Literatura obowiązkowa

James W.Kalat
"Biologiczne podstawy psychologii"
Nowe wydanie – 2020r
Wydawnictwo: PWN
Wprowadzenie do biopsychologii

Prowadzący:
dr n.med. Agnieszka Mazurkiewicz
 James W. Kalat
NIE TAK
 Z przedmowy...
W pierwszym wydaniu tego podręcznika,
opublikowanym w 1981 roku, pisałem
"Chciałbym, żeby część tekstu wydrukowano
znikającą farbą drukarską, która wyblaknie w
ciągu 10 lat od publikacji, żebym kiedyś nie
musiał czuć zażenowania na widok twierdzeń,
które z perspektywy przyszłości będą brzmiały
naiwnie". Dzisiaj życzyłbym sobie tego samego
z tym, że wolałbym aby farba wypłowiała
szybciej. Psychologia biologiczna rozwija się w
błyskawicznym tempie i duża część naszej
wiedzy szybko staje się przestarzała. J.W.Kalat
 Plan dzisiejszych ćwiczeń:
1) Komórki nerwowe:
●
neuron
●
glej
budowa, rodzaje, funkcje
2) Bariera krew-mózg
●
czym jest ?
●
związki chemiczne przechodzące przez barierę pasywnie
●
związki chemiczne przechodzące przez barierę za pomocą transportu aktywnego
●
wady i zalety
●
Choroba Alzheimera i leczenie nowotworów a bariera krew- mózg
3) Synapsy // ???
●
Sumowanie czasowe
●
Sumowanie przestrzenne
Komórki nerwowe
 Komórki układu nerwowego:
neurony i komórki glejowe
Przeżycia człowieka zależą od aktywności
ogromnej ilości oddzielnych, ale wzajemnie ze
sobą połączonych komórek.

Żeby zrozumieć funkcjonowanie układu

nerwowego należy najpierw przyjżeć się
komórkom, z których jest zbudowany.

