وت‪5‬وج‪5‬وُسد‪5‬ابیق‪5‬رہ‪5‬ایگ‪5‬ےہ‪5‬اےس‪5‬‬
‫وھچڑ ‪5‬ده!"۔ ‪5‬اس ‪ 5‬ی ِ‬
‫ٓاي ‪5‬ابمرہک ‪5‬ںیم‪5‬مکح ‪5‬دای ‪5‬ایگ‪5،‬ہک ‪5‬وُسد‪5‬یک ‪5‬رحتم ‪5‬انزك ‪5‬وہےن‪5‬ےک ‪5‬دعب‪5 ،‬اسہقب‪5‬‬
‫اطمہبل‪5‬یھب‪5‬رت ‪5‬رکان‪5‬رضهری‪5‬ےہ‪5،‬اهر‪5‬ےلہپ‪5‬ےس‪5‬رقمر‪5‬ایک‪5‬وہا‪5‬وُسد‪5‬یھب‪5‬اب‪5‬ج ان‪5‬اجزئ‪5‬ںیہن۔‬
‫اب‪5‬اےنت‪5‬هاحض‪5‬اَاکحل‪5‬ےک‪5‬اب ُهوجد‪5‬یھب‪5‬ارگ‪5‬وکیئ‪5‬وُسد‪5‬ےس‪5‬ابز‪5‬ہن‪ٓ5‬اےئ‪5،‬وت‪5‬اس‪5‬ےک‪5‬‬
‫ےیل ‪5‬اهلل ‪5‬اعتىل ‪5‬ےن ‪5‬اراشد ‪5‬رفامای‪ْ﴿ :‬نِاَف ْمَّل اْوُلَعْفَت اْوُنَذْاَف ٍبْرَحِب َنِّم ِهّٰللا َوٖهِلْوُسَر‬
‫َوْنِا ْمُتْبُت ْمُكَلَف ُسْوُءُر اَل ْمُكِلاَو اَل لَو َنْوُمِل َواَل َنْوُمَل﴾(‪" )1‬رھپ ‪5‬ارگ ‪5‬ااسی‪5‬‬
‫(وُسدی‪5‬نیل‪َ 5‬دنی‪5‬رت )‪5‬ہن‪5‬رکه‪5،‬وت‪5‬اہلل‪5‬اهر‪5‬اس‪5‬ےک‪5‬روسك‪5‬ےس‪5‬ڑلایئ‪5‬اک‪5‬نیقی‪5‬رکول!!‪5‬اهر‪5‬‬
‫ارگ‪5‬مت‪5‬وتہب‪5‬رکه‪5‬وت‪5‬اانپ‪5‬الص‪5‬امك‪5‬ےل‪5‬ول‪5،‬ہن‪5‬مت‪5‬ىسك‪5‬وک‪5‬اصقنم‪5‬اچنہپؤ‪5،‬ہن‪5‬ںیہمت‪5‬اصقنم‪5‬وہ"۔‬
‫ہی‪5‬هدیع‪5‬هدہتدی‪5‬ںیم ‪5‬ابمو ہ‪5‬ه‪5‬دیددی‪5‬ےہ‪5،‬هرہن‪5‬ک ‪5‬یک‪ 5‬لاك‪5‬ہک‪5‬اہلل‪5‬اهر‪5‬اس‪5‬ےک‪5‬‬
‫روسك ‪5‬ےس ‪5‬ڑلایئ ‪5‬اک ‪ّ5‬وصتر ‪5‬یھب ‪5‬رکےكس! ‪5‬نکیل ‪5‬وُسدی ‪5‬اعُمالمت ‪5‬رت ‪5‬ہن ‪5‬رکےن ‪5‬هاال‪5 ،‬اہلل‪5‬‬
‫هروسك‪5‬ےس‪5‬اقمےلب‪5‬یک‪5‬اھٹم‪5‬رک‪ً5،‬انیقی‪5‬داین‪5‬هٓارخت‪5‬ںیم‪5‬ذلیل ُ‪5‬هروسا‪5‬وہاگ۔‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البؼرة‪.156 :‬‬
‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.157 :‬‬
‫‪399‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬ ‫‪322‬‬
‫اکی ‪5‬اَهر ‪5‬اقمل ‪5‬رپ ‪5‬اامیم ‪5‬هاولں ‪5‬ےس ‪5‬اطخب ‪5‬رکےت ‪5‬وہےئ ‪5‬اراش ِد ‪5‬ابری ‪5‬اعتٰیل‪5‬‬
‫ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اَل اوُلُكْاَت اوٰۤبِّرل اًفاَعْضَا ًةَفَعٰضُّم َّواوُقَّتا َهّٰللا ْمُكَّلَعَل‬
‫َنْوُحِلْفُت﴾(‪" )1‬اے ‪5‬اامیم ‪5‬هاول! ‪5‬وُسد ‪ُ 5‬دهان ‪ُ 5‬دهم ‪(5‬ز یيۂدیت ‪5‬رپ ‪5‬زایدیت) ‪5‬ہن ‪5‬اھکؤ‪5 ،‬اهر ‪5‬اس‪5‬‬
‫ید‬
‫ام‪5‬رپ‪5‬اہلل‪5‬ےس‪5‬ڈره‪5‬ہک‪5‬ںیہمت‪5‬اک ی ۂ‬
‫مىب‪5‬ےلم!"۔‬
‫ریمے‪5‬اھبویئ!‪5‬وُسد‪َ 5‬در‪5‬وُسد ‪55‬اھکےن‪5‬یک ‪5‬ہی‪5‬تنعل‪5،‬زہارهں‪5‬اسك‪5‬ےس ‪5‬یلچ ‪ٓ5‬ا‪5‬ریہ‪5‬‬
‫ےہ‪5 ،‬اهر ‪ٓ5‬اج ‪5‬یھب ‪5‬ویرپ ‪5‬ےک ‪5‬وُسدی ‪5‬اظن ِل ‪5‬تشیعم ‪5‬یک ‪5‬وصرت ‪5 5‬ںیم‪5 ،‬داین ‪5‬رھب ‪5‬ںیم ‪5‬راجئ‪5‬‬
‫ےہ‪ٓ5،‬اج‪5‬یھب‪5‬ارگ‪5‬رقض‪5‬ادا‪5‬رکےن‪5‬یک‪5‬اعیمد‪5‬وپری‪5‬وہ‪5‬اجےئ‪5،‬اهر‪5‬رقدضار‪5‬ےک‪5‬اپس‪5‬ادا‪5‬رکےن‪5‬‬
‫یک‪5‬وکیئ‪5‬وصرت‪5‬ہن‪5‬وہ‪،‬وت‪5‬رقض‪5‬وخاہ‪5‬وُسدی‪5‬رمق‪5‬ںیم‪5‬ااضہف‪5‬رکےک‪ّ5‬دمت‪5‬ڑباھ‪5‬داتی‪5‬ےہ۔‬
‫اید‪5‬رےیھک!‪5‬رضحت‪ِ ّ 5‬ی د‬
‫سان‪5‬اجرب‪ �5‬ےن‪5‬رفام یۂي‪5،‬ہک‪5‬روسك‪5‬اهلل‪5‬ﷺ ےن‪5‬وسد‪5‬‬
‫اھکےن‪5‬هاےل‪5،‬الھکےن‪5‬هاےل‪5،‬وُسدی‪5‬داتسهزی‪5‬ےنھکل‪5‬هاےل‪5،‬اهر‪5‬اس‪5‬ےک‪5‬وگاوہں‪5‬رپ‪5‬تنعل‪5‬‬
‫"۔‬ ‫رفامیئ‪5،‬اهر‪5‬رفامای‪ُ « :‬ه ْم َس َواء»(‪" )1‬ہی‪5‬بس‪5‬ولگ‪5‬انگہ‪5‬ںیم‪5‬ربارب‪5‬ےک‪5‬رشکی‬
‫‪5‬اجم ‪5‬رتمح‪5‬‬ ‫ایس ‪5‬رطح ‪5‬رضحت ّ ِی‬
‫‪5‬سدان ‪5‬اوبرہریہ ‪ �5‬ےس ‪5‬رهاتی ‪5‬ےہ‪ٰ5 ،‬ىفطصم ِ‬
‫الر ُج ُل ُأ َّم ُه»(‪" )1‬وُسد‪5‬‬ ‫ِ‬
‫َس َها َأ ْن َيـْؽ َح َّ‬
‫ون ُحوب ًا‪َ ،‬أ ْي َ ُ‬
‫الر َبا َس ْب ُع َ‬
‫ﷺ ےن‪5‬رفامای‪ِّ « :‬‬
‫‪22‬ےصح‪5، 5‬ام‪5‬ںیم‪5‬ےس‪5‬مک‪5‬رت‪5‬ہی‪5‬ےہ‪5‬ہک‪5‬وکیئ‪5‬اینپ‪5‬امں‪5‬ےس‪5‬دباکری‪5‬رکے"۔‬
‫وخری‪5‬ےک‪5‬رتس ‪5‬‬
‫اکی ‪5‬اَهر ‪5‬رهاتی ‪5‬ںیم ‪5‬دهاہجں ‪5‬ےک ‪5‬رسدار ‪5‬ﷺ ےن ‪5‬رفامای‪ِ « :‬د ْر َهم ِرب ًا‬
‫ني ِز ْكقَ ًة»(‪" )2‬وُسد‪5‬اک‪5‬اکی‪5‬‬‫الر ُج ُل َو ُه َو َي ْع َؾ ُم‪َ ،‬أ َشده ِم ْن ِست ٍَّة َو َث َالثِ َ‬
‫َي ْل ُك ُؾ ُه َّ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬آل عؿران‪.111 :‬‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب لعن آكل الربا وممكؾه‪ ،‬ر‪ ،2171 :‬صـ‪.475‬‬
‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه" باب التغؾقظ ِف الربا‪ ،‬ر‪ ،1152 :‬صـ‪.161‬‬
‫(‪" )2‬سـن الدار ُقطـي" كتاب البقوع‪ ،‬ر‪.17/1 ،1617 :‬‬
‫‪400‬‬
‫‪321‬‬ ‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬
‫درمہ‪5‬ےسج‪ٓ5‬ادیم‪5‬اجم‪5‬وبھج‪5‬رک‪5‬اھکےئ‪5،‬سیتھچ‪546‬ابر‪ِ 5‬زان‪5‬ےس‪5‬ڑبھ‪5‬رک‪5‬نیگنس‪5‬رجل‪5‬ےہ"۔‬
‫االسیم ِ‬
‫‪5‬اظنل‪5‬تشیعم‬
‫عئ‪ٓ5‬اَدَم‪5‬اهر‪5‬اوا‪،‬ع‪5،‬‬ ‫رضحات‪5‬ذی‪5‬هاقر!‪5‬اےنپ‪5‬ا ل ِ ی ۂ‬
‫‪5‬هِك‪5‬ےک‪5‬ےیل‪5‬الحك‪5‬ذرا ِ‬ ‫ِ‬
‫رصف‪5‬ایس‪5‬وصرت‪5‬دیپا‪5‬ےیک‪5‬اج‪5‬ےتکس‪5، 5‬بج‪5‬مہ‪5‬اےنپ‪5‬اکرهابر‪5‬اهر‪5‬نیل‪َ 5‬دنی‪5‬ںیم‪5‬وُسدی‪5‬‬
‫اظن ِل‪5‬تشیعم‪5‬وک‪5‬رت ‪5‬رک‪5‬ےک‪5،‬االسیم ِ‬
‫‪5‬اظنل‪5‬تشیعم‪5‬راجئ‪55‬رکےن‪5‬ںیم‪5‬اکایمب‪5‬وہ‪5‬اجںیئ‪5،‬‬
‫نکیل‪5‬دص‪5‬اوسفس‪5‬ہک‪5‬االسیم ِ‬
‫‪5‬اظنل ‪5‬تشیعم‪5،‬اعملِ‪5‬االسل ‪5‬تیمس‪5‬وپری‪5‬داین ‪5‬ںیم ‪5‬ںیہک ‪5‬یھب‪5،‬‬
‫ھ‬
‫‪5‬ٹ‪5‬کیھٹ‪ 5‬انذف‪5‬المعل‪5‬ںیہن!‪5‬وُسد‪5،‬وُجا‪5‬اهر‪5‬الرٹی‪5‬هریغہ‪5‬ےن‪5،‬داین‪5‬رھب‪5‬یک‪5‬تشیعم‪5‬وک‪5‬‬
‫ابلكل ی‬
‫اےنپ‪5‬دبوبدار‪5‬اجك‪5‬ںیم‪5‬ڑکج‪5‬راھک‪5‬ےہ۔‬
‫‪5‬هہ‪5‬ملسم ‪5‬وکحںیتم‪5‬یھب‪5‬اس‪5‬‬ ‫اس ‪5‬ایھبکن‪5‬رُجل‪5‬ںیم ‪5‬اہجں‪5‬ملسم ‪5‬وعال‪5‬ولمّث ‪ ، 5‬ي ی‬
‫اظاملہن ‪5‬اظن ِل ‪5‬تشیعم ‪5‬وک ‪5‬دبتم ‪5‬ہن ‪5‬رکےن ‪5‬ےک‪5 ،‬رُجل ‪5‬ںیم ‪5‬رشکی ‪ 5‬۔ ‪5 5‬وُسد ‪5‬ےک ‪5‬اخےمت ‪5‬اهر‪5‬‬
‫ابتمدالت‪5‬یک‪5‬ینتک‪5‬یہ‪5‬اںیمیکس‪5‬اپاتسکم‪5‬ےک‪5‬دتقمر‪5‬ادارهں‪5:‬االسیم‪5‬رظناییت‪5‬وکلسن‪5،‬هافیق‪5‬رشیع‪5‬‬
‫دعاتل‪5‬اهر‪5‬یقیقحت‪5‬ادارهں‪5‬ےک‪5‬اپس‪5‬اووجد‪5، 5‬نکیل‪5‬وکیئ‪5‬یھب‪5‬وکحتم‪5‬اس‪5‬رطف‪5‬دیجنسہ‪5‬دج‪5‬‬
‫‪5‬يل‪ٓ5‬اامدہ‪5‬ںیہن‪5،‬ام‪5‬احالت‪5‬ںیم‪5‬ارثک ب ی‪5‬ب‪5‬ریغاالسیم‪5‬اںومیکں‪5‬وک‪5‬فلتخ‪5‬االسیم‪5‬انل‪5‬‬
‫هدہج‪5‬ےک ی‬
‫دے ‪5‬رک‪5 ،‬وعال ‪5‬ےک ‪5‬دینی ‪5‬ذجےب ‪5‬اک ‪5‬یھب ‪5‬ااصحتسك ‪5‬رک ‪5‬رےہ ‪5 ، 5‬اس ‪5‬ےلسلس ‪5‬ںیم ‪5‬دیجنسہ ‪5‬اهر‪5‬‬
‫لسلسم‪5‬دجهدہج‪5‬ےک‪5‬ریغب‪5،‬ریغاالسیم‪5‬اظن ِل‪5‬تشیعم‪5‬ےس‪5‬اکٹھچرا‪5‬ںیہن‪5‬اپای‪5‬اجاتکس!۔‬
‫رساک ِر ده‪5‬اعمل‪5‬ﷺ ےن‪5‬اعُمیش‪5‬ا ماكحل‪5‬ےک‪5‬ےیل‪5،‬اعُمیش‪5‬دعك‪5‬ها فاف‪5‬اک‪5‬‬
‫یلمع ‪5‬اظنل ‪5‬شیپ ‪5‬رف ‪5‬امای‪5 ،‬وُسد ‪5‬اک ‪5‬اخک ہ ‪5‬ایک‪5 ،‬رِوشت ‪5‬وک ‪5‬ونممع ‪5‬رقار ‪5‬دای‪5 ،‬اهر ‪5‬رہ ‪ُ 5‬اس ‪5‬نیل ‪َ 5‬دنی ‪5‬یک‪5‬‬
‫اممتعن ‪5‬رف ‪5‬ام ‪5‬دی‪5 ،‬سج‪5‬ںیم ‪5‬ىسك ‪5‬یک‪5‬وبجمری ‪5‬ےس ‪5‬طلغ ‪5‬افدئہ ‪5‬ااھٹ ‪5‬ای ‪5‬اج ‪5‬راہ‪5‬وہ۔ ب‪5‬ن ‪5‬رتمح‪5‬‬
‫ﷺ یک ‪5‬ام ‪5‬امیلعتت ‪5‬وک ‪ٓ5‬اج ‪5‬یھب ‪5‬ارگ ‪5‬یلمع ‪5‬اجہم ‪5‬انہپای ‪5‬اجےئ‪5 ،‬وت ‪ً5‬انیقی ‪5‬اعُمیش ‪5‬هااصتقدی‪5‬‬
‫‪401‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬ ‫‪327‬‬
‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬‬
‫وخاحشىل‪5‬منج ‪5‬ےل‪5‬ہ یت‪5‬ےہ‪5،‬رغک ‪5‬اک‪5‬اخک ہ‪5‬وہ‪5‬اتکس‪5‬ےہ‪5،‬اهر‪5‬مہ‪5‬اےنپ‪5‬وچبں‪5‬وک ِ‬
‫اک‪5‬ہمقل‪5‬الھک‪5‬رک‪ٓ5،‬اج‪5‬یھب‪5‬اکی‪5‬ہمَّب‪5‬اهر‪5‬اصحل‪5‬اعُمرشہ‪5‬لیکشت‪5‬دے‪5‬ےتکس‪!! 5‬۔‬
‫وصحك‪5‬رزق‪5‬ےک‪5‬اجزئ‪5‬هاسلئ‬
‫ِ‬
‫وصحك‪5‬‬
‫زعزیام‪5‬رگایم‪5‬دقر! اخقلِ‪5‬اکانئت‪5‬اک‪5‬رکهڑ‪5‬اہ‪5‬رکهڑ‪5‬ااسحم!‪5‬ہک‪5‬اس‪5‬ےن‪ِ 5‬‬‫ِ‬
‫رزق‪5‬ےک‪5‬ےبامشر‪5‬هاسلئ ‪5‬هذراعئ‪5‬دیپا‪5‬رفامےئ؛‪5‬اتہک‪5‬دنبہ‪5‬اےنپ‪5‬اهر‪5‬اےنپ‪5‬ا ل ِ ی ۂ‬
‫‪5‬هِك‪5‬ےک‪5‬‬
‫يل ‪5‬وکشش‪5 ،‬تنحم ‪5‬اهر ‪5‬اھبگ ‪َ 5‬دهڑ ‪5‬رکےک ‪5‬یتیھک ‪5‬ابڑی‪5 ،‬اجترت‪5 ،‬المزتم ‪5‬اهر ‪5‬درگی ‪5‬الحك‪5‬‬
‫ی‬
‫ذري ‪5‬رزق ‪5‬احلص ‪5‬رک ‪5‬ےک‪5 ،‬ابٓاسىن ‪5‬زدنىگ ‪5‬اک ‪5‬زگر ‪5‬رسب ‪5‬رک ‪5‬ےكس۔ ‪5‬اراش ِد‪5‬‬
‫اکاوں ‪5‬ےک ‪ 5‬ی‬
‫دخاهدنی ‪5‬ےہ‪َ﴿ :‬وُه ْيِذَّلا َلَعَج ُمُكَل َضْرَاْلا اًلْوُلَذ اْوُشْماَف ْيِف اَهِبِكاَنَم َواْوُلُك ْنِم‬
‫ٖهِقْزِّرَوِهْيَلِاُرْوُشُّنلا﴾(‪" )1‬هیہ‪5‬اهلل‪5‬ےہ‪5‬سج‪5‬ےن‪5‬اہمترے‪5‬ےیل‪5‬زنیم‪5‬اتعب‪5‬رک‪5‬دی‪5،‬وت‪5‬‬
‫دي‪5‬وہےئ‪5‬رزق‪5‬ںیم‪5‬ےس‪5‬اھکؤ‪5،‬‬
‫اس‪5‬ےک‪5‬انبےئ‪5‬وہےئ‪5‬راوتسں‪5‬ںیم ‪5‬ولچ‪5،‬اهر‪5‬اس‪5‬ےک‪ 5‬ی‬
‫اهر‪5‬ایس‪5‬یک‪5‬رطف‪5‬ںیہمت‪5‬اانھٹ‪5‬ےہ"۔‬
‫‪5‬يل‪5‬سانبس‪5‬روَر ‪5‬رپ‪5‬مرل‪5‬رفام ‪5‬دی‪5‬ےہ‪5،‬ہک‪5‬‬
‫ینعی‪5‬اہلل‪5‬اعتىل ‪5‬ےن‪5‬ہی‪5‬زنیم ‪5‬امہرے ی‬
‫‪5‬يل‪5‬اس‪5‬ںیم‪5‬اکمانت‪5‬هریغہ‪5‬انبےت‪5، 5‬یتیھک‪5‬ابڑی‪5‬رکےت ي ی‪5‬ہ‪5،‬ےتلچ‪5‬‬‫مہ‪5‬اےنپ‪5‬رےنہ‪5‬ےک ی‬
‫رھپےت‪5، 5‬ہن‪5‬زنیم‪5‬وک‪5‬ولےہ‪5‬یک‪5‬رطح‪5‬تخس‪5‬انبای‪5،‬ہن‪5‬اپىن‪5‬یک‪5‬رطح‪5‬مرل‪5‬اهر‪5‬التپ‪5،‬ہک‪5‬اس‪5‬رپ‪5‬‬
‫ک ‪5‬اج ‪5‬ےكس‪5 ،‬ذٰہلا ‪5‬اہلل ‪5‬اعتىل ‪5‬اک ‪5‬رکش ‪5‬ادا ‪5‬رکےت ‪5‬وہےئ‪5 ،‬رصف ‪5‬الحك ‪5‬هبّیط‪5‬‬
‫ھچک ‪5‬اکل ‪5‬یہ ‪5‬ہن ‪ 5‬یۂ‬
‫‪5‬هِۂك‪5 ،‬رضهردنمتهں ‪5‬اهر ‪5‬اتحموجں ‪5‬وک ‪5‬الھکےن ‪5‬یک ‪5‬وکشش‪5‬‬‫رهزی ‪5‬امکےن‪5 ،‬اھکےن‪5 ،‬ا ل ِ ی‬
‫رزق الحل امکےن‪ ،‬اناجزئ ورحام ذراعئ‬
‫رکےت ‪5‬رانہ ‪5‬اچےیہ۔ ‪5‬اہلل اعتیل مہ بس وک ِ‬
‫آدمَناوردورسوںاکقحامرےنےسےنچبیکوتقیفاطعرفامےئ‪،‬آنیم!۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،17‬ادؾك‪.13 :‬‬

‫‪402‬‬
‫‪324‬‬ ‫‪5‬رزق‪5‬الحك‪5‬یک‪5‬اتیمہ‬
‫االسل‪5‬ںیم ِ‬
‫داع‬
‫رزق الحل ںیم وںیتعس اور ربںیتک اطع رفام‪5 ،‬ںیمہ‪5‬‬
‫اے اہلل! امہرے ِ‬
‫الحك‪5‬اهر‪5‬اجزئ‪55‬ذراعئِ‪ٓ5‬اَدم‪5‬اایتخر‪5‬رکےن‪5‬یک‪5‬وتقیف‪5‬رمتمح‪5‬رفام‪ ،‬امتل‪5‬رفاضئ‪5‬ههاابجت‪5‬یک‪5‬‬
‫ادایگیئ‪5،‬نسحب‪5‬هوخىب‪5‬ااجنل‪5‬دےنی‪5‬یک‪5‬وتقیف‪5‬اطع‪5‬رفام‪5،‬لخب‪5‬هوجنکیس‪5‬ےس‪5‬وفحمظ‪5‬رفام‪5،‬وخیش‪5‬ےس‪5‬‬
‫رب‪5‬ااعلنیمل!۔‬
‫رغوبیں‪5‬اتحموجں‪5‬یک‪َ5‬دد‪5‬رکےن‪5‬یک‪5‬وتقیف‪5‬اطع‪5‬رفام‪ٓ،‬انیم‪5‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪403‬‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‬ ‫‪404‬‬

‫زتۂیک‪:‬سفن‬
‫(ۃعمج‪:‬لرابمر ‪:4‬ذو‪:‬لدعقلہ ‪1441‬ھ‪2020/6/26 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫السال ُم َعذ خاتم‬ ‫والصال ُة َو ّ‬
‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫مج ِعني‪ ،‬ومن تَبِعهم بِإحس ٍ‬
‫ان إِىل َي ْو ِم‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ْ َ‬ ‫َُ‬ ‫ادرسلني‪ ،‬و َعذ آله َو َص ْحبِه َأ َ ْ َ َ‬ ‫َو َ‬
‫طان ِ‬
‫الرج ْوم‪ ،‬بِ ْس ِم اهلل َّ‬
‫الر ْْح ِن‬ ‫َّ‬
‫الشو ِ‬‫الدِّ ين‪َ ،‬أ ّما َبعد‪َ :‬ف َي ُعو ُذ بِاهلل ِم َن ّ‬
‫الر ِح ْوم‪.‬‬
‫َّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِم ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬ولرتحلم ‪:‬ےس ‪ُ :‬درود‪:‬‬
‫عذ س ِّو ِدىَا وموٓىا‬ ‫صل وس ِّل ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫والسم ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال َّل ُه َّم ِّ‬
‫وصحبِ ِه أمجعني‪.‬‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ‬
‫وحبوبِنا ُُم َ َّمد َّو َع َذ آله َ‬
‫اہطر ِ‬
‫ت‪:‬سفن‬
‫ير‬
‫مے ‪:‬رتحمم ه‪:‬ب ي و‬
‫ائ! ‪:‬سفن ‪(:‬ابنط) ‪:‬یک ‪:‬اپزیکىگ ‪:‬لور ‪:‬اہطرت ‪:‬اک ‪:‬وصحل ‪:‬اننکمم ‪:‬وت‪:‬‬
‫‪:‬يل ‪:‬ھچک ‪:‬تنحم ‪:‬رضور ‪:‬ركىن ‪:‬ڑپىت ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬سج ‪:‬دقر ‪:‬لہلل ‪:‬وروسل ‪:‬ےك‪:‬‬
‫ںیہن‪: ،‬رگم ‪:‬لس ‪:‬ےك ي‬
‫لَاکحم‪:‬یک‪:‬ریَپوی‪:‬ركات‪:‬ےہ‪:،‬لس‪:‬رپ ‪:‬لضفِ‪:‬لیہٰل‪:‬لُق ‪:‬دقر‪:‬زہددہ‪:‬اتات‪:‬ےہ‪:،‬وج‪ :‬ناملن‪:‬لد ے‪:‬دل‪:‬‬
‫وک ‪:‬اب ُووجد ‪:‬اسفنىن ‪:‬واطیشىن ‪:‬قاںوت ‪:‬ےك‪ ،‬ي‬
‫‪:‬اپيره ‪:‬وفا ‪:‬رھتسل ‪:‬رنهک ‪:‬یک ‪:‬وکشش ‪:‬ںیم ‪:‬اگل ‪:‬راتہ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬لس ‪:‬ےك ‪:‬ےیل ‪:‬لہلل ‪:‬رب ‪:‬لاعلنیمل ‪:‬لراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وٍسْفَن َّواَم اَهىّٰوَس۪ۙ‪۰۰۷‬‬
‫اَهَمَهْلَاَف اَهَرْوُجُف َواَهىٰوْقَت﴾(‪" )1‬مسق ‪:‬ےہ ‪:‬اجن ‪:‬یک! ‪:‬لور ‪:‬لس ‪:‬یک ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬لےس ‪:‬کیھٹ‪:‬‬
‫کیھٹ‪:‬انبہد!‪:‬رھپ‪:‬لس‪:‬یک‪:‬دباکری‪:‬ورپزیہاگری‪:‬دل‪:‬ںیم‪:‬ڈلیل"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،3٣‬الشمس‪.8 ،7 :‬‬

‫‪404‬‬
‫‪405‬‬ ‫زتۂیک‪:‬سفن‬
‫سفنِ‪:‬لاّمرہ‪:‬رپ‪:‬رھبواس‪:‬تہب‪:‬ڑبی‪:‬یطلغ‪:‬ےہ‬
‫رتحمم ‪:‬اھبویئ! ‪:‬لایبنےئ ‪:‬رِکلم� وصعمم ‪:‬ںیہ‪: ،‬لُن ‪:‬رپ ‪:‬لُن ‪:‬ےك ‪:‬رب ي‬
‫‪:‬ركي ‪:‬اک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫‪:‬ارضلت‪:‬سّدق ہ‪ :‬ک‪:‬اطیشن‪:‬یک َ‪:‬راس ی‪:‬ںیہن‪:‬اتىت‪:،‬وج‪:‬‬ ‫وصخیص‪:‬لضف‪:‬وركم‪:‬ےہ‪:،‬ذٰہلل‪:‬لِن‬
‫هي‬
‫لناےئ ‪:‬ركلم‪:�:‬وفانیحل‪:‬ےك ‪ِ:‬شقن‪:‬دقم ‪:‬رپ‪:‬اتلچ ‪:‬رےہ‪:،‬لن‪:‬اشء‪:‬لہلل ‪:‬اکبای ی‪:‬لس‪:‬اک ‪:‬یھ‪:‬‬
‫سّدقر‪:‬ات‪:‬ىگ‪:،‬نکیل‪:‬سفنِ‪:‬لاّمرہ‪:‬لور‪:‬اطیشن‪:،‬لاسنن‪:‬وک‪:‬رمگلیہ‪:‬یک‪:‬رط ‪:‬املئ‪:،‬لور‪:‬دہلتی‪:‬ےس‪:‬‬
‫ُدور ‪:‬ركےنیک ‪:‬وپری ‪:‬وکشش ‪:‬ںیم ‪:‬رےتہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬سج ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬لهلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬لراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪::‬‬
‫﴿َّنِاَسْفَّنلاٌۢةَراَّمَاَلِءْٓوُّسلاِباَّلِااَمَمِحَرْيِّبَر﴾(‪" )1‬سفن‪:‬وت‪:‬ربل ی‪:‬اک‪:‬ڑبل‪:‬مکح‪:‬دےنی‪:‬ولال‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬وِسلےئ‪:‬لس‪:‬ےك‪:‬سج‪:‬رپ‪:‬ریمل‪:‬رب رہمابىن‪:‬رفامےئ"۔‪:‬ذٰہلل‪:‬وک ی‪:‬لد ے‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬رپ‪:‬‬
‫رھبواس‪:‬ہن‪:‬ركے‪:،‬ہکلب‪:‬رہ‪:‬وتق‪:‬لس‪:‬یک‪:‬لالصح‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬ركات‪:‬رےہ!۔‬
‫سفن‪:‬یک‪:‬اپزیکىگ‪:‬اکبای ی‪:‬یک‪:‬امضتن‪:‬ےہ‬
‫زعزی ‪:‬دووتس! ‪:‬وج ‪:‬صخش ‪:‬اجترت ‪:‬ركات ‪:‬ےہ‪: ،‬اسحب ‪:‬ےك ‪:‬وتق ‪:‬لس ‪:‬اک ‪َ :‬دہ ‪:‬لد ے‪:‬‬
‫انمعف ‪:‬یک ‪:‬السیتم ‪:‬اتات ‪:‬ےہ‪: ،‬وہ ‪:‬اجترت ‪:‬وک ‪:‬رتیق ‪:‬دےنی ‪:‬ےك ‪:‬ےیل ‪:‬دورسو ‪:‬ےس ‪:‬دمد ه‪:‬هب ‪:‬اتیل‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬لور ‪:‬اکبایب ‪:‬ورتیق ‪:‬اپےن ‪:‬ولول ‪:‬ےك ‪:‬رطےقی ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬یک ‪:‬وکشش ‪:‬یھ ‪:‬ركات ‪:‬ےہ۔لق ‪:‬‬
‫رطح‪:‬لقع‪:‬رلہِ‪ٓ:‬ارخت‪:‬یک‪:‬اترج‪:‬ےہ‪:،‬لس‪:‬اک‪:‬دہَ ‪:‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬ےہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬سفنِ‪:‬لاسنن‪:‬‬
‫یک ‪:‬اپزیکىگ ‪:‬لور ‪:‬لس ‪:‬اک ‪:‬رھتسل ‪:‬نپ‪ٓ: ،‬ارخت ‪:‬یک ‪:‬اکبای ی ‪:‬واکرملىن ‪:‬اک ‪:‬لکی ‪:‬رتہبنی ‪:‬ذرہعی ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ذہلل‪:‬لس‪:‬یک‪:‬دھکی‪:‬اھب‪:‬ل‪:‬لور‪::‬لالصح‪:‬یک ‪:‬دشدی‪:‬رضورت‪:‬ریتہ‪::‬ےہ‪:،‬لہلل‪:‬رب‪:‬لّزعلت‪:‬لراشد‪:‬‬
‫رفامات‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬دَقَحَلْفَاْنَماَهىّٰكَز۪ۙ‪َ۰۰۹‬وْدَقَباَخْنَماَهىّٰسَد﴾(‪":)2‬وہ‪:‬رملد‪:‬وک‪:‬اچنہپ‪:‬سج‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،13‬يوسف‪.53 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،3٣‬الشمس‪.1٣ ، 9 :‬‬
‫‪405‬‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‬ ‫‪406‬‬
‫ےئرهكا"۔‬
‫ےن‪:‬لس‪(:‬سفن‪:‬وابنط)‪:‬وک‪:‬اپزیکه‪:‬رك‪:‬ایل‪:،‬لور‪:‬انرملد‪:‬اتل‪:‬وه‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬لےس‪(:‬انگات ‪:‬ںیم)‪َ :‬داب ‪:‬‬
‫ینعی ‪:‬اکبایب ‪:‬ویہ ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬لد ے ‪:‬ابنط ‪:‬وک ‪:‬اپ ‪:‬ورھتسل ‪:‬رك ‪:‬ایل‪: ،‬لن ‪:‬اکبایب‪:‬‬
‫ولوگ ‪:‬ںیم‪:‬رسِ‪:‬رہفتس‪:‬لایبنےئ‪:‬رِکلم‪ �:‬ںیہ‪:،‬ںیہنج‪:‬لہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےن‪:‬یکین‪:‬لور‪:‬دبی‪:‬ےس‪:‬علطم‪:‬‬
‫رفامہد‪:،‬لق ‪:‬ےیل‪:‬وہ‪:‬ارضلت‪ّ:‬وبنت‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬یھ‪:‬وصعمم‪:‬اتےت‪:‬ںیہ‪:،‬لور‪:‬لیہن‪:‬ےك‪:‬لیفط‪:‬لاسنن‪:‬‬
‫وک ‪:‬لاھچ ی ‪:‬وربل ی‪:‬یک ‪:‬لالطع ‪:‬دے ‪:‬دی؛ ‪:‬اتہک ‪:‬ولگ ‪:‬لےھچ ‪:‬اکم ‪:‬ركںی‪: ،‬لور ‪:‬ربے ‪:‬لامعل ‪:‬ےس‪:‬ےتچب‪:‬‬
‫رںیہ۔ ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ ےن ‪:‬لاسنن ‪:‬وک ‪:‬ابلكل ‪:‬وبجمر ‪:‬لور ‪:‬ےبسب ‪:‬ںیہن ‪:‬انب ياي‪: ،‬ہکلب ‪:‬لےس ‪:‬‬
‫‪:‬ھچک‬
‫لایتخر‪:‬یھ‪:‬دہد‪:‬ےہ‪:،‬لق ‪:‬ےیل لاسنن‪:‬وج‪:‬یکین‪:‬ہد‪:‬یئال ی‪::‬ركات‪:‬ےہ‪:،‬لد ے‪:‬لایتخر‪:‬ےس‪:‬ركات‪:‬ےہ۔‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬ےك‪:‬وفلدئ‬
‫زعزیلن ‪:‬رتحمم! ‪:‬لہلل ‪:‬اعتٰیل ‪: :‬لور ‪:‬لس ‪:‬ےك ‪:‬ایپرے ‪:‬روسل ﷺ ‪:‬یک ‪:‬رحلم ‪:‬ركدہ‪:‬‬
‫ِ‬
‫پ‬
‫ب‪:‬یک‪:‬رط ‪ :‬هي ي ررےن‪:‬اک‪:‬انم‪:‬زتۂیک‪:‬‬
‫زیچو ‪:‬ےس‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬وک‪:‬اچبےن‪:،‬لور‪:‬لںیہن‪:‬الحل‪:‬وط ّيي ه‬
‫ث َم ْن‬ ‫‪:‬روسل‪:‬لركم‪:‬ﷺ‪:‬ےن‪:‬لراشد‪:‬رفامہد‪َ « :‬ث َال ٌ‬ ‫سفن‪:‬ےہ۔‪:‬لس‪:‬ےك‪:‬وفلدئ‪:‬ےس‪:‬قلعتم ِ‬
‫َف َع َل ُه َّن َف َقدْ َط ِع َم َط ْع َم اإليامن‪َ )1( :‬م ْن َع َبدَ اهللَ َو ْحدَ ه َفإِىَّهٗ َٓ إِل َه إِ َّٓ‬
‫اهلل‪َ )2( ،‬و َأ ْعطى َزكا َة َمالِه َط ِّوب ًة ِ َِبا َى ْف ُسه ‪َ )3( ...‬و َزكى َع ْبدٌ َى ْف َسه»‬
‫"نیت‪: 3‬اکم ‪:‬لےسی ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬وج ‪:‬لںیہن ‪:‬لد مم ‪:‬دے ‪:‬اگ‪: ،‬لامین ‪:‬اک ‪:‬زمہ ‪:‬اپ ‪:‬ےل ‪:‬اگ‪: )1(: :‬وه ‪:‬وج ‪:‬لہلل‪:‬‬
‫َودحَه ‪:‬یک ‪:‬ابعدت ‪:‬ركے‪: ،‬ہک ‪:‬سج ‪:‬ےك ‪:‬وسل ‪:‬وک ی ‪:‬ابعدت ‪:‬ےك ‪:‬القئ ‪:‬ںیہن‪: )2(: ،‬وه ‪:‬وج ‪:‬وخىش‪:‬‬
‫ےس ‪:‬لد ے ‪:‬امل ‪:‬یک ‪:‬زاکة ‪:‬لدل ‪:‬ركے‪ )3(: ،‬لور ‪:‬وه ‪:‬دنبہ ‪:‬وج ‪:‬انگات ‪:‬ےس ‪:‬لد ے ‪:‬سفن ‪:‬وابنط ‪:‬اک‪:‬‬
‫زتہیک‪:‬ركات‪:‬رےہ"‪:‬یسک‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ہد‪:‬روسل‪:‬لہلل!‪ٓ:‬ادیم‪:‬ےك‪:‬لد ے ‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬ےك‪:‬زتہیک‪:‬‬

‫‪406‬‬
‫‪407‬‬ ‫زتۂیک‪:‬سفن‬
‫‪:‬اجن‪:‬رتمح ﷺ‪:‬ےن‪:‬رفامہد‪َ « :‬ي ْع َل ُم َأ َّن اهللَ َم َع َه َح ْو ُث‬
‫ےس‪:‬ایک‪:‬رملد‪:‬ےہ؟ ‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫ي يش‬ ‫ق‬
‫َان»(‪ " )1‬ي ي‬
‫‪:‬ي‪:‬رےھک‪:‬ہک‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬مہ ي ر‬
‫‪:‬مے‪:‬اسھت‪:‬ےہ"۔‬ ‫َما ك َ‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬یک‪:‬لتیمہ‬
‫‪:‬لالسيم!‪:‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬لس‪:‬دقر‪:‬رضوری‪:‬لور‪:‬میظع‪:‬اکم‪:‬ےہ‪:،‬‬‫لن‪:‬تّلمِ ي‬
‫ربلدر ِ‬
‫ےسج‪:‬لد مم‪:‬دےنی‪:‬ےك‪:‬ےیل‪:‬رب‪:‬اعتٰیل‪:‬ےن‪:‬لد ے‪:‬ربزگدیہ‪:‬ورقمَب‪:‬لایبنء ُ‪:‬ور ُُس‪:‬وک‪:‬وعبمث‪:‬‬
‫رفامہد‪:،‬لایبنےئ‪:‬رِکلم‪:�:‬ےن‪:‬ولوگ ‪:‬وک‪:‬اپ ‪:‬ورھتسل‪:‬رك‪:‬ےك‪:،‬لںیہن‪:‬لٰیلع‪:‬رَملبت‪:‬رپ‪:‬افزئ‪:‬ایک‪:،‬‬
‫رمگلیہ‪:‬ےس‪:‬ریھپ‪:‬رك‪:‬لہلل‪:‬رب‪:‬لاعلنیمل‪:‬یک‪:‬رط ‪:‬وتمہّج‪:‬ایک‪:،‬رپ َورداگ ِر‪:‬اعمَل‪:‬لراشد‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َوُه ْيِذَّلا ف َثَع ا ي ر َنّٖيِّمُاْ م اًلْوُسي ْمُهْنِ ع اْوُلْت ا ْمِهْيَلو ٖهِتٰي َوو ْمِهْيِّكَز َومُهُمِّلَع‬
‫َبٰتِكْلاَوَةَمْكِحْلاۗ‪َ١‬وْنِااْوُناَكْنِمُلْبَقْيِفَلٍلٰلَضٍنْيِبُّم﴾(‪" )2‬ویہ‪:‬لہلل‪:‬ےہ‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬‬
‫َلن‪:‬ڑپھ‪:‬ولوگ ‪:‬ںیم‪:،‬لیہن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬لکی‪:‬روسل‪ِ (:‬‬
‫محم‪:‬رع ی)‪:‬اجیھب‪:،‬وج‪:‬لُن‪:‬رپ‪:‬لهلل‪:‬یک‪ٓ:‬اںیتی‪:‬‬
‫ڑپےتھ ‪:‬ںیہ‪: ،‬لور ‪:‬لںیہن ي ر‬
‫‪:‬اپيه ‪:‬ورھتسل ‪:‬ركےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬لور ‪:‬لںیہن ‪:‬اتکب ‪:‬وتمکح ‪:‬اک ‪:‬ملع ‪:‬اطع‪:‬‬
‫رفامےت‪:‬ںیہ‪:،‬لور‪ً:‬انیقی‪:‬وہ‪:‬ولگ‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬رضور‪:‬یلھک‪:‬رمگلیہ‪:‬ںیم‪:‬ےھت"۔‬
‫"ینعی‪:‬وضحر‪:‬لدمحِ ‪ٰ:‬ىبتجم ﷺ وک‪:‬اجیھب؛ ‪:‬اتہک ‪:‬ولوگ ‪:‬وک‪:‬رقٓان‪:‬ودحثی‪:‬اک ‪:‬ملع‪:‬‬
‫اھکسںیئ‪: ،‬ولوگ ‪:‬وک ‪:‬رقٓان ‪:‬ڑپانھ ‪ٓ:‬ااجےئ‪: ،‬وضحر ‪:‬رقٓان ‪:‬ڑپےتھ ‪:‬ںیہ ‪:‬ںیمہ ‪:‬اھکسےن ‪:‬ےك‪:‬‬
‫ےیل‪:،‬مہ‪:‬ڑپےتھ‪:‬ںیہ‪:‬ےنھکیس‪:‬ےك‪:‬ےیل‪:،‬دل‪:‬یک‪:‬اپزیکىگ‪:‬وضح ِر‪:‬لركم ﷺ یک‪:‬اگنہِ‪:‬ركم‪:‬ےس‪:‬‬
‫یتلم‪:‬ےہ‪:،‬لامین‪:‬ولامعل‪:‬اپزیکىگ‪:‬ےك‪:‬لابسب‪:‬ںیہ۔‪:‬وت‪:‬ولعمم‪:‬اتل‪:‬ہک‪:‬رقٓان‪:‬ودحثی‪:‬وک‪:‬انھجمس‪:‬لانت‪:‬‬
‫ٓااسن ‪:‬ںیہن ‪:‬ہک ‪:‬رہ ‪:‬لکی ‪:‬لینپ ‪:‬لینپ ‪:‬لقع ‪:‬ےس ‪:‬ھجمس ‪:‬ےل‪: ،‬لرگ ‪:‬لاسی ‪:‬اتات ‪:‬وت ه‪:‬ن ‪:‬ركمی ‪:‬ﷺ وک ‪:‬ہن‪:‬‬

‫(‪" )1‬السنن الكزى" لل َبوهقي‪ ،‬كتاب الزكاة‪.96/4 ،‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،28‬اجلمعة‪.2 :‬‬
‫‪407‬‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‬ ‫‪408‬‬
‫‪:‬رقٓان‪:‬‬
‫اجیھب‪:‬اجات۔‪:‬ہی‪:‬یھ‪:‬ولعمم‪:‬اتل‪:‬ہک‪:‬دہلتی‪:‬ےك‪:‬ےیل‪:‬دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬یک‪:‬یھ‪:‬رضورت‪:‬ےہ‪ِ ،‬‬
‫دیجم‪:‬وک‪:‬لینپ‪:‬لقع‪:‬ےس‪:‬ےنھجمس‪:‬ےك‪:‬اجبےئ‪ٓ:،‬ااقےئ‪:‬اکانئت‪:‬ﷺ یک‪:‬امیلعتت‪:‬یک‪:‬روىنش‪:‬ںیم‪:‬‬
‫انھجمس ‪:‬ےہ‪: ،‬ورہن ‪ٓ:‬ادیم ‪:‬رمگلہ ‪:‬ات ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬بج ‪:‬وضحر ‪:‬ﷺ رشتفی ‪:‬الےئ ‪:‬وت ‪:‬ولوگ ‪:‬یک‪:‬‬
‫لرثکتی‪:‬اجلہ‪:‬یھت‪:،‬رساک ِر‪:‬دو‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ےك‪:‬ضیف‪:‬لور‪:‬اگنہِ‪:‬ركم‪:‬ےس‪:‬اپ ‪:‬وفا ‪::‬لور‪:‬ون ِر‪:‬‬
‫ملع‪:‬ےس‪ّ:‬ونمر‪:‬ات‪:‬ےئگ‪:،‬لور‪:‬ات‪:‬ایقتم‪:‬اتےت‪:‬رںیہ‪:‬ےگ‪:،‬ہک‪:‬اپ ‪:‬ورھتسل‪:‬ركےن‪:‬ولال‪ّ:،‬وبنت‪:‬اک‪:‬‬
‫ي‬
‫ہی‪:‬وسرج‪:‬ہن‪:‬رغوب‪:‬ات‪:‬اگ‪:،‬ہن‪:‬لےس‪:‬رگ َ ‪:‬‬
‫َہےگل‪:‬اگ‪:،‬ہن‪:‬لس‪:‬رپ‪:‬وک ی‪:‬ابدل‪ٓ:‬اےئ‪:‬اگ!"(‪)1‬۔‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬ےك‪:‬ےیل‪:‬انگات ‪:‬ےس‪:‬اکٹھچرل‪:‬رضوری‪:‬ےہ‬
‫رفي يقا ِان ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪:‬زتۂیک ‪:‬سفن ‪:‬وابنط ‪:‬ےك ‪:‬ےیل ‪:‬رضوری ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬لےس ‪:‬ہلمج‪:‬‬
‫ابىنط ‪:‬لَرملض ‪: :‬لور ‪:‬انگات ‪:‬ےس ‪:‬اکٹھچرل ‪: :‬دالہد ‪:‬اجےئ‪: ،‬دنملقع ‪:‬ویہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬سفن ‪:‬وابنط ‪:‬یک‪:‬‬
‫رسیشک ‪:‬ےس ‪:‬اترایر ‪:‬رےہ‪: ،‬لےس ‪:‬انگات ‪:‬ےس ‪:‬ابز ‪:‬ر ےنھ ‪:‬ےك ‪:‬ےیل ‪:‬اگلم ‪:‬دے۔ ‪:‬ارضت‪:‬‬
‫ّ ِي د‬
‫سان ‪:‬لہورہہرہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رولتی ‪:‬ےہ‪: ،‬مہ ‪ :‬ب ‪:‬ےك ‪ٓ:‬ااق ‪:‬ولوال ‪:‬ﷺ ‪:‬ےن ‪:‬رفامہد‪:‬‬
‫الش ِديدُ َم ْن َغ َل َب َى ْف َسه»(‪" )2‬قاںوتر‪:‬وہ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫ب‪ ،‬إِى ََّام َّ‬ ‫« َلوس َّ ِ‬
‫الشديدُ َم ْن َغ َل َ‬ ‫ْ َ‬
‫وج‪:‬ولوگ ‪:‬رپ‪::‬اغبل‪:‬رےہ‪:،‬ہکلب‪:‬قاںوتر‪:‬وت‪:‬وہ‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬لد ے‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬رپ‪:‬اغبل‪:‬رےہ"۔‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬اک‪:‬لکی‪:‬لمہ‪:‬ذرہعی‪:‬لہلل‪:‬یک‪:‬رلہ‪:‬ںیم‪:‬رخچ‪:‬ركان‪:‬یھ‪:‬ےہ‬
‫زعزیلن‪:‬رتحمم!‪:‬لہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےك‪:‬رلےتس ‪:‬ںیم‪:‬رخچ‪::‬ركان‪:‬یھ‪::‬زتۂیک‪:‬سفن‪:‬اک‪:‬لکی‪:‬لمہ‪:‬‬
‫ِ‬
‫ذرہعی ‪:‬ےہ‪: ،‬احصۂب ‪:‬رِکلم� اک ‪:‬ومعمل ‪:‬اھت ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬لد ے ‪:‬دصَاقت‪: ،‬اتدجل ِر ‪:‬راستل‬
‫‪:‬رب‪:‬‬
‫ﷺ ےك ‪:‬دتسِ ‪:‬ابمر ‪:‬ےس ‪:‬ریخلت ‪:‬ركول ‪:‬رك ‪:‬داعںیئ ‪:‬ایل ‪:‬ركےت ‪:‬ےھت‪: ،‬لہلل ُّ‬

‫ق‬
‫(‪":)1‬ریسفت‪:‬ونر‪:‬لرعلافن"‪:‬پ‪:،28:‬ہعمج‪:،‬زہرِ‪ٓ:‬اتی‪،2::‬؃‪:،883:،882:‬مليقطااً‪ً:‬اصخلم۔‬
‫(‪" )2‬صحوح ابن ِح ّبان" باب ال َفقر والزُ هد والقناعة‪ ،‬ر‪ ،715 :‬صـ‪.172‬‬
‫‪408‬‬
‫‪409‬‬ ‫زتۂیک‪:‬سفن‬
‫لاعلنیمل‪:‬لراشد‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪ْ﴿::‬ذُخْنِمْمِهِلاَوْمَاًةَقَدَصْمُهُرِّهَطُتَوْمِهْيِّكَزُتاَهِبِّلَصَو‬
‫ا ْمِهْيَلؕ‪َّ١‬نِاَكَتوٰلَصٌنَكَسْمُهَّل﴾(‪" )1‬لے ه ي ه‬
‫‪:‬ح!‪ :‬ناملون ‪:‬ےك‪:‬لَلولل‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬‬
‫زاکة‪:‬ےیجیل‪:،‬سج‪:‬ےس‪ٓ:‬اپ‪:‬لںیہن‪:‬رھتسل‪:‬لور‪:‬اپزیکہ ي‬
‫‪:‬ركدي‪:،‬لور‪:‬لن‪:‬ےك‪:‬قح‪:‬ںیم‪:‬داعےئ‪:‬ریخ‪:‬‬
‫ےیجیک‪ً:،‬انیقی‪:‬اہمتری‪:‬داع‪:‬لن‪:‬ےك‪:‬دول ‪:‬اک‪:‬نیچ‪:‬ووكسن‪:‬ےہ"۔‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬منہج‪:‬یک‪ٓ:‬اگ‪:‬ےس‪ُ :‬دوری‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬ےہ‬
‫ي‬
‫زعير‪:‬دووتس!‪:‬رلہِ‪:‬دخل‪:‬ںیم‪:‬رخچ‪:‬ركےن‪:‬ولےل‪ :‬ناملون ‪:‬وک‪:،‬لد ے‪:‬ابنط‪:‬یک‪:‬اپزیکىگ‪:‬‬
‫بیصن ‪:‬اتےن ‪:‬ےك ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت‪: ،‬ربو ِز ‪:‬ایقتم ‪:‬منہج ‪:‬یک ‪ٓ:‬اگ ‪:‬ےس ‪:‬یھ ‪ُ :‬دور ‪:‬راھک ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪:،‬‬
‫ك‪:‬ركےت‪:،‬‬‫‪:‬سان‪:‬لہورکب‪:‬دصقی‪ �:‬لانپ‪:‬امل‪:،‬زغولت‪:‬لور‪:‬رلہِ‪:‬دخل‪:‬ںیم ه‪:‬هب‪:‬رخچ‪ :‬ي ا‬ ‫ارضت ّ ِي د‬
‫دجسمِ‪:‬وبنی‪:‬یک‪:‬سّدقس ‪:‬زنیم‪:،‬سج ي‪:‬م‪:‬رمزكِ ‪:‬قشع‪:‬وتبحم‪ِ :‬‬
‫دبنگ‪:‬رضخلء‪: ،‬تّنج‪:‬یک ‪:‬ایکری‪:‬لور‪:‬‬
‫ربنمِ‪:‬روسل‪:‬ولعق‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬یھ‪:‬ارضت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬لہورکب‪:‬دصقی‪ �:‬ےن‪:‬یہ‪:‬رخدی‪:‬رك‪:‬وفق‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬يک‪ٓ: ،‬اپ ‪ �:‬رثکت ‪:‬ےس ‪:‬دصاقت ‪:‬وریخلت ‪:‬ایک‪:‬‬ ‫ےہ‪ٓ: ،‬اپ ‪:‬ےن ‪:‬تہب ‪:‬ےس ‪:‬الغم ‪ٓ:‬ازلد ي‬
‫ركےت‪ٓ: ،‬اپ ‪:‬ےك ‪:‬رہ ‪:‬رہ ‪:‬دصہق ‪:‬ںیم ‪:‬لٰیلع ‪:‬درےج ‪:‬اک ‪:‬لِالخص ‪:‬اپہد ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬لراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬واَهُبَّنَجُيَس ىَقْتَاْلاۙ‪ْ ۰۰۱۷‬يِذَّلا ْيِتْؤُي ٗهَلاَم ىّٰكَزَتَي﴾(‪" )2‬وج ‪ :‬ب ‪:‬ےس ‪:‬زہددہ‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬لانپ‪:‬امل‪:‬لهلل‪:‬یک‪:‬رله ي‪:‬م‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬لےس‪:‬منہج‪:‬‬
‫رپزیہاگر‪:‬ےہ‪:،‬لور‪:‬رھتسل‪:‬واپزیکہ‪:‬اتےن‪:‬ےك ي‬
‫یک ‪ٓ:‬ا گ ‪:‬ےس ‪:‬تہب ‪ُ :‬دور ‪:‬راھک ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ ‪":‬۔ ذٰہلل ‪:‬ایقتم ‪ :‬ک ‪:‬وج ‪:‬وک ی ‪:‬ارضت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لہو ‪:‬رکب‪:‬‬
‫دصقی‪ �:‬ےك‪ِ:‬شقن ‪:‬دقم‪:‬رپ ‪:‬ےتلچ ‪:‬اتےئ‪:،‬لِالخص‪:‬ےك‪:‬اسھت‪:‬لانپ‪:‬امل‪:‬لہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬یک‪:‬رلہ‪:‬‬
‫ںیم‪:‬دے‪:‬اگ‪:،‬لےس‪:‬یھ‪:‬ہی‪:‬ںیتلیضف‪:‬لور‪:‬ربںیتک‪:‬احلص‪:‬ات ‪:‬ىگ۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬التوبة‪.1٣3 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،3٣‬اللول‪.18 ،17 :‬ا‬
‫‪409‬‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‬ ‫‪410‬‬
‫زتۂیک‪:‬سفن‪:‬ےك‪:‬ےیل‪:‬ابراگہِ‪:‬لیہل‪:‬ےسلاعتستن‪:‬‬
‫لامعلفاہحل‪:،‬دصاقت‪:‬وریخلت‪:‬لور‪:‬تبحصِ‪:‬فانیحل‪:‬لایتخر‪:‬ركےن‪:‬ےك‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:،‬‬
‫ِ‪:‬‬
‫دنبے‪:‬وک ي ي‬
‫‪:‬اچہ‪:‬ہک‪:‬لہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬یک‪:‬رط ُ‪:‬روجع‪:‬الےئ‪:،‬لد ے‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬یک‪:‬لالصح‪:‬وزتہیک‪:‬ےك‪:‬‬
‫ےیل‪:‬لهلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےس‪:‬لاعتستن‪:‬ودمد‪:‬اماتگن‪:‬رےہ۔‪:‬روسل‪:‬لهلل‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬داعےئ‪:‬ابمرہک‪:‬امہرے‪:‬‬
‫ك‪:‬ركےت‪« :‬اللهم! ِ‬
‫آت‬ ‫ےیل‪:‬ذرۂعی‪:‬دہلتی َ ه ا‬
‫‪:‬ونت‪:‬ےہ‪:،‬رساک ِر‪:‬دو‪:‬اعمل‪:‬ﷺ لس‪:‬رطح‪:‬داع‪ :‬يا‬
‫ُ َّ‬
‫َّاها‪َ ،‬أى َْت َول ِ ُّو َها َو َم ْو َٓ َها»(‪" )1‬لے‪:‬لہلل!‪:‬‬
‫ِس َت ْق َو َاها‪َ ،‬و َزك َِّها َأى َْت َخ ْ ُر َم ْن َزك َ‬
‫ْ‬
‫َى ْف ِ‬
‫ق‬
‫ًانیقی ُ و‪:‬تیہ‪ :‬ب‪:‬ےس‪:‬رتہب‪:‬‬
‫ریمے‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬وک‪:‬وقتی‪:‬ےس‪ٓ:‬ارلہتس‪:‬رفام‪:،‬لس‪:‬اک‪:‬زتہیک‪:‬لور‪:‬ہیفصت‪:‬رفام‪: :،‬‬
‫ق‬
‫‪:‬ومٰیل‪:‬ےہ"۔‬ ‫اپزیکىگ‪:‬ےنشخب‪:‬ولال‪:‬ےہ‪:،‬لور ُ و‪::‬تیہ‪:‬سفن‪:‬وابنط‪:‬اک‪:‬امكل و‬
‫َ‬
‫داع‬
‫لے‪:‬لہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬سفنِ‪:‬لاّمرہ‪:‬لور‪:‬اطیشن‪:‬ےك ‪:‬رکم ‪:‬ورفبی ‪:‬ےس‪:‬ےنچب‪:،‬لور ‪:‬لس ‪:‬رپ‪:‬‬
‫اغبل ‪:‬رےنہ ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪ ،‬امتم ‪:‬رفلضئ ‪:‬وولابجت ‪:‬یک ‪:‬لدلیگیئ‪:،‬نسحب ‪:‬ووخ ی ‪:‬لد مم‪:‬‬
‫دےنی ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬لخب ‪:‬ووجنکق ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفام‪: ،‬وخىش ‪:‬ےس ‪:‬رغوبی ‪:‬اتحموج ‪:‬یک ‪:‬دمد‪:‬‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!۔‬
‫ركےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪ٓ:،‬انیم‪:‬ہد ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" كتاب الذكر والدعاء والتوبة‪ ،‬ر‪ ،69٣6 :‬صـ‪.1181‬‬
‫‪410‬‬
‫‪144‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬

‫‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫َد ّجاؽ‪:‬اور ِ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:6‬ذو‪:‬ادعقلہ ‪4114‬ھ‪2222/6/28 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫افسال ُم َظذ خاتم‬ ‫وافصال ُة َو ّ‬
‫رب افعادغ‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫مج ِعغ‪ ،‬ومن تَبِعفم بِنحس ٍ‬
‫ان إِػ َي ْو ِم‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬
‫ْ َ‬ ‫َُ‬ ‫ادرشؾغ‪ ،‬و َظذ آفه َو َص ْحبِه َأ َ ْ َ َ‬ ‫َو َ‬
‫افر ْْ ِن‬ ‫قطان ِ‬
‫افرج ْقم‪ ،‬بِ ْس ِم اهلل ج‬
‫ج‬
‫افّ ِ‬ ‫افدِّ ين‪َ ،‬أ ّما َبعد‪َ :‬ؾ َل ُظو ُذ بِاهلل ِم َن ّ‬
‫افر ِح ْقم‪.‬‬
‫ج‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درود‪:‬‬
‫ظذ ش ِّق ِدكَا وموٓكا‬ ‫صل وش ِّؾ ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫والسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! اف جؾ ُف جم ِّ‬
‫وصحبِ ِه أمجعغ‪.‬‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ‬
‫وحبقبِـا ُُم َ جؿد جو َظ َذ آفه َ‬
‫َد َّجاؽ‪:‬یک‪:‬وہجِ‪:‬ہیمست‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬تغل‪:‬ےک ‪:‬اابتعر ‪:‬ےس ‪َ :‬د َّ اجؽ‪:‬اک ‪:‬ام ّدہ‪َ :‬دلج ‪:‬ےہ‪:،‬سج ‪:‬اک‪:‬ینعم ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫"اطیشین ‪:‬اچولں‪:‬ےس‪:‬دورسوں‪:‬وک‪:‬دوھےک‪:‬ںیم‪:‬ڈاانل‪: ،‬تقیقح‪:‬وک‪:‬اپھچان‪: ،‬وھجٹ‪:‬وبانل‪::‬اور‪:‬طلغ‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬بس ُ ی‪:‬عوب‪::‬وموجدںیہ‪:،‬ذٰہلا‪:‬اےس‪َ :‬د َّ اجؽ‪ :‬ےتہ‪:‬ںیہ۔‪:‬‬
‫ایبین‪::‬رکان‪:‬ےہ"۔‪:‬وچہکن‪ َّ :‬ا‬
‫االطصح‪:‬رشتعی‪:‬ںیم‪َ :‬د َّ اجؽ‪:‬ےس‪:‬رماد‪:‬وہ‪:‬وھجاٹ‪:‬حیسم(‪:)4‬ےہ‪:،‬وج‪:‬ایقتم‪:‬یک‪:‬اشنوینں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬دوعی‪:‬رکے‪:‬اگ۔‬
‫اکی‪:‬اشنین‪:‬ےہ‪:،‬آرخی‪:‬زامےن‪:‬ںیم‪:‬اظرہ‪:‬وہاگ‪:،‬اور‪:‬دخایئ‪:‬اک‪:‬وھجاٹ ٰ‬
‫ظفل ‪":‬حیسم" ‪:‬ینعمب ‪:‬امسِ‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪ِ :‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬واحض ‪:‬رےہ ‪:‬ہک ّ ا‬
‫وعفمؽ‪:‬ےہ‪: ،‬ینعی ‪:‬وسممح‪:‬انی‪":،‬اکی‪:‬آھکن ‪:‬اک ‪:‬اکان"‪:،‬ہکبج‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪ٰ:‬یسیع ُ‪:‬روح‪:‬اہلل‪:‬‬

‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7777 :‬صـ‪.1777‬‬

‫(‪ )1‬اكظر‪" :‬صحقح مسؾم" باب ذـر ّ‬
‫‪411‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪142‬‬
‫‪:‬چےن ‪:‬واےل‪: ،‬اور ُ ُ و‬
‫‪:‬چ ‪:‬رک‪:‬‬ ‫� اک ‪:‬بقل ‪:‬حیسم ‪:‬ینعمب ‪:‬امسِ ‪:‬افلع ‪:‬ےہ‪: ،‬ینعی ‪:‬ربتک ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ُ ُ و‬
‫‪:‬اعترض‪:‬ںیہن(‪)4‬۔‬
‫رُمدوں‪:‬وک‪:‬زدنہ‪:،‬اور‪:‬امیبروں‪:‬وک‪:‬ااھچ‪:‬رکےن‪:‬واےل‪:،‬ذٰہلا‪:‬ابمہ‪:‬وکیئ ُ‬
‫دجاؽ‪:‬اک‪:‬ہیلُح‬
‫ّ‬
‫ش‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪َ :‬د َّ اجؽ‪:‬اکی‪:‬ونوجاؿ‪:‬اکرف‪:‬رمد‪:‬ےہ‪:،‬ہتسپ‪:‬دق‪:‬اور‪:‬میظع‪:‬الج ّثہ‪: (:‬‬
‫ینعی‬ ‫ِ‬
‫تہب‪:‬وماٹ)‪:‬رسخ‪:‬رتگن‪:‬اک‪:‬امکل‪:،‬اکی‪:‬آھکن‪:‬ےس‪:‬اکان‪:،‬رگنھگایےل‪:‬ابولں‪:‬واال‪:‬ےہ(‪)2‬۔‬
‫ِ ِ‬
‫‪:‬اصم� رواتی ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪ٰ: ،‬یفطصم ‪:‬اجؿ‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬ابُعدہ ‪:‬نب‬
‫رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ ِِّّن َؿدْ َحدج ْث ُتؽ ُْم َظ ِن افدج ججال‪َ ،‬حتجى‬
‫ال َر ُج ٌل َؿ ِص ٌر َأ ْؾ َح ُج‪َ ،‬ج ْعدٌ‬ ‫قح افدج جج ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َخ ِّ ُ‬
‫قت َأ ْن َٓ َت ْعؼ ُؾوا‪ .‬إِ جن َمس َ‬
‫غ‪َ ،‬ف ْق َس بِـَاتِ َئ ٍة َو َٓ َح ْج َرا َء‪َ ،‬ؾنِ ْن ُأ ْفبِ َس َظ َؾ ْقؽ ُْم‪،‬‬
‫وس ا ْف َع ْ ِ‬
‫َأ ْظ َو ُر‪َ ،‬م ْط ُؿ ُ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪ :‬قلعت‪:‬ا ین‪:‬ابںی‪:‬‬ ‫َؾا ْظ َؾ ُؿوا َأ جن َر جبؽ ُْم َف ْق َس بِ َل ْظ َو َر!»(‪" )7‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ںیہمت ّ ا‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬‬
‫اتب ‪:‬دی ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬اہمتری ‪:‬لقع ‪:‬ںیم ‪:‬ہن ‪:‬امسےن ‪:‬اک ‪:‬دخہش ‪:‬القح ‪:‬وہےن ‪:‬اگل ‪:‬ےہ۔ ‪ً:‬انیقی ّ ا‬
‫تسپ اقتم‪: ،‬ڑیٹےھ ‪:‬اپؤں ‪:‬واال‪: ،‬رھگنھگایےل ‪:‬ابولں ‪:‬واال‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬آھکن ‪:‬اومار ‪(:‬ینعی‪:‬‬
‫ربارب)‪:‬ےہ‪:،‬وہ‪:‬آھکن‪:‬ہن‪:‬اُرھبی‪:‬وہیئ‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬ہن‪:‬دیسنھ‪:‬وہیئ‪:،‬ارگ‪:‬مت‪:‬رپ‪:‬اابتشہ‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اجؿ‪:‬ول‪:‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬اکان‪:‬ےہ!)۔‬
‫اہمترا‪:‬رب‪:‬اکان‪:‬ںیہن‪:‬ےہ"‪(:‬ہکبج ّ ا‬
‫اکی ‪:‬اَور ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬دبع ‪:‬اہلل ‪:‬نب ‪:‬وعسمد ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫َي َػى َظ َؾ ْقؽ ُْم‪ ،‬إِ جن اهللَ َف ْق َس‬
‫روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ جن اهلل َٓ َ ْ‬

‫‪:‬دجؽ‪:‬اک‪:‬وہظر‪:،‬لصفِ‪:‬ا ّوؽ‪242/7:،‬۔‬
‫(‪":)4‬رمآۃ‪:‬اانملحیج" ّ ا‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7178 :‬صـ‪ ،1777‬باختصار‪.‬‬
‫(‪" )7‬صحقح افبخاري" باب ذـر ّ‬
‫(‪" )7‬شـن أيب داود" باب خروج افدج ججال‪ ،‬ر‪ ،0774 :‬صـ‪.646‬‬
‫‪412‬‬
‫‪144‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫قح افدج جج َال َأ ْظ َو ُر اف َع ْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِِ‬
‫غ اف ُق ْؿـَى‪،‬‬ ‫بِ َل ْظ َو َر ‪َ -‬و َأ َص َار بِ َقده إِ َػ َظ ْقـه‪َ -‬وإِ جن ادَس َ‬
‫ـ ََل جن َظ ْقـَ ُه ِظـَ َب ٌة َضاؾِ َقة»(‪" )1‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬مت‪:‬ےس‪:‬اپھُچ‪:‬وہا‪:‬ںیہن‪:،‬اہلل‪ �:‬اکان‪:‬ںیہن‪:،‬اور‪:‬حیسم‪:‬‬
‫دجؽ‪:‬داینہ‪:‬آھکن‪:‬ےس‪:‬اکان‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬آھکن‪:‬وگای‪:‬اُرھبے‪:‬وہےئ‪:‬اوگنر‪:‬یک‪:‬امدنن‪:‬ےہ"۔‬
‫ّا‬
‫میکح‪:‬االُتّم‪:‬یتفم ‪:‬ای د‪:‬ایر ‪ :‬نؿ ‪:‬یمی ‪:،�:‬اس‪:‬دحثی‪:‬رشفی‪:‬یک ‪:‬رشح ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬ریحت ‪:‬ازیگن ‪:‬رکےمش ‪:‬دھکی ‪:‬رک‪: ،‬اےس ‪:‬دخا ‪:‬ہن ‪:‬ھجمس ‪:‬انیل‪:،‬‬
‫رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬اے ‪:‬ولوگ! ّ ا‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬دنبہ‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬دلیل‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬اینپ‪:‬اکین‪:‬آھکن‪:‬ےہ‪:،‬وہ‪:‬اےنپ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬افش‪:‬ہن‪:‬دے‪:‬ےکس‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬یک ‪:‬داینہ ‪:‬آھکن ‪:‬اکین ‪:‬یھب ‪:‬وہیگ‪: ،‬اور ‪:‬اورپ ‪:‬وک ‪:‬اوگنر ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬اُرھبی ‪:‬وہیئ ‪:‬یھب‪: ،‬وج ‪:‬رہ‪:‬‬
‫اگ۔ ّ ا‬
‫صخش‪:‬وک‪:‬رظن‪:‬آےئ‪:‬یگ‪:،‬وہ‪:‬اےنپ‪:‬اس‪:‬بیع‪:‬وک‪ُ :‬دور‪:‬ہن‪:‬رکےکس‪:‬اگ"(‪)2‬۔‬
‫‪:‬اعترض ‪:‬ولعمؾ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬واقر! ‪:‬ذموکرہ ‪:‬ابال ‪:‬دوونں ‪:‬دحوثیں ‪:‬ںیم ‪:‬اظبرہ ُ‬
‫‪":‬دجؽ‪:‬یک‪:‬آھکن‪:‬ابلکل‪:‬اپسٹ‪:‬وہیگ"‪(:‬ینعی‪:‬ہن‪:‬اُرھبی‪:‬‬
‫وہات‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬اکی‪:‬رواتی‪:‬ےک‪:‬اطمقب ّ ا‬
‫وہیئ‪: ،‬ہن ‪:‬دیسنھ ‪:‬وہیئ)‪: ،‬ہکبج ‪:‬دورسی ‪:‬رواتی ‪:‬ںیم ‪":‬اوگنر ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬اُرھبی ‪:‬وہیئ" ‪:‬رفامای۔‪:‬‬
‫یتفم ‪:‬ای د ‪:‬ایر ‪ :‬نؿ ‪:‬یمی ‪" �:‬رماقۃ ‪:‬اافملحیت" ‪:‬ےک ‪:‬وحاےل ‪:‬ےس‪: ،‬دوونں ‪:‬رواوتیں ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪":‬دجؽ ‪:‬یک ‪:‬اکی‪:‬آھکن‪:‬وت‪:‬وہیگ‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:،‬وہ‪:‬ہصح ‪:‬رس‪:‬ےک‪:‬ےھچیپ‪:‬یک‪:‬‬
‫قیبطت‪:‬ویں‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک ّ ا‬
‫رطح‪:‬اصػ‪:‬وہاگ‪:،‬دورسی‪:‬آھکن‪:‬اکین‪:‬وہیگ‪:،‬اُرھبے‪:‬وہےئ‪:‬اوگنر‪:‬یک‪:‬رطح۔‪:‬ای‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬‬
‫آھکن‪:‬یھبک‪:‬اصػ‪:‬اپسٹ‪:‬وہیگ‪:،‬اور‪:‬یھبک‪:‬اُرھبا‪:‬وہا‪:‬اوگنر۔‪:‬ای‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬وہ‪:‬آھکن‪:‬اپسٹ‪:‬رظن‪:‬آےئ‪:‬یگ‪:،‬‬
‫اور‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬اُرھبا‪:‬وہا‪:‬اوگنر۔‪:‬ذٰہلا‪:‬ہی‪:‬دحثی‪:‬زگہتش‪:‬دحوثیں‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬ںیہن‪:،‬نج‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح افبخاري" ـتاب افتوحقد‪ ،‬باب ؿول اهلل تعاػ‪َ ﴿ :‬وفِت ُْصـ ََع ظَ َذ‬
‫ظَ ْقـِي﴾ ر‪ ،7047 :‬صـ‪.1770‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:،‬یلہپ‪:‬لصف‪242/7:،‬۔‬ ‫ی‬
‫‪:‬اانملحیج"قاتم‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬وہےن‪:‬وایل‪:‬العامت‪:‬اور ّ‬
‫(‪":)2‬رمآۃ‬
‫‪413‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪141‬‬
‫یک‪:‬آھکن‪:‬وک‪:‬ارھبے‪:‬وہےئ‪:‬اوگنر‪:‬یک‪:‬امدنن‪:‬رفامای‪:‬ایگ‪:‬ےہ"(‪)4‬۔‬
‫دجاؽ‪:‬اک‪:‬وموجدہ‪:‬اکھٹہن‬
‫ّ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬نَم!‪:‬اکی‪:‬ابر ‪:‬وضح ِر ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اےنپ‪:‬ایپرے ‪:‬احصۂب ‪:‬رکاؾ‪:‬‬
‫ِ‬
‫� وک‪: ،‬امنز ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬اینپ ‪:‬اینپ ‪:‬ہگج ‪:‬ےھٹیب ‪:‬رےنہ ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬دای‪: ،‬اور ‪:‬رھپ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫ون ِِل َ َ َ‬
‫مج ْع ُتؽ ُْم؟» "ایک ‪:‬مت ‪:‬اجےتن ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬ںیہمت ‪:‬ویکں ‪:‬عمج ‪:‬ایک ‪:‬ےہ؟"‪:‬‬ ‫« َأتَدْ ُر َ‬
‫احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬اہلل‪:‬اور‪:‬اس‪:‬اک‪:‬روسؽ‪:‬رتہب‪:‬اجےتن‪:‬ںیہ!۔‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ ِِّّن ‪َ -‬واهللِ!‪َ -‬ما َ َ‬
‫مج ْع ُتؽ ُْم‬ ‫ٰیفطصم ِ‬
‫َان َر ُج ً‬
‫ال‬ ‫مج ْع ُتؽ ُْم‪ِ :‬ألَ جن ََتِق ًام افدج ِار جي‪ ،‬ـ َ‬ ‫ف ِ َر ْؽ َب ٍة َو َٓ ف ِ َر ْه َب ٍة‪َ ،‬و َفؽِ ْن َ َ‬
‫َْصاكِ ّق ًا‪َ ،‬ؾ َجا َء َؾ َبا َي َع َو َأ ْش َؾ َم‪َ ،‬و َحدج َثـِي َح ِديث ًا َوا َؾ َق ا جف ِذي ُــ ُْت‬ ‫كْ َ‬
‫ب ِِف َش ِػقـ ٍَة َب ْح ِر جي ٍة‪َ ،‬م َع‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ال‪َ ،‬حدج َثـي َأ جك ُه َرـ َ‬ ‫قح افدج جج ِ‬ ‫ُأ َحدِّ ُثؽ ُْم َظ ْن َم ِس ِ‬
‫ب ِِبِ ِم ادَ ْو ُج َص ْفر ًا ِِف ا ْف َب ْح ِر‪ُ ،‬ث جم‬ ‫ِ‬ ‫ال ِم ْن ََلْ ٍم َو َ‬ ‫َث َالثِ َ‬
‫جذا َم‪َ ،‬ؾ َؾع َ‬ ‫غ َر ُج ً‬
‫ب‬ ‫س‪َ ،‬ؾ َج َؾ ُسوا ِِف َأ ْؿ ُر ِ‬ ‫افّ ْؿ ِ‬ ‫ب ج‬ ‫حغ َم ْغ ِر ِ‬ ‫َأ ْر َؾ ُموا إِ َػ َج ِز َير ٍة ِِف ا ْف َب ْح ِر َ‬
‫ون َما‬‫افّ َع ِر‪َ َٓ ،‬يدْ ُر َ‬ ‫ب ـَثِ ُر ج‬ ‫ِ‬
‫اْل ِز َيرةَ‪َ ،‬ؾ َؾؼ َقت ُْف ْم َدا جب ٌة َأ ْه َؾ ُ‬
‫ِ ِ‬
‫افسػقـَة َؾدَ َخ ُؾوا ْ َ‬ ‫ج‬
‫ك ما َأك ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُؿ ُب ُؾ ُه ِم ْن ُد ُب ِر ِه‪ِ :‬م ْن َـ ْث َر ِة ج‬
‫ْت؟ َؾ َؼا َف ْت‪َ :‬أكَا‬ ‫افّ َع ِر‪َ ،‬ؾ َؼا ُفوا‪َ :‬و ْي َؾ َ‬
‫اش ُة؟ َؿا َف ْت‪َ :‬أ ه َُّيا ا ْف َؼ ْو ُم! ا ْك َط ِؾ ُؼوا إِ َػ َه َذا‬ ‫اْل جس َ‬ ‫اش ُة‪َ ،‬ؿا ُفوا‪َ :‬و َما ْ َ‬ ‫َْ‬
‫اْل جس َ‬
‫افر ُج ِل ِِف افدج ْي ِر‪َ ،‬ؾنِ جك ُه إِ َػ َخ َ ِزـ ُْم بِ ْاألَ ْص َو ِاق‪َ ،‬ؿ َال‪َ :‬دا َش جؿ ْت َفـَا َر ُج ً‬
‫ال‬ ‫ج‬
‫ِساظ ًا َحتجى َد َخ ْؾـَا افدج ْي َر‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َؾ ِر ْؿـَا ِمـ َْفا َأ ْن َت ُؽ َ‬
‫ون َص ْق َطا َك ًة‪َ .‬ؿ َال‪َ :‬ؾا ْك َط َؾ ْؼـَا َ‬
‫َؾنِ َذا ؾِ ِقه َأ ْظ َظم إِكْس ٍ‬
‫ان َر َأ ْيـَا ُه َؿ هط َخ ْؾؼ ًا‪َ ،‬و َأ َصده ُه و َثاؿ ًا‪ََ ،‬م ْ ُؿو َظ ٌة َيدَ ا ُه إِ َػ‬ ‫ُ َ‬

‫(‪:)4‬اًاضی‪242/7:،‬۔‬
‫‪414‬‬
‫‪144‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫احل ِد ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُظـ ُِؼ ِه‪َ ،‬ما َب ْ َ‬
‫ْت؟ َؿ َال‪َ :‬ؿدْ‬ ‫يد‪ُ ،‬ؿ ْؾـَا‪َ :‬و ْي َؾ َك َما َأك َ‬ ‫غ ُر ْـ َب َت ْقه إِ َػ َـ ْع َب ْقه بِ ْ َ‬
‫ب»‪.‬‬ ‫َاس ِم َن ا ْف َع َر ِ‬ ‫َؿدَ رتُم َظ َذ َخ ِزي‪َ ،‬ؾ َل ْخ ِز ِ‬
‫وِّن َما َأ ْكت ُْم؟ َؿا ُفوا‪ :‬ك َْح ُن ُأك ٌ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ْ ْ‬
‫"ںیم ‪:‬ےن ‪:‬ںیہمت ‪:‬یسک ‪:‬ابت ‪:‬یک ‪:‬رتبیغ ‪:‬ای ‪:‬ڈراےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬عمج ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک‪: ،‬ہکلب‪:‬‬
‫رصػ‪:‬اس ‪:‬ےیل‪:‬عمج‪:‬ایک‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪(:‬ںیہمت ‪:‬ہی‪:‬واہعق‪:‬انسؤں‪::‬ہک) ‪:‬میمت ‪:‬داری‪:‬اکی‪:‬رصناین‪:‬صخش‪:‬‬
‫ےھت‪:،‬وہ‪:‬ریمے‪:‬اپس‪:‬آےئ‪:‬اور‪:‬االسؾ‪:‬رپ‪:‬تعیب‪:‬یک‪:،‬املسمؿ‪:‬وہےئگ‪:،‬اور‪:‬ےھجم‪:‬اکی‪:‬ابت‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬ےلہپ ‪:‬یہ ‪:‬اتب ‪:‬اکچ‪:‬‬
‫اتبیئ ‪:‬وج ‪:‬اُس ‪:‬ربخ ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬ںیم ‪:‬ںیہمت ّ ا‬
‫وہں‪: ،‬انچہچن ‪:‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬ےھجم ‪:‬اتبای ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪":‬ونب ‪:‬مخل" ‪:‬اور ‪":‬ونب ‪:‬ذجاؾ" ‪:‬ےک ‪:‬سیت‪: 42‬آدویمں‪:‬‬
‫َو‬
‫‪:‬دنمسر‪:‬یک‪:‬مںیج‪:‬‬ ‫ےک‪:‬رمہاہ‪:،‬اکی‪:‬رحبی ‪:‬اہجز ‪:‬ںیم‪:‬وسار‪:‬ےھت‪:،‬اںیہن‪:‬اکی ‪:‬ےنیہم‪:‬کت‬
‫‪:‬رغوب ‪:‬آاتفب ‪:‬ےک ‪:‬وتق ‪:‬دنمسر ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫(وطافؿ ‪:‬ےک ‪:‬ببس) ‪:‬دیتلیکھ ‪:‬رںیہ‪: ،‬رھپ ‪:‬اکی ‪:‬دؿ ِ‬
‫اکی‪:‬زجریے‪:‬ےک‪:‬رقبی‪:‬ےچنہپ‪:،‬رھپ‪:‬وہ‪:‬ولگ‪:‬وھچیٹ ‪:‬وھچیٹ ‪:‬ویتشکں ‪:‬رپ‪:‬وسار‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬زجریے‪:‬‬
‫کت ‪:‬ےئگ‪: ،‬وت ‪:‬واہں ‪:‬اںیہن ‪:‬اکی ‪:‬بیجع ‪:‬یس ‪:‬ولخمؼ ‪:‬یلم‪: ،‬وج ‪:‬وم ے ‪:‬اور ‪ :‬ےنھ ‪:‬ابولں ‪:‬وایل ‪،:‬یھ‪:،‬‬
‫ابولں‪:‬یک‪:‬رثکت‪:‬یک‪:‬وہج‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اےلگ‪:‬اور‪:‬ےلھچپ‪:‬ےصح‪:‬وک‪:‬وہ‪:‬اچہپؿ‪:‬ںیہن‪:‬ےکس۔‪:‬اوہنں‪:‬‬
‫‪:‬جہس‪(:‬اجوسہس)‪:‬‬
‫ےن‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اہک‪:‬ہک ‪:‬ریتا‪ :‬نہن‪:‬رخاب! ‪:‬وت‪:‬وکؿ‪:‬ےہ؟‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک ‪:‬ںیم ّ ا‬
‫‪:‬جہس‪:‬ایکےہ؟‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬مت‪:‬ولگ‪:‬ادنر‪:‬رگےج‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬صخش‪:‬ےک‪:‬‬
‫وہں‪:،‬مہ‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪ ّ :‬ا‬
‫اپس‪::‬ولچ‪:،‬وج‪:‬اہمتری‪:‬ربخ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬ےب‪:‬نیچ‪:‬ےہ‪:،‬بج‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬انؾ‪:‬اتبای‪:‬وت‪:‬مہ‪:‬‬
‫ربھگاےئ‪:‬ہک‪:‬ںیہک‪:‬وہ‪:‬اطیشؿ‪:‬ہن‪:‬وہ!‪(:‬رہباحؽ) ‪:‬مہ‪:‬دلجی‪:‬دلجی‪:‬رگےج‪:‬کت‪:‬ےچنہپ‪:،‬واہں‪:‬‬
‫ادنر ‪:‬اکی ‪:‬تہب ‪:‬اھبری ‪:‬رھبمک ‪:‬صخش ‪:‬اھت‪: ،‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬ا ین ‪:‬ڑبی ‪:‬اسجتم ‪:‬واال ‪(:‬ینعی ‪:‬ہتسپ ‪:‬اقتم‪:‬‬
‫اور ‪:‬تہب ‪:‬وماٹ) ‪:‬اور ‪:‬ااسی ‪:‬وبضمط ‪:‬دنباھ ‪:‬وہا ‪:‬صخش ‪:‬ےلہپ ‪:‬یھبک ‪:‬ںیہن ‪:‬داھکی ‪:‬اھت‪: ،‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اہھت‪:‬‬
‫دنکوھں ‪:‬کت‪:،‬اور‪:‬ےنٹھگ‪:‬ونخٹں‪:‬کت‪:‬ولےہ‪:‬یک‪:‬زریجنوں ‪:‬ںیم ‪:‬دنبےھ‪:‬وہےئ ‪:‬ےھت‪:،‬مہ‪:‬ےن‪:‬‬
‫‪415‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪146‬‬
‫وپاھچ ‪:‬ہک ‪:‬مک ‪:‬تخب! ‪:‬وت ‪:‬وکؿ ‪:‬ےہ؟ ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬اہک ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬مت ‪:‬ےن ‪:‬ےھجم ‪:‬اپ ‪:‬ایل ‪:‬ےہ ‪:‬اورھجم ‪:‬ےس‪:‬‬
‫وافق‪:‬وہ‪:‬ےئگ‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬ےھجم‪:‬اتبؤ‪:‬ہک‪:‬مت‪:‬ولگ‪:‬وکؿ‪:‬وہ؟‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬مہ‪:‬رعب‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:‬ںیہ"‪:‬‬
‫ّ ِی‬
‫(اس‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬سدان‪:‬میمت‪:‬داری ‪ �:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬رحبی‪:‬رفس‪:،‬وطافؿ‪:،‬زجریہ‪:‬ںیم‪:‬دالخ‪:‬‬
‫‪:‬جہس‪:‬ےس‪:‬ےنلم‪:‬یک‪:‬لیصفت‪ُ :‬درہایئ)‪:‬‬
‫وہےن‪:‬اور ّ ا‬
‫ان! ُؿ ْؾـَا‪َ :‬ظ ْن َأ ِّي َص ْل ِِنَا‬ ‫َخ ِل َب ْق َس َ‬ ‫وِّن َظ ْن ك ْ‬ ‫اس‪:‬ےن‪:‬وپاھچ‪َ « :‬أ ْخ ِز ِ‬
‫ُ‬
‫َخؾِ َفا‪َ ،‬ه ْل ُي ْث ِؿ ُر؟ ُؿ ْؾـَا َف ُه‪َ :‬ك َع ْم‪َ ،‬ؿ َال‪َ :‬أ َما‬ ‫ت َْست َْخ ِز؟ َؿ َال‪َ :‬أ ْش َل ُفؽ ُْم َظ ْن ك ْ‬
‫وِّن َظ ْن ُب َح ْ َر ِة َض َ ِز جي ِة! ُؿ ْؾـَا‪َ :‬ظ ْن َأ ِّي‬ ‫وص ُك َأ ْن َٓ ُت ْث ِؿر! َؿ َال‪َ :‬أ ْخ ِز ِ‬
‫ُ‬ ‫َ‬
‫إِ جكه ي ِ‬
‫ُُ‬
‫اء‪َ ،‬ؿ َال‪َ :‬أ َما‬ ‫َص ْل ِِنا تَست َْخ ِز؟ َؿ َال‪ :‬ه ْل ؾِقفا ماء؟ َؿا ُفوا‪ِ :‬هي ـَثِر ُة ادْ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬
‫وِّن َظ ْن َظ ْ ِ‬ ‫ب! ‪َ -‬ؿ َال‪َ :‬أ ْخ ِز ِ‬ ‫ِ‬
‫غ ُز َؽر! َؿا ُفوا‪:‬‬ ‫ُ‬ ‫إِ جن َما َء َها ُيوص ُك َأ ْن َي ْذ َه َ‬
‫غ َما ٌء؟ َو َه ْل َي ْز َر ُع َأ ْه ُؾ َفا بِ َام ِء‬ ‫َظ ْن َأ ِّي َص ْل ِِنا ت َْست َْخ ِز؟ َؿ َال‪َ :‬ه ْل ِِف ا ْف َع ْ ِ‬
‫َ‬
‫ون ِم ْن َم ِائ َفا‪َ ،‬ؿ َال‪:‬‬ ‫اء‪َ ،‬و َأ ْه ُؾ َفا َي ْز َر ُظ َ‬‫غ؟ ُؿ ْؾـَا َفه‪َ :‬كعم‪ِ ،‬هي ـَثِر ُة ادَ ِ‬ ‫ا ْف َع ْ ِ‬
‫ُ َ ْ َ َ‬
‫غ َما َؾ َع َل؟ َؿا ُفوا‪َ :‬ؿدْ َخ َر َج ِم ْن َم جؽ َة َوك ََز َل‬ ‫َأ ْخ ِز ِ‬
‫وِّن َظ ْن كَبِ ِّي ْاألُ ِّم ِّق َ‬ ‫ُ‬
‫ف َصـ ََع ِِبِ ْم؟‬ ‫َي ْث ِر َب‪َ -‬ؿ َال‪َ :‬أ َؿا َت َؾ ُه ا ْف َع َر ُب؟ ُؿ ْؾـَا‪َ :‬ك َع ْم‪َ ،‬ؿ َال‪َ :‬ـ ْق َ‬
‫ب َو َأ َضا ُظو ُه ‪-‬ؿال‪َ :-‬ؿ َال‬ ‫زكَا ُه َأ جك ُه َؿدْ َط َف َر َظ َذ َم ْن َيؾِ ِقه ِم َن ا ْف َع َر ِ‬ ‫َؾ َل ْخ َ ْ‬
‫اك؟ ُؿ ْؾـَا‪َ :‬ك َع ْم‪.‬‬ ‫َان َذ َ‬ ‫ََل ُ ْم‪َ :‬ؿدْ ـ َ‬
‫زـ ُْم َظـِّي‪ ،‬إِ ِِّّن‬ ‫ِ‬
‫اك َخ ْ ٌر ََل ُ ْم َأ ْن ُيطق ُعو ُه! َوإِ ِِّّن ُِم ْ ِ ُ‬ ‫َؿ َال‪َ :‬أ َما إِ جن َذ َ‬
‫اَلُ ُروجِ ‪َ ،‬ؾ َل ْخ ُر ُج‬ ‫وص ُك َأ ْن ُي ْم َذ َن ِِل ِِف ْ‬ ‫َأكَا ادْ ِسقح افدج ُال‪ ،‬وإِ ِِّّن ُأ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬
‫غ َف ْق َؾ ًة‪َ ،‬ؽ ْ َر َم جؽ َة‬ ‫ض‪َ ،‬ؾ َال َأ َد ُع َؿ ْر َي ًة إِ جٓ َه َب ْطت َُفا ِِف َأ ْر َب ِع َ‬ ‫َؾ َل ِش ُر ِِف ْاألَ ْر ِ‬
‫احدَ ةً‪َ ،‬أ ْو‬ ‫َاُها‪ُ ،‬ـ جؾام َأرد ُت َأ ْن َأد ُخ َل و ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َو َض ْق َب َة‪َ ،‬ؾ ُف َام ُُم َ جر َمتَان َظ َ جع ـ ْؾت ُ َ‬
‫‪416‬‬
‫‪147‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫ف َص ْؾت ًا‪َ ،‬ي ُصده ِِّن َظـ َْفا‪َ ،‬وإِ جن‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫اش َت ْؼ َب َؾـي َم َؾ ٌك بِ َقده ج‬
‫افس ْق ُ‬ ‫َواحد ًا مـ ُْف َام‪ْ ،‬‬
‫ِ‬ ‫َظ َذ ـ ُِّل َك ْؼ ٍ ِ‬
‫ب مـ َْفا َم َالئ َؽ ًة َ ْ‬
‫َي ُر ُش َ‬
‫وِنَا»‪.‬‬
‫ھ‬‫کج‬
‫"ایک ‪:‬اسیبؿ ‪(:‬اُردؿ ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬رہش ‪:‬وج ‪:‬ارسالیئ ‪:‬ےک ‪:‬ےضبق ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ) ‪:‬یک ‪ :‬ووروں‪:‬‬
‫ےک ‪:‬دروتخں ‪:‬رپ ‪:‬لھپ ‪:‬آےت ‪:‬ںیہ؟ ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اہک‪: :‬اہں‪: ،‬اس ‪:‬ےن ‪:‬اہک ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬زامہن ‪:‬رقبی ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫بج‪:‬اؿ‪:‬دروتخں‪:‬رپ‪:‬لھپ‪:‬ںیہن‪:‬آںیئ‪:‬ےگ!‪:‬رھپ‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬ریحبۂ‪َ :‬طبرہّی‪(:‬ارسالیئ‪:‬ےک‪:‬امشؽ‪:‬‬
‫رشمؼ‪:‬ںیم‪:‬اُردؿ‪:‬یک‪:‬رسدح‪:‬ےک‪:‬رُقب)‪:‬ںیم‪:‬اپین‪:‬ےس‪ :‬قلعت‪:‬وپاھچ؟‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬‬
‫تہب ‪:‬اپین ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےن ‪:‬اہک ‪:‬ہک ‪:‬رقنعبی ‪:‬اس ‪:‬اک ‪:‬اپین ‪:‬کشخ ‪:‬وہ ‪:‬اجےئاگ! ‪:‬رھپ ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬زُ َغ‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےک‪:‬ہمشچ ‪:‬اک ‪:‬احؽ‪:‬درایتف‪:‬ایک‪(:‬وج‪:‬ارسالیئ‪:‬یک‪:‬رشمیق َ‪َ:‬س ‪:‬ںیم ‪:‬واعق ‪:‬ےہ)‪:‬ہک‪:‬اس ‪:‬ےمشچ‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اپین‪:‬ےہ؟‪:‬اور‪:‬ایک‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬رقبی‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:‬ا‪:‬س‪:‬اپین‪:‬ےس‪:‬اکاکتشری‪:‬رکےت‪:‬ںیہ؟‪:‬مہ‪:‬‬
‫ےناہک‪: :‬اہں‪: ،‬رھپ ‪:‬اس ‪:‬ےن ‪:‬وپاھچ ‪:‬ہک ‪:‬انوخادنہ ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬یبن ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اتبؤ ‪:‬ہک ‪:‬اس‪:‬‬
‫ےن ‪:‬ایک ‪:‬ایک؟ ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اہک ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬ہّکم ‪:‬ےس ‪:‬رجہت ‪:‬رکےک ‪:‬دمہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬رشتفی ‪:‬ےل ‪:‬ےئگ ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫اس ‪:‬ےن ‪:‬وپاھچ ‪:‬ہک ‪:‬ایک ‪:‬رعوبں ‪:‬ےن ‪:‬اؿ ‪:‬ےس ‪:‬گنج ‪:‬یک؟ ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اہک‪: :‬اہں‪: ،‬اس ‪:‬ےن ‪:‬وپاھچ‪::‬‬
‫اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬رعوبں ‪:‬ےس ‪:‬ایک ‪:‬اعُمہلم ‪:‬ایک؟ ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اےس ‪:‬امتؾ ‪:‬وااعقت ‪:‬اتبےئ‪: ،‬ہک ‪:‬وج ‪:‬ولگ‪:‬‬
‫رعوبں‪:‬ںیم‪:‬زعزی‪:‬ےھت‪:،‬اُؿ‪:‬رپ‪:‬وضحر‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےن‪:‬ہبلغ‪:‬احلص‪:‬رکایل‪:،‬اور‪:‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬‬
‫وضحر‪:‬یک‪:‬اِاطتع‪:‬وبقؽ‪:‬رکیل!‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬اُ‪:‬ؿ‪:‬ےک‪:‬قح‪:‬ںیم‪:‬اِاطتع‪:‬یہ‪:‬رتہب‪،:‬یھ!۔‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬وہں‪:،‬‬
‫‪(:‬رھپاس‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک)‪:‬اب‪:‬ںیم‪:‬ںیہمت‪:‬اانپ‪:‬احؽ‪:‬اتبات‪:‬وہں‪::‬ںیم‪:‬حیسمِ ّ ا‬
‫رقنعبی ‪:‬ےھجم ‪:‬ےنلکن ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬دای ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪: ،‬ںیم ‪:‬ابرہ ‪:‬ولکنں ‪:‬اگ ‪:‬اور ‪:‬زنیم ‪:‬رھبںیم ‪:‬ریَس ‪:‬رکوں ‪:‬اگ‪:،‬‬
‫اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬وکیئ ‪:‬آابدی ‪:‬ایسی ‪:‬ںیہن ‪:‬وھچڑوں ‪:‬اگ ‪:‬اہجں ‪:‬ںیم ‪:‬دالخ ‪:‬ہن ‪:‬وہں‪: ،‬اچسیل‪:12‬‬
‫راںی‪:‬ربارب‪:‬تشگ‪:‬ںیم‪:‬روہں‪:‬اگ‪:،‬نکیل‪:‬ہّکم‪ّ:‬رکمہم‪:‬اور‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ںیم‪:‬دالخ‪:‬ںیہن‪:‬وہوکسں‪:‬‬
‫‪417‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪148‬‬
‫اگ‪:،‬واہں‪:‬اجےن‪:‬ےس‪:‬ےھجم‪:‬رو ‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬بج‪:‬یھب‪:‬ںیم‪:‬اؿ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬اکی‪:‬رہش‪:‬ںیم‪:‬‬
‫دالخ‪::‬وہےن‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکوں‪:‬اگ‪:،‬وت‪:‬رفہتش‪:‬ےھجم ‪::‬اولار ‪:‬ےس‪:‬روےک‪:‬اگ‪:،‬اؿ‪:‬رہشوں‪:‬ےک‪:‬امتؾ‪:‬‬
‫راوتسں‪:‬رپ‪:‬رفےتش‪ّ:‬رقمر‪:‬وہں‪:‬ےگ"۔‬
‫ہی‪:‬واہعق‪:‬انسےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:،‬اانپ‪:‬اصع‪::‬رشفی‪:‬ربنم‪:‬رپ‪:‬امر‪:‬رک‪:‬‬
‫رفامای‪َ « :‬ه ِذ ِه َض ْق َب ُة! َه ِذ ِه َض ْق َبة! َه ِذ ِه َض ْق َب ُة!» "ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہبیط! ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہبیط! ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ہبیط!"۔ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪ٰ:‬یفطصم ‪:‬اج ِؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َٓ َه ْل ُــ ُْت‬
‫َحدج ْث ُتؽ ُْم َذف ِ َك؟»‪":‬ایک‪:‬ںیم‪:‬مت‪:‬ےس‪:‬یہی‪:‬بس‪:‬ںیہن‪:‬ایبؿ‪:‬رکات‪:‬اھت؟"‪:‬ولوگں‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬‬
‫یک‪: :‬یج ‪:‬اہں!۔ ‪(:‬رھپ ‪:‬رفامای‪َ «...: ):‬أ َٓ إِ جك ُه ِِف َب ْح ِر ج‬
‫افّا ِم َأ ْو َب ْح ِر ا ْفقَ َؿ ِن‪َ َٓ ،‬ب ْل‬
‫ؼ ِق َما‬ ‫ؼ ِق َما ُه َو‪ِ ،‬م ْن ِؿ َب ِل ادَ ْ ِ‬ ‫ؼ ِق َما ُه َو‪ِ ،‬م ْن ِؿ َب ِل ادْ ْ ِ‬ ‫ِم ْن ِؿ َب ِل ادَ ْ ِ‬
‫‪:‬دجؽ ‪: :‬اشؾ ‪:‬ےک ‪:‬دنمسر ‪(:‬اجبنِ ‪:‬امشؽ) ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪: ،‬اینمی ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ُه َو»(‪" )1‬وہایشر ‪:‬روہ! ‪:‬ہک ّ ا‬
‫بن ‪:‬ونجب) ‪:‬ںیم‪: ،‬ںیہن ‪:‬ہکلب ‪:‬وہ ‪:‬رشمؼ ‪:‬یک ‪:‬اجبن ‪:‬ےہ! ‪:‬وہ ‪:‬رشمؼ ‪:‬یک ‪:‬اجبن‪:‬‬
‫دنمسر ‪(:‬اج ِ‬
‫ےہ!‪:‬وہ‪:‬رشمؼ‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےہ!"۔‬
‫میکح‪:‬االتّم‪:‬یتفم‪:‬ای د‪:‬ایر‪ :‬نؿ‪:‬یمی‪ �:‬ذموکرہ‪:‬ابال‪:‬دحثی‪:‬رشفی‪:‬ےک‪:‬آرخی‪:‬‬
‫افّا ِم َأ ْو َب ْح ِر ا ْف َق َؿ ِن‪َ َٓ ،‬ب ْل ِم ْن ِؿ َب ِل ادَ ْ ِ‬
‫ؼ ِق َما‬ ‫زجء ‪َ «...:‬أ َٓ إِ جك ُه ِِف َب ْح ِر ج‬
‫ِ‬
‫ُه َو» ‪...‬إفخ‪ ،‬یک‪:‬رشح‪:‬ںیم ّ ا‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬اکھٹےن‪:‬اور َ‪َ:‬س‪:‬ےس‪ :‬قلعت‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬اس‪:‬‬
‫بن‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬یھبک‪:‬رحب‪:‬اشؾ‪(:‬اج ِ‬
‫رفامؿ‪:‬اعیل‪:‬یک‪:‬تہب‪:‬یس‪:‬رشںیح‪:‬یک‪:‬ںیئگ‪:،‬رتہبش نی‪:‬رشح‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک ّ ا‬‫ِ‬
‫امشؽ)‪:‬ںیم‪:‬مق ّثی دد‪:‬راتہ‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬یھبک‪:‬رحبِ‪:‬نمی‪(:‬اجبنِ‪:‬ونجب)‪:‬یک‪:‬لیج‪:‬ںیم‪:‬راھک‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬آج‪:‬‬
‫لک‪:‬اؿ‪:‬دوونں‪:‬ولیجں‪:‬ںیم‪:‬ںیہن‪:،‬ہکلب‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ےس‪:‬رشمیق‪:‬اجبن‪:‬ںیم‪:‬ےہ۔‪:‬ای‪:‬ہی‪:‬بلطم‪:‬‬

‫اْلساشة‪ ،‬ر‪ ،7786 :‬صـ‪.1777 ،1776‬‬

‫ؿصة ّ‬‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب ّ‬
‫‪418‬‬
‫‪149‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫ےہ ‪:‬ہک ‪:‬وہ ‪:‬اشیم ‪:‬ای ‪:‬ینمی ‪:‬ولیجں ‪:‬ںیم ‪:‬مق ّثی دد ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬رگم ‪:‬رقبیِ ‪:‬ورُوج ‪:‬دمہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬ںیم ‪:‬اؿ‪:‬‬
‫اَرطاػ‪:‬ےس‪:‬ہن‪:‬آےئ‪:‬اگ‪:،‬ہکلب‪:‬رشمؼ‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬آےئ‪:‬اگ"(‪)4‬۔‬
‫ورُوج‪ِّ :‬دجاؽ‪:‬اک‪:‬وتق‬
‫‪:‬دوعی‪:‬‬
‫‪:‬دقر!‪:‬آج‪:‬لک‪:‬وہید‪:‬واصنری ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ضعب ‪:‬ولگ‪: ،‬ہی ٰ‬
‫ٰ‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬اک‪:‬ورُوج‪:‬وہ‪:‬اکچ‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬وہ‪:‬اس‪ّ:‬ذکاب‪:‬ےس‪:‬الم‪:‬اقت‪:‬یھب‪:‬رک‪:‬ےکچ‪:‬‬
‫رکےت‪:‬رھپ‪:‬ےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک ّ ا‬
‫ئ‬
‫ںیہ‪:،‬اید‪:‬رےیھک!‪:‬ہی‪:‬بس‪:‬دوعے‪:‬یف‪:‬ااحلؽ‪:‬وھج ے‪:‬اور‪:‬الب‪:‬وبثت‪:‬ںیہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬امہرے‪:‬ن‪:‬ربقح‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےس ‪:‬لبق‪: ،‬ضعب ‪:‬ایسی ‪:‬اشنوینں ‪:‬ےس ‪ :‬قلعت ‪:‬ایبؿ ‪:‬رفامای ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬ورُوج ّ ا‬
‫ﷺ ےن ِ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬اک‪:‬ورُوج‪:‬ںیہن‪:‬وہاتکس!۔‬
‫بج‪:‬کت‪:‬وہ‪:‬اشناینں‪ُ :‬ووقع‪:‬ذپری‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪ُ :،‬اس‪:‬وتق‪:‬کت ّ ا‬
‫رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪: :‬انعف ‪:‬نب ‪:‬ہبتع ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬اکی ‪:‬زغوہ ‪:‬ںیم ‪:‬روسؽ‪:‬‬
‫ئ‬
‫اہلل‪:‬ﷺ ےک‪:‬رمہاہ‪:‬ےھت‪:،‬ہک‪:‬ن‪:‬رتمح ﷺ ےک‪:‬اپس‪:‬رغمب‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬‬
‫ولگ‪: ،‬اُوین ‪: :‬ڑپکوں ‪:‬ںیم ‪:‬وبلمس‪:‬آےئ‪: ،‬اؿ ‪:‬یک‪:‬الماقت‪:‬وضحرِ‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬اکی‪:‬‬
‫اھجڑی ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬وہیئ‪: ،‬ہکبج ‪:‬وہ ‪:‬ڑھکے ‪:‬ےھت ‪:‬اور ‪:‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ رشتفی ‪:‬رفام ‪:‬ےھت‪:،‬‬
‫ںیم‪:‬ےن‪:‬دؽ‪:‬ںیم‪:‬وساچ‪:‬ہک‪:‬لچ‪:‬رک‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اور‪:‬وضحر‪:‬رس َو ِر‪:‬اعمَل‪:‬ﷺ ےک‪:‬درایمؿ‪:‬اج‪:‬رک‪:‬‬
‫‪:‬ن ی‬ ‫ئ‬
‫‪:‬رکم ﷺ ےک ‪:‬اسھت ‪:‬وکیئ ‪:‬دوھاک ‪:‬رک ‪:‬دںی! ‪:‬رھپ‪:‬‬ ‫ڑھکا ‪:‬وہ ‪:‬اجؤں‪: ،‬ںیہک ‪:‬ااسی ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬ہی ‪:‬‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬رکمی‪:‬ﷺ اؿ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬آہتسہ ‪:‬ےس‪:‬ابت‪:‬رک ‪:‬رےہ‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ےن‪:‬وساچ‪:‬ہک ‪:‬نکمم‪:‬ےہ ِ‬
‫وہں‪:،‬رہباحؽ‪:‬ںیم‪:‬اتلچ‪:‬وہا‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اور‪:‬وضحر‪:‬رتمحِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ےک‪:‬درایمؿ‪:‬آ‪:‬رک‪:‬ڑھکا‪:‬‬
‫‪:‬زابؿ ‪:‬قح ‪:‬رتامجؿ ‪:‬ےس ‪:‬ےنلکن ‪:‬واےل ‪:‬اچر‪: 1‬املکت‪:‬‬
‫وہا‪: ،‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬وضحر ‪:‬رُپونر ‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫وفحمظ‪:‬رک‪:‬ےیل‪:،‬ںیہنج‪:‬ںیم‪:‬اےنپ‪:‬اہھت‪:‬رپ‪:‬امشر‪:‬رک‪:‬راہ‪:‬اھت‪:،‬وضحر ّ ِی د‬
‫‪:‬سِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪:‬اانملحیج"قاتم‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬وہےن‪:‬وایل‪:‬العامت‪:‬اور‪...:‬اخل‪:،‬یلہپ‪:‬لصف‪:،229/7:،‬ملتقطاا۔‬
‫ی‬ ‫(‪":)4‬رمآۃ‬
‫‪419‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪122‬‬
‫ار َس َؾ َق ْػت َُح َفا اهللُ‪ُ ،‬ث جم‬ ‫ب َؾ َق ْػت َُح َفا اهللُ‪ُ ،‬ث جم َؾ ِ‬‫ون َج ِز َير َة ا ْف َع َر ِ‬
‫« َت ْغ ُز َ‬
‫ون افدج جج َال َؾ َق ْػت َُح ُه اهللُ!»‪.‬‬‫افرو َم َؾ َق ْػت َُح َفا اهللُ‪ُ ،‬ث جم َت ْغ ُز َ‬ ‫َت ْغ ُز َ‬
‫ون ه‬
‫"مت‪:‬ولگ‪:‬زجزیۂ‪:‬رعب‪:‬ںیم‪:‬اہجد‪:‬رکو‪:‬ےگ‪:،‬اہلل‪ �:‬اہمترے‪:‬اہھت‪:‬رپ‪:‬حتف‪::‬دے‪:‬‬
‫اگ‪: ،‬رھپ ‪:‬افرس ‪:‬واولں ‪:‬ےس ‪:‬اہجد ‪:‬رکو ‪:‬ےگ‪: ،‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬ںیہمت ‪:‬حتف ‪:‬دے ‪:‬اگ‪: ،‬رھپ‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےس ‪:‬اہجد ‪:‬رکو‪:‬‬
‫ُروؾ ‪:‬ےس ‪:‬اہجد ‪:‬رکو ‪:‬ےگ‪: ،‬اہلل ‪ُ �:‬اؿ ‪:‬رپ ‪:‬یھب ‪:‬حتف ‪:‬اطع ‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ‪: ،‬رھپ ّ ا‬
‫ےگ‪: ،‬وت‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬اس ‪:‬رپ‪:‬یھب ‪:‬ںیہمت‪:‬حتف‪:‬اییب ‪:‬بیصن‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ!"۔ ‪:‬راوی‪:‬رفامےت‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬اک‪:‬‬ ‫ںیہ‪:‬ہک‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان‪::‬انعف‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪"::‬اے‪:‬اجرب!‪:‬ایس‪:‬ےیل‪:‬مہ‪:‬ےتھجمس‪:‬ںیہ‪:‬ہک ّ ا‬
‫ورُوج‪:‬اُس‪:‬وتق‪:‬کت‪:‬ںیہن‪:‬وہاگ‪:،‬بج‪:‬کت ُ‪:‬روؾ‪:‬حتف‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اجےئ!"(‪)4‬۔‬
‫‪:‬دجاؽ‬
‫‪:‬ورُوج ّ‬
‫گنجِ‪:‬میظع‪::‬اور ِ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬یک ‪:‬ڑبی ‪:‬العوتمں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬ورُوج ّ ا‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ِ‬‫ِ‬
‫ق‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬ورُوج‪:‬ےس‪:‬لبق‪:‬داین‪:‬وک‪:‬اکی‪:‬اَور‪:‬اعیمل‪:‬گنج‪:‬اک‪:‬اسانم‪:‬وہاگ‪:،‬اور‪ :‬سطتط یثنثیہ‪(:‬رتیک)‪:‬وج‪:‬‬
‫املسمون ‪:‬ں ‪:‬ےک ‪:‬اہوھتں ‪:‬ےس ‪:‬لکن ‪:‬اکچ ‪:‬وہاگ‪: ،‬دوابرہ ‪:‬املسمونں ‪:‬ےک ‪:‬اہوھتں ‪:‬حتف ‪:‬وہاگ۔ ‪ٰ:‬یفطصم‪:‬‬
‫افؼ ْس َطـْطِقـ ِ جق ِة‪،‬‬
‫اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪« :‬ا َد ْؾ َح َؿ ُة اف ُع ْظ َؿى‪َ ،‬و َؾت ُْح ُ‬ ‫ِ‬
‫گنج ‪:‬میظع‪ ِ : ،‬قس‬
‫ال‪ِِ ،‬ف َش ْب َع ِة َأ ْص ُف ٍر!»(‪ِ ": )7‬‬ ‫وج افدج جج ِ‬
‫حتف ‪ :‬طتط یثنث یہ‪: ،‬اور ِ‬
‫‪:‬ورُوج‪:‬‬ ‫َو ُخ ُر ُ‬
‫ّدجاؽ‪:،‬بس‪:‬است‪:7‬ونیہمں‪:‬ےک‪:‬ادنر‪:‬ادنر‪:‬واعق‪:‬وہاگ!"۔‬

‫افػتن‪ ،‬ر‪ ،7780 :‬صـ‪.1726‬‬‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" ـتاب ِ‬

‫(‪" )7‬شـن افسمذي" أبواب ِ‬
‫افػتن‪ ،‬ر‪ ،7778 :‬صـ‪] .217‬وؿال أبو ظقسى[‪" :‬هذا‬
‫ؽريب ٓ كعرؾه ّإٓ من هذا افوجه"‪ .‬و"ادعجم افؽبر" باب ادقم‪،‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬
‫مستدرك احلاـم" ـتاب‬
‫َ‬ ‫أبو بحر ّية ظن معاذ بن جبل‪ ،‬ر‪ .91/74 ،177 :‬و"‬
‫افذهبي ِف "افتؾخقص"‪.‬‬ ‫افػتن وادالحم‪ ،‬ر‪ .077/0 ،8717 :‬شؽت ظـه‬‫ِ‬
‫ُ‬
‫‪420‬‬
‫‪124‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬داین‪:‬یک‪:‬احتلِ‪:‬زار‬
‫ورُوج ّ‬
‫ِ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬دنچ‪:‬اسؽ ‪:‬لبق‪:،‬داین‪:‬ںیم‪:‬دوھاک ‪:‬رفبی ‪:‬اور‪:‬‬
‫‪:‬ورُوج ّ ا‬ ‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ِ‬
‫وھجٹ ‪:‬اعؾ ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪: ،‬افقس ‪:‬وافرج ‪:‬ولگ ‪:‬امہ ‪:‬اعُمالمت ‪:‬ںیم ‪:‬راےئ ‪:‬زَ ین ‪: :‬رکںی ‪:‬ےگ‪:،‬‬
‫غ َخدج ا َظ ًة ُي َصدج ُق‬ ‫افسا َظ ِة ِشـِ َ‬
‫غ َيدَ ِي ج‬ ‫روسؽ اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪« :‬إِ جن َب ْ َ‬
‫اَل ِائ ُن‪َ ،‬و َُي جَو ُن ؾِ َقفا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫افصاد ُق‪َ ،‬و ُي ْم ََت َ ُن ؾ َقفا ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ؾ َقفا ا ْفؽَاذ ُب‪َ ،‬و ُيؽ جَذ ُب ؾ َقفا ج‬
‫ِ‬

‫افر َو ْيبِ َض ُة» ّ ا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْاألَ ِم ُ‬

‫"دجؽ‪:‬ےک ‪:‬ورُوج‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬دنچ ‪:‬اسؽ‪: ،‬دوھاک ‪:‬اور‪:‬‬ ‫غ‪َ ،‬و َيـْط ُق ؾ َقفا ه‬
‫رفبی‪:‬ےک ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬وھج ے ‪:‬وکاچس ‪:‬اور‪:‬ےچس ‪:‬وکوھجاٹ ‪:‬انب‪:‬رک‪:‬شیپ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ‪ ِ : ،‬ی ا‬
‫‪ ِ:‬ت ‪:‬رکےن‪:‬‬
‫واےلوک‪:‬ا‪:‬امدتنار‪:،‬اور‪::‬اامدتنار‪:‬وک‪ :‬ننئ‪:‬رقار‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬اور‪:‬اؿ‪:‬ںیم ُ‪:‬ر یوی‪:‬ابت‪:‬رکںی‪:‬ےگ"‪:،‬‬
‫رعض‪:‬یک‪:‬یئگ‪::‬ر َو ی ِ‪:‬ی‪:‬وکؿ‪:‬ںیہ؟‪:‬رفامای‪« :‬ادْ ْر ُؤ افتجاؾِ ُه َي َت َؽ جؾ ُم ِِف َأ ْم ِر ا ْف َعا جم ِة»(‪" )1‬ایٹھگ‪:‬مسق‪:‬‬
‫ےک‪:‬ولگ‪:،‬اعؾ‪:‬وعاؾ‪:‬ےک‪:‬امہ‪:‬اعُمالمت‪:‬ںیم‪:‬اینپ‪:‬راےئدںی‪:‬ےگ!"۔‬
‫‪:‬دجیل‪:‬ڈیمای‪:‬اک‪:‬رکدار‪:‬امہرے‪:‬‬ ‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬اھبویئ!‪:‬آج‪:‬انؾ‪:‬اہند‪َّ :‬‬
‫ہمب‪:‬داین‪:،‬اور ّ ا‬
‫‪ )News‬رپ‪:‬افقس‪:‬وافرج‪:،‬اور‪:‬مک‪:‬ملع ‪:‬ولگ‪:‬‬ ‫اسےنم‪:‬ےہ‪:،‬وینز‪:‬زلنیچ‪Channels(::‬‬

‫وچسیب‪:21‬ےٹنھگ‪:،‬اقحقئ‪:‬وک‪:‬وتڑ‪:‬رموڑ‪:‬رک‪:،‬داین‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬شیپ‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬رصموػ‪:‬ںیہ‪:،‬وہ‪:‬‬

‫األصجعي ‪ ،‬ر‪،7704 :‬‬ ‫َ‬ ‫(‪" )1‬مسـد افبزّ ار" مسـد ظوف بن مافك‬
‫ِ‬
‫‪ .170/7‬و"افبداية وافـفاية" ـتاب افػتن وا َدالحم وأرشاط افساظة‬
‫افدجال بعد ُوؿوع ادؾحؿة‬ ‫ّ‬ ‫واألمور افعظام يوم افؼقامة‪ ،‬ذـر ُخروج‬
‫افؼسطـطقـقة‪ .119/19 ،‬وؿال ابن ـثر‪" :‬وهذا إشـا ٌد‬ ‫افرومقة وؾتح ُ‬ ‫ه‬
‫تػرد به أْدُ من هذا افوجه"‪ .‬و"َمؿع افزوائد ومـبع‬ ‫ؿوي‪ّ ،‬‬
‫ٌ‬ ‫ج ّقدٌ‬
‫ِ‬
‫يتؿسك بديـه ِف افػتن‪،‬‬ ‫ِ‬
‫وؾقؿن ّ‬ ‫افػوائد" ـتاب افػتن‪ ،‬باب ِف أيام افصز َ‬
‫رصح‬ ‫ر‪ .780/7 ،17778 :‬وؿال اَلقثؿي‪" :‬رواه افبزّ ار‪ ،‬وؿد ّ‬
‫ابن إشحاق بافسامع من ظبد اهلل بن ديـار‪ ،‬وبؼ ّقة رجافِه ثِؼات"‪.‬‬
‫ُ‬
‫‪421‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪122‬‬
‫وھجٹ‪:‬وک‪:‬چس‪:‬ںیہک‪:‬وت‪:‬داین‪:‬چس‪:‬امؿ‪:‬یتیل‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬ارگ‪:‬ےتکمچ‪:‬وسرج‪:‬یک‪:‬رطح َ‪:‬رونش‪:‬چس‪:‬وک‪:‬وھجٹ‪:‬‬
‫ش‬
‫ہہک ‪:‬دںی‪: ،‬وت ‪:‬وعاؾ ‪:‬اانلس ‪:‬وت ‪:‬رےہ ‪:‬اکی ‪:‬رطػ‪: ،‬اےھچ ‪ :‬نےص ‪:‬زپےھ ‪:‬ےھکل ‪:‬اور ُ و‬
‫‪:‬ابشر ‪:‬مسق‪:‬‬
‫ےک‪:‬ولگ‪:‬یھب‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬اہں‪:‬ںیم‪:‬اہں‪:‬المےت‪:‬رظن‪:‬آےت‪:‬ںیہ!۔‬
‫ایس‪:‬رطح‪:‬امہرا‪:‬دعایتل‪:‬اظنؾ‪:‬یھب‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪::‬ےہ!‪:‬سک‪:‬رطح‪:‬وچر‪:‬رٹیلوں‪:‬‬
‫اور ‪:‬یکلم ‪:‬زخاہن ُ‪:‬لوےنٹ‪:‬واےل ‪:‬رکٹپ‪:‬انعرص ‪ )Corrupt Elements(:‬وک‪: ،‬ابسعت‪:‬‬
‫رَبی ‪:‬رک ‪:‬دای ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکبج ُ‪:‬غتب‪:‬واِالفس ‪:‬ےس ‪:‬وبجمر ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬ومعمیل ‪:‬رُجؾ‪:‬رکےن ‪:‬واال ‪:‬اعؾ‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬ورُوج‪:‬ےس‪:‬‬
‫رہشی‪:،‬اساہلاسؽ‪:‬کت‪:‬لیج‪:‬یک‪:‬السوخں‪:‬ےک‪:‬ےھچیپ‪:‬ڑسات‪:‬راتہ‪:‬ےہ! ّ ا‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬مشتحم ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬آاگہ ‪:‬رفامای ‪:‬اھت‪: ،‬آج ‪: :‬وہ‪:‬‬
‫تل ‪:‬زار ‪:‬ےس ‪ :‬قلعت‪ِ ،‬‬
‫لبق ‪:‬داین ‪:‬یک ‪:‬سج ‪:‬اح ِ‬
‫احالت ‪:‬ڑبی ‪:‬زیتی ‪:‬ےس ‪:‬دیپا ‪:‬وہ ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ! ‪:‬ذہلا ‪:‬املعےئ ‪:‬دش نی ‪:‬وک ‪:‬اچےیہ‪: ،‬ہک ‪:‬اینپ ‪:‬رقتریوں‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪ :‬قلعت‪:،‬وًاتق‪:‬وفًاتق‪:‬رضوری‪:‬آاگیہ‪:‬دےتی‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬ابطخت‪:‬ہعمج‪:‬ںیم‪:،‬املسمونں‪:‬وک‪:‬ۂنتف‪ ّ :‬ا‬ ‫اور‬
‫رںیہ؛‪:‬اتہک‪:‬وہ‪:‬اُ‪:‬س‪:‬ےک‪َ :‬دلج‪:‬ورفبی‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬ےچب‪:‬رںیہ!۔‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬اک‪:‬اقمؾ‬
‫ورُوج ّ‬
‫ِ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرکب ‪:‬دصقی ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: : ،‬ہک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ؼ ِق‪،‬‬ ‫ض بِادَ ْ ِ‬ ‫روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺےن‪:‬مہ‪:‬ےس‪:‬رفامای‪َ « :‬أ جن افدج جج َال ََي ُْر ُج ِم ْن َأ ْر ٍ‬
‫(‪)1‬‬
‫ان‪َ ،‬ي ْت َب ُع ُه َأ ْؿ َوا ٌم‪ ،‬ـ ََل جن ُو ُجو َه ُف ُم ادْ َج ه‬
‫ان ادُ ْط َر َؿ ُة»‬ ‫ُي َؼ ُال ََلَا‪ُ :‬خ َر َ‬
‫اش ُ‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أْد" مسـد أيب بؽر افصديق ‪ ،‬ر‪.194/1 ،17 :‬‬
‫افػتن‪ ،‬ر‪ .1727/7 ،0477 :‬و"مستدرك‬ ‫و"شـن ابن ماجه" ـتاب ِ‬
‫احلاـم" ـتاب ِ‬
‫افػتن وادالحم‪ ،‬أ ّما حديث أيب ظواكة‪ ،‬ر‪،8648 :‬‬
‫صحقح اإلشـاد وِل َيرجاه"‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫‪ .277/0‬وؿال احلاـم‪" :‬هذا‬
‫وؿال افذهبي‪" :‬صحقح"‪.‬‬
‫‪422‬‬
‫‪124‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫"دجؽ ‪:‬رشمؼ ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬العہق ‪:‬ےس ‪:‬اظرہ ‪:‬وہاگ‪: ،‬ےسج ‪:‬ورُااسؿ ‪:‬اہک ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ّا‬
‫اسھت‪:‬اےسی‪:‬ولگ‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬نج‪:‬ےک‪:‬رہچے‪:‬وگای‪:‬ہہت‪:‬ہب‪:‬ہہت‪:‬ڈاھؽ‪(:‬ینعی‪:‬وگؽ‪:،‬ےٹپچ‪:‬اور‪:‬‬
‫وگتش‪:‬ےس‪:‬رھبے)‪:‬وہں‪:‬ےگ"۔‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬ےس‪:‬آاگیہ‪:‬اور‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬العامت‬
‫ۂنتف ّ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬اک ‪:‬ہنتف ‪:‬واسفد ‪:‬سک ‪:‬دقر ‪:‬ڑبا ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬اک ‪:‬ادنازہ ‪:‬اس ‪:‬ابت‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ّ ا‬
‫ِ‬
‫ےس ‪:‬اگلای ‪:‬اجاتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬امتؾ ‪:‬اایبنےئ ‪:‬رکاؾ ‪ �:‬اینپ ‪:‬اینپ ّ و‬
‫‪:‬امں ‪:‬وک‪: ،‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ربخدار‪:‬‬
‫رکےت ‪:‬رےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب ‪:‬یک ‪:‬نیقلت ‪:‬رکےت ‪:‬رےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اَسَنْ ‪ �:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬ما ُب ِع َث كَبِ ٌّي إِ جٓ َأك َْذ َر‬ ‫رواتی‪:‬ےہ‪ٰ:،‬یفطصم ِ‬
‫غ‬ ‫اب‪َ ،‬أَٓ إِ جك ُه َأ ْظ َو ُر! َوإِ جن َر جبؽ ُْم َف ْق َس بِ َل ْظ َو َر! َوإِ جن َب ْ َ‬
‫ُأ جم َت ُه األَ ْظ َو َر افؽ جَذ َ‬
‫ُوب‪" :‬ـَاؾِ ٌر"!»(‪" )1‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬یبن ‪:‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬اینپ ‪:‬وقؾ ‪:‬وک ‪:‬اکےن ‪ّ:‬ذکاب‪:‬‬ ‫ِ‬
‫َظ ْقـَ ْقه َم ْؽت ٌ‬
‫(دجاؽ)‪:‬ےک‪:‬ےنتف‪:‬ےس‪:‬ڈراای‪:،‬ربخدار!‪ً:‬انیقی‪:‬وہ‪:‬اکان‪:‬ےہ!‪:‬اور‪ً:‬انیقی‪:‬اہمترا‪:‬رب‪:‬اکان‪:‬ںیہن!‪:‬اور‪:‬‬
‫ّ‬
‫ًانیقی‪:‬اس‪:‬یک‪:‬دوونں‪:‬آوھکنں‪:‬ےک‪:‬درایمؿ‪:‬اھکل‪:‬ےہ‪"::‬اکرف"۔‬
‫غ‬
‫‪:‬روسؽ‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬ما َب ْ َ‬ ‫اکی‪:‬اَور‪:‬رواتی‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک ِ‬
‫ال!»(‪": )7‬رضحت ‪:‬آدؾ ‪:�:‬‬ ‫َخ ْؾ ِق آ َدم إِ َػ ِؿ َقا ِم افسا َظ ِة‪َ ،‬أمر َأـْز ِم َن افدج جج ِ‬
‫ٌْ َُ‬ ‫ج‬ ‫َ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪::‬ڑبا‪:‬ہنتف‪:‬وکیئ‪:‬ںیہن!"۔‬
‫یک‪:‬دیپاشئ‪:‬اور‪:‬ایقتم‪:‬ےک‪:‬درایمؿ‪ ّ ،‬ا‬
‫ش‬
‫‪:‬سان‪ِ :‬ہشااؾ‪:‬نب‪:‬اعرم‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪:،‬اتدجا ِر‪:‬راس ‪:‬‬
‫تل‬ ‫ایس‪:‬رطح‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫ال ِم ْن َو َر ِائ ِه ُح ُب ٌك ُح ُب ٌك‪َ ،‬ؾ َؿ ْن َؿ َال‪:‬‬
‫ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪« :‬إِ جن ر ْأ َس افدج جج ِ‬
‫َ‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7171 :‬صـ‪.1778‬‬
‫(‪" )1‬صحقح افبخاري" باب ذـر ّ‬
‫(‪" )7‬مسـد اإلمام أْد" مسـد اددك ّقغ‪ ،‬ر‪ .187/76 ،16722 :‬و"صحقح مسؾم"‬
‫ـتاب ِ‬
‫افػتن‪ ،‬باب ِف بؼقة من أحاديث افدجال‪ ،‬ر‪ ،7792 :‬صـ‪.1779‬‬
‫‪423‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪121‬‬
‫ُض ُه ‪َ -‬أ ْو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َأك َْت َر ِّيب ا ْؾتُت َن‪َ ،‬و َم ْن َؿ َال‪ :‬ـ ََذ ْب َت! َر ِّيب اهللُ َظ َؾ ْقه ت ََو جـ ْؾ ُت‪َ ،‬ؾ َال َي ُ ه‬
‫"دجؽ‪:‬اک ‪:‬رس‪:‬ےھچیپ‪:‬ےس‪:‬اجنگ ‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہاگ‪:،‬وج‪:‬صخش ‪:‬اس‪:‬ےس ‪:‬ہی‪:‬‬ ‫َؿ َال‪َ :-‬ؾ َال ؾِتْـَ َة َظ َؾ ْق ِه!»(‪ ّ )1‬ا‬
‫ِ‬
‫ہہک‪:‬ےل‪:‬اگ‪:‬ہک ُ و‪:‬ت‪:‬ریما‪:‬رب‪:‬ےہ‪:،‬وہ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےنتف‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬اور‪:‬وج‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ذکتبی‪:‬رک‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےہک‪:‬اگ‪:،‬ہک‪:‬ریما‪:‬رب‪:‬وت‪:‬اہلل‪:‬ےہ‪:،‬ںیم‪:‬ایس‪:‬رپ‪:‬رھبواس‪:‬رکات‪:‬وہں‪:،‬وت‪:‬وہ‪:‬اس‪:‬وک‪:‬ھچک‪:‬اصقنؿ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫اچنہپ‪:‬ےکس‪:‬اگ!"‪(:‬ای‪:‬ہی‪:‬رفامای‪:‬ہک)‪":‬اس‪:‬رپ‪:‬وکیئ‪:‬آزامشئ‪:‬ںیہن‪:‬آےئ‪:‬یگ!"۔‬
‫رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬ذحہفی ‪�:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬رس َو ِر ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫دجاؽ ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ جن َم َع ُه َما ًء َو َكار ًا‪َ ،‬ؾـ َُار ُه َما ٌء َب ِ‬
‫ار ٌد‪،‬‬ ‫ّ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اپین‪:‬اور‪:‬آگ‪:‬وہیگ‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬آگ‪:‬ڈنھٹا‪:‬اپین‪:‬‬ ‫َو َم ُاؤ ُه ك ٌَار!»(‪" )7‬اُس ّ ا‬
‫وہاگ‪:،‬اور‪:‬اُس‪:‬اک‪:‬اپین‪:‬آگ‪:‬وہیگ!"۔‬
‫اکی ‪:‬اَور ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپ ‪:‬رضحت ‪ِ :‬ریعب ‪:‬نب ‪:‬رحاش ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫سان ‪:‬ذحہفی ‪:‬اور ‪:‬اوبوعسمد ‪ �:‬یسک ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپ ‪:‬اےھٹک ‪:‬وہےئ‪: ،‬وت ‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬ذحہفی‪:‬‬ ‫ّ ِی ُ د‬
‫ال َأظ َؾم ِمـْه‪ ،‬إِ جن معه ِنر ًا ِمن م ٍ‬
‫اء‬ ‫ْ َ‬ ‫َ َُ َْ‬ ‫� ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬ألَكَا بِ َام َم َع افدج جج ِ ْ ُ ُ‬
‫َار‪َ ،‬ما ٌء‪َ ،‬و َأ جما ا جف ِذي ت ََر ْو َن َأ جك ُه َما ٌء‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َو َِنر ًا ِم ْن ك ٍ‬
‫َار‪َ ،‬ؾ َل جما ا جفذي ت ََر ْو َن َأ جك ُه ك ٌ‬ ‫ْ‬

‫مستدرك‬
‫َ‬ ‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أْد" مسـد اددك ّقغ‪ ،‬ر‪ .191/76 ،16764 :‬و"‬
‫افػتن وادالحم‪ ،‬أ ّما حديث أيب ظواكة‪ ،‬ر‪،8221 :‬‬ ‫احلاـم" ـتاب ِ‬
‫َ‬
‫افّقخغ‬ ‫صحقح ظذ رشط‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫‪ .220/0‬وؿال احلاـم‪" :‬هذا‬
‫وِل َيرجاه"‪ .‬وؿال افذهبي‪":‬ظذ رشط افبخاري ومسؾم"‪ .‬و"َمؿع‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪:‬‬
‫ّ‬ ‫افزوائد ومـبع افػوائد" ـتاب افػتن‪ ،‬باب ما جاء ِف‬
‫حديث ِف افصحقح ؽر‬‫ٌ‬ ‫‪ .707 ،707/7 ،17271‬وؿال اَلقثؿي‪ " :‬فه‬
‫ُ‬
‫رجال افصحقح‪ ،‬ورواه اف َط َزاِّن"‪.‬‬ ‫هذا‪ .‬رواه أْد‪ ،‬ورجا ُفه‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7174 :‬صـ‪.1778 ،1777‬‬ ‫(‪" )7‬صحقح افبخاري" باب ذـر ّ‬
‫‪424‬‬
‫‪124‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫ؼ ْب ِم َن ا جف ِذي َي َرا ُه َأ جك ُه‬ ‫ِ ِ‬
‫َار‪َ ،‬ؾ َؿ ْن َأ ْد َر َك َذف َك مـْؽ ُْم َؾ َل َرا َد ادَا َء‪َ ،‬ؾ ْؾ َق ْ َ‬ ‫ك ٌ‬
‫َار‪َ ،‬ؾنِ جك ُه َش َق ِجدُ ُه َما ًء!»‪.‬‬
‫ك ٌ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫"دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬وج ‪:‬زیچںی ‪(:‬دبعشے) ‪:‬وہں ‪:‬یگ‪: ،‬ںیم ‪:‬اںیہن ّ ا‬
‫ّا‬
‫زایدہ‪:‬اجاتن‪:‬وہں!‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اپین‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬رہن‪:‬وہیگ‪:،‬اور‪:‬اکی‪:‬رہن‪:‬آگ‪:‬یک‪:‬وہیگ‪:،‬ےسج‪:‬مت‪:‬‬
‫آگ ‪:‬وھجمس ‪:‬ےگ ‪:‬وہ ‪:‬اپین ‪:‬وہاگ‪: ،‬اور ‪:‬ےسج ‪:‬مت ‪:‬اپین ‪:‬وھجمس ‪:‬ےگ ‪:‬وہ ‪:‬آ گ ‪:‬وہیگ‪: ،‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬وج ‪:‬صخش‪:‬‬
‫اےس ‪:‬اپےئ ‪:‬اور‪:‬ایپس‪:‬ےک ‪:‬امرے ‪:‬اپین ‪:‬انیپ ‪:‬اچےہ‪:،‬وت ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬ےیپ‪:‬ےسج ‪:‬وہ‪:‬آ گ‪:‬‬
‫دےھکی‪: ،‬وت ‪:‬وہ ‪:‬اےس ‪:‬اپین ‪:‬اپےئ ‪:‬اگ"۔ ‪(:‬اس ‪:‬رپ) ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبوعسمد ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪::‬‬
‫"ںیم‪:‬ےن‪:‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ وک‪:‬ایس‪:‬رطح‪:‬رفامےت‪:‬انس‪:‬ےہ!"(‪)4‬۔‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬ںیم‪:‬ذغایئ‪:‬تّلق‬
‫زامۂن ّ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬وتق‪:‬تخس‪:‬ذغایئ‪:‬تّلق‪:‬اور‪:‬طحق‪:‬اک‪:‬اسانم‪:‬یھب‪:‬‬
‫‪:‬ورُوج ّ ا‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ! ِ‬
‫ِ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬رگوہ ‪:‬ےک ‪:‬ےضبق‪:‬‬
‫وہاگ‪: ،‬امتؾ ‪: :‬ذغایئ ‪:‬اَانجس ‪:‬اور ‪:‬اپین ‪:‬ےک ‪:‬دایتسب ‪:‬ذ نرئ‪ ّ ،‬ا‬
‫ںیم‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬املسمؿ‪:‬وُبدن‪:‬وُبدن‪:‬وک‪:‬رتس‪:‬اجںیئ‪:‬ےگ‪:،‬اور‪:‬ذغا‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬وساےئ‪:‬ذرکِ‪:‬ایہٰل‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اَور ‪:‬وکیئ ‪:‬زیچ ‪:‬دایتسب ‪:‬ںیہن ‪:‬وہیگ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اعہشئ ‪:‬دصہقی ‪:‬ہبّیط ‪:‬اطرہہ ‪�:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےس ‪:‬لبق ‪:‬شیپ ‪:‬آےن ‪:‬واےل‪:‬‬
‫ےن‪،‬ورُوج ّ ا‬
‫ِ‬ ‫ےس ‪:‬رموی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬وضحر ‪:‬رُپونر ‪:‬ﷺ‬
‫دشادئ‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬رفامای‪:،‬وت‪:‬احصۂب‪:‬رکاؾ‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬اُس‪:‬دؿ‪:‬وکاسن‪:‬امؽ‪:‬رتہبش نی‪:‬وہاگ؟‪:‬‬
‫وضحر‪:‬رتمحِ‪:‬اعایملؿ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪ُ « :‬ؽ َال ٌم َص ِديدٌ َي ْس ِؼي َأ ْه َؾ ُه ادَا َء‪،‬‬
‫َو َأ جما اف جط َعا ُم َؾ َؾ ْق َس» "وہ‪:‬اطوتقر‪:‬الغؾ‪ (:‬ندؾ‪:‬ای‪:‬المزؾ)‪:‬وج‪:‬اےنپ‪:‬رھگ‪:‬واولں‪(:‬ای‪:‬امکل)‪:‬وک‪:‬‬
‫لہ‪:‬‬
‫اپین‪:‬الرک‪:‬الپ‪:‬ےکس‪:،‬ہکبج‪:‬اھکان‪:‬وت‪:‬وہاگ‪:‬یہ‪:‬ںیہن"‪:،‬احصۂب‪:‬رکا ؾ‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬رھپ‪:‬ا ِ‬

‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7771 :‬صـ‪.1774‬‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" ـتاب افػتن‪ ،‬باب ذـر ّ‬
‫‪425‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪126‬‬
‫ئ‬
‫اامیؿ ‪:‬ؤمنینم ‪:‬یک ‪:‬ذغا ‪:‬ایک ‪:‬وہیگ؟ ‪:‬ن ی‬
‫قح َواف جتؽْبِ ُر‬
‫‪:‬رکم ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬افت ْجسبِ ُ‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اعہشئ ‪:‬دصہقی‪:‬‬‫َوافت ْجح ِؿقدُ َوافت ْجفؾِ ُقل» "حیبست‪: ،‬ریبکت‪: ،‬دیمحت ‪:‬اور ‪:‬لیلہت"۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫� ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪: ،‬ہک ‪:‬اس‪:‬وتق ‪:‬الہِ ‪:‬رعب‪:‬اہکں ‪:‬وہں ‪:‬ےگ؟‪:‬رفامای‪« :‬ا ْف َع َر ُب‬
‫َي ْو َم ِئ ٍذ َؿؾِ ٌقل»(‪" )1‬اس‪:‬وتق‪:‬الہِ‪:‬رعب‪:‬دعتاد‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬وھتڑے‪:‬وہں‪:‬ےگ"۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دووتس!‪:‬ذغا‪:‬رفامہ‪:‬رکےن‪:‬وایل‪:‬داین‪:‬یک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ڑبی‪:‬وینپمکں‪:‬اک‪:،‬آج‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬یک ‪:‬آدم ‪:‬ےک‪:‬‬
‫دجیل ‪ّ:‬وقوتں ‪:‬یک ‪:‬تیکلم ‪:‬ںیم ‪:‬وہان ‪:‬ضحم ‪:‬اافتؼ ‪:‬ںیہن ‪: :‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬ہی ‪:‬بس ّ ا‬
‫ّا‬
‫ےلسلس‪:‬ںیم‪:،‬اؿ‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬یک‪:‬اجےن‪:‬وایل‪:‬الپگنن‪:)Planning(:‬اور‪:‬ایترویں‪:‬‬
‫اک‪:‬ہصح‪ :‬ےہ‪:،‬مہ‪:‬املسمونں‪:‬وک‪:‬رظنبِ‪:‬اغرئ‪:‬اس‪:‬اک‪:‬اشُمدہہ‪:‬رکےن‪:،‬اور‪:‬اعیمل‪:‬احالت‪:‬و‪:‬وااعقت‪:‬وک‪:‬‬
‫ےنھجمس‪:‬یک‪:‬یھب‪:‬ادش‪:‬رضورت‪:‬ےہ!۔‬
‫‪ّ:‬دمت‪:‬اِاقتم‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اایتخرات‬
‫دجاؽ‪:‬یک ِ‬
‫ّ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬اک ‪:‬ورُوج ‪: :‬درتقیقح ‪:‬اہلل ‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪:‬ےس‪:،‬‬
‫اؿ ‪:‬رگایم! ّ ا‬
‫ربادر ِ‬
‫اےنپ‪:‬دنبوں‪:‬یک‪:‬تہب‪:‬ڑبی‪:‬آزامشئ‪:‬وہیگ‪:،‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمعاؿ‪:‬نب‪:‬نیصح‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬‬
‫غ َخ ْؾ ِق آ َد َم إِ َػ ِؿ َقا ِم‬
‫ےہ‪:،‬ہک‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ وک‪:‬ہی‪:‬رفامےت‪:‬وہےئ‪:‬انس‪َ « :‬ما َب ْ َ‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أْد" مسـد افـساء‪ ،‬ر‪ .18/01 ،70074 :‬و"مسـد‬
‫أيب يعذ" مسـد ظائّة‪ ،‬ر‪ .78/8 ،0647 :‬و"َمؿع افزوائد ومـبع‬
‫افدجال من اْلفد‪ ،‬ر‪،17244 :‬‬ ‫ِ‬
‫افػوائد" ـتاب افػتن‪ ،‬باب ؾقام بغ يدي ّ‬
‫ُ‬
‫رجال‬ ‫‪ .772/7‬وؿال اَلقثؿي‪" :‬رواه أْد وأبو يعذ‪ ،‬ورجا ُفه‬
‫افػتن وادالحم وأرشاط افساظة‬ ‫افصحقح"‪ .‬و"افبداية وافـفاية" ـتاب ِ‬
‫افدجال‪،‬‬
‫ّ‬ ‫واألمور افعظام يوم افؼقامة‪ ،‬ذـر أحاديث مـثورة ِف‬
‫صحقح ؾقه ؽرابة‪،‬‬
‫ٌ‬ ‫تػرد به أْد‪ ،‬وإشـا ُده‬
‫‪ .177/19‬وؿال ابن ـثر‪ّ " :‬‬
‫وتؼدّ م ِف حديث أشامء وأيب أمامة صاهدٌ فه‪ ،‬واهلل أظؾم"‪.‬‬
‫‪426‬‬
‫‪127‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫افسا َظ ِة َخ ْؾ ٌق َأـْز ِم َن افدج جج ِ‬
‫ال!»(‪"): 1‬رضحت‪:‬آدؾ‪ �:‬یک‪:‬قیلخت‪:‬ےس‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬ایقتم‪:‬‬ ‫َُ‬ ‫ج‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬ڑبی‪:‬ںیہن!"۔‬
‫کت‪:‬دیپا‪:‬وہےن‪:‬وایل‪:‬وکیئ‪:‬یھب‪:‬ولخمؼ‪(:،‬ہنتف‪:‬واسفد‪:‬وآتف)‪:‬ںیم ّ ا‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬احالت ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ِ‬
‫زامۂن ّ ا‬
‫َج ُؿ َع ٍة‪َ ،‬و َش ِائ ُر َأ جي ِام ِه‬ ‫ٍ‬
‫ون َي ْوم ًا‪َ ،‬ي ْو ٌم ـ ََسـَة‪َ ،‬و َي ْو ٌم ـ ََّ ْف ٍر‪َ ،‬و َي ْو ٌم ـ ُ‬
‫« َأ ْر َب ُع َ‬
‫ـ ََل جي ِامؽ ُْم»(‪" )7‬اچسیل‪:12‬دؿ‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬الہپ‪:‬دؿ‪:‬اسؽ‪:‬رھب‪:‬ےک‪:‬ربارب‪:،‬دورسا‪:‬دؿ‪:‬‬
‫ےنیہم‪:‬رھب‪:‬ےک‪:‬ربارب‪:،‬اور‪:‬رسیتا‪:‬دؿ‪:‬ےتفہ‪:‬رھب‪:‬ےک‪:‬رباربوہاگ‪:،‬ہکبج‪:‬ابیق‪:‬امتؾ‪:‬ا ّ یایؾ‪::‬اعؾ‪:‬دونں‪:‬یک‪:‬‬
‫رطح"‪:‬ینعی‪:‬وچسیب‪:‬وچسیب‪:‬وٹنھگں‪:‬ےک‪:‬وہں‪:‬ےگ۔‬
‫روسؽ ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬إِ جك ُه َِل َت ُؽ ْن ؾِ ْتـَ ٌة ِِف ْاألَ ْر ِ‬
‫ض‪ُ ،‬مـ ُْذ‬ ‫ِ‬
‫ْ‬
‫ال!»(‪" )7‬بج‪:‬ےس‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےن‪:‬آدؾ‪:‬‬ ‫َذر َأ اهللُ ُذر جي َة آ َدم‪َ ،‬أ ْظ َظم ِم ْن ؾِ ْتـ َِة افدج جج ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬ہنتف ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬دشدی ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫‪: D‬یک ‪:‬اوالد ‪:‬وک ‪:‬زنیم ‪:‬ںیم ‪:‬آابد ‪:‬ایک‪ً: ،‬انیقی ‪:‬وکیئ ‪:‬ہنتف ّ ا‬
‫َار‪َ ،‬ؾـ َُار ُه َجـج ٌة‪َ ،‬و َجـج ُت ُه‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬م َع ُه َجـج ٌة َوك ٌ‬
‫وہا"‪ِ ،‬‬
‫ك ٌَار»(‪" )0‬اکی ابغ‪:‬اور‪:‬اکی‪:‬آگ اس‪:‬ےک‪:‬رمہاہ‪:‬وہیگ‪:،‬وج ‪:‬منہج ‪:‬داھکیئ ‪:‬دے‪:‬وہ ‪:‬آراؾ ‪:‬یک‪:‬‬
‫ہگج‪:‬وہیگ‪:،‬اور‪:‬وج‪::‬دےنھکی‪:‬ںیم‪:‬تّنج‪:‬ولعمؾ‪:‬وہیگ‪:،‬وہ‪ً:‬ۃقیقح‪:‬آگ‪:‬وہیگ"۔‬
‫ون َف ُه‬ ‫وه ْم َؾ َق ْست َِجق ُب َ‬
‫روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ؾ َقدْ ُظ ُ‬
‫افس َام َء َأ ْن َُتْطِ َر َؾت ُْؿطِ َر‪َ ،‬و َي ْل ُم ُر األَ ْر َض َأ ْن ُتـْبِ َت‬
‫َو ُي َصدِّ ُؿو َك ُه‪َ ،‬ؾ َق ْل ُم ُر ج‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" ـتاب افػتن‪ ،‬ر‪ ،7792 :‬صـ‪.1779‬‬

‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7777 :‬صـ‪.1771‬‬
‫(‪" )7‬صحقح مسؾم" باب ذـر ّ‬
‫(‪" )7‬شـن ابن ماجه" أبواب افػتن‪ ،‬ر‪.1729/7 ،0477 :‬‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7766 :‬صـ‪.1769‬‬
‫(‪" )0‬صحقح مسؾم" باب ذـر ّ‬
‫‪427‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪128‬‬
‫َؾ ُتـْبِ َت»(‪ ّ )1‬ا‬
‫"دجؽ‪:‬اکی‪:‬وقؾ‪:‬وک‪(::‬اینپ‪:‬ذات‪:‬رپ‪:‬اامیؿ‪:‬الےن‪:‬یک)‪:‬دوعت‪:‬دے‪:‬اگ‪:،‬وہ‪::‬وبقؽ‪:‬‬
‫رکںی‪:‬ےگ‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬دصتقی‪:‬رکںی‪:‬ےگ۔‪:‬رھپ‪:‬وہ‪::‬آامسؿ‪:‬وک‪:‬مکح‪:‬دے‪:‬اگ‪:‬ہک‪:‬ابرش‪:‬رباسےئ‪:‬وت‪:‬‬
‫وہ‪:‬اپین‪:‬رباسےئ‪:‬اگ‪:،‬زنیم‪:‬وک‪:‬مکح‪:‬دے‪:‬اگ‪:‬وت‪:‬وہ‪:‬زبسہ‪:‬اُاگےئ‪:‬یگ"۔‬
‫رَخؼ ‪:‬اعدت ‪(:‬اظبرہ ‪:‬اننکمم ‪:‬اکومں) ‪:‬رپ ‪:‬اےس ‪:‬دقرت ‪:‬دی ‪:‬اجےئ ‪:‬یگ‪: ،‬سج ‪:‬اک‪:‬‬
‫ِ‬
‫ثی ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪ُ « :‬ث جم َي ْل ِِت اَلَ ِر َب َة‬
‫ااہظر ‪:‬وہ ‪:‬وًاتقوفًاتق ‪:‬رکات ‪:‬رےہ ‪:‬اگ‪: ،‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬دح ِ‬
‫قب‬ ‫اش ِ‬ ‫ف ِمـْفا َؾق ْتبعه َـقع ِ‬ ‫ُوز ِك‪َ ،‬ؾ َقـ َ ِ‬
‫ْْص ُ‬ ‫ول ََلَا‪َ :‬أ ْخ ِر ِجي ُــ َ‬ ‫َؾ َق ُؼ ُ‬
‫َ َ َُُ ََ‬
‫افـ ْجح ِل»(‪" )7‬رھپ ّ ا‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬یسک ‪:‬وریاےن ‪:‬ںیم ‪:‬آرک ‪: (:‬زنیم ‪:‬وک) ‪:‬مکح ‪:‬دے ‪:‬اگ‪: ،‬ہک ‪:‬اےنپ ‪:‬زخاےن‪:‬‬
‫اکنؽ ‪:‬دے! ‪:‬اور ‪:‬بج ‪:‬وہ ‪:‬واہں ‪:‬ےس ‪:‬واسپ َ و‪:‬ل ے ‪:‬اگ‪: ،‬وت ‪:‬زخاےن ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےھچیپ ‪:‬اےسی ‪:‬لچ‪:‬‬
‫زپںی‪:‬ےگ‪:،‬ےسیج‪:‬دہش‪:‬یک‪:‬ایھکمں‪:‬اےنپ‪:‬رسدار‪:‬یک‪:‬اابّتع‪:‬رکیت‪:‬ںیہ"۔‬
‫ش‬
‫‪:‬سان ‪:‬ریغمہ ‪:‬نب ُ‪ُ:‬ش ‪ �:‬ےس‪:‬‬ ‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬اکی ‪:‬اَور ‪:‬رواتی ‪:‬ںیم‪: ،‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫ئ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےس‪:‬انتج‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬وپاھچ‪:‬اانت‪:‬یسک‪:‬ےن‪:‬ںیہن‪:‬‬ ‫ےہ‪:،‬ہک ّ ا‬
‫ئ‬
‫‪:‬رکم ﷺ ےن ‪:‬ھجم ‪:‬ےس ‪:‬رفامای‪« :‬ما َي ُُض َك ِمـْ ُه؟» "ےھجت ‪:‬اس‪:‬‬
‫ه‬ ‫َ‬
‫وپاھچ‪: ،‬وضحر ‪:‬ن ی‬
‫ےس‪:‬ایک‪:‬رضر‪:‬ےچنہپ‪:‬اگ؟"‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ولگ‪ :‬ےتہ‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رویٹ‪:‬اک‪:‬اہپڑ‪:‬‬

‫افدجال‪ ،‬ر‪،7704 :‬‬

‫(‪" )1‬شـن افسمذي" أبواب افػتن‪ ،‬باب ما جاء ِف ؾتـة ّ‬
‫صحقح‬
‫ٌ‬ ‫حسن‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫مؾخص ًا‪] .‬وؿال أبو ظقسى[‪" :‬هذا‬
‫صـ ‪ّ 210‬‬
‫ؽريب‪ ٓ ،‬كعرؾه ّإٓ من حديث ظبد افرْن بن يزيد بن جابر"‪.‬‬
‫َمد‪:‬ورشح‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:،‬ہّصح‪:،424:،422/4:،4‬ملجّصاا۔‬
‫"اہبرِ رشتعی"‪ َ :‬ا‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7704 :‬صـ‪.210‬‬‫ّ‬ ‫(‪" )7‬شـن افسمذي" باب ما جاء ِف ؾتـة‬
‫صحقح ؽريب‪ ٓ ،‬كعرؾه ّإٓ من‬
‫ٌ‬ ‫حسن‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫]وؿال أبو ظقسى[‪" :‬هذا‬
‫حديث ظبد افرْن بن يزيد بن جابر"‪.‬‬
‫‪428‬‬
‫‪129‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫ئ‬
‫اور‪:‬اپین‪:‬یک ‪:‬رہن‪:‬وہیگ!‪:‬ن‪:‬رتمح ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪ُ « :‬ه َو َأ ْه َو ُن َظ َذ اهللِ ِم ْن‬
‫َذف ِ َك!»(‪" )1‬ہی‪:‬اکؾ‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬تہب‪:‬آاسؿ‪:‬ےہ!"۔‬
‫ثی‪:‬‬
‫اشرح ‪:‬اخبری ‪:‬رضحت ‪:‬اّلعہم ‪:‬یتفم ‪:‬رشفی ‪:‬اقحل ‪:‬ادجمی ‪ �:‬اس ‪:‬دح ِ‬
‫ِ‬
‫‪":‬دجاؽ ‪:‬الص ‪:‬ںیم ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪:‬ےس ‪:‬اکی‪:‬‬
‫اپ ‪:‬یک ‪:‬رشح ‪:‬ںیم ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ّ‬
‫‪:‬رَخؼ‪:‬اعدت‪:‬رپ‪:‬دقرت‪:‬اطع‪:‬رفامےئ‪:‬اگ‪:،‬اہیں‪:‬‬
‫آزامشئ‪:‬ےہ‪:،‬اکی‪:‬رطػ‪:‬وت‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬اےس ِ‬
‫‪:‬جےئ ‪:‬اگ‪(:‬ینعی ‪:‬زدنہ ‪:‬رکے ‪:‬اگ)‪:،‬ابرش‪:‬رباسےئ ‪:‬اگ‪: ،‬یتیھک‪:‬اُاگےئ‪:‬اگ‪:،‬‬
‫کت‪:‬ہک‪:‬رُمدے‪:‬یھب ِ ا‬
‫وریغہ‪:‬وریغہ‪:،‬سج‪:‬ےس ‪:‬زمکور‪:‬اامیؿ‪:‬واےل‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دنھپے ‪:‬ںیم ‪:‬سنھپ‪:‬اجںیئ‪: :‬ےگ‪:،‬رگم‪:‬‬
‫اسھت‪:‬یہ‪:‬اسھت‪:‬ایسی‪:‬اشناینں‪:‬یھب‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬وہں‪:‬یگ‪:،‬وج‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬وھج ے‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬‬
‫نّیب ‪:‬دلیل ‪:‬وہں ‪:‬یگ‪: ،‬اک ًا ‪:‬اکان ‪:‬وہان‪: ،‬ہی ‪:‬بیع ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬و دود ‪:‬وہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬رہ ‪:‬بیع ‪:‬ےس ‪:‬اپ ‪:‬‬
‫ےہ!‪:‬و دود‪:‬وہ‪:‬ےہ‪:‬وج ‪:‬رہ ‪:‬زیچ‪:‬رپ ‪:‬اقدر‪:‬ےہ‪:،‬ارگ ‪:‬ہی ‪:‬و دود‪:‬وہات‪:‬وت‪:‬اکان‪:‬ویکں‪:‬وہات؟‪:‬اور‪:‬ابرفلض‪:‬‬
‫اس ‪:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬آھکن ‪:‬اکین ‪،:‬یھ‪: ،‬وت ‪:‬اےس ‪:‬درتس ‪:‬ویکں ‪:‬ںیہن ‪:‬رک ‪:‬ایل؟ ‪:‬زین ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬اشیپین ‪:‬رپ ‪:، :‬‬
‫ػ‪:،‬ر‪:‬اھکل‪:‬وہاگ‪:،‬ارگ‪:‬وہ‪:‬و دود‪:‬وہات‪:‬وت‪:‬اےس‪:‬اٹم‪:‬ویکں‪:‬ںیہن‪:‬دای؟"(‪)2‬۔‬
‫دجاؽ‪:‬ےک‪:‬ا ّونیل‪:‬ریپواکر‬
‫ّ‬
‫‪:‬دجاؽ ‪:‬ےک ‪:‬ارثک ‪:‬ریَپواکر ‪:‬وہید ‪:‬وہں‪:‬‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬ضعب ‪:‬رواایت ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ّ‬
‫ِ‬
‫ےگ۔ ‪:‬رضحت ّ یِ ُ‬
‫‪:‬س دان ‪:‬اَسَنْ ‪:‬نب ‪:‬امکل ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫ون َأ ْفػ ًا‪َ ،‬ظ َؾقْ ِف ُم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ان‪َ ،‬شبْ ُع َ‬ ‫اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬يتْبَ ُع افدج جج َال م ْن َ ُُّيود ْ‬
‫إصبَ َف َ‬
‫ِ‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬ےک‪:‬ریَپواکر‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬نج‪:‬رپ‪:‬‬ ‫اف جط َقاف َس ُة» "ااہفصؿ‪:‬ےک‪:‬رّتس‪:‬زہا ر‪:‬وہیدی ّ‬
‫(‪)7‬‬

‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7177 :‬صـ‪.1777‬‬

‫(‪" )1‬صحقح افبخاري" باب ذـر ّ‬
‫‪:‬اجدجاؽ‪ :،‬تح‪:‬ر‪877 -876/8:،2922::‬۔‬
‫(‪" )2‬زنۃہ‪:‬اراقری"‪:‬باتب‪:‬ا‪،‬نتف‪:،‬ابب‪:‬ذرک ّ‬
‫(‪" )7‬صحقح مسؾم" ـتاب افػتن‪ ،‬ر‪ ،7797 :‬صـ‪.1778‬‬
‫‪429‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪142‬‬
‫اسلیطؿ‪:‬انیم‪:‬ابلس‪:‬وہاگ"۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی!‪:‬اسلیطؿ‪:‬اکی‪ :‬نص‪:‬مسق‪:‬اک‪:‬ابلس‪(:‬لثمِ‪:‬اشؽ)‪:‬ےہ‪:،‬وج‪ِ :‬زتنی‪:‬ےک‪:‬‬
‫وطر‪:‬رپ‪:‬دنکےھ‪:‬اور‪:‬رس‪:‬ڈاھےنپن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اامعتسؽ‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬ادتبایئ‪َ :‬دور‪:‬ںیم‪:‬بج‪:‬‬
‫‪:‬اشنؿ ‪ :‬نص ‪:‬راہ ‪: :‬ونممع ‪:‬راہ‪: ،‬اور ‪:‬بج ‪:‬اس ‪:‬اک َ‪:‬رواج ‪:‬اعؾ ‪:‬وہایگ‪: ،‬بت ‪:‬ہی ‪:‬ابُمح‪:‬‬
‫کت ‪:‬ہی ‪:‬وہیداک ِ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬ا ّونیل‪:‬رتس‪:‬زہار‪:‬ریَپواکر‪:‬وجوق ِؾ‪:‬وہید‪:‬ےس‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬اؿ‪:‬یک‪ :‬نص‪:‬‬ ‫(اجزئ)‪:‬وہایگ۔ ّ ا‬
‫اشنین‪:‬یہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬وہ‪":‬اسلیطؿ"‪:‬ابلس‪:‬اامعتسؽ‪:‬رکےت‪:‬وہں‪:‬ےگ۔‬
‫میکح ‪:‬االتّم ‪:‬یتفم ‪:‬ای د ‪:‬ایر ‪ :‬نؿ ‪:‬یمی ‪: �:‬اس‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬یک‪:‬رشح ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬اس ‪:‬زامہن ‪:‬ںیم ‪:‬وہید ‪:‬رہشِ ‪:‬ااہفصؿ ‪:‬ںیم ‪:‬رثکت ‪:‬ےس ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬ااہفصؿ‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬ےلہپ ‪:‬اعُموؿ‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬اک ‪:‬زور ‪:‬زایدہ ‪:‬وہاگ‪: ،‬اور ّ ا‬
‫اریاؿ ‪:‬اک ‪:‬وہشمر ‪:‬رہش ‪:‬ےہ‪: ،‬ںیہی ّ ا‬
‫ودمداگر‪:‬وہید‪:‬وہں‪:‬ےگ"(‪)4‬۔‬
‫دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ںیم‪:‬نیت َ‪:‬ززلےل‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬اےنپ‪:‬دیفس‪:‬دگےھ‪:‬رپ‪:،‬رَبؼ‪:‬راتفری‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬داین‪:‬‬
‫زعزیاؿ‪:‬رگایم‪:‬دقر! ّ ا‬
‫ِ‬
‫رھب‪:‬اک‪:‬تشگ‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬ہّکم‪:‬ہمّظعم‪:‬اور‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ےک‪:‬وسا‪:،‬داین‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬خ ّطہ‪:‬ااسی‪:‬ہن‪:‬وہاگ‪:‬اہجں‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫دجؽ ‪:‬ہن ‪:‬اچنہپ ‪:‬وہ‪: ،‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬ادَديـَ ُة َي ْلت َ‬
‫قفا افدج جج ُال‪،‬‬ ‫َّ ا‬
‫ون إِ ْن َصا َء‬
‫وِنَا‪َ ،‬ؾ َال َي ْؼ َر ُ َِبا افدج جج ُال‪َ ،‬و َٓ اف جطا ُظ ُ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َؾ َقجدُ ادَالَئ َؽ َة َ ْ‬
‫َي ُر ُش َ‬
‫"دجؽ ‪:‬دمہنی ‪:‬ہبّیط ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬آےئ ‪:‬اگ‪: ،‬اور ‪:‬رفوتشں ‪:‬وک ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬افحتظ ‪:‬رپ ‪:‬امومر‪:‬‬ ‫اهلل!»(‪ ّ )7‬ا‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬دمہنی‪:‬ہبّیط‪:‬ںیم‪:‬آاتکس‪:‬ےہ‪:،‬ہن‪:‬یہ‪:‬اطوعؿ!"۔‬
‫اپےئ‪:‬اگ‪:،‬اؿ‪:‬اشء‪:‬اہلل‪:A:‬ہن ّ ا‬

‫ِ‬
‫(‪"::)4‬رمآۃ‪:‬اانملحیج" یا‪:‬قتم‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬وایل‪:‬العامت‪:‬اور ّ‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:،‬یلہپ‪:‬ا ّوؽ‪222/7:،‬۔‬
‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7170 :‬صـ‪.1778‬‬
‫(‪" )7‬صحقح افبخاري" باب ذـر ّ‬
‫‪430‬‬
‫‪144‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫ئ‬
‫رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرکبہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫ال‪ََ ،‬لَا َي ْو َم ِئ ٍذ َش ْب َع ُة‬
‫ب ادَ ِسقحِ افدج جج ِ‬ ‫ِ‬
‫رفامای‪َ َٓ « :‬يدْ ُخ ُل ادَديـَ َة ُر ْظ ُ‬
‫اب م َؾؽ ِ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬اک ُ‪:‬ربع‪:‬و َددبَہب‪:،‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫َان!»(‪" )1‬حیسم ّ ا‬ ‫اب‪َ ،‬ظ َذ ـ ُِّل َب ٍ َ‬
‫َأ ْب َو ٍ‬
‫دالخ ‪:‬ںیہن ‪:‬وہاتکس‪: ،‬اُس ‪:‬دؿ ‪:‬دمہنی ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬است‪: 7‬دروازے ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬رہ‪:‬‬
‫دروازے‪:‬رپ‪:‬دو‪:2‬رفےتش‪:‬وطب ِر‪:‬احُمظف‪:‬وموجد‪:‬رںیہ‪:‬ےگ!"۔‬
‫اکی ‪:‬اَور ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپرضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪َ :‬اسَنْ ‪:‬نب ‪:‬امکل� ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫َاح َق ِة‬
‫روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪ََ « :‬يِيء افدج ج ُال حتجى يـ ِْز َل ِِف ك ِ‬
‫َ َ‬ ‫ج‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬
‫ات‪َ ،‬ؾ َق ْخ ُر ُج إِ َف ْق ِه ـ هُل ـَاؾِ ٍر‬
‫َث رج َػ ٍ‬ ‫ادَ ِديـ َِة‪ُ ،‬ثم تَرج ُ ِ‬
‫ف ادَديـَ ُة َثال َ َ َ‬ ‫ج ْ ُ‬
‫"دجؽ ‪:‬دمہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬انکرے ‪:‬اُرتے ‪:‬اگ‪: ،‬رھپ ‪:‬دمہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬نیت‪:4‬‬ ‫َو ُمـَاؾِ ٍق!»(‪ ّ )7‬ا‬
‫ابر ‪(:‬زَ زلےل ‪: :‬ےس) ‪:‬رلز ‪:‬اُےھٹ ‪:‬اگ‪: ،‬سج ‪:‬ےکببس ‪:‬اسرے ‪:‬اکرف ‪:‬اور ‪:‬انمقف ‪:‬ولگ‪: ،‬اہیں‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬چنہپ‪:‬اجںیئ‪:‬ےگ!"۔‬
‫ےس‪:‬لکن‪:‬رک‪ ّ :‬ا‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬ےس‪:‬اچبؤ‪:‬ےک‪:‬رطےقی‬
‫ۂنتف ّ‬
‫ِ‪:‬االسہیم!‪:‬ۂنتف‪:‬دجاؽ‪:‬یک‪ّ:‬دشت‪: :‬اور ‪:‬ہبلغ‪:‬اس ‪:‬دقر‪:‬وہاگ‪:،‬ہک ‪:‬یسک‪:‬‬
‫ّ‬ ‫اؿ ‪:‬تّلم‬
‫ربادر ِ‬
‫املسمؿ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬اس‪:‬ےس‪ُ :‬دور‪:‬اھبےنگ‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬وکیئ‪:‬اچرہ‪:‬ںیہن‪:‬وہاگ‪:،‬اس‪:‬ےک‪:‬اہبشت ‪:‬اک‪:‬ارث‪:‬‬
‫اِس ‪:‬دقر ‪ّ:‬وقی ‪:‬وہ ‪:‬اگ‪: ،‬ہک ‪:‬وبضمط ‪:‬ےس ‪:‬وبضمط ‪:‬اامیؿ ‪:‬واال ‪:‬یھب ‪:‬ڑلڑھکا ‪: :‬اجےئ ‪:‬اگ۔ ‪:‬رضحت ‪ِ ّ :‬ی ُ د‬
‫سان‪:‬‬
‫رمعاؿ ‪:‬نب‪:‬نیصح ‪ �:‬ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪: ،‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن‬
‫ب َأ جك ُه ُم ْم ِم ٌن‪،‬‬ ‫ال َؾ ْؾقـ َْل َظـْه‪َ ،‬ؾواهللِ! إِ جن افرج َل َفق ْلتِ ِقه وهو َ ِ‬
‫َيس ُ‬
‫ج ُ َ َ َُ ْ‬ ‫َشؿ َع بِافدج جج ِ َ ُ َ‬
‫ِ‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬باب ٓ يدخل افدجال ادديـة‪ ،‬ر‪ ،1879 :‬صـ‪.747‬‬
‫(‪ )7‬ادرجع افسابق‪ ،‬باب ذـر افدجال‪ ،‬ر‪ ،7170 :‬صـ‪.1777‬‬
‫‪431‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪142‬‬
‫افّبف ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َؾ َقتجبِ ُع ُه ِِمجا َي ْب َع ُث بِ ِه ِم َن ه‬
‫ات‪" )1(»-‬وج‪:‬‬ ‫افّ ُب َفات ‪َ -‬أ ْو َدا َي ْب َع ُث بِه م َن ه ُ َ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪ :‬قلعت‪:‬ےنس‪:،‬وت‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬اُس‪:‬ےس‪ُ :‬دور‪:‬اھبےگ؛‪:‬ویکہکن‪:‬وج‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اپ‪:‬س‪:‬اجےئ‪:‬‬
‫صخش ّ ا‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اگ‪:،‬ارگہچ‪:‬اےنپ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬ؤمنم‪:‬اتھجمس‪:‬وہ‪:،‬وہ‪:‬یھب‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےھچیپ‪:‬لچ‪:‬زپے‪:‬اگ؛‪:‬ویکہکن ّ ا‬
‫الےئ‪:‬وہےئ‪:‬وکش ‪:‬واہبشت‪:‬یہ‪:‬ھچک‪:‬اےسی‪:‬رطخان ‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬ہک‪:‬آدیم‪:‬ڈ اگم‪:‬اجےئ!"۔‬
‫دجاؽ‪:‬ےک‪:‬ےنتف‪:‬ےس‪:‬ےنچب‪:‬ےک‪:‬ےیلوسرۂ‪:‬فہک‪:‬یک‪:‬آایت‬
‫ّ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬نَم! ‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬ونّاس ‪:‬نب ‪:‬اعمسؿ ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪:،‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬اک ‪:‬ذرک ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ ْن ََي ُْر ْج‬ ‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ّ ا‬ ‫ٰیفطصم ِ‬
‫قج ُه ُدو َكؽ ُْم! َوإِ ْن ََي ُْر ْج َو َف ْس ُت ؾِقؽ ُْم‪َ ،‬ؾا ْم ُر ٌؤ‬ ‫ِ‬
‫َو َأكَا ؾقؽ ُْم‪َ ،‬ؾ َلكَا َح ِج ُ‬
‫قج َك ْػ ِس ِه‪َ ،‬واهللُ َخؾِق َػتِي َظ َذ ـ ُِّل ُم ْسؾِ ٍم! َؾ َؿ ْن َأ ْد َر َـ ُه ِمـْؽ ُْم َؾ ْؾ َق ْؼ َر ْأ‬
‫َح ِج ُ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬الکن‪:‬‬ ‫ف‪َ :‬ؾنِ جِنَا ِج َو ُارـ ُْم ِم ْن ؾِ ْتـَتِ ِه!»(‪": )7‬ارگ ّ ا‬ ‫َظ َؾق ِه َؾواتِح شور ِة ا ْفؽَف ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ َ ُ َ‬
‫اور‪:‬ںیم‪:‬اہمترے‪:‬درایمؿ‪:‬وموجد‪:‬راہ‪:،‬وت‪:‬مت‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬ںیم‪:‬اُس‪:‬اک‪:‬اقمہلب‪:‬رکےک‪:‬ہبلغ‪:‬اپؤں‪:‬‬
‫اگ! ‪:‬اور ‪:‬ارگ ‪:‬وہ ‪:‬ےلکن ‪:‬اور ‪:‬ںیم ‪:‬مت ‪:‬ںیم ‪:‬ہن ‪:‬روہں‪: ،‬وت ‪:‬رہ ‪:‬صخش ‪:‬وخد ‪:‬اُس ‪:‬اک ‪:‬اقمہلب ‪: :‬رکے ‪:‬اگ‪: ،‬اور‪:‬‬
‫ریمے‪:‬دعب‪:‬یھب‪:‬اہلل‪:‬رہ‪:‬املسمؿ‪:‬اک‪:‬وایل‪:‬اور‪:‬وا ِرث‪:‬ےہ۔‪:‬وت‪:‬مت‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬وج‪:‬اُےس‪:‬اپےئ‪:،‬اس‪:‬‬
‫رپ‪":‬وسرۂ‪:‬فہک"‪:‬یک‪:‬ادتبایئ‪:‬آایت‪:‬التوت‪:‬رکے؛‪:‬ویکہکن‪:‬ہی‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ےنتف‪:‬اک‪:‬اچبؤ‪:‬ںیہ"۔‬
‫وسرۂ‪:‬فہک‪:‬یک‪:‬ادتبایئ‪:‬دس‪:‬آوتیں‪:‬یک‪:‬تلیضف‬
‫‪:‬روسؽ‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن َح ِػ َظ‬ ‫اکی‪:‬اَور‪:‬رواتی‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک ِ‬
‫ال!»(‪" )7‬وج‪:‬صخش‪:‬‬ ‫ف‪ُ ،‬ظ ِصم ِمن ؾتـَة افدج جج ِ‬
‫ات ِمن َأو ِل شور ِة ا ْفؽَف ِ‬
‫ْ‬
‫َظ ْؼ آي ٍ‬
‫َ‬ ‫ْ ج ُ َ‬ ‫َ َ‬
‫(‪" )1‬شـن أيب داود" باب خروج افدج ججال‪ ،‬ر‪ ،0719 :‬صـ‪.646‬‬
‫(‪ )7‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪ ،0771 :‬صـ‪.647-646‬‬
‫(‪" )7‬صحقح مسؾم" ـتاب صالة ادساؾرين وؿْصها‪ ،‬ر‪ ،1887 :‬صـ‪.776‬‬
‫‪432‬‬
‫‪144‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬ےس‪:‬اچب‪:‬ایل‪:‬اجےئ‪:‬اگ!"۔‬
‫"وسرۂ‪:‬فہک"‪:‬یک‪:‬ادتبایئ‪:‬دس‪42:‬آایت‪:‬اید‪:‬رکےل‪:،‬وہ ّ ا‬
‫وسرۂ‪:‬فہک‪:‬یک‪:‬آرخی‪:‬دس‪:‬آایت‬
‫ف‪ ،‬ـَاك َْت َف ُه‬‫روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬من َؿر َأ شور َة ا ْفؽَف ِ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫ات ِمن ِ‬‫ؼ آي ٍ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫آخ ِر َها‪ُ ،‬ث جم‬ ‫ْ‬ ‫كُور ًا َي ْو َم ا ْفؼ َقا َمة م ْن َم َؼامه إِ َػ َم جؽ َة‪َ ،‬و َم ْن َؿ َر َأ بِ َع ْ ِ َ‬
‫ُض ُه!»(‪":)1‬وج‪:‬وکیئ‪":‬وسرۂ‪:‬فہک"‪:‬زپےھ‪:،‬وت‪:‬وہ‪:‬ربو ِز‪:‬ایقتم‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬‬‫َخ َر َج افدج جج ُال َِل ْ َي ُ ج‬
‫ئ‬
‫ےیل‪:‬واہں‪:‬ےس‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬م اکہ‪ّ:‬رکمہم‪:‬کت‪:‬یک‪:‬اسمتف‪:‬انتج‪:‬ونر‪:‬یہ‪:‬ونر‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬اور‪:‬وج‪:‬اِس‪:‬وسرت‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬الکن‪:،‬وت‪:‬اےس‪:‬ھچک‪:‬اصقنؿ‪:‬ںیہن‪:‬اچنہپ‪:‬ےکس‪:‬اگ!"۔‬
‫یک‪:‬آرخی‪:‬دس‪42:‬آایت‪:‬زپےھ‪:،‬رھپ‪:‬ارگ ّ ا‬
‫دجاؽ‪:‬ےس‪:‬اقمےلب‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬املسمونں‪:‬اک‪:‬زپاؤ‬
‫ّ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬اقمہلب‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬املسمونں‪:‬اک‪:‬زپاؤ‪ِ :‬دقشم‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات‪:‬ذی‪:‬واقر! ّ ا‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبدرداء ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪:،‬‬ ‫ےک ‪:‬رقبی ‪ُ :‬‬
‫"غوہط" ‪:‬ےک ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپ ‪:‬وہاگ‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫غ َي ْو َم ا َد ْؾ َح َؿ ِة‬
‫اط ا ُد ْس ِؾ ِؿ َ‬
‫روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ جن ُؾ ْس َط َ‬
‫(‪)7‬‬
‫افّا ِم!»‬ ‫ب َم ِديـ ٍَة ُي َؼ ُال ََلَا ِد َم ّْ ُق‪ِ ،‬م ْن َخ ْ ِر َمدَ ِائ ِن ج‬
‫بِا ْف ُغو َض ِة‪ ،‬إِ َػ َجاكِ ِ‬
‫"(دجؽ‪:‬ےس)‪:‬گنج‪:‬ےک‪َ :‬دوراؿ‪:‬املسمونں‪:‬اک‪:‬زپاؤ‪:،‬رہشِ‪ِ :‬دقشم‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬اجبن‪ُ :‬‬
‫"غوہط"‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ّا‬
‫اقمؾ‪:‬رپ‪:‬وہاگ‪:،‬اور‪ِ :‬دقشم‪:‬اشؾ‪:‬ےک‪:‬رہشوں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬رتہبش نی‪:‬رہش‪:‬ےہ!"۔‬
‫‪:‬سُ د ان‪:‬عن ٰیس ی ‪: D‬املسمونں‪:‬‬
‫‪:‬رضحت ّ ی ِ‬
‫ِ‬ ‫آامسؿ‪:‬ےس‪:‬انزؽ‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪،‬‬
‫(‪" )1‬ادعجم األوشط" باب األفف‪ ،‬من اشؿه أْد‪ ،‬ر‪.177/7 ،1022 :‬‬
‫مستدرك احلاـم" ـتاب ؾضائل افؼرآن‪ ،‬ذـر ؾضائل ُشور وآي‬ ‫َ‬ ‫و"‬
‫صحقح ظذ‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫متػرؿة‪ ،‬ر‪ .727/1 ،7477 :‬و ؿال احلاـم‪" :‬هذا‬ ‫ّ‬
‫رشط مسؾم وِل َيرجاه‪ .‬ورواه شػقان افثوري‪ ،‬ظن أيب هاصم ؾلوؿػه"‪.‬‬
‫(‪" )7‬شـن أيب داود" باب ِف ادعؼل من ادالحم‪ ،‬ر‪ ،0798 :‬صـ‪.640‬‬
‫‪433‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪141‬‬
‫‪:‬دجاؽ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬رکشل ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬اہجد ‪:‬رفامںیئ ‪:‬ےگ‪: ،‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اسھت ‪:‬لم ‪:‬رک‪ّ ،‬‬
‫املسمونں‪:‬وک‪:‬حتف‪:‬بیصن‪:‬وہیگ۔‬
‫َد ّجاؽ‪:‬اک‪ :‬نہمت‬
‫ریمے ‪:‬زبروگ‪: ،‬دووتس ‪:‬اور ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رقآؿ ‪:‬ودحثی ‪:‬یک ‪:‬امیلعتت ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب‪:،‬‬
‫ب ‪:‬ایقتم ی‪:‬ںي ‪:‬آامسؿ ‪:‬ےس ُ‪ُ:‬وؽ ‪:‬رفامںیئ‪:‬‬ ‫رضحت ِی د عن یس‬
‫‪:‬سان ‪ ٰ :‬ی ‪: D‬زدنہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اور ‪:‬رُق ِ‬ ‫ِ ُّ‬
‫ےگ۔ ‪:‬آپ ‪: D:‬ہن ‪:‬دخا ‪:‬ںیہ ‪:‬ہن ‪:‬دخا ‪:‬ےک ‪:‬ےٹیب‪: ،‬ہکلب ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےک ‪:‬ربزگدیہ ‪:‬دنبے ‪:‬اور‪:‬‬
‫روسؽ ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬آپ ‪: D:‬بج ‪:‬دوابرہ ‪:‬رشتفی ‪:‬الںیئ ‪:‬ےگ‪: ،‬بت ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬االسؾ ‪:‬یک‪:‬‬
‫ نرط‪:‬ڑلںی‪:‬ےگ‪:،‬بیلص‪:‬وتڑ‪:‬دںی‪:‬ےگ‪:،‬زنخزی‪:‬وک‪:‬لتق‪:‬رکںی‪:‬ےگ‪:ِ :،‬جہی‪:‬وموقػ‪:‬رک‪:‬ںی‪:‬ےگ‪:،‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬وک‪:‬لتق‪:‬رکںی‪:‬ےگ(‪)4‬۔‬
‫اور ّ ا‬
‫اہلل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬ےن‪:‬آپ‪:D:‬وک‪:‬ااسی‪:‬دنلب‪:‬اقمؾ‪:‬ورمہبت‪:‬اطع‪:‬رفامای‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬آپ‪:‬‬
‫‪ D‬بج ‪:‬هب ‪:‬یسک ‪:‬اےسی ‪:‬اکرف ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ےس ‪:‬زگرںی ‪:‬ےگ‪: ،‬سج ‪:‬ےک ‪َّ:‬دقمر ی‪:‬ںي ‪:‬اامیؿ‪:‬‬
‫َي هل فِؽَاؾِ ٍر َ ِ‬
‫َيدُ‬ ‫ںیہن‪: ،‬وہ ‪:‬وںیہ ‪:‬رَم ‪:‬اجےئ‪:‬اگ۔ ‪:‬روسؽ اہلل‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬ؾ َال َ ِ‬
‫ُ‬
‫يح َك َػ ِس ِه إِ جٓ َم َ‬
‫ات‪َ ،‬و َك َػ ُس ُه َيـْت َِفي َح ْق ُث َيـْت َِفي َض ْر ُؾ ُه»(‪" )7‬رضحت ‪ٰ:‬یسیع‪:‬‬ ‫ِر َ‬
‫‪: D‬ےسیج ‪:‬یہ ‪:‬یسک ‪:‬اکرف ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ےس ‪:‬زگرںی ‪:‬ےگ‪: ،‬آپ‪:‬یک ‪:‬اسسن ‪:‬یک ‪:‬وخوبش ‪:‬ےتچنہپ ‪:‬یہ ‪:‬وہ‪:‬‬
‫‪D‬یک‪:‬اسسن‪:‬یک‪:‬وخوبش‪:،‬آپ‪:‬یک‪:‬دحِ‪:‬اگنہ‪:‬کت‪:‬یتلیھپ‪:‬وہ‪:‬یگ"۔‬ ‫‪:‬‬ ‫رَماجےئاگ‪:،‬اور‪:‬آپ‪:‬‬
‫رضحت‪:‬دّیسان‪:‬عن یسیٰ ‪:D‬رپ‪:‬زپے‪:‬یگ‪:،‬وہ‪:‬ےنلھگپ‪:‬ےگل‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫دجاؽ‪:‬یک‪:‬رظن‪:‬وجیہن‪:‬‬
‫ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اب ـ ََام َي ُذ ْو ُب ادْ ْؾ ُح ِِف ادْاء»‬
‫(‪)7‬‬
‫‪:‬اجؿ‪:‬رتمح ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬ذ َ‬ ‫اگ‪ٰ ،‬یفطصم ِ‬
‫مؾخص ًا‪.‬‬
‫(‪" )1‬شـن أيب داود" باب خروج افدج ججال‪ ،‬ر‪ ،0770:‬صـ‪ّ ،647‬‬
‫(‪" )7‬صحقح مسؾم" ـتاب افػتن وأرشاط افساظة‪ ،‬ر‪ ،7777 :‬صـ‪.1771‬‬
‫(‪ )7‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪ ،7778 :‬صـ‪.1720‬‬
‫‪434‬‬
‫‪144‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫دجؽ‪:‬اس‪:‬رطح‪:‬ےلھگپ‪:‬اگ‪:‬ےسیج‪:‬کمن‪:‬اپین‪:‬ںیم‪:‬اتلھگپ‪:‬ےہ"۔‬
‫" ّا‬
‫وہ ‪:‬ےنچب ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬آپ ‪: D:‬ےس ‪ُ :‬دور ‪:‬اھبےنگ ‪:‬یک ‪:‬وکشش ‪:‬رکے ‪:‬اگ‪: ،‬رضحت‪:‬‬
‫ِ‬
‫سان ‪:‬عن یسیٰ ‪ D‬اُس ‪:‬نی ‪:‬اک ُ‬
‫‪:‬اعتق ‪:‬رفامںیئ ‪:‬ےگ‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬تیب ‪:‬ادقملس ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ّ ِی ُ د‬
‫رقبی‪"ُ :،‬لد"‪:‬انیم‪:‬اکی‪:‬یتسب‪:‬ےک‪:‬دروازےرپ‪:‬اُےس‪:‬ڑکپ‪:‬ںیل‪:‬ےگ‪:،‬اور‪:‬وںیہ‪:‬زینے‪:‬ےک‪:‬وار‪:‬‬
‫ےس ‪:‬اُےس ‪:‬الہ ‪:‬رفامںیئ ‪:‬ےگ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ ‪�:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬اتدجا ِر‪:‬‬
‫راستل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬ي ْل ِِت ادْ ِسقح ِمن ِؿب ِل ادْ ْ ِ ِ ِ‬
‫ُه ُت ُه‬
‫ؼق‪ ،‬ج‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ‬
‫افّا ِم‪،‬‬‫ف ادْ َال ِئ َؽ ُة َو ْج َف ُه ِؿ َب َل ج‬ ‫ادَ ِديـَ ُة‪َ ،‬حتجى َيـ ِْز َل ُد ُب َر ُأ ُح ٍد‪ُ ،‬ث جم ت ْ ِ‬
‫َْص ُ‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬رشمؼ ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪(:‬ینعی ‪:‬ورُااسؿ) ‪:‬ےس ‪:‬آےئ ‪:‬اگ‪: ،‬اس‪:‬‬ ‫َو ُهـَاف ِ َك َ ُّْيؾِ ُك»(‪" )1‬حیسمِ ّ ا‬
‫ ِ‪:‬‬
‫اک‪:‬ارادہ‪:‬دمہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬اک‪:‬وہاگ‪:،‬یّتح‪:‬ہک‪:‬لبجِ‪:‬اُدح‪:‬ےک‪:‬ےھچیپ‪:‬اُرتے‪:‬اگ‪:،‬رھپ‪:‬رفےتش‪:‬اس‪:‬اک‪:‬لم ‪ِ :‬‬
‫اش ‪:‬ؾیک‪:‬رطػ‪:‬ریھپ‪:‬دںی‪::‬ےگ‪:،‬اور‪:‬وہ‪:‬وںیہ‪:‬الہ ‪:‬وہاگ!"۔‬
‫اکی ‪:‬اَور ‪:‬رواتی ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪َ « :‬ؾ َق ْط ُؾ ُب ُه َحتجى ُيدْ ِر َـ ُه بِ َب ِ‬
‫اب " ُفد"‪،‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬عن یسیٰ ‪ ّ : D‬ا‬
‫دجؽ ‪:‬اک ‪:‬اھچیپ ‪:‬رکںی ‪:‬ےگ‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬اےس‪:‬‬ ‫َؾ َق ْؼ ُت َؾ ُه»(‪ِ " )7‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫ابب ُ"لد"‪:‬ںیم‪:‬اپںیئ‪:‬ےگ‪:،‬وت‪:‬وںیہ‪:‬اےس‪:‬لتق‪:‬رک‪:‬دںی‪:‬ےگ"۔‬ ‫ِ‪:‬‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬دیجم‪:‬ںیم‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬وہج‬
‫دجاؽ‪:‬اک‪:‬ذرک ِ‬
‫ّ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬ضعب ‪:‬رضحات ‪:‬اک ‪:‬انہک ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ااحدثیِ ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬ۂنتف‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬دیجم‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬‬
‫خی‪:‬ااسنتین‪:‬اک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ڑبا‪:‬ہنتف‪:‬رقار‪:‬دای‪:‬ایگ‪:‬ےہ‪:،‬رھپ ِ‬
‫دجؽ‪:‬وک‪:‬اتر ِ‬
‫ّا‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" ـتاب احلج‪ ،‬ر‪ ،7721 :‬صـ‪.279‬‬

‫افدجال‪ ،‬ر‪ ،7704 :‬صـ‪.210‬‬‫ّ‬ ‫(‪" )7‬شـن افسمذي" باب ما جاء ِف ؾتـة‬
‫صحقح ؽريب‪ ٓ ،‬كعرؾه ّإٓ من‬
‫ٌ‬ ‫حسن‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫]وؿال أبو ظقسى[‪" :‬هذا‬
‫حديث ظبد افرْن بن يزيد بن جابر"‪.‬‬
‫‪435‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪146‬‬
‫ویکں‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:‬ایگ؟‪:‬ضعب‪:‬الہِ‪:‬ملع‪:‬ےن‪::‬اس‪:‬اضاراض‪:‬ےک‪::‬وجاب‪:‬ںیم‪:،‬وسرۃ‪:‬اال ماؾ‪:‬یک‪:‬آتی‪:‬‬
‫وطب ِر ‪:‬دلیل ‪:‬شیپ ‪:‬یک‪: : ،‬ہک ‪:‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬لَه َنْوُرُظْنَي ۤاَّلِا ْنَا ُمُهَيِتْاَت‬
‫ُةَكِٕىٰٓلَمْلاْوَاَيِتْاَيَكُّبَرْوَاَيِتْاَيُضْعَبِتٰيٰاَكِّبَرَمْوَيْيِتْاَيُضْعَبِتٰيٰاَكِّبَرْنََ‬
‫اًسْفَن اَهُناَمْيِا ْمَل ْنُكَت ْتَنَمٰا ْنِم ُلْبَق ْوَا ْتَبَسَك ْۤيِف اَهِناَمْيِا اًرْيَخ ِلُق اْۤوُرِظَتْنا اَّنِا‬
‫َنْوُرِظَتْنُم﴾(‪" )1‬وہ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬سک‪:‬زیچ‪:‬اک‪:‬ااظتنر‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ؟‪:‬ہک‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬رفےتش‪:‬‬
‫آںیئ‪: ،‬ای ‪:‬ریتا ‪:‬رب ‪:‬آےئ‪: ،‬ای ‪:‬ریتے ‪:‬رب ‪:‬یک ‪:‬وکیئ ‪:‬اشنین ‪:‬آےئ‪: ،‬سج ‪:‬دؿ ‪:‬ریتے ‪:‬رب ‪:‬یک ‪:‬وکیئ‪:‬‬
‫اشنین‪:‬آےئ‪:‬یگ‪:،‬یسک‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬اس‪:‬اکاامیؿ‪:‬افدئہ‪:‬ہن‪:‬دے‪:‬اگ‪:،‬وج‪:‬اُس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬اامیؿ‪:‬ہن‪:‬الای‪:‬اھت‪:،‬‬
‫ای‪:‬اےنپ‪:‬اامیؿ‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬یکین‪:‬ہن‪:‬امکیئ‪،:‬یھ‪:،‬ہہک‪:‬دےیجی‪:‬ہک‪:‬ااظتنر‪:‬رکو‪ً:،‬انیقی‪:‬مہ‪:‬یھب‪:‬رظتنم‪:‬ںیہ!"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬نج ‪:‬اشنوینں ‪:‬اک ‪:‬ذرک ‪:‬اس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬ایک ‪:‬ایگ ‪:‬ےہ‪:،‬‬ ‫‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬یھب ‪:‬اکی‪:‬‬
‫اکی ‪:‬دحثی ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬ومضمؿ ‪:‬ےس ‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬اؿ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ّ ا‬
‫اشنین ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی ُ د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ ‪�:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬
‫ث إِ َذا َخ َر ْج َن‪َ َٓ ،‬يـْ َػ ُع َك ْػس ًا إِ َيام ُِنَا َِل ْ َت ُؽ ْن آ َمـَ ْت ِم ْن‬
‫اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬ث َال ٌ‬
‫س ِم ْن َم ْغ ِر ِ َِبا‪،‬‬
‫افّ ْؿ ِ‬ ‫وع ج‬ ‫ِ‬
‫َؿ ْب ُل‪َ ،‬أ ْو ـ ََس َب ْت ِِف إِ َيامِنَا َخ ْر ًا‪ُ )1( :‬ض ُؾ ُ‬
‫ض»(‪" )7‬نیت‪: 4‬اشناینں ‪:‬بج ‪:‬ومندار ‪:‬وہ‪:‬‬ ‫(‪َ )7‬وافدج جج ُال‪َ )7( ،‬و َدا جب ُة ْاألَ ْر ِ‬
‫اجںیئ‪: ،‬وت ‪:‬رھپ ‪:‬یسک ‪:‬وک ‪:‬اب ‪:‬اامیؿ ‪:‬الان ‪:‬افدئہ ‪:‬ںیہن ‪:‬دے ‪:‬اگ‪: ،‬وج ‪:‬ےلہپ ‪:‬ےس ‪:‬اامیؿ ‪:‬ہن ‪:‬الاکچ ‪:‬وہ‪: ،‬ای‪:‬‬
‫اےنپ ‪:‬اامیؿ ‪:‬ںیم ‪:‬الھبیئ ‪:‬ہن ‪:‬امکیئ ‪:‬وہ‪: ،‬وہ ‪:‬اشناینں ‪:‬ہی ‪:‬ںیہ‪: )4(: :‬وسرج ‪:‬اک ‪:‬رغمب ‪:‬ےس ‪:‬انلکن‪:،‬‬
‫دجؽ‪:‬اک‪:‬ورُوج‪:)4( ،‬اور‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬ولخمؼ‪(:‬داۃبُ‪:‬االرض)‪:‬اک‪:‬انلکن"۔‬
‫(‪ ّ )2‬ا‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،8‬األكعام‪.128 :‬‬

‫(‪" )7‬صحقح مسؾم" ـتاب اإليامن‪ ،‬ر‪ ،798 :‬صـ‪.79‬‬
‫‪436‬‬
‫‪147‬‬ ‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬واحض‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬اک‪:،‬یقیقح‪:‬ملع‪:‬‬ ‫‪:‬دجؽ‪:‬اک‪:‬ذرک ِ‬ ‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ! ّ ا‬
‫ِ‬
‫وت ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ےہ‪: ،‬رگم ‪:‬دع ِؾ ‪:‬ذرک ‪:‬ںیم ‪:‬تمکحِ ‪:‬ایہٰل ‪: :‬اشدی‪: ،‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬یک ‪َ :‬اتیمہ ‪:‬وک‪:‬‬
‫اُاجرگ‪:‬رکان‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬ےسیج‪:‬اشدی‪:‬دشہ‪:‬زاین‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رمج‪:‬یک‪:‬زسا(‪:،)4‬ریغ‪:‬اشدی‪:‬دشہ‪:‬زاین‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬وکڑوں‪:‬ےک‪:‬العوہ‪:‬الجوینط‪:‬یک‪:‬زسا(‪:،)2‬وھپیھپ‪:‬یجیتھب‪:‬اور‪ :‬نہل‪:‬اھبیجن‪:‬وک َ ی‪:‬ب‪:‬وتق‪:‬‬
‫اکنح ‪:‬ںیم ‪:‬رےنھک ‪:‬یک ‪:‬رُحتم ‪: :‬اکذرک(‪: )4‬رصػ ‪:‬ااحدثیِ ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪: ،‬ابلکل ‪:‬اےسی ‪:‬یہ‪:‬‬
‫دجؽ‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬یھب‪:‬واحض‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬رصػ‪:‬ااحدثیِ‪:‬ابمرہک‪:‬ںیم‪:‬آات‪:‬ےہ‪:،‬ذٰہلا‪:‬سج‪:‬رطح‪:‬مہ‪:‬درگی‪:‬‬
‫ّا‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬‬
‫یئک‪:‬اسملئِ‪:‬رشہیع‪:‬وک‪:‬رصػ‪:‬ااحدثیِ‪:‬ابمرہک‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‪:‬میلست‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:،‬ایس‪:‬رطح‪ ّ :‬ا‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬‬
‫ےس ‪ :‬قلعت ‪:‬اُومر ‪:‬رپ ‪:‬یھب ‪:‬اامیؿ ‪:‬رانھک ‪:‬مہ ‪:‬رپ ‪:‬الزؾ ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬ااحدثیِ ‪:‬ابمرہک ‪:‬اہجں ِ‬
‫اپ ‪:‬ےک ‪:‬اَاکحؾ ‪:‬یک ‪:‬ریسفت ‪:‬ورشح ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬وںیہ ‪:‬ضعب ‪:‬اےسی ‪:‬اسملئ ‪:‬یھب ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکیت‪:‬‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬وموجد‪:‬ںیہن۔‬
‫ںیہ‪:،‬نج‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬اظبرہ ِ‬
‫‪:‬دجاؽ‪:‬ےس‪:‬انپہ‪:‬یک‪:‬داع‬
‫ۂنتف ّ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬نَم! ‪:‬ۂنتف ّ‪:‬دجاؽ ‪:‬ےس ‪:‬انپہ ‪:‬بلط ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬ںیمہ ‪:‬اہلل ‪:‬رب‪:‬‬
‫ِ‬
‫ااعلنیمل‪:‬ےک‪:‬وضحر‪:‬داعوگ‪:‬ر ان‪:‬اچےیہ؛‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬امہرے‪:‬ایپرے‪:‬آاق‪:‬ﷺ یک‪:‬تّنس‪:‬اور‪:‬میلعت‪:‬‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬ویں‪:‬انپہ‪:‬اماگن‪:‬رکےت‪:‬ےھت‪َ « :‬أ ُظو ُذ بِ َك‬ ‫‪:‬اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ ۂنتف ّ ا‬ ‫ےہ‪ٰ:،‬یفطصم ِ‬
‫‪:‬دجؽ‪:‬ےس‪:‬ریتی‪:‬انپہ‪:‬اماتگن‪:‬وہں!"۔‬ ‫ِم ْن ؾِ ْتـ َِة افدج جج ِ‬
‫ال!»(‪" )0‬اے‪:‬اہلل‪:‬ںیم‪:‬ۂنتف ّ ا‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬ـتاب احلدود‪ ،‬ر‪ ،0010 :‬صـ‪.724 ،709‬‬

‫(‪" )7‬صحقح افبخاري" ـتاب افّفادات‪ ،‬ر‪ ،7609 :‬صـ‪.079‬‬
‫(‪ )7‬ادرجع كػسه‪ ،‬ـتاب افـؽاح‪ ،‬ر‪ ،2149 :‬صـ‪.910‬‬
‫افتّفد‪ ،‬ر‪ ،980 :‬صـ‪.124‬‬
‫ّ‬ ‫(‪" )0‬شـن أيب داود" باب ما يؼول بعد‬
‫‪437‬‬
‫َد ّ اجؽ‪:‬اور‪:‬رقب‪:‬ایقتم‬ ‫‪148‬‬
‫داع‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬ےک ‪:‬ہنتف‪: ،‬اسفد ‪:‬اور‪:‬‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬اور ‪:‬امہری ‪:‬آےن ‪:‬وایل ‪:‬ولسنں ‪:‬وک ‪:‬یھب‪ ّ ،‬ا‬
‫ش‬
‫ُشور ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفام‪: ،‬اامیؿ ‪:‬یک ‪:‬السیتم ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬امہرا ‪ :‬نہمت ‪:‬ابریخل ‪:‬وہ‪ ّ ،‬ا‬
‫‪:‬دجؽ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬یک‪:‬‬
‫ریَپوی ‪:‬رکےن ‪:‬واولں‪:‬وک ‪:‬تسین‪:‬وانوبد ‪:‬رفام۔‪:‬ںیمہ امتؾ‪:‬رفاضئ‪:‬وواابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:،‬نسحب‪:‬‬
‫ووخیب ‪:‬ااجنؾ ‪:‬دےنی ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬لخب‪:‬ووجنکیس ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفام‪: ،‬وخس ‪:‬ےس‪:‬رغوں‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫اتحموجں‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪438‬‬
 ‫‪934‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬

‫االسلاهرویرپےک ُ‬
‫انتظرںیموعرتیکآزادی‬
‫(ۃعمجاابمرک‪۱۱:‬ذهادعقلہ‪۱99۱‬ھ‪0303/30/33-‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِل ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب هارتحال ےس ُدرهد‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬ ‫هم ِّ‬ ‫هالسلاکذنراہنشیپےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫االسلیکآدمےسلبقوعرتیکاحتلِزار‬
‫امرتحمل!االسلیکآدمےسلبق‪،‬اناس تی مله متیک یّکںیم ِسِر ی‪،‬یھ‪،‬‬
‫ربادر ِ‬
‫رہرطفاہجتلاکاٹھگوٹپادنریھااھچای وہااھت‪،‬لتقهاغررگتیاکابزاروخبرگلاھت‪،‬وکیئ‬
‫ف انزک‬ ‫رُپاسم احك ںیہن اھت۔ اےسی احالت ںیم اعُمرشے یک زمکهر رتنی ِصن ِ‬
‫یسک اک ِ‬
‫وعرتیھبوفحمظںیہن‪،‬یھ‪،‬اہجتلےکاُس َدهرںیموعرتیکتیثیحیسنجنیکستےک‬
‫اساممےسزایدہںیہن‪،‬یھ‪،‬ولظملوعرتیئکولوگںیکراتحاکاساممےننبرپوبجمر‪،‬یھ۔‬
‫رصفیہیںیہن‪،‬ہکلبہچب اداوہے یکوصرتںیم‪،‬ےچبےکابپیکنییعت‬
‫اک رطہقی یھب ڑبا بیجع اھت‪ ،‬ےچب یک امں ای وکیئ امرہ ایقہف انشس‪ ،‬وعرت اےنپ َنوومولد ےچب‬
‫ےکاعضاءاهرلکشهوصرتهریغہدھکیرک‪،‬سجرمدیکرطفااشرہرکیت‪،‬ه یاسےچب‬
‫اکابپّوصتررکایلاجات۔ایسرطح ّای ِلاموہاریںیمیھبوعرتےکاسھتااہتنیئوتنیہ‬
‫‪439‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪993‬‬
‫آزیم ُُسوک ربات اجات‪ ،‬وعرت وک امران انٹیپ‪،‬اےس اےنپ وجےت یک ونک ربارب انھجمس‪،‬اهر ارث‬
‫هرتشیب اعُمالمت ںیم اس یک قح یفلت رکےک اینپ اَان وک نیکست اچنہپان‪ ،‬رَمد یک اشم ّوصتر یک‬
‫اجیت‪،‬تیثیحبامں‪،‬ویبی‪،‬یٹیباهرنہب‪،‬وعرتاکوکیئّزعمزاقملهرمہبتںیہناھت۔‬
‫زعزیام نَم! َده ِر اجتیلہ ںیم وخانیت وک‪ ،‬ابلکل ریقح درہج اک احلم ایخك ایک‬
‫ِ‬
‫اجاتاھت‪،‬یسکےک رھیٹیبیکهالدتیاہ ت یبویعبابت یتھجماجیت‪،‬یھ‪،‬اُس یچاکهاد‬
‫رقآم اپک ںیم َده ِر‬
‫امرے رشل ےک‪ ،‬دم رھب ولوگں ےس ہنم اپھُچےئ رھپات راتہ۔ ِ‬
‫اجتیلہےکاسرظنمیک اّکعیسویںیکیئگےہ‪َ﴿ :‬واَذِاَرِّشُبْمُهُدَحَاىٰثْنُاْلاِبَّلَظ‬
‫ٗهُهْجَوو اًّدَوْسُهَك َومْيِظٌۚ‪ ۰۰۵۸‬ىٰراَوَتَيَنِمِمْوَقْلاْنِمِءْٓوُساَمَرِّشُبٖهِبؕ‪ٗ١‬هُكِسْمُيَاىٰلَع‬
‫ٍنْوُهْمَاٗهُّسُدَييِفِباَرُّتلاؕ‪١‬اَلَاَءٓاَساَمَنْوُمُكْحَي﴾(‪" )1‬بجامںیمیسکوکیٹیبوہے‬
‫یکوخربخشی دیاجیتےہ‪،‬وتدمرھباُساکہنماکالراتہےہ‪،‬اهرهہہصغاھکاتےہ‪،‬ولوگں‬
‫ش‬ ‫سچ‬
‫ےس ُھپستارھپاتےہ‪،‬اس ِبرتیکربایئےکببس‪،‬ایکاےس ِذتّلےکاسھترےھکاگ؟‬
‫ایاےسیٹمںیم َدابدےاگ؟ارےتہب یرُبامکحاگلےتںیہ!"۔‬
‫ریمےزعزیاھبویئ!ذراوس چنےہکوجاعُمرشہاینپویٹیبںوکزدنہ َدروگررکاتوہ‪،‬‬
‫هہ وعرت وک وکیئ ّزعمز اقمل هرمہبت ےسیک داتی؟ ارغلض رفک هرشک یک رگد ےس اَےٹ اُس‬
‫اعُمرشے ںیم وکیئ یھب صخش‪ ،‬زمکهر‪ ،‬ےبسب اهر ولظمل وعرت یک داد َریس‪ ،‬اهر اُس‬
‫ےک قح ںیمآهاز دنلب رکے ےک ےیل ایتر ںیہن اھت‪ ،‬اےسی ِدرگوگں احالت ںیم االسل اک‬
‫اجم رتم ﷺ‬
‫وسرج ولطع وہات ےہ‪ ،‬مل ه مت ےک ابدك ٹھ ںیہ‪ ،‬اهر ٰیفطص ِ‬
‫وعرتوکسعتهارتحالےکاسدنلباقملرپالڑھکارکےتںیہ‪،‬سجاک َده ِراجتیلہںیم‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،14‬النحل‪.59 ،58 :‬‬

‫‪440‬‬
 ‫‪99۱‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫یسکوعرتےّوصتریھبںیہنایکوہاگ!۔‬
‫آزادئوسناںاکرغمیبرظنہیاهراُسیکتقیقح‬
‫دي االسل ے وعرت وک تیثیحب امں‪ ،‬نہب‪ ،‬ویبی اهر‬
‫زعزیام رگایم دقر! ِ‬
‫ِ‬
‫یٹیب سج دقر سعت هارتحال ےس ونازا‪ ،‬اُس یک اثمك داین اک وکیئ ذمبہ‪ ،‬کلم‪،‬‬
‫وقحق وسناں ےک ےیل اکل رکے هایل انی‪ ،‬یج‪ ،‬اهز (‪ )NGOs‬ات‬ ‫جور ت‪ ،‬ای ِ‬‫ُ ہ‬
‫ایقتم شیپ ںیہن رک ںیتکس!۔ آج انل یاہد رتیق ایہتف ویریپ اممکل‪ ،‬آزادئ وسناں اک‬
‫ڈڈنھهرا ےتٹیپ ںیہن ےتکھت‪ ،‬ہکلب اس یک آڑ ںیم االسیم امیلعتت رپ دیقنت اک وکیئ ومعق اہھت‬
‫( ‪Freedom of‬‬ ‫ےس ںیہن اجے دےتی! ہکبج ویرپ ےسج آزادئ وسناں‬
‫رگدااتن ےہ‪ ،‬هہ امہرے زندکی احفیش اهر ےبایحیئ ےہ۔ اہلل رب‬ ‫‪)women‬‬

‫ااعلنیملاملسمونںوکاسےسآاگ یدےتیوہےئ‪،‬اسیکامم تعےلہ یامامہ اےہ‪،‬‬

‫اراش ِد ابری اعتٰیل ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َنْيِذَّلا َنْوُّبِحُي ْنَا َعْيِشَت ُةَشِحاَفْلا يِف َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُهَل‬
‫ٌباَذَع ٌمْيِلَاۙ‪ ١‬يِف اَيْنُّدلاَوِةَرِخٰاْلاؕ‪َ١‬وُهّٰللاُمَلْعَيَوْمُتْنَا اَل َنْوُمَلْعَت﴾(‪" )1‬هہ ولگ وج‬
‫اچےتہںیہہک املسمونں ںیم ےب ایحیئ ےلیھپ‪،‬اُمےک يل داین اهرآرخت ںیم دردانک‬
‫ذعابےہ‪،‬اهراہللاجاتنےہاهرمتںیہناجےتن!"۔‬
‫زعزیام رگایم! ارگ آپ رظنبِ اغرئ َده ِر اجتیلہ‪ ،‬اهر ویرپ ےک وموجدہ رط ِز‬
‫ِ‬
‫زدنیگ اک اجزئہ ںیل‪ ،‬وت آپ رپ ہی تقیقح آاکشر وہ اجےئ یگ‪ ،‬ہک احہیل ویریپ رط ِز زدنیگ‪،‬‬
‫َده ِر اجتیلہ ی یک اکی دجدی لکش ےہ‪ ،‬سج رطح َده ِر اجتیلہ ںیم وعرت مل ه مت یک‬
‫ یّکںیم ِسِ ر ی ‪،‬یھ‪ ،‬ایس رطح ویرپآجاُےس ذہتبیهدمتّم‪،‬اَالخایقتاهرا ِ‬
‫َاکحل‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،18‬النور‪.19 :‬‬

‫‪441‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪990‬‬
‫رشتعیےسآزادیاکالچلدےرک‪،‬اعُمرشیت ِذتّلےسدهاچررکراہےہ‪،‬آزادئوسناں‬
‫اهر رَمدهں ےک اشہن اشبہن ےنلچ ےک درفلبی ویریپ رعنهں ے‪ ،‬وعرت وک رھ یک‬
‫اچردویاری ےس اکنك رک‪ ،‬ڈاسن بلک (‪ )Dance Club‬اهر مسج امهیش ےک ا ّڈهں‬
‫کت اچنہپ دای‪،‬نشیف ےک انل رپاسیک سعت‪ ،‬تمصعاهر ایحء یک اچدراتر اتر رکےک رھک‬
‫دی‪ ،‬وج وعرت اینپ یفنص زناتک ےک ببس اےنپ وشرہ ےک ےیل راتح هآرال اهر نی‬
‫هوکسم اک ببس ‪،‬یھ‪ ،‬آج ویرپ ے اےس اکل اکج یک نیشم انب رک‪ ،‬اس ےس اس یک‬
‫زناتکنیھچیل‪،‬زیناےسیئکیئکرَمدهںیکوہَساکاکشرانبرکرھکدای!!۔‬
‫ریمےزعزیدهوتس‪،‬اھبویئاهرزبروگ! ویریپاعُمرشہ‪،‬وعرتیکآزادی‪،‬اسیک‬
‫سعت‪ ،‬ارتحال اهر وقحق یک طارط ںیہن اچاتہ‪ ،‬ہکلب اےس آزادئ وسناں ےک انل رپ احفیش‬
‫هےبایحیئےک َددَكںیمدلیکھرک‪،‬وعرتیکسعتهتمصعاهررحتموکاپامكرکان‬
‫اچاتہ ےہ‪ ،‬یہیهہج ےہہک هہ اکی رطف وتوعروتںےک وقحق‪،‬اُم یک اعُمرشیت آزادی‬
‫اهر سعت هارتحال یک ابت رکات ےہ‪ ،‬ہکبج دهرسی رطف یہی ولگ اےنپ رشاب ونیش‬
‫اهر زِان ےک ا ّڈے الچے ےک ےیل‪ ،‬رہ اسك داین رھب ےس زہارهں وعروتں یک رخدی‬
‫هامهتخ اک رکمهہ ددنھہ یھب رکےت ںیہ‪ ،‬اهر ام ےک زندکی ہی وکیئ بویعب لمع یھب‬
‫ںیہنےہ‪،‬ہکلبهہاےسیھباکیمسقیکاجترت یایخكرکےتںیہ۔‬
‫رشابونیشیکرحتم‬
‫اوسفس ہک رشاب هزِان یک ہی دهونں ا ںیتن اهر ربا‪،‬ںاں‪ ،‬آج االسیم اممکل‬
‫ںیمیھب اعل وہیت اج ر ی ںیہ‪ ،‬اید رےیھک!رشاب ونیش انگہِریبکہ‪ ،‬رحالاهر منہجںیم ےل‬
‫اجے هاال اطیشین اکل ےہ! اراش ِد ابری اعتٰیل ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اَمَّنِا ُرْمَخْلا‬
‫‪442‬‬
 ‫‪993‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫َوُرِسْيَمْلا َوَاْلاَو ُباَ َو ٌسْجِر ُماَ ع ْنِّ ِلَم ْيَّشل َتْجاَف ِنٰ َّلَعَل ُهْوُبِ ُ‬
‫َنْوُحِلْفُت﴾(‪" )1‬اے اامیم هاول! رشاب‪ ،‬وُجا‪ ،‬تُب اهر ٔ‬
‫وُجے ےک ریِت الچان اناپک ی‬
‫ںیہ‪،‬اطیشیناکلںیہ‪،‬وتاِمےسےتچبرانہ؛اتہکمتالفحاپٔو!"۔‬
‫اْلَ ْم َر‪َ ،‬و َص ِ‬
‫ار َ ََبا‪،‬‬ ‫روس ِك ارکل ﷺ ے اراشد امامای‪َ « :‬ل َع َن اهللُ ْ‬
‫َن َها‪َ ،‬و َح ِام َل َها‪،‬‬ ‫ِ‬
‫اِص َها‪َ ،‬و ُم ْعت َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َو َشاق َو َها‪َ ،‬و َبائ َع َها‪َ ،‬و ُم ْبتَا َع َها‪َ ،‬و َع َ‬
‫َوادْ ْح ُمو َل َة إ َل ْوه»(‪" )2‬اہلل اعتیل ے تنعل امامیئ‪ ،‬رشاب رپ‪ ،‬اُےس ےنیپ هاےل رپ‪،‬‬
‫الپے هاےل رپ‪ ،‬ےنچیب هاےل رپ‪ ،‬رخدیے هاےل رپ‪ ،‬اےس انبے اهر ےنااے هاےل رپ‪،‬‬
‫اےساُاھٹےهاےلرپ‪،‬اهراسرپسجےکےیلاُاھٹیئاجےئ"۔‬
‫دباکرییکرحتم‬
‫ایس رطح زِان یک رحتم ایبم رکےت وہےئ اہلل رب ااعلنیمل اراشد امامات‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬واَل اوُبَرْقَت ىٰۤنِّزلا ٗهَّنِا َناَك ًةَشِحاَفؕ‪َ ١‬وَءٓاَس اًلْيِبَس﴾(‪" )3‬دباکری ےک اپس‬
‫تماجٔو!ًانیقیهہےبایحیئاهرتہب یرُباراہتسےہ"۔‬
‫ریمے اھبویئ! ویرپ ںیمہ احفیش اهر ےبایحیئ ےک ددك ںیم دانلیکھ اچاتہ‬
‫ےہ! آزادئ وسناں ےک ےیل "ریما مسج ریمی رمیض" ےسیج رعنے ام ےک رطخانک‬
‫زعامئیکاّکعیسرکےتںیہ‪،‬رشمقهرغمبیکرہوعرتوکہیولعملوہاناچےیہ‪،‬ہکہیرعنہ‬
‫اُم یک سعت هارتحال اهر آزادی ےک ےیل ںیہن‪ ،‬ہکلب احفیش هرُعای تی ےک اکرهابر وک رتیق‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،7‬ادائدة‪.99 :‬‬

‫(‪" )2‬شنن أيب داود" باب العصر للخمر‪ ،‬ر‪ ،3674 :‬صـ‪.527‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،15‬بني إرسائول‪.32 :‬‬
‫‪443‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪999‬‬
‫دےنیےکےیلدنلبایکاجراہےہ!یہیهہجےہہکآجاُماکوکیئیھباجتریتااہتشر‪،‬وعرت‬
‫ےک ُهوجدےسطایلںیہنوہات‪،‬آپیسکیھبدرتف‪،‬داکمایرٹکیفیںیمےلچاجےیئ‪،‬رقتًابیرہ‬
‫ہگج اگوکہں (‪ )Customers‬وک وتمہج رکے‪ ،‬اهر ام اک دك ل ُبھاے ےک ےیل‪،‬‬
‫ونوجامڑلویکںوکمینربہنہابلسںیم ڑھکارکدایاجاتےہ‪،‬وگایوعرتہنوہیئ‪،‬اکیوشسیپ‬
‫(‪)Show Piece‬وہرکرہیئگ‪،‬بجاچاہ‪،‬اہجںاچاہ‪،‬ڑھکارکےکامكانبایل!!۔‬
‫ویرپںیمایسیوعروتںوک یسنجوطر رپسکدقررہااسںاهررپاشیں ایکاجات‬
‫ےہ؟ اس اک ادنازہ ویریپ اممکل ںیم وعروتں ےک اسھت وہے هایل‪ ،‬یسنج زایدویتں‬
‫اهرلتقےکهااعقتےسوخبیباگلایاجاتکسےہ!۔‬
‫ویرپںیمآزادئوسناںاهراسےکاتنجئ‬
‫زیام رتحمل! ویرپسجآزادئ وسناںیکابت رکات ےہ‪،‬اس ےک ایھبکن‬
‫زع ِ‬
‫اهر ابتہ نک اتنجئ‪ ،‬رہ اسك زہارهں وخانیت ےک اسھت یسنج زایدیت‪ ،‬امر ٹیپ‪ ،‬دشتّد اهر‬
‫اُم ےک لتق یک وصرت ںیم د این ےک اسےنم آ رےہ ںیہ‪ ،‬اس انل یاہد آزادی ےک ببس‬
‫آجویرپںیموعرتےکاسھتوجھچکوہراہےہ‪،‬ااسیوتاشدی َده ِراجتیلہیکیسکوعرت‬
‫ےکاسھتیھبںیہنوہاوہاگ!۔‬
‫ویریپ امشراییت آسف "ویره اٹیٹس" (‪ )Eurostate‬یک اسك ‪03۱0‬ء ےک‬
‫اَدعاد هامشر ےس ایتر رکدہ روپرٹ ےک اطمقب‪" :‬ویریپ وینین ےک رنک اممکل ںیم ےس‬
‫اماسن‪،‬رجینماهررباطہینںیم‪،‬وعروتںےکلتقیکرشحبسےسدنلبر ی‪،‬اهرامںیم‬
‫یھب اماسن ےلہ ربمن رپ راہ۔ اماسن ںیم اکی اسك ےک َدهرام ‪ 13۱‬وعرںیت لتق یکاجیت‬
‫ںیہ‪ ،‬اهر رباطہین ںیم رہ نیت‪ 3‬ںیم ےس اکی وعرت وک دشتّد اک اشنہن انبای ایگ۔ رجینم ںیم‬
‫‪444‬‬
 ‫‪994‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫‪،383‬رباطہینںیم‪000‬اهرانیپسںیم‪۱۱3‬وعرںیترَمدهںےکاہوھتںلتقوہ ۔ں۔ای‬
‫ںیماسك‪03۱8‬ءےک َدهراملتقوہےهایلوعروتںیکدعتاد‪۱90‬ر ی"(‪)۱‬۔‬
‫رتیک یک وقیم ایلبمس ےک "وعرت رمد ُُمهی َمواعق نشیمک" یک روپرٹ ےک‬
‫اطمقب‪":‬ویریپوینیناممکلںیم‪ ۱4،‬اسك ےسڑبیرہنیت‪3‬وعروتںںیم ےساکی‪،‬‬
‫رَمدهںےکاہوھتںامسجیناییسنجدشتّد اکاسانمرکر یےہ"(‪)0‬۔‬
‫ایس رط ح رعمهف هبی اسٹئ "اڈنڈنپیٹن ارده" ےک اطمقب‪:‬‬
‫" َہہتگرری(‪ )Hungary‬یک ویوینرزیٹس ےک ده زہار ہبلط هاطابلت ےس ےیک ےئگ‪،‬‬
‫ارٹنهویز اهر وساك انومں ےک اتنجئ ہی اظرہ رکےت ںیہ‪ ،‬ہک اس آزادی هاالتخط ےک‬
‫اموحك ںیم‪ 33 ،‬دصیف اطابلت وک یسنج َ ہ رہااسین اک اسانم‪ ،‬اهر ‪ ۱1‬دصیف اطابلت وک یسنج‬
‫دشتّداکاشنہناننبڑپا۔‬
‫ِ‬
‫وصرت احك رهامہین (‪ ،)Romania‬رجینم (‪ ،)Germany‬وپڈنیل‬ ‫یہی‬
‫(‪ ،)Poland‬ڈامنرک (‪ )Denmark‬ںیم یھب اپیئ اجیت ےہ۔ رجینم‬
‫(‪ )Germany‬ںیم وخانیت رپ یسنج دشتّد اهر َ ہہرااسین یک رشح ‪ 48‬دصیف ےہ‪ ،‬ہکبج‬
‫وپڈنیل (‪ )Poland‬ںیم اکی یقیقحت اجزئہ ںیم ہصح ےنیلهایل‪ 94۱ ،‬ںیم ےس ‪88‬دصیف‬
‫وخانیت‪ ،‬دنپرہ‪ ۱4‬اسك یک رم ےک ‪،‬دع‪ ،‬یسک ہن یسک لکش ںیم یسنج َ ہہرااسین اهر دشتّد اک‬
‫ںیم َ ہہرااسین ےک وحاہل ےس ایگرہ وس‬ ‫اکشر رںیہ۔ دینر ڈنیل (‪)Netherlands‬‬

‫وخانیتےسعمجرکدہولعمامتیکرهینشںیم‪ ،‬دمیکرهینشںیمویلگںاهرابزارهںںیم‬

‫(‪" )۱‬ویرهاٹیٹس روپرٹ‪،‬رباےئاسك‪03۱0‬ء"‪https://www.trt.net.tr/ :‬‬

‫(‪")0‬وعرترمد ُُمهی َمواعقنشیمکروپرٹ"‪https://www.trt.net.tr/ :‬‬
‫‪445‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪991‬‬
‫‪49‬دصیفوخانیتوک َ ہہرااسںایکایگ۔‬
‫وخانیت ےک اسھت ہی اایتمزی رهِہی اےسی احالت ںیم اایتخر ایک ایگ ےہ‪ ،‬بج‬
‫وخانیت یک اسکیں امندنئیگ ےک اوصك یک انب رپ‪ ،‬ویریپ اپرٹنمیل ( ‪European‬‬

‫‪)Parliament‬ںیموخانیتیکدعتاد‪38‬دصیف ےہ‪،‬اهروخانیت ویریپاممکلےکیسک‬

‫رہش یک ااظتنہیم ای دعہیل ںیم‪ 33 ،‬دصیف کت امندنئیگ ریتھک ںیہ‪ ،‬نکیل ام امتل َمبص‬
‫رپ وخانیت یک امندنئیگ ےک اب ُهوجد‪ ،‬اعُمرشے‪ ،‬یمیلعت رمازک‪ ،‬اکرهابری اهر ہشیپ‬
‫هاراہن ادارهںںیم‪ ،‬ہناںیہنظفحتالم‪،‬ہنسعتهارتحال‪،‬یتحہکاییسنادامںیمایقدت‬
‫ےک اقمل کت ےنچنہپ هایل وخانیت وک یھب‪ ،‬ویرپ (‪ )Europe‬اهر ارمہکی ( ‪United‬‬

‫‪)States‬یکدحکتیسنج َ ہہرااسیناهرکیحضتاکاشنہناننبڑپاتےہ۔اَدعادهامشراتبےتںیہ‬
‫ہکایسیوخانیتیک‪04‬دصیفآابدی‪،‬یسنجولمحںاکہنرصفاکشر رںیہ‪،‬ہکلبضعباهاقت‬
‫امسجیندشتّد اکیھباکشروہ ۔ں۔هاہںےکاقونمیکاگنہںیمیفنص ُُمهاتےکاب ُهوجد‪،‬رہ‬
‫ہبعشںیموخانیتبصعت‪،‬رفتقیاهرااصحتسكاکاکشرںیہ"(‪)۱‬۔‬
‫دي االسلںیموعرتیکآزادیاهراُسےکوفادئ‬
‫ِ‬
‫رضحات رتحمل! ویریپ رک ےک اقملب‪ ،‬االسیم اظن ِل زدنیگ ںیم‪ ،‬اکی املسمم‬
‫ِ‬
‫طاوتم وک سج دقر آزادی اهر اایتخر احلص ےہ‪ ،‬ویرپ ںیم اس اک رشعِ ریشع یھب ںیہن۔ رہ‬
‫املسممطاوتماچےہهہاشدیدشہوہ‪،‬ایریغاشدیدشہ‪،‬اریموہایرغبی‪،‬ابہغلوہایانابہغل‪،‬هہرہ‬
‫رطحیکرکِ بسهاعُمشےسآزادےہ‪،‬اُےسا ان رھابرالچے‪،‬ابكںوچںوکاپ‪،‬ےن‪،‬اهریمیلعت‬
‫اِرخااجت وپرےرکےےک ےیل‪،‬آدیھآدیھ راتکت ویرنىپ وعروتں ( ‪European‬‬

‫(‪https://www.independenturdu.com )۱‬‬
‫‪446‬‬
 ‫‪990‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫‪ )womens‬یکرطحاکلاکجںیہنرکانڑپات‪ ،‬ہکلباُےسہیمکحےہہک رھںیمآرالهوکسم‬
‫ےسرےہ‪،‬اهراماِرخااجتاکااظتنلاُساکابپ‪،‬اھبیئ‪،‬وشرہایاٹیبرکےاگ!۔‬
‫االسیماعُمرشےیکضعبوخایبں‬
‫ریمےزعزیه! االسل دایناک هادح دنیهذمبہےہ‪،‬سجںیماکی وعرت یک‬
‫َکفاتل‪،‬ینعیاھکےےنیپ‪،‬راہشئ‪،‬العجاعُمہجلاهرمیلعتهریغہیکذہمداریےکےیل‪،‬اچر‬
‫اچررمدوموجدرےتہںیہ‪،‬ارگانابغلےہوتاسیکرپ َهرشابپےکذہمےہ‪،‬ابپہنرےہ‬
‫ش‬
‫وتاھبیئاسذہمداریوکتاھباتےہ‪،‬بجاشدیوہاجےئوت َکفاتلاک ّذّ ََورہرپےہ‪،‬اهر‬
‫ارگدخاوخناہتسابپ‪،‬اھبیئاهروشرہ ںونںه تتاپاج ۔ں‪،‬وتابہیامب ہاٹیبا مالداتیےہ‪،‬‬
‫اهرارگابرفلضهہیھبہنرےہ‪،‬وتاالسل اَالخیقوَطررپویبہوعرتےساکنحرکےک‪،‬اےس‬
‫ئ‬
‫اہسرا دےنی یک میلعت داتی ےہ‪ ،‬وخد وضحر ن رکمی ﷺ ے ویبہ اهر مطلّقہ وخانیت ےس‬
‫ئ‬
‫"امتالمؤونینم"ےکدنلباقملهرمہبتےسونازا!۔‬
‫اشدیرکےک‪،‬اںیہن ّ ہ‬
‫اسےکالعهہاکیاملسممطاوتموک‪،‬انتجالڈایپراهرسعتهارتحالاتلمےہ‪،‬هہ‬
‫ویریپآزادئ وسناںیک ددادہوعرت وکرہزگبیصنںیہن وہاتکس‪،‬االسیماعُمرشے ںیم‬
‫وعرت بجوھچیٹ یچوہیت ےہ‪،‬وتابپاهراھبویئںاکاسراایپراهرتبحم اُےساتلمےہ‪،‬‬
‫املسممابپاےنپوٹیبںیکتبسن‪،‬ویٹیبںےسزایدہایپررکےتںیہ‪،‬اھبیئاینپونہبںرپ‬
‫اجماھچن َهررکےتںیہ‪،‬امیکسعتےکظفاحہ وہےتںیہ‪،‬ذٰہلاوعرتوکاعُمرشےںیم‬
‫یسکرطح اک وخف وسحمس ںیہن وہات؛ویکہکناُےس ہی ولعمل ےہ ہک اس ےک اھبیئ اس یک‬
‫رطفاےنھٹهایلرہیلیماگنہوکوھپڑدںیےگ!اشدیےک‪،‬دعاساکوشرہاُسےکانزرخنے‬

‫‪447‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪998‬‬
‫ااھٹات اهر ایخك راتھک ےہ‪ ،‬اس یک وھچیٹ ڑبی رہ وخاشہ وپری رکے یک وکشش رکات ےہ‪،‬‬
‫ہکبجاملسممطاوتمےکڑباھےپںیماهالداسیکدختمرپامومروہیتےہ۔‬
‫ارغلض زدنیگ ےک یسک یھب ومڑ رپ‪ ،‬املسمم طاوتم ایلیک ںیہن‪ ،‬ہکبج اس ےک‬
‫ربسکعویریپاعُمرشےںیمےنلپڑبےنھهایلوعرتڑبیولظملوہیتےہ‪،‬نپچبںیمامں‬
‫ابپ یک تقفش ےس رحمهل ریتہ ےہ؛ ویکہکن امں اهر ابپ دهونں اکل اکج اهر درتفی‬
‫رصمهایفتےکببس‪،‬ںوچںوککیھٹےسهتقںیہندےاپےت‪،‬اشدیوہاجےئوت رھولی‬
‫اِرخااجتےکفصنےصحیکادایگیئویبیےک ّذّیھبوہیتےہ۔‬
‫ش‬
‫ُ ر‬
‫شِ ےب اہُمر یسیج یسنج آزادی ےک ابثع‪ ،‬وعرت اےنپ وباےئ امڈنی‬
‫(‪ )Boyfriend‬اهررمداینپرگكامڈنی (‪ )Girl friend‬وکزیدناتیمہداتیےہ‪،‬اناجزئ‬
‫اقلعتتراتھکےہ‪،‬اهر اینپویبیوکاسےکاقملهرمہبتیکتیثیحےکاطمقبهتقاهر‬
‫وتہجںیہنداتی‪،‬سجےکابثعایمںویبیاکرہتشاناچویقںاکاکشروہرکرناجاتےہ‪ ،‬اهر‬
‫رھپ َنوتب الطق کت چنہ اجیت ےہ! گدحیلیگ یک وصرت ںیم ارگ ےچب یھب اسھت وہں‪ ،‬وت‬
‫ویریپ وعرت اینپ اهر ام ںوچں یک َکفاتل یک طارط‪ ،‬رہحیحصهطلغ اکل رکے رپآامدہ وہ اجیت‬
‫ےہ‪ ،‬ہکبج ڑباھےپ ںیم ه ی اهالد‪ ،‬اس امں وک رمے ےک ےیل‪ ،‬اهڈل اۂوزس ( ‪Old‬‬

‫‪ )Houses‬ںیموھچڑرک‪،‬داینیکروینیگنںںیماج اجیتےہ!!۔‬
‫االسلاهروعرتاکاَالخیق‪،‬امیلاهراعُمرشیتظفحت‬
‫دياالسلطاوتموکاَالخیق‪،‬امیل‬ ‫ِ‬
‫رضحاتذیهاقر!ویرپےکاقمےلبںیم‪ِ ،‬‬
‫اهراعُمرشیتوطررپانتکظفحتامامہ رکات؟اےسسکدقر سعتهارتحال ےسونازاتےہ؟‬
‫رقآم اپک‬
‫رب ااعلنیمل ے ِ‬
‫اس اک ادنازہ اس ابت ےس وخبیب اگلای اج اتکس ےہ‪ ،‬ہک اہلل ّ‬
‫‪448‬‬
 ‫‪994‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫ںیم‪،‬امںابپےکاسھتکین رباتٔواکمکحدےتیوہےئ‪،‬امںےکاسھتِنسُح ُُسوکیک‬
‫طاص وطر رپ اگل ےس اتدیک امامیئ‪ ،‬اراشد ابری اعتٰیل ےہ‪َ﴿ :‬واَنْيَّصَو َناَسْنِاْلا‬
‫ِهْيَدِلاَوِب اًنٰسْحِا ُهْتَلَمَح ٗهُّمُا اًهْرُك ُهَ ُهْتَعَضَ اًهْرُك﴾(‪" )1‬مہ ے آدیم وک اتدیک یک‪،‬‬
‫اےنپ امں ابپ ےک اسھت کین رباتٔو یک‪ ،‬اےس ٹیپ ںیم رےھک ر ی اس یک امں فیلکت‬
‫ےس‪،‬اهراےسانجیھبفیلکتےس"۔‬
‫امںاکاقمل‬
‫دنیِاالسلںیموعرتوکتیثیحبِامں‪،‬ایکاقملهرمہبتاهرادبهارتحال احلص‬
‫ےہ‪،‬اسےسقلعتماکیرها تںیمےہ‪،‬ہک اکیصخشروسكاہللﷺ یکابراگہںیم‬
‫روسك اہلل! ریمی رطف ےس بس ےس زایدہ الھبیئ اک دقحار وکم‬
‫آرک رعض زگار وہا‪ :‬ای َ‬
‫روسك ارکل ﷺ ے امامای‪ُ « :‬أ ُّم َك» "اہمتری امں" اُس ے رعض یک‪ :‬رھپ‬
‫ےہ؟ ِ‬
‫روسكمشتحمﷺ ےامامای‪ُ [« :‬ث َّم] ُأ ُّم َك» " رھپیھباہمتریامں" اُسے‬
‫وکم؟ ِ‬
‫روسك ّرکمل ﷺ ے امامای‪ُ [« :‬ث َّم] ُأ ُّم َك» " رھپ یھب اہمتری امں" هہ‬
‫اہک‪ :‬رھپ وکم؟ ِ‬
‫روسك رکمی ﷺ ے امامای‪ُ « :‬ث َّم َأ ُب َ‬
‫وك»(‪" )2‬رھپ اہمترا‬ ‫رعض رکے اگل‪ :‬رھپ وکم؟ ِ‬
‫نسح ُُسوکرکه!۔‬
‫ابپ"اسابتاکزایدہدقحارےہ‪،‬ہکمتاُسےس ِ‬
‫ویبیاکاقمل‬
‫ایس رطح اکی اَهر دحثیِ اپک ںیم ویبویں ےک وقحق یک راع ت رپ اتدیک‬
‫رکےتوہےئ‪،‬رسه ِروکنینﷺ ےاراشدامامای‪« :‬ا َّت ُقوا اهللَ ِِف النِّس ِ‬
‫اء‪َ :‬فٌِ َّىك ُْم‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،26‬األحقاف‪.15 :‬‬

‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب األدب‪ ،‬ر‪ ،5971 :‬صـ‪.1945‬‬
‫‪449‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪943‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫وج ُه َّن بِكَل َمة اهللِ‪َ ،‬‬
‫‪...‬و ََل ُ َّن‬ ‫وه َّن بِ َي َمان اهللِ‪َ ،‬و ْ‬
‫اشت َْح َل ْلت ُْم ُف ُر َ‬ ‫َأ َخ ْذ ُُت ُ ُ‬
‫َع َل ْوك ُْم ِر ْز ُق ُه َّن َوكِ ْس َو ُ ُُت َّن»(‪" )1‬وخانیت ےک ابرے ںیم اہلل اعتٰیل ےس ڈره! مت‬
‫ےاںیہناہللاعتیلیکااممںیمایل‪،‬اُمیکرشاگموہںوکاہللاعتیلےکمکحےساےنپےیل‬
‫الحكایک‪...‬مترپاُموکاماکاھکاناهرڑپکےایہمرکانالزلےہ!"۔‬
‫ویٹیبںاکاقمل‬
‫دياالسلاکیوعرتےکاسھتِنسُح ُُسوک‪،‬اهر‬
‫یٹیبےک ُرهپںیمیھب ِ‬
‫ابابتعر ِصنف وٹیبںوکویٹیبںرپ رتحیجہندےنییکنیقلترکاتےہ‪،‬نسحمِاناس تی ﷺ‬
‫َت َل ُه ُأ ْى َثى َف َل ْم َي ِئدْ َها‪َ ،‬و ََل ْ ُُيِن َْها‪َ ،‬و ََل ْ ُي ًْثِ ْر‬‫اراشد امامےت ںیہ‪َ « :‬م ْن كَاى ْ‬
‫اْلَنّ َة»(‪" )2‬سج ےک اہں‬ ‫ُور‪َ -‬أ ْد َخ َل ُه اهللُ ْ‬ ‫الذك َ‬ ‫َو َلدَ ُه َع َل ْو َها ‪َ -‬ق َال‪َ :‬ي ْعنِي ُّ‬
‫ یچ اداوہیئ‪،‬اهراُسے اجتیلہےکرطےقیرپاےسزدنہدروگرہنایک‪،‬ہناُےسریقح‬
‫ه ذلیل اھجمس‪ ،‬اهر ہن ڑلوکں وک اس ےک اقمےلب ںیم رتحیج دی‪ ،‬وت اہلل اعتیل اس صخش وک‬
‫تّنجںیمدالخامامےئاگ"۔‬
‫لم ئ‬
‫اکی اَهر اقمل رپ ال ا ؤونینم رضحت ّ ِ‬
‫سدہ اعہشئ دصہقی ّط اطرہہ �‬
‫ےس رها ت ےہ‪ ،‬روسك اہلل ﷺ ے اراشد امامای‪« :‬م ِن ابت ُِِل ِمن ا ْلبن ِ‬
‫َات‬ ‫َ ْ َ َ َ‬
‫م ٍء‪َ ،‬ف َي ْح َس َن إِ َل ْو ِه َّن‪ُ ،‬ك َّن َل ُه ِش ْس ًا ِم َن الن َِّار»(‪" )3‬وج ایٹیبں دے رک آزامای‬
‫بِ َ ْ‬
‫اجےئ‪،‬رھپاُمےک اسھتااھچرباتٔورکے‪،‬وتهہایٹیبںاےنپاسابپےکيل منہجیک‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" باب َح َّجة النَّبِ ّي ﷺ‪ ،‬ر‪ ،2959 :‬صـ‪.515‬‬

‫(‪" )2‬شنن أيب داود" باب ِف فضل من عال يتامى‪ ،‬ر‪ ،5146 :‬صـ‪.723‬‬
‫ز والصلة واألدب‪ ،‬ر‪ ،6693 :‬صـ‪.1146‬‬
‫(‪" )3‬صحوح مسلم" كتاب ال ّ‬
‫‪450‬‬
 ‫‪94۱‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫آگےس ڈاھكنباج ۔ںیگ!"۔‬
‫ریمامسجریمیرمیض‬
‫ش‬
‫رضحاتذیهاقر!وعرتاکلاکج اهرتنحممَش ّقتےکےیلںیہن‪،‬ہکلب رھ‬
‫یک زتنی ےک ےیل ادا یک یئگ ےہ‪ ،‬هہ رھ یک ہکلم ےہ‪ ،‬اس اک اکل رھ اک مظن هقسن الچان‪،‬‬
‫افصیئرھتسایئاکایخكرانھک‪ ،‬ںوچںیک دھکیاھبكرکان‪،‬اهراینپزبی هزتنیاکایخكرانھک‬
‫ش‬
‫ےہ۔ ہکبج رھ ےک امتل اَاماد یک َکفاتل اک ّذّ رَمد رپ ےہ‪ ،‬دم رھب یک مَشقت ےک ‪،‬دع‬
‫اشلوکبجرمد رھهاسپ َلوےٹ‪،‬وتوعرتوکہیمکحےہہکطاهدناکوخدشیلےساابقتسك‬
‫رکے‪،‬اساکہنماہھتدالھےئ‪،‬اهراُےساھکانهریغہشیپرکے۔‬
‫اسےکربسکعویریپرچلک (‪ )European culture‬ںیم َکفاتلیکینتج‬
‫ّذّداریاکیرمدرپےہ‪،‬اینت ی ّذّداریوعرترپیھبےہ‪ ،‬یہیهہجےہ ہکدمرھب‬
‫اکلاکجےکہلسلسںیم رھےسابرہرےنہهایلویریپوعرت‪،‬بجاشلوک رھهاسپ َلویت‬
‫ےہ‪،‬وتهہاساقلب ںیہنریتہ ہکاےنپ وشرہایںوچںےک ےیلهتق اکنكےکس‪،‬امےک‬
‫ےیل اھکان ایتر رک ےکس‪ ،‬ای ںوچں یک میلعت هرتتیب رپ وتہج دے ےکس‪ ،‬ایہن ُهوجہ یک انِب ء رپ‬
‫ویرپںیمطایگناسملئاهرالطقیکرشحںیمرطخانکدحکتااضہفوہراہےہ۔‬
‫ریمے زعزی اھبویئ! رغتب هاِالفس ےک اب ُهوجد وخاحشك اهر تبحم رھبی‬
‫زدنیگ زگارے هاےل املسمونں رپ‪ ،‬ویرپ ریحام هرپاشیم ےہ! هہ ولگ اس اعُمہلم‬
‫ںیم املسمونں ےس دسح رکےت ںیہ‪ ،‬آزادئ وسناں ےک انل رپ امہرے طادناین اظنل‬
‫وک ابتہ هربابدرکدانی اچےتہ ںیہ!یہی هہج ےہ ہک هہ هرڈل کنیب‬ ‫(‪)Family system‬‬

‫یک وصرت ںیم امہرے اسالہن‬ ‫(‪)IMF‬‬ ‫‪ )World‬اهر آیئ‪ ،‬امی‪ ،‬افی‬ ‫(‪Bank‬‬

‫‪451‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪940‬‬
‫ٹجب‪ ،‬اهر اعُمیش اپویسیلں رپ ارث ادناز وہ رک‪ ،‬نَم امے سکیٹ الوگ رکهاےت ںیہ؛ اتہک رہ‬
‫رطفرغتباهراگنہمیئوہ‪،‬اهر رھولیاِرخااجتوپرےہنڑپےےکابثع‪،‬وبجمراً رھ‬
‫ےک یھباَاماد‪،‬امں وہ ایابپ‪ ،‬اٹیب وہ اییٹیب‪،‬اکلاکجےکانل رپ رھ ےس ابرہ ۔ںیلک۔امں‬
‫ےٹیب ںیم اهر ابپ یٹیب ےک امنیب وکیئ اایتمز ای رشل هایح ابیق ہن رےہ‪ ،‬اعُمرشہ امدردپر‬
‫آزادی یک راہ رپ لچ ڑپے‪ ،‬ںوچں رپ امں یک وصرت ںیم رتتیب هابہگنین اک مٹسس متخ وہ‬
‫اجےئ‪،‬اںیہن وکیئرهوٹ وٹوٹ هاالہنوہ‪،‬اتہکہیولگرشلهایحیکسم راملسمموخانیت‬
‫ےس‪ ،‬آزادئ وسناں ےک انل رپ‪ ،‬احفیش هرُعای تی رپ ینبم "ریما مسج ریمی رمیض" ےسیج‬
‫ظیلغاهردبوبداراڈنجیےیکلیمکترکهاںیکس!!۔‬
‫در الص ہی ولگ وعرت یک آزادی ںیہن اچےتہ‪ ،‬ہکلب وعرت کت ےنچنہپ ےک‬
‫ےیلاینپامدردپرآزادیاچےتہںیہ!!۔‬
‫وعرتاکدصقمِقیلخت‬
‫زعزیام رتحمل! اہلل رب ااعلنیمل ے رمد وک وعرت یک تبسن امسجین وطر رپ‬
‫ِ‬
‫فانزکوہان‬ ‫اطوتقرانبایےہ؛اتہکهہتّقشماهرتنحمزمدهریرکےکس‪،‬ہکبجوعرتاک ِصن ِ‬
‫ یاسابترپدلیلےہ‪،‬ہکهہرَمدهںیکرطحاھبریاکلاکجےکےیل اداںیہنیکیئگ‪،‬‬
‫ش‬
‫ہکلب اُےسہی مکح ےہ ہک هہ اشم َهَوتک ےک اسھت اےنپ رھ ںیم رےہ‪ ،‬جنپ هہتق امنز ادا‬
‫رکے‪،‬اینپسعتهتمصعیکافحتظرکے‪،‬اےنپابكںوچںاهر رھیکدھکیاھبكرکے‪،‬‬
‫اےنپوشرہیکامامربنداریرکے‪،‬اهروشرہبجهہاکلاکجیکنکھتےسوُچروہرکهاسپ رھ‬
‫َلوےٹ‪،‬وتاساکوخدشیلےساابقتسكرکے‪،‬اُےسراتحهآرالاچنہپےیکوپریوکشش‬
‫رکے؛اتہکهہرہداینهیرکهمغےسآزادوہرکذینہوطررپنئمطماهررُپوکسمرےہ!۔‬
‫‪452‬‬
 ‫‪943‬‬ ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬
‫دصقم قیلخت ایبم رکےت وہےئ اراشد امامات‬
‫طاقلِ اکانئت � وعرت اک ِ‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬وْنِم ا ٖۤهِتٰي ْنَا ل َقَل م ْمُك ِلَم ا ْمُكِسُفْن ل اًجاَوْز ا اْۤوُنُكْسَتِ و اَهْيَل َولَع‬
‫ْمُكَنْيَب ًةَّدَوَّم ُهًَةَمْحَرؕ‪َّ ١‬نِا ْيِف َكِلٰذ ٍتٰيٰاَل ٍمْوَقِّل نْوُرَّكَفَتَّيَ۠﴾(‪" )1‬اُس (اہلل �)‬
‫یک اشنوینں ںیم ےس ےہ‪ ،‬ہک اُس ے اہمترے ےیل اہمتری ی سنج ےس وجڑے‬
‫انبےئ؛ اتہک اُم ےس آرال اپٔو‪ ،‬اهر اہمترے آسپ ںیم تبحم اهر رتم ریھک‪ً ،‬انیقی اس‬
‫ںیمدایھمرکےهاولںےکےیلاشناینںںیہ!"۔‬
‫اکی اَهر اقمل رپ اراش ِد ابری اعتٰیل ےہ‪﴿ :‬ك َو ْيِذَّلا ْمُكَقَلَخ ِلَم ٍسْفَّن‬
‫ٍةَدِحاَّوُهَلَعاَهْنِماَهَجْوَز َنُكْسَيِو اَهْيَل﴾(‪" )2‬ه یاہللےہسجےںیہمتاکی‬
‫اجمےس اداایک‪،‬اهراُیسںیمےساُساکوجڑاانبای؛اتہکهہاُسےسنیَچاپےئ"۔ینعیرمد‬
‫وعرتیکرطفےستبحمهاُتفلاپرکنیَچهوکسمںیمراتہےہ‪،‬بجآدیم رھ َلواتٹےہ‬
‫وت رھےکرُپوکسماموحكیک َدبهتل‪،‬اُسےکدمرھبیکنکھت ُدهروہاجیتےہ۔‬
‫ِ‬
‫رحفاریخ‬
‫دي االسل املسمم طاوتم وک اینپ‬
‫ریمے زعزی دهوتس‪ ،‬اھبویئ اهر زبروگ! ِ‬
‫سعت‪ ،‬تمصع اهر هاقر وک ربرقار رےنھک‪ ،‬اهر اےس اعُمرشے یک رُبی اگنوہں ےس‬
‫اچبے ےک ےیل‪ ،‬اےس رَمد هزَ م ےک االتخط ےس ےنچب اک مکح داتی ےہ؛ اتہک یل وکے‬
‫ےکولگاےسوَہِانسکرظنهں ےسہندھکی اپ ۔ں!نکیلاوسفسدصاوسفس!ہکویریپ‬
‫ذہتبی ےک ِدداہ ضعب املسمم‪ ،‬الہِ ویرپ یک ادنیھ دیلقت ںیم‪ ،‬ا ان هاقر اهر یقیقح‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،21‬الروم‪.21 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،9‬األعراف‪.189 :‬‬
‫‪453‬‬
 ‫االسلاهرویرپےک ُ ر‬
‫انتظںیموعرتیکآزادی‬ ‫‪949‬‬
‫اچہپم اج رےہ ںیہ‪ ،‬االسیم امیلعتت اب اںیہن اینپ رتیق یک راہ ںیم احلئ‪ ،‬بس ےس‬
‫ڑبی راک َهٹ وسحمس وہ ر ی ہي‪ ،‬طاص وطر رپ "ریما مسج ریمی رمیض" رگهہ‬
‫(‪ )Group‬ےس قلعت رےنھک هایل هہ وعرںیت‪ ،‬وج االسیم امیلعتت وک اےنپ اپٔوں یک ہن‬
‫رصفڑیبایں یتھجمںیہ‪ ،‬ہکلبام دُحهدوکوتڑرکابرہ انلکندنسپرکیتںیہ‪،‬رصفیہیںیہن‬
‫ہکلبدهرسهںوکیھباحفیشهےبایحیئےکاسرکمهہ لیھںیمرشکیرکاناچیتہںیہ۔‬
‫ایسی وعرںیت وخانیتِ االسل ےک ّدقتس وک اپامك رک ر ی ںیہ؛ ذٰہلا اس ےس‬
‫وط تمدبزیمتی هدبذہتیبیامہرے رھهں کتآم ےچنہپ‪،‬ںیمہاس‬ ‫ےلہ ہک ہی دبوبدار ِ‬
‫یک رهکاھتل ےک ےیل یلمع اِدقاامت رکے وہں ےگ! رہ املسمم وک اچےیہ ہک اےنپ رھ‬
‫هاولں‪،‬زینآساپسےکاموحك وک‪،‬وصلهالصۃاکاپدنبانبےےکاسھت اسھت‪،‬رپدے‬
‫(اجحب) یک نیقلت یھب رکے! اهر اس یک اتیمہ هاِ تد ت ےس آاگہ رکے۔ اہلل رکمی‬
‫ںیمہ اَاکح ِل رشہیع ےک اطمقب زدنیگ زگارے یک وتقیف دے‪ ،‬اهر ویرپ ےک آزادئ‬
‫وسناںےسیجدرفلبیرعنهںےکرشهرهنتفےسوفحمظرےھک‪،‬آن!۔‬
‫داع‬
‫اےاہلل!امہرے َقوكهلمعںیمرشلهایحءبیصنامام‪،‬ےبایحیئاهرےبرشیم‬
‫ےسوفحمظامام‪،‬امہریوخانیتوکنشرت‪،‬ابرپدہانباهرابرکدارانبےئرھک‪،‬ںیمہوخانیت‬
‫ےک وقحق یک ادایگیئ یک وتقیف اطع امام‪ ،‬ام ںیم یتسس هاکیلہ ےس اچب۔ ںیمہ امتل اما‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫ههاابجتیکادایگیئ‪،‬نسحبهوخیبا مالدےنییکوتقیفاطعامام‪،‬آنای ّ‬

‫‪454‬‬
 ‫‪544‬‬ ‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬

‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬
‫(ۃعمجارابمر ‪81‬ذوادعقلہ ‪8558‬ھ‪0101/7/81 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِم ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب وارتحام ےس ُدرود‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسم اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫زعزیان رتحمم! یسکیھب اعُمرشہ ےس بجکت رباویئںاک اخہمت ہن وہ اجےئ‪،‬‬
‫ِ‬
‫وہاعُمرشہرتیقواکایمیبںیہناپاتکس!اسںیمدُساھردیپاںیہنوہاتکس!اعُمرشیترباایئں‬
‫ولوگں وک ٓاہتسہ ٓاہتسہ دکمی یک رطح اچٹ رک وھکالھک رک دیتی ںیہ‪ ،‬اظبرہ وخوصبرت اور‬
‫وخب ریست رظن ٓاےن واےل ااسنن‪ ،‬اجونروں ےس یھب دبرت وہاجےت ںیہ‪ ،‬ذٰہلا اےسی‬
‫اَرفاد رپ لمتشم اعُمرشہ ائاھویئں اور وخںویں ےس رار وہ رک‪َ ،‬و یش درودوں یک رطح‬
‫اےنپرگدوشیپےکدرگیاَرفاداوروقموتلموک‪،‬ابتہوربابدرکےکرھکداتیےہ۔ٓاجمہایہن‬
‫اعُمرشیترباویئںںیمےسدنچاکذرک‪،‬اورانےکاِزاہلےکاابسبایبنرکںیےگ۔‬

‫‪455‬‬
‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬ ‫‪544‬‬
‫ملظاوراساکااجنم‬
‫ان االسم! داین رھب ںیم بج بج یسک اعُمرشہ ںیم ملظ و متس‪ ،‬اور ربج‬
‫ربادر ِ‬
‫وادبتساداک روِہیاایتخرایکایگ‪،‬اور اطتقےکےشنںیماستقیقحوکرفاومشایکایگ‪ ،‬ہک‬
‫اہللربااعلنیملاساکانئتاکاخقلوامکلےہ‪،‬وجملظومتساورزایدیت رکےنواولںوک‬
‫ٓانوادحںیماےنپبضغےس‬
‫یسکوطررپدنسپںیہنرفامات!اوروہبجاچےہاظوملںوک ِ‬
‫اشنۂن ربعت انب اتکس ےہ! اترخی ااسنتین وگاہ ےہ ہک بج یھبک ااسی وہا‪ ،‬ڑبے دردان‬
‫اورایھبکناتنجئدےنھکیوکےلم!۔‬
‫وق ِم ُنوح‪ ،‬وق ِم اربامیہ‪ِ ،‬‬
‫ااحصب َ‬
‫دمی اور راد وومثد یک رسیشک‪ ،‬اور ان ےک‬
‫نآٓاناپ ںیمایبنرفامای ﴿ْمَلَاْمِهِتْاَي‬
‫ربعانت ااجنموکوخداہللربااعلنیملےن ِ‬
‫ُاَبَن َنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَق ِمْوَق ٍحْوُن َّوٍداَع َّوَدْوُمَث۬ۙ‪َ ١‬وِمْوَق َمْيِهٰرْبِا َوِبٰحْصَا َنَيْدَم‬
‫َوِتٰكِفَتْؤُمْلاؕ‪ْ ١‬مُهْتَتَا ْمُهُلُسُر ِتٰنِّيَبْلاِبۚ‪ ١‬اَمَف َناَك ُهّٰللا ْمُهَمِلْظَيِل َوْنِكٰل‬
‫اْۤوُناَكْمُهَسُفْنَاَنْوُمِلْظَي﴾(‪")1‬ایکاںیہناےنپےساولگںیکربخہنٓایئ؟! ُنوحیکوقماور‬
‫دمیواےل‪،‬اوروہایتسبںوجاُٹلد ںیئگ!انےک‬ ‫راداورومثد‪،‬اوراربامیہیکوقماور َ‬
‫اپس ان ےک روسل رونش دںیلیل الےئ ےھت‪ ،‬وت اہلل یک اشن ہن یھت ہک اُن رپ ملظ رکات‪،‬‬
‫ہکلبوہوخدیہاینپاجونںرپاظملےھت!"۔‬
‫اجن رتمح‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫سدان اوبومٰیس اَرعش � ےس رواتی ےہ‪ٰ ،‬یفطصم ِ‬
‫ﷺ ےن اراشد رفامای «إِ َّن اهللَ َلوم ِِل لِل َّظ ِ‬
‫اِلِ َحتَّى إِ َذا َأ َخ َذ ُه َِل ْ ُي ْفلِتْه»‬ ‫ُْ‬
‫"اہللاعتٰیل اظملوک ڈلیھ دےی راتہ ےہ‪،‬اہیںکت ہک بج ڑکپات ےہ وت وہ (اظمل) چب رک‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،1١‬التوبة‪.7١ :‬‬

‫‪456‬‬
 ‫‪547‬‬ ‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬
‫ب‬
‫لکن ںیہن اپات!"۔ اس ےک دعب ن رکم ﷺ ےن ہی ٓاِتی ابمرہک التوت رفامیئ‬
‫﴿َوَكِلٰذَك ُذْخَا َكِّبَر ۤاَذِا َذَخَا ىٰرُقْلا َوَيِه ٌةَمِلاَظؕ‪َّ ١‬نِا ۤٗهَذْخَا ٌمْيِلَا ٌدْيِدَش﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫"اےسی یہ ریتے رپ َورداگر یک رگ ت ےہ‪ ،‬بج وہ اظمل یتسب واولں وک رگ ت ںیم اتیل‬
‫ےہ!ًانیقیاسیکرگ تتخسدردان ےہ!"۔‬
‫رحصاورالچل‬
‫ِ‬
‫رضحاترگایم دقر! ااسننارگہچ وبڑاھ وہ اجےئ‪ ،‬رگ اس یک داینو عم اور‬
‫الچلںیم ااضہف وہاتال اجاتےہ‪ ،‬رضحت ّ ِ‬
‫سداناسَننبامکل� ےسرواتیےہ‪،‬‬
‫رساک ِر اَدَبِ نآار ﷺ ےن اراشد رفامای «َيرم ابن آدم وت َِشب ِمنْه ا ْثنَت ِ‬
‫َان‪:‬‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُّ ُ‬
‫ص َع َذ ا ْل ُع ُم ِر»(‪ٓ" )2‬ادیموبڑاھوہاجات‬ ‫ال‪ )2( ،‬و ِْ‬
‫ص َع َذ ادْ ِ‬ ‫(‪ِْ )1‬‬
‫احل ْر ُ‬ ‫َ‬ ‫احل ْر ُ‬
‫ےہ‪ ،‬رگاسںیمدو‪0‬زیچںیہشیمہ وَجانریتہںیہ (‪)8‬املیکالچل‪ )0(،‬اوروطلیرمع‬
‫یکاّنمت"۔‬
‫بج ںیمہ ولعمم ےہ ہک رحص اور الچل الہتک ورمگایہ اک ابثع يہ‪ ،‬وت‬
‫رہوصرت ںیمہ انقتع اایتخر رکین اچےیہ‪ ،‬اور اہلل اعت ی یک اط رپ رہ لال ںیم رای‬
‫رانہ اچےیہ! ا ی ںیم رامر اکایمیب‪ ،‬اعُمرشه یک حالح واکاراین‪ ،‬داین وٓارخت اک وکسن‪،‬‬
‫اہللوروسلیکوخونشد ‪،‬اور ُدوخ ِل تّناکرازوہدیشہےہ!۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،12‬هود‪ .1١2 :‬و"صحوح البخاري" ر‪ ،4686 :‬صـ‪.8١7‬‬

‫(‪" )2‬صحوح مسلم" باب كَر َاه ِة ِْ‬
‫احل ْر ِ‬
‫ص ‪ ،...‬ر‪ ،2412 :‬صـ‪.421‬‬ ‫ُ َ‬
‫‪457‬‬
‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬ ‫‪541‬‬
‫رحصاورالچلاکالعج‬
‫ریمےزبروگودووتس!اساعُمرشیتارضاکالعجربصوانقتعےہ‪،‬ینعیوجھچک‬
‫اهللاعتٰیلیکرطفےسدنبےوکلم اجےئ‪،‬اسرپرای رہرکاهلل اکرکشاجبالےئ‪،‬اور‬
‫اس دیقعہرپمج اجےئ ہکااسنن بجامںےکٹیپںیماھت‪،‬ا ی وتقرفہتشرب اعتٰیل‬
‫ےکمکحےسااسننےکابرےںیماچر‪5‬زیچںیھکلداتیےہ اسیک(‪)8‬رمع‪ )0(،‬روز ‪،‬‬
‫(‪)3‬اسیککینیتخب‪)5(،‬ایدبیبیصن۔‬
‫ش‬
‫یہی ااسنن اک ب ۂ‬
‫ونش دقتری ےہ‪ ،‬ذٰہلا اےس ویہ ےلم اگ وج دقتری ںیم ھکل دای ایگ‬
‫ےہ‪ ،‬اس ےک دعب ہی نیقی اجن رک اہلل اعتٰیل یک راض‪ ،‬اور اس یک اط رپ رای وہ اجںیئ‪،‬‬
‫اورہیہہک رکالچلےکےعلقوکڈاھدںی‪،‬ہکوجریم دقتریںیماھتوہےھجمالم‪،‬اوروجریم‬
‫دقتریںیموہاگوہٓادنئہیھبےلماگ۔اورارگیسکیمکےکابثعدلےبنیَچورپاشینوہ‪،‬‬
‫سفنرشری یکاگلمچنیھکںیل‪،‬اس‬‫اورسفناِدرھاُدرھےنکپلےگل‪،‬وتربصیکاطتقےکذرےعی ِ‬
‫رطح رہتف رہتف بلق ںیم انقتع اک ُنور کمچ اےھٹ اگ‪ ،‬اور رحصوالچل اک الیم ابدل اتٹھچ‬
‫الاجےئاگ‪،‬اناشءاہلل!۔‬
‫ارضِدسح‬
‫رفيقا ِۂنرگایمدقر! اعُمرشیترباویئں ںیمےساکیدسحیھبےہ‪،‬ہییسکیھب‬
‫اعُمرشہ یک السیتم ےک ےیل ااہتنیئ نرطان ےہ‪ ،‬لاس صخ دورسے یک تمع ےک‬
‫زَ وال یک اّنمت رکات ےہ‪ ،‬دورسوں ےک اپس وموجد وتمعنں ےس اتلج ےہ۔ دسح ےک ایہن‬
‫نرطات ورضمّات ےک ببس ںیمہ اہلل اعت ی ےن مکح رفامای‪ ،‬ہک مہ لاس ےک رش ےس‬
‫افحیتظدتریبرکںی‪،‬اس ےس اہلل یکانپہ اچںیہ‪،‬اراشد رفامات ےہ ﴿َوْنِم ِّرَش ٍدِساَح‬
‫‪458‬‬
 ‫‪544‬‬ ‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬
‫اَذِاَدَسَح﴾(‪ٓ(" )1‬اپرفامدےیجی!ہکںیمرباعتٰیلیکانپہاتیلوہں) ِ د‬
‫لاسےکرشّےس‪،‬‬
‫بجوہھجمےس َج"۔‬
‫ضعب ولگ اےسی گنت دل وہےت ںیہ‪ ،‬ہک دورسوں یک الھبیئ اور رتہب وک‬
‫ایھچرظنےسںیہندھکیےتکس‪،‬اخصوطررپاےنپرہتشداروں‪،‬زعزیوں‪،‬دووتسںاورمہ‬
‫ہشیپ اَرفاد وک‪ ،‬بج ایھچ اور ٓاوُسدہ لاتل ںیم دےتھکی ںیہ‪ ،‬وت اُن ےک ونیسں ںیم دسح یک‬
‫ٓاگ ڑھب ایتھٹ ےہ‪ ،‬وہ اچےتہ ںیہ ہک وخاحشل ولوگں یک ںیتمعن اور ٓاوُسدیگ اُن ےس‬
‫چ‬
‫ِ ھنرکںیمہلماجےئ!۔‬
‫ریمے زعزی دووتس! دسح اکی دبرتنی رُجم ےہ‪ ،‬اس ےس رہ املسمن وک انچب‬
‫ےبدح رضور ےہ‪ ،‬دسح اکی ایسی ربایئ ےہ وج یھبک یسک ا تّ ےکےیل اجزئ ںیہن‬
‫ریہ‪ ،‬بج یھب وکیئ وقم اس ربایئ ںیم التب وہیئ وہ الہتک ںیم ڑ ۔یئ۔ زی دسح انامن‬
‫ف‬‫ےک یھب مۂیف ےہ‪ٰ ،‬یفطصم اجن رتمح ﷺ ےن رفامای « َٓ ََيت َِمع ِِف جو ِ‬
‫َ ْ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ِ َ‬ ‫ُ‬
‫َع ْب ٍد‪ِ ْ :‬‬
‫اْل ْي ََم ُن َو ْ َ‬
‫احل َسدُ »(‪" )2‬یسک دنبہ ےک ےنیس ںیم انامن اور دسح عمج ںیہن وہ‬
‫ےتکس"۔ یسک اعُمرشے ےک اَرفاد اک ٓاسپ ںیم دسح ہن رکان‪ ،‬اُس اعُمرشے یک الھبیئ یک‬
‫امضتنےہ‪،‬اوراملسمنےکےچسانامنیکدلیلےہ۔‬
‫ُغرورورّبکت‬
‫ب‬
‫ان تّلمِ االسم! ربکت اکی رُب َروِش اور اعُمرشے یک ربائوں ںیم‬ ‫ربادر ِ‬
‫ےس اي ےہ‪ ،‬سج اک ارث ًالمع ُظہيوور ںیم ٓاات راتہ ےہ‪ ،‬ربکت ہی ےہ ہک ااسنن وخد وک‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،3١‬الفلق‪.5 :‬‬

‫(‪" )2‬صحوح ابن ِح ّبان" باب فضل اجلهاد‪ ،‬ر‪ ،4587 :‬صـ‪.799‬‬
‫‪459‬‬
‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬ ‫‪541‬‬
‫دورسوں ےس رتہب اور افقئ ےھجمس‪ ،‬اےنپ اکومں وک دورسوں ےس ائاھ اور اواچن اجےن‪ ،‬ہک‬
‫ںیم ےن اسیج اکم ایک واسی یسک اک ںیہن ‪...‬وریغہ وریغہ۔ ا ی ایخل ےس اُس ےک دل ںیم‬
‫رب رکمی اراشد رفامات‬
‫رغور دیپا وہات ےہ‪ ،‬اور ا ی انب رپ اطیشن وک رَمدود نآار دای ایگ‪ِ ،‬‬
‫ےہ ﴿ْطِبْهاَف اَهْنِم اَمَف ُنْوُكَي َكَل ْنَا َرَّبَكَتَت اَهْيِف ْجُرْخاَف َكَّنِا َنِم َنْيِرِغّٰصلا﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫" ُ وناہیںےساُرتاج!ےھجتہیقحلالص ںیہنہکاہیںرہرکرغوررکے‪،‬لکناج! ُ ونذتّل‬

‫واولںںیمےسےہ!" ہکااسنن ریت ذم تّرکےاگ‪،‬اوررہزابنھجترپتنعلرکے‬
‫یگ‪،‬اوریہیرّبکتواےلاکااجنمےہ(‪)0‬۔‬
‫ربکتاکايالعج‬
‫سدان دبع اهلل نب وعسمد � ےس رواتی ےہ‪،‬‬
‫رتحمم رضحات! رضحت ّ ِ‬
‫ب‬
‫(‪)3‬‬
‫الس َال ِم َب ِري ٌء ِم َن ا ْلكِ ْ ِب»‬
‫َّ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫ئ‬
‫ُ‬ ‫ن رتمح ﷺ اراشد رفامےت ںیہ «ا ْلب ِ‬
‫اد‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫"السمںیملہپرکےنواالربکتےس ُدوروہاجاتےہ" ینعیوج صخاملسمونںوکالسمرک‬
‫ایلرکے‪،‬وہاناشءاہللربکتمںیہنوہاگ‪،‬اسےکدلںیمزجعواینزوہاگ(‪)5‬۔‬
‫دبامگین اوراساکمکح‬
‫زعزیان رتحمم! نظ ےک ٰینعم امگن رکےن ےک ںیہ‪ ،‬وُسےئ نظ ینعی دبامگین‬
‫ِ‬
‫وطلغ وسچ رانھک۔رُبا امگن یھبک اےنپ قلعتم‪ ،‬یھبک دورسوں ےس قلعتم‪ ،‬اور یھبک اہلل اعتٰیل‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،8‬األعراف‪.13 :‬‬

‫(‪" )0‬زخانئارعلافنیفریسفتارقلٓان"پ‪،1‬االَرعاف‪،‬زير ِٓاتی ‪،83‬؃‪070‬۔‬
‫(‪" )3‬شعب اْليَمن" ‪ -61‬باب ِف مقاربة ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.2934/6 ،8786 :‬‬
‫(‪")5‬ارٓاةاانملحیج"ایھچابوتںاکایبن‪،‬السماکابب‪،‬رسیت لصف‪،‬زریِدحثی ‪011/4،5444‬۔‬
‫‪460‬‬
 ‫‪548‬‬ ‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬
‫ےک ابرے ںیم یھب وہات ےہ۔ دبامگین ِدینی رخایب اک هب ابثع ےہ‪ ،‬دبامگین ںیم رگاتفر‬
‫ صخ اطیشن ےک دا ِم رفبی ںیم اسنھ راتہ ےہ‪ ،‬قوق یک ادا یگی ںیم وکاتیہ رکات ےہ‪،‬‬
‫دورسوں ےک ابرے ںیم یفنم وسچ راتھک ےہ‪ ،‬دبامگین ےس ِ‬
‫دعم اامتعد یک اضِف دیپا وہیت‬
‫ےہ‪ ،‬رفنںیت یتلیھپ ںیہ‪ ،‬رباویئں ںیم ااضہف وہات ےہ‪ ،‬رمگاایہں منج یتیل ںیہ‪ ،‬اور ابىمہ‬
‫اقلعتتیھبتہباتمرثوہےتںیہ۔‬
‫لہ‬
‫قل اکانئت ﷻ ا ِ‬
‫دبامگین ےس انچب الہِ انامن اور اصنیحل اک رطہقی ےہ‪ ،‬اخ ِ‬
‫انامنوکدبامگینےسروےتک وہےئاراشد رفاماتےہ ﴿اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااوُنَمٰااْوُبِنَتْجا اًرْيِثَك‬
‫َنِّم ِّنَّظلا‪َّ ١ٞ‬نِا َضْعَب ِّنَّظلا ٌمْثِا﴾(‪" )1‬اےانامن واول تہب امگن ےس وچب! ًانیقی ضعب‬
‫امگن انگہ هب وہےت ںیہ"۔ اس ٓاِتی ابمرہک ےک تحت رسفمنیِ رکام رفامےت ںیہ ہک‬
‫"املسمن اھبیئےک ابرے ںیم دبامگاینں تمایک رکو! اسےک اکم ای الکمںیم ائاھ ولہپ‬
‫لکن اتکس وہ‪ ،‬وت اےس وخاہ وخماہ رُبے ولہپ رپ ومحمل تم رکو! ضعب امگن رحام ںیہ‪ ،‬ےسیج‬
‫رب اعتٰیلرپدبامگینہک"وہےھجمرہزگںیہنےشخباگ"‪،‬ایاملسمنرپالبوب دبامگینرکان"(‪)0‬۔‬
‫دبامگیناکالعج‬
‫زعزیان نَم! دبامگین یک رادت متخ رکےن ےکےیل‪ِ ،‬‬
‫ذبات وخد اُس صخ ےس‬ ‫ِ‬
‫واحضابتوُپھچىنیلاچےیہ‪،‬سجےکابرےيمرُبايۂلٓااتوہ۔دورسےےکابرےںیم‬
‫زایدہوسےنچ‪،‬اورالبوب راےئاقمئرکےنےسرگزیرکانےبدحالزمورضور ےہ‪،‬اینپیفنم‬
‫وسوچںرپاقوبرےنھک‪،‬دبامگین ُدوررکےنیکوکشش‪،‬یطلغرپدورسوںوکاعُمفرکدےنی‪،‬اور‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،26‬احلُ ُجرات‪.12 :‬‬

‫(‪" )0‬ریسفتونرارعلافن"پ‪،04‬ارجحلات‪،‬زریٓاتی ‪،80‬؃‪ً،104،105‬اصخلم۔‬
‫‪461‬‬
‫اعُمرشیترباویئںاکسِّابب‬ ‫‪540‬‬
‫دورسوںوکاےنپ ےسائاھ ےنھجمسےسیھبدبامگیناکعلقعمقوہ اجات ےہ۔ رضحت ّ ِ‬
‫سدان اسَن‬
‫اح َ َِت ُس ْوا ِم َن‬
‫نب امکل � ےس رواتی ےہ‪ ،‬اتدجا ِر راستلﷺ ےن رفامای « ْ‬
‫َّاس بِس ِ‬
‫وء ال َّظ ِّن»(‪" )1‬ولوگںےکابرےںیمدبامگینےسوچب!"۔‬ ‫الن ِ ُ‬
‫ذٰہلاانامتمرباویئںےکاسھتاسھت‪ ،‬رشتعیںیمرحاموونممع‪ ،‬رہرخایباور‬
‫رب زیچےسہنرصفوخدںیچب‪،‬ہکلبدورسوںیکاالصحرکےکاںیہنیھباچبےنیکوکشش‬
‫رکںی؛اتہکاکیاصحلاعُمرشہلیکشتاپےکس‪،‬اورامتماعُمرشیترباویئںاکسِّاببوہےکس۔‬
‫درا‬
‫اے اہلل! ملظ ومتس رکےن ےس وفحمظ رفام‪ ،‬ںیمہ وتقیف دے اور اس اقلب انب‬
‫ہک مہ اظمل اک اہھت رو ںیکس‪ ،‬ولظمم یک دمد رک ںیکس‪ ،‬اے اہلل! ںیمہ دسح‪ ،‬رغور‬
‫ورّبکت‪ ،‬رحص‪ ،‬عم اور دبامگین وریغہ اعُمرشیت رباویئں‪ ،‬اور ان ےک ارثات ےس داین‬
‫وٓارخت ںیم امومن رفام‪ ،‬امتم رفاضئ وواابجت یک ادا یگی‪ ،‬نسحب ووخیب ااجنم دےنی یک‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫وتقیف اطرفام‪ٓ،‬انیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫باب األلف‪ ،‬من اسمه أمحد‪ ،‬ر‪.181/1 ،598 :‬‬

‫(‪" )1‬ادعجم األوسط" ُ‬
‫‪462‬‬
‫‪364‬‬ ‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬

‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬
‫(ۃعمجارابمر ‪52‬ذفادعقلہ ‪1331‬ھ‪5252/1/11 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫وضحر ونر‪،‬ررش عف ِی ِم یؾ شور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب فارتحاؾ ےس درفد‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫دياالسؾاکرظنۂیذاایتت‬
‫ی‬
‫(‪)Privacy Ideology‬‬

‫دي االسؾ اک رظنۂی ذاایتت ینعی اکی رفد یک یجن زدنیگش ڑبی‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ! ی‬
‫ی‬
‫اتیمہ یک احلم ےہ۔ دنیی االسؾ اےنپ امےنن فاولں وکش یسک یک رپلنس الفئ‬
‫(‪ )Personal Life‬ںیم دُماتلخ رکےنش وٹہ م ںیمرےنش ت م سسںیم ہ الت ک رک‬
‫اس رپ رظن رےنھک یکش رہزگ ااجزت ںیہن داتیش ارعف ید ابری اعتٰیل ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا‬
‫اوُنَمٰا اْوُبِنَتْجا اًرْيِثَك َنِّم ِّنَّظلا‪َّ ١ٞ‬نِا َضْعَب ِّنَّظلا ٌمْثِا َّواَل اْوُسَّسَجَت َواَل ْبَتْغَي‬
‫ْمُكُضْعَّباًضْعَبؕ‪ُّ ١‬بِحُيَاْمُكُدَحَاْنَاَلُكْاَّيَمْحَلِهْيِخَااًتْيَمهْوُمُتْهِرَكَفُ۠ؕ‪َ١‬واوُقَّتاَهّٰللاؕ‪١‬‬
‫َّنِا َهّٰللا ٌباَّوَت ٌمْيِحَّر﴾(‪" )1‬اے اامیؿ فاول! تہب امگؿ ےس وچب! ًانیقی ضعب امگؿ انگہ‬

‫احلجرات‪.1٦ :‬‬
‫(‪ )1‬پ‪ُ ،٦٢‬‬
‫‪463‬‬
‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬ ‫‪363‬‬
‫یھب ک ےت ںیہ۔ افر بیع تم ڈوھڈنف! افر اکی دفرسے یک تبی ہن رکف! ای م ںیم‬
‫وکیئدنسپرےھکاگہک اےنپرُمدـ اھبیئاکوگتشاھکےئ؟ وت ہی ںیہمتوگاراہنک اگ!افراہلل‬
‫ےسڈرف!ًانیقیاہللتہبوتہبوبقؽرکےنفاالرہمابؿےہ!"۔‬
‫یسک ےک وپدیشہ اومر ےس آاگیہ احلص رکےن ےک ےیلش رہ فتق اس یک وٹہ‬
‫اجؿ‬
‫ںیمےگلرانہشاعُمرشےںیمرخایبافراگبڑاکببساتنبےہشیہیفہجےہہکٰیفطصم ی‬
‫رتمح ﷺ ےن یسک یک یجن زدنیگ ںیم دُماتلخ ےس عنم رکےت ک ےئ ارعفد رفامت ‪:‬‬
‫َّاس‪َ ،‬أ ْف َسدْ َ َُت ْم»(‪" )1‬ارگ م ولوگں ےک وپدیشہ‬ ‫َّك إِ ِن ا َّتبع َت َعور ِ‬
‫ات الـ ِ‬ ‫«إِك َ‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫اومریکوٹہںیمرک ےگشوتاؿےکاعُمالمترخابرکدفےگ"۔‬
‫اکی اَفر رفاتی ںیم ےہ ہک رس َف یر وکنین ﷺ ےن ارعفد رفامت ‪:‬‬
‫َش َم ْن آ َم َن بِؾِ َساكِ ِه‪َ ،‬و ََل َيدْ ُخ ِل ْ ِ‬
‫اْل َيَم ُن َق ْؾ َب ُه! َٓ َت ْغتَا ُبوا‬ ‫« َيا َم ْع َ َ‬
‫ْ‬
‫اَت ْم؛ َفإِ َّك ُه َم ِن ا َّت َب َع َع ْو َر ِ ِ‬
‫اَت ْم‪َ ،‬يتَّبِ ُع ا ُ‬
‫هلل‬ ‫ادْ ْسؾِ ِؿ َ‬
‫ني‪َ ،‬و َٓ َتتَّبِ ُعوا َع ْو َر ِ ِ‬
‫َع ْو َر َت ُه‪َ ،‬و َم ْن َيتَّبِ ِع اهللُ َع ْو َر َت ُه َي ْػ َض ْح ُه ِِف َب ْقتِ ِه»(‪" )٦‬اےفہولوگوجزابؿےس‬
‫وت اامیؿ الےئش رگمایھب اامیؿاؿ ےک دولں ںیم دالخ ںیہن ک ا! املسم‪،‬رںےک وپدیشہ‬
‫درپک اگشاہللاعتىلاس‬
‫احالتیکوھکجہناگلت رکف!؛ویکہکنوجاملسم‪،‬رںےکرازےک َ‬
‫درپ ک اجےئ اےس اس ےک‬
‫درپ ک اجات ےہش افر اہلل اعتىل سج ےک َ‬
‫ےک راز ےک َ‬
‫رھگےکادنریھبروسارکداتیےہ"۔‬
‫ذایت ب ف رشجن ت یسک اَفر رپاخشےک ببسش یسک ےس دبہل ےنیلش ت اےس‬

‫التجسس‪ ،‬ر‪ ،8444 :‬صـ‪.٢46‬‬

‫ّ‬ ‫(‪" )1‬سـن أيب داود" باب ِف الـفي عن‬
‫(‪ )٦‬ادرجع كػسه‪ ،‬باب ِف الغقبة‪ ،‬ر‪ ،8444 :‬صـ‪.٢44‬‬
‫‪464‬‬
‫‪362‬‬ ‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬
‫دبانؾ رکےن یک رغض ےسش اس ےکیجن اعُمالمت یک وھکج ںیم رانہش ااہتنیئ ریغاَالخیق‬
‫فریغیرشیعابتےہشافردحثییاپ ںیماسےسعنمرفامت ایگےہ۔رضحت ّ ی‬
‫سداناوبرہریہ‬
‫� ےس رفاتی ےہش اتدجا یر راستل ﷺ ےن ارعفد رفامت ‪َ « :‬و َٓ َ ََت َّس ُسوا‪،‬‬
‫َو َٓ َ ََت َّس ُسوا‪َ ،‬و َٓ َت َبا َغ ُضوا‪َ ،‬وكُوكُوا إِ ْخ َواك ًا!»(‪" )1‬سّسجتہنرکف!ربخںیولعمؾہن‬
‫رکف!اکیدفرسےےسبہنروھک!افربساھبیئاھبیئنبرکرک !"۔‬
‫دي االسؾ ںیم رپاویئیسی (‪ )Privacy‬یک سک دقر‬ ‫ی‬
‫رضحات رگایم دقر! ی‬
‫اتیمہ ےہش اس اک ادنازہ اس ابت ےس وخبیب اگلت اج اتکس ےہش ہک اکی ابر اکی اخوتؿ‬
‫ےنشوضح یرارکؾﷺ یکابراگہںیماحرضک رکرعضیکشہکںیم َبااف تتاےنپرھگ‬
‫ںیم اَیسی احتل ںیم ک یت ک ںش ہک ےھجم دنسپ ںیہن ہک وکیئ (ریغرَمد) هجم اس احتل‬
‫مدےھکیشہكبجضعبولگانبایاجزتادنرےلچآےتںیہ(‪)5‬شاسرپاہللربااعلنیمل‬
‫ےن ہی مکح انزؽ رفامت ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اَل اْوُلُخْدَت اًتْوُيُب َرْيَغ ْمُكِتْوُيُب ىّٰتَح‬
‫اْوُسِنْاَتْسَت َواْوُمِّلَسُت ىٰۤلَع اَهِلْهَا ْمُكِلٰذ ُكَّل لَعَل ْ كَذَت ْمُكَ َنْوُرَ‪ْ ۰۰۲۷‬نِاَف ْمَّل اْوُدِجَت‬
‫ۤاَهْيِفاًدَحَااَلَفاَهْوُلُخْدَتىّٰتَحَنَذْؤُيْمُكَلَوْنِاَلْيِقُمُكَلاْوُعِجْرااْوُعِجْراَفَوُهىٰكْزَاْمُكَل‬
‫َوُهّٰللااَمِبَنْوُلَمْعَتٌمْيِلَع﴾(‪" )3‬اےاامیؿفاول!اےنپرھگفںےکوسااَفررھگفں ںیم‬
‫ہن اجؤش بج کت ااجزت ہن ےل ول! افر اؿ ےک ی‬
‫اسکوں رپ السؾ ہن رک ول! ہی اہمترے‬
‫ےیلرتہبےہہک مدایھؿدف!رھپارگاؿںیمیسکوکہناپؤبجیھبےباموکلںیکااجزت‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب الـؽاح‪ ،‬ر‪ ،3183 :‬صـ‪.6٦4‬‬

‫(‪")5‬ریسفت‪،‬ررارعلافؿ"پ‪11‬ش‪،‬ررشز یریآتی‪51:‬ش؃‪264‬۔‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،14‬الـور‪.٦4 ،٦2 :‬‬
‫‪465‬‬
‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬ ‫‪366‬‬
‫ےک اؿ رھگفں ںیم ہن اجؤ! افر ارگ م ےس اہک اجےئ ہک "فاسپ اجؤ" وت َلوٹ اجؤ! ہی‬
‫اہمترےےیلتہبرھتساےہشاہللاہمترےاکومںوکاجاتنےہ!"۔‬
‫ایس رطح االااجزت دفرسفں ےک ‪،‬طش ت وماب ل نوؿ ( ‪Mobile‬‬
‫میس‬
‫‪ )Phone‬ےس ج(‪ )Message‬ڑپانھشت وچریےپھچاؿیکابںیتاننسیھبااہتنیئ‬
‫ویعمب لمع ےہش دنیی االسؾ یتخس ےس اس یک اممتعن رفامات ےہش دحثیی اپ ںیم‬
‫ئ‬
‫اےسیصخش ےکابرےںیم نرکمیﷺ ےنتخسفدیعانسےتک ےئارعفد رفامت ‪:‬‬
‫ون‪َ ،‬أو ي ِػر َ ِ‬ ‫«م ِن استَؿع إِ ََل ح ِد ِ‬
‫يث َق ْو ٍم َو ُه ْم َل ُه ك ِ‬
‫ب‬‫ون مـْ ُه‪ُ ،‬ص َّ‬ ‫َار ُه َ ْ َ ُّ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫الؼ َقا َم ِة!»(‪" )1‬وج صخش ولوگں یک ابںیت اتنس ےہش احالہکن فہ‬‫ُك يوم ِ‬ ‫ِِ‬
‫ِِف ُأ ُذكه أك ُ َ ْ َ‬
‫اےس انسان ںیہن اچےتہش ہکلب فہ اس ےس دفر اھبےتگ ںیہش وت ایقتم ےک دؿ اس ےک‬
‫اکؿںیمہسیس(اکیداھت)الھگپرکڈاالاجےئاگ!"۔‬
‫ی‬
‫رضحات رتحمؾ! االااجزت دفرسفں ےک رھگ فں ںیم اھجانکن یھبش االسؾ‬
‫ےک الخػ ےہش افر اس ابت یک‬ ‫ےکرظنۂی ذاایتت (‪)Privacy Ideology‬‬

‫الخػ فرزی ےک رمبکت ک ےن فاولں ےک ابرے ںیم ارعفد رفامت ‪َ « :‬ل ِو ا َّط َؾ َع ِِف‬
‫بقتِ َك َأحدٌ و ََل ت َْل َذ ْن َله‪َ ،‬خ َذ ْف َته بِحص ٍ‬
‫اة َف َػ َؼ ْل َت َع ْقـَ ُه‪َ ،‬ما ك َ‬
‫َان َع َؾ ْق َك‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َْ‬
‫ِم ْن ُجـَاحٍ »(‪" )٦‬ارگ وکیئ االااجزت اہمترے رھگ ںیم اھجےکنش افر م رکنک کنیھپ رک‬
‫اےسامرفشسجےساسیکآھکنوھُپٹاجےئشوت مرپوکیئانگہںیہن"۔‬
‫ت َق ْو ٍم بِ َغ ْ ِر إِ ْذ ِ ِِن ْم‪،‬‬
‫"حیحصملسم"یکرفاتیںیمےہ‪« :‬م ِن ا َّط َؾع ِِف بق ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬

‫كذب ِف ُحؾؿه‪ ،‬ر‪ ،248٦ :‬صـ‪.1٦18‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب َمن َ‬
‫(‪" )٦‬صحقح البخاري" كتاب ِ‬
‫الديات‪ ،‬ر‪ ،٢444 :‬صـ‪.114٢‬‬
‫‪466‬‬
‫‪361‬‬ ‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬
‫َف َؼدْ َح َّل ََل ُ ْم َأ ْن َي ْػ َؼ ُئوا َع ْقـَ ُه»(‪" )1‬وج یسک ےک رھگ ںیم اؿ یک ااجزت ےک ریغب‬
‫اھجےکنشوتاس(رھگفاولں)ےکيلاجزئےہہکاسیکآھکنوھپڑدںی!"۔‬
‫ت َق ْو ٍم بِ َغ ْ ِر إِ ْذ ِ ِِن ْم‪،‬‬
‫ایسرطحاکیاَفررفاتیںیمےہ‪« :‬م ِن ا َّط َؾع ِِف بق ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اص!»(‪" )٦‬وجاالااجزتیسکےکرھگںیماھجےکنش‬ ‫َف َػ َؼ ُئوا َعقْـَ ُه‪َ ،‬ف َال د َي َة َل ُه‪َ ،‬و َٓ ق َص َ‬
‫اسرپارگفہولگاسیکآھکنوھپڑدںیشوتہناسیک یدتیےہہنیہوکیئاصقص!"۔‬
‫ی‬
‫رضحات نَم! دفرسفں ےکرھگفں ںیم االااجزت اجان وت تہب دفر یک ابت‬
‫ےہشدنییاالسؾوت اہیںکتاتدیک رفاماتےہش ہکوکیئصخشوخداےنپرھگںیمیھبااچکن‬
‫دالخ ہن ک ش افر ادنر آےن ےس لبق یسک ہن یسک رطحش ًالثم اکنھکر رکش ت وکیئ آفاز ا‬
‫لہاخہنوکربخداررکے؛اتہکاسیکامںشنہبت وَجاؿیٹیبفریغہشارغلض‬
‫رکےکشاےنپا ی‬
‫وجوکیئوعرترھگںیمک شاےنپڑپکےافردفہٹپفریغہدرتسرکےکس!۔‬
‫العفہ ازںی ذموکرہ ابال نج آت ت فااحدثی ںیمش م سس ت وٹہ اگلےن یک‬
‫اممتعنےہشفاہںمسلماا‪،‬رںیک بیعوُجیئےک ےیل م سست وٹہاگلانرمادےہ۔ذٰہا یکلم‬
‫ااظتنامت وک رتہب انبےنش افر اےس دونمشں یک یلیم رظن ےس اچبےن ےک ہلسلس ںیمش ہیفخ‬
‫ازیسنجی(‪ )Secret Agencies‬ےکشاجوسیسےسقلعتمایدقاامتافرٹینفرسک‬
‫(‪ )Net Works‬رشیعوطررپاسےسٰینثتسمںیہ۔‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب َتريم الـظر ِف بقت غره‪ ،‬ر‪ ،3٢8٦ :‬صـ‪.6٢1‬‬
‫(‪" )٦‬سـن الـَّسائي" كتاب الؼسامة‪ ،‬ر‪ ،84٢8 :‬صـ‪.٢24‬‬
‫‪467‬‬
‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬ ‫‪361‬‬
‫يورپاکرظنۂیذاایتت‬
‫(‪)Privacy Ideology‬‬

‫اؿ االسؾ! دنیی االسؾ ےکاقمےلب ںیمش ارگ انؾ اہند دجدی ذہتبی یک‬
‫ربادر ی‬
‫احلمشہمَّبِمریپداینےکرنہنہسشافریکلموقانیناکاجزئہایلاجےئشوتفاحضوطررپ‬
‫رظن آات ےہش ہک اکی اعؾ ِمریپ رہشی یک یجن زدنیگ افر اعُمالمت رہزگ وفحہن ظ ںیہنش‬
‫ارثکتی وت عفدی اس ابت ےس یھب انفافق ک ش ہک یقیقح رپاویئیسی (‪ )Privacy‬ےتہک‬
‫ےسکںیہ؟افراسےکاقتےض ایںیہ؟یہیفہجےہہکيورپےکرتشیباممکلرتیقت ہتف‬
‫ک ےنےکابفوجدشرپاویئیسیےکاابتعرےسشااہتنیئاَالخیقیتسپاکاکشرںیہشتیثیحبوقؾ‬
‫يورپںیمرظنۂیذاایتت (‪ )Privacy Ideology‬اکدقفاؿتہبزت دہےہ۔‬
‫ریمےرتحمؾاھبویئ! آپوخدیہوس چیےہکسجيورپںیموعرںیتمین ربہنہ‬
‫احتلںیم رسی اعؾ وھگیتمک ںش رمدفوعرت کلبپاپرسک (‪ )Public Parks‬ںیم‬
‫ےلھکاعؾوبسفانکررکےتک ںش یسکاگڑیت درتخیکآڑںیمےبایحیئاکاکؾک اتک ش‬
‫ویبیت ‪،‬روجاؿیٹیباکاےنپوباےئرفڈنی (‪ )Boyfriend‬وکرھگاالرکشاےنپوشرہت ابپ‬
‫ےک اسےنم مہ آوغش ک ان یھب ویعمب ہن اھجمس اجات ک ش اس ِمرپ اک رظنۂی ذاایتت‬
‫(‪ )Privacy Ideology‬ایافريكاک اتکسےہ؟!‬
‫اینپ امتؾ رت ابقوتحں افر احفیش ےک ابفوجدش رفبضیاحُمؽ ارگ يورپ ےک رظنۂی‬
‫قحرازداریوکمیلسترکیھبایلاجےئشبتیھبِمریپاَدعادفامشرےکاطمقبش‬
‫ذاایتتشت ی‬
‫ولوگں یک یجن زدنیگ ںیم دُماتلخ ےس قلعتم وصراحتؽ تہب نیگنس ےہش رپس اپفر ےک‬
‫جوریکلُمارمہکییہوکےلےیجیلش‬ ‫زمعںیمہ التشرغمبےکبسےسڑبےانؾاہند ہ‬
‫‪468‬‬
‫‪364‬‬ ‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬
‫فہ اےنپ آنیئ ںیم رپاویئیسی ینعی قحی رازداری ےس قلعتمش اچر ابر رتامیم وظنمر رک‬
‫ےکچ ںیہش ا نک اس ےک ابف وجد یل وطر رپش وپرے ارمہکی ںیم اؿ اک ک ذذ ں یھب‬
‫ںیہنش افر ہی رتامیم ایھب ضحم زتنی ی اَفراؼ یہ ںیہ۔‬
‫یجنزدنیگںیمدُماتلخےکاابسب‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ! یسک یک یجن زدنیگ ںیم دُماتلخ ےس اممتعن یک اینبدی فہجش‬
‫ی‬
‫سعت فآربف یک رحتم تمئ رکانش افر یجن اعُمالمت یک رازداری ربرقار رانھک ےہ؛ اتہک‬
‫اعُمرشے وک یفنم رط یز لمع ےس اپ رکےکش ابیمہ ہہدردی افر اھبیئ اچرے وک رففغ دت ‬
‫اج ےکس۔ ا نک اس ےک ابفوجد ضعب ولگ یسک یک رپاویئیسی رپ ارث ادناز ک ےن ےس ابز‬
‫ںیہن آےتش اس ےک فلتخم اابسب ںیہش نج ںیم ےس اکی ہی ےہش ہک ضعب ولگ‬
‫اعدت ےس وبجمر ک رک ااسی رکےت ںیہش اںیہن دفرسفں ےک یجن اوم ر ےس آاگیہش افر‬
‫رباویئںیکوھکجاگلےن ںیمزماآات ےہشّذلتیتلمےہ۔ اعؾوطر رپاس ی‬
‫اعدتدب ںیم‬
‫فہ ولگزت دہ ولمّث اپےئ اجےت ںیہشوجاکؾاکج ےسافرغ ک ےت ںیہش ذٰہا اٹمئ اپس‬
‫ےکوطررپفہوخدوکاسرطحےکریغاَالخیق َمالغںیمرصمفػرکےتیلںیہ۔‬
‫ااسحس رتمکیش ذایت ااقتنؾ ت رفنت ف دعا َفت‬
‫ی‬ ‫ایس رطح ضعب ولگ دبامگینش‬
‫قی اخمفل ےک یجن اعُمالمت افر راز اجےنن یک وکشش رکےت ںیہ؛‬
‫ےک ابثع یھبش رف ی‬
‫اتہک اےس دفرسفں ےک اسےنم رشدنمہ افر زمکفر اثتب رکےکش اینپ اَان وک نیکست اچنہپ‬
‫ںیکسشافراےنپااقتنؾیکآگڈنھٹیرکںیکس!۔‬

‫‪469‬‬
‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬ ‫‪312‬‬
‫ولوگںےکیجناعُمالمتیکوٹہںیمرےنےکاناصانت‬
‫ریمے زعزی دفوتس! یسک ےک یجن اعُمالمت ںیم دُماتلخش م سس افر وٹہ م‬
‫رےن یک اعدتش اکی ایسی یتایسیت یرامری ےہش وج ا ناؿ ےک دؽ فدامغ ںیم و فہش‬
‫رفنت فدعا َفتش ب ف داد افر و د فےبک ین ےک ب ج د و دہ ی ےہش ہی ربایئ رہتف رہتف‬
‫اس دقر ڑبھ اجیت ےہش ہک انگک ں یک َددلَؽ ںیمارتےن ےک اسھت اسھتشامسجین وطر‬
‫رپیھبدنبـیرامر ک اجات ےہشرطحرطحےک رپاخ ہہ تالالت ےس ذنہ ہر رش رےہ ےہش‬
‫افر ًۃجیتن ا ناؿ ڈلب رپرشی(‪)Blood pressure‬ش ڈرپنشی (‪ )Depression‬افر‬
‫ااسحسرتمکیاکاکشرک اجاتےہ!۔‬
‫ی‬
‫ذٰہا اہجں کت نکمم ک ش دفرسفں ےک ابرے ںیم ِنسُح نظ رںیھکش دبامگین‬
‫افر یفنم وسچ ےس ولغمب ک رکش یسک ےک یجن اعُمالمت یک وٹہ ںیم ڑپےن یک وکشش رہزگ‬
‫ہن رکںیش اہلل ہن رکے ارگ آپ رپ یسک اک بیع اظرہ ک یھب اجےئش بت یھب اےس اےنپ‬
‫ےنیسےکادنریہدنفرکدںیشیسکےسیھبرہزگرئیش (‪ )Share‬ہنرکںی۔‬
‫رضحت ّ ی‬
‫سدان دبع اہلل نب رمع � ےس رفاتی ےہش روسؽ اہلل ﷺ‬
‫ےن ارعفد رفامت ‪َ « :‬م ْن َس َ ََت ُم ْس ِؾ ًَم‪َ ،‬س َ ََت ُه اهللُ َي ْو َم ا ْل ِؼ َقا َمة»(‪ " )1‬سج ےن (داین‬
‫ںیم)یسک املسمؿیکرپدہوپیشیکشاہللاعتىلربف یزایقتماسیکرپدہوپیشرفامےئاگ"۔‬
‫اکی اَفر اقمؾ رپ رضحت ّ ی‬
‫سدان اِنب ّعاس � ےس رفاتی ےہش ٰیفطصم‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫هلل‬ ‫َت َع ْو َر َة َأخ ْقه ادْ ْسؾم‪َ ،‬س َ َ‬
‫َت ا ُ‬ ‫اجؿ رتمح ﷺ ےنارعفد رفامت ‪َ « :‬م ْن َس َ َ‬ ‫ی‬
‫هلل‬
‫فا ُ‬ ‫ف َع ْو َر َة َأ ِخ ِقه ادْ ْسؾِم‪ ،‬ك ََش َ‬ ‫َع ْو َر َت ُه َي ْو َم ا ْل ِؼ َقا َم ِة‪َ ،‬و َم ْن ك ََش َ‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب ادظاَل‪ ،‬ر‪ ،٦88٦ :‬صـ‪.368‬‬

‫‪470‬‬
‫‪311‬‬ ‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬
‫َع ْو َر َت ُه َحتَّى َي ْػ َض َح ُه ِ َِبا ِ ِْف َب ْقتِه»(‪" )1‬وج اےنپ املسمؿ اھبیئ یک رپدہ وپیش‬
‫رکےشاہللاعتٰیلایقتمےکدؿاسیکرپدہوپیشرفامےئاگشافروجاےنپاملسمؿاھبیئ‬
‫اک بیع اظرہ رکے اگش اہلل اعتٰیل اس اک بیع اظرہ رک دے اگش اہیں کت ہک فہ اےنپ رھگ‬
‫ںیمیھبروسایئےسوفحہن ظںیہنرہاپےئاگ!"۔‬
‫اہںاہتبلارگیسکےکبیعیک َيوتیعایسیک شہکدفرسےاملسم‪،‬رںوکاسےس‬
‫اجینشامىلت دینیاناصؿےنچنہپاکادنہشیک شوتاسیکریہشتںیمرشًاعوکیئرحجںیہنےہ۔‬
‫یجنزدنیگ افراسےکاقتےض‬
‫اؿ االسؾ! دنیی االسؾ یک رطػ ےس اسڑےھ وچدہ وس اسؽ ےس رہ‬
‫ربادر ی‬
‫املسمؿوکش ایشئوطررپرپاویئیسی(‪)Privacy‬اکہیقحاحلصےہشہکوکیئدفرساصخش‬
‫اس یک یجن زدنیگ ںیم دُماتلخ ںیہن رک اتکس۔ یجن زدنیگ ںیم دُماتلخ ےس رماد یسک ےک‬
‫وپسـ راز افر اکرفابری فرھگز و زدنیگ ےک احالت ففا تات یک وٹہ ںیم ڑپان‬
‫ااسحاستش د‬
‫ےہشاسیک دنییاالسؾںیماالفہجیرشیعرہزگااجزتںیہن!۔‬
‫ریمے زعزی دفوتسش اھبویئ افر زبروگ! دنی ی االسؾ یک ا یرفنادی فاایتمزی‬
‫وصخایصت ںیم ےس اکی وصختیص ہی یھب ےہش ہک ہی دی ي ولوگں ےک وقحؼ‬
‫رص ػ ایبؿ ںیہن رکاتش ہکلب اس ےک یل ک ذذ ےک ےیل اےنپ امےنن فاولں وک اس قح‬
‫اک احلہن ظ رےنھکش افر اپدساری رکےن یک یھب میلعت داتی ےہ۔ یہی فہج ےہ ہک یجن زدنیگ ںیم‬
‫دُماتلخ ےس قلعتمش قحی راز داری ےک اقتےض ایبؿ رکےت ک ےئش دنیی االسؾ ےن رہ‬
‫املسمؿ وک ہی مکح دت ےہش ہک بج یھب وکیئ یسک ےک اہں اجےئش وت رھگ فریغہ ںیم دالخ‬

