BÖLÜM 1

TEMEL KAVRAMLAR

1
Öğrenme Hedefleri

Temel kavramların anlatıldığı bu bölümde öğrencilerin,

 kümenin tanımını öğrenmeleri,

 kümelerde farklı gösterim yöntemlerini öğrenmeleri,
 kümelerde yapılan eleman sayısı hesaplama, birleşim, kesişim
ve fark alma gibi işlemlerin nasıl yapıldığını anlamaları,
 reel sayıların alt kümesi olan doğal, tam ve rasyonel sayı
kümelerinin tanımlarını ve bu sayılara ilişkin işlem
özelliklerini öğrenmeleri,
 mutlak değerle işlem yapabilmeleri,
 üslü sayıları ve üslü sayılarda işlem özelliklerini öğrenmeleri,
 köklü sayılar ve köklü sayılarda işlem özelliklerini
öğrenmeleri,
 aralığı tanımlayabilmelerini

hedeflemektedir.

Anahtar Kavramlar

 küme
 alt küme
 birleşim
 kesişim
 fark
 evrensel küme
 doğal sayılar
 tam sayılar
 rasyonel sayılar
 irrasyonel sayılar
 reel sayılar
 mutlak değer
 üslü sayılar
 köklü sayılar
 aralık

2
Giriş

Matematikte işlemlerin doğru yapılabilmesi için karışık ifadelerden mümkün olduğunca

kaçınmak gerekir. Kümeler, gruplanmış nesnelerden oluştuğundan karışıklığı düzenleme yöntemi
olarak kullanılır. Kümelerde kullanılan sınıflandırma, sıralama, ayırma ve bir araya getirme gibi
işlemler matematikte birçok ifadenin daha kolay anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.

Birçok matematiksel problemin anlaşılması ve çözümlenebilmesi için sayılar

kullanılmaktadır. Reel sayılar, sonsuz elemana sahip kümeler olduğu için sayılar konusunda yapılan
işlemleri anlayabilmek için kümeler konusu iyi anlaşılmalıdır.

Bu bölümde matematikte iki temel kavram olan kümeler ve sayılar incelenmiştir. Bu

bölümün amacı kitabın diğer bölümlerinde işlenen denklemler ve eşitsizlikler, fonksiyonlar, üstel
ve logaritmik fonksiyonlar, matris, determinant, diziler, seriler, limit, süreklilik, türev ve integral
konularına temel oluşturmaktır.

3
 Kümeler
Soyut veya somut nesnelerden oluşan topluluğa küme denir. Bir nesneler topluluğunun küme olarak
adlandırılabilmesi için iyi tanımlanmış olması gerekmektedir. Kümeyi oluşturan nesnelerin her birine
kümenin elemanı denir. Alfabedeki harfler, bir spor takımının oyuncuları, galaksideki yıldızlar
kümelere örnek olarak gösterilebilir.

Günlük Hayatla İlişkilendirelim

Mutfak dolaplarının tabaklar, bardaklar, tencereler gibi kullanım alanlarına

göre sınıflandırılarak yerleştirilmesi kümelerin günlük hayattaki kullanımına bir
örnektir.
Bu bölümde kullanacağımız semboller aşağıda listelenmiştir.
∈: Elemanıdır
∉: Elemanı değildir
∪: Birleşim
∩: Kesişim
\: Fark
⊆: Alt küme
Ø: Boş küme

Kümelerde Gösterim
Kümeler üç farklı şekilde gösterilebilir: liste, ven şeması veya kapalı gösterim. Liste yöntemi ile
gösterimde kümenin elemanları {} içinde virgül konularak yazılır. Ven şeması ile gösterimde kümenin
elemanları kapalı bir eğri içinde yazılır. Kapalı gösterimde ise kümenin elemanları sahip oldukları ortak
bir özellik varsa bu özellik kullanılarak yazılır.

Örnek:
𝐴 kümesinin elemanları alfabedeki sesli harfler olsun. Bu kümeyi liste, ven şeması ve kapalı
gösterim yöntemleriyle gösteriniz.

Çözüm
Liste yöntemi: 𝐴 = {a, e, ı, i, o, ö, u, ü}

Ven Şeması:

• a • o
• e • ö
• ı • u
• i • ü

Kapalı gösterim: 𝐴 = {𝑥: 𝑥 ∈ Alfabedeki sesli harfler}

4
 Kümelerde İşlemler
Birleşim: 𝐴 ve 𝐵 iki küme olsun. 𝐴 veya 𝐵 kümelerinden en az birine ait elemanların
oluşturduğu kümeye 𝐴 birleşim 𝐵 denir ve 𝐴 ∪ 𝐵 şeklinde gösterilir. Şekil 1.1’de ven şemasındaki taralı
alan 𝐴 ∪ 𝐵 kümesini göstermektedir.

A B

Şekil 1.1. 𝐴 birleşim 𝐵 kümesinin ven şeması ile gösterimi

Örnek
𝐴 kümesinin elemanları 1, 2 ve 3; 𝐵 kümesinin elemanları 0, 2, 3 ve 4 olsun. A birleşim 𝐵
kümesini liste ve ven şeması yöntemleriyle gösteriniz.

Çözüm
𝐴 ∪ 𝐵 = {0,1,2,3,4}
𝐴 𝐵

2 0
1
3 4

Kesişim: 𝐴 ve 𝐵 kümelerinin her ikisine de ait olan elemanların oluşturduğu kümeye 𝐴

kesişim 𝐵 denir ve 𝐴 ∩ 𝐵 şeklinde gösterilir. Şekil 1.2’de ven şemasındaki taralı alan 𝐴 ∩ 𝐵 kümesini
göstermektedir.

𝐴 𝐵

Şekil 1.2. 𝐴 kesişim 𝐵 kümesinin ven şeması ile gösterimi

Örnek
𝐴 kümesinin elemanları 1, 2 ve 3; 𝐵 kümesinin elemanları 0, 2, 3 ve 4 olsun. 𝐴 kesişim 𝐵
kümesini liste yöntemiyle gösteriniz.

5
 Çözüm
𝐴 = {1,2,3} ve 𝐵 = {0,2,3}
𝐴 ∩ 𝐵 = {2,3}
Fark: 𝐴 kümesine ait olup 𝐵 kümesine ait olmayan elemanların oluşturduğu kümeye 𝐴 fark 𝐵
denir ve 𝐴\𝐵 şeklinde gösterilir. 𝐵 kümesine ait olup 𝐴 kümesine ait olmayan elemanların
oluşturduğu kümeye 𝐵 fark 𝐴 denir ve 𝐵\𝐴 şeklinde gösterilir. Şekil 1.3 ve 1.4’te ven şemalarındaki
taralı alanlar sırasıyla 𝐴\𝐵 ve 𝐵\𝐴 kümelerini göstermektedir.

