ZAMACH MAJOWY I RZĄDY SANACJI

GENEZA
- upadek rządu Grabskiego
- rozczarowanie niestabilnymi rządami
- trudna sytuacja polityczna i gospodarcza (bezrobocie, bieda, inflacja, liczne zmiany
rządów)
- J. Piłsudski obwiniał o ten stan rzeczy tzw. rządy sejmokracji i uważał, że demokracja
się nie sprawdziła
- autorytet władzy osłabiały skandale korupcyjne
- J. Piłsudski ustępuje z funkcji naczelnika państwa i marszałka wojska
- izolacja na arenie międzynarodowej po podpisaniu układu z Locarno

Niesforni tancerze, satyra przedstawiająca polski sejm z premierem Witosem. Brak zgody,
bunty, niemożność reformowania, częste zmiany.

Skróty:

PPS- Polska Partia Socjalistyczna

PSL Wyzwolenie- Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie"
PSL Piast- Polskie Stronnictwo Ludowe Piast
KL. Pr. Konst.- Klub Pracy Konstytucyjnej
ZJ.Mieszcz- Zjednoczenie Mieszczańskie
ZJ. Lud. Nar- Narodowe Zjednoczenie Ludowe
Zw. Lud. Nar- Związek Ludowo-Narodowy
CH. Dem- Chrześcijańska Demokracja

Wincenty Witos- premier rządu polskiego, sprawował funkcję od 24lipca 1920 do 13

września 1921

GENEZA

- pogarszająca się sytuacja międzynarodowa Polski

- układy w Rapallo i Locarno podkopały bezpieczeństwo zewnętrzne Polski
- wojna celna z Niemcami
 - J. Piłsudski sprzeciwiał się planom podporządkowania wojska cywilnemu
ministrowi
- Wzrasta przyzwolenie społeczeństwa do objęcia władzy przez silną jednostkę

Powstanie 10 maja 1926 roku drugiego rządu Chjeno-Piasta z premierem Witosem na czele
(rząd ten był nieudolny i doprowadził do masakry robotników krakowskich w 1923 roku.

ZAMACH MAJOWY
- przygotowania do przejęcia władzy przez Piłsudskiego i jego zwolenników trwały już
do końca 1925 roku. Ostatnia faza rozegrała się w maju 1926 roku, kiedy zaczął
kruszyć się koalicyjny rząd Skrzyńskiego
- minister spraw wojskowych gen. Lucjan Żeligowski wydał polecenie zgromadzenia
na 10 maja specjalnie dobranych oddziałów. Ćwiczenia te zostały odwołane, ale pod
Warszawę nadal przybywały oddziały wierne Piłsudskiemu
- odstrzelenie willi w Sulejówku
- Zamach stanu rozpoczęła się 12 maja. Wierne Piłsudskiemu wojska, biorące dotąd
udział w manewrach, opanowały prawobrzeżna część stolicy i zatrzymały się na linii
Wisły.
- nocą z dnia 11 na 12 maja 1926 gen. Żeligowski oddał dowództwo nad oddziałem w
Rembertowie Józefowi

SPOTKANIE NA MOŚCIE
- oddziały Piłsudskiego opanowały MSW, Dowództwa Okręgu Korpusu i koszary
Szwoleżerów
- prezydent Stanisław Wojciechowski udał się na spotkanie z marszałkiem

Walki o Warszawę toczyły się 3 dni do 15 maja 1926 roku

- wojskami wiernymi prezydentowi dowodził gen. Józef Malczewski
- 13 maja dotarły posiłki
- kolejarze ogłosili strajk

KAPITULACJA
- 14 maja prezydent i rzad wycofali się do Wilanowa. Tam prezydent przekazał swoje
uprawnienia marszałkowi Sejmu- Maciejowi Ratajowi, dymisja

NOWY RZĄD
- Kazimierz Bartlow formuje rząd
- sanacja
- marszałek sejmu- Maciej Rataj
- 31 maja 1926 Zgromadzenie Narodowe
- J.Piłsudski został wybrany na prezydenta, który stanowiska nie przyjął, co tłumaczył
zbyt małymi kompetencjami
- 1 czerwca 1926 roku Zgromadzenie wybrało Ignacego Mościckiego

- 2 sierpnia 1926 roku Sejm uchwalił rządową propozycję nowelizacji konstytucji tzw.
nowelę sierpniową
- Prezydent otrzymał prawo do rozwiązywania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji
oraz wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w czasie gdy sejm nie obraduje
 ● 6 sierpnia 1926 roku prezydent Mościcki wydał dekret o organizacji najwyższych
władz wojskowych- powołano urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (GISZ)
odpowiedzialnego tylko przed prezydentem. Stanowisko to otrzymał J. Piłsudski
● 2 października na czele rządu stanął Piłsudski( premier, szef spraw wojskowych)
NOWELA SIERPNIOWA → 4 sierpnia 1926 r.
- nowelizacja konstytucji
- rozszerzeniu uległy kompetencje prezydenta
- prezydent mógł samodzielnie wydawać dekrety z mocą ustawy i samodzielnie
rozwiązywać parlament
-ograniczenie uprawnień sejmu
SANACJA
→ system rządów stworzony przez piłsudczyków po zamachu majowym

