12.11.

2023, 17:45 OneNote

OBOWIĄZYWANIE PRAWA, SYSTEM PRAWA

sobota, 4 listopada 2023 20:18

Obowiązywanie prawa

W sensie normatywnym:
• Oznacza, że norma prawna jest ważna i obowiązująca w danym systemie prawnym. Dotyczy to
akceptacji i uznania normy przez władze oraz społeczeństwo jako reguły postępowania, która
ma moc prawną.
W sensie faktycznym:
• Oznacza, że norma prawna jest faktycznie przestrzegana i respektowana w społeczeństwie.
Chodzi o to, czy ludzie rzeczywiście postępują zgodnie z ustalonymi regułami prawnymi.
W sensie aksjologicznym:
• Dotyczy oceny moralnej lub wartościowej normy prawnej. Czy norma ta jest uznawana za
moralnie słuszną i zgodną z określonymi wartościami lub ideałami społecznymi.

Kolizja obowiązywania norm prawnych

Kryterium hierarchiczności:
• Kiedy dwie lub więcej norm prawnych znajdują się w konflikcie, kryterium hierarchiczności
wskazuje, że norma o wyższym statusie hierarchicznym ma pierwszeństwo. W wielu systemach
prawnych, konstytucja jest najwyższą normą i ma pierwszeństwo nad innymi aktami prawnymi.
Kryterium chronologiczności:
• Według kryterium chronologiczności, w przypadku kolizji norm, decydującym czynnikiem jest
data ich ustanowienia lub wejścia w życie. Norma przyjęta lub wprowadzona później ma
pierwszeństwo w obowiązywaniu nad normą ustanowioną wcześniej.
Kryterium ogólności:
• Gdy dwie lub więcej norm prawnych znajdują się w konflikcie, kryterium ogólności wskazuje, że
norma o charakterze ogólnym ma pierwszeństwo nad normą bardziej szczegółową lub
specjalną. Oznacza to, że przepis bardziej ogólny ma pierwszeństwo w przypadku konfliktu z
przepisem bardziej szczegółowym.

Czasowe, terytorialne i osobowe obowiązywanie prawa

Obowiązywanie prawa w czasie

Akt prawny zyskuje moc obowiązującą „z dniem ogłoszenia”, decyduje wówczas data, jaką nosi
organ publikujący dany akt normatywny(w Polsce: data Dziennika Ustaw, w którym są
ogłoszone ustawy, rozporządzenia); datą, jaką został opatrzony dany organ publikacyjny
(Dziennik Ustaw) jest wówczas pierwszym dniem obowiązywania aktu prawnego w nim
ogłoszonego.
Akt normatywny podaje datę kalendarzową, od której nadejścia uzyskuje on moc
obowiązującą.
Akt normatywny stanowi, że wchodzi w życie po upływie określonej liczby dni od jego głoszenia
(np. 7 dni po ogłoszeniu, 15 dni po ogłoszeniu).
Vacatio legis to okres upływający od chwili ogłoszenia aktu prawnego do chwili uzyskania przez
niego mocy obowiązującej. Są to rozwiązania celowe, które dają możliwość zaznajomienia się z
nowymi przepisami prawnymi podmiotom prawa. Może on wynosić od kilku dni do nawet kilku
lat. Vacatio legis może dotyczyć całego aktu prawnego, jak również jedynie jego pewnej części.
Retroactio (retroakcja) – nadanie mocy wstecznej przepisom prawa. Mówiąc o takiej sytuacji,
niektórzy uważają, iż dziś wydany akt prawny wiąże skutki prawne z faktami, które miały
miejsce przed jego wydaniem. Jest to sytuacja, sytuacja, która negatywnie wpływa na zaufanie
do prawa i jego twórców, i jest odstępstwem od zasady lex retro non agit (prawo nie działa
wstecz). W niektórych przypadkach dopuszcza się takie sytuacje, ale jedynie wtedy, gdy
przepisy poprawiają sytuację obywatela.
Retroaktywność: Oznacza to, że ustawa lub inny akt prawny ma moc wsteczną i może
obejmować zdarzenia, które miały miejsce przed jej wejściem w życie. Retroaktywne przepisy
mogą wywoływać różne kontrowersje, ponieważ mogą wpływać na prawa i obowiązki jednostek
wstecz, co może być niesprawiedliwe.
Prospektywność: Jest to przeciwność retroaktywności - prawo ma moc wyłącznie na przyszłość,
nie ma wpływu na wydarzenia, które miały miejsce przed jego wejściem w życie.
Okres obowiązywania: Oznacza to, że każde prawo ma określony czas, w którym jest
skuteczne. Po tym czasie może być konieczne wydanie nowej ustawy lub aktu prawnego w celu
utrzymania jego ważności.
Zmiany i poprawki prawa: Prawo może ulegać zmianom i poprawkom w czasie, aby dostosować
się do zmieniających się warunków społecznych, gospodarczych czy politycznych. Nowe
przepisy mogą wprowadzać zmiany w istniejącym prawie lub uchylać je.
Ustalanie terminów ważności umów i kontraktów: Prawo może wpływać na to, jak długo umowy
i kontrakty są ważne. Okres obowiązywania umów może być ustalany na podstawie przepisów
prawnych.
Nadzór sądowy nad obowiązywaniem prawa: Sądy mogą rozstrzygać spory dotyczące
interpretacji i zastosowania prawa w danym czasie. Decyzje sądowe wpływają na to, jak prawo
jest stosowane i interpretowane w praktyce.