𝐴 𝐵

Şekil 1.3. 𝐴 fark 𝐵 kümesinin ven şeması ile gösterimi

𝐴 𝐵

Şekil 1.4. 𝐵 fark 𝐴 kümesinin ven şeması ile gösterimi

Örnek
𝐴 kümesinin elemanları 1, 2 ve 3; 𝐵 kümesinin elemanları 0, 2, 3 ve 4 olsun. 𝐴\𝐵 ve 𝐵\𝐴
kümelerini liste yöntemiyle gösteriniz.
Çözüm
𝐴\𝐵 = {1} ve 𝐵\𝐴 = {0,4}

Günlük Hayatla İlişkilendirelim

Öğrencilerin en çok zorlandığı konulardan birisi verilen bir ödevde araştırmaya nasıl
başlanacağı konusudur. Benzer içerikli kaynakların bir arada toplanması, farklı içerikli
konuların ayrılması ve varsa ortak alanlarının bulunması gibi işlemler için kümelerde işlem
özelliklerini bilmek ve kullanmak faydalı olacaktır.

Hiçbir elemanı olmayan kümeye boş küme denir ve Ø veya { } şeklinde gösterilir. 𝐴 ve 𝐵
kümelerinin kesişimi boş küme ise 𝐴 ve 𝐵 kümeleri ayrık kümelerdir. Ayrık kümelerin kesişimi ise boş
kümedir. Şekil 1.5’te ven şeması 𝐴 ve 𝐵 ayrık kümeleri göstermektedir.

6
 Dikkat
Boş küme Ø veya { } şeklinde gösterilir. Ancak 𝐴 = {Ø} boş küme gösterimi olamaz. 𝐴 = {Ø}
olarak gösterdiğimizde 𝐴 kümesinin elemanı Ø demiş oluruz.

𝐴 𝐵

Şekil 1.5. 𝐴 ve 𝐵 ayrık kümelerinin ven şeması ile gösterimi

𝐴 kümesinin elemanlarının tamamı 𝐵 kümesinin de elemanıysa 𝐴 kümesi 𝐵 kümesinin alt

kümesidir ve 𝐴 ⊆ 𝐵 şeklinde gösterilir. Bir kümenin kendisinden başka tüm alt kümelerine öz alt
kümeleri denir. Alt küme kapalı gösterim kullanılarak 𝐴 ⊆ 𝐵 = {𝑥: 𝑥 ∈: 𝐴 𝑖𝑠𝑒 𝑥 ∈: 𝐵} şeklinde
tanımlanır. Şekil 1.6’da ven şeması 𝐴 kümesinin 𝐵 kümesinin alt kümesi olduğunu göstermektedir.

Şekil 1.6. 𝐴 kümesinin 𝐵 kümesinin alt kümesi olduğu durumda ven şeması ile gösterimi

Ek Bilgi
Birleşim kümesi kapalı gösterim kullanarak 𝐴 ∪ 𝐵 = {𝑥: 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒𝑦𝑎 𝑥 ∈ 𝐵} şeklinde tanımlanır.
Kesişim kümesi kapalı gösterim kullanarak 𝐴 ∩ 𝐵 = {𝑥: 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∈ 𝐵} şeklinde tanımlanır.
Fark kümesi kapalı gösterim kullanarak 𝐴\𝐵 = {𝑥: 𝑥 ∈ 𝐴 𝑣𝑒 𝑥 ∉ 𝐵} ve 𝐵\𝐴 = {𝑥: 𝑥 ∈ 𝐵 𝑣𝑒 𝑥 ∉
𝐴 } şeklinde tanımlanır.

7
 Örnek
Aşağıda verilen ven şeması için hangisi veya hangileri doğrudur?
I. 𝐷⊆𝐵
II. 𝐴∩𝐶 ≠Ø
III. 𝐶∩𝐷 =𝐷
IV. 𝐵∩𝐷 =Ø
V. 𝐶∪𝐷 =𝐷
VI. Taralı alan 𝐶\(𝐵 ∪ 𝐷)

A B C

Çözüm
𝐷 kümesi 𝐵 kümesinin alt kümesi değil 𝐶 kümesinin alt kümesidir. I yanlıştır.
𝐴 ve 𝐶 kümelerinin kesişimi boş kümedir. II doğrudur.
𝐶 ve 𝐷 kümelerinin kesişimi yine 𝐷 kümesidir çünkü 𝐷 kümesi 𝐶 kümesinin alt kümesidir. III
doğrudur.
𝐵 ve 𝐷 kümelerinin kesişimi boş kümedir. IV doğrudur.
𝐶 ve 𝐷 kümelerinin birleşimi 𝐶 kümesidir. V yanlıştır.
Taralı alan 𝐶 kümesinin 𝐵 ve 𝐷 kümelerinden farklı olan kısmını göstermektedir. VI
doğrudur.
Üzerinde işlem yapılan tüm elemanları kapsayan kümeye evrensel küme denir ve 𝐸 ile
gösterilir. Evrensel kümenin alt kümesi olan herhangi bir 𝐴 kümesi olsun. Evrensel kümede olup 𝐴
kümesine ait olmayan elemanların hepsini kapsayan kümeye 𝐴 kümesinin tümleyeni denir ve 𝐴𝑡 olarak
gösterilir. 𝐴 kümesinin tümleyeni kapalı gösterim kullanılarak 𝐴𝑡 = {𝑥: 𝑥 ∈: 𝐸 𝑣𝑒 𝑥 ∉: 𝐴} şeklinde
tanımlanır. Şekil 1.7’de ven şemasındaki taralı alan 𝐴 kümesini göstermektedir. Şekil 1.8’de ven
şemasındaki taralı alan ise 𝐴’nın tümleyeninin göstermektedir.

Şekil 1.7. 𝐴 kümesi ve evrensel kümenin ven şeması ile gösterimi

8
 𝐸

Şekil 1.8. 𝐴 kümesinin tümleyeninin ven şeması ile gösterimi

Örnek
Aşağıdaki ven şemasında taralı alanı gösteren ifadeyi bulunuz.
𝐸

𝐵
𝐴 𝐶

Çözüm
(𝐴 ∩ 𝐵) ∪ (𝐵 ∩ 𝐶) taralı alanı göstermektedir.

Eleman Sayısı ile İlgili İşlemler

Herhangi bir kümeye ilişkin eleman sayısı gösterilirken 𝑠( ) kullanılır. Yani, herhangi bir 𝐴
kümesinin eleman sayısı 𝑠(𝐴) şeklinde gösterilir.

