BİLİMSEL ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ VE YAYIN

ETİĞİ
DERS NOTLARI

Prof. Dr. Şenel ELALDI

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, EPÖ
ABD
 BİLİM

İnsanoğlu var olduğundan itibaren içinde

yaşadığı doğayı, toplumsal yaşam içinde geçen
çeşitli olayları anlamaya ve açıklamaya çalışmış,
olayların nedenlerini sorgulamış ve sonuçlarını
gözlemleyip irdelemiştir.
 BİLİM

Bu sorgulama ve araştırmanın nedenlerinden

birisi, doğaya üstünlük kurarak daha kolay
yaşam alanı oluşturmak ve daha rahat bir yaşam
sürmektir. Bu nedenle insan araştırmacı bir
kişiliğe sahiptir.
 BİLİM

Bilim insan tarafından geliştirilen en güvenilir

bilgi kaynağıdır
doğru düşünme, doğruyu ve bilgiyi araştırma,
bilimsel metotları kullanarak sistematik bilgi
edinme ve bilgiyi düzenleme süreci,
 evreni anlama ve tanımlama gayretleri olarak
ifade edilebilir
 BİLGİ

Bilgi; öğrenme, araştırma veya gözlem sonucu

elde edilen doğrulara ve ilkelere verilen ortak
bir ad olarak tanımlanmaktadır.
İnsan beyninin çalışması sonucunda ortaya
çıkan düşünsel ve kurgusal ürünler toplamıdır.
Bilgi, antik zamanlardan günümüze kadar
felsefe ile bir arada yol almıştır.
 BİLGİ

Bilgi doğar, bulunur veya keşfedilir.

Bilgi kaydedilir.
Bilgi kullanılır, değerlendirilir.
Bilgi geliştirilir.
Bilgi aktarılır.
Bilgi arşive kaldırılır.
Bilginin türü ya da özellikleri değişse de bu
yol değişmez
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Gündelik Bilgi
İnsanların sıradan deneyimlemeler sonucu elde
ettikleri bilgilerdir.
Neden sonuç ilişkisi ve yönteme dayanmazlar.
Kişinin algı, sezgi ve gözlemlerine ya da anlık –
deneyimlerine dayanır.
Bilimselliği ve geçerliliği yoktur.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Gündelik Bilgi
Sistemsiz şekilde işler.

