AÖF Kitapları Öğrenci Kullanım Kılavuzu

Öğrenme çıktıları
Bölüm içinde hangi bilgi,beceri ve yeterlikleri
kazanacağınızı ifade eder.

Tanım
Bölüm içinde geçen
önemlikavramların
Bölüm Özeti tanımları verilir.
Bölümün kısa özetini gösterir.

Dikkat
Konuya ilişkin önemli
Sözlük uyarıları gösterir.
Bölüm içinde geçen önemli
kavramlardan oluşan sözlük
ünite sonunda paylaşılır.

Karekod
Bölüm içinde verilen
Neler Öğrendik ve Yanıt Anahtarı
karekodlar, mobil
Bölüm içeriğine ilişkin 10 adet
cihazlarınız aracılığıyla
çoktan seçmeli soru ve cevapları
sizi ek kaynaklara,
paylaşılır.
videolara veya web
adreslerine ulaştırır.

Öğrenme Çıktısı Tablosu

Araştır/İlişkilendir/Anlat-Paylaş
İlgili konuların altında cevaplayacağınız soruları, okuyabileceğiniz
ek kaynakları ve konuyla ilgili yapabileceğiniz ekstra etkinlikleri gösterir.
Yaşamla İlişkilendir
Bölümün içeriğine uygun paylaşılan yaşama dair gerçek kesitler
veya örnekleri gösterir.
Araştırmalarla İlişkilendir
Bölüm içeriği ile ilişkili araştırmaların ve bilimsel çalışmaları gösterir.
Veteriner
Hizmetleri
Mevzuatı ve Etik

Editör

Dr.Öğr.Üyesi Mustafa ESER

Yazarlar

BÖLÜM 1 Dr.Öğr.Üyesi Mustafa ESER

BÖLÜM 2, 3
Doç.Dr. Ali YİĞİT

BÖLÜM 4, 5
Dr.Öğr.Üyesi Çağrı Çağlar SİNMEZ

BÖLÜM 6, 7, 8
Dr.Öğr.Üyesi Gökhan ASLIM
 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3772
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2587

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.

“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Copyright © 2018 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

Grafik Tasarım ve Kapak Düzeni

Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan

Grafikerler
Hilal Özcan
Gülşah Karabulut
Ayşegül Dibek
Özlem Çayırlı

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Murat Tambova
Nihal Sürücü
Gözde Soysever
Süreyya Çelik
Yasin Özkır

VETERİNER HİZMETLERİ MEVZUATI VE ETİK

E-ISBN
978-975-06-2526-8

Bu kitabın tüm hakları Anadolu Üniversitesi’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Ağustos 2018

2965-0-0-0-1809-V02
 İçindekiler
Mevzuat ve Temel
BÖLÜM 1
Kavramlar
Giriş . ...............................................................
Mevzuat ve Hukuk İle İlgili Tanımlar,
Kavramlar . ..................................................... 3
Toplumsal Düzen Kuralları ...........................
Din Kuralları ..........................................
Ahlak Kuralları . .....................................
Görgü Kuralları/Adab-I Muaşeret ........
Hukuk Kuralları .....................................
Niteliklerine ve Düzenleme Alanlarına Göre
Hukuk Kuralları ............................................. 10
Niteliklerine Göre Hukuk Kuralları .....
Düzenleme Alanlarına Göre Hukuk
Kuralları ................................................. 11
Pozitif Hukukun Kaynakları .........................
Asli/Asıl Kaynaklar ................................
Yardımcı Kaynaklar................................ 24
Veteriner Hekimliği
BÖLÜM 2 Yardımcı Sağlık
Hizmetlerinde Etik
3 Giriş . ............................................................... 37
Etik ve Deontoloji ......................................... 37
Etik ve Deontoloji Arasındaki Farklar... 37
6 Etiğin Kısa Tarihçesi . ............................ 38
6 Etik ile İlgili Diğer Konular ........................... 39
7 Ahlak ...................................................... 39
7 Değer . .................................................... 40
8 Erdem . ................................................... 40
Biyoetik . ................................................ 41
Çevre Etiği ............................................. 41
10
Araştırma Etiği ...................................... 41
Meslek Etiği ................................................... 42
Veteriner Hekimliği Etiği ..................... 42
14
Hayvan Kullanım Etiği ......................... 43
17
Etik Kuramlar ........................................ 43
Etik Kod ve İlkeler ......................................... 45
Veteriner Hekim Andı . ......................... 45
Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi
(Beyannamesi) ..................................... 45
Suni Tohumlama ile İlgili Yönetmelik... 45
Özerklik – Otonomi (Özerkliğe Saygı)
İlkesi ....................................................... 47
Yararlılık – Yarar Sağlama İlkesi . ......... 47
Zarar Verme(me) İlkesi ........................ 47
Adalet (ve Eşitlik) İlkesi ....................... 47
Onam ..................................................... 47
Onay ....................................................... 47
Aydınlatılmış Onam İlkesi .................... 47
Etik Karar Verme Süreci . .............................. 48
Dört Basamaklı EKVS ........................... 49
Birkaç Söz .............................................. 50
iii
 Türkiye’de Veteriner Klinik Veteriner
Yardımcı Sağlık Hekimliği Hizmetleri
BÖLÜM 3 Hizmetlerinde BÖLÜM 4 ve Yardımcı Sağlık
Örgütlenme Personeli
Giriş . ............................................................... 59 Giriş . ............................................................... 83
Temel Kavramlar .......................................... 59 Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Örgüt ve Organizasyon ........................ 59 Hizmetlerinin Yürütülmesi ........................... 85
Örgütlenme ........................................... 59 Veteriner Hekimler ve Yardımcı Sağlık
Hizmet ................................................... 59 Hizmetleri Personelinin Görev ve
Yetkileri . ................................................ 86
Yetki ....................................................... 60
Veteriner Hekim Muayenehane ve Poliklinik
Örgüt Yapısı ........................................... 60
Yönetmeliği ................................................... 87
Motivasyon . .......................................... 60
Hayvan Hastaneleri Yönetmeliği ................. 90
Örgüt Kültürü . ...................................... 60
Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma ve
Örgütlenme ve Örgütlenmeyi Gerekli
Denetlenme Usul ve Esaslarına Dair
Kılan Nedenler . ..................................... 60
Yönetmelik ..................................................... 91
Ülkemizde Veteriner Hekimliği
5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi . .................. 62
Gıda ve Yem Kanunu ..................................... 93
Eğitim-Öğretim Öncesi (Osmanlı
Devleti’nde) ........................................... 62
Eğitimin Başlaması ............................... 62
Cumhuriyet Dönemi ............................. 63
1980 Sonrası .......................................... 64
Örgütlenmede Yapı ve Hizmet Kalitesi ....... 65
Veteriner Hekimliği Hizmetlerinde
Görev Tanımı ile Yetki ve
Sorumluluklar ....................................... 67
Veteriner Hekimliği Hizmetleri .......... 68
Veteriner Hizmetlerinde Örgütlenme ......... 69
Dünyada Örgütlenme ........................... 69
Türkiye’de Örgütlenme ........................ 69
Birkaç Söz .............................................. 73

iv
 Halk Sağlığı, Gıda
Güvenliği ve
BÖLÜM 5 Yardımcı
Sağlık Personeli
Giriş . ............................................................... 109
Halk Sağlığı ve Veteriner Halk Sağlığı
Hizmetleri ...................................................... 109
Veteriner Hekimliğe İlişkin Hayvan
Sağlığını Koruma ve Sağlıklı Hayvansal
Üretimi Gerçekleştirmeye Yönelik
Yürütülen Hizmetler . ........................... 110
Biyotıp Alanında Yürütülen Hizmetler... 110
Genel Konular ile İlgili Yürütülen
Hizmetler ............................................... 110
Gıda Güvenliği ve Veteriner Hekimliği
Hizmetleri ...................................................... 113
Gıda Güvenliğini Tehdit Eden Faktörler... 113
Gıda Güvenliğinin Sağlanmasına Yönelik
Sistemler ................................................ 114
Gıda Güvenliği ve Veteriner Hekimliği
Mevzuatı ........................................................ 116
Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu ............................ 116
Gıda ve Yemin Resmî Kontrollerine
Dair Yönetmelik .................................... 118
Gıda Hijyeni Yönetmeliği ..................... 119
Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen
Kuralları Yönetmeliği . .......................... 119
Hayvansal Gıdaların Resmî
Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları
Belirleyen Yönetmelik .......................... 120
Gıda Kontrol Laboratuvarlarının
Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlulukları
ile Çalışma Usul ve Esaslarının
Belirlenmesine Dair Yönetmelik .......... 120
Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği ........... 121
Hayvan Islahı
Çalışmaları, Mevzuatı
BÖLÜM 6 ve Yardımcı Sağlık
Personeli
Giriş . ............................................................... 127
Hayvan Islahı ................................................. 127
Hayvan Islahı ile İlgili Tanımlar ........... 127
Hayvan Islahında Tarihsel Süreç . ........ 128
Hayvan Islahında Örgütlenme . ........... 130
Türkiye’de Hayvan Islahına İlişkin Yasal
Yapılanma . ..................................................... 132
Hayvanlarda Soy Kütüğü ve Ön Soy
Kütüğü Esasları Hakkında Yönetmelik... 132
Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama ve
Embriyo Transferi Faaliyetleri Hakkında
Yönetmelik ............................................ 133
Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının
Tesciline İlişkin Yönetmelik . ................ 133
Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının
Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı
Hakkında Yönetmelik ........................... 133
Sperma, Ovum ve Embriyo Üretim
Merkezlerinin Kuruluş ve Çalışma
Esasları Hakkında Yönetmelik ............. 133
Islah Amaçlı Hayvan Yetiştirici
Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri
Hakkında Yönetmelik ........................... 133
Yerli Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklarının Kullanılması ve Yurt
Dışına Çıkarılması Hakkında
Yönetmelik ............................................ 133
Hayvan Islahı Komitesi Çalışma Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik ............. 133
Hayvan Islahı Konusunda Yardımcı Sağlık
Personelinin Görev Ve Çalışma Alanları....... 134
Suni Tohumlama Faaliyetlerinin
Uygulanması ......................................... 134
Embriyo Transferi Faaliyetlerinin
Uygulanması ......................................... 135
v
 Veteriner Veteriner
Hizmetlerinde
BÖLÜM 7 BÖLÜM 8 Hizmetlerinde
Yeni Konseptler ve
Sosyalizasyon
Çalışma Alanları
Giriş . ............................................................... 145 Giriş . ........................................................................ 175
Meslekler Sosyolojisine Kavramsal Bir Giriş............. 175
Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları ............ 145
Meslekler Sosyolojisi . ................................... 175
Akvatik Hayvanlar ................................ 145 Meslek Kavramı . ........................................... 175
Antimikrobiyal Direnç .......................... 147 Statü ............................................................... 176
Rol .................................................................. 176
Arıcılık .................................................... 149 Meslek Bilinci ................................................ 176
Doğa Koruma ve Yaban Hayatı ........... 151 Meslek Ahlakı ................................................ 177
Meslek Seçimi ................................................ 178
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Meslek Seçimde Rol Oynayan
(GDO) .................................................... 153 Faktörler ........................................................ 178
Hayvan Gönenci (Refahı) ................... 156 Profesyonel Meslekler ve
Profesyonelleşmenin Önemi ........................ 179
Klonlama . .............................................. 157 Meslek Olgusuna Sosyolojik Bir
Kök Hücre .............................................. 158 Yaklaşım ......................................................... 179
Sosyalizasyon ................................................ 180
Organik Hayvancılık ............................. 159
Sosyalizasyon Ajanları .................................. 180
Yeni ve Yeniden Önem Kazanan Zoonozlar.... 161 Veteriner Hekimliği Mesleği ve Veteriner
Bakteri Kökenli Yeni Çıkan Zoonozlar..... 162 Hekimler . ................................................................ 181
Dünyada Veteriner Hekimliği
Parazit Kökenli Yeni Çıkan Zoonozlar . .. 162 Mesleğinin Tarihsel Gelişimi ........................ 182
Virüs Kökenli Yeni Çıkan Zoonozlar .... 162 Veteriner Hekimliğin İlk Dernek ve
Dergileri ......................................................... 183
Türkiye’de Veteriner Hekimlik
Öğretiminin Başlaması ................................. 183
Türkiye’de Kurulan Veteriner
Dernekleri ve İlk Mesleki Dergiler ............... 183
Veteriner Hekimliği Bilinci ........................... 184
Veteriner Hekimliği Ahlakı ve Etiği . ........... 184
Veteriner Hekimin Toplumdaki Rolü
ve Önemi . ...................................................... 184
Türkiye’de Veteriner Hekimliği Mesleğinin
Sosyal Yapısı ............................................................ 186
Karar Verme Sürecini ve Veteriner
Hekimliği Mesleği Seçimini Etkileyen
Faktörler ........................................................ 187
Sosyal Yapıda Meslek Örgütlerinin
Önemi . ........................................................... 188
Sosyal Yapıda Eğitim Kurumlarının
Önemi . .......................................................... 188
Veteriner Hizmetlerinde İletişim ve
Sosyalizasyon .......................................................... 190
Veteriner Hekim Hayvan/Hasta
İletişimi .......................................................... 191
Veteriner Hekimin Hayvan Sahipleri
ile İletişimi ..................................................... 191
Veteriner Hekimin Meslektaşları ve
Diğer Meslek Mensuplarıyla İletişimi........... 192
Veteriner Hekim Toplum İlişkisi .................. 192

vi
Önsöz
Sevgili öğrenciler,
İnsan maddi ve manevi yapısı gereği geçmişten
günümüze hep toplu yaşam tarzını seçmiştir.
Bu yaşam biçiminde varlığını sürdürebilmeyi,
neslini devam ettirebilmeyi ve kendini gelişti-
rebilmeyi amaçlamıştır. Toplu yaşam düzenini
benimseyen insanoğlu, bu yaşam tarzını gelişi-
güzel sürdüremeyeceğini anlaması ile birlikte,
toplumsal düzeni sağlayacak bazı yaptırımlar ve
kurallar arayışına girmiştir. Bu düzeni hukuk ku-
ralları başta olmak üzere din, ahlak, örf, âdet ve
görgü kuralları ile sağlamışlardır.
Her insan nefes almaya başladığı andan itiba-
ren sosyal bir düzenin içine girmekte ve yaşamı
boyunca belli kurallara dâhil olmaktadır. Doğan
her canlının yaşama hakkı kanunlarla korundu-
ğu gibi insanların yaşamları boyunca yapmaları
gereken ve yasaklanan hususlar da kanunlarla
belirlenmiştir. Bu şekilde toplumsal düzen sağ-
lanmaktadır. Yazılı hukuk kuralları, sorunlarla
karşılaşıldığında çözüm bulmak amacıyla resmî
yol olarak tercih edilmektedir. Her insan diğer-
lerinin özgürlük sınırlarını ihlal etmeden ve kı-
sıtlamadan bu kurallara uyarak yaşamını devam
ettirir. Günlük yaşantıda belli kurallara uyarak
hayatı sürdürme gerekliliği, kişinin meslek ola-
rak seçtiği alanda da karşımıza çıkmaktadır. Bir
meslek sahibi olunması, bu mesleğin icra edil-
mesi ve mesleki faaliyetler yerine getirilirken
karşılaşılabilecek her türlü sorunu aşabilmek için
başvurulacak çözüm yolları, yazılı olarak bildiri-
len mevzuatlarda açıkça belirtilmektedir. Mesle-
ki her türlü faaliyette, devletin yetkili organları
tarafından hazırlanan ve yürürlükte bulunan
hukuki kurallar, hangi yolun izleneceği ile ilgili
olarak o meslek sahibine rehberlik etmektedir.
Mesleki yeterlikleri sağlayarak başarılı bir birey
olabilmeyi kendisine ilke edinen herkesin, men-
subu bulunduğu mesleğine ilişkin mevzuatı çok
iyi bilmesi ve buna göre hareket etmesi gerekir.
Toplum yaşamını düzenleyen hukuki kuralla-
rın haricinde kişinin uymak zorunda olduğu
din, ahlak ve görgü kuralları ile birlikte örf
ve âdetler de sosyal düzenin sağlanmasında
başvurulan diğer kaynakları oluşturmaktadır.
Hukuki kurallar ile adalet sağlanmaya çalı-
şılırken, yazısız kurallar olan ahlak, örf-âdet
ve görgü kuralları ile toplumda, “iyi-güzel”,
“kutsal”, “saygılı”, “olumlu” gibi değer yargıları
oluşturulmaktadır. Yaşam tarzında bu kuralla-
ra uymayı hayat felsefesi olarak benimseyen
bireylerin olması, o toplumda uyum ve mutlu-
luk düzeyini de belirleyecektir. Ahlaki değer-
ler içerisinde vicdan, iyilik ve adalet duygusu
ile gerçekleştirilen davranışlar, toplum içinde
problem haline gelen sorunları bertaraf ede-
cektir. Sadece sosyal düzen içinde değil iş ya-
şantısında da ahlaki kurallara uyum felsefesi-
nin, etik ilkeleri oluşturduğunu bilen her birey
meslek hayatında başarılı olabilecektir.
Bu kitapta mevzuat ve temel kavramlar, veteri-
ner hizmetleri etiği ve örgütlenmesi, veteriner
hekim, veteriner sağlık teknikeri ve teknisye-
ninin mesleklerini icrasına ilişkin mevzuatlar,
halk sağlığı ve hayvan ıslahı, gıda güvenliği,
gelişen teknoloji ışığında veteriner hizmetleri
personelini bekleyen yeni görev ve sorumlu-
luklar ile veteriner hizmetlerinde sosyalizasyon
konuları anlatılmıştır. Bu hizmet alanında gö-
rev yapacak veteriner hekim ve yardımcı sağ-
lık personelinin görevlerini yerine getirirken
sosyal çevreleri ile iç içe olacakları ve ne kadar
önemli bir rolü üstlenecekleri anlatılmıştır. İn-
san, çevre ve hayvan sağlığının birbirlerinden
ayrı düşünülemeyeceği ve bu konuları ilgilen-
diren faaliyetlerin dikkatlice değerlendirilmesi
gerektiği belirtilmiş, görevin ne kadar kapsamlı
ve önemli olduğu vurgulanmıştır.
Veteriner hizmetlerine gönül veren bütün
meslek grupları, kendi alanı içerisinde belirle-
nen mevzuatlar doğrultusunda ve etik kural-
lara uygun hareket ettikleri müddetçe, sade-
ce hayvan sağlığı değil aynı zamanda çevre
ve halk sağlığı ile de ilişkili olan bu köklü ve
önemli mesleğin gelişimine gerekli katkıyı sağ-
lamış olacaklardır.
Bu kitabın hazırlanmasında değerli bölüm ya-
zarlarımız başta olmak üzere emeği geçen her-
kese teşekkürlerimi sunarım.
Editör
Dr.Öğr.Üyesi Mustafa ESER
vii
 Bölüm 1
Mevzuat ve Temel Kavramlar

Mevzuat ve Hukuk İle ilgili Tanımlar,

öğrenme çıktıları

1 2
Kavramlar Toplumsal Düzen Kuralları
1 Mevzuat ve Hukuk ile ilgili Temel Kavramları 2 Toplumsal Düzen Kurallarını
Açıklayabilme Tanımlayabilme

Niteliklerine ve Düzenleme Alanlarına

3 4
Göre Hukuk Kuralları Pozitif Hukukun Kaynakları
3 Hukuk Kurallarının Niteliklerine Göre 4 Pozitif Hukuk Kurallarının Asli ve Yardımcı
Tasnifleyebilme Kaynaklarını Açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Mevzuat • Hukuk • Hukuk Devleti • Toplumsal Kurallar • Kanun • Anayasa • Norm
• KHK (Kanun Hükmünde Kararname) • Antlaşma • Yönetmelik • Tüzük • Resmi Gazete

2
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

GİRİŞ
İnsanın toplumsallığı ile hukukun toplum içindeki fonksiyonu arasında yakın bir ilişki mevcuttur.
İnsan içine doğduğu toplum denilen sosyal çevre içinde yaşar ve ölür. Bu süreç içinde insan toplumun
içindeki diğer kişilerle ilişkiler kurar. Bu ilişkilere toplumsal ilişkiler adı verilir. İnsan, bir aileye mensup ol-
ması nedeniyle öncelikli olarak annesi, babası ve kardeşleri ile ilişki içine girer. Büyüdükçe yakın çevresiyle,
okul çağına geldiğinde öğretmenleri ve arkadaşlarıyla ilişki içindedir. İş yaşamında kültürel ve ekonomik
davranışıyla bütün gün toplumun diğer bireyleriyle ilişki içinde olur. Ancak toplumsal ilişkilerin huzur ve
çatışmasızlık içinde sürdürülmesi, bireylerin birbirlerine karşı olan hak ve yükümlülüklerinin düzenlen-
mesi, korunması ve gözetilmesi ile mümkün olur. Bu nedenle toplum hayatının bir düzen içinde devam
edebilmesi ve ilişkilerin sağlıklı ve düzenli bir şekilde geliştirilebilmesi, insanların bireysel ve toplumsal
ilişkilerinde uymak zorunda kalacakları bazı kuralların varlığını zorunlu hale getirir. Bu kurallar man-
zumesine toplumsal kurallar denir. Toplumsal kurallar insanların uymaları gereken bir emri veya yasağı
ifade eder. Bu kurallar kişilerin kişilerle, kurum ve kuruluşlarla veya devletle olan ilişkilerindeki hak ve
yükümlülüklerini belirler. İnsanlar bu kurallara uymadıkları takdirde tepkiler ve yaptırımlarla karşılaşırlar.
Toplumsal hayatı düzenleyen kuralları şu şekilde sıralamak mümkündür. Din kuralları, ahlak kuralları,
görgü kuralları, hukuk kuralları.

MEVZUAT VE HUKUK İLE İLGİLİ TANIMLAR, KAVRAMLAR

Mevzuat: Hukukun bilgi kaynaklarından birisi mevzuattır. Mevzuat, anayasa, kanun, KHK (ka-
nun hükmünde kararname), uluslararası antlaşma, tüzük, yönetmelik ve diğer düzenleyici işlemlerden
oluşur. Mevzuata ulaşmanın en güvenilir yolu Resmi Gazete’dir. Resmi Gazete’nin 7/2/1921 tarihin-
den itibaren yayımlanan tüm sayılarına (www.resmigazete.gov.tr) adresinden ulaşmak mümkündür.
Resmi Gazete günlük çıkmakla
birlikte, yayımlanmasında acili-
yet olan bir metin için aynı gün
ikinci bir daha yayımlanabilmek-
tedir. Bu şekilde yayımlanan nüs-
haya “Mükerrer” adı verilmekte-
dir. Kanun, kanun hükmünde
kararname, tüzük ve çeşitli yö-
netmelik ve tebliğlere internet
üzerinden Mevzuat Bilgi Sistemi
(MBS)’inden, (www.mevzuat.
gov.tr) adresinden ücretsiz olarak
ulaşmak mümkündür. Kamu ku-
rum ve kuruluşlarına ait mevzuat
bilgilerine ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarına ait internet sitele-
rinden de erişmek mümkündür.
Resmi Gazete: Osmanlı Devleti’nin çıkardığı Takvim-i Vekayi gazetesi dünyadaki en eski resmi gaze-
telerden birisidir. II. Mahmut döneminde 11 Kasım 1831 yılında Takvim-i Vekayi olarak haftada bir gün
yayınlanan Gazete’nin “resmi” olan bir bölümü bugünkü
Resmi Gazete’nin nüvesini oluşturmaktadır. Gazete’nin
1878 yılında yayımı durmuştur. 1891 yılında yeniden ya-
yıma başlamış, ancak bir müddet sonra yayımı tekrar dur- internet
muştur. II. Meşrutiyeti müteakip 15 Eylül 1908 tarihinde Mevzuat Bilgi Sistemi www.mevzuat.gov.tr
yeniden faaliyete geçirilmiştir. Son nüshası 2 Kasım 1922
tarihini taşımaktadır.

3

TBMM’nin 23 Nisan 1920 tarihindeki teşek-
külünden sonra da İstanbul Hükümeti Takvim-i
Vekayi’nin neşrine devam etmiştir. Buna mukabil 7
Ekim 1920’de TBMM Hükümeti’nin resmi gaze-
tesi olarak haftada bir yayınlanmak üzere Ceride-i
Resmiye çıkarılmaya başlanmıştır. Bu gazetenin ya-
yımında da zaman zaman aksamalar olmuştur. 10
Eylül 1923 tarihini taşıyan 22 nci sayıdan itibaren
Resmi Ceride adı altında yeniden yayıma başlanmış-
tır. Bakanlar Kurulu’nun Mayıs 1341 [1925] tarih
ve 1970 sayılı kararnamesi ile yürürlüğe konan
“Resmi Ceride’nin Sureti Muntazamada Neşir ve
Muamelatının Tarzı İcrası” hakkındaki talimatna-
menin kabulüyle düzenli olarak yayıma geçmiştir.
Resmi Ceride, 17 Aralık 1927 tarihini taşıyan
763. sayısından itibaren “Türkiye Cumhuriyeti
Resmî Gazete” adını almış olup o günden bugüne
değin düzenli bir şekilde yayınlanmaktadır.
internet
Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete www.res-
migazete.gov.tr
Norm/Normlar: Sosyoloji, matematik, hukuk,
felsefe disiplinleri ile bu disiplinlerin türevi olan
alt disiplinlerde kullanım ve anlam alanı olan bir
kavramdır. Fransızca kökenlidir ve aslı “norme”dir.
Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde“Kural olarak be-
nimsenmiş, yerleşmiş ilke veya kanuna uygun durum,
düzgü” olarak ifade edilen kavram, sosyoloji sözlü-
ğünde “kural, kanun, kaide” olarak aktarılmaktadır.
Kavramın hukuk sözlüğünde“kural, ölçü, kaide; bir
hususta geliştirilen standartlar, kurallar”, felsefe an-
siklopedisinde ise kavramın “belli bir kurala uygun
4
Mevzuat ve Temel Kavramlar
olan” anlamına geldiği belirtilmektedir. Norm, sos-
yolojide, kültürel açıdan arzu edilir ve uygun ola-
rak değerlendirilen davranışları akla getiren ortak
davranış beklentisidir.
Normlar, buyuran olma özellikleriyle kurallara
ve düzenlemelere benzerler, fakat normda kural-
ların resmi statüsü yoktur. Doğru davranış bazen
normatif diye değerlendirilen davranıştan farklı
olabilir ve bu davranış eğer var olan normlara göre
yargılanırsa sapkın olabilir. Dolayısıyla norm kav-
ramı, toplumsal düzenleme, toplumsal denetim
ve öenmli bir sosyolojik problem olan toplumsal
düzenle çok yakından ilişkilidir. Normlar, türle-
ri açısından farklı türlerde görünür olurlar. Fakat
bu türleri birbirinden açıklıkla ayırt edebilmek
güçtür. Başlıca norm türlerini şöyle sıralayabilmek
mümkündür; “hukuksal normlar”, “töresel normlar
(örf, adet, gelenek, görenek normları)”, “dinsel nor-
mal”, “ahlaksal normlar”. Bunların yanı sıra “estetik
normlar”, “teamüller” de toplumsal norm kategori-
sinde ele alınabilmektedir.
Normun bazı özelliklerini şu şekilde sırala-
mak mümkündür. Emirler ve yasaklarla bireyin
davranışlarını biçimlendirir; Tekrarlandıkça alış-
kanlığa dönüşür; Her toplumun kendi yapısına
göredir; Yaptırımı kınama, ayıplama, dışlama
şeklinde görülür; İhtiyaçları karşılamayan norm-
lar zamanla ortadan kalkar, yeni ihtiyaçlar yeni
normları oluşturur.
Hukuk: Terim üzerinde mutabık kalınan or-
tak bir tanım olmamasına rağmen yaygın olarak
şu tanımlamalar kullanılmaktadır: “Hukuk, top-
lum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla
olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu
gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bü-
tünüdür”. Bu tanım hukukun konusunu esas alan
biçimsel bir tanımdır. Bu tanım aynı zamanda
yürürlükteki (pozitif ) hukukun biçimsel tanımını
ifade etmektedir.
Bir başka tanım ise hukukun amacını ve kay-
naklarını esas almaktadır. Şöyle ki, “hukuk toplu-
mun genel yararını veya bireylerin ve toplumun
ortak iyiliğini sağlamak amacıyla birbirleriyle veya
meydana getirdikleri toplulukların birbiriyle olan
sosyal ilişkilerini düzenleyen, yetkili makamlar ta-
rafından konulmuş ve devlet yaptırımlarıyla des-
teklenmiş sosyal düzen kurallarının (kural, norm,
emir, yasak, vd.) bütünüdür.” Bu tanımlar şu un-
surlardan meydana gelir:
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
• Hukuk bir “kurallar bütünü”dür.
• Bu kurallar, sosyal düzeni sağlamaya yönel-
miş birer sosyal davranış kuralı olup, top-
lum hayatında kişilerin nasıl ve ne şekilde
davranması gerektiğini belirtir.
• Bu kuralların belirli davranışları emretme-
lerinden amaç, insanların birbirleriyle veya
meydana getirdikleri topluluklarla ya da bu
toplulukların birbiriyle olan sosyal ilişkile-
rini düzenler.
• Sosyal ilişkileri düzenleyen kurallardan olan
hukuk, toplumun genel yararını veya ortak
iyiliğini sağlama amacı taşımaktadır. Bura-
da genel yarardan kasıt yürürlükteki hukuk
düzeninde o andaki toplumun genelinde
geçerli olan ve yetkili organlar tarafından
benimsenmiş olmasıdır.
• Bu kuralların amacı doğrultusunda ken-
disinden beklenileni başarabilmesi için bu
kuralların çiğnenmemesi, saygı duyulması
ve yürürlüklerinin sağlanması gerekir. Bunu
günümüz modern devlet anlayışında bizzat
devlet sağlar.
• Hukuk kuralları devlet yaptırımı ile destek-
lenmiştir. Diğer bir ifade ile hukuk kuralla-
rının çiğnenmesi durumunda devlet maddi
yaptırım uygular. Bu, hukuk kurallarını
diğer sosyal kurallardan ayıran en önemli
husustur.
dikkat
Hukuk kuralları devlet yaptırımı ile destek-
lenmiştir. Diğer bir ifade ile hukuk kuralla-
rının çiğnenmesi durumunda devlet maddi
yaptırım uygular. Bu, hukuk kurallarını diğer
sosyal kurallardan ayıran en önemli husustur.
Bir ülkede belirli dönem içerisinde yürürlükte
olan bütün hukuk kurallarına pozitif hukuk de-
nir. Pozitif hukuka, müsbet hukuk, yürürlükteki
hukuk, objektif hukuk da denilmektedir. Pozitif
hukuk mevzu hukuk ve örfi hukuk olarak ikiye ay-
rılır. Mevzu hukuk, sadece yetkili organ ya da ma-
kamlarca usulüne göre yürürlüğe konulmuş hukuk
kuralları bütününün yazılı olanlarını ifade eder.
Anayasa, kanunlar, kanun hükmünde kararname-
ler, tüzükler, yönetmelikler, Anayasa Mahkemesi
kararları, milletlerarası antlaşmalar vd. mevzu hu-
kuku oluşturur. Mevzu hukuk kavramının kapsa-
mında yer alan yazılı hukuk kuralları “mevzuat”
olarak ifade edilmektedir. Yürürlükteki hukukun
üstünde yeralan, olması gereken hukuk da denil-
mektedir. Doğal/ideal hukuk zaman ve mekân
boyutundan soyut, toplum düzenini en iyi şekilde
sağlayıcı, adalet idesine uygun olduğu düşünülen
hukuktur. Kısaca pozitif hukuk varolan hukuku
ifade ederken, doğal/ideal hukuk olması gereken
hukuku ifade etmektedir.
Hukuk, kamu hukuku, özel hukuk ve karma
hukuk olarak üç ana kola ayrılır.
Kamu Hukuku; Devletle kişiler arasındaki ve
devletle başka devletler arasındaki ilişkileri düzen-
leyen hukuk dalıdır. Bu hukuk dalında taraflar ara-
sında eşitlik ilkesi geçerli değildir.
Özel Hukuk: Kişiler arasındaki ilişkileri ve dev-
letle kişilerin özel hukuk kuralları çerçevesinde gir-
dikleri ilişkileri düzenler. Özel hukuk hukukun en
eski ve önemli dalıdır. Bu dalda kamu hukukundan
farklı olarak kişiler arasında eşitlik esastır.
Karma Hukuk: Ne tam olarak kamu hukuku-
na ne de tam olarak özel hukuka dâhil edilemeyen
hukuk dalıdır.
Hukuk Devleti: Hukuk devleti, faaliyetlerin-
de hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına
hukukî güvenlik sağlayan devlet demektir. Devle-
tin hukuka bağlı olması adaletle hareket etmesini
gerektirmektedir. Hukuk devleti, kişilerin devlet
baskısı karşısında korunmaları gereksinmesinden
doğmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın
ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir
hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi kararında
hukuk devleti, “İnsan haklarına saygılı ve hakları
koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu
devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün
eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan dev-
lettir” şeklinde tanımlanmaktadır.
Hukuk Devleti’nde yasama, yürütme ve yar-
gı erklerinin hukuka bağlılığı beklenir. Anayasaya
göre, yasama organı da Anayasa’yla bağlıdır ve ka-
nunlar, Anayasa’ya aykırı olamaz. Yürütmenin “ka-
nuna bağlılığı ilkesi” gereği idare, sahip olduğu yet-
kileri kullanırken veya üstlendiği görevleri yerine
getirirken kanunlara, tüzük ve yönetmeliklere uy-
gun davranmak zorundadır. Anayasa sadece yasa-
ma ve yürütme organlarının değil, yargı organının
5
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

da hukuka bağlılığını açıkça öngörmüştür. Mah-
kemeler, “yerindelik” açısından değil, “hukukîlik”
açısından değerlendirme yaparak davaları karara
bağlarlar. Türkiye’de, 1961 Anayasası ile hukuk
devleti ilkesi kabul edilmiştir. Bu ilkenin bir takım
şartları vardır. Bu şartlar, kanunların anayasa uy-
gunluğunun yargısal denetimi, idarenin hukuka
bağlı olması, kanunlar önünde eşitlik, suç ve ce-
zalara ilişkin bir kısım ilkeler (1982 Anayasası’nın
38. Maddesi’nde sayılan ilkeler), doğal yargıç temi-
natı, mahkemelerin bağımsızlığıdır.

Öğrenme Çıktısı
1 Mevzuat ve Hukuk ile ilgili Temel Kavramları Açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

“Hukuk Devleti” kavramı

Türkiye Cumhuriyeti Ana-
yasalarındaki “hukuk devle-
ti atıflarına örnekler vererek
tartışınız.
ile ilgili detaylı bilgi için,
(Enver Bozkurt, “Genel “Hukuk Devleti” kavramını
Hukuk Bilgisi”, Ankara, tartışınız.
2000), adlı eseri inceleyebi-
lirsiniz.

TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI dır. Din kurallarını diğer kurallardan ayıran en

Toplum halinde yaşayan insanların yerine ge-
tirmek zorunda oldukları yükümlülükleri ve sahip
oldukları hakları belirleyen kurallar “toplumsal dü-
zen kuralları” olarak adlandırılmıştır. Bu kurallar
insanların uymaları gereken emir ve yasağı ifade
eder. Toplum hayatını düzenleyen kurallar şunlar-
dan oluşmaktadır:
önemli özellik, bir kimsenin inanmadığı bir dinin
kurallarına uyma zorunluluğu olmamasıdır. Din
kurallarının yaptırımı din kurallarının koyduğu
emir ve yasaklara aykırı davranmanın doğuracağı
tepki “manevi”dir. Bu ise “günahkâr olma”, ahiret-
te Allahın öngördüğü cezalara çarptırılma şeklinde
ortaya çıkar.

Din Kuralları
Din kuralları bir dine inanan insanların belli
biçimde davranmalarını ya da birtakım adetleri
ve törenleri yerine getirmelerini düzenler. Müslü-
manların namaz kılmaları, oruç tutmaları; Hristi-
yanların pazar günleri kiliselerde yapılan ayinlere
katılmaları; Musevilerin cumartesi günleri sina-
goglarda yapılan törenlere katılmaları bu kuralla-
ra verilebilecek örneklerdir. Her dinin kuralı bu
dine özgü kaynaklarla belirlenir. Örneğin, İslam
dini bakımından Kur’an, Hristiyanlık dini bakı-
mından İncil, Musevilik dini bakımından ise Tev-
rat bu dinlerin kurallarına yer veren kaynaklardır.
Bunların dışında da dini topluluklar tarafından
kutsal olarak kabul edilen metinler bulunmakta-
“Yüzlerinizi doğuya ve batıya çevirme-
niz erdemlilik değildir. Asıl erdemli kişi
Allah’a, âhiret gününe, meleklere, kita-
ba ve peygamberlere iman eden; sevdiği
maldan yakınlara, yetimlere, yoksullara,
yolda kalmışlara, yardım isteyenlere ve
özgürlüğünü kaybetmiş olanlara harca-
yan; namazı kılıp zekâtı verendir. Böy-
leleri anlaşma yaptıklarında sözlerini
tutarlar; darlıkta, hastalıkta ve savaş za-
manında sabrederler. İşte doğru olanlar
bunlardır ve işte takvâ sahipleri bunlar-
dır.” (Bakara Suresi, 177. Ayet)

6
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Ahlak Kuralları
Ahlak insanların davranışları hakkında bir toplumda oluşan değer yargılarına göre yapılması-yapılma-
ması gereken, iyi-kötü, doğru-yanlış, olumlu-olumsuz kurallar bütünüdür. Ahlak insanların dürüst, iyi
olmalarını, başkalarını sevmelerini, iyilik yapmalarını tenbihler. Ancak insanlar bunlara uymayan kim-
seleri zorla bunlara uyduramazlar. Ahlak kurallarına uyulmasını sağlayan yaptırımlar ancak, toplumdan
dışlanmak, kınanmak, sevilmemek şeklindeki toplumsal tepkilerle olur. Ahlak kuralları toplumun gelenek
ve görenekleri, örf ve adetleri ile dinî inançları ile şekillenir. Ancak ahlak kuralları ile din kuralları çoğu
zaman içiçe geçmiş şekilde tezahür eder ve bunları kesin çizgilerle ayırmak çoğu zamam mümkün olma-
yabilir: Hoşgörülü olmak, iyilik yapmak, saygılı olmak, din ve vicdan özgürlüğü bilincine sahip olarak
davranmak, yalan söylememek, emanete sahip çıkmak, adil olmak, merhametli davranmak, dürüst olmak,
çevreye zarar vermemek, topluma yararlı olmaya çalışmak, büyüklere saygılı davranmak, küçükleri sevgi ile
yaklaşmak gibi davranışları ahlak kuralları içinde saymak mümkündür.