𝐴 ve 𝐵 herhangi iki küme olsun:

1. 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵) − 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵)
2. 𝐴 ⊆ 𝐵 ⇒ 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑠(𝐵)
3. 𝐴 ⊆ 𝐵 ⇒ 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) = 𝑠(𝐴)
4. 𝑠(𝐴 ∪ 𝐵 ∪ 𝐶) = 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐵) + 𝑠(𝐶) − 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵) − 𝑠(𝐴 ∩ 𝐶)
− 𝑠(𝐵 ∩ 𝐶) + 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵 ∩ 𝐶)
5. 𝑠(𝐴) + 𝑠(𝐴𝑡 ) = 𝑠(𝐸)

9
 Ek Bilgi
𝐴 birleşim 𝐵 kümesi fark kümeleri kullanılarak da hesaplanabilir:
𝑠(𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑠(𝐴\𝐵) + 𝑠(𝐵\𝐴) + 𝑠(𝐴 ∩ 𝐵)

Örnek
1000 öğrencinin bulunduğu bir okulda tüm öğrenciler matematik ve tarih derslerini
almışlardır. 700 öğrenci matematik dersinden, 500 öğrenci ise tarih dersinden başarılı olmuştur. Her
iki dersten de başarılı olan 300 öğrenci olduğuna göre her iki dersten başarısız olan öğrenci sayısı
kaçtır?

Çözüm
Bu soru küme işlemlerinde ortaya çıkan eleman sayıları hakkında yukarıda verilen formüller
kullanılarak veya ven şeması yöntemleriyle çözülebilir. Matematikten başarılı olanların kümesi 𝑀,
tarihten başarılı olanların kümesi 𝑇 olsun. Her iki dersten başarısız olanlar olduğu için evrensel
kümeyi kullanacağız. Matematik ve tarih derslerini alan 1000 öğrenci bulunduğu için evrensel
kümenin eleman sayısı 1000’dir ( 𝑠(𝐸) = 1000).

Ven şeması:
𝐸

𝑀 𝑇

400 300 200

100

Her iki dersten başarısız olan öğrenci sayısı 100’dür. 𝑠(𝑀 ∪ 𝑇) her iki dersten başarılı olan ve
𝑠(𝑀 ∪ 𝑇)𝑡 her iki dersten başarısız olan öğrenci sayısı olsun.
𝑠(𝑀 ∪ 𝑇) = 𝑠(𝑀) + 𝑠(𝑇) − 𝑠(𝑀 ∩ 𝑇) = 700 + 500 − 300 = 900
𝑠(𝑀 ∪ 𝑇)𝑡 = 𝑠(𝐸) − 𝑠(𝑀 ∪ 𝑇) = 1000 − 900 = 100

Örnek
Bir restoranın bir günde aldığı online siparişlerde pide tercih eden müşteri sayısı 220, dürüm
tercih eden müşteri sayısı 270’tir. 70 müşteri hem pide hem dürüm tercih etmiştir. 50 müşteri bu iki
ürün dışındaki ürünleri tercih etmiştir. Bu bilgileri ven şeması kullanarak gösteriniz. Pide veya dürüm
tercih eden müşteri sayısını bulunuz.

Çözüm
𝑃 pide, 𝐷 dürüm tercih eden müşterileri gösteren kümeler olsun.

10
 𝐸

𝑃 𝐷

150 70 200

50

𝑠(𝑃 ∪ 𝐷) = 𝑠(𝑃) + 𝑠(𝐷) − 𝑠(𝑃 ∩ 𝐷) = 220 + 270 − 70 = 420. Pide veya dürüm tercih eden
420 müşteri vardır.

Kümelerde İşlem Özellikleri

Genel özellikler
𝐴 ve 𝐵 herhangi iki küme olsun:
1. 𝐴 ∪ 𝐴 = 𝐴 ve 𝐴 ∩ 𝐴 = 𝐴
2. Değişme özelliği
 𝐴 ∪ 𝐵 = 𝐵 ∪ 𝐴 𝑣𝑒 𝐴 ∩ 𝐵 = 𝐵 ∩ 𝐴
 𝐴 ∪ (𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴 ∪ 𝐵) ∪ 𝐶
 𝐴 ∩ (𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴 ∩ 𝐵) ∩ 𝐶
3. Dağılma özelliği
 𝐴 ∪ (𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴 ∪ 𝐵) ∩ (𝐴 ∪ 𝐶)
 𝐴 ∩ (𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴 ∩ 𝐵) ∪ (𝐴 ∩ 𝐶)
 𝐴\(𝐵 ∪ 𝐶) = (𝐴\𝐵) ∩ (𝐴\𝐶)
 𝐴\(𝐵 ∩ 𝐶) = (𝐴\𝐵) ∪ (𝐴\𝐶)
 𝐴 ∩ (𝐵\𝐶) = (𝐴 ∩ 𝐵)\(𝐴 ∩ 𝐶)
 (𝐴 ∪ 𝐵)\𝐶 = (𝐴\𝐵) ∪ (𝐴\𝐶)

Dikkat Edelim
Kümelerde işlemlerin öncelik sırası olmadığından birden fazla işlemin gösteriminde parantez
işareti kullanılması gerekmektedir.

4. De morgan kuralları
 (𝐴 ∪ 𝐵)𝑡 = 𝐴𝑡 ∩ 𝐵𝑡 𝑣𝑒 (𝐴 ∩ 𝐵)𝑡 = 𝐴𝑡 ∪ 𝐵𝑡

11
 Araştıralım
De morgan kuralları, yani (𝐴 ∪ 𝐵)𝑡 = 𝐴𝑡 ∩ 𝐵𝑡 𝑣𝑒 (𝐴 ∩ 𝐵)𝑡 = 𝐴𝑡 ∪ 𝐵𝑡 olduğu ven şeması ile nasıl
gösterilir?

Örnek
𝐴 = {1,2,3,7}, 𝐵 = {0,2,3,4} ve 𝐶 = {0,2,5,6,7} olsun. Aşağıdaki kümeleri liste yöntemi ile
yazınız
1. (𝐴 ∪ 𝐵 ∪ 𝐶)
2. (𝐴 ∩ 𝐵 ∩ 𝐶)
3. 𝐴 ∩ (𝐵\𝐶)
4. 𝐴\(𝐵 ∪ 𝐶)
5. 𝐴 ∩ (𝐵\𝐶)
6. (𝐴 ∪ 𝐵)\𝐶
7. 𝐶\(𝐴 ∪ 𝐶)

Çözüm
1. (𝐴 ∪ 𝐵 ∪ 𝐶) = {0,1,2,3,4,5,6,7}
2. (𝐴 ∩ 𝐵 ∩ 𝐶) = {2}
3. 𝐴 ∩ (𝐵\𝐶) = {1,2,3,7} ∩ {3,4} = {3}
4. 𝐴\(𝐵 ∪ 𝐶) = {1,2,3,7}\{0,2,3,4,5,6,7} = {1}
5. 𝐴 ∪ (𝐵\𝐶) = {1,2,3,7} ∪ {3,4} = {1,2,3,4,7}
6. (𝐴 ∪ 𝐵)\𝐶 = {0,1,2,3,4,7}\{0,2,5,6,7} = {1,3,4}
7. 𝐶\(𝐴 ∪ 𝐵) = {0,2,5,6,7}\{0,1,2,3,4,7} = {5,6}

Evrensel küme, boş küme ve tümleyenin özellikleri:

𝐴 ve 𝐵 herhangi iki küme olsun:

1. 𝐴 kümesinin boş küme ile birleşimi 𝐴 kümesidir: 𝐴 ∪ Ø = Ø ∪ 𝐴 = 𝐴.
2. 𝐴 kümesinin boş küme ile kesişimi boş kümedir: 𝐴 ∩ Ø = Ø ∩ 𝐴 = Ø.
3. 𝐴 kümesinin evrensel küme ile birleşimi evrensel kümedir: 𝐴 ∪ 𝐸 = 𝐸 ∪ 𝐴 = 𝐸.
4. 𝐴 kümesinin evrensel küme ile kesişimi 𝐴 kümesidir: 𝐴 ∩ 𝐸 = 𝐸 ∩ 𝐴 = 𝐴.
5. 𝐴 kümesinin tümleyeni ile birleşimi evrensel kümedir: 𝐴 ∪ 𝐴𝑡 = 𝐸.
6. 𝐴 kümesinin tümleyeni ile kesişimi boş kümedir: 𝐴 ∩ 𝐴𝑡 = Ø.
7. Evrensel kümenin tümleyeni boş küme ve boş kümenin tümleyeni evrensel kümedir:𝐸 𝑡 =
Ø , Ø𝑡 = 𝐸.
8. Evrensel kümenin alt kümesi olan 𝐴 kümesi için (𝐴 ⊆ 𝐸) aşağıdaki ifadeler doğrudur:
 𝐴 kümesinin kendisi ile farkı boş kümedir: 𝐴\𝐴 = Ø.
 Boş kümenin 𝐴 kümesi ile farkı boş kümedir: Ø\𝐴 = Ø.
 𝐴 kümesinin boş küme ile farkı 𝐴 kümesidir: 𝐴\Ø = 𝐴.
 A kümesinin evrensel kümeden farkı boş kümedir: 𝐴\𝐸 = Ø.
 Evrensel kümenin 𝐴 kümesi ile farkı 𝐴 kümesini tümleyenidir: 𝐸\𝐴 = 𝐴𝑡 .
9. 𝐴 kümesinin tümleyeninin tümleyeni 𝐴 kümedisir: (𝐴𝑡 )𝑡 = 𝐴.
10. 𝐵 kümesinin tümleyeni 𝐴 kümesinin tümleyeninin alt kümesi ise 𝐴 kümesi 𝐵 kümesinin alt
kümesidir: 𝐵𝑡 ⊆ 𝐴 𝑡 ise 𝐴 ⊆ 𝐵.

Alt kümenin özellikleri:

12
 𝐴 ve 𝐵 herhangi iki küme olsun:
1. Her küme kendisinin alt kümesidir: 𝐴 ⊆ 𝐴.
2. Boş küme her kümenin alt kümesidir: Ø ⊆ 𝐴.
3. Tüm kümeler evrensel kümenin alt kümesidir: 𝐴 ⊆ 𝐸.
4. 𝑛 elemanlı bir kümenin alt küme sayısı 2𝑛 şeklinde hesaplanır.
5. 𝑛 elemanlı bir kümenin öz alt küme sayısı 2𝑛 − 1 şeklinde hesaplanır.
6. 𝐴 ⊆ (𝐴 ∪ 𝐵), 𝐵 ⊆ (𝐴 ∪ 𝐵), (𝐴 ∩ 𝐵) ⊆ 𝐴 ve (𝐴 ∩ 𝐵) ⊆ 𝐵 sağlanır.
7. 𝐴 ⊆ 𝐵 ve 𝐵 ⊆ 𝐶 ise 𝐴 ⊆ 𝐶’dir.

Örnek
𝐴 = {0,2,4,6} kümesinin alt küme ve öz alt küme eleman sayılarını hesaplayınız. 𝐴 kümesinin
alt kümelerini liste yöntemi ile yazınız.

Çözüm
Alt küme sayısı: 24 = 16
Öz alt küme sayısı: 15
Elemanı olmayan alt kümeleri: Ø (boş küme)
Tek elemanlı alt kümeler: {0}, {2}, {4}, {6}
İki elemanlı alt kümler: {0,2}, {0,4}, {0,6}, {2,4}, {2,6}, {4,6}
Üç elemanlı alt kümeler: {0,2,4}, {0,2,6}, {0,4,6}, {2,4,6}
Dört elemanlı alt küme: {0,2,4,6}
𝐴 kümesinin tüm alt kümeleri: {Ø, {0}, {2}, {4}, {6}, {0,2}, {0,4}, {0,6}, {2,4}, {2,6}, {4,6}, {0,2,4}, {0,2,6},
{0,4,6}, {2,4,6}, {0,2,4,6}}

Örnek
𝐴 = {−1,0,1, {𝑎, 𝑏}} kümesi için aşağıdakilerden hangileri doğrudur?

I. 𝑠(𝐴) = 5
II. 𝑎∈𝐴
III. 𝑏∈𝐴
IV. {𝑎, 𝑏} ∈ 𝐴
V. {𝑎, 𝑏} ⊆ 𝐴
VI. 1, {𝑎, 𝑏} ⊆ 𝐴

Çözüm
𝐴 kümesinde {𝑎, 𝑏} tek bir elemandır. Dolayısıyla 𝐴 kümesinin eleman sayısı 5 değil 4’tür ve I
yanlıştır. {𝑎, 𝑏} tek bir eleman olduğundan II ve III’te verilen ifadeler yanlıştır. Ayrıca, kümenin bazı
elemanlarının alt küme olabilmesi {} içinde yazılması gerekir. Bu nedenle V ve VI’da verilen ifadeler
doğru değildir. {𝑎, 𝑏} 𝐴 kümesinin bir elemanıyken, {{𝑎, 𝑏}} 𝐴 kümesinin tek elemanlı alt kümelerinden
biridir. Bu örnekte sadece IV’te verilen ifade doğrudur.
Örnek
(𝐴 ∩ 𝐵𝑡 ) ∪ (𝐴\𝐵𝑡 ) kümesini ven şeması kullanarak gösteriniz.

Çözüm
Ven şeması kullanarak çözelim.

13
 𝐸
E 𝐴 𝐵

II III IV

𝐵𝑡 = 𝐼 + 𝐼𝐼 ve 𝐴 = 𝐼𝐼 + 𝐼𝐼𝐼. Dolayısıyla 𝐴 ∩ 𝐵𝑡 = 𝐼𝐼 ve 𝐴\𝐵𝑡 = 𝐼𝐼𝐼. Sonuç olarak (𝐴 ∩ 𝐵𝑡 ) ∪

(𝐴\𝐵 ) = 𝐼𝐼 + 𝐼𝐼𝐼. 𝐴 = 𝐼𝐼 + 𝐼𝐼𝐼 olduğu için (𝐴 ∩ 𝐵𝑡 ) ∪ (𝐴\𝐵𝑡 ) = 𝐴’dır.
𝑡

Örnek
𝑆 𝐾
𝑃

Yukarıda verilen ven şemasında 𝑆 spor yapanların, 𝐾 kadınların, 𝑃 pilates yapanların ve 𝑌

yoga yapanların kümesini temsil etmektedir. Bu ven şemasından yola çıkarak aşağıdaki ifadelerden
hangisi veya hangileri doğrudur?