‫حلدود‪ ،‬ر‪ ،٦38٢ :‬صـ‪.83٦‬‬

‫كتاب ا ُ‬
‫(‪" )1‬سـن ابن ماجه" ُ‬
‫‪471‬‬
‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬ ‫‪315‬‬
‫ک ےن ےس ےلہپ اس ےس ااجزت بلط رکےش افر ارگ ااجزت ہن ےلمش وت ریغب انراض‬
‫ک ےئفاسپ َ ولٹاجےئ۔‬
‫اف تت وصخمہص ںیمش وچبں افر رھگ ےک اخدومں رپ یھب‬ ‫ریغ وت ریغش ضعب ی‬
‫رپاویئیسی اک احلہن ظ رےتھک ک ےئش ااجزت انیل الزؾ رقار دت ےہش ارعف ید ابری اعتٰیل ےہ‪:‬‬
‫﴿اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ُمُكْنِذْاَتْسَيِل َنْيِذَّلا ْتَكَلَم ْمُكُناَمْيَا َوَنْيِذَّلا ْمَل اوُغُلْبَي َمُلُحْلا‬
‫ْنِم ِلْبَق ِةوٰلَص ِرْجَفْلا َوَنْيِح َنْوُعَضَت ْمُكَباَيِث َنِّم ِةَرْيِهَّظلا‬ ‫ط‬
‫ْمُكْنِم َثٰلَث ٍتّٰرَم‬
‫َوْۢنِم ِدْعَب ِةوٰلَص ِءٓاَشِعْلا۫ؕ‪ُ ١‬ثٰلَث ٍتٰرْوَع لَعَل ْ﴾(‪" )1‬اےاامیؿ فاول! اہمترے الغؾ‬
‫فاخدؾافراہمترےفہےچبوجاَیھبوجاینوکہنےچنہپشنیت‪4‬اَف تت‪)1(:‬امن یزحبصےسےلہپش‬
‫(‪ )5‬دفرہپوکبج ماےنپڑپکےااترےرےتہک ش(‪)4‬افرامن یز اشعءےکدعبش مےس‬
‫ایاجزتےلرکاہمترےاپسآںیئشہینیت‪4‬اَف تتاہمترےرپدےےکںیہ"۔‬
‫رفامؿایہٰل ےسولعمؾک اشہک امن یزرجف ےسےلہپشدفرہپقَیلووہلےک فتق‬
‫اس ی‬
‫بج رَمد رضحات آراؾ یک رغض ےس اینپ صیمق ااتر دےتی ںیہش افر وخانیت دفےٹپ‬
‫فرپدےاکزت دہاامتہؾںیہنكارکںیتشافرراتدعبامن یزاشعءبجوسےنیکایترییک‬
‫اجیت ےہش ہی نیت‪ 4‬اَف تت وسےن افر آراؾ فوکسؿ ےک ںیہش ذٰہا اؿ اَف تت ںیم ریغب‬
‫ااجزتاےنپرھگےکادنرهبشدفرسفںےکرمکےںیمدالخک انونممعےہشاچےہفہ‬
‫وھچاٹ ک ت ڑباش رَمد ک ت وعرتش یھب رپ الزؾ ےہ ہک اس مکح رپ لمع رکںیش افر رپاویئیسی‬
‫(‪ )Privacy‬ےس قلعتم امتؾ اومرش ًالثم ریغب ااجزت یسک ےک رھگ ت رمکے ںیم دالخ‬
‫میس‬
‫ک ےنشڈارئی (‪)Diary‬ت ‪،‬ط ت ج(‪)Message‬ڑپےنھشوچری ےپھچ اؿیکابںیت‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،14‬الـور‪.34 :‬‬

‫‪472‬‬
‫‪314‬‬ ‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬
‫ےننسش آڈِم راکیڈگن رکےن ت فڈیِم انبےن ںیمش اؿ ےک قح یک راعتی رکںیش افر ااسی‬
‫رکےنےسابزرںیہ!!۔‬
‫رپاویئیسیاکاحلہن ظرےنھکےکنوادئفرمثات‬
‫ی‬
‫رضحاتذیف تر!اسںیموکیئکشںیہنہکاالسیمامیلعتترپلمعرکےن‬
‫ںیمشاہلل اعتٰیلافراسےکآرخییبنفروسؽﷺ یکوخونشدیفریاضشافرا ناؿیک‬
‫داین فآرخت دف‪،‬رں یک رتہبی ےہش دنیی االسؾ ےن رہ فہ اکؾ وج ہنت فداسدش اگبڑ فدباَین‬
‫افر انگہ فربابدی یک رطػ ےل اجات ک ش اس ےک امتؾ اَابسب فّرحماکت ےس عنم رفامت ‬
‫ےہش زدنیگ زگارےن ےک اوصؽ فوضاطب ّرقمر رفامےئش نج رپ لمع یسک تحلصم ےس‬
‫اخىل ںیہن۔ رب اعتٰیل ےک امتؾ اَاکحؾ ملع فتمکح رپ ینبم ںیہش اچےہ امہری ھجمس ںیم‬
‫آںیئت ہنآںیئ!!۔‬
‫اییہنآدابفاَاکحؾںیمےساکیشاےنپاملسمؿاھبیئیکیجنزدنیگاکاحلہن ظرانھک‬
‫یھب ےہش ہک ہیرطہقی وثابافر ارخفیااعنؾفایرکاؾاک ابثعشافراس ےک اسھت اسھت‬
‫درگیداینفینوادئ اکهب احلمےہشرپاویئیسیےکِشیپرظنشااجزت ےلرکدالخک ےن‬
‫ےس رھگفں وک سعت بیصن ک یت ےہش افر وخد امہری سعت فف تر ںیم یھب ااضہف ک ات‬
‫ےہشالہیاخہن رپدےافرابلس فریغہوک درتس رک ےتیلںیہش العفہ ازںی یسکیک رپلنس‬
‫الفئ (‪ )Personal life‬ںیمش یسک یھب َيوتیع یک دُماتلخ ےس لبق ااجزت انیلش‬
‫شو فاہبُشت وک متخ رکےن اک یھب ؤمرِث ذرہعی ےہش اہلل رب ااعلنیمل ںیمہ اَاکح یؾ‬
‫رشتعییکاپدساریرکےنیکوتقیفدےشآنیم!۔‬

‫‪473‬‬
‫االسؾافريورپںیمرظنۂیذاایتت‬ ‫‪313‬‬
‫داع‬
‫اےاہلل! ںیمہ ولوگں ےک رھگفں ںیم اھجےنکنش افر اںیہن فیلکت دےنی‬
‫ےسوفحہن ظرفامشرھگفریغہ ںیمآےن اجےنےکآدابافرااجزتےنیلےکاَاکحؾ رپلمع‬
‫یک وتقیف اط رفامش یسک یک تبی ت اجوسیس رکےنش افر وٹہ ںیم ےنگ ےس وفحہن ظ رفامش آنیم‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫ت ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪474‬‬
‫‪475‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬

‫جحِ‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:2‬ذو‪:‬اہجحل ‪1441‬ھ‪2222/7/24 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِم ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحام ‪:‬ےس ‪ُ :‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسم ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬ایترى‬
‫ش‬
‫‪:‬وشوق ‪:‬رہ ‪:‬املسمن ‪:‬ےک ‪:‬دل ‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫زایرت ‪:‬رحنیم ی َ ی‬
‫‪:‬رشی ‪:‬یک ‪:‬اّنمت َ‬ ‫زعزی ‪:‬دووتس! ‪ِ :‬‬
‫َموزجن ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬ااطتستع ‪:‬ہن ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬اب ثع ‪:‬اراظتر ‪ :‬ی ‪:‬ںیم ‪:‬رےتہ‪:‬‬
‫ںیہ۔‪:‬ےسج‪:‬ااطتستع‪:‬وہ ‪:‬اُس‪:‬رپ‪:‬الزم‪:‬ورضورى ‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪:‬جح ‪:‬تیب‪:‬اہلل ‪:‬یک‪:‬ایترى ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬مرنان ‪:‬ایہٰ ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وِهّٰلِل ىَلَع ِساَّنلا ُّجِح ِتْيَبْلا ِنَم َعاَطَتْسا ِهْيَلِا‬
‫وکاشں ‪:‬رےہ‪ِ ،‬‬
‫اًلْيِبَس﴾(‪" )1‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬ولوگں‪:‬رپ‪:‬اِس‪:‬رھگ‪(:‬تیب‪:‬اہلل)‪:‬اک‪:‬جح‪:‬ادا‪:‬رکان‪:‬مرض‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬‬
‫واہں‪:‬كت‪:‬اجےن‪:‬رپ‪:‬اقدر‪:‬وہ!"۔‬
‫ہلئسم‪: :‬اس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬جح ‪:‬یک ‪:‬مرتیض ‪:‬اک ‪:‬ایبن ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬اک ‪:‬ہک‪:‬‬
‫اس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ااطتستع ‪:‬رشط ‪:‬ےہ۔ ‪:‬دحثی ‪:‬رشفی ‪:‬ںیم ّ ِی د‬
‫‪:‬سِ‪:‬اعمَل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اس ‪:‬یک‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.97 :‬‬

‫‪475‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪476‬‬
‫ریسفت‪:،‬زاد‪:‬وراہلح‪:‬ےس‪:‬مرنایئ‪:،‬زاد‪:‬ینعی‪:‬وتہش‪:،‬اھکےن‪:‬ےنیپ‪:‬اک‪:‬اراظتم‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬وہان ي ی‬
‫‪:‬اچہ‪:،‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬اکیف‪:‬وہ‪:،‬اور‪:‬ہی‪:‬وایسپ‪:‬ےک‪:‬وتق‪:‬كت‪:‬الہ ِ ی‬
‫‪:‬وعال‪:‬ےک‪:‬نفَقہ‪:‬‬ ‫اج‪:‬رک‪:‬واسپ‪:‬آےن‪:‬كت‪:‬ےک ی‬
‫ےک ‪:‬العوہ ‪:‬وہان ي ی‬
‫‪:‬اچہ‪: ،‬راےتس ‪:‬اکانم ‪:‬واَنان ‪:‬یھب ‪:‬رضورى ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬ریغب ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ااطتستع‪:‬اثتب‪:‬ںیہن‪:‬وہیت(‪)1‬۔‬
‫ذٰہلا ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬اس ‪:‬وکشش ‪:‬ونگل ‪:‬ںیم ‪:‬رےہ‪: ،‬ہک ‪:‬یسک ‪:‬رطح ‪:‬جحِ ‪:‬تیب‪:‬‬
‫اہلل‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬احلص‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:،‬یچس‪:‬نگل‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:،‬اکی‪:‬ہن‪:‬اکی‪:‬دن‪:‬رضور‪:‬احرضى‪:‬‬
‫وہ‪ :‬ی‪:‬اجےئ‪:‬یگ‪:،‬ان‪:‬اشء‪:‬اہلل!۔‬
‫جح‪:‬یک‪:‬مرتیض‪:‬اک‪:‬االعن‬
‫زعزیان ‪:‬رتحمم! ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ ےک ‪:‬اطع ‪:‬رکدہ ‪:‬ابمر ‪:‬ا ّ یایم ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪: ،‬جح‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رب ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ ےن ‪:‬امہرے ‪:‬ےیل ‪:‬الھبیئ‪:‬‬ ‫ےک ‪:‬دن ‪:‬یھب ‪:‬اہنتی ‪:‬اَمہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ان ‪:‬ا ّ یایم ‪:‬ںیم ِ‬
‫ےک َ‪:‬مواعق ‪:‬ایہم ‪:‬مرناےئ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬ان ‪:‬ابمر ‪:‬احملت ‪:‬ںیم ‪:‬زایدہ ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬آرخت ‪:‬اک‪:‬‬
‫اسنان‪:‬رک‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‪:،‬ذہلا‪:‬مہ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رہ‪:‬اکی‪:‬وک‪:‬مرنیضہا‪:‬جح‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ےکےیل‪:،‬رہ‪:‬وتق‪:‬ایتر‪:‬‬
‫ودعتسم‪:‬رانہ‪:‬اچےیہ‪:،‬اراش ِد ابرى‪:‬اعتىل‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْنِّذَايِفِساَّنلاِّجَحْلاِبَكْوُتْاَياًلاَجِر‬
‫َّوىٰلَع ِّلُك ٍرِماَض َنْيِتْاَّي ْنِم ِّلُك ٍّجَف قْيِمَعٍۙ‪ ۰۰۲۷‬اْوُدَهْشَيِّل َعِفاَنَم ْمُهَل َواوُرُكْذَي‬
‫َمْسا ِهّٰللا ْۤيِف ٍماَّيَا ٍتٰمْوُلْعَّم ىٰلَع اَم ْمُهَقَزَر ْۢنِّم ِةَمْيِهَب ِماَعْنَاْلاۚ‪ ١‬اْوُلُكَف اَهْنِم‬
‫َواوُمِعْطَا َسِٕىٓاَبْلا َرْيِقَفْلا‪َّ ۰۰۲۸ٞ‬مُث اْوُضْقَيْل ْمُهَثَفَت َواْوُفْوُيْل ْمُهَرْوُذُن َواْوُفَّوَّطَيْل‬
‫ِتْيَبْلاِب ِقْيِتَعْلا﴾(‪" )2‬ولوگں ‪:‬ںیم ‪:‬جح ‪:‬یک ‪:‬اعم ‪:‬دنا ‪:‬رک ‪:‬دو! ‪:‬وہ ‪:‬اہمترے ‪:‬اپس ‪:‬دیپل ‪:‬یھب‪:‬‬

‫(‪":)1‬ریسفت‪:‬زخانئ‪:‬ارعلافن"‪:‬پ‪:،4‬آل‪:‬رمعان‪:،‬زریِ ی‪:‬آي‪،97 :‬؃‪1299 :،112:‬۔‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،17‬احلج‪.29 -27 :‬‬
‫‪476‬‬
‫‪477‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫احرض‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬اور‪:‬رہ‪ُ :‬دیلب‪:‬اُو ینٹ‪:‬رپ‪:‬یھب‪ُ :،‬دور‪:‬دراز‪:‬یک‪:‬مامم‪:‬راوہں‪:‬ےسآ‪ :‬ںی‪:‬ےگ؛ اتہک‪:‬‬
‫وہ ‪:‬اانپ ‪:‬افدئہ ‪:‬اپ ںی‪: ،‬اور ‪ّ:‬رقمرہ ‪:‬دونں ‪:‬ںیم ‪:‬اہلل ‪:‬اک ‪:‬انم ‪:‬ںیل‪: ،‬اس ‪:‬ابت ‪:‬رپ ‪:‬ہک ‪:‬اهلل ‪:‬اعتىل ‪:‬ےن‪:‬‬
‫اںیہن‪:‬روزى‪:‬دى‪:،‬ےبزابن‪:‬وَچاپيی وں‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪،‬وت‪:‬اِن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬مت‪:‬وخد‪:‬یھب‪:‬اھکؤ‪:،‬اور‪:‬‬
‫تبیصم‪:‬زدہ‪:‬اتحموجں‪:‬وک‪:‬یھب‪::‬الھکؤ‪:،‬رھپ‪:‬اانپ‪:‬لیم‪:‬لیچک‪ُ :‬دور‪:‬رکںی‪:،‬اینپ‪:‬ںیتنم‪:‬وپرى‪:‬رکںی‪:،‬اور‪:‬‬
‫اس‪:‬آزاد‪:‬رھگ‪(:‬اخۂن‪):‬ہبع)‪:‬اک‪:‬اوا ‪:‬رکںی"۔‬
‫لبج‪:‬‬ ‫نی ‪:‬رکام ‪:‬مرناےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬اربامیہ ‪ �:‬ےن ‪ِ :‬‬ ‫رسفم ِ‬
‫ق‬
‫اىب َبییس‪:‬رپ‪:‬ڑھکے‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬اچروں‪:‬رط ‪:‬آواز‪:‬دى‪:‬ہک‪":‬اےاہلل‪:‬ےک‪:‬دنبو!‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬‬
‫یک‪:‬رط ‪:‬آؤ!"‪:‬آپ‪:‬یک‪:‬اس‪:‬دوع ت‪:‬وک‪:‬ایقتم‪:‬كت‪:‬دیپا‪:‬وہےن‪:‬واولں‪:‬ےن‪:‬نُس‪:‬ایل‪:،‬اور‪:‬نس‪:‬‬
‫رک‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬ینتج‪:‬ابر‪":‬ل َّبقك" اہک‪:،‬وہ‪:‬اُینت‪:‬ابر‪:‬جح‪:‬ادا‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬اور‪:‬وج ُ‪:‬روح‪:‬اخومش‪:‬ر ی‪:‬وہ‪:‬‬
‫جح ‪:‬ہن ‪:‬رکےکس‪:‬یگ۔‪:‬اس‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ وک‪:‬یھب‪:‬مکح‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬آپ ‪:‬ولوگں‪:‬‬
‫ںیم‪:‬جح‪:‬یک‪:‬مرتیض‪:‬اک‪:‬االعن‪:‬مرنا‪:‬دےیجی"(‪)1‬۔‬
‫جحِ‪:‬اربک‬
‫اہلل ‪:‬اعتىل ‪:‬ےن ‪:‬مرناای‪َ﴿ :‬وٌناَذَا َنِّم ِهّٰللا َوٖۤهِلْوُسَر ىَلِا ِساَّنلا َمْوَي ِّجَحْلا‬
‫ِرَبْكَاْلاَّنَاَهّٰللاٌءْٓيِرَبَنِّمَنْيِكِرْشُمْلاَوٗهُلْوُسَر﴾(‪" )2‬اہلل‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬روسل‪:‬یک‪:‬رط ‪:‬‬
‫ےس‪:‬بس‪:‬ولوگں‪:‬ںیم‪:‬ڑبے‪:‬جح‪:‬ےک‪:‬دن ُ‪:‬مادى‪:‬اکپر‪:‬دانی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬اس‪:‬اک‪:‬روسل‪:‬رشموکں‪:‬‬
‫‪:‬يلہک‪ُ :‬اس‪:‬زناہن‪:‬ںیم‪:‬رمعہ‪:‬وک‪:‬‬
‫جح‪:‬اربک‪:‬مرناای؛‪:‬اس ی ‪:‬‬
‫ےس‪:‬زیبار‪:‬ںیہ!"۔‪:‬اس‪:‬آِتی‪:‬ابمرہک‪:‬ںیم "جح‪:‬وک‪ِ :‬‬
‫‪:‬روسل‪:‬‬
‫‪:‬يلاہک‪:‬ایگ‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬اسل ِ‬
‫جحِ‪:‬ارغص‪:‬اہک‪:‬اجات‪:‬اھت۔‪:‬اکی‪:‬وقل‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬جح‪:‬وک‪:‬جحِ‪:‬اربک‪:‬اس ی ‪:‬‬

‫(‪":)1‬ریسفت‪:‬ونرارعلافن"‪:‬پ‪،17:‬اجحل‪:،‬زریِ‪:‬آتی‪،27::‬؃‪ً،:534:‬اصخلم۔‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،11‬التوبة‪.3 :‬‬
‫‪477‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪478‬‬
‫رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬جح‪:‬مرناای‪:‬اھت‪:،‬اور‪:‬وچہکن‪:‬ہی‪:‬ہعمج‪:‬ےک‪:‬دن‪:‬واعق‪:‬وہا‪:‬اھت‪:،‬ذہلا‪:‬املسمن‪:‬اس‪:‬جح‪:‬وک‪:‬وج‪:‬‬
‫رو ِ‪:‬زہعمج‪:‬واعق‪:‬وہ‪:،‬جحِ‪َ :‬وداع‪:‬یک‪ :‬ییاداگر‪:‬اجن‪:‬رک‪":‬جحِ‪:‬اربک"‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ"(‪)1‬۔‬
‫اضفلئِ‪:‬جح‬
‫ان‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬وج ‪:‬املسمن‪:‬جح ‪: :‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسرے‪:‬انگہ‪:‬‬
‫زعزی ِ‬
‫اعُم ‪:‬مرنا‪:‬رک‪:،‬اےس‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬ابلکل‪:‬اپ ‪:‬واص ‪:‬مرنا‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اہورہریہ‪:‬‬
‫هلل‬
‫‪:‬اجن َ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬مرناای‪َ « :‬م ْن َح َّج ِ‬ ‫� ےس‪:‬رواتی‪:‬ےہ‪:،‬ىفطصم ِ‬
‫َف َؾ ْم َي ْر ُف ْث َو ََل ْ َي ْػ ُس ْق‪َ ،‬ر َج َع َك َق ْو ِم َو َلدَ ْت ُه ُأ ُّم ُه»(‪" )2‬سج ‪:‬ےن ‪:‬اہلل اعتىل ‪:‬یک‪:‬‬
‫ي‪:‬اپ ‪:‬‬‫راض‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬جح‪::‬ایک‪:،‬اور‪:‬اس ی‪:‬يم‪:‬وکیئ‪:‬شحف‪:‬وانگہ‪:‬اک‪:‬اکم‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:،‬وہ‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬اَ ی ا‬
‫وہ ‪:‬رک َ و‪:‬لےٹ ‪:‬اگ‪: ،‬اسیج ‪:‬اُس ‪:‬دن ‪:‬اھت ‪:‬سج ‪:‬دن ‪:‬اینپ ‪:‬ناں ‪:‬ےس ‪:‬دیپا ‪:‬وہا ‪:‬اھت"۔ ‪:‬دحمنیثِ رکا م‪:‬‬
‫ان‪:‬جح‪:‬احیج‪:‬یسک‪:‬ےس‪:‬ڑلایئ‪:‬‬
‫مرناےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬جحِ‪:‬ربمور‪(:‬وبقمل)‪:‬یک‪:‬العتم‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪َ :‬دور ِ‬
‫رتاب‪:‬رکے"(‪)3‬۔‬ ‫ڑگھجا‪:‬ہن‪:‬رکے‪:،‬ہن‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬اگىل‪:‬دے‪:،‬ہن‪:‬یسک‪:‬انگہ‪:‬اک‪:‬ا ِ ِ‬
‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬مرناای‪« :‬ال ُع ْؿ َر ُة إِ ََل ال ُع ْؿ َر ِة‬‫رتحمم ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ىفطصم ِ‬
‫ور َل ْق َس َل ُه َج َزا ٌء إِ َّٓ اجلَـ َُّة»(‪" )4‬دو‪ 2‬رمعوں‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ز ُ‬‫َك َّػ َار ٌة دَا َب ْقـ َُف ََم‪َ ،‬واحلَ ُّج ادَ ْ ُ‬
‫درایمن‪:‬ےیک‪:‬ےئگ‪:‬انگہ‪:‬اٹم‪:‬دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬اور‪:‬جحِ‪:‬ربمور‪:‬اک‪:‬وثاب‪:‬تّنج‪ :‬ی‪:‬ےہ"۔‬
‫ني احلَ ِّج َو ال ُع ْؿ َر ةِ ‪:‬‬
‫روسل ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ اک‪:‬اراشد‪:‬ےہ‪« :‬تَابِ ُع وا َب ْ َ‬
‫زین‪ِ :‬‬

‫(‪":)1‬ریسفت‪:‬زخانئ‪:‬ارعلافن"‪:‬پ‪:،12‬اوتلۃب‪:،‬زریِ ی‪:‬آي‪،3 :‬؃‪337:‬۔‬

‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب احلج‪ ،‬ر‪ ،1521 :‬صـ‪.274‬‬
‫(‪":)3‬زنۃہ‪:‬ااقلرى‪:‬رشح‪:‬حیحص‪:‬ااخبلرى"‪265/4:‬۔‬
‫(‪" )4‬صحقح البخاري" باب وجوب العؿرة وفضؾفا‪ ،‬ر‪ ،1773 :‬صـ‪.285‬‬
‫‪478‬‬
 ‫‪479‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫الذكُوب‪ ،‬كََم يـ ِْػي الؽِر َخب َث احل ِد ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ب‬‫الذ َه ِ‬
‫يد َو َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َفإِ ََّّن ُ ََم َيـْػ َقان ال َػ ْؼ َر َو ُّ َ َ َ‬
‫الػ َّض ِة»(‪" )1‬جح ‪:‬ورمعہ ‪:‬رکےت ‪:‬راہ ‪:‬رکو؛ ‪:‬ہک ‪:‬ہی ‪:‬اتحمیج ‪:‬اور ‪:‬انگوہں ‪:‬وک ‪:‬ااسی ‪ُ :‬دور ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫و ِ‬
‫َ‬
‫ےسیج‪:‬یٹھب‪:‬ولےہ‪::،‬وسےن‪:‬اور‪:‬اچدنى‪:‬ےک‪:‬لیم‪:‬وک‪ُ :‬دور‪:‬رک‪:‬دیتی‪:‬ےہ"۔‬
‫اج‬ ‫‪:‬اجن ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬مرناای‪َ ْ « :‬‬
‫احل ُّ‬ ‫مےایپرے ‪:‬اھبویئ! ‪: :‬ىفطصم ِ‬ ‫یر‬
‫ت» ای ‪:‬مرناای‪ِ « :‬م ْن َأ ْه ِل َب ْقتِ ِه‪َ ،‬و ََي ُْر ُج ِم ْن ُذكُوبِ ِه‬
‫ي ْش َػع ِِف َأرب ِع ِؿ َئ ِة َأه ِل بق ٍ‬
‫ْ َْ‬ ‫َْ‬ ‫َ ُ‬
‫ش‬
‫‪:‬شتع‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬‬ ‫َك َق ْو ِم َو َلدَ ْت ُه ُأ ُّم ُه»(‪" )2‬احیج‪:‬اےنپ‪:‬رھگ‪:‬واولں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:،‬اچر‪:‬وس‪:‬اَمراد‪:‬یک َ ا‬
‫اور‪:‬وہ‪:‬انگوہں‪:‬ےس‪:‬ااسی‪:‬اپ ‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬وگای‪:‬آج‪ :‬ی‪:‬اینپ‪:‬ناں‪:‬ےس‪:‬دیپا‪:‬وہا‪:‬وہ"۔‬
‫اج‪َ ،‬ودَ ِ ِن‬ ‫ِ‬
‫اجن ‪:‬ربادر! ‪:‬اتدجا ِر ‪:‬متخِ ‪ّ:‬وبنت ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬مرناای‪ُ « :‬ي ْغ َػ ُر ل ْؾ َح ِّ‬
‫ِ‬
‫اج»(‪" )3‬احیج‪:‬ےک‪:‬انگہ‪:‬شخب‪:‬دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬اور‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬احیج‪:‬‬ ‫اش َت ْغ َػ َر َل ُه ْ َ‬
‫احل ُّ‬ ‫ْ‬
‫اافغتسر‪:‬رکے‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬یھب‪:‬رفغمت‪:‬رک‪:‬دى‪:‬اجیت‪:‬ےہ"۔‬
‫زعزیان ‪:‬رتحمم! ‪:‬ارگ ‪:‬یسک ‪:‬رپ ‪:‬جح ‪:‬مرض ‪:‬ےہ‪: ،‬وت ‪:‬اےس ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬اس ‪:‬رفس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِ‬
‫اِرخااجت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪ِ ،‬‬
‫‪:‬نال ‪:‬الحل ‪ :‬ی ‪:‬اامعتسل ‪:‬رکے‪: ،‬روشت ‪:‬وریغہ ‪:‬رحام ‪:‬نال ‪:‬اس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫َصر ‪:‬رکان ‪:‬رحام ‪:‬ےہ‪،‬زین ‪:‬وہ ‪:‬جح ‪:‬اقِلب ‪:‬وبقل ‪:‬یھب ‪:‬ںیہن‪: ،‬ارگہچ ّ‪:‬ذّم ‪:‬ےس ‪:‬مرض ‪:‬اس طق ‪:‬وہ‪:‬‬
‫اجےئ‪::‬اگ؛ ‪:‬ہک ‪:‬دحثی ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬اراشد‪:‬وہا‪« :‬إِ َذا َق َال ادُ َؾ ِّبي‪َ :‬ل َّب ْق َك ال َّؾ ُف َّم َل َّب ْق َك!‬
‫َو ِعـْدَ ُه َم ٌال َح َرا ٌم‪ِ ،‬ق َقل َل ُه‪َ َٓ :‬ل َّب ْق َك َو َٓ َش ْعدَ ْي َك! َحتَّى ت َُر َّد َما ِِف‬
‫َيدَ ْي َك!»(‪" )4‬وج ِ‬
‫‪:‬نال‪:‬رحام‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬جح ‪:‬وک‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬بج‪:‬وہ‪:‬کیبل‪:‬اتہک‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬مرہتش‪:‬اےس‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" باب ما جاء ِف ثواب احلج‪ ،...‬ر‪ ،811 :‬صـ‪.212‬‬
‫(‪" )2‬مسـد البزّ ار" مسـد أيب موشى ‪ ،‬ر‪.169/8 ،3196 :‬‬
‫(‪" )3‬مسـد البزّ ار" مسـد أيب محزة أكس بن مالك‪ ،‬ر‪.135/17 ،9726 :‬‬
‫آخر‪ ،‬صـ‪.366‬‬ ‫ٌ‬
‫حديث َ‬ ‫(‪" )4‬بحر الػوائد ادشفور بؿعاين إخبار"‬
‫‪479‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪482‬‬
‫وجاب ‪:‬داتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ہن ‪:‬ریتى ‪:‬احرضى ‪:‬وبقل‪: ،‬ہن ‪:‬ریتى ‪:‬دختم ‪:‬وبقمل‪: ،‬اورریتا ‪:‬جح ‪:‬ریتے‪:‬‬
‫ہنم‪:‬رپ‪:‬رمدود‪:،‬بج‪:‬كت‪:‬وت‪:‬ہی‪:‬رحام‪:‬نال‪:‬وج‪:‬ریتے‪:‬اہھت‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:،‬اصِبح‪:‬قح‪:‬وک‪:‬واسپ‪َ :‬لواٹ‪:‬‬
‫‪:‬نال ‪:‬رحام ‪:‬ےک ‪:‬العوہ ‪:‬ھچک ‪:‬نال ‪:‬ںیہن‪: ،‬وت‪:‬‬
‫ہن ‪:‬دے!"۔ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اچرۂ ‪:‬اکر ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ارگ ِ‬
‫رقض‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬مرض‪:‬ادا‪:‬رکے(‪)1‬۔‬
‫جح‪:‬یک‪:‬ااسقم‪:‬اور‪:‬وتینں‪:‬اک‪:‬ایبن‬
‫ریمے‪:‬ایپرے‪:‬اھبویئ!‪:‬جح‪:‬نیت‪:3‬رطح‪:‬اک‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:‬‬
‫جحِ‪:‬اِمراد‬
‫(‪: )1‬اکی ‪:‬ہی ‪:‬ہک ‪:‬رص ‪:‬جح ‪: :‬رکے‪: ،‬اےس ‪:‬اِمرادےتہک ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ےلس ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫ڑپکے ‪:‬ااتر ‪:‬رک ‪:‬اِرحام ‪:‬ابدنےھ‪: ،‬رھپ ‪:‬دو‪: 2‬رتعک ‪:‬لفن ‪:‬ڑپےھ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬ویں ‪:‬ےہک‪::‬‬
‫"ایہٰ!‪:‬ںیم‪:‬جح‪:‬اک‪:‬ارادہ‪:‬رکاتوہں‪:،‬وت‪:‬اِےس‪:‬ریمے‪:‬ےیل‪:‬آاسن‪:‬رک‪:‬دے‪:،‬اور‪:‬اےس‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬‬
‫وبقل‪:‬مرنا!‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬اخص‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬جح‪:‬یک‪:‬تّین‪:‬یک"(‪)2‬۔‬
‫تُ‬
‫جحِ‪ :‬م ّتع‬
‫(‪ )2‬دورسا‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬ونط‪:‬ےس‪:‬رص ‪:‬رمعے‪:‬یک‪:‬تّین‪:‬رکےک‪:‬ےلچ‪:،‬واہں‪:‬چنہپ‪:‬رک‪:‬رمعہ‪:‬‬
‫ادا‪:‬رکےک‪:‬اِرحام‪:‬وھکل‪:‬دے‪:،‬اور‪:‬رھپ‪:‬ہّکم‪:‬معظمہ‪:‬ےس‪:‬جح‪:‬اک‪:‬ا ِرحام‪:‬ابدنےھ۔‪:‬اےس عتمت‪:‬ےتہک‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬اس‪:‬ںیم‪:‬اِرحام‪:‬ےک‪:‬دو‪:2‬رتعک‪:‬لفن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬ویں‪:‬ےہک‪"::‬ایہٰ!‪:‬ںیم‪:‬رمعہ‪:‬اک‪:‬ارادہ‪:‬رکات‪:‬‬
‫وہں‪:،‬وت‪:‬اِےس‪:‬ریمے ‪:‬ےیل‪:‬آاسن‪:‬رک ‪:‬دے‪:،‬اور‪:‬اےس‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬وبقل‪:‬مرنا! ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬اخص‪:‬‬

‫(‪":)1‬اتفوى‪:‬روضہی"‪::‬اتکب‪:‬اجحل‪:،‬رشاطئِ‪:‬جح‪ً،: 549/8:،‬اصخلم۔‬
‫ادتؼسط" باب اإلحرام‪ ،‬فصل‪ ،‬صـ‪.111 ،99‬‬
‫ّ‬ ‫(‪" )2‬ادس َؾك‬
‫‪480‬‬
‫‪481‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫اہلل ‪:‬اعتىل ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رمعہ ‪:‬یک ‪:‬تّین ‪:‬یک"(‪)1‬۔ ‪:‬اور ‪:‬رھپ ‪:‬اای ِم ‪:‬جح ‪:‬ںیم ‪:‬وںیہ ‪:‬ہکم ‪:‬رکمہم ‪:‬ےس ‪:‬جح ‪:‬اک‪:‬‬
‫اِرحام‪:‬ابدنےھ‪:،‬اور‪:‬ارحام‪:‬ےک‪:‬دو‪:2‬رتعک‪:‬لفن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬جح‪:‬یک‪:‬تّین‪:‬رکے!۔‬
‫جحِ‪:ِ :‬قران‬
‫(‪ )3‬رسیتا‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬جح‪:‬ورمعہ‪:‬یک‪:‬تّین‪:‬اکی‪:‬اسھت‪:‬اکی‪:‬اِرحام‪:‬ںیم‪:،‬ونط‪ :‬ی‪:‬ےس‪:‬رکےل‪:،‬‬
‫اور ‪:‬ہی ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬الضف ‪:‬ےہ‪: ،‬اےس ‪:ِ :‬قران ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬دعب ‪:‬السم ‪:‬لفنِ ‪:‬اِرحام ‪:‬ویں‪:‬‬
‫ےہک‪": :‬ایہٰ! ‪:‬ںیم ‪:‬جح ورمعہ ‪:‬اک ‪:‬ارادہ ‪:‬رکاتوہں‪: ،‬وت ‪:‬اںیہن ‪:‬ریمے ‪:‬ےیل ‪:‬آاسن ‪:‬رک ‪:‬دے‪: ،‬اور‪:‬‬
‫اںیہن‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬وبقل‪:‬مرنا!‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬اخص‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬جح‪:‬ورمعہ‪:‬یک‪:‬تّین‪:‬یک"(‪)2‬۔‬
‫َل َّب ْی َ‬
‫كَ‬
‫ونیتں ‪:‬وصروتں ‪:‬ںیم ‪:‬اس ‪:‬تّین ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬کیبل ‪:‬آبوا ِز ‪:‬دنلب ‪:‬ےہک‪: ،‬کیبل ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫َش ْي َك َل َك َل َّب ْق َك! إِ َّن ْ َ‬
‫احل ْؿدَ َوالـِّ ْع َؿ َة‬ ‫" َل َّب ْق َك الؾ ُف َّم َل َّب ْق َك! َل َّب ْق َك َٓ َ ِ‬
‫َش ْي َك َل َك"(‪.)3‬‬‫َل َك َوادْ ْؾك! َٓ َ ِ‬
‫دصر‪:‬ارشلہعی‪:‬رضحت‪:‬اّلعہم‪:‬یتفم‪:‬ادجم‪:‬یلع‪:‬ایمظع‪:،�:‬جح‪:‬ورمعہ‪:‬ےک‪:‬رفس‪:‬‬
‫اجن‪:‬ربادار!‪ُ :‬‬
‫ِ‬
‫ےک‪:‬آداب‪:‬ںیم‪:‬ےتھکل‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪ )1(":‬سج‪:‬اک‪:‬رقض‪:‬ایلوہ‪:،‬ای‪:‬اناتن‪:‬اپس‪:‬وہ‪:‬ادا‪:‬رک‪:‬دے‪:،‬نج‪:‬ےک‪:‬‬
‫نالانقح‪:‬ےیل‪:‬وہں‪:‬واسپ‪:‬رک‪:‬دے‪:،‬ارگ‪:‬اتپ‪:‬ہن‪:‬ےلچ‪:‬وت‪ُ :‬اانت‪:‬نال‪:‬ریقفوں‪:‬وک‪:‬دے‪:‬دے۔‪ )2(:‬سج‪:‬‬ ‫‪:‬‬
‫ش‬
‫یک ‪:‬ےبااجزت ‪:‬رفس ‪:‬رکموہ ‪:‬ےہ‪: ،‬ےسیج ‪:‬ناں‪: ،‬ابپ‪:َ ،‬شورہ‪: ،‬اںیہن ‪:‬رایض ‪:‬رکے۔ ‪ )3(:‬اس ‪:‬رفس‪:‬‬
‫ےس ‪:‬وصقمد ‪:‬رص ‪:‬اہلل ‪:‬اعتىل ‪:‬اور ‪:‬روسل ‪:‬ﷺ وہں‪: ،‬رِای‪: ،‬رہُشت ‪:‬اور ‪:‬رخف ‪:‬ورغور ‪:‬ےس ‪:‬دُجا‪:‬‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬صـ‪.111‬‬

‫(‪ )2‬ادرجع السابق‪.‬‬
‫ادتؼسط" باب اإلحرام‪ ،‬فصل‪ ،‬صـ‪.111‬‬
‫ّ‬ ‫(‪" )3‬ادس َؾك‬
‫‪481‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪482‬‬
‫ش‬
‫رےہ۔‪ )4(:‬وعرت‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬بج‪:‬كت َ و‬
‫‪:‬شرہ‪:،‬ای‪:‬مرحم‪:‬اب غ‪:‬اقِلب‪:‬انانیمن‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬‬
‫اکنح‪:‬ہشیمہ‪:‬وک‪:‬رحام‪:‬ےہ‪:،‬رفس‪:‬رحام‪:‬ےہ‪:،‬ارگ‪:‬رکے‪:‬یگ‪:‬وت‪:‬جح‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬رگم‪:‬رہ‪:‬دقم‪:‬رپ‪:‬انگہ‪:‬اھکل‪:‬‬
‫‪:‬وبقل‪:‬جح‪:‬یک‪:‬ادیم‪:‬ںیہن"(‪)1‬۔‬
‫‪:‬نال‪:‬الحل‪:‬ےس‪:‬ےل‪:،‬ورہن ِ‬
‫اجےئ‪:‬اگ۔‪ )5(:‬وتہش‪:‬ینعی‪:‬رخچ ِ‬
‫زعزیان‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬ایس‪:‬رطح‪:‬وموجدہ‪:‬احالت‪:‬ےک‪ِ:‬شیپ ‪:‬ی ر‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬یھب‪:‬وحظ‪:‬‬
‫ِ‬
‫نط‪:‬زعزی‪:‬ےک‪:‬اظمل‪:‬رمکحاونں‪:‬ےن‪:،‬نایض‪:‬ںیم‪:‬درگی‪:‬اعُمالمت‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:،‬‬
‫رےہ‪:،‬ہک‪:‬و ِ‬
‫ِ‬
‫اظنم جح ‪:‬ںیم ‪:‬یھب‪: ،‬ےباامیین ‪:‬اور ‪:‬رکنشپ(‪ )Corruption‬ےک ‪:‬ےسیک ‪:‬ےسیک ‪:‬رکبت‪:‬‬
‫واکرانےم‪:‬داھکےئ‪:‬ںیہ‪: ،‬اور ‪:‬سک ‪:‬سک ‪:‬ادنا ِز‪:‬اکنفرى‪:‬ےس ُ ا‬
‫‪:‬حج ‪:‬رکام‪:‬وک ‪:‬اَذتی ‪:‬اچنہپیئ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫ذہلا‪:‬اسہقب ‪:‬برجابت‪:‬ےس‪ :‬قب‪:‬احلص‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬آہدنہ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ال ہح‪ :‬لم‪ :‬ے‪:‬رکںی‪:،‬‬
‫اور‪:‬رفس‪:‬جح‪:‬ںیم‪:‬اےسی‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬تبحص‪:‬اک‪:‬ااختنب‪:‬رکںی‪:،‬وج‪ِ :‬دینی‪:‬اور‪ُ :‬داینوى‪:‬اابتعر‪:‬ےس‪:‬ااہتنیئ‪:‬‬
‫اامیدنار‪:‬یھب‪:‬وہں‪:‬اور‪:‬انادتنار‪:‬یھب‪:،‬زین‪:‬دخِتم َ و‪:‬قم‪:‬ےک‪:‬ذجہب‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رساشر‪:‬وہں۔‬
‫جح‪:‬ےک‪:‬اَاکحم‪::‬وآداب‬
‫تل‪:‬اِرحا م‪:‬ںیم‪:‬اکشر‪:‬رکان‪:‬رحام‪:‬ےہ‪:،‬اهلل‪:‬اعتىل‪:‬اک‪:‬مرنان‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ان‪:‬رتحمم!‪:‬اح ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫﴿َرْيَغ يِّلِحُم ِدْيَّصلا َوْمُتْنَا ٌمُرُح﴾(‪" )2‬بج ‪:‬مت ‪:‬اِرحام ‪:‬ںیم ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬اکشر ‪:‬الحل ‪:‬ہن‪:‬‬
‫وھجمس!"۔ ‪:‬رہ ‪:‬مرحِم ‪:‬رپ ‪:‬الزم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬جح ‪:‬ےک ‪َ :‬دوران ‪: :‬اےھچ ‪:‬اَالخق ‪:‬اک ُ‪:‬مارہہ ‪:‬رکے‪: : ،‬زمکورں‪:‬‬
‫اور ‪:‬وخانیت ‪:‬اک ‪:‬ایخل ‪:‬رےھک‪: ،‬زین ‪:‬راےتس ‪:‬ںیم ‪:‬رچکا ‪:‬ودنگیگ ‪:‬الیھپےن‪: ،‬اور ‪:‬یسک ‪:‬وک ‪: :‬فیلكت‪:‬‬
‫اچنہپےن‪ :،‬یای‪:‬یسک‪:‬ےک‪:‬آرام‪:‬ںیم‪:‬للخ‪:‬ڈاےنل‪:‬ےس‪:‬انچب‪:‬هب‪:‬تہب‪:‬رضورى‪:‬ےہ۔‬

‫(‪" )1‬اہب ِر‪:‬رشتعی" جح‪:‬اک‪:‬ایبن‪ِ ،‬‬

‫‪:‬آداب‪:‬رفس‪:‬وّدقمنات‪:‬جح‪:‬اک‪:‬ایبن‪:،‬ہّصح‪1251/1:،6‬۔‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.1 :‬‬
‫‪482‬‬
 ‫‪483‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫اوا‬
‫‪:‬سه ‪:‬اعہشئ ‪ّ:‬دصہقی ‪:‬ہبّیط ‪:‬اطرہہ ‪ �:‬مرنایت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬أ َّن َأ َّو َل‬ ‫ا ُّم ‪:‬المؤونینم ّ ِی د‬
‫ني َق ِد َم الـَّبِ ُّي ﷺ‪َ ،‬أ َّك ُه ت ََو َّض َل ُث َّم َض َ‬ ‫َ ٍ‬
‫اف»(‪" )1‬بج ‪:‬ن ی‬
‫‪:‬رکي‪:‬‬ ‫َشء َبدَ َأ بِ ِه ِح َ‬
‫ْ‬
‫ﷺ ہّکم‪:‬رکمہم‪:‬ںیم‪:‬رشتفی‪:‬الےئ‪:،‬بس‪:‬اکومں‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬ووض‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬اوا ‪:‬ایک"۔‬
‫‪:‬رواي‪:‬ےہ‪َ « :‬أ َّن َر ُش َ‬
‫ول اهللِ‬ ‫‪:‬سان‪:‬اجرب‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬اهلل‪ �:‬ےس ی‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫اش َت َؾ َؿ ُه‪ُ ،‬ث َّم َم َشى َع َذ َي ِؿقـ ِ ِه‪َ ،‬ف َر َم َل َث َالث ًا‬ ‫ِ‬
‫ﷺ دَا َقد َم َم َّؽ َة َأتَى ْ َ‬
‫احل َج َر َف ْ‬
‫َو َم َشى َأ ْر َبع ًا»(‪" )2‬روسل‪:‬اهلل ﷺ بج‪:‬ہّکم‪:‬رکمہم‪:‬رشتفی‪:‬الےئ‪:‬وت‪:‬رجحِ‪:‬اَوسَد‪:‬ےک‪:‬‬
‫اپس ‪:‬آرک ‪:‬اُےس ‪:‬ہوہس ‪:‬دای‪: ،‬رھپ ‪:‬دےنہ ‪:‬اہھت ‪:‬وک ‪:‬ےلچ‪: ،‬اور ‪:‬ادتبایئ ‪:‬نیت‪: 3‬ریھپوں ‪:‬ںیم َ‪:‬ر ََم ‪:‬ایک‪:،‬‬
‫اور‪:‬ابىق‪:‬اچر‪:4‬ںیم‪:‬ومعمل‪:‬ےک‪:‬اطمقب‪:‬ےلچ"۔‬
‫ِ‬
‫اقمم‪:‬اربامیہ‬
‫اقم ِم‪:‬اربامیہ‪:‬وہ‪:‬رھتپ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬رپ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪):D:‬ہبع‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬‬
‫ریمعت ‪:‬ےک ‪:‬وتق ‪:‬ڑھکے ‪:‬وہےت ‪:‬ےھت‪: ،‬اور ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬آ ‪:‬پ ‪:‬ےک ‪:‬دقومں ‪:‬ےک ‪:‬اشنن ‪:‬شقن ‪:‬وہ‪:‬‬
‫ےئگ‪:،‬وج‪:‬اب ُووجد‪:‬اولی‪:‬زناہن‪:‬زگرےن‪:،‬اور‪:‬رثکبت‪:‬اہوھتں‪:‬ےس‪:‬مَس‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:،‬اب‪:‬كت‪:‬‬
‫وموجد ںیہ۔ ‪:‬اراش ِد ‪:‬ابرى ‪:‬اعتىل ‪:‬ےہ‪ِ﴿: :‬هْيِف ٌۢتٰيٰا ٌتٰنِّيَب ُماَقَّم َمْيِهٰرْبِا﴾(‪" )3‬اس‪:‬‬
‫ںیم‪:‬یلھک‪:‬اشناینں‪:‬ںیہ‪::‬اربامیہ‪:‬ےک‪:‬ڑھکے‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬ہگج"۔‬
‫ان‪:‬اشنوینں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ضعب‪:‬ہی‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪ُ :‬ووحش‪:‬اکی‪:‬دورسے‪:‬وک‪:‬رحم‪:‬ںیم‪:‬اِذیاء‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب احلج‪ ،‬ر‪ ،1614 :‬صـ‪.261‬‬

‫(‪" )2‬صحقح مسؾم" كتاب احلج‪ ،‬ر‪ ،2953 :‬صـ‪.517‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.97 :‬‬
‫‪483‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪484‬‬
‫ںیہن‪:‬دےتی‪:،‬یتح‪:‬ہک‪:‬ےّتک‪:‬اس‪:‬رس‪:‬زنیم‪:‬ںیم‪:‬رہن‪:‬رپ‪:‬ںیہن‪َ :‬دوڑےت‪:،‬اور‪:‬واہں‪:‬اکشر‪:‬ںیہن‪:‬رکےت‪:،‬‬
‫اور‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬دل‪):‬ہبع‪:‬ہمّظعم‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اس ‪:‬دقر‪:‬ےباتب‪:‬وہےت ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک ‪:‬رص ‪:‬اس‪:‬یک‪:‬‬
‫َرواح‪:‬‬
‫رط ‪:‬ی ر ‪:‬رکےن ‪:‬ےس ‪:‬ان ‪:‬یک ‪:‬آوھکنں ‪:‬ےس ‪:‬آوسن ‪:‬اجرى ‪:‬وہ ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬رہ ‪:‬بشِ ‪:‬ہعمج‪:‬ا ِ‬
‫اَوایلء ‪:‬اس ‪:‬ابمر ‪:‬رھگ‪:‬ےک ‪:‬رگد ‪:‬احرض ‪:‬وہیت ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬اور‪:‬وج ‪:‬وکیئ ‪:‬اس‪:‬یک ‪:‬ےبرحیتم‪:‬اک ‪:‬دصق ‪:‬رکات‪:‬‬
‫ےہ‪:‬ربابد‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬اںیہن‪:‬اشنوینں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اقم ِم‪:‬اربامیہ‪:‬وریغہ‪:‬وہ‪:‬زیچںی‪:‬یھب‪:‬ںیہ‪:،‬نج‪:‬اک‪:‬‬
‫آِتی‪:‬ابمرہک‪:‬ںیم‪:‬ایبن‪:‬مرناای‪:‬ایگ(‪)1‬۔‬
‫اکی ‪:‬اَور ‪:‬ہگج ‪:‬ایس ‪:‬اقم ِم ‪:‬اربامیہ ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اراشد ‪:‬وہا‪َ﴿ :‬واْوُذِخَّتا ْنِم‬
‫ِماَقَّمَمٖهٰرْبِاىًّلَصُم﴾(‪" )2‬اربامیہ‪:‬ےک‪:‬ڑھکے‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬ہگج‪:‬وک‪:‬زامز‪:‬اک‪:‬اقمم‪:‬ؤانؤ!"‪":‬اس‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬ےہ۔‪:‬اکی‪:‬وقل‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬زامز‪:‬ےس‪:‬‬
‫وک‪:‬زامز‪:‬اک‪:‬اقمم‪:‬ؤانےن‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬اابحتسب‪:‬ےک ی‬
‫اوا ‪:‬یک‪:‬دو‪:2‬رںیتعک‪:‬رماد‪:‬ںیہ"(‪:)3‬وج‪:‬اوا ‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬روط ِر‪:‬ارکاہن‪:‬ادا‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ںیہ۔‬
‫جح‪:‬ای‪:‬رمعہ‪:‬ںیم‪:‬یعس‪(:‬ینعی‪:‬افص‪:‬و‪:‬رموہ‪:‬ےک‪:‬درایمن‪َ :‬دوڑان)‬
‫ران ‪:‬رتحمم! ‪:‬افص ‪:‬ورموہ ‪:‬ہّکم ‪ّ:‬رکمہم ‪:‬ےک ‪:‬دو‪: 2‬اہپڑ ‪:‬ںیہ‪: ،‬وج ‪:‬کعب اہ ‪:‬ہمّظعم ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ی‬
‫زعي ِ‬
‫لبج‪:‬‬
‫اقملب ‪:‬اجبنِ ‪:‬رشق ‪:‬واعق ‪:‬ںیہ‪: ،‬رموہ ‪:‬امشل ‪:‬یک ‪:‬رط ‪:‬نالئ‪: ،‬اور ‪:‬افص ‪:‬ونجب ‪:‬یک ‪:‬رط ‪ِ :‬‬
‫قُ‬
‫‪:‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪:‬سان ‪:‬اامسلیع ‪:‬‬ ‫اىب بییس ‪:‬ےک ‪:‬دانم ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اہرجه ‪:‬اور ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ےن ‪:‬ان ‪:‬دوونں ‪:‬اہپڑوں ‪:‬ےک ‪:‬رقبی‪: ،‬اس ‪:‬اقمم ‪:‬رپ ‪:‬اہجں ‪:‬زَ َ‬
‫زمم ‪:‬اک ‪:‬ونکاں ‪:‬ےہ‪: ،‬مکحبِ ‪:‬ایہٰ‪:‬‬

‫ِ‬
‫اددارك" پ‪ ،4‬آل عؿران‪ ،‬حتت أية‪.276 ،275/1 ،97 :‬‬ ‫(‪" )1‬تػسر‬
‫"تػسر ِ‬
‫اخلازن" پ‪ ،4‬آل عؿران‪ ،‬حتت أية‪ ،272/1 ،97 :‬مؾخص ًا‪.‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،1‬البؼرة‪.125 :‬‬
‫(‪":)3‬ریسفت‪:‬زخانئ‪:‬ارعلافن"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلۃ‪:،‬زریِ ی‪:‬آي‪،:125 :‬؃‪ً ،42:‬اصخلم۔‬
‫‪484‬‬
 ‫‪485‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫وکستن‪:‬اایتخر‪:‬مرنایئ۔‪:‬اس‪:‬وتق‪:‬ہی‪:‬اقمم‪:‬الگنسخ‪:‬ایبابن(رھتپالی‪:‬رحصا)‪::‬اھت‪:،‬ہن‪:‬اہیں‪:‬زبسہ‪:‬اھت‪:‬‬
‫ہن ‪:‬اپین‪:،‬ہن ‪:‬وخرد ‪:‬وونش‪:‬اک ‪:‬وکیئ ‪:‬اسنان‪: ،‬رِاضےئ ‪:‬ایہل ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪ُ :‬ان ‪:‬وبقمل ‪:‬دنبوں ‪:‬ےن ‪:‬ربص ‪:‬ایک‪:،‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اامسلیع ‪: D:‬ایھب‪:‬تہب ‪:‬مک‪:‬نس ‪:‬ےھت‪:،‬یگنشت‪:‬ےک ‪:‬اب ثع ‪:‬بج ‪:‬ان‪:‬یک ‪:‬احتل‪:‬‬
‫ریغ‪:‬وہےن‪:‬یگ‪:،‬وت‪:‬رضحت‪:‬اہرجہ‪:‬ےباتب‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬وکہ‪ِ:‬افص‪:‬رپ‪:‬رشتفی‪:‬ےل‪:‬ںیئگ؛‪:‬ہک‪:‬ںیہک‪ُ :‬دور‪:‬كت‪:‬‬
‫اپین‪:‬ےک‪:‬آاثر‪:‬ی ر‪:‬آاج ںی‪:،‬رگم‪:‬واہں‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬اپین‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬ارث‪:‬ہن‪:‬اپای‪:،‬وت‪:‬اُرت‪:‬رک‪:‬بیشن‪:‬ےک‪:‬دیمان‪:‬‬
‫ںیم‪َ :‬دوڑیت‪:‬وہیئ‪:‬رموہ‪:‬كت‪:‬ںیچنہپ‪:،‬اس‪:‬رطح‪:‬است‪:7‬رمہبت‪:‬رگدش‪:‬وہیئ‪:،‬بت‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬ےن‬
‫﴿َّنِاَهّٰللاَعَمَنْيِرِبّٰصلا﴾(‪ )1‬اک ‪:‬ولجہ‪:‬اس‪:‬رطح‪:‬اظرہ‪:‬مرناای‪:،‬ہک‪:‬بیغ‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬ہمشچ‪:‬زَ َ‬
‫زمم‪:‬‬
‫ومندار ‪:‬ایک‪: ،‬اور‪:‬ان‪:‬ےک‪:‬ربص ‪:‬واِالخص‪:‬یک ‪:‬ربتک‪:‬ےس ‪:‬ان‪:‬ےک ‪:‬اابّتع ‪:‬ںیم‪: ،‬ان‪:‬دوونں‪:‬اہپڑوں‪:‬‬
‫‪:‬وبقمل‪:‬ابراگہ‪:‬ایک‪:،‬اور‪:‬ان‪:‬دوونں‪:‬وک‪:‬لحمِ‪:‬اِاجتبِ‪:‬داع‪:‬ؤانای!۔‬
‫ےک‪:‬درایمن‪َ :‬دوڑےن‪:‬واولں‪:‬وک ِ‬
‫زناۂن‪:‬اجتیلہ ‪:‬ںیم‪:‬افص‪:‬ورموہ ‪:‬رپ ‪:‬دو‪: 2‬تُب‪:‬رےھک ‪:‬ےھت‪:،‬افص ‪:‬رپ‪:‬وج ‪:‬تُب‪:‬اھت ‪:‬اس‪:‬اک‪:‬‬
‫انم‪:‬ااس ‪:،‬اور ‪:‬وج ‪:‬رموہ‪:‬رپ‪:‬اھت‪:‬اس‪:‬اک ‪:‬انم‪:‬انہلئ‪:‬اھت‪:،‬اّفکر ‪:‬بج‪:‬افص‪:‬ورموہ ‪:‬ےک ‪:‬در ‪:‬ایمن ‪:‬یعس‪:‬‬
‫‪:‬بں ‪:‬رپ ‪ً:‬امیظعت ‪:‬اہھت ‪:‬ریھپےت‪ِ: ،‬دہع ‪:‬االسم ‪:‬ںیم ‪:‬تُب ‪:‬وت ‪:‬وتڑ ‪:‬دےی ‪:‬ےئگ‪: ،‬نکیل‪:‬‬
‫رکےت‪: ،‬وت ‪:‬ان ُ و‬
‫وچہکن‪:‬اّفکر‪:‬اہیں‪:‬رشماکہن‪:‬لعف‪:‬رکےت‪:‬ےھت‪:،‬ذہلا‪:‬املسمونں‪:‬وک‪:‬افص‪:‬و‪:‬رموہ‪:‬ےک‪:‬درایمن‪:‬یعس‪:‬‬
‫رکان‪:‬رگاں‪:‬وہا؛‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬اّفکر‪:‬ےک‪:‬رشماکہن‪:‬لعف‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬ھچک‪:‬اشُمتہب‪:‬ےہ(‪)2‬۔‬
‫اس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ںیم ‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬اراشد‪:‬مرناات ‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِا اَفَّصلا َوَةَوْرَمْلا ْنِم‬
‫ِرِٕىٓاَعَش ِهّٰللا ْنَمَف َّجَحَتْيَبْلا ِوَا َرَمَتْعا اَلَفَحاَنُج ِهْيَلَع ْنَا َفَّوَّطَّياَمِهِب﴾(‪ً" )3‬انیقی ‪:‬افص‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،2‬‬

‫البؼرة‪.153 :‬‬
‫(‪":)2‬زخانئ‪:‬ارعلافن"‪:‬پ‪:،2‬ارقبلۃ‪:،‬زریِ ی‪:‬آي‪،158 :‬؃‪1296 ،1295 ،43:‬۔‬
‫(‪ )3‬پ‪َ ،2‬‬
‫البؼرة‪.158 :‬‬
‫‪485‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪486‬‬
‫اور‪:‬رموہ‪::‬اہلل‪:‬یک‪:‬اشنوینں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪:‬وج‪:‬اِس‪:‬رھگ‪:‬اک‪:‬جح‪:‬ای‪:‬رمعہ‪:‬رکے‪:،‬اس‪:‬رپ‪:‬ھچک‪:‬انگہ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫ہک ‪:‬ان ‪:‬دوونں ‪:‬ےک ‪:‬ریھپے ‪:‬رکے"۔ اس ‪:‬ےس ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬انانیمن ‪:‬دالای ‪:‬ایگ‪: ،‬ہک ‪:‬وچہکن‪:‬‬
‫اہمتری‪:‬تّین‪:‬اخصل ِ‬
‫‪:‬ابعدت‪:‬ایہٰ‪:‬یک‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬ںیہمت‪:‬اّفکر‪:‬ےس‪:‬اشُمتہب‪:‬اک‪:‬ادنہشی‪:‬ںیہن‪:،‬اور‪:‬‬
‫سج‪:‬رطح‪):‬ہبع‪:‬ےک‪:‬ادنر‪:‬زناۂن‪:‬اجتیلہ‪:‬ںیم‪:‬اّفکر‪:‬ےن‪:‬تُب‪:‬رےھک‪:‬ےھت‪:،‬اب‪ِ:‬دہع‪:‬االسم‪:‬ںیم‪:‬‬
‫تُب‪:‬ااھٹ‪:‬دےی‪:‬ےئگ‪:،‬اور‪):‬ہبع‪:‬رشفی‪:‬اک‪:‬اوا ‪:‬درتس‪:‬راہ‪:،‬اور‪:‬وہ‪:‬اعشرئِ‪:‬دنی‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬راہ‪:،‬‬
‫ایس‪:‬رطح‪:‬اّفکر‪:‬یک‪:‬تُب‪:‬رپیتس‪:‬ےس‪:‬افص‪:‬ورموہ‪:‬ےک‪:‬اعشرئِ‪ِ :‬دنی‪:‬وہےن‪:‬ںیم‪:‬ھچک‪:‬مرق‪:‬ںیہن‪:‬آای۔‬
‫ہلئسم‪ :‬یعس‪(:‬ینعی‪:‬افص‪:‬ورموہ‪:‬ےک‪:‬درایمن‪َ :‬دوڑان)‪:‬وابج‪:‬ےہ‪:،‬دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬‬
‫ےس ‪:‬اثتب ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ّ ِی د‬
‫‪:‬سِ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اس ‪:‬رپ ‪:‬دُما َوتم ‪(:‬یگشیمہ) اایتخر ‪:‬مرنایئ ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬رت ‪:‬ےس‪:‬دم‪:‬دانی‪:،‬ینعی‪:‬رقابین‪:‬وابج‪:‬وہیت‪:‬ےہ۔‬
‫ہلئسم‪ :‬افص‪:‬ورموہ‪:‬ےک‪:‬درایمن‪:‬یعس‪:،‬جح‪:‬ورمعہ‪:‬دوونں‪:‬ںیم‪:‬الزم‪:‬ےہ۔‬
‫ہلئسم‪ :‬رمعہ ‪:‬ادا ‪:‬رکےن ‪:‬واال‪: ،‬ارگ ِ‬
‫‪:‬ریبون ‪:‬ہّکم ‪:‬ےس ‪:‬آےئ‪: ،‬وت ‪:‬اےس ‪:‬رباہِ‪:‬راتس ‪:‬ہّکم‪:‬‬
‫‪:‬اچہ ‪:‬ہک ‪:‬دحو ِد‪:‬‬
‫‪:‬اچہ‪: ،‬اور ‪:‬ارگ ‪:‬ہکم ‪:‬رشفی ‪:‬اک ‪:‬رےنہ ‪:‬واال ‪:‬وہ‪: ،‬وت ‪:‬اےس ي ی‬
‫ّرکمہم ‪:‬آرک ‪:‬اوا ‪:‬رکان ي ی‬
‫رحم‪:‬ےس‪:‬ابرہ‪:‬اجےئ‪:،‬اور‪:‬واہں‪:‬ےس‪:‬اوا ِ ‪):‬ہبع‪:‬اک‪:‬اِرحام‪:‬ابدنھ‪:‬رک‪:‬آےئ(‪)1‬۔‬
‫جح ‪:‬ورمعہ ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬مرق ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬جح ‪:‬اسل ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪ :‬ی ‪:‬ابر ‪:‬وہاتکس ‪:‬ےہ؛‪:‬‬
‫رعہف‪:‬ےک‪:‬دن‪:،‬ینعی‪:‬ونںی‪:9‬ذى‪:‬اہجحل‪:‬وک‪:‬اجان‪:،‬وج‪:‬جح‪:‬ںیم‪:‬مرض‪:‬ےہ‪:،‬اسل‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ویکہکن‪:‬رعَافت‪:‬ںیم‪َ :‬‬
‫‪:‬يل‪:‬وکیئ‪:‬وتق‪:‬نّیعم‪:‬ںیہن(‪)2‬۔‬
‫اکی‪ :‬ی‪:‬ابر‪:‬نکمم‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬رمعہ‪:‬رہ‪:‬دن‪:‬وہاتکس‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ےک ی‬

‫(‪":)1‬زخانئ‪:‬ارعلافن"‪:‬پ‪:،2‬ارقبله‪:،‬زریِ ی‪:‬آي‪،158 :‬؃‪1296:‬۔‬

‫(‪":)2‬اہب ِر‪:‬رشتعی"‪:‬جح‪:‬اک‪:‬ایبن‪:،‬جح‪:‬ےک‪:‬مراضئ‪:،‬ہّصح‪ً:،1247 /1:،6‬اصخلم۔‬
‫‪486‬‬
 ‫‪487‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫‪:‬س‪:‬ارمل َسلیین‪:‬ﷺ‬
‫زایرت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫زایرت ‪:‬رسااپ ‪:‬اہطرت‪: ،‬وضحر ‪:‬رُپونر ّ ِی د‬
‫‪:‬س ‪:‬ارملنیلس‪:‬‬ ‫یر‬
‫مے ‪:‬زبروگ ‪:‬ودووتس! ‪ِ :‬‬
‫‪َ:‬حت ‪:‬ےس‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬یک‪:‬‬ ‫‪:‬ابامجع‪: :‬نیملسم‪:،‬الضف‪:‬رُقابت‪:‬وامظع َ َ ا‬‫ﷺ ابعطقل ‪:‬وانیقیل‪ِ ،‬‬
‫تلیضف ‪:‬ووُخىب ‪:‬اک ‪:‬ااکنر‪: ،‬رمگاہ ‪:‬دب ‪ِ :‬دنی‪: ،‬ای ‪:‬وکیئ ‪:‬تخس ‪:‬اجلہ‪َ : ،‬سفبیہ ‪:‬اغلف‪: ،‬رخسمہ ‪:‬ایش ‪:‬نیط ‪ :‬ی‪:‬‬
‫‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫رکے‪:‬اگ‪:،‬واایعلذ‪:‬ابہلل ّ‬
‫ی‬
‫زعير‪:‬دووتس!‪:‬اس ‪:‬دقر‪:‬رپ‪:‬وت‪:‬ا‪ِ:‬امجع ‪:‬یعطق‪:‬اقمئ‪:‬ےہ‪:،‬اور ‪:‬ویکں‪:‬ہن‪:‬وہ؟‪:‬ہک ‪:‬وخد‪:‬‬
‫رقآن میظع ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬رط ‪:‬الُبات‪: ،‬اور ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬رتبغ ‪:‬دالات ‪:‬ےہ‪: ،‬اہلل ‪:‬اعتىل ‪:‬ےن ‪:‬مرناای‪:‬‬
‫ِ‬
‫﴿َوْوَل ْمُهَّنَا ْذِا اْۤوُمَلَّظ ْمُهَسُفْنَا َكْوُءٓاَج اوُرَفْغَتْساَف َهّٰللا َوَرَفْغَتْسا ُمُهَل ُلْوُسَّرلا‬
‫اوُدَجَوَل َهّٰللا اًباَّوَت اًمْيِحَّر﴾(‪": )1‬ارگ ‪:‬وہ ‪:‬بج ‪:‬اینپ ‪:‬اجونں ‪:‬رپ ‪:‬ملظ ‪:‬رکںی‪: ،‬اے ‪:‬بیبح! ‪:‬آپ‪:‬‬
‫یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬احرض‪:‬وہں‪:،‬رھپ‪:‬دخا‪:‬ےس‪:‬رفغمت‪:‬ناںیگن‪:،‬اور‪:‬ان‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬روسل‪:‬رفغمت‪:‬‬
‫اچےہ‪:،‬وت‪ً:‬انیقی‪:‬اہلل‪:A:‬وک‪:‬وخب َ‪:‬يوہب‪:‬وبقل‪:‬رکےن‪:‬واال‪:‬برہابن‪:‬اپ ںی‪:‬ےگ"۔‬
‫وضح ِر ‪:‬ادقس ‪:‬ﷺ مرناےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬م ْن َح َّج ا ْل َب ْق َت َف َؾ ْم َي ُز ْر ِ ْين‪َ ،‬ف َؼدْ‬
‫ِ‬
‫َج َػ ْ‬
‫اين!»(‪"): 2‬وج‪:‬جح‪::‬رکے‪:‬اور‪:‬ریمى‪:‬زایرت‪:‬وک‪:‬احرض‪:‬ہن‪:‬وہ‪ُ :،‬اس‪:‬ےن‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬ےب‪:‬وافیئ‪:‬یک!"۔‬
‫انام ‪:‬اِنب ‪:‬اسعرک ‪:‬ےن ‪:‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬اسَن ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬یک‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫وضح ِر ادقس ‪:‬ﷺ مرناےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬ما ِم ْن َأ َح ٍد ِم ْن ُأ َّمتِ ْي َل ُه ش َع ٌة‪ُ ،‬ث َّم‬
‫ََل ْ َي ُز ْر ِ ْين‪َ ،‬ف َؾ ْق َس َل ُه ُع ْذ ٌر!»(‪":)3‬ریما‪:‬وج‪:‬ا ُّّم‪:‬ابوفصِ‪:‬دقرت‪:‬ریمى‪:‬زایرت‪:‬وک‪:‬احرض‬

‫(‪ )1‬پ‪ :5‬الـساء‪.64 :‬‬

‫(‪" )2‬الؽامل" ٓبن عدي‪ ،‬حتت ر‪ -1956 :‬الـعَمن بن صبل‪.248/8 ،‬‬
‫(‪" )3‬إحتاف الزائر وإضراف ادؼقم ل ّ‬
‫ؾسائر" فصل ويتع ّؾق بالزيارة‪ ،‬صـ‪.28‬‬
‫‪487‬‬
‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬ ‫‪488‬‬
‫‪:‬عر‪:‬ںیہن!"۔‬
‫ہن‪:‬وہ‪:،‬اس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وکیئ ُ د‬
‫وضحر‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬احرضى‪:‬ےک‪:‬آداب‬
‫ران ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪":‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اسَن ‪:‬نب ‪:‬ناكل ‪ �:‬بج ‪:‬ابراگہِ‪:‬‬ ‫ی‬
‫زعي ِ‬
‫راستل‪:‬ںیم‪:‬احرض‪:‬وہےت‪:،‬وت‪:‬اےسی‪:‬اِامہن ‪:‬ےس‪:‬ؤم ّدب‪:‬ڑھکے‪:‬وہےت‪:،‬ہک‪:‬دےنھکی‪:‬واولں‪:‬‬
‫وک‪:‬ہبُش‪:‬وہات‪:،‬ہک‪:‬اشدی‪:‬وہ‪:‬زامز‪:‬ڑپھ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ"(‪)1‬۔‬
‫‪:‬روسل ‪:‬ارکم ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬آداب ‪:‬رپ‪:‬‬ ‫‪:‬وزایرت ِ‬ ‫ِ‬ ‫مکسِ ‪:‬جح‬ ‫ان ‪:‬االسم! َ ا‬ ‫ربادر ِ‬
‫م‬‫ل‬
‫رت ‪:‬ربِ ہ‪ ٰ:‬ہہ‪:‬ا صطفی ﷺ رضور‪:‬‬ ‫"لاب" ‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬جحِ‪:‬لفن ‪:‬ںیم‪:‬ز یای ِ‬ ‫لمتشم‪:‬اتکب‪ُ :‬‬
‫رکین ‪:‬اچےیہ‪: ،‬جح ‪:‬ارگ ‪:‬مرض ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬ےلہپ ‪:‬جح ‪:‬ادا ‪:‬رکے‪: ،‬نکیل ‪:‬ارگ ‪:‬دمہنی ‪:‬ہبّیط ‪:‬راےتس ‪:‬ںیم ‪:‬وہ‪: ،‬وت‪:‬‬
‫رشم ‪:‬وہ"(‪)2‬۔‬ ‫‪:‬زایرت‪:‬ادقَس‪:‬ےس‪ّ :‬‬ ‫ےلہپ ِ‬
‫انا ِم‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪،‬دجمّ ِد‪:‬دنیِ‪:‬وتّلم‪:،‬انام‪:‬ادمح‪:‬راض‪:‬دحم ِّث‪:‬ربولیى � ےن‪:‬آد ِ ‪:‬‬
‫اب‬
‫زایرت‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬رحتری‪:‬مرناای‪:‬ہک "ربخدار!‪:‬اجىل‪:‬رشفی‪:‬وک‪:‬ہوہس‪:‬دےنی‪:،‬ای‪:‬اہھت‪:‬اگلےن‪:‬ےس‪:‬وچب!‪:‬‬
‫ہک‪:‬ہی‪:‬الخ ِ ‪:‬ادب‪:‬ےہ‪:،‬ہکلب‪:‬اچر‪:4‬اہھت‪:‬ےک‪:‬افہلص‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬رقبی‪:‬ہن‪:‬اجؤ!‪:‬ہی‪:‬اُن‪:‬یک‪:‬رتمح‪:‬ایک‪:‬‬
‫مک‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مت‪:‬وک‪:‬اےنپ‪:‬وضحر‪:‬الُبای!‪:‬اور‪:‬اےنپ ُ‪:‬موا َجہيہ ادقَس‪:‬ںیم‪:‬ہگج‪:‬یشخب!‪:‬ان‪:‬یک‪:‬اگنہِ ی‬
‫‪:‬رکي‪:‬ارگہچ‪:‬‬
‫اہمتریرط ‪:‬یھت‪:،‬اَب‪:‬وصختیص‪:‬اور‪:‬اِس‪:‬درہج‪:‬رُقب‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬ےہ!"(‪؏ )3‬‬
‫‪:‬‬ ‫رہ‪:‬ہگج‪:‬‬
‫(‪)4‬‬
‫)ہبع‪:‬وت‪:‬دھکی‪:‬ےکچ‪:،‬ےبعک‪:‬اک‪):‬ہبع‪:‬دوھکی!‬ ‫احویج‪:‬آؤ‪:‬اشنہشہ‪:‬اک‪:‬روہض‪:‬دوھکی!‬

‫(‪ِّ " )1‬‬

‫الشػا" فصل ِف حؽم زيارة قزه ‪ ،‬اجلزء‪ ،2‬صـ‪.55‬‬
‫ادتؼسط" باب زيارة ش ِّقد ادرشؾني‪ ،‬صـ‪.513‬‬
‫ّ‬ ‫(‪ )2‬اكظر‪" :‬ادس َؾك‬
‫ش‬
‫(‪":)3‬اتفوى‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬اجحل‪:،‬ابب‪:‬اانجلایت‪:،‬راسہل‪":‬اونر‪:‬الیشاارۃ" ‪622/8‬۔‬
‫(‪":)4‬دحاقئِ‪:‬ششخب"‪:‬احویج‪:‬آؤ‪:‬اشنہشہ‪:‬اک‪:‬روہض‪:‬دوھکی‪،‬؃‪127:‬۔‬
‫‪488‬‬
‫‪489‬‬ ‫جح‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬اور‪:‬احرضئ‪:‬ابراگهِ‪:‬ادقَس‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫داع‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬جح ‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬اطع‪:‬مرنا‪:،‬اور ‪:‬ابراگہِ‪:‬ادقَس ‪:‬ﷺ یک ‪:‬ابادب‪:‬‬
‫احرضى‪:‬بیصن‪:‬مرنا! ‪:‬رہ‪:‬کین‪:‬اکم ‪:‬ںیم‪:‬اِالخص‪:‬یک‪َ :‬دوتل‪:‬اطع‪:‬مرنا‪:،‬مامم‪:‬مراضئ‪:‬وواتابت‪:‬‬
‫یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬نسحب ‪:‬ووخىب ‪:‬ااجنم ‪:‬دےنی ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬مرنا‪: ،‬لخب ‪:‬ووجنکیس ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬مرنا‪: ،‬اور‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫رغوبیں‪:‬اتحموجں‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬مرنا‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪489‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪494‬‬

‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫(ۃعمج‪:‬لرابمر ‪:2‬ذه‪:‬لہجحل ‪1441‬ھ‪2424/7/24 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬هلرتحلل ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رقابین‬
‫زعزیلم ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪:‬لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬نج ‪:‬هلِسن ‪:‬وک ‪:‬لینپ ‪:‬ابعدت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دیپل‪:‬‬
‫ِ‬
‫رفامای‪: ،‬لم ‪:‬ابعدلت ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬ھچک ‪:‬رفض ‪:‬ںیہ ‪:‬لهر ‪:‬ھچک ‪:‬هلبج‪: ،‬رگم ‪:‬دهونں ‪:‬یہ ‪:‬رضهری ‪:‬ںیہ۔‪:‬‬
‫ضعب‪:‬اک‪:‬قّلعت‪:‬لاسنم‪:‬ےک‪:‬دبم‪:‬ےس‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬ضعب‪:‬اک‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬امك‪:‬ےس۔‪:‬وج‪:‬ابعدلت‪:‬دبم‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬ابعدلت‪:‬امہیل‪:‬الہکیت‪:‬‬ ‫ےس‪:‬قلعتم ‪:‬ںیہ‪:‬هہ ‪:‬دبَہین‪:‬الہکیت‪:‬ںیہي‪:،‬لهر‪:‬نج‪:‬اک‪:‬قلعت‪:‬امك‪:‬ےس ‪:‬ےہ‪:‬هہ‬
‫‪:‬ظع‪:‬ابعدت‪:‬رقابین‪:‬ہ ی‪:‬ےہ۔‪:‬رقابین‪:‬اک‪ :‬موہل‪:‬و ت‪:‬هع‪:‬‬ ‫ںیہ۔‪:‬امیل‪:‬ابعدلت‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬لکی م‬
‫ےہ‪:،‬نکیل‪:‬مہ‪:‬اہیں‪:‬رصف‪:‬لس‪:‬رقابین‪:‬ےک‪:‬رضهری‪:‬اضفلئ‪:‬ه‪:‬اسملئ‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬رکںی‪:‬ےگ‪:،‬وج‪:‬‬
‫دیع‪:‬لالَٰیحض‪:‬ےک‪:‬ومعق‪:‬رپ‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ےہ۔‬

‫‪490‬‬
‫‪491‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫رقابین‪:‬اک‪:‬ینع‬
‫اّلعہم ‪:‬رلبغ ‪:‬لاہفصین ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪" :‬الؼربان" ےس ‪:‬رملد ‪:‬رہ ‪:‬هہ ‪:‬زیچ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬سج ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬لہلل ‪:‬اعت یل ‪:‬اک ‪:‬رُقب ‪:‬احلص ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ۔ ‪:‬لهر ‪:‬رُعف ‪:‬ںیم ‪:‬رقابم ‪:‬ینعمب‬
‫"كَسقؽة" ینعی‪":‬ذہحیب"‪:‬ےک‪:‬لامعتسك‪:‬وہات‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫رقابین‪:‬اک‪ٓ:‬ااغز‬
‫قیلخت‪:‬لاسنتین‪:‬ےک‪ٓ:‬ااغز‪:‬یہ‪:‬ےس‪:،‬لاسنم‪:‬ںیم‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ذجہب‪:‬اکر‪:‬‬
‫زعزیلم‪:‬رتحمل!‪ِ :‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رقٓام‪:‬دیجم‪:‬ںیم‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان‪ٓ:‬ادل‪:D:‬ےک‪:‬ده‪:2‬وٹیبں‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬هلہعق‪:‬وموجد‪:‬‬ ‫رفام‪:‬ےہ‪ِ ،‬‬
‫ےہ‪: ،‬لراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬ذِا اَبَّرَق اًناَبْرُق َلِّبُقُتَف ْنِم اَمِهِدَحَا َوْمَل ْلَّبَقَتُي َنِم‬
‫ِرَخٰاْلاؕ‪َ ١‬لاَق َكَّنَلُتْقَاَلؕ‪َ ١‬لاَق اَمَّنِا ُلَّبَقَتَي ُهّٰللا َنِم َنْيِقَّتُمْلا﴾(‪" )2‬بج ‪:‬دهونں ‪:‬ےن‪:‬‬
‫‪(:‬لي‪:‬‬
‫لکی‪:‬لکی‪:‬اینز‪(:‬رقابین)‪:‬شیپ‪:‬یک‪:،‬وت‪:‬لکی‪:‬یک‪:‬وبقك‪:‬وہیئ‪:‬لهر‪:‬دهرسے‪:‬یک‪:‬انوبقك‪:‬وہیئ‪ ،‬م‬
‫دهرسے ‪:‬ےس) ‪:‬وبال‪: :‬مسق ‪:‬ےہ ‪:‬ںیم‪:‬ےھجت ‪:‬لتق ‪:‬رک ‪:‬دهں ‪:‬اگ! ‪(:‬دهرسے ‪:‬ےن) ‪:‬اہک ‪:‬ہک ‪:‬وج ِ‬
‫‪:‬وخف‪:‬‬
‫دخل‪:‬هلےل‪ :‬مہ‪:،‬لہلل‪:‬لیہن‪:‬ےس‪:‬وبقك‪:‬رکات‪:‬ےہ"۔‪:‬بلطم‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬وبقك‪:‬رکان‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫لہ‪:‬وقتی‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬وبقك‪:‬رفامات‪:‬ےہ۔‬
‫اک‪:‬اکل‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬هہ‪:‬ل ِ‬
‫‪:‬رب‪:‬لاعلنیمل‪:‬یک‪:‬راض‪:‬هوخونشدی‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬لمعِ‪:‬اصحل‬
‫لہلل ّ‬
‫ممرے ‪:‬رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬و ت ‪:‬رضهری ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬رہ ‪:‬کین ‪:‬اکل ‪:‬لہلل ّ‬
‫‪:‬رب‪:‬‬
‫لاعلنیمل ‪:‬یک ‪:‬راض ‪:‬هوخونشدی ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬لاجنل ‪:‬دای ‪:‬اجےئ‪: ،‬لراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬لُق َّنِا‬
‫ْيِتاَلَص َوْيِكُسُن َوَياَيْحَم َوْيِتاَمَم ِهّٰلِل ا ِّب َنْيِمَلٰعْ﴾(‪" )3‬لے ‪:‬بیبح ‪ٓ:‬اپ ‪:‬رفام‪:‬‬
‫(‪" )1‬مػردات ألػاظ الؼرآن" الؼاف‪ ،‬صـ‪.415 ،414‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.27 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،8‬األكعام‪.162 :‬‬
‫‪491‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪492‬‬
‫‪:‬يل‪:‬‬
‫دےیجی! ‪:‬ہک ‪ً:‬انیقی ‪:‬ریمی ‪:‬امنز‪: ،‬ریمی ‪:‬رقاباینں‪: ،‬ریمل ‪:‬انیج ‪:‬لهر ‪:‬ریمل ‪:‬رمان‪: ،‬بس ‪:‬لہلل ‪:‬ےک م‬
‫‪:‬رب‪:‬ےہ"۔‬
‫ےہ‪:،‬وج‪:‬اسرے‪:‬اہجم‪:‬اک ّ‬
‫‪:‬يل‪ّ:‬رقمر‪:‬رفامیئ‪:‬یئگ‬
‫رقابین‪:‬رہ‪:‬لتّم‪:‬ےک م‬
‫ت‬
‫زعزی ‪:‬مہ ‪:‬هونط! ‪:‬لامیم ‪:‬هلیل ‪:‬یلھچپ ّ و‬
‫‪:‬لمں ‪:‬ںیم ‪:‬ہ ی ‪:‬رقابین ‪:‬رلجئ ‪:‬یھت‪: ،‬لہلل ‪: A:‬اک‪:‬‬
‫لراش ِد‪:‬رگلیم‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وِّلُكِلٍةَّمُااَنْلَعَجاًكَسْنَم﴾(‪" )1‬رہ‪:‬لتّم‪:‬ےک م‬
‫‪:‬يل‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬لکی‪:‬‬
‫رقابین‪ّ:‬رقمر‪:‬رفامیئ"۔‬
‫رب‪:‬رکمی‪:‬وک‪:‬اجونرهں‪:‬ےک‪:‬وگتش‪:‬لهر‪:‬وخم‪:‬ںیہن‪:‬ےتچنہپ‬
‫ِ‬
‫اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ امہری ‪:‬رُقابوینں ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬لراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬نَل‬
‫َلاَنَّي َهّٰللا اَهُمْوُحُل َوِد َو اَهُؤٓاَ َوّي ْنِ لا ُهُلاَن ِم ىٰوْقَّ ْمُكْ﴾(‪" )2‬لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬وک‪:‬‬
‫رہزگ ‪:‬ہن ‪:‬لِم ‪:‬ےک ‪:‬وگتش ‪:‬ےتچنہپ ‪:‬ںیہ ‪:‬ہن ‪:‬لِم ‪:‬ےک ‪:‬وخم‪: ،‬اہں اہمتری ‪:‬رپزیہاگری ‪:‬لہلل ‪:‬کت‪:‬‬
‫‪:‬رب ‪:‬رکمی ‪: B:‬وک ‪:‬لم ‪:‬اجونرهں ‪:‬ےک ‪:‬وگتش ‪:‬لهر ‪:‬وخم ‪:‬یک ‪ً:‬اعطق‪:‬‬
‫ابرایب ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ"۔ ‪:‬ینعی ِ‬
‫احتج‪:‬ںیہن‪:،‬هہ‪:‬وت‪:‬رصف‪:‬ہی‪:‬داتھکی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اہمترے‪:‬دولں‪:‬ںیم‪:‬سک‪:‬دقر‪:‬لُس‪:‬اک‪:‬وخف‪:‬لهر‪:‬‬
‫وقتی‪:‬وموجد‪:‬ےہ!‪:‬لِاطتع‪:‬هرفامربندلری‪:‬ےک‪:‬ےنتک‪:‬ذجابت َ‪:‬موزجم‪:‬ںیہ!۔‬
‫ٰ‬
‫‪:‬انم‪:‬ہنیبش‪:‬ےک‪:‬اتحمج‪:‬ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬لم‪:‬اک‪:‬یج‪:‬‬
‫لہلل‪:‬ےک‪:‬ھچک‪:‬دنبے‪:‬لےسی‪:‬ہ ی‪:‬ںیہ‪:‬وج ِ‬
‫اچاتہ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اکش! ‪:‬امہرے ‪:‬اپس ‪:‬ہ ی ‪:‬هاسلئ ‪:‬وہےت‪: ،‬وت ‪:‬مہ ‪:‬لہلل ‪: A:‬یک ‪:‬رلہ ‪:‬ںیم ‪:‬رقاباینں‪:‬‬
‫ش‬
‫مپ ‪:‬رکےت۔ ‪:‬نکمم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬لم ‪:‬ولوگں ‪:‬وک ‪:‬رقابین ‪:‬ہن ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬اب ُهوجد‪: ،‬ضحم ‪:‬نسحِ ‪:‬تّین ‪:‬اک‪:‬‬
‫وثلب‪:‬لم‪:‬اجےئ‪:،‬وج‪:‬رِایاکری‪:‬هلیل‪:‬رقابین‪:‬ےس‪:‬یھبک‪:‬رّسیم‪:‬ہن‪ٓ:‬اےئ!۔‬

‫احلج‪.34 :‬‬
‫(‪ )1‬پ‪ّ ،17‬‬
‫احلج‪.37 :‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ّ ،17‬‬
‫‪492‬‬
‫‪493‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫رقابین‪:‬اکمکح‬
‫اید‪:‬رےہ‪:‬ہک‪:‬رقابین‪::‬رکان‪:‬و ت‪:‬یہ‪:‬ایپری‪:‬تّنس‪:،‬لهر‪:‬لکی‪:‬لیسی‪:‬ابعدت‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬لہلل‪:‬‬
‫اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬لےنپ ‪:‬ایپرے ‪:‬یبن ‪:‬رضحت ‪ِ ّ :‬م د‬
‫سان ‪:‬لامسلیع ‪: D:‬یک ‪:‬اجم ‪:‬ےک ‪:‬دِفہی ‪:‬ںیم ‪:‬ذہحیب‪:‬‬
‫دے ‪:‬رک‪: ،‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬لس ‪:‬وک ‪ّ:‬رقمر ‪:‬رفام ‪:‬دای۔ ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لربلمیہ ‪: D:‬ےن ‪:‬بج‪:‬‬
‫لےنپ ‪:‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬ےس ‪:‬کین ‪:‬لهالد ‪:‬یک ‪:‬داع ‪:‬یک‪: ،‬وت ‪:‬لہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬لںیہن ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لامسلیع‪:‬‬
‫‪:D‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬اٹیب‪:‬اطع‪:‬رفامای‪:،‬لهر‪:‬رھپ‪:‬لںیہن‪:‬ذحب‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬مکح ‪:‬دے‪:‬رک‪:‬ل ناحم‪:‬ا‪:،‬‬
‫رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لربلمیہ ‪: D:‬وج ‪:‬لےنپ ‪:‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬ےک ‪:‬رہمکح ‪:‬وک ‪:‬میلست ‪:‬رکےت ‪:‬رےہ‪: ،‬اہیں‪:‬‬
‫کت‪:‬ہک‪:‬لےنپ‪:‬ایپرے‪:‬ےٹیب‪:‬وک‪:‬ذحب‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ہ ی‪:‬شیپ‪:‬رک‪:‬دای‪:،‬ہکبج‪:‬ہی‪:‬اٹیب‪ٓ:‬اپ‪:‬وک‪:‬ڑباھےپ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اطع ‪:‬ایک ‪:‬ایگ‪: ،‬لهر ‪:‬هہ ‪:‬لس ‪:‬هتق ‪:‬کت ‪ٓ:‬اپ ‪:‬ےک ‪:‬لولکےت ‪:‬ےٹیب ‪:‬ےھت‪: ،‬ہی ‪:‬بس ‪:‬ھچک ‪:‬ےٹیب ‪:‬یک ‪:‬تبحم‪:‬‬
‫رپ‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬تبحم‪:‬وک‪:‬رتحیج‪:‬دےنی‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬وہل۔‬
‫لہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬لم‪:‬یک‪:‬لس‪:‬یکین‪:‬اک‪:‬دبہل‪:‬ہی‪:‬اطع‪:‬رفامای‪:،‬ہک‪:‬لم‪:‬ےک‪:‬ےٹیب‪:‬ےک‪:‬دفہی‪:‬ںیم‪:‬لکی‪:‬میظع‪:‬‬
‫ذہحیب‪:‬جیھب‪:‬دای‪:،‬لس‪:‬هلہعق‪:‬وک‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬ویں‪:‬ایبم‪:‬رفامای‪﴿ :‬ا ِّبْبَهْيِلَنِمَنْيِحِلّٰصلا‪ُ۰۰۱۰۰‬هٰنْرَّشَبَف‬
‫ٍمٰلُغِبٍمْيِلَح‪۰۰۱۰۱‬اَّمَلَفَغَلَبُهَعَمَيْعَّسلاَلاَقَّيَنُبٰيْۤيِّنِاىٰرَايِفِماَنَمْلاْۤيِّنَاَكُحَبْذَاْرُظْناَف‬
‫اَماَذىٰرَتؕ‪َ١‬لاَقِتَبَاٰۤيْلَعْفااَم ُرَمْؤُت‪ْۤ ١ٞ‬يِنُدِجَتَسْنِاَءٓاَشُهّٰللاَنِم َنْيِرِبّٰصلا‪ۤ ۰۰۱۰۲‬اَّمَلَف‬
‫ْيِبَجْلِل‪َ۰۰۱۰۳‬وُهٰنْيَداَنْنَامْيِهٰرْبِاّٰۤيُ۠ۙ‪ْ۰۰۱۰۴‬دَقَتْقَّدَصاَيْءُّرلاۚ‪١‬اَّنِاَكِلٰذَكيِزْجَن‬
‫ن‬ ‫اَمَلْسَاَوٗهَّلَت‬
‫َنْيِنِسْحُمْلا‪َّ۰۰۱۰۵‬نِااَذٰهَوُهَلاُؤٰٓلَبْلاُنْيِبُمْلا‪َ۰۰۱۰۶‬وُهٰنْيَدَفٍحْبِذِبٍمْيِظَع﴾(‪.)1‬‬

‫"لم‪(:‬لربلمیہ)‪:‬ےن‪:‬اہک‪::‬للہٰی‪:‬ےھجم‪:‬القئ‪:‬لهالد‪:‬دے!‪:‬وت‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬لےس‪:‬لکی‪:‬دنملقع‪:‬‬
‫ڑلےک‪:‬یک‪:‬وخربخشی‪:‬انسیئ‪:،‬رھپ ‪:‬بج‪:‬هہ ‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬اسھت ‪:‬اکل‪:‬ےک‪:‬اقلب ‪:‬وہایگ‪: ،‬وت‪:‬لس‪:‬ےن ‪:‬اہک‪:‬‬

‫الص ّٰػت‪.117-111 :‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ّٰ ،23‬‬
‫‪493‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪494‬‬
‫ہک‪:‬لے‪:‬ریمے‪:‬ےٹیب!‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬وخلب‪:‬داھکی‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬ںیہمت‪َ :‬ذحب‪:‬رک‪:‬راہ‪:‬وہں‪ ،‬لب‪:‬مت‪:‬دھکی‪:‬ول‪:‬‬
‫ٹ‬
‫‪(:‬ب‪:‬ےن‪:‬وجلب‪:‬ںیم)‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬لے‪:‬ریمے هلدل!‪ٓ:‬اپ‪:‬وک‪:‬سج‪:‬‬ ‫ہک‪:‬اہمتری‪:‬ایک‪:‬رلےئ‪:‬ےہ؟ م‬
‫ابت‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬وہات‪:‬ےہ‪ٓ:‬اپ‪:‬هہ‪:‬ےیجیک!‪:‬لهلل‪:‬ےن‪:‬اچاہ ‪:‬وت ‪:‬رقنعبی ‪ٓ:‬اپ‪:‬ےھجم‪:‬اصرب‪:‬اپںیئ ےگ!‪:‬وت‪:‬‬
‫بج‪:‬لم‪:‬دهونں‪:‬ےن‪:‬امہرے‪:‬مکح‪:‬رپ‪:‬رگدم‪:‬ریھک‪:،‬لهر‪:‬ابپ‪:‬ےن‪:‬ےٹیب‪:‬وک‪:‬امےھت‪:‬ےک‪:‬لب‪:‬اٹلای‪:،‬‬
‫لس ‪:‬هتق ‪:‬اک ‪:‬احك ‪:‬تم ‪:‬وپوھچ! لهر ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬لےس ‪:‬دنل ‪:‬رفامیئ ‪:‬ہک ‪:‬لے ‪:‬لربلمیہ! ‪ً:‬انیقی ‪:‬مت ‪:‬ےن‪:‬‬
‫وخلب‪:‬چس‪:‬رک‪:‬داھکای‪ ،‬مہ‪:‬وکینں‪:‬وک‪:‬لاسی‪:‬یہ‪:‬ہلص‪:‬دےتی‪:‬ںیہ‪ً:،‬انیقی‪:‬ہی َ‪:‬رهنش‪:‬ل ناحم‪:‬اھت‪:،‬لهر‪:‬مہ‪:‬‬
‫ےن‪:‬لکی‪:‬ڑبل‪:‬ذہحیب‪ُ :‬لس‪:‬ےک‪:‬دفہی‪:‬ںیم‪:‬دے‪:‬رک‪:‬لُےس‪:‬اچب‪:‬ا"۔‬
‫رہ‪َ :‬دهر‪:‬ںیم‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬ہلسلس‪:‬اتلچ‪:‬راہ‪:،‬یتح‪:‬ہک‪:‬زامۂن‪:‬اجتیلہ‪:‬ںیم‪:‬ہ ی‪:‬رقابین‪:‬اک َ‪:‬رهلج‪:‬راہ‪:،‬‬
‫رگم‪:‬لم‪:‬اک‪:‬رطۂقی ‪:‬اکر‪:‬ہی‪:‬اھت‪:‬ہک ‪:‬اجونر‪َ :‬ذحب ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪،:‬دع‪:،‬لس‪:‬اک‪:‬وخم‪:‬عبۂ ‪ :‬ہمّظع‪:‬یک‪:‬دویلرهں‪:‬رپ‪:‬اگ‪:‬‬
‫دےتی‪: ،‬لهر ‪:‬وگتش ‪:‬وتبں ‪:‬ےک ‪:‬اسےنم ‪:‬لاھٹک ‪:‬رک ‪:‬دےتی ‪:‬ےھت‪،: ،‬دع ‪:‬لزلں ‪:‬بج ‪:‬وضحر ‪:‬ب ‪:‬رتم‪:‬‬
‫ﷺ‪: ،‬اخمت ‪:‬لرملنیلس‪:‬اک ‪:‬اتج ‪:‬اجسےئ ‪:‬وعبمث ‪:‬وہےئ‪:،‬وت ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ ‪:‬ےن ‪:‬رقابین‪:‬وک ‪:‬ابیق‪:‬‬
‫ت‬ ‫‪:‬ح م‬
‫‪:‬رکي‪:‬لهر‪ٓ:‬اپ‪:‬ﷺ یک‪:‬ل َُّم‪:‬وک‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬رفامای‪:،‬انچہچن‪:‬لراش ِد‪:‬ابری‪:‬‬ ‫رےتھک‪:‬وہےئ‪:،‬لےنپ م ِ‬
‫اعتٰیل‪:‬ےہ‪ِّ﴿ :‬لَصَفَكِّبَرِلَوْرَحْنا﴾(‪" )1‬وت‪:‬مت‪:‬لےنپ‪:‬رب‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬امنز‪:‬ڑپوھ‪:‬لهر‪:‬رقاب ‪:‬‬
‫ین‪:‬رکه!"۔‬
‫ي‬
‫رتمِ‪:‬اعمل‪:‬ﷺ‪:،‬احصۂب‪:‬رکلل‪:‬لهر‪:‬اتنیعبِ‪:‬عل‪:�:‬رقابین‪:‬رکےت‪:‬رےہ‬
‫تم‪:‬اعمل‪:‬ﷺ وخد‪:‬ہ ی‪:،‬لهر‪ٓ:‬اپ‪:‬ےک‪:‬احصۂب‪:‬رکلل‪ �:‬لس‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬‬
‫وضحر‪:‬ر ِ‬
‫‪:‬سان‪:‬لسَن‪:‬نب‪:‬امکل‪ �:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪« :‬ك َ‬
‫َان‬ ‫رکےت‪:‬وہےئ‪:‬رقابین‪::‬رکےت‪:‬رےہ۔‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫ني‪َ ،‬و َأكَا ُأ َض ِّحي بِ َؽ ْب َش ْ ِ‬
‫ني»(‪" )2‬ب‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ده‪2‬‬ ‫الـَّبِ ُّي ‪ُ ‬ي َض ِّحي بِ َؽ ْب َش ْ ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،31‬الؽوثر‪.2 :‬‬

‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب األضاحي‪ ،‬ر‪ ،5553 :‬صـ‪.987‬‬
‫‪494‬‬
‫‪495‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫ڈنیمےھ‪:‬رقابم‪:‬ایک‪:‬رکےت‪:،‬لهر‪:‬ںیم‪:‬ہ ی‪:‬ده‪:2‬ڈنیمےھ‪:‬رقابم‪:‬رکات‪:‬وہں"۔‬
‫ي‬
‫لیس ‪:‬رطح ‪:‬درگی ‪:‬احصۂب ‪:‬رکلل ‪:‬هاتنیعبِ ‪:‬عل ‪ �:‬ہ ی ‪:‬رقابین ‪:‬ےک ‪:‬اجونرهں ‪:‬یک‪:‬‬
‫رپ َهرش ‪:‬رکےک‪: ،‬لںیہن ‪:‬رفہب ‪:‬رکےن ‪:‬اک ‪:‬اخص ‪:‬لامتہل ‪:‬رفامےت‪: ،‬لهر ‪:‬رھپ ‪:‬لںیہن ‪:‬لہلل ‪:‬یک ‪:‬رلہ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوب ‪:‬لُامہم ‪:‬نب ‪:‬لہس ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای‪ُ « :‬كـَّا ك َُس ِّؿ ُن‬
‫رقابم ‪:‬ایک ‪:‬رکےت‪: ،‬انچہچن ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫"دمی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬ںیم ‪:‬مہ ‪:‬لهر ‪:‬درگی‪:‬‬ ‫ون ُي َس ِّؿـ َ‬
‫ُون»(‪ )1‬م‬ ‫األُ ْض ِح َّق َة بِا ْد ِديـ َِة‪َ ،‬وك َ‬
‫َان ا ُد ْس ِؾ ُؿ َ‬
‫املسمم‪:‬ہ ی‪:،‬رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونرهں‪:‬یک‪:‬رپ َهرش‪:‬رکےک‪:‬لںیہن‪:‬وخب‪:‬رفہب‪:‬ایک‪:‬رکےت‪:‬ےھت"۔‬
‫ض‬
‫اصِبح‪:‬اصنب‪:‬میقم‪:‬احیج‪:‬رپ‪:‬ہ ی‪:‬دیع‪:‬لالَ حی‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬هلبج‪:‬ےہ‬
‫رتحمل‪:‬اھبویئ!‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سہ‪:‬اعہشئ‪ّ:‬دصہقی‪:‬ہبّیط‪:‬اطرہہ‪ �:‬ےس‪:‬رهلتی‪:‬ےہ‪:‬‬
‫قت بِ َؾ ْح ِم َب َؼ ٍر‪َ ،‬ف ُؼ ْؾ ُت‪َ :‬ما َه َذا؟ َقا ُلوا‪َ :‬ض َّحى‬ ‫« َف َؾ ََّّم ُكـَّا بِ ِؿـى‪ُ ،‬أتِ ُ‬
‫ِ‬
‫اج ِه بِا ْل َب َؼ ِر»(‪" )2‬بج ‪:‬مہ ‪ِ:‬م ‪:‬ںیم ‪:‬ےھت‪: ،‬وت ‪:‬ریمے‪:‬‬‫ول اهللِ ‪َ ‬ع ْن َأ ْز َو ِ‬ ‫َر ُش ُ‬
‫اپس‪:‬اگےئ‪:‬اک‪:‬وگتش‪:‬الای‪:‬ایگ‪:،‬ںیم‪:‬ےن‪:‬درایتف‪:‬ایک‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬ایک‪:‬ےہ؟‪:‬وجلب‪:‬الم‪:‬ہک‪:‬روسك‪:‬لہلل‪:‬‬
‫ﷺ ےن‪:‬لینپ‪:‬لَزهلج‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬اگےئ‪:‬رقابم‪:‬یک‪:‬ےہ"۔‪:‬لس‪:‬دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬‬
‫ابت‪:‬هلحض‪:‬وہیت‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬رساکر‪:‬ده‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ اک‪:‬اگےئ‪َ :‬ذ‪:‬حب‪:‬رکان‪:،‬دیع‪:‬لالٰیحض‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیل‪:‬اھت"(‪:)3‬وج‪:‬ہک‪:‬اصِبح‪:‬اصنب‪:‬رپ‪:‬جح‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬ےک‪:‬العهہ‪:‬ےہ۔‬
‫اگےئ‪:‬لهر‪:‬لهٹن‪:‬ںیم‪:‬است‪:‬است‪ٓ:‬ادیم‪:‬رشکی‪:‬وہ‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‬
‫س ْكـَا‬
‫سان‪:‬اجرب‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬لہلل‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪ْ « :‬اص َ َ‬ ‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬مہ‪:‬هونط!‪:‬رضحت‪ِ ّ :‬م د‬
‫احل ِّج َوا ْل ُع ْؿ َر ِة‪ ،‬ك ُُّل َش ْب َع ٍة ِِف َبدَ ك ٍَة» "جح‪:‬هرمعن‪:‬ےک‪:‬ومعق‪:‬رپ‪:،‬مہ‪:‬‬
‫َم َع الـَّبِ ِّي ‪ِِ ‬ف ْ َ‬
‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب ِف أضحقة الـبي ‪ ‬بؽبشني أقركني‪ ،‬صـ‪.987‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬ر‪ ،5548 :‬صـ‪.986‬‬
‫(‪" )3‬فتح الباري" باب األُ ِ‬
‫ضحقة لؾؿسافر والـساء‪ ،‬حتت ر‪.8/11 ،5548 :‬‬
‫‪495‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪496‬‬
‫ہک‬ ‫ب م‬
‫‪:‬رکي‪:‬ﷺ ےک‪:‬اسھت‪:،‬یف‪:‬لهٹن‪:‬است‪:7‬ولگ‪:‬رشکی‪:‬وہےئ"‪:،‬ىسک‪:‬ےن‪:‬درایتف‪:‬ایک‪: :‬‬
‫ایک‪:‬اگےئ‪:‬ںیم‪:‬ہ ی‪:‬است‪:7‬ولگ‪:‬رشکی‪:‬وہ‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ؟‪:‬رضحت‪ِ ّ :‬م د‬
‫سان‪:‬اجرب � ےن‪:‬رفام مي‪:‬‬
‫«ما ِهي إِ َّٓ ِمن ا ْلب ِ‬
‫دن»(‪" )1‬اگےئ ‪:‬ہ ی ‪:‬رقابین ‪:‬ےک ‪:‬ڈِلی دلر (ڑبی ‪:‬اسجتم ‪:‬هلےل‪:،‬‬‫َ ُ‬ ‫َ َ‬
‫اھبری ‪:‬رھب ‪:‬مک) ‪:‬اجونر ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬ےہ"۔ ‪:‬لهر ‪:‬حیحص ‪:‬ہ ی ‪:‬یہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اگےئ ‪:‬لهر ‪:‬لهٹن ‪:‬ںیم ‪:‬است‪:‬‬
‫است‪:‬ولگ‪:‬رشکی‪:‬وہ‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‪:،‬لهر‪:‬یہی‪:‬کلسم ُ و‬
‫‪:‬جر‪:‬دحمنیث‪:‬لهر‪:‬ہیفنح‪:‬اک‪:‬ےہ۔‬
‫َ وفت‪:‬دشاگم‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬رقابین‬
‫ش‬
‫‪:‬سان َ‪:‬ح ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬رضحت ّ د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬‫م‬ ‫ِ‬ ‫زعزیلم ‪:‬رتحمل! ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫ِ‬
‫یلع ‪ �:‬ےن ‪:‬ده‪: 2‬ڈنیموھں‪:‬یک ‪:‬رقابین ‪:‬یک‪: :‬لکی ‪:‬ب ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک ‪:‬رطف ‪:‬ےس‪: ،‬لهر ‪:‬لکی‪:‬‬
‫وخد ‪:‬لینپ ‪:‬رطف ‪:‬ےس‪: ،‬لهر ‪:‬رفامای‪َ « :‬أ َم َر ِِن َر ُش ُ‬
‫ول اهللِ ‪َ ‬أ ْن ُأ َض ِّح َي َعـْ ُه‪َ ،‬ف َلكَا‬
‫ُأ َض ِّحي َأ َبدا»(‪" )2‬روسك ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬ےھجم ‪:‬مکح ‪:‬رفامای‪: ،‬ہک ‪:‬ںیم ‪ُ :‬لم ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬ےس‪:‬‬
‫رقابین‪:‬رکهں!‪:‬ذہلل‪:‬ںیم‪:‬ہشیمہ‪:‬لیس‪:‬رطح‪:‬رقابین‪::‬رکات‪:‬روہں‪:‬اگ!"۔‪":‬ہی‪:‬لس‪:‬ابت‪:‬رپ‪:‬دلیل‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ہک‪:‬لرگ‪:‬وکیئ َ و‪:‬فت‪:‬دشہ‪:‬املسمم‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬رقابین‪::‬رکے‪:‬وت‪:‬اجزئ‪:‬ےہ"(‪)3‬۔‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬یک‪:‬رمع‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رتم‪:‬‬ ‫زعزی ‪:‬دهوتس! ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اجرب ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ‪: ،‬یفطصم ِ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪ َٓ « :‬ت َْذ َب ُحوا إ َّٓ ُمسـَّة‪ ،‬إ َّٓ َأ ْن َي ْع ُ َ‬
‫ُس َع َؾ ْقؽ ُْم‪َ ،‬فت َْذ َب ُحوا‬
‫الض ْل ِن»(‪" )4‬ده‪: 2‬دلتن ‪:‬هلےل ‪(:‬لهٹن ‪:‬یک ‪:‬رمع ‪:‬اپچن‪: 5‬اسك‪: ،‬اگےئ ‪:‬یک ‪:‬رمع‪:‬‬ ‫َج َذ َعة ِم َن َّ‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب احلج‪ ،‬ر‪ ،3188 :‬صـ‪.553‬‬

‫(‪" )2‬مستد َرك احلاكم" كتاب األضاحي‪ ،‬ر‪.2694/7 ،7556 :‬‬
‫(‪" )3‬الؽاصف عن حؼائق السـن" كتاب الصالة‪ ،‬حتت ر‪.252/3 ،1462 :‬‬
‫(‪" )4‬صحقح مسؾم" باب شن األُ ِ‬
‫ضحقة‪ ،‬ر‪ ،5182 :‬صـ‪.876‬‬ ‫ّ‬
‫‪496‬‬
‫‪497‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫ده‪: 2‬اسك‪: ،‬لهر ‪:‬رکبے ‪:‬یک ‪:‬رمع ‪:‬لکی ‪:‬اسك ‪:‬ای ‪:‬لس ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ) ‪:‬ےک ‪:‬العهہ ‪:‬ىسک ‪:‬یک ‪:‬رقابین ‪:‬تم‪:‬‬
‫رکه! ‪:‬اہں ‪:‬لرگ ‪:‬دوشلری ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬لس ‪:‬ےس ‪:‬مک ‪:‬رمع ‪:‬هلےل ‪(:‬وج ‪:‬دےنھکی ‪:‬ںیم ‪:‬لکی ‪:‬اسك ‪:‬اک ‪:‬اتگل ‪:‬وہ‪:،‬‬
‫رصف‪:‬لُس)‪ُ :‬دہبن‪:‬یک‪:‬رقابین‪::‬رکول!"۔‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬بیع‪:‬ےس‪:‬اپ ‪:‬وہں‬
‫لم‪:‬لالسل!‪:‬رقابین‪::‬رکےن‪:‬هلےل‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رضهری‪:‬ےہ‪،‬ہک‪:‬اجونر‪:‬لاھچ‪:‬لهر‪:‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫َ ِز ْي َن ِِف‬
‫ےببیع‪:‬رخدیے‪:،‬وضحر‪:‬ب ‪:‬رکمی ﷺ ےن‪:‬لراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬أ ْر َب َع ٌة َٓ َ ْ‬
‫ني َم َر ُض َفا‪،‬‬ ‫يض ُة ا ْلبَ ِّ ُ‬‫ني َع َو ُر َها‪َ )2( ،‬وادْ ِر َ‬
‫احي‪ )1( :‬ا ْل َع ْو َرا ُء ا ْلبَ ِّ ُ‬ ‫ْاألَ َض ِ‬

‫ني َظ ْؾ ُع َفا‪َ )4( ،‬وا ْلؽ َِس َر ُة ا َّلتِي َٓ ُتـ ِْؼي»(‪" )1‬اچر‪:4‬‬ ‫(‪َ )3‬وا ْل َع ْر َجا ُء ا ْل َب ِّ ُ‬
‫مسق ‪:‬ےک ‪:‬اجونرهں ‪:‬یک ‪:‬رقابین ‪:‬اجزئ ‪:‬ںیہن‪: )1(: :‬هہ ‪:‬اکان ‪:‬اجونر ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬اکان َ‪:‬پ ‪:‬اصف ‪:‬مولعل ‪:‬وہ‪:،‬‬
‫(‪: )2‬لاسی ‪:‬امیبر ‪:‬اجونر ‪:‬سج ‪:‬یک ‪:‬امیبری ‪:‬اظرہ ‪:‬وہ‪: )3(: ،‬لاسی ‪:‬ڑگنلل ‪:‬اجونر ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬ڑگنلل َ‪:‬پ ‪:‬اصف‪:‬‬
‫مولعل‪:‬وہ‪:)4(:،‬لهر‪:‬لاسی‪:‬زمکهر‪:‬هانوتلں‪:‬اجونر‪:،‬سج‪:‬یک‪:‬ڈہویں‪:‬ںیم ُ و‪:‬گدل‪:‬ہن‪:‬راہ‪:‬وہ"۔‬
‫دقرت‪:‬ےک‪:‬اب ُهوجد‪:‬رقابین‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬رپ‪:‬هدیع‬
‫اقِلب ‪:‬دص ‪:‬لرتحلل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رضحت ّ ِم‬
‫‪:‬سدان ‪:‬لوبرہریہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫َان َل ُه َش َع ٌة َو ََل ْ ُي َض ِّح‪َ ،‬ف َال َي ْؼ َر َب َّن‬
‫روسك ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬م ْن ك َ‬
‫ُم َص َّالكَا»(‪" )2‬سج‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬رقابین رکےن‪:‬یک‪:‬هتعس‪:‬هدقرت‪:‬وہ‪:،‬رھپ‪:‬ہ ی‪:‬هہ‪:‬رقابین‪:‬ہن‪:‬‬
‫رکے‪: ،‬وت ‪:‬هہ ‪:‬امہری ‪:‬دیعاگہ ‪:‬ےک ‪:‬رقبی ‪:‬ہن ‪ٓ:‬اےئ!"۔ ذٰہلل ‪:‬وج ‪:‬ولگ ‪:‬رقابین ‪:‬یک ‪:‬لعاطتتع‪:‬‬
‫ل‬
‫رےنھک‪:‬ےک‪:‬اب ُهوجد‪:‬رقابین‪:‬ںیہن‪:‬رکےت‪:،‬لم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪ :‬مح ‪:‬رکفہی‪:‬ےہ‪:،‬ل ّهك‪:‬یہی‪:‬اصقنم‪:‬ایک‪:‬مک‪:‬‬

‫(‪" )1‬شـن الـَّسائي" كتاب الضحايا‪ ،‬ر‪ ،4377 :‬اجلزء ‪ ،7‬صـ‪.228‬‬

‫(‪" )2‬شـن ابن ماجه" باب األضاحي واجبة هي أم ٓ؟ ر‪ ،3123 :‬صـ‪.534‬‬
‫‪497‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪498‬‬
‫اھت‪:‬ہک‪:‬رقابین‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬ےس‪:‬لےنت‪:‬ڑبے‪:‬وثلب‪:،‬لهر م د‬
‫‪:‬ع‪:‬اگن‪:‬ںیم‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬میظع‪:‬لامتجع‪:‬‬
‫هداع‪:‬ےس‪:‬رحمهل‪:‬وہےئگ‪:،‬زمدی‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬اگہنگر‪:‬ہ ی‪:‬ںیہ۔‬
‫اصِبح‪:‬اصنب‪:‬رپ‪:‬رہ‪:‬اسك‪:‬لکی‪:‬رقابین‪:‬ےہ‬
‫‪:‬سان‪:‬مِخ َنف‪:‬نب‪:‬میلُس‪ �:‬ےتہک‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬رعَہف‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ایپرے‪:‬اھبویئ!‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫أُّيا‬
‫ب ‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےک ‪:‬اپس ‪:‬ےھٹیب‪:‬ےھت‪: ،‬بت ‪:‬ب ‪:‬رتم‪:‬ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪» :‬يا ُّ َ‬
‫َّاس! إِ َّن َع َذ ك ُِّل َأ ْه ِل َب ْق ٍت‪ِْ ِ ،‬ف ك ُِّل َعا ٍم ُأ ْض ِح َّقة»(‪" )1‬لے‪:‬ولوگ!‪:‬رھگ‪:‬ےک‪:‬‬
‫الـ ُ‬
‫رہ ‪:‬رفدرپ‪: ،‬رہ ‪:‬اسك ‪:‬لکی ‪:‬رقابین ‪:‬ےہ"‪: ،‬ینعی ‪:‬رھگ ‪:‬ںیم ‪:‬ےنتج ‪:‬لَرفلد ‪:‬اصِبح ‪:‬اصنب ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪:،‬‬
‫لم‪:‬رپ‪:‬رقابین‪:‬الزل‪:‬وہیگ۔‬
‫ذہلل ‪:‬وج ‪:‬لعاطتتع ‪:‬راتھک ‪:‬وہ‪: ،‬رگم ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬اجونر ‪:‬رخدیےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رمق‪:‬‬
‫ںیہن‪:،‬وت‪:‬مکح‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬لرگ‪:‬رقابین‪:‬لُس‪:‬رپ‪:‬هلبج‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬لس‪:‬هتق‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬رهہیپ‪:‬‬
‫ںیہن‪: ،‬وت ‪:‬رقض ‪:‬ےل ‪:‬رک‪: ،‬ای ‪:‬لینپ ‪:‬وکیئ ‪:‬زیچ ‪:‬رفهتخ ‪:‬رکےک ‪:‬رقابین ‪:‬اک ‪:‬اجونر ‪:‬احلص ‪:‬رکے‪: ،‬لهر‪:‬‬
‫رقابین ‪: :‬رکے"(‪)2‬۔ ‪:‬ای ‪:‬ڑبے ‪:‬اجونر ‪:‬ینعی ‪:‬لهٹن‪: ،‬اگےئ ‪:‬هریغہ ‪:‬ںیم ‪:‬ہّصح ‪:‬ےل ‪:‬رک‪:‬‬
‫رشلتک دلری‪:‬رکے۔‬
‫ك‪:‬ےہ؟‬
‫اصنب‪ :‬م‬
‫رہ ‪:‬ابغل‪: ،‬میقم ‪:‬املسمم‪:،‬رمد ‪:‬هوعرت‪: ،‬امِکل ‪:‬اصنب‪:‬رپ ‪:‬رقابین ‪:‬هلبج ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫امِکل‪:‬اصنب‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬رملد‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬لس‪:‬ےک ‪:‬اپس‪:‬اسڑےھ‪:‬است‪:‬وتہل ‪:‬وسان‪:،‬ای‪:‬‬
‫‪:‬امك‪:‬اجترت‪:،‬ای‪:‬لینت‪:‬امتیل‪:‬‬
‫اسڑےھ‪:‬اب َهم‪:‬وتہل‪:‬اچدنی‪:،‬ای‪:‬لینت‪:‬امتیل‪:‬یک‪:‬رمق‪:،‬ای‪:‬لینت ‪:‬امتیل ‪:‬اک ِ‬

‫(‪" )1‬شـن ابن ماجه" باب األضاحي واجبة هي أم ٓ؟ ر‪ ،3125 :‬صـ‪.535‬‬

‫(‪" )2‬اتفهی‪:‬لیدجہی"‪:‬اتكب‪:‬لالُہیحض‪315/3:،‬۔‬
‫‪498‬‬
‫‪499‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫اک‪:‬احتجِ‪:‬لہیلص‪:‬ےس‪:‬زلدئ‪:‬اسامم‪:‬وہ‪:،‬لهر‪:‬لس‪:‬رپ‪:‬رشتعیِ‪:‬مط َّہررہ‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪ّ:‬رقمر‪:‬رکدہ‪:‬‬
‫زاکت‪:‬ای‪:‬رطفہ‪:،‬ای‪:‬وخد‪:‬الزل‪:‬رکدہ‪:‬تّنمِ‪:‬رشیع‪:‬یک‪:‬لدلیگیئ‪:،‬ای‪:‬دنبهں‪:‬اک‪:‬لانت‪:‬رقض‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬ےسج‪:‬لدل‪:‬‬
‫رکےک‪:‬ذموکرہ‪:‬اصنب‪:‬ابیق‪:‬ہن‪:‬رےہ(‪)1‬۔‬
‫ِ‬
‫(رضهرایت‪:‬زدنیگ)‪:‬ےس‪:‬رملد‬‫احتجِ‪:‬لہیلص‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪(:‬رضهرایت ‪:‬زدنیگ) ‪:‬ےس ‪:‬رملد ‪:‬هہ‪:‬‬ ‫اہقفےئ ‪:‬رکلل ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬احتجِ ‪:‬لہیلص‬
‫زیچںی ‪:‬ںیہ‪: ،‬نج ‪:‬یک ‪:‬ومعًام ‪:‬لاسنم ‪:‬وک ‪:‬رضهرت ‪:‬ریتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬لهر ‪:‬لم ‪:‬ےک ‪:‬ریغب ‪:‬زگر ‪:‬لهاقت ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫دشدی‪:‬یگنت ‪:‬ه ُدوشلری‪:‬اک‪:‬اسانم ‪:‬رکان‪:‬ڑپات ‪:‬ےہ‪:،‬ےسیج‪:‬رےنہ‪:‬اک ‪:‬رھگ‪:،‬ےننہپ‪:‬ےک ‪:‬ڑپکے‪:،‬اخہن دلری‪:‬‬
‫لع ‪:‬دنی ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪:‬احتج ‪:‬یک ‪:‬اتكںیب‪: ،‬لهر‪:‬ےشیپ ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬لَهزلر‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اسامم‪: ،‬وسلری‪ِ : ،‬‬
‫هریغہ(‪)2‬۔ ‪:‬لرگ ‪":‬احتجِ ‪:‬لہیلص" ‪:‬یک ‪:‬رعتفی ‪ِ:‬شیپ ‪:‬رظن ‪:‬ریھک ‪:‬اجےئ‪: ،‬وت ‪:‬وخبیب ‪:‬مولعل ‪:‬وہاگ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫امہرے‪:‬رھگهں‪:‬ںیم‪:‬ہ ی‪:‬ھچک‪:‬زیچںی‪:‬لیسی‪:‬ںیہ‪:‬وج‪:‬احتجِ‪:‬لہیلص‪:‬ںیم‪:‬دللخ‪:‬ںیہن‪:،‬انچہچن‪:‬لرگ‪:‬لم‪:‬‬
‫یک‪:‬تمیق ُ‪ُ:‬ك‪:‬الم‪:‬رک‪:‬اسڑےھ‪:‬اب َهم‪:‬وتہل‪:‬اچدنی‪:‬ےک‪:‬ربلرب‪:‬چنہپ‪:‬یئگ‪:،‬وت‪:‬رقابین‪:‬هلبج‪:‬وہیئگ!۔‬
‫رقابین‪:‬اک‪:‬وثلب‬
‫ریمے ‪:‬زبروگ ‪:‬هدهوتس! ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬زدی ‪:‬نب ‪:‬لرمق ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫روسك‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ ےک‪:‬دنچ‪:‬لاحصب ‪:‬رکلل‪:‬ےن ‪:‬وپاھچ‪::‬ای‪:‬روسك‪:‬لہلل! ‪:‬ہی‪:‬رقاباینں‪:‬ایک ‪:‬ںیہ؟‪:‬‬
‫ِ‬
‫ٰاجم ‪:‬رتم ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪ُ « :‬شـَّ ُة َأبِقؽ ُْم إِ ْب َراه َ‬
‫قم» "اہمترے ‪:‬ابپ‪:‬‬ ‫یفطصم‪ِ :‬‬
‫‪:‬روسك ‪:‬لہلل! ‪:‬لم ‪:‬ںیم ‪:‬امہرے ‪:‬ےیل ‪:‬ایک‪:‬‬
‫لربلمیہ ‪:‬یک ‪:‬تّنس ‪:‬ےہ!" ‪:‬لوہنں ‪:‬ےن ‪:‬وسلك ‪:‬ایک‪: :‬ای َ‬
‫‪:‬روسك‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪« :‬بِؽ ُِّل َص َع َر ٍة َح َسـَ ٌة!» "اجونر‪:‬ےک‪:‬رہ‪:‬‬
‫وثلب‪:‬ےہ؟ ِ‬

‫(‪" )1‬اہب ِر‪:‬رشتعی"‪:‬زاکت‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬ہّصح‪884:،878/1:،5‬۔‪:‬هرقابین‪:،‬ہّصح‪:‬اپزندمہ‪132/4:،15‬۔‬

‫(‪" )2‬اہب ِر‪:‬رشتعی"‪:‬زاکت‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬ہّصح‪:‬مجنپ‪881 -884/1:،5‬۔‬
‫‪499‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪544‬‬
‫ابك‪:‬ےک‪:‬وعض‪:‬لکی‪:‬یکین‪:‬ےہ!"‪:‬احصۂب‪:‬رکلل‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ای‪:‬روسك‪:‬لہلل!‪:‬لُهم‪:‬ےک‪:‬‬
‫دبےل؟ ‪:‬رسه ِر ‪:‬وکنین ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪« :‬بِؽ ُِّل َصعر ٍة ِمن الص ِ‬
‫وف َح َسـَ ٌة!»‬
‫(‪)1‬‬
‫َ َ َ ُّ‬ ‫َ‬
‫"لُهم‪:‬ےک‪:‬ہ ی‪:‬رہ‪:‬ابك‪:‬ےک‪:‬وعض‪:‬لکی‪:‬یکین‪:‬ےہ!"۔‬
‫رتہبنی‪:‬رقابین‬
‫رتحمل ‪:‬دهوتس! ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوبلُامہم ‪ �:‬ےس ‪:‬رهلتی ‪:‬ےہ‪: ،‬وضحر ‪:‬رتمِ‪:‬‬
‫اعمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬رفامای‪َ « :‬خ ْ ُر األُ ْض ِح َّق ِة ال َؽ ْب ُش»(‪" )2‬رقابین‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬‬
‫رتہب‪ُ :‬دہبن‪:‬ےہ"۔‬
‫لهلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬ابراگہ‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬وبحمب‪:‬رقابین‬
‫اجم ‪:‬ربلدر! ‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوب ‪:‬لَوسَد ‪:‬لاصنری ‪: ،�:‬لےنپ ‪:‬لاب ‪:‬اجم ‪:‬ےس ‪:‬رموفًاع‪:‬‬ ‫ِ‬
‫الض َحا َيا َإَل اهللِ‪َ ،‬أ ْع َال َها َو َأ ْش َؿـ َُفا»(‪" )3‬لهلل‪:‬‬
‫ب َّ‬‫رهلتی‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬أ َح ُّ‬
‫اعتیل‪:‬وک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:،‬ومیٹ‪:‬اتزی‪:،‬لهر‪:‬دنلب‪:‬اقتم‪:،‬ای‪:‬دمعہ‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬وبحمب‪:‬ےہ"۔‬
‫رقابین‪:‬هلبج‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬رشلطئ‬
‫"رقابین‪:‬هلبج‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬رشلطئ‪:‬ہی‪:‬ںیہ‪:)1(::‬لالسل‪:‬ینعی‪:‬ریغ‪:‬ملسم‪:‬رپ‪:‬رقابین‪:‬هلبج‪:‬‬
‫ںیہن‪: )2(: ،‬لِاقتم‪:‬ینعی ‪:‬میقم‪:‬وہان‪:،‬ذہلل ‪:‬اسمرف‪:‬رپ ‪:‬هلبج ‪:‬ںیہن‪: )3(:،‬وترگنی‪:‬ینعی ‪:‬امِکل‪:‬‬
‫اصنب ‪:‬وہان‪: ،‬اہیں ‪:‬امدللری ‪:‬ےس ‪:‬رملد ‪:‬هیہ ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ےس ‪:‬دصۂق ‪:‬رطف ‪:‬هلبج ‪:‬وہات ‪:‬ےہ‪: ،‬هہ‪:‬‬
‫رملد‪:‬ںیہن‪:‬سج‪:‬ےس‪:‬زاکت‪:‬هلبج‪:‬وہیت‪:‬ےہ۔‪:‬ینعی‪:‬رقابین‪:‬هلبج‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬امك‪:‬اک‬

‫(‪" )1‬شـن ابن ماجه" باب ثواب األضحقة‪ ،‬ر‪ ،3127 :‬صـ‪.535‬‬
‫[خ ْ ُر األُ ْض ِح ِقة ال َؽ ْب ُش] ر‪ ،1517 :‬صـ‪.368‬‬
‫(‪" )2‬شـن السمذي" باب َ‬
‫(‪" )3‬التؾخقص احلبر" كتاب الضحايا‪ ،‬مدخل‪ ،‬حتت ر‪.351/4 ،1966 :‬‬
‫‪500‬‬
‫‪541‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫امك‪:‬انیم‪:‬وہان‪:‬رشط‪:‬ںیہن"(‪،: )1‬زین‪:‬لس‪:‬امك‪:‬رپ‪:‬اسك‪:‬زگران‪:‬ہ ی‪:‬وکیئ‪:‬رضهری‪:‬ںیہن۔‬
‫ِ‬
‫(‪: )4‬رُح ‪:‬تی ‪:‬ینعی ‪ٓ:‬ازلد ‪:‬وہان‪: ،‬وج ‪ٓ:‬ازلد ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬لُس ‪:‬رپ ‪:‬رقابین ‪:‬هلبج ‪:‬ںیہن؛ ‪:‬ہک ‪:‬الغل‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اپس ‪:‬امك ‪:‬یہ ‪:‬ںیہن‪: ،‬ذٰہلل ِ‬
‫‪:‬ابعدت ‪:‬امہیل ‪:‬لُس ‪:‬رپ ‪:‬هلبج ‪:‬ںیہن۔ ‪:‬رمد ‪:‬وہان ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬‬
‫رشط ‪:‬ںیہن‪: ،‬وعروتں ‪:‬رپ ‪:‬هلبج ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬رطح ‪:‬رَمدهں ‪:‬رپ ‪:‬هلبج ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: ،‬لس‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬ابغل‪:‬وہان‪:‬رشط‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬ہن‪:‬وخد‪:‬انابغل‪:‬رپ‪:‬هلبج‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬ہن‪:‬لُس‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪ُ :‬لس‪:‬‬
‫ےک‪:‬ابپ‪:‬رپ‪:‬هلبج‪:‬ےہ"(‪)2‬۔‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬یک‪:‬لَاسل‬
‫"رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونر‪:‬نیت‪:3‬مسق‪:‬ےک‪:‬ںیہ‪:)1(::‬لهٹن‪:)2(:،‬اگےئ‪ )3(:،‬رکبی۔‪:‬‬
‫رہ‪:‬مسق ‪:‬ںیم‪:‬لُس ‪:‬یک‪:‬ینتج‪:‬لَونلع ‪:‬ںیہ ‪:‬بس‪:‬دللخ‪:‬ںیہ‪ َ ،‬ر‪:‬ن‪:‬لهر‪:‬امدہ‪:،‬خ ّصی‪(:‬هہ‪:‬اجونر ‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬‬
‫خصنے ‪:‬اکنك ‪:‬دےی ‪:‬ےئگ ‪:‬وہں) ‪:‬لهر ‪:‬ریغ ‪:‬یصخ‪: ،‬بس ‪:‬اک ‪:‬لکی ‪:‬مکح ‪:‬ےہ‪: ،‬ینعی ‪:‬بس ‪:‬یک ‪:‬رقابین‪:‬‬
‫وہیتکس‪:‬ےہ۔ ‪:‬سنیھب ‪:‬اگےئ ‪:‬ںیم‪:‬امشر ‪:‬ےہ‪:،‬لس‪:‬یک‪:‬ہ ی‪:‬رقابین‪:‬وہیتکس‪:‬ےہ۔ ‪:‬ڑیھب‪:‬لهر‪ُ :‬دہبن‪:،‬‬
‫رکبی‪:‬ںیم‪:‬دللخ‪:‬ںیہ‪:،‬لم‪:‬یک‪:‬ہ ی‪:‬رقابین‪:‬وہیتکس‪:‬ےہ۔‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اجونرهں‪:‬یک‪:‬رمعںی‬
‫رقابین ‪:‬ےک ‪:‬اجونر ‪:‬یک ‪:‬رمع ‪:‬ہی ‪:‬وہین ‪:‬اچےیہ‪: )1(: :‬لهٹن ‪:‬اپچن‪: 5‬اسك‪: )2(: ،‬اگےئ‪:‬‬
‫ده‪: 2‬اسك‪: )3(: ،‬رکبی ‪:‬لکی ‪:‬اسك ‪:‬یک۔ ‪:‬لس ‪:‬ےس ‪:‬رمع ‪:‬مک ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬رقابین ‪:‬اجزئ ‪:‬ںیہن‪: ،‬زایدہ ‪:‬وہ ‪:‬وت‪:‬‬
‫اجزئ‪: ،‬ہکلب ‪:‬للضف ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اہں ‪:‬رصف ‪ُ :‬دہبن ‪:‬ای ‪:‬ڑیھب ‪:‬اک ‪:‬ھچ‪: 6‬ےنیہم ‪:‬اک ‪:‬ہچب‪: ،‬لرگ ‪:‬لانت ‪:‬رفہب ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬دےنھکی‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اسك‪:‬رھب‪:‬اک‪:‬مولعل‪:‬وہات‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬لُس‪:‬یک‪:‬رقابین‪:‬ہ ی‪:‬اجزئ‪:‬ےہ۔‬

‫(‪" )1‬اہب ِ‪:‬ررشتعی"‪:‬دصۂق‪:‬رطف‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬ہّصح‪935/1:،5‬۔‬

‫ت‬
‫(‪" )2‬اہب ِ‪:‬ررشتعی"‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬اسملئِ‪:‬ہیہقف‪:،‬ہّصح‪:،332/3:،15‬ملنقطاً۔‬
‫‪501‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪542‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬رشاکء‬
‫ب ‪:‬لیہل ‪(:‬ینعی ‪:‬لهللاعتیل ‪:‬اک ‪:‬رقب‪:‬احلص‪:‬‬
‫قت ِ‬
‫رقابین ‪:‬ےک‪:‬بس‪:‬رشاکء ‪:‬یک‪:‬تّین‪ُ :‬‬
‫رکان)‪:‬وہ‪:،‬ینعی‪:‬ىسک‪:‬اک‪:‬لرلدہ‪:‬وگتش‪:‬احلص‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬ہن‪:‬وہ۔‪:‬لهر‪:‬ہی‪:‬رضهری‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬قتُب‪:‬‬
‫لکی‪:‬یہ‪:‬رطح‪:‬اک‪:‬وہ‪:،‬ینعی‪:‬رضهری‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬اسرے‪:‬رشکی‪:‬رقابین‪:‬یہ‪:‬رکان‪:‬اچےتہ‪:‬وہں‪:،‬ہکلب‪:‬‬
‫لکی ‪:‬ڑبے ‪:‬اجونر ‪(:‬لهٹن ‪:‬ای ‪:‬اگےئ) ‪:‬ںیم ‪:‬رقابین ‪:‬لهر ‪:‬ہقیقع ‪:‬یک ‪:‬ہ ی ‪:‬رشتک ‪:‬وہیتکس ‪:‬ےہ؛‪:‬‬
‫ُب‪:‬لیہل‪:‬یک‪:‬لکی‪:‬وصرت‪:‬ےہ۔‬
‫ویکہکن‪:‬ہقیقع‪:‬ہ ی‪:‬قت ِ‬
‫اجونر‪:‬ذحب‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬دنچ‪:‬رضهری‪ٓ:‬ادلب‬
‫اجونر ‪َ :‬ذحب ‪:‬رکےن ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ُ ر‬
‫‪:‬چی ‪:‬وک ‪:‬لیھچ ‪:‬رطح ‪:‬زیت ‪:‬رک ‪:‬ا ‪:‬اجےئ‪: ،‬لهر ‪َ :‬ذحب ‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪،‬دع ‪:‬بج ‪:‬کت ‪:‬اجونر ‪:‬ڈنھٹل ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ‪: ،‬لُس ‪:‬ےک ‪:‬امتل ‪:‬لَعضاء ‪:‬ےس ُ‪:‬رهح ‪:‬لکن ‪:‬ہن ‪:‬اجےئ‪:،‬‬
‫لُس‪:‬هتق‪:‬کت‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬اہھت‪:‬اپؤں‪:‬ہن‪:‬اکںیٹ‪:،‬ہن‪:‬ڑمچل‪:‬لُاترںی۔‬
‫رتہب ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬لرگ ‪:‬لیھچ ‪:‬رطح ‪َ :‬ذحب ‪:‬رکان ‪:‬اجاتن ‪:‬وہ‪: ،‬وت ‪:‬لینپ ‪:‬رقابین ‪:‬لےنپ ‪:‬اہھت ‪:‬ےس‪:‬‬
‫رکے‪:،‬لهر ‪:‬لرگ ‪:‬لیھچ ‪:‬رطح ‪:‬ذحب ‪::‬رکان ‪:‬ںیہن‪:‬اجاتن‪: ،‬وت ‪:‬دهرسے‪:‬وک‪:‬مکح ‪:‬دے ‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬ذحب ‪:‬رکے‪:،‬‬
‫رگم‪:‬لس‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬رتہب‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬هتقِ‪:‬رقابین‪:‬وخد‪:‬ہ ی‪:‬احرض‪:‬وہ۔‬
‫دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬وضح ِر‪:‬لدقس‪:‬ﷺ ےن‪:‬رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سن‪:‬افہمط‪:‬زَ رہلء‪:‬‬
‫ك ِعـْدَ َأ َّو ِل‬
‫اصف ِدُّيا‪َ :‬فإِ َّكه ي ْغ َػر َل ِ‬
‫ُُ ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫� ےس‪:‬رفامای‪ُ « :‬ق ْومي إ ََل ُأ ْضح َّقت َك َف ْ َ َ‬
‫ْب َع ِؿ ْؾتِ ِقه» " ُلھٹ‪:‬رک‪:‬لینپ‪:‬رقابین‪:‬ےک‪:‬اپس‪ٓ:‬اؤ؛‪:‬ہک‪ُ :‬لس‪:‬‬ ‫َق ْط َر ٍة َت ْؼ ُط ُر ِم ْن َد ِم َفا‪ ،‬ك ُُّل َذك ٍ‬
‫ےک ‪:‬وخم ‪:‬ےک ‪:‬ےلہپ ‪:‬یہ ‪:‬رطقہ ‪:‬ںیم‪: ،‬وج ‪:‬ھچک ‪:‬وہ ‪:‬اکچ ‪:‬بس ‪:‬یک ‪:‬رفغمت ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ ‪:‬یگ"‪: ،‬لس ‪:‬رپ‪:‬‬
‫رضحت ّ ِم د‬
‫‪:‬سان‪:‬لوب‪:‬دیعس‪:‬دخری‪ �:‬ےن‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ای‪:‬یبن‪:‬لهلل! ہی‪ٓ:‬اپ‪:‬یک‪ٓ:‬اك‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اخص‪:‬‬

‫‪502‬‬
‫‪543‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫ےہ؟ ‪:‬ای ‪ٓ:‬اپ ‪:‬یک ‪ٓ:‬اك ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ہ ی ‪:‬ےہ ‪:‬لهر ‪:‬اعل ‪:‬نیملسم ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ہ ی؟ ‪:‬رفامای‪َ ،َٓ « :‬ب ْل‬
‫ني َعا َّمة»(‪" )1‬ںیہن‪:،‬ہکلب‪:‬امتل‪:‬نیملسم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اعل‪:‬ےہ"۔‬ ‫لِ ْؾ ُؿ ْس ِؾ ِؿ َ‬
‫رقابین‪:‬یک‪:‬اھکك‪:‬لهر‪:‬لُس‪:‬یک‪:‬وھجك‪:‬هریغہ‪:‬اک‪:‬مکح‬
‫رقابین‪:‬اک ‪:‬ڑمچل‪ُ : ،‬لس ‪:‬یک ‪:‬وھجك ‪(:‬رقابین ‪:‬ےک ‪:‬اجونرهں ‪:‬رپ ‪:‬ڈلال ‪:‬ایگ ‪:‬ڑپکل) ‪:‬ریّس‪: ،‬لهر ‪ُ :‬لس‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےلگ‪:‬ںیم ‪:‬ڈال‪:‬وہل‪:‬اہر‪:،‬لم‪:‬بس‪:‬زیچهں‪:‬وک‪:‬دصہق‪:‬رک‪:‬دے۔‪:‬رقابین‪:‬ےک‪:‬ڑمچے‪:‬وک‪:‬وخد‪:‬ہ ی‪:‬‬
‫لےنپ‪:‬اکل‪:‬ںیم‪:‬الاتکس‪:‬ےہ‪:،‬ینعی‪ُ :‬لس‪:‬وک‪:‬ابیق‪:‬رےتھک‪:‬وہےئ‪:،‬لےنپ‪:‬ىسک‪:‬اکل‪:‬ںیم‪:‬الاتکس‪:‬ےہ"(‪)2‬۔‪:‬‬
‫نکیل‪:‬لرگ‪:‬لےس‪:‬ےچیب‪:‬اگ‪:‬وت‪:‬رھپ‪:‬لس‪:‬امك‪:‬وک‪:‬دصہق‪:‬رکے‪:،‬وخد‪:‬لےنپ‪:‬رخچ‪:‬ںیم‪:‬ںیہن‪:‬ال‪:‬اتکس۔‬
‫َذحب‪:‬اک‪:‬رطہقی‬
‫رقابین‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬اجونر‪:‬وک‪:‬اچرہ‪:‬اپین‪:‬دںی‪:،‬ینعی‪:‬وھباک‪:‬ایپاس‪:‬ذحب‪:‬ہن‪:‬رکںی۔‪:‬لکی‪:‬اجونر‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اسےنم ‪:‬دهرسے ‪:‬وک ‪:‬ذحب ‪:‬ہن ‪:‬رکںی۔ ‪:‬لهر ‪:‬ےلہپ ‪:‬ےس ُ ر‬
‫‪:‬چی ‪:‬زیت ‪:‬رک ‪:‬ںیل‪: ،‬لاسی ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬ہک ‪:‬اجونر‪:‬‬
‫رگلےن ‪:‬ےک ‪،:‬دع ‪ُ :‬لس ‪:‬ےک ‪:‬اسےنم ُ ر‬
‫‪:‬چی ‪:‬زیت ‪:‬یک ‪:‬اجےئ۔ ‪:‬اجونر ‪:‬وک ‪:‬ابںیئ ‪:‬ولہپ ‪:‬رپ ‪:‬لس ‪:‬رطح‪:‬‬
‫اٹلںیئ‪:،‬ہک‪:‬ہلبق‪:‬وک‪ُ :‬لس‪:‬اک‪:‬ہنم‪:‬وہ‪:،‬لهر‪:‬لانپ‪:‬دلانہ‪:‬اپؤں‪ُ :‬لس‪:‬ےک‪:‬ولہپ‪:‬رپ‪:‬رھک‪:‬رک‪:،‬زیت ُ ر‬
‫‪:‬چی‪:‬ےس‪:‬دلج‪:‬‬
‫ذحب‪:‬رک‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:،‬لهر‪:‬ذحب‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬ہی‪:‬داع‪:‬ڑپیھ‪:‬اجےئ‪" :‬إِ ِّ ِْن َو َّج ْف ُت َو ْج ِف َي لِ َّؾ ِذ ْي‬
‫ني‪ ،‬إِ َّن َص َال ِ ْ‬
‫ِت‬ ‫ْشكِ ْ َ‬
‫َّموات َو ْاألَ ْر َض َحـ ِ ْقػا َّو َما َأكَا ِم َن ا ْد ْ ِ‬
‫َف َطر الس ِ‬
‫َ َّ‬
‫َش ْي َك َل ُه َوبِذل ِ َك ُأ ِم ْر ُت‬‫ني‪ِ َ ٓ ،‬‬ ‫اِت هللِ َر ِّب ا ْل ٰع َؾ ِؿ ْ َ‬
‫اي َو ََم َ ِ ْ‬
‫ِ‬
‫َوك ُُسؽ ْي َو َحم ْ َق َ‬
‫ْز"‪.‬‬ ‫ني‪َ ،‬ال ّٰؾ ُف َّم َل َك َو ِمـ َْك‪ ،‬بِ ْس ِم ا ِ‬
‫هلل َاهللُ َأك َ ُ‬ ‫َو َأكَا ِم َن ادْ ْس ِؾ ِؿ ْ َ‬
‫"ںیم‪:‬ےن‪:‬لانپ‪:‬ہنم‪:‬لُس‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ایک‪:،‬سج‪:‬ےن‪ٓ:‬اامسم‪:‬لهر‪:‬زنیم‪:‬انبےئ‪:،‬اخص‪:‬‬

‫تدرك احلاكم" كتاب األضاحي‪ ،‬ر‪.247/4 ،7524 :‬‬

‫(‪" )1‬مس َ‬
‫ت‬
‫(‪" )2‬اہب ِ‪:‬ررشتعی"‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬اسملئِ‪:‬ہیہقف‪:،‬ہّصح‪:،345-343:،344:،339/3:،15‬ملنقطاً۔‬
‫‪503‬‬
‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬ ‫‪544‬‬
‫لیس‪:‬اک‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬لهر ‪:‬ںیم‪:‬رشموکں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬ںیہن‪ً: ،‬انیقی‪:‬ریمی‪:‬امنز‪:،‬ریمی‪:‬رقاباینں‪:،‬ریمل‪:‬انیج‪:‬‬
‫‪:‬يل ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬اسرے ‪:‬اہجم ‪:‬اک ‪:‬رب ‪:‬ےہ‪: ،‬لس ‪:‬اک ‪:‬وکیئ‪:‬‬
‫لهر ‪:‬ریمل ‪:‬رمان‪: ،‬بس ‪:‬لهلل اعتیل ‪:‬ےک م‬
‫رشکی‪:‬ںیہن ‪:،‬ےھجم‪:‬یہی‪:‬مکح‪:‬وہل‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬ںیم‪:‬املسمم‪:‬وہں۔‪:‬لی !ی!‪:‬ہی‪(:‬رقابین)‪:‬ہ ی‪:‬یی‪:‬‬
‫یہ‪:‬وتقیف‪:‬ےس‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬یے ‪:‬یہ ‪:‬ےیل‪:‬ےہ۔‪:‬لهلل ےک‪:‬انل ‪:‬ےس‪:،‬لهر‪:‬لهلل بس ‪:‬ےس ‪:‬ڑبل‪:‬‬
‫ےہ" لےس‪:‬ڑپھ‪:‬رک‪:‬ذحب‪:‬رک‪:‬دے۔‬
‫رقابین ‪:‬لرگ ‪:‬لینپ ‪:‬رطف ‪:‬ےس ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬ذحب ‪:‬ےک ‪،:‬دع ‪:‬ہی ‪:‬داع ‪:‬ڑپےھ‪َ :‬ال ّٰؾ ُف َّم َت َؼ َّب َل‬
‫ك ُحم َ َّؿد ‪.‬‬
‫ٍ‬ ‫ِمـِّي‪ ،‬كََّم َت َؼب ْؾ َت ِمن َخؾِق ِؾ َك إِبر ِ‬
‫اه ْق َم ‪َ ،‬و َحبِ ْقبِ َ‬
‫ت‬ ‫َْ‬ ‫ْ ْ‬
‫ت‬
‫َ َّ‬
‫"لے‪:‬لهلل ُ وت‪:‬ھجم‪:‬ےس‪(:‬لس‪:‬رقابین‪:‬وک)‪:‬وبقك‪:‬رفام!‪:‬ےسیج‪:‬تو‪:‬ےن‪:‬لےنپ‪:‬لیلخ‪:‬لربلمیہ‪:‬لهر‪:‬لےنپ‪:‬‬
‫ُ‬
‫بیبح‪:‬دمحم‪:‬ﷺ ےس‪:‬وبقك‪:‬رفامیئ"(‪)1‬۔‬
‫لس ‪:‬رطح ‪:‬ذحب ‪:‬رکے ‪:‬ہک ‪:‬اجونر ‪:‬یک ‪:‬اچرهں‪: 4‬رںیگ ‪:‬ٹک ‪:‬اجںیئ‪: ،‬ای ‪:‬مک ‪:‬ےس ‪:‬مک‪:‬‬
‫نیت‪: 3‬رںیگ ‪:‬ٹک ‪:‬اجںیئ۔ ‪:‬لس ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬ہن ‪:‬اکںیٹ ‪:‬ہک ‪:‬رھچی ‪:‬ےھچیپ ‪:‬رگدم ‪:‬ےک ‪:‬رہُمہ ‪:‬کت‪:‬‬
‫چنہپ‪:‬اجےئ؛‪:‬ہک‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬اجونر‪:‬وک‪:‬الب‪:‬هہج‪:‬فیلکت‪:‬وہیت‪:‬ےہ۔‬
‫لهر‪:‬لرگ‪:‬دهرسے‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬ذحب ‪:‬رکات‪:‬ےہ‪: ،‬وت " ِمـِّي" ‪:‬یک ‪:‬ہگج " ِمن"‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪،‬دع‪:‬لُس‪:‬اک‪:‬انل‪:‬ےل‪:،‬سج‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬ےہ(‪)2‬۔‬
‫وگتش‪:‬یک‪:‬میسقت‬
‫رقابین ‪:‬اک ‪:‬اجونر ‪:‬لرگ ‪:‬رتشم ‪:‬ےہ‪: ،‬ےسیج ‪:‬اگےئ ‪:‬ای ‪:‬لهٹن‪: ،‬وت ‪:‬هزم ‪:‬ےس ‪:‬وگتش‪:‬‬
‫میسقت‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬رصف‪:‬لدنلزے‪:‬ےس‪:‬میسقت‪:‬ہن‪:‬رکںی۔‪:‬رھپ‪:‬لس‪:‬وگتش‪:‬ےک‪:‬نیت‪:3‬ےصح‪:‬رک‪:‬‬

‫ت‬
‫(‪" )1‬اہب ِر رشتعی"‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬اسملئِ‪:‬ہیہقف‪:،‬ہّصح‪:،352/3:،15‬ملنقطاً۔‬
‫ت‬
‫(‪ )2‬لًاضی‪:،353/3:،‬ملنقطاً۔‬
‫‪504‬‬
‫‪545‬‬ ‫رقابین‪:‬ےک‪:‬اضفلئ‪:‬هاسملئ‬
‫ےک‪: ،‬لکی ‪:‬ہصح ‪:‬رقفلء ‪:‬رپ ‪:‬دصتُق م‬
‫‪(:‬خرلت)‪:‬رکے‪: ،‬لکی ‪:‬ہصح ‪:‬دهتس ‪:‬هلَابحب‪:‬ےک‪:‬‬
‫اہیں‪:‬ےجیھب‪:،‬لهر‪:‬لکی‪:‬ہصح‪:‬لےنپ‪:‬رھگ‪:‬هلولں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رےھک‪:،‬لهر‪:‬لس‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬وخد‪:‬ہ ی‪:‬ھچک‪:‬‬
‫اھکےل‪: ،‬لهر ‪:‬لرگ ‪:‬للہ ِ م‬
‫‪:‬هیك ‪:‬زایدہ ‪:‬وہں‪: ،‬وت ‪:‬یئایئ ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ‪: ،‬ہکلب ُ‪ُ:‬ك ‪:‬وگتش ‪:‬ہ ی ‪:‬رھگ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫لامعتسك‪:‬ںیم‪:‬الاتکس‪:‬ےہ(‪)1‬۔‬
‫ںیمہ ی‪:‬الاتکس‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬ہی‪:‬ہ ی‪:‬وہاتکس‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ىسک‪:‬کین‪:‬اکل‪:‬‬
‫یناک‪:‬ڑمچل‪:‬لےنپ‪:‬اکل‪: :‬‬
‫‪:‬رقاب ‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دے ‪:‬دے‪ً: ،‬الثم ‪:‬دجسم ‪:‬ای ‪:‬دینی ‪:‬دمرہس ‪:‬وک ‪:‬دے ‪:‬دے‪: ،‬ای ‪:‬ىسک ‪:‬ریقف ‪:‬وک ‪:‬دے ‪:‬دے۔‪:‬‬
‫ضعب ‪:‬ہگج ‪:‬ہی ‪:‬ڑمچل ‪:‬لامل ‪:‬دجسم ‪:‬وک ‪:‬دای ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬لرگ ‪:‬لامل ‪:‬یک ‪:‬وخنتلہ ‪:‬ںیم ‪:‬ہن ‪:‬دای ‪:‬اجات ‪:‬وہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬ل ِاعتن‪:‬‬
‫(دمد) ‪:‬ےک ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬وہ ‪:‬وت ‪:‬رحج ‪:‬ںیہن۔ ‪":‬لرحبل ‪:‬لرللقئ" ‪:‬ںیم ‪:‬ذموکر ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬رقابین ‪: :‬رکےن ‪:‬هلال‪:،‬‬
‫رقبدیع‪:‬ےک‪:‬دم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬وگتش‪:‬اھکےئ‪:،‬لس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬وکیئ‪:‬دهرسی‪:‬زیچ‪:‬ہن‪:‬‬
‫بجہ ی‪:‬رحج‪:‬ںیہن"(‪)2‬۔‬
‫اھکےئ‪:،‬ہی‪:‬بحتسم‪:‬ےہ‪:،‬لس‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬رکے‪: :‬‬
‫داع‬
‫لے ‪:‬لہلل! ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬وج ‪:‬اصِبح ‪:‬اصنب ‪:‬ںیہ‪: ،‬لںیہن ‪:‬لےنپ ‪:‬امك ‪:‬ےس ‪:‬رتہبنی ‪:‬اجونر‪:‬‬
‫رقابم ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬رہ ‪:‬کین ‪:‬اکل ‪:‬ںیم ‪:‬لِالخص ‪:‬یک ‪َ :‬دهتل ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬امتل ‪:‬رفلضئ‪:‬‬
‫ههلابجت‪:‬یک ‪:‬لدلیگیئ‪:‬نسحب ‪:‬هوخیب ‪:‬لاجنل ‪:‬دےنی‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬لخب ‪:‬هوجنکیس ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفام‪:،‬‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!۔‬
‫وخدشیل‪:‬ےس‪:‬رغوبیں‪:‬اتحموجں‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪ٓ:،‬انیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫ت‬
‫(‪" )1‬اہب ِ‪:‬ررشتعی"‪:‬رقابین‪:‬اک‪:‬ایبم‪:،‬اسملئِ‪:‬ہیہقف‪:،‬ہّصح‪:،353/3:،15‬ملنقطاً۔‬
‫(‪:)2‬لًاضی۔‪:‬‬
‫‪505‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪506‬‬

‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:9‬ذف‪:‬اہجحل ‪1441‬ھ‪2020/7/31 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان‪:‬اربامیہ‪ D:‬یک‪:‬فالدت‬
‫‪:‬فالدت ‪:‬اب ‪:‬اعسدت‪: ،‬رس ‪:‬زنیمِ ‪:‬اوہاز ‪:‬ںیم ِ‬
‫‪:‬اقمبؾ‪:‬‬ ‫"رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪: C:‬یک ِ‬
‫‪D‬ےک‪:‬فادل‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬ابلِب‪:‬کلُمِ‪:‬رمنُفد‪:‬ںیم‪:‬ےل‪:‬آےئ"(‪)1‬۔‬
‫‪:‬‬ ‫وسس‪:‬وہیئ‪:،‬رھپ‪:‬آپ‪:‬‬
‫رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان‪:‬اربامیہ‪:D:‬یک‪:‬آزامشئ‬
‫زعزیاؿ‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اےنپ‪:‬ربیزہدہ‪:‬ودنف ‪:‬وک‪:،‬اناحتانت‪:‬افر‪:‬آزامںوش ‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےس‪:‬یزار‪:‬رک‪:،‬اکایمیب‪:‬افراکرماین‪:‬ےس‪:‬رسرفاز‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬اراش ِد‪:‬ابر ‪:‬اعت ٰی‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وِذِا‬
‫ىٰۤلَتْبا َمٖهٰرْبِا ٗهُّبَر ٍتٰمِلَكِب َّنُهَّمَتَاَف﴾(‪" )2‬بج ‪:‬اربامیہ ‪:‬وک ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬رب ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬ھچک‪:‬‬
‫ابوت ‪:‬ےس‪:‬آزامای‪:،‬وت‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬فہ‪:‬وپر ‪:‬رک‪:‬داھکںیئ"۔‬

‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪:،124::‬ص‪34‬۔‬
‫(‪":)1‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫(‪ )2‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.124 :‬‬
‫‪506‬‬
 ‫‪507‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬رپ‪:‬‬‫مے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪":‬وج‪:‬ابںیت‪:‬اہلل‪:‬اعت ٰی‪:‬ےن‪:‬رضحت ّ ِي د‬ ‫ير‬
‫تت‬
‫‪:‬يل ‪:‬فابج ‪:‬یک ‪،:‬ںیھ‪: ،‬اؿ ‪:‬ںیم ‪:‬یرسف ن ‪:‬ےک ‪ :‬دن ‪:‬ااواؽ ‪::‬ںی‪: :‬رضحت ‪َ:‬ددہ‪:‬‬
‫آزامشئ ‪:‬ےک ي‬
‫� اک ‪:‬اوؽ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬فہ ‪:‬مدکسِ ‪:‬جح ‪::‬ںی۔ ‪:‬رضحت ‪:‬اجمدہ ‪ �:‬ےن ‪:‬اہک‪: :‬اس ‪:‬ےس ‪:‬فہ‪:‬‬
‫دس‪:10‬زیچںی‪:‬رماد‪::‬ںی‪:،‬وج‪:‬ایلگ‪:‬آایت‪:‬ںیم‪:‬ذموکر‪::‬ںی‪:،‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب‪:‬ابعس‪�:‬‬
‫اک‪:‬اکی‪:‬اوؽ‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬دس‪:10‬زیچںی‪:‬ہی‪::‬ںی‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬اپین‪:‬اامعتسؽ‪:‬‬
‫(‪:)1‬ومںیھچن‪:‬رتکفاان‪:)2(:،‬یّلک‪:‬رکان‪:)3(:،‬ان ‪:‬ںیم‪:‬افصیئ‪:‬ےک ي‬
‫رکان‪ )4(:،‬وسما ‪:‬رکان‪:)5(:،‬رس‪:‬ںیم‪:‬امگن‪:‬اکنانل‪:)6(:،‬اننخ‪:‬رتوشاان‪ )7(:،‬لغب‪:‬ےک‪:‬ابؽ‪:‬‬
‫ُدفر‪:‬رکان‪ ُ :)8(:،‬و‬
‫مےئ‪:‬زریِ‪:‬انػ‪:‬یک‪:‬افصیئ‪:)9(:،‬ہنتخ‪:‬رکاان‪ )10(:،‬افر‪:‬اپین‪:‬ےس‪:‬ااجنتسء‪:‬رکان۔‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:C:‬رپ‪:‬فابج‪،:‬ںیھ‪:،‬افر‪:‬مہ‪:‬رپ‪:‬اِؿ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ضعب‪:‬‬ ‫ہی‪:‬بس‪:‬زیچںی‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫فابج‪::‬ںی‪:،‬ضعب‪:‬تّنس"(‪)1‬۔‬
‫رضحت‪:‬دّیسان‪:‬اربامیہ‪:D:‬کلمِ‪:‬رمنُفد‪:‬ابلِب‪:‬ںیم‪:‬رپفرش‪:‬اپ‪:‬رک‪:،‬بج‪:‬نسِ‪:‬ولبغ‪:‬‬
‫وک ‪:‬ےچنہپ‪:‬وت ‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬اہلل ‪: B:‬ےن ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬وْدَقَل ۤاَنْيَتٰاَمْيِهٰرْبِا ٗهَدْشُر ْنِمُلْبَقَواَّنُكٖهِب‬
‫نْيِمِلٰعَۚ‪ْ ۰۰۵۱‬ذِا َلاَق ِهْيِبَاِل َوٖهِمْوَق اَم ِهِذٰه ُلْيِثاَمَّتلا ْۤيِتَّلا ْمُتْنَا اَهَل َنْوُفِكٰع‪ ۰۰۵۲‬اْوُلاَق‬
‫ۤاَنْدَجَواَنَءٓاَبٰااَهَلَنْيِدِبٰع‪َ۰۰۵۳‬لاَقْدَقَلْمُتْنُكْمُتْنَاَوْمُكُؤٓاَبٰاْيِفٍلٰلَضٍنْيِبُّم‪۰۰۵۴‬اْۤوُلاَق‬
‫اَنَتْئِجَاِّقَحْلاِب ْمَا َتْنَاَنِمَنْيِبِعّٰللا‪َ ۰۰۵۵‬لاَق ْلَب ْمُكُّبَّرُّبَر ِتٰوٰمَّسلا َوِضْرَاْلا ْيِذَّلا‬
‫َّنُهَرَطَف‪َ١ۖٞ‬واَنَاىٰلَعْمُكِلٰذَنِّمَنْيِدِهّٰشلا‪َ۰۰۵۶‬وِهّٰللاَتَّنَدْيِكَاَلْمُكَماَنْصَاَدْعَبْنَااْوُّلَوُت‬
‫َنْيِرِبْدُم‪ْ ۰۰۵۷‬مُهَلَعَجَف اًذٰذُج اَّلِا َّل اًرْي عَل ْمُ لِا ْمُهَّل رَي ِهْي َنْوُعِج‪ ۰۰۵۸‬اْوُلاَق ْنَم‬
‫َلَعَف اَذٰه ۤاَنِتَهِلٰاِب ٗهَّنِا َنِمَل َنْيِمِلّٰظلا‪ ۰۰۵۹‬اْوُلاَق اَنْعِمَس ىًتَف ْمُهُرُكْذَّي ُلاَقُي ۤٗهَل‬
‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪،124::‬؃‪34:‬۔‬
‫(‪":)1‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫‪507‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪508‬‬

‫مْيِهٰرْبِاُؕۺ‪ ۰۰۵‬اْوُلاَق اْوُتْاَف ٖهِب ىٰۤلَع ِنُيْعَا ِساَّنلا لِا ْمُهَّل َنْوُدَهْشَيۻ‪ ۰۰۵‬اْۤوُلاَق َتْنَاَء‬
‫َتْلَعَف اَذٰه اَنِتَهِلٰاِب مْيِهٰرْبِاٰۤيُؕۼ‪َ ۰۰۵‬لاَق ْلَب ٗهَلَعَفۗۖ‪ْ ١‬مُهُرْيِبَك اَذٰه ْمُهْوُلَٔـْسَف ْنِا اْوُناَك‬
‫َنْوُقِطْنَي۽‪ ۰۰۵‬اْۤوُعَجَرَف ىٰۤلِا ْمِهِسُفْنَا اْۤوُلاَقَف ْمُكَّنِا ُمُتْنَا نْوُمِلّٰظلاَۙ۾‪َّ ۰۰۵‬مُث اْوُسِكُن ىٰلَع‬
‫ْمِهِسْوُءُرۚ‪ْ ١‬دَقَل َتْمِلَع اَم ِءٓاَلُؤٰۤه َنْوُقِطْنَيۿ‪َ ۰۰۵‬لاَق نْوُدُبْعَتَفَاَ۠ ْنِم ِنْوُد ِهّٰللا اَم‬
‫اَلْمُكُعَفْنَي أًـْيَش َّواَل مُكُّرُضَيُؕ܀‪ٍّ ۰۰۵‬فُا ْمُكَّل َواَمِل َنْوُدُبْعَت ْنِم ِنْوُد ِهّٰللاؕ‪١‬‬
‫اَلَفَاَنْوُلِقْعَت܁‪۰۰۵‬اْوُلاَقُهْوُقِّرَحَواْۤوُرُصْناْمُكَتَهِلٰاْنِاْمُتْنُكَنْيِلِعٰف܂‪۰۰۵‬اَنْلُقُراَنٰيْيِنْوُك‬
‫اًدْرَبَّواًمٰلَسىٰۤلَعَمْيِهٰرْبِاَۙ܃‪َ۰۰۵‬واْوُداَرَاٖهِباًدْيَكُمُهٰنْلَعَجَفَنْيِرَسْخَاْلا﴾(‪.)1‬‬
‫"مہ‪:‬ےن‪:‬اربامیہ‪:‬وک‪(:‬اؿ‪:‬یک‪:‬اادتایئ‪ :‬رم‪:‬ںیم‪:‬اب غ‪:‬وہےن‪:‬ےس)‪:‬ےلہپ‪:‬یہ‪:‬ےس‪:،‬اس‪:‬‬
‫یک‪:‬کین‪:‬راہ‪:‬اطع‪:‬رکد ‪:،‬افر‪:‬مہ‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ربخدار‪:‬ےھت‪(:‬ہک‪:‬فہ‪:‬دہاتی‪:‬ف‪ّ:‬وبنت‪:‬ےک‪:‬الہ‪::‬ںی)۔‪:‬‬
‫بج‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬ابپ‪:‬افر‪:‬اوؾ‪:‬ےس‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬ہی ُ‪:‬مورںیت‪(:‬ینعی‪:‬تُب‪:‬وج‪:‬دردنف ‪:‬رپدنف ‪:‬افر‪:‬‬
‫ااسنون ‪:‬یک‪:‬وصروت ‪:‬ےک‪:‬ےنب‪:‬وہےئ‪::‬ںی)‪:‬ایک‪::‬ںی؟‪:‬نج‪:‬ےک‪:‬آےگ‪ :‬م‪:‬آنس‪:‬امرے‪:‬وہ‪(:‬افر‪:‬‬
‫اؿ‪:‬یک‪:‬ابعدت‪:‬ںیم‪:‬وغشمؽ‪:‬وہ)۔‪:‬وبےل‪::‬مہ‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬ابپ‪:‬دادا‪:‬وک‪:‬اِؿ‪:‬یک‪:‬وپاج‪:‬رکےت‪:‬اپای‪(:‬وت‪:‬‬
‫مہ‪:‬یھب‪:‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬ادتقاء ‪:‬ںیم‪:‬فاسی‪:‬یہ‪:‬رکےن ‪:‬ےگل)۔‪:‬اہک‪ً: :‬انیقی ‪ :‬م‪:‬افر ‪:‬اہمترے‪:‬ابپ‪:‬دادا ‪:‬بس‪:‬‬
‫یلھک‪:‬رمگایہ‪:‬ںیم‪:‬وہ!‪:‬وبےل‪::‬ایک‪ :‬م‪:‬امہرے‪:‬اپس‪:‬قح‪:‬الےئ‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬وییہن‪:‬ےتلیھک‪:‬وہ‪:‬؟‪:‬اہک‪::‬ہکل‪:‬اہمترا‪:‬‬
‫رب ‪:‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج ‪:‬رب ‪:‬ےہ ‪:‬آامسون ‪:‬افر ‪:‬زنیم ‪:‬اک‪: ،‬سج ‪:‬ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬دیپا ‪:‬ایک‪: ،‬افر ‪:‬ںیم ‪:‬اس ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ت‬
‫وگاوہ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ي‪:‬اي ‪:‬وگاـ ‪:‬وہ ۔ ‪:‬افر ‪:‬ےھجم ‪:‬اہلل ‪:‬یک ‪:‬مسق ‪:‬ےہ! ‪:‬ںیم ‪:‬اہمترے ‪ُ :‬بو ‪:‬اک ‪:‬رُبا‪:‬‬
‫اچوہ ‪:‬اگ‪: ،‬دعب ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ہک ‪ :‬م ‪:‬ھٹیپ ‪:‬دے ‪:‬رک ‪(:‬اےنپ ‪:‬ےلیم ‪:‬وک) ‪:‬رھپ ‪:‬اجؤ۔وت ‪ُ :‬اؿ ‪:‬بس ‪:‬وک ‪(:‬ینعی‪:‬‬
‫ت‬
‫ب ‪:‬وک ‪:‬وت ‪:‬رک) ‪:‬وُچرا ‪:‬رکدای‪: ،‬رگم ‪:‬اکی ‪:‬وک ‪:‬وج ‪:‬اُؿ ‪:‬بس ‪:‬اکڑبا ‪:‬اھت ‪(:‬وھچ ‪:‬دای‪: ،‬افر ‪:‬وھتہ ا ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ُ و‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،17‬إكبقاء‪.77-51 :‬‬

‫‪508‬‬
 ‫‪509‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫ت‬
‫اکدنےھ‪:‬رپ‪:‬رھک‪:‬دای)‪:‬ہک‪:‬اشہد‪:‬فہ‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬وپںیھچ‪(:‬ہک‪:‬اؿ‪:‬وھچےٹ ُ‪:‬بو ‪:‬اک‪:‬ایک‪:‬احؽ‪:‬ےہ؟)‪:‬‬
‫وبےل‪::‬سک‪:‬ےن‪:‬امہرے‪:‬دخاؤ ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬ہی‪:‬اکؾ‪:‬ایک؟‪ً:‬انیقی‪:‬فہ‪:‬اظمل‪:‬ےہ!‪:‬اؿ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ھچک‪:‬‬
‫وبےل‪:‬ہک‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اکی‪:‬وجاؿ‪:‬وک‪:‬اںیہن‪:‬رُبا‪:‬ےتہک‪:‬انس‪:،‬ےسج‪:‬اربامیہ‪:‬ےتہک‪::‬ںی۔‪(:‬ہی‪:‬ربخ‪:‬رمنُف ِد ّ د‬
‫‪:‬جر‪:‬‬
‫افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اُرماء‪:‬وک‪:‬یچنہپ‪:‬وت)‪:‬وبےل‪::‬وت‪:‬اےس‪:‬ولوگ ‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬الؤ!‪:‬اشہد‪:‬فہ‪:‬وگایہ‪:‬دںی‪(:‬ہک‪:‬‬
‫ہی‪:‬رضحت‪:‬اربامیہ ‪:C:‬یہ ‪:‬اک ‪:‬لعف ‪:‬ےہ) ‪:‬وبےل‪::‬اے‪:‬اربامیہ! ‪:‬ایک‪ :‬م ‪:‬ےن ‪:‬امہرے ‪:‬دخاؤ ‪:‬‬
‫‪:‬اشؿ ُ‪:‬مدرظاہن‪:‬ےس‪:‬رعتضی‪:‬‬
‫ےک‪:‬اسھت‪:‬ہی‪:‬اکؾ‪:‬ایک؟‪(:‬آپ‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬اک‪:‬وت‪:‬ھچک‪:‬وجاب‪:‬ہن‪:‬دای‪:،‬افر ِ‬
‫ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اکی‪:‬بیجع‪:‬فرغبی‪:‬تجح‪:‬اقمئ‪:‬یک)‪:‬رفامای‪::‬ہکل‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اس‪:‬ڑبے‪:‬ےن‪:‬ایک‪:‬وہاگ‪:‬‬
‫(اس‪:‬ہصغ‪:‬ےس‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬وہےت‪ :‬م‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬وھچوٹ ‪:‬وک‪:‬وپےتج‪:‬وہ!)‪:‬ارگ‪:‬وبےتل‪:‬وہ ‪:‬وت‪:‬اؿ‪:‬‬
‫ےس‪:‬وپوھچ!‪(:‬فہ‪:‬وخد‪:‬اتبںیئ‪:‬ہک‪:‬اؿ ‪:‬ےک‪:‬اسھت ‪:‬ہی ‪:‬سک‪:‬ےن‪:‬ایک؟) وت ‪:‬اےنپ ‪:‬یج‪:‬یک ‪:‬رطػ‪:‬ےٹلپ‪:‬‬
‫(افر ‪:‬ےھجمس ‪:‬ہک ‪:‬رضحت ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬قح ‪:‬رپ ‪::‬ںی) ‪:‬افر ‪:‬وبےل‪ً: :‬انیقی ‪:‬ںیہمت ‪:‬متس ‪:‬اگر ‪:‬وہ ‪(:‬وج‪:‬‬
‫اےسی‪:‬وبجمرف ‪:‬افر‪:‬ےباایتخرف ‪:‬وک‪:‬وپےتج‪:‬وہ)۔‪:‬رھپ‪:‬اےنپ‪:‬رسف ‪:‬ےک‪:‬لب‪:‬افدناھےئ‪:‬ےئگ‪:،‬‬
‫ہک‪:‬ںیہمت‪:‬وخب‪:‬ولعمؾ ‪:‬ےہ‪:‬ہی‪:‬وبےتل ‪:‬ںیہن!‪:‬اہک‪::‬وت ‪:‬ایک‪:‬اہلل‪:‬ےک ‪:‬وسا ‪:‬اےسی ‪:‬وک ‪:‬وپےتج‪:‬وہ؟ ‪:‬وج ‪:‬ہن‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫‪:‬ب ‪:‬رپ!‪:‬نج‪:‬وک‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬وسا‪:‬‬ ‫ںیہمت‪:‬عفن‪:‬دے‪:‬افر‪:‬ہن‪:‬اصقنؿ‪:‬اچنہپےئ! ُ‪:‬ت‪:‬ےہ‪ :‬م‪:‬رپ‪:‬افر‪:‬اؿ ُ و‬
‫‪:‬ج‪:‬دف‪:‬افر‪:‬اےنپ‪:‬دخاؤ ‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬رکف‪:‬ارگ‪:‬ںیہمت‪:‬‬
‫وپےتج‪:‬وہ!‪:‬وت‪:‬ایک‪:‬ںیہمت‪:‬لقع‪:‬ںیہن؟‪:‬وبےل‪::‬اؿ‪:‬وک د‬
‫ےآ‪:‬گ‪:‬اربامیہ‪:‬رپ‪:‬ڈنھٹ ‪:‬افر‪:‬السیتم‪:‬وہ‪:‬اج!‪:‬افر‪:‬اوہن ‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬اک‪:‬‬
‫رکان‪:‬ےہ!‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬رفامای‪::‬ا ‪:‬‬
‫رُبا ‪:‬اچاہ‪: ،‬وت ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ڑبھ ‪:‬رک ‪:‬زای ‪:‬اکر ‪:‬رکدای"۔ ‪:‬ہک ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬ب ‪:‬وک‪:‬وت ‪:‬دای‪:،‬سج‪:‬‬ ‫‪:D‬ےن‪:‬اینپ‪:‬اوؾ ‪:‬وک‪:‬تُب‪:‬رپیتس ‪:‬ےس‪:‬رفاک‪: ،‬افر‪:‬ہن‪:‬امےنن‪:‬رپ ‪:‬اُؿ‪:‬ےک ُ و‬
‫ےس‪:‬ولعمؾ‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬تُب‪:‬رپیتس‪:‬اک‪:‬اخہمت‪:‬رکان‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬وک‪:‬وبحمب‪:،‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬مکح‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬‬
‫دنسپہدہ‪:‬ودنف ‪:‬اک‪:‬ہشیمہ‪:‬ےس‪:‬اکؾ‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬احالہکن‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬دبےل‪:‬آپ‪:D:‬وک‪:‬آگ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪509‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪510‬‬

‫ڈاال‪:‬ایگ‪:،‬رگم‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬آگ‪:‬وک‪:‬زلگار‪:‬انب‪:‬رک‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ندت‪:‬د ‪:،‬افر‪:‬اکرفف ‪:‬وک‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬‬

‫ابداشہ‪:‬رمنُفد‪:‬تیمس‪:‬الہ ‪:‬فربابد‪:‬رک‪:‬دای!۔‬
‫رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان‪:‬اربامیہ‪:D:‬یک‪:‬اکی‪:‬دمعہ‪:‬ت‬
‫ریمے ‪:‬زبروگ ‪:‬فدفوتس! ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسان ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬کلمِ ‪:‬اشؾ ‪:‬ےس ‪:‬بج ‪:‬ہکم‪:‬‬
‫‪:‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪:‬سہ‪:‬اہرجہ‪:،‬افر‪:‬ےچب‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اامسلیع‪:‬‬ ‫ّرکمہم‪:‬ےچنہپ‪:،‬وت‪:‬اینپ‪:‬زفۂج‪:‬رتحمہم‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫ابسب‪:‬زدنیگ‪:‬ےک‪:‬اسھت ‪:‬اہی ‪:‬رہھٹا ‪:‬رک‪:،‬زین ‪:‬اہلل ‪:‬اعت ٰی‪:‬رپ ‪:‬اکلم ‪:‬رھبفاس‪:‬‬
‫وک‪:،‬ھچک‪:‬وھت ے‪:‬ےس ‪:‬ا ِ‬
‫ِ‬
‫‪:‬رضحات‪:‬‬ ‫رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬فاسپ ‪:‬ےلچ‪: ،‬افر ‪:‬ویک ‪:‬ہن ‪:‬وہ؟ ‪:‬ہک ‪:‬اہلل ‪:‬اعت ٰی ‪:‬رپ ‪:‬رھبفاس ‪:‬افر ُ‬
‫‪:‬وتُک‪،‬‬
‫ش‬
‫اایبنےئ‪:‬رکاؾ‪ �:‬اک‪:‬شِع دار‪:‬افر‪:‬اصنیحل‪:‬اک‪:‬رطہقی‪:‬ےہ۔‬
‫قل‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬دمعہ ‪:‬ت ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اخ ِ‬
‫اکانئت‪:‬ﷻ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪ْ﴿ :‬ذِاَلاَقٗهَلۤٗهُّبَرْمِلْسَاَلاَقُتْمَلْسَاِّبَرِلَنْيِمَلٰعْلا﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫"بج‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬رب‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬رفامای‪:‬ہک‪:‬رگدؿ‪:‬رھک!‪:‬وت‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬رگدؿ‪:‬‬
‫يل‪:‬وج‪:‬اسرے‪:‬اہجؿ‪:‬اک‪:‬رب‪:‬ےہ"۔‬
‫ریھک‪ُ :،‬اس‪:‬ےک‪ :‬ي‬
‫اہلل‪:‬ےک‪:‬ایپرے‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬مکح‪:‬رپ‪:‬رایض‪:‬رےتہ‪::‬ںی‪:،‬اؿ‪:‬رضحات‪:‬اک‪:‬اےنپ‪:‬رب‪:‬‬
‫اعت ٰی‪:‬رپ‪:‬اکلم‪:‬رھبفاس‪:‬افر‪:‬اامتعد‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬ایہن‪:‬ںیم‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬افر‪:‬اؿ‪:‬‬
‫مکحب‪:‬ایہٰل‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬‬ ‫یک‪:‬زفہج‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سہ‪:‬اہرجہ‪ �:‬یھب‪::‬ںی‪:،‬ہک‪ِ :‬‬
‫اینپ‪:‬زفہج‪:‬افر‪:‬دفدھ‪:‬ےتیپ‪:‬ےٹیب‪:،‬دفون ‪:‬وک‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬فیک ‪:‬ےک‪:‬بیبی‪:،‬افص‪:‬فرمفہ‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬‬
‫وھت ‪:‬وجھکرںی‪:‬افر‪:‬وھت ا‪:‬اس‪:‬اپین‪:‬دے‪:‬رک‪:،‬اےسی‪:‬فتق‪:‬وھچ ‪:‬ےئگ‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬مکۂد‪:‬رکمہم‪:‬ںیم‪:‬ہن‪:‬‬
‫یزر‪:‬افاقت‪:‬یک‪:‬وکیئ‪:‬زیچ‪،:‬یھ‪:،‬ہن‪:‬وکیئ‪:‬آابد ‪،:‬یھ‪ :،‬نکی‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سہ‪:‬اہرجہ‪ �:‬ےن‪:‬سج‪:‬‬
‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.131 :‬‬
‫‪510‬‬
 ‫‪511‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫اامتعد‪:‬فرھبفےس‪:‬اک‪:‬اظمرہہ‪:‬ایک‪:،‬اس‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:‬ھچک‪:‬وی ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب‪:‬ابعس‪ �:‬ےس‪:‬رمف ‪:‬ےہ‪َ « :‬و َل ْق َس بِ َؿ َّؽ َة َي ْو َم ِئ ٍذ‬ ‫رضحت ّ ِي د‬
‫ُها ِج َرابا فِ ْق ِه ََت ْ ٌر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َأ َحدٌ ‪َ ،‬و َل ْق َس ِ َِبا َما ٌء‪َ ،‬ف َو َض َع ُف ََم ُهـَال َك‪َ ،‬و َو َض َع عـْدَ ُ َ‬
‫اه ْق ُم ُمـْ َطؾِؼا‪َ ،‬فتَبِ َع ْت ُه ُأ ُّم إِ ْش ََم ِع ْق َل َف َؼا َل ْت‪:‬‬
‫و ِش َؼاء فِق ِه ماء‪ُ ،‬ثم َق َّػى إِبر ِ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ ٌ َّ‬ ‫َ‬
‫ادي‪ ،‬ا َّل ِذ ْي َل ْق َس فِقْ ِه إِك ٌْس َو َٓ‬ ‫اهقم! َأين ت َْذهب وت َْس ُكـَا ِِب َذا ا ْلو ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َيا إِ ْب َر ْ ُ ْ َ َ ُ َ ُ‬
‫ِ‬

‫َش ٌء! َف َؼا َل ْت َل ُه َذل ِ َك ِم َرارا‪َ ،‬و َج َع َل َٓ َي ْؾت َِػ ُت إِ َل ْق َفا‪َ ،‬ف َؼا َل ْت َل ُه‪ :‬آ ُ‬
‫هلل‬ ‫َ ْ‬
‫ا َّل ِذ ْي َأ َم َر َك ِ َِب َذا؟ َق َال‪َ :‬ك َع ْم‪َ ،‬قا َل ْت‪ :‬إِ َذ ْن َٓ ُي َض ِّق ُعـَا»‪.‬‬
‫"سج ‪:‬فتق ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسان ‪:‬اربامیہ ‪:‬ےناںیہن ‪:‬ہکم ‪:‬رکمہم ‪:‬ںیم ‪:‬وھچ ا‪: ،‬اس ‪:‬فتق‪:‬‬
‫فاہ ‪:‬اکی ‪:‬ااسنؿ ‪:‬یھب ‪:‬ںیہن ‪:‬اھت‪: ،‬ہن ‪:‬فاہ ‪:‬اپین ‪:‬اھت‪: ،‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬اکی ‪:‬وٹرک ‪:‬ریھک ‪:‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬‬
‫‪D‬‬ ‫وجھکرںی ‪،:‬ںیھ‪: ،‬افر ‪:‬اکی ‪:‬زیکشمہ ‪:‬راھک ‪:‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬اپین ‪:‬اھت‪: ،‬رھپ ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪:‬‬
‫فاسپ ‪:‬لوےنٹ ‪:‬ےگل‪: ،‬وت ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسان ‪:‬اامسلیع ‪: D:‬یک ‪:‬فادلہ ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اہرجہ ‪�:‬‬
‫ےن‪:‬اؿ‪:‬اک ‪:‬اھچیپ‪:‬ایک‪:‬افر‪:‬ےنہک ‪:‬ںیگل‪: :‬اے‪:‬اربامیہ! ‪:‬آپ ‪:‬ایسی‪:‬فاد ‪:‬ںیم ‪:‬چ ںی ‪:‬وھچ ‪:‬رکاج ‪:‬رےہ‪:‬‬
‫‪:‬ںی‪:،‬اہج ‪:‬وکیئ‪:‬اکی‪:‬یھب‪:‬ااسنؿ‪:‬ںیہن‪:،‬ہن‪:‬وکیئ‪:‬زیچ‪:‬ےہ!‪:‬ہی‪:‬اافلظ‪:‬اوہن ‪:‬ےن‪:‬یئک‪:‬ابر‪:‬درہاےئ‪:،‬‬
‫رگم‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬ےن‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ڑم‪:‬رک‪:‬ںیہن‪:‬داھکی‪:،‬ہن‪:‬وکیئ‪:‬وجاب‪:‬دای‪:،‬اس‪:‬‬
‫رپ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسہ‪:‬اہرجہ‪:‬ےن‪:‬وپاھچ‪:‬ہک‪:‬ایک ‪:‬اہلل ‪:‬اعت ٰی‪:‬ےن‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬ااسی ‪:‬رکےن ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬دای‪:‬ےہ؟ ‪:‬آپ‪:‬‬
‫‪: D‬ےن ‪:‬رفامای‪: :‬یج ‪:‬اہ ‪: ،‬ےھجم ‪:‬اہلل ‪:‬اعت ٰی ‪:‬ےن ‪:‬یہی ‪:‬مکح ‪:‬دای ‪:‬ےہ‪: ،‬بت ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬اہرجہ‪:‬‬
‫� ےنہک‪:‬ںیگل‪:،‬ہک‪:‬ارگ‪:‬ااسی‪:‬ےہ‪:‬وت‪:‬رھپ‪:‬اہلل‪:‬اعت ٰی‪:‬چ ںی‪:‬اضعئ‪:‬وہےن‪:‬ںیہن‪:‬دے‪:‬اگ!"۔‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سہ‪:‬اہرجہ‪ �:‬اک‪:‬اامتعد‪:‬فرھبفاس‪:‬اہپ ‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬وبضمط‪:‬اھت‪:،‬رب‪:‬اعت ٰی‪:‬‬
‫ےک‪:‬مکح‪:‬رپ‪:‬رایض‪:‬ر ےن‪:‬یک‪:‬رب ت‪:‬ےس‪:‬اںیہن‪:‬زمزؾ‪:‬فیک ‪ :‬بیص‪:‬وہا‪:،‬آپ‪:‬ےن‪:‬فہ‪:‬زمزؾ‪ :‬ی‪:‬رک‪:‬‬
‫‪511‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪512‬‬

‫الض ْق َع َة‪َ :‬فإِ َّن َه ُ‬

‫اهـَا َب ْق َت‬ ‫ےچب‪:‬وک‪:‬دفدھ‪:‬الپای‪:،‬بت‪:‬اؿ‪:‬ےس‪:‬رفوتش ‪:‬ےن‪:‬اہک‪ََ َٓ« :‬تَايف َّ‬
‫اهللِ َي ْبـ ِ ِقه َه َذا ا ْل ُغ َال ُم َو َأ ُب ْو ُه‪َ ،‬وإِ َّن اهللَ َٓ ُي ِض ْق ُع َأ ْه َؾ ُه»(‪" )1‬اضعئ‪:‬وہےن‪:‬اک‪:‬ادنہشی‪:‬ہن‪:‬‬
‫رکف‪:،‬اہی ‪:‬تیب‪:‬اہلل‪:‬ےہ‪:،‬ےسج‪:‬ہی‪:‬ہچب‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬فادل‪:‬ریمعت‪:‬رکںی‪:‬ےگ‪:،‬افر‪:‬نیقی‪:‬روھک‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬‬
‫اعت ٰی ‪:‬اس ‪ّ:‬دقمس ‪:‬اقمؾ ‪:‬ےک ‪:‬ابدنشف ‪:‬وک ‪:‬اضعئ ‪:‬ںیہن ‪:‬رفامےئ ‪:‬اگ!"۔ ‪:‬رعۂص ‪:‬دراز ‪:‬ےک ‪:‬دعب‪:‬‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪:‬فاامسلیع ‪ �:‬ےن ‪:‬اخۂن ‪:‬ہبعک ‪:‬یک ‪:‬ریمعت ‪:‬رفامیئ‪: ،‬آج ‪:‬رہ ‪:‬رطػ ‪:‬ےس ‪:‬ولگ‪:‬‬
‫وُجؼدر‪:‬وُجؼ‪:‬رحنیم‪:‬فینیفی‪:‬احرض‪:‬وہےت‪::‬ںی‪:،‬افر‪:‬فاہ ‪:‬ےس‪:‬ربںیتک‪:‬احلص‪:‬رکےت‪::‬ںی۔‬
‫‪:‬‬
‫مکۂد‪ّ:‬رکمہم‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬داع‬
‫زعزی ‪:‬مہ ‪:‬فونط! ‪:‬رضحت ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬ےن ‪:‬اس ‪:‬لگنج ‪:‬ایبابؿ ‪:‬ںیم‪: ،‬مکحبِ ‪:‬ایہل‪:‬‬
‫اینپ ‪:‬زفہج ‪:‬افر ‪:‬دفدھ ‪:‬ےتیپ ‪:‬ےچب ‪:‬وک ‪:‬وھچ ‪:‬رک‪: ،‬ابراگہِ ‪:‬ایہٰل ‪: A:‬ںیم ‪:‬داع ‪:‬یک‪: ،‬اراش ِد ‪:‬رگایم ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َوْذِا َلاَق ُمٖهٰرْبِا ِّبَر ْلَعْجا اَذٰه اًدَلَب اًنِمٰا َّوْقُزْرا ٗهَلْهَا َنِم ِتٰرَمَّثلا ْنَم َنَمٰا‬
‫ْمُهْنِم ِهّٰللاِب َوِمْوَيْلا ِرِخٰاْلا﴾(‪" )2‬بج ‪:‬رعض ‪:‬یک ‪:‬اربامیہ ‪:‬ےن‪: ،‬ہک ‪:‬ا ے ‪:‬رب ‪:‬ریمے!‪:‬‬
‫اس‪:‬رہش‪:‬وک‪:‬اامؿ‪:‬فاال‪:‬رک‪:‬دے‪:،‬افر‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬ر ےن‪:‬فاےل‪:،‬وج‪:‬اُؿ ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اہلل‪:‬افر‪:‬آرخت‪:‬‬
‫ےک ‪:‬دؿ ‪:‬رپ ‪:‬اامیؿ ‪:‬الںیئ‪: ،‬اںیہن ‪:‬رطح ‪:‬رطح ‪:‬ےک ‪:‬ولھپ ‪:‬ےس ‪:‬رفز ‪:‬دے"۔ ‪":‬رضحت‪:‬‬
‫‪:‬اشؿ ‪:‬ادب ‪،:‬یھ‪:،‬‬ ‫ّ ِي د‬
‫سان ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬ےن ‪:‬اس ‪:‬داع ‪:‬ںیم ‪:‬ؤمنینم ‪:‬وک ‪:‬اخص ‪:‬رفامای‪: ،‬افر ‪:‬یہی ِ‬
‫اہلل‪:‬اعت ٰی‪:‬ےن‪:‬رکؾ‪:‬ایک‪:‬افر‪:‬آپ‪:‬یک‪:‬داع‪:‬وبقؽ‪:‬رفامیئ"(‪)3‬۔‬

‫ِ‬
‫أحاديث إَكبقاء‪ ،‬ر‪ ،3364 :‬صـ‪.561‬‬ ‫كتاب‬
‫(‪" )1‬صحقح البخاري" ُ‬
‫(‪ )2‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.126 :‬‬
‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪:،126::‬ص‪35‬۔‬
‫(‪":)3‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫‪512‬‬
 ‫‪513‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫کعبۂد‪:‬ہمّظعم‪:‬یک‪:‬ریمعت‬
‫رھپ ‪:‬بج ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسان ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬اکی ‪:‬رعہص ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬فاسپ ‪:‬رشتک ‪:‬‬
‫الےئ‪: ،‬افر ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اامسلیع ‪: D:‬یھب ‪:‬اس ‪:‬اقلب ‪:‬وہےئ ‪:‬ہک ‪:‬اؿ ‪:‬اک ‪:‬اہھت ‪:‬اٹب ‪:‬ںیکس‪:،‬‬
‫قل ‪:‬اکانئت ‪:‬ﷻ اراشد‪:‬‬
‫بت ‪:‬اہلل ‪:‬اعت ٰی ‪:‬ےک ‪:‬مکح ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬اخۂن ‪:‬ہبعک ‪:‬یک ‪:‬ریمعت ‪:‬رفامیئ۔ ‪:‬اخ ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫رفامات ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْذِا ُعَفْرَي ُمٖهٰرْبِا َدِعاَوَقْلا َنِم ِتْيَبْلا َوُلْيِعٰمْسِاؕ‪ ١‬اَنَّبَر َّنِم ْلَ ﴾‬
‫" بج ‪:‬اربامیہ ‪:‬افر ‪:‬اامسلیع ‪:‬اس ‪:‬رھگ ‪:‬یک ‪:‬وینِںی ‪:‬ااھٹےت ‪:‬ےھت‪: ،‬ہی ‪:‬ےتہک ‪:‬وہےئ ‪:‬ہک ‪:‬اے ‪:‬رب‪:‬‬
‫امہرے!‪:‬مہ‪:‬ےس‪(:‬ہی‪:‬دختم)‪:‬وبقؽ‪:‬رفام!"۔‬
‫‪:‬سان‪:‬آدؾ‪:D:‬ےن‪:‬ریھک‪:،‬افر‪:‬‬ ‫يديد‪:‬رےہ‪:‬ہک‪:‬یلہپ‪:‬ابر‪:‬کعبۂد‪:‬ہمّظعم‪:‬یک‪:‬اینبد‪:،‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬ےن‪:‬ایس‪:‬اینبد‪:‬رپ‪:‬ریمعت‪:‬رفامیئ۔‪:‬ہی‪:‬ریمعت‪:‬اخص‪:‬‬ ‫‪:‬وطافؿ ُ و‪:‬نح‪:‬رھپ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫دعب ِ‬
‫‪:‬يل ‪:‬رھتپ ‪:‬ااھٹ ‪:‬رک ‪:‬الےن ‪:‬یک ‪:‬دختم‪:‬‬
‫آپ ‪: D:‬ےک ‪:‬دتسِ ‪:‬ابمر ‪:‬ےس ‪:‬وہیئ‪: ،‬اس ‪:‬ےک ي‬
‫فاعسدت‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اامسلیع‪:D:‬وک‪:‬رسیم‪:‬آیئ‪:،‬دفون ‪:‬رضحات‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬فتق‪:‬ہی‪:‬داع‪:‬‬
‫یک‪:‬ہک‪":‬ای‪:‬رب‪:‬امہر ‪:‬ہی‪:‬اطتع‪:‬ف ‪:‬دختم‪:‬وبقؽ‪:‬رفام!"(‪)2‬۔‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬اہلل ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رھگ‪(:‬دجسم)‪:‬یک‪:‬ریمعت‪:‬رکان‪:،‬اہلل‪:‬ےک‪:‬لیلخ‪:‬رضحت‪:‬دّیسان‪:‬اربامیہ‪:D:‬یک‪:‬تّنسِ ‪:‬وا ‪،‬ہ‪:،‬افر‪:‬‬
‫‪D‬یک‪:‬تّنسِ‪:‬رک ہمی‪:‬ےہ۔‬
‫‪:‬‬ ‫اس‪:‬ےلسلس‪:‬ںیم‪:‬اعت ُفؿ‪:‬رکان‪:‬ذحیب‪:‬اہلل‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اامسلیع‪:‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬ف‪:‬اامسلیع �‪:‬یک‪:‬داع‬
‫ریمے ‪:‬زبروگ ‪:‬فدفوتس! ‪:‬اہلل‪: B:‬ےن‪:‬افال ِد ‪:‬آدؾ‪:‬ںیم‪: ،‬رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان‪:‬اامسلیع‪:‬‬
‫‪: D‬وک ‪:‬زبریگ ‪:‬فڑبایئ ‪:‬اطع ‪:‬رفامیئ‪: ،‬افال ِد ‪:‬اامسلیع ‪:‬ںیم ‪:‬ینب ‪:‬انکہن ‪:‬وک ‪:‬دنلب ‪:‬د ‪: ،‬افر ‪:‬ینب ‪:‬انکہن‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البؼرة‪.127 :‬‬
‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪،127::‬؃‪35:‬۔‬
‫(‪":)2‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫‪513‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪514‬‬

‫ںیم ‪:‬قبب ي دلۂ ‪:‬بیشی ‪:‬وک ‪:‬ڑبا ‪:‬دنلب ‪:‬درہج ‪:‬اطع ‪:‬رفامای‪: ،‬رھپ ‪:‬بیشی ‪:‬ےس ‪:‬ینب ‪:‬اہمش ‪:‬وک ‪:‬انُچ‪: ،‬افر ‪:‬ینب ‪:‬اہمش ‪:‬ےس‪:‬‬
‫رضحت‪:‬دیسان‪:‬دمحمِ‪:‬یفطصم‪:‬ادمحِ‪ٰ:‬یبتجم‪:‬ﷺ وک‪:‬دنسپ‪:‬رفامای‪:،‬افر‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رعیب‪:‬زابؿ‪:‬وک‪:‬دنسپ‪:‬‬
‫رفامای؛‪:‬ات‪:‬ہک‪:‬ایس‪:‬ایپر ‪:‬افر‪:‬دنسپہدہ‪:‬زابؿ‪:‬ںیم‪:،‬فہ‪:‬اینپ‪:‬ااجتلںیئ‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہل‪:‬ںیم‪:‬ایک‪:‬رکںی۔‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪:‬فاامسلیع ‪�:‬ےن ‪:‬ابراگہِ ‪:‬ایہل ‪:‬ںیم ‪:‬سج ‪:‬ایپرے ‪:‬ادناز‪:‬‬
‫‪:‬رفاقؿ ‪:‬دیمح ‪:‬ںیم ‪:‬اس ‪:‬رطح ‪:‬آای‪﴿ :‬اَنَّبَر َواَنْلَعْجا‬
‫‪:‬بیآؿ ‪:‬دیجم ِ‬
‫ےس ‪:‬داع ‪:‬یک‪: ،‬اس ‪:‬اک ‪:‬ذرک ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫ِنْيَمِلْسُم نِمَ َوْنِم َّمُا ۤاَنِتَّ ْسُّم ً ِ َ۪‪َ ١‬واَنِرَا اَنَكِساَنَم َوْبُت اَنْيَلَع﴾‬
‫" اے‪:‬امہرے‪:‬رب!‪:‬چ ںی‪:‬ریتے‪:‬وضحر‪:‬رگدؿ‪:‬رےنھک‪:‬فاال‪:‬رک‪:،‬افر‪:‬امہر ‪:‬افالد‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬‬
‫اکی‪ُ :‬اتم‪:‬ریت ‪:‬رفامربندار‪:‬رک!‪:‬افر ‪:‬چ ںی‪:‬امہر ‪:‬ابعدت‪:‬ےک‪:‬اقدعے‪:‬اتب!‪:‬افر‪:‬مہ‪:‬رپ‪:‬اینپ‪:‬‬
‫م‬
‫"فہ‪:‬رضحات ‪ّ:‬دقمس ‪:‬اہلل‪:‬اعت ٰی ‪:‬ےک‪ُ :‬طیيع‪:‬فصلخم‪:‬‬
‫ِ‬ ‫رتمح‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬روجع‪:‬رفام!"۔ ‪:‬‬
‫ُ‬
‫‪:‬يل ‪:‬یک‪: ،‬ہک ‪:‬ااطتع ‪:‬فاِالخص ‪:‬ںیم ‪:‬افر ‪:‬زایدہ ‪:‬امکؽ ‪:‬یک‪:‬‬
‫ودنے ‪:‬ےھت‪: ،‬رھپ ‪:‬یھب ‪:‬ہی ‪:‬داع ‪:‬اس ي‬
‫فؼ‪:‬اطتع‪:‬ریَس‪:‬ںیہن‪:‬وہات‪:،‬احبسؿ‪:‬اہلل!۔‬
‫بلط‪:‬رےتھک‪::‬ںی؛‪:‬ہک‪:‬اؿ‪:‬رضحات‪:‬اک‪:‬ذ ِ‬
‫رضحت ‪ِ ّ :‬ي د‬
‫سان ‪:‬اربامیہ ‪:‬فاامسلیع ‪ �:‬وصعمؾ ‪::‬ںی‪: ،‬آپ ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪:‬ےس ‪:‬وت ‪:‬ہی‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬يل‪:‬میلعت‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬اقم ِؾ ي ِ‬
‫‪:‬وبقل‪:‬داع‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اہی ‪:‬داع‪:‬‬ ‫وتاعُض‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اہلل‪:‬فاول ‪:‬ےک ي‬
‫فوتہب‪:‬تّنسِ‪:‬اربایمیہ‪:‬ےہ"(‪)2‬۔‬
‫ف‪:‬ںی ‪:‬رپ ‪:‬ہی ‪:‬داع ‪:‬یھب ‪:‬یک‪﴿ :‬اَنَّبَر َوْثَعْبا ْمِهْيِف اًلْوُسَر ْمُهْنِّم اْوُلْتَي ْمِهْيَلَع‬
‫َكِتٰيٰا َوُمُهُمِّلَعُي َبٰتِكْلا َوكَزُيَو َةَ َوْمِهْ﴾(‪" )3‬ا ے ‪:‬امہرے ‪:‬رب! ‪:‬اؿ ‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،1‬‬

‫البؼرة‪.128 :‬‬
‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪،:128::‬؃‪35:‬۔‬
‫(‪":)2‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫(‪ )3‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.129 :‬‬
‫‪514‬‬
 ‫‪515‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫اکی‪:‬روسؽ‪:‬اںیہن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬جیھب‪:،‬وج‪:‬اِؿ‪:‬رپ‪:‬ریت ‪:‬آںیتی‪:‬التفت‪:‬رفامےئ‪:،‬افر‪:‬اںیہن‪:‬ریت ‪:‬‬
‫اتکب ‪:‬افر ‪:‬ہتخپ ‪:‬ملع ‪:‬اھکسےئ‪: ،‬افر ‪:‬اںیہن ‪:‬وخب ‪:‬رھتسا ‪:‬رفام ‪:‬دے"۔ "ینعی ‪:‬رضحت ‪ِ ّ :‬ي‬
‫سدان‪:‬‬
‫اربامیہ‪:‬ف‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اامسلیع‪ �:‬یک ّ‪:‬ذرتی‪:‬ںیم۔‬
‫‪:‬يل ‪،:‬یھ‪: ،‬ینعی ‪:‬ہبعک ‪:‬معظمۂ ‪:‬یک ‪:‬ریمعت ‪:‬یک ‪:‬میظع‪:‬‬ ‫ہی ‪:‬داع ّ ِي د‬
‫‪:‬سِ ‪:‬االایبنء ‪:‬ﷺ ےک ي‬
‫ّ ِي‬
‫‪:‬رضحت‪:‬سدان ‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪:‬‬ ‫دختم‪:‬اجب‪:‬الےن‪:،‬افر‪:‬وتہب‪:‬فاافغتسر‪:‬رکےن ‪:‬ےک‪:‬دعب‪،‬‬
‫�ےن ‪:‬ہی ‪:‬داع ‪:‬یک ‪:‬ہک ‪":‬ای ‪:‬رب! ‪:‬اےنپ ‪:‬وبحمب ‪:‬ن ‪:‬آرخ ‪:‬ازلام ‪:‬ﷺ وک ‪:‬امہر ‪:‬لسن ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اظرہ‪:‬رفام‪:،‬افر‪:‬ہی‪:‬فیػ‪:‬چ ںی‪:‬انعتی‪:‬رک!"۔‪:‬ہی‪:‬داع‪:‬وبقؽ‪:‬وہیئ‪:،‬افر‪:‬اؿ‪:‬دفون ‪:‬اصوبح ‪:‬یک‪:‬‬
‫(رتشم ) ‪:‬لسن ‪:‬ںیم ‪:‬وضحر ‪:‬ﷺ ‪:‬ےک ‪:‬وسا ‪:‬وکیئ ‪:‬یبن ‪:‬ںیہن ‪:‬وہا‪: ،‬ینعی ‪:‬افال ِد ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬
‫اامسعبيل ‪: D:‬ںیم‪: ،‬ہکل ‪:‬درگی ‪:‬اایبنء ‪(:‬رضحت ‪:‬اربامیہ ‪:‬ےک ‪:‬دفرسے ‪:‬اصزبحادے)‪:‬‬
‫‪:‬سان‪:‬اِاحسؼ‪:D:‬یک‪:‬لسن‪:‬ےس‪::‬ںی"(‪)1‬۔‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫احصیبٔ ‪:‬روسؽ ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬رِعابض ‪:‬نب ‪:‬اسرہی ‪ �:‬ےتہک ي‪:‬ي‪: ،‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےن‪:‬‬
‫روسؽ اہلل ‪:‬ﷺ وک‪:‬رفامےت‪:‬انس‪« :‬إِ ِِّّن َع ْبدُ اهلل‪َ ،‬و َخات َُم الـَّبِ ِّق ْني َو َأ ِِب ُمـ َْج ِد ٌل‬
‫قم‪َ ،‬وبِ َش َار ُة ِعقسى‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِ ْيف طقـَته‪َ ،‬و َش ُل ْخ ِ ُ‬
‫زك ُْم َع ْن ذل َك‪َ :‬أكَا َد ْع َو ُة َأ ِِب إِ ْب َراه َ‬
‫َو ُر ْؤ َيا ُأ ِّمي ِآمـَ َة ا َّلتِي َر َأ ْت» "ںیم ‪:‬اس ‪:‬فتق ‪:‬ےس ‪:‬اہلل ‪:‬اک ‪:‬ودنہ ‪:‬افر ‪:‬آرخ ‪:‬یبن ‪:‬وہ ‪:،‬‬
‫ہکبج‪:‬مہ‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬ابپ‪:‬رضحت‪:‬آدؾ‪:D:‬ایھب‪:‬یٹم‪:‬ےس‪:‬قیلخت‪:‬ےیک‪:‬اجرےہ‪:‬ےھت۔‪:‬افر‪:‬‬
‫ریم ‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬دهبيادؿ‪:‬ےس‪:‬نس‪:‬ول!‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬اےنپ‪:‬ابپ‪ِ :‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬یک‪:‬داع‪:‬وہ ‪ِ :،‬‬
‫رضحت‪:‬‬
‫ش‬
‫ٰیسیع‪:‬یک ِ‪:‬بدرت‪:‬وہ ‪:،‬افر‪:‬اینپ‪:‬فادلہ‪:‬رضحت‪:‬آہنم‪:‬اک‪:‬وخاب‪:‬وہ ‪:‬وج‪:‬اوہن ‪:‬ےن‪:‬داھکی"۔‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬رِعابض‪:‬نب‪:‬اسرہی‪ �:‬ےتہک ي‪:‬ي‪: :،‬‬
‫ہکسج‪:‬رطح‪:‬یزہت‪:‬اایبن‪:‬ءیک‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪،129::‬؃‪35:‬۔‬
‫(‪":)1‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،1‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫‪515‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪516‬‬
‫امؤ ‪:‬ےن‪:‬وخاب‪:‬داھکی‪:،‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ یک‪:‬فادلہ‪:‬امدجہ‪:‬ےن‪:‬یھب‪:،‬آپ‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬فالدت‪:‬‬
‫اباعسدت‪:‬ےک‪:‬فتق‪:،‬اکی‪:‬ااسی ُ و‪:‬نر‪:‬داھکی‪:‬سج‪:‬یک‪:‬دبفتل‪:‬کلمِ‪:‬اشؾ‪:‬ےک‪:‬اّلحمت‪ُ :‬اؿ‪:‬رپ‪:‬رفنش‪:‬‬
‫وہ ‪:‬ےئگ۔ ‪:‬رھپ ‪:‬احصئب ‪:‬روسؽ ‪:‬ےن وسر ٔہ ‪:‬ازحاب ‪:‬یک‪:‬ہی ‪:‬آایت ‪:‬التفت ‪:‬رفامںیئ‪﴿: :‬اَهُّيَاٰۤي ُّيِبَّنلا‬
‫(‪)1‬‬
‫ۤاَّنِا َكٰنْلَسْرَا اًدِهاَش َّواًرِّشَبُم َّواًرْيِذَنَۙ* َّواًيِعاَد ىَلِا ِهّٰللا ٖهِنْذِاِب َواًجاَرِس اًرْيِنُّم﴾‬
‫"اے‪:‬بیغ‪:‬یک‪:‬ربخ ي‬
‫‪:‬دي‪:‬فاےل!‪ً:‬انیقی‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬احرض‪:‬وگاـ‪:،‬افر‪:‬وخربخش ‪:‬داتی‪:‬افر‪:‬ڈر‪:‬انسات‪:،‬‬
‫اهلل‪:‬ےک‪:‬مکح‪:‬ےس‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬البےن‪:‬فاال‪:،‬افر‪:‬اکمچ‪:‬دےنی‪:‬فاال‪:‬آاتفب‪:‬انب‪:‬رک‪:‬اجیھب!"۔‬
‫رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان‪:‬اربامیہ فاامسلیع � وک‪:‬اپزیکیگ‪:‬یک‪:‬اتدیک‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬اہطرت‪: ،‬ندتس‪: : ،‬غدتظ ‪:‬افر ‪:‬اناپیک ‪:‬یک ‪:‬دض ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬اک‪:‬‬
‫ِ‬
‫ینعم‪:‬اپزیکیگ‪:‬ےہ۔‪:‬اپزیکیگ‪:‬الہِ‪:‬اامیؿ‪:‬اک‪:‬رطہقی‪:‬افر‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬ربیزہدہ‪::‬افر‪:‬دنسپہدہ‪:‬ودنف ‪:‬‬
‫یک‪:‬العتم‪:‬ےہ۔‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬اےنپ ‪:‬دنلب ُ‪:‬رہبت ‪:‬اایبنےئ‪:‬رِکاؾ‪ �:‬افر ‪:‬اصنیحلِ‪:‬عدؾ‪:‬‬
‫� وک‪:‬درگی‪:‬ااکحؾ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:،‬اخص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اپزیکیگ‪:‬یک‪:‬نیقلت‪:‬هب‪:‬رفامیئ۔‬
‫رضحت ‪:‬دّیسان ‪:‬اربامیہ ‪:‬لیلخ اہلل ‪: D:‬افر ‪ُ :‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬ازہادے ‪:‬رضحت ‪:‬دّیسان‪:‬‬
‫اِامسلیع ‪:‬ذحیب ‪:‬اہلل ‪: D:‬ےس ‪:‬اطخب ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪:‬‬
‫﴿َوۤاَنْدِهَع ىٰۤلِا َمٖهٰرْبِا َوَلْيِعٰمْسِا ْنَا اَرِّهَط َيِتْيَب َنْيِفِٕىٓاَّطلِل َوَنْيِفِكٰعْلا َوِعَّكُّرلا‬
‫ِدْوُجُّسلا﴾(‪": )2‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اربامیہ فاامسلیع ‪:‬وک ‪:‬اتدیک ‪:‬رفامیئ‪: ،‬ہک ‪:‬وطاػ ‪:‬رکےن ‪:‬فاول ‪: ،‬ااکتعػ‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:،‬ریما‪:‬رھگ‪:‬وخب‪:‬اپ ‪:‬اصػ ي‬
‫‪:‬رکي!"۔‬ ‫رکےنفاول ‪:‬افر ُ‪:‬روکع‪:‬فوجسد‪:‬رکےن‪:‬فاول ‪:‬ےک ي‬
‫‪:‬‬

‫مستدرك احلاكم" تػسر شورة إحزاب‪ ،‬ر‪.1339/4 ،3566 :‬‬

‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫(‪ )2‬پ‪َ ،1‬‬
‫البؼرة‪.125 :‬‬
‫‪516‬‬
 ‫‪517‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫رُمدف ‪:‬وک‪:‬زدنہ‪:‬رکان‬
‫اہلل‪:‬اعت ٰی‪:‬اقد ِر‪:‬قلطم‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ےن‪:‬اسرے‪:‬اہجؿ‪:‬انبےئ‪:،‬اںیہن‪:‬اکی‪:‬دؿ‪:‬انف‪:‬‬
‫رکےک‪:‬رھپ‪:‬ےس‪:‬رُمدف ‪:‬وک‪:‬زدنہ‪:‬رفامےئ‪:‬اگ۔‪:‬اُس‪:‬ےن‪:‬ابراہ‪:‬اےنپ‪:‬ودنف ‪:‬وک‪:‬اس‪:‬اک‪:‬اشُمدہہ‪:‬یھب‪:‬‬
‫ ن ‪:‬رکاؾ ‪:‬ےن ‪:‬اھکل ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬دنمسر ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رکاای‪: ،‬ہک ‪:‬فہ ‪:‬ہی ‪:‬اکؾ ‪:‬سک ‪:‬رطح ‪:‬ااجنؾ ‪:‬دے ‪:‬اگ۔ ‪:‬یرسف ِ‬
‫انکرے‪:‬اکی‪:‬آدیم‪:‬رما‪:‬ڑپا‪:‬اھت‪:،‬حبص‪:‬ف‪:‬اشؾ‪:‬دنمسر‪:‬یک‪:‬رہلف ‪:‬ےک‪:‬اُاتر‪:‬ڑچاھؤ‪:‬ںیم‪:،‬بج‪:‬اپین‪:‬‬
‫ڑچاتھ ‪:‬وت ‪:‬ایلھچم ‪:‬اس ‪:‬الش ‪:‬وک ‪:‬اھکںیت‪: ،‬بج ‪:‬اُرت ‪:‬اجات ‪:‬وت ‪:‬لگنج ‪:‬ےک ‪:‬دردنے ‪:‬اھکےت‪: ،‬بج‪:‬‬
‫دردنے‪:‬اجےت‪:‬وت‪:‬رپدن‪:‬اھکےت‪:،‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬اربامیہ‪:D:‬ےن‪:‬ہی‪:‬المہظح‪:‬رفامای‪:،‬وت‪:‬آپ‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬يک‪:‬اجںیئ‪:‬ےگ؟!‪:‬‬ ‫‪:‬شؼ‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬آپ‪:‬المہظح‪:‬رفامںیئ‪:،‬ہک‪:‬رُمدے‪:‬سک‪:‬رطح‪:‬زدنہ ي‬‫‪:D‬وک و‬
‫آپ‪:D:‬ےن‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہٰل‪:‬ںیم‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬ای‪:‬رب!‪:‬ےھجم‪:‬نیقی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬وت‪:‬رُمدف ‪:‬وک‪:‬زدنہ‪:‬‬
‫رفامےئ ‪:‬اگ‪: ،‬افر ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬ازجاء ‪:‬دراییئ ‪:‬اجونرف ‪:‬افر ‪:‬دردنف ‪:‬ےک ‪،:‬ٹی‪: ،‬افر ‪:‬رپدنف ‪:‬ےک‪:‬‬
‫وپوٹ ‪:‬ےس‪:‬عمج‪:‬رفامےئ‪:‬اگ‪ :،‬نکی‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬بیجع‪:‬رظنم‪:‬دےنھکی‪:‬یک‪:‬آرزُ ف‪:‬راتھک‪:‬وہ !۔‬
‫ ن ‪:‬رکاؾ ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬اوؽ ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬بج ‪:‬اہلل ‪:‬اعت ٰی ‪:‬ےن ‪:‬رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬ ‫یرسف ِ‬
‫اربامیہ ‪: D:‬وک ‪:‬اانپ ‪:‬لیلخ ‪:‬انبای‪: ،‬وت ‪:‬کلم ‪:‬اوملت ‪: D:‬رضحت ‪:‬رب ‪:‬اّزعلت ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ش‬
‫ااجزت‪:‬ےل ‪:‬رک ‪:‬آپ ‪:D:‬وک‪:‬ہی ِ‪:‬بدرت‪:‬انسےن‪:‬آےئ‪:،‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتیل ‪:‬ےن‪:‬آپ‪:D:‬وک‪:‬‬
‫ش‬ ‫اانپ ي‬
‫‪:‬لخ ‪:‬انب يدي ‪:‬ےہ! ‪:‬آپ ‪:‬ےن ِ‪:‬بدرت ‪:‬نس ‪:‬رک ‪:‬اہلل ‪:‬یک ‪:‬دمح ‪:‬یک‪: ،‬افر ‪:‬کلم ‪:‬اوملت ‪:‬ےس ‪:‬رفامای ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ت‬
‫اس ُ ّ‪:‬خ‪:‬یک‪:‬العتم‪:‬ایک‪:‬ےہ؟‪:‬اوہن ‪:‬ےن ‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬ہی‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعت ٰی‪:‬آپ ‪:D:‬یک ‪:‬داع‪:‬‬
‫وبقؽ‪:‬رفامےئ‪:،‬افر‪:‬آپ‪:‬ےک‪:‬وساؽ‪:‬رپ‪:‬رُمدے‪:‬زدنہ‪:‬رکے!‪:‬بت‪:‬آپ‪:D:‬ےن‪:‬داع‪:‬یک(‪:)1‬‬
‫(‪)1‬‬
‫یک ‪:‬ےسج ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬وی ‪:‬ایبؿ ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْذِا َلاَق ُمٖهٰرْبِا ِّبَر ْيِنِرَا َفْيَك ِيْحُت‬

‫(‪" )1‬تػسر ِ‬
‫اخلازن" پ‪ ،3‬البؼرة‪ ،‬حتت أية‪ ،197 ،196/1 ،267 :‬مؾتؼطا‪.‬‬
‫‪517‬‬
‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬ ‫‪518‬‬

‫ىٰتْوَمْلا ؕ‪َ ١‬لاَق َوَا ْمَل ْنِمْؤُتؕ‪َ ١‬لاَق ىٰلَب َوْنِكٰل َّنِٕىَمْطَيِّل ْيِبْلَقؕ‪َ ١‬لاَق ْذُخَف ًةَعَبْرَا َنِّم‬
‫ِرْيَّطلا َّنُهْرُصَف َكْيَلِا َّمُث ْلَعْجا ىٰلَع ِّلُك ٍلَبَج َّنُهْنِّم اًءْزُج َّمُث َّنُهُعْدا َكَنْيِتْاَي‬
‫ت‬
‫اًيْعَس﴾(‪" )1‬بج ‪:‬اربامیہ ‪:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪: ،‬ہک ‪:‬ا ے ‪:‬ریمے ‪:‬رب! ‪:‬ےھجم ‪:‬داھک ‪:‬دے ُ‪:‬نو ‪:‬ےسیک‪:‬‬
‫‪:‬جےئ‪:‬اگ؟‪:‬رفام‪:‬ای‪::‬ایک‪:‬ںیہمت‪:‬نیقی‪:‬ںیہن؟‪:‬رعض‪:‬یک‪::‬نیقی‪:‬ویک ‪:‬ںیہن!‪:‬رگم‪:‬ہی‪:‬اچاتہ‪:‬‬
‫رُمدے ِ د‬
‫وہ ‪:‬ہک‪:‬ریمے‪:‬دؽ‪:‬وک‪:‬بیار‪:‬آاجےئ! ‪:‬رفامای‪::‬وت‪:‬ااھچ‪:‬اچر‪:4‬رپدنے‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬اےنپ‪:‬اسھت‪:‬الہول‪:‬‬
‫(اپؽ ‪:‬ول)! ‪:‬رھپ ‪:‬اؿ ‪:‬اک ‪:‬اکی ‪:‬اکی ‪:‬ڑکٹا ‪:‬رہ ‪:‬اہپ ‪:‬رپ ‪:‬رھک ‪:‬دف‪: ،‬رھپ ‪:‬اںیہن ‪:‬الُبؤ! ‪:‬فہ ‪:‬اہمترے ‪:‬اپس‪:‬‬
‫ےلچ‪:‬آںیئ‪:‬ےگ‪:‬اپؤ ‪:‬ےس‪:‬دف ےت"۔‬
‫‪:‬يل‪: :‬ومر‪: ،‬رمغ‪: ،‬وبکرت‪ّ: ،‬وکا‪:،‬‬ ‫"رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪: D:‬ےن ‪:‬اچر‪: 4‬رپدن ي‬
‫اںیہن ‪ :‬مکحبِ ‪:‬ایہٰل ‪:‬ذحب ‪:‬ایک‪: ،‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬رَپ ‪:‬ااھک ے ‪:‬افر ‪:‬ہمیق ‪:‬رکےک‪: ،‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬ازجاء ‪:‬ابمہ ‪:‬طلخ ‪:‬رک‪:‬‬
‫‪:‬يک‪: ،‬اکی ‪:‬اکی ‪:‬ہصح ‪:‬اکی ‪:‬اکی ‪:‬اہپ ‪:‬رپ ‪:‬راھک‪: ،‬افر ‪:‬رس‪:‬‬
‫دےی‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬ومجمہع ‪:‬ےک ‪:‬یئک ‪:‬ےصح ي‬
‫بس‪:‬ےک‪:‬اےنپ‪:‬اپس‪:‬وفحمظ‪:‬رےھک‪:،‬رھپ‪:‬رفامای‪::‬ےلچ‪:‬آؤ!‪:‬مکحِ‪:‬ایہٰل‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬رفامےت‪:‬یہ‪:‬فہ‪:‬ازجا ء‪:‬‬
‫اُ ے‪: ،‬افر ‪:‬رہ ‪:‬رہ ‪:‬اجونر ‪:‬ےک ‪:‬ازجاء ‪:‬ہدحیلہ ‪:‬ہدحیلہ ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬اینپ ‪:‬رت بی ‪:‬ےس ‪:‬عمج ‪:‬وہےئ‪: ،‬افر‪:‬‬
‫رپدنف ‪:‬یک ‪:‬ںیلکش ‪:‬نب ‪:‬رک ‪:‬اےنپ ‪:‬اپؤ ‪:‬ےس ‪:‬دف ےت ‪:‬احرض ‪:‬وہےئ‪: ،‬افر ‪:‬اےنپ ‪:‬اےنپ ‪:‬رسف ‪:‬‬
‫ےس‪:‬لم‪:‬رک‪ٖ:‬ہنیعب‪:‬ےلہپ‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬لمکم‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬اُ ‪:‬ےئگ‪:،‬احبسؿ‪:‬اہلل!"(‪)2‬۔‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اربامیہ ‪:‬فاامسلیع ‪ �:‬یک ِ‬
‫‪:‬ریست ‪:‬ہبّیط ‪:‬ےک ‪:‬اؿ ‪:‬نیسح ‪:‬فلیمج‪:‬‬
‫وگوش ‪:‬ںیم‪:،‬مہ‪:‬الہِ‪:‬اامیؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل ‪:‬ملع‪:‬فلمع‪:‬ےک‪:‬یئک‪:‬رامنہ‪:‬اُوصؽ‪:‬فوضاطب‪:‬وموجد‪::‬ںی‪:،‬‬
‫‪:‬بیب‪:‬ایہل‪:‬یک‪:‬اٰیلع‪:‬زنمؽ‪:‬کت‪:‬راسیئ‪:‬احلص‪:‬رکےتکس‪::‬ںی!۔‬
‫ںیہنج‪:‬اانپ‪:‬رک‪:‬مہ‪:‬یھب ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،3‬‬

‫البؼرة‪.267 :‬‬
‫ت‬
‫‪:‬زي ِ ي‪:‬آي‪،260::‬؃‪79:‬۔‬
‫(‪" )2‬ریسفت‪:‬زخانئ‪:‬ارعلافؿ"‪:‬پ‪:،3‬ارقبلة‪ ،‬ي ر‬
‫‪518‬‬
 ‫‪519‬‬ ‫رضحت‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪�:‬‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل!‪:‬چ ںی ‪:‬اےنپ ‪:‬دنسپہدہ‪:‬ودنف ‪: ،‬ابصوصخص ‪:‬رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان ‪:‬اربامیہ‪:‬فاامسلیع‪:‬‬
‫� یک ِ‬
‫‪:‬ریست‪:‬ہبّیط‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬اؿ‪:‬یک ‪:‬رطح‪:‬رہ‪:‬فتق‪:‬اینپ‪:‬راض‪:‬ےک‪:‬لوصؽ‪:‬یک‪:‬‬
‫وکشش‪:،‬افر‪:‬اےنپ‪:‬رہ‪:‬مکح‪:‬رپ‪:‬رسِ‪:‬میلست‪:‬مخ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬اطع‪:‬رفام۔‪:‬رہ‪:‬کین‪:‬اکؾ‪:‬ںیم‪:‬اِالخص‪:‬یک‪:‬‬
‫دفتل‪:‬ےس‪:‬وناز‪:‬دے‪:،‬امتؾ‪:‬رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬نسحب‪:‬فوخیب‪:‬ااجنؾ‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪519‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫‪:75‬‬

‫اکلمل?اایحلء?هاالامیم‬
‫?سدان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫(ۃعمج?ارابمر ;‪?6‬ذه?اہجحل ‪6996‬ھ‪7575/=/< -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫بسم اهلل ا ّلر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ?رُپونر‪? ،‬اشعفِ ?وی ِل ل و‬
‫?نر ?ﷺ ?یک ?ابراگہ ?ںیم ?ادب ?هارتحال ?ےس ? لدرهد?‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ?اک ?ذنراہن ?شیپ ?ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ام ?االسل! ?اتدجا ِر ?راستل‪? ،‬رس َه ِر ?اکانئت ?ﷺ ےک ?امتل ?احصۂب?‬ ‫ربادر ِ‬
‫چش‬
‫رکال?� دصق?ههاف?ےک?رکیپ?اهر?رس? شمۂ?دہاتی?ںیہ‪?،‬ام?رضحات?اک?ّدقمس? لهوجد?‬
‫تملظ ?ےک ?اٹھگ ?وٹپ ?ادنریھهں ?ںیم ?انیمرۂ ?ونر ?یک ?تیثیح ?راتھک ?ےہ‪? ،‬سج ?ےک ?ذرےعی?‬
‫رصا ِط?میقتسم?ےس?ےکٹھب?وہےئ?ولگ?دہاتی??اپےت?ںیہ!۔‬
‫اِب كَالن ُُّج ْو ِم‪ ،‬بِ َي ِِّّيِ ْم‬
‫روسك ?اہلل ?ﷺ ےن ?اراشد ?رفامای‪َ « :‬أ ْص َح ِ ْ‬
‫ا ْقتَدَ ْيت ُْم ْاهتَدَ ْيت ُْم»(‪"? )1‬ریمے ?احصہب ?اتسرهں ?یک ?امدنن ?ںیہ‪? ،‬ام ?ںیم ?ےس ?سج ?یک?‬
‫ریَپهی?یھب?رکه?ےگ‪?،‬دہاتی?اپ?اجؤ?ےگ!"۔‬
‫ریمے?اقِلب?دص?ارتحال?اھبویئ!?ایہن?میظع?م ںویں?ںیم?ےس?ان?ان?انں?اهر?رِد?‬
‫(‪" )1‬جامع بوان العلم" باب ذكر الدلول من ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.٥٢٩/٢ ،1٦٧١ :‬‬
‫‪520‬‬
 ‫‪:76‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫?اونلرنی ?�‬
‫?امثعم ?ینغ ?ذه َ‬
‫?سدان ِ‬‫وصخایصت ?یک ?احلم ?اکی ?تیصخش‪? ،‬رّینِ ?اتابں ?رضحت ّ ِی‬
‫یھب?ںیہ۔?آپ?داام ِد?روسك?اهر?املسمونں?ےک?رسیتے?ۂفیلخ?رادش? ?ںیہ۔ ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?‬
‫?يل‪? ،‬ہکلب ?اع ِمَل ?ااسنتین ?ےک?‬ ‫امثعم ?ینغ ?� یک ِ‬
‫?ریست ?ہبّیط‪? ،‬ہن ?رصف ?املسمونں ?ےک ی‬ ‫ِ‬
‫?امثعم ?ینغ ?� ?وک ?اہلل ?اعتٰیل ?ےن ?رشل ?هایحء?‬
‫سان ِ‬ ‫يل ?یھب ?اکی ?ِلعشم ?راہ ?ےہ۔ ?رضحت ? ّ ِی د‬
‫ی‬
‫رکیپ?وُجد?هاخس?یسیج?میظع?افصت?ےس?فصتم?رفامای۔‬
‫اهر? ِ‬
‫آپ ?الم ? َدس‪? 65‬وخش ?بیصن ?احصۂب ?رکال ?� ںیم ?ےس ?ںیہ‪? ،‬نج ?وک ب?ن?‬
‫ش‬
‫رکمی?ﷺ ےن?داین?یہ?ںیم?تّنج?یک ِ ب?برت?اطع?رفام?دی‪?،‬اهر ?الم?ےک?قح?ںیم?ده‪?7‬ابر?‬
‫َض ُع ْث ََم َن َما َع ِم َل َب ْعدَ ال َو ْو ِم!»(‪"? )1‬آج ?ےک ?دعب ?امثعم ?اک?‬
‫ہی ?اراشد ?رفامای‪َ « :‬ما َ َّ‬
‫وکیئ?لمع?اےس?اصقنم?ںیہن?دے?اگ!"۔‬
‫امسِ?رگایم?اهر?رجشۂ َ ب‬
‫?ن‬
‫زعزیام?نَم!?اریم ?المؤونینم?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?� اک?ان ِل?انیم?‬ ‫ِ‬
‫?اونلرنی" ?ےہ۔?‬
‫امسِ ?رگایم‪? :‬امثعم‪? ،‬تینک‪? :‬اوب ?دبعاہلل ?اهر ?اوب ?رمع ?‪? ،‬ہکبج ?آپ ?اک ?بقل ?"ذه َ‬
‫?ن ? ھچ ?اس ?حر ?ےہ‪? :‬امثعم ?نب ?عفّام‪? ،‬انب ?ا ی ?اصاعص‪? ،‬انب?‬ ‫آپ ?� اک ?ۂلسلس َ َ ب‬
‫َرهی ?تنب ?رُکزی ?نب?‬
‫دبع ?سمش ?ارقلَج ۔ىش۔ ?ہکبج ?آپ ?� یک ?هادلۂ ?امدجہ ?اکانل ?ا ٰ‬
‫الہّیم‪? ،‬انب ? ِ‬
‫َرہعیب?نب?بیبح?نب?دبعِ?سمش?ےہ۔‬
‫الہّیم ?نب ?دبعِ ?سمش ?یک ?حرف ?تبسن ?ےک ?ببس‪? ،‬آپ ?اک ?اخدنام ?ونب ?الہّیم ?الہکات?‬
‫ےہ‪? ،‬وج ?ہلیبق ?رقشی ?یہ ?یک ?اکی ?اشخ ?ےہ۔ ? َده ِر ?اجتیلہ ?ںیم ?یھب ? ?آپ ?اک ?اخدنام?‬
‫ش‬
‫ریغومعمیل?اجہ? ?ه َچشمت ?اک ??احلم ?اھت‪? ،‬ونب ?اہمش?ےک?دعب ?رشف?هایسدت ?ںیم ?وکیئ ?اخدنام?ای?‬

‫(‪" )1‬شنن السمذي" أبواب ادناقب‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪ ،١٦١1 :‬صـ‪.٢4٢‬‬

‫‪521‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫‪:77‬‬
‫ہلیبق?ونب? لاہّیم?ےک?مہ ّ?لپ?ںیہن?اھت۔?رضحت? ّ ِی د‬
‫سان?امثعم?ینغ?� اک?ۂلسلس َ ب‬
‫?ن?اپوچنںی?‬
‫دبع َ?مف ?رپ‪? ،‬روسك ?اہلل ?ﷺ ےس ?اج ?اتلم ?ےہ۔ ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ?امثعم?‬ ‫تشپ ?ںیم ? ِ‬
‫� یک ?انین ?رتحمہم ّ ِ‬
‫?ال ?میکح ?ااضیبلء‪? ،‬رتمحِ ?اعایملم ?ﷺ یک ?یگس ?وھپیھپ ?ںیہ‪? ،‬اس?‬
‫رےتش?ےس?آپ?� روسك?اہلل?ﷺ ےک?رقیبی?رہتش?دار?(ینعی?اھبےجن)?یھب?ںیہ۔‬
‫آپ?یک?هالدت?اعل?الیفل?ےک?ےٹھچ?اسك?م ّکۂ?ّرکمہم?ںیم?وہیئ ۔ ِ‬
‫(‪)6‬‬
‫?االعم?ّوبنت?‬
‫?سان ? یل ?اترم ىض ?اهر ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ?زَ دی?‬ ‫?سان ?اوبص ?دصقی‪? ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ےک ?دعب رضحت ّ ِی د‬
‫?امثعم?‬
‫?سان ِ‬ ‫نب?اح ِرہث?� ےک?دعب‪?،‬االسل?وبقك?رکےن?هایل?وچیھت?تیصخش‪?،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ینغ?� یک?ےہ(‪)7‬۔‬
‫اکلم?اایحلء?ه?االامیم‬
‫?سان ?امثعم ?نب ?عفّام ?� وضح ِر ?ارکل?ﷺ‬
‫زعزیام ?رتحمل! ?رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫?امکك?‬
‫ےک ?اےسی ?احص ی ?ںیہ‪? ،‬ںیہنج ?" ?اکلم ?اایحلء ?هاالامیم" ?یھب ?اہک ?اجات ?ےہ۔ ?آپ ?ےک ِ‬
‫ایحء ?اک ?ایبم ?وضحر ?‪? D‬ےن ?وخد ?اِم ?اافلظ ?ےس ?رفامای‪َ « :‬أ َصدُّ ُأ َّمتِي َح َوا ًء ُع ْث ََم ُن‬
‫ْب ُن َع َّف َ‬
‫ان»(‪"?)١‬ریمی?اسری?التّم?ںیم‪?،‬بس?ےس?زایدہ?ابایحء?امثعم?نب?عفّام?ںیہ"۔‬
‫?امثعم ?ینغ?‬
‫?سان ِ‬ ‫?روسك ?ارکل ?ﷺ یھب‪?،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ااسنم?وت?ایک ?المہکئ?اهر?وخد ِ‬
‫� ےس?ایحء?رفامےت‪?،‬رضحت ّ ِی د‬
‫?سہ?اعہشئ?دصہقی?اعدبہ?زادہہ?ہبّیط?اطرہہ?� ایبم?‬
‫رکیت ?ںیہ‪? ،‬ہک ?روسك ?اہلل ?ﷺ ریمے ?رھگ ?ںیم ?ےٹیل ?وہےئ ?ےھت‪? ،‬اهر ?آپ ?یک ?دهونں?‬

‫(‪" )1‬اإلصابة" حرف العني‪ ،‬حتت ر‪ -٩4٧4 :‬عثَمن بن ع ّفان‪.١٦٦/4 ،‬‬

‫(‪" )٢‬تاريخ ِدمشق" حرف العني‪ ،‬حتت ر‪ -4٧1٥ :‬عثَمن بن ع ّفان‪.1١/١٥ ،‬‬
‫(‪" )١‬حلوة األولواء" ‪ -١‬عُ ْث ََم ُن ْب ُن عَ َّف َ‬
‫ان‪ ،‬ر‪.٥١/1 ،1٩٢ :‬‬
‫‪522‬‬
 ‫‪:78‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫ّ ِی‬
‫ڈنپایلں?یلھک?وہیئ?ںیھت‪?،‬رضحت?سدان?اوبص?دصقی?� ےن?احرضی?یک?ااجزت?‬
‫?اجم?رتمح?ﷺ ےن?ااجزت?اطع?رفام?دی‪?،‬اهر?ایس?حر ?ےٹیل?رےہ‪?،‬‬
‫اچیہ‪?،‬وت ? ٰیفطص ِ‬
‫?روسك?ارکل?‬ ‫وگتفگ?رفامےت?رےہ۔?رھپ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?رمع?افرهق?� ےن?ااجزت?امیگن‪?،‬وت? ِ‬
‫ﷺ ےن ?اںیہن ?یھب ?ااجزت ?اطع ?رفام ?دی‪? ،‬اهر ?ایس ?حر ?ےٹیل ?رےہ‪? ،‬وحمِ ?وگتفگ ?رےہ۔?‬
‫?امثعم ?ینغ ?� ےن ?ااجزت ?اچیہ‪ ? ،‬ب ?روسك ?اہلل ?ﷺ الھٹ ?رک?‬
‫?سان ِ‬ ‫رھپ ?رضحت ّ ِی د‬
‫?امثعم ?ینغ ?� یھب?‬
‫?سان ِ‬ ‫ھٹیب ?ےئگ‪? ،‬اهر ?اےنپ ?ابلس ?ابمر ?وک ?درتس ?رک ?ایل‪? ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫احرضِ?ابراگہ?وہرک?وگتفگ?رکےت?رےہ۔‬
‫بج?هہ?بس?رضحات?ےلچ?ےئگ‪? ،‬وت?رضحت?اعہشئ ?دصہقی ?ہبّیط?اطرہہ ?�‬
‫ےن?درایتف?ایک?ہک?ای?روسك?اہلل!?رضحت?اوبص?� آےئ?وت?آپ?ےن?ام?اک? ھچ?ایخك?ہن?ایک‪?،‬‬
‫رھپ?رضحت ?رمع?� آےئ?وت?آپ?ےن?ام?یک?یھب?وکیئ?رپهاہ?ںیہن?یک‪?،‬نکیل?بج?رضحت?‬
‫تمح?‬
‫امثعم?� آےئ?وت?آپ?الھٹ?رک?ھٹیب ?ےئگ‪?،‬اهر?اےنپ?ڑپکے?یھب?درتس?رک ?ےیل؟!?ر ِ‬
‫اعمل ?ﷺ ےن ?رفامای‪َ « :‬أ َٓ َأ ْشت َِحي ِم ْن َر ُج ٍل ت َْست َِحي ِمنْ ُه ادْ َال ِئ َك ُة!»(‪"? )1‬ایک?‬
‫ںیم?الس?صخش?ےس?ایَحء?ہن?رکهں‪?،‬سج?ےس?رفےتش?یھب?ایحء?رکےت?ںیہ!"۔‬
‫ِ مج ب ّش‬
‫بج ?وضحر ?ونر ? م ?ﷺ ےن ?ااصنر ?هاہمرجنی ?ںیم ?اھبیئ ?اچرے ?اک ?دقع?‬
‫رفامای‪?،‬وت?هاہں?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?امثعم?�یھب?وموجد?ےھت‪?،‬اافتًاق?بج?ام?ےک?ےنیس?ےس?رُکہت?‬
‫اٹہ?وت?هاہں?وموجد?رفےتش?اس?سلجم?ےس?ٹہ?ےئگ‪?،‬وضحر ب?ن?رکمی ?ﷺ ےن?المہکئ?ےس?‬
‫ےنٹہ?اک?ببس?وپاھچ‪?،‬وت?اوہنں?ےن?رعض?یک‪?:‬رضحت?امثعم?ےس?مہ?وک?رشل?آیت?ےہ(‪)7‬۔?‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" باب من فضائل عثَمن بن ع ّفان‪ ،‬ر‪ ،٧٢١٥ :‬صـ‪.1١٩٧‬‬
‫(‪" )٢‬مرقاة ادفاتوح" باب مناقب عثَمن ‪ ،‬حتت ر‪.4١1/1١ ،٧١٧٥ :‬‬
‫‪523‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫‪:79‬‬
‫ریمے?دهوتس!?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?امثعم?ینغ?� یک?رشل?هایحء?اک?ہی?اعمل?اھت‪?،‬ہک?‬
‫آپ?لسغ?اخہن?ںیم?دنبہت?ابدنھ?رک?لسغ?رکےت‪?،‬رصف?اهرپ?اک?دبم?ربہنہ?وہات?اھت‪ ?،‬ب?یھب?‬
‫آپ?دیسےھ?ہن?ےتھٹیب‪?،‬ایحء?ےک?امرے?ےکھج?وہےئ?یہ?لسغ?رفامای?رکےت(‪)6‬۔‬
‫ِ‬
‫رضحات?رگایم?دقر!?آپ?� ےک?ابرے?ںیم?ہی?یھب?وقنمك?ےہ‪?،‬ہک?سج?‬
‫دم ?ےس ?دنیِ ?االسل ?وبقك ?ایک‪? ،‬اس ?ےک ?دعب ?اینپ ?آوھکنں ?ےس ?یھبک ?اینپ ?رشل ?اگہ ?وک ?ںیہن?‬
‫سس ُت َذك َِري بِ َو ِمونِي ُمنْ ُذ َبا َي ْع ُت ِ َِبا‬
‫داھکی‪? ،‬اهر ?وخد ?رفامےت ?ںیہ‪َ َٓ « :‬م ْ‬
‫?روسك?ارکل?ﷺ ےس?تعیب?یک?ےہ‪?،‬داںیئ?اہھت?‬ ‫ول اهللِ ‪"?)٢(»‬بج?ےس ِ‬ ‫َر ُش َ‬
‫ےس?یھبک?رشاگمہ?وک?ںیہن ل?چوا"۔‬
‫ریمے?زعزی?اھبویئ!?نج?یک?رشل?هایحء?اک?ہی?اعمل?وہ‪?،‬ہک?هہ?اےنپ?آپ?ےس?یھب?ایحء?‬
‫رکںی‪?،‬وت?رھپ?ویکں?ہن?ااسنم‪?،‬رفےتش?اهر?وخد?روسك?اہلل?ﷺ یھب? لام?ےس?ایحء?رفامںیئ۔‬
‫رکیپِ?وُجد?هاخس‬
‫رضحات?رتحمل!? ِ‬
‫رجہت?دمہنی?ےک?دعب?املسمونں ?وک ?ےھٹیم?اپین ?یک ?دشدی ?تّلق ?اک?‬ ‫ِ‬
‫ب ِ ل?رهہم ?ےک?انل?ےس?ےھٹیم?اپین?اک?اکی?یہ?ونکاں?‬ ‫اسانم?اھت‪?،‬رہشِ?دمہنی?ںیم?(وہشمر?ونکاں) ? ب ر‬
‫اھت‪? ،‬رساک ِر ?اَدَب ?رقار ﷺ ےن ?رفامای‪َ « :‬م ْن َي ْش َ ِسي بِ ْئ َر ُرو َم َة‪َ ،‬ف َو ْج َع َل َد ْل َو ُه‬
‫اْلَن َِّة!»(‪"?)١‬وکم?ےہ?وج? ب ر‬ ‫ني‪ ،‬بِ َخ ْ ٍر َل ُه ِمن َْها ِِف ْ‬ ‫ِ‬
‫ِب? ِ لرهہم?وک?رخدی?رک?‬ ‫َم َع ِد َٓء ا ُد ْسلِ ِم َ‬
‫املسمونں?ےک?ےیل?هفق?رک?دے؟?ہک?اس?ےک?دبےلتّنج?ںیم?اس?ےس?رتہب?زیچ?اےس?‬

‫(‪" )1‬مسند اإلمام أمحد" مسند عثَمن بن ع ّفان‪ ،‬ر‪.1٧١/1 ،٩4١ :‬‬
‫(‪ُ " )٢‬شنن ابن ماجه" كتاب الطهارة وشننها‪ ،‬ر‪ ،١11 :‬صـ‪.٧٢‬‬
‫(‪" )١‬شنن السمذي" أبواب ادناقب‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪ ،١٦١١ :‬صـ‪.٢4٢‬‬
‫‪524‬‬
 ‫‪:7:‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫ّ ِی‬
‫رضحت?سدان ?امثعم ?ینغ � ےن ?اس ?ونکںی ?وک ?رخدی ?رک?‬ ‫اطع ?یک ?اجےئ ?یگ!"۔ ?ذہلا ?‬
‫املسمونں?ےک?ےیل?هفق?رک?دای۔‬
‫یاي?ابر?دجسمِ َ ب و‬
‫?نی?یک?وتعیس?ےک?ےیل?وضحر?رتمحِ?اعملی م?ﷺ?ےن?رفامای‪:‬‬
‫آل ُف َال ٍن؛ َف َو ِزيدَ َها ِِف ادَ ْس ِج ِد‪ ،‬بِ َخ ْ ٍر َل ُه ِمن َْها ِِف‬
‫«م ْن َي ْش َ ِسي ُب ْق َع َة ِ‬
‫َ‬
‫"فں ?اخدنام ?ےک ?قطعۂ ?زنیم ?وک ?رخدی ?رک‪? ،‬وکم ?ےہ ?وجدجسم ?ںیم ?اشلم?‬ ‫ْلن َِّة!»(‪ )1‬ل‬‫ا َ‬
‫رکدے؟ ?ہک ?اس ?ےک ?دبےلتّنج ?ںیم ?اس ?ےس ?رتہب ?زیچ ?اےس ?اطع ?وہ ?یگ!"۔ رضحت?‬
‫سان?امثعم?ینغ?� ےن?دجسم?ےس?لصتم?هن?قطعۂ?زنیم?رخدی ?رک?دجسم ?ںیم ?اشلم?رک ?دای‪?،‬‬
‫ّ ِی د‬
‫?يل?هتعس?دیپا?وہیئگ۔‬
‫سج?ےس?دجسم?ںیم?ولانں?ےک ی‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?دبع?ارلنمح?نب?ابخب?� رفامےت?ںیہ‪?،‬ہک?ںیم?ده?ںاہں?ےک?‬
‫رسدار?ﷺ یک?دختم?ںیم?احرض?وہا‪?،‬وت?وضح ِر?ارکل?ﷺ ل ر‬
‫ُعت?ےک?( رک?(ۂوهۂ?‬
‫وبت )?رپ?رتبغ?دال?رےہ?ےھت‪?،‬رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?امثعم?� ڑھکے?وہ?رک?وبےل‪?:‬‬
‫ایروسك?اہلل!?ریمے ّ?ذّم?اہلل?یک?راہ?ںیم?وس‪?655‬اهٹن?ںیہ‪?،‬ام?ےک?لبمک?اهر?اپالم?ےک?‬
‫اسھت!?آاقےئ?اکانئت?ﷺ ےن?اس?( رک?ےس?قلعتم?رھپ?رتبغ?دی ?‪،‬رھپ?انجب?‬
‫امثعم?� ڑھکے?وہ?ےئگ?اهر?رعض?یک‪?:‬ریمے ّ?ذّم?ده?وس‪?755‬اهٹن?ںیہ‪?،‬ام?ےک?‬
‫لبمک?اهر?اپالم?ےک?اسھت!?وضحر?ﷺ ےن?رھپ?رتبغ?دالیئ‪?،‬وت?امثعم?ینغ?� رھپ?‬
‫ڑھکے?وہےئگ??اهر?وبےل‪?:‬ای?روسك?اہلل!?ریمے ّ?ذّم?نیت?وس‪?855‬اهٹن?ںیہ?عم?ام?ےک?‬
‫لبمک?هاپالم?ےک‪ ?،‬ب?ںیم?ےن?اتدجا ِر?راستل?ﷺ وک?داھکی‪?،‬ہک?وضحر?ﷺ ربنم?‬
‫ےس?الرت?رےہ?ںیہ?اهر?رفام?رےہ?ںیہ‪َ « :‬ما َع َذ ُع ْث ََم َن َما َع ِم َل َب ْعدَ َه ِذ ِه! َما َع َذ‬

‫(‪" )1‬شنن النَّسائي" باب وقف ادساجد‪ ،‬ر‪ ،١٧١٦ :‬اْلزء ‪ ،٧‬صـ‪.٢١٦‬‬
‫‪525‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫;‪:7‬‬
‫ُع ْث ََم َن َما َع ِم َل َب ْعدَ َه ِذ ِه!»(‪" )1‬اب?اس?ےک?دعب?امثعم?رپ?وکیئ ل?مواذخہ?ںیہن‪?،‬هہ?وج?‬
‫اچںیہ?رکںی!?اس?ےک?دعب?امثعم?رپ?وکیئ ل?مواذخہ??ںیہن‪?،‬هہ?وج?اچںیہ?رکںی!"۔‬
‫آپ?اک?بقل? لذه َ‬
‫?اونلرنی‬
‫?امثعم?ینغ?� رطفی?وطر?رپ?ااہتنیئ?میلسل?اعبطل?‬
‫?سان ِ‬ ‫رضحات?رگایم?دقر!?رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫هاعق?وہےئ?ےھت‪?،‬یہی?هہج?ےہ?ہک?آپ?ےن?ِدہع?اجتیلہ?ںیم?یہ?رشاب?اهر?دباکری?وک?اےنپ?اهرپ?‬
‫رحال?رک?ایل?اھت‪?،‬احال ہک?اس? َدهر?ںیم?کلِ?رعب?اک?ہی?احك?اھت‪?،‬ہک??زامےن?یک?وکیئ?ربایئ?ا یس?ہن?یھت‪?،‬‬
‫وج?اوہنں?ےن?اانپ?ہن?ریھک?وہ!?رشاب?هرابب?ےک?رایس?ےھت‪?،‬لتق?ه?اغررگتی?ام?اک?ہشیپ?اھت‪?،‬امك?‬
‫ه َدهتل ?ےک ?وصحك ?یک ?اخحر ?وچری ?اهر ?ڈاہک ?زَ ین ?اکی ?اعل ?یس ?ابت ?یھت۔ ?اس ?ےک ?اب لهوجد?‬
‫امثعم?ینغ ?� الس ?رُپنتف ?اهر?رُپ ?آوشب ? َدهر?ںیم ?یھب‪? ،‬ام ?امتل ?رباویئں ?ےس?‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫?سدان ? ِ‬
‫اانتجب?رکےت?رےہ۔?آپ?� ےک?وُجد?هرکل?اهر?ِنسُح?اَالخق?یک?رہ?حرف? لدوھل?یھت!۔‬
‫وبقك?ِاالسل ?ےک ?دعب ?آپ ?� یک ?ہی ِ‬
‫?افصت ?دیمحہ ?زمدی ?رھکن ?آںیئ‪? ? ،‬اهر ?آپ?‬
‫رپ ?روسك ?اہلل ?ﷺ یک ?ےباہب ?انعایت ?اک ?ہلسلس ?رشهع ?وہایگ۔ ?آپ ?یک ?رشاتف ?اهر?‬
‫ِنسُح ?اَالخق ?وک ?دےتھکی ?وہےئ‪،‬اتدجا ِر ?راستل ?ﷺ ےن ?اینپ ?ایپری ?یٹیب ّ ِی د‬
‫?سہ ل?ر ی ّق?‬
‫� وک?آپ?�ےک?اکن ?ںیم?دے?دای۔‬
‫ام?االسل!?ہی?اکن ?اانت?ابربتک?اھت‪?،‬ہک?م ّکۂ?ّرکمہم?ںیم?اعل?وطر?رپ?ولگ?اہک?‬
‫ربادر ِ‬
‫رکےت ?ےھت ?ہک ?"رتہبنی ?وجڑا ?وج ?یسک ?ااسنم ?ےن ?داھکی‪? ،‬هہ ّ ِی د‬
‫?سہ ل?ر ی ّق ?� اهر ?ام ?ےک‬
‫ش‬
‫(‪)7‬‬
‫?سان?امثعم?� اک?ےہ ۔‬ ‫َو‬
‫شرہِ?اندمار?رضحت ّ ِی د‬

‫(‪" )1‬شنن السمذي" باب ِف مناقب عثَمن بن ع ّفان‪ ،‬ر‪ ،١٦١١ :‬صـ‪.٢4٢‬‬
‫(‪" )٢‬اإلصابة" حرف العني‪ ،‬حتت ر‪ -٩4٧4 :‬عثَمن بن ع ّفان‪.١٦٦/4 ،‬‬
‫‪526‬‬
 ‫<‪:7‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫دعب ?اَزاں ?ۂوهۂ ?دبر ?ےک ? َدهرام ?بج ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سن ل?ر ی ّق ?� اک ?هاصك?‬
‫?امثعم?ینغ?� تہب?رهےئ‪??،‬اتدجا ِر?راستل?ﷺ ےن?‬
‫سان ِ‬ ‫وہا‪?،‬وت?اس?رپ?رضحت? ّ ِی د‬
‫وك؟» "مت?ویکں?رهےت?وہ؟"?رعض یک‪?:‬اس?ےیل?ہک?ںیم?روسك?اہلل?‬ ‫وپاھچ‪َ « :‬ما ُي ْبكِ َ‬
‫?رکي ?ﷺ ےن ?رفامای‪« :‬هذا‬ ‫?روسك ی‬
‫ﷺ یک ?داامدی ?ےک ?رشف ?ےس ?رحمهل ?وہ ?ایگ! ِ‬
‫زو َج َك ُأختَها»(‪" )1‬ہی ?ربجلیِ ?انیم ?اهلل ?‪? A‬اکمکح?‬ ‫أن ُأ ِّ‬
‫بيمر اهللِ ‪ْ ‬‬‫جزيل ِ‬
‫ُ‬
‫ےل?رک ی‬
‫?رشتي?الےئ?ںیہ‪?،‬ہک?ںیم ل?رہیق?یک?نہب?اک?اکن ?مت?ےس?رک? لدهں!"۔‬
‫ش‬
‫انچہچن ?رھپ ?رضحت ?ا ّلل ? لکلثؤول ?� اک ?اکن ?آپ ?� ےس ?رک ?دای ?ایگ۔ ?داین?‬
‫ںیم ?آپ ?ےک ?العهہ ?ااسی ?وکیئ ?ںیہن‪? ،‬سج ?ےک ?اکن ?ںیم ?یبن ?یک ?ده‪? 7‬ایٹیبں ?آیئ ?وہں‪? ،‬ایس?‬
‫?اونلرنی?اہک?اجات?ےہ(‪?)7‬ینعی?ده‪?7‬ونر?هاےل۔‬
‫ےیل?آپ?وک?ذه َ‬
‫اس ?ےس ?ہی ?ولعمل ?وہا ?ہک ?وضحر ?ﷺ یھب ل و?نر ?ںیہ‪? ،‬اهر ?رتمحِ ?ده ?ںاہں‬
‫ﷺ یک?اهالد?یھب ل و?نر ل و?نر?ےہ۔‬
‫اام ِل ?الہِ ?تّنس ?اامل ?ادمح ?راض ?اخم ?� ےن ?اس ?ابت ?وک ?اےنپ ?رہشۂ ?آافق?‬
‫ہیتعن?دویام?"دحاقئِ?ششخب"?ںیم? ھچ?ویں?ایبم?رفامای?ےہ‪؏?:‬‬
‫ل ون ?ےہ ?نیعِ ل?نور‪? ،‬ریتا ?بس ?رھگاان ل?نور ?اک?‬ ‫ریتی ? ِلِ ?اپ ?ںیم ?ےہ ?ب ہ ?ب ہ ?ونر ?اک‬

‫?اونلرنی?وجڑا ل و?نر?اک‬
‫(‪)8‬‬
‫وہ?ابمر ?مت?وک? لذه َ‬ ‫لنور ?یک ?رساکر ?ےس ?اپای ?دهاشہل ل و?نر ?اک‬
‫ش‬
‫?سن?ا ّلل? لکلثؤول?�‬
‫?روسك?ارکل?ﷺ ےن?رضحت ّ ِی د‬
‫ام?رگایم?دقر! ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫(‪" )1‬مرقاة ادفاتوح" باب مناقب عثَمن ‪ ،‬حتت ر‪.44٩/1١ ،٧١٢١ :‬‬
‫(‪" )٢‬السنن الكزی" لل َبوهقي‪ ،‬كتاب النكاح‪ ،٦١/٦ ،‬ملخص ًا‪.‬‬
‫(‪"?)8‬دحاقئ?ششخب"?حبص?ہبیط?ںیم?وہیئ?اتٹب?ےہ?ابڑا?ونر?اک‪?،‬ہّصح? لدهل‪،‬؃?;‪79‬۔‬
‫‪527‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫=‪:7‬‬
‫ٍ‬
‫واحدة‪،‬‬ ‫متوت واحد ٌة بعدَ‬
‫ُ‬ ‫یک ?هافت ?رپ ?رفامای‪« :‬لو كان عندي مئ ُة ٍ‬
‫بنت‬
‫زوجت َُك ُأخرى!»(‪" )1‬ارگ ?ریمی ?وس‪? 655‬ایٹیبں ?یھب ?وہںیت‪? ،‬وج ?اکی ?ےک ?دعب ?اکی?‬
‫ّ‬
‫هافت?اپںیت‪?،‬وت ی?م?ےکی?دعب?درگیے?اہمترے?اکن ?ںیم?دے?داتی?(اے?امثعم!)"۔‬
‫?سان? یل?اترمٰیضت?� ےس?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?امثعم � ےک?ابرے?‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫دعى ِف ِ‬
‫ادإل األعذ‪:‬‬ ‫رؤ ُي َ‬ ‫ںیم ?وپاھچ ?ایگ‪? ،‬وت ?آپ ?� ?ےن ?رفامای‪َ « :‬‬
‫ذاك ا ْم ٌ‬
‫َذا الن َ‬
‫ُورين!»(‪"? )٢‬رضحت ?امثعم ?ا یس ?میظع ?ااشلم ?یتسہ ?ںیہ‪? ،‬ںیہنج ?آوناونں ?ںیم?‬
‫ذهاونلرنی?اہک?اجات?ےہ!"۔‬
‫َ‬
‫?امثعم?ینغ?�اک?قشعِ?روسكﷺ‬
‫رضحت?دّیسان ِ‬
‫ام?االسل!?رضحت? ّ ِی د‬
‫سان?امثعم?ینغ?� قشعِ? ٰیفطصﷺ?اک?یلمع?ومنہن?‬ ‫ربادر ِ‬
‫ےھت‪? ،‬ام ?ےک ?امتل ?اَوقاك ?هاَاعفك ?ںیم ?قشعِ ? ٰیفطص ?ﷺ اتکلھچ ?رظن ?آات۔ ?اکی ?ابر ?هوض?‬
‫رکےت ?وہےئ ?رکسماےن ?ےگل‪? ،‬ولانں ?ےن ?ببس ?وپاھچ؟ ?وت ?رفامای‪« :‬ت ََو َّض َي َر ُش ُ‬
‫ول اهللِ‬
‫?اي?یہ ?هوض?‬ ‫"اي?ابر?روسك?اهلل ?ﷺ ےن ی‬ ‫‪ ‬ك َََم ت ََو َّض ْي ُت‪ُ ،‬ث َّم َت َب َّس َم»(‪ )١‬ی‬
‫رفامای ?‪،‬سج?حر ?ںیم?ےن?هوض?ایک‪?،‬رھپ?رکسماےئ?(ذٰہلا?ںیم?یھب?الیس?ادا?وک?ادا?رکراہ?وہں)"۔?‬
‫رضحات ?رگایم ?دقر! ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ?امثعم ?ینغ ?� ےک ?قشعِ ?راستل ?آمب?‬ ‫ِ‬
‫?اچات?اهر?اوناھک?ادناز?اس?هتق?اسےنم?آای‪?،‬بج? ب?ن?رکمی?ﷺ ےن?‬ ‫ﷺ اک‪?،‬اکی ل و‬
‫نس?;?رجہی?ںیم?رمعے?اک?ارادہ?رفامای‪?،‬رقتًابی?وچدہ?وس?احصۂب?رکال?� وضحر?ﷺ یک?‬

‫(‪" )1‬مرقاة ادفاتوح" باب مناقب عثَمن ‪ ،‬حتت ر‪.44٩/1١ ،٧١٢١ :‬‬
‫(‪" )٢‬اإلصابة" حرف العني‪ ،‬حتت ر‪.١٦٢ ،١٦٦/4 ،٩4٧4 :‬‬
‫(‪" )١‬مسند اإلمام أمحد" مسند عثَمن بن ع ّفان‪ ،‬ر‪.1١4/1 ،4١١ :‬‬
‫‪528‬‬
 ‫>‪:7‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫تیعم ?ںیم ?اعز ِل ?رفس ?وہےئ‪? ،‬اّفک ِر ?رقشی ?ےن ?آپ ?وک ?مکۂ ?رکمہم ?ںیم ?دالخ ?وہےن ?ےس?‬
‫ریفس?روسك‪?،‬رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?‬ ‫ره ?دای‪?،‬رس َه ِر?اعمل?ﷺ ےن?ابت?تیچ?ےک?ےیل?وطب ِر? ِ‬
‫امثعم?ینغ?� وک?رهاہن?رفامای؛?اتہک?هہ?اّفک ِر ?ہکم?وک?اس ?ابت?اک?نیقی?دالںیئ‪?،‬ہک?مہ?رصف?‬
‫رغبض?ِ?رمعہ?آےئ?ںیہ?‪?،‬مہ?گنج?ه?دجاك?اک?ارادہ?رہزگ?ںیہن?رےتھک!۔‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ?امثعم ?ینغ ?� ہکم ?ّرکمہم ?ےک ?ادنر ?ےچنہپ‪? ،‬اهر ل?رؤاسےئ ?رقشی?‬
‫ےس ?تفگ ?ه ?دینش ?یک‪? ،‬نکیل ?هہ ?یسک ?تمیق ?رپ ?ایتر ?ہن ?وہےئ‪? ،‬اہتبل ?آپ ?وک ?ہی ?شیپ ?شک ?رضهر?‬
‫عمش?‬
‫یک‪?،‬ہک?آپ?ارگ?اچںیہ?وت?وطاف?اهر?رمعے?ےک?درگی?اَراکم?ادا?رفام?ںیل‪?،‬رگم?اس?رپهاۂن? ِ‬
‫راستل?ےن ?ہی?ہہک?رک?ااکنر?رک?دای‪?،‬ہک?روسك?اہلل?ﷺ دحَہیبی?ںیم?رشتفی?رفام?وہں‪?،‬‬
‫اهر?ںیم?ام?ےس?ےلہپ?وطاف?رک ل?لوں!?ہی?ےسیک?نکمم?ےہ؟(‪)6‬۔‬
‫ایپرے ?اھبویئ! ?ہی ?آپ ?�اک ?قشعِ ?روسك ?ﷺ یہ ?اھت‪? ،‬ہک ?احتلِ ?اِرحال?‬
‫اهر ?ۃبعک ?اہلل ?ےک ?اسےنم ?وموجد ?وہےن ?ےک ?اب لهوجد‪? ،‬آپ ?�ےن ?روسك ?اہلل ?ﷺ‬
‫ےک?ریغب??رمعہ?ادا?رکےن?ےک?اجبےئ‪?،‬اِرحال?یک?زمدی?اپدنبویں?ںیم?رانہ?انارہ?رفامای!۔‬
‫?امثعم?ینغ?اک?ِنسُح?اَالخق‬
‫?سدان ِ‬‫رضحت ّ ِی‬
‫?افصت ?دیمحہ‪ِ ،‬‬
‫?اعدات ?رشہفی ?اهر?اصخلئِ?رکہمی?‬ ‫َالخق ?اعہیل‪ِ ،‬‬
‫رتحمل ?اھبویئ! ا ِ‬
‫آپ ?� ےک ?ریمخ ?ںیم ?ےھت‪? ،‬رضحت ? ّ ِی‬
‫سدان ?اوبرہریہ � ایبم ?رکےت ?ںیہ‪? ،‬ہک?‬
‫سدان ?امثعم ?� یک ?ابتب ?رفامای‪َ « :‬فإِ َّى ُه ِم ْن َأ ْص َب ِه‬
‫روسك ?اہلل ?ﷺ ےن ?رضحت ? ّ ِی‬
‫َأ ْص َح ِاِب ِِب ُخ ُلق ًا!»(‪ً" )٢‬انیقی? لخلق?ےک?اابتعر?ےس?امثعم‪?،‬ریمے?احصہب?ںیم?بس?‬

‫(‪"?)6‬رمآۃ?اانملحیج"?اتکب?ااضفللئ‪?،‬ابب?انمبق?امثعم‪?،‬لصف?اثین‪ً?،8:9 /=?،‬اصخلم۔‬
‫(‪" )٢‬ادعجم الكبر" صفة عثَمن بن ع ّفان ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.٦٦ ،٦٧/1 ،٥٥ :‬‬
‫‪529‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫‪:85‬‬
‫ےس?زایدہ?ھجم?ےس?اشمہب?ںیہ!"۔‬
‫تعیبِ?روضام‬
‫ایپرے?اھبویئ!?هاق?دحَہیبی?ےک?ومعق?رپ‪?،‬بج?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان?امثعم?ینغ?�‬
‫یک?اہشدت?یک?طلغ?اَوفاہ?یلیھپ‪ ?،‬ب ?وضحر ب?ن ?ارکل?ﷺ ےن ?رقتًابی ? ہددہ?وس ?احصۂب ?رکا ل?‬
‫� وک ?عمج ?رک ?ےک‪? ،‬ام ?ےس ?ںاہد ?رپ ?تعیب ?یل‪? ،‬اهر ?اےنپ ?داںیئ ?اہھت ?وک ?ابںیئ ?رپ ?امرےت?‬
‫وہےئ ?رفامای‪َ « :‬ه ِذ ِه َيدُ ُع ْث ََم َن»(‪" )1‬ہی ?امثعم ?اک ?اہھت ?ےہ"۔ ?اس?تعیب ?وک ? ِ‬
‫تعیب?‬
‫روضام?یھب?ےتہک?ںیہ۔‬
‫?امثعم?ینغ?�?اک? َده ِر?الختف‬
‫سدان ِ‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫ِ‬
‫?امثعم?ینغ?� اک? َده ِر?الختف?یھب?املسمونں?‬
‫?سان ِ‬ ‫ام?االسل!?رضحت ّ ِی د‬
‫ربادر ِ‬
‫ےک?ےیل?اکی?رہنسی? َدهر?یک?تیثیح?راتھک?ےہ‪?،‬آپ?� ےک?ابرہ‪?67‬اسہل? َده ِر?الختف?‬
‫ںیم‪? ،‬االسیم ?تنطلس ?اک ?دارئہ ?هعیس ?ےس ?هعیس ?رت ?وہات ?الچ ?ایگ۔ ?آذراباجیئم‪? ،‬آرم یینییا‪?،‬‬
‫ازجلارئ‪? ،‬رُمّاشک‪? ،‬حراببللس‪? ،‬رکسک‪? ،‬خلب‪? ،‬اشین ?وپر‪? ،‬اتسجسم‪ ،‬ل ب‬
‫?اکب ?اهر ?ولباتسچم ?ےسیج ?ااہتنیئ?‬
‫?قص?وک?رحبی?ںاہد?ےک?‬ ‫امہ?العےق?حتف?وہےئ۔?نس?=‪?7‬رجہی?ںیم?کلِ?اشل?ےک?رقبی ل ب ر‬
‫قل‬
‫ذرےعی ?حتف ? ?ایک۔ ?نس ?‪? 85‬رجہی ?ںیم ? َطببرراتسم‪? 88? ،‬رجہی ?ںیم ? سطثط یینییۂ ?ےس ?لصتم?‬
‫?امثعم ?ینغ ?� یک?‬
‫?سان ِ‬ ‫رمدهر‪? ،‬اهر ?وجزاجم ?حتف ?وہےئ۔ ل?فواحت ?اک ?ہی ?ہلسلس ?رضحت ّ ِی د‬
‫اہشدت?ےک?دعب?تع لطل?اک?اکشر?وہایگ(‪)7‬۔‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" باب مناقب عثَمن ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،١٧٥٥ :‬صـ‪.٧٢٢‬‬
‫(‪"?)7‬افونس"?الختفِ?رادشہ?ربمن‪،‬؃?‪ِ ،6=7‬‬
‫?زبل?اونار?ارقلآم‪?،‬رکایچ۔‬
‫‪530‬‬
 ‫‪:86‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫هاق?اہشدت‬
‫زعزیام ?نَم! ?آپ ?� ےک ? َدهر ?الختف ?ےک ?آرخی ?ا ّ ییل ?ںیم‪? ،‬ونتفں ?اهر?‬‫ِ‬
‫?اکب ?ےس ?رُمّاشک ?کت ?وتفمہح ?العوقں ?ںیم‪? ،‬فلتخم?‬ ‫اسزوشں ?ےن ?وُخب ?رس ?الاھٹای‪ ،‬ل ب‬
‫ذمابہ ?یک ? ?امےنن ?هایل ?ڑکنیسهں ?اَوقال ?آابد ?ںیھت‪? ،‬رطفی ?وطر ?رپ ? ?املسمونں ?ےک ?الخف?‬
‫ااقتنیم?ذجابت?ام?ریغ?وملسمں?ںیم?وموجد?ےھت‪?،‬املسمونں?ےک?الخف?اسزوشں?اک?اجك?‬
‫اھچبای ?ایگ‪? ،‬سج ?ںیم ?وہید‪? ? ،‬وجمس ?اهر ?اخریج ?شیپ ?شیپ ?ےھت‪? ،‬ایس ?اسزش ?ےک ?ہجیتن ?ںیم?‬
‫فلتخم?اقمامت?ےس?ده?زہار?ہنتف?رپداز‪?،‬اےنپ?ذمومل?اقمدص?یک?لیمکت?ےک? ?ےیل‪??،‬احویجں?‬
‫یک?هعض?عطق?ںیم?دمہنی?ّونرہ??ےچنہپ‪?،‬اهر?رضحت?دّیسان?امثعم?�ےک?اکمم?اک?احُمرصہ?رک?‬
‫ایل‪? ،‬وج ?اچسیل‪ ? 95‬رهز ?کت ?اجری ?راہ‪? ،‬ابویغں ?ےن ?اھکان‪? ،‬اپین ?اهر ?آدم ?هرتف ?ےک ?امتل?‬
‫راےتس?دنب?رک?دےی‪?،‬احالت?یک?ینیگنس?اک?ادنازہ?رکےت?وہےئ‪?،‬رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ? یل?� ےن?‬
‫?امثعم ?ینغ ?� ےک ?درهازے ?رپ?‬
‫?سان ِ‬ ‫رضحات ?نینسحِ ?رکنیمی ?� وک‪? ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫رہپن?دےنی?ےک?ےیل?رقمر?رفام?دای۔?آپ?� ےک?اکمم?ےک?ادنر?آپ?ےک?اجاثنرهں?یک?‬
‫دعتاد ?یھب‪? ،‬احُمرصہ ?رکےن?هاولں?ےس ?ںیہک ?زایدہ ?یھت‪? ،‬وج?آپ ?ےس?احُمرصہ ?وتڑےن ?یک?‬
‫ااجزت?بلط?رکےت?رےہ‪?،‬نکیل?آپ?ےن?یسک?وک?ااجزت?ںیہن?دی۔‬
‫وقنمك ?ےہ ?ہک?"بج ?آپ ?ےک ?اجاثنر ?اهر ?الغل ?ایھتہرهں ?ےس ?سیل?وہ ?رک?‬
‫ااجزت ?ےک ?ےیل ?احرض ?وہےئ‪?،‬وت?آپ ?�ےن ?رفامای‪?:‬ارگ ?مت ?ولگ ?ریمی ?وخونشدی?‬
‫اچےتہ?وہ?وت?ایھتہر?وھکك?ده‪?،‬اهر ?ونس! ?مت?ںیم?ےس?وج?یھب?الغل?ایھتہر?وھکك ?دے?اگ‪?،‬ںیم?‬
‫ےن ?الےس ?آزاد ?ایک‪? ،‬اہلل ?یک ?مسق! ?وخم ?رزیی ?ےس ?ےلہپ ?ریما ?لتق ?وہ ?اجان ?ےھجم ?زایدہ ?وبحمب?‬

‫‪531‬‬
‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬ ‫‪:87‬‬
‫ےہ!?ہب?تبسن?اس?ےک?ہک?ںیم?وخم?رزیی?ےک?دعب?لتق?ایک?اجؤں"(‪)6‬۔ ینعی?ریما?دیہش?‬
‫ش‬
‫وہان ?وت?ّدقمر?ےہ‪??،‬اهر?روسك?اہلل ?ﷺ ےن ?ےھجم ?اہشدت?یک ِ ب?برت?دے?ریھک?ےہ‪?،‬‬
‫ارگ?مت?ےن?گنج?یک‪?،‬رھپ?یھب?ریمی?اہشدت?وت?وہ?رک?رےہ?یگ!۔‬
‫رضحات ?رگایم! ?رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ?دبع ?اہلل ?نب ?السل ?� ےس ?رهاتی ?ےہ‪?،‬‬ ‫ِ‬
‫ہک ? ?اہشدت ?ےک ?رهز ?بج ?ںیم ?رضحت ?امثعم ?ےس ?الماقت ?ےک ?ےیل ?احرض ?وہا‪? ،‬وت ?آپ?‬
‫� رهزے?ےس?ےھت‪?،‬آپ?ےن?رفامای‪?:‬اے?دبع?اہلل?نب?السل!?آج?رات?ںیم?اتدجا ِر?‬
‫راستل?ﷺ یک ?زایرت?ےس ?ّرشّف?وہا‪?،‬وضحر ?ﷺ ےن?رفامای?ہک?اے?امثعم!?‬
‫ارگ?اہمتری?وخاشہ?وہوت?ام?ولانں?ےک?اقمےلب?ںیم?اہمتری?دمد?رکهں!?اهر?ارگ?مت?اچوہ?وت?‬
‫امہرے ?اپس ?آ ?رک ?رهزہ ?اِاطفر ?رکه! ?ںیم ?ےن ?رعض ?یک‪? :‬ای ?روسك ?اہلل! ?ںیم ?آپ ?ےک ?درابر?‬
‫رُپاَونار?ںیم?احرض?وہ?رک?رهزہ?اِاطفر?رکان?اچاتہ?وہں!۔‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫?سان ?دبع ?اہلل ?نب ?السل ?� زمدی ?رفامےت ?ںیہ‪? ،‬ہک ?ںیم ?اس ?ےک?‬
‫دعب ?رتصخ ?وہ ?رک ?الچ ?آای‪? ،‬اهر ?ایس ?دم ?ابویغں ?ےن ?آپ ?� ?وک ?( ?=‪? 6‬ذی ?اہجحل ?ربهز ?ہعمج?‬
‫رقتًابی?امن ِز?رصع?ےک?هتق?)?دیہش?رک?دای(‪)7‬۔‬
‫راقیفم ?تّلمِ ?االسہیم! ?رضحت ? ّ ِی‬
‫سدان ?امثعم ?ینغ� یک ?اہشدت ?اهر ?تمظع?‬ ‫ِ‬
‫رپ?الوھکں?السل‪?،‬آپ?� ےن?وھب ‪?،‬ایپس‪?،‬احُمرصہ??اهر?اجم?یک?رقابین?دانی?وت?دنسپ?رفام?‬
‫ایل‪?،‬رگم??اینپ?ذات?اهر?الختف?ےک? ِدافع?یک?اخحر‪?،‬دمہنی?ّونرہ?یک?رس?زنیم?اهر?رحِتم?ملسم?‬
‫وک ?رہزگ ?اپامك ?ںیہن ?وہےن ?دای! ?ذٰہلا ?ںیمہ ?یھب ?آپ ?� یک ِ‬
‫?ریست ?ابمرہک ?ےس ?ہی ?قبس?‬

‫(‪" )1‬هناية األرب ِف فنون األدب" ‪.٦/١‬‬

‫(‪" )٢‬كتاب ا َدنامات" مع موشوعة اإلمام ابن أِب الدىوا‪ ،‬ر‪.٦4/١ ،1١٥ :‬‬
‫‪532‬‬
 ‫‪:88‬‬ ‫?سان?امثعم?نب?عفّام?�‬
‫اکلم?اایحلء?هاالامیم رضحت ّ ِی د‬
‫اتلم?ےہ‪?،‬ہک?اہلل ?اعتیل?اهر?اس?ےک?روسك ?ﷺ یک?اخحر‪? ،‬دنیِ?االسل ?رپ?اجم?هامك ?یک?‬
‫رقابین?ےس?یھب‪?،‬یسک?حر ?درغی?ہن?ایک?اجےئ!۔‬
‫داع‬
‫امثعم?ینغ?� یک?اخسهت?ےس?ہصح?بیصن?‬ ‫سدان? ِ‬ ‫اے?اہلل!?ںیمہ?رضحت? ّ ِی‬
‫رفام‪? ،‬رہ ?کین ?اکل ?ںیم ?اِالخص ?یک ? َدهتل ?اطع ?رفام‪? ،‬امتل ?رفاضئ ?ههاابجت ?یک ?ادایگیئ ?نسحب?‬
‫هوخ ی?ااجنل?دےنی?یک?وتقیف?اطع?رفام‪?،‬لخب?اهر?وجنکیس?ےس?وفحمظ?رفام‪?،‬وخدشیل?ےس?رغوبیں?‬
‫رب?اصاعنیمل!۔‬
‫اتحموجں?یک?دمد?رکےن?یک?وتقیف?اطع?رفام‪?،‬آنیم?ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪533‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪435‬‬

‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫(‪)Islam, Liberalism and atheism‬‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:61‬ذو‪:‬اہجحل ‪6556‬ھ‪0202/8/7 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! اّفکر ‪:‬ورشمنیک ‪: :‬اور ‪:‬مُلح ِد ‪:‬وےبدنی ‪:‬ولگ‪: ،‬ہشیمہ ‪:‬ےس ‪:‬د ِ‬
‫نی‪:‬‬ ‫ربادر ِ‬
‫االسؾ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬ربرسِ‪:‬اکیپر‪:‬ںیہ۔‪:‬قح‪:‬وابلط‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬گنج‪:‬ریت‪:‬وولتار‪:‬اور‪:‬ملق‪:‬ورقاطس‪:‬ےس‪:‬‬
‫کت‪:‬‬ ‫‪)Electronic and print media(:‬‬ ‫ےل‪:‬رک‪:،‬ارٹکیلاا ‪:‬اور‪:‬ٹنم ‪:‬ایڈ‬
‫رہ‪:‬احمذ‪:‬ٹن‪:،‬وپری‪ّ:‬دشت‪:‬ےس‪::‬اجری‪:‬واسری‪:‬ےہ۔‪:‬رہ‪َ :‬دور‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬فلتخم‪:‬ادناز‪:‬رےہ‪:‬‬
‫نی ‪:‬االسؾ ‪:‬وک ‪:‬اصقنؿ ‪:‬اچنہپان‪:،‬‬
‫ںیہ‪: ،‬امہرے ‪:‬زامےن ‪:‬ںیم ‪:‬االسؾ ‪:‬یک ‪:‬ریخوخایہ ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬ٹن ‪:‬د ِ‬
‫اس‪:‬ےک ‪:‬یعطق‪:‬اَاکحؾ‪:‬وک‪: ،‬ضحم ‪:‬رفمواضت‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬ٹن‪:،‬رجح‪:‬ودیقنت ‪:‬اک‪:‬اشنہن‪:‬انب‪:‬رک‪:‬اپامؽ ‪:‬رکان‪:،‬‬
‫انؾ ‪:‬اہند ‪:‬وکیسرلز ‪ )Seculars(:‬اور ‪:‬ربلزل ‪:‬ملح ِدنی ‪: )Liberals atheists(:‬اک ‪:‬رطّۂ‪:‬‬
‫اایتمز‪:‬اور‪:‬دنسپ ہدیہ‪:‬ہ ہلغ‪:‬ےہ۔‬

‫‪534‬‬
‫‪434‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫ل‬
‫زابؿ‪:‬یک ‪:‬الس‪،‬ت‪:،‬روا ی‪:‬اور‪:‬برب ‪:‬زاب ی‪:‬ےک‪:‬ذر‪،‬ےع‪ ُ ،‬و‬
‫‪ُ:‬ب‪:‬واَذناؿ‪:‬وک ‪:‬ثاتر‪:‬‬
‫بہ ‪:‬االسؾ ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اَاکحؾ ‪:‬ےس ‪:‬ابیغ ‪:‬رکان‪: ،‬وگ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬رفاضئِ ‪:‬یبصنم ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رکےک‪: ،‬ذم ِ‬
‫ےس ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬ارگ ‪:‬ھچک ‪:‬ہن ‪:‬نب ‪:‬ڑپے‪:،‬وت ‪:‬مک ‪:‬از ‪:‬مک ‪:‬اےھچ ‪:‬ےلھب ‪:‬املسمؿ ‪:‬وک‪: ،‬اس ‪:‬ےک‪:‬اقعدئ‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬قلعتم‪:،‬ش ‪:‬واہبشت ‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬رک ‪:‬د ےت ‪:‬ںیہ۔‪:‬اس‪:‬اک‪:‬ا ک‪:‬اینبدی‪:‬‬ ‫ُ و‬ ‫ورظن ت‪:‬ےس‬
‫‪:‬وتّک‪:‬یلع‪:‬اہلل‪:‬یک‪:‬یمک‪:‬یھب‪: :‬ےہ۔‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬‬ ‫ببس‪:،‬امہری‪:‬ملعِ‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬دوری‪:،‬الٹنوایہ‪:‬اور ُّ‬
‫ُ‬
‫(‪)1‬‬
‫اّزعلت ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وْنَم َضَرْعَا ْنَع ْيِرْكِذ َّنِاَف ٗهَل ًةَشْيِعَم اًكْنَض﴾‬
‫"سج‪:‬ےن‪:‬ریمی‪ :‬د‪:‬ےس‪:‬ہنم‪:‬ریھپا‪:،‬وت‪ً:‬انیقی‪:‬اس‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬گن‪:‬زدناگ ی‪:‬ےہ!"۔‬
‫آج‪:‬داین‪:‬رھب‪:‬ںیم‪:‬امہری‪:‬یتسپ‪:،‬ذتّل‪:‬اور ُ‪:‬روسایئ‪:‬اک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ڑبا‪:‬ببس‪:‬یہی‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫ہک‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬اخقل‪:‬وامکل‪:‬ﷻ اور‪:‬اس‪:‬یک‪ :‬د‪:‬یہ‪:‬ےس ُ‪:‬رورگدا ی‪:‬رک‪:‬ریھک‪:‬ےہ!۔‪:‬‬
‫وکیسرل‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬یک‪:‬تقیقح‬
‫ط‬
‫‪:‬اضب‪:‬ایحت‪:‬ےہ‪:،‬اس ‪:‬ےک‪:‬امتؾ‪:‬‬
‫‪:‬دي‪:‬االسؾ‪:‬ا ک‪:‬لمکم ۂ‬ ‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر! ِ‬
‫دینی ‪:‬وداینوی ‪:‬اُ‪،‬رر‪: ،‬اہلل ‪:‬رب ‪:‬اّزعلت ‪:‬یک ‪:‬مکک تی ‪:‬ےک ‪:‬اتہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬س ہک ‪:‬وکیسرلازؾ‬
‫یک ‪:‬اینبد‪: ،‬ذمبہ ‪:‬یک ‪:‬اپدنبی ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫(‪ )Secularism‬اور ‪:‬ربلؽ ازؾ ‪)Liberalism(:‬‬

‫ااکنر ‪(:‬ینعی ‪:‬ام َدردپر ‪:‬آزادی) ‪:‬ٹن ‪:‬اقمئ ‪:‬ےہ‪: ،‬ذہلا ‪:‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬الص ‪:‬دنمش ‪:‬وکیسرلز ‪:‬اور ‪:‬ربلزل‪:‬‬
‫ںیہ۔ ‪:‬رغمب ‪:‬اک ‪:‬وکیسرل ‪:‬داوشنر ‪:‬ہقبط‪: ،‬اور ‪:‬وناں ‪:‬ےک ‪:‬امتؾ ‪:‬ذراعئ ‪:‬اِالبغ‪: ،‬وناں ‪:‬ےک ‪:‬وکحیتم‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رصموػ‪:‬لمع‪:‬ںیہ‪:،‬س ہک‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬اَوفاج‪:‬‬ ‫‪:‬دي‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬رکفی‪:‬ڑلایئ‪:‬ںیم‬
‫آریشابد‪:‬ٹن‪ِ ،‬‬
‫اور ‪:‬وکحںیتم ‪:‬ریمشک‪: ،‬نیطسلف‪: ،‬رعاؼ‪: ،‬ااغفاتسنؿ‪: ،‬نمی ‪:‬اور ‪:‬كلمِ ‪:‬اشؾ ‪:‬ےسیج ‪:‬فلتخم ‪:‬االسیم‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،1١‬طه‪.1٢١ :‬‬

‫‪535‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪431‬‬
‫اممکل‪:‬ںیم‪:،‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬ہلمح‪:‬آور‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬اںیہن‪:‬اگرج ُ و‬
‫‪:‬میل‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬اکٹ‪:‬رےہ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬اور‪:‬اںیہن‪:‬ایسیس‪:‬واعُمیش‪:‬وطر‪:‬ٹن‪:‬ابتہ‪:‬وربابد‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ۔‬
‫اور ‪:‬ربلؽ ‪:‬ازؾ‪:‬‬ ‫‪)Secularism(:‬‬ ‫آج ‪:‬املسمونں ‪:‬یک ‪:‬ارثکتی ‪:‬وکیسرلازؾ‬
‫(‪ )Liberalism‬وک ‪:‬ےنھجمس ‪:‬ےس ‪:‬اقرص ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ملسم ‪:‬اممکل ‪:‬ےک ‪:‬ضعب ‪:‬وکیسرل ‪:‬رمکحاؿ‪: ،‬ادیب‪:،‬‬
‫اقثیتف ‪:‬اور ‪:‬احصیتف ‪:‬وقلحں ‪:‬ںیم‪: ،‬ار ُ‪:‬وروسخ ‪:‬رےنھک ‪:‬واےل ‪:‬ضعب ‪:‬ربلزل ‪:‬اور ‪:‬وکیسرلز ‪:‬ارفاد‪: ،‬وہید‪:‬‬
‫‪:‬دي‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬انؾ‪:‬وت‪:‬ےتیل ‪:‬ںیہ‪:،‬رگم‪:‬‬
‫واصنری‪:‬ےک ‪:‬آۂل ‪:‬اکر‪:‬ےنب‪:‬وہےئ ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬وہ ‪:‬اہلل‪: ،‬روسؽ‪:‬اور ِ‬
‫ٰ‬
‫ًالمع‪:‬االسیم‪:‬اظنؾ‪:‬ےک‪:‬افنذ‪:‬ےس‪:‬تہب‪:‬دِبےتک‪:‬یھب‪:‬ںیہ!‪:‬ہی‪:‬ولگ‪:‬وعاؾ‪:‬اانلس‪:‬ےک‪:‬ذونہں‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬‬
‫خس‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬ذم‪،‬رؾ‪:‬وکشش‪:‬ںیم‪:‬ےگل‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬ا ک‪:‬صخش َ‪:‬ب‪:‬وتق‪:‬املسمؿ‪:‬اور‪:‬وکیسرل‪:‬‬
‫ابت‪:‬را ‪:‬‬
‫‪:‬ربلؽ‪:‬یھب‪:‬وہ‪:‬اتکس‪:‬ےہ‪:،‬س ہک‪:‬تقیقح‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ربسکع‪:‬ےہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬ربلؽ (‪ )Liberal‬ےس‪:‬‬
‫رماد‪:‬وہ‪:‬صخش‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬اہلل‪:‬وروسؽ‪:‬یک‪:‬امیلعتت‪:،‬اور‪:‬ذمیبہ‪:‬اَدقار‪:‬یک‪:‬اپدساری‪:‬ےس‪:‬اےنپ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬‬
‫آزاد ‪:‬اتھجمس ‪:‬وہ‪: ،‬س ہک ‪:‬ایسیس ‪:‬واعُمیش ‪:‬اعُمالمت ‪:‬ںیم‪: ،‬ذمبہ ‪:‬یک ‪:‬دع ِؾ ‪:‬دُماتلخ ‪:‬اک ‪:‬انؾ ‪:‬وکیسرلازؾ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬ینعی ‪:‬ا ک ‪:‬ااسی ‪:‬رط ِز ‪:‬زدنیگ‪: ،‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬ر یتس ‪:‬اداروں ‪:‬اور ‪:‬دینی‪:‬‬ ‫(‪)Secularism‬‬

‫‪:‬دي‪:‬االسؾ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬افنذ‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکےن‪:‬واےل‪:‬‬
‫اعُمالمت‪:‬وک‪:‬اگل‪:‬اگل‪:‬رک‪:‬د ‪:‬اجےئ؛‪:‬اتہک ِ‬
‫تختِ‪:‬وکحتم‪:‬ٹن‪:‬یھبک‪:‬ہن‪:‬آںیکس‪:،‬اور‪:‬اظن ِ ‪:‬ؾٰیفطصم‪:‬ﷺ انذف‪:‬ہن‪:‬وہےکس!۔‬
‫اس‪:‬رطح‪:‬االسیم ‪:‬وکحتم‪:‬ےک‪:‬ایقؾ ‪:‬ےس‪:،‬وج‪:‬دینی‪:‬وداینوی ‪:‬اسملئ‪:‬اک‪:‬لح ‪:‬وہان‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬ںیم‪:‬راکوںیٹ‪:‬ڈایل‪:‬اجںیکس؛‪:‬ویکہکن‪:‬آج‪:‬کت‪:‬ینتج‪:‬یھب‪:‬االسیم‪:‬وکحںیتم‪:‬اقمئ‪:‬‬
‫وہںیئ‪: ،‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬اسملئ ‪:‬لح ‪:‬رکےک‪: ،‬انرصػ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬دولں ‪:‬ٹن ‪:‬راج ‪:‬ایک‪:،‬‬
‫ہکلب ‪:‬االسیم ‪:‬اہجد ‪:‬اور ‪:‬غیلبتِ ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬ذرہعی‪: ،‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬وکحںوتں ‪:‬اک ‪:‬داہرہ ‪:‬اکر ‪:‬یھب ‪:‬و عی ‪:‬وہات ‪:‬ال‪:‬‬
‫ل‬
‫‪ُ:‬ب‪:‬واَذناؿ‪:‬ٹن‪:‬اطری‪:‬‬ ‫ایگ‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬وق ِؾ‪:‬ملسم‪:‬اک ُ‪:‬ربع ‪:‬و َددبہب‪:‬رعہص‪:‬دراز‪:‬کت‪:‬اّفکر‪:‬ےک ُ و‬
‫‪536‬‬
‫‪437‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫رنا‪: ،‬اور ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬ٹن ‪:‬اترخی ‪:‬ےک ‪:‬اَوراؼ ‪:‬اشدہ ‪:‬دعؽ ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬ایس ‪ :‬ےی ‪:‬آج ‪:‬داین ‪:‬ےک ‪:‬یسک ‪:‬یھب‪:‬‬
‫االسیم‪:‬كلم‪:‬ںیم‪:،‬دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬یقیقح‪:‬امندنئہ‪:‬رمکحاؿ‪:‬تخت‪:‬ٹن‪:‬ںیہن‪:‬آےن‪:‬د ‪:‬اجات‪:،‬وج‪:‬ابلط‪:‬‬
‫یک ‪:‬آوھکنں ‪:‬ںیم ‪:‬آںیھکن ‪:‬ڈاؽ ‪:‬رک ‪:‬اںیہن ‪:‬اکللرےکس‪: ،‬اور ‪:‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬رہ ‪:‬ابت‪:‬ٹن‪: ،‬ناں ‪:‬ںیم ‪:‬ناں‪:‬‬
‫المےن‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬اینپ‪:‬ابت‪:‬اور‪:‬اےنپاطمابلت‪::‬ونما‪:‬ےکس!۔‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬وچہکن ‪:‬االسیم ‪:‬اَاکحؾ ‪:‬امتؾ ‪:‬ہبعش ‪:‬ناےئ ‪:‬زدنیگ ‪:‬وک ‪:‬طیحم ‪:‬ںیہ‪: ،‬اور‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫ا ک ‪:‬املسمؿ ‪:‬ےک ‪ :‬ےی ‪:‬زدنیگ ‪:‬ےک ‪:‬رہ ‪ :‬ےبع ‪:‬ںیم ‪:‬لمکم َ‪:‬رئامنیئ ‪:‬اور ‪:‬امیلعتت ‪،:‬روجد ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫ذہلا ‪:‬آپ ‪:‬وخد ‪:‬یہ ‪:‬اتبےیئ ‪:‬ہک ‪:‬ہی ‪:‬انہک‪:‬ےسیک ‪:‬در‪،‬ت ‪:‬وہ ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ؟ ‪:‬ہک ‪":‬ااسنؿ َ‪:‬ب ‪:‬وتق‪:‬‬
‫املسمؿ‪:‬اور‪:‬وکیسرل‪: :‬ربلؽ‪:‬یھب‪:‬وہ‪:‬اتکس‪:‬ےہ"!۔‬
‫د ‪:‬رےیھک! ‪:‬اسدہ َ و‪:‬لح ‪:‬املسمونں ‪:‬وک‪: ،‬اےنپ ‪:‬دا ِؾ ‪: :‬رفبی ‪:‬ںیم ‪:‬اھپےنسن‪: ،‬اور ‪:‬اںیہن ‪:‬مُلح ‪ِ:‬د‬
‫‪:‬مہطل‪:‬ےہ‪:،‬ورگہن‪:‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬وکیسرل‪:‬ازؾ‪:‬یک‪: :‬‬
‫رصػ‬ ‫(اکرف)‪:‬انبےن‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:،‬ہی‪:‬رصػ‪:‬ا ک ُ ۂ‬
‫رعتفی‪:‬یہ‪:،‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اس‪:‬رفبی‪:‬اور ُ‪:‬مۂےطلاک‪:‬ٹندہ‪:‬اچ ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬اکیف‪:‬ےہ!۔‬
‫اِاحلد‪:‬اک‪:‬لُغووی‪:‬و‪:‬رشیع‪:‬ینعم‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬اِاحلد‪ )Atheism(:‬اک‪:‬لُغ ووی‪:‬ینعم‪:‬الیمؿ‪:‬اور‪:‬اِرحناػ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫ِ‬
‫افتریس‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪" :‬اِاحلد‪:‬قح‪:‬ےس‪:‬اِرعاض‪:‬واِرحناػ‪:‬رکےک‪:،‬دورسی‪:‬رطػ‪:‬املئ‪:‬وہان‪:‬ےہ‪:،‬ایس‪:‬‬
‫ ےی‪:‬یلغب‪:‬ربق‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬دحل‪:‬اہک‪:‬اجات‪:‬ےہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬وہ‪:‬یھب‪:‬ا ک‪:‬رطػ‪:‬املئ‪:‬رکےک‪:‬انبیئ‪:‬اجیت‪:‬ےہ"(‪)6‬۔‬
‫س ہک‪:‬االطصح ‪:‬رشع‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬ےس ‪:‬رماد ‪:‬اِاحلد ‪:‬یف‪:‬ادلنی‪:،‬ینعی ‪:‬دنیِ ‪:‬االسؾ‬
‫ِ‬
‫ےس‪:‬ابلط‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ارحناػ‪:‬رکان‪:‬ےہ‪:،‬اسی ‪:‬ہک‪":‬ک ِریِ‪:‬م "ر"‪:‬ںیم‪:‬ذموکر‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬ملح ِد‪:‬الص‪:‬‬
‫دي‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ارحناػ‪:‬رکےن‪:‬واےل‪:‬وک‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ۔‪:‬رھپ‪:‬مکحبِ‪:‬رُعػ‪:‬اس‪:‬ظفل‪:‬اک‪:‬اامعتسؽ‪:‬قح‪(:‬ینعی‪ِ :‬‬

‫(‪" )1‬التفسر الكبر" پ‪ ،٩‬سورة إعراف‪ ،‬حتت أية‪.١1١/5 ،181 :‬‬

‫‪537‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪438‬‬
‫االسؾ)‪:‬ےس‪:،‬ابلط‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ارحناػ‪:‬رکےن‪:‬واےل‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬اخص‪:‬وہایگ"(‪)6‬۔‬
‫‪:‬عۂس ‪ �:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪ُ « :‬ه َو َت ْب ِد ُيل ا ْلك ََال ِم‪،‬‬ ‫‪:‬سان ‪:‬اِنب ّ‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫َو َو ْض ُع ُه ِِف َغ ْ ِر َم ْو ِض ِع ِه»(‪": )٢‬الکؾ ‪:‬وک ‪:‬دبتلی ‪:‬رکےن‪: ،‬اور ‪:‬اےس ‪:‬ریغ ‪:‬لحم ‪:‬ٹن ‪:‬ومحمؽ‪:‬‬
‫رکےن ‪:‬وک ‪":‬اِاحلد" ‪:‬اہک ‪:‬اجات ‪:‬ےہ"۔ ‪:‬ینعی ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬ٹن‪: ،‬دنی ‪:‬ےس ‪ُ :‬دوری ‪:‬اایتخر ‪:‬رکےت‪:‬‬
‫وہےئ‪:،‬طلغ‪:‬مسق‪:‬یک ‪:‬اتوالیت‪: ،‬اور‪:‬دینی‪:‬اَاکحؾ ‪:‬ںیم ‪:‬رحتفی ‪:‬رکان‪:،‬اور‪:‬قح ‪:‬ےس‪:‬رحنمِػ‪:‬وہ ‪:‬رک‪:‬‬
‫اس‪:‬ںیم‪:‬ےباینبد‪:‬ابںیت‪:‬دالخ‪:‬رک‪:‬دانی‪:‬اِاحلد‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬ااسی‪:‬رکےن‪:‬واال‪:‬مُلح ِد‪ )Atheist(:‬ےہ۔‬
‫مُلح ِد‪:‬ےک‪:‬قلعتم‪:‬مکحِ‪:‬رشیع‬
‫اؿ ‪:‬تّلم ‪:‬االسہیم! ‪:‬دنیِ ‪:‬قح ‪:‬اک ‪:‬اخمفل ‪:‬صخش‪: ،‬ارگ ‪:‬رسے ‪:‬ےس ‪:‬قح ‪:‬اک ‪:‬ااکنر‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫رکے‪:،‬اور‪:‬اظرہاً‪:‬وابانطً‪:‬قح‪(:‬ینعی‪:‬االسؾ)‪:‬وک‪:‬وبقؽ‪:‬ہن‪:‬رکے‪:،‬وت‪:‬وہ‪:‬اکرف‪:‬ےہ۔‪:‬اور‪:‬ارگ‪:‬اظرہاً‪:‬قح‪:‬اک‪:‬‬
‫نی‪:‬‬
‫‪:‬کن‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬وہ‪:‬فانق (‪ )Hypocrites‬ےہ۔‪:‬اور‪:‬ارگ‪:‬اظبرہ‪:‬د ِ‬ ‫اِرقار‪:‬رکے‪::،‬رگم‪:‬دؽ‪:‬ےس ِ‬
‫ت‪:‬دنی‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:،‬یسک‪:‬اَرم‪:‬یک‪:‬ایسی‪:‬ریبعت‪:‬ورشتحی‪::‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬‬ ‫قح‪:‬اک‪:‬اِرقار‪:‬وت‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬نکیل‪:‬رضور ِ‬
‫امجع‪:‬اتّم‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬ےہ‪:،‬وت‪::‬وگ ‪:‬وہ‪:‬صخش‪:‬اِاحلد‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬ومہار‪:‬رک‪:‬رنا‪:‬ےہ!!۔‬
‫وج‪:‬احصہب‪:،‬اتنیعب‪:‬اور‪:‬ا ِ ِ‬
‫اِاحلد‪:‬ےک‪:‬اَابسب‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬دبیتمسق‪:‬ےس ‪:‬آج‪:‬مہ‪:‬املسمونں‪::‬ںیم‪:،‬اِاحلدی‪:‬رکف ( ‪Atheistic‬‬
‫ِ‬
‫‪ )thought‬ڑبی‪:‬زیتی‪:‬ےس‪:‬رفوغ‪:‬اپ ‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪(:،‬وعنذابہلل)‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک‪:‬ذات‪:‬وافصت‪:‬‬
‫‪:‬ان‪،‬رس‪:‬راستل‪:‬اور‪:‬متخ‪ِّ:‬وبنت‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےس‪:‬قلعتم‪:،‬وکش ‪:‬واہبشت‪:‬دیپا‪:‬ےیک‪:‬اج‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪ِ ،‬‬
‫اوشیز (‪ )Issues‬ٹن‪:،‬سج‪:‬رطح‪:‬ےک‪:‬ارتعااضت‪:،‬ہملک‪:‬ڑپےنھ‪:‬واےل‪:‬ربلزل‪:‬ےن‪:‬ےیک‪:،‬‬