Układ nerwowy składa się z dwóch rodzajów

komórek: neuronów i komórek glejowych.
 Neurony
Neurony: otrzymują
informacje i
przekazują je do
innych komórek.
W mózgu dorosłego
człowieka znajduje się
przeciętnie około 86
miliardów neuronów-
liczba ta nie jest
dokładna i stała, jest
kwestią indywidualną
każdego człowieka
Dziś wiemy, że mózg składa się z pojedynczych komórek,
ale jeszcze na początku XX wieku pogląd ten budził
wątpliwości.
Badacze pod mikroskopami obserwowali długie, cienkie
włokna miedzy ciałem jednego neuronu, a ciałemdrugiego,
ale nie mogli ustalić, czy włókna te przechodzą w
następne komórki czy też kończą się przed nimi.
Pod koniec XIX wieku Santiago Ramón y Cajal używając
nowo opracowanej techniki barwienia wykazał, że
końcówkę włókna jednego neuronu od powierzchni
następnego oddziela nieielka szczelina.
Wniosek: mózg tak jak inne tkanki naszego ciała,
składa się z oddzielnych komórek
 Santiago Ramón y Cajal
Hiszpan, histolog, prekursor
neurobiologii.
Laureat Nagrody Nobla w
dziedzinie medycyny w roku
1906 (razem z Camillo
Golgim) za badania nad
strukturą systemu
nerwowego.
Do czasu odkrycia Ramóna y
Cajala i Camillo Golgiego
uważano, że mózg jest
jednolitą masą, ponieważ
metodami, jakimi
dysponowano, nie potrafiono
uzyskać obrazu komórek
nerwowych. Źródło zdjęcia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Santiago_Ram
%C3%B3n_y_Cajal#/media/Plik:Cajal-Restored.jpg
 Budowa neuronu
cecha charakterystyczna: zróżnicowane
kształty
●
Wydłużone, rozgałęziające się wypustki
●
Wszystkie neurony mają: somę
●
Większość ma: dendryty, akson, zakończenie
presynaptyczne
●
Niektóre nie mają aksonów, inne nie mają
wyraźnie wyodrębionych dendrytów
Budowa neuronu
 Poszczególne elementy neuronów
Dendryty – pochodzenie od słowa dendryt
grec.drzewo. Dendryt rozgałęcia się jak drzewo.
●
rozgałęziające się wypustki, zwężające się ku końcowi
●
Powierzchnia dendrytu jest pokryta specjalnymi
receprorami synaptycznymi, które odbierają informację
z innych neuronów
●
Im większa powierzchnia dendrytów tym więcej
informacji może on odebrać
●
Wiele dendrytów ma wyrostki zwane kolcami
dendrytycznymi – dodatkowo zwiększają pole
powierzchni
 Ciało komórkowe soma
Soma- grec. Ciało
●
Zawiera jądro, choromosomy, mitochondria
●
Tu zachodzi większość procesów
metabolicznych w neuronie
 Akson
Akson- gr. axon – oś
●
Przewodzi impuls do innych neuronów,
narządów, mięśni
●
Aksony kręgowców są pokryte materiałem
izolacyjnym- osłonką mielinową
●
Przerwy w osłonce – węzły Ranviera
●
Aksony mogą mieć metr długości - np. aksony
biegnące od rdzenia kręgowego do stóp
 Różnice w budowie neuronów
Są bardzo zróżnicowane pod względem:
●
kształtu,
●
długości,
●
wielkości,
●
funkcji
Przykład:
●
szeroko rozgałęzione neurony w móżdżku umożliwają
odbieranie informacji od nawet 200 000 innych neuronów
●
dwubiegunowe neurony w siatkówce mają tylko krótkie
wypustki i odbierają informacje od zaledwie dwóch innych
komórek
 Glej
Drugi rodzaj komórek z którego składa się
układ nerwowy
●
Glej z grec. glej – klej. Odzwierciedlało to
przekonanie, że glej skleja neurony i dzięki
temu utrzymuje je razem
●
Komórek glejowych jest w korze mózgu więcej
niż neuronów. Neurony mają za to przewagę
liczebną w niektórych obszarach mózgu np.w
móżdżku. Ogólem liczby te są porównywalne.
●
Różne funkcje
 Funkcje komórek glejowych
Astrocyty:
●
otaczają połączenia między neuronami izolują
je od krążących wokół substancji chemicznych
●
przez naprzemienne wchłanianie, a następnie
uwalnienie jonów neuroprzekaźników
wspomaga synchronizację blisko powiązanych
neuronów- dzięki temu ich aksony mogą
przewdzić informację falami
●
ma to ogromne znaczenie dla generowania
rytmów- np rytmu oddechowego
 Mikrogleje
Mikrogleje- działają jako elemen wspierający
dla układu odpornościowego, "oczyszczając"
mózg z wirusów i grzybów
●
Namnażają się po uszkodzeniu i usuwają
martwe lub uszkodzone neurony
●
Biorą udział w uczeniu się przez usuwanie
najsłabszych synaps
 Oligodendrocyty i komórki
Schwanna
Oligodendrocyty- w mózgu i rdzeniu kręgowym
komórki Schwanna- w obwodowym układzie
nerwowym
●
Tworzą osłonkę mielinową otaczającą i
izolującą niektóre aksony u kręgowców
●
Zaopatrują akson w substancje odżywcze
niezbędne do prawidłowego funkcjonowania
 Glej radialny