Ahlak kuralları genellikle iki katagoride ele alınır. Bunlardan biri “kişisel/sübjektif ahlak kuralları”dır ki
bu kişilerin bizzat kendilerine karşı görevlerini gösteren ahlak kurallarıdır. Diğeri ise toplumsal/objektif
ahlak kurallarıdır. Bu ise toplum hayatında kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerindeki davranış şekillerini
gösteren ahlak kurallarıdır.

Görgü Kuralları/Adab-ı Muaşeret

Görgü kuralları daha çok insan görünümü ve davranışlarının şeklini düzenler. Bu kurallar, bir kim-
senin davranışlarının yere, zamana ve duruma göre alacağı şekli belirler. İnsanların birbirleriyle kar-
şılaştıkları zaman takınmaları gereken tavırlarını, konuşma, oturma, giyinme, yeme-içme usullerini,
topluluklarda bayram ve düğünlerde nasıl hareket edeceklerini gösterir. Görgü kurallarının da yaptı-
rımı manevidir. Görgü kurallarına aykırı davranışlar ne devlet otoritesini harekete geçirir ne de ahlak
kurallarında olduğu gibi dışlanmaya, hor görülmeye neden olur. Görgü kurallarına aykırı davranışlar,
toplumun diğer fertleri tarafından, kabalık, tuhaflık, nezaketsizlik, bilgisizlik ve görgüsüzlük şeklindeki
ifadelerle nitelendirilebilir.

7

Hukuk Kuralları
Toplum düzeninni sağlayan kurallardan, dev-
let yaptırımıyla desteklenmiş olan kurallardır.
Hukuk kuralları, toplumsal hayatta gerek kişiler
ile kişiler, gerekse kişiler ile toplum arasındaki
ilişkileri düzenleyen maddi yaptırımlı, yani uyul-
ması kamu otoritesi ile desteklenmiş bulunan
zorunlu kuralların bütününden ibarettir. Top-
lumsal düzeni sağlamaya yönelik olan kurallarıy-
la hukuk kuralları arasında yaptırım noktasında
ciddi farklılık olsa da sürekli etkileşim vardır. Bir
takım ahlak ve din kuralları hukuk kuralı vasfını
kazanabilir veya kazandığı bu vasfı belli bir süre
sonra kaybedebilir.
Hukuk kurallarının yaptırımı “maddi”dir. Bu
kuralların içerdiği emir ve yasaklara uymak toplu-
mun bütün bireyleri için zorunluluktur. Aksi tak-
dirde karşılaşılacak tepki, “günahkâr olma”, “ayıp-
lama”, “aşağılama”, “görgüsüzlükle itham etme”,
“toplumdan dışlama”, şeklinde olmayacak, kişiler
hukuk kurallarının getirdiği emir ve yasaklara uy-
maya devlet tarafından zorlanacaktır.
Hukuk kuralları bireylerin davranışlarını daha
çok dış görünüşleri bakımından düzenler. Ör-
neğin öğrencinin sınav yönetmeliğine uymasını,
satın alınan bir malın bedelinin ödenmesini, tra-
fik suçu işeleyen, hırsızlık yapan, cinayet işleyen
kişinin cezalandırılmasını öngören kurallar hep
hukuk kurallarıdır.
8
Mevzuat ve Temel Kavramlar
dikkat
Hukuk kurallarının yaptırımı “maddi”dir. Bu
kuralların içerdiği emir ve yasaklara uymak
toplumun bütün bireyleri için zorunluluktur.
Aksi takdirde karşılaşılacak tepki, “günahkâr
olma”, “ayıplama”, “aşağılama”, “görgüsüzlükle
itham etme”, “toplumdan dışlama”, şeklinde
olmayacak, kişiler hukuk kurallarının getirdi-
ği emir ve yasaklara uymaya devlet tarafından
zorlanacaktır.
Bütün toplumsal kuralların ortak amacı ve he-
defi toplumsal düzeni sağlamak, toplum içinde
huzuru ve güveni tesis etmektir. Aşağıdaki tabloda
toplumsal düzen sağlamaya yönelik kuralların ge-
nel bir karşılaştırılması verilmiştir.
dikkat
Din, “mutlak iyiye”, hukuk “adalete” yönel-
miştir. Bu nedenle din kurallarının alanı daha
geniştir; hukuk için adaleti sağlayacak kadar bir
alan yeterlidir.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Tablo 1.1
Hukuk Kurallarının Diğer Toplumsal Normlarla Karşılaştırılması
Din Kuralları Ahlak Kuralları Örf ve Adet Kuralları
İnsanların, duygusal ya
İnsanî tutum ve tavır,
da bilinçli olarak bağlı Akla dayalı olmayıp, isteme ve
karakter, özel olarak da
bulundukları bir takım rastlantılara dayalı olarak ortaya
davranış ve tutumların
doğaüstü kudretlere ya da çıkan örf ve adet kuralları, toplumsal
aklanması ve düzeltilmesine
varlığa inanmasına ve bunlara yaşamın kolaylaştırması amacını güden
ilişkin kurallar ahlak
ibadet etmesine ilişkin konvansiyonel normlardır.
kurallarıdır.
kurallara din kuralları denir.
Din-hukuk farklılığı Ahlak-hukuk farklılığı Örf ve adet-hukuk farklığı
Din, “mutlak iyiye”, hukuk
“adalete” yönelmiştir. Bu
nedenle din kurallarının alanı Ahlakın idesi “iyi”, hukukun Örf ve adet kurallarının idesi “toplumsal
daha geniştir; hukuk için idesi “adalet”tir. yarar, hukukun idesi “adalettir”
adaleti sağlayacak kadar bir
alan yeterlidir.

Örf ve adet kurallarının bir yasa

Din kuralları karşısında Dürüst yaşamak ahlaka,
koyucusu yoktur yani toplumun
bireylerin özgürlüğü daha başkasına zarar vermemek
içinden kendiliğinden bir süreçle çıkar,
sınırlı, hukukta daha geniştir. hukuka ilişkindir.
hukuk ise bilinçli bir çaba gerektirir.
Örf ve adet zaman içinde değişir, hukuk
Hukuk kuralları insan Ahlak daha çok davranışların
kurallarının konulmasında olduğu gibi
aklının eseridir, din kuralları iç yönüyle, hukuk daha çok
kaldırılmasında da rasyonel bir tutum
kutsaldır. dış yanıyla ilgilenir.
vardır.
Hukukta heteronomi yani
dış kanun koyma, ahlâkta Örft ve adet kuralları zaman içinde
Din kuralları manevi
ise otonomi yani iç kanun hukuk halini alabilirler ve yazılı
yaptırıma sahipken, hukuk
koyma vardır. Buna bağlı değildirler. Hukuk, başlangıçtan
kuralları maddi ve dünyaya
olarak da hukukta dış itibaren uygulanabilme kabiliyetine
ilişkin yaptırımlara sahiptir.
sorumluluk, ahlakta iç sahiptir ve çoğu zaman yazılıdır.
sorumluluk vardır.
Kaynak: Yasemin Işıktaç, Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2015, s. 85-86.
Öğrenme Çıktısı
2 Toplumsal Düzen Kurallarını Tanımlayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Toplumsal düzen kuralları

Ahlak kurallarının toplum hakkında ayrıntılı bilgi için, Yaptırım şekilleri bakımın-
düzeni üzerinde nasıl bir et- (Halil Kalabalık, “Temel dan toplumsal düzen kural-
kisi vardır? Tartışınız. Hukuk Bilgisi”, İstanbul, larını tartışınız.
2003), adlı eseri inceleyiniz.

9

NİTELİKLERİNE VE DÜZENLEME
ALANLARINA GÖRE HUKUK
KURALLARI
Niteliklerine Göre Hukuk Kuralları
Niteliklerine göre hukuk kurallarının “emredi-
ci hukuk kuralları”, “yetki verici hukuk kuralları”,
“tanımlayıcı hukuk kuralları”, “tamamlayıcı hukuk
kuralları” ve “yorumlayıcı hukuk kuralları” şeklin-
de çeşitleri mevcuttur. Ayrıca bu sınıflandırmaya
bazı hukukçu ve yazarlar bir başka hukuk kuralını
daha ilave etmektedirler. O da “yürürlükten kaldı-
rıcı/ilga edici hukuk kuralları”dır.
Buyurucu/Emredici Hukuk Kuralları
Herkes tarafından uyulması zorunlu olan kural-
lardır. Bu kuralların aksi hiçbir şekilde kararlaştırı-
lamaz. Bu kurallar genellikle kamu düzenini, ahlak
ve adabı, kişilik haklarını ilgilendiren kurallardır.
Bir hukuk kuralının emredici nitelik taşıyıp taşı-
madığı kuralın yazılışından ifade biçiminden ya da
maddenin amacından anlaşılır. Bir kural, “mükel-
leftir”, “olamaz”, “vazgeçemez”, “hükümsüzdür” vb.
ifadeler içeriyorsa buyurucu/emredicidir. “Amir
Hükümler” de denilen hukuk kuralları, tarafların
istek ve iradeleriyle, kendilerine aykırı hiçbir kural
ve çözüm kabul olunamayacak, taraflarca aksi ka-
rarlaştırılamayacak olan hükümlerdir.
10
Mevzuat ve Temel Kavramlar
dikkat
Bir hukuk kuralının emredici nitelik ta-
şıyıp taşımadığı kuralın yazılışından ifade
biçiminden ya da maddenin amacından
anlaşılır. Bir kural, “mükelleftir”, “ola-
maz”, “vazgeçemez”, “hükümsüzdür” vb.
ifadeler içeriyorsa buyurucu/emredicidir.
Tamamlayıcı Hukuk Kuralları
Tarafların yaptıkları hukuki işlemlerde önce-
den öngörmedikleri ve düzenlemedikleri hususları
doldurmaya yarayan kurallara denir. Tamamlayıcı
hukuk kuralları tarafların iradelerine bırakılmış
durumlarda söz konusu olduğundan uyulması
zorunlu olmayan hukuk kurallarıdır. Tarafların
iradelerinin önemli olduğu özel hukuk alanında
tamamlayıcı hukuk kurallarına daha çok rastla-
nır. Emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak
şartıyla tarafların serbest iradeleri doğrultusunda
sözleşmeye konmuş bulunan hükümlere öncelik
tanınmıştır. Tarafların bütün ayrıntıları bilmedik-
leri veya nasıl olsa tamamlayacı hukuk kuralları
bulunduğu için bazı konularda sözleşmeye hüküm
koymamış olabilirler. Bu durumda tamamlayıcı
hukuk kuralları devreye girer ve sözleşmede bilerek
veya bilmeyerek bırakılan boşluğu doldurur.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

Açığa vurulmuş olup da değişik anlamlara gelebilecek olan bir iradenin ya da bir davranış veya eylemin
hangi anlama alınması gerektiğini ifade eden kurallara yorumlayıcı hukuk kuralları denir. Yani, bu kurallar
tarafların beyanlarının açık olmadığı hallerde uygulanır. Yorumlayıcı hukuk kuralları ile tamamlayıcı hu-
kuk kuralları zorunlu olmamaları nedeniyle birbirlerine benzemekle birlikte, uygulama alanları itibariyle
de farklıdırlar. Yorumlayıcı hukuk kuralları, mevcut fakat anlamı belirsiz olan bir irade açıklamasının
anlamını belirlemek için uygulanırken; tamamlayıcı hukuk kuralları ise, taraflara bırakıldığı halde onlar
tarafından düzenlenmeyen durumlarda uygulanırlar.

Tanımlayıcı Hukuk Kuralları Düzenleme Alanlarına Göre Hukuk

Kanunların daha iyi anlaşılması için bazen bel-
li hususların açıkça tanımlanması, anlamının ve
içeriğinin belirlenmesi gerekir. İşte tamamlayıcı
hukuk kuralları bu tanımları getiren düzenleme-
lerdir. Örneğin: Bir iş sözleşmesine dayalı olarak
çalışan gerçek kişiye işçi denir (İş K.m.2). Tanım-
layıcı hukuk kurallarının bulunması bazen yarar-
lı olmakla birlikte çok fazla yaygınlaşması zararlı
olabilir. Çünkü tanımlamalar genellikle statiktir.
Buna karşılık toplum hayatı oldukça değişkendir.
Bu değişkenliğe öncelikle hukukun ayak uydur-
ması gerekir. Aksi halde hukuk kuralları günün
toplumunun gerisinde kalır.
Kuralları
Hukuk kurallarını birçok farklı açıdan tasnif
etmek ve incelemek mümkündür. Bu tasnifler-
den en eskisi ve en çok kabul gören ayrım, kamu
hukuku, özel hukuk ayrımıdır. Bu ayrım Roma
hukukundan bu yana yapılmakta olan ayrımdır.
Özel hukukun konusunu kişiler arasındaki iliş-
kiler oluştururken, kamu hukukunun konusunu
kamu otoritesi ile donatılmış olan devlet kurum
ve kuruluşlarını ve bunların işleyişleri ve devletin
kişiler ve diğer devletlerle olan ilişkileri oluşturur.

11
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

dikkat
Kamu, birçok anlama gelmektedir ancak akla ilk gelen
tanım devlet organları olmaktadır. Kamu aynı zaman-
da bütünlük, genel ve halk anlamını da taşıdığı için bu
anlamlarda da birçok yerde kullanılabilmektedir. Kısa-
ca, kamu, halka hizmet vermekte olan bütün devlet bi-
rimlerine verilen addır. Kamu aynı zamanda bir ülkede
bulunan halkı tanımlamak içinde kullanılmaktadır.

Tablo 1.2
KAMU HUKUKU DALLARI
İsim Konusu ve Kapsamı
Bir devlet ile diğer devletin veya devletlerin veya uluslararası kuruluşların
Uluslararası Hukuk
arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır

Devletin temel kuruluşunu, şeklini, yapısını, organlarını, bu organlar arasındaki

Anayasa Hukuku
ilişkilerle, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen hukuk dalıdır.

Devlet idaresinin teşkilat ve işleyişini, kişilerin idare ile olan ilişkilerini ve

İdare Hukuku anlaşmazlıklarını, kamu hizmetlerinin görülmesini düzenleyen kuralların
tümüdür. Merkezi yönetim ve yerinden yönetimleri de kapsar.
İdare hukukundan doğan uyuşmazlıklara ilişkin usul ve esaslar idari yargılama
İdari Yargılama Hukuku
hukukunca irdelenir.
Suçun konusu, niteliği ve suç sonucu öngörülen yaptırımlar konusunu ceza
hukuku inceler. Ceza Hukuku, Ceza Genel Hukuku ve Ceza Özel Hukuklarını
Ceza Hukuku kapsar. Ceza Genel Hukuku, suça ilişkin genel nitelendirmeler yaparken,
Ceza Özel Hukuku özel olarak düzenlenmiş suç tiplerini kapsar (Cinsel saldırı
suçların, huzur ve sükûnu bozma suçları, zimmet, rüşvet vb. gibi).
Ceza hukukunun konusunu oluşturan suçun usulî takibine ilişkin prosedürü
Ceza Yargılama Hukuku
içerir.
Vergi Hukuku Devletin vatandaşlarla olan vergi ilişkisini düzenleyen hukuk dalıdır.
Devlet felsefesi ve uluslararası kuruluşlar ile devlet ilişkilerini ve İnsan Hakları
Genel Kamu Hukuku
Hukukunu kapsar.
Çevre-insan, çevre-devlet, çevre-uluslararası bağlantılar alanı Çevre Hukuku
Çevre Hukuku
içinde ele alınır.
Alacak takibi açısından Usul Hukuku içinde özel bir düzenleme olan İcra
İcra ve İflas Hukuku
Hukuku ile borca batık olma hallerini anlatan İflas Hukuku alanlarını kapsar.
Kaynak: Yasemin Işıktaç, Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2015, s. 75.

12
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Tablo 1.3
ÖZEL HUKUK DALLARI
İsim Konusu ve Kapsamı
Özel hukukun en geniş dalı olarak Medeni Hukuk doğumdan ölüme kadar
kişinin tüm gelişimi boyunca gereksinim duyduğu hukuksal belirlenimleri
Medeni Hukuk
ve kişinin ölümünden sonra bıraktığı mallarının akıbetini kapsayan hukuk
dalıdır
Kişiler Hukuku Kişilik kavramı, kişilik türleri, sınırları ve hak sahiplikleri alanlarını izler.
Aile kurumu ve buna bağlı olarak ortaya çıkan evlenme, boşanma, velayet ve
Aile Hukuku
benzeri kurumları ele alıp inceler.
Kişiler arası borç ilişkilerini inceler. İki temel bölüm altında; genel hükümler
ve özel borç ilişkileri başlığı altında düzenlenmiştir. Borç türleri, borçların
Borçlar Hukuku
sona ermesi ve haklar ve sorumluluklar alanını düzenler. Borçlar Hukukunun
özel bölümü ise sözleşme çeşitlerini içerir.
Kişi eşya ilişkisinde eşya üzerindeki sınırsız haklardan başlayarak sınırlı
Eşya Hukuku haklara ve özel düzenlemeye tabi tutulmuş haklarla bu hakların mutlak ve
nispiliği açısından değerlendirmesini yapar.

Kişinin ölümünden sonra bıraktığı mallarının akıbeti, mallarda saklı pay,

Miras Hukuku
mirasçılık halleri ve miras sözleşmelerine ilişkin konuları kapsar.

Ticaret Hukuku
Deniz Ticaret Hukuku
Devletler Özel Hukuku
Medeni Usul Hukuku
Kaynak: Yasemin Işıktaç, Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2015, s. 76.
Özel hukuk alanında ticari nitelik taşıyan ilişkileri Ticaret Hukuku inceler. Ticari
İşletme Hukuku, Şirketler Hukuku, Kıymetli Evrak Hukuku alanlarını kapsar.
Ticaret Hukuku alanında özel olarak Deniz Ticaret Hukuku ve Sigorta Hukuku
bulunur.
Özel Hukuk alanında yabancılık unsuru taşıyan hukuki ilişki ve ihtilafların
çözümünde uygulanacak kuralları inceleyen hukuk dalıdır. Milletlerarası Usul
Hukuku, Vatandaşlık Hukuku ve Kanunlar İhtilafı alanlarını kapsar.
Özel Hukuku alanındaki muhakeme usulleri ve süreçlerini içerir.

dikkat
Özel hukukun en geniş dalı olarak Medeni Hukuk,
doğumdan ölüme kadar kişinin tüm gelişimi bo-
yunca gereksinim duyduğu hukuksal belirlenimleri
ve kişinin ölümünden sonra bıraktığı mallarının
akıbetini kapsayan hukuk dalıdır.

13
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

Tablo 1.4

KARMA HUKUK DALLARI

İsim Konusu ve Kapsamı
İş sözleşmesini esas alması itibariyle özel hukukun sözleşmeler alanı
hukukuna, iş sözleşmesinde tarafların güç eşitsizliği nedeniyle sosyal
İş Hukuku devlet uygulamasının özel korumasını gerektirdiği için kamu hukukuna
aittir. Toplu iş sözleşmesi, grev, lokavt gibi alana ilişkin özel hukuksal
düzenlemeleri de kapsar.
Madenlerin işletilmesi ile ilgili kamu hukuku ve özel hukuk alanında
Maden Hukuku
ortaya çıkan problemleri kapsar.

Fikri ve Sınai Haklar Hukuku, fikri hakların ortaya çıktığı yazılı, sözlü
ve bilgisayar ortamındaki her türlü üretimin mülkiyeti, korunması ve
Fikri ve Sınai Haklar Hukuku
aktarılması ile ilgili hususları içerir. Giderek genişleyen ve önem kazanan
bir alandır.
Sosyal Güvenlik Hukuku’un konusu, çeşitli riskler sonucu sürekli ve
geçici olarak gelir kaybma uğrayan kişilerin geçimlerini sağlamak için
Sosyal Güvenlik Hukuku
oluşturulan sigorta işlemleri alanını ve iş hukukundan doğan güvenlik
sorunlarını irdeler.
Kaynak: Yasemin Işıktaç, Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2015, s. 76-77.

Öğrenme Çıktısı
3 Hukuk Kurallarının Niteliklerine Göre Tasnifleyebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Niteliklerine göre hukuk
kurallarını yaptırım gücü
açısından tartışınız.
Niteliklerine ve düzenle-
me alanlarına göre hukuk
Düzenleme alanlarına göre
kuralları hakkında ayrıntılı
hukuk kurallarından özel
bilgi için, (Yasemin Işıktaç,
hukuk alanına hangi hukuk
“Hukuk Başlangıcı”, İstan-
dalları girmektedir?
bul 2015), adlı eseri incele-
yebilirsiniz.

POZİTİF HUKUKUN KAYNAKLARI

Hukukun kaynağı teriminin iki farklı anlamda kullanabildiği görülmektedir. Birincisine göre, hukuk
kaynakları denildiği zaman hukuk kurallarının doğduğu/geldiği yer, menşei anlatılmaktadır. İkinci anla-
mına göre, hukukun kaynakları, hukuk kurallarının ortaya çıkış şeklini ifade eder. Hukuk kuralları hangi
şekil içersinde ortaya çıkar, dış görünüşü nedir gibi sorular bu ikinci anlamı bulmaya yönelik sorulan so-
rulardır. Bu anlamda hukukun kaynakları “şekli kaynaklar”, “meriyet/yürürlük kaynakları” veya “bildiren
kaynaklar”dır. Şekli kaynaklar da kendi içinde “asli kaynaklar” ve “yardımcı kaynaklar” olarak ikiye ayrıl-
maktdır. Asıl kaynaklarla yardımcı kaynaknaklar arasındaki ayrım esas itibarıyla medeni hukuk kökenlidir
ve Türk Medeni Kanunu’nun 1 inci maddesine dayanır.

14
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

MADDE 1. Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır.

Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da
yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir.
Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır.

Hukukun Kaynakları

Asıl/Asil Kaynaklar

Yazılı Kaynaklar Yazısız Kaynaklar

Anayasa Örf ve Adet

Antlaşmalar

Kanun

KHK

Tüzük

Yönetmelik

Yardımcı Kaynaklar

Doktrin İçtihat

Şekil 1.1 Hukukun Kaynakları

Türkiye’de 16 Nisan 2017 Halkoylaması ile kabul edilen ve 24 Haziran 2018 günü yapılan “Milletve-
killiği ve Cumhurbaşkanlığı” seçimlerinden sonra yürürlüğe giren “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”’
ile birlikte hukukun kaynaklarında da değişiklikler meydana gelmiştir. Sözkonusu değişikler aşağıdaki
tabloda verilmiştir.

15
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

Hukukun
Kaynakları

Asıl/Asli Kaynaklar

Yazılı Kaynaklar Yazısız Kaynaklar

Anayasa Örf ve Adet

Temel Hak ve Hürriyetlere

İlişkin Milletlerarası
Antlaşmalar

Kanun=Ohal’de Çıkarılacak
Cumhurbaşkanlığı
Kararnameleri=Uluslararası
Antlaşmalar

Yürütmeye İlişkin
Cumhurbaşkanlığı
Kararnameleri

Yönetmelikler

Yardımcı Kaynaklar

Doktrin İçtihat
(Bilimsel Görüşler) (Yargı Kararları)

Şekil 1.2 Yeni Sistemde Hukukun Kaynakları

dikkat
Anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik bir hukuk düzeninde yan
yana veya rastlantısal bir şekilde bulunmazlar. Bunlar arasında hi-
yerarşik bir sıralama vardır. Bu sıralamaya normlar hiyerarşisi adı
verilir. Hukuk normlarının bu şekilde sıralanması ilk defa Hans
Kelsen tarafından sistematik bir şekilde açıklanmıştır.

16
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Asli/Asıl Kaynaklar
Hukukun asli/asıl kaynakları kendi içinde yazılı kaynaklar ve yazısız kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır.
Yazılı kaynaklar, anayasa, kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik ve bireysel işlemlerden
oluşur. Yazısız kaynak ise örf ve adettir.

Yazılı Kaynaklar
Pozitif hukukun, yani bir ülkede yürürlükte bulunan ve uygulanmakta olan hukuk kurallarının yazılı
kaynakları, alanlarına göre ayrı ayrı düzenlenerek yazılı bir şekilde birer metin halinde bulunurlar. Bu kurallar
hukuk sisteminin öngördüğü usul ve şekillere uygun olarak yetkili merciler tarafından kabul edilmişlerdir.
Yürürlükte olan hukuk kurallarının bütününü ifade etmek üzere “mevzuat ya da “mevzu/konulmuş hukuk”,
kavramı da kullanılmaktadır. Yazılı kaynaklar, anayasa, kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük ve yö-
netmeliklerdir. Ancak bu anayasa, kanun, tüzük, yönetmelik bir hukuk düzeninde yan yana veya rastlantısal
bir şekilde bulunmazlar. Bunlar arasında hiyerarşik bir sıralama vardır. Bu sıralamaya normlar hiyerarşisi adı
verilir. Hukuk normlarının bu şekilde sıralanması ilk defa Hans Kelsen tarafından sistematik bir şekilde açık-
lanmıştır. Bu nedenle buna “Kelsen normlar hiyerarşisi” veya “hukuk düzeni piramidi” adı verilir.
Türkiye’de 16 Nisan 2017 Halkoylaması ile kabul edilen ve 24 Haziran 2018 günü yapılan “Milletve-
killiği ve Cumhurbaşkanlığı” seçimlerinden sonra yürürlüğe giren “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”’
ile birlikte Türkiye’de normlar hiyerarşisinde de değişiklik olmuştur. Buna göre yeni normlar hiyerarşisi
aşağıdaki gibi şekillenmiştir.

ANAYASA

ULUSLARARASI ANTLAŞMA

KANUN

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME (KHK)

TÜZÜK

YÖNETMELİK

Şekil 1.3 Yeni Sistemden Önceki Normlar Hiyerarşisi

Anayasa

Temel Hak ve Hürriyetlere İlişkin

Milletlerarası Antlaşmalar

Kanun=OHAL’de Çıkarılacak
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri=
Uluslararası Antlaşmalar

Yürütmeye İlişkin
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri

Yönetmelikler

Şekil 1.4 Yeni Sisteme Göre Normlar Hiyerarşisi

17
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

Anayasa
Anayasa devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbirleriyle ilişkilerini, temel hak
ve özgürlüklerini düzenleyen temel yazılı hukuk kaynağıdır. Anayasa terimi, “maddi” ve “şekli” olmak üzere
iki anlam ifade etmektedir. Maddi anlamda anayasa devletin kuruluşunu, işleyişini, mahiyetini, organlarını,
bu organlar arasındaki ilişkileri kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin düzenleyen, hukuki kurum ve kural-
ların tümünü ifade eder. Şekli anlamda anayasa ise, faklı özelliklere sahip olmakla birlikte bir yasa niteliği
taşıyan, sistematik olarak bir araya getirilmiş maddelerin bütünüdür. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme
ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Buna
Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü kuralı denilir.
Osmanlı Devleti’nden günümüze anayasal niteliği olan, yani devlet organlarının ne olduğunu göste-
ren, devlet iktidarını sınırlayan hükümler içeren önemli belgeler şunlardır: Sened-i İttifak (1808), Tanzi-
mat Fermanı (1839), Islahat Fermanı (1856), Kanun-ı Esasi (1876), Kanun-ı Esasi Değişiklikleri (1908),
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921), Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1924), 1961 Anayasası ve halen yürürlükte
olan 1982 Anayasa’sı (bu anayasada yıllar içinde çok fazla madde değişikliğe uğramıştır) olmak üzere dört
anayasa oluşturulmuştur.
Anayasalar kimi zaman olağan yasama organı tarafındani kimi zaman da olağanüstü durumlarda tesis
edilen “kurucu meclis” denilen özel bir meclis tarafından kabul edilmiştir. Buna göre 1924 Anayasası
TBMM tarafından, 1961 ve 1982 Anayasaları ise kurucu meclis tarafından hazırlanmış ve halkoyuna
sunularak kabul edilmiştir.
Türkiye’de 16 Nisan 2017 Halkoylamasıyla Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda köklü değişiklikler
oylandı ve halk tarafından kabul edildi. Bu değişikliklerin bazıları referandumu takiben yürürlüğe girmek-
le beraber sistemin temel taşı sayılabilecek değişiklikler, 24 Haziran 2018 günü yapılan “Milletvekilliği
ve Cumhurbaşkanlığı” seçimlerinden sonra seçilen bu kişilerin göreve başladığı andan itibaren yürürlüğe
girmiştir. Bu yeni sistemin adı “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”’dir. Aşağıdaki tabloda 1982 Anaya-
sası üzerinde yapılan son değişikliklerle beraber, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda yapılan değişiklikler
toplu halde verilmiştir.
Tablo 1.5
Sıra T B M M ’d e Halkoylaması Resmî Gazete
Kanun No. Değiştirilen Maddeler
No. Kabul Tarihi Tarihi Tarih-Sayı
67, 75, 175, Geçici 4
18/5/1987 –19464
1 - (4 değişiklik
3361 17/5/1987 Mükerrer
yapılmıştır.)
Geçici 4 (Not1) Halkoylaması
- 3361 17/5/1987 6/9/1987 (1 değişiklik Sonucu:
yapılmıştır.) 12/9/1987-19572
133 (1 değişiklik
2 3913 8/7/1993 - 10/7/1993 - 21633
yapılmıştır.)
Başlangıç, 33, 52, 53,
67, 68, 69, 75, 84, 85,
3 4121 23/7/1995 - 93, 127, 135, 149, 171 26/7/1995-22355
(15 değişiklik
yapılmıştır.)
143 (1 değişiklik 18/6/1999-23729
4 4388 18/6/1999 -
yapılmıştır.) Mükerrer
47, 125, 155
5 4446 13/8/1999 - (3 değişiklik 14/8/1999-23786
yapılmıştır.)

18
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Başlangıç, 13, 14, 19,

20, 21, 22, 23, 26, 28,
31, 33, 34, 36, 38, 40,
41, 46, 49, 51, 55, 65, 17/10/2001-24556
6 4709 3/10/2001 -
66, 67, 69, 74, 87, 89, Mükerrer
94, 100, 118, 149,
Geçici 15 (33 değişiklik
yapılmıştır.)
86 (1 değişiklik
7 4720 21/11/2001 - 1/12/2001-24600
yapılmıştır.)
76, 78 (2 değişiklik 31/12/2002-24980
8 4777 27/12/2002 -
yapılmıştır.) 3. Mükerrer
10, 15, 17, 30, 38, 87,
90, 131, 143, 160
9 5170 7/5/2004 - 22/5/2004-25469
(10 değişiklik
yapılmıştır.)
133 (1 değişiklik
10 5370 21/6/2005 - 23/6/2005-25854
yapılmıştır.)
130, 160, 161, 162, 163
11 5428 29/10/2005 - (5 değişiklik 9/11/2005-25988
yapılmıştır.)
76 (1 değişiklik
12 5551 13/10/2006 - 17/10/2006-26322
yapılmıştır.)
Yeni Geçici 17
13 5659 10/5/2007 - (1 değişiklik 18/5/2007-26526
yapılmıştır.)
16/6/2007-26554
77, 79, 96, 101, 102
Halkoylaması
14 5678Not2 31/5/2007 21/10/2007 (5 değişiklik
Sonucu:
yapılmıştır.)
31/10/2007-26686
10, 42
15 5735 9/2/2008 - (2 değişiklik 23/2/2008-26796
yapılmıştır.)

10, 20, 23, 41, 51, 53,

54, 74, 84, 94, 125, 128,
129, 144, 145, 146, 147, 13/5/2010-27580
148, 149, 156, 157, 159, Halkoylaması
16 5982 7/5/2010 12/9/2010
166, Geçici 15, Yeni Sonucu:
Geçici 18 ve 19 23/9/2010-27708
(26 değişiklik
yapılmıştır.)

19
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

59 (1 değişiklik
17 6214 17/3/2011 - 29/3/2011-27889
yapılmıştır.)

Yeni Geçici 20
18 6718 20/5/2016 - (1 değişiklik 8/6/2016 - 29736
yapılmıştır.)
8, 9, 15, 17, 19, 73, 75,
76, 77, 78, 82, 87, 88,
89, 91 93, 96, 98, 99,
100, 101, 102, 104, 105,
106, 107, 108, 109, 110,
111, 112, 113, 114, 115,
11/2/2017-29976
116, 117, 118, 119, 120,
Halkoylaması
121, 122, 123, 124, 125,
19 6771 21/1/2017 16/4/2017 Sonucu:
127, 131, 134, 137, 142,
27/4/2017-30050
145, 146, 148, 149, 150,
(Mükerrer)
151, 152, 153, 154, 155,
156, 157, 158, 159, 161,
162, 163, 164, 166, 167,
Yeni Geçici 21
(70 değişiklik
yapılmıştır.)
Not 1: 3361 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinde Anayasanın geçici 4’üncü maddesinin yürürlükten
kaldırılması ve bu hükmün halkoylamasına sunulması öngörülmüştür. Yapılan halkoylamasında
Anayasanın geçici 4’üncü maddesinin yürürlükten kaldırılması kabul edilmiştir.
No t 2: Halkoylamasına sunulan 5678 sayılı Kanunun 6’ncı maddesiyle Türkiye Cumhuriyeti Anayasasına
eklenen geçici 18 ve 19’uncu maddeler, 16/10/2007 tarihli ve 5697 sayılı Kanunla halkoylamasına sunulan
metinden çıkarılmıştır.
Kaynak: https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI

Kanun No: 2709-Kabul Tarihi: 7.11.1982
BİRİNCİ KISIM
Genel Esaslar
I. Devletin şekli
MADDE 1- Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
II. Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE 2- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı
içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel
ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.
III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
MADDE 3- Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçe-
dir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı “İstik-
lal Marşı”dır. Başkenti Ankara’dır.
IV. Değiştirilemeyecek hükümler
MADDE 4- Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu
hakkındaki hüküm ile 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi
hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.

20
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası yedi kısımdan oluşur. Birinci kısımda, genel esaslar yer alır. Bu bölümde
değiştilemez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez temel esaslar mevcuttur. Bunlar devletin bütünlüğü ve şekli,
cumhuriyetin nitelikleri, devletin başkenti, bayrağı. Ayrıca yasama, yürütme ve yargı organları ile ilgili konular-
da bu kısımda yer almaktadır. İkinci kısımda (dört bölüm halinde), temel hak ve ödevlere yer verilmiştir. İkinci
kısım birici bölümde genel hükümler, ikinci bölümde kişinin hakları ve ödevleri, üçüncü bölümde sosyal ve
ekonomik haklar ve ödevlere, dördüncü bölümde siyasi haklar ve ödevlere yer verilmiştir. Üçüncü kısım (üç
bölüm halinde) cumhuriyetin temel organlarına ayrılmıştır. Bu kısmın birinci bölümü yasama, ikinci bölümü
yürütme, üçüncü bölümü yargı ile ilgilidir. Dördüncü kısım (iki bölüm halinde) mali ve ekonomik hükümleri
içermektedir. Dördüncü kısım birinci bölüm mali hükümler, ikinci bölüm ekonomik hükümlerle ilgilidir. Be-
şinci kısımda çeşitli hükümler, altıncı kısımda geçici hükümler, yedinci kısımda ise son hükümler mevcuttur.

Uluslararası Antlaşmalar
Türkiye’de Anayasanın 90. Mad- “MADDE 90- Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve
desi gereği usulüne uygun olarak milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması,
onaylanmış ve yürürlüğü konulmuş Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun
uluslararası antlaşmalar kanun değe- bulmasına bağlıdır. Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri düzenle-
rindedir. Bunlar hakkında anayasaya yen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımın-
aykırılık iddiasında bulunulamaz. dan bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı
Türkiye’de onaylanmış ve yürürlü- memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayım-
ğe konulmuş olan bu anlaşmalar da lanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayım-
Türk hukukunun bir kaynağıdır. larından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin
bilgisine sunulur. Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama
Kanunlar andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan eko-
Kanun kısaca şu şekilde tanım- nomik, ticarî, teknik veya idarî andlaşmaların Türkiye Büyük Millet
lanabilir. Kanun, anayasanın yetkili Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya
kıldığı yasama organı tarafından ka- göre yapılan ekonomik, ticarî veya özel kişilerin haklarını ilgilen-
nun adı altında yapılan ve normlar diren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz. Türk ka-
hiyerarşisinde anayasanın altında nunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında
tüzüklerin üstünde yer alan çoğun- birinci fıkra hükmü uygulanır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş
lukla, genel, sürekli ve soyut kurallar milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında
içeren hukuki metinlerdir. Kanunlar, Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
yazılı olmayan hukuk kaynaklarından (Ek cümle: 7/5/2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlüğe konul-
ayrılması bakımından mutlaka yazılı muş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla
olmalıdır, bir kişi, grup veya zümre- kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabi-
ye yönelik çıkarıldığı kanısını yarat- lecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”
maması için genel olmalıdır, sık sık
değiştirilmemesi ve belirli bir süre yü-
rürlükte kalması amacıyla sürekli çıkarılmış olmalıdır. Ka-
nunların bir diğer özelliği de başlarında mutlaka “kanun”
ifadesinin bulunmasıdır.
Ülkemiz hukukuna göre kanun yapma yetkisi
TBMM’ne aittir. Kanun teklif etme yetkisi milletvekille-
rine aittir. TBMM tarafından kabul edilen kanunlar on
beş gün içerisinde Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanır.
Cumhurbaşkanı kanunu veya kanun hükümlerini uygun
bulmadığı takdir de meclise geri gönderir. Meclis geri gön-
derilen yasayı aynen kabul ederse Cumhurbaşkanınca ya-
yımlanır; TBMM geri gönderilen yasada tamamen ya da
kısmen değişiklik yaparsa Cumhurbaşkanı Kanunu geri
gönderebilir. Cumhurbaşkanı tarafından onaylana kanun
ise yayımlanmak üzere Resmi Gazete’ye gönderilir.