PRZEWRÓT MAJOWY zapoczątkował przełom polityczny, rozpoczął się proces

ograniczania funkcji ustawodawczych Sejmu i Senatu
W odpowiedzi na zamach majowy endecja w grudniu 1927 roku zawiązała tzw. Obóz
Wielkiej Polski

PSL → opozycja
partie lewicowe → początkowo popierały Marszałka następnie przeszły do opozycji’

● W październiku 1927 powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem na czele z

płk.Walerym Sławkiem → ugrupowanie, które odcinało się od wcześniejszego
partyjniactwa, uznający konieczność pracy dla Polski i ideę nadrzędności państwa
● W kwietniu 1929 został złożony rząd oficerów z premierem płk. Kazimierzem
Świtalskim
● sytuacja w państwie stawała się napięta, gdyż blokowano zgromadzenie Sejmu
● 6 stronnictw: “Piasta”, NPR, chadecji, “Wyzwolenia”, Stronnictwa Chłopskiego, PPS
= BLOK OPOZYCYJNY WOBEC SANACJI CENTROLEW
● W grudniu 1929 r. Centrolewowi udało się doprowadzić do uchwalenia wotum
nieufności dla rządu Świtalskiego
● Na kolejnym posiedzeniu Sejmu, opozycja zgłosiła potrzebę uchwalenia nowej
konstytucji opierając się na metodach demokratycznych
● Uchwalenie nowego rządu na czele z Kazimierzem Świtalskim
● 23 CZERWCA 1931 w Krakowie odbył się Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu,
który przyjął rezolucję zapowiadającą obalenie dyktatury sanacji
● odpowiedzią Piłsudskiego było ponowne objęcie stanowiska premiera
● Ignacy Mościcki w końcu sierpnia 1930 roku rozwiązał Sejm i Senat
● w 1930 roku kolejne wybory
● Areszt bez wyroków sądowych na polecenie minitra spraw wewnętrznych gen.
Felicjana Sławoja wszystkich przywódców opozycji, których osadzono w Brześciu
nad Bugiem
● proces brzeski- zmuszenie działaczy do emigracji z kraju
● wybory brzeskie → unieważnienie 500 głosów oddanych na opozycję
● Przewagę w wyborach osiągnął BBWR osiągając 56%mandatów w sejmie i 68% w
Senacie
 ● Zwolennicy Piłsudskiego stopniowo ograniczali swobody obywatelskie (zlikwidowano
prawo zrzeszania się ś, wprowadzono cenzurę
● W Berezie Kartuskiej powstał obóz dla osób łamiących nowe zasady
● morderstwo Bronisława Pierackiego 15 czerwca 1934 r. = pretekst do powstania
obozu

SKUTKI KRYZYSU GOSPODARCZEGO

W 1926:
● zwiększenie eksportu towarów
● wzrost wysokości płac
● zmniejszenie bezrobocia
Wielki kryzys w 1929 r. :
● zmniejszenie eksportu towarów i surowców
● załamanie produkcji przemysłowej
● upadek handlu wewnętrznego
● wzrost bezrobocia
● masowe strajki robotników
● władze brutalnie rozprawiały się z buntownikami

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA
- BBWR przegłosowało projekt nowej konstytucji, mimo protestów opozycji
- 23 kwietnia 1935 roku uchwalona została konstytucja kwietniowa. Sankcjonowała
ona odejście trójpodziału władzy i wprowadza silne rządy prezydenta.
- na miejsce zasady suwerenności została wprowadzona zasada nadrzędności
- ideologia państwowa
- system prezydencki
- ograniczenie wpływu społeczeństwa na wybór głowy państwa
- kolegium elektorów

Uprawnienia prezydenta:
- powoływanie i odwoływanie premiera oraz członków rady ministrów
- mianowanie wyższych urzędników państwowych i sędziów
- zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
- reprezentował państwo za granicą
- zwoływał i rozwiązywał sejm i senat
- posiadał inicjatywę ustawodawczą i prawo wydawania dekretów
- mogą wetować ustawy sejmowe
- wyznaczał swojego następcę w czasie wojny

Rola parlamentu ograniczała się do wykonania zadań ustawodawczych i uchwalania

budżetu.
Zmniejszyła się liczba posłów o senatorów.
⅓ izby wyższej była mianowana przez głowę państwa.
Sejm pochodzi w całości z wyborów powszechnych
Podniesiono wiek czynnego i biernego prawa wyborczego
Zmiany w głosowaniach
SYSTEM DYKTATURY AUTORYTARNEJ