ΕΛΕΝΗ του

ΕΥΡΙΠΙΔΗ
40+ Βασικοί όροι -
Διαχρονικές αξίες -
ιδέες - μηνύματα -
προβληματισμοί
και η σημασία τους

ΓΙΑ ΤΗΝ Γ' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

 ΝΑΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗ
ΔΙΑΝΟΙΑ

ΔιαχρονικέΣ αξίεΣ - ιδέεΣ - μηνύματα - προβληματισμοί

- «ΕΙΝΑΙ» - «ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ»
- ΠΟΛΕΜΟΣ
- ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ
- ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ
- Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΜΟΙΡΑ
- ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ
 «ΕΙΝΑΙ» - «ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ»
Η αντίθεση ανάμεσα στην πραγματικότητα και τα

φαινόμενα, δηλαδή την Ελένη (βρίσκεται στην Αίγυπτο

στην πραγματικότητα) και το είδωλό της (στην Τροία).

• Σπουδαία αντίθεση που διατρέχει ολόκληρο το έργο και αποτελεί έναν από

τους βασικούς άξονές του.

• Συνδέεται με προβληματισμούς για την αλήθεια και τη γνώση.

• Απηχεί τις αντιλήψεις των σοφιστών από τις οποίες είχε επηρεαστεί ο Ευριπίδης.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ, Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΕΛΕΝΗ

Φαίνεσθαι: Η Ελένη ως είδωλο, όνομα, ίσκιος, βρίσκεται με θεϊκή παρέμβαση στην

Τροία. Θεωρείται άπιστη σύζυγος. (Πρόλογος, στιχ.39- 43)

Είναι: η πραγματική Ελένη βρίσκεται στην Αίγυπτο. Δυσφημίζεται χωρίς να είναι

υπεύθυνη. (Πρόλογος στιχ. 59-60)

 ΠΡΟΛΟΓΟΣ, Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Φαίνεσθαι: (τώρα) ρακένδυτος ναυαγός, ζητιάνος. ( Α΄ Επεισόδιο, στιχ.465-473)

Είναι: (κάποτε) ένδοξος πολεμιστής, μεγάλος ήρωας της Τροίας, βασιλιάς. (Α΄

Επεισόδιο,στιχ.445-446) .

1. Στην εξέλιξη της δράσης: - προωθεί το μύθο - υπηρετεί τη δραματική

οικονομία - δυσχεραίνει την αναγνώριση - δημιουργεί τραγική ειρωνεία

2. Στους ήρωες: τονίζει την τραγικότητά τους

3. Στους θεατές/ αναγνώστες: δημιουργεί προβληματισμούς για την κατάκτηση

της γνώσης και της αλήθειας.

Δεν είναι εύκολη η κατάκτηση της γνώσης και της αλήθειας. Τα

φαινόμενα μας απομακρύνουν από αυτήν. Η αλήθεια είναι υποκειμενική

και σχετική.
 «ΠΟΛΕΜΟΣ»
Το θέμα του πολέμου θίγεται με διάφορους τρόπους και

μορφές σε ολόκληρο το έργο και παραπέμπει στο ιστορικό

πλαίσιο του έργου (Σικελική εκστρατεία και καταστροφή)

Ο Ευριπίδης δίνει αντιηρωική διάσταση στον πόλεμο και τον καταδικάζει με

πολλούς τρόπους:

• Το θέμα του έργου: Αποτελεί από μόνο του καταδίκη του πολέμου αφού ο

τρωικός πόλεμος έγινε εξαιτίας ενός ανύπαρκτου ειδώλου.

• Οι ήρωες: Ο Τεύκρος και ο Μενέλαος, υφίστανται τις συνέπειες του πολέμου.

• Ο χορός: Εκφράζει δημόσια τα επιχειρήματά του κατά του πολέμου. (Α΄ Στάσιμο)

Η ματαιότητα του πολέμου. Ο πόλεμος έχει εξίσου καταστροφικές

συνέπειες για τους νικητές και τους ηττημένους.

 «ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ»
Ο ηρωικός ηθικός κώδικας ρυθμίζει τη σκέψη και τη δράση των

ηρώων. Οι ήρωες σκέφτονται και πράττον με στόχο τη τιμή,

αξιοπρέπεια, υστεροφημία και η απώλειά όλων αυτών ισοδυναμεί

με θάνατο.