Örneğin havanın bulutlandığına bakarak

yağmurun yağacağını “bilmek”, bu türden bir
bilgiyi içerir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Gündelik Bilgi
Kolayca anlaşılabileceği gibi, örneğin
meteorolojik bir incelemeye değil, fakat yalnızca
havanın bulutlandığına ilişkin gözleme ve genelde
bulutlu havanın yağmur getirdiği deneyimine
dayanan bu bilgi, yanlış da çıkabilir. Bu durumda
burada gerçek anlamda bir bilgiden değil, fakat
bir tahminden söz etmek, daha doğru olur.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Gündelik Bilgi
Bunun gibi, bir insanın yüzünün sarılığına
bakarak onun hasta olduğunu “bilmek” de yine
yalnızca gözleme ve hasta insanların yüzlerinin
genelde sağlıksız renkte olduğu deneyimine
dayanan, yüzeysel bir bilgiyi, daha doğrusu
tahmini dile getirir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Gündelik Bilgi
Bu tahmin de – örneğin o insanın doğal renginin
sarı olması ya da sararmanın hastalıktan başka
bir nedenden ileri gelmesi nedeniyle – yanlış
çıkabilir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Gündelik Bilgi
Bu örneklerden yola çıkarak gündelik bilgiyi,
araştırmalardan değil, fakat doğrudan
gözlemlerden ve deneyimlerden kaynaklanan,
araştırmalar sonucu kurulmuş neden-sonuç
ilişkilerinden yoksun, bu nedenle de doğruluğu
her an tartışma konusu olabilecek bilgi çeşidi
diye tanımlayabiliriz.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Teknik Bilgi
İnsanın, nesne ya da bir başka canlıyı pratik
amaçları için değiştirme ve kendi ihtiyaçlarına
uyarlamasıdır.
Pratik bir bilgi çeşidi olup insanlara fayda ve
hayatlarında kolaylık sağlamaktadır.
Geniş anlamda teknik, insanoğlunun – hangi
kaynaktan gelirse gelsin – bilgilerini uygulaması için
gerekli kuralların bütününü dile getirir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Teknik Bilgi
Antik çağ filozofu Aristoteles’e göre teknik,
insanoğlunun alet ve kullanım eşyaları yapabilme
becerisidir.
 Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, teknikten
söz edebilmek için hangi alanda olursa olsun – bir
uygulamanın ya da uygulama amacının varlığı
şarttır.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Teknik Bilgi
Bu uygulama, doğrudan günlük yaşama ait
olabileceği gibi, sıradan günlük uygulamalar
içerisinde yer almayan bir alanda da bulunabilir.
 Örneğin sulama tekniği gibi, edebiyat alanında
da bir roman ya da şiir tekniğinden söz
edebiliriz
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Teknik Bilgi
Böyle bir durumda dile getirilmek istenen, bir
romanın ya da şiirin oluşturulabilmesi için ne gibi
somut kuralların uygulandığının ya da uygulanması
gerektiğinin ortaya konulmasıdır.
Cümlelerin yapısı, noktalama işaretlerine yer
verilmesi ya da verilmemesi, uyak (kafiye) düzenine
bağlı kalınması ya da kalınmaması, bu anlamda
tekniğin kapsadığı noktalardır.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Sanatsal Bilgi
Sanatçının nesnelere yönelerek onlarda
gördüğü bir şeyi elinde olan malzemeler ile ifade
etmeye çalışmasıdır.
Doğada bulunan nesneleri kullanmasına
rağmen, doğada olmayan bir güzelliği de eserine
katabilir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Sanatsal Bilgi
Antikçağdan günümüze kadar, sanatın
üzerinde herkesin uzlaşabildiği bir tanımı
yapılamamıştır.
Kesin olan nokta, insanoğlunun sanatsal
yaratıcılığının bilim ve felsefenin dışındaki bir
alanda geçerlik kazanan bir yaratıcılık
olduğudur.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Sanatsal Bilgi
Sanat, kendine özgü bir dünyayı yorumlama
biçimidir; bu yorumu her sanatçı kendi sanatının
ortamında (ressam resimleri, heykeltıraş heykelleri,
besteci besteleri vb. ) gerçekleştirir.
 Sanat yoluyla edinilen bilgi, her zaman dolaylı
yoldan edinilmiş bir bilgidir;
çünkü sanat, hiçbir zaman doğrudan bir bilgi
kaynağı değildir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Sanatsal Bilgi
Örneğin Türk İstiklâl Savaşı’nı konu alan bir
romanı okuyan kimsenin amacı (örneğin aynı savaş
üzerine kaleme alınmış bir tarih eserini okuyan
kişiden farklı olarak) , İstiklâl Savaşı üzerine
bilimsel ya da doğrudan bilgi edinmek değildir.
Çünkü böyle bir roman, yazarının oluşturduğu öznel
kurgu içerisinde, ancak yazarın sözü edilen savaşa
ilişkin kendi (öznel) bakış açısını dile getirebilir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Dini Bilgi
Dinsel bilgi, özne ile nesne arasında inanç yoluyla
kurulan ilişkiyi temel alır;
bu bilginin özünü Tanrının, peygamberlerin ve
kutsal kitapların buyrukları oluşturur.
 Din alanında sorulara vahiy yoluyla verilmiş
yanıtların yeni sorulara kaynaklık etmesi, bu arada
kutsal kitaplarda yer alan yanıtların zaman içerisinde
değişmesi, söz konusu değildir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Dini Bilgi
İnanan, bir kez belli bir dinin kurallarını
benimsedikten sonra davranışlarını tartışmaksızın o
kurallar doğrultusunda düzenlemekle yükümlüdür.
Bu açıklamalardan da görülebileceği gibi din,
özünde bir inanç sistemidir.
 Bu sistem içerisinde yer alan bilgiler de
doğruluğunun tartışılması olanaksız bilgilerdir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Dini Bilgi
Buna karşılık bilimde bir kez elde edilmiş bir
sonucun/bilginin, sonradan koşullar değişse veya o
alanda yeni buluşlar yapılsa bile, sonucun doğruluğa
bir kez inanılmış olması nedeniyle, bir daha
tartışılamaması gibi bir durum söz konusu değildir.
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Felsefi Bilgi
Felsefi bilgi, evreni, varlığı, insanı, doğayı
parçalara ya da konulara bölmeden bir bütün halinde
anlamaya ve yorumlamaya çalışır.
Felsefi bilgi insanın aklı ile ortaya koyduğu tümel
düşüncelerin bütünüdür.
Mantık ilkelerine dayalı olan akıl yürütmelerdir.
Soyut ya da kavramsaldır
 özneldir ve bir sonu yoktur
 BİLGİ ÇEŞİTLERİ