I. Tüm kadınlar yoga yapmaktadır.

II. Pilates yapanların hepsi kadındır.
III. Pilates yapmayan kadın yoktur.
IV. Yoga yapmayan kadın vardır.
V. Pilates ve yoga yapanların hepsi kadındır.
VI. Pilates yapanların bir kısmı yoga da yapmaktadır.

Çözüm
Her bir ifadeyi tek tek incelenirse,
I. Tüm kadınlar yoga yapması K⊆ 𝑌 olduğunu ifade eder. Bu ifade yanlıştır.
II. Pilates yapan sporcuların hepsi kadın olması 𝑃 ⊆ 𝐾 olmasını ifade eder. Doğrudur.
III. Pilates yapmayan kadın olmaması 𝐾 ⊆ 𝑃 olmasını gerektirir. Yanlıştır.
IV. Yoga yapmayan kadın varsa 𝐾\𝑌 ≠ ∅ olmalıdır. Doğrudur.
V. Pilates ve yoga yapanların hepsi kadın ise (𝑃 ∪ 𝑌) ⊆ 𝐾 olmalıdır. Yanlıştır.

14
 VI. Pilates yapanların bir kısmının yoga da yapması 𝑃 ∩ 𝑌 ≠ ∅ olduğunu ifade eder. Yanlıştır.

Sayılar

Reel Sayılar
{0,1.2, … . . } kümesinin elemanlarına doğal sayı denir ve doğal sayılar kümesi 𝑁 ile gösterilir.
Doğal sayılar kümesinin sıfır dışındaki elemanlarına pozitif doğal sayılar veya sayma sayıları denir.
{… . , −2, −1,0,1,2, … . } kümesinin elemanlarına tam sayı denir ve tam sayılar kümesi 𝑍 ile
gösterilir.
Payda sıfırdan farklı olmak üzere iki tam sayının birbirine bölünmesi ile elde edilen sayılara
rasyonel sayılar denir. Rasyonel sayılar kümesi 𝑄 ile gösterilir. Her tam sayı paydası bir olan rasyonel
sayıdır. Bir sayının sıfıra bölümü tanımsız olduğundan bu bölüm kapsamında paydanın sıfırdan farklı
bir sayı olduğu kabul edilecektir.

Rasyonel olmayan sayılara irrasyonel sayılar denir ve irrasyonel sayılar kümesi 𝑄𝒕 ile gösterilir.
Kök dışına çıkarılamayan sayılar ( √2 gibi) veya ondalık açılımı devirli olmayan sayılar (𝜋 sayısı gibi)
irrasyonel sayılara örnektir.

Rasyonel ve irrasyonel sayıların birleşimi olan kümeyi oluşturan elemanlara reel sayılar denir
ve reel sayılar kümesi 𝑅 ile gösterilir: {𝑄 ∪ 𝑄𝒕 } = 𝑅

Ek Bilgi
Doğal sayılar tam sayıların alt kümesi, tam sayılar rasyonel sayıların alt kümesi, rasyonel ve
irrasyonel sayılar da reel sayıların alt kümesidir: 𝑁 ⊆ 𝑍 ⊆ 𝑄 ⊆ 𝑅 ve 𝑄𝑡 ⊆ 𝑅.

Reel sayıların genel özellikleri

a, b ve c reel sayılar kümesinin elemanları olsun (𝑎, 𝑏, 𝑐 ∈ 𝑅).
1. Değişme özelliği
𝑎+𝑏 =𝑏+𝑎
𝑎𝑏 = 𝑏𝑎
2. Birleşme özelliği
𝑎 + (𝑏 + 𝑐) = (𝑎 + 𝑏) + 𝑐
𝑎(𝑏𝑐) = (𝑎𝑏)𝑐
3. Dağılma özelliği
𝑎(𝑏 + 𝑐) = 𝑎𝑏 + 𝑎𝑐
(𝑎 + 𝑏)𝑐 = 𝑎𝑐 + 𝑏𝑐

Örnek
Aşağıda verilen ifadeleri reel sayıların yukarıda verilen özelliklerini kullanarak sadeleştiriniz.

𝑥 2 +𝑥𝑦+𝑥 2 𝑧
a.
𝑥+𝑦+𝑥𝑧

𝑦 4 +𝑥 2 𝑦 2
b.
𝑥 2 +𝑦 2

Çözüm

15
 𝑥 2 +𝑥𝑦+𝑥 2 𝑧 𝑥(𝑥+𝑦+𝑥𝑧)
a. = =𝑥
𝑥+𝑦+𝑥𝑧 𝑥+𝑦+𝑥𝑧

𝑦 4 +𝑥 2 𝑦 2 𝑦 2 (𝑦 2 +𝑥 2 )
b. = = 𝑦2
𝑥 2 +𝑦 2 𝑥 2 +𝑦 2

Rasyonel sayıların özellikleri

a, b, c ve d tam sayılar kümesinin elemanları olsun (𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑 ∈ 𝑍):

1. İki rasyonel sayının çarpımında pay ve paydadaki sayılar kendi aralarında çarpılır:
𝑎 𝑐 𝑎𝑐
. =
𝑏 𝑑 𝑏𝑑

2. İki rasyonel sayının bölümünde paydaki kesir olduğu gibi yazılır ve paydadaki kesir ters
çevrilip paydaki kesir ile çarpılır:
𝑎 ⁄𝑏 𝑎 𝑑
= .
𝑐 ⁄𝑑 𝑏 𝑐

3. Rasyonel sayılar toplanırken paydası ortaksa paylar toplanır, ortak değilse payda en küçük
ortak katta eşitlenir ve sonra toplama işlemi yapılır.
𝑎 𝑏 𝑎+𝑏
+ =
𝑐 𝑐 𝑐

𝑎 𝑐 𝑎 𝑐 𝑎𝑑 + 𝑐𝑏
+ = + =
𝑏 𝑑 𝑏 𝑑 𝑏𝑑
(𝑑) (𝑏)

4. Pay ve payda ortak bir sayı ile bölünebiliyorsa, rasyonel sayı ortak bölenle sadeleştirilebilir.
𝑎𝑐 𝑎
=
𝑏𝑐 𝑏

5. “İçler dışlar çarpımı” birbirine eşit iki kesir arasında yapılabilir. Öyle ki,
𝑎 𝑐
= ise 𝑎𝑑 = 𝑏𝑐 ′ dir.
𝑏 𝑑

Örnek
𝑥
Aşağıdaki eşitlikleri kullanarak oranını bulunuz.
𝑦
1 𝑥 7
a. . = 12
2 𝑦

𝑥 9 3
b. . =
8 𝑦 5

10 3 𝑥
c. . =𝑦
15 8

Çözüm

𝑥 7 1 7 7
a. 𝑦
= 12⁄2 = 12 . 2 = 6
𝑥 9 𝑥 9 3 𝑥 3 9 3 8 8
b. . = 𝑦 . 8 = 5 → 𝑦 = 5⁄8 = 5 . 9 = 15
8 𝑦