Ελένη

Γύρω από το όνομά της δημιουργήθηκε η χειρότερη φήμη χωρίς να είναι

υπεύθυνη. Γι’ αυτό προτιμά το θάνατο. «Τι να την κάνω πια τη ζωή;» (Πρόλογος

στιχ.68-9)

Μενέλαος

Στο Α΄ Επεισόδιο η συμπεριφορά του είναι αντιηρωική στιχ. 565-569, αντίθετα απ’

ό,τι συμβαίνει στο Β΄ Επεισόδιο, η σκηνή Στιχ. 928-929 ( ο ποιητής παρουσιάζει

τους ήρωές του ρεαλιστικά, ως απλούς ανθρώπους με αδυναμίες και φόβους)

Η τιμή και η αξιοπρέπεια, παρά τις αλλαγές των ιδεών στο πέρασμα του

χρόνου, συνεχίζουν και στην εποχή μας να αποτελούν σημαντικές

αξίες.
 «ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ»
Ο Ευριπίδης καταδικάζει το θεσμό της δουλείας.

Εξυψώνει τους δούλους, τους παρουσιάζει πιστούς και αφοσιωμένους,

ευγενείς, ηθικούς.

Κατακρίνει τις στερεότυπες αντιλήψεις της εποχής του περί δουλείας, αφού

βάζει τους δούλους να συμπεριφέρονται ως ελεύθεροι και μάλιστα να

διατυπώνουν κάποιες από τις πιο σημαντικές ιδέες του έργου.

Η ανθρωπιστική του στάση απηχεί τις απόψεις των σοφιστών.

Ο Α΄αγγελιαφόρος (Β ΄Επεισόδιο):

πιστός υπηρέτης του Μενελάου εκφράζει προβληματισμούς για τους θεούς, την

τύχη,τη μαντική,τον πόλεμο κτλ. «Λεύτερος αν δεν είμαι ,λεύτερη έχω ψυχή»

Ο Υπηρέτης του Θεοκλύμενου (Έξοδος):

αντιστέκεται στον κύριό του και υπερασπίζεται το δίκαιο.

Αξιολογούμε τους ανθρώπους με κριτήριο το ήθος και τη λογική και όχι

την κοινωνική τους τάξη.

 «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ
ΣΤΗ ΜΟΙΡΑ»
Απέναντι στο απρόβλεπτο της θεϊκής δράσης, στο αναπόδραστο της μοίρας και

στο ευμετάβλητο της τύχης στέκεται ο άνθρωπος (Μενέλαος, Ελένη) Ωστόσο

με τις μικρές ανθρώπινες δυνάμεις του επινοεί την απόδραση και πετυχαίνει τη

σωτηρία του καθορίζοντας ο ίδιος τη μοίρα του. Απαραίτητη προϋπόθεση σ’

αυτόν τον αγώνα είναι κατά τον ποιητή η ευβουλία (η σωστή σκέψη, η λογική

κρίση) αλλά και η εξυπνάδα, η επινοητικότητα, η υπομονή, η προσήλωση στο

στόχο.

Ο άνθρωπος μπορεί να κατευθύνει τη ζωή του. Με τη δύναμη του νου

του (λογική, ορθή κρίση) κατακτά τη γνώση, την ελευθερία, την

ευτυχία. ( Επιρροή από τον Διαφωτισμό)

 «ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ»
Η έννοια του δικαίου αποτελεί βασικό στοιχείο του δράματος και διατυπώνεται

με ποικίλες μορφές από τους ήρωες:

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ

επιδιώκει ηθική δικαίωση και αποκατάσταση της τιμής της.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΜΕΝΕΛΑΟΥ

το δικαίωμα του νόμιμου συζύγου να πάρει πίσω την Ελένη.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΚΛΎΜΕΝΟΥ

το δίκαιο του ισχυρότερου που έρχεται σε σύγκρουση με το ηθικό δίκαιο.

ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΝΟΗΣ

διατυπώνει το δικαίωμα του Μενελάου να ξανακερδίσει τη γυναίκα του.