Bilimsel Bilgi
İnsanın aklı ile belli bir konuya yönelip elde ettiği
yöntemli, sistematik, düzenli, geçerli, kanıtlanır ve
denetlenir nitelikte olan nesnel bilgiye denir.
Geçerli ve güvenilir bilimsel metotlar kullanılarak
elde edilen bilgilerdir.
Bilim insanlarının kendi alanlarında bilgi edinmek
için izledikleri yollara ise bilgi edinme yolları veya
bilimsel süreçler adı verilir.
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Toplumda yaşayan bireyler içinde yaşadıkları

sosyal ve fiziksel çevreyi anlayabilmek için çeşitli
yollar deneyerek bilgi üretmişlerdir.
İnsanların bilgiye ulaşma yolları beş ana başlık
altında incelenebilir.
Bunlar:
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Bireysel Deneyim Yolu,

Otoriter Yol,
Mistik Yol,
Rasyonel Yol,
Bilimsel Yöntem
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Bireysel Deneyim Yolu

Toplumda yaşayan bireyler, günlük yaşantılarında
herhangi bir sistematiğe bağlı kalmadan gelişigüzel,
fiziksel ve sosyal çevreyle girdikleri etkileşimlerden
elde ettikleri deneyimlerle, günlük ve gelecekteki
yaşam durumlarına yön verirler.
Yaşamdan edinilen (iyi ya da kötü) tecrübeler,
bireylerin çevresiyle ilişkilerini düzenlemede takip
ettikleri bilgiler topluluğunu oluşturur.
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Otoriter Yol
Bu yaklaşımda bilgi, daha çok ilgili alanda
uzmanlaşmış veya bu alanda toplum tarafından otorite
kabul edilen kişilerden elde edilir. Bireyler; alanda
uzmanlaşmış kişilerin bilgilerine güvenerek, bu bilgiler
ışığında günlük yaşamlarına yön verirler.
Örnek: Eğitimde bir öğretmenin yeni öğretim
yöntemlerini uygulama konusunda bir eğitim uzmanına
danışarak sınıf içi öğretimini buna göre düzenlemesi
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Mistik Yol
Bireyler, gerçeği öğrenmek için bazı durumlarda
(özellikle doğaüstü konularda) kutsal kişilerden veya
medyumlar gibi tanınmış insanlardan bilgi edinme
yoluna giderler.
Özellikle bazı durumlarda çaresiz kalmış, yardıma
muhtaç ve doğa-üstü inançları ağır basan bireyler
genellikle bu yolla bilgi edinme çabası içerisindedirler.
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Rasyonel Yol (Akılcı Yaklaşım)