‫فصلت السجدة‪ ،‬حتت أية‪.5١8/٩ ،١1 :‬‬

‫(‪" )1‬التفسر الكبر" سورة ّ‬
‫فصلت‪ ،‬حتت أية‪ ،١1 :‬اجلزء‪ ،15‬صـ‪.91٩‬‬ ‫ُ‬
‫تفسرالقرطبي" سورة ّ‬‫(‪" )٢‬‬
‫‪538‬‬
‫‪439‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫اےسی ‪:‬وت ‪:‬اش ہدی ‪:‬اّفکر‪: ،‬رشمنیک ‪:‬اور ‪:‬وہید ‪:‬وونہد ‪:‬ےن ‪:‬یھب ‪:‬ںیہن ‪:‬ےیک ‪:‬وہں ‪:‬ا ! ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬ا ک‪:‬‬
‫اینبدی‪:‬وہج‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬ولوگں‪:‬ےن‪:‬ہملک‪:‬وت‪:‬ڑپھ‪:‬ایل‪:،‬رگم‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ینعم‪:‬ووہفمؾ‪:‬ٹن‪:‬اش ہدی‪:‬یھبک‪:‬‬
‫ی‬
‫وغر‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:،‬ہک‪:‬تیثیحب‪:‬املسمؿ‪:‬امہرے‪:‬اقعدئ‪:‬ورظن ت‪:‬ایک‪:‬وہےن‪:‬اچہ!‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬‬
‫یھبک‪:‬ہی‪:‬اجےنن‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:‬یک‪:،‬ہک‪:‬رقآؿ‪:‬ودحثی‪:‬یک‪:‬حیحص‪:‬امیلعتت‪:‬ایک‪:‬ںیہ!‪:‬ںیمہ‪:‬سک‪:‬‬
‫زیچ‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬د ‪:‬ایگ‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬نک‪:‬اُ‪،‬رر‪:‬ےس‪:‬عنم‪:‬رفام ‪:‬ایگ‪:‬ےہ؟۔‬
‫نی ‪:‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬اینبدی ‪:‬اقعدئ ‪:‬ورظن ت ‪:‬ےس ‪:‬آاگہ ‪:‬رکان‪:،‬‬
‫اےنپ ‪:‬وچبں ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬د ِ‬
‫االسیم ‪:‬اوصولں ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب‪: ،‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬میلعت ‪:‬ورتتیب ‪:‬اک ‪:‬اامتہؾ ‪:‬یھب ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬امہ ‪:‬اور ‪:‬رضوری‪:‬‬
‫ےہ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬نپچب ‪:‬یہ ‪:‬ےسوہ ‪:‬االسیم ‪:‬امیلعتت ‪:‬ےس ُ‪:‬روانشس ‪:‬وہں‪: ،‬اور ‪:‬ڑبے ‪:‬وہرک ‪:‬اؿ‪:‬‬
‫اطوغیت‪ّ:‬وقوتں‪:‬اک‪:‬اقمہلب‪:‬رکےک‪:،‬اےنپ‪:‬دنی‪:‬واامیؿ‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬رکںیکس!۔‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬آج ‪:‬امہرےاوکسزل‪: ،‬اکزجل ‪:‬اور ‪:‬ویوینرزیٹس ‪:‬ںیم‪: ،‬وج ِ‬
‫‪:‬اظنؾ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫میلعت‪:‬راجئ‪:‬ےہ‪:،‬اِاحلد‪:‬ےک‪:‬رفوغ‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬تہب‪:‬ڑبا‪:‬رکدار‪:‬ےہ۔‪:‬لک‪:‬کت‪:‬نج‪:‬وچبں‪:‬وک‪:‬‬
‫افل ‪:‬ےس ‪:‬اہلل ‪:‬ڑپاھ ‪:‬اجات ‪:‬اھت‪: ،‬آج ‪:‬اںیہن ‪:‬افل ‪:‬ےس ‪:‬اانر‪: ،‬اور ‪:‬ب ‪:‬ےس ‪:‬رکبی ‪:‬یک ‪:‬میلعت ‪:‬دی‪:‬‬
‫اجریہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬اتکوبں ‪:‬ںیم ‪:‬وجنپہتق ‪:‬امنز ‪:‬ےک ‪ :‬ےی ‪:‬دی ‪:‬اجےن ‪:‬وایل ‪:‬اذاؿ ‪:‬وک‪: ،‬وشر ‪:‬وغُل‪:‬‬
‫ےس‪:‬ریبعت‪:‬ایک‪:‬اج ‪:‬رنا‪:‬ےہ!‪:‬اوکسؽ ‪:‬زنشکنفک(‪ )Functions‬ںیم ‪:‬اقمہلب ‪ِ:‬نسُح‪:‬رقاءت‪:،‬اور‪:‬‬
‫مپیٹی ش‬
‫لفحمِ‪:‬دمح‪:‬وتعن‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪: ،‬ڈاسن ‪ :‬شن (‪:،)Dance Competition‬اک‪:‬‬
‫ااقعند‪:‬رکےک‪:،‬وچبں‪:‬وک‪:‬ویریپ‪:‬ذہتبی‪:‬اک‪:‬ددلادہ‪:‬انب ‪:‬اجرنا‪:‬ےہ!۔‬
‫اِاحلد ‪:‬ےک ‪:‬ڑبےتھ ‪:‬وہےئ ‪:‬الیسب ‪:‬اک ‪:‬ا ک ‪:‬ببس‪: ،‬امہرا ّ‪:‬دجۂیل ‪:‬ارٹکیلاا ‪:‬ایڈ‬
‫ہتخپ‬
‫(‪ )Electronic media‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬وہید‪:‬یک‪:‬ڈنفگن‪:‬ٹن‪:‬امہری‪:‬ونوجاؿ‪:‬لسن‪:‬ےک‪:،‬ریغ ‪:‬‬
‫ذونہں‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬راخس ‪:‬رک‪:‬رنا‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬رہ‪:‬زیچ‪:‬وک‪:،‬رصػ‪:‬اینپ ‪:‬لقع‪:‬ےک‪:‬رتازو‪:‬ٹن‪:‬ٹنںیھک‪:،‬یتح‪:‬ہک‪:‬‬
‫‪539‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪452‬‬
‫آج‪:‬رقآؿ‪:‬وتّنس‪:‬ےک‪:‬ہمّلسم‪:‬رظن ت‪:‬وک‪:‬یھب‪:،‬اینپ‪:‬لقع‪:‬یک‪:‬وسکیٹ‪:‬ٹن‪:‬ٹنےنھک‪:‬یک‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬‬
‫ےہ!‪:‬آزادئ‪:‬ااہظر‪:‬ےک‪:‬انؾ‪:‬ٹن‪:،‬ربلزل‪::‬ولہکاےن‪:‬واےل‪::‬آج‪:‬ےک‪:‬دحلموں‪:‬وک‪:‬یلھک‪:‬وھچٹ‪:‬دی‪:‬اجیکچ‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬امہرے‪:‬دینی‪:‬دمارس‪:‬اور‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:،‬اُؿ‪:‬یک ِی‪:‬ہ‪:‬ٹسل (‪ )Hit List‬ٹن‪:‬ںیہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬وہ‪:‬‬
‫ہی‪:‬ابت‪:‬وخبیب‪:‬اجےتن‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬وعاؾ‪:‬اانلس‪:‬وک‪:،‬املعےئ‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬رفنتم‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬اکایمب‪:‬‬
‫وہےئگ‪:،‬وت‪:‬رھپ‪:‬اِاحلدی‪:‬رکف‪:‬وہفسلف‪:‬وک‪:‬ےنلیھپ‪:‬ےس‪:‬ںیمہ‪:‬وکیئ‪:‬ںیہن‪:‬رو ‪:‬اتکس!۔‬
‫وابےئ‪:‬اِاحلد‪:‬اک‪:‬دسِّ‪:‬ابب‬
‫نی‪:‬‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬ابلدہ‪:‬اوڑےھ‪:‬دحلمنی‪:،‬امہرے‪:‬اھبویئں‪:‬ونہبں‪:‬وک‪:‬د ِ‬
‫ِ‬
‫االسؾ‪:‬ےس‪:‬رفنتم ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:،‬دؿ‪:‬رات‪:‬وکاشں ‪:‬ںیہ‪:،‬امتؾ‪:‬اعیمل‪:‬ذراعئِ‪:‬اِالبغ‪:‬اور‪:‬امؽ‪:‬‬
‫وادتقار‪:‬اُؿ‪:‬یک‪ :‬یھٹ‪:‬ںیم‪:‬ںیہ‪:،‬یہی‪:‬وہج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬امہری‪:‬اسدہ َ و‪:‬لح‪:‬وعاؾ‪:‬ےک‪:‬اس ھ‪:‬اس ھ‪:،‬آج‪:‬‬
‫اٰیلع ‪:‬میلعت ‪ :‬ہتف ‪:‬ہقبط ‪:‬یھب‪: ،‬اُؿ ‪:‬یک ‪:‬ناں ‪:‬ںیم ‪:‬ناں ‪:‬المات ‪:‬رظن ‪:‬آات ‪:‬ےہ! ‪:‬اےسی ‪:‬ںیم ‪:‬رضورت ‪:‬اس‪:‬‬
‫ارم‪:‬یک‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اںیہن‪:‬اس‪:‬ےنتف‪:‬ےس‪:‬ربخدار‪:‬ایک‪:‬اجےئ!!۔‬
‫ذہلا‪:‬اےنپ‪:‬املسمؿ‪:‬اھبویئں‪:‬وک‪:‬ۂنتف‪:‬اِاحلد‪:‬ےس‪:‬اچبےن‪:‬اک‪:،‬بس‪:‬ےس‪:‬رتہبنی‪:‬راہتس‪:‬‬
‫یہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اںیہن‪:‬رقآؿ ‪:‬وتّنس‪:‬یک ‪:‬میلعت ‪:‬دی‪:‬اجےئ‪:،‬اور ‪:‬مک ‪:‬رمعی‪:‬یہ ‪:‬ےس‪:‬اےنپ‪:‬وچبں ‪:‬وک‪:،‬‬
‫االسیم ‪:‬امیلعتت ‪:‬واَاکحؾ ‪:‬ےس ُ‪:‬روانشس ‪:‬رکا ‪:‬اجےئ۔ ‪:‬اس ‪:‬ےلسلس ‪:‬ںیم ‪:‬اوکسزل‪: ،‬اکزجل‪:،‬‬
‫ویوینرزیٹس‪: ،‬اتپسہؽ‪: ،‬دینی ‪:‬دمارس ‪:‬اور ‪:‬اسمدج ‪:‬وک ‪:‬وطب ِر ‪:‬ٹیلپ ‪:‬افرؾ ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬اور‪:‬‬
‫اؿ‪:‬اقمامت‪:‬ٹن‪:‬ااسی‪:‬آاسؿ‪:‬اور‪:‬اعؾ‪ :‬مہ‪:‬یرٹرچ (‪:)Literature‬رفامہ‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ۂنتف‪:‬اِاحلد‪:‬اور‪:‬اس‪:‬یک‪:‬رخاویبں‪:‬وک‪:،‬لیصفت‪:‬ےس‪:‬ایبؿ‪:‬ایک‪:‬ایگ‪:‬وہ۔‪:‬زم ہدی‪:‬ولعمامت‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬دّی‪:‬‬
‫ایتفمؿ‪:‬رکاؾ‪:‬ےک‪،:‬رابلئ‪:‬ربمنز‪:‬رہتشم‪:‬ےیک‪:‬اجںیئ؛‪:‬اتہک‪:‬وعاؾ‪:‬اانلس‪:‬وک‪:‬اؿ‪:‬املعء‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬‬
‫ِ‬
‫روجع‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬آاس ی‪:‬وہ!۔‬
‫‪540‬‬
‫‪456‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬ااحلد‬ ‫ِ‬
‫ل‬
‫اغدمی‪:،‬ارئنیجن‪:،‬اور‪:‬انکیئ‪:‬ےک ِ‪:‬ف واسفدات‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬رقآؿ ‪:‬ودحثی‪: ،‬رشیع ‪:‬اَاکحؾ ‪:‬اور ‪:‬درگی ‪:‬اُوصؽ ‪:‬ووضاطب ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬امیلعتت ‪:‬االسہیم ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬وہ‪: ،‬اور ‪:‬وچدہ ‪:‬وس ‪:‬اسؽ ‪:‬ےک ‪:‬رعہص ‪:‬ںیم‪: ،‬یسک‪:‬‬ ‫ایسی ‪:‬اتولی‪: ،‬وج‬
‫احصیب‪: :‬اعملِ‪:‬دنی‪:‬ےن‪:‬ویسی‪:‬اتولی‪:‬ہن‪:‬یک‪:‬وہ‪:،‬اےس‪:‬رمگایہ‪:‬اور‪:‬اِاحلد ‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬شیپ‪:‬دقیم‪:‬ےس‪:‬‬
‫ریبعت ‪:‬ایک ‪:‬اجات ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اِاحلد ‪:‬یک ‪:‬وہانلیک‪:‬اک ‪:‬ادنازہ ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬ےس ‪:‬وخبیب ‪:‬اگل ‪:‬اج ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ااسنؿ‪:‬‬
‫بج‪:‬ملح ِداہن‪:‬ایخالت‪:‬ورظن ت‪:‬وک‪:‬اانپ‪:‬اتیل‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬اک‪:‬ااکنر‪:ُ ،‬ردش‪:‬ودہاتی‪:‬ےس‪ُ :‬دوری‪:،‬ام‪:‬دعب‪:‬‬
‫اوملت ‪:‬زدنیگ ‪:‬وک ‪:‬الٹھجان‪: ،‬اور ‪:‬تّنج ‪:‬و ‪:‬منہج ‪:‬ےک ‪ُ :‬ووجد ‪:‬اک ‪:‬یھب ‪:‬ااکنری ‪:‬وہےن ‪:‬اتگل ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬ابت‪:‬‬
‫بج‪:‬زم ہدی‪:‬دح‪:‬ےس‪:‬اجت ُوز‪:‬رک‪:‬اجیت‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اہلل‪:‬وروسؽ‪:‬ٹن‪ّ:‬بس‪:‬ومتش‪:،‬اور‪:‬دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬ےک ُ‪:‬ر ِخ‪:‬‬
‫زابی ‪:‬وک ‪:‬خسم ‪: :‬رکےن ‪:‬اک ‪:‬رہ ‪:‬نکمم ‪: :‬وہلیس ‪:‬اانپات ‪:‬ےہ‪: ،‬اےسی ‪:‬یہ ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اراش ِد ‪:‬ابری‪:‬‬
‫اعتیل‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِاَنْيِذَّلاَنْوُدِحْلُيْۤيِفاَنِتٰيٰاياَ َنْوَفْخََؕاَنْيَلْنَمَفَاىٰقْلُّييِفِراَّنلاٌرْيَخ‬
‫ْمَاْنَّمْۤيِتْاَّياًنِمٰاَمْوَّيِةَمٰيِقْلااْوُلَمْعِااَمْمُتْئِشٗهَّنِااَمِبَنْوُلَمْعَتٌرْيِصَب﴾(‪ً" )1‬انیقی‪:‬‬
‫وہ‪:‬ولگ‪:‬وج‪:‬امہری‪:‬آوتیں‪:‬ےک‪:‬اعُمےلم‪:‬ںیم‪:‬ڑیٹےھ‪:‬ےتلچ‪:‬ںیہ‪:،‬وہ‪:‬مہ‪:‬ےس‪:‬وپدیشہ‪:‬ںیہن‪:،‬وت‪:‬ایک‪:‬وج‪:‬‬
‫آگ‪:‬ںیم‪:‬ڈاال‪:‬اجےئ‪:‬اگ ‪:‬وہ ‪:‬الھب؟‪: :‬وج ‪:‬ایقتم‪:‬ںیم ‪:‬اامؿ‪:‬ےس‪:‬آےئ ‪:‬اگ؟‪:‬وج ‪:‬یج ‪:‬ںیم‪:‬آےئ ‪:‬رکو!‪:‬‬
‫ًانیقی‪:‬وہ‪:‬اہمترے‪:‬اکؾ‪:‬دھکی‪:‬رنا‪:‬ےہ!"۔‬
‫زعزیاؿ ‪:‬تّلمِ‪:‬االسہیم!‪:‬اجو ہدی‪:‬اغدمی‪:‬اک‪:‬انؾ‪:‬اور‪:‬اس‪:‬اک‪:‬اسفد‪: ،‬امہرے‪:‬اعُمرشے‪:‬‬
‫ِ‬
‫ںیم‪:‬اجان‪:‬اچہپان‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬ہنتف‪:‬ٹن َور‪:‬صخش‪:‬دؿ‪:‬دبؿ‪:‬اِاحلد‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬شیپ‪:‬دقیم‪:‬رکات‪:‬ال‪:‬اج‪:‬رنا‪:‬ےہ‪:،‬وہ‪:‬‬
‫‪:‬ایحت ّ ِ‬
‫‪:‬سان‪:‬‬ ‫آےئ‪:‬روز‪:‬وکیئ‪:‬ہن‪:‬وکیئ‪:‬رمگاہ‪:‬نک ‪:‬وش ہ‪:‬وھچڑات‪:‬ر ات‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬یھبک ِ‬
‫ٰیسیع‪:،D‬یھبک‪:‬وہظ ِر‪:‬اامؾ‪:‬دہمی‪:،‬اور‪:‬یھبک‪:‬دحثیِ‪:‬وبنی‪:‬اک‪:‬ااکنر‪:‬ایک‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‬
‫‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،٢١‬حم السجدة‪.١1 :‬‬

‫‪541‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪450‬‬
‫یھبک ‪:‬داڑیھ‪: ،‬یھبک ‪:‬تیجحِ ‪:‬اِامجع‪: ،‬یھبک ‪:‬دحِ َ‪:‬رمج‪: ،‬یھبک ِ‬
‫‪:‬رقآؿ ‪:‬اپ ‪:‬یک ‪:‬فلتخم‪:‬‬
‫رقاءوتں‪:،‬یھبک‪:‬االسیم‪ّ:‬وصتػ‪:،‬یھبک‪:‬رمد‪:‬ووعرت‪:‬یک‪:‬وگایہ‪:‬ںیم‪:‬رفؼ‪:،‬اور‪:‬یھبک‪:‬زاکت‪:‬ےک‪:‬‬
‫َ‬
‫نّیعم‪:‬اصنب ‪ :‬اک‪:‬ااکنر‪:‬ایک‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬یھبک‪،:‬ریقیس‪:‬اور‪:‬رشاب‪:‬ونیش ‪:‬ےسیج‪:‬انگوہں‪:‬یک‪:‬‬
‫حہلص‪:‬ازفایئ‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬ٹن‪:‬وھجےٹ‪:‬اہبےن‪:‬الات‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬رقآؿ‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اممتعن‪:‬ںیہن۔‬ ‫َو‬
‫ل‬
‫‪:‬اقونؿ‪:‬‬
‫‪:‬رُمت‪:‬یک‪:‬رشیع‪:‬زسا‪::،‬اور‪:‬ۂلئسم‪:‬ریفکت‪:‬وک‪ِ ،‬‬
‫اس‪:‬صخش‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬ںیہک‪:‬اہجد‪َ ،‬‬
‫اجؿ‪:‬رتمح‪:‬‬ ‫اِ ِ‬
‫امتؾ‪:‬تجح‪:‬ےک‪:‬ذر‪،‬ےع‪:‬اٹمنےن‪:‬ٹن‪:‬زور‪:‬د ‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬ںیہک‪:‬ہی‪:‬ولوگں‪:‬وک‪ٰ:‬یفطصم‪ِ :‬‬
‫ل‬
‫‪:‬سں‪:‬ےس‪:‬اگیبہن‪:‬رکےن‪:‬یک‪:،‬ذم‪،‬رؾ‪:‬اسزش َ‪:‬راچات‪:‬رظن‪:‬آات‪:‬ےہ۔‬ ‫ﷺ یک‪:‬زہاروں ّ و‬
‫ایس‪:‬رطح‪:‬وس لش‪:‬ایڈ ‪ )social media(:‬ےک‪:‬ذر‪،‬ےعا ک‪:‬ارئنیجن‪:‬ع دم‪:‬یلع‪:‬‬
‫رمزا‪:‬انیم‪:‬صخش‪:،‬اینپ‪:‬برب‪:‬زاب ی‪:‬اور‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬مک‪:‬یملع‪:‬ےس‪:‬افدئہ‪:‬اُاھٹےت‪:‬وہےئ‪:،‬آےئ‪:‬دؿ‪:‬‬
‫‪:‬زبراگؿ‪:‬دنی‪:‬یک‪:‬بتک‪:‬ےس‪:‬ابعرات‪:‬شیپ‪:‬رکےک‪:،‬اؿ‪:‬ٹن‪:‬البوہج‪:‬نعط‪:‬وعینشت‪:‬رکےک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫فلتخم‬
‫ِ‬
‫‪:‬رصموػ‪:‬لمع‪:‬ےہ۔‬‫وعاؾ‪:‬اانلس‪:‬وک‪:‬رمگاہ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬رھبوپر‪:‬وکشش‪:‬ںیم‬
‫ایس‪:‬رطح‪:‬دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬اّقحتین‪:‬ےک‪:‬وبثت‪:،‬اور‪:‬فلتخم‪:‬ذمابہ‪:‬یک‪:‬رخاویبں‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ااہظر ‪:‬ےک ‪ :‬انؾ ‪:‬ٹن‪: ،‬زگہتش ‪:‬ھچک ‪:‬رعہص ‪:‬ےس ‪:‬اعیمل ‪:‬حطس ‪:‬ٹن ‪:‬اےنپ ‪:‬داہرۂ ‪:‬وک ‪:‬ڑباھےت ‪:‬وہےئ‪:،‬‬
‫اُر ُد ْو‪::‬اور‪:‬اشلگن‪:‬زابونں‪:‬ںیم‪:‬ریثک‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬ثاتر‪:‬رکےک‪،‬اےنپ‪:‬دا ِؾ‪:‬رفبی‪:‬ںیم‪:‬اسنھپےن‪:‬واال‪:‬‬
‫بہ‪:‬قح‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬وامجتع‪:‬ےک‪:‬‬
‫ذارک‪:‬انکیئ‪:،‬درٹندہ‪:‬یئک‪:‬ابر‪:‬اقعدئِ‪:‬االسہیم‪:،‬ابوصخلص‪:‬ذم ِ‬
‫الخػ‪:‬رہزہ‪:‬رسایئ‪:‬رکےک‪:،‬ولوگں‪:‬وک‪:‬رمگاہ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬رھبوپر‪:‬وکشش‪:‬ںیم‪:‬اگل‪:‬وہا‪:‬ےہ۔‬
‫ضعب‪:‬رہبوےیپ‬
‫مکہیل ‪:‬دنچ ‪:‬ونیہمں ‪:‬ںیم ‪:‬وخد ‪:‬الہِ‪:‬تّنس ‪:‬وامجتع ‪:‬اک ‪:‬ابلدہ ‪:‬اوڑے‪: ،‬مین ‪:‬رایضف‪:‬‬
‫‪،‬رولویں‪: ،‬ریپوں ‪:‬اور ‪:‬ضعب ‪:‬وخد ‪:‬اسہتخ ‪:‬اسدات ‪:‬ےن ‪:‬یھب‪: ،‬احصۂب ‪:‬رکاؾ ‪ �:‬ٹن ‪:‬نعط‪:‬‬
‫‪542‬‬
‫‪453‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫وعینشت‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬ےک‪:‬ددلادہ‪:‬دنی‪:‬زیبار‪:‬ولوگں‪:‬وک‪:‬زم ہدی‪،:‬رعق‪:‬رفامہ‪:‬رک‪:‬راھک‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬‬
‫وہ‪:‬ذمبہ‪:‬زیبار‪:‬وسچ‪:‬وک‪:‬رفوغ‪:‬دے‪:‬ںیکس۔‪:‬ارگہچ‪:‬املعےئ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬وامجتع‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬‬
‫ےس‪:،‬وًاتق‪:‬وفًاتق‪:‬اےسی‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬یملع‪:‬رگتف‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬وجاابت‪:‬دےی‪:‬اجےت‪:‬ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬اس‪:‬اکؾ‪:‬‬
‫ٹن‪:‬یھب‪:‬اباقدعہ‪:‬وطر‪:‬ٹن‪:‬اےسی‪:‬ادارے‪:‬اقمئ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬رضورت‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬اٰیلع‪:‬میلعت‪ :‬ہتف‪:‬ولوگں‪:‬‬
‫کت َ‪:‬راسیئ‪:‬مکلص ‪:‬رکےک‪:،‬زین‪:‬اعؾ‪:‬اسدہ َ و‪:‬لح ‪:‬ولوگں‪:‬وک ‪:‬یھب‪:‬اؿ ‪:‬یک‪:‬یملع ‪:‬ایلتق‪:‬ےک‪:‬اطمقب‪:‬‬
‫َرئامنیئ‪:‬رکےک‪:،‬اےسی‪:‬ونتفں‪:‬اک‪:‬دسِّ‪:‬ابب‪:‬رکںیکس!!۔‬
‫ریمے ‪:‬رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ابرفلض ‪:‬ارگ ‪:‬وھتڑی ‪:‬دری ‪:‬ےک ‪ :‬ےی ‪ :‬مہِ ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬انؾ‪:‬ٹن‪:،‬‬
‫اجو ہدی ‪:‬اغدمی‪: ،‬ع دم ‪:‬یلع ‪:‬رمزا ‪:‬اور ‪:‬ذارک ‪:‬انکیئ ‪:‬ےسیج ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬وعض ‪:‬رکدہ ‪: :‬اوصؽ ‪:‬ووقانین ‪:‬وک‪:‬‬
‫در‪،‬ت ‪:‬امؿ ‪:‬ایل ‪:‬اجےئ‪: ،‬وت ‪:‬اتّمِ ‪:‬ہملسم ‪:‬اہجتل ‪:‬ےک ‪:‬اٹھگوٹپ ‪:‬ادنریھوں ‪:‬ںیم ‪:‬یتکٹھب ‪:‬رظن‪:‬‬
‫آےئ‪:‬یگ‪:،‬اؿ‪:‬دحلماہن‪:‬اَاکفر‪:‬ےک‪:‬ےجیتن ‪:‬ںیم‪:‬ذمبہ‪:‬زیباری‪:،‬دینی‪:‬کیکشت‪:‬وذتذبب‪:،‬اور‪:‬‬
‫املعےئ‪:‬اتّم‪:‬اناقِلب‪:‬اامتعد‪ِ:‬رجِؾ‪:‬رقار‪:‬اپےت‪:‬ںیہ۔‬
‫‪:‬رقآؿ ‪:‬دیجم ‪:‬ےنھجمس‪:‬ےک‪ :‬ےی ‪:‬رصػ ‪:‬رعیب‪:‬‬ ‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ!‪:‬اغدمی‪:‬ےک ‪:‬زند ک ِ‬ ‫ِ‬
‫ط‬
‫زابؿ ‪:‬ٹن ‪:‬اہمرت ‪:‬وہان‪: ،‬اور ‪:‬ع دم ‪:‬یلع ‪:‬رمزا ‪:‬ےک ‪:‬وقبؽ ‪:‬رتج ۂمۂ ‪:‬رقآؿ ‪:‬ڑپھ ‪:‬انیل ‪:‬یہ ‪:‬اکیف ‪:‬ےہ‪: ،‬اور‪:‬‬
‫‪:‬اوقاؽ‪:‬احصہب‪:‬واتنیعب‪:،‬مف ّسِرنی‪:‬یک‪:‬رشتاحیت‪:،‬اور‪:‬اہقفےئ‪:‬رکاؾ‪:‬ےک‪:‬رقآؿ‪:‬ودحثی‪:‬‬ ‫ویں ِ‬
‫ےس ‪:‬اذخ ‪:‬رکدہ ‪:‬اسملئ‪:َ ،‬ب ‪:‬شبنِ ‪:‬ملق ‪:‬اناقِلب ‪:‬اِتافتت ‪:‬ترہھےت ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬زند ک‪:‬‬
‫اِامجع ‪:‬یک ‪:‬تیثیح ‪:‬ا ک ‪:‬دبتع‪: ،‬اور ‪:‬یملع ‪:‬اَاسفےن ‪:‬ےس ‪:‬ز دہ ‪:‬ھچک ‪:‬ںیہن! ‪:‬ہی ‪:‬ولگ ‪:‬االسیم‪:‬‬
‫ّوصتػ‪:‬وک‪:‬ا ک‪:‬اعریگمل‪:‬رمگایہ‪:‬رقار‪:‬د ےت‪:‬ںیہ۔‬
‫ُطہف‪:‬امتاش‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬ںیم‪:‬وہےن‪:‬وایل‪:‬اس‪:‬رحتفی‪:‬وک‪:،‬قیقحت‪:،‬اِاہظ ِر‪:‬‬
‫تقیقح ‪:‬اور ‪:‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر ‪:‬راےئ ‪:‬رقار ‪:‬دے ‪:‬رک‪: ،‬ٹنم ‪:‬ایڈ (‪ )Print media‬اور‪:‬‬

‫‪543‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪455‬‬
‫ایک‬
‫ارٹکیلاا ‪:‬ایڈ (‪ )Electronic media‬ٹن‪:‬رھبوپر‪:‬ٹنو‪،‬رٹ (‪: :: )Promote‬‬
‫اجرنا‪:‬ےہ۔‪:‬اوسفس‪:‬ہک‪:‬امہرے‪:‬یٹ‪:‬وی‪:‬زلنیچ‪:،‬اور‪:‬یمیلعت‪:‬ادارے‪:‬یھب‪:‬ریبو ی‪:‬ڈنفگن‪:‬ٹن‪:،‬اےنپ‪:‬‬
‫‪:‬اصنب ‪:‬میلعت ‪:‬ےک ‪:‬ذر‪،‬ےع‪: ،‬اِاحلدی ‪:‬رکف ‪ )Atheistic thought(:‬وک‪:‬‬
‫اےنپ ‪:‬ٹنورگازم‪: ،‬اور ِ‬
‫الیھپےن‪:‬ںیم‪:‬بش‪:‬وروز‪:‬رس‪:‬رگؾ‪:‬لمع‪:‬ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬وکیئ‪:‬روےنک‪:‬وٹےنک‪:‬واال‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:،‬اش ہدی‪:‬ایس‪:‬‬
‫ِ‬
‫وصرت‪:‬مکؽ‪:‬یک‪:‬اّکعیس‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬اشرعِ‪:‬رشمؼ‪:‬ڈارٹک‪:‬اابقؽ‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬اھت‪؏ :‬‬
‫مہ ‪:‬ےتھجمس ‪:‬ےھت ‪:‬ہک ‪:‬الےئ ‪:‬یگ ‪:‬رفاتغ ‪:‬میلعت‪:‬‬

‫‪:‬ایک ‪:‬ربخ ‪:‬یھت ‪:‬ہک ‪:‬ال ‪:‬آےئ ‪:‬اگ ‪:‬اِاحلد ‪:‬یھب ‪:‬اس ھ!‬
‫(‪)6‬‬

‫ونط‪:‬ٹنیتس‪:‬ذجۂب‪:‬بح‪:‬اولینط‪َ : :‬درہتی؟!‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬اےنپ ‪:‬ونط ‪:‬ےس ‪:‬تبحم‪: ،‬رہ ‪:‬وقؾ ‪:‬وتّلم ‪:‬ےک ‪:‬ناں ‪:‬ذجہب‪:‬‬
‫ِ‬
‫ل‬
‫ورحت ک‪:‬اک‪:‬اسامؿ‪:‬ےہ‪ َ ،‬و‪:‬قتیم‪: :‬وتینط‪:‬ےک‪:‬انؾ‪:‬ٹن‪:،‬اؿ‪:‬ےک‪:‬ذجابت‪:‬وک‪:‬اُاھبرےن‪: :‬كلم‪:‬‬
‫بح‪:‬اولینط‪:‬وک‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬ڑباھ‪:‬د ‪::‬اجےئ‪:‬ہک‪:‬دنی‪:‬‬
‫الےن‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬رحج‪:‬ںیہن‪:،‬نکیل‪:‬ارگ‪:‬ذجۂب‪ُ :‬‬
‫وذمبہ‪:‬ںیہک‪:‬ےھچیپ‪:‬رہ‪:‬اجےئ‪:،‬اور‪:‬ونط‪:‬یک‪:‬تبحم‪:‬یلہپ‪:‬رتحیج‪:‬نب‪:‬اجےئ‪:،‬وت‪:‬ہی‪:‬زیچ‪:‬یھب‪:‬آدیم‪:‬وک‪:‬‬
‫رہتف‪:‬رہتف‪:‬اِاحلد‪:،‬ینعی‪َ :‬درہتی‪(:‬اخقل‪:‬ےک‪:‬ااکنر)‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےل‪:‬اجےن‪:‬اک‪:‬ببس‪ :‬یتن‪:‬ےہ!۔‬
‫اشرعِ‪:‬رشمؼ‪:‬ڈارٹک‪:‬اابقؽ‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬خلت‪:‬تقیقح‪:‬وک‪:‬ھچک‪:‬ویں‪:‬ایبؿ‪:‬ایک‪:‬ےہ‪؏::‬‬
‫اؿ ‪:‬اتزہ ‪:‬اداںں ‪:‬ںیم ‪:‬ڑبا ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ونط ‪:‬ےہ‬
‫َی‬
‫(‪)0‬‬
‫‪:‬ریَپہ ‪:‬اس ‪:‬اک ‪:‬ےہ‪: ،‬وہ ‪:‬ذمبہ ‪:‬اک ‪:‬نفک ‪:‬ےہ!‬ ‫وج‬

‫ِ‬
‫"ایلکت‪:‬اابقؽ"ابگنِ‪:‬درا‪،‬میلعت‪:‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اتنجئ‪:،:‬ہّصح‪:‬وسؾ‪،‬؃ ‪034‬۔‬ ‫(‪)6‬‬
‫"ایلکت‪:‬اابقؽ"ابگنِ‪:‬درا‪:،‬وتینط‪:،‬ہّصح‪:‬وسؾ‪،‬؃ ‪685‬۔‬ ‫ِ‬ ‫(‪)0‬‬
‫‪544‬‬
‫‪454‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫ایپرے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ا ک ‪:‬ےچس ‪:‬املسمؿ ‪:‬یک ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬یلہپ ‪:‬رتحیج ‪:‬اس ‪:‬اک ‪:‬دنی ‪:‬وہات‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬اور‪:‬ونط‪:‬تیمس‪:‬درگی‪:‬امتؾ‪:‬اایشء‪:‬اس‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬اثونی‪:‬تیثیح‪:‬ریتھک‪:‬ںیہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬دنی‪:‬‬
‫رم‪:‬‬
‫ا ک‪:‬ایسی‪:‬زیچ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬وک‪:‬رغجاایفیئ‪:‬دحود‪:‬ںیم‪:‬دحمود‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬اتکس‪:،‬ہک‪:‬وکیئ‪:‬املسمؿ‪:‬ابَ ِ‬
‫وبجمری‪:‬اانپ‪:‬ونط ‪:‬وت‪:‬دبتلی ‪:‬رک‪:‬اتکس‪:‬ےہ‪:،‬نکیل ‪:‬دنی‪:‬رہزگ‪:‬ںیہن ‪:‬دبؽ‪:‬اتکس!‪:‬ونط‪:‬رہزگ ‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬‬
‫ابتم ِدؽ ‪:‬ںیہن ‪:‬وہاتکس‪: ،‬اور ‪:‬دنی ‪:‬دبےنل ‪:‬یک ‪:‬ذم‪،‬رؾ ‪:‬وکشش ‪:‬ا ک ‪:‬م ِلحد ‪:‬ےک ‪:‬وسا ‪:‬وکیئ ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫رکاتکس۔ ‪:‬ناں ‪:‬ارگےنیس ‪:‬ںیم ‪:‬دنی ‪:‬االسؾ ‪:‬یک ‪:‬تبحم ‪:‬وکٹ ‪:‬وکٹ ‪:‬رک ‪:‬رھبی ‪:‬وہ‪: ،‬اور ‪:‬اس ھ ‪:‬یہ‪:‬‬
‫ونط‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬وخب‪:‬تبحم‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬وسےن‪:‬ٹن‪:‬اہسہگ‪:‬اور‪:‬القئِ‪:‬دص‪:‬آرفنی‪:‬ےہ!۔‬
‫وس لش‪:‬ایڈ ‪:‬مُلح ِدوں‪:‬اک‪:‬ا ک‪:‬ؤمر‪:‬ٹیلپ‪:‬افرؾ‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رتحمؾ!‪:‬اٹینف ‪:،،‬ڈ ‪،‬ںی‪:،‬ڈراو ‪:،‬وبی‪:‬اسوا ‪:‬اور‪:‬ٹنم ‪:‬ایڈ ‪:‬یک‪:‬‬
‫وصرت‪:‬ںیم‪:،‬آج‪:‬اِاحلد‪:‬اور‪:‬ال‪:‬دتینی‪:‬یک‪:‬رشن‪:‬واِاشتع‪:‬ےک‪:‬واسلئ‪:،‬اےنت‪:‬ڑبے‪:‬امیپےن‪:‬ٹن‪:،‬‬
‫اور‪:‬اینت‪:‬آاس ی‪:‬ےس‪:‬اکروایئ‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬امیض‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬اک‪ّ:‬وصتر‪:‬یھب‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬اتکس‪:‬اھت!‪:‬‬
‫یہی‪:‬وہج‪:‬ےہ‪:‬ہک ‪:‬زگہتش‪:‬دنچ‪:‬اسولں ‪:‬ںیم‪:،‬وس لش‪:‬ایڈ ‪ )social media(:‬ٹن‪:‬رفک‪:‬واِاحلد‪:‬‬
‫اک‪:‬ٹناچر‪:‬رکےن ‪:‬واولں‪:‬یک‪:‬دعتاد‪:‬ںیم‪:،‬رطخان ‪:‬دح ‪:‬کت‪:‬ااضہف‪:‬دےنھکی‪:‬ںیم‪:‬آرنا‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫وشتانشی ‪:‬ارم ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪َ :‬درہیت ‪ )Atheism(:‬ےک ‪:‬قیمع ‪:‬ڑھگے ‪:‬ںیم ‪: :‬رگےن ‪:‬واےل‪:،‬‬
‫ز دہ ‪:‬رت ‪:‬ونوجاونں ‪:‬یک ‪:‬میلعت ‪:‬ورتتیب ‪:‬دینی ‪:‬ام لؽ ‪:‬ںیم ‪:‬وہیئ‪: ،‬نکیل ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اب ُووجد ‪:‬وہ ‪:‬ولگ‪:‬‬
‫اطیش ی‪:‬اکہبوے‪:‬ںیم‪:‬اج‪:‬ےسنھپ!‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬اںیہن‪:‬رفک‪:‬وارحناػ‪:‬ےک‪:‬دناےن‪:‬ٹن‪:‬ال‪:‬ڑھکا‪:‬ایک!۔‬
‫اراش ِد‪:‬ابری‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِاَنْيِذَّلااْوُنَمٰاَّمُثاْوُرَفَكَّمُثاْوُنَمٰاَّمُثاْوُرَفَكَّمُث‬
‫اْوُداَدْزااًرْفُك ْمَّلِنُكَيُهّٰللا َرِفْغَيِلْمُهَل َوياَْمُهَيِدْهَيِلاًلْيِبَس﴾(‪ً" )1‬انیقی‪:‬وہ‪:‬ولگ‪:‬وج‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬النساء‪.19١ :‬‬

‫‪545‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪451‬‬
‫اامیؿ‪:‬الےئ‪:،‬رھپ‪:‬اکرف‪:‬وہےئ‪:،‬رھپ‪:‬اامیؿ‪:‬الےئ‪:،‬رھپ‪:‬اکرف‪:‬وہےئ‪:،‬رھپ‪:‬رفک‪:‬ںیم‪:‬زم ہدی‪:‬ڑبےھ‪:،‬‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬رہزگ‪:‬ہن‪:‬اںیہن‪:‬ےشخب‪:‬اگ‪:،‬ہن‪:‬اںیہن‪:‬راہ‪ِ :‬د‪:‬اھکےئ‪:‬اگ!"۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دووتس‪:،‬زبروگ‪:‬اور‪:‬اھبویئ!‪:‬وس لش‪:‬ایڈ ‪:‬ٹن‪:‬فلتخم‪:‬زجیپ‪ )Pages(:‬انب‪:‬رک‪:،‬‬
‫رفک‪:‬واِاحلد‪:‬اک‪:‬ٹناچر‪:‬رکےن‪:‬واولں‪:‬یک‪:‬دعتاد‪:‬آج‪:‬الوھکں‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:،‬اؿ‪:‬اک‪:‬الص‪:‬دہػ‪:‬آج‪:‬یک‪:‬ونوجاؿ‪:‬‬
‫لسن ‪:‬ےہ‪: ،‬ےسج ‪:‬املسمؿ ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬اب ُووجد ‪:‬دینی ‪:‬ولعمامت ‪:‬ہن ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬ربارب ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہی ‪:‬ولگ‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رصموػ‪:‬لمع‪:‬ںیہ۔‬ ‫اںیہن‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬ربہتشگ‪:‬رکےک‪:‬مُلحِد‪:)Atheist(:‬انب‪:‬ےن‪:‬ںیم‪:‬بش‪:‬وروز‬
‫س ہک‪:‬دورسی‪:‬رطػ‪:‬امہری‪:‬مکتل‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اؿ‪:‬ملحِدوں‪:‬اک‪:‬راہتس‪:‬روےنک‪:،‬اور‪:‬اںیہن‪:‬‬
‫ؤمرِث‪:‬وجاب‪:‬دےنی‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:،‬امہرے‪:‬وس لش‪:‬ایڈ ‪:‬زجیپ‪: )Social media pages(:‬ہن‬
‫وہےن‪:‬ےک‪:‬ربارب‪:‬ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬زجیپ‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬وج‪:‬ولگ‪:‬وجاب‪:‬دے‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬دینی‪:‬ولعمام‪:‬ت‪:‬‬
‫س‬
‫‪:‬ایتفمؿ‪:‬رکاؾ‪::‬وجاب‪:‬دے‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬سیف‪:‬کب‪:‬ٹن‪:‬اینپ‪ :‬ٹلفی‪:‬‬
‫لہملع‪:‬اور ِ‬
‫دحمود‪:‬ںیہ‪:،‬اور‪:‬وج‪:‬ا ِ‪:‬‬
‫رئیشگن‪ )Selfie sharing(:‬ےک‪:‬ےلغشم‪:‬ےس‪:‬یہ‪::‬رفتص‪:‬ںیہن!۔‬
‫ۂنتف‪:‬اِاحلد‪:‬اور‪:‬املعےئ‪:‬اتّم‪:‬یک ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬رہ ‪:‬زگرےت ‪:‬وتق ‪:‬ےک ‪:‬اس ھ ‪:‬وصراحتؽ ‪:‬زم ہدی ‪:‬ریبمھگ ‪:‬وہیت‪:‬‬
‫ِ‬
‫اجریہ ‪:‬ےہ‪: ،‬وکیسرل ‪:‬ازؾ ‪:‬اور ‪:‬ربلؽ ‪:‬ازؾ ‪:‬ےک ‪:‬مکویمں ‪:‬اک ُ‪:‬روپ ‪:‬داھرے ‪:‬مُلح ِد‪: ،‬اےنپ ‪:‬ذم‪،‬رؾ‪:‬‬
‫اقمدص ‪:‬ںیم ‪:‬اظبرہ ‪:‬اکایمب ‪:‬وہےت ‪:‬رظن ‪:‬آرےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬نکیل ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬اوسفس ‪:‬یک ‪:‬ابت ‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫امہرا‪:‬دینی‪:‬ہقبط‪:‬اس‪:‬اِاحلدی‪:‬وطافؿ ‪:‬ےک‪:‬آا ‪:‬لُپ‪:‬ابدنےنھ‪:‬ےس‪:‬اقرص‪:‬رظن‪:‬آات‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬‬
‫یک‪:‬ا ک‪:‬اینبدی‪:‬وہج‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬ےن‪:‬اےنپ‪:‬دمارس‪:‬ںیم‪:‬دینی‪:‬ابلطء‪:‬وک‪:‬ہی‪:‬اتب ‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬‬
‫اِاحلد ‪:‬ایک ‪:‬ےہ! ‪:‬اور ‪:‬اس ‪:‬اک ‪:‬اقمہلب ‪:‬ےسیک ‪:‬رکان ‪:‬ےہ! ‪:‬ایک ‪:‬ہی ‪:‬ا ک ‪:‬خلت ‪:‬تقیقح ‪:‬ںیہن؟ ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬ےن‪:‬‬
‫اقتِلب ‪:‬اَد ؿ ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬ٹن‪: ،‬اںیہن ‪: :‬رصػ ‪:‬اےنپ ‪:‬اخمفل ‪:‬رفوقں ‪:‬اک ُ‬
‫‪:‬اقتُ ‪:‬اور َ‪:‬رد ‪:‬رکان ‪:‬یاھک !‪:‬‬
‫‪546‬‬
‫‪457‬‬ ‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬
‫ےنتک ‪:‬دینی ‪:‬دمارس ‪:‬اور ‪:‬اجاعمت ‪:‬اےسی ‪:‬ںیہ‪: ،‬اہجں ‪:‬تیحیسم ‪: :‬دنہوتم ‪:‬ےک ‪ُ :‬‬
‫‪:‬اقتُ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫قلعتم‪،:‬راد‪:‬ڑپاھ ‪:‬اجات‪:‬ےہ؟۔‬
‫اب ‪:‬رضورت ‪:‬اس ‪:‬ابت‪:‬یک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬امہرے ‪:‬املعء ‪َ :‬دو ِر ‪:‬دج ہدی ‪:‬ےک ‪:‬اقتوضں ‪:‬وک ‪ِ:‬شیپ‪:‬‬
‫رظن ‪:‬رںیھک! ‪:‬اور ‪:‬روایتی ‪: :‬اصنب ‪:‬ےک ‪:‬اس ھ ‪:‬اس ھ ‪:‬ارٹکیلاا ‪:‬ایڈ ‪: ،‬اٹینلنشین ‪:‬زجنلیچ‬
‫(‪: ،)International Challenges‬اور ‪:‬رضور ت ‪:‬وک ‪:‬دمِ ‪:‬رظن ‪:‬رھک ‪:‬رک‪: ،‬ابلطء ‪:‬یک ‪:‬میلعت‪:‬‬
‫م‬
‫ورتتیب ‪:‬اک ‪:‬وخب ‪:‬اامتہؾ ‪:‬رکںی؛ ‪:‬اتہک ‪:‬اےسی ‪:‬اعیمل ‪ :‬ٹلّغ ‪:‬ایتر ‪:‬ےیک ‪:‬اج ‪:‬ںیکس ‪:‬وج ‪:‬داین ‪:‬ےک ‪:‬وکےن‪:‬‬
‫وکےن‪:‬ںیم‪:‬اج‪:‬رک‪:،‬رہ‪:‬احمذ‪:‬ٹن‪:‬االسؾ‪:‬اک‪ِ :‬دافع‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬اّقحتین‪:‬وک‪:‬واحض‪:‬رک‪:‬ںیکس!۔‬
‫‪:‬اصنب ‪:‬میلعت ‪:‬ںیم ‪ّ:‬وصتػ ‪:‬یک ‪:‬یقیقح ‪:‬امیلعتت‪: ،‬وج ‪:‬امہرے ‪:‬ااکرب ‪:‬وصہیف‪:‬‬
‫امہرے ِ‬
‫‪:‬ح‪:‬اجہ ‪:‬اور‪:‬درگی‪:‬ابینط‪:‬یبلق ُ‪:‬رومک ی‪:‬‬
‫ےن ‪:‬وھجٹ‪:،‬تبیغ‪: ،‬یلغچ‪: ،‬ودعہ‪:‬الخیف‪:،‬رغور ‪:‬وربکت‪ِ ُ ،:‬‬
‫اَرماض‪:،‬زین‪:‬رُبی‪:‬وتلصخں‪:‬یک‪:‬ذمتم‪:‬ایبؿ‪:‬رفامںیئ‪:،‬اور‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬االصح‪:‬والعج‪:‬اک‪:‬یلمع‪:‬ومنہن‪:‬‬
‫یھب ‪:‬شیپ‪:‬ایک‪:،‬اؿ‪:‬امیلعتت ‪:‬وک‪:‬الص‪:‬اُولسب‪:‬ٹن‪:‬شیپ‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬اںیہن‪:‬اباقدعہ‪:‬وطر‪:‬ٹن‪:‬ڑپاھ ‪:‬‬
‫اجےئ۔‪:‬اس‪:‬زیچ‪:‬وک‪:‬انذف‪:‬رکےن‪:‬ےک‪ :‬ےی‪:‬امہرے‪:‬ااکرب‪:‬املعء‪:‬یک‪:‬ریست‪:‬اک‪:‬اطمہعل‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬اؿ‪:‬‬
‫ےک ‪:‬رطۂقی ‪:‬اکر ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬یلمع ‪:‬اجہم ‪:‬انہپ ‪:‬اجےئ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬دراگسوہں ‪:‬ےس ‪:‬ملع ‪:‬ولمع ‪:‬ےس‪:‬‬
‫زمي‪:‬ہبلط‪:‬رفاتغ‪:‬اپ‪:‬رک‪:،‬اعُمرشے‪:‬یک‪:‬ریمعت‪:‬واِالصح‪:‬ںیم‪:‬اانپ‪:‬امہ‪:‬رتنی‪:‬رکدار‪:‬ادا‪:‬رک‪:‬ںیکس!۔‬
‫ّ‬
‫‪:‬اوٹسڈوی ( ‪Coke‬‬ ‫وصایفےئ‪:‬رکاؾ‪:‬ےک‪:‬الکؾ‪:‬وک ِ‬
‫‪:‬آالت‪،:‬ریقیس‪:،‬وہل‪:‬وبعل‪:‬اور‪:‬وک‬
‫‪ )Studio‬یک‪:‬رنیگن‪:‬لفحم‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬االسیم‪:‬آداب‪:‬اور‪:‬ااہتنیئ‪:‬وسز‪:‬ودگاز‪:‬ےک‪:‬اس ھ‪:‬ڑپاھ‪:‬‬
‫اجےئ؛‪:‬اتہک‪:‬دولں‪:‬ںیم‪:‬زبروگں‪:‬یک‪ :‬تدیت‪:‬وتبحم‪:،‬اور‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ذر‪،‬ےع‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےک‪:‬رب‪:‬‬
‫یک‪:‬راہ‪:‬لم‪:‬ےکس‪:،‬زین‪:‬وخد‪:‬اسہتخ‪ّ:‬وصتػ‪:،‬وھجیٹ‪:‬رکاامت‪:‬اور‪:‬زبروگں‪:‬ےک‪:‬انؾ‪:‬ٹن‪:،‬ولوگں‪:‬وک‪:‬اےنپ‪:‬‬

‫‪547‬‬
‫االسؾ‪ ،‬ربلؽ‪:‬ازؾ‪:‬اور‪:‬اِاحلد‬ ‫‪458‬‬
‫دا ِؾ‪:‬رفبی‪:‬ںیم‪:‬اسنھپےن‪:‬واےل‪ ّ ،‬ۂ‬
‫‪:‬عر‪:‬واّکمر‪:‬ریپوں‪:‬ریقفوں‪:‬اک‪:‬ٹندہ‪:‬یھب‪:‬اچ ‪:‬وہ‪:،‬اور‪:‬ولگ‪:‬‬
‫االسیم‪:‬امیلعتت‪:‬یک‪:‬یقیقح ُ‪:‬روح‪:‬ےس‪:‬آانش‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬اینپ‪:‬داین‪:‬وآرخت‪:‬وک‪:‬ونسار‪:‬ںیکس!۔‬
‫داع‬
‫‪:‬دي ‪:‬االسؾ ‪:‬ٹن ‪:‬اثتب ‪:‬دقؾ ‪:‬رھک! ‪:‬وکیسرلز‪: ،‬ربلزل ‪:‬اور ‪:‬رفک‪:‬‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬ہشیمہ ِ‬
‫واِاحلد‪:‬اک‪:‬ٹناچر‪:‬رکےن‪:‬واولں‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رھک‪:،‬قح‪:‬اک‪:‬وبؽ‪:‬ابال‪:‬اور‪:‬ابلط‪ّ:‬وقوتں‪:‬اک‪:‬ہنم‪:‬اکال‪:‬رفام۔‪:‬‬
‫رہ‪:‬کین‪:‬اکؾ‪:‬ںیم‪:‬اِالخص‪:‬یک‪َ :‬دوتل‪:‬اطع‪:‬رفام‪ ،‬امتؾ‪:‬رفاضئ‪:‬وواابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬نسحب‪:‬ووخیب‪:‬‬
‫ااجنؾ‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬لخب‪:‬ووجنکیس‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رفام‪:،‬وخدشیل‪:‬ےس‪:‬رغوبیں‪:‬اتحموجں‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫یک‪:‬دمد‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪ّ :‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪548‬‬
 ‫‪949‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬

‫وی ِل‪:‬آزادی‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:32‬ذه‪:‬اہجحل ‪1441‬ھ‪3232/8/14 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ‪ ُ :‬و‬
‫نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬هارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموالىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫زام ‪:‬رگاىم ‪:‬دقر! ‪:‬داین ‪:‬یک ‪:‬امتل ‪:‬اوقل ‪:‬اانپ ‪:‬وقىم ‪:‬هیّلم ‪:‬دم (دیعِ ‪:‬هینط)‪: ،‬ڑبے‪:‬‬
‫زعي ِ‬
‫وجش‪:‬هرخهش‪:‬اهر‪:‬اشم‪:‬هوش تک‪:‬ےس‪:‬تان ی‪:‬ںی۔‬
‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادئ‪:‬اپاتسکم‬
‫وی ِل ‪:‬آزادئ ‪:‬اپاتسکم ‪:‬رہ ‪:‬اسك ‪ 14‬اتسگ وک ‪:‬آزادی ‪:‬ےک ‪:‬دم ‪:‬یک ‪:‬تبسن ‪:‬ےس‪:‬‬
‫تانای ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬هہ ‪:‬دم ‪:‬ےہ ‪:‬بج ‪1947:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬ااتسلگنم ‪:‬ےس ‪:‬آزاد ‪:‬وہ ‪:‬رک‪: ،‬کلمِ ‪:‬اپاتسکم‬
‫رعمض‪ُ :‬هوجد‪:‬ںیم‪:‬آای۔ ‪ 14‬اتسگ اک‪:‬دم اپاتسکم ںیم‪:‬رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ‪:،‬وقىم‪:‬وہتار‪:‬ےک‪:‬‬
‫ِ‬
‫وطر‪:‬رپ‪:‬ڑبی‪:‬دوھل‪:‬داھل‪:‬ےس‪:‬تانای‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬اپاتسکین‪:‬وعال‪:‬اس‪:‬رهز‪:‬اانپ‪:‬وقىم‪:‬رپمچ‪:‬اضف‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬رخاج ‪:‬نیسحت ‪:‬شیپ ‪:‬رکےت ‪:‬ںی‪: ،‬کلم ‪:‬رھب ‪:‬یک ‪:‬امہ‪:‬‬
‫دنلب ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اےنپ ‪:‬وقىم ‪:‬ونسحمں ‪:‬وک ِ‬
‫رساکری‪:‬امعروتں‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬رچااغں‪:‬ایک‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‬

‫‪549‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪992‬‬

‫االسل آابد وج اپاتسکم اک دار ‪:‬اوکحلتم ےہ‪: ،‬اےس ‪:‬اخص ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬اجسای‪:‬‬
‫‪:‬مرظ ‪:‬نشج ‪:‬اک ‪:‬امسں ‪:‬شیپ ‪:‬رکےت ‪:‬ںی‪: ،‬اهر ‪:‬ںیہی ‪:‬وقىم‪:‬‬
‫اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬دار ‪:‬اوکحلتم ‪:‬ےک ا‬
‫تیثیح ‪:‬یک ‪:‬احلم ‪:‬اکی ‪:‬رقتبی ‪:‬اک ‪:‬ااقعند ‪:‬ایک ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬دصر تکلمم‪ ،‬هزریِ ‪:‬امظع‬
‫اپاتسکم‪: ،‬ونیتں ‪:‬حلسم ‪:‬اوفاج ‪:‬ےک ‪:‬رسربااہم ‪:‬اهر ‪:‬یکلم ‪:‬رتیق ‪:‬ںیم ‪:‬امنایں ‪:‬رکدار ‪:‬ادا ‪:‬رک ےن ‪:‬هاے‪:‬‬
‫وقىم‪:‬ریہهز‪ )National heroes(:‬اخص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬رش تک‪:‬رکےت‪:‬ںی۔‬
‫ام‪:‬رقتةیت ‪:‬ےک ‪:‬العهہ‪:‬ہن ‪:‬رصف‪:‬دصار ی ‪:‬اهر ‪:‬اپرامیلین ‪:‬امعروتں ‪:‬رپ ‪:‬وقىم‪:‬‬
‫رپمچ ‪:‬رہلاای ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬وپرے ‪:‬کلم ‪:‬ںیم ‪:‬رساکری ‪:‬اهر ‪:‬مین ‪:‬رساکری ‪:‬امعروتں ‪:‬رپ ‪:‬یھب ‪:‬زبس‪:‬‬
‫الہیل ‪:‬رپمچ‪: ،‬وپری ‪:‬آب ‪:‬هاتب ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬دنلبی ‪:‬اک ‪:‬اظنرہ ‪:‬شیپ ‪:‬رک ‪:‬راہ ‪:‬وہات ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اس ‪:‬رهز‪:‬‬
‫رڈیوی ‪:‬اهر ‪ TV‬رپ ‪:‬رباہِ ‪:‬راتس ‪:‬دصر ‪:‬اهر هزریِ ‪:‬امظع ‪:‬اپاتسکم یک ‪:‬رقتریںی ‪:‬رشن ‪:‬یک ‪:‬اج ی‪:‬‬
‫ںی‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬دہع‪:‬هامیپ‪:‬یک‪:‬دجتدی‪:‬یک‪:‬اج ی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬بس‪ :‬ےن‪:‬لم‪:‬رک‪:‬اس‪:‬هنطِ‪:‬زعزی‪:‬وک‪:‬رتیق‪:،‬‬
‫وخاحشیل‪:‬اهر‪:‬اکایمویبں‪:‬یک‪:‬دنلبی‪:‬کت‪:‬ے‪:‬اجان‪:‬ےہ۔‬
‫رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ ِ‬
‫‪:‬ویل‪:‬آزادی‬
‫رساکری ‪:‬حطس ‪:‬رپ ِ‬
‫‪:‬ویل ‪:‬آزادی ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬اشدنار ‪:‬رطےقی ‪:‬ےس ‪:‬تانےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اٰیلع‪:‬‬
‫دہعہ‪:‬دارام‪:‬اینپ‪:‬وکحتم‪:‬یک‪:‬اکایمویبں‪:،‬اهر‪:‬رتہبنی‪:‬تمکحِ‪:‬ویلمعں‪:‬اک‪:‬ذرک‪:‬ڑبے‪:‬رخف‪:‬ےس‪:‬‬
‫رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬اینپ‪:‬وعال‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬دہع‪:‬رکےت‪:‬ںی‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬اےنپ‪:‬نت‪:‬نم‪:‬دنھ‪:‬یک‪:‬ابزی‪:‬اگلرک‪:‬‬
‫یھب‪:،‬اس‪:‬هنطِ‪:‬زعزی‪:‬وک‪:‬رتیق‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬رپ‪:‬اگزمم‪:‬رںیھک‪:‬ےگ‪:،‬اهر‪:‬ہشیمہ‪:‬اےنپ‪:‬رامنہ‪:‬اقدئِ‪:‬امظع‪:‬دمحم‪:‬‬
‫یلع‪:‬انجح‪:‬ےک‪:‬وقك‪"::‬اامیم‪:،‬ااحتد‪:‬اهر‪:‬میظنت"‪:‬یک‪:‬اپدساری‪:‬رکںی‪:‬ےگ۔‬

‫‪550‬‬
 ‫‪991‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬
‫نشج‪ِ:‬آزادی‪:‬اک‪:‬وہفمل‬
‫آزادی ‪:‬اهر ‪:‬نشجِ ‪:‬آزادی ‪:‬اک ‪:‬وہفمل ‪:‬ایک ‪:‬ےہ؟ ‪:‬اعل ‪:‬ولگ ‪:‬اهر ‪:‬ابوصخلص ‪:‬یئن ‪:‬لسن ‪:‬یک‪:‬‬
‫ارثکتی ‪:‬اس ‪:‬ےس هافق ‪:‬ںیہن۔ ‪:‬انوخادنہ ‪:‬ولگ ‪:‬وت ‪:‬رپهڈنگیپے ‪:‬اک ‪:‬اکشر ‪:‬ںی‪: ،‬نکیل تہب‪:‬‬
‫ےس ‪:‬ڑپےھ ‪:‬ےھکل ‪:‬یھب ریکل ‪:‬ےک ‪:‬ریقف ‪:‬ےنب ‪:‬وہےئ ‪:‬ںی‪: ،‬آزادی ‪:‬اک ‪ّ:‬وصتر ‪:‬ام ‪:‬بس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬‬
‫اکی ‪:‬وجعہب ‪:‬اهر ایخیل ‪:‬دااتسم ‪:‬یک ‪:‬تیثیح ‪:‬راتھک ‪:‬ےہ‪: ،‬هہ ولگ ‪:‬سب ‪:‬اانت ‪:‬ےتھجمس ‪:‬ںی ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪ :‬ےن‬
‫‪:14‬اتسگ‪:‬وک‪:‬آزادی‪:‬احلص‪:‬یک۔‪:‬ویکں‪:،‬ےسیک اهر سک‪:‬ےس‪:‬احلص‪:‬یک؟‪:‬ام‪:‬اینبدی‪:‬وساالت‪:‬‬
‫ےس‪:‬اںیہن‪:‬وکیئ رغض ںیہن۔‪:‬اس‪:‬ےبربخی‪:‬اک‪:‬ہجیتن‪:‬ہی‪:‬ربآدم‪:‬وہ‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪:14‬اتسگ‪:‬اهر‪:‬‬
‫آزادی ‪:‬اک ‪ّ:‬وصتر‪: ،‬ضحم ‪:‬اکی ‪:‬وھكالھک ‪:‬رعنن ‪:‬نب ‪:‬رک ‪:‬رہ ‪:‬ایگ ‪:‬ےہ‪: ،‬اهر لغ ‪:‬اپغڑا‪: ،‬ہُلڑز ‪:‬ابزی‪،‬‬
‫اجریہےہ!!۔‬
‫یتنب ‪:‬‬
‫یکاچہپم‪: :‬‬
‫دم ‪:‬‬
‫اس ‪:‬‬
‫الاقونتین ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ےبرشىم‪:،‬ےبایحیئ ‪:‬‬
‫اهر‬
‫مہ‪:‬ولگ‪:‬اسرا‪:‬اسك‪:‬اپاتسکم ےک‪:‬فلتخم‪:‬ادارهں یک‪:‬زمکهرویں‪:‬رپ ثحب‪:‬هابُمہثح‪:‬‬
‫زمدیدوھاں دار‪:‬وصرت‪:‬اایتخر‪::‬رکاتیل‪:‬‬
‫اتسگےک‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪: :‬‬
‫وصخًاص ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫ںیم‪:‬اُےھجل‪:‬رےتہ‪:‬ںی‪: :،‬‬
‫وج‬
‫نط‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬نکیل‪:‬ارگ وغر‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:‬ہک‪:‬زگہتش‪:‬اکی‪:‬اسك‪:‬ںیم‪:‬مہ‪ :‬ےن تیثیحب اپاتسکین‪ ،‬اےنپ‪:‬ه ِ‬
‫ایلہم ‪:‬هنط ‪:‬یک ‪:‬الھبیئ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ایک ‪:‬اکل ‪:‬ےیک؟ ‪:‬امہرا ‪:‬وکاسن ‪:‬لمع ‪:‬رصف ‪:‬اهر‪:‬‬
‫زعزی ‪:‬یک ‪:‬رتیق‪: ،‬اهر ‪:‬ا ِ‬
‫رصف ‪:‬اپاتسکم ‪:‬ےک ‪:‬افمد ںیم اھت؟ ‪:‬وت ًانیقی ‪:‬وجاب ‪:‬یفن ‪:‬ںیم ‪:‬وہاگ! ‪:‬ہکبج ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬رپ ‪:‬وغر‪:‬‬
‫ےتکسںی!۔‬
‫چب ‪:‬‬‫ےسیھب‪: :‬‬
‫ابوتںرپ‪:‬ثحب هابُمہثح‪: :‬‬
‫ےبدصقم ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫تہب ‪:‬‬
‫یس‬‫دعب‪،‬مہ ‪:‬‬
‫رک ےنےک‪: :‬‬
‫‪:‬‬
‫امہرا وقىم‪:‬وہتار‬
‫‪: 14‬اتسگ امہرا وقىم ‪:‬وہتار ےہ‪ ،‬سج ‪:‬اک ‪:‬اامتہل ‪:‬اپاتسکم ‪:‬ےس ‪:‬ابرہ‪: ،‬درگی‪:‬‬
‫اممکل‪:‬ںیم ‪:‬میقم اپاتسکین یھب‪:،‬ڑبے‪:‬وجش‪:‬هرخهش اهر‪:‬یبلق‪:‬ذجابت‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رکےت‪:‬‬
‫ںی‪ ،‬ہی‪:‬دم‪:‬هاہں‪:‬وموجد‪:‬اپاتسکوینں ‪:‬ےک‪:‬ےیل ‪:‬ابثعِ‪:‬رخف ‪:‬هّرسمت‪:‬وہات ‪:‬ےہ۔‪:‬اس‪:‬دم ‪:‬ہن‪:‬‬
‫‪551‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪993‬‬

‫ریبهم ‪:‬کلم ‪:‬اپاتسکین ‪:‬یھب ‪:‬اےنپ رھگهں‪ُ : ،‬داکونں‪: ،‬ویلگں‪: ،‬ابزارهں‬

‫رصف ‪:‬اپاتسکم‪: ،‬ہکلب ‪ِ :‬‬
‫اهر وسارویں‪:‬رپ‪:،‬زبس‪:‬الہیل‪:‬رپمچ‪:‬رہلاےت‪:‬ںی‪:،‬داین‪:‬وک‪:‬داھکےت‪:‬اهر‪:‬اتبےت‪:‬ںی‪:،‬ہک آج‪:‬ےک‪:‬‬
‫دم‪:‬امہرا‪:‬کلم اپاتسکم‪:‬آزاد‪:‬وہا اھت‪:،‬زین‪:‬ده‪:3‬وقىم‪:‬رظنہی‪:‬یک‪:‬اتیمہ‪:‬یھب‪:‬اُاجرگ‪:‬رکاےت‪:‬ںی۔‬
‫اپاتسکم‪:‬انب ےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬املسمونں‪:‬یک‪:‬رقاباینں‬
‫اپاتسکم ‪:‬انب ےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬زبروگں‪: ،‬وجاونں‪ ،‬وعروتں ‪:‬اهر وچبں‪: ،‬ینعی‬
‫دنہهاتسم ‪:‬ےک ‪:‬امتل ‪:‬اقبطت ‪:‬ےک املسمونں ‪ :‬ےن ‪:‬وخب ‪:‬رقاباینں ‪:‬دںی‪: ،‬بت ‪:‬اج ‪:‬رک ‪:14‬‬
‫اتسگ ‪1947‬ء‪:‬اک‪:‬وسرج‪:،‬ربریغص‪:‬ےک‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬آزادی‪:‬اک‪:‬ایپل ے‪:‬رک‪:‬ولطع‪:‬‬
‫وہا‪ ،‬اهر‪:‬دنہهاتسم‪:‬ےک املسمونں‪:‬وک ہن‪:‬رصف‪:‬ارگنزیهں‪:،‬ہکلب‪:‬دنہؤهں‪:‬یک‪ّ :‬‬
‫وتمق‪:‬الغىم‪:‬‬
‫نات یلم‪:،‬اهر‪:‬ہی وکیئ‪:‬آاسم‪:‬یس‪:‬زیچ‪:‬ںیہن‪:‬یھت‪:،‬اسیج‪:‬آ‪:‬ج‪:‬ضعب‪:‬وقلحں‪:‬ںیم‪:‬اھجمس‪:‬‬
‫ےس‪:‬یھب‪ :‬ج‬
‫اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ۔ ‪:‬وناب ‪:‬رساج ‪:‬ادلهہل ‪:‬ےس ‪:‬ے ‪:‬رک ‪:‬وپیٹ ‪:‬اطلسم ‪:‬دیہش‪: ،‬اهر ‪:‬آرخی ‪:‬لغم ‪:‬اتدجار‪:‬‬
‫اہبدر‪:‬اشہ‪:‬رفظ‪:‬کت‪:‬یک‪:‬رقاباینں‪:،‬امہری‪:‬اترخیِ‪:‬رُحتی‪:‬هآزادی‪:‬یک‪:‬الزهاك‪:‬دااتسںین‪:‬ںی!۔‬
‫اکی ‪:‬امہ‪:‬‬
‫َل ‪:‬هااعقت ‪:‬یھب‪: ،‬ایس ‪:‬ےلسلس ‪:‬یک ‪ :‬ہ ش‬
‫‪1857‬ء ‪:‬یک ‪:‬گنجِ ‪:‬آزادی ‪:‬ےک ‪:‬ا ا‬
‫ڑکی ‪:‬ںی‪ ،‬است‪: 7‬دنمسر ‪:‬اپر ‪:‬ےس‪: ،‬اجترت ‪:‬یک ‪:‬رغض ‪:‬ےس ‪:‬آ ےن ‪:‬هاے ‪:‬ارگنزی ‪:‬د شتگڑزد‪:‬‬
‫‪: )British‬یک‪: ،‬لسلسم ‪:‬اسزوشں‪: ،‬رہشی ‪:‬دهاوینں ‪:‬اهر‪:‬‬ ‫(‪terrorist bandits‬‬ ‫ڈاوک‬
‫اقمىم ‪:‬ولوگں ‪:‬یک ‪:‬دغّارویں ‪:‬ےک ‪:‬ےجیتن ‪:‬ںیم‪: ،‬ربریغص ‪:‬ںیم ‪:‬املسمونں ‪:‬یک ‪:‬وکحںیتم‪: ،‬ےکی ‪:‬دعب‪:‬‬
‫درگیے زهاك ‪:‬اک ‪:‬اکشر ‪:‬وہ ی ‪:‬یلچ ‪:‬ںیئگ۔ ‪:‬ارگہچ ‪:‬املسمم ‪:‬رمکحاونں ‪:‬اهر ‪:‬فلتخم ‪:‬ابقلئ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رسدارهں‪ :‬ےن‪:،‬رس‪:‬دڑھ‪:‬یک‪:‬ابزی‪:‬اگل‪:‬رک‪:،‬اینپ‪:‬اجم‪:‬هامك‪:‬یک‪:‬میظع‪:‬رقاباینں‪:‬دے‪:‬رک‪:،‬ارگنزیهں‪:‬‬
‫اک‪:‬تسلّط‪:‬رهےنک‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رہ‪:‬نکمم‪:‬وکشش‪:‬یک۔‬

‫‪552‬‬
 ‫‪992‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬
‫تقیقح ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ربریغص ‪:‬ےک ‪:‬املسمونں ‪ :‬ےن‪: ،‬یھبک ‪:‬یھب ‪:‬ارگنزی ‪:‬یک ‪:‬رمکحاین ‪:‬دك‪:‬‬
‫ےس‪:‬میلست‪:‬ںیہن‪:‬یک‪:‬یھت‪:،‬ارگنزیهں‪:‬اهر‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬اظنل‪:‬ےس‪:‬رفنت‪:‬اهر‪:‬اغبهت‪:‬ےک‪:‬هااعقت‪:،‬‬
‫هےفق‪:‬هےفق ےس‪:‬اسےنم‪:‬آےت‪:‬رےتہ‪:‬ےھت۔‪:‬رباطونی‪ِ :‬اقدار‪:‬ےک‪:‬اخےمت‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ربریغص‪:‬‬
‫ےک‪:‬املسمونں‪ :‬ےن‪:‬وج‪:‬میظع‪:‬رقاباینں‪:‬دںی‪:،‬اهر‪:‬وج‪:‬ےباثمك‪:‬دجهدہج‪:‬یک‪:،‬ہی‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬االسل‪:‬‬
‫اهر ‪:‬ده‪: 3‬وقىم ‪:‬رظنہی ‪:‬رپ ‪:‬ریغزتمزلك ‪:‬نیقی ‪:‬اک ‪:‬هاحض ‪:‬وبثت ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ایہن ‪:‬رقابوینں ‪:‬اهر ‪:‬لسلسم‪:‬‬
‫دجهدہج‪:‬ےک‪:‬ےجیتن‪:‬ںیم‪:،‬ابآلرخ‪:‬اپاتسکم‪:‬اک‪:‬ایقل‪:‬لمع‪:‬ںیم‪:‬آای۔‬
‫بج‪:‬مہ‪:‬رحتکیِ آزادی‪:‬ےک‪:‬اتریخی‪:‬رظنم‪:‬انہم‪:‬رپ‪:‬رظن‪:‬ڈاےتل‪:‬ںی‪:،‬وت‪:‬اس‪:‬اتریخی‪:‬‬
‫دج ‪:‬هدہج ‪:‬ںیم ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬امنایں ‪:‬رظن ‪:‬آ ی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬املسمم ‪:‬اےنپ ‪:‬دُجااگہن ‪:‬االسىم‪:‬‬
‫ُم‪:‬رےہ‪:،‬یہی‪:‬زیچ‪:‬رظنۂی‪:‬اپاتسکم‪:‬اهر‪:‬دحیلعہ‪:‬هنط‪:‬ےک‪:‬ایقل‪:‬یک‪:‬دلیل‪:‬یھت۔‪:‬رہ‪:‬مسق‪:‬‬ ‫صخشت‪:‬رپ‪ ِ ُ :‬ز‬
‫ےک‪:‬اجرباہن‪:‬هالغامہن‪:‬اظنل‪:‬ےس‪:‬اغبهت‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬اخصل‪:‬االسىم‪:‬وطخط‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اظن ِل‪:‬ایحت‪:‬یک‪:‬‬
‫لیکشت‪:،‬ام‪:‬اک‪ّ:‬دماع‪:‬اهر‪:‬وصقمد‪:‬اھت‪:،‬سج‪:‬اک‪:‬ااہظر‪:‬هاالعم‪:‬اقدئ‪:‬امظع‪:‬دمحم‪:‬یلع‪:‬انجح �‪ :‬ےن‪:‬‬
‫ابر‪:‬ابر‪:،‬اینپ ‪:‬رقتریهں‪:‬اهر ‪:‬اطخابت ‪:‬ںیم ‪:‬ایک۔‪:‬ایس ےیل مہ‪:‬دےتھکی ںی ‪:‬ہک‪:‬رحتکیِ آزادی‪:‬‬
‫ےک ‪:‬دهرام‪: ،‬ربِریغص ‪:‬ےک ‪:‬وک ےن ‪:‬وک ےن ‪:‬ںیم "ے ‪:‬ےک ‪:‬رںی ‪:‬ےگ ‪:‬اپاتسکم"‪": ،‬نب ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رےہ‪:‬اگ‪:‬اپاتسکم"‪:‬اهر "اپاتسکم‪:‬اک ‪:‬بلطم‪:‬ایک؟‪:‬ال‪:‬اہل‪:‬اال ‪:‬اہلل" ےک‪:‬رعنے‪:،‬ربریغص‪:‬ےک‪:‬‬
‫املسمونں‪:‬ےک‪:‬دیل‪:‬ذجابت‪:‬ےک‪:‬یقیقح‪:‬رتامجم‪:‬ےھت!۔‬
‫ده‪:‬وقىم‪:‬رظنہی‪:‬اهر‪:‬اقدئ‪:‬امظع�‬
‫ده‪:3‬وقىم‪:‬رظنہیا‪ :‬هر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬اک‪:‬ادنازن‪:،‬ابئن‪:‬اپاتسکم‪:‬اقدئ‪:‬امظع �‪:‬ےک‪:‬اس‬
‫اطخب ‪:‬ےس اگلای ‪:‬اج ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬اوہنں ‪ :‬ےن ‪: 8‬امرچ ‪1944‬ء ‪:‬وک ملسم ‪:‬ویوینریٹس ‪:‬ڑگیلعھ‪:‬‬
‫رعمض‪ُ :‬هوجد ‪:‬ںیم ‪:‬آ ‪:‬ایگ‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬ہبلط‪:‬ےک ‪:‬اامتجع ںیم‪:‬ایک‪:،‬آپ ےن‪:‬رفامای ‪:‬ہک "اپاتسکم‪:‬اس‪:‬دم‪ِ :‬‬
‫‪553‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪994‬‬

‫اھت‪:،‬بج‪:‬دنہهاتسم‪:‬ںیم‪:‬الہپ‪:‬ریغ‪:‬ملسم‪:‬املسمم‪:‬وہا‪:‬اھت"۔‪:‬ایس‪:‬رطح ‪:17‬ونربم ‪1945‬ء‪:‬وک‪:‬‬

‫ابابےئ ‪:‬وقل ‪ :‬ےن ‪:‬اڈیهرڈ ‪:‬اکجل (‪ )Edward College‬اشپهر ‪:‬ںیم ‪:‬رقتری ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫رفامای ہک "مہ‪:‬دهونں‪:‬وقومں‪:‬ںیم‪:‬رصف‪:‬ذمبہ‪:‬اک‪:‬رفق‪:‬ںیہن‪ ،‬امہرا‪:‬رچلک یھب‪:‬اکی‪:‬دهرسے‪:‬‬
‫ط‬
‫ںیمامہری‪:‬‬
‫ےہ‪،‬وج‪:‬زدنیگ‪:‬ےک‪:‬رہ‪:‬ےبعش‪: :‬‬
‫ایحتداتی‪: :‬‬
‫اضب ‪:‬‬
‫اگلےہ‪:،‬امہرا‪:‬دنی‪:‬ںیمہ‪:‬اکی‪ :‬ج ا‪:‬‬
‫ےس ‪:‬‬
‫‪:‬‬
‫اطمقبزدنیگ‪:‬رسب‪:‬رکان‪:‬اچےتہ‪:‬ںی"۔‬
‫اضہطبےک‪: :‬‬
‫ےہ‪،‬مہ‪:‬اس‪: :‬‬
‫رامنہیئ‪:‬رکات‪: :‬‬
‫ده‪:‬وقىم‪:‬رظنہی‪:‬یک‪:‬اینبد‬
‫ده‪: 3‬وقىم ‪:‬رظنہی ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬ریغ ‪:‬مسقنم ‪:‬دنہهاتسم ‪:‬ںیم‪: ،‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬اریبلهین‪:‬‬
‫ّٰ‬
‫(وتمف‪442‬ھ‪1048/‬ء) ‪ :‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬رحتری ‪":‬اتکب ‪:‬ادنہل" ‪:‬ںیم ‪:‬شیپ ‪:‬یک۔ ‪:‬اس ‪ :‬ےن ‪:‬هاحض‪:‬‬
‫وطر‪:‬رپ‪:‬اھکل‪:‬ہک‪":‬املسمم‪:‬اهر‪:‬دنہه‪:،‬ده‪:3‬اگل‪:‬اگل‪:‬وقںیم‪:‬ںی"۔‪:‬ہکلب‪:‬اس‪ :‬ےن‪:‬وت‪:‬اہیں‪:‬کت‪:‬‬
‫اھکل‪:‬ہک‪":‬دنہه‪:‬املسمونں‪:‬وک اکی ریقح‪:‬وقل‪:‬رقار‪:‬دےتی وہےئ‪ ،‬ام‪:‬ےس‪:‬رکاتہ وسحمس‪:‬‬
‫رکےت‪:‬ںی"(‪)1‬۔‬
‫‪:‬رعمض‪ُ :‬هوجد‪:‬ںیم‪:‬آای‬
‫ِ‬ ‫اپاتسکم‪:‬ده‪:‬وقىم‪:‬رظنہی‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‬
‫مہ‪:‬اّلعہم‪:‬اابقك‪:‬اهر‪:‬اقدئِ‪:‬امظع‪:‬ےسیج‪:‬زامعےئ‪:‬وقل‪:‬یک‪:‬ریصبت‪:‬وک‪:‬السل‪:‬شیپ‪:‬رکےت‪:‬ںی ‪،:‬‬
‫وہنجں‪ :‬ےن‪:‬اکرگنیسی‪:‬دنہه‪:‬ورڈرهں‪:‬ےک‪:‬ےٹوپ ‪:‬رپهڈنگیپے‪"::‬دنہهاتسم‪:‬ںیم‪:‬سب‪:‬اکی‪:‬وقل‪:،‬‬
‫ینعی‪:‬دنہهاتسین‪:‬ےتسب‪:‬ںی"‪:‬اک‪:‬رپدہ‪:‬اچ ‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬املسمونں‪:‬وک‪:‬ابهر‪:‬رکهاای‪:‬ہک‪":‬دنہهاتسم‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اکی ‪:‬وقل ‪:‬ںیہن‪:،‬ہکلب ‪:‬ده‪: 3‬وقںیم ‪:‬ںی‪: :‬دنہه ‪:‬اهر ‪:‬املسمم‪:،‬نج‪:‬اک ‪:‬رنہ ‪:‬نہس‪: ،‬اھکان ‪:‬انیپ‪: ،‬وقىم ‪:‬ریہهز‬
‫(‪ )National heroes‬اهر ‪:‬ذمیبہ ‪:‬دیقعہ‪: ،‬رغض‪:‬تہب‪:‬ھچک ‪:‬اکی ‪:‬دهرسے‪:‬ےس ‪:‬دُجا ‪:‬ےہ"۔‪:‬‬
‫‪:‬رعمض ُهوجد‪:‬ںیم‪:‬آای‪:،‬هادمحل‪:‬ہلل!۔‬
‫ویں‪:‬ده‪3:‬وقىم‪:‬رظنہی‪:،‬اهر‪ :‬رھ‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‪:‬اپاتسکم ِ ‪:‬‬

‫(‪":)1‬اتکب‪:‬ادنہل"‪:‬رتممج‪:‬ارده‪:،‬ابب‪:،22-20/1:،1‬ملتقطااً۔‬
‫‪554‬‬
 ‫‪999‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬
‫ِ‬
‫ایقل‪:‬اپاتسکم‪:‬ںیم‪:‬املعےئ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬اهر‪:‬اشمخیِ‪:‬رطک ت‪:‬اک‪:‬رکدار‬
‫اترخیِ‪:‬دنہ‪:‬ےس‪:‬دیپسچل‪:‬ر ےنھ‪:‬هاال‪:‬رہ‪:‬صخ‪:‬وخبیب‪:‬اجاتن‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬گنجِ‪:‬آزادی‪: 1857:‬ء‬
‫طلغ‬
‫ںیم‪:،‬املعےئ‪:‬الہِ‪:‬تّنس‪:‬اهر‪:‬اشمخیِ‪:‬رطک ت‪:‬اک‪:‬تیاتی‪:‬اینبدی‪:‬رکدار‪:‬راہ‪:،‬ہکلب‪:‬ارگ‪:‬ہی‪:‬ج ا‪:‬اجےئ‪:‬وت‪: :‬‬
‫‪:‬اعّم‪:‬ومہار‪:‬رک ےن‪:،‬اهر‪:‬وپرے ّ‬
‫‪:‬طخ‪:‬‬ ‫ہن‪:‬وہاگ‪:‬ہک‪":‬امشیل‪:‬دنہ‪:‬ںیم‪:‬ارگنزیهں‪:‬ےک‪:‬الخف‪:،‬ملسم‪:‬راےئ ّ‬
‫زبراگم‪:‬دنی‪:‬ےک‪:‬رَس‪:‬ےہ"۔‬
‫نیه ِ‬ ‫رہسا‪،‬ایہن‪:‬اقدئ ‪:‬‬
‫ی ‪:‬‬ ‫ںیم‪:‬االقنب‪:‬رباپ‪:‬رک ےن‪:‬اک‪:‬اینبد ‪:‬‬
‫ام‪:‬اجمدہنی‪:‬ںیم‪:‬ومالان‪:‬اامل‪ :‬شخ‪:‬ئابہیئ‪:‬دیولی‪(:‬ل‪1372‬ھ‪1857/‬ء)‪:،‬ومالان‪:‬‬
‫ِّ د‬
‫س ‪:‬ادمح ‪:‬اہلل ‪:‬اشہ ‪:‬دمرایس ‪(:‬ل‪1374‬ھ‪1858/‬ء)‪: ،‬ومالان ّ‪:‬هہاج ‪:‬ادلنی ‪:‬رمادآابدی‪:‬‬
‫لطب ‪:‬رُحتی‪: ،‬اّلعہم ‪:‬ی‪:‬‬
‫(ل‪1374‬ھ‪1858/‬ء)‪: ،‬اجمدہِ ‪:‬امظع ‪:‬گنجِ ‪:‬آزادئ ‪:‬دنہ ‪1857:‬ء ‪ِ :‬‬
‫لضفِ ‪:‬قح ریخآابدی ‪:‬دیہش ‪(:‬ل‪1378‬ھ ‪1861/‬ء)‪: ،‬ی ‪:‬انعتی ‪:‬ادمح ‪:‬اکوکرهی‪:‬‬
‫(ل‪1379‬ھ ‪1863/‬ء)‪: ،‬ی ‪:‬دصر ‪:‬ادلنی‪:‬اخں ‪:‬آزُ ردہ‪:‬دیولی‪(:‬ل‪1389‬ھ‪1868/‬ء)‪:،‬‬
‫ومالان ‪:‬راض ‪:‬یلع ‪:‬اخم ‪:‬ربولیی ‪(:‬اٰیلع ‪:‬رضحت ‪:‬ےک ‪:‬دادا) ‪(:‬ل‪1381‬ھ‪1869/‬ء)‪: ،‬ومالان ‪:‬ڈارٹک‪:‬‬
‫هزری ‪:‬اخم ‪:‬اربکآابدی ‪(:‬ل‪1389‬ھ‪1873/‬ء)‪: ،‬رسیئ ‪:‬انیملکتمل ‪:‬اّلعہم ‪:‬یقن ‪:‬یلع ‪:‬اخم ‪:‬ربولیی‪:‬‬
‫(ل‪1397‬ھ‪1880/‬ء)‪:،‬ومالان‪:‬رتمح‪:‬اہلل‪:‬ریکاونی‪(:‬ل‪1228‬ھ ‪1891/‬ء)‪ ،‬میکح‪:‬دیعس‪:‬‬
‫‪:‬آب ‪:‬زر ‪:‬ےس‪:‬‬
‫اہلل ‪:‬اقدری ‪(:‬ل‪1239‬ھ ‪1909/‬ء) � هریغمہ ‪:‬ےک‪: ،‬االقنیب ‪:‬اکرانےم ِ‬
‫ےنھکل ‪:‬ےک ‪:‬اقلب ‪:‬ںی۔ ‪:‬اهر ‪:‬دیہشِ ‪:‬گنجِ ‪:‬آزادی ‪:‬رضحت ‪:‬ومالان ‪:‬ی ‪:‬دّیس ‪:‬افکتی ‪:‬یلع ‪:‬اکیف‪:‬‬
‫رمادآابدی‪ �:‬اک‪:‬انل‪::‬وتاس‪:‬رہفتس‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬دنلب‪:‬اهر‪:‬امنایں‪:‬ےہ(‪)1‬۔‬
‫رضحت‪:‬اّلعہم‪:‬یقن‪:‬یلع‪:‬اصبح‪( �:‬هادلِ‪:‬اٰیلع‪:‬رضحت)‪:‬وک‪:،‬کلم‪:‬ںیم‪:‬ارگنزی‪:‬‬
‫ادتقار ‪:‬ےس ‪:‬دشدی ‪:‬رفنت ‪:‬یھت‪: ،‬آپ ‪ :‬ےن ‪:‬اتایحت ‪:‬ارگنزیهں ‪:‬یک ‪:‬تخس ‪:‬اخمتفل ‪:‬یک‪: ،‬اهر‪:‬‬

‫‪:‬راہرل‪،4‬؃‪، 898-894:‬ملتقطااً۔‬
‫(‪":)1‬املعء‪:‬دنہ‪:‬اک‪:‬اشدنار‪:‬امیض"‪:‬ہّصح ُ‬
‫‪555‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪991‬‬

‫ارگنزیی ‪:‬ادتقار ‪:‬وک ‪:‬ڑج ‪:‬ےس ‪:‬اُاھکڑ ‪:‬ےنکنیھپ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ہشیمہ ‪:‬وکاشں ‪:‬رےہ۔ ‪:‬هنطِ ‪:‬زعزی ‪:‬وک‪:‬‬
‫ارگنزیهں ‪:‬ےک ‪:‬ربج ‪:‬هادبتساد ‪:‬ےس ‪:‬آزاد ‪:‬رکا ےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬آپ ‪ :‬ےن ‪:‬زربدتس ‪:‬یملق ‪:‬هاسلین‪:‬‬
‫اہجدی‪:‬دخامت‪:‬ااجنل‪:‬دںی‪:،‬اس‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬دنچہ‪:‬اشہ‪:‬ینیسح ‪:‬ےتھکل‪:‬ںی‪:‬ہک ‪":‬ومالان‪:‬راض‪:‬یلع‪:‬‬
‫اخں ‪ �:‬ارگنزیهں ‪:‬ےک ‪:‬الخف‪: ،‬اسلین ‪:‬هیملق ‪:‬اہجد ‪:‬ںیم ‪:‬وہشمروہےکچ ‪:‬ےھت‪: ،‬ارگنزی‪:‬‬
‫ومالان ‪:‬یک ‪:‬یملع ‪:‬هاجتہ ‪:‬هددبہب ‪:‬ےس ‪:‬تہب ‪:‬ربھگاات ‪:‬اھت‪: ،‬آپ ‪:‬ےک ‪:‬اصزبحادے ‪:‬ومالان ‪:‬یقن ‪:‬یلع‪:‬‬
‫اخں‪ �:‬یھب‪:‬ارگنزیهں‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬اہجد‪:‬ںیم‪:‬رصمهف‪:‬ےھت‪:،‬ومالان‪:‬یقن‪:‬یلع‪:‬اخں‪:‬اک‪:‬دنہ‪:‬‬
‫ےک‪:‬املعء‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬اهاچن‪:‬اقمل‪:‬اھت‪:،‬ارگنزیهں‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬آپ‪:‬یک‪:‬میظع‪:‬رقاباینں‪:‬ںی"(‪)1‬۔‬
‫کلم‪:‬دنہ‪:‬ےس‪:‬ارگنزیهں‪:‬وک‪:‬اکنك‪:‬ابرہ‪:‬رک ےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬املعء‪ :‬ےن‪:‬اکی‪:‬اہجد‪:‬یٹیمک‪:‬انبیئ‪:،‬‬
‫‪:‬وتفی ‪:‬اصدر ‪:‬ایک‪:،‬‬
‫ارگنزیهں‪:‬ےک ‪:‬الخف‪ً:‬المع ‪:‬اہجد‪:‬اک ‪:‬آاغز ‪:‬رک ےن‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬اہجد‪:‬یٹیمک‪ :‬ےن ‪:‬اہجد‪:‬اک ٰ‬
‫اس ‪:‬اہجد‪:‬یٹیمک‪:‬ںیم ‪:‬اامل ااملعلء ‪:‬ومالان ‪:‬راض ‪:‬یلع ‪:‬اخں‪: ،‬اّلعہم‪:‬لضفِ‪:‬قح ‪:‬ریخآابدی‪:،‬ی ‪:‬انعتی‪:‬‬
‫ادمح‪:‬اکوکرهی‪:،‬ومالان‪:‬یقن‪:‬یلع‪:‬اخں‪:‬ربولیی‪:،‬ومالان‪:‬ادمح اہلل‪:‬اشہ‪:،‬ومالان‪:‬دّیس‪:‬ادمح‪:‬دہشمی ُ و‬
‫‪:‬دبایین‪:‬مثّ‪:‬‬
‫ربولیی‪:،‬رنجك‪:‬تخب‪:‬اخں‪:‬هریغمہ‪:‬ےک‪:‬اامسےئ‪:‬رگاىم‪:،‬اخص‪:‬وَطر‪:‬رپ‪:‬اقلب‪ِ:‬ذرک‪:‬ںی(‪)3‬۔‬
‫رضحت ‪:‬ومالان ‪:‬یقن ‪:‬یلع ‪:‬اخں ‪:‬ارگنزیهں ‪:‬ےک ‪:‬الخف ‪:‬اہجد ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اجمدہنی ‪:‬وک‪:‬‬
‫تانبس ‪:‬اقمامت ‪:‬رپ ‪:‬وھگڑے ‪:‬اچنہپای ‪:‬رکےت۔ ‪:‬آپ ‪ :‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬ارگنزی ‪:‬اخمفل ‪:‬رقتریهں ‪:‬ےس‪:،‬‬
‫املسمونں ‪:‬ںیم ‪:‬اہجد ‪:‬اک ‪:‬وجش ‪:‬ههولہل ‪:‬دیپا ‪:‬ایک‪: ،‬ربیلی ‪:‬اک ‪:‬اہجد ‪:‬اکایمب ‪:‬وہا‪: ،‬ارگنزیهں ‪:‬وک‪:‬‬
‫املسمونں‪ :‬ےن‪:‬تسکش‪:‬دی‪:،‬اهر‪:‬ربیلی‪:‬وھچڑ ےن‪:‬رپ‪:‬وبجمر‪:‬رک‪:‬دای(‪)2‬۔‬

‫(‪:)1‬دھكي‪"::‬اُوصك‪:‬ارلاشد" رسیئ‪:‬االایقتء‪:‬رضحت‪...:‬اخل‪،‬؃‪:32-33:‬وحباہل‪":‬سمش‪:‬اوتلارخی"۔‬
‫‪:‬ابب‪،1‬؃‪،:131:‬ملتقطااً۔‬
‫(‪:)3‬دھكي‪"::‬رباطونی‪:‬اظممل‪:‬یک‪:‬ج این‪:‬دبع‪:‬امیکحل‪:‬اخں‪:‬ارتخ‪:‬اشاہجہم‪:‬وپری‪:‬یک‪:‬زابین" ِ‬
‫‪:‬ابم‪:‬یف‪:‬ارسار‪:‬االراکم" ‪:‬رصتخم‪:‬احالت‪:‬رضحت‪:‬فّنصم‪:‬اّلعل‪،‬؃‪12:‬۔‬ ‫(‪" )2‬وجارہ ج ا‬
‫‪556‬‬
 ‫‪997‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬
‫ارگنزی‪:‬یک‪:‬آدم‪:‬اهر‪ِ :‬ربصغيرز‪:‬رپ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬لمکم‪:‬ہضبق‪:‬ےک‪:‬دعب‪:،‬هتق‪:‬ےک‪:‬اقتےض‪ :‬ےن‪:‬‬
‫‪:‬دیمام‪:‬‬
‫مس‪:‬ریبشی‪:‬ادا‪:‬رک ےن‪:‬ےک‪:‬يل‪ِ ،‬‬ ‫دنسم‪:‬دوعت‪:‬هاِراشد‪:‬ےس‪:‬اُاھٹ‪:‬رک‪:،‬ر ِ‬
‫املعء‪:‬هاشمخی‪::‬وک‪ِ :،‬‬
‫لمع‪:‬ںیم‪:‬اُرت ےن‪:‬رپ‪:‬وبجمر‪:‬رک‪:‬دای۔‪1857:‬ء‪:‬ےک ط ا‬
‫‪:‬رعمک‪:‬اکرزار‪:‬ںیم‪:،‬ذموکرن‪:‬ابال‪:‬املعء‪:‬هاشمخیِ‪:‬‬
‫الہِ‪:‬تّنس‪ :‬ےن‪:‬رحتکیِ‪:‬آزادی‪:‬یک‪:‬عمش‪:‬رهنش‪:‬یک۔‬
‫‪1857‬ء‪:‬یک‪:‬اس‪:‬دج‪:‬هدہجےک‪:‬دعب‪:،‬اامل‪:‬ادمح‪:‬راض‪:‬اخم‪:‬ربولیی‪ �:‬ےن‪:‬اِس‪:‬‬
‫ش‬
‫اقۂلف رُحتی‪:‬یک‪:‬رکفی‪:‬آایبری‪:‬رفامیئ‪:،‬اهر ‪:‬ده‪:3‬وقىم ‪:‬رظنہی‪:‬اک ُ و‬
‫‪:‬شر‪:‬دای۔‪:‬ده‪: 3‬وقىم ‪:‬رظنہی‪:‬اک‪:‬‬
‫رپاچر‪:‬ایک‪:،‬اهر‪:‬رہ‪:‬حطس‪:‬رپ‪:‬دنہه‪:‬ملسم‪:‬ااحتد‪:‬اک‪:‬رد‪:‬ایک‪:،‬رحتکیِ‪:‬رت ِ ‪:‬وماالت‪:‬اهر‪:‬رحتکیِ‪:‬الختف‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬ہبنتم ‪:‬ایک‪: ،‬ہک ‪:‬ام ‪:‬رحتوکیں ‪:‬ںیم ‪:‬ملسم ‪:‬دنہه ‪:‬ااحتد ‪:‬اک ‪:‬رعنہ ‪:‬اگلای ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ‪: ،‬وج‪:‬‬
‫رشیع‪:‬تیثیح‪:‬ےس‪:‬اناجز‪ :‬ےہ(‪)1‬۔‬
‫آپ ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬آپ ‪:‬ےک ‪:‬افلخء ‪:‬اهر ‪:‬درگی ‪:‬املعےئ ‪:‬الہِ ‪:‬تّنس‪: :‬ا ۃ ‪:‬االالسل ‪:‬ومالان‪:‬‬
‫م‬
‫احدم ‪:‬راض ‪:‬اخم‪: ،‬دصر ‪:‬االافلض ‪:‬ومالان ‪:‬دّیس ‪:‬میعن ‪:‬ادلنی ‪:‬رمادآابدی‪ : ،‬تجل ّ ِغ ‪:‬االسل ‪:‬اّلعہم‪:‬‬
‫ِث ‪:‬امظع‪:‬‬ ‫س ‪:‬دمحم ‪:‬حمّ ِ‬ ‫دل ‪:‬رتحمل ‪:‬اّلعہم ‪:‬اشہ ‪:‬ادمح ‪:‬ونراین)‪: ،‬اّلعہم ‪ ِ ّ :‬د‬
‫دبعامیلعل ‪:‬دصیقی ‪(:‬ها ِ‬
‫ہیقف‪:‬امظع‪:‬دنہ ‪:‬اّلعہم‪:‬ادجم ‪:‬یلع‪:‬‬
‫وھچکوھچی‪(:‬هادلِ ‪:‬رگاىم‪:‬خیش‪:‬االالسل‪:‬اّلعہم‪:‬دمین ‪:‬هاہیمش‪:‬ایمں)‪ِ :،‬‬
‫ل‬
‫ایمظع‪: ،‬اوبا حشتاات ‪:‬اّلعہم ‪:‬دّیس ‪:‬دمحمادمح ‪:‬اقدری‪: ،‬اوب ‪:‬اربلاکت ‪:‬اّلعہم ‪:‬دّیس ‪:‬ادمح ‪:‬اقدری‪: ،‬اّلعہم‪:‬‬
‫دبعااحلدم ‪:‬دباویین‪: ،‬اریمِ ‪:‬تّلم ‪:‬ریپ ‪:‬امجتع ‪:‬یلع ‪:‬اشہ‪: ،‬خیش ‪:‬االالسل ‪:‬وخاہج ‪:‬رمق ‪:‬ادلّنی ‪:‬ایسولی‪:،‬‬
‫ط‬
‫‪:‬س ‪:‬ادمح‪:‬دیعس‪:‬اکیمظ‪:،‬ومالان‪:‬دبعااتسلر‪:‬اخم ‪:‬اینزی‪:،‬ومالان‪:‬دبع ‪:‬اوفغلر ‪:‬زہارهی‪:،‬م‪:‬‬ ‫اّلعہم ّ ِ د‬
‫رسدح‪:‬ی‪:‬اشہتسئ ُُگ‪:،‬ریپ‪:‬دبع‪:‬ارلمیح‪:‬ریپ‪:‬آف‪:‬رھبوچڈنی‪:‬رشفی‪:،‬ریپ‪:‬آف‪:‬امیکن‪:‬رشفی‪:‬‬
‫اهر ‪:‬ریپ آف ‪:‬زوکڑی ‪:‬رشفی ‪ �:‬هریغمہ ‪:‬رضحات ‪ :‬ےن‪: ،‬ربریغص ‪:‬ےک ‪:‬املسمونں ‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪":)1‬اشاکہر‪:‬ااسنولکیئ‪:‬ڈیپای‪:‬رقآاینت"‪:‬از ّ ِ د‬
‫‪:‬س‪:‬اقمس‪:‬ومحمد‪3229(:‬ء)‪،‬؃‪423:‬۔‬
‫‪557‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪998‬‬
‫ش‬
‫ایسیس ُ‪:‬شور‪:‬یک‪:‬دیباری‪:‬ںیم‪:،‬تہب‪:‬امہ‪:‬رکدار‪:‬ادا‪:‬ایک‪:،‬اهر‪:‬رحت ِ‬
‫کی‪:‬آزادی‪:‬ںیم‪:‬رہاهك‪:‬دےتس‪:‬یک‪:‬‬
‫تیثیح‪:‬ےس‪:‬رکدار‪:‬ادا‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪":‬آك‪:‬اڈنای‪:‬ملسم‪:‬گیل"‪:‬اهر‪:‬اقدئِ‪:‬امظع‪:‬دمحم‪:‬یلع‪:‬انجح‪:‬ےک‪:‬‬
‫اشہن‪:‬اشبہن‪:‬اکل‪:‬رکےت‪:‬رےہ۔‬
‫ش‬
‫‪":‬شدیھ‪:‬‬‫ااکرب ‪:‬الہِ ‪:‬تّنس ‪:‬یک ‪:‬ہی ‪:‬اتریخی ‪:‬دجهدہج ‪":‬امجتعِ ‪:‬راضےئ ‪:‬یفطصم"‪ُ ،‬‬
‫رحتکی"‪": ،‬رحتکیِ ‪:‬الختف"‪": ،‬رحتکی ‪:‬رت ِ ُ‪:‬مواالت ‪:‬هرجہت" ‪:‬اهر ‪":‬آك ‪:‬اڈنای ‪:‬یّنس‪:‬‬
‫اکرفنسن"‪:‬ےک‪:‬ایقل‪1925:‬ء‪:‬ےس‪:‬ے‪:‬رک‪":،‬انبرس‪:‬یّنس‪:‬اکرفنسن"‪1945:‬ء‪:‬ےک‪:‬اترخی‪:‬‬
‫اسز‪:‬اِالجس‪:،‬اهر‪/ 14:‬اتسگ‪1947:‬ء‪:‬وک‪:‬ایق ِل‪:‬اپاتسکم‪:‬کت‪:‬یلیھپ‪:‬وہیئ‪:‬ےہ۔‬
‫البہبش ‪:‬ایق ِل ‪:‬اپاتسکم ‪:‬املعء ‪:‬هاشمخی ‪:‬اهر ‪:‬وعا ِل ‪:‬الہِ ‪:‬تّنس ‪:‬یک ‪:‬الزهاك ‪:‬دجهدہج ‪:‬اهر‪:‬‬
‫ؤمرخ‪:‬اس‪:‬تقیقح‪:‬ےس‪:‬ااکنر‪:‬ںیہن‪:‬رکاتکس‪:،‬ہک‪:‬‬ ‫رقابوینں‪:‬اک‪:‬رمثہ‪:‬ےہ۔‪:‬وکیئ‪:‬یھب‪:‬متص ِف‪:‬زماج‪ِ ّ :‬‬
‫لیمکت‪:‬اپاتسکم‪:‬کت‪:،‬وکیئ‪:‬اکی‪:‬ومڑ‪:‬یھب‪:‬ااسی‪:‬ںیہن‪:،‬اہجں‪:‬رضحات‪:‬‬
‫کیآزادی‪:‬ےک‪:‬رفس‪:‬ںیم‪ِ :،‬‬
‫رحت ِ‪:‬‬
‫لہ تّنس‪:،‬وقل‪:‬یک‪:‬رربہی‪:‬هرامنہیئ‪:‬ےک‪:‬يل‪:‬وموجد‪:‬ہن‪:‬رےہ‪:‬وہں!۔‬
‫املعء‪:‬هاشمخیِ‪:‬ا ِ‬
‫ام ‪:‬ااکرب ‪:‬املعےئ ‪:‬رکال ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬ذجۂب ‪:‬ااسحم ‪:‬انشیس ‪:‬اک ‪:‬اقتاض ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ام ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬رخاج ‪:‬نیسحت ‪:‬شیپ ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬اهر ‪:‬لسنِ ‪:‬یو ‪:‬وک ‪:‬ام ‪:‬ےک ‪:‬دنلب ‪:‬رکدار ‪:‬ےس‪:‬‬
‫اشدنار ‪:‬دخامت ‪:‬وک‪ِ ،‬‬
‫آاگیہ‪:‬دی‪::‬اجےئ!۔‬
‫رحتکیِ‪:‬آزادی‪:‬ںیم‪:‬املعےئ‪:‬الہ‪ِ:‬تّنس‪:‬یک‪:‬دخامت‬
‫آك‪:‬اڈنای‪:‬یّنُس‪:‬اکرفنسن‪:‬‬
‫رحتکیِ‪:‬آزادی‪:‬ںیم‪":‬آك‪:‬اڈنای‪:‬یّنُس‪:‬اکرفنس"‪:‬تیاتی‪:‬اتیمہ‪:‬یک‪:‬احلم‪:‬ےہ۔‪:‬اس‪:‬‬

‫‪558‬‬
 ‫‪999‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬
‫اکرفنس ‪:‬اک ‪:‬الہپ ‪:‬ہسلج ‪1925‬ء‪: ،‬دهرسا ‪1935‬ء ‪:‬اهر ‪:‬رسیتا ‪1945‬ء ‪:‬وک ‪:‬انبرس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬ك‪:‬اشمخی‪:،‬املع ِء‪:‬رکال‪:‬اهر‪:‬وعال‪ :‬ےن‪:‬رش تک‪:‬یک(‪)1‬۔‬
‫دقعنم‪:‬وہا‪:،‬سج‪:‬ںیم ز‬
‫رحتکیِ‪:‬آزادی‪:‬ےک‪:‬اخمنیفل‪:‬یک‪:‬وگایہ‪:‬‬
‫رحتکیِ ‪:‬آزادی ‪:‬ےک ‪:‬اخمنیفل ‪ :‬ےن ‪:‬وت ‪:‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ج ا ‪:‬ہک ‪":‬ملسم ‪:‬گیل ‪:‬موولویں ‪:‬اهر‪:‬‬
‫ریپهں ‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬ےس‪:‬اکایمب‪:‬وہیئ ‪:‬ےہ۔‪:‬موولویں‪:‬اهر‪:‬ریپهں ‪ :‬ےن‪":‬االسل‪:‬رطخے‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ےہ" ‪:‬اک ‪:‬رعنہ ‪:‬اگلای‪: ،‬اهر ‪:‬ههرٹهں ‪:‬وک ‪:‬بضغِ ‪:‬ایہٰل ‪:‬ےس ‪:‬ڈرا ‪:‬رک‪: ،‬ملسم ‪:‬گیل ‪:‬یک ‪:‬اکایمیب ‪:‬ےکےیل‪:‬‬
‫دیمام‪:‬اصف‪:‬ایک"(‪)3‬۔‬
‫ذموکرہ ‪:‬ابال‪:‬احالت ‪:‬ههااعقت ‪:‬یک ‪:‬رهینش ‪:‬ںیم‪: ،‬مہ‪:‬بس ‪:‬یک ّ‪:‬ذّم ‪:‬داری ‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫احایمم ‪ :‬اپاتسکم‪: ،‬اهر ‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬یقیقح‪:‬اجونیشنں ‪:‬یک ‪:‬ےباثمك‪:‬دج‪:‬هدہج‪: ،‬اهر ‪:‬وکوششں‪:‬وک‪:‬‬
‫ِ‬
‫تکلمم‪:‬دخاداد‪":‬االسىم جُ‪:‬جورہی‪:‬اپاتسکم" ‪:‬وک‪:‬یلمع‪:‬وطر ‪:‬رپ‪:‬اکی‪:‬میظع‪:،‬‬
‫ّدمِرظن‪:‬رےتھک‪:‬وہےئ‪ِ :،‬‬
‫االسىم‪:‬الفیح‪:‬رایتس‪:‬انب ےن‪:‬ںیم‪:،‬اانپ‪:‬رھبوپر‪:‬اثمیل‪:‬رکدار‪:‬ادا‪:‬رکںی!!۔‬
‫رہ ‪:‬رفد ‪:‬اینپ ‪:‬رساکری ‪:‬ای ‪:‬ریغرساکری ‪:‬المزتم‪: ،‬اکرهابر ‪:‬ای ‪:‬تنحم ‪:‬زمدهری‪:،‬‬
‫ارغلض ‪:‬رہ‪:‬ہقبط‪:‬ےس‪:‬قلعت‪:‬ر ےنھ‪:‬هاال‪:،‬اچےہ‪:‬هہ‪:‬اٰیلع ‪:‬ےس‪:‬اٰیلع‪:‬دہعدیار‪:‬وہ‪:،‬ای ‪:‬مک ‪:‬ےس ‪:‬مک‪:‬رت‪:‬‬
‫آدمین ‪:‬اپ ےن ‪:‬هاال ‪:‬زمدهر‪: ،‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬اےنپ ‪:‬رگد ‪:‬هشیپ ‪:‬وک ‪:‬رُخد ‪:‬رُبد (‪ )Corruption‬اهر ‪:‬درگی‪:‬‬
‫دبونعاوینں‪:‬ےس‪:‬اپ ‪:‬اصف‪:‬رک ےن‪:‬ںیم‪:،‬رھبوپر‪:‬وکشش‪:‬هنگل‪:‬ےس‪:،‬اانپ‪:‬اانپ‪:‬اکل‪:‬تنحم‪:‬اهر‪:‬‬
‫اامیدناری‪:‬ےس‪:‬ااجنل‪:‬دے‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ادتباء‪:‬وخد‪:‬اینپ‪:‬ذات‪:‬اهر‪:‬رکدار‪:‬ےس‪:‬رکے‪:،‬وت‪ :‬رھ‪:‬‬
‫هہ‪:‬دم‪ُ :‬دهر‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬رہ‪:‬رفد‪ :‬رھ‪:‬رہ‪:‬اعُمرشہ‪:،‬رہ‪:‬رہش‪:‬اهر‪:‬رہ‪:‬رقہی‪:،‬اهر‪:‬ابالٓرخ‪:‬امہرا‪:‬اسرا‪:‬کلم‪:،‬داین‪:‬‬

‫ِ‬
‫‪":‬ریست‪:‬اریمِ‪:‬تّلم"‪:‬یّنُس‪:‬اکرفنسن‪،‬؃‪474:‬۔‬ ‫(‪)1‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬ارتعاف‪:‬قح‪،‬؃ ‪182‬۔‬‫(‪" )3‬امانہہم‪:‬زنک‪:‬االامیم‪:‬الوہر"‪:‬اتسگ‪1999:‬ء‪:،‬رحتکیِ‪:‬اپاتسکم‪:‬ربمن‪،‬‬
‫‪559‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪912‬‬

‫ےک‪:‬رتیق‪:‬ایہتف‪:‬اممکل‪:‬یک‪:‬فصِ‪:‬ا ّهك‪:‬ںیم‪:‬امشر‪:‬وہ ےن‪:‬ےگل‪:‬اگ‪:،‬ام‪:‬اشء‪:‬اهلل!۔‬

‫تمعنِ‪:‬آزادی‪:‬اهر‪:‬امہری ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‬
‫ریمے‪:‬رتحمل‪:‬اھبویئ!‪:‬آج ‪:‬یک‪:‬ونوجام ‪:‬لسن‪:‬وی ِل‪:‬آزادی‪:‬تان ی‪:‬وت‪:‬ےہ‪:،‬رگم‪:‬اِم‪:‬ںیم‪:‬هہ‪:‬‬
‫وجش‪:‬هذجہب ‪:‬رظن‪:‬ںیہن‪:‬آات ‪:‬وج ‪:‬مہ ‪:‬ےس‪:‬یلہپ ‪:‬لسن ‪:‬ںیم‪:‬وہا‪:‬رکات‪:‬اھت۔‪:‬امہری‪:‬ونوجام ‪:‬لسن‪:‬وک‪::‬اید‪:‬‬
‫رانھک‪:‬اچےیہ‪:،‬ہک‪:‬آج‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬اکی‪:‬آزاد‪:‬هنط‪:‬ںیم‪:‬اسسن‪:‬ے‪:‬رےہ‪:‬ںی‪:،‬وت‪:‬ہی‪ُ :‬ام‪:‬دیہشهں‪:‬یک‪:‬‬
‫رب تک‪:‬ےہ‪:،‬وہنجں‪ :‬ےن‪:‬اانپ‪:‬لک‪:‬امہرے‪:‬آج‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رقابم‪:‬ایک!‪:‬ںیمہ‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬رہزگ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫وھبینل ‪:‬اچےیہ‪: ،‬ہک ‪:‬اپاتسکم ‪:‬یک ‪:‬اینبدهں ‪:‬ںیم ‪:‬الوھكں ‪:‬دیہشهں ‪:‬اک ‪:‬وہل ‪:‬اشلم ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اس‪:‬‬
‫اکی‪:‬آزاد‪:‬تکلمم‪:‬ےک‪:‬وصحك‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬املسمونں‪ :‬ےن‪:‬ےبامشر‪:‬رقاباینں‪:‬دی‪:‬ںی!!۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دهوتس!‪:‬وچہکن ‪:‬آزادی‪:‬اکی ‪:‬تہب‪:‬ڑبی‪:‬تمعن‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬اس ‪:‬تمعن‪:‬‬
‫یک‪:‬افحتظ‪:‬یھب‪:‬امہری‪:‬اامتجیع‪:‬اهر‪:‬وقىم ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‪:‬ےہ۔‪:‬آزادی‪:‬اک‪:‬نشج‪:‬تانےت‪:‬وہےئ‪:‬ںیمہ‪:‬‬
‫ہی ‪:‬دہع ‪:‬رکان ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬اپاتسکم ‪:‬یک ‪:‬رتیق ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬رہ ‪:‬نکمم ‪:‬وکشش ‪: :‬رکںی ‪:‬ےگ‪: ،‬هنط‪: ِ:‬زعزی ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬وفج‪:،‬وپسیل‪:‬اهر‪:‬اقونم‪:‬‬
‫استیمل‪:‬رپ‪:‬یھبک‪::‬آچن‪:‬ںیہن‪::‬آ ےن‪::‬دںی‪:‬ےگ‪:،‬اهر‪:‬هتق‪::‬آ ےن‪:‬رپ‪::‬اپ ہ ش‬
‫انذف‪::‬رک ےن‪:‬هاے‪:‬ادارهں‪:‬ےک‪:‬اشہن‪:‬اشبہن‪:‬ڑھکے‪:‬رںی‪:‬ےگ‪:،‬وج‪::‬د شتگڑزدهں‪(:‬اهر‪:‬هنط‪:‬‬
‫دنمش‪:‬وقوتں)‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬رس‪:‬فکب‪:‬ںی"۔‬
‫نشج‪:ِ:‬آزادی‪:‬اهر‪:‬اپاتسکین‪:‬وقل‬
‫ریمے ‪:‬ونوجام ‪:‬اسویھت! ‪:‬نشجِ ‪:‬آزادی ‪:‬تانان ‪:‬زدنہ ‪:‬وقومں ‪:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬اشنین ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی‪:‬‬
‫‪:‬وصحك‪:‬‬
‫اس ‪:‬ابت ‪:‬یک ‪:‬العتم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬اےنپ ‪:‬اُم ‪:‬ونسحمں ‪:‬وک ‪:‬ںیہن ‪:‬وھبے‪: ،‬وہنجں ‪ :‬ےن ِ‬
‫آزادی ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬اینپ ‪:‬اجونں ‪:‬ےک ‪:‬ذنرا ےن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیک‪: ،‬اانپ ‪: :‬ت ‪:‬نَم ‪:‬دنھ ‪:‬بس ‪:‬ھچک ‪:‬رقابم ‪:‬رک‪:‬‬
‫‪:‬وخم‪:‬رگج‪:‬ےس‪:‬یک!۔‬
‫ےک‪:،‬رجشِ‪:‬آزادی‪:‬یک‪:‬آایبری‪:‬اےنپ ِ‬
‫‪560‬‬
 ‫‪911‬‬ ‫ِ‬
‫ویل‪:‬آزادی‬
‫ریمے ‪:‬زعيز ‪:‬مہ ‪:‬هونط! ‪:‬اید ‪:‬رےیھک ‪:‬ہک ‪:‬وج ‪:‬وقںیم ‪:‬اےنپ ‪:‬دہشاء ‪:‬وک ‪:‬ںیہن ‪:‬وھبںیتل‪: ،‬هہ‪:‬‬
‫اترخی ‪:‬ںیم ‪:‬ہشیمہ ‪:‬زدنہ ‪:‬هاجهدی ‪:‬ریتہ ‪:‬ںی‪: ،‬رگم ‪: :‬دبیتمسق ‪:‬ےس ‪:‬آج ‪:‬امہری ‪:‬لسنِ ‪:‬یو ‪:‬یک ‪:‬ارثکتی ‪:‬وک‪:،‬‬
‫اس‪:‬ابت‪:‬ےس‪:‬وکیئ‪:‬رغض‪:‬ںیہن‪:‬ہک‪:‬اپاتسکم‪:‬ےسیک‪:‬انب‪:‬اھت!!۔‬
‫نشجِ‪:‬آزادی‪:‬اهر‪:‬امہرا‪:‬رطزِ‪:‬لمع‬
‫ریمی‪:‬وقل‪:‬ےک‪:‬ونوجاون!‪:‬زدنہ‪:‬وقومں‪:‬ےک‪:‬نشج‪:‬آزادی‪:‬تان ےن‪:‬اک‪:‬رطہقی‪:‬ہی‪::‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬‬
‫هہ‪:‬اےنپ‪:‬ونسحمں‪:‬یک‪:‬رقابوینں‪:‬اک‪:‬رخفہی‪::‬ادناز ‪:‬ےس‪::‬ذرک‪:‬رکےت‪:‬ںی‪:،:‬اینپ‪:‬آ ےن‪:‬هایل‪:‬ںولسں‪:‬وک‪:‬اُم‪:‬‬
‫ےک‪:‬اکرانومں‪:‬ےس ُ‪:‬رهانشس‪:‬رکاےت‪:‬ںی‪:،‬اےنپ‪:‬دہشاء‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬داعےئ‪:‬ریخ‪:‬اک‪:‬اامتہل‪:‬رکےت‪:‬‬
‫ںی۔‪:‬رگم ‪:‬دبیتمسق‪::‬ےس‪:‬آج‪:‬اک‪:‬منچلہ ‪:‬اهر‪:‬اهابش‪::‬ونوجام‪:،‬وہایئ ‪:‬افرئگن‪: ،‬ومرٹ‪:‬اسلکیئ‪::‬اک‪:‬‬ ‫ط‬
‫ّ‬ ‫س‬‫ن‬‫ت‬‫ل‬‫ئ‬
‫اس زر ‪ )Silencer(:‬اکنك ‪:‬رک ‪ :‬ک ‪: :‬رپ ّ ا‪ ّ: ّ:‬اا ‪:‬رکےت‪: ،‬ر ز ‪:‬ریراری ‪:‬اهر ‪:‬هم ‪:‬هگنلی‬
‫(‪ )One Wheeling‬هریغہ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪:‬وشر ‪:‬رشااب ‪:‬رک ےن‪:،‬امؤں ‪:‬ونہبں‪:‬یک‪:‬ےبارتحاىم‪:‬‬
‫رکےت ‪: :‬وہےئ‪: ،‬زین ‪:‬آشت ‪:‬ابزی ‪ )fireworks(:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬نشج ‪:‬آزادی ‪:‬تان ےن ‪:‬ںیم ‪:‬رخف‪:‬‬
‫وسحمس‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬یسک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬اقِلب‪:‬وبقك ‪:،:‬اهراقِلب‪:‬اتسشئ‪:‬رقار‪:‬ںیہن‪:‬دای‪:‬اجاتکس!۔‬
‫‪:‬نشجِ‪::‬آزادی‪:‬تان ےن‪:‬هاال‪:‬آج‪:‬اک‪:‬ونوجام‪:‬ایک‪:‬اج ےن‪:،‬ہک‪:‬آزادی‪:‬ےسیک‪::‬احلص‪::‬وہیئ؟‪:‬‬
‫اےس‪:‬ایک‪:‬ہتپ‪:‬ہک ‪:‬آزادی‪:‬ےک‪:‬وصحك ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ایک ‪:‬ایک‪:‬رقاباینں‪:‬دینی ‪:‬ڑپںی؟ ‪:‬آج‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای‪:‬‬
‫رپ‪:‬رصف‪":‬وی ِل‪:‬آزادی‪:‬ابمر "‪:‬اک‪:‬اسٹیٹس‪:)Status(:‬اپ‪:‬ڈٹی‪ )update(:‬رک‪:‬ےک‪:‬‬
‫مہ ‪:‬ےتھجمس ‪:‬ںی‪: ،‬ہک ‪:‬مہ ‪ :‬ےن ‪:‬اےنپ ‪:‬اپاتسکین ‪:‬وہ ےن ‪:‬اک ‪:‬قح ‪:‬ادا ‪:‬رک ‪:‬دای ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اشدی ‪:‬اِم ‪:‬سیف ُ ج‪:‬ب‪:‬‬
‫اجمدہهں ‪:‬ےک‪:‬همہ‪:‬هامگم‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬ہک‪:‬آزاد‪:‬هنط‪:‬یک‪:‬اضفؤں‪:‬ںیم‪:‬اسسن‪:‬ےنیل‪:‬یک‪:‬ایک‪:‬ایک‪:‬‬
‫تمیق‪:‬اکچان‪:‬ڑپ ی‪:‬ےہ؟!‪:‬اهر‪:‬وخم‪:‬ےک‪:‬ےنتک‪:‬درای‪:‬وبعر‪:‬رکان‪:‬ڑپےت‪:‬ںی؟!‬

‫‪561‬‬
‫وی ِل‪:‬آزادی‬ ‫‪913‬‬

‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬آزادی ‪:‬یک ‪:‬تمعنِ ‪ٰ:‬یمظع ‪:‬رپ ‪:‬حیحص ‪:‬ینعم ‪:‬ںیم ‪:‬رکش ‪:‬ادا ‪:‬رک ےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف‪:‬‬
‫اطع‪:‬رفام‪:،‬اایغر‪:‬یک‪:‬اظرہی‪:،‬ابینط‪:‬اهر‪:‬ذینہ‪:‬الغىم‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رفام‪:‬رک‪:‬یقیقح‪:‬آزادی‪:‬بیصن‪:‬رفام!‪:‬‬
‫امہرے ‪:‬کلم ‪:‬ےک ‪:‬رہ ‪:‬ہقبط ‪:‬ےک ‪:‬ولوگں‪: ،‬اٰیلع ‪:‬دہعدیارهں ‪:‬وک ‪:‬یھب‪: ،‬کلم ‪:‬هوقل ‪:‬یک ‪:‬رتیق‪:‬‬
‫هدختم ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬رھبوپر ‪:‬رکدار ‪:‬ادا ‪:‬رک ےن ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬رمتمح ‪:‬رفام! ‪:‬رہ ‪:‬کین ‪:‬اکل ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬ ‫اِالخص‪:‬یک‪:‬دهتل‪:‬بیصن‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪562‬‬
 ‫‪365‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬

‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫افرفؼامظع�‬
‫(ۃعمجارابمر ‪53‬ذفاہجحل ‪1441‬ھ‪1313/8/11 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنر ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب فارتحاؾ ےس ُدرفد‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اؿ االسؾ! اتدجا ِر راستل‪ ،‬رس َف ِر اکانئت‪ ،‬دف اہجک ں س رسدار ﷺ‬
‫ربادر ِ‬
‫س ‪،‬امتؾاحصۂبرکاؾ‪-‬مہیلعارلوضاؿ‪َ -‬رفنشاتسرفک ںیکامدننںیہ‪،‬املسمؿاؿںیمےس‬
‫ےسجیھباانپآڈیئلی(‪)Ideal‬افر َرربہامؿرکریَپفیرکےاگ‪،‬فہدہاتیاپاجےئاگ۔‬
‫اریم المؤنینم رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع افرفؼ � یک ِ‬
‫ذات فاال افصت یھب‪ ،‬ایہن‬
‫َرفنش اتسرفک ں ںیم ےس اکی اتکمچافراتدنبہ اتسرـ ےہ‪ ،‬وج رصا ِطمیقتسم ےسےکٹھب وہےئ‬
‫املسمونک ں‪ ،‬افر اَوقا ِؾ اعمَل س دؽ فدامغ ر ئاھےئ ارما ی س اھدوریفک ں ‪،‬و‪ ،‬ات بِ‬
‫ایقتماےنپونراینولجفک ںےس َرفنشفّونمررکاترےہاگ۔‬
‫سدان رمع � املسمونک ں س دفرسے ۂفیلخ رادش‬ ‫زعزیاؿ نَم! رضحت ّ ِی‬
‫ِ‬
‫چش‬
‫ںیہ‪،‬اہلل اعتیل ےن آپ ‪،‬و اجشتع‪ ،‬اہب ُدریافر قح وگیئ اک رکیپ انبای‪،‬افر آپ‪،‬و رس شمۂ‬
‫دہاتیانبرکآپس ذرےعیاالسؾ‪،‬وسعتیشخب۔ًانیقیآپ�فہمیظعیتسہںیہنج‬
‫‪563‬‬
‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬ ‫‪364‬‬
‫یک دنیِ االسؾ س ےیل میظع ااشلؿ دخامت ںیہ۔ دعؽ فااصنػ ر ینبم آپ س ‬
‫ت‬
‫ولصیفک ں‪ ،‬اکرانومک ں‪ُ ،‬ف تاحت افراشھدار رکدار ےس االسؾ اک ہرہ َرفنش ےہ۔ آپ‬
‫اترخیِ ااسنتین یک اکی ایسی رعمفػ تیصخش س امکل ںیہ‪ ،‬سج یک تمظع ‪،‬و اےنپ وت‬
‫اےنپ‪ ،‬اگیبےن یھب میلست رکےت ںیہ۔ البہبش آپ اکی ابتمظع‪ ،‬ااصنػ دنسپ‪ ،‬اع ِدؽ‬
‫ تاحمک‪،‬عمشِراستلس رفاےنافرمیظعاحصئبروسؽںیہ۔‬
‫امسِمااا افر ۂرن ََ‬
‫رضحاتمااا دقر!اریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع� اکان ِؾانا امسِمااا رمع‪،‬‬ ‫ِ‬
‫تینکاوبصفحافربقل"افرفؼ"ےہ۔آپ� اکہلسلس َ ََھچکاسرطحےہ‪:‬رمعنب‬
‫اّطخب‪،‬نبلیفن‪،‬نبدبع ُال ٰزی‪،‬نبرایح‪،‬نبدبعاہلل‪،‬نبرُقط‪،‬نبرزاح‪،‬نبدعِی‪،‬نب‬
‫ت‬
‫بعک۔ہکبجآپیکفادلہاکانؾ َحنتمۂ‪،‬تنباہمش‪،‬نبریغمہ‪،‬نبدبعاہلل‪،‬نبرمع‪،‬نبزخمفؾ‬
‫ےہ(‪)1‬۔آپ� اکۂلسلس ََونںیتشُپںیم‪،‬رس َف ِراکانئتﷺ ےساجاتلمےہ۔‬
‫االسؾوبقؽرکےنفاےلآپاچوسیلںیاحصیبںیہ‪،‬آپےسےلہپاُاتنسیل‪53‬‬
‫(‪)1‬‬
‫اَرفادون ِراامیؿےسّونمر وہےکچےھت ۔آپ ُ‬
‫اعؾالیفلس رقتًابی‪15‬اسؽدعبہّکمّرکمہم‬
‫شمػابالسؾ‬ ‫االعؿّوبنتس ےٹھچ اسؽنیعوجاینیک تاحتلںیم َّ‬
‫ںیمدیپاوہےئ‪،‬افر ِ‬
‫سداناوبرکب دصقی� س دعب املسمونک ں س ‬ ‫وہےئ(‪)5‬۔آپاریم المؤنینم رضحت ّ ِی‬
‫ت‬
‫دفرسےۂفیلخرادشّرقمروہےئ۔آپروسؽاہللﷺ س ااہتنیئم َدداحصیبںیہ۔‬
‫م‬‫عت‬

‫(‪ُ " )1‬أشد الغابة" باب العني وادقم‪ ،‬عؿر بن اخل ّطاب‪.138 ،137/4 ،‬‬
‫(‪" )2‬ادعجم الؽبر" أحادیث عبد اهلل بن ع ّباس‪ ،‬ر‪.47/12 ،1247١ :‬‬
‫(‪" )3‬الطبؼات الؽزی" ر‪ -56 :‬عؿر بن اخل ّطاب‪ ،‬إشالم عؿر‪.234/2 ،‬‬
‫‪564‬‬
 ‫‪363‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫آپاؿ َدس‪13‬وخشبیصناحصۂبرکاؾ� ںیمےسںیہ‪،‬ںیہنجروسؽاہللﷺ‬
‫ش‬
‫ےنداین یںیمتّنجیک ِبرتدی۔آپاکامشراملعءفزادہنیاحصہبںیموہاتےہ۔‬
‫رُما ِدروسؽاک ِ‬
‫وبقؽاالسؾ‬
‫سدان رمع � ‪،‬و رُما ِد روسؽ یھب ج ا اجات ےہک کنوہ‬
‫زعزیاؿ نَم ! رضحت ّ ِی‬
‫ِ‬
‫آپ فہ میظع تیصخش ںیہ‪ ،‬نج س ےیل روسؽ اہلل ﷺ ےن وصخیص وطر ر ہی داع‬
‫الر ُج َؾ ْ ِ‬
‫ني إِ َل ْق َك‪ :‬بِ َل ِِب َج ْف ٍل َأ ْو‬ ‫یک‪« :‬ال َّؾ ُف َّم َأ ِع َّز ِ‬
‫اإل ْش َال َم بِ َل َح ِّ‬
‫ب َه َذ ْی ِن َّ‬
‫اب»(‪" )1‬اے اہلل! اؿ دفونک ں ینعی اوب لہج افر رمع نب اّطخب ںیم‬ ‫بِ ُع َؿ َر ْب ِن اخلَ َّط ِ‬
‫ےس‪،‬اےنپدنسپدیہدنبےس ذرےعی‪،‬االسؾ‪،‬وسعتاطعرفام!"۔‬
‫اکی رفاتی ںیم ےہ ہک روسؽاہلل ﷺ ےناس رطح داع یک‪« :‬ال َّؾ ُف َّم‬
‫اخلَ َّط ِ‬
‫اب َخ َّ‬
‫اصة»(‪" )2‬اے اہلل! وطب ِر اخص رمع نب‬ ‫َأ ِع َّز ْ ِ‬
‫اإل ْش َال َم بِ ُع َؿ َر ْب ِن ْ‬
‫اّطخبس ذرےعی‪،‬االسؾ‪،‬وسعتاطعرفامای!"۔نان ہچوضحربرکمﷺ یکداع‪،‬و‬
‫ِ‬
‫رشػ وبقؽ ےس ونازا ایگ‪ ،‬افر دنچ ی رفز ںیم االسؾ اک تخس دنمش االسؾ وبقؽ رک س ‪،‬‬
‫اساکبسےسڑباریخوخاہافراجاثنراحُمظفنبایگ!۔ ؏‬
‫ش‬
‫فہ رمع سج س اَدعا ہپ َ ی‬
‫سدا رقس‬
‫(‪)5‬‬
‫اُس دخا دفتس رضحت ہپ الوھکک ں السؾ!‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3681 :‬صـ‪.838‬‬

‫(‪" )2‬شـن ابن ماجه" مؼدّ مة ادم ِّل ‪ ،‬فضل عؿر ‪ ،‬ر‪ ،1١5 :‬صـ‪.28‬‬
‫اجؿرتمحہپالوھکک ںالسؾ‪،‬؃ ‪511‬۔‬
‫(‪" )5‬دحاقئششخب"ہصحدفؾ‪ٰ،‬یفطصم ِ‬
‫‪565‬‬
‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬ ‫‪366‬‬

‫بقلافرفؼیکفہجہیمست‬
‫رضحات مااا دقر! رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع � اک بقل "افرفؼ " ےہ‪ ،‬وج قح‬ ‫ِ‬
‫فابلطںیمرفتقیس ففص ر‪،‬آپ‪،‬واہللفروسؽیکابراگہےساطعوہا۔رضحت ّ ِی‬
‫سدان‬
‫دبعاہللنب ّعس� ےسرفاتیےہ‪،‬ہکںیمےنرضحترمع� ےسوپئاھہک‬
‫آپ ‪،‬و افرفؼ کنوک ں ج ا اجات ےہ؟ آپ ےن رفامای ہک رضحت اریم زمحہ � ےن ھجم ےس‬
‫نیت‪ 5‬رفز ےلہپ االسؾ وبقؽایک‪،‬اہلل ‪ A‬ےناالسؾس ےیل ریما ہنیس وھکؽ دای‪،‬افر ںیم‬
‫ےباسہتخاکپرااھٹہک"اہللس وسا‪،‬ویئوبعمدںیہن‪،‬بساےھچانؾایسس ںیہ"۔‬
‫اس فتق ُرفےئ زنیم ر روسؽ اہلل ﷺ ےس ڑبھ رک ‪،‬ویئ تیصخش‬
‫وبحمبںیہنیھت۔ںیمےناینپریشمہہےسوپئاھہکرس َف ِراکانئتﷺ ج اک ںرشتفی‬
‫رےتھک ںیہ؟ اس ےن ج ا ہک دا ِر اَرمق نب ایب اَرمق ںیم‪ ،‬وج افص اہپڑی س زندکی ےہ‪،‬‬
‫رضحت اریم زمحہ افر درگی احصۂب رکاؾ رھگ س نحص ںیم‪ ،‬افر دفاہجک ں س رسدار ﷺ‬
‫اھدر رمکے ںیم رشتفی رفام ےھت‪ ،‬ںیم ےن درفازے ر د کت دی وت بس احصہب اےھٹ‬
‫وہےئگ‪،‬رضحت ّ ِی‬
‫سداناریمزمحہ � ےنوپئاھہکایکابتےہ؟ احصہبےنرعضیک ہک‬
‫رمعآایگےہ!ہی نسرکاتدجا ِرراستلﷺ وخدابرہرشتفیالےئ‪،‬افرےسیج ی ںیم‬
‫ْت بِ ُؿـْت ٍَه‬
‫زفرےس وھجنھجڑ رکرفامای‪َ « :‬ما َأك َ‬ ‫اھدردالخوہا‪،‬روسؽاہلل ﷺ ےن‬
‫َیا ُع َؿ ُر؟!» "رمعمتابزںیہنآؤ ےگ؟"ںیمےباسہتخاکپر ااھٹ‪" :‬ںیم وگا یداتیوہک ں‬
‫ہکاہللس وسا‪،‬ویئابعدتس القئںیہن‪،‬فہاالیکےہ‪،‬اساک‪،‬ویئرشکیںیہن‪،‬افرںیم‬
‫وگا یداتیوہک ںہکدمحمﷺ اُسس دنبےافرروسؽںیہ!"۔‬

‫‪566‬‬
 ‫‪365‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫ہینسرکدا ِراَرمقےساحصۂبرکاؾےناسزفرےسرعننریبکتدنلبایک‪،‬ہکاسیک‬
‫روسؽ اہلل! ایک زھدیگ افر‬
‫وگجن ۃبعکُ اہلل رشفی ںیم یھب ینس یئگ ۔ ںیم ےن رعض یک‪ :‬ای َ‬
‫َمت دفونک ں وصروتک ں ںیم مہ قح ر ںیہن ںیہ؟! آپ ﷺ ےن رفامای‪َ « :‬ب َذ‬
‫احل ِّق إِ ْن ُمت ُّْم َوإِ ْن َح ِققت ُْم» "کنوک ںںیہن!اہلل‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َوا َّلذي َك ْػِس بِ َقده! إِ َّك ُؽ ْم َع َذ ْ َ‬
‫یک مسق مت ولگ قح ر وہ ‪،‬زھدیگ ںیم یھبافر رمےن س دعبیھب!"۔ ںیم ےنرعضیک‬
‫رب رکم یک مسق سج‬
‫روسؽ اہلل! رھپ مہ پھُچ پھُچ رک کنوک ں رہ رےہ ںیہ؟ اُس ِ‬
‫ہک ای َ‬
‫ےن آپ ‪،‬و روسؽ انب رک اجیھب! مہ رضفر ابرہ ںیلکن ےگ! نان ہچ مہ روسؽ اہلل ﷺ ‪،‬و‬
‫اسرطحابرہالےئہکامہریدف‪1‬ںیفصںیھت‪،‬ایلگفصںیمرضحتاریمزمحہ� افر‬
‫یلھچپ فص ںیم َ یَم اھت‪ ،‬افر ریمی تاحتل ہی یھت ہک ریمے اف ر آےٹ اسیج ابغر اھت‪ ،‬مہ‬
‫‪،‬افر دفرسیرظن ںیم‬ ‫دجسمِرحاؾ ںیم دالخ وہےئ‪ ،‬وت اّفک ِر رقشیےناکی رظن ںیم‬
‫رضحت اریم زمحہ � ‪،‬و داھکی‪،‬اس ےس اُؿ ر ااسی وخػ اطری وہا وج ےلہپ یھبک ںیہن‬
‫روسؽارکؾﷺ ےنریماانؾ"افرفؼ"رھکدایککنوہاہلل‪A‬‬
‫داھکیایگاھت۔اُسدؿ ِ‬
‫ےنریمےببسےسقحفابلطںیماایتمزرفامای(‪)1‬۔؏‬
‫(‪)1‬‬
‫ولسمؽ ّدشت ہپ الوھکک ں السؾ!‬
‫ِ‬ ‫غیت‬ ‫ادہلی‬
‫ٰ‬ ‫افرؼ قح فابلط اامؾ‬
‫ِ‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫سدانرمعافرفؼ � اکاقمؾفرمہبت‬
‫رضحاتِمااا دقر! رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع � تہب دنلب اپہی تیصخش س ‬
‫ تاحلم ےھت‪ ،‬بتکِ ا تاحدثی آپ س اضفلئ َفمبق ےس امال امؽ ںیہ۔ آپ س اقمؾ‬

‫(‪" )1‬حؾقة إولقاء" ‪ -2‬عؿر بن اخل ّطاب‪ ،‬ر‪.76 ،75/1 ،93 :‬‬
‫اجؿرتمحہپالوھکک ںالسؾ‪،‬؃ ‪511‬۔‬
‫(‪" )1‬دحاقئششخب"ہصحدفؾ‪ٰ،‬یفطصم ِ‬
‫‪567‬‬
‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬ ‫‪368‬‬
‫فرمہبتاکاھدازہاسابتےسوخبیباگلایاجاتکسےہ‪،‬ہکدفاہجک ںس رسدارﷺ ےن‬
‫اب»(‪" )1‬اماریمےدعب‪،‬ویئ‬ ‫َان كَبِ ٌّي َب ْع ِدي‪َ ،‬لؽ َ‬
‫َان ُع َؿ َر ْب َن اخلَ َّط ِ‬ ‫رفامای‪َ « :‬ل ْو ك َ‬
‫یبنوہات‪،‬وتفہرمعنباّطخبوہےت!"۔‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫سداناوبرہریہ� ےسرفاتیےہ‪،‬روسؽاہللﷺ ےنرفامای‪:‬‬
‫ون ِم ْن َغ ْ ِر‬
‫ْس ِائ َقل ِر َج ٌال‪ُ ،‬ی َؽ َّؾ ُؿ َ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫َان َق ْب َؾؽ ُْم م ْن َبـي إ ْ َ‬
‫قؿ ْن ك َ‬ ‫« َل َؼدْ ك َ ِ‬
‫َان ف َ‬
‫َأ ْن َیؽُوكُوا َأكْبِ َقا َء‪َ ،‬فنِ ْن َی ُؽ ْن ِم ْن ُأ َّمتِي ِمـ ُْف ْم َأ َحدٌ َف ُع َؿ ُر!»(‪" )2‬مت ےسےلہپ‬
‫ینبارسالیئںیمھچکاےسیکینولگےھت‪،‬وجیبنوتںیہنےھت‪،‬اسس اب ُفوجدرفےتشاُؿ‬
‫ےسمہالکؾوہےتےھت‪،‬اماریمیاتّمںیم‪،‬ویئااسیےہوتفہرمعےہ"۔‬
‫رمعںیہکیھبوہ‪،‬قحاسس اسھترےہاگ‬
‫سدانرمع افرفؼ � س ابرے ںیم اراش ِد وبحمب رب ااعلنیمل‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫عؿر َح ْق ُث ك َ‬
‫َان»(‪" )3‬رمع ںیہک یھب وہ‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ﷺ وموجد ہک « ْ‬
‫احل ُّق بعدي َم َع َ‬
‫ریمےدعبقحاسیک َرافتقںیمرےہاگ!"۔‬
‫سدانرمع� ملعس َنےصحےلےئگ‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع افرفؼ � نج س ےیل احصۂب رکاؾ اک ا ِامجع ےہ ہک « ُع َؿ َر‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫سدانرمعملعس َن‪3‬ےصحےلےئگ!"۔‬ ‫َقدْ َذ َه َب بِتِ ْس َع ِة َأ ْع َش ِار ا ْل ِع ْؾم»(‪" )4‬رضحت ّ ِی‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3686 :‬صـ‪.838‬‬

‫(‪" )2‬صحقح البخاری" كتاب فضائل أصحاب ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،3689 :‬صـ‪.62١‬‬
‫(‪" )3‬كوادر إصول" إصل ‪ 1١١‬يف حؼقؼة ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،7١5 :‬صـ‪.274‬‬
‫(‪" )4‬ادعجم الؽبر" عبد اهلل بن مسعود اهلذيل‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪.163/9 ،88١8 :‬‬
‫‪568‬‬
 ‫‪363‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫ایشنیطِنجفاِسنرمعےسڈرس اھبگاجےتںیہ‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫سدانرمعافرفؼ � س ابرے ںیم روسؽ اہلل ﷺ ےن رفامای‪:‬‬
‫اجل ِّن َقدْ َف ُّروا ِم ْن ُع َؿ َر»(‪" )1‬ںیم‬
‫ْس َو ِ‬ ‫ني ِ‬
‫اإلك ِ‬ ‫«إِ ِِّّن ََٕ ْك ُظ ُر إِ ََل َص َقاضِ ِ‬
‫ایشنیطِنجفاِسن‪،‬وداتھکیوہک ںہکفہرمعےسڈرس اھبگاجےتںیہ"۔‬
‫رمعس االسؾالےن رآامسؿس رفوتشک ںےنابمرابکدشیپیک‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫سانرمع افرفؼ � بج االسؾ الےئ‪ ،‬م ِاٰیلع س رفوتشک ں ےن‬
‫وضحر ارکؾ ﷺ یک ابراگہ ںیم‪ ،‬تینہت فابمرابکدویک ں یک ڈاایلک ں ذنراےن ںیم شیپ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َش‬ ‫اجؿرتمحﷺ ےنرفامای‪َ « :‬أتَاِّن ج ْ ِز ُیل َف َؼ َال‪َ :‬قد ْ‬
‫اشتَ ْب َ َ‬ ‫ںیک‪،‬ہکیفطصم ِ‬
‫ِ‬
‫بنش َال ِم ُع َؿ َر»(‪" )2‬رضحتربجلیےنریمےاپسآرکج ا‪،‬ہکرمعس ‬ ‫َأ ْه ُل َّ‬
‫الس ََمء ْ‬
‫االسؾالےن رآامسؿفاولک ںےنابمر ابددیےہ"۔‬
‫افرفؼامظع�اکقشعِروسؽﷺ‬
‫سدان ِ‬‫رضحت ّ ِی‬
‫رفؼ امظع � اینپ ی رفاتی رکدہ اکی وطلی دحثی‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫سدان اف ِ‬
‫روسؽارکؾﷺ ایسیاٹچیئ رآراؾرفامرےہےھت‪،‬سج‬ ‫ںیمرفامےتںیہ‪،‬ہکاکیابر ِ‬
‫جک‬
‫ ر ھچک اھچب وہا ںیہن اھت‪ ،‬رسِ ادقس س ےچین ڑمچے اک اکی ہیکت اھت‪ ،‬سج ںیم ھؤر یک‬
‫ئاھؽ رھبیوہیئیھت‪،‬ںیم ےن داھکیہک دفاہجک ںس آاق ﷺ س ولہپ راٹچیئ س ‬
‫اشنؿ ڑپے وہےئ ںیہ‪ ،‬ہی دھکی رک ںیم رفےن اگل‪ ،‬اتدجا ِر راستل ﷺ ےن اراشد‬
‫رفامای‪َ « :‬ما ُی ْبؽِ َ‬
‫قك؟» "اےرمع!کنوک ںرفےتوہ؟"ںیمےنرعضیک‪:‬ای َ‬
‫روسؽاہلل!‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3691 :‬صـ‪.84١‬‬

‫مستدرك احلاكم" كتاب معرفة الصحابة‪ ،‬ر‪.1693/5 ،4491 :‬‬
‫َ‬ ‫(‪" )2‬‬
‫‪569‬‬
‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬ ‫‪353‬‬
‫فرسکی داین یک امتؾ آاسوشئک ں افر وتمعنک ں ںیم ںیہ‪ ،‬ہکبج آپ ﷺ وت اہلل س ‬
‫رصیق ٰ‬
‫اجؿ رتمح ﷺ ےن اراشد رفامای‪َ « :‬أ َما ت َْر ََض َأ ْن َتؽ َ‬
‫ُون‬ ‫روسؽ ںیہ‪ٰ ،‬یفطصم ِ‬
‫هلَم الدكقا‪ ،‬و َل َك ِ‬
‫أخ َرةُ!»(‪ " )1‬ایک مت اس ر رایض ںیہن وہ‪ ،‬ہک اُؿ س ےیل داین‬ ‫َ‬
‫یکاعریضںیتمعنوہک ں‪،‬افراہمترےےیلآرختیکاَدَبیراںیتحوہک ں!"۔‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫سدانرمعافرفؼ� یکاجشتعفاہب ُدری‬
‫زعزیاؿمااا دقر!رضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع� س دارئناالسؾںیمدالخوہےن‬ ‫ِ‬
‫ےس‪ ،‬املسمونک ںیکّوقت فتمظعںیمیھب ےبانپہااضہف وہا‪ ،‬رشفع رشفعںیماملسمؿ‬
‫پھُچپھُچرکابعدتایکرکےت‪،‬نکیلرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمعافرفؼ� س االسؾوبقؽ‬
‫رکےنس دعب‪،‬املسمونک ںےنۃبعکُاہللرشفیںیماالعہینابعدتاکہلسلسرشفعرکدای۔‬
‫َان إِ ْش َال ُم‬
‫سدان دبع اہلل نب وعسمد � ےن رفامای‪« :‬إِ ْن ك َ‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫محة‪ ،‬واهللِ! ما اش َت َطعـَا َأ ْن كُص ِِّّل بِا ْلبق ِ‬
‫ت َحتَّى‬ ‫َ َ َْ‬ ‫َ ْ ْ‬ ‫ُع َؿ َر َل َػتْحا‪َ ،‬وإِ َم َار ُت ُه َل َر َ َ َ‬
‫َأ ْش َؾ َم ُع َؿ ُر‪َ ،‬ف َؾ ََّم َأ ْش َؾ َم ُع َؿ ُر َقا َب َؾ ُف ْم‪َ ،‬حتَّى َد َع ْوكَا َف َص َّؾ ْقـَا»(‪ً" )2‬انیقی‬
‫وبقؽ االسؾ امہرے ےیل اکی حتف یھت‪ ،‬افر اؿ یک‬
‫سدان رمع افرفؼ � اک ِ‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫اِامرت (الختف) رتمح یھت۔ اہلل یک مسق! تیبُ اہلل رشفی ںیم امنز ڑپےنھ یک مہ‬
‫ااطتستعںیہن رےتھک ےھت‪ ،‬اہیک ں کتہک رضحت رمع � ےن االسؾوبقؽ ایک‪ ،‬بت‬
‫نیک ہّکم اک اسانم ایک‪ ،‬اہیک ں کت ہک اوہنک ں ےن ںیمہ وھچڑ دای‪ ،‬رھپ مہ ےن‬
‫آپ ےن شم ِ‬
‫اخۂنہبعکںیمامنزںیادارکانرشفعرکدںی"۔‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب يف اإلیالء ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،3692 :‬صـ‪.636‬‬

‫(‪" )2‬ادعجم الؽبر" باب‪ ،‬ر‪.165/9 ،882١ :‬‬
‫‪570‬‬
 ‫‪351‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫رجہت س فتق اّفکر س رَش ےس ےنچب س ےیل‪ ،‬بس املسمونک ں ےن‬
‫اخومیشس اسھترجہتیک‪،‬رگمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع� یک ِ‬
‫ریغتاامیینےنپھُچرک‬
‫ۃبعکاہللرشفی اک وطاػایک‪،‬افر‬
‫رجہترکان وگارا ںیہن ایک‪ ،‬آپ ےن ولتار اہھت ںیمیل‪ُ ،‬‬
‫ِ‬
‫صاهت الوجو ُه‪َ ،‬من أرا َد أن تَثؽ َؾه أ ُّمه‪،‬‬ ‫اخمط رک س رفامای‪« :‬‬
‫اّفک ِر ہّکم ‪،‬و َ‬
‫و ُیمتَم ولدُ ه‪ ،‬وتُرمل زوجتُه‪ ،‬ف ْؾ َقؾؼـي ورا َء هذا الوادي» " ہرے‬
‫وخػ زدہ وہک ں! اما ‪،‬ویئ اچاتہ ےہ ہک اس یک امک ں اُس ر رفےئ‪ ،‬اس س ےچب میتی وہ‬
‫اجںیئ‪ ،‬افر اس یک ویبی ویبہ وہ اجےئ‪ ،‬وت اس فادی س ابرہ آ رک ھجم ےس !ےل!" رگم یس‬
‫(‪)1‬‬
‫ت‬
‫اعتقرکات ۔‬ ‫ںیمتمہہنوہیئہکآپاک ُ‬
‫ااقفترضحت ّ ِی‬
‫سدانرمعافرفؼ�‬ ‫ُم ِ‬
‫ِ‬
‫رضحاتمااا دقر! رقآؿاپ یک رقتًابی سیب‪ 13‬ےسزا دآایتابمرہکایسی‬
‫ںیہ‪،‬وجرضحترمع� یکراےئس ُماقفانزؽوہںیئ‪،‬ہی ابتآپ�س ہتخپ‬
‫مہففرفاتسافرتمکحفداانیئ ردالتلرک یںیہ۔نجآایتابمرہکںیمآپیکراےئ‬
‫م‬
‫س ُماقففحایہلانزؽوہیئ‪،‬اؿںیماقم ِؾاربامیہ‪،‬و صلّیٰ انبےناکمکح‪،‬املسمؿوخانیت‬
‫‪،‬و ردےاکمکح‪،‬گنجِدبرس دیقویک ںےسقلعتمراےئ‪،‬رُحِتمرشاباکمکح‪،‬انمنیقف‬
‫یک امن ِز انجزہ افراؿیک وبقر ر اجےن یکاممتعن‪ ،‬انمنیقفس ےیل داعےئرفغم ت ےس‬
‫قلعتم مکح‪ ،‬اقم ِؾ دبریک رطػ اجےن اک وشمرہ‪ ،‬رضحت ّ ِی‬
‫سدہ اعہشئ دصہقی ہبّیط اطرہہ یک‬
‫اپزیکیگ اک ایبؿ‪( ،‬ربجلی اک دنمش ‪ ،‬اہلل اک دنمش ےہ ) س اافلظ یک ُماتقف‪ ،‬روسؽ اہلل‬

‫(‪" )1‬هتذیب إشَمء وال ُّؾغات" باب العني وادقم‪ ،‬عؿر بن اخل ّطاب‪.6 ،5/2 ،‬‬
‫‪571‬‬
‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬ ‫‪351‬‬
‫ت‬
‫ﷺ ‪،‬و تاحمک انبےن اک مکح‪ ،‬ریغبااجزت رھگفک ں ںیم دالخ وہےن یک اممتعن‪ ،‬چ ّنن یؤک ں‬
‫ی‬
‫س دف‪1‬مافوہک ںےسقلعتمراےئںیم‪ُ ،‬ماتقفاکمکحاشلمےہ(‪)1‬۔؏‬
‫زابؿ یبن ﷺ‬
‫ِ‬ ‫رتامجؿ یبن ﷺ مہ‬
‫ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫اشؿ دعاتل ہپ الوھکک ں السؾ!‬
‫ِ‬ ‫اجؿ‬
‫ِ‬
‫ت‬
‫َدف ِرافرفیقیک ُف تاحتافررطزِرمکحاین‬
‫ّدمت الختف‪َ ،‬دس‪13‬‬ ‫اؿ تّلمِ االسہیم! رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع � یک ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫اسؽ‪ ،‬اپچن‪ 3‬امہ افر اسیک‪ 11‬دؿ ےہ۔ آپ س َدف ِر الختف ںیم املسمونک ں ‪،‬و ےبلاثؽ‬
‫فرسکی (دف‪ 1‬رپس اپفر) یک‬
‫وتف تاحت افر اشھدار اکایمایبک ں تاحلص وہںیئ۔ آپ ےن رصیق ٰ‬
‫وتنطلسک ں‪،‬واخ ںیمرفھدےتوہےئاالسؾاک رمچرہلاای!۔آپ یس َدف ِرالختف ںیم‬
‫رعاؼ‪،‬رصم‪،‬ایبیل‪،‬اشؾ‪،‬اریاؿ‪،‬ارُااسؿ‪،‬شمیقاانوط‪،‬ہی‪،‬بونیبآرم ینننی‪،،‬افرناتسجؿحتفوہ‬
‫تکلمم االسہیم اک ہصح ےنب۔ اس رطح االسا تکلمم اک ُُک رہبق ابسیئ‪ 11‬الھک‪،‬‬
‫ِ‬ ‫رک‪،‬‬
‫اِاک َفؿ‪ 31‬زہار‪ ،‬سیت‪ 53‬رمعب لیم کت لیھپ ایگ۔ رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع � ی س َدفر‬
‫الختفںیم‪،‬املسمونک ںاکۂلبقا ّفؽتیبادقملسوہیدیطلستےسآزادوہا!۔‬
‫رضحت دّیسان رمع � ےن اینپ اہمرت‪ ،‬اجشتع افر رکسعی الصتیح‬
‫ےس‪ ،‬ضحم دف‪ 1‬اسؽ س لیلقرعہص ںیم اساسین تنطلس یکاشنہشتیہ ‪،‬و‪ ،‬ہنرصػ‬
‫زریرکایل‪ ،‬ہکلباینپ دُحف ِد تنطلساکااظتنؾ‪،‬رِاعاییک ہلمج رضفرایت یک دہگناتش‪،‬افر‬

‫(‪" )1‬تاریخ اخلؾػاء" اخلؾقػة الثاِّن عؿر بن اخل ّطاب‪ ،‬صـ‪ ،1١1-99‬مؾتؼطا‪.‬‬
‫اجؿرتمحہپالوھکک ںالسؾ‪،‬؃ ‪511‬۔‬
‫(‪" )1‬دحاقئششخب"ہصحدفؾ‪ٰ،‬یفطصم ِ‬
‫‪572‬‬
 ‫‪355‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫درگیاُوم ِرتنطلس‪،‬ویھبوخشاُولسیبافراہمرتےساھبنای۔‬
‫اریم المؤنینم رضحت دّیسان رمع � س َدفر الختف ںیم‪ ،‬اکی اتحمط‬
‫اھدازے س اطمقب ‪ 5633‬العےق حتف وہےئ‪ ،‬رقتًابی ‪ 3333‬زہار اسمدج ریمعت وہںیئ‪،‬‬
‫میتی‪،‬نیکسم‪ ،‬ویبہوخانیتافرزبرگ رہشویک ںیکامیلدمدس ےیلتیبااملؽاک ہبعاقم‬
‫جولصیفک ںس ےیلدعاںیتلانبیئیئگ‪،‬افراؿ‬
‫ایکایگ۔دعؽفااصنػ افرّدقمامتس َ د‬
‫ںیمریمٹ راقیض(زجج)انیعتتےیکےئگ۔‬
‫رجہیوقتم (ڈنلیکر)اکاِرجاءیھبایک ایگوجآجکت راجئےہ۔رَمدؾامشریاک‬
‫اامتہؾ ایک‪ُ ،‬دفر دراز العوقک ں ںیم اپین یک رفایمہ س ےیل ںیرںی اودفاںیئ‪ ،‬ش ے رہش آابد‬
‫رکاےئ‪ ،‬دیقویک ں یک وہستل س ےیل لیج اخےن ونباےئ‪ ،‬وپسیل ڈاپیرٹنمٹ‬
‫(‪ )Police Department‬اقم ایک‪ ،‬رِاعای س اجؿ فامؽ یک افحتظ افر ریبفین‬
‫ولمحک ں ےس اچبؤ س ےیل‪ ،‬ہگج ہگج وفیج ئاھؤاینک ں (‪)Military cantonments‬‬

‫ونباںیئ۔ اسمرففک ں یک وہستل س ےیل اسمرف اخےن ریمعت رکفاےئ‪ ،‬ال فار ںوچک ں یک‬
‫ ر َفرشفافکتلس ےیلفاظفئّرقمَرےیک۔دینیمیلعتس رففغس ےیلدمارساک‬
‫ایقؾ لمع ںیم الای ایگ‪ ،‬اؿ ںیم میلعت دےنی فاےل املعء‪ ،‬اہمئ افر ؤم ّ ِذنین س اشُمرہے‬
‫(وخنتاہ) ّرقمَر ےیک ےئگ‪ ،‬فتق درایتف رکےن اک رطہقی اِاجید ایکایگ۔ اس س العفہ یھب‬
‫آپےنتہبےسالفیحافراِالصیحاَاکحؾاصدررفامےئ(‪)1‬۔‬

‫(‪" )1‬فتوح البؾدان" صـ‪ُ ،416-249‬م ّؾخصا‪" .‬تاریخ اخلؾػاء" اخلؾقػة‬

‫الثاِّن‪ :‬عؿر بن اخل ّطاب ‪ ،‬صـ‪ّ ،11١‬‬
‫مؾخصا‪.‬‬
‫‪573‬‬
‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬ ‫‪354‬‬
‫ّ ِی‬
‫سدانرمعافرفؼ�یکاہشدت‬
‫رضحات مااا دقر! رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع افرفؼ � یک اہشدت یک ربخ‪ ،‬وخد‬ ‫ِ‬
‫اتدجا ِر راستل ﷺ ےن اُس فتق دی‪ ،‬بج آپ اُدح اہپڑ ‪،‬و دقؾ وبیس یک‬
‫اعسدت شخب رےہ ےھت۔ رضحت ّ ِی‬
‫سدان اس � ےس رفاتی ےہ‪ ،‬ہک اکی ابر‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ رضحت اوبرکب‪ ،‬رضحت رمع افر رضحت امثعؿ � اُدح اہپڑ ر‬
‫ِ‬
‫ڑچےھ وت اہپڑ اکےنپن اگل‪ ،‬روسؽ اہلل ﷺ ےن اےس اانپ اپؤک ں ابمر امر رک رفامای‪:‬‬
‫«ا ْثب ْت ُأحدُ ! َفنِكََّم َع َؾق َك كَبِي‪ ،‬و ِصدِّ ٌیق‪ ،‬و َص ِفقدَ ِ‬
‫ان»(‪" )1‬اےاُدح رہھٹ اج!‬ ‫َ‬ ‫ٌّ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ہکاہمترےاف راکییبن‪،‬اکیدصقیافردف‪1‬دیہشںیہ!"۔‬
‫رضحات مااا دقر! ‪ 16‬ذی اہجحل نس ‪ 15‬رجہی‪ ،‬امن ِز رجف س فتق‪ ،‬اوب لل‬
‫ِ‬
‫ریففز انا دبتخب(وجمیس)ےنومعقدھکیرک‪،‬رضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع� رزرہآولدرجنخس ‬
‫نیت‪ 5‬اقالتہنفارےیک‪،‬وجمُہل ِکاثتبوہےئسجےسآپدشدیزیمخ وہےئگ۔وپری‬
‫دجسم ںیم وشر رباپ وہایگ‪ ،‬ولوگک ں ےن اس اک اھچیپ ایک‪ ،‬بت اس ےن زمدی ایگرہ‪ 11‬ارفاد ‪،‬و‬
‫دشدی زیمخ رک دای‪ ،‬ھچ‪ 6‬ارفاد دعب ںیم دیہش وہ ےئگ‪ ،‬افر اقلت ےن بج ےنچب یک ‪،‬ویئ‬
‫وصرتہناپیئ‪،‬وتوخد‪،‬ویھبایسرجنخےسامررکوخد یشرکیل(‪)1‬۔‬
‫زمارِرُپاونار‬
‫ریمے دفوتس‪ ،‬زبروگ! رضحت رمع � اچر‪ 4‬دؿ کت ومت فایحت یک‬
‫شکمشک ںیم رےہ‪ ،‬فتقِ آرخ اےنپ ےٹیب رضحت ّ ِی‬
‫سدان دبع اہلل نب رمع � ےس رفامای‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب فضائل أصحاب الـبي‪ ،‬ر‪ ،3675 :‬صـ‪.617‬‬
‫(‪" )2‬الطبؼات الؽزی" ر‪ -56 :‬عؿر بن اخل ّطاب‪ ،296 ،293/1 ،‬مؾتؼطا‪.‬‬
‫‪574‬‬
 ‫‪353‬‬ ‫افرفؼامظع�‬ ‫ۂفیلخاثیناریمالمؤنینمرضحت ّ ِی‬
‫سدانرمع ِ‬
‫ني‪َ ،‬ف ُؼ ْل َهلَا‪ :‬إِ َّن ُع َؿ َر َی ْس َل ُل ِك َأ ْن ت َْل َذ ِِّن ِيل‬
‫ادممـِ َ‬
‫«ا ْذهب یا ُغ َالم إِ ََل ُأم ِ‬
‫ِّ‬ ‫ُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫سدہ‬‫َأ ْن ُأ ْد َف َن َم َع َأ َخ َو َّي! ُث َّم ْار ِج ْع إِ َ َّيل َف َل ْخ ِ ْز ِِّن» "اٹیب اؾ المؤنینم رضح ت ّ ِی‬
‫اعہشئ دصہقی یک ابراگہ ںیم اج رک رعض رکف‪ ،‬ہک اما آپ یک ااجزت وہ وت رمع اےنپ دفونک ں‬
‫اُؿ س وجاب ےس آاگہ رکف!"‬ ‫اسویھتک ں س اسھت دنف وہان اچاتہ ےہ! رھپ آرک‬
‫رضحت دّیسان اِنب رمع � ےن ج ا‪َ « :‬ف َل ْر َش َؾ ْت َأ ْن َك َع ْم‪َ ،‬قدْ َأ ِذك ُ‬
‫ْت َلك!»‬
‫"اؾ المؤنینمےناغیپؾاجیھب‪ ،‬ہکاہک ں ںیمےنآپ ‪،‬وااجزتدی!"۔ رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع‬
‫اس ےسزایدہ‬ ‫� ‪،‬و بج ااجزت ےنلمیک ربخ دییئگ‪ ،‬وتآپ ےنرفامای‪:‬ادمحلہلل!‬
‫اَفریسابتیکوخاشہہنیھت‪،‬اہللاکرکشےہہکریمیہیوخاشہوپریوہیئگےہ!۔‬
‫مکیّرحمؾارحلاؾ‪14‬نسِرجہی‪،‬دجسہیک تاحتلںیمآپیکرفحابمر ےن رفاز‬
‫یک‪ ،‬إكّا هلل وإكّا إلقه راجعون!‪.‬آپیکامن ِزانجزہبسحِفتیصرضحت ّ ِی‬
‫سدانبیہص‬
‫� ےنڑپاھیئ(‪)1‬۔افررھپروسؽاہللﷺ س ولہپںیمدنفرکدےیےئگ۔‬
‫داع‬
‫اےاہلل!ںیمہ رضحت ّ ِی‬
‫سدان رمع � یک اجشتعفاہب ُدری ےس ہّصح اطع‬
‫رفام‪ ،‬دعؽ فااصنػ اک وب ؽ ابال رکےن یک وتقیف دے‪ ،‬اؿ یک ریست ہبّیط ر ےتلچ وہےئ‬
‫اانپ نت نم دنھ بس ھچک‪ ،‬ریتی راہ ںیم رقابؿ رکےن اک ذجہب اطع رفام‪ ،‬رہ کین اکؾ ںیم‬
‫اِالخصیک َدفتلاطعرفام‪،‬آنیمای ّ‬
‫ربااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬الطبؼات الؽزی" ر‪ -56 :‬عؿر بن اخل ّطاب‪ ،31١ ،3١7/1 ،‬مؾتؼطا‪.‬‬
‫‪575‬‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪675‬‬

‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬
‫(ۃعمج‪:‬لرابمر ‪:03‬ذه‪:‬لہجحل ‪1441‬ھ‪1313/8/11 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ‪ ُ :‬و‬
‫نر ‪:‬ﷺ یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬هلرتحلل ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رحتم‪:‬هلال‪:‬ہنیہ‬
‫لم‪:‬لالسل!‪ّ:‬رحمل‪:‬لرحللل‪:‬یک‪:‬آدم‪:‬آدم‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬هہ‪:‬امہِ‪ّ:‬دقمس‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬املسمونں‪:‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬ےئن‪:‬رجہی‪:‬اسك‪:‬یک‪:‬وندی‪:،‬لهر‪ّ:‬رسمت‪:‬اک‪:‬اغیپل‪:‬ےل‪:‬رک‪:‬آات‪:‬ےہ۔‪:‬لس‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬یک‪:‬‬
‫لَتیمہ ‪:‬هتلیضف ‪:‬اک ‪:‬لدنلزہ ‪:‬لس ‪:‬ابت ‪:‬ےس ‪:‬وخبیب ‪:‬اگلای ‪:‬اجاتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬وضح ِر ‪:‬لرکل ‪:‬ﷺ‬
‫ےن ‪:‬لےس «صه ُر اهلل»(‪ )1‬ینعی ‪":‬لہلل ‪:‬رب ‪:‬لّزعلت ‪:‬اک ‪:‬ہنیہ" ‪:‬رقل ر ‪:‬دای ‪:‬ےہ‪: ،‬زین ‪:‬لس ‪:‬یک‪:‬‬
‫رحتم‪:‬رقآم ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬ایبم ‪:‬یک ‪ :‬یئ‪:‬ےہ‪:،‬لراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬لاع ی‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َةَّدِع‬
‫ِ‬
‫ِرْوُهُّشلا َدْنِع ِهّٰللا اَنْثا َرَشَع اًرْهَش ْيِف ِبٰتِك ِهّٰللا َمْوَي َقَلَخ ِتٰوٰمَّسلا َوَضْرَاْلا ۤاَهْنِم‬
‫ٌةَعَبْرَاٌمُرُح﴾(‪ً" )2‬انیقی‪:‬لہلل‪:‬یک‪:‬اتکب‪:‬ںیم‪:،‬لہلل‪:‬ےک‪:‬زندکی‪:‬ونیہمں‪:‬یک‪:‬یتنگ‪:‬ابرہ‪:11‬ےنیہم‪:‬‬

‫(‪" )1‬شنن أيب داود" باب يف َصو ِم ا ُد َّ‬

‫حرم‪ ،‬ر‪ ،2422 :‬صـ‪.352‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،1١‬التوبة‪.36 :‬‬
‫‪576‬‬
 ‫‪677‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬
‫ےہ‪: ،‬بج ‪:‬ےس ‪:‬لُس ‪:‬ےن ‪:‬آامسم ‪:‬هزنیم ‪:‬انبےئ‪: ،‬لُم ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬اچر‪: 4‬رحتم ‪:‬هلےل ‪:‬ےنیہم‪:‬‬
‫ںیہ"۔ ‪:‬لهر ‪:‬هہ ‪:‬اچر‪: 4‬ےنیہم‪: )1(: :‬ربج ‪:‬لرملبج‪: )1(: ،‬ذه ‪:‬لدعقلہ‪: )0(: ،‬ذه ‪:‬لہجحل‪: )4(: ،‬لهر‪:‬‬
‫ّرحمل‪:‬لرحللل‪:‬ںیہ۔‬
‫ِ‬
‫رضحلت‪:‬رگلیم!‪:‬سج ‪:‬هتق‪:‬رجہی‪:‬ڈنیلکر‪:‬رتبیت‪:‬دای‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬اھت‪:،‬لُس‪:‬هتق‪ّ:‬رحمل‪:‬‬
‫لرحللل ‪:‬یک ‪:‬رحتم ‪:‬ےک ‪ِ:‬شیپ ‪:‬رظن‪: ،‬لےس ‪:‬رجہی ‪:‬ڈنیلکر (‪: )Hijri calendar‬ےک ‪:‬آاغزاک‪:‬‬
‫دبمل‪:‬رقلر‪:‬دای‪:‬ایگ‪:،‬وج‪:‬زگہتش‪:‬وَچدہ‪:‬وس‪:‬اسك‪:‬ےس‪:‬زلدئ‪:‬رعہص‪:‬ےس‪:،‬آج‪:‬کت‪:‬الچ‪:‬آراہ‪:‬ےہ۔‬
‫رجہی‪::‬ڈنیلکر‪:‬اک‪:‬آاغز‬
‫زعزیلم‪:‬رتحمل!‪:‬وہظ ِر‪:‬لالسل‪:‬ےس‪:‬لبق‪:‬یھب‪:‬داین‪:‬ںیم‪:‬فلتخم‪:‬ڈنیلکر‪:‬رلجئ‪:‬ےھت‪:،‬نج‪:‬‬
‫ِ‬
‫اک‪:‬آاغز‪:‬یسک‪:‬ابداشہ‪:‬یک‪:‬دیپلشئ‪:‬ای‪:‬هافت‪:،‬یسک‪:‬احدےث‪:،‬ززلےل‪:‬ای‪:‬وطافم‪:‬ےسیج‪:‬هلاعقت‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬‬
‫رپ ‪:‬وہل ‪:‬رکات۔ ‪:‬وچہکن ‪:‬رعب ‪:‬اعُمرشہ ‪:‬لانت ‪ّ:‬دمتمم ‪:‬ںیہن ‪:‬اھت ‪:‬ہک ‪:‬لںیہن ‪:‬یسک ‪:‬ڈنیلکر ‪:‬یک ‪:‬رضهرت‪:‬‬
‫وسحمس ‪:‬وہیت‪: ،‬ذہلل ‪:‬ہی ‪:‬ولگ ‪: :‬لینپ ‪:‬وہستل ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬لینپ ‪:‬وقیم ‪:‬اترخی ‪:‬ےک ‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬لمہ ‪:‬لهر‪:‬‬
‫وہشمر‪:‬هلہعق‪ً:،‬الثم‪:‬اعل‪:‬للیفل‪:‬هریغہ‪:‬وک‪:‬اینبد‪:‬انب‪:‬رک‪:،‬باسب‪:‬اتکب‪:‬اگل‪ :‬ای‪:‬رک ے‪:‬ےھت(‪)1‬۔‬
‫یک‪:‬‬ ‫آدمِ ‪:‬لالسل ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬یھب ‪:‬ھچک ‪:‬رعہص ‪:‬کت ‪:‬یسک ‪:‬ڈنیلکر ‪)Calendar(:‬‬

‫رضهرت‪:‬وسحمس‪:‬ںیہن‪:‬یک‪ :‬یئ‪:،‬لهر‪:‬املسمم‪ِ:‬دہع‪:‬راستل‪:‬ےک‪:‬وہشمر‪:‬هلاعقت‪ً:،‬الثم‪:‬تثعبِ‪:‬‬
‫تت‬
‫ذم ِ‪:‬قاك ‪:‬هریغاہ ‪: :‬وک‪: ،‬وطبرِڈنیلکر ‪:‬لامعتسك ‪:‬رکےن ‪:‬ےگل۔ ‪:‬غیلبت‪:‬‬
‫َ بنوی‪: ،‬تعیبِ ‪:‬ہبقُع ‪:‬لهر ‪:‬ل ِ ِ‬
‫هل ِاشتعِ‪:‬لالسل‪:،‬اّفکر‪:‬ےک‪:‬اظممل‪:‬هرہشی‪:‬دهلوینں‪: ،‬لهر‪:‬اہجد‪:‬ےک‪:‬رفےضی ‪:‬ےن‪:‬لس ‪:‬دقر‪:‬‬
‫تلہم‪:‬یہ‪:‬ہن‪:‬دی‪:،‬ہک‪:‬روسك‪:‬لہلل‪:‬ﷺ لس‪:‬اکل‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬وتہج‪:‬رفام ے‪:،‬یہی‪:‬هہج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫دعب‪:‬لزلں‪:‬افلخےئ‪:‬رلدشنی‪ �:‬ےن‪:‬لس‪:‬لمہ‪::‬اکل‪:‬یک‪::‬لیمکت‪:‬رفامی۔‬

‫(‪" )1‬عمدة القاري" كتاب مناقب األىصار‪ ،655 ،654/11 ،‬م ّلخصا‪.‬‬
‫‪577‬‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪678‬‬
‫لالسیم‪:‬وقتمی‪(:‬رجہی‪:‬ڈنیلکر)‪:‬اک‪:‬آاغز‪:‬یھب‪:‬لیہن‪:‬لُومر‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬لکی‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬ںیم‪:‬اباقدعہ‪:‬رهلج‪:‬‬
‫َ‬ ‫هعض‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬روسك‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ ےن‪:‬دای‪:‬اھت‪:،‬نکیل‪:‬لےس‪:‬املسمونں‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪ �:‬ےن‪:‬لےنپ‪َ :‬ده ِر‪:‬الختف‪:‬ںیم‪:‬دای۔‬
‫لامل ‪:‬یحم ‪:‬لدلنی ‪ٰ:‬ییحی ‪:‬نب ‪:‬رشف ‪:‬ونَهی ‪ �:‬لراشد ‪:‬رفام ے ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬وہنجں‪:‬‬
‫خی ‪:‬رجہی ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬ڈل ی‪: ،‬هہ ‪:‬لریم ‪:‬للمؤونینم ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬رمع ‪:‬نب‪:‬‬ ‫ےن ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬اتر ِ‬
‫اّطخب‪ �:‬ںیہ"(‪)1‬۔‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪:‬افرهق‪ �:‬ےنڈنیلکر‪:‬یک‪:‬لدتبلی‪:‬اترخی‪ّ:‬رقمر‪:‬رکےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫وحلےل ‪:‬ےس ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬اشُمهرت ‪:‬یک‪: ،‬وت ‪:‬یسک ‪:‬ےن ‪:‬تثعبِ ‪:‬روسك ‪:‬وک ‪:‬اینبد ‪:‬انبےن ‪:‬اک ‪:‬اہک‪: ،‬لهر‪:‬‬
‫‪:‬رجہت ‪:‬روسك ‪:‬وک‪: ،‬لس ‪:‬رپ ‪:‬رضحت ّ ِی‬
‫‪:‬سدان ‪:‬رمع ‪:‬افرهق ‪ �:‬ےن ‪:‬لراشدرفامای‪:‬‬ ‫یسک ‪:‬ےن ِ‬
‫احلق‬ ‫مهاج َره ّفر َق َ‬
‫بني ِّ‬ ‫ِ‬
‫رشول اهللِ ‪‬؛ ّ‬
‫فٌن‬ ‫ًُر ُخ دها َج ِر‬
‫َ‬ ‫«ٓ بل ى ِّ‬
‫ِ‬
‫والباضل!»(‪" )2‬روسك ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬رجہت ‪:‬ہبّیط‪: ،‬قح ‪:‬لهر ‪:‬ابلط ‪:‬ےک ‪:‬درایمم ‪:‬رفق‪:‬‬
‫‪:‬مل‪ّ:‬رقمر‪:‬رکںی‪:‬ےگ!"۔‬ ‫مہ‪:‬لیس‪:‬وک‪:‬اترخی‪:‬هنس‪:‬ےک‪:‬ےیل َ ب د‬
‫یک‪:‬تیثیح‪:‬ریتھک‪:‬ےہ‪:،‬ذٰہلل‪ :‬ش‬
‫لامل ‪:‬زُ رہی ‪:‬هلامل ‪َ :‬ش بعبی ‪ �:‬ےس ‪:‬رمهی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ۃبعکُ ‪:‬لہلل ‪:‬رشفی ‪:‬یک ‪:‬ریمعت‪:‬‬
‫ےس‪:‬لبق‪:،‬ونب‪:‬لامسلیع‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬لربلمیہ‪:D:‬ےک‪:‬آگ‪:‬ںیم‪:‬ڈلےل‪:‬اجےن‪:‬ےک‪:‬دم‪:‬‬
‫ےس‪: ،‬لهر ‪:‬ریمعتِ ‪:‬ہبعک ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬ریمعتِ ‪:‬ہبعک ‪:‬ےساترخی ‪:‬اک ‪:‬باسب ‪:‬ایک ‪:‬رک ے ‪:‬ےھت۔ ‪:‬رھپ ‪:‬وج ‪:‬ہلیبق‪:‬‬
‫اہتہم ‪:‬ےس ‪:‬الچ ‪:‬اجات ‪:‬هہ ‪:‬لینپ ‪:‬دحیلعیگ ‪:‬ےک ‪:‬دم ‪:‬ےس ‪:‬اترخی ‪:‬اک ‪:‬امشر ‪:‬رکات‪: ،‬لهر ‪:‬وج ‪:‬اہتہم ‪:‬ںیم ‪:‬رہ‪:‬‬
‫اج ے‪:‬هہ‪:‬دعس‪:،‬دنہ‪:‬لهر‪ :‬بُج َہیینہ‪:‬ینب‪:‬زَ دی‪:‬ےک‪:‬اہتہم‪:‬ےس‪:‬رخهج‪:‬ےس‪:‬باسب‪:‬رےتھک۔‪:‬ہی‪:‬ہلسلس‪:‬‬

‫(‪" )1‬هتذیب األشامء" اهلجرة ابتداء التاریخ اإلشالمي‪.2١/1 ،‬‬

‫(‪" )2‬تاریخ ال َط َزي" ذكر الوقت الذي عمل فوه التاریخ‪.3٣٣/2 ،‬‬
‫‪578‬‬
 ‫‪679‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬
‫بعک‪:‬نب ُ و‪:‬لی‪:‬یک‪:‬هافت‪:‬کت‪:‬اجری‪:‬راہ‪:،‬رھپ‪:‬لُم‪:‬یک‪:‬هافت‪:‬ےک‪:‬دم‪:‬ےس‪:‬باسب‪:‬وہےن‪:‬اگل۔‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫‪:‬هلق ‪:‬لیف ‪:‬ےس ‪:‬اترخی ‪:‬اک ‪:‬باسب ‪:‬رانھک‪:‬‬
‫‪:‬هلق ‪:‬لیف ‪:‬شیپ ‪:‬آای‪: ،‬وت ‪:‬ونب ‪:‬لامسلیع ‪:‬ےن ا‬
‫لس ‪:‬ےک ‪:‬دعب ا‬
‫‪:‬سان‪:‬رمع‪:‬افرهق‪ �:‬ےک‪:‬زامہن‪:‬ےس‪:‬املسمونں‪:‬‬ ‫رشهع‪:‬رک‪:‬دای‪:،‬لهر‪:‬لریم‪:‬للمؤونینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬نی‪:‬ےس‪:‬اترخی‪:‬اک‪:‬باسب‪:‬رانھک‪:‬رشهع‪:‬ایک(‪)1‬۔‬
‫‪:‬رجہت َ ب و‬
‫ےن ِ‬
‫راقیفم ‪:‬تّلمِ ‪:‬لالسہیم! ‪:‬ضعب ‪:‬املعےئ ‪:‬رکلل ‪:‬ےن ‪:‬رجہی‪:‬وقتمی ‪:‬یک ‪:‬لاجید‪:‬وک ‪ِ:‬دہع‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬روسك‪:‬‬
‫وبنی‪:،‬لهر‪:‬ضعب‪:‬ےن‪ِ:‬دہع‪:‬افرهیق‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬وسنمب‪:‬ایک‪:‬ےہ؛‪:‬لس‪:‬یک‪:‬هہج‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک ِ‬
‫‪:‬اجم ‪:‬رت‪:‬‬
‫لرکل ‪:‬ﷺ رجہت ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬بج ‪:‬دمم ہ ‪:‬ہرّورہ ‪:‬فیرفی ‪:‬الےئ‪: ،‬وت ‪:‬ج ٰیفط ِ‬
‫ﷺ ےن‪:‬رجہی‪:‬وقتمی‪:‬ینعی‪:‬ڈنیلکر‪:‬انبےن‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬دای‪:،‬انچہچن‪:‬احصۂب‪:‬رکلل‪ �:‬ےن‪:‬لےس‪:‬‬
‫رجہت‪:‬ےس‪:‬رشهع‪:‬ایک۔‬
‫هلحض‪:‬رےہ‪:‬ہک‪:‬روسك‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ ےن‪:‬رجہی ‪:‬وقتمی‪:‬یک ‪:‬هعض‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬دای‪:‬اھت‪:،‬ہکبج‪:‬‬
‫لس ‪:‬هعض ‪:‬یک ‪:‬وہی ‪:‬رجہی ‪:‬وقتمی ‪:‬اک ‪:‬اباقدعہ ‪:‬باسب ‪:‬هاتکب‪: ،‬املسمونں ‪:‬ےن ‪:‬لریم ‪:‬للمؤونینم‪:‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬رمع ‪:‬افرهق ‪ �:‬ےک ‪َ :‬دهر ‪:‬ےس ‪:‬رشهع ‪:‬ایک‪: ،‬ذٰہلل ‪:‬دهونں ‪:‬لوقلك ‪:‬ںیم ‪:‬وکی‪:‬‬
‫لاعرض‪:‬هالخف‪:‬ںیہن"(‪)1‬۔‬
‫ُ‬
‫ِ‬
‫رجہت‪:‬وبنی‪:‬ﷺ‬
‫خی‪:‬اعمَل‪:‬ںیم‪:‬لکی‪:‬میظع‪:‬‬
‫نی‪:‬اترخیِ‪:‬لالسل‪:،‬ہکلب‪:‬اتر ِ‬ ‫زعزیلم‪:‬رگلیم‪:‬دقر! ِ‬
‫‪:‬رجہت‪ َ :‬ب و‬ ‫ِ‬
‫ابب ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬لےنپ ‪:‬لدنر ‪:‬اجُشتع‪: ،‬ربص‪: ،‬وت ُّّک‪: ،‬لنم ‪:‬هلَامم‪: ،‬لهر َ‪:‬رهلدلری‪:‬یک ‪:‬لکی‪:‬یئن ‪:‬اترخی‪:‬‬
‫رمق‪:‬ےئک‪:‬وہےئ‪:‬ےہ‪:،‬لہلل‪:‬ےک‪:‬بیبح َرتِ‪:‬وکنین ﷺ م ّکہا‪ّ:‬رکمہم‪:‬ںیم‪:،‬ولوگں‪:‬وک‪:‬ریتہ‪:‬‬

‫(‪" )1‬تاریخ ال َط َزي" ذكر الوقت الذي عمل فوه التاریخ‪.321 ،32١/2 ،‬‬
‫"ریست ّ ِی د‬
‫‪:‬س‪:‬لالایبنء"؃‪146:‬۔‬ ‫ِ‬ ‫(‪" )1‬تاریخ ال َط َزي" ذكر الوقت ‪...‬إلخ‪.3٣٣/2 ،‬‬
‫‪579‬‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪683‬‬
‫‪:10‬ربس‪:‬کت‪:،‬لہلل‪:‬یک‪:‬وتدیح‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬الُب ے‪:‬رےہ‪:،‬لُم‪:‬ےک‪:‬ذونہں‪:‬ےس‪:‬رش ‪:‬یک‪::‬اہجتل‪:‬‬
‫‪:‬ربِ رکمی‪:‬ےک‪:‬رُقب‪:‬یک‪:‬ل ٰیل َ‪َ:‬ازك‪:‬اح ل ‪:‬رک‪:‬‬
‫هرُخلافت‪:‬وک‪:‬اٹم ے‪:‬رےہ؛‪:‬اتہک‪:‬لاسنم‪:‬لےنپ ِ ِ‬
‫وکن‪:‬ﷺ ےس‪ُ :‬لےتھجل‪:‬رےہ‪:،‬رتِ‪:‬اعایملم‪:‬ﷺ‬ ‫ےکس‪:،‬رگم‪:‬ل ِس‪َ :‬دهرلم‪:‬افک ِر‪:‬ہّکم‪:‬هلل َ ی‬
‫وک‪:‬ںیفیلکت‪:‬اچنہپ ے‪:‬رےہ‪:،‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک ب‪:‬ن‪:‬رت ﷺ ےک‪:‬لتق‪:‬ےک‪َ :‬در‪:‬ےپ‪:‬وہ‪:‬ےئگ‪:،‬‬
‫لُم ‪:‬ےک ‪:‬ل ِس ‪:‬اناپ ‪:‬لرلدے ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬لہلل ‪:‬لاعٰیل ‪:‬ےن ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬وْذِا ُرُكْمَي َكِب‬
‫َنْيِذَّلايِل اْوُروَا َكْوُتِبْثقَي وَا َكْوُلُتقَي َكْوُجِرؕ‪َ١‬وَنْوُرُكْمَيَوُرُكْمَيُهّٰللاؕ‪َ١‬وُهّٰللاُرْيَخ‬
‫َنْيِرِكٰمْلا﴾(‪" )1‬لے ب ی ب‬
‫‪:‬ح!‪:‬اید‪:‬ےیجیک‪:‬بج‪:‬اکرف‪:‬آپ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رکم‪:‬رک ے‪:‬ےھت‪:‬ہک‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬‬
‫دنب‪:‬رک ‪:‬دںی‪:،‬ای‪:‬دیہش‪:‬رک‪:‬دںی‪:،‬ای‪:‬اکن‪:‬ك‪:‬دںی! ‪:‬هہ ‪:‬لانپ‪:‬اس‪:‬رکم ‪:‬رک ے ‪:‬ےھت‪:،‬لهر ‪:‬ل هل ‪:‬لاع ی ‪:‬لینپ‪:‬ہیف‪:‬‬
‫دتریب‪:‬رفامات‪:‬اھت‪:،‬لهر‪:‬ل هل‪:‬لاع ی‪:‬یک‪:‬ہیف‪:‬دتریب‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬رتہب‪:‬ےہ!"۔‬
‫انچہچن ‪:‬لہلل لاعٰیل ‪:‬ےن ‪:‬اّفکر ‪: :‬ےک ‪:‬رکم ‪:‬ےس ‪:‬لےنپ ب‪:‬ن ّرکمَل ‪:‬ﷺ یک ‪:‬افحتظ‪:‬‬
‫رفامی‪:،‬ىتح‪:‬ہک‪:‬آاق‪:‬رکمی ﷺ اّفکر‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬ےس‪:‬زگرے‪:،‬رگم‪:‬هہ‪:‬ولگ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬دھکی‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫مب‬
‫اپےئ‪: ،‬وضحر ‪:‬رُپونر ﷺ ےن ‪ ُ :‬ھی رھب ‪:‬اخ ‪:‬ےل ‪:‬رک‪: ،‬لُم‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬یکنیھپ ‪:‬لهر ِ‬
‫‪:‬رقآم‪:‬‬
‫اپ ‪: :‬یک ‪:‬ہی ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬التهت ‪:‬رفامی‪َ﴿ :‬واَنْلَعَج ْۢنِم ِنْيَب ْمِهْيِدْيَا اًّدَس َّوْنِم‬
‫ْمِهِفْلَخ اًّدَس مُهٰنْيَشْغَاَفْ۠ ْمُهَف اَل َنْوُرِصْبُي﴾(‪" )2‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬لم ‪:‬ےک ‪:‬آےگ ‪:‬دویلر ‪:‬انبدی‪:،‬‬
‫لهر ‪:‬لُم ‪:‬ےک ‪:‬ےھچیپ ‪:‬لکی ‪:‬دویلر‪: ،‬لهر ‪:‬لںیہن ‪:‬لهرپ ‪:‬ےس ‪:‬ڈاھکن ‪:‬دای؛ ‪:‬وت ‪:‬لںیہن ‪:‬ھچک ‪ِ :‬داھكی ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫داتی"‪:،‬لہلل لاعٰیل‪:‬ےن‪:‬لےنپ‪:‬بیبح ﷺ‪:‬ےس‪:‬اّفک ِر‪:‬ہّکم‪:‬ےک‪:‬رکم‪:‬وک‪ُ :‬دهر‪:‬رفامای۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬األىفال‪.3١ :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،22‬یس‪.2 :‬‬
‫‪580‬‬
 ‫‪681‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬
‫ت َ یا‬
‫‪:‬اعَلم‪:‬‬ ‫عس‪ �:‬ےس‪:‬رهلتی‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬بج‪:َ :‬ر ِ‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬لِنب‪ ّ :‬با‬ ‫ِ‬
‫ﷺ مکہا ‪ّ:‬رکمہم ‪:‬ےس ‪:‬رجہت ‪:‬رکےن ‪:‬ےگل‪: ،‬وت ‪:‬رس ‪:‬زنیمِ ‪:‬ہّکم ‪:‬ےس ‪:‬بِط ِ ب ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬رفام یا‪َ « :‬ما‬
‫ك إِ َ ََّل! َو َل ْو َٓ َأ َّن َق ْو ِم ْي َأ ْخ َر ُج ْو ِ ِْن ِمن ِْك‪َ ،‬ما‬
‫ك ِمن ب َل ٍد و َأحب ِ‬
‫ْ َ َ َ َّ‬
‫َأ ْضوب ِ‬
‫ََ‬
‫ت‬
‫ِ‬
‫‪:‬زم ‪:‬ہّکم! ُ و‪:‬ت ‪:‬سک ‪:‬دقر ‪:‬اپزیکہ ‪: :‬لهر ب‪:‬هجم ‪:‬وبحمب ‪:‬رہش ‪:‬ےہ!‪:‬‬ ‫َش َكن ُْت َغ ْ َرك!»(‪" )1‬لے ‪:‬رس ی ِ‬
‫ت‬
‫ت‬
‫لرگ ‪:‬ےھجم ‪:‬ریمی َ و‪:‬قل ‪:‬اہیں ‪:‬ےس ‪:‬ہن ‪:‬اکنیتل‪: ،‬وت ‪:‬ںیم ‪:‬ریتے ‪:‬اوِل ‪ :‬ںیہ ‪:‬لهر ‪:‬نوك ت ی‬
‫‪:‬لتار ‪:‬ہن‪:‬‬
‫‪:‬دمی‪:‬ہرّورن‪:‬ےچنہپ‪:‬وت‪:‬دمےنی‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬یک‪:‬داع‪:‬رک ے‪:‬وہےئ‪:‬‬‫‪:‬رکم ﷺ بج ی ا‬ ‫رکات"۔ ب‪:‬ن ی‬
‫ِ‬
‫ب إِ َل ْونَا ادَدینَ َة‪ ،‬ك ُ‬
‫َح ِّبنَا َم َّك َة َأ ْو َأ َصدَّ !»(‪" )2‬لےلہلل! ‪:‬ہّکم‪:‬‬ ‫رفامای‪« :‬ال َّل ُه َّم َح ِّب ْ‬
‫‪:‬يل‪:‬ایپرل‪:‬رک‪:‬دے‪:،‬ہکلب‪ُ :‬لس‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬زایدہ!"۔‬ ‫یک‪:‬رطح‪:‬دمم ہ‪:‬وک ب‪:‬هب‪:‬امہرے ی‬
‫رجہی‪:‬وقتمی (ڈنیلکر)‪:‬ےس‪:‬رملد‬
‫زعزیلم ‪:‬رتحمل! ‪:‬رجہی ‪:‬وقتمی‪:‬ےس‪:‬رملد‪:‬وتلرخی‪::‬لهر ‪:‬امہ‪:‬هاسك ‪:‬اک ‪:‬باسب‪:،‬لیس‪:‬‬
‫ِ‬
‫رجہت‪:‬ےس‪:‬اگلان‪:‬ےہ۔‪:‬رجہی‪:‬اسك‪:‬ںیم‪:‬ونیہمں‪:‬ےکوج‪:‬انل‪:‬لامعتسك‪:‬وہ ے‪:‬ںیہ‪:،‬هہ‪:‬لالسل‪:‬‬
‫ےس‪:‬لبق‪:‬یھب‪:‬رلجئ‪:‬ےھت‪:،‬وچہکن‪:‬رجہی‪:‬اسك‪:‬یک‪:‬وقتمی‪:‬رمقی‪:‬ےہ‪:،‬ذہلل‪:‬لس‪:‬اک‪:‬رہ‪:‬ہنیہ‪:‬اچدن‪:‬یک‪:‬‬
‫رؤتی‪:‬ےس‪:‬رشهع‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬یھبک‪:‬لسیتن‪:،19‬لهر‪:‬یھبک‪:‬سیت‪:03‬دم‪:‬رپ‪:‬لمتشم‪:‬وہات‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫ںیمبس‪:‬ےس‪:‬الہپ‪:‬ہنیہ‪ّ:‬رحمل‪:‬لرحللل‪:،‬لهر‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬آرخی‪:‬امہ‪:‬ذه‪:‬لہجحل‪:‬ےہ۔‬
‫رمقی‪:‬اسك‪: :‬‬
‫ریمے ‪:‬رتحمل ‪:‬اھبویئ! ‪:‬نسِ ‪:‬رجہی ‪:‬اک ‪:‬آاغز ‪:‬املسمونں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪: ،‬دینی ‪:‬لهر ‪:‬اتریخی‪:‬‬
‫لابتعر ‪:‬ےس ‪:‬لکی ‪:‬اخص ‪َ :‬لتیمہ ‪:‬ر اتھ ‪:‬ےہ‪: ،‬هہ ‪:‬لَ ِ‬
‫ل ‪:‬لالسل ‪:‬وک ‪:‬لُس ‪َ :‬دهر ‪:‬یک ‪:‬اید ‪:‬دالات ‪:‬ےہ‪: ،‬بج‪:‬‬
‫احصۂب‪:‬رکلل‪ �:‬وک‪:‬یکم‪َ :‬دهر‪:‬ےک‪:‬لالتبء‪::‬هآزامشئ‪:‬یک‪:‬گنت‪:‬زدنیگ‪:‬ےس َ ب ا‬
‫‪:‬نت‪:‬یلم‪:،‬لهر‪:‬دمم ہ‪:‬‬

‫(‪" )1‬شنن السمذي" أبواب ِ‬

‫ادناقب‪ ،‬ر‪ ،3226 :‬صـ‪.٣٣3‬‬ ‫ُ‬
‫كتاب الفضائل اددینة‪ ،‬ر‪ ،3226 :‬صـ‪.663‬‬
‫(‪" )2‬صحوح البخاري" ُ‬
‫‪581‬‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪681‬‬
‫ہرّورہ‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:،‬مکحتسم‪:‬هاپدیئلر‪:‬لرقتسلر‪:‬اح ل‪:‬وہل‪:،‬ابلط‪:‬وک‪:‬تسکش‪:‬لهر‪:‬املسمونں‪:‬وک‪:‬‬
‫‪:‬مت‪:‬آپ‪:‬رمےن‪:‬اگل۔‪:‬لکی‪:‬هتق ‪:‬هہ‪:‬‬ ‫ّوقت‪:‬لهر‪:‬اشم‪:‬هوشتک ‪:‬بیصن‪:‬وہی‪:،‬لهر‪:‬رفک‪:‬لینپ َ و‬
‫یھب‪:‬آای‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬املسمم‪:‬افاحتہن‪:‬اشم‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:،‬لےنپ‪:‬هنط‪:‬ہّکم‪ّ:‬رکمہم‪:‬هلسپ َ و‪:‬لےٹ۔‬
‫ت‬
‫وقتمی‪:‬ںیم‪:‬هلقا‪:‬رجہت‪:‬وک‪:‬اینبد‪:‬انبےن‪:‬اک‪:‬لکی‪:‬ببس‬
‫رضحلت ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر!‪:‬اقم ِل ‪:‬وغر‪:‬هرکف‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬املسمونں‪:‬ےن‪:‬لےنپ‪:‬ڈنیلکر ‪:‬یک‪:‬‬
‫ِ‬
‫اترخی ‪:‬اک ‪:‬آاغز‪: ،‬حتف ‪:‬هرصنت‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬هلاعقت‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪: ،‬ینیکسم ‪:‬لهر ‪:‬درامدنیگ ‪:‬ےس‪:‬رھبوپر‪:،‬‬
‫ت‬
‫هلق‪:‬رجہت‪:‬ےس‪:‬ویکں‪:‬ایک؟ ‪:‬ہکبج‪:‬داین ‪:‬یک‪:‬درگی‪:‬امتل‪:‬لَوقلل‪:،‬رصف‪:‬لےنپ‪:‬لےھچ‪:‬دم‪:‬اید‪:‬ریتھک‪:‬‬ ‫ا‬
‫ںیہ‪:،‬رگم‪:‬املسمونں‪:‬ےن‪:‬ویکں‪:‬لینپ‪:‬اترخی ‪:‬وک‪:‬رجہی‪:‬وقتمی‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:،‬رہ‪:‬دل‪:‬لےنپ‪ِ:‬شیپ‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬هلق ‪:‬رجہت ‪ً:‬انیقی ‪:‬رس َه ِر‪:‬‬
‫رظن ‪: :‬رانھک ‪:‬انمبس ‪:‬اھجمس؟ ‪:‬لس ‪:‬اک ‪:‬وجلب ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬یحطس ‪:‬رظن ‪:‬ںیم ا‬
‫اکانئت ‪:‬ﷺ‪: ،‬لهر ‪:‬لم ‪:‬ےک ‪:‬اجاثنر ‪:‬احصۂب ‪:‬رکلل ‪ �:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ولظمتیم‪: ،‬لهر ‪:‬اظبرہ‪:‬‬
‫اپسپی‪:‬یک‪:‬ایداگر‪:‬ےہ‪،‬رگم‪:‬یف‪:‬لتقیقحل‪:‬ہی‪:‬هلہعق‪:‬لالسل‪:‬ےک‪:‬حتف‪:‬هرعهج‪:‬اک‪:‬ۂطقن‪:‬آاغز‪:‬ےہ‪:،‬بج‪:‬‬
‫قشعِ‪:‬روسك ‪:‬ﷺ ےس‪::‬رساشر ‪:‬رصتخم‪:‬دعتلد‪:‬ںیم‪: ،‬احصۂب‪:‬رکل ل‪�:‬اک ‪:‬لامیم‪ َ ،‬ا‬
‫‪َ:‬ب‪:‬‬
‫ل‪:‬دمم ہ‪:‬دویلہن‪:‬هلر‪:‬لالسل‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےتچنھک‪:‬ےلچ‪:‬‬
‫هآالل‪:‬یک‪:‬یٹھب‪:‬ںیم‪:‬پت‪:‬رک‪:‬دنکم‪:‬نب‪:‬ایگ‪:،‬وت‪:‬ل ِ‬
‫آےئ‪:،‬لهر‪:‬لوہنں‪:‬ےن‪:‬وخد‪:‬روسك‪:‬لہلل‪:‬ﷺوک‪:‬دوعت‪:‬دی‪:،‬ہک‪:‬آپ‪:‬امہرے‪:‬اہں‪:‬فیرفی‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬هلق ‪:‬رجہت ‪:‬ولظمومں ‪:‬یک‪:‬‬
‫الےیئ‪: ،‬لهر ‪:‬امہری ‪:‬ایقدت َ‪:‬هرامنہی ‪:‬رفامےیئ! ‪:‬یہی ‪:‬هہج ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪ :‬ا‬
‫اپسپی‪:‬ںیہن‪:،‬ہکلب‪:‬حتف‪:‬یک‪:‬ایداگر‪:‬ےہ!۔‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‪:‬یک‪:‬لمہ‪:‬وتلرخی‪:‬لهر‪:‬هلاعقت‬
‫ریمے‪:‬دهوتس‪:،‬زبروگ‪:‬لهر‪:‬زعزی‪:‬اھبویئ!‪:‬ویں‪:‬وت‪:‬رجہی‪:‬ڈنیلکر‪:‬ںیم‪:‬لکی‪:‬ےس‪:‬ڑبھ‪:‬رک‪:‬‬
‫لکی ‪:‬لمہ ‪:‬اترخی ‪:‬لهر ‪:‬هلہعق ‪:‬وموجد ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل ‪:‬لم ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬ضعب ‪:‬لس ‪:‬دقر ‪:‬لمہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫‪582‬‬
 ‫‪680‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬
‫ت‬
‫دصایں ‪:‬تیب ‪:‬اجےن ‪:‬ےک ‪:‬اب ُهوجد‪: ،‬لُم ‪:‬ےک ُ و‬
‫‪:‬نش ‪:‬آج ‪:‬یھب ‪:‬رت ‪:‬هاتزہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬مکی ‪ّ:‬رحمل‪:‬‬
‫لرحللل‪:‬لالسیم‪:‬اسك‪:‬اکالہپ‪:‬دم‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬لیس‪:‬دم‪:‬ۂفیلخ‪:‬رلدش‪:‬لریم‪:‬للمؤونینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬‬
‫رمع ‪:‬افرهق ‪ �:‬ےن ‪:‬اجل‪ِ:‬اہشدت ‪:‬ونش ‪:‬رفامای۔ ‪:‬لیس ‪:‬رطح ‪َ :‬دس‪ّ 13‬رحمل ‪:‬لرحللل ‪:‬ونلۂس‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬سان ‪:‬لامل ‪:‬نیسح ‪ �:‬اک ‪:‬وی ِل ‪:‬اہشدت ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ا‬
‫‪:‬هلق‪:‬‬ ‫روسك‪: ،‬رگج ‪:‬وگۂش ‪:‬وتبك‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫رک الب‪:‬ےک‪:‬انل‪:‬ےس‪:‬وہشمر‪:‬هورعهف‪:‬ےہ۔‬
‫لاھٹسیئ‪: 18‬رفص ‪:‬لرفظمل ‪:‬ونلۂس ‪:‬روسك ‪:‬لهر ‪:‬ۂفیلخ ‪:‬رلدش‪: ،‬لریم للمؤونینم ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫سان‪:‬لامل‪:‬نسح‪ �:‬اک‪:‬وی ِل‪:‬هافت‪:‬ےہ۔‬‫ّ ِی د‬
‫ابرہ‪:11‬رعیب‪:‬لال ّهك‪:‬رس َه ِر‪:‬اکانئت‪:،‬دهاہجں‪:‬ےک‪:‬رسدلر‪:‬ﷺ اک‪:‬وی ِل‪:‬دیپلشئ‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬اسری‪:‬داین‪:‬ںیم‪:‬لس‪:‬دم‪:‬وک‪:،‬دیع‪:‬الیمد‪:‬لیبنلﷺ ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬انمای‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‬
‫ج َدی ‪:‬لالٓرخہ‪: ،‬لریم ‪:‬للم وؤنینم ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬لوبرکب ‪:‬دصقی ‪ �:‬اک‪:‬‬ ‫ابسیئ‪ ُ : 11‬ب ا‬
‫وی ِل‪:‬هاصك‪:‬ےہ‪:،‬آپ‪ �:‬روسك‪:‬لہلل‪:‬ﷺ ےک‪:‬ای ِر‪:‬اغر ‪:‬لهر‪:‬رَمدهں ‪:‬ںیم ‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬وبقك‪:‬لالسل‪:‬ےس‪:‬رشف‪:‬ایہتف‪:‬ںیہ۔‬
‫ےلہپ ِ‬
‫ریتہ‪: 10‬ربج ‪:‬لرملبج‪: ،‬لریم ‪:‬للم وؤنینم ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬یلع ‪:‬لرملٰیضت ‪:‬ریشِ ‪:‬دخل ‪ �:‬اک ‪:‬وی ِل‪:‬‬
‫هالدت‪:‬ےہ‪:،‬آپ‪:‬وَچےھت‪:‬ۂفیلخ‪:‬رلدش‪:‬لهر‪:‬دلام ِد‪:‬روسك‪:‬ںیہ۔‪:‬اتسسیئ‪ 17‬ربج‪:‬لرملبج‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬هلق‪:‬ورعلج‪:‬شیپ‪:‬آای‪:،‬لهر‪:‬روسك‪:‬لہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اجیتگ‪:‬آوھکنں‪:‬ےس‪:،‬نیع‪:‬دیبلری‪:‬یک‪:‬‬
‫وک ا‬
‫احتل‪:‬ںیم‪:،‬رب‪:‬لاعٰیل‪:‬ےک‪:‬ددیلر‪:‬اک‪:‬رشَف‪:‬اح ل‪:‬ایک(‪)1‬۔‬
‫‪:‬ربلءت‪:‬ےک‪:‬انل‪:‬ےس‪:‬ورعهف‪:‬ےہ‪:،‬لس‪:‬رلت‪:‬‬
‫بش َ‬ ‫دنپرہ‪:16‬ابعشم‪:‬لمظعمل‪ِ :‬‬
‫اسك ‪:‬رھب ‪:‬ںیم ‪:‬وہےن ‪:‬هلےل ‪:‬اسرے ‪:‬لاظتنامت‪: ،‬رفوتشں ‪:‬ےک ‪:‬رپسدرک ‪:‬دےی ‪:‬اج ے ‪:‬ںیہ‪:،‬‬

‫(‪" )1‬مسند اإلمام أمحد" مسند عبد اهلل ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪.611/1 ،25٣١ :‬‬
‫‪583‬‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪684‬‬
‫‪:‬فں‪:‬‬‫‪:‬فں‪:‬ہگج‪:‬لانت‪:‬اپین‪:‬رباسای‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪ ُ ،‬ا‬
‫‪:‬فں ُ ا‬
‫‪:‬فں‪:‬یک‪:‬ومت‪:‬ےہ‪ ُ ،‬ا‬
‫‪:‬فں ُ ا‬
‫ہک‪:‬لس‪:‬اسك‪:‬ںیم ُ ا‬
‫‪:‬فں‪:‬وک‪:‬رغبی‪:‬انبای‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬لهر‪:‬وج‪:‬لس‪:‬رلت‪:‬ںیم‪:‬ابعدت‪:‬رک ے‪:‬ںیہ‪:‬لم‪:‬وک‪:‬‬ ‫وک‪:‬امدللر‪:‬لهر ُ ا‬
‫ذعلب‪:‬لیہل‪:‬ےس‪:‬اکٹھچرل‪:‬ینعی‪:‬راہی‪:‬یتلم‪:‬ےہ(‪:،)1‬ہی‪:‬ڑبی‪ّ:‬دقمس‪:‬رلت‪:‬ےہ۔‬
‫ِ‬
‫‪:‬اخوتم‪:‬تّنج‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ‪:‬افۃمط‪:‬لزلرہلء‪ �:‬اک‪:‬‬ ‫نیت‪:0‬راضمم‪:‬لرابمر ‪ِ ،‬‬
‫وی ِل‪:‬هافت ‪:‬ےہ‪:،‬آپ ‪ �:‬روسك‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ یک‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬یتیہچ ‪:‬یٹیب ‪:‬ںیہ۔‪:‬رتسہ‪17‬‬
‫راضمم‪:‬لرابمر ‪:‬وک‪:‬زغهۂ‪:‬دبر‪:‬اک‪:‬هلہعق‪:‬شیپ‪:‬آای‪:،‬لهر‪:‬لیس‪::‬اترخی ‪:‬وک ّ‪:‬لل‪:‬للم وؤنینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ‪:‬‬
‫اعہشئ ‪:‬دصہقی ‪:‬ہبّیط ‪:‬اطرہہ ‪ �:‬ےن ‪:‬یھب ‪:‬لس ‪:‬داینےئ ‪:‬افین ‪:‬ےس ‪:‬رتلح ‪:‬رفامی۔ ‪:‬لسیک‪11‬‬
‫‪:‬ویل‪:‬اہشدت‪:‬ےہ۔‪:‬اتسسیئ‪17‬‬ ‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬اک ِ‬ ‫راضمم‪:‬لرابمر ‪:‬لریم‪:‬للمؤونینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫راضمم‪:‬یک‪:‬بش‪:‬ۃلیل‪:‬لدقلر‪:‬ےک‪:‬انل‪:‬ےس‪:‬وہشمر‪:‬هورعهف‪:‬ےہ۔‬
‫مکی‪:‬وشّلك‪:‬لرکملّل‪:‬دیع‪:‬لرطفل‪:‬اک‪:‬دم‪:‬ےہ‪:،‬لےس‪:‬وھچیٹ‪:‬دیع‪:‬یھب‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ۔‪:‬دنپرہ‪16‬‬
‫وشّلك‪:‬لرکملّل وک‪:‬زغهۂ‪:‬لُدح‪:،‬لهر‪:‬اتسسیئ‪ 17‬وشّلك‪:‬لرکملل‪:‬وک‪:‬زغهۂ‪:‬دنخق‪:‬شیپ‪:‬آای۔‬
‫ت‬
‫‪:9‬ذه‪:‬لہجحل‪َ :‬جج ب اہ‪:‬لولَدلع‪:‬ےک‪:‬ومعق‪:‬رپ‪:‬رعافت‪:‬ںیم‪:‬احرض‪:‬وہ‪:‬رک‪:،‬روسك‪:‬لہلل‪:‬ﷺ‬
‫ےن‪:‬لکی‪:‬میظع‪:‬لاشلم‪:‬ہبطخ‪:‬لراشد‪:‬رفامای‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬یئک‪:‬لمہ‪:‬لُومر‪:‬رپ‪:‬تہب‪:‬یس‪:‬دہلایت‪:‬هلَاکحل‪:‬‬
‫لراشد ‪:‬رفامےئ۔ ‪:‬لیس ‪:‬دم ‪:‬رہ ‪:‬اسك ‪:‬جح ‪:‬اک ‪:‬رنکِ ‪:‬لمظع ‪ُ ":‬ه ِ‬
‫وقف ‪:‬رعَہف" ‪:‬یھب ‪:‬لدل ‪:‬ایک ‪:‬اجات ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫َدس‪:13‬ذه لہجحل ‪:‬جح‪:‬یک‪:‬لدلیگیئ‪:‬ےک‪:‬دعب ‪:‬املسمم‪:‬دیع‪:‬لالَٰیحض‪:‬یک‪:‬وخیش‪:‬انم ے‪:‬ںیہ‪:،‬لهر‪:‬لہلل‪:‬یک‪:‬‬
‫رلہ‪:‬ںیم‪:‬اجونررقابم‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬تّنسِ‪:‬لربلیمیہ‪:‬یک‪:‬اید‪:‬اتزہ‪:‬رک ے‪:‬ںیہ۔‪:‬لےس‪:‬ڑبی‪:‬دیع‪::‬لهر‪:‬ویل‪:‬‬
‫لرحنلیھب‪:‬اہک‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‪:‬لاھٹرہ‪:18‬ذه‪:‬لہجحل‪:‬ۂفیلخ‪:‬اثثل‪:‬لریم‪:‬للمؤونینم‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬امثعم‪:‬ینغ‪:‬‬
‫‪:‬لونلرنی‪ �:‬اک‪:‬وی ِل‪:‬اہشدت‪:‬ےہ۔‬
‫ذه َ‬
‫نعبیم‬
‫(‪" )1‬لالسیم‪:‬زدنیگ"‪:‬لز‪:‬ىتفم‪:‬لدمح‪ :‬یار‪:‬اخم‪ :‬ی‪:،�:‬بشِ َ‬
‫‪:‬ربلءت‪،‬؃‪ً:،77:‬اصخلم۔‬
‫‪584‬‬
 ‫‪686‬‬ ‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‪:‬یک‪:‬دنچ‪:‬لایتمزی‪:‬وصخایصت‬
‫ِ‬
‫رضحلت ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪:‬رجہی ‪:‬وقتمی ‪:‬ںیم ‪:‬ضعب ‪:‬اصخصئ ‪:‬لےسی ‪:‬ںیہ‪: ،‬وج ‪:‬داین ‪:‬ےک‪:‬‬
‫یسک‪:‬لَهر‪:‬ڈنیلکر‪:‬ںیم‪:‬ںیہن‪:‬اپےئ‪:‬اج ے‪ً:،‬الثم‪:‬نسِ‪:‬رجہی‪:‬رمقی‪:‬وقتمی‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬تقیقح‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ہک ‪:‬امہ ‪:‬هاسك ‪:‬یک ‪:‬نییعت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اچدن ‪:‬یہ ‪:‬اقیمت ‪:‬نب ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬لراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬لاعٰیل ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َوَرَمَقْلااًرْوُنَّوٗهَرَّدَقَلِزاَنَماْوُمَلْعَتِلَدَدَعَنْيِنِّسلاَوَباَسِحْلا﴾(‪" )1‬اتکمچ‪:‬اچدن‪:‬انبای‪:،‬‬
‫لهر‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬زنمںیل‪:‬ارہھل؛ںی؛‪:‬اتہک‪:‬م‪:‬ربوسں‪:‬یک‪:‬یتنگ‪:‬لهر‪:‬باسب‪:‬اجون!"۔‬
‫لکی ‪:‬لَهر ‪:‬اقمل ‪:‬رپ ‪:‬لراشد ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬كَنْوُلَٔـْسَي ِنَع ِةَّلِهَاْلاؕ‪ْ ١‬لُق َيِه ُتْيِقاَوَم‬
‫ِساَّنلِل َوِّجَحْلا﴾(‪" )2‬م ‪:‬ےس ‪:‬ےئن ‪:‬اچدن ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬وپےتھچ ‪:‬ںیہ؟ ‪:‬م ‪:‬رفامده‪: ،‬ہک ‪:‬هہ‪:‬‬
‫ولوگں‪:‬لهر‪:‬جح‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬هتق‪:‬یک‪:‬العںیتم‪:‬ںیہ!"۔‬
‫رجہی ‪:‬ڈنیلکر ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬رؤِتی ‪:‬الہك ‪:‬رپ ‪: :‬ےہ‪: ،‬لهر ‪:‬اچدن ‪:‬ےک ‪:‬رُعهج ‪:‬هزهلك ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ظ‬
‫َمارہ‪: ،‬رہ ‪:‬امہ ‪:‬آامسم ‪:‬رپ ‪:‬وپری ‪:‬رطح ‪:‬امنایں ‪:‬وہ ے ‪:‬ںیہ‪: ،‬ےسج ‪:‬رہ ‪:‬صخش ‪:‬رھگ ‪:‬ںیم ‪:‬وہ ‪:‬ای ‪:‬ابرہ‪:،‬‬
‫لگنج ‪:‬ںیم ‪:‬وہ ‪:‬ای ‪:‬ایبابم ‪:‬ںیم‪: ،‬آباسین ‪:‬المہظح ‪:‬رک ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬لهر ‪:‬لےس ‪:‬لس ‪:‬اکل ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬یسک‪:‬‬
‫ایکلفیت‪:‬ردصاگہ (‪ )Astronomical observatory‬اجےن‪:‬یک‪:‬رضهرت‪:‬ںیہن۔‬
‫ِ‬
‫‪:‬لالتخف ‪:‬لیل ‪:‬هاہنر ‪:‬ےس‪: ،‬امہ ‪:‬هاسك ‪:‬اک ‪:‬وج ‪:‬رطفی ‪:‬اظنل ‪:‬ےہ‪: ،‬رجہی‪:‬‬ ‫رگدش ‪:‬رمق ‪:‬لهر‬
‫ِ‬
‫َس ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬نیع ‪:‬اطمقب ‪:‬ےہ‪: ،‬ذہلل ‪:‬رمقی ‪:‬اسك ‪:‬یقیقح ‪:‬اسك ‪:‬ےہ۔ ‪:‬بج ‪:‬اچدن ‪:‬زنیم ‪:‬ےک ‪:‬رگد‪:‬‬
‫لکی‪:‬رکچ‪:‬وپرل‪:‬رک‪:‬ےل‪:‬وت‪:‬ہنیہ‪:،‬لهر‪:‬ابرہ‪:11‬رکچ‪:‬وپرے‪:‬رک‪:‬ےل‪:‬وت‪:‬اسك‪:‬لمکم‪:‬وہ ‪:‬اجات‪:‬ےہ‪: ،‬ہکبج‪:‬‬
‫وسیعی ‪:‬اسك ‪:‬ںیم ‪:‬ل اس ‪:‬للالقتك ‪:‬ںیہن۔ ‪:‬وسیعی ‪:‬اسك ‪:‬ںیم ‪: 056:‬دم ‪:‬لهر ‪: 5:‬ےٹنھگ ‪:‬وہ ے ‪:‬ںیہ‪:،‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬یوىس‪.5 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،2‬البقرة‪.1٣2 :‬‬
‫‪585‬‬
‫رجہی‪:‬ڈنیلکر‬ ‫‪685‬‬
‫وگای‪:‬آرخی‪:‬دم‪:‬وَچاھتی‪:‬ےک‪:‬لاتتخل‪:‬رپ‪:‬یہ‪:‬وسیعی‪:‬اسك‪:‬لمکم‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬لهر‪:‬دم‪:‬اک‪:‬ہیقب‪:‬نیت‪:‬‬
‫وَچاھتی ‪:‬ہّصح ‪:‬لےلگ ‪:‬اسك ‪:‬ںیم ‪:‬امشر ‪:‬وہاتےہ۔ ‪:‬لس ‪:‬رطح ‪:‬چیب ‪:‬دم ‪:‬ںیم ‪:‬یہ ‪:‬اسك ‪:‬لمکم ‪:‬وہ ‪:‬اجات‪:‬‬
‫‪19‬دم‪:‬اک‪:‬امشر‪:‬ایک‪:‬اجات‪:‬ےہ(‪)1‬۔‬ ‫ےہ۔‪:‬یہی‪:‬هہج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬حیحصت‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رہ‪:‬وَچےھت‪:‬اسك‪:‬امہِ‪:‬رفهری‪: :‬‬
‫ہکبج َ ِ‬
‫‪:‬س ‪:‬رجہی ‪:‬لدتبلء ‪:‬ےس ‪:‬لینپ ‪:‬ل ل ‪:‬وجمّزہ ‪:‬وصرت ‪:‬رپ ‪:‬ابیق ‪:‬الچ ‪:‬آراہ ‪:‬ےہ‪: ،‬لس‪:‬‬
‫ںیم‪:‬یسک‪:‬رتمیم‪:‬یک‪:‬رضهرت‪:‬ںیہن‪:،‬لهر‪:‬ہی‪:‬هہ‪:‬رفنمد‪:‬وصختیص‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬داین‪:‬ےک‪:‬یسک‪:‬دهرسے‪:‬‬
‫دتمل َهك‪:‬ڈنیلکر‪:‬ںیم‪:‬ںیہن۔‬
‫داع‬
‫لےلہلل! ‪:‬لس ‪:‬ےئن ‪:‬رجہی ‪:‬اسك ‪:‬وک ‪:‬امہرے ‪:‬ےیل‪: ،‬لرفنلدی ‪:‬هلامتجیع ‪ّ:‬رسموتں‪:،‬‬
‫لهر‪::‬وقیم‪:‬هیّلم‪:‬وخویشں‪:‬اک‪:‬ایپربم‪:‬انب‪:‬دے‪:،‬امہرے‪:‬لُےھجل‪:‬وہےئ‪:‬یکلم‪:‬هاعیمل‪:‬اسملئ‪:‬وک‪:‬اھجلس‪:‬‬
‫دے۔‪:‬لے‪:‬لہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬ےئن‪:‬اسك‪:‬ںیم‪:‬زایدہ‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬ایکینں‪::‬رکےن‪:‬یک‪:‬وت‪:‬قیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬‬
‫رہ‪:‬کین‪:‬اکل‪:‬ںیم‪:‬لِالخص‪:‬یک‪َ :‬دهتل‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬امتل‪:‬رفلضئ‪:‬ههلابجت‪:‬یک‪:‬لدلیگیئ‪:‬نسحب‪:‬هوخیب‪:‬‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!۔‬
‫لاجنل‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬وَجرہِ‪:‬وقتمی"؃ ‪1‬۔‬

‫‪586‬‬
 ‫‪785‬‬ ‫اعوشراء‬

‫اعوشراء‬
‫(ۃعمجا ارابمر ‪8‬ا ّرحمؾا ارحلاؾ ‪2441‬ھ‪1212/8/18 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫والسال ُم عذ خاتم‬‫والصال ُة ّ‬ ‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلمد هلل ّ‬
‫ٍ‬
‫بٌحسان إىل َيو ِم الدِّين‪،‬‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ آلِه وصحبِ ِه ِ‬
‫أمجعني‪ ،‬و َمن تَبِ َع ُهم‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫الر ِحوم‪.‬‬
‫محن َّ‬ ‫الرجوم‪ ،‬بِس ِم اهلل َّ‬
‫الر ِ‬ ‫وطان ِ‬
‫َّ‬
‫الش ِ‬‫َأ ّما بعد‪ :‬في ُعو ُذ بِاهلل ِم َن ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ا رُپونر‪ ،‬ا اشعفِ ا وی ِؾ ُ و‬
‫ا نر ا ﷺ ا یک ا ابراگہ ا ںیم ا ادب ا وارتحاؾ ا ےس ا ُدرودا ‬
‫عذ س ِّو ِدىَا وموٓىا‬ ‫صل وس ِّل ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫والسؾ ا اک ا ذنراہن ا شیپ ا ےیجیک! ال َّل ُه َّم ِّ‬
‫وصحبِ ِه أمجعني‪.‬‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ‬
‫وحبوبِنا ُُم َ َّمد َو َع َذ آله َ‬
‫تعیا االس ہیما ںیما ضعا سّدقسا دون ا اورا رابر ا راںو ا ‬ ‫اؿا االسؾ!ا رش ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫وک‪،‬ا ا اسؽا ےکا درگیا بشا وروزا رپا اکیا اخصا ا ربرتیا ا اورا اَفضلیتا ا احلصا ےہ‪،‬ا سجا ےسا اُؿا ‬
‫یک ا اتیمہ ا اک ا وخبیب ا ادنازہ ا وہات ا ےہ۔ ا ایہن ا سّدقس ا دون ا ںیم ا ےس ا اکی ا دس ا ‪ 22‬ا ّرحمؾ ا ارحلاؾا ‬
‫ینعی ا "اعوشراء" ا اک ا دؿ ا یھب ا ےہ‪ ،‬ا وج ا االسیم ا ا اترخی ا ےک ا اسھت ا اسھت ا داین ا یک ا اترخی ا ںیم ا یھبا ‬
‫ااہتنیئا َا ا ‬
‫تیمہاکا احلما ےہ‪،‬ا ہیا دؿا اہللا اعتیلا یکا وصخیصا ربوتک ا اورا روتمح ا اکا دؿا ےہ۔‬
‫ارگ ا اس ا دؿ ا وک ا اکی ا تیثیح ا ےس ا اسؽ ا اک ا میظع ا رتنی ا دؿ ا اہک ا اجےئ ا ںو ا ےباج ا ہنا ‬
‫وہاگ؛ ا ویکہکن ا ہی ا دؿ ا اےنپ ا ادنر ا یئک ا اےسی ا میظع ا وااعقت ا ومسےئ ا وہےئ ا ےہ‪ ،‬ا وج ا رہنسیا ‬
‫رحوػا ںیما ےھکلا اورا ایدا رےھکا اجےنا ےکا اقلبا ںیہ!۔‬

‫‪587‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪788‬‬
‫اعوشراءا اکا روزہ‬
‫ِ‬
‫رضحاتا رگایما دقر!ا ااحدثیِا رابرہکا ںیما ّرحمؾا ارحلاؾ ا ےکا ےنیہم ا ںیما ابومعلؾ‪،‬ا ‬
‫اورا وی ِؾا اعوشراءا ںیما ابوصخلصا روزہا رےنھکا یکا تلیضفا ایبؿا یکا یئگا ےہ‪،‬ا سجا ےسا اسا امہِا ‬
‫ا سان ا اوب َ اقدہ ا � ےس ا رواتیا ‬
‫سّدقس ا یک ا اتیمہ ا وتلیضف ا اک ا ہتپ ا اتلچ ا ےہ‪ ،‬ا رضحت ّ ِ د‬
‫ِ‬ ‫ےہ‪ ،‬ا روسؽ ا اہلل ا ﷺ ےن ا اراشد ا رفامای‪ِ « :‬ص َوا ُم َي ْو ِم َع ُ‬
‫ب‬‫ورا َء‪َ ،‬أ ْحتَس ُ‬ ‫اش َ‬
‫السنَ َة ا َّلتِي َق ْب َل ُه!»(‪" )1‬ںیم ا اہلل ا اعتیل ا ےس ا ادیم ا راتھک ا وہ ا ہکا ‬
‫َع َذ اهللِ َأ ْن ُي َك ِّف َر َّ‬
‫اعوشراءا اکا روزہ‪،‬ا زگہتشا اسؽا ےکا انگوہ ا اکا اّفکرہا انبا دے!"۔‬
‫ب‬
‫ا سدانا دبا اہللا نا سابسا � ےسا ا رواتیا ےہ‪،‬ا ہکا بجا نا ارکؾا ‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫ﷺ دمہنیا ہبّیطا رشتفیا الےئ ا ںو ا وہیدا وکا اعوشراء ا اکا روزہا رےتھکا اپای‪،‬ا آپا ﷺ ےنا ‬
‫اؿا ےسا وپاھچ‪َ « :‬ما َه َذا؟» "متا ولگا اسا دؿا روزہا ویک ا رےتھکا وہ؟"ا وہیدا ےنا اہکا ہکا ‬
‫ہی ا ڑبی ا تمظع ا واال ا دؿ ا ےہ‪ ،‬ا اس ا دؿ ا اہلل ا اعتیل ا ےن ا ینب ا ارسالیئ ا وک ا اؿ ا ےک ا دنمشا ‬
‫ا سان ا یسٰ ا ‪ D‬ا ےن ا یھب ا اس ا دؿ ا روزہا ‬ ‫ا نت ا دی‪ ،‬ا اور ا رضحت ّ ِ د‬ ‫(رفوعؿ) ا ےس َ ا‬
‫وسى ِمنْك ُْم!» "ںیم ا متا ےسا ‬
‫ا روسؽ ا ارکؾ ا ﷺ ےنا رفامای‪َ « :‬ف َيىَا َأ َح ُّق بِ ُم َ‬
‫راھک‪ِ ،‬‬
‫زایدہ ا یسٰ ا ‪ D‬ا اک ا دقحار ا وہ !"۔ ا ذہلا ا آپ ا ﷺ ےن ا وخد ا یھب ا ا روزہ ا راھک‪ ،‬ا اورا ‬
‫دورسو ا وکا یھبا اسا دؿا روزہا رےنھکا ا یکا نیقلتا رفامیئ(‪)1‬۔‬
‫ا عسا � یہا ےسا اکیا اَورا رواتیا ےہ‪،‬ا ہکا روسؽا ‬ ‫رضحت ّ ِ د‬
‫ا سانا دبا اہللا ن ّ ا‬
‫اہللا ﷺ ےنا وی ِؾا اعوشراءا اکا روزہا راھکا اورا دورسو ا وکا یھبا مکحا رفامای‪،‬ا احصۂبا رکاؾا � ا ‬
‫ےن‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" باب استحباب صوام ثالثة أ ّيام‪ ،‬ر‪ ،٦٤٧٢ :‬صـ‪.٧٤٤‬‬
‫(‪" )٦‬صحوح البخاري" باب صوم يوم عاشوراء‪ ،‬ر‪ ،٦٠٠٧ :‬صـ‪.١٦1‬‬
‫‪588‬‬
 ‫‪785‬‬ ‫اعوشراء‬
‫ا واصنریا اسا دؿا یکا میظعتا رکےتا ںیہ!ا آپا ﷺ ےنا اراشدا ‬
‫ٰ‬ ‫ا روسؽا اہلل!ا وہید‬
‫رعضا یک‪:‬ا ای َ‬
‫َان ا ْل َع ُام ادُ ْقبِ ُل إِ ْن َشا َء اهللُ‪ُ ،‬ص ْمنَا ا ْل َو ْو َم الت َِّاس َع!»(‪" )1‬آدنئہا اسؽا ‬
‫رفامای‪َ « :‬فٌِ َذا ك َ‬
‫‪-‬اؿا اشءا اہللا ‪-‬مہا (دس‪22‬ا ےکا اسھت)ا ون‪5‬ا ّرحمؾا ارحلاؾا اکا یھبا روزہا رںیھکا ےگ!"۔‬
‫نیم ا رابرہک ا ےس ا ولعمؾ ا وہا‪ ،‬ا ہک ا دس‪ 22‬ا ّرحمؾ ا اکا ‬ ‫ِ‬
‫رضحات ا رگایم ا دقر! ا اؿ ا رفا ِ‬
‫ِ‬
‫ا اراشداتا ّیوک ہا ےکا قباہ ا چ ںیا یہےا ‬ ‫االسیما امیلعتتا ےسا تہبا رہگاا ہ قلا ےہ‪،‬ا ذہلا‬
‫ہکا اسا دؿا یکا رحتما وا ّدقتسا وکا ِشیپا رظنا رھکا رکا روزہا رںیھک‪،‬ا اورا اسا دؿا وکاخصا وطرا رپا ‬
‫ذرکا ا واَذاکرا ا اورا ا سابدتا ںیما زگارںی۔‬
‫ِ‬
‫ویؾا اعوشراء‬
‫زعزیاؿ ا رتحمؾ!ا ّرحمؾا ارحلاؾا یکا دس‪ 22‬ا اترخیا اکا انؾ ِ‬
‫ا ویؾا اعوشراءا االسؾا ےس ا ےلہپا ‬ ‫ِ‬
‫ب‬
‫ا واقا ‬
‫یہا ےسا الچا آا راہےہ۔ا اترخیِا االسؾا ںیما بسا ےسا امہا واہعقا وجا اسا اترخیا وکا شیپا آای‪،‬ا وہ ا‬
‫ا اخدناؿا راستلا اورا اؿا ‬ ‫رکالبا ےہ‪،‬ا سجا ںیما وناۂسا روسؽا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سانا اامؾا نیسحا �‪ِ ،‬‬
‫سا اادتارا ںیما التبا زییدیا ااواجا ےن‪،‬ا ڑبیا ےبدردیا ےسا ہنا فرػا ‬ ‫ےکا اجاثنر ُا راقفءا وک‪،‬ا وَہ ِ‬
‫دیہشا ایک‪،‬ا ہکلبا اؿا ےکا َّدقمسا رسا وک َا تا ےسا ا دجاا رکےکا اؿا یکا ےبرُحیتما یھبا یک!!ا ؏‬
‫سک ا یقش ا یک ا ےہ؟ ا وکحتم ا اہےئ ا ایک ا ادنریھ ا ےہ؟‬
‫(‪)1‬‬
‫ا اکرواؿ ا الہِ ا تیب!‬ ‫دؿ ا داھڑے ُ ٹ‬
‫ا ل ا راہ ا ےہ‬
‫ِ‬

‫أي يوم يصام يف عاشوراء‪ ،‬ر‪ ،٦٢٢٢ :‬صـ‪.٧٢١‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" باب ّ‬
‫(‪" )1‬ذو ِؼا تعن"ا ذرکا اہشدت‪،‬؃ا ‪78‬۔‬
‫‪589‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪752‬‬
‫زییدا یکا تعیبا ہنا رکےنا یکا ُووجاہت‬
‫اؿ ا االسؾ! ا اس ا اسہحن ا ےک ا شیپ ا آےن ا اک ا اینبدی ا ببس‪ ،‬ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا اامؾا ‬ ‫ربادر ِ‬
‫نیسح� اکا زییدا یکا تعیبا ےسا ااکنرا اھت‪،‬ا اورا ارگا ااصنػا اکا رتازوا اھتؾا رکا ہلصیفا ایکا اجےئ‪،‬ا ںوا رہا ‬
‫ا ‬
‫ش‬
‫ِ‬ ‫ذی ُ و‬
‫ا شرا یہیا ےہکا اگا ہکا اامؾا اعیلا اقمؾا اکا زییدا یکا تعیبا ےسا ااکنرا اکا ہلصیفا ابلکلا درتسا اھت!۔‬
‫تیبا ‬
‫ریمے ا زعزی ا اھبویئ! ا زیید ا وہ ا دببیصن ا صخش ا ےہ ا سج ا یک ا اشیپین ا رپ ا الہِ ا ِ‬
‫رکاؾ ا ےک ا ےبانگہ ا ک ل ا اک ا ہاہ ا داغ ا ےہ‪ ،‬ا سج ا رپ ا رہ ا زامےن ا ںیم ا داینےئ ا االسؾ ا تماتما ‬
‫رکیتا ریہا ا ےہ‪،‬ا اورا ایقتما کتا اسا اکا انؾا ریقحتا ےکا اسھتا ایلا اجےئا اگ!۔‬
‫ا سانا اریما اعُموہیا � ےکا رھگ‪،‬ا ‬ ‫ہیا دبابنطا ہاہا دؽ‪،‬ا ‪17‬ا رجہیا ںیما رضحت ّ ِ د‬
‫وسیمؿا تنبا َبح ْ َددؽا کلبیہ ا اتبعیہ ا �(‪)2‬ا ےسا دیپاا وہا۔ا اہنتیا یساٹ‪،‬ا دبامن‪،‬ا ریثکا ارعشل‪،‬ا ‬
‫دبقلخ‪ ،‬ا دنتوخ‪ ،‬ا افقس‪ ،‬ا افرج‪ ،‬ا رشایب‪ ،‬ا دباکر‪ ،‬ا اظمل ا ےبادب ا اور ا اتسگخ ا اھت۔ ا اس ا یکا ‬
‫رشارںیتا ا اورا ےبوہدایگ ا ایسیا ںیھتا نجا ےسا دباعُموش ا وکا یھبا رشؾا آا اجےئ!(‪)1‬۔‬
‫تخت ا تنطلس ا رپا ‬ ‫رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا اریمِ ا اعُموہی ا � یک ا وافت ا ےک ا دعب‪ ،‬ا زیید ا ِ‬
‫اجاھٹیب‪ ،‬ا اور ا اس ا ےن ا اینپ ا تعیب ا ےنیل ا ےک ا ےیل ا اَرطاػ ا واَانکػ ا ںیم ا وطخط ا رواہن ا ےیک‪،‬ا ‬
‫ا سان ِ‬
‫ا اامؾا ‬ ‫دمہنی ا ہبّیط ا اک ا وگررن ا ودیل ا ن ا ہبقع ا بج ا زیید ا یک ا تعیب ا ےنیل ا ےک ا ےیل‪ ،‬ا رضحت ّ ِ د‬
‫نیسح ا � یک ا دختم ا ںیم ا احرض ا وہا‪ ،‬ا ںو ا آپ ا ےنپھچ ا رک ا تعیب ا رکےن ا ےس ا عنم ا رفاما ‬
‫دای‪،‬ا ہکلبا اراشدا رفامایا ہکا ا ریمےا اسیجا آدیما اسا رطحا پھُچ ا رک ا تعیب ا رک ں ا رکا ن ‪،‬ا‪،‬ا ہن ا یہا ‬
‫ااسیا ا رکانا انمبسا ےہ‪،‬ا ا ذہلاا ارگا آپا ابرہا لکنا رکا ا االعہینا وطرا رپا ا اعؾا ولوگ ا ےکا اسھتا چ ںیا ‬

‫(‪ )1‬اىظر‪" :‬تاج العروس" ‪.9٦5 /1٢‬‬

‫(‪)1‬ا "وساحنا ا رکالب"ا اہشدتا ےکا وااعقت‪،‬ا زییدا اکا رصتخما ذترکہ‪،‬؃ا ‪،222‬ا ‪221‬۔‬
‫‪590‬‬
 ‫‪752‬‬ ‫اعوشراء‬
‫یھبا دوعتا دںی‪،‬ا ںوا زایدہا انمبسا وہاگ!۔‬
‫زمید ا ربآ ا ہی ا ہک ا زیید ا یک ا ان ا ایلہ ا یک ا وہج ا ےس‪ ،‬ا اس ا یک ا تعیب ا رضحت ا دّیسان ا اامؾا ‬
‫زیناےسا رمکحاؿا بختنما رکےنا ںیما یھبا افلخےئا ‬
‫نیسح� وکا یبلقا وَطرا رپا تخا ان دنسا یھ ا ‪ ،‬ا ‬
‫ا ‬
‫رادشنیا � ےکا رطۂقی ا اکرا وکا سپِا تشپا ڈاالا ایگا اھت‪،‬ا ا ذہلاا آپ ا � ےنا وطبرا ااجتحجا ‬
‫اسا یکا تعیبا ہنا رفامیئ۔‬
‫رضحتا اامؾا نیسحا � اجےتنا ےھت‪،‬ا ہکا تعیبا ےسا ااکنرا زییدا ےکا ااعتشؽا ‬
‫اکا ابثعا وہاگ‪،‬ا اورا اناکبرا اجؿا اکا دنمشا اورا وخؿا اکا ایپاسا وہا اجےئا اگ‪،‬ا نکیلا اام ِؾا اعیلا اقمؾا یکا ‬
‫ش‬
‫ا وقتی ا ص ِعااری ا ےن ا ااجزت ا رک ں ا دی‪ ،‬ا ہک ا اینپ ا اجؿ ا اچبےن ا یک ا اخرط ا انالہا ‬
‫دایدتناری ا اور ٰ‬
‫ےک ا اہھت ا رپ ا تعیب ا رک ا ںیل‪ ،‬ا اور ا املسمون ا یک ا ابتیہ‪ ،‬ا رشیع ا اَاکحؾ ا یک ا ےبرحیتم ا ا اور ا د ِ‬
‫نیا ‬
‫ا سان ا اام ِؾ ا نیسح ا � ےسیجا ‬ ‫االسؾ ا یک ا رضمّت ا ےس ا الرپوایہ ا ربںیت! ا اور ا ہی ا رضحت ّ ِ د‬
‫لیلجا ادقلرا میظعا ااشلؿا رفزدنِا روسؽا ےسا سکا رطحا نکمما اھت؟!(‪)2‬۔‬
‫ا سانا اام ِؾا نیسحا � اسا وتقا زییدا یکا تعیبا رکا ےتیل‪،‬ا ںوا اشیدا وہا ‬
‫ارگا رضحت ّ ِ د‬
‫آپا یکا تہبا دقرا وزنمتلا رکات‪،‬ا اورا آپا یکا راتحا وا اعتیفا ںیما وکیئا رفؼا ہنا آات‪،‬ا ہکلبا داینا ‬
‫یکا تہبا یسا َدوتلا آپا ےکا اپسا عمجا وہا اجیت‪،‬ا رگما االسؾا اکا اظنؾا درمہا ربمہا وہا رکا رہا اجات!ا ‬
‫اور ا دنی ا ںیم ا ااسی ا ا اسفد ا رباپ ا وہات ا ےسج ا ُدور ا رکان ا دعب ا ںیم ا اننکمم ا وہ ا اجات؛ ا ویکہکن ا زیید ا یک ا رہا ‬
‫ا س ا ن ا اجیت‪،‬ا اور ا رشتعیِا االس ہیما ‬ ‫دباکریا ےک ا وجازا ےکا ےیل‪،‬ا اام ِؾا اعیل ا اقمؾا یک ا تعیب َ د‬
‫وتّلمِا ہفینحا اکا ہشقنا ڑگبا اجات!(‪)1‬۔‬

‫(‪" )2‬وساحنِا ا رکالب"ا اریمِا اعُموہیا � یکا وافتا اورا زییدا یکا تنطلس‪،‬؃ا ‪224‬۔‬
‫(‪ )1‬اًاضی۔‬
‫‪591‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪751‬‬
‫ا سان ا اام ِؾ ا نیسح ا � اور ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا دب ا اہلل ا ن ا زریب ا �‬ ‫رضحت ّ ِ د‬
‫ےس ا تعیب ا یک ا دروخاتس ا ںیم‪ ،‬ا ایس ا ےیل ا ےلہپ ا یک ا یئگ ا یھ ا ہک ا ا امتؾ ا الہِ ا دمہنی ا اؿ ا اکاابّتعا ‬
‫رکںی ا ےگ۔ ا ارگا اؿ ا رضحات ا ےنا تعیب ا رکیل ا ںو ا رھپ ا یسک ّ‬
‫ا وکاتّم ا رک ںا وہاگ‪ ،‬ا نکیل ا اؿا ‬
‫رضحات ا ےک ا ااکنر ا ےس ا وہ ا وصنمہب ا اخ ا ںیم ا لم ا ایگ‪ ،‬ا اور ا زییدوی ا ںیم ا ایس ا وتق ا ےسا ‬
‫ب‬ ‫ب‬
‫ا دمی ا ّونمرہ ا ےس ا م ّک اہا ‬
‫آشتِ ا انعد ا ڑھب ا ایھٹ‪ ،‬ا اور ا ہب ا رضورت ا اؿ ا رضحات ا وک ا ایس ا بش ا‬
‫ّرکمہما لقتنما وہانا ڑپا‪،‬ا ہیا واہعقا یہر‪4‬ا ابعشؿ‪،‬ا ‪02‬ا نسِ رجہیا وکا شیپا آای(‪)2‬۔‬
‫ب‬
‫واقاا رکالبا اکا سپِا رظنم‬
‫رضحات ا رگایم ا دقر! ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا اریم ا اعُموہی ا � یک ا وافت‪ ،‬ا اور ا زیید ا یکا ‬ ‫ِ‬
‫ا اامؾا اعیلا اقمؾا � یکا ابراگہا ںیما فلتخما ‬ ‫لہا رعا ؼا ےنا قفتما وہا رک ِ‬ ‫تختا ینیشنا ےکا دعب‪،‬ا ا ِ‬
‫دروخاںیتس ا ںیجیھب‪ ،‬ا اور ا اؿ ا ںیم ا اینپ ا اینزدنمی ا اور ا دیقعت ا وا ِالخص ا اک ا ااہظر ا ایک‪ ،‬ا زینا ‬
‫ارک ںا وُک ہفا رشتفیا الےن ا یکا دوعتا دی؛ا اتہک ا ا آپا یکا تعیب ا رکا ۔ںیک۔ ا تہبا اِفرا را ےکا ‬
‫ا سدان ا اام ِؾ ا نیسح ا � ےن ا رضحت ا ملسم ا ن ا لیقع ا � وک ا احالتا ‬
‫دعب ا رضحت ّ ِ‬
‫ووااعقتا اکا اجزئہا ےنیلا ےکا ےیلا وُک ہفا رواہنا رفامای(‪)1‬۔‬
‫لہ ا وک ہف ا آپا ‬
‫رضحت ا ملسم ا ن ا لیقع ا اےنپ ا دو‪ 1‬ا وٹیب ا ےک ا رمہاہ ا وُک ہف ا ‪،‬ےچنہ‪ ،‬ا ںو ا ا ِ‬
‫ےکا اسھتا تہبا سعتا واِرکاؾا ےس ا شیپا آےئ‪،‬ا اورا ےلہپا یہا دؿا ابرہ‪21‬ا زہارا وکویف ا ےنا ‬
‫ا سان ا اام ِؾ ا نیسح ا � یک ا تعیب ا رک ا یل‪،‬ا ‬
‫رضحت ا ملسم ا ن ا لیقع ا ےک ا اہھت ا رپ ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ِ‬
‫ا اامؾا ‬ ‫رضحت ا ملسم ا ن ا لیقع ا ےن ا الہِ ا رعاؼ ا یک ا دیقعت ا ورگویدیگ ا دھکی ا رک‪ ،‬ا رضحت ّ ِ د‬

‫(‪ )2‬اًاضی ‪،‬؃ا ‪227‬۔‬

‫(‪)1‬ا اًاضی‪،‬ا اامؾا � یکا انجبا ںیما وکویف ا یکا دروخاںیتس‪،‬؃ا ‪220‬۔‬
‫‪592‬‬
 ‫‪755‬‬ ‫اعوشراء‬
‫نیسح ا � وک ا اکی ا رعہضی ا ھکل ا اجیھب‪ ،‬ا اور ا دروخاتس ا یک ا ہک ا آپ ا دلج ا وک ہف ا رشتفی ا ےلا ‬
‫ا دنباگؿا دخاا زی ِیدا اناپ ا ےکا رشا ےسا وفحمظا رںیہ!۔‬
‫آےیئ؛ا اتہک ِ‬
‫دورسیا رطػا زییدا دیلپا وکا ےسیجا یہا اسا ابتا یکا االطعا وہیئ‪،‬ا اسا ےنا وُک ہفا ےکا ‬
‫وگررن ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا امعنؿ ا ن ا ریشب ا � وک ا زعموؽ ا رک ا ےک‪ ،‬ا دب ا اہلل ا ن ا زاید ا وک ا این ا وگررنا ‬
‫ّرقمرا رکا دای‪،‬ا اورا رضحتا ملسما نا لیقعا ےکا الخػا اوریا اکروایئا اکا مکحا دای۔ا اِنبا زایدا ےنا ‬
‫ااہتنیئا یہالیکا اورا رکم ا ورف با ےکا اسھت‪،‬ا ا اامؾا ملسما نا لیقعا وکا اذارکاتا ےکا ناہےنا اےنپا ‬
‫ب‬
‫نسا رجہیا اکا ےہ‪،‬ا ایسا روزا م ّک اہا ‬
‫درابرا ںیما ولباا رکا ا آپا وکا دیہشا رکا دای۔ ا ہیا واہعقا ‪5‬ا ذیا اہجحلا ‪02‬ا ِ‬
‫ا سان ِ‬
‫ا اامؾا نیسحا � وُک ہفا ےکا ےیلا رواہنا وہےئ(‪؏)2‬‬ ‫ّرکمہما ےسا رضحت ّ ِ د‬
‫وھپؽ ا زومخ ا ےک ا الھکےئ ا ںیہ ا وہاےئ ا دوتس ا ےن‬
‫(‪)1‬‬
‫ا اتسلگؿ ا الہِ ا تیب‬
‫ِ‬ ‫وخؿ ا ےس ا اچنیس ا ایگ ا ےہ‬

‫ِ‬
‫اہشدتا اامؾا ِاعیلا اقمؾا �‬
‫ا سان ِ‬
‫ا اامؾا ‬ ‫ریمے ا دووتس‪ ،‬ا زبروگ ا ا اور ا زعزی ا اھبویئ! ا بج ا وناۂس ا روسؽ ا رضحت ّ ِ د‬
‫اخدناؿا الہِا تیب‪،‬ا اورا اےنپا درگیا اجاثنرا اسویھت ا ےکا رمہاہ‪ ،‬ا ہّکما ّرکمہما ےسا ‬
‫ِ‬ ‫نیسحا �‬
‫وُک ہف ا ےک ا ےیل ا رواہن ا ا وہ ا ‪،‬ےک‪ ،‬ا ںو ا را ےت ا ںیم ا آپ ا وک ا رضحت ا ملسم ا ن ا لیقع ا � یکا ‬
‫اہشدت‪ ،‬ا اور ا وُکویف ا یک ا ےبوافیئ ا یک ا االطع ا ‪،‬یل‪ ،‬ا آپ ا ےن ا اب یم ا اشُورت ا ےس ا اس ا ا را ‬
‫اجری ا راھک‪ ،‬ا اہی ا کت ا ہک ا وُک ہف ا دو‪ 1‬ا زنمؽ ا ےک ا افےلص ا رپ ا رہ ا ایگ‪ ،‬ا بت ا آپ ا وک ا رُح ا ن ا زییدا ‬

‫(‪)2‬ا "وساحنِا ا رکالب"ا وک ہفا وکرضحتا ملسما � یکا روایگن‪،‬؃ا ‪،225‬ا ‪،217‬ا ملیقطااً۔‬
‫"ذوؼا تعن"ا ذرکا اہشدت‪،‬؃ا ‪78‬۔‬ ‫(‪ِ )1‬‬
‫‪593‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪754‬‬
‫راییح ا اکی ا زہار ا حّلسم ا وسارو ا ےک ا اسھت ا تما۔ ا آپ ا ےس ا قلعتم ا اِنب ا زاید ا اک ا مکح ا اور ا اینپا ‬
‫ےبیسب ا اک ا ااہظر ا ایک‪ ،‬ا اور ا ا آپ ا وک ا وُک ہف ا ےک ا را ےت ا ےس ا اٹ ا رک ا رکالب ا ںیم ا ڑپا ا ڈا ےن ا رپ ا روبجرا ‬
‫نسا رجہیا اورّرحما ؾا ارحلاؾا یکا دو‪1‬ا اترخیا ا یھ(‪)2‬۔‬
‫ایک۔ا اُسا دؿا ‪02‬ا ِ‬
‫زعزیاؿا رگایما دقر!ا اام ِؾا اعیلا اقمؾا � رکالبا ےسا وافقا ےھت‪،‬ا اورا آپا وکا ہیا ‬
‫ِ‬
‫لہ ا تیب ا اک ا وخؿ ا ناہای ا اجےئ ا اگ۔ ا ایہنا ‬
‫ا اخدناؿ ا ا ِ‬
‫ِ‬ ‫ولعمؾ ا اھت ا ہک ا رکالب ا یہ ا وہ ا ہگج ا ےہ ا ںاہ‬
‫دون ا اےنپا انانا اجؿا رس َو ِرا اکانئتا اتدجا ِرا راستلا ﷺ یکا زایرتا یھبا وہیئ‪ِ ،‬‬
‫ا روسؽا ‬
‫ارکؾ ا ﷺ ےن ا آپ ا وک ا اہشدت ا یک ا ربخ ا دی‪ ،‬ا اور ا ےنیس ا رپ ا اہھت ا رھک ا رک ا اےنپ ا رب ا ےسا ‬
‫نیسحا ےکا ےیلربصا یکا داعا رفامیئ(‪)1‬۔‬
‫گنجا ےسا ارتحازا ےکا ببسا وایسپا ا اکا دصق‬
‫زعزیاؿا رگایم!ا "اسا ڑلایئا ںیما رضحتا اامؾا سحا �ا یکا رطػا ےسا رہزگا ‬
‫ِ‬
‫ؿّدّارو ا ‬
‫ےبوافوُکویف ا ےکا وہدہا رپا وک ا ہفاکا دصقا رفامایا اھت‪،‬ا بجا ا ا ‬
‫لہپا رک ںا یھ‪،‬ا اامؾا ےنا ا ‬
‫ا رشوعا گنجا کتا اےنپا ‬
‫ےنا دبدہعیا یکا ںوا آپا ےنا وایسپا اکدصقا رفامای‪،‬ا اورا اسا وتقا ےس ِ‬
‫ارادےا ےسا قلعتم‪،‬ا ا ابرا ابرا َاةحبا واَہداءا بسا وکا علطما رفامای۔ا بجا رُحا نا زییدا راییحا یمیما ‬
‫ا سانا اام ِؾا اعیلا اقمؾا � اکا ‬
‫اکا اکیا زہارا وسارو ا ےکا اسھتا امن ِزا رہظا ےسا ےلہپ‪،‬ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سانا اام ِؾا اعیلا اقمؾا � ےنا ہبطخا اراشدا رفامای‪:‬‬
‫آانما اسانما وہا‪،‬ا ںوا رضحت ّ ِ د‬
‫عيل‬
‫وقدمت َّ‬
‫ْ‬ ‫َّاس! ‪...‬إِ ّّن مل ْ آتِكم َحتَّى أتتْني كُت ُبكم‪،‬‬
‫« َأ ُّ َُّيا الن ُ‬
‫أن َأقد َم علونا! فٌىّه لوس لنا إما ٌم‪َّ ،‬‬
‫لعل اهللَ جيم ُعنا بك َع َذ اهلُدى‪،‬‬ ‫ُرس ُلكم‪ْ :‬‬

‫(‪)2‬ا "وساحنِا ا رکالب"ا رضحتا اامؾا نیسحا �یکا وک ہفا وکروایگن‪،‬؃ا ‪،252-215‬ا ملیقطااً۔‬
‫(‪ )1‬اًاضی ‪،‬؃ا ‪،252‬ا ًاصخلم۔‬
‫‪594‬‬
 ‫‪757‬‬ ‫اعوشراء‬
‫ِ‬
‫عهودكم‬ ‫اصمين إِ َل ْو ِه من‬
‫ّ‬ ‫فٌن كنتم َع َذ ذلك فقد جئتُكم‪ْ ،‬‬
‫فٌن تعطوّن ما‬ ‫ْ‬
‫اىرصفت‬ ‫مرصكم‪ ،‬وإن مل تفعلوا وكنتم دقدمي كارهني‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ُ‬ ‫ومواثوقكم أقد ُم َ‬
‫أقبلت ِمنْ ُه إلوكم!»(‪" .)1‬اے ا ولوگ!ا ںیم ا اہمترے ا البےنا ‬
‫ُ‬ ‫عنكم إِ َىل ادكان ا َّل ِذي‬
‫رپ ا آای ا وہ ‪ ،‬ا اہمترے ا ایچلیا اور ا وطخط ا آےئا ہک ا آپا امہرے ا اہ ا رشتفی ا الےیئ!ا مہ ا ےباامؾا ‬
‫ںیہ؛ا ہکا اہللا اعتیلا آپا ےکا ببسا چ ںیا اداتیا رپا عمجا رفامےئ!ا ابا متا ارگا اےنپا دہعا رپا اقمئا وہا ںوا ‬
‫ںیما اہمترےاہںآاکچا وہ !ا اورا ارگا متا اےنپا دہعا رپا ہنا روہ‪،‬ا ایا ریماا رشتفیا الانا ںیہمتا ان دنسا ‬
‫وہ‪،‬ا ںوا ںیما ںاہ ا ےسا آایا وہ ا وںیہا واسپ َ وا ل ٹا اجاتا وہ !"ا اسا رپا وہا ولگا اخیسشا رےہ۔‬
‫ا سانا اام ِؾا اعیلا اقمؾا �ا ےنا دعبا امن ِزا رصعا ہبطخا اراشدا رفامای‪،‬ا اورا ‬
‫رھپا رضحت ّ ِ د‬
‫اس ا ےک ا ا آرخ ا ںیم ا یھب ا ویہ ا اراشد ا وہا‪« :‬وإن أىتم كرهتموىا‪ ،‬وجهلتم ح َّقنا‪،‬‬
‫ْ ِ‬
‫اىرصفت‬
‫ُ‬ ‫وقدمت بِه َّ‬
‫عيل رس ُلكم‪،‬‬ ‫غر َما أتتني كت ُبكم‪،‬‬ ‫َان رأيكم َ‬ ‫َوك َ‬
‫عنكم!»(‪" )٦‬ارگ ا مت ا چ ںی ا ان دنس ا رےتھک ا وہ‪ ،‬ا ارگ ا امہرے ا قح ا ےس ا ےبربخ ا وہ ا ‪،‬ےک ا وہ‪،‬ا ‬
‫اہمترے ا وطخط ا اور ا اویچلی ا ےک ا الےئ ا وہےئ ا اغیپامت ا ےس ا ٹہ ا رک‪ ،‬ا ارگ ا اہمتری ا راےئا ‬
‫ھچكا اَورا وہا یکچا ےہ‪،‬ا ںوا ںیما واسپ َ وا ل ٹا اجاتا وہ !"۔ا اسا رپا یھبا وہا ولگا ہنا امےن۔‬
‫رغض ا رشوعا ےس ا آرخا کتا وایسپا اکا ارادہا رباربا اظرہا رکےتا ا رےہ‪،‬ا رگما ہیا نکمم ا ہنا ‬
‫وہاکس؛ا ہکا وظنم ِرا ربا ااعلنیملا وییہنا اھت‪،‬ا تّنجا آراہتسا وہیکچا یھ‪،‬ا اےنپا دواہلا اکا ااظتنرا رکا ریہا ‬
‫ا وبحمب ا یقیقح ا یک ا یڑی ا آؿ ا ت یچن ا یھ۔ ا بت ا یھب ا ا ڑلایئ ا ںیم ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا اامؾا ‬ ‫ا واصؽ ِ‬‫یھ‪ِ ،‬‬
‫نیسحا � یکا رطػا ےسا رہا زگا لہپا رک ںا یھ‪،‬ا ہکلبا ایہنا ولوگ ا ےنا روبجرا ایک۔ا ابا دو‪1‬یہا ‬

‫(‪" )1‬تاريخ ال َط َزي" سنة إحدی وستّني‪ ،٧٠1/9 ،‬ملتقط ًا‪.‬‬

‫(‪ )٦‬ادرجع ىفسه‪.‬‬
‫‪595‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪750‬‬
‫وصرںیتا ںیھت‪:‬ا (‪2‬ا )ای ِ‬
‫ا وخبػا اجؿا اسا دیلپا یکا وہا وعلمؿا تعیبا وبقؽا یکا اجیتا ہکا "زییدا اکا مکحا امانا ‬
‫وہاگ‪،‬ا ارگہچ ِ‬
‫ا الخػا رقآؿا وتّنسا وہ"‪،‬ا ہیا رتصخا یھ‪،‬ا اسا ںیما وثابا رک ںا اھت۔ا (‪)1‬ا ایا رھپا ‬
‫اجؿا دےا دیا اجیت‪،‬ا اورا وہا اناپ ا تعیبا ہنا یکا اجیت۔ا ہیا زعتمیا یھا اورا اسا رپا ارجِا میظعا یھبا ‬
‫اھت‪،‬ا اورا یہیا زیچا اام ِؾا اعیلا اقمؾا ےک ِ‬
‫ا اشایؿا اشؿا یھ‪،‬ا ذٰہلاا ایسا وکا اایتخرا رفامایا ایگ(‪)2‬۔‬
‫زییدیا رکشلا رپا ا ِ ِ‬
‫امتؾا تجح‬
‫اؿا االسؾ!ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سانا اامؾ ا نیسحا � آرخا دؾا کتا گنجا ےسا ولہپا ‬ ‫ربادر ِ‬
‫یہت ا رکےت ا رےہ‪ ،‬ا اور ا وایسپ ا ےک ا دصق ا اک ا ااہظر ا رفامےت ا رےہ‪ ،‬ا نکیل ا زییدی ا رکشل ا اور ا ّدّا را ‬
‫وانرماد ا وُک یف ا ولگ ا یسک ا وطر ا رپ ا ہن ا امےن‪ ،‬ا ہکلب ا صرہوصرت ا زیید ا یک ا تعیب ا ای ا گنج ا رپ ا ُ ِ‬
‫ا ُِا ‬
‫رےہ۔ ا اکی ا اکی ا رک ا ےک ا آپ ا ےک ا امت ا ؾ ُا راقفء ا ا وااحصب‪ ،‬ا نج ا ںیم ا رضحت ا رُح ا ن ا زییدا ‬
‫راییحا � (وجا آپا ےکا رکشلا ںیم ا اشلما وہےئگا ےھت)ا اورا آپا ےکا اھبیئا بعصما نا ‬
‫زییدا راییح‪،‬ا وبہا نا دبا اہللا ا یبلک‪،‬ا زہشادۂا اامؾا نیسحا یلعا اربکا ویلعا ارغص‪،‬ا رقیبیا اگ ا ےکا ‬
‫ا اخدناؿ ا راستل ا ےک ا درگی ا امتؾ ا زہشادے ا (ام ا وساےئ ا اامؾ ا زنیا ‬
‫ِ‬ ‫اجاثنر ا اسیھ‪ ،‬ا اور‬
‫ااعلدبنیا امیبرا ےک)ا بسا دیہشا وہےئگ‪،‬ا اورا ا روسؽ اہللا ﷺ ےکا وناہس‪،‬ا رفزدنا ِزرہا ءا ‬
‫ا سانا اامؾا نیسحا � نتِ اہنتا ا رہا ےئگ(‪؏)1‬‬
‫وتبؽا رضحت ّ ِ د‬
‫اقہلف ا اسالر ا زنمؽ ا وک ا ےلچ ا ںیہ ا وسپن ا رک‬
‫(‪)5‬‬
‫ا اکرواؿ ا الہِ ا تیب‬
‫ِ‬ ‫ا وک‬ ‫ِ‬
‫وارث ا ےب ا واروث‬

‫(‪)2‬ا "اتفویا روضہی"ا اتكبا السيرِ‪،‬ا راسہل "ادحجة ادًمتنة يف آية ادمتحنة"‪705/22‬۔‬
‫(‪)1‬ا "وساحنِا ا رکالب"؃ا ‪،201-272‬ا ملیقطااًا ۔‬
‫"ذوؼا تعن"ا ذرکا اہشدت‪،‬؃ا ‪78‬۔‬ ‫(‪ِ )5‬‬
‫‪596‬‬
 ‫‪755‬‬ ‫اعوشراء‬
‫وہا وُک یفا ںوہن ا ےنا آپا وکا وطخطا ھکلا رکا وک ہفا البایا اھت‪،‬ا اورا رضحتا ملسما نا لیقعا ‬
‫ا دیماؿا رکالبا ںیما آپا ےکا اسےنما یسوجدا ےھت۔ا ‬
‫ےکا اہھتا رپا آپا یکا تعیبا یکا یھ‪،‬ا وہا یھب ِ‬
‫ا درپا ےھت‪ ،‬ا بتا ‬
‫رکفِا آرختا ےسا ےباینزا اورا ریتا وولتا را ےسا حّلسما وہا رک‪،‬ا آپا یکا اجؿا ےک َ‬
‫آپا ےنا ا ِامت ِؾا تجحا ےکا وطرا رپا اکیا ابرا رھپا اُؿا وک َ‬
‫ا اخمط ا رکا ےکا اراشد ا رفامای‪:‬ا اےا وقؾا ‬
‫اہللا ےسا ڈرو!ا وجا بسا اکا امکلا ےہ‪،‬ا اجؿا انیلا بسا اسا یکا دقرتا واایتخرا ںیما ےہ‪،‬ا ارگا متا ‬
‫اہلل ا رب ا ااعلنیمل ا رپ ا نیقی ا رےتھک ا وہ‪ ،‬ا اور ا ریمے ا دجِّ ا ادجم ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا س ا االایبنء ا دمحم ا ٰیفطصما ‬
‫ا زیماؿ ا ہدؽ ا اقمئ ا وہاگ! ا اامعؽ ا اکا ‬
‫ﷺ رپ ا اامیؿ ا الےئ ا وہ‪ ،‬ا ںو ا ڈرو ا ہک ا ایقتم ا ےک ا دؿ ِ‬
‫اسحبا ایکا اجےئا اگ!ا ریمےا وایدنیا رشحا ںیما اینپا آؽا ےکا ےبانگہا وخؿا اکا قبا ہبا رکںیا ‬
‫ش‬
‫ےگ!ا رس َو ِرا اکانئتا ﷺ نجا یک َ ا‬
‫ا شگ تعا وراگہرو ا یکا ترفتا اکا ذرہ ہا ےہ‪،‬ا اورا امتؾا ‬
‫ش‬
‫ا شگ تعا ےکا ادیموارا ںیہ‪،‬ا وہا متا ےسا ریمےا اورا ریمےا اجاثنرو ا ےکا ‬ ‫املسمؿا نجا یک َ ا‬
‫وخؿا ِانقحا اکا دبہلا یہںیہا ےگ!ا مت ا ریمےا الہ ِ ا‬
‫ا وعؽ‪،‬ا اسعہا واَافطؽ‪ ،‬ا ااحصب َا وموایلا ‬
‫(الغیس ) ا ںیم ا ےس ا رّتس‪ 52‬ا ےس ا زایدہ ا وک ا دیہش ا رک ا ‪،‬ےک‪ ،‬ا اور ا اب ا ریمے ا ک ل ا اک ا ارادہا ‬
‫شیعا داینا ںیما اپدیئاریا ا وایقؾا رک ں!ا ارگا تنطلسا یکا عمطا (الچل)ا ‬
‫رےتھکا وہ۔ا ربخدارا وہا اج ا ہکا ِ‬
‫ا درپا وہا ںوا ےھجما یسعقا دو‪،‬ا ہکا ںیما رعبا یکا رسزنیما وھچڑا رکا داینا ےکا یسکا اَورا ‬
‫ںیما ریمے َ‬
‫ہّصحا ںیما الچا اج !ا ارگا ہیا ھچكا وظنمرا ہنا وہا اورا اینپا رحاکتا ےسا ابزا ہنا آ ‪،‬ا ںوا مہا اہللا اعتیلا ‬
‫ےکا مکحا اورا اسا یکا رمیضا رپا اصربا واشرکا ںیہ!!(‪)2‬۔‬
‫ش‬
‫ِ‬
‫رِ ا انیم ا اکی ا زییدی ا ےن ا اےنپ ا رکشل ا رپ‪ ،‬ا اامؾ ا اعیل ا اقمؾ ا یک ا ابںو ا اک ا ارثا ‬ ‫م‬ ‫ش‬
‫ِ‬
‫وہےتا داھکی‪،‬ا ںوا اوراًا اہکا ہکا آپا اِنبا زایدا ےکا اپسا اجا رکا زییدا یکا تعیبا رکںیل‪،‬ا ںوا آپا ےسا وکیئا ‬

‫رضحت ِ‬
‫ا اامؾا اعیلا اقمؾا � یکا اہشدت‪،‬؃ا ‪،204‬ا ‪207‬ا ‪،‬ا ملیقطااًا ۔‬ ‫(‪)2‬ا "وساحنِا ا رکالب"ا ِ‬
‫‪597‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪758‬‬
‫اعترضا رک ںا رکےا اگ‪،‬ا ورہنا زجبا گنجا ےکا وکیئا یہرہا رک ں!۔‬
‫ُ‬
‫اؿا ا تّلم!ا السؾا ےہا اامؾا ِاعیلا اقمؾا ا اورا اؿا ےکا ربصا ولمحتا وک!ا ہکا اےنپا امتؾا ‬
‫ربادر ِ‬
‫ا اخدناؿ ا راستل ا آمب ا ﷺ ےک ا زہشادو ا یک ا اہشدت ا ےکا ‬ ‫ِ‬ ‫اجاثنرو ‪ ،‬ا الغیس ا اور‬
‫اب ُووجد‪،‬ا گنجا ےسا ارتحازا رفاما رےہ ا ںیہ‪،‬ا اورا ا ِ ِ‬
‫امتؾا تجحا ےکا ذرےعی ا زییدوی ا ےک ا ا رُمدہا ‬
‫ریمضو ا وک ا وھجنھجڑےت ا رےہ؛ ا اتہک ا اس ا گنج ا وک ا دعف ا رکےن ا یک ا دتاریب ا ںیم ا ےس‪ ،‬ا وناۂسا ‬
‫رم ا روبجری ا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سان ا اامؾا ‬ ‫روسؽ ا یک ا رطػ ا ےس ا وکیئ ا دتریب ا ابیق ا ہن ا رہ ا اجےئ‪ ،‬ا ورہن ا اب ِ‬
‫نیسحا نا یلعا � وکا یھبا ولتارا ااھٹانا یہا ڑپےا یگ۔‬
‫بج ا ںیتجح ا امتؾ ا وہ ا ںیئگ ا اور ا گنج ا ےک ا وسا ا وکیئ ا یہرہ ا ہن ا راہ‪ ،‬ا اور ا آپ ا ےک ا امتؾا ‬
‫اسیھا دیہشا رکا دےیا ےئگ‪،‬ا بتا ابآلرخا اام ِؾا اعیلا اقمؾا یھبا رسا فکبا وہا رک ِ‬
‫ا دیماؿا اکرزارا ںیما ‬
‫اُرتا آےئ۔ا اکیا رطػا نتِا اہنتا وناۂسا روسؽا ںیہ‪،‬ا ںوا دورسیا رطػا سیبا زہارا ےسا زادئا حّلسما ‬
‫زییدیا رکشل!ا اسا ےکا اب ُووجدا ِ‬
‫ا اامؾا اعیلا اقمؾا � یکا ولتا ِرا دیحریا ےنا الوش ا ےکا اَابنرا اگلا ‬
‫دےی‪ ،‬ا دنمش ا اانت ا وخزفدہ ا وہا ا ہک ا یہرو ا رطػ ا ےس ا زہارو ا دبوتخب ا ےن ا آپ ا وک ا ریھگےا ‬
‫ںیما ےل ا رک‪ ،‬ا ولتارو ا اورا زینو ا یکا ابرش ا رکا دی‪ ،‬ا ابآلرخا آپا دیہشا وہ ا رک ا زنیم ا رپا رشتفیا ‬
‫ےلا آےئ‪،‬ا وخلا نا زییدا ےنا آےگا ڑبھا رکا آپا ےکا رسِا ادقسا وکا نتِ ادقسا ےسا دُجاا ایک‪،‬ا ‬
‫م‬
‫ےسج ا اِنب ا زاید ا دبتخب ا ےن ا وُک ہف ا ےک ا وکہچ ا وابزار ا ںیم ا رھپا ا رک‪ ،‬ا اینپ ا ےب یبی ا وےبئاییئ ا اکا ‬
‫لہ تیب ا ےک ا اسھت‪،‬ا ‬
‫َریساؿ ا ا ِ‬
‫شوبثت ا دای۔ ا اس ا ےک ا دعب ا امتؾ ا دہشاےئ ا رکالب ا ےک ا رسو ا وک ا ا ِ‬
‫ِشمرِا اناپ ا یکا رسربایہا ںیم‪،‬ا زییدا ےکا اپسا ِدقشما جیھبا دای‪،‬ا ؏‬

‫‪598‬‬
 ‫‪755‬‬ ‫اعوشراء‬
‫ا رپ ا دنلب‬ ‫ا دیہشاؿ ا تبحم ا ےک ا ںیہ ا زینو‬
‫ِ‬ ‫رس‬
‫(‪)2‬‬
‫لہ ا تیب‬
‫ا واشؿ ا ا ِ‬
‫ِ‬ ‫اور ا اویچن ا یک ا دخا ا ےن ا دقر‬
‫دعب ا ازا ا زیید ا ےن ا رسِ ا ادقس ا اورا الہِا تیبا وکا رضحت ا اامؾا زَ نی ا ااعلدبنیا ‬
‫� ےکا اسھتا دمہنیا ہبّیطا اجیھب‪،‬ا ا اورا واہ ا رضحتا دّیسانا اامؾا نسحا � ےکا ولہپا ںیما ‬
‫دتنیفا وہیئ(‪)1‬۔‬
‫زییدا ےسا قلعتما مکحا ِرشیع‬
‫ریمے ا دووتس‪ ،‬ا زبروگ ا اور ا زعزی ا مہ ا وونط! ا اس ا ادنوانہ ا اسہحن ا ےک ا دعب‪ ،‬ا زییدا ‬
‫دیلپا ےس ا قلعتما مکحِا رشیعا ےکا وحاےلا ےس‪،‬ا املعےئدنیا یکا دو‪1‬ا فلتخما آراءا ںیہ‪،‬ا ںیہنجا ‬
‫لہ ا تّنس ا اامؾ ا ادمح ا راض ا اخؿ ا ‪-‬ہیلع ا رۃمح ا ارلنمح‪ -‬ا ےن ا ھچك ا وی ا ایبؿ ا رفامای ا ہکا ‬ ‫اام ِؾ ا ا ِ‬
‫ظ‬
‫ا م ِمل ا وعلمہن ا ںیم ا اس ا ےک ا ُی ِدد ا واعُموِؿ ا ےھت‪ ،‬ا رضور ا ثیا ‬
‫"رمہاایہؿ ا زیید ا ینعی ا وج ا اُؿ َ ا‬
‫ِ‬
‫ورمدودا ےھت‪،‬ا اورا اکرفا ووعلمؿا ےنہکا ںیما االتخػا ےہ۔ا امہرےا اامؾا (اوبہفینح)ا اکا اذبہا ‬
‫وکُستا ےہ۔ا اورا وجا ےہکا وہا یھبا یسر ِدا ا ِزلاؾا رک ں؛ا ہکا ہیا یھبا اامؾا ادمحا نا لبنحا وریغہا ضعا ‬
‫(‪)5‬‬ ‫ب ب‬
‫لہ تّنسا اکا اذبہا ےہ" ۔‬ ‫ائاا ا ِ‬
‫ّرحمؾا ارحلاؾا ںیما ونممہعا اُیسر‬
‫زعزیاؿ ا رگایم ا دقر! ا اعوشراء ا (دس‪ 22‬ا ّرحمؾ ا ارحلاؾ ا )ےک ا دؿ ا اضقء ا ودقر ا ےس‪،‬ا ‬
‫ِ‬
‫رضحت ّ ِ د‬
‫ا سانا اامؾا نیسحا � رپا وجا زگری‪،‬ا درالصا وہا اہشدتا ےہ‪،‬ا سجا ےکا ذرےعیا اہللا ‬

‫"ذوؼا تعن"ا ذرکا اہشدت‪،‬؃ا ‪75‬۔‬ ‫(‪ِ )2‬‬

‫‪-207‬ا‪،25‬ا ملیقطااًا ۔‬
‫(‪")1‬وساحنا ا رکالب"؃ا ا ‬
‫(‪")5‬اتفویا روضہی"ا اتكبا ارظحلا واالِابۃح‪،‬ا رضحاتا اامنیما � وخاہا یسکا ‪...‬اخل‪،‬ا ‪045/20‬۔‬
‫‪599‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪022‬‬
‫اعتیلا ےکا اہ ا اؿا ےک َا دراجتا زمیدا دنلبا وہےئ۔ا وجا صخشا اؿا رضحاتا سّدقہسا یکا تبیصما ‬
‫ب‬
‫وکا ایدا رکے‪،‬ا وہا فرػ إىّا هلل وإىّا إلوه راجعون ڑپےھا (وجا نا ا رکمیﷺ اکا رطہقیا ‬
‫ےہ) ا اتہک ا اِاطگ تعِ ا روسؽ ا ﷺ وہ ا ‪ ،‬ا اور ا ااسی ا رکےن ا ےس ا ا اہلل ا اعتیل ا ےک ا اہ ا وہ ا وثابا ‬
‫احلص ا رکے‪ ،‬ا سج ا اک ا اہلل ا اعتیل ا ےن ا اس ا رفامؿ ا ںیم ا وہدہ ا رفام ا راھک ا ےہ‪َ﴿ :‬كِٕىٰٓلوُا ْمِهْيَلَع‬
‫ٌتٰوَلَصْنِّمْمِهِّبَّرَوٌةَمْحَر۫‪َ١‬وَكِٕىٰٓلوُاُمُهَنْوُدَتْهُمْلا﴾(‪" )1‬ویہا ںیہا ہکا نجا رپا اُؿا ےکا ‬
‫ربا یکا رطػا ےسا ا درودا ا اورا رتمحا ےہ‪،‬ا اورا ویہا اداتیا اپےنا واےلا ںیہ"۔‬
‫زین ا ہعیش ا رضحات ا ےن ا وج ا رُخاافت ا اجری ا رک ا ر یھ ا ںیہ‪ ،‬ا ہک ا وہ ا نی ا واممت ا ا رکےتا ‬
‫ںیہ‪،‬ا وسگا انمےتا ںیہ‪،‬ا اؿا بسا ابںو ا ےسا چبا رکا رےہ؛ا ہیا الہِا اامیؿا اکا رطہقیا رک ں۔ا ‬
‫ارگا ااسیا رکانا انمبسا وہاتا ںوا رضحت ّ ِ د‬
‫ا سانا نیسحا � ےکا انانا اجؿا رضحتا دمحما ﷺ‬
‫یکا وافتا رپا یھبا رہاسؽا ہیا اکؾا رکانا رضوریا وہات‪،‬ا وہا اسا ابتا ےکا زایدہا دقحارا ںیہ۔ا سبا ‬
‫اہللا اعتیلا یہا اک یفا دمداگرا اورا اکراسزا ےہ۔‬
‫اامؾ ا الہ ا تّنس ا اامؾ ا ادمح ا راض ا � رفامےت ا ںیہ‪ :‬ا "ّرحمؾ ا ںیم ا ہاہ ا ڑپکےا ‬
‫ب‬ ‫ش‬
‫ا لؾا ےہ"(‪)1‬۔‬ ‫اایضفؿ ِ ا‬
‫ِ‬ ‫العِتما وسگا ںیہ‪،‬ا اورا وسگا رحاؾا ےہ؛ا ہکا صِعاارا ر‬
‫رشعۂا ّرحمؾا ارحلاؾا اورا اخصا اعوشراءا ےکا دؿا ضعا رخاافت‬
‫رشعۂ ا ّرحمؾ ا ارحلاؾ ا اور ا اخص ا اعوشرا ء ا ےک ا دؿ ا ےک ا وحاےل ا ےس ا ا وپےھچ ا ےئگا ‬
‫وساالتا ےکا وجاابتا ںیم‪،‬ا اامؾا الہِا تّنسا اامؾا ادمحا راضا � رفامےتا ںیہ‪:‬‬
‫(‪ )2‬ضعا الہِا تّنسا وامجگ تعا رشعۂا ّرحمؾا ںیما ہنا ںوا دؿا رھبا رویٹا اکپےتا ںیہ‪،‬ا ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،1‬البقرة‪.19٤ :‬‬

‫(‪" )1‬ا ِ‬
‫َاکحؾا رشتعی"ا ّرحمؾ‪،‬ا ہلئسما ربمن‪،45‬؃ا ‪244‬۔‬
‫‪600‬‬
 ‫‪022‬‬ ‫اعوشراء‬
‫اورا ہنا اھجڑوا دےتیا ںیہ‪،‬ا اورا ےتہکا ںیہا ہکا دعبا دنفا زعتہیا رویٹا اکپیئا اجےئا یگ۔ا ‬
‫(‪)1‬ا اؿا دس‪22‬ا دون ا ںیما ڑپکےا رک ںا دبےتل۔ا ‬
‫(‪)5‬ا امہا ّرحمؾا ںیما وکیئا اشدیا ایبہا رک ںا رکےت۔ا ‬
‫(‪ )4‬ا اؿ ّ اا ایؾ ا ںیم ا وساےئ ا اامؾ ا نسح ا اور ا اامؾ ا نیسح ا � ےک‪ ،‬ا یسک ا یک ا اینزا ‬
‫افہحتا رک ںا دالےت۔‬
‫یلہپا ونیت ا ابںیتا وسگا ںیہ‪،‬ا وسگا رحاؾا ےہ‪،‬ا اورا وچیھ ابتا ںاہتلا ےہ‪،‬ا رہا ‬
‫ےنیہما ںیم‪،‬ا رہا اترخی‪،‬ا رہا ویلا یکا اینز‪،‬ا اورا رہا املسمؿا یکا افہحتا وہیتکسا ےہ۔ا واہللا اعتیلا املع"(‪)2‬۔‬
‫اامؾ ا الہ ا تّنس ا اامؾ ا ادمح ا راض ا � اکیا اَور ا اقمؾا رپ ا اراشد ا رفامےت ا ںیہ‪:‬ا ‬
‫"رغضا رشعۂا ّرحمؾا ارحلاؾا ہکا ایلگا رشوتعی ا ےسا اسا رشتعیِا اپ ا کت‪ ،‬ا اہنتیا ابربتکا ‬
‫ولحمِا سابدتا رہھٹاا وہاا اھت‪،‬ا اؿا وہیبدہ ُا روسؾا ےنا اجالہہنا اورا افاقسہنا ولیم ا اکا زامہن ا رکا دای‪،‬ا ‬
‫ا وابؽ ا ادتباع ا (دبگ تع) ا اک ا وہ ا وجش ا وہا ا ہک ا ریخات ا وک ا یھب ا وطب ِر ا ریخات ا ہن ا راھک‪ ،‬ا ِرایا ‬
‫رھپ ِ‬
‫وافترُخا (داھکواا اورا رخفا رکان )ا العہینا وہاتا ےہ‪،‬ا رھپا وہا یھبا ہیا رک ںا ہکا دیسیھا رطحا اتحموج ا وکا ‬
‫رزؼ ا ایہٰل ا یکا ‬
‫دںی‪ ،‬ا ہکلب ا وتھچ ا رپ ا ھٹیب ا رک ا ںیکنیھپ ا ےگ‪ ،‬ا روایٹ ا زنیم ا رپ ا رگ ا ریہ ا ںیہ‪ ،‬ا ِ‬
‫ےبادیبا وہیتا ےہ‪،‬ا ےسیپا رےتیا ںیما رگا رکا اغبئا وہےتا ںیہ‪،‬ا امؽا یکا اِاضگ تعا (اضعئا رکان)ا ‬
‫وہا ریہا ےہ‪،‬ا رگما انؾا ںوا وہا ایگا ہک ُ ا‬
‫ا ف ا اصبحا رگنلا اٹُلا رےہا ںیہ‪،‬ا ابا ناہ ِر رشعہا ےکا وھپؽا ‬
‫ےلھک‪ ،‬ا اتےش ا ابےج ا ےتجب ا ےلچ‪ ،‬ا رطح ا رطح ا ےک ا ولیھک ا یک ا دوھؾ‪ ،‬ا ابزاری ا وعرںو ا اک ا رہا ‬
‫رطػا وجہؾ‪،‬ا وہشاینا ولیم ا یکا وپری ُا روسؾ‪،‬ا نشجا ہیا ھچك‪،‬ا اورا اسا ےکا اسھتا ایخؽا وہا ھچك!ا ‬
‫ِ‬
‫ا رضحات ا دہشا ء ا ‪-‬روضاؿ ا اﷲ اعتیلا ‬ ‫ہک ا وگای ا ہی ا اسہتخ ا (وخد ا انبیئ ا وہیئ) ا وصتریںی ا بعبیہاا‬

‫(‪ )2‬ا اًاضی ‪،‬ا ہلئسما ربمن‪،72‬؃ا ‪247‬۔‬

‫‪601‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪021‬‬
‫مہیلع ا انیعمج‪ -‬ا ےک ا انجزے ا ںیہ‪ ،‬ا ھچك ا ونچ ا اُاتر‪ ،‬ا ابیق ا ںوڑ ا ات ا ڑ ا دنف ا رک ا دےی۔ ا ہی ا رہ ا اسؽا ‬
‫ِ‬
‫ا رضحاتا دہشاےئا رکالبا ‬ ‫اِاضگ تعِا امؽا ےکا رُجؾا ووابؽا دجااگہنا رےہ!۔ا اﷲ اعتیلا دصہق‬
‫‪ -‬ا مہیلع ا ارلوضاؿ ا واانثلء‪ -‬ا اک‪ ،‬ا امہرے ا اھبویئ ا وک ا ویکین ا یک ا ںوقیف ا ےشخب! ا اور ا رُبی ا ابںو ا ‬
‫ےسا ںوہبا اطعا رفامےئ‪،‬ا آنیم! (‪)2‬۔‬
‫اامؾا الہا تّنسا اامؾا ادمحا راضا � رم ّوہجا اہشدتا انےما ےکا ابرےا ںیما اراشدا ‬
‫رفامےتا ںیہ ا ہک ا "اہشدت ا انےم‪ ،‬ا رثن ا ایا مظن ا وج ا آج ا لک ا وعاؾ ا ںیم ا راجئ ا ںیہ‪ ،‬ا ارثک ا رو ِ‬
‫اایت ا ابہلطا ‬
‫ ب ا یسوضہع ا (نَم ا یڑت ا وھج ٹ)ا رپ ا لمتشم ا ںیہ‪ ،‬ا اےسیا ‬
‫وےبرس ا واپ ا ےس ا رھبے‪ ،‬ا اور ا اَاکذ ِ‬
‫ایبؿا اکڑپانھا اننس‪،‬ا وہا اہشدتا وہا ایا ھچكا اَور‪،‬ا ًاقلطما رحاؾا واناجزئا ےہ‪،‬ا وصخًاصا ہکبجا ا وہا ایبؿا ایسیا ‬
‫رُخاافتا وکا نمضتما (اشلم)ا وہ‪،‬ا نجا ےسا وعاؾا ےکا اقعدئا ںیما زت ُزلؽا واعقا وہ‪،‬ا ہکا رھپا ںوا َاورا یھبا ‬
‫دقسا ّرسہا ‬
‫زایدہا ز ِرہ اقلتا ےہ!ا اےسیا یہا ُووجہا رپا رظنا رفاما رکا اامؾا ۃجحا االالسؾا دمحما دمحما دمحما زغایلا ‪ّ -‬‬
‫(‪)1‬‬ ‫ب ب‬
‫ااعلیلا ‪-‬وریغہا ائاا رکاؾا ےنا مکحا رفامایا ہکا "اہشدتا انہما ڑپانھا رحاؾا ےہ!" ۔‬
‫اامؾا الہا تّنسا اامؾا ادمحا راضا � رم ّوہجا زعتہیا رپا ڑچاھوےا ےسا قلعتما اراشدا ‬
‫رفامےتا ںیہ‪":‬زعتہیا اکا ڑچاھا وہاا اھکانا ہنا یہے‪،‬ا ارگا (وکیئا صخش)ا اسا تّینا ےسا اھکاتا ےہا ہکا ‬
‫وہا اامؾا یکا اینزا ےہا ںوا ہیا طلغا اورا وہیبدہا ےہ‪،‬ا زعتہیا رپا ڑچاھےنا ےسا رضحتا اامؾا نیسحا �‬
‫یکا اینزا رک ںا وہا اجیت‪،‬ا اورا ارگاینزا دےا رکا ڑچاھںیئ‪،‬ا ایا ڑچاھا رکا اینزا دالںیئ‪،‬ا ںوا اسا ےکا اھکےنا ‬
‫رفتہقا اسا ےکا دسفمہا وکا دعفا ہنا رکےا اگ‪،‬ا دسفمہا اسا ‬
‫ےسا ارتحازا (انچب)ا یہے‪،‬ا اورا وہا تّینا اکا ِ‬
‫رما اناجزئا یکا وتعقا ڑباھین‪،‬ا ایا مکا ازا ‬
‫ںیما ےہا ہکا اسا ےکا اھکےنا ےسا اجولہ ا یکا رظنںیما اکیا ا ِ‬

‫(‪" )2‬اتفویا روضہی"ا اتكبا ارظحلا واالِابۃح‪،‬ا راسہل‪:‬ا "اَاعیلا االِافدہا یفا زعتۃیا ادنہلا وایبؿا ااہشلدۃ"‪،‬ا ‪074/20‬۔‬
‫(‪ )1‬اًاضی‪077/20 ،‬۔‬
‫‪602‬‬
 ‫‪025‬‬ ‫اعوشراء‬
‫مک ا اےنپ ا آپ ا وک ا اس ا ےک ا ااقتعد ا ےس ا مہتم ا رکاتےہ‪ ،‬ا اور ا دوون ا ابںیت ا عینش ا واذیسؾ ا (رُبی ا اورا ‬
‫اقِلبا اذتم)ا ںیہ‪،‬ا ذٰہلاا اسا ےکا اھکےنا ےنیپا ےسا ارتحازا یہے"(‪)2‬۔‬
‫ریغو ا یکا سلجا اورا اؿا یکا دیا وہیئا اینزا اکا مکح‬
‫اامؾ ا الہ ا تّنس ا اامؾ ا ادمح ا راض ا � الہِ ا عیشت ا یک ا اجمسل ا ںیم ا رشکی ا وہےن ا ےکا ‬
‫ابرےا ںیما اراشدا رفامےتا ںیہا ہک" سلجا رمہیثا وخاینا َالہِا ہعیشا ںیم‪،‬ا َالہِا تّنسا وامجگ تعا وکا ‬
‫رشکیا واشلما وہانا رحاؾا ےہ۔ا وہا دبا زابؿا اناپ ا ولگا ارثکا ربتّا َا با اجےتا ںیہ‪،‬ا اسا رطحا ہکا ‬
‫اجلہ ا ےننس ا واول ا وک ا ربخ ا یھب ا رک ں ا وہیت‪ ،‬ا اور ا وتمارت ا انس ا ایگ ا ےہ ا ہک ّ و‬
‫ا س ا وک ا وج ا رشتب ا دےتیا ‬
‫ںیہ‪،‬ا اسا ںیم َ ا‬
‫ا نتسا تماےتا ںیہ‪،‬ا اورا ھچكا ہنا وہا ںوا اےنپا اہی ا ےکا اناپ ا نیتلقا اکا اپینا تماےتا ‬
‫ا رواایتا یسوضہع‪ِ ،‬‬
‫ا واملکتا ہعینش‪،‬ا واممتِا رحاؾا ےسا اخیلا رک ںا وہیت‪،‬ا اورا ‬ ‫ںیہ‪،‬ا اورا ھچكا ہنا وہا ںوا وہ ِ‬
‫ہیا دںیھکیا ںینسا ےگ‪،‬ا اورا عنما ہنا رک۔ںیکا ےگ‪،‬ا ایسیا ہگجا اجانا رحاؾا ےہ!"(‪)1‬۔‬
‫زعتہیا انبانا اجزئا رک ں‬
‫اامؾا الہا تّنسا اامؾا ادمحا راضا � زعتہیا انبےن‪،‬ا اورا اسا ےسا تنما ورمادںیا امےنگنا ‬
‫ےسا قلعتما رفامےتا ںیہا ہکا "زعتہیا انبانا اورا اسا رپا ذنرا اینزا رکان‪،‬ا رعاضئا (ینعیا فلتخما زیچو ا اکا ‬
‫گ تع ا ح َسیہ ا اس ا وکا ‬
‫تّین ا دب ِ‬
‫زعتہی ا رپ ا ڑچاھوے ا ےک ا ےیل ا ) ا ابُدیم ا احتج ا رباری ا اکٹلان‪ ،‬ا اور ا ہب ا ِ‬
‫ا سحتا اجان‪،‬ا اور ُا مواقفِا رشتعیا اؿا اُیسرا وک‪،‬ا اورا وجا ھچكا اسا ےسا دیپاا ایا قلعتما وہ ‪،‬ا اورا ‬ ‫دالخِ َ ا‬
‫َ‬
‫اعفؽا اذوکرہا سجا رطح ِ‬
‫ا وعاؾا ‬ ‫اؿا ابںو ا وکا وجا یفا زامانا قلعتما زعتہیا داری َا ولَعا َدا ِریا ےکا ںیہ‪،‬ا َا ِ‬
‫ب‬
‫سبیہ ا وونممع ا واناجزئ ا ںیہ‪ ،‬ا ارک ں ا دا ِ‬
‫لخ ا وثاب ا اجان‪ ،‬ا اور ُا مواقفِا ‬ ‫گ تع ا ّ‬
‫زامہن ا ںیم ا راجئ ا ںیہ‪ ،‬ا دب ِ‬

‫(‪ )2‬ا اًاضی ‪001/20 ،‬۔‬

‫(‪" )1‬اتفویا روضہی"ا اتكبا ارظحلا واالِابۃح‪،‬ا راسہل‪:‬ا "اَاعیلا االِافدہا یفا زعتۃیا ادنہلا وایبؿا ااہشلدۃ"ا ‪005/20‬۔‬
‫‪603‬‬
‫اعوشراء‬ ‫‪024‬‬
‫رشتعیا اذبہِا َالہِا تّنسا امان‪،‬ا ُاسا ےسا تخا رتا واطخےئا دیقعہا ولہجا َادشا ےہ"(‪)2‬۔‬
‫اناجزئا اکؾا یکا تّنما امان‬
‫دصرا ارشلہ ہا اّلعہما یتفما ادجم ا یلعا ایمظعا �ا ےنا رفامایا ہکا "ّرحمؾا ںیم ا وچب ا وکا ‬
‫ریقفا انبےنا اورا َِبیھا (اکٹپ)انہپےن‪،‬ا اورا رمہیثا یکا سلجا رکےن‪،‬ا اورا زعتوی ا رپا اینزا دولاےنا ‬
‫وریغہ ا رُخاافت ا وج ا رواضف ا اور ا زعتہی ا دار ا ولگ ا رکےت ا ںیہ‪ ،‬ا اؿ ا یک ا تّنم ا تخ ا ںاہتلا ‬
‫ےہ‪،‬ا ایسیا تّنما امیننا ہنا یہے‪،‬ا اورا امینا وہا ںوا وپریا ہنا رکے"(‪)1‬۔‬
‫ویؾا اعوشراءا الہ ِا وعاؽا رپا رزؼا ںیما رفا‬
‫ِ‬
‫رشتعیِا االس ہیما ےنا اسا دؿا ےکا ےیلا ہیا میلعتا دیا ےہ‪،‬ا ہکا اسا دؿا اےنپا الہا ‬
‫وعؽا رپا اھکےنا ےنیپا ںیما وا تا اوررفا ا رکانا ااھچا ےہ؛ا ویکہکنا اسا ک لا یکا ربتکا ےسا ‬‫ِا‬
‫ب‬
‫ِّ د‬
‫ا ےکا دروازےا وھکؽا داتیا ےہ؛ا انچہچنا رضحتا سانا ‬ ‫امتؾا اسؽا اہللا اعتیلا رفاخ ا رزؼ‬
‫اوبرہریہ ا � ےس ا رواتی ا ےہ‪ ،‬ا روسؽ ا اہلل ﷺ ےن ا اراشد ا رفامای‪َ « :‬م ْن َو َّس َع‬
‫ورا َء‪َ ،‬و َّس َع اهللُ َع َل ْو ِه َس ِائ َر َسنَتِ ِه!»(‪)١‬ا "وج ا صخشا اعوشرا ءا ‬
‫اش َ‬ ‫َع َذ َأ ْهلِ ِه َي ْو َم َع ُ‬
‫ا وعؽ ا رپ ا رفا ا اور ا وا ت ا رکے ا اگ‪ ،‬ا اہلل ا اعتیل ا اسرا ا اسؽ ا اےسا ‬ ‫ےک ا دؿ‪ ،‬ا اےنپ ا الہ ِ ا‬
‫وا تا اطعا رفامےئا اگ!"۔‬
‫اممتا یکا سلجا اورا زعتہیا ےکا ولجسا ںیما رشتک‬
‫رشعۂا ّرحمؾا ارحلاؾا ںیما املسمون ا یکا ریثکا دعتاد‪،‬ا اممتا یکا وسلجم ‪،‬ا ایسا رطحا دس‪22‬ا ‬
‫اترخی ا وک ا زعتہی ا ےک ا ولجس ا اک ا اظنرہ ا رکےنا ےک ا ےیل ا لکن ا ڑپیت ا ےہ‪ ،‬ا اور ا اسا ںیم ا وکیئ ا رحجا ‬
‫(‪ )2‬ا اًاضی‪،‬ا ‪004/20‬۔‬
‫(‪)1‬ا "ناہ ِرا رشتعی"ا تّنما اکا ایبؿ‪،‬ا اسملئِا ہیہقف‪،‬ا ہصحا ‪،5‬ا ‪528/1‬۔‬
‫باب َما ُر ِو َي ِيف الت َّْو ِسو ِع ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،٦٧9 :‬صـ‪.٧9١‬‬
‫(‪" )١‬فضائل األوقات" ُ‬
‫‪604‬‬
 ‫‪027‬‬ ‫اعوشراء‬
‫رک ں ا ےتھجمس‪ ،‬ا احالہکن ا اس ا ںیم ا یئک ا انگوہ ا اک ا اراکتب ا ےہ۔ ا اؿ ا ںیم ا ےس ا اکی ا ہی ا ہک ا اؿا ‬
‫ا دانمشؿا احصہب یک َا روقنا ڑبیتھا ےہ؛ا ہکبجا دونمش ا ‬
‫ِ‬ ‫اجمسلا اورا ولجسا ںیما رشتکا رکےنا ےس‪،‬‬
‫ب‬
‫َ‬ ‫ٍ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫یکا روقنا ڑباھانا رحاؾا ےہ‪،‬ا نا رکمی ﷺ اکا اراشدا ےہ‪َ « :‬م ْن كث َر َس َوا َد ق ْوم‪ ،‬ف ُه َو‬
‫ِمن ُْه ْم!»(‪" )1‬ا سجا ےنا یسکا وقؾا یکا روقنا ڑباھیئ‪،‬ا ا ںووہا ارک ںا ںیما ےسا ےہ!"۔‬
‫اامؾ ا الہ ا تّنس ا اامؾ ا ادمح ا راض ا � رفامےت ا ںیہ ا ہک ا "زعتہی ا آات ا دھکی ا رک ا اِرعاضا ‬
‫ُورورگداینا ا رکںی‪،‬ا اسا یکا اجبنا دانھکیا یہا رک ںا یہے!"(‪)1‬۔‬
‫داع‬
‫اے ا اہلل! ا چ ںی ا ّرحمؾ ا ارحلاؾ ا ابوصخلص ا اس ا یک ا ون‪ 5‬ا اور ا دس‪ 22‬ا اترخی ا وک ا روزہا ‬
‫رےنھک‪ ،‬ا اور ا اےنپ ا الہ ا وایعؽ ا رپ ا رزؼ ا یک ا وا ت ا رکےن ا یک ا ںوقیف ا رمتمح ا رفام‪ ،‬ا رضحتا ‬
‫ِّ د‬
‫سان ا اامؾ ا نیسح ا � ا ےک ا شقن ا دقؾ ا رپ ا ےتلچ ا وہےئ‪ ،‬ا دنیِ ا االسؾ ا یک ا رسدنلبی ا ےک ا ےیلا ‬
‫اینپ ا اجؿ ا ‪ ،‬ا امؽ ا اور ا رھگ ا ابر ا ریتی ا راہ ا ںیم ا رقابؿ ا رکےن ا یک ا ںوقیف ا رمتمح ا رفام‪ ،‬ا اور ا اؿ ا یکا ‬
‫اظرہیا وا ابینطا رباکتا ےسا املسمون ا وکا عتمتما ا اورا ایضیفبا رفام‪،‬ا اُؿا یکا رپولخصا ا رقابوین ا ‬
‫ربا ااعلنیمل!۔‬
‫یکا ربتکا ےسا االسؾا وکا ہشیمہا وصنمرا ورفظما رھک‪،‬ا آنیما ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬الفردوس بميثور اخلطاب" باب ادوم‪ ،‬ر‪.915/١ ،9٢٦1 :‬‬
‫ا "رعافؿا رشتعی"ا ہصحا ا ّوؽ‪،‬؃ا ‪27‬۔‬
‫ِ‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪605‬‬
 ‫ع‬ ‫‪606‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬

‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫(ۃعمجارابمر ‪ّ8‬رحمؾارحلاؾ ‪2441‬ھ‪1010/8/18 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫وافسال ُم ظذ خاتم‬ ‫وافصال ُة ّ‬
‫رب افعادغ‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫ٍ‬
‫بنحسان إػ َيو ِم‬ ‫وادرشؾغ‪ ،‬وظذ آفِه وصحبِ ِه ِ‬
‫أمجعغ‪ ،‬و َمن تَبِ َع ُفم‬ ‫َ ْ‬ ‫َ‬
‫محن‬ ‫افرجقم‪ ،‬بِس ِم اهلل َّ‬
‫افر ِ‬ ‫قطان ِ‬
‫َّ‬
‫افش ِ‬‫افدِّ ين‪َ ،‬أ ّما بعد‪ :‬ؾل ُظو ُذ بِاهلل ِم َن ّ‬
‫افر ِحقم‪.‬‬
‫َّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب وارتحاؾ ےس ُدرود‬
‫ظذ ش ِّق ِدكَا وموٓكا‬ ‫صل وش ِّؾ ْم ِ‬
‫وبار ْك َ‬ ‫والسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! اف َّؾ ُف َّم ِّ‬
‫وصحبِ ِه أمجعغ‪.‬‬ ‫ِِ‬ ‫ٍ‬
‫وحبقبِـا ُُم َ َّؿد َو َظ َذ آفه َ‬
‫ع‬
‫واقۂرکالباکپِرظنماور ُووجاہت‬
‫ع‬
‫االسؾ!ن رتمح ﷺ وک دا ِرانف ےس دا ِر َ ببۂ یک فػ رت‬
‫ب‬ ‫اؿ‬
‫ربادر ِ‬
‫رفامےئ‪،‬ایھباچپس‪00‬ربسیہزگرےےھت‪،‬ہک‪62‬نسرجہیںیمرعاؼےکرہشوُک ہفےس‬
‫ھچک افےلص رپ‪" ،‬رکالب" ےک اقمؾ رپ رکشلِ زیدی ےن‪ ،‬رفزدنِ روسؽ رضحت دّیسان اامؾ نیسح‬
‫وعؽاور ُراقفءتیمسغیتِافجےسدیہشرکدای۔‬ ‫� وکرفسیکاحتلںیم‪،‬اؿےک َالہ ِ ی ۂ‬
‫الختفِ رادشہ اک سیت‪ 00‬اسہل َدور‪ ،‬رضحت اامؾ نسح � رپ لمکم وہ اکچ‬
‫م( تیک (ابداش ))یک اءاداء رضحتام ر اعو � ےسوہیئ۔ بج‬
‫اھت‪،‬اوررھپ ُ و‬
‫‪ 60‬نس رجہی ںیم رضحت دّیسانام ر اعو � اک ااقتنؽ وہا‪ ،‬اور زیدی ُاؿاکاجنیشن‬
‫انب‪،‬بت تختِ وکحتم رپ ےتھٹیب یہ ُاس ےک ےیل بس ےس امہ ہلئسم‪ ،‬رضحت دّیسان‬
‫‪606‬‬
 ‫‪606‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫اامؾ نیسح‪ ،‬رضحت دّیسان دبع اہلل نب زریب اور رضحت دّیسان دبع اہلل نب رمع �‬
‫ع‬
‫ےس تعیب ےنیل اک اھت؛ ویکہکن اؿ رضحات ےن زیدی وک ام ر اعو � اک ول دہع‬
‫میلست ںیہن ت ا اھت۔ اس ےک ہواوہ اؿ رضحات ےس زیدی وک یھب ہرہ اھت‪ ،‬ہک ا ںی اؿ‬
‫ںیمےسوکیئالختفاکدوعیہنرک دے‪،‬اورا ںیااسیہنوہہکاسرااجحز ّدقمسم رے‬
‫الخػ اُھٹ ڑھکا وہ‪ ،‬ہکبج رضحت دّیسان اامؾ نیسح � ےک دوعئ الختف یک وصرت‬
‫بوتاکتادنہشیاھت۔‬ ‫ںیمرعاؼںیمیھب َ ب ۂ‬
‫ا ِؿ ُووجہیکانبرپزیدیےکِشیپ رظن‪،‬بسےسڑباہلئسماینپوکحتمیکاقباور‬
‫ِ‬
‫رضحات ّدقمہس ےس تعیب انیل رضوری اھجمس۔‬ ‫اےس ظفحت دانی اھت‪ ،‬ذہلا اُس ےن ا ِؿ‬
‫انچہچن اس ےندمہنی ّونمرہ ےک وگررن ودیل نب ہبقع وک‪ ،‬رضحت دّیسان ام ر اعو �‬
‫ِ‬
‫رضحات ّدقمہس ےس تعیب ےنیل ےک ےیل ت‬ ‫یک وافت یک ربخ دی‪ ،‬اور اسھت یہ اؿ‬
‫اتدیکیمکحاجیھب۔ودیلےن رضحت دّیساناامؾ نیسح� وکرضحت دّیسانام راعو‬
‫� یک وافت یک ربخ دی‪ ،‬اور زیدی یک تعیب ےک ےیل اہک‪ٓ ،‬اپ � ےن زعتتی ےک‬
‫دعب رفامای ہک م رے اسیج ٓادیم اس فح پھُچ رک تعیب ںیہن رک ‪،‬ات‪ ،‬اور ہن م رے‬
‫ےیلاس فح پھُچ رکتعیب رکان بسابس ‪،،‬اا ٓاپ ابن ک لرک مؾوگوگکوک‪ ،‬اور‬
‫اؿےکاسھتںیمہیھبدوعتدںیوت بسابسوہاگ!۔‬
‫زیدی یک تعیبرضحت دّیسان اامؾ نیسح � وک یبلق وَطر رپ ت ان دنس ؛یھ؛‬
‫ویکہکن وہ انالہ اھت‪ ،‬اور اس اک رقتُر یھب افلخےئ رادشنی ےک االسیم فۂقی ااختنب ےک‬
‫ابلکل الخػ وہا اھت‪ ،‬ذہلا ٓاپ ااجتحًاج اس ےک الخػ ےھت‪ ،‬اور دورسی فػ احالت‬
‫ااجزتںیہن دے ر ‪،‬ےھت‪،‬ہک ٓاپیلعاالہواؿاسےک الخػٓاواز دنلبرکںی۔ ذہلا‬
‫‪607‬‬
 ‫ع‬ ‫‪608‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫ی ع‬
‫ی ّونمرہ ےس ہّک‬ ‫ٓاپ � ےن اےنپ الہ ِ ی ۂ‬
‫وعؽ اور زعزی وابررب وک اسھت ک رک‪ ،‬دم ۂ‬
‫ّرکمہمیک فػرجہترفامیل‪ٓ،‬اپ� ےکہّکّرکمہمےنچنہپیکربخنُسرک‪،‬وگ وُؼدر‬
‫وُؼٓاپیکمدتمںیماحرضوہرک‪،‬زایرتاکفرػاح لرکےنےگ۔‬
‫الہِوُک ہفےکطوططو ُووفد‬
‫بجالہِوُک ہفوکرضحتدّیسانام راعو � ےکااقتنؽیکربخیلم‪،‬اوراںیہن‬
‫اسابتاکملعوہاہکرضحتدّیساناامؾنیسح� ےنزیدییکتعیبےسااکنررکدای ‪،،‬‬
‫وتاوہنکےندّیساناامؾنیسح� ےکانؾزہاروکیکدعتادںیمطوططےھکل‪،‬ہکٓاپدلج‬
‫از دلج وُک ہف یرش ف ک ٓا‪،‬ےی‪ ،‬دنسِ الختف ٓاپ ےک ےیل اخیل ‪ ،،‬امہرے َاوماؽ اور‬
‫امہریا د ںیٓاپےکےیلاحرض‪،‬ںی‪،‬بسےکبسٓاپےک رظتنوقاتشؼ‪،‬ںی‪ٓ ،‬اپ‬
‫ےکوِساوکیئامہرااامؾواوشیاںیہن‪ٓ،‬اپیکدمدےکےیلںاہکرکشل ایہواحرض ‪!،‬۔‬
‫اام ِؾ میلاقمؾےنبجالہِوُک ہفےکطوططو ُووفدںیم‪،‬اؿےک ِ‬
‫ذجابتدیقعت‬
‫وتبحم‪،‬اجؿوامؽرقابؿرکےنیکاّنمتؤک‪،‬اوروک ہفٓاےنیکااجتلؤکوکداھکی‪،‬وتہلصیفت اہک‬
‫احالتولعمؾرکےنےکےیلےلہپاےنپاچچزاداھبیئ رضحتملسمنبلیقع� وکاجیھب‬
‫اجےئ‪،‬انچہچنٓاپےناںیہنالہِوُک ہفےکانؾا ک طدای‪،‬اوررفامایہکٓاپوک ہفاجرک ِ‬
‫اذات‬
‫وخد‪ ،‬رباہِ راتس احالت اک حیحص ادنازہ اگل رک ںیمہ االطع دےیجی‪ ،‬اا احالت اسزاگروہک وت‬
‫ںیمیھبٓااجؤکاگ‪،‬اوراا احالتانبسابسوہکوتٓاپیھبواپیرش فک ٓا‪،‬ےی(‪)2‬۔‬

‫ؿصة خمرج احلسغ إػ‬

‫(‪" )1‬افبداية وافـفاية" شـة شتّغ من اهلجرة افـبوية‪ّ ،‬‬
‫افعراق‪ .175 ،174/8 ،‬و"تاريخ اف َط َزي" شـة شتّغ‪ ،‬خالؾة يزيد بن‬
‫ُمعاوية‪.347 -338/5 ،‬‬
‫‪608‬‬
 ‫‪606‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫وک ہفیرش فک اجاناامؾنیسحیکفریعوبجمری؛یھ‬
‫دصراالَافلض رضحت اّلعہم دّیس میعن ادلنی رُمادٓاابدی � رفامےت ‪،‬ںی‬
‫ہک "اا ہچ اامؾ نیسح � یک اہشدت یک ربخ وہشمر ؛یھ‪ ،‬اور وُکںویفک یک ےوافیئ اک‬
‫ےلہپیھبرجتہبوہاکچاھت‪،‬رگمبجزیدیابداشہنباھٹیبوتاسیکوکحتموتنطلس‪ِ ،‬دنی‬
‫انروا ؛یھ‪ ،‬وہ فح فح یک‬
‫االسؾ ےک ےیل ہرہ ؛یھ‪ ،‬اور ایس ببس ےس اس یک تعیب َ‬
‫دتریبوکاورولیحکےساچاتہاھتہکوگ اسیکتعیبرکںیل۔اؿاحالتںیموکںویفک‬
‫ش‬
‫اپبس تّلم زیدی یک تعیب ےس دتس ََک رکان‪ ،‬اوررضحت اامؾ نیسح � ےس‬ ‫اک ِ‬
‫اطبلِتعیبوہان‪ ،‬اامؾرپالزؾرکاتاھتہکاؿیکدروخاتسوبقؽرفامںیئ!بجا کوقؾ‬
‫اظمل وافقس یک تعیب رپ رایض ہن وہ‪ ،‬اور اصِبح اِاقحتسؼ الہ ےس دروخاتسِ تعیب‬
‫رکے‪ ،‬اس رپ اا وہ اُؿ یک ا ِ ِ‬
‫سد مء وبقؽ ہن رکے‪ ،‬وت اس ےک ینعم وہےت ‪،‬ںی ہک وہ‬
‫اس وقؾ وک اُس اجرب یہ ےک وحاک رکان اچاتہ ‪ !،‬اامؾ نیسح � اا اس وتق‬
‫وکںویفک یک دروخاتس وبقؽ ہن رفامےت‪ ،‬وت ابراگہِایہٰل � ںیم وکںویفک ےک اس اطمہبل اک‬
‫اامؾنیسح � ےکاپست اوجابوہات ہک"مہن دن َدرےپوہےئ‪،‬رگماامؾ نیسح‬
‫� تعیبےک ےیل رایضہن وہےئ! دبںیوہج(ایس ےیل)ںیمہ زیدیےکملظودشتّد‬
‫ےس وبجمر وہ رک اس یک تعیب رکان ڑپی‪ ،‬اا اامؾ نیسح � اہھت ڑباھےت وت مہ اؿ رپ‬
‫اج ںیدِفارکےنےکےیلاحرضےھت"!۔‬
‫ہلئسم ااسی درشیپ ٓاای سج اک لح زجب اِس ےک اَور ھچک ںیہن اھت‪ ،‬ہک رضحت‬
‫اامؾ نیسح � اؿیکدوعت رپکیبلرفامںیئ۔اا ہچااکرب احصۂب رکاؾ‪ :‬رضحت انب‬
‫ابعسورضحتانبرمُعورضحت اجربورضحتاوب دیعسورضحت اوبوادقیثیلوریغمہ‬
‫‪609‬‬
 ‫ع‬ ‫‪620‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫�‪،‬رضحتاامؾنیسح � یکاسراےئےسقفتمںیہنےھت‪،‬اوراںیہنوکںویفک‬
‫ِ‬
‫اہشدت اامؾ نیسح‬ ‫ےک دہع َومواقیث اک اابتعر ہن اھت‪ ،‬اامؾ نیسح � یک تبحم اور‬
‫� یک رہشت‪،‬اؿبسےک دوگکںیما ِ ِ‬
‫خۂج دیپا رک ریہ ؛یھ‪ ،‬وگ ہک نیقیرکےن‬
‫یک یھب وکیئ وہج ہن ؛یھ ہک اہشدت اک یہی وتق ‪ ،،‬اور ایس رفس ںیم رمہلح درشیپ‬
‫ٓاےئاگ‪ ،‬نکیل ادنہشی امعن اھت۔ رضحت اامؾ نیسح � ےک اسےنم ہلئسم یک‬
‫سد مءوک َردرکےنےک ےیل ذع ِرفریع ت ا ‪ ،‬اِدرھاےسی‬
‫وصرت درشیپ ؛یھ‪،‬ہکاسا ِ ِ‬
‫لہوک ہفیکا ِ ِ‬
‫سد مء َرد‬ ‫لیلجادقلراحصہب‪-‬مہیلعارلوضاؿ‪-‬ےکدشدیاِرصاراکاحلظ‪،‬اُدرھا ِ‬
‫رفامےنےکےیلوکیئفریعذعرہنوہان‪،‬رضحتاامؾنیسحےکےیلاہنتیدیچیپہہلئسم‬
‫اھت‪،‬سجاکلحزجباِسےکھچکرظنہنٓاای‪،‬ہکےلہپرضحتاامؾملسم� وکاجیھباجےئ‪،‬‬
‫اا وکںویفک ےن دبدہعی وےوافیئ یک وت ذع ِر فریع لم اجےئ اگ‪ ،‬اور اا وہ اےنپ دہع رپ‬
‫ت‬
‫برمئر ‪،‬وتاحصہبوک سلّیدیاجےکسیگ"(‪)2‬۔‬
‫رضحتدّیسانملسمنبلیقع� ےنالہِوک ہفیکےانپہدیقعتوتبحموکدھکی‬
‫رک‪،‬رضحتدّیساناامؾنیسح� یکمدتم ںیمھکلاجیھب‪،‬ہکزہاروکاَرفاد ےنم رے‬
‫اہھترپتعیبرکیل ‪،،‬اورںاہکےکبسوگ ٓاپیکیرش فٓاوریےک رظتن‪،‬ںی‪ٓ،‬اپ‬
‫وفراًیرش فک ٓا‪،‬ےی!رضحتدّیساناامؾنیسح� ےناساالطعےکدعبوک ہفاجےناک‬
‫زع ِؾمیمصرکایل‪،‬اوراُدرھوک ہفںیموجاسفدرباپوہاکچاھت‪،‬اسیکٓاپوکاالطعںیہنوہیئ؛یھ(‪)1‬۔‬

‫(‪" )2‬وساحنِرکالب"؃‪226‬۔‬
‫ؿصة خمرج احلسغ إػ‬
‫(‪" )2‬افبداية وافـفاية" شـة شتّغ من اهلجرة افـبوية‪ّ ،‬‬
‫افعراق‪.181/8 ،‬‬
‫‪610‬‬
 ‫‪622‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫رضحتدّیساناامؾنیسح� ےن‪0‬ذیاہجحل‪60‬نسرجہیوکاےنپالہِتیب‬
‫وخاؾ وریغہ‪ُ ،‬ل ساییس‪ 81‬اَرفاد وک رمہاہ ک رک راہِ رعاؼ اایتخر رفامیئ(‪)2‬۔ راےتس ںیم‬
‫ُ ّد‬
‫رضحت دّیسان اامؾ نیسح � وک وکںویفک یک دبدہعی‪ ،‬اور رضحت دّیسان ملسم نب لیقع‬
‫� یکاہشدتیکربخلمیئگ؛یھ۔اسرپاامؾنیسحےکراقفءیکٓاراءفلتخموہںیئ‪،‬اور‬
‫ا کابرٓاپ� ےنیھبوایسپاکدصقاظن رفامای‪،‬نکیلتہبوگتفگےکدعبیہیےطاپایہک‬
‫رفس اجری راھک اجےئ‪ ،‬اور وایسپ اک ایخؽ رت رک دای اجےئ۔ رضحت دّیسان اامؾ نیسح‬
‫� ےنیھباسراےئےساافتؼت ااوربرہلفٓاےگلچدای‪،‬ںاہککتہکرضحتدّیسان‬
‫اامؾنیسح � ےنرکالبںیم ُ ُنوؽرفامای۔‬
‫ّرحمؾارحلاؾ‪62‬نسرجہییکدو‪1‬اترخی؛یھ‪ٓ،‬اپ � ےناساقمؾاکانؾ‬
‫درایتف ت ا وت ولعمؾ وہا ہک اس ہگج وک "رکالب" ےتہک ‪،‬ںی۔ رضحت دّیسان اامؾ �رکالب‬
‫ےسوافق ےھت‪،‬اورٓاپ وک ولعمؾ اھتہکرکالب یہ وہہگج ‪ ،‬اہجک الہِ تیبِ راستلوک‬
‫راہِقح ںیم اےنپ وخؿ یک دنایک اہبین وہک یگ۔ایہن ِدونکٓاپ � وک وضحر دّیسِ مم‬
‫ﷺ یک زایرت وہیئ‪ ،‬وضحر ‪-‬ہیلع اولصلات واامیلستلت‪ -‬ےن ٓاپ وک اہشدت یک‬
‫ربخ دی‪ ،‬اور ٓاپ ےک ۂنیس ابمر رپ دتسِ ادقس رھک رک د م رفامیئ‪« :‬اف ّؾفم ِ‬
‫أظط‬ ‫ّ‬
‫غ صز ًا وأجر ًا!» اےاہللنیسحوکربصوارجاطعرفام!(‪)1‬۔‬
‫احلس َ‬
‫َ‬
‫رھپانبزایدےندّیساناامؾنیسح � وکا ک ط ھکل اجیھب‪،‬ہکزیدییک تعیب‬
‫رکےیجیل!بجوہ طٓاپ� ےکاپساچنہپ‪ٓ،‬اپےناےسڑپھرککنیھپدای‪،‬اور ط‬

‫(‪" )2‬وساحنِرکالب"؃‪218‬۔‬
‫(‪)1‬اًاضی‪،‬؃‪202 -218‬۔‬
‫‪611‬‬
 ‫ع‬ ‫‪621‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫الےنواک بردصےسرفامایہکاسوتقم رےاپساساکوکیئوجابںیہن!۔‬
‫ایچلیےنٓا رکاِنبزایدوکاتبای وتوجابنُس رکانبزایداک ہص کڑھ ا‪،‬اھ‪،‬اس‬
‫ےن وگوگک وک عم ت ا‪،‬وف ںی رایر ‪،‬ںی‪ ،‬اور اؿ اک ہپ اسالر ورمو نب ک د وک انبای‪ ،‬وج ک‬
‫َرے اک وایل اھت۔ ا ّوًال اُس ےن ولہپ یہت ےس اکؾ ایل‪ ،‬اس رپ اِنب زاید ےناہکہک ای وت ڑلےن‬
‫ےک ےیل رایر وہ اج‪ ،‬ای رھپ َرے یک وکحتم وھچڑ رک رھگ ھٹیب اج! انب ک د ےن َرے یک‬
‫وکحتم اایتخر یک‪ ،‬اور ابسیئ زہار وسار اور ایپدہ رکشل ک رک‪ ،‬وناۂس روسؽ رضحت اامؾ‬
‫نیسح � ےس ڑلےن لچ ڑپا‪ ،‬ںاہککت ہک وگ درایےئ ُ ُفات ےکرانرے رپ‬
‫برضبوہ رک‪،‬برۂلفدّیساناامؾنیسح� اوراپینےکدرایمؿاحلئوہےئگ(‪)2‬۔‬
‫ںاہک اکرروایئ وہیئ ہک بس ےمیخ ا ک دورسےےک رقبی رک دےی ےئگ‪،‬‬
‫ومیخکےکےھچیپدنخؼوھکدرکاُےس َن ُُلوریغہ کشیڑکویکےس رھدای۔ای۔اباامؾ‬
‫نیسح ےک ُراقفء اؿ اکومک ےس افرغ وہ رک‪ ،‬دّیسان اامؾ نیسح � یک مدتم ںیم‬
‫احرض وہےئ‪،‬ںی‪،‬اوردّیساناامؾ � اےنپالہاور اسویھتک ےس رفامر ‪، ،‬ںی ہک"حبص‬
‫دنمش ےس امہرا اقمہلب ‪ ،،‬ںیم ےن وخبیش امتؾ‪ ،‬مت بس وک ااجزت دی‪ ،‬ایھب رات ابیق‬
‫لہ تیب ںیم ےس ا ک ا ک وک‬
‫ ‪ ،،‬اہجک ہگج اپؤےلچ اجؤ! اور ا ک ا ک صخش م رے ا ِ‬
‫اسھت ک اجؤ‪ ،‬اہلل � مت بس وک زجاےئ ریخ دے! دںاہت والبدںیم رفتمؼ وہ اجؤ‪،‬‬
‫ںاہک کت ہک اہلل اعتیل الب اٹک ‪ ،‬دنمش بج ےھجم اپںیئ ےگ‪ ،‬اہمترا اھچیپ ںیہن رکںی‬
‫ےگ"۔ نُس رکاامؾےکاھبںویک‪،‬اصازبادوک‪،‬ںوجیتھکاوردبعاہللنب رفعےکںوٹیک‬
‫ےنرعضیکہک "ااسیمہسکےیل رکںی اسےیلہکٓاپ� ےکدعبزدنہر‪،‬ںی‬

‫رس افشفادتغ" صـ‪.22 ،19‬‬

‫(‪ّ " )1‬‬
‫‪612‬‬
 ‫‪620‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫اہلل� ںیمہوہوحنمسدؿہنداھکےئہکٓاپہنوہکاورمہزدنہر‪،‬ںی!(‪)2‬۔‬
‫ںاہککتہکانبک دےناےنپرکشلےکاسھت‪،‬اامؾنیسح� اورٓاپےک‬
‫راقفءرپہلمحرکدای‪ٓ،‬اپےکراقفءو َاابحبوربادراؿوزہشاداگؿ‪،‬ا کا کرکےکدیہش‬
‫وہےتےلچےئگ‪،‬رقتًابیاچپس‪00‬ےسزادئارفاددیہشوہےئگ‪،‬اورابآلرخرضحتدّیساناامؾ‬
‫نیسح� وکیھب‪،‬ڑبیےدردیےکاسھتدیہشرکدای۔ای(‪)1‬۔‬
‫میوہدب تخصخش ‪،،‬سجیکناشیینرپالہِتیب‬ ‫زیدینباعو اوباخدلاُ َ و‬
‫رکاؾ ‪-‬مہیلع ارلوضاؿ‪ -‬ےک ےانگہ لتق اک ایسہ داغ ‪ ،،‬یہی وہ صخش ‪ ،‬سج رپ ن ‬
‫زامےن ںیم وپری داینےئ االسؾ المتم رکیت ریہ ‪ ،،‬اور ایقتم کت اس اک انؾ‬
‫َحۂرتےسایل اجےئ اگ۔مرحامت ےساکنحاوروُدوریغہَ َنہییاۂت (ونمم مت)وکیھب‬
‫اسےدنیےنہواہین َرواجدای‪،‬دمہنیہبّیطوہّکّرکمہمیکےرحیتمیھبرکایئ(‪)0‬۔‬
‫ع‬
‫واقۂرکالب‪،‬دحیِوبنییک َروینشںیم‬
‫(‪)2‬رضحتٰیملسیتہک‪،‬ںیہکںیمرضحتدّیسہ ّاؾسل َمہ� یکمدتمںیم‬
‫رشول اهلل ‪- ‬تعـ ِي‬
‫َ‬ ‫رأيت‬
‫احرضوہیئوتوہروریہںیھت‪،‬ںیمےنببسوپاھچوترفامای‪ُ « :‬‬
‫َ‬
‫رشول اهلل! ؿال‪:‬‬ ‫ؾؼؾت‪ :‬ما َفك يا‬
‫افساب‪ُ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫رأشه وحلقتِه‬
‫وظذ ِ‬‫يف ادـَا ِم‪َ -‬‬
‫احلسغ آكػ ًا»(‪" )4‬ںیمےنروسؽ اہللﷺ وکوخابںیمداھکی‪،‬ہکوضحر‬ ‫صفدت َ‬
‫ؿتل َ‬ ‫ُ‬

‫(‪ٓ" )2‬اہنیئایقتم"؃‪02‬۔‬
‫رس افشفادتغ" صـ‪.23-19‬‬
‫(‪ّ " )2‬‬
‫(‪" )0‬وساحنرکالب"؃‪221،222‬۔‬
‫(‪" )4‬شـن افسمذي" أبواب ادـاؿب‪ ،‬باب مـاؿب أيب ُمؿد احلسن بن ظع ‪... ‬إفخ‪،‬‬
‫ر‪ ،3771 :‬صـ‪.856‬‬
‫‪613‬‬
 ‫ع‬ ‫‪624‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫ادقس ﷺ ےک رسِ اَونر اور داڑیھ ابمر رپ ا د وابغر ‪ ،،‬ںیم ےن رعض یک‪:‬‬
‫روسؽ اہللﷺ! ریختیوت ‪ ( ،‬ا دوابغراسیک )وضحر ادقسﷺےنرفامای‬
‫ای َ‬
‫ہکںیمےنایھبایھبنیسحوکدیہشوہےتداھکی ‪"،‬۔‬
‫(‪)1‬رضحتدّیسہ ّاؾسل َمہ� ےسرواتی ‪،،‬روسؽاہللﷺ ےن‬
‫ّغ ِم ْن مفاجري!»(‪" )1‬نیسح � وک م ری‬ ‫ظذ ر ْأ ِ‬
‫س شت َ‬ ‫غ َ‬
‫حس ٌ‬ ‫رفامای‪ُ « :‬‬
‫يؼتل َ‬
‫رجہتےکاسھٹ‪60‬اسؽدعبدیہشت ااجےئاگ!"۔‬
‫(‪ )0‬رضحت دّیسہ مہشئ دصہقی ہبّیط اطن ہ � ےس رواتی ‪ ،،‬وضحر‬
‫أن ابـِي احلسغ‪ ،‬يؼتَل ِ‬ ‫ع‬
‫بعدي‬ ‫َ ُ‬ ‫ُ‬
‫جزيل ّ‬ ‫زين‬‫َ‬ ‫أخ‬‫«‬ ‫رفامای‪:‬‬‫اراشد‬‫ےن‬ ‫ﷺ‬‫رکمی‬‫ن‬ ‫ب‬
‫زين ّ‬
‫أن ؾقفا مضج َعه»(‪" )2‬ےھجم‬ ‫افسبة‪ ،‬وأخ َ‬
‫افطف‪ ،‬وجا َءين هبذه ُ‬
‫ّ‬ ‫ِ‬
‫بلرض‬
‫ف (رہنِ‬ ‫رضحتربجلی‪D‬ےنربخدی ‪،،‬ہکم رےدعبم رے رفزدننیسحوک َط ّ‬
‫ُفُات ےک رانرے رکالب(‪ ))0‬یک ز نی رپ لتق ت ا اجےئ اگ‪ ،‬اور رضحت ربجلی ‪D‬‬
‫م رےاپس یٹمالےئاوراتبای‪،‬ہک نیسح�یکوخااگبہ(ََ ْق َیل)یکاخ ‪"،‬۔‬
‫ع‬
‫(‪ )4‬رضحت دّیسان یلع � رفامےت ‪،‬ںی‪ ،‬ہک ا ک روز ںیم ےن بن رکمی‬
‫روسؽ اہلل! ت ا یسک ےن ٓاپ وک انراض ت ا‬
‫ﷺ یک ابراگہ ںیم احرض وہ رک رعض یک‪ :‬ای َ‬
‫ ‪ ،‬وج ٓاپ یک ٓاوھکنک ےس ٓاوسن ہہب ر ‪، ،‬ںی! وضحر ادقس ﷺ ےن رفامای‪« :‬بل‬
‫بشط اف ُػرات»‬
‫غ ُيؼتَل ّ‬
‫احلس َ‬
‫أن َ‬ ‫ُ‬
‫جزيل ؿبل‪ ،‬ؾحدَّ ثـي ّ‬ ‫ؿا َم من ظـدي‬

‫(‪" )1‬تاريخ ِِدمشق" حرف احلاء‪ ،‬حتت ر‪ -1566 :‬احلسغ بن ظع بن‬

‫أيب ضافب‪.198/14 ،‬‬
‫(‪" )2‬ادعجم افؽبر" احلسغ بن ظع بن أيب ضافب ‪ ،‬ر‪.127/3 ،2814 :‬‬
‫(‪" )3‬هتذيب افؾغة" باب افطاء وافػاء‪ ،‬اجلزء ‪ ،13‬صـ‪.226‬‬
‫‪614‬‬
 ‫‪620‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫َؿ َال‪« :‬ؾؼال‪ :‬هل فك إػ أن ُأ ِص َّؿك ِمن تربته؟» ؿال‪ُ « :‬‬
‫ؿؾت‪ :‬كعم‪،‬‬
‫ؾؼبض ؿبض ًة من تراب ؾلظطاكقفا‪ ،‬ؾ َؾم أمؾِ ْك ظقـي أن‬
‫ؾؿدّ يدَ ه‪َ ،‬‬
‫ؾاضتا»(‪" .)1‬ابت ‪،‬ہکایھبایھبرضحتربجلی‪D‬ےناتبای‪،‬ہکنیسحوک ِ‬
‫رہن‬
‫ُ ُفاتےکرانرےدیہشت ااجےئاگ‪،‬رھپاوہنکےنھجمےساہکہکاا ٓاپاچ‪،‬ںیوتٓاپ‬
‫وک اس یٹم یک وخوبش وساھگن ‪،‬ات وہک ںیم ےن ا ِابثت ںیم وجاب دای‪ ،‬بت اوہنک ےن‬
‫اانپ اہھت ڑباھ رک ا ک یھٹم رھ رک یٹم ا‪،‬اھیئ اور ےھجم دے دی‪ ،‬سب اس وتق ےس ےھجم‬
‫اےنپٓاوسنؤکرپبروبںیہنراہ"۔‬
‫افـبي‬
‫رأيت َّ‬
‫(‪ )0‬رضحت دّیسان دبع اہلل نب ابعس � ےن رفامای‪ُ « :‬‬
‫بـصف افـّفار‪ ،‬أصعث أؽز‪ِ ،‬‬
‫بقده‬ ‫ِ‬ ‫ذات يوم‬
‫افـائم َ‬ ‫‪ ‬ؾقام يرى‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫َ‬
‫رشول اهلل! ما هذه؟ ؿال‪:‬‬ ‫أكت وأ ّمي يا‬
‫ؾؼؾت‪ :‬بليب َ‬
‫ُ‬ ‫ؿارور ٌة ؾقفا د ٌم‪،‬‬
‫ؾلحَص ذفك‬‫َ‬ ‫احلسغ وأصحابِه‪ ،‬مل ْ‬
‫أزل أفتؼ ُطه مـذ افقو َم‪،‬‬ ‫هذا د ُم َ‬
‫افوؿت‪ ،‬ؾوجد ؿد ؿتل ذفك افقوم»(‪" .)2‬ا ک روز ںیم ےن دورہپ ےک وتق‬
‫َ‬
‫روسؽ رکمیﷺ وک داھکی‪،‬ہکابؽابمر رھکبےوہےئ ‪،‬ںی‪ ،‬ا دوابغر‬
‫وخابںیم ِ‬
‫یھب ڑپا وہا ‪ ،،‬وضحر ادقس ﷺ ےک اہھت ابمر ںیم ا ک وبلت ‪ ،،‬ںیم ےن‬
‫ایروسؽ اہلل ٓاپ رپ م رے امک ابپ رقابؿ! ریختی وت ‪ ! ،‬رفامای ہک "‬
‫َ‬ ‫رعض یک‪:‬‬
‫نیسح اور اُؿ ےک اسویھتک اک وخؿ ‪ ،،‬جآ ٓاج ںیم عم رکات راہ"۔ رضحت انب‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد ظع بن أيب ضافب ‪ ،‬ر‪.185 ،184/1 ،648 :‬‬
‫افـبوة" فؾ َبقفؼي‪ُ ،‬مجاع أبواب إخبار افـّبي ‪ ‬بافؽوائن بعده‪ ،‬باب ما‬
‫(‪" )2‬دٓئل ّ‬
‫ُروي يف إخباره بؼتل ابن ابـته أيب ظبد اهلل احلسغ بن ظع ‪...‬إفخ‪.471/6 ،‬‬
‫‪615‬‬
 ‫ع‬ ‫‪626‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫ابعس � ےتہک ‪،‬ںی ہک ںیم ےن وخاب اک وتق اید رھک ایل‪ ،‬دعب ںیم ولعمؾ وہا ہک‬
‫ویہوتقاھتبجرضحتنیسح� یکاہشدتوہیئ؛یھ"۔‬
‫ع‬
‫واقۂرکالب‪ِ ،‬‬
‫اوقاؽاملعءیک َروینشںیم‬
‫افسقوضي ‪" :‬فعن اهللُ ؿات َؾه‬ ‫ؿال اإلمام جالل افدّ ين ُّ‬
‫ضول ٓ ِ‬
‫حيتؿل‬ ‫واب َن زياد معه ويزيد أيض ًا‪ ،‬ويف ؿتؾه ؿص ٌة ؾقفا ٌ‬
‫ـرها "(‪" .)1‬اﷲ اعتیل یک تنعل وہ اامؾ نیسح � ےک برلت اور انب‬ ‫ِ‬
‫افؼؾب ذ َ‬
‫ُ‬
‫زایدوزیدیرپ!اامؾنیسح� رکالبںیمدیہشوہےئ‪،‬اورٓاپیکاہشدتاکہصقوطلی‬
‫ ‪،،‬دؽاسےکذرکاکلمحتمںیہنوہ ‪،‬ات!"۔‬
‫افعالمة تػتازاين ‪" :‬وإكّام اخت َؾػوا يف يزيد بن‬
‫ؿال ّ‬
‫ُمعاوية‪َ ،‬حتّى َذـ ََر يف "اخلالصة" وؽرها‪ :‬أكّه ٓ يـبغي اف َّؾع ُن ظؾقه‪،‬‬
‫فعن ادص ِّؾغ‪ ،‬و َمن ـان‬ ‫افـبي ‪ ‬هنَى ظن ِ‬
‫ٕن َّ‬ ‫وٓ ظذ احلَ ّجاج‪ّ :‬‬
‫أمر‬
‫ـػر حغ َ‬‫أضؾق اف َّؾع َن ظؾقه‪ :‬دا َأكّه َ‬
‫َ‬ ‫وبعضفم‬
‫ُ‬ ‫من أهل افؼبؾة‪.‬‬
‫احلسغ ‪ ،‬واتّػؼوا ظذ جواز اف َّؾعن ظذ َمن ؿت َؾه‪ ،‬أو َ‬
‫أمر به‪،‬‬ ‫بؼتل َ‬
‫واشتبشاره‬
‫َ‬ ‫احلسغ‬‫أن ِرضا يزيد بِ َؼت ِْل َ‬
‫واحلق ّ‬
‫ُّ‬ ‫ريض به‪.‬‬
‫َ‬ ‫أجازه‪ ،‬أو‬
‫أو َ‬
‫افـبي ‪ ،‬مما توات ََر معـاه"(‪.)2‬‬ ‫ِ‬ ‫بذفك‪ ،‬وإهاكتَه َ‬
‫أهل بقت ّ‬
‫"زیدینباعو ےکابرےںیم‪،‬سل َفدہتجمنیاوراملعےئ اصنیحلیکٓاراء‬
‫فلتخم ‪،‬ںی‪ ،‬ںاہک کت ہک "الخہص" وریغہ بتک ںیم ذموکر ‪ ،،‬ہک اس رپ تنعل رکان‬

‫(‪" )1‬تاريخ اخلؾػاء" ظفد بـي أمقة‪ ،‬يزيد بن معاوية أبو خافد إموي‪ ،‬صـ‪.157‬‬
‫(‪" )2‬ذح افعؼائد افـ ََّسػقة" صـ‪.248 ،247‬‬
‫‪616‬‬
 ‫‪626‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫ع‬
‫بسابس ںیہن‪ ،‬اور ہن اّجحج نب ویفس رپ؛ اس ےیل ہک بن رکمی ﷺ ےن امنزی اور‬
‫الہِ ہلبقرپتنعلرکےنےسعنمرفامای ‪،‬۔ہکبجضعباملعءےناسرپتنعلوکاجزئرقار‬
‫دای ‪،‬؛ ویکہکنوہاسوتقاکرفوہ۔ایاھتبجاسےناامؾنیسح� وکلتقرکےناک‬
‫مکحدایاھت۔اہتبل املعءاسابترپقفتم‪،‬ںیہکسجےناامؾنیسح�وکلتقت ا‪،‬ایلتق‬
‫اکمکحدای‪،‬ایلتقیکااجزتدی‪،‬ایاسرپوخشوہا‪،‬اُسرپ تنعلرکان اجزئ ‪،‬۔اور قح‬
‫ ‪ ،‬ہک رضحت اامؾ نیسح � ےک لتق رپ زیدی اک رایض وہان‪ ،‬اےس ااھچ انھجمس اور‬
‫لہ تیبِرکاؾیکوتنیہرکاان‪،‬زیدیےسًاعطقاثتب ‪"،‬۔‬
‫وضحر ارکؾﷺ ےکا ِ‬
‫ؾلج َازه ؿو ٌم‪ :‬مـفم‬‫ؿال اإلمام ابن حجر اهلقتؿي ‪َ " :‬‬
‫وز ّي‪ ،‬وكؼؾه ظن أمحد وؽره‪ ،‬ؾنكّه ؿال يف ـتابه ادُ َس ّؿى‬ ‫جل ِ‬
‫اب ُن ا َ‬
‫شائل َظن‬‫ادتعصب افعـقد اداكِع من ذ ّم ِيزيد" شل َفـي ٌ‬
‫ّ‬ ‫بِـ" َ‬
‫افر ّد ظذ‬
‫ؾؼؾت‪:‬‬
‫ُ‬ ‫جيوز َفعـُه؟‬ ‫ؾؼؾت‪ :‬فه ِ‬
‫يؽػقه ما ؾقه‪ ،‬ؾؼال‪َ :‬أ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِيزيد بن معاوية‪،‬‬
‫افورظون‪ ،‬مـفم‪َ :‬أمحد بن َحـ َبل‪ :‬ؾنكّه ذـر ِيف ّ‬
‫حق‬ ‫افعؾام ُء ِ‬
‫أج َازه َ‬ ‫ؿد َ‬
‫ِيزيد َما ِيزيد ظذ اف َّؾعـَة"(‪.)1‬‬
‫"نجاملعءےنزیدیرپتنعلاجزئرقاردی ‪،،‬اؿںیماامؾانب وَجزییھب‪،‬ںی‪،‬‬
‫افر ِّد ظذ ادتعصب‬
‫اوہنکےناامؾادمحنبلبنحوریغہےسلقنت ا ‪،‬۔اینپاتکب" َّ‬
‫افعـقد ا َداكِع من ذ ّم ِيزيد"ںیمرحتریرکےت‪،‬ںی‪،‬ہکھجمےسیسکےنزیدینباعو‬
‫ےکابرےںیموپاھچ‪،‬وتںیمےنوجابدایہک وہسجاحؽںیم ‪،‬ویہاُسےکےیلاکیف‬

‫(‪" )1‬افصواظق ادحرؿة" اخلامتة يف بقان اظتؼاد أهل افسـّة واجلامظة يف‬
‫افصحابة ‪...‬إفخ‪ ،‬صـ‪.222‬‬
‫ّ‬
‫‪617‬‬
 ‫ع‬ ‫‪628‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫لہ‬
‫ ‪،‬۔رھپاسےنوپاھچہکت ا ُاسرپتنعلرکاناجزئ ‪ ،‬ںیمےنوجابدایہکضعبا ِ‬
‫وقتیاملعءےنزیدیرپتنعلوکاجزئرقاردای ‪،،‬اؿاملعءںیماامؾادمحنبلبنحیھب‪،‬ںی‪،‬ہکلب‬
‫اوہنکےنوتزیدیےکابرےںیمتنعلےسیھبڑبھرکاملکتےہک‪،‬ںی"۔‬
‫ؿال أيض ًا ‪َ " :‬و َؿ َال كوؾل بن أيب افػرات‪ُ :‬ــ ُْت ِظـدَ ظؿر‬
‫أمر ادممـغ يزيد بن‬
‫جل يزيد ؾؼال‪ :‬ؿال ُ‬ ‫بن ظبد افعزيز‪َ ،‬ؾ َذـ ََر ر ٌ‬
‫ؾرضب ظؼين‬‫َ‬ ‫ؾلمر به‪،‬‬
‫َ‬ ‫ُمعاوية‪ ،‬ؾؼال‪ :‬تؼول أمر ادممـغ؟!‬
‫ہیین‬
‫َشو ًضا"(‪ .)1‬اامؾانبرجح می� زمدیرفامےت‪،‬ںیہک "ونلفنبایبارفلاتےناہک‪،‬‬
‫ہک ںیم رضحت رمع نب دبع ازعلزی � ےک اپس اھت‪ ،‬ہک و‪،‬ںی یسک ےن زیدی اک ذرک رکےت‬
‫ع‬
‫وہےئ اےس "ام ر الم وؤنینم" اہک‪ ،‬اننس اھت ہک رضحت رمع نب دبع ازعلزی � ےن‬
‫ع‬
‫انبضغ وہرک رفامای‪ ،‬ہک وت زیدیوک ام ر المؤونینم اتہک ‪! ،‬رھپ ٓاپ ےک مکح رپاس صخش وک‬
‫سیب‪10‬وکڑےاگلےئےئگ"۔‬
‫واشتدل ِهبا أيض ًا ظذ جواز َف ْع ِن‬
‫ّ‬ ‫افعالمة آفود ‪" :‬‬‫ؿال ّ‬
‫يستحق"(‪(" .)2‬ینعی وسرۂ دمحم یک ٓاتی ‪ 10‬ات ‪11‬‬
‫ّ‬ ‫يزيد‪ ،‬ظؾقه ِم َن اهلل تعاػ ما‬
‫ےس‪):‬ہجیتنالکنہکزیدیرپتنعلرکاناجزئ ‪"،‬۔‬
‫رضحت خیش دبع اقحل دحمّث دولہی � رفامےت ‪،‬ںی ہک "ضعب املعء یک‬
‫راےئ ‪ ،‬ہک لتقِ نیسح درا ل انگہِ ریبکہ ‪،‬؛ ویکہکن ؤمنم اک لتقِ انقح انگہِ ریبکہ‬
‫ ‪ ،‬رفک ںیہن‪ ،‬ہکبج تنعل وت اکرفوک ےک ےیل وصخمص ‪،‬۔ ایسی راےئ واوگک رپ‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪ ،‬صـ‪.221‬‬

‫(‪" )2‬تػسر روح ادعاين" ُمؿد‪ ،‬حتت أيات‪.227/13 ،38-22 :‬‬
‫‪618‬‬
 ‫‪626‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫ع‬
‫اوسفس ‪!،‬وہ بنرکمیﷺ ےکالکؾ ےسیھبےربخ‪،‬ںی؛ہک رضحتدّیسہافہمط‬
‫� اوراؿیکاوالدےس ُ بُوواا َوتر ‪،‬ان‪،‬اںیہنفیلاچنہپان‪،‬اوراؿیکوتنیہ‬
‫ت یبن ‪،‬۔ اس دحی اپ (‪ )2‬یک َروینش ںیم رضحات‬ ‫رکان‪ ،‬ابثع ا ِذیاء وواا َو ِ‬
‫ت روسؽ رفکوتنعل اک‬ ‫زیدی ےس قلعتم ت ا ہلصیف رکںی ےگ ت اا ِاہ ِ‬
‫ن روسؽ اور واا َو ِ‬
‫ببسںیہن !اورت ا ابتمنہجںیماچنہپےنےکےیلاکیفںیہن !"(‪)1‬۔‬
‫اام ِؾالہِتّنساامؾادمحراض� رفامےت‪،‬ںیہک"زیدیدیلپےکابرےںیم‬
‫ع ع‬
‫ائۂالہِ تّنسےکنیت‪0‬اوقاؽ‪،‬ںی‪)2(:‬اامؾادمحنبلبنح� وریغہااکرباُےساکرف‬
‫اجےتن ‪،‬ںی‪ ،‬وت ن زگ ششخب ہن وہیگ‪ )1( ،‬اامؾ زغایل � وریغہ املسمؿ ےتہک ‪،‬ںی‪ ،‬وت‬
‫اس رپ انت یہ ذعاب وہ‪ ،‬ابآلرخ ششخب رضور وہیگ‪ )0( ،‬اور امہرے اامؾ‪ ،‬اام ِؾ امظع‬
‫اوبہفینح � وکُست (اخومیش) اایتخر رفامےت ‪،‬ںی‪ ،‬ہک مہ ہن املسمؿ ا ںی ہن اکرف‪،‬‬
‫ذہلامہیھبوکُسترکںیےگ"(‪)0‬۔‬
‫ق‬
‫دحیِ سطنط یییی یہاورزیدی‬
‫ضعب وگ "اخبری فر ف" یک ا ک دحی ےس‪ ،‬زیدی اک یتّنج وہان اثتب‬
‫رکےن یک وکشش ںیم ےگ ‪،‬ںی‪ ،‬ذہلا ا ّوًال مہ وہ دحی ذرک رکںی ےگ‪ ،‬رھپ ےلئسم یک‬
‫واضتح‪ :‬رضحتِ دّیسہ ّاؾ رحاؾ � ےس رواتی ‪ ،،‬روسؽ اہلل ﷺ ےن‬
‫مغػور هلم!» "م ری‬
‫ٌ‬ ‫ؿقرص‪،‬‬
‫َ‬ ‫رفامای‪ّ « :‬أو ُل جقش ِم ْن أ ّمتي ُ‬
‫يغزون مديـ َة‬

‫(‪" )1‬شـن افسمذي" أبواب ادـاؿب‪ ،‬ر‪ ،3869 :‬صـ‪.873‬‬

‫(‪" )1‬لیمکتاالامیؿ" ذرکزیدی‪،‬؃‪261‬۔‬
‫(‪" )0‬اَ ِ‬
‫اکحؾفرتعی" ہلئسمزیدیدیلپاکاالسؾورفک‪،‬؃‪260‬۔‬
‫‪619‬‬
 ‫ع‬ ‫‪610‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫رہش قَن یصرُ اج رک ڑلے اگ‪ ،‬وہ اشخ اجےئ اگ"‪ ،‬ںیم ےن‬
‫اتّم اک وج رکشل بس ےس ےلہپ ِ‬
‫وپاھچہکت اںیمیھباُسرکشلںیماجؤکیگ رفامای‪" »ٓ«:‬ںیہن"(‪)2‬۔‬
‫اس دحی ےس زیدی یک تلیضف رپ‪ ،‬ہجیتن اذخ رکےن واوگک وک ولعمؾ وہان‬
‫ع‬
‫اچےیہ‪،‬ہک اراش ِدا ایم اُس بن رتحمؾ ﷺ اک ‪ ،،‬نج ےک ِشیپ رظن ایقتم کت‬
‫رہش قَن یص ُر‬
‫ےک اسرے احالت ‪،‬ںی! ٓاپ ﷺ اک رفامؿ قلطم ںیہن ہک ےنتجرکشل یھب ِ‬
‫جقش ِم ْن أ ّمتِي»رفام‬
‫ٍ‬ ‫اجرکاہجدرکںیےگ‪،‬اُؿبسےکےیلششخب ‪،،‬ہکلب« ّأو ُل‬
‫ش‬
‫رک ِ ببۂرتوکےلہپرکشلےکاسھتاخصرفامای‪،‬اورےلہپرکشلںیمزیدین زگںیہناھت۔‬
‫شر معاوي ُة َجقش ًا‬ ‫ِ‬
‫اّلعہم انب اریث � رفامےت ‪،‬ںی‪" :‬شـ َة مخسغ ّ‬
‫وأمر‬
‫شػقان بن ظوف‪َ ،‬‬ ‫َ‬ ‫افروم فؾ ُغزاة‪ ،‬وجعل ظ َؾقفم‬
‫ـثقػ ًا َإػ بالد ُّ‬
‫ّ‬
‫واظتل‪ ،‬ؾل ْم َسك ظـه أبوه"(‪00" .)2‬ھ‬ ‫ِ‬
‫بافغزاة معفم‪ ،‬ؾتثا َؿل‬ ‫ابـَه يزيدَ‬
‫رکشل زجار الب ِد روؾ (وموجدہ اوبنتسؽ‬ ‫ںیم رضحت دّیسان ام ر اعو � ےن ا ک ِ‬
‫رتیک) یک فػ اجیھب‪ ،‬اور اس رکشل رپ ایفسؿ نب َعوػ وک ام ر انبای‪ ،‬اور اےنپ ےٹیب زیدی وک‬
‫اؿ ےک اسھت اہجد ںیم فرتک اک مکح دای‪ ،‬اس رپ زیدی ھٹیب راہ‪ ،‬اور ےلیح اہبےنفروع رک‬
‫دےی‪،‬بترضحتام راعو ےناےساسےکاحؽرپوھچڑدای"۔‬
‫وہے‪:‬‬
‫پرظنمےسدرجذلیاُومراثتب ٔ‬ ‫اس ِ‬
‫(‪ )2‬ہک وہ الہپ رکشل وج الب ِد روؾ یک فػ اہجد ےک ےیل ۔ای‪ ،‬اس ےک بردئ‬
‫وام ررضحتایفسؿنب َعوػےھت‪،‬زیدین زگںیہناھت۔‬
‫(‪" )1‬صحقح افبخاري" ـتاب اجلفاد وافسر‪ ،‬باب ؾضل من يرصع يف شبقل اهلل ‪...‬إفخ‪،‬‬
‫ر‪ ،2924 :‬صـ‪.483‬‬
‫(‪" )2‬افؽامل يف افتاريخ" ‪.56/3‬‬
‫‪620‬‬
 ‫‪612‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫ش‬
‫(‪ )1‬ہک زیدی اُس ےلہپ رکشل ںیم اھت یہ ںیہن‪ ،‬اور ِ بب ِ‬
‫ۂرت رفغمت ےلہپ‬
‫ش‬
‫رکشلےکےیل؛یھ‪،‬اسیجہکدحیاپ ںیمرصاتح ‪،،‬ذہلااس ِ ببۂرتاکدصماؼ‬
‫زیدین زگںیہن۔‬
‫ہک زیدی وک راہِ مدا ںیم اہجد ےس وکیئ یبلق اگلؤ ںیہن اھت؛ ہک‬ ‫( ‪)0‬‬
‫اب ُووجدرضحت ام ر اعو � ےک مکح ےک‪ ،‬اس ےن فح فح ےک ےلیح اہبونک‬
‫ھ‬
‫ےکذرےعیاجؿ ُچُایل‪،‬اوراےنپوادلےکمکحاوراہجدےس ُروا داینیک۔‬
‫شر معاوي ُة جقش ًا ـثقػ ًا مع‬
‫اّلعہم دبر ادلّنی ینیع �رفامےت ‪،‬ںی‪ّ " :‬‬
‫افروم‪ ،‬وـان يف‬ ‫ِ‬ ‫شػقان بن ظوف إػ ُ‬
‫افؼسطـطقـقة‪ ،‬ؾلوؽؾوا يف بالد ّ‬
‫وابن افزبر‪ ،‬وأبو أ ّيوب‬
‫ُ‬ ‫ظؿر‪،‬‬
‫َ‬ ‫وابن‬
‫ُ‬ ‫ابن ظ ّباس‪،‬‬‫ذفك اجلقش ُ‬
‫أن همٓء‬‫قلت‪ :‬إطفر ّ‬ ‫إكصاري‪ّ ،‬‬
‫وتويف أبو أ ّيوب يف مدّ ة احلصار‪ُ .‬‬
‫افصحابة‪ ،‬ـاكوا مع شػقان هذا‪ ،‬ومل يؽوكوا مع يزيد بن‬
‫افسادات من ّ‬
‫ّ‬
‫ادات يف خدمته"(‪.)1‬‬
‫افس ُ‬ ‫َ‬
‫يؽون همٓء ّ‬ ‫معاوية‪ٕ :‬كّه مل يؽن أه ً‬
‫ال أن‬
‫"رضحت ام ر اعو � ےن ا ک رکشل زجار سج ےک ام ر ایفسؿ نب‬
‫ق‬
‫َعوػ ےھت‪ ،‬س َطن ِط یییی یہ رپ ڑچاھیئ ےک ےیلاجیھب‪ ،‬وہ رکشل روؾ ےک رہشوک وک حتف رکےت‬
‫وہےڑباتھالچ۔ای۔اسرکشلںیمرضحتانب ابعس‪،‬انبرمع‪،‬انبزریباوراوباویب‬
‫ٔ‬
‫سدان اوباویبااصنری � ایسزامۂن اصحر ںیم و‪،‬ںی‬ ‫ااصنری � یھب ےھت‪،‬اور ّ ِی‬
‫َفوت ٔ‬
‫وہے۔ ںیم اتہک وہک (ینعی اّلعہم ینیع‪ ):‬ہک ابت ابلکل اظن ‪ ،،‬ہک ااکرب‬

‫افروم‪ ،‬حتت ر‪:‬‬

‫(‪" )1‬ظؿدة افؼاري" ـتاب افوصايا‪ ،‬باب ما ؿقل يف ؿتال ُّ‬
‫‪.244/12 ،2924‬‬
‫‪621‬‬
 ‫ع‬ ‫‪611‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫احصہب � ایفسؿ نب َعوػ یک ایقدت ںیم ےھت‪ ،‬زیدی یک ایقدت ںیم ںیہن ےھت؛‬
‫ویکہکنزیدیاسابتاکالہیہںیہناھتہک ڑبیڑبیایتسہکاُسیکامیتحتںیمر‪،‬ںی"۔‬
‫اّلعہم دبر ادلّنی ینیع � زمدی رفامےت ‪،‬ںی‪" :‬أي ٍ‬
‫مـؼبة ـاكت فقزيد؟‬ ‫ّ‬
‫حق هذا اجلَقش‪« :‬م ْغ ُػ ٌ‬
‫ور هلم»‪.‬‬ ‫وحا ُفه مشفور! ؾنن َ‬
‫ؿؾت‪ :‬ؿال ‪ ‬يف ّ‬
‫خاص‪ :‬إذ‬
‫خيرج بدفقل ّ‬
‫قلت‪ ٓ :‬يؾزم من دخوفه يف ذفك افعؿوم‪ ،‬أن ٓ َ‬ ‫ُ‬
‫ٌ‬
‫مؼوط بلن يؽوكوا من‬ ‫أن ؿو َفه ‪« :‬م ْغ ُػ ٌ‬
‫ور هلم»‬ ‫ٓ خيتِؾف ُ‬
‫أهل افعؾم ّ‬
‫ِ‬
‫أهل ادغػرة‪ ،‬حتّى فو ارتدَّ واحدٌ ممن ؽزاها بعد ذفك‪ ،‬مل يدخل يف ذفك‬
‫ُ‬
‫ذط ادغػرة ؾقه مـفم"(‪.)1‬‬ ‫مغػور دن ُوجد‬
‫ٌ‬ ‫ظذ ّ‬
‫أن ادرا َد‪:‬‬ ‫افعؿوم‪ّ ،‬‬
‫ؾدل َ‬
‫"وہوکیسن تبقن ‪،‬وجزیدیےکےیلاثتبوہیئگ ہکبجاُساکاحؽوتبس‬
‫ش‬
‫وک ولعمؾ ‪ !،‬اا مت وہکہکوضحر دّیسِ ممل ﷺ ےناس رکشل ےک قح ںیم ِ بب ِ‬
‫ۂرت‬
‫رفغمت دی ‪ !،‬وت ںیم اتہک وہک(ینعیاّلعہمینیع‪ ):‬ہکاسومعؾ ںیم زیدی ےک دالخ‬
‫ش‬
‫وہےنےس الزؾںیہنٓاات‪،‬ہکوہیسکدورسیدلیلےکذرےعیاس ِ ببۂرتےساخرج‬
‫ہن وہےکس؛ویکہکناس ںیم وتالہِملع اکوکیئاالتخػ یہںیہن‪،‬ہک وضحرارکؾﷺ یک‬
‫ش‬
‫ِ ببۂرت ںیم ویہ دالخ ‪،‬ںی‪ ،‬وج رفغمت ےک الہ یھب وہک‪ ،‬ںاہک کت ہک اا اُؿ ا ِ‬
‫لہ‬
‫ش‬
‫رمتوہاجات(واایعلذابہلل)‪،‬وتوہًانیقیاِس ِ ببۂرتےک‬
‫زغوہںیمےسیھباا ابرفلضوکیئ َ د‬
‫ش‬
‫ومعؾ ںیم دالخ ہن راتہ۔ ذہلا اصػ وطر رپ ولعمؾ وہا ہک ِ ببۂرت اُسےک ےیل ‪،،‬‬
‫سجںیمرفغمتیکفرطواتیلہاپیئاجےئ"۔‬

‫(‪ )1‬ادرجع كػسه‪.‬‬

‫‪622‬‬
 ‫‪610‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫وااعقتدعباہشدت‬
‫اترخیِ االسؾ ںیم زیدی وہ الہپ صخش ‪ ،‬سجےن اےنپ ادتقاروک دواؾ ےنشخب یک‬
‫ساناام ِؾ نیسحاور الہِ تیباَراہر � وک‪،‬رکالبیک یتپت‬
‫اخ ف‪،‬وناۂس روسؽ رضحت ّ ِی د‬
‫رتی رپ وھباک ایپاس دیہش رکواای‪ ،‬اہشدت ےک دعب اُؿ رضحات ےک اَاسجد ہبّیط یک وہےن‬
‫وایلوتنیہرپاخومشراہ‪،‬رصػاِیسرپسب ہنیک‪،‬ہکلب اسۂحنرکالبےک َر ّ ِدلمع ںیماےنپ‬
‫الخػ‪ ،‬دمہنی ّونمرہ ےس اُےنھٹ وایل رحت ک وک ک ےنل ےک ےیل‪ ،‬فرتعیِ َّ ّررُہ یک دحود وک‬
‫ٓاؽتیبِروسؽﷺ اوردمہنی فر فیکےرحیتم‬ ‫اپامؽت ا‪،‬اسےک رکشلوکےن ِ‬
‫یک‪ ،‬روسؽ اہلل ﷺ یک دجسم ںیم وھگڑے دالخ ےیک‪" ،‬رایض الج ّبیہ"وک وھگڑوک یک‬
‫دیل اور ناشیب ےس اناپ ت ا‪ ،‬اےنپ یہ ہملک وگ زہاروک املسمؿ اھبںویک اک لتقِ مؾ‬
‫رکواای‪،‬اےنپ اپسویہک ےک ذرےعی زہاراہابرپدہ املسمؿوخانیت یک تمصع دریرکوایئ‪،‬‬
‫ح ِظرکاؾدیہشرکواےئ۔‬‫زہاروکااصنرواہمرجنی‪،‬اتنیعباملعءاور ّ ۂ‬
‫وطب ِر رمکحاؿ اا زیدی یک تیصخش اور رکدار اک اجزئہ ایل اجےئ‪ ،‬وت وہ ا ک اظمل‬
‫واجرب اور افقس وافرج وہےن ےک اسھت اسھت‪ ،‬رمکحاین ےک ےیل ااہتنیئ انومزوک اور‬
‫انالہ صخش اھت۔ زیدی ےک یصخش رکدار ےس قلعتم احظف اِنب ریثك � رفامےت ‪،‬ںی ہک‬
‫"زیدی زمام ر اتنس‪ ،‬فراب اتیپ اھت‪ ،‬اگےن اتنس‪ ،‬ڑلوکک اور وتکک اک وشنیق اھت‪ ،‬دنبر رھچی‬
‫ُاتفرک ہاکیھب ِ ب‬
‫رمتاھت(‪)2‬۔‬ ‫َک ِ‬‫وریغہڑلواات‪،‬زیندرگی َ‬

‫(‪" )1‬افبداية وافـفاية" ثم دخؾت شـة أربع وشتغ‪ ،235/8 ،‬مؾخص ًا‪.‬‬
‫‪623‬‬
 ‫ع‬ ‫‪614‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫َریساؿرکالب‬
‫ا ِ‬
‫زای ِددباہندےنرضحتاامؾنیسحےک رسِابمر وکوک ہفےکوکہچوابزارںیم‬
‫ح‬
‫رھپواای‪،‬اوراس فحاینپے میینیوےایحیئاکااہظرت ا‪،‬رھپرضحتدیہشِرکالباور‬
‫َریساؿ الہِ تیب �‬
‫اؿ ےک امتؾ اجاثنر دہشاء ‪-‬مہیلع ارلوضاؿ‪ -‬ےک رسوک وک‪ ،‬ا ِ‬
‫ےک اسھت‪ ،‬رمش اناپ یک رمہایہ ںیم زیدی ےک اپس ِدقشم اجیھب‪ ،‬زیدی ےن رسِ ابمر اور‬
‫الہِ تیب اَراہر وک رضحت اامؾ زَ نی ااعلدبنی � ےک اسھت دمہنی ہبّیط وجھباای‪،‬‬
‫اخوتؿ تّنج‬
‫اورواہک رضحت اامؾ � اک رسابمر ٓاپ یک وادلہ امدجہ‪ ،‬رضحت ِ‬
‫�ایرضحتاامؾنسح� ےکولہپںیمدنفت ا۔ای(‪)2‬۔‬
‫اامؾانباسعرکےناہنمؽنب ورموےسرواتییک‪،‬وہےتہک‪،‬ںیہکواہلل!ںیم‬
‫ےن مشچبِ وخد داھکی ہک بج رس ابمر اامؾ نیسح � وک وگ زینے رپ ےیل اجےت‬
‫ےھت‪،‬اسوتقںیم ِدقشمںیماھت‪،‬رسابمر ےکاسےنما کصخشوسر ٔہفہکڑپھراہ‬
‫اھت‪ ،‬بج وہ اس ٓاتی رپ اچنہپ‪ْ﴿ :‬مَا َتْبِسَح َّنَا َبٰحْصَا ِفْهَكْلا َو ِمْيِقَّرلا اْوُناَك ْنِم‬
‫اَنِتٰيٰااًبَجَع﴾(‪" )2‬ااحصب فہک ورمیق امہری اشنوینک ںیم ےس بجع ےھت " اس وتق‬
‫ب ِم ْن َا ْص ِ‬
‫حاب‬ ‫زبابؿ حیصف رفامای‪" :‬أ ْظ َج ُ‬
‫اہلل اعتیل ےن رسابمر وک وگاییئ دی‪ ،‬وت ِ‬
‫ا ْفؽَف ِ‬
‫ف َؿتْؾِقي و َ ْ ِ‬
‫ااحصب فہک ےک واہعق ےس بیجع رت‪ ،‬م را لتق اور‬ ‫محؾقي"‪ِ " ،‬‬ ‫َ‬ ‫ْ‬
‫م رےرسوکےیلےیلرھپان ‪)0("!،‬۔‬

‫(‪" )1‬افؽامل يف افتاريخ" ‪ .298 ،297/3‬و"وساحنِرکالب" ؃‪262‬۔‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،15‬افؽفف‪.9 :‬‬
‫(‪ )3‬اكظر‪" :‬ؾقض افؼدير" حرف اهلؿزة‪ ،‬حتت ر‪.224/1 ،281 :‬‬
‫‪624‬‬
 ‫‪610‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫ااحصب فہک رپ اکرفوک ےن ملظ ت ا اھت‪ ،‬اور‬
‫درتقیقح ابت یہی ‪،‬؛ ویکہکن ِ‬
‫رضحت اامؾ نیسح � وک اؿ ےک انان اجؿ یک اتّم ےن امہمؿ انب رک البای‪ ،‬رھپ‬
‫ےوافیئ ےس اپین کت دنب رک دای‪ٓ،‬اؽ وااحصب وک رضحت اامؾ نیسح � ےک اسےنم‬
‫لہ تیب ‪-‬مہیلعارلوضاؿ‪-‬وکاَریس‬
‫دیہشت ا‪ ،‬رھپ وخد رضحتاامؾ � وکیھب دیہش ت ا‪،‬ا ِ‬
‫ااحصب فہک اساہل اسؽ یک وطلی وخاب ےک دعب‬
‫(دیق)ت ا‪ ،‬رسابمر رہش رہش رھپاای۔ ِ‬
‫وبک ‪ ،‬رضوربیجع ‪،،‬رگمرسِ ابمر اکنتےسدجاوہےنےکدعبالکؾرفامان‪،‬اس‬
‫ےسیھببیجعرت ‪)2(!،‬۔‬
‫رغض ز نی وٓاامسؿ ںیم ا ک ایقتم اک امسک اھت‪ ،‬امتؾ داین رجن و مغ ںیم ڈویب‬
‫اہشدتاامؾ� ےکدؿٓااتفبوکا نہاگل‪،‬ایسیاتریکیوہیئہکدورہپںیم‬ ‫وہیئ؛یھ‪ِ ،‬‬
‫اترےرظنٓاےنےگ‪ٓ،‬اامسؿروای‪،‬ز نیرویئ‪،‬وہاںیم ب ّّۂتےنٓاہوزارییک‪،‬را‬
‫شع‬
‫احدث ایقتم امن ےس اکپن رک رو ڑپے۔ رفز ِدن روسؽ‪ ،‬رگج وگۂش‬
‫(اپدری) کت اس ۂ‬
‫وتبؽ‪ ،‬رسدا ِر رقشی‪ ،‬اامؾ نیسح �اک رسِ ابمر ‪ ،‬انب زاید ربکتم ےک اسےنم تشت‬
‫ںیم راھک اجےئ‪ ،‬اور وہ رفوعؿ یک فح دنس ربکت رپ ےھٹیب‪ ،‬الہِ تیب ‪-‬مہیلع ارلوضاؿ‪-‬‬
‫اینپٓاوھکنکےس رظنمدںیھکی‪،‬اؿےکدوگکاکت ااحؽوہاوہاگ !رھپرسابمر اور‬
‫امتؾ دہشاء ےک رسوک وک رہش رہش زینوک رپ رھپاای اجےئ‪ ،‬اور وہ زیدی دیلپ ےک اسےنم ال رک‬
‫ایس فحرےھکاجںیئ‪،‬سجرپوہوخشوہ!اسوتنیہوکوکؿربداتشرک ‪،‬ات ‪! ،‬۔‬
‫زیدی یک ر مای یھب ڑگ یئگ اور اؿ ےس ہن داھکی ۔ای‪ ،‬اس رپ اس انراکرےن‬
‫ااہظر َِتداتم ت ا‪ ،‬رگم َتداتم اینپ امجتع وک ہضبق ںیم رےنھک یک اخ ف ؛یھ‪ ،‬دؽ وت اس‬

‫(‪" )2‬وساحنِرکالب" وااعقتدعباہشدت‪،‬؃‪260‬۔‬

‫‪625‬‬
 ‫ع‬ ‫‪616‬‬
‫واقرکالب‬
‫ۂ‬
‫اناپ اک الہِ تیب رکاؾےک انعد ےس رھا وہا اھت۔ رضحت اامؾ نیسح � رپملظ ومتس‬
‫ےکاہپڑوٹٹڑپے‪،‬اسےکاب ُووجدٓاپےناورٓاپےکالہِتیبرکاؾےنربصورِاض‬
‫اک دانم اہھت ےس ہن اجےن دای‪ ،‬ایلع رکدار ریتہ داین کت وگوگک وک ریحت ںیم التبم رکات‬
‫ر ‪ ،‬اگ۔ اامؾ نیسح � ےن راہِقح ںیم وہ ںیتبیصما‪،‬اھںیئ‪،‬نج ےک ّوصتر ےس یھب‬
‫دؽ اکپن ااتھٹ ‪ !،‬امکؽ اہشدت واجابنزی ‪ !،‬اس ںیم اتّمِ یفط ﷺ ےک‬
‫ےیلقحودصاتقرپااقتستمواالقتسؽیکرتہبنیاثمؽاورمیلعت ‪)2(!،‬۔‬
‫سدان ِ‬
‫اامؾ نیسح � یک اہشدت ےک دعب‪ ،‬دمہنی ّونمرہ‬ ‫رکالب ںیم رضحت ّ ِی‬
‫ںیم اغبوت یک ا ک ایسی ٓادنیھ ایھٹ‪ ،‬سج ےس وسحمس وہےن اگل ہک ینب اُہّیم ےک‬
‫لہ‬
‫الخػ وپرا مملِ االسؾ اھٹ ڑھکا وہاگ‪ ،‬اور وکحتم دبتلی وہ رک ر ‪ ،‬یگ۔ اےسی ںیم ا ِ‬
‫دمہنی وک اخومش رکاےن ےک ےیل‪ ،‬زیدی ےن ملسم نب ہبقع یک ہپ اسالری ںیم ا ک ااسی‬
‫رکشل اجیھب‪،‬سجےن دمہنیّونمرہ ںیم سھگرک اےنتملظ ڈاھےئ‪،‬اور املسمونکاکاس دقر‬
‫ےدردیےسلتقِ مؾت ا‪،‬جآ امکح ُّقہ سایؿ رکےنےسیھبزابؿاکیتپن ‪،،‬زینملقیھب‬
‫اےسےنھکلےسبررص ‪!،‬۔‬
‫الخۂصالکؾ‬
‫اوقاؽ املعےئ رکاؾیک َروینش ںیم ابت اثتب وہیئ‪ ،‬ہک‬
‫ااحدیابمرہک اور ِ‬
‫ع‬
‫خی االسؾ اک ںیہن ہکلب اترخیِ مم اک اوسفکان ‪ ،‬اور ان ِدر وبیجع ورغبی‬
‫واق رکالب اتر ِ‬
‫ۂ‬
‫واہعق ‪ !،‬رضحت دّیسان اامؾ نیسح � ےن ا ک افقس وافرج صخش وک احمک اور ابداشہ‬

‫(‪" )2‬وساحنِ رکالب" وااعقت دعب اہشدت‪ ،‬؃ ‪266 ،266‬۔ و"افصواظق ادحرؿة" افباب ‪11‬‬
‫يف ؾضائل أهل افبقت‪ ،‬افػصل‪ ،3‬صـ‪.228 -192‬‬
‫‪626‬‬
 ‫‪616‬‬ ‫ع‬
‫واقۂرکالب‬
‫نی‬
‫امےنن ےس ااکنر ت ا‪ ،‬اور اینپ اجؿ واوالد بس ھچک اہلل یک راہ ںیم رقابؿ رکےک‪ ،‬د ِ‬
‫االسؾوکایحتیشخب!۔‬
‫افدئہ‪ :‬اس وموضع رپ زمدی لیصفت ےک ےیل‪ ،‬اامؾ دحمّث انب وَجزی �‬
‫ادتعصب افعـقد اداكع من ذ ّم افقزيد"(‪ ،)1‬رضحت‬
‫ّ‬ ‫یک اتکب (‪" )2‬افرد ظذ‬
‫لہ تّنساامؾ‬
‫اشہدبع ازعلزیدحمّثدولہی �یکاتکب(‪" )1‬رِسااہشلدنیت"‪،‬اامؾا ِ‬
‫ادمح راض � اک راسہل (‪" )0‬أظايل اإلؾادة يف تعزية اهلـد وبقان‬
‫ّ‬
‫افشفادة"(‪ ،)2‬رباد ِر اامؾ الہِ تّنس رضحت اّلعہم نسح راض اخؿ � اک راسہل‬
‫(‪ٓ" )4‬اۂنیئ ایقتم"(‪ ،)0‬اور رضحت اّلعہم دّیس دمحم میعن ادلّنی رُمادٓاابدی � یک‬
‫اتفیل(‪" )0‬وساحنِ رکالب"(‪)4‬اکاطمہعلبررنیئےکےیلتہبدیفمر ‪،‬اگ۔‬
‫د م‬
‫اے اہلل! ںیمہ دّیسان اامؾ نیسح � اور درگی الہِ تیبِ اَراہر ےس یچس‬
‫تبحم اطع رفام‪ ،‬امہرے اَ ِ‬
‫امعؽ ہنسح وک وبقؽ رفام‪ ،‬ںیمہ امتؾ انگوہک ےس ‪،‬ا‪ ،‬شامہرے‬
‫ہ‬
‫ونطِ زعزی وک ادنروین وریَبوین ہرات واسزوشک ےس وفحمظ رفام‪ ،‬ن مسق یک د سیگرُدی‪،‬‬
‫ہنتف واسفد‪ ،‬وخرنزیی ولتق واغررگتی‪ُ ،‬لوٹ امر اور امتؾ احداثت ےس مہ بس یک‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫افحتظرفام‪ٓ،‬ا نیای ّ‬

‫(‪ )1‬وبطمہعدارابتکلالعلمی یہ‪،‬ریبوت۔‬

‫(‪" )1‬اتفویروض "‪600/26‬ات‪،664‬وبطمہع"ادارہالہتّنس"رکایچ۔‬
‫(‪ )0‬وبطمہعہبتکمروض ‪،‬رکایچ۔‬
‫(‪)4‬وبطمہعوسادامظع‪،‬الوہر۔‬
‫‪627‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫<‪:6‬‬

‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫(ۃعمج>ارابمر ‪ّ>59‬رحمل>ارحلال>‪5886‬ھ‪6464/4=/48>/‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهلل ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر >رُپونر‪> ،‬اشعفِ >وی ِل ُ و‬
‫>نر >ﷺ >یک >ابراگہ >ںیم >ادب >هارتحال >ےس > ُدرهد>‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل >اک >ذنراہن >شیپ >ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫دیقعۂ>متخِ>ّوبنت>ےسرماد>ایک>ےہ؟‬
‫>رلوك>امرل>ﷺ‪>،‬یظفل>‬
‫ام>االسل!>دیقعۂ>متخِ>وبنت>ےس>رماد> ہ>ےہ‪ >،‬ہ ِ‬
‫ربادر ِ‬
‫هونعمی>وطر>رپ>اخمت>انییبنل>ںیہ‪>،‬ینعی>اہلل>� ےن>ۂلسلس>ّوبنت>وضح ِر>امرل>ﷺ رپ>اس>‬
‫رطح >متخ >رفام >دای >ےہ‪ > ،‬ہ >وضحر >ﷺ ےک >زامہن‪> ،‬ای >دعب>ںیم >وکیئ >این‪> ،‬یّلظ >ای>ا ُّّ >یب(‪> )5‬یھب>‬
‫ںیہن >وہ >اتکس۔ >وج>صخش >وضح ِر >امرل >ﷺ ےک >زامہن>ںیم >ای >وضحر >ےک >دعب‪> ،‬یسک>وک>یسک >یھب>‬
‫َ ونتیع>یک>ّوبنت>اک>انلم>اجزئ>اجےن‪>،‬هہ>اکرف>ےہ>اهر>دارئۂ>االسل>ےس>اخرج>ےہ(‪)6‬۔‬

‫(‪> )5‬اقدایین >ولگ‪> ،‬رمزا >الغل >اقدایین >وک >(اعمذاہلل) >یب >اهر >رلوك >میلست >مرےت >ںیہ‪> ،‬ہکبج >رمزا >الغ >ل‬
‫>يک >ںیہ‪> ،‬ایس>‬ ‫اقدایین >ےن >وخد >اےنپ >ےیل >یّلظ >یب‪> ،‬رُبهزی >یب‪> ،‬اهر >ا ُّّ >یب >ےک >اافلظ >اامعتسك ے‬
‫دیقعۂ>دب>ےک>ابثع>هہ>متخِ>ّوبنت>اک>ااکنری‪>،‬اهر>دارئۂ>االسل>ےس>اخرج>رقار>اپای!۔‬
‫(‪">)6‬اہب ِر>رشتعی">اقعدئ>متعلقۂ>ّوبنت‪>،‬ہ‪ً،>:7/5>،5‬اصخلم۔‬
‫‪628‬‬
 ‫=‪:6‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫دیقعۂ>متخِ>ّوبنت>رقآم>هدحثی>یک>رهینش>ںیم‬
‫>رقآم >اپ >ںیم >ۂلسلس >ّوبنت >وک‪>،‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات >رگایم >دقر! >اہلل >رب >ااعلنیمل ِ‬
‫اجم>رتمح>ﷺ رپ>متخ>مرےت>وہےئ>اراشد>رفامات>ےہ‪﴿ :‬اَمَناَكٌدَّمَحُمۤاَبَا‬
‫ٰیفطصم> ِ‬
‫ٍدَحَا ْنِّم ْمُكِلاَجِّر َوْنِكٰل َلْوُسَّر ِهّٰللا َوَمَتاَخ َنّٖيِبَّنلا َوَناَك ُهّٰللا ِّلُكِب َشیْ ٍء‬
‫عَلِ ْي ًما﴾(‪" )1‬دمحم >اہمترے >رَمدهں >ںیم >یسک >ےک >ابپ >ںیہن‪> ،‬اہں >اہلل >ےک >رلوك >اهر>‬
‫بس>ویبنں>ےک>آرخی>ںیہ‪>،‬اهر>اہلل>بس>ھچک>اجاتن>ےہ!"۔‬
‫>سان َ>قدۃ>� ےن>اس>آِتی>ابمر ہ>یک>ریسفت>ںیم>رفامای> ہ>"اخمت>انییبنل>‬
‫رضحت ّ ِے د‬
‫ےس>رماد> ہ>ےہ‪ >،‬ہ>رلوك>اہلل>ﷺ اایبنء>� ںیم>بس>ےس>آرخی>یب>ںیہ"(‪)6‬۔‬
‫"ریسفتِ >رُقیبط" >ںیم >ےہ > ہ >"اخمت >انییبنل" >ےک > ہ >اافلظ >امتل >اےلگ >ےلھچپ>‬
‫املعےئ >اُتّم >ےک >زندکی >اکلم >ومعل >رپ >ںیہ‪> ،‬وج > ِِ >ک یع >ےک >است >اضاک >مرےت >ںیہ>‬
‫اجم>رتمح>ﷺ ےک>دعب>وکیئ>این>یب>ںیہن>وہاتکس"(‪)7‬۔‬
‫اس>ابت>اک‪ >،‬ہ>ٰیفطصم> ِ‬
‫اامل >اِنب >ریثک >� رفامےت >ںیہ > ہ >" ہ >آِتی >مرہمی >اس >ہلئسم >ںیم > ِ >ےہ‪>،‬‬
‫>مري >ﷺ ےک >دعب>‬ ‫>رلوك ے‬
‫>رلوك >امرل >ﷺ ےک >دعب >وکیئ >یب >ںیہن‪> ،‬اهر >بج ِ‬ ‫ ہ ِ‬
‫وکیئ>یب>ںیہن‪>،‬وت>رلوك>دبر ۂ>اَهٰی>ںیہن>وہ>اتکس؛>ویکہکن>اقم ِل>ّوبنت‪>،‬اقم ِل>راستل>ےس>‬
‫اعل>ےہ‪>،‬رہ>رلوك>یب>وہات>ےہ‪>،‬رگم>رہ>یب>رلوك>ںیہن>وہات"(‪)8‬۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،٢٢‬إحزاب‪.٠٤ :‬‬

‫(‪" )٢‬تفسر ابن جرير" پ ‪ ،٢٢‬إحزاب‪ ،‬حتت أية‪ ،٠٤ :‬اجلزء ‪ ،٢٢‬صـ‪.٢1‬‬
‫(‪" )3‬تفسر ُ‬
‫القرطبي" إحزاب‪ ،‬حتت أية‪ ،٠٤ :‬اجلزء ‪ ،1٠‬صـ‪.133‬‬
‫(‪" )٠‬تفسر ابن كثر" پ ‪ ،٢٢‬إحزاب‪ ،‬حتت أية‪.٠94/3 ،٠٤ :‬‬
‫‪629‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫‪:74‬‬

‫اکی>اَهر>اقمل>رپ>اہلل>رب>ااعلنیمل>اراشد>رفامات>ےہ‪َ﴿ :‬مْوَيْلَاُتْلَمْكَاْمُكَل‬
‫ْمُكَنْيِد َوُتْمَمْتَا ْمُكْيَلَع ْيِتَمْعِن َوُتْيِضَر ُمُكَل َماَلْسِاْلا اًنْيِد﴾(‪" )1‬آج >ںیم >ےن>‬
‫اہمترے >ےیل >اہمترا >دنی >اکلم >مر >دای‪> ،‬اهر >مت >رپ >اینپ >تمعن >وپری >مر >دی‪> ،‬اهر >اہمترے>‬
‫ےیلدنیِ>االسل>وک>دنسپ>ایک!"۔‬
‫>زابم>قح >رتامجم>ےس‪>،‬‬
‫زعزیام>رتحمل!>وخد>وضحر>رُپونر >ﷺ ےن >یھب >اینپ ِ‬
‫ِ‬
‫ُون ِِف ُأ َّمتِي‬
‫ۂلسلس>ّوبنت>ےک>اخےمت>اک>االعم >مرےت>وہےئ>اراشد>رفامای‪َ « :‬وإِ َّى ُه َس َوك ُ‬
‫ني‪ َٓ ،‬ىَبِ َّي‬‫ون‪ُ ،‬ك ُّل ُه ْم َي ْز ُع ُم َأ َّى ُه ىَبِ ٌّي‪َ ،‬و َأىَا َخات َُم النَّبِ ِّو َ‬
‫ال ُث َ‬
‫ون َث َ‬
‫ك ََّذا ُب َ‬
‫َب ْع ِدي!» "ًانیقی >ریمی >اُتّم >ںیم >سیت‪> 74‬وھجےٹ >وہں >ےگ‪> ،‬ام >ںیم >ےس >رہ >اکی ٰ‬
‫>دوعی>‬ ‫(‪)٢‬‬

‫مرے>اگ> ہ>هہ>یب>ےہ‪>،‬لاہکن>ںیم>اخمت>انییبنل>(آرخی>یب)>وہں‪>،‬ریمے>دعب>وکیئ>یب>ںیہن!"۔‬
‫ۂلسلس >ّوبنت >عطقنم >وہ >اجےن >ےک >ابرے >ںیم‪> ،‬رضحت ّ ِے د‬
‫>سان > َاسَن >نب >امکل>‬
‫� ےس >رهاتی >ےہ‪> ،‬اتدجا ِر >متخ >ّوبنت >ﷺ ےن >اراشد >رفامای‪« :‬إِ َّن ِّ‬
‫الر َسا َل َة‬
‫َوالنُّ ُب َّو َة َقدْ ا ْى َق َط َع ْت! َف َال َر ُسو َل َب ْع ِدي َو َٓ ىَبِ َّي!»(‪ً" )3‬انیقی >ّوبنت >اهر>‬
‫راستل>عطقنم>وہ>ىکچ>ےہ‪>،‬وت>ریمے>دعب>ہن>وکیئ>رلوك>آےئ>اگ‪>،‬ہن>وکیئ>یب!"۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،٦‬ادائدة‪.3 :‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪" )٢‬سنن أيب داود" كتاب الفتن وا َدالحم‪ ،‬باب ذكر الفتن ودٓئلها‪ ،‬ر‪:‬‬
‫‪ ،٠٢4٢‬صـ‪ .493 ،49٦‬و"سنن الرتمذي" أبواب ِ‬
‫الفتن‪ ،‬باب ما جاء‬
‫كذابون‪ ،‬ر‪ ،٢٢19 :‬صـ‪[ .4٤9‬قال‬ ‫ٓ تقوم الساعة حتّى خيرج َّ‬
‫[حسن] صحوح‪.‬‬‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫أبو عوسى‪ ]:‬هذا‬
‫ادبّشات‪ ،‬ر‪:‬‬
‫النبوة وبقوت ّ‬
‫(‪" )3‬سنن الرتمذي" أبواب الرؤيا‪ ،‬باب ذهبت ّ‬
‫[حسن] صحوح‬‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫‪ ،٢٢3٢‬صـ‪[ .4٢٢‬قال أبو عوسى‪ ]:‬هذا‬
‫غريب من هذا الوجه من حديث ادختار بن فلفل‪.‬‬
‫‪630‬‬
 ‫‪:75‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫>اجم >رتمح >ﷺ اہلل >� ےک >آرخی >یب >ںیہ‪> ،‬اس >ابرے >ںیم>‬ ‫ٰیفطصم ِ‬
‫ِ ے ُ ب ب ے م طع‬
‫>ج >نب > ُ ْ ِ ْم >� ےس >رهاتی >ےہ‪> ،‬رس َه ِر > >وکنین >ﷺ ےن >رفامای‪:‬‬
‫سان َ ر‬
‫رضحت > ّ د‬
‫ِ‬
‫ىبي!»(‪" )1‬ںیم>اعبق>(آرخی>یب)>وہں‪>،‬سج>‬ ‫« َو َأىَا ال َعاق ُ‬
‫ب الذي لوس بعده ٌ‬
‫ےک>دعب>وکیئ>یب>ںیہن!"۔‬
‫وضحر ب>ن>مرمی>ﷺ اخمت>انییبنل>ںیہ‪>،‬اس>ابرےرضحت> ّ ِے د‬
‫سان>اوبرہریہ>�‬
‫ےس>رهاتی>ےہ‪>،‬رلوك>اہلل>ﷺ ےن>رفامای‪َ « :‬م َث ِِل َو َم َثل إَىْبِ َو ِاء ِم ْن َق ْب ِِل‪ ،‬ك ََم َث ِل‬
‫ٍ‬ ‫ٍ ِ‬ ‫ِ‬
‫مج َل ُه‪ ،‬إِ َّٓ َم ْوض َع َلبِنَة م ْن َز ِاو َية‪َ ،‬ف َج َع َل الن ُ‬
‫َّاس‬ ‫َر ُج ٍل َبنَى َب ْوت ًا َف َي ْح َسنَ ُه َو َأ ْ َ‬
‫ون‪َ :‬ه َّال ُو ِض َع ْت َه ِذ ِه ال َّلبِنَ ُة؟» "ریمی>اهر>ھجم>‬ ‫ون بِ ِه‪َ ،‬وي ْع َج ُب َ‬
‫ون َل ُه َو َي ُقو ُل َ‬ ‫َي ُطو ُف َ‬
‫ےس>ےلہپ>اایبنےئ>مرال>یک>اثمك>اُس>آدیم>یک>رطح>ےہ‪>،‬سج>ےن>تہب>اےھچ>ادناز>ےس>اکی>‬
‫رھگ>انبای‪>،‬اهر>اےس>رہ>رطح>ےس ے ّ‬
‫>زمی>ایک‪>،‬لواےئ>اس>ےک> ہ>اکی>وکےن>ںیم>اکی>اٹنی>یک>ہگج>‬
‫وھچڑ>دی‪>،‬ولگ>اُس>رھگ>ےک>اچرهں>رطف>وھگےتم>ںیہ>اهر>دنسپدییگ>اک>ااہظر>مرےت>ںیہ‪>،‬اهر>‬
‫>رلوك >امرل>‬
‫ےتہک>ںیہ> ہ >اس>رھگ>یک>لیمکت>ےک>ےیل >اہیں >اکی >اٹنی>اک >وہان >رضهری >ےہ!>رھپ ِ‬
‫ﷺ ےن>رفامای‪َ « :‬ف َيىَا ال َّلبِنَ ُة‪َ ،‬و َأىَا َخات َُم النَّبِ ِّو َ‬
‫ني!»(‪(" )٢‬ۂلسلس>ّوبنت>یک)>هہ>آرخی>‬
‫اٹنی>ںیم>یہ>وہں‪>،‬اهر>ںیم>اخمت>انییبنل>وہں!"۔‬
‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب ادناقب‪ ،‬باب ما جاء ِف أسامء رسول اهلل‪،‬‬
‫ر‪ ،343٢ :‬صـ‪ .49٠‬و"صحوح مسلم" كتاب الفضائل‪ ،‬باب ِف أسامئه‬
‫‪ ،‬ر‪ ،٦1٤4 :‬صـ‪ .1٤3٠‬و"سنن الرتمذي" أبواب إدب‪ ،‬باب ما‬
‫جاء ِف أسامء النبي ‪ ،‬ر‪ ،٢٤٠٤ :‬صـ‪[ .٦39‬قال أبو عوسى‪ ]:‬هذا‬
‫حسن صحوح‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬
‫(‪" )٢‬صحوح البخاري" كتاب ادناقب‪ ،‬باب خاتم النب ّوني ‪ ،‬ر‪،3434 :‬‬
‫صـ‪ .494‬و"صحوح مسلم" كتاب الفضائل‪ ،‬باب ذكر كوىه ‪ ‬خاتم‬
‫النب ّوني‪ ،‬ر‪ ،49٦1 :‬صـ‪.1٤13‬‬
‫‪631‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫‪:76‬‬

‫>ّدمایعم>ّوبنت>اک>ااجنل‬
‫ِ‬ ‫وھجےٹ‬
‫زعزیام >رتحمل! >دیقعۂ >متخِ >ّوبنت >اکی >ااسی >دیقعہ >ےہ‪>،‬سج>رپ >وپری >اُتّمِ >ہملسم>‬
‫ِ‬
‫قفتم >ےہ‪> ،‬تشچ ہ >ہددہ >لو >اسك >ےس >اس >لماعم ے >ںیم‪> ،‬ہن >ک یھ >وکیئ >اِاہب >ل > ادا >وہا >ہن >وکیئ>‬
‫>ّدمایعم>ّوبنت>یک>رہشی>دهاوینں>ےس>قلعتم‪>،‬وضحر ب>ن>مرمی>ﷺ‬
‫ِ‬ ‫االتخف‪>،‬اہتبل>وھجےٹ‬
‫ےن >رضهر >آاگہ >رفامای‪> ،‬ہکلب >وخد >رتمحِ >اعملے م >ﷺ یک >ایحت >ہبّیط >ںیم‪> ،‬اَ َ‬
‫لود >یسنع >اهر>‬
‫مس‬
‫ُ َیےلمۂ>ّذکاب >ےسیج >دبوتخبں>ےن >ّوبنت>اک >وھجاٹ ٰ‬
‫>دوعی >ایک‪>،‬اهر >اک ِر ّوبنت>ںیم>وخد>وک >رشکیِ>‬
‫>دوعی>مرےن>هاےلوعلمم > َالوَد>یسنع>اک>‬
‫اکر>اظرہ>مرےن>یک>اناپ >اسجرت>یک‪ّ>،‬وبنت>اک>وھجاٹ ٰ‬
‫رس‪>،‬اتدجا ِر>متخِ>ّوبنت>ﷺ یک ِ‬
‫>ایحت>ہبّیط>یہ>ںیم> مل>مر>دای>‪،‬ای‪>،‬ہکبج> ہملیس>ّذکاب>ےک>‬
‫>سان>اوبرکب>دصقی>� ےک> َده ِر>الختف>ںیم‪>،‬حلسم>‬‫ۂفیلخا ّهك>اریم>المؤونینم>رضحت ّ ِے د‬
‫ےنتف>رپ> >‬
‫اطتق>ےک>ذرےعی>اقوب>اپای>‪،‬ای‪>،‬اهر>اس>رکنمِ>متخِ>ّوبنت>اک>رس> مل>مر>ےک>هالصِ>منہج>ایک>‪،‬ای۔‬
‫م‬
‫اَلوَد >یسنع >اهر > ُ َسیےلمۂ >ّذکاب >ےک >وھجےٹ >دوعئ >ّوبنت >ےس >قلعتم‪> ،‬دحثی>‬
‫رشفی >ںیم>رضحت>دیبع >اہلل>نب >دبع >اہلل>� ےن>رفامای‪ >،‬ہ >ںیم >ےن>رضحت ّ ِے د‬
‫>سان>‬
‫دبع اہلل >نب>ابعس>� ےس‪>،‬رلوك>اهلل>ﷺ ےک>اس>وخاب >ےک>ابرے>ںیم>‬
‫وپاھچ‪>،‬سج>اک>ذمر >اوہنں >ےن>رفامای >اھت!>وت>رضحت ّ ِے د‬
‫>سان>اِنب>ابعس >� ےن >>رفامای> ہ>‬
‫يت‬ ‫ھجم >ےس > ہ >ذمر >ایک >‪،‬ای‪ > ،‬ہ ب>ن >رتمح >ﷺ ےن >اراشد >رفامای‪َ « :‬ب ْونَا َأىَا ى َِائ ٌم ُأ ِر ُ‬
‫ب‪َ ،‬ف ُفظِ ْعت ُُه َام َوك َِر ْهت ُُه َام‪َ ،‬ف ُي ِذ َن ِِل‬‫ان ِم ْن َذ َه ٍ‬
‫َأ َّىه و ِضع ِِف يدَ ي إسوار ِ‬
‫ُ ُ َ َ َّ َ َ‬
‫ني َخيْرج ِ‬
‫ان!»‪.‬‬ ‫َفنَ َف ْخت ُُه َام َف َط َارا‪َ ،‬ف َي َّو ْلت ُُه َام ك ََّذا َب ْ ِ ُ َ‬
‫"ںیم>لوای>وہا>اھت> ہ>ےھجم>وخاب>ںیم >داھکای>‪،‬ای‪ >،‬ہ>>ریمے>دهونں>اہوھتں>ںیم>‬
‫لوےن>ےک>ده‪ >6‬نگنک>رھک>دےی>ےگ‪>،‬ںیم>ام>ےس>ربھگاای>اهر>ںیم>ےن>اںیہن>اندنسپ>ایک‪>،‬رھپ>‬
‫‪632‬‬
 ‫‪:77‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫ےھجم >ااجزت >دی >یئگ >وت >ںیم >ےن >ام >دهونں >اہوھتں >رپ >وھپکن >امری‪> ،‬بت >هہ >اُڑ >ےئگ‪> ،‬اهر>‬
‫ںیم >ےنام >یک > ہ >ریبعت >یل‪ > > ،‬ہ ده‪> 6‬وھجےٹ >یب >اظرہ >وہں >ےگ!"۔ >(اس >دحثیِ >اپ >‬
‫ےک >راهی) >رضحت >دیبع >اہلل >نب >دبع >اہلل >� ےن >اہک‪ > ،‬ہ >(‪> )5‬ام >ںیم >ےس >اکی>‬
‫>سان>ریفهز>�ےن>نمی>ںیم>لتق>ایک‪>،‬‬ ‫(العۂق> َصتعاء>اک)>اَلوَد>یسنع>ےہ‪>،‬سج>وک>>رضحت ّ ِے د‬
‫م‬
‫>سدان >اخ د >نب >هدی >� یک>‬ ‫اهر >(‪> )6‬دهرسا > ُ َسیےلمۂ >ّذکاب >ےہ"(‪> )5‬ےسج >رضحت ّ ِے‬
‫ہپس اساری>ںیم>ڑلی>یئگ>گنجِ>امیہم>ںیم‪>،‬رضحت ّ ِے د‬
‫>سان> َهیشح>نب>رَحب>�>ےن>زینہ>‬
‫امرا‪> ،‬رضحت ّ ِے‬
‫>سدان >دبع >اہلل >نب >زَ دی >� ےن >ولتار >ےس >هارایک‪> ،‬اهر >ام >ےک >اھبیئ>‬
‫م‬
‫>سان>بیبخ>نب>زَ دی>� ےن> ُ َسیےلمۂ>ّذکاب>وک>هالصِ>منہج>ایک(‪)6‬۔‬ ‫رضحت ّ ِے د‬
‫>سدان >دبع >اہلل >نب >ابعس >� رفامےت >ںیہ‪ > ،‬ہ>‬ ‫اکی >اَهر >رهاتی >ںیم ّ ِے‬
‫م‬
‫رلوك اہلل>ﷺ ےک>ِدہع>مرمی>ںیم> ُسیےلمۂ>ّذکاب>دم ےی>رّونرہ>آای>اهر> ےنہ>‪،‬اگ‪ >،‬ہ>ارگ>دمحم>‬
‫(ﷺ) اےنپ>دعب>الختف>ریمے>ےیل>ّرقمر>مر>دںی‪>،‬وت>ںیم>ام>یک>ریَپهی>مرولں>اگ‪>،‬هہ>‬
‫>اجم>رتمح>ﷺ‬
‫دمۃنی>ایبنل>ںیم>اینپ>وقل>ےک>تہب>ےس>ولوگں>ےک>است >آای>اھت‪ٰ>،‬یفطصم ِ‬
‫>سان>اثتب>نب>‬ ‫اس>ےک>اپس>رشتفی>اےئ‪>،‬وضحر>رس َه ِر>اعمَل>ﷺ ےک>است >رضحت ّ ِے د‬
‫ش‬
‫>رلوك >امرل >ﷺ ےک >دتسِ >ادقس >ںیم >اشخ >اک>‬ ‫سیق >نب َ ّ>شس >� یھب >ےھت‪> ،‬اهر ِ‬
‫مس‬
‫>رلوك >مرمی >ﷺ‬ ‫اکی >ڑکٹا >اھت‪َ ُ > ،‬یےلمۂ >ّذکاب >ےک >اسویھتں >یک >وموجدیگ >ےک >اب ُهوجد ِ‬
‫هاہں >رہھٹے >اهر >رفامای‪َ « :‬لو س َي ْلتَنِي ه ِذ ِه ِ‬
‫الق ْط َع َة َما َأ ْع َط ْو ُتك ََها‪َ ،‬و َل ْن َت ْعدُ َو‬ ‫َ‬ ‫ْ َ‬
‫يت فِ َ‬
‫وك‬ ‫اك ا َّل ِذي ُأ ِر ُ‬
‫وك‪َ ،‬و َل ِئ ْن َأ ْد َب ْر َت َل َو ْع ِق َرى ََّك اهللُ‪َ ،‬وإِ ِِّّن ََٕ َر َ‬
‫َأ ْم َر اهللِ فِ َ‬

‫قصة إسود العنيس‪ ،‬ر‪ ،٠339 :‬صـ‪.3٠3‬‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" [باب] ّ‬
‫(‪" )٢‬كشف اللثام" للسفاريني‪ ،‬كتاب الطهارة‪ ،‬احلديث ‪.1٠٦/1 ،٤‬‬
‫‪633‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫‪:78‬‬

‫َما َر َأ ْي ُت!» "(الختف>وت >ڑبی>ابت>ےہ) >ارگ >مت>ھجم>ےس>اس >اشخ >ےک>ڑکٹے>اک >یھب>‬ ‫(‪)1‬‬

‫لواك>مره‪>،‬وت>ںیم>مت>وک> ہ>یھب>ںیہن> ُدهں>اگ!>اهر>ریتے>قلعتم>اہلل>‪>A‬یک>وج>دقتری>ےہ>وت>اُس>‬

‫ےس>اھبگ>ںیہن>اتکس!>اهر>ارگ>مت>ےن>االسل>ےس>ھٹیپ>ریھپی>وت>اہلل>اعتیل>ےھجت>الہ >مر>دے>‬
‫اگ‪>،‬اهر>ریما>امگم>ےہ> ہ>وت>هیہ>ےہ>وج>ےھجم>وخاب>ںیم>داھکای>‪،‬ای>اھت!"۔‬
‫ہدہکن >زامۂن >راستل >ےس >ےل >مر >آج >کت‪> ،‬اُتّمِ >ہملسم >اس >لماعہلم >ںیم >دحتم>‬
‫هقفتم >ےہ‪> ،‬اهر >اس >ابرے ے>م >وکیئ >ده‪> 6‬راےئ >ںیہن >اپیئ >اجیت‪> ،‬ذٰہلا >اےنپ >ایپرے >یب>‬
‫>ےنٹم>هاےل>اعاقشم >رلوك‪>،‬اهر >املعےئ > ُاتّم >>ےن >رہ > َدهر>ںیم>‬
‫ِ‬ ‫ﷺ ےک >انل >رپ>رم‬
‫>ّدمایعم >ّوبنت >ےک >الخف َ ِ‬
‫>لَع >اہجد >دنلب >ایک‪> ،‬اهر >رہ >احمذ >رپ >ڈٹ >مر >ہن >رصف > ُام >اک>‬ ‫ِ‬ ‫وھجےٹ‬
‫اقمہلب>ایک‪>،‬ہکلب>دیق>هدنب>یک> ُصع وؤںیتب>یھب>ربداتش>ںیک‪>،‬اهر>آج>کت>مرےت> ےل>آ>رےہ>ںیہ‪>،‬‬
‫اُتّمِ >ہملسم>ےک>ےیل> ہ >ہلئسم >سک >دقر>اّسحس>ےہ‪> ،‬اس>اک >ادنازہ >اس>ابت >ےس>وخبیب>‪،‬اگای>‬
‫اجاتکس>ےہ‪ >،‬ہ>>ہددہ>لو>اسك>ےس>زادئ>رعہص>رپ>طیحم‪>،‬وپری اترخیِ>االسل>ںیم>ک یھ>یسک>اےسی>‬
‫>دوعی >ایک >وہ‪ > ،‬یہ >ه ہ >ےہ > ہ >ٰیفطصم>‬
‫صخش >وک >ربداتش >ںیہن >ایک‪،‬ای‪> ،‬سج >ےن >ّوبنت >اکوھجاٹ ٰ‬
‫م‬
‫اجم >رتمح >ﷺ ےن > ُسیےلمۂ >ّذکاب>ےسیج >وعلمم>یک >رطف >ےس >افسراکتری>اک >رفہضی>‬ ‫ِ‬
‫ااجنل>دےنی>هاولں>ےس>اراشد>رفامای‪َ « :‬و َل ْو ُكن ُْت َقاتِ ً‬
‫ال َو ْفد ًا‪َ ،‬ل َق َت ْل ُتك َُام!»(‪")> ٢‬ارگ>ںیم>‬
‫ریفسهں>وک>لتق>مرےن>هاا>وہات‪>،‬وت>رضهر>مت>دهونں>وک>لتق>مر>داتی!"۔‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب ادناقب‪ ،‬ر‪ ،3٦٢٤ :‬صـ‪.٦٤٤‬‬

‫(‪" )٢‬مسند اإلمام أمحد" مسند عبد اهلل بن مسعود‪ ،‬ر‪.٦9/٢ ،3٤33 :‬‬
‫و"جممع الزوائد" كتاب اجلهاد‪ ،‬باب النهي عن قتل الرسل‪ ،‬ر‪،949٤ :‬‬
‫‪[ .٠٤4/4‬قال اهلوثمي‪ ]:‬قلت‪ :‬رواه أبو داود باختصار‪ .‬رواه أمحد‪،‬‬
‫أتم من هذه ِف احلدود‪.‬‬ ‫وابن معوز مل أعرفه‪ ،‬وبقوة رجاله ثِ ٌ‬
‫قات‪ ،‬وله طريق ّ‬
‫‪634‬‬
 ‫‪:79‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫دیقعۂ>متخِ>ّوبنت>اهر>املعےئ>اُتّم‬
‫ِ‬
‫رضحات >رگایم >دقر! >دیقعۂ >متخِ >ّوبنت >ےک >ابرے >ںیم‪> ،‬امتل >املعےئ > ُاتّم>‬
‫اس>ابت>رپ>قفتم>ںیہ‪ >،‬ہ>وضحر ب>ن>مرمی>ﷺ اہلل>رب>ااعلنیمل>ےک>آرخی>یب>ںیہ‪>،‬‬
‫رلوك>اهلل>ﷺ رپ>ۂلسلس>ّوبنت>عطقنم>مر>دای>‪،‬ایےہ‪>،‬اب>اتایقتم>یسک>یھب َ و>نتیع>اک>‬
‫س >یب >ںیہن >آےئ >اگ‪> ،‬اس >رپ >وپری >اُتّم >اک >اِامجع >هاافتق >ےہ‪> ،‬سج >ںیم >یسک >یھب>‬
‫وکیئ > ّ چ‬
‫اتهلی >هصیصخت >یک >وکیئ >اجنگشئ >ںیہن۔ >ۃجح >ااالسل >اامل >دمحم >لاایل >� رفامےت >ںیہ > ہ>‬
‫"ًانیقی >اُتّم >ےن >اباِامجع >اس >ظفل >ےس > ہ >اھجمس >ےہ‪ > ،‬ہ >رلوك >اهلل >ﷺ ےک >دعب >ہن>‬
‫وکیئ >یب >وہاگہن >وکیئ >رلوك‪> ،‬اهر >اس >رپ >اِامجع >هاافتق >ےہ > ہ >اس >ظفل >ںیم >وکیئ >اتهلی>‬
‫امجع>اُتّم>اک>ااکنری>ےہ"(‪)5‬۔‬
‫هصیصخت>ںیہن‪>،‬اهر>اس>اک>ااکنری>ًانیقی>ا ِ ِ‬
‫>س >اہشب >ا دنی >ومحمد >آولیس >� رفامےت >ںیہ > ہ>‬ ‫مف ّس ِرر >رقآم >اّلعہم ّ ِے د‬
‫"وضح ِر >امرل >ﷺ اک >اخمت >انییبنل وہان >ایسی >تقیقح >ےہ‪> ،‬سج >رپ >رقآم >مرمی >اشدہ>‬
‫هانقط >ےہ‪> ،‬الدثیِ >وبن ہ >ںیم >سج >وک >رصاًۃح >ایبم >رفامای >‪،‬ای >ےہ‪> ،‬اهر >اُتّم >ےن >اس >رپ>‬
‫اِامجع>هاافتق>ایک>ےہ‪>،‬ذٰہل ا>وج>صخش>اس>ےک>الخف>ّدم ی>وہ‪>،‬اس>وک>اکرف>رقار>دای>اجےئ>اگ‪>،‬‬
‫اهر>ارگ>هہ>اس>رپ>اِرصار>(دض>اهر>رکتار)>مرے>وت>اُس>وک>لتق>ایک>اجےئ>اگ"(‪)6‬۔‬
‫زساےئ>ومت>وکم>دے>اتکس>ےہ؟‬
‫" ہ >مکح >وت >اطلسم>ِ >االسل >(االسیم >وكحتم) >ےک >ےیل >ےہ > ہ >اُےس >زساےئ>‬
‫ومت>دے‪>،‬اهر>املعء>هوعا ل>ےک>ےیل> ہ>ےہ> ہ>رحتری>هرقتری>ےس>اُس>اک> َرد>مرںی؛> ہ> مل‬

‫(‪" )1‬آقتصاد ِف آعتقاد" بوان من جيب تكفره من الفرق‪ ،‬صـ‪.133‬‬

‫(‪" )٢‬تفسر روح ادعاِّن" إحزاب‪ ،‬حتت أية‪.٢٢٤ ،٢19/11 ،٠٤ :‬‬
‫‪635‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫‪:7:‬‬
‫یھب>اکی>زابم>ےہ‪>،‬اهر>زابم>یھب>اکی>زینہ>ےہ"(‪)5‬۔‬
‫سی>اٰیلع>رضحت‪>،‬اام ِل>ا ِ‬
‫لہ>تّنس‪>،‬اقعطِ>اقدایتین‪>،‬اامل>ادمح>رک >اخم>�‪>،‬‬ ‫ّ ِے د‬
‫>نم>ےس>قلعتم>مکحِ>رش ی>ایبم>مرےت>وہےئ>رفامےت>ںیہ> ہ>"وضحر>‬‫دیقعۂ>متخِ>ّوبنت>ےک ِ ر‬
‫>س>ارملنیلس >ﷺ اک>اخمت‪> ،‬ینعی>تثعب >ںیم>آرخِ >عیمج>اایبنء>ه >رمنیلس>‬ ‫رُپونر‪>،‬اخمت>انییبنل‪ِ ّ ،‬ے د‬
‫>رضهرایت >دنی >ےس >ےہ‪> ،‬وج >اس >اک ِ ر‬
‫>نم >وہ‪> ،‬ای >اس >ںیم >اَدٰین>‬ ‫ِ‬ ‫الباتهلی >ه >البصیصخت >وہان‪،‬‬
‫>رمت >وعلمم >ےہ‪> ،‬آۂی >ابمر ہ‪َ﴿ :‬وْنِكٰل َلْوُسَّر ِهّٰللا‬
‫کش >هہبش >وک >یھب >راہ >دے‪> ،‬اکرف َ د‬
‫َوَمَتاَخ َنّٖيِبَّنلا﴾ "اہں >اہلل >ےک >رلوك >ںیہ‪> ،‬اهر >بس >ویبنں >ےکآرخی >یب >ںیہ"‪>،‬‬
‫(‪)٢‬‬

‫اهر>دحثیِ>وتمارت‪ َٓ « :‬ىَبِ َّي َب ْع ِدي!»(‪" )3‬ریمے>دعب>وکیئ>یب>ںیہن">ےس>امتل>اُ ِ‬

‫تّم>‬
‫رموحہم>ےن>سلَفاً>هخلَفاً‪>،‬ہشیمہ> یہ>ینعم>ےھجمس> ہ>وضح ِر>ادقس>ﷺ البصیصخت‪>،‬امتل>اایبنء>‬
‫ںیم >آرخ >یب >وہےئ‪> ،‬وضحر >ﷺ ےک >است ‪> ،‬ای >وضحر >ﷺ ےک >دعب >ایق ِل >ایقتم>‬
‫کت‪>،‬یسک>وک>ّوبنت>ینلم>احُمك>(اننکمم)>ےہ"(‪)8‬۔‬
‫اقدایین>>اشرط>وخد>اےنپ>ہنم>اکرف‬
‫رضحات>رگایم>دقر!>آِتی>ابمر ہ‪َ﴿ :‬وْنِكٰلَلْوُسَّرِهّٰللاَوَمَتاَخَنّٖيِبَّنلا﴾‬
‫ِ‬
‫>رلوك ے‬
‫>مري >ﷺ رپ >ۂلسلس >ّوبنت >متخ >وہ >اکچ‪>،‬‬ ‫ںیم >ظفل‪"> :‬اخمت" >ےس >رماد > ہ >ےہ‪ > ،‬ہ ِ‬

‫>"ُحل>ارحلنیم">‪>،6;9/64‬ملتقطاً>۔‬
‫اتفهیروض ہ" اتکب>ارلد>هاانملرظۃ‪>،‬راسہل ُ‬
‫(‪> ٰ " )5‬‬
‫(‪ )٢‬پ ‪ ،٢٢‬إحزاب‪.٠٤ :‬‬
‫(‪" )3‬صحوح البخاري" كتاب أحاديث إىبواء‪ ،‬باب ما ذكر عن بني‬
‫إرسائول‪ ،‬ر‪ ،3٠44 :‬صـ‪ .4٤٢‬و"صحوح مسلم" كتاب اإلمارة‪ ،‬باب‬
‫فإول‪ ،‬ر‪ ،٠333 :‬صـ‪.٤٢3‬‬
‫ّ‬ ‫إول‬
‫وجوب الوفاء ببوعة اخللوفة ّ‬
‫"اتفهی>روض ہ">اتکب>ارل ّد>هاانملرظۃ‪>،‬راسہل "ادبني ختم النبوني" ‪69/66‬۔‬
‫ٰ‬ ‫(‪)8‬‬
‫‪636‬‬
 ‫;‪:7‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫نکیل>دبتخب>اقدایین>اس>ظفل>اک>ینعم‪">:‬ویبنں>یک>رہم">رماد>ےتیل>وہےئ‪>،‬اس>یک>اکی>اونیھک>‬
‫ریسفت > ہ >مرےت >ںیہ‪ > ،‬ہ >اب >(اعمذ >اہلل) >وج >یھب >یب >آےئ >اگ‪> ،‬اُس >یک >ّوبنت >ٰیفطصم >مرمی‬
‫ﷺ یک>رہُمِ>دصتقی>گل>مر>دصمّہق>وہیگ‪>،‬لاہکن>دوعئ>ّوبنت>ےس>لبق>وخد>رمزا>الغل>‬
‫اقدایین‪ّ>،‬دمع>ّوبنت>وک>االسل>ےس>اخرج>اتھجمس>اهر>ظفل‪">:‬اخمت">ےس‪>،‬وضح ِر>امرل>ﷺ‬
‫اک>آرخی>یب>وہان>یہ>رماد>اتیل>اھت!۔‬
‫رمزا>اقدایین>اےنپ>ااجنل>ےس>قلعتم>مکحِ>رش ی>اےنپ>اہوھتں>ےس>رحتری>مرےت>وہےئ‪>،‬‬
‫‪5<=7‬ء>ںیم "محامة ال ُبّشى" صـ‪ 39‬رپ>اتھکل>ےہ> ہ>"ےھجم>بک>اجزئ>ےہ> ہ>ںیم>ّوبنت>‬
‫>دوعیمر>ےک>االسل>ےس>اخرج>وہ>اجؤں؟!>اهر>اکرفهں>یک>امج تع>ےس>اج>ںولں؟"(‪)5‬۔‬
‫اک ٰ >‬
‫‪5<=:‬ء>ںیم>اینپ>اتفیل "ااجنل>آمھت"؃>;‪>6‬رپ>اھکل> ہ>"ایک>ااسی>هن>صخش>وج>رقآم>رشفی>‬
‫رپ>نیقی>راتھک>ےہ‪>،‬اهر>آتی‪َ﴿ :‬وْنِكٰلَلْوُسَّرِهّٰللاَوَمَتاَخَنّٖيِبَّنلا﴾>وک>دخا>اک>الکل>نیقی>راتھک>‬
‫ےہ‪>،‬هہ>ہہک>اتکس>ےہ> ہ>ںیم>یھب>آرضحنت>ﷺ ےک>دعب>رلوك>اهر>یب>وہں؟!"(‪)6‬۔‬
‫زمدی ><=<‪5‬ء ے>م >"اتکب >اربلہّی"؃ >==‪> 644 -5‬رپ >اھکل > ہ >"آرضحنت >ﷺ‬
‫ےن>رفامای> ہ>"ریمے>دعب>وکیئ>یب>ںیہن>آےئ>اگ"‪>،‬اهر>دحثی‪ َٓ «>:‬ىَبِ َّي َب ْع ِدي» ایسی>‬
‫وہشمر>یھت> ہ>یسک>وک>اس>یک>تحص >ںیم>الکل>ہن >اھت‪>،‬اهر>رقآم >رشفی>اک >ظفل>ظفل >ک یع>ےہ‪>،‬‬
‫اینپ>آتی‪َ﴿ :‬وْنِكٰلَلْوُسَّرِهّٰللاَوَمَتاَخَنّٖيِبَّنلا﴾ ےس>یھب>اس>ابت>یک>دصتقی>مرات>‬
‫اھت‪ >،‬ہ>یف>اتقیقحل>>امہرے>یب>ﷺ رپ>ّوبنت>متخ>وہ>ىکچ>ےہ"(‪)7‬۔‬

‫"رهلین>زخانئ">;‪6=;/‬۔‬ ‫(‪ )5‬دےیھکی‪ُ >:‬‬

‫"رهلین>زخانئ">‪6;/55‬۔‬
‫(‪ )6‬دےیھکی‪ُ >:‬‬
‫"رهلین>زخانئ">‪65<>،65;/57‬۔‬
‫(‪ )7‬دےیھکی‪ُ >:‬‬
‫‪637‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫<‪:7‬‬

‫زعزیام >رتحمل! >ام >امتل >ابعروتں >اهر >وحاہل >اجت >اک >ام >للص > ہ >ےہ‪ > ،‬ہ>‬
‫ِ‬
‫لہ >تّنس‪> ،‬رمزا >الغل >اقدایین >وک >اکرف‪> ،‬دب >تخب >اهر>‬
‫ابرفلض >ارگ >اپاتسکین >اپرٹنمیل >ای >املعےئ >ا ِ‬
‫یتنعل>رقار >ہن >یھب>دےتی‪>،‬بت >یھب >رمزا >اقدایین>دوعئ>ّوبنت >ےس>لبق‪>،‬اےنپ >یہ>رحتری >مردہ>‬
‫>اخرج>االسل>رہھٹات>ےہ!!۔‬
‫>رمت>اهر ِ‬
‫راسلئ>اهر>بتک>یک ُ>ره>ےس>>اکرف‪ َ ،‬د‬
‫;ربمتس>‪ِ ...‬‬
‫ویل>متخِ>ّوبنت‬
‫زعزیام >نَم! >ایہن >اقعدئ >هرظنایت >ےک >ابثع‪> ،‬املعےئ >الہِ >تّنس >یک >رحتکی>‬
‫ِ‬
‫اهر>رقار>داد>رپ‪>9>،‬اتسگ>ےس>مر>‪>54‬اتسگ>کت>‪>:‬دم‪>،‬اهر>رھپ>‪>64‬اتسگ>ےس>مر>‪>68‬اتسگ>‬
‫کت>‪>9‬دم‪ُ>ُ ،‬ک>‪،‬ایرہ‪>55‬دم>رمزا>انرص>(رسربان>اقدایین>رگهہ) >رپ>رَجح>وہیئ۔>;‪> 6‬اتسگ>‬
‫>املم>رمع>اهر>رمزا>وعسمد>گیب>(اوہری>رگهپ>ےک>‬
‫<‪>6‬اتسگ>‪>6‬دم>دصر>ا دنی‪>،‬دبع ّ‬
‫امنودنئهں)>رپ>رَجح>وہیئ۔> ل>ریتہ‪ 57‬دم>اقدایین>اهر>اوہری>رگهسپ>ےک>امنودنئهں>رپ>‬
‫رَجح >لمکم >وہیئ۔ >ابآرخ >وطلی >ثحب >هابُمےثح >ےک >دعب‪> ،‬است; >ربمتس >‪5=;8‬ء >وک >اپاتسکم>‬
‫یک>وقیم>ایلبمس>ےن>اقدایوینں>وک>ریغ>ملسم>(اقل ّتےت)>رقار>دے>دای۔>لمکم>اکرهایئ>اهر>رَجح>یک>‬
‫الیصفتت>اجےنن>ےک>ےیل‪>،‬ےچین>دےی>ےئگ>کنل>یک>اجبن>رُماتعج>رفامںیئ(‪)5‬۔‬
‫زین>دوتس ِر>اپاتسکم>ےک>آرلکیٹ>‪>6:4‬یک>ذیلی>دہعف>نیت‪>7‬ںیم‪>،‬املسمم>یک>رعتفی>‬
‫گ> ہ>"ملسم">ےس>وکیئ> ےاي>صخش>رماد>ےہ‪>،‬وج> َهدحت>هوت ِ‬
‫دیح>اقد ِر>‬ ‫ایبم>مرےت>وہےئ> ہ>اھکل> ے‬
‫لیب‬
‫قلطم>اہلل>‪>،‬اخمت>ا ب ّیےبےن>رضحت>دمحم (ﷺ) یک>متخِ>ّوبنت>رپ>لمکم>اهر>ریغ>وهط>‬
‫مُصل‬
‫وطر>رپ>اامیم>راتھک>وہ‪>،‬اهر>ربمغیپ>ای>ذمیبہ> ح>ےک>وطر>رپ>یسک>اےسی>صخش>رپ>ہن ے>ايم>راتھک>وہ‪>،‬‬
‫ہن>اےس>اماتن>وہ>سج>ےن>رضحت>دمحم>(ﷺ) ےک>دعب>اس>ظفل>ےک>یسک>یھب>وہفمل‪>،‬ای>یسک>‬

‫(‪ )5‬دےیھکی‪.https://archive.org/details/na-proceeding-1974>:‬‬
‫‪638‬‬
 ‫=‪:7‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫>دوعی>مرے"۔‬
‫>دوعی>ایک>وہ‪ >،‬ے>يوج ٰ‬
‫یھب>رشتحی>ےک>احلظ>ےس>ربمغیپ>وہےن>اک ٰ‬
‫آنیئِ >اپاتسکم >ےک >آرلکیٹ ‪> 298C‬ںیم >ےہ > ہ >"اقدایین >رگهپ >ای >اوہری>‬
‫رگهپ >(وج >وخد >وک >ادمحی >ای >یسک >دهرسے >انل >ےس >وملول >مرےت >ںیہ) >اک >وکیئ >صخش >وج>‬
‫البهاہطس >ای >ابولاہطس‪> ،‬وخد >وک >املسمم >اظرہ >مرے‪> ،‬ای >اےنپ >ذمبہ >وک >االسل >ےک >وطر >رپ>‬
‫وملول >مرے >ای >وسنمب >مرے‪> ،‬ای >اافلظ >ےک >ذرےعی‪> ،‬وخاہ >زابین >وہ‪> ،‬ای >رحتریی‪> ،‬ای >رَمیئ>‬
‫نش >ےک >ذرےعی‪> ،‬اےنپ >ذمبہ >یک >غیلبت >ای >ریہشت >مرے‪> ،‬ای >دهرسهں >وک >اانپ >ذمبہ >وبقك>‬ ‫ُ و‬
‫مرےن>یک>دوعت>دے‪>،‬ای>یسک>یھب>رطےقی>ےساملسمونں>ےک>ذمیبہ>اساساست>وک>ورجهح>‬
‫مرے‪> ،‬اےس >یسک >اکی >مسق >یک >زساےئ >دیق‪> ،‬اینت >ّدمت >ےک >ےیل >دی >اجےئ >یگ‪> ،‬وج >نیت‪>7‬‬
‫اسك>کت>وہیتکس>ےہ‪>،‬اهر>رُجامےن>اک>وتسمبج>وہاگ"۔‬
‫ریحت >یک >ابت > ہ >ےہ > ہ >اقدایین >وت >رےہ >اکی >رطف‪> ،‬آج >وكحِتم >اپاتسکم>‬
‫نیئ>‬
‫ےک >اےنپ >هزراء‪> ،‬رمزا ںوں >ےک >ےیل >"ادمحی >ملسم" >یک >ا حالح >اامعتسك >مرےک‪> ،‬آ ِ‬
‫اپاتسکم>یک>رصحی>الخف>هرزی>مر>رےہ>ںیہ‪>،‬نکیل>اںیہن>وکیئ>رهےنک>هاا>ںیہن‪>،‬ہن>وت>ڈیمای>‬
‫ایسی>زیچهں>وک>اہیئ>اٹئ (‪ )High light‬مرات>ےہ‪> ،‬ہن>یہ>امہرا>وکیئ >فیچ>سٹسج>اس>‬
‫اتیل>ےہ!۔‬ ‫رپ>لووموٹ>انشکی>(‪)Sumoto Action‬‬

‫ِ‬
‫رضحات >ذی >هاقر! >رمزا ںوں>ےک>الخف >اپاتسکین >اپرٹنمیل>ےک >اس >آینیئ>‬
‫ےلصیف >وک‪> ،‬ایھچسیل‪> 8:‬ربس >تشر >ےکچ >ںیہ‪> ،‬نکیل >اس >ےک >اب ُهوجد >اقد ےيین >اینپ >اطیشین>‬
‫اچولں>اهر>ارادهں>ےس>ابز>ںیہن>آےئ‪>،‬ہکلب>بش>هرهز>املسمونں>ےک>الخف>اسزوشں>اک>‬
‫>هاصنری>اک>اہت >ےہ‪>،‬ام>ےک>‬
‫ٰ‬ ‫اجك ُ ب>ب>ںیم>رصمهف>ںیہ‪>،‬اقدایین>رگهہ>یک>تشپ>رپ>وہید‬
‫ااشرهں>رپ>>هہ>اپاتسکین>وعال>ےک>دولں>ںیم‪>،‬املعےئ>مرال>ےک>الخف>رفنت>اک>جیب>وب>رےہ>‬
‫‪639‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫‪:84‬‬

‫ںیہ‪> ،‬رفہق >هاراہن >دیشکیگ >وک >وہا >دے >رےہ >ںیہ‪> ،‬اوتیلقں >ےک >وقحق >ےک >انل >رپ >اپاتسکم >وک>‬
‫دبانل >اهر >ریغ >مکحتسم >مر >رےہ >ںیہ‪> ،‬کلم >دنمش >انعرص >ےک >است >لم >مر >یکلم >السیتم >ےک>‬
‫الخف >اسزںیش >مران >ام >اک >بصن >انیعل >ےہ۔ >ذٰہلا > تیثیح >اکی >اپاتسکین >املسمم >م>‬
‫بس>رپ>ازل>ےہ‪ >،‬ہ>ابیمہ >ا داد>ےس>ام>اسزوشں>وک>اناکل>انبںیئ‪>،‬اهر>اےنپ>دنی>ههنط>‬
‫ےک>الخف>وکیئ>اسزش>اکایمب>ہن>وہےن>دںی!!۔>‬
‫اقدایین>ریچہ>دیتس>اهر>اسزںیش‬
‫ریمے >زعزی >دهوتس‪> ،‬اھب ںو >اهر >زبروگ! > ہ >ولگ >اانپ >اعترف >اقدایتین >ےک>‬
‫ تیثیح >املسمم >مرها >مر‪> ،‬وِسك >اهر >رکسعی >ادارهں >ںیم >ےنسھگ >یک >وک ش >مرےت>‬
‫ِ‬ ‫اجبےئ‪> ،‬‬
‫ںیہ‪> ،‬امہرے >اکجل >اهر >ویوینرزیٹس >رپ >ام >یک >اخص >رظن >ےہ‪ > ،‬ہ >ولگ >یمیلعت >ادارهں >ںیم>‬
‫سھگ>مر>امہری>یئن>لسن>ےک>ذنہ>هاَاکفر>رخاب>مر>رےہ>ںیہ‪>،‬اےنپ>دا ِل>رفبی>ںیم>اسنھپ>مر>‬
‫ام>ےس>اےنپ>قح>ںیم>رپهڈنگیپہ>مرها>رےہ>ںیہ> ہ>"اقدایوینں >وک>رساکری>حطس>رپ>اکرف>رقار>‬
‫دےی>اجےن>اک> ہلصی>درتس>ںیہن>ےہ؛>ذہلا>اےس>دبتلی>ایک>اجےئ">‪...‬هریغہ>هریغہ۔‬
‫ام>یک>اسزوشں>اهر>ڑبےتھ>وہےئ>ارث ُ>هرلوخ >اک>ادنازہ‪>،‬اس>ابت>ےس >وخبیب>‬
‫‪،‬اگ>ےیجیل> ہ>امیض>رقبی>ںیم>امہرے>اسہقب>انالہ>هزریِ>امظع>>ےن‪>،‬اقدایوینں>وک>اانپ>اھبیئ>اہک‪>،‬‬
‫ے ي‬
‫>س >(‪ )General seat‬ےک >ےیل >عمج >مراےئ >اجےن >هاےل>‬ ‫ىتح > ہ >ایلبمس >یک >رنجك‬
‫افرل >ےس‪> ،‬عقیےددۂ >متخِ >ّوبنت >یک >قش >وک >متخ >مرےن>یک >اسزش >ںیم‪> ،‬هنطِ >زعزی >"االسیم>‬
‫جور ہ>اپاتسکم" یک>وكحتم>وخد >یھب>ںولّث>اپیئ>یئگ‪> ،‬رصف> یہ >ںیہن>ہکلب>وموجدن>‬ ‫بُ ہ‬
‫وكحتم >ےن >یھب >رایتسِ >دمہنی >اک >هرد >ااپ >مر‪> ،‬ےلہپ >ااصتقدی >ریشم >ےک >انل >رپ >اکی>‬

‫‪640‬‬
 ‫‪:85‬‬ ‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬
‫اقدایین >وک >اینپ >اکہنیب >اک >ہ > >انبای‪> ،‬اهر >دعب >ازاں > >وعایم >ر ِدلمع >اهر >دابؤ >ےک >ببس > َاب ِ‬
‫رم>‬
‫وبجمری‪>،‬اس>یک>رقتُری>اک>وننشیکفیٹ>هاسپ>ےل>ایل!!۔‬
‫>نکیل>ام>یک>اسری>رشاروتں>اک>افدئہ> ہ>وہا‪ >،‬ہ>اہجں>اقدایوینں>ےک>ےیل>رنل>وگہش>‬
‫رےنھک >هاےل >یئک >احصیف‪> ،‬ایسیس َ>رامنہ‪> ،‬اهر >وكحیتم >امنودنئهں >ےک >رہچے >ےباقنب >وہےئ‪>،‬‬
‫هںیہ>ام>ےک>زیتی>ےس>ڑبےتھ>ارث ُ>هرلوخ>اک>یھب>ادنازہ>وہا۔> ہ>ولگ>دبتیلی>اهر>ےئن>اپاتسکم>‬
‫یک>آڑ>ںیم>است;>ربمتس>‪5=;8‬ء>یک>آینیئ>رتمیم>یک>هایسپ‪>،‬اهر>اس>ںیم>>ر ّد>هدبك>ےک>ےیل>رسرگل>‬
‫وہےکچ >ںیہ‪> ،‬وقیم >اهر >نیبَ >ااَوقایم >حطس >رپ >ام >ےک >ےیل >اگنب >(‪> )Lobbying‬اک >لمع >ڑبی>‬
‫زیتی>ےس>اجری>ےہ‪>،‬ذہلا>املعےئ>دنی>ےک>است >است >اپاتسکین>وعال>وک>یھب>دیقعۂ>متخِ>ّوبنت>‬
‫رپ>رہپہ>دےنی>ےک>ےیل‪>،‬رہ> َدل>دیبار>اهر>ایتر>رانہ>اچےیہ!!۔>‬
‫ام>اغیپل>‪...‬ملسم>ونوجاونں>ےک>انل‬
‫س>راستل>وک‪>،‬اس>هتق>بس>ےس>‬
‫متخ>ّوبنت>اهر>انوم ِ‬
‫ام>االسل!>دیقعۂ> ِ‬
‫ربادر ِ‬
‫ڑبا>رطخہ>"اقدایوینں">ےس>ےہ‪>،‬االسل>اهر>اپاتسکم>اخمفل>ّوقںیت‪>،‬داین>رھب>ےس>اںیہن>اَالخیق>‬
‫"روبَہ">‬
‫هامیل > >وطر >رپ >ڈنفگن >مر >ریہ >ںیہ‪ > ،‬ہ >ارسایلیئ >وہیدویں >یک >رطح >اکل >مرےت >وہےئ > َ‬
‫(انچب>رگن)>ےس >لکن >مر‪>،‬رہتف >رہتف>کلم>ےک>اچرهں>وکونں >ںیم>لیھپ >رےہ>ںیہ‪> ،‬زںینیم>‬
‫َوفاج>اپاتسکم>اهر>وكحیتم>اویاونں>ںیم>اےنپ>ولگ>‬
‫رخدی>رخدی>مر>اےنپ>ولگ>آابد>مر>رےہ>ںیہ‪>،‬ا ِ‬
‫دالخ >مر >رےہ >ںیہ‪> ،‬لولش >ڈیمای >رپ >اقدایین >رگهہ >ےس >قلعت >رےنھک >هایل >ونوجام >اهر >وخ ُربه>‬
‫ڑلویکں>ےک>ذرےعی‪>،‬املسمم>ونوجاونں>وک>>رهزاگر>اهر>اشدی>اک>اھجہسن>دے>مر>رمگاہ>مرےن‪>،‬‬
‫اهر>اںیہن>اقدایین>انبےن>اک>ہلسلس>یھب>زهر>ه>وشر>ےس>اجری>هاسری>ےہ!!۔‬

‫‪641‬‬
‫دیقعۂ>متخِ>وبنت>اهر>اقدایین>اسزںیش‬ ‫‪:86‬‬

‫ریمے >اھب ںو! >امہر >ے >ونوجاونں >وک >اس >ہنتف >ےس >رہدل >ربخدار >رےنہ >یک>‬
‫رضهرت>ےہ!>العهہ>ازںی>اےسی>امتل>سیف>کب>رگهسپ (‪>،)Facebook groups‬‬
‫نج>ںیم>االسل>اهر>املعء>ےک>مردار>رپ>ڑچیک>ااھچا>اجات>وہ‪>،‬ای>اںیہن>ربا>الھب>ہہک>مر>االسل>ےس>‬
‫مبتفّرر>ایک>اجات>وہ‪>،‬اںیہن>رفنت>ازیگن>وماد>(‪ )Hateful content‬رئیش>مرےن>ےک>رجل>‬
‫مرهاںیئ! >دیقعۂ >متخِ>‬ ‫(‪)Block‬‬ ‫ںیم‪> ،‬روپرٹ >مرےک >سیف >کب >ااظتنہیم >ےس >الب‬
‫ّوبنت >ےک ُ>میف >یسک >یھب >مسق >اک >وکشم >یرٹ رچ >رظن >ےس >تشرے >وت >اےنپ >املعء >ےس >راہط>‬
‫مرںی‪>،‬اهر>ام>ےس َ>رامنہیئ>ےل>مر>اس>اک>وفری>سِّ>ابب>مرںی‪>،‬اہلل>مرمی>ںیمہ >ملع>هلمع>‬
‫یک>وتقیف>رمتمح>رفامےئ‪>،‬آنیم!۔‬
‫داع‬
‫اے>اہلل!>>دیقعۂ>متخِ>ّوبنت>ےک>الخف>اسزںیش>مرےن>هاولں>وک>تسین>هانوُبد>‬
‫متخ >ّوبنت >رپ >رہپہ >دےنی >یک >وتقیف>‬
‫رفام‪> ،‬ںیمہ >اهر >امہری >آےن >هایل >ولسنں >وک >یھب >دیقعۂ > ِ‬
‫دے‪>،‬اقدایوینں>ےک ُ>رهپ>ںیم>وہید>هاصنری>یک>رطف>ےس‪>،‬االسل>اخمفل>اسزوشں>وک>‬
‫اناکل>انب‪>،‬امہری>وفصں >ںیم>ا داد>یک>اضف> ادا>رفام‪> ،‬ںیمہ >جنپ>هہتق >ابامج تع >امنزهں>اک>اپدنب‬
‫رب>ااعلنیمل!۔‬
‫انب‪>،‬آنیم>ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪642‬‬
‫‪346‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬

‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫(ۃعمجارابمر ‪ّ22 :‬رحمؾارحلاؾ ‪2442‬ھ‪2222/9/22/‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫قطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرشؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب فارتحاؾ ےس ُدرفد‬
‫وبارك عذ ش ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وش ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫احصۂبرکاؾ�اکاقمؾفرمہبت‬
‫تیب‬
‫اؿ االسؾ! روسؽ اہلل ﷺ ےک احصۂب رکاؾ � افر الہِ ِ‬
‫ربادر ِ‬
‫اَاہطراکاقمؾفرمہبتتہبدنلبفابالےہ‪،‬ہیفہّدقمسافرمیظعایتسہںںیہ‪،‬نجیکمیظعت‬
‫فوتریق مہ بس رپ الزؾ ےہ‪ ،‬اؿ رضحات یک اشؿ تہب اَرعف فایلع ےہ‪ ،‬ہی فہ رّینِ اتابں‬
‫ُ‬
‫ےکقوب فاَذاہؿ وک اخقلِ اکانئت ‪ A‬ےن ون ِر اامیؿ ےس آراہتس رک ےک‪ ،‬رفک‬ ‫ںیہ نج ُ‬
‫فرش افرانرفامینفمکحدعفیل یسیجرباویئںےکےیلانوگارفاندنسپدیہانب دایےہ‪،‬اؿاک‬
‫ّدقمس ُفوجد‪ ،‬تملظ ےکادنریھفں ںیم اُس انیمرۂ ونر یک تیثیح راتھک ےہ‪ ،‬سج ےس‬
‫رصا ِطمیقتسمےسےکٹھبوہےئولگدہاتیاپےتںیہ‪،‬ہیبسرضحاتاعدؽفیتّنجںیہ‪،‬‬
‫اؿ ںیم ےس وکیئ یھب افقسفافرج ںیہن‪ ،‬ہی فہ وخش تخب ُن ِ‬
‫وس دقمہس ںیہ ںیہنج داین‬
‫یہ ںیم‪ ،‬اہلل رب اّزعلت یک رِاض فوخونشدی افر اکایمیب اک رپفاہن اطع وہ اکچ ےہ۔‬
‫‪643‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪344‬‬

‫اراش ِد ابری اعتیل ےہ‪َ﴿ :‬وَنْوُقِبّٰسلا َنْوُلَّوَاْلا َنِم َنْيِرِجٰهُمْلا َوِراَصْنَاْلا َوَنْيِذَّلا‬
‫ْمُهْوُعَبَّتا ٍناَسْحِاِب َيِضَّر ُهّٰللا ْمُهْنَع َواْوُضَر ُهْنَع َوَّدَعَا ْمُهَل ٍتّٰنَج ْيِرْجَت اَهَتْحَت‬
‫ُرٰهْنَاْلا َنْيِدِلٰخ ۤاَهْيِف اًدَبَا َكِلٰذ ُزْوَفْلا ُمْيِظَعْلا﴾(‪" )1‬بس ںیم اےلگ ےلہپ اہمرج‬
‫فااصنر‪ ،‬افر وجالھبیئ ےک اسھت ریَپفاکروہےئ‪ ،‬اہلل اؿ ےس رایض ےہ افر فہ اہلل ےس‬
‫رایض ںیہ‪ ،‬افر اُؿ ےک ےیل اباغت ایتر رک رےھک ںیہ‪ ،‬نج ےک ےچین رہنںی یتہب ںیہ‪،‬‬
‫ہشیمہہشیمہاُؿںیمرںیہےگ‪،‬یہیڑبیاکایمیبےہ!"۔‬
‫ایس رطح اکی اَفر اقمؾ رپ منہج ےس آزادی اک رپفاہن دےتی وہےئ اراشد‬
‫رفامای‪َ﴿ :‬واْوُرُكْذاَتَمْعِنِهّٰللاْمُكْيَلَعنُك عَا ْمُتاَف ًءٓاَديَب َفَّللُق َناَف ْمُكِبْومُتْحَبْص‬
‫ٖۤهِتَمْعِنِب اًناَوْخِا َوعَا ْمُت ىٰلَع اَفَش ٍةَرْفُح َنِّم ِراَّنلا ْمُكَذَقْنَاَف اَهْنِّم﴾(‪" )2‬اہلل اک‬
‫ااسحؿ اےنپ افرپ اید رکف! بج مت ںیم آیسپ دینمش یھت‪ ،‬اُس ےن اہمترے دولں ںیم‬
‫المپ رک دای‪ ،‬وت اہلل ےک لضف ےس مت آسپ ںیم اھبیئ اھبیئ وہےئگ‪ ،‬افر مت اکی اغ ِر دفزخ‬
‫ےکانکرےرپےھت‪،‬وتاہللےنںیہمتاُسےساچبایل!"۔‬
‫ااحصب روسؽوک دفونں اہجں‬
‫رب رکمیےن ِ‬
‫رکؾابالےئ رکؾ رفامےت وہےئ ِ‬
‫یک الھبویئں اک دقحار رقار دای‪ ،‬اراش ِد ابری اعتیل ےہ‪ِ﴿ :‬نِكٰل ُلْوُسَّرلا َوَنْيِذَّلا اْوُنَمٰا‬
‫ٗهَعَماْوُدَهٰجْمِهِلاَوْمَاِبَوْمِهِسُفْنَاؕ‪َ ١‬وَكِٕىٰٓلوُا ُمُهَلُتٰرْيَخْلا﴾(‪" )3‬نکیل روسؽ افر وج‬
‫اِؿےکاسھتاامیؿالےئ‪،‬اوہنںےناےنپامولںافراجونںےساہجدایک‪،‬افرایہنےک‬
‫يلالھبایئںںیہ!"۔‬
‫ے‬
‫(‪ )1‬پ ‪ ،11‬التوبة‪.111 :‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،4‬آل عؿران‪.113 :‬‬
‫(‪ )3‬پ ‪ ،11‬التوبة‪.88 :‬‬
‫‪644‬‬
‫‪346‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫رضحات رگایم دقر! اتدجا ِر راستل‪ ،‬رس َف ِر اکانئت ﷺ ےک امتؾ‬ ‫ِ‬
‫چش‬
‫احصۂب رکاؾ �‪ ،‬دصؼ ففاف ےک رکیپ افر رس شمۂ دہاتی ںیہ‪ ،‬ربف ِز ایقتم اہلل رب‬
‫اّزعلت ےناںیہن تّنج ںیم داےلخ یک وخربخشی‪ ،‬افر ُروسایئ ےس اچبےن اک فدعہ رکےت‬
‫وہےئ اراشد رفامای‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اۤ ّٰللا ِهّٰللا ُصَّن ًة ىٰسَع اًحْ ُّبَر ُ ن‬
‫َرِّفَكُّيْمُكْنَعْمُكِتٰاِّيَسَوْمُكَلِخْدُيٍتّٰنَجْيِرْجَتْنِماَهِتْحَتُرٰهْنَاْلاَمْوَياَليِزْخُيُهّٰللا‬
‫َّيِبَّنلاَوَنْيِذَّلااْوُنَمٰاٗهَعَمْمُهُرْوُنىٰعْسَيلُق َنْمِهْيِدْيَاَوقَي ْمِهِناَمْيبَر َنْوُلْوتَا ۤاَنَمِم‬
‫اَنَلاَنَرْوُنَوْرِفْغااَنَلَكَّنِاىٰلَعِّلُكٍءْيَشٌرْيِدَق﴾(‪" )1‬اےاامیؿفاول!اہللیکرطػایسی‬
‫وتہب رکف وج آدنئہ ےک ےیل تحیصن وہ اجےئ! رقنعبی اہمترا رب اہمتری رباایئں مت ےس‬
‫اُاتردےاگ‪،‬افر ںیہمتاباغتںیمےلاجےئاگنجےکےچینرہنںییتہبںیہ‪،‬سجدؿ‬
‫اہللاعتیل ُروساہنرکےاگیبنافراُؿےکااحصباامیؿفاولںوک‪،‬اُؿاکونراُؿےکآےگافر‬
‫اُؿےکداےنہ َدفڑاتوہاگ‪،‬رعضرکںیےگہکاےامہرےرب!امہرےےیلامہراونروپرا‬
‫رکدے!افرںیمہشخبدے!ًانیقیرہ ےیچرپ رپدقرتےہ!"۔‬
‫رب رکمی‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ! احصۂب رکاؾ � یک تمظع فاشؿ ےک ایک ےنہک! ِ‬
‫ِ‬
‫ےناؿاکامشراےنپاخصدنبفںںیمرفامای‪،‬اراشدرفاماتےہ‪ِ﴿ :‬لُقُدْمَحْلاِهّٰلِلَوٌمٰلَس‬
‫ىٰلَع ِهِداَبِع َنْيِذَّلا ىٰفَطْصا﴾(‪" )2‬مت وہک ہک بس وخایبں اہلل اعتیل وک ںیہ‪ ،‬افر اس ےک‬
‫ےنُچوہےئ(اخص)دنبفںرپالسؾ!"۔‬
‫رضحت ایفسؿ وثری� اسآِتی ابمرہک یک ریسفت ںیم رفامےت ںیہہک‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،28‬التحریم‪.8 :‬‬

‫(‪ )2‬پ ‪ ،19‬الـؿل‪.59 :‬‬
‫‪645‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪343‬‬

‫َاحصبدمحمﷺ"ںیہ"(‪)2‬۔‬
‫"ےنُچوہےئدنبفںےسرماد"ا ِ‬
‫تمظعِالہِتیبِرکاؾ‬
‫رقآؿ اپ ںیم احصۂب رکاؾ �‬ ‫رضحات رتحمؾ! اہلل رب ااعلنیمل ےن ِ‬‫ِ‬
‫ےک اقمؾ فرمہبت ےک اسھت اسھت‪ ،‬الہِ تیبِ اَاہطر یک تمظع وکیھب ایبؿ رفامای‪ ،‬اراش ِد‬
‫ابری اعتیل ےہ‪َ﴿ :‬واْوُمِصَتْعا ِلْبَحِب ِهّٰللا اًعْيِمَج َّواَل اْوُقَّرَفَت﴾(‪" )2‬اہلل یک َریس وک‬
‫وبضمطاھتؾولبسلمرک‪،‬افرآسپںیمٹھپہناجان!"ینعیڑگھجانتم!۔‬
‫رضحتاامؾ رفعجاصدؼ� اسآِتی ابمرہکیک ریسفتںیمرفامےتںیہ ہک‬
‫"اہللاعتیلیک فہ َریسمہ(الہِتیب)ںیہ‪،‬سجےکابرے ںیماہللاعتٰیلےنہیاراشد‬
‫رفامایےہ!"(‪)6‬۔‬
‫تیبروسؽیکاشؿںیماراشدرفامات‬
‫اکیاَفراقمؾرپاخقلِاکانئت‪ A‬الہِ ِ‬
‫(‪)4‬‬
‫ےہ‪﴿ :‬اَمَّنِا ُدْيِرُي ُهّٰللا َبِهْذُيِل ُمُكْنَع لْهَا َسْ َبْلا طُيَو ِتْ َوهْطَت ْمُكَرِ اًرْي﴾‬
‫"اهلل وت یہی اچاتہ ےہ اے یبن ےک رھگ فاول! ہک مت ےس یچ اناپیک ُدفر رفام دے! افر ںیہمت‬
‫اپ رکےکوُخبرھتسارکدے!"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات رگایم! بج ہی آِتی ابمرہک انزؽ وہیئ وت بن رکمی ﷺ ےن‬
‫سدان ومال یلع افر ّ ِے‬
‫سدہ افۃمط ازلیچاء �‬ ‫سدان اامؾ نیسح‪ِ ّ ،‬ے‬
‫سدان اامؾ نسَح‪ِ ّ ،‬ے‬
‫رضحت ّ ِے‬

‫(‪" )1‬تػسر ابن كثر" پ ‪ ،19‬الـؿل‪ ،‬حتت أیة‪ .373/3 ،59 :‬و"حؾقة‬
‫إولقاء" شػقان الثوري‪ ،‬ر‪.81/7 ،9717 :‬‬
‫(‪ )2‬پ ‪ ،4‬آل عؿران‪.113 :‬‬
‫(‪" )3‬تػسر الثعؾبي" پ ‪ ،4‬آل عؿران‪.163/3 ،113 :‬‬
‫(‪ )4‬پ ‪ ،22‬إحزاب‪.33 :‬‬
‫‪646‬‬
‫‪346‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫اصتِي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫وک اکی اچدر ںیم ےل رک اراشد رفامای‪« :‬ال َّؾفم ه َ ِ‬
‫مٓء َأ ْه ُل َب ْقتي َو َخ َّ‬ ‫ُ َّ َ‬
‫الر ْج َس‪َ ،‬و َض ِّف ْر ُه ْم َت ْط ِفر ًا!» "اے اہلل! ہی ریمے الہِ تیب‬ ‫ِ‬
‫َأ ْذه ْ‬
‫ب َعـ ُْف ُم ِّ‬
‫ںیہ‪ ،‬اؿ ےس دنگیگ ُدفر رھک افر اںیہن وخب اپ اصػ رک دے!" رضحت ّ ِے‬
‫سدہ‬
‫َ‬
‫ّ ِاؾ سلمۂ� (وجاپسیہوموجدںیھت)ےنرعضیک‪:‬ای َ‬
‫روسؽ اہلل!ایکںیمیھباِؿ‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ ےن رفامای‪« :‬إِ َّك ِك عذ َخ ْ ٍر!»(‪" )1‬مت یھب ریخ‬‫ےک اسھت وہں؟ ِ‬
‫َزفاجمط َّہُرات‪،‬‬
‫لہ تیبِاَاہطرںیم بنرکمیﷺ یکا ِ‬ ‫رپوہ!"۔ذٰہلاولعمؾوہاہکا ِ‬
‫سدان یلع ارملت ٰضی افر‬
‫اخوتؿ تّنج افہمط زَ یچاء اعدبہ زادہہ‪ ،‬رضحت ّ ِے‬
‫سدـ ِ‬ ‫رضحت ّ ِے‬
‫چس‬
‫َنی ے ِنرکنیمی� بسدالخںیہ‪؏ ،‬‬
‫اتسنمچؿ رکؾ یک‬
‫ِ‬ ‫اض اُس‬
‫ایک ابت ر ؔ‬
‫(‪)2‬‬
‫زَ یچا ےہ یلک سج ںیم نیسُح افر نسَح وھپؽ‬

‫احصۂبرکاؾ�یکتمظعفاشؿ‬
‫اؿاالسؾ!مہالہِتّنسفامجتعاکہیاِامجیعفاافتیقدیقعہےہ‪،‬ہکداین‬
‫ربادر ِ‬
‫اک ڑبے ےس ڑبا فیل‪ ،‬ای وغث‪ ،‬بطق‪ ،‬اَدباؽ‪ ،‬یتح ہک وکیئ یھب اتیعب‪ ،‬یسک یھب احصیب ےک‬
‫اقمؾفرمہبتکتںیہنچنہپاتکس؛ویکہکنتبحصِوبنیاکوجرشػاںیہناحلصےہ‪،‬فہیسک‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬باب ما جاء يف فضل فاضؿة [بـت حمؿد‬
‫حسن‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫ﷺ[ ‪ ،‬ر‪ ،3871 :‬صـ‪] .874‬قال أبو عقسی‪" [:‬هذا‬
‫صحقح‪ ،‬وهو أحسن ٍ‬
‫يشء ُروي يف هذا الباب‪ .‬ويف الباب عن أكس [بن‬
‫مالك] وعؿر بن أيب ش َؾؿة ووأيب احلؿراء ومعؼل بن یسار وعائشة"‪.‬‬
‫(‪")2‬دحاقئِششخب"رساتابدقؾےہنتِ ِ‬
‫اطلسؿزنموھپؽ‪،‬؃‪69‬۔‬
‫‪647‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪346‬‬

‫اجؿ رتمح ﷺ ےن‬

‫ریغاحصیب ےک ّدقمر ںیم اہکں! رصػ یہی ںیہن ہکلب یفطصم ِ‬
‫زابؿ قحِ رتامجؿ ےس اںیہن "اُتّم ےک رتہبنی ولگ" رقار دای‪ ،‬دحثی‬
‫وخد اینپ ِ‬
‫اجؿ رتمح ﷺ ےناراشدرفامای‪َ « :‬خ ْ ُر ُأ َّمتِي ال َؼ ْر ُن‬ ‫رشفی ںیم ےہہک یفطصم ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫"می اُتّم ےک رتہبنی ولگ‬ ‫ا َّلذ ْي ُبع ْث ُت فقفم‪ُ ،‬ث َّم ا َّلذی َن َی ُؾ َ‬
‫وَن ُ ْم!»(‪ )1‬ے‬
‫اسزامہنےکںیہسجںیمےھجم ب ے ب‬
‫بایگ‪،‬رھپفہولگوجاُؿےکدعبںیہ!"۔‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ ےن اراشد رفامای‪َ « :‬أك ِْر ُموا‬
‫اکی اَفر رفاتی ںیم ےہ ہک ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫وَن ُ ْم!»(‪" )2‬ریمے ااحصب یک سعت‬ ‫َأ ْص َح ِايب‪َ ،‬فنِ ََّنُ ْم خ َق ُارك ُْم‪ُ ،‬ث َّم ا َّلذی َن َی ُؾ َ‬
‫ظ‬
‫رکف‪،‬فہمتںیمرتہبنیولگںیہ‪،‬رھپفہوجاُؿےکدعبںیہ!"ینعیاتنیعبِعؾ�۔‬
‫احصۂب رکاؾ � ےک قح افر اُؿ یک تبسن اک احلظ رےنھک یک نیقلت رکےت‬
‫اح َػ ُظ ِ‬
‫وِن ِيف َأ ْص َح ِايب‪ُ ،‬ثم‬ ‫وہےئ‪ ،‬اتدجا ِر راستل ﷺ ےن اراشد رفامای‪ْ « :‬‬
‫ا َّل ِذی َن َی ُؾ ْوَن ُ ْم!»(‪" )3‬ریمے ااحصب ےک ابرے ںیم ریما احلظ ر !ان! رھپ اُؿ ولوگں‬
‫ںیموجاِؿےکدعبںیہ!"۔‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أيب هریرة ‪ ،‬ر‪ .4/3 ،7126 :‬و"صحقح‬
‫ثم‬
‫ثم الذین یؾوَنم ّ‬ ‫الصحابة ّ‬
‫مسؾم" كتاب فضائل الصحابة‪ ،‬باب فضل ّ‬
‫الذین یؾوَنم‪ ،‬ر‪ ،6473 :‬صـ‪ .1111‬و"رشح السـّة" كتاب فضائل‬
‫الؼرون‪ ،‬ر‪[ ،51/8 ،3857 :‬قال الب َغوي‪ ]:‬هذا‬ ‫الصحابة‪ ،‬باب خر ُ‬ ‫ّ‬
‫صحقح أخرجه مسؾم‪.‬‬‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬
‫(‪" )2‬اإلباكة الؽزى" ٓبن بطة‪ ،‬باب ذكر ما أمر به الـّبي ‪ ‬من ُلزوم اجلامعة‬
‫ثم أمالكا‪،‬‬
‫والتحذیر من الػرقة‪ ،‬ر‪ .285/1 ،114 :‬و"إمايل ادطؾؼة" ‪ّ -89‬‬
‫ٌ‬
‫حدیث صحقح أخرجه الـَّسائي‪.‬‬ ‫صـ‪[ .64 ،63‬قال العسؼالِن‪ ]:‬هذا‬
‫مستدرك احلاكم" كتاب العؾم‪ ،‬ر‪] .167/1 ،391 :‬قال الذهبي‪[:‬‬ ‫َ‬ ‫(‪" )3‬‬
‫صحقح"‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫"وهذا‬
‫‪648‬‬
‫‪349‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫ِ‬
‫رضحات احصۂب رکاؾ � ےک اقمؾ فرمہبت افر تمظع وک اُاجرگ رکےت‬
‫وہےئ بن رکمی ﷺ ےن اراشد رفامای‪ََ َٓ « :‬ت َ ُّس الـ َُّار ُم ْسؾِ ًام َر ِآِن َأ ْو َر َأى‬
‫َم ْن َر ِآِن!»(‪" )1‬اُس املسمؿ وک آگ ںیہن ُچوےئ یگ‪ ،‬سج ےن ےھجم د( اھ (ینعی‬
‫احصہب)‪،‬ایےھجمد ےنھکفاےلوکد( اھ!(ینعیاتنیعب)"۔‬
‫ُ‬
‫زعزیاؿ نَم! وضحر بنرکمی ﷺ ےکدعباحصۂبرکاؾ� ےک ُقوب‬
‫ِ‬
‫فاَذاہؿ اسری اُتّم ےس رتہب افر اپزیکہ ںیہ‪ ،‬رضحت ّ ِے‬
‫سدان دبع اہلل نب وعسمد �‬
‫ب ُحم َ َّؿ ٍد ﷺ َخ ْ َر‬ ‫رفامےت ںیہ‪« :‬إِ َّن اهللَ َك َظر ِيف ُق ُؾ ِ ِ ِ‬
‫وب ا ْلع َباد‪َ ،‬ف َو َجدَ َق ْؾ َ‬ ‫َ‬
‫وب‬ ‫اص َط َػا ُه لِـَ ْػ ِس ِه َفا ْب َت َع َث ُه بِ ِر َشا َلتِه‪ُ ،‬ث َّم َك َظ َر ِيف ُق ُؾ ِ‬ ‫ُق ُؾ ِ ِ ِ‬
‫وب ا ْلع َباد‪َ ،‬ف ْ‬
‫وب ا ْل ِعب ِ‬
‫وب َأ ْص َحابِ ِه َخ ْ َر ُق ُؾ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫اد َب ْعدَ َق ْؾ ِ‬ ‫ا ْل ِعب ِ‬
‫اد‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ب ُحم َ َّؿد‪َ ،‬ف َو َجدَ ُق ُؾ َ‬ ‫َ‬
‫ادسؾِ ُؿ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َف َج َع َؾ ُف ْم ُو َز َرا َء كَبِ ِّقه‪ُ ،‬ی َؼاتِ ُؾ َ‬
‫ون َح َسـ ًا‪،‬‬ ‫ون َع َذ دیـه‪َ .‬ف َام َر َأى ْ‬
‫َف ُف َو ِعـْدَ اهللِ َح َس ٌن‪َ ،‬و َما َر َأ ْوا َش ِّقئ ًا َف ُف َو ِعـْدَ اهللِ َش ِّق ٌئ»(‪.)2‬‬
‫انجب دمحم ﷺ اک دؽ‬
‫"اہلل اعتیل ےن دنبفں ےک دولں رپ رظن رفامیئ‪ ،‬وت ِ‬
‫امتؾ دنبفں ےک دولں ےس رتہبنی اپای‪ ،‬ذٰہلا اںیہن اےنپ ےیل بختنم رفام ایل افر وضحر وک‬
‫ُ‬
‫وبدنباگںالمہظحرفامےئ‪،‬وت(دعب‬ ‫بلقدمحمﷺےکدعب ُق ِ‬ ‫اانپروسؽانبرکاجیھب‪،‬رھپ ِ‬
‫ااحصبدمحمﷺ ےکدؽبسےسدمعہاپےئ‪،‬ذٰہلااںیہناےنپیبنﷺ اک‬
‫اایبنء) ِ‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬باب ما جاء يف فضل َمن رأى َّ‬
‫الـبي ﷺ‬
‫حسن‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫وصحبه‪ ،‬ر‪ ،3858 :‬صـ‪[ .872‬قال أبو عقسى‪" ]:‬هذا‬
‫غریب ٓ كعرفه‪ّ ،‬إٓ من حدیث موشى بن إبراهقم إكصاري‪ .‬وروى‬
‫ٍ‬
‫واحد [من] أهل احلدیث عن موشى هذا احلدیث"‪.‬‬ ‫وغر‬ ‫عيل بن ِ‬
‫اددیـي‬
‫ُ‬
‫(‪" )2‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد عبد اهلل بن مسعود‪ ،‬ر‪.16/2 ،3611 :‬‬
‫‪649‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪362‬‬

‫فزری انبای‪ ،‬وج اِس ےک دنی یک افحتظ ےک ےیل اہجد رکےت ںیہ۔ وت سج رپ وک املسمؿ‬
‫ااھچ اجںین فہ اہلل اعتیل ےک اہں یھب ایھچ ےہ‪ ،‬افر سج رپ وک املسمؿ رُبا اجںین فہ اہلل‬
‫� ےکزندکییھبرُبیےہ"۔‬
‫الہِتیبِاَاہطراکاقمؾ‬
‫تیب اَاہطر � یک تبحم ذرۂعی‬ ‫ِ‬
‫رضحات ذی فاقر! احصۂب رکاؾ افر الہِ ِ‬
‫لیمکتِ اامیؿ ےہ‪ ،‬اؿ ےک دانم وک وبضمیط ےس اھت ے رےنہ فاال یھب ارماہ ںیہن وہات‪،‬‬
‫یفطصماجؿرتمحﷺ ےنہشیمہاؿاکاحلظرےنھک‪،‬افراؿیکسعتفرکتمییکنیقلت‬
‫رفامیئ‪ ،‬تبحم فتمظعِ الہِ تیب ےک ابرے ںیم رضحت ّ ِے‬
‫سدان زَ دی نب اَرمق �ےس‬
‫َار ٌك فِقؽ ُْم َما ْ‬
‫إن ََت َ َّس ْؽت ُْم‬ ‫رفاتیےہ‪،‬وضح ِرارکؾﷺ ےناراشدرفامای‪« :‬إِ ِِّن ت ِ‬
‫ِ‬ ‫ُها َأ ْع َظ ُم ِم َن َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َاب اهللِ َح ْب ٌل‬ ‫أخ ِر‪ )1( :‬كت ُ‬ ‫بِه َل ْن تَض ُّؾوا َب ْعدي‪َ ،‬أ َحدُ ُ َ‬
‫س ِِت َأ ْه ُل َب ْقتِي‪َ ،‬و َل ْن َی َت َػ َّر َقا َحتَّى‬ ‫ِ‬
‫ض‪َ )2( ،‬وع ْ َ‬ ‫الس َام ِء إِ ََل إَ ْر ِ‬ ‫ِ‬
‫ََمْدُ و ٌد م َن َّ‬
‫وِن فِ ِقف َام!»(‪.)1‬‬ ‫َت ُؾ ُػ ِ‬ ‫َی ِر َدا َع َ َّيل احلَ ْو َض‪َ ،‬فا ْك ُظ ُروا َك ْق َ‬
‫ف َْ‬
‫ںیممتںیمایسیدف‪2‬رپ ںیوھچڑےاجراہوہں‪،‬ہکارگمتےناںیہنوبضمیطےس‬
‫اھت ے راھک‪ ،‬وت ریمےدعب یچزگ ارماہہن وہےگ‪،‬اؿںیم ےسیچاکی‪ ،‬دفرسی ےس ڑبھرک‬
‫ےہ‪)2(:‬اہللیکاتکب‪،‬ہیآامسؿےسزنیمکتدرازریسےہ‪ )2(،‬افرریمیافالدینعیالہِ‬
‫وحضوکرثرپ‬
‫تیب۔ہیدفونںرپ ںییچزگدجاہنوہںیگ‪،‬اہیںکتہکدفونںریمےاپس ِ‬
‫آرکںیلم۔ذٰہلادانھکیہیےہہکمتولگریمےدعباِؿدفونںےسایک ُ و‬
‫ُس رکےتوہ!"۔‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪[ ،‬باب يف] مـاقب أهل بقت الـّبي ‪،‬‬
‫حسن غریب"‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫ر‪ ،3788 :‬صـ‪] .859‬قال أبو عقسی‪" [:‬هذا‬
‫‪650‬‬
‫‪362‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫اکی اَفر اقمؾ رپ رضحت ّ ِے‬
‫سدان اِنب ابعس � ےس رفاتی ےہ‪،‬‬
‫وضح ِر ارکؾ ﷺ ےن اراشد رفامای‪َ « :‬أ ِح ُّبوا اهللَ دَ ِا َی ْغ ُذوك ُْم ِم ْن كِ َع ِؿ ِه‪،‬‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َو َأ ِح ُّب ِ‬
‫حل ِّبي!»(‪" )1‬وجںیتمعناہلل� ںیہمت‬ ‫وِن بِ ُح ِّ‬
‫ب اهللِ‪َ ،‬و َأح ُّبوا َأ ْه َل َب ْقتي ُ‬
‫دے راہ ےہ‪ ،‬اؿ ےک ابثع اُس ےس تبحم روھک‪ ،‬افر ھجم ےس تبحمِ ایہٰل ےک ببس‬
‫تبحمروھک‪،‬افرریمیتبحمےکببسریمےالہِتیبےستبحمروھک!"۔‬
‫سداناِنبرمع� ےسرفاتیےہ‪،‬ہکاریمالمؤونینمرضحت ّ ِے‬
‫سدان‬ ‫رضحت ّ ِے‬
‫دصقیِ اربک � ےن اراشد رفامای‪ْ « :‬ار ُق ُبوا ُحم َ َّؿد ًا ‪ِ ‬يف َأ ْه ِل َب ْقتِ ِه»(‪(" )2‬اے‬
‫ولوگ!) بنرکمیﷺ ےکالہِتیبےکابرےںیمروسؽاہللﷺ وکدوھکی!"ینعی‬
‫اؿےس ُ و‬
‫ُس ںیموضحرﷺ اکاحلظروھک‪،‬افراںیہنفیلکتہناچنہپؤ!۔‬
‫رضحت ّ ِے‬
‫سدان بلطم نب رہعیب نب احرث � رفامےت ںیہ‪ ،‬ہک (اکی ابر‬
‫وضحرﷺ ےکاچچ)رضحت ّ ِے‬
‫سدانابعسنبدبعابلطمل� احتلِبضغںیم بن‬
‫رکمیﷺ یکابراگہںیماحرضوہےئ‪،‬ںیم(یھب)اسفتقرتمحِاعملﷺےکاپس‬
‫(احرضِدختم)اھت‪،‬وضحرﷺ ےنوپاھچ‪َ « :‬ما َأ ْغ َضبَ َك؟» "آپےصغںیمویکں‬
‫روسؽاہلل!رقشییکبیجعاحتلےہ!بجابمہےتلمںیہوت‬
‫ںیہ؟"اوہنںےنرعضیک‪:‬ای َ‬
‫وخیش وخیش ےتلمںیہ‪،‬نکیل بج مہےسالماقترکےتںیہ وت اؿیکاحتل یہ ریغ وہیت‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪[ ،‬باب يف] مـاقب أهل بقت الـبي ‪،‬‬
‫حسن غریب‪ ،‬إكّام‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫ر‪ ،3789 :‬صـ‪[ .859‬قال أبو عقسى‪" ]:‬هذا‬
‫كعرفه من هذا الوجه"‪ .‬و"ادعجم الؽبر" عيل بن عبد اهلل بن عباس عن أبقه‪،‬‬
‫ر‪.281/11 ،11664 :‬‬
‫(‪" )2‬صحقح البخاري" كتاب فضائل أصحاب ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،3713 :‬صـ‪.626‬‬
‫‪651‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪362‬‬

‫ےہ!۔رافیرفامےتںیہہکہینسرک بنارکؾﷺ الجؽںیمآےئگ‪،‬اہیںکتہکرہچۂاونر‬

‫اجؿ رتمح ﷺ ےن اراشد رفامای‪َ « :‬وا َّل ِذي َك ْػ ِِس بِ َق ِد ِه!‬ ‫رسخ وہایگ‪ ،‬رھپ ٰىفطصم ِ‬
‫اإل َیام ُن‪َ ،‬حتَّى ُُيِ َّبؽ ُْم هللِ َول ِ َر ُشول ِ ِه!»(‪" )1‬ےھجماسذاتیک‬
‫ب َر ُج ٍل ِ‬
‫دْخ ُل َق ْؾ َ‬
‫َٓ َی ُ‬
‫مسقسجےکقببضۂدقرتںیمریمیاجؿےہ!یسکک صےکدؽںیماسفتقکتاامیؿ‬
‫دالخںیہنوہاتکس‪،‬بجکتفہاہللفروسؽیکاخرطمت(الہِتیب)ےستبحمہنرےھک!"۔‬
‫احصۂبرکاؾ�یکاشؿںیماتسگیخافرےبادیبیکاممتعن‬
‫لہ تیب ےس تبحم فاُتفل‪،‬‬ ‫ریمے رتحمؾ اھبویئ! احصۂب رکاؾ � افر ا ِ‬
‫درتقیقح روسؽ اہلل ﷺ ےس تبحم فاُتفل ےہ‪ ،‬افر اؿ رضحات ےس ُ بب‬
‫فدعا َفت (اعمذاہلل)‪ ،‬وضح ِر ارکؾ ﷺ ےس ُ بب فدعا َفت ےک رتما ِدػ ےہ‪،‬‬
‫ااحدثیِ وبنہی ںیم احصۂب رکاؾ � ےک اعُمےلم ںیم‪ ،‬اہلل � ےس ڈرےن افر اںیہن‬
‫سدان دبع اہلل نب مغفّل �‬ ‫َػ دیقنت ہن انبےن یک اخص اتدیک یک یئگ ےہ۔ رضحت ّ ِے‬
‫دہ ِ‬
‫ےس رفاتی ےہ‪ ،‬وضحر بن رکمی ﷺ ےن اراشد رفامای‪« :‬اهلل اهلل ِيف َأ ْص َح ِايب!‬
‫وه ْم َغ َرض ًا َب ْع ِدي! َف َؿ ْن َأ َح َّب ُف ْم َفبِ ُحبِّي َأ َح َّب ُف ْم‪َ ،‬و َم ْن‬ ‫ِ‬
‫َٓ َتتَّخ ُذ ُ‬
‫َأ ْب َغ َض ُف ْم َفبِ ُب ْغ ِِض َأ ْب َغ َض ُف ْم‪َ ،‬و َم ْن آ َذ ُاه ْم َف َؼدْ آ َذ ِاِن‪َ ،‬و َم ْن آ َذ ِاِن َف َؼدْ‬
‫وصك َأ ْن َی ْل ُخ َذه!»(‪" )2‬اہلل ےس ڈرف! ریمے‬ ‫آ َذى اهللَ‪َ ،‬و َم ْن آ َذى اهللَ َف ُق ُ‬

‫عم الـبي ‪‬‬

‫(‪" )1‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬باب مـاقب أيب الػضل ّ‬
‫وهو العباس بن عبد ادطؾب ‪ ،‬ر‪ ،3758 :‬صـ‪[ .854‬قال‬
‫حسن صحقح"‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫أبو عقسى‪" ]:‬هذا‬
‫شب أصحاب الـّبي ‪ ،‬ر‪:‬‬
‫(‪" )2‬شـن السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬باب يف َمن ّ‬
‫حسن غریب"‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫‪ ،3862‬صـ‪[ .872‬وقال أبو عقسى‪" ]:‬هذا‬
‫‪652‬‬
‫‪366‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫احصہبےکاعُمہلمںیماہللےسڈرف!اںیہنریمےدعبدہ ِ‬
‫َػدیقنتہنانبان!ویکہکنسجےن‬
‫اِؿےستبحمیکوتریمیتبحمیکانبرپیک‪،‬افرسجےناِؿےسدعافتریھکوتھجمےس‬
‫دعا َفتیکانبرپاِؿےسدعافتریھک!سجےناؿوکاِذیادیاسےنےھجماِذیادی‪،‬افر‬
‫سج ےن ےھجم اِذیا دی اُس ےن اہلل اعتیل وک اِذیا دی‪ ،‬افر سج ےن اہلل اعتیل وک اِذیا دی‬
‫رقنعبیاہللاعتیلاسیکڑکپرفامےئاگ!"۔‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ‬
‫احصۂب رکاؾ �رپ ّبس فمتش یک اممتعن رکےت وہےئ ِ‬
‫ےناراشدرفامای‪ َٓ « :‬ت َُس ُّبوا َأ ْص َح ِايب! َف َؾ ْو َأ َّن َأ َحدَ ك ُْم َأ ْك َػ َق ِم ْث َل ُأ ُح ٍد َذ َهب ًا‪،‬‬
‫َما َب َؾ َغ ُمدَّ َأ َح ِد ِه ْم‪َ ،‬و َٓ ك َِصق َػ ُه!»(‪" )1‬ریمےیسکاحصیب وکاگیلتمدف(رُبا تم‬
‫وہک)! ویکہکن ارگ مت ےں ےس وکیئ اُدح اہپڑ ربارب یھب وسان ےخات رک ڈاےل‪ ،‬ب یھب اہمترا‬
‫وثابریمےیسکاحصیبےکاکیدُم(‪)2‬ایاسےکآدےھکتیھبںیہنچنہپاتکس!"۔‬
‫سدہاعہشئدصہقیہبّیطاطیچہ� رفامیتںیہ‪ُ « :‬أ ِم ُروا‬ ‫ّاؾالمؤونینمرضحت ّ ِے‬
‫َأ ْن َی ْس َت ْغ ِػ ُروا َِٕ ْص َح ِ‬
‫اب الـَّبِ ِّي ‪َ ،‬ف َس ُّب ُ‬
‫وه ْم»(‪" )3‬ولوگںوکمکحوتہیدای ایگہک بن‬
‫رکمیﷺےکاحصہبےکےیلاافغتسررکںی‪،‬رگماوہنںےناںیہنرُباانہکرشفعرکدای!"۔‬
‫هلل‬
‫إن ا َ‬‫اجؿ رتمح ﷺ ےن رفامای‪ّ « :‬‬ ‫اکی اَفر رفاتی ںیم ےہ‪ ،‬یفطصم ِ‬
‫مـفم ُو َزرا َء وأصفار ًا وأكصار ًا‪،‬‬ ‫أص ِ‬
‫حايب‪َ ،‬ف َج َع َل يل ْ‬ ‫واختار يل ْ‬
‫َ‬ ‫اختار ِِن‬
‫َ‬

‫(‪" )1‬مسـد اإلمام أمحد" مسـد أيب شعقد اخلدري‪ ،‬ر‪.127/4 ،11618 :‬‬
‫و"صحقح البخاري" كتاب فضائل ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،3673 :‬صـ‪.617‬‬
‫ےہ۔‬ ‫(‪ )2‬ے‬
‫دقيزامےناکاکیامیپہن۔اکیدُماتحمطادنازہےکاطمقب‬
‫متػرقة‪ ،‬ر‪ ،7539 :‬صـ‪.1317‬‬
‫(‪" )3‬صحقح مسؾم" باب يف تػسر آیات ّ‬
‫‪653‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪364‬‬

‫أمج ِع َ‬
‫ني! َٓ َی ْؼ َب ُل اهللُ مـ ُه‬ ‫الئؽ َِة والـ ِ‬
‫ّاس ْ َ‬ ‫َفؿن شبفم َفع َؾقه َلعـَ ُة اهللِ وادَ ِ‬
‫ْ‬ ‫َ َ َّ ُ ْ َ‬
‫ََصف ًا َو َٓ َعدًٓ!»(‪" )1‬اہللاعتیلےنےھجمبختنمرفامایافرریمےےیلریمےااحصب‬
‫اکااختنبرفامای‪،‬افراُؿںیمریمےےیلفزراء‪،‬رسسایلرہتشدارافردمداگرانبےئ‪،‬وتوج‬
‫اںیہن اگیل دے (ربا ےہک) اُس رپ اہلل اعتیل‪ ،‬رفوتشں افرامتؾ ولوگں یک تنعل ےہ! اہلل‬
‫اعتیلاُسےسہنوکیئرفضوبقؽرفامےئاگافرہنوکیئلفن!"۔‬
‫سدان دبع اہلل نب رمع � رفامےت ںیہ‪ َٓ « :‬ت َُس ُّبوا َأ ْص َح َ‬
‫اب‬ ‫رضحت ّ ِے‬
‫ُحم َ َّؿ ٍد‪َ ،‬ف َؾ َؿ َؼا ُم َأ َح ِد ِه ْم َشا َع ًة‪َ ،‬خ ْ ٌر ِم ْن َع َؿ ِل َأ َح ِدك ُْم ُع ْؿ َره!»(‪" )2‬دمحمﷺ‬
‫ےکاحصہبوکرُباتموہک؛ویکہکناؿاکاکیہحملاہمترےرمعرھبےکاامعؽےسرتہبےہ!"۔‬
‫رضحت ّ ِے‬
‫سدان اسن نب امکل � ےس رفاتی ےہ‪ ،‬روسؽ اہلل ﷺ‬
‫ےن ااصنر احصۂب رکاؾ � ےکابرے ںیماراشد رفامای‪َ « :‬فا ْق َب ُؾوا ِم ْن ُحم ْ ِسـ ِ ِف ْم‪،‬‬
‫َو َ ََت َاو ُزوا َع ْن ُم ِس ِقئ ِف ْم!»(‪" )3‬اؿ(ااصنر)ےککینولوگںیک ویکینںافروخویبں‬
‫اکارتعاػرکف‪،‬افراؿیکزغلوشںےس َص ِ‬
‫ػرظنرکف!"۔‬

‫لؾسقوضي‪ ،‬حرف اهلؿزة‪ ،‬ر‪.297/1 ،3224 :‬‬ ‫(‪" )1‬الػتح الؽبر" ُ‬

‫الصحابة" لإلمام أمحد‪ ،‬ر‪.919/2 ،1736 :‬‬
‫(‪" )2‬فضائل ّ‬
‫(‪" )3‬صحقح البخاري" كتاب مـاقب إكصار‪ ،‬باب قول الـّبي ‪« :‬اقبؾوا‬
‫من حمسـفم وَتاوزوا عن مسقئفم» ر‪ ،3799 :‬صـ‪ .638‬و"شـن‬
‫السمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬باب يف فضل إكصار وقریش‪ ،‬ر‪،3917 :‬‬
‫حسن صحقح"‪.‬‬‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حدیث‬ ‫صـ‪[ ،881‬قال أبو عقسى‪" ]:‬هذا‬
‫‪654‬‬
‫‪366‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫اشُمرجاتاحصہبافرامہرارط ِزلمع‬
‫ِ‬
‫اجؿ رتمح ﷺ ےک امتؾ‬
‫ریمے زعزی دفوتس‪ ،‬اھبویئ افر زبروگ! یفطصم ِ‬
‫احصۂبرکاؾ� اقِلبسعتفارتحاؾںیہ‪،‬روسؽاہلل ﷺ ےستبسنےکببس‬
‫فہ رضحات اپزیکہ دولں ےک امکل ںیہ‪ ،‬داینفی امؽ فاتمع افر رحصِادتقار ےس اپ‬
‫ںیہ‪ ،‬اہتبل ضعب اعُمالمت ںیم اؿ ےس ریغ اِرادی وطر رپ ھچک ااہتجدی زغلںیش رضفر‬
‫رسزد وہںیئ‪ ،‬نکیل اؿ زغلوش ں افر وھبؽ وُچ وک اینبد انب رک‪ ،‬ںیمہ اس ابت یک ًاعطق‬
‫ِ‬
‫رضحات ّدقمہس ےکابرے ںیم یسک یھب رطح ےک انزةی ات‬ ‫ااجزت ںیہن ہک اؿ‬
‫زابؿ رپ الںیئ‪ ،‬ای دؽ فدامغ ںیم اؿ ےک ےیل رُبا وسںیچ۔ امہرا ااسی رکان امہری اینپ‬
‫اعتبق ربابد رکےن ےک رتما ِدػ وہاگ‪ ،‬وج ک ص ااسی رکے فہ احصۂب رکاؾ افر الہِ ِ‬
‫تیب‬
‫اَاہطر� اکاتسگخ‪،‬ےبادبافرزِدنقیےہ‪،‬افراساکاامیؿوکشم ےہ!!۔‬
‫رضحت ومیمین � رفامےت ںیہ ہک ھجم ےس اامؾ ادمح نب لبنح � ےن‬
‫رفامای ہک "اے اوب انسحل! بج مت یسک ک ص وک احصۂب رکاؾ � ںیم ےس یسک اک ذرک‪،‬‬
‫رُبےادنازںیمرکےتدوھکی‪،‬وتھجمسولہکاساکاملسمؿوہانوکشم ےہ!"(‪)2‬۔‬
‫ااحصب روسؽ‬
‫رضحتاوبزرہعرازی � رفامےتںیہ ہک "بج مت یسکوک ِ‬
‫ﷺ ںیم ےس‪ ،‬یسک اکی یک یھب صیقنت فوتنیہ رکےت دوھکی‪ ،‬وت اجؿ ول ہک فہ زِدنقی‬
‫(دبدیقعہ)ےہ!"(‪)2‬۔‬
‫ااحصب‬
‫اامؾاحطفی� رفامےتںیہہک"مہروسؽاہللﷺ ےکامتؾ ِ‬

‫(‪" )1‬البدایة والـّفایة" شـة شتّني من اهلجرة الـّبویة‪.148/8 ،‬‬

‫(‪" )2‬الؽػایة يف عؾم الروایة" باب ما جاء يف تعدیل اهلل ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.49‬‬
‫‪655‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪363‬‬

‫رکاؾ� ےستبحمرکےتںیہ‪،‬اہتبلہنیسکیکتبحمںیمغُلؤورکےت ںیہ‪،‬ہنیسکرپّربّا‬

‫رکےتںیہ۔افروجیسکاحصیبےسدعافترےھک‪،‬اییسکاحصیباکریخےکوِساذرکرکے‪،‬مہ‬
‫اس ےسدینمشرےتھکںیہ! مہوتاحصۂبرکاؾاکذرکریخیہےک اسھترکےتںیہ۔احصہب ےس‬
‫تبحمدنی‪،‬اامیؿافرالھبیئےہ‪،‬افراِؿےسدعافتفدینمش‪،‬رفک‪ِ ،‬نؼافررسیشکےہ!"(‪)2‬۔‬
‫ےہ!"(‪)2‬۔‬
‫اامؾاِنب َخرباہبری� رفامےتںیہہک"وخباجؿول!ہکوجیسکاحصیب‬
‫� یکصیقنتفوتنیہرکے‪،‬وت ھجمسول ہکفہدرتقیقحوضحر ﷺ یکوتنیہاکارادہ‬
‫رکاتےہ‪،‬افروضحرارکؾﷺ وکزماررُپاونارںیمفیلکتاچنہپاتےہ"(‪)2‬۔‬
‫وغثامظع‪ ،‬رضحت ّ ِے‬
‫سدان خیش‬ ‫صیقنتِ احصہب ےس اممتعن رکےت وہےئ رساک ِر ِ‬
‫دبع ااقلدر الیجین � اراشد رفامےت ںیہ ہک "امتؾ الہِ تّنس اس ابت رپ قفتم ںیہ‪ ،‬ہک‬
‫احصۂب رکاؾےکآیسپاالتخافترپاخومیشاایتخررکان‪،‬اؿرضحاتےکویعبفاقنصئ‬
‫التش رکےن ےس ابز رانہ‪ ،‬اؿ ےک اضفلئ َفَم ِس اک ااہظر رکان‪ ،‬افر اؿ ےک امتؾ‬
‫اعُمالمت(اچےہےسیجیھبوہں)اہللاعتیلےکرپسدرکانالزؾفرضفریےہ!"(‪)6‬۔‬

‫(‪" )1‬العؼقدة الطحاو ّیة" صـ‪.8‬‬

‫السـة" لؾزهباري‪ ،‬ر‪ ،137 :‬صـ‪.121‬‬
‫(‪" )2‬رشح ُ‬
‫(‪" )3‬الغـقة لطالبي ضریق احلق" الؼسم الثاِن‪ ،163/1 ،‬م ّؾخص ًا‪.‬‬
‫‪656‬‬
‫‪366‬‬ ‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬
‫اامؾاِنب ُہؾیفنح � رفامےتںیہ ہک "رفاضف وعیشں ےکابرے ںیم مکح‬
‫ہی ےہ‪ ،‬ہک وج رضحت یلع � وک افلخےئ الثہث ےس الضف ےہک فہ دبیتع ےہ‪ ،‬افر وج‬
‫رضحتاوبرکبایرضحترمع� یکالختفاکااکنررکے‪،‬فہاکرفےہ!"(‪)2‬۔‬
‫اامؾ اِنب رجح مّکی اشیعف � ایبؿ رکےت ںیہ ہک "رفاضف وعیشں (اہلل اؿ اک‬
‫لہتیبافراؿ ےستبحم رکےنفاولںےک‬
‫ایتسانسرکے)وکاؿااحدثیےس (وجا ِ‬
‫اضفلئ ںیم فارد وہںیئ) ہی َفمہ ہن وہ‪ ،‬ہک ہی ولگ الہِ تیب ےس تبحم رےتھک ںیہ!؛‬
‫ویکہکناوہنںےنالہِتیبِرکاؾیکتبحمںیماہیںکتاِرفاطفغُلؤوےساکؾایل‪،‬ہکاحصۂب‬
‫رکاؾوکاکرف‪،‬افروپریاُتّمِہملسموکارماہہہکےھٹیب"(‪)2‬۔‬
‫رضحاترگایمدقر!دصاوسفس ہک آجلکضعباَزَ یل دبتخباناجنہرمسق ےک‬
‫ِ‬
‫ولگ‪،‬اینپاجمسلںیماحصۂبرکاؾ‪،‬الہِتیبِاَاہطرافر بنرکمیﷺ ےکرقادتبارفں‬
‫رساعؾاتسگیخافرےبادیبیکرجأترکرےہںیہ‪،‬اںیہنوکیئرفےنکوٹےنک‬
‫یکاشؿںیم‪ِ ،‬‬
‫فاال ںیہن‪ ،‬انؾ اہند رایتسِ دمہنی یک "دبتیلی رساکر"اؿےک الخػ اقونین اکرفایئ رکےن‬
‫"انومساحصہب"ےک ےیلآفازدنلب رکےن فاےل املعےئالہِ تّنس وکرگاتفر‬
‫ِ‬ ‫ےک اجبےئ‪،‬‬
‫رکےنںیمرصمفػےہ‪،‬اسابتیکینتجذمتّمیکاجےئمکےہ!۔‬
‫ریمےاھبویئ!ارگہیہلسلسوییہناتلچ راہ‪،‬افروکحتمےناینپ رفِشہن دبیل‪،‬‬
‫وتکلمںیمرھپےسرفہقفارتییکآگڑھب یتکسےہ!افر َاخَکدبنہکلماخہنیگنج‬
‫اک اکشر وہاتکس ےہ! ذٰہلا مہ امتؾ اپاتسکین املسمؿ‪ ،‬وکحِتم فتق اطمہبل رکےت ںیہ ہک‬

‫(‪" )1‬فتح الؼدیر" كتاب الصالة‪ ،‬باب اإلمامة‪.314/1 ،‬‬

‫(‪" )2‬الصواعق ادحرقة" الباب ‪ 11‬يف فضائل أهل البقت ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.153‬‬
‫‪657‬‬
‫تمظعِاحصہبفالہِتیبِرکاؾ�‬ ‫‪366‬‬

‫ارت داہلخ‪ ،‬افر لنشین انشکی الپؿ رپ لمع وک ینیقی انبےن فایل امتؾ سنےکبےؤوریٹ وفرزس‪،‬‬
‫فز ِ‬
‫احصۂب رکاؾ � یک اشؿ ںیم اتسگیخ رکےن فاولں اک نیعت رکںی‪ ،‬افر اںیہن راوتں‬
‫ریبفؿ کلم رفار رکفاےن ےک اجبےئ‪ ،‬رگاتفر رکےک دوتس ِر اپاتسکؿ ےک اطمقب‬
‫رات ِ‬
‫رقا ِرفایعقزسادںی‪،‬افراملعےئالہتّنسوکوفریوطررپراہرکںی!!۔‬
‫داع‬
‫اےاہلل!ںیمہ احصۂب رکاؾ � ےکاقمؾ فرمہبت افر تمظعوک ِشیپ رظن‬
‫رےتھک وہےئ‪ ،‬اُؿ اکادب فارتحاؾ رکےن یک وتقیف رمتمح رفام‪ ،‬امتؾ الہِ تیبِ اَاہطرافر‬
‫اجؿ رتمحﷺ ےک رقادتبارفں ےس تبحمیک وتقیف اطع رفام‪،‬اؿیک ِ‬
‫ریست‬ ‫یفطصم ِ‬
‫ہبّیط رپ لمع ےک ذجہب ےس رساشر رفام‪ ،‬یسک یھب احصیب � یک اشؿ ںیم اتسگیخ‬
‫فےبادیب ےس اچب‪ ،‬ںیمہ رفہق فارتی افر اخہن یگنج ےس وفحمظ رھک‪ ،‬االسؾ اخمفل‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫اسزوشںوکاناکؾانب‪،‬امہریوفصںںیمااحتدیکاضفدیپارفام‪،‬آنیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪658‬‬
 ‫‪659‬‬ ‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬

‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪ّ99 :‬رحمم‪:‬ارحلام ‪2449‬ھ‪9292/9/28/‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫شو‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬مو ِم ‪ُ:‬رر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬وارتحام ‪:‬ےس ‪:‬درود‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسم ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫االسم‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬دن‪:‬ای‪:‬ہنیہم‪:‬وحنمس‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫ط‬ ‫ش‬
‫‪:‬اضب‪:‬ایحت‪:‬ےہ‪:،‬وج‪ :‬م ّ ۂ‬
‫وتہت‪:‬واہجتل‪:‬ےس‪:‬‬ ‫زان‪:‬رتحمم! االسم‪:‬اکی‪:‬لمکم ۂ‬
‫زعي ِ‬
‫ربمما‪:‬اور‪:‬داللئ‪:‬وربانیہ‪:‬ےس‪:‬آراہتس‪:‬دنی‪:‬ےہ۔‪:‬االسم‪:‬ےک‪:‬امتم‪:‬اَاکحم‪:‬اپۂی‪:‬لیمکت‪:‬وک‪:‬چنہپ‪:‬ےکچ‪:‬‬
‫ںیہ۔‪:‬اس‪:‬دنیِ‪:‬نیبم‪:‬ںیم‪:‬رُخاافت م ّ ۂ‬
‫‪:‬ووتہت‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وکیئ‪:‬ہگج‪:‬ںیہن۔‬
‫امہِ‪:‬رفص‪:‬رمقی‪:‬ونیہمں‪:‬یک‪:‬ڑلی‪:‬اک‪:‬دورسا‪:‬ومیت‪:‬ےہ۔‪:‬لبق‪:‬از‪:‬االسم‪:‬الہِ‪:‬اجتیلہ‪:‬امہِ‪:‬‬
‫رفص‪:‬وک‪:‬وحنمس‪:‬ایخک ل‪:‬ےت ‪:،،‬اور‪:‬اس ‪:‬ںیم‪:‬اجترت‪:‬وریغہ‪:‬یک‪:‬رغض ‪:‬ےس‪:‬رفس‪:‬ےتےن‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬ربا‪:‬‬
‫ےتھجمس ‪:‬ےھت‪: ،‬رعب ‪:‬ےک ‪:‬ولگ ‪:‬امہِ ‪:‬رفص ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬م ‪:‬بیجع ‪:‬ورغبی ‪:‬ایخالت ‪:‬رےتھک‪:‬‬
‫ےھت۔ ‪:‬ربریغص ‪:‬ےک ‪:‬املسمونں ‪:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬ڑبی ‪:‬دعتاد ‪:‬آج ‪:‬یھب ‪:‬اس ‪:‬امہِ ‪:‬ابمر ‪:‬وک ‪:‬البؤں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫زنوک ل‪:‬اک‪:‬ہنیہم‪:‬وصتر‪:‬ےتیت‪:‬ےہ‪:،‬ان‪:‬ولوگں‪:‬اک‪:‬ااقتعد‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬وجاکم‪:‬اس‪:‬ےنیہم‪:‬ںیم‪:‬رشوع‪:‬‬

‫‪659‬‬
‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬ ‫‪662‬‬
‫ایک‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬وہ‪:‬وحنمس‪:‬ینعی‪:‬ریخ‪:‬و‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬اخیل‪:‬وہات‪:‬ےہ۔‪:‬اس‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬ان‪:‬‬
‫طلغ‪:‬ویمہفں‪:‬وک‪:‬متخ‪:‬ےتےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اےس‪":‬رفص‪:‬ارفظمل"‪:‬اہک‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‬
‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬یک‪:‬وہجِ‪:‬ہیمست‬
‫امہِ ‪:‬رفص ‪:‬یک ‪:‬وہجِ ‪:‬ہیمست ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬یگنج ‪:‬رفس ‪:‬رپ ‪:‬روایگن ‪:‬ےک ‪:‬ابثع ‪:‬ا ِ‬
‫لہ ‪:‬رعب ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اکمانت‪: ،‬ر ےن ‪:‬واولں ‪:‬ےس ‪:‬اخیل ‪:‬وہ ‪:‬اج ‪: ،‬ےھت‪: ،‬بج ‪:‬وکیئ ‪:‬ہگج ‪:‬ااسنونں ‪:‬ےس ‪:‬اخیل ‪:‬وہ‪:‬‬
‫اجےئ‪:،‬وت‪::‬اس‪:‬وتق‪:‬رعیب‪:‬زابن‪:‬ںیم " َص ِف َر ادْك ُ‬
‫َان" اہک‪:‬اجات‪:‬ےہ(‪)2‬۔‬
‫امہِ‪:‬رفص‪:‬وک‪:‬وحنمس‪:‬انھجمس‬
‫تّلم ‪:‬االسہیم! ‪:‬امہ ‪:‬واسک ل‪: ،‬رات ‪:‬ودن ‪:‬اور ‪:‬وتق‪: ،‬رہ ‪:‬اکی ‪:‬اک ‪:‬اخقل‪:‬‬
‫ان ‪ِ :‬‬
‫ّزعمز ‪:‬ربادر ِ‬
‫اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪:،‬اور‪:‬اہلل‪ �:‬ےن‪:‬یسک‪::‬دن‪:‬ای‪:‬یسک‪:‬وتق‪:‬وک‪:‬وحنمس‪:‬ںیہن‪:‬انبای۔‪:‬امہِ‪:‬رفص‪:‬وک‪:‬ولگ‪:‬وحنمس‪:‬‬
‫اجےتن‪:‬ںیہ‪:،‬اس‪:‬ںیم‪:‬اشدی‪:‬ایبہ‪:‬ںیہن‪:‬ےت ‪:،،‬ڑلویکں‪:‬وک‪:‬رتصخ‪:‬ںیہن‪:‬ےت ‪:،،‬رفس‪:‬ےتےن‪:‬ےس‪:‬‬
‫رگزی ‪:‬ےت ‪: ،‬ںیہ‪:،‬زین‪:‬درگ‪:‬اس‪:‬مسق‪:‬ےک ‪:‬اکومں‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رپزیہ ‪:‬ےت ‪: ،‬ںیہ‪: ،‬وصخًاص ‪:‬امہِ‪:‬رفص ‪:‬یک‪:‬‬
‫ادتبایئ‪:‬ریتہ‪:21‬اترںیخی‪:‬دشدی‪:‬وحنمس‪ّ:‬وصتر‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪:،‬ان م ۂ‪:‬ایم‪:‬وک‪:‬ریتہ‪:‬زیتی‪:‬یھب‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ۔‪:‬ہی‪:‬‬
‫بس‪:‬اہجتل‪:‬یک‪:‬ابںیت‪:‬ںیہ‪:،‬اور‪:‬ولوگں‪:‬اک‪:‬اےس‪:‬وحنمس‪:‬انھجمسرسارس‪:‬طلغ‪:‬ےہ!۔‬
‫‪:‬رقآن‪:‬ےتمی‪:‬یک َ‪:‬روینش‪:‬ںیم‬
‫وحنتس‪:‬اور‪:‬دبوگشین ِ‬
‫ش‬
‫زعيز‪:‬دووتس!‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اک‪:‬اراشد‪:‬ےہ‪﴿ :‬اْۤوُلاَقاَّنِااَنْرَّيَطَتْمُكِب﴾(‪" )2‬وہ‪:‬ولگ‪:‬‬
‫ےتھجمس‪:‬ںیہ"۔‬
‫املسمونں‪:‬ےس‪:‬وبےل‪:،‬ہک‪:‬مہ‪:‬ںیہمت‪:‬وحنمس‪ :‬ش‬
‫نَ‬
‫ایپرے‪:‬اھبویئ!‪:‬اامم‪:‬احظف‪:‬ادلنی‪َ :‬سفی‪ �:‬اس‪:‬آِتی‪:‬ابمرہک‪:‬یک‪:‬ریسفت‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪" )1‬تفسر ابن كثر" پ‪ ،11‬التوبة‪ ،‬حتت أية‪.366/2 ،36 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،22‬يس‪.18 :‬‬
‫‪660‬‬
 ‫‪662‬‬ ‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬
‫رفام ‪:،‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬املسمونں‪:‬ےس‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬مہ‪:‬مت‪:‬ےس‪:‬دبوگشین‪:‬ےتیل‪:‬ںیہ۔‪:‬اور‪:‬اس‪:‬‬
‫شش‬
‫‪ُ:‬س‪:‬اس‪:‬‬‫یک‪:‬وہج‪:‬ہی‪:‬یھت‪:‬ہک‪:‬اوہنں ‪:‬ےن‪:‬ان‪:‬ےک ‪:‬دنیِ‪:‬االسم‪:‬وک ‪:‬ارُا‪:‬ایخک ل‪:‬ایک‪:،‬اذٰہا‪:‬ان ‪:‬ےک ر‬
‫دنی‪:‬ےس‪:‬رفنت‪:‬ےتےن‪:‬ےگل۔‪:‬الہجء‪:‬یک‪:‬یہی‪:‬اعدت‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬رہ‪:‬ایسی‪:‬زیچ‪:‬ےس‪:‬ربتک‪:‬احلص‪:‬‬
‫ےتان ‪:‬اچےتہ ‪:‬ںیہ ‪:‬سج ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬ان ‪:‬اک ‪:‬اکھجؤ ‪:‬وہ‪: ،‬اور ‪:‬سج ‪:‬زیچ ‪:‬وک ‪:‬ان ‪:‬یک ‪:‬ںیتعیبط ‪:‬وبقک ل ‪:‬ےتیت‪:‬‬
‫ںیہ۔ ‪:‬اور ‪:‬سج ‪:‬زیچ ‪:‬ےس ‪:‬رفنت ‪:‬وہ ‪:‬اےس ‪:‬وحنمس ‪:‬رقار ‪:‬دےتی ‪: :‬وہےئ ‪: :‬اندنسپ ‪:‬ےت ‪: ،‬ںیہ۔ ‪:‬رھپ‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬فں‪:‬زیچ‪:‬یک‪:‬وحنتس‪:‬ےہ‪:،‬ای‪:‬ہی‪:‬‬ ‫ارگ‪:‬اںیہن‪:‬وکیئ‪:‬تبیصم‪:‬ای‪:‬تمعن‪:‬احلص‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬ہی ۂ‬
‫(‪)2‬‬
‫ش‬
‫فں‪:‬زیچ‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬احلص‪:‬وہیئ‪:‬ےہ" ۔‬ ‫ۂ‬
‫ش‬
‫وحنتس‪:‬اور‪:‬دبوگشین‪:‬دحثیِ َ َ‪:‬نری‪:‬یک َ‪:‬روینش‪:‬ںیم‬
‫‪:‬اجن‪:‬‬ ‫رتحمم ‪:‬اھبویئ! ‪ :‬ترت م ِ‬
‫‪ِّ:‬اان ‪:‬اوبرہہہ ‪ �:‬ےس ‪:‬رواتی ‪:‬ےہ‪: ،‬یفطصم ِ‬
‫رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪ َٓ « :‬عَدْ َوى‪َ ،‬و َٓ طِ َ َرةَ‪َ ،‬و َٓ َها َم َة‪،‬‬
‫َو َٓ َص َف َر!»(‪" )2‬وکیئ‪:‬امیبری‪:‬دعتمی‪:‬ںیہن‪:،‬اور‪:‬ہن‪:‬دبافیل‪:‬وکیئ‪:‬زیچ‪:‬ےہ‪:،‬ہن‪:‬ا م رل‪:‬اک‪:‬وبانل‪:‬وکیئ‪:‬‬
‫ارُا‪:‬ارث‪:‬راتھک‪:‬ےہ‪::،‬اور‪:‬ہن‪:‬یہ‪::‬امہ‪ِ:‬رفص‪:‬وحنمس‪:‬ےہ!"۔‬
‫اشرح ‪":‬اخبری" ‪ :‬ترت ‪:‬اّلعہم ‪:‬یتفم ‪:‬دمحم ‪:‬رشفی ‪:‬اقحل‪:‬‬
‫ریمے ‪:‬زبروگ ‪:‬ودووتس! ‪ِ :‬‬
‫ادجمی‪ �:‬رفام ‪:،‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬رعب‪:‬واولں‪:‬اک‪:‬دوتسر‪:‬اھت‪:‬ہک‪:‬ڑلےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬یھبک‪ّ:‬رحمم‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےنیہم‪:‬وک‪:‬رفص‪:‬ےس‪:‬دبک ل‪:‬دےتی‪:،‬ھچک‪:‬ولگ‪:‬رفص‪:‬ےک‪:‬ےنیہم‪:‬وک‪:‬وحنمس‪:‬ےتھجمس‪:‬ںیہ‪:،‬اس‪:‬دحثی‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اس‪:‬ابت‪:‬یک‪:‬یفن‪:‬رفامیئ‪:‬یئگ‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬

‫(‪" )1‬مدارك التنزيل"پ‪ ،22‬يس‪ ،‬حتت أية‪.396/2 ،18 :‬‬

‫الطب‪ ،‬باب اجلذام‪ ،‬ر‪ ،5717 :‬صـ‪.1119‬‬
‫ّ‬ ‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب‬
‫(‪" )1‬زنہّتہ‪:‬ااقلری‪:‬رشح‪:‬حیحص‪:‬ااخبلری"‪:‬اتکب‪:‬ابطل‪ً:،954/8،‬اصخلم۔‬
‫‪661‬‬
‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬ ‫‪669‬‬
‫وحنتس‪:‬اور‪:‬دبوگشین‪:‬املعء‪:‬یک‪:‬رظن‪:‬ںیم‬
‫ان ‪:‬االسم! ‪:‬اّلعہم ‪:‬زراقین ‪ �:‬رفام ‪: ،‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬اّلعہم ‪:‬اضیبوی ‪:‬ےن‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫رفامای‪(::‬دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬وج‪:‬رفامای‪:‬ہک ‪":‬رفص‪:‬وکیئ‪:‬زیچ ‪:‬ںیہن")‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬امہِ‪:‬رفص ‪:‬ںیم‪:‬رثکبت‪:‬‬
‫‪:‬وتہت‪:‬یک‪:‬یفن‪:‬یک‪:‬یئگ‪:‬ےہ"(‪)2‬۔‬ ‫البؤں‪:‬ےس‪:‬قلعتم م ّ ۂ‬
‫امہ‪:‬رفص‪:‬یک‪:‬آرخی‪:‬دبھ‬
‫لہ ‪:‬تّنس ‪:‬اامم ‪:‬ادمح ‪:‬راض ‪ �:‬رفام ‪: ،‬ںیہ ‪:‬ہک‪:‬‬‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دووتس! ‪:‬اام ِم ‪:‬ا ِ‬
‫وش‬
‫"امہِ رفص ‪:‬ارفظمل ‪:‬ےک ‪:‬آرخی ‪:‬اہچر ‪َ :‬شنتہ ‪(:‬دبھ) ‪:‬یک ‪:‬وکیئ ‪:‬الص ‪:‬ںیہن‪: ،‬ہن ‪:‬اس ‪:‬دن ‪:‬وضحر‪:‬‬
‫ص‬
‫ﷺ یک ‪ :‬حنتاۂیب ‪:‬اک ‪:‬وکیئ ‪:‬وبثت ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ِ‬
‫‪:‬رمض ‪:‬ادقس ‪:‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬واصک ل ‪:‬رشفی ‪:‬وہا‪،‬‬
‫اس‪:‬یک‪:‬ادتبا‪:‬ایس‪:‬دن‪:‬ےس‪:‬اتبیئ‪:‬اجیت‪:‬ےہ"(‪)9‬۔‬
‫ریمے ‪:‬رتحمم ‪:‬اھبویئ! ‪:‬دصر ‪:‬ارشلہعی ‪:‬دبر ‪:‬ارطلہقی‪: ،‬اّلعہم ‪:‬یتفم ‪:‬دمحم ‪:‬ادجم ‪:‬یلع ‪:‬ایمظع‪:‬‬
‫� ‪:‬رفام ‪: ،‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬امہِ‪:‬رفص ‪:‬ےک ‪:‬آرخی ‪:‬دبھ ‪:‬وک ‪:‬ربِریغص ‪:‬اپ ‪:‬ودنہ ‪:‬وریغہ ‪:‬ںیم ‪:‬وخب ‪:‬انمای‪:‬‬
‫اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬ولگ ‪:‬اےنپ ‪:‬اکروابر ‪:‬دنب ‪:‬ےت ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬ریس ‪:‬ورفتحی ‪:‬واکشر ‪:‬وک ‪:‬اج ‪: ،‬ںیہ‪: ،‬وپرایں‪:‬‬
‫یتکپ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اہن ‪: ،‬دوھ ‪: ،‬وخایشں ‪:‬انم ‪،‬ںیہ‪: ،‬اور ‪:‬ےتہک ‪:‬ہی ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬وضح ِر ‪:‬ادقس ‪:‬ﷺ‬
‫شط‬
‫‪:‬نیۂ‪:‬س ہبّ‪:‬ک ری‪:‬وک‪:‬فیرفی‪:‬ےل‪:‬ت ے‪:‬ےھت۔‪:‬ہی‪:‬‬
‫‪:‬نورون ۂ‬
‫ےن‪:‬اس‪:‬روز ‪:‬لسغِ‪:‬تحص‪:‬رفامای‪:‬اھت‪:،‬اور ِ‬
‫بس‪:‬ابںیت‪:‬ےبالص‪:‬ںیہ‪:،‬ہکلب‪:‬ان‪:‬دونں‪:‬ںیم‪:‬وضح ِر‪:‬اےتم‪:‬ﷺ اک‪:‬رمض‪ّ:‬دشت‪:‬اایتخر‪:‬‬
‫ےت‪:‬ایگ‪:‬اھت‪:،‬ذہلا‪:‬ہی‪:‬بس‪:‬ابںیت ِ‬
‫‪:‬الخف‪:‬واعق‪:‬ںیہ۔‪:‬ضعب‪:‬ولگ‪:‬ہی‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬اس‪:‬روز‪:‬البںیئ‪:‬‬
‫ارتیت‪:‬ںیہ۔‪:‬اَور‪:‬رطح‪:‬رطح‪:‬یک‪:‬ابںیت‪:‬ایبن‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪:،‬بس‪:‬ےبوبثت‪:‬ںیہ(‪)1‬۔‬

‫(‪" )1‬رشح الزرقاين عذ ادو ّطي" باب عوادة ادريض والطرة‪.333/4 ،‬‬
‫(‪" )9‬اتفوی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارظحل‪:‬واالِابۃح‪:،‬راسہل‪":‬را مد‪:‬القحط‪:‬واولابء"‪74/26:‬۔‬
‫(‪" )1‬اہبررشتعی" ایعدت‪::‬والعج‪:‬اک‪:‬ایبن‪:،‬ہصح‪659/1،26:‬۔‬
‫‪662‬‬
 ‫‪661‬‬ ‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬
‫اجن‪:‬ربادر!‪:‬میکح ‪:‬االتّم ‪ :‬ترت ‪:‬یتفم‪:‬ادمح‪:‬ایر‪:‬اخن‪:‬یمیعن ‪ �:‬رفام ‪:،‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫ش‬
‫"‪: 92‬رفص ‪:‬وک ‪:‬زعتموں ‪:‬اک ‪:‬اچوسیلاں ‪:‬اکنال ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬دنچ ‪:‬رطح ‪:‬ےک ‪:‬ولجس ‪:‬نکلتے ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫لہ‪:‬تیب‪:‬ےن‪:‬ہن‪:‬یھبک‪:‬زعتہی‪:‬داری‪:‬یک‪:‬اور‪:‬ہن َ َ‪:‬لَع‪:‬اکنےل‪:،‬ہن‪:‬ےنیس‪:‬وُکےٹ‪:‬ہن‪:‬اممت‪:‬يک‪:،‬اذٰہا‪:‬اے‪:‬‬ ‫ا ِ‬
‫املسمون‪:‬ہی‪:‬اکم‪:‬رہزگ‪:‬ہن‪:‬ےتو!‪:‬ورہن‪:‬تخس‪:‬اگہنگر‪:‬وہےگ!‪:‬وخد‪:‬یھب‪:‬ان‪:‬ولجوسں‪:‬اور‪:‬اممت‪:‬ںیم‪:‬رشکی‪:‬‬
‫ہن‪:‬وہ‪:،‬اور‪:‬اےنپ‪:‬وچبں‪:،‬اینپ‪:‬ویبموں‪:،‬دووتسں‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬رووک!‪:‬راویضفں‪:‬یک‪:‬سلجم‪:‬ںیم‪:‬رہزگ‪:‬رشتک‪:‬‬
‫ہن‪:‬ےتو!۔‪:‬رفص‪:‬ےک‪:‬آرخی‪:‬دبھ‪:‬وک‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬وپرایں‪:‬اکپیئ‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪:،‬وخیش‪:‬انمیئ‪:‬اجیت‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اور ‪:‬ولگ ‪:‬رصع ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬وثاب ‪:‬یک ‪:‬تّین ‪:‬ےس ‪:‬لگنج ‪:‬ںیم ‪:‬رفتي ‪:‬ےتےن ‪:‬اج ‪: ،‬ںیہ‪: ،‬اور‪:‬‬
‫ضعب‪:‬ہگج‪:‬اس‪:‬دن‪:‬رپاین‪:‬یٹم‪:‬ےک‪:‬ربنت‪:‬وھپڑ‪:‬ےت‪:‬ےئن‪:‬رخدی ‪:،‬ںیہ۔‪:‬ہی‪:‬امتم‪:‬ابںیت‪:‬اس‪:‬ےیل‪:‬‬
‫ش ط‬
‫وہیت‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬املسمونں ‪:‬ںیم ‪:‬وہشمر ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪:‬آرخی ‪:‬اہچر ‪:‬ہبنش ‪(:‬دبھ) ‪:‬وک ‪:‬ن ےتمی ‪:‬ﷺ‬
‫ےن‪:‬لسغِ ‪:‬تحص ‪:‬رفامای‪: ،‬اور ‪:‬رفتحی‪:‬ےک ‪:‬يل ‪:‬نیہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬ےس ‪:‬ابرہ ‪:‬فیرفی‪:‬ےل ‪:‬ت ے ‪:‬ےھت‪: ،‬وہ‪:‬‬
‫ضحم ‪:‬طلغ ‪:‬ےہ۔ ‪: 97:‬رفص ‪:‬وک ‪:‬رمض ‪:‬رشفی ‪:‬ینعی ‪:‬در ِد ‪:‬رس ‪:‬اور ‪:‬اخبر ‪:‬رشوع ‪:‬وہا‪: ،‬اور ‪:‬رعیب ‪:‬اال موک ل‪:‬‬
‫دو ہبنش‪(:‬ریپ)‪:‬ےک‪:‬دن‪:‬وافت‪:‬وہیئگ‪:،‬درایمن‪:‬ںیم‪:‬تحص‪:‬ہن‪:‬وہیئ(‪)2‬۔‬
‫الخۂص‪:‬ثحب‬
‫‪:‬اوقاک ل‪:‬املعےئ‪:‬ےتام‪:‬یک‪:‬‬
‫رقآن‪:‬ےتمی‪:،‬ااحدثیِ‪:‬ابمرہک‪:‬اور ِ‬
‫ریمے‪:‬دووتس‪:‬وزبروگ! ِ‬
‫َروینش‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬اثتب‪:‬وہیئ‪:،‬ہک‪:‬وکیئ‪:‬دن‪:‬اور‪:‬ہنیہم‪::‬وحنمس‪:‬ںیہن‪:،‬اذٰہا‪:‬اس‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬اجنالہن‪:‬‬
‫ابوتں‪:‬ےس‪:‬چب‪:‬ےت‪:‬ااھچ‪::‬امگن‪:‬رانھک‪:‬اچےیہ!۔‬
‫افدئہ‬
‫ِ‬
‫ ترات‪:‬رتحمم!‪:‬اس‪:‬وموضع‪:‬رپ‪:‬زمدی‪:‬لیصفت‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬خیش‪:‬دبع‪:‬اقحل‪:‬حممِث‪:‬دولہی‪:‬‬

‫(‪" )2‬االسیم‪:‬زدنیگ"اپوچناں‪:‬ابب‪:،‬رم موہج‪:‬رںیمس‪،‬؃‪:،75-79:‬ملتقطاۂً‪:‬۔‬

‫‪663‬‬
‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬ ‫‪664‬‬
‫السنَة"(‪: )1‬باب‪:‬امہِ‪:‬رفصاک‪:‬ایبن‪: ،‬اک‪:‬‬
‫السنّة يف أ ّيام َّ‬
‫� یک ‪:‬اتکب "ما ثبت من ُّ‬
‫اطمہعل‪:‬تہب‪:‬دیفم‪:‬رےہ‪:‬اگ۔‬
‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ےک‪:‬امہ‪:‬وااعقت‬
‫اہجد‪:‬یک‪:‬ااجزت‬
‫زعزیان ‪:‬رتحمم! ‪: 29‬رفص ‪9:‬ھ ‪:‬اترخیِ ‪:‬االسم ‪:‬ںیم ‪:‬وہ ‪:‬ایداگر ‪:‬دن ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ِ‬
‫اهلل ﷻ ےن ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬اّفکر ‪:‬ےک ‪:‬اقمہلب ‪:‬ںیم ‪:‬ولتار ‪:‬اناھےن ‪:‬یک ‪:‬ااجزت ‪:‬دی‪: ،‬اور ‪:‬ہی‪:‬‬
‫آِتی ‪:‬ابمرہک‪:‬انزک ل‪:‬رفامیئ‪َ﴿ :‬نِذُا َنْيِذَّلِل َنْوُلَتٰقُي ْمُهَّنَاِب اْوُمِلُظؕ‪َ ١‬وَّنِا َهّٰللا ىٰلَع‬
‫ْمِهِرْصَن ُرْيِدَقَل﴾(‪" )2‬نج ‪:‬ےس ‪:‬ڑلایئ ‪:‬یک ‪:‬اجیت ‪:‬ےہ ‪:‬ان ‪:‬ولظمم ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬اب‪:‬‬
‫ش‬
‫ڑلےن ‪:‬یک ‪:‬ااجزت ‪:‬دی ‪:‬اجیت ‪:‬ےہ‪: ،‬اور ‪:‬نقن ًتاۂ ‪:‬اهلل ‪:‬اعتیل ‪:‬ان ‪:‬یک ‪:‬نید ‪:‬رپ ‪:‬اقدر ‪:‬ےہ!"۔ ‪ :‬ترت‪:‬‬
‫اامم‪:‬دمحم نب‪:‬اہشب‪:‬زرہی‪ �:‬اک‪:‬وقک ل‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اہجد‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬یہی‪:‬وہ‪:‬‬
‫آتی‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬انزک ل‪:‬وہیئ"(‪)1‬۔‬
‫زغوۂ‪:‬اَوباء‬
‫ِ‬
‫ ترات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬اس‪:‬زغوہ‪:‬وک‪":‬زغوۂ‪َ :‬و مدان"‪:‬یھب‪:‬ےتہک‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬الہپ‪:‬‬
‫زغوہ‪:‬ےہ‪:،‬ینعی‪:‬یلہپ‪:‬ابر‪:‬وضح ِر‪:‬اےتم‪:‬ﷺ اہجدےک‪:‬ارادہ‪:‬ےس‪:‬امہِ‪:‬رفص‪9:‬ھ‪:‬ںیم‪:،‬اہمرجنی‪:‬وک‪:‬‬
‫‪ِّ:‬ان‪:‬دعس‪:‬نب‪:‬ابُعدہ � وک‪:‬نیہنی‪:‬‬ ‫اےنپ‪:‬اسھت‪:‬ےل‪:‬ےت‪:‬نیہنی‪ّ:‬ونمره‪:‬ےس‪:‬ابرہ‪:‬ےلکن۔‪ :‬ترت م ِ ا‬
‫ریمزمحہ‪ �:‬وک‪:‬ڈنھجا‪:‬دای‪:،‬اور‪:‬اقم ِم‪":‬اوباء"‪:‬کت‪:‬اّفکر‪:‬اک‪:‬‬ ‫ںیم‪:‬اانپ‪:‬ہفیلخ‪:‬انبای‪ :،‬ترت م ِ‬
‫‪ِّ:‬اان‪:‬ا ِ‬

‫(‪ )2‬وبطمہع‪:‬ادارہ‪:‬ہیمیعن‪:‬روضہی‪:‬وسا ِد‪:‬امظع‪:،‬ومیچ‪:‬ٹیگ‪:،‬الوہر۔‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،17‬احل ّج‪.39 ،‬‬
‫(‪" )3‬الطبقات الكزى" غزوة إبواء‪.351/1 ،‬‬
‫‪664‬‬
 ‫‪665‬‬ ‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬
‫اھچیپ ‪:‬ےت ‪: ،‬وہےئ ‪:‬فیرفی ‪:‬ےل ‪:‬ت ے‪: ،‬رگم ‪:‬اّفک ِر ‪:‬ہکم ‪:‬رفار ‪ :‬شوہےکچ ‪:‬ےھت‪: ،‬ذہلا ‪:‬وکیئ ‪:‬گنج ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫م و‬
‫وہیئ۔‪:‬اہیں‪:‬دنچ‪:‬روز‪:‬رہھٹ‪:‬ےت‪:‬ہلیبق‪:‬ونب‪:‬رمضہ‪:‬ےک‪:‬رسدار‪ ":‬حشی‪:‬نب‪:‬رمَعو‪:‬رمضی"‪:‬ےس‪:‬انیا ِدابیمہ‪:‬‬
‫اک ‪:‬اکی ‪:‬رحتہی ‪:‬اعمدہہ ‪:‬ےطاپای‪: ،‬اور ‪:‬رھپ ‪:‬واہں ‪:‬ےس ‪:‬نیہنی ‪ّ:‬ونمرہ ‪:‬واسپ ‪:‬فیرفی ‪:‬الےئ۔ ‪:‬اس‪:‬‬
‫‪25‬دن‪:‬آپ‪:‬ﷺ نیہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬ےس‪:‬ابرہ‪:‬رےہ(‪)2‬۔‬
‫زغوہ‪:‬ںیم‪:‬دنپرہ‪: :‬‬
‫ط‬
‫واقۂ‪:‬نورِ‪:‬وعمہن‬
‫زعزیان ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! امہِ ‪:‬رفص ‪: 4:‬ھ ‪:‬ںیم ‪ِ ":‬‬
‫نور ‪:‬وعمہن" ‪:‬اک ‪:‬وہشمر ‪:‬واہعق ‪:‬شیپ ‪:‬آای‪:،‬‬ ‫ِ‬
‫اوبرباء‪:‬اعرم‪:‬نب‪:‬امکل‪:‬ابراگہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ ںیم‪:‬آای‪:،‬وضحر‪:‬ﷺ ےن‪:‬اےس‪:‬االسم‪:‬یک‪:‬‬
‫دوعت ‪:‬دی‪: ،‬اس ‪:‬ےن ‪:‬ہن ‪:‬وت ‪:‬االسم ‪:‬وبقک ل ‪:‬ایک‪: ،‬ہن ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬وکیئ ‪:‬رفنت ‪:‬اظرہ ‪:‬یک‪: ،‬ہکلب ‪:‬ہی‪:‬‬
‫دروخاتس‪:‬یک‪:‬ہک‪:‬آپ‪:‬اےنپ‪:‬دنچ‪:‬بختنم‪:‬احصہب‪::‬امہرے‪:‬دایر‪:‬ںیم‪:‬جیھب‪:‬دےیجی‪ :،‬ےھج‪:‬ا دی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ش ط‬
‫ِ‬
‫وہ ‪:‬ولگ ‪:‬االسم ‪:‬یک ‪:‬دوعت ‪:‬وبقک ل ‪:‬ےت ‪:‬ںیل ‪:‬ےگ‪: ،‬ن ‪:‬ےتي ‪:‬ﷺےن ‪:‬رفامای‪« :‬إ ِّ ْين َأ ْخ َشى‬
‫َأ ْه َل ى َْج ٍد َع َل ْو ِه ْم» " ےھج ‪:‬دجنموں ‪:‬ےس ‪:‬ادنہشی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ریمے ‪:‬احصہب ‪:‬وک ‪:‬رضراچنہپںیئ‪:‬‬
‫ےگ!"‪:،‬اوبرباء‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬آپ‪:‬ےک‪:‬ااحصب‪:‬ےک‪:‬اجن‪:‬و‪:‬امک ل‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬اک‪:‬اضنِم‪:‬وہں!‪:‬‬
‫وضح ِر ‪:‬اےتم ﷺ ےن ‪:‬احصہب ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رّتس‪: 72‬بختنم ‪:‬اصنیحل ‪:‬وک ‪(:‬وج ‪":‬رقماء" ‪:‬الہک ‪:،‬‬
‫ےھت) ‪:‬جیھب ‪:‬دای۔ ‪:‬ہی ‪ :‬ترات ‪:‬بج ‪:‬اقم ِم ‪":‬نورِ ‪:‬وعمہن" ‪:‬رپ ‪:‬ےچنہپ ‪:‬وت ‪:‬رہھٹ ‪:‬ت ے‪: ،‬اور ‪:‬احصۂب ےتام‪:‬‬
‫‪ِّ:‬اان ‪:‬رام ‪:‬نب ‪:‬مِلحاۂن ‪: ،�:‬وضحر ‪:‬ﷺ اک ‪:‬طخ‪:‬‬ ‫� ےکاسال ِر ‪:‬اق ہلف ‪ :‬ترت م ِ‬
‫ابمر ‪:‬ےل‪:‬ےت‪:‬اعرم‪:‬نب‪:‬لیفط‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬اےلیک‪:‬فیرفی‪:‬ےل‪:‬ت ے‪:‬وج‪:‬ےلیبق‪:‬اکرسیئ‪:‬اور‪:‬اوبرباء‪:‬‬
‫اک‪:‬اجیتھب‪:‬اھت‪:،‬اس‪:‬ےن‪:‬طخ‪:‬وک‪:‬ڑپےھ‪ :‬ریغ‪:‬یہ‪:‬اکی‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬ااشرہ‪:‬ایک‪:،‬سج‪:‬ےن‪:‬ےھچیپ‪:‬ےس‪::‬زینہ‪:‬امر‪:‬‬
‫‪ِّ:‬ان‪:‬رام‪ �:‬وک‪:‬دیہش‪:‬ےت‪:‬دای‪:،‬اور‪:‬آس‪:‬اپس‪:‬ےک‪:‬ابقلئ‪:‬ینعی‪ِ :‬رلع‪:‬وذوکان‪:‬اور‪:‬‬
‫ےت‪ :‬ترت م ِ ا‬

‫(‪" )1‬الطبقات الكزى" غزوة إبواء‪.351/1 ،‬‬

‫‪665‬‬
‫امہ‪ِ:‬رفص‪:‬ارفظمل‬ ‫‪666‬‬
‫عصتہ ‪:‬وک ‪:‬عمج ‪:‬ےتےک ‪:‬اکی ‪ :‬رکش ‪:‬رایرایک‪: ،‬بج ‪:‬احصۂب ‪:‬ےتام ‪ �:‬اک ‪:‬ان ‪:‬ےس ‪:‬اسانم ‪:‬وہا‪: ،‬اور‪:‬‬
‫‪َ:‬عو‪:‬نب‪:‬اہیم‪:‬رمضی‪ �:‬ےک‪:‬وسا‪:‬امتم‪:‬احصۂب‪:‬‬ ‫‪ِّ:‬ان َ ْ ز‬
‫گنج‪:‬رشوع‪:‬وہیئ ‪:‬وت‪:‬اّفکر‪:‬ےن‪ :‬ترت م ِ ا‬
‫‪ِّ:‬ان َ ْ ز‬
‫‪َ:‬عو‪:‬نب‪:‬اہیم‪:‬رمضی‪ �:‬ےننیہنی‪ّ:‬ونمرہ‪:‬چنہپ‪:‬‬ ‫ےتام‪ �:‬وکدیہش‪:‬ےت‪:‬دای‪ :،‬ترت م ِ ا‬
‫‪:‬ااحصب ‪:‬نورِوعمہن ‪:‬یک‪:‬‬
‫ےت‪: ،‬بج ‪:‬اسرا ‪:‬احک ل ‪:‬درابرِ‪:‬راستل ‪:‬آمب ﷺ ‪:‬ںیم ‪:‬ایبن ‪:‬ایک‪: ،‬وت ِ‬
‫اہشدت‪:‬یک‪:‬ربخ‪:‬نس‪:‬ےت‪:،‬راستل‪:‬آمب‪:‬ﷺ وک‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬میظع‪:‬دصہم‪:‬اچنہپ‪:‬ہک‪:‬اسری ِ‬
‫‪:‬ایحت‪:‬‬
‫س ہبّ ‪:‬ںیم ‪:‬یھبک ‪:‬اانت ‪:‬رجن ‪:‬ودصہم ‪:‬ںیہن ‪:‬اچنہپ ‪:‬اھت‪: ،‬انچہچن ‪:‬وضح ِر ‪:‬اےتم ‪:‬ﷺ ہنیہم ‪:‬رھب ‪:‬کت‪:‬‬
‫ابقلئِ‪:‬رلع‪:‬وذوکان‪:‬اور‪:‬عصتہ‪:‬رپ‪:،‬امن ِز‪:‬رجف‪:‬ںیم‪:‬دبداع‪:‬ےت ‪:،‬رےہ(‪)2‬۔‬
‫داع‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬مہ‪:‬بس‪:‬وک م ّ ۂ‬
‫‪:‬وتہت‪:‬ےس‪:‬اچب‪:،‬ںیمہ رفہق‪:‬وارتی‪::‬اور‪:‬اخہن‪:‬یگنج‪:‬ےس‪:‬‬
‫وفحمظ ‪:‬رھک‪: ،‬االسم ‪:‬اخمفل ‪:‬اسزوشں ‪:‬وک ‪:‬اناکم ‪:‬انب‪: ،‬امہری ‪:‬وفصں ‪:‬ںیم ‪:‬ااحتد ‪:‬یک ‪:‬اضف ‪:‬دیپا ‪:‬رفام‪:،‬‬
‫ںیمہ ‪:‬جنپ ‪:‬وہتق ‪:‬ابامجتع ‪:‬امنزوں ‪:‬اک ‪:‬اپدنب انب‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪ :‬یتس ‪:‬واک یل ‪:‬ےس ‪:‬اچب‪: ،‬رہ ‪ :‬کی ‪:‬اکم‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اِالخص‪:‬یک‪َ :‬دوتل‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬امتم‪:‬رفاضئ‪:‬وواابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬نسحب‪:‬ووخیب‪:‬ااجنم‪:‬دےنی‪:‬‬
‫یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬لخب ‪:‬ووجنکیس ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رفام‪: ،‬وخش ‪:‬دیل ‪:‬ےس ‪:‬رغوبیں ‪:‬اتحموجں ‪:‬یک ‪:‬نید‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫ےتےن‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای م‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪" )1‬رشح الزرقاين عذ ادواهب" بئر معوىة‪ ،513 ،511-496/2 ،‬ملتقط ًا‪.‬‬
‫‪666‬‬
 ‫‪667‬‬ ‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬

‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪ 77:‬رفص‪:‬المظفّر ‪1441‬ھ‪5757/9/55 :/‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرشلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ ش ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وش ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫‪:‬اافتؼ‪:‬ف‪:‬ااحتد‪:‬یک‪:‬اتیمہ‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬دنیِ ‪:‬االسؾ ‪:‬اافتؼ ‪:‬فااحتد ‪:‬اک ‪:‬ربملعدار ‪:‬اکی ‪:‬یگافآ ر‪:‬ید نی ‪:‬دنی‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ‪:،‬اافتؼ‪:‬ف‪:‬ااحتد‪:‬ےس‪:‬اہجں‪:‬وقیم‪:‬فیکلم‪:‬السیتم‪:‬افر‪:‬رتنی‪:‬بیصن‪:‬وہیت‪:‬ےہ‪:،‬فںیہ‪:‬ولوگں‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬ابیمہ ‪:‬تبحم ‪:‬افر َ‪:‬رفاداری ‪:‬یک ‪:‬اضف ‪:‬یھب ‪:‬اقمئ ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ۔ ‪:‬دنیِ ‪:‬االسؾ ‪:‬ااحتد ‪:‬فیتہجکی ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬وؿ‪:‬‬
‫دوعت‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬ااحتد‪:‬رہ‪:‬رطح‪:‬یک‪:‬اعسدت‪:‬فالھبیئ‪:‬یک‪:‬اینبد‪:،‬افر‪:‬ااسنین‪:‬ریمعت‪:‬فرتنی‪:‬اک ُ و‬
‫ےہ۔‪ :‬یج‪:‬کت‪:‬سج‪:‬وقؾ‪:‬ےن‪:‬یھب‪:‬رُعفج‪:‬فرتنی‪:‬یک‪:‬زنمؽ‪::‬اپیئ‪:‬ےہ‪:،‬فہ‪:‬ابیمہ‪:‬اافتؼ‪:‬فااحتد‪:‬یک‪:‬‬
‫رموہؿ ِ ّ‪:‬م ‪:‬ےہ‪: ،‬اعُمرشے ‪:‬ںیم ‪:‬انم ‪:‬فاامؿ‪: ،‬اھبیئ ‪:‬اچریگ ‪:‬افر ‪:‬مہ ‪:‬ییگنہ‪: ،‬اافتؼ ‪:‬فااحتد‪:‬‬
‫ِ‬
‫یہ‪:‬ےس‪:‬اقمئ‪:‬وہیتکس‪:‬ےہ۔‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬ےنںیمہ‪:‬اتکب‪:‬فتّنس‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‪:‬ابمہ‪:‬ااحتد‪:‬‬
‫فاافتؼ ‪:‬ےس ‪:‬رےنہ‪: ،‬افر ‪:‬رفتہق ‪:‬ابزی ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬دای ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪:‬‬

‫‪667‬‬
‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬ ‫‪668‬‬
‫﴿َواْوُمِصَتْعا ِلْبَحِبِهّٰللااًعْيِمَج َّواَلاْوُقَّرَفَت﴾(‪" )1‬بس ‪:‬لم ‪:‬رک ‪:‬اہلل ‪:‬یک َ‪:‬ریّس ‪:‬وبضمط ‪:‬اھتؾ‪:‬‬
‫ول‪:،‬افر‪:‬یسپ‪:‬ںیم‪:‬رفوقں‪:‬ںیم‪:‬تم‪:‬ٹب‪:‬اجان!"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬وک ‪:‬ہشیمہ ‪:‬اید ‪:‬رےیھک ‪:‬ہک ‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬وقؾ ‪:‬یک ‪:‬اکایمیب‪:‬‬
‫فاکرماین‪:،‬اؿ‪:‬ےک‪:‬ابیمہ‪:‬ااحتد‪:‬ںیم ‪:‬اہنپں‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬رطح‪:‬رطقے‪:‬رطقے‪:‬ےس‪:‬درای‪::‬افر‪:‬‬
‫دنمسر‪:‬ےتنب‪:‬ںیہ‪:،‬ایس‪:‬رطح‪:‬ااسنونں‪:‬ےک‪:‬ااحتد‪:‬فاافتؼ‪:‬ےس‪:‬اکی‪:‬ایسی‪ّ:‬وقت‪:‬افر‪:‬اامتجتیع‪:‬‬
‫لیکشت‪:‬اپیت‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اُس‪:‬ےک ُ‪:‬ربع‪:‬ف َددبَےب‪:‬ےس‪:‬امہرے‪:‬دونمشں‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬رلزہ‪:‬اطری‪:‬راتہ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬نْوُبِهْرُت ٖهِب َّوُدَع ِهّٰللا َوْمُكَّوُدَع َوَنْيِرَخٰا ْنِم‬
‫مُهَنْوُمَلْعَتۚ‪ُ١‬هّٰللَاْمُهُمَلْعَي﴾(‪" )2‬اؿ‪(:‬یگنج‪:‬ایترویں)‪:‬ےس‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬دولں‪:‬‬
‫ْ۠‬ ‫ْمِهِنْوُداَل‬
‫ںیم‪:‬داھ ‪:‬اھٹبؤ‪:،‬وج‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬دنمش‪:‬افر‪:‬اہمترے‪:‬دنمش‪::‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬اوا‪ :‬ھچ‪:‬اَفرفں‪:‬‬
‫ےک‪:‬دولں‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:،‬ںیہنج‪:‬مت‪:‬ںیہن‪:‬اجےتن‪:،‬اہلل‪:‬اںیہن‪:‬اجاتن‪:‬ےہ!"۔‬
‫ب‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬وضحر ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اافتؼ ‪:‬فااحتد ‪:‬یک ‪:‬نیقلت ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫الذئْب ا ْل َق ِ‬ ‫اراشد ‪:‬رفامای‪َ « :‬ع َلو َك بِ ْ ِ‬
‫اص َو َة!»(‪" )3‬مت ‪:‬رپ‪:‬‬ ‫اْل ََم َعة‪َ :‬فٌِى َََّم َي ْيك ُُل ِّ ُ‬
‫َ‬ ‫ْ‬
‫امجتع ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪(:‬اےھٹک) ‪:‬رانہ ‪:‬الزؾ ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬وج ‪:‬رکبی ‪:‬اےنپ ‪:‬رویڑ ‪:‬ےس ‪:‬اگل ‪:‬وہیت‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬ڑیھبای‪:‬اُیس‪:‬وک‪:‬اھکات‪:‬ےہ!"۔‬
‫ااحتد‪:‬اکی‪ّ:‬وقت‪:‬افر‪:‬داین‪:‬فیرخت‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬میظع‪:‬تمعن‪:‬ےہ‪:،‬راوؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عمران‪.103 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،10‬األىفال‪.60 :‬‬
‫مستدرك احلاكم" كتاب التفسر‪ ،‬ر‪] .1420/4 ،3796 :‬قال احلاكم‪[:‬‬
‫َ‬ ‫(‪" )3‬‬
‫صحوح اإلشناد ومل خيرجاه‪ .‬وقال الذهبي‪ :‬صحوح‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫هذا‬
‫‪668‬‬
 ‫‪669‬‬ ‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬
‫ےن‪:‬رفامای‪« :‬من َأراد بحبوح َة ْ ِ‬
‫اْلنَّة‪َ ،‬ف ْل َو ْل َز ِم ْ َ‬
‫اْل ََم َعة!»(‪" )1‬وج‪ :‬تّن‪:‬ےک‪:‬دمہ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ ُ ُْ َ‬
‫اقمؾ‪:‬رپ‪:‬اانپ‪:‬اکھٹان‪:‬اچاتہ‪:‬وہ‪:،‬اُےس‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬ااحتد‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬رےہ!"۔‬
‫ااحتد ‪:‬فاافتؼ ‪:‬یک ‪:‬دبَفتل ‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪: A:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬فرصنت ‪:‬یھب ‪:‬ااسنؿ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اشلمِ ‪:‬احؽ ‪:‬ریتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬رضحت ّ ِي‬
‫‪:‬سدان ‪:‬اِنب ابعس ‪ �:‬ےس ‪:‬رفاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬رساک ِر‪:‬‬
‫اْل ََم َع ِة!»(‪" )2‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬یک دمد‪:‬اُتّم‪:‬‬
‫دفیگمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬يدُ اهللِ َم َع ْ َ‬
‫ےک‪:‬ڑبے‪:‬رگفـ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬ریتہ‪:‬ےہ!"۔‬
‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬ابیمہ‪:‬االتخػ‪:‬افر‪:‬رگفہ‪:‬دنبی‪:‬یسک‪:‬یھب‪:‬وقؾ‪:‬یک‪:‬ابتیہ‪:‬اک‪:‬الہپ‪:‬‬
‫ببس‪:‬افر‪:‬ڑبی‪:‬فہج‪:‬وہا‪:‬رکیت‪:‬ےہ‪:،‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬دنی‪:‬ںیم‪:‬اگل‪:‬اگل‪:‬راںیہ‪:‬اکنےنل‪:،‬افر‪:‬‬
‫رگفہ ‪:‬دنبویں ‪:‬اک ‪:‬اکشر ‪:‬وہےن ‪:‬فاےل ‪:‬دبوتخبں ‪:‬ےس ‪:‬دشدی ‪:‬انراض ‪:‬ےہ‪: ،‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َّنِاَنْيِذَّلااْوُقَّرَفْمُهَنْيِدَواْوُناَكاًعَيِشَتْسَّلْمُهْنِمْيِفٍءْيَشۤاَمَّنِاْمُهُرْمَاىَلِاِهّٰللا‬
‫َّمُث ْمُهُئِّبَنُي اَمِب اْوُناَك َنْوُلَعْفَي﴾(‪" )3‬فہ ‪:‬وہنجں ‪:‬ےن ‪:‬اےنپ ‪:‬دنی ‪:‬ںیم ‪:‬دجا ‪:‬دجا ‪:‬راںیہ‪:‬‬
‫اکنںیل ‪:‬افر ‪:‬یئک ‪:‬رگفہ ‪:‬وہ ‪:‬ےئگ‪: ،‬اے ‪:‬بیبح! ‪:‬ںیہمت ‪:‬اؿ ‪:‬ےس ‪ :‬ھچ ‪:‬قلعت ‪:‬ںیہن‪: ،‬اؿ ‪:‬اک ‪:‬اعُمہلم‪:‬‬
‫اہلل‪:‬یہ‪:‬ےک‪:‬وحاےل‪:‬ےہ‪:،‬رھپ‪:‬فہ‪:‬اںیہن‪:‬اتب‪:‬دے‪:‬اگ‪:‬وج‪ :‬ھچ‪:‬فہ‪:‬رکےت‪:‬ےھت!"۔‬
‫املسمونں‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬فرتعف‬
‫اؿ‪:‬االسؾ!‪:‬اافتؼ‪:‬فااحتد‪:‬ںیم‪:‬ڑبی‪:‬ربتک‪:‬ےہ‪:،‬بج‪:‬کت‪:‬امہری‪:‬وفصں‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫(‪" )1‬شنن السمذي" باب [ما جاء] يف لزوم اْلَمعة‪ ،‬ر‪ ،2165 :‬صـ‪.498‬‬
‫غريب من هذا الوجه‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫صحوح‬
‫ٌ‬ ‫حسن‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫]قال أبو عوسى‪ [:‬هذا‬
‫(‪" )2‬شنن السمذي" أبواب الفتن‪ ،‬ر‪ ،2166 :‬صـ‪] .498‬قال أبو عوسى‪[:‬‬
‫غريب ٓ ىعرفه من حديث ابن ع ّباس‪ّ ،‬إٓ من هذا الوجه‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫هذا‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،8‬األىعام‪.159 :‬‬
‫‪669‬‬
‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬ ‫‪677‬‬
‫ںیم‪:‬اافتؼ‪:‬فااحتد‪:‬یک‪:‬اضف‪:‬ربرقار‪:‬ریہ‪:،‬اکایمیب‪:‬فاکرماین ‪:‬امہرا‪:‬رَّدقر‪ :‬ین‪:‬ریہ‪:،‬اکی‪:‬ف ت‪:‬فہ‪:‬‬
‫اھت ‪:‬بج ‪:‬رصیق ‪:‬فکِسر ٰی ‪:‬یسیج ‪:‬اطںیتق ‪:‬یھب ‪:‬املسمونں ‪:‬ےک ‪:‬اسےنم ‪:‬رسوگنں ‪:‬ںیھت‪: ،‬امہرے‪:‬‬
‫یابء فاَدجاد‪:‬افر‪:‬ا ِ‬
‫َالسػ‪:‬رکاؾ‪:‬یک‪:‬تبیہ‪:‬فالجؽ‪:‬ےس‪:‬اہپڑ‪:‬یھب‪:‬ٹمس‪:‬رک‪:‬رایئ‪:‬وہےئ‪:،‬راےتس‪:‬‬
‫‪:‬ےسرفدنےتھ ‪:‬ےلچ ‪:‬ےئگ‪: ،‬اوہنں ‪:‬ےن ‪:‬الب ِد‪:‬‬
‫یک ‪:‬رہ ُ‪:‬راکفٹ ‪:‬وک ‪:‬فہ ‪:‬رضحات ‪:‬ریپفں ‪:‬یک ‪:‬وھٹرک َ‬
‫رعب ‪:‬ےس ‪:‬ےل ‪:‬رک ‪:‬دنہفاتسؿ ‪:‬کت ‪:‬حتف ‪:‬فرصنت ‪:‬ےک ‪:‬رپمچ ‪:‬رہلاےئ‪: ،‬افر ‪: :‬اکایمویبں ‪:‬اک ‪:‬رفس‪:‬‬
‫ےط‪:‬ایک‪:،‬نکیل‪:‬بج‪:‬مہ‪:‬ابیمہ‪:‬اِرتفا ؼ‪:‬فاِاشتنر ‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬فلتخم‪:‬رگفوہں‪:‬ںیم‪:‬ٹب‪:‬ےئگ‪:،‬‬
‫‪:‬ع‪:‬اتر‪:‬اتر‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رہ‪:‬یئگ‪:،‬اّفکر‪::‬فرشمنیک‪:‬ےک‪:‬‬
‫بت‪:‬امہری‪:‬اط ت‪:‬فّوقت‪:‬افر‪:‬اشؿ‪:‬فوشتک‪:‬یک َ ا‬
‫دولں‪:‬ےس‪:‬امہرا ُ‪:‬ربع‪:‬ف َد َدبہب‪:‬اجات‪:‬راہ‪:،‬امہری‪:‬سعت‪:‬ف‪:‬انومس‪:‬یک‪:‬اپدساری‪:‬اک‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬احلظ‪:‬ہن‪:‬‬
‫راہ‪: ،‬اہلل ‪:‬ےک ‪:‬ایپرے ‪:‬بیبح ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬رسِ ‪:‬یگؾ ‪:‬اتسگاخہن ‪:‬اخےک ‪:‬انبےئ ‪:‬افر ‪:‬اشعئ ‪:‬ےیک‪:‬‬
‫اجےن ‪:‬ےگل‪: ،‬افر ‪:‬داین ‪:‬رھب ‪:‬ںیم ‪:‬ذتّل ُ‪:‬فراوایئ ‪:‬امہرا ‪ّ:‬دقمر ‪:‬رظن ‪:‬ییت ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬واوُعْيِطَا َهّٰللا َوٗهَلْوُسَر َواَل شْفَتَف اْوُ هْذَتَو اْوُل َوكُحْيِر ْم﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫"اہلل ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬راوؽ ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬امون! ‪:‬افر ‪:‬یسپ ‪:‬ںیم ‪:‬ہن ‪:‬ڑگھجف؛ ‪:‬ہک ‪:‬رھپ ُ‪:‬بدیل ‪:‬رکفےگ‪: ،‬افر‪:‬‬
‫اہمتری‪:‬دنبیھ‪:‬وہیئ‪:‬وَہا‪ّ(:‬وقت)‪:‬اجیت‪:‬رےہ‪:‬یگ!"۔‬
‫"اس ‪:‬یِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ےس ‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہا ‪:‬ہک ‪:‬ابیمہ ‪:‬انتزع‪: ،‬فعض ‪:‬ف ‪:‬زمکفری ‪:‬افر‪:‬‬
‫ےبفاقری ‪:‬اک ‪:‬ابثع ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہا ‪:‬ہک ‪:‬ابیمہ ‪:‬االتخػ ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رےنہ ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬اتع‪:‬ےہ"(‪)5‬۔‬ ‫دتریب‪:،‬اهلل‪:‬فراوؽ‪:‬یک‪:‬رفامربنداری‪:‬افر‪:‬دنی‪:‬اک ِّ ا‬
‫اؿ‪:‬تّلمِ‪:‬االسہیم‪:،‬نیقی‪:‬اجےین!‪:‬ارگ‪:‬یج‪:‬مہ‪:‬اافتؼ‪:‬فااحتد‪:‬ےک‪:‬اوصؽ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ربادر ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،10‬األىفال‪.46 :‬‬

‫‪:‬زب ِ ي‪:‬یي‪،46::‬؃‪ً:،338:‬اصخلم۔‬
‫(‪":)5‬زخانئ‪:‬ارعلد ؿ"‪:‬پ‪:،17‬االَافنؽ‪ ،‬ي‬
‫‪670‬‬
 ‫‪671‬‬ ‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬
‫دفابرہ‪:‬اکردنب‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪:،‬االسیم‪:‬امیلعتت‪:‬افر‪:‬اٰیلع‪:‬ااسنین‪:‬فاَالخنی‪:‬اَدقار‪:‬اانپ ‪:‬ںیل‪:،‬وت‪::‬داین‪:‬یک‪:‬‬
‫وکیئ ‪:‬اط ت ‪:‬مہ ‪:‬رپ ‪:‬اغبل ‪:‬ںیہن ‪:‬ییتکس؛ ‪:‬ذہلا ‪:‬وخدوک ‪:‬اچہپون ‪:‬ہک ‪:‬اہمترا ‪:‬اقمؾ ‪:‬فرمہبت ‪:‬ایک ‪:‬اھت‪: ،‬افر‪:‬‬
‫اب‪:‬ایک‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬رہ‪:‬ےئگ‪:‬وہ!‪:‬اشرعِ‪:‬رشمؼ‪:‬ڈارٹک‪:‬اابقؽ‪:‬ےتھکل‪:‬ںیہ‪؏::‬‬
‫ونگا ‪:‬دی ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬وج ‪:‬االسػ ‪:‬ےس ‪:‬ریماث ‪:‬اپیئ ‪:‬یھت‬
‫ش‬
‫(‪)1‬‬
‫ُب ّ يای ‪:‬ےس ‪:‬زںیم ‪:‬رپ ‪:‬یامسں ‪:‬ےن ‪:‬مہ ‪:‬وک ‪:‬دے ‪:‬امرا!‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬رضفرت ‪:‬رصػ ‪:‬اس ‪:‬اَرم ‪:‬یک ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬اےنپ ‪:‬اشدنار ‪:‬امیض ‪:‬وک‪:‬‬
‫ِشیپ‪:‬رظن‪:‬رھک‪:‬رک‪:،‬ااحتد‪:‬فیتہجکی‪:‬ےک‪:‬اغیپؾ‪:‬وک‪:‬یگؾ‪:‬رکںی‪:،‬اینپ‪:‬وھکیئ‪:‬وہیئ‪:‬تمظعِ‪:‬رہتف‪:‬وک‪:‬احبؽ‪:‬‬
‫رکںی‪: ،‬افر ‪:‬ریغفں ‪:‬اک ‪:‬یۂل ‪:‬اکر ‪:‬ےننب ‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ ‪:‬اکی ‪:‬دفرسے ‪:‬ےک ‪:‬دتس ‪:‬فابزُ ف ‪:‬ںینب؛ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ایس‪:‬ںیم‪:‬امہری‪:‬اکایمیب‪:‬ےہ‪؏:،‬‬
‫اکی ‪:‬وہں ‪:‬ملسم ‪:‬رحؾ ‪:‬یک ‪:‬اپابسین ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‬
‫(‪)5‬‬
‫ِ ين ‪:‬ےک ‪:‬اسلح ‪:‬ےس ‪:‬ےل ‪:‬رک ‪:‬ات ‪:‬اخب ِ ‪:‬اکرغش!‬

‫ڈارٹک‪:‬دمحم‪:‬اابقؽ‪:‬افر‪:‬ااحت ِد‪:‬اُتّم‬
‫رع‪:‬رشمؼ ‪: :‬ڈارٹک‪:‬اابقؽ‪:‬ااحت ِد‪ُ :‬اتّم‪:‬ےک ‪:‬تہب‪:‬ڑبے ‪:‬دایع‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر!‪:‬اش ِ‬
‫ب‬
‫ےھت‪:،‬اؿ‪:‬ےک‪:‬فلس افۂ‪:‬وخدی‪:‬ںیم ي ِ‬
‫‪:‬دي‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬ید نی‪:‬اغیپؾ‪ :‬اتل‪:‬ےہ‪:،‬یپ‪ :‬رم‪:‬رھب‪:‬اُتّمِ‪ :‬ہملس‪:‬وک‪:‬‬
‫وھجنھجڑےت ‪:‬افر ‪:‬دحتم ‪:‬رکےن ‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکےت ‪:‬رےہ‪: ،‬اںیہن ‪:‬ہی ‪:‬اب َفر‪:‬رکاےت ‪:‬رےہ ‪:‬ہک ‪:‬مت ‪:‬اانپ‪:‬‬
‫ُموازہن‪:‬درگی‪:‬اَوقاؾ‪:‬ےس‪:‬ہن‪:‬رکف؛‪:‬ویکہکن‪:‬اہمتری‪:‬تیثیح‪:‬اؿ‪:‬ےس‪:‬اتممز‪:‬افر‪:‬دجااگہن‪:‬ےہ‪؏:،‬‬

‫‪:‬وجاانؿ‪:‬االسؾ‪:،‬ہصح‪::‬اوؾ‪،‬؃‪574:‬۔‬ ‫(‪ِ :)1‬‬

‫‪":‬ایلکت‪:‬اابقؽ"ابگنِ‪:‬درا‪::،‬اطخب‪:‬ہب ِ‬
‫(‪ِ :)5‬‬
‫‪":‬ایلکت‪:‬اابقؽ"ابگنِ‪:‬درا‪::،‬داینےئ‪:‬االسؾ‪:،‬ہصح‪:‬اوؾ‪،‬؃‪597:‬‬
‫‪671‬‬
‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬ ‫‪675‬‬
‫اینپ ‪:‬تّلم ‪:‬رپ ‪:‬ایقس ‪:‬اَوقا ِؾ ‪:‬رغمب ‪:‬ےس ‪:‬ہن ‪:‬رک‬
‫(‪)1‬‬
‫‪:‬راوؽ ‪:‬اہیم!‬
‫ِ‬ ‫اخص ‪:‬ےہ ‪:‬رتبیک ‪:‬ںیم ‪:‬وق ِؾ‬

‫زعزیاؿ‪:‬تّلم!‪ُ :‬اتّمِ‪ :‬ہملس‪:‬ےک‪:‬ابیمہ‪:‬اافتؼ‪:‬فااحتد‪:‬ےک‪:‬ہلسلس‪:‬ںیم‪:،‬ڈارٹک‪:‬اابقؽ‪:‬یک‪:‬‬

‫ِ‬
‫دخامت ‪:‬افر ‪ُ :‬دفر ‪:‬ادنیشی ‪:‬وک ‪:‬یھبک ‪:‬رفاومش ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬اتکس‪: ،‬بج ‪:‬رغمب ‪:‬ےن ‪:‬زلنشینؾ‪:‬‬
‫(‪ )Nationalism‬اک‪:‬رعنہ‪:‬دنلب‪:‬ایک‪:،‬بت‪:‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬اینپ‪:‬ےب‪:‬انپہ‪:‬رفاتس‪:‬ےس‪:،‬ایس‪:‬ف ت‪:‬‬
‫ہی‪:‬اجؿ‪:‬ایل اھت‪:‬ہک‪:‬وقتّیم‪:‬اکہی‪:‬رعنہ‪ُ :‬اتّمِ‪ :‬ہملس‪:‬اک‪:‬ریشازہ‪:‬ریھکبےن‪:‬یک‪:‬اکی‪:‬اناپ ‪:‬اسزش‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫افر‪:‬اترخی‪::‬وگاہ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬چس‪:‬اثتب‪:‬وہیئ‪:،‬تنطلسِ‪:‬امثعہین‪:‬متخ‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬اس‪:‬‬
‫ُّموک‪:‬وہا‪:،‬افر‪:‬یج‪:‬کت‪:‬وہات‪:‬الچ‪:‬یراہ‪:‬ےہ!۔‬
‫اک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬اصقنؿ‪:‬ملسم‪:‬ا ّ ‪:‬‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬مہ ‪:‬فونط! ‪:‬ایرامعری ‪ّ:‬وقوتں ‪:‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬یناطین ‪:‬اچولں ‪:‬ےس ‪:‬یگ ِم‪:‬‬
‫االسؾ ‪:‬ںیم‪: ،‬رظنۂی ‪:‬وقتیم ‪:‬وک ‪:‬راخس ‪: :‬ایک‪: ،‬افر ‪:‬رھپ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اتنجئ ‪:‬ےس ‪: :‬رھبوپر ‪:‬د دئہ ‪:‬ااھٹای‪:،‬‬
‫رظنۂی ‪:‬وقتیم ‪:‬ےک ‪:‬زریِ ‪:‬ارث ‪:‬املسمؿ ‪":‬فنط ‪:‬رپیتس" ‪:‬ےک ‪:‬ذجابت ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬دقر ‪:‬رساشر ‪:‬وہ‪:‬‬
‫ےئگ‪:،‬ہک‪:‬اوہنں‪:‬ےن‪::‬فنط‪:‬ےک‪:‬اقمےلب‪:‬ںیم‪:‬دنی‪:‬وک‪:‬اثونی‪:‬تیثیح‪:‬دش ا‪:‬رشفع‪:‬رک‪:‬دی!‪:‬ڈارٹک‪:‬‬
‫اابقؽ‪:‬ےن‪:‬اینپ‪ُ :‬دفر‪:‬ادنیشی‪:‬افر‪:‬فعیس‪:‬ارظنلی‪:‬ےس‪:‬یگیمل‪:‬احالت‪:‬اک‪:‬وغبر‪:‬اجزئہ‪:‬ایل‪:،‬افر‪:‬اراشد‪:‬‬
‫رفامای‪:‬ہک‪":‬ھجم‪:‬وک‪:‬ویریپ‪:‬مصنّفووں‪:‬یک‪:‬رحتریفں‪:‬ےس‪:،‬ادتبا‪:‬یہ‪:‬ےس‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬ایھچ‪:‬رطح‪:‬ولعمؾ‪:‬‬
‫وہ‪:‬یئگ‪:‬یھت‪:،‬ہک‪:‬ویرپ‪:‬یک‪:‬ولماکہن‪:‬اَرغاض‪:‬اس‪:‬اَرم‪:‬یک‪:‬اقتمیض‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬االسؾ‪:‬یک‪َ :‬ف ِ‬
‫دحت‪:‬دینی‪:‬‬
‫‪:‬ےکيل‪:‬اس‪:‬ےس ‪:‬رتہب‪:‬اَفر ‪:‬وکیئ ‪:‬رحہب‪:‬ںیہن‪:،‬ہک‪:‬االسیم ‪:‬اممکل ‪:‬ںیم‪:‬رفیگن‪:‬‬
‫ي‬ ‫وک‪:‬اپرہ‪:‬اپرہ ‪:‬رکےن‬
‫رظنۂی‪:‬فتینط‪:‬یک‪:‬اِاشتع‪:‬یک‪:‬اجےئ"(‪)5‬۔‬

‫(‪::)1‬اًاضی‪::،‬ذمبہ‪:،‬ہصح‪:‬اوؾ‪،‬؃‪574:‬۔‬
‫ِ‬
‫‪":‬اقمالت‪:‬اابقؽ"‪:‬رغجایئایئ‪:‬دحفد‪:‬افر‪:‬املسمؿ‪:،‬رفیگن‪:‬رظنۂی‪:‬فتینط‪،‬؃‪563:‬۔‬‫(‪)5‬‬
‫‪672‬‬
 ‫‪673‬‬ ‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬
‫اینپ‪:‬فد ت‪:‬ےس‪:‬رقتًابی‪:‬دف‪:5‬امہ‪:‬لبق‪18:،‬رففری‪1938:‬ء‪:‬وک‪:‬رحتری‪:‬ےیک‪:‬اجےن‪:‬فاےل‪:‬‬
‫اکی‪::‬وتکمب‪:‬ںیم‪:‬زمدی‪:‬رفامای‪:‬ہک‪":‬ںیم‪:‬ےن‪:‬اینپ‪ :‬رم‪:‬اک‪:‬فصن‪:‬ہصح‪:‬االسیم‪:‬وقتیم‪:‬افر‪:‬تّلم‪:‬ےک‪:‬‬
‫ب‬
‫االسیم‪:‬نکت اۂ‪:‬رظن‪:‬یک‪:‬رشتحی‪:‬فوتحیض‪:‬ںیم‪:‬زگارا‪:‬ےہ‪ :،‬ضح‪:‬اس‪:‬فہج‪:‬ےس‪:‬ہک‪:‬ھجم‪:‬وک‪:‬اایشیء‪:‬ےک ي‬
‫‪:‬يل‪:‬افر‪:‬‬
‫‪:‬ےکيل‪:،‬رفیگن‪:‬سایتس‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬رظنہی‪:،‬اکی‪:‬میظع‪:‬ہرطہ‪:‬سوسحس‪:‬وہات‪:‬اھت"(‪)1‬۔‬
‫ي‬ ‫وصخًاص‪:‬االسؾ‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬ڈارٹک ‪:‬اابقؽ ‪:‬ےک ‪:‬دخاشت ‪:‬یرخ ‪:‬اکر ‪:‬درتس ‪:‬اثتب ‪:‬وہےئ‪: ،‬افر‪:‬‬
‫ابآلرخ‪:‬رظنۂی‪::‬فنط‪:‬رپیتس‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:،‬اُِتم‪ :‬ہملس‪:‬دعتمد‪:‬وقومں‪:‬افر‪:‬رفوقں‪:‬ںیم‪:‬میسقت‪:‬وہرک‪:‬‬
‫‪ُ : ،)Military‬صدفر ‪:‬افر ‪:‬فزراےئ ‪:‬امظع‪:،‬‬ ‫رہ ‪:‬یئگ‪: ،‬دعتمد ‪:‬وفیج ‪:‬ڈرٹیٹکز ‪dictators(:‬‬
‫ش‬
‫ابداشہ‪:‬افر ُ‪:‬ووخ‪:،‬اؿ‪:‬وھچچ ےٹ‪:‬وھچچ ےٹ‪:‬زٹ ین‪:‬ںوڑفں‪:‬ےک‪:‬رسرباہ‪:‬نب‪:‬ےھٹیب‪:،‬افر‪:‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬‬
‫ي‬
‫اےنپ‪:‬ذایت‪:‬افمدات‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬کلم‪:‬ف‪:‬تّلم‪:‬یک‪:‬وَسدے‪:‬ابزی‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رگزی‪:‬ںیہن‪:‬ایک۔‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪:‬فاصنری‪:‬یک‪:‬االسؾ‪:‬اخمفل‪:‬اسزوشں‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:،‬رفہق‪:‬فارتی‪:‬یک‪:‬یگ‪:‬ےن‪:‬یھب‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫العفہ‪:‬وہید‬
‫املسمونں‪:‬ںیم‪:‬ابیمہ‪:‬ارتفاؼ‪:‬فااشتنر‪:‬وک‪:‬زمدی‪:‬رففغ‪:‬دای!۔‬
‫ااحت ِد‪:‬اُتّم‪...:‬ف ت‪:‬یک‪:‬امہ‪:‬رضفرت‬
‫يمے ‪:‬رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬یگیمل ‪:‬احالت ‪:‬ففااعقت ‪:‬ےک ‪:‬انترظ ‪:‬ںیم‪: ،‬االسیم ‪:‬اممکل ‪:‬اک‪:‬‬
‫‪:‬فاصنری ‪:‬امہری ‪:‬اناافتنی ‪:‬افر ‪:‬ابیمہ ‪:‬ارتفاؼ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫ابیمہ ‪:‬ااحتد‪: ،‬یج ‪:‬ف ت ‪:‬یک ‪:‬امہ ‪:‬رضفرت ‪:‬ےہ۔ ‪:‬وہید‬
‫فااشتنر ‪:‬ےس ‪:‬رھبوپر ‪:‬د دئہ ‪:‬ااھٹ ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬فہ ‪:‬امہرے‪:‬یہ ‪:‬ولوگں‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪:‬ںیمہ ‪:‬ادنر‪:‬ےس‪:‬‬
‫ش‬
‫زمکفر‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬ےگل‪:‬ںیہ‪:،‬ارگ‪:‬مہ‪:‬اینپ‪:‬وھکیئ‪:‬وہیئ‪:‬اشؿ َ و‬
‫‪:‬فشتک‪:‬افر‪:‬تمظع‪:‬فرتعف‪:‬وک‪:‬احبؽ‪:‬‬
‫رکان ‪:‬اچےتہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬وت‪:‬ںیمہ ‪:‬قح ‪:‬فابلط‪:‬وک ‪:‬ابمہ ‪:‬طلخ ‪:‬طلم ‪:‬وہےن ‪:‬ےس ‪:‬اچبان ‪:‬وہاگ‪:،‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ‪:‬‬
‫اینپ‪:‬ذات‪:‬رپ‪:‬االسیم‪:‬اَاکحؾ‪:‬وک‪:‬الوگ‪:‬رکان‪:‬وہاگ‪:،‬فرہن‪:‬مہ‪:‬ایس‪:‬رطح‪ِ :‬ذتّل ُ‪:‬فراوایئ‪:‬ےک‪:‬قیمع‪:‬ڑگوھں‪:‬‬

‫(‪":)1‬رفز‪:‬انہم‪:‬وناےئ‪:‬ف ت"‪:21‬ارپلی‪2016:‬ء‪:،‬فینط‪:‬وقتیم‪:‬اّلعہم‪:‬اابقؽ‪:‬ےک‪:‬وحاےل‪:‬ےس۔‬
‫‪673‬‬
‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬ ‫‪674‬‬
‫ںیم‪:‬رگےت‪:‬رںیہ‪:‬ےگ۔‪:‬ںیمہ‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬اےنپ‪:‬ابیمہ‪ُ :‬ففیع‪:‬االتخد ت‪:‬وک‪ِ :‬‬
‫‪:‬اطؼ‪:‬ایسنؿ‪:‬ںیم‪::‬رھک‪:‬‬
‫رک‪ُ :،‬اوخّت‪َ :،‬فدحت‪:‬افر‪:‬اھبیئ‪:‬اچریگ‪:‬ےک‪:‬رہتش‪:‬وک‪:‬وبضمط‪:‬رکںی‪:،‬اینپ‪:‬وفصں‪:‬ںیم‪:‬ااحتد‪:‬یک‪:‬اضف‪:‬‬
‫دیپا‪:‬رکںی‪:،‬افر‪:‬اکی‪:‬مّظنم‪:‬فدحتم‪:‬وقؾ‪:‬نب‪:‬رک‪:‬اُرھبںی؛‪:‬ات‪:‬ہک‪::‬وکیئ ي‪:‬غ‪:‬امہری‪:‬وفصں‪:‬ںیم‪َ :‬دراڑ‪:‬ہن‪:‬‬
‫ڈاؽ‪:‬ےکس!‪:‬افر‪:‬ںیمہ‪:‬اےنپ‪:‬یہ‪:‬املسمؿ‪:‬اھبویئں‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬ایرامعؽ‪:‬ہن‪:‬رکےکس!‪؏:‬‬
‫تعفنم ‪:‬اکی ‪:‬ےہ ‪:‬اِس ‪:‬وقؾ ‪:‬یک‪: ،‬اصقنؿ ‪:‬یھب ‪:‬اکی‬
‫اکی ‪:‬یہ ‪:‬بس ‪:‬اک ‪:‬یبن‪ِ : ،‬دنی ‪:‬یھب‪: ،‬اامیؿ ‪:‬یھب ‪:‬اکی‬
‫‪:‬یھب‪: ،‬اہلل ‪:‬یھب‪: ،‬رقیؿ ‪:‬یھب ‪:‬اکی‬ ‫رح ِؾ ‪:‬اپ‬
‫(‪)1‬‬
‫ ھچ ‪:‬ڑبی ‪:‬ابت ‪:‬یھت ‪:‬وہےت ‪:‬وج ‪:‬املسمؿ ‪:‬یھب ‪:‬اکی!‬

‫ریمے‪:‬اھبویئ!‪:‬امہری ‪:‬اترخی ‪::‬وگاہ‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪:‬بج‪:‬کت‪:‬املسمؿ‪َ :‬درد‪:‬ففیلکت ‪:‬ںیم‪:‬‬

‫اکی‪:‬دفرسے‪:‬یک‪:‬دمد‪:‬وک‪:‬ےتچنہپ‪:‬رےہ‪:،‬بت‪:‬کت‪:‬وکیئ ي‪:‬غ‪:‬اںیہن‪:‬یلیم‪:‬یھکن‪:‬ےس‪:‬دھکی‪:‬یھب‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫اتکس‪:‬اھت!‪:‬رگم‪:‬بج‪:‬ےس‪:‬االسیم‪:‬اممکل‪:‬ےن‪:‬اکی‪:‬دفرسے‪:‬اک‪:‬اسھت‪:‬وھچڑ‪:‬دای‪:،‬افر‪:‬رہ‪:‬اعُمےلم‪:‬‬
‫وک ‪:‬ا ؿ ‪:‬اک ‪:‬ای ‪:‬اانپ ‪:‬ادنرفین ‪:‬اعُمہلم ‪:‬رقار ‪:‬دش ا ‪:‬رشفع ‪:‬رک ‪:‬دای‪: ،‬بت ےس ‪:‬املسمؿ ‪:‬زفاؽ ‪:‬فاِاطحنط‪:‬‬
‫ذپریی‪:‬افر‪:‬ملظ‪:‬فمتس‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬ںیہ!!۔‬
‫زعزیاؿ‪ِ:‬رتحمؾ!‪:‬ایک‪:‬نیطسلف‪:،‬رعاؼ‪:،‬اشؾ‪:،‬نمی‪ِ:ِ ،‬م‪:،‬ربام‪:،‬ااغفاتسنؿ‪:‬افر‪:‬ریمشک‪:‬ںیم‪:‬‬
‫لتق‪:‬یگؾ‪:،‬امہری‪:‬یںیھکن‪:‬وھکےنل‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اکیف‪:‬ںیہن‪:‬ےہ؟!‪:‬ایک‪:‬اب‪:‬کت‪:‬ںیمہ‪:‬‬
‫املسمونں‪:‬اک‪ِ :‬‬
‫‪:‬فاصنری‪:‬افر‪:‬دنہفؤں‪:‬ےک‪:‬اس‪:‬ھٹگ‪:‬وجڑ‪:‬یک‪:‬ھجمس‪:‬ںیہن‪:‬ییئ؟!‪:‬ایک‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬اّزعلت‪:‬افر‪:‬راوؽ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫وہید‬
‫اہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬رپ‪:‬ںیمہ‪:‬یاگہ‪:‬ںیہن‪:‬ایک‪:‬اھت‪:،‬ہک‪:‬ہی‪:‬ولگ‪:‬یھبک‪:‬اہمترے‪:‬دفتس‪:‬ںیہن‪:‬‬

‫‪:‬وجاب‪:‬وکشہ‪:،‬ہصح‪:‬اوؾ‪،‬؃‪557:‬۔‬ ‫ِ‬
‫"ایلکت‪:‬اابقؽ"ابگنِ‪:‬درا‪ِ :،‬‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪674‬‬
 ‫‪675‬‬ ‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬
‫وہےتکس؟! ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اب ُفوجد ‪:‬مہ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اقلعتت ‪:‬ڑباھےن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ویکں ‪:‬رمے‪:‬‬
‫اجرےہ‪:‬ںیہ؟!‪:‬داین‪:‬رھب‪:‬ںیم‪:‬املسمونں‪:‬وک‪ :‬دیہ‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬اؿ‪:‬رپملظ‪:‬فمتس‪:‬ےک‪:‬اہپڑ‪:‬وتڑے‪:‬‬
‫اج‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪:،‬املسمؿ ‪:‬وعروتں‪:‬یک‪:‬تمصع‪:‬دری‪:‬یک‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ‪:،‬نکیل‪:‬اس‪:‬ےک ‪:‬اب ُفوجد‪:‬اظبرہ‪:‬‬
‫ںیمہ‪:‬وکیئ‪:‬رفؼ‪:‬ںیہن‪:‬زپات!‪:‬یرخ‪:‬ویکں؟‪:‬ایک‪:‬مہ‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬ےبسح‪:‬وہ‪:‬ےکچ‪:‬ںیہ؟!‪:‬ای‪:‬رھپ‪:‬مہ‪:‬رباےئ‪:‬‬
‫ني ِيف ت ََوا ِّد ِه ْم‪،‬‬ ‫انؾ ‪:‬املسمؿ ‪:‬ںیہ؟! ‪:‬دحثی ‪:‬رشفی ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ‪َ « :‬م َث ُل ا ْد ًْ ِمنِ َ‬
‫اْل َس ِد‪ ،‬إِ َذا ْاص َتكَى ِمنْ ُه ُع ْض ٌو‪ ،‬تَدَ ا َعى َل ُه َش ِائ ُر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َوت ََر ُامح ِه ْم‪َ ،‬و َت َعا ُضف ِه ْم َم َث ُل ْ َ‬
‫ْ ِ‬
‫احل َّمى»(‪" )1‬املسمؿ‪:‬یسپ‪:‬ںیم‪:‬ایپر‪:‬فتبحم‪:،‬رمح‪:‬فتقفش‪:‬افر‪:‬رہمابین‪:‬‬ ‫الس َه ِر َو ْ ُ‬
‫اْل َسد بِ َّ‬
‫َ‬
‫ربےنت ‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬مسج‪:‬یک‪:‬امدنن ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬سج ‪:‬رطح‪:‬مسج‪:‬اک‪:‬وکیئ ‪:‬اکی‪:‬ہصح‪:‬امیبر‪:‬زپ‪:‬اجےئ‪:،‬وت ‪:‬اسرا‪:‬‬
‫مسج‪:‬ارطضاب‪:‬افر‪:‬اخبر‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ"۔‪:‬نکیل‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اب ُفوجد‪:‬ںیمہ‪:‬اکی‪:‬دفرسے‪:‬یک‪:‬‬
‫فیلکت‪:‬اک‪:‬ااسحس‪:‬ویکں‪:‬ںیہن‪:‬وہات؟‪:‬ایک‪:‬امہرے‪:‬اامیؿ‪:‬یک‪:‬یگ‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬رسد‪:‬زپ‪:‬یکچ‪:‬ےہ؟!‬
‫اقم ِؾ ‪:‬دص ‪:‬اوسفس ‪:‬ےہ! ‪:‬ہک اسری ‪:‬داین ‪:‬ےک ‪:‬اّفکر ‪:‬فرشمنیک ‪:‬وت ي ِ‬
‫‪:‬دي ‪:‬االسؾ ‪:‬افر‪:‬‬
‫املسمونں ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬دحتم‪:‬ںیہ‪: ،‬نکیل‪:‬مہ ‪:‬املسمؿ ‪:‬یج‪:‬یھب‪:‬ابیمہ‪:‬االتخد ت‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬ںیہ!‪:‬‬
‫رضفرت‪:‬اس‪َ :‬ارم‪:‬یک‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬یگ ِمل‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬املسمؿ‪:‬اےنپ‪:‬االتخد ت‪:‬وک‪:‬سپِ‪:‬تشپ‪:‬ڈاؽ‪:‬رک‪:،‬‬
‫رفک ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬دحتم ‪:‬وہ ‪:‬اجںیئ! ‪:‬افر ‪:‬داین ‪:‬ےک ‪:‬وکےن ‪:‬وکےن ‪:‬ںیم ‪:‬ےنسب ‪:‬فاےل ‪:‬املسمونں ‪:‬یک‪:‬‬
‫فیلکت‪:‬وک‪:‬سوسحس‪:‬رکںی‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬رہ‪:‬نکمم‪:‬دمد‪:‬رکںی!۔‬
‫االسؾ‪:‬اک‪:‬اغیپؾ‪ِ:‬ااحتد‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اقتےض‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬ذی‪:‬فاقر!‪:‬االسؾ‪:‬انم‪:‬فالسیتم‪:‬اک‪:‬دنی‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬اکاغیپؾ‪ِ:‬ااحتد‪:‬فاافتؼ‪:‬‬
‫مہ‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬اک‪:‬اقتمیض‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬بس‪::‬املسمؿ‪::‬اکی‪:‬دفرسے‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬لم‪:‬لج‪:‬رک‪:‬‬

‫ز والصلة‪ ،‬ر‪ ،6586 :‬صـ‪.1131‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" كتاب ال ّ‬
‫‪675‬‬
‫اکی‪:‬وہں‪:‬ملسم‪:‬رحؾ‪:‬یک‪:‬اپابسین‪:‬ےک‪:‬ےیل‬ ‫‪676‬‬
‫رفتہق‪:‬ابزی‪:‬افر‪:‬یئایئ‪:‬ڑگھجفں ‪:‬اک‪:‬اکشر‪:‬‬
‫رںیہ‪:،‬رقیؿ‪:‬فتّنس ‪:‬ےک‪ :‬قبنز‪:‬زدنیگ‪:‬زگارںی‪:،‬ابمہ‪ِ :‬‬
‫ہن‪:‬وہں‪:،‬یگملِ‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬اسملئ‪:‬ےک‪:‬ہلسلس‪:‬ںیم‪:‬رتشمہک‪:‬الۂحئ‪:‬لمع‪:‬لیکشت‪:‬دںی‪::،‬یگیمل‪:‬حطس‪:‬‬
‫رپ َ ي‪:‬ب ‪:‬زابؿ ‪:‬وہ‪:‬رک ‪:‬اکی ‪:‬دفرسے‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬یفاز‪:‬دنلب ‪:‬رکںی‪: ،‬اینپ ‪:‬وفج‪:‬افر ‪:‬رسامہی ‪:‬یسک‪:‬‬
‫دفرسے‪:‬االسیم ‪:‬کلم‪:‬ےک‪:‬الخػ ‪:‬رہزگ‪:‬ایرامعؽ ‪:‬ہن‪:‬وہےن ‪:‬دںی‪:،‬اناہگین‪:‬ید ت‪:‬افر ‪:‬لکشم‪:‬‬
‫ف ت ‪:‬ںیم ‪:‬اےنپ ‪:‬املسمؿ ‪:‬اھبویئں ‪:‬یک ‪:‬دمد ‪:‬رکںی‪: ،‬اؿ ‪:‬اک ‪:‬اسھت ‪:‬دںی؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬امہرا ‪:‬ذمبہ‪:‬‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬ادْ ًْ ِم ُن‬
‫ںیمہ ‪:‬یہی ‪:‬میلعت ‪:‬داتی ‪:‬ےہ‪: ،‬یفطصم ِ‬
‫ل ِ ْلم ًْ ِم ِن كَا ْلبنْو ِ‬
‫ان‪َ ،‬ي ُشدُّ َب ْع ُض ُه َب ْعضا»(‪" )1‬املسمؿ‪:‬دفرسے‪:‬املسمؿ‪:‬ےک ي‬
‫‪:‬يل‪:‬‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ‬
‫امدننےہ‪:،‬سج‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬ہصح‪:‬دفرسے‪:‬ےک‪:‬اہسرے‪:‬وبضمط‪:‬راتہ‪:‬ےہ"۔‬
‫اکی‪:‬امعرت‪:‬یک‪: :‬‬
‫دیگ‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬امہری ي‪:‬ب ‪:‬ایقدت ‪:‬افر ‪َ :‬فدحت ‪:‬ںیم ‪:‬ربںیتک ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬اے ‪:‬اہلل!‪:‬‬
‫امہرے‪:‬ااحتد‪:‬فاافتؼ ‪:‬ںیم‪:‬ربںیتک‪:‬اطع ‪:‬رفام‪:،‬الھبیئ‪:‬فاشکدیگ‪:‬وک‪:‬مہ ‪:‬رپ‪:‬اقمئ‪:‬فدامئ‪:‬رھک‪:،‬انم‪:،‬‬
‫وکسؿ‪:‬افر‪:‬رتنی‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬ا ے‪:‬اہلل!‪:‬امہرے‪:‬رمکحاونں‪:‬وک‪:‬تمہ َ و‬
‫‪:‬فحہلص‪:‬افر‪:‬وتقیف‪:‬دے‪:‬ہک‪:‬‬
‫یگملِ ‪:‬االسؾ ‪:‬یک ‪:‬وفصں ‪:‬ںیم ‪:‬ااحتد ‪:‬فیتہجکی ‪:‬اک ‪:‬رفہضی ‪:‬ااجنؾ ‪:‬دے ‪:‬ںیکس‪: ،‬امہری ‪:‬ابیمہ ‪:‬تبحم‪:‬‬
‫‪:‬اامعؽ ‪:‬ح َستۂ ‪:‬وک ‪:‬وبقؽ ‪:‬رفام‪: ،‬ںیمہ ‪:‬امتؾ ‪:‬انگوہں ‪:‬ےس ‪:‬اچب‪:،‬‬
‫فاُتفل ‪:‬ںیم ‪:‬ااضہف ‪:‬رفام‪ ،‬امہرے ِ‬
‫امہرے ریمشکی املسمن نہب اھبویئں وک آزادی اطع رفام‪ ،‬ریمشک ونیطسلف اور‬
‫دنہواتسن ےک املسمونں یک اجن وامل اور ّزعت وآربو یک افحتظ رفام‪ ،‬ان ےک‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫اسملئوکاُنےکقحںیمریخوربتکےکاسھتلحرفام‪:،‬ینیم‪:‬ای ّ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" باب ىرص ادظلوم‪ ،‬ر‪ ،2446 :‬صـ‪.394‬‬

‫‪676‬‬
‫‪766‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬

‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫(ۃعمجلرابمر ‪41‬رفصلرفظمل‪4111‬ھ‪1111/41/1 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫الم عذ خات ِم‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم لدب فلرتحلؾ ےس ُدرفد‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنرلہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫زعزیلؿ رتحمؾ! دیلقت ےک لُغووی ینعم "ےلگ ںیم اہر ای وکیئ زیچ ڈلانل‪ ،‬ای یسک یک‬
‫ِ‬
‫ریَپفیرکےنےکںیہ"(‪)4‬۔املعےئ لُلوؽےندیلقتیک تقیقنایؿرک ےئوےئلس‬
‫یکیئکرعتافیتذرکیک ي ںہ‪،‬لؿںیم ےسضعباملعےئلُلوؽاکلوؽہی ےہہک"یسکےنہک‬
‫فلےلیکابتدلیلاجےنریغبوبقؽرکانیل‪،‬دیلقتالہکاتےہ"(‪)1‬۔‬
‫لَاکحؾیکںیمسق‬
‫لَاکحؾیکدف‪1‬ںیمسقںیہ‪)4( :‬لکییلقع‪)1(،‬لفردفرسیرشیع۔‬

‫(‪" )1‬القاموس ادحوط" باب الدال‪ ،‬فصل القاف‪ ،‬صـ‪ " .336‬ں‬
‫غاث لاغللت"‬
‫اببلاتلءعملدللؽ‪،‬لصفاتےئوفاقینعماقػ‪474/4،‬۔‬
‫(‪" )2‬التحرير" يف أصول الفقه‪ ،‬ادقالة ‪ 3‬يف آجتهاد ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.377‬‬
‫"مس َّلم الثبوت" مع "فواتح َّ‬
‫الرمحوت" خامتة‪ ،‬فصل التقلود‪.432/2 ،‬‬
‫‪677‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪766‬‬
‫لَ ِ‬
‫اکحؾ ہیلقع‬
‫یلقع َلاکحؾںیمدیلقتاجزئںیہن‪،‬ےسیجاصعنِاعمَل(اخ ِ‬
‫قلاکانئت)‪،‬لفرلسیکافصت‬
‫یکرعمتف۔لىسرطحروسؽلهللﷺ لفروضحرےکےچسئوےنیکرعمتف‪...‬فریغہ(‪)4‬۔‬
‫ل ِ‬
‫َاکحؾرشہیعلفرلسیکںیمسق‬
‫ِ‬
‫رضفرایت دنی‪ ،‬ےسیج اپچن‪5‬‬ ‫لَاکح ِؾ رشہیع یک دف‪ 1‬ںیمسق ںیہ‪ )4( :‬یلہپ مسق‪:‬‬
‫امنزںی‪ ،‬رفزہ‪ ،‬جح‪ ،‬زاکۃ‪ ،‬لىس رطح ِزان لفر رشلب یک رُحتم فریغہ ےک لَاکحؾ۔ ذٰہلل‬
‫لؿ لَاکحؾ ںیم دیلقت اجزئ ںیہن؛ ویکہکن لؿ ےک اجےنن ںیم اسرے ولگ ربلرب ںیہ‪ ،‬لس‬
‫ےیللؿلَاکحؾںیمدیلقتیکرضفرتںیہن۔‬
‫ت‬
‫دفرسی مسق‪ :‬دنی ےک فہ لَاکحؾ ںیہنج رظن ِ‬
‫فلسدلالؽ ےک ریغب ںیہن اجان‬
‫اجاتکس‪ ،‬ےسیج ابعدلت‪ ،‬اعُمالمت لفر اکنح فریغہ ےک ُفرفیع اسملئ ںیم ل داہد یک‬
‫رضفرتئویتےہ‪،‬ذٰہلللؿاسملئںیمدیلقتیکاجیتےہ(‪)1‬۔‬
‫دیلقتِیصخشلفرریغیصخش‬
‫دیلقتیکرعتفیےکدعبہیاجانناچےیہہکدیلقتیک هبدف‪1‬ںیمسقںیہ‪:‬‬
‫دیلقتریغیصخش۔‬
‫(‪ )4‬دیلقتِیصخش‪ِ )1(،‬‬
‫دیلقتِ یصخش ہی ےہ ہک لکی نّیع ذبہ وک ليان ںاا اجےئ‪ ،‬و یسک نّیع لماؾ ےس‬
‫وسنمبئو۔‬
‫دیلقت ِ ریغ یصخش ہی ےہ ہک مامؾ اسملئ ںیم لکی نّیع ذبہ یک اپیدنی ہن‬

‫ّ‬
‫وادتفقه" باب الكالم يف التقلود وما يسوغ منه‪.128/2 ،‬‬ ‫(‪" )1‬الفقوه‬
‫(‪ )2‬ادرجع ىفسه‪.132/2 ،‬‬
‫‪678‬‬
‫‪766‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫رکے‪،‬ہکلب ںليہلئسمیسکدہتجماکےل‪،‬لفردفرسلہلئسمیسکلَفردہتجمےسےلےل۔‬
‫رقٓاؿ ں‬
‫رکيیک َرفینشںیم‬ ‫دیلقتاکوبثت‪ِ ،‬‬
‫لہلل اعتیل لراشد رفماات ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اوُعْيِطَا َهّٰللا َواوُعْيِطَا‬
‫َلْوُسَّرلا َويِلوُا ِرْمَاْلا ْمُكْنِم﴾(‪" )1‬لے لامیؿ فلول! لہلل فروسؽ‪ ،‬لفر و مت ںیم ےس‬
‫مل قلَاکحؾںیم)لُؿیکل ِاطتعرکف!"۔‬ ‫وکحتمفلےلںیہ‪( ،‬قحےک ُ و‬
‫زمدی رفما ںاا‪﴿ :‬اْۤوُلَٔـْسَف َلْهَا ِرْكِّذلا ْنِا ْمُتْنُك اَل َنْوُمَلْعَت﴾(‪" )2‬لرگ مت ںیہن‬
‫اجےتن‪،‬وتللہِ ملعےسوپوھچ!"۔‬
‫دیلقتاکوبثت‪،‬دحثیِ َ َ هنوییک َرفینشںیم‬
‫(‪ )4‬رضحت ّ ِں‬
‫سدان اجرب نب دبع لہلل � ےس رفلتی ےہ ہک "مہ یسک رفس‬
‫ںیمےھت‪،‬ہکلکیاسیھتےکرسںیمرھتپٓارکاگل‪،‬سجےسلساکرسدشدیزیمخئوایگ‪،‬رھپ‬
‫لےسلىساحتلںیملالتحؾیھبئول‪،‬لسےندرگی اسویھتںےسوپاھچہکایکریمےےیل‬
‫رشتعی ںیم ممیت یک لاجزت ےہ؟ لوہنں ےن اہک ہک امہری ولعممات ےک اطمقب ٓاپ ممیت‬
‫ںیہن رکےتکس؛ ویکہکن اپین وم ود ےہ‪ ،‬وس لُس ےن لسغ ایک‪ ،‬سج ےک ابثع فہ فافت اپایگ‪،‬‬
‫ئ‬
‫بج مہ ےن هن رکمی ﷺ یک ابراگہ ںیم احرض ئو رک لس ابتاک ذرک ایک‪ ،‬وت رتمحِ اعمل‬
‫يعلموا‪ :‬فٌىّام ِشفا ُء‬
‫ﷺ ےن رفماای‪« :‬قتلو ُه قت َلهم اهللُ! َأٓ سي ُلوا إذ ََل ُ‬
‫الس ُ‬
‫ًال!»(‪" )3‬لہلللںیہنمارےوہنجںےنلےسمارڈللال!بجلںیہنولعمؾںیہن‬ ‫ِ‬
‫الع ِّي ُّ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬النساء‪.59 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،14‬النحل‪.43 :‬‬
‫يتومم‪ ،‬ر‪ ،336 :‬صـ‪.61‬‬
‫(‪" )3‬سنن أيب داود" كتاب الطهارة‪ ،‬باب ادجدور ّ‬
‫‪679‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪761‬‬
‫رمض هَجہيلاکالعجوپےنھچںیمےہ!"۔‬
‫اھتوتللہِملعےسہلئسمویکںںیہنوپھچایل؛ہک ِ‬
‫(‪ )1‬رضحت ّ ِں‬
‫سدان ذحہفی �ےس رفلتی ےہ‪ ،‬روسؽ لہلل ﷺ ےن‬
‫وعمر»(‪ " )1‬ریمے دعب لوبرکب‬ ‫كر‬ ‫ين ِمن ِ‬
‫بعد ْي‪ِ :‬أيب َب ٍ‬ ‫رفماای‪« :‬ا ْقتَدُ وا بِال ّل َذ ِ‬
‫َ‬
‫فرمعیکریَپفیرکان"۔‬
‫(‪ )3‬لماؾلوبدلؤد � رضحت دّیسان اعُمذ نبل � ےکلاحصب ےس‬
‫رفلتیرک ےںیہہکروسؽ لہللﷺ ےن‪،‬بجرضحتدّیساناعُمذنبل� وک‬
‫رض َ‬
‫لك قضا ٌء؟» "لے‬ ‫نمیےنجیھباکلرلدہرفماای‪،‬وتلراشدرفماای‪« :‬كوف ِ‬
‫تقِض إذا ُع َ‬
‫اعُمذ! بج اہمترے اپس وکیئ ّدقمہم شیپ ایک اجےئ وت ےسیک ہلصیف رکف ےگ؟" رضحت‬
‫دّیساناعُمذ� ےنرعضیک‪ :‬اتکبلہللےس ہلصیفرکفں اگ۔وضح ِر لرکؾﷺ ےن‬
‫رفماای‪« :‬فٌن َل ِ‬
‫جتدْ يف ِ‬
‫كتاب اهلل؟» "لرگمتاتکبلہللںیمہناپؤوترھپ؟"رعضزگلر‬
‫اجؿرتمح‬
‫ئوےئہکروسؽ لہللﷺ یکتّنسےکاطمقبہلصیفرکفںاگ۔رھپٰیفطصم ِ‬
‫ِ‬
‫رسول اهلل؟» "لرگ روسؽ لہللﷺ یک‬ ‫جتدْ يف سن ِّة‬
‫ﷺ ےن رفماای‪« :‬فٌن َل ِ‬
‫تّنسںیمیھبہناپؤوت؟"رعضیکہکرھپلینپرلےئےسل داہدرکفںاگ‪،‬لفر تقیقکت‬
‫ئ‬
‫ےنچنہپںیموکاتیہںیہنرکفںاگ!۔بت هنرکمی ﷺ ےنلؿےکےنیسرپایپرےساہھت‬
‫رسول اهلل‪َ ،‬دِا ي ِ‬
‫رِض‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫رسول‬ ‫ابمر مار رک رفماای‪« :‬احلمدُ هلل ا ّل ِذي و ّف َق‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫رسول اهلل!»(‪" )2‬لہللاکرکشےہسجےنروسؽ لہللﷺ ےکانبئفاقدصوک‪،‬لُس‬
‫ابتیکوتقیفدیسجےنلہللےکروسؽوکوخشایک!"۔‬
‫(‪" )1‬سنن الرتمذي" أبواب ادناقب‪ ،‬ر‪ ،3662 :‬صـ‪[ .834‬قال أبو عوسى‪]:‬‬
‫حسن‪ ،‬وفوه عن ابن مسعود‪.‬‬
‫ٌ‬ ‫ٌ‬
‫حديث‬ ‫هذا‬
‫(‪" )2‬سنن أيب داود" باب اجتهاد الرأي يف القضاء‪ ،‬ر‪ ،3592 :‬صـ‪.516‬‬
‫‪680‬‬
‫‪764‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫للولؽاملعءیک َرفینشںیم‬
‫دیلقتاکوبثت‪ِ ،‬‬
‫ت‬
‫اّلعہم لوب لابعلس اہشب لدلنی َفرلیف � رفما ے ںیہ ہک "اعؾ ٓادیم رپ‬
‫ِ‬ ‫نج هَی‬
‫ربتعم دہتجم یک دیلقت فلبج ےہ"(‪)4‬۔ اّلعہم لِنب م ِمری � رفما ے ںیہ ہک‬
‫ں‬
‫"لسابت رپل ِامجع ِ‬
‫فلافتؼلتّم دقعنم ئو اکچ ےہ‪ ،‬ہک و مکح اچرفں لہمئےکذلبہ‬
‫ےکالخػئو‪،‬لُسرپلمعہنایکاجےئ"(‪)1‬۔‬
‫بہ قحرصػ اچر‪1‬‬
‫اشہفیللہللدحمّثدولہی� رفما ےںیہہک "ذل ِ‬
‫ت‬
‫ِ‬ ‫یہ ابیق رہ ےئگ ںیہ‪ ،‬ذٰہلل لَب لؿ اک ّ ه‬
‫لتاع وسلد لمظع اک لابّتع ےہ‪ ،‬لفر لؿ ےس لالتخػ‬‫ِ‬
‫وسل ِدلمظعےسلالتخػےہ"(‪)3‬۔‬
‫اچرذلبہںیمےسیسکلکییکریَپفیویکںرضفریےہ؟‬
‫لماؾ للہ تّنس لماؾ لدمح راض �(‪ )1‬ےن رحتری رفماای ہک "ںیم اتہک ئوں لفر‬
‫وتقیفدخل یہیکرطػ ےس ےہ‪ُ :‬فرفیع اسملئںیم "اعیّم" وکسکابت اکمکح دایاجےئ‬

‫(‪" )1‬رشح تنقوح الفصول" الباب ‪ 16‬يف اخلر‪ ،‬الفصل ‪ ،9‬صـ‪.379‬‬

‫(‪" )2‬األشباه والنظائر" النوع ‪ 2‬من القواعد‪ ،‬القاعدة األوىل‪ ،‬صـ‪.119‬‬
‫الود يف أحكام آجتهاد والتقلود" ادقدّ مة‪ ،‬صـ‪.13‬‬‫(‪" )3‬عقد ِ‬
‫(‪ )1‬لٰیلعرضحتیکولممہک"ردلاتحملر"للع ّلاہماشیم‪،‬دلجل ّفؽےکلریخںیمکلسنملَفرلؼےکلکیہحفص‬
‫رپ‪ ،‬وخد لٰیلع رضحت یک ابمر رحتری ےس بش ہس ہبنش ‪ 7‬رعیب لونلر ‪4366‬ھ وک‪ ،‬ںیم ےن وملالان‬
‫دبع لنیبمل اصبح امعنین یک تیعم ںیم لقن ایک ےہ‪ ،‬رعیب ومضمؿ لماؾ لدمح راض اک ےہ‪ ،‬وتیحیض‬
‫رتہمجںیمےنایکےہ۔لدنلزہئواتےہہکہیومضمؿلٰیلعرضحتےنیسکوسلؽےکِشیپرظنرحتری‬
‫ُلوؽرشعرپینبموبضمطدلیلِیلقعےساثتبرک‬ ‫ایکےہ‪،‬لفرلسامکؽلاجیزفلاصتخرےکاب ُف ود‪،‬ل ِ‬
‫لماؾ نّیعیکدیلقترضفریےہ۔ َدف ِراحرضںیمیھبہیلِافدہ‪ِ ،‬‬
‫ارلغرلہ‬ ‫داھکایےہ‪،‬ہکاعیّمےکےیل ِ‬
‫السبول!‪.‬‬‫لیل زنمؽیکتیثیحراتھکےہ! واهلل هيدي َمن يشاء إىل َسواء ّ‬ ‫لفرد ِ‬
‫دمحملدمحلیمظعابصمیحدلرلولعلؾدنلےئقح‪،‬الجؽوپر‪،‬ضیفٓاابد‪46 ،‬رعیبلونلر‪4366‬ھ‬
‫‪681‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪761‬‬
‫اگ؟ اعیّم ےس ریمی رملد رہ فہ صخش ےہ‪ ،‬و دہتجم ہن ئو‪ ،‬ہن یہ دقن فرتحیج ںیم رظن یک‬
‫اعّلتّماکاحؽےہ‪،‬‬
‫فؿاس ہقںیم ّ ٔ‬
‫الصتیحراتھکئو‪،‬اسیجہکزماۂن احصک ہبےکدعبر ِ‬
‫لؿ‬
‫لفرلبدصویںےساسریلتّماکیہیاحؽےہ (لؿںیماملعء‪،‬دحمنیث‪ّ ،‬ذّ دلر ِ‬
‫وتفی‪،‬لُدابء‪،‬اغلُبءفریغمہیھبسولگںیہ)۔‬
‫ٰ‬
‫(‪ )4‬وتایکاعیّمل داہدرکےنرپماومرئواگ؟ہیوتلیسیابتاکمکحےہ ولسیک‬
‫اطتقےسابرہےہ‪،‬اسھتیہلراش ِدابریاعتٰى(‪" :‬لےولوگملعفلولںےسوپوھچ!لرگ‬
‫ںیہمتملعہنئو")ےکاخمفلیھبےہ۔‬
‫(‪ )1‬ای لےس دیلقت اک مکح دای اجےئ اگ؟ رگم لس رطح ہک دلاللئ ںیم رظن لفر‬
‫َرابب ُف وہ (رییخت)‪،‬للہِلِاتفء لفر لاحص ِ‬
‫ب رتحیج‬ ‫لَلولؽ یکاھچؿ نیب یھبرکے‪،‬اسیج ہکل ِِِ‬
‫یک اشؿ یھت۔ ہی یھب لس ےک سب ںیم ںیہن‪ ،‬لںیہن وت لهلل اعتٰى ےن سب ہی مکح دای ہک‬
‫"املعء یک رطػ ُر وع رکںی!" لس رپ ماومر ہن رفماای ہک املعء ےس وپںیھچ‪ ،‬رھپ لؿ ےک‬
‫لَلولؽیکاھچؿنیبرکےک‪ ،‬ولِؿیکرظنںیمزایدہرلحجئو‪،‬لےسلایتخررکںی۔‬
‫لسدقتریرپوتہییھبفلبج ئواگ‪،‬ہکاعیّم"یسکلکیلماؾ"ےکوتفےرپیھبک‬
‫لانیمطؿ ہن رکے‪ ،‬ہکلب لس رپ لالزؾ ایک اجےئ اگ ہک دعتمد لہمئ ےس درایتف رکے؛ اتہک‬
‫اھچؿنیبلفرلایتخ ِرلَرحجاکلمعنکممئو(لسےیلہکاھچؿنیبلفرلباختبلُىسفتقئو‬
‫اتکسےہبجدعتمدلَلولؽئوں‪،‬لرگرصػلکیلماؾاکلوؽئووتدیقنت‪،‬لفرفلتخملَلولؽ‬
‫ںیمبسےسزایدہرلحجےکلایتخرفلباختباکوسلؽیہدیپلںیہنئوات!)۔‬
‫(‪ )3‬ای لےس ہی مکح دای اجےئ اگ ہک رہ ہلئسم ںیم سج ذبہ رپ اچےہ لمع‬
‫رکے؟لسوسلؽ رپلرگ ہیاہک اجےئہکرہ ذبہلفررہ لماؾیک ریَپفیاک لایتخرہن ئواگ‪،‬‬
‫‪682‬‬
‫‪763‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫ئ ئ‬
‫لئ لرہعبںیمےسسجیکاچےہ‪،‬سجہلئسمںیماچےہدیلقترکے۔وت مہ‬
‫ہکلبرصػ ا‬
‫ئئ‬
‫لئلرہعبیکصیصختویکں؟لفراہمتریرطحمہیھبویںںیہکےگ‪،‬‬
‫وپںیھچےگہکٓارخ ا‬
‫ہکلهلل اعتیلےن وتلںیہنسب املعء ےس وپےنھچاک مکح دای ےہ‪،‬لؿےک ےیل اچر‪ 1‬لماومں‬
‫یکصیصختوت ںیہن رفمایئ!رھپلرگمتصیصخترک ےئووتہیلینپرطػےساہمتریاقونؿ‬
‫اسزیلفر رشتعیرگی ےہ! وتفلبج ئولہک مکح قلطم راھک اجےئ!لفر املعء ںیم ےس رہ‬
‫اعملےکہلئسمفذبہرپلےسلمعرکےناکلایتخرئو!۔‬
‫بج لاسی ئول وت مامؾ رَت ل داہدی اسملئ ابلط ئو ےئگ؛ ویکہکن املعء ںیم دلؤد‬
‫اظرہی‪،‬لسےک نیعبتم‪،‬لفراجدم دحمنیثیھبںیہ‪ ،‬ہیبسمامیمایقاستےک ِ ر‬
‫نمںیہ‬
‫(لس ےیل لؿ ےک زندکی ایقس ےس طبنتسم مامؾ ل داہدی اسملئ ابلط ںیہ‪ ،‬لفر اعیّم‬
‫بجیسکلےسییہاعملیکدیلقترکےاگوتاسرےاسملئِل داہدہّی‪،‬لسےکزندکییھب‬
‫ابلطئواجںیئےگ!)۔‬
‫رھپ ھچک لےسی ولگ یھب ںیہ و ُف و ِد لِامجع ےک ِ ر‬
‫نم ںیہ‪ ،‬ھچک لِامجع ےک ِ‬
‫ملع‬
‫نمںیہ‪،‬ھچکلسےکتّجحلفردلیلِرشیعئوےنےک ِ ر‬
‫نمںیہ‪،‬اعیّموکلایتخر‬ ‫ىنیقیےک ِ ر‬
‫ےہہکسجیکاچےہدیلقترکے‪،‬وتمامؾاسملئِلِامجہیعیھب ُرتصخئوےئ!۔‬
‫ثی‬
‫ثی ٓااحد وک ن ًاقل ںیہن ماےتن‪ ،‬لب وت لاحد ِ‬
‫رھپ املعء لےسی یھب ںیہ و لَاحد ِ‬
‫رقٓاؿمیظعرہایگلفرلاحدثیِوتملرتہ!۔‬
‫ابمرہکںیمےسیھبلرثکاجیترںیہ!سب ِ‬
‫(‪ )1‬رھپ رہ صن رفلًۃی یعطق ےہ ِدرلًۃی یعطق ںیہن؛ لس ےیل ہک وخد املعء اک مظن‬
‫فینعمےسقلعتملُلوؽںیمےبدحلالتخػےہ (سجاکلالزیمہجیتنہیےہہکظفلٓاتی‬
‫ِ‬
‫لالتخػ‬ ‫فدحثیےکیعطق ئوےنےک اب ُف ود‪،‬رہ ینعمرُملدیعطقہن رےہاگ؛لس ےیل ہک‬
‫‪683‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪761‬‬
‫املعء ہبُشفتیّنظدیپلرک داتی ےہ‪،‬لہتبلیعطق فہ ینعم ئواگسج اکنایؿ وخد اشرِعیکرطػ‬
‫ت‬
‫ےس ُ ر‬
‫وتلتلً وقنمؽ ئو) ذٰہلل لَب وت رقٓاؿ لفر لَاحدثیِ وتملرتہ ںیم ےس یھب لرثک ہصح‬
‫ُرتصخئول۔سبوتملرتِ مف َّسررابیقرہایگ(ہیےہلیسیدیلقتِ اعؾماےنناکہجیتنہکاسرے‬
‫اسملئِ ل داہدہّی‪ ،‬مامؾ اسملئِ لِامجہیع‪ ،‬ہلمج لاحدثیِ ٓااحد‪ ،‬لرثک لاحدثیِ وتملرتہ‪ ،‬رتشیب‬
‫قو َة ّإٓ باهلل العظوم! رھپ وت‬
‫حول وٓ ّ‬ ‫ٓاایت رقٓاہین‪ ،‬بس اناقِلب لمع! وٓ َ‬
‫ِ‬
‫لاسنؿابلکلٓازلدلفرلَغووفےباکرئورکرہاجےئاگ!)۔‬
‫ذٰہلل لالزؾ ےہ ہک یسک لکی لما ِؾ نّیع یک دیلقت ےس مق ّ ںیدد رکںی؛ اتہک اظن ِؾ ِدنی‬
‫رخلبلفرلتخمہنئو!لهلل اعتیلیہاہدیےہ‪،‬دہلتیایہتفرضحلتےکرلہتسیکرطػ!۔‬
‫ہییھب رضفری ےہہکہی ِ‬
‫لماؾ نّیع لاسیئو‪،‬سجےک ذبہاک وقنمؽ فدتفنی‬
‫ئ ئ‬ ‫ش‬
‫لئلرہعب‬
‫پفلاعقتےکےیلاکیفئو۔لسزنمؽںیم زج ا‬ ‫ُشدہہصح‪،‬اعؾرضفرایتلفر َ ون َ ں د‬
‫ِ‬
‫(لماؾلمظعلوبہفینح‪،‬لماؾماکل‪،‬لماؾاشیعف‪،‬لماؾلدمحنبلبنح)� وکیئںیہن‪،‬وتولوگںرپ‬
‫اخصرکلؿںیمےسیسکلکییکدیلقتفلبجےہ‪،‬یہیامہرلوصقمدےہ!فلهلل اعتیللملع"۔‬
‫الخۂصالکؾ‬
‫لِؿمامؾدلاللئاکالخہص ہیےہ‪ ،‬ہکلکیاعؾٓادیم ( و دہتجمںیہن)لسرپ یسک‬
‫ہن یسک لِماؾ یک ریَپفی لالزؾ ےہ‪ ،‬لرگ ریغِ دہتجم صخش یسک لِماؾ یک ریَپفی ںیہن رکے اگ‪ ،‬وت فہ‬
‫دنی رپ لمع ےسیکرکےاگ؟! ًۃجیتن رمگلہ ئو اجےئ اگ؛ ویکہکن رقٓاؿفدحثی وک ربلہِرلتس‬
‫ثی ہبّیط شیپ رظن ئوں‪،‬‬ ‫انھجمس رہلکی ےک سب ںیم ںیہن‪ ،‬لفر مامؾ ِ‬
‫ٓاایت رقٓاہین لفرلاحد ِ‬
‫ہیریغدہتجمےکےیلنکممںیہن‪،‬ذہللاعیّمرپدیلقتفلبجےہ!۔‬