https://sghedu-my.sharepoint.com/personal/ka122526_student_sgh_waw_pl/_layouts/15/Doc.aspx?sourcedoc={4cc49d1d-4890-43ea-81d6-93ae… 1/4
12.11.2023, 17:45 OneNote

Terytorialne obowiązywania prawa

Granice terytorialne: Prawo danego kraju ma zastosowanie na obszarze wyznaczonym przez
jego granice. To oznacza, że normy prawne państwa obowiązują wyłącznie wewnątrz tych
granic.
Jurysdykcja sądów: Sądy w danym kraju mają kompetencje do rozstrzygania spraw dotyczących
prawa obowiązującego na jego terytorium. Decyzje sądów mają moc obowiązującą na danym
obszarze.
Zakres władzy państwa: Państwo ma prawo do wykonywania swoich funkcji i sprawowania
władzy na swoim terytorium, w tym do ustanawiania i egzekwowania prawa.
Egzekwowanie prawa: Organy ścigania, takie jak policja i inne agencje egzekwujące prawo,
działają w granicach swojej jurysdykcji terytorialnej.
Wprowadzanie zmian w prawie: Władze państwowe mają prawo ustanawiać, modyfikować i
uchylać prawo obowiązujące na swoim terytorium.
Międzynarodowe porozumienia i traktaty: Państwa mogą również zawierać międzynarodowe
umowy, które określają zasady współpracy na terytorium różnych krajów.