Bu yolla bireyler aklın potansiyelini kullanarak
güncel yaşamlarına ve davranışlarına yön verirler.
Akıl yürütme süreçleri kullanılarak ve aklın
kurallarına bağlı kalınarak, dünyadaki olgu ve olayları
anlamlandırılmaya ve bu yolla insan yaşamı
düzenlenmeye çalışılır.
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Rasyonel Yol (Akılcı Yaklaşım)

Bireyler genellikle yaygın olan tümevarım,
tümdengelim ve birleşim gibi “akıl yürütme
süreçleri”ni kullanırlar.
 Bilgi edinmede bireysel deneyim veya mistik yolu
ikinci planda bırakırlar.
Tümdengelimsel akıl yürütmeler önemli yer tutar.
Ancak, bunların sonuçlarının her zaman gerçek olduğu
söylenemez.
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Rasyonel Yol (Akılcı Yaklaşım)

 Örnek 1. (Tümevarım ilkesi)
ÖNCÜL 1 : “Ayşe düzenli çalışan bir insandır.”
ÖNCÜL 2 : “Ayşe derslerinde başarılıdır.”
SONUÇ : “Düzenli çalışan insanlar başarılıdır.”
 Örnek 2. (Tümdengelim ilkesi)
ÖNCÜL 1 : “Bütün kuşlar yumurtlar.” (D)
ÖNCÜL 2 : “Bütün kırlangıçlar da yumurtlar.” (D)
SONUÇ : “Öyleyse bütün kuşlar kırlangıçtır.” (Y)
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Bilimsel Yöntem
 Bilimsel yöntem, geçerli ve güvenilir yollarla
bilginin sistematik ve düzenli olarak elde edilmesi
uğraşı ve bu uğraşın bilimsel bir tutumla
sürdürülebilmesi şeklinde tanımlanabilir.
İleri sürülen gerçekler veya ilkeleri reddetme ya da
doğrulama için kanıtlar elde etmeyi ön planda tutması
bakımından diğer bilgiye ulaşma yollarından ayrılır.
 BİLGİYE ULAŞMA YOLLARI

Bilimsel Yöntem
Uzman kişilere güvenerek veya tümdengelimsel akıl
yürütme yolu kullanarak tahminlerde bulunmak her
zaman doğru sonuçlar vermeyebilir.
Bu nedenle bilgiye ulaşma yolları içinde en güçlü
yaklaşım, bilimsel yöntemdir.
Olgu
Kavram

Olay

Teori
Bilimsel Bilgiler (Kuram / Model)

Genelleme

Doğa Yasası
İlke

36
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

Olgu;
Doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak yapılan bir
tek gözlem sonucunda saptanan ve istendiğinde
herkes tarafından aynı şekilde tekrar gözlenebilen
gerçeklerdir.
Olay ise alt oluşumlara yönelik durumlardır.
Örnek: Her gün yaşanan kazalar birer olay, trafik
anarşisi bir olgudur.
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

Kavram;
Aynı gruptan olguların veya varlıkların ortak
özelliklerini içeren anlamlara zihnimizde verdiğimiz
isimdir.
Kavram, gözlemlerden tümevarım yoluyla
genellemeler yapma ve bu genellemeleri adlandırma
şeklinde de açıklanabilir.
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

Kavram;
Örnek: “Uçma”, “Kanatları olma”, “Tüylü olma” ve
“Yumurtlayarak üreme” gibi özellikleri olan “kanarya”,
“serçe”, “kartal” gibi canlılara zihnimizde verdiğimiz
ortak isim “kuş”tur.