21
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

Kanun Yapımı Kanun Cumhurbaşkanı

Teklif TBMM Genel

Resmi Gazete
(Milletvekilleri) Kurulu

TBMM
Komisyon
Başkanlığı

Şekil 1.5 Kanun Yapım Süreci

Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK)

Kanun hükmünde kararname, doğrudan anayasadan ya da TBMM’den usulune uygun olarak alınan yet-
kiyle sınırlı konu, süre ve alanda belirli düzenlemeleri yapma yetkisi veren yazılı hukuk kurallarıdır. Normlar hi-
yerarşisi düzeninde kanunlarla aynı seviyede bulunan kanun hükmünde kararnameler (KHK) farklı bir işlemle
kanun gibi sonuç doğuran özel yazılı düzenlemelerdir. Bir başka tanımla Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
yasama organının, amaç, kapsam, ilke ve süresini belirleyen bir yetki kanunu ile verdiği yetkiye veya doğrudan
doğruya anayasadan aldığı yetkiye dayanarak, Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan, maddi anlamda kanun
gücüne sahip, meclisin tasdiki ile şekli ve organik anlamda kanun gücünü kazanacak olan işlemlerdir.
Türk hukukunda Kanun Hükmünde Kararnamelerin tarihsel serüveni şu şekildedir. 1921 Anayasası’nda
Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) veya benzeri bir tasarrufa ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır.
Büyük Millet Meclisi tarafından Türk İstiklal Harbi’nin devam ettiği sırada 5 Ağustos 1921 tarihli otu-
rumda kabul edilen ve meclis başkanına üç aylık süre ile Başkumandanlık verilmesine ilişkin kanun, o
günlerdeki olağanüstü şartlar göz önünde bulundurulduğunda kanun hükmünde kararname sayılabilir. O
zamanki hükümet biçimi meclis hükümeti olduğu için bu tür bir değerlendirme uygundur.
1924 Anayasası metninde de Kanun Hükmünde Kararnamelere (KHK) ilişkin bir düzenleme yoktur.
Ancak yasama organına çeşitli olağanüstü hallerde “kural tasarruf ’ yapma yetkisi tanınmıştır. Bu tür dü-
zenlemelere örnek olmak üzere 1925 tarihli ve 578 sayılı Takrir-i Sükûn Kanunu, 1930 tarihli ve 1567
sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’nu sayabiliriz.
1961 Anayasası’nda ise açıkça ve olağan/olağanüstü hallerde Kanun Hükmünde Kararname çıkarma
yetkisini düzenlemiştir. Buna göre TBMM bir yetki kanunu ile anayasanın kendisine bıraktığı düzenleme
yetkisini hükümete kullandırabilir. Yetki kanunu çıkarılarak kanun hükmünde kararnamenin amacını, yö-
neldiği alanı kapsam ve ilkelerini ve süresini içerecek nitelikte olmalıdır. Eğer kararnamenin düzenleyeceği
alan daha önce herhangi bir kanun tarafından düzenlenmemişse kararname ile değiştirilecek kanun mad-
deleri yetki kanunu tarafından açıkça belirtilecektir. 1961 Anayasası’nın ilk metninde KHK yetkisi yoktur.
1961 Anayasası’na KHK yetkisi, 12 Mart 1971 Askeri Muhtırası sonrası yapılan değişikliklerle girmiştir.
1982 Anayasası da Kanun Hükmünde Kararname çıkarma yetkisini açıkça ve çoğu kez 1961 Anayasası’nda
1971 yılında yapılan düzenlemeye uygun bir biçimde ele almıştır. Kanun Hükmünde Kararnameler olağan ve
olağanüstü olmak üzere ikiye ayrılabilir. 1982 Anayasası da bu ayrımı benimsemiştir.
Türkiye’de 16 Nisan 2017 Halkoylaması ile kabul edilen ve 24 Haziran 2018 günü yapılan “Milletvekilliği
ve Cumhurbaşkanlığı” seçimlerinden sonra yürürlüğe giren “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”’ ile birlikte
“Kanun Hükmünde Kararname” uygulamasına son verilmiştir. Dolayısıyla normlar hiyerarşisinde artık Bakan-
lar Kurulu tarafından yayımlanan kanun hükmünde kararname kavramı yer almayacaktır.

22
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
09 Temmuz 2018 tarihli, 30473 sayılı Res-
mi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
703 sayılı “Anayasada Yapılan Değişik-
liklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı
Kanun Hükmünde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname” ile birlikte Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Orman
ve Su İşleri Bakanlığı “Tarım ve Orman
Bakanlığı” çatısı altında bir araya gelmiş-
tir. Daha önce yayımlanan mevzuat metin-
leri geçerliliğini korumakta olup yürütül-
mesi ve işleyişi Tarım ve Orman Bakanlığı
tarafından yapılacaktır. Bu kapsamda da
kitap içinde yer alan Bakanlık isimleri yeni
yapılanmaya göre düzenlemiştir.
Tüzükler/Nizamnameler
Tüzük, Bakanlar Kurulu tarafından yasaların uy-
gulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirt-
mek üzere, yasalara uygun çıkarılır. Her tüzük bir
kanuna dayanmak zorundadır. Tüzükler kanuna ay-
kırı hükümler içeremez. Kanuna aykırılık içeren tü-
zükler için Danıştay’da iptal davası açılabilir. Tüzük-
ler Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartıyla
çıkarılabilir. Tüzükler Cumhurbaşkanınca imzalanır
ve kanunlar gibi Resmi Gazete’de yayımlanır.
Türkiye’de 16 Nisan 2017 Halkoylaması ile ka-
bul edilen ve 24 Haziran 2018 günü yapılan “Mil-
letvekilliği ve Cumhurbaşkanlığı” seçimlerinden
sonra yürürlüğe giren “Cumhurbaşkanlığı Hükümet
Sistemi”’ ile birlikte anayasada yer almayan kavram-
lardan birisi de tüzüktür. Dolayısıyla normlar hiye-
rarşisinde artık tüzük kavramı yer almayacaktır.
TBMM İç Tüzükleri: TBMM’nin kendi çalışma
düzeninin belirlemek amacıyla koyduğu kurallara
içtüzük denir. Anayasa göre, TBMM, çalışmalarını
kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür.
MADDE 88- (Değişik: 16/4/2017-
6771/16 md.) Kanun teklif etmeye millet-
vekilleri yetkilidir. (Değişik: 16/4/2017-
6771/16 md.) Kanun tekliflerinin Türkiye
Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul
ve esasları İçtüzükle düzenlenir.
Yönetmelikler
Yönetmelik Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve
kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilen-
diren yasaların ve tüzüklerin uygulanmasını sağ-
lamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartı ile
yönetmelikler çıkarırlar. Resmi Gazete’de yayım-
lanması gereken yönetmelikler yasayla belirtilir.
Tebliğ, genelge ve sirküler vb. metinler de yönet-
melik statüsündeki düzenleyici metinler sınıfından
olup, bunlar da hukukun yazılı kaynaklarıdır. Yö-
netmelikler, tüzüklerde olduğu gibi gibi Danıştay
tarafından incelenmesine gerek yoktur. Ayrıca yö-
netmelilerin Cumhurbaşkanı tarafından imzalan-
maları da gerekmez.
İdari bir işlem olan yönetmeliklerin denetimi
idari yargıda yapılır. Bakanlıkların yönetemlikleriy-
le kamu kuruluşlarının ve kamu kurumu niteliğin-
deki meslek kuruluşlarının ülke çapında uygulana-
cak yönetmeliklerinin yargısal denetimi ilk derece
mahkemesi olarak Danıştay’da yapılır.
MADDE 124- (Değişik: 16/4/2017-
6771/16 md.) Cumhurbaşkanı, bakan-
lıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev
alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cum-
hurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulan-
masını sağlamak üzere ve bunlara aykırı
olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabi-
lirler. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gaze-
tede yayımlanacağı kanunda belirtilir.
Yazısız Kaynaklar: Örf ve Adet
Hukuku
Hukukun yazılı olmayan kaynağı “örf ve adet
hukuku”dur. Bunların kanun, tüzük, yönetmelik
gibi hukuk kurallarında olduğu gibi yazıulı bir
metni yoktur. Toplumun belirli ve birbirine benze-
yen olaylar karşısında gösterdiği davranış şeklinin
devamlılık kazanarak ona uyulması konusunda
toplum fertleri arasında bir inancın yayılmasıyla
örf ve adet kuralları oluşur. Örf ve adet hukuku ge-
nel olarak hukuk kaynağı olmakla birlikte, huku-
kun her alanında hukuk kaynağı olma karakterine
haiz değildir. Örf ve adet hukuku asli bir kaynak
olmakla birlikte öncelikle yazılı kaynaklara başvu-
rulur yoksa örf âdete göre karar verilir; Medeni ka-
nunda bu konu açıkça yer almıştır. Özel hukukun
23

birçok kuralında örf ve adet kurallarına atıf yapıl-
dığını belirtmekte yarar vardır. Türk hukukunda
kanunlara aykırı olan özellikle de emredici hukuk
kurallarına aykırı olan örf ve adet kuralları hukuk
kuralı niteliğini kazanamaz.
Örf ve adet kurallarını oluşturan toplumsal
davranışların bu vasfı kazanmaları için bazı kıstas-
lar mevcuttur. Toplum içinde mevcut bir davranı-
şın örf ve adet kuralı olabilmesi için bu davranışın
herşeyden önce sürekli tekrarlanan bir davranış
olması gerekir. Diğer yandan kökeni çok eskilere
giden uygulama kesintisiz olmalı, istikrarlı bir şe-
kilde tekrarlanmalıdır. Moda gibi gelip geçici dav-
ranış kuralları örf ve adet kuralı sayılamaz. Buna
bir davranışın örf ve adet kuralı olabilmesindeki
kıstaslardan biri olan “Maddi Unsur (Süreklilik)”
adı verilir.
Bir davranışın örf ve adet kuralı olabilmesinin
ikinci kıstası ise “Manevi Unsur (Genel İnanç)”a uy-
gunluğudur. Sürekli tekrarlanan bir davranış biçi-
minin bir örf ve adet kuralı haline gelebilmesi için
o davranış biçimine uyulmasının zorunlu olduğu
yolunda toplumda genel bir inanç doğmuş olmalı-
dır. İnanç ise tamamen iç dünya ile ilgili, sübjektif
ve manevi bir olaydır. O nedenle de buna manaevi
unsur denilmektedir.
Hukukun kuralları ile toplum düzenini sağ-
layan diğer kurallardan ayıran en önemli özellik,
hukuk kuralının devlet tarafından desteklenen bir
yaptırım gücüne sahip olmasıdır. Örf ve adet ku-
rallarının bir hukuk kuralı niteliğini alabilmesi için
ona böyle bir devlet desteğinin sağlanmış olması
gerekmektedir. Devlet gücü tarafından desteklenen
bir yaptırım gücüne sahip olan örf ve adet kuralı
artık bir hukuk kuralı vasfını alır. Bu devlet desteği
şeklinde ortaya çıkan kıstasa da “hukuki unsur/Dev-
let Desteği” adı verilir.
Yardımcı Kaynaklar
Bir hukuki uyuşmazlığın çözümünde hâkimin
gerekli olması durumunda yazılı ve yazısız kaynak-
lardan sonra başvurduğu kaynaklardır. Hâkimin
önündeki meseleyi çözümlerken başvurduğu, bi-
limsel ve yargısal içtihatlar gibi başka kaynaklar
da vardır. Hâkim, bu kaynakları uygulamakla
yükümlü değildir, bunlardan sadece yararlanır.
“Bilimsel görüşler (doktrin)” ve “yargı kararları (iç-
tihat)” olmak üzere başlıca iki yardımcı kaynak
vardır.
24
Mevzuat ve Temel Kavramlar
“Bilimsel Görüşler (Doktrin/Öğreti): “Doktrin”
ve “öğreti” de denilen bilimsel görüşler tartışmalı
hukuki konularda hukuk bilim insanlarının ileri
sürmüş oldukları düşünce ve kanaatlerdir. Hâkim,
doktrin ile bağlı değildir. Ancak hukuk kuralları-
nı uygularken ondan yararlanır. Tarihte doktrin,
bazen bağlayıcı niteliğe dönüşmüştür. İslam hu-
kukunun kaynaklarından olan icma ve içtihad da
aslında doktrinden pek farklı değildir. Doktrin;
hâkime, çözümün uzun ve uğraş gerektirdiği du-
rumlarda yardımcı olur. Bazen tartışmalı olan bir
konuda, bilim insanlarının kanaatleri hep aynı
noktada birleşiyor, doktrinin çoğunluğu belli bir
görüşü ileri sürüyorsa genelde hâkimler bu görüşe
uyarlar. Bilimsel görüş oluşturan eserlerin bazıları
şunlardır. Şerhler, sistematik eserler, monografiler,
makaleler ve diğer eserler (sempozyum, kongre
metinleri, bibliyografya, kanun derlemeleri, içtihat
derlemeleri vd.).
Yargısal Kararlar (İçtihatlar): İçtihat, mahke-
meler tarafından verilen kararlardan çıkarılan hu-
kuk kurallarıdır. Hâkimler karar verirken davadaki
olaya benzer bir olay hakkında üst mahkemelerin
daha önce vermiş oldukları kararı dikkate alarak
karar verirler. İşte örnek alınan bu üst mahkeme
kararı,“içtihat” olarak kabul edilir. Türkiye’de idare
hukukunun önemli bir kısmı içtihadi niteliktedir.
İçtihat, Türkiye’de idare hukukunun yardımcı de-
ğil, asli kaynağıdır.
Türkiye, Kara Avrupası hukuk sistemi içerisin-
de yer aldığından Türkiye’de de içtihatlar asıl kay-
nak değil, yardımcı kaynaklardandır. Bu nedenler-
le de bir mahkemenin vermiş olduğu karar diğer
mahkeme için kural olarak bağlayıcı değildir; an-
cak uygulamada içtihatlar hem hâkimler için hem
de avukatlar için neredeyse birincil kaynak kadar
önemlidir. Çünkü soyut kuralların somut hale gel-
miş ifadesini ancak kararlarda bulmak mümkün-
dür. Ayrıca, yasada içi doldurulmayan hükümler
yargısal kararlarla içi doldurularak diğer davalarda
da ilgili hükmün uygulama yönü belirlenmektedir.
Bu nedenle, bir kanun maddesinin tatbikatta nasıl
anlaşıldığını, nasıl yorumlandığını, yani ihtilafın
halli hususunda kanun hükümlerinden ne şekilde
istifade olunduğunu tayin bakımından her mahke-
me daha önce verilmiş bulunan mahkeme kararla-
rını incelemekten geri kalmaz.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Yaşamla İlişkilendir
1924 Anayasası
Prof. Dr. Ersan Şen
Giriş: 23.01.2017 07:28
Güncelleme:24.01.2017 07:37
Toplam 105 maddeden oluşan Teşkilat-ı
Esasiye Kanunu adlı ve 1924 Anayasası olarak
bildiğimiz “kuvvetler ayrılığı” ilkesini benim-
semiş Cumhuriyetin ilk Anayasası; 491 sayılı
Kanunla 20.04.1924 tarihinde kabul edilmiş,
son değişiklikleri 1937 yılında yapılmış ve 1961
Anayasası’na kadar yürürlükte kalmıştır.
1924 Anayasası’nın ilk sekiz maddesinin
göze çarpan en önemli hükümler; egemenliğin
kayıtsız ve şartsız Millete ait olduğu, parlamenter
sistemin benimsendiği, temsili demokrasinin en
önemli özelliği olan Türkiye Büyük Millet Mecli-
si vasıtasıyla egemenliğin temsil edileceği, yasama
yetkisinin Mecliste olduğu ve yürütme yetkisinin
Meclis tarafından belirleneceği, yargı yetkisinin
de Millet adına bağımsız mahkemelerce kullanı-
lacağı şeklinde sıralanabilir.
1924 Anayasası’nın 5. maddesinde; yasama
yetkisi ve yürütme erkinin Meclisinde vücut bu-
lacağı ve Mecliste toplanacağı ifade edilmekle
birlikte, esas itibariyle Anayasa burada parlamen-
ter sistemi işaret etmekte, Cumhurbaşkanı, Baş-
bakan ve Bakanlar Kurulunun Meclisten seçilece-
ğine işaret edilmektedir. Bu hususu, bir kuvvetler
birleşmesi olarak görmemek gerekir. Nitekim
1924 Anayasası’nın 31. maddesi ve devamında;
yürütme görevinden, Cumhurbaşkanı, Başbakan
ve Bakanlar Kurulunun oluşturulmasından ayrı
başlık ve hükümlerde söz edilmiştir.
1924 Anayasası’nın ilk bölümünü oluşturan
sekiz maddeden sonra, ikinci bölüm altında yasa-
ma görevine ilişkin hükümlere yer verilmiştir ki,
yasama görevi dört yılda bir yapılan seçimlere göre
Millet tarafından seçilmiş milletvekillerinden olu-
şacaktır. Anayasaya göre, Meclis görüşmeleri her-
kese açıktır ve olduğu gibi yayılacaktır. Meclisin
en önemli vazifesi memleketi ve halkı idare edecek
kanunları koymak, kaldırmak ve değiştirmektir.
Milletvekillerinin dokunulmazlığı kabul edilmiş-
tir, fakat bu dokunulmazlığın vatan hainliği veya
milletvekilliği sırasında yolsuzluk suçlaması ile
Meclis Genel Kurulunun toplanan üyelerinin üçte
iki oy çokluğuyla kaldırılması mümkündür.
Meclisin, Hükümeti, yani Başbakanı ve ba-
kanlardan oluşan Bakanlar Kurulu ile ilgili denetim
mekanizmaları bulunmaktadır. 1924 Anayasası’nın
22. maddesinde denetim mekanizmaları; soru, gen-
soru ve Meclis soruşturması olarak sıralanmıştır.
Böylece; temsili demokraside halkı temsil eden mil-
letvekillerinin, halk adına yürütme yetkisini kulla-
nan Başbakan ve bakanları görevleri ile ilgili işlerden
dolayı denetlemesi öngörülmüştür.
1924 Anayasası’nın ikinci bölümünü oluştu-
ran 31. maddesi ve devamında yürütme görevi dü-
zenlenmiştir. 1924 Anayasası’nın uygulandığı dö-
nemde Türkiye’de bir partili siyasi hayat ve temsili
demokrasi vardı, bu sebeple Devletin başı olarak
seçilecek cumhurbaşkanının da milletvekili olma-
sı gerektiğinden, ister istemez objektif tarafsızlığı
mümkün olamazdı. Tarafsızlık ikiye ayrılır: Birin-
cisi sübjektif, yani içsel ve ikincisi de, objektif, yani
dışsal tarafsızlıktır. Sübjektif tarafsızlık kişinin hal,
hareket, tavır ve kararları ile kendisini göstereceği
durumla, objektif tarafsızlık kişinin bağlılık ve şe-
kilsel görüntüsü ile ilgili olup, dışarıya verdiği gö-
rüntü ve tarafsızlığına gölge düşüren önyargı veya
hissiyatların kamuoyunda doğmaması ile ilgilidir.
1924 Anayasası’na göre Türkiye Cumhur-
başkanı; Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu
tarafından ve kendi üyeleri arasından bir seçim
dönemi, yani en fazla dört yıl için seçilir. Cum-
hurbaşkanının yeniden seçilmesi mümkündür.
Cumhurbaşkanı Devletin başkanıdır, bu sıfatla
törenli oturumlarda Meclise ve gerekli gördüğün-
de de Bakanlar Kuruluna başkanlık eder. Cum-
hurbaşkanı, Meclis tartışma ve görüşmelerine
katılamaz ve oy veremez, yokluğunda kendisine
Meclis Başkanı vekalet eder. Cumhurbaşkanı, ya-
sama organı olan Meclisin kabul ettiği kanunları
10 gün içinde ilan eder, uygun bulmadığı kanunu
bir daha görüşülmek üzere 10 gün içinde gerek-
çesi ile Meclise geri gönderir, ancak Meclis geri
verilen kanunu kabul ederse Cumhurbaşkanı bu
kanunu ilan etmekle ödevlidir. Anayasa ve Bütçe
Kanunu bu hükmün dışında olup, Cumhurbaş-
kanının bunları geri çevirme yetkisi yoktur.
Parlamenter sistemi benimseyen 1924
Anayasası’na göre, Cumhurbaşkanının yasama
görevi ifa eden Meclisi feshetme yetkisi yoktur.
Çünkü Meclis; seçme hakkına sahip seçmenlerin
oyuyla seçilen halkın temsilcilerinden ve temsili
25

demokrasiye göre idare etme yetkisi bulunan hal-
kın tayin edip parlamentoya, memleketi ve halkı
idare edecek kanunları düzenlemesi için gönder-
diğinden, doğrudan demokrasinin bir göstergesi
olan “hakimiyet kayıtsız ve şartsız Milletindir”
sözünün bir tezahürü olarak temsili demokraside
halkın iradesini ortaya koyan Meclisin Cumhur-
başkanı tarafından feshedilebilmesi kabul edilme-
miştir. Temsili demokraside Meclisin, halkın ve
iradesinin yüzde yüzünü temsil ettiği kabul edilir.
1924 Anayasası Cumhurbaşkanına, Meclisi
feshetme ve seçim yenileme yetkisi vermemiştir.
Seçim dönemi bitmeden Meclis, üyelerinin tam
sayısının salt çoğunluğu ile seçim yenilemeye karar
verebilir. 1924 Anayasası’nın hazırlık çalışmaların-
da ve özellikle Meclis tartışmalarında; Cumhur-
başkanına, Hükümetin görüşünü aldıktan sonra
gerekçesini Meclise ve Millete bildirmesi şartıyla
Meclisi feshetme, yani milletvekili seçimlerini ye-
nileme yetkisi sınırlı şekilde verilmeye çalışılmış,
fakat milletvekillerinin nerede ise tamamının oy-
ları ile milletin iradesinin reddi anlamına gelecek
ve yürütmenin yasamaya müdahalesi olarak kabul
edilen bu teklif kabul görmemiş ve Cumhurbaş-
kanına (o dönemde Cumhurbaşkanı olan Musta-
fa Kemal Atatürk’e), halkın seçtiği temsilcilerden
oluşan Meclisi feshedebilme yetkisi tanınmamıştır.
Egemenlik kayıtsız ve şartsız Millete ait olduğun-
dan, Milletin iradesi ile seçilen milletvekillerinden
oluşan Meclisin olağan veya kendisinin vereceği
erken seçim kararı dışında Cumhurbaşkanı tara-
fından dışında feshi, yani milletvekili seçimlerinin
yenilenmesi fikri benimsenmemiştir.
Yeri gelmişken, yürürlükte olan 1982
Anayasası’nın milletvekili seçiminin yenilenmesi
veya Meclisin feshi olarak adlandırılan düzenleme-
lerine işaret etmek isteriz. Seçim yenileme yetkisi,
1982 Anayasası m.77/2 uyarınca Meclise aittir.
Bunun dışında Meclis seçiminin Cumhurbaşkanı
tarafından yenilenmesi, 1982 Anayasası’nın 116.
maddesinde sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır.
1982 Anayasası m.116’ya göre;
“Bakanlar Kurulunun, 110 uncu maddede
belirtilen güvenoyunu alamaması ve 99 uncu veya
111 inci maddeler uyarınca güvensizlik oyuyla dü-
şürülmesi hallerinde; kırkbeş gün içinde yeni Ba-
kanlar Kurulu kurulamadığı veya kurulduğu halde
güvenoyu alamadığı takdirde Cumhurbaşkanı,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına danışa-
rak, seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
Başbakanın güvensizlik oyu ile düşürülme-
den istifa etmesi üzerine kırkbeş gün içinde veya
26
Mevzuat ve Temel Kavramlar
yeni seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisinde
Başkanlık Divanı seçiminden sonra yine kırkbeş
gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamama-
sı hallerinde de Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük
Millet Meclisi Başkanına danışarak seçimlerin
yenilenmesine karar verebilir.
Yenilenme kararı Resmi Gazetede yayımlanır
ve seçime gidilir”.
Kimisine göre Meclisin feshi ve kimisine
göre de Meclis seçimlerinin yenilenmesi olarak
kabul edilen bu hüküm; esasında Meclisin veya
halkın seçtiği Cumhurbaşkanının, halkın yüz-
de yüz iradesini yansıtan Meclisin sebepsiz veya
yürütme organının yasama organına müdahalesi
biçiminde kabul edilecek şekilde fesih değildir.
116. maddeye bakıldığında, Bakanlar Kurulu-
nun Meclisten güvenoyu alamaması veya gü-
vensizlik oyuyla düşürülmesi hallerinde, 45 gün
içinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamadığı
veya kurulduğu halde güvenoyu alamaması du-
rumunda Cumhurbaşkanının, Meclis Başkanı-
na danışmak suretiyle seçimlerin yenilenmesine
karar vermesi, böylece yasama ve yürütme or-
ganlarında meydana gelebilecek kriz ve boşluk
ortamlarının önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Bir
başka ifadeyle; Meclis seçimlerinin yenilenmesi
veya Meclisin feshinin bir zorunluluğu, yani so-
mut şartı doğduğunda, Cumhurbaşkanının bu
istisnai yetkiyi kullanabilmesi gündeme gelebil-
mektedir. Dolayısıyla; 1924 Anayasası’nda Cum-
hurbaşkanının Meclisi fesih yetkisi olmadığı gibi
(çünkü seçim yenileme yetkisi Meclise aittir),
1982 Anayasası’nda da seçim yenileme yetkisi
yine Mecliste bırakılmış ve sadece yukarıda işaret
ettiğimiz sınırlı halde Cumhurbaşkanına bir za-
ruretle seçim yenileme yetkisi tanınmıştır.
1924 Anayasası’nda Cumhurbaşkanı; her
yıl bir defa Mecliste konuşma yapma, geçmiş
ve gelecek yıllar hakkında değerlendirmede bu-
lunma ve önerilerini sunma yetkisine sahiptir.
Cumhurbaşkanı, daha ziyade dış ilişkilerde ve
yabancı devlet temsilcilerini kabul etmekle gö-
revlendirilmiştir. 1924 Anayasası döneminde bir
partili siyasi hayat olduğundan, Cumhurbaşkanı-
nın andında tarafsızlık yemini yoktur. Tarafsızlık;
çok partili siyasi hayatta gündeme gelmiştir ki,
bu yolla siyasi partinin üyesi veya yöneticisi olan
veya milletvekili olan bir kişinin Cumhurbaşkanı
seçilmesi halinde, objektif, yani şekilsel olarak da
tarafsızlığı esas olduğundan, siyasi partisi ile bir-
likte hareket etmesi ve parti yönetiminde bulun-
masının önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1924 Anayasası’na göre, Cumhurbaşkanının eşitliğin, düşünce açıklama, mülkiyet, toplantı ve

çıkaracağı bütün kararların Başbakan ile birlikte
ilgili bakan tarafından imzalanması şarttır. Baş-
komutanlık, Cumhurbaşkanı tarafından temsil
edilmektedir. Cumhurbaşkanı vatan hainliği ha-
linde sorumlu tutulabilir ve şahsi işlerinden dolayı
milletvekili dokunulmazlığına sahiptir. Hükümet;
Cumhurbaşkanı tarafından Meclis içinden bir mil-
letvekiline Başbakanlık görevinin verilmesi ve Baş-
bakanın da Meclisin içinden oluşturacağı Bakanlar
Kurulunun Cumhurbaşkanının onayının alınması
ve sonrasında da Meclisin güvenoyu ile kurulur.
Yürütme görevi ve sorumlulukları; esas olarak Baş-
bakana ve bakanlara ait olup, bu kişilerin görev ve
sorumlulukları özel kanunlarla tayin edilir.
1924 Anayasası’nın 53 ila 60. maddelerinde
yargı erki düzenlenmiş, 61 ila 67. maddelerinde
bugün Anayasa Mahkemesi’ne ait olan Yüce Di-
van adı altında ad hoc (geçici) bir mahkemenin
kurulacağı ve bu mahkemenin bakanların, Danış-
tay ve Yargıtay başkanları ile üyelerinin ve Cum-
huriyet Başsavcısının görevlerinden doğacak suç-
lardan dolayı yargılama yapacağı ifade edilmiştir.
1924 Anayasası’na göre, Yüce Divan gerekli
görüldüğünde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin
kararı ile kurulur. 1961 Anayasası ile birlikte
Yüce Divan kalıcı olmuş ve bu yetki Anayasa
Mahkemesi’ne verilmiştir. Belirtmeliyiz ki, her-
kesin aynı usul ve esaslara bağlı olarak aynı mah-
kemelerde eşit şekilde yargılanması gerektiğini
düşündüğümüzden, bazı sıfatları taşıyanların
yargılamalarının özel ve geçici mahkemelerde
veya esas işi ceza yargılaması olmayan mahkeme-
lerde yapılmasını doğru bulmadığımızı, bu açı-
dan Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan yetkisi-
ne sahip olmaması gerektiğini, yerine bu yetkinin
Yargıtay’a veya yerel mahkemelere bırakılmasının
isabetli olacağını ifade etmek isteriz.
1924 Anayasası’nın 68. maddesi ve devamın-
da; kamu haklarına yer verildiği, yaşama hakkının,
gösteri yürüyüşü, tüzel kişilik kurma, can ve mal
güvenliği, kişi hürriyeti ve güvenliği, işkence, ezi-
yet, müsadere ve angarya yasağı, din ve vicdan hür-
riyeti, konut dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği
ve korunması hakkı, basın hürriyeti, seyahat hür-
riyeti, eğitim ve öğrenim hakkı, muhaberat hür-
riyeti, şikâyet ve dilekçe, kanuni mahkeme, vergi
yükü dışında başka yük yüklenmemesi, verginin
kanuniliği, Türk vatandaşlığı hak ve özgürlükleri-
nin güvence altına alındığı görülmektedir.
1924 Anayasası’na göre, Bakanlar Kurulu
tarafından savaş hali veya savaşı gerektirecek bir
durum ortaya çıktığında veya ayaklanma oldu-
ğunda veya Vatan ve Cumhuriyete karşı kuvvetli
ve eylemli bir kalkışma olduğunu ortaya koyan
kesin belirtilerin varlığı halinde sıkıyönetim ilan
edebilir ve bunu hemen Meclisin onayına sunar.
1924 Anayasası’nın 89. maddesi ve devamın-
da; Türkiye Cumhuriyeti’nin “iller” esaslıüniter
yapıya sahip olduğu, her Türk vatandaşının Dev-
let memuru olma hakkına sahip olduğu, Türkiye
Cumhuriyeti’nin Bütçe Kanunu ile idare edilece-
ği, Devlet mallarının bütçe dışı harcanamayacağı,
Bütçe Kanununun geçerliliğinin bir yıl olduğu ve
Sayıştay tarafından mali denetimin yapılacağı ifa-
de edilmiştir.
1924 Anayasası’nın 102 ila 105. madde-
lerinde; Anayasanın ne şekilde değiştirileceği,
ancak Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğuna
dair hükmün hiçbir şekilde değiştirilemeyeceği,
bağlayıcılığı, kanunların Anayasaya aykırı olama-
yacağı ve 1921 Anayasası’nın yürürlükten kaldı-
rıldığı belirtilmiştir.
Kaynak: http://www.haber7.com/yazarlar/prof-
dr-ersan-sen/2249045-1924-anayasasi (Erişim
Tarihi: 30.08.2018)

Öğrenme Çıktısı
4 Pozitif Hukuk Kurallarının Asli ve Yardımcı Kaynaklarını Açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hukukun kaynakları hak-

Yazılı kaynaklardan anaya-
sanın ülkemizdeki tarihi se-
rüvenini tartışınız.
Pozitif hukukun yazılı kay-
kında ayrıntılı bilgi için,
naklarından tüzük ile yö-
(Kemal Gözler, “Hukuka
netmelik arasındaki benzer-
Giriş”, Bursa 2006), adlı
likler ve farklılıklar nelerdir?
eseri inceleyebilirsiniz.

27
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

1 Mevzuat ve Hukuk ile ilgili Temel

Kavramları Açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Mevzuat ve Hukuk İle ilgili

Tanımlar, Kavramlar

Mevzuat, anayasa, kanun, KHK (kanun hükmünde kararname), uluslararası antlaşma, tüzük, yönetmelik
ve diğer düzenleyici işlemlerden oluşur. Bunların yürürlüğe girmesi resmi gazete yayımlanması ile olmak-
tadır. 7 Ekim 1920’de TBMM Hükümeti’nin resmi gazetesi olarak haftada bir yayınlanmak üzere Ceride-i
Resmiye çıkarılmaya başlanmıştır. Bu gazetenin yayımında da zaman zaman aksamalar olmuştur. 10 Eylül
1923 tarihini taşıyan 22 nci sayıdan itibaren Resmi Ceride adı altında yeniden yayıma başlanmıştır. Resmi
Ceride, 17 Aralık 1927 tarihini taşıyan 763. sayısından itibaren “Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete” adını
almış olup o günden bugüne değin düzenli bir şekilde yayınlanmaktadır. Norm, sosyolojide, kültürel açıdan
arzu edilir ve uygun olarak değerlendirilen davranışları akla getiren ortak davranış beklentisidir. Normlar,
türleri açısından farklı türlerde görünür olurlar. Fakat bu türleri birbirinden açıklıkla ayırt edebilmek güçtür.
Başlıca norm türlerini şöyle sıralayabilmek mümkündür; “hukuksal normlar”, “töresel normlar (örf, adet, gele-
nek, görenek normları)”, “dinsel normal”, “ahlaksal normlar”. Bunların yanı sıra “estetik normlar”, “teamüller”
de toplumsal norm kategorisinde ele alınabilmektedir. “Hukuk toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve
toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütü-
nüdür”. Bir başka tanım ise hukukun amacını ve kaynaklarını esas almaktadır. Şöyle ki, “hukuk toplumun
genel yararını veya bireylerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak amacıyla birbirleriyle veya meydana ge-
tirdikleri toplulukların birbiriyle olan sosyal ilişkilerini düzenleyen, yetkili makamlar tarafından konulmuş
ve devlet yaptırımlarıyla desteklenmiş sosyal düzen kurallarının (kural, norm, emir, yasak, vd.) bütünüdür.”

2 Toplumsal Düzen Kurallarını

Tanımlayabilme

Toplumsal Düzen Kuralları

Toplum halinde yaşayan insanların yerine getirmek zorunda oldukları yükümlülükleri ve sahip oldukları
hakları belirleyen kurallar “toplumsal düzen kuralları” olarak adlandırılmıştır. Toplumsal düzen kuralları,
din kuralları ahlak kuralları, görgü kuralları ve hukuk kuralları şeklinde alt kategorilerin ayrılır. Din kuralları
bir dine inanan insanların belli biçimde davranmalarını ya da birtakım adetleri ve törenleri yerine getirme-
lerini düzenler. Müslümanların namaz kılmaları, oruç tutmaları; Hristiyanların pazar günleri kiliselerde
yapılan ayinlere katılmaları; Musevilerin cumartesi günleri sinagoglarda yapılan törenlere katılmaları bu
kurallara verilebilecek örneklerdir. Ahlak insanların davranışları hakkında bir toplumda oluşan değer yar-
gılarına göre yapılması-yapılmaması gereken, iyi-kötü, doğru-yanlış, olumlu-olumsuz kurallar bütünüdür.
Ahlak insanların dürüst, iyi olmalarını, başkalarını sevmelerini, iyilik yapmalarını tenbihler. Ancak insanlar
bunlara uymayan kimseleri zorla bunlara uyduramazlar. Ahlak kurallarına uyulmasını sağlayan yaptırımlar
ancak, toplumdan dışlanmak, kınanmak, sevilmemek şeklindeki toplumsal tepkilerle olur. Ahlak kuralları
toplumun gelenek ve görenekleri, örf ve adetleri ile dinî inançları ile şekillenir. Görgü kuralları daha çok in-
san görünümü ve davranışlarının şeklini düzenler. Bu kurallar, bir kimsenin davranışlarının yere, zamana ve
duruma göre alacağı şekli belirler. Hukuk kuralları, toplumsaal hayatta gerek kişiler ile kişiler, gerekse kişiler
ile toplum arasındaki ilişkileri düzenleyen maddi yaptırımlı, yani uyulması kamu otoritesi ile desteklenmiş
bulunan zorunlu kuralların bütününden ibarettir. Hukuk kurallarının yaptırımı “maddi”dir. Bu kuralların
içerdiği emir ve yasaklara uymak toplumun bütün bireyleri için zorunluluktur. Hukuk kuralları bireylerin
davranışlarını daha çok dış görünüşleri bakımından düzenler.