‫‪684‬‬
‫‪765‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫لس لمعِ ریخ فلاقتعد فرظنہی وک‪ ،‬رفک فرش فدبتع فابلط انھجمس‪ ،‬رسلرس ملظ‪،‬‬
‫زایدیتلفرلےنپٓاپوکرمگلیہہکلبرفکںیمالتبمرکےنےکرتمل ِدػےہ۔‬
‫دنیِلالسؾںیمل داہدیکلاجزتوتےہ‪،‬رپرہلکیےکےیلںیہن؛ویکہکنلرگ‬
‫رہ صخش وک ل داہد یک لاجزت لم اجےئ‪ ،‬لفر فہ لےنپ زملج فاشنم ےک اطمقب رشیع لَاکحؾ‬
‫وتفی اصدر رکےن ےگل‪ ،‬وت لس رطح رشتعی وچبں اک لیھک نب رک رہ اجےئ۔ ذہلل‬
‫ںیم ٰ‬
‫لہمئ فاہقفء ےن ل داہد یک رشلطئ ّرقمر رک ریھک ںیہ‪ ،‬لفر دہتجم ےک ےیل وصخمص‬
‫الصوتیحںاکاحلمئوانیھبرضفریرقلردایےہ!۔‬
‫ۂنتفلاکنرِدیلقت‬
‫ل داہد ےک ابرے ںیم امہرے زماےن ےک ضعب دجتّد دنسپ ڈیٹی لاکسرلز‬
‫ےن‪ ،‬یئک مسق یک طلغ ایمہفں الیھپ ریھک ںیہ‪ ،‬لکی اینبدی طلغ یمہف لؿ یک رطػ ےس‪،‬‬
‫ل داہدیکرعتفی ںیمالیھپیئیئگ‪،‬لؿےکاہں ظفل"ل داہد"ےکینعموکششرکانےہ‪،‬‬
‫سجاکوہفمؾٓازلدرلےئدانی(مادردپرٓازلدی)ےہ۔ںیہیےسغَلطیاکٓااغزئوات‬
‫ےہ‪،‬لفرلساینبدرپ وامعرتڑھکیئویتےہفہیھبویطلغںاکومجمہعئولرکیتےہ۔‬
‫لب مہ اہیں دجتّد دنسپفں ےک رطۂقی فلردلت رپ ھچک َرفینش ڈلےتل ںیہ؛‬
‫اتہک لؿ وک اچہپانن ٓااسؿ ئو؛ ویکہکن شبلفاقت لؿ یک ہی دجتّد دنسپی‪ ،‬رفک‪ ،‬ل ِاحلد لفر رمگلیہ‬
‫ےکقیمعڑگےھکتےلاجیتےہ‪ً،‬الثم‪:‬‬
‫رقٓاؿ‬
‫رقٓاؿ دیجم ےنھجمس رپ زفر دای اجےئ‪ ،‬سا نلس رطح ہک سج رپ ی رپ ِ‬
‫( ‪ِ )4‬‬
‫اپ انزؽ ئول‪ ،‬لفر نج ےک ّذّ لس یک فاضتح یھت‪ ،‬دنیِ نیتم ںیم لس ےک رکدلر‪،‬‬
‫لفرلسیکنییبت(دحثیفتّنس)دفونںوکلتیمہہندیاجےئ۔‬
‫‪685‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪767‬‬
‫(‪)1‬دحثیفتّنسوکےبلابتعررہھٹلدایاجےئ۔‬
‫(‪ )3‬املعء یک ریقحت لفر لؿ وک اگیل دانی؛ ویکہکن لؿ رمگلہ لفر دحلم نی ےک زندکی‪،‬‬
‫املعء یہ املسمونں ںیم اسری رخلویبں یک ڑج ںیہ‪ ،‬لفر ملسم اعُمرشے ےس لؿ اک اخہ‬
‫لفرلؿوکریغؤمرِثرکانتہبرضفریےہ۔‬
‫ش (‪ )1‬املسمؿ لرگ لےنپ فنط اک ِدافع رکںی بت یھب لےس اہجد ہن انھجمس‪ ،‬ہکلب‬
‫ہي ت‬
‫لےسد شیگرردیرقلردایاجےئ۔‬
‫(‪)5‬لَالسػیکےبلدیب۔‬
‫(‪)7‬ل ِامجعاکلاکنر۔‬
‫(‪ِ )6‬‬
‫دوعت دنی ےک لکی لےسی ّوصتر یک امحتی و ُماتمہ‪ ،‬ینیکسم‬
‫(ذعمرت وخلاہہن لدنلز) لفر وگدنفسی (وخػ لفر ُته ردیل) رپ ینبم ئو‪ ،‬لفر سج ںیم‬
‫ئ‬ ‫ل‬
‫زعتمی‪،‬یہننعل می َکرر‪،‬اہجد‪،‬افن ِذدنی‪،‬لفرغلی ه اۂلالسؾاکذرککتہنئو۔‬
‫(‪)6‬رشتعیرپلمعایکاجےئ‪،‬لفرہقفِلالسیموکوھچڑدایاجےئ۔‬
‫دیلقتلہمئیکذتّمرکےکولوگںوکلےنپےھچیپاگلایاجےئ۔‬ ‫(‪ِ )6‬‬
‫لسّدجتدنسپیلفرل ِاحلدیفلدلنییکلدتبلء‪،‬درللصاخمتفلِدیلقتےسئویئ‪،‬‬
‫لفرربریغصںیملکیرحتکی"رحتکیرت ِ دیلقت" الچیئیئگ۔لرگاملعءفاشمخیِل ِ‬
‫لہ تّنس‪،‬‬
‫لفر دنہفاتسؿ ںیم ابوصخلص لماؾ للہِ تّنس لماؾ لدمح راض � لس رحتکی اک رلہتس ہن‬
‫رفےتک‪ ،‬وترشؼاترغبلسرمگلہنکرحتکییکٹیپل ںیمٓاےکچئو ے‪،‬لفرربِریغص ںیم‬
‫وتیفنحاملسمونںاکافصاییہئواکچئوات۔انچہچنلماؾلدمحراضاخؿ� لکیلءاتفتءےک‬
‫ئ ئ‬
‫لئ دنی‬
‫دیلقت ا‬
‫ ولب ںیمرحتری رفما ےںیہ‪" :‬ای رشعمَ لنیملسمل! ہی رفۂق ریغ دلقمنی و ِ‬
‫‪686‬‬
‫‪766‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫ےکدنمشںیہ‪،‬لفرےباچرےوعل ِؾللہِلالسؾےک َرزہؿںیہ‪،‬ذلبہِ لرہعبوکوچرلاہ‬
‫ئ ئ‬
‫رشم انبںیئ! رقٓاؿ‬‫اتبںیئ!لئا ُ ي دہیوکلَةحر ُفرابہؿ رہھٹلںیئ!ےچس املسمونںوک اکرف ِ‬
‫ِ‬
‫لراشدلت لہمئ وک اجانچن رَپانھک‪ ،‬رہ اعیّم اجلہ اک اکؾ ںیہن‪،‬‬ ‫فدحثی یک ٓاپ ھجمس رانھک‪،‬‬
‫ےبرلہ لچ رک ‪ ،‬اگیبہن لچم رک‪ ،‬رحل ِؾ دخل وک الحؽ رک دںی! ِ‬
‫الحؽ دخل وک رحلؾ ںیہک! لؿ اک‬
‫اضؽ م ِض ّل وغی مب هطل ئوان‪ ،‬اہنتی یلج فلَرہظ ےہ‪،‬‬ ‫دبیتع‪ ،‬دب ذبہ‪ ،‬رمگلہ ےبلدب ّ‬
‫ئ ئ‬
‫ہکلبدنعللالِاصنػہیاطئ افۂاتہفلرِف ِؼ تللہِدبتعںیمےسےہ"(‪)4‬۔‬
‫ن‬
‫الخہص ہی ےہ ہک ںیمہ جهمّدد لفر دجتّد اک رلہتس وھچڑ رک لدتعلؽ اک رلہتس ليانان‬
‫اچےیہ‪،‬ںیمہلالسؾوکدجدیانبےنیکرضفرتںیہن‪؏،‬‬
‫وُسان لگن رلت لدنیریی اھچیئ دبیل اکیل ےہ‬
‫وسےن فلول اجےتگ رویہ! وچرفں یک راوھلیل ےہ‬
‫ٓاھکن ےس اکلج اصػ رُچل ںی ایں فہ وچر ال ےک ںیہ‬
‫ت‬
‫ریتی رھٹگی اتیک ےہ لفر ُنوےن دنین اکنیل ےہ‬
‫ہی و ھجت وک الات ےہ‪ ،‬ہی گھٹ ےہ مار یہ رےھک اگ!‬
‫(‪)1‬‬ ‫ت‬
‫اہےئ اسمرف َدؾ ںیم ہن ٓاان! َم یسیک وتملیل ےہ!‬

‫ تقیقہیےہہکرشیعل داہدضحموکششرکےن‪،‬لفررلےئزیناکانؾںیہن‪،‬‬
‫تعی‬
‫ہنل داہداک بلطم یسکرپلےن مکحوک وسنمخ رکےکاین مکح ڑھگان ےہ‪ ،‬ہکلب ل داہدرش ِ‬

‫"اتففیروضہی"اتکبلالّصلة‪،‬اببللالِماۃم‪،‬راسہل "النهي األكود" ‪356/5‬۔‬

‫ٰ‬ ‫(‪)4‬‬
‫(‪" )1‬دحلقئِششخب"وُسان لگنرلتلدنیرییاھچیئدبیلاکیلےہ‪ ،‬ہّصل ّفؽ‪465 ،‬۔‬
‫‪687‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪766‬‬
‫لالسہیم ںیم یسک ہیقف اک یسک مکحِ رشیع یّنظ وک‪ ،‬لابنتسط (ہجیتن احلص) رکےن ےک ےیل‬
‫وپریوکشش رکےناکانؾےہ(‪)4‬۔‬
‫وکیئ یھب درشیپ ہلئسم سج اک فل ح مکحِ رشیع‪ ،‬اتکب فتّنس ںیم ہن لم ےكس‪،‬‬
‫آمخرشتعییکاھچؿنیبرکےک‪،‬اظن رفلَاثمؽرپوغرفرکفےکدعب‪،‬لساکلحشیپرکان‬
‫ِد‬
‫"رشیعل داہد"الہکاتےہ۔‬
‫دفرسیطلغیمہف‬
‫دفرسی طلغ یمہف ہی الیھپیئ یئگ ےہ‪ ،‬ہک اشدی ٓازلدلہن ل داہد یک دُحفد ںیم مامؾ‬
‫وصہیعطق وم ودئوں‪،‬فہ‬ ‫ترشتعییھبدل ںیہ‪،‬احلالہکننجاسملئںیم ُص ِ‬ ‫َّ ا‬
‫ّلسم ِ‬
‫رہ زماےن ںیم دل رۂ ل داہد ےس اخرج رےہ ںیہ‪ ،‬ل داہد رصػ لُؿ اسملئ کت دحمفد‬
‫راتہ ےہ و ہن وصنمص ئوں (ینعی فہ لَاکحؾ و فل ح وطر رپ رقٓاؿ ای دحثی ںیم نایؿ ہن‬
‫ےیک ےئگ ئوں) ہن ل ِامجیع ئوں (ینعی نج اسملئ ےک لح لفر رشتحی رپ رہ زماےن ےک‬
‫املعےئلُتّم قفتہنئوں)۔‬
‫رقٓاؿ رکمی لفر لاحدثیِ وبنہّی ںیم و‬
‫ٓااسؿ لافلظ ںیم ویں ےیھجمس ہک ِ‬
‫لَ ِ‬
‫اکحؾ رشہیع‪ ،‬فل ح فوصنمص نایؿ ئو ےکچ‪ ،‬فہ لُتّم ےک ےیل رہ احؽ ںیم‬
‫فلبج للالِاطتعںیہ‪ ،‬فہ اسملئل داہدےکدل رے ےسابلالرتںیہ۔ اہںلرگ یسک ےلئسم‬
‫رقٓاؿ رکمی یک دلالتلِ یعطق‬
‫اعترض ےہ‪ ،‬ای لس رپ ِ‬‫ںیم لاحدثیِ ابمرہک ےک ما نیب ھچک ُ‬
‫وم ود ںیہن‪ ،‬ہن املعےئ لُتّم اک لےسی اسملئ ںیم وکیئ ل ِامجع وم ود ےہ‪ ،‬ےسیج فہ‬

‫الرمحوت"‬
‫(‪" )1‬التحرير" ادقالة الثالثة يف آجتهاد‪ ،‬صـ‪" .361‬فواتح َّ‬
‫خامتة‪" .404/2 ،‬كتاب التعريفات" باب األلف‪ ،‬صـ‪.13‬‬
‫‪688‬‬
‫‪766‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫ہقف لالسیم ےک ذاخ ر ںیم یھب لؿ اک‬
‫اسملئ و دجدی دمتّؿ یک دیپلفلر ںیہ‪ ،‬ہکبج اس ہق ِ‬
‫فل ح ذرک ںیہن اتلم‪ ،‬ہن ًایفن ہن لِابثًات۔ ای فہ ل داہدی اسملئ ئوں (ینعی فہ یلمع لفر ُ رففیع‬
‫لَاکحؾ‪ ،‬نج ںیم وکیئ یعطق دلیل وم ود ہن ئو) لؿ ںیم ل داہد یک لاجزت ےہ۔ دجدی‬
‫زماےنےک اقتوضںوکوپرلرک ے ئوےئ‪،‬رشتعیِلالسہیمیک َرفینشںیملؿالکشمتاک‬
‫لح‪ ،‬ل داہدی الصتیح رےنھک فلےل ه ّ ِں د‬
‫ج املعےئ رکلؾ اک رفہضی ےہ‪ ،‬ہی رضحلت دقمی‬
‫اسملئیک َرفینشںیم‪،‬ایقسفل داہدےکذرےعی‪،‬ےئنلَاکحؾاکہلصیفرک ےںیہ۔‬
‫رشلطئِدہتجم فل داہد‬
‫رفماؿوبنی ےس‪،‬‬
‫رقٓاؿرکمی ےس ئوات‪،‬ایرھپ ِ‬
‫ِدہعراستل ںیماسملئاکلح ِ‬
‫ت‬
‫َدف ِرّوبنتےکدعب ُف ِ‬
‫واحتلالسہیمےکاسھتاسھتےئنےئناسملئیھبمنجےتیلرےہ‪،‬‬
‫نج ےک لح ےک ےیل اہقفےئ رکلؾ ےن رقٓاؿ فتّنس وک اسےنم رےتھک ئوےئ‪ ،‬لولدع‬
‫ت‬
‫فوضلطب َّ ه‬
‫رمت ےیک‪ ،‬لفر ےئن اسملئ ےک "ل داہدی لح" وجتزی رفماےئ۔ لؿ ںیم ےس‬
‫ہقف یلبنح‬
‫اچر‪ 1‬یہقف ذلبہ لقتسم دم ّفَؿ ئوےئ‪ ،‬و ہقفِ یفنح‪ ،‬ہقفِ مایکل‪ ،‬ہقفِ اشیعف لفر ِ‬
‫ی لالسیم یک اترخی‪ ،‬یہقف َدفر یک لیمکت‪ ،‬لفر رہ زماےن‬
‫ےک انؾ ےس وہشمر ئوےئ۔ رشت ِ‬
‫ںیم دجدی اسملئ رپ اتکوبں یک فینصت‪ ،‬لس لرم یک یعطق دلیل ےہ ہک نج اسملئ ںیم‬
‫اتکبفتّنسےک ُصوصوم ودںیہن‪،‬لؿںیمل داہداکدرفلزہرہفتق الھےہ‪،‬انچہچن‬
‫لُتّملىسلُلوؽرپاکریدنریہ‪،‬لفریہیرفلتیٓاجکتیلچٓاریہےہ۔‬
‫دفرسی ابت ہک ّدجت دنسپفں یک رطػ ےس‪ ،‬و ل داہد رپ ل ِرصلر ایک اجات‬
‫ےہ‪،‬لفرسجرطحاعؾولوگںوکل داہدیکرتبغدلالیئاجیتےہ‪،‬لس ےسلاسیوسحمس‬
‫ش‬
‫ئوات ےہ ہکاشدی ل داہدوکیئ ابعدت ےہ‪،‬سج ےک ےیل ولوگں وکوخب َشوؼ دلالایاجراہ‬
‫‪689‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪761‬‬
‫ےہ! احلالہکنل داہدوکیئاھٹمیئ ںیہن‪،‬ہکلب لکی تہب ڑبی ّذّ دلری ےہ‪،‬لفرلس ےک‬
‫ےیل تخس رتنی رشلطئ ںیہ۔ املعےئ لُلوؽ ےن بتکِ لُلوؽ ںیم ل داہد یک دنچ رشلطئ‬
‫ذرکیکںیہ‪،‬نجاکلکیدہتجمںیماپایاجانتہبرضفریےہ‪ً،‬الثم‪:‬‬
‫(‪)4‬رعیبتغلےسلینتفلتیفقئوہکیسکیھبرعیبالکؾےکینعموخبیبھجمسےكس۔‬
‫(‪)1‬لؿولعؾےسفلتیفقئونجےکریغبرعیبالکؾےکینعمےھجمسںیہناجےتکس۔‬
‫امجعلُتّملفرلُتّمےکلِامجیعفل داہدی‬
‫رقٓاؿرکمی‪،‬دحثیِاپ ‪،‬ل ِ ِ‬
‫( ‪ِ )3‬‬
‫اسملئ وےلہپےس َ‬
‫َطدشںیہ‪،‬لؿاکلمکمملع ئو۔‬
‫(‪ )1‬ہقفِ لالسیم یک بتک ےس فلتیفق لفر ِمِ اتکب فتّنس ےک ےیل‪ ،‬نج‬
‫ُلوؽہقفںیماکلمریصبتئوان‬
‫ولعؾیکرضفرتےہلُؿںیماہمرتئو‪،‬وصخًاص ملعِل ِ‬
‫لالزؾےہ‪،‬لسےکریغبلکیدقؾیھب ٓاےگںیہنالچاجاتکس!۔‬
‫(‪ )5‬لؿ ٓاایت فرفلایت اک ملع ئو نج ںیم لَاکحؾ اک نایؿ ےہ‪ ،‬ہی رقتًابی اپچن‬
‫وس‪ٓ511‬اایت‪،‬لفرنیتزہلرلاحدثیںیہ۔‬
‫(‪ )7‬ل داہد ےک لُلوؽ فلولدع‪ ،‬لَاکح ِؾ رشع ےک ََماحل فاقَمدص‪ ،‬ماوحؽ‪،‬‬
‫اعُمرشےلفرزماےنےکاحلالتفرضفرایتاکملعئو۔‬
‫وقتی‪،‬تیشخِلیہٰللفردنیِ‬
‫(‪)6‬ابغلرظنیلفردہقیق َرىسےکاسھتاسھت‪ٰ ،‬‬
‫دخلفدنیےکاسھتاکلملِالخصیھبئو۔‬
‫(‪ )6‬انخسفوسنمخاکملعفلرفراتھکئو۔‬

‫‪690‬‬
‫‪764‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫(‪)6‬دلاللئرپوغرفرکفرکےکلَاکحؾےکلابنتسطاکہکلم(اہمرت)یھبئو(‪)4‬۔‬
‫ہیفـدنچرشلطئںیہنجاکلکیدہتجمںیماپایاجانتہبرضفریےہ۔لبلرگلؿ‬
‫ی‬
‫رشلطئ وک اسےنم رےتھک ئوےئ وم ودہ زماےن ےک فلیس ڈیم (‪ )Self Made‬عظ ںم‬
‫دہتجمنی‪،‬ایدجمّدنیفدجتمدنییکیملعاحتلدیھکی اجےئ‪،‬لفرہیہکایکلؿںیمل داہد یک‬
‫الصتیح‪ ،‬ای دہتجم یک وکیئ رشط اپیئ یھب اجیت ےہ؟! وت وغر رکےن ےساتپ اتلچ ےہ ہک ِ‬
‫ولعؾ‬
‫رشہیعںیم ُروسخفاہمرتوت ُدفریکابتےہ‪،‬لؿںیمےسیسکےندنییکاباقدعہمیلع‬
‫یھب احلص ںیہن یک‪ ،‬لرثک رصػ یب لے (‪ ،)B.A‬لمی لے (‪ )M.A‬رک ےک ظفلِ ڈلرٹک‬
‫اکاس ہق اگلرک‪،‬کنیعلفرفلٹکس نہپرک‪،‬یٹفی (‪ )T.V‬رپٓاےھٹیبںیہ‪،‬لفرلؿیکقیقحت‬
‫ایک ےہ؟ اھبؿ یتم اک ہبنک ےہ!! اسرے آمذخِ دنیِ لالسؾ وک اسےنم رےتھک ئوےئ‪ ،‬ےئن‬
‫اسملئےک لح ےکابرے ںیم لکی رلےئ اق م رکےن یک الصتیح وت دررانر! لؿ ںیم‬
‫ےس لرثک لینت اقتیلب یھب ںیہن رےتھک ہک ریغب رتہمج ےک رقٓاؿ فدحثی اک اطمہعل یھب رک‬
‫اپںیئ! ای دف‪ 1‬رطسںی رعیب ںیمحیحص وطر رپھکلیھبںیکس‪،‬رھپ یھب ِ‬
‫رجأت لالتخػ لینتہک‬
‫اہقفےئلُتّملفراحصۂرکلؾےک ِمفرشحوکطلغرقلردےیاج ےںیہ!!۔‬
‫ۂنتفاغدمتی‬
‫لؿ ےک زندکی ل داہدی وکںیشش رصػ ُ رففیع ای ل داہدی اسملئ ںیم یہ‬
‫رصحنمںیہن‪ ،‬ہکلؿ وک یسک درہج ںیم لالتخػ یکلاجزت دی اج ےكس‪ ،‬ہکلب ہقفتمفوصنمص‬

‫(‪ )4‬زمدیلیصفتےکےیلاّلعہملِنباعدبنیاشیماکراسہل "رشح عقود رسم ادفتي"‪،‬اشہفیللہلل‬

‫دحمّثدولہیاکراسہل "عقد ِ‬
‫الود يف أحكام آجتهاد والتقلود"‪ ،‬لفرل ِ‬
‫ماؾللہِتّنسلماؾلدمح‬
‫صح احلديث فهو مذهبي" اطمہعلےیجیک!۔‬
‫راضاکراسہل "الفضل ادوهبي يف معنى‪ :‬إذا ّ‬
‫‪691‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪761‬‬
‫ت‬
‫تئوےئںیہ۔اسرےلالتخػیکفہجایک‬ ‫اسملئوکیھبرسےےسلالتخیفانبےنرپ ُ‬
‫ت‬
‫لاسحس رتمکی لفر َت ٓااسین۔ لس ےک ےیل ذلبہِ اہقفء‬
‫ِ‬ ‫ےہ؟ ضحم ّدجت دنسپی‪،‬‬
‫ےس اھچٹن اھچٹن رک رںیتصخ التش رک ے ںیہ‪ ،‬رقٓاؿ فدحثی یک ونعمی رحتفی‬
‫(ریسفت ابرللےئ لفر نَم ماین رشتحی) رک ے ںیہ۔ ٓارخ لِؿ ےک لس وخد اسہتخ ل داہد یک‬
‫یملعاینبدایکےہ؟دفڈاھیئوسلردفںیمیھکلئویئ‪،‬ایلردفلرگنزییںیمرتہمجدشہاتکںیب‪،‬‬
‫قعدخمفش!؏‬
‫اچراپچنڈرنشکایں‪،‬لفرلکیاکہبئولسفنلفر ِ‬
‫وخد دبےتل ںیہن‪ ،‬رقٓاں وک دبؽ دےتی ںیہ‬
‫ئوےئ سک درہج فقیںہيا ِاؿ رحؾ ےبوتقیف!‬
‫لؿ الغومں اک ہی کلسم ےہ ہک انصق ےہ اتکب‬
‫(‪)4‬‬
‫ہک اھکسیت ںیہن ؤمنم وک الغیم ےک رطقی‬
‫لؿ ڈیٹی دہتجمنی ےک اہں مومًا اسری رجأت لفر ل داہد اک لاصحنر‪ ،‬رصػ‬
‫قع رپ ئوات ےہ‪ ،‬مہ ماےتن ںیہ ہک الہبش قع ون ِر رففزلں ےہ‪ ،‬رگم لس ےک ےیل لکی‬
‫اخصدل رہےہ‪،‬قعلؿلُومراکلِدرل ںیہنرکیتکس وفیحیکٓاھکن ےسرظنٓا ےںیہ‪،‬‬
‫قع ےک ےیل یہی رخف اکیف ےہ ہک فہ فیح ےک نایؿ رکدہ اقحقئ اک کیھٹ کیھٹ ل ِدرل‬
‫رکےل‪ ،‬لفر لؿ اقحقئیک دنلبوتمکحں‪ ،‬رہگی وتحلصمں‪ ،‬لفرابرکی لَرسلر فغِلل اکرسلغ‬
‫اگلےن ںیم اکایمب ئو اجےئ۔ سج رطح ُص ِ‬
‫وص فیح ےک ہن ئوےن یک لورت‬
‫ںیمیھب‪،‬قعےساکؾہنانیلاخصلامحتقفوکاتیہےہ‪،‬لىس رطحوصنمصفیحےک‬

‫رضبمیلک"ل داہد‪41 ،‬۔‬

‫(‪ِ " )4‬‬
‫‪692‬‬
‫‪763‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫ئو ےئوےئیھب‪،‬قعوکرہزیچںیمَّدقمؾرانھکڑبیانھگؤین َ هجارتےہ‪،‬حیحصرلہتسلؿ‬
‫دفونںےکدرایمؿےسزگراتےہ‪،‬لفرفیہرصل ِطمیقتسمےہ!۔‬
‫َدف ِر احرض ےک ونتفں ںیم ےس لکی ۂنتف اغدمتی یھب ےہ‪ ،‬رٹسم اجفدی اغدمی‬
‫ےک و یھب رظنایت ںیہ فہ ًانیقی لُؿ ےک وخد اسہتخ ںیہ‪ ،‬سل َف اصنیحل ےک اہں لؿ یک‬
‫وکیئاثمؽںیہنیتلم!۔‬
‫رضحت اّلعہم یتفم دمحم فمیس لرتخ دمین ‪-‬ہمّلس لابلری‪ -‬رحتری رفما ے ںیہ ہک‬
‫"لالسؾ ےک فلتخم لَدفلر ںیم منج ےنیل فلےل تہب ےس ونتفں‪ً ،‬الثم وخلرج‪ ،‬رفلضف‪،‬‬
‫نمنیِ دحثی فریغمہ یک رطح‪،‬‬ ‫زتعمہل‪ ،‬ابہینط‪ ،‬اہبہیئ‪ ،‬ابہیب‪ ،‬فاہہیب‪ ،‬اقدایہین لفر ِ ر‬
‫اپاتسکؿ ںیم دنچ ربس رتشیپ لکی ےئن ےنتف ےن رس لاھٹای ےہ‪ ،‬و ّدجت دنسپی یک وکھک‬
‫ےس ربٓادم ئول ےہ‪ ،‬لفر لس ےن لالسؾ ےک وتملزی لکی ذبہ یک لکش لایتخر رک یل‬
‫ےہ‪،‬سجاکانؾ"ۂنتفاغدمتی" ےہ۔‬
‫ہیدف ِراحرضاکلکیّدجتدنسپرگفہ (‪ )Miderbusts‬ےہ‪،‬سجےنرغمب‬
‫ےسرموعبفاتمرثئورکدنیِلالسؾاکدجدیلیڈ نشرایررکےنےکےیل‪،‬رقٓاؿفدحثیےک‬
‫َمین‪،‬لفردا یلاحالاحتےک َماب مدبک ےیکاناپ وکششیکےہ۔‬
‫لافلظےک َ ا‬
‫ربریغص اپ فدنہ ںیم ّدجت دنسپی یک ٓاڑ ںیم‪ ،‬دا ی امّلسمت ںیم رحتفی‬
‫ےک ےنتف یک لدتبلء‪ ،‬دف ِر دجدی ںیم رس ّ ِں د‬
‫س لدمح اخؿ ڑگیلعیھ ےن یک۔ لرگنزی اسرملج ےس‬
‫لینپ رموعابہن ذتینہ یک اینبد رپ‪ ،‬رغمیب رظنایت وک ہمّلسم اقحقئ اک درہج دے رک‪ ،‬فیح وک‬
‫لؿےکاطمقبڈاھک ےےکےیل نَم مایناتفتالتےکناطییناکؾیکلدتبلءاکارہللیہن‬
‫ےکرسےہ!۔‬
‫‪693‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪761‬‬
‫ویریپ لاکفر یک ُرف ےس رہ فہ ابت و یعبط لولنین ےک الخػ ئو‪ ،‬لوہنں ےن‬
‫لےس ِ‬
‫الخػ قع رقلر دے رک َرد رک دای‪ ،‬لفر دقرت (رچینتی) یک ربرتی اک رعنہ اگلای۔‬
‫ت‬
‫رقٓاؿ رکمی یک نَم ڑھگت اتفتالت شیپ ‪،‬ںی‪ ،‬لاحدثیِ رک ہم وک‬ ‫لُغ ِت رعہیب یک دمد ےس ِ‬
‫وکشم رقلردای‪،‬لفرلتّمےکلامتجیعاعُمالمتلفررط ِزلمعوک‪،‬لہمئفدہتجمنیےکذلیت‬
‫ت‬
‫ایخلالت فل داہدلتہہک رک رظن لدنلز رک دای۔ ےجیتن ےک وطررپ رچین فلُغت یک اینبد رپ فعض‬
‫لیکشت َ ون املسمونںےکاسےنمٓایئ‪،‬فہلؿےک‬ ‫رکدہلُلوؽےکتحت‪،‬لالسؾیک وریبعتف ِ‬
‫دصویںلامتجیع ُ‬
‫اعتمےس رسکاگیبہنیھت!۔‬
‫رھپلؿیک ریَپفی ںیم دف‪ 1‬رکفی ولسلسں ےنلس ےنتفوک رپفلؿ ڑچاھای‪ ،‬لؿ‬
‫ںیم ےس لکی ہلسلس دبع لہلل ڑکچلولی لفر خیش لملس ریجلج وپری ےس ئوات ئول‪ ،‬الغؾ لدمح‬
‫سلدمحاخؿڑگیلعیھےکق ِشدقؾ رپ‬ ‫نمِدحثیکت ہ اتچنےہ‪ ،‬ولےنپلماؾرس ّ ِں د‬ ‫رپفزی ِ ر‬
‫ت‬
‫ےتلچئوےئ‪،‬لُغترپیتسلفرلاکن ِرتّنسےکوحلےلےساکیفرعمفػئوےئ۔‬
‫دفرسےےلسلسےکرجلمیثدیمحلدلنیرفلیہ‪،‬لفرخیشلنیملنسحلالصیحےس‬
‫ ِم سل َف ےس رحنمِػ‪ ،‬دجتمّد رکف‪،‬‬
‫زگر ے ئوےئ‪ ،‬رٹسم اجفدی اغدمی ںیم لقتنم ئوےئ‪ِ ،‬‬
‫رفنش ایخؽ لفر رموعتیب زدہ ےقبط ںیم "لوملرد"(‪ )4‬انیم لدلرہ‪ ،‬اسف ِد ملع فقیقحت بس‬
‫ںیمشیپشیپےہ‪،‬سجےکرسربلہرٹسماجفدیاغدمیںیہ۔لوہنںےنلسلایتحطےک‬
‫ت‬
‫س لفر رپفزی ےک اسھت وسنمب ہن رک دںی‪ ،‬لُغ ِت‬
‫شیپ رظن ہک ںیہک املعء لںیہن یھب رس ّ ِں د‬
‫رقٓاؿ ےک اجبےئ رعیب یّلعم‪ ،‬ینعی رعیب احُمفرے اک رعنہ اگلای‪ ،‬لفر لاکنرِ تّنس اک ملھک‬
‫وعیرکےنےکاجبےئ‪،‬دحثیفتّنسںیمرفؼےکونعلؿےسلسدصقموکوپرل‬
‫ الھد ٰ‬

‫(‪ )4‬اجفدیاغدمیےکماتحتےنلچفللاللکیلدلرہ۔‬
‫‪694‬‬
‫‪765‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫رکےنیکوکششںیمےگلںیہ!!۔‬
‫س" یک اشںیخ لفر ربگ فابر ںیہ‪ ،‬لفر‬ ‫ہی دفونں رکفی ےلسلس "ۂنتف رس ّ ِں د‬
‫"رچینتی" ےک امندنئہ ںیہ۔ لرگہچ الغؾ لدمح رپفزی لفر رٹسم اغدمی اک رطۂقی فلردلت‬
‫لگللگلےہ‪،‬اتمہےجیتنےکلابتعرےسدفونںںاسکںںیہ۔دفونںدجتُد‪،‬لاکن ِردحثی‪،‬‬
‫امجع لتّمےک اخمفللفر زجعملتےک ِ ر‬
‫نم‬ ‫ل ِاحلدلفر رمگلیہ ےکربملعدلرںیہ۔ دفونںل ِ ِ‬
‫ںیہ۔ہیدفونںرضحلتافدساتفولیںےکذرےعیلالسیمرشتعیںیمرحتفیفدبتلی‬
‫لفر رتمیم فخیسنت اک لراکتب رک ے ںیہ۔ رٹسم اغدمی ےن َدف ِر احرض ںیم دجتُد لفر لاکن ِر‬
‫دحثی یک یئن اینبد ڈلیل ےہ‪ ،‬لفر لےنپ دنچ وخد اسہتخ لُلوؽ وک قیقحت اک انؾ دے رک‪،‬‬
‫املسمونںوکرمگلہرکےنیکاسجرتیکےہ!!۔‬
‫ٓاؿ رکمی یک ونعمی‬
‫رٹسم اغدمی لاحدثیِ ہحیحص ےک لاکنر ےک اسھت اسھت‪ ،‬رق ِ‬
‫لہملعںیمےسرہفہصخش ولُؿیکبتکاکاطمہعلرکےاگ‪،‬‬
‫رحتفیےکیھباعدیںیہ‪،‬ل ِ‬
‫ابٓاسین لىس ےجیتنرپ ےچنہپ اگ۔ رٹسم اغدمی لےنپ ۂقلح لَةحب ںیم زبمعِ وخد "لماتم" ےک‬
‫بصنمےکرقبیرتئوےنےکناطیینرفبیںیمالتبمںیہ!لفررٹسماغدمیےکزندکی‬
‫وپریلتّمںیم ےسرصػ دف‪1‬یہ املعء‪،‬لؿ ےک زمعںیملؿےک دممفحںیہ‪،‬نجوکفہ‬
‫"ٓاامسؿ" اکدرہجدےتیںیہ‪،‬ابیقاملعےئلتّموک"اخ " رقلردےتیںیہ‪،‬انچہچنفہلینپ‬
‫اتکب"اقممات" ںیمےتھکلںیہہک"ںیمےنتہباعملدےھکی‪،‬وتہبںوکڑپاھ‪،‬لفروتہبںوک‬
‫انس‪،‬سا نلنیملالصیحلفرلؿےکلاتسددیمح لدلنیرفلیہاکاعُمو ہلمفیہےہہک؏‬

‫‪695‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪767‬‬
‫(‪)4‬‬
‫اخ وک ٓاامسں ےس ایک تبسن!‬
‫اغبل ہتکن دلں ےس ایک تبسن‬
‫لش‬
‫م‬‫ش‬
‫ہی تقیقلرہظنمل سےہہکرٹسماغدمیسجلالسؾوکشیپرکرےہںیہ‪،‬‬
‫نی‬
‫فہ رپفزی فرسدیساکلزتعلیللالسؾ ےہ‪،‬سجاک روسؽلہلل ﷺ ےک لالےئ ئوےئ د ِ‬
‫رضحلت احصک ہب فاتنیعب فاملعےئ دنی ‪-‬رضوان اهلل تعاىل علوهم‬
‫ِ‬ ‫لالسؾ‪ ،‬و‬
‫أمجعني‪ -‬ےکذرےعیمہکتاچنہپےہ‪،‬لسےس ُدفراکیھبوکیئقّلعتںیہنےہ!۔‬
‫نی‬
‫اعیمل رسماہی دلرلہن اظنؾ لفر لامعتسری اطوتقں ےک زعل م ےک اسےنم‪ ،‬د ِ‬
‫لالسؾ یہ بس ےس ڑبی راکفٹ فدَہػ ےہ‪ ،‬ذٰہلل فہ لےسی لَرفلد یک رھبوپر امحتی لفر‬
‫ل ِاعتن رک ے ںیہ‪ ،‬و املسمونں ںیم ّدجت ےک انؾ رپ ریغ لالسیم لَاکفر اک ولز اکنےتل‬
‫ںیہ‪،‬لفراملسمونںےکل ِامجیعاعُمالمتوکعزانزہعرک ےںیہ۔‬
‫لہ‬
‫یہیفہجےہہکرٹسماغدمیلفرلؿےکاعُمرصنیدرگیانؾاہنددلورورفںوک‪،‬ل ِ‬
‫ویرپیکاخصاعُمفتنفامحتیاحلصےہ‪،‬ویریپاممکلےکڑکٹفںرپےنلپفلےل‪،‬انؾ‬
‫اہند لالسیم فاپاتسکین ڈیمای ےک درفلزے‪ ،‬لؿ رضحلت رپ ےلھک رےتہ ںیہ؛ اتہک ہی ولگ‬
‫دنیےسیہ ِ‬
‫الخػدنیرحاکتیک‪،‬وھجیٹاتفتالتشیپرکےک‪،‬اعؾاملسمونںوکرمگلہرک‬
‫ںیکس!لفرہیابتلبیفخمںیہنہکاعیمللامعتسریاطوتقںےن‪،‬لکیوصخ یص نشیملیکشت‬
‫نی‬
‫دےرکرکفڑفںڈلرلرپلمتشملکیتہبڑبلڈنف‪،‬لسدمںیمصتخمرکراھکےہ‪،‬ہی نشیمد ِ‬
‫لالسؾیکطلغلفرنَمڑھگتوصتریشیپرکےنفلولںیک َحوہلصلزفلیئرکاتےہ!!۔‬
‫رٹسماغدمیلفرلؿےکرظنایتےکئهُطلاؿرپفیہدلاللئںیہ‪ ،‬ولُؿےک‬

‫(‪" )4‬رمہیثرمزلاغبل"۔‬
‫‪696‬‬
‫‪766‬‬ ‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬
‫شیپ ُرف رس ّ ِں د‬
‫س‪ ،‬الغؾ لدمح رپفزی فریغامہ ےک َرد ںیم املعےئ لالسؾ ےن شیپ رفماےئ‪ ،‬لفر‬
‫لسرطحےکدجتمّدنیےک َردےکےیللینتابتیہاکیفےہ‪،‬ہکلؿاکشیپرکدہرظنہیلفر‬
‫رکف‪،‬سل َفاصنیحل‪،‬احصۂرکلؾفاتنیعبعاؾ ‪-‬رضوان اهلل تعاىل علوهم أمجعني‪-‬‬
‫ےکرظنہیلفررکفےساصتم ِدؾفاخمفلےہ‪،‬لفررہاملسمؿہیابتوخبیباجاتنےہہکًۃقیقح‬
‫لالسؾ فیہ ےہ و احصۂ رکلؾ � ےک ذرےعیمہ کت اچنہپ‪ ،‬لفر لس ےک اخمفل و‬
‫ابتیھبےہفہبسھچکئو یتکسےہ‪،‬رگملےسلالسؾاکانؾںیہندایاجاتکس!"(‪)4‬۔‬
‫"الخۂصالکؾہیےہہکرٹسماغدمیےکرظنایتلفرلسےکدنی(اغدمتی)اک‪،‬‬
‫لالسیمرشتعیےسوکیئقلعتںیہن!فہلےنپذلیترظنایتلفرویریپاسرملیجلڈنجیےوک‪،‬‬
‫لالسؾےکانؾرپشیپرکےکاملسمونںوکدوھہکدےراہےہ۔لےسیرظنایتاکاحلمصخش‬
‫دبرتنی زتعمہل‪ ،‬وخل ِرج‪ ِ ،‬ر‬
‫نمِ دحثی‪ ،‬رقٓاؿ ںیم ونعمی رحتفی رکےن فللال‪ ،‬رقٓاؿ یک ریسفت‬
‫ابرللےئرکےنفللال‪،‬وخلشہرپتس‪،‬رمگلہدب ِدنی‪،‬لفراملسمونںےکےیل ٓانیتساکاسپن‬
‫ےہ! املسمونں رپ لالزؾ ےہ ہک رٹسم اغدمی لفر لس ےک رظنایت وک ماےنن فلولں اک امسیج‬
‫اباکیئٹرکںی‪،‬لفرلسےکرظنایترپینبمبتکلفررٹلرچیےسوکوسں ُدفررںیہ‪،‬لفرلسےک‬
‫یسکیھبمسقےکرپفرگلؾوکرہزگہنںینس‪،‬لفرہنیہلےسیٹفیزلنیچرپدںیھکی"(‪)1‬۔‬
‫افدئہ‪:‬زمدیلیصفتےکےیل‪،‬لما ِؾللہِتّنسلماؾلدمحراض � ےکراسےل‬
‫النر ِّ‬
‫الشهايب عذ‬ ‫(‪" )1‬أصائب الصوّب عذ أرض الطوّب"(‪ّ " )2( ،)3‬‬

‫ت‬
‫(‪" )4‬اغدمتّی" ‪44-6‬ملبقطااً۔‬
‫(‪)1‬لًاضی‪73 ،‬۔‬
‫(‪" )3‬اتففیروضہی" ‪،515-545/14‬وبطمہع"لدلرہللہتنس"رکلیچ۔‬
‫‪697‬‬
‫دیلقتیکرشیعتیثیح‬ ‫‪766‬‬
‫تدلوس الوهايب"(‪ ،)1‬رضحت اّلعہم یتفم الجؽ لدلّنی لدجمی � اک راسہل‬
‫(‪" )3‬ریغ مق ّلددفں ےک رفبی"(‪ ،)1‬اّلعہم الغؾ روسؽ دیعسی � یک ریسفت‬
‫(‪)3‬‬
‫لفر یتفم فمیس لرتخ اصبح � یک اتکب‬ ‫(‪" )1‬ایبتؿ لرقلٓاؿ"‬
‫(‪" )5‬اغدمتی"اکاطمہعلاقرنیئےکےیلتہبدیفمرےہاگ۔‬
‫داع‬
‫ئ ئ‬
‫فلئ لالسؾ ےک الخػ اسزںیش رکےن فلولں وک تسین‬
‫لے لہلل! دیلقت ا‬
‫زبراگؿ دنی ےک اقعدئفرظنایت رپ‬
‫ِ‬ ‫فانوبد رفما‪،‬ںیمہلفرامہری ٓاےن فلیل ولسنںوکیھب‬
‫فاصنری یک رطػ ےس‬
‫ٰ‬ ‫رہپہ دےنی یک وتقیف دے‪ ،‬فلتخم ونتفں ےک ُرفپ ںیم وہید‬
‫ربلاعلنیمل!۔‬
‫لالسؾےکالخػئوےنفلیلاسزوشںوکاناکؾانب‪ٓ،‬انیمای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪)4‬لًاضی‪571-516/14،‬۔‬
‫رعفجلالسؾ‪،‬رکلیچ۔‬ ‫(‪)1‬وبطمہع ِ‬
‫زبؾ ِ‬
‫(‪)3‬وبطمہعرفدیکباٹسؽ‪،‬لالئور۔‬
‫‪698‬‬
‫‪966‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬

‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫(ۃعمجارابمر ‪12‬رفصارفظمل ‪2441‬ھ‪1919/29/96 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬
‫محن ا ّلرحوم‪.‬‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر رُپونر‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ ُنور ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب فارتحاؾ ےس ُدرفد‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اامؾادمحراض ‪ ...‬اکیہمہریگتیصخش‬
‫سدی ایلع رضحت‪ ،‬میظع اربلتک‪ ،‬اام ِؾ ا ِ‬
‫ہ تّنس‪ ،‬اامؾ ادمح‬ ‫اؿ االسؾ! ّ ِی‬
‫ربدار ِ‬
‫اعترػ اک اتحمج ںیہن‪ ،‬آپ � یک یملع فدینی‬
‫راض اخؿ افلض ربیلی � اک انؾ یسک ُ‬
‫دخامت ےس رعب فمجع وخب آاگہ افر رتعمِػ ںیہ۔ آپ � یک ہمہ ریگ تیصخش رہ‬
‫زافےیےسےبریظنفےباثمؽےہ‪،‬آپ� وچدوہںیدصیرجہیےکمیظعجمِّد‪،‬‬
‫ؤمرِخ‪ ،‬یتفم افر ہیقف ںیہ۔ آپ � رقآؿ‪ ،‬دحثی افر ہقفِ االسىم‬ ‫حمِث‪ّ ،‬‬ ‫مف ّسر‪ّ ،‬‬
‫تیمساچپس‪09‬ےسزادئدقمیفدجدیولعؾرپاکلمدرتسسرےتھکےھت۔ہفسلففاسسنئ‪،‬‬
‫راییض فرغجاہیف‪ ،‬ملعِ وتتیق ف َجفر‪ ،‬افر البتغ فقطنم فریغہ ےک وموضاعت رپ‪ ،‬آپ یک‬
‫اشدنارافراناقِلبرتددیداللئےس ی َّ‬
‫زمیاصتفیناسابتاکہنموباتلوبثتںیہ۔‬

‫‪699‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪099‬‬
‫آپ یک اتیمہ فاِافدتی اک ادنازہ اس ابت ےس وخبیب اگلای اج اتکس ےہ‪ ،‬ہک‬
‫ّ ِی‬
‫سدی اٰیلع رضحت اامؾ ادمح راض اخؿ � یک فافت وک‪ ،‬وس‪ 299‬اسؽ اک رعہص زگر‬
‫تّمہملسمآجیھباُؿےکویفضفرباکتےسدیفتسموہریہےہ‪،‬‬ ‫اجےنےکاب ُفوجد‪،‬ا ِ‬
‫غ‬
‫افر ہی دعتاد رفز ربفز ڑبیتھ یہ یلچ اج ریہ ےہ۔ آپ � اکی ایسی میظع افر ۂ‬
‫انب‬
‫رفزاگر تیصخش ںیہ‪ ،‬نج رپ داین رھب ےک رقتتی دف‪ 1‬درنج ےس زادئ ولگ ڈارٹکٹی یک‬
‫ڈرگایں احلص رک ےکچ ںیہ‪ ،‬افر یئک رضحات آج یھب فلتخم ویوینرزیٹس‬
‫(‪ )Universities‬ںیم اام ِؾ اہِ تّنس � رپ امی‪ِ ،‬ف (‪ )M.PHIL‬افر یپ‪،‬‬
‫اچی‪،‬ڈی(‪ )P.H.D‬رکرےہںیہ۔‬
‫ربصغيیر اپ فدنہ ںیم دنچ داہویئں ںیم اشدی یہ یسک تیصخش رپ‪ ،‬اس رثکت‬
‫تّنس‬
‫تعی دمحمہّی یک ریَپفی‪ ،‬افر ِ‬
‫ےسیقیقحت اکؾ وہا وہ! آپ � ےن وپری زدنیگ رش ِ‬
‫ىفطصمیک رتفجیفاِاشتع ںیمرسب یک‪ ،‬یہیفہج ےہہک آج داین رھبںیمرہ وُس‪،‬آپ �‬
‫دي‬
‫یک یملع دخامت اک رچاچ وہ راہ ےہ۔ آپ � ےن فہ اکراہےئ امنایں ااجنؾ ی‬
‫ںیہنجاہِملعفداشنیھبکرفاومشںیہنرکےتکس‪؏،‬‬
‫اہمتری اشؿ ںیم وج ھچک وہکں اس ےس وسا مت وہ!‬
‫میسقِ اج ِؾ رعافں اے ہش ادمح راض مت وہ!‬
‫(‪)2‬‬

‫اشؿایلعرضحت�ازۂفیلخایلعرضحت ِِاالسؾاشہعلاایدص مدص �۔‬

‫(‪ )2‬تبقنمدر ِ‬
‫‪700‬‬
‫‪092‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫رم ّفہجاُومرِدباعتفرُخاافتاکاِاطبؽ‬
‫زعزیاؿ رتحمؾ!اامؾادمح راض � ےن ولع ِؾ ِدہینییک رتفجیےک اسھت اسھت‪،‬‬
‫ِ‬
‫اےنپزامےنںیمرم ّفہجدباعتفرُخاافتاکیھبرھبوپر َردفاِاطبؽرفامای‪،‬افراملسمونںوکاؿ‬
‫دباعتفرُخاافتےس ُدفر رےنہاکمکحدای۔اسہلسلسںیمدعتمدبتکفراسلئفینصت‬
‫اتففییھبرحتریرفامےئ‪،‬نکیلمتسرظیفیہیےہہکسجاامؾ‬
‫رکےنےکاسھتاسھتڑکنیسفں ٰ‬
‫ادمحراض� ےناسریزدنیگ‪،‬ظفحتِ انومسراستلافرتمظعِاحصہبفاہِتیبِاَاہطر‬
‫� رپرہپہدےتی‪،‬افراملسمونںےکاقعدئفاامعؽیکاالصحرکےتزگاردی‪،‬آجایہنرپ‬
‫رحب‬ ‫رففغ َ‬
‫نماتےسیجےبرسفاپانزةیازلاامتاگلرک‪ُ ،‬اتّمِہملسموکاس ِ‬ ‫رش فدبتعافر ِ‬
‫ش‬
‫ملعےستِشنہبلرےنھک‪،‬افردبامگؿرکےنیکذمومؾوکششیکاجریہےہ!!۔‬
‫ےبدونیںافردبذموبہںاک َر ِدغیلب‬
‫رضحاترگاىمدقر! ّ ِی د‬
‫سیاٰیلع رضحتاامؾادمح راض� ےنرحتریفرقتری‬ ‫ِ‬
‫دنانمؿ‬
‫ِ‬ ‫رہ احمذ رپ‪ ،‬داللئِ ِابرہ افر ربا ِنِ اق ہعط ےک اسھت‪ ،‬سج ناققحہن ادناز ںیم‪،‬‬
‫نمنیِاہِتیباَاہطر‪،‬افرناعُدننیِافءایءاﷲ یکیملعفیقیقحترگتفرفامیئ‪،‬‬ ‫احصۂب رکاؾ‪ِ ،‬‬
‫فہآپیہاکاخہصےہ۔نجےبدونیںافردبذموبہںاکآپےن َر ِدغیلبرفامای‪،‬اںیہنبج‬
‫آپ� ےکاقعدئفرظنایت‪،‬اوقاؽفاَاعفؽافررحتریفںںیموکیئاقِلبرگتفزیچرظن‬
‫ذاتوتسدہافصتوک ِ‬
‫دَہػدیقنتانب رک‪،‬نعطفعینشت افر‬ ‫ہنآیئ‪،‬وتاوہنںےنآپ� یک ِ‬
‫وھجےٹازلاامتاکریغذہمّابہنافرریغافصنمہنہلسلسرشفعرکدای‪؏،‬‬
‫ےبایحرکےتںیہویکںوشراپبریتےدعب!‬ ‫ریتےاَدعاںیمراضوکیئیھبوصنمرںیہن‬

‫‪701‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪091‬‬
‫اکییملعایختن‬
‫ِ‬
‫رضحاتذیفاقر!اہنتیاوسفسےسانہکڑپاتےہ‪،‬ہکضعبافقسفافرجریپ‬
‫زبراگؿ دنی‬
‫ِ‬ ‫افراُؿےکاجہرمدینی‪،‬ملعِ دنی ےس ُدفریےکابثعآج‬
‫ےک زمارات رپ رچس‪ ،‬گنھب افر ڈوھؽ امتےشاک اامتہؾ رکےت ںیہ‪ ،‬احم ِلف رص‬
‫فنمات ےک رمبکت وہےت ںیہ‪ ،‬ہی‬ ‫فرسفد افر دجسۂ یمیظعت یسیج ےبوہدہ رُخاافت َ‬
‫اخًۃصل اؿ اک ذایت لعف افر دبیلمع ےہ‪ ،‬وج رشًاع اناجزئ‪ ،‬رحاؾ افر منہج ںیم ےل اجےن فاال‬
‫کلسم قح اہِ تّنس فامجتع‪ ،‬ای اام ِؾ اہِ تّنس اامؾ ادمح راض � اک اُؿ‬ ‫ِ‬ ‫اکؾ ےہ‪،‬‬
‫فجؽ ےس وکیئ قلعت ںیہن۔ رقآؿ فدحثی افر امہرے زبروگں یک زہارفں‬ ‫ّفۂؼ ّ ۂ‬
‫بتک‪ ،‬اِؿ اُومر یک رحتم فرُبایئ رپ اشدہِ دعؽ ںیہ‪ ،‬نکیل اس ےک اب ُفوجد ضعب ولگ‬
‫کلسم اہ تّنس فامجتع ےک اھکےت ںیم ڈاؽ رک‪ ،‬اامؾ ادمح راض �‬
‫ِ‬ ‫اؿ رُخاافت وک‬
‫رپدیقنتےکرتشنالچےت‪،‬افراسدہ َلوحاملسمونںوک ارماہرکےنیکوکششںیمےگرےتہ‬
‫ںیہ‪ ،‬ہی رسارس تہب ڑبی یملع ایختن ےہ‪ ،‬وج یسک یھب اصِبح ملع وک زبی ںیہن دیتی!۔‬
‫دجسۂیمیظعتےکابرےںیماامؾادمحراضاکرظنہی‬
‫سدی اٰیلع رضحت � ےن ہبعش اہےئ دنی یک فلتخم‬ ‫رضحات رتحمؾ! ّ ِی‬
‫ِ‬
‫فنمات"یھبےہ۔آپ�‬ ‫وتہجںرپاکؾایک‪،‬اؿوتہجںںیمےساکی"ر ِددباعت َ‬
‫ےناےنپملقِربؼابرےساؿیکایسیخیب َ َِکرفامیئہکاقعدئفاامعؽرپاھچاجےنفاىلاکىلاٹھگ‬
‫یتٹھچیلچیئگ‪،‬اام ِؾاہِتّنس� ےکزامےنںیمیھب یپفںیکمیظعتںیم غُلوو رکےنفاىل‬
‫فلتخمدباعتفرُخاافترُعفجرپںیھت‪،‬اؿںیمےساکیدبتعدجسۂیمیظعتیکیھت‪،‬آپ‬

‫‪702‬‬
‫‪097‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫الزکوة لتحریم ُسجود التح ّوة"(‪ )1‬ےکانؾ‬
‫الزبدة َّ‬
‫� ےناسےک َردںیم " ُّ‬
‫ےس اباقدعہ اکی وسبمط راسہل رحتری رفامای‪ ،‬سج ںیم دعتمد ِ‬
‫آایت رقآہین‪ ،‬اچسیل‪49‬‬
‫اَاحدثیِ ابمرہک افر رقتتی ڈڑیھ وس‪ 209‬یہقف ُنوص ےس اثتب ایک‪ ،‬ہک "ابعدت یک تّین‬
‫ےسریغاہللوکدجسہرکانرفکفرش ےہ‪،‬افرمیظعتیکتّینےسوہوتیھبرحاؾےہ"۔‬
‫ّ ِی‬
‫سدی اٰیلع رضحت � یسک یھب ریپ فرمدش ےک ےیل دجسۂ یمیظعت ےس‬
‫قلعتم‪،‬اکیوساؽےکوجابںیماراشدرفامےتںیہہک"املسمؿاےاملسمؿ!اے‬
‫سعت‬
‫تعی وفطصمی ےک اتعبِ رفامؿ! اجؿ افر نیقی اجؿ! ہک دجسہ رضحت ‪ْ -‬‬ ‫رش ِ‬
‫الجل‪ -‬ےک وسا یسک ےک ےیل ںیہن‪ ،‬اس ےک ریغ وک دجسۂ ابعدت وت ًانیقی اِامجًاع رش ِ‬
‫ُ‬
‫ت(یمیظعت)یھبرحاؾفانگہِریبکہابنیقیلےہ!"(‪)1‬۔‬ ‫نیہمفرفکِنیبمےہ‪،‬افردجسۂ َی‬
‫دجس ٔہیمیظعترحاؾفانگہِریبکہےہ‬
‫اکی اَفر اقمؾ رپ زمدی اراشد رفامای "ریغِ دخا وک دجسۂ ابعدت رش ےہ‪،‬‬
‫دجس ٔہ یمیظعت رش ںیہن رگم رحاؾ ےہ‪ ،‬انگہِ ریبکہ ےہ‪ ،‬وتمارت دحںیثی افر وتمارت ُن ِ‬
‫وص‬
‫ہّیہقف ےس اس یک رُحتم اثتب ےہ‪ ،‬مہ ےن اےنپ اتففی ںیم اس یک رحتمی رپ‬
‫اچسیل‪ 49‬دحںیثی رفاتی ںیک‪ ،‬افر ُن ِ‬
‫وص ہیہقف یک یتنگ ںیہن۔ "اتففی زعزیہّی" ںیم‬
‫امجعفاافتؼاُتّمےہ"(‪)7‬۔‬
‫ےہہکاسیکرحتمرپا ِ ِ‬

‫دكي "اتففیروضہی"اتكبارظحلفاالِابۃح‪007-460/20 ،‬۔‬ ‫(‪ )2‬ی ی‬

‫(‪")1‬اتففیروضہی"اتكبارظحلفاالِابۃح‪،‬راسہل"ازلدبۃازلکن یہۂرحتلمیوجسداۃیحتل" ‪464/20‬۔‬
‫(‪")7‬اتففیروضہی"اتكبارظحلفاالِابۃح‪،‬ریغِدخاوکدجسۂابعدترش ‪...‬اخل‪462/20،‬۔‬
‫‪703‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪094‬‬
‫زمار ِ‬
‫اتافءایءاکوطاػ‬
‫رضحاترگاىمدقر!میظعتیکتّین ےسزمار ِ‬
‫اتافءایءاکوطاػرکان‪،‬ایاںیہن‬ ‫ِ‬
‫وبہس دانییھب ونممع ےہ‪،‬اام ِؾاہِتّنس � ےناسیکیھباشندنیہرفامیئافراس اک‬
‫مکحِ رشیع ایبؿ رکےت وہےئ اراشد رفامای "زمار اک وطاػ وج ضحم ہب تّینِ میظعت ایک‬
‫اجےئ‪ ،‬اناجزئ ےہ؛ ہک میظعت ابوطلاػ وصخمص اخبۂن ہبعک ےہ۔ زمار وکوبہس دانی ہن‬
‫اچےیہ‪،‬املعءاسںیمفلتخمںیہ‪،‬افررتہبانچبےہ‪،‬افرایسںیمادبزایدہےہ!"(‪)2‬۔‬
‫ابراگہِراستلںیماحرضیےکآداب‬
‫ایس رطح ابراگہِ راستل ںیم احرضی ےک آداب ایبؿ رکےت وہےئ‪ِ ،‬‬
‫اامؾ‬
‫اہِتّنس� ےناراشدرفامایہک"ربخدار(رفۂضاونریک)اجىلرشفیوکوبہسدےنی‪،‬‬
‫الخػ ادب ےہ‪ ،‬ہکلب (اجىل رشفی ےس) اچر‪ 4‬اہھت افہلص‬ ‫ای اہھت اگلےن ےس وچب؛ ہک ِ‬
‫غ‬
‫ےسزایدہ رقبیہناجؤ‪،‬ہیاؿیک رتمحایکمک ےہہک متوکاےنپ وضحر البای!اےنپ ُمواجہ ۂہ‬
‫اَدقسںیمہگجیشخب!"(‪)1‬۔‬
‫اکیاَفراقمؾرپزمدیاراشدرفامایہک"رفۂضاونراکوطاػہنرکف‪،‬ہندجسہ‪،‬ہن‬
‫اانتانکھجہکروکعےکرباربوہ!روسؽاﷲﷺ یکمیظعتاؿیکاِاطتعںیمےہ"(‪)7‬۔‬
‫زماراترپالبرضفرتاچدرںیڑچاھان‬
‫زیاؿرتحمؾ!زما ر ِ‬
‫اتافءایءرپ ُفوقعیذریوہےنفاىلفلتخمدبںوتںںیم‬ ‫زع ِ‬

‫رُقبومت‪772/0،‬۔‬ ‫(‪")2‬اتففیروضہی"اتكباانجلزئ‪،‬ابباَوحاؽ ِ‬
‫ش‬
‫(‪")1‬اتففیروضہی"اتكباجحل‪،‬راسہل"اونَرالبشاۂرۃیفاسملئاجحلفازلایرۃ" ‪991/4‬۔‬
‫(‪ )7‬اًاضی‪994/4 ،‬۔‬
‫‪704‬‬
‫‪090‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫ےس‪،‬البرضفرتہتہبہتڑچاھیئاجےنفاىلاچدرںییھب ںیہ‪،‬اسیکیتخسےساممتعن‬
‫رکےت وہےئ ّ ِی‬
‫سدیاٰیلعرضحت �ےناراشدرفامایہک"بجاچدروموجدوہافرفـ‬
‫ایھب رپاین ای رخاب ہن وہیئ ہک دبےنل یک احتج وہ‪ ،‬وت ےباکر اچدر ڑچاھان وضفؽ ےہ‪،‬‬
‫ااصیؽ وثاب ےک‬
‫رفحابمر وک ِ‬
‫ہکلب وج داؾ(امؽ) اس ںیم رصػ رکںی‪،‬ف ُىلاﷲ یک ِ‬
‫ےیلیسکاتحمجوکدےدںی"(‪)2‬۔‬
‫رفیضزمارانبان‬
‫ریمےزعزیدفوتس‪،‬اھبویئافرزبروگ!ضعبےبرفزاگرولوگںےنریپیریقفی‬
‫وکوطب ِرددنھہانب راھکےہ‪،‬اںیہنامنز رفزہافرد رگا ِ‬
‫َماکؾرشتعیےسوکیئ رسفاکرںیہن‪،‬‬
‫اؿ اک ا ّفنیل دصقم رصػ امؽ انبان ےہ۔ ذہلا اس دصقم ےک ِشیپ رظن اؿ یلعج افر ڈہب‬
‫ریپفںےن‪ ،‬یسک یھبفىلاﷲاک رفیضزمار انبرکاسرپاچدرفریغہڑچاھےن‪،‬اس رپ افہحت‬
‫ڑپےنھ‪،‬افراسہگجاکالصزماراسیجادبفاحلظرکےن اکہلسلسرشفعرکراھکےہ‪،‬ھچک‬
‫تقیقح احؽ ےس انفافق ولوگں یک آدم‬
‫ِ‬ ‫یہ رعہص ںیم فاہں تبیصم ےک امرے‪ ،‬افر‬
‫َفرتفاکہلسلسرشفعوہاجاتےہ‪،‬ذنرفاینزےکانؾرپ"دنچہسکب" اگلدایاجاتےہ‪،‬افر‬
‫ویںےھٹیبئاھٹےئااھچاخاصزبس (‪ )Business‬لچڑپاتےہ۔املعءفوعا ِؾاہتّنس‬
‫وکاےسیولوگںیکوحہلصینکشرکینوہیگ!؛اتہکناعُرشےےکاؿانوُسرفںےکببسیسک‬
‫وکافءایےئرکاؾ�‪،‬ایاؿےکزماراترپرحػریگیاکومعقہنلمےکس!۔‬
‫ّ ِی‬
‫سدیایلعرضحت� یکاسری ِ‬
‫ایحتابمرہکایسییہدباعتفرُخاافت‬
‫ےکالخػىملقاہجدرکےتزگری‪،‬رفیضزماراتےکابرےںیممکحِرشیعایبؿرکےت‬

‫(‪")2‬ا ِ‬
‫َماکؾرشتعی"ہّصحا ّفؽ‪،‬زمار ِ‬
‫اتاف یلۂء‪،‬؃ ‪46‬۔‬
‫‪705‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪099‬‬
‫وہےئ آپ �ےن رفامای ہک "رفیض زمار انبان افر اس ےک اسھت الص اسیج ناعُہ‬
‫رکان‪،‬اناجزئفدبتعےہ!"(‪)2‬۔‬
‫وعروتںیکزماراترپاحرضی‬
‫زعزیاؿنَم!آجلکزماراترپرَمدفںیکہب تبسنےبرپدہوعروتںاک ڑبا‬
‫ِ‬
‫اِز ِداحؾراتہ ےہ‪،‬ارثکداھکیایگ ےہہک فہاینپ مکیلقعافررضفریدینیولعؾ ےسدعؾآاگیہ‬
‫ےکابثع‪،‬زماراترپریغرشیعاُومراکاراکتبرکےنےسیھبرگزیںیہنرکںیت‪،‬اںیہن‬
‫البرضفرت رشیع اےنپ رھگ ےس ریغب رحمؾ ےک رہزگ ابرہ ہن ںیلکن‪ ،‬افر ا ِ‬
‫َماکؾ‬ ‫ِ‬ ‫اچےیہ ہک‬
‫رشتعییکلمکماپدساریوکینیقیانبںیئ۔‬
‫اام ِؾ اہِ تّنس � ےک اخمنیفل‪ ،‬وعروتں یک زمارات رپ احرضی اک ازلاؾ‬
‫سدی اٰیلع رضحت � ےک رس وھتےتپ ںیہ‪ ،‬احالہکن ِ‬
‫اامؾ اہِ تّنس وعروتں یک‬ ‫یھب ّ ِی‬
‫زمارات رپ احرضی ےک رہزگ اقلئ ںیہن‪ ،‬یہی فہج ےہ ہک بج یسک ےن آپ ےس اس‬
‫ہ تّنس � ےنرفامای ہک "ہی ہن وپوھچ‬ ‫مکحرشیع درایتفایک‪ ،‬وت وجاا ً ِ‬
‫اامؾا ِ‬ ‫ہلسلس ںیم ِ‬
‫ہک وعروتں اک زمارات رپ اجان اجزئ ےہ ای ںیہن؟ ہکلب ہی وپوھچ ہک اس وعرت رپ سک دقر‬
‫تنعلوہیتےہاہللیکرطػےس؟ افرسکدقراصِبحربقیکاجبنےس؟سجفتق‬
‫فہ رھگ ےس ارادہ رکیت ےہ تنعل رشفع وہاجیت ےہ‪ ،‬افر بج کت فہ فاسپ آیت ےہ‬
‫المہکئتنعلرکےتںیہ!"(‪)1‬۔‬

‫رُقبومت‪101/0،‬۔‬ ‫(‪")2‬اتففیروضہی"اتكباانجلزئ‪،‬ابباَوحاؽ ِ‬
‫ِ‬
‫"وفلماظتاٰیلعرضحت"وعروتںاکزماراترپاجان‪،‬ہّصح ُدفؾ‪،1‬؃ ‪290‬۔‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪706‬‬
‫‪090‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫رپدےےکابرےںیمریپافرریغریپاکمکح‬
‫ریپفں ریقففں ےک اپس ےبرپدہ یلچ اجےن فاىل وعروتں وک‪ ،‬اام ِؾ اہِ تّنس‬
‫ریغ ریپ رہ‬
‫ےن رپدےیک نیقلترکےت وہےئ اراشدرفامایہک "رپدہےکابب ںیم ریپافر ِ‬
‫ایبنجاکمکحاسکیںےہ‪،‬وجاؿوعرتوکرہچہوھکؽرکیھباسےنمآانعنمےہ!"(‪)2‬۔‬
‫ایسرطحاکیاَفراقمؾرپزمدیرفامایہک"نجاعضاۂءاکاپھچانرفضےہ‪،‬اؿںیم‬
‫ےسھچکالھکوہ‪،‬ےسیجرسےکابولںاکھچکہصح‪،‬ایےلگ‪،‬ایالکیئ‪،‬ایٹیپ‪،‬ایڈنپىلاکوکیئزج‪،‬وت‬
‫اسوطررپوتوعرتوکریغرحمؾےکاسےنماجاناقلطمًرحاؾےہ‪،‬اچےہفہریپوہایاعمل!"(‪)1‬۔‬
‫البرضفرتربقاتسؿںیمرچاغایارگیتبالجان‬
‫رضحات رگاىم دقر! آج لک ربقاتسؿ ںیم اےنپ ایپرفں یک ُقور رپ رچاغ‪،‬‬
‫ِ‬
‫ومؾ یتب ای ارگیتب فریغہ الجان اکی ومعمؽ نب ایگ ےہ‪ ،‬ضعب ولگ ےتھجمس ںیہ ہک اس ےس‬
‫رُمدے وک نیکست وہیت ےہ‪ ،‬افر اس یک ربق رفنش وہیت ےہ۔ ہی رسارس اہجتل افر‬
‫دبتعےہ‪،‬اام ِؾاہِتّنس� اّلعہمعلااینغلانیسلب� ےکوحاےلےسرفامےت‬
‫ںیہ ہک "ربقفں یک رطػ عمش ےل اجان دبتع افر امؽ اک اضعئ رکان ےہ‪( ،‬افر) ہی بس‬
‫اسوصرتںیمےہہک(بجرچاغالجان)ابلکلافدئےےساخىلوہ"(‪)7‬۔‬
‫ربقفںےکرساہےنرچاغالجان یيكۂ؟‬
‫یعض االاقتعدی‬
‫ُ‬ ‫ایس وساؽ ےک وجاب ںیم رساکر اٰیلع رضحت �‪،‬‬
‫ےکاتوبتںیم لیک وھٹےتک وہےئ زمدیاراشد رفامےتںیہ ہک "سج رطح اہیں ُجۂؽ‬

‫(‪")2‬اتففیروضہی"اتكبارظحلفاالِابۃح‪779/20،‬۔‬
‫(‪ )1‬اًاضی‪747/20 ،‬۔‬
‫رُقبومت‪،‬راسہل"ربقیاانمر" ‪797/0‬۔‬
‫َوحاؽ ِ‬
‫(‪")7‬اتففیروضہی"اتكباانجلزئ‪،‬اببا ِ‬
‫‪707‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪094‬‬
‫ںیم َرفاج ےہ ہک رُمدہ وک اہجں ھچک زنیم وھکد رک الہنےت ںیہ‪ ،‬ےسج وعاؾ دحلےتہک ںیہ‪،‬‬
‫فاہں اچسیل‪ 49‬رات رچاغ الجےت افرہی ایخؽ رکےت ںیہ‪ ،‬ہک اچسیل‪ 49‬بش ُرفح‬
‫دحلرپآیتےہ‪،‬ادنریھادھکیرکٹلپاجیتےہ۔وییہنارگفاہں ُجۂؽںیم َرفاجوہہکومت‬
‫ےس دنچ رات کت رھگفں ےس ںیعمش الج رک ربقفں ےک رساہےن رھک آےت وہں‪ ،‬افر ہی‬
‫ایخؽرکےتوہںہکےئنرھگںیم ےبرفینش ےکربھگاےئاگ۔وتاسےکدبتعوہےن‬
‫ںیم ایک ہبش ےہ؟! افر اس اک اتپ اہیں یھب ربقفں ےک رساہےن رچاغ ےک ےیل اطؼ‬
‫انبےنےساتلچےہ‪،‬افرےبکشاسایخؽےسالجان‪،‬طقفاِرساػفعییضتِامؽیہ ںیہن‬
‫تعدیقعہوہیئ؛ہکربقےکادنراِؿرچاوغںےس َرفینش‬
‫تعلمعوہ‪،‬ہکلبدب ِ‬
‫ہکضحمدب ِ‬
‫فاَوماتاکاسےسدؽانلہباھجمس!"(‪)2‬۔‬
‫افلضربولییافراُوم ِردبتع‬
‫زعزیاؿ نَم! وچدوہںی دصی رجہی ںیم املسمونں ےک اقعدئ فاامعؽ وک‬
‫ِ‬
‫دادغاررکےنفاىلرُخاافتافراُوم ِردباعتیکخیب ینکاکرہسا‪،‬البکشفہبشاام ِؾاہِتّنس‬
‫تّم‬
‫اامؾ ادمح راض اخؿ � ےک رس ےہ۔ آپ � ےن اےنپ ملق ےک ذرےعی اُ ِ‬
‫ہملسم ےک اقعدئ فرظنایت یک‪ ،‬ہن رصػ افحتظ یک ہکلب اںیہن یعضُ االاقتعدی ےک‬
‫َددلَؽ ےس ابرہ یھب اکنال‪ ،‬ےسج اس ابت ںیم ذرا اس یھب کش وہ‪ ،‬فہ آپ � یک رہشۂ‬
‫غ‬
‫"اتففی روضہی" ‪ ،‬رتج ۂمہ رقآؿ "زنک االامیؿ" افر "اَماک ِؾ رشتعی" فریغہ اک‬
‫ٰ‬ ‫آافؼ بتک‬
‫اطمہعلرکے‪،‬اؿاشءاہلل� امتؾوکش فاہبشترعفدعفوہاجںیئےگ!۔‬

‫(‪ )2‬اًاضی‪722/0 ،‬۔‬

‫‪708‬‬
‫‪096‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫رہ یاياےنپلمعاک ّذّمداروخدےہ‬
‫ِ‬
‫رضحات ذی فاقر! افلض ربولیی � ربریغص ےک انومَر ہیقف رقبعی اع ِمل‬
‫دنی‪ ،‬افر ذجۂب قشعِ روسؽ ﷺ ےک اپابسؿ ںیہ‪ ،‬اؿ ےک اسھت اسھت فہ ربریغص یک‬
‫فاحض ملسمارثکتیےکمُشّّمہاوشیاافراقدئیھبںیہ‪،‬اسےیلاؿےکابرےںیماعنایہن‬
‫زابؿ افر وُسایقہن رط ِز الکؾ رت رک دای اجےئ‪ ،‬االتخافت اک بلطم ہی ںیہن ہک مہاؿ یک‬
‫میظع یملع تیصخش اک ارتحاؾ یھب وھچڑ دںی۔ اؿ ےک قلعتم راےئ زین رکےن فاےل رتشیب‬
‫املعءےکاپساانتملعیھبںیہنےسجفہ ہناہنانبرکافلضربولییاکملعفام امپا !ں!اس‬
‫ش‬
‫ےک العفہ غیلبتِ دنی اک یفنم ادناز وھچڑ رک تبثم رطہقی اایتخر ایک اجےئ‪ّ ،‬دشت‪ُ ،‬د ُر ْش‪،‬‬
‫دبزمایجافر رفک فرش ےک وتففںوکغیلبتیکاَاسس انبےن ےکئاجےئ‪،،‬تبح‪،‬مرىماکی‬
‫دفرسے ےک ارتحاؾ‪ ،‬افر آیتش وک دما ِر غیلبت انب رک مہ زایدہ افدئہ احلص رک ےتکس ںیہ۔ ارگ‬
‫ارفنادیایاامتجیعوطررپھچکولگافرادارے‪،‬ضعبریغرشیعاُومرںیمالتبمںیہ‪،‬وتاؿیک‬
‫ّذّم داری ای ازلاؾ افلض ربولیی ےک اھکےت ںیم ڈاےنل ےک ئاجےئ‪ ،‬ایہن ولوگں رپ ڈاال‬
‫اجےئوجایسیابوتںاکاراکتبرکرےہںیہ!"(‪)2‬۔‬
‫املعےئاہِتّنسیکذہمداری‬
‫ریمے رتحمؾ اھبویئ! "ذہم دار افر دّیج یّنُس املعء اک رفہضی ےہ‪ ،‬ہک فہ یھب اےسی‬
‫رباءت اک ااہظر رکںی‪ ،‬رہ ومولی افر اخاقنیہ دگی نیشن‪ ،‬ملع فام ‬
‫ولوگں ےس االعہین َ‬
‫ںیم ہنادمح راضاخں ےہ‪ ،‬افر ہن اےس ہیااجزت دی اجیتکس ےہ ہک فہ ےئن ےئن اسملئ‬
‫دیپارکےک‪،‬کلسمِاہِتّنسیکدبانىمفیکبساکابثعےنب! رہناعُےلمںیمدمارفایعمر‬

‫(‪")2‬افلضربولییافراُومردبتع"سپہچابدیرکد‪،‬؃ ‪49 -40‬‬

‫‪709‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪029‬‬
‫رصػ فرصػ اتكب فتّنس وک انبای اجےئ! رہ وھچیٹ ڑبی تیصخش وک ایس فادح وسکیٹ رپ‬
‫رپاھکاجےئ!۔‬
‫امہری زگارش رصػ ایس دقر ےہ ہک افلض ربولیی اےنپ ملع فام افر لمع‬
‫ف دیقعےےکاابتعرےس‪،‬اتكبفتّنسےکتہبڑبےاعقش‪،‬دیشایئافراعلمےھت‪،‬‬
‫مہ ہن تیصخش رپتس ںیہ‪ ،‬ہن قح وک ایصخشت ںیم رصحنمامےننےک ریغرشیعاُوصؽ ےک‬
‫ُک شش غ‬
‫اقلئ ںیہ‪ ،‬مہ اس ابت ےس اہلل یک انپہ امےتگن ںیہ!۔ مہ وت رصػ اس ولظمؾ افر ن ۂہ‬
‫اَایغر (ریغفں ےک اہوھتں ۂتخت قشم انبیئ یئگ) تیصخش ےک ابرے ںیم‪ ،‬اہِ ملع ےس‬
‫ااصنػفدایتنےکاگبلطرںیہ!سجےنوپریزدنیگاتكبفتّنسیکافحتظافراؿ‬
‫یک رشنفاِاشتع ںیم زگاری‪ ،‬یعضُ االاقتعد ےبلمع وصتمنیف‪ُ ،‬جہلۂء افر وعاؾ یک مک‬
‫یملع ےس افدئہ ااھٹ رک‪ ،‬وھجیٹ ریپی رمدیی یک داکںین اکمچےن فاےل‪ ،‬ریغرشتمع ولوگں‬
‫اکاہسرا ےل رک‪ ،‬ربریغص یک اس رقبعی تیصخش وک دبانؾ رکےن اک ابیس رحہب افر اکرفابر‪،‬‬
‫ابمتخوہاناچےیہ!!"(‪)2‬۔‬
‫رشتعی‪،‬رطتقی‪،‬تقیقحافررعمتف‬
‫اامؾادمحراضاخؿ� رشتعی‪،‬رطتقی‪،‬تقیقحافررعمتفیکفاضتح‬
‫رکےت وہےئ رفامےت ںیہ ہک "رشتعی وضح ِر ادقس دّیسِ اعمَل ﷺ ےک اوقاؽ ںیہ‪،‬‬
‫افر رطتقی وضحر ےک َااعفؽ‪ ،‬افر تقیقح وضحر ےک اَوحاؽ‪ ،‬افر رعمتف وضحر ےک‬
‫ولع ِؾےباثمؽ"(‪)1‬۔‬

‫(‪ )2‬اًاضی‪،‬؃ ‪49‬۔‬

‫(‪" )1‬اتففیروضہی" اتكبارظحلفاالِابۃح(وسؾ‪ّ،)7‬وصتػفرطتقی‪299/20،‬۔‬
‫‪710‬‬
‫‪022‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫تعیب(ریپیرمدیی)یکاَاسقؾافررشاطئفوضاطب‬
‫اام ِؾ اہِ تّنس اامؾ ادمح راض � تعیب (ریپی رمدیی) یک َااسقؾ افر رشاطئ‬
‫دشاخصےسجریپفخیشےتہکںیہ‪،‬دف‪1‬مسق‬
‫فوضاطبذرکرکےتوہےئاراشدرفامےتںیہہک"رم ِ‬
‫ےہ مسقِا ّفؽ خیشِ ّاتۂؽینعیسجےکاہھترپتعیبرکےنےسااسنؿاکہلسلس‪،‬وضحر‬
‫سارمل َسلبینﷺ کتلصتموہاجےئ‪،‬اسےکےیلاچر‪4‬رشںیطںیہ‬ ‫رپونر ّ ِی د‬
‫اباصتؽحیحصوضح ِرادقسﷺ کتاچنہپوہ‪،‬چیبںیمعطقنمہنوہ؛‬
‫(‪)2‬خیشاکہلسلس ِ‬
‫ہکعطقنمےکذرہعیےس ّاتۂؽاننکممےہ۔‬
‫(‪ )1‬خیش یّنس ادیقعلہ وہ۔ دبذمبہ ارماہ اک ہلسلس اطیشؿ کت ےچنہپ اگ‪ ،‬ہن ہک‬
‫روسؽاہللﷺ کت۔‬
‫(‪ )7‬اعمِلوہ۔ اوقؽ ملعِہقفاسیکاینپرضفرتےکاقلباکیف‪،‬افرالزؾ‬
‫ہک اقعدئِ اہِ تّنس ےس وپرا فافق‪ ،‬رفک فاالسؾ فلالتل فدہاتی ےک رفؼ اک وخب‬
‫اعرػ(اجےننفاال)وہ‪ ،‬فرہنآجدبذمبہںیہنوت ََکوہاجےئاگ!۔‬
‫(‪ )4‬افقسِ مُغلِن (االعہین انگہ رکےن فاال) ہن وہ۔ اوقؽ اس رشط رپ‬
‫وصحؽ ّاتۂؽاک ّ‬
‫وتقںیہن؛ہکّرجمدقسفابثعِخسفںیہن‪،‬رگمریپیکمیظعتالزِؾےہ‪،‬افر‬ ‫ِ‬
‫افسِقیکوت ِنفابجےہ‪،‬دفونںاکاامتجعابلےہ!۔‬
‫مسقِ ُدفؾ‪ 1‬خیشِ اِاصیؽ ہک رشاطئِ ذموکرہ ےک اسھت اسھت َم ِ د‬
‫ۂسِ سفن َ ۂ‬
‫فَم ِدئ‬
‫ِ‬
‫(وخااشہت سفن ےک ولمحں) ےس آاگہ وہ‪،‬‬ ‫اطیشؿ (اطیشؿ یک اکمرویں) َ ۂ‬
‫فَمدئِ وَہا‬
‫اتّمراتھکوہہکاسےکویعبرپ‬ ‫وتمّسرپتقفشِ ّ‬‫دفرسےیکرتتیباجاتوہ‪،‬افراےنپ ِّ‬

‫‪711‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪021‬‬
‫اےسم ّطلعرکے‪،‬اؿاکالعجاتبےئ‪،‬وجالکشمتاسراہںیمشیپآںیئلحرفامےئ‪،‬ہن‬
‫ضحماسکلوہ‪،‬ہن ِناذجمفب۔‬
‫تعیبیکزمدیااسقؾ‬
‫رھپتعیبیھبدف‪1‬مسقےہ‬
‫ا ّفؽ تعیبِ ربتک‪ ،‬ہک رصػ ربت ےک ےیل دالخِ ہلسلس وہ اجان۔ آج‬
‫بی یع‬
‫لک اعؾ نبین یہی ںیہ‪ ،‬فہ یھب کی ںوتیں یک‪ ،‬فرہن ںوتہں یک تعیب داینفی َا ِ‬
‫رغاض‬
‫افدسہ ےک ےیل وہیت ےہ‪ ،‬فہ اخرج اَز ثحب ےہ۔ اس تعیب ےک ےیل خیشِ ّاتۂؽ (وج‬
‫رشاطئِارہعباکاجعموہ) َبےہ۔‬
‫ُدفؾ‪ 1‬تعیبِارادت ہکاےنپارادہفاایتخرےسرسکیابرہ وہرک‪،‬اےنپآپوک خیش‬
‫ش‬
‫رمسد‪،‬اہدئربقح‪،‬فالصقحبےکاہھتںیمابلکلکدردرکدے‪،‬اےسا ًاقلاانپاحمکفامکل‬ ‫ِ‬
‫ُس ےلچ‪،‬وکیئ دقؾ ےباِسیکرمیضےکہن‬ ‫فرصتمّػ اجےن‪،‬اسےک الچےنرپراہِ ُ و‬
‫رےھک‪،‬اسےکےیلاسےکضعباَماکؾ‪،‬ایاینپذاتںیموخداسےکھچکاکؾارگاسےک‬
‫زندکی حیحص ہن ولعمؾ وہں‪ ،‬وت اںیہن اَاعف ِؽ رض ‪ D‬ےک لثم ےھجمس‪ ،‬اینپ لقع اک وصقر‬
‫اجےن‪،‬اسیکیسکابترپدؽںیمیھبارتعاضہنالےئ‪،‬اینپرہلکشماسرپشیپرکے۔‬
‫رغضاسےکاہھتںیمرُمدہدبتسِزدنہوہرکرےہ‪،‬ہیتعیبِاسنیکلےہ"(‪)2‬۔‬
‫ریغِاعملاکفظعفایبؿرکانایاننس!‬
‫ہ تّنس‬‫اجہفانیظعفذارکنییکاجمسلںیمرشتکےکابرےںیماام ِؾا ِ‬
‫ظ‬
‫رفامےت ںیہ ہک "ارگ فاظع ارثک فاع ِۂؿ زامہن یک رطح ہک اجہ فان اعلق فےباب‬

‫(‪" )2‬اتففیارفہقی"؃‪،219-217‬ملیقطاۂً۔‬
‫‪712‬‬
‫‪027‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫فاناقلب وہےت ںیہ‪ ،‬غلبمِ ملع ھچک اَاعشر وخاین‪ ،‬ای ےبرس فاپ اہکین‪ ،‬ای ریسفتِ ونصمع ای‬
‫دحتثیِوموضع‪،‬ہناقعدئاکاپسہناسملئاکاجیفاۂظ‪،‬ہندخاےسرشؾہنروسؽاکاحلظ!‬
‫اغِتی وصقمد دنسپِ وعاؾ افر اہنِتی رماد عمجِ اطحؾ۔ ای ذارک اےسی یہ ذارکنی اغنیلف‬
‫میطلب‬
‫ِ ین اجنیلہ ےس‪ ،‬وج راسلئ ڑپںیھ وت ّ‬
‫جۂؽ رغمفر ےک‪ ،‬اَاعشر اگںیئ وت رعشا ِء‬
‫ےبوعشر ےک‪،‬اایبنء یکوت ِن‪ ،‬دخا رپااہتؾ‪ ،‬افر تعنفتبقنم اک انؾ دبانؾ! بج وتاجان‬
‫یھبانگہانجیھبیھبرحاؾ‪،‬افراےنپاہیںااقعندعمجمِاَاثؾ۔آجلکارثک َمواظعفاجمسلِوعاؾ‬
‫(‪)2‬‬
‫اکیہیاحؽرُپالمؽ‪ ،‬فإىّا هلل وإىّا إلوه راجعون!" ۔‬

‫فظعانہکاعملاکبصنمےہ‪،‬اجہوکااجزتںیہن‬
‫اام ِؾ اہِ تّنس اامؾ ادمح راض � ےس وساؽ وہا ہک "اکی صخش االسؾ‬
‫فاامیؿ فرشع رشفی ےک اَماکؾ اجات ےہ‪ ،‬افر ولوگں وک انگہ ےس ےنچب یک دہاتی اس‬
‫آِتی ابمرہک ےک فےلیس ےس ﴿ْرِّكَذَف ْنِا ِتَعَفَّن ىٰرْكِّذلا﴾ رک اتکس ےہ ای ںیہن؟"‬
‫آپ ےن وجاب اھکل ہک "ارگ اعمل ےہ وت اس اکہی بصنم ےہ‪ ،‬افر اجہ وک فظع ےنہک یک‬
‫ااجزتںیہن‪،‬فہانتجونسارےاگ‪،‬اسےسزایدہاگبڑےاگ!"(‪)1‬۔‬
‫ِ‬
‫دوعتتّیم‬
‫بجیسکرھگںیمتّیم وہاجےئ‪،‬افرفاہں ےلہپدؿےسرسیتےرفزکت‪،‬‬
‫اھکان ی‬
‫فغـاؿرھگفاولںیکرطػ ےس‪،‬اساامتہؾےسوہ ےسیجاشدیایبہےکومعقرپ‬
‫وہات ےہ‪ ،‬اسبافاقت اہھت ںیم امؽ ہن وہےن یک وصرت ںیم‪ ،‬رقض ےل رک ہی بس‬

‫(‪" )2‬اتففیروضہی" اتكبارظحلفاالِابۃح‪،‬راسہل " ُم ُروج النَجا" ‪797،791/20‬۔‬

‫(‪" )1‬اتففیروضہی" اتكبارظحلفاالِابۃح‪،‬فظعانہکاعملاکبصنم‪...‬اخل‪269،246/29،‬۔‬
‫‪713‬‬
‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬ ‫‪024‬‬
‫ک اجات ےہ‪ ،‬ارگ البوُسد رقض ہن ےلم وت وُسدی رقض یھب ےل ءای اجات ےہ۔ اس‬
‫اامتہؾ یۂ‬
‫ہتّنسےنرفامایہک"احبسؿاﷲ! اےاملسمؿ!ہیوپاتھچےہ"اجزئ‬ ‫ابرےںیماام ِؾا ِ‬
‫ےہایایک؟"ویںوپوھچہک ہیاناپ رمسےنتکحیبقافردشدیانگوہں‪،‬تخسفعینشرخاویبں‬
‫رپلمتشمےہ؟!"(‪)2‬۔‬
‫اممتافرزعتہیداری‬
‫رم ّفہج زعتہی داری ےک ابرے ںیم رفامای ہک "زعتہی سج رطح راجئ ےہ‪،‬‬
‫تع ہعینش ےہ ‪ ،...‬ہی وج ابےج‪ ،‬اتےش‪ ،‬رمےیث‪ ،‬اممت‪ ،‬ربؼ رپی یک وصتریںی‪،‬‬
‫رضفر دب ِ‬
‫زعتےی ےس رمادںی امانگن‪ ،‬اس یک ںیتنم امانن‪ ،‬اےس کھج کھج رک السؾ رکان‪ ،‬دجسہ رکان‬
‫‪...‬فریغہ فریغہ ِ‬
‫دباعت ہریہ اس ںیم وہیئگ ںیہ‪ ،‬افر اب ایس اک انؾ زعتہی داری ےہ‪ ،‬ہی‬
‫رضفررحاؾےہ!۔‬
‫رمہیثوخاین‬
‫ارثکرفاضفےکرمےیثربتّارپلمتشموہےتںیہ‪،‬ارگہچاجہہنںیھجمس‪،‬افرہن‬
‫یھب وہ وت وھجیٹ اسہتخ رفاںیتی‪ِ ،‬‬
‫الخػ رشع املکت‪ ،‬اہِ تیبِ اہطرت یک (اعمذاﷲ)‬
‫اہنتی ذتّل ےک اسھت ایبؿ‪ ،‬افر رسے ےس م رپ َفری ےک رمےیث سک ےن لالؽ‬
‫ول اهللِ ﷺ َع ِن ادْ َراثِي»(‪" )2‬روسؽ اﷲ‬
‫يک؟! دحثی ںیم ےہ « ََنَى َر ُس ُ‬
‫ی‬
‫ش‬
‫رمثںےسعنمرفامای"(‪)7‬۔‬‫ﷺ ےن ی و‬

‫(‪" )2‬اتففیروضہی" اتكباانجلزئ‪،‬راسہل "جيل الصوت" ‪476/0‬۔‬

‫(‪" )2‬سنن ابن ماجه" باب ما جاء يف البكاء عن اد ّوت‪ ،‬ر‪ ،1952 :‬صـ‪.222‬‬
‫(‪" )7‬اتففیروضہی" اتكبارظحلفاالِابۃح‪،‬زعتہیداریافردباعتاکایبؿ‪،940/29،‬ملیقطاۂً۔‬
‫‪714‬‬
‫‪020‬‬ ‫ر ِددباعتںیماامؾادمحراض�اکرکدار‬
‫اشدویںافربشِرباءتںیمآشتابزیرحاؾےہ‬
‫رباءت ںیم وہےن فاىل آشت ابزی‪ ،‬افر د رگ رومسں ےک‬
‫اشدی یبۂـ افر بشِ َ‬
‫رباءت‬
‫بش َ‬‫ہتّنسےنرفامایہک "آشتابزیسجرطحاشدویںافر ِ‬ ‫ابرےںیم ِ‬
‫اامؾا ِ‬
‫ںیمراجئےہ‪،‬ےبکشرحاؾافروپرارُجؾےہ؛ہکاسںیمعییضتِامؽےہ‪،...‬ایسرطحہی‬
‫اگےنئاجےنہکوجاِؿالبدںیمومعمؽفراجئںیہ‪،‬البہبشونممعفاناجزئںیہ‪،...‬سجاشدی‬
‫ںیمہیرحںیتکوہںاملسمونںرپالزؾےہہکاسںیمرہزگرشکیہنوہں!"(‪)2‬۔‬
‫یبۂزرگنل ی‬
‫فغـاٹُلان‬
‫وتھچں فریغہ ےس رفایٹں افر ٹکسب فریغہ ےنکنیھپ‪ ،‬افر اںیہن ُلوےنٹ فاولں‬
‫غ‬
‫اامؾاہِتّنس رفامےتںیہہک"ہیریخاتںیہن‪،‬رشفرف یّسۂتےہ!ہن‬ ‫ےکابرےںیم ِ‬
‫ارادۂفہجاہللیکہیوصرتےہ‪،‬ہکلبانومَریافرداھکفےیک‪،‬افرفہرحاؾےہ!رزؼیک‬
‫ےبادیبافراضعئرکانانگہےہ!"(‪)1‬۔‬
‫داع‬
‫اےاہلل!مہبسوکاام ِؾاہِتّنساامؾادمحراض�ےکویفضفرباکتےس‬
‫امالامؽرفام‪،‬ںیمہدباعتفرُخاافتےسےنچبافراتكبفتّنسےکاطمقبزدنیگزگارےن‬
‫زبراگؿ دنی ےک اقعدئ‬
‫ِ‬ ‫یک وت قی دے‪ ،‬ںیمہ افر امہری آےن فاىل ولسنں وک یھب‬
‫فاصنری یک‬
‫ٰ‬ ‫فرظنایت رپ رہپہ دےنی یک وت قی دے‪ ،‬فلتخم ونتفں ےک ُرفپ ںیم وہید‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫رطػےساالسؾےکالخػوہےنفاىلاسزوشںوکاناکؾانب‪،‬آنیمای ّ‬
‫(‪" )2‬اتففیروضہی" اتكبارظحلفاالِابۃح‪،‬راسہل "هادي الناس" ‪،46،44/29‬ملیقطاۂً۔‬
‫(‪" )1‬ا ِ‬
‫َماکؾرشتعی" ہصحا ّفؽ‪،‬ریخاتاکاناجزئرطہقی‪،‬؃‪271‬۔‬
‫‪715‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪716‬‬

‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬

‫ظفحتِ ِ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:88‬رفص‪:‬ارفظمل ‪1448‬ھ‪8181/11/16 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن ّ‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬هارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‬
‫احال‪:‬ار‪:‬را‪:‬اخم‪...:‬احُمظفِ ِ‬
‫ہ ‪:‬تّنس‪: ،‬احال ‪:‬ار ‪:‬را ‪:‬اخم ‪ �:‬یک ‪:‬ذات ‪:‬یسک‪:‬‬ ‫ام ‪:‬االسل! ‪ِ :‬‬
‫احال ‪:‬ا ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫اعترف ‪:‬یک ‪:‬اتحمج ‪:‬ںیہن ‪:‬ےہ‪: ،‬آپ ‪ �:‬یک ‪:‬یملع ‪:‬هدینی ‪:‬دخحات ‪:‬اک ‪:‬دارئۂ ‪:‬اکر‪: ،‬داینےئ مجع‪:‬‬
‫ےس ‪:‬داینےئ ‪:‬رعب ‪:‬کت ‪:‬الیھپ ‪:‬وہا ‪:‬ےہ۔ ‪:‬آپ ‪ �:‬یک ‪:‬ہمہ ‪:‬ریگ ‪:‬تیصخش ‪:‬ىئك ‪:‬زاهویں ‪:‬ےس‪:‬‬
‫تّنس‪:‬‬
‫ےب‪:‬ریظن‪:‬هےباثمك‪:‬ےہ۔‪:‬آپ‪: �:‬ےن‪:‬وپری‪:‬زدنیگ ‪:‬رشتعیِ‪:‬دمحمہّی‪:‬یک‪:‬ریَپهی‪:‬اهر ‪ِ :‬‬
‫ىفطصم‪:‬ﷺ یک‪:‬رتهجی‪:‬هاِاشتع‪:‬ںیم‪:‬رسب‪:‬یک‪:،‬آپ‪ �:‬وچدوہںی‪:‬دصی‪:‬رجہی‪:‬ےک‪:‬‬
‫میظع ‪:‬دجمّد‪: ،‬مفسّر‪: ،‬حمِّث‪: ،‬ہیقف ‪:‬اهر ‪:‬احُمظفِ ‪ِ:‬سر س ‪:‬را رو ‪:‬ﷺ ںیہ۔ ‪:‬آپ ‪�:‬‬
‫رقآم ‪:‬هدحثی ‪:‬اهر‪:‬ہقفِ ‪:‬االسىم‪:‬تیمس ‪:‬اچپس‪: 51‬ےس ‪:‬زادئ‪:‬دقمی ‪:‬هدجدی‪:‬ولعل‪:‬رپ ‪:‬اکلم‪:‬‬
‫متخ‪ّ:‬وبنت"‪:‬تیمس‪:‬االسل‪:‬اخمفل‪:‬رہ‪:‬ےنتف‪:‬‬
‫درتسس‪:‬رےتھک‪:‬ےھت‪:،‬آپ‪ �:‬ےن‪":‬دیقعۂ‪ِ :‬‬
‫ےک‪:‬الخف م‪َ:‬لع‪:ِ:‬اہجد‪:‬دنلب‪:‬رفحاای۔‬
‫‪716‬‬
‫‪717‬‬ ‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬
‫‪:‬اصنری ‪:‬اهر ‪:‬دنہهؤں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫اہجں ‪:‬اکی ‪:‬رطف ‪:‬آپ ‪ �:‬یملق ‪:‬احمذ ‪:‬رپ ‪:‬وہید‪،‬‬
‫‪ّ:‬دمایعم‪ّ:‬وبنت‪:‬‬
‫ِ‬ ‫الخف‪:‬رب‪:‬رسِ‪:‬اکیپر‪:‬رےہ‪:،‬هںیہ‪:‬دهرسی‪::‬رطف‪:‬امایغر‪:‬ےک‪:‬آۂل‪:‬اکر‪:،‬وھجےٹ‬
‫ےک‪:‬ا ےنم ‪:‬ڈاھك‪:‬نب‪:‬رک‪: ،‬اُتّمِ ‪:‬ہملسم‪:‬ےک‪:‬اامیم‪:‬یک‪:‬افحتظ ‪:‬رکےت‪:‬رےہ۔‪:‬آپ‪�:‬‬
‫ئ‬
‫ےن ‪:‬زدنیگ ‪:‬رھب ‪:‬وضحر ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک ‪ِ:‬سر س ‪:‬رپ ‪:‬رہپہ ‪:‬دای‪: ،‬اهر ‪:‬اقدایوینں ‪:‬دب ذموبہں‪:‬‬
‫‪:‬اتسگخ ‪:‬روسك ‪:‬یک ‪:‬یملع ‪:‬هیقیقحت ‪:‬دیمام‪:‬ںیم ‪:‬رسوکیب ‪:‬رفحایئ۔‪:‬البہبش ‪:‬آپ ‪�:‬‬
‫تیمس‪:‬رہ ِ‬
‫ربِریغص ‪:‬اپ ‪:‬هدنہ ‪:‬ےک ‪:‬هہ ‪:‬هادح ‪:‬اعملِ ‪:‬دنی ‪:‬ںیہ‪: ،‬وہنجں ‪:‬ےن ‪:‬کیب ‪:‬هتق ‪:‬ویسیبں ‪:‬احمذ ‪:‬رپ‪:‬‬
‫‪:‬ح ‪:‬داین ‪:‬ےس ‪:‬ےباینز ‪:‬وہ ‪:‬رک‪: ،‬اخاصلً‪:‬‬
‫‪:‬ح ‪:‬اجہ ‪:‬اهر ُ ِ ب‬
‫االسل ‪:‬اک ‪:‬دافع ‪:‬ایک‪: ،‬اهر ‪:‬زدنیگ ‪:‬رھب ُ ِ ب‬
‫ِ‬
‫‪:‬رصمهف‪:‬لمع‪:‬رےہ۔‬‫ولہجِ اہلل‪:‬دخِتم‪:‬دنی‪:‬ںیم‬
‫‪:‬س ‪:‬هاجتہ ‪:‬روسك ‪:‬اصبح ‪:‬اقدری‪:‬‬ ‫زعزیام ‪:‬رتحمل! ‪:‬حارہِ ‪:‬روضایت ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫ِ‬
‫ہ ‪:‬تّنس ‪:‬یک ‪:‬دینی ‪:‬دخحات ‪:‬رپ‪:‬‬ ‫‪ِ:‬سر س ‪:‬را رو" ‪:‬ےکابرے ‪:‬ںیم‪ِ ،‬‬
‫‪:‬احال ‪:‬ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ظفحت‬
‫�" ِ‬
‫رهینش ‪:‬ڈاےتل ‪:‬وہےئ ‪:‬رفحاےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬ربِ ‪:‬ریغص ‪:‬اپ ‪:‬ه ‪:‬دنہ ‪:‬ےک ‪:‬املعےئ ‪:‬رمدشنی ‪:‬ںیم احال‪:‬‬
‫ار‪:‬را‪:‬هہ‪:‬ےلہپ‪:‬صخش‪:‬ںیہ‪ ،‬وہنجں‪:‬ےن‪:‬رمزا‪:‬الغل‪:‬اقدایین‪:‬وک‪:‬رصف‪:‬اکرف‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:‬رقار‪:‬دای‪:،‬‬
‫‪:‬اتفهی ‪:‬ںیم ‪:‬اےس ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ایلص ‪ِ:‬سل ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رمت ‪: :‬انمقف" ‪:‬یھب ‪:‬اہک ‪:‬ےہ‪: ،‬اهر ‪:‬اےنپ ٰ‬
‫ہکلب ‪:‬اےس ‪ ":‬م د‬
‫رمت‪:‬انمقف"‪:‬هہ‪:‬صخش‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬ۂملک‪:‬االسل‪:‬‬
‫اجبےئ‪:‬الغل‪:‬اقدایین‪:‬ےک‪ِ:‬سل‪:‬ےس‪:‬ذرک‪:‬ایک‪:‬ےہ۔‪ ":‬م د‬
‫ڑپاتھ ‪:‬ےہ‪: ،‬اےنپ ‪:‬آپ ‪:‬وک ‪:‬املسمم ‪:‬اتہک ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےک ‪:‬اب ُهوجد ‪:‬اﷲ اعتٰیل ‪:‬ای ‪:‬روسك اﷲ‬
‫ش‬
‫‪:‬ش‪:‬اک‪:‬‬‫رضهرایت دنی‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬یسک م‬
‫ِ‬ ‫ﷺ‪:،‬ای‪:‬یسک‪:‬امهر‪:‬یبن‪:‬ای‪:‬روسك‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬ای‪:‬‬
‫نم‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ےک‪:‬اماکحل‪:‬اعل‪:‬اکرف‪:‬ےس‪:‬تخس‪:‬رت‪:‬ںیہ"(‪)1‬۔‬ ‫ِ‬

‫(‪" )1‬احال‪:‬ار‪:‬را‪:‬اهر‪:‬ظفحت‪:‬دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت"؃‪:،7،8:‬ملتقطاً‪:‬۔‬
‫‪717‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪718‬‬
‫احال‪:‬ار‪:‬را اک‪:‬قشعِ‪:‬روسك‬
‫ہ ‪:‬تّنس ‪ �:‬زربدتس ‪:‬ےچس ‪:‬اعقشِ ‪:‬روسك ‪:‬اهر‪:‬‬ ‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬هاقر! ِ‬
‫‪:‬احال ‪:‬ا ِ‬ ‫ِ‬
‫قشع ‪:‬ىفطصم ‪:‬ﷺ ‪:‬اک‪:‬‬
‫‪ِ:‬سر س ‪:‬را رو‪:‬ﷺ ‪:‬ےھت‪: ،‬آپ ‪ �:‬ےک‪:‬ےنیس‪:‬ںیم ‪ِ :‬‬
‫ِ‬ ‫اجمدہِ‬
‫اھٹںیھٹ‪:‬حارات‪:‬دنمسر‪:‬اھت‪:،‬آپ‪ �:‬اک‪:‬دك‪:‬اہلل‪:‬ه‪:‬روسك‪:‬یک‪:‬تبحم‪:‬ےس‪:‬ربلزی‪:‬اهر‪:‬رساشر‪:‬اھت‪:،‬‬
‫اتدجا ِر‪:‬را رو‪:‬ﷺ یک‪:‬سعت‪:‬هِسر س‪:‬ےک ُ‪:‬میف‪:‬وکیئ‪::‬اتسگاخہن‪:‬رابرت‪:‬دھکی‪:‬ےت‪:،‬وت‪:‬‬
‫قشع‪:‬روسك‪:‬ﷺ‪:‬ےک‪:‬اقتوضں‪:‬ےک‪ِ:‬شیپ‪:‬‬
‫آوھکنں‪:‬ےس‪:‬آوسنؤں‪:‬یک‪:‬ڑلی‪:‬گل‪:‬اجیت‪:،‬ےچس‪ِ :‬‬
‫‪:‬اتسگاخم‪:‬روسك‪:‬اک‪:‬یتخس‪:‬ےس م‪:‬ر ّد‪::‬رفحاےت‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬وجاب‪:‬ںیم‪:‬بج‪:‬آپ‪ �:‬رپ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫رظن‬
‫ت ُش‬
‫ذایت ‪:‬ےلمح ‪:‬وہےت‪: ،‬آپ ‪:‬وک ‪:‬ربا ‪:‬اہک ‪:‬اجات‪:،‬وت ‪:‬اس ‪:‬رپ ‪:‬ااہظ ِر ‪ :‬شکر ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفحاےت ‪:‬ہک‪:‬‬
‫"ام ‪:‬اشء ‪:‬اہلل ‪:‬ازعلزی! ‪:‬ذایت ‪:‬ولمحں ‪:‬رپ ‪:‬یھبک ‪:‬اِافتلت ‪:‬ہن ‪:‬وہاگ! ‪:‬رساکر ‪:‬ےس ‪:‬ےھجم ‪:‬ہی ‪:‬دختم‪:‬‬
‫‪(:‬اتسگاخم‪:‬‬
‫ِ‬ ‫رپسد ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ِ‬
‫‪:‬سعت ‪:‬رساکر ‪:‬یک ‪:‬امحتی ‪:‬رکهں ‪:‬ہن ‪:‬ہک ‪:‬اینپ۔ ‪:‬ںیم ‪:‬وت ‪:‬وخش ‪:‬وہں ‪:‬ہک‬
‫روسك) ‪:‬ینتج ‪:‬دری ‪:‬ےھجم ‪:‬اگایلں ‪: :‬دےتی‪: ،‬ارتفاء ‪:‬رکےت‪: ،‬ربا ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ‪: ،‬اینت ‪:‬دری ‪:‬دمحم ‪:‬روسك ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫ﷺ یک ‪:‬دب ‪:‬وگیئ‪: ،‬متقصت ‪:‬وُجیئ ‪:‬ےس ‪:‬اغلف ‪:‬ر ےت ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬ںیم ‪ :‬ھک ‪:‬رک ‪:‬پاھپ ‪ :‬اک ‪:‬اهر ‪:‬رھ‪:‬‬
‫اتھکل ‪:‬وہں‪: ،‬ہک ‪:‬ریمی ‪:‬آھکن ‪:‬یک ‪:‬ڈنھٹ ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ریمی ‪:‬اهر ‪:‬ریمے ‪:‬آابےئ ‪:‬رکال ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬يل‪:‬رپس‪(:‬ڈاھك)‪:‬رںیہ"(‪؏:)1‬‬ ‫آربهںیئ‪ِ :‬‬
‫"سعت‪:‬دمحم‪:‬روسك‪:‬اہلل‪:‬ﷺ"‪:‬ےک ی‬
‫رکهں‪:‬ریت ے‪ِ:‬سل ‪:‬ہپ‪:‬اجں ‪:‬دِفا ‪: ،‬ہن ‪:‬سب‪:‬اکی ‪:‬اجں‪:‬ده ‪:‬اہج ں‪:‬دفا‬
‫(‪)8‬‬
‫ده‪:‬اہجں‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬ںیہن‪:‬یج‪:‬رھبا‪:،‬رکهں‪:‬ایک‪:‬رکهڑهں‪:‬اہجں‪:‬ںیہن!‬

‫(‪" )1‬اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارل ّد‪:‬هاانملرظۃ‪:،‬را ہل‪":‬ا ِ‬

‫ماحبث‪:‬اریخہ"‪:،614/81:‬رصتخماً۔‬
‫(‪" )8‬دحاقئ‪:‬ششخب"‪:‬ہصح‪:‬ا ّهك‪،‬؃‪:119:‬۔‬
‫‪718‬‬
‫‪719‬‬ ‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬
‫وتنیہِ‪:‬را رو‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اکی‪:‬رپےچ‪:‬اک‪:‬مکحِ‪:‬رشیع‬
‫زعزیام ‪:‬تّلمِ ‪:‬االسہیم! ‪:‬احال ‪:‬ار ‪:‬را ‪ �:‬قشعِ ‪:‬روسك ‪:‬ﷺ ںیم ‪:‬فیک‪:‬‬
‫ِ‬
‫هیتسم ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬دقر ‪:‬رساشر ‪:‬ر ےت‪: ،‬ہک ‪:‬آپ ‪ �:‬وک ‪:‬رہ ‪:‬هہ ‪:‬ابت ‪ِ:‬سوگار ‪:‬ریتہ ‪:‬سج ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ئ‬
‫بن رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬اشم‪:‬ںیم‪:‬صیقنت‪:‬اک‪:،‬وکیئ‪:‬ادٰىن ولہپ‪:‬یھب اتلکن‪:‬وہ‪:،‬ای‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬ےبادیب‪:‬‬
‫اک‪:‬وکیئ ٰ‬
‫‪:‬ادن‪:‬ا ‪:‬یھب‪:‬اش ہب‪:‬وہ!۔‬
‫اکی ‪:‬ابر ‪:‬آپ ‪ �:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬وتنیہِ ‪:‬را رو ‪:‬رپ ‪:‬ینبم ‪:‬اکی ‪:‬ااحتمین ‪:‬رپےچ‪:‬‬
‫ےسقّلعتم ‪:‬مکحِ ‪:‬رشیع ‪:‬درایتف ‪:‬ایک ‪:‬ایگ‪: ،‬وت ّ ِی د‬
‫‪:‬سی ‪:‬اٰیلع ‪:‬رضحت ‪ �:‬یک ُ‪:‬رهح ‪:‬ڑتپ ‪:‬ایھٹ‪:،‬‬
‫یتخس‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬اک م‪:‬رد‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬وجاًاب‪:‬اراشد‪:‬رفحاای‪:‬ہک‪":‬ام‪ِ:‬سل‪:‬ےک‪:‬املسمم‪:‬الہکےن‪:‬هاولں‪:‬‬
‫رظن‪:‬‬
‫‪:‬رمت‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬رپ‪ِ :‬‬ ‫ںیم‪:،‬سج‪:‬صخش‪:‬ےن‪:‬هہ‪:‬وعلمم‪:‬رپہچ ّم ب‬
‫‪:‬رمت‪:‬ایک‪:‬هہ‪:‬اکرف م د‬
‫‪:‬رمت‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫‪:‬رمت‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬سج‪:‬یک‪:‬رگناین‪:‬ںیم‪:‬ایتر‪:‬وہا‪:‬هہ‪:‬اکرف م د‬
‫اثین‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬رب‪:‬رقار‪:‬راھک‪:‬هہ‪:‬اکرف م د‬
‫ہبلط‪:‬ںیم‪:‬وج‪:‬ہملک‪:‬وگ‪:‬ےھت‪:‬اهر‪:‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬وخبیش‪:‬اس‪:‬وعلمم‪:‬رابرت‪:‬اک‪:‬رتہمج‪:‬ایک‪:،‬اےنپ‪:‬یبن‪:‬یک‪:‬‬
‫وتنیہ‪:‬رپ‪:‬رایض‪:‬وہےئ‪:،‬ای‪:‬اےس‪:‬اکلہ‪:‬اجِس‪:،‬ای‪:‬اےس‪:‬اےنپ‪:‬ربمن‪:‬ےنٹھگ‪:‬ای‪:‬اپس‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬آا م‪:‬‬
‫‪:‬رمت‪:‬ںیہ‪:،‬ابغل‪:‬وہں‪:‬اچےہ‪ِ:‬سابغل۔‬
‫اھجمس‪:،‬هہ‪:‬بس‪:‬یھب‪:‬اکرف م د‬
‫‪:‬رُمت ‪:‬وہ ‪ :‬اک ‪:‬ےہ‪: ،‬ذٰہلا ‪:‬اس) ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ام ‪:‬اچرهں ‪:‬رفقی ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬صخش ‪(:‬وُچہکن م د‬
‫املسمونں‪:‬وک‪:‬السل‪:‬الکل‪:‬رحال‪:،‬ممییل‪:‬وجك‪:‬رحال‪:،‬تسشن‪:‬ه‪:‬رباختس‪:‬رحال‪:،‬امیبر‪:‬ڑپے‪:‬وت‪:‬‬
‫‪:‬عدت‪:‬وک‪:‬اجِس‪:‬رحال‪:،‬رم‪:‬اجےئ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬انجزے‪:‬ںیم‪:‬رشتک‪:‬رحال‪:،‬اےس‪:‬لسغ‪:‬‬ ‫اس‪:‬یک ِ ی‬
‫دانی ‪:‬رحال‪: ،‬نفک ‪:‬دانی ‪:‬رحال‪: ،‬اس ‪:‬رپ ‪:‬امنز ‪:‬ڑپانھرحال‪: ،‬اس ‪:‬اک ‪:‬انجزہ ‪:‬اُاھٹِس ‪:‬رحال‪: ،‬اےس‪:‬‬
‫املسمونں ‪:‬ےک ‪:‬ربقِاتسم ‪:‬ںیم ‪:‬دنف ‪:‬رکِس ‪:‬رحال‪: ،‬املسمونں ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬ربق ‪:‬انبِس ‪:‬رحال‪:،‬‬

‫‪719‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪781‬‬
‫اےس ‪:‬یّٹم ‪:‬دانی ‪:‬رحال‪: ،‬اِس ‪:‬رپ ‪:‬افہحت ‪:‬وخاین ‪:‬رحال‪: ،‬اےس ‪:‬وکیئ ‪:‬وثاب ‪:‬اچنہپِس ‪:‬رحال‪: ،‬ہکلب ‪:‬وخد ‪:‬رفك‪:‬‬
‫اقط ِ ِع‪:‬االسل‪:‬ےہ‪...:‬اخل۔‬
‫‪:‬يک‪:‬وہےئ‪:‬‬ ‫‪:‬يل‪:‬اعل‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬وج‪:‬وج‪:‬اِم‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اکنح ی‬ ‫ہی‪:‬اماکحل‪:‬ام‪:‬بس‪:‬ےک ی‬
‫وہں‪:،‬ام‪:‬بس‪:‬یک‪:‬ویبایں‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬اکنح‪:‬ےس‪:‬لکن‪:‬ںیئگ‪:،‬اب‪:‬ارگ‪:‬رقتب‪:‬وہیگ‪:‬رحال‪:‬رحال‪:‬‬
‫رحال ‪:‬هزِِسےئ ‪:‬اخصل ‪:‬وہیگ‪: ،‬اهر ‪:‬اس ‪:‬ےس ‪:‬وج ‪:‬اهالد ‪:‬دیپا ‪:‬وہیگ م د‬
‫‪:‬هل ‪:‬ازلِس ‪:‬وہیگ‪: ،‬وعروتں ‪:‬وک‪:‬‬
‫رشًاع‪:‬اایتخر‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬دعّت‪:‬زگر‪:‬اجےن‪:‬رپ‪:‬سج‪:‬ےس‪:‬اچںیہ‪:‬اکنح‪:‬رک‪:‬ںیل"(‪)1‬۔‬
‫ِ‬
‫‪:‬رضهرایت‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬ےہ‬ ‫دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگاىم ‪:‬دقر! ‪":‬وضحر ‪:‬ﷺ اخمت ‪:‬انییبنل ‪:‬ںیہ‪: ،‬ینعی ‪:‬اﷲ � ےن‪:‬‬
‫ۂلسلس ‪ّ:‬وبنت‪:‬وضحر‪:‬رپ‪:‬متخ‪:‬رک‪:‬دای‪:،‬ہک ‪:‬وضحر ‪:‬ﷺ یک‪:‬اظرہی ِ‬
‫‪:‬ایحت‪:‬ہبّیط ‪:‬ای‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دع‪:‬‬
‫وکیئ‪:‬این‪:‬یبن‪:‬ںیہن‪:‬وہ‪:‬اتکس۔‪:‬وج‪:‬وضحر‪:‬ﷺ ےک‪:‬زحاہن‪:‬ںیم‪:‬ای‪:‬وضحر ‪:‬ےک‪:‬دع‪:،‬یسک‪:‬وک‪ّ:‬وبنت‪:‬‬
‫انلم‪:‬حاےن‪:،‬ای‪:‬اجزئ‪:‬اجےن‪:،‬هن‪:‬اکرف‪:‬ےہ"(‪)8‬۔‬
‫نکیل‪:‬اہنتی‪:‬اوسفس‪:‬ےس‪:‬انہک‪:‬ڑپات‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ضعب‪ِ:‬سل‪:‬اہند‪:‬دب‪:‬تخب‪:‬ر وليی وں‪:‬ےن‪:،‬‬
‫دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬ےک‪:‬ابرے‪ :‬یم‪:‬اینپ‪:‬اہجرو‪:‬اک‪:‬ااہظر‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪ :‬ھک‪:‬حارا‪:‬ہک "ابرفلض‪:‬‬
‫آپ‪:‬ےک‪:‬زحاےن‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:،‬ںیہک‪:‬امهر‪:‬وکیئ‪:‬یبن‪:‬وہ‪:،‬بج‪:‬یھب‪:‬آپ‪:‬اک‪:‬اخمت‪:‬وہِس‪:‬دبوتسر‪:‬ابیق‪:‬راتہ‪:‬‬
‫(‪)3‬‬
‫ےہ" ۔ ‪":‬ہکلب ‪:‬ارگ ‪:‬ابرفلض ‪:‬دع ‪:‬زحاۂن ‪:‬وبنی ‪:‬معلص ‪:‬یھب ‪:‬وکیئ ‪:‬یبن ‪:‬دیپا ‪:‬وہ‪: ،‬وت ‪:‬یھب ی ِ‬
‫‪:‬اخت‪:‬‬
‫دمحمی‪:‬ںیم‪:‬ھچک‪:‬رفق‪:‬ہن‪:‬آےئ‪:‬اگ"(‪)4‬۔‬

‫‪:‬هرمت‪:‬ےہ‪:،55:،54/11:،‬ملتقطاً‪:‬۔‬
‫‪:‬اتسگخ‪:‬روسك‪:‬وعلمم‪:‬اکرف م د‬ ‫(‪" )1‬اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ال ِشییر‪ِ :،‬‬
‫ئ‬
‫(‪" )8‬اہب ِر‪:‬رشتعی"‪:‬اقعدئ‪:‬متعلّقۂ‪ّ:‬وبنت‪:،‬ہّصح‪ً:،63/1:،1‬اصخلم۔‬
‫(‪" )3‬ذحتری‪:‬اانلس"‪:‬آرضحنت‪:‬ﷺ ےک‪:‬اخمت‪:‬انییبنل‪:‬وہےن‪:‬اک‪:‬یقیقح‪:‬وہفمل‪...:‬اخل‪،‬؃‪18:‬۔‬
‫عس‪:‬یک‪:‬قیقحت‪،‬؃‪34:‬۔‬ ‫(‪" )4‬ذحتری‪:‬اانلس"رهاِتی‪:‬رضحت‪:‬دبع‪:‬اہلل‪:‬نب‪ ّ :‬ب‬
‫‪720‬‬
‫‪781‬‬ ‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬
‫ایہن‪ :‬رحتریهں‪:‬وک‪::‬اینبد‪:‬انب‪:‬رک‪:‬رمزا‪:‬الغل‪:‬اقدایین‪::‬وعلمم‪:‬ےن‪:،‬وخد‪:‬اےنپ‪:‬یبن‪:‬وہےن‪:‬اک‪:‬‬
‫‪:‬دوعی‪:‬رک‪:‬ڈاال‪:،‬سج‪:‬ےس‪ِ :‬رب‪:‬ریغص‪:‬اپ ‪:‬هدنہ‪:‬ےک‪:‬املسمم‪:‬ارطضایب‪:‬تیفیک‪:‬ےس‪:‬دهاچر‪:‬‬
‫وھجاٹ ٰ‬
‫وہےئ۔‪:‬اس‪:‬ہلسلس‪:‬ںیم‪:‬بج‪:‬احا ِل‪:‬اہِ‪:‬تّنس‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‪:‬اخم‪:�:‬ےس‪:‬روجع‪:‬ایک‪:‬ایگ‪:،‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬ﷺ رپ‪:‬رہپہ‪:‬دےتی‪:‬وہےئ‪:‬رفحاای‪:‬‬ ‫وت‪:‬آپ‪:‬ےن‪:‬ظفحتِ ِ‬
‫‪:‬س ‪:‬ارملنیلس ‪-:‬صل ّی ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ہیلع ّ‬
‫‪:‬هّلس ‪:‬همہیلع‪:‬‬ ‫"وضحر ‪:‬رُپونر ‪:‬اخمت ‪:‬انییبنل ّ ِی د‬
‫انیعمج‪ -‬اک ‪:‬اخمت‪: ،‬ینعی ‪:‬داین ‪:‬ںیم ‪:‬یرش ف ‪:‬الےن ‪:‬ںیم ‪:‬آرخِ ‪:‬عیمج ‪:‬اایبنء ‪:‬هرمنیلس ‪:‬الباتهلی‪:‬‬
‫‪:‬نم‪:‬وہ‪:،‬ای‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬ادٰىن‪:‬کش‪:‬ه‪:‬ہبش‪:‬وک‪:‬‬ ‫‪:‬رضهرایت‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬اس‪:‬اک ِ‬ ‫ِ‬ ‫هالبصیصخت‪:‬وہِس‬
‫‪:‬رمت ‪:‬وعلمم ‪:‬ےہ‪: ،‬آۂی ‪:‬رکہمی‪َ﴿ :‬وْنِكٰل َلْوُسَّر ِهّٰللا َوَمَتاَخ‬
‫یھب ‪:‬راہ ‪:‬دے‪: ،‬هن ‪:‬اکرف م د‬
‫َنّٖيِبَّنلا﴾ "اہں‪(:‬دمحم)‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬روسك‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬بس‪:‬ویبنں‪:‬ےک‪:‬آرخی‪:‬یبن‪:‬ںیہ"‪:،‬اهر‪:‬‬ ‫(‪)1‬‬

‫دحثیِ‪:‬وتمارت‪ َٓ « :‬ىَبِ َّي َب ْع ِدي!» ہک‪":‬ریمے‪:‬دع‪:‬وکیئ‪:‬یبن‪:‬ںیہن"‪:‬ےس‪:‬امتل‪:‬اُ ِ‬

‫تّم‪:‬‬ ‫(‪)2‬‬

‫رموحہم ‪:‬ےن ‪:‬سلمفا ً ‪:‬هخلمفا ً ‪:‬ہشیمہ ‪:‬یہی ‪:‬ینعم ‪:‬ےھجمس‪: ،‬ہک ‪:‬وضح ِر ‪:‬ادقس ‪:‬ﷺ الب ‪:‬صیصخت‪: ،‬امتل‪:‬‬
‫اایبنء ‪:‬ںیم ‪:‬آرخ ‪:‬یبن ‪:‬وہےئ‪: ،‬وضحر ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬ا ھت ‪:‬ای ‪:‬وضحر ‪:‬ےک ‪:‬دع‪: ،‬ایق ِل ‪:‬ایقتم ‪:‬کت‪:‬‬
‫یسک‪:‬وک‪ّ:‬وبنت‪:‬ینلم‪:‬احُمك‪ِ(:‬سنکمم)‪:‬ےہ"(‪)3‬۔‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،22‬األحزاب‪.4٤ :‬‬

‫(‪" )2‬صحوح البخاري" كتاب أحاديث األىبواء‪ ،‬باب ما ذكر عن بني‬
‫إرسائول‪ ،‬ر‪ ،3455 :‬صـ‪ .582‬و"صحوح مسلم" كتاب اإلمارة‪ ،‬باب‬
‫فاألول‪ ،‬ر‪ ،4773 :‬صـ‪.827‬‬
‫ّ‬ ‫األول‬
‫وجوب الوفاء ببوعة اخللوفة ّ‬
‫"اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارل ّد‪:‬هاانملرظۃ‪:،‬را ہل "ادبني ختم النب ّوني" ‪ً:،:85/88‬اصخلم۔‬
‫ٰ‬ ‫(‪)3‬‬
‫‪721‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪788‬‬
‫اتسگخ‪:‬روسك‪:‬هابج‪:‬التقل‪:‬ےہ‬
‫ِ‬
‫اجم‪:‬رتمح‪:‬ﷺ یک‪:‬ابمر ‪:‬اشم‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگاىم‪:‬دقر!‪ٰ:‬یفطصم‪ِ :‬‬
‫‪:‬اسجرت ‪:‬رکےن ‪:‬هاال‪: ،‬رشیع ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬هابج ‪:‬التقل ‪:‬ےہ(‪)1‬۔‪:‬‬ ‫یک ‪ِ:‬ساپ‬
‫سدی‪:‬اٰیلع رضحت ‪ �:‬ےن‪":‬افش‪:‬رش ف"(‪:)8‬‬ ‫ِسر س را رو‪:‬ﷺ ّ ِی‬
‫ِ‬ ‫احُمظفِ‬
‫مکح‪:‬رشیع‪:‬ایبم‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬رفحاای‪:‬ہک‪":‬اِامجع‪:‬‬
‫‪:‬اتسگخ‪:‬روسك‪:‬ﷺ اک‪ِ :‬‬
‫ےک‪:‬وحاےل‪:‬ےس‪ِ ،‬‬
‫هاافت ِق‪ُ :‬اتم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬وضح ِر‪:‬ادقس‪:‬ﷺ یک‪:‬اشم‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬رکےن‪:‬هاال‪:‬اکرف‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬‬
‫‪:‬ذعاب‪:‬ایہٰل‪:‬یک‪:‬هدیع‪:‬اجری‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬اُتّم‪:‬ےک‪:‬زندکی ‪:‬هہ ‪:‬هابج‪:‬التقل‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬‬
‫اس‪:‬رپ ِ‬
‫قحتسم‪:‬ذعاب‪:‬وہےن‪:‬ںیم‪:‬کش‪:‬رکے‪:‬هہ‪:‬یھب‪:‬اکرف‪:‬وہایگ"(‪)3‬۔‬
‫وج‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اکرف‪:‬ه‪ِ :‬‬
‫ایس ‪:‬اقمل ‪:‬رپ ‪":‬هزیجِ ‪:‬احال ‪:‬رکدری"(‪: )4‬ےک ‪:‬وحاےل ‪:‬ےس ‪:‬املعےئ ‪:‬اُتّم ‪:‬اک ‪:‬اِامجع‪:‬‬
‫هاافتق ‪:‬ایبم ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬زمدی ‪:‬اِراشد ‪:‬رفحاای ‪:‬ہک ‪":‬وج ‪:‬روسك ‪:‬اﷲ ﷺ ای ‪:‬یسک‪:‬یبن‪:‬یک ‪:‬اشم‪:‬‬
‫ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬رکے‪:،‬داین‪:‬ںیم‪:‬دعِ‪:‬وتہب‪:‬یھب‪:‬اےس‪:‬لتق‪:‬یک‪:‬زسا‪:‬دی‪:‬اجےئ‪:‬یگ‪:،‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬ارگ‪:‬ہشن‪:‬‬
‫یک ‪:‬ےب ‪:‬وہیش ‪:‬ںیم ‪:‬ۂملک ‪:‬اتسگیخ ‪:‬اکب‪: ،‬بج ‪:‬یھب ‪:‬اعُمیف ‪:‬ہن ‪:‬دںی ‪:‬ےگ‪: ،‬اهر ‪:‬امتل ‪:‬املعےئ ‪ُ :‬اتّم ‪:‬اک‪:‬‬
‫‪:‬اشم ‪:‬ادقس ‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ ‪:‬رکےن ‪:‬هاال‪:‬اکرف‪:‬ےہ‪: ،‬اهر‪:‬اکرف‪:‬‬ ‫اِامجع‪:‬ه ‪:‬اافتق ‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪:‬یبن ‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫یھب‪:‬ااسی‪:‬ہک‪:‬وج‪:‬ا‪:‬س‪:‬ےک‪:‬اکرف‪:‬هقحتسمِ‪:‬ذعاب‪:‬وہےن‪:‬ںیم‪:‬کش‪:‬رکے‪:،‬هہ‪:‬یھب‪:‬اکرف‪:‬ےہ"(‪)5‬۔‬

‫(‪ :)1‬رگم‪:‬رشًاع‪:‬ہی‪:‬اایتخر‪:‬رصف‪:‬وکحِتم‪:‬هتق‪:‬اک‪:‬ےہ‪:،‬یسک‪:‬اعل‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬اک‪:‬اایتخر‪:‬رہ‪:‬زگ‪:‬ںیہن‪:،‬ہک‪:‬هہ‪:‬‬
‫ولوگں‪:‬رپ‪:‬دُحهد‪:‬هریغہ‪ِ:‬سذف‪:‬رک‪:‬ےکس!۔‬
‫ترصف ُوجوه ‪...‬إلخ‪ ،‬الباب ‪ ،1‬اجلزء ‪ ،2‬صـ‪.134‬‬
‫(‪" )2‬الشفا" القسم ‪ 4‬يف ّ‬
‫‪:‬هرمت‪:‬ےہ‪:،55/11:،‬رصتخماً۔‬ ‫(‪" )3‬اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ال ِشییر‪ِ ،‬‬
‫‪:‬اتسگخ‪:‬روسك‪:‬وعلمم‪:‬اکرف م د‬
‫(‪" )4‬الفتاوى البزّ ازية" كتاب ألفاظ ‪ ،...‬الفصل ‪ ،2‬النوع ‪.322 ،321/6 ،1‬‬
‫‪:‬هرمت‪:‬ےہ‪:،56:،55/11:،‬رصتخماً۔‬ ‫(‪" )5‬اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ال ِشییر‪ِ ،‬‬
‫‪:‬اتسگخ‪:‬روسك‪:‬وعلمم‪:‬اکرف م د‬
‫‪722‬‬
‫‪783‬‬ ‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬
‫وضحرِ‪:‬ارکل‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬میظعت‪:‬هوتریق‪:‬رہ‪:‬رفض‪:‬ےس‪ّ:‬دقمل‪:‬ےہ‬
‫‪:‬اجم‪:‬رتمح‪:‬ﷺ اہلل‪:‬ےک‪:‬بیبح‪:‬‬
‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دهوتس‪:،‬اھبویئ‪:‬اهر‪:‬زبروگ!‪ٰ::‬یفطصم ِ‬
‫اهر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ۂفیلخ‪:‬امظع‪:‬ںیہ‪:،‬ام‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬هدیقعت‪:‬دما ِر‪:‬اامیم‪:‬ےہ‪:،‬اُم‪:‬یک‪:‬میظعت‪:‬هوتریق‪:‬‬
‫رنکِ‪:‬اامیم‪:،‬اهر‪:‬اامیم‪:‬ےک‪:‬دع ‪:‬رہ‪:‬رفض ‪:‬ےس ‪ّ:‬دقمل‪:‬ےہ‪:،‬بج‪:‬کت‪:‬یسک‪:‬ااسنم‪:‬ےک ‪:‬دك‪:‬‬
‫ئ‬
‫ںیم ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬تبحم‪:‬اهر‪:‬میظعت‪:‬هوتریق‪:،‬اس‪:‬ےکاےنپ‪:‬حاں‪:‬ابپ‪:،‬اهالد‪:،‬اجم‪:‬هحاك‪:‬‬
‫اهر‪:‬امتل‪:‬اہجم‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:،‬آدىم‪:‬اکلم‪:‬ؤمنم‪:‬ںیہن‪:‬وہاتکس!۔‬
‫اہلل‪ �:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬تثعبِ‪:‬وبنی‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬دصقم‪:،‬وضحر ﷺ یک‪:‬میظعت‪:‬هوتریق‪:‬‬
‫یھب ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪ۤ﴿ :‬اَّنِا َكٰنْلَسْرَا اًدِهاَش َّواًرِّشَبُم َّواًرْيِذَنۙ‪۰۰۸‬اْوُنِمْؤُتِّل‬
‫ِهّٰللاِب َوٖهِلْوُسَر َوُهْوُرِّزَعُت َوُهْوُرِّقَوُت﴾(‪ً" )1‬انیقی ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬ںیہمت ‪:‬اشدہ ‪(:‬احرض ‪:‬هِسرظ)‪:‬‬
‫اجیھب‪:،‬اهر‪:‬وخیش ‪:‬اهر‪:‬ڈر ‪:‬انسات‪:‬وہا؛ ‪:‬اتہک ‪:‬اے‪:‬ولوگ! ‪:‬مت‪:‬اہلل‪:‬اهر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬روسك ‪:‬رپ‪:‬اامیم ‪:‬الؤ!‪:‬‬
‫اهر‪:‬روسك‪:‬یک‪:‬میظعت‪:‬هوتریق‪:‬رکه!"۔‬
‫یخ‬
‫روسك‪:‬ارکل‪:‬ﷺ یک‪:‬سعت‪:‬هِسر س‪:‬یک‪:‬اپدساری‪:‬ہن‪:‬رکے‪:،‬ہکلب‪:‬اتسگ ‪:‬‬‫وج‪:‬صخش‪ِ :‬‬
‫ظ‬
‫ه‪:‬ےبادیب‪:‬اک ُ‪:‬مرہہ‪:‬رکے‪:،‬هہ‪:‬املسمم‪:‬ںیہن‪:‬وہاتکس‪:،‬نکیل‪:‬وچدوہںی‪:‬دصی‪:‬رجہی‪:‬ںیم‪:‬رمزا‪:‬‬
‫الغل ‪:‬اقدایین ‪:‬یک ‪:‬رطف ‪:‬ےس ‪:‬وھجےٹ ‪:‬دوعئ ‪ّ:‬وبنت ‪:‬ےک ‪:‬دع ‪:‬ہی ‪:‬ہلسلس ‪:‬اکی ‪:‬ےنتف ‪:‬یک ‪:‬وصرت‪:‬‬
‫اایتخر‪:‬رک ‪: :‬ایگ‪: ،‬اس‪:‬یک ‪ّ:‬دشت ‪:‬ںیم ‪:‬رهز ‪:‬ربهز ‪:‬ااہف ‪:‬وہےن ‪:‬اگل‪: ،‬ایسی ‪ِ:‬سز ‪:‬وصراحتك‪:‬ںیم ‪:‬احا ِ ‪:‬ل‬
‫اہِ تّنس‪: ،‬احال ‪:‬ار ‪:‬را ‪ �:‬اک ‪:‬رکدار ‪:‬یھب ‪ِ:‬ساقِلب ‪:‬رفار ش ‪:‬ےہ‪: ،‬آپ ‪ �:‬ےن ‪:‬اس‪:‬‬
‫وحنمس‪:‬ےنتف‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬ہن‪:‬رصف‪:‬رب‪:‬هتق‪:‬یلمع‪:‬اِدقاحات‪:‬ےیک‪:،‬ہکلب‪:‬دعتمد‪:‬اتفهی‪:‬هرا لئ‪:‬رحتری‪:‬‬
‫‪:‬اویام رفك‪:‬هاردتاد‪:‬ںیم‪:‬ززلےل‪:‬یھب‪:‬رباپےیک۔‪:‬رمزا‪:‬الغل‪:‬اقدایین‪:‬‬
‫رفحا‪:‬رک‪:،‬داینےئ‪:‬اقدایتین‪:‬ےک ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،26‬الفتح‪.9 ،8 :‬‬

‫‪723‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪784‬‬
‫اهر‪:‬درگی ِ‬
‫‪:‬نمنیِ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬ےک‪ :‬مرد‪:‬هاِاطبك‪:‬ںیم‪:‬احا ِل‪:‬اہِ‪:‬تّنس‪ �:‬ےن‪:‬وج‪:‬لقتسم‪:‬را لئ‪:‬‬
‫فینصت‪:‬ےیک‪:‬ںیہ‪:،‬اُم‪:‬ےک‪ِ:‬سل‪: :‬ہیںیہ‪:‬‬
‫النبوة"(‪ .)1‬احال‪:‬ار‪:‬را‪:‬اخم‪�:‬‬ ‫ِ‬
‫ختم ّ‬ ‫عدوه بإبائه َ‬
‫(‪" )1‬جزا ُء اهلل َّ‬
‫‪181‬ااحدثیِ‪:‬ابمرہک‪:،‬اهر‪:‬‬
‫ےن‪:‬ہی‪:‬را ہل‪:‬نس‪1317:‬ھ‪:‬ںیم‪:‬فینصت‪:‬رفحاای‪:،‬وج‪:‬دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬رپ‪: :‬‬
‫نمنی‪:‬یک‪:‬ریفکت‪:‬رپ‪:‬لیلج‪:‬ادقلر‪:‬املعےئ‪ُ :‬اتّم‪:‬یک‪:‬سیت‪:31‬رصتاحیت‪:‬رپ‪:‬ہ لمت‪:‬ےہ۔‬ ‫ِ‬
‫(‪" )2‬السوء ِ‬
‫والعقاب عذ ادسوح ّ‬
‫الكذاب"(‪: .)2‬یہ ‪:‬را ہل ‪1381:‬ھ‪:‬‬ ‫ُّ ُ‬
‫ںیم‪:‬رپس ِد ‪:‬رقاطس‪:‬وہا‪:،‬اس‪:‬را ےل‪:‬ںیم ّ ِی د‬
‫‪:‬سی‪:‬اٰیلع ‪:‬رضحت ‪ �:‬ےن‪:‬دس‪ُ : 11‬هوجہ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬وتفی‪:‬اصدر‪:‬رفحاای‪:‬ہک‪:‬یسک‪:‬یھب‪:‬اےسی‪:‬صخش‪:‬ےک‪:‬اکنح‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رمزا‪:‬الغل‪:‬اقدایین‪:‬اک‪:‬رفك‪:‬اثتب‪:‬ایک‪:،‬اهر‪:‬ہی ٰ‬
‫رےنہ‪:‬هایل‪:‬یّنُس‪:‬املسمم‪:‬وعرت‪:،‬سج‪:‬اک‪:‬وشرہ‪:‬اقدایین‪:‬وہاجےئ‪:‬اهر‪:‬وتہب‪:‬رکےک‪:‬املسمم‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬‬
‫‪:‬رمت‪:‬وشرہ‪:‬ےس‪:‬روراً‪:‬ہدحیلہ‪:‬وہاجےئ!۔‬
‫اس‪:‬اک‪:‬اکنح‪:‬ابلط‪:‬وہایگ‪:،‬ذٰہلا‪:‬اب‪:‬هہ‪:‬اےنپ‪:‬اکرف م د‬
‫قهر الد ّيان عذ مرتَد بقاديان"(‪ .)3‬احا ِل ‪:‬اہِ ‪:‬تّنس ‪ �:‬ےن ‪: :‬ہی‬ ‫(‪ّ " )3‬‬
‫را ہل ‪1383:‬ھ ‪:‬ںیم ‪:‬فینصت ‪:‬رفحاای‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬رمزا ‪:‬الغل ‪:‬اقدایین ‪:‬وھجےٹّذکاب ‪:‬ےک ‪:‬اطیشین‪:‬‬
‫اِاہلحات‪:،‬اهر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬بتک‪:‬ںیم‪:‬ر وجد‪:‬رفكہی‪:‬اموقاك‪:‬یک‪:‬اشندنیہ‪:‬تیمس‪ِ ّ ،‬ی د‬
‫‪:‬سِس‪ٰ:‬یسیع � اهر‪:‬اُم‪:‬‬
‫ےشاُاجرگ‪:‬ےیک۔‬ ‫یک‪:‬هادلۂ‪:‬حادجہ ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ‪:‬رممی‪ �:‬یک‪:‬اپزیکیگ‪:،‬اہطرت‪:‬اهر‪:‬اُم‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬ےک‪:‬وگ ‪:‬‬
‫(‪" )4‬ادبني ختم النب ّوني"(‪ .)4‬ہی ‪:‬را ہل ‪1386:‬ھ ‪:‬ںیم ‪:‬فینصت ‪:‬وہا‪ِ ،‬‬
‫‪:‬احال‪:‬‬
‫اہِ تّنس‪ �:‬ےن‪:‬اس‪:‬را ہل‪ :‬ںیم‪:‬داللئِ‪:‬ریثکہ‪:‬ےس‪:‬اثتب‪:‬ایک‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬ظفل‪":‬خاتم‬

‫(‪ )1‬دےیھکی‪" :‬اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارل ّد‪:‬هاانملرظۃ‪164-91/88:،‬۔‬

‫(‪ )8‬اًاضی‪58-43/88:،‬۔‬
‫(‪ )3‬دےیھکی‪" :‬اتفهی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ارل ّد‪:‬هاانملرظۃ‪78-61/88:،‬۔‬
‫(‪)4‬اًاضی‪41-83/88:،‬۔‬
‫‪724‬‬
 ‫‪785‬‬ ‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬
‫النب ّوني ‪":‬ںیم‪":‬النّبوني" رپ‪:‬وج‪":‬افل‪:‬الل"‪:‬ےہ‪،‬هہ‪:‬ال ِل‪:‬ارغتساق‪:‬ےہ‪:‬اهر‪:‬اس‪:‬اک ِ‬
‫‪:‬نم‪:‬اکرف‪:‬ےہ۔‬
‫(‪" )5‬اجلراز الدياين عذ ادرتَدّ القادياين"(‪ .)1‬ہی ‪:‬را ہل ‪ّ: 3:‬رحمل‪:‬‬
‫‪:‬سِس‪ٰ:‬یسیع � یک‪:‬ایحت‪:‬ههافت‪:‬‬ ‫ارحلال ‪1341:‬ھ‪:‬ںیم‪:‬اھکل‪:‬ایگ‪:،‬اینبدی‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ہی‪:‬را ہل ّ ِی د‬
‫یک ‪:‬ثحب ‪:‬ےس ‪:‬قّلعتم ‪:‬ےہ‪: ،‬نکیل ‪ً:‬انمض ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬اقدایوینں ‪:‬اک م‪:‬رد ‪:‬ایک ‪:‬ایگ ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اعل‪:‬‬
‫وطر‪:‬رپ‪:‬ہی‪:‬ثحب‪:‬اںیہن‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬ڑیھچی‪:‬اجیت‪:‬ےہ۔‬
‫متخ ‪ّ:‬وبنت ‪:‬ےک م‪:‬رد‪:‬‬
‫نی ‪ِ :‬‬ ‫‪ِ:‬سر س ‪:‬را رو ‪:‬ےک ‪:‬ظفحت ‪:‬اهر ِ‬
‫‪:‬نم ِ‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬هاقر! ِ‬
‫رحتم ‪:‬ه ّ‪:‬فك‪:‬رےہ‪:،‬اس‪:‬ہلسلس‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫‪:‬سی‪:‬اٰیلع‪:‬رضحت‪:‬ڑبے‪:‬رسرگل‪:،‬دعتسم‪:‬اهر‪ِ :‬‬ ‫ںیم‪ِ ّ ،‬ی د‬
‫ِ‬
‫احال ‪:‬اہِ ‪:‬تّنس ‪ �:‬یک ‪:‬دخحات ‪:‬اس ‪:‬دقر ‪:‬زایدہ ‪:‬اهر ‪:‬اقِلب ‪:‬اتسشئ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬اںیہن ‪:‬رفار ش‪:‬‬
‫ر س ‪:‬را رو ‪:‬رپ ‪:‬ہلمح ‪:‬آ مهر ‪:‬وہےن ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬اتسگخ ‪:‬روسك ‪:‬ےن ‪ِ:‬س ِ‬ ‫ںیہن ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬اتکس! ‪:‬بج ‪:‬بج ‪:‬یسک ِ‬
‫سك‪:‬ےن‪:‬شبنج‪:‬رفحایئ‪:،‬اهر‪:‬دبوتخبں‪:‬رپ‪:‬‬ ‫ہ‪:‬تّنس‪ �:‬ےک‪:‬ملقِ‪ ّ :‬ی‬ ‫وکشش‪:‬یک‪:،‬بت‪:‬بت‪:‬احا ِل‪:‬ا ِ‬
‫رپ ْخچے‪:‬اڑا‪:‬رک‪:‬رھک‪:‬دےی!‪؏:‬‬ ‫ایلجبں‪:‬رگاےت‪:‬وہےئ‪:‬ایسی‪:‬اکری‪:‬رضب‪:‬اگلیئ‪:‬ہک‪ :‬م‬
‫(‪)8‬‬
‫امدعاء‪:‬ےس‪:‬ہہک‪:‬ده‪:‬ریخ‪:‬انمںیئ‪:،‬ہن‪:‬رش‪:‬رکںی!‬ ‫کِل ِك ‪:‬را ‪:‬ےہ ‪:‬رجنخِ ‪:‬وخوخنار ‪:‬ربق ‪:‬ابر‬
‫ِ‬
‫احال‪:‬اہِ‪:‬تّنس‪:‬یک‪:‬هتیص‬
‫‪ِ:‬سر س ‪:‬را رو‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ّ ِی‬
‫‪:‬سدی ‪:‬اٰیلع ‪:‬رضحت ‪ �:‬زدنیگ ‪:‬رھب‬
‫ﷺ رپ ‪:‬رہپہ ‪:‬دےتی ‪:‬رےہ‪: ،‬یتح ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬هاصك ‪:‬اک ‪:‬هتق ‪:‬رقبی ‪:‬آای‪: ،‬آپ ‪ �:‬اس‪:‬‬
‫هتق ‪:‬یھب ‪:‬اےنپ ‪:‬اس ‪:‬رفہضی ‪:‬ےس ‪:‬اغلف ‪:‬ہن ‪:‬وہےئ‪: ،‬اینپ ‪:‬اهالد ‪:‬اهر ‪:‬وعا ِل ‪:‬اہِ ‪:‬تّنس ‪:‬وک ‪:‬اخص‪:‬‬
‫وطر ‪:‬رپ ‪:‬هتیص ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬رفحاای ‪:‬ہک ‪: ":‬سج ‪:‬صخش ‪:‬ےس ‪:‬اہلل ‪:‬هروسك ‪:‬یک ‪:‬اشم ‪:‬ںیم ‪:‬ادٰىن‪:‬‬

‫(‪ )1‬اًاضی‪88-75/88:،‬۔‬
‫(‪" )8‬دحاقئ‪:‬ششخب"‪:‬ہصح‪:‬ا ّهك‪،‬؃‪98:‬۔‬
‫‪725‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬ ‫‪786‬‬
‫وتنیہ ‪:‬اپؤ‪: ،‬رھ ‪:‬هہ ‪:‬اہمترا ‪:‬اسیک ‪:‬یہ ‪:‬ایپرا ‪:‬ویکں ‪:‬ہن ‪:‬وہ‪: ،‬روراً اس ‪:‬ےس ‪:‬دجا ‪:‬وہاجؤ! ‪ :‬ظسج ‪:‬وک ‪:‬ابراگہِ‪:‬‬
‫مع ّمظ‬
‫را رو ‪:‬ںیم ‪:‬ذرایس ‪:‬یھب ‪:‬اتسگیخ ‪:‬رکےت ‪:‬دوھکی‪: ،‬رھ ‪:‬هہ ‪:‬اہمترا ‪:‬اسیک ‪:‬یہ ‪:‬زبرگ ‪ :‬م ‪:‬ویکں ‪:‬ہن‪:‬‬
‫مّک‬
‫وہ‪:،‬اےنپ‪:‬ادنر‪:‬ےس‪:‬اےس‪:‬دهدھ‪:‬ےس‪ :‬ھی‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬اکنك‪:‬رک‪:‬کنیھپ‪:‬ده!"(‪)1‬۔‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬امہری‪:‬ذّم‪:‬داری‬
‫ّ‬ ‫ظفحتِ ِ‬
‫ِ‬ ‫ش‬
‫زعزیام‪:‬رتحمل!‪:‬دب‪:‬یتمسق‪:‬ےس‪:‬آج‪:‬مہ‪:‬سج‪ :‬مدهر‪:‬ےس‪:‬زگر‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ہی ُ‪:‬شهر‪:‬هف‪:‬‬
‫ِ‬
‫اک‪ :‬مدهر‪:‬ےہ‪:،‬آاث ِر‪:‬ایقتم‪:‬امہرے‪:‬رسهں‪:‬رپ‪:‬ڈنمال‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬تن‪:‬ےئن‪:‬ےنتف‪:‬رس‪:‬ااھٹ‪:‬رےہ‪:‬‬
‫رمت‪:‬انمنیقف‪:‬یک‪:‬دعتاد‪::‬ڑبھ‪:‬‬
‫ںیہ‪ّ:،‬وبنت‪:‬ےک‪:‬وھجےٹ‪:‬دوعهں‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:‬رمزا‪:‬اقدایین‪:‬ےسیج‪ :‬م د‬
‫ئ‬
‫ریہ‪:‬ےہ‪:،‬ذمیبہ‪:‬امّلسمت‪:‬یک‪:‬رحتم‪:‬هدقتسی‪:‬وک‪:‬اپحاك‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪ ،‬ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬‬
‫اشم ‪:‬ںیم ‪:‬ےبادیب ‪:‬اهر ‪:‬اتسگیخ ‪:‬رکےن ‪:‬هاولں ‪:‬وک‪: ،‬وکحیتم ‪:‬حطس ‪:‬رپ ‪:‬ظفحت ‪:‬رفامہ ‪:‬ایک ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫وہید‪:‬هاصنری ‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےساخمت‪:‬االایبنء‪:‬ﷺ ےک‪:‬وتنیہ ‪:‬آزیم‪:‬اخےک‪:‬انب‪:‬رک‪:‬ام‪:‬یک‪:‬‬
‫ٰ‬
‫ا ِاشتع‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ۔‬
‫اےسی ‪ِ :‬درگوگں ‪:‬احالت ‪:‬ںیم ‪:‬تیثیحب ‪:‬املسمم ‪:‬امہری ‪:‬ہی ّ‪:‬ذّم ‪:‬داری ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬روری‪:‬‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬ﷺ‪:‬ےک‪:‬لمع‪:‬وک‪:‬ینیقی‪:‬‬ ‫ظفحت ِ‬‫وطر‪:‬رپ‪:‬ھچک‪:‬اےسی‪:‬اِدقال‪:‬ےیک‪:‬اجںیئ‪:،‬نج‪:‬ےس ِ‬
‫انبای‪:‬اج‪:‬ےکس‪:،‬اهر‪:‬وتنیہِ‪:‬را رو‪:‬ےسیج‪:‬درخلاش‪:‬هااعقت‪:‬وک ُ‪:‬رهامن‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬رهاک‪:‬اجےکس!!۔‬
‫ئ‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬هاقر! ‪:‬ںیمہ ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬یھب ‪:‬وکیئ ‪:‬صخش ‪:‬امہرے ‪:‬ایپرے ‪ :‬بن‪:‬‬
‫رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬اشم‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬ه‪:‬ےبادیب‪:‬یسیج‪:‬ریغدیجنسہ‪:‬اهر‪:‬دك‪:‬آزار‪:‬رحتک‪:‬رکے‪:،‬وت‪:‬‬
‫ِسر س‪:‬‬
‫ِ‬ ‫اُےس‪:‬اقونم‪:‬ےک‪:‬اطمقب‪:‬رقا ِر‪:‬هایعق‪:‬زسا‪:‬دالےن‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬رسک‪:‬ہن‪:‬وھچڑی‪:‬اجےئ‪ِ :،‬‬
‫ظفحت‬
‫‪:‬اشم‪:‬‬
‫را رو ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬آینیئ ‪:‬وقشں ‪:‬وک ‪:‬زمدی ‪:‬ؤمرِث ‪:‬انبای ‪:‬اجےئ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬یسک ‪:‬وک ‪:‬یھب ِ‬

‫(‪" )1‬هاصای ی‬
‫‪:‬رشي"‪:‬وفلمظ‪:‬هاص یي‪،‬؃‪:،81:‬رصتخماً۔‬
‫‪726‬‬
‫‪787‬‬ ‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو‪:‬اهر‪:‬احال‪:‬ار‪:‬را‬
‫ظفحتِ ِ‬
‫را رو ‪:‬ﷺ ‪:‬ںیم ‪:‬اتسگیخ ‪:‬یک ‪:‬رجأت ‪:‬ہن ‪:‬وہ! ‪:‬ویرىپ ‪:‬اممکل ‪:‬ںیم ‪:‬ابوصخلص ‪:‬رھبوپر‪:‬‬
‫افسراکتری ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪: ،‬ایسی ‪:‬اقونم ‪:‬ا زی ‪:‬ےک ‪:‬لمع ‪:‬وک ‪:‬ینیقی ‪:‬انبای ‪: :‬اجےئ‪: ،‬سج ‪:‬ےس ‪:‬امتل‪:‬‬
‫اایبنےئ ‪:‬رکال ‪ �:‬یک ‪:‬سعت ‪:‬هِسر س ‪:‬وک ‪:‬القح ‪: :‬دخاشت ‪ُ :‬دهر ‪:‬وہاجںیئ‪: ،‬املعےئ ‪:‬دنی ‪:‬اهر‪:‬‬
‫میل ّ‬
‫اجم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ یک‪:‬‬ ‫بعی ی ِن ‪:‬االسل‪: ،‬ویرىپ ‪:‬اممکل ‪:‬ےک ‪ :‬یغیلب ‪ :‬مدهرهں ‪:‬ںیم ‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫ریست ‪:‬ہبّیط ‪:‬رپ ‪:‬هارد ‪:‬ےیک ‪:‬اجےن ‪:‬هاےل‪: ،‬ومعىم ‪:‬ارتعاات ‪:‬ےک ‪:‬رھبوپر ‪:‬اهر ‪:‬دملّمل ‪:‬وجاابت‪:‬‬
‫ِ‬
‫ئ‬
‫رشتسمنیق‪:‬وک ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےک‪:‬الخف‪:‬رہزہ‪:‬رسایئ‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬ر عق‪:‬رّسیم‪:‬ہن‪:‬آےکس۔‬ ‫دںی؛‪:‬اتہک‪ِ :‬‬
‫نیہ را رو‪:‬ﷺ ےک‪:‬رم بکت‪:‬وہں‪:،‬ارگ‪::‬ام‪:‬‬
‫نج‪:‬اممکل‪:‬ےک‪:‬ابدنشے‪:‬وت ِ‬
‫یک‪:‬وکحںیتم‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مرفت‪:‬الیھپےن‪:‬هاےل‪:‬اےنپ‪:‬اُم‪:‬رہشویں‪:‬ےک‪:‬الخف‪:،‬اقونین‪:‬اکرهایئ‪:‬‬
‫ہن ‪:‬رکںی‪:،‬وت‪:‬رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ ‪:‬اُم‪:‬ےسافسریت‪:‬هااصتقدی‪:‬اقلعتت‪:‬عطقنم ‪:‬رک ‪:‬ےیل‪:‬اجںیئ‪: ،‬وعال‪:‬‬
‫اانلس‪:‬اُم ‪:‬یک‪:‬ونصماعت‪:‬اک ‪:‬اباکیئٹ‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬اںیہن‪:‬اعُمیش‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ولفمج ‪:‬رکےن ‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬‬
‫رکںی!!۔‪:‬اہلل‪:‬رکمی‪:‬ملع‪:‬هلمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬دے‪:،‬آنیم!‪:‬۔‬
‫داع‬
‫‪ِ:‬سر س‪:‬را رو ﷺ رپ‪:‬‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬اهر‪:‬امہری‪:‬آےن‪:‬هایل‪:‬ولسنں‪:‬وک‪ِ :،‬‬
‫رہپہ‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفحا‪:،‬دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬ےک‪:‬الخف‪:‬ا زںیش ‪:‬رکےن‪:‬هاولں‪:‬وک‪:‬‬
‫‪:‬هاصنری‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:،‬االسل‪:‬اخمفل‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫تسین‪:‬هِسوُبد‪:‬رفحا‪:،‬اقدایوینں‪:‬ےک ُ‪:‬رهپ‪:‬ںیم‪:‬وہید‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫ا زوشں‪:‬وک‪ِ:‬ساکل‪:‬انب‪:‬دے‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪727‬‬
‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬ ‫‪839‬‬

‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬
‫(ۃعمج;ارابمر ;‪;6‬رعیب;اال ّوك;‪2553‬ھ‪3131/21/34 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلؿد هلل ّ‬
‫قطان‬ ‫هلل ِمن ّ‬
‫الش ِ‬ ‫ِ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ با ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحقم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ;رُپونر‪; ،‬اشعفِ ;وی ِل ُ و‬
‫;نر ;ﷺ ;یک ;ابراگہ ;ںیم ;ادب ;وارتحال ;ےس ; ُدرود;‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسل ;اک ;ذنراہن ;شیپ ;ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اامیم;یک;وسکیٹ‬
‫;اجم;رتمح;ﷺ یک ;تبحم;اامیم;یک;وسکیٹ;ےہ‪;،‬‬ ‫ام;االسل! یفطصم ِ‬ ‫ربادر ِ‬
‫;دوعی ;اُس ;وتق;‬
‫ارگ ;وکیئ ;صخش ;اہلل ;رب ;ااعلنیمل ;ےس ;تبحم ;اک ;دوعی ;رکے‪; ،‬وت ;اُس ;اک ;ہی ٰ‬
‫;روسك ;ارکل ;ﷺ ےس;یچس;تبحم;اور ;اُم;یک;‬ ‫کت ;رہزگ ;اقِلب ;وبقك ;ںیہن‪;،‬بج ;کت;وہ ِ‬
‫ئ‬
‫اِابّتع;ہن;رکے؛;ویکہکن; بن;رکمی;ﷺ یک;تبحم;اہلل;اعتٰیل;یہ;یک;تبحم;ےہ‪;،‬اراشد;ابری;‬
‫اعتٰیل ;ےہ‪ْ﴿ :‬لُق ْنِا ْمُتْنُك للا َنْوُّب اَف َهٰ َّحُي ْ۠يِنْوُعِب للا ُمُكْبِب يَو ُهٰ ْغكَل ْرِف م‬
‫ْمُكَبْوُنُذؕ‪ْ ١‬غيَو ُهٰ ٌرْوُفَغ ٌمْيِحَّر﴾(‪(" )1‬اے ب ي ب‬
‫;ح!) ;آپ ;رفام ;دےیجی ;ہک ;(اے ;ولوگ!);‬
‫ارگ;مت;اہلل ;ےس ;تبحم;رےتھک;وہ ;وت;ریمے;رفامربندار;وہ;اجؤ!;اہلل;ںیہمت;اانپ ;دوتس;انب ;ےل;‬
‫اگ‪;،‬اور;اہمترے;انگہ;شخب;دے;اگ‪;،‬اہلل;ےنشخب;واال;رہمابم;ےہ!"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،3‬آل عؿران‪.31 :‬‬

‫‪728‬‬
‫‪83:‬‬ ‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬
‫مفس ِّر ;رقآم ;رضحت ;اّلعہم ;دصر ;االافلض ;دّیس ;دمحم ;میعن ;ادلنی ;رمادآابدی;‬
‫;سِ;اعمل ;ﷺ‬ ‫;دوعی ّ ِي د‬
‫تبحم;ایہٰل;اک ٰ‬
‫� اس;آِتی;رکہمی ;ےک;تحت;رفامےت;ںیہ;ہک;" ِ‬
‫یک ;اِابّتع ;ورفامربنداری ;ےک ;ریغب ;اقِلب ;وبقك ;ںیہن‪; ،‬وج ;اس ;دوعے ;اک ;وبثت ;دانی ;اچےہ‪;،‬‬
‫وضحر;ﷺ یک;الغیم;رکے"(‪)2‬۔‬
‫زعزیام ;رتحمل! ;اہلل ;اعتٰیل ;ےن ;اینپ ;تبحم ;ےک ;ےیل ;وج ;ایعمر ;ّرقمر ;رفامای ;ےہ‪;،‬‬
‫ِ‬
‫ویہ;ایعمر;اےنپ;ایپرے;بیبح;ﷺ یک;تبحم;ےک;ےیل;یھب;ّرقمر;رفامای‪;،‬اراش ِد;ابری;‬
‫اعتٰیل;ےہ‪ْ﴿ :‬لُقْنِاَناَكْمُكُؤٓاَبٰا ْغْمُكُؤٓاَنْبَاْغْمُكُناَوْخِاْغْيِشَعَو ْمُك ْغُ‬
‫ْغُلاَوْمَا اَهْوُمُتْفَرَتْق۟ا ْغٌةَراَجِت َنْوَشْخَت اَهَداَسَك ْغُنِكٰسَم ۤاَهَنْوَضْرَت َّبَحَا ْمُكْيَلِا‬
‫َنِّم ِهّٰللا ْغٖهِلْوُسَر ْغ ٍداَهِج ْيِف ٖهِلْيِبَس اْوُصَّبَرَتَف ىّٰتَح َيِتْاَي يَو ُهٰ ٖهِرْمَاِبؕ‪ْ ١‬غيَو ُهٰ اَل‬
‫يِدْهَي َمْوَقْلا َنْيِقِسٰفْلا﴾(‪" )2‬آپ ;رفام ;دےیجی ;ہک ;ارگ ;اہمترے ;ابپ‪; ،‬اور ;اہمترے;‬
‫ےٹیب‪; ،‬اور ;اہمترے ;اھبیئ‪; ،‬اور ;اہمتری ;وعرںیت‪; ،‬اور اہمترا ;ہبنک‪; ،‬اور ;اہمتری ;امکیئ ;ےک;‬
‫امك‪; ،‬اور ;وہ ;وسدا ;سج ;ےک ;اصقنم ;اک ;ںیہمت ;ڈر ;ےہ‪; ،‬اور ;اہمتری ;دنسپ ;اک ;اکمم‪; ،‬ہی ;زیچںی;‬
‫اهلل ;اور ;اس ;ےک ;روسك ;اور ;اس ;یک ;راہ ;ںیم ;ڑلےن ;ےس ;زاید ;ہ ;ایپری ;وہں‪; ،‬وت ;راہتس ;دوھکی;‬
‫(ینعی;ااظتنر;رکو);اہیں;کت;ہک;اهلل;اانپ;مکح;الےئ! اور;اهلل;افوقسں;وک;راہ;ںیہن;داتی!"۔‬
‫ئ‬
‫ریمے ;زعزی! ;اکی ;املسمم ;ےک ;ےیل ب;ن ;رکمی ;ﷺ ےس ;تبحم ;ہن ;رصف;‬
‫رفض;ےہ;ہکلب;اس;ےک;امتل;امك;واتمع;اور;زعزی;رتنی;وخین;روتشں;ےس;یھب;ّدقمل;ےہ‪;،‬‬
‫رساک ِر ;دو ;اعمل ;ﷺ وک ;رہ ;اکی ;ےس ;زایدہ ;وبحمب ;رانھک ِ‬
‫;امکك ;اامیم‪; ،‬اور ;ےچس ;ؤمنم ;یک;‬

‫(‪" )2‬ریسفتزخانئ;ارعلافم";پ;‪;،4‬آك;رمعام‪;،‬زری;ِ;آتی‪;،42;:‬؃ ‪22‬۔‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،11‬التوبة‪.24 :‬‬
‫‪729‬‬
‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬ ‫‪841‬‬
‫;ںیم ;ےہ‪;َ ،‬رتمحِ ;وکنین ;ﷺ ےن ;اراشد ;رفامای‪:‬‬ ‫العتم ;ےہ‪; ،‬دحثیِ ;اپ‬
‫ب إِ َل ْق ِه‪ِ ،‬م ْن َوال ِ ِد ِه َو َو َل ِد ِه َوالـ ِ‬
‫َّاس‬ ‫ِ‬
‫« َٓ ُي ْمم ُن َأ َحدُ ك ُْم َحتَّى َأك ُْو َن َأ َح َّ‬
‫ني»(‪" )1‬مت;ںیم;ےس;وکیئ;اس;وتق;کت;اکلم;ؤمنم;ںیہن;وہ;اتکس‪;،‬بج;کت;ںیم;‬ ‫مج ِع َ‬
‫َأ ْ َ‬
‫اےس;اس;ےک;وادلنی‪;،‬اوالد;اور;بس;ولوگں;ےس;زایدہ;وبحمب;ہن;وہ;اجؤں!"۔‬
‫ثی ;اپ ;یک ;رشح ;ںیم;‬
‫میکح ;االتّم ;یتفم ;ادمح ;ایر ;اخم ;یمیعن ;� اس ;دح ِ‬
‫رفامےت;ںیہ;ہک;"اہیں;ایپر;ےس;رماد;یعبط;تبحم;ےہ‪;،‬ہن;ہک;رصف;یلقع؛;ویکہکن;اوالد;وک;امں;‬
‫ابپ;ےس;یعبط;اُتفل;وہیت;;ےہ‪;،‬یہی;تبحم;وضح ِر;ارکل;ﷺ ےس;زایدہ;وہین;اچےیہ‪;،‬‬
‫اور ;‪-‬دمحبہ ;اعتٰیل‪; -‬رہ ;ؤمنم ;وک ;وضحر ;ﷺ اجم‪; ،‬امك ;اور ;اوالد ;ےس ;زایدہ ;ایپرے;‬
‫;رمت ;اوالد‪; ،‬ےبدنی ;امں ;ابپ ;وک ;وھچڑ ;دےتی ;ںیہ‪; ،‬وضحر ;ﷺ‬
‫ںیہ‪; ،‬اعل ;املسمم ;یھب َ د‬
‫یک;سعت;رپ;اجم;اھچن َور;رک;دےتی;ںیہ"(‪)3‬۔‬
‫تبحمِ;روسك;اک;ہبلغ;اور;احصۂب;رکال‬
‫;اجم;رتمح;ﷺ ےس;یچس;اور;وااہلہن;‬
‫زعزیام;رتحمل!;احصۂب;رکال;� ٰیفطصم ِ‬
‫ِ‬
‫تبحم;رکےت;ےھت‪;،‬رتمحِ;اعایملم;ﷺ یک;میظعت;ووتریق;اُم;اک;رسامۂی;ااختفر;اور;وتۂش;آرخت;‬
‫وہا ;رکات‪; ،‬اور ;اںیہن;ہی ;ابت ;تہب ;ایھچ ;رطح ;ولعمل;یھت;ہک ;رس َو ِر ;وکنین ;ﷺ یک;تبحم;یہ;‬
‫اکایمیب‪;،‬اکرماین;اور;رِاضےئ;ایہل;اک;الص;ذرہعی;ےہ‪;،‬یہی;وہج;ےہ;ہک;وہ;رضحات;تبحم;یک;اس;‬
‫وسکیٹ;رپ;اس;دقر;وپرا;اُرتے‪;،‬ہک;ریتہ;داین;کت; َویسی;ریظن;شیپ;ںیہن;یک;اجیتکس!۔‬
‫احصۂب;رکال;� رپ;تبحمِ;روسك;ﷺ اک;سک;دقر;ہبلغ;اھت‪;،‬اس;اک;ادنازہ;‬
‫ِ‬
‫اإليامن‪ ،‬ر‪ ،15 :‬صـ‪.6‬‬ ‫الرسول ﷺ من‬
‫حب ّ‬‫(‪" )1‬صحقح البخاري" باب ُّ‬
‫(‪";)3‬رمآۃ;اانملحیج";اتکب;االامیم‪51/2;،‬۔‬
‫‪730‬‬
‫‪842‬‬ ‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬
‫ئ‬
‫اس ;ابت ;ےس ;وخبیب ;اگلای ;اجاتکس ;ےہ‪; ،‬ہک ;اکی ;اصبح ;وضحر ب;ن ;رکمی ;ﷺ یک ; ;ابراگہِ;‬
‫روسك اہلل! ;اہلل ;یک ;مسق ;آپ ;ےھجم;‬
‫ےبسک ;انپہ ;ںیم ;احرض ;وہ ;رک ;رعض ;زگار ;وہےئ ;ہک ;"ای َ‬
‫اینپ ;اجم ;اور ;اےنپ ;الہ ِ ي ا‬
‫;وعك ;ےسیھب ;زایدہ ;وبحمب ; ;ںیہ! ;رھگ ;ںیم ;وہےت ;وہےئ ;بج;‬
‫آپ;یک;ای د;آیت;ےہ;وت;ںیم;آپ;یک;ابراگہ;ںیم;احرض;وہ;رک‪;،‬آپ;یک;زایرت ;ےس;رشمّف;وہ;‬
‫اجات;وہں‪;،‬اور;بج;اینپ َ و‬
‫;مت;اور;آپ;یک;دجایئ;وک;اید;رکات;وہں‪;،‬ہک;آپ;تّنج;ںیم;اایبنء;‬
‫ےک;اسھت;اٰیلع;اقمل;ںیم;وہں;ےگ‪;،‬ارگ;ںیم;تّنج;ںیم;دالخ;وہا‪;،‬بت;یھب;ےھجم;ہی;وخف;‬
‫ئ‬
‫ےہ;ہک;ںیم;آپ;یک;زایرت;ںیہن;رکوکسں;اگ!;وال;وکنین ;ﷺ ےن;اںیہن;وکیئ;وجاب;‬
‫;ہی ;آتی ;ےل ;رک ;احرضِ ;ابراگہ;‬ ‫اراشد ;ںیہن ;رفامای‪; ،‬یتح ;ہک ;رضحت ّ ِي د‬
‫;سان ;ربجلی ;انیم ;‬
‫وہےئ‪ْ﴿ :‬غْنَمِعِطُّياَف َهْٰغَلْوُسَّرلاَكِٕىٰٓلوُاَفَعَمَنْيِذَّلاَمَعْنَايَو ُهْٰمِهْيَلَعَنِّمَنّٖيِبَّنلا‬
‫ْغنْيِقْيِّدِّصلاحُي ْ۠يِنْوُعِب﴾(‪" )1‬وج;اہلل;اور;اس;ےک;روسك;اک;مکح;امےن‪;،‬وت;اُےس;اسھت;ےلم;اگ;ام;اک;‬
‫نج;رپ;اہلل;ےن;لضف;ایک‪;،‬ینعی;اایبنء;اور;دصنیقی;اک!"(‪)3‬۔‬
‫ےن‬ ‫اکی;اَور;رواتی;ںیم;ےہ;ہک;اکی;ابر;رپ;رضحت ّ ِي د‬
‫;سان;رمع;نب;اّطخب;� ;‬
‫ابراگہِ ;راستل ;ںیم ;رعض ;یک‪; :‬ای َ‬
‫;روسك ;اہلل! ;آپ ;ےھجم ;اینپ ;اجم ;ےک ;وسا ;رہ ;زیچ ;ےس ;زایدہ;‬
‫;اجم ;رتمح ;ﷺ ےن ;اراشد ;رفامای‪َ َٓ « :‬وا َّل ِذي َك ْػ ِِس بِ َق ِد ِه!‬
‫ایپرے ;ںیہ! ;ٰیفطصم ِ‬
‫ئ‬
‫ُون َأ َح َّب إِ َل ْق َك ِم ْن َك ْػ ِس َك!» "مسق;ےہ;اس;ذات;یک;سج;ےک;قببض اۂ;دقرت;‬
‫َحتَّى َأك َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،5‬الـساء‪.69 :‬‬

‫(‪" )2‬ادعجم إوسط" باب إلف‪ ،‬من اسؿه أمحد‪ ،‬ر‪.149/1 ،477 :‬‬
‫و"جمؿع الزوائد" كتاب التػسر‪ ،‬سورة الـساء‪ ،‬ر‪] .7/7 ،11937 :‬قال‬
‫ُ‬
‫رجال الصحقح‪،‬‬ ‫اهلقثؿي‪" [:‬رواه ال َط َزاين يف الصغر وإوسط‪ ،‬ورجا ُله‬
‫غر عبد اهلل بن عؿران العابدي‪ ،‬وهو ثؼة"‪.‬‬
‫‪731‬‬
‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬ ‫‪843‬‬
‫ںیم ;ریمی ;اجم ;ےہ!;اُس ;وتق ;کت ;مت ;ؤمنمِ ;اکلم ;ںیہن ;وہےتکس‪; ،‬بج;کت ;ںیم ; ;ںیہمت;‬
‫ےن‬
‫;سدان;رمع;� ;‬ ‫اہمتری;اجم;ےس;یھب;زایدہ;وبحمب;اور;ایپرا;ہن;وہ;اجؤں!";اس;رپ;رضحت ّ ِي‬
‫ئ‬
‫رعض;یک‪;:‬اہلل;یک;مسق;اب;آپ;ےھجم;ریمی;اجم;ےس;یھب;زایدہ;وبحمب;ںیہ! ب;ن;;رکمی;ﷺ‬
‫ےن;اراشد;رفامای‪َ « :‬ا ْٔ َن َيا ُع َؿ ُر!»(‪" )1‬اے;رمع;اب اہمترا;اامیم;اکلم;وہ;ایگ!"۔‬
‫اشرح ;"اکشمۃ" ;رضحت ;اّلم ;یلع ;اقری ;مّکی ;� اس ;دح ِ‬
‫ثی ;اپ ;یک ;رشح;‬ ‫ِ‬
‫ںیم ;رفامےت ;ںیہ ;ہک ;"رضحت ّ ِي د‬
‫;سان ;رمع ;افروق ;� ;ےک ;دك ;ںیم ;دکیَل ;تبحمِ ;وبنی ;اک;‬
‫ئ‬
‫اکلم;وہ;اجان‪ ،‬ب;ن;ارکل;ﷺ یک;ابینط;وتہّج;یک;ربتک;ےس;وہا"(‪)3‬۔‬
‫وخك ;تّنج ;اک;‬
‫تبحم ;روسك ;ﷺ مہ ;املسمونں ;ےک ;ےیل ; ُد ِ‬
‫زعزیام ;نَم! ; ِ‬
‫ِ‬
‫ئ‬
‫اکی ;امہ ;ذرہعی ;ےہ‪; ،‬اور ;تّنج ;وہ ;ہگج ;ےہ ;اہجں ;ااسنم ب;ن ;رکمی ;ﷺ اور ;ام ;ےک;‬
‫احصۂب ;رکال ;ےک ;اسھت ;وہاگ۔ ;رضحت ّ ِي د‬
‫;سان ;اسَن ;�ےسرواتی ;ےہ‪; ،‬ہک ;اکی ;صخش;‬
‫ےن ;آرک ;ابراگہِ;راستل ;ںیم ;رعض ;یک‪; :‬ای َ‬
‫;روسك ;اہلل! ;ایقتم ;بک ;آےئ ;یگ؟ ;روسك ;اہلل;‬
‫ؾسا َع ِة؟» "مت ;ےن ;اس ;ےک ;ےیل ;ایک ;ایتری ;یک;‬ ‫ِ‬
‫ﷺ ےن ;رفامای‪َ « :‬و َما َأعْدَ ْد َت ل َّ‬
‫ےہ؟" ;ےنہک ;اگل‪; :‬رصف ;ہی ;ہک ;اہلل ;اور ;اس ;ےک ;روسك ;ےس ;تبحم ;رکات ;وہں! ;وضحر;‬
‫ﷺ ےن ;رفامای‪َ « :‬فنِك ََّك َم َع َم ْن َأ ْح َب ْب َت!» "وت ;رھپ ;ًانیقی ;مت;سج ;ےس ;تبحم;‬
‫رکےت;وہ‪;،‬اُیس;ےک;اسھت;روہ;ےگ!"۔‬
‫ئ‬
‫رضحت ّ ِي د‬
‫;سان ;اسَن ;� ےن ;رفامای ;ہک ;االسل ;الےن ;ےک ;دعب‪; ،‬ںیمہ ب;ن ;رکمی;‬
‫ﷺ ےک;اس;رفامم;ےک;ببس‪;،‬اینت;وخیش;وہیئ;وج;یسک;اَور;زیچ ;ےس;ںیہن;وہیئ۔;‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب إيامن والـذور‪ ،‬ر‪ ،6632 :‬صـ‪.1146‬‬

‫إول‪ ،‬حتت ر‪.145/1 ،7 :‬‬
‫(‪" )2‬ادرقاة" كتاب اإليامن‪ ،‬الػصل ّ‬
‫‪732‬‬
‫‪844‬‬ ‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬
‫رضحت ّ ِي‬
‫;سدان;اسَن ;� ےن ;رفامای ;ہک;ںیم ;اہلل ;اور;اس;ےک ;روسك‪;،‬اور;اوب ;رکب ;ورمع;‬
‫� ےس ;تبحم ;رکات ;وہں‪; ،‬اور ;ںیم ;ادیم ;راتھک ;وہں ;ہک ;آرخت ;ںیم ;ایہن ;ےک ;اسھت;‬
‫روہں;اگ!;ارگہچ;ںیم;ام;یک;رطح;اامعك;ہن;رک;اکس(‪)2‬۔‬
‫ش‬
‫;ش ;ہکلب ;اینپ ;اجم ;ےس ;یھب;‬‫ریمے ;اھبویئ! ;رہ ;دنب ٔہ ;ؤمنم ;وک ;ہی ;اچےیہ‪; ،‬ہک ;رہ َ‬
‫ئ‬
‫زایدہ‪ ،‬ب;ن;رکمی;ﷺ ےس;تبحم;رکے؛;ہک;ایس;ںیم;لیمکتِ;اامیم;اور;دوونں;اہجونں;یک;‬
‫;نت;اک;راز;یھب;;اہنپں;ےہ۔‬‫الھبویئں;ےک;اسھت;اسھت‪;،‬اُرخوی َ ب ا‬
‫اِاطتع;وا ِ ِ‬
‫ابّتع;روسك ‪...‬اکی;یقیقح;ذرۂعی;اجنت‬
‫ِ‬
‫رضحات;رگایم ;دقر!;تبحم;اکی;اپ;زیکہ;یبلق;ذجہب;ےہ‪;،‬تبحم;ارگ;یچس;وہ;وت;اس;ںیم;‬
‫اپدیئاری‪;،‬ارتحال;اور;اِابّتع;الزل;وزلمول;ںیہ‪;،‬ارگ;مہ;وایعق;اہلل;� اور;اُس;ےک;ایپرے;بیبح;‬
‫;اجم;رتمح;ﷺ ےک;اُوسۂ;ح َسنۂ;رپ;لمع;‬ ‫ﷺ ےس;یچس;تبحم;رکےت;ںیہ‪;،‬وت;ںیمہ;ٰیفطصم ِ‬
‫رکان;وہاگ!;ام;یک;لمکم;اِاطتع;ورفامربنداری;رکین;وہیگ؛;ویکہکن;یہی;امہرے;ےیل;ذرۂعی; ;‬
‫اجنت‬
‫;رقآم ;اپ ;ںیم ;وضح ِر ;ارکل;ﷺ یک;اِاطتع;وک;‬
‫اور;ِلعشم;راہ ; ;ےہ۔ ;اہلل;رب ;ااعلنیمل;ےن ِ‬
‫اینپ;اِاطتع;رقار;دای‪;،‬اراشد;رفامات;ےہ‪ْ﴿ :‬نَمِعِطُّيَلْوُسَّرلاْدَقَفَعاَطَااَف َهٰۚ‪ْ١‬غْنَمىّٰلَوَتۤاَمَف‬
‫َكٰنْلَسْرَاْمِهْيَلَعاًظْيِفَح﴾(‪" )2‬سج;ےن;روسك;اک;مکح;امان‪ً;،‬انیقی;اس;ےن;اہلل;اک;مکح;امان‪;،‬اور;سج;‬
‫ےن;ہنم;ریھپا;وت;مہ;ےن;اے;بیبح;آپ;وک;اںیہن;اچبےن;ےک;ےیل;ںیہن;اجیھب!"۔‬
‫ئ‬
‫ِ‬
‫وت;ولعمل;وہا;ہک ب;ن;ّرکمل;ﷺ یک;ااطتع;ورفامربنداری‪;،‬نیع;اہلل;یک;ااطتع;‬
‫ورفامربنداری;اور;تبحم;یک;دلیل;ےہ‪;،‬اور;اس;ےس ُ;رورگداین;رسخام;اک;ابثع;;ےہ!۔‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب ادرء مع من أحب‪ ،‬ر‪ ،6713 :‬صـ‪.1149‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،5‬الـّساء‪.81 :‬‬
‫‪733‬‬
‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬ ‫‪845‬‬
‫ئ‬
‫وضحر ب;ن ;رکمی;ﷺ یک ;ااطتع;ورفامربنداری ;ےک ;ریغب‪; ،‬اہلل ;اعتٰیل;ےس;‬
‫;دوعی‪; ،‬وھجٹ ;اور ;اقتاضےئ ;تبحم ;ےک ;الخف ;ےہ‪; ،‬دحثیِ ;اپ ;ںیم ;اراشد;‬
‫تبحم ;اک ٰ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪)1‬‬
‫اين َف َؼدْ َع ََص اهللَ!»‬ ‫رفامای‪َ « :‬م ْن َأ َطا َعـ ْي َف َؼدْ َأ َط َ‬
‫اع اهللَ‪َ ،‬و َم ْن َع َص ْ‬
‫"سج;ےن;ریمی;ااطتع ;یک;اُس ;ےن;اہلل;اعتٰیل;یک;ااطتع;یک‪;،‬اور ;سج;ےن;ریمی;‬
‫انرفامین;یک;اُس;ےن;اہلل;;اعتٰیل;یک;ان;رفامین;یک"۔‬
‫زعزیام;رتحمل!;اِاطتع;ورفامربنداری;اور;اُوسۂ;ح َسنۂ;رپ;لمع;یک;رغض;ےس‪;،‬ارگ;مہ;‬
‫ِ‬
‫رس َو ِر ;وکنین ;ﷺ یک ;ایحت ;ہبّیط ;رپ ;رظن ;ڈاںیل‪; ،‬وت ;رساکر ;ﷺ یک ;زدنیگ ;اک ;رہ ;رہ ;ولہپ;‬
‫;ووقتی ;اور;‬
‫;اجم ;رتمح ;ﷺ ےن ;ہشیمہ ;زُ دہ ٰ‬
‫امہری َ;رامنہیئ ;رفامات ;رظن ;آےئ ;اگ‪ٰ; ،‬یفطصم ِ‬
‫;رزق;‬
‫رپزیہاگری ;وک ;اایتخر ;ےیک ;راھک‪; ،‬چس ;ےک ;دانم ;وک ;یھبک ;اہھت ;ےس ;وھچےنٹ ;ہن ;دای‪; ،‬ہشیمہ ِ‬
‫الحك ;اھکای‪; ،‬اور ;الحك ;یہ ;امکےن ;اھکےن ;یک ;رتبیغ ;دی‪; ،‬یھبک ;اامتن ;ںیم ;ایختن ;ہن ;رفامیئ‪;،‬‬
‫;س ‪; ،‬اور ;ادب ;وارتحال ;ےک ;اسھت ;شیپ ;آےت;‬ ‫;وعك ;ےک ;اسھت ;ہشیمہ ;ِنسُح ُ و‬ ‫اےنپ ;الہ ِ ي ا‬
‫رےہ‪;،‬اور;اینپ; ُاتّم;وک;یھب;ایس;یک;میلعت;دےتی;رےہ۔;اس;ےک;العوہ;رتمحِ;اعایملم;ﷺ‬
‫ےن ;دعك ;وااصنف‪;،‬رکش ;واِاسحم‪;َ ،‬رواداری‪; ،‬رنیم ;وآاسین‪; ،‬ادتعاك َ ي ا‬
‫;ومہن َ;روی‪; ،‬اور ;اافتق;‬
‫وااحتد;تیمس‪;،‬زدنیگ;ےک;رہ;وگہش;ےس;قلعتم;اینپ ِ‬
‫;ریست;ہبّیط;ےک;وہ;رونش;انیمر;وھچڑے‪;،‬‬
‫وج;ریتہ;داین;کت;اےنپ ُ و;نر;ےس;اہجتل;یک;اترویکیں;وک; ُدور;رکےت;رںیہ;ےگ!۔‬
‫تبحمِ;روسك;ےک;اقت;ےض‬
‫ِ‬
‫رضحات ;رگایم ;دقر! ; ;ااسنم ;سج ;ےس ;تبحم ;رکات ;ےہ‪; ،‬اس ;ےس ;ر تب ;رےن;‬
‫وایل;رہ ;زیچ;ےس ;تبحم ;وہان ;اکی ;رطفی ;اَرم ;ےہ‪;،‬آج ;یھب;رہ ;املسمم ;ٰیفطصم ِ‬
‫;اجم ;رتمح;‬

‫كتاب إحؽام‪ ،‬ر‪ ،7137 :‬صـ‪.1229‬‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" ُ‬
‫‪734‬‬
‫‪846‬‬ ‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬
‫ئ‬
‫;دوعی;اس;ابت;اک;اقتمیض;ےہ;ہک;وضحر ب;ن رکمی;‬
‫ﷺ ےس;تبحم;اک;دوعدیار;ےہ‪;،‬اور;ہی ٰ‬
‫لہ ;تیبِ ;اَاہطر;‬
‫ﷺ ےس ;ر تب ;ےک ;ببس‪; ،‬آپ ;ﷺ ےک ;امتل ;احصۂب ;رکال ;اور ;ا ِ‬
‫� ےس;یھب;الباایتمز;تبحم;ریھک ;اجےئ‪;،‬اور;ام;ںیم;ےس;یسک;ےس;یھب;ضغب;ودعاوت;‬
‫رہزگ ;ہن ;ریھک ;اجےئ! ;ہی ;بس ;ےک ;بس ُ;ن ِ‬
‫وس ;دقمہس ;رس َو ِر ;وکنین ;ﷺ یہ ;ےک ; ِ‬
‫رجش;‬
‫تلیضف;یک;اشںیخ;ںیہ‪;،‬ذٰہلا;ام;بس;ےس;تبحم;واُتفل;درتقیقح;روسك اہلل;ﷺ‬
‫ےس ;تبحم ;واُتفل ;ےہ‪; ،‬اور ;ام ;رضحات ;ےس ُ ب;ب ;ودعا َوت ;(اعمذاہلل!) ;وضح ِر ;ارکل;‬
‫ﷺ ےس ُ ب;ب ;و ;دعا َوت ;ےک ;رتما ِدف ;ےہ‪; ،‬دحثیِ ;اپ ;ںیم ; ;رضحت ّ ِي د‬
‫;سان ;رمع;‬
‫افروق ;� ےس ;رواتی ;ےہ‪; ،‬روسك ;اہلل ;ﷺ ےن ;رفامای‪« :‬أك ِْر ُموا َأ ْص َح ِاِب‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫وَّن ُ ْم!»(‪" )1‬ریمے;ااحصب;یک;سعت;رکو؛;ویکہکن;وہ;مت;‬ ‫َفنِ ََّّن ُ ْم خ َق ُارك ُْم‪ُ ،‬ث َّم ا َّلذ َ‬
‫ين َي ُؾ َ‬
‫ظ‬
‫ںیمےس;رتہبنی;ولگ;ںیہ‪;،‬رھپ;وہ;وج; ُام;ےک;دعب;ںیہ!";ینعی;اتنیعب ِ ا‬
‫;عل;یک۔‬ ‫;‬
‫ریمے;زعزی;دووتس! ;رس َو ِر ;وکنین ;ﷺ ےک;اَوارم;(اَاکحل);رپ;لمع‪;،‬اور;‬
‫َنوایہ;(عنم;رکدہ ;زیچوں);ےس;اانتجب‪;،‬وضحر;ےس;تبحم;اک;اینبدی;اقتاض;ےہ‪ِ ;،‬‬
‫تبحم;‬
‫َالخق ;رکہمی ;اور ;ریس ِ‬
‫ت ;ہبّیط ;وک ;اینپ;‬ ‫روسك ;ﷺ ےک ;ےیل ;رضوری ;ےہ ;ہک ;ام ;ےک ;ا ِ‬
‫;سں;رپ;لمع;ایک;اجےئ‪;،‬اور; ُام;یک;ریَپوی;یک;‬ ‫زدنیگ;ےک;ےیل;ِلعشم;راہ;انبای;اجےئ‪;،‬ام;یک ّ و‬
‫ئ‬
‫اجےئ۔;اہلل;رب;ااعلنیمل ;ںیمہ ب;ن ;رکمی;ﷺ ےک;اُوسۂ;ح َسنۂ;رپ;لمع ;یک;اتدیک;رکےت;‬
‫وہےئ;اراشد;رفامات;ےہ‪ْ ﴿ :‬دَقَل َناَك م ْيِف ِلْوُسَر ِهّٰللا ٌةَوْسُا ٌةَنَسَح﴾(‪ً" )2‬انیقی‬

‫(‪ُّ " )1‬‬

‫السـن الؽزى" لؾـَّسائي‪ ،‬كتاب عرشة الـساء‪ ،‬ر‪ .287 /8 ،9182 :‬و"إمايل‬
‫ٌ‬
‫حديث صحقح‪.‬‬ ‫ثم أمالكا‪] .64 ،63/1 ،‬قال ابن حجر‪[:‬‬
‫ادطؾؼة" ‪ّ -89‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،21‬إحزاب‪.21 :‬‬
‫‪735‬‬
‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬ ‫‪847‬‬
‫روسل اہلل;یک;ریَپوی;اہمترے;ےیل;بس;ےس;رتہب;ےہ"۔‬
‫;اجم َ;رتمح;ﷺ رپ ; ُدرود ;والسل ;یک ;رثکت;رکان ;یھب‪; ،‬وضحر;ےس;‬
‫ٰیفطصم ِ‬
‫تبحم;یک;دلیل;ےہ‪;،‬وج;سج;ےس;تبحم;رکات;ےہ;اُس;اک;ذرک;یھب;رثکت;ےس;رکات;ےہ‪ُ ;،‬درود;‬
‫والسل ;الضف ;اٰیلع ;اور ;دمعہ ;رتنی ;اکل ;ےہ‪; ،‬اہلل ;اعتٰیل ;ےن ;رفامای‪َّ﴿ :‬نِا اَف َهٰ ْغٗهَتَكِٕىٰٓلَم‬
‫َنْوُّلَصُي ىَلَع ِّيِبَّنلا اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُّلَص ِهْيَلَع ْغاْوُمِّلَس اًمْيِلْسَت﴾(‪ً" )1‬انیقی ;اہلل ;اور;‬
‫اس;ےک;رفےتش; ُدرود;ےتجیھب;ںیہ;اِس;(بیغ;اتبےن;واےل);یبن;رپ‪;،‬اے;اامیم;واول!;مت;یھب;‬
‫ام;رپ; ُدرود;اور;وخب;السل;وجیھب!"۔‬
‫دنب ٔہ ;ؤمنم;داین ;ںیم ;ںیہک ;یھب;یسک ;یھب ;کلم;ووقل ;ےس ;قّلعت;راتھک;وہ‪; ،‬بج;‬
‫آاقےئ ;دواہجں;ﷺ رپ ; ُدرود;رشفی ;ڑپاتھ;ےہ‪; ،‬وت ;اُس;اک ; ُدرو ِد ;اپ ;وخد ;آاق;رکمی;‬
‫ﷺ کت ;اتچنہپ ;ےہ۔ ;رضحت ّ ِي‬
‫;سدان ;اوبرہریہ ;� ےس ;رواتی ;ےہ‪; ،‬روسك اہلل;‬
‫ال َتؽ ُْم َت ْب ُؾ ُغـ ِ ْي َح ْق ُث ُكـْت ُْم»(‪" )2‬ھجم;رپ;‬
‫ﷺ ےن;رفامای‪َ « :‬ص ُّؾ ْوا َع َ ََّل‪َ :‬فنِ َّن َص َ‬
‫ُدرود;اجیھب;رکو;ہک;وہ;ھجم;کت;چنہپ;اجات;ےہ‪;،‬اچےہ;مت;ںیہک;یھب;وہ!"۔;ذٰہلا;مہ;بس;وک; ُدرورد;‬
‫ی;العتم;ےہ۔‬
‫والسل;یک;رثکت;رکین;اچےیہ؛;ہک;ہی;تبحمِ;روسك;ﷺ یک;اکی;ڑب ;‬
‫اعقشِ;روسك;اسیک;وہات;ےہ؟‬
‫;اجم ;رتمح ;ﷺ ےس ;تبحم ;ودیقعت ;دما ِر ;اامیم;‬ ‫ِ‬
‫رضحات ;رتحمل! ;ٰیفطصم ِ‬
‫ےہ‪;،‬اُم;یک;میظعت;ووتریق ُ;رنکِ;اامیم‪;،‬اور;دعبِ;اامیم;رہ;رفض;ےس;َّدقمل;ےہ۔;ذٰہلا;بج;کت;‬
‫ئ‬
‫یسک;ااسنم;ےک;دك;ںیم ب;ن;اپ ﷺ یک;تبحم;راخس;ہن;وہ;اجےئ‪;،‬وہ;اکلم;ؤمنم;ںیہن;‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،22‬إحزاب‪.56 :‬‬

‫كتاب الـِّؽاح‪ ،‬باب زيارة الؼبور‪ ،‬ر‪ ،2142 :‬صـ‪.296‬‬
‫(‪" )2‬سـن أِب داود" ُ‬
‫‪736‬‬
‫‪848‬‬ ‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬
‫ذہلاارگ;مہ;اچےتہ;ںیہ;ہک;اامیم;حیحص;م ین;ںیم;امہرے;دولں;ںیم;دالخ;وہ;اجےئ‪;،‬اور;‬
‫وہاتکس‪; ;،‬‬
‫تبحم;‬
‫;قب;واَذاہم;وک; ِ‬‫مہ;اہلل;� ےک;دنسپدیہ;دنبے;اوراکلم;ؤمنم;نب;اجںیئ‪;،‬وت;اےنپ ُ و‬
‫روسك ;ﷺ ےس ;ومعمر ;ےیجیک! ;اُم ;یک ;اشم ;ںیم ;اتسگیخ ;اور ;ےب ;ادیب ;رکےن ;واولں ;ےس;‬
‫ہشیمہ; ُدور;رےیہ! ي‬
‫;اسي;ولوگں;ےس;یسک;مسق;اک;نیل; َدنی;ای;اشدی;ایبہ;ہن;رکںی!;ام;ےک;اسھت;‬
‫ےنلم;ےنلج;اور;;اھکےن;ےنیپ;ےس;رگزی;ےیجیک!;االسیم;امیلعتت;رپ;یقیقح;م ین;ںیم;لمع;ریپا;وہں‪;،‬‬
‫;ب‪; ،‬رفاضئ ;و ;واابجت ;یک ;اپدنبی ;ےیجیک‪;،‬‬
‫رقآم ;وتّنس ;یک َ;روینش ;ںیم ;اکی ;ابلمع ;املسمم ب ي‬
‫اےنپ ;وادلنی ;یک ;اِاطتع ;ورفامربنداری ;رکںی‪ ،‬رحال ;اور ;اناجزئ ;اُومر ;ےک ;اراکتب ;ےس;‬
‫ںیچب‪;،‬اےنپ;ادنر;ربص;ولمحت;اور;ربداتش;اک;ام ّدہ;دیپا;ےیجیک‪;،‬وخد;یھب;انم;ووکسم;ےس;رںیہ;اور;‬
‫ایپر;تبحم;ےک;اغیپل;وک;اعل;رکںی‪;،‬املسمونں;یک;ریخ;وخایہ;اور; ِدك;وُجیئ;وک;اینپ;اعدت;انبےیئ‪;،‬‬
‫;احالح; ُاتّم;اک;‬
‫ام;یک;دك;آزاری;تم;ےیجیک‪;،‬اںیہن;یسک;یھب;رطح;اک;دوھاک;ای;فیلکت;ہن;دںی‪ِ ،‬‬
‫ذجہب ;اےنپ ;دولں ;ںیم ;اکر ;رفام ;رںیھک‪; ،‬اور ; ُاتّمِ ;ہملسم ;ےک ;رھکبے ;وہےئ ;ریشازے ;وک;‬
‫َودحت;یک;ڑلی;ںیم;رپَوےن;یک;وکشش;رکےت;رےیہ!۔‬
‫تبحمِ;روسك;اور;رتتیبِ;اوالد‬
‫م ;وصخًاص ;املسمم ;وک ;اےنپ ;لضف ;ےس ;نج;‬ ‫زع يي ِ‬
‫ام ;رتحمل! ;اهلل ;اعتٰیل ;ےن ;ااسن ظ‬
‫;پك;‬‫;ظع ;تمعن ;امہری ;اوالد ;ےہ‪; ،‬اور ;يي ه و‬
‫نج ;وتمعنں ;ےس ;ونازاےہ‪; ،‬اُم ي;يم ;ےس ي;اي ي‬
‫ب‬
‫;رب;ذو;االجلك;یک;رطف;ےس;‬ ‫;بین;وایل;تمعن‪;،‬امہرے;اپس;امہرے ِّ‬ ‫ييج;انز ‪;،‬دك;وک ب ا‬
‫تبحم;روسك;اک;اقتاض;ادا;رکےت;;وہےئ;مہ ;رپ;الزل;‬‫اامتن;ےہ‪;،‬ذہلا;اس;اامتن;اک;قح ;اور; ِ‬
‫ئ‬
‫ےہ‪; ،‬ہک ;ام;وک ;ایھچ ;میلعت ;ورتتیب ;دںی‪; ،‬ام;ےک ;دولں ;ںیم ;وضحر ب;ن ;رکمی ;ﷺ ےک;‬
‫ےیل ;تبحم ;ےک ;ذجابت ; ;وک ;اُاھبرںی‪; ،‬وخد ;روسك ;اہلل ;ﷺ ےن ;رفامای‪« :‬أ ّدبوا‬
‫‪737‬‬
‫تبحمِ;روسك;اور;اس;ےک;اقتےض‬ ‫‪849‬‬
‫أهل بقتِه‪،‬‬
‫ب ِ‬ ‫وح ِّ‬
‫ب كب ِّقؽم‪ُ )2( ،‬‬ ‫خصال‪ُ )1( :‬ح ِّ‬‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ثالث‬ ‫أوٓ َدكم عذ‬
‫ِ‬
‫الؼرآن»(‪" )1‬اینپ;اوالد;وک;نیت‪;4‬ابوتں;یک;رتہبنی;رتتیب;دو‪;)2(;:‬اےنپ;یبن;‬ ‫ِ‬
‫وقراءة‬ ‫(‪)3‬‬
‫;رقآم;رکمی;یک;میلعت!"۔‬
‫یک;تبحم‪ )3(;،‬یبن;ےک;الہِ;تیب;یک;تبحم‪ )4(;،‬اور ِ‬
‫ام;ںیم ;دیقعے;یک; یگتخ ;اور;اَالخق;یک ;در یت;ےک;لمع;وک;یھب; ینیق ;انبںیئ‪; ،‬ام;‬
‫ںیم;زبروگں;ےک;ادب;وارتحال;یک;اعدت;ڈاںیل‪;،‬اعل;املسمونں;ےک;اسھت ب;هب;تبحم‪;ُ ،‬خوص;‬
‫ش‬
‫اور ;سعت ;ےک ;اسھت ه ي;پ ;آےن;یک ب ي‬
‫;رتب ;دںی! ;اںیہن ;دب ;ہذںوبں ;اور ;یرُی ; تبح ;ےس ; ُدور;‬
‫رےن;ےک;ےیل;ام;رپ;ڑکی;رظن;رںیھک‪;،‬ام;اک;رھگ;ںیم;اور;ابرہ;اہکں;اہکں;وتق;رصف;وہات;‬
‫ےہ‪;،‬ای;ام;یک;ایک;رسرگایمں;ںیہ‪;،‬اور;سک;رطح;ےک;ولوگں;ےس;ام;ےک;رواطب;ںیہ‪;،‬اس;ابت;‬
‫مانبےئ‪;،‬آنیم!۔‬
‫اک;یھب;اخص;ایخك;رںیھک!;اہلل;رکمی;مہ;بس;وک;کین;اصحل;اور;ابلمع;املسم ;‬
‫داع‬
‫اے ;اہلل! ;ںیمہ ;اور ;امہری ;آےن ;وایل ;ولسنں ;وک‪; ،‬تبحمِ ;روسك ;ےک ;ذجابت;‬
‫روسك ;ارکل ﷺ یک ِ‬
‫;والدت ;اباعسدت ;ینعی ;دیع ;الیمد ایبنل;‬ ‫ےس ;رساشر ;رفام‪; ،‬ںیمہ ; ِ‬
‫ﷺ یک ;وخایشں ;بیصن ;رفام‪; ،‬ام ;وخویشں ;ےک ;اسھت ;اسھت ;وضح ِر ;ارکل ﷺ ;یک;‬
‫;يط ;اور ;آپ ;یک ;تعلييماات ;رپ ب;بوپر ;لمع ;یک ي‬
‫;وتف ;اطع ;رفام‪; ،‬امہرے ;دولں ;ںیم;‬ ‫يس ِ‬
‫ت يّ ب‬
‫;ح ;الہ ;تیب ;اَاہطر ;� دیپا ;رفام‪; ،‬ںیمہ ; ُام ;یک ;صیقنت ;ےس;‬
‫تمظعِ ;احصۂب ;رکال ;اور ُ ِ ب‬
‫ہشیمہ ;وفحمظ ;رھک‪; ،‬ام ;یک ;اشم ;ںیم ;اتسگیخ ;وےبادیب ;رکےن ;واولں ;وک ;دہاتی ;اطع ;رفام‪; ،‬اور;‬
‫اںیہن;رصا ِط;میقتسم;رپ;الچ‪;،‬آنیم;ای ّ‬
‫رب;ااعلنیمل!۔‬

‫(‪" )1‬كشف اخلػاء" اهلؿزة مع الدال‪ ،‬ر‪.88/1 ،174 :‬‬

‫‪738‬‬
‫‪739‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬

‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:21‬رعیب‪:‬اال ّهك ‪2441‬ھ‪1313/23/33 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلمد هلل ّ‬
‫وطان‬ ‫هلل ِمن ّ‬
‫الش ِ‬ ‫ِ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ با ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِل ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬هارتحال ‪:‬ےس ‪ُ :‬درهد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫هالسل ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫اتدجارِ‪:‬راستل ﷺ‪:‬یک‪ٓ:‬ادم‪:‬رپ ِ‪:‬بارت‬
‫رتحمل‪:‬اھبویئ!‪ٓ:‬اج‪:‬املسمم‪:‬وج‪:‬اےنپ‪:‬ایپرے‪:‬یبن‪:‬ﷺ یک‪ٓ:‬ادم‪:‬رپ‪:‬شو ی‪:‬تانے‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬ام‪:‬ےک‪:‬رچےچ‪:‬رکے‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬اکل‪:‬اسہقب‪:‬اایبنےئ‪:‬رکال‪ �:‬ےن‪:‬یھب‪:‬ایک۔‪:‬رضحت‪:‬‬
‫ش‬
‫سان ‪ٰ:‬یسیع ‪�:‬ےن ‪:‬ڑکنیسهں ‪:‬اسك ‪:‬ےلہپ ‪:‬اتدجا ِر ‪:‬راستل ﷺ یک ‪ٓ:‬ادم ‪:‬رپ ِ‪:‬بارت‪:‬‬ ‫ّ ِی د‬
‫دے ‪:‬رک‪: ،‬وضحر ‪:‬یک ‪ٓ:‬ادم ‪:‬اک ‪:‬رچاچ ‪:‬ایک‪:،‬ےسج ‪:‬اہلل اعتٰیل ‪:‬ےن یُ و‪:‬یں ‪:‬ایبم ‪:‬رفامای‪َ﴿ :‬وْذِا َلاَق‬
‫ىَسْيِعُنْباَمَيْرَم رْسِا ْۤيِّنِا َلْيِءٓاوُسَر ّْٰللا ُليَلِا َِصُّم ْمُكَمِّل اًقِّنْيَب يَدَي َن‬
‫ِةىٰرْوَّتلا َواًۢرِّشَبُم ٍلْوُسَرِب ْيِتْاَّي ْۢنِم يِدْعَب ۤٗهُمْسا ُدَمْحَا﴾(‪" )1‬اید ‪:‬ےیجیک! ‪:‬بج ‪ٰ:‬یسیع‪:‬‬
‫نب‪:‬رممی‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬اے‪:‬ینب‪:‬ارسالیئ!‪:‬ںیم‪:‬اہمتری‪:‬رطف‪:‬اہلل‪:‬اک‪:‬روسك‪:‬وہں‪:،‬اےنپ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ش‬
‫یلہپ‪:‬اتکب‪:‬وترتی‪:‬یک‪:‬دصتقی‪:‬رکات‪:‬وہں‪:،‬اهر‪ُ :‬اس‪:‬روسك‪:‬یک ِ‪:‬بارت‪:‬انسات‪:‬وہں‪:‬وج‪:‬ریمے‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،28‬الصف‪.6 :‬‬

‫‪739‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪743‬‬
‫دعب‪:‬رشتفی‪:‬الںیئ‪:‬ےگ‪:،‬اُم‪:‬اک‪:‬انل‪:‬ادمح‪:‬ےہ"۔‬
‫اہلل‪:‬اعتىل‪:‬اک‪:‬املسمونں‪:‬رپ‪:‬ڑبا‪:‬ااسحم‬
‫زعزیام ‪:‬رگایم ‪:‬دقر!‪ً:‬انیقی‪:‬اخقلِ ‪:‬اکانئت‪:‬ﷻ ‪:‬یک ‪:‬مہ‪:‬رپ‪:‬ےبامشر ‪:‬ںیتمعن‪: ،‬ااعنل‪:‬‬
‫ِ‬
‫هاِرکال ‪:‬اهر ‪:‬هارَف ‪:‬ربںیتک ‪:‬ںیہ‪: ،‬اہلل ‪:‬اعتىل ‪:‬ےن ‪:‬مہ ‪:‬رپ ‪:‬الزل ‪:‬ایک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬ام ‪:‬وتمعنں ‪:‬رپ ‪:‬شو ی ‪:‬اهر‪:‬‬
‫ّرسمت‪:‬اک‪:‬ااہظر‪:‬رکںی‪ُ :،‬اس‪:‬اپ ‪:‬رپ َهرداگر‪:‬اک‪:‬رکش‪:‬اجب‪:‬الںیئ۔‪:‬ایہن‪:‬امتل‪:‬وتمعنں‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬‬
‫اٰیلع‪:‬هالضف‪:‬تمعن‪:،‬ہکلب‪:‬امتل‪:‬وتمعنں‪:‬یک‪:‬الص‪:‬اهر‪:‬اینبد‪:،‬رساک ِر‪:‬ده‪:‬اعمل‪:‬ﷺ یک‪:‬ذ ِ‬
‫ات‪:‬ابرباکت‪:‬‬
‫‪:‬هالدت‪:‬اباعسدت‪:‬امہِ‪:‬رعیب‪:‬اال ّهك‪:‬رشفی‪:‬یک‪:‬ابرہ‪:21‬اترخی ‪:‬وک‪:‬وہیئ‪:،‬ایس‪:‬ےیل‪:‬اس‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬نج‪:‬یک ِ‬
‫دم ‪:‬ےک ‪ٓ:‬اے ‪:‬یہ‪:‬امتل ‪:‬الہِ ‪:‬اامیم ‪:‬ےک ‪:‬دك‪: ،‬الیم ِد ٰیفطصم ﷺ یک ‪:‬شو ی ‪:‬ےسرساشر‪:‬‬
‫‪:‬جم‪َ :‬رتمح‬
‫وہے‪:‬ںیہ‪:،‬رہ‪:‬رطف‪:‬اشدامین‪:‬اک‪:‬امسں‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬ااسی‪:‬ویکں‪:‬ہن‪:‬وہ؟‪:‬ہکبج‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬هالدت ‪:‬اباعسدت‪: ،‬اناسین ‪:‬اترخی ‪:‬اک ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ڑبا ‪:‬ها‪،‬ہع‪: ،‬اهر ‪ُ :‬د یھ ‪:‬اهر ‪:‬ےباہسرا‪:‬‬
‫‪:‬هَمت‪:‬اک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬هارف‪:‬رتنی‪:‬ببس‪:‬هاسامم‪:‬ےہ!۔‬ ‫اناستین‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رفتح َ ّ ر‬
‫ئ‬
‫ات‪:‬رگایم‪:‬اناستین‪:‬رپ‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬اک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ڑبا‪:‬لضف‪:‬هرکل‪:،‬‬ ‫ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬ذ ِ‬
‫‪:‬‬
‫ےبانپہ‬‫بس‪:‬ےس‪:‬ڑبا‪:‬ااسحم‪:،‬بس‪:‬ےس‪:‬ڑبی‪:‬تمعن‪:،‬اهر‪:‬امتل‪:‬اہجونں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اہلل اعتىل‪:‬یک‪:‬‬
‫ٓام‪:‬رکمی‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬اک‪:‬اراش ِد‪:‬رگایم‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬دَقَلَّنَمُهّٰللاىَلَعَنْيِنِمْؤُمْلا‬
‫َرتمح‪:‬ےہ‪:،‬رق ِ‬
‫ْذِا َثَعَب ْمِهْيِف اًلْوُسَر ْنِّم ْمِهِسُفْنَا اْوُلْتَي ْمِهْيَلَع ٖهِتٰيٰا َوْمِهْيِّكَزُي َوُمُهُمِّلَعُي َبٰتِكْلا‬
‫َوَةَمْكِحْلاۚ‪َ١‬وْنِااْوُناَكْنِمُلْبَقْيِفَلٍلٰلَضٍنْيِبُّم﴾(‪ً" )1‬انیقی‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬اک‪:‬املسمونں‪:‬رپ‪:‬ڑبا‪:‬‬
‫ااسحم‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬اُم‪:‬ںیم‪:‬اُںیہن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ار ‪:‬روسك‪، :‬اجی‪:،‬وج‪:‬اُم‪:‬رپ‪:‬ات ه‪:‬اعتىل یک‪ٓ:‬اںیتی‪:‬ڑپےتھ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬اپ ‪:‬اهر‪ :‬ارھا‪:‬رکے‪:‬ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬اتکب‪:‬هس تم‪:‬تاھے‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬اِس‪:‬ےس‪: :‬‬
‫ےلہپ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،4‬آل عمران‪.164 :‬‬

‫‪740‬‬
‫‪742‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫ئ‬
‫هہ‪:‬ولگ‪:‬رضهر‪:‬یلھک‪:‬رمگایہ‪:‬ںیم‪:‬ےھت"۔‪:‬اِس‪ٓ:‬اِتی‪:‬ابمرہک‪:‬ںیم‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬ےن‪:‬ن‪:‬اپ ‪:‬ﷺ‬
‫یک‪:‬ذ ِ‬
‫ات‪:‬ابرباکت‪:‬وک‪:‬هاحض‪:‬وطر‪:‬رپ‪:،‬اانپ‪:‬لضف‪:‬هااسحم‪:‬رقار‪:‬دای‪:‬ےہ۔‬
‫اَم‪:‬ڑپھ‪: :‬‬
‫ولوگںںیم‪:‬ار ‪:‬روسك‪:‬اک‪:‬رشتفی‪:‬الان‬
‫ار ‪:‬اَهر ‪:‬اقمل ‪:‬رپ ‪:‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وُه ْيِذَّلا َثَعَب يِف َنّٖيِّمُاْلا‬
‫اًلْوُسَر ْمُهْنِّم اْوُلْتَي ْمِهْيَلَع ٖهِتٰيٰا َوْمِهْيِّكَزُي َوُمُهُمِّلَعُي َبٰتِكْلا َوَةَمْكِحْلاۗ‪َ ١‬وْنِا اْوُناَك‬
‫ْنِمُلْبَقْيِفَلٍلٰلَضٍنْيِبُّم﴾(‪" )1‬هیہ‪:‬ےہ‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬اَم‪:‬ڑپھ‪:‬ولوگں‪:‬ںیم‪:‬اُںیہن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬‬
‫ار ‪:‬روسك ‪، :‬اجی‪: ،‬وج ‪:‬اُم ‪:‬رپ ‪:‬ات ه ‪:‬اعتىل ‪:‬یک ‪ٓ:‬اںیتی ‪:‬ڑپےتھ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اںیہن ‪:‬اپ ‪:‬اهر ‪ :‬ارھا ‪:‬رکے‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬اںیہن‪:‬ات ه‪:‬یک‪:‬اتکب‪:‬هس تم‪:‬اک‪:‬ملع‪:‬اطع‪:‬رفامے‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪ً:‬انیقی‪:‬هہ‪:‬ولگ‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ےلہپ‪:‬‬
‫رضهر‪:‬یلھک‪:‬رمگایہ‪:‬ںیم‪:‬ےھت"۔‬
‫‪:‬يل َ‪:‬رتمح‬
‫اسرے‪:‬اہجم‪:‬ےک ی‬
‫رقٓام ‪:‬دیجم ‪:‬ںیم ‪:‬رساک ِر ‪:‬اَدَب ‪:‬رقار ﷺ وک ‪:‬امتل ‪:‬اہجم‪:‬‬
‫ات ه ‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬ےن ‪ِ :‬‬
‫ےک ‪:‬ےیل َ‪:‬رتمح ‪:‬رقار ‪:‬دای ‪:‬ےہ‪: ،‬اراشد ‪:‬ابری ‪:‬اعتىل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وۤاَم َكٰنْلَسْرَا اَّلِا ًةَمْحَر‬
‫َنْيِمَلٰعْلِّل﴾(‪" )2‬مہ‪:‬ےن‪ٓ:‬اپ‪:‬وک‪:‬اسرے‪:‬اہجم‪:‬ےک ی‬
‫‪:‬يل َ‪:‬رتمح‪:‬انب‪:‬رک‪، :‬اجی!"۔‬
‫روسك‪:‬اہلل‪:‬ﷺ یک‪:‬رشتفی‪ٓ:‬اهری‬
‫ار ‪:‬اَهر‪:‬اقمل‪:‬رپ‪:‬اراشد‪:‬وہات‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬دَقَلْمُكَءٓاَجٌلْوُسَرْنِّمْمُكِسُفْنَاٌزْيِزَع‬
‫ِهْيَلَعاَمْمُّتِنَعٌصْيِرَحْمُكْيَلَعَنْيِنِمْؤُمْلاِبٌفْوُءَرٌمْيِحَّر﴾(‪ً" )3‬انیقیاہمترے‪:‬اپس‪:‬هہ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،28‬اجلمعة‪.2 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،17‬إىبواء‪.107 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،11‬التوبة‪.128 :‬‬
‫‪741‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪741‬‬
‫روسك ‪:‬رشتفی ‪:‬الےئ‪: ،‬ںیہنج ‪:‬اہمترا ‪:‬تّقشم‪:‬ںیم ‪:‬ڑپان ‪:‬وگارا‪:‬ںیہن‪:،‬اہمتری ‪:‬الھبیئ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اہنتی‪:‬اچےنہ‪:‬هاےل‪:‬ںیہ‪:،‬املسمونں‪:‬رپ‪:‬امکك‪:‬رہمابم‪:‬ںیہ"۔‬
‫اہلل اعتىل‪:‬اک‪:‬لضف‬
‫البہبش‪:‬اتدجا ِر‪:‬راستل ﷺ مہ‪:‬رپ‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬اک‪:‬لضف‪:‬اهر‪:‬اس‪:‬یک َ‪:‬رتمح‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬‬
‫ٓام دیجم ی‪:‬م‪:‬‬ ‫لضف َ‪:‬هرتمح‪:‬ےک‪:‬ےنلم‪:‬رپ ‪ :‬م ی‬
‫ہ ‪:‬ایک ‪:‬رکان ‪:‬اچےیہ؟‪:‬اِس ‪:‬وساك ‪:‬ےک ‪:‬وجاب ی‪:‬م ‪:‬رق ِ‬
‫ےہ‪ْ﴿ :‬لُق ِلْضَفِب يَلِا ِ َوٖهِتَمْحَرِب َكِلٰذِبَف اْوُحَرْفَيْلَفؕ َوُه ٌرْيَخ اَّمِّم َنْوُعَمْجَي﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫"(اے‪:‬بیبح!)‪ٓ:‬اپ‪:‬رفام‪:‬دےیجی‪:‬ہک‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬یہ‪:‬ےک‪:‬لضف‪:‬اهر‪:‬اُیس‪:‬یک‪َ :‬رتمح‪:‬رپ‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬‬
‫م‬
‫شو ی‪:‬تانںیئ‪:،‬هہ‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬بس‪َ :‬دنھ‪َ :‬دهتل‪:‬ےس‪:‬رتہب‪:‬ےہ‪:‬وج‪:‬هن‪:‬عمج‪:‬رکے ی‪:‬ي"۔ ت‬
‫ت‬
‫ٓاي ‪:‬ابمرہک ‪:‬یک ‪:‬تفسي ی رر ی‪:‬م‪:‬‬
‫‪:‬سدان ‪:‬دبع اہلل ‪:‬نب ‪:‬ابعس ‪ �:‬اس ‪ :‬ی ِ‬ ‫رضحت ّ ِی‬
‫ئ‬
‫ات‪:‬هاال‪:‬افصت‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬ ‫ﷺیک‪:‬ذ ِ‬
‫‪:‬‬ ‫اىہٰلےس‪:‬رماد‪:‬ن‪:‬رکمی‬ ‫رفامے‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬اہیں‪:‬لضفِ‪: :‬‬
‫ریپ‪:‬رشفی‪:‬اک‪:‬رهزہ‬
‫ئ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬شود ‪:‬اانپ ‪:‬وی ِل ‪:‬هالدت ‪:‬رہ ‪:‬ریپ ‪:‬وک ‪:‬رهزہ‪:‬‬
‫ِ‬
‫تت‬
‫سان ‪:‬اوب َ‪:‬قادہ ‪:‬ااصنری ‪ �:‬ےتہك‪:‬‬ ‫رھک ‪:‬رک ‪:‬تانای‪: ": ،‬ملسم ‪:‬رشفی" ‪:‬یک ‪:‬دحثی ‪:‬ےہ‪: ،‬رضحت ‪ِ ّ :‬ی د‬
‫ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬روسك ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬ریپ ‪:‬ےک ‪:‬رهزے ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬وپاھچ ‪:‬ایگ‪: ،‬وت ‪ٰ:‬یفطصم‪:‬‬
‫جم رتمح ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪« :‬فِ ْو ِه ُولِدْ ُت‪َ ،‬وفِ ْو ِه ُأى ِْز َل َع َ يل»(‪" )3‬اِیس ‪:‬دم‪:‬‬
‫ِ‬
‫ریمی‪:‬هالدت‪:‬وہیئ‪:،‬اهر‪:‬اِیس‪:‬دم‪:‬ھجم‪:‬رپ‪(:‬یلہپ‪:‬ابر)‪:‬هیح‪:‬انزك‪:‬وہیئ" ؏‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬يوىس‪.58 :‬‬

‫الدر ادنثور"‬
‫(‪" )2‬روح ادعاين" يوىس‪ ،‬حتت أية‪ .141/11 ،58 :‬و" ّ‬
‫يوىس‪ ،‬حتت أية‪.368/4 ،58 :‬‬
‫(‪" )3‬صحوح مسلم" كتاب الصوام‪ ،‬ر‪ ،2750 :‬صـ‪.478‬‬
‫‪742‬‬
‫‪743‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫(‪)2‬‬
‫رفش ‪:‬ہپ ‪:‬اکمچ ‪:‬رع ی ‪:‬اترہ!‬ ‫ریپ ‪:‬اک ‪:‬دم ‪:‬اترخی ‪:‬ےہ ‪:‬ابرہ‬

‫وت ‪:‬ولعمل ‪:‬وہا ‪:‬ہک ‪ٓ:‬ااقےئ ‪:‬ده ‪:‬اہجں ‪:‬ﷺ یک ‪:‬هالدت ‪:‬یک ‪:‬اید ‪:‬ںیم ‪:‬شوش ‪:‬وہ ‪:‬رک‪:،‬‬
‫ئ‬
‫ِ‬
‫‪:‬امیلعتت ہبّیط ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫وکیئ ‪:‬یھب ‪:‬کین ‪:‬لمع ‪:‬رکان‪: ،‬ہن ‪:‬رصف ‪:‬جزئ ‪:‬ےہ ‪:‬ہکلب ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک‬
‫نیع‪:‬اطمقب‪:‬یھب‪:‬ےہ۔‬
‫دمحم‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬ات ه‪:‬یک‪:‬هالدت‪:‬یک‪:‬شو ی‬
‫ام‪:‬االسل! ‪:‬یفطصم‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬هالدت‪:‬اباعسدت‪:‬یک‪:‬شو ی‪:‬تانان‪:،‬ااسی‪:‬‬ ‫ربادر ِ‬
‫ابربتک ‪:‬لمع ‪:‬ےہ ‪:‬ےسج ‪:‬اانپےن ‪:‬هاال ‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬احك ‪:‬ںیم ‪:‬ارج ‪:‬هوثاب ‪:‬ےس ‪:‬رحمهل ‪:‬ںیہن ‪:‬راتہ۔‪:‬‬
‫ئ‬
‫‪:‬رضحات ‪:‬دحمنیثِ ‪:‬رکال ‪ �:‬ایبم ‪:‬رفامے ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےک‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫اِس ‪:‬نمض ‪:‬ںیم‬
‫‪:‬رقٓام‪:‬دیجم‪:‬یک‪:‬لمکم‪:‬وسرت‪:‬وسر ٔہ‪:‬بہل‪:‬انزك‪:‬وہیئ‪:،‬ایس‪:‬‬ ‫اچچ‪:‬اوب‪:‬بہل‪: ،‬سج‪:‬یک‪:‬ذمتّم‪:‬ںیم ِ‬
‫ئ‬ ‫ش‬
‫اچچ ‪:‬یک ‪:‬ار ‪:‬ابدنی ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬انل ُ َ و‪:‬یہبی ‪:‬اھت‪: ،‬اوب ‪:‬بہل ‪:‬ےن ‪:‬اینپ ‪:‬اس ‪:‬لوڈنی ‪:‬وثہبی ‪:‬وک ‪:‬ن ‪:‬رکمی‪:‬‬
‫َ‬
‫‪:‬هالدت‪:‬اباعسدت‪:‬ےک‪:‬هتق‪:،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ‪ٓ:‬اہنم‪ �:‬ےک‪:‬رھگ‪، :‬اجی‪:‬ہک‪:‬جؤ‪:‬‬ ‫ﷺ یک ِ‬
‫اهر‪ٓ:‬اہنم‪:‬یک‪:‬دختم‪:‬رکه!۔‪:‬بج‪:‬رساک ِر‪:‬دهاعمل‪:‬ﷺ یک‪:‬هالدت‪:‬وہ‪:‬یئگ‪:‬بت‪:‬وثہبی‪َ :‬دهڑیت‪:‬‬
‫وہیئ‪:‬اوببہل‪:‬ےک‪:‬اپس‪ٓ:‬ایئ‪:،‬اهر‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬ابمر ‪:‬وہ!‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےن‪:‬اہمترے‪:‬اھبیئ‪:‬ےک‪:‬رھگ‪:‬‬
‫اٹیب ‪:‬اطع ‪:‬ایک ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬نس ‪:‬رک ‪:‬اوب ‪:‬بہل ‪:‬ےن ‪:‬اےنپ ‪:‬ےجیتھب ‪:‬یک ‪:‬دیپاشئ ‪:‬یک ‪:‬شو ی ‪:‬ںیم‪: ،‬اہشدت ‪:‬یک‪:‬‬
‫ش‬
‫ایلگن‪:‬ےس‪:‬ااشرہ‪:‬رکے‪:‬وہےئ ُ َ و‪:‬یہبی‪:‬وک‪:‬الغیم‪:‬ےس‪ٓ:‬ازاد‪:‬رک‪:‬دای۔‬
‫ّ ِی د‬
‫رضحت‪:‬سان ‪:‬رعهہ‪:‬نب ‪:‬زریب ‪ �:‬اک‪:‬ایبم ‪:‬لقن‪:‬‬ ‫رضحت‪:‬اامل ‪:‬اخبری‪�:‬‬
‫رکے‪:‬ںیہ‪:‬ہک "اوب‪:‬بہل‪:‬ےک‪:‬رمےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪ُ :‬اس‪:‬ےک‪:‬الہِ‪:‬اخہن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬ےن‪:‬اُےس‪:‬تہب‪:‬‬
‫ک‪:‬احك‪:‬ےہ؟‪:‬اوب‪:‬بہل‪:‬ےن‪:‬اہک‪:‬ہک‪:‬ںیم‪:‬تخس‪:‬ذعاب‪:‬‬
‫رُبے‪:‬احك‪:‬ںیم‪:‬دھکی‪:‬رک‪ُ :،‬اس‪:‬ےس‪:‬وپاھچ‪:‬ہک‪ :‬ی ا‬
‫"دویام‪:‬اسکل"‪،:‬؃‪23:‬۔‬
‫ِ‬ ‫(‪)2‬‬
‫‪743‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪744‬‬
‫ںیم‪:‬وہں‪:،‬یھبک‪:‬اکٹھچرا‪:‬ںیہن‪:‬اتلم‪:،‬رگم‪:‬اہں‪:‬ےھجم‪:‬اُس‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬زجا‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ھچک‪:‬اپین‪:‬ےس‪:‬ریساب‪:‬‬
‫ایک‪:‬جات‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬دمحم‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬ات ه‪:‬یک‪:‬هالدت‪:‬یک‪:‬شو ی‪:‬ںیم‪:‬وثہبی‪:‬وک‪ٓ:‬ازاد‪:‬ایک‪:‬اھت"(‪)2‬۔‬
‫رہ‪:‬ریپ‪:‬وک‪:‬اوب‪:‬بہل‪:‬ےک‪:‬ذعاب‪:‬ںیم‪:‬یمک‬
‫ایس ‪:‬ها‪،‬ہع ‪:‬وک ‪:‬وہشمر ‪:‬هرعمهف ‪:‬میظع ‪:‬دحمِّث‪: ،‬اامل ‪:‬اِنب ‪:‬رجح ‪:‬عَسقلاین ‪ �:‬ےن‪:‬‬
‫سہ‬
‫اامل‪ ُ :‬مییلی‪ �:‬ےک‪:‬وحاےل‪:‬ےس‪:‬ویں‪:‬ایبم‪:‬رفامای‪:،‬ہک‪ِ :‬‬
‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان‪:‬ابعس‪:�:‬ایبم‪:‬‬
‫ب ر َأ ْي ُت ُه ِِف من َِامي َب ْعدَ َح ْو ٍل ِِف ََش َح ٍ‬
‫ال‪،‬‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫ات َأ ُبو ََل َ ٍ َ‬
‫رکے ‪:‬ںیہ‪« :‬دا َم َ‬
‫ف َعنِّي ك يُل َي ْو ِم‬
‫ُي يف ُ‬ ‫اح ًة‪ ،‬يإٓ َأ ين ا ْل َع َذ َ‬
‫اب ُ َ‬ ‫َف َق َال‪َ :‬ما َل ِق ُ‬
‫وت َب ْعدَ ك ُْم َر َ‬
‫َني»(‪" )2‬بج‪:‬اوب‪:‬بہل‪:‬رم‪:‬ایگ‪:‬وت‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬اُےس‪:‬ار ‪:‬اسك‪:‬دعب‪:،‬شواب‪:‬ںیم ‪:‬تہب‪:‬رُبے‪:‬‬ ‫ا ْثن ْ ِ‬
‫‪:‬دنا ‪:‬ےس ‪:‬جےن ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪ٓ:‬ارال ‪:‬بیصن ‪:‬ںیہن ‪:‬وہا‪: ،‬تہب ‪:‬تخس‪:‬‬
‫احك ‪:‬ںیم ‪:‬داھکی‪: ،‬اتہک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ی‬
‫ذعاب‪:‬ںیم‪:‬رگراتفر‪:‬وہں‪ :،‬نکی‪:‬رہ‪:‬ریپ‪:‬ےک‪:‬دم‪:‬ریمے‪:‬ذعاب‪:‬ںیم‪:‬یمک‪:‬رک‪:‬دی‪:‬جیت‪:‬ےہ"۔‬
‫ذعاب‪:‬ںیم‪:‬یمک‪:‬اک‪:‬ببس‬
‫‪:‬عس‪ �:‬شود‪:‬ذعاب‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬یمک‪:‬یک‪:‬هہج‪:‬ایبم‪:‬رفامے‪:‬ںیہ‪:‬‬ ‫رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ّ ا‬
‫َّش ْت َأ َبا ََل َ ٍ‬ ‫«وذل ِ َك َأ ين النيبِي ‪ ‬ولِدَ يوم ِ‬
‫آ ْثن ْ ِ‬
‫ب‬ ‫َت ُث َو ْي َب ُة َب ي َ‬
‫َني‪َ ،‬وكَاى ْ‬ ‫ُ َْ َ‬ ‫ي‬ ‫َ‬
‫بِ َم ْول ِ ِد ِه َف َي ْع َت َق َها»(‪" )3‬ذعاب ‪:‬ںیم ‪:‬یمک ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬ہی ‪:‬اھت ‪:‬ہک ‪:‬ریپ ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬دم ‪:‬وضحر‪:‬‬
‫ش‬ ‫ئ‬
‫ن رکمی ‪:‬ﷺ یک‪:‬هالدت‪:‬وہیئ‪:،‬اهر‪ َ ُ :‬ویہبی ‪:‬ےن‪:‬اوب‪:‬بہل‪:‬وک ‪:‬وضحر ‪:‬یک ‪:‬هالدت‪:‬اب‪:‬اعسدت‪:‬‬
‫ِ‬
‫ش‬
‫یک‪:‬شوربخشی‪:‬انسیئ‪:،‬وت‪:‬اُس‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬شو ی‪:‬ںیم ُ َ و‪:‬یہبی‪:‬وک‪ٓ:‬ازاد‪:‬رک‪:‬دای‪:‬اھت"۔‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب النكاح‪ ،‬ر‪ ،5101 :‬صـ‪.912‬‬

‫(‪" )2‬فتح الباري" كتاب النكاح‪ ،‬حتت ر‪.167 ،166/9 ،5101 :‬‬
‫(‪ )3‬ادرجع ىفسه‪ ،‬صـ‪.167‬‬
‫‪744‬‬
‫‪745‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫ِ‬
‫هالدت‪:‬یفطصمﷺ یک‪:‬شو ی‪:‬تانےن‪:‬هاےل‪:‬ؤمنم‪:‬یک‪:‬زجا‬
‫لیلج ‪:‬ادقلر ‪:‬دحمِّث ‪:‬رضحت ‪:‬اامل ‪:‬اِنب ‪:‬زجری ‪ �:‬ایس ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬رپ‪:‬‬
‫رصبتہ ‪:‬رکے ‪:‬وہےئ ‪:‬رفامے ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬بج ‪:‬اوب ‪:‬بہل ‪:‬ےسیج ‪:‬اکرف ‪:‬اک ‪:‬ہی ‪:‬احك ‪:‬ےہ ‪(:‬سج ‪:‬یک‪:‬‬
‫ئ‬
‫‪:‬رقٓام ‪:‬دیجم ‪:‬ںیم ‪:‬انزك ‪:‬وہیئ) ‪:‬ہک ‪:‬وضحر ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک ‪:‬هالدت ‪:‬یک ‪:‬شو ی ‪:‬اک‪:‬‬
‫ذمتّم ِ‬
‫ت‬ ‫ئ‬
‫ااہظر‪:‬رکےن‪:‬رپ‪:،‬اس‪:‬ےک‪:‬ذعاب‪:‬ںیم‪:‬یمک‪:‬یک‪:‬جیت‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬ن‪:‬اپ ‪:‬ﷺ ےک‪:‬اس‪:‬ا ُّّم‪:،‬‬
‫وتدیح ‪:‬هراستل ‪:‬اک ‪:‬دل ‪:‬رھبےن ‪:‬هاےل ‪:‬ؤمنم ‪:‬املسمم ‪:‬یک ‪:‬زجا ‪:‬اک ‪:‬ایک ‪:‬اع مَ ‪:‬وہاگ‪: ،‬وج‪:‬‬
‫وضحر ﷺ یک‪:‬هالدت‪:‬یک‪:‬شو ی‪:‬تانات‪:‬ےہ!"(‪؏ )2‬‬
‫بشِ‪:‬هالدت‪:‬ںیم‪:‬بس‪:‬املسمں‪:‬ہن‪:‬ویکں‪:‬رکںی‪:‬جم‪:‬هامك‪:‬رقابں‬
‫(‪)1‬‬
‫اوب ‪:‬بہل ‪:‬ےسیج ‪:‬تخس ‪:‬اکرف ‪:‬شو ی ‪:‬ںیم ‪:‬بج ‪:‬ضیف ‪:‬اپ ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ!‬
‫روسك‪:‬اہلل‪:‬ﷺ‪:‬یک ِ‬
‫‪:‬هالدت‪:‬اباعسدت‪:‬ےک‪::‬هتق‪:‬یک‪:‬ونراتین‬
‫‪:‬سان ‪:‬رِعابض ‪:‬نب ‪:‬اسرہی ‪ �:‬ےتہك م ی‪:‬ي ‪:‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےن‪:‬‬
‫احصئب ‪:‬روسك ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫روسك اہلل‪:‬ﷺ وک‪:‬رفامے‪:‬انس‪« :‬إِ ِّين َع ْبدُ اهلل‪َ ،‬و َخات َُم النيبِ ِّو ْني َو َأ ِب ُمن َْج ِد ٌل‬
‫وم‪َ ،‬وبِ َش َار ُة ِعوسى‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ِ ِْف صونَته‪َ ،‬و َس ُي ْخ ِ ُ‬
‫زك ُْم َع ْن ذل َك‪َ :‬أىَا َد ْع َو ُة َأ ِب إِ ْب َراه َ‬
‫َو ُر ْؤ َيا ُأ ِّمي ِآمنَ َة ا يلتِي َر َأ ْت» "ںیم ‪:‬اس ‪:‬هتق ‪:‬ےس ‪:‬اہلل ‪:‬اک ‪:‬دنبہ ‪:‬اهر ‪ٓ:‬ارخی ‪:‬یبن ‪:‬وہں‪:،‬‬
‫ہکبج‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬ےک‪:‬ابپ ‪:‬رضحت ‪ٓ:‬ادل ‪:�:‬ایھب ‪:‬یٹم‪:‬یک‪:‬لكش ‪:‬ںیم ‪:‬ےھت‪: ،‬اهر ‪: :‬ریمی‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬‬
‫ش‬
‫دهییاام ‪:‬ےس ‪:‬نس ‪:‬ول! ‪:‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬اےنپ ‪:‬ابپ ‪:‬رضحت ‪:‬اربامیہ ‪:‬یک ‪:‬داع‪: ،‬رضحت ٰیسیع ‪:‬یک ِ‪:‬بارت‪:‬‬
‫اهر ‪:‬اینپ ‪:‬هادلہ ‪:‬رضحت ‪ٓ:‬اہنم ‪:‬اک ‪:‬شواب ‪:‬وہں"‪(: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬رِعابض ‪:‬نب ‪:‬اسرہی ‪�:‬‬
‫الَّشيف" إرهاصات مولده ‪ ،‬صـ‪.22‬‬
‫(‪" )1‬عرف التعريف بادولد ّ‬
‫"دویام‪:‬اسکل"‪،:‬؃‪23:‬۔‬
‫ِ‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪745‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪746‬‬
‫ےتہك م ی‪:‬ي) ‪:‬ہک ‪:‬سج ‪:‬رطح ‪:‬شزہت ‪:‬اایبنء ‪:‬یک ‪:‬امؤں ‪:‬ےن ‪:‬شواب ‪:‬داھکی‪: ،‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬روسك ‪:‬اہلل‪:‬‬
‫‪:‬روسك ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬هالدت اباعسدت ‪:‬ےک ‪: :‬هتق‪:‬‬ ‫ﷺ یک ‪:‬هادلہ ‪:‬امدجہ ‪:‬ےن ‪:‬یھب‪ِ ،‬‬
‫ار ‪:‬ااسی‪:‬ونر‪:‬داھکی‪:،‬سج‪:‬یک‪:‬دبَهتل‪:‬کلمِ‪:‬اشل‪:‬ےک‪:‬اّلحمت‪:‬اُم‪:‬رپ‪:‬رهنش‪:‬وہ‪:‬ےئگ۔‬
‫رھپ ‪:‬احصئب ‪:‬روسك ‪:‬ےن وسر ٔہ ‪:‬اَزحاب ‪:‬یک ‪:‬ہی ‪ٓ:‬اایت ‪:‬التهت ‪:‬رفامںیئ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي‬
‫ُّيِبَّنلا ۤاَّنِا َكٰنْلَسْرَا اًدِهاَش َّواًرِّشَبُم َّواًرْيِذَنۙ* َّواًيِعاَد ىَلِا يَلِا ِ ٖهِنْذِاِب َواًجاَرِس‬
‫اًرْيِنُّم﴾ [إحزاب‪" )1(]46 -45 :‬اے ‪:‬بیغ ‪:‬یک ‪:‬ربخ ی‬
‫‪:‬دي ‪:‬هاےل ‪(:‬یبن)! ‪ً:‬انیقی‪:‬‬
‫مہ ‪:‬ےن ‪ٓ:‬اپ ‪:‬وک ‪:‬احرض ‪:‬انرظ‪: ،‬اهر ‪:‬شوربخشی ‪:‬داتی ‪:‬اهر ‪:‬ڈر ‪:‬انسات‪: ،‬ات ه ‪:‬ےک ‪:‬مکح ‪:‬ےس ‪:‬اُس ‪:‬یک ‪:‬رطف‪:‬‬
‫البےن‪:‬هاال‪:،‬اهر‪:‬اکمچ‪:‬دےنی‪:‬هاال‪:‬ا‪ٓ:‬راتفب‪:‬انب‪:‬رک‪، :‬اجی!" ؏‬
‫بیصن ‪:‬ےکمچ ‪:‬ںیہ ‪:‬رفویشں ‪:‬ےک ‪:‬ہک ‪:‬رعش ‪:‬ےک ‪:‬اچدن ‪ٓ:‬ا ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‬
‫(‪)1‬‬
‫کلھج ‪:‬ےس ‪:‬نج ‪:‬یک ‪:‬کلف ‪:‬ےہ ‪:‬رهنش‪: ،‬هہ ‪:‬سمش ‪:‬رشتفی ‪:‬ال ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ!‬

‫الیم ِد‪ٰ:‬یفطصم‪:‬ﷺ ِ‬
‫اوقاك‪:‬املعء‪:‬یک َ‪:‬رهینش‪:‬ںیم‬
‫سلجمِ ‪:‬الیمد ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬اضفلئ ‪:‬هوفادئ ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم‪: ،‬ارثک ‪:‬املعےئ ‪:‬دنی‪:‬‬
‫ت‬
‫‪":‬ریست ‪:‬اشیم" ‪:‬هریغاہ ‪:‬بتکِ ‪:‬دنتسمہ ‪:‬هم َددہ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫م‬ ‫عت‬ ‫ِ‬ ‫هالضفےئ ‪:‬اکنیلم ‪:‬ےک ‪:‬اوقاك‪،‬‬
‫رپ‪:‬ااصتقر‪:‬ایک‪:‬جات‪:‬ےہ‪:‬‬ ‫رظنبِااصتخر‪:‬رصف‪:‬دنچ‪ِ :‬‬
‫املکت‪:‬ہبّیط‪: :‬‬ ‫ں ‪:‬‬ ‫هرموقلںیہ‪:،‬اہی ‪:‬‬
‫‪:‬‬ ‫مرِج‬
‫ُ د‬
‫رپ‬
‫احظف‪:‬ادحلثی‪:‬اامل‪:‬اخسهی‪:�:‬رفامے‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪ ":‬لفحمِ‪:‬الیمد‪:‬رشفی‪:‬هاولں‪: :‬‬
‫اِس‪:‬لمع‪:‬یک‪:‬ربتک‪:‬ےس‪:‬لضفِ‪:‬میظع‪:‬اظرہ‪:‬وہات‪:‬ےہ"(‪)3‬۔‬

‫مستدرك احلاكم" تفسر سورة إحزاب‪ ،‬ر‪.1339/4 ،3566 :‬‬

‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫"دویام‪:‬اسکل"‪،:‬؃‪23:‬۔‬
‫ِ‬ ‫(‪)1‬‬
‫والرشاد" ‪ ،362/1‬ىق ً‬
‫ال عن السخاوي‪.‬‬ ‫(‪ )3‬اىظر‪ُ " :‬سبل اَلدی ي‬
‫‪746‬‬
‫‪747‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫اامل ‪:‬احظف ‪:‬ااتسذ ‪:‬ال ُق ّرراء ‪:‬دمحم ‪:‬اِنب ‪:‬زجری ‪ �:‬رفامے ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک " ِ‬
‫سلجم ‪:‬الیمد‪:‬‬
‫صات‪:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬هہ ‪:‬امتل ‪:‬اسك ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬انم ‪:‬هاامم‪:‬ےہ‪: ،‬اهر‪:‬‬
‫رشفی‪:‬یک ‪:‬وصخ ی‬
‫ش‬
‫وصحك‪:‬دصقم‪:‬ےک‪:‬اسھت ِ‪:‬بارت‪ِ:‬اعہلج‪:‬ےہ"(‪)2‬۔‬
‫ِ‬
‫احظف ‪:‬ادحلثی ‪:‬اامل ‪:‬اِنب ‪:‬ریثک ‪: �:‬رفامے ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک "نج ‪:‬ڑبے ‪:‬ڑبے‪:‬‬
‫ئ ئ‬
‫ائا اتّم‪:‬ےن‪:‬اس ‪:‬سلجمِ‪:‬ابمر ‪:‬یک ‪:‬دمح‪:‬هانث‪:‬یک‪:‬ےہ‪:،‬ام ‪:‬ںیم‪:‬ےس ‪:‬احظف‪:‬اوب ّ‬
‫‪:‬اشم‪:،‬اامل‪:‬‬
‫َ َ ویهی‪ �:‬ےک‪:‬ااتسذ‪:‬هب‪:‬ںیہ۔‪:‬اتکب "اابلثع‪:‬ىلع‪:‬إاکنر‪ َ ِ :‬د‬
‫الع‪:‬هاوحلا ِدث"‪:‬ںیم‪:‬ےتھکل‪:‬‬
‫ںیہ‪:‬ہک‪":‬اےسی‪:‬ااعفك‪:‬اےھچ‪:‬ںیہ‪:،‬ولوگں‪:‬وک‪:‬ام‪:‬یک‪:‬رتبیغ‪:‬دالان‪:‬اچےیہ‪:،‬ام‪:‬اکںومں‪:‬اک‪::‬رکےن‪:‬‬
‫هاال‪:‬وکشمر هومحمد‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫اّلعہم ‪:‬ق َسطلاین ‪ �:‬رفامے ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬ہشیمہ ‪:‬ےس ‪:‬الہِ ‪:‬االسل ‪:‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬‬
‫رعیب اال ّهك‪:‬اک‪:‬اامتہ ِل ّ‬
‫‪:‬اتل‪:‬رکے‪ٓ:‬اےئ‪:‬ںیہ‪:،‬اس‪:‬ںیم ‪:‬اھکان‪:‬الھکان‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬راوتں‪:‬ںیم‪:‬رطح‪:‬‬
‫رطح‪:‬ےک‪:‬دصَاقت‪:،‬شو ی‪:‬اک‪:‬ااہظر‪:،‬اهر‪:‬الیمد‪:‬رشفی‪:‬ڑپےنھ‪:‬اک‪:‬اامتہل‪:‬رکے‪:‬رےہ‪:،‬اهر‪:‬‬
‫اس‪:‬یک‪:‬ربوتکں‪:‬ےس‪:‬اُم‪:‬رپ‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬اک‪:‬لضفِ‪:‬میمع‪:‬اظرہ‪:‬وہات‪:‬راہ"(‪)3‬۔‬
‫اطلسم ‪:‬اعدك ‪:‬کلم ‪:‬رفظم ‪:‬اوب ‪:‬دیعس �‪: ،‬نج ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬احظف ‪:‬اِنب ریثک‬
‫ِ‬
‫� رفامے‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬امہِ‪:‬ابمر ‪:‬رعیب‪:‬اال ّهك‪:‬ںیم‪:‬الیمد‪:‬رشفی‪ :‬دقعن‪:‬ایک‪:‬رکے‪:،‬اهر‪:‬اُس‪:‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬میظع‪:‬ااشلم‪:‬لفحم‪:‬رتبیت‪:‬دےتی۔‪:‬هہ‪:‬ار ‪:‬اہبدر ‪:‬هاجشع‪:،‬دریل هاعلق‪:،‬اعمل‪:‬هاعدك‪:،‬‬

‫جلزري‪.‬‬ ‫(‪ )1‬ادرجع ىفسه‪ ،‬ىق ً‬

‫ال عن ابن ا َ‬
‫والرشاد" ‪ ،363/1‬ىق ً‬
‫ال عن ابن كثر‪ .‬و"الباعث"‬ ‫(‪ )2‬اىظر‪ُ " :‬سبل اَلدی ي‬
‫مقدّ مة ادً ّلف‪ ،‬فصل ِف تقسوم احلوادث إىل ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.23‬‬
‫(‪" )3‬ادواهب اللدُ ىوة" ادقصد ‪ِ 1‬ف أحاديث سرة منذ ‪...‬إلخ‪.148/1 ،‬‬
‫‪747‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪748‬‬
‫کین ‪:‬تلصخ ‪:‬اهر ‪:‬اپزیکہ ‪:‬ابنط ‪:‬ابداشہ ‪:‬ےھت‪ِ ،‬‬
‫‪ّ:‬دمت ‪:‬دراز ‪:‬کت ‪:‬تنطلس ‪:‬رفامیئ‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک‪:‬‬
‫‪(:‬اکرفام‪:‬رفگن‪:‬اک)‪:‬احُمرصہ‪:‬ےیک‪:‬وہےئ‪:‬ےھت‪:‬ہک‪:‬ااقتنك‪:‬ایک"(‪)2‬۔‬
‫ِ‬ ‫رہشِ‪":‬عَکاا"‪:‬ںیم‬
‫‪:‬سویط‪ �:‬رفامے‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬لفحمِ‪:‬الیمد‪ :‬دقعن‪:‬رکےن‪:‬هاال‪:‬‬ ‫دلنی ُ ی‬
‫اامل‪:‬الجك‪:‬ا ّ‬
‫روسك ‪:‬ارکل ‪:‬ﷺ یک ‪:‬میظعت‪: ،‬اهر ِ‬
‫‪:‬هالدت ‪:‬اباعسدت ‪:‬رپ‪:‬‬ ‫وثاب ‪:‬اپات ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اُس ‪:‬ںیم ‪ِ :‬‬
‫ااہظ ِر‪:‬شو ی‪:‬هاشدامین‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫رضحت ‪:‬اشہ ‪:‬هىل ‪:‬اہلل ‪:‬دحمِّث ‪:‬دولہی ‪": �:‬ویفض ‪:‬ارحلنیم" ‪:‬ںیم ‪:‬رحت ری ‪:‬رکے‪:‬‬
‫ئ‬
‫ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬ںیم ‪:‬م اکۂ ‪:‬ہمّظعم ‪:‬ںیم ‪:‬ربه ِز ‪:‬هالدت رشفی ‪:‬سلجمِ ‪:‬الیمد ‪:‬ںیم ‪:‬احرض ‪:‬اھت‪: ،‬ولگ‪:‬‬
‫وضح ِر ادقس ﷺ رپ ‪ُ :‬درهد ‪:‬ڑپےتھ ‪:‬اهر‪:‬وضحرِ‪:‬ارکل‪:‬ﷺ ‪:‬ےک ‪:‬هتقِ ‪:‬هالدت‪: ،‬اهر‪:‬‬
‫‪(:‬االعم‪ّ:‬وبنت)‪:‬ےس‪:‬لبق‪::‬اظرہ‪:‬وہےن‪:‬هاےل‪:‬ا ِراہاصت‪(:‬ینعی‪:‬ولقعں‪:‬وک‪:‬ریحام‪:‬رکےن‪:‬‬
‫تثعب ِ‬
‫هاےل ‪:‬هااعقت) ‪:‬اک ‪:‬ذرکِ ‪:‬ریخ ‪:‬رک ‪:‬رےہ ‪:‬ےھت‪: ،‬ااچکن ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬ھچک ‪:‬اونار ‪:‬دےھکی ‪:‬ہک ‪:‬هہ ‪:‬وفراً ‪:‬دنلب‪:‬‬
‫وہےئ‪: ،‬ںیم ‪:‬ںیہن‪:‬ہہک ‪:‬اتکس ‪:‬ہک ‪:‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬اںیہن ‪:‬دبم ‪:‬یک ‪ٓ:‬اھکن ‪:‬ےس ‪:‬داھکی‪: ،‬ای ‪:‬رصف ُ‪:‬رهح ‪:‬یک ‪ٓ:‬اھکن‪:‬‬
‫ےس‪:‬داھکی!‪:‬ات ه‪:‬اعتٰیل‪:‬وک‪:‬شوب‪:‬ولعمل‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ام‪:‬ےک‪:‬ام‪:‬نیب‪:‬ایک‪:‬تیفیک‪:‬یھت!‪:‬رھپ‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ام‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬همدہ‪:‬رپ‪:‬‬
‫اونار‪:‬ںیم‪:‬وغر‪:‬هرکف‪:‬ایک‪:‬وت‪:‬هہ‪:‬اونار‪ُ :‬ام‪:‬رفوتشں‪:‬یک‪:‬رطف‪:‬ےس‪:‬اپےئ‪:،‬وج‪:‬ایسی‪:‬اجمسل َ ا‬
‫ّرقمر‪:‬وہے‪::‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬هہ‪:‬اونا ِر‪:‬المہکئ‪:‬اونا ِر‪:‬رتمح‪:‬ےس‪:‬ےلم‪:‬وہےئ‪:‬دےھکی"(‪)3‬۔‬
‫دل ‪:‬رگایم ‪:‬رضحت ‪:‬اشہ‪:‬‬
‫زین ‪:‬اتکب ‪":‬اابتنہ" اهر ‪ّ ":‬درِنیمث" ‪:‬هریغامہ ‪:‬ںیم ‪:‬اےنپ ‪:‬ها ِ‬
‫ئ‬
‫دبع ارلمیح �‪:‬ےس‪:‬لقن‪:‬رکے‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬ںیم‪:‬ا ّ ییا ِل‪:‬الیمد‪:‬رشفی‪:‬ںیم‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ‪:‬‬
‫یک‬
‫(‪" )1‬البداية والنّهاية" ادلك ادظ ّفر أبو سعود كوكزي‪.160 ،159/13 ،‬‬
‫و"احلاوي للفتاوى" رسالة "حسن ادقصد ِف عمل ادولد" ‪.222/1‬‬
‫(‪" )2‬احلاوي للفتاوي" رسالة "حسن ادقصد ِف عمل ادولِد" ‪.222/1‬‬
‫(‪" )3‬فووض احلرمني" ادشاهدة ‪ ،8‬صـ‪.27 ،26‬‬
‫‪748‬‬
‫‪749‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫اینز‪:‬اک‪:‬اھکان‪:‬الھکای‪:‬رکات‪:‬اھت‪:،‬ار ‪:‬اسك‪:‬ےنھب‪:‬وہےئ‪ :‬ںوں‪:‬ےک‪:‬وا‪:‬ھچک‪ :‬رّسی‪:‬ہن‪:‬اھت‪:،‬وت‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬ولوگں‪:‬‬
‫ںیم‪:‬هیہ‪:‬میسقت‪:‬رک‪:‬دےی۔‪:‬وضح ِر‪:‬ادقس‪:‬ﷺ یک‪:‬زایرت‪:‬ےس‪:‬رشمّف‪:‬وہا‪:‬ہک‪:‬هہ‪:‬ےنچ‪:‬وضح ِر‪:‬‬
‫ﷺےک‪:‬اسےنم‪:‬رےھک‪:‬ںیہ‪:،‬اهر‪:‬وضحر ﷺ اشد‪:‬هرسمهر‪:‬ںیہ"(‪؏ )2‬‬
‫‪:‬‬ ‫ارکل‪:‬‬
‫زامہن ‪:‬رھب ‪:‬ںیم ‪:‬ہی ‪:‬اقدعہ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬اھکان ‪:‬اُیس ‪:‬اک ‪:‬اگان‬
‫(‪)1‬‬
‫‪:‬وت‪:‬ںیتمعن‪:‬نج‪:‬یک‪:‬اھک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:‬ایہن‪:‬ےک‪:‬مہ‪ :‬تی‪:‬اگ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ!‬
‫مییلا ِد‪ٰ:‬یفطصم‪:‬اک‪:‬اامتہل‪:‬رکےنهاےل‪:‬املعء‪:‬ےک‪:‬اامسےئ‪:‬رگایم‬
‫دقتمنیم‪:‬هاتمرخنی‪: ،‬سلجمِ ‪:‬الیمد ‪:‬رشفی ‪:‬شود‪:‬‬
‫ام‪:‬ےک‪:‬العهہ ‪:‬تہب‪:‬ےس‪:‬املعےئ‪ّ :‬‬
‫اجسے ‪:‬ںیہ‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬رشر ‪:‬وہے ‪:‬ںیہ‪: ،‬اےس ‪:‬نسحتسم ‪:‬هبحتسم ُ و‬
‫‪:‬همبجِ ‪:‬رباکت‪:‬‬
‫بنم ریخات‪:‬جےتن‪:‬ںیہ‪:،‬اُم‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ضعب‪:‬رضحات‪:‬ےک‪:‬اامسےئ‪:‬رگایم‪:‬ہی‪:‬ںیہ‪:‬‬
‫ه ِ‬
‫(‪: )2‬احظف ‪:‬اامل ‪:‬اوب ‪:‬الضفل ‪:‬اِنب ‪:‬رجح ‪:‬القسعین‪ )1(: ،‬احظف ‪:‬اوب ‪:‬ااطخلب ‪:‬نب ‪َ :‬دہیح‪:،‬‬
‫ِ‬
‫‪":‬ریست‪:‬‬ ‫دلنی‪:‬دمحم‪:‬نب‪:‬ویفس‪ِ :‬دیقشم‪:‬اصِبح‬ ‫(‪ )3‬احظف‪:‬اِنب‪:‬ربج‪:‬یلبنح‪ )4( ،‬خیش‪:‬رنک ا ّ‬
‫‪ُ:‬حل‪:‬یقّتم‪ )7(:،‬اّلعہم‪:‬ىلع‪:‬اقری‪:‬‬
‫اشیم"‪:)5( ،‬طبس‪ِ:‬اامل‪:‬اِنب‪:‬وَجزی‪:)6( ،‬خیش‪:‬دبع‪:‬اول ّ اہمب‪:‬نب ُ ا‬
‫‪:‬س‪:‬رفعج‪:‬ربزیجن‪،‬‬ ‫‪:‬اشرح َ‬
‫‪":‬موابہ"‪ )9(:،‬اامل ّ ِی د‬ ‫یفنح‪ )8( ،‬اّلعہم‪:‬دمحم‪:‬نب‪:‬دبع‪:‬اابلیق‪:‬زراقین ِ‬
‫(‪ )23‬احظف ‪:‬زنی ‪:‬ادلّنی ‪:‬رعایق‪ )22(: ،‬اّلعہم ‪:‬دجم ‪:‬ادلّنی ‪:‬ریفهزٓاابدی‪ )21( ،‬اّلعہم ‪:‬سمش‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪":‬ریست ہیبلح"‪:‬هریغمہ‪�:‬۔‬ ‫دلنی‪:‬دایمیط‪ )23( ،‬اامل‪:‬یبلح‪:‬اصِبح‬ ‫ا ّ‬
‫ش‬
‫شود‪:‬اِیہن‪:‬اہمئ‪:‬هاملعء‪:‬رپ‪:‬ایک‪:‬ںوموقف‪:،‬اهر‪:‬رصح‪:‬هامشر‪:‬یک‪:‬دقرت‪:‬اہکں‪:،‬ره ِز ُ ی و‬
‫‪:‬سع‪:‬ےس‪:‬‬
‫ت‬
‫‪:‬رُقهم‪:‬مُتطااهہل‪(:‬ذگہت‪:‬اَدهار)‪:‬ںیم‪:،‬امجریہ‪:‬ااکربِ‪:‬رشتعی‪:‬هاشمخیِ‪:‬رطتقی‪:‬‬
‫ٓاج‪:‬کت‪:‬ام‪:‬امتل ِ‬
‫مبَّشات النبي إمني" احلديث ‪ ،22‬صـ‪.61‬‬
‫الدر الثمني ِف ّ‬
‫(‪ّ " )1‬‬
‫"دویام‪:‬اسکل"‪،:‬؃‪23:‬۔‬
‫ِ‬ ‫(‪)1‬‬
‫‪749‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪753‬‬
‫شود ‪:‬سلجم ‪(:‬ینعی ‪:‬لفحمِ ‪:‬الیمد) ‪:‬رکے‪: ،‬ای ‪:‬اُس ‪:‬ںیم ‪:‬احرض ‪:‬وہے‪: ،‬اهر ‪:‬اُےس ‪:‬بحتسم ‪:‬هنسحتسم‪:‬‬
‫ےتہك‪:،‬ےتھکل‪:‬اهر‪:‬ےتھجمس‪:‬رےہ‪:‬ںیہ(‪)2‬۔‬
‫سویط �‪:‬سلجمِ‪:‬الیمد‪ّ:‬دقمس‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬ےتھکل‪:‬ںیہ‪:‬‬ ‫اام ِل‪:‬لیلج‪:‬الجك‪:‬ادلنی‪ ُ :‬ی‬
‫ظ‬
‫ہک "املعےئ‪:‬رکال‪:‬هاصنیحلِ‪:‬عال‪:،‬سلجمِ‪:‬الیمد‪:‬ںیم‪:‬الب‪:‬ااکنر‪:‬احرض‪:‬وہے‪:‬ںیہ"(‪)1‬۔‬
‫الیم ِ‪:‬دٰیفطصم‪:‬رپ‪:‬ضعب‪:‬املعء‪:‬یک‪:‬بتک‬
‫‪:‬مدلِ ‪:‬ابمر ‪:‬ںیم ‪:‬تہب ‪:‬ےس ‪:‬اہمئ ‪:‬هاملعء ‪:‬ےن ‪:‬اصتفین ‪:‬ایداگر‪:‬‬ ‫ام ‪:‬ےک ‪:‬العهہ َ و‬
‫دلنی‪:‬ادمح‪:‬ویسایس‪:،‬‬
‫مٰیل‪:‬نسح‪:‬رحبی‪:،‬هخیش‪:‬دمحم‪:‬نب‪:‬زمحہ‪:‬رعیب‪:،‬هخیش‪:‬سمش‪:‬ا ّ‬‫وھچڑںی‪:،‬نج‪:‬ںیم‪ َ :‬و‬
‫هاّلعہم ‪:‬رخف ‪:‬اوب ‪:‬رکب ‪:‬دیلقن‪: ،‬هرباہم ‪:‬دمحم ‪:‬انیحص‪: ،‬هسمش ‪:‬دایمیط ‪:‬اِنب ‪:‬سایط‪: ،‬هرباہم ‪:‬نب ‪:‬ویفس‪:‬‬
‫دلنی‪:‬‬ ‫دلنی ‪:‬اخسهی‪: ،‬اهر ‪:‬العّہم ّ ِی د‬
‫‪:‬س ‪:‬ا فی ‪:‬ا ّ‬ ‫انوقس‪: ،‬هاامل ‪:‬زنی ‪:‬ادلّنی ‪:‬رعایق‪: ،‬هاامل ‪:‬سمش ‪:‬ا ّ‬
‫ایجی‪:‬ریشازی‪:‬هریغمہ‪:‬ےن‪:‬دعتمد َ‪:‬موادل‪:‬ےھکل‪:،‬نج‪:‬اک‪:‬ذرک‪":‬فشک‪:‬اونظلم"‪:‬ںیم‪:‬ےہ(‪)3‬۔‬
‫ت‬
‫اّلعہم‪:‬دحمِّث‪:‬اطرہ‪:‬ف َ ّت ی‪ �:‬اصِبح‪":‬عمجم‪:‬ااحبلر"‪:‬هریغمہ‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬اس‪:‬ابب‪:‬‬
‫ت‬
‫ت ‪:‬اش "ہ" ‪:‬ه"ء ِء العم"‪:‬‬ ‫ںیم ‪:‬ار ‪:‬لقتسم ‪:‬راسہل ‪:‬ےہ‪: ،‬زین ‪":‬اناسم ‪:‬انویعم" ‪:‬ه ‪":‬ریس ِ‬
‫بہ ‪:‬دلُ"ہی" ‪:‬ه"عمجم ااحبلر"‪:‬‬ ‫ه"ام تبث ‪:‬ابۃّنسل" ‪:‬ه"دمارج ‪:‬اوبنلّت" َ و‬
‫‪:‬ه"ما ِ‬
‫‪:‬ه"رشح ‪:‬ننسِ ‪:‬اِنب ‪:‬امہج" ‪:‬هریغاہ ‪:‬تہب ‪:‬یس ‪:‬بتک‪ِ:‬ربتعمہ ‪:‬دتماهِہل ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ه"ویفض ارحلنیم"‬
‫لہ ‪:‬رحنیمِ ‪:‬رشنیفی‪: ،‬رصم‪: ،‬رهل‪: ،‬اشل‪: ،‬نمی ‪:‬اهر‪:‬‬
‫لمع ‪:‬ابمر ‪:‬وک ‪:‬بحتسم ‪:‬اھکل ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ا ِ‬
‫اس ‪ِ :‬‬
‫امتل ‪:‬کلمِ ‪:‬رعب ‪:‬هرغمب ‪:‬هریغاہ ‪:‬الب ِد ‪:‬االس "ہ ‪:‬اک‪: ،‬لفحمِ ‪:‬الیمد ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬دنسپدیہ‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫(‪" )1‬إذاقة إثام ِ‬
‫عمل ادولد والقوام" (مییلاد ی‬
‫‪:‬هقال)؃‪:،273:،269:‬ملتقطااً۔‬ ‫داىعي ِ‬
‫(‪" )2‬احلاوي للفتاوي" رسالة "حسن ادقصد ِف عمل ادولد" ‪.225/1‬‬
‫(‪" )3‬كشف الظنون" ‪.727 ،726/2‬‬
‫‪750‬‬
‫‪752‬‬ ‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬
‫هبحتسم‪:‬وہےن‪:‬رپ‪:‬اافتق‪:‬ےہ‪:،‬اهر‪:‬لفحمِ‪:‬الیمد‪:‬اک‪:‬اممِکل‪:‬ذموکرہ‪:‬ںیم‪:‬راجئ‪:‬اهر‪:‬اس‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬‬
‫وہان‪:،‬اهر‪:‬هاہں ‪:‬ےک‪:‬وعال‪:‬هشواص‪:‬اک ‪:‬لفحمِ ‪:‬الیمد ‪:‬ںیم ‪:‬رشر ‪:‬وہان‪: ،‬اصف ‪:‬اظرہ‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ش‬
‫(‪)2‬‬
‫وکیئ‪:‬ذی ُ و‬
‫‪:‬شر‪:‬وج‪:‬دایدتنار‪:‬هایحدار‪:‬وہ‪:،‬هہ‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬الکل‪:‬ںیہن‪:‬رکاتکس ۔‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ںیم‪:‬رفاسن‪:‬اک‪:‬رکدار‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دهوتس‪: ،‬اھبویئ ‪:‬اهر ‪:‬زبروگ! ‪ٓ:‬ارخ ‪:‬ںیم ‪:‬مہ ‪:‬احہیل ‪:‬اوسفان ‪:‬هااعقت‪:،‬‬
‫ابوصخلص ‪:‬رفاسن ‪:‬یک‪:‬وکحیتم ‪:‬رسرپیتس‪:‬ںیم ‪:‬اتسگاخہن ‪:‬اخوکں‪:‬یک ‪:‬اِاشتع ‪:‬رپ‪:‬رھبوپر ‪:‬ااجتحج‪:‬‬
‫رکے‪:‬وہےئ‪:،‬وکح ِت‪:‬اپناتسم‪:‬ےس‪:‬اطم ہب‪:‬رکے‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬رفاسن‪:‬ےک‪ :‬ریف‪:‬وک‪:‬الب‪:‬رک‪:‬اس‪:‬ہلئس‪:‬‬
‫یک‪:‬ینیگنس‪:‬ےس‪ٓ:‬ااگہ‪:‬رکے‪:‬وہےئ‪:‬ہیبنت‪:‬یک‪:‬جےئ‪:،‬اهر‪:‬اےسی‪:‬هااعقت‪:‬ےک‪:‬سِّ‪:‬ابب‪:‬ہن‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬‬
‫وصرت‪:‬ںیم‪:،‬ام‪:‬ےس‪:‬افسریت‪:‬هاجتریت‪:‬امتل‪:‬رت‪:‬اقلعتت‪:‬عطقنم‪:‬رک‪:‬دےی‪:‬جںیئ!!۔‬
‫پ ‪:‬اےنھٹ‪:‬‬ ‫راقیفمِ ‪:‬تّلم ‪:‬االس "ہ! ‪:‬ارگ ‪:‬مہ ‪:‬اچےتہ ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪َ :‬ده ِر دجدی ‪:‬ںیم َ‬
‫‪:‬پدر َ‬
‫هاےل‪:‬ام‪:‬ونتفں‪:‬یک‪:،‬ہشیمہ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬رسوکیب‪:‬وہ‪:‬جےئ‪:،‬وت‪:‬ںیمہ‪:‬یی وریپ‪:‬اممکل‪:‬ںیم‪:‬رھبوپر‪:‬‬
‫افسراکتری ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪: ،‬ایسی ‪:‬اقونم ‪:‬اسزی ‪:‬ےک ‪:‬لمع ‪:‬وک ‪:‬ینیقی ‪:‬انبان ‪:‬وہاگ‪: ،‬سج ‪:‬ےس ‪:‬امتل‪:‬‬
‫اایبنےئ ‪:‬رکال ‪ �:‬یک‪:‬سعت‪:،‬رحتم‪:‬اهر‪:‬انںومس‪:‬یک ‪:‬ظاف ت‪:‬وہ۔ ‪:‬نج‪:‬اممکل‪:‬ےک‪:‬‬
‫ابدنشے ‪:‬اعشرئِ ‪:‬االسل ‪:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مارفت ‪:‬الیھپےن ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬ےتنب ‪:‬ںیہ‪: ،‬ام‪:‬‬
‫ےک‪:‬الخف‪:‬اعیمل ‪:‬وقانین ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬رہ‪:‬وفرل (‪ )Forum‬رپ‪:‬اباقدعہ‪:‬ااجتحج‪:‬ایک‪:‬جےئ‪:،‬‬
‫اهر‪:‬ام‪:‬یک ‪:‬ہقلعتم‪:‬وکحوتمں‪:‬ےس ‪:‬ىلمع ‪:‬اکرهایئ ‪:‬اک ‪:‬اطم ہب‪:‬ایک‪:‬جےئ۔‪:‬ہکبج ‪:‬تبثم‪:‬شیپ‪:‬رتف‪:‬‬
‫ہن ‪:‬وہےن ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم‪: ،‬اُم ‪:‬ےسافسریت ‪:‬هااصتقدی ‪:‬اقلعتت ‪:‬عطقنم ‪:‬رک ‪:‬ےیل ‪:‬جںیئ‪: ،‬اُم‪:‬‬
‫یک ‪:‬ونصماعت ‪:‬اک ‪:‬لمکم ‪:‬اباکیئٹ ‪ )Boycott(:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬اںیہن ‪:‬اعُم ی ‪:‬اِالفس ‪:‬هارطضاب ‪:‬اک‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫عمل ا َدولِد والقوام" (مییلاد ی‬
‫‪:‬هقال)‪:‬ابب‪،2‬؃‪:،274:‬ملتقطااً۔‬ ‫(‪" )1‬إذاقة إثام ِ‬
‫داىعي ِ‬
‫‪751‬‬
‫دیع‪:‬الیمد‪:‬ایبنل‪:‬ﷺ‬ ‫‪751‬‬
‫زمہ‪:‬اھکچای‪:‬جےئ؛‪:‬ہک‪:‬ںوموجدہ‪:‬احالت‪:‬ںیم‪:‬ملسم‪:‬اممکل‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ہی‪:‬یھب ی‪:‬اي‪:‬رتہبنی‪:‬اهر‪:‬ڑبا‪:‬‬
‫ایھتہر‪:‬ےہ!۔‬
‫داع‬
‫ِ‬
‫‪:‬هالدت ‪:‬اباعسدت ‪:‬الیمد ‪:‬ایبنل‪:‬‬ ‫روسك ‪:‬ارکل ‪:‬ﷺ یک‬
‫اے ‪:‬اہلل! ںیمہ ‪ِ :‬‬
‫ﷺ یک ‪:‬شوایشں ‪:‬بیصن ‪:‬رفام‪: ،‬ام ‪:‬شوویشں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت ‪ٓ:‬ااق رکمی ﷺ یک‪:‬‬
‫‪:‬جم ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ یک ‪:‬امیلعتت ‪:‬رپ ‪:‬شوب ‪:‬لمع ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع‪:‬‬
‫تّنُس ‪:‬هریست‪: ،‬اهر ‪ٰ:‬یفطصم ِ‬
‫رفام‪ ،‬دنیِ‪:‬نیتم‪:‬یک َ و‬
‫‪:‬ےبلث‪:‬دختم‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬ار ‪:‬ااھچ‪:‬اهر‪:‬ابلمع‪:‬املسمم‪:‬انب‪:،‬‬
‫امہرے ‪:‬اقعدئ ‪:‬هاَامعك ‪:‬یک ‪:‬االصح ‪:‬رفام‪: ،‬اےنپ ‪:‬اظرہی ‪:‬هابینط ‪:‬ازاونں ‪:‬ےس ‪:‬امہری ‪:‬دمد ‪:‬رفام‪:،‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫امہری‪:‬وفصں‪:‬ںیم‪:‬ااحتد‪:‬یک‪:‬اضف‪:‬دیپا‪:‬رفام‪ٓ:،‬انیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪752‬‬
 ‫‪757‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬

‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:99‬رعیب‪:‬اال ّفؽ ‪9441‬ھ‪1616/99/66 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫هلل ِمن ّ‬ ‫ِ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ با ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬اک‪:‬عری‪:‬مکح‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬رمس‪:‬اک‪:‬وغلی‪:‬ینعم‪:‬ےہ‪::‬اعدت‪:َ ،‬رفاج‪: ،‬وطر‪:‬فرطقی(‪)9‬۔‪:‬‬ ‫ِ‬
‫سیئہ ‪:‬ےہ‪: ،‬وج ‪:‬ہک‪:‬‬
‫یسک ‪:‬ریغ ‪:‬عری ‪:‬اکؾ ‪:‬وک ‪:‬دنی ‪:‬اک ‪:‬ہصح ‪:‬ھجمس ‪:‬رک ‪:‬وثاب ‪:‬یک ‪:‬تّین ‪:‬ےس ‪:‬رکان ‪:‬دبتعِ ‪ّ :‬‬
‫اناجزئ‪: ،‬رحاؾ ‪:‬افر ‪:‬انگہ ‪:‬اک ‪:‬اکؾ ‪:‬ےہ‪: ،‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬رفاميا‪ََ « :‬ش ْاألُ ُم ِ‬
‫ور ُحم ْدَ َث ُ َ‬
‫اُتا‪،‬‬ ‫ُّ‬
‫َوك ُُّل ُحم ْدَ َث ٍة بِدْ َع ٌة‪َ ،‬وك ُُّل بِدْ َع ٍة َض َال َل ٌة‪َ ،‬وك ُُّل َض َال َلة ِِف النَّار»‬
‫ِ (‪)2‬‬ ‫ٍ‬

‫سیئہ) ‪:‬ےہ‪:،‬‬ ‫سیئہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬رہ ‪ِ (:‬‬

‫‪:‬الخػ ‪:‬عرتعی) ‪:‬این ‪:‬اکؾ ‪:‬دبتعِ ‪ّ (:‬‬ ‫"دبرتنی ‪:‬اکؾ ِ‬
‫‪:‬دباعت ‪ّ :‬‬
‫سیئہ)‪:‬رمگایہ‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬رہ‪:‬رمگایہ‪:‬منہج‪:‬ںیم‪:‬ےل‪:‬اجےن‪:‬فایل‪:‬ےہ"۔‬ ‫تع‪ّ (:‬‬‫افر‪:‬رہ‪:‬دب ِ‬
‫یھجمس‪:‬رک‪:‬ایک‪:،‬‬
‫ارگ‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬ہصح‪:‬ےھجمس‪:‬ریغب‪:،‬الب‪:‬تّینِ‪:‬وثاب‪:‬وکیئ‪:‬ااسی‪:‬رم ّفہج‪:‬اکؾ‪:،:‬رضفر ‪:‬‬

‫(‪" )9‬رفگنہِ‪ٓ:‬اہیفص" ‪758 /1‬۔‬

‫(‪" )2‬سنن النَّسائي" كتاب صالة العودَ ين‪ ،‬ر‪ ،4574 :‬اجلزء‪ ،3‬صـ‪.486‬‬
‫‪753‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪754‬‬
‫وج‪:‬یسک ‪:‬یھب‪:‬وطر‪:‬رپ ‪:‬االسیم ‪:‬امیلعتت ‪:‬ےس‪:‬اصتم ِدؾ‪:‬ںیہن‪:،‬وت‪:‬اُےس‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬‬
‫اجزئ ‪:‬فابمح ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬ںیم ‪:‬عرًاع ‪:‬وکیئ ‪:‬رحج ‪:‬ںیہن ‪:‬ےہ۔ ‪:‬دصر ‪:‬ارشلہعی ‪:‬دبر ‪:‬ارطلہقی‪:‬‬
‫مکح ‪:‬عری ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫رضحت ‪:‬اّلعہم ‪:‬یتفم ‪:‬ادجم ‪:‬یلع ‪:‬ایمظع ‪ �:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬اک ‪ِ :‬‬
‫‪":‬رموؾ ‪:‬یک ‪ :‬انِ ‪:‬فرُػ ‪:‬رپ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬وکیئ ‪:‬ںیہن ‪ :‬اتھجم ‪:‬ہک ‪:‬عرًاع ‪:‬فا ب ‪ :‬ا ‪ :‬تّن ‪ :‬ا‪:‬‬
‫رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ُ‬
‫بحتسم ‪:‬ںیہ‪: ،‬ذٰہلا ‪ :‬ب ‪:‬کت ‪:‬یسک ‪:‬رمس ‪:‬یک ‪:‬اممتعن ‪:‬عرتعی ‪:‬ےس ‪:‬اثتب ‪:‬ہن ‪:‬وہ‪: ،‬اُس ‪:‬فتق‪:‬‬
‫کت‪ُ :‬اےس‪:‬رحاؾ‪:‬ف‪:‬اناجزئ‪:‬ںیہن‪:‬ہہک‪:‬ےتکس‪:،‬چنیھک‪:‬اتؿ‪:‬رک‪:‬ونممع‪:‬رقار‪:‬دانی‪:‬ز ادیت‪:‬ےہ‪:،‬رگم‪:‬ہی‪:‬رضفر‪:‬‬
‫ےہ‪:‬ہک ُ‪:‬رموؾ‪:‬یک‪:‬اپدنبی‪:‬ایس‪:‬دح‪:‬کت‪:‬رک‪:‬اتکس‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬یسک‪:‬لعفِ‪:‬رحاؾ‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬ہن‪:‬وہ"(‪)9‬۔‬
‫رمس‪:‬ف َ‪:‬رفاج‪:‬رپ‪:‬ےب‪:‬اج‪:‬اِرصار‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬رہ ‪:‬رفد ‪:‬یک ‪:‬ارفنادی ‪:‬فاامتجی ‪:‬زدنیگ ‪:‬ںیم ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬یک ‪:‬ڑبی‪:‬‬
‫ِ‬
‫اتیمہ ‪:‬ےہ‪: ،‬سج ‪:‬ےس ‪:‬رہزگ ‪:‬ااکنر ‪:‬ںیہن ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬اتکس‪: ،‬وکیئ ‪:‬یھب ‪:‬زامہن ‪:‬افر ‪:‬اعُمعرہ ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ارثات ‪:‬ےس ‪:‬اخیل ‪:‬ںیہن‪: ،‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬امسیج ‪:‬زدنیگ ‪:‬یک ‪:‬العتم‪: ،‬افر ‪:‬اعُمعرے ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اامتجی ‪:‬ولہپؤں ‪:‬یک ‪:‬اّکعیس ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬اؿ ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬اک ‪:‬اعُمعرے ‪:‬رپ ‪:‬ااھچ ‪ :‬ا ‪:‬رُبا ‪:‬ارث ‪:‬یھب‪:‬‬
‫ڑپات‪:‬ےہ‪:،‬ایھچ‪:‬افر‪:‬اجزئ‪:‬رںیمس ‪:‬اہجں‪:‬ایپر ‪:‬تبحم‪:،‬انم‪:‬فوکسؿ‪:‬افر‪:‬ااحتد‪:‬فاافتؼ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ااضےف ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬یتنب ‪:‬ںیہ‪: ،‬فںیہ ‪:‬فُض ووؽ ‪:‬افر ‪:‬ریغعری ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬اعتبق ‪:‬یک ‪:‬رخایب ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اسھت‪:‬اسھت‪:،‬اعُمعرے‪:‬ےک‪:‬رہچےرپ‪:‬دبامن‪:‬داغ‪:‬افر ُ‪:‬رموایئ‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬یھب‪:‬ےتنب‪:‬ںیہ۔‬
‫اےسی ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬فہ ‪:‬ان‪ُ:‬مور ‪:‬ںیہ ‪:‬نج ‪:‬اک ‪:‬زرہ ‪ٓ:‬اج ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬رساتی ‪:‬رک ‪:‬اکچ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫مہ‪:‬البموےچ‪:‬ےھجمس‪:‬اؿ‪:‬ریغعری‪:‬افر‪:‬وضفؽ‪::‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬یک‪:‬ربموں‪:‬ےس‪:‬ادنیھ‪:‬دیلقت‪:‬رکےت‪:‬‬
‫ےلچ ‪ٓ:‬ا ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬ےباج ‪:‬اپدنبی ‪:‬افر ‪:‬ادایگیئ ‪:‬رپ ‪:‬امہرا ‪:‬اِرصار ‪:‬افر ‪:‬ٹہ ‪:‬درھیم ‪:‬دھکی ‪:‬رک‪:‬‬

‫(‪":)9‬اہب ِر‪:‬عرتعی"‪:‬اشدی‪:‬ےک ُ‪:‬رموؾ‪:،‬ہّصح‪964/1:،7:‬۔‬

‫‪754‬‬
 ‫‪755‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫ویں‪:‬وسحمس‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬ےسیج‪:‬ااسنؿ‪:‬اک‪:‬دصقمِ‪:‬قیلخت ِ‬
‫‪:‬ابعدت‪:‬ایہٰل‪:‬ںیہن‪:‬ہکلب‪:‬اؿ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬‬
‫یک‪:‬اپدنبی‪:‬ےہ!‪:‬وخیش‪:‬وہ‪ :‬ا‪:‬یمغ‪:،‬دبیتمسق‪:‬ےس‪:‬وضفؽ‪:‬افر‪:‬اناجزئ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:،‬امہری‪:‬‬
‫ا ّفنیل‪:‬رتاحیجت‪:‬نب‪:‬یکچ‪:‬ںیہ!۔‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬االسؾ‪:‬دنیِ‪:‬رطفت‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬امتؾ‪:‬امیلعتت‪:‬لہس‪ٓ:،‬ااسؿ‪:‬‬
‫افر ‪:‬اقِلب ‪:‬لمع ‪:‬ںیہ‪: ،‬امہرا ‪:‬دي ‪:‬ںیمہ ‪:‬اےسی ‪:‬یسک ‪:‬اکؾ ‪:‬اک ‪:‬اپدنب ‪:‬ںیہن ‪:‬رکات ‪:‬سج ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬امہرے‪:‬‬
‫ےیل‪:‬اننکمم‪:‬افر‪:‬فیلکت‪:‬اک ‪:‬ابثع‪:‬وہ۔‪:‬ہی‪:‬دي‪:‬اکی‪:‬لمکم ‪:‬اضبا‪:‬ایحت ‪:‬ےہ‪:،‬وج‪:‬امہری‪:‬ایحت‪:‬‬
‫فاممت‪:،‬اکنح‪:‬فالطؼ‪:،‬نیل‪َ :‬دنی‪:،‬افر‪:‬درگی‪ :‬قوؼ‪:‬ےس‪:‬ہ قلع‪:‬رہ‪:‬رطح‪:‬یک َ‪:‬ریئامیئ‪:‬رفامات‪::‬ےہ‪:،‬‬
‫‪:‬اصنری ‪:‬افر ‪:‬دنہفؤں ‪:‬یک ‪:‬ریَپفی ‪:‬ںیم ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬اَاکح ِؾ ‪:‬عرہیع ‪:‬افر ‪:‬رفاضئ‪:‬‬
‫رگم ‪:‬اوسفس ‪:‬ہک ‪:‬وہید‪ٰ ،‬‬
‫ففاابجت‪:‬وک‪:‬سپِ‪:‬تشپ‪:‬ڈاؽ‪:‬رک‪:،‬اینپ‪:‬اقثتف‪::‬افر‪:‬ذہتبی‪:‬فدمتُؿ‪:‬وک‪::‬اس‪:‬دقر‪:‬اپامؽ‪:‬رک‪:‬د ا‪:،‬ہک‪:‬اؿ‪:‬‬
‫ریغعری‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬ےک‪:‬وبھج‪:‬ےلت‪:‬اب‪:‬اسسن‪:‬انیل‪:‬یھب‪:‬احُمؽ‪(:‬اننکمم)‪:‬وہات‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ!۔‬
‫وضفؽ‪:‬رخیچ‪:‬افر‪:‬اِرساػ‪:‬یک‪:‬اممتعن‬
‫زعزیاؿ‪:‬نَم!‪:‬اشدی‪:‬وخیش‪:‬ےک‪:‬ااہظر‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬رتہبنی‪:‬ومعق‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬االسؾ‪:‬اس‪:‬‬
‫ِ‬
‫ومعق‪:‬رپ‪:‬وخیش‪:‬انمےن‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬یھب‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬نکیل‪:‬وخیش‪:‬انمےن‪:‬ےک‪:‬وج‪:‬ومعیم‪:‬رطےقی‪ٓ:‬اج‪:‬‬
‫امہرے ‪:‬اعُمعرے ‪:‬ںیم ‪:‬راجئ ‪:‬وہےکچ ‪:‬ںیہ‪: ،‬نج ‪:‬یک ‪:‬اپدساری ‪:‬دؽ ‪:‬فاجؿ ‪:‬ےس ‪:‬یک ‪:‬اجیت ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫عرتعیِ‪:‬مط َّہرہ‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬رہزگ‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن‪:‬دیتی!۔‬
‫زامۂن‪:‬وبنی ‪:‬ﷺ افر‪:‬افلخےئ‪:‬رادشنی ‪ �:‬ںیم ‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬ےک‪َ :‬دفر ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬ونمماعت ‪:‬عرہیع‪:‬رپ ‪:‬لمتشم ُ‪:‬رمو ِؾ‪:‬اشدی‪:‬یک ‪:‬وکیئ ‪:‬ریظن‪:‬ںیہن‪:‬یتلم۔‪:‬‬
‫ِ‬ ‫یھب‪:،‬رم ّفہج‪:‬دوھؾ‪:‬داھؾ ‪:‬افر‬
‫االسؾ‪::‬وضفؽ‪:‬رخیچ‪:‬افر‪:‬ےب‪:‬اج‪:‬ومند‪:‬فامنشئ‪::‬ےسعنم‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬ہکلب‪:‬اسدیگ‪:‬یک‪:‬میلعت‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫رقٓاؿ ‪:‬اپ ‪:‬ںیم ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫قل ‪:‬اکانئت ‪ِ �:‬‬
‫اےسی ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اخ ِ‬
‫‪755‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪756‬‬
‫﴿اْۤوُمَلْعِا اَمَّنَا ُةوٰيَحْلا اَيْنُّدلا ٌبِعَل َّوٌوْهَل َّوٌةَنْيِز َّوٌۢرُخاَفَت ْمُكَنْيَب َكيِف ٌرُثا‬
‫ِلاَوْمَاْلاَكِداَلْوَاْلاؕ‪ِ١‬لَثَمَكٍثْيَغَبَجْعَاَراَّفُكْلاٗهُتاَبَنَّمُثُجْيِهَيُهىٰرَتَفاًّرَفْصُمَّمُث‬
‫ُنْوُكَياًماَطُحؕ‪َ١‬ك ِةَرِخٰاْلاٌباَذَعٌدْيِدَشۙ‪َّ١‬وٌةَرِفْغَمَنِّمِهّٰللاَكٌناَوْضِرؕ‪َ١‬كاَمُةوٰيَحْلا‬
‫ۤاَيْنُّدلااَّلِاُعاَتَمِرْوُرُغْلا﴾(‪":)4‬اجؿ‪:‬ول‪:‬ہک‪:‬داین‪:‬یک‪:‬زدنیگ‪:‬وت‪:‬ںیہن‪:‬رگم‪:‬لیھک‪:‬وکد‪:‬افر‪ٓ:‬اراشئ!‪:‬افر‪:‬‬
‫اہمترا‪ٓ:‬اسپ‪:‬ںیم‪:‬ڑبایئ‪:‬امران‪:،‬افر‪:‬امؽ‪:‬افر‪:‬افالد‪:‬ںیم‪:‬اکی‪:‬دفرسے‪:‬رپ‪:‬ز ادیت‪:‬اچانہ‪:،‬اس‪:‬ابرش‪:‬‬
‫یک ‪:‬رطح ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬اُاگ ا ‪:‬اسکونں ‪:‬وک ‪:‬اھب ا‪: ،‬رھپ ‪ :‬ب ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬موےنھک ‪:‬ےک ‪:‬دعب ‪:‬مت ‪:‬اُےس ‪:‬زرد‪:‬‬
‫دےتھکی‪:‬وہ‪:،‬رھپ‪:‬رفدنا‪::‬وہا‪(:‬رزیہ‪:‬رزیہ)‪:‬وہایگ۔‪:‬افر‪ٓ:‬ارخت‪:‬ںیم‪:‬تخس‪:‬ذعاب‪:‬یھب‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اہلل‪:‬‬
‫یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬ششخب‪:‬افر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬راض‪:‬یھب ‪:!:‬افر‪:‬د ‪:‬ایناک‪:‬انیج‪:‬وت‪:‬ںیہن‪:‬رگم‪:‬دوھےک‪:‬اک‪:‬امؽ!"۔‬
‫اس ‪:‬مکحِ ‪:‬ایہٰل ‪ �:‬ےک ‪:‬ربسکع ‪ٓ:‬اج ‪:‬مہ ‪:‬ولگ ‪:‬اشدی ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬رپ ‪:‬رصػ ڈوھؽ‪:‬‬
‫ھ‬
‫ڈ م ّکے‪:،‬اگےن‪:‬ابےج‪ٓ:،‬اشت‪:‬ابزی‪:‬افر ‪:‬دنہمی‪:‬ےک‪:‬نشکنف‪:)Function(:‬ںیم‪:‬یہ‪:‬الوھکں‪:‬‬
‫رفےپ‪:‬ربابد‪:‬رک‪:‬ڈاےتل‪:‬ںیہ‪ :،‬اد‪:‬ر!ےیھ!‪:‬ہی‪:‬وضفؽ‪:‬رخیچ‪:‬افر‪:‬اِرساػ‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اِرساػ‪:‬رحا ؾ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬كاَل اْوُفِرْسُتؕ‪ٗ ١‬هَّنِا اَل ُّبِحُي َنْيِفِرْسُمْلا﴾(‪": )2‬ےب ‪:‬اج‪:‬‬
‫رخچ‪:‬تم‪:‬رکف!‪ً:‬انیقی‪:‬ےباج‪:‬رخچ‪:‬رکےن‪:‬فاےل‪:‬اہلل‪:‬وک‪ :‬دنس‪:‬ںیہن!"۔‬
‫رقٓاؿ ‪:‬دیجم ‪:‬ںیم ‪:‬اےسی ‪:‬ولوگں ‪:‬وک ‪:‬اطیشؿ ‪:‬اک ‪:‬اھبیئ ‪:‬اہک ‪:‬ایگ ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ‪َ﴿ :‬كاَل ْرِّذَبُت اًرْيِذْبَت‪َّ ۰۰۲۶‬نِا نْيِرِّذَبُمْلاَ۠ اْۤوُناَكَناَوْخِا ِنْيِطٰيَّشلاؕ‪َ ١‬كَناَك ُنٰطْيَّشلا‬
‫ٖهِّبَرِل اًرْوُفَك﴾(‪" )3‬یھبک‪:‬یھب‪:‬وضفؽ‪:‬رخیچ‪:‬ہن‪:‬ایک‪:‬رکف!‪ً:‬انیقی‪:‬وضفؽ‪:‬رخچ‪:‬ایشطین‪:‬ےک‪:‬اھبیئ‪:‬‬

‫(‪ )4‬پ‪ ،27‬احلديد‪.22 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،8‬األىعام‪.444 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،45‬اإلرساء‪.27 ،26 :‬‬
‫‪756‬‬
 ‫‪757‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫ںیہ‪ ،‬افر‪:‬اطیشؿ‪:‬اےنپ‪:‬رب‪:‬اک‪:‬ڑبا‪:‬انرکشا‪:‬ےہ!"۔‬
‫میکح ‪:‬ا ُالتم ‪:‬یتفم ‪:‬ادمح ‪ :‬ار ‪:‬اخؿ ‪:‬یمیعن ‪ �:‬اکی ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬یک ‪:‬عرح ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬سج‪:‬اکنح‪:‬ںیم‪:‬رفنیقی‪:‬اک‪:‬رخچ‪:‬مک‪:‬رکا ا‪:‬اجےئ‪:،‬رہم‪:‬یھب‪:‬ومعمیل‪:‬وہ‪:،‬زیہج‪:‬اھبری‪:‬‬
‫ہن‪:‬وہ‪:،‬وکیئ‪:‬اجبن‪:‬رقمفض‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:،‬یسک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬عرط‪:‬تخس‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬اﷲ ےک ُ‬
‫‪:‬وتُک‪:‬رپ‪:‬‬
‫ڑلیک‪:‬دی‪:‬اجےئ‪: ،‬فہ‪:‬اکنح ‪:‬ڑبا‪:‬ابربتک ‪:‬ےہ‪:،‬ایسی ‪:‬اشدی‪(:‬یہ‪:‬درتقیقح) ‪:‬اخہن ٓاابدی ‪:‬ےہ۔‪:‬‬
‫ٓاج ‪:‬مہ ‪:‬رحاؾ ‪:‬رومسں ‪:‬افر ‪:‬بيہوودہ َ‪:‬رفاوجں ‪:‬ےک ‪:‬ابثع ‪:‬اشدی ‪:‬وک ‪:‬اخہن ‪:‬ربابدی‪: ،‬ہکلب ‪:‬اخاہن ‪:‬ےئ‪:‬‬
‫(ینعی‪:‬تہب‪:‬اسرے‪:‬رھگفں‪:‬ےک‪:‬يل‪:‬ابثعِ)‪:‬ربابدی‪ :‬ان‪ :‬ےتی‪:‬ںیہ"(‪)9‬۔‬
‫اداےئ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬یک‪:‬رغض‪:‬ےس‪:‬رقض‪:‬انیل‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ارثک ‪:‬رھگاونں ‪:‬ںیم ‪:‬اؿ ‪:‬وضفؽ ‪:‬رومسں ‪:‬اک ‪:‬وبھج ‪:‬اےناےن ‪:‬یک ‪:‬ت‪:‬‬
‫افر ‪:‬اطتق ‪:‬ںیہن ‪:‬وہیت‪: ،‬نکیل ‪:‬فہ ‪:‬اینپ ‪:‬اظرہی ‪:‬ومند ‪:‬فامنشئ ‪:‬وک ‪:‬ربرقار ‪:‬رےنھک‪: ،‬افر ‪:‬رصػ‪:‬‬
‫ولوگں‪:‬یک‪:‬ابوتں‪:‬ےس‪:‬ےنچب‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬وُسدی ‪:‬رقض‪:‬ےک‪:‬وبھج‪:‬ےلت‪:‬دےنب ‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رگزی ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫رکےت!‪:‬احالہکن‪:‬ااسی‪:‬رکان‪:‬رحاؾ‪ :‬ےہ۔‬
‫دصر ‪:‬ارشلہعی ‪:‬دبر ‪:‬ارطلہقی ‪:‬اّلعہم ‪:‬ادجم ‪:‬یلع ‪:‬ایمظع ‪ �:‬اشدی ‪:‬یک ُ‪:‬رموامت ‪:‬یک‪:‬‬
‫رغض ‪:‬ےس‪: ،‬رق‪:‬ض ‪:‬ےنیل‪:‬فاولں ‪:‬ےکابرے ‪::‬ںیم ‪:‬اراشد ‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ ‪:‬ہک‪":‬ضعب ‪:‬ولگ‪:‬‬
‫(رموؾ ‪:‬یک) ‪:‬اِس ‪:‬دقر ‪:‬اپدنبی ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬اناجزئ ‪:‬لعف ‪:‬رکان ‪:‬ڑپے ‪:‬وت ‪:‬ڑپے‪: ،‬رگم ‪(:‬اںیہن)‪:‬‬
‫ُ‬
‫رمس‪:‬اک‪:‬وھچڑان‪:‬وگارا‪:‬ںیہن!‪ً:‬الثم‪:‬ڑلیک‪:‬وجاؿ‪:‬ےہ‪:،‬افر ُ‪:‬رموؾ‪:‬ادا‪:‬رکےن‪:‬وک‪:‬رفہیپ‪:‬ںیہن‪:،‬وت‪:‬ہی‪:‬ہن‪:‬‬
‫وہاگ‪:‬ہک ُ‪:‬رموؾ‪:‬وھچڑ‪:‬دںی‪:‬افر‪:‬اکنح‪:‬رک‪:‬دںی؛‪:‬ہک‪:‬دکبسفش‪:‬وہں‪:‬افر‪:‬ہنتف‪:‬اک‪:‬درفازہ‪:‬دنب‪:‬وہ!‪:‬اب‪:‬‬
‫ُرموؾ‪:‬ےک‪:‬وپرا‪:‬رکےن‪:‬وک‪:‬کیھب‪:‬امےنگن‪[:‬ےک‪:‬ےیل]‪:‬رطح‪:‬رطح‪:‬یک‪:‬رکفںی‪:‬رکےت‪:،‬اس‪:‬ایخؽ‪:‬‬
‫ي‬
‫(‪":)9‬رمٓاۃ‪:‬اانملحیج"‪:‬اکنح‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:،‬تی‪:‬لصف‪:99/5:،‬۔‬
‫‪757‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪758‬‬
‫ںیم ‪:‬ہک ‪:‬ںیہک ‪:‬ےس ‪:‬لم ‪:‬اجےئ ‪:‬وت ‪:‬اشدی ‪:‬رکںی‪: ،‬ربںیس ‪(:‬یئک ‪:‬اسؽ) ‪:‬زگار ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر‪:‬‬
‫تہب یس‪:‬رخاایبں‪:‬دیپا‪:‬وہ‪:‬اجیت‪:‬ںیہ۔‬
‫ضعب‪:‬ولگ‪:‬رقض‪:‬ےل‪:‬رک ُ‪:‬رموؾ‪:‬وک‪:‬ااجنؾ‪:‬دےتی‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬اظرہ‪:‬ہک‪:‬سلفم‪:‬وک‪:‬رقض‪:‬‬
‫‪:‬بں‪(:‬دنہف‪:‬اترجفں)‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ےئگ‪:‬افر‪:‬وُسدی‪:‬‬ ‫دے‪:‬وکؿ؟‪:‬رھپ‪ :‬ب‪:‬ویں‪:‬رقض‪:‬ہن‪:‬الم‪:‬وت َ و‬
‫رقض ‪:‬یک ‪ َ :‬ونتب ‪ٓ:‬ایئ‪: ،‬وُسد ‪:‬انیل ‪:‬سج ‪:‬رطح ‪:‬رحاؾ ‪:‬ےہ ‪:‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬دانی ‪:‬یھب ‪:‬رحاؾ ‪:‬ےہ‪: ،‬دحثی‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬دفونں ‪:‬رپ ‪:‬تنعل ‪ٓ:‬ایئ‪: ،‬اﷲ ف ‪:‬رموؽ ‪:‬یک ‪:‬تنعل ‪:‬ےک ‪:‬قحتسم ‪:‬وہےت‪: ،‬افر ‪:‬عرتعی ‪:‬یک‪:‬‬
‫اخمتفل‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:،‬رگم‪:‬رمس‪:‬وھچڑان‪:‬وگارا‪:‬ںیہن‪:‬رکےت!۔‬
‫رھپ ‪:‬ارگ ‪:‬ابپ ‪:‬دادا ‪:‬یک ‪:‬امکیئ ‪:‬وہیئ ‪:‬ھچک ‪:‬اجدئاد ‪:‬ےہ ‪:‬وت ‪:‬اُےس ‪:‬وُسدی ‪:‬رقض ‪:‬ںیم ‪:‬مکفووؽ‪:‬‬
‫ایک‪:،‬فرہن‪:‬رےنہ‪:‬اک ‪:‬وھجڑپنا‪:‬یہ‪:‬رگفی ‪:‬راھک‪:،‬وھتڑے‪:‬دونں‪:‬ںیم‪:‬وُسد‪:‬اک ‪:‬الیسب‪:‬بس ‪:‬وک‪:‬‬
‫اہبےل‪:‬ایگ!‪:‬اجدئاد‪:‬الینؾ‪:‬وہیئگ‪:،‬اکمؿ‪:‬ب‪(:‬دنہف‪:‬اترج)‪:‬ےک‪:‬ہضبق‪:‬ںیم‪:‬ایگ‪:،‬دردبر‪:‬امرے‪:‬‬
‫امرے‪:‬رھپےت‪:‬ںیہ‪:،‬ہن‪:‬اھکےن‪:‬اک ‪:‬اکھٹہن‪:،‬ہن‪:‬رےنہ‪:‬یک‪:‬ہگج۔‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اثمںیل‪:‬رہ‪:‬ہگج ‪:‬رثکبت‪:‬‬
‫ںیلم‪:‬یگ‪:،‬ہک‪:‬اےسی‪:‬یہ‪:‬ریغرضفری َ‪َ:‬مارػ‪:‬یک‪:‬فہج‪:‬ےس‪:‬املسمونں‪:‬یک ‪:‬رتشیب‪:‬اجدئادںی ‪:‬وُسد‪:‬‬
‫یک‪:‬ذنر‪:‬وہ‪:‬ںیئگ!‪:‬رھپ‪:‬رقض‪:‬وخاہ‪:‬ےک‪:‬اقتےض‪:‬افر‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬دشتُد‪ٓ:‬ازیم‪:‬ہجہل‪:‬ےس‪:‬ریہ‪:‬یہس‪ّ:‬زعت‪:‬‬
‫رپ‪:‬یھب‪:‬اپین‪:‬ہہب‪:‬اجات‪:‬ےہ۔‪:‬ہی‪:‬اسری‪:‬ابتیہ‪:‬ربابدی‪ٓ:‬اوھکنں‪:‬دھکی‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬رگم‪:‬اب‪:‬یھب‪:‬ربعت‪:‬‬
‫ںیہن‪:‬وہ‪:‬یت‪:،‬افر‪:‬املسمؿ‪:‬اینپ‪:‬وضفؽ‪:‬رخویچں‪:‬ےس‪:‬ابز‪:‬ںیہن‪ٓ:‬اےت!"(‪)9‬۔‬
‫نی‪:‬االسؾ‪:‬‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪ٓ:‬اج‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬اؿ‪:‬وضفؽ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪::‬وکرت ‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬د ِ‬
‫ِ‬
‫یک‪:‬یچس‪:‬افر ‪:‬یقیقح‪:‬امیلعتت‪:‬رپ ‪:‬لمع‪:‬ریپا ‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪: ،‬وت‪:‬امہرے‪:‬اؿ‪:‬زمکفر‪:‬احؽ ‪:‬اھبیئ‪:‬ونہبں‪:‬یک‪:‬‬
‫اشد اں‪:‬یھب‪:،‬اھبری‪:‬رقض‪:‬ےک‪:‬وبھج‪:‬ےلت‪:‬دےب‪:‬ریغب‪::،‬فتقِ‪:‬انمبس‪:‬رپ‪:‬وہ‪:‬یتکس‪:‬ںیہ!۔‬