Bazen kavramlar arasındaki ilişkilerden yeni

kavramlar türetilebilir.
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

Kavram;
Örnek: Doğru ve çember kavramlarından eğri
kavramı, eğri kavramından süreklilik, limit ve türev
kavramları, bu kavramlardan sonsuz küçük kavramı,
sonsuz küçük kavramından sonsuz büyük kavramı
doğar.
Sayılar kavramından polinom ve cisim kavramları, bu
kavramlardan grup kavramı doğar.
Uzaklık kavramından topolojik uzay kavramı doğar.
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

İlke (Genelleme);
Kavramlar arası ilişkilerden çıkarılan yargılara
genelleme denir.
Doğruluğu pek çok kez kanıtlanan evrensel
genellemelere ise ilke denir.
Örnek: Farklı biçimlerdeki kaplara konulan sıvıların
gözlenmesi ile “Sıvılar bulundukları kabın şeklini alır”
şeklinde bir genellemeye varılabilir.
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

İlke (Genelleme);
Kavramlar arası ilişkilerden çıkarılan yargılara
genelleme denir.
Doğruluğu pek çok kez kanıtlanan evrensel
genellemelere ise ilke denir.
Örnek: Farklı biçimlerdeki kaplara konulan sıvıların
gözlenmesi ile “Sıvılar bulundukları kabın şeklini alır”
şeklinde bir genellemeye varılabilir.
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

Doğa Yasası;
Birçok defa doğruluğu kanıtlanmış, istisnası
görülmemiş ilkeler zamanla değişmez gerçekler haline
gelir. Doğa olaylarının düzgünlüğüne ve değişmezliğine
dayanan bu tür ilkelere doğa kanunu ya da yasası
denir.
Örnek: Yerçekimi Yasası
 BİLİMSEL BİLGİ NELERDEN OLUŞUR

Teori (Kuram);
Bilinen mevcut bilgilerle gerçeklere ulaşılamayabilir.
Bundan dolayı bir olguyla (oluş nedeni) ilgili önceden
elde edilen bilgilere dayalı, kuvvetli kanıtlarla
desteklenen bilimsel açıklamalara teori ya da kuram
denir. Doğrudan ispatlanamasa da geniş geçerliliği olan
kökleşmiş hipotez olarak ta tanımlanabilir
Teoriler, gözlem, deney, akıl ve mantık yollarıyla
her defasında doğrulanabilmelidir.
 BİLİMSEL BİLGİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi, güvenilir araştırma ve gözlemler

yoluyla edinilen bilgilerdir.
Bilimsel bilgi insanlığın üzerinde birleştiği bir
bilgidir. Bilgi, insanlar arasında din, dil, milliyet ve ırk
ayrımı söz konusu olmadan geçerlidir. Bu özelliği
taşıyabilmesi için de bir tür “tartışılmazlık statüsü”nü
kazanmış olması gerekir.
 BİLİMSEL BİLGİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi genel geçer bir bilgidir. Bu geçerlilik

mutlak olduğu anlamında ele alınmamalıdır. Çünkü ne
kadar sağlam olursa olsun, bilginin belli koşullar
içerisinde incelenmiş, sınanmış ve geçerliliği
saptanmıştır. Ancak bu bilginin o koşullar değiştiğinde,
yeniden gözden geçirilmesi, bir anlamda yeni duruma,
eğer uygulanabiliyorsa uygun hale getirilmesi
gereklidir. Böylece bilim “genellik” niteliği elde eder.
 BİLİMSEL BİLGİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi ilerleyen ve yığılan (kümülatif) bir

bilgidir. Bilimsel bilgiler, kesintisiz olarak birikir ve
süreklilik arz eder. Ancak yığılan bilgiler zaman zaman
yeniden elden geçirilerek, bazen temelden değişir
bazen de dönüşüme uğrar. Bu nedenle durumu “süreli
yığılma” olarak nitelendirmek uygundur.
 BİLİMSEL BİLGİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi ele aldığı konuların, bir bütünlük içinde