Τελικά το ίδιο το έργο προβάλλει το ηθικό δίκαιο, αφού με την

παρέμβαση των Διόσκουρων η Θεονόη δικαιώνεται, η Ελένη και ο

Μενέλαος αποκαθίστανται και σώζονται, ενώ ο Θεοκλύμενος

υποτάσσεται στη βούληση των θεών.

 Β Α Σ Ι Κ Ο Ι Ό Ρ Ο Ι
και η σημασία τους

ΑΓΓΕΛΟΣ ή ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ
Δευτερεύον πρόσωπο της τραγωδίας, το οποίο αφηγείται γεγονότα που έγιναν

εκτός σκηνής ή μέσα στο παλάτι, κι έτσι γίνονται γνωστά στους θεατές.

ΑΓΓελικη ρηση
Ο λόγος του αγγελιαφόρου.

Αμοιβαια
Τραγούδια που τραγουδάνε εναλλάξ τα πρόσωπα στη σκηνή.

Αναγνωριση
Το πέρασμα από την άγνοια στη γνώση. Η αναγνώρηση ενός προσώπου γίνεται:

- Με σημάδια

- Από τα ίδια τα γεγονότα

- Με ανάμνηση

- Με συλλογισμούς

Απο μηχανησ θεοσ

Ο θεός που εμφανίζεται στο έργο με τη βοήθεια μηχανήματος. Όταν η κατάσταση

έχει φτάσει σε αδιέξοδο, ο θεός παρεμβαίνει και δίνει τη λύση.

διαλογικα - επικα μερη: προλογοσ, επεισοδια, εξοδοσ
Απαγγέλονται από τους υποκριτές και τον κορυφαίο του χορού, χωρίς τη συνοδεία

μουσικής.

διανοια
Ιδέες των ηρώων και του χορού, που εκφράζονται με αφορμή κάποια γεγονότα.

Είναι οι διαχρονικές αξίες, τα μηνύματα και οι απόψεις.

διθυραμβοσ
Τραγούδι της χορικής λυρικής ποίησης με θέματα από τη ζωή του Διονύσου και τη

λατρεία του.

δΡΑΜΑΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Τρόπος παρουσίασης του μύθου, ώστε το ένα γεγονός να προκύπτει από το άλλο.

ΕΙΝΑΙ - ΦΑΙΝΕΣΘΑΙ
Η αντίθεση ανάμεσα στη πραγματικότητα και τα φαινόμενα.

ελεοσ
Η συμπόνια του θεατή για τον ήρωα που υποφέρει.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΠΟΥ
Η υπόθεση και ο μύθος συμβαίνουν στον ίδιο χώρο (μπροστά σε ναό ή στο

ανάκτορο). Τις πληροφορ'ιες τις δίνει ο αγγελιαφόρος.

ΕΞΟΔΙΟ ΑΣΜΑ
Τραγούδι του χορού στο τέλος της τραγωδίας, όταν αποχωρεί από την ορχήστρα.
 εξοδος
Το τελευταίο από τα κατά πόσον - διαλογικά μέρη, με το οποίο κλείνει η τραγωδία.

επεισοδια
Κατά πόσον - επικό/ διαλογικό μέρος, ανάμεσα σε δύο χορικά. Σε αυτά δρουν οι

υποκριτές και ο κορυφαίος του χορού.

επιβραδυσνη δραματικη
Η επιβράδυση (αναβολή) της πορείας προς ένα γεγονός, που οι ήρωες και οι θεατές

περιμένουν να συμβεί.

ηθοσ
Ο χαρακτήρας και η στάση των ηρώων, όπως φαίνεται από τα λόγια, τις πράξεις και

τις επιλογές τους τις δύσκολες στιγμές.

θεολογΙα του ευριπιδη

Αμφισβητεί την παραδοσιακή αντίληψη των ανθρώπων για τους θεούς.

η "καινη" ελενη του ευριπιδη

Η Ελένη που ΔΕΝ πήγε ποτέ στη Τροία με τον Πάρη, αλλά στη Αίγυπτο.

κατα ποιον μερη

Τα μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής για να πετύχει τον στόχο του, τη μίμηση.