‫(‪":)9‬اہب ِر‪:‬عرتعی"‪:‬اشدی‪:‬ےک ُ‪:‬رموؾ‪:،‬ہّصح‪965:،964/1:،7:‬۔‬

‫‪758‬‬
 ‫‪759‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫وم یقیس‪:‬افر‪ :‬وہ‪:‬ف بع‪:‬اک‪:‬عری‪:‬مکح‬
‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬اشدی‪:‬ایبہ‪:‬ےک ‪:‬ریغعری‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬اکی ‪:‬انانچ‪:‬‬
‫نی‪:‬‬
‫اگان ‪:‬یھب ‪:‬ےہ‪: ،‬انچ ‪:‬اگان ‪ :‬وہ ‪:‬ف بع ‪:‬ےہ‪: ،‬رحاؾ ‪:‬ےہ‪: ،‬وخیش ‪:‬وہ ‪ :‬ا ‪:‬یمغ‪: ،‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬ومعق ‪:‬رپ ‪:‬د ِ‬
‫االسؾ‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن‪:‬داتی‪:،‬رساک ِر‪:‬دف‪:‬اعمل‪:‬ﷺ ےن‪:‬اگےن‪:‬ابوجں‪:‬یک‪:‬اممتعن‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ف!!»(‪": )4‬ریمی‪:‬‬ ‫ون ‪...‬ادَ َع ِ‬
‫از َ‬ ‫رفام ا‪َ « :‬لوكُو َىن ِمن ُأمتِي َأ ْقوام‪ ،‬يست ِ‬
‫َح ُّل َ‬ ‫َ ٌ َْ‬ ‫َّ ْ َّ‬ ‫َ‬
‫اُتم‪:‬ںیم‪:‬ھچک‪:‬ولگ‪:‬اےسی‪:‬وہں‪:‬ےگ‪:،‬وج‪:‬ابوجں‪(:‬موز )‪:‬وک‪:‬الحؽ‪:‬رک‪:‬ںیل‪:‬ےگ!"۔‬
‫رضحت ‪:‬دصر ‪:‬ارشلہعی ‪:‬دبر ‪:‬ارطلہقی ‪:‬یتفم ‪:‬ادجمیلع ‪:‬ایمظع ‪ �:‬انچ ‪:‬اگےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ابرے‪:‬ںیم‪:‬مکحِ‪:‬عرتعی‪:‬ایبؿ‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬ارثک‪:‬اجولہں‪:‬ںیم َ‪:‬رفاج‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬‬
‫ےلحم‪ :‬ا‪:‬رےتش‪:‬یک‪:‬وعرںیت‪:‬عمج‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪:‬افر‪:‬اگیت‪:‬اجبیت‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬رحاؾ‪:‬ےہ؛‪:‬ہک‪:‬ا ّفًال‪:‬ڈوھؽ‪:‬اجبان‪:‬یہ‪:‬‬
‫رحاؾ‪:،‬رھپ ‪:‬وعروتں‪:‬اک ‪:‬اگان ‪:‬زمدی ‪:‬رباں‪: ،‬وعرت‪:‬یک‪ٓ:‬افاز ‪:‬انرحمومں‪:‬وک‪:‬انچنہپ‪: ،‬افر‪:‬فہ‪:‬یھب ‪:‬اگےن ‪:‬یک‪:،‬‬
‫افر‪:‬فہ‪:‬یھب‪:‬قشع‪:‬ف‪:‬رجہ‪:‬ففاصؽ‪:‬ےک‪:‬اَاعشر‪ :‬ا‪!:‬تی!۔‪:‬وج‪:‬وعرںیت‪:‬اےنپ‪:‬رھگفں‪:‬ںیم‪ :‬اّلِ‪:‬رک‪:‬ابت‪:‬رکان‪:‬‬
‫ دنس ‪:‬ںیہن ‪:‬رکںیت‪: ،‬رھگ ‪:‬ےس ‪:‬ابرہ ‪ٓ:‬افاز ‪:‬اجےن ‪:‬وک ‪:‬ویعمب ‪:‬اجیتن ‪:‬ںیہ‪: ،‬اےسی ‪:‬وموعقں ‪:‬رپ ‪:‬فہ ‪:‬یھب‪:‬‬
‫عرکی‪:‬وہ‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪:،‬وگ ا‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬زندکی‪:‬اگان‪:‬وکیئ‪:‬بیع‪:‬یہ‪:‬ںیہن!‪:‬ینتک‪:‬یہ‪ُ :‬دفر‪:‬کت‪ٓ:‬افاز‪:‬اجےئ‪:‬‬
‫(وگ ا)‪:‬وکیئ‪:‬رحج‪::‬ںیہن!‪:‬زین‪:‬اےسی‪:‬اگےن‪:‬ںیم‪:‬وجاؿ‪:‬وجاؿ‪:‬ونکاری‪:‬ڑلایکں‪:‬یھب‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬اک‪:‬‬
‫اےسی‪:‬اَاعشر‪:‬ڑپانھ‪ :‬ا‪:‬اننس‪:،‬سک‪:‬دح‪:‬کت‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬دےب‪:‬وہےئ‪:‬وجش‪:‬وک‪:‬اُاھبرے‪:‬اگ؟!‪:‬افر‪:‬ےسیک‪:‬‬
‫ےسیک‪َ :‬ف َولےل‪:‬دیپا‪:‬رکےاگ؟!‪:‬افر‪:‬اَالخؼ‪:‬ف‪:‬اعدات‪:‬رپ‪:‬اِس‪:‬اک‪:‬اہکں‪:‬کت‪:‬ارث‪:‬ڑپے‪:‬اگ؟!‪:‬ہی‪:‬ابںیت‪:‬‬
‫ایسی‪:‬ںیہن‪:‬نج‪:‬ےک‪:‬اھجمسےن‪:‬یک‪:‬رضفرت‪:‬وہ!‪ (:‬ا)‪:‬وبثت‪:‬شیپ‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬احتج‪:‬وہ!"(‪؏)1‬‬

‫ِ‬
‫األَشبة‪ ،‬ر‪ ،5592 :‬صـ‪.992‬‬ ‫(‪" )4‬صحوح البخاري" كتاب‬
‫(‪":)1‬اہبر‪:‬عرتعی"‪:‬اشدی‪:‬ےک ُ‪:‬رموؾ‪:،‬ہّصح‪965/1:،7:‬۔‬
‫‪759‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪766‬‬
‫داشن‪:‬دنماں‪:‬را‪:‬ااشرہ‪:‬اکیف‪:‬اتس‬
‫فہمیل‪...:‬اکی‪ :‬تّن‪ :‬ا‪:‬ریمس‪:‬دوعت!‬
‫زعزیاؿ ‪:‬رتحمؾ! اشدی ‪:‬ایبہ ‪:‬ںیم ‪:‬درگی ‪:‬رُخاافت ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬فےمیل ‪:‬اک ‪:‬اھکان ‪:‬یھب ‪ :‬تّن‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬وطب ِر‪:‬افترُخ‪:‬ضحم‪:‬اکی‪:‬ریمس‪:‬دوعت‪:‬نب‪:‬رک‪:‬رہ‪:‬ایگ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬رہتش‪:‬دارفں‪:‬افر‪:‬‬
‫دفوتسں‪:‬ےک‪:‬العفہ‪:،‬سنسن‪:‬ٹنویا ی‪:‬افر‪:‬یسایس‪:‬ارث ُ‪:‬فرموخ‪:‬رےنھک‪:‬فایل‪:‬رسرکدہ‪:‬ایصت‪:‬وک‪:‬ڑبے‪:‬‬
‫اامتہؾ‪:‬ےس‪:‬الب ا‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ومعًام‪:‬رغابء‪:‬فرقفاء‪:‬وک‪:‬رسکی‪:‬رظن‪:‬ادناز‪:‬رک‪:‬د ا‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬ایسی‪:‬دوعت‪:‬‬
‫َش ال َّط َعا ِم َط َع ُام‬
‫‪:‬سان ‪:‬اوبرہریہ ‪ �:‬رفاميا ‪:‬رکےت‪ُّ َ « :‬‬ ‫ےس ‪:‬رُبا ‪:‬وکیئ ‪:‬اھکان ‪:‬ںیہن! ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫الول ِ َوم ِة‪ُ ،‬يدْ َعى ََلَا األَ ْغن ِ َوا ُء‪َ ،‬و ُي ْ َْت ُك ال ُف َق َرا ُء!»(‪" )4‬دب‪:‬رتنی‪:‬اھکان‪ُ :‬اس‪:‬فےمیل‪:‬اک‪:‬اھکان‪:‬‬
‫َ‬
‫ےہ‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬امدلارفں‪:‬وک‪:‬الب ا‪:‬اجےئ‪:،‬افر‪:‬رغوبیں‪:‬وک‪:‬رظن‪:‬ادناز‪:‬رک‪:‬د ا‪:‬اجےئ!"۔‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬رضفرت‪:‬اس‪َ :‬ارم‪:‬یک‪:‬ےہ‪:‬ہک ‪:‬مہ‪:‬اینپ‪:‬رقتابیت‪:‬ابوصخلص‪:‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫دوعت‪:‬فہمیل‪:‬ںیم‪:،‬اریمفں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:‬رغبی‪:‬افر‪:‬اندار‪:‬ڑپفویسں‪:‬افر‪:‬رہتش‪:‬دارفں‪:‬‬
‫وک‪:‬یھب‪:‬رضفر‪:‬دوعت‪:‬د ا‪:‬رکںی‪:،‬اںیہن‪ّ:‬زعت‪:‬فارتحاؾ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اینپ‪:‬احملف‪:‬فاجمسل‪:‬اک‪:‬ہصح‪:‬‬
‫ انںیئ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬امہرا ‪:‬اؿ ‪:‬رپ ‪:‬تقفش ‪:‬فرہمابین ‪:‬رکان ‪:‬امہرے ‪:‬ےیل ‪:‬اہلل ‪:‬یک ‪:‬روتمحں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫درفازے‪:‬وھکؽ‪:‬داتی‪:‬ےہ!۔‬
‫زیہج‪:‬اک‪:‬اطمہبل‪:‬اکی‪:‬تنعل‪:‬ےہ‬
‫زعزیاؿ‪:‬رتحمؾ!‪ٓ:‬اج‪:‬لک‪:‬اشدی‪:‬ایبہ‪:‬ںیم‪:‬ےیک‪:‬اجےن‪:‬فاےل‪:‬ےب‪:‬اج‪:‬اِرخااجت‪:‬افر‪:‬‬
‫ِ‬
‫زیہج ‪:‬ےک ‪:‬اطمابلت ‪:‬ےن‪: ،‬اس ‪:‬ایپری ‪ :‬تّن ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬ڑبا ‪:‬لکشم ‪ :‬ان ‪:‬د ا ‪:‬ےہ‪: ،‬ڑلےک‪:‬‬
‫فاولں‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬زیہج‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬اَوناع‪:‬فاَاسقؾ‪:‬یک‪:‬اایشء‪:‬اک‪:‬اطمہبل‪:،‬یسک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬‬

‫(‪" )4‬صحوح البخاري" كتاب النكاح‪ ،‬ر‪ ،5477 :‬صـ‪.925‬‬

‫‪760‬‬
 ‫‪769‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫درتس ‪:‬ںیہن‪: ،‬ہکلب ‪:‬رضفری ‪:‬اسامؿ ‪:‬افر ‪:‬اَابسب ‪:‬اک ‪:‬ااظتنؾ ‪:‬ڑلےک ‪:‬ےک ّ‪:‬ذّم ‪:‬ےہ‪: ،‬اہتبل ‪:‬ڑلیک‪:‬‬
‫فاےل‪:‬وخبیش‪:‬دنہل‪:‬وک‪:‬ھچک‪:‬دںی‪:‬وت‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬اضمہقئ‪:‬ںیہن‪:،‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬یلع‪ �:‬رفامےت‪:‬‬
‫ول‪َ ،‬و ِق ْر َب ٍة‪َ ،‬و ِو َسا َد ٍة َح ْش ُو َها‬
‫ول اهللِ ﷺ َفاطِ َم َة ِِف ََخِ ٍ‬
‫ںیہ‪َ « :‬ج َّه َز َر ُس ُ‬
‫سـ ‪:‬افہمط � ےک‪:‬‬ ‫اخوتؿ ‪:‬تّنج ‪:‬رضحت ‪ ِ ّ :‬د‬ ‫إِ ْذ ِخ ٌر»(‪": )4‬رموؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ ےن ‪ِ :‬‬
‫ي‬
‫ےیل ‪:‬زیہج ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬اچدر‪: ،‬اکی ‪:‬زیکشمہ ‪:‬افر ‪:‬اکی ‪:‬ايا ‪:‬ہیکت ‪:‬انعي ‪:‬رفام ا‪ ،‬سج ‪:‬ںیم ‪:‬اي‪:‬‬
‫وخوبشدار‪:‬زبس‪:‬اھگس(اذرخ)‪:‬رھبی‪:‬وہیئ‪:‬ىھت"۔‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬سج‪:‬رطح‪:‬ڑلےک‪:‬فاولں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬زیہج‪:‬اک‪:‬اطمہبل‪:‬درتس‪:‬‬
‫ںیہن‪:،‬ایس‪:‬رطح‪:‬ڑلیک‪:‬فاولں‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬اچک ے‪:‬ہک‪:‬اینپ‪:‬ک ی‪:‬وک‪:‬زیہج‪:‬دےتی‪:‬فتق‪:،‬ربادری‪:‬ںیم‪:‬ضحم‪:‬‬
‫اینپ‪:‬ان ‪:‬افیچن‪:‬رےنھک‪ :،‬ا‪:‬ومند‪:‬فامنشئ‪:‬یک‪:‬رغض‪:‬ےس‪:‬ےب‪:‬اج‪:‬اِ‪:‬رخااجت‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬درگی‪:‬رغبی‪:‬‬
‫رھگاونں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دوشارویں ‪:‬اک ‪:‬ابثع ‪:‬ہن ‪:‬ںینب؛ ‪:‬ویکہکن ‪ٓ:‬اج ‪:‬لک ‪:‬رغبی ‪:‬رھگاونں ‪:‬یک ‪:‬ارثک‪:‬‬
‫ایچبں‪:،‬ڑبے‪:‬اشدی‪:‬اہزل‪:)Marriage Halls(:‬ںیم‪:‬اوناع‪:‬فاَاسقؾ‪:‬ےک‪:‬اھکونں‪:،‬افر‪:‬ریثک‪:‬‬
‫اسامؿ‪:‬اک‪:‬ااظتنؾ‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:،‬اےھچ‪:‬روتشں‪:‬ےک‪:‬ااظتنر‪:‬ںیم‪:‬یھٹیب‪:‬یھٹیب‪:‬ڑباھےپ‪:‬یک‪:‬‬
‫دزیلہ ُ ُ و‬
‫‪:‬چ ‪:‬ریہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ےجیتن ‪:‬ںیم ‪:‬اعُمعرے ‪:‬ںیم ‪:‬دباکری‪: ،‬احفیش ‪:‬افر ‪:‬ےبایحیئ ‪:‬یسیج‪:‬‬
‫درگی‪:‬رُخاافت‪:‬ںیم‪:‬ااضہف‪:‬وہ‪:‬راہ‪:‬ےہ!۔‪:‬‬
‫اقمےلب‪:‬ابزی‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اھکےن‪:‬یک‪:‬میسقت‪ :‬ا‪:‬دوعت‪:‬رکان‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬فاقر! ‪:‬اشدی ‪:‬ایبہ ‪:‬افر ‪:‬درگی ‪:‬رقتابیت ‪:‬ںیم ‪:‬اَوناع ‪:‬فاَاسقؾ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫رشمفابت‪:،‬افر‪:‬اھکونں‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬ڑبے‪:‬امیپےن‪:‬رپ‪:‬اامتہؾ‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬ہی‪:‬بس‪:‬رامسً‪:‬ںیہن‪:‬وہات‪:‬ہکلب‪:‬‬
‫اَّزعاء ‪:‬فاَرقابء ‪:‬ےس ‪:‬تبحم ‪:‬فدیقعت ‪:‬اک ‪:‬ااہظر ‪:‬وہات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬اکی ‪:‬اہنتی ‪:‬یہ ‪:‬نسحتسم ‪:‬فابمر ‪:‬‬

‫(‪" )4‬سنن النَّسائي" باب جهاز الرجل ابنته‪ ،‬ر‪ ،3384 :‬اجلزء‪ ،6‬صـ‪.435‬‬
‫‪761‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪761‬‬
‫لمع ‪:‬ےہ‪:،‬وچہکن‪:‬ہی‪:‬ریخ ‪:‬فالھبیئ‪:‬رپ‪:‬ینبم ‪:‬ارم ‪:‬ےہ ‪:‬اس‪:‬ےیل ‪:‬اس‪:‬ںیم ‪:‬عرًاع ‪:‬وکیئ‪:‬رحج ‪ :‬ا‪:‬اِرساػ‪:‬‬
‫یھب‪:‬ںیہن‪:‬ےہ‪:،‬نکیل‪:‬دےنھکی ‪:‬ںیم‪ٓ:‬ا ا ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬مّظنم ‪:‬رطےقی‪:‬ےس‪:‬اھکان‪:‬میسقت ‪:‬رکےن‪:‬‬
‫افر ‪:‬اھکےن ‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ ‪:‬تہب ‪:‬اس ‪:‬اھکان ‪:‬وییہن ‪:‬ربونتں ‪:‬ںیم ‪:‬وھچڑ ‪:‬رک ‪:‬اضعئ ‪:‬رک ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬رھپ‪:‬‬
‫ثی‪:‬‬
‫اںیہن ‪:‬وییہن ‪:‬وکڑے ‪:‬ںیم ‪:‬ڈاؽ ‪:‬د ا ‪:‬اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہی ‪:‬رسارس ‪:‬انگہ ‪:‬افر ‪:‬رزؼ ‪:‬یک ‪:‬ذتلیل ‪:‬ےہ‪: ،‬دح ِ‬
‫سہ‪:‬اعہشئ‪:‬دصيقہ‪:‬ہبّیط‪:‬اطرہہ‪�:‬رفامیت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫اپ ‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬یک‪:‬اممتعن‪:‬ےہ‪:،‬رضحت‪ ِ ّ :‬د‬
‫ن‪:‬رتمح‪:‬ﷺ رھگ‪::‬رشتفی‪:‬الےئ‪:،‬رفیٹ‪:‬اک‪:‬اکی‪:‬ڑکٹا‪:‬ڑپا‪:‬وہا‪:‬داھکی‪:،‬وت‪ُ :‬اس‪:‬ےس‪:‬رَگد‪:‬اصػ‪:‬‬
‫یک‪:‬افر‪:‬اھک‪:‬ایل‪:،‬رھپ‪:‬اراشد‪:‬رفام ا‪َ « :‬يا َع ِائ َش ُة! َأك ِْر ِمي ك َِري ًام‪َ :‬فٌِ ََّّنَا َما َى َف َر ْت َع ْن َق ْو ٍم‬
‫َق ُّط َف َعا َد ْت إِ َل ْو ِه ْم»(‪" )4‬اے‪:‬اعہشئ!‪:‬ایھچ‪:‬زیچ‪:‬اک‪:‬ارتحاؾ‪:‬رکف؛‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬زیچ‪(:‬ینعی‪:‬رفیٹ)‪ :‬ب‪:‬‬
‫یسک‪:‬وقؾ‪:‬ےس‪:‬رتصخ‪:‬وہیئ‪:‬ےہ‪:،‬وت َ و‪:‬ل ٹ‪:‬رک‪:‬فاسپ‪:‬ںیہن‪ٓ:‬ایئ"۔‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬ارگ ‪:‬اھکان ‪:‬الھکےن ‪:‬فاےل‪:‬یک ‪:‬تّین ‪:‬افترُخ ‪:‬افر ‪:‬رِ ااکری ‪:‬ےہ‪:،‬افر ‪:‬اس‪:‬اک‪:‬‬
‫ولطمب ‪:‬رِاضےئ ‪:‬ایہل ‪:‬ںیہن‪ : ،‬ا ‪:‬رھپ ‪:‬فہ ‪:‬یسک ‪:‬دفرسے ‪:‬املسمؿ ‪:‬رپ ‪:‬ربرتی ‪:‬التجےن ‪:‬ےک ‪:‬يل‪:‬‬
‫ولوگں‪:‬وک‪:‬اھکان‪:‬الھکات‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬ااسی‪:‬رکان‪:‬اچےہ ‪:‬لفحمِ‪:‬الیمد‪:‬ںیم‪:‬وہ‪ :‬ا‪:‬یسک‪:‬یک‪:‬اشدی‪:‬ایبہ‪:‬ںیم‪:،‬رضفر‪:‬‬
‫‪:‬عس‪ �:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪::‬‬ ‫ونممع‪:‬فذمومؾ‪:‬ےہ‪:،‬دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:،‬رضحت ّ ِ د‬
‫‪:‬سان‪:‬اِنب ّ ا‬
‫«إِ َّن النَّبِ َّي ‪ََّ ‬نى َع ْن َط َعا ِم ادْ َت َب ِار َي ْ ِ‬
‫ني َأ ْن ُي ًْك ََل»(‪" )2‬ن رکمی‪:‬ﷺ ےن‪:‬‬ ‫َ‬
‫اقمہلب‪:‬ابزی‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:،‬دف‪1:‬اھکان‪:‬الھکےن‪:‬فاولں‪:‬ےک‪:‬اھکےن‪:‬ےس‪:‬عنم‪:‬رفام اےہ!"۔‬
‫میکحُ ‪:‬االُتّم ‪:‬یتفم ‪:‬ادمح ‪ :‬ار ‪:‬اخؿ ‪:‬یمیعن ‪ �:‬اس ‪:‬دح ِ‬
‫ثی ‪:‬اپ ‪:‬ےک ‪:‬تحت‪:‬‬
‫رفامےت‪:‬ںیہ ‪:‬ہک‪ ":‬ب‪:‬دف‪:1‬صخش‪:‬اکی ‪:‬دفرسے‪:‬ےک‪:‬اقمہلب‪:‬ںیم‪:‬دوعت‪:‬رکںی‪:،‬رہ‪:‬اکی‪:‬ہی‪:‬‬
‫ِ‬
‫األطعمة‪ ،‬ر‪ ،3353 :‬صـ‪.572 ،574‬‬ ‫(‪" )4‬سنن ابن ماجه" كتاب‬
‫(‪" )2‬سنن أيب داود" باب ِف طعام ادتبار َيني‪ ،‬ر‪ ،3754 :‬صـ‪.537 ،536‬‬
‫‪762‬‬
 ‫‪767‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫اچےہ‪:‬ہک‪:‬ریما‪:‬اھکان‪:‬دفرسے‪:‬ےس‪:‬ڑبھ‪:‬اجےئ؛‪:‬اتہک‪:‬ریمی‪ّ:‬زعت‪:‬وہ‪:‬دفرسے‪:‬یک‪ِ :‬ذتّل‪:،‬وت‪:‬‬
‫ایسی‪:‬دوعت‪:‬وبقؽ‪:‬ہن‪:‬رکے‪ً:،‬الثم‪:‬اشدی‪:‬ںیم‪ُ :‬دنہل‪:‬ف‪ُ :‬دفاہل‪:‬فاےل‪:‬اقمہلب‪:‬ںیم‪:‬دوعت‪:‬رکںی‪:،‬وت‪:‬‬
‫یسک‪:‬یک‪:‬دوعت‪:‬وبقؽ‪:‬ہن ‪:‬رکف‪ :،‬ا‪:‬یسک‪:‬ربادری‪:‬ںیم‪:‬یسک‪:‬یک‪:‬اشدی‪:‬ںیم‪:‬دوعت‪:‬وہیئ‪:،:‬ھچک‪:‬دؿ‪:‬ےک‪:‬‬
‫دعب‪:‬دفرسے‪:‬ےک‪:‬اہں‪:‬اشدی‪:‬وہیئ‪:،‬اس‪:‬ےن‪:‬ڑبھ‪:‬ڑچھ‪:‬رک‪:‬اھکےن‪:‬اکپےئ‪:،‬اس‪:‬تّین‪:‬ےس‪:‬ہک‪:‬‬
‫ےلہپ ‪:‬اک ‪:‬انؾ ‪:‬اچین ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ ‪:‬افر ‪:‬ریما ‪:‬انؾ ‪:‬افاچن ‪:‬وہاجےئ‪: ،‬وت ‪:‬ہی ‪:‬دوعںیت ‪:‬وبقؽ ‪:‬ہن ‪:‬رکف۔‪:‬‬
‫راگؿ دنی‪:‬ایسی‪:‬دوعںیت‪:‬وبقؽ‪:‬ںیہن‪:‬رکےت‪:‬ےھت۔‪ٓ:‬اج‪:‬لک‪:‬املسمؿ‪:‬ایس‪:‬اقمہلب‪:‬یک ُ‪:‬رموؾ‪:‬‬
‫ُب ِ‬
‫ںیم‪:‬ابتہ‪:‬وہےئگ‪:،‬افر‪:‬انؾ‪:‬یسک‪:‬اک‪:‬یھب‪:‬ںیہن‪:‬وہات!"(‪)9‬۔‬
‫ہقیقع‪:‬افر‪:‬ہنتخ‪:‬ےس‪:‬قّلعتم‪:‬ضعب‪::‬رمس َ‪:‬فرفاج‬
‫رضحات‪:‬رگایم ‪:‬دقر!‪":‬ہچب‪:‬دیپا‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬رکشاےن ‪:‬ںیم‪:‬وج‪:‬اجونر‪َ :‬ذحب ‪:‬ایک‪:‬اجات‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ ‪:‬اُےس ‪:‬ہقیقع ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬املعےئ ‪:‬ہّیفنح ‪:‬ےک ‪:‬زندکی ‪:‬ہی ‪:‬ابمح ‪:‬فبحتسم ‪:‬ےہ‪ : ،‬ب ‪:‬ہچب‪:‬‬
‫دیپا‪:‬وہ‪:‬وت‪:‬بحتسم‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬اکؿ‪:‬ںیم‪:‬اذاؿ‪:‬فاِاقتم‪:‬یہک‪:‬اجےئ‪:،‬اذاؿ‪:‬ےنہک‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪-‬اؿ‪:‬اشء‪:‬اﷲاعتٰیل‪:-‬البںیئ‪ُ :‬دفر‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪:‬یگ‪ ،‬افر‪:‬رتہب‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬دےنہ‪:‬اکؿ‪:‬ںیم‪:‬اچر‪:4‬ابر‪:‬‬
‫اذاؿ‪:،‬افر‪:‬ابںیئ‪:‬اکؿ ‪:‬ںیم ‪:‬نیت‪:7‬ابر‪:‬اِاقتم‪:‬یہک‪:‬اجےئ۔‪:‬تہب‪:‬ولوگں ‪:‬ںیم‪:‬ہی َ‪:‬رفاج‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ہک‪:‬ڑلاک ‪:‬دیپا‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:‬وت‪:‬اذاؿ‪:‬یہک‪:‬اجیت‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ڑلیک‪:‬دیپا‪:‬وہیت‪:‬ےہ‪:‬وت‪:‬ںیہن‪:‬ےتہک۔‪:‬ااسی‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫رکان‪:‬اچک ے‪:،‬ہکلب‪:‬ڑلیک‪:‬دیپا‪:‬وہ‪ :‬ب‪:‬یھب‪:‬اذاؿ‪:‬فاِاقتم‪:‬یہک‪:‬اجےئ۔‪:‬اسوتںی‪:‬دؿ‪:‬اُس‪:‬اک‪:‬انؾ‪:‬‬
‫راھک‪:‬اجےئ‪:،‬رس‪:‬ومڈنا‪:‬اجےئ‪:‬افر‪:‬رس‪:‬ومڈنےن‪:‬ےک‪:‬فتق‪:‬ہقیقع‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬افر‪:‬ابولں‪:‬وک‪َ :‬فزؿ‪:‬‬
‫رک‪:‬ےک‪:‬اُینت‪:‬اچدنی‪ :‬ا‪:‬موان‪:‬دص ہ‪:‬ایک‪:‬اجےئ۔‬
‫ُچ َھي‬
‫دنہفاتسؿ‪:‬ںیم‪:‬ومعًام‪:‬ہچب‪:‬دیپا‪:‬وہےن‪:‬رپ ی‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ےہ‪:،‬ضعب‪:‬ولوگں‪:‬ںیم‪:‬‬

‫(‪":)9‬رمٓاۃ‪:‬اانملحیج"‪:‬فہمیل‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:،‬دفرسی‪:‬لصف‪:88/5:،‬۔‬
‫‪763‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪764‬‬
‫اس ‪:‬ومعق ‪:‬رپ ‪:‬اناجزئ ‪:‬رںیمس ‪:‬ربیت ‪:‬اجیت ‪:‬ںیہ‪ً: ،‬الثم ‪:‬وعروتں ‪:‬اک ‪:‬اگان ‪:‬اجبان۔ ‪:‬ایسی ‪:‬ابوتں ‪:‬ےس ‪:‬انچب‪:‬‬
‫افر ‪:‬اؿ ‪:‬وک ‪:‬وھچڑان ‪:‬رضفری ‪:‬فالزؾ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬فہ ‪:‬رکان ‪:‬اچک ے ‪:‬وج ‪:‬وضح ِر ‪:‬ادقس‪:‬‬
‫ﷺ ےک‪:‬وقؽ‪:‬ف ‪:‬لعف‪:‬ےس‪:‬اثتب ‪:‬ےہ۔‪:‬ہقیقع‪:‬ےس‪:‬تہب ‪:‬زادئ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬ںیم َ‪:‬صػ‪:‬‬
‫رک ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ ‪:‬افر ‪:‬ہقیقع ‪:‬ںیہن رکےت‪: ،‬ہقیقع ‪:‬رکںی ‪:‬وت ‪ :‬تّن ‪:‬یھب ‪:‬ادا ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ ‪:‬افر ‪:‬امہمونں‪:‬‬
‫ےک‪:‬الھکےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وگتش‪:‬یھب‪:‬وہ‪:‬اجےئ"(‪)9‬۔‬
‫لم‬
‫خیش‪:‬ادحلثی‪:‬رضحت‪:‬اّلعہم‪:‬دبع‪:‬ا ضطفی‪:‬ایمظع‪ �:‬ہقیقع‪:‬یک‪:‬ضعب‪:‬ریغعری‪:‬‬
‫رمس ‪َ :‬فرفاج ‪:‬یک ‪:‬اشندنیہ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬ےتھکل ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬ہقیقع ‪:‬سب ‪:‬ایس ‪:‬دقر ‪ :‬تّن ‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ڑلےک ‪:‬ےک ‪:‬ہقیقع ‪:‬ںیم ‪:‬دف‪: 1‬رکبے‪: ،‬افر ‪:‬ڑلیک ‪:‬ےک ‪:‬ہقیقع ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬رکبا ‪َ :‬ذحب ‪:‬رکان‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬اک‪:‬‬
‫وگتش ‪:‬اچک ‪ :‬ا ‪:‬اکپ ‪:‬رک ‪:‬میسقت ‪:‬رک ‪:‬دانی‪: ،‬افر ‪:‬ےچب ‪:‬ےک ‪:‬ابولں ‪:‬ےک ‪َ :‬فزؿ ‪:‬ےک ‪:‬ربارب ‪:‬اچدنی ‪:‬ریخات ‪:‬رک‪:‬‬
‫دانی‪:،‬افر‪:‬ےچب‪:‬ےک‪:‬رس‪:‬ںیم ‪:‬زارفاؿ‪ :‬اگ‪:‬دانی‪:،‬ہی‪:‬بس‪:‬اکؾ‪:‬وت‪:‬وثاب‪:‬ےک‪:‬ںیہ۔ ابیق‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬‬
‫ي‬
‫العفہ‪:‬وج‪:‬رںیمس‪:‬وہیت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬ربادری‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:‬وج‪:‬ھچک‪(:‬رمق)‪:‬دي‪:‬ںیہ‪:،‬فہ‪:‬رھگ‪:‬فاےل‪:‬ےک‪:‬‬
‫ّذّم‪:‬اکی‪:‬رقض‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:‬ہک‪ :‬ب‪:‬اؿ‪:‬دےنی‪:‬فاولں‪:‬ےک‪:‬اہیں‪:‬ہقیقع‪:‬وہ‪:‬اگ‪:،‬وت‪:‬ہی‪:‬ولگ‪:‬اینت‪:‬‬
‫یہ ‪:‬رمق ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪(:‬اہں) ‪:‬دںی ‪:‬ےگ۔ ‪:‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬ہقیقع ‪:‬ںیم ‪:‬ولوگں ‪:‬ےن ‪:‬ہی ‪:‬رمس ‪ّ:‬رقمر ‪:‬رک ‪:‬یل‪:‬‬
‫ےہ‪:‬ہک‪:‬سج‪:‬فتق‪:‬ےچب‪:‬ےک‪:‬رس‪:‬رپ‪:‬اُرتسا‪:‬راھک‪:‬اجےئ‪:،‬وفراً‪:‬ایس‪:‬فتق‪:‬رکبا‪:‬یھب‪َ :‬ذحب‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬‬
‫ہی ‪:‬بس ‪:‬رںیمس ‪:‬ابلکل ‪:‬یہ ‪:‬وغل ‪(:‬وضفؽ) ‪:‬ںیہ‪: ،‬عرتعی ‪:‬ںیم ‪:‬طقف ‪:‬اینت ‪:‬ابت ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬انیئ ‪:‬وک ‪:‬رس‪:‬‬
‫ومڈنےن ‪:‬یک ‪:‬اُرجت ‪:‬دے ‪:‬دی ‪:‬اجےئ‪: ،‬افر ‪:‬رکبا ‪:‬اچےہ ‪:‬رس ‪:‬ڈنمےن ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪َ :‬ذحب ‪:‬رکںی‪:،‬‬
‫اچےہ ‪ :‬دعب ‪:‬ںیم‪: ،‬بس ‪:‬اجزئ ‪:‬فدرتس ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬ہنتخ ‪:‬ںیم ‪:‬ضعب ‪:‬ہگج ‪:‬اس ‪:‬رمس ‪:‬یک‪:‬‬
‫ےبدح ‪:‬اپدنبی ‪:‬یک ‪:‬اجیت ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ےچب ‪:‬اک ‪:‬ابلس‪: ،‬رتسب‪: ،‬اچدر ‪:‬بس ‪:‬ھچک ‪:‬رسخ ‪:‬رگن ‪:‬اک ‪:‬ایتر ‪:‬ایک‪:‬‬
‫ي‬
‫(‪":)9‬اہب ِر‪:‬عرتعی"‪:‬ہقیقع‪:‬اک‪:‬ایبؿ‪:،‬ہّصح‪:،756:،755/7:،95:‬ملتقطااً۔‬
‫‪764‬‬
 ‫‪765‬‬ ‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬
‫اجات ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬ہی ‪:‬الزؾ ‪:‬اھجمس ‪:‬اجات ‪:‬ےہ۔ ‪:‬ہی ‪:‬بس ‪:‬رںیمس ‪:‬نَم ‪:‬ڑھگت ‪:‬رُخاافت ‪:‬ںیہ‪: ،‬عرتعی‪:‬‬
‫ےس‪:‬اؿ‪:‬ابوتں‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬وبثت‪:‬ںیہن‪:‬ےہ"(‪)9‬۔‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬ذی‪:‬فاقر!‪ٓ:‬اج‪:‬لک‪:‬ایسی‪:‬اَفر‪:‬تہب‪:‬یس ُ‪:‬رموؾ‪:‬اک‪:‬وطؼ‪:‬مہ‪:‬اینپ‪:‬رگدونں‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اجسےئ‪:‬وھگؾ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬وج‪:‬عرًاع‪:‬اناجزئ‪:‬فرحاؾ‪:‬ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬اظرہی‪:‬ومند‪:‬فامنشئ‪:‬افر‪:‬ہی‪:‬موچ‪:‬رک‪:‬‬
‫ہک‪:‬ولگ‪:‬ایک‪:‬ںیہک‪:‬ےگ؟!‪:‬مہ‪:‬اؿ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬وک‪:‬رت ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ایتر‪:‬ںیہن‪:،‬دص‪:‬اوسفس‪:‬‬
‫ہک ‪:‬اؿ ‪:‬ریغِ ‪:‬عری ‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج ‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ ‪:‬ںیم ‪:‬مہ ‪:‬اس ‪:‬دقر ‪ٓ:‬اےگ ‪:‬لکن ‪:‬ےکچ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬رفاضئ‪:‬‬
‫ففاابجت‪:‬یک ‪:‬ادایگیئ‪:‬ںیم ‪:‬وکاتیہ ‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬ںیہن ‪:‬وُچےتک! ‪:‬یسک ‪ :‬ار ‪:‬دفتس‪:‬یک ‪:‬اشدی‪ٓ:‬ا ‪:‬اجےئ ‪:‬وت‪:‬‬
‫ریغ‪:‬‬
‫دنہمی‪:‬یک‪:‬رقتبی‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬یئک‪:‬یئک‪:‬دونں‪:‬کت‪::،‬اس‪:‬یک‪:‬ایتر اں‪:‬یک‪:‬اجیت‪:‬ںیہ‪:،‬رصػ‪:‬اکی‪ِ :‬‬
‫عری ‪:‬رمس ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬انداؿ ‪:‬ولگ ‪:‬زہارفں ‪:‬رفےپ ‪:‬رخچ ‪:‬رکےک ‪:‬انچ ‪:‬اگےن ‪:‬افر ‪ٓ:‬اشت ‪:‬ابزی ‪:‬اک‪:‬‬
‫ھ‬
‫اامتہؾ ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬اسری ‪:‬اسری ‪:‬رات ‪:‬افر ‪:‬دؿ ‪:‬رھب ‪:‬ڈوھؽ ‪:‬ڈ م ّکے ‪:‬افر ‪:‬ےبوہدہ ‪:‬وشر ‪:‬عراےب‪:‬‬
‫ےس ‪:‬ےلحم ‪:‬رھب ‪:‬اک ‪:‬انیج ‪:‬احُمؽ ‪:‬رک ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬ضعب ‪:‬وت ‪:‬اِس ‪:‬دح ‪:‬کت ‪:‬زگر ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬رلچیب‪:‬‬
‫اپریٹ (‪ )Bachelor Party‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬رپ ‪:‬عراب ‪:‬یک ‪:‬لفحم ‪:‬اجسےن ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬رگزی ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫رکےت‪:،‬اس‪َ :‬دفراؿ‪:‬ینتج‪:‬یھب‪:‬امنزںی‪:‬اضق‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪:‬اںیہن‪:‬اس‪:‬یک‪:‬وکیئ‪:‬رپفاہ‪:‬ںیہن‪:‬وہیت!۔‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬ضعب ‪:‬ونوجاؿ ‪:‬رعیب ‪:‬اال ّفؽ ‪:‬عرفی ‪:‬یک ‪ٓ:‬ا د ‪:‬رپ ‪ : ،:‬یل ‪:‬ںولحں ‪:‬یک ‪:‬الگنٹ‬
‫(‪ )Lighting‬افر ‪:‬احمِلف ‪:‬الیمد ‪:‬یک ‪:‬ایترویں ‪:‬ںیم ‪:‬اس ‪:‬دقر ‪:‬رصمفػ ‪:‬وہ ‪:‬اجےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫اںیہن ‪:‬اینپ ‪:‬امنزفں ‪:‬کت ‪:‬اک ‪:‬ااسحس ‪:‬ںیہن ‪:‬راتہ‪: ،‬ہی ‪:‬رطۂقی ‪:‬اکر ‪:‬یھب ‪:‬طلغ ‪:‬طلغ ‪:‬افر ‪:‬ابلکل ‪:‬اناجزئ‪:‬‬
‫فرحاؾ‪:‬ےہ!‪:‬ارگ‪:‬مہ ‪:‬فایعق‪:‬الیمد ‪:‬فاےل ‪ٓ:‬ااق ‪:‬ﷺ یک‪ِ :‬راض‪:‬افر‪:‬وخیش‪:‬اچےتہ ‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪:‬ںیمہ‪:‬‬

‫(‪":)9‬یتّنج‪:‬زویر ‪":‬دنچ‪:‬رُبی‪:‬رںیمس‪،‬؃ ‪:،957:،951‬رصتخماً۔‬

‫‪765‬‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬افر‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬رپ‪:‬اِرصار‬ ‫‪766‬‬
‫اؿ ‪:‬یک ‪:‬اِاطتع ‪:‬فرفامربنداری ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اےنپ ‪:‬رفاضئ ‪:‬ففاابجت ‪:‬ںیم ‪:‬اپیئ ‪:‬اجےن ‪:‬فایل‪:‬‬
‫وکاتویہں‪:‬وک‪ُ :‬دفر‪:‬رکےک‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬رب‪:‬فتق‪:‬ادایگیئ‪:‬وک‪ :‬ینیق‪ :‬انان‪:‬وہاگ!۔‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دفوتس ‪:‬اھبویئ ‪:‬افر ‪:‬سنروگ! ‪:‬امنز‪: ،‬رفزہ‪: ،‬جح‪: ،‬زاکت‪: ،‬ہی ‪:‬بس‪:‬‬
‫‪:‬رفض‪:‬نیع‪:‬ےہ‪:،‬امہری‪:‬درگی‪:‬یلفن‪:‬ابعدات‪:‬یھب‪:‬ایس‪:‬‬
‫اراکؿ االسؾ‪:‬ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬ادایگیئ‪:‬مہ‪:‬رپ ِ‬
‫ِ‬
‫فتق‪:‬امہرے‪:‬اکؾ‪ٓ:‬اںیئ‪:‬یگ‪:،‬افر‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہٰل‪ �:‬ںیم ِ‬
‫‪:‬عرػ‪:‬وبقتیل‪:‬ےس‪:‬ونازی‪:‬اجںیئ‪:‬یگ‪:،‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬وصبرت‪:‬درگی‪:‬ایسی‪:‬یلفن ‪:‬ابعدت‪:‬ںیمہ‪:‬‬ ‫ ب‪:‬امہرے‪:‬رفاضئ ‪:‬ففاابجت ‪:‬ںیم ‪:‬وکاتیہ ‪:‬ہن‪:‬وہ‪،‬‬
‫وکیئ ‪:‬عفن ‪:‬ںیہن ‪:‬دے ‪:‬یگ۔ ‪:‬ذٰہلا ‪:‬یقیقح ‪:‬ینعم ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬ابلمع ‪:‬املسمؿ ‪:‬ب‪: ،‬اےنپ ‪:‬رفاضئ‪:‬‬
‫ففاابجت‪:‬وک‪:‬رب‪:‬فتق‪:‬ادا‪:‬رکںی‪:،‬اےنپ‪:‬امں‪:‬ابپ‪:‬اک‪:‬ادب‪:‬فارتحاؾ‪:‬رکںی‪:،‬انپ‪:‬وتؽ‪:‬ںیم‪:‬یمک‪:‬ہن‪:‬‬
‫‪:‬رزؼ ‪:‬الحؽ ‪:‬امکںیئ ‪:‬افر‪:‬‬
‫رکںی‪: ،‬یسک ‪:‬وک ‪:‬دوھاک ‪:‬فرفبی ‪:‬ہن ‪:‬دںی‪: ،‬یسک ‪:‬اک ‪:‬امؽ ‪ :‬بص ‪:‬ہن ‪:‬رکںی‪ِ ،‬‬
‫رحاؾ‪:‬ےس‪:‬ںیچب۔‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬ریست‪:‬ہبّیط‪:‬اک‪:‬اطمہعل‪:‬رکےک‪:‬وخد‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسےچن‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ڈاھےنل‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکںی۔‪:‬اہلل‪:‬رکمی‪:‬ںیمہ‪:‬ملع‪:‬فلمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬ےشخب‪ٓ:،‬انیم!‪:‬۔‬
‫داع‬
‫اے‪:‬اہلل!‪:‬ںیمہ‪:‬رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬ںیم‪:‬وکاتیہ‪:‬ےس‪:‬اچب‪:،‬ریغعری‪:‬رمس َ‪:‬فرفاج‪:‬وک‪:‬‬
‫رت ‪:‬رکےن‪:‬یک‪::‬وتقیف‪:‬رمتمح‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬دنیِ‪:‬االسؾ‪:‬اک‪:‬فافدار‪ :‬انےئ‪:‬رھک‪:،‬ںیمہ‪:‬اچس‪:‬اکپ‪:‬ابلمع‪:‬‬
‫ش رموؽ‪ :‬ان۔‪:‬امہری‪:‬وفصں‪:‬ںیم‪:‬ااحتد‪:‬یک‪:‬اضف‪:‬دیپا‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬جنپ‪:‬فہتق‪:‬ابامجتع‪:‬امنزفں‪:‬اک‪:‬‬
‫اع ِ‬
‫اپدنب ان‪: ،‬اس ‪:‬ںیم ‪ :‬یتس ‪:‬فاک یل ‪:‬ےس ‪:‬اچب‪: ،‬رہ ‪:‬کی ‪:‬اکؾ ‪:‬ںیم ‪:‬االخص‪:‬یک ‪َ :‬دفتل ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪ٓ: ،‬انیم‪:‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫ ا ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪766‬‬
‫‪878‬‬ ‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬

‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬
‫(ۃعمج;ارابمر ;‪;37‬رعیب;اال ّوك;‪2553‬ھ‪3131/21/24 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫والسال ُم عذ خات ِم‬
‫والصال ُة ّ‬ ‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلمد هلل ّ‬
‫وطان‬ ‫هلل ِمن ّ‬
‫الش ِ‬ ‫ِ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ با ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ;رُپونر‪; ،‬اشعفِ ;وی ِل ُ و‬
‫;نر ;ﷺ ;یک ;ابراگہ ;ںیم ;ادب ;وارتحال ;ےس ; ُدرود;‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫والسل ;اک ;ذنراہن ;شیپ ;ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫االسیم;امیلعتت;اک;رطّۂ;اایتمز‬
‫;‬ ‫تعمك ;اور ;اِ طاط ;و طیےس ;ےس ;‬
‫نی ;االسل ;اکی ;آاسم‪ِ ; ،‬‬
‫ام ;االسل! ;د ِ‬
‫ربادر ِ‬
‫دنی ;ےہ‪; ،‬اس ;ایپرے ;دنی ;یک ;امتل ;امیلعتت ;لہس ;اور ;اقِلب ;لمع ;ںیہ‪; ،‬ہن ;ام ;ںیم ;اِ طاط;‬
‫ےہ‪،‬ہک;لمع;رکےن;واال;المك;و;دگنتیل;اک;اکشر;وہ;اجےئ‪;،‬ہن; طیےس;وافج;ےہ;ہک;اصِبح;قح;اک;‬
‫تعمك;راہ;میلعت;یک; یئ;ےہ۔;دحثی;‬‫قح;امرا;اجےئ‪;،‬ہکلب;رہ;اعُمےلم;ںیم;اکی;درایمین;اور; ِ‬
‫ئ‬
‫اط ;رکےك;‬
‫َ ب‬ ‫ُ‬
‫;م‬ ‫وک‬ ‫�‬ ‫;‬ ‫ل‬ ‫;رکا‬ ‫ۂب‬‫;احص‬ ‫ےن‬ ‫ﷺ‬ ‫;‬ ‫می‬ ‫;رک‬ ‫;ن‬‫رشفی ;ںیم ;ےہ ;ہک ;اکی ;ابر ب‬
‫ْس‪َ ،‬و َل ْن ُي َشا َّد الدِّ ْي َن َأ َحدٌ إِ َّٓ َغ َل َب ُه‪َ ،‬ف َسدِّ ُد ْوا َو َق ِار ُب ْوا‬ ‫ِ‬
‫ طامای‪« :‬إ َّن الدِّ ْي َن ُي ْ ٌ‬
‫ِ‬
‫ِش ْوا!»(‪ً" )1‬انیقی ;االسل ;آاسم ;دنی ;ےہ‪; ،‬وج ;اِس ںیم ;ےباج ;یتخس رکے ;اگ‪; ،‬ابآلرخ;‬ ‫َو َأ ْب ُ‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب اإليامن‪ ،‬باب‪ :‬الدين ُيْس‪ ،‬ر‪ ،93 :‬صـ‪.11‬‬
‫‪767‬‬
‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬ ‫‪879‬‬

‫دنی ;یہ ;اُس ;رپ ;اغبل ;آاجےئاگ‪; ،‬ذہلا ;ایمہن َ;روی ;اایتخر ;رکو‪; ،‬اکی ;دورسے ;ےك ;رقبی;‬
‫ںوک;دنی;یک;رطف;رابغ;رکےن;وایل;وخربخشایں;دےتی;روہ!"۔‬
‫روہ‪;،‬اور;ولوگ ;‬
‫دي ;االسل ;رصف ;ابعدات ;اورذمیبہ ُ;روسامت ;یک ;ادایگیئ ;اک;‬ ‫زعزیام ;رتحمل! ِ‬ ‫ِ‬
‫ئ‬
‫;رقآم ; ;ںیم;‬ ‫;اضب;ایحت;ےہ‪;،‬یہی;وہج;ےہ;ہک ِ‬ ‫انل;ںیہن‪;،‬ہکلب;ہی;اکی;اجعم;اور;لمکم ب ا‬
‫اس ;ےك ;ےیل ;دنی ;اک ;ظفل ;اامعتسك ;وہا‪; ،‬اراش ِد ;ابری ;اعتٰیل ;ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َنْيِّدلا َدْنِع ِهّٰللا‬
‫ُماَلْسِاْلا﴾(‪ً" )1‬انیقی;اہلل;� ےك;اہیں;االسل;یہ; ِدنی;ےہ"۔‬
‫اس; ِدي;یک;اجتیعم;اس;ےك;ذمیبہ‪;،‬اعُمیش‪;،‬اقونین‪;،‬اقثیتف;اور;اعُمرشیت;;رکدار;‬
‫ےك ;ریغب ;نکمم ;ںیہن‪; ،‬زین ;ااسنین ;زدنیگ ;اک ;وکیئ ;وگہش ;ااسی ;ںیہن‪; ،‬سج ;م ;االسل ;ےن ; ;امہری;‬
‫;رقآم ;رکمی ;اک ;اَن یی ;ونر ;آھ ;مچ ;ہر ;رےہ ;ےہ‪; ،‬اَثیدثیِ ;ہکررہک ;ےك;‬
‫َرامنہیئ ;ہن ; طامیئ ;وہ‪ِ ،‬‬
‫;ط;یک;دایمئ;دنقںیلی;آھ;مچ ;اینپ;وپری;;آب;‬ ‫رونش;انیمر;اور;وضحر;ارکل;ﷺ یک ِ‬
‫;ریست ّ ب‬
‫;دي االسل ;ےك;‬
‫واتب ;ےك ;اسھت ;ایضء ; یش ;رک ;ریہ ;ںیہ؛ ;ذہلا ;رہ ;املسمم ;رپ ;الزل ;ےہ ;ہک ِ‬
‫ طاضئ ;وواابجت ;یک ; دنبی ;رکے‪; ،‬ہکرح ;وابحتسمت ;وک ; طاضئ ;وواابجت ;رپ ;رہزگ ;رتحیج ;ہن;‬
‫دے‪;،‬اور;دنیِ;االسل;یک;رونش;ودراشخں;امیلعتت;رپ;ہشیمہ;لمع;ریپا;رےہ!۔‬
‫اکایمیب;واکرماین;اک;راز‬
‫ِ‬
‫رضحات;رگایم ;دقر!;االسیم;امیلعتت;رپ;لمع;یہ ;ںیم;امہری ;اکایمیب;واکرماین;‬
‫اک;راز;اہنپں;ےہ‪;،‬ہی;امیلعتت;ےبامشر;وتمکحں;ےس;رھبوپر;ںیہ‪;،‬وج;امہری;ریخ;والھبیئ;ےك;‬
‫مش‬
‫ت‬‫ق‬‫ّ‬ ‫ش‬
‫ےیل;ایبم;یک;ںیئگ;ںیہ؛;اتہک;مہ;وضفك; ووں;ےس;چب;رک;داین;وآرخت;ںیم;راتح;وآاسین;‬
‫ںیئ‪; ،‬اراش ِد ;ابری ;اعتٰیل ;ےہ‪ْ﴿ :‬وَل ْمُكُعْيِطُي ْيِف ٍرْيِثَك َنِّم ِرْمَاْلا ْمُّتِنَعَل َوَّنِكٰل َهّٰللا‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،9‬آل عمران‪.13 :‬‬

‫‪768‬‬
‫‪87:‬‬ ‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬
‫َبَّبَح ُمُكْيَلِا َناَمْيِاْلا َوٗهَنَّيَز ْيِف ْمُكِبْوُلُق َوَهَّرَك ُمُكْيَلِا َرْفُكْلا َوَقْوُسُفْلا‬
‫َوَناَيْصِعْلاؕ‪َ ١‬كِٕىٰٓلوُا ُمُه َنْوُدِشّٰرلا﴾(‪" )1‬تہب ;اعُمالمت ;ںیم ;ارگ ;ہی ;(اه ;ےك;‬
‫روسك) ;اہمتری ;راےئ ;ےك ;اطمقب ;مکح ;دںی‪; ،‬وت ;مت ;رضور ;تّقشم ;ںیم ;ڑپ ;اجؤ! ;نکیل ;اہلل;‬
‫ےن;اہمترے;ےیل;اامیم;ایپرا;رکدای;ےہ‪;،‬اور;اےس;اہمترے;دولں;ںیم;آراہتس;رکدای‪;،‬اور;‬
‫رفک‪;،‬مکح;دعویل;اور;ان طامین;ںیہمت;انوگار;رک;دی‪;،‬اےسی;یہ;ولگ;راہِ;دہاتی;رپ;ںیہ!"۔‬
‫ینعی;ايم ;ام;ےك ;دولں;ںیم;ااسی ;را خ;و ہتخ ;وہ ;اجات ;ےہ‪;،‬ہک;اںیہن;رفک ;اور;‬
‫ا‬
‫انگوہں;ےس;رفنت;وہ;اجیت;ےہ‪;،‬ہی;بس;اہلل;اعتیل;اک;لضف;وااسحم;ےہ‪;،‬اور;نج;رپ;ہی;لضف;‬
‫وااسحم ;ایہٰل;رےہ;وہ;یھبک;راہِ;دہاتی ;ےس;کہب;رک;رمگاہ;وےبدنی;ںیہن;وہ ;ےتکس‪;،‬ہکلب;ہشیمہ;‬
‫ِ‬
‫ظ‬
‫االسل;اور;اس;یک;امیلعتت;رپ;;ااقتستم;اک ُ;مارہہ;رکےت;وہےئ;لمع;ریپا;;رےتہ;ںیہ۔‬
‫امنز;اور;االسیم;امیلعتت‬
‫ِ‬
‫رضحات;ذی;واقر!;االسیم;امیلعتت;ںیم;ايام;ےك;دعب‪;،‬اامعك;ںیم;بس;‬
‫ےس;زایدہ ;زور;امنز;رپ;دای ;ایگ ;ےہ‪;،‬ہی ;وہ ;میظع ;ابعدت ;ےہ ;سج ;یک ;اتدیک ;امتل ;ابعدات ;ںیم;‬
‫بس ;ےس ;زایدہ ;یک ; یئ ;ےہ‪; ،‬ہی ;االسل ;اک ;دورسا ;امہ ;رنک ;ےہ‪; ،‬اِس ;یک ;اتیمہ ;درگی ;امتل;‬
‫االسیم ;ابعدات ;ےس ;رفنمد ;اور ;امنایں ;ےہ‪; ،‬اہلل ;‪; A‬ےن ;اس ;یک ; طتیض ;ٰیفطصم;‬
‫اجم رتمح ;ﷺ رپ ;رعماھ ;یک ;رات ;آامسونں ;یک ;دنلبویں ;ںیم ;الُب ;رک ; طامیئ‪; ،‬ہی ;وہ;‬
‫ِ‬
‫ طہضی;ےہ‪;،‬سج;یک;ادایگیئ;رہ;دنملقع;ابغل‪;،‬آزاد;دیقی;الغل‪;،‬اطوتقر;زمکور‪;،‬ردنر ت;رامیر‪;،‬‬
‫اریم ;رغبی‪; ،‬میقم ;اسم ط ;اور ;رمد ;ووعرت ;امتل ;رپ ;الزل ;ےہ‪; ،‬اس ;یک ;اتیمہ ;اک ;ادنازہ ;اس;‬
‫ابت;ےس;مچ ;وخبیب;اگلای;اجاتکس;ےہ‪; ،‬ہک;ربو ِز;ایقتم;اامعك;م;بس ;ےس;ےلہپ;امنز;یہ;‬

‫حلجرات‪.7 :‬‬
‫(‪ )1‬پ‪ ،62‬ا ُ‬
‫‪769‬‬
‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬ ‫‪881‬‬
‫;ںیم ;مچ ;امنز ;یک ;افحتظ ;ےس ;قّلعتم ;تہب;‬ ‫رقآم ;‬
‫ےك ;ابرے ;م وپاھچ ;اجےئ ;اگ‪ِ ; ،‬‬
‫زایدہ;اتدیک ;آیئ ;ےہ‪; ،‬اراش ِد ;ابری ;اعتٰیل ;ےہ‪َ﴿ :‬فَلَخَف ْۢنِم ْمِهِدْعَب ٌفْلَخ اوُعاَضَا‬
‫َةوٰلَّصلاَواوُعَبَّتاِتٰوَهَّشلاَفْوَسَفَنْوَقْلَياًّيَغ﴾(‪";)1‬وت;اُم;ےك;دعب;اُم;یک;ہگج;وہ َ‬
‫;انخ;‬
‫آےئ‪; ،‬وہنجں ;ےن ;اینپ ;امنزںی ;ونگاںیئ ;(اضعئ ;ںیک)‪; ،‬اور ;اینپ ;وخاوشہں ;ےك ;ےھچیپ;‬
‫وہےئ‪;،‬وت;رقنعبی;وہ;دوزخ;ںیم َ;غ;اک;لگنج; ںیئ;ےگ!"۔‬
‫دصر ;ارشلہعی ;دبر ;ارطلہقی ;اّلعہم ;یتفم ;ادجم ;یلع ;ایمظع ;� َ‬
‫"غ" ;ےك;‬
‫ابرے;ںیم; طامےت;ںیہ;ہک " َغ;منہج;ںیم;اکی;وادی;ےہ(‪;)3‬سج;یک;رگیم;اور;رہگایئ;بس;‬
‫ےس ;زایدہ ;ےہ‪; ،‬اس ;ںیم ;اکی ;ونکاں ;ےہ ;سج ;اک ;انل ;" َہب ب َہ ب‬
‫ب" ;ےہ(‪; ،)4‬بج ;منہج ;یک;‬
‫آگ;ےنھجب;رپ;آیت;ےہ;وت;اہلل;اعتیل;اس;ونکںیئ;وک;وھکك;داتی;ےہ‪;،‬سج;ےس;وہ;دبوتسر;(ےلہپ;‬
‫یک ;رطح);ڑھبےنک;یتگل;ےہ‪;،‬ہی ;ونکاں;ےب ;امنزویں‪;،‬زاوینں‪; ،‬رشاویبں‪; ،‬وُسد;وخروں ;اور;‬
‫امں;ابپ;وک;اِذیاء;دےنی;واولں;ےك;ےیل;ےہ"(‪)5‬۔‬
‫ِ‬
‫رضحات ;رگایم;دقر! ;امنز ;امتل ; طض ;اامعك;ںیم ;اہنتی ;اَمہ;وا مظ; طض;‬
‫ثی;ہکررہک;ںیم;اِس;ےك;اقمئ;رکےن;یک;تہب;اتدیک‪;،‬اور;رت ;رپ;تخس;ودیعںی;‬ ‫ےہ‪;،‬اثید ِ‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،12‬مريم‪.93 :‬‬

‫(‪" )6‬تفسر الن ََسفي" پ‪ ،12‬مريم‪ ،‬حتت أية‪.59/6 ،93 :‬‬
‫(‪ )9‬أخرجه الدارمي يف "السنن" كتاب الرقاق‪ ،‬باب يف أودية جهنّم‪ ،‬ر‪:‬‬
‫‪ ،567/6 ،6112‬بطريق أزهر بن سنان‪ ،‬عن حممد بن واسع‪ ،‬قال‪:‬‬
‫دخلت عذ بالل بن أيب بردة‪ ،‬فقلت‪ّ :‬‬
‫إن أباك حدّ ثني عن أبوه‪ ،‬عن النّبي‬
‫إن يف جهنّم وادي ًا يقال له‪ :‬هبهب» ‪...‬احلديث‪.‬‬
‫ﷺ‪ ،‬قال‪ّ « :‬‬
‫(‪";)5‬اہبر;رشتعی";امنز;اک;ایبم‪;،‬ہصح;‪;،545/2;،4‬ملتقطااً۔‬
‫‪770‬‬
‫‪882‬‬ ‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬
‫ایبم; طامیئ; یئ;ںیہ‪;،‬رضحت ّ ِ د‬
‫;سان;اوبرہریہ;� ےس;رواتی;ےہ‪;،‬روسك;اہلل ;ﷺ‬
‫َه ْم ُت َأ ْن آ ُم َر بِ َح َط ٍ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ب‬ ‫ےن ;اراشد ; طامای‪َ « :‬وا َّلذي َى ْفِس بِ َوده! َل َقدْ َ َ‬
‫َّاس‪ُ ،‬ث َّم‬ ‫الصال َِة َف ُو ًَ َّذ َن ََلَا‪ُ ،‬ث َّم آ ُم َر َر ُج ً‬
‫ال َف َو ًُ َّم الن َ‬ ‫ب‪ُ ،‬ث َّم آ ُم َر بِ َّ‬
‫ِ‬
‫ل ُو ْح َط َ‬
‫وَت ْم!»(‪" )1‬مسق ;اُس ;ذات ;یک ;سج ;ےك;‬ ‫ٍ‬
‫ف إِ ََل ِر َجال َف ُي َح ِّر َق َع َل ْو ِه ْم ُب ُو َ ُ‬‫ُأ َخال ِ َ‬
‫ئ‬
‫قتبض اۂ ;دقرت ;ںیم ;ریمی ;اجم ;ےہ! ;ںیم ;ےن ىج ;ںیم ;ہاےہ ;ہک ;یڑکایں ;ا یھٹ ;رکےن ;اک ;مکح;‬
‫ُدوں‪;،‬رھپ;امنز;اک;مکح; ُدوں;ہک;اُس;ےك;يل;اذام;یہک;اجےئ‪;،‬رھپ;یسک;وک;مکح; ُدوں;ہک;ولوگں;‬
‫یک;اامتم;رکے‪;،‬رھپ;ںیم;اےسی;ولوگں;یک;رطف;لکن;اجؤں;(وج;ریغب;یسک;ذع ِر;رشیع;ےك;‬
‫امنز;ابامجتع;ںیم;ثیرض;ںیہن;وہےت);اور;اُم;ےك;رھگوں;وک;آگ;اگل; ُدوں"۔‬
‫دعك;وااصنف;اور;;االسیم;امیلعتت‬
‫ام;رتحمل!;االسیم;امیلعتت;ںیم;دعك;وااصنف;وک;مچ ;یڑی;اتیمہ;ثیل;‬
‫زعزی ِ‬
‫ےہ‪; ،‬دعك ;وااصنف ;اکی ;ااسی ;وفص ;ےہ ;ےسج ;اانپےن ;وایل ;وقل ;رسدنلب ;ورس طاز ;ریتہ;‬
‫ےہ‪; ،‬سج ;اعُمرشے ;ںیم ;اس ;وگرہ;ِرگاں ;امہی ; ;ےس ;رحمویم ; یئ ;اجیت ;وہ‪; ،‬وہ ;اعُمرشہ;‬
‫ثی ;یوبہی;‬
‫;رقآم ; دیج ;اور ;اثید ِ‬
‫ُرو ہب زواك ;وہ ;رک ;ابتیہ ;وربابدی ;ےس ;دوہار ;وہ ;اجات ;ےہ۔ ِ‬
‫ںیم;املسمونں;وک;دعك;وااصنف;ےك;ایقل;رپ;یڑی;اتدیک;یک; یئ;ےہ‪;،‬اراش ِد;ابری;اعتٰیل;ےہ‪:‬‬
‫﴿اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك َنْيِمّٰوَق ِهّٰلِل َءٓاَدَهُش ِطْسِقْلاِب َواَل ْمُكَّنَمِرْجَي ُنٰاَنَش ٍمْوَق‬
‫ىٰۤلَعاَّلَا اْوُلِدْعَتاْوُلِدْعِا َوُهُبَرْقَا ىٰوْقَّتلِل َواوُقَّتاَهّٰللاَؕ َّنِاَهّٰللاٌۢرْيِبَخاَمِبَنْوُلَمْعَت﴾(‪;)6‬‬
‫"اے ;اامیم ;واول! ;اہلل ;اعتٰیل ;ےك ;مکح ;رپ ;ااصنف ;ےك ;اسھت ;وگایہ ;دےتی ;وہےئ ;وخب;‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" باب وجوب صالة اجلامعة‪ ،‬ر‪ ،255 :‬صـ‪.112‬‬
‫(‪ )6‬پ ‪ ،2‬ادائدة‪.1 :‬‬
‫‪771‬‬
‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬ ‫‪883‬‬
‫اقمئ ;وہ ;اجؤ! ;اور ;مت ;وک ;یسک َ و;قل ;یک ;دعا َوت ;اس ;ابت ;رپ ;ہن ;اُاھبرے ;ہک ;ااصنف ;ہن ;رکو‪;،‬‬
‫ااصنف;رکو!;وہ;رپزیہاگری;ےس;زایدہ;رقبی;ےہ‪;،‬اور;اہلل;اعتٰیل;ےسڈرو!;ًانیقی;اہلل;اعتٰیل;‬
‫وک;اہمترے;اکومں;یک;ربخ;ےہ!"۔‬
‫ط‬
‫اکی ;اَور ;اقمل ;رپ ;اراشد ; طامای‪َ﴿ :‬وْنِا َتْمَكَح ْمُكْحاَف ْمُهَنْيَب ِطْسِقْلاِب‬
‫َّنِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِطِسْقُمْلا﴾(‪" )1‬ارگ ;مت َ‬
‫; طی ;ےك ;درایمم ;ک ہلص ;رکو ;وت ;ااصنف ;ےس;‬
‫رکو‪ً;،‬انیقی;اہلل;اعتٰیل;ااصنف;رکےن;واولں;وک;دنسپ; طامات;ےہ!"۔‬
‫رضحات ;رگایم ;دقر! ;رس َو ِر ;وکنی ;ﷺ دعك ;وااصنف ;ےك ;اعُمےلم ;ںیم;‬
‫ِ‬
‫ملسم;وریغملسم;یک; طیقی;ںیہن; طامای;رکےت;ےھت‪;،‬ہکلب;بس;ےك;وقحق;اک;اسکیں;ایخك;راتھک;‬
‫َان َبنُو الن َِّض ِر‬ ‫عس ;� طامےت ;ںیہ‪« :‬ك َ‬ ‫سان ;دبع ;اہلل ;نب ; ّ با‬ ‫رکےت‪; ،‬رضحت ; ّ ِ د‬
‫ف الدِّ َي ِة‪َ ،‬وإِ َذا َقت ََل َبنُو ُق َر ْي َظ َة ِم ْن‬
‫إِ َذا َق َت ُلوا ِم ْن َبنِي ُق َر ْي َظ َة َأ َّد ْوا ىِ ْص َ‬
‫ول اهللِ ﷺ َب ْون َُه ْم»‬ ‫بنِي الن َِّض ِر َأدوا إِ َلو ِهم الدِّ ي َة ك ِ‬
‫َام َل ًة‪َ ،‬ف َس َّوى َر ُس ُ‬
‫(‪)6‬‬
‫َّ ْ ْ ُ َ‬ ‫َ‬
‫"ونب;ریضن;بج;ونب;رقہظی;ےك;یسک;آدیم;وک;لتق;;رکےت;وت;فصن; ِدتی;ادا;رکےت‪;،‬ہکبج;ونب;رقہظی;‬
‫ونب ;ریضن ;ےك ;یسک ;صخش ;وک ;لتق ;رکےت ;وت ;اںیہن ;وپری ;دتی ;ادا ;رکےت‪; ،‬روسك ;اہلل ;ﷺ‬
‫ےن;(اس;انااصنیف;اک;اخہمت;رکےت;وہےئ);ام;ےك;درایمم ُ;ُماوات;اقمئ;رک;دی"۔‬
‫ریمے ;زعزی ;دووتس!;االسیم;امیلعتت ;یک ُ;روح ;ےك;نیع;اطمقب‪;،‬اظن ِل ;دعك;‬
‫وااصنف ;وک ;ارفنادی ;واامتجیع ;حطس ;رپ ;انذف ;رکان‪; ،‬وتق ;وثیالت ;یک ;ادش ;رضورت ;ےہ‪; ،‬اےس;‬
‫دعاوتلں ;اور ;وکرٹ ;رہچکویں ;کت ;دحمو ;د ;رانھک‪; ،‬اس ;یک ;ہمہ ;ریگ ;تیثیح ;ےك ;اسھت ;زایدیت;‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،2‬ادائدة‪.56 :‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫(‪" )6‬سنن أيب داود" باب احلكم بني أهل الذ ّمة‪ ،‬ر‪ ،1953 :‬صـ‪.912 ،919‬‬
‫‪772‬‬
‫‪884‬‬ ‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬
‫ےہ‪;،‬رہ; طد;ےك;اسھت;دعك;وااصنف;رکےن;یک ّ;ذّم;داری;رہ;اُس;صخش;رپ;اعدئ;وہیت;ےہ‪;،‬وج;‬
‫اس ;اعُمرشے ;اک ;ہصح ;ےہ‪; ،‬دنیِ ;االسل ;ےك ;اظن ِل ;دعك ;وااصنف;ےك ;اطمقب ; طد ;اعُمرشہ;‬
‫ےس;دعك;رکے‪;،‬اور;اعُمرشہ; طد;ےس‪;،‬وعال;وکحتم;ےك;اسھت;دعك;رکںی‪;،‬اور;وکحتم;‬
‫وعال;وک;دعك;وااصنف;یک; طایمہ;ینیقی;انبےئ‪;،‬نیقی;اجےین!;ارگ;رہ;صخش;اینپ;;اینپ;ذہم;داری;‬
‫وخبیب;ااجنل;دےنی;ےگل‪;،‬وت;اعُمرشہ;ںیم;یسک;یک;قح;یفلت;ںیہن;وہیگ‪;،‬یسک;رپملظ;ںیہن;وہاگ‪;،‬ںیہک;‬
‫متقف;ںیہن;وہیگ‪;،‬اور;رکنشپ;(‪ )Corruption‬اور;دبونعاین;اک;مچ ;اخہمت;وہ;اجےئ;اگ!۔‬
‫ُا‬
‫وُسدی;نیل; َدنی;اور;االسیم;امیلعتت‬
‫ِ‬
‫رضحات;رگایم;دقر!;زہاروں;اسك;ےس;ااسنین;اعُمرشے;ںیم;وُسد;اک;نیل; َدنی;‬
‫اجری ; ;ےہ‪; ،‬ہی ;اکی ;تنعل ;ےہ‪; ،‬االسیم ;امیلعتت ;ںیم ;اس ;یک ;یتخس ;ےس ;اممتعن ; طامیئ ; یئ;‬
‫ےہ‪;،‬اراش ِد;ابری;اعتٰیل;ےہ‪ُ﴿ :‬قَحْمَيُهّٰللااوٰبِّرلاَويِبْرُيِتٰقَدَّصلاؕ‪َ١‬وُهّٰللااَلُّبِحُيَّلُك‬
‫ٍراَّفَكٍمْيِثَا﴾(‪" )1‬اہلل;اعتٰیل;وُسد;وک;الہ ;رکات;ےہ;اور;ریخات;وک;یڑاتات;ےہ‪;،‬اور;اہلل;وک;وکیئ;‬
‫انرکشا;یڑا;اگہنگر;دنسپ;ںیہن;آات"۔;ذہل;ااه;اعتٰیل;اےس;ربوتکں;ےس;رحمول;رک;داتی;ےہ۔‬
‫رضحت ; ّ ِ‬
‫سدان;اجرب;� ےن ; طاميا ;ہک;روسك;اه ;ﷺ ےن ;وُسد;اھکےن;‬
‫واےل‪;،‬الھکےن;واےل‪;،‬وُسدی;داتسوزی;ےنھکل;واےل;اور;اس;ےك;وگاوہں;رپ;تنعل; طامیئ‪;،‬اور;‬
‫اراشد; طامای‪ُ « :‬ه ْم َس َوا ٌء»(‪" )6‬ہی;بس;ولگ;انگہ;ںیم;ربارب;ےك;رشکی;ںیہ"۔‬
‫ریمے;رتحمل;اھبویئ!;آھ;امہری;ےبیلمع;اور;طلغ;رتاحیجت;ےك;ابثع‪;،‬اع َِل االسل;‬
‫ااہتنیئ ;اوسفانس ;وصراحتك ;ےس ;دوہار ;ےہ! ;وُسدی ;نیل ; َدنی ;اک ;ہلسلس ;روز ;ربوز ;یڑاتھ ;الچ;‬

‫(‪ )1‬پ‪َ ،9‬‬

‫البقرة‪.672 :‬‬
‫(‪" )6‬صحوح مسلم" باب لعن آكل الربا ومًكله‪ ،‬ر‪ ،5139 :‬صـ‪.237‬‬
‫‪773‬‬
‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬ ‫‪885‬‬
‫اجرےہ ;ےہ‪; ،‬وُجا ;اور ;الرٹی ;وریغہ ;ےك ;ذرےعی َ;قوری ;اور ;ویتق ;افمد ;ےك ;ِشیپ رظن‪; ،‬مہ ;ےن ;آھ;‬
‫ئ‬
‫سپ ;تشپ ;ڈاك ;دای ;ےہ! ;مہ ;ہی ;ےسیک ;وھبك ;ےتکس ;ںیہ ;ہک ;مہ ;اُس ب;ن ;ّرکمل;‬
‫االسیم ;امیلعتت ;وک ; ِ‬
‫ﷺ یک; ُاتم;ںیہ;وہنجں;ےن;وُسد;اک;اخہمت;ایک‪;،‬رِوشت;وک;ونممع;رقار;دای‪;،‬اور;ںیمہ;رہ; ُاس;‬
‫ل َدنی;یک;اممتعن; ط;امیئ;سج;ںیم;یسک;یک;یروبری;ےس;دئدئہ;اایاای;اج;رےہ;وہ!۔‬ ‫َ ;‬
‫ںیمیتسُس;اک;ہجیتن‬
‫االسیم;امیلعتت;رپ;لمع; ;‬
‫ِ‬
‫رضحات ;ذی ;واقر! ;اس ;ابت ;وک ;وخب ;ذنہ ;نیشن ;رک ;ےیجیل ;ہک ;االسیم ;امیلعتت‪;،‬‬
‫ابوصخلص ; طاضئ ;وواابجت;ںیم;یتسس ;وتلفغ‪; ،‬دوونں ;اہجں ;م ;ناصقم ;اور ; ;رب ;اعتٰیل;یک;‬
‫انرایگض;اک;ببس;ےہ‪;،‬اراش ِ;دابری;اعتٰیل;ےہ‪َ﴿ :‬واَذِااْۤوُماَقىَلِاِةوٰلَّصلااْوُماَقىٰلاَسُكَنْوُءٓاَرُي‬
‫َساَّنلاَواَلَنْوُرُكْذَيَهّٰللااَّلِااًلْيِلَق﴾(‪" )1‬بج ;امنز;وک ;ڑھکے ;وہں وت ;ولوگں;وک ;داھکےن;‬
‫ےكےیل;یتسس;واکیلہ;ےس;ڑھکے;وہں‪;،‬اور;اه;وک;وھتڑا;اید;رکےت;ںیہ"۔‬
‫اید ;رےیھک! ;یتسس‪; ،‬اکیلہ ;اور ;دگنتیل‪; ،‬ابعدت ;یک ;وبقتیل ;ںیم ;ثیلئ ;وہےن ;وایل;‬
‫راکووٹں ;ںیم ;ےس ;اکی ;یڑی ;راک َوٹ ;ےہ‪; ،‬اہلل ;اعتٰیل ;اک ;اراش ِد ; ;ےہ‪َ﴿ :‬واَم‬
‫ْمُهَعَنَم ْنَا َلَبْقُت ْمُهْنِم ْمُهُتٰقَفَن ۤاَّلِا ْمُهَّنَا اْوُرَفَك ِهّٰللاِب َوٖهِلْوُسَرِب َواَل َنْوُتْاَي‬
‫َةوٰلَّصلا اَّلِا َوك ْم ىٰلاَسُك َواَل ا َنْوُقِفْن اَّلِا َوك ْم َنْوُهِر﴾(‪" )6‬وہ ;ولگ ;وج ;رخچ;‬
‫رکےت;ںیہ‪;،‬اُس;اک;وبقك;وہان;اس;يل;رواک;گا;ہک;وہ;اه;وروسك;ےك ِ ہ‬
‫;ِک;وہےئ‪;،‬اور;امنز;‬
‫وک;یتسس;یک;ثیتل ;ںیم آےتںیہ‪;،‬اور;انوگاری;ےس;رخچ;رکےت;ہ"۔ ;ذٰہلا;مہ;بس;رپ;‬
‫الزل ;ےہ ;ہک ;اینپ ;اسفنین ;وخااشہت ;رپ ;اغبل ;رےنہ ;یک ;وک ش ;رکںی‪; ،‬امنز ; تیم ;امتل;‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،9‬النساء‪.156 :‬‬

‫(‪ )6‬پ‪ ،11‬التوبة‪.95 :‬‬
‫‪774‬‬
‫‪886‬‬ ‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬
‫ظ‬
‫ طاضئ;وواابجت;یک;ادایگیئ;م ; یتس;اک ُ;مارہہ;رکںی‪;،‬اور;امتل;االسیم;امیلعتت;رپ;لمع;‬
‫ریپا;وہےن;یک;وک ش;مچ ;رکےت;رںیہ!۔‬
‫در ت;;رتاحیجت;اک;نیعت‬
‫زعزیام ;نَم! ;وعال ;یک ;وخاحشیل‪; ،‬ام ;اک ;تفم ;العھ ;اعُمہجل‪; ،‬میلعت‪; ،‬تحص ;اور;‬
‫ِ‬
‫روزاگر;ےك;زایدہ;ےس;زایدہ َ;مواعق; طامہ;رکان‪;،‬آھ;داین;ےك;رمکحاونں;یک;ا ّونیل;رتحیج;ےہ‪;،‬‬
‫نکیل;وعال ;یک;دینی ;واَالخیق;رتتیب;یسک ;مچ ;وکیسرل بُ;جورتی ;ےك;رپ َوردہ;اظن ِل;وکحتم‪;،‬ای;‬
‫ایسیس ;امجتع ;ےك ;وشنمر ;اک ;ہّصح ;ںیہن‪; ،‬ہکبج ;اس ;ےك ;ربالخف ;االسیم ;امیلعتت ;ںیم;‬
‫ا س;اک;اپن;الُت;ایعمر;ہی;ےہ‪;،‬ہک ;اہلل;رب;ااعلنیمل; ;ےنسج;زیچ;وک;ااھچ;رقار ;دای;وہ;ایھچ‪; ،‬اور;‬
‫ےسج ;رُبا ;رقار ;دای ;وہ ;رُبی ;ےہ۔ ;اکی ;املسمم ;رمکحام ;یک ;در ت ;رتاحیجت ;ایک ;وہین;‬
‫;ںیم ;اراشد ; طامای‪:‬‬ ‫;رقآم ;‬
‫ہاہ؟ ;اس ;ابرے ;ںیم ;اہلل ;رب ;اّزعلت ;ےن ِ‬
‫﴿َنْيِذَّلَاْنِاْمُهّٰنَّكَّميِفِضْرَاْلااوُماَقَاَةوٰلَّصلاَواُوَتٰاَةوٰكَّزلاَواْوُرَمَاِفْوُرْعَمْلاِبَواْوَهَن‬
‫ِنَعِرَكْنُمْلا﴾(‪" )1‬وہ;ولگ;ہک;ارگ;مہ; ُاںیہن;زنیم;ںیم;اقوب;(وکحتم);دںی‪;،‬وت;وہ;امنز;رب ;‬
‫رںیھک‪;،‬اور;زاکت;دںی‪;،‬اور;الھبیئ;اکمکح;رکںی‪;،‬اور;ربایئ;ےس;روںیک!"۔‬
‫اجم ;رتمح ;ﷺ ےك ;اظرہی ;واصك ;ےك ;دعب‪; ،‬بج ;افلخےئ;‬
‫ٰیفطصم ; ِ‬
‫رادشنی;� ےن;اامتم;والختف;یک;ذہم;داری;اھبنسیل‪;،‬اور;اہلل;� ےن;اںیہن;اینپ;‬
‫زنیم ;رپ ;ہبلغ ;وادتقار ;اطع ; طامای‪; ،‬بت ;ام ;رضحات ;ےن ;اسری ;داین ;ںیم ;حتف ;ورصنت ;ےك;‬
‫ڈنھجے ;اگڑےن ;ےك;اسھت;اسھت‪; ;،‬اخقلِ;اکانئت;� یک ;رطف ;ےس;اعدئ;رکدہ; طاضئ;‬
‫وواابجت;وک;مچ ; دنبی;ےك;اسھت;ادا;ایک‪;،‬امنز‪;،‬روزہ‪;،‬زاکت;اور;جح;یک;ادایگیئ;وک;ینیقی;انبای‪;،‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،17‬احلج‪.51 :‬‬

‫‪775‬‬
‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬ ‫‪887‬‬
‫اور;اس;ےلسلس;ںیم;اباقدعہ;اظنل;مچ ;رمبّت; طامےئ۔‬
‫ایس ;رطح ;"ارم ;ابرعملوف ;ویہن ;نع ;ارکنمل" ;ےك ;امہ ;رتنی ; طےضی ;وک ;ادا ;رکےت;‬
‫;ووقتی;اور;رپزیہاگری;یک;امیلعتت;وک;اعل;‬
‫وہےئ‪;،‬یکین;اک;مکح;دای;اور;ربایئ;ےس;عنم;ایک‪;،‬زُ دہ ٰ‬
‫ایک‪;،‬دعك;وااصنف;وک;اقمئ;ایک‪;،‬وُسد;یک;تنعل;اور;ریغِرشیع;رمس َ;ورواھ;اک;اخہمت; طامای‪;،‬اظمل;‬
‫ےك;اقمےلب;ںیم;ولظمل;یک;داد َ;ریس;یک‪;،‬اعزجی;وااسکنری‪;،‬ملح;ورُبدابری;اور;اُتّم;یک;ریخ;‬
‫وخایہ;ےك;ذجےب;وک;رپوام;ڑچات;رک‪;،‬االسل;یک;یقیقح;امیلعتت;وک;اعل;ایک۔‬
‫امہری;رتاحیجت;یک َ;س‬
‫رضحات ;رگایم ;دقر! ;تیثیحب ;املسمم ;امہری ;مچ ;ا ّونیل ;رتحیج ;وت ;ہی ;وہین ;ہاےیہ;‬
‫یھت‪;،‬ہک ;ام ;امیلعتت ;رپ;ہن ;رصف ;وخد ;لمع ;رکےت‪;،‬ہکلب ;اسرے ;اعُمرشے;ںیم ;اںیہن ;اعل;‬
‫رکےن;ےك;ےیل;دیجنسہ;اِدقاامت;رکےت‪;،‬نکیل;اہنتی;اوسفس;ےس;انہک;ڑپات;ےہ;ہک;آھ;امہری;‬
‫رتاحیجت;یک َ;س;دبتلی;وہیکچ;ےہ‪;،‬مہ;ےن;ریغرضوری;زیچوں;وک;وخد;رپ;الزل;رک;ایل;ےہ‪;،‬مہ;‬
‫االسیم ;امیلعتت;یک;ہب ;تبسن ;اینپ ;اسفنین ;وخااشہت;یک;لیمکت;وک ;زایدہ ;امہ ;ےتھجمس ;ںیہ‪; ،‬آھ ;مہ;‬
‫ہکرح;وابحتسمت;ےك;رکچ;ںیم; طاضئ;وواابجت;وک;رت ;رکےن;ےس;مچ ;رگزی;ںیہن;رکےت!۔‬
‫زعزیام ;نَم! ;آھ ;ےسک ;ںیہن ;ولعمل ;ہک ;امنز‪; ،‬روزہ‪; ،‬زاکت‪; ،‬جح‪; ،‬ہی ;بس;‬
‫ِ‬
‫; طض;نیع ;ےہ!;اس;ےك;اب ُووجد;مہ;ںیم;ےس;‬
‫ارانیکِ;االسل;ںیہ؟;اور;ام;یک;ادایگیئ;مہ;رپ ِ‬
‫ےنتک ;ولگ ;اےسی ;ںیہ ;وج ;امنز ;روزے ;یک ; دنبی ;رکےت ;ںیہ؟ ;ای ;اصِبح ;اصنب;‬
‫وااطتستع ;وہےن ;یک ;وصرت ;ںیم ; ;زاکت ;وجح ;ادا ;رکےت ;ںیہ؟ ;امہری ;یلمع ;تیفیک ;اس;‬
‫دقر ;اَرتب ;وہیکچ ;ےہ‪; ،‬ہک ;مہ ;ولگ ;اسرا ;اسرا ;دم ;ھٹیب ;رک ;ومابلئ ;وفزن ;اور ;یٹ ;وی ;زلنیچ ;رپ ;وت‪;،‬‬
‫بج;اور;وج;ہاےتہ;ںیہ;دھکی;رک;اانپ;وتق;رصف;رکےتیل;ںیہ‪;،‬نکیل;وکیئ;;امنز;ڑپےنھ;اک;ہہک;‬
‫‪776‬‬
‫‪888‬‬ ‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬
‫دے;وت;ڑپکوں;یک;ان یک‪;،‬رصموتیف;اور;اکل;اکھ;;ےسیج طوسدہ;اہبہن;انبےن;ےس;اب لك;ںیہن;‬
‫اچکچہےت!;مکحِ;رشیع;ےس;آاگہ;وہےن ;ےك;اب ُووجد;وُسد;اور;روشت;ےك;نیل ; َدنی ;ےس;رگزی;‬
‫ںیہن ;رکےت! ;دنچ ;وسیپں ;یک ;اخرط ;انپ ;وتك ;ںیم ;یمک ;رکےن ;ےس ;ابز ;ںیہن ;آےت! ِ‬
‫;التوت;‬
‫رقآم;رکمی;ےك;اجبےئ;مہ;اینپ;امسوتعں;ںیم;اگےن;ابوجں;اک;زرہ;اُڈنلی;رےہ;ںیہ!;نشجِ;‬
‫الیم ِد ;ٰیفطصم ;ےك ;ومعق ;رپ ;رشتعیِ ;مط َّہرہہ ;یک ; دساری ;اک ;دہع ;رکےن ;ےك ;اجبےئ‪; ،‬رھگ ;یک;‬
‫تھچ;رپ ;رصف;اکی;ڈنھجا;اگل ;رک;‪; ،‬مہ;اےنپ;املسمم;وہےن;اک ;قح ;ادا;رک ;رےہ;ںیہ! ;دینی;‬
‫دمارس;اور;االسیم ;اقیقحتیت;اداروں ;یک;امیل;اعُموتن;ےك;اجبےئ‪; ،‬رصف ;ایگروہںی ;اور;‬
‫ابروہںی ;رشفی ;یک ;ربایین ;اھکےن ;الھکےن ;وک‪; ،‬آھ ;مہ ;ےن ; ;االسل ;یک ;بس ;ےس ;یڑی;‬
‫دختم;وصتُر;رک;راھک;ےہ!۔‬
‫ش‬
‫ریمے ;رتحمل ;اھبویئ! ;آرخ ;ااسی ;بک ;کت ;ےلچ ;اگ؟! ;امہرا ُ;شور ;آرخ ;بک ; ہتخ ;وہ;‬
‫اگ؟!;ںیمہ;حیحص;اور;طلغ;یک;اچہپم;بک;وہیگ؟!;مہ;االسل;یک;یقیقح;امیلعتت;رپ;بک;لمع;ریپا;‬
‫وہں ;ےگ؟! ;مہ ;ىلفن ;اور ;بحتسم ;اکومں ;وک ; طاضئ ;وواابجت ;رپ ;رتحیج ;دانی ;آرخ ;بک;‬
‫وھچڑںی ;ےگ؟! ;یلعج ;ریپوں‪; ،‬امك ;وٹبرےن ;واےل ;ہشیپ ;ور ;ّرقمروں‪; ،‬اور ;رماىث ;وگَےّی ;امن;‬
‫ونٹ ;وخاونں ;ےك ;لگن ;ےس‪; ،‬آرخ ;مہ ;بک ;اکٹھچرا ; ںیئ ;ےگ؟! ;دینی ;دمارس ;وج ;االسل;‬
‫ےك;ےعلق;ںیہ‪;،‬آرخ;ام;یک;وبضمىط;ےك;ےیل;مہ;بک;تمہ;رکںی;ےگ؟!‬
‫اہلل ;رکمی ;یک ;ابراگہِ ;ےب ;سک ;انپہ ;ںیم ;داع ;ےہ‪،‬ہک ;ںیمہ ;حیحص ;ىنعم ;ںیم ;االسیم;‬
‫امیلعتت;وک;ےنھجمس‪;،‬اور;ام;رپ;لمع;یک;وتقیف;رمتمح; طامےئ‪;،‬آنیم!۔‬

‫‪777‬‬
‫االسیم;امیلعتت;اور;امہری;رتاحیجت‬ ‫‪889‬‬
‫داع‬
‫اے ;اہلل! ;ںیمہ ;اور ;امہری ;آےن ;وایل ;ولسنں ;وک‪; ،‬رشتعیِ ;مط َّہرہہ ;اک ; دنب ;انب‪;،‬‬
‫ںیمہ ;االسل ;یک ;یقیقح ;امیلعتت ;اور ;رتاحیجت ;وک ;ےنھجمس ;اور ;اںیہن ;اانپےن ;یک ;وتقیف ;دے‪;،‬‬
‫;ایرب;‬
‫;ط ;رپ ;رھبوپر ;لمع ;اک ;ذجہب ;اطع ; طام‪; ،‬آنیم ّ‬ ‫وضح ِر ;ارکل ﷺ ;یک ;س ِ‬
‫ہت ّ ب‬
‫ااعلنیمل!۔‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪778‬‬
‫‪779‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬

‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظرِ‪:‬راےئ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:62 :‬رعیب‪:‬اال ّفؽ‪2446:‬ھ‪6262/22/21 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫والسال ُم عذ‬
‫والصال ُة ّ‬
‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحوم‪.‬‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ ،‬بس ِم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫الشوطان ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫وضحرِ‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ‪:‬یک‪:‬تبحم‪:‬اامیؿ‪:‬یک‪:‬اجؿ‪:‬ےہ‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬وضحر ‪:‬اخمت ‪:‬انییبنل ‪:‬ﷺ اہلل ‪:‬ےک ‪:‬بیبح ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ۂفیلخ‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫امظع ‪:‬ںیہ‪: ،‬اؿ ‪:‬ےس ‪:‬تبحم ‪:‬فدیقعت ‪:‬دما ِر ‪:‬اامیؿ ‪:‬ےہ‪: ،‬اُؿ ‪:‬یک ‪:‬میظعت ‪:‬فوتریق ‪:‬رنکِ ‪:‬اامیؿ ‪:‬افر‪:‬‬
‫ئ‬
‫اامیؿ‪:‬یک‪:‬اجؿ‪:‬ےہ۔‪:‬بج‪:‬کت‪:‬یسک ‪:‬املسمؿ‪:‬ےک‪:‬دؽ ‪:‬ںیم ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک‪:‬تبحم‪:‬افر‪:‬‬
‫میظعت ‪:‬فوتریق‪: ،‬اُس ‪:‬ےکاےنپ ‪:‬امں ‪:‬ابپ‪: ،‬افالد‪: ،‬اجؿ ‪:‬فامؽ ‪:‬افر ‪:‬امتؾ ‪:‬اہجؿ ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬ہن ‪:‬وہ‪:‬‬
‫‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬رحِتم ‪:‬روسؽ ‪:‬ﷺ ایبؿ‪:‬‬
‫اجےئ‪: ،‬فہ ‪: :‬اکلم ‪:‬ؤمنم ‪:‬ںیہن ‪:‬وہاتکس۔ ‪:‬اہلل ّ‬
‫رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اْوُنِمْؤُتِل ِهّٰللاِب َوٖهِلْوُسَر َوُهْوُرِّزَعُت َوُهْوُرِّقَوُتؕ‪١‬‬
‫َوُهْوُحِّبَسُت ًةَرْكُب َّواًلْيِصَا﴾(‪" )1‬اے ‪:‬ولوگ! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰىل ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬روسؽ ‪:‬رپ ‪:‬اامیؿ‪:‬‬
‫الؤ!‪:‬روسؽ‪:‬اهلل‪:‬یک‪:‬میظعت‪:‬فوتریقرکف!‪:‬افر‪:‬حبص‪:‬ف‪:‬اشؾ‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬یک‪:‬اپیک‪:‬وبول!"۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،64‬الفتح‪.7 :‬‬

‫‪779‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪782‬‬
‫وج‪:‬صخش‪:‬اہلل‪:‬اعتىل‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬روسؽ‪:‬ﷺ رپ‪:‬اامیؿ‪:‬راتھک‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اُؿ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ئ‬
‫تّبحم‪:‬اک‪:‬دوعدیار‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬رپ‪:‬الزؾ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪ :‬ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬ذات‪:‬ادقس‪:‬وک‪:‬امتؾ‪:‬دوینی‪:‬‬
‫افمدات‪:‬افر ‪:‬رہ‪:‬زیچ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬زع زی‪:‬ر‪،‬ےھ‪:،‬افر‪:‬وضحر ‪:‬یک ‪:‬اخ ر‪:‬ےڑے ‪:‬ےس ‪:‬ےڑا‪:‬اج‪،‬ی‪:،‬امىل‪:‬افر‪:‬‬
‫اعُمرشیت‪:‬رطخہ‪:‬ومؽ‪:‬ےنیل‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬رگ زی‪:‬ہن‪:‬رکے!‪:‬اراش ِد‪:‬ابری‪:‬اعتٰىل‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬لُقْنِاَناَك‬
‫ْمُكُؤٓاَبٰا َوْمُكُؤٓاَنْبَا َوْمُكُناَوْخِا َوْمُكُجاَوْزَا َوْمُكُتَرْيِشَع َوُلاَوْمَا اَهْوُمُتْفَرَتْق۟ا‬
‫َوٌةَراَجِت ك َنْوَشْخ و اَهَداَس َوت ُنِكٰس ا ۤاَهَنْوَضْر ا َّبَح م ْمُكْيَل ا َنِ و ِهّٰل َوٖهِلْوُسَر‬
‫َوٍداَهِج ْيِف ٖهِلْيِبَس اْوُصَّبَرَتَف ىّٰتَح َيِتْاَي ُهّٰللا ٖهِرْمَاِبؕ‪َ ١‬وُهّٰللا اَل يِدْهَي َمْوَقْلا‬
‫َنْيِقِسٰفْلا﴾(‪" )1‬اے‪:‬بیبح‪:‬آپ‪:‬رفام‪:‬دےیجی!‪:‬ہک‪:‬ارگ اہمترے‪:‬ابپ‪:،‬افر‪:‬اہمترے‪:‬ےٹیب‪:،‬‬
‫افر‪:‬اہمترے‪:‬اھبیئ‪:،‬افر‪:‬اہمتری‪:‬وعرںیت‪:،‬افراہمترا اخدناؿ‪:،‬افر‪:‬اہمتری‪:‬امکیئ‪:‬ےک‪:‬امؽ‪:،‬‬
‫افر‪:‬فہ‪:‬وَسدا‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬اصقنؿ‪:‬اک‪:‬ںیہمت‪:‬ڈر‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اہمتری‪:‬دنسپ‪:‬اک‪:‬اکمؿ‪:،‬ہی‪:‬زیچںی‪:‬اهلل‪:‬افر‪:‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬روسؽ‪:‬افر‪:‬اُس‪:‬یک‪:‬راہ‪:‬ںیم‪:‬ڑلےن‪:‬ےس‪:‬زاید‪:‬ہ‪:‬ایپری‪:‬وہں‪:،‬وت‪:‬راہتس‪:‬دوھکی‪(:‬ینعی‪:‬ااظتنر‪:‬‬
‫رکف)‪:‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک‪:‬اهلل‪:‬اعتٰىل‪::‬اانپ‪:‬مکح‪:‬الےئ‪ ،‬افر‪:‬اهلل‪:‬افوقسں‪:‬وک‪:‬راہ‪:‬ںیہن‪:‬داتی!"۔‬
‫ئ‬
‫بس ‪:‬املسمونں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬تبحم ‪:‬فدیقعت ‪:‬ہن ‪:‬رصػ‪:‬‬
‫رفض‪:‬نیع‪:‬ےہ‪:،‬ہکلب‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬امتؾ‪:‬امؽ‪:‬فاتمع‪:‬افر‪:‬زع زی‪:‬رتنی‪:‬وخ‪،‬ی‪:‬روتشں‪:‬ےس‪:‬یھب‪ّ:‬دقمؾ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬وبحمب‪:‬رانھک‪:‬امکؽ ‪:‬اامیؿ‪:،‬افر‪:‬ےچس‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ےہ‪:،‬رساک ِر ‪:‬دف‪:‬اعمل‪:‬ﷺ وک ‪:‬رہ‪:‬اکی‪:‬ےس‪:‬زایدہ‬
‫ؤمنم‪:‬یک‪:‬العتم‪:‬ےہ‪:،‬دحثیِ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:َ ،‬رتمحِ‪:‬وکنین‪:‬ﷺ ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪:‬‬
‫ب إِ َل ْو ِه‪ِ ،‬م ْن َوال ِ ِد ِه َو َو َل ِد ِه َوالن ِ‬
‫َّاس‬ ‫ِ‬
‫« َٓ ُي ًْم ُن َأ َحدُ ك ُْم َحتَّى َأك ُْو َن َأ َح َّ‬
‫ني»(‪" )6‬مت‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬وکیئ‪:‬اُس‪:‬فتق‪:‬کت‪:‬اکلم‪:‬ؤمنم‪:‬ںیہن‪:‬وہ‪:‬اتکس‪:،‬بج‪:‬کت‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫مج ِع َ‬
‫َأ ْ َ‬
‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬التوبة‪.62 :‬‬
‫ِ‬
‫اإليامن‪ ،‬ر‪ ،13 :‬صـ‪.4‬‬ ‫الرسول ﷺ من‬ ‫حب‬ ‫باب‬ ‫(‪" )6‬صحوح البخاري‬
‫ُّ ّ‬ ‫"‬
‫‪780‬‬
‫‪782‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫اےس‪:‬اُس‪:‬ےک‪:‬فادلنی‪:،‬افالد‪:‬افر‪:‬بس‪:‬ولوگں‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬ایپرا‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬اجؤں!"۔‬
‫‪:‬سدان‪ٰ:‬یسیع‪ �:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬رپ‪:‬اسیعیئ‪:‬داین‪:‬اک‪:‬ر ِد‪:‬لمع‬
‫رضحت ّ ِی‬
‫زع زیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬روسؽ ‪:‬اہلل ‪:‬ﷺ یک ‪ّ:‬زعت ‪:‬فرکتمی ‪:‬افر ‪:‬تمظع ‪:‬فانومس ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ِ‬
‫دعتمد‪:‬آایت‪:‬فااحدثی‪:‬وک‪:،‬وطب ِر‪:‬دلیل‪:‬شیپ ‪:‬ج ا‪:‬اج‪:‬اتکس‪:‬ےہ‪:،‬ہ نک‪:‬ارارا‪:‬ی دص‪:‬اہیں‪:‬دال ‪:‬‬
‫ےک ‪:‬اَابنر ‪:‬اگلان ‪:‬ںیہن‪: ،‬ہکلب ‪:‬يی ورپ ‪:‬ںیم ‪":‬وتنیہِ ‪:‬راستل ‪:‬ﷺ" ‪:‬ےک ‪:‬ےڑےتھ ‪:‬وہےئ‪:‬‬
‫فااعقت‪:‬یک‪ :‬رػ‪:‬وتہج‪:‬دالان‪:‬ےہ۔‪:‬وکیئ ‪:‬یھب‪:‬صخش‪:‬اچےہ‪:‬فہ‪:‬یسک‪:‬یھب ‪:‬ذمبہ‪:‬اک‪:‬ریَپفاکر‪:‬وہ‪:،‬‬
‫اس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اےنپ‪:‬ذمبہ‪:‬ےس‪:‬دیقعت‪:‬ف‪:‬ارتحاؾ‪:‬افر‪:‬ذجابیت‪:‬اگلؤ‪:‬اکی‪:‬رطفی‪:‬اَرم‪:‬ےہ‪:،‬فہ‪:‬‬
‫یلمع‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اینپ ‪:‬ذمیبہ‪:‬امیلعتت‪:‬ےس ‪:‬انتک‪:‬یہ‪ُ :‬دفر ‪:‬ویکں‪:‬ہن‪:‬وہ‪: ،‬ہ نک‪:‬اےنپ‪:‬ذمبہ ‪:‬افر‪:‬دینی‪:‬‬
‫ّدقماست‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬یسک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ربداتش‪:‬ںیہن‪:‬رکاتکس!۔‬
‫‪2989‬ء ‪:‬ںیم ‪":‬امشىل ‪:‬ریکفانیل" (‪ )North Carolina‬ںیم ‪:‬دقعنم ‪:‬وہےن ‪:‬فاىل‪:‬‬
‫امنشئ ‪:‬ںیم‪: ،‬اکی ‪:‬آرٹسٹ ‪":‬آدنرے ‪:‬ریساون" (‪ )Andre Serrano‬ےن ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫ّ ِی د‬
‫سان ‪ٰ:‬یسیع ‪ �:‬یک‪: ،‬افر ‪2992:‬ء ‪:‬ںیم ‪":‬رکس ‪:‬افیلیف" (‪ )Chris Opheli‬ےن ‪:‬رضحت‪:‬‬
‫ّ ِی د‬
‫سـ ‪:‬ىب ‪:‬ىب ‪:‬رممی ‪ �:‬یک‪: ،‬دنچ ‪:‬اقِلب ‪:‬ارتعاض ‪:‬زگنٹنیپ (‪ )Paintings‬انبںیئ‪: ،‬بت‪:‬‬
‫وپری ‪:‬اسیعیئ ‪:‬داین ‪:‬یک ‪ :‬رػ ‪:‬ےس ‪:‬اےس ‪":‬وتنیہِ ‪:‬ذمبہ" (‪ )Blasphemy‬رقار ‪:‬دے ‪:‬رک‪:‬‬
‫دشدی‪:‬ااجتحج‪:‬ج ا‪:‬ایگ‪:،‬افر‪":‬آزادئ‪:‬ااہظر" (‪ )Freedom of expression‬ےک‪:‬امتؾ‪:‬‬
‫اُوصؽ‪:‬فوقانین‪:‬وک‪:‬رظنادناز‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬آروٹسں (‪ )Artists‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےس‪:‬اس‪:‬یک‪:‬امتؾ‪:‬‬
‫وتاہیجت‪:‬فرشتاحیت‪:‬وک‪:‬امےنن‪:‬ےس‪:‬رسکی‪:‬ااکنر‪:‬ج ا‪:‬ایگ(‪)2‬۔‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬ذمبہِ‪:‬اسیعتیئ‪:‬ےک‪:‬امےنن‪:‬فاے‪:‬اےنپ‪:‬دینی‪ّ:‬دقماست‪:‬یک‪:‬‬

‫‪ُ":‬ماہمل"‪:61:‬اتسگ‪6228:‬ء‪:،‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬اخوکں‪:‬اک‪:‬اقمہلب‪:‬افر‪:‬اراری‪:‬اَالخیق‪:‬فدینی ّ‪:‬ذّم‪:‬داری۔‬
‫(‪ُ )2‬‬
‫‪781‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪786‬‬
‫وتنیہ ‪:‬رپ ‪:‬ااجتحج ‪:‬رکےن‪: ،‬افر ‪:‬ذہم ‪:‬داراؿ ‪:‬وک ‪:‬رفیکِ ‪:‬رکدار ‪:‬کت ‪:‬اچنہپےن ‪:‬اک ‪:‬اطمہبل ‪:‬رکےن ‪:‬ںیم ‪:‬قح‪:‬‬
‫‪:‬سان‪ٰ:‬یسیع ‪:‬رفح ‪:‬اہلل� افر ‪:‬اؿ‪:‬یک ‪:‬فادلہ ‪:‬امدجہ ‪: :‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سہ ‪:‬رممی‪:‬‬ ‫اجببن ‪:‬ںیہ‪: ،‬رضحت ّ ِی د‬
‫� یک‪:‬ذ ِ‬
‫ات‪:‬فاال‪:‬افصت‪:،‬مہ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬یھب‪:‬اقِلب‪ :‬د‪:‬ارتحاؾ‪:‬ہکلب‪:‬اامیؿ‪:‬اک‪:‬ہص‬
‫ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬اک‪:‬ادب‪:،‬ارتحاؾ‪:‬افر‪:‬میظعت‪:‬رہ‪:‬املسمؿ‪:‬رپ‪:‬رفض‪:‬نیع‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬امتؾ‪:‬املعےئ‪:‬اتّم‪:‬ےک‪:‬‬
‫ک‬
‫‪:‬رمت‪:‬فابج‪:‬التقل‪:‬ےہ!۔‬ ‫زندکی‪:‬یسک‪:‬یھب‪:‬یبن‪ �:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬فصیقنت‪:‬رفک‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬اک ِ ب‬
‫ہکبج ‪:‬ویریپ ‪:‬اعُمرشے ‪:‬اک ‪:‬دفرہا ‪:‬ایعمر ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬بج ‪:‬وکیئ ‪:‬ایسہ ‪:‬افؾ ‪:‬ولوگں ‪:‬اک‪:‬‬
‫اےس ‪:‬لسن ‪:‬رپیتس‬ ‫‪)Western world(:‬‬ ‫ذماؼ ‪:‬اڑاات ‪:‬ےہ‪: ،‬وت ‪:‬فرٹسیؿ ‪:‬فر‬
‫(‪: )Racism‬اتہک ‪:‬ےہ‪: ،‬بج ‪:‬وکیئ ‪:‬دوہدویں ‪:‬اک ‪ :‬رخسم ‪:‬اڑاات ‪:‬ےہ ‪:‬وت ‪:‬اس ‪:‬وک ‪:‬دوہدویں ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ک‬
‫ب ‪: )Anti Semitism(:‬اتہک ‪:‬ےہ‪: ،‬بج ‪:‬وکیئ ‪:‬وخانیت ‪:‬اک ‪:‬ذماؼ ‪:‬اڑاےئ ‪:‬وت‪:‬‬ ‫الخػ ‪:‬ت ُ ب‬
‫ص‬ ‫ع‬
‫اےس ‪:‬سنج ‪:‬رپیتس (‪: )Sexism‬افر ‪:‬وعرت ‪:‬دینمش ‪:‬ےس ‪:‬ریبعت ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہ نک ‪:‬بج ‪:‬ہی‪:‬‬
‫( ‪Freedom of‬‬ ‫ولگ ‪:‬املسمونں ‪:‬اک ‪:‬ذماؼ ‪:‬اڑاےت ‪:‬ںیہ ‪:‬وت ‪:‬اےس ‪:‬آزادئ ‪:‬ااہظر‬
‫‪ )Speech‬ےتہک‪:‬ںیہ۔‪:‬افر‪:‬ارگ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ر ِد‪:‬لمع‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬املسمؿ‪:‬وجاىب‪:‬اکرفایئ‪:‬رکے‪:،‬‬
‫وت‪:‬اےس‪:‬دتشہ‪:‬رگد‪ )terrorist(:‬ہہک‪:‬رک‪:‬وفرازسا‪:‬دے‪:‬دی‪:‬اجیت‪:‬ےہ!!۔‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬اک‪:‬رشیع‪:‬مکح‪:‬افر‪:‬املعےئ‪:‬اُتّم‬
‫زع زیاؿ ‪:‬رگایم! ‪:‬دفرسی ‪ :‬دی ‪:‬رجہی ‪:‬ےک ‪:‬انومَر ‪:‬دہتجم ‪:‬افر ‪:‬فیچ ‪:‬سٹسج ‪:‬اامؾ‪:‬‬
‫ِ‬
‫اوب ویفس ‪" �:‬وتنیہِ ‪:‬راستل" ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪: ،‬مکحِ ‪:‬رشیع ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد‪:‬‬
‫ئ‬
‫رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬وکیئ‪:‬یھب‪:‬املسمؿ‪:‬وج ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ وک‪:‬اگىل‪:‬دے‪:،‬ای‪:‬روسؽ‪:‬اہلل‪:‬ﷺ‬

‫‪782‬‬
‫‪781‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫یک ‪:‬ذکتبی ‪:‬رکے‪: ،‬ای ‪:‬بیع ‪:‬وُجیئ ‪: :‬رکے‪: ،‬ای ‪:‬رس َف ِر ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ یک ‪:‬اشؿ ‪:‬ںیم ‪:‬یمک ‪:‬رکے‪:،‬‬
‫اس‪:‬ےن‪:‬رفک‪:‬اک‪:‬اراکتب‪:‬ج ا"(‪)2‬۔‬
‫‪:‬اتسگخ‪:‬روسؽ‪:‬یک‪:‬زسا‪:‬لتق‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ےلسلس‪:‬ںیم‪:‬املعےئ ُاتّم‪:‬‬ ‫رضحات‪:‬ذی‪:‬فاقر! ِ‬ ‫ِ‬
‫اک ‪:‬ہشیمہ ‪:‬ےس ‪:‬اِامجع ‪:‬فاافتؼ ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪: ،‬ونںی‪ : 9‬دی ‪:‬رجہی ‪:‬ےک ‪:‬انومَر ‪:‬ہیقف ‪":‬اّلعہم ‪:‬اِنب ‪:‬زبّاز‪:‬‬
‫�" رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬وج‪:‬روسؽ‪:‬اهلل ﷺ ای‪:‬یسک‪:‬یبن‪:‬یک‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬رکے‪:،‬داین‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬دعبِ ‪:‬وتہب ‪:‬یھب ‪:‬اےس ‪:‬زساےئ ‪:‬ومت ‪:‬دی ‪:‬اجےئ ‪:‬یگ‪: ،‬اہیں ‪:‬کت ‪:‬ہک ‪:‬ارگ ‪ :‬ہش ‪:‬یک ‪:‬دموہیش ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ۂملک‪:‬اتسگیخ‪:‬اکب‪:،‬بج‪:‬یھب‪:‬اعُمیف‪:‬ںیہن‪:‬وہیگ‪:،‬افر‪:‬امتؾ‪:‬املعےئ اتّم‪:‬اک‪:‬اِامجع‪:‬ف‪:‬اافتؼ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬اشؿ‪:‬ادقس‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬رکےن‪:‬فاال‪:‬اکرف‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬اکرف‪:‬یھب‪:‬ااسی‪:‬ہک‪:‬وج‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬‬
‫یبن‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫اکرف‪:‬فقحتسمِ‪:‬ذعاب‪:‬وہےن‪:‬ںیم‪:‬کش‪:‬رکے‪:‬فہ‪:‬یھب‪:‬اکرف‪:‬ےہ"(‪)6‬۔‬
‫‪:‬اتسگخ‪:‬روسؽ‪:‬یک‪:‬وتہب‪:‬وبقؽ‪:‬ںیہن!‪:‬اس‪:‬ےیل‪:‬ارگ‪:‬وکیئ‪:‬صخش‪:‬اتسگیخ‪:‬‬
‫زع زیاؿ‪:‬رتحمؾ! ِ‬
‫ِ‬
‫اک‪:‬اراکتب‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬دعب‪:‬وتہب‪:‬رک ‪:‬ے‪:،‬وت‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬رمکحاؿ‪ :‬یاي ‪ :‬در‪:‬ای‪:‬فزری‪:‬امظع‪:‬وک‪:‬ہی‪:‬اایتخر‪:‬‬
‫ںیہن‪:،‬ہک‪:‬فہ‪:‬اےس‪:‬اےنپ‪:‬وصادبدیی‪:‬اایتخرات‪:‬ےک‪:‬تحت‪:‬اعُمػ‪:‬رکےكس!‪ :‬یاي‪:‬اس‪:‬یک‪:‬وتہب‪:‬وبقؽ‪:‬‬
‫رکےكس! ‪:‬ایگروہںی‪ : 22‬دی ‪:‬رجہی ‪:‬ےک ‪:‬رعمفػ ‪:‬اعملِ ‪:‬دنی ‪":‬اّلعہم ‪:‬ریخ ‪:‬ادلنی َ‪:‬ریلم‪:‬‬
‫�" ‪:‬اراشد ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک "وج ‪:‬اکرف ‪:‬وتہب ‪:‬رکے‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪:‬وتہب ‪:‬داین ‪:‬فآرخت ‪:‬ںیم ‪:‬وبقؽ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬رگم ‪:‬ھچک ‪:‬اکرف ‪:‬اےسی ‪:‬ںیہ ‪:‬نج ‪:‬یک ‪:‬وتہب ‪:‬وبقؽ ‪:‬ںیہن‪(: ،‬اؿ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس) ‪:‬اکی ‪:‬فہ ‪:‬ےہ ‪:‬وج‪:‬‬
‫ارارے‪:‬یبنﷺ یاي‪:‬یسک‪:‬اَفر‪:‬یبن‪ �:‬یک‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬اکرف‪:‬وہا‪:‬وہ"(‪)1‬۔‬

‫(‪" )1‬اخلراج" أليب يوسف‪ ،‬فصل يف احلكم يف ادرتَدّ عن اإلسالم‪ ،‬صـ‪.166‬‬

‫(‪" )6‬الفتاوى البزّ ازية" كتاب ألفاظ ‪ ،...‬الفصل ‪ ،6‬النوع ‪.166 ،161/4 ،1‬‬
‫(‪" )1‬الفتاوى اخلرية" كتاب ِ‬
‫السر‪ ،‬باب ادرتدّ ين‪.151/1 ،‬‬
‫‪783‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪784‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬رپ‪:‬ر ِد‪:‬لمع‪:‬ںیم‪ّ:‬دشت‪:‬اک‪:‬ببس‬
‫ریمے‪:‬اھبویئ! ‪:‬ملظ ‪:‬فزایدیت‪:،‬ان‪:‬ااصنیف‪:،‬اِاہتنِ ‪:‬ذمبہ‪:‬ای‪:‬دینی‪ّ:‬دقماست‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬‬
‫رپ‪:‬یسک‪:‬یھب َ و‪:‬يتیع‪:‬اک‪:‬ر ِدلمع‪:،‬ااسن‪،‬ی‪:‬رطفت‪:‬اک‪:‬اقتاض‪::‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ارگ‪:‬اِاہتن‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬لمع‪(:‬اعمذاہلل)‪:‬‬
‫ئ‬
‫ِ‬
‫بن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬ذات‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬رھپ‪::‬اس‪::‬رد‪:‬لمع‪:‬ںیم‪ّ:‬دشت‪:‬اک‪:‬آاجان‪:‬اکی‪:‬الزیم‪:‬‬
‫َارم‪:‬افر‪:‬اقتۂض‪:‬اامیؿ‪:‬ےہ‪:،‬ےسج‪:‬اقونؿ‪:‬یک‪:‬دنبش‪:‬ںیم‪:‬ابدنانھ‪:‬رقتتی‪:‬اننکمم‪:‬ےہ!۔‬
‫ذہلا ‪:‬رشمؼ ‪:‬فرغمب ‪:‬ںیم ‪:‬ےنسب ‪:‬فاىل ‪:‬امتؾ ‪:‬اَوقا ِؾ ‪:‬اعمل‪: ،‬ارگ ‪:‬ہی ‪:‬اچںیتہ ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬داین‪:‬‬
‫انم‪:‬فاامؿ‪:‬افر‪:‬وكسؿي‪:‬اک‪:‬وہگارہ‪:‬ینب‪:‬رےہ‪:،‬اعُمرشیت‪:‬مہ‪:‬آیگنہ‪:‬ربرقار‪:‬رےہ‪:،‬افر‪:‬داین‪:‬اک‪:‬وكسؿ‪:‬‬
‫اغرت ‪:‬ہن ‪:‬وہ‪: ،‬وت ‪:‬اس ی‬
‫‪:‬ظع ‪:‬ی دص ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ںیمہ ‪:‬ذمیبہ َ‪:‬رفاداری ‪:‬وک ‪:‬رففغ ‪:‬دانی ‪:‬وہاگ! ‪:‬اکی‪:‬‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ‬
‫دفرسے ‪:‬ےک ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ذجابت ‪:‬افر ‪:‬دینی ‪ّ:‬دقماست ‪:‬اک ‪:‬احلظ ‪:‬رانھک ‪:‬وہاگ‪ِ ،‬‬
‫تیمس‪:‬امتؾ‪:‬اایبنےئ‪:‬رکاؾ‪ �:‬یک‪ّ:‬زعت‪:‬فانومس‪:‬یک‪:‬اپدساری‪:‬رک‪،‬ی‪:‬وہیگ‪:،‬افر‪:‬رہ‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬‬
‫اجؿ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ‬
‫ہی‪:‬ابت ‪:‬ایھچ ‪ :‬رح‪:‬ھجمس ‪:‬ہ ین‪:‬وہیگ‪:،‬ہک ‪:‬اکی ‪:‬املسمؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪ٰ:‬یفط‪ِ :‬‬
‫‪:‬ذات‪:‬ادقس‪:‬سک‪:‬دقر‪َ :‬اتیمہ‪:‬یک‪:‬احلم‪:‬ےہ!‪:‬اکی‪:‬املسمؿ‪:‬ٹک‪:‬رم‪:‬وت‪:‬اتکس‪:‬ےہ‪:،‬ہ نک‪:‬اینپ‪:‬‬
‫یک ِ‬
‫اجؿ‪:‬ےس‪:‬ایپرے‪:‬یبن‪:‬ﷺ یک‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬اتسگیخ‪:‬وت‪:‬تہب‪ُ :‬دفر‪:‬یک‪:‬ابت‪:‬ےہ‪:،‬اتسگیخ‪:‬‬
‫اک‪:‬ادٰین‪:‬اشہبئ‪:‬کت‪::‬ربداتش‪:‬ںیہن‪:‬رک‪:‬اتکس!!۔‬
‫اَوقا ِؾ‪:‬دحتمہ‪:)United Nations(:‬ابوصخلص‪:‬ویریپ‪:‬وینین‪European (:‬‬

‫‪ )Union‬وک‪:‬اس‪:‬وحاے‪:‬ےس‪:‬اخص‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ائاہتیئ‪:‬ؤم رِ‪:‬اقونؿ‪:‬اسزی‪:‬رکےک‪:،‬اےس‪:‬یتخس‪:‬ےک‪:‬‬
‫"انومس راستل ‪:‬ﷺ" ‪:‬ےک ‪:‬وحاے ‪:‬ےس ‪":‬آزادئ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫اسھت ‪:‬یلمع ‪:‬اجہم ‪:‬انہپان ‪:‬وہاگ! ‪:‬افر ‪:‬‬
‫اِاہظر ‪:‬راےئ" ‪:‬یک ‪:‬دُحفد ‪:‬فویقد ‪:‬وک ‪:‬فاحض ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬نیعتم ‪:‬رکان ‪: :‬وہاگ! ‪:‬اتہک ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬آڑ ‪:‬ںیم ‪:‬رفز ‪:‬ربفز‪:‬‬

‫‪784‬‬
‫‪787‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫ِ‬
‫وصبرت‪:‬درگی‪:‬وج‪:‬ھچک‪:‬ااجنؾ‪:‬وہراہ‪:‬‬‫ےڑیتھ‪:‬وہیئ‪:‬ائاہتء‪:‬دنسپاہن‪:‬وسچ‪:‬افر‪:‬زعامئ‪:‬رپ‪:‬اقوب‪:‬اپای‪:‬اج‪:‬ےكس!‪:‬‬
‫ےہ‪:‬فہ‪:‬بس‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬ےہ!۔‬
‫يی ورپ‪:‬یک‪:‬ےڑیتھ‪:‬وہیئ‪:‬االسؾ‪:‬دینمش‪:‬ےک‪:‬اَدعاد‪:‬فامشر‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬ارثک‪:‬فرتشیب‪:‬ویریپ‪:‬لام ک‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬دوعی‪:‬ر ات‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬‬
‫کلم ‪:‬ںیم‪:‬رہ ‪:‬رہشی ‪:‬وک ‪:‬الباایتمزِ‪:‬ذمبہ ‪:‬افر ‪:‬رگن ‪:‬فلسن‪: ،‬اسکیں ‪:‬ااسن‪،‬ی‪:‬وقحؼ ‪:‬افر ‪:‬ذمیبہ‪:‬‬
‫آزادی ‪:‬احلص ‪:‬ےہ‪: ،‬ہ نک ‪:‬زینیم ‪:‬اقحقئ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ربسکع ‪:‬رظن ‪:‬آےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ارگ ‪:‬ریغاجدبناراہن‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬شر‪:‬رپ‪:‬ہی‪:‬ابت‪:‬رفز‪ِ:‬رفنش‪:‬یک‪:‬‬ ‫وطر‪:‬رپ‪:‬رظنبِ‪:‬اغرئ‪::‬اس‪:‬زیچ‪:‬اک‪:‬زجتہی‪:‬ف‪:‬اشُمدہہ‪:‬ج ا‪:‬اجےئ‪:،‬وت‪:‬رہ‪:‬ذی ُ و‬
‫ رح‪:‬آاکشر‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:‬یگ‪:،‬ہک‪:‬سج ‪:‬دقر‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مارفت‪:،‬ائاہتء‪:‬دنسپی‪:‬افر‪:‬وتنیہِ‪:‬ذمبہ‪:‬اک‪:‬‬
‫ي‬
‫ُمارہہ‪::‬يی وریپ‪:‬لام ک‪:‬ںیم‪:‬وہ‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬داین‪:‬ےک‪:‬یسک‪:‬اَفر‪:‬ےطخ‪:‬ںیم‪::‬اس‪:‬یک‪:‬اثمؽ‪:‬ںیہن‪:‬یتلم!۔‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬فاقر! ‪:‬ارٹکیلارو ‪:‬افر ‪:‬رپڈی ‪:‬اای ‪Electronic and (:‬‬ ‫ِ‬
‫‪ )print media‬زین‪:‬اترخی‪:‬یھب‪:‬وگاہ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ز ہتش‪:‬دف‪:6‬داہویئں‪:‬ےس‪:‬يی ورپ‪:‬ںیم‪:":‬آزادئ‪:‬‬
‫"انومس راستل ‪:‬ﷺ"‪": ،‬وتنیہِ ‪:‬ذمبہ" ‪:‬افر ‪":‬دینی‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ااہظ ِر ‪:‬راےئ" ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬رپ ‪:‬‬
‫نیہ‪:‬‬
‫ّدقماست" ‪:‬رپ ‪:‬ولمحں‪:‬ںیم‪:‬تہب‪:‬زیتی ‪:‬فاعق ‪:‬وہیئ ‪:‬ےہ! ‪:‬اس‪:‬ںیم ‪:‬کش‪:‬ںیہن ‪:‬ہک‪:‬وت ِ‬
‫راستل ‪:‬ف ‪:‬اِاہتنِ ‪:‬ذمبہ ‪:‬ےک ‪:‬فااعقت ‪: :‬امیض ‪:‬ںیم ‪:‬یھب ‪:‬شیپ ‪:‬آےت ‪:‬رےہ‪: ،‬ہ نک ‪:‬ریحت ‪:‬یک‪:‬‬
‫ابت‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ز ہتش‪::‬سیب‪:62‬اسولں‪:‬ںیم‪:‬انؾ اہند‪":‬آزادئ‪::‬ااہظ ِر‪:‬راےئ"‪:‬یک‪:‬اسری‪ّ:‬وقت‪:‬‬
‫االسؾ‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اعشرئ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اامعتسؽ‪:‬وہیت‪:‬ریہ‪:‬ےہ!!۔‬
‫ااھٹرہ‪:28‬ربمتس‪6226:‬ء‪:‬وک‪::‬اکی‪:‬ونج‪،‬ی‪:‬ذمیبہ‪:‬اسیعیئ َ‪:‬رامنہ‪":‬ریجی‪:‬افؽ" ( ‪Jerry‬‬

‫‪ )Fall‬ےن‪:‬ارمیکی ‪:‬لنیچ ‪":‬افسک‪:‬وینز" (‪ )Fox news‬رپ‪:،‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬‬

‫ئ‬
‫ائاہتیئ‪:‬انزةی ‪::‬املکت ‪:‬ےہک‪: ،‬افر(اعمذاہلل) ب‪:‬ن‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ وک‪:‬دتشہ ‪:‬رگد ‪:‬اہك۔‪:‬ایس‪َ :‬دفراؿ‪:‬‬
‫‪785‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪782‬‬
‫ئ‬
‫ارمیکی ‪:‬رایہ ‪:‬وہن ‪ )Houston State(:‬ےک ‪:‬اکی‪:‬امنیس‪:‬رھگ‪:‬ںیم ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ‬
‫یک‪:‬ازدفایج‪:‬زدنیگ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:،‬اکی‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬ملف‪:‬یک‪:‬امنشئ‪:‬یک‪:‬یئگ۔‬
‫‪:4‬دربمس‪6226:‬ء‪:‬وک‪":‬رفزانہم اُتّم" ےن‪::‬اکی‪:‬اپاتسک‪،‬ی‪:‬اترج‪:‬ےک‪:‬وحاے‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬آایت ‪:‬رقآہین‪: : ،‬رس َف ِر ‪:‬وکنین‪:‬‬
‫ہی ‪:‬ربخ ‪:‬اشعئ ‪:‬یک‪: ،‬ہک ‪:‬کوویک ‪:‬اجاپؿ ‪ )Tokyo Japan(:‬ںیم ِ‬
‫ٹٹ‬
‫‪:‬رپن ‪:‬رشسٹ (‪: )Shirts‬افر‪:‬‬ ‫ﷺ افر‪:‬احصۂب ‪:‬رکاؾ ‪ �:‬ےک ‪:‬انومں ‪:‬رپ ‪:‬لمتشم‪ ،‬د‬
‫ڑپکے‪:‬رففتخ‪:‬ےیک‪:‬اجرےہ‪:‬ںیہ۔‬
‫ےک ‪:‬اسملفز ‪: ":‬ویھتؿ ‪:‬فاؿ ‪:‬وگػ"‬ ‫(‪)Netherlands‬‬ ‫‪6224‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬اہڈنیل‬
‫(‪ )Theon Van Gogh‬ےن ‪:‬دس‪: 22‬ٹنم ‪:‬رپ ‪:‬لمتشم ‪:‬اکی ‪:‬دیواف زیی ‪:‬ملف ‪":‬بس ‪:‬نشم"‬
‫اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ یک ‪:‬ذ ِ‬
‫ات ‪ّ:‬دقمہس‪: ،‬افر‪:‬‬ ‫(‪ )Submission‬ایتر ‪:‬یک‪: ،‬سج‪:‬ںیم ‪ٰ:‬یفط ‪ِ :‬‬
‫ک‬
‫االسیم‪:‬اظن ِ ‪:‬ؾعف ّ ‪:‬‬
‫بف‪:‬تمصع‪:‬وک‪:‬کیحضت‪:‬ف‪:‬وتنیہ‪:‬اک‪:‬اشنہن‪:‬انبای‪:‬ایگ۔‬
‫‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬رہش ‪:‬وگنھت ‪:‬ربگ‬ ‫‪)Sweden(:‬‬ ‫‪6227‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬وسڈیؿ‬
‫(‪ )Gothenburg‬ےک ‪":‬ویمزمی ‪:‬آػ ‪:‬فر ‪:‬رچلک" ‪:‬ںیم ‪:‬اڈیز ‪ )AIDS(:‬ےک ‪:‬وحاے‪:‬‬
‫ےس‪:‬اکی‪::‬امنشئ‪:‬اک‪:‬ااقعند‪:‬وہا‪:،‬سج‪:‬ںیم‪:‬رقآ‪،‬ی‪:‬آایت‪:‬رپ‪:‬لمتشم‪:‬ربہنہ‪:‬زگنٹنیپ‪:‬شیپ‪:‬یک‪:‬ںی۔‬
‫‪6227‬ء ‪:‬یہ ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬ارمیکی ‪:‬راییٹل ‪:‬وش ‪: " )Reality show(:‬رھتیٹ ‪:‬ڈ زی"‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬وتنیہ ‪:‬آزیم ‪:‬اخےک‪:‬‬
‫ںیم ‪(:‬اعمذاہلل) ‪:‬دف‪: 6‬ابر ِ‬ ‫(‪)30 days‬‬

‫داھکےن‪:‬یک‪:‬اناپ ‪:‬اسجرت‪:‬یک‪:‬یئگ۔‬
‫ٹ‬
‫(‪ )Denmark‬ےک‪:‬اابخر‪ ":‬بجییلیڈدز‪:‬وپن"‬ ‫‪:22‬ربمتس‪6227:‬ء‪:‬ںیم‪:‬ڈامنر‬
‫ئ‬
‫(‪ )Jyllands Posten‬ےن ب‪:‬ن ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ یک ِ‬
‫‪:‬ذات ‪:‬ادقس ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم‪:،‬‬

‫‪786‬‬
‫‪787‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫تّم ‪:‬ہملسم ‪:‬ےک ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ذجابت ‪:‬وک ‪:‬رجمفح ‪:‬ج ا۔ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دعب‪:‬‬
‫ابرہ‪ : 26‬اکرکوزن ‪:‬اشعئ ‪:‬رک ‪:‬ےک ‪:‬ا ِ‬
‫رففری‪6222:‬ء‪:‬افر‪:‬اتسگ‪6227:‬ء‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬اخےک‪:‬دفابرہ‪::‬اشعئ‪:‬ےیک‪:‬ےئگ۔‬
‫"آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ"‪:‬اک‪:‬طلغ‪:‬افر‪:‬اناجزئ‪:‬اامعتسؽ‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬اس‪:‬انھگؤ‪،‬ی‪:‬افر‪:‬‬
‫وسیچ ‪:‬یھجمس ‪: :‬اسزش ‪:‬ںیم‪: ،‬ڈامنر ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت ‪: :‬رفاسن‪: ،‬رجینم‪: ،‬انرفے‪: ،‬اہڈنیل ‪:‬افر‪:‬‬
‫ایلٹ‪:‬تیمس‪:‬امتؾ‪:‬ارمیکی‪:‬رای ںوں‪:‬ےک‪:‬ذراعئ‪:‬اِالبغ‪:‬ےن‪:‬یھب‪:‬ےڑھ‪:‬ھھ‪:‬رک‪:‬ہص‪:‬ایل‪:،‬افر‪:‬اس‪:‬‬
‫ابر ‪: :‬اتسگاخہن ‪:‬اخوکں ‪:‬ےک ‪:‬العفہ ‪:‬اخۂن ‪:‬ہبعک ‪:‬افر ‪:‬درگی ‪:‬االسیم ‪:‬اَاکحؾ ‪:‬فاعشرئ ‪:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬یک ‪:‬یھب‪:‬‬
‫اناپ ‪:‬اسجرت‪:‬یک‪:‬یئگ!!۔‬
‫زع زیاؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪: 22:‬رففری ‪6222:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬رجینم ‪:‬ےس ‪:‬قلعت ‪:‬رےنھک‪:‬فاے ‪:‬اکی‪:‬‬
‫ِ‬
‫رپ‬ ‫(‪)Toilet papers‬‬ ‫ونج‪،‬ی ‪:‬ائاہتء ‪:‬دنسپ ‪:‬ےن ‪(:‬اعمذ ‪:‬اہلل) ‪:‬کواٹلئ ‪:‬رپیپز‬
‫"رقآؿ اپ "‪:‬رپڈی‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬اںیہن‪:‬اسمدج‪:‬افر‪:‬اای‪:‬یک‪ :‬رػ‪:‬اجیھب۔‬
‫ِ‬
‫( ‪Lars‬‬ ‫‪: 26‬وجالیئ‪: 6227‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬وسڈیؿ ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬صخش ‪":‬الرز ‪:‬فسکلی"‬
‫ئ‬
‫‪ )Wilkes‬ےن ب‪:‬ن ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬آزیم ‪:‬گنٹنیپ ‪:‬انبیئ۔ ‪ 27:‬رففری ‪: 6228:‬ءںیم‪:‬‬
‫ئ‬
‫رعمفػ‪:‬فبی‪:‬اسٹئ‪":‬فیک‪:‬ڈیپای"‪ )Wikipedia(:‬رپ ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ ےک‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬‬
‫اخےک ‪:‬اشعئ ‪:‬ےیک ‪:‬ےئگ‪: ،‬داین ‪:‬رھب ‪:‬ںیم ‪:‬املسمونں ‪:‬ےک ‪:‬ااجتحج ‪: :‬ےک ‪:‬اب ُفوجد‪: ،‬فبی ‪:‬اسٹئ‪:‬‬
‫اِاظتنہیم‪:‬ےن‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مارفت‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬اؿ‪:‬اخوکں‪:‬وک‪:‬اٹہےن‪:‬ےس‪:‬اِاکنر‪:‬رک‪:‬دای‪:،‬ہی‪:‬اخےک‪:‬ایھب‪:‬کت‪:‬‬
‫"فیک‪:‬ڈیپای"‪:‬رپ‪:‬وموجد‪:‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬بش‪:‬فرفز‪ُ :‬اِتم‪:‬ہملسم‪:‬یک‪:‬دؽ‪:‬آزاری‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬نب‪:‬رےہ‪:‬ںیہ۔‬
‫‪6228‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬اہڈنیل ‪:‬ےک ‪:‬ملف ‪:‬اسز ‪":‬رگٹی ‪:‬فڈلیرز" (‪)Great welders‬‬

‫یک‪:‬انبیئ‪:‬یئگ‪:‬انتمزع‪:‬افر‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬ملف‪":‬ہنتف" (‪ )Fitna‬اسےنم‪:‬آیئ‪:،‬اس‪:‬ملف‪:‬ںیم‪:‬اِالسیم‪:‬‬

‫‪787‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪788‬‬
‫‪:‬اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ یک‪:‬کیحضت ‪:‬یک‪:‬یئگ‪:،‬افر‪:‬رقآ‪،‬ی‪:‬آایت‪:‬وک‪:‬ربہنہ‪:‬ادااکرہ‪:‬‬
‫وقانین‪:‬افر‪:‬ىفطصم ِ‬
‫نیہ ذمبہ‪:‬فوتنیہِ‪:‬رقآؿ"‪:‬اک‪:‬اراکتب‪:‬ج ا‪:‬ایگ!!۔‬
‫ےک‪:‬مسج‪:‬رپ‪:‬ھکل‪:‬رک‪":‬وت ِ‬
‫ےن‪:‬‬ ‫(‪)Cartoonist‬‬ ‫‪ 27‬یئم ‪6228:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬اہڈنیل ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬اکرکوٹسن‬
‫ئ‬
‫بن رتمح ﷺ ےک ‪:‬اخےک ‪:‬انب ‪:‬رک ‪:‬اینپ ‪:‬فبی ‪:‬اسٹئ (‪ )website‬رپ ‪:‬اگلےئ‪: ،‬دعب‪:‬‬
‫‪New (:‬‬ ‫ںیم‪:‬دعایتل‪:‬مکح‪:‬رپ‪:‬اؿ‪:‬اخوکں‪:‬وک‪:‬فبی‪:‬اسٹئ‪:‬ےس‪:‬اٹہ‪:‬دای‪:‬ایگ۔‪6222:‬ء‪:‬ںیم‪:‬وین‪:‬ایر‬
‫‪ )York‬ےک‪":‬رٹیمف‪:‬وپنٹیل‪:‬ویمزمی‪:‬آػ‪:‬آرٹ" ( ‪Metropolitan Museum of‬‬

‫‪ )Art‬ںیم‪:‬اتدجا ِر‪:‬راستل‪:‬ﷺ ےک‪:‬اخوکں‪:‬رپ‪:‬لمتشم‪:‬زگنٹنیپ‪:‬ر یھ‪:‬ںی‪:،‬اتمہ‪:‬املسمونں‪:‬‬

‫ےک‪:‬ااجتحج‪:‬افر‪:‬دشدی‪:‬ر ِد‪:‬لمع‪:‬ےک‪:‬وخػ‪:‬ےس‪:‬اؿ‪:‬وک‪:‬امنشئ‪:‬ےک‪:‬ریغب‪:‬یہ‪:‬اٹہ‪:‬دای‪:‬ایگ۔‬
‫یئم‪6222:‬ء ‪:‬ںیم‪:‬يی وریپ‪:‬رشدنسپ‪:‬انعرص‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےس‪:،‬سیف‪:‬کب‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬اای‪:‬‬
‫ئ‬
‫یک‪:‬درگی‪:‬فبی‪:‬اسسٹئ‪:‬رپ‪ ،‬ب‪:‬ن‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےک‪:‬اخےک‪:‬انبےن‪:‬یک‪:‬اعؾ‪:‬دوعت‪:‬دی‪:‬یئگ۔‬
‫‪:22‬ربمتس‪6222:‬ء‪:‬وک‪:‬ولفرڈیا‪(:‬ارمہکی)‪:‬ےک‪:‬اکی‪:‬رچچ‪:‬ںیم‪":‬ریٹی‪:‬وجزن" ( ‪Terry‬‬

‫‪:‬رقآؿ ‪:‬اپ ‪:‬وک ‪:‬الجےن ‪:‬اک ‪:‬االعؿ ‪:‬ج ا‪:،‬‬

‫‪ )Jones‬انیم ‪:‬اکی ‪:‬ائاہتء ‪:‬دنسپ ‪:‬اسیعیئ ‪:‬اپدری ‪:‬ےن‪ِ ،‬‬
‫ہ نک‪:‬املسمونں ‪:‬ےک‪:‬دشدی‪:‬ر ِد‪:‬لمع ‪:‬ےک‪:‬ببس‪:‬اےنپ‪:‬ذمومؾ ‪:‬ی دص ‪:‬ںیم‪:‬اکایمب‪:‬ہن‪:‬وہاکس‪:،‬‬
‫ہ شش ک‬
‫گ‬‫ی‬
‫اس ‪:‬دبتخب ‪:‬اسیعیئ ‪:‬د رد ‪:‬ےن ‪:‬اانپ ‪:‬وصنمہب ‪:‬رت ‪:‬ہن ‪:‬ج ا‪: ،‬افر ‪:‬اےلگ ‪:‬یہ ‪:‬اسؽ ‪: 62:‬امرچ‪:‬‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬اپ ‪:‬وک‪:‬ذن ِر‪:‬آشت‪:‬رک‪::‬دای!!۔‬
‫‪6222‬ء‪:‬ںیم‪:‬اےنپ‪:‬درگی‪::‬ائاہتء‪:‬دنسپ‪:‬اسویھتں‪:‬ےک‪:‬رمہاہ‪ِ ،‬‬
‫‪: 62‬ونربم ‪6222:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬رفاسن ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬تفہ ‪:‬رفزہ ‪:‬زگیمنی ‪Weekly (:‬‬
‫ئ‬ ‫ٹ‬
‫‪:‬ہدف" (‪ )Charlie Hebdo‬ےن ب‪:‬ن‪:‬ارکؾ‪:‬ﷺ ےک‪:‬‬ ‫‪" )Magazine‬اچرىل ی ب‬
‫اتسگاخہن ‪:‬اخوکں ‪:‬رپلمتشم ‪:‬وصخیص ‪:‬اڈینشی ‪:‬اشعئ ‪:‬رکےن ‪:‬اک ‪:‬االعؿ ‪:‬ج ا‪: ،‬افر ‪: :‬اباقدعہ ‪:‬اس ‪:‬اک‪:‬‬
‫اٹلٹیئ ‪:‬یھب ‪:‬ارٹنٹین ‪:‬رپ ‪:‬رئیش ‪:‬ج ا۔ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ر ِد ‪:‬لمع ‪:‬ںیم ‪: :‬ملسم ‪:‬رکیہز ( ‪Muslim‬‬

‫‪788‬‬
‫‪789‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫‪ )Hackers‬ےن ‪:‬اس ‪:‬زگیمنی ‪:‬یک ‪:‬فبی ‪:‬اسٹئ ‪:‬کیہ ‪ )Hack(:‬رک ‪:‬ىل‪: ،‬افر ‪:‬ضعب‪:‬‬
‫املسمؿ ‪:‬ونوجاونں ‪:‬ےن ‪:‬اےنپ ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ذجابت ‪:‬رجمفح ‪:‬وہےن ‪:‬ےک ‪:‬ببس‪: ،‬اس ‪:‬زگیمنی ‪:‬ےک‪:‬‬
‫درتف‪:‬رپ‪::‬افرئ‪:‬مب‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬ہلمح‪:‬یھب‪:‬ج ا!۔‬
‫بی‬
‫ایس ‪ :‬رح ‪ 62:‬ربمتس‪6226‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬ارسایلیئ ‪:‬ژناد ‪:‬دوہدی ‪: :‬ڈارئرٹکی ‪":‬وکنال ‪ :‬ب یسلی‪:‬‬
‫وکینال" (‪ )Nicola Beasley Nicola‬ےن ‪:‬اہىل ‪ُ :‬فڈ ‪ )Holly Wood( :‬ںیم‪:‬‬
‫‪:‬ذات‪:‬ادقس‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬ملف‪:‬یھب‪::‬رزیلی‪:‬یک(‪)2‬۔‬ ‫ربمغیپِ‪:‬االسؾﷺ یک ِ‬
‫ٹ‬
‫‪:‬ہدف" ( ‪Charlie‬‬ ‫‪6222‬ء ‪:‬افر ‪6224:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬رفایسیسن ‪:‬زگیمنی ‪":‬اچرىل ی ب‬
‫‪ )Hebdo‬یک ‪:‬اجبن ‪:‬ےس ‪: :‬وتنیہ ‪:‬آزیم ‪:‬اخوکں ‪:‬وک ‪:‬دفابرہ ‪:‬اشعئ ‪:‬ج ا ‪:‬ایگ‪: ،‬سج ‪:‬رپ ‪:‬ملسم ‪:‬لام ک‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬دشدی ‪:‬مغ ‪:‬فےصغ ‪:‬اک ‪:‬اظمرہہ ‪:‬افر ‪:‬ااجتحج ‪:‬ج ا ‪:‬ایگ‪: ،‬اؿ ‪:‬اخوکں ‪:‬ےک ‪:‬اشعئ ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬ابثع‬
‫‪6227‬ء‪:‬ںیم‪:‬اس‪:‬زگیمنی‪:‬ےک‪:‬درتف‪:‬رپ‪:‬دفابرہ‪:‬ہلمح‪:‬وہا‪:،‬افر‪:‬دنپرہ‪:27‬اَرفاد‪:‬یک‪:‬الہتک‪:‬وہیئ!۔‬
‫ہ شش ک‬
‫گ‬ ‫ی‬
‫‪6228‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬اہڈنیل ‪:‬ےس ‪:‬قلعت ‪:‬رےنھک ‪:‬فاے ‪:‬د رد ‪:‬ایسدتساؿ ‪:‬افر ‪:‬اسملفز‬
‫نیہ ‪:‬راستل ‪:‬رپ ‪:‬ینبم ‪":‬اتسگاخہن‪:‬‬
‫"رگٹی ‪:‬فڈلیرز" (‪ )Great welders‬ےن ‪:‬وت ِ‬
‫اخےک"‪:‬اشعئ‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬االعؿ‪:‬ج ا‪:،‬ہ نک‪:‬اپاتسک‪،‬ی‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬دشدی‪:‬ر ِد‪:‬لمع‪:‬افر‪:‬موکتم‪:‬‬
‫یک ‪:‬افسریت ‪: :‬وکوششں ‪:‬ےک ‪:‬ببس‪: ،‬اہڈنیل ‪:‬یک ‪:‬موکتم ‪:‬ےن‪:‬دُماتلخ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اؿ ‪:‬یک‪:‬‬
‫اِاشتع‪:‬وک‪:‬روکا‪:‬دای۔‬
‫ٹ‬
‫‪:‬ہدف" (‪ )Charlie Hebdo‬ےن ‪:‬اکی ‪:‬ابر ‪:‬رھپ‪:‬‬ ‫ربمتس ‪6262:‬ء ‪:‬ںیم ‪":‬اچرىل ی ب‬
‫وتنیہِ ‪:‬راستل ‪:‬اک ‪: :‬اراکتب ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪ ،‬اتسگاخہن ‪:‬اخوکں ‪:‬وک ‪:‬ہن ‪:‬رصػ ‪: :‬اشعئ ‪:‬ج ا‪: ،‬ہکلب‪:‬‬
‫ائاہتیئ‪:‬ےبرشیم‪:‬افر ‪:‬ڈاٹھیئ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬املسمونں‪:‬یک ‪:‬زمدی‪:‬دؽ‪:‬آزاری ‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬‬

‫(‪::)2‬دےیھکی‪"::‬دلییل" ‪:67‬اوتكرب‪:،6262‬رفایسیسن‪ :‬در‪:‬اک‪:‬اپلگ‪:‬نپ‪:،:‬وتنیہ‪:‬راستل‪...:‬اخل۔‬

‫‪789‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪792‬‬
‫زگیمنی ‪:‬ےک ‪:‬ادارےی ‪:‬ںیم ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬اھکل ‪:‬ہک ‪":‬ہی ‪:‬وصتریںی ‪(:‬وتنیہ ‪:‬آزیم ‪:‬اخےک) ‪:‬اترخی ‪:‬ےس‪:‬‬
‫قلعتم ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬اترخی ‪:‬وک ‪:‬ہن ‪:‬یہ ‪:‬دفابرہ ‪:‬اھکل ‪:‬اج ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬ہن ‪:‬یہ ‪:‬اٹمای ‪:‬اج ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ"۔ ‪:‬ہکبج ‪:‬ہی‪:‬‬
‫ابت‪:‬رسارس‪:‬وھجٹ‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬افر‪:‬اتر یخ‪:‬اقحقئ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬ےہ!!۔‬
‫ہ شش ک‬
‫ز ہتش ‪:‬امہ ‪: 2:‬اوتكرب ‪6262:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬رفاسن ‪:‬ےک ‪:‬اکی ‪:‬دبتخب ‪:‬د یگرد ‪:‬اوكسؽ ‪:‬رچیٹ‪:‬‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬انبےئ‪:‬‬
‫ےن‪ِ ،‬‬ ‫(‪)Samuel Petty‬‬ ‫"ومیس ‪:‬یٹیپ"‬
‫وہےئوتنیہ ‪:‬آزیم ‪:‬اخےک‪: ،‬اےنپ ‪:‬ءابلء ‪:‬وک ‪:‬داھکےن ‪:‬یک ‪:‬اناپ ‪:‬اسجرت ‪:‬یک‪: ،‬افر ‪:‬سالس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫وموجد ‪:‬املسمؿ ‪:‬ءابلء ‪:‬ےک ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ذجابت ‪:‬وک ‪:‬رجمفح ‪:‬ج ا‪: ،‬روسؽ ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬اینپ‪:‬‬
‫الزَ فاؽ ‪:‬تبحم ‪:‬فدیقعت ‪:‬ےک ‪:‬ببس‪: ،‬اکی ‪:‬نچیچ ‪:‬ونوجاؿ ‪:‬ےس ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬ربداتش ‪:‬ہن ‪:‬وہیئ‪:،‬‬
‫افر‪:‬اس‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬اتسگیخ‪:‬یک‪:‬اناپ ‪:‬اسجرت‪:‬رکےن‪:‬فاے‪:‬وعلمؿ‪:‬اک‪:‬رس‪:‬ملق‪:‬رک‪:‬دای!!۔‬
‫اتسگاخہن‪:‬اخوکں‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬رفایسیسن‪ :‬در‪:‬اک‪:‬یفنم‪:‬رکدار‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬رفایسیسن‪ :‬در‪":‬اامیونلی‪:‬رکیمفؿ" ( ‪Emmanuel‬‬

‫ارفت ‪:‬الیھپےن ‪:‬افر ‪:‬نیبَ ‪:‬اذملابہ ‪:‬مہ ‪:‬آیگنہ ‪:‬وک ‪:‬اصقنؿ‪:‬‬ ‫‪ )Macron‬ےن ‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬م‬
‫ہ شش ک‬
‫اچنہپےن ‪:‬فاے‪: ،‬اس ‪: :‬دبتخب ‪:‬د یگرد ‪:‬اوكسؽ ‪:‬رچیٹ ‪:‬ےک ‪:‬اس ‪:‬لعف ‪:‬یک ‪:‬ذمتم ‪:‬رکےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اجبےئ‪: ،‬اےسی ‪:‬انز ‪:‬ومعق ‪:‬رپ ‪:‬ائاہتیئ ‪:‬اجدبناراہن ‪:‬رفِہی ‪:‬اایتخر ‪:‬ج ا‪: ،‬افر ‪:‬رفاسن ‪:‬ںیم ‪:‬ےنسب‪:‬‬
‫فاےاچپس‪:72‬الھک‪:‬ےس‪:‬زادئ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬ذجابت‪:‬یک‪:‬رپفاہ ‪:‬ےیک‪:‬ریغب‪:،‬اےس‪:‬رفاسن ‪:‬اک‪:‬‬
‫لی‬
‫وقیم‪:‬ریہف‪:‬رقار‪:‬دےتی‪:‬وہےئ‪:،‬اےس‪ ":‬یجبن‪:‬آػ‪:‬آرن" (‪ )Legion of Honor‬ےک‪:‬‬
‫اٰیلع‪:‬رتنی‪:‬وِسؽ (‪:)Civil‬اِزعاز‪:‬ےس‪:‬ونازا۔‬
‫اید‪:‬رےہ‪:‬ہک‪::‬رفاسن‪:‬ںیم‪:‬ہی‪:‬اِزعاز‪:‬اُےس ‪:‬دای‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬ےن‪:‬آریم‪:‬ای‪:‬رہشی‪:‬حطس‪:‬‬
‫رپ‪:‬ریغومعمىل‪:‬دخامت‪:‬ااجنؾ‪:‬دی‪:‬وہں۔‪:‬رفاسن‪:‬ےک‪ :‬در ‪:‬ےن‪:‬رصػ‪:‬ایس‪:‬رپ‪:‬اِافتکء‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫‪790‬‬
‫‪792‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫ج ا‪: ،‬ہکلب ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬مکح ‪:‬رپ ‪:‬اُس ‪:‬اک ‪:‬وسگ ‪:‬رساکری ‪:‬حطس ‪:‬رپ ‪:‬انمای ‪:‬ایگ‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬اید ‪:‬ںیم ‪:‬امتؾ‪:‬‬
‫رساکری ‪:‬امعروتں‪:‬رپ‪: ،‬وتنیہِ ‪:‬راستل ‪:‬ﷺ رپ ‪:‬ینبم ‪":‬اتسگاخہن ‪:‬اخےک" ‪:‬آف زیاں‪:‬ےیک‪:‬‬
‫ےئگ‪:،‬افر‪:‬اکی‪:‬رقتبی‪:‬ےس‪:‬اطخب‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪::‬رفایسیسن‪ :‬در‪:‬ےن‪:‬ہی‪:‬یھب ‪:‬اہك‪:‬ہک‪":‬انتمزع‪:‬‬
‫اکرکوزن‪:‬ای‪:‬اخوکں‪:‬یک‪:‬اِاشتع‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬دربتسدار‪:‬ںیہن‪:‬وہا‪:‬اجےئ‪:‬اگ"۔‬
‫رفایسیسن ‪ :‬در ‪:‬ےک ‪:‬اس ‪:‬ریغ ‪:‬ذہم ‪:‬داراہن ‪:‬ایبؿ ‪:‬افر ‪ :‬ر ِز ‪:‬لمع ‪:‬ےک ‪:‬الخػ‪: ،‬داین ‪:‬رھب‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬رُپاَنم ‪:‬ااجتحج ‪:‬اک ‪:‬ہلسلس ‪:‬اجری ‪:‬ےہ‪: ،‬رفایسیسن ‪:‬ونصماعت ‪:‬اک ‪:‬اعُمیش ‪:‬اباکیئٹ ‪:‬ج ا ‪:‬اجراہ‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬فلتخم ‪:‬لام ک ‪:‬ںیم ‪:‬وموجد ‪: :‬رفایسیسن ‪:‬ریفسفں ‪:‬وک ‪:‬ااجتحیج ‪:‬رماےلس ‪:‬یھب ‪:‬امھتےئ ‪:‬اج ‪:‬رےہ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬ضعب‪:‬ملسم‪:‬لام ک‪:‬رفاسن‪:‬ںیم‪:‬وموجد‪:‬اےنپ‪:‬ریفسفں‪:‬وک‪:‬فاسپ‪:‬البےن‪:‬ےک‪:‬وحاے‪:‬ےس‪:‬‬
‫‪:‬ل‪:‬وسےنچ‪:‬یک‪:‬ابت‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬آزادئ‪:‬‬
‫یھب‪:‬ابمہ‪:‬وشمرہ‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ہ نک‪ُ :‬اِتم‪:‬ہملسم‪:‬ےک ی‬
‫ااہظ ِر ‪:‬راےئ" ‪:‬اک ‪:‬طلغ ‪:‬افر ‪:‬اناجزئ ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬رصػ ‪:‬االسؾ ‪:‬یہ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬ویکں ‪:‬وہ ‪:‬راہ ‪:‬ےہ؟!‪:‬‬
‫ز ہتش ‪:‬سیب‪:62‬اسولں ‪:‬ںیم‪:‬وتنیہِ ‪:‬ذمبہ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪:‬ویریپ ‪:‬لام ک ‪:‬ںیم ‪:‬ےنتج‪:‬یھب ‪:‬فااعقت‪:‬‬
‫شیپ ‪:‬آےئ‪: ،‬رقتتی ‪:‬بس ‪:‬ےک ‪:‬بس ‪:‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬ےھت‪: ،‬آج ‪:‬کت ‪:‬ارارے ‪:‬ےننس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ںیہن ‪:‬آای ‪:‬ہک ‪":‬آزادئ ‪:‬احصتف" ‪:‬ای ‪":‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر ‪:‬راےئ" ‪:‬اک ‪:‬اہسرا ‪:‬ےتیل ‪:‬وہےئ‪: ،‬یسک ‪:‬ویریپ‪:‬‬
‫ابدنشے‪: ،‬لنیچ ‪:‬ای ‪:‬اابخر ‪:‬ےن ‪:‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬العفہ ‪:‬یسک ‪:‬دفرسے ‪:‬ذمبہ‪: ،‬ای ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬اعشرئ ‪:‬یک‪:‬‬
‫وتنیہ‪:‬یک‪:‬وہ!‪:‬ج ا‪:‬ہی‪:‬ضحم‪:‬اافتؼ‪:‬ےہ؟‪:‬ای‪:‬وکیئ‪:‬وسیچ‪:‬یھجمس‪:‬اسزش؟‪:‬ملسم‪:‬یرکفنی‪:،‬املعےئ‪:‬رکاؾ‪:،‬‬
‫فسال‪:‬اصابحؿ‪:،‬اترج‪:‬رضحات‪:،‬اکرفابری‪:‬ہقبط‪:،‬احصیف‪:‬ربادری‪:،‬امتؾ‪:‬ایسدتساؿ‪:‬افر‪:‬ارارے‪:‬‬
‫رمکحاؿ‪:،‬اعیمل‪:‬احالت‪:‬ففااعقت ‪:‬وک‪ِ:‬شیپ‪:‬رظن‪:‬رےتھک‪:‬وہےئ‪:،:‬اس‪:‬وحاے‪:‬ےس‪:‬وخب‪:‬وسچ‪:‬‬
‫نیہ راستل ‪:‬ﷺ" ‪:‬ےک‪:‬اس‪:‬‬
‫اچبر ‪:‬رکںی!‪:‬افر‪:‬اےنپ‪:‬اےنپ‪:‬دارئۂ‪:‬اکر‪:‬ےک ‪:‬اطمقب‪":‬وت ِ‬
‫وطافؿ‪:‬دبزیمتی‪:‬وک‪:‬رفےنک‪:‬ںیم‪:‬اانپ‪:‬اانپ‪:‬رھبوپر‪:‬رکدار‪:‬ادا‪:‬رکںی‪:،‬فرہن‪:‬اید‪:‬رےیھک‪؏:‬‬
‫ِ‬
‫‪791‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪796‬‬
‫اہمتری‪:‬دایواؿ‪:‬کت‪:‬یھب‪:‬ہن‪:‬وہ‪:‬یگ‪:‬دایواونں‪:‬ںیم!‬
‫رفاسن‪:‬ےک‪:‬املسمؿ‪:‬رہشویں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اایتمزی ُ‪ُ:‬سو ‪:‬افر‪:‬اعیمل‪:‬وقانین‬
‫نیہ ذمبہ‪:‬‬
‫نیہ‪:‬راستل‪:‬افر‪:‬وت ِ‬ ‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪:‬وغر‪:‬فرکف‪:‬اک‪:‬اقمؾ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬وت ِ‬
‫ےک ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬فااعقت‪: ،‬يی ورپ ‪:‬ںیم ‪:‬یہ ‪: :‬ویکں ‪:‬وہ ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ؟! ‪:‬افر ‪:‬رفاسن ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬نہ ‪:‬ےس‪:،‬اب‪:‬فاہں ‪:‬یک‪:‬‬ ‫تن‪:‬ذمبہ"‪:‬یک َ ب ا‬
‫وصراحتؽ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬دقر‪َ :‬ارتب‪:‬وہ‪:‬یکچ‪:‬ےہ‪:‬ہک "اِاہ ِ‬
‫دراگسںیہ ‪:‬افر ‪:‬یمیلعت ‪:‬ادارے ‪:‬یھب ‪:‬وفحمظ ‪:‬ںیہن ‪:‬رےہ! ‪:‬اوكسزل ‪ )Schools(:‬افر ‪:‬اکزجل‪:‬‬
‫تمح ‪:‬اعمل ‪:‬ﷺ یک‪:‬‬
‫(‪ )Colleges‬ںیم ‪:‬یملع ‪:‬د یگن ‪ُ :‬دفر ‪:‬رکےن ‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ‪: ،‬اںیہن ‪:‬ر ِ‬
‫اشؿ ‪:‬ںیم ‪:‬اتسگیخ ‪:‬رپ ‪:‬وبجمر ‪:‬ج ا ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اؿ ‪:‬ےس ‪":‬اتسگاخہن ‪:‬اخےک" ‪:‬ونباےئ ‪:‬اج ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫افر ‪:‬اںیہن ‪:‬االسؾ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪َ :‬فرالغ ‪:‬رک ‪:‬االسیم ‪:‬امیلعتت ‪:‬ےس ‪:‬ااکنری ‪:‬انبای ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ! ‪:‬ہکلب‪:‬‬
‫ضعب‪:‬اای‪:‬روپرسٹ‪ )Media reports(:‬ےک‪:‬اطمقب‪:‬وت‪:،‬رفاسن‪:‬ںیم‪:‬املسمؿ‪:‬ںوچں‪:‬‬
‫وک‪:‬زنخری‪:‬اک‪:‬وگتش‪:‬اھکےن‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬وبجمر‪:‬ج ا‪:‬اجات‪:‬ےہ؛‪:‬اتہک‪:‬فہ‪:‬وخد‪:‬وک‪":‬ےچس‪:‬رفچن‪:‬رہشی"‪:‬اثتب‪:‬‬
‫رک ‪:‬ںیکس! ‪:‬ایس ‪ :‬رح "اتسگاخہن ‪:‬اخوکں" ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬رُپاَنم ‪:‬ااجتحج ‪:‬رکےن ‪:‬فاے‪:‬‬
‫املسمونں‪:‬وک‪:‬لتق‪:‬یک‪:‬دویکمھں‪:‬ےس‪:‬رھبے‪:‬وطخط‪:‬ےجیھب‪:‬اج‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬اجحب‪:‬افڑےنھ‪:‬فاىل‪:‬ملسم‪:‬‬
‫وخانیت‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬اِئاہتیئ‪:‬انزةی‪:‬زابؿ‪:‬اامعتسؽ‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ!‪:‬اقونؿ‪:‬دنسپ‪:‬ملسم‪:‬رہشویں‪:‬وک‪:‬‬
‫وکشم ‪:‬اگنوہں‪:‬ےس‪:‬داھکی‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ!‪:‬ےبانگہ ‪:‬ولوگں ‪:‬وک‪:‬رگاتفر ‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬اںیہن‪:‬دشتُد‪:‬اک‪:‬اشنہن‪:‬‬
‫انبای‪:‬اج ‪:‬راہ‪:‬ےہ! ‪:‬موکِتم‪:‬رفاسن‪:‬ےس‪:‬اباقدعہ‪:‬ررٹسجڈ‪:‬ملسم ‪:‬ومیظنتں ‪:‬وک‪:‬ریغاقون‪،‬ی‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬‬
‫اکدعلؾ ‪:‬رقار ‪:‬دای ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ! ‪:‬اسمدج ‪:‬یک ‪:‬دنبش ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬ذمیبہ ‪:‬آزادی ‪:‬رپ ‪:‬اپدنبی ‪:‬اعدئ ‪:‬یک ‪:‬اج‪:‬‬
‫ریہ ‪:‬ےہ! ‪:‬اکی ‪:‬اتحمط ‪:‬ادنازے ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬ز ہتش ‪:‬اکی ‪:‬امہ ‪:‬ںیم ‪:‬اتاحؽ ‪:‬رقتتی ‪: :‬رّتس‪: 72‬ےس‪:‬‬
‫دنبج ا‪:‬اجاکچ‪:‬ےہ!۔‬
‫دجوک‪:‬امنز‪:‬ےک‪:‬ےیل‪: :‬‬
‫زادئ‪:‬اسم ‪:‬‬
‫‪792‬‬
‫‪791‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫(‪French‬‬ ‫ہ نک ‪:‬ہی ‪:‬بس ‪:‬رکےت ‪:‬فتق ‪:‬رفایسیسن ‪:‬موکتم‬
‫‪ )government‬اشدی ‪:‬اس ‪:‬تقیقح ‪:‬وک ‪:‬رفاومش ‪:‬رک ‪،:‬ےہ ی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬املسمؿ ‪:‬رفاسن ‪:‬یک‪:‬‬
‫ُُک‪:‬آابدی‪:‬اک‪:‬آھٹ‪:8‬دصیف‪:‬ںیہ‪:،‬ویرپ‪:‬ںیم‪:‬آابدی‪:‬ےک‪:‬اابتعر‪:‬ےس‪:‬اسیعتیئ‪:‬ےک‪:‬دعب‪:،‬دفرسا‪:‬‬
‫ےڑا‪:‬ذمبہ‪:‬االسؾ‪:‬ےہ‪:،‬رصػ‪:‬رفاسن‪:‬ںیم‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬دعتاد‪:‬اچپس‪:‬الھک‪:‬ےس‪:‬زادئ‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬اید‪:‬‬
‫رانھک ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪:‬املسمونں ‪:‬یک ‪:‬اینت ‪:‬ےڑی ‪:‬آابدی ‪:‬ےک ‪:‬یھب ‪:‬ھچک ‪:‬وقحؼ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ںیہنج ‪:‬رہ ‪:‬ز ‪:‬رظن‪:‬‬
‫ادناز‪:‬ںیہن‪:‬ج ا‪:‬اج‪:‬اتکس!!۔‬
‫رفایسیسن ‪ :‬در ‪ً:‬انیقی ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬ےس ‪:‬وخبىب ‪:‬فافق ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬ہک ‪:‬رہشی ‪:‬افر ‪:‬ایسیس‪:‬‬
‫( ‪International‬‬ ‫نیب ‪:‬االَوقایم ‪:‬اقونؿ ‪(:‬آیئ ‪:‬یس ‪:‬یس ‪:‬یپ ‪:‬آر)‬
‫وقحؼ ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪َ :‬‬
‫‪ )Covenant On Civil And Political Rights‬ےک‪:‬آرلکیٹ‪:)67(:‬ےک‪:‬‬
‫اطمقب‪":‬ایسی ‪:‬رایہ ‪:‬اہجں ‪:‬ذمیبہ‪:‬ای ‪:‬اسل‪،‬ی‪َ :‬اتیلق‪:‬وموجد‪:‬وہ‪:،‬فاہں ‪:‬اَتیلق ‪:‬وک ‪:‬اینپ ‪:‬ذہتبی‪:‬‬
‫افر‪:‬ذمبہ‪:‬ےک‪:‬اطمقب‪:‬زدنیگ‪:‬زارےن‪:‬یک‪:‬لمکم‪:‬آزادی‪:‬احلص‪:‬ےہ"(‪)2‬۔‪:‬ایس‪ :‬رح‪::‬آرلکیٹ‬
‫آرلکیٹ (‪:)6‬ےک‪:‬نشکیس‪ 1:‬ےک‪:‬اطمقب‪":‬وکیئ‪:‬یھب‪:‬رایہ ‪:‬اےنپ‪:‬رہشویں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪::،‬اؿ‪:‬‬
‫‪ُ:‬س (‪ )Discriminate‬ںیہن‪:‬ربت‪:‬یتکس"(‪)6‬۔‬
‫ےک‪:‬ذمبہ‪:‬یک‪:‬اینبد‪:‬رپ‪:‬اایتمزی ُ و‬
‫ذٰہلا ‪:‬رفاسن ‪:‬تیمس ‪:‬امتؾ ‪:‬يی وریپ ‪:‬لام ک ‪:‬وک ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬وخب ‪:‬ھجمس ‪:‬ہ ین ‪:‬اچےیہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫ئ‬
‫ارارے‪:‬ایپرے‪ :‬بن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ مہ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬دولں‪:‬ںیم‪ :‬ےتس‪:‬ںیہ‪:،‬بج‪:‬وکیئ‪:‬اؿ‪:‬‬
‫یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬رکات ‪:‬ےہ ‪:‬وت ‪:‬ںیمہ ‪:‬دىل ‪:‬فیلکت ‪:‬یتچنہپ ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬دؽ ‪:‬وک ‪:‬ےنچنہپ ‪:‬فاال ‪ُ :‬دھک ‪:‬مسج ‪:‬وک ‪:‬ےنچنہپ‪:‬‬
‫فاے‪ُ :‬دھک‪:‬ےس‪:‬تہب‪:‬زایدہ‪:‬درد‪:‬داتی‪:‬ےہ!‪:‬ذہلا‪:‬وضحر‪:‬یک‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬ابر‪:‬ابر‪::‬اتسگیخ‪:‬ےس‪ُ :‬اِتم‪:‬‬

‫‪)1( International Covenant on Civil and Political Rights, P.No: 14.‬‬

‫‪)2( International Covenant on Civil and Political Rights, P.No: 2.‬‬
‫‪793‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪794‬‬
‫ہملسم ‪:‬ےک ‪:‬ہن ‪:‬رصػ ‪:‬ذجابت ‪:‬وک ‪:‬سیھٹ ‪:‬یتچنہپ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬ویریپ ‪:‬لام ک ‪:‬ںیم ‪:‬ےنسب ‪:‬فاےملسم‪:‬‬
‫رہشویں‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‪:‬یھب ‪:‬اپامؽ‪:‬وہ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ! ‪:‬ذہلا‪:‬مہ‪:‬امتؾ‪:‬اَوقا ِؾ‪:‬اعمل‪:‬وک‪:‬ہی ‪:‬اغیپؾ‪:‬دانی‪:‬اچےتہ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬ہک‪":‬ویج‪:‬افر‪:‬ےنیج‪:‬دف!" (‪)Live and Let Live‬۔‬

‫ارگ ‪:‬ویرپ ‪:‬ےن ‪:‬اینپ َ‪:‬رفش ‪:‬ہن ‪:‬دبىل ‪:‬وت ‪:‬اعُمہلم ‪:‬رصػ ‪:‬رُپاَنم ‪:‬ااجتحج ‪:‬ای ‪:‬وسلش‪:‬‬
‫کت ‪:‬ودحفد ‪:‬ںیہن ‪:‬رےہ ‪:‬اگ‪: ،‬ہکلب ‪":‬اعیمل‪:‬‬ ‫(‪)Social Boycott‬‬ ‫اباکیئٹ‬
‫اک ‪:‬درفزاہ ‪:‬یھب‪:‬‬ ‫(‪)International Court Of Justice‬‬ ‫تل ااصنػ"‬
‫دعا ِ‬
‫رضفر‪:‬اٹھکٹھکای‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:،‬افر‪:‬ویرپ‪:‬وک‪:‬ایس‪:‬زابؿ‪:‬ںیم‪:‬وجاب‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:‬ےسج‪:‬فہ‪:‬اتھجمس‪:‬ےہ!۔‬
‫آزادئ‪:‬ااہظرِ‪:‬راےئ‪:‬یک‪:‬رعتفی‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬آپ ‪:‬ےک ‪:‬ملع ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ویرپ ‪:‬ںیم ‪:‬راجئ ‪":‬آزادئ‪:‬‬
‫ااہظ ِر‪:‬راےئ"‪:‬ےک‪:‬اقونؿ‪:‬اک‪:‬طلغ‪:‬رتنی‪:‬اامعتسؽ‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬وہ‪:‬راہ‪:‬ےہ!‪:‬ہی‪:‬وکیسرل‪:‬ازؾ‪:‬‬
‫(‪ )secularism‬ےک ‪:‬احویمں ‪:‬اک ‪:‬فہ ‪ :‬رایھر ‪:‬ےہ‪: ،‬ےسج ‪:‬بج ‪:‬اچںیہ ‪:‬افر ‪:‬اہجں ‪:‬اچںیہ‪:‬‬
‫اامعتسؽ ‪:‬ج ا ‪:‬اج ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ‪: ،‬ذہلا ‪:‬ہی ‪:‬اجانن ‪:‬ارارے ‪:‬ےیل ‪:‬اَدش ‪:‬رضفری ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر‪:‬‬
‫ک‬
‫راےئ"‪:‬ےس‪:‬رماد‪:‬ج ا‪:‬ےہ؟‪:‬افر‪:‬اس‪:‬یک‪:‬دُحفد‪ُ :‬فقود‪:‬ج ا‪:‬ںیہ؟‬
‫ی‬
‫ریمے‪:‬زع زیف!‪":‬آزادی‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ"‪:‬اکی ‪:‬فعیس‪:‬اینعمل‪:‬االطصح‪:‬ےہ‪:،‬اِس‪:‬یک‪:‬‬
‫دعتمد ‪:‬رعتںیفی ‪:‬ایبؿ ‪:‬یک ‪:‬ںی ‪:‬ںیہ‪: ،‬اہتبل ‪:‬وصخمص ‪:‬رعتفی ‪:‬وکیئ ‪: :‬ںیہن۔ ‪":‬لگیل ‪:‬ڈرنشکی"‬
‫‪ )Legal‬ےک ‪:‬اطمقب ‪":‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر ‪:‬راےئ ‪:‬ےس ‪:‬رماد ‪:‬ایخالت ‪:‬اک‪:‬‬ ‫(‪Dictionary‬‬

‫البرف ‪:‬کو ‪ :‬ااہظر‪:‬ےہ‪:،‬اچےہ‪:‬فہ ‪:‬زاب‪،‬ی‪:‬وطر ‪:‬رپ‪:‬وہ‪:‬ای ‪:‬اھچپ‪:‬رک‪:،‬ای‪:‬رھپ ‪:‬یسک‪:‬یھب ‪:‬دفرسے‪:‬‬

‫ذرےعی‪:‬ےس‪:،‬بس‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬دالخ‪:‬ںیہ"(‪)2‬۔‬

‫‪)1(http://legaldictionary/F/FreedomofExpression.aspx‬‬
‫‪794‬‬
‫‪797‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫(‪)New World Encyclopedia‬‬ ‫ہکبج ‪":‬وین‪:‬فر ‪:‬ااسنولکیئڈیپای"‬
‫ےک ‪:‬اطمقب‪: ،‬اےنپ ‪:‬ایخالت‪: ،‬ولعمامت ‪:‬افر ‪:‬آرا ء ‪:‬ےک ‪:‬آزاداہن ‪:‬ااہظر ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪":‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر‪:‬‬
‫راےئ"‪:‬اہك‪:‬اجات‪:‬ےہ(‪)2‬۔‬
‫ایس ‪ :‬رح ‪:‬اوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ ‪: )United Nations(:‬ےن ‪":‬وشنمر ‪:‬رباےئ ‪:‬ااسن‪،‬ی‪:‬‬
‫وقحؼ" (‪ )Charter Of Human Rights‬ےک ‪:‬آرلکیٹ ‪: )29(:‬ںیم ‪":‬آزادئ‪:‬‬
‫ااہظ ِر ‪:‬راےئ" ‪:‬یک ‪:‬فاضتح ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اھکل ‪:‬ہک ‪":‬رہ ‪:‬صخش ‪:‬وک ‪:‬اینپ ‪:‬راےئ ‪:‬رےنھک ‪:‬افر ‪:‬ااہظ ِر‪:‬‬
‫راےئ ‪:‬یک ‪:‬آزادی ‪:‬اک ‪:‬قح ‪:‬احلص ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬قح ‪:‬ںیم ‪:‬ہی ‪:‬ارم ‪:‬یھب ‪:‬دالخ ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬فہ ‪:‬آزادی ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اسھت ‪:‬اینپ ‪:‬راےئ ‪:‬اقمئ ‪:‬رکے‪: ،‬افر ‪:‬سج ‪:‬ذرےعی ‪:‬ےس ‪:‬اچےہ ‪:‬ریغب ‪:‬یکلم ‪:‬رسدحفں ‪:‬اک ‪:‬ایخؽ‪:‬‬
‫ےیک‪:،‬ملع‪:‬افر‪:‬ایخالت‪:‬یک‪:‬التش‪:‬رکے‪:،‬اںیہن‪:‬احلص‪:‬رکے‪:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬غیلبت‪::‬رکے"(‪)6‬۔‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬ااسی ‪:‬اتگل ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اینبدی ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬یہی ‪:‬فہ ‪:‬قش ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬ےس ‪:‬ریجی‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫(‪: ،)Jerry Fall‬ریٹی ‪:‬وجزن ‪: ،)Terry Jones(:‬رگٹی ‪:‬فڈلیر ‪Great (: :‬‬ ‫افؽ‬
‫ہ شش ک‬
‫گ‬‫ی‬
‫ےسیج ‪:‬د ردفں ‪:‬وک ‪:‬وتنیہ ‪:‬آزیم‪:‬‬ ‫‪:‬یٹیپ ‪)Samuel Petty(:‬‬ ‫‪: ،)welders‬افر ‪:‬ومیس‬
‫اکرکوزن‪:،‬ںیملف‪:‬افر‪:‬اتسگاخہن‪:‬اخےک‪:‬انب‪:‬ےن‪:‬یک‪:‬ہش‪:‬لم‪:‬ریہ‪:‬ےہ!‪:‬یہی‪:‬فہج‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬البیسک‪:‬وخػ‪:‬‬
‫"انومس‪:‬راستل"‪:‬رپ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫فرطخ‪:‬ےک‪:‬اےنپ‪:‬امتؾ‪:‬ذراعئِ‪:‬اِالبغ‪:‬ربُفےئ‪:‬اکر‪:‬الےت‪:‬وہےئ‪:،‬آےئ‪:‬رفز‪:‬‬
‫ش‬
‫ِ‬ ‫ش‬
‫ہلمح‪:‬آ َفر‪:‬وہ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ویریپ‪::‬لام ک‪:‬اس‪ :‬ق‪:‬یک‪:‬آڑ‪:‬ںیم‪:‬دعؾ َ‪:‬رفا‪:‬داری‪:‬افر‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مارفت‪:‬وک‪:‬‬
‫الیھپےن‪:‬اک‪:‬ببس‪:‬نب‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬زین‪:‬ائاہتء‪:‬دنسپی‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬رففغ‪:‬دے‪:‬رےہ‪:‬ںیہ!!۔‬
‫ًانیقی‪:‬ااسن‪،‬ی‪:‬وقحؼ‪:‬اک‪:‬وشنمر‪:‬لیکشت‪:‬دےنی‪:‬فاولں‪:‬اک‪:‬ی دص‪:‬رہز‪:‬ہی‪:‬ںیہن‪:‬وہاگ‪:،‬ہک‪:‬اس‪:‬‬

‫‪)1(newworldencyclopedia.org/entry/Freedom_of_Speech‬‬
‫(‪":)6‬ااسن‪،‬ی‪:‬وقحؼ‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬وشنمر"؃ ‪8‬۔‬
‫‪795‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪792‬‬
‫ش‬
‫ِ‬
‫ق (‪ )Article‬یک ‪:‬آڑ‪:‬ںیم‪:‬یسک‪:‬یھب ‪:‬ذمبہ‪: :‬یک‪:‬ااہتن‪:‬یک‪:‬اجےئ‪:،‬ای‪:‬اایبنےئ ‪:‬رکاؾ ‪�:‬ےک‪:‬‬‫ِ‬ ‫ش‬
‫اتسگاخہن‪:‬اخےک‪:‬انبےئ‪:‬اجںیئ!‪:‬ویکہکن‪:‬ارگ‪:‬اؿ‪:‬اک‪:‬ی دص‪:‬ہی‪:‬وہات‪:‬وت‪:‬فہ‪:‬ایس‪:‬وشنمر‪:‬ےک‪:‬آرلکیٹ‪)69(:‬‬
‫یک ‪:‬قش ‪: 6:‬ںیم ‪:‬رہ ‪ :‬رح ‪:‬یک ‪:‬آزادی ‪:‬وک ‪:‬ودحفد ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬افر ‪:‬اںیہن ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬اک ‪:‬اپدنب ‪:‬رکےت‪:‬‬
‫وہےئ‪:‬رہز‪::‬ہن‪:‬ےتھکل‪:‬ہک‪":‬اینپ‪:‬آزادویں‪:‬افر‪:‬وقحؼ‪:‬ےس‪:‬افدئہ‪:‬ااھٹےن‪:‬ںیم‪:‬رہ‪:‬صخش‪:‬رصػ‪:‬ایسی‪:‬‬
‫دحفد‪:‬اک‪:‬اپدنب‪:‬وہاگ‪:،‬وج‪:‬دفرسفں‪:‬یک‪:‬آزادویں‪:‬افر‪:‬وقحؼ‪:‬وک‪:‬میلست‪::‬رکاےن‪:،‬افر‪:‬اؿ‪:‬اکارتحاؾ‪:‬رکاےن‪:‬‬
‫ب‬
‫یک ‪:‬رغض‪:‬ےس ‪:‬وہں‪: ،‬ای ُ‪:‬جوری ‪:‬اظنؾ‪:‬ںیم ‪:‬اَالخؼ‪: ،‬انم ّ‬
‫ِ‪:‬اعّم‪: ،‬افر ‪:‬اعؾ ‪:‬الفح‪:‬فوبہبد ‪:‬ےک‪:‬‬
‫انمبس‪:‬ولازامت‪:‬وک‪:‬وپرا‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:،‬اقونؿ‪:‬یک‪ :‬رػ‪:‬ےس‪:‬اعدئ‪:‬ےیک‪:‬ےئگ‪:‬وہں"(‪)2‬۔‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬اَوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ ‪:‬ےک ‪:‬اس ‪":‬اچررٹ ‪:‬آػ ‪:‬ویہنم ‪:‬راسٹئ"‬
‫ِ‬
‫(‪ )Charter Of Human Rights‬ےک‪:‬ذموکر‪:‬ہ‪:‬آرلکیٹ‪:‬ںیم‪:،‬اس‪:‬ارم‪:‬یک‪ :‬رػ‪:‬‬
‫فاحض‪:‬ااشرہ‪:‬وموجد‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬رشمؼ‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬ویرپ‪:،‬دفرسفں‪:‬ےک‪:‬وقحؼ‪:‬افر‪:‬ارتحاؾ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬‬
‫ںیم‪:،‬یکلم‪:‬وقانین‪:‬یک‪:‬اپدنبی‪:‬رکان‪:‬وہیگ‪:،‬اؿ‪:‬ےکامتؾ‪:‬دینی‪:‬فداینفی‪:‬وقحؼ‪:‬ںیم َ‪:‬رفاداری‪:‬افر‪:‬‬
‫ابیمہ ‪:‬مہ ‪:‬آیگنہ ‪:‬اک ‪:‬اظمرہہ ‪:‬رکان ‪:‬وہاگ‪: ،‬افر ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ذجابت ‪:‬اک ‪:‬ایخؽ ‪:‬افر ‪:‬ارتحاؾ ‪: :‬رکےت‪:‬‬
‫وہےئ‪:،‬اںیہن‪:‬رجمفح‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬اچبان‪:‬وہاگ‪:،‬ہ نک‪:‬ارگ ‪:‬وکیئ ‪:‬کلم‪":‬رفاسن" ‪:‬یک‪ :‬رح‪::‬اےنپ‪:‬‬
‫ي‬
‫رہشویں ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬رگن ‪:‬فلسن ‪:‬افر ‪:‬زابؿ ‪:‬ای ‪:‬ذمبہ ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬رپ‪: ،‬تاقبیت ‪:‬یرف ق ‪:‬اک ُ‪:‬مارہہ‪:‬‬
‫رکے‪: ،‬وت ‪:‬ایس ‪:‬آرلکیٹ (‪ )69‬یک ‪:‬قش ‪: 1:‬اِںیہن ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬اک ‪:‬یھب ‪:‬اپدنب ‪: :‬رکیت ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬ہی‪:‬‬
‫وقحؼ ‪:‬افر ‪:‬آزادایں ‪:‬یسک ‪:‬احتل ‪:‬ںیم ‪:‬یھب‪: ،‬اوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ ‪:‬ےک ‪:‬اقم د ‪:‬افر ‪:‬اُوصؽ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ‪:‬‬
‫لمع‪:‬ںیم‪:‬ںیہن‪:‬الیئ‪:‬اج‪:‬ںیتکس"(‪)6‬۔‬

‫(‪":)2‬ااسن‪،‬ی‪:‬وقحؼ‪:‬اک‪:‬اعیمل‪:‬وشنمر"؃ ‪26‬۔‬
‫(‪ )6‬اًاضی۔‬
‫‪796‬‬
‫‪797‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫ہکبج‪::‬آرلکیٹ (‪ )12‬ںیم‪":‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ"‪:‬ای‪:‬یسک‪:‬یھب َ و‪:‬يتیع‪:‬یک‪:‬آزادی‪:‬ےک‪:‬‬
‫طلغ ‪:‬افر ‪:‬اناجزئ ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬ےس ‪:‬ےنچب‪:‬یک ‪:‬ہیبنت ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬زمدی ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬اھکل ‪:‬ہک ‪":‬اس ‪:‬االعؿ ‪:‬یک‪:‬‬
‫یسک‪:‬زیچ‪:‬ےس‪:‬وکیئ‪:‬ایسی‪:‬ابت‪:‬رماد‪:‬ںیہن‪:‬ىل‪:‬اج‪:‬یتکس‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬کلم‪:،‬رگفہ‪:،‬ای‪:‬صخش‪:‬وک‪:‬یسک‪:‬ایسی‪:‬‬
‫رسرگیم‪:‬ںیم‪:‬رصمفػ‪:‬وہےن‪:،‬ای‪:‬یسک‪:‬اےسی‪:‬اکؾ‪:‬وک‪:‬ااجنؾ‪:‬دےنی‪:‬اک‪:‬قح‪:‬دیپا‪:‬وہ‪:،‬سج‪:‬اک‪:‬اشنم‪ُ :‬اؿ‪:‬‬
‫وقحؼ‪:‬افر‪:‬آزادویں‪:‬یک‪:‬رختبی‪:‬وہ‪:،‬وج‪:‬اہیں‪(:‬اس‪:‬وشنمر‪:‬ںیم)‪:‬شیپ‪:‬یک‪:‬یئگ‪:‬ںیہ"(‪)2‬۔‬
‫آزادئ‪:‬ااہظرِ‪:‬راےئ ‪...‬ویریپ‪:‬دیقعہ‪:‬ای‪:‬اقونؿ‬
‫زع زیاؿ ‪:‬نَم! ‪:‬ضعب ‪:‬ولگ ‪":‬آزادئ ‪:‬ااہظرِ‪:‬راےئ" ‪:‬رپ ‪:‬ویرپ ‪:‬اک ‪:‬لمع ‪:‬فنیقی‪:‬‬
‫ِ‬
‫دےتھکی ‪:‬وہےئ‪: ،‬اےس ‪:‬ویریپ ‪:‬لام ک ‪:‬ےک ‪:‬ئاقدئ ‪:‬ںیم ‪:‬امشر ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬اےس ‪:‬رفک ہّ ‪:‬رقا ر‪:‬‬
‫دےتی‪:‬ںیہ‪:،‬ہکبج‪:‬تقیقحِ‪:‬احؽ‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬رم ّفہج‪":‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ"‪:‬اینبدی‪:‬وطر‪:‬رپ‪ِ :‬‬
‫‪:‬اوقاؾ‪:‬‬
‫دحتمہ ‪:‬ےک ‪:‬وشنمر ‪:‬رباےئ ‪:‬ااسن‪،‬ی ‪:‬وقحؼ ‪:‬اک ‪:‬رصػ ‪:‬اکی ‪:‬اقونؿ ‪:‬ےہ‪: ،‬دیقعہ ‪:‬رہز ‪:‬ںیہن۔ ‪:‬ہی‪:‬‬
‫اقونؿ ‪:‬اس ‪:‬وشنمر ‪:‬ےک ‪:‬آرلکیٹ ‪ )29(:‬ےک ‪:‬تحت ‪:‬ذموکر ‪:‬ےہ(‪: ،)6‬اےس ‪ً:‬اقلطم ‪:‬رفک ‪:‬رقار ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫دای‪:‬اج‪:‬اتکس‪:،‬اہں‪:‬اہتبل‪:‬اہجں‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬آزادی‪:‬رقآؿ‪:‬فدحثی‪:‬ےک‪:‬رصحی‪:‬اَاکحؾ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫اصتم ِدؾ ‪:‬وہ‪: ،‬فاہں ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬رفک ‪:‬وہےن ‪:‬ںیم ‪:‬ہبش ‪:‬ںیہن‪: ،‬افر ‪:‬ارگ ‪:‬ااہظ ِر ‪:‬راےئ ‪:‬یک ‪:‬آزادی ‪:‬الہِ‪:‬‬
‫ویرپ ‪:‬اک ‪:‬دیقعہ ‪:‬وہیت‪: ،‬وت ‪":‬وتنیہِ ‪:‬حیسم ‪: "�:‬ای ‪":‬وہولاکٹس" (‪ )Holocaust‬ےک‪:‬‬
‫الخػ‪:‬ابت‪:‬رکےن‪:‬رپ‪:‬دیق‪:‬فدنب‪:‬یک‪:‬زساؤں‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬وصتُر‪:‬ہن‪:‬وہات۔‬
‫ضعب‪:‬ارمیکی‪:‬رای ںوں‪:‬ےک‪:‬آنیئ‪:‬ںیم‪":‬اِاہتنِ‪:‬ذمبہ"‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬اےسی‪:‬‬
‫وقانین ‪:‬یھب ‪:‬وموجد ‪:‬ںیہ‪: ،‬وج ‪":‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر ‪:‬راےئ" ‪:‬یک ‪:‬دح ‪:‬نیعتم ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬ےک‪:‬‬

‫(‪:)2‬اًاضی۔‬
‫(‪ )6‬اًاضی‪:،‬؃ ‪8‬۔‬
‫‪797‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪798‬‬
‫(‪)Massachusetts‬‬ ‫وطب ِر‪:‬دیقعہ‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬یفن‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:،‬اسیج‪:‬ہک‪":‬اسیم‪:‬وچسٹس"‬
‫ےک‪:‬آینیئ‪:‬ابب‪ )676(:‬یک‪:‬نشکیس‪:12:‬ںیم‪:‬ذموکر‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬وج‪:‬وکیئ‪:‬ارادة‪:‬دخافدن‪:‬ےک‪:‬اپ ‪:‬‬
‫انؾ ‪:‬یک ‪:‬اتسگیخ‪: ،‬ای ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬اّلخیق‪: ،‬موکتم‪: ،‬آرخت ‪:‬ےک ‪:‬ااکنر‪: ،‬اِاہتن‪: ،‬المتم ‪:‬یک ‪:‬وصرت‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬رکے‪: ،‬ای ‪:‬رضحت ‪ٰ:‬یسیع ‪ �:‬یک ‪ّ:‬دقمس ‪:‬رفح ‪:‬یک ‪:‬اقِلب ‪:‬رفنت ‪:‬ادناز ‪:‬ںیم ‪:‬المتم‪:‬‬
‫رکے‪: ،‬ای ‪:‬ذماؼ ‪:‬اُڑاےن ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬اِاہتن ‪:‬رکے‪: ،‬ای ‪:‬دخا ‪:‬ےک ‪:‬اپ ‪:‬انؾ ‪(:‬وج ‪:‬دہع ‪:‬انہم‪:‬‬
‫دقمی‪:‬ف‪:‬دجدی‪:‬ںیم‪:‬درج‪:‬ےہ)‪:‬اک‪:‬ذماؼ‪ُ :‬اڑاےئ‪:،‬اس‪:‬یک‪:‬زسا‪:‬لیج‪:‬یک‪:‬السںیخ‪:‬ںیہ"(‪)2‬۔‬
‫ِ‬
‫ارتحاؾ‪:‬ذمبہ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظر‪ِ:‬راےئ‪:‬یک‪:‬دحفد‬
‫ریمے ‪:‬زع زی ‪:‬دف ںو! ‪:‬اوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ ‪ )United Nations(:‬ےک ‪:‬ٹیلپ ‪:‬افرؾ‪:‬‬
‫ےس‪:،‬داین‪:‬ںیم‪:‬ےنسبفاے‪:‬رہ‪:‬ااسنؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اچر‪:4‬اینبدی‪:‬وقحؼ‪ّ:‬رقمر‪:‬ےیک‪:‬ےئگ‪:‬ںیہ‪:‬‬
‫(‪)Right to Freedom‬‬ ‫(‪:)2‬قحِ‪:‬آزادی‬
‫(‪)Right to Criticism‬‬ ‫(‪ )6‬قحِ‪:‬دیقنت‬
‫(‪:)1‬قحِ‪:‬وخد‪:‬ارادتی (‪)Right to Self Determination‬‬

‫(‪)Right to Freedom of Speech‬‬ ‫(‪:)4‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬

‫اؿ ‪:‬وقانین ‪:‬یک ‪:‬تیثیح ‪:‬اکی ‪:‬وحمَر ‪:‬یک‪:‬یس ‪:‬ےہ‪: ،‬اہتبل ‪:‬رہ ‪:‬کلم ‪:‬ںیم ‪:‬اؿ ‪:‬یک‪:‬ریبعت‪:‬‬
‫فرشتحی‪:‬دجا‪:‬دجا‪:‬ےہ‪:،‬ارثک‪:‬فرتشیب‪:‬لام ک‪:‬ےن‪:‬اینپ‪:‬دایلخ‪:‬فاخریج‪:‬وصراحتؽ‪:‬وک‪ِ :‬دم‪:‬رظن‪:‬رےتھک‪:‬‬
‫ک‬
‫‪:‬فقد‪:‬افر‪:‬اانثتسیئ‪:‬وصروتں ےک‪:‬اسھت‪:‬راجئ‪:‬رک‪:‬راھک‪:‬ےہ۔‬‫وہےئ‪:،:‬اںیہن‪:‬ضعب‪:‬دُحفد ُ و‬
‫ی‬
‫ےک ‪:‬آرلکیٹ‬ ‫(‪)European Convention‬‬ ‫"ویریپ ‪:‬ونکنشن"‬
‫(‪ )22‬ںیم ‪:‬آزادئ ‪:‬ااہظ ِر ‪:‬راےئ ‪:‬یک ‪:‬دُحفد ‪:‬افر ‪:‬ارتحا ِؾ ‪:‬ذمبہ ‪:‬ےک ‪:‬وحاے ‪:‬ےس ‪:‬ذموکر ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ش‬
‫(‪" )2‬انمِ‪:‬اعمل‪:‬وک ی‬
‫‪:‬درپ‪:‬رطخات‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئیک‪:‬درہ ‪:‬ریبعت‪:‬فرشتحی"؃ ‪7‬۔‬
‫‪798‬‬
‫‪799‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫ہک‪":‬رہ‪:‬صخش‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‪:‬یک‪:‬آزادی‪:‬راتھک‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ہی‪:‬قح‪:‬اےس‪:‬یسک‪:‬ااظتنیم‪:‬راکفٹ‪:‬ےک‪:‬ریغب‪:‬‬
‫احلص‪:‬رےہ‪:‬اگ‪...:‬ہ نک‪:‬ہی‪:‬قح‪:‬ھچک‪:‬اپدنبویں‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬احلص‪:‬وہاگ‪:،‬اؿ‪:‬یک‪:‬الخػ‪:‬فرزی‪:‬‬
‫رپ ‪:‬زسا ‪:‬افر ‪:‬رجامہن ‪:‬دفونں ‪:‬یہ ‪:‬دےی ‪:‬اجےتکس ‪:‬ںیہ! ‪:‬ہی ‪:‬آزادی ‪:‬وقیم ‪:‬السیتم ‪:‬افر ‪:‬وساسیٹئ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫انم‪:‬فاامؿ‪:‬ںیم‪:‬للخ‪:‬ادناز‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬ےس‪:‬رشمفط‪:‬ےہ‪:،‬رایہ ‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬یھب ّ‪:‬ذّم‪:‬داری‪:‬ےہ‪:‬‬
‫ہک ‪:‬فہ‪:‬وقیم‪:‬السیتم‪: ،‬العاقیئ ‪:‬وخداتخمری‪: ،‬کلبپ ‪:‬یٹفیس ‪:‬ےک ‪:‬امتؾ ‪:‬اقتوضں‪:‬ےک ‪ِ:‬شیپ ‪:‬رظن‪:،‬‬
‫ولوگں‪:‬یک‪:‬تحص‪:،‬اَالخایقت‪:‬افر‪:‬دفرسے‪:‬امتؾ‪:‬اینبدی‪:‬وقحؼ‪:‬وک‪:،‬ذمبہ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬ےک‪:‬مرُؾ‪:‬‬
‫ےس‪:‬وفحمظ‪:‬رےنھک‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکے"(‪)2‬۔‬
‫ایس ‪ :‬رح ‪ 67‬اوتكرب ‪6228:‬ء ‪:‬ںیم ‪:‬ویریپ ‪:‬وینین ‪:‬یک ‪:‬دعاتل ‪:‬رباےئ ‪:‬ااسن‪،‬ی‪:‬‬
‫وقحؼ‪ )European Court of Human Rights(:‬یھب‪":،‬وتنیہِ‪:‬راستل"‪:‬‬
‫ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬اکی ‪ّ:‬دقمےم ‪:‬اک ‪:‬اترخی ‪:‬اسز ‪:‬ہلصیف ‪:‬انسےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬فاحض ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬ہی ‪:‬رقار ‪:‬دے‪:‬‬
‫ربمغیپ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:،‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‪:‬ےک‪:‬زُ رمے‪:‬ںیم‪:‬ںیہن‪:‬آیت؛‪:‬ویکہکن‪:‬‬
‫یکچ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪ِ ":‬‬
‫اس‪:‬ےس‪:‬ذمیبہ‪:‬انم‪:‬رطخے‪:‬ںیم‪:‬ڑپات‪:‬ےہ"(‪)6‬۔‬
‫رفایسیسن‪:‬آنیئ‪ )French Constitution(:‬ےک‪:‬آرلکیٹ‪:)22(:‬ںیم‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬ااہظ ِر‪:‬‬
‫راےئ ‪:‬یک ‪:‬آزادی‪:‬رہ ‪:‬ااسنؿ‪:‬اک ‪:‬قح ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬فہ ‪:‬اس‪:‬قح ‪:‬یک ‪:‬اینبد ‪:‬رپ ‪:‬اینپ ‪:‬رمیض ‪:‬ےس ‪:‬وبؽ‪:،‬ھکل ‪:‬افر‪:‬‬
‫اِاشتع‪:‬رک‪:‬اتکس‪:‬ےہ‪:،‬ہ نک‪:‬ہی‪:‬قح‪:‬اقونؿ‪:‬ےک‪:‬ادنر‪:‬دی‪:‬اجےن‪:‬فاىل‪:‬اپدنبویں‪:‬ےس‪:‬رشمفط‪:‬ےہ"۔‬
‫ایس‪ :‬رح‪:‬انرفے (‪ )Norway‬ےک‪:‬د ںور‪:‬ںیم‪:‬آرلکیٹ‪:)222(:‬ےک‪:‬تحت‪:‬‬
‫ذموکر ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬کلم ‪:‬ںیم ‪:‬رپسی ‪:‬یک ‪:‬آزادی ‪:‬وہیگ‪: ،‬افر ‪:‬یسک ‪:‬صخش ‪:‬وک ‪:‬رحتری ‪:‬رپ ‪:‬زسا ‪:‬ںیہن ‪:‬دی‪:‬‬

‫(‪::)2‬دےیھکی‪"::‬اسجرت‪:‬البگ"‪:‬آؿ‪:‬النئ‪:،‬وتنیہِ‪:‬ذمبہ‪:‬افر‪:‬ویریپ‪:‬لام ک‪:‬ےک‪:‬وقانین۔‬
‫(‪:)6‬دےیھکی‪::‬ىب‪:‬ىب‪:‬یس‪:‬اردف‪:62:،‬اوتكرب‪:،6228:‬ربمغیپِ‪:‬االسؾ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‪:‬ںیہن‪:‬ےہ۔‬
‫‪799‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪822‬‬
‫اجےكس‪:‬یگ‪:،‬ہ نک‪:‬ارگ‪:‬وکیئ‪:‬ااسی‪:‬لمع‪:‬اجؿ‪:‬وبھج‪:‬رک‪:،‬ای‪:‬یسک‪:‬ےک‪:‬ااسکےن‪:‬رپ‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬سج‪:‬ےس‪:‬‬
‫ذمبہ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬اکولہپ‪:‬اتلکن‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬ہی‪:‬لمع‪:‬اقِلب‪:‬زسا‪:‬وہاگ"۔‬
‫رجینم ‪: )Germany(:‬ےک ‪:‬آنیئ ‪:‬ےک ‪:‬آرلکیٹ ‪: )22(:‬نشکیس ‪: 227:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫"ذمبہ ‪:‬افر ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ابعدات ‪:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬اقِلب ‪:‬زسا ‪:‬مرُؾ ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪:‬زسا ‪:‬زایدہ ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ‪:‬‬
‫نیت‪:1‬اسؽ‪:‬کت‪:‬وہیتکس‪:‬ےہ"۔‬
‫وینزی‪:‬ڈنیل (‪ )New Zealand‬ےک‪:‬رکامئ‪:‬اٹکی‪2927:‬ء‪:‬ےک‪:‬اپرٹ‪:7:‬ںیم‪:‬‬
‫رحتری‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬ذمبہ‪:‬افر‪:‬اَالخایقت‪:‬افر‪:‬کلبپ‪:‬فرئیفلی‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬یہک‪:‬وہیئ‪:‬ابت‪:،‬یھکل‪:‬وہیئ‪:‬‬
‫رحتری‪:‬افر‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬وماد‪:‬یک‪:‬اِاشتع‪:‬رپ‪:،‬اکی‪:‬اسؽ‪:‬دیق‪:‬ای‪:‬مرُامےن‪:‬یک‪:‬زسا‪:‬دی‪:‬اج‪:‬یتکس‪:‬ےہ"۔‬
‫ایس ‪ :‬رح ‪:‬اہڈنیل ‪:‬رکلنمی ‪:‬وکڈ ‪ )Netherlands Criminal Code(:‬ںیم‪:‬‬
‫آرلکیٹ (‪: )247‬افر ‪:‬انیپس ‪ )Spain(:‬ںیم ‪:‬آرلکیٹ (‪: )767‬ےک ‪:‬تحت ‪:‬ہی ‪:‬اقونؿ ‪:‬وموجد‪:‬‬
‫ےہ‪:‬ہک‪":‬ذمبہ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬یفنم‪:‬افر‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬ابت‪:‬ربداتش‪:‬ںیہن‪:‬یک‪:‬اجیتکس"(‪)2‬۔‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬فلتخم ‪:‬يی وریپ ‪:‬لام ک ‪:‬ےک ‪:‬د ںور ‪:‬ںیم ‪:‬وموجد‪: ،‬اؿ ‪:‬وقانین‪:‬‬
‫ِ‬
‫فوضاطب‪:‬ےس‪:‬ہتپ‪:‬اتلچ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪":‬ارتحا ِؾ‪::‬ذمبہ"‪:‬ےک‪:‬وحاے‪:‬ےس‪:‬يی ورپ‪:‬ےک‪:‬دؽ‪:‬ںیم‪:‬ھچک‪:‬ہن‪:‬‬
‫ھچک ‪:‬ذجابت ‪:‬اب ‪:‬یھب ‪:‬ابیق ‪:‬ںیہ‪: ،‬ویریپ ‪:‬وینین ‪:‬ارگ ‪:‬اصلخمہن ‪ :‬رےقی ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬ےلسلس ‪:‬ںیم ‪:‬دنچ‪:‬‬
‫دیجنسہ ‪:‬اِدقاامت‪:‬رکے‪:،‬افر‪:‬یلمع ‪:‬وطر ‪:‬رپ‪:‬اؿ ‪:‬وقانین ‪:‬ےک ‪:‬افنذ‪:‬وک ‪:‬ینیقی‪:‬انبےئ‪: ،‬وت ‪":‬وت ِ‬
‫نیہ‪:‬‬
‫ذمبہ"‪:‬ےک‪:‬وحاے‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬یئن‪:‬اقونؿ‪:‬اسزی‪:‬یک‪:‬اشدیرضفرت‪:‬ہن‪:‬رےہ!‪:‬ہ نک‪َ :‬اہیمل‪:‬افر‪:‬‬
‫ک‬
‫ُدھک ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬اس ‪:‬اعُمےلم ‪:‬ںیم ‪:‬ویرپ ‪:‬اک ‪:‬رفِہی ‪:‬ائاہتیئ ‪:‬ت ی ب ااہن ‪:‬ےہ‪: ،‬فہ ‪:‬يی ورپ ‪:‬ںیم ‪:‬االسؾ‪:‬‬
‫ص‬‫ع‬
‫ےک‪:‬ےڑےتھ‪:‬وہےئ‪:‬ارث‪:‬افر ُ‪:‬راحجؿ‪:‬ےس‪:‬اخفئ‪:‬ںیہ‪:،‬ویرپ‪:‬افر‪:‬ارمہکی‪:‬ںیم‪:‬االسؾ‪:‬سج‪:‬دقر‪:‬‬

‫(‪::)2‬دےیھکی‪"::‬اسجرت‪:‬البگ"‪:‬آؿ‪:‬النئ‪:،‬وتنیہ‪:‬ذمبہ‪:‬افر‪:‬ویریپ‪:‬لام ک‪:‬ےک‪:‬وقانین۔‬
‫‪800‬‬
‫‪822‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫زیتی‪:‬ےس‪:‬لیھپ‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬اےس‪:‬دےتھکی‪:‬وہےئ‪:‬فہ‪:‬ولگ‪:‬وخػ‪:‬زدہ‪:‬ںیہ‪:،‬ہک‪:‬ارگ ‪:‬ہی‪:‬راتفر‪:‬وییہ‪:‬‬
‫ربرقار‪:‬ریہ‪:‬وت‪:‬آدنئہ‪:‬فصن‪ :‬دی‪:‬ںیم‪:‬املسمؿ‪:،‬ویرپ‪:‬افر‪:‬ارمہکی‪:‬یک‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬ےڑی‪:‬اطوتقر‪:‬‬
‫بہ اسیعتیئ‪:‬ےک‪:‬ریپفاکر‪:‬اَتیلق‪:‬ںیم‪:‬دبتلی‪:‬وہ‪:‬‬
‫آابدی‪:‬یک‪:‬لکش‪:‬اایتخر‪:‬رکںیل‪:‬ےگ‪:،‬افر‪:‬ذم ِ‬
‫( ‪Islamo‬‬ ‫اجںیئ ‪:‬ےگ‪: ،‬اےنپ ‪:‬ایس ‪:‬وخػ ‪:‬ےک ‪ِ:‬شیپ ‪:‬رظن ‪:‬فہ ‪:‬ولگ ‪":‬االسوم ‪:‬وفایب"‬
‫‪:‬انومس‪:‬راستل‪:‬ﷺ شرپ‪:‬ابرابر‪:‬ےلمح‪:‬رکےک‪:‬املسمونں‪:‬‬
‫‪ )Phobia‬اک‪:‬اکشر‪:‬وہ‪:‬ےکچ‪:‬ںیہ! ِ‬
‫ہش ک‬
‫یک‪:‬رکدار‪:‬یشک‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:،‬املسمونں‪:‬رپ‪:‬ائاہتء‪:‬دنسپی‪:‬افر‪:‬د یگردی‪:‬اک‪:‬لبیل‪:‬اگل‪:‬رک‪ِ ،‬‬
‫‪:‬اایلہؿ‪:‬‬
‫ویرپ‪:‬وک‪:‬االسؾ‪:‬ےس‪:‬دبنظ‪:‬رک‪:‬ےن‪:‬یک‪:‬اناکؾ‪:‬وکشش‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ!‪:‬اتہک‪:‬وکیئ‪:‬اسیعیئ‪:،‬دوہدی‪:‬‬
‫لخہن‪:‬وہ‪:‬اجےئ!۔‬
‫ای‪:‬وکیسرل‪:‬صخش‪:‬االسیم‪:‬امیلعتت‪:‬ےس‪:‬اتمرث‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬دارئۂ‪:‬االسؾ‪:‬ںیم‪:‬دا ‪:‬‬
‫اتسگاخہن‪:‬اخوکں‪:‬یک‪:‬رف ‪:‬اھتؾ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬دنچ‪:‬اجتف زی‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬فاقر! ‪:‬ویریپ ‪:‬لام ک ‪:‬یک ‪ :‬رػ ‪:‬ےس ‪:‬اتسگاخہن ‪:‬اخوکں ‪:‬یک ‪:‬ابرابر‪:‬‬
‫اِاشتع‪:،‬داین‪:‬ےک‪:‬ڈڑیھ‪:‬اَرب‪:‬ےس‪:‬زادئ‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬اامیؿ‪:‬افر‪:‬رظناییت‪:‬اَاسس‪:‬رپ‪:‬ہلمح‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬ایسی‪:‬اناپ ‪:‬اسجرت‪:‬ارگ‪:‬وکیئ‪:‬اعؾ‪:‬صخش‪:‬رکے‪:‬وت‪:‬ہی‪:‬اس‪:‬اک‪:‬ارفنادی‪:‬فذایت‪:‬لعف‪:‬رقار‪:‬اپات‪:‬‬
‫ےہ‪:،‬ہ نک‪:‬ارگ‪:‬اس‪:‬یک‪:‬تشپ‪:‬انپیہ‪:‬رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ‪:‬وہ‪:،‬افر‪:‬احمکِ‪:‬فتق‪:‬وخد‪:‬اس‪:‬ںیم‪:‬ولمّث‪:‬اپای‪:‬‬
‫‪":‬االعؿ‪:‬گنج"‪:‬وصتُر‪:‬ج ا‪:‬اجےئ‪:‬اگ!!۔‬
‫ِ‬ ‫اجےئ‪:،‬وت‪:‬اےس‪ً:‬انیقی‪:‬اعملِ‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬الخػ‬
‫نیہ ‪:‬راستل ‪:‬ﷺ رپ ‪:‬ینبم‪:‬‬ ‫ز ہتش ‪:‬دونں ‪:‬رفایسیسن ‪ :‬در ‪:‬یک ‪:‬اجبن ‪:‬ےس ‪:‬وت ِ‬
‫"اتسگاخہن ‪:‬اخوکں" ‪:‬یک ‪:‬رشنفاِاشتع ‪:‬اک ‪:‬ہلسلس‪: ،‬رساکری ‪:‬حطس ‪:‬رپ ‪:‬یلع ‪:‬االالعؿ ‪:‬وہا‪: ،‬اس ‪:‬رپ‪:‬‬
‫داینرھب‪:‬ےک‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬ذجابت‪:‬دشدی‪:‬رجمفح‪:‬وہےئ‪:،‬ارگ‪:‬وغر‪:‬ج ا‪:‬اجےئ‪:‬وت‪:‬ہی‪:‬اع شیمل‪:‬انم‪:‬‬
‫ہش ک‬
‫گ‬‫ی‬
‫فاامؿ ‪:‬ابتہ ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬اکی ‪:‬تہب ‪:‬ےڑی ‪:‬اسزش ‪:‬افر ‪:‬ارٹنلنشین ‪:‬د ردی‪:‬‬
‫(‪ )International terrorism‬ےہ‪: ،‬ےسج ‪:‬داین ‪:‬ںیم ‪:‬ائاہتء ‪:‬دنسپی ‪:‬ےک ‪:‬ےڑاھفے‪:‬‬
‫‪801‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪826‬‬
‫ےک ‪:‬ذمومؾ ‪:‬اقم د ‪:‬یک ‪:‬لیمکت‪: ،‬افر ‪:‬اس ‪:‬یک ‪:‬آڑ ‪:‬ںیم ‪:‬االسؾ ‪:‬افر ‪:‬املسمونں ‪:‬وک ‪:‬دبانؾ ‪:‬رکےن ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیل‪:‬ااجنؾ‪:‬دای‪:‬اجراہ‪:‬ےہ!!۔‬
‫موکیتم ‪:‬حطس ‪:‬رپ ‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مارفت ‪:‬ےس ‪:‬رھبوپر ‪:‬وماد ‪:‬یک ‪:‬اِاشتع‪: ،‬اترخی ‪:‬ںیم ‪:‬اینپ‪:‬‬
‫َ ويتیع ‪:‬اک ‪:‬اغًابل ‪:‬الہپ ‪:‬فاہعق ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬یک ‪ :‬ینت ‪:‬یھب ‪:‬ذمتم ‪:‬یک ‪:‬اجےئ ‪:‬مک ‪:‬ےہ‪: ،‬ہ نک ‪:‬یف ‪:‬ااحلؽ‪:‬‬
‫رضفرت ‪:‬اس ‪:‬ارم ‪:‬یک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬ذمیتم ‪:‬ایبانت ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت ‪":‬اتسگاخہن ‪:‬اخوکں" ‪:‬ےک‪:‬‬
‫الخػ‪: ،‬ھچک ‪:‬یلمع ‪:‬اِدقاؾ ‪:‬رکےک ‪:‬ویریپ ‪:‬لام ک ‪:‬وک ‪:‬ہی ‪:‬ؤم رِ ‪:‬اغیپؾ ‪:‬دای ‪:‬اجےئ‪: ،‬ہک ‪:‬اس ‪:‬مسق ‪:‬یک‪:‬‬
‫اناپ ‪:‬اسجرت‪:‬وک‪:‬آدنئہ ‪:‬رہز‪:‬ربداتش‪:‬ںیہن‪:‬ج ا‪:‬اجےئ‪:‬اگ!۔‪:‬اس ‪:‬ےلسلس ‪:‬ںیم ‪:‬اچےہ‪:‬وج ‪:‬یھب‪:‬‬
‫تمیق ‪:‬اکچ‪،‬ی ‪:‬ڑپی ‪:‬مہ ‪:‬اکچںیئ ‪:‬ےگ‪: ،‬ہ نک ‪:‬اےنپایپرے ‪:‬یبن ‪:‬ﷺ یک ‪ّ:‬زعت ‪:‬فانومس ‪:‬رپ‪:‬‬
‫یسک‪:‬مسق‪:‬یک‪:‬آچن‪:‬رہز‪:‬ںیہن‪::‬آےن‪:‬دںی‪:‬ےگ!!۔‬
‫‪:‬انومس ‪:‬راستل‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ریمے ‪:‬رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬مہ ‪:‬اُِتم ‪:‬ہملسم ‪:‬وک ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک ‪":‬ظفحتِ‬
‫ﷺ" ےک ‪:‬ےیل ‪:‬وپری ِ‬
‫‪ّ:‬وقت ‪:‬اامی‪،‬ی ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اُھٹ ‪:‬ڑھکے ‪:‬وہں‪: ،‬افر ‪:‬ابرابر ‪:‬وہےن‪:‬‬
‫فاے‪:‬اس‪:‬اطیش‪،‬ی‪:‬لمع‪:‬وک‪:‬رفےنک‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬یلمع‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اِدقاامت‪:‬اک‪:‬آاغز‪:‬رکںی!‪:‬مہ‪:‬تیثیحب‪:‬‬
‫وق ِؾ ‪:‬ملسم ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬اوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ ‪:‬افر ‪:‬ویریپ ‪:‬وینین ‪:‬ےس ‪:‬ہی ‪:‬اطمہبل ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہک ‪:‬اس‪:‬‬
‫فاہعق‪:‬اک‪:‬وفری‪:‬ونسٹ‪:‬ںیل‪:،‬افر‪:‬رفاسن‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬اتدیبی‪:‬اکرفایئ‪:‬اک‪:‬آاغز‪:‬رکںی!‪:‬ایس‪ :‬رح‪:‬‬
‫رفایسیسن‪ :‬در‪:‬وک‪:‬یھب ‪:‬اس‪:‬ابت‪:‬اک‪:‬اپدنب‪:‬ج ا‪:‬اجےئ‪:،‬ہک‪:‬فہ‪:‬داین‪:‬رھب‪:‬ےک‪:‬اای‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬ک ھٹ‪:‬رک‪:‬‬
‫املسمونں ‪:‬ےس ‪:‬اعُمیف ‪:‬امےگن! ‪:‬زین ‪:‬اوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ ‪:‬ےک ‪:‬وشنمر ‪:‬رباےئ ‪:‬ااسن‪،‬ی ‪:‬وقحؼ‪: ،‬افر ‪:‬ویریپ‪:‬‬
‫دعاتل‪:‬رباےئ‪:‬ااسن‪،‬ی‪:‬وقحؼ‪:‬ےک‪:‬وقانین‪:،‬وضاطب‪:‬افر‪:‬ولصیفں‪:‬یک‪:‬رفینش ‪:‬ںیم‪:،‬رفاسن‪:‬ےک‪:‬‬
‫الخػ ‪":‬اعیمل ‪:‬دعاتلِ ‪:‬ااصنػ" ‪:‬ںیم ‪ّ:‬دقمہم ‪:‬دارئ ‪:‬ج ا ‪:‬اجےئ‪: ،‬افر ‪:‬ملسم ‪:‬لام ک ‪:‬یک ‪:‬امندنئہ‪:‬‬

‫‪802‬‬
‫‪821‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫‪: )Organisation‬وک‪:‬‬ ‫(‪of Islamic Cooperation‬‬ ‫میظنت ‪":‬اف‪: ،‬آیئ‪: ،‬یس"‬
‫وطب ِر‪:‬رف ق‪:‬اشلم‪:‬ج ا‪:‬اجےئ!۔‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ٹیلپ ‪:‬افرؾ ‪:‬ےس‪:‬‬ ‫‪)United‬‬ ‫العفہ ‪:‬ازںی ‪:‬اوقا ِؾ ‪:‬دحتمہ (‪Nations‬‬

‫"انومس ‪:‬راستل" ‪:‬ےک ‪:‬وحاے ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬فاحض ‪:‬الہحئ ‪:‬لمع ‪:‬دای‪:‬‬
‫ِ‬ ‫"ارتحا ِؾ ‪:‬ذمبہ" ‪:‬افر ‪:‬‬
‫اجےئ‪:،‬وج‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‪:‬افر‪:‬فلتخم‪:‬ااسن‪،‬ی‪:‬تاقبت‪:‬ےک‪:‬اامیؿ‪:‬فذمبہ‪:،‬افر‪:‬اؿ‪:‬ےک‪:‬‬
‫دینی‪ّ:‬دقماست‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬ےک‪:‬امنیب‪:‬وتازُ ؿ‪:‬دیپا‪:‬رکے!۔‬
‫ایس‪ :‬رح‪:‬اس‪:‬اقونؿ‪:‬ںیم‪:‬آافیق‪:‬ذمابہ‪:‬ےس‪:‬قلعت‪:‬رےنھک‪:‬فاے‪:‬امتؾ‪:‬اایبنےئ‪:‬‬
‫رکاؾ ‪ �:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬رپ ‪:‬ینبم ‪:‬وماد ‪:‬یک‪: ،‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬اِاشتع ‪:‬وک ‪:‬اعیمل ‪:‬مرُؾ ‪:‬رقار ‪:‬دای‪:‬‬
‫اجےئ۔‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪::‬رشمؼ‪:‬فيی ورپ‪:‬ےکامتؾ‪:‬لام ک‪:‬اباقدعہ‪:‬اقون‪،‬ی‪ :‬رۂقی‪:‬اکر‪:‬‬
‫وک ‪:‬اایتخر ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬اقونؿ ‪:‬ےک ‪:‬یلمع ‪:‬افنذ ‪:‬وک ‪:‬ینیقی ‪:‬انبںیئ‪: ،‬افر ‪:‬وتنیہ ‪:‬آزیموماد ‪:‬یک‪:‬‬
‫اِاشتع‪:‬وک‪:‬اناقِلب‪:‬اعُمیف‪::‬رجؾ‪:‬رقار‪:‬دںی!۔‬
‫االسیم‪:‬اعت ُفؿ‪:‬یک‪:‬میظنت‪(:‬اف‪:‬آیئ‪:‬یس)‪:‬ےک‪:‬امتؾ‪:‬رنک‪:‬لام ک‪:،‬رفایسیسن‪:‬ونصماعت‪:‬اک‪:‬‬
‫اباکیئٹ ‪:‬رکںی‪: ،‬افر ‪":‬االسوم ‪:‬وفایب" (‪ )Islamophobia‬ےک ‪:‬ببس ‪:‬املسمونں ‪:‬ےس‪:‬‬
‫رفنت‪:‬ےک‪:‬ےڑےتھ‪::‬وہےئ‪:‬فااعقت‪:،‬افر‪:‬اتسگاخہن‪:‬اخوکں‪ :‬یسی‪:‬اکررفاویئں‪:‬رپ‪:‬یرہی‪:‬رظن‪:‬ر‪،‬ںیھ‪:،‬‬
‫افر ‪:‬اخمک ‪:‬دبنہ ‪:‬ایسی ‪:‬وصراحتؽ ‪:‬دفابرہ ‪:‬شیپ ‪:‬آےن ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬ہقفتم ‪:‬الہحئ ‪:‬لمع ‪:‬اانپںیئ!!‪:‬‬
‫رصػ ‪:‬ذمیتم ‪:‬رقار ‪:‬دادںی ‪:‬اپس ‪:‬رکےن ‪:‬رکاےن ‪:‬رپ ‪:‬اِافتکء ‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ ‪:‬یلمع ‪:‬اِدقاامت ‪:‬رکںی‪: ،‬وج‪:‬‬
‫نیہ راستل"‪:‬اک‪:‬رمبکت‪:‬وہ‪:‬اےس‪:‬رتشمہک‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اندنسپدیہ‪:‬رایہ ‪:‬رقار‪:‬دںی‪:،‬اؿ‪:‬‬
‫کلم‪":‬وت ِ‬
‫ےک ‪:‬ریفسفں‪:‬وک‪:‬کلم ‪:‬دبر‪:‬ج ا ‪:‬اجےئ‪: ،‬اےنپ‪:‬ریفس ‪:‬فاسپ ‪:‬البےئ ‪:‬اجںیئ‪: ،‬اؿ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬رہ‪:‬حطس‪:‬یک‪:‬‬
‫اجترت‪:‬اک‪:‬اباکیئٹ‪:‬ج ا‪:‬اجےئ ‪:،:‬افر‪::‬دافیع‪:‬اعُمدہفں‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬متخ ج ا‪:‬اجےئ!!۔‬
‫‪803‬‬
‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬ ‫‪824‬‬
‫رتیک‪:‬یک‪ :‬رػ‪:‬ےس‪:‬رساکری‪:‬حطس‪:‬رپ‪:،‬اُِتم‪:‬ہملسم‪:‬وک‪:‬رفایسیسن‪:‬ونصماعت ‪:‬ےک‪:‬‬
‫اباکیئٹ ‪:‬یک ‪:‬الیپ‪: ،‬اکی ‪:‬رجأدنمتاہن ‪:‬اِدقاؾ ‪:‬ےہ۔ ‪:‬اپاتسکؿ ‪:‬تیمس ‪:‬درگی ‪:‬االسیم ‪:‬لام ک ‪:‬وک‪:‬‬
‫یھب ‪:‬رتیک ‪:‬یک ‪ :‬رح ‪:‬اس ‪:‬ےلئسم ‪:‬رپ ‪:‬رفڈی ‪:‬النئ ‪:‬ںیم ‪:‬آان ‪:‬اچےیہ! ‪:‬ویکہکن ‪:‬ینیقی ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪: :‬فہ ‪:‬ایسیس‪:‬‬
‫افر‪:‬اعُمیش‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬اےنت‪:‬زمکفر‪:‬رہ‪:‬ز ‪:‬ںیہن‪:،‬ہک‪:‬موکِتم‪:‬رفاسن ‪:‬رپ ‪:‬دابؤ‪:‬ہن‪::‬ڈاؽ ‪:‬ںیکس‪:،‬ای‪:‬اس‪:‬‬
‫ےلئسم‪:‬وک‪:‬اعیمل‪:‬حطس‪:‬رپ‪:‬اُاجرگ‪:‬ہن‪:‬رک‪:‬ںیکس!۔‬
‫ریمے ‪:‬دف ںو‪: ،‬اھبویئ ‪:‬افر ‪:‬زبروگ! ‪:‬وضح ِر ‪:‬ارکؾ ‪:‬ﷺ یک ‪:‬انومس ‪:‬یک ‪:‬افحتظ‪:‬‬
‫ئ‬
‫اامیؿ‪:‬یک‪:‬امضتن‪:‬ےہ!‪:‬ارگ‪:‬وکیئ‪:‬املسمؿ‪:‬وضحر ب‪:‬ن‪:‬رک ی ‪:‬ﷺ یک‪:‬اتسگیخ‪:‬ربداتش‪:‬رک‪:‬اتکس‪:‬‬
‫ےہ‪: ،‬وت ‪:‬اےس ‪:‬املسمؿ ‪:‬الہکےن ‪:‬اکوکیئ ‪:‬قح ‪:‬ںیہن ‪:‬اتچنہپ!۔ ‪:‬دفرسی ‪ :‬دی ‪:‬رجہی ‪:‬ےک ‪:‬میظع‪:‬‬
‫زبرگ ‪:‬اعملِ ‪:‬دنی ‪:‬افر ‪:‬ودحّث ‪:‬رضحت ّ ِی د‬
‫‪:‬سان ‪:‬اامؾ ‪:‬ام ک ‪ �:‬ےن ‪:‬اکی ‪:‬ومعق ‪:‬رپ ‪:‬ہفیلخ‪:‬‬
‫اہرفؿ ‪:‬ارلدیش ‪:‬ےس ‪:‬رفامای ‪:‬ہک ‪":‬اس ‪ُ :‬اتم ‪:‬وک‪:‬زدنہ ‪:‬رےنہ ‪:‬اک‪:‬وکیئ ‪:‬قح ‪:‬ںیہن‪: ،‬سج ‪:‬ےک ‪:‬یبن‪:‬‬
‫ﷺ وک‪:‬اگایلں‪:‬دی‪:‬اجںیئ!"(‪)2‬۔‬
‫ایپرے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬آج ‪:‬ارارے ‪:‬اامی‪،‬ی ‪:‬ذجابت ‪:‬ےس ‪:‬الیھک ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ! ‪:‬افر ‪:‬ابرابر‪:‬‬
‫وتنیہ ‪:‬آزیم ‪:‬اکرکوزن‪: ،‬ںیملف‪: ،‬زگنٹنیپ‪: ،‬افر ‪:‬ذمیبہ ُ‪:‬مارفت ‪:‬ےس ‪:‬رھبوپر ‪:‬رحتری ‪:‬فرقتری ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ذرےعی‪: : ،‬اراری ِ‬
‫‪:‬ریغت ‪:‬اامی‪،‬ی ‪:‬وکاكللرا ‪:‬اجراہ ‪:‬ےہ! ‪:‬ذہلا ‪:‬ںیمہ ‪:‬اینپ ‪:‬امتؾ ‪:‬وتحلصمں ‪:‬افر ‪:‬ام ّدی‪:‬‬
‫‪:‬وخاب ‪:‬س تل ‪:‬ےس ‪:‬اجانگ ‪:‬وہاگ! ‪:‬افرىفطصم‪:‬‬
‫افمدات ‪:‬وک ‪:‬ابالےئ ‪:‬اطؼ ‪:‬رےتھک ‪:‬وہےئ ِ‬
‫اجؿ رتمح ‪:‬ﷺ یک ‪:‬اس ‪:‬رھکبی ‪:‬اُتم ‪:‬وک ‪:‬دحتم ‪:‬رکےن ‪:‬اک ‪:‬رفہضی ‪:‬ااجنؾ ‪:‬دانی ‪:‬یہ ‪:‬وہ ‪:‬اگ!‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےنتک‪:‬اوسفس‪:‬یک‪:‬ابت‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬داین‪:‬ںیم‪:‬اچپس‪:72‬ےس‪:‬زادئ‪:‬اطوتقر‪:‬افر‪:‬وبضمط‪:‬االسیم‪:‬لام ک‪:‬‬
‫وہےن ‪:‬ےک ‪:‬اب ُفوجد‪: ،‬داین ‪:‬ےک ‪:‬رہ ‪:‬ےطخ ‪:‬ںیم ‪:‬رصػ ‪:‬ملسم ‪:‬وقؾ ‪:‬یہ ‪:‬ولظمؾ ‪:‬فوتعمب ‪:‬ےہ‪: ،‬ہن‪:‬‬

‫احلجة يف إجياب قتل من س ّبه أو عابه‪ ،‬اجلزء‪ ،6‬صـ‪.116‬‬

‫(‪" )1‬الشفا" فصل يف ّ‬
‫‪804‬‬
‫‪827‬‬ ‫وتنیہِ‪:‬راستل‪:‬ﷺ‪:‬افر‪:‬آزادئ‪:‬ااہظ ِر‪:‬راےئ‬
‫اراری ‪:‬اجؿ ‪: :‬وفحمظ ‪:‬ےہ ‪:‬ہن ‪:‬ارارا ‪:‬دنی‪: ،‬ںیہک ‪":‬ریٹی ‪:‬وجزن" ‪:‬ےسیج ‪:‬ونج‪،‬ی ‪:‬اپدری ‪:‬سال ِؾ ‪:‬ایہٰل ‪:‬وک‪:‬‬
‫ئ‬
‫دیہش‪:‬رک‪:‬ر‪:‬ےہ‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪:‬ںیہک‪:‬ارارے ب‪:‬ن‪:‬رکمی‪:‬ﷺ یک‪:‬ذات‪:‬یہ‪:‬نعط‪:‬فعینشت‪:‬اک‪:‬اشنہن‪:‬انبیئ‪:‬‬
‫اجریہ‪:‬ےہ‪: ،‬ںیہک‪:‬اتسگاخہن‪:‬اخےک‪:‬انبےئ‪:‬اج‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪:‬ںیہک‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬ںیملف‪:‬انب‪:‬رک‪:‬اُؿ‪:‬‬
‫ک‬ ‫ک‬
‫یک ‪:‬رکدار ‪:‬یشک ‪:‬یک ‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اُؿ ‪:‬یک ‪:‬عِفب ‪:‬فع ِصمب ‪:‬رپ ‪:‬وساؽ ‪:‬ااھٹےئ ‪:‬اج ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ!! ‪:‬اب‪:‬‬
‫رضفرت ‪:‬اس ‪:‬اَرم ‪:‬یک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬اینپ ‪:‬رتاحیجت ‪:‬اک ُ‪:‬رخ ‪:‬نیعتم ‪:‬رکںی‪: ،‬افر ِ‬
‫‪:‬اظنؾ ىفطصم‪:‬‬
‫ﷺ ےک‪:‬افنذ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وکںیشش‪:‬زیت‪:‬رت‪:‬رکدںی!!۔‬
‫اہلل ‪:‬اعتىل ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬اک ‪:‬احیم ‪:‬فانرص ‪:‬وہ‪: ،‬افر ‪:‬اےنپ ‪:‬رتمح ‪:‬فاے ‪:‬ایپرے ‪:‬یبن‪:‬‬
‫ہ شش ک‬
‫گ‬‫ی‬
‫ﷺ یک ‪:‬ربتک ‪:‬ےس ‪:‬امتؾ ‪:‬داین ‪:‬ےس ‪:‬د ردی‪: ،‬دباَینم‪: ،‬ےبوكس‪،‬ی‪: ،‬ہنتف ‪:‬فاسفد‪: ،‬افر‪:‬‬
‫اطیش‪،‬ی‪:‬فاطوغیت‪:‬وقوتں ‪:‬وک‪:‬تسین‪:‬فانوبد‪:‬رفامےئ‪:،‬افر‪:‬وپری‪:‬داین‪:‬ںیم‪:‬انم‪:‬فاامؿ‪:‬افر‪:‬تحص‪:‬‬
‫فالسیتم‪:‬یک‪:‬اضف‪:‬اقمئ‪:‬رفام‪:‬دے!۔‬
‫داع‬
‫انومس ‪:‬راستل ‪:‬ﷺ‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬افر ‪:‬اراری ‪:‬آےن ‪:‬فاىل ‪:‬امتؾ ‪:‬ولسنں ‪:‬وک ‪ِ :‬‬
‫ئ‬
‫رپ ‪:‬رہپہ ‪:‬دےنی ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬آزادئ ‪:‬ااہظر ‪:‬راےئ ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬رپ ‪:‬ارارے ب‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ‬
‫‪:‬فاصنری ‪:‬یک ‪ :‬رػ‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫یک ‪:‬اشؿ ‪:‬ںیم ‪:‬اتسگیخ ‪:‬رکےن ‪:‬فاے ‪:‬دبوتخبں ‪:‬وک ‪:‬تسین ‪:‬فانوبد ‪:‬رفام‪: ،‬دوہد‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫ےس‪:‬االسؾ‪:‬اخمفل‪:‬رہ‪:‬اسزوشں‪:‬وک‪:‬اناکؾ‪:‬انب‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪805‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪806‬‬

‫دفرِ‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫(ۃعمج‪:‬لرابمر ‪:4:‬رعیب‪:‬لآلرخ‪2441:‬ھ‪1010/22/10 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األىبواء‬ ‫ِ‬
‫خاتم‬ ‫الم عذ‬ ‫والس ُ‬
‫والصال ُة ّ‬‫ّ‬ ‫رب العادني‪،‬‬
‫احلمد هلل ّ‬
‫الش ِ‬
‫وطان‬ ‫هلل ِمن ّ‬ ‫ِ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ با ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الرحوم‪.‬‬ ‫الر ِ‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ِ ،‬‬
‫بسم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬فلرتحلؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ۂنتف‪:‬لِاحلد‬
‫لؿ ‪:‬لالسؾ! ‪:‬آج ‪:‬لُِتم ‪:‬ہملسم ‪:‬رطح ‪:‬رطح ‪:‬ےک ‪:‬اصمبئ‪: ،‬الکشمت ‪:‬لفر‪:‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫اسملئ ‪:‬ےس ‪:‬دفاچر ‪:‬ےہ‪: ،‬تن ‪:‬ےئن ‪:‬ےنتف ‪:‬منج ‪:‬ےل ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬رقآؿ ‪:‬فتّنس ‪:‬ےس ُ‪:‬رفرگدلین‪:‬‬
‫ےک‪:‬ببس‪:‬آج و‪:‬نتب‪:‬اہیں‪:‬کت‪:‬آىچنہپ‪:،‬ہک‪:‬لوقل ِؾ‪:‬اعمَل‪:‬ںیم‪:‬املسمونں‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬ولظمؾ‪::‬وکیئ‪:‬‬
‫وقؾ ‪:‬ںیہن‪: ،‬رہ ‪:‬زگرےت ‪:‬فتق ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت ‪: :‬وصراحتؽ ‪:‬زمدی ‪:‬ریبمھگ ‪:‬وہیت ‪:‬اجریہ ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫وکیسرل ‪:‬لزؾ (‪ )secularism‬لفر ‪:‬ربلؽ ‪:‬لزؾ ‪ )Liberalism(:‬اک ‪:‬ابلدہ ‪:‬لفڑےھ‪: ،‬اّفکر‪:‬‬
‫فرشمنیک ‪:‬ف ‪:‬مُلح ِدنی ‪:‬لےنپ ‪:‬ذمومؾ ‪:‬اقمدص ‪:‬یک ‪:‬لیمکت ‪:‬ںیم ‪:‬اکایمب ‪:‬وہےت ‪:‬رظن ‪:‬آےت ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫‪:‬دیملؿ‪:‬‬
‫لالسؾ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬تن‪:‬یئن‪:‬اسزںیش‪:‬راچیئ‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ںیہ‪:،‬لفر‪:‬قح‪:‬فابلط‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬ڑللیئ ِ‬
‫گنج‪:‬ےس‪:‬لکن‪:‬رک‪:‬لب‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬وصرت‪:‬ںیم‪:‬رہ‪:‬وُس‪:‬لیھپ‪:‬یکچ‪:‬ےہ!!‬

‫‪806‬‬
 ‫‪807‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫ِ‬
‫رضحلت ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪:‬اّفکر ‪:‬فرشمنیک ‪:‬ےن ‪:‬رہ ‪:‬زامےن ‪:‬ںیم ‪:‬دنیِ ‪:‬لالسؾ ‪:‬رپ ‪:‬ولمحں‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ےیل ‪:‬فلتخم ‪:‬لدنلز ‪:‬لانپےئ‪: ،‬امہرے ‪:‬زامےن ‪:‬ںیم ‪:‬املسمونں ‪:‬یک ‪:‬وفصں ‪:‬ںیم ‪:‬سھگ ‪:‬رک ‪:‬رفک‪:‬‬
‫‪:‬انومس‪:‬راستل‪:‬‬
‫‪ّ:‬دمایعؿ‪ّ:‬وبنت‪:‬ںیم‪:‬لاضہف‪ِ ،‬‬
‫ِ‬ ‫فلِاحلد‪:‬اک‪:‬رپاچر‪:،‬رکفِ‪:‬اغدمتی‪:‬اک‪:‬رففغ‪:،‬وھجےٹ‬
‫ﷺ رپ‪:‬ےلمح‪:،‬اعشرئِ‪:‬لالسؾ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:،‬لفر‪:‬لالسؾ‪:‬ےک‪:‬یعطق‪:‬لاکحؾ‪:‬وک‪:‬ضحم‪:‬رفمفاضت‪:‬یک‪:‬‬
‫اینبد‪:‬رپ‪:،‬رجح‪:‬ف‪:‬دیقنت‪:‬اک‪:‬اشنہن‪:‬انب‪:‬رک‪:‬اپامؽ‪:‬رکان‪:،‬لِؿ‪:‬دحلمنی‪:‬یک‪:‬ل ّفنیل‪:‬رتحیج‪:‬ےہ!‬
‫زعزیلؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬دبیتمسق ‪:‬ےس ‪:‬آج ‪:‬مہ ‪:‬املسمونں ‪:‬ںیم ‪:‬لِاحلدی ‪:‬رکف ‪:‬ڑبی ‪:‬زیتی ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ِ‬
‫رپفلؿ ‪:‬ڑچھ ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ‪: ،‬مُلحدنی ‪:‬فلتخم ‪:‬رطوقیں ‪:‬رَحوبں ‪:‬ےس ‪: :‬امہرے ‪:‬املسمؿ ‪:‬اھبیئ‪:‬‬
‫ُ‬
‫‪:‬قب ‪:‬فلذاہؿ‪:‬‬‫نی ‪:‬لالسؾ ‪:‬ےس ‪:‬رفنتم ‪:‬رکےن ‪:‬یک ‪:‬وکشش ‪:‬ںیم ‪:‬ےگل ‪:‬ںیہ‪: ،‬لؿ ‪:‬ےک ُ و‬ ‫ونہبں ‪:‬وک‪: ،‬د ِ‬
‫ںیم ‪:‬لہلل ‪:‬اعتٰیل ‪:‬یک ‪:‬ذلت ‪:‬فافصت ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬وکش ‪:‬فاہبُشت ‪:‬دیپل ‪:‬رک ‪: :‬رےہ ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫اخقلِ ‪:‬اکانئت ‪ �:‬ےک ‪ُ :‬فوجد ‪:‬ےس ‪:‬لاکنر ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪: ،‬ام ‪:‬دعب ‪:‬لوملت ‪:‬زدنیگ ‪:‬وک ‪:‬الٹھجای ‪:‬اج ‪:‬راہ‪:‬‬
‫ےہ‪ ،‬ۂنتف‪:‬لِاحلد ‪:‬یک‪:‬وہانل یک‪:‬اک‪:‬لدنلزہ‪:‬لس‪:‬ابت‪:‬ےس‪:‬ایاای‪:‬اج‪:‬ہ ات‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬ل ناؿ‪:‬م ‪:‬دحلملہن‪:‬‬
‫ایخالت ‪:‬فرظنایت ‪:‬وک ‪:‬لانپ ‪:‬اتیل ‪:‬ےہ‪: ،‬وت ُ‪:‬ردش ‪:‬فدہلتی ‪:‬ےس ‪ُ :‬دفر‪: ،‬تّنج ‪:‬ف ‪:‬منہج ‪:‬ےک ‪ُ :‬فوجد ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ُ‬
‫اکحؾ ‪:‬لیہٰل ‪:‬ےس ‪:‬ےبرپفلہ ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬رمت ‪:‬فےبدنی ‪:‬وہ ‪:‬اجات ‪:‬ےہ! ‪:‬لفر ‪:‬دفزخ ‪:‬یک‪:‬‬ ‫لاکنری‪: ،‬لفر ‪:‬ل ِ‬
‫آگ ‪:‬لس‪:‬اک ‪ّ:‬دقمر ‪:‬رہھٹیت ‪:‬ےہ! ‪:‬لےسی ‪:‬یہ ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک‪:‬ابرے ‪:‬ںیم‪:‬لہلل ‪:‬رب ‪:‬لاعلنیمل‪:‬‬
‫ےنلراشد‪:‬رفامای‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِاَنْيِذَّلاَنْوُدِحْلُيْۤیِفاَنِتٰيٰااَلَنْوَفْخَياَنْيَلَعطْنَمَفَاىٰقْلُّي‬
‫یِف ِراَّنلا ٌرْيَخ ْمَا ْنَّم ْۤیِتْاَّي اًنِمٰا َمْوَّي ِةَمٰيِقْلاط اْوُلَمْعِا اَم ْمُتْئِشلا ٗهَّنِا اَمِب‬
‫َنْوُلَمْعَت ٌرْيِصَب﴾(‪ً" )1‬انیقی ‪:‬فہ ‪:‬وج ‪:‬امہری ‪:‬آوتیں ‪:‬ںیم ‪:‬ڑیٹےھ ‪:‬ےتلچ ‪:‬ںیہ ‪:‬فہ ‪:‬مہ ‪:‬ےس ‪:‬وپدیشہ‪:‬‬
‫ںیہن!‪:‬وت‪:‬ایک‪:‬وج‪:‬آگ‪:‬ںیم‪:‬ڈلال‪:‬اجےئ‪:‬اگ‪:‬فہ‪:‬الھب؟‪:‬ای‪:‬وج‪:‬ایقتم‪:‬ںیم‪:‬لامؿ‪:‬ےس‪:‬آےئ‪:‬اگ؟‪:‬وج‪:‬یج‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،42‬حم السجدة‪.24 :‬‬

‫‪807‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪808‬‬
‫ںیم‪:‬آےئ‪:‬رکف!‪ً:‬انیقی‪:‬فہ‪:‬اہمترے‪:‬اکؾ‪:‬دھکی‪:‬راہ‪:‬ےہ!"‬
‫رضحلت‪:‬ذی‪:‬فاقر!‪:‬امہری‪:‬انؾ اہند‪:‬لِرشلہیف‪:،)Elite(:‬ڈیمای‪:‬رپسز ( ‪Media‬‬
‫ِ‬
‫‪ )Persons‬لفر ‪:‬اکزجل ‪:‬لفر ‪:‬ویوینرزیٹس ‪)Colleges and universities(:‬‬

‫ےک‪:‬ابلطء ‪::‬فاطابلت‪:،‬دینی ‪:‬ولعؾ‪:‬ےس ‪:‬دعؾ ‪:‬آاگیہ‪:‬ےک‪:‬ابثع ‪:‬لس ‪:‬ےنتف‪:‬اک ‪:‬بس‪:‬ےس‪:‬زایدہ‪:‬‬

‫اکشر ‪:‬وہ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ!‪:‬امہری‪:‬اسدہ‪:‬لوح‪:‬وعلؾ‪:‬یھب‪:‬لؿ‪:‬یک‪:‬اہں‪:‬ںیم‪:‬اہں‪:‬المیت‪:‬رظن‪:‬آیت‪:‬ےہ‪ٰ:،‬ل‪:‬‬
‫رضفرت ‪:‬لس ‪:‬لرم ‪:‬یک ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬لںیہن ‪:‬لس ‪:‬ےنتف ‪:‬ےس ‪:‬آاگہ ‪:‬لفر ‪:‬ربخدلر ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬لںیہن ‪:‬رقآؿ‪:‬‬
‫فتّنس‪:‬یک‪:‬میلعت‪:‬دی‪:‬اجےئ‪:،‬لالسیم‪:‬امیلعتت‪:‬فلاکحؾ‪:‬ےس ُ‪:‬رفانشس‪:‬رکلای‪:‬اجےئ!‬
‫لس ‪:‬ےلسلس ‪:‬ںیم ‪:‬لوکسزل‪: ،‬اکزجل‪: ،‬ویوینرزیٹس‪: ،‬اتپسہؽ‪: ،‬دینی ‪:‬دملرس ‪:‬لفر ‪:‬اسمدج ‪:‬وک‪:‬‬
‫(‪)Literature‬‬ ‫وطب ِر ‪:‬ٹیلپ ‪:‬افرؾ ‪:‬لامعتسؽ ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬لؿ ‪:‬اقمامت ‪:‬رپ ‪: :‬لاسی ‪:‬دیفم ‪:‬رٹلرچی‬
‫تفم ‪:‬میسقت ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬وج ‪:‬ۂنتف ‪:‬لِاحلد ‪:‬لفر ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬رشیع ‪:‬مکح ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬وہ‪: ،‬لیس ‪:‬رطح‪:‬‬
‫وسلش ‪:‬ڈیمای ‪ )social media(:‬رپ ‪:‬لس ‪:‬ےنتف ‪:‬یک ‪:‬رس ‪:‬وکیب ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬فعیس ‪:‬اطمہعل ‪:‬ےک‪:‬‬
‫احلم‪: ،‬ذنیہ ‪:‬فطین ‪:‬لفر ‪:‬اقلب ‪:‬املعء ‪:‬یک ‪:‬میٹ ‪:‬لیکشت ‪:‬دی ‪:‬اجےئ‪: ،‬وج ‪:‬لِاحلدی ‪:‬رکف ‪:‬وک ‪:‬رپفوم‬
‫(‪ )Promote‬رکےن ‪:‬فلےل ‪:‬زجیپ (‪ )Pages‬رپ ‪:‬لُس ‪:‬اک ‪:‬رد ‪:‬رکںی ‪:‬لفر ‪:‬وجلب ‪:‬ںیھکل‪:،‬‬
‫زین‪:‬املسمؿ‪:‬ونوجلونں‪:‬ےک‪:‬لامیؿ‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬ںیم‪:‬لانپ‪:‬رکدلر‪:‬رکںی‬
‫رکفِ‪:‬اغدمتی‬
‫زعزیلؿ ‪:‬تّلم! ‪:‬دف ِر ‪:‬دجدی ‪:‬ےک ‪:‬ونتفں ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬لکی ‪:‬ڑبل ‪:‬ہنتف ‪":‬رکفِ ‪:‬اغدمتی" ‪:‬یھب‪:‬‬
‫ِ‬
‫ےہ‪:،‬لس‪:‬رکف‪:‬ےک‪:‬م ےھچ‪ :‬روہر‪:‬ہنتف‪:‬ابز‪::‬لفر‪:‬انؾ‪:‬اہند‪ِ:‬ک ِ ز‪":‬رٹسم‪:‬اجفدی‪:‬اغدمی"‪:‬یک‪:‬وسچ‪:‬اکر‪:‬رفام‪:‬‬
‫ےہ ‪:‬امہری‪:‬وعلؾ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬لرثکتی‪:‬لس‪:‬ابت‪:‬ےس‪:‬انفلفق‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬صخش‪:‬لِاحلد‪:‬لفر‪:‬ےبدینی‪:‬‬
‫عی لالسہیم ‪:‬لفر‪:‬‬
‫وک ‪:‬رپفوم ‪ )Promote(:‬رک ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪: ،‬لس ‪:‬ےک ‪:‬لاکفر ‪:‬فرظنایت ‪:‬رش ِ‬
‫‪808‬‬
 ‫‪809‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫لُتّم‪:‬ےک‪:‬لِامجیع ‪:‬فلافتیق‪:‬اسملئ‪:‬ےس ‪:‬اصتم ِدؾ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہی‪:‬صخش ‪:‬آےئ ‪:‬رفز ‪:‬وکیئ‪:‬ہن ‪:‬وکیئ‪:‬رمگلہ ُ‪:‬ک‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬لامؾ ‪:‬مہدی‪:‬‬ ‫‪:‬سان ‪ٰ:‬یسیع ُ‪:‬رفح ‪:‬لہلل ‪ �:‬یک ‪:‬ایحت‪ِ ّ ،‬‬ ‫وشہش ‪:‬وھچڑات ‪:‬راتہ ‪:‬ےہ‪: ،‬رضحت ّ ِ‬
‫ُ‬
‫‪:‬رقآؿ اپ ‪:‬یک ‪:‬فلتخم‪:‬‬ ‫� ےک ‪:‬وہظر‪: ،‬دحثی ‪:‬لفر ‪:‬لِامجع ‪:‬ےک ‪:‬حُجت ‪:‬وہےن‪: ،‬دحِ ‪:‬رمج‪ِ ،‬‬
‫رقلءوتں‪:،‬رمد‪:‬فوعرت‪:‬یک‪:‬وگلیہ‪:‬ںیم‪:‬رفؼ‪:،‬لفر‪:‬زاکت‪:‬ےک‪:‬نّیعم‪:‬اصنب‪:‬ےس‪:‬لاکنری‪:‬ےہ ‪:‬‬
‫ُ‬
‫‪:‬رمتیک‪:‬رشیع‪:‬زسل‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬یھب‪:‬رسرگ ِؾ‪:‬لمع‪:‬ےہ!!‬
‫ۂلئسم‪:‬ریفکت‪:‬لفر ‪:‬‬
‫لیس ‪:‬رطح ‪:‬یتسس ‪:‬رہشت ‪:‬لفر ‪:‬انومری ‪:‬یک ‪:‬اخرط ‪:‬ھچک ‪:‬لفر ‪:‬لاخشص ‪:‬یھب‪: ،‬ریسفت‪:‬‬
‫ُ‬
‫رتلد‪:،‬لفر‪:‬لِدقلیم‪:‬اہجد‪:‬ےک‪:‬لاکنر‪:‬ےک‪:‬اعُمےلم‪:‬‬ ‫ابرللےئ‪:،‬لاکن ِر‪:‬لِامجع‪:،‬لاکن ِر‪:‬زسل‪:‬ےئ‪:‬رمج‪:‬فل ِ ِ‬
‫ںیم‪":‬رکفِ‪:‬اغدمتی"‪:‬ےک‪:‬احلم‪:‬ںیہ!‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬لرگ ‪":‬رکفِ ‪:‬اغدمتی" ‪:‬ےک ‪:‬تحت ‪:‬فعض ‪:‬رکدہ ‪:‬مہفِ ‪:‬دنی ‪:‬ےک ‪:‬لُوصؽ‪:‬‬
‫فوقلنین ‪:‬وک ‪:‬درتس ‪:‬امؿ ‪:‬ایل ‪:‬اجےئ‪: ،‬وت ‪:‬لُِتم ‪:‬ہملسم ‪:‬اہجتل ‪:‬ےک ‪:‬اٹھگ ‪:‬وٹپ ‪:‬لدنریھفں ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫یتکٹھب ‪:‬رظن ‪:‬آےئ ‪:‬یگ! ‪:‬لؿ ‪:‬دحلملہن ‪:‬لاکفر ‪:‬فرظنایت ‪:‬ےک ‪:‬ےجیتن ‪:‬ںیم ‪:‬ذمبہ ‪:‬ےس ‪:‬ےبزلری ‪:‬لفر‪:‬‬
‫ذتذبُب ‪:‬یک ‪:‬وسچ ‪:‬منج ‪:‬یتیل ‪:‬ےہ‪: ،‬وعلؾ ‪:‬ےک ‪:‬دولں ‪:‬ںیم ‪:‬املعےئ ‪:‬لُتّم ‪:‬یک ‪:‬دیقعت ‪: :‬لفر ‪:‬ابیمہ‪:‬‬
‫شُ‬
‫تۂ‬
‫رش‪:‬لامتعد‪:‬وک‪:‬رہگی‪:‬سیھٹ‪:‬یتچنہپ‪:‬ےہ!‬
‫رکف ‪:‬اغدمتی" ‪:‬یک ‪:‬لکی ‪:‬رخلیب ‪:‬ہی ‪:‬یھب ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬لؿ ‪:‬ےک‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحلت ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪ِ ":‬‬
‫زندکی ‪:‬رعیب ‪:‬زابؿ ‪:‬رصػ ‪:‬رقآؿ ‪:‬یمہف ‪:‬یک ‪:‬دح ‪:‬کت ‪:‬رضفری ‪:‬ےہ ‪:‬لرگ ‪:‬لؿ ‪:‬یک ‪:‬لس ‪:‬وسچ ‪:‬وک‪:‬‬
‫ظ‬
‫‪:‬عؾ‪:‬‬‫درتس ‪:‬میلست ‪:‬رک ‪:‬ایل ‪:‬اجےئ‪:،‬وت ‪ً :‬ۃجیت ‪:‬باح ۂ ‪:‬رکلؾ‪ �:‬ےک ‪:‬امتؾ ‪:‬لوقلؽ‪: ،‬اتنیعبِ ۂ‬
‫فرسفمنیِ‪:‬رکلؾ‪ �:‬یک‪:‬رشتاحیت‪:،‬لفر‪:‬اہقفےئ‪:‬رکلؾ‪ �:‬ےک‪:‬رقآؿ‪:‬فلاحدثی‪:‬ےس‪:‬‬
‫لذخ‪:‬رکدہ‪:‬الوھکں‪:‬یہقف ‪:‬اسملئ‪:،‬ب ‪:‬شبنجِ ‪:‬ملق‪:‬اناقِلب‪:‬لِافتلت‪:‬رہھٹےت ‪:‬ںیہ ‪:‬اغدمی‪:‬‬

‫‪809‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪820‬‬
‫اصبح‪":‬لِامجع"‪:‬وک‪:‬رصػ‪:‬لکی‪:‬دبتع‪:‬لفر‪:‬یملع‪:‬لاسفہن‪:‬رقلر‪:‬دےتی‪:‬ںیہ‪:،‬لؿ‪:‬ےک‪:‬زندکی‪:‬‬
‫"وصتُػ"‪:‬لکی‪:‬اعریگمل‪:‬رمگلیہ‪:‬ےہ!!‬
‫طہف‪:‬امتاش‪:‬ہی‪:‬ہک‪:‬مُلح ِدنی‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬د ِ‬
‫نی‪:‬لالسؾ‪:‬ںیم‪:‬وہےن‪:‬فلیل‪:‬لس‪:‬رحتفی‪:‬وک‪:‬‬ ‫ُ ز‬
‫"قیقحت‪:‬لفر‪:‬آزلدئ‪:‬لِاہظ ِر‪:‬رلےئ"‪:‬اک‪:‬انؾ‪:‬دے‪:‬رک‪":،‬د ّ ۂجیل‪:‬ڈیمای"‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪":،‬رکفِ‪:‬اغدمتی"‪:‬‬
‫وک ‪:‬رپفوم (‪ )Promote‬ایک ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ! ‪:‬اہنتی ‪:‬لوسفس ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪ :‬انہ ‪:‬تڑات ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫امہرے‪:‬ضعب‪:‬یٹ‪:‬فی‪:‬زلنیچ (‪ )Tv Channels‬لفر‪:‬یمیلعت‪:‬لدلرے‪:‬یھب‪:،‬لےنپ‪:‬رپفرگلزم‪:‬لفر‪:‬‬
‫اصنب‪:‬میلعت‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪":،‬لِاحلد‪:‬ی‪:‬رکف"‪:‬وک‪:‬الیھپےن‪:‬ںیم‪:‬بش‪:‬فرفز‪:‬رسرگ ِؾ‪:‬لمع‪:‬ںیہ!!‪:‬نکیل‪:‬‬
‫پی‬
‫ریحت ‪:‬یک ‪:‬ابت ‪:‬ہی ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪":‬رایتسِ ‪:‬دمہنی" ‪:‬ےک ‪:‬دوعدیلر ‪:‬رمکحلؿ‪: ،‬لفر ‪ :‬مرزل (‪)Pemra‬‬

‫ےسیج ّ‪ّ:‬ۂؽ ‪:‬لدلرے ‪: :‬یھب‪: ،‬لںیہن ‪:‬رفےنک ‪:‬وٹےنک ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ایتر ‪:‬ںیہن! ‪:‬اشدی ‪:‬لیس ‪:‬رطح ‪:‬یک‪:‬‬
‫وصراحتؽ‪:‬یک‪:‬اّکعیس‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:،‬اشرعِرشمؼ‪:‬ڈلرٹک‪:‬دمحم‪:‬لابقؽ‪:‬ےن‪:‬رفامایاھت‪؏::‬‬
‫مہ‪::‬ےتھجمس‪:‬ےھت‪:‬ہک‪:‬الےئ‪:‬یگ‪:‬رفلتغ‪:‬میلعت‬
‫(‪)2‬‬
‫ایک‪:‬ربخ‪:‬یھت‪:‬ہک‪:‬الچ‪:‬آےئ‪:‬اگ‪:‬لِاحلد‪:‬یھب‪:‬اسھت!‬

‫ُ‬
‫ۂنتف‪:‬اقدایتین‬
‫ش‬
‫لؿ ‪:‬لالسؾ! ‪:‬اعمِ ‪:‬لالسؾ ‪:‬وک ‪ :‬ن ُ‪ُ:‬زفر ِ‪:‬فِ ‪:‬اک ‪:‬اس ان ‪:‬ےہ‪: ،‬لؿ ‪:‬ںیم ‪:‬آج‪:‬‬ ‫ربلدر ِ‬
‫بس ‪:‬ےس ‪:‬ڑبل ‪":‬ۂنتف ‪:‬اقدایتین"‪:‬ےہ ‪:‬اقدایین ‪":‬دیقعۂ ‪:‬متخِ ‪ّ:‬وبنت" ‪:‬ےک ِ ز‬
‫‪:‬نم ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہی‪:‬‬
‫ت‬
‫وھجےٹ ‪ّ:‬دمع ‪ّ:‬وبنت ‪":‬رمزل ‪: :‬الغؾ ‪:‬اقدایین" ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪ّ:‬وبنت ‪:‬اک ‪:‬لاقتعد ‪:‬رےتھک ‪:‬ںیہ ‪:‬لفر ‪:‬لےس‪:‬‬
‫ُ‬
‫لانپ ‪:‬یبن ‪:‬میلست ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪ٰ: ،‬ل ‪:‬رشًاع ‪:‬ہی ‪:‬ولگ ‪:‬رمت ‪:‬لفر ‪:‬ےبدنی ‪:‬ںیہ‪: ،‬دلرئۂ ‪:‬لالسؾ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ت‬
‫اخرج ‪:‬ںیہ‪: ،‬لفر ‪:‬امتؾ ‪ُ :‬لتّمِ ‪:‬ہملسم ‪:‬اک ‪:‬لس ‪: :‬ابت ‪:‬رپ ‪:‬لِامجع ‪:‬فلافتؼ ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬وضحر ‪:‬ن ‪:‬رکمی‪:‬‬

‫ِ‬
‫"ایلکت‪:‬لابقؽ"ابگنِ‪:‬درل‪:،‬میلعت‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬اتنجئ‪:،‬ہصح‪:‬وسؾ‪،‬؃ ‪135‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫‪810‬‬
 ‫‪822‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫‪:‬روسؽ ‪:‬رکمی‪:‬ﷺ رپ ‪:‬ۂلسلس‪ّ:‬وبنت‪:‬متخ‪:‬‬
‫ﷺ لہلل‪:‬رب‪:‬لاعلنیمل‪:‬ےک ‪:‬آرخی‪:‬یبن‪:‬ںیہ‪ِ ،‬‬
‫وہ ‪:‬اکچ‪: ،‬لب ‪:‬ات ‪:‬ایقتم ‪ :‬یس ‪:‬یھب ‪:‬نو تی ‪:‬اک ‪:‬وکیئ ‪ :‬اچ ‪:‬يۂ ‪:‬یبن ‪:‬ںیہن ‪:‬آہ ات ‪:‬لس ‪:‬عقيدے ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ یس‪:‬یھب‪:‬اتفلی‪:‬فصیصخت‪:‬یک‪:‬وکیئ‪:‬اجنگشئ‪:‬ںیہن!‬
‫سی ‪:‬لٰیلع ‪:‬رضحت‪: ،‬لام ِؾ ‪:‬للہِ ‪:‬تّنس‪: ،‬اق ِ‬
‫عط ‪:‬اقدایتین‪: ،‬لامؾ ‪:‬لدمح ‪:‬راض‪:‬‬ ‫ِّ‬
‫ض ربیلی ‪: ،�:‬دیقعۂ ‪:‬متخِ ‪ّ:‬وبنت ‪:‬ےک ِ ز‬
‫‪:‬نم ‪:‬ےس ‪:‬قّلعتم ‪:‬مکحِ ‪:‬رشیع ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪:‬‬ ‫اف ِ‬
‫رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬وضحر‪:‬رُپ‪:‬ونر‪:،‬اخمت‪:‬لنییبنل‪ِ ّ ،‬‬
‫‪:‬س‪:‬لرملنیلس‪:‬ﷺ اک‪:‬اخمت‪:،‬ینعی‪:‬تثعب‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬رضفرایت ‪:‬دنی ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬ےہ‪: ،‬وج‪:‬‬ ‫آرخِ ‪:‬عیمج ‪:‬لایبنء ‪:‬ف ‪:‬رُمنیلس‪: ،‬الباتفلی ‪:‬ف ‪:‬البصیصخت ‪:‬وہان‪،‬‬
‫ُ‬
‫‪:‬نم‪:‬وہ‪:،‬ای‪:‬لس‪:‬ںیم‪:‬لدکش ‪:‬شو‪:‬فوک ‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬رلہ‪:‬دے‪:،‬فـ‪:‬اکرف‪:‬رمت‪:‬وعلمؿ‪:‬ےہ!‪:‬آتی‪:‬‬ ‫لس‪:‬اک ِ ز‬
‫ابمرہک‪َ﴿ :‬وْنِكٰل َلْوُسَّر ِهّٰللا َوَمَتاَخ َنّٖيِبَّنلا﴾(‪" )1‬اہں ‪:‬لہلل ‪:‬ےک ‪:‬روسؽ ‪:‬ںیہ ‪:‬لفر‪:‬‬
‫بس‪:‬ویبنں‪:‬ےک‪:‬آرخی‪:‬یبن‪:‬ںیہ"‪:،‬لفر ‪:‬دحثیِ‪:‬وتملرت‪ َٓ « :‬ىَبِ َّي َب ْع ِدي!»(‪" )4‬ریمے‪:‬‬
‫تّم‪:‬رموحہم‪:‬ےن‪:‬سلکاۂً‪:‬فخلکاۂً‪:،‬ہشیمہ‪:‬یہی‪:‬ینعم‪:‬ےھجمس‪:‬ہک‪:‬وضح ِر‪:‬‬
‫دعب‪:‬وکیئ‪:‬یبن‪:‬ںیہن!"‪:‬ےس‪:‬امتؾ‪:‬لُ ِ‬
‫لدقس ‪:‬ﷺ الب ‪:‬صیصخت‪: ،‬امتؾ ‪:‬لایبنء ‪:‬ںیم ‪:‬آرخ ‪:‬یبن ‪:‬وہےئ‪: ،‬وضحر ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬اسھت ‪:‬ای‪:‬‬
‫(‪)3‬‬
‫وضحر ﷺ ےک‪:‬دعب‪:،‬ایق ِؾ‪:‬ایقتم‪:‬کت‪ :‬یس‪:‬وک‪ّ:‬وبنت‪:‬ینلم‪:‬احُمؽ‪(:‬اننکمم)‪:‬ےہ"‬
‫ِ‬
‫رضحلت‪:‬ذی‪:‬فاقر!‪:‬مکحِ‪:‬رشعی ‪:‬ےک ‪:‬اسھت‪:‬اسھت‪:‬آج‪:‬ےس‪:‬ایھچسیل‪:46:‬اسؽ‪:‬‬
‫لبق‪:‬نس‪2974:‬ء‪:‬ںیم‪:،‬اپاتسکین‪:‬آنیئ‪:‬یک ُ‪:‬رف‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬اقدایین‪":‬ریغ‪:‬ملسم"‪:‬رقلر‪:‬دےی‪:‬اجےکچ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،44‬األحزاب‪.24 :‬‬

‫(‪" )4‬صحوح البخاري" كتاب أحاديث األىبواء‪ ،‬ر‪ ،٥2٣٣ :‬صـ‪.٣٨4‬‬
‫و"صحوح مسلم" كتاب اإلمارة‪ ،‬ر‪ ،2٧٧٥ :‬صـ‪.٨4٧‬‬
‫"اتففی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬لرل ّد‪:‬فلانملرظۃ‪:،‬راسہل "ادبني ختم النبوني" ‪15/11‬‬
‫ٰ‬ ‫(‪)3‬‬
‫‪811‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪821‬‬
‫ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬اب ُفوجد‪:‬ہی ‪:‬ولگ‪:‬لینپ‪:‬اطیشین‪:‬اچولں‪:‬لفر‪:‬لرلدفں ‪:‬ےس ‪:‬ابز ‪:‬ںیہن ‪:‬آےئ‪:،‬‬
‫ہکلب‪:‬بش‪:‬فرفز‪:‬املسمونں‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬اسزںیش‪:‬رکےن‪:،‬لفر‪:‬ےنتف‪:‬الیھپےن‪:‬ںیم‪:‬رصمفػ‪:‬‬
‫‪:‬فاصنری ‪:‬اک ‪:‬اہھت ‪:‬ےہ‪: ،‬لالسؾ ‪:‬لفر ‪:‬اپاتسکؿ ‪:‬اخمفل‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫ںیہ ‪:‬آج ‪:‬اقدایین ‪:‬رگفہ ‪:‬یک ‪:‬تشپ ‪:‬رپ ‪:‬وہید‬
‫ّوقںیت‪:‬داین‪:‬رھب‪:‬ےس‪:‬لںیہن‪:‬لالخیق‪:‬ف‪:‬امیل‪::‬وطر‪:‬رپ‪:‬ڈنفگن‪:‬رک‪:‬ریہ‪:‬ںیہ‪:،‬ہی‪:‬لرسلیلیئ‪:‬وہید‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬‬
‫اکؾ‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪":‬روبہ"‪(:‬انچب‪:‬رگن)‪:‬ےس‪:‬لکن‪:‬رک‪:‬رہتف‪:‬رہتف‪:‬فنطِ‪:‬زعيز‪:‬ےک‪:‬وطؽ‪:‬ف‪:‬رعض‪:‬‬
‫وفلج‪:‬اپاتسکؿ‪:‬لفر‪:‬‬
‫ںیم‪:‬لیھپ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬زںینیم‪:‬رخدی‪:‬رخدی‪:‬رک‪:‬لےنپ‪:‬ولگ‪:‬آابد‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ل ِ‬
‫وکحیتم‪:‬لویلونں ‪:‬ںیم ‪:‬لےنپ‪:‬ولگ ‪:‬دللخ‪:‬رک ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪:،‬وسلش ‪:‬ڈیمای‪)social media(:‬‬

‫رپ ‪:‬اقدایین ‪:‬رگفہ ‪:‬ےس ‪:‬قلعت ‪:‬رےنھک ‪:‬فلیل ‪:‬ونوجلؿ ‪:‬لفر ‪:‬وخربُف ‪:‬ڑلویکں ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪: ،‬املسمؿ‪:‬‬
‫ونوجلونں‪:‬وک‪::‬رفزاگر‪:‬لفر‪:‬اشدی‪:‬اک‪:‬اھجہسن‪:‬دے‪:‬رک‪":‬اقدایین"‪:‬انبای‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ!!‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬امہر ‪:‬ے ‪:‬ونوجلونں ‪:‬وک ‪:‬لس ‪:‬ہنتف ‪:‬ےس ‪:‬رہ ‪:‬فتق ‪:‬ربخدلر ‪:‬رےنہ ‪:‬یک‪:‬‬
‫‪:‬میف‪ :‬یس‪:‬یھب‪:‬مسق‪:‬اک‪:‬وکشم ‪:‬رٹلرچی‪:‬آپ‪:‬یک ‪:‬رظن‪:‬ےس‪:‬‬
‫رضفرت‪:‬ےہ!‪:‬دیقعۂ‪:‬متخِ‪ّ:‬وبنت‪:‬ےک ُ ۂ‬
‫زگرے‪:،‬وت‪:‬لےنپ‪:‬املعء‪:‬ےس‪:‬وفری‪:‬رلہطب‪:‬رکےک‪:‬لںیہن‪:‬علطم ‪::‬رکںی‪:،‬لفر‪:‬لُؿ‪:‬ےس‪:‬رامنہیئ‪:‬ےل‪:‬‬
‫رک‪:‬لس‪:‬اک‪:‬فوری‪:‬لفر‪ :‬انبس‪:‬سِّ‪:‬ابب‪:‬رکںی!‬
‫اعشرئِ‪:‬لالسؾ‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬‬
‫زعزیلؿ‪:‬رتحمؾ! دنیِ‪:‬لالسؾ‪:‬ےک‪:‬الخػ‪:‬اّفکر‪:‬فرشمنیک‪::‬لفر‪:‬دحلم‪:‬فےبدنی‪:‬ولگ‪:‬‬
‫ِ‬
‫ہشیمہ‪:‬ےسربرسِ‪:‬اکیپر‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬قح‪:‬فابلط‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬گنج‪:‬ریت‪:‬فولتلر‪:‬لفر‪:‬ملق‪:‬فرقاطس‪:‬ےس‪:‬ےل‪:‬‬
‫کت‪: ،‬رہ‪:‬‬ ‫رک‪: ،‬آج ‪:‬لرٹکیللکن ‪:‬فرپٹن ‪:‬ڈیمای ‪)Electronic and print media(:‬‬

‫احمذ‪:‬رپ‪:‬وپری‪ّ:‬دشت‪:‬ےس‪::‬اجری‪:‬فاسری‪:‬ےہ! ‪:‬آج‪:‬لالسؾ‪:‬یک‪:‬ریخوخلیہ‪:‬ےک‪:‬انؾ‪:‬رپ‪:‬لالسؾ‪:‬وک‪:‬‬
‫‪:‬انومس ‪:‬راستل ‪:‬رپ ‪:‬ڈلہک ‪:‬ڈلانل‪: ،‬باح ۂ ‪:‬رکلؾ ‪ �:‬ےک ‪:‬اتسگوخں ‪:‬یک ‪:‬تشپ ‪:‬انپیہ ‪:‬رکان‪:،‬‬
‫ڈانس‪ِ : ،‬‬
‫‪812‬‬
 ‫‪823‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫‪:‬فدملرس‪ِ :‬دہینی‪:‬وک‪:‬دبانؾ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬لںیہن‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬ےک‪:‬ل ّڈے‪:‬اظرہ‪:‬رکان‪:،‬املعےئ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫اسمدج‪:‬‬
‫دنی‪:‬یک‪:‬وتنیہ‪:‬لفر‪:‬رکدلر‪:‬یشک‪:‬رکان‪:،‬رغمیب‪:‬ذہتبی‪:‬ےس‪:‬ولغمب‪:‬زدہ‪:‬وملفں‪:‬ڈرلومں ‪:‬ںیم‪:‬امں‪:‬‬
‫ابپ‪: ،‬نہب ‪:‬اھبیئ‪: ،‬لفر ‪:‬اٹیب ‪:‬یٹیب ‪:‬ےسیجاپزیکہ ‪:‬روتشں ‪:‬یک ‪:‬رحتم ‪:‬لفر ‪ّ:‬دقتس ‪:‬وک ‪:‬اپامؽ ‪:‬رکان‪: ،‬لؿ‪:‬‬
‫دحلمنی‪:‬اک‪:‬رطّۂ‪:‬لایتمز‪:‬لفر‪:‬دنسپدیہ‪:‬ہلغشم‪:‬ےہ!!‬
‫رلہِ‪:‬قح‪:‬ےس‪:‬رھپےن‪:‬فلےل‪:‬لیہن‪:‬دحلمنی‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬دح ِ‬
‫ثی‪:‬دقیس‪:‬ںیم‪:‬آای‪:‬‬
‫اجتَا َلت ُْه ْم‬ ‫الش َواصِ ُ‬
‫ني َف ْ‬
‫«وإِ ِِّّن َخ َل ْق ُت ِعب ِ‬
‫ادي ُحنَ َفا َء ُك َّل ُه ْم‪َ ،‬وإِ ََّّن ُ ْم َأ َتت ُْه ُم َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫َع ْن ِدين ِ ِه ْم»(‪ً" )1‬انیقی‪:‬ںیم‪:‬ےن‪:‬وت‪:‬لےنپ‪:‬دنبفں‪:‬وک‪:‬رلہِ‪:‬قح‪:‬رپ‪:‬یہ‪:‬دیپل‪:‬ایک‪:،‬رھپ‪:‬ایشنیط‪:‬لؿ‪:‬‬
‫ےک‪:‬اپس‪:‬آےئ‪:‬لفر‪:‬لںیہن‪:‬لؿ‪:‬ےک‪:‬دنی‪:‬ےس‪:‬ریھپ‪:‬دای"‬
‫ِ‬
‫رضحلت ‪:‬ذی ‪:‬فاقر! ‪:‬لالسؾ ‪:‬اخمفل ‪:‬اسزوشں ‪:‬اک ‪:‬ہی ‪:‬ص ہلس ‪:‬رصػ ‪:‬پ ںی ‪:‬رپ ‪: :‬‬
‫‪:‬دجیل‪ّ:‬وقوتں‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےس‪:‬املعےئ‪:‬لالسؾ‪:‬لفر‪:‬ذمیبہ‪:‬ایصخشت‪:‬ےک‪:‬اعُمرشیت‪:‬‬
‫ںیہن‪:‬وہات‪:،‬ہکلب ّ ۂ‬
‫ش‬
‫‪:‬انومس ‪:‬راستل ‪:‬ےک ‪:‬اقونؿ ‪:‬یک ‪:‬لکی ‪:‬شِق ‪: )295c(:‬ےک ‪:‬الخػ‪:‬‬
‫رکدلررپ ‪:‬ڑچیک ‪:‬لُاھچؽ ‪:‬رک‪ِ ،‬‬
‫ش‬
‫اسزش‪:‬راچیئ‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:،‬لفر‪:‬ہی ُ ز‬
‫‪:‬اتي‪:‬دےنی‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬لس‪:‬اقونؿ‪:‬ےک‪:‬تحت‪:‬‬
‫وج ‪:‬ولگ ‪:‬زسل ‪:‬تگھب ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬فہ ‪:‬بس ‪:‬ےبانگہ ‪:‬ںیہ ‪:‬لفر ‪:‬لؿ ‪:‬رپ ‪:‬انبےئ ‪:‬ےئگ ‪ّ:‬دقمامت‪: ،‬دنچ‪:‬‬
‫ومولویں‪:‬لفر‪ّ:‬دشت‪:‬دنسپ‪:‬ولوگں‪:‬یک‪:‬مک‪:‬یملع‪:‬لفر‪:‬ٹہ‪:‬درھیم‪:‬ےہ‪(:‬اعمذلہلل!)‬
‫احفیش‪:‬فرُعایتین یک‪:‬تنعل‬
‫مزے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬اّفکر‪:‬فرشمنیک ‪:‬یک‪:‬اسزوشں‪:،‬لفر‪:‬امہری‪:‬لینپ‪:‬ےبیلمع ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ابثع‪: ،‬املسمونں ‪:‬ںیم ‪:‬احفیش ‪:‬لفر ‪:‬ےبایحیئ ‪:‬اک ‪:‬ہنتف ‪:‬یھب ‪:‬تہب ‪:‬زیتی ‪:‬ےس ‪:‬اتلیھپ ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪: :‬ےہ!‪:‬‬

‫(‪" )1‬صحوح مسلم" كتاب اجلنّة وصفة ‪...‬إلخ‪ ،‬ر‪ ،٧44٧ :‬صـ‪.1421‬‬

‫‪813‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪824‬‬
‫دنگے ‪:‬لفر ‪:‬شحف ‪:‬اگونں ‪:‬یک ‪:‬تنعل ‪:‬ایک ‪:‬مک ‪:‬یھت؟ ‪:‬ہک ‪:‬لب ‪:‬یٹ ‪:‬فی‪: ،‬ڈش ‪:‬لانیٹن‪: ،‬لبیک ‪:‬لفر ‪:‬ومابلئ‪:‬‬
‫وفزن ‪:‬یک ‪:‬اطیشاینں‪: ،‬لفر ‪:‬یگنن ‪:‬اصتفری ‪:‬یک ‪:‬اتہبت ‪:‬وہیت ‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ! ‪:‬لراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتٰیل ‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َّنِا َنْيِذَّلا ْنَا َنْوُ يِشَ َفْلا َع ا يِف ُةَشِح یِف َنْيِذَّلا مُهَل اْو اَذَع يِلَا ٌ ٌمۙ‪ ١‬یِف اَيْنُّدلا‬
‫َوِةَرِخٰاْلاؕ‪َ ١‬وُهّٰللا ُمَلْعَي َوْمُتْنَا اَل َنْوُمَلْعَت﴾(‪" )1‬فـ ‪:‬ولگ‪:‬وج‪:‬اچےتہ ‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬لامیؿ‪:‬‬
‫الےن‪:‬ف‪:‬لولں‪:‬ںیم‪:‬احفیش‪:‬ےلیھپ‪:،‬لُؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬داین‪:‬لفر‪:‬آرخت‪:‬ںیم‪:‬دردان ‪:‬ذعلب‪:‬ےہ!‪:‬لہلل‪:‬‬
‫بس‪:‬اجاتن‪:‬ےہ‪:‬لفر‪:‬مت‪:‬ںیہن‪:‬اجےتن!"‬
‫لس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬اک ‪:‬مکح ‪:‬لےنپ ‪:‬ومعؾ ‪:‬ےس‪: ،‬احفیش ‪:‬الیھپےن ‪:‬فلیل ‪:‬رہ ‪:‬زیچ ‪:‬رپ ‪:‬اسکیں‪:‬‬
‫ےہ‪ٰ:،‬ل ‪:‬دباکری‪:‬ےک ‪:‬ل ّڈے‪:،‬امنیس ‪:‬رھگ‪:،‬دنگی‪:‬ںیملف‪: ،‬ڈلسن ‪:‬بلک‪:،‬ےبوہدہ ‪:‬ےصق‪:‬اہکاینں‪:‬‬
‫لفر‪:‬شحف‪:‬لاعشر‪:،‬رغض‪:‬احفیش‪:‬فرُعایین‪:‬الیھپےن‪:‬فلیل‪:‬امتؾ‪:‬لایشء‪:‬رحلؾ‪:‬ںیہ ‪:‬املسمؿ‪:‬رمکحلونں‪:‬‬
‫رپ ‪:‬الزؾ ‪:‬فرفض ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬احفیش‪:‬ےک ‪:‬ہی ‪:‬امتؾ ‪:‬لڈے ‪:‬لفر ‪:‬ذرلعئ‪:‬لمکم ‪:‬وطر ‪:‬رپ‪:‬متخ ‪:‬رکفلںیئ‪: ،‬لفر ‪:‬لؿ‪:‬‬
‫اعفؽ ‪:‬افہشح ‪:‬ےک ‪:‬رمنیبکت ‪:‬وک ‪:‬دشدی ‪:‬زسل ‪:‬دی ‪:‬اجےئ؛ ‪:‬اتہک ‪:‬آدنئہ ‪ :‬یس ‪:‬وک ‪:‬اعُمرشے ‪:‬ںیم ‪:‬احفیش‪:‬‬
‫ل ِ‬
‫فرُعایتین‪:‬الیھپےن‪:،‬ای‪:‬لُس‪:‬اک‪:‬رمبکت‪:‬وہےن‪:‬یک‪:‬تمہ‪:‬ہن‪:‬وہےن‪:‬اپےئ!!‬
‫دجۂیل‪:‬ڈیمای‪:‬اک‪:‬رُپ‪:‬نتف‪:‬لفر‪:‬انھگؤان‪::‬رکدلر‬
‫ّ‬
‫لؿ‪:‬رگلیم‪:‬دقر!‪:‬ےسیج‪:‬ےسیج‪:‬ایقتم‪:‬رقبی‪:‬آریہ‪:‬ےہ‪:،‬داین‪:‬ںیم‪:‬وھج ‪:‬لفر‪:‬‬
‫ربلدر ِ‬
‫رکم ‪:‬ف ‪:‬رفبی ‪:‬اعؾ ‪:‬وہات ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪: ،‬چس ‪:‬وک ‪:‬وھج ‪:‬لفر ‪:‬وھج ‪:‬وک ‪:‬چس ‪:‬انب ‪:‬رک ‪:‬شیپ ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬راہ ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫فلتخم‪:‬یٹ‪:‬فی‪:‬زلنیچ‪:‬رپ‪:‬ھٹیب‪:‬رک‪:‬افقس‪:‬فافرج‪:‬ولگ‪:،‬لمہ‪:‬اعُمالمت‪:‬ںیم‪:‬رلےئ‪:‬زین‪:‬رکےت‪:‬رظن‪:‬‬
‫ت‬
‫آےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہی ‪:‬ایقتم ‪:‬یک ‪:‬فہ ‪:‬العامت ‪:‬لفر ‪:‬ےنتف ‪:‬ںیہ ‪ :‬ن ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ‬
‫ےن‪:،‬رقتًابیوچدہ‪:‬وس‪:‬اسؽ‪:‬ےلہپ‪:‬یہ‪:‬آاگہ‪:‬رفام‪:‬دای‪:‬اھت‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،1٨‬النور‪.1٩ :‬‬

‫‪814‬‬
 ‫‪825‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫ت‬
‫رضحت ‪ِ ّ :‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬لُاسہم ‪:‬نب ‪:‬زدی ‪ �:‬ےس ‪:‬رفلتی ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ‬
‫دمہنی‪:‬ہبّیط‪:‬ےک‪:‬ولیٹں‪:‬ںیم‪:‬ےس‪ :‬یس‪:‬ہلیٹ‪:‬رپ‪:‬رشتفی‪:‬ےل‪:‬ےئگ‪:،‬رھپ‪:‬رفامای‪َ « :‬ه ْل ت ََر ْو َن َما‬
‫َأ َرى؟» "ایک ‪:‬مت ‪:‬فہ ‪:‬دھکی ‪:‬رےہ ‪:‬وہ ‪:‬وج ‪:‬ںیم ‪:‬دھکی ‪:‬راہ ‪:‬وہں؟" ‪:‬ولوگں ‪:‬ےن ‪:‬رعض ‪:‬یک‪: :‬ںیہن‪:،‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ت‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬
‫ن لرکؾ ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬لراشد ‪:‬رفامای‪« :‬فٌ ِِّّن أل َرى الف َت َن َتق ُع خالَل ُب ُووتك ُْم‬
‫ك ََو ْق ِع ال َق ْط ِر»(‪" )1‬ںیم ‪:‬ےنتف ‪:‬دھکی ‪:‬راہ ‪:‬وہں ‪:‬وج ‪:‬ابرش ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬اہمترے ‪:‬رھگفں ‪:‬ںیم ‪:‬رگ‪:‬‬
‫رےہ ‪:‬ںیہ!" ‪:‬ینعی ‪:‬فہ ‪:‬ےنتف ‪:‬ابرش ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬رہ ‪:‬رھگ ‪:‬ںیم ‪:‬ںیچنہپ ‪:‬ےگ‪: ،‬لفر ‪:‬وکیئ ‪:‬صخش ‪:‬لس ‪:‬ےس‪:‬‬
‫وفحمظ‪:‬ںیہن‪:‬رہ‪:‬ےکس‪:‬اگ!‬
‫ُ‬
‫قۂتم‪:‬یک‪:‬لکی‪:‬اشنین‬
‫ایقتم ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬ومندلر ‪:‬وہےن ‪:‬فلےل ‪:‬ونتفں ‪:‬ےس ‪:‬آاگہ ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬روسؽ‪:‬‬
‫ني َخدَّ ا َع ًة‪ُ ،‬ي َصدَّ ُق‬ ‫السا َع ِة ِسن ِ َ‬
‫ني َيدَ ِي َّ‬ ‫لہلل‪:‬ﷺ ےن‪:‬لراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن َب ْ َ‬
‫اخل ِائ ُن‪َ ،‬و ُُي ََّو ُن فِ َوها‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫الصاد ُق‪َ ،‬و ُي ًْ ََت َ ُن ف َوها ْ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ف َوها ا ْلكَاذ ُب‪َ ،‬و ُيك ََّذ ُب ف َوها َّ‬
‫ِ‬

‫الر َو ْيبِ َض ُة» "ایقتم ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬ھچک ‪:‬اسؽ ‪: :‬دوھےک ‪:‬لفر ‪:‬رفبی‪:‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ْاألَ ِم ُ‬
‫ني‪َ ،‬و َينْط ُق ف َوها ُّ‬
‫ےک ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬وھجےٹ ‪:‬وک ‪ :‬اچ ‪:‬لفر ‪:‬ےچس ‪:‬وک ‪:‬وھجاٹ ‪:‬انب ‪:‬رک ‪:‬شیپ ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ ‪:‬اگ! ِ‪:‬خۂتن ‪:‬رکےن‪:‬‬
‫فلےلوک‪:‬لامدتنلر‪:،‬لفر‪::‬لامدتنلر‪:‬وک‪:‬اخنئ‪:‬رقلر‪:‬دای‪:‬اجےئ‪:‬اگ!‪:‬لفر‪:‬لؿ‪:‬ںیم‪:‬رفی‪:‬ابت‪:‬رکںی‪:‬ےگ"‪:‬‬
‫رعض‪:‬یک‪:‬یئگ‪:‬ہک‪:‬رف‪:‬ی‪:‬ایک‪:‬ےہ؟‪:‬رفامای‪« :‬ادْ ْر ُؤ التَّافِ ُه َي َت َك َّل ُم ِِف َأ ْم ِر ا ْل َعا َّم ِة»(‪" )4‬ایٹھگ‪:‬‬
‫مسق‪:‬ےک‪:‬ولگ‪:،‬اعؾ‪:‬وعلؾ‪:‬ےک‪:‬لمہ‪:‬اعُمالمت‪:‬ںیم‪:‬لینپ‪:‬رلےئ‪:‬زین‪::‬رکںی‪:‬ےگ!"‬
‫ُون فِ ْتنَ ٌة َص ََّّم ُء َبك ََّْم ُء َع ْم َوا ُء‪َ ،‬م ْن‬
‫لکی‪:‬لفر‪:‬اقمؾ‪:‬رپ‪::‬لراشد‪:‬رفامای‪َ « :‬س َتك ُ‬
‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب ِ‬
‫الفتن‪ ،‬ر‪ ،٧404 :‬صـ ‪.141٨‬‬
‫األشجعي‪ ،‬ر‪.1٧2/٧ ،4٧24 :‬‬
‫َ‬ ‫(‪" )4‬مسند البزّ ار" مسند عوف بن مالك‬
‫‪815‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪826‬‬
‫ان فِوها كَو ُقو ِع السو ِ‬
‫اف ال ِّلس ِ‬ ‫ِ‬
‫ف»‬ ‫َّ ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْش َف ْت َل ُه‪َ ،‬وإ ْ َ‬
‫ْش ُ‬ ‫ف ََلَا ْ‬
‫است ْ َ‬ ‫َأ ْ َ‬
‫ْش َ‬
‫(‪)1‬‬

‫"رقنعبی ‪:‬رہبے ‪:‬وگےگن ‪:‬لدنےھ ‪:‬ےنتف ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬وج ‪:‬لںیہن ‪:‬لُکچ ‪:‬رک ‪:‬دےھکی ‪:‬اگ ‪:‬ہی ‪:‬لُےس‪:‬‬
‫لُکچ‪:‬ںیل‪:‬ےگ‪:،‬لفر‪:‬لؿ‪:‬ونتفں‪:‬ںیم‪:‬زابؿ‪:‬الچان‪:‬ولتلر‪:‬الچےن‪:‬یک‪:‬رطح‪:‬وہاگ!"‬
‫‪:‬دجیل ‪:‬ڈیمای ‪:‬اک ‪:‬رکدلر ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬ےک ‪:‬اسےنم ‪:‬ےہ‪: ،‬وینز‪:‬‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬اھبویئ! ‪:‬آج ّ ۂ‬
‫زلنیچ (‪:)News channels‬رپ‪:‬افقس‪:‬فافرج‪:‬لفر‪:‬مک‪:‬ملع‪:‬ولگ‪:،‬وچسیب‪:14‬ےٹنھگ‪:‬اقحقئ‪:‬‬
‫وک ‪:‬وتڑ‪:‬رمفڑ‪:‬رک‪:‬داین ‪:‬ےک‪:‬اسےنم‪:‬شیپ‪:‬رکےن‪:‬ںیم‪:‬رصمفػ‪:‬ںیہ‪:،‬فہ‪:‬وھج ‪:‬وک‪:‬چس‪:‬ںیہک ‪:‬وت ‪:‬داین‪:‬‬
‫لےس ‪:‬چس ‪:‬میلست ‪:‬رکےن ‪:‬یتگل ‪:‬ےہ‪: ،‬لفر ‪:‬لرگ ‪:‬فہ ‪:‬ےتکمچ ‪:‬وسرج ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬رفنش ‪:‬چس ‪:‬وک ‪:‬وھج ‪:‬ہہک‪:‬‬
‫دںی‪:،‬وت‪:‬رہ‪:‬اخص‪:‬فاعؾ‪:‬لُؿ‪:‬یک‪:‬اہں‪:‬ںیم‪:‬اہں‪:‬المات‪:‬رظن‪:‬آات‪:‬ےہ!‬
‫لےنپ‪:‬لےھچ‪:‬فتق‪:‬یک‪:‬دقر‪:‬ےیجیک‬
‫‪:‬روسؽ لرکؾ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحلت‪:‬رتحمؾ!‪:‬ومندلر‪:‬وہےن‪:‬فلےل‪ :‬ن‪:‬ونتفں‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم ِ‬
‫ﷺ ےن‪:‬آاگہ‪:‬رفامای‪:‬اھت‪:،‬آج‪::‬فہ‪:‬ےنتف‪:‬ڑبی‪:‬زیتی‪:‬ےس‪:‬اظرہ ‪:‬وہ‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪ٰ:،‬ل‪:‬ںیمہ‪:‬لےنپ‪:‬‬
‫ثی‪:‬‬
‫لےھچ‪:‬فتق‪:‬وک‪:‬تمینغ‪:‬اجانن‪:‬اچےیہ‪:،‬لفر‪:‬کین‪:‬لامعؽ‪:‬اجب‪:‬الےن‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬رکین‪:‬اچےیہ‪:،‬دح ِ‬
‫اپ ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪ٰ:‬یفطصم ‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬لراشد ‪:‬رفامای‪« :‬ب ِ‬
‫اد ُروا بِ ْاألَ ْع ََّم ِل‬ ‫َ‬ ‫ِ‬
‫الر ُج ُل ُم ًْ ِمن ًا َو ُي ْم ِِس كَافِر ًا‪َ ،‬أ ْو ُي ْم ِِس‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫فتَن ًا‪ ،‬كَق َط ِع ال َّل ْو ِل ا ْد ْظل ِم‪ُ ،‬ي ْصبِ ُح َّ‬
‫ض ِم َن الدُّ ْى َوا»(‪":)2‬لؿ‪:‬ونتفں‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ‪:‬‬ ‫وع ِدينَ ُه بِ َع َر ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُم ًْمن ًا َو ُي ْصبِ ُح كَافر ًا‪َ ،‬يبِ ُ‬
‫لامعؽ ‪:‬اصہحل ‪:‬لاجنؾ ‪:‬دےول‪: ،‬وج ‪:‬لدنریھی ‪:‬رلت ‪:‬ےک ‪:‬ںوصں ‪:‬یک ‪:‬رطح ‪:‬وہں ‪:‬ےگ‪: ،‬ہک ‪:‬ل ناؿ‪:‬‬
‫ِ‬
‫ؤمنم‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬حبص‪:‬رکے‪:‬اگ‪:‬لفر‪:‬اکرف‪:‬وہرک‪:‬اشؾ‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬ای‪:‬ؤمنم‪:‬وہ‪:‬رک‪:‬اشؾ‪:‬رکے‪:‬اگ‪:‬لفر‪:‬اکرف‪:‬وہ‪:‬‬

‫كف اللسان‪ ،‬ر‪ ،2402 :‬صـ‪.٣٩٩‬‬

‫(‪" )1‬سنن أيب داود" باب ِف ّ‬
‫(‪")4‬صحوح مسلم" كتاب اإليَّمن‪ ،‬ر‪ ،٥1٥ :‬صـ‪.0٥‬‬
‫‪816‬‬
 ‫‪827‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫رک‪:‬حبص‪:‬رکے‪:‬اگ‪:،‬دوینی‪:‬اسامؿ‪:‬ےک‪:‬وعض‪:‬لانپ‪:‬دنی‪:‬رففتخ‪:‬رک‪:‬ڈلےل‪:‬اگ!"‬
‫ہنتف‪:،‬اسفد‪:‬لفر‪:‬آزامشئ‪:‬ےس‪:‬اچبےن‪:‬فلیل‪:‬داع‬
‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬ونتفں ‪:‬ےس‪:‬ےنچبلفر‪:‬افحتظ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬لہلل‪:‬رب‪:‬لاعلنیمل‪:‬‬
‫یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم‪: ،‬لس ‪:‬رطح ‪:‬رثکت ‪:‬ےس ‪:‬داع ‪:‬رکےت ‪:‬رانہ ‪:‬اچےیہ‪﴿ :‬اَنَّبَر اَل اَنْلَعْجَت ًةَنْتِف‬
‫َنْيِذَّلِّلاْوُرَفَكَوْرِفْغااَنَلاَنَّبَرۚ‪َ١‬كَّنِاَتْنَاُزْيِزَعْلاُمْيِكَحْلا﴾(‪" )1‬لے‪:‬امہرے‪:‬رب!‪:‬‬
‫ںیمہ ‪:‬اکرففں ‪:‬یک ‪:‬آزامشئ ‪:‬ںیم ‪:‬ہن ‪:‬ڈلؽ! ‪:‬لفر ‪:‬ںیمہ ‪:‬شخب ‪:‬دے ‪:‬لے ‪:‬امہرے ‪:‬رب! ‪ً:‬انیقی ‪:‬وت‪:‬‬
‫یہ‪:‬سعت‪:‬فتمکح‪:‬فلال‪:‬ےہ"‬
‫ونتفں‪:‬یک‪:‬رسوکیب‪:‬لفر‪:‬فتق‪:‬اک‪:‬اقتاض‬
‫ش‬
‫زعزیلؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬دبیتمسق ‪:‬ےس ‪:‬آج ‪:‬مہ ‪ :‬ن ‪:‬احالت ‪:‬ےس ‪:‬زگر ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہی ُ‪ُ:‬زفر‪:‬‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫ِفِ‪:‬اک‪:‬دفر‪:‬ےہ‪:،‬آاث ِر‪:‬ایقتم‪:‬امہرے‪:‬رسفں‪:‬رپ‪:‬ڈنمال‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬رفک‪:‬فلِاحلد‪:‬ےسیج‪:‬ےنتف‪:‬رس‪:‬لُاھٹ‪:‬‬
‫ت‬
‫رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ذمیبہ ‪:‬امّلسمت‪:‬یک‪:‬رُحتم‪:‬فّدقتس‪:‬وک ‪:‬اپامؽ‪:‬ایک ‪:‬اج ‪:‬راہ‪:‬ےہ‪: ،‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ یک‪:‬‬
‫اشؿ‪:‬ںیم‪:‬ےبلدیب‪:‬لفر‪:‬اتسگیخ‪:‬رکےن‪:‬فلولں‪:‬وک‪:،‬وکحیتم‪:‬حطس‪:‬رپ‪:‬ظفحت‪:‬رفلمہ‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬وہید‪:‬‬
‫ت‬
‫فاصنری‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےسن‪:‬آرخ‪:‬لزلامؿ‪:‬ﷺ ےک‪:‬وتنیہ‪:‬آزیم‪:‬اخےک‪:‬انب‪:‬رک‪:‬لؿ‪:‬یک‪:‬لِاشتع‪:‬‬ ‫ٰ‬
‫یک ‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ! ‪:‬لےسی ‪ِ :‬درگوگں ‪:‬احالت ‪:‬ںیم ‪:‬تیثیحب ‪:‬املسمؿ ‪:‬امہری ‪:‬ہی ّ‪:‬ذّم ‪:‬دلری ‪:‬ےہ‪: ،‬ہک‪:‬‬
‫فوری‪:‬وطر‪:‬رپ ‪:‬لؿ‪:‬امتؾ‪: :‬ونتفں‪:‬یک‪:‬رسوکیب‪:‬ےک‪:‬ےیل ‪:‬لانپ ‪:‬لانپ‪:‬رکدلر‪:‬رضفر ‪:‬لدل‪:‬رکںی!‪:‬لہلل ‪:A:‬ےن‪:‬‬
‫ت‬
‫رقآؿ‪:‬اپ ‪:‬ںیم‪:‬غلي ۂۂ‪:‬لالسؾ‪:‬کت‪:،‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬رکےن‪:‬فلولں‪:‬یک‪:‬رسوکیب‪:‬اک‪:‬مکح‪:‬دےتی‪:‬وہےئ‪:‬لراشد‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رفامای‪َ﴿ :‬وْمُهْوُلِتاَقل ىّٰتاَلف َنْوُكو ٌةَنْتَيَا َنْوُكك ُنْيِّدل ٗهُّلِهّٰلۚ‪ِ١‬نِاَفاْوَهَتْناَّنِاَف‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،4٨‬ادمتحنة‪.٣ :‬‬