ve geniş kapsamlı bir yaklaşımla ele alınmasını zorunlu
kılar. Bundan dolayı sistemli ve tutarlı bir bilgidir.
Doğru çıkarımlara ve akıl yürütmelere olanak tanır.
Bilimsel bilginin belli bir alanı ve uygun bir
araştırma ve doğrulama yöntemi vardır. Bilimsel
yöntem adı verilen bu yöntem, hem bilginin elde
edilmesinde, hem de elde edilen bilginin
doğrulanmasında kullanılır
 BİLİMSEL BİLGİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi nesneldir. Bilimsel bilgiyi üreten insan

olmasına karşın, bilimsel bilgi insandan bağımsız nesnel
bir yapıdadır. Bilimsel bilginin bu özelliği, doğruyu
arama çabasında olan bilim insanına kişisel eğilim,
istek ve önyargılardan bağımsız olarak, olguları olduğu
gibi ortaya koyma olanağı verir.
 BİLİMSEL BİLGİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Evrenseldir: Her yerde aynıdır.

Örn: Dünyanın her yerinde su 100 C° de kaynar.

Test edilebilir: İsteyen herkes deneyebilir.

Örn: suyu 100 C° de kaynatıp deneyebilir.

Sistemlidir: Belli yol ve yöntemlerle üretilir.

Kendiliğinden üretilmez. Öyle olsa felsefe olur.

Geneldir: Tekil olaylarla ilgilenmez. Genel olaylarla

ilgilenir.
 BİLİM NEDİR

Terim olarak bilim, Yunanca episteme ve İngilizce

yazılışı ile science, Latince scire (bilmek)
kelimelerinden gelmektedir.
BİLİM NEDİR
 BİLİMİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER

Bilim olgusaldır: Bilim görülebilir ve ölçülebilir

olgularla ilgilenir.

Bilim mantıksaldır: Bilimin ulaştığı sonuçlar kendi

içinde tutarlıdır. Bilimsel bilgiler elde edilirken
mantıksal düşünme ve çıkarsama kurallarından
yararlanılır.
 BİLİMİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER

Bilim objektiftir (tekrarlanabilir): Bilimsel bilgiler

kimsenin tekelinde olmayıp, kamuya sunulmuş bir
şekilde herkesin soruşturmasına açıktır.

Bilim eleştiricidir: Bilim her türlü sav ve kuram

 BİLİMİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER

Bilim genelleyicidir: Bilim tek tek olgularla değil,

olgu türleri ile uğraşır. Bu nedenle sınıflama bilimsel
araştırmada önde gelen ilkelerden biridir.
Bilim seçicidir: Evrende sonsuz sayıda olgu ve olay
gerçekleşmektedir. Bilimin bunların hepsiyle
uğraşabilmesi hem gereksiz hem de imkânsızdır.
 BİLİMİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER

Bir olgunun bilime veri olabilme niteliği

kazanabilmesi için ya inceleme konusu olan probleme
ilişkin olması ya da kuramın test edilmesinde kanıt
değeri taşıması gerekir.
Bilimsel bilgi kanıtlanabilirdir: Bilimsel bilgilerin
bilimsel süreçlerden yararlanılarak kanıtlanabilir
olması gerekir. Bilgiler farklı zamanlarda test
edildiğinde benzer sonuçlara ulaşılmasını açıklar.
 BİLİMİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER

Ayrıca bilimin, çeşitlilik, süreklilik, yenilik ve

ayıklama nitelikleri de vardır.
Çeşitlilik: Bilimin herkese açık olması.
Süreklilik: Bilgi üretiminin sürekli devam etmesi.
Yenilik: Her gün yeni bilimsel bilgilerin ve bilim
alanlarının ortaya çıkması.
Ayıklama: Yanlış olduğu bulunan bilgilerin ayıklanıp
yerine yeni bilgilerin konulması.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Geçmişte de insanlar “doğayı, evreni keşfetme ve