Osobowe obowiązywanie prawa

Zasadą jest, iż prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby znajdujące się na jego
terytorium, bez względu na ich przynależność państwową. Wyjątkiem od tej zasady jest
immunitet dyplomatyczny (dotyczy on akredytowanych przedstawicieli państw obcych, którzy
nie podlegają jurysdykcji danego państwa) państwa) oraz wyłączenie jurysdykcji danego
państwa wobec członków obcych wojsk stacjonujących na terenie danego państwa (sprawy te
szczegółowo regulują umowy międzynarodowe). Zasada ta posiada również swoje rozszerzenia:
• Prawo danego państwa obowiązuje wszystkich jego obywateli bez względu na ich miejsce
pobytu (por. art. 109 k.k.), warunkiem odpowiedzialności osoby jest wtedy uznanie tego czynu
za przestępstwo również przez prawo obowiązujące w miejscu jego popełnienia (por. art. 111
k.k.);
• Przestępstwa ścigane na mocy umów międzynarodowych (tzw. zasada re-presji
wszechświatowej – por. art. 113 k.k.);
• Jest w końcu grupa przepisów, która obowiązuje obywateli państw obcych, których
zachowanie się na terytorium obcego państwa godzi w interes danego państwa (por. art. 110,
111, 112 i 113 k.k.).
Prawa i obowiązki jednostek: Osobowe obowiązywanie prawa oznacza, że jednostki są
zobowiązane do przestrzegania określonych przepisów prawa oraz posiadają swoje własne
prawa, które są chronione przez prawo.
Odpowiedzialność prawna: Jednostki są poddawane odpowiedzialności prawnej za swoje
działania lub zaniedbania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Uznawanie praw i obowiązków: System prawny definiuje, jakie prawa i obowiązki przysługują
różnym kategoriom jednostek, takim jak obywatele, przedsiębiorstwa, instytucje publiczne itp.
Ochrona praw jednostek: Prawo ma za zadanie chronić prawa jednostek przed naruszeniem
przez inne jednostki lub przez władze publiczne.
Sankcje prawne: W przypadku naruszenia praw lub obowiązków, przewidziane są sankcje, które
mogą obejmować kary pieniężne, kary więzienia, grzywny itp.
Procedury sądowe: W przypadku sporów lub naruszeń praw, jednostki mogą skorzystać z
systemu sądowego, aby rozstrzygnąć sprawę.

System prawa kontynentalnego

• normami hierarchicznie najwyższymi są normy ustawowe

• ustawy ( w zasadzie) zawierają normy ogólne i abstrakcyjne, i są tworzone przez
wyodrębnione organy prawotwórcze (zazwyczaj jest to najwyższy organ przedstawicielski),
• stosowanie prawa polega na podejmowaniu rozstrzygnięć(ustalani u norm indywidualnych i
konkretnych) wyłącznie na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych oraz w ich granicach •
organy stosujące prawo nie tworzą tego prawa, co oznacza, że możliwe jest rozgraniczenie
procesu tworzenia i stosowania prawa
• organy stosujące prawo nie są związane poprzednimi rozstrzygnięciami w podobnych
sprawach.

System prawa Anglosaskiego

Przede wszystkim Common law (termin też można przetłumaczyć jako „prawo wspólne”, ale
trafniej będzie powiedzieć „prawo precedensowe”), to porządek prawny, w którym kluczową
rolę odgrywa sędzia. W tym systemie niezwykle istotna jest rola precedensu, czyli
indywidualnego rozstrzygnięcia w określonej sprawie, które to rozstrzygnięcie potem powinno
być powielane w innych sądach. Innymi słowy – w systemie common law prawo tworzy sędzia
wydając wyrok. W tym systemie prawnym również mogą być uchwalane ustawy i inne akty
prawne, ale w indywidualnych rozstrzygnięciach to sędzia, bazując na treści ustawy, a nieraz
jedynie na treści konstytucji (o ile dany kraj takową posiada), wydaje rozstrzygnięcie, kierując
się własną oceną określonego przepisu, a nawet „tworząc” przepis, wywodząc jego treść z norm
o charakterze uniwersalnym, tradycji czy ustalonego zwyczaju, albo właśnie z konstytucji.
System common law jest charakterystyczny dla krajów anglosaskich (m.in. Wielkiej Brytanii,
Stanów Zjednoczonych czy Australii).
Precedens prawny (common law): Jest to jeden z głównych elementów tego systemu. Precedens
prawny odnosi się do zastosowania decyzji sądowych w przeszłości do bieżących spraw o