28
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

3 Hukuk Kurallarının Niteliklerine Göre

Tasnifleyebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Niteliklerine ve Düzenleme
Alanlarına Göre Hukuk
Kuralları

Niteliklerine göre hukuk kurallarının “emredici hukuk kuralları”, “yetki verici hukuk kuralları”, “tanımlayıcı hu-
kuk kuralları”, “tamamlayıcı hukuk kuralları”, “yorumlayıcı hukuk kuralları” ve “tanımlayıcı hukuk kuralları” ve
“yürürlükten kaldırıcı/ilga edici hukuk kuralları” şeklinde çeşitleri mevcuttur. Emredici hukuk kuralları yaptırım
açısından en önemli hukuk kurallarıdır. Bir kural, “mükelleftir”, “olamaz”, “vazgeçemez”, “hükümsüzdür” vb. ifa-
deler içeriyorsa buyurucu/emredicidir. Herkes tarafından uyulması zorunlu olan kurallardır. Bu kuralların aksi
hiçbir şekilde kararlaştırılamaz. Bu kurallar genellikle kamu düzenini, ahlak ve adabı, kişilik haklarını ilgilendiren
kurallardır. “Amir Hükümler” de denilen hukuk kuralları, tarafların istek ve iradeleriyle, kendilerine aykırı hiçbir
kural ve çözüm kabul olunamayacak, taraflarca aksi kararlaştırılamayacak olan hükümlerdir. Tamamlayıcı hukuk
kuralları tarafların sözleşmelerde bilerek veya bilmeyerek bıraktıkları boşlukları tamamlar. Emredici hukuk kural-
larına aykırı olmamak şartıyla tarafların serbest iradeleri doğrultusunda sözleşmeye konmuş bulunan hükümlere
öncelik tanınmıştır. Tamamlayıcı hukuk kuralları ile yorumlayıcı hukuk kuralları birbirini tamamlayan hukuk
kurallarıdır. Yorumlayıcı hukuk kuralları, mevcut fakat anlamı belirsiz olan bir irade açıklamasının anlamını be-
lirlemek için uygulanırken; tamamlayıcı hukuk kuralları ise, taraflara bırakıldığı halde onlar tarafından düzenle-
meyen durumlarda uygulanırlar. Tanımlayıcı hukuk kuralları yukarıda sayılanlardan daha farklı bir fonksiyon icra
etmektedir. Şöyle ki, kanunların daha iyi anlaşılması için bazen belli hususların açıkça tanımlanması, anlamının ve
içeriğinin belirlenmesi gerekir. İşte tamamlayıcı hukuk kuralları bu tanımları getiren düzenlemelerdir.

4 Pozitif Hukuk Kurallarının Asli ve

Yardımcı Kaynaklarını Açıklayabilme

Pozitif Hukukun Kaynakları

Hukukun asli/asıl kaynakları kendi içinde yazılı kaynaklar ve yazısız kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Yazılı kay-
naklar, anayasa, kanun, kanun hükmünde kararname, tüzük, yönetmelik ve bireysel işlemlerden oluşur. Yazısız
kaynak ise örf ve adettir. Bir ülkede yürürlükte bulunan ve uygulanmakta olan hukuk kurallarının yazılı kaynakları,
alanlarına göre ayrı ayrı düzenlenerek yazılı bir şekilde birer metin halinde bulunurlar. Yazılı kaynaklar, anayasa,
kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, tüzükler, yönetmeliklerdir. Ancak bu anayasa, kanun, tüzük, yönetme-
lik bir hukuk düzeninde yan yana veya rastlantısal bir şekilde bulunmazlar. Bunlar arasında hiyerarşik bir sıralama
vardır. Bu sıralamaya normlar hiyerarşisi adı verilir. Normlar hiyerarşisinde en üstte bulunan, anayasa devletin
temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbirleriyle ilişkilerini, temel hak ve özgürlüklerini düzen-
leyen temel yazılı hukuk kaynağıdır. Bir alt düzeydeki uluslararası antlaşmalardır ve Türkiye’de Anayasanın 90.
Maddesi gereği usulüne uygun olarak onaylanmış ve yürürlüğü konulmuş uluslararası antlaşmalar kanun değe-
rindedir. Bunlar hakkında anayasaya aykırılık iddiasında bulunulamaz. Bir sonraki yazılı kaynak ise kanunlardır.
Ülkemiz hukukuna göre kanun yapma yetkisi TBMM’ne aittir. TBMM tarafından kabul edilen kanunlar on beş
gün içerisinde Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanır. Hukukun yazılı olmayan kaynağı “örf ve adet hukuku”dur.
Bunların kanun, tüzük, yönetmelik gibi hukuk kurallarında olduğu gibi yazılı bir metni yoktur. Toplumun belirli
ve birbirine benzeyen olaylar karşısında gösterdiği davranış şeklinin devamlılık kazanarak ona uyulması konusun-
da toplum fertleri arasında bir inancın yayılmasıyla örf ve adet kuralları oluşur. Örf ve adet hukuku genel olarak
hukuk kaynağı olmakla birlikte, hukukun her alanında hukuk kaynağı olma karakterine haiz değildir. Hukukun
kaynakları arasında yer alan diğer bir kaynak da yardımcı kaynaklardır. Yardımcı kaynaklar, bir hukuki uyuşmazlı-
ğın çözümünde hâkimin gerekli olması durumunda yazılı ve yazısız kaynaklardan sonra başvurduğu kaynaklardır.
Hâkimin önündeki meseleyi çözümlerken başvurduğu, bilimsel ve yargısal içtihatlar gibi başka kaynaklar da vardır.

29
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

1 Aşağıdakilerden hangisinde hukuk kuralları 5 Aşağıdakilerden hangisi toplum içindeki bir

ile ilgili yanlış bilgi verilmiştir? davranışın örf ve âdet hukuku kuralı olarak geçerli
sayılabilmesi için gerekli olan şartlardan birisi de-
neler öğrendik?

A. Hukuk bir “kurallar bütünü”dür.

B. Bu kurallar, toplum hayatında kişilerin nasıl ve ğildir?
ne şekilde davranması gerektiğini belirtir. A. Kökeni çok eskilere giden uygulama olmalı
C. Sosyal ilişkileri düzenleyen kurallardan olan B. Sürekli tekrarlanan bir davranış olması
hukuk, toplumun genel yararını veya ortak iyi- C. Uyulmasının zorunlu olduğu yolunda toplum-
liğini sağlama amacı taşımaktadır. da genel bir inanç doğmuş olmalı
D. Bu kuralların amacı doğrultusunda kendisin- D. Emredici hukuk kurallarına uygun olmamalı
den beklenileni başarabilmesi için bu kuralların E. Devlet gücü tarafından desteklenen bir yaptı-
çiğnenmemesi, saygı duyulması ve yürürlükle- rım gücüne sahip olmalı
rinin sağlanması gerekir.
E. Hukuk kuralları devlet yaptırımı ile desteklen-
mez, bireylerin hoşgörüsü ile hukuk kurallarına
uyulması beklenir. 6 Aşağıdakilerden hangisi, maddi yaptırım gü-
cüne sahip toplumsal hayatı düzenleyen kurallar-
dan birisidir?
2 Bir hukuk sistemine ait normlar arasındaki A. Hukuk kuralları
astlık-üstlük düzenine ne ad verilir?
B. Din kuralları
A. Kuvvetler ayrılığı C. Ahlak kuralları
B. Tüzük D. Örf ve âdet kuralları
C. Normlar hiyerarşisi E. Görgü kuralları
D. Kuvvetler birliği
E. Yaptırımlar
7 Aşağıdaki hukuk dallarından hangisi kamu
hukuku dalları arasında yer almaz?
3 Aşağıdakilerden hangisi, hukukun yazılı kay- A. İdare Hukuku
naklarından değildir?
B. Borçlar Hukuku
A. Uluslararası Antlaşma C. Ceza Hukuku
B. Örf ve adet hukuku D. Vergi Hukuku
C. Yönetmelik E. Çevre Hukuku
D. Anayasa
E. Kanun Kükmünde Kararname (HKH)
8 Aşağıdaki hukuk dallarından hangisi özel hu-
kuk dalları arasında yeralır?
4 Danıştayın incelemesinden geçirilmek şartıy- A. Uluslararası Hukuk
la çıkarılan yazılı hukuk kaynağı aşağıdakilerden
hangisidir? B. Anayasa Hukuku
C. Medeni Hukuk
A. Tüzük D. Vergi Hukuku
B. Kanun Hükmünde Kararname (KHK) E. İcra İflas Hukuku
C. Kanun
D. Yönetmelik
E. Talimatname

30
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

9 Kanunlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi 10 Aşağıdakilerden hangisi “Niteliklerine Göre

yanlıştır? Hukuk Kuralları” arasında değildir?

neler öğrendik?
A. Uluslararası antlaşmalar da nitelikleri itibariyle A. Buyurucu/Emredici Hukuk Kuralları
kanundur. B. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları
B. Bütçe kanunları sürekli değildir. C. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları
C. Genel olmalıdır. D. Kurucu Hukuk Kuralları
D. Bunları çıkaracak merciyi anayasa belirler. E. İlga Edici Hukuk Kuralları
E. Yazılı olmak zorunda değildir.

31
 Mevzuat ve Temel Kavramlar

1. E Yanıtınız yanlış ise “Hukuk Kurallar” konu- 6. A Yanıtınız yanlış ise “Toplumsal Düzen Ku-
sunu yeniden gözden geçiriniz. ralları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Düzenleme Alanlarına

2. C Yanıtınız yanlış ise “Yazılı Kaynaklar” konu- 7. B
Göre Hukuk Kuralları” konusunu yeniden
sunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Düzenleme Alanlarına

3. B Yanıtınız yanlış ise “Yazılı Kaynaklar” konu- 8. C
Göre Hukuk Kuralları” konusunu yeniden
sunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

4. A Yanıtınız yanlış ise “Yazılı Kaynaklar” konu- 9. E Yanıtınız yanlış ise “Yazılı Kaynaklar” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz. sunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Niteliklerine Göre Hu-

5. D Yanıtınız yanlış ise “Yazısız Kaynakları” ko- 10. D
kuk Kuralları” konusunu yeniden gözden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
geçiriniz.

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

Hukuk devleti, faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına

hukukî güvenlik sağlayan devlet demektir. Devletin hukuka bağlı olması ada-
letle hareket etmesini gerektirmektedir. Hukuk devleti, kişilerin devlet baskısı
karşısında korunmaları gereksinmesinden doğmuştur. Anayasamızın ikinci
maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahke-
mesi kararında hukuk devleti, “İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu,
adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü
Araştır 1 gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir.” şek-
linde tanımlanmaktadır. Ülkemizde, 1961 Anayasası ile hukuk devleti ilkesi
kabul edilmiştir. Bu ilkenin bir takım şartları vardır. Bu şartlar, kanunların
anayasa uygunluğunun yargısal denetimi, idarenin hukuka bağlı olması, ka-
nunlar önünde eşitlik, suç ve cezalara ilişkin bir kısım ilkeler (1982 Anaya-
sasının 38. Maddesinde sayılan ilkeler), doğal yargıç teminatı, mahkemelerin
bağımsızlığıdır.

Ahlak insanların davranışları hakkında bir toplumda oluşan değer yargılarına

göre yapılması-yapılmaması gereken, iyi-kötü, doğru-yanlış, olumlu-olumsuz
kurallar bütünüdür. Ahlak kurallarına uyulmasını sağlayan yaptırımlar ancak,
toplumdan dışlanmak, kınanmak, sevilmemek şeklindeki toplumsal tepkilerle
olur. Ahlak kuralları toplumun gelenek ve görenekleri, örf ve adetleri ile dinî
inançları ile şekillenir. Ancak ahlak kuralları ile din kuralları çoğu zaman içiçe
Araştır 2
geçmiş şekilde tezahür eder ve bunları kesin çizgilerle ayırmak da çoğu zaman
mümkün olmayabilir: Hoşgörülü olmak, iyilik yapmak, saygılı olmak, din
ve vicdan özgürlüğü bilincine sahip olarak davranmak, yalan söylememek,
emanete sahip çıkmak, adil olmak, merhametli davranmak, dürüst olmak,
çevreye zarar vermemek, topluma yararlı olmaya çalışmak, büyüklere saygılı
davranmak, küçükleri sevgi ile yaklaşmak gibi.

32
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Araştır Yanıt
1 Anahtarı

Niteliklerine göre hukuk kuralları, Buyurucu/Emredici Hukuk Kuralları,

Tamamlayıcı Hukuk Kuralları, Yorumlayıcı Hukuk Kuralları, Tanımlayıcı
Hukuk Kuralları olmak üzere dört grupta toplanabilir. Buyurucu/emrede-
ci hukuk kuralları Herkes tarafından uyulması zorunlu olan kurallardır. Bir
hukuk kuralının emredici nitelik taşıyıp taşımadığı kuralın yazılışından ifa-
de biçiminden ya da maddenin amacından anlaşılır. Bir kural, “mükelleftir”,
“olamaz”, “vazgeçemez”, “hükümsüzdür” vb. ifadeler içeriyorsa buyurucu/em-
redicidir. Tamamlayıcı hukuk kuralları, tarafların yaptıkları hukuki işlemlerde
önceden öngörmedikleri ve düzenlemedikleri hususları doldurmaya yarayan
kurallara denir. Tamamlayıcı hukuk kuralları tarafların iradelerine bırakılmış
durumlarda söz konusu olduğundan uyulması zorunlu olmayan hukuk kural-
Araştır 3 larıdır. Emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak şartıyla tarafların serbest
iradeleri doğrultusunda sözleşmeye konmuş bulunan hükümlere öncelik ta-
nınmıştır. Yorumlayıcı hukuk kuralları açığa vurulmuş olup da değişik an-
lamlara gelebilecek olan bir iradenin ya da bir davranış veya eylemin hangi
anlama alınması gerektiğini ifade eden kurallara yorumlayıcı hukuk kuralları
denir. Yani, bu kurallar tarafların beyanlarının açık olmadığı hallerde uygu-
lanır. Yorumlayıcı hukuk kuralları ile tamamlayıcı hukuk kuralları zorunlu
olmamaları nedeniyle birbirlerine benzemekle birlikte, uygulama alanları iti-
bariyle de farklıdırlar. Tanımlayıcı hukuk kuralları kanunların daha iyi anlaşıl-
ması için bazen belli hususların açıkça tanımlanması, anlamının ve içeriğinin
belirlenmesi gerekir. İşte tamamlayıcı hukuk kuralları bu tanımları getiren
düzenlemelerdir. Bu bilgiler ışığında buyurucu/emredici hukuk kurallarının
herkes tarafından uyulması zorunluluğu olduğu ve uyulmaması durumunda
da devlet oteritesinin yaptırım gücüyle karşılaşılacağı açıktır.

Osmanlı Devleti’nden günümüze anayasal niteliği olan, yani devlet organları-

nın ne olduğunu gösteren, devlet iktidarını sınırlayan hükümler içeren önemli
belgeler şunlardır: Sened-i İttifak (1808), Tanzimat Fermanı (1839), Islahat
Fermanı (1856), Kanun-ı Esasi (1876), Kanun-ı Esasi Değişiklikleri (1908),
Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921), Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1924), 1961
Anayasası ve halen yürürlükte olan 1982 Anayasa’sı (bu anayasada yıllar içinde
Araştır 4 çok fazla madde değişikliğe uğramıştır) olmak üzere dört anayasa oluşturul-
muştur. Yürürlükte olan 1982 Anayasası sert ve değiştirilmesi zor bir anayasa-
dır. Anayasalar kimi zaman olağan yasama organı tarafındani kimi zaman da
olağanüstü durumlarda tesis edilen “kurucu meclis” denilen özel bir meclis
tarafından kabul edilmiştir. Buna göre 1924 Anayasası TBMM tarafından,
1961 ve 1982 Anayasaları ise kurucu meclis tarafından hazırlanmış ve halko-
yuna sunularak kabul edilmiştir.

33

Kaynakça
Adal, E. (2002), Hukukun Temel İlkeleri El Kitabı,
(Genişletilmiş 7. Baskı), İstanbul.
Andaç, F. (2010). Hukukun Temel Kavramları,
(Genişletilmiş 2. Baskı), Detay Yayıncılık, Ankara.
Aslan, İ. Y. (1990). Hukukun Temel Kavramları, (2.
Baskı), Ata Ofset Matbaacılık, Bursa.
Aslan, İ./ Atar,Y./Ayan,M.vediğerleri, (1994). Hukuk
Bilimine Giriş, Mimoza Yayınları, Konya.
Aydın, U. (2009). Temel Hukuk Dersleri,
(Yenilenmiş 3. Baskı), Nisan Kitabevi, Eskişehir.
Bozkurt, E. (2000). Genel Hukuk Bilgisi, (5. Baskı)
Asil Yayınları, Ankara.
Can, H./Güner, S. (2006), Hukukun Temel
Kavramları, Arıkan Basım Yayın Ltd. Şti.,
İstanbul.
34
Mevzuat ve Temel Kavramlar
Gözler, K. (2006). Hukuka Giriş, (Genişletilşmiş 3.
Baskı), Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa.
Güriz, A. (2005). Hukuk Başlangıcı, (10. Baskı),
Siyasal Kitabevi, Ankara.
Işıktaç, Y. (2015). Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi,
İstanbul.
Kalabalık, H. (2003). Temel Hukuk Bilgisi,
(Genişletilmiş 3. Baskı), Değişim Yayınları,
İstanbul.
Önen, M. (2005). Hukuka Giriş, Arıkan Basım
Yayın Ltd. Şti., İstanbul.
https://www.mevzuatdergisi.com/2005/05a/06.htm
https://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm
 Bölüm 2
Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık
Hizmetlerinde Etik

1 2
Etik ve Deontoloji Etik ile İlgili Diğer Konular
1 Veteriner hekimliği hizmetleri etiği ile ilgili 2 Veteriner hekimliği hizmetlerinde temel ve
öğrenme çıktıları

temel kavramları açıklayabilme yardımcı etik ilkeleri tanımlayabilme

Etik Kod ve İlkeler

3 4
Meslek Etiği 4 Veteriner hekimliği hizmetlerinde bireylerin
3 Veteriner hekimliği hizmetlerinde uymak zorunda oldukları etik kod ve
yararlanılan etik kuramları ifade edebilme ilkeleri açıklayabilme

Etik Karar Verme Süreci

5
5 Veteriner hekimliği hizmetlerinde
karşılaşılan sorunların çözümünde etik
karar verme sürecini özetleyebilme

Anahtar Sözcükler: Etik Karar Verme • Hayvan Kullanım Etiği • Veteriner Hekim • Veteriner Hekimliği Etiği
• Yardımcı Sağlık Personeli

36
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
İnsanlar arasındaki iletişim ile ilişkileri dü-
zenleyen kuralların insanoğlunun tarihi boyunca
varlığından söz etmek mümkündür. Bu kuralların
sosyal yaşamdaki değişimle beraber farklı biçimler
aldığı, değişime uğradığı bilinmektedir. İyiyi ara-
yış ve kötülükten uzaklaşma olgusu da, insanları
toplum olarak bir arada tutan, düzenli bir yaşam
olanağı sağlayan ya da barış içinde bir araya getiren
birleştirici unsur olmuştur. İnsandaki iyiye yönel-
me, iyinin peşinde olma arayışının günümüzde-
ki uygarlık ve yaşam düzeninin şekillenmesinde
önemli rolü olduğu söylenebilir. Her toplumda
mevcut düzenin sağlanmasında önemli olan ilke
ve kuralların mesleki uygulamalar içerisinde de
geçerliliği kaçınılmazdır. Hekimlik ile ilgili ilk uy-
gulamaların içgüdüsel, dinî ve sihri kurallar çerçe-
vesinde yapıldığı göz önüne alındığında, ilk uygar-
lıklardaki mesleki ilkelerin de yürürlükteki değer
yargıları tarafından belirlenmesi doğal bir sonuç
olarak karşımıza çıkmaktadır.
Gerek insan ve gerekse hayvan sağlığı hizmet-
lerinin sunumunun her alanında çalışanların özel-
liklerinden kabul edilen “etik ilkeler ve deontolojik
kurallara sadık olma” durumu için bazı temel kav-
ramların bilinmesi gereklidir.
ETİK VE DEONTOLOJİ
Eski Yunanca kökenli, felsefenin bir kolu olan
etik, günümüzde insan tutum ve davranışlarının
iyi (doğru) ya da kötü (yanlış) yönden değerlen-
dirilmesidir. Felsefecilerin üzerinde yoğun şekilde
uğraştıkları bu konu davranışlarımızın, tutumları-
mızın ve eylemlerimizin insani “değerlerimiz” açı-
sından iyi, doğru ve kabul edilebilir olup olmadı-
ğını değerlendirip tartışmayı amaçlar. “İyi nedir?”
sorusuna farklı etik kuramlarından farklı biçimde
tanımlamalar görebiliriz; iyi hazdır, mutluluktur,
ödev ve yükümlülükleri yerine getirmektir ya da
başka bir şeydir. 1952 yılı Nobel Barış Ödülü sa-
hibi Albert Schweitzer, etiği “iyi bir davranışı ser-
gileme konusunda duyduğumuz kaygılara verdiğimiz
isim, sadece kendi iyiliğimiz-mutluluğumuz için de-
ğil, yaşayan herşeye karşı hissettiğimiz sorumluluk”
olarak tanımlamıştır. Jerrold Tannenbaum da, ey-
lemde bulunurken ahlaki olarak iyi-kötü ve doğru-
yanlışın yanı sıra adaletli-adaletsizin ne olduğunun
etik açıdan önem taşıdığını belirtmektedir.
Eski Yunancada “gereklilik, zorunluluk” anla-
mına gelen “deon-deontos” sözcüğü ile “bilim, bil-
gi” anlamındaki “logy” sözcüklerinden oluşan ve
“ahlaki zorunluluk ya da görevlerin bilimi”ni ifade
eden bir terim olan deontoloji, Türkçede “yüküm-
lülükler bilgisi” olarak kullanılmaktadır. İlk defa
İngiliz Filozofu Jeremy Bentham’ın 1834 yılında
yayımlanan kitabında, “normatif bilgi; yükümlü-
lükler bilgisi” anlamında kullanılmıştır. Kişilerin
üzerlerine düşen ödev ve yükümlülükleri bilmesi
ve yerine getirmesidir. Veteriner hekimliği uygula-
maları açısından “veteriner deontoloji”, hekimlerin
(ve veteriner hekimliği hizmetlerini yürüten diğer
yardımcı personelin de) bilmek ve uygulamak zo-
runda oldukları etik ilke ve kuralların neler oldu-
ğunu bildiren dizge anlamı taşır.
Etik ve deontoloji terimlerinin birbirinin yeri-
ne, bazen de bir arada kullanılmalarına karşın ara-
larında bazı farklar vardır.
Deontoloji, uyulması gerekli standartların tü-
münü içeren bir anlam taşır ve bu kurallar bütü-
nünü tartışmaya açık olmaksızın “normatif bilgi”
olarak aktarır. Etik ise ahlakın temelini sorgulayan
ve “iyi” kavramının ne olduğunu araştıran zihin ça-
basına verilen addır.
Normatif: Kural, olması gereken, ahlak ve
değer yargılarına dayanan standart.
Etik ve Deontoloji Arasındaki Farklar
Etik ve deontoloji arasında aşağıdaki temel fark-
lar Tablo 2.1’de (2. Bölümün 1. Tablosu) ayrıntılı
olarak gösterilmiştir.
37
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik
Tablo 2.1 Etik ve deontoloji arasındaki bazı temel farklılıklar
Etik
1. İyi’ nin ne olduğunu araştırır.
2. Tartışmaya açıktır.
3. Normatif bilginin ve normların kaynağını araştırır,
onları temellendirmeye çalışır.
4. Uyulmaması, vicdani sorunlar getirir.
5. İki ucu açıktır.
6. Olması gerektiği düşünülenin nedenini de sorgular. 6. Olanı olduğu gibi tanıtır.
7. Amaç, sorun hakkında bilgi edinmek ve sorunu
çözmektir.
8. Sonuç, karar vermek ve doğruyu yerine getirmektir. 8. Sonuç, bellidir.
Kaynak: Yaşar, 2014
Diğer sağlık bilimlerinde olduğu gibi veteriner
hizmetlerinde yardımcı personel açısından da “mes-
leki uygulamalar sırasında ve günlük yaşamda uymak
ve uygulamak zorunda olduğumuz kuralların, tutum
ve davranışların bilgisi” olarak tanımlayabileceğimiz
deontoloji konusu veteriner hizmetleri açısından, 9
Temmuz 1994 tarih ve 21985 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan “Veteriner Hekimliği Deontoloji Yönetme-
liği” ile yasal dayanak da kazanmıştır. Bu Yönetme-
lik 2006 yılında çıkarılan “Türk Veteriner Hekimleri
Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Uygulama
Yönetmeliği”nde 8. Bölüm olarak düzenlenmiştir.
internet
Daha ayrıntılı bilgi için http://www.resmiga-
zete.gov.tr/eskiler/2006/09/20060913-9.htm
adresine bakabilirsiniz.
Etiğin Kısa Tarihçesi
Kavramsal biçimiyle etik anlayışın başlangıcı
bilinmese de dünyanın değişik bölgelerinde benzer
dönemlerde yaşamış olan topluluklarda çıkar varlı-
ğı bilinmektedir. “Akıl sahibi, bilen varlık” olduğu
ifade edilen ve bir arada yaşayan insanların eylem-
lerinde “iyi-kötü”, “doğru-yanlış”ı bulmaya yönelik
değerlendirmeler sosyal yaşamdaki değişikliklerle
beraber inanç, töre, alışkanlık, göreneklerden et-
kilenmiştir. “İyi”yi, “doğru”yu bulma eğilimindeki
etik, zaman içerisinde değişime uğramıştır.
38
Deontoloji
1. Uyulması gerekli standartlardır.
2. Tartışmaya açık değildir.
3. Normatif bilgidir.
4. Hukuki sorunlar doğurur, uyulmaz ise cezai
müeyyidesi vardır.
5. İki ucu sınırlıdır.
7. Amaç, bellidir.
İlk Çağ döneminde etik anlayışın “akıl”ın kay-
naklık ettiği “teleolojik” yapıda olduğu insan ya-
şamının iyi ve erdemli olmayı amaçladığı varsayıl-
mıştır. Antik Yunan döneminde felsefi olarak etik
kuramının kurucusu kabul edilen Sokrates (M.Ö.
469-399), mutluluk etiği kuramı ile etiğin ve do-
layısıyla insan eylemlerinin nihai amacının mutlu-
luğa ulaşmak olduğu anlayışını savunur. En yüksek
iyinin ne olduğunu ve iyi eylem gerekliliğinin ne-
denlerini sorgulayan Platon ve Aristoteles ise kendi-
ni gerçekleştirme kuramını geliştirmiştir.
Teleoloji: Erekbilim, amaçbilim, herşeyin
temelinde bir ereksellik/amaçsallık oldu-
ğunu, evren ve yaşamın amaç-araç ilişkisi
üzerine kurulduğunu, evrende bir başlan-
gıç tasarımın ve sonul amacın olduğunu
savunan görüş.
Orta Çağ döneminde felsefenin önemli düzeyde
dinin etkisi altında kaldığı belirtilmektedir. İnsanın
bir yaratıcı tarafından yaratıldığı bilinciyle eylem-
lerini iyi-doğru(luk) ile gerçekleştirmesi gerektiğini
savunan Thomas Aquinas, “sonsuz saadet” kuramı-
nı ortaya atmıştır. Bu dönemde teolojik bir yapının
olduğu görülmektedir.
Modern Çağ’da insan eylemlerinin temelinde
faydanın olduğu “faydacılık” etiğinin öne çıktığı
belirtilmektedir. Bu bağlamda etik kabul edilen ey-
lem, en fazla fayda sağlayan - en az zarara neden
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

olan eylemdir. Hobbes, teolojik anlayışa karşı çıkarak mo-

dern insan yaşamında ilişkileri düzenleyen temel kaynağın
Teoloji: Tanrıbilim, dinbilim. Felsefe, ta-
bilim olması gerektiğini savunur. Bu dönemde yine Imma-
rih ve doğaüstüne dayanan görüşler ara-
nuel Kant, insanların eylemlerini ödev titizliği ile yerine
cılığıyla Tanrı, inanç ve din kavramlarını
getirmeleri gerektiğini açıklayan “ödev etiği” kuramını or-
irdeleyen; dinsel inanç, davranış ve dene-
taya koymuştur. Aynı dönemde akıl ve irade sahibi varlığın
yimleri akla dayalı olarak açıklayıp temel-
özgürlüğünü ifade eden “özgürlük etiği” kuramı karşımıza
lendirmeyi ve yapılandırmayı amaçlayan
çıkmaktadır. Burada akıl sahibi iradenin bağımsız olarak
bilim dalı.
gerçekleştirdiği eylem, verdiği karar etik kabul edilmektedir.
Sağlık bilimleri alanındaki etik tartışmaların genel ola-
rak iki görüş üzerinde temellendirildiği bildirilmektedir. Bunlardan birincisi Immanuel Kant’ın “Ödev”
(deontoloji) kuramı ve ikincisi ise Jeremy Bentham ve John Stuart Mill’in “Faydacılık / Yararcılık”
(utilitarianism) kuramıdır. Faydacılık felsefesinin geliştirmiş olduğu etik anlayış, eylemin sonucunun iyi
veya kötü olup olmaması üzerinde dururken; ödev felsefesi ise sonuç yerine, eylemdeki amacın iyi ya da
kötü olup olmadığına vurgu yapar.
Öğrenme Çıktısı
1 Veteriner hekimliği hizmetleri etiği ile ilgili temel kavramları açıklayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Etiği, “yaşayan her şeye kar-

Yaşayan herşeye karşı so-
şı hissettiğimiz sorumluluk”
Etik ve deontoloji kavram- rumluluk hissi taşıyan bir
şeklinde tanımlayan Nobel
larını karşılaştırınız. toplum olabilmek için neler
Barış Ödüllü doktor, filozof
yapılabileceğini anlatınız.
ve hayvansever kimdir?

ETİK İLE İLGİLİ DİĞER KONULAR
Etik kavramını tanımladıktan sonra etiğe uygun
davranış şekli oluşturabilmek için gerekli ve etikle
alakalı olan; ahlak, değer, erdem, biyoetik, çevre eti-
ği, araştırma etiği gibi konuların ayrıca açıklanması
gereklidir.
Ahlak
Ahlak kavramı “hulk” sözcüğünün çoğulu olup,
huy, mizaç, yaratılış anlamında kullanılmaktadır.
Latincede “moral” sözcüğü ile ifade edilmekte olan
ahlak, toplumdan topluma hatta bir toplumun bi-
reyleri arasında bile farklılıklar taşıyan göreceli bir
niteliğe sahiptir. Ahlak da etik kavramı gibi bireyler
arasındaki iletişim ve ilişkide uyulması gerekli ilke
ve kuralları kapsamaktadır.
Hulk: İyi veya kötü huy, mizaç, yaratılış.
Ahlak, iyi ve doğruyu gösterip bunun yapılması-
nı istediği gibi, kötü ve yanlışı da öğreterek bundan
sakınılmasını, uzak durulmasını isteyerek bireyler
üzerinde etki oluşturmak ister. Bu etkiler;
1. Bireylerde görev ve sorumluluk duygularını
geliştirme,
2. Hak ve adalet duygularını geliştirerek hak-
sızlık ve zulümden uzaklaştırma,
3. Kötü ve faydasız olanı bıraktırarak iyi/iyilik
duygusunu yüceltme,
4. Bireyde hoşgörü ve yardımseverlik duygusu-
nu geliştirme,
5. Bireylerin işlerinde doğru olmalarını sağla-
ma, haksız kazanca yönelmelerini engelleme,
6. İnanç boyutuyla, Allah’tan korkarak bireyi
kötü eylemlerden uzaklaştırma,
7. İyi eylemlerde bulunmaya sevk etme şeklin-
de sıralanabilir.

39
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik
Ahlak, belirli bir zaman aralığında, belirli bir
kültürde neyin iyi, neyin kötü olduğuna ilişkin
(yazılı olmayan), birey(ler)in genel olarak neyi yap-
ması/yapmaması gerektiğini ifade eden; belli bir ta-
rihsel dönemde farklı ve değişken norm sistemleri-
dir. Etiğin ahlaktan ayrılabilecek niteliği, bir amaç
için türetilmiş normlardan ve/veya mevcut normlar
arasından seçilmiş, konsensusla kararlaştırılmış ve
evrensel olarak geçerli olma iddiası taşımasıdır.
Konsensus: Uzlaşma, uzlaşım, mutabakat.
Değer
Kavram olarak “kıymet, onur, itibar, haysiyet”
gibi anlamlarda kullanılan bu sözcük, günlük yaşan-
tımızda “etik değer”, “maddi değer”, “mesleki değer”
olarak farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Burada
üzerinde asıl durulacak konu “etik değer”dir. Bu
kapsamda değer kavramı özetle “karşımızdaki obje
ve kavramlar arasından bir kısmına gösterdiğimiz
önem ya da yüklediğimiz anlam” olarak tanımlana-
bilir. Etik değer açısından bakıldığında insan tutum
ve davranışlarına iyi ya da kötü yönden yüklediğimiz
değer anlaşılır. Dürüstlük, saygılılık, güven, sevgi ve
saygı birer etik değer olarak kabul edilmektedir. İn-
sanlardaki değerler birbirleriyle bağlantılı bir bileşke
oluştururlar. Etik bir değerin karşılığı hiçbir zaman
maddi değer olamaz, aynı şekilde maddi bir değer
uğruna etik değerden kesinlikle ödün verilemez.
Sağlık çalışanının para kazanmak amacıyla insanları
aldatması kabul edilir şey değildir. Değerlere ilişkin
bazı genel özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Değerler; istekler, ülküler, beklentiler ya da
amaçlardır.
• Davranışların kaynağı, gerekçeleri, yargıla-
yıcıdırlar.
• Kavram olarak soyut iken, obje ya da kişi-
lere yüklendiği zaman açıklanabilir, hatta
gösterilebilir.
• İnsanın köklü inançlarından oluşur.
• Günlük yaşantıda tam olarak gerçekleştiril-
mesi beklenemez.
• İnsanlar farkında olmadan da var olurlar.
• Belirli ölçü birimleri ile ölçmek, miktarını
belirlemek söz konusu değildir. Tutum ve
davranışlarla ortaya çıkar.
• İnsanların bulunduğu toplum ile ilişkilerini
düzenlerler.
40
• İnsanda kişiliğin belirleyicisidir.
• İnsanlar benimsemiş oldukları değerler
doğrultusunda karar verirler.
Prof. Dr. Aşkın Yaşar, muhataba göre veteriner
hekimliği hizmetlerine ilişkin farklı etik değerler
bulunduğunu ifade etmiştir. Bu etik değerlerin
önemli bir bölümünün yardımcı sağlık personeli
ile de ilgili olduğu söylenebilir. Bunlar;
Meslek sahibine yönelik,
• Yeterlilik (teorik ve pratik)
• Bireysel başarı-bireysel başarıyı artırma
• Ekonomik kazanç-ekonomik kazancı artırma
• Kabul görme
Hayvan(hasta)lara yönelik,
• Hayvana şefkatli yaklaşım
• Hayvanların çıkarını koruma
• Ağrı ve acının giderilmesi
• Hastanın sağlığına kavuşturulması
• Hastanın hayatını koruma şeklinde sırala-
nabilir.
Erdem
Erdem, “fazilet, insanın ruhsal yetkinliği ve
iyilik/doğruluk gibi ahlaki niteliklerin genel adı”
şeklinde ifade edilmektedir. Erdemlilik, ahlaki
davranışta bulunabilme ve övülmeye değer olanı
yapabilme mizacı ve alışkanlığının kazanılması du-
rumudur. Erdemli olmak, kendimizde geliştirdiği-
miz alışkanlık ve yetenekleri içermektedir. Aynı za-
manda erdemlilik, etik kural ve standartlara uygun
davranmamıza yönlendiren özelliklerdir. Erdem
etiğinde yerleşik kural ve standartlara uyumu ya da
davranışlarının sonucundan çok, kişinin karakter
özelliği, huyu, motivasyonu, niyeti daha önemlidir.
Bununla beraber kurallar ve sonuçlar kişinin eyle-
mindeki erdemlilik ve karakter değerlendirmesinde
önemli faktörlerden olabilir.
İnsan ilişkilerinde birçok erdemli davranış biçi-
mi ileri sürülmüştür. Bunlar arasında yardımsever-
lik, iyilikseverlik, doğruluk, dürüstlük, adil olma,
vicdan sahibi olma, sadakat, şefkatlilik, alçakgönül-
lülük gibi değerler bulunmaktadır.
Bu “erdemler” geçmişte olduğu gibi bugünkü
hekim-hasta ilişkisi için de geçerlidir. Ancak bu iliş-
kideki bazı şeyler bugün geçmiştekinden daha fark-
lı biçimde anlaşılmakta, erdem anlayışının değişim
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
içerisinde olduğu ifade edilmektedir. Bu değişimin,
hekim (ve diğer sağlık çalışanları) ile hekimlik hiz-
metlerinin yüzyıllardan beri sürüp gelen niteliğinin
sağlık alanında bakım ve kaliteyi artırma arayışında
olmasıyla ilişkili olduğu söylenebilir.
Biyoetik
Genel olarak çağımızın sağlık alanına yönelik
etkinliklerinde son yıllarda ortaya çıkan değer so-
runlarının konu edildiği, tartışıldığı, araştırıldığı ve
genellikle disiplinler arası bir akademik alanı ifade
eden biyoetiğin sözlük anlamı “canlı etiği”dir. Bu
bağlamda biyoetik kavramı, canlı bilimleri alanın-
da insan tutum ve davranışlarının iyi/kötü, doğru/
yanlış olarak değerlendirilmesi üzerine yapılan ça-
lışmalar anlamına gelir. Canlı bilimlerindeki hızlı
gelişmeler, etik kararlar alınmasını gerektiren çok
sayıda yeni ve alışılmadık durumların doğmasına
neden olmuştur. Biyoetik, tıp etiğini de içerir, an-
cak biyoetiğin kapsamı tıbbi etiğin sınırlarını aşar.
Biyoetiğin konu alanı daha kapsamlıdır. Biyoetik-
te, teknik, politika ve süreç alanlarının etik gelişi-
mini net şekilde anlayabilmek için bilim adamları
ve diğer uzmanlarla iş birliği yapma gereksinimi
bulunmaktadır. Biyoetik, açık bir şekilde disiplin-
ler arası bir etkinliktir.
Ötanazi, hormon kullanımı, kastrasyon, kop-
yalama, doğum kontrol yöntemleri, dışarıdan mü-
dahale ile cinsiyetin belirlenmesi, embriyo nakli,
kuyruk-kulak kesimi, organ aktarımları, yapay or-
ganlar gibi uygulamalar biyoetik ile ilgilidir.
Diğer yandan etik sorumluluklar, yalnızca etik-
çilerin, bilim insanlarının, hekimlerin, uzmanların,
teknisyenlerin ya da canlı bilimleri alanında yer
alan ilgili diğer kişilerle sınırlı değildir. Sorumluluk
tüm toplum ve onun kurumları ile karar vericile-
rinindir. Kuşkusuz biyoetik konularına ilişkin so-
rumluluk son noktada yasa koyucularınındır. Bun-
lar, sağlık bilimleri etiği ve çevre etiğini içerir, kesin
kararlardan daha çok, karar verme sürecindeki ya-
rar, zarar ve görevler arasındaki denge ile ilgilidir.
Çevre Etiği
Çevre etiği, “insanın doğal çevresi ile olan ahla-
ki ilişkilerinin sistemli olarak incelenmesi” şeklinde
tanımlanabilir. Sağlık çalışanları toplumda birer bi-
rey olmaları dışında uğraş alanları içerisindeki ilaç
kullanımı, tıbbi atıkların durumu vb. nedenler-
den dolayı etik ve deontolojik kurallara daha fazla
uyma eğiliminde olmalıdır. Sağlık çalışanı, gereksiz
ilaç kullanımının hasta (hayvan) üzerindeki olum-
suz etkilerinin yanı sıra halk sağlığı ve çevre sağlığı
açısından da risk faktörü taşıdığının bilincinde ol-
malıdır. Veteriner hekim andında geçen “... insan
ve hayvanların ortak malı olan çevrenin korunması
ile olanaklarından tüm canlıların yararlanması için
çaba harcayacağıma...” ifadeleri sadece veteriner
hekimler için değil, ayrıca veteriner hekimliği hiz-
metlerinin sunumunda görevli bütün kişileri de
ilgilendirmektedir. Çevrenin korunması konusun-
da evrensel nitelikte bir metin olan “Şef Seattle’ın
Mektubu”ndan, sadece insan ve hayvanların değil,
yeryüzü, gökyüzü ile yer altı da dahil bütüncül bir
yaklaşımla, çevrenin korunmasına yönelik bilinç
olması gerektiği anlaşılabilir.
Araştırma Etiği
Bilimsel araştırmaların yürütülmesi sırasında
çok sayıda etik sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bir
çalışmanın tasarlanmasından, verilerin toplanma-
sına ve bulguların akademik çevreye ya da toplu-
ma yayımına kadar araştırmanın her basamağında
etik sorunlarla karşılaşmak mümkündür. Bilimsel
araştırmalara ilişkin uygulamada karşılaşılan etik
sorunların çözümü konu alanına göre nitelik ka-
zanmaktadır. Gerek insan gerekse hayvan hekim-
liğinde ilaç uygulamaları ve müdahaleler, önceden
denenmiş güvenilirliği kanıtlanmış bilimsel uygu-
lamalardır. Şu nokta unutulmamalıdır; herhangi
bir tıbbi araştırmanın ilk basamağı kesinlikle in-
san olamaz. Araştırma daha önce mutlaka bilimsel
literatürün taranması, laboratuar ve hayvan de-
neyleri aşamalarından geçmiş olması gerekir. Bir
hekimin/araştırmacının önde gelen etik sorum-
luluğu, ilerde milyonlarca insan ya da hayvanın
hayatını kurtarma olasılığı bile olsa, araştırmada
kullanılacak canlıyı korumaktır. Bilimsel olarak
yapılacak araştırmaların denetlenmesi amacıyla
“araştırma etik kurulları” kurulmuştur. Bu saye-
de, hem rastgele araştırma yapmış olmanın önüne
geçilmekte hem de araştırmada kullanılacak can-
lının haklarının en yüksek düzeyde korunması
sağlanmış olacaktır. Günümüzde üniversitelerde,
hastanelerde bu kurulların faaliyet içinde olduk-
larını görmekteyiz.
41
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik

Öğrenme Çıktısı
2 Veteriner hekimliği hizmetlerinde temel ve yardımcı etik ilkeleri tanımlayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Mesleki yaşantıda mutlu-

Veteriner hekimliği hizmet-
Ahlak ile etiği karşılaştırı- luğun sağlanmasında etik
lerinde hayvanlara ilişkin
nız. konulara değer vermenin
etik değerler nelerdir?
önemini paylaşınız.