16
 𝑥 10 3 1
c. = 15 . 8 = 4
𝑦

Örnek
Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1 7
a. + 12
6

2 5
b. + 15
3

3 1
c. −4
17

Çözüm
1 7 2+7 9 3
a. 6 + 12 = = 12 = 4
12
(2)

2 5 10+5 15
b. 3 + 15 = = 15 = 1
15
(5)

3 1 12−17 5
c. 17 − 4 = = − 68
68
(4) (17)

Negatif sayıların özellikleri a ve b reel sayılar kümesinin elemanları olsun (𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅):

1. (−1)𝑎 = −𝑎
2. −(−𝑎) = 𝑎
3. (−𝑎)𝑏 = (−𝑏)𝑎 = −𝑎𝑏
4. (−𝑎)(−𝑏) = 𝑎𝑏
5. −(𝑎 + 𝑏) = −𝑎 − 𝑏
6. −(𝑎 − 𝑏) = −𝑎 + 𝑏

Dikkat
Negatif bir sayının negatif bir sayıyla çarpımı veya bölümü pozitiftir. Pozitif bir sayının negatif
bir sayıyla çarpımı veya bölümü negatiftir.

Örnek
x, y ve z reel sayılar kümesinin elemanları olsun.𝑥 > 0, 𝑦 < 0 ve z< 0 için aşağıda verilen
sayıların işaretlerini bulunuz.

a. −𝑥
b. −𝑦
c. 𝑦𝑧

17
 d. 𝑥 + 𝑦𝑧
e. 𝑧−𝑥
f. 𝑥−𝑦
g. 𝑥𝑦 + 𝑥𝑧

Çözüm
Bir sayının başına eksi işareti konulması işaret değiştirmesine neden olur. Yani, başına eksi
işareti konulan pozitif bir sayı negatif, negatif bir sayı pozitif olur. Dolayısıyla,

a. −𝑥 < 0
b. −𝑦 > 0
c. 𝑦𝑧 > 0
d. 𝑥 + 𝑦𝑧 > 0
e. 𝑧−𝑥 <0
f. 𝑥– 𝑦 > 0
g. 𝑥𝑦 + 𝑥𝑧 = 𝑥(𝑦 + 𝑧) < 0
olarak bulunur.

Üslü Sayılar
a reel sayılar kümesinin ve 𝑛 doğal sayılar kümesinin birer elemanı olsun (𝑎 ∈ 𝑅 , 𝑛 ∈ 𝑁). a
sayısının 𝑛 inci kuvveti 𝑎𝑛 şeklinde gösterilir ve 𝑛 adet 𝑎 ’nın çarpımına eşittir. 𝑎𝑛 üslü sayıdır 𝑎
taban, 𝑛 kuvvet veya üs olarak adlandırılır.

Günlük Hayatla İlişkilendirme

Üslü sayılar özellikle çok büyük ve çok küçük sayıların gösteriminde kullanılır. İçme sularının
asitlik değerini gösteren pH buna iyi bir örnektir. pH değeri 7 olan bir içme suyunda hidrojen
iyonlarının sayısı 0.0000001’dir ve üslü sayılar kullanılarak 10−7 olarak gösterilir.
Yüzey alanı ve hacim hesaplamaları da üslü sayıları sık olarak kullandığımız örneklerdir.
Bakteri kültürünün çoğalması ile ilgili hesaplamalarda dolayısıyla aşı üretimi alanında da üslü
sayıların kullanımı yaygındır.

Üslü sayıların özellikleri:

a ve b reel sayılar kümesinin, 𝑚 ve 𝑛 doğal sayılar kümesinin elemanları olsun (𝑎, 𝑏 ∈

𝑅; 𝑚, 𝑛 ∈ 𝑁).

1. Tabanları aynı üslü sayıların çarpımında taban aynen kalır ve kuvvetler toplanır.
𝑎𝑛 𝑎𝑚 = 𝑎𝑛+𝑚

2. Tabanları aynı üslü sayıların bölümünde taban aynen kalır ve kuvvetler çıkarılır.
𝑎𝑛
= 𝑎𝑛−𝑚 , 𝑎 ≠ 0
𝑎𝑚

3. Tabanları farklı kuvvetleri aynı iki üslü sayının çarpımında tabanlar çarpılabilir ve
bölümünde tabanlar bölünebilir.

18
 4. 𝑎𝑛 𝑏 𝑛 = (𝑎𝑏)𝑛
𝑎𝑛 𝑎 𝑛
= ( )
𝑏𝑛 𝑏

5. Bir reel sayının birinci kuvveti kendisine eşittir. Sıfır hariç bir reel sayının sıfırıncı kuvveti bire
eşittir.
𝑎1 = 𝑎
𝑎0 = 1, 𝑎 ≠ 0

6. Bir reel sayının kuvvetinin kuvveti alınırsa, kuvvetler çarpılarak tek bir üs olarak yazılabilir.
(𝑎𝑛 )𝑚 = (𝑎)𝑛𝑚

7. a negatif bir sayı iken ise kuvvetin tek veya çift sayı olması elde edilen sonucun pozitif ya da
negatif olmasını etkiler. Eğer 𝑛 çift sayı ise 𝑎𝑛 pozitif olur. Öte yandan, eğer 𝑛 tek sayı ise 𝑎𝑛
negatif olur.

8. Kuvvetin işareti negatif ise üslü sayı çarpma işlemine göre tersi alınarak yazılabilir.
1
𝑎−𝑛 = 𝑛
𝑎
𝑎 −𝑛 𝑏 𝑛
( ) =( )
𝑏 𝑎

Örnek
Aşağıdaki işlemleri sadeleştiriniz.

25𝑥 3 𝑦 −6
a.
5𝑥 −6 𝑦 3

26 𝑥 2 𝑦 2
b.
64𝑥 2𝑦𝑦 2𝑦

Çözüm
25𝑥 3 𝑦 −6 𝑥 3+6 𝑥 9
a. =5 = 5( )
5𝑥 −6 𝑦 3 𝑦 3+6 𝑦

26 𝑥 2 𝑦 2 64(𝑥𝑦)2 (𝑥𝑦)2
b. = = = (𝑥𝑦)2−2𝑦
64𝑥 2𝑦𝑦 2𝑦 64(𝑥𝑦)2𝑦 (𝑥𝑦)2𝑦

Örnek
2𝑥+𝑦 = 64
5𝑥−𝑦 = 25 ise 𝑥/𝑦 =?

Çözüm

2𝑥+𝑦 = 64 = 26
5𝑥−𝑦 = 25 = 52 olduğu için
𝑥+𝑦=6
𝑥−𝑦=2

olarak yazılabilir. Bu iki denklem taraf tarafa (sol taraflar kendi arasında ve sağ taraflar kendi
arasında) toplanırsa, 𝑥 + 𝑦 + 𝑥 − 𝑦 = 6 + 2 ise 2𝑥 = 8, 𝑥 = 4 ve 𝑦 = 2 sonucu elde edilir. O halde
𝑥/𝑦 = 2 olarak bulunur.