https://sghedu-my.sharepoint.com/personal/ka122526_student_sgh_waw_pl/_layouts/15/Doc.aspx?sourcedoc={4cc49d1d-4890-43ea-81d6-93ae… 2/4
12.11.2023, 17:45 OneNote
podobnej naturze. Oznacza to, że wyroki sądowe stanowią ważne źródło prawa, a obowiązujące
orzeczenia są powiązane z podobnymi przypadkami przyszłościowymi.
Rola sędziów: W systemie prawa anglosaskiego sędziowie odgrywają kluczową rolę w
interpretacji, rozwijaniu i stosowaniu prawa. To oni wydają decyzje, które tworzą precedensy i
wpływają na kształtowanie prawa.
Elaboracja prawa: System common law charakteryzuje się procesem stopniowego rozwijania
prawa przez sądy w odpowiedzi na konkretne sytuacje i wyzwania. W ten sposób prawo jest
elastyczne i może dostosowywać się do zmieniających się warunków społecznych i
gospodarczych.
Pisanie i interpretacja prawa: W przeciwieństwie do systemów prawnych, w których prawo jest
głównie oparte na ustawach pisanych, w common law przepisy ustawowe są ważne, ale są
również interpretowane i rozwijane przez sądy w oparciu o precedensy.
Wpływ historyczny: System common law ma korzenie sięgające średniowiecza i jest związany z
prawniczymi tradycjami Anglii. Wpływ ten kształtuje sposób funkcjonowania tego systemu.
Różnice regionalne: Choć system common law ma wspólne korzenie, istnieją różnice w jego
funkcjonowaniu między różnymi krajami, które przyjęły ten system. Na przykład, prawo
common law w Stanach Zjednoczonych może różnić się od tego w Wielkiej Brytanii czy
Australii.

Gałąź prawa

Gałąź prawa to ukształtowany w toku historycznego rozwoju zbiór norm prawnych,

które regulują daną dziedzinę stosunków społecznych. Zasadniczym kryterium podział
norm prawnych jest rodzaj stosunków społecznych, który prawo reguluje. Gałęzie
prawa powstają przede wszystkim na skutek specjalizacji życia np. prawo pracy.
Prawo konstytucyjne: Skupia się na analizie i interpretacji konstytucji państwa. Obejmuje zasady
ustrojowe, organizację władz publicznych oraz prawa i wolności obywatelskie.
Prawo cywilne (prawo prywatne): Reguluje stosunki między jednostkami lub podmiotami
prywatnymi. Obejmuje kwestie związane z umowami, własnością, odpowiedzialnością cywilną
itp.
Prawo karno (prawo karne): Dotyczy przestępstw, sankcji karnej oraz procedur postępowania
karnego.
Prawo administracyjne: Reguluje organizację i funkcjonowanie administracji publicznej, a także
zasady i procedury administracyjne, takie jak wydawanie decyzji administracyjnych czy kontrola
działań administracji.
Prawo rodzinne: Koncentruje się na kwestiach związanych z małżeństwem, rozwodem, opieką
nad dziećmi, adopcją i innymi sprawami związanymi z rodziną.
Prawo pracy i socjalne: Obejmuje przepisy dotyczące stosunków pracy, praw pracowników,
regulacje dotyczące wynagrodzeń, a także zabezpieczenia socjalne i emerytalne.
Prawo handlowe: Skupia się na kwestiach związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej, umowami handlowymi, spółkami i korporacjami.
Prawo międzynarodowe: Reguluje stosunki między państwami, organizacje międzynarodowe
oraz prawa i obowiązki międzynarodowe.
Prawo własności intelektualnej: Obejmuje ochronę praw autorskich, patentowych, znaków
towarowych i innych praw związanych z intelektualną własnością.
Prawo środowiskowe: Skupia się na regulacjach dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
zarządzania zasobami naturalnymi i ograniczania negatywnego wpływu na środowisko.

https://sghedu-my.sharepoint.com/personal/ka122526_student_sgh_waw_pl/_layouts/15/Doc.aspx?sourcedoc={4cc49d1d-4890-43ea-81d6-93ae… 3/4
12.11.2023, 17:45 OneNote

https://sghedu-my.sharepoint.com/personal/ka122526_student_sgh_waw_pl/_layouts/15/Doc.aspx?sourcedoc={4cc49d1d-4890-43ea-81d6-93ae… 4/4