‫‪817‬‬
‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬ ‫‪828‬‬

‫َهّٰللااَمِبَنْوُلَمْعَيٌرْيِصَب﴾(‪" )1‬لؿ ‪:‬ےس‪:‬ڑلف‪:‬اہیں‪:‬کت‪:‬ہک ‪:‬وکیئ ‪:‬اسفد ‪:‬ابیق‪:‬ہن ‪:‬رےہ‪:،‬لفر‪:‬اسرل‪:‬‬

‫دنی‪:‬لہلل‪ �:‬یہ‪:‬اک‪:‬وہ‪:‬اجےئ!‪:‬رھپ‪:‬لرگ‪:‬فہ‪:‬ابز‪:‬رںیہ‪:‬وت‪:‬لہلل‪ �:‬لؿ‪:‬ےک‪:‬اکؾ‪:‬دھکی‪:‬راہ‪:‬ےہ!"‬
‫لرگ ‪:‬مہ ‪:‬اچےتہ ‪:‬ہک ‪:‬دف ِر ‪:‬دجدی ‪:‬ںیم ‪:‬پدرپ ‪:‬لےنھٹ ‪:‬فلےل ‪:‬لؿ ‪:‬ونتفں ‪:‬یک‪: ،‬ہشیمہ‪:‬‬
‫ش‬
‫ِق‬ ‫ش‬
‫‪:‬انومس‪:‬راستل"‪:‬ےس ‪:‬قلعتم‪:‬آینیئ‪ :‬ووں ‪:‬وک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ےک‪:‬ےیل‪:‬رسوکیب‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪: ،‬وت ‪:‬ںیمہ‪":‬ظفحتِ‬
‫زمدی ‪:‬ؤمرِث ‪:‬انبان ‪:‬وہاگ؛ ‪:‬اتہک ‪ :‬یس ‪:‬وک ‪:‬لِؿ ‪:‬رپ ‪:‬ڈلہک ‪:‬ڈلےنل ‪:‬یک ‪:‬رجأت ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬ےکس! ‪:‬نوریپ ‪:‬اممکل‪:‬‬
‫ںیم‪:‬رھبوپر‪:‬رافرراکری‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:،‬ںیمہ‪:‬لیسی‪:‬اقونؿ‪:‬اسزی‪:‬ےک‪:‬لمع‪:‬وک‪:‬ینیقی‪:‬انبان‪:‬وہاگ‪:،‬‬
‫سج‪:‬ےس‪:‬امتؾ‪:‬لایبنےئ‪:‬رکلؾ‪ �:‬یک‪:‬سعت‪:،‬رحتم‪:‬لفر‪:‬انومس‪:‬یک‪:‬افحتظ‪:‬وہ!‬
‫املعےئ‪:‬رکلؾ‪::،‬دحلمنی‪:‬فرشتسمنیک ‪:‬یک‪:‬اجبن‪:‬ےس‪:‬فل ِرد‪:‬ےیک‪:‬اجےن‪:‬فلےل‪:‬ومعیم‪:‬‬
‫لرتعلاضت ‪:‬ےک ‪:‬رھبوپر ‪:‬لفر ‪:‬دملّل ‪:‬وجلابت ‪:‬دںی؛ ‪:‬اتہک ‪ :‬یس ‪:‬وک ‪:‬لالسؾ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ‪:‬‬
‫رہزہ رسلیئ‪:‬اک‪::‬ومعق‪:‬ہن‪:‬لم‪:‬ےکس!‬
‫ ن ‪:‬اممکل ‪:‬ےک ‪:‬ابدنشے ‪:‬اعشرئِ ‪:‬لالسؾ ‪:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬رکےک‪: ،‬ذمیبہ ُ‪:‬مۂرَفت‪:‬‬
‫الیھپےن ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬ےتنب ‪:‬ںیہ‪: ،‬لؿ ‪:‬ےک ‪:‬الخػ ‪:‬اعق ی ‪:‬وقلنین ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب‪: ،‬رہ ‪:‬وفرؾ‬
‫(‪ )Forum‬رپ‪:‬اباقدعہ‪:‬لاجتحج‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪:،‬لفر‪:‬لؿ‪:‬یک‪ :‬ہقلعت‪:‬وکحوتمں‪:‬ےس‪:‬یلمع‪:‬اکرفلیئ‪:‬اک‪:‬‬
‫اطمہبل ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬ہكبج ‪:‬تبثم ‪:‬شیپ ‪:‬رتف ‪:‬ہن ‪:‬وہےن ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬لُؿ ‪:‬ےسرافریت‪:‬‬
‫فلاصتقدی ‪:‬اقلعتت ‪:‬عطقنم ‪:‬رک ‪:‬ےیل ‪:‬اجںیئ‪: ،‬لُؿ ‪:‬یک ‪:‬ونصماعت ‪:‬اک ‪:‬لمکم ‪:‬اباکیئ‬
‫(‪: )Boycott‬رک ‪:‬ےک‪: ،‬لںیہن ‪:‬اعُمیش ‪:‬لِالفس ‪:‬فلرطضلب ‪:‬اک ‪:‬زمہ ‪:‬اھکچای ‪:‬اجےئ؛ ‪:‬ہک ‪:‬وموجدہ‪:‬‬
‫احالت‪:‬ںیم‪:‬ملسم‪:‬اممکل‪:‬ےک‪:‬اپس‪:‬ہی‪:‬لي‪:‬رتہب‪:‬لفر‪:‬ڑبل‪:‬ایھتہر‪:‬ےہ!‬
‫زین‪:‬امتؾ‪:‬لالسیم‪:‬اممکل‪:‬وک‪:‬اچےیہ‪:‬ہک‪:‬ابیمہ‪:‬اقلعتت‪:‬فر فلطب‪:‬وک‪:‬زمدی‪:‬وبضمط‪:‬‬
‫(‪ )1‬پ ‪ ،٩‬األىفال‪.٥٩ :‬‬
‫‪818‬‬
 ‫‪829‬‬ ‫دف ِر‪:‬احرض‪:‬ےک‪:‬ہنتف‪:‬فاسفد‪:‬یک‪:‬رسوکیب‬
‫انبںیئ‪: ،‬آسپ ‪:‬ںیم ‪:‬دافیع ‪:‬اعمدہے ‪:‬ےیک ‪:‬اجںیئ‪: ،‬لرٹن ‪:‬لنشین ‪:‬لوشیز ‪International (:‬‬

‫(‪)United Nations‬‬ ‫‪ )issues‬رپ ‪:‬اسکیں ‪:‬ؤمفق ‪:‬لایتخر ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬لوقل ِؾ ‪:‬دحہ‬
‫ںیم‪:‬فف ‪:‬رکےت‪:‬فتق‪:‬لکی‪:‬دفرسے‪:‬ےک‪:‬افمدلت‪:‬اک‪:‬وخب‪:‬ایخؽ‪:‬راھک‪:‬اجےئ‪:،‬لفر‪:‬لاحتد‪:‬‬
‫فلافتؼ ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬اسھت ‪:‬ابیمہ ‪:‬اجترت ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬وخب ‪:‬رففغ ‪:‬دای ‪:‬اجےئ! ‪:‬لہلل ‪:‬رکمی ‪:‬ںیمہ‪:‬‬
‫لمع‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬رمتمح‪:‬رفامےئ‪:،‬آنیم!‬
‫داع‬
‫لے ‪:‬لہلل!‪:‬ںیمہ ‪:‬لفر ‪:‬امہری ‪:‬آےن ‪:‬فلیل ‪:‬ولسنں‪:‬وک‪:‬تبحمِ ‪:‬روسؽ‪ُ :‬ﷺ ےک‪:‬‬
‫زت ‪ّ :‬يط ‪:‬لفر ‪:‬آپ ‪:‬یک ‪:‬تعلیماۂت ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ذجےب ‪:‬ےس ‪:‬رساشر ‪:‬رفام‪: ،‬وضح ِر ‪:‬لرکؾ ﷺ ‪:‬یک ‪:‬س ِ‬
‫ُ‬ ‫ش‬ ‫ُ‬
‫ِ‬ ‫ُ‬
‫بزوپر ‪:‬لمع ‪:‬یک ‪:‬وتف ‪:‬اطع ‪:‬رفام‪: ،‬رہ ‪:‬رطح ‪:‬ےک ‪ُ:‬زفر ‪:‬فِ ‪:‬ےس ‪:‬وفحمظ ‪:‬رھک‪: ،‬دنیِ ‪:‬لالسؾ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫الخػ‪:‬وہےن‪:‬فلیل‪:‬اعق ی‪:‬اسزوشں‪:‬وک‪:‬اناکؾ‪:‬انب‪:،‬اّفکر‪:،‬رشمنیک‪:،‬دحلمنی‪:‬لفر‪:‬لؿ‪:‬یک‪:‬اسزوشں‪:‬‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!‬
‫وک‪:‬تسین‪:‬فانوبد‪:‬رفام‪:،‬لالسؾ‪:‬اک‪:‬وبؽ‪:‬ابال‪:‬رفام‪:،‬آنیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪819‬‬
‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬ ‫‪828‬‬

‫ث‪:‬امظع‪:�:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساكرِوغ ِ‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪:11:‬رعیب‪:‬اآلرخ ‪1442‬ھ‪2828/11/27 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫والسال ُم عذ خات ِم‬
‫والصال ُة ّ‬
‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحقم‪.‬‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ ،‬بس ِم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫الشقطان ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ ُ و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یك ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ُ :‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموالكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اك ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫رضحت‪:‬خیش‪:‬دبع‪:‬ااقلدر‪:‬الیجین‪:�:‬اك‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬افایلےئ ‪:‬رکاؾ ‪ �:‬اك ‪ُ :‬فوجد ‪:‬وپری ‪:‬اكانئت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬ریخ‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫فربتک‪:‬اك‪:‬ابثع‪:‬ےہ‪:،‬رہ‪َ :‬دفر‪:‬ںیم‪:‬اؿ‪:‬رضحات‪:‬یك‪:‬وموجدیگ‪:‬یسک‪:‬تمعن‪:‬ےس‪:‬مک‪:‬ںیہن‪:‬وہیت‪:،‬‬
‫ابراگہِ‪:‬ایہٰل ‪:‬ںیم‪ :‬لوبؽ‪:‬اؿ‪ :‬ںویتک‪:‬اك‪:‬اقمؾ‪:‬فرمہبت‪:‬ہ ت‪:‬ب ‪:‬و دن‪:‬فابہ ‪:‬ےہ‪:،‬و م‪:‬فک تم‪:‬ےک‪:‬‬
‫‪ُ:‬ب‪:‬فاَہناؿ ‪:‬و‪:‬‬ ‫‪:‬یشالِناؿ ‪:‬ک ‪:‬یك ‪:‬د یگن‪ُ :‬دفر‪:‬رک ےت‪،:‬ںی‪ُ :،‬اؿ‪:‬ےک ُ و‬
‫ِ‬ ‫ہی‪:‬رس‪:‬ےمشچ‪:‬تعطاےئ ‪:‬ایہٰل‪،‬‬
‫تبحمِ‪:‬ایہٰل‪:‬ےس‪:‬زیرک ‪:‬رک ےت‪،‬ںی‪:،‬افر‪:‬اںیہن‪:‬تلاو ‪:‬ف‪:‬ہاراب ‪:‬ےک‪:‬ایھںورفک‪:‬ےس‪ :‬لاؽ‪:‬رک ُ و‪:‬و ِر‪:‬‬
‫دہاتی‪:‬یك َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‪:‬ےل‪ ٓ:‬ےت‪،:‬ںی‪:،‬ہی‪:‬رضحات‪:‬ایپر‪:‬تبحم‪:‬افر‪:‬اُتفل‪:‬اك‪:‬درس‪:‬دےتی‪،:‬ںی‪:،‬‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪ّ:‬دقمہس‪:‬داین‪:‬یك‪:‬‬‫انم ‪:‬فاامؿ‪:‬افر‪:‬اُوخّت َ‪:‬فرفاداری‪:‬اؿ ‪:‬یك ‪:‬اینبدی‪:‬امیلعتت ‪،:‬ںی‪:،‬ہی‪:‬‬
‫‪:‬رب‪:‬اكانئت‪ �:‬رپ‪:‬اؿ‪:‬ےک ُ‬
‫‪:‬وتُک‪:‬‬ ‫روینیگنک‪:‬افر‪:‬افمدات‪:‬یك‪:‬گنج‪:‬ےس‪:‬ووسک‪ُ :‬دفر‪،:‬ںی‪ِ ،‬‬
‫افر ‪:‬ابراگہِ‪:‬ایہٰل ‪:‬ںیم ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬اقمؾ ‪:‬فرمہبت ‪:‬اك ‪:‬ہی ‪َ:‬لہ م ‪:‬ےہ‪: ،‬خ ‪:‬وخد ‪:‬قل ِِ ‪:‬اكانئت ‪ �:‬اؿ ‪:‬یك‪:‬‬
‫‪820‬‬
‫‪821‬‬ ‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬
‫اشؿ ‪:‬ایبؿ ‪:‬رک ےت ‪:‬وہےئ ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪ۤ﴿ :‬اَلَا َّنِا َءٓاَيِلْوَا ِهّٰللا اَل ٌفْوَخ ْمِهْيَلَع َواَل‬
‫ْمُهَنْوُنَزْحَي﴾(‪" )1‬نس‪:‬ول!‪ً:‬انیقی‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬فویلک‪:‬رپہن‪:‬ھچک َ و‬
‫‪:‬خػ‪:‬ےہ‪:‬ہن‪:‬ھچک‪:‬مغ!"۔‬
‫‪ :‬لوبہ ؿ‪:‬ابراگہ‪،:‬ںی‪:‬نج‪:‬اك‪:‬دؽ‪:‬رہ‪:‬فتق‪:‬ہرکِ‪:‬ایہٰل‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬ہی‪:‬فہ‬
‫‪ُ:‬ب‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫رغتسمؼ‪:‬راتہ‪:‬ےہ‪:،‬اؿ‪:‬ےک‪:‬بش‪:‬فرفز‪:‬حیبست‪:‬فلیلہت‪:‬ںیم‪:‬زگر ےت‪،:‬ںی‪:،‬اؿ‪:‬ےک ُ و‬
‫ا ہلل ‪:‬فروسؽ ‪:‬یك ‪:‬تبحم ‪:‬فدیقعت ‪:‬درۂج ‪:‬امکؽ ‪:‬و ‪:‬یچنہپ ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: ،‬افر ‪:‬اؿ ‪:‬اك ‪:‬دصقمِ ‪:‬ایحت‪:‬‬
‫رصػ‪:‬اہلل‪:‬رب‪:‬ااعلنیمل‪:‬یك‪:‬راض‪:‬اك‪:‬وصحؽ‪:‬وہات‪:‬ےہ!۔‬
‫ایسی ‪:‬ب ‪: :‬ربزگدیہ ‪ :‬ںویتک ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬اکی ‪:‬اكلم ‪:‬افرامنایک ‪:‬یتسہ‪: ،‬وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬‬
‫‪:‬سان ‪:‬خیش ‪:‬دبع ‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین ‪ "�:‬یك ‪:‬ےہ‪: ،‬اہلل ‪: :‬اعتٰیل ‪:‬ےن ‪ٓ:‬پ ‪:‬و ‪:‬ہ ت‪:‬‬
‫امظع ‪":‬رضحت ّ ِ د‬
‫اٰیلع ‪:‬اقمؾ ‪:‬فرمہبت ‪:‬افر ‪:‬اشؿ ‪:‬ف ‪:‬تمظع ‪:‬ےس ‪:‬وناز ‪:‬ےہ‪ٓ: ،‬پ ‪: 478 �:‬ي ‪471:‬ھ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫راضمؿ ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬ابمر ‪:‬ےنیہم ‪:‬ںیم‪: ،‬دغباد ‪:‬رشفی ‪:‬ےک ‪:‬رقبی ‪:‬درایےئ ‪:‬دہلج ‪:‬ےک‪:‬‬
‫انکرے ‪:‬اکی ‪:‬ہبصق ‪":‬الیجؿ" ‪:‬ںیم ‪:‬دیپا ‪:‬وہےئ۔ ‪ٓ:‬پ ‪ �:‬ےک ‪:‬فادلِ ‪:‬امدجاك ‪:‬انؾ‪:‬‬
‫"رضحت ‪:‬اوب ‪:‬اصحل ‪:‬ومٰیس ‪:‬یگنج ‪:‬دفتس ‪: "�:‬اھت‪ٓ: ،‬پ ‪:‬فادل ‪:‬یك ‪:‬اجبن ‪:‬ےس ‪:‬ینسح ‪:‬ہکبج‪:‬‬
‫‪:‬س‪،:‬ںی(‪)2‬۔‬
‫فادلہ‪:‬رتحمہم‪:‬یك‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬ینیسح ّ ِ د‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪:‬افر ِ‬
‫‪:‬ایسدت‪:‬وتمارتہ‬ ‫وضحر ِ‬
‫زعک اؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬ضعب ‪:‬ہعیش ‪:‬ولگ ‪ٓ:‬پ ‪ �:‬و ‪ ِ ّ :‬د‬
‫س ‪:‬ںیہن ‪:‬امےتن‪: ،‬اںیہن ‪:‬ہی‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ً �:‬انیقی‪ً:‬اعطق‪:‬اّلج ِ‬
‫‪:‬اسدات‪:‬رکا ؾ‪:‬‬ ‫‪":‬سان ِ‬
‫ابت‪:‬وخب‪:‬ولعمؾ‪:‬وہین‪:‬اچےیہ‪:‬خ ّ ِ د‬
‫‪:‬سی ِ‬
‫‪:‬اامؾ ‪:‬افا ‪:‬اوب ‪:‬ال نس ‪:‬یم ‪: �:‬یك‪:‬‬ ‫ےس ‪،:‬ںی‪: ،‬وضحر ‪:‬یك ‪:‬ایسدت ‪:‬وتمارتـ ‪:‬ےہ‪: ،‬رضحت ّ ِ د‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،11‬يوكس‪.62 :‬‬

‫(‪" )2‬هبجة األرسار" ذكر كسبه وصػته ‪ ،‬صـ‪.171‬‬
‫‪821‬‬
‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬ ‫‪822‬‬
‫"بہجۃ ‪:‬اہ َرسار ‪:‬رشفی"‪ ،‬اام ِؾ ‪:‬لیلج ‪:‬دبع ‪:‬اﷲ نب ‪:‬اَدعس ‪:‬اییعف ‪:‬اشیعف ‪:‬یك ‪":‬ا َ‬
‫َنس ‪:‬المَفارخ"‪:،‬‬
‫اّلعہم ‪:‬یلع ‪:‬اقری ‪:‬یك ‪":‬زنۃہ ‪:‬اونلارظ"‪: ،‬ومہ ان ‪:‬ونر ‪:‬ادلنی ‪:‬اجیم ‪:‬یك ‪":‬تفجات ‪:‬اہ ُسن" ‪:‬افر ‪ِ :‬‬
‫خیش‪:‬‬
‫فریغہ ‪:‬اۂّلج ‪:‬ااكرب ‪:‬یك ‪:‬معيمَددات ‪:‬اَافسر‪:‬‬
‫ققحم ‪:‬دبعاقحل ‪:‬دحمث ‪:‬دولہی ‪:‬یك ‪":‬زُ دبۃ ‪:‬اآلاثر" ‪ُ :‬‬
‫المہظح‪:‬وہک!‪:...‬راویضفک‪:‬ےک‪:‬اہیک‪:‬وت‪:‬ایعم ِر‪:‬ایسدت‪:‬رضف‪:‬ےہ‪:،‬یّنُس‪:‬اسیک‪:‬ب ‪:‬لیلج‪:‬ادقلر‪:‬‬
‫‪:‬ےگ‪:،‬افر‪:‬ویئ‪:‬اسیکب ‪:‬رہلی‪:‬ہلیل ‪:‬وقؾ‪:‬اك‪ٓ:‬ج‪:‬رایضف‪:‬‬
‫َ‬ ‫ِّ د‬
‫ُےس‪:‬رہزگ‪:‬س ‪:‬ہن‪:‬امںین‬ ‫ِّ‬
‫سد‪:‬وہ‪:،‬ا‬
‫وہاجےئ‪(:،‬اؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل) َ‪ُ:‬ک‪:‬ےس‪:‬ریم‪:‬اصبح‪:‬ےہ!"(‪)1‬۔‬
‫�افر‪ٓ:‬اث ِر‪:‬فہ تی‬ ‫سدان ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪: :‬‬ ‫ِّ‬
‫‪:‬وبحمب ‪:‬احبسین ‪:‬خیش ‪:‬دبع ‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬اکی ‪:‬ابر ‪:‬یسک ‪:‬ےن ‪:‬رضحت ِ‬
‫خ ٓپ‪::‬واےنپ‪:‬فیل‪:‬وہےن‪:‬اك‪:‬و م‪:‬بک‪:‬وہا؟‪ٓ:‬پ‪ �:‬ےن‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪:‬‬
‫� ےس‪:‬ہی‪:‬وپاھچ‪: :،‬‬
‫خ ‪":‬ریمی‪:‬رمع‪:‬دس‪:18‬ربس‪:‬یھت‪:،‬بت‪:‬ںیم‪:‬بتکم‪:‬ںیم‪:‬ڑپےنھ‪:‬اجات‪:‬وت‪:‬داتھکی‪:‬خ ‪:‬ریمے‪ٓ:‬ےن‪:‬رپ‪:‬‬
‫رفےتش‪:‬وچبک‪:‬ےس‪:‬رفام ےت‪:‬خ ‪":‬فیلُ‪:‬اہلل‪:‬ےک‪:‬ےنھٹیب‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ہگج‪:‬اشكدـ‪:‬رک‪:‬دف!"(‪)2‬۔‬
‫ابعدت‪:‬فرِایتض‪:‬افر‪:‬ومعمہ ت‬
‫ریپاؿ ‪:‬ریپ ‪:‬رضحت ‪:‬خیش ‪:‬دبع ‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین ‪ �:‬یك ‪:‬ابعدت‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم! ‪ِ :‬‬
‫فرِایتض ‪:‬افر ‪:‬ومعمہ ت ‪:‬اك ‪:‬ہی ‪َ: :‬لمل ‪:‬اھت‪: ،‬خ ‪ٓ:‬پ ‪ �:‬اسری ‪:‬اسری ‪:‬رات ِ‬
‫‪:‬ابعدت ‪:‬ایہٰل‪:‬‬
‫ٓؿ‪:‬اپ ‪:‬یك‪:‬التفت‪:‬افر‪:‬ونالف‪:‬ادا‪::‬ایک‪:‬رک ےت‪ٓ:،‬پ‪ �:‬ےن‬
‫� ںیم‪:‬رصمفػ‪:‬رہ‪:‬رک‪:،‬رق ِ‬
‫‪:‬رقٓؿ‪:‬اپ ‪:‬متخ‪::‬ایک"(‪)3‬۔‬
‫دنپرہ‪:15‬اسؽ‪:‬کت‪:‬رہ‪:‬رات‪:‬ںیم‪::‬اکی ِ‬

‫(‪":)1‬اتففی‪:‬روضہی"‪::‬اتکب‪:‬ارلد‪:‬فاانملرظة‪:،555/28:،‬ملتقطاً۔‬
‫(‪" )2‬هبجة األرسار" ذكر كؾامت أخز هبا عن كػسه حمدث ًا بـعؿة ر ّبه‪ ،‬صـ‪.48‬‬
‫مرصع ًا بمء ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.118‬‬
‫(‪" )3‬هبجة األرسار" ذكر فصول من كالمه ّ‬
‫‪822‬‬
‫‪823‬‬ ‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬
‫ٓپ‪ �:‬یك‪:‬ابعدت‪:‬فرِایتض‪:‬افر‪:‬ومعمہ ت‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:،‬خیش‪:‬اوب‪:‬دبع‪:‬اہلل‪:‬دمحم‪:‬‬
‫نب ‪:‬اوب ‪:‬احتفل ‪:َ :‬ہرفی ‪ �:‬رفام ےت ‪،:‬ںی ‪:‬خ ‪":‬ںیم ‪:‬ےن ‪:‬اچسیل‪: 48‬اسؽ ‪:‬کت ‪:‬رضحت ‪:‬خیش‪:‬‬
‫‪:‬س‪:‬دبع‪:‬ااقلدر‪:‬الیجین‪ �:‬یك‪:‬دختم‪:‬ںیم‪:‬فتق‪:‬زگارا‪:،‬اس‪ّ:‬دمت‪:‬ںیم‪ٓ:‬پ‪:‬‬
‫یحم ادلنی ّ ِ د‬
‫� اشعء ‪:‬ےک ‪:‬فوض ‪:‬ےس ‪:‬حبص ‪:‬یك ‪:‬امنز ‪:‬ادا ‪:‬رک ےت‪: ،‬افر ‪ٓ:‬پ ‪ �:‬اك ‪:‬ومعمؽ ‪:‬اھت ‪:‬خ ‪:‬بج‪:‬‬
‫یھب‪:‬ےب‪:‬فوض‪:‬وہ ےت‪:‬وت‪:‬وفراً‪:‬فوض‪:‬رفام‪:‬رک‪:‬دف‪:2‬رتعک‪:‬امن ِز‪:‬لفن‪:‬ڑپھ‪:‬ےتیل"(‪)1‬۔‬
‫ریمے‪:‬رتحمؾ‪:‬اھبویئ!‪:‬اکی‪:‬رطػ‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےک‪:‬ےچس‪:‬ربزگدیہ‪:‬دنبفک‪:‬اك‪:‬وت‪:‬ہی‪َ:‬لہ م‪:‬‬
‫ےہ‪،‬رگم ‪:‬دفرسی ‪:‬رطػ ‪ٓ:‬ج ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬اہند ‪:‬ریپ ‪:‬فک ‪:‬ریقف ‪:‬فک ‪:‬اك ‪:‬احؽ ‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪: ،‬خ ‪:‬ارثک ‪:‬ا ِ‬
‫َاکحؾ‪:‬‬
‫رشہیع ‪:‬یك ‪:‬اپدنبی ‪:‬ںیہن ‪:‬رک ےت‪: ،‬اظرہی ‪:‬ہیلُح ‪:‬یھب ‪:‬رشتعی ‪:‬ےک ‪:‬اطمقب ‪:‬ںیہن ‪:‬وہات‪: ،‬رفاضئ‪:‬‬
‫ففاابجت ‪:‬یك ‪:‬ادایگیئ ‪:‬اك ‪:‬یھب ‪:‬حیحص ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬اامتہؾ ‪:‬ںیہن ‪:‬رک ےت‪: ،‬ارثک ‪:‬اجلہ ‪:‬افر ‪:‬افقسِ ‪:‬مُعلِن ‪:‬وہا‪:‬‬
‫رک ےت‪،:‬ںی‪:،‬االعہین‪:‬انگوہک‪:‬اك‪:‬اراکتب‪:‬یھب‪:‬رک ےت‪،:‬ںی‪:،‬رمدینی‪:‬یك‪:‬رشیع َ‪:‬رامنہیئ‪::‬رکےن‪:‬‬
‫ےک‪:‬اجبےئ‪:‬اُؿ‪:‬ےک‪:‬رھگ ‪:‬فک‪:‬ںیم‪:‬اج‪:‬رک‪:‬دوعںیت‪:‬اڑاان‪:،‬افر‪:‬ذنراےن ‪:‬فوصؽ‪:‬رکےک‪:‬اینپ‪:‬‬
‫اجدئادںی‪:‬انبان‪:،‬اؿ‪:‬انہ وقئک‪:‬اك‪:‬دنسپدیہ‪:‬ہلغشم‪:‬ےہ۔‪:‬اوسیک‪:‬و‪:‬اچےیہ‪:‬خ ‪:‬اےنپ‪:‬بش‪:‬فرفز‪:‬‬
‫رپ ‪:‬وخب ‪:‬وغر ‪:‬فرکف ‪:‬رکںی! ‪:‬افر ‪:‬وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث ‪:‬امظع ‪ �:‬یك ‪:‬ریست ‪:‬فامیلعتت ‪:‬و ‪:‬اسےنم‪:‬‬
‫رےتھک‪:‬وہےئ‪:،‬اےنپ‪:‬اظرہ‪:‬فابنط‪:‬یك‪:‬االصح‪:‬رکںی! ؏‬
‫رکف ‪:‬ےگ ‪:‬بک ‪:‬کت ‪:‬ااھچ ‪:‬ھجم ‪:‬رُبے ‪:‬و‬
‫(‪)2‬‬
‫رمے ‪:‬ک ‪:‬ںیم ‪:‬ےہ ‪:‬ایک ‪:‬اراشد ‪:‬ای ‪:‬وغث!‬

‫(‪" )1‬هبجة األرسار" ذكر طريؼه ‪ ،‬صـ‪.164‬‬

‫(‪َ ":)2‬ہ ِ‬
‫فؼ‪:‬تعن"؃‪113:‬۔‬
‫‪823‬‬
‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬ ‫‪824‬‬
‫سدان ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪:�:‬یك‪:‬امیلعتت‬ ‫ِّ‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬ہی ‪:‬فاقر! ‪ٓ:‬ج ‪:‬ام ّدہ ‪:‬رپیتس ‪:‬اك ‪َ :‬دفر ‪:‬ےہ‪: ،‬رہ ‪:‬صخش ‪:‬ااسنتین ‪:‬افر ‪:‬اَالخیق‪:‬‬
‫‪:‬انُمدع‪: :‬احہ ت‪:‬ںیم‪:‬رفنت‪:‬فدعا َفت‪:،‬‬ ‫اَدقار‪:‬ےک‪:‬اسھت ‪:‬ربندٓزام‪:‬ےہ‪:،‬اےسی‪ِ :‬درگوگک‪:‬افر ُ‬
‫ہ چل‪:‬فوخد‪:‬رغیض‪:،‬افر‪:‬امؽ‪:‬ف َدفو ‪:‬یك‪:‬وہَس‪ :‬لاؽ‪:‬رک‪: ،‬تبحم ‪:‬فاِاثیر‪:‬افر ‪:‬ذجۂب‪:‬اِالخص‪:‬ےس‪:‬‬
‫فب ‪:‬ولگ‪:‬انکمہررک‪:‬ےتکس‪،:‬ںی‪:،‬نج‪:‬ےک‪:‬دؽ‪:‬فدامغ‪:‬رقٓؿ‪:‬ف‪:‬تّنس‪:‬یك ُ‪:‬رفح‪:‬ےس‪ٓ:‬انش‪:‬وہک۔‪:‬‬
‫بطُقِ‪:‬راّبین‪:‬رضحت‪:‬خیش ‪:‬دبع‪:‬ااقلدر‪:‬الیجین‪ �:‬یك ِ‬
‫‪:‬ہات‪:‬ابمرخ ‪:‬اکی‪:‬ایسی‪:‬ب ‪:‬دہعاسز‪:‬‬
‫تّم‪:‬‬
‫‪:‬اتکب ‪:‬زتسی ‪:‬اك ‪:‬رہ ‪َ :‬فرؼ ‪:‬اُ ِ‬ ‫افر ‪:‬ایحت ‪ٓ:‬رفنی ‪:‬تیصخش ‪:‬ےہ‪ٓ: ،‬پ ‪:‬یك ِ‬
‫‪:‬ریست ‪:‬ہبّیط ‪:‬افر ِ‬
‫ہملسم ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪: :‬ہ قئِ ‪:‬دیلقت ‪:‬افر ‪:‬اعُمرشے ‪:‬یك ‪:‬االصح ‪:‬اك ‪:‬ابثع ‪:‬ےہ۔ ‪ٓ:‬پ ‪ �:‬یك‪:‬‬
‫امیلعتت ‪:‬اکی ‪:‬زخاک ‪:‬ردیسہ ‪:‬نمچ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬اب ِد ‪:‬اہبری ‪:‬ےک ‪:‬یسک ‪:‬وخوگشار ‪:‬وھجےکن ‪:‬یك ‪:‬لثم‪:‬‬
‫‪،‬ںی‪:،‬نیقی‪:‬اجےین!‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬اؿ‪:‬امیلعتت‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ریپا‪:‬وہ‪:‬اجںیئ‪:،‬وت‪ٓ:‬ج‪:‬یھب‪:‬داین‪:‬فٓرخت‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اكایمیب‪:‬فاكرماین‪:‬امہرے‪:‬دقؾ‪:‬وچؾ‪:‬یتکس‪:‬ےہ!۔‬
‫رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬یك‪:‬اپدنبی‬
‫کلسم ‪:‬ک ‪:‬الہ ‪:‬تّنس ‪:‬فامجتع ‪:‬افر ‪:‬وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث ‪:‬امظع‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬‬
‫� یك‪:‬یھبک‪:‬یھب‪:‬ہی‪:‬امیلعتت‪:‬ای‪::‬اقعدئ‪:‬فی ر‪:‬ایت‪:‬ںیہن‪:‬رےہ‪:،‬خ ‪:‬رفاضئ‪:‬و‪:‬رت ‪:‬رکےک‪:‬‬
‫سک ‪:‬یك‪:‬رطػ ‪:‬وتہج ‪:‬یك ‪:‬اجےئ‪ُ ،‬‬
‫‪:‬ای‪:‬س ‪:‬و ‪:‬وھچڑ‪:‬رک ‪:‬ونالف‪:‬یك ‪:‬ادایگیئ‪:‬ںیم ‪:‬وغشمؽ ‪:‬وہا‪:‬‬ ‫ّو‬
‫اجےئ!‪:‬امہرے‪:‬زندکی‪::‬ااسی‪::‬رکےن‪:‬فاےل‪::‬اقمح‪:‬افر‪:‬ہاراہ‪،:‬ںی!‪:‬نکیل‪:‬دبیتمسق‪:‬ےس‪ٓ:‬ج‪:‬ا ِ‬
‫َاکحؾ‪:‬‬
‫رشتعی ‪:‬ےس ‪:‬انفافق ‪:‬ضعب ‪:‬رہبفےیپ ‪":‬ریپی ‪:‬ریقفی" ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬رپ‪: ،‬وعاؾ ‪:‬اانلس ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ش‬ ‫ش‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ �:‬اك‪:‬انؾ‪:‬ےل‪:‬رک‪:،‬افر‪:‬وخد‪:‬و‪ُ :‬اؿ‪:‬‬‫‪:‬فشت‪:‬دیپا‪:‬رک‪:‬رےہ‪،:‬ںی‪:،‬وضحر ِ‬ ‫ُُ‬ ‫ُ و‬
‫ش‬
‫اك‪:‬ریپفاكر‪:‬اتب‪:‬رکےک‪:،‬ضعب‪:‬اےسی‪:‬ریغرشیع‪:‬اقعدئ ‪:‬فی رایت‪:‬اك‪:‬رپاچر‪:‬رک‪:‬رےہ‪،:‬ںی‪:،‬نج‪:‬اك‪:‬‬
‫‪824‬‬
‫‪825‬‬ ‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬
‫تعی‪:‬مط َّہررہ‪:‬افر‪:‬افایلےئ‪:‬رکاؾ‪ �:‬یك‪:‬یقیقح‪:‬امیلعتت‪:‬ےس‪:‬ویئ‪:‬قلعت‪:‬ںیہن!‪:‬وضحر‪:‬‬
‫رش ِ‬
‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬زیھیگ‪:‬رھب‪::‬رشتعیِ‪:‬مط َّہررہ‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬ریپا‪:‬رےہ‪:،‬افر‪::‬رفاضئ‪:‬ففاابجت‪:‬رپ‪:‬‬
‫ِ‬
‫لمع‪:‬یك‪:‬اتدیک‪:‬یھب‪:‬رک ےت‪:‬رےہ!۔‬
‫ٓپ‪ �:‬ےن ‪:‬اےنپ‪:‬رمدیفک‪: ،‬دیقعت‪:‬دنمفک‪:‬افر ‪:‬رہ ‪:‬تبحم ‪:‬رکےن ‪:‬فاےل‪:‬‬
‫ؤمنم ‪:‬ےس ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای ‪:‬خ ‪":‬ؤمنم ‪:‬و ‪:‬اچےیہ ‪:‬خ ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬رفاضئ ‪:‬ادا ‪:‬رکے‪: ،‬افر‪:‬‬
‫‪:‬سوک‪:‬رپ ‪:‬وتہج‪:‬دے‪:،‬رھپ‪:‬ونالف‪:‬افر‪:‬اضفلئ‪:‬ںیم‪:‬رصمفػ‪:‬وہ‪:،‬‬ ‫اؿ‪:‬ےس‪:‬رفاتغ‪:‬ےک‪:‬دعب ّ‬
‫‪:‬سوک‪:‬ںیم ‪:‬وغشمؽ ‪:‬وہان َ‪َ:‬حتق‪:‬فانداین ‪:‬ےہ‪: ،‬ارگ ‪:‬ویئ ‪:‬صخش‪:‬‬ ‫رفاضئ ‪:‬یك ‪:‬لیمکت ‪:‬ےک ‪:‬ریغب ّ‬
‫اداےئ ‪:‬رفض ‪:‬ےکاجبےئ ُ‪:‬س ‪:‬فونالف ‪:‬ںیم ‪:‬وغشمؽ ‪:‬وہا‪: ،‬وت ‪:‬فہ ‪:‬رہزگ ‪:‬وبقؽ ‪:‬ہن ‪:‬ےیک ‪:‬اجںیئ‪:‬‬
‫ےگ‪:،‬اس‪:‬یك‪:‬اثمؽ‪:‬اس ‪:‬صخش‪:‬یك ‪:‬رطح‪:‬ےہ‪:‬ےسج‪:‬ابداشہ‪:‬اینپ ‪:‬دختم‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬ئالےئ‪:،:‬ہی‪:‬‬
‫فناک‪:‬وت‪:‬احرض‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬افر‪:‬ابداشـ‪:‬ےک‪:‬الغؾ‪:‬یك‪:‬دخاگتمری‪:‬ںیم‪:‬وموجد‪:‬رےہ"(‪)1‬۔‬
‫ِ‬
‫ریمے‪:‬زعک ف!‪:‬وضحر‪:‬وغث ‪:‬امظع‪ �:‬ےک‪:‬رفامؿ‪::‬اك‪:‬احلص‪:‬ہی ‪:‬ےہ‪:،‬خ ‪:‬‬
‫اَاکح ِؾ ‪:‬رشتعی ‪:‬یك ‪:‬اپدنبی ‪:‬یك ‪:‬اجےئ‪: ،‬افر ‪:‬ونالف ‪:‬ف تابحتت ‪:‬ںیم ‪:‬ڑپےن ‪:‬ےس ‪، :‬ل‪: ،‬رفاضئ‪:‬‬
‫تعی‪:‬‬
‫ففاابجت‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬و‪:‬ینیقی ‪:‬انبي‪:‬اجےئ‪:،‬اسفنین ‪:‬وخاتاشت ‪:‬ےس ‪ :‬اتچ ‪:‬رےہ‪:‬افر‪:‬اںیہن‪:‬رش ِ‬
‫مط َّہررہ‪:‬ےک‪:‬اتعب‪:‬رکے!۔‬
‫اِ ِ‬
‫ابّتع‪:‬رشتعی‪:‬یك‪:‬اتدیک‬
‫زعک اؿ ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث ‪:‬امظع ‪ �:‬رشتعی ‪:‬ےک ‪:‬ااہتنیئ ‪:‬اپدنب ‪:‬ےھت‪:،‬‬ ‫ِ‬
‫اؿ‪:‬ےک‪:‬زندکی‪:‬تبحم‪:‬فدینمش‪:‬افر‪:‬دنسپ‪:‬اندنسپ‪:‬یك‪:‬ٹوس ی‪:‬رصػ‪:‬رشتعی‪:‬یھت‪:،‬فہ‪:‬رہ‪ :‬زی‪:‬و‪:‬رشتعی‪:‬‬
‫ےک‪:‬رتازُ ف‪:‬ںیم‪:‬وتہ ‪:‬رک ےت‪:،‬وج‪ :‬زی‪:‬ایعم ِر‪:‬رشتعی‪:‬رپ‪:‬وپرا‪:‬اُرتیت‪:‬اےس‪:‬ایل ‪:‬ےتیل‪:،‬افر‪:‬وج‪:‬وپرا‪:‬ہن‪:‬اُرتیت‪:‬‬

‫(‪" )1‬فتوح الغقب" ادؼالة ‪ 48‬فقام يـبغي لؾؿممن أن يشتغل به‪ ،‬صـ‪.113‬‬
‫‪825‬‬
‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬ ‫‪826‬‬
‫ابّتع ‪:‬رشتعی ‪:‬یك ‪: :‬اتدیک ‪:‬رک ےت ‪:‬وہےئ ‪ٓ:‬پ ‪ �:‬ےن ‪:‬اراشد‪:‬‬ ‫اےس ‪:‬رت ‪:‬رک ‪:‬دےتی ‪:‬ےھت۔ ‪:‬ا ِ ِ‬
‫رفامای ‪:‬خ "بج ‪ ُ :‬وو ‪:‬اےنپ ‪:‬دؽ ‪:‬ںیم ‪:‬یسک ‪:‬یك ‪:‬دینمش ‪:‬ای ‪:‬تبحم ‪:‬اپےئ‪: ،‬وت ‪:‬اُس ‪:‬ےک ‪:‬اكومک ‪:‬و ‪:‬رقٓؿ‪:‬‬
‫فتّنس‪:‬رپ‪:‬شیپ‪:‬رک‪:،‬ارگ‪:‬اؿ‪:‬ںیم‪:‬دنسپدیہ‪:‬وہک ‪:‬وت‪:‬اس ‪:‬ےس‪:‬تبحم‪:‬رھک‪:،‬افر‪:‬ارگ ‪:‬اندنسپ‪:‬وہک‪:‬وت‪:‬‬
‫رکاتہ‪:‬رک؛‪:‬اتخ ‪:‬اینپ‪:‬وخاشہ‪:‬ےس‪:‬ہن‪:‬ویئ‪:‬دفتس‪:‬رےھک‪:‬ہن‪:‬دنمش۔‪:‬اراش ِد‪:‬ابری‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪:‬‬
‫﴿َواَلِعِبَّتَتىٰوَهْلاَكَّلِضُيَفْنَعِلْيِبَسِهّٰللا﴾(‪" )1‬وخاشہ‪:‬ےک‪ :‬ےھچی‪:‬ہن‪:‬اجان؛‪:‬خ ‪ :‬ےھج‪:‬اہلل‪:‬‬
‫یك‪:‬راہ‪:‬ےس‪:‬اکہب‪:‬دے‪:‬یگ!"(‪)2‬۔‬
‫رشتعیِ‪:‬مط َّہررہ ‪:‬ےک ‪:‬اَاکحؾ‪:‬افر ‪:‬اس ‪:‬یك‪:‬دُحفد ‪:‬یك ‪:‬اپدساری ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬ہیبنت‪:‬‬
‫رک ےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬رضحت ‪:‬خیش ‪:‬دبع ‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین ‪ �:‬ےن ‪:‬زمدی ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای ‪:‬خ ‪":‬رشتعیِ‪:‬‬
‫اپزیکہ ‪:‬دمحمی ‪:‬ﷺ درتخِ ‪:‬دنیِ ‪:‬االسؾ ‪:‬اك ‪:‬لھپ ‪:‬ےہ‪: ،‬رشتعی ‪:‬فہ ‪ٓ:‬اتفب ‪:‬ےہ ‪:‬سج ‪:‬یك‪:‬‬
‫کمچ ‪:‬ےس ‪:‬امتؾ‪:‬تلاک ‪:‬یك ‪:‬ایھںورایک ‪:‬اگمگج ‪:‬اںیھٹ۔ ‪:‬رشتعت ‪:‬یك ‪:‬وریَفی ‪:‬دفونک‪:‬تلاؿ ‪:‬یك‪:‬‬
‫اعسدت ‪:‬یشخب ‪:‬ےہ‪: ،‬ربخدار! ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬دارئہ ‪:‬ےس ‪:‬ابرہہن ‪:‬اجان‪: ،‬ربخدار! ‪:‬الہِ ‪:‬رشتعی ‪:‬یك‪:‬‬
‫امجتع‪:‬ےس‪:‬دجا‪:‬ہن‪:‬وہان"(‪)3‬۔‬
‫دقتریِ‪:‬ایہٰل‪ :‬رپ‪:‬اامیؿ‬
‫ریمے ‪:‬زعک ‪:‬دفوتس‪: ،‬اھبویئ ‪:‬افر ‪:‬زبروگ! ‪:‬اہلل ‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬ےن ‪:‬رہ ‪:‬اكؾ ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬‬
‫اکی ‪:‬فتق ‪ّ:‬رقمر ‪:‬رفامای ‪:‬ےہ‪: ،‬داین ‪:‬اك ‪:‬ویئ ‪:‬یھب ‪:‬اكؾ ‪:‬اےنپ ‪ّ:‬رقمر ‪:‬فتق ‪:‬ےس ‪:‬ےلہپ ‪:‬رہزگ ‪:‬ںیہن‪:‬‬
‫وہاتكس!‪::‬ذہلا‪:‬ااسنؿ‪:‬و‪:‬ہشیمہ‪:‬اےنپ‪:‬رب‪ �:‬یك‪:‬راض‪:‬رپ‪:‬رایض‪:‬رانہ‪:‬اچےیہ‪::،‬افر‪:‬یھبک‪:‬انرکشی‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،23‬ص‪.25 :‬‬

‫(‪" )2‬الطبؼات الؽزى" َّ‬
‫لؾشعراين‪ ،‬ومـفم أبو ‪...‬إلخ‪ ،‬اجلزء ‪ ،1‬صـ‪.131‬‬
‫مرصع ًا بمء ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.99‬‬
‫(‪" )3‬هبجة األرسار" ذكر فصول من كالمه ّ‬
‫‪826‬‬
‫‪827‬‬ ‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬
‫ظ‬
‫ای‪:‬ےبربصی‪:‬اك ُ‪:‬مرہہ‪:‬ںیہن‪:‬رکان‪:‬اچےیہ‪:،‬رب‪:‬اعتیل‪:‬یك‪:‬راض‪:‬رپ‪:‬رایض‪:‬رےنہیك ‪:‬میلعت‪:‬دےتی‪:‬‬
‫وہےئ‪: ،‬اامؾ ‪:‬ااعلرنیف ‪:‬خیش ‪:‬دبع ‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین ‪ �:‬ےن ‪:‬اراشدرفامای ‪:‬خ ‪":‬بج ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل‪:‬‬
‫اےنپ‪:‬دنبے‪:‬یك‪:‬ویئ‪:‬دَل‪:‬وبقؽ‪:‬رفامات‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬وج‪ :‬زی‪:‬دنبے‪:‬ےن‪:‬اہلل‪:‬اعتٰیل‪:‬ےس‪:‬بلط‪:‬یك‪:‬فہ‪:‬‬
‫اےس‪:‬اطع‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬وت‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬اﷲ‪:‬ےک‪:‬ارادے‪:‬ںیم‪:‬ویئ‪:‬رفؼ‪:‬ںیہن‪ٓ:‬ات‪:،‬افر‪:‬ہن َ‪:‬و ش ت‬
‫وش‪:‬دقتری‪:‬‬
‫ےن ‪:‬وج ‪:‬ھکل ‪:‬دای ‪:‬ےہ ‪:‬اس ‪:‬یك ‪:‬اخمتفل ‪:‬ہ زؾ ‪ٓ:‬یت ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬دنبے ‪:‬اك ‪:‬وساؽ ‪:‬اےنپ ‪:‬فتق ‪:‬رپ‪:‬‬
‫رب‪:‬اعتٰیل‪:‬ےک‪:‬ارادہ‪:‬ےک ُ‪:‬مواقف‪:‬وہات‪:‬ےہ‪:،‬اس‪:‬ےیل‪:‬وبقؽ‪:‬وہ‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬رف ِز‪:‬اَزَ ؽ‪:‬ےس‪:‬‬
‫وج‪ :‬زی‪:‬اس‪:‬ےک‪َّ:‬دقمر‪:‬ںیم‪:‬ےہ‪:،‬فتق‪ٓ:‬ےن‪:‬رپ‪:‬اُےس‪:‬لم‪:‬رک‪:‬ریتہ‪:‬ےہ"(‪)1‬۔‬
‫رشتعی‪:‬فرطتقی‪:‬ںیم‪:‬ابیمہ‪:‬قلعت‬
‫‪ُ:‬س "‪:‬ےس ‪:‬دجا ‪:‬ےتھجمس‪،:‬ںی‪:،‬‬ ‫رضحات‪:‬رتحمؾ!‪:‬ضعب‪:‬ولگ‪":‬رشتعی"‪:‬و‪:":‬راہِ ُ و‬ ‫ِ‬
‫‪:‬خوت ‪:‬ینیشن"‪:‬‬ ‫افر ‪:‬ہی ‪:‬ایخؽ ‪:‬رک ےت ‪،:‬ںی ‪:‬خ ‪:‬اَاکح ِؾ ‪:‬رشتعی ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬ےیک ‪:‬ریغب ‪:‬فہ ‪":‬ہّلچ ‪:‬یشک ‪:‬افر َ َ‬
‫ےک ‪:‬ہرےعی ‪":‬تقیقح ‪:‬فرعمتف" ‪:‬یك ‪:‬زنمؽ ‪:‬و ‪:‬اپ ‪:‬ںیل ‪:‬ےگ! ‪:‬فہ ‪:‬ولگ ‪:‬تخس ‪:‬یطلغ ‪:‬رپ ‪،:‬ںی‪:،‬‬
‫‪:‬وغث‪:‬اپ ‪ �:‬ےن‪:‬اراشدرفامای‪:‬خ ‪":‬ہقف‪:‬وھکیس‪:‬اس‪:‬‬‫اوسیک‪:‬و ‪:‬ہیبنت‪:‬رک ےت‪:‬وہےئ‪::‬وضحر ِ‬
‫ےک‪:‬دعب َ َ و‬
‫‪:‬خت‪:‬ںیشن‪:‬وہ!‪:‬وج‪:‬ریغب‪:‬و م‪:‬ےک‪:‬اﷲ‪:‬یك‪:‬ابعدت‪:‬رکات‪:‬ےہ‪:،‬فہ‪:‬س ان‪:‬راوارے‪:‬اگ‪:‬اُس‪:‬‬
‫ےس‪:‬زایدہ‪:‬اگبڑے‪:‬اگ‪:،‬ذہلا‪:‬اےنپ‪:‬اسھت‪:‬رشتعی‪:‬یك‪:‬عمش‪:‬ےل‪:‬ول!"(‪)2‬۔‪:‬‬
‫سدان ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ �:‬و‪:‬امِکل‪:‬عفن‪:‬ف‪:‬رضر‪:‬اجانن‬ ‫ِّ‬
‫‪:‬وبحمب ‪:‬احبسین ‪:‬خیش ‪:‬دبع ‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین‪:‬‬ ‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬دیقعت ‪:‬ںیم ِ‬
‫� و ‪:‬امِکل ‪:‬عفن ‪:‬فرضر ‪:‬امےتن ‪،:‬ںی‪: ،‬افر ‪:‬ضعب ‪:‬اس ‪:‬دیقعہ ‪:‬و ‪:‬رش ‪:‬رقار ‪:‬دےتی ‪،:‬ںی‪ِ ،‬‬
‫‪:‬اامؾ‪:‬‬

‫(‪" )1‬فتوح الغقب" ادؼالة ‪ 68‬يف قوله تعاىل‪﴿ :‬ك َُّل ‪...‬اآلية‪ ،‬صـ‪.153 ،152‬‬
‫مرصع ًا بمء ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.106‬‬‫(‪" )2‬هبجة األرسار" ذكر فصول من كالمه ّ‬
‫‪827‬‬
‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬ ‫‪828‬‬
‫الہ تّنس ‪:‬اامؾ ‪:‬ادمح ‪:‬راض ‪:‬قلؿ ‪:‬یك ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬اس ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم ‪:‬اکی ‪:‬وساؽ ‪:‬شیپ ‪:‬وہا‪: ،‬وت ‪ٓ:‬پ‪:‬‬
‫‪:‬سان ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬‬ ‫� ےن‪:‬وجاًاب‪":‬دیقعۂ‪:‬الہ‪:‬تّنس"‪:‬فاحض‪:‬رک ےت‪:‬وہےئ‪:‬اراشد‪:‬رفامای‪:‬خ ‪":‬وضحر ّ ِ د‬
‫امظع‪ �:‬و‪:‬تعطاےئ‪:‬ایہٰل‪ �:‬امِکل‪:‬عفن‪:‬فرضر‪:‬ےنہک‪:‬ںیم‪:‬رحج‪:‬ںیہن‪:،‬املسمؿ‪:‬بج‪:‬ااسی‪:‬ظفل‪:‬‬
‫اتہکےہ‪:‬وت‪:‬اس‪:‬یك‪:‬رماد‪:‬یہی‪:‬وہیت‪:‬ےہ‪:،‬ہن‪:‬ہی‪:‬خ ‪(:‬اعمہاہلل) ِ‬
‫‪:‬ذبات‪:‬وخد‪:‬ےباطعےئ‪:‬ایہٰل‪:‬امِکل‪:‬عفن‪:‬‬
‫فرضر‪:‬اجےن؛‪:‬خ ‪:‬ہی‪:‬رفکِ‪:‬قلصل‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ویئ‪:‬املسمؿ‪:‬اس‪:‬دصق‪:‬ےس‪:‬ںیہن‪:‬اتہک"(‪؏:)1‬‬
‫م‬
‫ُح ِی ‪:‬دںی ‪:‬وغث ‪،:‬ںی‪: ،‬افر ‪:‬وخاہج ‪:‬نیعم ‪:‬ادلنی ‪:‬ےہ‬
‫(‪)2‬‬
‫اے ‪:‬نسح ‪:‬ویکک ‪:‬ہن ‪:‬وہ ‪:‬وفحمظ ‪:‬دیقعہ ‪:‬ریتا!‬

‫رضحات‪:‬ہی‪:‬فاقر!‪ٓ::‬ج‪:‬مہ‪:‬وخد‪:‬و‪::‬وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬امظع‪ �:‬ےک‪:‬امےنن‪:‬فاولک‪:‬ںیم‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬ریپاؿ‪:‬ریپ‪:‬رفنش‪:‬ریمض‪:‬ےتہک‪،:‬ںی‪:،‬ارگ‪:‬ویئ‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬انزةی‪:‬املکت‪:‬‬
‫امشر‪:‬رک ےت‪،:‬ںی‪:،‬اںیہن ِ‬
‫ےہک‪: ،‬وت ‪:‬اس‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪ُ :‬اےنھجل ‪:‬ےس ‪:‬یھب ‪:‬رگک ‪:‬ںیہن ‪:‬رک ےت‪: ،‬نکیل ‪:‬دبیتمسق ‪:‬ےس ‪:‬یلمع ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪: :‬امہرا‪:‬‬
‫احؽ‪:‬ہی‪:‬ےہ‪:‬خ ‪:‬مہ‪ٓ:‬ج‪:‬کت‪:‬اُؿ‪:‬یك‪:‬امیلعتت‪:‬ےس‪-:‬امکحقُۃ‪:-‬فافق‪:‬یھب‪:‬ںیہن‪:،‬وطب ِر ُ‬
‫‪:‬اعترػ‪:‬‬
‫"ڑبے‪:‬ریپ‪:‬اصبح"‪:‬ےنہک‪:‬ےک‪:‬وسا‪:،‬مہ‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تیصخش‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬فافق‪:‬ںیہن‪:،‬احہ ہکن‪ٓ:‬پ‪:‬‬
‫‪:‬ولخمؼ ‪:‬دخا ‪:‬و ‪:‬فظع‪:‬فتحیصن‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪:‬رصمفػ ‪:‬لمع ‪:‬رےہ‪: ،‬افر ِ‬ ‫� زیھیگ ‪:‬رھب ‪:‬غیلبتِ ‪:‬دنی ‪:‬ںیم‬
‫رفام ےت ‪:‬رےہ(‪)3‬۔ ‪:‬نکیل ‪ٓ:‬ج ‪:‬مہ ‪: :‬اںیہن ‪:‬اکی ‪":‬ریپ ‪:‬اصبح" ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬تیثیح ‪:‬دےنی ‪:‬و‪:‬‬
‫"ااصیؽ ‪:‬وثاب" ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪":‬ایگروہںی ‪:‬رشفی" ‪:‬اك ‪:‬متخ ‪ِ :‬دہ ‪:‬رک‪:،‬‬
‫ِ‬ ‫ایتر ‪:‬ںیہن‪: ،‬رہ ‪:‬امہ ‪:‬اؿ ‪:‬ےک ‪:‬‬
‫ربایین‪:‬فریغہ‪:‬اینز‪:‬اھک‪:‬رک‪:‬ےتھجمس‪،:‬ںی‪:‬خ ‪:‬تبحم‪:‬فدیقعت‪:‬اك‪:‬وپرا‪:‬ک ‪:‬ادا‪:‬وہ‪:‬ایگ!۔‬

‫(‪":)1‬اتففی‪:‬روضہی"‪:‬اتکب‪:‬ااقعلدئ‪:‬فاالكلؾ‪:،183/18:،‬ملتقطاً۔‬
‫(‪َ ":)2‬ہ ِ‬
‫فؼ‪:‬تعن"؃‪29:‬۔‬
‫(‪" )3‬هبجة األرسار" ذكر وعظه ‪ ،‬صـ‪.184 ،183‬‬
‫‪828‬‬
‫‪829‬‬ ‫وغث‪:‬امظع‪ �:‬افر‪:‬اؿ‪:‬یك‪:‬تعليمات‬
‫رساك ِر‪ِ :‬‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬ااسی ‪:‬رہزگ ‪:‬ںیہن‪: ،‬حیحص ‪:‬ىنعم ‪:‬ںیم ‪:‬ک ِ ‪:‬دیقعت ‪:‬رصػ ‪:‬ایس ‪:‬وصرت‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ادا‪:‬وہ‪:‬اتكس‪:‬ےہ‪:،‬خ ‪:‬مہ‪:‬رضحت ‪:‬یك ِ‬
‫‪:‬ریست‪:‬ابمرخ ‪:‬افر‪ٓ:‬پ‪:‬یك‪ :‬بت‪:‬اك‪:‬اطم ہع‪:‬رکںی‪:،‬اؿ‪:‬‬
‫یك‪:‬امیلعتت‪:‬ےس‪ٓ:‬اگب ‪:‬احلص‪:‬رکںی‪:،‬افر‪:‬اؿ‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬یك‪:‬رھب‪:‬وپر‪:‬وشش‪:‬رکںی!۔‬
‫وضحر ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬اپ ‪:�:‬اك‪:‬فاصؽ‪:‬رشفی‬
‫ریمے ‪:‬زعک ‪:‬دفوتس‪: ،‬اھبویئ ‪:‬افر ‪:‬زبروگ! ‪:‬فتق ‪:‬ےک ‪:‬اس ‪:‬میظع ‪:‬اامؾ‪َ: ،‬لمل‪: ،‬وغث ‪:‬افر‪:‬‬
‫رفاحین‪:‬زبرگ‪:‬رضحت‪ ِ ّ :‬د‬
‫سان‪:‬خیش‪:‬دبع‪:‬ااقلدر‪:‬الیجین‪ �:‬اك‪:‬فاصؽ‪:‬رشفی‪ 9:‬رعیب‪:‬اآلرخ‪561:‬‬
‫ربسیھت"(‪)1‬۔‬
‫رجہی‪:‬ںیم‪:‬وہا‪:،‬وبتقِ‪:‬ااقتنؽ‪ٓ:‬پ‪ �:‬یك‪:‬رمع‪:‬رشفی‪:‬رقتتی‪:‬ونے‪: 98‬‬
‫دَل‬
‫‪:‬سان‪:‬خیش ‪:‬دبع‪:‬ااقلدر ‪:‬الیجین ‪ �:‬یك ِ‬
‫‪:‬ریست ‪:‬ہبّیط‪:‬رپ‪:‬‬ ‫اے‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬رضحت ّ ِ د‬
‫ضیف‪:‬رفاحین‪:‬ےس‪:‬ںیمہ‪:‬اكلم‪:‬ہّصح‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬افر‪:‬وت‪:‬ںیمہ‪:‬اینپ‪:‬‬
‫لمع‪:‬یك‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رفام‪:،‬اؿ‪:‬ےک‪ِ :‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬ ‫تبحم‪:‬فاِاطتع‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬اینپ‪:‬فہ تی‪:‬اطع‪:‬رفام‪ٓ:،‬نیم‪:‬ای ّ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫(‪َ " )1‬ذيل طبؼات احلـابؾة" إسامعقل بن أيب طاهر بن الزبر اجلقيل‪.206/2 ،‬‬
‫‪829‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪838‬‬

‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫(ۃعمج‪:‬لرابمر ‪:88:‬رعیب‪:‬لآلرخ ‪8441‬ھ‪1818/81/4 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إىبواء‬ ‫والسال ُم عذ خات ِم‬
‫والصال ُة ّ‬‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلمد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فيعو ُذ باهللِ ِمن‬
‫ِ‬ ‫وادرسلني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحوم‪.‬‬
‫محن ّ‬ ‫الرجوم‪ ،‬بس ِم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫الشوطان ّ‬
‫شو‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر ‪:‬فاع ِ ‪:‬مو ِؾ ‪ُ:‬رر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬لدب ‪:‬فلرتحلؾ ‪:‬ےس ‪:‬درفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّو ِدىا وموٓىا‬
‫صل وس ِّلم ِ‬
‫هم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنرلہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّل ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبوبِنا حمم ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ریپی‪:‬رمدیی‬
‫لؿ ‪:‬لالسؾ! ‪:‬تعیب ‪:‬ےک ‪:‬ینعم ‪:‬وپرے ‪:‬وَطر ‪:‬ےس ِ ک‪: ِ:‬نا ا ‪:‬ے(‪)8‬۔ ‪:‬تعیب ِ‪:‬‬ ‫ربلدر ِ‬
‫و‬
‫ل ِرلدت ہک ‪:‬لےنپ ‪:‬لرلدہ ‪:‬فلایتخر ‪:‬ےس ‪ :‬رسک ‪:‬اب ر ‪:‬و رک ‪:‬لےنپ ‪:‬آپ ‪:‬وک ‪:‬خیش ِ د‬
‫‪:‬رمش ‪:‬داد ‪:‬رب‪،‬ق ‪:‬‬
‫فللص ِ ‪،‬ق ‪(:‬ینعی ‪:‬وج ‪:‬لہلل ‪:‬کت ‪:‬چنہپ ‪:‬اکچ ‪:‬و ‪:‬لس) ‪:‬ےک ‪:‬داھت ‪:‬ںیم ‪:‬ابلکل ‪:‬رپسد ‪:‬رک ‪:‬دے ‪:‬لس‪:‬‬
‫ےک‪:‬الچےن‪:‬رپ‪:‬رلہ ِ‪ُ:‬سر ‪:‬ےلچ ‪:‬وکیئ‪:‬دقؾ‪:‬ےبلس‪:‬یک‪:‬رمیض‪:‬ےک‪:‬ہن‪:‬رےھک ‪:‬لینپ‪ :‬ر‪:‬لکشم‪:‬‬
‫تعیب‪:‬‬
‫لس‪:‬رپ‪:‬شیپ ‪:‬رکے۔ ‪:‬رغض ‪:‬لس‪:‬ےک ‪:‬داھت‪:‬ںیم ‪:‬رُمدہ ‪:‬دبتس ِ‪:‬زدنہ‪:‬و ‪:‬رک‪:‬رے۔ ‪:‬ہی‪ِ :‬‬
‫اسنیکل‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬یہی‪:‬وصقم ِد اشمخی ِ‪:‬رمدنی‪:‬ے ‪:‬یہی‪:‬لہلل‪ �:‬کت‪:‬اچنہپیت‪:‬ے(‪)1‬۔‬

‫ل‬
‫(‪":)8‬ل ملفورظ"‪:‬ہّصح‪ 1:‬؃‪168:‬۔‬
‫اتففی‪:‬لرفہقی"؃‪816:‬۔‬
‫(‪ٰ " )1‬‬
‫‪830‬‬
 ‫‪838‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫رشتعی‪:‬فرطتقی‪:‬فتقیقح‪:‬فرعمتف‬
‫ش‬
‫ی‬
‫‪:‬فض‪:‬‬
‫ریمے ‪:‬رتحمؾ ‪:‬اھبویئ! ‪:‬یقیقح ‪:‬لفایلےئ ‪:‬رکلؾ ‪:‬رقآؿ ‪:‬فتّنس ‪:‬لفر ‪:‬لےنپ ‪:‬رفاحین ر‬
‫اہجںلےنپ‪:‬رمدینی‪:‬فدقتعمنی‪:‬یک ‪:‬ذمیبہ‪:‬فلَالخیق‪:‬لفر‪:‬اظ ری‪:‬فابینط‪:‬رتتیب‪:‬‬ ‫فرباکت‪:‬ےس ‪: :‬‬
‫رفامےت ‪:‬ںیہ ي ی‬
‫‪:‬فہ ‪:‬آج ‪:‬لک ‪:‬ضعب ‪ :‬اؾ ‪:‬اہند ‪:‬یلعج ‪:‬ریپ ‪:‬ریقف ‪:‬فالتی ‪:‬اک ‪:‬ڈوھگن ‪:‬راچ ‪:‬رک ‪:‬ولوگں ‪:‬وک‪:‬‬
‫دوھاک‪:‬دےتی‪:‬وےئ ‪:‬لؿ‪:‬ےک‪:‬لامیؿ‪:‬رپ‪:‬ڈلےک‪:‬ڈلےتل‪:‬رظن‪:‬آےت‪:‬ںیہ!‪:‬لںیہن‪:‬رمگلیہ‪:‬ےک‪:‬رلےتس‪:‬‬
‫رپ ‪:‬ڈلؽ ‪:‬دےتی ‪:‬ںیہ! ‪:‬لفر ‪:‬وخد ‪:‬لؿ ‪:‬یلعج ‪:‬ریپفں یک ‪:‬احتل ‪:‬ہی ‪:‬ویت ‪:‬ے ‪:‬ہک ‪ :‬ب ‪:‬لؿ ‪:‬ےس ‪:‬یس‪:‬‬
‫رشیع‪:‬اعُمےلم‪:‬امنز‪:‬فریغہ‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬وپاھچ‪:‬ناےئ ‪:‬وت‪(:‬اعمذلہلل ِ) ےتہک‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬مہ‪:‬رشتعی‪:‬‬
‫ےک‪:‬اپدنب‪:‬ںیہن ‪:‬رشتعی‪:‬امہری‪:‬اپدنب‪:‬ے"۔‬
‫وکیئ‪:‬اتہک‪:‬ے ہک‪":‬مت‪:‬رشتعی‪:‬رپ‪:‬ولچ ‪:‬امہری‪:‬رطتقی‪:‬اک‪:‬رلہتس‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬لگل‪:‬ے ‪:‬‬
‫مت‪:‬اظ ری‪:‬لَاکحؾ‪:‬رپلمع‪:‬رکےت‪:‬و ‪:‬لفر‪:‬مہ‪:‬ابینط‪:‬ولعؾ‪:‬رپلمع‪:‬ریپل‪:‬ںیہ"۔‬
‫ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬ہی ‪:‬ہلیح ‪:‬اسزی ‪:‬یھب ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬ایمں! ‪:‬مہ ‪:‬وت ‪:‬دمےنی ‪:‬ںیم ‪:‬امنز‪:‬‬
‫ڑپےتھ‪:‬ںیہ ‪:‬ایمں!‪:‬امنز‪:‬وت‪:‬رفاحتین‪:‬اک‪ :‬اؾ‪:‬ے ‪:‬وج‪ِ :‬دؽ‪:‬ںیم‪:‬ویت‪:‬ے ‪:‬امہرے‪:‬دؽ‪:‬امنزی‪:‬‬
‫ںیہ"‪...:‬فریغہ‪:‬فریغہ۔‬
‫لےسی ‪:‬یلعج ‪:‬ریپفں اک ‪:‬وکیئ ‪:‬لابتعر ‪:‬ںیہن! ‪:‬لےسی ‪:‬ریپفں ‪:‬ےس ‪:‬لانپ ‪:‬لامیؿ ‪:‬لفر ‪:‬دیقعہ‪:‬‬
‫وفحمظ‪:‬رانھکرفض‪:‬ے؛‪:‬ہک‪:‬ںیہک‪:‬ہی‪:‬ریٹلے‪:‬امہرل‪:‬لامیؿ‪:‬یہ‪:‬ربابد‪::‬ہنرک‪:‬دںی!؛‪:‬ویکہکن‪:‬اعؾ‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬‬
‫لؿ‪:‬ےک‪:‬عینش‪:‬لَوقلؽ‪:‬فاقعدئ ‪:‬رفک‪:‬فرمگلیہ‪:‬رپ‪:‬لمتشم‪:‬ول‪:‬رکےت‪:‬ںیہ۔‪:‬زین‪:‬لؿ‪:‬ےس‪:‬دفر‪:‬رانہ‪:‬لس‪:‬‬
‫يل ‪:‬یھب ‪:‬رضفری ‪:‬ے ‪:‬ہک ‪:‬للہ ‪:‬تّنس ‪:‬فامجتع ‪:‬اک ‪:‬لس ‪:‬ابت ‪:‬رپ ‪:‬لافتؼ ‪:‬ے ‪:‬ہک "رطتقی‪:‬‬ ‫ی‬
‫رشتعی ‪:‬ےس ‪:‬دُجل‪:‬ںیہن"۔ ‪:‬انچہچن جمد ِد‪:‬لمظع ‪:‬لام ِؾ ‪:‬للہ ‪:‬تّنس د ِی د‬
‫‪:‬س ا‪:‬لٰیلع ‪:‬رضحت‪:‬لامؾ‪:‬لدمح‪:‬‬
‫راض ‪:‬اخؿ � لرفاد ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک "رشتعی ‪:‬وضح ِر ‪:‬لدقس د ِی د‬
‫‪:‬س ِ ‪:‬اعمَل ‪:‬ﷺ ےک‪:‬‬
‫‪831‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪831‬‬
‫لوقلؽ ‪:‬ںیہ ‪:‬لفر ‪:‬رطتقی ‪:‬وضحر ‪:‬ےک ‪َ :‬لاعفؽ ‪:‬لفر ‪:‬تقیقح ‪:‬وضحر ‪:‬ےک ‪:‬لَوحلؽ ‪:‬لفر ‪:‬رعمتف‪:‬‬
‫وضحر‪:‬ےک‪:‬ولع ِؾ‪:‬ےباثمؽ‪:‬ںیہ"(‪)8‬۔‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬رکمی‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی) ِ‬
‫زعزیلؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪: )8(:‬لہلل ‪: :‬اک ‪:‬لرفاد ‪:‬ے‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اوُنَمٰا اوُقَّتا َهّٰللا‬
‫ ِ‬
‫َواْۤوُغَتْباِهْيَلِاَةَلْيِسَوْلاَواْوُدِهاَجْيِفٖهِلْيِبَسْمُكَّلَعَلَنْوُحِلْفُت﴾(‪" )2‬لے ‪:‬لامیؿ‪:‬فلول ‪:‬لہلل‪:‬‬
‫ہلیس‪:‬ڈوھڈنف ‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬یک‪:‬رلہ‪:‬ںیم‪:‬اہجد‪:‬رکف؛‪:‬لس‪:‬لدیم‪:‬رپ‪:‬ہک‪:‬الفح‪:‬اپٔو!"۔‬
‫ےس‪:‬ڈرف!‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ف ش‬
‫نَ‬
‫لامؾ ‪:‬احظف ‪:‬لدلنی ‪َ :‬سفی ‪ �:‬لس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬یک ‪:‬ریسفت ‪:‬ںیم ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک‪:‬‬
‫" ر‪:‬فہ‪:‬زیچ‪:‬فہلیس‪:‬ے‪:‬سج‪:‬ےک‪:‬ذرہعی‪:‬ولطمب‪:‬کت‪:‬اچنہپ‪:‬ناےئ ‪:‬ینعی‪:‬فہ‪:‬رُق تب‪:‬فدابدت‪:‬لفر‪:‬‬
‫‪:‬رقب‪:‬والفدنی‪:‬احلص‪:‬ا‪:‬ناےئ"(‪)3‬۔‬ ‫رت ِ ‪ َ :‬ا‬
‫َم ‪،‬یص ‪:‬س ‪:‬ےس ِ‬
‫دث‪:‬دولہی ‪ �:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬لس ‪:‬آِتی‪:‬ابمرہک‪:‬‬ ‫رضحت‪:‬فاہ‪:‬فیل‪:‬لہلل‪:‬دحم ِ‬
‫و‬
‫ش‪:‬ے"(‪)4‬۔‬ ‫تعیب‪:‬رُم ِ د‬
‫ںیم‪:‬فہلیس‪:‬ےس‪:‬رملد‪ِ :‬‬
‫ش ئ‬
‫ ِ‬
‫‪:‬فاحصایبت ‪:‬رتحمامت ‪:‬ےس ‪:‬فلتخم‪:‬‬ ‫(‪: )1‬وضحر ک‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬احصۂب ‪:‬رکلؾ‬
‫بکی یع‬
‫َمرلعق ‪:‬رپ ‪:‬فلتخم ‪:‬مسق ‪:‬یک ‪ :‬تییں ‪:‬ںیل ‪:‬اسیج ہک ِ‬
‫‪:‬رقآؿ ‪:‬دیجم ‪:‬ںیم ‪:‬لرفا ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ے‪:‬‬
‫﴿َّنِا َنْيِذَّلا َكَنْوُعِياَبُي اَمَّنِا َنْوُعِياَبُي َهّٰللاؕ‪ُ ١‬دَي ِهّٰللا َقْوَف ْمِهْيِدْيَاۚ‪ْ ١‬نَمَف َثَكَّن‬
‫(‪)5‬‬
‫اَمَّنِاَفُثُكْنَيىٰلَعٖهِسْفَنۚ‪َ١‬وْنَمىٰفْوَااَمِبَدَهٰعُهْيَلَعَهّٰللاِهْيِتْؤُيَسَفاًرْجَااًمْيِظَع﴾‬

‫اتففی‪:‬روضہی" اتکب‪:‬لرظحل‪::‬فلال ِابہح‪(:‬وسؾ‪ّ: )3‬وصتػ‪:‬فرطتقی ‪886 /87:‬۔‬

‫(‪ٰ " )8‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.35 :‬‬
‫(‪" )3‬اددارك" ادائدة‪ ،‬حتت أية‪.323/1 ،35 :‬‬
‫(‪" )4‬القول اجلمول مع شفاء العلول" احلكمة يف تكرار البوعة‪ ،‬صـ‪.39‬‬
‫(‪ )5‬پ‪ ،26‬الفتح‪.13 :‬‬
‫‪832‬‬
 ‫‪833‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫"فہ‪:‬وج‪:‬اہمتری‪:‬تعیب‪:‬رکےت‪:‬ںیہ‪:‬لے‪:‬بیبح!‪:‬فہ‪:‬وت‪:‬لہلل‪:‬یہ‪:‬یک‪:‬تعیب‪:‬رکےت‪:‬ںیہ ‪:‬لؿ‪:‬ےک‪:‬‬
‫داوھتں‪:‬رپ‪:‬لہلل‪:‬اک‪:‬داھت‪:‬ے ‪:‬وت‪:‬سج‪:‬ےن‪:‬دہع‪:‬وتڑل‪:‬لس‪:‬ےن‪:‬وخد‪:‬لانپ‪:‬اصقنؿ‪:‬ا ‪:‬لفر‪:‬فہ‪:‬دہع‪:‬سج‪:‬‬
‫ےن‪:‬وپرل‪:‬ا‪:‬وج‪:‬لس‪:‬ےن‪:‬لہلل‪:‬ےس‪:‬ا‪:‬اھت ‪:‬وت‪:‬تہب‪:‬دلج‪:‬لہلل‪:‬لےس‪:‬ڑبل‪:‬وثلب‪:‬اطع‪:‬رفامےئ‪:‬اگ!"۔‬
‫اّلعہم‪:‬اخ ِزؿ ‪ �:‬لس ‪:‬آِتی ‪:‬ابمرہک‪:‬یک‪:‬ریسفت‪:‬ںیم‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ‪": :‬ویکہکن ‪:‬لوہنں‪:‬‬
‫ےن ‪:‬تّنج ‪:‬ےک ‪:‬دبےل ‪:‬ںیم ‪:‬لینپ ‪:‬ناونں ‪:‬وک ‪:‬چیب ‪:‬دای۔ ‪:‬تعیب ‪:‬یک ‪:‬للص ‪:‬ہی ‪:‬ے‪:‬ہک ‪: :‬لاسی ‪:‬دہع ‪:‬سج‪:‬‬
‫ںیم‪:‬لاسنؿ‪:‬لےنپ‪:‬آپ‪:‬رپ‪:‬لامؾ‪:‬یک‪:‬لاطتع‪:‬الزؾ‪:‬رکات‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬دہع‪:‬وک‪:‬وپرل‪:‬رکات‪:‬ے‪:‬سج‪:‬‬
‫اک ‪:‬لس ‪:‬ےن ‪:‬لزتللؾ ‪:‬ا ‪:‬ے ‪:‬لفر ‪:‬لس ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپ ‪:‬تعیب ‪:‬ےس ‪:‬رملد ‪:‬دحَہیبی ‪:‬ےک ‪:‬اقمؾ ‪:‬رپ ‪:‬وےن‪:‬‬
‫فلیل‪":‬تعیب ِ‪:‬روضلؿ"‪:‬ے"(‪)8‬۔‬
‫(‪: )3‬لہلل ‪ �:‬رفامات ‪:‬ے‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي ُّيِبَّنلااَذِا َكَءٓاَجُتٰنِمْؤُمْلاَكَنْعِياَبُي ىٰۤلَع‬
‫ْنَا اَّل َنْكِرْشُي ِهّٰللاِب أًـْيَش َّواَلَنْقِرْسَي َواَل َنْيِنْزَي َواَل َنْلُتْقَي َّنُهَداَلْوَا َواَل َنْيِتْاَي‬
‫ٍناَتْهُبِب ٗهَنْيِرَتْفَّي َنْيَب َّنِهْيِدْيَا َوَّنِهِلُجْرَا َواَلَكَنْيِصْعَي ْيِف ٍفْوُرْعَم َّنُهْعِياَبَف‬
‫َوْرِفْغَتْسا َّنُهَل َهّٰللا﴾(‪" )2‬لے ‪:‬یبن! ‪ :‬ب ‪:‬اہمترے ‪:‬اپس ‪:‬لس ‪:‬ابت ‪:‬رپ ‪:‬تعیب ‪:‬رکےن ‪:‬وک‪:‬‬
‫املسمؿ‪:‬وعرںیت‪:‬احرض‪:‬وں ‪:‬ہک‪:‬یس‪:‬وک‪:‬لہلل‪:‬اک‪:‬رشکی‪:‬ںیہن‪:‬رہھٹلںیئ‪:‬یگ ‪:‬ہن‪:‬وچری‪:‬رکںی‪:‬یگ ‪:‬ہن‪:‬‬
‫دباکری ‪:‬ہن ‪:‬لینپ ‪:‬لفالد‪:‬وک‪:‬لتق ‪:‬رکںی ‪:‬یگ ‪:‬لفر‪:‬ہن ‪:‬فہ ‪:‬اتہبؿ ‪:‬الںیئ‪:‬یگ‪:‬ےسج ‪:‬لےنپ ‪:‬داوھتں ‪:‬لفر ‪:‬اپٔوں‪:‬‬
‫و‬
‫‪:‬ش ر‪:‬وک‪:‬دوھاک‪:‬دںی ‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬‬ ‫‪:‬معض ِ‪:‬فالدت‪:‬ںیم‪:‬لاھٹںیئ‪:‬ہک‪:‬رپلای‪:‬ہچب‪:‬ےل‪:‬رک َ ر‬ ‫ےک‪:‬درایمؿ‪(:‬ینعی َ ر‬
‫ش‬
‫‪:‬ج ‪:‬ول ‪:‬اتبںیئ ‪:‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬ناتیلہ‪:‬ےک ‪:‬زامہن‪:‬ںیم ‪:‬دوتسر ‪:‬اھت) ‪:‬لفر ‪:‬یس‪:‬کین ‪:‬ابت‪:‬‬ ‫ےک‪:‬ٹیپ‪:‬ےس َک ا‬
‫ںیم‪:‬اہمتری‪ :‬ارفامین‪:‬ںیہن‪:‬رکںی‪:‬یگ ‪:‬وت‪:‬ل ِؿ‪:‬ےس‪:‬تعیب‪:‬ول‪:‬لفر‪:‬لہلل‪:‬ےس‪:‬لؿ‪:‬یک‪:‬رفغمت‪:‬اچو!"۔‬

‫(‪ُ " )1‬لباب التيويل يف معاين التنزيل" الفتح‪.157/4 ،‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،28‬ادمتحنة‪.12 :‬‬
‫‪833‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪834‬‬
‫ش‬
‫لامؾ‪:‬نکع َوری‪ �:‬لس‪:‬آِتی‪:‬ابمرہک‪:‬یک‪:‬ریسفت‪:‬ںیم‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬ہی‪:‬حتف ِ ہّکم‪:‬ےک‪:‬‬
‫دؿ‪:‬ول‪ :‬ب‪:‬روسؽ‪:‬لہلل‪:‬ﷺ رَمدفں‪:‬یک‪:‬تعیب‪:‬ےس‪:‬رارغ‪:‬وےئ ‪:‬لفر‪:‬وضح ِر‪:‬لدقس‪:‬‬
‫ﷺ افص ‪:‬رپ ‪:‬ےھت ‪:‬لفر ‪:‬رضحت ‪:‬رمع ‪:‬وضح ِر ‪:‬لدقس ‪:‬ﷺ ےس ‪:‬ےچین ‪:‬ےھت ‪:‬فہ‪:‬‬
‫روسؽ لہلل ‪:‬ﷺ ےک ‪:‬مکح ‪:‬رپ ‪:‬وخلنیت ‪:‬ےس ‪:‬تعیب ‪:‬ےل ‪:‬رے ‪:‬ےھت ‪:‬لفر ‪:‬وضح ِر ‪:‬لدقس‪:‬‬
‫ﷺ یک‪:‬ابت‪:‬وخلنیت‪:‬کت‪:‬اچنہپ‪:‬رے‪:‬ےھت"(‪)8‬۔‬
‫ش‬
‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی) ‪:‬دحی‪ َ َ ِ :‬کنری‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫ےس‬ ‫‪:‬سدہ ‪:‬اعہشئ ‪:‬دصہقی ی د ک‬
‫‪:‬یط ‪:‬اط رہ ‪: : �:‬‬ ‫رضحلت ‪:‬رتحمؾ! ‪: )8(:‬رضحت د ِی‬
‫ ِ‬
‫رفلتی‪:‬ے‪« :‬كان النبِي ‪ ‬يبايع النّساء بِالكالم هبذه ِ‬
‫أية‪﴿ :‬اَلَنْكِرْشُي‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫ش ئ‬
‫"وضحر‪:‬ن ‪:‬رکمی‪:‬ﷺ وخلنیت‪:‬ےس ‪:‬زابین ‪:‬لس‪:‬‬ ‫ک‬ ‫ِهّٰللاِب أًـْيَش﴾ [ادمتحنة‪»]12 :‬‬
‫آِتی ‪:‬ابمرہک ‪:‬ےک ‪:‬لَاکحؾ ‪:‬یک ‪:‬تعیب ‪:‬ےتیل ‪:‬ہک ‪:‬فہ ‪:‬لہلل ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬یس ‪:‬وک ‪:‬رشکی ‪:‬ںیہن ‪:‬رہھٹلںیئ‪:‬‬
‫رسول اهلل ‪ ‬يدَ ام ٍ‬
‫رأة‪ّ ،‬إٓ‬ ‫ِ‬ ‫مس ْت يدُ‬
‫ْ‬ ‫یگ!" ‪:‬آپ ‪: �:‬رفامیت ‪:‬ںیہ‪« :‬وما ّ‬
‫ا ْمرأ ًة يملكُها»(‪" )2‬لینپ‪:‬لَزفلج‪:‬لفر‪:‬ابدنموں‪:‬ےک‪:‬وِسل ‪:‬روسؽ‪:‬لہلل‪:‬ﷺ ےک‪:‬داھت‪:‬ےن‪:‬‬
‫‪:‬چل"۔‬
‫یھبک‪:‬یس‪:‬وعرت‪:‬اک‪:‬داھت‪:‬ںیہن ر‬
‫ش ئ‬
‫‪ �:‬ےس ‪:‬رفلتی ‪:‬ے ‪:‬وضحر ک‪:‬ن ‪:‬رک ‪:‬‬
‫می‬ ‫(‪: )1‬رضحت د ِی‬
‫‪:‬سد ا ‪:‬ابُعدہ ‪:‬ص ‪:‬تم‬
‫عذ أن ٓ تُرشكُوا باهلل شوئ ًا‪ ،‬وٓ ترس ُقوا‪،‬‬ ‫ﷺ ےن ‪:‬لرفاد ‪:‬رفامای‪ِ « :‬‬
‫بايعوين َ‬
‫أيديكم‬‫بني ِ‬ ‫ٍ‬
‫ببهتان تفرتوىَه َ‬ ‫وٓ ت َْزىُوا‪ ،‬وٓ تقت ُلوا أوٓ َدكم‪ ،‬وٓ تيتُوا‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫عذ اهلل‪ ،‬و َمن‬ ‫فمن َو ََف منكم ُ‬
‫فيجره َ‬ ‫وأرجلكم‪ ،‬وٓ تعصوا يف معروف‪َ ،‬‬ ‫ُ‬

‫(‪" )1‬معامل التنزيل" ادمتحنة‪ ،‬حتت أية‪.335 ،334/4 ،12 :‬‬

‫(‪" )2‬صحوح البخاري" باب بوعة النساء‪ ،‬ر‪ ،7214 :‬صـ‪.1242‬‬
‫‪834‬‬
 ‫‪835‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫وقب به يف الدّىوا فهو له ك ّفارة‪ ،‬و َمن أصاب ِمن‬
‫أصاب ِمن ذلك شوئ ًا‪ ،‬فع ِ‬
‫ُ‬
‫ذلك شوئ ًا فسرته اهللُ فهو إىل اهلل‪ ،‬إن شاء عفا عنه‪ ،‬وإن شاء عاق َبه!» "ھجم‪:‬‬
‫ےس‪:‬لس‪:‬ابت‪:‬رپ‪:‬تعیب‪:‬رکف‪:‬ہک‪:‬لہلل‪:‬اعتیل ‪:‬ےک‪:‬اسھت‪:‬یس‪:‬وک‪:‬رشکی‪:‬ںیہن‪:‬رہھٹلٔو‪:‬ےگ ‪:‬وچری‪:‬‬
‫ںیہن‪:‬رکف‪:‬ےگ ‪ِ :‬ز ا‪:‬ںیہن‪:‬رکفےگ ‪:‬لینپ‪:‬لفالد‪:‬وک‪:‬لتق‪:‬ںیہن‪:‬رکف‪:‬ےگ ‪:‬لفر‪:‬اتہبؿ‪:‬رتلیش‪:‬ںیہن‪:‬رکف‪:‬‬
‫ےگ ‪:‬ےسج ‪:‬مت ‪:‬لےنپ ‪:‬داوھتں ‪:‬لفر ‪:‬ریَپفں ‪:‬ےک ‪:‬درایمؿ ‪:‬ڑھگف ‪:‬لفر ‪:‬یکین ‪:‬ےک ‪:‬اکومں ‪:‬ںیم ‪ :‬ارفامین‪:‬‬
‫ئ‬
‫‪:‬ذم‪::‬رکؾ‪:‬‬
‫ساک‪:‬لرج‪:‬فوثلب‪:‬لہلل اعتیل‪:‬ےک د ا‬ ‫ےسسج‪:‬ےن‪:‬ہی‪:‬دہع‪:‬وپرل‪:‬ا‪:‬ل ‪:‬‬ ‫ںیہن‪:‬رکف‪:‬ےگ ‪:‬مت‪:‬ںیم‪: :‬‬
‫رپ‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬وج‪:‬ل ِؿ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬یس‪:‬ربلیئ‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬و ‪:‬لفر‪:‬داین‪:‬ںیم‪:‬لےس‪:‬زسل‪:‬لم‪:‬یئگ‪:‬وت‪:‬فہ‪:‬لس‪:‬اک‪:‬‬
‫اّفکرہ‪::‬وایگ ‪:‬لفر‪:‬لہلل ‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬سج‪:‬اک ‪: :‬رپدہ‪:‬راھک‪:‬وت ‪:‬فہ ‪:‬لہلل ‪:‬ےک‪:‬رپسد‪:‬ے ‪:‬ہک ‪:‬اچے‪:‬وت ‪:‬لےس‪:‬‬
‫اعُمػ‪:‬رفامےئ ‪:‬لفر‪:‬اچے‪:‬وت‪:‬زسل‪:‬دے!"۔‪:‬احصک ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬مہ‪:‬ےنل ِس‪:‬ابت‪:‬رپ‪:‬وضح ِر‪:‬‬
‫لدقس‪:‬ﷺ ےس‪:‬تعیب‪:‬یک"(‪)8‬۔‬
‫‪:‬لوقلؽ‪:‬املعء‪:‬یک َ‪:‬رفینش‪:‬ںیم‬
‫تعیب‪(:‬ریپی‪:‬رمدیی) ‪ِ :‬‬
‫ملع‪:‬ابنط‪:‬‬ ‫ ِ‬
‫رضحلت‪:‬رگلیم‪:‬دقر!‪:‬لامؾ‪:‬امکل � ےن‪:‬رفامای‪:‬ہک‪":‬ملع ِ‪:‬اظ ر‪:‬ےک‪:‬ریغب‪ِ :‬‬
‫اک‪:‬ناانن‪:‬نکمم‪:‬ںیہن"(‪)1‬۔‬
‫لامؾ‪:‬فایعف‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪:‬ہک "لہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےن‪:‬یھبک‪:‬یس‪:‬نالہ‪(:‬ریغ ِ‪:‬اعمل)‪:‬وک‪::‬لانپ‪:‬‬
‫فیل‪(:‬دفتس)‪:‬ںیہن‪:‬انبای"(‪)3‬۔‬
‫نکع‬
‫رضحت‪:‬رعمفػ‪ :‬می‪:‬اطسبیم‪ �:‬ےک‪:‬فلدل‪:‬ےن‪:‬رفامای ‪:‬ہک‪:‬ےھجم‪:‬لوبزیدی‪�:‬‬

‫(‪" )1‬صحوح البخاري" كتاب اإليامن‪ ،‬باب‪ ،‬ر‪ ،18 :‬صـ‪.6‬‬

‫(‪ )2‬اىظر‪" :‬فوض القدير" حرف العني‪ ،‬حتت ر‪.388/4 ،5711 :‬‬
‫"اقمؽ‪:‬رُعراء‪838/87 ":‬۔‬
‫"اتففی روضہی"‪:‬اتکب‪:‬لرظحل‪:‬فلال ِابہح ‪:‬راسہل‪ِ :‬‬
‫ٰ‬ ‫دكي‪::‬‬
‫(‪ )3‬ی ی‬
‫‪835‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪836‬‬
‫ےن ‪:‬اہک ‪:‬ہک ‪:‬ریمے ‪:‬اسھت ‪:‬ولچ ‪:‬لس ‪:‬صخش ‪:‬وک ‪:‬دںیھکی ‪:‬سج ‪:‬ےن ‪:‬لےنپ ‪:‬آپ ‪:‬وک ‪:‬فیل ‪:‬وہشمر ‪:‬رک ‪:‬راھک‪:‬‬
‫ے! ‪:‬ہی‪:‬صخش ‪:‬زلدہ ‪:‬وہشمر ‪:‬اھت ‪:‬لفر ‪:‬ولگ ‪:‬دفر ‪:‬دفر ‪:‬ےس ‪: :‬لس‪:‬یک ‪:‬زایرت‪:‬وک ‪:‬آای ‪:‬رکےت ‪:‬ےھت۔ ‪:‬مہ‪:‬‬
‫لس ‪:‬یک ‪:‬رطػ ‪:‬لچ ‪:‬دےی ‪:‬مہ ‪:‬ےن ‪:‬داھکی ‪:‬ہک ‪:‬فہ ‪:‬لےنپ ‪:‬رھگ ‪:‬ےس ‪:‬الکن ‪:‬لفر ‪:‬دجسم ‪:‬ںیم ‪:‬دللخ ‪:‬وےن‪:‬‬
‫ےس‪:‬ےلہپ‪:‬ےلبق‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ہنم‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬وھت ‪:‬دای۔‪:‬رضحت‪:‬لوبزیدی‪ �:‬ہی‪:‬دےتھکی‪:‬یہ‪:‬فلسپ‪:‬‬
‫َ رل ٹ‪ :‬ےئ‪:‬لفر‪:‬لےس‪:‬السؾ‪:‬کت‪:‬ہن‪:‬ا۔‪:‬رفامای‪:‬ہک‪:‬ہی‪:‬صخش‪:‬وت‪:‬روسؽ‪:‬لہلل‪:‬ﷺ ےک‪:‬آدلب‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ےس‪:‬لکی‪:‬لدب‪:‬اک‪:‬احلظ‪:‬ںیہن‪:‬رک‪:‬اپ‪:‬ردا ‪:‬لےنپ‪:‬دوع ‪:‬فالتی‪:‬اک‪:‬احلظ‪:‬ا‪:‬رک‪:‬اپےئ‪:‬اگ؟!"(‪)8‬۔‬
‫لامؾ‪:‬ریشقی‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪:‬ہک‪":‬رمدی‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬رضفری‪:‬ے‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬یس‪:‬خیش‪:‬‬
‫‪:‬آدلب ‪ :‬رطتقی ‪:‬ےھکیس؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬رطتقی ‪:‬ںیم ‪:‬وکیئ ‪:‬لاتسد ‪:‬ںیہن ‪:‬فہ ‪:‬لس ‪:‬رلہ ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ےس ِ‬
‫اکایمب‪:‬ںیہن‪:‬و‪:‬اتکس ‪:‬انچہچن‪:‬رضحت‪:‬لوبزیدی‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬سج‪:‬اک‪:‬وکیئ‪:‬لاتسد‪:‬ںیہن ‪:‬لس‪:‬‬
‫اک‪:‬وشیپل‪:‬اطیشؿ‪:‬ے!"(‪)1‬۔‬
‫لامؾ‪:‬زغلیل‪ �:‬ےن‪:‬رفامای‪:‬ہک‪":‬رلہ ِ‪،:‬ق‪:‬ےک‪:‬رمدی‪:‬وک‪:‬یس‪:‬خیش‪:‬لفر‪:‬لاتسد‪:‬یک‪:‬رضفرت‪:‬‬
‫ویت‪:‬ے ‪:‬سج‪:‬یک‪:‬ریَپفی‪:‬رکے؛‪:‬اتہک‪:‬فہ‪:‬خیش‪:‬لےس‪:‬ےھدر ‪:‬رلےتس‪:‬یک‪:‬رطػ َ‪:‬رامنہیئ‪:‬رکات‪:‬‬
‫رے؛‪:‬ویکہکن‪:‬دنی‪:‬اک‪:‬رلہتس‪:‬اہنتی ‪:‬رہگل‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬اطیشین‪:‬رلےتس‪:‬ریثک‪:‬یھب‪:‬ںیہ‪:‬لفر‪:‬اظ ر‪:‬فیحطس‪:‬‬
‫و‬
‫‪:‬رمش ‪:‬ںیہن ‪:‬رضفر ‪:‬لےس ‪:‬اطیشؿ‪:‬‬‫یھب ‪(:‬وفری ‪:‬ھجمس ‪:‬آےن ‪:‬فلےل) ‪:‬ذہلل ‪:‬سج ‪:‬اک ‪:‬وکیئ َ‪:‬رامنہ ِ د‬
‫لےنپ ‪:‬رلےتس ‪:‬رپ ‪:‬ےل ‪:‬ناےئ ‪:‬اگ ‪ :‬ےسی ‪:‬فہ ‪:‬صخش ‪:‬وج ‪:‬ریغب ‪:‬یس ‪:‬احُظف ‪:‬ےک ‪:‬تکاخ ‪:‬و ز ‪:‬فلدموں‪:‬‬
‫ےسزگرے ‪:‬وت‪:‬فہ‪:‬وگای‪:‬لےنپ‪:‬آپ‪:‬وک‪:‬تکاخ ‪:‬ںیم‪:‬ڈلاتل‪:‬ے!"(‪)3‬۔‬

‫(‪ )1‬اىظر‪" :‬الرسالة َ‬

‫القشرية" باب يف ذكر مشايخ هذه الطريقة‪ ،‬صـ‪.29‬‬
‫(‪ )2‬ادرجع ىفسه‪ ،‬باب الوصوة للمريد‪ ،‬صـ‪.393‬‬
‫(‪" )3‬إحواء علوم الدّين" بوان رشوط اإلرادة ومقدمات ادجاهدين ‪...‬إلخ‪.81/3 ،‬‬
‫‪836‬‬
 ‫‪837‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫وی ش‬
‫ي‬ ‫ش‬
‫لامؾ ‪:‬ش ‪:‬اہشب ‪:‬لدل یدن ‪َ ُ:‬فردی ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای ‪:‬ہک ‪":‬رخہق ‪:‬وپیش ‪:‬ای ‪:‬رخہق ‪:‬خیش ‪:‬لفر‪:‬‬
‫‪:‬ںیم‪:‬لکی‪:‬‬ ‫رمدی‪:‬ےک‪:‬درایمؿ‪:‬لکی‪:‬رہتش‪:‬لفر‪:‬قلعت‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬رمدی‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬خیش‪:‬یک‪:‬وا‬
‫ذرۂعی‪:‬میکحت‪:‬ے‪(:‬ینعی‪:‬رمدی‪:‬خیش ‪:‬وک‪:‬لانپ‪:‬احمک‪:‬میلست‪:‬رک‪:‬اتیل‪:‬ے) ‪ :‬ب‪:‬دوینی‪:‬وتحلصمں‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ہی‪:‬‬
‫میکحت‪:‬رشتعی‪:‬ںیم‪:‬نازئ‪:‬فدنسپدیہ‪:‬لرم‪:‬ے ‪:‬وت‪:‬رھپ‪:‬رکنم ِ‪:‬رخہق‪(:‬رخہق‪:‬وپیش)‪:‬سک‪:‬رطح‪:‬لس‪:‬اک‪:‬لاکنر‪:‬‬
‫و‬
‫رکاتکس ‪:‬ے؟! ‪:‬وج ‪:‬لکی ‪:‬لےسی ‪:‬اطبل ِ ‪:‬تمدؼ ‪:‬وک ‪:‬خیش ‪:‬انہپات ‪:‬ے ‪:‬وج ‪:‬لےنپ ِ د‬
‫‪:‬رمش ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪ِ :‬‬
‫س‪:‬‬
‫دیقعت‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬احرض ‪:‬و‪:‬رک ‪:‬دینی ‪:‬لومر‪:‬ںیم ‪:‬لےس ‪:‬لانپ َ‪:‬رربہ ‪:‬انب ‪:‬اتیل ‪:‬ے؛ ‪:‬اتہک ‪:‬خیش ‪:‬لےس‪:‬‬
‫‪:‬آرات‪:‬سفن‪:‬فاسف ِد‪:‬لامعؽ‪:‬یک‪:‬ریصبت‪:‬اطع‪:‬رکے ‪:‬لفر‪:‬لےس‪:‬‬ ‫رلہ ِ دہلتی‪:‬رپ‪:‬اگزمؿ‪:‬رکے ‪:‬لےس ِ‬
‫میلعت‪:‬دے‪:‬ہک‪:‬سفن‪:‬دنمش‪:‬نک‪:‬نک‪:‬رلوتسں‪:‬ےس‪:‬ہلمح آ َفر‪:‬وات‪:‬ے"(‪)8‬۔‬
‫ریپ‪:‬لفر‪:‬خیش یک‪:‬رشلطئ‬
‫رضحلت ‪:‬ذی ‪:‬فاقر! ‪:‬لام ِؾ ‪:‬للہ ِ ‪:‬تّنس ‪:‬لامؾ ‪:‬لدمح ‪:‬راض ‪ �:‬تعیب ‪(:‬ریپی‪:‬‬
‫ ِ‬
‫د‪:‬‬‫رمدیی) ‪:‬یک ‪:‬لَاسقؾ ‪:‬رشلطئ ‪:‬لفر ‪:‬وضلطب ‪:‬ذرک ‪:‬رکےت ‪:‬وےئ ‪:‬لرفاد ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬رم ِ‬
‫اخص ‪:‬ےسج ‪:‬ریپ ‪:‬فخیش ‪:‬ےتہک ‪:‬ںیہ ‪:‬دف‪1‬مسق ‪:‬ے ‪:‬مسق ِ ‪:‬ل دفؽ‪: :‬خیش ِ د‪:‬لتاؽ ‪:‬ینعی ‪:‬سج ‪:‬ےک ‪:‬داھت ‪:‬رپ‪:‬‬
‫ش‬
‫‪:‬س ‪:‬لسرم ََلییں ‪:‬ﷺ کت ‪:‬لصتم ‪:‬و‪:‬‬ ‫تعیب ‪:‬رکےن ‪:‬ےسلاسنؿ ‪:‬اک ‪:‬ہلسلس ‪:‬وضحر ‪:‬رُپ ‪:‬ونر د ِی د‬
‫ناےئ ‪:‬لس‪:‬ےکےیل‪:‬اچر‪:4‬رشںیط‪:‬ںیہ‪:‬‬
‫(‪:)8‬خیش‪:‬اک‪:‬ہلسلس د‪:‬ابت ِاؽ‪:‬حیحص ‪:‬وضح ِر‪:‬لدقس‪:‬ﷺ کت‪:‬اچنہپ‪:‬و ‪:‬چیب‪:‬ںیم‪:‬عطقنم‪:‬ہن‪:‬‬
‫و؛ ‪:‬ہک‪:‬عطقنم ‪:‬ےک ‪:‬ذرہعی ‪:‬ےس د ا‬
‫‪:‬لتؽ ‪ :‬انکمم ‪:‬ے۔‪:‬ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬الب‪:‬تعیب ‪:‬ضحم ‪:‬زبمع ِ ‪:‬فرلتث ‪:‬‬
‫لےنپ ‪:‬ابپ ‪:‬دلدل ‪:‬ےک ‪:‬اجسدے ‪:‬رپ ‪:‬ھٹیب ‪:‬ناےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ای ‪:‬تعیب ‪:‬وت ‪:‬یک ‪:‬یھت ‪:‬رگم ‪:‬الختف ‪:‬ہن ‪:‬یلم ‪:‬یھت ‪:‬‬
‫البل ِذؿ‪:‬رمدی‪:‬رک ا‪:‬رشفع‪:‬رک‪:‬دےتی‪:‬ںیہ ‪:‬ای‪:‬ہلسلس‪:‬یہ‪:‬فہ‪:‬و‪:‬ہک‪:‬عطق‪:‬رک‪:‬دای‪:‬ایگ ‪:‬لس‪:‬ںیم‪:‬ضیف‪:‬ہن‪:‬راھک‪:‬‬

‫(‪" )1‬عوارف ادعارف" الباب ‪ 12‬يف رشح خرقة ادشايخ الصوفوة‪.132/5 ،‬‬
‫‪837‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪838‬‬
‫ایگ ‪:‬ولگ‪:‬ربلہ ِ‪َ :‬‬
‫وس‪:‬لس‪:‬ںیم‪:‬لذؿ‪:‬فالختف‪:‬دےتی‪:‬ےلچ‪:‬آےت‪:‬ںیہ ‪:‬ای‪:‬ہلسلس‪:‬یف‪ٖ:‬ہسفن‪:‬لاھچ‪:‬اھت‪:‬‬
‫رگم‪:‬چیب‪:‬ںیم‪:‬وکیئ‪:‬لاسی‪:‬صخش‪:‬فلعق‪:‬ول ‪:‬وج‪:‬وبہ ِ‪:‬لئافتےئ‪:‬ضعب‪:‬رشلطئ ‪:‬اق ِل‪:‬تعیب‪:‬ہن‪:‬اھت ‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬‬
‫وج ‪:‬فاخ ‪:‬یلچ ‪:‬فہ ‪:‬چیب ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬عطقنم ‪:‬ے۔ ‪:‬لؿ ‪:‬وصروتں ‪:‬ںیم ‪:‬لس ‪:‬تعیب ‪:‬ےس ‪ :‬رزگ د ا‬
‫‪:‬لتؽ‪:‬‬
‫احلص‪:‬ہن‪:‬واگ۔‪:‬لیب‪:‬ےس‪:‬دفدھ‪:‬ای‪:‬ابھجن‪:‬ےس‪:‬ہچب‪:‬امےنگن‪:‬یک َ‪:َ:‬دُجل‪:‬ے!۔‬
‫(‪: )1‬خیش ‪:‬یّنس ‪:‬لدیقعلہ ‪:‬و۔ ‪:‬دبذمبہ ‪:‬رمگلہ ‪:‬اک ‪:‬ہلسلس ‪:‬اطیشؿ ‪:‬کت ‪:‬ےچنہپ ‪:‬اگ ‪:‬ہن ‪:‬ہک‪:‬‬
‫روسؽ ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ کت۔ ‪:‬آج ‪:‬لک ‪:‬تہب ‪:‬ےلھک ‪:‬وےئ ‪:‬دب ‪ِ :‬دونیں ‪:‬ہکلب ‪:‬ےبدونیں ‪:‬یتح ‪:‬ہک‪:‬‬
‫ش‬
‫ ِ‬
‫فداہیب‪:‬ےن‪(:‬وج‪:‬رسے‪:‬ےس‪:‬نم‪:‬فدنمش ِ‪:‬لفایلء‪:‬ںیہ)‪:‬اّکمری‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ریپی‪:‬رمدیی‪:‬اک‪:‬ناؽ‪:‬‬
‫الیھپ‪:‬راھک‪:‬ے۔‪:‬و‪:‬ایشر‪:‬ربخدلر!‪:‬لایتحط‪:‬لایتحط!!۔‬
‫(‪:)3‬اعمِل‪:‬و۔‪:‬لوقؽ‪::‬ملع ِ‪:‬ہقف‪:‬لس‪:‬یک‪:‬لینپ‪:‬رضفرت‪:‬ےک‪:‬اقلب‪:‬اکیف‪:‬و ‪:‬لفر‪:‬الزؾ‪:‬‬
‫لہ تّنس ‪:‬ےس ‪:‬وپرل ‪:‬فلفق ‪:‬و ‪:‬رفک ‪:‬فلالسؾ ‪:‬فالضتل ‪:‬فدہلتی ‪:‬ےک ‪:‬رفؼ ‪:‬اک‪:‬‬
‫ے ‪:‬ہک ‪:‬اقع ِدئ ‪:‬ل ِ‬
‫وخب‪:‬اعرػ‪(:‬ناےنن‪:‬فلال)‪:‬و۔‪:‬فرہن‪:‬آج‪:‬دبذمبہ‪:‬ںیہن‪:‬وت َ‪َ:‬ک‪:‬و‪:‬ناےئ‪:‬اگ! ؏‬
‫الرش فووم ًا يقع فوه‬
‫َمن مل يعرف ّ َ‬
‫وج‪:‬رَش‪:‬ےس‪:‬آاگہ‪:‬ںیہن ‪:‬لکی‪:‬دؿ‪:‬لس‪:‬ںیم‪:‬التبم‪:‬و‪:‬یہ‪:‬ناےئاگ!‬
‫دصدا‪:‬املکت‪:‬فرحاکت‪:‬ںیہ‪:‬س ‪:‬ےس‪:‬رفک‪:‬الزؾ‪:‬آات‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬نالہ‪:‬ربلہ ِ‪:‬اہجتل‪:‬لؿ‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ڑپ‪:‬ناےت‪:‬ںیہ ‪:‬ل دفؽ‪:‬وت‪:‬ربخ‪:‬یہ‪:‬ںیہن‪:‬ویت‪:‬ہک‪:‬لؿ‪:‬ےک‪:‬وقؽ‪:‬ای‪:‬لعف‪:‬ےس‪:‬رفک‪:‬رسزَ د‪:‬ول ‪:‬لفر‪:‬‬
‫ےبلالطع َ‪:‬ترہب ‪ :‬انکمم ‪:‬ے ‪:‬وت ‪:‬التبم ‪:‬ےک ‪:‬التبم ‪:‬یہ ‪:‬رے! ‪:‬لفر ‪:‬لرگ ‪:‬وکیئ ‪:‬ربخ ‪:‬دے ‪:‬وت ‪:‬لکی‪:‬‬
‫و‬
‫یلس لعبطل‪:‬نالہ ‪َ :‬ڈر ‪:‬یھب‪:‬ناےئ َ ر‪:‬تہب ‪:‬یھب‪:‬رکےل رگم‪:‬فہ‪:‬وج‪:‬اجسد ‪ :‬تخیش‪:‬رپ‪:‬دادی ِ د‬
‫‪:‬فرمش‪:‬ےن‪:‬‬
‫‪:‬قب‪:‬ںیم‪:‬ے ‪:‬بک‪:‬وبقؽ‪:‬رکےن‪:‬دے؟!‬
‫ےھٹیب‪:‬ںیہ ‪:‬لؿ‪:‬یک‪:‬تمظع‪:‬وج‪:‬وخد‪:‬لؿ‪:‬ےک ر‬

‫‪838‬‬
 ‫‪839‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫ش‬ ‫م ش‬
‫(‪: )4‬راقس ِ ‪ :‬عل ِں ‪:‬ہن ‪:‬و۔ لوقؽ‪: :‬لس ‪:‬رشط ‪:‬رپ ِ‬
‫‪:‬وصحؽ ‪ :‬د ا‬
‫لتؽ ‪:‬اک ‪:‬وتق ‪:‬ںیہن؛‪:‬‬
‫ہک ‪ّ:‬رجمد ‪:‬قسف ‪:‬ابثع ِ ‪:‬خسف ‪:‬ںیہن ‪:‬رگم ‪:‬ریپ ‪:‬یک ‪:‬میظعت ‪:‬ال ِزؾ ‪:‬ے ‪:‬لفر ‪:‬راس ِق ‪:‬یک ‪:‬وتنیہ ‪:‬فل ب ‪:‬ے ‪:‬‬
‫دفونں‪:‬اک‪:‬لامتجع‪:‬ابلط‪:‬ے۔‪":‬نییبت‪:‬لاقحلقئ"‪:‬لامؾ‪:‬زیعلی‪:‬فریغہ ‪:‬ںیم ‪:‬درابر ‪:‬راقس‪:‬ے‪:‬ہک‪:‬‬
‫‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬لےس ‪:‬آےگ ‪:‬رکےن ‪:‬ںیم ‪:‬لس ‪:‬یک ‪:‬میظعت ‪:‬ے ‪:‬لفر ‪:‬رشتعی ‪:‬ںیم ‪:‬وت ‪:‬لس ‪:‬یک‪:‬‬ ‫"لام‬
‫وتنیہ‪:‬فل ب‪:‬ے!"(‪)8‬۔‬
‫ش‬
‫مسق ِ ‪:‬دفؾ‪: :1‬خیش ِ ‪:‬ل ِاصیؽ ‪:‬ہک ‪:‬رشلطئ ِ ‪:‬ذموکرہ ‪:‬ےک ‪:‬اسھت َ‪:‬م ِ د‬
‫اش ِ ‪:‬سفن ‪:‬فدئادئ ِ ‪:‬اطیشؿ‪:‬‬
‫‪(:‬وخلاشہت‪:‬سفن‪:‬ےک‪:‬ولمحں)‪:‬ےس‪:‬آاگہ‪:‬و ‪:‬دفرسے‪:‬یک‪:‬‬ ‫ ِ‬ ‫(اطیشؿ‪:‬یک‪:‬دئارایں)‪:‬فاصمدئ ِ‪:‬وَہل‬
‫‪:‬اتم ‪:‬ر اتھ ‪:‬و ‪:‬ہک ‪:‬لس‪:‬ےک ی ر‬
‫‪ُ:‬ب ‪:‬رپ ‪:‬لےس‪:‬‬ ‫رتتیب ‪:‬رک ا ‪:‬نا ات ‪:‬و ‪:‬لفر ‪:‬لےنپ ِد‬
‫‪:‬سوتِّ‪:‬رپ ‪:‬تقف ِ د‬
‫م دطلع ‪:‬رکے ‪:‬لؿ‪:‬اک ‪:‬العج ‪:‬اتبےئ ‪:‬وج ‪:‬الکشمت ‪:‬لس ‪:‬رلہ‪:‬ںیم ‪:‬شیپ ‪:‬آںیئ‪:‬لح ‪:‬رفامےئ ‪:‬ہن ‪:‬ضحم‪:‬‬
‫ش‬
‫اسکل‪:‬و‪:‬ہن ِ‪:‬نل‪:‬ذجمفب ‪:‬۔"وعلرػ‪:‬رشفی"‪:‬ںیم‪:‬رفامای‪:‬ہک‪":‬ہی‪:‬دفونں‪:‬اق ِل‪:‬ریپی‪:‬ںیہن"(‪)1‬۔‬
‫لوقؽ‪: :‬لس ‪:‬ےیل ‪:‬ہک ‪:‬ل دفؽ ‪(:‬ینعی ‪:‬اسکل) ‪:‬وخد ‪:‬لَب ‪:‬کت ‪:‬رلہ ‪:‬ںیم ‪:‬ے ‪:‬لفر ‪:‬دفرسل‪:‬‬
‫ی رتتیب‪:‬ےس‪:‬اغلف‪:‬ے۔‬
‫(ینعی‪:‬ذجمفب)‪:‬رط ِ‬
‫لوقؽ‪::‬لس‪:‬ےیل‪:‬ہک‪:‬فہ‪:‬رملد‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬ہی‪:‬رمدی۔‬
‫رھپ‪:‬تعیب‪:‬یھب‪:‬دف‪:1‬مسق‪:‬ے‪:‬‬
‫تعیب ِ‪:‬ل دفؽ‪ :‬تعیب ِ‪:‬ربخ ‪(:‬تعیب ِ د‪:‬لتاؽ)‪:‬ہک‪:‬رصػ‪:‬ربت ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬دللخ ِ‪:‬‬
‫بی یع‬
‫ہلسلس‪:‬و‪:‬نا ا۔‪:‬آج‪:‬لک‪:‬اعؾ‪ :‬ک تییں‪:‬یہی‪:‬ںیہ ‪:‬فہ‪:‬یھب‪:‬کین‪:‬وتینں‪:‬یک ‪:‬فرہن‪:‬وتہبں‪:‬یک‪:‬تعیب‪:‬‬
‫رغلض‪:‬رادسہ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬ویت‪:‬ے ‪:‬فہ‪:‬اخرج‪:‬لَز‪:‬ثحب‪:‬ے۔‪:‬لس‪:‬تعیب‪:‬ےک‪:‬ےیل‬
‫داینفی‪:‬لَ ِ‬

‫الصالة باب اإلمامة‪ ،‬اجلزء ‪ ،1‬صـ‪.134‬‬

‫(‪" )1‬تبوني احلقائق" كتاب ّ‬
‫(‪" )2‬عوارف ادعارف" الباب ‪ 13‬يف رشح رتبة ادشوخة‪.97/5 ،‬‬
‫‪839‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪848‬‬
‫‪:‬لتؽ‪(:‬وج‪:‬رشلطئ ِ‪:‬لَرہعب‪:‬اک‪:‬ناعم‪:‬و) َک‪:‬ب‪:‬ے۔‬
‫خیش ِ د ا‬
‫لوقؽ‪::‬ےباکر‪:‬ہی‪:‬یھب‪:‬ںیہن ‪:‬دیفم‪:‬لفر‪:‬تہب‪:‬دیفم ‪:‬لفر‪:‬داین‪:‬فآرخت‪:‬ںیم‪:‬اکبر‪:‬آدم‪:‬‬
‫‪:‬وبحمابؿ ‪:‬وال ‪:‬ےک ‪:‬الغومں ‪:‬ےک ‪:‬درتف ‪:‬ںیم ‪ :‬اؾ ‪:‬اھکل ‪:‬نا ا ‪:‬لؿ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫ ِ‬ ‫(اکؾ ‪:‬آےن ‪:‬فلیل) ‪:‬ے۔‬
‫ہلسلس‪:‬لصتم‪:‬ونا ا ‪:‬یف‪ٖ:‬ہسفن‪:‬اعسدت‪:‬ے!۔‬
‫‪:‬اساکلؿ ‪:‬رلہ ‪:‬ےس ‪:‬لس ‪:‬لرم ‪:‬ںیم ‪:‬اشمتہب ‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬‬
‫ل دفًال‪: :‬لؿ ‪:‬ےک ‪:‬اخص ‪:‬الغومں ِ‬
‫روسؽ ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ رفامےت ‪:‬ںیہ‪َ « :‬من تش ّب َه بقو ٍم فهو منهم»(‪" )1‬وج ‪:‬سج ‪:‬وقؾ ‪:‬ےس‪:‬‬
‫اشمتہب‪:‬دیپل‪:‬رکےل‪:‬فہ‪:‬لیہن‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬ے!"۔‬
‫‪:‬الغامؿ ‪:‬اخص ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ‪:‬لکی ‪:‬کلس ‪(:‬ڑلی ‪:‬دار) ‪:‬ںیم ‪:‬کلسنم ‪:‬و ا‪:‬‬
‫اثًاین‪: :‬لؿ ِ‬
‫ے ‪:‬روسؽ ‪:‬لہلل ‪:‬ﷺ رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬لؿ ‪:‬اک ‪:‬رب ‪: A:‬رفامات ‪:‬ے‪ُ « :‬هم القو ُم‬
‫وسهم!»(‪" )2‬ھچک ‪:‬ولگ‪:‬فہ ‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪:‬لؿ‪:‬ےک‪:‬اپس ‪:‬ےنھٹیب‪:‬فلال‪:‬یھب‪:‬‬‫ٓ يش َقى هبم جل ُ‬
‫دبتخب‪:‬ںیہن‪:‬راتہ!"۔‬
‫وبحمابؿ ‪:‬وال ‪:‬رتمح ‪:‬یک ‪:‬الع ‪:‬ںیہ ‪:‬فہ ‪:‬لانپ ‪ :‬اؾ ‪:‬ےنیل ‪:‬فلےل ‪:‬وک ‪:‬لانپ ‪:‬رکےتیل‪:‬‬ ‫ ِ‬ ‫اثاثلً‪:‬‬
‫دلنی‪:‬یلع‪":‬ب ک يہج ک اۃ‪:‬‬
‫‪:‬سی‪:‬لوب‪:‬لنسحل‪:‬ونر‪:‬للم دل اۃ‪::‬فل د‬
‫رظن‪:‬رتمح‪:‬رےتھک‪:‬ںیہ۔‪:‬لام ِؾ‪:‬اتکی د ِی د‬
‫ںیہ ‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬رپ‪ِ :‬‬
‫لالَرسلر‪:‬رشفی" ‪:‬ںیم‪:‬رفامےت‪:‬ںیہ‪:‬ہک‪":‬وضحر‪:‬رُپونر‪ :‬د ِی د‬
‫‪:‬س ا ِ‬
‫‪:‬وغث‪:‬لمظع ‪ �:‬ےس‪:‬رعض‪:‬یک‪:‬‬
‫یئگ ‪:‬ہک‪:‬لرگ‪:‬وکیئ‪:‬صخش‪:‬وضحر‪:‬اک‪ :‬اؾ‪:‬ویلل‪:‬و ‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬ےن‪:‬ہن‪:‬وضحر‪:‬ےک‪:‬دتس ِ‪:‬ابمر ‪:‬رپ‪:‬تعیب‪:‬‬
‫یک‪:‬و ‪:‬ہن‪:‬وضحر ‪:‬اک‪:‬رخہق ‪:‬انہپ‪:‬و ‪:‬ا ‪:‬فہ ‪:‬وضحر ‪:‬ےک ‪:‬رمدیفں ‪:‬ںیم‪:‬امشر‪:‬واگ؟‪:‬آپ ‪:‬ےن‪:‬لرفاد‪:‬‬
‫رفامای‪:‬ہک‪":‬وج‪:‬لےنپ‪:‬آپ ‪:‬وک‪:‬ریمی‪:‬رطػ‪:‬تبسن‪:‬رکے ‪:‬لفر‪:‬لانپ‪ :‬اؾ‪:‬ریمے‪:‬الغومں‪:‬ےک‪:‬درتف‪:‬‬

‫(‪" )1‬سنن أيب داود" باب يف لبس الشهرة‪ ،‬ر‪ ،4331 :‬صـ‪.569‬‬
‫(‪" )2‬صحوح مسلم" باب فضل جمالس الذكر‪ ،‬ر‪ ،6839 :‬صـ‪.1171 ،1173‬‬
‫‪840‬‬
 ‫‪848‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫ںیم‪:‬فالم‪:‬رکے ‪:‬لہلل‪:‬اعتیل‪:‬لےس‪:‬وبقؽ‪:‬رفام‪:‬ےل‪:‬اگ ‪:‬لفر‪:‬لرگ‪:‬فہ‪:‬یس‪ :‬ادنسپدیہ‪:‬رلہ‪:‬رپ‪:‬و‪:‬وت‪:‬لےس‪:‬‬
‫َ رتہب ‪:‬یک‪:‬وتقیف‪:‬اطع‪:‬رکے‪:‬اگ لفر‪:‬فہ‪:‬ریمے‪:‬رمدیفں‪:‬ےک‪:‬زرمے‪:‬ںیم‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬ےبکش‪:‬‬
‫ریمے‪:‬رب‪:A:‬ےن‪:‬ھجم‪:‬ےس‪:‬فدعہ‪:‬رفامای‪:‬ے‪:‬ہک‪:‬ریمے‪:‬رمدیفں ‪:‬مہ‪:‬ذموبہں‪:‬لفر‪:‬ریمے‪:‬‬
‫ ر‪:‬اچےنہ‪:‬فلےل‪:‬وک‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪:‬دللخ‪:‬رفامےئ‪:‬اگ!"(‪)8‬۔‬
‫تعیب‪:‬دفؾ‪::1‬تعیب ِ‪:‬لرلدت‪(:‬تعیب‪:‬ل ِاصیؽ)‪:‬ہک‪:‬لےنپ‪:‬لرلدہ‪:‬فلایتخرےس‪ :‬رسک‪:‬‬
‫و‬
‫اب ر ‪:‬ورک ‪:‬لےنپ ‪:‬آپ ‪:‬وک ‪:‬خیش ِ د‬
‫‪:‬رمش ‪:‬داد ‪:‬رب‪،‬ق ‪:‬فللص ‪:‬قحب ‪:‬ےک ‪:‬داھت ‪:‬ںیم ‪:‬ابلکل ‪:‬رپسد ‪:‬رک‪:‬‬
‫دے ‪:‬لےس‪ً:‬اقلطم‪:‬لانپ‪::‬احمک‪:‬فامکل‪:‬فّرصتدػ‪:‬ناےن ‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬الچےن‪:‬رپ‪:‬رلہ ِ‪ُ:‬سر ‪:‬ےلچ ‪:‬‬
‫وکیئ ‪: :‬دقؾ ‪:‬ےب ‪:‬ل ِس ‪:‬یک ‪:‬رمیض ‪:‬ےک ‪:‬ہن ‪:‬رےھک ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬ضعب ‪:‬لَاکحؾ ‪:‬ای ‪:‬لینپ‪:‬‬
‫َاعفؽ‪:‬رضخ‪:‬‬
‫ذلت‪:‬ںیم‪:‬وخد‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬ھچک‪:‬اکؾ ‪:‬لرگ‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬زندکی‪:‬حیحص‪:‬ہن‪:‬ولعمؾ‪::‬وں ‪:‬لںیہن‪:‬ل ِ‬
‫‪:D‬ےک‪:‬لثم‪:‬ےھجمس ‪:‬لینپ‪:‬لقع‪:‬اک‪:‬وصقر‪:‬ناےن ‪:‬لس‪:‬یک‪:‬یس‪:‬ابت‪:‬رپ‪:‬دؽ‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬لرتعلض‪:‬‬
‫ہن‪:‬الےئ ‪:‬لینپ‪ :‬ر‪:‬لکشم‪:‬لس‪:‬رپ‪:‬شیپ‪:‬رکے۔‪:‬رغض‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬داھت‪:‬ںیم‪:‬رُمدہ‪:‬دبتس ِ‪:‬زدنہ‪:‬‬
‫و‪:‬رک‪:‬رے ‪:‬ہی‪:‬تعیب ِ‪:‬اسنیکل‪:‬ے(‪)1‬۔‬
‫رُم ک ئ‬
‫لبا‪ّ:‬وصتر ِ‪:‬خیش‬
‫ ِ‬
‫رضحلت ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪:‬فاـ ‪:‬فیل ‪:‬لهلل ‪:‬دحمد ِث ‪:‬دولہی ‪ �:‬ےن ‪:‬رفامای ‪:‬ہک " ب‪:‬‬
‫و‬ ‫و‬
‫رمش ‪:‬لس ‪:‬ےک ‪:‬اپس ‪:‬ہن ‪:‬و ‪:‬وت ‪ :‬تبح ‪:‬فمیظعت ‪:‬ےک ‪:‬اسھت ِ د‬
‫‪:‬رمش ‪:‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬وک ‪:‬لینپ ‪:‬دفونں‪:‬‬ ‫ ِ د‬
‫و‬
‫آوھکنں ‪:‬ےک ‪:‬درایمؿ ‪:‬وصتر ‪:‬رکات ‪:‬رے ‪:‬بت ِ د‬
‫‪:‬رمش ‪:‬یک ‪:‬لاییل ‪:‬وصرت ‪:‬ل ِےس ‪:‬فہ ‪:‬رادئہ ‪:‬دے‪:‬‬
‫و‬
‫‪:‬رمش‪:‬یک‪ :‬تبح‪:‬د یت‪:‬ے"(‪)3‬۔‬ ‫یگ ‪:‬وج‪:‬رادئہ ِ د‬

‫(‪" )1‬هبجة إرسار" فضل أصحابه و ُبرشاهم‪ ،‬صـ‪.133‬‬

‫اتففی‪:‬لرفہقی"؃‪: 816-813:‬ملیقطااً۔‬
‫(‪ٰ " )1‬‬
‫(‪" )3‬القول اجلمول مع شفاء العلول" فصل ‪ ،6‬صـ‪.97 ،96‬‬
‫‪841‬‬
‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬ ‫‪841‬‬
‫رضحت ‪:‬فاہ ‪:‬فیل ‪:‬لہلل ‪ �:‬زمدی ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬لرگ ‪:‬مت ‪:‬رتیق ‪:‬ےس ‪:‬ر ‪ :‬ےئ‪:‬‬
‫ ِ‬
‫‪:‬وصرت ‪:‬خیش ‪:‬وک ‪:‬لےنپ ‪:‬دلےنہ ‪:‬فاےن ‪:‬رپ ‪:‬لفر ‪:‬فاےن ‪:‬ےس ‪:‬دؽ ‪:‬کت ‪:‬لکی ‪:‬لرم‪:‬‬ ‫و ‪:‬وت ‪:‬اچےیہ ‪:‬ہک‬
‫ ِ‬
‫‪:‬وصرت‪:‬خیش ‪:‬وک‪:‬ال‪:‬رک‪:‬لےنپ‪:‬دؽ‪:‬ںیم‪:‬روھک!‪:‬لس‪:‬ےس‪:‬لدیم‪:‬ے‪:‬ہک‪:‬‬ ‫دیشکہ‪:‬رفض‪:‬رک‪:‬ول ‪:‬لفر‪:‬لس‪:‬رپ‬
‫ںیہمت‪:‬اقم ِؾ‪:‬بیغ‪:‬فانف‪:‬احلص‪:‬و‪:‬ناےئ"(‪)8‬۔‬
‫آپ ‪ �:‬زمدی ‪:‬رفامےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪":‬امہری ‪ :‬تبح ‪:‬وت ‪:‬روسؽ لہللﷺ کت‪:‬‬
‫لصتم‪:‬ے ‪:‬لرگہچ‪:‬اخص‪:‬ہی‪:‬آدلب‪:‬ف َلاغشؽ‪:‬اث تب‪:‬ہن‪:‬یہس!"(‪)1‬۔‬
‫الخۂص‪:‬الکؾ‬
‫‪:‬لوقلؽ ‪:‬املعےئ ‪:‬رکلؾ ‪:‬یک‪:‬‬ ‫رقآؿ ‪:‬دیجم ‪:‬لاحدی ِ ‪:‬ابمرہک ‪:‬لفر ِ‬
‫زعزیلؿ ‪:‬رگلیم ‪:‬دقر! ‪ِ :‬‬
‫ ِ‬
‫َرفینش ‪:‬ںیم ‪:‬ہی ‪:‬ابت ‪:‬اث تب ‪:‬ویئ ‪:‬ہک ‪:‬رمدی ‪:‬وےن ‪:‬اک ‪ :‬دصق ‪:‬لےنپ ‪:‬ابنط ‪:‬یک ‪:‬ل ِالصح ‪:‬لَاکح ِ ‪:‬ؾ‬
‫رشتعی‪:‬اک‪:‬اپدنب‪:‬و ا ‪:‬لفر‪:‬لینپ‪:‬داین‪:‬فآرخت‪:‬وک‪:‬ونسلر ا‪:‬ے۔‪ :‬ر‪:‬لاسنؿ‪:‬رپ‪:‬فل ب‪:‬ے‪:‬ہک‪:‬لےنپ‪:‬‬
‫ابنط‪:‬یک ‪:‬لالصح‪:‬رکے ‪:‬لس‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اہجں‪:‬د رگ‪:‬ذرل ع‪:‬ںیہ ‪:‬فںیہ‪:‬یس‪:‬ےک‪:‬داھت‪:‬رپ‪:‬تعیب‪:‬‬
‫رک ا ‪:‬یھب ‪:‬لکی ‪:‬ذرہعی ‪:‬ے۔ ‪:‬ذہلل ‪:‬یس ‪:‬ےس ‪:‬تعیب ‪:‬و ‪:‬رک ‪:‬ینعی ‪:‬یس ‪:‬یک ‪:‬رمدیی ‪:‬لایتخر ‪:‬رکےک ‪:‬یھب‪:‬‬
‫لینپ‪:‬لالصح‪:‬یک‪:‬وک شش‪:‬نازئ‪:‬ے ‪:‬لفر‪:‬یس‪:‬عبتم ِ‪:‬تّنس‪:‬ریپ‪:‬ےک‪:‬داھت‪:‬رپ‪:‬تعیب‪:‬رک ا‪:‬یھب‪:‬نازئ‪:‬ے۔‬
‫لکی‪:‬ل ِالصیح‪:‬ولہپ‬
‫ریمے ‪:‬زعزی ‪:‬دفوتس ‪:‬اھبویئ ‪:‬لفر ‪:‬زبروگ! ‪:‬لس ‪:‬ابت ‪:‬یک ‪:‬فاضتح ‪:‬یھب ‪:‬رک ‪:‬دفں ‪:‬ہک‪:‬‬
‫نالہ ‪:‬ےبلمع ‪:‬ہکلب‪:‬دبلمع‪:‬ریپفں‪:‬یک‪:‬لالصح‪:‬یھب‪:‬رضفری‪:‬ے ‪:‬وج‪:‬لَاکح ِؾ‪:‬رشتعی‪:‬رپ‪:‬لمع‪:‬‬
‫ےیک‪:‬ریغب‪:‬تّنج‪:‬ںیم‪:‬نا ا‪:‬اچےتہ‪:‬ںیہ۔‪:‬لؿ‪:‬یک‪:‬اہجتل‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬لؿ‪:‬اک‪:‬ہی‪:‬رط ِز‪:‬لمع‪:‬یھب‪:‬ے ‪:‬‬

‫(‪" )1‬آىتباه يف سالسل إولواء اهلل" صريقة ىقشبندية‪ ،‬صـ‪.46‬‬

‫(‪" )2‬القول اجلمول مع شفاء العلول" فصل ‪ ،11‬صـ‪ ،211‬ملخص ًا‪.‬‬
‫‪842‬‬
 ‫‪843‬‬ ‫یلعج‪:‬ریپفں‪:‬اک‪:‬رش‪:‬فاسفد‬
‫ہک‪:‬ہی‪:‬ولگ‪:‬وخد‪:‬وک‪:‬رشتعی ِ‪:‬مط دَ يہرہ ‪:‬ےک‪:‬لَاکحؾ ‪:‬ےس ‪:‬آزلد ‪ :‬ےتھجم‪:‬ںیہ ‪:‬لفر ‪:‬ولوگں ‪:‬ےک ‪:‬اسےن‪:‬‬
‫َاکحؾ‪:‬رشتعی ‪:‬اک ‪:‬رخسمت‪:‬لڑلےت ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬ہکبج ‪:‬ضعب‪:‬ناولہں ‪:‬ےن ‪:‬ضحم‪:‬داین‪:‬امکےن‪:‬یک‪:‬اخرط‪:‬‬ ‫یھب‪:‬ل ِ‬
‫ریپی ‪:‬رمدیی ‪:‬اک ‪:‬اکرفابر ‪:‬رشفع ‪:‬رک ‪:‬راھک ‪:‬ے۔ ‪:‬ذہلل ‪:‬مہ ‪:‬بس ‪:‬یک د‪:‬ذم ‪:‬دلری ‪:‬ے ‪:‬ہک ‪:‬مہ ‪:‬وخد‪:‬‬
‫یھب ‪:‬لےسی ‪:‬نالہ ‪:‬لفر ‪:‬دبلمع ‪:‬ریپفں ‪:‬ےس ‪:‬ںیچب ‪:‬لفر ‪:‬لےنپ ‪:‬د رگ ‪:‬املسمؿ ‪:‬اھبویئں ‪:‬وک ‪:‬یھب ‪:‬لؿ‪:‬‬
‫ےک‪:‬رَش‪:‬فاسفد‪:‬ےس‪:‬اچبںیئ!۔‬
‫داع‬
‫ ِ‬
‫‪:‬رضحلت ‪:‬لفایلےئ ‪:‬رکلؾ ‪ �:‬یک ‪:‬امیلعتت ‪:‬رپ ‪:‬لمع ‪:‬یک ‪:‬وتقیف‪:‬‬ ‫لے ‪:‬لہلل! ‪:‬ںیمہ‬
‫ضیف‪:‬رفاحین‪:‬ےس‪:‬ںیمہ‪:‬اکلم‪:‬ہّصح‪:‬اطع‪:‬رفام ‪:‬لفر‪:‬لینپ‪ :‬تبح‪:‬فلاطتع‪:‬ےک‪:‬‬
‫اطع‪:‬رفام ‪:‬لؿ‪:‬ےک‪ِ :‬‬
‫رب‪:‬لاعلنیمل!۔‬
‫اسھت‪:‬لینپ‪:‬فالتی‪:‬اطع‪:‬رفام ‪:‬آنیم‪:‬ای د‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪843‬‬
‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬ ‫‪488‬‬

‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫(ۃعمجارابمر ‪52‬رعیباآلرخ ‪2885‬ھ‪5252/25/22 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫والسال ُم عذ خات ِم‬
‫والصال ُة ّ‬
‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحقم‪.‬‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ ،‬بس ِم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫الشقطان ّ‬
‫شو‬
‫وضحر نرُرور فاع ِ مو ِؾ ُرر ﷺ یک ابراگہ ںیم ادب وارتحاؾ ےس درود‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫والسؾ اک ذنراہن شیپ ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫تحصودنتریتساہللاعتیلیکاکیشیباہبتمعنےہ‬
‫اؿاالسؾ!تحصودنتریتس اہللاعتٰیلیکاکیشیباہبتمعنےہ نکیل‬
‫ربادر ِ‬
‫اعؾاحالتںیمااسنؿوکاستمعنیکدقروتمیقاکوکیئااسحسںیہنوہات اہںاہتبلوج‬
‫صخش دھک فیلکت اورامیبری لیھجرک دوابرہ افشء اپات ےہ بت اےس اس ابتاک ااسحس‬
‫وہاتےہہکدنتریتسزہارتمعنےہ۔ارگدنتریتسہنوہوتاسداینےسااسنؿیکامتؾرت‬
‫رںیتبغ اور دایپسچلں متخ وہ رک رہ اجںیئ امتؾ اعمَل یک راینیگنں اس ےک اسےنم امدن‬
‫ڑپاجںیئ اوراسوتقاسیک بس ےسڑبیاّنمت اوروخاشہیہیوہ ہکوہدلجازدلج‬
‫صحتیابوہاجےئ!۔‬
‫زعزیاؿ تّلم ِ االسہیم! اس وتق داین ںیم اہجں رہ فرػ فر فر یک‬
‫ ِ‬
‫اجؿویلاامیبرایںیلیھپ وہیئںیہ اےسیںیم تحصودنتریتس اکی تمعن ِ ہمیظعرظن آیت‬
‫‪844‬‬
 ‫‪482‬‬ ‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫ےہ ںیمہ اس یک دقر رکین اچےیہ اور امیبری ےس ےلہپ دنتریتس وک تمینغ اجےتن‬
‫وہےئ اےنپرباعتیلوکرایضرکانیلاچےیہ!۔‬
‫ ِ‬
‫رضحاترگایمدقر!مہارگحیحصالستم روزاہناےنپرتسبےساےتھٹںیہ اینپ‬
‫ش‬
‫دنسپاکاھکاناھکےتیلںیہ اھٹھٹیبےتکسںیہ امہرادؽودامغاوردرگیامسجیناعضاء کیھٹ‬
‫اکؾرکرےہںیہ مہحیحصدھکیاورنساپےتںیہ اےنپاہوھتںےسیسکزیچوک ُ ر‬
‫چ ےتکسںیہ‬
‫زابؿےسھکچےتکسںیہ وتل ھجک ےیجہکمہس ےس اپؤںکتاہللےکلضف ورکؾاوراس‬
‫یک وتمعنں ںیم ڈوےب وہےئ ںیہ! اس میظع رہمابین رپ مہ اہلل اعتٰیل اک انتج یھب رکش ادا‬
‫رقآؿ اپ ںیم ارفاد رفامای‪ِّ﴿ :‬يَاِبَفِءٓاَلٰااَمُكِّبَر‬
‫رکںی مک ےہ!اہلل ربذواالجلؽ ےن ِ‬
‫ِنٰبِّذَكُت﴾(‪")1‬متاےنپربیکوکؿوکیسنتمعنوکؤالٹھؤ!ے!"۔‬
‫االسؾںیمدنتریتسواپزیکیگیکاتیمہ‬
‫ریمے رتحمؾ اھبویئ! مہ سج ہگج رپ ابعدت رکےت ںیہ اےس یھب اپ اصػ‬
‫رےنھکاکمکحےہ ارفا ِدابریاعتیلےہ‪َ﴿ :‬وۤاَنْدِهَعىٰۤلِاَمٖهٰرْبِاَوَلْيِعٰمْسِاْنَااَرِّهَطَيِتْيَب‬
‫َنْيِفِٕىٓاَّطلِل َوَنْيِفِكٰعْلا َوا ِعَّكُّر ِدْوُجُّس﴾(‪" )2‬مہ ےن اربامیہ اور اامسلیع وک اتدیک یک ہک‬
‫ریمےاسرھگوکوطاػ ااکتعػاوردجسہرکےنواولںےکےیلاپ روھک!"۔‬
‫ریمے رتحمؾ اھبویئ! اہلل رب اّزعلت ےن اےنپ دنبوں وک اصػ رھتسا رےنہ‬
‫یک رتبیغ دی اور اؿ اک امشر اےنپ دنسپدیہ دنبوں ںیم رفامای اس ےک ابووجد امہری‬
‫شش‬
‫ارثکتی َنتس واپزیکیگ ےک اوصؽ ےس دور وہیت یلچ اج ریہ ےہ ِ‬
‫رقآؿ اپ ںیم‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،27‬الرمحن‪.13 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،1‬البؼرة‪.125 :‬‬
‫‪845‬‬
‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬ ‫‪488‬‬
‫ارفا ِد ابری اعتٰیل ےہ‪َّ﴿ :‬نِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِباَّوَّتلا َوُّبِحُي َنْيِرِّهَطَتُمْلا﴾(‪" )1‬اہلل ‪A‬‬
‫وتہبرکےنواولں اوراصػرھتسارےنہواولںوکدنسپرفاماتےہ"۔‬
‫دنی ِاالسؾافصیئاوراپزیکیگوکاسدقردنسپرفاماتےہ ہکامتؾدبینابعداتںیم‬
‫اساکاخصاامتہؾرکےناوراسرپلمعیکمیلعتداتیےہ ارفا ِدابریاعتٰیلےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي‬
‫َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اَذِا ْمُتْمُق ىَلِا ِةوٰلَّصلا اْوُلِسْغاَف ْمُكَهْوُجُو َوْمُكَيِدْيَا ىَلِاِقِفاَرَمْلا َواْوُحَسْما‬
‫ْمُكِسْوُءُرِبَوْمُكَلُجْرَاىَلِاِنْيَبْعَكْلاؕ‪َ١‬وْنِاْمُتْنُكاًبُنُجاْوُرَّهَّطاَف﴾(‪" )2‬اےاامیؿواول!‬
‫بجمتامنزوکڑھکےوہاناچوہ وتاانپہنماوروینہکںکتاہھتدوھؤ اورس وںاکحسمرکو اور‬
‫وٹگںکتاپؤںدوھؤ اورارگںیہمتاہنےنیکاحتجوہوتوخبرھتسےوہول!"۔‬
‫ریمےدووتس زبروگاورزعزیمہوونط!دنتریتساوراپزیکیگاکیدوس ےےک‬
‫ےیلالزؾوزلموؾںیہ۔افصیئرھتسایئاکّوصتراوراَاکحؾ االسؾےسلبقیھباپےئاجےت‬
‫اظفحؿ تحص ےک اوصؽ ووقادع وک سج ادناز ےس االسؾ ےن شیپ ایک ےہ‬ ‫ےھت نکیل ِ‬
‫شش‬
‫اس ےس ےلہپ اس یک اثمؽ ںیہن یتلم۔ اہلل اعتٰیل ےن اےنپ بیبح ﷺ وک َنتس‬
‫و‬
‫واپزیکیگ وک اانپ ش ِعار انبےن اور دنگیگ ےس دور رےنہ یک اخص وطر رپ اتدیک رفامیئ ارفا ِد‬
‫ابری اعتیل ےہ‪َ﴿ :‬وَكَّبَر رِّبَكَفْ۪ۙ‪َ ۰۰۳‬وَكَباَيِث رِّهَطَفْ۪ۙ‪َ ۰۰۴‬وَزْجُّرلا ْرُجْهاَف﴾(‪" )3‬اےنپ‬
‫ربیکڑبایئاکاالعؿرکو اےنپڑپکےاپ روھک اوردنگیگےسدورروہ!"۔‬
‫روسؽارکؾﷺ ےناہطرتواپزیکیگیکاتیمہایبؿرکےتوہےئارفاد‬
‫ ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،2‬البؼرة‪.222 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،6‬ادائدة‪.6 :‬‬
‫(‪ )3‬پ‪ ،29‬اددّ ّثر‪.5-3 :‬‬
‫‪846‬‬
 ‫‪488‬‬ ‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫اْل َيَم ِن»(‪" )1‬اپزیکیگاامیؿاکہصحےہ"۔‬
‫رفامای‪« :‬ال ُّط ُف ْو ُر َش ْط ُر ْ ِ‬
‫اپچنوکاپچنےسےلہپتمینغاجرو‬
‫تحص اکی میظع تمعن ےہ اور اس یک ڑبی اتیمہ ےہ رضحت ّ ِ‬
‫سدان‬
‫اجؿ َرتمح ﷺ ےن یسک وک تحیصن‬
‫عس � ےس رواتی ےہ ىفطصم ِ‬
‫اِنب ّ ب‬
‫س‪َ )1( :‬ش َبا َب َك َق ْب َل‬ ‫َخ ٍ‬ ‫رکےت وہےئ ارفاد رفامای‪« :‬ا ْغتَـ ِ ْم َ ْ‬
‫َخس ًا َق ْب َل َ ْ‬
‫َه َر ِم َك‪َ )2( ،‬وصحت ََك َق ْب َل َس َؼ ِؿ َك‪َ )3( ،‬و ِغـ َ‬
‫َاك َق ْب َل َف ْؼ ِر َك‪،‬‬
‫(‪َ )4‬و َف َرا َغ َك َق ْب َل ُش ْغؾِ َك‪َ )5( ،‬و َح َقات ََك َق ْب َل َم ْوتِ َك»(‪" )2‬اپچن‪2‬‬
‫زیچوں وک اپچن‪ 2‬ےس ےلہپ تمینغ اجرو‪ )2( :‬اینپ وجاین وک ڑباھےپ ےس ےلہپ‬
‫(‪ )5‬تحص وک امیبری ےس ےلہپ (‪ )3‬امدلاری وک اتحمیج ےس ےلہپ (‪ )8‬رفاتغ وک‬
‫رصموتیفےسےلہپ (‪ )2‬اوراینپزدنیگوک َمرتےسےلہپتمینغاجرو!"۔‬
‫ریمے زعزی اھبویئ! ارگ مہ اہلل اور اس ےک روسؽ ےک اَاکحؾ رپ لمع رکےت‬
‫رب رکمی یک وخونشدی ےک‬
‫وہےئ افصیئ رھتسایئ اور اپزیکیگ اک ایخؽ رںیھک !ے وت ِ‬
‫ ِ‬
‫وصبرت درگی فر فر یک‬ ‫اسھت اسھت مہ تحص دنم اور دنترتس یھب رںیہ !ے‬
‫امیبرموں اک اکشر وہ ےتکس ںیہ اور دنتریتس یسیج میظع تمعن یک ےبدقری رکےن ےک‬
‫ابثع اسےکنھچاجےناکیھبادنہشیےہ!۔‬
‫ ِ‬
‫رضحاترگایمدقر!دنتریتسداینیکاؿدنچوتمعنںںیمےسےہ ہکہیبج‬
‫کت اقمئ ریتہ ےہ ںیمہ اس یک دقر ںیہن وہیت رگم وجیہن ہی امہرا اسھت وھچڑ دیتی ےہ‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب الطفارة باب فضل الوضوء‪ ،‬ر‪ ،534 :‬صـ‪.114‬‬
‫مستدرك احلاكم" كتاب الرقاق‪ ،‬ر‪.2797/8 ،7846 :‬‬
‫َ‬ ‫(‪" )2‬‬
‫‪847‬‬
‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬ ‫‪484‬‬
‫ںیمہوفراًااسحسوہاتےہ ہکہیتمعندرگیامتؾوتمعنںےسںیہکزایدہیتمیقاوراتیمہیک‬
‫احلمےہ۔مہارگیسکدؿس ےساپؤںکتاےنپمسجاکاجزئہںیل وتںیمہولعمؾوہاگہک‬
‫مہںیمےسرہصخشتہبیسیتمیقوتمعنںےسامالامؽےہ۔امہریآ ھکیکںوکلںیہوکے‬
‫ک ےیج اسںیم دنچالضعت (‪)Muscles‬وہےتںیہ ہیزلسمامہریںوکلںوکااھٹےت‬
‫اوررگاےتںیہ ارگہیزلسموجابدےاجںیئوتااسنؿاینپںیکلپںیہنوھکؽاتکس!۔‬
‫ریمے زعزی دووتس! داین ںیم ےبامشر ولگ رمک درد اک اکشر ںیہ رگدؿ ےک‬
‫رہموں یک رخایب ااسنؿ یک زدنیگ اریجؿ رک دیتی ےہ اویلگنں ےک وجڑوں ںیم درد وہ‬
‫اجےئ وت ااسنؿ تخس فیلکت وسحمس رکات ےہ۔ ضبق اور وباریس ےن الوھکں ولوگں وک‬
‫ےبنیچرکراھکےہ داتناورداڑھاکدردراوتںوکےبوکسؿرکداتیےہ۔آدےھس اک‬
‫درد ااسنؿیکںیخیچولکناداتیےہ ہنمیکدبوباظبرہومعمیلاسہلئسم ےہ رگمالوھکںولگ‬
‫رہ اسؽاس رپاَروبں روےپرخچ رکےتںیہ۔ امہرےدعمے ںیمذرا یسرخایبدیپا‬
‫وہ اجےئ وت داین رھب یک ںیتمعن ُچرٹ اجیتںیہ۔ نکیل دص اوسفس ہکاہلل اعتیلےک لضف‬
‫ورکؾےسدنترتساورتحصدنموہےنےکابووجد مہہنوتاہللاکرکشادارکےتںیہ‬
‫ہنیہاسمیظعتمعنیکاندقریےسابزآےتںیہ!۔‬
‫روسؽ رکمی ﷺ ےن‬
‫ ِ‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫سدان اوبرہریہ � ےس رواتی ےہ‬
‫ارفاد رفامای‪« :‬إِن َأو َل َما ُي ْس َل ُل َعـْ ُه َي ْو َم ا ْل ِؼ َقا َم ِة ‪َ -‬ي ْعـِي ا ْل َع ْبدَ ِم َن‬
‫يك ِمن ادْ ِ‬
‫اء‬ ‫الـ ِعق ِم‪َ -‬أ ْن ُي َؼ َال َله‪َ :‬أ ََل ْ ك ُِصح َل َك ِج ْس َؿ َك َوك ُْر ِو َ‬
‫َ‬
‫ا ْل َب ِار ِد»(‪" )1‬ایقتم ےک دؿ دنبے ےس بس ےس ےلہپ وتمعنں ےک ابرے ںیم‬

‫(‪" )1‬سـن الرتمذي" باب ومن سورة أل هؽم التؽاثر‪ ،‬ر‪ ،3358 :‬صـ‪.767‬‬
‫‪848‬‬
 ‫‪488‬‬ ‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫وساؽ وہاگ اس ےس وپاھچ اجےئ اگ ہک ایک مہ ےن ںیہمت امسجین تحص ںیہن دی یھت؟!‬
‫اورڈنھٹےاپینےسںیہمتریسابںیہنایکاھت؟!"۔دب یتمسےسآ اسشیباہبتمعن‬
‫یکامکہّقحدقرںیہنیکاجیت ہکلباسےلسلسںیمڑبیتلفغربیتاجیتےہ۔‬
‫ش ب‬
‫تحصیکاتیمہاکادنازہ بنارکؾﷺ یکاسدحثیاپ ےسوخبیباگلای‬
‫اج اتکس ےہ‪ :‬رضحت ّ ِ‬
‫سدان اوبرہریہ � ےس رواتی ےہ ہک یسک ےن روسؽ اہلل‬
‫روسؽاہلل!وکاسندص ہاوابےکظاحظےسڑباےہ؟‬
‫ﷺ یکابراگہںیمرعضیک‪:‬ای َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اجؿ رتمح ﷺ ےن رفامای‪َ « :‬أ ْن ت ََصد َق َو َأك َ‬
‫قح َشح ٌ‬
‫قح‬ ‫ْت َصح ٌ‬ ‫ىفطصم ِ‬
‫‪" )1(»...‬متاساحؽںیمدص ہدوہکمتدنترتسوہ!"۔‬
‫ارگ ااسنؿ تحص دنم اور دنترتس وہ اگ وت اہلل یک امتؾ وتمعنں ےس رھبوپر‬
‫اافتسدہرکاتکسےہ ہکبامیبرییکاح تںیما اسرکان لکشوہاتےہ۔‬
‫االسؾاوراقِلبرکشاعُمرشےاکایقؾ‬
‫چ ُ وش ب‬
‫اؿتّلم ِاالسہیم!االسؾدنی ِرطفتاورس مۂرواحتینوہےنےک‬
‫ربادر ِ‬
‫ب‬
‫اضبایحتےہ۔‬
‫اسھتاسھت امہریام ّدیزدنیگےک ےیلیھب اکیرتہبنیاورلمکم ب‬
‫االسؾ یک امیلعتت رپ لمع ریپا وہ رک مہ ہن رصػ رواحین واعُمیش رتیق احلص رک ےتکس‬
‫ںیہ ہکلب تحص ووتاانیئ اک وصحؽ یھب نکمم انب ےتکس ںیہ؛ ویکہکن االسؾ اک اکی امہ دہَػ‬
‫وتماز ِؿ تیصخش ےک احلم اصحل ؤمنم ارفاد دیپا رکان اور اکی اےسی اقِلب رکش‬
‫اعُمرشے اک ایقؾ لمع ںیم الان یھب ےہ سج ںیم ااسنؿ تحص دنم وتاان طوبضط‬
‫اَاصعباکامکل ِ‬
‫ّوقتربداتشرےنھکواال امیبرموںےسدور دنگیگےساپ اصػ‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب الزكاة‪ ،‬ر‪ ،1419 :‬صـ‪.229‬‬

‫‪849‬‬
‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬ ‫‪422‬‬
‫اوراظرہیوابینطوطررپاپزیکہوہ!۔‬
‫اکایمب زدنیگ زگارےن ےک ےیل تحص ودنتریتس وک یھب رمزکی تیثیح‬
‫شش‬
‫احلص ےہ ذہلا اےس ربرقار رےنھک ےک ےیل وتماز ِؿ ذغا اہطرت َونتس اور‬
‫ورزش یھب امہ رکدار ادا رکےت ںیہ اور ہی امتؾ اومر االسیم امیلعتت اور ابعدت ےک‬
‫اظفحؿ تحصےکاوصؽںیم یھب اپےئ اجےتںیہ نج رپ لمع ریپا وہ رک‬
‫ ِ‬ ‫اسھت اسھت‬
‫نیچووکسؿےسزدنیگزگاریاجیتکسےہ۔‬
‫اچؼووچدنبرےنہیکاتیمہاوروفادئ‬
‫رضحاترگایمدقر! ِ‬
‫ابعدتایہٰلوکاالسؾںیم اکی اخص اقمؾاحلص ےہ‬ ‫ ِ‬
‫اسیک امک ہّقحادایگیئےک ےیل یھب رضوری ےہہک ااسنؿ دنترتس وہ اچےہ امنز وہ‬
‫روزہوہ ایجح رہاکییکادایگیئےک ےیل اچؼووچدنباورتحصدنموہان رضوریےہ۔‬
‫تحص ودنتریتس اک امشر وچہکن اہلل ‪ A‬یک ڑبی وتمعنں ںیم وہات ےہ فادی ایس ےیل اہلل‬
‫اعتیل وک امسجین ظاحظ ےس زمکور ؤمنم ےک اجبےئ اطوتقر ؤمنم زایدہ دنسپ ےہ۔‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ ےن ارفاد رفامای‪:‬‬
‫ ِ‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫سدان اوبرہریہ � ےس رواتی ےہ‬
‫«ادُ ْم ِمن ا ْل َؼ ِوي َخر و َأحب إِ ََل اهللِ‪ِ ،‬من ادُ ْم ِم ِن الض ِع ِ‬
‫قف»(‪" )1‬اہللاعتٰیل‬ ‫َ‬ ‫ُّ ْ ٌ َ َ ُّ‬ ‫ُ‬
‫ےکزندکیزمکورؤمنمےکاقملب اطوتقرؤمنمرتہباورزایدہوبحمبےہ"۔‬
‫نی االسؾ یتسس اور اکیلہ وک تخس اندنسپ رفامات ےہ اچےہ وہ‬
‫العوہ ازںی د ِ‬
‫ابعدات ںیم وہ ای یلمع زدنیگ ںیم ذٰہلا وہ لیھک اور ورزش وج ااسنین مسج ںیم رھُپیت اور‬
‫ّوقتاکذرہعیےتنبںیہ اںیہناجزئرقاردای ہکلباؿےکےیلرتبیغیھب دی۔اسےک‬

‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" كتاب الؼدر‪ ،‬ر‪ ،6774 :‬صـ‪.1161‬‬

‫‪850‬‬
 ‫‪422‬‬ ‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫اسھت اسھت دنی ِاالسؾ ےناؿ امتؾاکومںاور اایشء ےس عنم رفامای وج ااسنین تحص ےک‬
‫ےیلرضم ںیہ اوراؿاومرےک اجب الےن اک ارفادرفامایوج ااسنؿیکتحصاوردنتریتس‬
‫ےکےیلدیفمںیہ۔‬
‫َان َأ َحدُ ك ُْم ِِف الش ْؿ ِ‬
‫س‪،‬‬ ‫اتدجا ِر راس ت ﷺ ےن رفامای‪« :‬إِ َذا ك َ‬
‫س َو َب ْع ُضهٗ ِِف ال ِّظ ِّل‪،‬‬
‫ص َعـْ ُه ال ِّظ ُّل‪َ ،‬و َص َار َب ْع ُضهٗ ِِف الش ْؿ ِ‬
‫َف َؼ َؾ َ‬
‫َف ْؾ َق ُؼ ْم»(‪" )1‬بج مت ںیم ےس وکیئ صخش اسہی ںیم وہ اور واہں ےساسہی اس فر‬
‫زگرےنےگل ہکمسجاکھچک ہصحدوھپںیمآاجےئ اورھچک ہصحاسہیںیموہ وتاےس‬
‫اچےیہہکواہںےس اھٹاجےئ" ینعیآداھدوھپاورآداھاھچؤںںیمہنرےہ؛ویکہکن‬
‫اسےسامیبریاکادنہشیےہ۔‬
‫ش‬
‫اّلعہم دبعارلؤػ موی � اس دحثی اپ یک رش ںیمرفامےت ںیہ‬
‫ہک" ب َب وتق دوھپ اور اھچؤں ںیم ےنھٹی یک اممتعن اس ےیل رفامیئ؛ ہک ا اس رکان‬
‫ااسنینمسجاورزما دوروںےکےیلاصقنؿدہےہ"(‪)5‬۔‬
‫ریمےرتحمؾاھبویئ!وسلشڈیمایےکاس َدورںیمااسنؿاسدقررصموػوہ‬
‫اکچ ےہ ہک امسجین َورزش ےک ےیل وتق اکنانل رقتًابی اننکمم وہات الچ اج راہ ےہ ہچب وہ ای‬
‫ڑبا رمد وہ ای رورت بسوک دؿراتوماب لےکاسھت یہآپ رصموػاپںیئ!ے‬
‫اساکاکیڑبااصقنؿہی وہراہےہہکااسنؿفلتخمامسجینامیبرموںًالثموماٹاپ دؽےک‬

‫ّ‬
‫والظل‪ ،‬ر‪:‬‬ ‫باب يف اجلؾوس بني الشؿس‬
‫كتاب األدب‪ُ ،‬‬
‫ُ‬ ‫(‪ُ " )1‬سـن أيب داود"‬
‫‪ ،4821‬صـ‪.682‬‬
‫(‪ )2‬اكظر‪" :‬التقسر رشح اجلامع الصغر" حرف الؿزة‪.123/1 ،‬‬
‫‪851‬‬
‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬ ‫‪425‬‬
‫اَرماض ذایسطیب (‪ )Diabetes‬ڈلب رپرشی (‪ )Blood pressure‬اور درگیفر‬
‫فر یکامیبرموںاکاکشروہاتاجراہےہ۔اےسیںیماسزیچیکاتیمہزمدیڑبھاجیتےہہک‬
‫وفریوطررپاینپامسجینس رگویمںںیمااضہفایکاجےئ؛اتہکایسیرطخان وصراحتؽ‬
‫اکاکشروہےنےساچباجےکس اوراؿرپوفریوطررپاقوباپایاجےکس!!۔‬
‫تحصودنتریتسوکربرقاررےنھکےکےیلاالسیمامیلعتت‬
‫زعزی دووتس! دنی ِ االسؾ ےن امنز روزہ اور جح یسیج ابعدات مہ رپ الزؾ یک‬
‫ںیہ اؿ ںیم امسجین َورزش اکافدئہ یھب احلص وہات ےہ ذٰہلا وج املسمؿاؿ ابعدات‬
‫وک اجبالےئ اگ وہ اواب اک یھب قحتسم رہھٹے اگ اور اسھت اسھت امسجین وطر رپ یھب‬
‫ش‬
‫دنترتس رےہ اگ۔ مہ ووض رکںی ای امنز ڑپںیھ امہرے مسج ےک امتؾ َاعضاء رحتک‬
‫اظفحؿ تحص ےک اوصؽ ےک اطمقب ںیمہ دنترتس اور اچؼ‬
‫ ِ‬ ‫رکےت ںیہ روزہ‬
‫ووچدنب رےنھک ںیم امہ رکدار ادا رکات ےہ۔ جح ےک امتؾ اَراکؿ امسجین تّقشم ےک‬
‫ش‬
‫اقتمیضںیہ سجےسااسنینمسجوکّوقتیتلمےہاوراَعضاءطوبضطرےتہںیہ۔‬
‫ش ب‬
‫بن رکمی ﷺ ےن اےنپ احصۂب رکاؾ ‪-‬مہیلع ارلوضاؿ‪ -‬وک فلتخم وصروتں‬
‫ںیمایسیس رگویمںںیمہصحےنیلیکرتبیغدی وجیسکوطررپ َورزیشس رگویمںےس‬
‫اجؿرتمحﷺ ےننیت‪3‬ابرارفادرفامای‪:‬‬
‫مکںیہن اسیجہکاکیرواتیںیم ٰیفطص ِ‬
‫« َأ َٓ إِن ا ْل ُؼو َة الر ْم ُي»(‪" )1‬ونس!اطتقریتادنازیںیمےہ!"۔‬
‫اجؿرتمحﷺ ےنوخدیھباحصۂبرکاؾ� ےکاسھت َورزیش‬
‫ ٰیفطص ِ‬
‫س رگویم ں ںیم ہصح ایل ہکب اسزامےن ںیم ریت ادنازی ںیم یئک احصۂبرکاؾ � وک‬

‫ّ‬
‫واحلث عؾقه‪ ،‬ر‪ ،4946 :‬صـ‪.857‬‬ ‫(‪" )1‬صحقح مسؾم" باب فضل الرمي‬
‫‪852‬‬
 ‫‪423‬‬ ‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫رہشتیھباحلصیھت۔‬
‫ایسفر ہّکمّرکمہم دمہنیّونمرہاوراؿےکرُقبووجارںیم دنمسرایرہنہن‬
‫روسؽ ارکؾ ﷺ ےن احصۂب رکاؾ ‪-‬مہیلع ارلوضاؿ‪ -‬وک ریتایک‬ ‫ ِ‬ ‫وہےن ےک ابووجد‬
‫ش‬
‫(‪ )Swimming‬یک رتبیغ دی وج ااسنین مسج ےک ےیل ااہتنیئ دیفم اور اَعضاء یک‬
‫َش ٍء‬‫وقتتی اک ابثع ےہ۔ انچہچن رتمح ِ اعایملؿ ﷺ ےن ارفاد رفامای‪« :‬ك ُُّل َ ْ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫م‬ ‫َل ْق َس م ْن ذكْر اهللِ ‪َ ‬ف ُف َو َل ٌو َأ ْو َس ْف ٌو‪ ،‬إ ّٓ َأ ْر َبع خ َصال‪َ )1( :‬م ْ ُ‬
‫ني‪َ )2( ،‬وت َْل ِدي ُب ُه َف َر َس ُه‪ )3( ،‬و ُمال َع َب ُة َأ ْهؾِ ِه‪،‬‬
‫ني ا ْل َغ َر َض ْ ِ‬
‫الر ُج ِل َب ْ َ‬
‫اح ِة»(‪" )1‬وساےئ اچر‪ 8‬زیچوں ےک اہلل اعتیل یک اید ےس قلعت ہن‬ ‫(‪َ )4‬و َت َع ُّؾ ُم ِّ‬
‫الس َب َ‬
‫رےنھک وایل رہ زیچ ےباکر ےہ‪ )2( :‬آدیم اک ریت ادنازی ےک ےیل اؿ دو‪ 5‬اشنروں ےک‬
‫درایمؿ َدوڑاناہجں ریت اکنیھپ اجےئ (‪ )5‬اےنپوھگڑےوک دساھان (‪ )3‬اینپ ویبیےک‬
‫اسھتانلیھک (‪)8‬اورریتایک(‪)Swimming‬انھکیساھکسان"۔‬
‫لہچ دقیم ےک وطر رپ دیپؽ انلچ یھب اکی رتہبنی َورزش ےہ ہی تحص‬
‫ودنتریتس وک ربرقار رےنھک ںیم امہ رکدار ادا رکیت ےہ۔ رضحت ّ ِ‬
‫سدان اوبرہریہ �‬
‫رفامےت ںیہ‪« :‬ما ر َأ ْي ُت َأ َحد ًا َأْس َع ِيف م ْش ِق ِه ِم ْن رس ِ‬
‫ول اهللِ ‪ ،‬ك ََلك ََم‬ ‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ‬
‫ث»(‪" )2‬ںیم ےن‬ ‫ْرت ٍ‬
‫األَ ْر ُض ُت ْط َوى َل ُه‪ ،‬إِكا َلـ ُْج ِفدُ َأ ْك ُػ َسـَا‪َ ،‬وإِك ُه َل َغ ْر ُمؽ َ ِ‬
‫ُ‬
‫روسؽ اہلل ﷺ ےس زایدہ زیت ےتلچ یسک وک ںیہن دا ‪،‬ا ا اس ھت ا اھت ہک زپآ آپ ےک‬
‫ےیلیٹمساجریہوہ (اوربجمہآپےکرمہاہےتلچوت)وخبتّقشمااھٹانڑپیت ہکب‬

‫ادعجم الؽبر" جابر بن عؿر األكصاري‪ ،‬ر‪.193/2 ،1785 :‬‬

‫ُ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" أبواب ادـاقب‪ ،‬ر‪ ،3648 :‬صـ‪.831‬‬
‫‪853‬‬
‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬ ‫‪428‬‬
‫روسؽارکؾﷺ رپےنلچںیمتّقشمےکآاثرداھکیئہندےتی"۔‬
‫ ِ‬
‫اؿ االسؾ! ارغلض االسؾ ںیم تحص ودنتریتس وک ربرقار رےنھک واے‬
‫ربادر ِ‬
‫اکومںوک تہب اتیمہ احلص ےہ اوراس ںیم االسؾ یک اشنم وتمکح ہی یھب ےہ ہک مہ‬
‫ووقت احلص رکںی؛ اتہک وخب ےس وخب رت دنی ِ االسؾ یک‬
‫اس ےک ذرےعی اطتق ّ‬
‫دانمشؿ دنی یک فرػ ےس اجرتیح یک وصرت ںیم اانپ ِدافع‬
‫ ِ‬ ‫دختم رک ںیکس اور‬
‫اورافحتظاےھچوطررپرکںیکس!۔‬
‫تحصودنتریتسےکےیلدنچدیفموشمرے‬
‫(‪ )2‬وپریدنینانیلتحصودنتریتسےکےیلتہب رضوریےہ ذہلارات دلج‬
‫وساناورحبصوسریےدلجاانھٹاچےیہ۔راتدس‪22‬ےجبکتوکششرکےہکرہبوصرت‬
‫وساجےئ حبصدلجاےھٹ رجفےسےلہپاھٹرکدجہتیھبڑپےھوتزایدہرتہبےہ۔‬
‫(‪ )5‬حبص اخیل ٹیپ اکی ہٹنھگ ایآداھ وپؿ ہٹنھگ (دو ےس نیت ولک رٹیم) دیپؽ‬
‫انلچ تہب دیفم ےہ نکیل ارگ حبص دلجی ہن وہےکس وت وچسیب‪ 58‬وٹنھگں ںیم بج یھب‬
‫نکمموہ مکازمکاکیہٹنھگدیپؽرضورانلچاچےیہ۔‬
‫(‪ )3‬حبصاےنھٹےکدعبوفراًھچکہناھکےئ ہکلبمکازمکاکیےٹنھگےکدعباھکاناچےیہ۔‬
‫(‪ )8‬انہتشااھچوہ وجرپونیٹ(ًالثمدیسیاڈنےوریغہ)ےسرھبوپروہ۔‬
‫(‪ )2‬دورہپ ےکاھکےنںیملھپ اوریچکزبسموںےسوخبٹیپ رھبے‬
‫سجںیمالسدہتپ امٹرٹ ریھکا ومیل ڑککی دنقچروریغہاکاامعتسؽرکے۔‬
‫(‪ )8‬اھکےن ںیم رویٹ اچوؽ یک رثکت ہن رکے ہکلب وگتش دیسی رمغ‬
‫زبسیوشرےب ےسٹیپرھبےنیکاعدتڈاے۔اھکےنےسےلہپوخبٹیپرھبرک‬
‫‪854‬‬
 ‫‪422‬‬ ‫تحصودنتریتساوراسیکافحتظ‬
‫یچک زبسایں اھکےئ رھپ اس ےک دعب اھکان انتوؽ رکے۔ اھکےن ںیم وگتش وریغہ اک‬
‫وشراب چمچ ےس یپے ای زبسیاکاسنلاکپ ےہ وت اےس چمچ ےس ریس وہرک اھکےئ رویٹ‬
‫اچوؽمکےسمکاھکےئ۔‬
‫وکششرکےہکرویٹ وَیکوہ اوراخ صوجیکہنوہےکس وتوجاوردنگؾاکآاٹمہ‬
‫وزؿےرکاسیکرویٹانبرکاھکےئ اچوؽےتفہںیمرصػاکییہابراھکےئوترتہبےہ۔‬
‫(‪ )8‬افریم رمغ وکگنک آ ل (‪ )Cooking oil‬اور درگی ریغایعمری‬
‫اھکروں(‪)Junk foods‬ےسیھبوخباانتجبرکے۔‬
‫(‪ )4‬اکپےنےکےیلزوتیؿایس وسںاکاخ صلیتاوردیسییھگاامعتسؽرکے۔‬
‫(‪ )8‬ےنیہم ںیم نیت‪ 3‬روزے رےھک ای وہےکس وت ےتفہ ںیم اکی ای رہ ریپ اور‬
‫رعمجاتاکروزہرےھک ایمکازمکرہریپوکروزہرےنھکیکاعدتانبےئ۔‬
‫(‪ )22‬رات ےک اھکےن اور وسےن ےک درایمؿ مک از مک نیت‪ 3‬ےٹنھگ اک وہفق‬
‫وہاناچےیہ۔‬
‫داع‬
‫اےاہلل!ںیمہدنتریتسیسیجمیظعتمعنیکدقردایناطرفام امیبریےسےلہپ‬
‫دنتریتس وک تمینغ اجےتن وہےئ ریتی راض اور وخونشدی ےک وصحؽ یک اخفر کین‬
‫ش‬
‫نت دے‬ ‫اَامعؽ اجب الےن اک ذجہب اط رفام ںیمہ امتؾ رواحین وامسجین امیبرموں ےس َ ب‬
‫ریتیرہ رہ تمعناک رکش ادا رکےن یک وتقیف رمتمح رفام ںیمہ اانپ عیطمو رفامربندار دنبہ انب‬
‫ربااعلنیمل!۔‬
‫آپآ ای ّ‬

‫‪855‬‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬ ‫‪856‬‬

‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬
‫(ۃعمج‪:‬ارابمر ‪ :2:‬مُجادی‪:‬االمفیل ‪2442‬ھ‪2222/22/28 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫األكبقاء‬ ‫والسال ُم عذ خات ِم‬
‫والصال ُة ّ‬
‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحقم‪.‬‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ ،‬بس ِم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫الشقطان ّ‬
‫ش‬
‫وضحر ‪:‬رُپونر‪: ،‬اشعفِ ‪:‬وی ِؾ م و‬
‫‪:‬نر ‪:‬ﷺ ‪:‬یک ‪:‬ابراگہ ‪:‬ںیم ‪:‬ادب ‪:‬فارتحاؾ ‪:‬ےس ‪ :‬مدرفد‪:‬‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ ‪:‬اک ‪:‬ذنراہن ‪:‬شیپ ‪:‬ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫ارٹن‪:‬ٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬دنچ‪:‬وفادئ‬
‫اؿ ‪:‬االسؾ! ‪:‬آج ‪:‬مہ ‪:‬سج ‪َ :‬دفر ‪:‬ےس ‪:‬زگر ‪:‬رےہ ‪: :‬ںیہ‪: ،‬ہی ‪:‬ارٹن ‪:‬ٹین‪:‬‬
‫ربادر ِ‬
‫(‪: )Internet‬افر ‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای ‪ )social media(:‬اک ‪:‬زامہن ‪:‬ےہ‪: ،‬البکش ‪:‬فہبش ‪َ :‬دف ِر‪:‬‬
‫دجدی‪:‬یک‪:‬ہی‪:‬اکی‪:‬ایسی‪:‬اِاجید‪:‬ےہ‪:،‬سج ‪:‬یک‪َ:‬دَف ت‪::‬راری ‪:‬د ای‪:‬اکی‪:‬بول ل‪:‬فجی ( ‪Global‬‬

‫ںیم ‪:‬دبتلی ‪:‬وہ ‪:‬رک ‪:‬رہ ‪:‬یئگ ‪:‬ےہ‪: ،‬اس ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬ولعمامت‬ ‫‪)Village‬‬

‫(‪: )Information‬اک‪:‬وصحؽ ‪:‬تہب‪:‬آراؿ‪:‬وہاکچ‪:‬ےہ‪: ،‬ونوجاؿ‪:‬لسن‪:‬وک ‪:‬میلعت ‪:‬ںیم‪:‬دمد‪:‬‬

‫دراکر‪:‬وہ‪:‬وت‪:‬فہ‪:‬رصػ‪:‬اکی‪:‬کلک (‪: )Click‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬اینپ‪:‬ولطمہب‪: :‬یمیلعت‪:‬ولعمامت‪:‬‬
‫احلص ‪:‬رک ‪:‬ےتکس ‪:‬ںیہ‪: ،‬رھگ ‪:‬ےھٹیبد ای ‪:‬یک ‪:‬ایھچ ‪:‬ےس ‪:‬ایھچ ‪:‬ویوینریٹس ‪:‬ںیم ‪:‬داہلخ ‪:‬ےل ‪:‬ےتکس ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫کنیب‪: ،‬اوکسؽ‪: ،‬دافرت‪: ،‬زبسن‪: ،‬اابخرات‪: ،‬ایستس‪: ،‬ذمبہ‪: ،‬تشیعم‪: ،‬اعُم‪،‬ترَشت‪:،‬‬
‫ارغلض‪:‬د ای‪:‬ےک‪:‬رہ‪:‬ہبعش‪:‬ےس‪:‬قلعتم‪:‬ولعمامت‪:‬افر‪:‬اسملئ‪:‬اک‪:‬لح‪:،‬دنچ‪:‬وٹنمں‪:‬ںیم‪:‬التش‪:‬‬
‫‪856‬‬
‫‪857‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬
‫رک ‪:‬ےتکس ‪:‬ںیہ‪: ،‬ارٹن ‪:‬ٹین ‪:‬افر ‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای ‪:‬یک ‪َ:‬دَف ت ‪:‬ڑبے ‪:‬ےس ‪:‬ڑبے ‪:‬افےلص ‪:‬ٹمس ‪:‬آےئ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬افر‪:‬ابیمہ‪:‬راہطب‪:‬یھب‪:‬تہب‪:‬آراؿ‪:‬وہایگ‪:‬ےہ۔‬
‫‪:‬ریبفؿ ‪:‬کلم ‪:‬میقم ‪:‬اےنپ ‪:‬زعزیفں ‪:‬یک ‪:‬لکش‪:‬‬
‫اکی ‪:‬فتق ‪:‬فہ ‪:‬اھت ‪:‬ہک ‪:‬بج ‪:‬ولگ ِ‬
‫دےنھکی‪: ،‬افر ‪:‬اؿ ‪:‬یک ‪:‬آفاز ‪:‬ےننس ‪:‬وک ‪:‬رتس ‪:‬اجای ‪:‬رکےتےھت‪: ،‬نکیل ‪:‬دجدی ‪:‬ڈیمای ‪:‬یک ‪َ:‬دَف ت ‪:‬آپ‪:‬‬
‫فاسٹ ‪:‬اپ (‪ ،)WhatsApp‬اومی (‪: )IMO‬ای ‪:‬ااکسپئ (‪: )Skype‬فریغہ ‪:‬اسپی‬
‫(‪ : )Apps‬ےک ‪:‬ذرےعی‪: ،‬د ای ‪:‬ےک ‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬وکےن ‪:‬ںیم‪: ،‬افر ‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬فتق ‪:‬اےنپ ‪:‬ایپرفں‪:‬‬
‫ےس‪:،‬ہن‪:‬رصػ‪:‬وٹنھگں‪:‬ابںیت‪:‬رکےتکس‪:‬ںیہ‪:،‬ہکلب‪:‬فڈیوی‪:‬اکؽ (‪:)Video Call‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬‬
‫اںیہن‪:‬رباہ‪ِ:‬راتس‪:‬دھکی‪:‬یھب‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ‪:،‬اینپ‪:‬وخیش‪:‬یمغ‪:‬ںیم‪:‬اںیہن‪:‬یھب‪:‬رشکی‪:‬رک‪:‬ےتکس‪:‬ںیہ۔‬
‫زعزیاؿ ‪:‬تّلمِ ‪:‬االسہیم! ‪:‬ایس ‪:‬رطح ‪:‬مہ ‪:‬د ای ‪:‬ےک ‪:‬فلتخم ‪:‬اممکل ‪:‬ںیم ‪:‬ےنسب ‪:‬فاےل‪:‬‬
‫ِ‬
‫ولوگں ‪:‬ےک‪:‬راھت‪:‬یھب ‪:‬اقلعتت ‪:‬اوتسار‪:‬رک ‪:‬ےک‪:،‬ابمہ ‪:‬ذمیبہ‪:‬فاعُمرشیت‪:‬طلغ ‪:‬ویمہفں‪:‬وک‪ :‬مدفر ‪:‬رک‪:‬‬
‫نی‪:‬االسؾ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬بتک‪:‬افر‪:‬فڈیویز‪:‬وک‪:‬اولپڈ (‪:)upload‬رک‪:‬ےک‪:‬وپری‪:‬‬
‫ےتکس‪:‬ںیہ۔‪:‬د ِ‬
‫د ای‪:‬کت‪:‬اچنہپای‪:‬اج‪:‬اتکس‪:‬ےہ۔‪:‬اےنپ‪:‬یسک‪:‬یھب‪:‬اعُمہلم‪:‬ای‪:‬ہلئسم‪:‬ںیم‪:‬فلتخم‪:‬امرہنی‪Various (:‬‬

‫‪: )experts‬افر‪:‬اعُمہلم‪:‬مہف‪:‬ولوگں‪:‬ےس‪:‬اشم َفرت‪:‬یھب‪:‬رکےتکس‪:‬ںیہ۔‪:‬ارغلض‪:‬اس‪:‬زیت‪:‬راتفر‪:‬‬

‫افر‪:‬دجدی‪َ :‬دفر‪:‬ںیم‪::‬ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬اس‪:‬ےس‪:‬ہقلعتم‪:‬ذراعئ‪:‬اِالبغ‪:،‬اکی‪:‬اابتعر‪:‬ےس‪:‬تمعنِ‪:‬ایہٰل‪:‬افر‪:‬‬
‫ۂیطع‪:‬دخافدنی‪:‬یھب‪::‬ںیہ۔‪:‬اراش ِد‪:‬ابری‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬واَمْمُكِبْنِّمٍةَمْعِّنَنِمَفِهّٰللا﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫اہمترےاپس‪:‬وج‪:‬تمعن‪:‬ےہ‪:‬بس اهلل‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬ےہ"۔‬
‫‪:‬‬ ‫"‬
‫ِ‬
‫رضحات‪:‬رگایم ‪:‬دقر!‪:‬تمعن‪:‬رب‪:‬تمعن ‪:‬ےک ‪:‬وصحؽ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬الزؾ‪:‬ےہ‪:،‬ہک ‪:‬ےلہپ‪:‬‬
‫‪:‬رقآؿ‪:‬‬
‫ےساطع ‪:‬رکدہ ‪:‬وتمعنں ‪:‬رپ ‪:‬اہلل ‪:‬رب ‪:‬ااعلنیمل ‪:‬اک ‪:‬رکش ‪:‬ادا ‪:‬ایک ‪:‬اجےئ‪: ،‬اسیج ‪:‬ہک ‪:‬اہلل ‪:‬اعتٰیل ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،14‬الـحل‪.53 :‬‬

‫‪857‬‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬ ‫‪858‬‬
‫اپ ‪:‬ںیم ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪ْ﴿ :‬نِٕىَل ْمُتْرَكَش ْمُكَّنَدْيِزَاَل﴾(‪": )1‬ارگ ‪:‬ااسحؿ ‪:‬امون ‪:‬ےگ ‪:‬وت‪:‬‬
‫ںیم‪:‬ںیہمت‪:‬اَفر‪:‬زيادـ‪ :‬مدفں‪:‬اگ"۔‬
‫رکش ‪:‬تمعن ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬یہک ے ‪:‬ہک ‪ :‬ہدہ ‪:‬و یک ‪:‬فیئالک ‪:‬ےک ‪:‬اکںں‪:‬‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪ِ :‬‬
‫ںیم‪:‬رِاضےئ‪:‬ایہٰل‪:‬ےک‪:‬وصحؽ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اانپ‪:‬امؽ‪:‬رخچ‪:‬رکے‪:،‬امس‪:‬یک‪:‬ابعدت‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬اینپ‪:‬‬
‫آرخت ‪:‬ونسارے‪: ،‬افر ‪:‬دجدی ‪َ :‬دفر ‪:‬ےک ‪:‬اقت ‪:‬وضں ‪:‬ےک ‪ِ:‬شیپ ‪:‬رظن‪: ،‬تن ‪:‬یئن ‪:‬اِاجیدات ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اہمرت‪:‬احلص‪:‬رک‪:‬ےک‪:،‬تبثم‪:‬افر‪:‬درتس‪:‬اامعتسؽ‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:،‬اےنپ ‪:‬ذمبہ‪:،‬تّلم‪:‬افر‪:‬‬
‫کلم‪:‬ف مؾ‪:‬وک‪:‬وخب‪:‬افدئہ‪:‬اچنہپےئ!۔‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬یفنم‪:‬ارثات‬
‫زعزیاؿ‪:‬رگایم‪:‬دقر! اہجں‪:‬ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬وفادئ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫ِ‬
‫فںیہ ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬یئک ‪:‬یفنم ‪:‬ارثات ‪:‬یھب ‪:‬ںیہ‪: ،‬اعؾ ‪:‬وطر ‪:‬رپ ‪:‬امہرے ‪:‬ولوگں ‪:‬اےس ‪:‬یفنم ‪:‬رسرگویمں‪:‬‬
‫ےک ‪:‬ےیل ‪:‬زایدہ ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ‪: ،‬یہی ‪:‬فہج ‪:‬ےہ ‪:‬ہک ‪:‬آج ‪:‬ہی ‪:‬زیچ ‪:‬تمعن ‪:‬مک ‪:‬افر ‪:‬زتمح ‪:‬زایدہ‪:‬‬
‫وسحمس ‪:‬وہ ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬اس ‪:‬ےک ‪:‬طلغ ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬ےک ‪:‬ببس ‪:‬امہری ‪:‬ذہتبی ‪:‬فدمتہؿ ‪:‬افر‪:‬‬
‫ذمیبہ ‪:‬اعُمالمت ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬زایدہ ‪:‬اتمرث ‪:‬وہ ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬امہری ‪:‬ونوجاؿ ‪:‬لسن ‪:‬اینپ ‪:‬ذہتبی‪:‬‬
‫ےس‪:‬اگیبہن‪:‬وہیت‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:،‬اےنپ ‪:‬ر ن‪ :‬نہ ‪:‬ےک‪:‬وطر‪:‬رطںوقں ‪:‬افر ‪:‬ادنا ِز ‪ :‬وگتف‪:‬وک‪:‬اانپےن‪:‬‬
‫ںیم ‪:‬اںیہن ‪:‬اعر ‪:‬وسحمس ‪:‬وہیت ‪:‬ےہ‪: ،‬اجک تی ‪:‬ےک ‪:‬اَوطار ‪:‬افر ‪:‬ؤودف ں ‪:‬ےک ‪:‬رو َ‪:‬فرفاج ‪:‬وک‪:‬‬
‫دجدی‪:‬نشیف‪:‬ھجمس‪:‬رک‪:‬اانپےن‪:‬ںیم‪:،‬امہری‪ :‬مؾ‪:‬اس‪:‬دقر‪:‬آےگ‪:‬یلکن‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:،‬ہک‪:‬اؿ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬‬
‫ضعب‪:‬ےن‪:‬وت‪:‬اےنپ‪:‬دنی‪:‬فذمبہ‪:‬وک‪:‬یھب‪:‬ےھچیپ‪:‬وھچڑ‪:‬دای۔‬
‫ونوجاؿ‪:‬ایچبں‪:‬رھگ‪:‬ےک‪ :‬ہد‪ :‬رمکفں‪:‬ںیم‪:‬ریغ‪:‬وفحمظ‪:‬وہ‪:‬یکچ‪:‬ںیہ‪:،‬ضعب‪:‬وت‪:‬اےنپ‪:‬یہ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،13‬إبراهقم‪.7 :‬‬

‫‪858‬‬
‫‪859‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬
‫اہوھتں ‪:‬اینپ ‪ّ:‬زعت ‪:‬فتمصع ‪:‬وک ‪:‬الینؾ ‪:‬رکےن ‪:‬یگل ‪:‬ںیہ‪: ،‬اکی ‪:‬یہ ‪:‬رھگ ‪:‬ںیم ‪:‬رےنہ ‪:‬فاےل ‪:‬ارفاد‪:‬‬
‫اکی ‪:‬دفرسے ‪:‬ےس ‪:‬اگیبےن ‪:‬وہ ‪:‬ےکچ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہبلط ‪:‬فاطابلت ‪:‬اےنپ ‪:‬افرغ ‪:‬افاقت ‪:‬ںیم ‪:‬اطمل اعۂ‪:‬‬
‫بتک ‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ‪: ،‬چیٹیگ (‪ )Chatting‬یک ‪:‬وصرت ‪:‬ںیم ‪:‬وضفؽ ‪ :‬وگتف ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪:‬‬
‫اانپ ‪:‬یتمیق ‪:‬فتق ‪:‬ربابد ‪:‬رک ‪:‬رےہ ‪:‬ںیہ۔ ‪:‬ئاقق ‪:‬ےک ‪:‬رب سک ‪ :‬سی ‪:‬ک (‪: )Facebook‬یک‪:‬‬
‫کم‬
‫ضعب ‪:‬فیک ‪:‬وپوٹسں ‪: )Fake posts(:‬رپ ‪:‬انزةی ‪ :‬یٹس ‪: )Comments(:‬یک‪:‬‬
‫وصرت‪:‬ںیم‪:،‬اگیل‪:‬بولچ‪:،‬تبیغ‪::،‬یلغچ‪َ:،‬دالکیم‪َ:‬دذہتیبی‪:،‬اِزلاؾ‪:‬رتایش‪:‬افر‪:‬اتہبؿ‪:‬ابزی‪:‬‬
‫اک‪:‬ابزار‪:‬یھب‪:‬وخب‪:‬رگؾ‪:‬راتہ‪:‬ےہ!!۔‬
‫ریمے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬آج ‪:‬اک ‪:‬ہی ‪:‬ڈیمای ‪:‬اہجں ‪:‬ولعمامت (‪: )Information‬اک ‪:‬تہب ‪:‬ڑبا‪:‬‬
‫ذرہعی ‪:‬ےہ‪َ: ،‬د ‪ :‬یتمس ‪:‬ےس ‪:‬فںیہ ‪:‬اےس ‪:‬طلغ ‪:‬افر ‪:‬انسانبس ‪:‬ولعمامت ‪:‬ےک ‪:‬رففغ ‪:‬ںیم ‪:‬یھب‪: ،‬روط ِر‪:‬‬
‫ایھتہر‪:‬اامعتسؽ‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ۔‪:‬ایسیس‪:‬امجںیتع‪:‬اےنپ‪:‬اخمنیفل‪:‬رپ‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬ڑچیک‪:‬اماھچؽ‪:‬‬
‫ہش‬
‫گ‬‫ی‬‫ش‬
‫ریہ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہکبج ‪: :‬د رد ‪:‬یھب ‪:‬اےنپ ‪:‬ذمںؾ ‪:‬رپفڈنگیپہ ‪:‬افر ‪:‬اناجزئ ‪:‬اقمدص ‪:‬ےک ‪:‬وصحؽ ‪:‬ےک‪:‬‬
‫ےیلوسلش‪:‬ڈیمای‪:‬اک‪:‬اامعتس‪:‬ؽ‪:‬وخب‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ۔‪:‬انؾ‪:‬اہند‪:‬ہمہَب‪:‬ویریپ‪:‬اممکل‪:‬ےس‪:‬قلعت‪:‬‬
‫‪:‬فاصنری ‪:‬افر ‪:‬ؤودف ‪:‬یھب ‪:‬ایس ‪:‬ڈیمای‪:‬وک ‪:‬امہرے ُ‪:‬ن ‪:‬رکمی‪:‬‬
‫ٰ‬ ‫رےنھک ‪:‬فاےل ‪:‬ریغ ‪:‬ملسم ‪:‬ااہتنء ‪:‬دنسپ‪: ،‬وہید‬
‫اجؿ‪:‬رتمح‪:‬ﷺ یک‪:‬اشؿ‪:‬ںیم‪:‬اتسگیخ‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬اامعتسؽ‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ!!۔‬
‫ٰیفطصم ِ‬
‫‪:‬‬
‫وسلش ‪:‬ڈیمای ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬وتنیہ ‪:‬آک ز ‪:‬اکرنز (‪: )Cartoons‬اک ‪:‬اقمہلب ‪: :‬رکفا ‪:‬رک‪:،‬‬
‫امتّمِ‪:‬ہملسم‪:‬یک‪:‬دؽ‪:‬آزاری‪:‬اک‪:‬راامؿ‪:‬یھب‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ۔‪:‬یصخش‪:‬آزادی‪:‬اک‪:‬طلغ‪:‬اامعتس‪:‬ؽ‪:‬یھب‪:‬وخب‪:‬وہ‪:‬‬
‫ِ‬
‫‪:‬ےیلّوقت‪:‬‬‫راہ‪:‬ےہ‪:،‬سج‪:‬اک‪:‬وج‪:‬یج‪:‬یہاتہ‪:‬ےہ‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬رپ‪:‬اَولپڈ‪:‬رک‪:‬داتی‪:‬ےہ‪:،‬اکی‪:‬دفرسے‪:‬ےک‬
‫ربداتش‪:‬متخ‪:‬وہیت‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:،‬وکک ‪:‬یسک‪:‬یک‪:‬راےئ‪:‬اک‪:‬ارتحاؾ‪:‬رکےن‪:‬وک‪ :‬رار‪:‬ںیہن۔‪:‬ولگ‪:‬البوسےچ‪:‬‬
‫ےھجمس‪:‬اانپ‪:‬ذایت‪:‬ڈاٹی (‪:)Data‬رئیش‪ )Share(:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬ےسج‪:‬رجامئ‪:‬ہشیپ‪:‬رگفہ‪:‬کیلب گنلیم‪:‬‬
‫‪859‬‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬ ‫‪862‬‬
‫ےک‪:‬ےیل‪:‬اامعتسؽ‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬ولوگں‪:‬ےس م و‪:‬لٹ‪:‬امر‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬امؿ‪:‬یک‪ّ:‬زعوتں‪:‬ےس‪:‬ولھکاڑ‪:‬رےہ‪:‬‬
‫ںیہ‪:،‬امؿ‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬طلغ‪:‬افر‪:‬ےباینبد‪:‬وتمہتں‪:‬اک‪:‬ابزار‪:‬رگؾ‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ!!۔‬
‫اید‪:‬رےہ‪:‬ہک‪:‬یسک‪:‬یھب‪:‬املسمؿ‪:‬وک‪:‬ےبوصقر‪:‬فیلکت‪:‬فاَذتی‪:‬دانی‪:‬رحاؾ‪:‬ےہ‪:،‬زین‪:‬اہلل‪:‬‬
‫اعتیل ‪:‬یک ‪:‬دشدی ‪:‬انرایگض ‪:‬اک ‪:‬یھب ‪:‬ببس ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َ﴿ :‬وَنْيِذَّلا َنْوُذْؤُي‬
‫َنْيِنِمْؤُمْلاَوِتٰنِمْؤُمْلاِرْيَغِباَماْوُبَسَتْكاِدَقَفاْوُلَمَتْحاثِاَّو اًناًميِبُّم اًن﴾(‪" )1‬وج‪:‬‬
‫اامیؿ‪:‬فاےل‪:‬رَمدفں‪:‬افر‪:‬وعروتں‪:‬وک‪:‬ےبوصقر‪:‬اتسےت‪:‬ںیہ‪:،‬اوہنں‪:‬ےن‪:‬اتہبؿ‪:‬افر‪:‬الھک‪:‬انگہ‪:‬‬
‫اےنپ‪:‬رس‪:‬ےل‪:‬ایل!"۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی‪:‬دفوتس!‪:‬یسک‪:‬املسمؿ‪:‬وک‪:‬فیلکت‪:‬فاِذیا‪:‬دانی‪:،‬یسک‪:‬ےک‪:‬وبیعں‪:‬یک‪:‬نہ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ےگل‪:‬رانہ‪:،‬یسک‪:‬ےک‪:‬وبیعں‪:‬وک‪:‬ولوگں‪:‬ںیم‪:‬وہشمر‪:‬رکان‪:،‬یسک‪:‬ےک‪:‬ابرے‪:‬ںیم‪:‬اَوفاںیہ‪:‬الیھپےت‪:‬‬
‫رانہ‪: ،‬یسک ‪:‬ےک ‪:‬راز ‪:‬اجےنن ‪:‬یک ‪:‬وکشش ‪:‬رکان ‪:‬افر ‪:‬اںیہن ‪:‬ولوگں ‪:‬ںیم ‪:‬اعؾ ‪:‬رکان‪: ،‬رشًاع ‪:‬ان ‪:‬اجزئ ‪:‬فرحاؾ‪:‬‬
‫ےہ۔‪:‬ارگ‪:‬مہ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬ںابلئ‪:‬اکؽ‪:،‬اسی‪:‬امی‪:‬اسی‪:) Sms(:‬ای‪:‬ارٹنٹین‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬‬
‫یسک ‪:‬املسمؿ ‪:‬اک ‪:‬وکک ‪:‬راز‪ : ،‬بی ‪:‬ای ‪ :‬یطل ‪:‬ولعمؾ ‪:‬وہ ‪:‬اجےئ‪: ،‬وت ‪:‬رہ ‪:‬زگ ‪:‬رہزگ ‪:‬اےس ‪:‬ااہتنک ‪:‬دشدی‪:‬‬
‫وبجمری‪:‬ای‪:‬رضفرت‪:‬ےک‪:‬ریغب‪:‬یسک‪:‬ےس ‪:‬ایبؿ ‪:‬ہن‪:‬ایک‪:‬اجےئ؛‪:‬ویکہکن ‪:‬اس ‪:‬رطح‪ :‬ماس‪:‬املسمؿ‪:‬یک‪:‬‬
‫ا ِذیا َ‪:‬رراین‪ :،‬بی ‪:‬وُجک ‪:‬افر‪:‬راز‪:‬ا ِاشفین ‪:‬ےک‪ :‬می‪:‬ا ِاکمانت ‪:‬ںیہ‪:،‬افر ‪:‬ہی ‪:‬بس ‪:‬اکؾ‪ً:‬انیقی‪:‬اناجزئ‪:‬‬
‫‪ ُ:‬ی‪:‬ںیہ!۔‬
‫فرحاؾ‪:‬ںیہ۔‪:‬رُبی‪:‬ابت‪:‬افر‪:‬رُبے‪:‬اکؾ‪:‬اےھچ‪:‬اَالخؼ‪:‬افر‪:‬رشاتف‪:‬ےک م ا‬
‫‪:‬اجؿ ‪:‬رتمح‪:‬‬ ‫رضحت ہ ِ م د‬
‫‪:‬سان ‪:‬دبع ‪:‬اہلل ‪:‬نب ‪:‬رمع ‪�:‬ےس ‪:‬رفاتی ‪:‬ےہ‪: ،‬یفطصم ِ‬
‫َش َم ْن آ َم َن بِ ِؾ َساكِ ِه‪َ ،‬و ََل َيدْ ُخ ِل ِ‬
‫اإل َيَم ُن َق ْؾ َب ُه!‬ ‫ﷺ ےن ‪:‬رفامای‪َ « :‬يا َم ْع َ َ‬
‫ْ‬
‫اِت ْم‪َ :‬فإِ َّك ُه َم ِن ا َّت َب َع َع ْو َر ِاِت ْم َيتَّبِ ِع‬
‫ني‪َ ،‬و َٓ َتت َِّب ُعوا َع ْو َر ِ ِ‬ ‫َٓ َت ْغتَا ُبوا ا ْد ْس ِؾ ِؿ َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،22‬األحزاب‪.58 :‬‬

‫‪860‬‬
‫‪862‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬
‫اهللُ َع ْو َر َت ُه‪َ ،‬و َم ْن َيتَّبِ ِع اهللُ َع ْو َر َت ُه َي ْػ َض ْح ُه ِف َب ْقتِ ِه!»(‪":)1‬اے‪:‬فہ ‪:‬ولوگ‪:‬وج‪:‬رصػ‪:‬‬
‫اینپ‪:‬زابؿ‪:‬ےس‪:‬االسؾ‪:‬الےئ‪:،‬ہکبج‪:‬اامیؿ‪:‬ایھب‪ :‬ماؿ‪:‬ےک‪:‬دولں‪:‬ںیم‪:‬دالخ‪:‬ںیہن‪:‬وہا!‪:‬املسمونں‪:‬‬
‫یک‪:‬تبیغ‪:‬تم‪:‬رکف!‪:‬امؿ‪:‬یک‪ :‬بی‪:‬وُجک ‪:‬تم‪:‬رکف!‪:‬وج‪:‬اےنپ‪:‬املسمؿ‪:‬اھبک ‪:‬ےک‪:‬وبیعں‪:‬یک‪:‬التش‪:‬‬
‫ںیم‪:‬رےہ‪:‬اگ‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬اس‪:‬ےک‪ :‬بی‪:‬وک‪:‬اظرہ‪:‬رفام‪:‬دےاگ‪:،‬افر‪:‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬سج‪:‬ےک‪ :‬بی‪:‬اظرہ‪:‬‬
‫رفام‪:‬دے‪:،‬فہ‪:‬اےنپ‪:‬رھگ‪:‬ںیم‪:‬یھب‪:‬ذتّل م‪:‬فروساک ‪:‬ےس‪:‬وفحمظ‪:‬ںیہن‪:‬رہ‪:‬اتکس!"۔‬
‫شحف‪:‬افر‪:‬ےبوہدہ‪:‬ںاد‪:‬یک‪:‬ریہشت‬
‫ِ‬
‫رضحات ‪:‬رگایم ‪:‬دقر! ‪:‬ارٹنٹین ‪:‬یک ‪:‬ڑبی ‪:‬افر ‪:‬بس ‪:‬ےس ‪:‬اخص ‪:‬رباک ‪: ،‬احفیش‪:‬‬
‫فرُعایتین ‪:‬رپ ‪:‬ینبم ‪:‬ںیملف ‪:‬اگےن‪: ،‬ےبایحک ‪:‬ےک َ‪ُ:‬ارظ‪: ،‬ااہتشرات ‪:‬ےک ‪:‬انؾ ‪:‬رپ ‪:‬وہیبدیگ‪:،‬‬
‫رشماکہن ‪:‬رو َ‪:‬فرفاج‪: ،‬یجن ‪:‬ولعمامت ‪:‬یک ‪:‬رفبی ‪:‬دیہ‪: ،‬افر ‪:‬شحف ‪:‬اغیپامت َ‪:‬فمواد ‪:‬یک ‪:‬ابمہ‪:‬‬
‫رتلیس‪:‬فریہشت‪:‬ےہ‪:،‬افر‪:‬ہی‪:‬بس‪:‬اطیشؿ‪:‬یک‪:‬رطػ‪:‬ےس‪:‬امہری‪:‬آوھکنں‪:‬افر‪:‬اکونں‪:‬یک‪ّ:‬ذلت‪:‬‬
‫‪:‬رقآؿ ‪:‬رکمی ‪:‬ںیم ‪:‬ےبایحک ‪:‬الیھپےن‪:‬‬‫اک ‪:‬راامؿ‪: ،‬افر ‪:‬منہج ‪:‬ںیم ‪:‬ےل ‪:‬اجےن ‪:‬فاال ‪:‬اکؾ ‪:‬ےہ۔ ِ‬
‫فاولں ‪:‬ےک ‪:‬ےیل ‪:‬دردان ‪:‬ذعاب ‪:‬یک ‪:‬فدیع ‪:‬انسک ‪:‬یئگ ‪:‬ےہ‪: ،‬اراش ِد ‪:‬ابری ‪:‬اعتیل ‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِا‬
‫َنْيِذَّلا َنْوُّبِحُي ْنَا َعْيِشَت ُةَشِحاَفْلا يِف َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُهَل ٌباَذَع ٌمْيِلَاۙ‪ ١‬يِف اَيْنُّدلا‬
‫َوِةَرِخٰاْلا﴾(‪ً" )2‬انیقی ‪:‬وج ‪:‬ولگ ‪:‬اس ‪:‬ابت ‪:‬وک ‪:‬دنسپ ‪:‬رکےت ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬ؤمونمں ‪:‬ںیم ‪:‬ےبایحک ‪:‬‬
‫ےلیھپ‪:،‬اؿ‪:‬وک‪:‬د ای‪:‬فآرخت‪:‬ںیم‪ :‬مدھک‪:‬دےنی‪:‬فاال‪:‬ذعاب‪:‬ےہ"۔‬
‫ش‬
‫ریمے ‪:‬ایپرے ‪:‬اھبویئ! ‪:‬و یک ‪:‬افر ‪:‬انگہ ‪:‬ںیم ‪:‬زیمت ‪:‬رےنھک ‪:‬اک م و‬
‫‪:‬شر ‪:‬وہےت ‪:‬وہےئ ‪:‬یھب‪:،‬‬
‫ضعب‪:‬انداؿ‪:‬ولگ‪:‬ےبایحک ‪:‬الیھپےن‪:‬فایل‪:‬اؿ‪:‬زیچفں‪:‬ےک‪ِ :‬ددلادہ‪:‬رظن‪:‬آےت‪:‬ںیہ‪:،‬نکیل‪:‬اکی‪:‬‬

‫(‪" )1‬سـن أيب داود" كتاب األدب‪ ،‬باب ف الغقبة‪ ،‬ر‪ ،4884 :‬صـ‪.688‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،18‬الـور‪.19 :‬‬
‫‪861‬‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬ ‫‪862‬‬
‫م‬
‫‪:‬وہےن‪:‬ےک‪:‬انےط‪:‬ںیمہ‪:‬اےنپ‪:‬رہ‪ :‬مؽ‪:‬فلعف‪:‬ںیم‪:،‬رشیع‪:‬دُحفد‪:‬فقود‪:‬اک‪:‬احلظ ‪:‬رانھک‪:‬‬ ‫املسمؿ‬
‫رضفری ‪:‬ےہ‪:،‬رھپ ‪:‬یہےہ ‪:‬فہ ‪:‬وکک ‪:‬را یسنئ‪:‬اِاجید ‪:‬وہ‪:،‬ای ‪:‬رفزہرہ ‪:‬زدنیگ ‪:‬ےس ‪:‬قلعتم ‪:‬وکک ‪:‬اکؾ‪: ،‬امہرا‪:‬‬
‫اامیؿ‪:‬ےہ‪:‬ہک ‪:‬امہرے‪:‬مسج‪:‬ےک‪:‬اعضااء‪:‬ےس‪:‬یھب‪:‬ابز ‪:‬رُپس‪:‬وہیگ‪:،‬یہےہ ‪:‬فہ ‪:‬اکؿ‪:‬آھکن‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬دؽ‪:،‬‬
‫اراش ِد‪:‬ابری‪:‬اعتیل‪:‬ےہ‪َّ﴿ :‬نِاَعْمَّسلاَوَرَصَبْلاَوَداَؤُفْلاُّلُكَكِٕىٰٓلوُاَناَكُهْنَعاًلْؤُـْسَم﴾‬
‫(‪)1‬‬

‫"اکؿ‪:‬آھکن‪:‬افر‪:‬دؽ‪:،‬اؿ‪:‬ںیم‪:‬ےس‪:‬رہ‪:‬اکی‪:‬ےس‪:‬وپھچ‪:‬ھچگ‪:‬یک‪:‬اجےن‪:‬فایل‪:‬ےہ!"۔‬
‫ذہلا‪:‬بج‪:‬مہ‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬اک‪:‬اامعتسؽ‪:‬رک‪:‬ےت‪:‬ںیہ‪:،‬وت‪:‬یہک ے‪:‬ہک‪:‬اصتفری‪:‬افر‪:‬فڈیویز‪:‬‬
‫دےنھکی‪:‬ںیم‪(:‬یہےہ‪:‬ولخَت‪:‬وہ‪:‬ای‪:‬ولَجَت)‪:‬رہ‪:‬ہگج ‪:‬اہلل ‪:‬رب ‪:‬اّزعلت‪:‬ےس ‪:‬ڈرےت‪:‬رںیہ! ‪:‬کنہکن‪:‬‬
‫ک ‪:‬وہا ‪:‬ںاد ‪:‬رصػ ‪:‬ذایت ‪:‬ااکفٹن ‪:‬کت ‪:‬دحمفد ‪:‬ںیہن ‪:‬راتہ‪: ،‬ہکلب ‪:‬اس ‪:‬یک‪:‬‬
‫امہرا ‪:‬رئیش (‪ : )Share‬ا‬
‫رئیشگن‪:‬اک‪:‬دارئہ‪:‬ابشہن‪:‬رفز‪:‬فعیس‪:‬رت‪:‬وہات‪:‬اجات‪:‬ےہ‪:،‬ےبامشر‪:‬ولگ‪:‬اےس‪:‬دےتھکی‪:‬ںیہ‪:،‬افر‪:‬امہرے‪:‬‬
‫انّما‪:‬اامعؽ‪:‬ںیم‪َ :‬اؿ‪:‬تنگ‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬نیگنس‪:‬انگوہں‪:‬اک‪:‬وبھج‪:‬یھب‪:‬درج‪:‬وہات‪:‬راتہ‪:‬ےہ!!۔‬
‫الب‪:‬قیقحت‪:‬یسک‪:‬ابت‪:‬وک‪:‬دفرسفں‪:‬ےک‪:‬راھت‪:‬رئیش‪:‬رکان‪:‬اسیک؟‬
‫اؿ ‪:‬رتحمؾ! ‪:‬یئک ‪:‬ابںیت ‪:‬ایسی ‪:‬ںیہ ‪:‬وج ‪:‬ارٹنٹین ‪:‬ای ‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای ‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی‪:‬‬
‫زعزی ِ‬
‫امہرے ‪:‬ملع ‪:‬ںیم ‪:‬آیت ‪:‬ںیہ‪: ،‬افر ‪:‬مہ ‪:‬البقیقحت ‪:‬فالباایتحط ‪:‬اںیہن ‪:‬آےگ ‪: :‬رئیش (‪: )Share‬رک‪:‬‬
‫دےتی‪:‬ںیہ‪:،‬احالہکن‪:‬ااسی‪:‬رکان‪:‬لقع‪:‬فداشن‪:‬ےک‪:‬یھب‪:‬الخػ‪:‬ےہ!‪:‬ایسی‪:‬زیچںی‪:‬رئیش‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬‬
‫دعب‪:‬اسبافاقت‪:‬رشدنمیگ‪:‬اک‪:‬راسان‪:‬یھب‪:‬رکان‪:‬ڑپاتےہ‪:،‬ذٰہلا‪:‬ارگ‪:‬وکک ‪:‬صخش‪:‬امہرے‪:‬راھت‪:‬یسک‪:‬‬
‫دفرسے ‪:‬املسمؿ ‪:‬اھبک ‪:‬ےک ‪:‬ابرے ‪:‬ںیم‪: ،‬ایسی ‪:‬وکک ‪:‬وپٹس ‪:‬ای ‪:‬فڈیوی ‪:‬رئیش ‪:‬رکے‪: ،‬وج ‪:‬یسک‪:‬‬
‫املسمؿ‪:‬ےک‪:‬ےیل َ‪:‬نداتم ‪:‬فاعر‪:،‬ای‪َ:‬دانیم‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اس ‪:‬یک‪:‬ریہشت ‪:‬رکےن‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:‬‬
‫اےس‪:‬اپھُچان‪:،‬افر‪:‬ولوگں‪:‬ےس‪:‬وپدیشہ‪:‬رانھک‪:‬الزؾ‪:‬ےہ!۔‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،15‬اإلرساء‪.36 :‬‬

‫‪862‬‬
‫‪868‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬
‫نج‪:‬نج‪:‬اقمامت‪:‬رپ‪:‬رشتعِ‪:‬االسہیم‪:‬ےن‪:‬ااجزت‪:‬دی‪:‬ےہ‪:،‬فاہں‪:‬یھب‪:‬البقیقحت‪:‬‬
‫یسک ‪:‬یک ‪:‬وپدیشہ ‪:‬ابت ‪:‬ولوگں ‪:‬ےس ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکان ‪:‬اجزئ ‪:‬ںیہن؛ ‪:‬ہک ‪ :‬ںیہ ‪:‬امہری ‪:‬رطػ ‪:‬ےس ‪:‬یسک‪:‬‬
‫املسمؿ‪:‬وک‪:‬اِذیا‪:‬ہن‪:‬ےچنہپ!‪ :‬ںیہ‪:‬امہری‪:‬وکاتیہ‪:‬یسک‪:‬املسمؿ‪:‬یک‪َ:‬د‪:‬انیم‪:‬افر‪:‬آ مربف‪:‬رزیی‪:‬اک‪:‬ابثع‪:‬‬
‫ہن ‪:‬نب ‪:‬اجےئ! ‪ :‬ںیہ ‪:‬امہری ‪:‬انداین ‪:‬فےباایتحک یط ‪:‬یسک ‪:‬ےک ‪:‬رھگ ‪:‬ابر‪: ،‬ریکریئ ‪)Carrier(:‬افر‪:‬‬
‫زدنیگ ‪:‬یک‪:‬ربابدی ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬ہن ‪:‬نب ‪:‬اجےئ! ‪:‬افر ‪:‬دعب‪:‬ںیم ‪:‬ںیمہ َ‪:‬نداتم‪:‬فرشدنمیگ ‪:‬امناھین‪:‬‬
‫ڑپے! ‪:‬اہلل ‪:‬اعتیل ‪:‬اراشد ‪:‬رفامات ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا ْنِا ْمُكَءٓاَج ٌۢقِساَف ٍاَبَنِب‬
‫اْۤوُنَّيَبَتَف ْنَا اْوُبْيِصُت اًۢمْوَق تَف ٍةَلاَه لَع اْوُحِبْص اَم ى اَم دٰن ْمُتْل َنْيِم﴾(‪" )1‬اے‪:‬‬
‫اامیؿ ‪:‬فاول! ‪:‬ارگ ‪:‬وکک ‪:‬افقس ‪:‬اہمترے ‪:‬اپس ‪:‬وکک ‪:‬ربخ ‪:‬الےئ ‪:‬وت ‪:‬قیقحت ‪:‬رکول؛ ‪:‬ہک ‪ :‬ںیہ ‪:‬یسک ‪ :‬مؾ ‪:‬وک‪:‬‬
‫ےباجےن‪:‬اِذیا‪:‬ہن‪:‬دے‪:‬وھٹیب!‪:‬رھپ‪:‬اےنپ‪:‬ےیک‪:‬رپ‪:‬اتھچپےت‪:‬رہ‪:‬اج !"۔‬
‫ذٰہلا ‪:‬باتب ‪:‬ف تّن ‪:‬یک ‪:‬اِؿ ‪:‬تامیلعت ‪:‬رپ ‪ :‬لم ‪:‬رکےت ‪:‬وہےئ‪: ،‬ںیمہ ‪:‬ریغبوسےچ‪:‬‬
‫‪:‬رقآؿ ‪:‬رکي ‪:‬ای ‪:‬دحثیِ ‪:‬اپ ‪:‬اک ‪:‬انؾ ‪:‬ےل ‪:‬رک ‪:‬یہک ‪:‬یئگ ‪:‬وہ) ‪:‬وک‪:‬‬
‫ےھجمس ‪:‬یسک ‪:‬یھب ‪:‬ربخ ‪:‬ای ‪:‬اغیپؾ ‪(:‬یہےہ ‪:‬فہ ِ‬
‫کلک‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬رئیش‪:‬رکےن‪:‬یک‪:‬دلج‪:‬ابزی ‪:‬ےس‪:‬انچب‪:‬یہہ‪:،‬اہلل‪:‬اعتیل‪:‬ےس‪:‬ڈرےت‪:‬رانہ‪:‬یہہ‪:،‬‬
‫افر‪:‬ےچس‪:‬ولوگں‪:‬ےک‪:‬راھت‪:‬رانہ‪:‬یہہ؛‪:‬ویکہکن‪:‬یہی‪:‬اہلل‪:A‬اک‪:‬مکح‪:‬ےہ‪،‬امہرا‪:‬ایپرا‪:‬رپ َفرداگر‪:‬‬
‫ﷻ رفامات ‪:‬ےہ‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اوُنَمٰا اوُقَّتا َهّٰللا َواْوُنْوُك َعَم َنْيِقِدّٰصلا﴾(‪" )2‬اے‪:‬‬
‫اامیؿ‪:‬فاول!‪:‬اهلل‪:‬ےس‪:‬ڈرف افر‪:‬وچسں‪:‬ےک‪:‬راھت‪:‬وہاج !"۔‬
‫‪:‬رفامؿ ‪:‬ایہل ‪:‬ای ‪:‬دحثیِ ‪:‬روسؽ ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکے‪: ،‬وت‪:‬‬
‫ایس ‪:‬رطح ‪:‬مہ ‪:‬ںیم ‪:‬ےس ‪:‬وکک ‪: ،‬بج ِ‬
‫وپری ‪:‬قیقحت ‪:‬ےک ‪:‬راھت ‪:‬ایبؿ ‪:‬رکے‪: ،‬اینپ ‪:‬رطػ ‪:‬ےس ‪:‬اس ‪:‬وک ‪:‬رقآؿ ‪:‬ای ‪:‬دحثی ‪:‬ہن ‪:‬اتبےئ‪: ،‬ارگ‪:‬‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،26‬احلجرات‪.6 :‬‬

‫(‪ )2‬پ‪ ،11‬التوبة‪.119 :‬‬
‫‪863‬‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬ ‫‪864‬‬
‫ںیمہ‪:‬وکک ‪:‬ایسی‪:‬ابت‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:،‬ارٹنٹین‪:‬ای‪:‬یسک‪:‬دفرسے‪:‬ذرہعی‪:‬ےسولعمؾ‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اےس‪:‬یھب‪:‬‬
‫انب ‪:‬قیقحت ‪:‬آےگ ‪:‬رئیش ‪:‬ںیہن ‪:‬رکان ‪:‬یہک ے؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬یھبک ‪:‬یھبک ‪:‬ااسی ‪:‬رکان ‪:‬تہب ‪:‬ڑبے ‪:‬انگہ‪: ،‬افر ‪:‬منہج ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اجےن ‪:‬اک ‪:‬ببس ‪:‬یھب ‪:‬نب ‪:‬اتکس ‪:‬ےہ۔ ‪:‬رس َف ِر ‪:‬وکنین ‪:‬ﷺ ےن ‪:‬اراشد ‪:‬رفامای‪« :‬إِ َّن ك َِذب ًا َع َ َّل‬
‫َل ْق َس َكؽ َِذ ٍب َع َذ َأ َح ٍد‪َ ،‬م ْن ك ََذ َب َع َ َّل ُم َت َع ِّؿد ًا‪َ ،‬ف ْؾ َقتَ َب َّو ْأ َم ْؼ َعدَ ُه ِم َن الـَّار!» ‪:‬‬
‫ِ (‪)1‬‬

‫"ریمی ‪:‬رطػ ‪:‬وکک ‪:‬ٹوھی ‪:‬ابت ‪:‬بوسنب ‪:‬رکان‪: ،‬افر ‪:‬یسک ‪:‬دفرسے رپ ‪:‬ٹوھٹ ‪:‬ابدنانھ‪: ،‬دفونں‪:‬‬
‫ربارب‪:‬ںیہن!‪:‬ہکلب‪:‬وج‪:‬ھجم‪:‬رپ‪:‬اجؿ‪:‬وُبھج‪:‬رک‪:‬ٹوھٹ‪:‬ابدنےھ‪:،‬امس‪:‬اک‪:‬اکھٹہن‪:‬منہج‪:‬ےہ!"۔‬
‫ثی‪:‬روسؽہہک‪:‬رک‪:‬ایبؿ‪:‬‬
‫ثی‪:‬اپ ‪:‬اک‪:‬حیحص‪:‬ملع‪:‬ہن‪:‬وہ‪:،‬امےس‪:‬دح ِ‬
‫ذٰہلا‪:‬بج‪:‬کت‪:‬دح ِ‬
‫رکان‪: ،‬ای ‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای ‪:‬رپ ‪:‬رئیش ‪:‬رکان ‪ :‬مدرتس ‪:‬ںیہن؛ ‪:‬ویکہکن ‪:‬ہی ‪:‬وگای ‪:‬وضحر ُ‪:‬ن ‪:‬رکمی ‪:‬ﷺ رپ‪:‬‬
‫ٹوھٹ‪:‬افر‪:‬اتہبؿ‪:‬ابدنےنھ‪:‬ےک‪:‬رتما ِدػ‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬مہ‪:‬بس‪:‬رپالزؾ‪:‬ےہ‪:‬ہک‪:‬یسک‪::‬امرہ‪:‬اع ِم‪:‬‬
‫دنی‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:،‬ےلہپاؿ‪:‬ابوتں‪:‬یک‪:‬قیقحت‪:‬رکںیل؛‪:‬اتہک‪:‬ابت‪:‬ہتخپ‪:‬افر‪:‬ینیقی‪:‬وہ‪:‬اجےئ‪:،‬رھپ‪:‬‬
‫اےس‪:‬ولوگں‪:‬ںیم‪:‬ایبؿ‪:‬رکںی‪:،‬افر‪ :‬سی‪:‬ک‪:‬فریغہ‪:‬رپ‪:‬یھب‪:‬رئیش‪:‬رکںی۔‬
‫ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬اامعتسؽ‪:‬اک‪:‬رشیع‪:‬مکح‬
‫رضحات ‪:‬ذی ‪:‬فاقر! ‪:‬ضعب ‪:‬ولگ ‪:‬ارٹنٹین ‪:‬ےک ‪:‬اامعتسؽ ‪:‬وک ‪:‬مطقاا ً ‪:‬رحاؾ ‪:‬اتبےت‪:‬‬
‫ِ‬
‫ںیہ‪:،‬احالہکن‪:‬درتقیقح‪:‬ااسی‪:‬ںیہن؛‪:‬ویکہکن‪:‬بج‪:‬ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬اک‪:‬اامعتسؽ‪:،‬اجزئ‪:‬‬
‫رشیع ‪:‬امںر‪: ،‬میلعت ‪:‬فمّلعت‪: ،‬غیلبتِ ‪:‬دنی‪: ،‬درتس ‪:‬آاگیہ‪: ،‬رتہب ‪:‬اقَمدص ‪:‬افر ‪:‬ریمعتی ‪:‬اکںں ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫ابیمہ‪:‬دمد‪:‬ےک‪:‬ےیل‪:‬وہ‪:،‬وت‪:‬اس‪:‬ےکاامعتسؽ‪:‬ںیم‪:‬رشًاع‪:‬وکک ‪:‬رحج‪:‬ںیہن۔‬
‫ارگ ‪:‬ارٹنٹین ‪:‬ای ‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای ‪:‬اک ‪:‬اامعتسؽ‪: ،‬اناجزئ ‪:‬فرحاؾ ‪:‬افر ‪:‬ریغرشیع ‪:‬امںر‪ً: ،‬الثم‪:‬‬
‫َ‬
‫‪:‬فرُعایتین‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬مواد‪:‬دےنھکی‪:،‬افر‪:‬انرحمؾ‪:‬وخانیت‪:‬‬ ‫ںیملف‪:‬ڈراےم‪:،‬اگےن‪:‬ابےج‪:،‬احفیش‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب اجلـائز‪ ،‬ر‪ ،1291 :‬صـ‪.246‬‬

‫‪864‬‬
‫‪865‬‬ ‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬
‫فرضحات‪:‬ےس‪:‬ےبفلکت‪:‬افر‪:‬ےبرپدہ ‪ :‬وگتف ‪:‬فریغہ ‪:‬ںیم‪:‬وہس ت ‪:‬ےک ‪:‬ےیل‪:‬ایک‪:‬اجےئ‪: ،‬وت‪:‬‬
‫رشًاع‪:‬اس‪:‬یک‪:‬ااجزت‪:‬ںیہن‪:،‬ہکلب‪:‬ااسی‪:‬رکان‪:‬رحاؾ‪:‬ف‪:‬ونممع‪:‬ےہ!۔‬
‫ارٹنٹین‪:‬ےک‪:‬اامعتسؽ‪:‬ںیم‪:‬دنچ‪:‬اایتحک یط‪:‬دتاریب‬
‫زعزیاؿ‪:‬رگایم‪:‬دقر!‪َ:‬د‪ :‬یتمس‪:‬ےس‪:‬ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬طلغ‪:‬اامعتسؽ‪:‬اک‪:‬‬
‫ِ‬
‫راحجؿ‪:،‬امہرے‪:‬اعُمرشے‪:‬ںیم‪:‬ڑبی‪:‬زیتی‪:‬ےس‪:‬ڑباتھ‪:‬اجراہ‪:‬ےہ!‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ابثع‪:‬ونوجاؿ‪:‬‬
‫لسن ‪:‬افر ‪:‬وچبں ‪:‬ےک ‪:‬ذونہں ‪:‬رپ‪: ،‬لسلسم ‪:‬اکری ‪:‬رضب ‪:‬اگلک ‪:‬اج ‪:‬ریہ ‪:‬ےہ‪: ،‬اعُمدننیِ ‪:‬االسؾ‪:‬‬
‫ڑبے‪:‬مّظنم‪:‬افر‪:‬ریغوسحمس‪:‬ادناز ‪:‬ےس‪:،‬امہرے‪:‬ذمیبہ‪:‬ذجابت‪:‬وک‪:‬رسد‪:‬رک‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬‬
‫امہری‪:‬ونوجاؿ‪:‬لسن‪:‬ںیم‪:‬احفیش‪:،‬رُعایتین‪:‬افر‪:‬ےبایحک ‪:‬وک‪:‬رففغ‪:‬دے‪:‬رےہ‪:‬ںیہ‪:،‬اؿ‪:‬ںیم‪:‬‬
‫اَالخیق‪:‬اگبڑ‪:‬دیپا‪:‬رک‪:‬ےک‪:‬اعُم‪،‬ترَشیت‪:‬وتازم ؿ‪:‬وک‪:‬رطضمِب‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬طلغ‪:‬ولعمامت‪:‬افر‪:‬ٹوھی‪:‬‬
‫ربخفں‪:‬وک‪:‬ینسنس‪:‬زیخ‪:‬ادناز‪:‬ںیم‪:‬فارئؽ (‪ )Viral‬رک‪:‬ےک‪:،‬امہرا‪:‬یتمیق‪:‬فتق‪:‬ربابد‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ‪:،‬‬
‫لسنِ َ و‪:‬ن‪:‬وک‪:‬ذینہ‪:‬فامسجین‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬ولفمج‪::‬رکےن‪:‬یک‪:‬رھبوپر‪:‬وکشش‪:‬یک‪:‬اج‪:‬ریہ‪:‬ےہ‪:،‬اںیہن‪:‬اؿ‪:‬‬
‫ےک‪:‬اونپں‪:‬ےس‪ :‬مدفر‪:‬ایک‪:‬اج‪:‬راہ‪:‬ےہ!!۔‬
‫انچہچن ‪:‬اس ‪:‬ےلسلس ‪:‬ںیم ‪:‬فادلنی ‪:‬وک ‪:‬اس ‪:‬نیگنس ‪:‬وصراحتؽ ‪:‬اک ‪:‬ا ِدرا ‪:‬رکےت‪:‬‬
‫وہےئ‪:،‬ذینہ‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬دیبار‪:‬رےنہ‪:‬یک‪َ :‬ادش‪:‬رضفرت‪:‬ےہ‪:،‬اںیہن‪:‬ہی‪:‬ولعمؾ‪:‬وہان‪:‬یہک ے‪:‬ہک‪:‬اؿ‪:‬‬
‫اک ‪:‬اٹیب ‪:‬ای ‪:‬یٹیب ‪:‬ارٹنٹین ‪:‬ای ‪:‬وسلش ‪:‬ڈیمای ‪:‬رپ ‪:‬ایک ‪:‬دھکی ‪:‬راہ ‪:‬ےہ ‪:‬ایک ‪:‬رک ‪:‬راہ ‪:‬ےہ! ‪:‬راری ‪:‬راری ‪:‬رات‪:‬‬
‫ویپمکرٹ ‪:‬اتلچ ‪:‬ےہ‪: ،‬فادلنی ‪:‬ےتھجمس ‪:‬ںیہ ‪:‬ہک ‪:‬اٹیب ‪:‬ای ‪:‬یٹیب ‪:‬ڑپاھک ‪:‬ںیم ‪:‬ےگل ‪:‬وہےئ ‪:‬ںیہ‪: ،‬ہکبج ‪:‬ومعًام‪:‬‬
‫ڑپاھک ‪:‬ےک‪:‬العفہ‪:‬اَفر‪:‬یھب‪:‬تہب‪:‬ھچک‪:‬وہ‪:‬راہ‪:‬وہاتےہ!‪:‬فادلنی‪:‬وک‪:‬اینت‪:‬وتقیف‪:‬ںیہن‪:‬وہیت‪:‬ہک‪ :‬ماھٹ‪:‬‬
‫رک‪:‬یھبک‪:‬دھکی‪:‬یہ‪:‬ںیل‪:‬ہک‪:‬آرخ‪:‬ہچب‪:‬ایک‪:‬رک‪:‬راہ‪:‬ےہ؟‪:‬ارگ‪:‬ہی‪:‬ںیہن‪:‬رک‪:‬ےتکس‪:‬وت‪:‬مک‪:‬از‪:‬مک‪:‬شحف َ‪:‬مواد‪:‬رپ‪:‬ینبم‪:‬‬

‫‪865‬‬
‫وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬افر‪:‬امہری ہ‪:‬ذّم‪:‬دارایں‬ ‫‪866‬‬
‫وصخمص ‪:‬فبی ‪:‬راسٹئ ‪:‬یہ ‪:‬وک ‪:‬الب ‪:‬رکفا ‪:‬دںی‪: ،‬فرہن ‪:‬ارگ ‪:‬اپین ‪:‬رس ‪:‬ےس ‪:‬زگر ‪:‬ایگ ‪:‬وت ‪:‬اتھچپفے‪:‬‬
‫ےک‪:‬وسا‪:‬ھچک‪:‬اہھت‪:‬ںیہن‪:‬آےئ‪:‬اگ!۔‬
‫ریمے‪:‬زعزی ‪:‬دفوتس‪: ،‬اھبویئ‪:‬افر ‪:‬زبروگ!‪:‬آج ‪:‬ارٹنٹین‪:‬امہری‪:‬اکی‪:‬امہ‪:‬افر‪:‬اینبدی‪:‬‬
‫رضفرت‪:‬نب‪:‬اکچ‪:‬ےہ‪:،‬ذہلا‪:‬مہ‪:‬یسک‪:‬وک‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬اامعتسؽ‪:‬ےس‪:‬لمکم‪:‬وطر‪:‬رپ‪:‬رف ‪:‬ںیہن‪:‬ےتکس‪:،‬افر‪:‬‬
‫‪:‬دانمشؿ‪:‬االسؾ‪:‬ےن‪:‬اس‪:‬ےک‪:‬ذرےعی‪:‬امہری‪:‬ذہتبی‪:‬افر‪:‬اَدقار‪:‬وک‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ہن‪:‬یہ‪:‬ااسی‪:‬نکمم‪:‬رظن‪:‬آات‪:‬ےہ‪،‬‬
‫ابتہ‪:‬فربابد‪:‬رکےن‪:‬اک‪:‬ہتخپ‪:‬زعؾ‪:‬رک‪:‬راھک‪:‬ےہ!‪:‬ذہلا‪:‬امہرے‪:‬املعےئ‪:‬دنی‪:،‬اوکسؽ‪:‬اکزجل‪:‬ےک‪:‬اراذتۂ‪:‬‬
‫رکاؾ‪:،‬افر‪:‬ذمیبہ‪:‬فیّلم‪:‬تنطیماات‪:‬وک‪:‬یہک ے‪:،‬ہک‪:‬ارٹنٹین‪:‬افر‪:‬وسلش‪:‬ڈیمای‪:‬ےک‪:‬تبثم‪:‬اامعتسؽ‪:‬رپ‪:‬‬
‫زفر‪:‬دںی‪:،‬افر‪:‬ونوجاؿ‪:‬لسن‪:‬یک‪:‬ذ ن‪:‬رازی‪:‬رکےت‪:‬وہےئ‪:‬اؿ‪:‬یک‪:‬درتس َ‪:‬رامنہک ‪:‬رکںی؛‪:‬اتہک‪:‬‬
‫فہ‪:‬اانپ‪:‬یتمیق‪:‬فتق‪:‬وملفں‪:‬ڈراںں‪:‬افر‪:‬اگےن‪:‬ابوجں‪:‬ےک‪:‬اجبےئ‪:،‬میلعت‪:،‬تحص‪:‬افر‪:‬اَالخایقت‪:‬رپ‪:‬‬
‫ینبم ‪:‬ںاد ‪:‬ڑپےنھ ‪:‬ںیم ‪:‬رصػ ‪:‬رکںی‪: ،‬اس‪:‬زیت ‪:‬رتنی ‪:‬ذرۂعی ‪:‬اِالبغ‪:‬اک ‪:‬وخد ‪:‬اکشر‪:‬ےننب‪:‬ےک ‪:‬اجبےئ‪:‬‬
‫اےس ‪:‬اانپ ‪:‬ایھتہر ‪:‬انبںیئ‪: ،‬اس‪:‬ےک ‪:‬ذرےعی ‪:‬االسؾ ‪:‬دونمشں‪:‬اک ‪:‬اقمہلب ‪:‬رکںی‪: ،‬افر ‪: :‬اےس ‪:‬االسؾ ‪:‬یک‪:‬‬
‫غیلبت ‪:‬افر ‪:‬ذمیبہ ‪:‬ڈاالیئگ ‪: )Religious dialogue(:‬اک ‪:‬ذرہعی ‪:‬انب ‪:‬رک‪: ،‬ریغ ‪:‬وملسمں ‪:‬وک ‪:‬دارئۂ‪:‬‬
‫االسؾ‪:‬ںیم‪:‬الےن‪:،‬افر‪:‬املسمونں‪:‬یک‪:‬اِالصح‪:‬یک‪:‬وکشش‪:‬ںیم‪:‬اامعتسؽ‪:‬رکںی!!۔‬
‫داع‬
‫اے ‪:‬اہلل! ‪:‬ںیمہ ‪:‬افر ‪:‬امہری ‪:‬آےن ‪:‬فایل ‪:‬امتؾ ‪:‬ولسنں ‪:‬وک ‪: :‬رُبے ‪:‬اموحؽ ‪:‬ےس ‪:‬اچب‪:،‬‬
‫ںیمہ ‪:‬اینپ ‪:‬ابعدت ‪:‬افر ‪:‬کین ‪:‬اامعؽ ‪:‬یک ‪:‬وتقیف ‪:‬اطع ‪: :‬رفام‪: ،‬ںیمہ ‪:‬دنیِ ‪:‬االسؾ ‪:‬اک ‪:‬فافدار ‪:‬انبےئ‪:‬‬
‫رھک‪:،‬امہری‪:‬وفصں‪:‬ںیم‪:‬ااحتد‪:‬یک ‪:‬اضف‪:‬دیپا‪:‬رفام‪:،‬ںیمہ‪:‬جنپ‪:‬فہتق‪:‬ابامجتع ‪:‬امنزفں ‪:‬اک‪:‬اپ ہد انب‪:،‬‬
‫رب‪:‬ااعلنیمل!۔‬
‫اس‪:‬ںیم‪:‬یتسس‪:‬فاکیلہ‪:‬ےس‪:‬اچب‪:،‬آنیم‪:‬ای ہ‬

‫‪866‬‬
‫‪768‬‬ ‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬

‫اسؽنَیکآدم‬
‫ِ‬
‫(ۃعمجلرابمک ‪ 9‬مُجادیلالمفیل ‪2441‬ھ‪1212/21/12 -‬ء)‬
‫ِ‬
‫إكبقاء‬ ‫والسال ُم عذ خات ِم‬
‫والصال ُة ّ‬
‫رب العادني‪ّ ،‬‬ ‫احلؿد هلل ّ‬
‫وصحبه أمجعني‪ ،‬أ ّما بعد‪ :‬فلعو ُذ باهللِ ِمن‬
‫ِ‬ ‫وادرسؾني‪ ،‬وعذ ِ‬
‫آله‬ ‫َ‬
‫الر ِ‬ ‫ِ‬
‫الرحقم‪.‬‬
‫محن ّ‬ ‫الرجقم‪ ،‬بس ِم اهلل ّ‬ ‫ّ‬
‫الشقطان ّ‬
‫ش‬
‫وضحک رُپونک‪ ،‬اشعفِ وی ِؾ منَک ﷺ یک ابکاگہ ںیم لدب فلرتحلؾ ےس مدکفد‬
‫وبارك عذ س ِّق ِدكا وموٓكا‬
‫صل وس ِّؾم ِ‬
‫فم ِّ‬‫فالسؾ اک ذنکلہن شیپ ےیجیک! ال ّؾ ّ‬
‫آله وص ِ‬
‫حبه أمجعني‪.‬‬ ‫وحبقبِـا حمؿ ٍد وعذ ِ‬
‫َ‬ ‫ّ‬
‫اسؽنَاکنشج‬
‫ِ‬
‫لؿلالسؾ!دربمساکہنیہممتخوہےنوکےہ‪،‬لسےکلاتتخؾےکاسھت یہ‬
‫ربلدک ِ‬
‫ن‬
‫اجکیوسیعیاسؽلمکموہرکایناسؽرشفعوہانےہ ےئاسؽےکآزا ررامک ف ِ‬
‫ونوجلانؿ وقؾ‪ ،‬وخایشں انمےترظن آےت‬
‫ِ‬ ‫زعيز ےک تہب ےس ملسم لفک ریغ ملسم‪ ،‬ابوصخلص‬
‫ںیہ‪،‬لہللاعتیل یکتمعنلفکلسےکلضففلاسحؿ روخیشاکلاہظکیھب‪،‬لالسیمامیلعتت‬
‫ےکنیعاطمقبےہ‪،‬نکیلاہیںدف‪1‬ابوتںاکایخؽکانھکرضفکیےہ‪:‬‬
‫لکیابت ہیہکیسکیھبومعق روخیشانمےتفتق‪،‬رشتعیِلالسہیمیکدُحفد‬
‫مفقَدوکوحلمظکےتھکوہےئ‪،‬لےسیاکومںےس رزیہایکاجےئ‪،‬ںیہنجلکیمیلسملعبطللاسنؿ‬
‫لاھچامشکںیہنرکات‪ً،‬الثمافرئگن‪،‬آشتاب ی‪،‬رشلبونیش‪،‬لفکرھپڑسوکںلفکوچکلوہں ر‬
‫ل‬
‫ایٹیسں اجب اجب رک وشک فلغ رکان‪ ،‬لینپ اگڑویں ےک اسئ ینس زر اکنؽ رک لںیہن دفڑلےت ےلچ‬
‫‪867‬‬
‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬ ‫‪767‬‬
‫اجان‪ ،‬کسی اگلان‪ ،‬ڑلےک ڑلویکں اک دنمسک انکک ‪ ،‬لفک رفتیحی اقمامت ر ولخمط لّہا گ ّ ال رکان‪،‬‬
‫‪...‬فریغہفریغہ ِ‬
‫الخػرشتعیاکومںےسلانتجبال ؾال ؾلفکال ؾےہ!‬
‫ ردہدلکی‬
‫رتحمؾاھبویئ!رَمدفںلفکوخلتاکآسپںیملکیدفرس یکرطػاملئوہان‪،‬‬
‫لکییعبطلفکرطفیابتےہ؛ویکہکنلرگہیرطفیالیمؿفیبلق مکاحجؿہنوہوتلاسنیناعُمرشہ‪،‬‬
‫لفکذہتبیفدمتّؿاکہیوہگلکہیھب مفوجدںیمںیہنآےکساگ‪،‬نکیللؿذجابتلفکوخلاشہتاک‬
‫الگوھگانٹن‪،‬لفکلںیہنہشیمہےکےیللاسنینمسجےکرجنپ ںیمقدرکدانی‪،‬ایلسےکربسكع‬
‫لؿ ذجابت فوخلاشہت وک لمکم آ لدی اک رفلہن د دانی‪ ،‬دفونں یہ دک ت ںیہن‪ ،‬دلرئہ‬
‫رشتعیںیمکےتہوہےئ دنیگرسبرکےنںیمیہاکایمیبفاکرملینیکامضتنےہ‬
‫اجحب فرتسوپ یش ردہ یک یلہ ھڑی ی ےہ‪ ،‬ندہاگیہ لفک پے ردیگ لاسنؿ وک‬
‫نداککییکرطػدیتلیکھلفکلماھبکیت ےہ‪،‬ہکبجدنیِلالسؾلاسنؿوکلسنداککی‪،‬رمگلیہ‬
‫لفک ندانیم ےک رہگ ڑگےھ یک الہتک فربابدی ےس اچب رک‪َ ،‬ف فالفح یک رطػ البات‬
‫ےہ‪ ،‬لکاش ِد ابکی اعتیل ےہ‪ْ﴿ :‬لُق َنْيِنِمْؤُمْلِّل اْوُّضُغَي ْنِم ْمِهِراَصْبَا َواْوُظَفْحَي‬
‫ُ ُ‬
‫ح! املسمؿ رَمدفں وک مکح دےیجی ہک لینپ‬ ‫ْمُهَجْوُرُفؕ‪َ ١‬كِلٰذ ىٰكْزَا ْمُهَل﴾(‪" )1‬ل‬
‫ہاگںیہ ھچک یچین کںیھک‪ ،‬لفک لینپ رشاگموہں یک افحتظ رکںی! ہی لؿ ےک ےیل تہب‬
‫ت‬
‫مس ھرزلےہ!" ذٰہللاملسمؿیکاشؿہیےہہک ِانلفکلسےکلابسبےسیھب مدفککاتہ‬
‫ےہ‪،‬لفکلینپہاگںیہیچینک اتھےہ‬
‫ديلالسؾےنزمدیرکؾہیرفامای‪،‬ہکلرگالبدصقاندلہتسنوطک ر‪،‬‬
‫ریم اھبویئ! ِ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،18‬الـور‪.33 :‬‬

‫‪868‬‬
 ‫‪769‬‬ ‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬
‫ریغرحمؾ وعکت ر رظن ڑپ اجےئ‪ ،‬وت لس ر ممَلذخہ لفک رگتف ںیہن‪ ،‬وضح ِک لدقس‬
‫ﷺ ےنلکاشد رفامای‪َ « :‬يا َع ِ يل! َٓ ُتتْبِ ِع الـَّ ْظ َر َة الـَّ ْظ َرةَ‪َ :‬فإِ َّن َل َك إُ َ‬
‫وَل‪،‬‬
‫أخ َر ُة»(‪" )1‬ل یلع! یلہ رظن ےک دع دفرسی رظن ت ال؛ان؛ ہک‬ ‫و َلقس ْت َل َك ِ‬
‫َ َْ‬
‫ یلہرظنںیہمتاعُمػےہ‪،‬رگمدفرسیرظناعُمػںیہن!" ہیمکحرَمدفوعکتدفونں‬
‫ےکےیلےہ‪،‬ذہللوعکوتںوکیھبہاگںیہیچین کےنھکےکاسھتاسھت رد ےکلاکحؾ‬
‫ش‬
‫اتبےئ اجںیئ‪ ،‬ہک آکلشئ ف ةیشئ اک پےاج شَؼ‪ ،‬ںیہک ںیہمت طلغ کلوہں ر ہن الؽ‬
‫د ! ںیہک سعت فانومس ےس رحمفؾ رک ےک پے ایحیئ‪ ،‬پےرشیم لفک آفلکیگ یک‬
‫اتکویكیںںیمالؽرک‪،‬اہمترےدنیفذمبہوکابتہفربابدہنرکد !‬
‫ریم زعزیدفوتس!وخلت ردہدلکییکندفتل‪،‬ندامقشفنداعُمشولوگں‬
‫یکوَہسےسلینپسعت‪،‬انومسلفکآربمفوکوفحمظفامومؿکھکیتکس لہ‪،‬وعکتاکلےنپ‬
‫رہچ لفک اہھت اپؤں ےک العفہ ہیقب مسج اک اپھچان‪ ،‬لفک لرگ ےنتف اک لدنہشی وہ وت لمکم ردہ‬
‫هب ال ؾ فرضفکی ےہ‪ ،‬اخقلِ اکانئت ‪ B‬اک لکاش ِد اپ ےہ‪َ﴿ :‬وْلُق ِتٰنِمْؤُمْلِّل‬
‫ُ‬

‫َنْضُضْغَي ْنِم َّنِهِراَصْبَا َوَنْظَفْحَي َّنُهَجْوُرُف َواَل َنْيِدْبُي َّنُهَتَنْيِزاَّلِااَم َرَهَظ اَهْنِم‬
‫بیبح!‬ ‫َوَنْبِرْضَيْل َّنِهِرُمُخِب ىٰلَع َّنِهِبْوُيُج۪‪َ ١‬واَل َنْيِدْبُي َّنُهَتَنْيِز﴾(‪" )2‬ل‬
‫املسمؿ وخلت وک مکح دےیجی ہک لینپ ہاگںیہ ھچک یچین کںیھک! لینپ اپکاسیئ یک افحتظ‬
‫رکںی‪ ،‬لفک لانپ انبؤ ہن داھکںیئ‪ ،‬رگم انتج وخد یہ اظرہ ےہ لس م رحج ںیہن‪ ،‬لفک فہ لینپ‬
‫اچدکںیلےنپرگةیونں رالےلکںیہ‪،‬لفکلانپاھگنسکاظرہہنرکںی!"‬

‫(‪" )1‬سـن الرتمذي" باب َما َجا َء ِِف َك ْظ َر ِة ا ْد َػ َج َل َء ِة‪ ،‬ر‪ ،2776 :‬صـ‪.627‬‬
‫(‪ )2‬پ‪ ،18‬الـور‪.31 :‬‬
‫‪869‬‬
‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬ ‫‪782‬‬
‫دفرسی ابت ہی ہک آای ےئ اسؽ اک آان وج ًۃقیقح لکی اسؽ اک زگکان‪ ،‬ینعی رامکی‬
‫دنیگ ےس مک وہان ےہ‪ ،‬وت ایک دنیگ ویں ہحمل ہب ہحمل زگک رک مک وہےت وہےئ‪ ،‬لاتتخؾ یک‬
‫رطػ ڑبےنھ ر وخیش انمیئ اجےئ؟! ای لہلل فکوسؽ یک اید ےس تلفغ ںیم زگک‬
‫لفاقتلفکامہفاسؽ ر‪،‬اندؾفرشدنمہوہےنےکاسھتاسھت‪،‬رکفِمیلساکدلنماھتؾرک‬
‫اسؽنَ‪،‬ہکلبآدنئہامتؾ دنیگںیم‪،‬ابعدتفلِاط ِ‬
‫تعلیہٰل ردعتسمفمیقتسمکہرک‪،‬آرخت‬ ‫ِ‬
‫یکاکایمیبفاکرملیناکاسامؿایکاجےئ؟!‬
‫تمعنِلقعلفکلسیکافحتظ‬
‫کب لاعلنیمل یک اطع رکدہ وتمعنں ںیم ےس لقعِ میلس یھب‬
‫زعزیلؿ رتحمؾ! لہلل ّ‬
‫ِ‬
‫لکی میظع تمعن ےہ‪،‬لس یک افحتظ یھبرکشِ تمعن ےہ‪،‬ہکبج لےس انگہ ےکاکومں لفک‬
‫رشلبونیشفدرگی طلغاکومںںیماضعئرکان‪،‬لستمعنیکانرکشی ےہ رشلب ونیش‬
‫رحلؾ‪ ،‬انگہِ ریبکہ لفک لکی اطیشین اکؾ ےہ‪ ،‬لس ےس انچب پےدح رضفکی ےہ‪ ،‬لہلل اعتیل‬
‫ےن رفامای‪﴿ :‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اَمَّنِا ُرْمَخْلا َوُرِسْيَمْلا َوُباَصْنَاْلا َوُماَلْزَاْلا ٌسْجِر‬
‫ْنِّم ِلَمَع ِنٰطْيَّشلا ُهْوُبِنَتْجاَف﴾(‪" )1‬ل لامیؿ فلول! رشلب‪ ،‬وُجل‪ ،‬تُب لفک وُج ےک‬
‫ریِتالچان‪،‬اناپ اطیشیناکؾںیہ‪،‬وتلِؿےسےتچبکانہ!"‬
‫رشلبانبان‪،‬انیپ‪،‬الپان‪،‬رشلباکاککفابک‪،‬لسیکآدمیناھکان‪،‬الھکان‪،‬یسکوکےفحتںیم‬
‫رشلب دانی‪ ،‬لالسیم امیلعتت یک رَسل رس الخػ فک ی ےہ لےسی ولوگں ر لہلل اعتیل ےن‬
‫اْل ْؿ َر‪َ ،‬و َش ِار َ ََبا‬ ‫تنعل رفامیئ ےہ‪ ،‬کوسؽِلرکؾ ﷺ ےن لکاشد رفامای‪َ « :‬ل َع َن ا ُ‬
‫هلل ْ َ‬
‫َِص َها‪َ ،‬و َح ِام َؾ َفا‪،‬‬ ‫ِ‬
‫اِص َها‪َ ،‬و ُم ْعت َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َو َساق َق َفا‪َ ،‬و َبائ َع َفا َو ُم ْبتَا َع َفا‪َ ،‬و َع َ‬

‫(‪ )1‬پ‪ ،7‬ادآئدة‪.93 :‬‬

‫‪870‬‬
 ‫‪782‬‬ ‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬
‫َوادْ ْح ُؿو َل َة إِ َل ْق ِه»(‪" )1‬لہللاعتیلےنرشلب ر‪،‬لمےسےنیپلفکالپےنفلےل ر‪،‬لےسےنچیب‬
‫لفکرخدیےنفلےل ر‪،‬لےسانبےنفلےل ر‪،‬لےسونبلےنفلےل ر‪،‬لےسلماھٹےنفلےل‪،‬‬
‫لفکسجےکےیللماھٹیئاجےئ‪،‬لؿ ب رتنعلرفامیئےہ!"‬
‫ریم ایپک اھبویئ! لِؿ یتنعل فرُب اکومں ںیم التبم وہ رک‪ ،‬لینپ تحص‬
‫فآرختدلؤ ر تاگلےیئ!اسیجہک وسیعیاسؽےکلاتتخؾلفک ےئاسؽےکآزا ر‪،‬‬
‫ہلنتیوینلریئ )‪ (Happy New Year‬ےکانؾےس‪،‬اہجںیئکرُخلافتےنمنج ےل‬
‫کاھک ےہ‪ ،‬فںیہ ریغفں ےک ےھچیپ ےتلچ وہےئ ضعب اندلؿ املسمؿ یھب‪ ،‬لؿ آافت ںیم‬
‫التبموہےتاجکےہںیہ!‬
‫فمضوَایلتےسانچب‬
‫زعزیلؿ رتحمؾ! اخقلِ اکانئت ﷻ یک مہ ر لس دقک رکؾ ونل ایں رہماباینں‬
‫ِ‬
‫ک اج اتکس‪ ،‬درگی وتمعنں ےک اسھت اسھت لضاءاء یک‬
‫لفک ںیتمعن ںیہ‪ ،‬ںیہنج امشک ںیہن ا‬
‫ّوقتوگاییئلفکامؽف کفریغہیھب‪ ،‬رفک ِداگ ِکاعملیکمیظعلاشلؿںیتمعنںیہ‪،‬نج‬ ‫السیتم‪ِ ،‬‬
‫ ر رکش اجب الان‪ ،‬لفک وطب ِک رکشلہن لِؿ امتؾ وتمعنں وک لہلل فکوسؽ یک کِاض ےک اکومں ںیم‬
‫لامعتسؽ رکان‪ ،‬لفک ونممع ففمضوَؽ لوقلؽ فلاعفؽ ےس انچب مہ ب ر ال ؾ ےہ رضحت‬
‫سدان لوبرہریہ � ےس کفلتی ےہ‪ ،‬کتمحِ اعایملؿ ﷺ ےن رفامای‪ِ « :‬م ْن‬ ‫ِّ‬
‫ُح ْس ِن إِ ْس َال ِم ادَ ْر ِء ت َْر ُك ُه َما َٓ َي ْعـ ِ ْق ِه»(‪")2‬لاھچاملسمؿ فہےہوجفمضوَلات ےس‬
‫امکؽلالسؾیکالع ت‪،‬لفکلالسؾاکاقتاضفاشنمہیےہ‪،‬ہک‬
‫مدفککےہ"‪،‬ینعیاملسمؿےک ِ‬

‫(‪" )1‬سـن أيب داود" باب العصر لؾخؿر‪ ،‬ر‪ ،3674 :‬صـ‪.527‬‬
‫(‪" )2‬سـن الرتمذي" أبواب الزي هد‪ ،‬ر‪ ،2317 :‬صـ‪.531‬‬
‫‪871‬‬
‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬ ‫‪781‬‬
‫دنبہ فمضوَؽ لاعفؽ فلوقلؽ ےس رگزی رکات کےہ‪ ،‬فمضوَایلت ےس لےنپ دلنم وک اچبےئ‬
‫ِ‬
‫اعسدت دلکنی لس اک َّدقمک وہ‪ ،‬لفک الفح فاکرملین ےک لےسی وھپؽ ںیلھک‪،‬‬ ‫کےھک؛ اتہک‬
‫نجیک وخوبشانگوہںیکندوبوکَمَرک د !لینپہاگہلےنپبصنملنیعل ر امجےئ کےھک؛‬
‫اتہکلسیک دنیگاکرفسئوسکیئےساپ ۂ لیمک کےچنہ۔‬
‫اکلم املسمؿ یک ہی تفص فاشؿ ےہ ہک فہ ہشیمہ لےنپ لوقلؽ‪ ،‬لاعفؽ لفک‬
‫لِرخلاجتفریغہںیمرہ لِرسلػفوضفؽےسوخدچب رک‪،‬دفرسفںوکیھباچبےنیکرھبوپک‬
‫وکششرکاتےہ!‬
‫امیضاکلاستحب‬
‫ریم زعزیدفوتس!ایناسؽںیمہ دینیلفکدوینیدفونںدیملونںںیم‪،‬لےنپ‬
‫احُمہبسیکرطػوتہجدالاتےہ‪،‬ہکرامکی دنیگاکوجلکیاسؽزمدیمکوہ‪،‬ای‪،‬لسںیممہ‬
‫ےن ایک وھکای ایک اپای؟ ںیمہ ابعدلت‪ ،‬اعُمالمت‪ ،‬لامعؽ‪ ،‬الحؽ ف رحلؾ‪ ،‬م‬
‫وقحؼ لہلل لفک‬
‫م‬
‫وقحؼ لابعلد یک لدلیگیئ ےک اعُمےلم ںیم‪ ،‬لینپ دنیگ اک احُمہبس رک ےک دانھکی اچےیہ‪ ،‬ہک مہ‬
‫ےس اہکں اہکں ایک ایک ایطلغں وہںیئ؟؛ لس ےیل ہک لاسنؿ دفرسفں یک رظنفں ےس وت‬
‫لینپ ایطلغں وکاتایہں اپھچ اتکس ےہ‪ ،‬رگم وخد لینپ رظنفں ےس ںیہن چب اتکس!‬
‫سدان رمع نب اّطخب � ےس کفلتی ےہ‪« :‬ح ِ‬
‫اس ُب ْوا‬ ‫لریم للموَنینم رضحت ّ ِ‬
‫َ‬
‫اس ُب ْوا!»(‪" )1‬لس ےس ےلہپ ہک مت ےس (ربف ِ قا ت)اسحب‬ ‫َأ ْك ُػ َسؽ ُْم َق ْب َل َأ ْن ُ َ‬
‫ُت َ‬
‫ایلاجےئ‪،‬داینںیموخدلانپاحُمہبسرکول!"‬

‫(‪" )1‬سـن الرتمذي" أبواب صػة الؼقامة‪ ،‬ر‪ ،2459 :‬صـ‪.563‬‬

‫‪872‬‬
 ‫‪788‬‬ ‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬
‫آدیمےسلسےکرھگفلولںےکابک ںیمیھبوپاھچاجےئاگ‬
‫رتحمؾ اھبویئ! ںیمہ لینپ لفالد یک میلعت فرتتیب ر یھب رھبوپک وتہج‬ ‫مز‬
‫دےنی یک رضفکت ےہ‪ ،‬فتق فاحالت ےک اقتوضں وک ِّدم رظن کےتھک وہےئ‪ ،‬لفالد یک‬
‫دک ت کامنہیئ رکںی‪ ،‬لںیہن انم ب فتق لفک اموحؽ رفلمہ رکںی‪ ،‬فلدلنی ےک ےیل‬
‫ہییھبرضفکیےہہکلینپلفالدیکاجزئرضفکایت‪،‬لینپتیثیحفاطتقےکاطمقبوپکل‬
‫رکںی‪ ،‬لؿ یک امسجین وشن فامن ےک اسھت اسھت نن ی وشنفامن اک یھب ل مامؾ رکںی؛ ویکہکن‬
‫اجؿ کتمح ﷺ ےن لکاشد رفامای ےہ‪« :‬إِ َّن اهللَ َس ِائ ٌل ك َُّل َرا ٍع َع ََّّم‬ ‫یفطصم ِ‬
‫الر ُج َل َع ْن َأ ْه ِل َب ْقتِ ِه»(‪ً" )1‬انیقی‬ ‫ِ‬
‫رت َعا ُه‪ :‬أ َحػ َظ َأ ْم َض َّق َع؟ َحتَّى َي ْس َل َل َّ‬
‫اس َ ْ‬
‫ْ‬
‫لہللاعتیلرہ ّنم دلکےسلسیک ّنمدلکیےکابک ںیموپےھچاگ‪:‬ہکآایلمسےنلینپ‬
‫ّنم دلکیاھبنیئ ایاضعئرک دی؟اہیں ک ہکآدیم ےسلسےکرھگ فلولںےکابک‬
‫ںیمیھبوپےھچاگ!"‬
‫اسؽ نَ ر‬
‫ذہلل اہجں مہ لےنپ وچبں وک درگی ولعمامت رفلمہ رکےت ںیہ‪ ،‬فںیہ ِ‬
‫انمےئاجےنفلےلآجلکےکرطۂقی نشجےکابک ںیمیھبلالسیمامیلعتتےس‬
‫آاگہرکںی!‬
‫فتقليمیظعتمعنےہ‬
‫لؿ لالسؾ! لاسنؿ کین لامعؽ یک اجبآفکی ںیم اتریخ یبمل لدیمفں ےک‬
‫ربلدک ِ‬
‫ابثعرکاتےہ‪،‬نکیلبجلاسنؿفتقوکتمینغاجؿرککِاضےئلیہلےکوصحؽںیم‬
‫گل اجات ےہ‪ ،‬بت تّنج یک لدَب لالبابد وتمعنں اک قحتسم رقلک اپات ےہ‪ ،‬لفک لرگ فتق وک رصػ‬

‫(‪" )1‬صحقح ابن ِح ّبان" كتاب السر‪ ،‬ر‪ ،476 :‬صـ‪.777‬‬

‫‪873‬‬
‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬ ‫‪784‬‬
‫شیع فرشعت‪ ،‬وخش ویپگں لفک رخسمہ نپ ںیم اضعئ فربابد رک د ‪ ،‬وت رسلرس اصقنؿ‬
‫فرسخلؿلاھٹاتےہ وضحک ُن کتمحﷺ ےنرفتصِفتقوکمیظعتمعنرقلکدای‪،‬‬
‫لفک لس ےس افدئہ ہن لاھٹےن فلولں وک اھگےٹ ںیم ڑپےن فلال اتبای رضحت ّ ِ د‬
‫سان‬
‫َان َم ْغ ُب ْو ٌن فِ ْق ِف ََّم كَثِ ْ ٌر ِم َن الـ ِ‬
‫َّاس‪:‬‬ ‫لِنب ابعس � ےس کفلتی ےہ‪« :‬كِعؿت ِ‬
‫َْ‬
‫الص َّح ُة (‪َ )2‬وا ْل َػ َرا ُغ»(‪" )1‬دف‪ 1‬ںیتمعن لیسی ںیہ نج ےک ابک ںیم تہب‬
‫(‪ِّ )1‬‬
‫ےسولگاسخک ںیمکےتہںیہ‪)2(:‬دنتریتس (‪)1‬لفکرفلتغ"‬
‫املعےئرکلؾرفامےتںیہہک"لسدحثیاپ اک ینعہیےہ‪،‬ہکآدیم یھبافکغ‬
‫ہنکےہ‪،‬ےسجامسجینتحصاحلصوہ‪،‬لفکفہلمساحؽںیملہللاعتیلیکوتمعنںاکرکشلدلہن‬
‫رک ‪،‬ہکلبفتقوکوییہناضعئرک د ‪ ،‬وتفہ اسخک ںیمےہ؛ ہکلہللاعتیلاکرکشلمس‬
‫ےکلاکحؾ رلمعرکےن‪،‬لفکلمسیکعنمرکدہزیچفںےسےنچبںیمےہ‪،‬وتوجلِؿلمومکںیم‬
‫(‪)1‬‬
‫دحےساجت مف رک ‪،‬فیہاسخک ںیمےہ"‬
‫اک بلطم ہی ےہ ہک بج لںیہن تحص لفک وخاحشیل یلم یھت‪ ،‬وت‬ ‫"اسخک‬
‫لہلل اعتیلیک اید‪ ،‬ابعدلتلفکلناکک فلفکلد ایدہ ےس ایدہرکان اچےیہاھت‪ ،‬رگملوہنںےن‬
‫(‪)8‬‬
‫قلاکانئتﷻ ےنلاسنؿوکامسجین‬
‫اخ ِ‬ ‫لاسیںیہنایکسجےکببساصقنؿلماھٹای"‬
‫تحص فرفلتغ ےک لفاقت ےس یھب ونل ل ےہ‪ ،‬لرثک ولگ ےتھجمس ںیہ ہک ہی ںیتمعن ہشیمہ‬
‫کےنہ فلیل ںیہ‪ ،‬لںیہن یھب فلؽ ںیہن آان‪ ،‬نکیل ہی ابت رصػ لکی اطیشین فوسہس لفک‬

‫(‪" )1‬صحقح البخاري" كتاب الرقاق‪ ،‬ر‪ ،6412 :‬صـ‪.1113‬‬

‫(‪" )2‬فتح الباري رشح صحقح البخاري" ُتت ر‪.259/11 ،6412 :‬‬
‫(‪" )8‬زنۃہلاقلکیرشحيحصلاخبلکی" ریِدحثی‪6/9،1818:‬‬
‫‪874‬‬
 ‫‪782‬‬ ‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬
‫دوھاکےہ‪،‬ذٰہلللِؿمیظعوتمعنںیکدقکرکےتوہےئلؿاکدک تلامعتسؽےیجیک‪ ،‬لفک مہ‬
‫ںیمےسرہلکیدےھکیہکلسےنآدنئہلکےکےیلآےگایکجیھبکاھکےہ؟!‬
‫اپچنوکاپچنےسےلہپتمینغاجون‬
‫فتق لکی میظعتمعنےہ‪،‬لسیکڑبی لتیمہ ےہ؛ ہکلِیسفتقےکحیحصایطلغ‬
‫عس � ےس کفلتی‬ ‫لامعتسؽ ےس دنیگ ونسکیتياڑگبیتےہ رضحت ّ ِ‬
‫سدانلِنب ّ ُا‬
‫اجؿ کتمح ﷺ ےن یسک وک تحیصن رکےت وہےئ لکاشد رفامای‪« :‬ا ْغتَـ ِ ْم‬ ‫ےہ‪ ،‬یفطصم ِ‬
‫صحت ََك َقبْ َل َس َؼ ِؿ َك‪،‬‬ ‫ِ‬
‫س‪َ )1( :‬ش َبا َب َك َق ْب َل َه َرم َك‪َ )2( ،‬و َّ‬ ‫َخ ٍ‬ ‫َخس ًا َق ْب َل َ ْ‬
‫َْ‬
‫َاك َق ْب َل َف ْؼ ِر َك‪َ )4( ،‬و َف َرا َغ َك َق ْب َل ُش ْغؾِ َك‪َ )5( ،‬و َح َقات ََك َقبْ َل‬‫(‪َ )3‬و ِغـ َ‬
‫َم ْوتِ َك»(‪" )1‬اپچن‪ 2‬زیچفںوکاپچن‪2‬ےسےلہپتمینغاجون‪)2(:‬لینپوجلینوکڑباھےپےس‬
‫ےلہپ‪ )1( ،‬تحص وک امیبکی ےس ےلہپ‪ )8( ،‬امدللکی وک اتحمیج ےس ےلہپ‪ )4( ،‬رفلتغ وک‬
‫رصمفتیفےسےلہپ‪ )2(،‬لفکلینپ دنیگوکمَتےسےلہپتمینغاجون!"‬
‫لرگلِؿاپوچنںاعُمالمتںیمغَکایکاجےئوتولعمؾوہاتےہ‪،‬ہکامتؾلمومکںیم‬
‫فتقیہیکلتیمہلماجرگیکاجکیہےہ‪،‬ینعیوجلین‪،‬تحص‪،‬امدللکی‪،‬رفلتغلفکبج ک‬
‫اسسنابیقےہ‪ ،‬دنیگےکامتؾلفاقتوکتمینغاجون‪،‬لفکلِؿےسوخبافدئہلماھٹول‪،‬کین‬
‫لامعؽ ےنتج ایدہ رک ےتکس وہ رک ول‪ ،‬يادـ ےس يادـ ولوگں یک يزوخلیہ رکول؛ يَہکن بج ہی‬
‫فتقلکن اجےئاگلفکلاسنؿ ڑباھےپ‪،‬امیبکی‪،‬اتحمیجلفکرصمفتیفاکاکشکوہاجےئاگ‪،‬‬
‫بتلےسحیحصوَطک رکینلامعؽاکومعقںیہنلمےکساگ‪،‬لفکبجمَتیکآوغشںیمالچ‬
‫اجےئاگ‪،‬بتوتویکینںاکفتقابلکلیہاہھتےسلکن اكوہاگ!‬

‫مستدرك احلاكم" كتاب الرقاق‪ ،‬ر‪.2797/8 ،7846 :‬‬

‫َ‬ ‫(‪" )1‬‬
‫‪875‬‬
‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬ ‫‪786‬‬
‫ذٰہلل فتق یک دقکدلین یہ دنملقعی اک اقتاض ےہ‪ ،‬لس اقتےض وک وپکل رکےت‬
‫رُقب لیہل احلص رکان‪ ،‬رامکی آرخت‬ ‫وہےئ‪ ،‬ایدہ ےس ایدہ کین لامعؽ ےک نکےعی ِ‬
‫ےک ےیل لاہتنیئ رضفکی ےہ‪ ،‬لکاش ِد ابکی اعتٰیل ےہ‪َ﴿ :‬وْنَا َسْيَّل ِناَسْنِاْلِل اَّلِا اَم‬
‫ىٰعَسۙ‪َ۰۰۳۹‬وَّنَاٗهَيْعَسَفْوَسىٰرُي﴾(‪" )1‬آدیملینپوکشش یہ اکہجیتن اپےئ اگ‪،‬لفک لس یک‬
‫وکششرقنعبیدیھکیاجےئیگ!"‬
‫رامکی دنیگاکلکیاسؽزمدیمکوہ‪،‬ای!‬
‫ِ‬
‫رضحلترگلیمدقک!آجاکاملسمؿ ےئاسؽیکآدم رنشجانماتےہ‪،‬ایکلےسہی‬
‫ولعمؾ ںیہن ہک لس ےئ اسؽ یک آدم ر‪ ،‬لمس یک دنیگ اک لکی ربس زمدی مک وہ اك ےہ!‬
‫دنیگلہللاعتیلیکرطػےس اطعرکدہلکیشیباہبتمعنےہ‪،‬لفکتمعنےک للئای مک‬
‫وہےن رنشجںیہنانمایاجات‪،‬ہکلبلوسفسایکاجاتےہ!زگکلوہلاسؽںیہکَحایدںی‪،‬‬
‫وخوگشلک فلاعقت‪ ،‬لفک ںیہک خلت رجتابت‪ ،‬مغ فلمَل لفک فلتخم احداثت ےک منَش وھچڑ رک‬
‫کتصخ وہات ےہ‪ ،‬لاسنؿ وک داین یک پےابثیت لفک ان اپدیئلکی اک اغیپؾ یھب د رک لولدلع‬
‫وہات ےہ!ل اتتخ ِؾامہ فاسؽ ہکلبرامکل زگکات وہل رہ رہہحمل‪ ،‬ںیمہلس رطػ وتمہجرکات ےہ‬
‫زالف لاسنؿ! وت زیتی ےس لینپ ّرقمکہ ِ‬
‫ّدمت تسی یک لیمک یک رطػ کفلں‬ ‫ہک ل‬
‫دفلںےہ!یسکاشرعےنایکوخباہک‪؏:‬‬
‫(‪)1‬‬
‫اخقل ےن ڑھگی رمع یک ل ِ لفک اٹھگ دی!‬ ‫ُ ِدی‬
‫زالف ےھجت ڑھگایؽ ہی د ات ےہ م ا‬

‫(‪ )1‬پ ‪ ،27‬الـجم‪.43 ،39 :‬‬

‫(‪ )1‬الکؾدفلرککلیہ‬
‫‪876‬‬
 ‫‪788‬‬ ‫اسؽونیکآدم‬
‫ِ‬
‫سدان دبع لہلل نب وعسمد� رفامےت ںیہ‪« :‬ما كدمت عذ ٍ‬
‫يشء‬ ‫ُ‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫كؼص فقه أجل‪ ،‬ومل يز ْد فقه عؿل!»‬ ‫ِ‬
‫كدمي عذ يو ٍم َغ ْ‬
‫(‪)1‬‬
‫شؿسه‪َ ،‬‬
‫ُ‬ ‫ربت‬
‫"ںیمیسکزیچ رلانتان ِدؾلفکرشدنمہ ںیہنوہل‪،‬انتجان ِدؾ لےسیدؿےکزگکےن روہل‪،‬وج‬
‫ریمی دنیگےسمکوہ‪،‬ای‪،‬لفکلمسںیمریم کینلمعںیملاضہفہنوہاکس!"‬
‫لِنب آدؾ! وت ّلياؾ یہ اک‬ ‫رضحت ّ ِ‬
‫سدان نسح رصبی � رفامےت ںیہ ہک "ل‬
‫(‪)1‬‬
‫ومجمہعےہ‪،‬بجلکیدؿزگک‪،‬ایوتویںھجمسہکریتللکیہصحزگک‪،‬ای!"‬
‫داع‬
‫اسؽ نَ ر وہےن فلیل رُخلافت لفک پےوہدویگں ںیم‪ ،‬لانپ‬
‫ل لہلل! ںیمہ ِ‬
‫یتمیقفتقلفک ہسیپاضعئ رکےن ےس وفحمظ رفام‪،‬زگکےتامـفاسؽےک ریخب فاعتیففدلع‬
‫اسؽ َن ںیم لینپ اخص‬
‫وہےن ر‪ ،‬دؽ یک رہگلیئ ےس رکش اجب الےن یک وتقیف اطع رفام رک‪ِ ،‬‬
‫کتمحفربتکلفکلاعنؾفلِرکلؾےسضیفتسمرفام‪،‬آنیمای ّ‬
‫کبلاعلنیمل!‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫يؿر ‪...‬إلخ‪ ،‬صـ‪.27‬‬

‫(‪" )1‬ققؿة الزمن عـد العؾَّمء" كدم ابن مسعود عذ القوم ّ‬
‫(‪ )2‬ادرجع كػسه‪ ،‬يا ابن آدم إكَّّم أكت أ ّيام! صـ‪.27‬‬
‫‪877‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬

‫رہفتس ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫ہحفص‬ ‫آتیربمن‬ ‫وسرت‬ ‫اپرہ‬ ‫آتی‬
‫ْمُتْنُك َرْيَخ ٍةَّمُا ْتَجِرْخُا ِساَّنلِل‬
‫َنْوُرُمْاَت ِفْوُرْعَمْلاِب َوَنْوَهْنَت ِنَع‬
‫‪49‬‬ ‫‪111‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ِرَكْنُمْلاَوَنْوُنِمْؤُتِهّٰللاِب‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك َنْيِمّٰوَق‬
‫‪63‬‬ ‫‪135‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫ِطْسِقْلاِب‬
‫اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا اْوُقَّتا ُمُكَّبَر ْيِذَّلا‬
‫ْمُكَقَلَخ ْنِّم ٍسْفَّن ٍةَدِحاَّو َّوَقَلَخ‬
‫اَهْنِم اَهَجْوَز َوَّثَب اَمُهْنِم اًلاَجِر‬
‫اًرْيِثَك َّوًءٓاَسِنج َواوُقَّتا َهّٰللا ْيِذَّلا‬
‫َنْوُلَءٓاَسَت ٖهِب َو َماَحْرَاْلاط َّنِا َهّٰللا‬
‫‪71‬‬ ‫‪1‬‬ ‫النساء‬ ‫‪4‬‬ ‫َناَكْمُكْيَلَعاًبْيِقَر‬
‫َوْنِم ٖۤهِتٰيٰا ْنَا َقَلَخ ْمُكَل ْنِّم‬
‫ْمُكِسُفْنَا اًجاَوْزَا اْۤوُنُكْسَتِّل اَهْيَلِا‬
‫َوَلَعَج ْمُكَنْيَب ًةَّدَوَّم َّوًةَمْحَرؕ‪َّ ١‬نِا‬
‫‪71‬‬ ‫‪11‬‬ ‫الروم‬ ‫‪11‬‬ ‫ْوُرَّكَفَتَّي‬
‫ن‬ ‫ْيِفَكِلٰذٍتٰيٰاَلٍمْوَقِّل‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْۤوُق ْمُكَسُفْنَا‬

‫‪881‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َوْمُكْيِلْهَا اًراَن َّواَهُدْوُق ُساَّنلا‬
‫‪76‬‬ ‫‪6‬‬ ‫التحريم‬ ‫‪18‬‬ ‫َوُةَراَجِحْلا‬
‫َوَّنُهَل ُلْثِم ْيِذَّلا َّنِهْيَلَع‬
‫‪79‬‬ ‫‪118‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ِفْوُرْعَمْلاِب‬
‫َواوُدُبْعا َهّٰللا َواَل اْوُكِرْشُت ٖهِب أًـْي‬
‫‪84‬‬ ‫‪36‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫َّونْيَدِلاَوْلاِبناًناَسْحِا‬
‫ْلُق اْوَلاَعَت ُلْتَا اَم َمَّرَح ْمُكُّبَر‬
‫ْمُكْيَلَع اَّلَا اْوُكِرْشُت ٖهِب أًـْي‬
‫‪84‬‬ ‫‪151‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪8‬‬ ‫َّونْيَدِلاَوْلاِبناًناَسْحِا‬
‫‪84‬‬ ‫‪15‬‬ ‫األحقاف‬ ‫‪16‬‬ ‫َواَنْيَّصَوَناَسْنِاْلاِهْيَدِلاَوِباًنٰسْحِا‬
‫ْمَلَا ْمِهِتْاَي ُاَبَنَنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَق‬
‫ِمْوَق ٍحْوُن َّوٍداَع َّوَدْوُمَث۬ۙ‪َ ١‬وِمْوَق‬
‫َنَيْدَم‬ ‫َوِبٰحْصَا‬ ‫َمْيِهٰرْبِا‬
‫َوِتٰكِفَتْؤُمْلاؕ‪ْ ١‬مُهْتَتَا ْمُهُلُسُر‬
‫ِتٰنِّيَبْلاِبۚ‪ ١‬اَمَف َناَك ُهّٰللا ْمُهَمِلْظَيِل‬
‫‪118‬‬ ‫‪71‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َوْنِكٰلاْۤوُناَكْمُهَسُفْنَاَنْوُمِلْظَي‬
‫َوَكِلٰذَكُذْخَاَكِّبَرۤاَذِاَذَخَاىٰرُقْلاَو‬
‫‪119‬‬ ‫‪111‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫َيِهٌةَمِلاَظؕ‪َّ١‬نِاۤٗهَذْخَاٌمْيِلَاٌدْيِدَش‬
‫َوْنَم ْلَعْفَّي َكِلٰذ اًناَوْدُع َّواًمْلُظ‬

‫‪882‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َفْوَسَف ِهْيِلْصُن اًراَنؕ‪َ ١‬وَناَك َكِلٰذ‬
‫‪119‬‬ ‫‪31‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫ىَلَعَي ِهّٰاًرْيِ‬
‫َواَل اْۤوُنَكْرَت ىَلِا َنْيِذَّلا اْوُمَلَظ‬
‫ُمُكَّسَمَتَف ُراَّنلاۙ‪َ ١‬واَم ْمُكَل ْنِّم‬
‫‪111‬‬ ‫‪113‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫ِنْوُدَي ِهّْٰنِمَءٓاَيِلْوَاَّمُثاَلَنْوُرَصْنُت‬
‫‪115‬‬ ‫‪81‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫َوْلَّكَوَتىَلَعَي ِهّٰؕ‪َ١‬وىٰفَكِهّٰللاِباًلْيِكَو‬
‫َكِٕىٰٓلوُا َنْيِذَّلا ىَدَه ُهّٰللا ُمُهىٰدُهِبَف‬
‫‪117‬‬ ‫‪91‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪7‬‬ ‫ْهِدَتْقا‬
‫َو ىَلَع َي ِهّٰ اْۤوُلَّكَوَتَف ْنِا ْمُتْنُك‬
‫‪118‬‬ ‫‪13‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َنْيِنِمْؤُّم‬
‫َو اَل اْوُسَٔـْياَت ْنِم ِحْوَّر َي ِهّٰؕ‪ٗ ١‬هَّنِا اَل‬
‫ُسَٔـْياَي ْنِم ِحْوَّر َي ِهّٰ ْلا اَ َ‬
‫‪118‬‬ ‫‪87‬‬ ‫يوسف‬ ‫‪13‬‬ ‫َنْوُرِفٰكْلا‬
‫َّنِا َهّٰللا اَل ُرِّيَغُي اَم ٍمْوَقِب ىّٰتَح‬
‫‪119‬‬ ‫‪11‬‬ ‫الرعد‬ ‫‪13‬‬ ‫اْوُرِّيَغُياَمْمِهِسُفْنَاِب‬
‫‪111‬‬ ‫‪69‬‬ ‫األعراف‬ ‫‪8‬‬ ‫اْۤوُرُكْذاَفَءٓاَلٰاَي ِهّْٰمُكَّلَعَلَنْوُحِلْفُت‬

‫ْنِٕىَل ْمُتْرَكَش ْمُكَّنَدْيِزَاَل َو ْنِٕىَل‬

‫‪111‬‬ ‫‪7‬‬ ‫إبراهوم‬ ‫‪13‬‬ ‫ْمُتْرَفَكَّنِاْيِباَذَع ٌدْيِدَشَل‬
‫‪113‬‬ ‫‪35‬‬ ‫األحقاف‬ ‫‪16‬‬ ‫ِبا ُْولُوال َْع ْز ِمم َِن ُّ‬
‫الر ُس ِل‬ ‫ِبك ََما َص َ َ‬
‫َاص ِ ْ‬
‫ف ْ‬

‫‪883‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َيِناَثِنْيَنْثاْذِااَمُهيِفِراَغْلاْذِاُلْوُقَي‬
‫‪116‬‬ ‫‪41‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ٖهِبِحاَصِلاَلْنَزْحَتَّنِاَهّٰللااَنَعَم‬
‫‪116‬‬ ‫‪19‬‬ ‫اللول‬ ‫‪31‬‬ ‫َواَمٍدَحَاِلٗهَدْنِعْنِمٍةَمْعِّنىٰۤزْجُت‬
‫َو َنْيِذَّلا َنْوُذْؤُي َنْيِنِمْؤُمْلا َو‬
‫ِتٰنِمْؤُمْلا ِرْيَغِب اَم اْوُبَسَتْكا ِدَقَف‬
‫‪139‬‬ ‫‪58‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫اْوُلَمَتْحااًناَتْهُبَّواًمْثِااًنْيِبُّم‬
‫َّمُثاَنْثَرْوَالا َبٰتِك َنْيِذَّلا اَنْيَفَط‬
‫‪141‬‬ ‫‪31‬‬ ‫الفاطر‬ ‫‪11‬‬ ‫ْنِماَنِداَبِع‬
‫ِعَفْرَي ُهّٰللا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُكْنِمۙ‪َ ١‬و‬
‫‪141‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ادجادلة‬ ‫‪18‬‬ ‫َنْيِذَّلااوُتْوُاَمْلِعْلاٍتٰجَرَد‬
‫اْۤوُلَٔـْسَف َلْهَا ِرْكِّذلا ْنِا ْمُتْنُك اَل‬
‫‪141‬‬ ‫‪43‬‬ ‫النحل‬ ‫‪14‬‬ ‫َنْوُمَلْعَت‬
‫ْلُق ْلَه يِوَتْسَي َنْيِذَّلا‬
‫‪141‬‬ ‫‪9‬‬ ‫الزمر‬ ‫‪13‬‬ ‫َنْوُمَلْعَيَوَنْيِذَّلااَلَنْوُمَلْعَي‬
‫‪141‬‬ ‫‪18‬‬ ‫الفاطر‬ ‫‪11‬‬ ‫اَمَّنِاىَشْخَيَهّٰللاْنِمِهِداَبِعاُؤٰٓمَلُعْلا‬
‫َدِهَش ُهّٰللا ٗهَّنَا ۤاَل َهٰلِا ْلا اَ َوُهۙ‪َ ١‬و‬
‫ُةَكِٕىٰٓلَمْلا َو اوُلوُا ِمْلِعْلا اًۢمِٕىٓا‬
‫ِطْسِقْلاِبؕ‪ۤ ١‬اَل َهٰلِا ْلا اَ َوُه ُزْيِزَعْلا‬
‫‪141‬‬ ‫‪18‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫ُمْيِكَحْلا‬

‫‪884‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َّنِا َةَّدِع ِرْوُهُّشلا َدْنِع َي ِهّٰ اَنْثا‬
‫َرَشَعاًرْهَشْيِفِبٰتِكَي ِهَّٰمْوَي َقَلَخ‬
‫‪146‬‬ ‫‪36‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ِتٰوٰمَّسلاَوَضْرَاْلاۤاَهْنِمٌةَعَبْرَاٌمُرُح‬
‫‪147‬‬ ‫‪36‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫اَلَفاْوُمِلْظَتَّنِهْيِفْمُكَسُفْنَا‬
‫َو اَل ُفْقَت اَم َسْيَل َكَل ٖهِب ٌمْلِعؕ‪١‬‬
‫َّنِا َعْمَّسلا َو َرَصَبْلا َو َداَؤُفْلا ُّلُك‬
‫‪161‬‬ ‫‪36‬‬ ‫اإلرساء‬ ‫‪15‬‬ ‫َكِٕىٰٓلوُاَناَكُهْنَعاًلْؤُـْسَم‬
‫‪166‬‬ ‫‪19‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫َّنِاَنْيِّدلاَدْنِعَي ِهُّٰماَلْسِاْلا‬
‫َوُه ْۤيِذَّلا َلَسْرَا ٗهَلْوُسَر ىٰدُهْلاِب‬
‫َوِنْيِد ِّقَحْلا ٗهَرِهْظُيِل ىَلَع ِنْيِّدلا‬
‫‪166‬‬ ‫‪9‬‬ ‫الصف‬ ‫‪18‬‬ ‫ٖهِّلُكَوْوَلَهِرَكَنْوُكِرْشُمْلا‬
‫‪167‬‬ ‫‪57‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪7‬‬ ‫ِنِاُمْكُحْلاْلا اَِهّٰلِل‬
‫َوِهّٰلِل ُكْلُم ِتٰوٰمَّسلا َوِضْرَاْلا َوُهّٰللا‬
‫‪167‬‬ ‫‪189‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ىٰلَعِّلُكٍءْيَشٌرْيِدَق‬
‫ِلُق َّمُهّٰللا َكِلٰم ِكْلُمْلا يِتْؤُت‬
‫َكْلُمْلا ْنَم ُءٓاَشَت َوُعِزْنَت َكْلُمْلا‬
‫‪167‬‬ ‫‪16‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫ْنَّمِمُءٓاَشَت‬
‫َنْيِذَّلَا ْنِا ْمُهّٰنَّكَّم يِف ِضْرَاْلا‬
‫اوُماَقَا َةوٰلَّصلا َواُوَتٰا َو َةوٰكَّ َوَ‬

‫‪885‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫‪169‬‬ ‫‪41‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫ِفْوُرْعَمْلاِبَواْوَهَنِنَعِرَكْنُمْلا‬
‫ُدٗواَدٰياَّنِاَكٰنْلَعَجًةَفْيِلَخيِفِضْرَاْلا‬
‫ْمُكْحاَف َنْيَب ِساَّنلا ِّقَحْلاِب َواَل‬
‫‪169‬‬ ‫‪16‬‬ ‫الصاد‬ ‫‪13‬‬ ‫ِعِبَّتَتىٰوَهْلاَكَّلِضُيَفْنَعِلْيِبَسَي ِهّٰ‬
‫َوْنَم ْمَّل ْمُكْحَي ۤاَمِب َلَزْنَا ُهّٰللا‬
‫‪171‬‬ ‫‪45‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َكِٕىٰٓلوُاَفُمُهَنْوُمِلّٰظلا‬
‫اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااْوُنَمٰااْوُنْوُكَنْيِمّٰوَقِهّٰلِل‬
‫َءٓاَدَهُش ِطْسِقْلاِب َواَل ْمُكَّنَمِرْجَي‬
‫ُنٰاَنَش ٍمْوَق ىٰۤلَع اَّلَا اْوُلِدْعَتؕ‪١‬‬
‫اْوُلِدْعِا۫‪َ ١‬وُه ُبَرْقَا ىٰوْقَّتلِل ‪َ ١ٞ‬واوُقَّتا‬
‫‪176‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َهّٰللاؕ‪َّ١‬نِاَهّٰللاٌۢرْيِبَخاَمِبَنْوُلَمْعَت‬
‫َوْنِا َتْمَكَح ْمُكْحاَف ْمُهَنْيَب‬
‫‪176‬‬ ‫‪41‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫ِطْسِقْلاِبَّنِاَهّٰللاُّبِحُيَنْيِطِسْقُمْلا‬
‫ُرُمْاَيِلْدَعْلاِب‬ ‫َهّٰللا‬ ‫َّنِا‬
‫‪176‬‬ ‫‪91‬‬ ‫النحل‬ ‫‪14‬‬ ‫َوِناَسْحِاْلاَوِئٓاَتْيِايِذىٰبْرُقْلا‬
‫ْدَقَل اَنْلَسْرَا اَنَلُسُر ِتٰنِّيَبْلاِب‬
‫لا َبٰتِك‬ ‫ُمُهَعَم‬ ‫َواَنْلَزْنَا‬
‫‪177‬‬ ‫‪15‬‬ ‫احلديد‬ ‫‪17‬‬ ‫َوَناَزْيِمْلاَمْوُقَيِلُساَّنلاِطْسِقْلاِب‬

‫‪886‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫ُدٗواَدٰياَّنِاَكٰنْلَعَجًةَفْيِلَخيِفِضْرَاْلا‬
‫ْمُكْحاَف َنْيَب ِساَّنلا ِّقَحْلاِب َواَل‬
‫‪177‬‬ ‫‪16‬‬ ‫الصاد‬ ‫‪13‬‬ ‫ِعِبَّتَتىٰوَهْلاَكَّلِضُيَفْنَعِلْيِبَسَي ِهّٰ‬
‫َواَذِاْمُتْمَكَحَنْيَبِساَّنلاْنَااْوُمُكْحَت‬
‫ٖهِب‬
‫ِلْدَعْلاِب َّنِا َهّٰللا اَّمِعِن ْمُكُظِعَي ٖؕ‬
‫‪177‬‬ ‫‪58‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫َّنِاَهّٰللاَناَكاًۢعْيِمَساًرْيِصَب‬
‫َوْنَم ْمَّل ْمُكْحَي ۤاَمِب َلَزْنَا ُهّٰللا‬
‫‪181‬‬ ‫‪45‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َكِٕىٰٓلوُاَفُمُهَنْوُمِلّٰظلا‬
‫‪181‬‬ ‫‪51‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َّنِاَهّٰللااَليِدْهَيَمْوَقْلاَنْيِمِلّٰظلا‬
‫َوِنَمَل َرَصَتْنا َدْعَب ٖهِمْلُظ َكِٕىٰٓلوُاَف اَم‬
‫ْمِهْيَلَع ْنِّم لْيِبَسٖؕ‪ ۰۰۴۱‬اَمَّنِا‬
‫ُلْيِبَّسلا ىَلَع َنْيِذَّلا َنْوُمِلْظَي‬
‫‪-41‬‬ ‫َساَّنلا َوَنْوُغْبَي يِف ِضْرَاْلا ِرْيَغِب‬
‫‪181‬‬ ‫‪41‬‬ ‫الشورى‬ ‫‪15‬‬ ‫ِّقَحْلاؕ‪َ١‬كِٕىٰٓلوُاْمُهَلٌباَذَعٌمْيِلَا‬
‫اَل ُمُكىٰهْنَي ُهّٰللا ِنَع َنْيِذَّلا ْمَل‬
‫ْمُكْوُلِتاَقُي يِف ِنْيِّدلا َوْمَل‬
‫ْمُكْوُجِرْخُي ْنِّم ْمُكِراَيِد ْنَا‬
‫ْمُهْوُّرَبَت َواْۤوُطِسْقُت ْمِهْيَلِاؕ‪َّ ١‬نِا‬
‫‪183‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ادمتحنة‬ ‫‪18‬‬ ‫َهّٰللاُّبِحُيَنْيِطِسْقُمْلا‬

‫‪887‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫ْوُقَزْرُي‪۰۰۱۶۹‬‬
‫ن‬ ‫ٌءٓاَيْحَا َدْنِع ْمِهِّبَر‬
‫َنْيِحِرَف ۤاَمِب ُمُهىٰتٰا ُهّٰللا ْنِم ٖهِلْضَفۙ‪١‬‬
‫َونْوُرِشْبَتْسَين لَي ْمَل َنْ ْمَل ْ‬
‫ْمِهِبْنِّمْمِهِفْلَخۙ‪١‬اَّلَاٌفْوَخْمِهْيَلَع‬
‫نْوُرِشْبَتْسَي‬
‫ن‬ ‫ْوُنَزْحَي‪۰۰۱۷۰‬‬
‫ن‬ ‫َواَل ْمُه‬
‫‪-169‬‬ ‫ٍةَمْعِنِب َنِّم َي ِهّٰ َوٍلْضَفۙ‪َّ ١‬وَّنَا َهّٰللا‬
‫‪188‬‬ ‫‪171‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اَلُعْيِضُيَرْجَاَنْيِنِمْؤُمْلا‬
‫َواوُعْيِطَا َهّٰللا َوٗهَلْوُسَر َواَل اْوُعَزاَنَت‬
‫‪191‬‬ ‫‪46‬‬ ‫األىفال‬ ‫‪11‬‬ ‫اْوُلَشْفَتَفَوَبَهْذَتْمُكُحْيِر‬
‫‪191‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َواْوُنَواَعَتىَلَعِّرِبْلاَوىٰوْقَّتلا‬
‫َواَلاْوُنْوُكَتَنْيِذَّلاَكاْوُقَّرَفَتَواْوُفَلَتْخا‬
‫‪193‬‬ ‫‪115‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ْۢنِمِدْعَباَمُمُهَءٓاَجُتٰنِّيَبْلا‬
‫‪196‬‬ ‫‪61‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫َتَنْعَلَي ِهّٰىَلَعَنْيِبِذٰكْلا‬
‫اَمَّنِا يِرَتْفَي َبِذَكْلا َنْيِذَّلا اَل‬
‫َنْوُنِمْؤُي ِتٰيٰاِب َي ِهّٰۚ‪َ ١‬وَكِٕىٰٓلوُا ُمُه‬
‫‪196‬‬ ‫‪115‬‬ ‫النحل‬ ‫‪14‬‬ ‫َنْوُبِذٰكْلا‬
‫‪197‬‬ ‫‪11‬‬ ‫الذاريات‬ ‫‪16‬‬ ‫َلِتُقَنْوُصّٰرَخْلا‬
‫َو اْۤوُبْوُت ىَلِا َي ِهّٰ اًعْيِمَج َهُّيَا‬
‫‪114‬‬ ‫‪31‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫َنْوُنِمْؤُمْلاْمُكَّلَعَلَنْوُحِلْفُت‬

‫‪888‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْۤوُبْوُت ىَلِا َي ِهّٰ‬
‫‪114‬‬ ‫‪8‬‬ ‫التحريم‬ ‫‪18‬‬ ‫ًةَبْوَتاًحْوُصَّن‬
‫َوَنْيِذَّلااَذِااْوُلَعَفًةَشِحاَفْوَااْۤوُمَلَظ‬
‫اْوُرَفْغَتْساَف‬
‫ن‬ ‫ْمُهَسُفْنَا اوُرَكَذ َهّٰللا‬
‫ْمِهِبْوُنُذِل۪‪َ ١‬و ْنَم ُرِفْغَّي‬
‫َبْوُنُّذلا ْلا اَ ُهّٰللا۪۫‪َ ١‬و ْمَل اْوُّرِصُي ىٰلَع‬
‫‪115‬‬ ‫‪135‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اَماْوُلَعَفَوْمُهَنْوُمَلْعَي‬
‫َوْنَمِقَّتَّيَهّٰللاْلَعْجَيٗهَّلاًجَرْخَمن‪۰۰۲‬‬
‫‪115‬‬ ‫‪3 -1‬‬ ‫الطالق‬ ‫‪18‬‬ ‫َّوُهْقُزْرَيْنِمي اَل اَلُبِس‬
‫َّنِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِباَّوَّتلا َو ُّبِحُي‬
‫‪111‬‬ ‫‪111‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْيِرِّهَطَتُمْلا‬
‫ْلُق َيِداَبِعٰي َنْيِذَّلا اْوُفَرْسَا ىٰۤلَع‬
‫ْمِهِسُفْنَا اَل اْوُطَنْقَت ْنِم ِةَمْحَّر َي ِهّٰؕ‪١‬‬
‫َّنِا َهّٰللا ُرِفْغَي َبْوُنُّذلا اًعْيِمَجؕ‪ٗ ١‬هَّنِا‬
‫‪111‬‬ ‫‪53‬‬ ‫الزمر‬ ‫‪14‬‬ ‫َوُهُرْوُفَغْلاُمْيِحَّرلا‬
‫َّو ِنَا اْوُرِفْغَتْسا ْمُكَّبَر َّمُث اْۤوُبْوُت‬
‫ِهْيَلِا ْمُكْعِّتَمُي اًعاَتَّم اًنَسَح ىٰۤلِا‬
‫ٍلَجَا ىًّمَسُّم َّو ِتْؤُي َّلُك ْيِذ‬
‫‪111‬‬ ‫‪3‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫ٍلْضَفٗهَلْضَف‬

‫‪889‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َو ْيِّنِا ٌراَّفَغَل ْنَمِّل َباَت َو َنَمٰا َو‬
‫‪111‬‬ ‫‪81‬‬ ‫طه‬ ‫‪16‬‬ ‫َلِمَعاًحِلاَصَّمُثىٰدَتْها‬
‫‪111‬‬ ‫‪68‬‬ ‫القصص‬ ‫‪11‬‬ ‫َوَكُّبَرُقُلْخَياَمُءٓاَشَيَوُراَتْخَي‬
‫نْيِرِّذَبُمْلا‬
‫ن‬ ‫َو اَل ْرِّذَبُت اًرْيِذْبَت‪َّ ۰۰۲۶‬نِا‬
‫‪-15‬‬ ‫اْۤوُناَك َناَوْخِا ِنْيِطٰيَّشلاؕ‪َ ١‬و َناَك‬
‫‪119‬‬ ‫‪16‬‬ ‫اإلرساء‬ ‫‪15‬‬ ‫ُنٰطْيَّشلاٖهِّبَرِلاًرْوُفَك‬
‫‪131‬‬ ‫‪19‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫َّنِاَنْيِّدلاَدْنِعَي ِهُّٰماَلْسِاْلا‬
‫َمْوَیْلَا ُتْلَمْکَا ْمُكَل ْمُکَنْیِد‬
‫َوُتْمَمْتَا ْمُكْيَلَع ْیِتَمْعِن َوُتْیِضَر‬
‫‪133‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫ُمُکَلَماَلْسِاْلااًنْیِد‬
‫َعَرَش ْمُكَل َنِّم ِنْيِّدلا اَم ىّٰصَو ٖهِب‬
‫اًحْوُن َّوْۤيِذَّلا ۤاَنْيَحْوَا َكْيَلِا َواَم‬
‫اَنْيَّصَوٖۤهِبَمْيِهٰرْبِاَوىٰسْوُمَوىٰۤسْيِع‬
‫ْنَا اوُمْيِقَا َنْيِّدلا َواَل اْوُقَّرَفَتَت ِهْيِف‬
‫َرُبَك ىَلَع َنْيِكِرْشُمْلا اَم ْمُهْوُعْدَت‬
‫ِهْيَلِا ُهّٰللَا ْۤيِبَتْجَي ِهْيَلِا ْنَم ُءٓاَشَّي‬
‫‪133‬‬ ‫‪13‬‬ ‫الشورى‬ ‫‪15‬‬ ‫َوْۤيِدْهَيِهْيَلِاْنَمُبْيِنُّي‬
‫َوُه ْۤيِذَّلا َلَسْرَا ٗهَلْوُسَر ىٰدُهْلاِب‬
‫َوِنْيِد ِّقَحْلا ٗهَرِهْظُيِل ىَلَع ِنْيِّدلا‬

‫‪890‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫‪134‬‬ ‫‪18‬‬ ‫الفتح‬ ‫‪16‬‬ ‫ٖهِّلُكَوىٰفَكِهّٰللاِباًدْيِهَش‬
‫َوُه ْۤيِذَّلا َلَسْرَا ٗهَلْوُسَر ىٰدُهْلاِب‬
‫َوِنْيِد ِّقَحْلا ٗهَرِهْظُيِل ىَلَع ِنْيِّدلا‬
‫‪134‬‬ ‫‪9‬‬ ‫الصف‬ ‫‪18‬‬ ‫ٖهِّلُكَوْوَلَهِرَكَنْوُكِرْشُمْلا‬
‫َنْيِذَّلَا ْنِا ْمُهّٰنَّكَّم يِف ِضْرَاْلا‬
‫اوُماَقَا َةوٰلَّصلا َواُوَتٰا َو َةوٰكَّ َوَ‬
‫ِفْوُرْعَمْلاِبَواْوَهَن ِنَعِرَكْنُمْلاؕ‪َ ١‬وِهّٰلِل‬
‫‪135‬‬ ‫‪41‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫ُةَبِقاَعِرْوُمُاْلا‬
‫ْلُق َلْهَاٰۤي ِبٰتِكْلا ْمُتْسَل ىٰلَع ٍءْيَش‬
‫ىّٰتَح اوُمْيِقُت َةىٰرْوَّتلا َوَلْيِجْنِاْلا‬
‫‪135‬‬ ‫‪68‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َوۤاَمَلِزْنُاْمُكْيَلِاْنِّمْمُكِّبَّر‬
‫َكِلٰذ ُنْيِّدلا ُمِّيَقْلا َوَّنِكٰل َرَثْكَا‬
‫‪136‬‬ ‫‪41‬‬ ‫يوسف‬ ‫‪11‬‬ ‫ِساَّنلااَلَنْوُمَلْعَي‬
‫ْمُتْنُك َرْيَخ ٍةَّمُا ْتَجِرْخُا ِساَّنلِل‬
‫َنْوُرُمْاَت ِفْوُرْعَمْلاِب َوَنْوَهْنَت ِنَع‬
‫‪136‬‬ ‫‪111‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ِرَكْنُمْلاَوَنْوُنِمْؤُتِهّٰللاِب‬
‫َو اَذِا ْمُتْمَكَح َنْيَب ِساَّنلا ْنَا‬
‫‪137‬‬ ‫‪58‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫اْوُمُكْحَتِلْدَعْلاِب‬
‫َوْوَلْمُهَّنَااوُماَقَاَةىٰرْوَّتلاَوَلْيِجْنِاْلا‬

‫‪891‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َوۤاَم َلِزْنُا ْمِهْيَلِا ْنِّم ْمِهِّبَّر اْوُلَكَاَل‬
‫ْنِم ْمِهِقْوَف َوْنِم ِتْحَت ْمِهِلُجْرَاؕ‪١‬‬
‫ْمُهْنِم ٌةَّمُا ٌةَدِصَتْقُّمؕ‪َ ١‬وٌرْيِثَك‬
‫‪139‬‬ ‫‪66‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫ْمُهْنِّمَءٓاَساَمَنْوُلَمْعَ‬
‫ْاَرْقِاِمْساِبَكِّبَرْيِذَّلاَقَلَخَۚ‪َ۰۰۱‬قَلَخ‬
‫َناَسْنِاْلا ْنِم قَلَعَۚ‪ْ ۰۰۲‬اَرْقِا َوَكُّبَر‬
‫مَرْكَاْلان‪ْ۰۰۳‬يِذَّلاَمَّلَعمَلَقْلاِبن‪َ۰۰۴‬مَّلَع‬
‫‪143‬‬ ‫‪5-1‬‬ ‫العلق‬ ‫‪31‬‬ ‫َناَسْنِاْلااَمْمَلْمَلْعَي‬
‫ۤاَمَك اَنْلَسْرَا ْمُكْيِ اًلْوُسَ ِّ‬
‫اْوُلْتَي ْمُكْيَلَع اَنِتٰيٰا َوْمُكْيِّكَزُي‬
‫َوُمُكُمِّلَعُي لا َبٰتِك َوَةَمْكِحْلا‬
‫‪143‬‬ ‫‪151‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َوْمُكُمِّلَعُياَّمْمَلاْوُنْوُكَتَنْوُمَلْعَت‬
‫‪143‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ادجادلة‬ ‫‪18‬‬ ‫ِعَفْرَي ُهّٰللا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُكْنِم‬
‫َوَنْيِذَّلااوُتْوُاَمْلِعْلاٍتٰجَرَد‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َبِتُك ُمُكْيَلَع‬
‫ُماَيِّصلا اَمَك َبِتُك ىَلَع َنْيِذَّلا ْنِم‬
‫‪149‬‬ ‫‪183‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ْمُكِلْبَق‬
‫‪151‬‬ ‫‪183‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ْمُكَّلَعَلَنْوُقَّتَت‬