19
 Köklü Sayılar
a ve b sıfırdan büyük veya sıfıra eşit reel sayılar olmak üzere, 𝑛 birden büyük bir doğal sayı
𝑛 1
𝑛
iken 𝑏 = 𝑎 eşitliğini sağlayan b sayısına, a sayısının 𝑛 dereceden kökü denir. 𝑏 = √𝑎 veya 𝑏 = 𝑎 𝑛
şeklinde gösterilir.

Ek Bilgi
2
b sayısı a sayısının 2. dereceden kökü ise 𝑏 = √𝑎 yerine √𝑎 yazılır.

a sıfırdan küçük bir reel sayı ise b’nin tanımlı olup olmaması 𝑛 sayısının tek veya çift olmasına
𝑛
bağlıdır. a negatif bir reel sayı ve 𝑛 tek sayı iken 𝑏 = √𝑎 tanımlıdır ve negatif değer alır. Öte yandan,
𝑛 çift sayı iken 𝑏 tanımlı değildir.

Köklü sayıların özellikleri

a sıfırdan büyük veya sıfıra eşit ve b sıfırdan büyük reel sayılar, 𝑚 ve 𝑛 doğal sayılar
kümesinin elemanları olsun.

𝑛 1
1. √𝑎 = 𝑎 𝑛
𝑛 𝑚
2. √𝑎 𝑚 = 𝑎 𝑛
𝑛 𝑛 𝑛
3. √𝑎𝑏 = √𝑎 √𝑏
𝑛
𝑛 𝑎 √𝑎
4. √𝑏 = 𝑛
√𝑏
𝑚 𝑛 𝑚𝑛 1
5. √ √𝑎 = √𝑎 = 𝑎𝑚𝑛
1 √𝑎
6. =
√𝑎 𝑎
1 √𝑎+√𝑏
7. =
√𝑎−√ 𝑏 𝑎−𝑏
(√𝑎+√ 𝑏)

Ek Bilgi
Son özellikte yapılan işlem eşlenik almadır. Bir köklü sayıyı başka bir köklü sayı ile çarparak
rasyonel bir sayı elde ediliyorsa bu köklü sayılar birbirinin eşleniğidir. Altıncı özellikte
görüldüğü üzere √𝑎’nın eşleniği √𝑎’dır. Yedinci özellikte görüldüğü üzere √𝑎 − √ 𝑏’nin
eşleniği √𝑎 + √ 𝑏’dir. (√𝑎 − √ 𝑏 )(√𝑎 + √ 𝑏) işlemi iki kare farkı olarak yazılabilir. 𝑎, √𝑎’nın
karesi ve 𝑏, √𝑏’nin karesi olduğundan (√𝑎 − √ 𝑏 )(√𝑎 + √ 𝑏) = 𝑎 − 𝑏 olur.

Örnek
Aşağıda verilen soruları cevaplayınız.

20
 3
a. √−27 × 64
2 3
b. √ √64
c. √48 + √300
d. 4√(−5)4
e. √5√15
6 1 6 1
f. √ √
32 2
1
g. − 2√3 + √2
√2+√3

Çözüm
3 3
a. √−27 × 64 = √(−3)3 43 = (−3)3/3 43/3 = (−3)4 = −12

2 3
b. √ √64 = 6√64 = 6√26 = 2

c. √48 + √300 = 4√3 + 10√3 = 14√3

4
d. √(−5)4 = |−5| = 5

e. √5√15 = √5(√5√3) = 5√3

6 1 6 1 6 1 1
f. √ √ =√ =
32 2 64 2

1 √2−√3 √2−√3
g. √2+√3
− 2√3 + √2 = − 2√3 + √2 = − 2√3 + √2
2−3 −1
(√2−√3)
= √3 − √2 − 2√3 + √2 = −√3

Örnek
𝑥 𝑥 𝑥 𝑥
1 √2 2 √128
( ) ( ) ( ) ….( ) = 256 ise 𝑥 =?
√2 2 √8 16

Çözüm
𝑥 𝑥
1 √2 2 8√2 1
( … ) = ( ) = (2−4 ) 𝑥 = 28
√2 2 2√2 16 16

−4𝑥 = 8 ve 𝑥 = −2.

Aralık
İki reel sayı arasında yer alan reel sayıların oluşturduğu alt kümeye aralık denir. Alt kümeye
alt ve üst değerleri dâhil edilirse kapalı aralık, edilmezse açık aralık denir. Bu alt ve üst değerlerden
yalnız biri dâhil edilirse alt kümeye yarı açık aralık denir. Aralık, kümelerdeki kapalı gösterim
kullanılarak da tanımlanabilir. 𝑎 ve 𝑏 reel sayılar kümesinin elemanları olsun. Kapalı aralıkların
gösterimi için köşeli parantez, [ ], açık aralıkların gösterimi için ise parantez, ( ), kullanılır.

1. a ve b kapalı aralığı: [𝑎, 𝑏] = {𝑥: 𝑎 ≤ 𝑥 ≤ 𝑏, 𝑥 ∈ 𝑅}

2. a ve b açık aralığı: (𝑎, 𝑏) = {𝑥: 𝑎 < 𝑥 < 𝑏, 𝑥 ∈ 𝑅}
3. Yarı açık aralıklar:
 (𝑎, 𝑏] = {𝑥: 𝑎 < 𝑥 ≤ 𝑏, 𝑥 ∈ 𝑅}

21
  [𝑎, 𝑏) = {𝑥: 𝑎 ≤ 𝑥 < 𝑏, 𝑥 ∈ 𝑅}
Örnek
𝐴 = {𝑥: 𝑥 ≥ 3}, 𝐵 = {𝑥: 𝑥 < 6} ve 𝐶 = {𝑥: 4 ≤ 𝑥 ≤ 7} kümeleri için aşağıdaki işlemleri yapınız.
a. 𝐵 ∪ 𝐶
b. 𝐴 ∩ 𝐵
c. 𝐵 ∩ 𝐶
d. 𝐴 ∩ 𝐶
Çözüm
a. 𝐵 ∪ 𝐶 = {𝑥: 𝑥 ≤ 7}
b. 𝐴 ∩ 𝐵 = {𝑥: 3 ≤ 𝑥 < 6}
c. 𝐵 ∩ 𝐶 = {𝑥: 4 ≤ 𝑥 < 6}
d. 𝐴 ∩ 𝐶 = {𝑥: 4 ≤ 𝑥 ≤ 7}

Mutlak Değer
Bir reel sayının sıfıra olan uzaklığına o sayının mutlak değeri denir. Mesafe negatif olamayacağı
için bir sayının mutlak değeri her zaman pozitiftir. 𝑎 reel sayılar kümesinin bir elemanı olsun. 𝑎`nın
mutlak değeri,
𝑎; 𝑒ğ𝑒𝑟 𝑎 ≥ 0
|𝑎| = {
−𝑎; 𝑒ğ𝑒𝑟 𝑎 < 0
olarak tanımlanır.
Mutlak değerin özellikleri
a ve b reel sayılar kümesinin ve 𝑛 doğal sayılar kümesinin elemanları olsun (𝑎, 𝑏 ∈ 𝑅, 𝑛 ∈ 𝑁).