MESLEK ETİĞİ “Veteriner hekimliği etiği” hem hayvanlarla hem

Bir meslek alanı içerisinde meslek bireylerinin ye-
terli mesleki (teorik ve pratik) bilgi ve beceri yanında
doğru iş alışkanlıkları ile tutumlarına sahip olmaları
beklenir. Bu alışkanlık ile tutumlar, yukarıda açık-
lanan ve yazılı olarak ortaya konulan ya da meslek
bireylerinin sözlü olarak benimsediği değer ve etik
ilkeleri ile oluşturulur. Bu noktada veteriner hekim-
liği (dolayısıyla yardımcı sağlık personeli) için meslek
etiği, veteriner hekimliği hizmetlerinde uyulması ge-
rekli davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Bu mes-
leki davranış kuralları, dünyanın her neresinde olursa
olsun bu mesleğin bütün bireyleri için geçerlidir. Bir
meslek grubundaki bireylerin, kendi meslektaşlarıyla
olduğu kadar diğer bireylerle de belli davranış kalıpla-
rına uymaları beklenir. Meslek etiği, aynı zamanda bir
grubun ürünü olup, bunun kudreti, ilkelerin etkililiği
ve devamlılığı yine bu grubun duruşuna bağlıdır. “Ve-
teriner Hekim Andı”nda geçtiği gibi, iyi-doğru amaç-
lara ulaşmada “…meslektaşlarımla tam bir anlayış ve
işbirliği içinde çalışacağıma…” ifadesi, veteriner he-
kimliği hizmetlerinin doğrulukla yürütülmesi, mes-
leki birlik ve beraberlik için birincil koşul sayılabilir.
de hayvan hizmetini doğrudan sağlayan veteriner he-
kimler ve öğrenciler ile veteriner sağlık teknisyenle-
rinin içinde bulunduğu bir etik anlam içermektedir.
Hayvanlarla ilgili olan herhangi bir ahlaki sorun ve-
teriner hekimliği etiğinin de bir sorunu olmaktadır.
“Hayvan kullanım etiği” terimi ise hayvanlarla ilgili
geniş bir alandaki etik sorunlar için kullanılmakta-
dır. Bu geniş alana veteriner hekimliği hizmetlerinin
yürütülmesinde sorumlu olan veteriner hekimler ile
yardımcı sağlık personeli de dâhildir.
Dolayısıyla burada bilinmesi gereken önemli iki
konu olduğu söylenebilir. Bunlar, veteriner hekim-
liği hizmetlerini yürüten veteriner hekim ve yar-
dımcı sağlık personelinin karşı karşıya olduğu mes-
leki etik boyut ile mesleklerinin bir gereği olarak
onların doğrudan yada dolaylı şekilde etkide bulu-
nacakları hayvan kullanımının etik boyutudur.
Genel etik çerçevede veteriner hekimliği etiği-
nin diğer etik alanlarla ilişkisini belirlemek üzere
Şekil 2.1’deki (2. Bölümün 1. Şekli) gibi bir tasa-
rımdan söz etmek mümkündür.

Veteriner Hekimliği Etiği BİYOETİK ETİK

- İnsan
Veteriner hekimliği hizmetlerinde ve veteriner - Diğer Canlılar
hekimliği alanındaki her türlü araştırma ve eğitim sı-
rasında yaşanan ahlaki değer sorunları ve ikilemler ve-
teriner hekimliği etiğinin konusunu oluşturmaktadır. MESLEK ETİĞİ -VH HAYVAN ÇEVRE
- Veteriner Hekim - İnsan KULLANIM ETİĞİ
Dinçer ve Menteş, veteriner hekimliği etiğinin (VH) - Hayvan ETİĞİ - İnsan
- İnsan - Hayvan
konusunu, genel anlamda insanların hayvanlarla - İnsan
- Hayvan - Bitki
ilişkilerinden doğan, özel anlamda ise veteriner
hekimliği uygulamaları sırasında ortaya çıkan ve
çıkabilecek olan sorunların oluşturduğunu; Tan-
nenbaum ise hayvanlarla ilgili veteriner hekimliği
etiğinin “veteriner hekimleri içersin ya da içerme-
sin, hayvanlarla ilgili uygulamalarda ortaya çıkan Şekil 2.1 Veteriner hekimliği etiğinin diğer etik alanlarla ilişkisi.
etik durumları” ifade ettiğini bildirmişlerdir. Kaynak: Yaşar, 2006

42
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Hayvan Kullanım Etiği önemli bir role sahip olduğu; toplum kaygılarının
Kaliteli bir hayvan yaşamı için hayvan bakımı- artması ve hayvan hakları hareketinin gelişmesiyle
nın yanı sıra hayvanlara verilecek sağlık hizmetinin beraber “canlı merkezli (biyosentrik)” yaklaşıma
de yeterli ve iyi düzeyde olması gereklidir. Bu hiz- bir (zorunlu) yönelme olduğu bildirilmiştir (Şekil
metin sunumu, insanın temel değerleri arasında 2.2) (2. Bölümün 2. Şekli).
olan etiğin (iyi-kötü, doğru-yanlış) de konusunu İnsan merkezli yaklaşım, hayvanın bir araç ve gereç
içerir. Bu insani değer, hayvan kullanımı sırasında değeri seviyesine indirgenmesine yol açmışken, hayvan
hayvanların moral durumları konusunda sorumlu- kullanım etiği ve hayvan gönenci (refahı) bakış açısı,
luklarımıza işaret eder. hayvanlara uygun koşulların sağlanması durumunda
Hayvan kullanımı ve hayvanlar ile ilgili sağlık hayvanların kullanılabileceği görüşünü içerir.
hizmetlerinde günümüzdeki anlamıyla yetki-so- Hayvanların kullanımında (ya da hayvanlar
rumluluk kavramlarının, Mezopotamya kil tablet üzerinde yapılacak uygulamalarda) etiğe uygun
buluntuları ile açığa çıkarılan Ur-nammu (M.Ö. davranışın benimsenmesi ve karşılaşılan sorunların
2100), Eshunna (M.Ö. 1920) ve Hammurabi Ya- çözümünde dayanak oluşturması açısından bazı
saları (M.Ö. 1728)’ndan bu yana olduğu bildiril- etik kuramların bilinmesi yararlı olacaktır.
mektedir.
Etik Kuramlar
Kuram, Türk Dil Kurumu tarafından “Uygu-
lamalardan bağımsız olarak ele alınan soyut bilgi”,
internet
“Belirli bir konuda düşüncelerin, görüşlerin bütünü”
Eski Anadolu ve Yakındoğu Uygarlıklarında ve “Sistemli bir biçimde düzenlenmiş birçok olayı
Hayvanlara İlişkin Yasal Düzenlemelerle ilgili açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, yasalar
bilgilere http://eurasianjvetsci.org/pdf/pdf_ bütünü, nazariye, teori” şeklinde tanımlanmaktadır.
EJVS_2.pdf adresinden ulaşabilirsiniz.
Veteriner hekimliği uygulamaları ve hayvan
kullanımında karşımıza çıkan bazı kuramlar Tablo
2.2’de (2. Bölümün 2. Tablosu) gösterilmiştir. 4E
Hayvanların değeri konusunda insanın ama-
ve 3P kuramı Prof. Dr. Ferruh Dinçer tarafından
cına göre değerlendirilmesi, etik alanında “insan
2000 yılında, 3R ise Russel ve Burch tarafından
merkezli yaklaşım (antroposentrik)” olarak bi-
1959 yılında geliştirilmiştir. 3R kuramı 2005 yılın-
linmektedir. Ancak bu değerlendirmeye rağmen
da Prof. Dr. Abdullah Özen tarafından 3A, “alter-
insan-hayvan etkileşiminde bilgi sahipliği ve deği-
natif arama, azaltma ve arındırma” şeklinde Türk-
şiminin önemli olduğu; bilgiyi kullananların, top-
çeye kazandırılmıştır.
lumun değerlerinin oluşmasında ve değişmesinde
insan sağlığı, hayvan davranışları,
Toplum Kaygılarının Başlaması
(çevre kirliliği, gıda güvenliği,
Bilim Adamları ve İş Adamları
Bilinçli Hayvan Yetiştiricileri

(son 150 yılında)

Çiftlik İdarecileri

hayvan hakları)
Bilim Adamları
Evcilleştiriciler
Avcılar

M.Ö. M.Ö. M.Ö. 17.yy-18.yy 19.yy 20.yy 20.yy sonu-21. yy

10 bin öncesi 10 bin-8 bin 4 bin
Şekil 2.2 İnsan-hayvan etkileşiminde bilgi sahipliği ve değişimi
Kaynak: Hodges, 2003

43
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik

Tablo 2.2 Veteriner hekimliği uygulamalarında kuramlar

Kuram Tanım
Uygulamalar sırasında ortaya çıkan değer sorunlarının, çatışmaların
Etik tartışıldığı, açıklığa kavuşturulmaya ve çözüm yollarının bulunmaya
çalışıldığı bir etkinliktir.
3E Çevrebilim, bitki, hayvan ve insanların fiziksel ve doğal çevreleriyle olan
Ekoloji
karşılıklı ilişkilerini ve bu alandaki sorunları inceleyen bilim dalı
Hayvan davranışlarını, deney düzeneği dışında kendi doğal çevrelerinde
Etoloji
karşılaştırmalı olarak inceleyen bilim dalı.
Etik Bkz. Yukarıdaki tanımlama
Ekoloji Bkz. Yukarıdaki tanımlama
4E*
Etoloji Bkz. Yukarıdaki tanımlama
Ekonomi İktisat, maddi değer ile karşılık bulan faaliyetlerin tümü.
Replacement Deneylerde canlı hayvanlar yerine alternatif yöntemlerin kullanılmasını
(Alternatif arama) ifade eder
3R** Reduction (Azaltma) Deneylerde kullanılacak hayvan sayısını en aza indirmek
Refinement
Deney hayvanlarının maruz kalacağı ağrı-acıyı en aza indirmek
(Arındırma)
Antipati Veteriner hekimliği hizmetlerinde ilgisiz, seviyesiz yaklaşım
Sempati İlgili, ve olumlu (pozitif ) yaklaşım
3P
Bireyin kendini karşısındakinin yerine koyarak davranması, müdahalede
Empati
bulunması
*: Yine Dinçer tarafından “Estetik” kuramı da buna eklenmiştir. Estetik, “güzellik duygusu ile ilgili veya
güzellik duygusuna uygun” olarak tanımlanmaktadır.
**: Dördüncü R (Responsibility) olarak ifade edilen ve araştırmacıların her aşamada sorumluluğunu ifade
eden prensip de önemli kabul edilmektedir.
Kaynak: Yaşar, 2014

Araştırmaların değerlendirilmesi ve yürütülmesi sürecinde olası risklerin en aza indirilmesi noktasında

(Etik) danışma kurullarının önemli rol oynadığı, “genel gönenç”, “insan hakkı” ve “haklı gerekçe” ilkeleri-
nin göz önünde tutulması gerektiği ifade edilmiştir.
Öğrenme Çıktısı
3 Veteriner hekimliği hizmetlerinde yararlanılan etik kuramları ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hayvanlarla ilişkili olan ve

oldukça geniş bir alanı kap-
sayan (yetiştiricilik, veteri-
ner hekimliği hizmetleri)
sorunlar için hangi etik alan
kullanılmaktadır?
Veteriner hekimliği hiz- İnsan-hayvan etkileşiminde
metlerinde dikkat edilmesi geçmişten günümüze bil-
gereken etik kuramları bir- gi sahipliğini ve değişimini
birleri ile karşılaştırınız. anlatınız.

44
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
ETİK KOD VE İLKELER
Etik kod, belirli bir grup, meslek, kurum gibi
bireyler topluluğunda temel değerler dikkate alına-
rak bireylerin nasıl davranacağı ve karar verecekle-
rini gösteren davranış kuralları ve standartlar bü-
tünüdür. Ya da “ödev, hak ve erdemli davranışların
neler olduğunu belirleyen yazılı metinler”dir. Sorum-
lu bireyin özünde erdem sahibi olması gereklidir.
Standart: Beklenen davranışların sergi-
lenmesine ve olumsuz davranışlardan ka-
çınılmasına rehberlik eden dizgelerdir.
Veteriner hekimliği uygulamalarında bireylerin
(veteriner hekim ve yardımcı sağlık personeli) uy-
mak ve uygulamak zorunda oldukları davranışlar,
veteriner hekimliğinde etik kod olarak ifade edile-
bilir. Yazılı olarak meslek örgütü tarafından oluştu-
rulan etik kod metinler, resmî nitelik taşır.
Prof.Dr. Tamay Başağaç Gül, veteriner hekimli-
ğinde etik kodların temel işlevlerinin,
• Meslek ideallerinin mesleğin bireyleri ile
toplum arasında paylaşılmasını sağlamak,
• Meslek etiğine uygun davranışlara rehberlik
etmek,
• Meslekte istenmeyen davranışların gideril-
mesi amacıyla uygun kabul edilebilir stan-
dartları geliştirmek olarak sıralanabileceğini
bildirmektedir.
Veteriner hekimliği uygulamaları açısından rehber
olan bazı etik kod metinler arasında “veteriner hekim
andı”, “hayvan hakları evrensel bildirgesi” ile “veteri-
ner hekimliği deontoloji yönetmeliği” sayılabilir:
Veteriner Hekim Andı
Bazı ilkeleri “Hipokrat Andı”na dayandırılabi-
lecek dünyadaki ilk metin 1954 yılında Amerikan
Veteriner Hekimleri Birliği (AVMA) tarafından
hazırlanmış, Türkiye’de ise ilk olarak 1981 yılında
Prof. Dr. Ferruh Dinçer tarafından kaleme alınan
ant metninin “Ankara Üniversitesi Veteriner Fa-
kültesi Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Kutlama
Programı” çerçevesinde uygulandığı bildirilmekte-
dir. Bu ant metni daha sonra yine Prof. Dr. Ferruh
Dinçer tarafından 1997 yılında yeniden düzenlen-
miştir. Günümüzde okutulan ant metninin son hali,
2010-2011 Eğitim-Öğretim döneminden itibaren
uygulanmak üzere Türk Veteriner Hekimleri Birliği
(TVHB) Merkez Konseyi tarafından düzenlenmiştir.
Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi
(Beyannamesi)
Paris’te UNESCO merkezinde 15 Ekim 1978
tarihinde ilan edilen ve 1989’da Hayvan Hakları
Federasyonu tarafından tekrar düzenlenip 1990’da
yeniden ilan edilen metin 14 maddeden oluşmakta-
dır. Bu evrensel bildirgenin temel amacı, hayvanla-
rın da değer sahibi birer canlı olarak görülmelerini,
bütün hayvanların yasalar önünde eşit olduğunu
savunmak, saygı görme hakkı bulunduğunu ve
hayvanların insanlar tarafından uygun amaçlar
kapsamında kullanıldıklarında dahi uygun bakım,
besleme, barındırma koşullarına kavuşturulmaları-
nı sağlamaktır. Bildirge, sadece veteriner hekimliği
hizmeti sunanlar değil, bütün toplum bireylerinin
hayvanlara karşı davranışında rehber niteliği taşı-
maktadır. Hayvanların belirli sınırlar çerçevesinde
insanlar tarafından kullanılmalarına değinmesi
dolayısıyla “hayvan kullanım etiği” ve “hayvan gö-
nenci” konularını da kapsadığı söylenebilir.
Suni Tohumlama ile İlgili Yönetmelik
Günümüzdeki hâliyle bu yönetmelik, 8 Aralık
2011 tarih ve 28136 sayılı Resmî Gazete’de yayım-
lanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik konu kap-
samındaki işlemlerde yetki ve sorumluluk çerçevesi
çizilmiş olup “Serbest Veteriner Hekim”, “Veteri-
ner Sağlık Teknisyeni” ile 18 Aralık 2013 tarih ve
28855 sayılı RG’de çıkan Yönetmelik değişikliği ile
“Veteriner Sağlık Teknikeri” (eklenmiş) tanımla-
maları yapılmıştır.
internet
“Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama ve Embri-
yo Transferi Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik”
ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye http://www.res-
migazete.gov.tr/eskiler/2011/12/20111208-2.
htm adresinden ulaşabilirsiniz.
Bir diğer etik kod metin 9 Temmuz 1994 tarih
ve 21985 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Ve-
teriner Hekimliği Deontoloji Yönetmeliği”dir. Ancak
bu Yönetmelik 2006’da yürürlükten kaldırılmış, 13
Eylül 2006 tarih ve 26288 sayılı Resmî Gazete’de
45
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik
yayımlanarak yürürlüğe giren “Türk Veteriner He-
kimleri Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair
Uygulama Yönetmeliği”nde 8. Bölümde “Deonto-
loji” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu Bölüm’de
yer alan kuralların pek çoğunun sadece veteriner
hekimleri değil (mesleğin yetki ve sorumluluk alanı
içerisinde) aynı zamanda veteriner hekimliği hiz-
metlerinde yer alan yardımcı sağlık personeli için
de geçerli olduğu söylenebilir. Şöyle ki veteriner
hekimin yükümlülüklerini yerine getirirken ken-
disine yardımcı olan sağlık personelinin hizmetle-
ri konusunda da hukuki bir sorumluluk taşıması,
“meslek onurunu zedeleyici davranışlardan kaçınma,
diğer meslek üyeleri ile ilişkiler, toplum çıkarlarını
üstün tutma, mesleki kurallara uyma, hastaya (hay-
vana) karşı sorumluluklar, hasta (hayvan) ve hasta
(hayvan) sahibine özen gösterme” gibi pek çok nokta
da yardımcı sağlık personelinin dikkatini gerektirir.
Yetki ve sorumluluk çerçevesini belirlemek
açısından yardımcı sağlık personeline rehber ni-
teliğinde olan bir diğer örnek metin de “Hayvan
Sağlık Kabini Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul
ve Esaslarına Dair Yönetmelik” ile oluşturulmuştur.
Bu Yönetmelik 8 Mart 2007 tarihli ve 26456 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
internet
İlgili Yönetmelik ve değişikliklerine ilişkin
daha ayrıntılı bilgilere http://www.resmigazete.
gov.tr adresinden erişebilirsiniz.
Etik ilkeler, birey çıkarlarını öncelikli sayması
yanında, politikaların oluşturulmasında ve uygu-
lanmalarında standardizasyon sağlar. Bireyler karar
vermede yetkin değilse onları korumaya yönelik
önlemlerin alınması gerekir.
Veteriner hekimliği hizmetleri sırasında ya da
Veteriner Sağlık Çalışanı-Hasta (hayvan) sahibi-
Hasta (hayvan) ilişkisinde ortaya konan tutum ve
davranışların etik yönden kabul edilir olup olmadı-
ğına nasıl karar verebiliriz? Bu soru gerçekte yanıt-
lanması güç bir sorudur. Cevap olarak çok sayıda
çözümleyici öneri getirilebilir. İnsan tutum ve dav-
ranışlarını değerlendirmemize olanak sağlayan bazı
etik yaklaşım biçimlerinin (ilkelerin) bu anlamda
olabildiğince irdelenmesi yararlı olacaktır.
46
İlke kavramını daha iyi anlamak amacıyla ku-
ral ile arasındaki ayrımı bilmek gereklidir. Kurallar,
tek tek durum ve olgular üzerinde odaklanır. Etki
alanları bu durum ve olgular ile sınırlıdır. İlkeler ise
daha genel ve daha temel nitelikler taşır, kuralla-
rı değerlendirme, doğrulama yetkinliğine sahiptir.
Örneğin “Özerkliğe Saygı” ilkesi yalan söylemenin
yanlış olduğunu bildiren bir kuralı gerekçeleriyle
birlikte yorum ve değerlendirme yaparak tutum ve
davranışlara rehberlik eder.
Etik değerlendirmede bulunurken karşımıza çı-
kan kurallar veya duygusal ifadelerin dayanak veya
rehber edindiği ilkeler, değerlendirmenin güçlü
kılınmasını sağlar. Değerlendirmenin etik yönden
kabul edilebilir ve/veya savunulabilir olması için
çoğunlukla bir ilkeye dayanması gerekir. Böylelik-
le “neden iyi”, “neden doğru”, “neden uygun” gibi
bir değerlendirmede cevabın bulunması mümkün
olur. İlkeler bu yönüyle bireyin eylemlerinde yol
gösterici ve rehber niteliği taşırlar.
Sağlık hizmetleri alanında olduğu gibi veteri-
ner hekimliği hizmetlerinde de, etik etkinliği içe-
risinde çok sayıda ilkeden söz edilmektedir. Her
zaman tam karşılığı olmasa da, veteriner hekimliği
hizmetlerinde aşağıdaki ilkelerin varlığından söz
etmek mümkündür. Bu ilkelerden ilk dördü temel
etik ilkeler olarak kabul görmektedir.
• Özerklik (özerkliğe saygı) ilkesi
• Yararlılık (yarar sağlama) ilkesi
• Zarar vermeme ilkesi
• Adalet ilkesi
• Kötü davranmama ilkesi
• Aydınlatılmış onam ilkesi
• Gizliliğe saygı ilkesi
• Sadakat ilkesi
• Özgürlük ilkesi
• Doğruluk ilkesi
• Sözünde durma
• Gerçeği söyleme
• Sır saklama
• Eşitlik
Sağlık hizmetleri uygulama alanında bazı ilke-
lerin tek bir ilke altında toplandığı ya da bazıları-
nın ilke yerine başka kurallar olarak kabul edilmesi
görüşünün hâkim olduğu görülmektedir. Örneğin
doğruluk, sır saklama, sadakat, gizliliğe saygı ilkele-
ri birer etik kural olarak değerlendirilirken; özerk-
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
liğe saygı ilkesi adı altında, sözünde durma, gerçeği
söyleme, aydınlatılmış onam, gizliliğe saygı ilkeleri-
nin olduğu görülür. Bir diğer görüş ise adaletin bir
ilke değil daha geniş; kuram düzeyinde bir kavram
ve değer olduğu şeklindedir.
Son yıllarda özerkliğe saygı, yararlılık, zarar ver-
meme ve adalet ilkeleri dört temel etik ilke olarak
kabul edilmektedir.
Özerklik – Otonomi (Özerkliğe Saygı)
İlkesi
Özerklik, bireyin özgür ve bağımsız olarak
kendisi ile ilgili karar vermesi, bu kararlar ile ilgili
olarak eylemlerde bulunabilme yeterliliği ve yet-
kinliğidir. Özerklik, anayasal haklar, kurallar ve ka-
nunlar ile sınırlandırılmıştır. Hastaların haklarına
saygı göstermek ve tıbbi bakım ile ilgili kararlara
onların da katılımını sağlamayı amaçlar. Ancak ve-
teriner hekimlik alanında hastanın özerkliği bazı
durumlarda hasta sahibinin özerkliğinin gölgesin-
de kalabilmektedir.
Yararlılık – Yarar Sağlama İlkesi
Veteriner hekimliği hizmetlerinde hasta yaşamı-
na destek vermeyi, onu tedavi ederek ağrı-acısını
dindirmeyi ve her durumda hastaya yararlı olmayı,
hasta sahibinin maksimum çıkarlarının gözetilme-
sini amaçlar. Hasta yararına davranma ile bir yü-
kümlülük söz konusudur.
Zarar Verme(me) İlkesi
Yararlılık ilkesine paralel bir anlam taşır. Hasta-
ya zarar vermekten kaçınmayı amaçlar. Kötü uygu-
lamalardan kaçınmak, mevcut olan zararlara bizim
yararlarımızla yarar-zarar dengesi kurmayı amaçlar.
Kötü davranmama ilkesi ile ayrımındaki kriter,
herhangi bir uygulama sırasında ortaya çıkması-
dır. Örneğin yolda kendi hâlinde giden bir hayvanı
tekmelemek ya da sağlıklı bir hayvana ötenazi yap-
mak “kötü davranma”dır.
Adalet (ve Eşitlik) İlkesi
Tıbbi kaynakların ihtiyaca göre dürüstçe ve hak-
ça paylaştırılmasını; hastanın veya hasta sahibinin
fiziksel şartları, sosyolojik, sosyoekonomik, politik
durumu ne olursa olsun ayrım gözetmeden eşit şe-
kilde davranmayı amaçlar. Adalet ilkesi birincil (te-
mel) haklarla birlikte düşünülürken, eşitlik ilkesinde
ikincil haklar söz konusudur. Anayasa’da kullanılan
“eşitlik”, daha çok “hak” kavramı çerçevesindedir ki,
her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı bu temel haklar
kapsamındadır. Örneğin iki hastadan birinin sağlık
hizmeti alma hakkından yararlanıp diğerinin ya-
rarlanamaması adalet-sizlik- ilkesi ile açıklanırken;
hastalara sağlık hizmetinin sunumu sırasında adil
olunmaması, birine daha fazla ilgi gösterilmesi ise
eşit-sizlik- ilkesi çerçevesinde değerlendirilir.
Veteriner hekimliği hizmetlerinde hasta kav-
ramı diğer sağlık bilimleri alanından farklı olarak
“konuşamayan, derdini söyleyemeyen” bir varlık
(hayvan) söz konusu olduğundan, doğrudan he-
kim-hasta ilişkisinden söz edilememektedir. Do-
layısıyla her ne kadar tam karşılık bulamasa da
hayvan ile ilgili yapılacak uygulamalarda hasta
(hayvan) sahibinden onam alınması zorunludur.
Onam
Kişinin kendi özgür iradesi ile verdiği karar, ka-
buldür. Kişi kendiliğinden karar verir ya da sözleş-
me maddeleri doğrultusunda, sahip olduğu haklar
konusunda bilgilendirilerek de onam alınabilir.
Hayvan sağlığı hizmetlerinde hastadan onam alın-
ması söz konusu değildir. Hasta adına, hasta sahibi
onay verir.
Onay
Bir uygulama, proje ile ilgili olarak verilen ka-
rar, kabuldür.
Aydınlatılmış Onam İlkesi
Özerkliğe saygı ilkesi ile yakın ilişkilidir. Hasta-
nın tıbbi müdahale işlemi kararına katılımını sağ-
lamak amacıyla bilgilerin doğru ve yeterli biçimde
açıklanmasını amaçlar. Hasta sahibinin hastaya
yapılacak işlem ile ilgili olarak bilgilendirilmesi
ve hasta sahibinin hayvan adına karar vermesidir.
Veteriner hekim (ya da uygulayıcı), hasta (hayvan)
sahibi sormasa bile aydınlatılmış onam ilkesi yerine
getirilmeli, hasta sahibi bilgilendirilmelidir.
Veteriner hekimliği hizmetlerinin uygulanması
sırasında yukarıdaki ilkelerin kimi zaman karşı kar-
şıya geldiği, bir çatışma durumunun ortaya çıktığı
görülür. Bu durumda bazı ilkelerin göz ardı edil-
mesi söz konusudur. Ancak bu durum ilkelerden
birinin diğerine karşı üstünlüğü ya da bazı etik
47
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik

ilkelerin “değer” olarak görülmeme olgusu değildir. Bu durum, olay ve koşullara göre bu ilkelerden her-
hangi birini seçmek ya da feda etmektir. Örneğin hayvanın yarar sağlaması durumu için hayvan sahibinin
özerkliği göz ardı edilebilir. Benzer bir durum, saha uygulamalarında özellikle “maddi değer” niteliği “canlı
değer” niteliğinden daha ön planda görülen çiftlik hayvanlarında görülmekte; hayvanların hastalanması
ve tedavisinin zor olduğu (ekonomik zarar oluşması) durumda hayvanın sağlık hizmetlerinden “yarar sağ-
lama” hakkı, hayvan sahibinin ekonomik kaybı (zarar görme) karşısında yok sayılabilmektedir. Ancak bu
durumlarda verilen kararın bir örnek olmayacağı, kararı veren kişinin yasal durum, etik ve ahlaki değerlere
göre farklı karar verebilmesi mümkün görünmektedir.
Öğrenme Çıktısı
4 Veteriner hekimliği hizmetlerinde bireylerin uymak zorunda oldukları etik kod ve ilkeleri
açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Veteriner hekimliği hizmet-
lerinde kullanılan temel etik
ilkeler nelerdir?
Veteriner hekim andını
araştırarak etik davranmaya
olan katkısını yorumlayınız.
Veteriner hizmetlerinin
uygulanması sırasında etik
ilkelerin çatışması halinde
ne yapılması gerektiğini an-
latınız.

ETİK KARAR VERME SÜRECİ
Karşılaşılan bir durum ile ilgili değerlendirme
yapabilmek için, bununla ilgili bilgilere ihtiyaç var-
dır. Bir mesleğin uygulanması sırasında karşılaşılan
sorunların çözümünde öncelikli nokta iyi bir teorik
ve pratik bilgiye sahip olmaktır. Meslek uygulama-
ları sırasında karşılaşılan sorun, okyanusta ilerleyen
bir geminin karşılaştığı buz dağına benzetilebilir. Ba-
kış açısı ne kadar geniş olursa sorunu doğru şekilde
tespit etmek, soruna çözüm aramak ve doğru karar
vermek o oranda mümkün olacaktır. Bireyin ayrı-
ca sabırlılık, dürüstlük, uzağı görebilme, iyi gözlem
yapabilme gibi niteliklere sahip olması da sorunlara
doğru yaklaşım ve çözüm için gerekli sayılmaktadır.
Etik olarak verilen bir kararın geçerliliğinin,
yalnızca karar veren birey için değil, aynı zaman-
da benzer durumdaki başkaları için de doğru ve
geçerli olması veya sayılabilmesi için verilen kara-
rın, diğer bireylerin incelemelerine sunulması ve bu
bireylerin tarafsız olarak verecekleri karara saygı ve
güven duyulması gerekir. Burada sözü edilen birey-
ler, verdikleri kararın meşruluğunu gösterebilecek
ve sorumluluğunu taşıyabilecek kişilerdir. Burada-
ki etik/sel güvenirlilik, konumca daha yüksek olan
otoritelere veya kurumlara hesap vermeyi gerektiren
bir sorumluluk değildir. Ancak, bireyin böyle resmî
veya kurumsal bir görevi varsa, ilgili resmî otorite-
lere hesap vermek durumundadır. Etik kararlarının
güvenirliliği; sosyal konumları ne olursa olsun, etik
kararı verecek kişilerin temelde eşit olduğu ilkesi-
ne dayanır. Etik konular söz konusu olduğu sürece,
etik kararı verecek her kişi istediği tartışma ortamı-
na girme ve karar verme sürecine katılma hak ve
özgürlüğüne sahiptir. Ayrıca etik kararı verecek kişi,
bir konuyu yorumlarken oldukça tecrübeli olduğu
gerekçesiyle ayrıcalıklı bir tutum takınamaz ve böy-
le bir kişinin vereceği karara da diğerleri tarafından
ayrıcalık tanınamaz.
Etik diyalogun amacı, bir eylemin yapılması için
haklı normatif yönü belirlemektir. Bir etik diyalog,
deneyler hakkında yapılacak her türlü eleştiriye açık
olmalıdır. Etik tartışmalarda ağır basan taraf, iyi ve
yeterli neden ve kanıtlar ortaya koyabilen taraftır.
Bu ağır basan neden ve kanıtlar bir eylemin norma-
tif yönünü haklı çıkarmak için yeterlidir.
Etik karar verme, etik duyarlılığın gelişimine ve
ahlaki kategorilerde düşünme yetisine bağımlıdır.
Etik karar verebilme yetisi, profesyonel meslek uygu-
lamasına ulaşmada önemli oranda katkıda bulunur.
Sağlık çalışanı etik kararlar verebilir ve onları mes-
lek pratiğinde yaşama geçirebilir. Etik karar verme
aşağıdaki düşünceleri kapsar:

48
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

“Kararı kim vermelidir, varolan seçenekler; tüm
seçeneklerin iyi ve kötü sonuçları, kurallar, zorluk ve
doğru seçilen değerler; ve hedeflenen amaçlar veya so-
nuçlar.” Karar vermede meslek sahibi sistematik ve
objektif metodu kullanarak bu elemanların tümü-
ne gereksinim duyar. Etik karar verme modelleri
bu amacı gerçekleştirmede yardımcı olur.
Etik karar vermenin çeşitli modelleri vardır.
Modellerin tümü etik ikilemin tamamıyla anlaşıl-
maya başlandığı ve seçeneklerin uygulanmasının
değerlendirilmesi ile sonuçlandığı adımları içerir.
Resnik, etik bir sorunla karşılaşan bireyin en
iyi kararı verebilmesi için duruma göre (yasal, etik
veya ahlaki standartlar gibi) çeşitli standartları dik-
kate alarak aşağıdaki gibi bir dizi adım izlemesi ge-
rektiğini bildirmektedir.
• Sorunu bulma
• Bilgi toplama
• Farklı seçenekleri gözden geçirme
• Seçenekleri değerlendirme
• Karar verme
• Harekete geçme
Etik karar verme süreci (EKVS) bir problem
çözme işlemi olarak düşünülebilir. Sistematik bir
şekilde çözülen problem gibi EKVS de sistematik
şekilde sonuçlandırılmalıdır. Ancak çözüm siste-
matik olmakla beraber, çözümün dolayısıyla kara-
rın “esnek ve değişikliğe açık olması gerekliliği”
daima dikkate alınmalıdır.
EKVS farklı basamaklarla ifade edilebilir. Ve-
teriner hekimliği uygulamalarında karşılaşılan bir
sorunun çözümü aşağıda verilen sınıflandırmala-
rın her birinde ayrı ayrı yapılabileceği gibi, yal-
nız birinde de gerçekleştirilebilir. Etik sorunun
özelliğine göre uygun ve pratik olan sistem tercih
edilebilir.
Dört Basamaklı EKVS
• Etik sorunun belirlenmesi
• Hasta (sorumluluk) sahibinin istekleri
• Karar seçeneklerinin belirlenmesi ve seçimi
• Etik kararın haklılığı
Bu sınıflandırmanın yanı sıra yedi adımda so-
runu çözme sistemi de aşağıdaki farklı şekilde uy-
gulanabilir (Tablo 2.3) (2. Bölümün 3. Tablosu).
Ancak veteriner hekimliği uygulamalarında yukarı-
da belirtilen dört basamaklı sistem daha fazla tercih
edilmektedir.