‫‪153‬‬ ‫‪184‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫اًماَّيَاٍتٰدْوُدْعَّم‬

‫‪892‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫ْنَمَفَناَكْمُكْنِماًضْيِرَّمْوَاىٰلَع ٍرَفَس‬
‫‪154‬‬ ‫‪184‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ٌةَّدِعَفْنِّمٍماَّيَاَرَخُا‬
‫َوْنَا اْوُمْوُصَت ٌرْيَخ ْمُكَّل ْنِا ْمُتْنُك‬
‫‪155‬‬ ‫‪184‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْوُمَلْعَت‬
‫ُرْهَش َناَضَمَر ْۤيِذَّلا َلِزْنُا ِهْيِف‬
‫‪156‬‬ ‫‪185‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ُنٰاْرُقْلا‬
‫َواوُمْيِقَا َةوٰلَّصلا َوا اوُت َو َةوٰكَّ‬
‫‪163‬‬ ‫‪43‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َواْوُعَكْرا َعَم َنْيِعِكّٰرلا‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َواوُلِمَع ِتٰحِلّٰصلا‬
‫َواوُماَقَا َةوٰلَّصلا َواُوَتٰا َو َةوٰكَّ ْمُهَل‬
‫ْمُهُرْجَا َدْنِع ْمِهِّبَرۚ‪َ ١‬واَل ٌفْوَخ‬
‫‪164‬‬ ‫‪177‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪3‬‬ ‫ْمِهْيَلَعَواَلْمُهْوُنَزْحَي‬
‫َوْيِتَمْحَر َوْتَعِس َّلُك ٍءْيَشؕ‪١‬‬
‫َنْوُقَّتَي‬ ‫َنْيِذَّلِل‬ ‫اَهُبُتْكَاَسَف‬
‫َوَنْوُتْؤُي َو َةوٰكَّ َوَنْيِذَّلا ْمُه‬
‫‪164‬‬ ‫‪156‬‬ ‫األعراف‬ ‫‪9‬‬ ‫اَنِتٰيٰاِبَنْوُنِمْؤُي‬
‫َوۤاَم ْمُتْيَتٰا ْنِّم ٍةوٰكَز َنْوُدْيِرُت‬
‫ُمُه‬ ‫َكِٕىٰٓلوُاَف‬ ‫َي ِهّٰ‬ ‫َهْجَو‬
‫‪165‬‬ ‫‪39‬‬ ‫الروم‬ ‫‪11‬‬ ‫َنْوُفِعْضُمْلا‬

‫‪893‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َوۤاَماْۤوُرِمُاْلا اَاوُدُبْعَيِلَهّٰللاَنْيِصِلْخُم‬
‫ُهَل َنْيِّدلا۬ۙ‪َ ١‬ءٓاَفَنُح َواوُمْيِقُي َةوٰلَّصلا‬
‫‪165‬‬ ‫‪5‬‬ ‫البونة‬ ‫‪31‬‬ ‫َواوُتْؤُيَو َةوٰكََّوَكِلٰذُنْيِدِةَمِّيَقْلا‬
‫َوَنْيِذَّلا َنْوُزِنْكَي َبَهَّذلا َوَةَّضِفْلا‬
‫َواَل اَهَنْوُقِفْنُي ْيِف ِلْيِبَس َي ِهّٰۙ‪١‬‬
‫ْيِلَا‪َ ۰۰۳۴‬مْوَّي‬
‫ن‬ ‫ْمُهْرِّشَبَف ٍباَذَعِب‬
‫ىٰمْحُياَهْيَلَعْيِفِراَن َمَّنَهَج ىٰوْكُتَف‬
‫اَهِب ْمُهُهاَبِج َوْمُهُبْوُنُج‬
‫‪-34‬‬ ‫َوْمُهُرْوُهُظؕ‪ ١‬اَذٰه اَم ْمُتْزَنَك‬
‫‪166‬‬ ‫‪35‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ْمُكِسُفْنَاِلاْوُقْوُذَفاَمْمُتْنُكُ‬
‫َواَل َّنَبَسْحَي َنْيِذَّلا َنْوُلَخْبَي ۤاَمِب‬
‫ُمُهىٰتٰا ُهّٰللا ْنِم ٖهِلْضَف َوُه اًرْيَخ‬
‫ْمُهَّلؕ‪ْ ١‬لَب َوُه ٌّرَش ْمُهَّلؕ‪١‬‬
‫‪167‬‬ ‫‪181‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫َنْوُقَّوَطُيَساَماْوُلِخَبٖهِبَمْوَيِةَمٰيِقْلا‬
‫اَمَّنِاُتٰقَدَّصلاِءٓاَرَقُفْلِلَوِنْيِكٰسَمْلا‬
‫َوَنْيِلِمٰعْلا اَهْيَلَع َوِةَفَّلَؤُمْلا‬
‫ْمُهُبْوُلُق َويِف ِباَقِّرلا َوَنْيِمِرٰغْلا‬
‫َوْيِف ِلْيِبَس َي ِهّٰ َوِنْبا ِلْيِبَّسلاؕ‪١‬‬
‫‪169‬‬ ‫‪61‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ًةَضْيِرَفَنِّمَي ِهّٰؕ‪َ١‬وُهّٰللاٌمْيِلَعٌمْيِكَح‬

‫‪894‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َوُه ْيِذَّلا َلَعَج ُمُکَل َضْرَاْلا اًلْوُلَذ‬
‫اْوُشْماَف ْيِف اَهِبِكاَنَم َواْوُلُك ْنِم‬
‫‪174‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ادلك‬ ‫‪19‬‬ ‫ٖهِقْزِّرؕ‪َ١‬وِهْيَلِاُرْوُشُّنلا‬
‫َلاَق ْۤيِّنِا ُدْيِرُا ْنَا َكَحِكْنُا ىَدْحِا‬
‫َّيَتَنْبا ِنْيَتٰه ىٰۤلَع ْنَا ْيِنَرُجْاَت َيِنٰمَث‬
‫ٍجَجِحۚ‪ْ ١‬نِاَف َتْمَمْتَا اًرْشَع ْنِمَف‬
‫‪175‬‬ ‫‪17‬‬ ‫القصص‬ ‫‪11‬‬ ‫َكِدْنِع‬
‫‪-11‬‬ ‫َواَّنَلَا ُهَل دْيِدَحْلانۺ‪ِ ۰۰‬نَا ْلَمْعا‬
‫‪181‬‬ ‫‪11‬‬ ‫سبي‬ ‫‪11‬‬ ‫ٍتٰغِبٰسَّوْرِّدَقيِفِدْرَّسلا‬
‫َوۤاَنْدِهَع ىٰۤلِا َمٖهٰرْبِا َوَلْيِعٰمْسِا‬
‫ْنَا اَرِّهَط َيِتْيَب َنْيِفِٕىٓاَّطلِل‬
‫‪181‬‬ ‫‪115‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َوَنْيِفِكٰعْلاَوْوُجُّسلِ‬
‫َوْمُتْنَا‬ ‫نُهْوُرِشاَبُتن‬ ‫َواَل‬
‫‪184‬‬ ‫‪187‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْوُفِكٰعۙ‪١‬يِفِدِجٰسَمْلا‬
‫اَمَّنِا ُدْيِرُي ُهّٰللا َبِهْذُيِل ُمُكْنَع‬
‫َسْجِّرلا َلْهَا ِتْيَبْلا َوْمُكَرِّهَطُي‬
‫‪191‬‬ ‫‪33‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫اًرْيِهْطَت‬
‫ْلُق ۤاَّل ْمُكُلَٔـْسَا ِهْيَلَع اًرْجَا ْلا اَ‬
‫‪191‬‬ ‫‪13‬‬ ‫الشورى‬ ‫‪15‬‬ ‫َةَّدَوَمْلايِفىٰبْرُقْلا‬

‫‪895‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫‪316‬‬ ‫‪3‬‬ ‫القدر‬ ‫‪31‬‬ ‫ُةَلْيَلِرْدَقْلا۬ۙ‪ٌ١‬رْيَخْنِّمِفْلَاٍرْهَش‬
‫ُلَّزَنَت ُةَكِٕىٰٓلَمْلا َوُحْوُّرلا اَهْيِف‬
‫‪317‬‬ ‫‪4‬‬ ‫القدر‬ ‫‪31‬‬ ‫ِنْذِاِبْمِهِّبَرۚ‪ْ١‬نِمِّلُكٍرْمَا‬
‫‪318‬‬ ‫‪5‬‬ ‫القدر‬ ‫‪31‬‬ ‫ٌمٰلَس۫ۛ‪َ١‬يِهىّٰتَحِعَلْطَمِرْجَفْلا‬
‫‪319‬‬ ‫‪1‬‬ ‫القدر‬ ‫‪31‬‬ ‫ۤاَّنِاُهٰنْلَزْنَاْيِفِةَلْيَلِرْدَقْلا‬
‫ۤاَّنِا ُهٰنْلَزْنَا ْيِف ٍةَلْيَل ٍةَكَرٰبُّم اَّنِا اَّنُك‬
‫‪319‬‬ ‫‪3‬‬ ‫الدخان‬ ‫‪15‬‬ ‫َنْيِرِذْنُم‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا اْوُلاَق اَنُّبَر ُهّٰللا َّمُث‬
‫ُمِهْيَلَع‬ ‫ُلَّزَنَتَت‬ ‫اْوُماَقَتْسا‬
‫ُةَكِٕىٰٓلَمْلا اَّلَا اْوُفاَخَت َواَل اْوُنَزْحَت‬
‫َواْوُرِشْبَا ِةَّنَجْلاِب ْيِتَّلا ْمُتْنُك‬
‫‪315‬‬ ‫‪31‬‬ ‫حمالسجدة‬ ‫‪14‬‬ ‫َنْوُدَعْوُت‬
‫ْمِقَتْساَف ۤاَمَك َتْرِمُا َوْنَم َباَت‬
‫َكَعَم َواَل اْوَغْطَتؕ‪ٗ١‬هَّنِا اَمِب‬
‫‪315‬‬ ‫‪111‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫َنْوُلَمْعَتٌرْيِصَب‬
‫َوَنْيِرِبّٰصلا يِف ِءٓاَسْاَبْلا َوِءٓاَّرَّضلا‬
‫َوَنْيِح ِسْاَبْلاؕ‪َ ١‬كِٕىٰٓلوُا َنْيِذَّلا‬
‫‪316‬‬ ‫‪177‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫اْوُقَدَصؕ‪َ١‬وَكِٕىٰٓلوُاُمُهَنْوُقَّتُمْلا‬
‫َواوُقَّتا َهّٰللا َواْۤوُمَلْعا َّنَا َهّٰللا َعَم‬

‫‪896‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫‪318‬‬ ‫‪194‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْيِقَّتُمْلا‬
‫َوَّنَا اَذٰه ْيِطاَرِص اًمْيِقَتْسُم‬
‫ُهْوُعِبَّتاَفۚ‪َ ١‬واَل اوُعِبَّتَت َلُبُّسلا‬
‫َقَّرَفَتَف ْمُكِب ْنَع ٖهِلْيِبَسؕ‪ْ ١‬مُكِلٰذ‬
‫‪319‬‬ ‫‪153‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪8‬‬ ‫ْمُكىّٰصَوٖهِبْمُكَّلَعَلَنْوُقَّتَت‬
‫‪319‬‬ ‫‪114‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫َّنِاِتٰنَسَحْلاَنْبِهْذُيِتٰاِّيَّسلا‬
‫َواَم ُتْقَلَخ َّنِجْلا َوَسْنِاْلا ْلا اَ‬
‫‪311‬‬ ‫‪116‬‬ ‫الذاريات‬ ‫‪17‬‬ ‫ِنْوُدُبْعَيِل‬
‫َواَم ِهِذٰه ُةوٰيَحْلا ۤاَيْنُّدلا ْلا اَ ٌوْهَل‬
‫َّوبِعَلٖؕ َوَّنِا َراَّدلا َةَرِخٰاْلا َيِهَل‬
‫‪311‬‬ ‫‪64‬‬ ‫العنكبوت‬ ‫‪11‬‬ ‫ُناَوَيَحْلاْوَلاْوُناَكَنْوُمَلْعَي‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا قَّتا او اوُقَّتا َهّٰللا‬
‫ٖهِتٰقُت َواَل َّنُتْوُمَت ْلا اَ َوْمُتْنَا‬
‫‪311‬‬ ‫‪111‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫َنْوُمِلْسُّم‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا قَّتا او اوُقَّتا َهّٰللا َواْوُنْوُك‬
‫‪314‬‬ ‫‪119‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َعَمَنْيِقِدّٰصلا‬
‫َوْنَمِنُكَّيُنٰطْيَّشلاٗهَلف اًنْيِرءٓاَس‬
‫‪316‬‬ ‫‪38‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫ف اًنْيِر‬
‫اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااْوُنَمٰااَلاْوُعِبَّتَتِتٰوُطُخ‬

‫‪897‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫ِنٰطْيَّشلاَوْنَمْعِبَّتَّيِتٰوُطُخِنٰطْيَّشلا‬
‫‪318‬‬ ‫‪11‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫ٗهَّنِاَفُرُمْاَيِءٓاَشْحَفْلاِبَوِرَكْنُمْلا‬
‫ْمُهَّنِا ٌةَيْتِف اْوُنَمٰا ْمِهِّبَرِب‬
‫‪319‬‬ ‫‪13‬‬ ‫الكهف‬ ‫‪15‬‬ ‫َوْمُهٰنْدِزىًدُه‬
‫َواْۤوُبْوُت ىَلِا َي ِهّٰ اًعْيِمَج َهُّيَا‬
‫‪331‬‬ ‫‪31‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫َنْوُنِمْؤُمْلاْمُكَّلَعَلَنْوُحِلْفُت‬
‫َّنِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِباَّوَّتلا َوُّبِحُي‬
‫‪331‬‬ ‫‪111‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْيِرِّهَطَتُمْلا‬
‫َوْذِا َتْوَدَغ ْنِم َكِلْهَا ُئِّوَبُت‬
‫َنْيِنِمْؤُمْلا َدِعاَقَم ِلاَتِقْلِلؕ‪َ ١‬وُهّٰللا‬
‫‪358‬‬ ‫‪11‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ٌعْيِمَسٌمْيِلَع‬
‫ْذِا ْتَّمَه ِنٰتَفِٕىٓاَّط ْمُكْنِم ْنَا‬
‫اَلَشْفَتۙ‪َ ١‬وُهّٰللا اَمُهُّيِلَوؕ‪َ ١‬وىَلَع َي ِهّٰ‬
‫‪359‬‬ ‫‪111‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ِلَّكَوَتَيْلَفَنْوُنِمْؤُمْلا‬
‫َواَم ٌدَّمَحُ ْلا اَ ٌلْوُسَۚ‪ْ ١‬دَق ْتَلَخ‬
‫ْنِم ِهِلْبَق ُلُسُّرلاؕ‪ْ ١‬نِٕىۡاَفَا َتاَّم ْوَا‬
‫َلِتُقْمُتْبَلَقْناىٰۤلَعْمُكِباَقْعَاؕ‪َ١‬وْنَم‬
‫ْبِلَقْنَّي ىٰلَع ِهْيَبِقَع ْنَلَف َّرُضَّي َهّٰللا‬
‫‪361‬‬ ‫‪144‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫أًـْيؕ‪َ١‬ويِزْجَيَسُهّٰللاَنْيِرِكّٰشلا‬

‫‪898‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َواَلَّنَبَسْحَتَنْيِذَّلااْوُلِتُقْيِفِلْيِبَس‬
‫َي ِهّٰ اًتاَوْمَاؕ‪ْ ١‬لَب ٌءٓاَيْحَا َدْنِع ْمِهِّبَر‬
‫‪361‬‬ ‫‪144‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ْوُقَزْرُي‬
‫َواَلَّنَبَسْحَتَنْيِذَّلااْوُلِتُقْيِفِلْيِبَس‬
‫‪363‬‬ ‫‪144‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫َي ِهّٰاًتاَوْمَاؕ‪ْ١‬لَبٌءٓاَيْحَاَدْنِعْمِهِّبَر‬
‫اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا اَّنِا ْمُكٰنْقَلَخ ْنِّم ٍرَكَذ‬
‫َّوىٰثْنُا َوْمُكٰنْلَعَج اًبْوُعُش َّوَلِٕىٓاَبَق‬
‫اْوُفَراَعَتِلٖؕ َّنِا ْمُكَمَرْكَا َدْنِع َي ِهّٰ‬
‫‪371‬‬ ‫‪13‬‬ ‫احلجرات‬ ‫‪16‬‬ ‫مُكىٰقْتَاٖؕ َّنِاَهّٰللاٌمْيِلَعٌرْيِبَخ‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك َنْيِمّٰوَق‬
‫ِهّٰلِلَءٓاَدَهُشِطْسِقْلاِبَواَلْمُكَّنَمِرْجَي‬
‫ُنٰاَنَشٍمْوَقىٰۤلَعاَّلَااْوُلِدْعَتٖؕ اْوُلِدْعِا‬
‫َوُه ُبَرْقَا ىٰوْقَّتلِل َو اوُقَّتا َهّٰللا َّنِا‬
‫‪378‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َهّٰللاٌۢرْيِبَخاَمِبَنْوُلَمْعَت‬
‫اَل ُمُكىٰهْنَي ُهّٰللا ِنَع َنْيِذَّلا ْمَل‬
‫ْمُكْوُلِتاَقُي يِف ِنْيِّدلا َو ْمَل‬
‫ْمُكْوُجِرْخُي ْنِّم ْمُكِراَيِد ْنَا‬
‫ْمُهْوُّرَبَت َواْۤوُطِسْقُت ْمِهْيَلِا َّنِا َهّٰللا‬
‫‪378‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ادمتحنة‬ ‫‪18‬‬ ‫ُّبِحُيَنْيِطِسْقُمْلا‬

‫‪899‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َنْوُفْخَتْسَي َنِم ِساَّنلا َواَل‬
‫َنْوُفْخَتْسَي َنِم َي ِهّٰ َوَوُه ا ْم ْذِا‬
‫َنْوُتِّيَبُي اَم اَل ىٰضْرَي َنِم ِلْوَقْلاؕ‪١‬‬
‫‪381‬‬ ‫‪118‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫َوَناَكُهّٰللااَمِبَنْوُلَمْعَاًطْيِحُم‬
‫َواْوُمِصَتْعا ِلْبَحِب َي ِهّٰ اًعْيِمَج َّواَل‬
‫‪385‬‬ ‫‪113‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اْوُقَّرَفَت‬
‫َلْهَاٰۤي ِبٰتِكْلا اَل اْوُلْغَ ْيِف ِ‬
‫‪389‬‬ ‫‪171‬‬ ‫النساء‬ ‫‪6‬‬ ‫َواَلاْوُلْوُقَتىَلَعَي ِهّْٰلا اََّقَحْلا‬
‫ُدْيِرُي ُهّٰللا ُمُكِب َرْسُيْلا َواَل ُدْيِرُي‬
‫‪391‬‬ ‫‪185‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ُمُكِبَرْسُعْلا‬
‫اَمِبَف ٍةَمْحَر َنِّم َي ِهّٰ َتْنِل ْمُهَلۚ‪١‬‬
‫َوْوَل َتْنُك اًّظَف َظْيِلَغ ِبْلَقْلا اَل‬
‫‪391‬‬ ‫‪159‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اْوُّضَفْنْنِمَكِلْوَح‬
‫َواَمْنِمٍةَّبٓاَديِفِضْرَاْلاْلا اَىَلَعَي ِهّٰ‬
‫‪394‬‬ ‫‪6‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫اَهُقْزِر‬
‫اَهُّيَاٰۤي ُساَّنلا اْوُلُك اَّمِم يِف ِضْرَاْلا‬
‫اًلٰلَح اًبِّيَط ز َّواَل اْوُعِبَّتَت ِتٰوُطُخ‬
‫‪395‬‬ ‫‪168‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ِنٰطْيَّشلاطٗهَّنِاْمُكَلٌّوُدَعٌنْيِبُّم‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُلُك ْنِم ِتٰبِّيَط‬

‫‪900‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫اَم ْمُكٰنْقَزَر َواْوُرُكْشا ِهّٰلِل ْنِا ْمُتْنُك‬
‫‪395‬‬ ‫‪171‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ُهاَّيِاَنْوُدُبْعَت‬
‫ُهّٰللَا ٌۢفْيِطَل ٖهِداَبِعِب ُقُزْرَي ْنَم‬
‫‪396‬‬ ‫‪19‬‬ ‫الشورى‬ ‫‪15‬‬ ‫ُءٓاَشَّيَوَوُهُّيِوَقْلاُزْيِزَعْلا‬
‫اْوُلُك ْنِم ِتٰبِّيَط اَم ْمُكٰنْقَزَر َواَل‬
‫اْوَغْطَت ِهْيِف َّلِحَيَف ْمُكْيَلَع ْيِبَضَغ‬
‫‪396‬‬ ‫‪81‬‬ ‫طه‬ ‫‪16‬‬ ‫َوْنَمْلِلْحَّيِهْيَلَعْيِبَضَغْدَقَفىٰوَه‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اَل اْۤوُلُكْاَت‬
‫‪397‬‬ ‫‪19‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫ْمُكَلاَوْمَاْمُكَنْيَبِلِطاَبْلا‬
‫َنْيِذَّلَا َنْوُلُكْاَي اوٰبِّرلا اَل‬
‫َنْوُمْوُقَي ْلا اَ اَمَك ُمْوُقَي ْيِذَّلا‬
‫ُهُطَّبَخَتَي ُنٰطْيَّشلا َنِم ِّسَمْلا َكِلٰذ‬
‫ْمُهَّنَاِب اْۤوُلاَق اَمَّنِا ُعْيَبْلا ُلْثِم‬
‫اوٰبِّرلا َوَّلَحَا ُهّٰللا َعْيَبْلا َوَمَّرَح‬
‫اوٰبِّرلا ْنَمَف ٗهَءٓاَج ٌةَظِعْوَم ْنِّم ٖهِّبَّر‬
‫ىٰهَتْناَف ٗهَلَفاَمَفَلَس طَوۤٗهُرْمَا ىَلِا‬
‫َي ِهّٰ َوْنَم َداَع َكِٕىٰٓلوُاَف ُبٰحْصَا‬
‫‪398‬‬ ‫‪175‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪3‬‬ ‫ِراَّنلاْمُهاَهْيِفَنْوُدِلٰخ‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا قَّتا او اوُقَّتا َهّٰللا َواْوُر‬

‫‪901‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫اَم َيِقَب َنِم اوٰۤبِّرلا ْنِا ْمُتْنُك‬
‫‪399‬‬ ‫‪178‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪3‬‬ ‫َنْيِنِمْؤُّم‬
‫ْنِاَفْمَّلاْوُلَعْفَتاْوُنَذْاَفٍبْرَحِبَنِّمَي ِهّٰ‬
‫َوٖهِلْوُسَرَوْنِاْمُتْبُتْمُكَلَفُسْوُءُر‬
‫‪399‬‬ ‫‪179‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪3‬‬ ‫ْمُكِلاَوْمَااَلَنْوُمِلْظَتَواَلَنْوُمَلْظُت‬
‫َوُه ْيِذَّلا َلَعَج ُمُکَل َضْرَاْلا اًلْوُلَذ‬
‫اْوُشْماَفْيِفاَهِبِكاَنَمَواْوُلُكْنِم ٖهِقْزِّر‬
‫‪411‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ادلك‬ ‫‪19‬‬ ‫َوِهْيَلِاُرْوُشُّنلا‬
‫َهىّٰوَس‪ ۰۰۷‬اَهَمَهْلَاَف‬
‫ا‬ ‫َوٍسْفَن َّواَم‬
‫‪414‬‬ ‫‪8 -7‬‬ ‫الشمس‬ ‫‪31‬‬ ‫اَهَرْوُجُفَواَهىٰوْقَت‬
‫َّنِا َسْفَّنلا ٌۢةَراَّمَاَل م اَّلِا ِءٓ ْلا اَ اَم‬
‫‪415‬‬ ‫‪53‬‬ ‫يوسف‬ ‫‪13‬‬ ‫َمِحَرْيِّبَر‬
‫ْدَق َحَلْفَا ْنَم اَهىّٰكَزا‪َ ۰۰۹‬وْدَق َباَخ‬
‫‪415‬‬ ‫‪11 -9‬‬ ‫الشمس‬ ‫‪31‬‬ ‫ْنَماَهىّٰسَد‬
‫َوُه ْيِذَّلا َثَعَب يِف َنّٖيِّمُاْلا اًلْوُسَ‬
‫ْمُهْنِّماْوُلْتَيْمِهْيَلَع ٖهِتٰيٰا َوْمِهْيِّكَزُي‬
‫َوُمُهُمِّلَعُي لا َبٰتِك َوَةَمْكِحْلاۗ‪َ ١‬وْنِا‬
‫‪417‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اجلمعة‬ ‫‪18‬‬ ‫اْوُناَكْنِمُلْبَقْيِفَلٍلٰلَضٍنْيِبُّم‬
‫ْذُخ ْنِم ْمِهِلاَوْمَا ًةَقَدَص ْمُهُرِّهَطُت‬

‫‪902‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َوْمِهْيِّكَزُت اَهِب ِّلَصَو ْمِهْيَلَعؕ‪َّ ١‬نِا‬
‫‪419‬‬ ‫‪113‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َكَتوٰلَصٌنَكَسْمُهَّل‬
‫‪-17‬‬ ‫َقْت‪ْ ۰۰۱۷‬يِذَّلا ْيِتْؤُي‬
‫ن‬ ‫َواَهُبَّنَجُيَس‬
‫‪419‬‬ ‫‪18‬‬ ‫اللول‬ ‫‪31‬‬ ‫ٗهَلاَمىّٰكَزَتَي‬
‫ْلَه َنْوُرُظْنَي ۤاَّلِا ْنَا ُمُهَيِتْاَت‬
‫ُةَكِٕىٰٓلَمْلا ْوَا َيِتْاَي َكُّبَر ْوَا َيِتْاَي‬
‫ُضْعَب ِتٰيٰا َكِّبَر َمْوَي ْيِتْاَي ُضْعَب‬
‫ِتٰيٰا َكِّبَر اَل ُعَفْنَي اًسْفَن ِ‬
‫ْمَلْنُكَتْتَنَمٰاْنِمُلْبَقْوَا ْتَبَسَك‬
‫ْۤيِف اَهِناَمْيِا اًرْيَخ ِلُق اْۤوُرِظَتْنا اَّنِا‬
‫‪436‬‬ ‫‪158‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪8‬‬ ‫َنْوُرِظَتْنُم‬
‫َواَذِا َرِّشُب ْمُهُدَحَا ىٰثْنُاْلاِب َّلَظ‬
‫ْيِظَك‪۰۰۵۸‬‬
‫َۚ‬ ‫ٗهُهْجَو اًّدَوْسُم َّوَوُه‬
‫ىٰراَوَتَيَنِمِمْوَقْلاْنِمب اَم ِاَمَرِّشُب‬
‫‪-58‬‬ ‫ٖهِبؕ‪ٗ١‬هُكِسْمُيَاىٰلَعٍنْوُهْمَاٗهُّسُدَييِف‬
‫‪441‬‬ ‫‪59‬‬ ‫النحل‬ ‫‪14‬‬ ‫ِباَرُّتلاؕ‪١‬اَلَاَءٓاَساَمَنْوُمُكْحَي‬
‫َّنِاَنْيِذَّلاَنْوُّبِحُيْنَاَعْيِشَتُةَشِحاَفْلا‬
‫يِف َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُهَل ٌباَذَع ٌمْيِلَاۙ‪١‬‬
‫يِف اَيْنُّدلا َوِةَرِخٰاْلاؕ‪َ ١‬وُهّٰللا ُمَلْعَي‬

‫‪903‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫‪441‬‬ ‫‪19‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫َوْمُتْنَااَلَنْوُمَلْعَت‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اَمَّنِا ُرْمَخْلا‬
‫َوُرِسْيَمْلا َوُباَصْنَاْلا َوُماَلْزَاْلا‬
‫ٌسْجِر ْنِّم ِلَمَع ِنٰطْيَّشلا ُهْوُبِنَتْجاَف‬
‫‪441‬‬ ‫‪91‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪7‬‬ ‫ْمُكَّلَعَلَنْوُحِلْفُت‬
‫َواَل اوُبَرْقَت ىٰۤنِّزلا ٗهَّنِا َناَك ًةَشِحاَفؕ‪١‬‬
‫‪443‬‬ ‫‪31‬‬ ‫اإلرساء‬ ‫‪15‬‬ ‫َوَءٓاَساًلْيِبَس‬
‫َواَنْيَّصَو َناَسْنِاْلا ِهْيَدِلاَوِب اًنٰسْحِا‬
‫‪449‬‬ ‫‪15‬‬ ‫األحقاف‬ ‫‪16‬‬ ‫ُهْتَلَمَحٗهُّمُااًهْرُكَّوُهْتَعَضَواًهْرُك‬
‫َوْنِم ٖۤهِتٰيٰا ْنَا َقَلَخ ْمُكَل ْنِّم‬
‫ْمُكِسُفْنَا اًجاَوْزَا اْۤوُنُكْسَتِّل اَهْيَلِا‬
‫َوَلَعَج ْمُكَنْيَب ًةَّدَوَّم َّوًةَمْحَرؕ‪َّ ١‬نِا‬
‫‪453‬‬ ‫‪11‬‬ ‫الروم‬ ‫‪11‬‬ ‫ْوُرَّكَفَتَّي‬
‫ن‬ ‫ْيِفَكِلٰذٍتٰيٰاَلٍمْوَقِّل‬
‫َوُه ْيِذَّلا ْمُكَقَلَخ ْنِّم ٍسْفَّن‬
‫ٍةَدِحاَّو َّوَلَعَج اَهْنِم اَهَجْوَز‬
‫‪453‬‬ ‫‪189‬‬ ‫األعراف‬ ‫‪9‬‬ ‫َنُكْسَيِلاَهْيَلِا‬
‫ْمَلَا ْمِهِتْاَي ُاَبَن َنْيِذَّلا ْنِم ْمِهِلْبَق‬
‫ِمْوَق ٍحْوُن َّوٍداَع َّوَدْوُمَث۬ۙ‪َ ١‬وِمْوَق‬
‫َنَيْدَم‬ ‫َوِبٰحْصَا‬ ‫َمْيِهٰرْبِا‬

‫‪904‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َوِتٰكِفَتْؤُمْلاؕ‪ْ ١‬مُهْتَتَا ْمُهُلُسُر‬
‫ِتٰنِّيَبْلاِبۚ‪ ١‬اَمَف َناَك ُهّٰللا ْمُهَمِلْظَيِل‬
‫‪456‬‬ ‫‪71‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َوْنِكٰلاْۤوُناَكْمُهَسُفْنَاَنْوُمِلْظَي‬
‫َوَكِلٰذَكُذْخَا َكِّبَرۤاَذِاَذَخَاىٰرُقْلا‬
‫َوَيِه ٌةَمِلاَظؕ‪َّ ١‬نِا ۤٗهَذْخَا ٌمْيِلَا‬
‫‪457‬‬ ‫‪111‬‬ ‫هود‬ ‫‪11‬‬ ‫ٌدْيِدَش‬
‫‪458‬‬ ‫‪5‬‬ ‫الفلق‬ ‫‪31‬‬ ‫َوْنِمِّرَشٍدِساَحاَذِاَدَسَح‬
‫ْطِبْهاَف اَهْنِم اَمَف ُنْوُكَي َكَل ْنَا‬
‫َرَّبَكَتَت اَهْيِف ْجُرْخاَف َكَّنِا َنِم‬
‫‪461‬‬ ‫‪13‬‬ ‫األعراف‬ ‫‪8‬‬ ‫َنْيِرِغّٰصلا‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا قَّتا او اْوُبِنَتْجا اًرْيِثَك‬
‫‪461‬‬ ‫‪11‬‬ ‫احلجرات‬ ‫‪16‬‬ ‫َنِّمِّنَّظلا‪َّ١ٞ‬نِاَضْعَبِّنَّظلاٌمْثِا‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا قَّتا او اْوُبِنَتْجا اًرْيِثَك‬
‫َنِّم ِّنَّظلا‪َّ ١ٞ‬نِا َضْعَب ِّنَّظلا ٌمْثِا‬
‫َّواَل اْوُسَّسَجَت َواَل ْبَتْغَي ْمُكُضْعَّب‬
‫اًضْعَبؕ‪ُّ ١‬بِحُيَا ْمُكُدَحَا ْنَا ُ‬
‫َمْحَل ِهْيِخَا اًتْيَم هْوُمُتْهِرَكَفنؕ‪١‬‬
‫‪463‬‬ ‫‪11‬‬ ‫احلجرات‬ ‫‪16‬‬ ‫َواوُقَّتاَهّٰللاؕ‪َّ١‬نِاَهّٰللاٌباَّوَتٌمْيِحَّر‬
‫اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااْوُنَمٰااَلاْوُلُخْدَتاًتْوُيُب‬

‫‪905‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َرْيَغ ْمُكِتْوُيُب ىّٰتَح اْوُسِنْاَتْسَت‬
‫َواْوُمِّلَسُت ىٰۤلَع اَهِلْهَا ْمُكِلٰذ ٌرْيَخ‬
‫ْمُكَّل ْمُكَّلَعَل َنْوُرَّكَذَت‪ْ ۰۰۲۷‬نِاَف ْمَّل‬
‫اْوُدِجَت ۤاَهْيِف اًدَحَا اَلَف اَهْوُلُخْدَت‬
‫ىّٰتَح َنَذْؤُي ْمُكَل َوْنِا َلْيِق ُمُکَل‬
‫‪-17‬‬ ‫اْوُعِجْرا اْوُعِجْراَف َوُه ىٰكْزَا ْمُكَل َو ُهّٰللا‬
‫‪465‬‬ ‫‪18‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫اَمِبَنْوُلَمْعَتٌمْيِلَع‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ُمُكْنِذْاَتْسَيِل‬
‫َنْيِذَّلاْتَكَلَمْمُكُناَمْيَا َوَنْيِذَّلا ْمَل‬
‫ط‬
‫اوُغُلْبَي َمُلُحْلا ْمُكْنِم َثٰلَث ٍتّٰرَم‬
‫ْنِم ِلْبَق ِةوٰلَص ِرْجَفْلا َوَنْيِح‬
‫َنْوُعَضَت ْمُكَباَيِث َنِّم ِةَرْيِهَّظلا َوْۢنِم‬
‫‪471‬‬ ‫‪58‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫ِدْعَبِةوٰلَصِءٓاَشِعْلا۫ؕ‪ُ١‬ثٰلَثٍتٰرْوَعْمُكَّل‬
‫َوْنِّذَا يِف ِساَّنلا ِّجَحْلاِب َكْوُتْاَي‬
‫اًلاَجِر َّوىٰلَع ِّلُك ٍرِماَض َنْيِتْاَّي ْنِم‬
‫ِّلُك ٍّجَف قْيِمَعن‪ ۰۰۲۷‬اْوُدَهْشَيِّل‬
‫َعِفاَنَم ْمُهَلَواوُرُكْذَيَمْساَي ِهّٰ ْۤيِف‬
‫ٍماَّيَا ٍتٰمْوُلْعَّم ىٰلَع اَم ْمُهَقَزَر‬
‫ْۢنِّم ِةَمْيِهَب ِماَعْنَاْلاۚ‪ ١‬اْوُلُكَف اَهْنِم‬

‫‪906‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َواوُمِعْطَا َسِٕىٓاَبْلا َرْيِقَفْلا‪َّ ۰۰۲۸ٞ‬مُث‬
‫‪-17‬‬ ‫اْوُضْقَيْل ْمُهَثَفَت َواْوُفْوُيْل ْمُهَرْوُذُن‬
‫‪476‬‬ ‫‪19‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫َواْوُفَّوَّطَيْلِتْيَبْلاِبِقْيِتَعْلا‬
‫َوٌناَذَا َنِّم َي ِهّٰ َوٖۤهِلْوُسَر ىَلِا‬
‫ِساَّنلا َمْوَي ِّجَحْلا ِرَبْكَاْلا َّنَا َهّٰللا‬
‫‪477‬‬ ‫‪3‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ٌءْٓيِرَبَنِّمَنْيِكِرْشُمْلا۬ۙ‪َ١‬وٗهُلْوُسَر‬
‫‪481‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َرْيَغيِّلِحُمِدْيَّصلاَوْمُتْنَاٌمُرُح‬
‫‪483‬‬ ‫‪97‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ِهْيِفٌۢتٰيٰاٌتٰنِّيَبُماَقَّمَمْيِهٰرْبِا‬
‫‪484‬‬ ‫‪115‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َواْوُذِخَّتاْنِمِماَقَّمَمٖهٰرْبِاىًّلَصُم‬
‫‪485‬‬ ‫‪153‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َّنِاَهّٰللاَعَمَنْيِرِبّٰصلا‬
‫َّنِا اَفَّصلا َوَةَوْرَمْلا ْنِم ِرِٕىٓاَعَش َي ِهّٰۚ‪١‬‬
‫ْنَمَف َّجَح َتْيَبْلا ِوَا َرَمَتْعا اَلَف ُ‬
‫‪485‬‬ ‫‪158‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ِهْيَلَعْنَاَفَّوَّطَّياَمِهِب‬
‫َوْوَل ْمُهَّنَا ْذِا اْۤوُمَلَّظ ْمُهَسُفْنَا‬
‫َهّٰللا‬ ‫اوُرَفْغَتْساَف‬ ‫َكْوُءٓاَج‬
‫َوَرَفْغَتْسا ُمُهَل ُلْوُسَّرلا اوُدَجَوَل َهّٰللا‬
‫‪487‬‬ ‫‪64‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫اًباَّوَتاًمْيِحَّر‬
‫ْذِا اَبَّرَق اًناَبْرُق َلِّبُقُتَ ْنِم َ‬
‫َوْمَل ْلَّبَقَتُي َنِم ِرَخٰاْلاؕ‪َ ١‬لاَق‬

‫‪907‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َكَّنَلُتْقَاَلؕ‪َ ١‬لاَق اَمَّنِا ُلَّبَقَتَي ُهّٰللا‬
‫‪491‬‬ ‫‪17‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َنِمَنْيِقَّتُمْلا‬
‫ْلُق َّنِا ْيِتاَلَص َوْيِكُسُن َوَياَيْحَم‬
‫‪491‬‬ ‫‪161‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪8‬‬ ‫َوْيِتاَمَمِهّٰلِلِّبَرَنْيِمَلٰعْلا‬
‫‪491‬‬ ‫‪34‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫َوِّلُكِلٍةَّمُااَنْلَعَجاًكَسْنَم‬
‫ْنَلَلاَنَّيَهّٰللااَهُمْوُحُلَواَلاَهُؤٓاَمِد‬
‫‪491‬‬ ‫‪37‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫َوْنِكٰلُهُلاَنَّيىٰوْقَّتلاْمُكْنِم‬
‫ِّبَر ْبَه ْيِل َنِم َنْيِحِلّٰصلا‪۰۰۱۰۰‬‬
‫ُهٰنْرَّشَبَف ٍمٰلُغِب ٍمْيِلَح‪ ۰۰۱۰۱‬اَّمَلَف َ‬
‫ُهَعَم َيْعَّسلا َلاَق َّيَنُبٰي ْۤيِّنِا ىٰرَا يِف‬
‫ِماَنَمْلاْۤيِّنَاَكُحَبْذَاْرُظْناَفاَماَذىٰرَت‬
‫ؕ‪َ ١‬لاَق ِتَبَاٰۤي ْلَعْفا اَم ُرَمْؤُت‪١ٞ‬‬
‫ْۤيِنُدِجَتَس ْنِا َءٓاَش ُهّٰللا َنِم‬
‫َنْيِرِبّٰصلا‪ۤ ۰۰۱۰۲‬اَّمَلَف اَمَلْسَا َوٗهَّلَت‬
‫مْيِهٰرْبِاّٰۤين‪۰۰۱۰۴ٞ‬‬
‫ن‬ ‫نْيِبَجْلِلَۚ‪َ۰۰۱۰۳‬وُهٰنْيَداَنْنَا‬
‫ْدَقَتْقَّدَصاَيْءُّرلاۚ‪١‬اَّنِاَكِلٰذَكيِزْجَن‬
‫‪-111‬‬ ‫َنْيِنِسْحُمْلا‪َّ ۰۰۱۰۵‬نِا اَذٰه َوُهَل اُؤٰٓلَبْلا‬
‫‪493‬‬ ‫‪117‬‬ ‫الص ّٰفت‬
‫ّٰ‬ ‫‪13‬‬ ‫ُنْيِبُمْلا‪َ۰۰۱۰۶‬وُهٰنْيَدَفٍحْبِذِبٍمْيِظَع‬
‫‪494‬‬ ‫‪1‬‬ ‫الكوثر‬ ‫‪31‬‬ ‫ِّلَصَفَكِّبَرِلَوْرَحْنا‬

‫‪908‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َوِذِا ىٰۤلَتْبا َمٖهٰرْبِا ٗهُّبَر ٍتٰمِلَكِب‬
‫‪516‬‬ ‫‪114‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َّنُهَّمَتَاَف‬
‫َوْدَقَل ۤاَنْيَتٰا َمْيِهٰرْبِا ٗهَدْشُر ْنِم‬
‫ُلْبَق َواَّنُك ٖهِب نْيِمِلٰعَۚ‪ْ ۰۰۵۱‬ذِا َلاَق‬
‫ِهْيِبَاِل َوٖهِمْوَق اَم ِهِذٰه ُلْيِثاَمَّتلا‬
‫ْۤيِتَّلا ْمُتْنَا فِكٰع َنْوُفِكٰع‪ ۰۰۵۲‬اْوُلاَق‬
‫ۤاَنْدَجَواَنَءٓاَبٰافِكٰعَنْيِدِبٰع‪َ۰۰۵۳‬لاَق‬
‫ْدَقَل ْمُتْنُك ْمُتْنَا َوْمُكُؤٓاَبٰا ْيِف‬
‫ٍلٰلَض ٍنْيِبُّم‪ ۰۰۵۴‬اْۤوُلاَق اَنَتْئِجَا‬
‫ِّقَحْلاِبْمَاَتْنَاَنِمَنْيِبِعّٰللا‪َ۰۰۵۵‬لاَق‬
‫ْلَب ْمُكُّبَّر ُّبَر ِتٰوٰمَّسلا َوِضْرَاْلا‬
‫ْيِذَّلاَّنُهَرَطَف‪َ ١ۖٞ‬واَنَاىٰلَعْمُكِلٰذ َنِّم‬
‫َنْيِدِهّٰشلا‪َ ۰۰۵۶‬وِهّٰللاَت َّنَدْيِكَاَل‬
‫ْمُكَماَنْصَا َدْعَب ْنَا اْوُّلَوُت‬
‫َنْيِرِبْدُم‪ْ ۰۰۵۷‬مُهَلَعَجَف اًذٰذُج ْلا اَ‬
‫اًرْيِبَك ْمُهَّل ْمُهَّلَعَل ِهْيَلِا‬
‫َنْوُعِجْرَي‪ ۰۰۵۸‬اْوُلاَق ْنَم َذٰه َ اَذٰه‬
‫ۤاَنِتَهِلٰاِب ٗهَّنِا َنِمَل َنْيِمِلّٰظلا‪۰۰۵۹‬‬
‫اْوُلاَق اَنْعِمَس ىًتَف ْمُهُرُكْذَّي ُلاَقُي‬

‫‪909‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫ْيِهٰرْبِاۺ‪ ۰۰۵‬اْوُلاَق اْوُتْاَف ٖهِب ىٰۤلَع‬
‫ٖؕ‬ ‫ۤٗهَل‬
‫ْمُهَّلَعَل‬ ‫ِساَّنلا‬ ‫ِنُيْعَا‬
‫َنْوُدَهْشَيۻ‪ ۰۰۵‬اْۤوُلاَق َتْنَاَء َتْلَعَف‬
‫اَذٰهاَنِتَهِلٰاِبمْيٖؕۼ‪َ۰۰۵‬لاَقْلَب‬
‫ٗهَلَعَفۗۖ‪ْ ١‬مُهُرْيِبَك اَذٰه ْمُهْوُلَٔـْسَف‬
‫ْنِا اْوُناَك َنْوُقِطْنَي۽‪ ۰۰۵‬اْۤوُعَجَرَف ىٰۤلِا‬
‫ْمِهِسُفْنَا اْۤوُلاَقَف ْمُكَّنِا ُمُتْنَا‬
‫َنْوُمِلّٰظلان۾‪َّ ۰۰۵‬مُث اْوُسِكُن ىٰلَع‬
‫ْمِهِسْوُءُرۚ‪ْ ١‬دَقَل َتْمِلَع اَم ۤ‬
‫َنْوُقِطْنَيۿ‪َ ۰۰۵‬لاَق نْوُدُبْعَتَفَان ْنِم‬
‫ِنْوُد َي ِهّٰ اَم اَل ْمُكُعَفْنَي أًـْي َّواَل‬
‫مُكُّرُضَيٖؕ܀‪ٍّ ۰۰۵‬فُا ْمُكَّل َواَمِل‬
‫َنْوُدُبْعَت ْنِم ِنْوُد َي ِهّٰؕ‪ ١‬اَلَفَا‬
‫َنْوُلِقْعَت܁‪۰۰۵‬اْوُلاَقُهْوُقِّرَحَواْۤوُرُصْنا‬
‫ْمُكَتَهِلٰا ْنِا ْمُتْنُك َنْي܂‪ ۰۰۵‬اَنْلُق‬
‫ُراَنٰي ْيِنْوُك اًدْرَب َّواًمٰلَس ىٰۤلَع‬
‫‪-51‬‬ ‫َمْيِهٰرْبِان܃‪َ ۰۰۵‬واْوُداَرَا ٖهِب اًدْيَك‬
‫‪517‬‬ ‫‪71‬‬ ‫األىبواء‬ ‫‪17‬‬ ‫ُمُهٰنْلَعَجَفَنْيِرَسْخَاْلا‬
‫ْذِا َلاَق ٗهَل ۤٗهُّبَر ْمِلْسَاۙ‪َ ١‬لاَق ُتْمَلْسَا‬

‫‪910‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫‪511‬‬ ‫‪131‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ِّبَرِلَنْيِمَلٰعْلا‬
‫َوْذِا َلاَق ُمٖهٰرْبِا ِّبَر ْلَعْجا اَذٰه‬
‫اًدَلَب اًنِمٰا َّوْقُزْرا ٗهَلْهَا َنِم‬
‫ِتٰرَمَّثلا ْنَم َنَمٰا ْمُهْنِم ِهّٰللاِب‬
‫‪511‬‬ ‫‪116‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َوِمْوَيْلاِرِخٰاْلا‬
‫َوْذِا ُعَفْرَي ُمٖهٰرْبِا َدِعاَوَقْلا َنِم‬
‫‪513‬‬ ‫‪117‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ِتْيَبْلاَوُلْيِعٰمْسِاؕ‪١‬اَنَّبَرْلَّبَقَتاَّنِم‬
‫اَنَّبَر َواَنْلَعْجا ِنْيَمِلْسُم َكَل َوْنِم‬
‫ۤاَنِتَّيِّرُذ ًةَّمُا ًةَمِلْسُّم َكَّل۪‪َ ١‬واَنِرَا‬
‫‪514‬‬ ‫‪118‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫اَنَكِساَنَمَوْبُتاَنْيَلَع‬
‫اَنَّبَر َوْثَعْبا ْمِهْيِف اًلْوُسَ ْمُهْنِّم‬
‫اْوُلْتَي ْمِهْيَلَع َكِتٰيٰ َوُمُهُمِّلَعُي‬
‫‪514‬‬ ‫‪119‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫لا َبٰتِكَوَةَمْكِحْلاَوْمِهْيِّكَزُي‬
‫اَهُّيَاٰۤي ُّيِبَّنلا ۤاَّنِا َكٰنْلَسْرَا اًدِهاَش‬
‫‪-45‬‬ ‫َّواًرِّشَبُم َّواًرْيِذَنن* َّواًيِعاَد ىَلِا َي ِهّٰ‬
‫‪516‬‬ ‫‪46‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫ٖهِنْذِاِبَواًجاَرِساًرْيِنُّم‬
‫َوۤاَنْدِهَع ىٰۤلِا َمٖهٰرْبِا َوَلْيِعٰمْسِا‬
‫ْنَا اَرِّهَط َيِتْيَب َنْيِفِٕىٓاَّطلِل‬
‫‪516‬‬ ‫‪115‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َوَنْيِفِكٰعْلاَوْوُجُّسلِ‬

‫‪911‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َوْذِا َلاَق ُمٖهٰرْبِا ِّبَر ْيِنِرَا َفْيَك‬
‫ِيْحُت ىٰتْوَمْلا ؕ‪َ ١‬لاَق َوَا ْمَل ْنِمْؤُتؕ‪١‬‬
‫َلاَق ىٰلَب َوْنِكٰل َّنِٕىَمْطَيِّل ْيِبْلَقؕ‪١‬‬
‫َلاَق ْذُخَف ًةَعَبْرَا َنِّم ِرْيَّطلا‬
‫َّنُهْرُصَف َكْيَلِا َّمُث ْلَعْجا ىٰلَع ِّلُك‬
‫ٍلَبَج َّنُهْنِّم اًءْزُج َّمُث َّنُهُعْدا‬
‫‪517‬‬ ‫‪161‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪3‬‬ ‫َكَنْيِتْاَياًيْعَس‬
‫َوْنَم َضَرْعَا ْنَع ْيِرْكِذ َّنِاَف ٗهَل‬
‫‪535‬‬ ‫‪114‬‬ ‫طه‬ ‫‪16‬‬ ‫ًةَشْيِعَماًكْن‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا َنْوُدِحْلُي ْۤيِف اَنِتٰيٰا اَل‬
‫َنْوَفْخَي اَنْيَلَعؕ‪ْ ١‬نَمَفَا ىٰقْلُّي يِف‬
‫ِراَّنلا ٌرْيَخ ْمَا ْنَّم ْۤيِتْاَّي اًنِمٰا َمْوَّي‬
‫حم‬ ‫ِةَمٰيِقْلاؕ‪١‬اْوُلَمْعِااَمْمُتْئِشۙ‪ٗ١‬هَّنِااَمِب‬
‫‪541‬‬ ‫‪41‬‬ ‫السجدة‬ ‫‪14‬‬ ‫َنْوُلَمْعَتٌرْيِصَب‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا َّمُث اْوُرَفَك َّمُث اْوُنَمٰا‬
‫َّمُث اْوُرَفَك َّمُث اْوُداَدْزا اًرْفُك ْمَّل‬
‫ِنُكَي ُهّٰللا َرِفْغَيِل ْمُهَل َواَل‬
‫‪545‬‬ ‫‪137‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫ْمُهَيِدْهَيِلاًلْيِبَس‬
‫َّنِا َةَّدِع ِرْوُهُّشلا َدْنِع َي ِهّٰ اَنْثا‬

‫‪912‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َرَشَعاًرْهَشْيِفِبٰتِكَي ِهَّٰمْوَي َقَلَخ‬
‫ِتٰوٰمَّسلا َوَضْرَاْلا ۤاَهْنِم ٌةَعَبْرَا‬
‫‪576‬‬ ‫‪36‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ٌمُرُح‬
‫َوْذِا ُرُكْمَي َكِب َنْيِذَّلا اْوُرَفَك‬
‫َكْوُتِبْثُيِل ْوَا َكْوُلُتْقَي ْوَا‬
‫َكْوُجِرْخُيؕ‪َ ١‬وَنْوُرُكْمَي َوُرُكْمَي‬
‫‪581‬‬ ‫‪31‬‬ ‫األىفال‬ ‫‪9‬‬ ‫ُهّٰللاؕ‪َ١‬وُهّٰللاا ُرْيَنْيِرِكٰمْ‬
‫َواَنْلَعَج ْۢنِم ِنْيَب ْمِهْيِدْيَا اًّدَس‬
‫مُهٰنْيَشْغَاَف‬
‫ن‬ ‫َّوْنِم ْمِهِفْلَخ اًّدَس‬
‫‪581‬‬ ‫‪9‬‬ ‫يس‬ ‫‪11‬‬ ‫ْمُهَفاَلَنْوُرِصْبُي‬
‫َوَرَمَقْلا اًرْوُن َّوٗهَرَّدَق َلِزاَنَم‬
‫‪585‬‬ ‫‪5‬‬ ‫يوىس‬ ‫‪11‬‬ ‫اْوُمَلْعَتِلَدَدَعَنْيِنِّسلاَوَباَسِحْلا‬
‫َكَنْوُلَٔـْسَي ِنَع ِةَّلِهَاْلاؕ‪ْ ١‬لُق َيِه‬
‫‪585‬‬ ‫‪189‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫ُتْيِقاَوَمِساَّنلِلَوِّجَحْلا‬
‫َكِٕىٰٓلوُا ْمِهْيَلَع ٌتٰوَلَص ْنِّم ْمِهِّبَّر‬
‫ُمُه‬ ‫َوَكِٕىٰٓلوُا‬ ‫َوٌةَمْحَر۫‪١‬‬
‫‪611‬‬ ‫‪157‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْوُدَتْهُمْلا‬
‫ْمَا َتْبِسَح َّنَا َبٰحْصَا ِفْهَكْلا َو‬
‫‪614‬‬ ‫‪9‬‬ ‫الكهف‬ ‫‪15‬‬ ‫ِمْيِقَّرلااْوُناَكْنِماَنِتٰيٰااًبَجَع‬

‫‪913‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫اَم َناَك ٌدَّمَحُ ۤاَبَا ٍدَحَا ْنِّم‬
‫ْمُكِلاَجِّر َوْنِكٰل َلْوُسَّر َي ِهّٰ َوَمَتاَخ‬
‫‪619‬‬ ‫‪41‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫َنّٖيِبَّنلاَوَناَكُهّٰللاِّلُكِبشَیْ ٍءعَ ِل ْي ًما‬
‫َمْوَیْلَا ُتْلَمْکَا ْمُكَل ْمُکَنْیِد‬
‫َوُتْمَمْتَا ْمُكْيَلَع ْیِتَمْعِن َوُتْیِضَر‬
‫‪631‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫ُمُکَلَماَلْسِاْلااًنْیِد‬
‫‪636‬‬ ‫‪41‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫َوْنِكٰلَلْوُسَّرَي ِهَّٰوَمَتاَخَنّٖيِبَّنلا‬
‫َنِم‬ ‫َنْوُلَّوَاْلا‬ ‫َوَنْوُقِبّٰسلا‬
‫َنْيِرِجٰهُمْلا َوِراَصْنَاْلا َوَنْيِذَّلا‬
‫ْمُهْوُعَبَّتاٍناَسْحِاِبَيِضَّرُهّٰللاْمُهْنَع‬
‫َواْوُضَر ُهْنَع َوَّدَعَا ْمُهَل ٍتّٰنَج‬
‫ْيِرْجَت اَهَتْحَت ُرٰهْنَاْلا َنْيِدِلٰخ ۤاَهْيِف‬
‫‪644‬‬ ‫‪111‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫اًدَبَاَكِلٰذُزْوَفْلاُمْيِظَعْلا‬
‫َواْوُرُكْذاَتَمْعِنَي ِهّْٰمُكْيَلَعْذِاْمُتْنُك‬
‫ًءٓاَدْعَا َفَّلَاَف َنْيَب ْمُكِبْوُلُق‬
‫ْمُتْحَبْصَاَفٖۤهِتَمْعِنِباًناَوْخِاَوْمُتْنُك‬
‫ىٰلَعاَفَشٍةَرْفُحَنِّمِراَّنلا ْمُكَذَقْنَاَف‬
‫‪644‬‬ ‫‪113‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اَهْنِّم‬
‫ِنِكٰل ُلْوُسَّرلا َوَنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ٗهَعَم‬

‫‪914‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫اْوُدَهٰج ْمِهِلاَوْمَاِب َوْمِهِسُفْنَاؕ‪١‬‬
‫‪644‬‬ ‫‪88‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َوَكِٕىٰٓلوُاُمُهَلُتٰرْيَخْلا‬
‫اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلااْوُنَمٰااْۤوُبْوُتىَلِاَي ِهًّٰةَبْوَت‬
‫اًحْوُصَّنىٰسَعْمُكُّبَرْنَاَرِّفَكُّيْمُكْنَع‬
‫ْمُكِتٰاِّيَس َوْمُكَلِخْدُي ٍتّٰنَج ْيِرْجَت‬
‫ْنِم اَهِتْحَت ُرٰهْنَاْلا َمْوَي اَليِزْخُي‬
‫ُهّٰللاَّيِبَّنلاَوَنْيِذَّلااْوُنَمٰاٗهَعَمْمُهُرْوُن‬
‫ىٰعْسَي َنْيَب ْمِهْيِدْيَا َوْمِهِناَمْيَاِب‬
‫َنْوُلْوُقَي ۤاَنَّبَر ْمِمْتَا اَنَل اَنَرْوُن‬
‫‪645‬‬ ‫‪8‬‬ ‫التحريم‬ ‫‪18‬‬ ‫َوْرِفْغااَنَلَكَّنِاىٰلَعِّلُكٍءْيَشٌرْيِدَق‬
‫ِلُق ُدْمَحْلا ِهّٰلِل َوٌمٰلَس ىٰلَع ِهِداَبِع‬
‫‪645‬‬ ‫‪59‬‬ ‫النمل‬ ‫‪19‬‬ ‫َنْيِذَّلاىٰفَطْصا‬
‫َواْوُمِصَتْعا ِلْبَحِب َي ِهّٰ اًعْيِمَج َّواَل‬
‫‪646‬‬ ‫‪113‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اْوُقَّرَفَت‬
‫اَمَّنِا ُدْيِرُي ُهّٰللا َبِهْذُيِل ُمُكْنَع‬
‫َسْجِّرلا َلْهَا ِتْيَبْلا َوْمُكَرِّهَطُي‬
‫‪646‬‬ ‫‪33‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫اًرْيِهْطَت‬
‫‪661‬‬ ‫‪18‬‬ ‫يس‬ ‫‪11‬‬ ‫اْۤوُلاَقاَّنِااَنْرَّيَطَتْمُكِب‬
‫َنِذُا َنْيِذَّلِل َنْوُلَتٰقُي ْمُهَّنَاِب‬

‫‪915‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫اْوُمِلُظؕ‪َ ١‬وَّنِا َهّٰللا ىٰلَع ْمِهِرْصَن‬
‫‪664‬‬ ‫‪39‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫ُرْيِدَقَل‬
‫َواْوُمِصَتْعا ِلْبَحِب َي ِهّٰ اًعْيِمَج َّواَل‬
‫‪668‬‬ ‫‪113‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫اْوُقَّرَفَت‬
‫َنْوُبِهْرُت ٖهِب َّوُدَع َي ِهّٰ َوْمُكَّوُدَع‬
‫َوَنْيِرَخٰا ْنِم ْمِهِنْوُد اَل‬
‫‪668‬‬ ‫‪61‬‬ ‫األىفال‬ ‫‪11‬‬ ‫مُهَنْوُمَلْعَتنۚ‪ُ١‬هّٰللَاْمُهُمَلْعَي‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا اْوُقَّرَف ْمُهَنْيِد َواْوُناَك‬
‫اًعَيِش َتْسَّل ْمُهْنِم ْيِف ٍءْيَش ۤاَمَّنِا‬
‫ْمُهُرْمَا ىَلِا َي ِهّٰ َّمُث اَمِب ْمُهُئِ اَمِب‬
‫‪669‬‬ ‫‪159‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪8‬‬ ‫اْوُناَكَنْوُلَعْفَي‬
‫َواوُعْيِطَا َهّٰللا َوٗهَلْوُسَر َواَل اْوُعَزاَنَت‬
‫‪671‬‬ ‫‪46‬‬ ‫األىفال‬ ‫‪11‬‬ ‫اْوُلَشْفَتَفَوَبَهْذَتْمُكُحْيِر‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اوُعْيِطَا َهّٰللا‬
‫‪679‬‬ ‫‪59‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫َواوُعْيِطَااَو َلْوُسََوْلا يِنِم ِرْمَْمُكْنِم‬
‫اْۤوُلَٔـْسَف َلْهَا ِرْكِّذلا ْنِا ْمُتْنُك اَل‬
‫‪679‬‬ ‫‪43‬‬ ‫النحل‬ ‫‪14‬‬ ‫َنْوُمَلْعَت‬
‫‪713‬‬ ‫‪9‬‬ ‫األعذ‬ ‫‪31‬‬ ‫ْرِّكَذَفْنِاِتَعَفَّنىٰرْكِّذلا‬
‫‪711‬‬ ‫‪41‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫َوْنِكٰلَلْوُسَّرَي ِهَّٰوَمَتاَخَنّٖيِبَّنلا‬

‫‪916‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫ۤاَّنِا َكٰنْلَسْرَا اًدِهاَش َّواًرِّشَبُم‬
‫َّواًرْيِذَنن‪۰۰۸‬اْوُنِمْؤُتِّل ِهّٰللاِب َوٖهِلْوُسَر‬
‫‪713‬‬ ‫‪9 -8‬‬ ‫الفتح‬ ‫‪16‬‬ ‫َوُهْوُرِّزَعُتَوُهْوُرِّقَوُت‬
‫ْلُق ْنِا ْمُتْنُك َنْوُّبِحُت َهّٰللا‬
‫يِنْوُعِبَّتاَفنُمُكْبِبْحُيُهّٰللاَوْرِفْغَيْمُكَل‬
‫‪718‬‬ ‫‪31‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫ْمُكَبْوُنُذؕ‪َ١‬وُهّٰللاٌرْوُفَغٌمْيِحَّر‬
‫ْلُق ْنِا َناَك ْمُكُؤٓاَبٰا َوْمُكُؤٓاَنْبَا‬
‫َوْمُكُناَوْخِاَوْمُكُجاَوْزَاَوْمُكُتَرْيِشَع‬
‫َوُلاَوْمَا اَهْوُمُتْفَرَتْق۟ا َوٌةَراَجِت‬
‫َنْوَشْخَت اَهَداَسَك َوُنِكٰسَم‬
‫ۤاَهَنْوَضْرَت َّبَحَا ْمُكْيَلِا َنِّم َي ِهّٰ‬
‫َوٖهِلْوُسَر َو ٍداَهِج ْيِف ٖهِلْيِبَس‬
‫اْوُصَّبَرَتَف ىّٰتَح َيِتْاَي ُهّٰللا ٖهِرْمَاِبؕ‪١‬‬
‫‪719‬‬ ‫‪14‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َوُهّٰللااَليِدْهَيَمْوَقْلاَنْيِقِسٰفْلا‬
‫َوْنَمِعِطُّيَهّٰللاَواَو َلْوُسََكِٕىٰٓلوُاَفَعَم‬
‫َنْيِذَّلا َمَعْنَا ُهّٰللا ْمِهْيَلَع َنِّم‬
‫‪731‬‬ ‫‪69‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫َنّٖيِبَّنلاَوَنْيِقْيِّدِّصلا‬
‫ْنَم ِعِطُّي اَو َلْوُسَ ْدَقَف َعاَطَا َهّٰللاۚ‪١‬‬
‫َوْنَم ىّٰلَوَت ۤاَمَف َكٰنْلَسْرَا ْمِهْيَلَع‬

‫‪917‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫‪733‬‬ ‫‪81‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫اًظْيِفَح‬
‫ْدَقَل َناَك ْمُكَل ْيِف ِلْوُسَر َي ِهّٰ ٌةَوْسُا‬
‫‪735‬‬ ‫‪11‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫ٌةَنَسَح‬
‫َّنِا َهّٰللا َوٗهَتَكِٕىٰٓلَم َنْوُّلَصُي ىَلَع‬
‫ِّيِبَّنلاؕ‪ ١‬اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُّلَص‬
‫‪736‬‬ ‫‪56‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫ِهْيَلَعَواْوُمِّلَساًمْيِلْسَت‬
‫َوْذِا َلاَق ىَسْيِع ُنْبا َمَيْرَم ْۤيِنَبٰي‬
‫َلْيِءٓاَرْسِا ْيِّنِا ُلْوُسَر َي ِهّٰ ْمُكْيَلِا‬
‫اًقِّدَصُّم اَمِّل َنْيَب َّيَدَي َنِم‬
‫ِةىٰرْوَّتلا َواًۢرِّشَبُم ٍلْوُسَرِب ْيِتْاَّي ْۢنِم‬
‫‪739‬‬ ‫‪6‬‬ ‫الصف‬ ‫‪18‬‬ ‫يِدْعَبۤٗهُمْساُدَمْحَا‬
‫ْدَقَلَّنَمُهّٰللاىَلَعَنْيِنِمْؤُمْلاْذِاَثَعَب‬
‫ْمِهْيِف اًلْوُسَ ْنِّم ْمِهِسُفْنَا اْوُلْتَي‬
‫ْمِهْيَلَع ٖهِتٰيٰا َوْمِهْيِّكَزُي َوُمُهُمِّلَعُي‬
‫لا َبٰتِك َوَةَمْكِحْلاۚ‪َ ١‬وْنِا اْوُناَك ْنِم‬
‫‪741‬‬ ‫‪164‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪4‬‬ ‫ُلْبَقْيِفَلٍلٰلَضٍنْيِبُّم‬
‫َوُه ْيِذَّلا َثَعَب يِف َنّٖيِّمُاْلا اًلْوُسَ‬
‫ْمُهْنِّماْوُلْتَيْمِهْيَلَع ٖهِتٰيٰا َوْمِهْيِّكَزُي‬
‫َوُمُهُمِّلَعُي لا َبٰتِك َوَةَمْكِحْلاۗ‪َ ١‬وْنِا‬

‫‪918‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫‪741‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اجلمعة‬ ‫‪18‬‬ ‫اْوُناَكْنِمُلْبَقْيِفَلٍلٰلَضٍنْيِبُّم‬
‫‪741‬‬ ‫‪117‬‬ ‫األىبواء‬ ‫‪17‬‬ ‫َوۤاَمَكٰنْلَسْرَاْلا اًَةَمْحَرَنْيِمَلٰعْلِّل‬
‫ْدَقَل ْمُكَءٓاَج ٌلْوُسَ ْنِّم ْمُكِسُفْنَا‬
‫ٌزْيِزَع ِهْيَلَع اَم ْمُّتِنَع صْيِر‬
‫‪741‬‬ ‫‪118‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ْمُكْيَلَعَنْيِنِمْؤُمْلاِبٌفْوُءَرٌمْيِحَّر‬
‫ْلُق ِلْضَفِب َي ِهّٰ َوٖهِتَمْحَرِب َكِلٰذِبَف‬
‫اْوُحَرْفَيْلَفؕ‪َ ١‬وُه ٌرْيَخ اَّمِّم‬
‫‪741‬‬ ‫‪58‬‬ ‫يوىس‬ ‫‪11‬‬ ‫َنْوُعَمْجَي‬
‫اَهُّيَاٰۤي ُّيِبَّنلا ۤاَّنِا َكٰنْلَسْرَا اًدِهاَش‬
‫‪-45‬‬ ‫َّواًرِّشَبُم َّواًرْيِذَنن* َّواًيِعاَد ىَلِا َي ِهّٰ‬
‫‪746‬‬ ‫‪46‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫ٖهِنْذِاِبَواًجاَرِساًرْيِنُّم‬
‫اْۤوُمَلْعِااَمَّنَاُةوٰيَحْلااَيْنُّدلابِعَلَّوٌوْهَل‬
‫َّوٌةَنْيِز َّوٌۢرُخاَفَت ْمُكَنْيَب َوٌرُثاَكَت‬
‫يِفِلاَوْمَاْلاَو ِداَلْوَاْلاؕ‪ِ ١‬لَثَمَك ٍثْيَغ‬
‫َبَجْعَا َراَّفُكْلا ٗهُتاَبَن َّمُث ُجْيِهَي‬
‫ُهىٰرَتَف اًّرَفْصُم َّمُث ُنْوُكَي اًماَطُحؕ‪١‬‬
‫َويِفِةَرِخٰاْلاٌباَذَعٌدْيِدَشۙ‪َّ١‬وٌةَرِفْغَم‬
‫َنِّم َي ِهّٰ َوٌناَوْضِرؕ‪َ ١‬واَم ُةوٰيَحْلا‬
‫‪756‬‬ ‫‪11‬‬ ‫احلديد‬ ‫‪17‬‬ ‫ۤاَيْنُّدلاْلا اَُعاَتَمِرْوُرُغْلا‬

‫‪919‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َواَل اْوُفِرْسُتؕ‪ٗ ١‬هَّنِا اَل ُّبِحُي‬
‫‪756‬‬ ‫‪141‬‬ ‫األىعام‬ ‫‪8‬‬ ‫َنْيِفِرْسُمْلا‬
‫نْيِرِّذَبُمْلا‬
‫ن‬ ‫َواَل ْرِّذَبُت اًرْيِذْبَت‪َّ ۰۰۲۶‬نِا‬
‫‪-16‬‬ ‫اْۤوُناَكَناَوْخِا ِنْيِطٰيَّشلاؕ‪َ ١‬وَناَك‬
‫‪756‬‬ ‫‪17‬‬ ‫اإلرساء‬ ‫‪15‬‬ ‫ُنٰطْيَّشلاٖهِّبَرِلاًرْوُفَك‬
‫‪768‬‬ ‫‪19‬‬ ‫آل عمران‬ ‫‪3‬‬ ‫َّنِاَنْيِّدلاَدْنِعَي ِهُّٰماَلْسِاْلا‬
‫ْوَل ْمُكُعْيِطُي ْيِف ٍرْيِثَك َنِّم نِم ِرْمَ‬
‫ْمُّتِنَعَل َوَّنِكٰل َهّٰللا َبَّبَح ُمُكْيَلِا‬
‫َناَمْيِاْلا َوٗهَنَّيَز ْيِف ْمُكِبْوُلُق َوَهَّرَك‬
‫َوَقْوُسُفْلا‬ ‫َرْفُكْلا‬ ‫ُمُكْيَلِا‬
‫‪768‬‬ ‫‪7‬‬ ‫احلجرات‬ ‫‪16‬‬ ‫َوَناَيْصِعْلاؕ‪َ١‬كِٕىٰٓلوُاُمُهَنْوُدِشّٰرلا‬
‫َفَلَخَف ْۢنِم ْمِهِدْعَب ٌفْلَخ اوُعاَضَا‬
‫َةوٰلَّصلا َواوُعَبَّتا ِتٰوَهَّشلا َفْوَسَف‬
‫‪771‬‬ ‫‪59‬‬ ‫مريم‬ ‫‪16‬‬ ‫َنْوَقْلَياًّيَغ‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا اْوُنْوُك َنْيِمّٰوَق‬
‫ِهّٰلِل َءٓاَدَهُش ِطْسِقْلاِب‪َ ١ٞ‬واَل‬
‫ْمُكَّنَمِرْجَي ُنٰاَنَش ٍمْوَق ىٰۤلَع اَّلَا‬
‫اْوُلِدْعَتؕ‪ ١‬اْوُلِدْعِا۫‪َ ١‬وُه ُبَرْقَا‬
‫ىٰوْقَّتلِل‪َ ١ٞ‬واوُقَّتا َهّٰللاؕ‪َّ ١‬نِا َهّٰللا‬

‫‪920‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫‪771‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫ٌۢرْيِبَخاَمِبَنْوُلَمْعَت‬
‫َوْنِا َتْمَكَح ْمُكْحاَف ْمُهَنْيَب‬
‫َّنِا َهّٰللا ُّبِحُي‬ ‫ط‬
‫ِطْسِقْلاِب‬
‫‪771‬‬ ‫‪41‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َنْيِطِسْقُمْلا‬
‫ُقَحْمَيُهّٰللااوٰبِّرلاَويِبْرُيِتٰقَدَّصلاؕ‪١‬‬
‫‪773‬‬ ‫‪176‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪3‬‬ ‫َوُهّٰللااَلُّبِحُيَّلُكٍراَّفَكٍمْيِثَا‬
‫َواَذِا اْۤوُماَق ىَلِا ِةوٰلَّصلا اْوُماَق ىٰلاَسُك‬
‫َنْوُءٓاَرُي َساَّنلا َواَل َنْوُرُكْذَي َهّٰللا‬
‫‪774‬‬ ‫‪41‬‬ ‫النساء‬ ‫‪5‬‬ ‫ْلا اَاًلْيِلَق‬
‫َواَم ْمُهَعَنَم ْنَا َلَبْقُت ْمُهْنِم‬
‫ْمُهُتٰقَفَن ۤاَّلِا ْمُهَّنَا اْوُرَفَك ِهّٰللاِب‬
‫َوٖهِلْوُسَرِبَواَلَنْوُتْاَيَةوٰلَّصلاْلا اََوْمُه‬
‫‪774‬‬ ‫‪54‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫ىٰلاَسُكَواَلَنْوُقِفْنُيْلا اََوْمُهَنْوُهِرٰك‬
‫َنْيِذَّلَا ْنِا ْمُهّٰنَّكَّم يِف ِضْرَاْلا‬
‫اوُماَقَا َةوٰلَّصلا َواُوَتٰا َو َةوٰكَّ َوَ‬
‫‪775‬‬ ‫‪41‬‬ ‫احلج‬ ‫‪17‬‬ ‫ِفْوُرْعَمْلاِبَواْوَهَنِنَعِرَكْنُمْلا‬
‫اْوُنِمْؤُتِل ِهّٰللاِب َوٖهِلْوُسَر َوُهْوُرِّزَعُت‬
‫َوُهْوُرِّقَوُتؕ‪َ ١‬وُهْوُحِّبَسُت ًةَرْكُب‬
‫‪779‬‬ ‫‪9‬‬ ‫الفتح‬ ‫‪16‬‬ ‫َّواًلْيِصَا‬

‫‪921‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫ْلُق ْنِا َناَك ْمُكُؤٓاَبٰا َوْمُكُؤٓاَنْبَا‬
‫َوْمُكُجاَوْزَا‬ ‫َوْمُكُناَوْخِا‬
‫َوْمُكُتَرْيِشَع َوُلاَوْمَا اَهْوُمُتْفَرَتْق۟ا‬
‫َوٌةَراَجِت َنْوَشْخَت اَهَداَسَك‬
‫َوُنِكٰسَم ۤاَهَنْوَضْرَت َّبَحَا ْمُكْيَلِا‬
‫َنِّمَي ِهَّٰوٖهِلْوُسَرَوٍداَهِجْيِفٖهِلْيِبَس‬
‫اْوُصَّبَرَتَف ىّٰتَح َيِتْاَي ُهّٰللا ٖهِرْمَاِبؕ‪١‬‬
‫‪781‬‬ ‫‪14‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َوُهّٰللااَليِدْهَيَمْوَقْلاَنْيِقِسٰفْلا‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا َنْوُدِحْلُي ْۤيِف اَنِتٰيٰا اَل‬
‫َنْوَفْخَي اَنْيَلَعط ْنَمَفَا ىٰقْلُّي يِف‬
‫ِراَّنلا ٌرْيَخ ْمَا ْنَّم ْۤيِتْاَّي اًنِمٰا َمْوَّي‬
‫ِةَمٰيِقْلاط اْوُلَمْعِا اَم ْمُتْئِشلا ٗهَّنِا‬
‫‪817‬‬ ‫‪41‬‬ ‫حمالسجدة‬ ‫‪14‬‬ ‫اَمِبَنْوُلَمْعَتٌرْيِصَب‬
‫‪811‬‬ ‫‪41‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫َوْنِكٰلَلْوُسَّرَي ِهَّٰوَمَتاَخَنّٖيِبَّنلا‬
‫َّنِاَنْيِذَّلاَنْوُّبِحُيْنَاَعْيِشَتُةَشِحاَفْلا‬
‫يِف َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُهَل ٌباَذَع ٌمْيِلَاۙ‪١‬‬
‫يِف اَيْنُّدلا َوِةَرِخٰاْلاؕ‪َ ١‬وُهّٰللا ُمَلْعَي‬
‫‪814‬‬ ‫‪19‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫َوْمُتْنَااَلَنْوُمَلْعَت‬
‫اَنَّبَر اَل اَنْلَعْجَت ًةَنْتِف َنْيِذَّلِّل‬

‫‪922‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫اْوُرَفَك َوْرِفْغا اَنَل اَنَّبَرۚ‪َ ١‬كَّنِا َتْنَا‬
‫‪817‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ادمتحنة‬ ‫‪18‬‬ ‫ُزْيِزَعْلاُمْيِكَحْلا‬
‫َوْمُهْوُلِتاَق ىّٰتَح اَل َنْوُكَت ٌةَنْتِف‬
‫َّوَنْوُكَي ُنْيِّدلا ٗهُّلُك ِهّٰلِلۚ‪ِ ١‬نِاَف‬
‫‪817‬‬ ‫‪39‬‬ ‫األىفال‬ ‫‪9‬‬ ‫اْوَهَتْناَّنِاَفَهّٰللااَمِبَنْوُلَمْعٌَرْيِصَب‬
‫ۤاَلَا َّنِا َءٓاَيِلْوَا َي ِهّٰ اَل ٌفْوَخ ْمِهْيَلَع‬
‫‪811‬‬ ‫‪61‬‬ ‫يوىس‬ ‫‪11‬‬ ‫َواَلْمُهْوُنَزْحَي‬
‫اَهُّيَاٰۤيَنْيِذَّلاقَّتا اواوُقَّتاَهّٰللاَواْۤوُغَتْبا‬
‫ِهْيَلِاَةَلْيِسَوْلاَواْوُدِهاَجْيِفٖهِلْيِبَس‬
‫‪831‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫ْمُكَّلَعَلَنْوُحِلْفُت‬
‫َّنِا َنْيِذَّلا َكَنْوُعِياَبُي اَمَّنِا‬
‫َنْوُعِياَبُي َهّٰللاؕ‪ُ ١‬دَي َي ِهّٰ قْو‬
‫ْمِهْيِدْيَاۚ‪ْ ١‬نَمَفَثَكَّن اَمَّنِاَف ُثُكْنَي‬
‫ىٰلَع ٖهِسْفَنۚ‪َ ١‬وْنَم ىٰفْوَا اَمِب َدَهٰع‬
‫‪831‬‬ ‫‪11‬‬ ‫الفتح‬ ‫‪16‬‬ ‫ُهْيَلَعَهّٰللاِهْيِتْؤُيَسَفاًرْجَااًمْيِظَع‬
‫اَهُّيَاٰۤي ُّيِبَّنلا اَذِا َكَءٓاَج ُتٰنِمْؤُمْلا‬
‫َكَنْعِياَبُيىٰۤلَعْنَااَّلَنْكِرْشُيِهّٰللاِبأًـْي‬
‫َّواَلَنْقِرْسَي َواَل َنْيِنْزَي َواَل َنْلُتْقَي‬
‫َّنُهَداَلْوَا َواَل َنْيِتْاَي ٍناَتْهُبِب‬

‫‪923‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫ٗهَنْيِرَتْفَّي َنْيَب َّنِهْيِدْيَا َوَّنِهِلُجْرَا‬
‫َواَلَكَنْيِصْعَي ْيِف ٍفْوُرْعَم َّنُهْعِياَبَف‬
‫‪833‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ادمتحنة‬ ‫‪18‬‬ ‫َوْرِفْغَتْساَّنُهَلَهّٰللا‬
‫‪845‬‬ ‫‪13‬‬ ‫الرمحن‬ ‫‪17‬‬ ‫ِّيَاِبَفِءٓاَلٰااَمُكِّبَرِنٰبِّذَكُت‬
‫َوۤاَنْدِهَع ىٰۤلِا َمٖهٰرْبِا َوَلْيِعٰمْسِا‬
‫ْنَا اَرِّهَط َيِتْيَب َنْيِفِٕىٓاَّطلِل‬
‫‪845‬‬ ‫‪115‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َوَنْيِفِكٰعْلاَوْوُجُّسلِ‬
‫َّنِا َهّٰللا ُّبِحُي َنْيِباَّوَّتلا َوُّبِحُي‬
‫‪846‬‬ ‫‪111‬‬ ‫البقرة‬ ‫‪1‬‬ ‫َنْيِرِّهَطَتُمْلا‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اَذِا ْمُتْمُق ىَلِا‬
‫ْمُكَهْوُجُو‬ ‫اْوُلِسْغاَف‬ ‫ِةوٰلَّصلا‬
‫َوْمُكَيِدْيَا ىَلِا ِقِفاَرَمْلا َواْوُحَسْما‬
‫ْمُكِسْوُءُرِب َوْمُكَلُجْرَا ىَلِا ِنْيَبْعَكْلاؕ‪١‬‬
‫‪846‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪6‬‬ ‫َوْنِاْمُتْنُكّطاَف ااْوُرَّه‬
‫ِّهَطَف‪۰۰۴‬‬
‫ا‬ ‫ِّبَكَف‪َ ۰۰۳‬وَكَباَيِث‬
‫ا‬ ‫َوَكَّبَر‬
‫‪846‬‬ ‫‪5 -3‬‬ ‫اددّ ّثر‬ ‫‪19‬‬ ‫َوَزْجُّرلاْرُجْهاَف‬
‫‪857‬‬ ‫‪53‬‬ ‫النحل‬ ‫‪14‬‬ ‫َواَمْمُكِبْنِّمٍةَمْعِّنَنِمَفَي ِهّٰ‬
‫‪858‬‬ ‫‪7‬‬ ‫إبراهوم‬ ‫‪13‬‬ ‫ْنِٕىَلْمُتْرَكَشْمُكَّنَدْيِزَاَل‬
‫َوَنْيِذَّلا َنْوُذْؤُي َنْيِنِمْؤُمْلا‬

‫‪924‬‬
‫‪888‬‬ ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬
‫َوِتٰنِمْؤُمْلا ِرْيَغِب اَم اْوُبَسَتْكا ِدَقَف‬
‫‪861‬‬ ‫‪58‬‬ ‫األحزاب‬ ‫‪11‬‬ ‫اْوُلَمَتْحااًناَتْهُبَّواًمْثِااًنْيِبُّم‬
‫َّنِاَنْيِذَّلاَنْوُّبِحُيْنَاَعْيِشَتُةَشِحاَفْلا‬
‫يِف َنْيِذَّلا اْوُنَمٰا ْمُهَل ٌباَذَع ٌمْيِلَاۙ‪١‬‬
‫‪861‬‬ ‫‪19‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫يِفاَيْنُّدلاَوِةَرِخٰاْلا‬
‫َّنِا َعْمَّسلا َوَرَصَبْلا َوَداَؤُفْلا ُّلُك‬
‫‪861‬‬ ‫‪36‬‬ ‫اإلرساء‬ ‫‪15‬‬ ‫َكِٕىٰٓلوُاَناَكُهْنَعاًلْؤُـْسَم‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا ْنِا ْمُكَءٓاَج‬
‫ٌۢقِساَف ٍاَبَنِب اْۤوُنَّيَبَتَف ْنَا اْوُبْيِصُت‬
‫اًۢمْوَق ٍةَلاَهَجِب اْوُحِبْصُتَف ىٰلَع اَم‬
‫‪863‬‬ ‫‪6‬‬ ‫احلجرات‬ ‫‪16‬‬ ‫ْمُتْلَعَفَنْيِمِدٰن‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا قَّتا او اوُقَّتا َهّٰللا َواْوُنْوُك‬
‫‪863‬‬ ‫‪119‬‬ ‫التوبة‬ ‫‪11‬‬ ‫َعَمَنْيِقِدّٰصلا‬
‫ْلُق َنْيِنِمْؤُمْلِّل اْوُّضُغَي ْنِم‬
‫ْمِهِراَصْبَاَواْوُظَفْحَيْمُهَجْوُرُفؕ‪َ١‬كِلٰذ‬
‫‪868‬‬ ‫‪31‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫ىٰكْزَاْمُهَل‬
‫َوْلُق ِتٰنِمْؤُمْلِّل َنْضُضْغَي ْنِم‬
‫َّنِهِراَصْبَا َوَنْظَفْحَي َّنُهَجْوُرُف َواَل‬
‫َنْيِدْبُيَّنُهَتَنْيِزْلا اَاَمَرَهَظ اَهْنِم‬

‫‪925‬‬
 ‫رہفتسِ ِ‬
‫آایترقآہین‬ ‫‪888‬‬
‫َوَنْبِرْضَيْل َّنِهِرُمُخِب ىٰلَعَّنِهِبْوُيُج۪‪١‬‬
‫‪869‬‬ ‫‪31‬‬ ‫النور‬ ‫‪18‬‬ ‫َواَلَنْيِدْبُيَّنُهَتَنْيِز‬
‫اَهُّيَاٰۤي َنْيِذَّلا اْۤوُنَمٰا اَمَّنِا ُرْمَخْلا‬
‫َوُرِسْيَمْلا َوُباَصْنَاْلا َوُماَلْزَاْلا‬
‫‪871‬‬ ‫‪91‬‬ ‫ادائدة‬ ‫‪7‬‬ ‫ٌسْجِرْنِّمِلَمَعِنٰطْيَّشلاُهْوُبِنَتْجاَف‬
‫‪-39‬‬ ‫َوْنَا َسْيَّل ِناَسْنِاْلِل ْلا اَ اَم ىٰعَسن‪۰۰۳۹‬‬
‫‪876‬‬ ‫‪41‬‬ ‫النجم‬ ‫‪17‬‬ ‫َوَّنَاٗهَيْعَسَفْوَسىٰرُي‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪926‬‬
‫‪927‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬

‫تسِاَاحدثی‪:‬وآاثر‬
‫رہف ‪:‬‬
‫ہحفص‬ ‫اَاحدثی‪:‬وآاثر‬
‫‪69‬‬ ‫َأ َح ٌّي َوافِدَ َ‬
‫اك؟‪.............................................‬‬
‫‪191‬‬ ‫َأ َؿ َ‪ٚ‬ل‪ َٓ :‬إ ٰف َه إِ آ اهللُ‪ُ ،‬ث ام َؿ َت ِْتَه؟‪............ ... ..............‬‬
‫حزَ َة م ُْتُوب ِِف َأ ْه ِل افَّمو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪493‬‬ ‫ات‬ ‫اَ َ‬ ‫ٌ‬ ‫ز ِِن َأ ان َ ْ َ‬
‫ؼا! َأت َِ‪ِٚ‬ن ج ْ ِز ُيل ‪َ ‬ؾ َٖ ْخ َ َ‬
‫َأ ْب َ‬
‫‪852‬‬ ‫‪ٚ‬ن َص ْٓ ٌر ُم َْ َ‪ٚ‬ر ٌك‪َ ،‬ؾ َر َض اهللُ ‪ ‬ظَ َِ ُْٔ ُْم ِص َٔ‪َ ٚ‬م ُه‪.....‬‬‫َأتَ‪ٚ‬ـ ُْم َر َم َو ُ‬

‫‪596‬‬ ‫افّ ََم ِء بِِ٘ ْش ََل ِم ظُ َّ َر‪......‬‬

‫ؼ َأ ْه ُل ا‬
‫ِ‬ ‫َأت ِ ِ‬
‫َ‪ِٚ‬ن ج ْ ِز ُيل َؾ ََ َ‪ٚ‬ل‪َ :‬ؿد ْ‬
‫اش َت ْْ َ َ‬
‫‪313‬‬ ‫َج ًْ ُتُ ُْم؟‪........................................‬‬ ‫ون ِِل َ َ َ‬
‫َأتَدْ ُر َ‬

‫‪61‬‬ ‫ـّ ٍِِْ ُس؟‪.....................................‬‬ ‫ون َم‪ ٚ‬ا ْف ُ‬ ‫َأتَدْ ُر َ‬

‫‪862‬‬ ‫‪َ ٛ‬ه َذا ا ْف ََ ْ ِز؟! َه َذا ُُم اَّدُ ْب ُن َظ ْْ ِد اهللِ ْب ِن ظَ ْْ ِد ادُ اىِِ ِ‬
‫‪ٛ‬‬ ‫ِ‬ ‫َأ َت ًْ ِر ُ‬
‫ف َص‪ٚ‬ح َ‬
‫‪893‬‬ ‫ات ُاَ ْوا اهللَ َر ابُ ُْم‪َ ،‬و َص ُِّوا ََخ َّْ ْ‬
‫ُُم‪َ ،‬و ُصو ُموا َص ْٓ َرـ ُْم ‪........‬‬
‫وهن بِ َٖم ِ‬ ‫ِ‬
‫‪336 ،26‬‬ ‫هلل‪..............‬‬ ‫‪ٚ‬ن ا ِ‬ ‫ات ُاَوا اهللَ ِِف افْ َِّّ‪ٚ‬ء؛ َؾِٕ٘ ْ‬
‫اُُم َأ َخ ْذ ُُت ُ ُ ا َ‬
‫‪111‬‬ ‫غ َأ ْو َٓ ِدـ ُْم!‪... .........................‬‬ ‫اِت ُاَوا اهللَ َواظْ ِد ُفوا َب ْ َ‬
‫‪511‬‬ ‫افو َح‪َ ٚ‬ي‪َ ٚ‬إػ اهللِ‪َ ،‬أظْ ََل َه‪َ ٚ‬و َأ ْش َّْ َُٓ‪.... ................ٚ‬‬ ‫‪ ٛ‬ا‬‫َأ َح ُّ‬
‫‪126‬‬ ‫ا‪ٚ‬س إِ َػ اهللِ َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪َ ،ٜ‬و َأ ْؿ َر ُ ُُب ْم ِم ْْ ُه ََم ِِّْ ً‪..... . ....،ٚ‬‬
‫‪ ٛ‬افْ ِ‬ ‫َأ َح ُّ‬
‫‪951‬‬ ‫وِن بِ ُح ِّ‬
‫‪ ٛ‬اهللِ‪... ......‬‬ ‫َأ ِح ُّْوا اهللَ َدِ‪َ ٚ‬ي ٌْ ُذوـ ُْم ِم ْن ِٕ ًَ ِّ ِه‪َ ،‬و َأ ِح ُّْ ِ‬
‫ا‪ٚ‬س بِّ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪398‬‬ ‫وء اف اي ِّن‪... ..........................‬‬ ‫اح َ ِس ُش ْوا م َن افْ ِ ُ‬ ‫ْ‬
‫‪112‬‬ ‫ص ظَ َذ َم‪َ ٚ‬يْْ ٍَ ًُ َك‪َ ،‬و ْاشت ًَِ ْن بِ‪ٚ‬هللِ‪َ ،‬و َٓ َت ًْ َجزْ !‪.... .......‬‬ ‫ِ‬
‫ا ْح ِر ْ‬

‫‪927‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪928‬‬
‫ِ‬ ‫اح ٍَ ُي ِ‬
‫‪932‬‬ ‫وِن ِِف َأ ْص َح ِ‪ِٚ‬ب‪ُ ،‬ثم ا افذ َ‬
‫ين َي ُِ ْوهنُ ْم‪......... ............‬‬ ‫ْ‬
‫‪913‬‬ ‫ف‪. ،‬‬‫بٖرض اف ّى ّ‬ ‫ِ‬ ‫بًدي‬ ‫أن ابْ ِي احلّغ‪ ،‬يَتَل ِ‬ ‫ُ‬
‫جزيل ّ‬ ‫زِن‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫أخ َ‬
‫‪319‬‬ ‫ز؟‪......‬‬ ‫‪ٚ‬ن! ُؿ َِْْ‪ :ٚ‬ظَ ْن َأ ِّي َص ْٖ ِهنَ‪ ٚ‬ت َّْت ْ‬
‫َخ ِ ُ‬ ‫َخ ِل َب ْٔ َّ َ‬ ‫ز ِ‬
‫وِن ظَ ْن ٕ ْ‬ ‫َأ ْخ ِ ُ‬
‫أهل بٔتِه ‪242 ،242‬‬
‫وح‪ِ ٛ‬‬ ‫ِّ‬ ‫ح‪ُِّٔ ْٕ ٛ‬م‪،‬‬ ‫خه‪ٚ‬ل‪ِّ :‬‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫ثَلث‬ ‫أ ّدبوا أوٓ َدـم ظذ‬
‫‪855‬‬ ‫الْ ِا‪.....................،ٜ‬‬ ‫إِ َذا َد َخ َل َر َم َو ُ‬
‫‪ٚ‬ن‪ُ ،‬ؾت َِّح ْ‪َ ٝ‬أ ْب َو ُ‬
‫اب ْ َ‬
‫‪22‬‬ ‫ون‪َ :‬ؿدْ َأ ْح َّْ َْ‪َ ٝ‬ؾ ََدْ َأ ْح َّْ َْ‪.....!ٝ‬‬ ‫إِ َذا َش ِّ ًْ َ‪ِ ٝ‬ج َرإ ََك َي َُو ُف َ‬

‫‪858‬‬ ‫ظَن ا ْفُ َِذ ِ‬

‫ب َوا ْد َح ِ‪ٚ‬ر ِم‬ ‫ك َك َوف ِ َّ‪َُ ٕٚ‬ك ِ‬
‫إ َذا ُص ّْ َ‪َ ٝ‬ؾ ِْ َٔ ُه ْم َش ّْ ًُ َك و َب َ ُ‬
‫ِ‬

‫‪422 ،191‬‬ ‫افر ُج ُل َِٕ ِخ ْٔ ِه‪َ " :‬ي‪ ٚ‬ـَ‪ٚ‬ؾِ ُر" َؾ ُٓ َو ـ َََتِِْه‪..... .............‬‬ ‫إِ َذا َؿ َ‪ٚ‬ل ا‬
‫‪326‬‬ ‫إِ َذا َؿ َ‪ٚ‬ل ا ُد َِ ِّْي‪َ :‬ف اْ ْٔ َك اف اِ ُٓ ام َف اْ ْٔ َك! َو ِظْْدَ ُه َم ٌ‪ٚ‬ل َح َر ٌام‪.. .......‬‬
‫‪856‬‬ ‫افن َٔ‪ٚ‬ضِغُ َو َم َر َد ُة ِْ‬
‫ال ِّن‬ ‫ت ا‬ ‫‪ٚ‬ن‪ ،‬ص ٍِّدَ ِ‬ ‫ٍ ِ‬
‫َ‪ٚ‬ن َأ او ُل َف ْٔ َِ‪ ٜ‬م ْن َص ْٓ ِر َر َم َو َ ُ‬‫إِ َذا ـ َ‬

‫‪889‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪َ َٕٚ ،‬دى ُمْ ٍَ‪ٚ‬د‪َ :‬ه ْل ِم ْن ُم ّْ َت ٌْ ٍِ ٍر َؾ َٖ ْؽ ٍِر َف ُه‬‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬ ‫َ‪ٚ‬ن َفٔ َِ ُ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ْ‬ ‫إِ َذا ـ َ ْ‬
‫‪882‬‬ ‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬
‫‪ٚ‬ن‪َ ،‬ؾ َُ ْو ُم ْوا َف ْٔ َِ َٓ‪َ ٚ‬و ُص ْو ُم ْوا َهنَ َ‪ٚ‬ر َه‪ٚ‬‬ ‫َ‪َ ٝ‬فٔ َِ ُ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ْ‬ ‫إِ َذا ـَ‪ْ ْ ٕٚ‬‬
‫‪162‬‬ ‫إِ َذا ـ ََذ َب اف ًَ ْْدُ َت َْ‪ٚ‬ظَدَ ظَ ْْ ُه ا َد َِ ُك ِمَٔلً‪ِ ،‬م ْن َٕ ْت ِن َم‪َ ٚ‬ج‪َ ٚ‬ء بِ ِه‪.... .‬‬
‫‪151‬‬ ‫ٍ‬
‫رج‪ٛ‬‬ ‫الًّ‪ ٜ‬إوػ ِمن ِ‬
‫صٓر‬ ‫ِ‬ ‫ويوم‬ ‫ِ‬
‫افًؼ‪ُ ،‬‬ ‫ويوم‬ ‫ِ‬
‫يوم افًٔد‪ُ ،‬‬ ‫إذا َ‬
‫ـ‪ٚ‬ن ُ‬
‫‪ٚ‬ب ا ْفْٔ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪ٚ‬حِ ُِ ِ‬‫إِ َذا ِم ُّ‪َ ٝ‬و َؾ َر ْؽت ُْم ِم ْن َج َٓ ِ‪ٚ‬زي‪َ ،‬ؾ ْ‬
‫‪145‬‬ ‫‪ٝ‬‬ ‫وِن َحتاى تََ ٍُوا بِ َْ ِ َ ْ‬
‫‪812‬‬ ‫افّ ََم ِء افدُّ ْٕ َٔ‪......ٚ‬‬
‫إِ َذا َم َ‪َ ٙ‬ص ْى ُر اف اِ ْٔ ِل َأ ْو ُث ُِ َث‪ُ ٚ‬ه‪َ ،‬يْ ِْز ُل اهللُ ‪ ‬إِ َػ ا‬
‫‪859‬‬ ‫َش َب‪َ ،‬ؾ ِْ ُٔتِ ّم َص ْو َم ُه؛ َؾِٕ٘ َاَم َأ ْض ًَ َّ ُه اهللُ َو َش ََ‪ُ ٚ‬ه ‪..‬‬
‫َِس َؾ َٖـ ََل َو َ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫إ َذا ٕ َ‬
‫‪525‬‬ ‫ظُّ َر َي ّْ َٖ ُف ِك‪.... ...‬‬ ‫ِِ‬
‫‪َ ٛ‬ي‪ُ ٚ‬ؽ ََل ُم إِ َػ ُأ ِّم ادٗمْغَ َؾ َُ ْل ََلَ‪ :ٚ‬إِ ان َ‬ ‫ا ْذ َه ْ‬
‫‪61‬‬ ‫افه‪ٚ‬ف ِ ُح‬ ‫ِ‬
‫َن ا ْف َواش ُع‪َ ،‬و ْ َ‬
‫ال ُ‪ٚ‬ر ا‬
‫ِ‬
‫‪ٚ‬حل ُ‪َ ،ٜ‬وادْ ُّْ ُ‬
‫افه َ‬
‫ِ‬
‫افّ ًَ‪َ ٚ‬دة‪ :‬ا ْد ْر َأ ُة ا‬
‫ِ‬
‫َأ ْر َب ٌع م َن ا‬

‫‪928‬‬
‫‪929‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪362‬‬ ‫َأربً ٌ‪ِ ََ َٓ ٜ‬زين ِِف ْإَ ََ ِ‬
‫‪ٚ‬حي‪.. .............................‬‬ ‫ْ ْ َ‬ ‫ََْ‬
‫‪382‬‬ ‫َج ُّ ًَ ٍ‪.. ......ٜ‬‬ ‫ٍ‬
‫ون َي ْوم ً‪َ ،ٚ‬ي ْو ٌم ـ َََّْ‪َ ،ٜ‬و َي ْو ٌم ـ ََن ْٓ ٍر‪َ ،‬و َي ْو ٌم ـ ُ‬
‫َأ ْر َب ًُ َ‬

‫‪951‬‬ ‫ْار ُؿ ُْوا ُُم اَّد ًا ‪ِِ ‬ف َأ ْه ِل َب ْٔتِ ِه‪.. ..... ........................‬‬
‫‪456‬‬ ‫ْار ِم ؾِدَ َ‬
‫اك َأ ِِب َو ُأ ِّمي‪... .....................................‬‬
‫‪181‬‬ ‫ّٔوا ُت ٍِِْ ُحوا!‪.. ....... ....... ....... ................‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ا ْشتََ ُ‬
‫‪23‬‬ ‫‪ٚ‬ء؛ َؾِ٘ ان ا ْد ْر َأ َة ُخِِ ََ ْ‪ِ ٝ‬م ْن َِ َِ ٍع‪..............‬‬ ‫اشتَوصوا بِ‪ٚ‬فِّّْ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ْ ُ‬
‫‪365‬‬ ‫احل ِّ‪َ ٟ‬وا ْف ًُ ّْ َر ِة‪ ،‬ـ ُُّل َش ْْ ًَ ٍ‪ِِ ٜ‬ف َبدَ ٕ ٍَ‪...ٜ‬‬
‫س ْـَْ‪َ ٚ‬م َع افْاِْ ِّي ‪ِِ ‬ف ْ َ‬
‫ْاص َ َ‬
‫‪588‬‬ ‫َأ َصدُّ ُأ امتِي َح َٔ‪ً ٚ‬ء ظُ ْث ََم ُن ْب ُن ظَ اٍ َ‬
‫‪ٚ‬ن‪... ..........................‬‬
‫‪581 ،122‬‬ ‫‪ِٚ‬ب َـ‪ٚ‬فْ ُُّج ْو ِم‪ ،‬بِ َٖ ِِّّيِ ْم ا ْؿتَدَ ْيت ُْم ْاهتَدَ ْيت ُْم‪.... ...... ........‬‬
‫َأ ْص َح ِ ْ‬
‫‪122‬‬ ‫اص َى ِ ْ‬
‫ز‪....................................................‬‬ ‫ْ‬
‫‪411‬‬ ‫اص ًَدْ ظَ َذ َمُِْْ َْ اي‪.... .....................................‬‬
‫ْ‬
‫‪162‬‬ ‫ادْ‪ٚ‬ؾق بثَلث‪.. ....................................‬‬
‫َ‬ ‫اظتزوا‬
‫‪822‬‬ ‫ظَر ُؿه‪..... ................‬‬
‫ف َ‬ ‫َأظْ ُىوا ْإَ ِج ْ َر َأ ْج َره‪َ ،‬ؿ ْْ َل َأ ْن اَِ ا‬
‫‪811‬‬ ‫وب‪............................‬‬ ‫أظيم اخلى‪ٚ‬ي‪ :ٚ‬اف ِِّّ ُ‬
‫‪ٚ‬ن افُ َُذ ُ‬ ‫ُ‬
‫‪342‬‬ ‫َأظُو ُذ بِ َك ِم ْن ؾِ ْتْ َِ‪ ٜ‬افدا اج ِ‬
‫‪ٚ‬ل!‪. ....................... ........‬‬
‫‪232 ،488‬‬ ‫اؽتَْ ِ ْم ََخّْ ً‪َ ٚ‬ؿ ْْ َل ََخ ٍ‬
‫ْس‪.. ...................................‬‬ ‫ْ‬
‫‪148 ،93‬‬ ‫رجل من ادٓ‪ٚ‬جرين‪ ،‬فٔس بٖؾوِِٓم وٓ ِ‬
‫أوـّٓم‬ ‫وت ٍ‬ ‫أؾرض فك ُؿ َ‬ ‫ُ‬
‫َ‬
‫‪921‬‬ ‫وظّر‪.... ...............‬‬ ‫بًد ْي‪ِ :‬أِب َب ٍ‬
‫ُر‬ ‫ين ِمن ِ‬ ‫ا ْؿتَدُ وا بِ‪ٚ‬ف ِّ َذ ِ‬
‫َ‬
‫‪432‬‬ ‫ِت َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪َ ٜ‬ص ٍِ ًْٔ ً‪ْ َٕ ٚ‬ص َح‪ٚ‬بِه‪... .....‬‬
‫آن؛ َؾِ٘ إ ُه َي ْٖ ِ ْ‬
‫ا ْؿ َر ُءوا ا ْف َُ ْر َ‬

‫‪929‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪939‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪245 ،932‬‬ ‫وهنُ ْم!‪.... .....‬‬ ‫َأـ ِْر ُموا َأ ْص َح ِ‪ِٚ‬ب‪َ ،‬ؾِ٘ اهنُ ْم خ َٔ ُ‪ٚ‬رـ ُْم‪ُ ،‬ث ام ا افذ َ‬
‫ين َي ُِ َ‬
‫‪883‬‬ ‫ف اهللُ ظَ َِ ْٔ ِك َو َر ُشو ُف ُه!‪...... ...........‬‬
‫غ َأ ْن ََيِ ْٔ َ‬
‫ْ‪ََ ٝ‬تَ‪ٚ‬ؾِ ْ َ‬
‫َأ ُـْ ِ‬

‫‪414‬‬ ‫ا‪ٚ‬س َر ُج َِ ْ ِ‬
‫غ؟‪.........................‬‬ ‫َأ َٓ ُأ َحدِّ ُثُ ََُم بِ َٖ ْص ََى افْ ِ‬

‫‪584‬‬ ‫َحي ِمْْ ُه ا ْد ََلئُِ َُ‪.... ..............!ٜ‬‬

‫َحي ِمن رج ٍل تَّت ِ‬
‫ْ َ ُ ْ‬
‫َأ َٓ َأشت ِ‬
‫ْ‬
‫‪258‬‬ ‫َأ َٓ إِ ان ا ْف َُ او َة ا‬
‫افر ْم ُي‪.... .....................................‬‬
‫‪142‬‬ ‫ُُم َم‪َ ٚ‬ج ِٓ ِْت ُْم‪ِِ ،‬ما‪ ٚ‬ظَ اِ َِّْي َي ْو ِمي َه َذا‬
‫َأ َٓ إِ ان َر ِِّب َأ َم َر ِِن َأ ْن ُأظَ ِِّ َّ ْ‬
‫‪445‬‬ ‫اج َْ ٌ‪ ٜ‬ظَ َذ ـ ُِّل ُم ِِّْ ٍم‪َ ،‬ذـ ٍَر َأ ْو ُأ ْٕ َثى…‪...‬‬ ‫َأ َٓ إِ ان صدَ َؿ َ‪ِ ٜ‬‬
‫افٍ ْى ِر َو ِ‬ ‫َ‬
‫‪495‬‬ ‫ظَم َر ُش ْو ِل اهلل!…… ‪....................‬‬
‫فَّل َُم ظَ َِ ْٔ َك َي‪ ٚ‬ا‬
‫َا ا‬
‫‪141‬‬ ‫ٔ‪ ٝ‬ظَ َِ ُْٔ ُْم‪َ ،‬و َف ّْ ُ‪ ٝ‬بِ َخ ْ ِرـ ُْم ‪..‬‬‫ا‪ٚ‬س َؾِ٘ ِِّن َؿدْ ُو ِّف ُ‬
‫َأ ام‪َ ٚ‬ب ًْدُ ! َأ ُّ َِّي‪ ٚ‬افْ ُ‬
‫‪521‬‬ ‫أخ َرةُ!‪.. .............‬‬ ‫ُون َلَم افدٕٔ‪ ،ٚ‬و َف َك ِ‬ ‫َأ َم‪ ٚ‬ت َْر َُ َأ ْن َتُ َ‬
‫َ‬
‫‪369‬‬ ‫ول اهللِ ‪َ ‬أ ْن ُأ ََ ِّح َي ظَ ْْ ُه‪َ ،‬ؾ ََٖٕ‪ُ ٚ‬أ ََ ِّحي َأ َبد ًا‪........‬‬ ‫َأ َم َر ِِن َر ُش ُ‬

‫‪954‬‬ ‫وه ْم‪..........‬‬ ‫ُأ ِم ُروا َأ ْن َي ّْ َت ٌْ ٍِ ُروا َِٕ ْص َح ِ‬

‫‪ٚ‬ب افْاِْ ِّي ‪َ ،‬ؾ َّ ُّْ ُ‬
‫‪336‬‬ ‫ُأ ُّم َك‪. .... .......... .......... ...........................‬‬
‫‪469 ،825‬‬ ‫افر ُج ُل ِم ْن ـ َِّْْ ِه ‪....................... ..‬‬ ‫إِ ان َأ ْض َٔ َ‬
‫‪َ ٛ‬م‪َ ٚ‬أـ ََل ا‬
‫‪388‬‬ ‫اش ُ‬
‫‪ٚ‬ن‪.....‬‬ ‫َأ ان افدا اج َ‪ٚ‬ل ََي ُْر ُج ِم ْن َأ ْر ٍ‬
‫ض بِ‪َ ٚ‬د ْ ِ ِ‬
‫ؼق‪ُ ،‬ي ََ ُ‪ٚ‬ل ََلَ‪ُ :ٚ‬خ َر َ‬
‫‪292 ،426‬‬ ‫ٌ‪َ ،‬و َف ْن ُي َن‪ ٚ‬اد افدِّ ْي َن َأ َحدٌ إِ آ َؽ َِ َْ ُه‪.. .. .. .. .. . ،‬‬ ‫ِ‬
‫إ ان افدِّ ْي َن ُي ْ ٌ‬
‫‪941‬‬ ‫ول َب ًْ ِدي َو َٓ َِْٕ اي!‪.‬‬ ‫إِ ان ِّ‬
‫افر َش‪َ ٚ‬ف َ‪َ ٜ‬وافُّْ ُْ او َة َؿدْ إ ََْ َى ًَ ْ‪َ !ٝ‬ؾ ََل َر ُش َ‬

‫‪139‬‬ ‫ات َوإَ ْر َض‬ ‫‪ٚ‬ن َؿدْ اشتَدَ ار ـَٓٔئَتِ ِه يوم َخ َِ َق اهللُ افَّمو ِ‬ ‫إِ ان افزا َم َ‬
‫اَ َ‬ ‫ْ َ َْ َْ‬
‫ِ‬
‫‪858‬‬ ‫اب‪.. ................... ،‬‬ ‫افؼ ِ‬ ‫‪ٚ‬م َف ْٔ َس م َن اف اى ًَ‪ِ ٚ‬م َو ا َ‬ ‫إِ ان ِّ‬
‫افه َٔ َ‬

‫‪930‬‬
‫‪939‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪154‬‬ ‫إِ ان ا ْفً ََِمء ور َث ُ‪ْ ٜ‬إَِْْٕٔ ِ‬
‫‪ٚ‬ء‪.. ........ ... ..... .................‬‬ ‫َ‬ ‫ُ َ َ ََ‬
‫‪869‬‬ ‫هلل ‪َ ‬ج ًَ َل ُذ ِّر اي َ‪ ٜ‬ـ ُِّل َِْٕ ٍّي ِِف ُص ِِْْ ِه‪.....................،‬‬
‫إِ ان ا َ‬
‫‪816‬‬ ‫ُوب ُم ِِس ُء افْ َآ ِ‬
‫‪ٚ‬ر‪.. ...........‬‬ ‫ِ‬ ‫إِ ان ا َ‬
‫هلل ‪َ ‬ي ْْ ُّ ُط َيدَ ُه بِ‪ٚ‬ف اِ ْٔ ِل ف َٔت َ‬
‫ْ‬
‫‪ِٚ‬ل ْإُ ُم ِ‬ ‫ِ‬ ‫إِ ان ا َ‬
‫‪112‬‬ ‫ور‪َ ،‬و َيُ َْر ُه َش ٍْ َّ‪َ ٚ‬ؾ َٓ‪..............ٚ‬‬ ‫‪َ ٛ‬م ًَ ِ َ‬
‫هلل ‪َُ ‬ي ُّ‬
‫‪954‬‬ ‫أص ِ‬
‫ح‪ِٚ‬ب‪.. .. .................... ،‬‬ ‫واخت‪ٚ‬ر ِل ْ‬
‫َ‬ ‫اخت‪ٚ‬ر ِِن‬
‫َ‬ ‫هلل‬ ‫ّ‬
‫إن ا َ‬
‫‪865‬‬ ‫َ َ‪ِ ٜ‬م ْن ظَ ِ ِّع ‪. ....‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫هلل َت ًَ َ‪ٚ‬ػ َأ َم َر ِِن َأ ْن ُأزَ ِّو َج َؾ‪ٚ‬ض َّ َ‪ ٜ‬بِْ َْ‪َ ٝ‬خد َ‬
‫إِ ان ا َ‬
‫‪224‬‬ ‫سظَ ‪ُ ٚ‬ه‪ :‬أ َح ٍِ َظ َأ ْم ََ أ َع؟‪.........‬‬ ‫إِ ان ا َ ِ‬
‫هلل َش‪ٚ‬ئ ٌل ـ اُل َرا ٍع ظَ اَم ْ‬
‫اش َ ْ‬
‫‪318‬‬ ‫ظْو َر‪. ...................‬‬ ‫هلل َف ْٔ َس بِ َٖ َ‬ ‫ُُم‪ ،‬إِ ان ا َ‬ ‫إِ ان اهلل َٓ َ ْ‬
‫َي ٍَى ظَ َِ ْٔ ْ‬
‫‪895‬‬ ‫‪َ ٛ‬م‪َ ٚ‬ب َِ َي ِم ْن َأ ْم َوافُِ ُْم‪..... .‬‬ ‫ِ‬
‫ض افزا ـَ‪ٚ‬ةَ‪ ،‬إِ ّٓ ف ُٔ َى ِّٔ َ‬ ‫هلل َِل َي ٍْ ِر ِ‬
‫إ ان ا َ ْ‬
‫ِ‬

‫‪883‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪......... ........... ،‬‬ ‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬ ‫هلل َفٔ اىِِع ِِف َفٔ َِ ِ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ْ‬ ‫إِ ان ا َ َ ُ ْ ْ‬
‫‪ِٚ‬لِ َحتاى إِ َذا َأ َخ َذ ُه َِل ْ ُي ٍِِْتْه‪.. .................‬‬ ‫هلل َفّٔ ِع فِِ اي ِ‬
‫‪359 ،116‬‬ ‫إِ ان ا َ ُ ْ‬
‫َ ْر‪َ ،‬ؾِ٘ َذا َج َ‪ٚ‬ر ََت اَذ ظَ ْْ ُه َو َف ِز َم ُه ا‬ ‫ِ‬ ‫إِ ان ا َ‬
‫‪121‬‬ ‫افن ْٔ َى‪ٚ‬ن‪.‬‬ ‫هلل َم َع ا ْف ََ‪ِٚ‬ض َم‪َِ ٚ‬ل ْ َ ُ‬
‫وب ا ْف ًِْ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫إِ ان اهللَ َٕ َير ِِف ُؿ ُِ ِ ِ ِ‬
‫‪936‬‬ ‫‪ٚ‬د‬‫‪ُُ ٛ‬م اَّد ﷺ َخ ْ َر ُؿ ُِ ِ َ‬ ‫وب ا ْفً َْ‪ٚ‬د‪َ ،‬ؾ َو َجدَ َؿ ِْ َ‬ ‫َ‬
‫‪883‬‬ ‫افّ ََم ِء افدُّ ْٕ َٔ‪......ٚ‬‬‫‪ٚ‬ن إِ َػ ا‬ ‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬ ‫هلل‪ ‬يْ ِْز ُل َفٔ َِ َ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫إِ ان ا َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫إن ا ْدَلَئُِ ََ‪ ٜ‬تِ ِْ َك اف اِ ْٔ َِ َ‪ِِ ٜ‬ف إَ ْر ِ‬
‫‪412‬‬ ‫احل َل‪......‬‬ ‫ض َأ ْـ َث ُر من ظَ دَ د ْ َ‬ ‫ا‬
‫‪449‬‬ ‫افهَل َِة‪.‬‬
‫ا‪ٚ‬س إِ َػ ا‬ ‫وج افْ ِ‬ ‫افٍ ْى ِر َؿ ْْ َل ُخ ُر ِ‬ ‫َ‪ٚ‬ة ِ‬ ‫َأ ان افْاِْي ‪َ ‬أمر بِزَ ـ ِ‬
‫ََ‬ ‫ا‬
‫‪824‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪..... ،‬‬ ‫اخ َر ِم ْن َر َم َو َ‬ ‫ف ا ْفً ْؼ ْإَو ِ‬
‫َ‪ٚ‬ن َي ًْتَُ ُ َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫َأ ان افْاِْ اي ‪ ‬ـ َ‬
‫‪298‬‬ ‫غ َأ ْن ُيْٗ ـ ََل‪................‬‬ ‫ظَن َض ًَ‪ِ ٚ‬م ا ْد َت َْ ِ‪ٚ‬ر َي ْ ِ‬
‫إِ ان افْاِْ اي ‪َ ‬هنَى ْ‬
‫‪324‬‬ ‫‪ٚ‬ف‪...‬‬ ‫َش ٍء َبدَ َأ بِ ِه ِحغَ َؿ ِد َم افْاِْ ُّي ﷺ‪َ ،‬أ إ ُه ت ََو اَ َٖ ُث ام َض َ‬ ‫َأ ان َأ او َل َ ْ‬

‫‪931‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪932‬‬

‫‪232‬‬ ‫إِ ان َأ او َل َم‪ُ ٚ‬ي ّْ َٖ ُل ظَ ْْ ُه َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪......... .................. ٜ‬‬

‫اظَ‪ ،ٜ‬يهدا ُق ؾِٔٓ‪ ٚ‬ا ْف ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫إِ ان َب ْ َ‬
‫‪215 ،381‬‬ ‫َُ‪ٚ‬ذ ُب ‪... ....‬‬ ‫َ‬ ‫افّ‪ٚ‬ظَ‪ ٜ‬شْغَ َخدا ً ُ َ‬ ‫غ َيدَ ِي ا‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َأ ْن ت ََهدا َق َو َإٔ َ‬
‫‪236‬‬ ‫ٔح ‪........ ..................‬‬ ‫ٔح َصح ٌ‬ ‫ْ‪َ ٝ‬صح ٌ‬
‫‪384‬‬ ‫‪ٚ‬ل ِم ْن َو َرائِ ِه ُح ُْ ٌك ُح ُْ ٌك‪َ ،‬ؾ َّ ْن َؿ َ‪ٚ‬ل‪َ :‬إٔ َْ‪َ ٝ‬ر ِِّب‪ ،‬ا ْؾتُتِ َن‬ ‫إِ ان ر ْأ َس افدا اج ِ‬
‫َ‬
‫‪811‬‬ ‫َل َؿ َ‪ٚ‬ل‪َ :‬واهللِ! َٓ َي ٌْ ٍِ ُر اهللُ ف ِ ٍَُل ٍَن‪......................‬‬ ‫إن َر ُج ً‬ ‫ا‬

‫‪822‬‬ ‫غ َفه َأ ْج ُره‬ ‫ظَن ْاشتِئ َْج ِ‪ٚ‬ر ْإَ ِج ْ ِر َحتاى ُي َْ ا َ‬ ‫ول اهللِ ‪َ ‬هن ٰى ِ‬ ‫َأ ان َر ُش َ‬

‫‪324‬‬ ‫‪ٚ‬ش َت َِ َّ ُه‪...........‬‬ ‫ول اهللِ ﷺ َد‪َ ٚ‬ؿ ِد َم َمُ َا‪َ ٜ‬أتَى ْ‬
‫احلَ َج َر َؾ ْ‬ ‫َأ ان َر ُش َ‬

‫‪864‬‬ ‫‪ٚ‬ض ِن‪.. ..........‬‬ ‫‪ٚ‬ه ِر وافْ ِ‬ ‫‪ِ ٛ‬ظْْدَ ه ِظ ِْم اف َي ِ‬ ‫إِ ان ظَ ِ اع ْب َن أِب َض‪ٚ‬ف ِ ٍ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ‬
‫‪344‬‬ ‫‪َ ٛ‬م ِديْ ٍَ‪.... ٜ‬‬ ‫‪ٚ‬ط ا ُد ِِّْ ِّغَ َي ْو َم ا َد ِْ َح َّ ِ‪ ٜ‬بِ‪ْ ٚ‬ف ٌُو َض ِ‪ ،ٜ‬إِ َػ َج‪ِ ِٕٚ‬‬‫إِ ان ُؾ ّْ َى َ‬

‫‪521‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن إِ ْش ََل ُم ظُ َّ َر َف ٍَتْح ً‪َ ،ٚ‬وإِ َم َ‪ٚ‬ر ُت ُه َف َر َح ًَ‪.. .................ٜ‬‬

‫إِ ْن ـ َ‬

‫‪826‬‬ ‫ظَذ َو َف ِد ِه ِص ٌَ‪ٚ‬ر ًا َؾ ُٓ َو ِ ِْف َشِْ ْٔ ِل اهلل‪....... .‬‬

‫ًى ٰ‬ ‫َ‪ٚ‬ن َخ َر َج َي ّْ ٰ‬ ‫إِ ْن ـ َ‬
‫‪293‬‬ ‫ب ظَ َذ َأ َح ٍد‪.. .......................‬‬ ‫إِ ان ـ َِذب ً‪ ٚ‬ظَ َ اع َف ْٔ َس َـُ َِذ ٍ‬

‫‪868‬‬ ‫َأ ْن َٓ َُيِ اِْْي إِ آ ُمْٗ ِم ٌن‪َ ،‬و َٓ ُي ْْ ٌِ َوِْي إِ آ ُمَْ‪ٚ‬ؾِ ٌق ‪. ..... .......‬‬
‫‪383‬‬ ‫إِ ان َم ًَ ُه َم‪ً ٚ‬ء َوَٕ‪ٚ‬ر ًا‪َ ،‬ؾْ َُ‪ٚ‬ر ُه َم‪ٌ ٚ‬ء َب ِ‬
‫‪ٚ‬ر ٌد‪َ ،‬و َم‪ٚ‬ؤُ ُه ٕ ٌَ‪ٚ‬ر‪.................‬‬
‫‪64‬‬ ‫افن ْٔ َْ ِ‪ ٜ‬ا ْد ّْ ِِ ِم‪....................‬‬ ‫هلل إِـ َْر َام ِذي ا‬‫إِ ان ِم ْن إِ ْج ََل ِل ا ِ‬
‫‪25‬‬ ‫ا‪ٚ‬س ِظْْدَ اهلل َمْ ِْز َف ً‪َ ٜ‬ي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪. ...............ٜ‬‬
‫َش افْ ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫إ ان م ْن َأ َ ِّ‬
‫افنٓر َؿدْ ح َِـُم وؾِ ِٔه َفٔ َِ ٌ‪َ ٜ‬خر ِمن َأ ْف ِ‬
‫‪418‬‬ ‫ف َص ْٓ ٍر‪.....‬‬ ‫ٌْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ َ ْ َ‬ ‫إِ ان َه َذا ا ْ َ‬
‫‪451‬‬ ‫آن َم ْٖ ُد َب ُ‪ ٜ‬اهللِ‪َ ،‬ؾ ُخ ُذوا ِم ْْ ُه َم‪ْ ٚ‬اش َت َى ًْت ُْم‪..............‬‬
‫إِ ان َه َذا ا ْف َُ ْر َ‬
‫ِ‬
‫‪348‬‬ ‫ُُٔم‪َ ،‬ؾ ََٖٕ‪َ ٚ‬ح ِج ُ‬
‫ٔج ُه ُدو َُٕ ُْم‪...................‬‬ ‫إِ ْن ََي ُْر ْج َو َإَٔ‪ ٚ‬ؾ ْ‬

‫‪932‬‬
‫‪933‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪884‬‬ ‫غ‬ ‫‪ٚ‬ن‪َ ،‬ؾ َٔ ٌْ ٍِ ُر ف ِ ِْ ُّْٗ ِمِْ ْ َ‬
‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬‫‪ٚ‬د ِه َفٔ َِ َ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ْ‬
‫هلل ي ْى ُِع َ ِ ِ‬
‫ظَذ ظ َْ ْ‬ ‫إِ ان ا َ َ ُ‬
‫‪826‬‬ ‫َإَٔ‪ ٚ‬ا اف ِذي َش اّتِْْي ُأ ِّمي َح ْٔدَ َر ْه‪...............................‬‬
‫ِ ِ ِ‬
‫‪864‬‬ ‫‪ُٚ‬ب‪................... ..... ..........ٚ‬‬ ‫َإَٔ‪َ ٚ‬د ُار احلُ َّْ‪َ ٜ‬وظَ ٌّع َب ُ َ‬
‫الْ ِا‪َ ٜ‬دِن تَر َك ا ْف ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪811‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َم ِ‪ٚ‬زح ً‪ٚ‬‬ ‫َُذ َب‪َ ،‬وإِ ْن ـ َ‬ ‫َإَٔ‪ ٚ‬زَ ظ ْٔ ٌم ‪...‬بِ َْ ْٔ‪ِْ ِ ٝ‬ف َو َشط ْ َ ْ َ‬
‫‪411‬‬ ‫أخ َر ِة‪... ...... . ....................‬‬ ‫ْ‪َ ٝ‬أ ِخي ِِف افدُّ ْٕٔ‪ ٚ‬و ِ‬
‫َ َ‬ ‫َإٔ َ‬
‫‪111‬‬ ‫‪ٚ‬ك َط‪ٚ‬دِ ً‪َ ٚ‬أ ْو َم ْي ُِوم ً‪.................. .............ٚ‬‬ ‫ْك َأ َخ َ‬‫إ ُ ْ‬
‫‪393‬‬ ‫ا‪ٚ‬س َأ ْؾ َّدْ َ َُت ْم‪... .................‬‬ ‫ات افْ ِ‬ ‫إِٕ َاك إِ ِن ا اتًْ َ‪ ٝ‬ظَ ور ِ‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫دُو َم‪َ ،‬وت ََْ ِر ْي ا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫إِٕ َاك َفت َِه ُل ِ‬
‫‪65‬‬ ‫ف‪.‬‬ ‫افو ْٔ َ‬ ‫‪ ٛ‬ا َد ًْ ْ‬ ‫افرح َم‪َ ،‬و ََتّْ ُل ا ْفُ اَل‪َ ،‬وتَُّْ ُ‬ ‫ا‬
‫‪22‬‬ ‫ُُم‪َ ،‬و َأ ْش ََم ِء آ َب‪ٚ‬ئُِ ُْم‪......... ،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫إِ إُ ُْم تُدْ ظَ ْو َن َي ْو َم ا ْفَ َٔ‪َ ٚ‬م‪ ٜ‬بِ َٖ ْش ََمئ ْ‬
‫‪425 ،94‬‬ ‫ف ت ََرـ ُْو ُه‬ ‫ٍ َق ؾِ ْٔ ِٓ ُم ا ِ‬
‫افؼ ْي ُ‬ ‫ِ‬
‫ُُم َأ اهنُ ْم ـَ‪ُْ ٕٚ‬وا إ َذا َ َ‬
‫ِ‬
‫إِٕ َاَم َأ ْه َِ َك ا افذ ْي َن َؿ ْْ َِ ْ‬
‫‪382‬‬ ‫ض‪ُ ،‬مْ ُْذ َذ َر َأ اهللُ ُذ ِّر اي َ‪ ٜ‬آ َد َم‪............ ،‬‬ ‫ُن ؾِ ْتْ ٌَ‪ِِ ٜ‬ف ْإَ ْر ِ‬ ‫إِ إ ُه َِل ْ َتُ ْ‬
‫‪868‬‬ ‫إِ إ ُه ِمِّْي َو َإَٔ‪ِ ٚ‬مْْ ُه ‪…..........................………....‬‬
‫‪865‬‬ ‫إِ اهنَ‪َ ٚ‬ص ٌِ َرةٌ‪..... ..... .....................................‬‬
‫‪995‬‬ ‫إِ ِّ ِْن َأ ْخ َنى َأ ْه َل ٕ َْج ٍد ظَ َِ ْٔ ِٓم‪.................................‬‬
‫‪951‬‬ ‫إن َُت َ اّ ُْت ُْم بِ ِه َف ْن ت َِو ُِّوا َب ًْ ِدي‪.............‬‬ ‫إِ ِِّن ت ِ ِ‬
‫َ‪ٚ‬ر ٌك ؾ ْ‬
‫ُُٔم َم‪ْ ٚ‬‬
‫‪235 ،515‬‬ ‫إِ ِِّن ظَ ْْدُ اهلل‪َ ،‬و َخ‪ٚ‬ت َُم افْاِْ ِّٔ ْغ َو َأ ِِب ُمْ َْج ِد ٌل ِ ِْف ضَِْٔتِه‪.............‬‬
‫‪318‬‬ ‫ٔ‪َ ٝ‬أ ْن َٓ َت ًْ َِ ُِوا‪.....‬‬
‫‪ٚ‬ل َحتاى َخ ِن ُ‬ ‫ظَن افدا اج ِ‬ ‫إِ ِِّن َؿدْ َحدا ْث ُتُ ُْم‪ِ ،‬‬

‫‪21‬‬ ‫ٕتَزَ اي ُن ِٓ ْم َر َأ ِِت ـَم َتتَزَ اي ُن ِل‪...................... .......‬‬ ‫ّإِن َ َ‬

‫‪596‬‬ ‫ال ِّن َؿدْ َؾ ُّروا ِم ْن ظُ َّ َر‪.......‬‬

‫ْس َو ِ‬ ‫غ ِ‬
‫اإلٕ ِ‬ ‫إِ ِِّن ََٕ ْٕ ُي ُر إِ َػ َص َٔ‪ٚ‬ضِ ِ‬

‫‪933‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪934‬‬

‫‪313‬‬ ‫َج ًْ ُتُ ُْم ف ِ َر ْؽ َْ ٍ‪َ ٜ‬و َٓ فِ َر ْه َْ ٍ‪............. ..........ٜ‬‬

‫إِ ِِّن‪َ ،‬واهللِ! َم‪َ َ ٚ‬‬
‫‪916‬‬ ‫مٌٍور َلم! ‪.......‬‬
‫ٌ‬ ‫ؿٔك‪،‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫مديْ‪ٜ‬‬ ‫ّأو ُل جٔش ِم ْن أ ّمتي يٌزُ ون‬
‫‪861‬‬ ‫َأ او ُل َم ْن َأ ْش َِ َم ظَ ِ ٌّع‪....... ..... ..... ......................‬‬
‫‪418‬‬ ‫وشى‪.. ...... ،‬‬ ‫َُُون ِمِّْي بِّْ ِْز َف ِ‪َ ٜ‬ه‪ٚ‬ر َ ِ‬
‫َأ َو َم‪ ٚ‬ت َْر َُ َأ ْن ت َ‬
‫ون م ْن ُم َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫‪145‬‬ ‫َأ ُّي َي ْو ٍم َه َذا؟‪..............................................‬‬
‫‪162‬‬ ‫إِ اي‪ٚ‬ـ ُْم َوا ْفُ َِذ َب! َؾِ٘ ان ا ْفُ َِذ َب َ ِّْي ِد ْي إِ َػ ا ْف ٍُ ُج ْو ِر‪.............‬‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬
‫‪156‬‬ ‫م‪............ٚ‬‬‫َأ ُّي ََم ا ْم ِر ٍئ َؿ َ‪ٚ‬ل َٕخ ْٔه‪َ :‬ي‪ ٚ‬ـَ‪ٚ‬ؾ ُر! َؾ ََدْ َب‪َ ٚ‬ء ِ َُب‪َ ٚ‬أ َحدُ ُ َ‬
‫‪411‬‬ ‫َأ ْي َن ا ْب ُن ظَ ِّّ ِك؟‪...........................................‬‬
‫‪141 ،93‬‬ ‫أين تريدُ ؟‪................................................‬‬
‫َ‬
‫‪463‬‬ ‫ا‪ٚ‬س ات ُاَوا اهللَ َو َأ َْجِ ُِوا ِِف اف اى َِ ِ‬
‫‪ٛ‬؛ ‪..…................‬‬ ‫َأ ُّ َِّي‪ ٚ‬افْ ُ‬
‫‪563‬‬ ‫ا‪ٚ‬س! ‪...‬إِ ِّن ِل ْ آتُِم َحتاى أتتْْي ـُت ُُْم‪.. .. ........... ،‬‬ ‫َأ ُّ َِّي‪ ٚ‬افْ ُ‬
‫‪219‬‬ ‫‪ٚ‬د ُروا بِ ْ‪َٕٚ‬ظْ ََم ِل ؾِتَْ ً‪ ،ٚ‬ـ ََِ َى ِع اف اِ ْٔ ِل ا ْد ْيِِ ِم‪.................... ،‬‬
‫ب ِ‬
‫َ‬
‫‪391‬‬ ‫‪ٚ‬فّ ََل ِم َب ِري ٌء ِم َن ا ْفُِ ْ ِز‪... .........................‬‬ ‫ِ‬
‫ا ْف َْ‪ٚ‬د ُئ بِ ا‬
‫‪243‬‬ ‫ظذ أن ٓ تُؼـُوا ب‪ٚ‬هلل صٔئ ً‪ ،ٚ‬وٓ تٌ ُؿوا‪............... ،‬‬
‫ب‪ٚ‬يًوِن َ‬
‫‪69‬‬ ‫َزـ ُْم َأ ْبَْ‪ٚ‬ؤُ ـُم!‪..... ...........................‬‬
‫َب ُّروا آب‪َ ٚ‬ءـ ُْم‪ ،‬ت َ ُّ‬
‫‪913‬‬ ‫احلّغَ ُيَتَل ‪.....‬‬‫أن َ‬ ‫جزيل ؿْل‪ ،‬ؾحدا ثْي ّ‬ ‫ُ‬ ‫ؿ‪ٚ‬م من ظْدي‬ ‫بل َ‬
‫‪948‬‬ ‫‪..... ،ٛ‬‬‫ان ِم ْن َذ َه ٍ‬
‫ي‪َ ٝ‬أ إه و َِع ِِف يدَ ي إشوار ِ‬
‫َب َْْٔ‪َ ٚ‬إَٔ‪َٕٚ ٚ‬ئ ٌم ُأ ِر ُ ُ ُ َ َ ا َ َ‬
‫ِ‬
‫غ احل‪ ٟ‬وافًّر ِة؛ َؾِ٘هنَم يْ ٍِْٔ ِ‬
‫‪322‬‬ ‫ُوب‪......‬‬
‫افذٕ َ‬ ‫‪ٚ‬ن اف ٍَ َْ َر َو ُّ‬ ‫ا َُ َ َ‬ ‫تَ‪ٚ‬بِ ًُوا َب ْ َ َ ِّ َ ُ ْ َ‬
‫‪95‬‬ ‫َآخ ْوا ِ ِْف اهللِ َأ َخ َو ْي ِن َأ َخ َو ْي ِن!‪..... .........................‬‬ ‫ت َ‬

‫‪934‬‬
‫‪935‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪448 ،812‬‬ ‫ْ‪َ ٛ‬ف ُه‪.............. ............‬‬
‫ْ‪ ٛ‬ـ ََّ ْن َٓ َذٕ َ‬ ‫‪ِ ٛ‬م َن ا‬
‫افذٕ ِ‬ ‫ِ‬
‫افتا‪ٚ‬ئ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‪ِ َ ٝ‬‬
‫‪431‬‬ ‫ص ُو ِّد ُه ْم‪َ ،‬و َأ او َل َم ْن ظَ‪ََ ٕٚ‬ق إِ ْب َراه ُ‬
‫ٔم ‪‬‬ ‫َت أ ُ‪ُ ْ ٜ‬‬
‫إ َم ِم َو َخ‪ٚ‬ف ُ‬ ‫ـَ‪ْ ٕٚ‬‬
‫‪122‬‬ ‫‪ٚ‬شت ََِدْ … ‪...........................................‬‬
‫َت ًَ َ‪ٚ‬ل َؾ ْ‬
‫افه ََلةَ‪َ ،‬وتُْٗ ِِت افزا ـَ‪ٚ‬ةَ‪.... ،‬‬ ‫ِ‬
‫‪892‬‬ ‫ُؼ ُك بِه َص ْٔئ ً‪َ ،ٚ‬وتَُ ْٔ ُم ا‬ ‫َت ًْ ُْدُ اهللَ َٓ ت ْ ِ‬

‫‪62‬‬ ‫ون بِ ِه َأ ْر َح‪َ ٚ‬مُ ُْم‪................‬‬ ‫َت ًَ اِ ُّ ْوا ِم ْن َإٔ َّْ‪ٚ‬بُِ ُْم َم‪ ٚ‬ت َِه ُِ َ‬

‫‪381‬‬ ‫هلل‪..‬‬ ‫ب‪َ ،‬ؾ َٔ ٍْت َُح َٓ‪ ٚ‬اهللُ‪ُ ،‬ث ام َؾ ِ‬

‫‪ٚ‬ر َس‪َ ،‬ؾ َٔ ٍْت َُح َٓ‪ ٚ‬ا ُ‬ ‫ون َج ِز َير َة ا ْف ًَ َر ِ‬
‫َت ٌْزُ َ‬

‫‪119‬‬ ‫ت َََدا ُموا َؾ‪ْ ٚ‬ئت َُّّوا ِِب‪َ ،‬و ْف َٔ ْٖت اَم بُِ ُْم َم ْن َب ًْدَ ـ ُْم!‪.................‬‬
‫‪432‬‬ ‫َ‪ ٝ‬ف ِ َه ْوتِ َك‪َ ،‬و َف ْو َؿ َر ْأ َت ََٕ ْص َْ َح ْ‪......... ٝ‬‬ ‫تِ ِْ َك ا َد ًَئُِ َُ‪َ ٜ‬دٕ ْ‬
‫‪419‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪...................‬‬ ‫اخ ِر ِم ْن َر َم َو َ‬‫ؼ إَو ِ‬
‫وه‪ِِ ٚ‬ف ا ْف ًَ ْ ِ َ‬ ‫ا ْفت َِّ ُّ َ‬
‫‪59‬‬ ‫ِ‬
‫حل َِّْ َٓ‪َ ،ٚ‬و ِل ََم َِلَ‪َ ،ٚ‬وفِ ِديْ ِ َٓ‪........ٚ‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ُتُْْ َُح ا َد ْر َأ ُة َٕ ْر َب ٍع‪َ :‬د‪َٚ‬لَ‪َ ،ٚ‬و َ‬
‫‪582‬‬ ‫ول اهللِ ‪ ‬ـ َََم ت ََو اَ ْٖ ُت‪ُ ،‬ث ام َت َْ اّ َم‪....... ..........‬‬ ‫ت ََو اَ َٖ َر ُش ُ‬

‫‪22‬‬ ‫ٌَ ُه إِ َذا َٕ َي َر‪َ ،‬وتُىِٔ ًُ ُه إِ َذا َأ َم َر‪.. ..................... ،‬‬ ‫ِ‬
‫ا افتي ت ُ ُّ‬
‫‪349‬‬ ‫ُن آ َمْ َْ‪ِ ٝ‬م ْن َؿ ْْ ُل‪..‬‬
‫ث إِ َذا َخ َر ْج َن‪َ َٓ ،‬يْْ ٍَ ُع َٕ ٍّْ ً‪ ٚ‬إِ َيَم ُهنَ‪َِ ٚ‬ل ْ َتُ ْ‬ ‫َث ََل ٌ‬

‫‪319‬‬ ‫اإل َيَم ِن‪... .................‬‬ ‫ث َم ْن َؾ ًَ َِ ُٓ ان َؾ ََدْ َض ًِ َم َض ًْ َم ِ‬ ‫َث ََل ٌ‬

‫‪138‬‬ ‫ف بِ َح َِّ ِٓ ْم إِ آ ُمَْ‪ٚ‬ؾِ ٌق‪........................‬‬ ‫َخ ُّ‬ ‫َث ََل َث ٌ‪ َٓ ٜ‬يّت ِ‬

‫َْ‬
‫‪382‬‬ ‫ف ِمْ َْٓ‪َ ٚ‬ؾ َٔ ْت َْ ًُ ُه‬ ‫ول ََلَ‪َ :ٚ‬أ ْخ ِر ِجي ُـُْوزَ ِك‪َ ،‬ؾ َْٔ َ ِ‬
‫ْك ُ‬ ‫ُث ام َي ْٖ ِِت ا َ‬
‫خل ِر َب َ‪َ ٜ‬ؾ َٔ َُ ُ‬

‫‪291‬‬ ‫ٔل‪َ ،‬و ِؿ ْر َب ٍ‪َ ،ٜ‬و ِو َش‪َ ٚ‬د ٍة َح ْن ُو َه‪ ٚ‬إِ ْذ ِخ ٌر‬
‫ول اهللِ ﷺ َؾ‪ٚ‬ضِ َّ َ‪ِِ ٜ‬ف ََخِ ٍ‬ ‫َج آزَ َر ُش ُ‬

‫‪326‬‬ ‫‪............................ٝ‬‬ ‫ا ْحل‪ٚ‬ج ي ْن ٍَع ِِف َأرب ًِ ِّئ َِ‪َ ٜ‬أ ْه ِل بٔ ٍ‬

‫َْ‬ ‫َ ُّ َ ُ ْ َ‬
‫ِ‬
‫‪228 ،482‬‬ ‫ُُم َؿ ْْ َل َأ ْن َُت َ‬
‫َ‪ٚ‬ش ُْ ْوا!‪.. .........................‬‬ ‫َح‪ٚ‬ش ُْ ْوا َأ ْٕ ٍُ َّ ْ‬

‫‪935‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪936‬‬

‫‪899‬‬ ‫‪ٚ‬فهدَ َؿ ِ‪.......!ٜ‬‬ ‫ِ‬

‫َح ِّهُْوا َأ ْم َوا َفُ ُْم بِ‪ٚ‬فزا ـَ‪ٚ‬ة! َو َد ُاووا َم ْر ََ‪ٚ‬ـ ُْم بِ ا‬
‫‪592‬‬ ‫ظّر َح ْٔ ُ‪ ٞ‬ـ َ‬
‫َ‪ٚ‬ن‪............................‬‬ ‫ِ‬ ‫ْ‬
‫احل ُّق بًدي َم َع َ‬
‫‪422 ،95‬‬ ‫ح‪ٚ‬ج ً‪ ٚ‬من ادديْ‪ ٜ‬إػ مُ َّ‪ ٜ‬إػ أن َ‬
‫رجع‪.............. ،‬‬ ‫ظّر ّ‬
‫خرج ُ‬
‫َ‬
‫‪411‬‬ ‫زـ ُْم بِ َِ ْٔ َِ ِ‪ ٜ‬ا ْف ََدْ ِر َؾت َََل َحى ُؾ ََل ٌن َو ُؾ ََل ٌن‪َ ،‬ؾ ُرؾِ ًَ ْ‪..ٝ‬‬
‫َخ َر ْج ُ‪ْ ُٕ ٝ‬خ ِ َ‬
‫‪866‬‬ ‫ول اهللِ ‪ ‬بِ َرا َيتِ ِه‪............ .‬‬ ‫َخ َر ْجَْ‪َ ٚ‬م َع ظَ ِ ٍّع ِحغَ َب ًَ َث ُه َر ُش ُ‬

‫‪882 ،136‬‬ ‫ؾٔٓن افدظوةُ‪.............…………. :‬‬ ‫ا‬ ‫َخس ٍ‬

‫فٔ‪ٚ‬ل ٓ ت َُر ُّد‬ ‫ُ‬
‫‪511‬‬ ‫َخ ْ ُر إُ َْ ِح أ ِ‪ ٜ‬اف َُ ْْ ُش‪. ....... ............................‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪ٚ‬ر ِه‪........ .................‬‬ ‫ل ِ‬ ‫َخر ِْ ِ ِ‬
‫ال َران ظْْدَ اهللِ َخ ْ ُر ُه ْم ِ َ‬ ‫ُْ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َخ ْ ُر ُأ امتِي َ‬
‫‪932‬‬ ‫ين َي ُِ َ‬
‫وهنُ ْم!‪.......‬‬ ‫افَ ْر ُن ا افذ ْي ُبً ْث ُ‪ ٝ‬ؾٔٓم‪ُ ،‬ث ام ا افذ َ‬
‫‪29‬‬ ‫هلل‪....‬‬
‫غا َ‬ ‫َخر ِّٕ‪ٚ‬ئُُِم‪ :‬ا ْفودود ا ْفو ُفود ا ْدواتِٔ ُ‪ ٜ‬ا ْدو ِ‬
‫اش َٔ ُ‪ ٜ‬إِ َذا ات َاَ ْ َ‬ ‫ُْ َ ُ َ ُْ ُ َ ُ َ َ َ‬
‫‪23‬‬ ‫َخ ْ ُرـ ُْم َخ ْ ُرـ ُْم َٕ ْهِِ ِه‪َ ،‬و َإَٔ‪َ ٚ‬خ ْ ُرـ ُْم َٕ ْه ِع!‪.................‬‬
‫‪833 ،134‬‬ ‫آن َوظَ اِ َّه‪…………...............‬‬
‫َخ ْ ُرـ ُْم َم ْن َت ًَ اِ َم ا ْف َُ ْر َ‬

‫‪493‬‬ ‫ادَلئُِ َِ‪...ٜ‬‬

‫‪ٚ‬ر َح َ‪َ ٜ‬ؾَْ َي ْر ُت‪َ ،‬ؾِ٘ َذا َج ًْ ٍَ ُر َيىِ ُر َم َع َ‬
‫الْ َا‪ ٜ‬ا ْف َْ ِ‬
‫َد َخ ِْ ُ‪َ ْ ٝ‬‬
‫‪311 ،91‬‬ ‫افر ُج ُل َو ُه َو َي ًْ َِ ُم‪َ ،‬أ َصدُّ ِم ْن ِشت ٍا‪َ ٜ‬و َث ََلثِغَ ِز ْٕ َٔ ً‪ٜ‬‬ ‫ِ‬
‫د ْر َه ٌم ِرب ً‪َ ٚ‬ي ْٖ ُـ ُِ ُه ا‬
‫‪59‬‬ ‫‪ٚ‬حلَ ُ‪...............ٜ‬‬ ‫افدُّ ْٕٔ‪ ٚ‬متَ‪ٚ‬ع‪ ،‬و َخر متَ‪ِ ٚ‬ع افدُّ ْٕٔ‪ :ٚ‬ا َدر َأ ُة افه ِ‬
‫ا‬ ‫َ ْ‬ ‫َ َ ٌ َ ُْ َ‬
‫‪21‬‬ ‫ٔل اهللِ‪َ ،‬و ِديْ ٌَ‪ٚ‬ر َأ ْٕ ٍَ َْتَه ِ ِْف َر َؿ َْ ٍ‪..............ٜ‬‬ ‫ِديْ ٌَ‪ٚ‬ر َأ ْٕ ٍَ َْتَه ِِف َشِْ ِ‬

‫‪343‬‬ ‫‪ٚ‬ء‪................................‬‬ ‫َذاب ـََم ي ُذوب ا ْدِ ِْح ِِف ا ْد ِ‬

‫ُ‬ ‫َ َ َ ْ ُ‬
‫‪582‬‬ ‫ُّورين‪..................‬‬ ‫ادإل إظذ َذا افْ َ‬ ‫ذاك ا ْمرؤٌ ُيدظَ ى ِف ِ‬ ‫َ‬
‫ِ‬
‫‪815‬‬ ‫‪َ ٛ‬و َر َم َو َ‬
‫‪ٚ‬ن‪............‬‬ ‫غ َر َج َ‬ ‫ٰذف َك َص ْٓ ٌر َي ٌْ ٍُ ُل افْ ُ‬
‫ا‪ٚ‬س ظَ ْْ ُه َب ْ َ‬

‫‪936‬‬
‫‪937‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪436‬‬ ‫ز َر ِة‪....‬‬ ‫ِ ِ‬
‫افّ ٍَ َرة ا ْفُ َرا ِم ا ْف َ َ‬
‫ِ ِ‬ ‫ا اف ِذ ْي َي َْ َر ُأ ا ْف َُ ْر َ‬
‫آن َو ُه َو َم‪ٚ‬ه ٌر بِه‪َ ،‬م َع ا‬
‫‪166‬‬ ‫‪ِٚ‬ن‪َ ،‬ؾ َٖ َخ َذا بِ َٔ ِد ْي‪.................... ،‬‬
‫ِ ِ‬
‫َر َأ ْي ُ‪ ٝ‬اف اِ ْٔ َِ َ‪َ ٜ‬ر ُج َِ ْغ َأ َت َٔ ْ‬
‫‪915‬‬ ‫ِ‬
‫بْهف افّْٓ‪ٚ‬ر ‪.....‬‬ ‫ذات يوم‬
‫افْ‪ٚ‬ئم َ‬ ‫افْْي ‪ ‬ؾَٔم يرى‬
‫ُ‬ ‫رأي‪ ٝ‬ا‬‫ُ‬
‫ِ‬ ‫أربع ِرؿ‪ٍ ٚ‬ع ِف‬
‫‪95‬‬ ‫ؿّٔهه‪..................‬‬ ‫أي‪ ٝ‬بغ ـت ٍَي َ‬
‫ظّ َر َ‬ ‫ر ُ‬
‫‪914‬‬ ‫افساب‬
‫ُ‬ ‫رأشه وحلٔتِه‬ ‫وظذ ِ‬ ‫رشول اهلل ‪- ‬تًِْي ِف ادَْ‪ِ ٚ‬م‪َ -‬‬ ‫َ‬ ‫رأي‪ٝ‬‬
‫ُ‬
‫‪452‬‬ ‫ون‪........................‬‬ ‫اؽ ٍِ ْر ف ِ ََ ْو ِمي؛ َؾِ٘ اهنُ ْم َٓ َي ًْ َِ ُّ َ‬
‫َر ِّب ْ‬
‫افر ُج ُل ُأ ام ُه‪............‬‬ ‫ِ‬
‫‪311 ،91‬‬ ‫ٌ َه‪َ ٚ‬أ ْن َيُْْ َح ا‬ ‫ون ُحوب ً‪َ ،ٚ‬أ ْي َ ُ‬ ‫افر َب‪َ ٚ‬ش ْْ ًُ َ‬ ‫ِّ‬
‫‪62‬‬ ‫َر ِؽ َم َأ ْٕ ٍُه‪ُ ،‬ث ام َر ِؽ َم َأ ْٕ ٍُه‪ُ ،‬ث ام َر ِؽ َم َأ ْٕ ٍُه!‪.... .................‬‬
‫‪442‬‬ ‫زَ ـَ‪ُ ٚ‬ة ا ْف ٍِ ْى ِر ظَ َذ ـ ُِّل ُح ٍّر َوظَ ْْ ٍد‪َ ،‬ذـ ٍَر َو ُأ ْٕ َثى‪َ ،‬ص ٌِ ٍر َوـَِْ ٍر‪.....‬‬
‫اإلم‪ٚ‬م ا ْفً ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٚ‬د ُل‪842 ،121 ......‬‬ ‫َش ْْ ًَ ٌ‪ُ ٜ‬يي ُِّ ُٓ ُم اهللُ ِِف ط ِِّه َي ْو َم َٓ ط ال إِ آ ط ُِّ ُه‪َ ُ َ ِ :‬‬
‫ش َتُ ُ ِ‬
‫‪215‬‬ ‫َؼ َؾ ْ‪َ ٝ‬ف ُه‪..‬‬ ‫ف ََلَ‪ْ ٚ‬‬
‫اشت ْ َ‬ ‫َش َ‬‫ُون ؾ ْتْ ٌَ‪َ ٜ‬ص اَم ُء َبُ ََْم ُء ظَ ّْ َٔ‪ُ ٚ‬ء‪َ ،‬م ْن َأ ْ َ‬ ‫َ‬
‫‪842‬‬ ‫هلل ِِف إَ ْرض‪........ .......................‬‬ ‫‪ٚ‬ن طِ ُّل ا ِ‬ ‫افّ ِْ َى ُ‬
‫ُّ‬
‫ِ‬
‫‪366‬‬ ‫ُشْ ُا‪َ ٜ‬أبُِٔ ُْم إِ ْب َراه َ‬
‫ٔم‪...... .......... .......................‬‬
‫‪823‬‬ ‫افّْ ُا‪ ٜ‬ظَ َذ ا ُدًتَُِ ِ‬
‫ف َأ ْن َٓ َي ًُو َد َم ِريو ً‪َ ،ٚ‬و َٓ َي ْن َٓدَ َجَْ‪ٚ‬زَ ةً‪....‬‬ ‫ْ‬ ‫ُّ‬
‫‪521‬‬ ‫ص‪ٚ‬ه‪ ٝ‬افوجو ُه‪َ ،‬من أرا َد أن تثُ َِه أ ُّمه‪ ،‬و ُيٗتم وفدُ ه‪........ ،‬‬ ‫ِ‬

‫‪254‬‬ ‫‪َٚ‬ت‪َ ،ٚ‬وـ ُُّل ُُم ْدَ َث ٍ‪ ٜ‬بِدْ ظَ ٌ‪َ ،ٜ‬وـ ُُّل بِدْ ظَ ٍ‪ََ ََ ٜ‬ل َف ٌ‪.. ،ٜ‬‬ ‫ََش ْإُ ُم ِ‬
‫ور ُُمْدَ َث ُ َ‬ ‫ُّ‬
‫ِ‬ ‫ََش اف اىً‪ِ ٚ‬م َضً‪ٚ‬م افوف ِ ِ‬
‫‪291‬‬ ‫ّٔ‪ُ ،ٜ‬يدْ ظَى ََلَ‪ ٚ‬إَ ْؽْ َٔ‪ُ ٚ‬ء‪َ ،‬و ُي ْ َ‬
‫س ُك اف ٍُ ََ َرا ُء‪...‬‬ ‫َ ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُّ‬
‫‪812‬‬ ‫ادىٓ ُر‪........،‬‬ ‫ُ‬
‫وصًْ‪ٚ‬ن ِّ‬ ‫صٓر اهللِ‪،‬‬ ‫ُ‬
‫ورمو‪ٚ‬ن ُ‬ ‫صًْ‪ٚ‬ن صٓري‪،‬‬ ‫ُ‬
‫‪812‬‬ ‫‪ٚ‬ن ف ِ َت ًْئِ ِم َر َم َو َ‬
‫‪ٚ‬ن‪. ............... ....................‬‬ ‫َص ًْ َْ ُ‬

‫‪937‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪938‬‬
‫الو ِار يًّر ِ‬ ‫ِص َِ ُ‪ِ ٜ‬‬
‫‪61‬‬ ‫ان افدِّ َي َ‪ٚ‬ر‪.. ،‬‬ ‫اخل ُِ ِق‪َ ،‬و ُح ّْ ُن ِْ َ َ ْ ُ َ‬
‫افرح ِم َو ُح ّْ ُن ْ ُ‬
‫ا‬
‫‪249‬‬ ‫َُُم َت ْْ ُِ ٌُْ ِ ْي َح ْٔ ُ‪ُ ٞ‬ـْْت ُْم‪................‬‬
‫َلت ْ‬‫َص ُِّ ْوا ظَ َ اع؛ َؾِ٘ ان َص َ‬
‫‪431‬‬ ‫افًٔدَ ْي ِن َؽ ْر َم ار ٍة َو َٓ َم ارت ْ ِ‬
‫َغ‪.............. ،‬‬ ‫ص أِ ُ‪ ٝ‬مع افْاِْي ‪ِ ‬‬
‫َ ْ َ َ ِّ‬
‫َ‬
‫‪132‬‬ ‫حل ُر ِم َوات ُْر ْك! ُص ْم ِم َن احلُ ُر ِم َوات ُْر ْك! ‪...............‬‬ ‫ِ‬
‫ُص ْم م َن ا ُ‬
‫‪853‬‬ ‫ُصو ُموا ت ََه ُّحوا!‪.. ..... ......... .........................‬‬
‫هلل َأ ْن ُي َُ ٍِّ َر‪..............‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪522‬‬ ‫ورا َء‪َ ،‬أ ْحتَّ ُ‬
‫‪ ٛ‬ظَ َذ ا ِ‬ ‫‪ٚ‬م َي ْو ِم ُ‬
‫ظَ‪ٚ‬ص َ‬ ‫ص َٔ ُ‬
‫‪833‬‬ ‫‪ ٛ‬ا ْف ًِ ِْ ِم َؾ ِر َ‬
‫يو ٌ‪ ٜ‬ظَ َذ ـ ُِّل ُم ِِّْ ٍم‪...... ...................‬‬ ‫َض َِ ُ‬
‫‪232‬‬ ‫اإل َيَم ِن‪.......................................‬‬
‫اف ُّى ُٓ ْو ُر َص ْى ُر ْ ِ‬
‫ِ‬
‫‪66‬‬ ‫ُُم َو َأ ْهِ ْٔ ُ‬
‫ُُم ْ َ‬
‫اخل ْ َر!‪...............................‬‬ ‫ظَ ِِّ ُّ ْوا َأ ْٕ ٍُ َّ ْ‬
‫‪868‬‬ ‫ظَ ِ ٌّع ِمِّْي َو َإَٔ‪ِ ٚ‬م ْن ظَ ِ ٍّع‪......................................،‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪861‬‬ ‫َ‪ٚ‬م‪................... ....................ٚ‬‬ ‫ظَ ٌّع َو َؾ‪ٚ‬ض َّ ُ‪َ ٜ‬وا ْبْ ُ َ‬
‫افذئْ‪ ٛ‬ا ْف ََ ِ‬ ‫ظَ َِٔ َك بِ ْ ِ‬
‫‪992‬‬ ‫‪ٚ‬ص َٔ َ‪..................ٜ‬‬ ‫‪ٚ‬لَ ََمظَ ‪َ ،ٜ‬ؾِٕ٘ َاَم َي ْٖـ ُُل ِّ ُ‬ ‫ْ‬
‫‪126‬‬ ‫ال ََمظَ ِ‪ٜ‬؛ َؾِ٘ اهنُ ََم َح ْْ ُل اهللِ ا اف ِذي َأ َم َر بِه‪........‬‬ ‫ِ‬
‫ظَ َِ ُْٔ ُْم بِ‪ٚ‬ف اى‪ٚ‬ظَ ‪َ ٜ‬و ْ َ‬
‫‪592‬‬ ‫‪ٚ‬ر ا ْف ًِ ِْم‪..........................‬‬ ‫‪ ٛ‬بِتِ ّْ ًَ ِ‪َ ٜ‬أظْ َن ِ‬ ‫ظُ َّ َر َؿدْ َذ َه َ‬
‫‪322‬‬ ‫اف ًُ ّْ َر ُة إِ َػ اف ًُ ّْ َر ِة َـ اٍ َ‪ٚ‬ر ٌة َدِ‪َ ٚ‬ب ْْٔ َُٓ ََم‪........ .................... ،‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪385‬‬ ‫‪ٚ‬م َؾ َِ ْٔ َس‪.............‬‬ ‫ُؽ ََل ٌم َصديدٌ َي َّْي َأ ْه َِ ُه ا َد‪َ ٚ‬ء‪َ ،‬و َأ ام‪ ٚ‬اف اى ًَ ُ‬
‫َ‪ٚ‬ن ا ْفً‪ٚ‬م ا ُد َِْْ ُل إِ ْن َص‪ٚ‬ء اهللُ‪ ،‬صَّْ‪ ٚ‬ا ْفٔوم افت ِ‬
‫‪526‬‬ ‫ا‪ٚ‬ش َع!‪.......‬‬ ‫ُ ْ َْ َ‬ ‫َ‬ ‫َؾِ٘ َذا ـ َ َ ُ‬
‫‪953‬‬ ‫‪ٚ‬وزُ وا ظَ ْن ُم ِّٔئِ ِٓ ْم!‪.................‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫َؾ‪ْ ٚ‬ؿ َْ ُِوا م ْن ُُم ّْْ ِٓ ْم‪َ ،‬و َ ََت َ‬
‫‪184‬‬ ‫َؾِ٘ ْن َؽ َِ َْ َك أ ْم ٌر‪َ ،‬ؾ َُ ْل‪َ :‬ؿدَ ُر اهللِ َو َم‪َ ٚ‬ص‪َ ٚ‬ء َؾ ًَ َل‪................،‬‬

‫‪938‬‬
‫‪939‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫ِ‬
‫‪522‬‬ ‫ُُْم!…‪. .......... ....................‬‬ ‫َؾ ََٖٕ‪َ ٚ‬أ َح ُّق بِ ُّ َ‬
‫وشى مْ ْ‬
‫‪586‬‬ ‫َؾِ٘ إ ُه ِم ْن َأ ْص َْ ِه َأ ْص َح ِ‪ِٚ‬ب ِِب ُخ َُِ ً‪..............................ٚ‬‬
‫ِهٔ‪ِ ٚ‬م ِم َن اف اِ ٌْ ِو‪442 ،443 ....‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ول اهللِ ‪ ‬زَ ـَ‪َ ٚ‬ة ا ْفٍ ْى ِر ُض ْٓ َر ًة ف َ‬
‫َؾ َر َض َر ُش ُ‬

‫‪443‬‬ ‫افٍ ْى ِر ‪...‬ظَ َذ اف ًَ ْْ ِد َواحلُ ِّر‪....... ،‬‬

‫ول اهللِ ‪ ‬زَ ـَ‪َ ٚ‬ة ِ‬
‫َؾ َر َض َر ُش ُ‬

‫‪434‬‬ ‫يح َٕ ٍَ ِّ ِه إِ آ َم َ‬
‫‪ٚ‬ت‪.. .................... ،‬‬ ‫َؾ ََل ََيِ ُّل فَُِ‪ٚ‬ؾِ ٍر َ ِ‬
‫َدُ ِر َ‬
‫‪365‬‬ ‫َؾ َِ اَم ُـْا‪ ٚ‬بِ ًِّْى‪ُ ،‬أتِ ُ‬
‫ٔ‪ ٝ‬بِ َِ ْح ِم َب ََ ٍر‪.............................،‬‬
‫‪111‬‬ ‫َؾ ََم ظَدَ ْف َ‪َ ٝ‬ب ْْٔ َُٓ ََم!‪.. .................. ......................‬‬
‫افر اي َ‬ ‫الْ ِا‪َ ٜ‬ثَمِٕٔ ُ‪َ ٜ‬أبو ٍ ِ‬
‫‪852‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪.............. ،‬‬ ‫‪ٚ‬ب ُي َّ اّى ا‬
‫اب‪ ،‬ؾ َٔٓ‪َ ٚ‬ب ٌ‬ ‫ِِف ْ َ َ َ ْ َ‬
‫‪132‬‬ ‫أصٓر‪ ،‬ؾجً َِ ا‬
‫ٓن ُح ُرم ً‪.. ،ٚ‬‬ ‫َ‬
‫أربً‪ُ ٜ‬‬ ‫خص من ذفك‬
‫ثم ا‬ ‫ِف ُـ ِِّ ا‬
‫ٓن‪ّ ،‬‬
‫ون َف ُه َو ُي َهدِّ ُؿو َٕ ُه َؾ َٔ ْٖ ُم ُر‪....................‬‬ ‫وهم َؾ َّٔت ِ‬
‫َجٔ ُْ َ‬
‫‪382‬‬ ‫َؾ َٔدْ ظُ ُ ْ ْ‬
‫‪885‬‬ ‫س ِحِغَ ‪..................،‬‬ ‫ين‪َ ،‬و َي ْر َح ُم ا ْف ُ‬
‫ـّ ّْ َ ْ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫َؾ َٔ ٌٍْ ُر ف ِْ ُّ ّْ َت ٌٍْ ِر َ‬
‫ّٔى‪َ ،‬أ ْب ٌَ َو ْت ُه ا ْف َٔ ُٓو ُد َحتاى َ َُبتُوا ُأ ام ُه‪.........،‬‬ ‫ِ ِ‬ ‫ؾِ َ‬
‫‪869‬‬ ‫ٔك َم َث ٌل م ْن ظ َ‬
‫‪238‬‬ ‫ؾِ ْٔ ِه ُوفِدْ ُت‪َ ،‬وؾِ ْٔ ِه ُإٔ ِْز َل ظَ َ اع‪.................................‬‬
‫‪862‬‬ ‫َؿ‪ٚ‬تِ ِْ ُٓ ْم َحتاى َي ْن َٓدُ وا َأ ْن َٓ إِ َف َه إِ آ اهللُ‪....................... ،‬‬
‫‪829‬‬ ‫َؿ َ‪ٚ‬ل اهللُ َت ًَ َ‪ٚ‬ػ‪َ :‬ث ََل َث ٌ‪َ ٜ‬إَٔ‪َ ٚ‬خ ْه ُّ ُٓ ْم َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪.................:ٜ‬‬
‫‪852‬‬ ‫‪ٚ‬م؛ ‪...................‬‬ ‫َؿ َ‪ٚ‬ل اهللُ‪ :‬ـ ُُّل ظَ َّ ِل ا ْب ِن آ َد َم َف ُه إِ ّٓ ِّ‬
‫افه َٔ َ‬
‫‪926‬‬ ‫ؿتِو ُه ؿت َِٓم اهللُ! َأٓ شٖ ُفوا إذ َِل ُ‬
‫يًِّوا؛ ‪.......................‬‬
‫‪411‬‬ ‫اب! ‪..... ...………….......‬‬ ‫افس ِ‬ ‫افس ِ‬
‫اب! ُؿ ْم َأ َب‪َ ُّ ٚ‬‬ ‫ُؿ ْم َأ َب‪َ ُّ ٚ‬‬
‫ِ‬
‫‪411‬‬ ‫‪ ٛ‬ا ْف ًَ ٍْ َو‪.................. ،‬‬ ‫ُؿ ْو ِ ِْل‪َ :‬اف ِّٰ ُٓ ام إِٕ َاك ظَ ٍُ ٌّو [ـ َِر ٌ‬
‫يم] َُت ُّ‬

‫‪939‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪949‬‬

‫‪518‬‬ ‫‪ٚ‬ص َٓ ِد َِّي‪َ ٚ‬ؾِ٘ إ ُه ُي ٌْ ٍَ ُر َف ِك‪.................‬‬

‫َؿ ْو ِمي إِ َػ ُأ َْ ِح أتِ َك َؾ ْ‬
‫‪819‬‬ ‫افن ُٓ ْو ِر إِ َػ َر ُش ْو ِل اهللِ ‪َ ‬أ ْن َي ُه ْو َم ُه َص ًْ َْ‪ٚ‬ن‪... ،‬‬
‫‪ُّ ٛ‬‬‫َ‪ٚ‬ن َأ َح ُّ‬
‫ـ َ‬

‫‪243‬‬ ‫ـ‪ٚ‬ن افِْْي ‪ ‬يْ‪ٚ‬يع افّّْ‪ٚ‬ء بِ‪ٚ‬فَُلم ُبذه ِ‬

‫أي‪................:ٜ‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ‬
‫‪363‬‬ ‫غ‪َ ،‬و َإَٔ‪ُ ٚ‬أ ََ ِّحي بَُِ ْْ َن ْ ِ‬
‫غ‪.........‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن افْاِْ ُّي ‪ُ ‬ي َو ِّحي بِ َُ ْْ َن ْ ِ‬
‫ـ َ‬

‫َ‪ٚ‬ن َبُْو افْ ِاو ِر إِ َذا َؿ َت ُِوا ِم ْن َبِْي ُؿ َر ْي َي َ‪228 ،124 ......................ٜ‬‬
‫ـ َ‬

‫‪442‬‬ ‫افً ِ‬
‫ٔد ِِف َض ِر ٍيق‪........... ،‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن رشول اهلل ‪ ‬إِ َذا َخرج يوم ِ‬
‫ـ َ‬
‫َ َ َْ َ‬
‫‪819‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َر ُش ْو ُل اهللِ ‪َ ‬ي ُه ْو ُم َؾ ََل ُي ٍْىِ ُر‪........................‬‬
‫ـ َ‬

‫‪26‬‬ ‫ُون ِِف ِم ْْٓ َِ‪َ ٜ‬أ ْهِِ ِه‪.............. ........ .............‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َيُ ُ‬
‫ـ َ‬
‫‪863‬‬ ‫اخلَ ََلئِ ِق‪،‬‬
‫َُُن َِٕ َح ٍد ِم َن ْ‬ ‫َ‪ِِ ٝ‬ل مْ ِْز َف ٌ‪ِ ٜ‬م ْن رش ِ‬
‫ول اهللِ ‪َِ ‬ل ْ ت ْ‬ ‫َ ُ‬ ‫ـَ‪َ ْ ٕٚ‬‬
‫‪63‬‬ ‫افُُز‪..... .............................................‬‬ ‫َز ْ َ‬‫ـ ِّ ِ‬

‫‪162‬‬ ‫‪ٚ‬ك َح ِديث ً‪ُ ٚ‬ه َو َف َك بِ ِه ُم َهدِّ ٌق‪......،‬‬ ‫ث َأ َخ َ‬ ‫َز ْت ِخ َٔ‪َ ًَٜ ٕٚ‬أ ْن َُتَدِّ َ‬
‫ـَُ‬
‫‪441 ،819‬‬ ‫غ افت ااوا ُب ْو َن‪.................‬‬ ‫اخلَ اى‪ٚ‬ئِ ْ َ‬
‫ـ ُُّل ا ْب ِن آ َد َم َخ اى‪ٌ ٚ‬ء‪َ ،‬و َخ ْ ُر ْ‬

‫‪811‬‬ ‫‪ٚ‬ه ِرين‪.............................،‬‬ ‫ـ ُُّل ُأمتِي مً‪َ ٚ‬ؾ‪ٌ ٚ‬ة إِٓا ا ْدج ِ‬
‫َ‬ ‫ا ْ َُ‬
‫‪254‬‬ ‫َش ٍء َف ْٔ َس ِم ْن ِذـ ِْر اهللِ ‪َ ‬ؾ ُٓ َو ََل ٌو َأ ْو َش ْٓ ٌو‪............ ،‬‬
‫ـ ُُّل َ ْ‬
‫‪121 ،62‬‬ ‫ُـ ُُِّ ُْم َرا ٍع َو ُـ ُُِّ ُْم َم ُّْٗ ْو ٌل ظَ ْن َر ِظ أتِ ِه‪......... ............‬‬
‫‪496‬‬ ‫ٗمن ِِف َح َٔ‪ٚ‬ته‪.............................. ،‬‬
‫ـ َََم َأـر ُه َأ َذى ا ُد ِ‬

‫‪22‬‬ ‫َُُن َأظْ َْدَ افْ ِ‬

‫ا‪ٚ‬س‪................................ ،‬‬ ‫ُن َو ِرظ ً‪ ٚ‬ت ْ‬ ‫ـ ْ‬
‫‪365‬‬ ‫ُـْا‪ُ ِّّ َُّ ٕ ٚ‬ن إُ َْ ِح أ َ‪ ٜ‬بِ‪ْ ٚ‬د ِديْ َِ‪.... ............................،ٜ‬‬
‫‪921‬‬ ‫فك ؿو‪ٌ ٚ‬ء؟‪..........................‬‬ ‫رض َ‬ ‫تَِض إذا ظُ َ‬ ‫ـٔف ِ‬

‫‪940‬‬
‫‪949‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫َ‪ٚ‬ن افْاِْي ‪ََ َٓ ‬يرج يوم ِ‬
‫افٍ ْى ِر َحتاى َي ْى ًَ َم‪...............‬‬
‫‪446‬‬ ‫ُ َ َ‬ ‫ـ َ ُ‬
‫‪522‬‬ ‫ِ‬
‫رشول اهللِ ‪‬؛ ‪.... ....................‬‬ ‫دٓ‪ٚ‬ج ِر‬
‫ُٗر ُخ َ‬
‫ٓ بل ٕ ِّ‬
‫ِ ِ ِ‬
‫‪369‬‬ ‫َٓ ت َْذ َب ُحوا إ آ ُمّْ ًا‪ ،ٜ‬إ آ َأ ْن َي ًْ ُ َ‬
‫ٌ ظَ َِ ُْٔ ُْم‪.................. ،‬‬
‫‪953‬‬ ‫‪ٚ‬ب ُُم اَّ ٍد‪................ .................... ،‬‬
‫َٓ ت َُّ ُّْوا َأ ْص َح َ‬
‫‪954‬‬ ‫َٓ ت َُّ ُّْوا َأ ْص َح ِ‪ِٚ‬ب! َؾ َِ ْو َأ ان َأ َحدَ ـ ُْم َأ ْٕ ٍَ َق ِم ْث َل ُأ ُح ٍد َذ َهْ ً‪....... ،ٚ‬‬
‫‪184‬‬ ‫َٓ تُه ٌِّر ان ِمتَُُم؛ َؾِ٘ ِِّن َِل َأر َأ ْؿًدَ ظَن ا َدُْرم ِ‬
‫‪ٚ‬ت ‪............‬‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َ‬ ‫َ َ ا ْ‬
‫‪936‬‬ ‫َٓ َُت َ ُّس افْ ُا‪ٚ‬ر ُم ِِّْ ًَم َر ِآِن َأ ْو َر َأى َم ْن َر ِآِن!‪...................‬‬
‫‪ ٛ‬ا ْف ََ ْ ِز‪.......................‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪496‬‬ ‫إ ِْز ْل م َن ا ْف ََ ْ ِز َٓ تُْٗ ذي َص‪ٚ‬ح َ‬
‫‪991‬‬ ‫َٓ ظَدْ َوى‪َ ،‬و َٓ ضِ َ َرةَ‪َ ،‬و َٓ َه‪َ ٚ‬م َ‪َ ،ٜ‬و َٓ َص ٍَ َر!‪.................‬‬
‫‪583‬‬ ‫َٓ َم ِّ ّْ ُ‪َ ٝ‬ذـ َِري بِ َٔ ِِّْٔي ُمْ ُْذ َب‪َ ٚ‬ي ًْ ُ‪َُ ِ ٝ‬ب‪َ ٚ‬ر ُش َ‬
‫ول اهللِ ‪......‬‬
‫‪281 ،949‬‬ ‫َٓ َِْٕ اي َب ًْ ِدي!‪....... ......................................‬‬
‫ث‪ ،‬م‪ ٚ‬تَر ْـَْ‪َ ٚ‬صدَ َؿ ٌ‪ ،ٜ‬إِٕاَم َي ْٖـ ُُل ُآل ُُم َّ ٍد ِِف َه َذا ا َد ِ‬
‫‪148‬‬ ‫‪ٚ‬ل‪....‬‬ ‫ا‬ ‫َ‬ ‫ُور ُ َ َ‬‫َٓ ٕ َ‬
‫‪241‬‬ ‫‪ ٛ‬إِ َف ْٔ َك ِم ْن َٕ ٍْ ِّ َك‪.....‬‬ ‫َٓ َوا اف ِذي َٕ ٍْ ِِس بِ َٔ ِد ِه! َحتاى َأـ َ‬
‫ُون َأ َح ا‬
‫‪356‬‬ ‫احل َّدُ ‪.....................‬‬ ‫ف ظَ ْْ ٍد ْ ِ‬
‫اإل ْي ََم ُن َو ْ َ‬
‫َٓ ََت َِّع ِِف جو ِ‬
‫ْ ُ َ ْ‬
‫‪811‬‬ ‫ث‪...............................:‬‬ ‫َٓ ََيِ ُّل افُ َِذب إِ آ ِِف َث ََل ٍ‬
‫ُ‬
‫‪341‬‬ ‫‪ٚ‬ل‪.................... ،‬‬ ‫‪ ٛ‬ا َد ِّ ِ‬
‫ٔح افدا اج ِ‬ ‫ِ‬
‫َٓ َيدْ ُخ ُل ا َدديْ ََ‪ُ ٜ‬رظْ ُ‬
‫‪831 ،121‬‬ ‫‪ٚ‬ش ََلَ‪،ٚ‬‬ ‫وت ِحغَ َي ُّ ُ‬
‫وت َو ُه َو َؽ ٌّ‬ ‫س ِظي اهللُ ظَ ْْد ًا َر ِظ أ ً‪َ ،ٜ‬ي ُّ ُ‬ ‫َٓ َي ّْ َ ْ‬
‫‪155‬‬ ‫ك ِإ آ ِِف َبِْي ُؿ َر ْي َي َ‪.....................!ٜ‬‬ ‫غ َأ َحدٌ اف ًَ ْ َ‬‫َٓ ُي َه ِِّ َ ا‬
‫‪22‬‬ ‫َٓ َيْْ ُي ُر اهللُ إِ ٰػ ا ْم َر َأ ٍة َٓ ت َْنُ ُُر فِزَ ْو ِج َٓ‪......................،ٚ‬‬

‫‪941‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪942‬‬
‫ؼ ٍك‪ ،‬و َٓ إِ َػ م َن ِ‬ ‫ِ‬
‫‪889‬‬ ‫‪ٚ‬ح ٍن‪................ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫َٓ َيْْ ُي ُر اهللُ ؾ َٔٓ‪ ٚ‬إِ َػ ُم ْ ِ َ‬
‫‪221 ،241‬‬ ‫‪ ٛ‬إِ َف ْٔ ِه ِم ْن َوافِ ِد ِه ‪............‬‬ ‫ِ‬
‫َٓ ُيْٗ م ُن َأ َحدُ ـ ُْم َحتاى َأـ ُْو َن َأ َح ا‬
‫‪422‬‬ ‫‪ٚ‬ب َب ًْ ٍ‬
‫ض‪.......‬‬ ‫َٓ ت َْر ِج ًُ ْوا َب ًْ ِد ْي ُـ اٍ‪ٚ‬ر ًا‪َ ،‬ي ْ ِ‬
‫ِ ُب َب ًْ ُوُ ُْم ِر َؿ َ‬
‫‪862‬‬ ‫‪ ٛ‬اهللَ َو َر ُشو َف ُه‪................ ،‬‬ ‫غ َه ِذ ِه افراي َ‪ ٜ‬رج ً ِ‬ ‫َُٕظْ ىِ َ ا‬
‫َل َُي ُّ‬ ‫ا َ َ ُ‬
‫‪ٚ‬ل َأ َِم ِمْْه‪ ،‬إِ ان مًه هنر ًا ِمن م ٍ‬
‫‪383‬‬ ‫‪ٚ‬ء ‪...........‬‬ ‫َ َُ َْ ْ َ‬ ‫َََٕٕ‪ ٚ‬بِ ََم َم َع افدا اج ِ ظْ ُ ُ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪221 ،334‬‬ ‫اخل ّْ َر‪َ ،‬و َص ِ‪ٚ‬ر َ َُب‪َ ٚ‬و َش‪ٚ‬ؿ َٔ َٓ‪َ ،ٚ‬و َب‪ٚ‬ئ ًَ َٓ‪َ ٚ‬و ُم ْْت َ‬
‫َ‪ٚ‬ظَٓ‪........... ،ٚ‬‬ ‫َف ًَ َن ا ُ‬
‫هلل ْ َ‬
‫‪421‬‬ ‫فَدْ آذيتَْي ُمْ ُْذ اف اِ ْٔ َِ ِ‪......... ..... ......................!ٜ‬‬
‫‪592‬‬ ‫ٍائِ َٔل ِر َج ٌ‪ٚ‬ل‪........... ،‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َؿ ْْ َِ ْ ِ ِ ِ‬
‫ُُم م ْن َبْي إ ْ َ‬ ‫ّٔ ْن ـ َ‬ ‫َف ََدْ ـ َ ِ‬
‫َ‪ٚ‬ن ؾ َ‬
‫ُوب إِ َف ْٔ ِه ِم ْن َأ َح ِدـ ُْم ‪441 ،819 ...........‬‬ ‫غ َيت ُ‬ ‫هللُ َأ َصدُّ َؾ َرح ً‪ ٚ‬بِت َْو َب ِ‪ ٜ‬ظَ ْْ ِد ِه ِح ْ َ‬
‫‪21‬‬ ‫‪ٚ‬حن ً‪َ ،ٚ‬و َٓ ُم َت ٍَ ِّحن ً‪َ ،ٚ‬و َٓ َص اخ‪ٚ‬ب ً‪ِِ ٚ‬ف إَ ْش َو ِاق‪.......‬‬ ‫َِل يُُن َؾ ِ‬
‫َْ ْ‬
‫‪143‬‬ ‫ُِ َأ ُبو َبُ ٍْر ‪َ ،‬ؿ َ‪ٚ‬ل‪َ :‬ي‪ ٚ‬ظَ ‪ٚ‬ئِ َن ُ‪ !ٜ‬ا ْٕ ُي ِري اف ِِّ َْ َح َ‪.......ٜ‬‬ ‫اد‪ِ ٚ‬‬
‫احت َ‬ ‫ْ‬
‫‪182‬‬ ‫ٍ َي بِ‪ٚ‬فْاِْ ِّي ﷺ إِ َػ افـ َّْ ّْ ِج ِد ْإَ ْؿ َل‪................. ،‬‬ ‫اد‪ُ ٚ‬أ ْ ِ‬
‫ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪491‬‬ ‫اح ُٓ ْم ‪..............‬‬ ‫ٔ‪ ٛ‬إِ ْخ َوا ُُٕ ُْم بِ ُٖ ُحد‪َ ،‬ج ًَ َل اهللُ َأ ْر َو َ‬ ‫َد‪ُ ٚ‬أص َ‬
‫‪ ٛ‬ر َأ ْي ُت ُه ِِف مْ َِ‪ٚ‬مي َب ًْدَ َح ْو ٍل ِِف ََش َح ٍ‬
‫‪233‬‬ ‫‪ٚ‬ل‪.......،‬‬ ‫ِّ‬ ‫َ‬ ‫‪ٚ‬ت َأ ُبو ََل َ ٍ َ‬ ‫د‪َ ٚ‬م َ‬
‫‪493‬‬ ‫‪ٚ‬ب بِ ِّ ْثِِ َك َأ َبد ًا‪.....................................‬‬ ‫َف ْن ُأ َص َ‬
‫‪958‬‬ ‫وه ْم َؽ َرَ ً‪َ ٚ‬ب ًْ ِدي!‪.............‬‬ ‫اخ ُذ ُ‬
‫اهلل اهلل ِِف َأصح ِ‪ِٚ‬ب! َٓ َتت ِ‬
‫ْ َ‬
‫‪595‬‬ ‫غ إِ َف ْٔ َك‪............ :‬‬ ‫افر ُج َِ ْ ِ‬
‫‪َ ٛ‬ه َذ ْي ِن ا‬ ‫اإل ْش ََل َم بِ َٖ َح ِّ‬ ‫اف اِ ُٓ ام َأ ِظزا ِ‬

‫‪595‬‬ ‫‪ٚ‬ص ً‪.................ٜ‬‬ ‫‪ٚ‬ب َخ ا‬ ‫اإل ْش ََل َم بِ ًُ َّ َر ْب ِن ْ َ‬

‫اخل اى ِ‬ ‫اف اِ ُٓ ام َأ ِظزا ْ ِ‬

‫‪891‬‬ ‫َل ِم‪.... ،‬‬

‫اإل ْش َ‬ ‫َل َم ِ‪َ ٜ‬و ِ‬
‫افّ َ‬ ‫اف آِم َأ ْهِِ ِْه ظَ ََِْٔ‪ ٚ‬بِ‪ْ ٚ‬فّٔ ِن و ِ ِ‬
‫اإل َيَمن‪َ ،‬و ا‬ ‫ُْ َ‬ ‫ُ ْ‬ ‫ُ ا‬

‫‪942‬‬
‫‪943‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪864‬‬ ‫‪َ ٛ‬خ ِْ َِ َك إِ َف ْٔ َك‪َ ،‬ي ْٖـ ُُل َم ًِي َه َذا اف اى ْ َر‪.......‬‬ ‫ِِ‬
‫اف اِ ُٓ ام ائْتْي بِ َٖ َح ِّ‬
‫‪136‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪َ ،‬و َب ِِّ ٌَْْ‪َ ٚ‬ر َم َو َ‬
‫‪ٚ‬ن‪............‬‬ ‫‪ٚ‬ر ْك َفَْ‪ِِ ٚ‬ف َر َج ٍ‬
‫‪َ ٛ‬و َص ًْ َْ َ‬ ‫اف اِ ُٓ ام َب ِ‬
‫ِ‬
‫‪521‬‬ ‫‪ ٛ‬إِ َف َْْٔ‪ ٚ‬ا َدديْ ََ‪ ،ٜ‬ـ ُ‬
‫َح َِّْْ‪َ ٚ‬مُ َا‪َ ٜ‬أ ْو َأ َصدا !‪................‬‬ ‫اف اِ ُٓ ام َح ِّْ ْ‬
‫‪863‬‬ ‫اف اِ ُٓ ام َٓ ُُتِتِْْي َحتاى ت ُِر َيِْي ظَ ِِ ّٔ ً‪.......................... ...ٚ‬‬
‫‪862‬‬ ‫اف اِ ُٓم م ْن ُـْ ُْ‪ ٝ‬م ْو َٓ ُه َؾ ًَ َع م ْو َٓ ُه! اف اِ ُٓم َو ِ‬
‫ال َم ْن َو َآ ُه‪..... ،‬‬ ‫ا‬ ‫ٌّ َ‬ ‫َ‬ ‫ا َ‬
‫‪842‬‬ ‫اف اِ ُٓ ام َم ْن َو ِ َِل ِم ْن َأ ْم ِر ُأ امتِي َص ْٔئ ً‪َ ٚ‬ؾ َر َؾ َق ِ ُِب ْم‪..................،‬‬
‫ِ‬ ‫ٗٓ ِء َأ ْه ُل بٔتِي و َخ ِ‬
‫‪932‬‬ ‫افر ْج َس‪.... ،‬‬
‫‪ ٛ‬ظَ ْ ُْٓ ُم ِّ‬ ‫‪ٚ‬صتي‪َ ،‬أ ْذه ْ‬ ‫َْ َ ا‬ ‫اف اِ ُٓ ام َه َ‬

‫ِس ت ََْ َو َاه‪َ ،ٚ‬وزَ ـ َِّٓ‪َ ٚ‬أ ْٕ َ‪َ ٝ‬خ ْ ُر َم ْن زَ ـ َ‬ ‫ِ ِ‬

‫‪311‬‬ ‫ا‪ٚ‬ه‪.......،ٚ‬‬ ‫اف ِّٰ ُٓ ام! آت َٕ ٍْ ْ‬
‫‪57‬‬ ‫اف ِّٰ ُٓ ام! ٰه َذا َؿ ّْ ِّ ْي ؾِ ْٔ ََم أ ْمِِ ُك‪َ ،‬ؾ ََل َت ُِ ّْْ ِ ْي ؾِ ْٔ ََم َُتِِْ ُك‪...........‬‬
‫‪399‬‬ ‫َف ِو ا اض َِ َع ِِف َب ْٔتِ َك َأ َحدٌ َو َِل ْ ت َْٖ َذ ْن َف ُه‪......................... ،‬‬
‫‪118‬‬ ‫سـُوا ِِف َد ِم ُمْٗ ِم ٍن‪... ....... ،‬‬ ‫ض ْاص َ َ‬‫افّ ََم ِء َو ْإَ ْر ِ‬ ‫َف ْو َأ ان َأ ْه َل ا‬
‫‪944‬‬ ‫َفو ش َٖ ْفتَِْي َه ِذ ِه ِ‬
‫افَ ْى ًَ َ‪َ ٜ‬م‪َ ٚ‬أظْ َى ْٔ ُت َُ َٓ‪...................... ،ٚ‬‬ ‫ْ َ‬
‫‪582‬‬ ‫زوجت َُك ‪...‬‬ ‫ٍ‬ ‫مئ‪ٍ ٜ‬‬‫فو ـ‪ٚ‬ن ظْدي ُ‬
‫ُتوت واحد ٌة بًدَ واحدة ّ‬ ‫بْ‪ُ ٝ‬‬
‫‪592‬‬ ‫‪ٚ‬ب‪...................‬‬ ‫خل اى ِ‬ ‫َ‪ٚ‬ن َِْٕ ٌّي َب ًْ ِدي‪َ ،‬فُ َ‬
‫َ‪ٚ‬ن ظُ َّ َر ْب َن ا َ‬ ‫َف ْو ـ َ‬

‫‪22‬‬ ‫َف ْو ُـْ ُْ‪ِ ٝ‬آمر ًا َأ َحد ًا َأ ْن َي ّْ ُجدَ َٕ َح ٍد‪........................ ،‬‬

‫افن ِديدُ من َؽ َِ‪ ،ٛ‬إِٕاَم ا ِ‬
‫‪312‬‬ ‫‪َّ ٍْ َٕ ٛ‬ه‪..... ....‬‬ ‫افنديدُ َم ْن َؽ َِ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ْ‬ ‫َف ْٔ َس ا‬
‫‪63‬‬ ‫َف ْٔ َس ِمْا‪َ ٚ‬م ْن َِل ْ َي ْر َح ْم َص ٌِ َرَٕ‪َ ،ٚ‬و ُي َو ِّؿ ْر ـَِْ َرَٕ‪.................ٚ‬‬
‫‪256‬‬ ‫ف!!‪............‬‬ ‫‪ٚ‬ز َ‬‫ون ‪...‬ا َد ًَ ِ‬ ‫َفُُٔوَٕن ِمن ُأمتِي َأ ْؿوام‪ ،‬يّت ِ‬
‫َح ُِّ َ‬ ‫َ ٌ َْ‬ ‫ا ْ ا‬ ‫َ‬
‫‪416‬‬ ‫ؼ ا ْف َْ َو ِاؿ ْي‪.................................‬‬ ‫َف ْٔ َِ ُ‪ ٜ‬ا ْف ََدْ ِر ِِف ا ْف ًَ ْ ِ‬

‫‪943‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪944‬‬

‫‪521‬‬ ‫َم‪َ ٚ‬أ ْض َٔ َْ ِك ِم ْن َب َِ ٍد َو َأ َح اْ ِك إِ َ اِل!‪.......... .......... ........‬‬

‫‪63‬‬ ‫‪ٚ‬ب َص ْٔخ ً‪ ٚ‬ف ِ ِّْ ِِّه إِ آ َؿ أ َض ا ُ‬
‫هلل َف ُه َم ْن ُيُ ِْر ُم ُه‪.........‬‬ ‫َم‪َ ٚ‬أـ َْر َم َص ٌّ‬
‫‪599‬‬ ‫ْ‪ ٝ‬بِ ُّْْت ٍَه َي‪ ٚ‬ظُ َّ ُر؟!‪.....................................‬‬
‫َم‪َ ٚ‬إٔ َ‬
‫‪863‬‬ ‫َم‪ ٚ‬ا ْٕت ََج ْٔ ُت ُه َو َفُِ ان اهللَ ا ْٕت ََج‪ُ ٚ‬ه‪.................................‬‬
‫اب‪َ ،‬أَٓ إِ إ ُه َأظْ َو ُر!‪.....‬‬ ‫ِ‬
‫‪384‬‬ ‫َم‪ُ ٚ‬بً َ‪ٌّ َِْٕ ٞ‬ي إِ آ َإٔ َْذ َر ُأ ام َت ُه إَظْ َو َر افُ اَذ َ‬
‫‪389 ،384‬‬ ‫افّ‪ٚ‬ظَ ِ‪.......................... ٜ‬‬ ‫ِ‬
‫غ َخ ِْ ِق آ َد َم إِ َػ ؿ َٔ‪ِ ٚ‬م ا‬
‫َم‪َ ٚ‬ب ْ َ‬
‫‪892‬‬ ‫بحْس افزّ ِ‬
‫ـ‪ٚ‬ة‪...............‬‬ ‫ِ‬ ‫م‪ٚ‬ل ِف ٍّبر وٓ ٍ‬
‫بحر‪ّ ،‬إٓ‬ ‫تِف ٌ‬
‫م‪َ ٚ‬‬
‫ِ‬
‫‪461‬‬ ‫م‪..........،ٚ‬‬ ‫ٌَُ‬‫غ َأ ْم َر ْي ِن إ آ َأ َخ َذ َأ ْي َ َ‬ ‫َم‪ُ ٚ‬خ ِّ َر َر ُش ُ‬
‫ول اهللِ ﷺ َب ْ َ‬
‫‪254‬‬ ‫ول اهللِ ‪........... ،‬‬ ‫م‪ ٚ‬ر َأ ْي ُ‪َ ٝ‬أ َحد ًا َأٍ َع ِِف م ْنِٔ ِه ِم ْن رش ِ‬
‫َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ‬
‫‪ٚ‬ل ِم ْن رش ِ‬ ‫َ‪ٚ‬ن َأر َحم بِ‪ْ ٚ‬ف ًِ َٔ ِ‬
‫‪111‬‬ ‫ول اهللِ ﷺ‪....... ...‬‬ ‫َ ُ‬ ‫َم‪َ ٚ‬ر َأ ْي ُ‪َ ٝ‬أ َحد ًا ـ َ ْ َ‬
‫‪812‬‬ ‫َم‪َ ٚ‬ر َأ ْي ُ‪ ٝ‬افْاِْ اي ‪ِِ ‬ف َص ْٓ ٍر َأ ْـ َث َر ِص َٔ‪ٚ‬م ً‪ِ ٚ‬مْْ ُه ِِف َص ًْ َْ َ‬
‫‪ٚ‬ن‪.......،‬‬
‫‪812‬‬ ‫وم َص ْٓ َر ْي ِن ُم َتتَ‪ٚ‬بِ ًَ ْ ِ‬
‫غ‪................ ،‬‬ ‫َم‪َ ٚ‬ر َأ ْي ُ‪ ٝ‬افْاِْ اي ‪َ ‬ي ُه ُ‬
‫‪ٚ‬م َص ْٓ ٍر َؿ ُّط ‪...........‬‬ ‫ِ‬ ‫َم‪َ ٚ‬ر َأ ْي ُ‪َ ٝ‬ر ُش َ‬
‫‪812‬‬ ‫اشتُ َّْ َل ص َٔ َ‬
‫ول اهللِ ‪ْ ‬‬
‫‪581‬‬ ‫َض ظُ ْث ََم َن َم‪ ٚ‬ظَ ِّ َل َب ًْدَ اف َٔ ْو ِم‪.............................‬‬
‫َم‪ َ ٚ‬ا‬
‫‪585‬‬ ‫َم‪ ٚ‬ظَ َذ ظُ ْث ََم َن َم‪ ٚ‬ظَ ِّ َل َب ًْدَ َه ِذ ِه‪........ .................... ،‬‬
‫‪186‬‬ ‫اد‪ُ ٚ‬ؿِْ َض افْاِْ ُّي ﷺ َٕ َي ْرَٕ‪ِِ ٚ‬ف َأ ْم ِرَٕ‪َ ،ٚ‬ؾ َو َجدْ َٕ‪ ٚ‬افْاِْ اي ﷺ ‪........‬‬
‫‪143‬‬ ‫َم‪ََ ٚ‬لَ‪ َٓ ٚ‬ت َُ اِ َم‪...............................................‬‬
‫‪322‬‬ ‫ظُذر‪.....‬‬ ‫َم‪ِ ٚ‬م ْن َأ َح ٍد ِم ْن ُأ امتِ ْي َف ُه ش ًَ ٌ‪ُ ،ٜ‬ث ام َِل ْ َيزُ ْر ِ ِْن‪َ ،‬ؾ َِ ْٔ َس َف ُه ْ‬
‫‪26‬‬ ‫‪ٚ‬ت ِم ْن ِج َرإِ ِه ‪..‬‬
‫وت َؾٔ ْنٓدُ َفه َأربً ُ‪َ ٜ‬أ ْهل َأبٔ ٍ‬
‫َْ‬ ‫َم‪ ٚ‬م ْن ُم ِِّْ ٍم َي ُّ ُ َ َ ُ ْ َ َ‬
‫ِ‬

‫‪944‬‬
‫‪945‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪431‬‬ ‫‪ٚ‬ن َؾ َٔت ََه‪َ ٚ‬ؾ َح‪ٚ‬ن‪ ،‬إِ آ ُؽ ٍِ َر ََلَُم ‪............‬‬
‫غ ي ِْت ََِٔ ِ‬ ‫ِ‬
‫َم‪ ٚ‬م ْن ُم ِِّْ َّ ْ ِ َ َ‬
‫‪66‬‬‫ب َح َّ ٍن!‪..........‬‬ ‫َم‪ََ ٕ ٚ‬ح َل َوافِدٌ َو َفد ًا ِم ْن ٕ َْح ٍل َأ ْؾ َو َل ِم ْن َأ َد ٍ‬
‫ان ا ْفٔوم ِ‬ ‫ِ‬
‫‪438‬‬ ‫‪ٚ‬ن؟‪..........................................‬‬ ‫َم‪َ ٚ‬ه َذ َ ْ َ‬
‫‪582‬‬ ‫َم‪ُ ٚ‬ي ُِْْٔك؟‪................................................‬‬
‫‪382‬‬ ‫ِ َك ِمْْ ُه؟‪............................................‬‬ ‫َم‪َ ٚ‬ي ُ ُّ‬
‫‪436‬‬ ‫آن َو ُه َو َح‪ٚ‬ؾِ ٌظ َف ُه‪.. ..... .............. ،‬‬ ‫َم َث ُل ا اف ِذ ْي َي َْ َر ُأ ا ْف َُ ْر َ‬

‫احِ ِٓ ْم‪َ ،‬و َت ًَ‪ُ ٚ‬ض ٍِ ِٓ ْم‪925 ،114 .............،‬‬ ‫َم َث ُل ا ْدْٗ ِمِْغَ ِِف ت ََوا ِّد ِه ْم‪َ ،‬وت ََر ُ‬
‫‪941‬‬ ‫‪ٚ‬ء ِم ْن َؿ ْْ ِع‪ ،‬ـ ََّ َث ِل َر ُج ٍل َبَْى َب ْٔت ً‪َ ٚ‬ؾ َٖ ْح ََّْ ُه ‪....‬‬‫م َث ِع وم َثل إَ ِْْٕٔ ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪341‬‬ ‫وهنَ‪............. ،ٚ‬‬ ‫َي ُر ُش َ‬‫ا َدديْ َُ‪َ ٜ‬ي ْٖت َٔٓ‪ ٚ‬افدا اج ُ‪ٚ‬ل‪َ ،‬ؾ َٔجدُ ا َدَلَئُ ََ‪ْ َ ٜ‬‬
‫ا َد ْر ُء ظَ ٰذ ِد ْي ِن َخِِ ِِْٔه‪َ ،‬ؾ ِْ َْْٔ ُي ْر َأ َحدُ ـ ُْم َم ْن َُيَ‪ٚ‬ف ِ ُل‪485 ،114 ........... ..‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪ٚ‬فه ََل ِة َو ُه ْم َأ ْبَْ‪ُ ٚ‬ء َش ْْ ِع ِشِْغَ ‪................‬‬ ‫ُم ُروا َأ ْو َٓ َدـ ُْم بِ ا‬
‫‪168‬‬ ‫ا ْد ّْ ِِ ُم َأ ُخو ا ْد ّْ ِِ ِم‪َ َٓ ،‬ي ْيِِ ُّ ُه َو َٓ ُي ِِّْ ُّ ُه‪.................... ،‬‬
‫‪382‬‬ ‫َ‪ٚ‬ر‪َ ،‬ؾْ َُ‪ٚ‬ر ُه َجْ ٌا‪َ ٜ‬و َجْا ُت ُه ٕ ٌَ‪ٚ‬ر‪.........................‬‬
‫َم ًَ ُه َجْ ٌا‪َ ٜ‬وٕ ٌ‬
‫‪381‬‬ ‫افَ ّْ َىْْىِْٔ ِ أ ِ‪....................... ،ٜ‬‬ ‫ا َد ِْ َح َّ ُ‪ ٜ‬اف ًُ ْي َّى‪َ ،‬و َؾت ُْح ُ‬

‫‪351‬‬ ‫ق ٍء‪َ ،‬ؾ َٖ ْح َّ َن إِ َف ْٔ ِٓ ان‪.................. ،‬‬ ‫ِ‬ ‫م ِن ابت ِ ِ‬

‫ُع م َن ا ْف ََْْ‪ٚ‬ت بِ َ ْ‬
‫َ ْ َ‬
‫‪892‬‬ ‫َم ْن آتَ‪ُ ٚ‬ه اهللُ َم‪َ ًٓٚ‬ؾ َِ ْم ُيَٗ ِّد زَ ـَ‪َ ٚ‬ت ُه‪........ .................... ،‬‬
‫‪882‬‬ ‫ْ‪َ ٝ‬ف ُه ْ‬
‫الْ ُا‪......... ......... :ٜ‬‬ ‫اخلّس‪َ ،‬و َج ْ‬ ‫َمن َأ ْح َٔ‪ ٚ‬اف اِ َٔ ِ‪ِٚ‬ل ْ‬
‫‪449‬‬ ‫افه ََل ِة َؾ ِٓ َي زَ ـَ‪ٌ ٚ‬ة َم َْ ُْو َف‪.....................،ٜ‬‬
‫َم ْن َأ اد َاه‪َ ٚ‬ؿ ْْ َل ا‬
‫ِِ‬
‫‪899‬‬ ‫َش ُه‪......................‬‬ ‫‪ ٛ‬ظَ ْْ ُه َ ُّ‬‫َم ْن َأ ادى زَ ـَ‪َ ٚ‬ة َم‪ٚ‬فه‪َ ،‬ؾ ََدْ َذ َه َ‬

‫‪945‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪946‬‬

‫‪146‬‬ ‫َم ْن آ َذى ُم ِِّْ ًَم َؾ ََدْ آ َذ ِاِن! ‪...................................‬‬

‫من َأراد بحْوح َ‪ِ ْ ٜ‬‬
‫‪996 ،126‬‬ ‫الْا‪َ ،ٜ‬ؾ ِْ َٔ ِْزَ ِم ْ َ‬
‫ال ََمظَ َ‪.... ................. ٜ‬‬ ‫َ ْ َ َُ ُْ َ َ‬
‫‪399‬‬ ‫َ‪ٚ‬ر ُه َ‬
‫ون‪................،‬‬ ‫م ِن اشتَّع إِ َػ ح ِد ِ‬
‫ي‪َ ٞ‬ؿ ْو ٍم َو ُه ْم َف ُه ـ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ َ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪243‬‬ ‫‪ِٚ‬ن َؾ ََدْ ظَ َل اهللَ!‪......‬‬ ‫‪ٚ‬ع اهللَ‪َ ،‬و َم ْن ظَ َه ْ‬ ‫َم ْن َأ َض‪ٚ‬ظَ ْ ْي َؾ ََدْ َأ َض َ‬
‫‪392‬‬ ‫‪َ ٝ‬ؿ ْو ٍم بِ ٌَ ْ ِر إِ ْذ ِ ِهن ْم‪َ ،‬ؾ ٍَ ََئُوا ظَ َْْٔ ُه‪َ ،‬ؾ ََل ِد َي َ‪َ ٜ‬ف ُه‪...،‬‬
‫م ِن ا اض َِع ِِف بٔ ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬
‫‪399‬‬ ‫‪َ ٝ‬ؿ ْو ٍم بِ ٌَ ْ ِر إِ ْذ ِ ِهن ْم‪َ ،‬ؾ ََدْ َح ال ََل ُ ْم َأ ْن َي ٍْ ََئُوا ظَ َْْٔ ُه‬‫م ِن ا اض َِع ِِف بٔ ِ‬
‫َ َْ‬ ‫َ‬
‫‪824‬‬ ‫َغ‪........‬‬ ‫َغ َوظُ ّْ َرت ْ ِ‬ ‫َح اجت ْ ِ‬ ‫‪ٚ‬ن‪ ،‬ـ َ‬
‫َ‪ٚ‬ن ـ َ‬ ‫تَُف ظَ ْؼ ًا ِ ِْف َر َم َو َ‬ ‫َم ِن اظْ َ‬
‫‪231‬‬ ‫َمن تن ّْه بَو ٍم ؾٓو مْٓم‪............ .........................‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪322‬‬ ‫َم ْن َح ا‪ ٟ‬ا ْف َْ ْٔ َ‪َ ٝ‬ؾ َِ ْم َيزُ ْر ِْن َؾ ََدْ َج ٍَ ْ‬
‫‪ِٚ‬ن!‪........................ ....‬‬
‫‪322‬‬ ‫َم ْن َح ا‪ ٟ‬هللِ َؾ َِ ْم َي ْر ُؾ ْ‪َ ٞ‬و َِل ْ َي ٍْ ُّ ْق‪َ ،‬ر َج َع َـ َٔ ْو ِم َو َفدَ ْت ُه ُأ ُّم ُه‪.....‬‬
‫‪221‬‬ ‫ِم ْن ُح ّْ ِن إِ ْشَل ِم ا َد ْر ِء ت َْر ُـ ُه َم‪َ َٓ ٚ‬ي ًْْ ِ ْٔ ِه ‪........... ...........‬‬
‫‪ٚ‬ت ِمن َأو ِل شور ِة ا ْفَُٓ ِ‬ ‫ظَؼ آي ٍ‬ ‫ِ‬
‫‪348‬‬ ‫ف‪................... ،‬‬ ‫ْ‬ ‫ْ ا ُ َ‬ ‫َم ْن َحٍ َظ ْ َ َ‬
‫‪862‬‬ ‫‪ ٛ‬ظَ ِِ ّٔ ً‪َ ،ٚ‬ؾ ََدْ َش اِْْي‪..................................‬‬ ‫َم ْن َش ا‬
‫‪133‬‬ ‫س اهلل ظَ َِ ْٔ ِه ِِف ْأ ِخ َر ِة‪.................‬‬ ‫ِ‬
‫س ظَ َذ ُم ِّْ ٍم‪َ ،‬ش َ َ‬ ‫َم ْن َش َ َ‬
‫‪321‬‬ ‫س اهللُ ظَ ْو َر َت ُه َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪......،ٜ‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫س ظَ ْو َر َة َأخ ْٔه ا ْد ِّْم‪َ ،‬ش َ َ‬ ‫َم ْن َش َ َ‬
‫‪321‬‬ ‫س ُه اهللُ َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م‪.........................ٜ‬‬ ‫ِ‬
‫س ُم ِّْ ًَم َش َ َ‬ ‫َم ْن َش َ َ‬
‫هلل َف ُه بِ ِه َض ِر ْيَ ً‪833 ،134 ....... ٚ‬‬ ‫َم ْن َش َِ َك َض ِر ْيَ ً‪َ ٚ‬ي ِْت َِّ ُس ؾِ ْٔ ِه ِظ ِْ ًَم َش آ َل ا ُ‬
‫‪341‬‬ ‫‪ٚ‬ل َؾ ِْ َْٔ َْٖ ظَ ْْ ُه‪...............................،‬‬ ‫م ْن ش ِّ َع بِ‪ٚ‬فدا اج ِ‬
‫َ َ‬
‫‪852‬‬ ‫احتِ َّ‪ٚ‬ب ً‪ُ ،ٚ‬ؽ ٍِ َر َف ُه َم‪ ٚ‬ت َََدا َم ِم ْن َذِْْٕ ِه‪....‬‬ ‫‪ٚ‬ن إِ َيَمٕ ً‪َ ٚ‬و ْ‬ ‫‪ٚ‬م َر َم َو َ‬ ‫َم ْن َص َ‬

‫‪946‬‬
‫‪947‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫َث بْ ٍ‬
‫َ‪ٚ‬ت‪َ ،‬ؾ َٖ اد َ ُُب ان َوزَ او َج ُٓ ان‪َ ،‬و َأ ْح َّ َن إِ َف ْٔ ِٓ ان‪.... ،‬‬
‫‪66‬‬ ‫َم ْن ظَ َ‪ٚ‬ل َثَل َ َ‬
‫‪419‬‬ ‫احتِ َّ‪ٚ‬ب ً‪ُ ،ٚ‬ؽ ٍِ َر َف ُه َم‪ ٚ‬ت َََدا َم ِم ْن َذِْْٕ ِه‪...‬‬
‫‪ٚ‬م َف ْٔ َِ َ‪ ٜ‬ا ْف ََدْ ِر إِ َيَمٕ ً‪َ ٚ‬و ْ‬
‫َم ْن َؿ َ‬
‫‪426‬‬ ‫ٔ‪ٚ‬ط ِم ْن ٕ ٍ‬
‫َ‪ٚ‬ر‪.............‬‬ ‫ف ِذمٔ ً‪ ٚ‬حدا َفه يوم ا ْف َِٔ‪ٚ‬م ِ‪ ٜ‬بِ ِّ ٍ‬
‫َم ْن َؿ َذ َ ِّ ّ ُ ُ َ ْ َ َ َ‬
‫‪451‬‬ ‫رآن َو َت ًَ اِ َّ ُه َوظَ ِّ َل بِ ِه‪ُ ،‬أ ْفِْ َس َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪ ٜ‬تَ‪ٚ‬ج ً‪.... ٚ‬‬
‫َمن َؿ َر َأ ا ْف َُ َ‬

‫‪432‬‬ ‫َ‪ٚ‬ب اهللِ‪َ ،‬ؾ َِ ُه بِ ِه َح َّْ ٌَ‪.................. ،ٜ‬‬

‫َم ْن َؿ َر َأ َح ْرؾ ً‪ِ ٚ‬م ْن ـِت ِ‬

‫‪344‬‬ ‫َ‪َ ٝ‬ف ُه ُٕور ًا َي ْو َم ا ْف َِ َٔ‪َ ٚ‬م ِ‪..............،ٜ‬‬ ‫من َؿر َأ شور َة ا ْفَُٓ ِ‬
‫ف‪ ،‬ـَ‪ْ ٕٚ‬‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ َ ُ َ‬
‫‪362‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َف ُه َش ًَ ٌ‪َ ٜ‬و َِل ْ ُي َو ِّح‪َ ،‬ؾ ََل َي َْ َر َب ان ُم َه اَلَٕ‪................ٚ‬‬
‫َم ْن ـ َ‬

‫‪118‬‬ ‫أخ ِر‪َ ،‬ؾ ِْ َٔ َُ ْل َخ ْر ًا َأ ْو ف ِ َٔ ْه ُّ ْ‪....،ٝ‬‬ ‫هلل وا ْفٔو ِم ِ‬

‫َ‪ٚ‬ن ُيْٗ م ُن بِ‪ْ َ َ ِ ٚ‬‬
‫من ـ َ ِ‬
‫َ ْ‬
‫‪351‬‬ ‫َ‪َ ٝ‬ف ُه ُأ ْٕ َثى َؾ َِ ْم َيئِدْ َه‪َ ،ٚ‬و َِل ْ ُِّيِْ َْٓ‪َ ،ٚ‬و َِل ْ ُيْٗ ثِ ْر َو َفدَ ُه ظَ َِ ْٔ َٓ‪..ٚ‬‬
‫َم ْن ـَ‪ْ ٕٚ‬‬
‫‪915‬‬ ‫َم ْن َـ اث َر َش َوا َد َؿ ْو ٍم‪َ ،‬ؾ ُٓ َو ِمْ ُْٓ ْم‪................................‬‬
‫ِ‬ ‫َم ْن َِل َيدَ ْع َؿ ْو َل افزُّ ِ‬
‫‪851‬‬ ‫‪ٚ‬ج ٌ‪........... ٜ‬‬ ‫ور َوا ْف ًَ َّ َل بِه‪َ ،‬ؾ َِ ْٔ َس هللِ َح َ‬ ‫ْ‬
‫‪188‬‬ ‫ِ‬
‫َم ْن َِل ْ َي ْنُ ُِر ا ْف ََِِ ْٔ َل َِل ْ َي ْنُ ُِر ا ْفَُث ْ َر‪..........................‬‬
‫‪913‬‬ ‫ورا َء‪.......................... ،‬‬ ‫َم ْن َو اش َع ظَ َذ َأ ْهِِ ِه َي ْو َم ظَ ُ‬
‫‪ٚ‬ص َ‬
‫من وفِدَ َفه َؾ َٖ اذ َن ِِف ُأ ُذِٕ ِه افَّْٔى‪ ،‬و َأ َؿ ِ ِ ِ‬
‫‪29‬‬ ‫‪ٚ‬م ِف ُأ ُذٕه اف ُٔ ْ َ‬
‫ٌى‪......،‬‬ ‫َ َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ ْ ُ ُ‬
‫‪153‬‬ ‫ين‪.........................‬‬ ‫َم ْن ُي ِر ِد اهللُ بِ ِه َخ ْر ًا‪ُ ،‬ي ٍَ َِّ ْٓ ُه ِِف افدِّ ِ‬

‫‪585‬‬ ‫آل ُؾ ََل ٍن؛ َؾ َٔ ِزيدَ َه‪ِِ ٚ‬ف ا َد ّْ ِج ِد‪.............. ،‬‬ ‫م ْن َي ْن َ ِسي ُب َْ ًَ َ‪ِ ٜ‬‬
‫َ‬
‫‪583‬‬ ‫َم ْن َي ْن َ ِسي بِئ َْر ُرو َم َ‪َ ،ٜ‬ؾ َٔ ْج ًَ َل َد ْف َو ُه َم َع ِد َٓ ِء ا ُد ِِّْ ِّغَ ‪.......،‬‬
‫ِ‬
‫‪251‬‬ ‫‪ ٛ‬إِ َػ اهللِ‪..........................،‬‬ ‫ا ُدْٗ م ُن ا ْف ََ ِو ُّي َخ ْ ٌر َو َأ َح ُّ‬
‫‪929 ،429‬‬ ‫ا ُدْٗ ِمن ف ِ ِّْْٗ ِم ِن ـَ‪ْ ٚ‬فْْْٔ ِ‬
‫‪ٚ‬ن‪َ ،‬ي ُندُّ َب ًْ ُو ُه َب ًْو ً‪...................ٚ‬‬ ‫ُ َ‬ ‫ُ ُ‬

‫‪947‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪948‬‬

‫‪815‬‬ ‫افْادَ ُم ت َْو َب ٌ‪.... ......... ......... ......... ................ٜ‬‬

‫‪223‬‬ ‫افه اح ُ‪َ ٜ‬وا ْف ٍَ َرا ُغ‪........‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َم ٌْ ُْ ْو ٌن ؾِ ْٔ ِٓ ََم ـَثِ ْ ٌر ِم َن افْ ِ‬
‫ا‪ٚ‬س‪ِّ :‬‬
‫ًِّٕت ِ‬
‫َْ‬
‫‪213‬‬ ‫هلل ﷺ ظَ ِن ا ْد َراثِي‪...... .......................‬‬ ‫َهنَى َر ُش ُ‬
‫ول ا ِ‬
‫‪28‬‬ ‫افّ ْْ ََ ِ‪.......................... ................ٜ‬‬ ‫ِِ ِ‬
‫ٰهذه بِت ِْ َك ا‬
‫‪541‬‬ ‫َه ِذ ِه َيدُ ظُ ْث ََم َن‪...................................... ........‬‬
‫‪215‬‬ ‫َه ْل ت ََر ْو َن َم‪َ ٚ‬أ َرى؟‪.........................................‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪ِٚ‬ل ِٕه ٍَ ْ ِ‬
‫غ‪..................................‬‬ ‫ِ‬
‫َه ُِ ام ُأ َؿ‪ٚ‬ش ُّ َك َم ِ ْ‬
‫‪231‬‬ ‫جِّٔٓم!‪...........................‬‬
‫ُ‬ ‫افَوم ٓ َ‬
‫ينَى ُبم‬ ‫ُ‬ ‫ُهم‬
‫‪311‬‬ ‫ُه ْم َش َوا ٌء‪....... .......... ......... .......... ............‬‬
‫‪224‬‬ ‫ُه ْم َش َوا ٌء‪............... ..... .............................‬‬
‫احلّْ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُه َو َي ًُِْ ُ‬
‫‪823‬‬ ‫َ‪ٚ‬ت ‪................‬‬ ‫َ ٰرى َف ُه م َن ْ َ َ‬ ‫ُوب‪َ ،‬و ُ ْ‬
‫افذٕ َ‬ ‫ف ُّ‬
‫‪958‬‬ ‫اإل َيَم ُن َحتاى َُيِ اُْ ُْم ‪.‬‬
‫‪َ ٛ‬ر ُج ٍل ِ‬ ‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫َوا افذي َٕ ٍِْس بِ َٔده! َٓ َيدْ ُخ ُل َؿ ِْ َ‬
‫ِ‬
‫وا اف ِذي َٕ ٍْ ِِس بِٔ ِد ِه! َف ََدْ َمّ ُ‪َ ٝ‬أ ْن آمر بِح َى ٍ ِ‬
‫‪221‬‬ ‫‪..... ،ٛ‬‬ ‫‪ ٛ‬ف ُٔ ْح َى َ‬ ‫َُ َ‬ ‫َْ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫‪26‬‬ ‫َواهللِ َٓ ُيْٗ ِم ُن!‪.............................................‬‬
‫ِ‬
‫‪941‬‬ ‫ْٕي!‪..........................‬‬ ‫‪ ٛ‬افذي فٔس بًده ٌ‬ ‫َو َإَٔ‪ ٚ‬اف ًَ‪ٚ‬ؿ ُ‬
‫‪941‬‬ ‫ون‪........................ ،‬‬ ‫َل ُث َ‬ ‫ُُون ِِف ُأ امتِي ـ اَذا ُب َ‬
‫ون َث َ‬ ‫َوإِ إ ُه َش َٔ ُ‬

‫‪214‬‬ ‫‪ٚ‬دي ُحَْ ٍَ‪َ ٚ‬ء ُـ اِ ُٓ ْم‪...... .................... ،‬‬ ‫وإِ ِِّن َخ َِ َْ ُ‪ِ ٝ‬ظْ ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫‪233‬‬ ‫َغ‪.. .................... ،‬‬ ‫آ ْثْ ْ ِ‬ ‫و ٰذف ِ َك َأ ان افْاِْي ‪ ‬وفِدَ يوم ِ‬
‫ُ َْ َ‬ ‫ا‬ ‫َ‬
‫‪55‬‬ ‫الَْا ِ‪.... .............ٜ‬‬ ‫افه ٌِ ْ َر ت َُراؾِ َِْْ ْي ِ ِْف ْ‬ ‫َو ِّؿر ا ْفَُِْ ْ َر َو ْار َح ِم ا‬

‫‪948‬‬
‫‪949‬‬ ‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‪: : : : : : : : : :‬‬
‫‪822‬‬ ‫ف ِم َن ا ْف ًَ َّ ِل إِ آ َم‪ُ ٚ‬يىِ ُٔق‪..... .....................‬‬
‫َو َٓ ُي َُ اِ ُ‬
‫‪395‬‬ ‫‪ٚ‬ؽ ُووا‪َ ،‬وـُوُٕوا إِ ْخ َوإ ً‪.....ٚ‬‬ ‫َو َٓ َ ََت اّ ُّوا‪َ ،‬و َٓ ََت اَّ ُّوا‪َ ،‬و َٓ َت َْ َ‬
‫‪892‬‬ ‫افّ ََم ِء‪............‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َو َِل ْ َي َّْْ ًُوا زَ ـَ‪َ ٚ‬ة َأ ْم َواَل ْم‪ ،‬إِ آ ُمْ ًُوا ا ْف ََ ْى َر م َن ا‬
‫‪943‬‬ ‫َل َو ْؾد ًا َف ََ َت ِْ ُتُ ََُم!‪...............................‬‬ ‫َو َف ْو ُـْ ُْ‪َ ٝ‬ؿ‪ٚ‬تِ ً‬
‫‪511‬‬ ‫َو َف ْٔ َس بِ َُّ َا‪َ ٜ‬ي ْو َمئِ ٍذ َأ َحدٌ ‪َ ،‬و َف ْٔ َس ِ َُب‪َ ٚ‬م‪ٌ ٚ‬ء‪َ ،‬ؾ َو ََ ًَ ُٓ ََم ُهَْ‪ٚ‬ف ِ َك‪...،‬‬
‫‪248‬‬ ‫ِّ‪ٚ‬ظَ ِ‪ٜ‬؟‪......................................‬‬ ‫ِ‬
‫َو َم‪َ ٚ‬أظْ دَ ْد َت ف ا‬
‫‪243‬‬ ‫رأة‪ّ ،‬إٓ ا ْمرأ ًة يُُِّه‪........‬‬ ‫رشول اهلل ‪ ‬يدَ ام ٍ‬ ‫ِ‬ ‫مّ ْ‪ ٝ‬يدُ‬
‫ْ‬ ‫وم‪ّ ٚ‬‬
‫‪811‬‬ ‫ي‪َ ٞ‬ؾ َُْٔ ِذ ُب؛ ف ِ َٔ ْو َح َك بِ ِه ا ْف ََ ْو ُم‪.... ،‬‬ ‫‪ٚ‬حل ِد ِ‬
‫ث بِ ْ َ‬‫َيدِّ ُ‬ ‫ِ ِ‬
‫َو ْي ٌل ف اِذ ْي ُ َ‬
‫‪822‬‬ ‫ْ‪َ ٝ‬ي ِده َؾ ِْ ُٔ ْى ًِ ّْ ُه ِِما‪َ ٚ‬ي ْٖـ ُُل‪...... ،‬‬ ‫َ‪ٚ‬ن َأ ُخ ْو ُه ََت َ‬ ‫َي‪َ ٚ‬أ َب‪َ ٚ‬ذ ٍّر! ‪َ ...‬م ْن ـ َ‬

‫‪22‬‬ ‫‪ٚ‬هدْ ِج َرإ ََك‪...‬‬ ‫َي‪َ ٚ‬أ َب‪َ ٚ‬ذ ٍّر! إِ َذا َض َْ ْخ َ‪َ ٝ‬م َر َؿ ً‪َ ،ٜ‬ؾ َٖـْثِ ْر َم‪َ ٚ‬ء َه‪َ ،ٚ‬و َت ًَ َ‬
‫‪424‬‬ ‫احدٌ ‪.........،‬‬ ‫احدٌ ‪ ،‬وإِ ان َأب‪ٚ‬ـُم و ِ‬ ‫ي‪َ ٚ‬أِّي‪ ٚ‬افْا‪ٚ‬س! َأ َٓ إِ ان ربُُم و ِ‬
‫َ َ ْ َ‬ ‫َا ْ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُّ َ‬
‫‪362‬‬ ‫‪ِْ ِ ،ٝ‬ف ـ ُِّل ظَ‪ٍ ٚ‬م ُأ َْ ِح أ ً‪......ٜ‬‬ ‫ي‪ ٚ‬أِّي‪ ٚ‬افْا‪ٚ‬س! إِ ان ظَ َذ ـ ُِّل َأ ْه ِل بٔ ٍ‬
‫َْ‬ ‫ُ‬ ‫ُّ َ‬
‫‪182‬‬ ‫حّ‪ٚ‬ب ‪......‬‬
‫ٌ‬ ‫حّ‪ٚ‬ب؟ ؾَ‪ٚ‬ل‪ًٕ :‬م‪ ،‬ظِٔٓم‬
‫ٌ‬ ‫ُ‬
‫جزيل! ظذ أ ّمتي‬ ‫ي‪ٚ‬‬
‫‪421‬‬ ‫‪ٚ‬ح‪ ٛ‬ا ْف ََ ْز ‪...... ............. ............. ..‬‬
‫َٓ تٗذي َص َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪298‬‬ ‫َي‪ ٚ‬ظَ‪ٚ‬ئ َن ُ‪َ !ٜ‬أـ ِْرمي ـ َِري ًَم؛ َؾِ٘ اهنَ‪َ ٚ‬م‪َ ٍَ َٕ ٚ‬ر ْت ْ‬
‫ظَن َؿ ْو ٍم َؿ ُّط‪. ......... ،‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪ٚ‬دي! إِ ِِّن َح ار ْم ُ‪ ٝ‬اف ُّي ِْ َم ظَ َذ َٕ ٍْ ِِس‪.................... ،‬‬ ‫ي‪ِ ٚ‬ظْ ِ‬
‫َ َ‬
‫‪411‬‬ ‫‪ِِ ٛ‬ف َه َذا ا َد ّْ ِج ِد َؽ ْ ِري َو َؽ ْ ُر َك‪.........‬‬ ‫ي‪ِ ٚ‬ظَع َٓ ََيِ ُّل َِٕح ٍد ُ ِ‬
‫َْ ُ‬ ‫َ ْ‬ ‫َ ُّ‬
‫‪296‬‬ ‫وػ‪.............. ،‬‬ ‫إ َ‬ ‫َي‪ ٚ‬ظَ ِ ُّع! َٓ ُت ْتِْ ِع افْا ْي َر َة افْا ْي َرةَ؛ َؾِ٘ ان َف َك ُ‬

‫‪393 ،146‬‬ ‫ؼ َم ْن آ َم َن بِِِ َّ‪ِ ِٕٚ‬ه َو َِل َيدْ ُخ ِل ِ‬

‫اإل َيَم ُن َؿ ِْ َْ ُه! ‪.............‬‬ ‫َي‪َ ٚ‬م ًْ َ َ‬
‫ْ‬

‫‪949‬‬
‫رہفتسِ‪:‬ااحدثی‪:‬وآاثر‬ ‫‪959‬‬

‫‪434‬‬ ‫َي‪َ ٚ‬أ َب‪َ ٚ‬بُ ٍْر! إِ ان فُِ اُل ؿو ٍم ِظٔد ًا‪ ،‬وهذا ِظٔدُ َٕ‪.... ..............ٚ‬‬
‫‪21‬‬ ‫ظَ‪ٚ‬ئ ُش!‪... ... ... ... ... ... ... .... ...................‬‬ ‫ي‪ِ ٚ‬‬

‫‪345‬‬ ‫م ُت ُه ا َد ِديْ َُ‪َ ،ٜ‬حتاى َيْ ِْز َل ُد ُب َر ُأ ُح ٍد‪،‬‬ ‫ي ْٖ ِِت ا ْد ِّٔح ِمن ِؿْ ِل ا ْد ْ ِ ِ ِ‬
‫ؼق‪ ،‬ا‬ ‫ُ ْ َ‬ ‫َ‬
‫‪386‬‬ ‫ون َأ ْفٍ ً‪ ،ٚ‬ظَ َِ ْٔ ِٓ ُم اف اى َٔ‪ٚ‬ف ِ َّ ُ‪ٜ‬‬
‫‪ٚ‬ن‪َ ،‬ش ْْ ًُ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َي ْت َْ ُع افدا اج َ‪ٚ‬ل م ْن َ ُِّيود ْ‬
‫إص َْ َٓ َ‬

‫‪23‬‬ ‫َوع َص ٍِ ّٔ ُ‪ِ ٜ‬ر ْج َِٓ‪ ٚ‬ظَ ٰذ ُر ْـ َْتِ ِه‬‫ًره َؾ َٔ َو ُع ُرـْْ َت ُه َوت ُ‬
‫ََِِس ِظْدَ ب ِ ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ‬
‫‪341‬‬ ‫ف ا َد ِديْ َُ‪.. ٜ‬‬ ‫َ‪ٚ‬ح َٔ ِ‪ ٜ‬ا َد ِديْ َِ‪ُ ،ٜ‬ث ام ت َْر ُج ُ‬
‫ََِيء افدا ج ُ‪ٚ‬ل حتاى يْ ِْز َل ِِف ٕ ِ‬
‫ُ ا َ َ‬
‫‪996‬‬ ‫ال ََمظَ ِ‪....... ..................................ٜ‬‬ ‫َيدُ اهللِ َم َع ْ َ‬
‫‪885‬‬ ‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬
‫‪ٚ‬ن‪.............،‬‬ ‫ي اىِِع اهللُ ‪ ‬إِ َػ َخ ِْ َِ ِه َفٔ َِ َ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُ‬
‫‪312‬‬ ‫َي ًْ َِ ُم َأ ان اهللَ َم ًَ َه َح ْٔ ُ‪َ ٞ‬م‪ ٚ‬ـ َ‬
‫َ‪ٚ‬ن‪..... ..... ...................‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪326‬‬ ‫احل ُّ‬
‫‪ٚ‬ج‪.........................‬‬ ‫‪ٚ‬ج‪َ ،‬و َد ِن ْ‬
‫اش َت ٌْ ٍَ َر َف ُه ْ َ‬ ‫ُي ٌْ ٍَ ُر ف ِْ َح ِّ‬
‫‪61‬‬ ‫ْ‪ ،ٛ‬إِ آ افدا ْي َن‪.............. ..............‬‬ ‫ِن ِٓ ْٔ ِد ـ ُُّل َذٕ ٍ‬
‫ُي ٌْ ٍَ ُر ف ِ ا‬
‫‪913‬‬ ‫س شتّغَ ِم ْن مٓ‪ٚ‬جري!‪....................‬‬ ‫ظذ ر ْأ ِ‬ ‫حّغٌ َ‬ ‫يَتل َ‬ ‫ُ‬

‫‪889‬‬ ‫‪ٚ‬ن‪........... ،‬‬ ‫يْ ِْز ُل اهللُ إِ َػ افَّم ِء افدُّ ْٕٔ‪َ ٚ‬فٔ َِ َ‪ ٜ‬افِّْه ِ‬
‫ف ِم ْن َص ًْ َْ َ‬ ‫ْ‬ ‫َ ْ‬ ‫اَ‬ ‫َ‬
‫‪352‬‬ ‫ِّيرم ابن آدم وت َِن‪ِ ٛ‬مْْه ا ْثَْت ِ‬
‫َ‪ٚ‬ن‪............................ :‬‬ ‫َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ َ ُّ ُ‬
‫‪425‬‬ ‫ُُم ـ َََم تَدَ اظَ ى ْإَ َـ َِ ُ‪ ٜ‬إِ َػ َؿ ْه ًَتِ َٓ‪ٚ‬‬ ‫ِ‬
‫ُيوص ُك ْإُ َم ُم َأ ْن تَدَ اظَ ى ظَ َِ ْٔ ْ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪950‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪159‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬

‫ِِ‬
‫آمخذهرَماعج‬
‫‪ -‬أدب افدكقا وافدين‪ ،‬ظع بن حمؿد افبغدادي اداوردي (ت‪ 054‬ﻫ)‪ ،‬دار‬
‫مؽتبة احلقاة ‪6891‬م‪.‬‬
‫لق‬
‫‪ -‬اوصك الرَّاشد مع َّ ب‬
‫ماىن ااسفلد‪ ،‬اّلعہم ىتفم ىقن ىلع اخم (ت‪9911‬ھ)‪ ،‬قیقحت ڈارٹک ىتفم دمحم املس‬
‫تح ِ‬
‫راضنمیم سینی‪ ،‬ادارۂالہتّنس‪9٣٤١‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫‪ -‬اإلباكة افؽزى‪ ،‬ابن بطة افعؽزي (ت‪793‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬رضا معطي وظثامن‬
‫األثقويب‪ ،‬افرياض‪ :‬دار افراية ‪6065‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬األشامي وافؽـى‪ ،‬أبو أمحد احلاـم (ت‪739‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق أيب ظؿر حمؿد بن ظع‬
‫األزﻫري‪ ،‬افؼاﻫرة‪ :‬افػاروق احلديثقة فؾطباظة وافـؼ‪6071‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬األمايل ادطؾؼة‪ ،‬ابن حجر افعسؼالين (ت‪952‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬محدي ظبد ادجقد‬
‫افس َؾػي‪ ،‬بروت‪ :‬ادؽتب اإلشالمي ‪6061‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬افبداية وافـِّفاية‪ ،‬ابن ـثر (ت‪330‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ظع صري‪ ،‬بروت‪ :‬مؽتبة‬
‫ادعارف‪ /‬دار إحقاء افساث افعريب ‪6049‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬افسؽقب يف ؾضائل األظامل وثواب ذفك‪ ،‬ابن صاﻫغ (ت‪795‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حمؿد‬
‫حسن حمؿد حسن إشامظقل بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪ 6020‬ﻫـ‪ ،‬ط ‪.6‬‬
‫‪ -‬افسؽقب وافسﻫقب‪ ،‬ادـذري (ت‪ 151‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬إبراﻫقم صؿس افدين‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6063‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬افتؾخقص احلبر يف ختريج أحاديث افراؾعي افؽبر‪ ،‬ابن حجر افعسؼالين‬

‫‪951‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪159‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫(ت ‪952‬ﻫـ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6068‬ﻫـ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬افرياض افـرضة يف مـاؿب افعؼة‪ ،‬حمب افدين اف َط َزي (ت‪180‬ﻫ)‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬افسرة افـبوية‪ ،‬ابن ِﻫشام (ت‪267‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حمؿد صحاته إبراﻫقم‪،‬‬
‫افؼاﻫرة‪ :‬دار ادـار‪.‬‬
‫‪ -‬افؼيعة‪ ،‬اآلجري (ت‪561‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬د‪ .‬ظبد اهلل بن ظؿر بن شؾقامن‬
‫افدمقجي‪ ،‬افرياض‪ :‬دار افوضن ‪6024‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬افصز وافثواب ظؾقه‪ ،‬ابن أيب افدكقا (ت‪ 182‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حمؿد خر رمضان‬
‫يوشف‪ ،‬بروت‪ :‬دار ابن حزْ م ‪2128‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫افعؼقع (ت ‪722‬ﻫـ) حتؼقق‪ :‬ظبد ادعطي أمغ َؿ َؾ ْعجي‪،‬‬
‫‪ -‬افضعػاء افؽبر‪َ ،‬‬

‫بروت‪ :‬دار ادؽتبة افعؾؿقة ‪6040‬ﻫـ‪ ،‬ط ‪.6‬‬

‫‪ -‬افعؼقدة افطحاوية‪ ،‬افطحاوي (ت‪706‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار ابن َحزْ م ‪6061‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬افغـقة فطافبي ضريق احلق‪ ،‬ظبد افؼادر اجلقالين (ت‪516‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‬
‫أبو ظبد افرمحن صالح بن حمؿد بن ظويضة‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‬
‫‪6063‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬افػتاوی اهلـدية‪ ،‬افشقخ كظام (ت‪6616‬ﻫ) ومجاظة من ظؾامء اهلـد األظالم‪،‬‬
‫بشاور‪ :‬ادؽتبة احلؼاكقة‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ -‬افػتح افؽبر يف ضم افزيادة إػ اجلامع افصغر‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪،‬‬
‫حتؼقق‪ :‬يوشف افـَّبفاين‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6027‬ﻫ‪ ،‬ط‪. 6‬‬

‫‪952‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪15٤‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫‪ -‬افؼرآن افؽريم‪ ،‬ـالم اهلل تعاػ‪.‬‬
‫‪ -‬افؽشف وافبقان ظن تػسر افؼرآن‪ ،‬افثعؾبي (ت ‪023‬ﻫـ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬اإلمام‬
‫أيب حمؿد بن ظاصور‪ ،‬بروت‪ :‬دار إحقاء افساث افعريب ‪6022‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬افؽػاية يف ظؾم افرواية‪ ،‬اخلطقب افبغدادي (ت‪017‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬أبو ظبد اهلل‬
‫افسورؿي‪ ،‬إبراﻫقم محدي اددين‪ ،‬ادديـة ادـورة‪ :‬ادؽتبة افعؾؿقة‪.‬‬
‫‪ -‬ا َددخل إػ ظؾم افسـن‪ ،‬اف َبقفؼي (ت‪059‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حمؿد ظوامة‪ ،‬افؼاﻫرة‪ :‬دار‬
‫افقرس فؾـؼ وافتوزيع‪ ،‬بروت‪ :‬دار ادـفاج فؾـؼ وافتوزيع ‪6073‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫افصـعاين (ت‪266‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حبقب افرمحن‬
‫‪ -‬ادصـَّف‪ ،‬ظبد افرزاق َ‬
‫األظظؿي‪ ،‬بروت‪ :‬ادؽتب اإلشالمي ‪6047‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬ادـامات‪ ،‬ابن أيب افدكقا (ت‪296‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ظبد افؼادر أمحد ظطا‪ ،‬بروت‪:‬‬
‫ممشسة افؽتب افثؼاؾقة ‪6067‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫س هاجتہ روسك اقدری (ت ‪9١9١‬ل)‪،‬‬
‫‪ -‬اامل ادمح راض اهر ظفحت دیقعۂ متخ ّوبنت‪ ،‬اصزبحادہ ر ذ‬
‫رکایچ‪:‬ادارہاقیقحتتااملادمحراض‪9١١٣‬ء۔‬
‫اعہاَّوقالدحتمہ۔‬
‫‪ -‬ااسنىنوقحقاکاعىملوشنمر‪،‬ارده‪،‬وینایرک‪:‬ۂمکحماتاعاعت ر‬
‫‪ -‬رباطونی اظممل یک اہکىن (ِلعشم راہ) دبع امیکحل اخں ارتخ اشاہجہوپنری (ت‪9٣91‬ھ)‪ ،‬الوہر‪ :‬رفدی‬
‫کباٹسك‪،‬ط‪9‬۔‬
‫‪ -‬بؼقع افغرؿد‪ ،‬افشقخ حمؿد أمغ األمقـي (ت‪6706‬ﻫ)‪ ،‬ادديـة‪ :‬دار احلديث‬
‫‪6029‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪-‬اہبررشتعی‪،‬ىتفمادجمىلعایمظع (ت‪9٤31‬ھ)‪،‬رکایچ‪ :‬ۃبتکمادملہنی ‪9٣91‬ھ۔‬

‫‪953‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪15٣‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫‪ -‬اہبراتسم‪،‬رفظىلعاخں(ت‪9153‬ھ)‪،‬اردهاڈیکیمیاجنپب‪،‬الوہر۔‬
‫‪-‬یبیبیسارده‪ 93،‬اوتکرب‪،9١91‬ربمغیپاالسلیکوتنیہآزادئااہظرراےئںیہنےہ۔‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اننوتی(ت‪9911‬ھ)رکایچ‪:‬داراالاشتع۔‬ ‫الاس‪،‬دمحماقمس َّ و‬‫‪-‬ذحتير ر‬
‫افـووي (ت ‪131‬ﻫـ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب‬
‫‪ -‬هتذيب األشامء وافؾغات‪ ،‬اإلمام َ‬
‫افعؾؿقة‪.‬‬
‫‪-‬اسجرتالبگ"آمالنئ‪،‬وتنیہذمبہاهرویریپاممکلےکوقانین۔‬
‫‪ -‬یتّنج زویر‪ ،‬دبع اٰیفطصمل ایمظع (ت ‪9٣١3‬ھ) قیقحت سلجم ادملۃنی العلمیۃا‪ ،‬رکایچ‪ :‬ۃبتکم ادملہنی‬
‫‪9٣٤5‬ھ‪،‬ط‪1‬۔‬
‫‪-‬وجارہ ب‬
‫ابامىفاَّرساراالَّراکم‪،‬العرہمىقنىلعاخم(ت‪9911‬ھ)‪،‬یئبمم‪:‬راضاڈیک۔۔‬
‫‪ -‬ح َّجة اهللِ افبافغة‪ ،‬افشا ْه ويل اهلل افدﻫؾوي (ت ‪6631‬ﻫـ) حتؼقق‪ :‬افسقد‬
‫شابق‪ ،‬بروت‪ :‬دار اجلقل ‪ 6021‬ﻫـ‪ ،‬ط ‪.6‬‬
‫‪ -‬خزاكة افتواريخ افـَّجدية‪ ،‬افشقخ ظبد اهلل بن ظبد افرمحن (ت‪6027‬ﻫ)‪،‬‬
‫‪6068‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬دفقل افػاحلغ فطرق رياض افصاحلغ‪ ،‬حمؿد ظع افبؽري افصديؼي‬
‫(ت‪6453‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار ادعرؾة ‪6025‬ﻫ‪.‬‬
‫‪ -‬دلیل‪95 ،‬اوتکرب‪،9١9١‬رفایسیسندصراکاپلگنپ۔‬
‫‪َ -‬ذيل ضبؼات احلـابؾة‪ ،‬ابن رجب احلـبع (ت‪385‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬د‪ .‬ظبد افرمحن‬
‫بن شؾقامن افع َثقؿغ‪ ،‬افرياض‪ :‬مؽتبة افعبقؽان ‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬رهزانہموناےئهتق"اّلعہماابقكاکایسیسرظنہی‪،‬آمالنئ‪١1،‬ونربم‪9١99‬ء۔‬

‫‪954‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪155‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫‪ -‬رهزانہموناےئهتق"اّلعہماابقك‪:‬دنیاهرایستس‪،‬آمالنئ‪١1،‬ونربم‪9١99‬ء۔‬
‫‪ -‬زاد ادعاد يف َﻫدي خر افعباد‪ ،‬ابن ؿقم (ت‪356‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬ممشسة‬
‫افرشافة – افؽويت‪ :‬مؽتبة ادـار اإلشالمقة ‪6065‬ﻫ‪ ،‬ط‪.23‬‬
‫‪ -‬شـن أيب داود‪ ،‬شؾقامن بن األص َعث (ت‪235‬ﻫ)‪ ،‬افرياض‪ :‬دار افسالم‬
‫‪6024‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬شـن افسمذي‪ ،‬حمؿد بن ظقسى (ت‪238‬ﻫ)‪ ،‬افرياض‪ :‬دار افسالم ‪6024‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬شـن افـَّسائي‪ ،‬أمحد بن ص َعقب (ت‪747‬ﻫ)‪ ،‬افرياض‪ :‬دار افسالم ‪6024‬ﻫ‪،‬‬
‫وبروت‪ :‬دار افػؽر ‪6025‬ﻫ‪.‬‬
‫س االایبنء (رتممج ارده)‪ ،‬دخمهل اہمش وھٹھٹی (ت‪991٣‬ھ) الوہر‪ :‬رہظم ملع‪9٤13‬ھ‪،‬‬
‫‪ -‬ریست ر ذ‬
‫ط‪9‬۔‬
‫ساقمسومحمد(ت‪9١9١‬ء)‪،‬رکایچ‪:‬اشاکہرکبافؤڈننشی۔‬
‫‪ -‬اشاکہرااسنولکیئڈیپایرقآاینت‪،‬از ر ذ‬
‫‪ -‬ذح افزرؿاين ظذ ادواﻫب افؾدكقة بادـح ادحؿدية‪ ،‬افزرؿاين (ت ‪6622‬ﻫـ)‬
‫بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‪6063 ،‬ه‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬ذح افسـة‪ ،‬ابن خؾف افزهباري (ت ‪ 728‬ﻫـ) حتؼقق‪ :‬أبو يارس خافد بن‬
‫ؿاشم افردادي‪ ،‬ادديـة ادـورة‪ :‬مؽتبة افغربا األثرية ‪6060‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬صحقح افبخاري‪ ،‬حمؿد بن إشامظقل افبخاري (ت‪251‬ﻫ)‪ ،‬افرياض‪:‬‬
‫دار افسالم ‪6068‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ ادسـد‪ ،‬أمحد بن حـبل (ت‪206‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق صدؿي حمؿد مجقل افعطار‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6060‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬

‫‪955‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪153‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫‪ -‬صحقح مسؾم‪ ،‬مسؾم بن احلجاج (ت‪2216‬ﻫ)‪ ،‬افرياض‪ :‬دار افسالم‬
‫‪6068‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬ظجائب اآلثار يف افساجم واألخبار‪ ،‬اجلزيت ادمرخ (ت‪6273‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪:‬‬
‫دار اجلقل‪.‬‬
‫‪ -‬ظرف افتعريف با َدوفد افؼيف‪ ،‬ابن اجلزري (ت‪977‬ﻫ)‪ ،‬ؾؾسطغ‪ :‬واحة‬
‫آل افبقت إلحقاء افساث وافعؾوم‪.‬‬
‫سدمحمایمںاصبح(ت‪9٤15‬ھ)‪،‬الوہر‪:‬ۃیعمجزنشیکیلبپ‪9١9١‬ء‪،‬ط‪3‬۔‬
‫‪-‬املعءدنہاکاشدنارامیض‪ ،‬ر ذ‬
‫‪ -‬ظقون األخبار‪ ،‬ابن ؿ َتقبة (ت‪231‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6069‬ﻫ‪.‬‬
‫ِ‬
‫‪ -‬غاثااغللت‪ ،‬ایغثادلرنیراوپمری(ت‪9939‬ھ)‪،‬اکوپنر‪:‬عبطماظن۔‪9919‬ھ۔‬
‫سدمحمافرهقااقلدری‪،‬الوہر‪:‬راضیلبپزنشیک‪9٣99‬ھ۔‬
‫‪-‬افلضربولییاهراومردبتع‪ ،‬ر ذ‬
‫‪-‬افونس‪،‬الختفرادشہربمن‪،‬زبلاونارارقلآم‪،‬رکایچ۔‬
‫‪ -‬ؾتوح افبؾدان‪ ،‬افبالذري (ت‪238‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬مؽتبة اهلالل ‪6889‬م‪.‬‬
‫ـ ؾتوح افغقب‪ ،‬ظبد افؼادر اجلقالين (ت‪516‬ﻫ) مك‪ :‬مؽتبة ومطبعه مصطػى‬
‫افبايب ‪6782‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬ؾضائل األوؿات‪ ،‬اف َبقفؼي (ت‪059‬ﻫـ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ظدكان ظبد افرمحن جمقد‬
‫افؼقيس‪ ،‬مؽة ادؽرمة‪ :‬مؽتبة ادـارة ‪ ،6064‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬ؾضائل افصحابة‪ ،‬أمحد بن حـبل (ت‪206‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ويص اهلل حمؿد‬
‫ظباس‪ ،‬بروت‪ :‬ممشسة افرشافة ‪6047‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬ؾقض افؼدير ذح اجلامع افصغر‪ ،‬ادـاوي (ت‪6476‬ﻫ)‪ ،‬مك‪ :‬ادؽتبة‬

‫‪956‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪151‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫افتجارية ‪6751‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬ؿقؿة افزمن ظـد افعؾامء‪ ،‬ظبد افػتاح أبو ؽدة احل َؾبي احلـػي (ت‪6063‬ﻫ)‪،‬‬
‫ح َؾب‪ :‬مؽتب ادطبوظات اإلشالمقة‪ ،‬ط‪.64‬‬
‫‪ -‬ـشف اخلػاء ومزيل اإلفباس‪ ،‬أبو افػداء افعجؾوين (ت ‪6612‬ﻫـ)‪ ،‬حتؼقق‪:‬‬
‫ظبد احلؿقد بن أمحد بن يوشف بن ﻫـداوي‪ ،‬بروت‪ :‬ادؽتبة افعكية‬
‫‪6024‬ه‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫‪ -‬ـشف اف ِّؾثام ذح ظؿدة األحؽام‪ ،‬صؿس افدين احلـبع (ت‪6699‬ﻫ)‪،‬‬
‫حتؼقق‪ :‬كور افدين ضافب‪ ،‬افؽويت‪ :‬وزارة األوؿاف وافشمون اإلشالمقة –‬
‫شورية‪ :‬دار افـوادر ‪6029‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫ل‬
‫‪ -‬اتکبادنہل(رتممجارده)‪،‬اریبلهىن(ت‪9١٣1‬ء)‪،‬الوہر‪:‬ا فیصلانرشامهاترجامبتک‪،‬زغىن‬
‫رٹسٹی‪،‬اردهابزار‪9١١5‬ء۔‬
‫پیبلیکسن ِ ِ‬ ‫ح‬‫لم‬
‫ب‬ ‫ح‬
‫‪-‬فشکا ووب‪،‬دااتجنگشخبىلعوجہریی(ت‪٣3٣‬ھ)‪،‬الوہر‪:‬نمس زر‪9٣93‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫‪ -‬الکلکلف‪،‬الكدنچکلف‪،‬هایسپسیکااہلالوہر‪919٤‬ء‪،‬ط‪9‬۔‬
‫‪-‬امانہہمدرتخاماالسلامرچ‪9١93‬ءالوہر‪،‬دلج‪،9٤‬امشرن‪٤‬۔‬
‫‪-‬امانہہمزنک االامیمالوہر"اتسگ‪9115‬ء‪،‬رحتکیاپاتسکمربمن۔‬
‫‪ -‬ولخمطاظنلمیلعتےکابتہنکارثات"آمالنئآرلکیٹ۔‬
‫‪َ -‬‬
‫مدخل افؼع افؼيف‪ ،‬ابن احلاج افعبدري ِ(ت‪373‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر‪.‬‬
‫پعن‬
‫‪-‬رمآۃاانملحیج‪،‬ىتفمادمحایراخمیمیعن(‪9٤19‬ھ)‪،‬رجگات‪ :‬میبتکاخہن۔‬
‫‪ -‬مسـد افبزار‪ ،‬أبو بؽر أمحد بن ظَ ؿرو (ت‪282‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬د‪ .‬حمػوظ افرمحن‬

‫‪957‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪151‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫زين اهلل‪ ،‬ادديـة ادـورة‪ :‬مؽتبة افعؾوم واحلؽم ‪.‬‬
‫‪ -‬مسـد افشفاب‪ ،‬افؼضاظي (ت‪050‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬محدي بن ظبد ادجقد‬
‫افس َؾػي‪ ،‬بروت‪ :‬ممشسة افرشافة ‪6043‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬مسـد افػر َدوس‪ ،‬أبو صجاع افدَّ يؾؿي (ت‪548‬ﻫ)‪ ،‬من ادخطوط‪.‬‬
‫‪ -‬اکمہمل‪9٤،‬اتسگ‪9١91‬ء‪،‬وتنیہآزیماخوکںاکاقمہلباهرامہریاَّالخیقهدینی رذہداری۔‬
‫‪ -‬هناية األرب يف معرؾة أكساب افعرب‪ ،‬افؼؾؼشـدي (ت‪926‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‬
‫إبراﻫقم اإلبقاري‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتاب افؾبـاكغ‪6044‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫‪ -‬ویرهاٹیٹسروپرٹ‪،‬رباےئاسك‪9١91‬ء۔‬
‫_ ؾتح افباري بؼح صحقح افبخاري‪ ،‬افعسؼالين (ت‪952‬ﻫ)‪ ،‬افؼاﻫرة‪:‬‬
‫دار احلديث ‪6020‬ﻫ‪.‬‬
‫_ فباب افتلويل يف معاين افتـزيل‪ِ ،‬‬
‫اخلازن (ت‪306‬ﻫ)‪ ،‬بشاور‪ :‬مؽتبة ؾاروؿقة‪.‬‬
‫_ فباب افتلويل يف معاين افتـزيل‪ِ ،‬‬
‫اخلازن (ت‪306‬ﻫ)‪ ،‬بشاور‪ :‬مؽتبة ؾاروؿقة‪.‬‬
‫_ إحتاف افزائر وإضراف ادؼقم فؾسائر‪ ،‬أبو افقؿن بن ظساـر ِ‬
‫افدمشؼي (ت‬
‫‪191‬ﻫـ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حسغ حمؿد ظع صؽري‪ ،‬بروت‪ :‬ذـة دار األرؿم بن‬
‫أيب األرؿم‪.‬‬
‫_ اَّاکحلرشتعی‪ ،‬ااملادمحراض(ت‪9٤٣١‬ھ)‪ ،‬الوہر‪:‬ریبشربادرز‪911٣‬لط‪9‬۔‬
‫_ إحقاء ظؾوم افدِّ ين‪ ،‬افغزايل (ت‪545‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‬
‫‪6041‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ أشد افغابة يف معرؾة افصحابة‪ ،‬ابن األثر اجلزري (ت‪174‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‬

‫‪958‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪151‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫افشقخ ظع حمؿد معوض‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‪6020 ،‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ االس۔ زدنیگ‪ ،‬ىتفم ادمح ایر اخم یمیعن (ت‪9٤19‬ھ)‪ ،‬قیقحت ۂبعش یرخ ج ادملۃنی العلمیۃا‪ ،‬رکایچ‪:‬‬
‫ۃبتکمادملہنی‪9٣٤9‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫ح ِ‬
‫س ِ‬
‫_ اىلعرضحتاکهاصایرشفی‪،‬ومالان یینراضاخم(ت‪9٣١9‬ھ)‪9٣91،‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫كجقم (ت‪834‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افدـتور حمؿد مطقع‬
‫_ األصباه وافـظائر‪ ،‬ابن َ‬
‫احلاؾظ‪ِ ،‬دمشق‪ :‬دار افػؽر ‪6024‬ﻫ‪.‬‬
‫_ اإلصابة يف متققز افصحابة‪ ،‬ابن حجر افعسؼالين (ت ‪952‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ظادل‬
‫أمحد ظبد ادوجود‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6065‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ االؿتصاد يف االظتؼاد‪ ،‬افغزايل (ت‪545‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ظبد اهلل حمؿد اخلؾقع‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6020‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_االابتننىفالسلساهایلءاهلل‪،‬اشنهىلراهللدولہی(ت‪9913‬ھ)‪،‬اللئوپر‪:‬بتکاخہنولعہّیروضہی۔‬
‫_ افباظث ظذ إكؽار افبدَ ع واحلوادث‪ ،‬أبو صامة (ت‪115‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ظثامن‬
‫أمحد ظـز‪ ،‬افؼاﻫرة‪ :‬دار اهلدى ‪6789‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫كجقم ادكي احلـػي (ت‪834‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افشقخ زـريا‬
‫_ افبحر افرائق‪ ،‬ابن َ‬
‫ظؿرات‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6069‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ افتحرير‪ ،‬افؽامل بن اهلامم (ت‪916‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6063‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ افتعريػات‪ ،‬افسقد ذيف اجلرجاين (ت‪961‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق إبراﻫقم األبقاري‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افؽتاب افعريب ‪6027‬ﻫ‪.‬‬
‫_ افتػسر افؽبر = مػاتقح افغقب‪ ،‬ؾخر افدين افرازي (ت‪141‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪:‬‬

‫‪959‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪13١‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫دار إحقاء افساث افعريب ‪6063‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ افتػسرات األمحدية‪ ،‬مال ِج َقون (ت‪6674‬ﻫ)‪ ،‬پشاور‪ :‬مؽتبة حؼاكقة‪.‬‬
‫_ افتقسر بؼح اجلامع افصغر‪ ،‬ادـاوي (ت‪6476‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق دـتور مصطػى‬
‫حمؿد َ‬
‫افذﻫبي‪ ،‬افؼاﻫرة‪ :‬دار احلديث ‪6026‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ اجلامع ألحؽام افؼرآن‪ ،‬افؼرضبي (ت‪136‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ظبد افرزاق ادفدي‪،‬‬
‫ـوئته‪ :‬ادؽتبة افرصقدية‪.‬‬
‫_ احلاوي فؾػتاوي‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6060‬ﻫ‪.‬‬
‫_ اخلصائص افؽزى‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‬
‫‪6022‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ افدر افثؿغ يف مبؼات افـبي األمغ‪ ،‬افشا ْه ويل اهلل افدﻫؾوي (ت‪6631‬ﻫ)‪،‬‬
‫رکایچ‪:‬ریمدمحمبتک اخہن۔‬
‫_ افدر ادختار ذح تـوير األبصار‪ ،‬احلَصؽػي (ت‪6499‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افدـتور‬
‫حسام افدين َؾرؾور‪ِ ،‬دمشق‪ :‬دار افثؼاؾة وافساث ‪6026‬ﻫ‪ ،‬ط‪ ،6‬وبروت‪:‬‬
‫دار إحقاء افساث افعريب‪.‬‬
‫_ افدر ادـثور يف افتػسر ادلثور‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر‬
‫‪6060‬ﻫ‪.‬‬
‫_ افدرر ِ‬
‫احلسان يف افبعث واجلـان‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬مك‪ :‬ادطبعة‬
‫افؽاشتؾقه ‪6293‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫افؼشرية‪َ ،‬‬
‫افؼشري (ت‪051‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬ممشسة افؽتب افثؼاؾقة‬ ‫_ افرشافة َ‬

‫‪960‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪139‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫‪6024‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ افسـن افؽزی‪ ،‬اف َبقفؼي (ت‪059‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر‪.‬‬
‫_ افسـن افؽزی‪ ،‬افـَّسائي (ت‪747‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق د‪ .‬ظبد افغػار شؾقامن‬
‫افبـداري‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6066‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ اۃینسل االَّہقین ىف اتفهی ارفہقی‪ ،‬اامل ادمح راض (ت‪9٤٣١‬ھ)‪ ،‬لصیف آابد‪ :‬ہبتکم ونرہّی‬
‫روضہّی‪9١١٣‬ء۔‬
‫_ افشػا بتعريف حؼوق ادصطػی‪ ،‬ؿايض ظقاض (ت‪500‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‬
‫ظبد افسالم حمؿد أمغ‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6022‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ افصواظق ادحرؿة يف افرد ظذ أﻫل افبِدَ ِع وافزكدؿة‪ ،‬ابن حجر اهلقتؿي‬
‫(ت‪830‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ظبد افوﻫاب ظبد افؾطقف‪ ،‬مؾتان‪ :‬مؽتبه جمقديه‬
‫‪6064‬ﻫ‪ ،‬ط‪.7‬‬
‫_ افطبؼات افؽزى‪ ،‬ابن شعد (ت‪274‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6060‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫افرمع (ت‪6496‬ﻫ)‪( ،‬ﻫامش‬
‫_ افػتاوى اخلرية فـػع افزية‪ ،‬خر افدين َّ‬
‫افعؼود افدرية) مك‪ :‬ادطبعة ا َدقؿـقة ‪6764‬ﻫ‪.‬‬
‫_ افػؼقه وادتػؼه‪ ،‬اخلطقب افبغدادي (ت‪017‬ﻫ)‪ ،‬افسعودية‪ :‬دار ابن اجلَوزي‬
‫‪6026‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ افؼاموس ادحقط‪ ،‬افػروزآبادي (ت‪663‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‬
‫‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ افؼول اجلؿقل يف بقان شواء افسبقل‪ ،‬افشا ْه ويل اهلل افدﻫؾوي‪( ،‬ت‪6631‬ﻫ)‪،‬‬

‫‪961‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪139‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫الﻫور‪ :‬مؽتبة رمحاكقة‪.‬‬
‫_ افؽاصف ظن حؼائق افسـن‪ ،‬افطِقبي (ت‪307‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق بديع افسقد افؾحام‪،‬‬
‫ـراتق‪ :‬إدارة افؼرآن وافعؾوم اإلشالمقة ‪6067‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ افؽامل يف افتاريخ‪ ،‬ابن األثر اجلزري (ت‪174‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر‬
‫‪6789‬ﻫ‪.‬‬
‫_ افؽامل يف ضعػاء افرجال‪ ،‬ابن ظدي (ت‪715‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬افشقخ ظادل أمحد‬
‫ظبد ادوجود‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6069‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫صحقحغ‪ ،‬احلاـم (ت‪045‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق محدي افدمرداش‬
‫َ‬ ‫ادستدرك ظذ اف‬
‫َ‬ ‫_‬
‫حمؿد‪ ،‬مؽة ادؽرمة‪ :‬مؽتبة كزار مصطػى افباز ‪6024‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ ادسؾك ادتؼسط يف ادـسك ادتوشط‪ ،‬افؼاري (ت‪6460‬ﻫ)‪ ،‬ـراتق‪ :‬إدارة‬
‫افؼرآن وافعؾوم اإلشالمقة ‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ ادصـَّف‪ ،‬ابن أيب َصقبة (ت‪275‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ـامل يوشف احلوت‪ ،‬افرياض‪:‬‬
‫مؽتبة افرصد ‪6048‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ ادعجم األوشط‪ ،‬اف َط َزاين (ت‪714‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمؿد حسن حمؿد حسن‬
‫إشامظقل افشاؾعي‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6024‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ ادعجم افؽبر‪ ،‬اف َط َزاين (ت‪714‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق محدي ظبد ادجقد افس َؾػي‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار إحقاء افساث افعريب ‪6022‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ ادؼاصد احلسـة‪ ،‬افسخاوي (ت‪842‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمؿد ظثامن اخلشت‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افؽتاب افعريب ‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬

‫‪962‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪13٤‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫ِ ت‬ ‫ل‬
‫_ا ملفووظ‪،‬مامظعدنہ(ت‪9٣١9‬ھ)‪،‬یئبمم‪:‬راضاكذ۔‪9٣91‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫_ ادـفاج فؼح صحقح مسؾم بن احلجاج‪ ،‬افـ ََّووي (ت‪131‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪:‬‬
‫دار إحقاء افساث افعريب‪ ،‬ط‪.0‬‬
‫_ ادواﻫب افؾدكقة بادـح ادحؿدية‪ ،‬افؼسطالين (ت‪827‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق صافح أمحد‬
‫افشامي‪ ،‬بروت‪ :‬ادؽتب اإلشالمي ‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ ادوضل‪ ،‬اإلمام مافك (ت‪638‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق كجقب ماجدي‪ ،‬بروت‪ :‬ادؽتبة‬
‫افعكية ‪6027‬ﻫ‪.‬‬
‫_ ادقزان افؽزى‪َّ ،‬‬
‫افشعراين (ت‪837‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ط‪.6‬‬
‫_ آۂنیئایقتم‪ ،‬ومالاننسحراضاخم(ت‪9٤93‬ھ)‪،‬رکایچ‪:‬ۃبتکمادملہنی‪9٣91‬۔‬
‫_ بحر افػوائد ادشفور بؿعاين األخبار‪ ،‬افؽالباذي (ت ‪794‬ﻫـ)‪ ،‬حتؼقق‪:‬‬
‫حمؿد حسن حمؿد حسن إشامظقل ‪ -‬أمحد ؾريد ادزيدي‪ ،‬بروت‪ :‬دار‬
‫افؽتب افعؾؿقة ‪6024‬ﻫـ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ هبجة األرسار ومعدن األكوار‪ ،‬افشطـويف (ت‪367‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب‬
‫افعؾؿقة ‪6027‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ تاريخ اخلؾػاء‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق محدي افدمرداش‪ ،‬افؼاﻫرة‪:‬‬
‫مؽتبة كزار مصطػى افباز ‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫افطزي‪ ،‬افطزي (ت‪764‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افساث ‪6793‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ تاريخ َ‬
‫_ تاريخ بغداد‪ ،‬اخلطقب افبغدادي (ت‪017‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق صدؿي مجقل افعطار‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6020‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬

‫‪963‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪13٣‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫_ تاريخ ِدمشق‪ ،‬ابن ظساـر (ت‪536‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ظع صري‪ ،‬بروت‪ :‬دار‬
‫افػؽر ‪6068‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ تبقغ احلؼائق ذح ــز افدؿائق‪ ،‬افزَ يؾعي (ت‪307‬ﻫ)‪ ،‬مك‪ :‬ادطبعة‬
‫األمرية ‪6765‬ﻫ‪ ،‬ط‪.7‬‬
‫_ تػسر األفود = روح ادعاين يف تػسر افؼرآن افعظقم‪ ،‬صفاب افدين‬
‫األفود (ت‪6234‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬ظع ظبد افباري ظطقة‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب‬
‫افعؾؿقة ‪6065‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ تػسر اجلال َفغ‪ ،‬ادحع (ت ‪910‬ﻫ)‪ ،‬وافسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬أظظم َجره‪:‬‬
‫جمؾس افزـات اجلامعة األذؾقة ‪6023‬ﻫ‪.‬‬
‫_ تػسر افؼرآن افعظقم‪ ،‬ابن ـثر (ت‪330‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‬
‫‪6026‬ﻫ‪.‬‬
‫پل ِِ‬
‫_ ریسفت ایضء ارقلآم‪ ،‬ریپ دمحم رکل اشہ اَّزرہی (ت‪9٣91‬ھ)‪ ،‬الوہر‪ :‬ایضء ارقلآم ی بیکسن رز‪9٤11‬ھ‪،‬‬
‫ط‪٤‬۔‬
‫_ ریسفتیمیعن‪ ،‬ىتفمادمحایراخمیمیعن(ت‪9٤19‬ھ)‪،‬الوہر‪:‬ہبتکماالسہیم۔‬
‫_لیمکتااليام‪،‬دبعاقحلدحمرثدولہی(ت‪9١59‬ھ)‪،‬رکایچ‪:‬المیحاڈیک۔۔‬
‫_ هتذيب افؾغة‪ ،‬حمؿد بن أمحد اهلَروي (ت‪734‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمؿد ظوض‬
‫مرظب‪ ،‬بروت‪ :‬دار إحقاء افساث افعريب ‪2446‬م‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ جامع افبقان ظن تلويل آي افؼرآن‪ ،‬ابن جرير اف َط َزي (ت‪764‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‬
‫صدؿي مجقل افعطار‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6065‬ﻫ‪.‬‬

‫‪964‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪135‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫_ جامع بقان افعؾم وؾضؾه‪ ،‬افؼرضبي (ت ‪017‬ﻫـ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬أيب األصبال‬
‫افزﻫري‪ ،‬افسعودية‪ :‬دار ابن اجلوزي‪ 6060 ،‬ﻫـ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ وجرہوقتمی‪ِ ،‬ضاء ِ‬
‫ادليالوہری(ت‪9٣٣٤‬ھ)‪ ،‬الوہر‪:‬ادارہاقثتفاالسہیم‪911٣‬ء‪،‬ط‪9‬۔‬
‫_دحا قششخ‪،‬ااملادمحراض(ت‪9٤٣١‬ھ)‪،‬رکایچ‪:‬ۃبتکمادملہنی۔‬
‫_ حؾقة األوفقاء وضبؼات األصػقاء‪ ،‬أبو ك َعقم األصػفاين (ت‪074‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‬
‫مصطػى ظبد افؼادر ظطا‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‪.‬‬
‫_ زخانئ ارعلافم ىف ریسفت ارقلآم‪ ،‬میعن ادلنی رمادآابدی (ت‪9٤31‬ھ)‪ ،‬ابمروپکر‬
‫امظع ڑگھ‪:‬ااجلۃعماالرشہیف‪/‬رکایچ‪:‬ۃبتکمادملہنی۔‬
‫_ دالئل افـبوة‪ ،‬اف َبقفؼي (ت‪059‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ظبد ادعطي َؿ َؾ ْعجي‪ ،‬بروت‪ :‬دار‬
‫افؽتب افعؾؿقة ‪6077‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ َّذهقتعن‪ ،‬ومالاننسحراضاخم(ت‪9٤93‬ھ)‪ ،‬الوہر‪:‬انمجنزحباالَّانحف۔‬
‫_ رد ادحتار ظذ افدر ادختار‪ ،‬ابن ظابدين (ت‪6252‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق د‪.‬‬
‫حسام افدين بن حمؿد صافح َؾرؾور‪ِ ،‬دمشق‪ :‬دار افثؼاؾة وافساث‬
‫‪6026‬ﻫ‪ ،‬ط‪ ،6‬وبوالق‪ :‬دار افطباظة ادكية‪.‬‬
‫_ رهزانہموناےئهتق"‪21‬ارپلی‪2016‬ء۔‬
‫وافرصاد يف شرة خر افعباد‪ ،‬حمؿد بن يوشف افشامي‬
‫_ شبل اهلدی َّ‬
‫(ت‪802‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افشقخ ظادل أمحد ظبد ادوجود‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب‬
‫افعؾؿقة ‪6060‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫ِ‬
‫ک‬‫ل‬
‫_ رسااہشلدنیت‪،‬دبعازعلزیدحمرثدولہی(ت‪99٤1‬ھ)‪،‬ونھکل‪ َّ َّ :‬ون وور۔‬
‫س‬

‫‪965‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪133‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫_ شـن ابن ماجه‪ ،‬حمؿد بن يزيد (ت‪235‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار إحقاء افساث‬
‫افعريب ‪6026‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ شـن افدارؿطـي‪ ،‬ظع بن ظؿر افدارؿطـي (ت‪795‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افشقخ جمدي‬
‫حسن‪ ،‬مؾتان‪ :‬كؼ افسـة ‪6024‬ﻫ‪.‬‬
‫_ شـن افدارمي‪ ،‬افدارمي (ت‪255‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق ؾواز أمحد زمريل‪ ،‬بروت‪ :‬دار‬
‫افؽتاب افعريب ‪6043‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫س میعن ادلنی رمادآابدی (ت‪9٤31‬ھ)‪ ،‬یرخ ج‪ :‬ادملۃنی العلمیۃا‪ ،‬رکایچ‪ :‬ۃبتکم‬
‫_ وساحن رکالب‪ ،‬اّلعہم ر ذ‬
‫ادملہنی‪9٣91‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫_ ذح افزرؿاين ظذ ادوضل‪ ،‬حمؿد بن ظبد افباؿي افزرؿاين (ت‪6622‬ﻫ)‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار اجلقل‪.‬‬
‫_ ذح افسـة‪ ،‬افب َغوي (ت‪561‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمؿد شعقد افؾحام‪ ،‬بروت‪ :‬دار‬
‫افػؽر ‪6068‬ﻫ‪.‬‬
‫_ ذح افشػا‪ ،‬ظع افؼاري (ت‪6460‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة‬
‫‪6068‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ ذح افصدور بؼح حال ادوتى وافؼبور‪ ،‬افسقوضي (ت‪866‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪:‬‬
‫دار افؽتاب افعريب ‪6060‬ﻫ‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ ذح افعؼائد افـ ََّسػقة‪ ،‬افتػتازاين (ت‪382‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمؿد ظدكان درويش‪،‬‬
‫ِدمشق‪ :‬مؽتبة دار افبرويت ‪6066‬ﻫ‪.‬‬
‫_ ذح تـؼقح افػصول يف ظؾم األصول‪ ،‬أبو افعباس صفاب افدين أمحد‬

‫‪966‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪131‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫افؼرايف (ت‪190‬ﻫ) حتؼقق ضه ظبد افرؤوف شعد‪ ،‬بروت‪ :‬ذـة افطباظة‬
‫افػـقة ادتحدة ‪6787‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ صعب اإليامن‪ ،‬اف َبقفؼي (ت‪059‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق محدي افدمرداش حمؿد افعدل‪،‬‬
‫بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6020‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ صحقح ابن ِحبان‪ ،‬أبو حاتم حمؿد بن ِحبان (ت‪750‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪:‬‬
‫بقت األؾؽار افدوفقة ‪2440‬م‪.‬‬
‫_رضبمیلک‪،‬دمحماابقك(ت‪9٤٤1‬ھ)‪،‬الوہر‪ :‬اشعئرکدنڈارٹکدمحماابقك‪،9٤31‬ط‪9‬۔‬
‫_ رعافمرشتعی‪ ،‬ااملادمحراض(ت‪9٤٣١‬ھ)‪،‬اللئوپر‪:‬یّنسداراالاشتع۔‬
‫_ ظؼد ِ‬
‫اجلقد يف أحؽام االجتفاد وافتؼؾقد‪ ،‬افشا ْه ويل اهلل افدﻫؾوي‬
‫(ت‪6694‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمب افدين اخلطقب‪ ،‬افؼاﻫرة‪ :‬ادطبعة افس َؾػقة‬
‫‪6795‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ ظؿدة افؼاري ذح صحقح افبخاري‪ ،‬افعقـي (ت‪955‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار‬
‫افػؽر ‪6069‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫فروردي (ت‪172‬ﻫ)‪( ،‬مطبوع مع‬
‫_ ظوارف ادعارف‪ ،‬صفاب افدين افس َ‬
‫إحقاء ظؾوم افدين)‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6041‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫ل‬
‫_اغدمتی‪،‬ىتفمهمیسارتخ‪،‬رکایچ‪:‬ا مکیی بۃاااشلذہیل ‪،9٤31‬ط‪9‬۔‬
‫ِ‬
‫_ اتفهی روضہی‪ ،‬اامل ادمح راض اخم (ت‪9٤٣١‬ھ)‪ ،‬قیقحت‪ :‬ڈارٹک ىتفم دمحم املس راض يم‪ ،‬رکایچ‪:‬‬
‫ادارۂ الہتّنس ‪9١91‬ء‪،‬ط‪9‬۔هالوہر‪:‬راضافؤڈننشی‪9٣99‬ھ‪،‬ط‪9‬۔‬
‫_ اتفهیادجمہی‪،‬ادجمىلعایمظع(ت‪9٤31‬ھ)‪،‬رکایچ‪:‬ہبتکمروضہی۔‬

‫‪967‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪131‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫_ ؾتح افؼدير فؾعاجز افػؼر‪ ،‬ابن اهلامم (ت‪916‬ﻫ)‪ ،‬بروت‪ :‬دار إحقاء افساث‬
‫افعريب‪.‬‬
‫ِِ‬ ‫ِ‬
‫سادمحدهلووی‪،‬الوہر‪:‬گنسمیلیلبپكیسن رز‪9١١9‬ل‪.‬‬
‫_ رَفْ َّہیگآہیفص‪،‬ومولو ر ذ‬
‫افرمحوت‪ ،‬بحر افعؾوم ظبد افعع افؾؽـوي (ت‪6225‬ﻫ)‪ ،‬افؾؽـم‪:‬‬
‫_ ؾواتح َّ‬
‫ك ََو ْفؽِشور‪.‬‬
‫_ ؾقوض احلر َمغ‪ ،‬صا ْه ويل اهلل ادحدِّ ث افدﻫؾوي (ت‪6631‬ﻫ)‪ ،‬دﻫع‪ :‬ادطبع‬
‫األمحدي ‪6749‬ﻫ‪.‬‬
‫_ ؿـقة ادـقة فتتؿقم افغـقة‪ ،‬كجم افدين افزاﻫدي (ت‪159‬ﻫ)‪َ ،‬ـ ْؾ َؽتَّه‪.‬‬
‫_ ـتاب اخلراج‪ ،‬ؿايض أبو يوشف (ت‪692‬ﻫ)‪ ،‬افؼاﻫرة‪ :‬ادؽتبة افس َؾػقة‬
‫‪6792‬ﻫ‪ ،‬ط‪.7‬‬
‫_ ـتاب افسـة‪ ،‬ابن أيب ظاصم (ت‪293‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق‪ :‬حمؿد كارص األفباين‪،‬‬
‫بروت‪ :‬ادؽتب اإلشالمي ‪6044‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ ـشف افظـون‪ ،‬حاجي خؾقػة (ت‪6413‬ﻫ)‪ ،‬مك‪ :‬دار افطباظة ادكية‬
‫‪6230‬ﻫ‪ ،‬وبروت‪ :‬دار افػؽر ‪6068‬ﻫ‪.‬‬
‫افسـة‪ ،‬ظبد احلق ادحدِّ ث افدَّ ﻫؾوي (ت‪6452‬ﻫ)‪،‬‬
‫_ ما ثبت من افسـة يف أيام َ‬
‫الﻫور‪ :‬اإلدارة افـعقؿقة افرضوية‪ ،‬ط‪.2‬‬
‫_ جمؿع افزوائد ومـبع افػوائد‪ ،‬اهلقثؿي (ت‪943‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق حمؿد ظبد افؼادر‬
‫أمحد ظطا‪ ،‬بروت‪ :‬دار افؽتب افعؾؿقة ‪6022‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ دمارج اوبنلرت‪ ،‬خیش دبع اقحل دحمرث دولہی (ت‪9١59‬ھ)‪ ،‬الوہر‪ :‬ونرہّی روضہی گنشلبپ ىنپمک‬

‫‪968‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪131‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫‪9111‬ل‪،‬ط‪9‬۔‬
‫_ مدارك افتـزيل وحؼائق افتلويل‪ ،‬افـ ََّسػي (ت‪364‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افشقخ زـريا‬
‫ظؿرات‪ ،‬پشاور‪ :‬مؽتبة افؼرآن وافسـة‪.‬‬
‫_ مدارك افتـزيل وحؼائق افتلويل‪ ،‬افـ ََّسػي (ت‪364‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق افشقخ زـريا‬
‫ظؿرات‪ ،‬پشاور‪ :‬مؽتبة افؼرآن وافسـة‪.‬‬
‫_ َمراؿي افػالح‪ ،‬افؼكباليل (ت‪6418‬ﻫ)‪ ،‬ـوئته‪ :‬ادؽتبة افعربقة‪.‬‬
‫_ مرؿاة ادػاتقح ذح مشؽاة ادصابقح‪ ،‬افؼاري (ت‪6460‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق صدؿي‬
‫حمؿد مجقل افعطار‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6062‬ﻫ‪.‬‬
‫_ مس َّؾم افثبوت‪ ،‬حمب اهلل بن ظبد افشؽور (ت‪6668‬ﻫ)‪ ،‬افؾؽـم‪ :‬ك ََو ْفؽِ َشور‪،‬‬
‫افرمحوت‪.‬‬
‫مع ؾواتح َّ‬
‫_ مسـد أيب يعذ‪ ،‬أمحد بن ظع ادوصع (ت‪743‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق طفر افدين‬
‫ظبد افرمحن‪ ،‬بروت‪ :‬دار افػؽر ‪6022‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ معامل افتـزيل‪ ،‬افب َغوي (ت‪561‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق خافد ظبد افرمحن افعك‪ ،‬بروت‪:‬‬
‫دار ادعرؾة ‪6027‬ﻫ‪ ،‬ط‪.5‬‬
‫_ مػردات أفػاظ افؼرآن‪ ،‬افراؽب األصػفاين (ت‪542‬ﻫ)‪ ،‬حتؼقق كديم‬
‫مرظَ شع‪ ،‬ضفران‪ :‬ادؽتبة ادرتضوية إلحقاء اآلثار اجلعػرية‪.‬‬
‫_ اقمالتاابقك‪،‬دّیسدبعاولادحینیعم‪،‬الوہر‪:‬ارمقلارٹنرپازئز‪9١99‬ء‪،‬ط‪9‬۔‬
‫_ میلاد هيال (إذاؿة األثام داكعي ظؿل ا َدوفد وافؼقام)‪ ،‬ىقن ىلع اخم (ت‪9911‬ھ)‪،‬‬
‫تح ِ‬
‫قیقحتڈارٹکدمحماملسراضنمیم سینی‪،‬رکایچ‪:‬ادارۂالہ تّنس۔‬

‫‪969‬‬
 ‫ِِ‬
‫‪11١‬‬ ‫آمخهرَماعج‬
‫ذ‬
‫_ زنۃہ ااقلری رشح حیحص ااخبلری‪ ،‬ىتفم رشفی اقحل ادجمی (ت‪9٣99‬ھ)‪ ،‬رکایچ‪ :‬رباکیت‬
‫پ‬
‫یبلیشزرز۔‬
‫_ كوا ِدر األصول يف معرؾة أحاديث افرشول‪ ،‬احلؽقم افسمذي (ت‪769‬ﻫ)‪،‬‬
‫حتؼقق ظبد احلؿقد حمؿد افدرويش‪ِ ،‬دمشق ‪6025‬ﻫ‪ ،‬ط‪.6‬‬
‫_ ونرارعلافم‪ ،‬ىتفمادمحایراخمیمیعن(ت‪9٤19‬ھ)‪ ،‬الوہر‪:‬ریپیئاک ىنپمک۔‬
‫‪-International Covenant on Civil and Political Rights.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪970‬‬
 ‫‪179‬‬ ‫رہفسااہفلرس‬

‫رہفسااہفلرس‬
‫الصفحة‬ ‫الفهرس‬
‫‪7‬‬ ‫‪ َ -‬ہر‬
‫فتسِاضمنیم‪.............................‬‬
‫‪888‬‬ ‫آایترقآہین‪...........................‬‬ ‫‪ َ -‬ہر‬
‫فتسِ ِ‬
‫‪997‬‬ ‫‪ َ-‬ہر‬
‫فتسِاَاحدثیوآاثر‪........................‬‬
‫‪998‬‬ ‫آمخورَماعج‪.........................‬‬ ‫‪ َ -‬ہر‬
‫فتسِ ِ ذ‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪00‬‬
 ‫ادارۂالہِتّنسیکوبطماعت‬

‫‪ .1‬رشح ظؼود رشم ادػتي‪ :‬لإلمام ابن ظابدين ّ‬

‫الشامي‬
‫(ت‪1121‬ﻫ)‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت ّأوًٓ من "دار الػؼقه" أبوطبي‬
‫اإلمارات‪1341 ،‬ﻫ‪1112 /‬م‪ .‬وثالث ًا ‪1344‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬

‫وثاكق ًا من "دار ّ‬
‫الصالح" الؼاﻫرة‪1343 ،‬ﻫ‪1112/‬م‪.‬‬
‫ورابع ًا من "دار الػتح" إردن‪1331 ،‬ﻫ‪1111/‬م‪.‬‬
‫أن الػتوى مطؾؼ ًا ظذ قول اإلمام‪ :‬لإلمام‬
‫‪ .1‬أجذ اإلظالم ّ‬
‫خان (ت‪1431‬ﻫ) حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت ّأوًٓ من "دار‬
‫أمحد رضا ْ‬
‫الػؼقه" أبوطبي اإلمارات‪1341 ،‬ﻫ‪1112/‬م‪ .‬وثالث ًا‬

‫‪1344‬ﻫ‪1113/‬م‪ .‬وثاكق ًا من "دار ّ‬

‫الصالح" الؼاﻫرة‪،‬‬
‫‪1343‬ﻫ‪1112/‬م‪ .‬ورابع ًا من "دار الػتح" إردن‪،‬‬
‫‪1331‬ﻫ‪1111/‬م‪.‬‬
‫صح احلديث ففو مذﻫبي‪ :‬له‬
‫‪ .4‬الػضل ادوﻫبي يف معـى إذا ّ‬
‫(ت‪1431‬ﻫ) حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت ّأوًٓ من "دار الػؼقه" أبوطبي‬
‫اإلمارات‪1341 ،‬ﻫ‪1112/‬م‪ .‬وثالث ًا ‪1344‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
 ‫وثاكق ًا من "دار ّ‬
‫الصالح" الؼاﻫرة‪1343 ،‬ﻫ‪1112/‬م‪.‬‬
‫ورابع ًا من "دار الػتح" إردن‪1331 ،‬ﻫ ‪1111/‬م‪.‬‬
‫‪ .3‬جدّ ادؿتار ظذ ر ّد ادحتار‪ :‬له (ت‪1431‬ﻫ) (شبع جم ّؾدات)‬
‫حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "دار الػؼقه" أبوطبي اإلمارات‪،‬‬
‫‪1343‬ﻫ‪1114/‬م‪.‬‬
‫‪ .2‬حقاة اإلمام أمحد رضا‪ :‬د‪ .‬ادػتي حمؿد أشؾم رضا ا َدقؿـي‪،‬‬
‫رشالة خمتنة يف شرة اإلمام من حقث صؾته مع العؾامء‬
‫العرب‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "اإلدارة لتحؼقؼات اإلمام أمحد‬
‫رضا" كراتم ‪1312‬ﻫ‪1111/‬م‪.‬‬
‫الرشول ‪ :‬له‪،‬‬
‫‪ .1‬حتسغ الوصول إػ مصطؾح حديث ّ‬
‫حم َّؼؼة (بإورد ّية)‪ ،‬ضبعت ّأوًٓ من "مؽتبة بركات ادديـة"‬
‫كراتم ‪1312‬ﻫ‪1111/‬م‪ .‬وثاكق ًا من "دار أﻫل السـّة"‬
‫كراتم ‪1342‬ﻫ‪1111/‬م‪ .‬وثالث ًا ‪1331‬ﻫ‪1114 /‬م‪.‬‬
‫الرشول ‪ :‬له‪،‬‬
‫‪ .2‬حتسغ الوصول إػ مصطؾح حديث ّ‬
‫(بالعربقة) ضبعت حم َّؼؼة ّأوًٓ من "دار أﻫل السـّة" كراتم‬
‫‪1313‬ﻫ‪1112/‬م‪ .‬وثاكق ًا كسخة معدَّ لة من "دار الػؼقه"‬
‫أبوطبي اإلمارات‪1341 ،‬ﻫ‪1112 /‬م‪ .‬وثالث ًا من "دار‬
‫أﻫل السـّة" ‪1342‬ﻫ‪1111/‬م‪ .‬ورابع ًا ‪1331‬ﻫ‪/‬‬
‫‪1114‬م‪.‬‬
‫ِ‬
‫ضاظن الؼقام لـبي هتامة (بإورد ّية)‪:‬‬ ‫‪ .3‬إقامة الؼقامة ظذ‬
‫لإلمام أمحد رضا ْ‬
‫خان ‪1312‬ﻫ‪1111 /‬م‪.‬‬
‫‪ُ .4‬حسام احلر َمغ ظذ مـحر الؽػر وادَغ‪ :‬له (ت‪1431‬ﻫ)‬

‫حم َّؼؼة‪ّ ،‬أوًٓ ضبعت من " ّ‬

‫مؤشسة الرضا" ٓﻫور ‪1312‬ﻫ‪/‬‬
‫‪1111‬م‪ .‬وثاكق ًا بتحؼقق وترتقب جديد ‪1114‬م‪.‬‬
‫الص ْوت لـَفي الدَّ ْظوة أ َما َم موت (بإورد ّية)‪ :‬له‪،‬‬
‫جع َّ‬
‫ُّ‬ ‫‪.11‬‬

‫‪1313‬ﻫ‪1112 /‬م‪.‬‬
‫الرضوي (ضوابط يف احلديث‬ ‫‪ .11‬مؼدّ مة اجلامع ّ‬
‫الضعقف)‪ :‬دؾِك العؾامء ادحدِّ ث ادػتي طػر الدّ ين‬
‫البِفاري‪ ،‬ضبعت حم َّؼؼة‪ّ ،‬أوًٓ من "دار أﻫل السـّة" كراتم‬
‫‪1313‬ﻫ‪1112/‬م‪ .‬وثاكق ًا كسخة معدَّ لة من "دار الػؼقه"‬
‫أبوطبي اإلمارات‪1341 ،‬ﻫ‪1112 /‬م‪.‬‬
 ‫"معارف رضا" ادج ّؾة َّ‬
‫السـَوية العرب ّقة ‪1314‬ﻫ‪/‬‬ ‫‪.11‬‬

‫السادس)‪ ،‬ضبعت من "اإلدارة لتحؼقؼات‬

‫‪1113‬م (العدد ّ‬
‫اإلمام أمحد رضا" كراتم‪.‬‬
‫را ّد الؼحط والوباء بدظوة اجلران ومؤاشاة الػؼراء‪:‬‬ ‫‪.14‬‬

‫خان (ت‪1431‬ﻫ) حم َّؼؼة‪ ،‬مسمجة‬

‫ْ‬ ‫لإلمام أمحد رضا‬
‫بالعربقة‪ ،‬ضبعت من "اإلدارة لتحؼقؼات اإلمام أمحد رضا"‬
‫كراتم ‪1314‬ﻫ‪1113 /‬م‪.‬‬
‫أظجب اإلمداد يف مؽ َّػرات حؼوق العباد‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪،‬‬ ‫‪.13‬‬

‫مسمجة بالعربقة‪ ،‬ضبعت من "اإلدارة لتحؼقؼات اإلمام أمحد‬

‫رضا" كراتم ‪1314‬ﻫ‪1113 /‬م‪.‬‬
‫صػائح ال ُؾ َجغ يف كون تصا ُفح بؽ َّػي القدَ ين‪ :‬له‪،‬‬ ‫‪.12‬‬

‫حم َّؼؼة‪ ،‬مسمجة بالعربقة‪ ،‬ضبعت من "اإلدارة لتحؼقؼات‬

‫اإلمام أمحد رضا" كراتم ‪1314‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫أكوار ادـّان يف توحقد الؼرآن‪ :‬له‪ ،‬كؼؾفا إػ إوردية‪:‬‬ ‫‪.11‬‬
‫مػتي الديار اهلـدية شابؼ ًا الشقخ أخس رضا ْ‬
‫خان إزﻫري‪،‬‬
‫حم َّؼؼة‪1314 ،‬ﻫ‪1113 /‬م‪.‬‬
 ‫ِ‬
‫ظؿل ادَولد والؼقام (بإوردية)‪:‬‬ ‫إذاقة إثام ِ‬
‫داكعي‬ ‫‪.12‬‬

‫خان (ت‪1142‬ﻫ)‪ ،‬ضبعت حم َّؼؼة‬

‫لؾعالمة ادػتي كؼي ظع ْ‬
‫ّ‬
‫ّأوًٓ ‪1314‬ﻫ‪1113/‬م‪ .‬وثاكق ًا من "دار الػؼقه" أبوطبي‬
‫اإلمارات ‪1342‬ﻫ‪1111/‬م‪.‬‬
‫الرصاد ل َؼؿع َمباين الػساد (ضوابط دعرفة البدَ ع‬
‫أصول َّ‬ ‫‪.13‬‬
‫ْ‬
‫خان‬ ‫ّ‬
‫لؾعالمة ادػتي كؼي ظع‬ ‫وادـؽَرات) (بإوردية)‪:‬‬
‫(ت‪1142‬ﻫ)‪ ،‬حم َّؼؼة ‪1341‬ﻫ‪1114/‬م‪ .‬وثاكق ًا (بالعربقة)‬
‫من "دار الػؼقه" أبوطبي اإلمارات ‪1341‬ﻫ‪1112/‬م‪.‬‬
‫ادجسؿة ال ُػ ّجار‪ :‬لإلمام أمحد رضا‬
‫ِّ‬ ‫َقوارع ال َؼ ّفار ظذ‬ ‫‪.14‬‬
‫ْ‬
‫خان (ت‪1431‬ﻫ)‪ ،‬كؼؾفا إػ العربقة‪ :‬مػتي الدِّ يار اهلـد ّية‬
‫خان إزﻫري‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من‬
‫ْ‬ ‫الشقخ أخس رضا‬
‫"دار ادؼ َّطم" الؼاﻫرة ‪1341‬ﻫ‪1111/‬م‪.‬‬

‫ادعتؼد ادـت َؼد‪ :‬لإلمام فضل ّ‬

‫الرشول الؼادري ال َبدَ ا ُيوين‬ ‫‪.11‬‬

‫ادعتؿد ادستـد بـاء‬

‫َ‬ ‫مسامة‪:‬‬
‫(ت‪1134‬ﻫ) مع حاصقة ق ّقؿة ّ‬
‫خان (ت‪1431‬ﻫ) حم َّؼق‪،‬‬
‫ْ‬ ‫كجاة إبد‪ :‬لإلمام أمحد رضا‬
‫اإلمارات‬ ‫أبوطبي‬ ‫"دار الػؼقه"‬ ‫ّأوًٓ من‬ ‫ُضبع‬
‫‪1342‬ﻫ‪1111/‬م‪ .‬وثاكق ًا من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪،‬‬
‫‪1331‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫قواظد أصول ّقة لػفم أيات الؼرآك ّقة وإحاديث‬ ‫‪.11‬‬

‫الـبو ّية (ضوابط دعرفة البدَ ع وادـؽَرات) (بالعربقة)‪:‬‬

‫د‪ .‬ادػتي حمؿد أشؾم رضا ادَقؿـي‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت ّأوًٓ من‬
‫"دار الػؼقه" أبوطبي اإلمارات ‪1342‬ﻫ‪1111/‬م‪ .‬وثاكق ًا‬
‫من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1114/‬م‪.‬‬
‫قواظد أصول ّقة لػفم أيات الؼرآكقة وإحاديث‬ ‫‪.11‬‬

‫الـبو ّية (ضوابط دعرفة البدَ ع وادـؽَرات) (بإوردية)‪ :‬له‪،‬‬

‫حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪،‬‬
‫‪1331‬ﻫ‪1114/‬م‪.‬‬
‫العطايا الـبو ّية يف الػتاوى الرضوية‪ :‬لإلمام أمحد رضا‬ ‫‪.14‬‬

‫خان (ت‪1431‬ﻫ)‪ ،‬الطبعة إوػ‪ ،‬حم َّؼؼة (‪ 11‬جمؾد ًا‬

‫ْ‬
‫بإورد ّية)‪1343 ،‬ﻫ‪1112/‬م‪.‬‬
‫كظم العؼائد الـ ََّسػقة‪( ،‬الـّظم العريب)‪ :‬ادػتي الشقخ‬ ‫‪.13‬‬

‫إبراﻫقم ظع احلؿدُ و العؿر احل َؾبي‪ ،‬ضبع ّأوًٓ من "دار‬

‫الصالح" الؼاﻫرة ‪1343‬ﻫ‪1112/‬م‪ .‬وثاكق ًا من "دار أﻫل‬
‫ّ‬
‫السـّة" كراتم ‪1344‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫كظم العؼائد الـ ََّسػقة (الـّظم إوردو)‪ّ :‬‬
‫لؾشقخ حمؿد‬ ‫‪.12‬‬

‫شؾامن الػريدي ادصباحي اهلـدي‪ ،‬ضبع من "دار أﻫل‬

‫السـّة" كراتم ‪1344‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫ْ‬
‫خان‬ ‫كـز اإليامن يف ترمجة الؼرآن‪ :‬لإلمام أمحد رضا‬ ‫‪.11‬‬

‫(ت‪1431‬ﻫ)‪ ،‬مع تػسر خزائن العرفان‪ :‬لصدر إفاضل‬

‫الس ّقد حمؿد كعقم الدّ ين ادرادآبادي (ت‪1412‬ﻫ) ّأوًٓ من‬
‫"دار الػؼقه" أبوطبي اإلمارات ‪1344‬ﻫ‪1113/‬م‪ .‬وثاكق ًا‬
‫‪1331‬ﻫ‪1111/‬م‪.‬‬
‫اإلجازات ادتقـة لعؾامء بؽّة وادديـة‪ :‬لإلمام أمحد رضا‬ ‫‪.12‬‬

‫خان (ت‪1431‬ﻫ) حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "دار اهلجرة إوػ"‬

‫ْ‬
‫الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫ال َظػر لؼول ُزفر‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "دار اهلجرة‬ ‫‪.13‬‬

‫إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬

‫صامئم العـز يف أدب الـداء أمام ادـز‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت‬ ‫‪.14‬‬

‫من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬

‫جماورة احلر َمغ‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪،‬‬
‫الرين ظن أحؽام َ‬
‫َصقؼل َّ‬ ‫‪.41‬‬

‫الؼاﻫرة‪،‬‬ ‫إوػ"‬ ‫اهلجرة‬ ‫"دار‬ ‫من‬ ‫ضبعت‬

‫‪1331‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫اجلبل الثاكوي ظذ كؾقة التفاكوي‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من‬ ‫‪.41‬‬

‫"دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬

‫ِ‬
‫الػاﻫم يف أحؽام قرضاس الدراﻫم‪ :‬له‪،‬‬ ‫‪ .41‬كػل الػؼقه‬
‫حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪،‬‬
‫‪1331‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫‪ .44‬ﻫادي إُ ِ‬
‫ضحقة بالشاء اهلـد ّية‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من‬ ‫ُ‬
‫"دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫‪ .43‬الصافقة ادوحقة حلؽم جؾد إُ ِ‬
‫ضحقة‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪،‬‬
‫الؼاﻫرة‪،‬‬ ‫إوػ"‬ ‫اهلجرة‬ ‫"دار‬ ‫من‬ ‫ضبعت‬
‫‪1331‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫الؽشف صافقا حؽم فوكوجرافقا‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من‬
‫ُ‬ ‫‪.42‬‬

‫"دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬

‫الزٓل إكؼى من بحر شبؼة إتؼى (يف أفضؾقة ش ّقدكا‬
‫ُّ‬ ‫‪.41‬‬

‫أيب بؽر ‪ :)‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪ ،‬ضبعت من "دار اهلجرة إوػ"‬

‫الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫النيح" مع حاصقة‬
‫احلق ّ‬
‫"الؼول الـَّجقح إلحؼاق ّ‬ ‫‪.42‬‬

‫احلق ادفجور"‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼؼة‪،‬‬

‫ّ‬ ‫"السعي ادشؽور يف إبداء‬
‫الؼاﻫرة‪،‬‬ ‫إوػ"‬ ‫اهلجرة‬ ‫"دار‬ ‫من‬ ‫ضبعت‬
‫‪1331‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫الدَّ ولة ادؽّقة بادا ّدة ال َغقب ّقة‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼق‪ ،‬ضبع من‬ ‫‪.43‬‬

‫"دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪1331 ،‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬

‫لؽل يشء (جم ّؾدان)‪:‬‬
‫تبقان ِّ‬
‫ٌ‬ ‫َ‬
‫ادصون‬ ‫إكباء احلي ّ‬
‫أن كال َمه‬ ‫‪.44‬‬

‫له‪ ،‬حم َّؼق‪ ،‬ضبع من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪،‬‬

‫‪1331‬ﻫ‪1113/‬م‪.‬‬
‫(مسجم‬
‫َ‬ ‫إمن وال ُعذ لـاظتي ادصطػى بدافع البالء‬ ‫‪.31‬‬

‫بالعربقة)‪ :‬له‪ ،‬حم َّؼق‪ ،‬ضبع من "دار اهلجرة إوػ" الؼاﻫرة‪،‬‬

‫‪1331‬ﻫ‪1114/‬م‪.‬‬
‫ِ‬
‫كدوة ادَغ‪ :‬لإلمام أمحد رضا‬ ‫فتاوى احلرمغ بر ِ‬
‫جف‬ ‫‪.31‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫خان (ت‪1431‬ﻫ)‪ ،‬حم َّؼق‪1331 ،‬ﻫ‪1114/‬م‪.‬‬
‫ْ‬
‫ي م تح م‬
‫‪ .31‬االسیم ئاق د مئاسل (اردم)‪ :‬ڈارٹک یتفم دمحم املس راض م سیينی‪،‬‬
‫م‬ ‫م َّ‬
‫اثن ا ‪0449‬ھ‪9190/‬ء۔‬ ‫حقق‪ ،‬امًال ‪0441‬ھ‪9102/‬ء۔ ي‬
‫‪ .34‬تمظعِ و ہہا مالہِ تیبِ رکام � (اردم)‪ :‬ڈارٹک یتفم دمحم املس راض‬
‫ي م تحسیين م م َّ‬
‫حق‬
‫م ی‪ ،‬ق‪0449،‬ھ‪9191/‬ء۔‬
‫‪.33‬اق دِتّلماالسہیماّلعہماخدمنیسحروضی�ایحت‪،‬دخامتامرایسیسدج‬
‫م َّ‬
‫مدہج(اردم)‪:‬یتفمدبعارلدیشامہویںادملین‪ ،‬حقق‪0449،‬ھ‪9191/‬ء۔‬
‫‪45.‬‬ ‫‪20 FUNDAMENTAL PRINCIPLES TO‬‬
‫‪IDENTIFY SHIRK & BID`AH: By: Dr. Mufti‬‬
‫‪Muhammad Aslam Raza Memon Tahsini‬‬
‫‪46. Tahsin al-Wusul – By: Dr. Mufti‬‬
‫‪Muhammad Aslam Raza Memon Tahsini.‬‬
‫ِ‬
‫اقیقحتت اامم ملع منف (اردم)‪ :‬رضحت وخاہج رفظم نیسح روضی‪،‬‬ ‫‪.32‬‬
‫م َّ‬
‫حقق‪0449،‬ھ‪9190/‬ء۔‬
 ‫رقنعبیاشعئوہےنمایلبتکمراسل‬
‫‪ .1‬مـر العغ يف حؽم تؼبقل اإلهبا َمغ‪ ،‬لإلمام أمحد رضا ْ‬
‫خان‬
‫(ت‪1431‬ﻫ) (كؼؾفا إػ العربقة وح ّؼؼفا)‪ :‬د‪ .‬ادػتي حمؿد‬
‫أشؾم رضا ا َدقؿـي‪.‬‬

‫‪ .1‬ئاق دمالكم (اردم)‪ :‬لإلمام أمحد رضا ْ‬

‫خان (ت‪1431‬ﻫ)‪.‬‬

‫‪ .4‬تؾخقص الػتاوى الرضوية (اردم)‪ :‬له‪( ،‬ش ّت جم ّؾدات)‪.‬‬