κατα ποσον μερη

Τα τμήματα στα οποία χωρίζεται μία τραγωδία.

1) Επικά / Διαλογικά

2) Λυρικά Μέρη (= πάροδος, στάσιμα, κόμμοι, μονωδίες, διωδίες)

κομμος
Θρηνητικό τραγούδι που τραγουδούν εναλλάξ ο χορός και τα πρόσωπα επί σκηνής.

λεξισ
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής, οι εκφραστικοί τρόποι και σχήματα. Είναι

φτιαγμένη σύμφωνα με την ηλικία, το φύλο και τη κοινωνική τάξη.

μελοσ / μελοποιια
Η μουσική των λυρικών μερών της τραγωδίας που έχει στόχο να κάνει πιο έντονα

τα συναισθήματα των θεατών.

μετασταση χορου
Η αποχώρηση του χορού κατά τη διάρκεια του έργου.

μηχανη η αιωρα
Μηχάνημα του θεάτρου, σαν γερανός, με το οποίο εμφανίζεται ο από μηχανής

θεός.

μονωδια
Τραγούδι από έναν ηθοποιό.

μυθος
Η υπόθεση της τραγωδίας.

ορχηστρα
Ο κυκλικός χώρος όπου χορεύει ο χορός.

οψισ
Τα οπτικά στοιχεία της παράστασης, όσα βλέπει ο θεατής, δηλαδή σκεύη κλπ, η

σκηνοθεσία.
παροδος
Οι εισόδοι των ηρώων στην ορχήστρα. Είναι:

1)Το τραγούδι του χορού, όταν πρωτομπαίνει στην ορχήστα.

2) Η αριστερή (από τους αγρούς)

3) Η δεξιά (από το λιμάνι ή τη πόλη)

περιπετεια
Όταν γίνεται το αντίθετο από αυτό που επιδιώκει ένα πρόσωπο της τραγωδίας.

προλογοσ
Η αρχή του έργου (διάλογος ή μονόλογος)

Οι θεατές μαθαίνουν τα βασικά στοιχεία όπως τον τόπο, το χρόνο κλπ

σκευη
Ό,τι φορούσαν ή κρατούσαν οι ηθοποιοί σε μία παράσταση.

σκηνογραφια
Ο σκηνικός διάκοσμος που παρίστανε τον χώρο δράσης κάθε έργου. Ήταν μεγάλος

και ζωγραφισμένος με έντονα χρώματα.

στασιμα
Τα τραγούδια του χορού, όταν είχε πάρει τη θέση του στην ορχήστρα.

στιχομυθια
Ο διάλογος ανάμεσα σε δύο πρόσωπα. Σχεδόν πάντοτε μέσα από τα λόγια τους

εκφράζονται έντονα συναισθήματα και ένα πρόσωπο θέλει να αντλήσει

πληροφορίες από το άλλο.

τραγικη ειρωνεια
Η κατάσταση κατά την οποία οι ήρωες ΑΓΝΟΟΥΝ πράγματα, τα οποία όμως

γνωρίζουν άλλα πρόσωπα ή οι θεατές.

τραγικοσ ηρωασ
Ο 'ηρωας που υποφέρει εξαιτίας

1) της μοίρας

2) επειδή έκανε κάποιο σφάλμα ή έδειξε αλαζονεία (ύβρις)

3) διότι πρέπει να αντιμετωπίσει ανώτερες δυνάμεις

4) καθώς πρέπει να επιλέξει ανάμεσα από δύο λύσεις που θα τον πληγώσουν

εξίσου

5) γιατί περνά από την ευτυχία στη δυστυχία

φοβοσ
Ο φόβος του θεατή, όταν ο ήρωας υποφέρει, γιατί σκέφτεται ότι μπορεί και ο ίδιος

να βρεθεί στην ίδια θέση με τον ήρωα.

χοροσ
Ομάδα αρχικά 12 και αργότερα 15 ατόμων που τραγουδούσε και χόευε τα χορικά. Τα

θέματα των τραγουδιών αφορούσαν κυρίως τον Θεό, την ευτυχία, τη τύχη, το

πόλεμο κλπ. Ο χορός αποτελούνταν από γυναίκες ή γέροντες.