Tablo 2.3 Yedi basamaklı etik karar verme sürecinde farklı iki değerlendirme

a b
Problemi saptama ve olayla ilgili tüm gerçekleri
1. Sorunu tanılama
tanımlama
İçinde bulunulan durumun tüm gerçeklerini bir Sorunun nedenlerini ve sonuçlarını analiz etmek
2.
araya getirme için verileri toplama
Durum içinde rol alan değerleri tanımlama ve
3. Sorunla ilgili çözüm seçeneklerini araştırma
çatışma içinde olanları ortaya çıkarma
Çatışmayı çözmek için olanaklı çözümler önerme,
4. Bu çözüm seçeneklerini değerlendirme
“Ne Yapmalıyım?” sorusuna yanıt arama
Seçenekleri tanımlama, önem sırasına göre
Tüm çözüm seçeneklerinden uygun olan çözümü
5. önceliklerini belirleme ve başkalarından
seçme
alınabilecek öneriler varsa onları değerlendirme
Seçenekleri eleme ve seçilenin doğruluğunu
kanıtlama; ayrıca, olası eleştirilere yanıt bulma,
6. Seçilen çözümü uygulama
“Ne Yapmalıyım?” ve bunu “Niçin Yapmalıyım?”
sorularını yanıtlama

7. Sonuçları değerlendirme Sonuçları değerlendirme

Kaynak: Yaşar, 2014

49
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik

EKVS’de en önemli aşamalar; etik bir sorun ol-
duğunun, seçeneklerin neler olduğunun ve ne gibi
olasılıkların bulunduğunun saptanmasıdır. Doğru
bir sonuca ulaşabilmenin önemli noktalarından
bir diğeri de, yasaların yanı sıra etik ilkelerin de iyi
bilinmesidir. Çözüme ulaşılırken etik ilkelere göre
uygun ve doğru hareketin seçilmesi gerekir.
Etik sorunları doğru bir şekilde çözebilmek için
öğrenci ve meslek bireylerinin mümkün olduğu
kadar çok etik vaka (olay) örneği incelemeleri ya-
rarlı olacaktır. Etik karar verme bir süreçtir. Süreci
kolaylaştırmak için meslek mensupları, etik kurul-
lar ile işbirliği yapmalı ve etik kurulların tüm kay-
naklarını kullanmalıdır.
Birkaç Söz
Günlük yaşantımızda olduğu gibi mesleki
uygulamalar sırasında da, gerek insanlar gerekse
hayvanlara yönelik etkileşim ve ilişkilerimizde
ikilemler/sorunlar ile karşılaşırız. Bu ikilem ve
sorunların çözümü için başvurulacak bilgi veya
kaynaklar önemlidir. Toplum içerisindeki bireyin
yaşadığı toplum ile uyumunu sağlayan yasalar,
yazılı olmayan adab-ı muaşeret (görgü/ahlak) ku-
ralları gibi meslek içerisinde hem meslek içi bi-
reylerin hem de hizmetlerin yürütülmesi ile ilgili
diğer bireylerle [veteriner hekimliği hizmetlerine
özgü olarak hasta (hayvan) ile de] ilişkilerde ön-
celikle yasaların, etik ilke ve kuramların bilinmesi
ve bunlara uyulması gereklidir. Eylemlerimizde iyi
ve doğru arayışına bizi yönlendiren ve bu konu-
daki çelişkilere çözüm üretme etkinliği olarak da
görebileceğimiz etik, her ne kadar “iki ucu açık”
bir kavram olarak görünse de, evrensel niteliği
meslek içerisinde yasal zemin bulabilmektedir.
Bu zeminin mesleğe kazandırılması, meslek üye-
lerinin mesleğin teori ve pratiğini özümsemesinin
yanı sıra meslek etiği ilkelerini benimsemeleri ile
mümkün görünmektedir.
Veteriner hekimliği hizmetlerini diğer sağlık
hizmetlerinden ayıran hasta (hayvan) faktörü, etik
ilişkilere artı bir zorluk katsa da yetki, görev ve so-
rumluluk çerçevesinde yürütülecek bu hizmetler
mevcut sorunların yanı sıra yeni oluşan sorunlara
da çözüm bulabilecektir.
Yardımcı sağlık personeli için yasa ve yönet-
meliklerde yapılan görev ve yetki tanımı, sahadaki
yanlış uygulamalara mümkün olduğunca engel ola-
cak niteliğe sahiptir.
Son tahlilde genel olarak günlük yaşantıda oldu-
ğu gibi mesleki uygulamalarda da kişi, (doğru) et(t)
iği ile varlık bulur ve örnek olup değer kazanır.
Etik Karar Verme Sürecini pekiştirmek amacıy-
la aşağıdaki örnekler incelenebilir. Bu süreçte, ne
kadar çok örnek çözülürse, uygulamalar sırasında
karşılaşılan sorunların çözümünün o kadar doğru
yapılabileceği muhakkaktır.

Öğrenme Çıktısı
5 Veteriner hekimliği hizmetlerinde karşılaşılan sorunların çözümünde etik karar verme
sürecini özetleyebilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Etik karar verme sürecinde

Resnik’e göre etik sorunla
karşılaşıldığında en iyi kara-
rı verebilmek için izlenmesi
gereken adımlar nelerdir?
kişinin karşılaştığı sorunla
ilgili olarak örnek olay-
lardan faydalanılmasının
sağladığı faydaları yorum-
layınız.
Etik karar verme sürecinde,
sorunun başka bireylerce
incelenmesinin çözüme ola-
cak katkısını anlatınız.

50
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
yaşamla ilişkilendir
Örnek 1: Komşunuz sizi pazar sabahı arıyor.
Henüz 8 aylık olan köpeğinin evde “pislemiş” oldu-
ğunu ve gaitasında büyük bir solucan gördüğünü
söylüyor. Komşunuz ve çocukları son derece üzgün.
Bu arada kendi veteriner hekimini de aradığını, bu
vaka için 120 TL muayene ve 55 TL de iç parazit
tedavi ücreti talep ettiğini söylüyor. Hayvan sahi-
binin (komşunuzun) ekonomik olarak oldukça dar
bir geliri olduğunu biliyorsunuz ve sizden de yar-
dımcı olmanızı istiyor. Hem onun hem de çocukla-
rının köpeği çok sevdiğini biliyorsunuz. Siz, başka
bir veteriner hekimin yanında çalışan bir yardımcı
sağlık personelisiniz. Basit bir parazit ilacının ec-
zanelerde satıldığını biliyorsunuz. Bu durumda ne
yaparsınız?
Çözüm 1: Dört basamaklı EKVS’ne göre ilk
önce sorun tespitinin yapılması ve ikilem ifadesinin
kurulması gerekir. Sorunun etik mi, deontolojik mi
olduğuna nasıl karar verilecektir?
Karşılaştığınız durumda gerçekleştireceğiniz
eylem mevzuatta yer alıyorsa ve eylemi gerçekleştirip
gerçekleştirmemeniz bir yükümlülük getiriyorsa so-
runun deontolojik bir sorun olduğu anlaşılır.
Bu örneğimizde yardımcı sağlık personelinin
hayvana tedavi amaçlı (sözlü bir öneri de olsa)
bir girişimde bulunup bulunmaması sorunumuza
ilişkin ikilem cümlesini oluşturmaktadır. Hayvana
yapılacak müdahaleler mevzuatta yer aldığından
sorunumuzun deontolojik bir sorun olduğunu söy-
leyebiliriz.
İkinci aşamada hasta (hayvan) sahibinin istek-
leri: Hayvanının sağlığına kavuşturulması konu-
sunda yardımcı olunmasını istemektedir.
Bu örneğimizde hayvanın veteriner hekim
muayenesi ile teşhis konulması ve reçete yazılma-
sı sonrasında,
1. Yardımcı sağlık personeli hayvanı muayene
eden veteriner hekimin yanında çalışıyorsa,
veteriner hekimin kendisine söylediği, yetki
alanı içerisinde uygulamalarını gerçekleşti-
rebilir.
2. Hayvan sahibi eğer reçete ile yardımcı sağlık
personeline başvurmuşsa, 8 Mart 2007 tarih
ve 26456 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
“Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma ve De-
netlenme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik”
kapsamında ruhsatlı bir hayvan sağlık kabini
açmış bulunan yardımcı sağlık personeli bu
Yönetmeliğin 7. maddesinde belirtilen yetki
çerçevesinde uygulama yapar.
Deontolojik bir durum, etik açıdan da ele
alınıp değerlendirilebilir. Hayvan muayenesi ya-
pılıp teşhis konulmadan verilecek bir ilacın ye-
terli düzeyde “yararlı” olacağı şüphelidir. Kaldı
ki, paraziter bir durum başka komplikasyonlara
da yol açabileceğinden veteriner hekim muaye-
nesi ile durum tespitinin yapılması zorunludur.
Yararlı olmak amacıyla yapılacak girişimlerde ön-
celikle “zarar vermeme” ilkesinin de göz önünde
bulundurulması gerekmektedir. Bu vakada duru-
mun basit bir dost önerisi olarak görülüp, hayvan
sahibine antiparaziter ilaç ismi verilerek eczaneye
gönderilmesi durumunda dahi, eczacının reçete
olmadan hayvan sağlığında kullanılan ilaç(lar)
satması yine yasal bir sorun taşımaktadır.
Bu vakada ilaç ismi verip vermeme, maddi
durumu kötü olan bir tanıdığımıza ilacı kendi pa-
ramızla alıp verme, çalıştığımız veteriner hekimin
muayene etmesini önerme vb. seçenekler görün-
se de, verilecek kararın yukarıdaki yasal durum
ile doğru muayene ve teşhis sonucunda hayvanın
sağlığı düşünülüp, “yararlılık” ve zarar vermeme”
ilkeleri de göz önünde tutularak karar verilmelidir.
Örnek 2: Yanında çalıştığınız veteriner he-
kim, birbirinden uzakta bulunan süt yetiştiriciliği
yapılan iki büyük işletmeye kontrole gittiğinde suni
tohumlama yapılacak hayvanlar (düve/inek) oldu-
ğunu görüyor. Yanında uygun araçların olmadığı-
nı söyleyerek kliniği arıyor. Ekipman ile çiftliklere
gitmenizi ve suni tohumlamayı yapmanızı söylüyor.
Çiftliklerden birisi samimiyetinizin daha fazla ol-
duğu bir yakınınıza ait. Klinikte o anda yapmakta
olduğunuz kayıt işlemleri dolayısıyla birkaç saatlik
işiniz de bulunmakta. Nasıl bir yol izlersiniz?
51
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik
Çözüm 2: Karşılaşılan ikilem sorularını ilk
aşamada belirleyelim.
1. İşimizi o anda bırakıp söyleneni yapıp yapma-
ma (olası sonuçlar düşünülmeli)
2. Suni tohumlama uygulaması için tanıdık olan
çiftliğe öncelik verip vermeme
Görüldüğü gibi yukarıdaki sorularda herhan-
gi bir yasal sorumluluk bulunmaması dolayısıyla
sorunun etik bir sorun olduğunu söyleyebiliriz.
Sorunumuzu belirledikten sonra ikinci aşa-
mada hasta (hayvan) sahibinin ya da işverenin
isteklerine baktığımızda suni tohumlama uygu-
lamasının en kısa zamanda gerçekleştirilmesini
istemektedir.
Suni tohumlama uygulamasında zaman, ba-
şarıyı etkileyen önemli bir faktördür. Dolayısıyla
sizin işinizi bitirdikten sonra gitmeniz özellikle
hayvanın gebe kalmasını geciktirecek, hayvan
sahibinin ekonomik kayıp yaşamasına neden ola-
caktır. Aynı zamanda çalıştığınız kliniğin de bir
ticari işletme olduğu ve verimlilik için kazancın
da önemli olduğu bilinmelidir. Uygulamanın
52
(geç yapılması nedeniyle) olumsuz sonuçlanması
(hayvanın gebe kalmaması), veteriner hekimliği
hizmetinin başarısızlığı olarak yansıyacaktır.
Öncelik verilecek çiftlik hangisi olmalıdır?
Bu uygulamada zamanın değerli olduğu belirtil-
mişti. Dolayısıyla tanıdık olan çiftliğin öncelikli
tercihi, eğer diğer çiftlikteki hayvanlar daha önce
kızgınlık göstermişse, hizmet sunumunda eşitlik
ilkesinin göz ardı edilmesi anlamına gelir. Vere-
ceğimiz etik kararlarda ilke ve prensiplerin bize
rehberlik ettiği durumları göz önünde tutmak,
olumsuz sonuçlara katlanmamızın önüne geçe-
cektir. Burada hasta, hasta sahibi ile işletmenin
(daha fazla) yararını sağlama ve yetiştiriciliğin
ekonomi temelinde gerçekleştirildiği göz önünde
tutulmalıdır.
Karar: Verilen işin titizlikle ve en kısa sürede
yapılması, veteriner hekimle görüşmede kızgın-
lık durumuna göre acil olanın ilk aşamada uygu-
lanması (suni tohumlama yapılması), hem hasta
(hayvan) ve hasta (hayvan) sahibi, hem de işlet-
menin yararlılığına olacak, aynı zamanda eşitlik
ilkesi de göz ardı edilmemiş olacaktır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Veteriner hekimliği hizmetleri

1 etiği ile ilgili temel kavramları
açıklayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Etik ve Deontoloji
Toplu yaşam ile söz konusu olan etik, sosyal yaşamdaki deği-
şiklikler ile toplumu bir arada tutan, düzenli bir yaşam olanağı
sağlayan birleştirici unsur olarak görülmektedir. Toplumları bir
arada tutan değerlerin yanı sıra yaptırım gücüne sahip düzenle-
melere de ihtiyaç doğmuştur. Bu nedenle ahlaki, etik, değer(li)
davranışlara yönlendirme amacıyla deontolojik kurallar da or-
taya çıkmıştır. Bu ilke ve kurallar, karşılaşılan sorunların çö-
zümünde önemli dayanak oluşturmaktadır. Mesleki uygulama-
larda da karşılaşılan sorunların çözümü için yerel deontolojik
kurallar ve evrensel nitelikteki etik ilke ve değerlerin bilinmesi,
etiğin özündeki iyi-doğruyu bulma, eylemlerimizde doğru ka-
rar verme açısından önemlidir. Veteriner hekimliği uygulama-
larında etik, “uyulması gerekli davranış kuralları” olan “meslek
etiği” ve hasta (hayvan) faktörü nedeniyle “hayvanlarla olan
ilişkilerde uygun davranış kuralları”nı içeren “hayvan kullanım
etiği” şeklinde karşımıza çıkmaktadır.

Veteriner hekimliği hizmetlerinde

2 temel ve yardımcı etik ilkeleri
tanımlayabilme

Diğer sağlık bilimlerinde olduğu gibi veteriner hekimliği uy-

Etik ile İlgili Diğer Konular
gulamalarında da karşılaşılan sorunların çözümünde daya-
nak oluşturan temel ilkeler bulunmaktadır. Bunlar; Özerklik
(özerkliğe saygı), yararlılık (yarar sağlama, yararlı olma), zarar
verme(me) ile adalet şeklinde sıralanabilir. Yardımcı etik ilkeler
ise, kötü davranmama ilkesi, aydınlatılmış onam ilkesi, gizlili-
ğe saygı ilkesi, sadakat ilkesi, özgürlük ilkesi, doğruluk ilkesi,
sözünde durma, gerçeği söyleme, sır saklama, eşitlik olarak sı-
ralanabilir.

Veteriner hekimliği hizmetlerinde

3 yararlanılan etik kuramları ifade
edebilme

Veteriner hekimliği uygulamalarında “etik, ekoloji, etoloji”

Meslek Etiği kelimelerini kapsayan 3E kuramına Prof. Dr. Ferruh Dinçer
tarafından 2000 yılında “ekonomi” terimi de eklenmiş ve 4E
kuramı geliştirilmiştir. Prof. Dinçer aynı yıl “antipati, sempati
ve empati” terimlerini içeren 3P kuramını geliştirmiştir. “Re-
duction (azaltma), replacement (alternatif arama), refinement
(arındırma)” terimlerini içeren 3R kuramı 1959 yılında Russel
ve Burch tarafından geliştirilmiştir. Bu kuram daha sanra 2005
yılında Prof. Dr. Abdullah Özen tarafından “alternatif arama,
azaltma, arındırma” şeklinde 3A kuramı şeklinde Türkçeye ka-
zandırılmıştır.

53
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik

Veteriner hekimliği hizmetlerinde

4 bireylerin uymak zorunda oldukları
etik kod ve ilkeleri açıklayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Mesleki uygulamalarda görev çerçevesinin yasal olarak çizilme-

Etik Kod ve İlkeler si, karşılaşılacak sorunları en aza indirmede önemlidir. Ancak
öyle olsa bile saha uygulamaları sırasında aykırı durumlar ve bu
durumlara neden olan sözde gerekçeler az değildir. Yapılacak
uygulamanın yasal olup olmaması bir yana, doğuracağı yarar-
zarar durumu da sorgulanmalıdır. Türkiye’de yardımcı sağlık
personelinin yetki ve sorumlulukları ile ilgili tanımlamalar
kanun ve yönetmelikler içerisinde yer almakta, ancak yetersiz
olduğu görülmektedir. Ancak iş-kazanç yükünün dengeli olma-
ması, saha koşullarında hatalı uygulamalara yöneltebilmekte-
dir. Veteriner hekimler için rehber niteliğindeki ilkelerin genel
olarak yardımcı sağlık personeli için de geçerliliğinin düşünül-
mesi yanlış olmayacaktır. Çünkü yaşamın temel ve evrensel
değerlerinden köken alan bu ilkeler (doğru algılandıkları ve
uygulandıklarında), meslek içerisindeki bireyi de doğru eyleme
götürecek kılavuz görevi göreceklerdir.

Veteriner hekimliği hizmetlerinde

5 karşılaşılan sorunların çözümünde etik
karar verme sürecini özetleyebilme

Karşılaşılan bir sorunun sistematik şekilde çözümü, hata yap-

Etik Karar Verme Süreci
ma oranını azaltmaktadır. Her adımda verilecek doğru karar,
genel sonucun doğruluğunu artıracaktır. Veteriner hekimli-
ği uygulamalarında karşılaşılan sorunların çözümünde temel
nokta iyi düzeyde teorik ve pratik bilgiye sahip olunmasıdır.
Ayrıca sorun hakkında sistematiğe göre yapılacak değerlendir-
mede, sorun tespiti yapılması ve gerekçelerle yeterli neden ve
kanıt (dayanak) sunularak kararın açıklanması, karşı taraf için
de önem taşır. İyi bir karar, duruma göre yasal, etik veya ahlaki
standartlar dikkate alınarak verilebilir. Veteriner hekimliği hiz-
met sunumunda karşılaşılan sorunların çözümü için dört basa-
maklı etik karar verme süreci önerilmektedir. Bu süreç sorunun
belirlenmesi, karşı taraf(lar)ın istekleri, karar seçeneklerinin
belirlenmesi ve seçimi ile verilecek kararın haklılığı şeklindedir.
Çok sayıda örnek olay ile etik karar verme sürecini uygulama,
pratikte karşılaşılan sorunların daha doğru ve hızlı çözümünde
yararlı olacaktır.

54
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 İnsan tutum ve davranışlarının iyi-doğru veya 6 Bilimsel araştırmalarda karşılaşılan sorunla-

kötü-yanlış yönden değerlendirilmesi aşağıdaki rın etik yönden ele alınması aşağıdaki kavramlar-
kavramların hangisi ile açıklanır? dan hangisi ile açıklanır?

neler öğrendik?
A. Estetik A. Çevre etiği
B. Empati B. Normatif etik
C. Genetik C. Araştırma etiği
D. Etik D. Meslek etiği
E. Ahlak E. Veteriner hekimliği etiği

2 Aşağıdakilerden hangisi etik ile deontoloji 7 Veteriner hekimliği uygulamalarında karşıla-

arasındaki farklardan biri değildir? şılan iki etik alanı aşağıdakilerin hangisinde birlik-
te ve doğru olarak verilmiştir?
A. Etik, tartışmaya açıktır.
B. Deontoloji, normatif bilgidir. A. Meslek etiği-Çevre etiği
C. Deontoloji, iki ucu açıktır. B. Çevre etiği-Biyoetik
D. Etiğe uyulmaması vicdani sorumluluk getirir. C. Hayvan kullanım etiği-Çevre etiği
E. Deontolojide amaç ve sonuç bellidir. D. Veteriner hekimliği etiği-Araştırma etiği
E. Meslek etiği-Hayvan kullanım etiği
3 “Değerlere ilişkin genel özellikler” ile ilgili
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 8 Araştırmalarda hayvan kullanımı sırasında
dikkat edilmesi gereken kuram aşağıdakilerden
A. Davranışların kaynağı, gerekçeleri, yargılayıcı- hangisidir?
dırlar.
B. İnsanların bulunduğu toplum ile ilişkilerini dü- A. 3P B. 3R
zenlerler. C. 4E D. 4P
C. Günlük yaşantıda tam olarak gerçekleştirilmesi E. 5E
beklenemez.
D. İnsanın köklü inançlarından oluşur. 9 Aşağıdakilerden hangisi, Resnik tarafından
E. Somut bir kavramı ifade ederler. belirtilen, etik bir sorunla karşılaşan bireyin en iyi
kararı verebilmesi için izleyeceği adımlardan biri
4 Aşağıdakilerden hangisi erdemli davranış bi- değildir?
çimleri arasında yer almaz? A. Sorunu bulma
A. Yardımseverlik B. Üst kuruma bildirme
B. Dürüstlük C. Bilgi toplama
C. Alçakgönüllülük D. Farklı seçenekleri gözden geçirme
D. Kötümserlik E. Karar verme
E. Doğruluk
10 Aşağıdakilerden hangisi, veteriner hekimliği
5 Ödev (deontoloji) kuramının kurucusu aşa- hizmetlerinde karşılaşılan sorunların çözümünde
ğıdakilerden hangisidir? yararlanılan yardımcı etik ilkeler arasında yer al-
maz?
A. John Stuart Mill
A. Yardımseverlik
B. Immanuel Kant
B. Sadakat
C. Jeremy Bentham
C. Sözünde durma
D. Sokrates
D. Sır saklama
E. Jean-Jacques Rousseau
E. Doğruluk

55
 Veteriner Hekimliği Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Etik

1. D Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Etik ile İlgili Diğer Ko-
den gözden geçiriniz. nular” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

2. C Yanıtınız yanlış ise “Etik ve Deontoloji” ko- 7. E Yanıtınız yanlış ise “Meslek Etiği” konusunu
nusunu yeniden gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

3. E Yanıtınız yanlış ise “Etik ile İlgili Diğer Ko- 8. B Yanıtınız yanlış ise “Meslek Etiği” konusunu
nular” konusunu yeniden gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

4. D Yanıtınız yanlış ise “Etik ile İlgili Diğer Ko- 9. B Yanıtınız yanlış ise “Etik Karar Verme Süre-
nular” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ci” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. B Yanıtınız yanlış ise “Etik ve Deontoloji” ko- 10. A Yanıtınız yanlış ise “Etik Kod ve İlkeler” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
2 Anahtarı

Albert Schweitzer, etiği “iyi bir davranışı sergileme konusunda duyduğumuz

Araştır 1 kaygılara verdiğimiz isim, sadece kendi iyiliğimiz-mutluluğumuz için değil,
yaşayan her şeye karşı hissettiğimiz sorumluluk” olarak tanımlamıştır.

Veteriner hizmetlerinde muhataba göre farklı etik değerler söz konusudur.

Araştır 2 Hayvanlara ilişkin olanları şefkatli yaklaşım, çıkarlarını koruma, ağrı ve acıla-
rını giderme ve sağlıklarına kavuşturma şeklinde sıralanabilir.

“Veteriner hekimliği etiği” hem hayvanlarla hem de hayvan hizmetini doğru-

dan sağlayan veteriner hekimler ve öğrenciler ile veteriner sağlık teknisyenle-
rinin içinde bulunduğu bir etik anlam içerir. Hayvanlarla ilgili olan herhangi
bir ahlaki sorun veteriner hekimliği etiğinin de bir sorunu olmaktadır. “Hay-
Araştır 3 van kullanım etiği” terimi ise hayvanlarla ilgili geniş bir alandaki etik sorunlar
için kullanılmaktadır. Hayvan yetiştiricisi ve/veya bakıcısının, sirkteki hayvan
kullanıcısının, pet hayvanı sahibinin vb. dahil olduğu bu geniş alana, veteriner
hekimliği hizmetlerinin yürütülmesinde sorumlu olan veteriner hekimler ile
yardımcı sağlık personeli de dâhildir.

Sağlık bilimleri alanında olduğu gibi veteriner hekimliği hizmetlerinde de

karşılaşılan sorunların çözümünde kullanılan temel ilkeler özerklik (özerkliğe
Araştır 4
saygı), yararlılık (yararlı olma, yarar sağlama), zarar verme(me) ve adalet şek-
linde sıralanabilir.

Resnik, etik bir sorunla karşılaşan bireyin en iyi kararı verebilmesi için du-
ruma göre (yasal, etik veya ahlaki standartlar gibi) çeşitli standartları dikkate
Araştır 5 alması gerektiğini ve ayrıca sorunu bulma, bilgi toplama, farklı seçenekleri
gözden geçirme, seçenekleri değerlendirme, karar verme ve harekete geçme
gibi bir dizi adım izlemesi gerektiğini bildirmektedir.

56
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Kaynakça
Arslan, E.S, Başağaç, R.T., Öztürk, R. (2001). Parlatır, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü.2. Baskı,
Veteriner Hekim Andına Etik Bir Bakış. II. Ulusal Yargı Yayınevi, Ankara.
Tıbbi Etik Kongresi, 18-20 Ekim, Ankara: Bildiri
Resnik, D.B. (2004). Bilim etiği. Çev: Vicdan Mutlu,
Kitabı (Ed.: Berna Arda, Recep Akdur ve Erdem
Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Aydın), Türkiye Biyoetik Derneği, 89-96.
Shapiro, L.S. (2000). Animal in Research Council
Aydın, E. (2001). Tıp Etiğine Giriş. 1.Baskı, Pegem
on Scientific Affairs, In “Applied Animal Ethics”.
Akademi Yayıncılık, Ankara.
USA: Cengage Delmar Learning Publication,
Başağaç Gül, R. T. (2012). Veteriner Hekimliği Etiği- New York.
Ne Yapmalı Ne Yapmamalı? Veteriner Hizmetleri
Tannenbaum, J. (1995). The Four Branches of
Mevzuatı ve Etik. (Ed. R. Tamay Başağaç Gül),
Veterinary Ethics Veterinary Ethics: Animal
Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, 86-101.
welfare, client relations, competition and
Eskişehir.
collegiality. USA: Mosby-Year Book, Inc., 14-15.
Dinçer, F., Menteş, A. (1994). Veteriner Hekimliği ve
TDK-Türk Dil Kurumu (2005). “Türkçe Sözlük,
Hayvan Hakları Açısından Etik Kurullar. T. Klin.
Türk Dil Kurumu. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
Tıbbi Etik Derg., 2(3), 148-150.
Yüksek Kurumu, 10. Baskı, Ankara.
Hodges, J. (2003). Livestock, Ethics and Quality of
Tolun, A. (2007). Moleküler Biyoloji ve Genetik
Life. Journal Animal Science, 81, 2887-2894.
ve Etik. İstanbul: “TUBA Bilim ve Etik
Lund, V., Röcklinsberg, H. (2002). Outlining a Sempozyumu”, Dinleyici Notları, 14-15 Aralık.
Conception of Animal Welfare for Organic
Vreeke, G.J., Van Der Mark, I.L. (2003). Empathy,
Farming Systems. Journal of Agricultural and
an Integrative Model. New Ideas in Psychology,
Environmental Ethics, 14, 391-424.
21:177-207.
Macintyre, A. (1966). A Short History of Ethics.
Yaşar, A. (2006). Veteriner Hekimliği Etiği ve
USA: Macmillan Publishing Co.Inc, New York.
Mevzuatı Ders Notları, Konya.
Özen, A. (2005). Hayvanlarla Olan İlişkimizi
Yaşar, A. (2014). Veteriner Hekimliği Etiği ve
Düzenlemede Anahtar Tutum: “Hiç değilse…”
Mevzuatı Ders Notları, Konya.
Ankara: Türkiye’de Birinci Hayvan Refahı ve
Veteriner Hekimliği Eğitim Konferansı, 75-82. Yaşar, A., İzmirli, S. (2006). Türkiye’de Hayvan
Gönenci (Refahı) ile İlgili Yasal Düzenlemeler.
Özlem, D. (2004). Etik – Ahlak felsefesi, İnkılâp
Veteriner Bilimleri Dergisi, 22 (3-4); 51-56.
Kitabevi, İstanbul.

57
 Bölüm 3
Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde
Örgütlenme

Ülkemizde Veteriner Hekimliği

öğrenme çıktıları

1 2
Temel Kavramlar Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi
1 Mesleki örgütlenme konusunda bazı temel 2 Veteriner yardımcı sağlık personelinin
kavramları tanımlayabilme tarihsel gelişimini ifade edebilme

Örgütlenmede Yapı ve Hizmet Kalitesi Veteriner Hizmetlerinde Örgütlenme

3 4
3 Kaliteli hizmet sunumu ve örgütlenmede 4 Veteriner hekimliği hizmetlerinin farklı
başarılı olma konusunda gerekli bilgileri alanlarında örgütlenme durumunu
özetleyebilme açıklayabilme

Anahtar Sözcükler: • Mesleki Örgütlenme • Veteriner Hekim • Yardımcı Sağlık Personeli

58
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
Bilimsel anlamda veteriner hekimliği eğitimi-
nin başladığı 18.yy’a kadar veteriner hekimliği
hizmetleri kimi doğru uygulamaları da kapsayan
binlerce yıllık (kil tabletler, papirüsler, yazma eser-
ler/baytarnameler, dinî ve tatbikî kitaplar gibi) bil-
gilerin aktarılması ve denenmesi yoluyla usta-çırak
ilişkisi ile sürdürülmeye, yürütülmeye çalışılmıştır.
Tarih sahnesinde insan-hayvan etkileşiminin de
veteriner hekimliği hizmetlerinde değişim yarattığı,
evcilleş(tir)me ile birlikte ilk başlarda sadece temel
ihtiyaçlar için (gıda, giyim, ulaşım) hayvanlardan
yararlanan insanoğlunun, ilerleyen süreçlerde hay-
vanı kullanım alanının (temel ihtiyaçlar yanında
arkadaş, dost, araştırma, eğlence, çeşitli kozmetik
ürünlerin test edilmesi ve üretimi gibi) genişlediği
bildirilmektedir.
İnsan sağlığı ve hayvan sağlığının korunması,
sağlıklı ve yüksek verimli hayvan yetiştirilmesi ve
hayvansal ürünlerin sağlıklı bir biçimde tüketici-
lere sunulması, veteriner hekimliği hizmetlerini
yürüten veteriner hekim ile yardımcı meslek grup-
larının önemini de artırmıştır.
Son yıllarda gerek tüketicilerin gerekse yetişti-
ricilerin bilinçlenmeleri ve veteriner hekimliği hiz-
met kalitesindeki beklenti değişikliği, bu hizmetler
konusunda meslek bireylerinin kendilerini sürekli
geliştirmesini ve bilgilerini güncellemesini zorunlu
kılmaktadır. Ülkemizde son birkaç on yıl içindeki
hayvan hakları ve hayvan gönenci (refahı) konusun-
daki gelişmelerle (1 Temmuz 2004 tarih ve 5199
Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu’nun çıkarılması,
Türkiye’nin Avrupa Birliği üyeliği yolundaki uyum-
laştırma çalışmalarının hızlanması gibi) veteriner
hekimliği hizmetlerinde geniş yetkiler tanınması
yanında büyük sorumluluklar da yüklenmiştir.
Bu bölümde temel kavramlar tanımlandıktan
sonra veteriner hekimliği hizmetlerinde örgütlen-
me konusunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla
ülkemizde veteriner hekimliği hizmetlerinin tarih-
sel gelişimine değinilecektir. Daha sonra örgütlen-
mede yapı ve hizmet kalitesi ile mesleki örgütlenme
konuları anlatılacaktır.
TEMEL KAVRAMLAR
Veteriner hekimliği hizmetlerinde örgütlenme
ile ilgili hem örgüt içi hem de hizmet sunulacak
toplum ile ilişkisinde önemli olan örgüt ve orga-
nizasyon, örgütlenme, hizmet, yetki, örgüt yapısı,
motivasyon ve örgüt kültürü gibi bazı terimlerin
açıklanması yararlı olacaktır. Mesleki örgütlenme-
lerde amacın daha iyi kavranabilmesi için de örgüt-
lenmeyi gerekli kılan nedenlere de değinilecektir.
Örgüt ve Organizasyon
Türk Dil Kurumu sözlüğünde örgüt: “Ortak bir
amacı veya işi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş
kurumların veya kişilerin oluşturduğu birlik, teşek-
kül, teşkilat”, organizasyon ise “Düzenleme; devlet,
idare, toplum vb.nin düzenleniş biçimi; düzenli bir
grubun üyelerinin tamamı; kuruluş, kurum, teşkilat”
olarak tanımlanmaktadır. Birbirini karşılayan bu
iki kavramdan organizasyon yerine, Türkçe olması
dolayısıyla örgüt kavramı kullanılacaktır.
Örgütlenme
Ortak bir amaç, ihtiyaç doğrultusunda çeşitli
bileşenlerin (kişiler veya kuruluşların) bir araya ge-
lerek, aralarında kurulan tanımlı ilişki ve iletişim
ile işleyişte bulunmalarıdır. Bu kavramın en basit
düzeyde aileden, düzenli ordu, modern ulus devlet
ve küresel boyuttaki kuruluşlara kadar varlık bul-
duğu düşünülebilir.
Hizmet
Bir tarafın diğerine sunduğu, temel olarak
dokunulamayan ve herhangi bir şeyin sahipliğiyle
sonuçlanmayan, üretimi ürünün fiziksel olup ol-
mamasına bağlı olan bir faaliyet ya da faydadır. Bü-
tün örgütler, varoluş amaçlarını “hizmet vermek”
şeklinde ifade ederler.
Veteriner hekimliği hizmetleri, doğrudan ürüne
dayalı bir hizmet olmaması dolayısıyla sektör olarak
hizmet sektörü şeklinde değerlendirilebilir. Bu tarz
hizmetlerde, hizmet bedelinin belirlenmesi karma-
şık olmasına rağmen, veteriner hekimliği hizmetleri
“dokunulabilir hizmet” olarak değerlendirilmektedir.
Toplumsal örgüt, “temelinde belirli ve karşılık-
lı birtakım görevler yattığı toplumsal ilişkilerin ve
etkinliklerin kurumlaşmış düzeni” ya da “bir top-
lumsal kümenin üyeleri ya da bir toplumun küme-
leri arasındaki belli görev ve yükümlülükleri dile
getiren ilişkiler düzeni” olarak ifade edilmektedir.
Bu tanımlamalardan hareketle bir hizmetin sunu-
munu sağlayan örgütte yetki sınırları çerçevesinde
görev ve sorumluluktan bahsetmek mümkündür.
59
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme
Yetki
Bir görevi, bir işi yasaların verdiği imkânlara
göre, belli şartlarla yürütmeyi sağlayan hak, salahi-
yet ve mezuniyet olarak ifade edilebilir.
Bir hizmetin yürütülmesi için bireye sorum-
luluk ve görevler verilirken gerekli yetkinin de
beraberinde verilmesi gerekir. Özellikle veteriner
hekimliği hizmetlerinin olmazsa olmazlarından
diyebileceğimiz denetim mekanizmasının düzenli
işleyebilmesi, gerekli makam ve kuruluşlara verilen
veya verilecek yetki ile mümkün olacaktır.
Örgüt Yapısı
“Belli bir amaca doğru faaliyet gösteren insan-
ların bir araya gelerek sistematik olarak belli bir hi-
yerarşi ve görev tanımları ile meydana getirdikleri
topluluk” olarak da ifade edilen örgütün, biçimsel
(formel) ve biçimsel olmayan (enformel) yapısın-
dan söz edilmektedir. Biçimsel olarak örgüt yapı-
sında yönetim biçimi, ast-üst ilişkileri, emir-komu-
ta zinciri, hiyerarşik yapı, raporlar ve iş analizleri
gibi kayıtlar karşımıza çıkarken; biçimsel olmayan
örgüt yapısında ise insan ilişkileri, örgüte bağlılık,
tatmin, işi sevme, örgüt kültürü, normlar, sosyal
toplum, iş ile işgörenin uyumu, motivasyon, istek
ve arzular ile çoğunlukla davranış bilimleri alanına
giren konular karşımıza çıkmaktadır. Buna bağlı
olarak, örgüt içerisinde meydana gelen her türlü
olayın anlaşılmasında ve sorunun çözüme kavuştu-
rulmasında davranış bilimlerine ilişkin konuların
iyi kavranması gerekmektedir.
Motivasyon
Amaçlara, hedeflere ulaşmada bireyleri belirli
doğrultuda davranmaya yönelten enerji şeklinde
ifade edilmektedir. Örgüt içerisinde yer alan birey-
lerin motivasyonu, iş ve hizmet verimliliğinde, do-
layısıyla örgütün başarısında etkili olacaktır.
Örgüt Kültürü
Örgüt içerisinde yer alan grubun dışa uyum
sağlaması ve iç bütünleşme sorunlarını çözmek için
oluşturduğu ve geliştirdiği belirli düzendeki temel
varsayımlardır. Örgüt kültürü, örgütün tanıtılma-
sını, değerini, toplumsal standartlarını, toplumda
yer alan diğer örgüt ve bireylerle ilişki biçimlerini
ve düzeylerini yansıtabilmektedir. Bu işlevinden
60
dolayı örgüt kültürü, örgütü topluma bağlayan,
onun toplum içindeki yerini, önemini ve hatta
başarısını belirleyen önemli araçlardan biri olabil-
mektedir. Örgütün ortaya koyacağı stratejilerin uy-
gulanabilirliği yine bu örgüt kültürü ile ilişkilidir.
Veteriner hekimliği hizmetleri açısından örgüt
kültürü, veteriner hekimliği ve yardımcı sağlık per-
soneli için örgütün tanıtılması ve mesleki kimliğin
toplumda önemli bir yere konumlandırılmasında
etkili ve yararlı olacaktır.
Örgütlenme ve Örgütlenmeyi Gerekli
Kılan Nedenler
Örgütlenme (organize olma) kavramının ilk
olarak, insanın evciltme öncesinde doğada avlan-
mak için grup halinde hareket etmek ve zor yaşam
koşullarına karşı mücadelede başarı sağlamak için
başlattığı iş birliği ile ortaya çıktığı kabul edilebilir.
Aynı zamanda örgütlenme sosyal ve kültürel yapı-
yı geliştirmenin, ekonomik kalkınma ve gelişmeyi
sağlayarak yaşam kalitesini ve toplum gönencini
artırmanın bir yolu ve aracıdır. Başarılı bir sonuç
için örgüt içi bireylerin ekip ruhu ile meslek içi ve
dışındaki bireylerle uyumlu şekilde örgütlenmesi
gereklidir.
Dinçer (1993), kişisel çabalarla çözümleneme-
yen sorunlara çözüm bulmak için kurulan örgütle-
rin etkili bir sonuca ulaşmalarında;
a. Sorunun neden kişisel çabayla değil de ör-
gütlenmiş çabayla çözülmesi gerekir?
b. Sorunu çözmek için neden bir ortaklık ya
da dernek gibi özel bir kuruluş değil de
kamu kuruluşuna gerek vardır?
c. Örgütün devlet yapısı içindeki yeri nedir?
d. Örgütün var olan kuruluş içindeki verimli-
lik durumu nedir? sorularının yanıtlanması
gerektiğini bildirmiştir.
“Üretimden-tüketime gıda güvenliği” ya da
“ahırdan-çatala gıda güvenliği” kavramı düşünüldü-
ğünde veteriner hekimliği hizmetlerinde, gerek hay-
van, gerekse insan sağlığının korunması için güçlü
bir örgütlenmeye ihtiyaç duyulduğu aşikardır.
Küresel ekonomideki büyüme ve değişim, ve-
teriner hekimliği hizmetlerinde de önemli düzeyde
etkili olmuştur. Bu nedenle iyi bir veteriner he-
kimliği örgütü, yerli ve uluslararası ticarette insan
tüketimine uygun, çevre ve hayvan sağlığını etkile-
meyen bir üretim sağlayabilmelidir.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