anlama” çabası içinde olmuştur. Çeşitli hastalıklara,
doğal afetlere ve benzeri problemlere çözüm bulmak,
daha rahat ve mutlu bir yaşam sürmek için gerekli
ortamları oluşturmayı amaçlamışlardır. Bugün de
insanlar, aynı amaçlara ulaşmaya çalışmaktadır.
Dolayısıyla bilimin amacı geçmişten günümüze pek
fazla değişiklik göstermemiştir.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Bilimin amaçlarından birisi, mantıksal geçerliliği

olan, araştırma ve deneylere dayalı bilgi üretmektir.
Ayrıca, dış dünyada doğru bilgiyi yanlış bilgiden
ayırarak onu sistematik biçimde değerlendirmektir.
Bilimin üç temel işlevi mevcuttur. Bunlar,
Betimleme (tasvir etme)
Yordama (tahmin etme ve açıklama)
Kontrol etme
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Betimleme (Tasvir Etme); Bir araştırmaya

başlamadan önce mutlaka olaylar ve durumlar
tanımlanmalıdır.
Betimleme; olayları ve ilişkileri tanımlama, sınıflama
ve kategorize etmeyi içerir.
Betimlemenin yanısıra araştırılan problemin
sebepleri, sonuçları ve çözüm önerileri de
incelenmelidir.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Betimleme (Tasvir Etme); İncelenen olay, olgu,

durum ve değişkenlerin ne olduğunun açıklanması
gerekir. Kısaca bilim insanları olayları sadece tasvir
edip, sınıflamakla kalmaz; bu durumları açıklamaya da
çalışır. Bu durum, bilimin açıklama işlevi olduğunu
gösterir.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Betimsel araştırmaya bazı örnekler:

Öğretmenlerin öğretimde teknolojik araçlardan
yararlanma düzeyleri nelerdir?
İlköğretimde karşılaşılan disiplin problemleri
nelerdir?
Ülkemizdeki okur-yazarlık oranı nedir?
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Yordama (Tahmin Etme); Yordama; bilinen, gözlenen

durumlardan yararlanarak, bilinmeyen ve
gözlenemeyen durumları tahmin etmek olarak
açıklanabilir.
Bilimsel araştırmalar genel olarak bir tahmin
temeline dayalı olarak yürütülür. Yani araştırmalarda
“eğer bu şartlar gerçekleşirse, şu sonuçlar alınabilir”
gibi tahminler yapılmaktadır.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Yordama (Tahmin Etme);

Örnek, ülkemizdeki nüfus artış hızına ve mevcut
okul sayısına bakılarak, gelecek 10 yıl içinde ne kadar
yeni okula ihtiyacımız olacağı tahmin edilebilir.
Yordama araştırmaları ilişkisel araştırmalar olarak
da ele alınırlar. Böylece iki ya da daha çok değişken
arasındaki ilişkiye bakılır.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Yordama (Tahmin Etme);

İlişki yüksekse, bir değişkenin varlığında diğer
değişkenin de olabileceği tahmin edilir.
Örnek, çocukların zekâ düzeyi ile okul başarısı
arasında bir ilişki olduğu söylenebilir. Zekâ düzeyi
yüksek bir öğrencinin akademik başarısının da yüksek
olacağı tahmin edilir.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Kontrol Etme;Bilimsel araştırmalarda sadece olaylar

tanımlanıp, önceden tahmin edilmemektedir. Aynı
zamanda doğanın kontrol altına alınması için çaba
gösterilmektedir.
Burada kontrol, olayların meydana gelişini etkileyen
koşulları ayarlamak ya da değiştirmek suretiyle,
bunların meydana gelmesini ya da gelmemesini
sağlamaktır.
 BİLİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Kontrol Etme;
Fiziksel olayların laboratuvar ortamında kontrol
altına alınması sosyal bilimlerdeki olayların kontrol
altına alınmasına göre daha kolaydır.
 BİLİMİN TARİH
İÇİNDE GELİŞİMİ