●
Kieruje migracją neuronów w trakcie rozwoju
zarodkowego
●
Większość komórek gleju po zakończeniu
rozwoju zarodkowego różnicuje się w neurony a
mniejsza część w wcześniej omawiane
astrocyty i oligodendrocyty
 Pytania kontrolne
1) wymień główne części z których składa się
neuron
2) który rodzaj komórek glejowych owija się
wokół zakończeń presynaptycznych i aksonów?
3) jaka jest funkcja kolców dendrytycznych?
4) jaka jest cecha charakterystyczna
neuronów?
5) jak nazywają się szeroko rozwinięte struktyry
neuronów?
 Bariera krew - mózg
Mózg jak każdy inny narząd potrzebuje
substancji odżywczych z krwi. Jednak wiele
substancji chemicznych nie może dostać się z
krwi do mózgu.
Mechanizm, który nie dopuszcza większości
substancji chemicznych do mózgu kręgowców
nazywany jest barierą krew-mózg
 Mechanizmy obronne
Wirus wnikacjący do komórki powoduje
aktywacje wewnętrznych mechanizmów, które
doprowadzają do ekspozycji cząstek wirusa n
powierzchni błony komórkowej.
●
Wówczas komórki układu odpornościowego
mogą go odszukać.
●
Układ odpornościowy po odkryciu wirusa
niszczy go zabijając zaatakowaną komórkę.
Dlaczego taki mechanizm sprawdza się w
przypadku komórek skóry czy krwi, a nie
sprawdza się w przypadku mózgu?
 Mózg kręgowców
(poza nielicznymi wyjątkami)
nie wymienia uszkodzonych neuronów
 Co gdy wirus pokona barierę krew
mózg?
Niektóre wirusy pokonują barierę krew- mózg
●
Wirus wścieklizny- powoduje śmierć
●
Krętek kiły- powoduje śmierć
●
Wirus ospy wietrznej- po przedostaniu się do
komórek rdzenia kręgowego – pozostając długo w
uśpieniu mogą wyłonić się z niego nawet po
kilkudziesięciu latach powodując bolesną chorobę
zwaną półpaścem
●
Wirus opryszczki narządów płciowych- pozostaje w
uśpieniu w układzie nerwowym, ujawniając się co
pewnien czas powodując nowe infekcje narządów
płciowych
 Jak działa bariera krew-mózg?
Budulec bariery krew-mózg:
komórki śródbłonka tworzące ściany naczyń
włosowatych
Uwaga: w innych tkankach komórki te są
oddzielone od siebie małymi szczelinkami.
W mózgu są tak ściśle połączone że blokują
przejście wirusów, bakterii i innych szkodliwych
substancji.
Skoro bariera krew-mózg jest tak dobra-
dlaczego nie mają jej wszystkie nasze
narządy?

Bariera ta zatrzymuje nie tylko szkodliwe

substancje, ale i pożyteczne substancje, do
których należą wszystkie aminokwasy, czyli
elementy budulcowe białek.
Żeby umożliwić im przechodzenie przez barierę
krew-mózg, mózg potrzebuje specjalnych
mechanizmów, które nie występują nigdzie
indziej w organiźmie.
 Nie wymagają specjalnego
mechanizmu:

●
Małe cząsteczki nieposiadające ładunku
elektrycznego: np. tlen i dwutlenek węgla
●
Cząsteczki rozpuszczalne w tłuszczach: np.
-wit A i D
- substancje psychoaktywne (wszystkie leki
przeciwdepresyjne, inne leki psychiatryczne,
narkotyki np. heroina)
 Transport aktywny
Traksport aktywny- mechanizm, z którego
korzysta mózg w przypadku innych substancji.
Są to min.: glukoza, aminokwasy, puryny,
cholina, kilka witamin, żelazo.

Insulina i inne hormony- jeszcze nieznany

mechanizm
 Choroba Alzheimera i leczenie
nowotworów

Alzheimer- komórki śródbłonka wyścielajace

mózgowe naczynia krwionośne kurczą się i
przepuszczaja do mózgu szkodliwe substancje
chemiczne powodując powolną degradację
Leczenie guzów mózgu- bariera krew-mózg
zatrzymuje prawie wszystkie leki stosowane w
chemioterapii
 Synapsy
Dalsze osiągniecia Ramóna y Cajala i
Sherringtona
●
Pod koniec XIX wieku Ramón y C. wykazał, że
pomiędzy neuronami występują drobne
szczeliny
●
Szczelina ta jest wyspecjalizowana na tyle, że
przyczynia się do komunikacji między jednym, a
drugim neuronem
●
Nazwano ją synapsą
●
Niemal równocześnie do podobnych wniosków
doszedł Sherrington
 Charles Scott Sherrington