1. |𝑎𝑏| = |𝑎| |𝑏|

2. |𝑎 − 𝑏| = |𝑏 − 𝑎|
3. |𝑎 + 𝑏| ≤ |𝑎| + |𝑏|
4. √𝑎2 = |𝑎|
5. |𝑎𝑛 | = |𝑎|𝑛
6. |−𝑎| = |𝑎|
𝑎 |𝑎|
7. | |=
𝑏 |𝑏|

Örnek
Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

7−17
a. | |
12−7

b. 1 − |1 − |−1| − |1||

c. 𝑥 2 = 16 ise 𝑥 =?

Çözüm
7−17 −10
a. | |=| | = |−2| = 2
12−7 5

b. 1 − |1 − |−1| − |1|| = 1 − |1 − 1 − 1| = 1 − |−1| = 0

c. 𝑥 2 = 16 ise √𝑥 2 = |𝑥| = 4. O halde 𝑥 = 4 veya 𝑥 = −4.

22
 Bölüm Özeti
Bu bölümde kümelere ve sayılara ilişkin temel bilgilere yer verilmiştir. Küme, nesnelerin ortak
özellikleri kullanılarak oluşturulur. Kümelerde yapılabilen sınıflandırma, gruplama, sıralama,
birleştirme, ayırma gibi işlemler karmaşık işlemleri basitleştirmek için kullanılır. Bu özellikleri itibariyle
kümeler daha karmaşık matematiksel işlemlerin temelini oluşturan konulardan biridir.

Bir küme ven şeması, liste ve kapalı gösterim olarak adlandırılan üç farklı şekilde gösterilebilir.
Ven şeması ve liste yöntemleri görsel olarak bazı işlemlerin yapılmasını kolaylaştırırken, çok elemanlı
kümelerin gösteriminde çok kullanışlı değillerdir. Kapalı gösterim yönteminde küme, elemanlarının
ortak özelliklerinin belirtilmesiyle tanımlanmaktadır. Bu nedenle, çok elemanlı kümelerin gösteriminde
kapalı gösterim yöntemi daha uygundur.

Kümelerde birleşim, kesişim ve fark alma olmak üzere üç temel işlem yapılabilmektedir.
Birleşim işleminde birleşimi alınan kümelerin tüm elemanları tekrarlı olmamak üzere yazılır. 𝐴 ve 𝐵
gibi iki kümenin birleşimi 𝐴 veya 𝐵 kümelerinden en az birine ait elemanların oluşturduğu kümedir.
Kesişim işleminde kesişimi alınan kümelerin ortak elemanları tekrarlı olmamak üzere yazılır. 𝐴 ve 𝐵
kümelerinin kesişimi 𝐴 ve 𝐵 kümelerinin her ikisine de ait olan elemanların oluşturduğu kümedir. Boş
küme hiçbir elemanı olmayan kümedir ve ayrık kümelerin kesişimi boş kümedir. Fark alma işleminde
farkı alınan kümenin diğer kümeden farklı olan elemanları yazılır. 𝐴 fark 𝐵, 𝐴 kümesine ait olup 𝐵
kümesine ait olmayan elemanların oluşturduğu küme; 𝐵 fark 𝐴 ise 𝐵 kümesine ait olup 𝐴 kümesine ait
olmayan elemanların oluşturduğu kümedir. Kümelerde işlemelerin öncelik sırası olmadığından birden
fazla işlemin gösteriminde parantez kullanılması gerekmektedir.

Evrensel küme, üzerinde işlem yapılan bütün elemanları içeren kümedir. Ortak bir özellik
kullanarak oluşturulan bir 𝐴 kümesinin elemanı olmayan tüm elemanlar 𝐴’nın tümleyen kümesinin
elemanıdır. 𝐴 kümesi ve 𝐴 ’nın tümleyeninin birleşimi evrensel kümeyi oluşturur. Herhangi bir 𝐴
kümesinin tüm elemanları 𝐵 kümesine aitse 𝐴 kümesi 𝐵 kümesinin alt kümesidir. Her küme kendisinin
alt kümesidir. Boş küme de her kümenin alt kümesidir.

Reel sayılar, sonsuz elemanlı bir kümedir. Doğal sayılar, tam sayılar, rasyonel ve irrasyonel
sayılar reel sayılar kümesinin alt kümeleridir. Bölüm içerisinde reel sayılarda en çok bilinen ve
kullanılan değişme, birleşme ve dağılma özellikleri anlatılmıştır. Ayrıca, rasyonel sayılar ile üslü ve
köklü sayılarını özellikleri açıklanmıştır.

Aralık, iki reel sayı arasında kalan ve reel sayılardan oluşan bir kümedir. Bir aralık reel sayılar
kümesinin sonsuz elemanlı bir alt kümesidir. Her aralık bir küme olduğu için kümelerde tanımlanan
tüm işlem özellikleri aralıklarla ilgili işlemlerde de geçerlidir. Bir aralık, alt ve üst sınırını kapsıyorsa
kapalı aralık, kapsamıyorsa açık aralık olarak adlandırılır. Bir aralık, alt ve üst sınırdan sadece birini
kapsıyorsa yarı açık aralık olarak adlandırılır. Kapalı aralıkların gösterimi için köşeli parantez işareti,
açık aralıkların gösterimi için parantez işareti kullanılır.

Bir reel sayının sıfıra olan uzaklığına o sayının mutlak değeri denir. Bir sayının mutlak değeri
her zaman pozitiftir.

Konuyla ilgili örneklere ve çözümlerine bölüm içinde, değerlendirme amaçlı test sorularına ve
çözümlerine bölüm sonunda yer verilmiştir.

23
 Kaynakça

Düzce, S. A, Mahir, N., Çelik, D., Bulut, Ş., Azcan, H., Küçük, M., Erbaş, B. ve Değirmenci, N.
(2018). Genel matematik. Eskişehir. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir

Ghorpade, S. R., ve Limaye, B. V. (2018). A course in calculus and real analysis. Springer.

Küçük, Y., Üreyen, M., Orhun, N., Şenel, M.,Özer, O. ve Azcan, H. (2009). Genel matematik,
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.

Rusczyk, R. (2009). Introduction to algebra: the art of problem solving. AoPS.

Stewart, J., Redlin, L., ve Watson, S. (2015). Precalculus: mathematics for calculus. Cengage
Learning.

Zegarelli, M. (2013). Basic math and pre-algebra for dummies. John Wiley & Sons.

24