 Mısır ve Mezopotamya uygarlıklarına rastlayan

bilgi toplama aşaması

Eski Yunanlıların evreni açıklamaya yönelik akılcı

sistemlerin kurulduğu aşama

Ortaçağın Yunan felsefesi ile dinsel dogmaları

bağdaştırma çabası karşısında İslam dünyasındaki
bilimsel çalışmaların parlamasını kapsayan aşama

Rönesans sonrası gelişmelerin yer aldığı modern

bilim aşaması
 BİLİM-EĞİTİM İLİŞKİSİ

 Eğitimde ulaşılmak istenen hedefler ve amaçlar

(uzak, genel ve özel amaçlar) bulunmaktadır. Bu
amaçların gerçekleştirilmesi için eğitim biliminin
gelişmesine, bu alanda araştırmalar yapılarak bilimsel
bilgi üretilmesine ve hedeflere ulaşmak için bu
bilgilerin alanda uygulanmasına ihtiyaç vardır.

Bilimsel, çağdaş, köklü, yeniliklere açık, objektifliği

temel alan bir eğitim sistemi yeni kuşaklarda
toplumsal düşünceyi sağlayacağından, eğitim
sisteminin bilimsel temellere dayandırılması
gereklidir.
 BİLİM-EĞİTİM İLİŞKİSİ

Eğitim bilimi, bireylerin davranışlarının planlı olarak

değiştirilmesi ve geliştirilmesi yasa ve ilkelerini
bulmaya, bu amaçla teknikler geliştirmeye çalışan bir
bilim dalıdır.

Eğitim biliminin temel amacı, öğretimin niteliğini

artırarak, öğrenenlerin eğitim hedeflerine ulaşmasını
sağlamaktır. Öğretimin kalitesini artırmak için sürekli
bilimsel araştırma ve geliştirme çalışmaları yapmak
zorunludur.
 BİLİM-EĞİTİM İLİŞKİSİ

Eğitimde öğretme ve öğrenme süreçlerini etkileyen

pek çok değişken mevcuttur. Bu nedenle eğitim bilimi
çok yönlü araştırmalar gerektiren bir bilim dalıdır.
Eğitim bilimi de diğer bilim dalları gibi alanıyla ilgili
bilimsel bilgi üretmek amacıyla bilimsel yöntemi
kullanmaktadır.

Bilimsel yöntem, kontrollü gözlem ve gözlem

sonuçlarına dayanan mantıklı düşünme yolları
kullanarak olayları açıklamaya yönelik hipotezler
kurma ve bunları doğrulama sürecidir.
 BİLİM-EĞİTİM İLİŞKİSİ

Eğitimde öğretme ve öğrenme süreçlerini etkileyen

pek çok değişken mevcuttur. Bu nedenle eğitim bilimi
çok yönlü araştırmalar gerektiren bir bilim dalıdır.
Eğitim bilimi de diğer bilim dalları gibi alanıyla ilgili
bilimsel bilgi üretmek amacıyla bilimsel yöntemi
kullanmaktadır.

Bilimsel yöntem, kontrollü gözlem ve gözlem

sonuçlarına dayanan mantıklı düşünme yolları
kullanarak olayları açıklamaya yönelik hipotezler
kurma ve bunları doğrulama sürecidir.
 BİLİM-EĞİTİM İLİŞKİSİ

Bilimsel araştırma aşamaları:

 Kaynaklar
Karasar, N. (2020). Bilimsel Araştırma Yöntemi
(35. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık

Kılıç Çakmak, E., Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö.,

Karadeniz, Ş. ve Demirel F. (2019). Bilimsel
Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem A Yayıncılık.

Sönmez, V. Ve Alacapınar, F. (2020).

Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri (7.
Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.

Şen, S. ve Yıldırım İ. (2019). Eğitimde Araştırma

Yöntemleri. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
Teşekkürler!