yaşamla ilişkilendir

Zor da Olsa Çözüm Var!
Fakülteden yeni mezun olmuştu Ahmet.
Birinci sınıfta iken “memleketime gidip klinik
açacağım” düşüncesi, yerini “mezun olduğum şe-
hirde kalır ve lisansüstü eğitime devam edip bir iş
bulup çalışırım” fikrine bıraktı. Biraz da yanında
kalan ve üniversitede eğitim gören kardeşinin yü-
künü de omuzlamayı, onu yarı yolda bırakmama-
yı düşündü. Bir arkadaşının önerisiyle veteriner
hekim arayan bir et entegre tesisinde sorumlu ve-
teriner hekim olarak işe başladı. Ama aldığı ücret
düşük olduğundan ek iş arayışına girdi. Pazarla-
ma sektöründe akşamları ürün tanıtımı yapıyor,
hafta sonları da anketörlük işi yaparak kendisinin
ve kardeşinin masraflarını karşılıyordu. Yoğun
kar yağışı olan bir akşam pazarlama bürosun-
daki arkadaşlarıyla birlikte yine işe koyulmuştu.
Tanıtım bittiğinde onu almaya gelen servis aracı
evin önünde kara saplanmıştı. Şakacı şoför ara-
badakilere dönerek: “hadi delikanlılar davranın”
dedi. Araçta bulunanlar hep beraber arabayı ite-
rek evlerinin yolunu tuttular. Ahmet’in çalıştığı
tesis sahibi işverenin, 500 başlı besi çiftliği de bu-
lunmakta idi. İşveren, besi çiftliğindeki hayvanla-
rın rutin aşılamaları ile hastalıklarının tedavisini
düşük ek bir ücret karşılığında Ahmet’in yerine
getirmesini istiyordu. İşveren, kendisinden önce
tesiste çalışan veteriner hekimin ve yardımcı sağ-
lık personelinin aşı ve tedavi işlerini yürüttüğünü
söyledi. Bu işi yapması halinde artık akşamları ve
hafta sonları çalışması gerekmeyebilirdi. Ancak
fakültede edindiği bilgiler ile yürürlükteki yasa
ve yönetmelikleri gözden geçirdiğinde bu işin
yasal olmadığını hatırladı. Ayrıca bu işi yapması
halinde çiftliğin olduğu bölgede çalışan ve veteri-
ner hekimliği hizmeti veren kişileri düşündü, bir
an: mesleki birlik ve beraberliği, mezun olduğun-
da yıllarca üzerinde emekleri olan hocaları/usta-
ları/meslektaşlarının önünde ve gözlerinin içine
bakarak yüksek sesle meslektaşlarıyla haykırdığı
“Veteriner Hekim Andı”nı ve heyecandan kalbi-
nin üzerindeki elinin terlediğini, meslektaşının
omzundaki elinin ne kadar ağırlaştığını hatırladı.
Bağlı olduğu Veteriner Hekimler Odası’nın top-
lantısında durumu dile getirmeye karar verdi. Bir
sorunu çözmenin “işbirliği” ile daha kolay olaca-
ğını biliyordu.

Öğrenme Çıktısı
1 Mesleki örgütlenme konusunda bazı temel kavramları tanımlayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Veteriner hekimliği hizmet- Veteriner hizmetlerinde ör- Mesleki örgütlerin mesleki

lerinde değişime neden olan gütlenme ile gıda güvenliği sorunların çözümlenmesin-
insan-hayvan ilişkisinin ilk arasındaki bağlantıyı değer- de sağladığı faydaları anla-
çağlardaki şekli nedir? lendiriniz. tınız.

61
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme
ÜLKEMİZDE VETERİNER
HEKİMLİĞİ HİZMETLERİNİN
TARİHSEL GELİŞİMİ
Genel anlamda bir başarı için, örgütün uygu-
lamalarına ilişkin gerçeklerin bilinmesi gerekir. Bu
gerçekler, örgütlerin tarihçesi ile bunların doğuşu-
nu etkileyen faktörlerin bilinmesine bağlıdır.
Eğitim-Öğretim Öncesi (Osmanlı
Devleti’nde)
Osmanlı Devletinin orduda ata verdiği önem
14. yüzyılda “Hayvanat Ocakları”nın kurulmasını
sağlamıştır. 18. yüzyılda bu kurumların yerini ha-
ralar almıştır.
Hayvanat Ocakları, Osmanlı Devletinde hay-
vancılığın devlet tarafından korunduğunu, ör-
gütlendirildiğini, halkın yüksek verimli ve kaliteli
hayvanlar yetiştirmeye teşvik edildiğini gösteren
önemli kurumlardır.
Kanuni döneminde (1520-1566) Saraya bağlı
bir imrahor (veteriner) dairesinde hayvanların her
türlü bakımı ile meşgul birçok sanat sahipleri ara-
sında özellikle 300 nalbandın bulunduğu, 20’sinin
yalnız beygirleri tedavi ettiği, bazılarının da hay-
vanlara kastrasyon (eneme) işlemi uyguladıkları,
bu geleneğin 1842 (Veteriner Hekimliği Eğitimi-
nin Başlaması) sonrasında da devam ettiği ifade
edilmektedir.
Veteriner hekimliğin devlet teşkilatı içerisinde
organize olmasının en önemli nedeni sığır vebası
olarak görülmektedir. Ancak bilimsel gelişmeler
ışığında ortaya çıkarılan başka salgın hastalıklar da
ülke ekonomisine ve genel sağlıkta etkili olmuş,
veteriner hekimliği hizmetlerinde örgütün yetersiz
kaldığı durumlarda salgınlar, ülke ekonomisine bü-
yük kayıplar verdirmiştir.
Tanzimat Fermanı (1839), Osmanlı
İmparatorluğu’nun batılılaşma süreci içerisinde her
alanda örgütlenmeye (teşkilatlanmaya) başlaması-
nın resmî ve siyasi işareti sayılabilir. Bundan sonra
ülke düzeyinde yeni bir devlet-toplum ilişkisi baş-
ladığı bildirilmektedir.
Eğitimin Başlaması
Bilimsel anlamda dünyada ilk veteriner okulu
1762’de Fransa’nın Lyon şehrinde Claude Bourge-
lat tarafından kurularak hayvan hastalıkları konu-
sunda eğitim verilmeye başlanmıştır. Bu başlangıca
temel dayanak olan sığır vebası ile önemli kayıplara
62
yol açan diğer salgın hayvan hastalıklarıyla müca-
dele zorunluluğu, Osmanlı Devleti’nde de eğitimin
başlamasını sağlamıştır. Diğer mesleki (tıp, mühen-
dislik gibi) alanlarda olduğu gibi, veteriner hekim-
liği alanında da ilk eğitim orduda veteriner hekim
ihtiyacını karşılamak amacıyla 1842’de Prusya’dan
getirtilen askeri veteriner hekim Godlewsky öncü-
lüğünde İstanbul’da açılan Askeri Veteriner Oku-
lunda (Baytar Mektebi) başlamıştır. Ülkede halkın
elindeki hayvanlarda baş gösteren salgın hayvan
hastalıklarının önlenmesi ve hayvan sağlığı hizmet-
lerinde yetersiz kalınması dolayısıyla Askeri Veteri-
ner Okulu’na sivil öğrenciler de alınmaya başlan-
mış, ancak bu da yeterli olmayınca, bunu 1889’da
yine İstanbul’da Maarif Nezareti’ne bağlı olarak
Ahır Kapı’da Mülkiye Tıp Mektebi’nde açılan Sivil
Veteriner Okulunun açılması izlemiştir. Daha son-
ra bu iki okul 1921 yılında “Baytar Mektebi Âlisi”
(Yüksek Veteriner Okulu) ismiyle birleştirilmiştir.
Osmanlı Devletinde ilk olarak 1843’te kurulan
Tarım Meclisi, 1844’te Tarım Bakanlığına (Ziraat
Nezareti) dönüştürülmüş, Tanzimatı izleyen yıllarda
bulaşıcı hastalıklarla mücadele edilmiş, ancak henüz
bir Veteriner Teşkilatının kurulmamış olması nede-
niyle hekim ve eczacılık ile ilgili tüzük ve yönetme-
likler ile hastalıklarla mücadele edilmeye çalışılmıştır.
Rus Savaşı’ndan (1877) sonra doğu illerinde
görülen sığır vebasının ülkenin her yanına yayılma-
sı ve bunun sonucunda meydana gelen ekonomik
kayıplar sonrasında veteriner teşkilatının kurulma-
sının zorunlu olduğu anlaşılmıştır. Böylece 1888
yılında Bayındırlık Bakanlığı (Nafıa Nezareti) bün-
yesinde Veteriner İşleri Genel Müfettişliği (Umuru
Baytariye Müfettiş-i Umumiliği) adıyla bir yapı
oluşturularak başına Yarbay Veteriner Mehmet Ali
Bey atanmıştır. Bu nedenle, Türkiye’de veteriner
hekimliği eğitiminin bilimsel anlamda 1842’de
başlamasından sonra, veteriner hekimliğinde ilk
örgütlenmenin de Mehmet Ali Bey’le başladığı söy-
lenebilir. Mehmet Ali Bey, aynı zamanda Muavin
Baytar Mektebinin (Yardımcı Veteriner Okulu) de
kurucusudur (Resim 3.1). (3. Bölümün 1. Resmi)
Veteriner İşleri Genel Müfettişliği’nin 1892
yılında Orman, Maden ve Ziraat Bakanlığı (Or-
man, Maadin ve Ziraat Nezareti)’na bağlanması-
nın ardından aynı yıl “Veteriner Merkez Teşkilatı
Tüzüğü” çıkarılmıştır. Hayvan sağlığını korumaya
yönelik ilk yasal düzenlemenin 5 Ocak 1893 (24
Kânunuevvel 1308) tarihinde yürürlüğe giren 18
maddeden oluşan “Geçici Hayvan Sağlık Zabıtası
Yönetmeliği (Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Talimatı
Muvakkatesi)” olduğu aktarılmaktadır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Resim 3.1 Sivil Veteriner Okulu ile veteriner teşkilatının
kurucusu Yarbay Veteriner Mehmet Ali Bey
Kaynak: Erk, 1978
Osmanlı Devleti’nde ata verilen önem, atın
önemli bir öğesi olan ayak ve dolayısıyla nal/nal-
lama hizmetlerini önemli kılmaktadır. Bu işin
usta-çırak, baba-oğul sistemi içerisinde yürümesi
yanında bilimsel bir eğitim yoluyla da öğrenilmesi
gerekmiştir. Bu amaçla Osmanlı Devleti’nde 1909
yılında “Nalbant Mektepleri”nin kurulması kararı-
nın ardından eğitime Ali Besim (Osma) müdürlü-
ğünde ve Nalbant Ustası Gravyat ile “Taksim Nal-
bant Mektebi”nde başlanmıştır.
Ülkede mevcut salgın hastalıklarla mücade-
le konusunda yaşanan personel (veteriner hekim)
yetersizliğine çözüm arayışları sonucunda, yine
veteriner hekimlerin idari ve bilimsel sorumluluğu
altında istihdam edilmek üzere iki yıllık bir eği-
tim verilen yardımcı elemanlar yetiştirilmesi için
“Tatbîkat-ı Baytâriye Mektebi” ismiyle 1910’da bir
okul açılmıştır. Mezun olanların beş yıl zarfında
hizmet zorunluluğu bulunmaktadır.
Anadolu’da 20. yy’ın başında kötü durumda-
ki meslek örgütünde veteriner hekimler, 9 Aralık
1913 (10 Muharrem 1332) ve 18 Aralık 1913 (5
Kanunuevvel 1329) tarihli 45 maddelik “Hayvan
Sağlık Zabıtası Kanun Hükmünde Kararnamesi
(Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Kanun-u Muvakka-
ti)” ile bu kanunun uygulama hükümlerini içeren
ve 19 Mart 1914 (21 Rebiülahir 1332) tarihli 92
maddelik bir “Hayvan Sağlık Zabıtası Yönetmeliği
(Zabıta-i Sıhhiye-i Hayvaniye Talimatnamesi)” ne
göre hizmetlerini yürütmektedir. 7 Kasım 1918’de
158 sivil veteriner ve 53 yardımcı veteriner (sağlık
personeli) ile hizmet sunulmuş (askeri veteriner he-
kimler hariç), devlet teşkilatında yer alan bu mes-
lek mensupları da kısmen Tarım Bakanlığı (Ziraat
Nezareti) Merkez Teşkilatını ve İstanbul ili kadro-
larını doldurmuş ve kısmen de İstanbul Hükümeti
tarafından verilen genel bir kararla mecburi hizme-
te tabi tutulmuşlardır.
Cumhuriyet Dönemi
Cumhuriyet döneminde gerçekleştirilen ilk ve
en önemli reformlar arasında veteriner hekimliği
eğitimi ve hayvancılık konuları yer almıştır. Hay-
vancılığın, ülke ekonomisinde birincil kaynak olma-
sının anlaşılmasından yola çıkılarak Veteriner İşleri
Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Kalkınma
Planı (1925-1929) başarıyla uygulanmıştır. İzmir’de
yapılan İktisat Kongresi kararlarına önem verilmiş,
eğitim alanında gerçekleştirilen reformlarla araştır-
ma ve uygulama etkinlikleri arasında bir eşgüdüm
sağlanmış, veteriner hekimliği mesleği ve hayvancı-
lık sektörüne nitelikli insanlar kazandırılmıştır.
Salgın hayvan hastalıkları ile çağdaş anlamdaki
savaş yöntemlerinin uygulanması yolunda Avrupa
ülkelerinden gelen yoğun baskı, Cumhuriyetin
ilanı ile birlikte ciddiyetle ele alınmış; Uluslararası
Salgın Hastalıklar Ofisine (USHO-Office Interna-
tionale Epizootie) ve Dünya Veteriner Hekimleri
Birliğine (DVHB-World Veterinary Association)
üyelikler gerçekleştirilmiş; 1924-1929 yıllarında
uygulanan “Beş yıllık Veteriner Hekimliği Hizmet-
leri Programı” çerçevesinde; 1926 yılında “Hayvan
Islahı Kanunu” (904 sayı ve 07 Haziran 1926 ta-
rihli Islah-ı Hayvanat Kanunu) ve 1928 yılında
da “Hayvanların Sağlık Zabıtası Hakkında Kanun”
(1234 sayı ve 3 Mayıs 1928 tarih) kabul edilerek
uygulamaya konulmuştur. Bu sayede, başta sığır
vebası olmak üzere hayvan hastalıklarıyla savaşta
üstün bir başarı sağlanmıştır.
Kurtuluş Savaşı’nın hemen sonrasında, veteri-
ner hekimliği teşkilatında Anadolu illerindeki vete-
riner hekim sayısı 60 kadar iken; savaş sonrası or-
dudan terhis edilen veteriner hekimler, kurtarılan
illerdeki veteriner hekimler, Yüksek Veteriner Oku-
lundan yeni mezunlar ve Hayvan Sağlık Memurları
Okulundan (ilki 1928’de Erzincan’da, açılmıştır).
Mezun olan hayvan sağlık memurlarının katılması
ile ülkedeki Veteriner Teşkilatı güç kazanmıştır.
63
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

Cumhuriyet öncesinde sadece İstanbul Beledi-
yesinde veteriner hekimlerce et kontrolü yapılır-
ken, Cumhuriyet Döneminde İstanbul, Ankara,
İzmir ve Adana’da Belediye Müdürlükleri kurul-
muştur. Bu dönemde veteriner hekimliği alanın-
daki yasal yetkilerin yetersiz olduğu anlaşılmış ve
öncelikle Merkez Teşkilatı kurularak veteriner he-
kimliği hizmetleri yürütülmeye çalışılmıştır. Bu
teşkilat Bulaşıcı Hastalıklar Şubesi, Hayvan Islahı
Şubesi, Yönetim ve Müesseseler Şubesi olarak üç
bölüme ayrılmıştır.
Cumhuriyet hükümeti, 1937 tarih ve 3203 sa-
yılı Tarım Bakanlığına ilişkin “Ziraat Vekâleti Vazife
ve Teşkilat Kanunu”nu çıkarmış, Kanun’un 9. mad-
desinde veteriner hekimlerin görev ve yetkileri, 10.
maddesinde de Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü;
Merkez Teşkilatı (Salgın Hastalıklar, Paraziter Has-
talıklar, Tahaffuzhaneler, Hayvan Hareket ve Sev-
kıyatı Pazar ve Panayırlar, Teçhizat ve İdare, Sağlık
Müesseseleri ve Hastaneler, Atçılık, Koyun ve Keçi,
Sığırcılık, Tabi ve Suni Tohumlama, Haralar, Sergi-
ler, Koşular ve Müsabakalar, Nesilname Şubeleri) ve
İller Teşkilatı (Veteriner Başmüdürlükleri, Veteriner
Müdürlükleri, Uzmanlıklar, Veterinerler, Fen ve
Hayvan Sağlık Memurları, Müesseseler, Mektepler
ve Kurslar) olarak tanımlanmış ve alt bölümlere ay-
rılmıştır. Bu Kanun’a dayanılarak hazırlanan “Hay-
van Sağlık Memurları Mektebi ve Bu Memurların
Vazife ve Selâhiyetleri Hakkında Nizamname” ile
yardımcı sağlık memurlarının yetiştirilmesi ile ilgili
çerçeve belirlenmiştir.
Veteriner Hekimliği Halk Sağlığı hizmetleri ile
ilgili olarak, 1970’li yıllara kadar Tarım Bakanlı-
ğı bünyesindeki Veteriner Hekimliği Halk Sağlığı
Üniteleri, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün öne-
risi ve uzun uğraşlar sonucunda Sağlık Bakanlığı
bünyesinde “Veteriner Hekimliği Halk Sağlığı Da-
ire Başkanlığı” adıyla kurulmuş, ancak uygulamaya
geçirilememiş, kurulan bu ünitelerin iptali yoluna
gidilmiştir.
1980 Sonrası
Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde
1980 yılında bir Fen Kurulu, Merkez Teşkilatında
11 Daire Başkanlığı ile bu dairelere bağlı 44 şube;
İller Teşkilatına bağlı 20 Veteriner Başmüdürlüğü,
67 İl Veteriner Müdürlüğü ve İlçe Veteriner Mü-
dürlükleri bulunmakta idi. Ayrıca Genel Müdür-
lüğe bağlı Sağlık Kurumu, 8 Veteriner Kontrol ve
Araştırma Enstitüsü, 1 Veteriner Bakteriyoloji ve
Seroloji Enstitüsü, 4 Veteriner Bölge Laboratuarı, 8
Veteriner Sağlık Kontrol Laboratuarı, 25 Veteriner
Park ve Sağlık Kontrol Müdürlüğü, 7 Tahaffuzhane
ve Gümrük Veteriner Müdürlüğü, 3 Gümrük Vete-
rinerliği bulunmaktaydı.
“Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk
Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının Göreceği
İşlere Dair Kanun (6343 sayı ve 9 Mart 1954 tarih)”
ile veteriner hekimlerin yetki ve sorumluluğunda
olan hayvan ıslahı, hayvan hastalıklarıyla mücadele,
hayvansal ürünlerin üretimi, kontrolü ve pazarlan-
ması gibi konular 1985 yılında Tarım Bakanlığında
yapılan yanlış reorganizasyonla yetki kapsamından
çıkarılmış, veteriner hekimliği hizmetlerinin sadece
hayvan sağlığı hizmetleri ile sınırlandırılması sonu-
cunda hizmet niteliği ve kapsamı düşmüş ve dev-
letin kamu hayvancılık hizmetlerindeki etkinliği
azaltılmıştır.

Öğrenme Çıktısı
2 Veteriner yardımcı sağlık personelinin tarihsel gelişimini ifade edebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Osmanlı Devleti’nde kuru- Veteriner hekimliği hiz-

lan “Hayvanat Ocakları”nın metlerinin yürütülmesinde Cumhuriyet döneminde ve-
günümüzdeki karşılığı han- yaşanan sorunları dönemsel teriner hizmetlerinin gelişi-
gi kurumlardır? olarak değerlendiriniz. mini anlatınız.

64
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
ÖRGÜTLENMEDE YAPI VE
HİZMET KALİTESİ
Örgütlenmede başarı, örgütü oluşturan birey-
lerin ortak çabalarının, onların tek başlarına sağ-
layacakları sonuçların toplamından daha yüksek
olması ile ortaya çıkar.
Veteriner hekimliği hizmetlerinde başarılı ol-
mak için önemli altı basamak olduğu bildirilmek-
tedir. Bunlar:
• Liderlik ve yönetim becerileri,
• Uzun soluklu müşteri ilişkilerini koruma ve
geliştirme becerisi,
• Randımanlı hizmet için verimlilik becerileri,
• Hizmet pazarlama becerisi,
• Yüksek ekip performansı becerisi,
• Kişisel para yönetimi becerileri,
Dünya Hayvan Sağlık Mevzuatı’nın Birinci Bö-
lüm Üçüncü (1.3.3) Maddesinde “Veteriner Ser-
vislerinin Değerlendirilmesi” başlığı altında veteri-
ner hekimliği hizmet kalitesinin; ülkelerin politik,
ekonomik veya sosyal yapıları ne olursa olsun, etik,
örgütsel veya teknik temel prensiplere bağlı olduğu
bildirilmektedir. Bunlar:
Ayırt etme yetkisi: Unvan, bilimsel bilirkişilik ve
deneyime sahip olma,
Bağımsızlık: Ticari, finansal, hiyerarşik, politik
baskının olmaması,
Tarafsızlık: Partilerin faaliyetlerine ayrıcalık ta-
nınmaması,
Dürüstlük: Kaçakçılık, hile, rüşvet, tahrifat,
sahteciliğin araştırılması ve düzeltilmesi,
Objektif olmak: Ayrım yapmadan, devamlı ola-
rak şeffaf ve nesnel hareket etmek,
Genel teşkilatlanma: Hayvan sağlığı standartla-
rının hazırlanması ve uygulanması; uluslararası ve-
teriner sertifikasyon faaliyetlerini uygun bir mev-
zuat, yeterli finans kaynakları ve etkili bir teşkilat
ile yürütmek, hayvanların identifikasyonu için ge-
rekli sistemlerin oluşturulması ve yüklenmesi, hay-
van nakilleri kontrolü, hayvan hastalıkları bildirimi
ve profilaktik sistemlerin oluşturulması, veteriner
halk sağlığı faaliyetlerinin benzer şekilde yürütül-
mesi, sağlık problemlerinin bildirimi için etkili bir
sistem oluşturulması, yapılan ve yapılacak her çalış-
manın tarif edilmesi,
Politik kalite: Politikalar, görüş ve ideallerin yazılı bir
şekilde belirtilmesi, şartların oluşması hâlinde daha iyi
bir sistemin kurulması için çalışmaların yürütülmesi
Usul ve esaslar: Uygulanabilir usul ve esasların
açıklanması ve rapor hâline getirilmesi; faaliyetle-
rin programlanması ve idaresi; hastalık kaynakla-
rının önlenmesi, kontrolü ve bildirilmesi; risk ana-
lizi ve bölgelere ayırma; gözlem ve numune alma
teknikleri; hayvan hastalıkları için teşhis ölçüleri;
hastalıkların teşhisi ve hastalıklardan korunmak
için kullanılan biyolojik ürünlerin hazırlanması,
üretimi, kayıt ve kontrolü; sınırlarda kontrol ve it-
halat mevzuatı; dezenfeksiyon ve dezenfestasyonun
sağlanması,
Bilgi edinme, istekler ve başvurular: Bilgi edin-
me, istek ve başvurulara, uygun bir zaman içerisin-
de cevap verilmesi,
Doküman yönetimi: Güvenilir ve güncel bir faa-
liyet doküman yönetiminin olması
Oto-değerlendirme: Organizasyonla ilgili olu-
şumların etkinliğinin analiz edilerek gerçekleşen
değerlerin periyodik olarak karşılaştırılması,
İletişim: Faaliyetlerin idari, teknik ve diğer persone-
le dönük olarak etkili bir iletişim yolu ile yürütülmesi,
İnsan ve finans kaynakları: Sorumlu otoritenin,
faaliyetlerin etkinliğinin yürütülmesi için uygun
kaynaklarda düzenleme yapması.
Bir diğer değerlendirmeye göre veteriner hiz-
metleri örgüt yapısının temel olarak Şekil 3.1’deki
(3. Bölümün 1. Şekli) gibi olduğu; örgütün hizmet
kalitesinin değerlendirilmesinde temel olarak mes-
lek etiği, örgüt yapısı ve teknik esaslar olması ge-
rektiği, değerlendirme yapılırken aşağıdaki şekilde
bir kapsam izlenmesi gerektiği belirtilmiştir:
• Hizmet alanlarını kapsayan veteriner servis-
lerinin yapı, rol ve sorumlulukları,
• İnsan kaynakları,
• Maddi kaynaklar,
• Fonksiyonel kapasite ve yasal destek,
• Hayvan sağlığı ve veteriner halk sağlığı
kontrolü,
• Performans değerlendirmesi ve denetleme
programları,
• Uluslararası Salgın Hastalıklar Ofisi
(USHO)’ne üye ülkelerle uyum zorunlulu-
ğu ve USHO faaliyetlerine katılım,
• Resmî veteriner topluluklarının akredite
olma durumları,
• Eğitim,
• Serbest veteriner hekim ve çiftçi ilişkileri.
65
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

Veteriner İdaresi

Veteriner Kurumları

Özel Veteriner Hekimler Resmi Veteriner Hekimler

Veteriner Yardımcı Sağlık Personel

Şekil 3.1 Veteriner hekimliği hizmetlerinde örgütlenmenin genel yapısı

Kaynak: Bellemain, 2005

Veteriner hizmetlerinin kalite değerlendirme- Türkiye’de hayvan sağlığı ve enformasyon siste-

sinde önemli (anahtar) üç nokta olduğu bildiril-
mektedir. Bunlar:
1. Sürekli gelişimin sadece teknik ve kurumsal
alanda değil, ayrıca etik değerler, motivas-
yon ve takım çalışması konusunda da ger-
çekleştirilmesi
2. Hayvan sağlık hizmetlerinin yerine getiril-
mesi ve faaliyetlerin bir sistematik içerisin-
de düzenlenmesi
3. Faaliyetlerin sürekli kontrolü ve geliştiril-
mesi, bunun da “planla >> yap >> kont-
rol et >> harekete geç” şeklinde bir sistem
hâlinde gerçekleştirilmesi
Hızlı bir şekilde gelişen teknoloji karşısında bil-
gilerin toplanması ve dağıtımında meydana gelen
değişimler, veteriner hekimliği hizmetlerinde de
benzer gelişim ve değişim ihtiyacını beraberinde
getirmiştir.
mi, hayvan sağlığı ve üretimi konusunda sahadan
elde edilen bilgiler yoluyla hastalık kontrol poli-
tikalarının geliştirilmesi, hedeflenen strateji ek-
sikliklerinin giderilmesi, programların ekonomik
analiz sonuçlarının değerlendirilmesi açısından
önem taşımaktadır. Modern bir veteriner örgütü-
nün hizmetleri sağlıklı bir şekilde yürütebilmesi,
sahadan güvenilir ve nitelikli veriler toplaması ve
bu toplanan veriler doğrultusunda tedbirler alması
ve hizmet politikaları geliştirmesi ile mümkündür.
Hayvan sağlığı enformasyon sisteminde bilgi akışı
şeması Şekil 3.2’de (3. Bölümün 2. Şekli) sunul-
muştur. Saha uygulamalarını yürütecek olan ve-
teriner hekim ile yardımcı sağlık personeline, bu
verilerin merkeze sağlıklı şekilde ulaştırılabilmesi
konusunda önemli görevler düşmektedir.

66
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Uluslararası Kuruluşlar

(Hastalık Raporları)

- Sağlık Bakanlığı Raporları Genel Müdürlük - Çevre Bilgileri

- Diğer Bilgi Kaynakları Politika ve Strateji Belirleyen Raporlar - Aşı Üretimleri
------------- -------------
- Gümrük ve Karantina Verileri - Araştırma Merkezi Raporları
Enformasyon Ünitesi Bilgi Bankası

Analiz Edilmiş Raporlar

Mezbaha Sürü
İl / İlçe Müdürlükleri
Kayıtları -------------------------------------------- Kayıtları
Enformansyon Ünitesi Değerlendirme/
Bilgilendirme Raporu
Hayvan Hareketleri İşletme
Bilgileri (Borsa/Pazar) Bilgileri

Teşhis Laboratuvarı Saha Servis Kayıtları

Raporları (Aşılama, Suni Tohumlama)

Hastalık Odak
Bilgileri

Şekil 3.2 Hayvan sağlığı enformasyon sisteminde bilgi akışı şeması

Kaynak: Arık, 1997
Veteriner Hekimliği Hizmetlerinde
Görev Tanımı ile Yetki ve
Sorumluluklar
Cumhuriyet döneminde açılan Hayvan Sağ-
lık Memurları Okulundan mezun olarak kazanı-
lan “hayvan sağlık memuru” unvanı sonrasında,
“Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığının Teşki-
lat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname” (13 Aralık 1983 tarih ve 183 sayılı,
yayımlandığı Resmî Gazete (RG) tarih ve sayısı:
14.12.1983/18251 - Mükerrer 1) ile Veteriner İş-
leri Genel Müdürlüğünün görevleri arasında olan
“Veteriner sağlık teknisyeni ve laborant okulları
açmak, hayvan sağlığı konusunda eğitim ve ya-
yım faaliyetlerinde bulunmak” ifadesi ile ilk olarak
“veteriner sağlık teknisyeni” kavramı kullanılmış-
tır. Günümüzde kullanılan ve veteriner hekim ile
yardımcı sağlık personeli için ortak ve farklı görev
alanlarına özgün tanımlamalar aşağıda verilmiştir.
1. “Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetleri-
nin Yürütülmesine İlişkin Uygulama Yönetmeliği”ne
(13 Eylül 2006 tarih ve 26288 sayılı) göre;
Veteriner hekim: (6343 sayılı) Kanun uyarınca
mesleğini icra eden ve Kanun’un 5’inci maddesinde
sayılan görev ve yetkileri kullanan kişi veya kişileri,
Hükümet veteriner hekimi: 8/5/1986 tarihli ve
3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu’nun
uygulanmasında Bakanlıkça görevlendiren veteri-
ner hekim,
Kamu (Resmî) veteriner hekim: 657 sayılı Devlet Me-
murları Kanunu’na tabi olarak çalışan veteriner hekim,
2. “Veteriner Hekimliği Muayenehane ve Polikli-
nik Yönetmeliği ”ne (15 Ekim 2011 tarih ve 28085
sayılı) göre;
Serbest veteriner hekim: 6343 sayılı Kanun’a
göre mesleğini serbest olarak icra etme yetkisine
sahip veteriner hekimi,
Sorumlu veteriner hekim: Muayenehane veya
polikliniğin, kuruluş, işleyiş ve denetimi ile ilgili
her türlü işlemlerde birinci derecede sorumlu ve-
teriner hekimi,
Yetkilendirilmiş veteriner hekim: Bakanlıkta gö-
revli veteriner hekimler dışında, verilecek resmî
görevleri yürütmek üzere Bakanlık tarafından yetki
verilen veteriner hekimi,

67
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

Yardımcı personel: Hayvan sağlığı hizmeti dışın- Veteriner Hekimliği Hizmetleri

da çalışan personeli,
Yardımcı sağlık hizmetleri personeli: Veteriner
hekime, hayvan sağlığı hizmeti sırasında yardımcı
olan ve veteriner hekim sorumluluğunda görev ya-
pan hayvan sağlık teknisyeni veya teknikeri, veteri-
ner sağlık teknisyeni veya teknikeri, laborantı,
5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu”nda (13 Haziran 2010 tarih
ve 27610 sayılı) ise resmî veteriner hekim tanımı,
bu Kanun kapsamında verilen görevleri Bakanlık
adına yapan Bakanlık personeli veteriner hekimi,
şeklinde yapılmaktadır. Diğer farklı tanımlamalar
aşağıda verilmiştir.
3. “Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma ve De-
netleme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik”e göre;
Sağlık teknikeri: Meslek Yüksek Okullarının
Sağlık Programları Bölümünde yer alan “Hayvan
Yetiştiriciliği ve Sağlığı” programından mezun olan
teknikerleri,
Veteriner sağlık teknisyeni: Milli Eğitim Bakanlı-
ğına bağlı Tarım Meslek Lisesi veteriner sağlık bö-
lümü ile daha önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığına
bağlı olan Veteriner Sağlık Meslek Lisesi, Hayvan
Sağlığı Memurları Okulu, Hayvan Sağlığı Memur-
ları Meslek Lisesi okullarının herhangi birinden
mezun teknisyenleri,
Veteriner sağlık teknikeri: Lise öğrenimi üzerine iki
yıl süreli “Veteriner Sağlık Önlisans” programlarından
mezun olan teknikerleri, şeklinde tanımlanmaktadır.
Yukarıda yapılan tanımlamalar çerçevesinde gö-
revini yürütecek veteriner hekim ile yardımcı sağlık
personeli, aşağıda açıklanan alanlarda hizmetlerini
yürütür.
Türkiye’de veteriner hekimliği hizmetleri hay-
van sağlık hizmetleri; hastalıklarla mücadele ve
karantina programlarının uygulanması; çiftlikten
sofraya hayvansal gıdaların üretim ve kontrolleri;
hayvansal maddelerin üretimi, satışı ve laboratuar
kontrolleri; ilaç, aşı, serum ve biyolojik maddelerin
üretimi ve pazarlaması, bu maddelerin tüketim zin-
cirindeki laboratuar kontrolleri; yem rasyonları ve
beslenme programlarının hazırlanması ile hayvan
ıslahı ve zootekni araştırmaları olarak sıralanabilir.
Bir diğer değerlendirmeye göre (amaçları açı-
sından) veteriner hekimliği hizmetleri:
• Hayvan varlığını koruma, hastalıklarını ön-
leme, neslini iyileştirme, hastalıklar ve bes-
lenme konularında araştırmalar yapma,
• İnsanları zoonozlardan koruma, sağlıklı ve
kaliteli gıda üretimini sağlama,
• Hayvanları sağlığına kavuşturma
• İlaç ile aşı, serum vb. biyolojik madde üret-
me,
• Sağlıklı hayvan yemi üretme,
• Veteriner hekim ve yardımcı sağlık persone-
li yetiştirme şeklinde sıralanmaktadır.