●
Angielski lekarz i
fizjolog
●
Laureat Nagrody
Nobla z dziedziny
fizjologii i medycyny
w roku 1932 za
odkrycie funkcji
neuronów
Odkrycie dokonane przez Sherringtona było
przykładem błyskotliwego wnioskowania
naukowego --> na podstawie obserwacji
behawioru zdołał wywnioskować najistotniejsze
właściwości synaps na pół wieku przed tym
zanim opracowano metody bezpośredniego
pomiaru tych właściwości
 Odruchy
Odruchy: automatyczne reakcje mięśni na stymulację
W odruchu zginania nogi neuron czuciowy pobudza
kolejny nauron, który z kolei pobudza neuron
motoryczny, a ten wprawia w ruch mięsień rys. 2.1.
Pętlę biegnącą od pobudzenia neuronu czuciowego
do reakcji mieśnia nazywamy łukiem odruchowym
Jeśli jeden neuron jest oddzielony od drugiego to
odruch musi wymagać komunikacji między neuronami
a zatem pomiar odruchu może być cenną informacją
dotyczącą właściwości tej komunikacji
Łuk odruchowy zgięcia nogi
 Szybkość odruchu i opóźnienie
synaptyczne
Sherrington zauważył, że prędkość
przewodzenia w ruchu odruchowym jest
mniejsza od prędkości przewodzenia potencjału
czynnościowego przez akson.
W związku z tym w miejscu gdzie jeden neuron
łączy się z drugim musiało dochodzić do
jakiegoś rodzaju opóźnienia.
Opóźnienie to nazwał opóźnieniem
synaptycznym.
Pojęcie synapsy również wprowadził
Sherrington.
 Sumowanie czasowe
●
Sumowanie czasowe – to zjawisko kumulowania
się efektów działania kilku bodźców powtarzanych
w krótkich odstępach czasowych. Sumowanie
czasowe umożliwia wywołanie potencjału
czynnościowego w sytuacji, gdy pojedynczy
bodziec wywołuje reakcję do tego za słabą. Taka
seria słabych, ale odpowiednio szybko po sobie
następujących pobudzeń powodują w końcu
przekroczenie wartości progowej i wyzwolenie
potencjału czynnościowego w neuronie
postsynaptycznym.
●
Lekkie ukłucie nie wywoływało odruchu. Kilka szybko
powtórzonych ukłuć- tak.
 Sumowanie przestrzenne
Sumowanie przestrzenne – to zjawisko, które
polega na sumowaniu oddziaływań na neuron
kilku synaps umieszczonych w różnych
miejscach. Sumowanie przestrzenne
umożliwia przekroczenie progu potencjału
czynnościowego w sytuacji, gdy pojedynczy
bodziec jest za słaby, żeby tego dokonać.
●
Ukłucie, które jest bardzo łagodne nie powodowało
odruchu. Zamiast kłuć w jedno miejsce zaczął kłuć
dwa miejsca jednocześnie. Mimo, że żadne z tych
ukłuć z osobna nie wywoływało odruchu to dwa
jednocześnie- już tak.
Synapsy hamujące - Eksperyment
związany z synapsami hamującymi
Energiczne kłucie psa w łapę powodowało, że
mięśnie zginacze tej łapy kurczyły się i tak
samo kurczyły się mięśnie prostowniki trzech
pozostałych łap.
Kiedy pies podnosił jedną z łap musiał
wyprostowaćc kolejne aby utrzymać
równowagę. Jednocześnie pies rozluźniał
mieśnie prostowniki stymulowanej łapy oraz
mięśnie zginacze reszty łap.
 Eksperyment wyjaśnienie
Wyjaśnienie Sherringtona opierało się na
założeniu istnienia pewnych połączeń w rdzeniu
kręgowym:
ukłucie w łapę powoduje wysłąnie informacji
przez neuron czuciowy do interneuronu, który z
kolei pobudza neurony ruchowe łączące się z
mięśniami zginaczami tejże łapy oraz
mieśniami prostownikami pozostałych łap.
Ponadto interneuron wysyła informacje
hamujące do mięśni prostowników w tej łapie
oraz mięśni w pozostałych trzech łapach.
 Zadanie - kolejne zajęcia
1) Podrozdział 1.2 str. 31- 41 "Impuls nerwowy"
W szczególności:
●
Potencjał spoczynkowy neuronu
●
Potencjał czynnościowy neuronu

2) Rozdział 2 str.49 – 72 "Synapsy"