Öğrenme Çıktısı
3 Kaliteli hizmet sunumu ve örgütlenmede başarılı olma konusunda gerekli bilgileri
özetleyebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Amaçları açısından vete- Veteriner hekimliği hizmet- Veteriner hekimliği hizmet-

riner hekimliği hizmetleri lerinde başarılı olabilme be- lerini anlatınız
nelerdir? cerilerini değerlendiriniz.

68
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

VETERİNER HİZMETLERİNDE ÖRGÜTLENME

Veteriner hizmetlerinde örgütlenmeyi dünyada ve Türkiye’de örgütlenme olarak inceleyelim.

Dünyada Örgütlenme
Türkiye’de günümüzdeki veteriner hizmetleri örgütlenmesine geçmeden önce dünyada veteriner hiz-
metlerinde önemli bir yeri bulunan bazı uluslararası kuruluşlardan söz etmek yerinde olacaktır. Bu kuru-
luşların aynı zamanda Avrupa Birliği (AB)’ne üyelik yolunda olan Türkiye’deki hayvan ve insan sağlığın-
daki politikaların oluşturulması ve veteriner hekimliği hizmetlerinin değişim ve gelişiminde de önemli
rollere sahip oldukları söylenebilir. Bu kuruluşlardan bazıları ile bunların amaç ve görevleri Tablo 3.1’de
(3. Bölümün 1. Tablosu) sunulmuştur.

Tablo 3.1 Veteriner Hekimliği ile ilgili bazı uluslararası kuruluşlar

Kuruluşun Adı Kuruluş
Dünya Veteriner Hekimleri Birliği
1863
(World Veterinary Association)
Uluslararası Salgın Hastalıkları Ofisi
1924
(Office International Epizooties)
Gıda ve Tarım Organizasyonu (Food
1945
and Agriculture Organisation)
Türkiye
Amaç ve Görev
Üyeliği
Sığır vebasıyla mücadele, uluslararası hayvan ti-
caretinin kontrolü, sıhhi prensipleri uygulama ve
1865
çalışma usullerini belirleme, hastalıkların coğrafi
dağılımını belirlemek.
Uluslararası ticarette hayvan gönenci standartla-
rını oluşturmak,
Bulaşıcı hayvan hastalıklarıyla mücadele konu-
larında hükümetlere bilgi vermek; kontrol ve
1926
denetiminde uluslararası ilişkileri ve standardi-
zasyonu; hastalıklara karşı tedbir alınmasını (aşı
uygulaması gibi) ve hayvansal ürün ticareti poli-
tikalarında bir örnekliliği sağlamak.
Her türlü gıda maddeleri ile ilgili üretim ve dağı-
tım aşamalarından kaynaklanabilecek sorunları
1947
çözmek, tarımla uğraşan insanların yaşam koşul-
larını ve standartlarını yükseltmek.

Türkiye’de Örgütlenme
Veteriner hekimliği temel hizmet alanları işlevsel olarak özel (serbest) ve kamu (resmî) alanında olmak
üzere iki grupta ele alınabilir.

Özel (Serbest) Veteriner Hekimliği Hizmetlerinde Örgütlenme

Özel statüde temel hayvan sağlığı hizmetleri, 9 Mart 1954 yılında kabul edilip 18 Mart 1954 tarih
ve 8661 sayılı Resmî Gazete (RG)’de yayımlanan 6343 Sayılı “Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına ve
Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun” ile yasal statü ka-
zandırılan serbest veteriner hekimliği ile yardımcı sağlık personelinin serbest ve ayrı statüde yardımcı sağlık
hizmeti sunmasına olanak sağlayan 8 Mart 2007 tarih ve 26456 sayılı RG’de yayımlanan “Hayvan Sağlığı
Kabini Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik” çerçevesinde yapılabilmektedir.
Ayrıca 13.07.2015 tarih ve 29415 sayılı RG’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Kamu Dışında Görev Alan
Veteriner Hekimlerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik” ile de mesleki yetki ve sorumluluk ile
yasal düzenlemeler çerçevesinde veteriner hekimlerin kamu dışında çalışma alanları belirlenmiştir. Buna
göre veteriner hekimler “muayenehane, poliklinik ve hastaneler; hayvancılık işletmeleri (üretim, damızlık,

69
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme
ıslah, hayvanat bahçeleri); ev ve süs hayvanı satış yer-
leri; hayvan eğitim ve barınma yerleri; otel hizmeti
veren hayvan bakımevleri; yetiştirici birlikleri; hay-
van pazarı, canlı hayvan borsası, park ve panayırlar;
hayvansal artıkların toplanması ve bertarafı ile ilgili
işletmeler; veteriner teşhis, analiz ve üretim laboratu-
arları; deney hayvanı üretici, kullanıcı ve tedarikçileri
ile deney hayvanları araştırma laboratuarları; veteri-
ner tıbbi ürünleri üreten, ithal eden, satan ve dağıtan
işyerleri; tıbbi olmayan veteriner sağlık ürünlerini
üreten, ithal eden ve satan işyerleri; gıda üretim, işle-
me ve dağıtımı yapan işletmeler; gıda kontrol labora-
tuarları; yem üretim, işleme ve dağıtımı yapan işlet-
meler; haşere ve zararlılarla mücadele yapan işyerleri;
kuluçkahane ve damızlık kanatlı işletmeleri; eks-
perlik hizmetleri; ta-
rımsal danışmanlık
hizmetleri” ve Türk
dikkat Veteriner Hekim-
6343 Sayılı “Veteriner He- leri Birliği Merkez
kimliği Mesleğinin İcrasına Konseyi tarafından
ve Veteriner Hekimleri Bir- tanımlanan, ihtiyaç
liği ile Odalarının Teşekkül doğrultusunda orta-
Tarzına ve Göreceği İşlere ya çıkacak yeni alan-
Dair Kanun” ile “Hayvan larda çalışma imkânı
Sağlığı Kabini Açılış, Çalış- bulabilecektir. Bu
ma ve Denetlenme Usul ve çalışma alanların-
Esaslarına Dair Yönetmelik” da ayrıca yine bu
ile diğer mevzuat metinleri Yönetmelik’te tanım-
hakkındaki daha ayrıntılı lanan yardımcı sağlık
bilgilere Klinik Veteriner personeli (veteriner
Hekimliği Hizmetleri ve sağlık teknisyeni ve
Yardımcı Sağlık Personeli teknikeri) de kendi-
başlıklı 4. Ünite’den ulaşa- sine verilen yetki ve
bilirsiniz. sorumluluk çerçeve-
sinde çalışma alanı
bulabilmektedir.
Resmî (Kamu) Veteriner Hekimliği
Hizmetlerinde Örgütlenme
Resmî statüdeki veteriner hekimliği hizmetle-
rindeki örgütlenme için aşağıdaki şekilde bir sınıf-
landırma yapılabilir.
• Tarım ve Orman Bakanlığı ve ilgili birimler,
• Diğer Bakanlıklar (Sağlık B., İç İşleri B. (ye-
rel yönetimler) vb.),
• Araştırma (Üniversiteler, Veteriner Fakülte-
leri, Araştırma Enstitüleri).
70
Türkiye’de veteriner hekimliği örgütlenmesin-
de merkezî otorite, Tarım ve Orman Bakanlığı’dır.
Bakanlığın reorganizasyon ile değiştirilmiş örgüt-
lenme yapısı 2011 yılında çıkarılan 639 sayılı
“Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Teş-
kilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde
Kararname” (08.06.2011 tarih ve 27958 sayılı
RG – Mükerrer) ile nispeten görünüm olarak
eski yapısına kavuşturulmuştur. Ancak daha önce
“Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü” şeklinde ve-
teriner hekimliği hizmetlerini daha kapsayıcı bir
örgütlenme mevcut iken, yeni yapılanmada “Gıda
ve Kontrol Genel Müdürlüğü” ve “Hayvancılık
Genel Müdürlüğü” şeklinde bir yapılanmaya gi-
dilmiştir. Bu Kararname ile Bakanlığın görevleri
“bitkisel ve hayvansal üretim ile su ürünleri üreti-
minin geliştirilmesi, tarım sektörünün geliştirilmesi-
ne ve tarım politikalarının oluşturulmasına yönelik
araştırmalar yapılması, gıda üretimi, güvenliği ve
güvenilirliği, kırsal kalkınma, toprak, su kaynakları
ve biyoçeşitliliğin korunması, verimli kullanılması-
nın sağlanması, çiftçinin örgütlenmesi ve bilinçlen-
dirilmesi, tarımsal desteklemelerin etkin bir şekilde
yönetilmesi, tarımsal piyasaların düzenlenmesi gibi
ana faaliyet konularının gerçekleştirilmesine yöne-
lik çalışmalar yapmak; gıda, tarım ve hayvancılığa
yönelik genel politikaları belirlemek, uygulanmasını
izlemek ve denetlemek” şeklinde sıralanmaktadır.
Buna göre Bakanlık merkez, taşra ve yurt dışı şek-
linde bir örgütlenme yapısına sahip olup Bakanlık
hizmet birimleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:
1. Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü
2. Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü
3. Hayvancılık Genel Müdürlüğü
4. Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü
5. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
6. Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel
Müdürlüğü
7. Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Mü-
dürlüğü
8. Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı
9. Strateji Geliştirme Başkanlığı
10. Hukuk Müşavirliği
11. Personel Genel Müdürlüğü
12. Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
13. Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği
14. Özel Kalem Müdürlüğü
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Hayvan sağlığı, hayvan gönenci (refahı), halk
sağlığı, hayvansal gıda sağlığı, hayvan ıslahı gibi
6343 ve 5996 sayılı kanunlarda belirtilen veteriner
hekimliği görev ve yetki çerçevesindeki konuların
temel olarak 1, 3, 4, 5, 6 ve 7 nolu hizmet birimleri
altında yürütüldüğü söylenebilir.
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğünün veteri-
ner hekimliği hizmetleri ile ilgili, “hayvan refahını
sağlamaya yönelik çalışmalar yapmak, hayvan ve bit-
ki sağlığı ile gıda ve yem konusunda faaliyet gösteren
laboratuarların belgelendirilmesine yönelik esasları
belirleme ve bunları denetleme, hayvansal ürünlerin
işlenmesi ve pazarlanmasına ilişkin kontrol ve takip
işlemlerini yapmak ve buna ilişkin esasları belirleme,
hayvan hastalıkları ile mücadele ve hayvan sağlığı
hizmetlerini yürütmek ve buna ilişkin esasları belir-
lemek, hayvan sağlığında kullanılan tedavi edici ve
koruyucu maddeler ile bunların etken ve yardımcı
maddelerinin imal, satış, taşıma ve muhafaza şart-
larını tespit ve ilan etmek, hayvan sağlığı teşhis ve
tedavi hizmetleri ile ilgili faaliyet gösteren kurum ve
kuruluşlar ile hayvan satış, kesim ve eğitim yerleri ve
barınaklara ilişkin esasları belirlemek…” şeklinde
geniş yelpazede bir görev çerçevesi belirlenmiştir.
Hayvancılık Genel Müdürlüğünün görev çerçe-
vesi ise “hayvancılığı geliştirmek, teşvik etmek ve teş-
vik esaslarını belirlemek, hayvansal üretim girdileri
ile hayvancılık işletmelerinin niteliklerini ve bunlara
ilişkin izin ve onay esaslarını belirlemek, izin ve her
türlü onay işlemlerini yürütmek, yüksek vasıflı hay-
van ırklarını yaygınlaştırmak, hayvansal üretimin
insan sağlığı ve ekolojik dengeyi koruyucu yöntemler-
le yapılmasına ilişkin çalışmalar yapmak ve bunları
denetlemek, hayvansal üretimin artırılmasına yönelik
faaliyetlerde bulunmak, hayvansal üretim ve geliştir-
me projeleri ile ilgili çalışmalar yapmak, hayvan ıs-
lah programları uygulamak ve uygulatmak, damızlık
hayvan ithalat ve ihracatında teknik kriterleri belir-
lemek ve yürütmek, hayvancılıkla ilgili bilgi sistemi
oluşturmak, hayvansal ürünlerin pazarlanması ile
ilgili çalışmalar yapmak” şeklinde oluşturulmuştur.
Üreticilere yönelik bilgi düzeyini yükseltme,
kooperatif, birlik ve diğer üretici örgütleri ve bun-
ların iştiraklerini destekleme ve denetleme işi, Ta-
rım Reformu Genel Müdürlüğünün görev çerçeve-
sinde bulunmaktadır.
Yerli gen kaynaklarının korunması ve geliştiril-
mesi, çeşit ve ırk geliştirme ile hayvan hastalıkla-
rında kullanılan aşı, serum, biyolojik ve kimyasal
maddeler ile bunların bileşimine giren etkili ve
yardımcı maddeler konusunda araştırma yapma
görevi “Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel
Müdürlüğü” kapsamında icra edilmektedir.
Bakanlığın taşrada bulunan 81 İl Müdürlüğü,
887 İlçe Müdürlüğü ve 139 Kuruluş Müdürlüğü
ile aşağıdaki şekilde örgütlenme yapısına sahip ol-
duğu görülmektedir:
• İl Müdürlükleri
• İlçe Müdürlükleri
• Araştırma Enstitüleri
• Araştırma İstasyonları
• Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlükleri
• Veteriner Sınır Kontrol Noktası Müdürlük-
leri
• Tohum Sertifikasyon Test Müdürlükleri
• Eğitim Merkezi Müdürlükleri
• Zirai Karantina Müdürlükleri
• Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlükleri
• Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdür-
lüğü
Tarım ve Orman Bakanlığı ile bağlı birimle-
rine ilişkin veteriner hekimliği hizmetleri temel
olarak 6343 ile 5996 sayılı Kanunlar’ın kapsa-
mında, yukarıda belirtilen görev ve yetki tanım-
lamaları çerçevesinde istihdam ölçüsünde yürü-
tülmektedir.
internet
Tarım ve Orman Bakanlığının merkez örgüt-
lenme şeması ve Bakanlık ile ilgili daha ayrın-
tılı bilgilere “http://www.tarim.gov.tr” internet
adresinden erişebilirsiniz.
Diğer Bakanlıklar ve Belediyelerde
Örgütlenme
Ülkemizde bilimsel anlamda ilk veteriner he-
kimliği öğretiminin, ordunun ihtiyaçları temel
alınarak kurulduğu bilinmektedir. Cumhuriyet’in
kurulmasının ardından her alanda olduğu gibi ve-
teriner hekimliği alanında da kuruluşlar ele alınıp
yeniden yapılanmaya gidilmiş her sınıfın görev,
yetki ve sorumlulukları belirlenmiştir. Buna bağlı
71
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme
olarak Milli Savunma Bakanlığı (MSB) Veteriner
Dairesi Başkanlığı bünyesinde ordu ve kolordu
veteriner başkanlıkları ile alt kuruluşlarda baş ve-
terinerlikler kurulmuştur. 1950 yılında MSB’den
ayrılan Daire Başkanlığı, “Kara Kuvvetleri (KK)
Veteriner Grup Başkanlığı”, 1952’de “KK Veteri-
ner Daire Başkanlığı”, 1973’te “KK Sağlık ve Ve-
teriner Dairesi” ismiyle kurulmuş, ancak 1975’te
yine MSB’ye bağlanmıştır.
Orduda 1950’li yıllara kadar hem hayvan sağ-
lığı hem de gıda sağlığı hizmetlerine verilen önem
dolayısıyla veteriner hekimliği hizmetlerine olan
ihtiyaç, teknolojinin ilerlemesi ile beraber azalmış,
günümüzdeki hizmetler hayvan sağlığı hizmet-
lerinden ziyade gıda sağlığı hizmetleri üzerinde
yoğunlaşmıştır. Bu nedenle veteriner hekim istih-
damının da bu doğrultuda yapıldığını söylemek
mümkündür.
Günümüzde Türk Silahlı Kuvvetleri’nde (TSK)
veteriner hekimliği hizmetleri, üst düzeyde Sağlık
Bakanlığı bünyesinde, kuvvet komutanlıkları düze-
yinde ise Sağlık ve Veteriner Dairesi bünyesinde bir
yapılanma içerisindedir. Genel olarak;
• Ordu hizmet hayvanı (at, köpek, deney
hayvanları) üretimi, bakımı ve beslenmesi,
• Hayvan sağlığı,
• Veteriner halk sağlığı, yiyecek, içeceklerin
hijyen ve kalite kontrolü, koruyucu veteri-
ner hekimliği hizmetleri şeklinde bir yapı-
lanma görülmektedir.
Ayrıca daha önce Orman ve Su İşleri Bakan-
lığı bünyesinde iken bakanlık isminin Tarım ve
Orman Bakanlığı olmasıyla veteriner hekimliği
hizmetleri Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü çatısı altında bulunan “Milli Parklar,
Doğa Koruma, Hassas Alanlar, Yaban Hayatı, Av
Yönetimi ve Biyolojik Çeşitlilik” daire başkanlıkları
kapsamında yürütülmektedir. Bakanlık tarafından
çıkarılan 5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu
(01.07.2004 tarih ve 25509 sayılı RG’de yayımlan-
mıştır), veteriner hekimliği hizmetleri için önemli
düzenlemeler içerse de istihdam edilen personel
konusunda yetersizlik ileri düzeydedir. Bakanlık
bünyesinde insan-hayvan-çevre ilişkisi bakımından
önemli görevler yürütülmesine rağmen veteriner
hekimliği hizmetleri, sadece 5199 Sayılı Hayvan-
ları Koruma Kanunu ile “Hayvan Deneyleri Etik
72
Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yö-
netmelik” (15 Şubat 2014 tarih ve 28914 sayılı)
çerçevesinde kalmıştır. Bu Yönetmelikte yardımcı
sağlık personelinin (veteriner sağlık teknikeri veya
veteriner sağlık teknisyeni) deney hayvanı ile ilgili
üretici, tedarikçi, kullanıcı ve araştırmaya yetkili
birimlerde kurulması zorunlu olan “Hayvan Refahı
Birimi”nde istihdamı zorunlu tutulmaktadır
Sağlık Bakanlığı bünyesindeki veteriner he-
kimliği hizmetleri 24.04.1930 tarih ve 1593 sayılı
“Umumi Hıfzıssıhha Kanunu” ile yasal bir zemin
bulmuştur. Bu Kanun’un 23. maddesinde, kuru-
lacak “Hıfzıssıhha Meclisleri”nde doğrudan veteri-
ner hekimlerin de görevlendirildiği görülmektedir.
Bu Kanun kapsamında veteriner hekimler, Ba-
kanlık bünyesinde merkez ve taşra teşkilatı, Halk
Sağlığı Laboratuvarları, Hıfzıssıhha Enstitüleri
ile Hastaneler’de görev icra etmişlerdir. 13 Aralık
1983 tarih ve 181 (Sağlık Bakanlığının Teşkilat
ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Ka-
rarname (KHK)) ile 190 (Genel Kadro ve Usulü
Hakkında KHK) sayılı KHK’lar doğrultusunda
Bakanlık bünyesindeki Temel Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğü ile Refik Saydam Hıfzıssıhha
Merkezi Başkanlığı çerçevesinde yoğunlaşan vete-
riner hekimliği hizmetleri 1996’da “Veteriner Halk
Sağlığı Dairesi” şeklinde, günümüz koşullarında
önemi tartışmasız kabul edilen “tek tıp-tek sağlık”
konseptine yakışır bir yapıya kavuşmuştur. 190 sa-
yılı KHK’de belirtilen kadrolar arasında veteriner
hekimin yanı sıra yardımcı sağlık personelini kap-
sayan Teknisyen, Tekniker ile Laborant da bulun-
maktadır.
Bakanlığın yapısında değişikliğe gidilen 2011
yılında (663 sayılı KHK) 190 sayılı KHK’ya yeni
yapı ile ilgili bölümler (Sağlık Bakanlığı, Türkiye
Kamu Hastaneleri Kurumu, Türkiye Halk Sağlığı
Kurumu, Türkiye İlaç ve Tıbbî Cihaz Kurumu,
Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlü-
ğü) eklenmiştir. Böylelikle veteriner hekimliği hiz-
metleri görünmez bir hâle kavuşturulmuştur. Dün-
ya Sağlık Örgütü çatısı altında kurulan “Veteriner
Halk Sağlığı” birimi günümüzde mevcut iken,
Türkiye’de Sağlık Bakanlığının bünyesinde daha
önce mevcut olan bu birimi kapatması özellikle
zoonoz hastalıklar, gıda zehirlenmeleri vb ile müca-
dele yoluyla halk sağlığının korunması konusunda
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
insan halk sağlığı hizmetleri ile veteriner halk sağlı-
ğı hizmetlerinin sağlıklı bir şekilde yürütülmesinde
sorunlar oluşturacağı aşikardır.
Yerel yönetimlerde (Belediye) veteriner he-
kimliği hizmetleri belediyeler bünyesinde yürütül-
mektedir. Cumhuriyetin kurulması ile her alanda
yapılan reformlar aynı zamanda 1930 yılında çı-
karılan 1580 sayılı Kanun (03.04.1930 tarihinde
kabul edilen Belediye Kanunu 14.04.1930 tarih ve
1471 sayılı RG’de yayımlanmıştır) ile “salgın ve
bulaşıcı insan ile hayvan hastalıklarının önüne geç-
mek, …insan, hayvan, eşya ve emlak hakkında harç-
lı harçsız, tıbbi, baytari, fennî muayeneler, kimyevi
ve bakteriyolojik tahliller yapmak ve şeraiti sıhhiye
raporu vermek”, her türlü hayvansal ürünle ilgili
sağlıklı muhafaza ve satışının sağlanması için toplu
satış yerleri inşa etmek ve denetlemek; başıboş hay-
vanların tutulması ve korunması; “ölü hayvanların
yakılması veya gömülmesi” ve o günün koşullarında
evcil hayvan hastalıklarının tedavisi için hayvan has-
taneleri kurma da belediyelerin görevleri arasında
sıralanmaktadır. 1930’dan beri görev çerçevesi çi-
zilmiş olan veteriner hekimliği hizmetlerinin sağ-
lıklı bir şekilde yürütülebilmesi ancak yeterli sayıda
personel (veteriner hekim ile yardımcı sağlık per-
soneli) istihdamı ile mümkündür. Günümüzde 3
Temmuz 2005 tarihli 5393 sayılı Belediye Kanunu
(13.07.2005 tarih ve 25874 sayılı RG’de yayımlan-
mıştır) ile bu hizmetlerdeki istihdam konusunun
belediye yönetiminin insafına bırakıldığı görül-
mektedir. Ki bugün belediyelerde istihdam edilen
mevcut personelin, Türkiye’deki başıboş-sahipsiz
sokak hayvanları konusunun çözümü için dahi
yetersiz olduğu bilinmektedir. “Belediye ve Bağlı
Kuruluşları ile Mahallî İdare Birlikleri Norm Kad-
ro İlke ve Standartlarına İlişkin Esaslar”ın belirlen-
diği 2006/9809 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile
sadece il belediyelerinde veteriner işleri müdürlü-
ğünün olması zorunlu tutulmuş, diğer büyükşehir
belediyeleri, büyükşehire bağlı ilçe ve alt kademe
belediyeleri ile ilçe ve belde belediyelerinde isteğe
bağlı bırakılmıştır. Bu kurumlarda belirtilen sağlık
personeli kadroları içerisinde “veteriner hekim, ve-
teriner sağlık teknikeri ile veteriner sağlık teknisye-
ni yer almaktadır. Veteriner İşleri Müdürlüğü olan
belediyelerde yardımcı sağlık personelinin görev,
yetki ve sorumluluk çerçevesi “bağlı bulunduğu
bölgelerde veteriner hekim kontrolünde hastalık
taramaları yapma; temizlik, hijyen işlerinin takibi
ve sonuçlandırılmasını yapma; bulaşıcı ve salgın
hayvan hastalıklarının mücadelesinde hayvanla-
ra uygulanacak her türlü aşı, serum ve biyolojik
maddeleri tatbik etme; veteriner hekim tarafından
tavsiye edilen tedavi tedbirlerini uygulama; hay-
vanlara uygulanacak paraziter ilacı tatbik etme;
antiseptik ve dezenfektanları uygulama; hayvanlara
lüzumlu hallerde acil müdahalede bulunma, yara,
bere, çizik gibi vakalarda pansuman yapma, bandaj
tatbik etme; başıboş hayvanların yakalanmasında,
toplama elemanıyla birlikte çalışma; gıda kontrol,
mezbaha hizmetlerinde teknisyenlik hizmetlerini
yapma; ithalat-ihracat ve hayvan hareketleri ile il-
gili görevlerde yer alma; kurban kesim yerlerinin
denetlenmesi çalışmalarına eşlik etme; hayvancı-
lık sektöründe bunların dışında kalan ve değişen
şartlara göre ihtiyaç olan teknisyenlik hizmetlerini
yapma; mesleki kanun, tüzük, yönetmelik, talimat,
mesleki literatür ve gelişmeleri takip etme ve mes-
leki yazışmaları yapma; Veteriner İşleri Müdürlüğü
ile ilgili diğer mevzuat hükümlerine göre çalışmalar
yapma” şeklinde belirlenmiştir.
Birkaç Söz
Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde veteriner he-
kimliği hizmetleri ile ilgili yapılanmada bir örnek-
lilik olmasa dahi genel ve ideal yapılanmanın Şekil
3.3’teki (3. Bölümün 3. Şekli) gibi olduğu (olması
gerektiği) bildirilmektedir.
73
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

Bakan

Veteriner Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sorumlulukları:

Temel mevzuatın hazırlanması

Daire Başkanlıkları
Hukuki önlemlerin alınması

Laboratuvarlar Sınır Kontrol Noktaları

Sağlık kontrolü, denetleme,
izleme (örnek toplama ve testler
dâhil) muayene ve sertifikasyon
Veteriner Saha Hizmetleri

Hayvan Sağlığı Halk Sağlığı

Hayvan Gönenci

Şekil 3.3 Veteriner hekimliği hizmetlerinde örgütlenmeye ilişkin ideal yapı

Kaynak: Anonim, 2002

Veteriner hekimliği hizmetlerinde örgütlenme
yapısı ne şekilde olursa olsun, hizmet politikası ve
planlama meslek yararına ve mesleğin geleceği açı-
sından son derece önemlidir. Bunun yanı sıra gü-
nümüz veteriner hekimliği hizmetlerinin öncelikli
hedefi olan ve “tek sağlık” olarak ifade edilen sağ-
lıklı hayvan-sağlıklı insan-sağlıklı toplum hedefine
ulaşılmasında kurum ve kuruluşlar arasında hiz-
metlerde (mesleki) işbirliği gerekli ve zorunludur.
Son tahlilde sağlıklı bir örgüt, sağlıklı bir vücuda
benzetilebilir. Hücreler, dokular, organlar, sistemler
arasındaki uyumlu çalışma sonucunda sağlıklı bir
işleyişin olmasından söz edebiliriz. Aynı şekilde
resmî ya da özel statüde olsun, bütün kurumlar-
daki vücut benzeri yapının sağlıklı bir şekilde bu-
lunması, işlemesi kuşkusuz beraberinde sağlıklı bir
hizmet anlayışını ve uygulamasını getirecektir.

Öğrenme Çıktısı
4 Veteriner hekimliği hizmetlerinin farklı alanlarında örgütlenme durumunu açıklayabilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Geçmişten günümüze or- Belediyelerde çalışan yar-

Resmi veteriner hekimliği
dudaki veteriner hizmetleri dımcı sağlık personelinin
hizmetlerinde örgütlenme
gereksinimindeki değişikli- görev, yetki ve sorumluluk-
alanları nelerdir?
ği değerlendiriniz. larını anlatınız.

74
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Mesleki örgütlenme konusunda
1 bazı temel kavramları
tanımlayabilme
Temel Kavramlar
Veteriner yardımcı sağlık
2 personelinin tarihsel gelişimini
ifade edebilme
Ülkemizde Veteriner Hekimliği
Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
İnsan-hayvan etkileşimi ile değişim görülen veteriner hekimli-
ği hizmetlerinde doğru bir örgütlenme için toplumu oluşturan
bireylerin aralarındaki görev ve sorumlulukları iyi bilmesi ve
özümsemesi gereklidir. Ortak bir amaç doğrultusunda çeşitli
bileşenlerin (kişiler veya kuruluşların) bir araya gelerek, arala-
rında kurulan tanımlı ilişki ve iletişim ile işleyişte bulunmaları,
örgütlenmenin temelini oluşturmaktadır. Yasal çerçevede ger-
çekleştirilecek hizmetlerin yürütülmesi sırasında örgüt içi bi-
reyler arası ilişkilerde profesyonellik, hem hizmet kalitesi hem
de örgütlenmedeki başarıyı sağlayacaktır. Bu nedenle davranış
bilimleri alanına da giren bazı kavramların meslek mensupları
tarafından bilinmesi ve benimsenmesi, o mesleğin yararına da
olacaktır.
Veteriner hekimliği hizmetlerinde yaşanan yetersizlikler sonu-
cunda yardımcı sağlık personelinin yetiştirilmesi kararlaştırıl-
mış ve 1910 yılında açılan “Tatbîkat-ı Baytâriye Mektebi”nde
iki yıl süren bir eğitim ile mezun olanlar beş yıl süreyle zorun-
lu hizmete tabi tutulmuştur. Kurtuluş Savaşı’nın ardından ilk
olarak Erzincan’da 1928’de, Sağlık Memurları Okulu açılmış,
bu okullardan mezun olanlar ülkedeki veteriner hekimliği hiz-
metlerinin yürütülmesine önemli katkı sağlamışlardır. 1937’de
çıkarılan Kanun ile kurulan Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü
bünyesindeki İl Müdürlüklerinde Hayvan Sağlık Memurları
alt birimi açılmış ve yine bu Kanun’a dayanılarak hazırlanan
“Hayvan Sağlık Memurları Mektebi ve Bu Memurların Vazife ve
Selâhiyetleri Hakkında Nizamname” ile yardımcı sağlık memur-
larının yetiştirilmesi ile ilgili çerçeve belirlenmiştir. 1980 son-
rasında yeniden yapılanma faaliyetleri çerçevesinde veteriner
hekimliği hizmet alanlarının daraltılması nedeniyle yardımcı
sağlık personeli istihdamı da etkilenmiştir.
75
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

Kaliteli hizmet sunumu ve

3 örgütlenmede başarılı olma konusunda
gerekli bilgileri özetleyebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Sunulacak hizmetin değerlendirilmesinde kullanılan öğelerin,

Örgütlenmede Yapı ve Hizmet
Kalitesi
mesleğin her bireyi tarafından doğru bilinmesinin ve örgüt ta-
rafından oto-kontrol gerçekleştirilmesinin hizmet kalitesinin
artırılması açısından önem taşıdığı; hizmet kalitesinin değer-
lendirilmesinde örgüt yapısı ile teknik esasların yanı sıra meslek
etiğinin de esas alındığı bildirilmektedir. Bilimsel yöntem ve
deneyimlere sahip bireylerin bağımsız, tarafsız, dürüst şekilde
ve birbirleriyle doğru iletişim kurarak hizmet sunmaları bekle-
nir. Başarılı bir örgütlenme için örgütü oluşturan bireylerin or-
tak çabalarının, onların tek başlarına sağlayacakları sonuçların
toplamından daha yüksek olması, başlıca kıstas sayılmaktadır.

Veteriner hekimliği hizmetlerinin

4 farklı alanlarında örgütlenme
durumunu açıklayabilme

Örgütlenme yapısı genel olarak özel ve kamu (serbest) hizmet

Veteriner Hizmetlerinde
Örgütlenme
örgütlenmesi şeklindedir. Özel kesimde örgütlenmenin serbest
veteriner hekimliği hizmetleri çerçevesinde olduğu görülmek-
tedir. Kamu veteriner hekimliği hizmetleri yoğunluklu olarak
Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde bulunmaktadır. Çıkarı-
lan Kanun, Kanun Hükmünde Kararname ile Yönetmeliklerde
veteriner hekimliği hizmetlerini yürütecek personel (veteriner
hekim ve yardımcı sağlık personeli) tanımlamaları yapılmıştır.
Temel hizmet alanları hayvan sağlığı, hayvan gönenci (refahı),
halk sağlığı, hayvansal gıda sağlığı ve hayvan ıslahı olarak bil-
dirilen veteriner hekimliği hizmetleri, Milli Savunma Bakanlığı
(Türk Silahlı Kuvvetleri), Sağlık Bakanlığı ve yerel yönetimler-
de (İçişleri Bakanlığı) bünyesinde de kısmen yürütülmektedir.

76
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 “Bir tarafın diğerine sunduğu, temel olarak 6 Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk Sağlık Memur-
dokunulamayan ve herhangi bir şeyin sahipliğiyle ları Okulu nerede açılmıştır?
sonuçlanmayan faaliyet ya da fayda”ya ne ad verilir ?

neler öğrendik?
A. Ankara
A. İş B. Erzincan
B. Hizmet C. Eskişehir
C. Uygulama D. İstanbul
D. Yardım E. Konya
E. Kalite

7 “Veteriner Hekimliği Muayenehane ve Poliklinik

2 Aşağıdakilerden hangisi “veteriner hekimliği Yönetmeliği”ne göre; “hayvan sağlığı hizmeti dışında
hizmetlerinde başarılı olmak için gerekli altı basa- çalışan personel” tanımlaması kimler için kullanılır?
mak” arasında yer almaz?
A. Sözleşmeli personel
A. Hizmet pazarlama becerisi B. Yardımcı sağlık personeli
B. Liderlik ve yönetim becerileri C. Geçici personel
C. Yüksek ekip performansı becerisi D. Yardımcı personel
D. İlaç pazarlama becerisi E. Yedek personel
E. Randımanlı hizmet için verimlilik becerisi

8 Aşağıdakilerden hangisi Tarım ve Orman Ba-

3 Aşağıdakilerden hangisi Dünya Hayvan Sağ- kanlığı bünyesinde yer almaz?
lık Mevzuatında yer alan “veteriner servislerinin
değerlendirilmesi” prensiplerinden biri değildir? A. Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü
B. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
A. Taraflılık
C. Strateji Geliştirme Başkanlığı
B. Politik kalite
D. Milli Parklar Genel Müdürlüğü
C. Oto-değerlendirme
E. Milli Emlak Genel Müdürlüğü
D. İletişim
E. Ayırt etme yetkisi
9 Aşağıdakilerden hangisi, Türk Silahlı Kuv-
vetleri bünyesinde yürütülen veteriner hekimliği
4 Osmanlı Devleti’nin orduda ata verdiği öne- hizmetleri arasında yer almaz?
mi gösteren kurum aşağıdakilerden hangisidir?
A. Hayvan üretimi
A. Talim Ocakları B. Hayvan sağlığı
B. Sağlık Ocakları C. Aşı, serum ve biyolojik madde üretimi
C. Yeniçeri Ocakları D. Veteriner halk sağlığı
D. Yarış Ocakları E. Koruyucu veteriner hekimliği hizmetleri
E. Hayvanat Ocakları

10 Veteriner hekimliği hizmetlerinin en yoğun

5 Osmanlı Devleti’nde 1909 yılında kurulması olarak yürütüldüğü bakanlık, aşağıdakilerden han-
kararlaştırılan kurum aşağıdakilerden hangisidir? gisidir?
A. Ziraat Mektepleri A. Tarım ve Orman Bakanlığı
B. Sıbyan (sübyan) mektepleri B. İçişleri Bakanlığı
C. Nalbant Mektepleri C. Sağlık Bakanlığı
D. Mahalle Mektepleri D. Milli Savunma Bakanlığı
E. Sağlık Mektepleri E. Dışişleri Bakanlığı

77
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

Yanıtınız yanlış ise “Ülkemizde Veteriner

1. B Yanıtınız yanlış ise “Temel Kavramlar” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
6. B
Hekimliği Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Örgütlenmede Yapı ve Yanıtınız yanlış ise “Örgütlenmede Yapı ve
2. D 7. D
Hizmet Kalitesi” konusunu yeniden gözden Hizmet Kalitesi” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Örgütlenmede Yapı ve Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hizmetlerin-
3. A 8. E
Hizmet Kalitesi” konusunu yeniden gözden de Örgütlenme” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ülkemizde Veteriner Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hizmetlerin-
4. E 9. C
Hekimliği Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi” de Örgütlenme” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Ülkemizde Veteriner Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hizmetlerin-
5. C 10. A
Hekimliği Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi” de Örgütlenme” konusunu yeniden gözden
konusunu yeniden gözden geçiriniz. geçiriniz.

Araştır Yanıt
3 Anahtarı

Araştır 1 İlk başlarda sadece temel ihtiyaçlar olan gıda, giyim, ulaşım açısından bir ya-
rarlanma söz konusudur.

Osmanlı Devleti’nin orduda ata verdiği önem 14. yüzyılda “Hayvanat

Araştır 2 Ocakları”nın kurulmasını sağlamış, ancak bu kurumlar 18. yüzyılda haralara
dönüştürülmüştür.

Amaçları açısından veteriner hekimliği hizmetleri, “Hayvan varlığını koruma,

hastalıklarını önleme, neslini iyileştirme, hastalıklar ve beslenme konularında
araştırmalar yapma; insanları zoonozlardan koruma, sağlıklı ve kaliteli gıda
Araştır 3 üretimini sağlama; hayvanları sağlığına kavuşturma; ilaç ile aşı, serum vb. bi-
yolojik madde üretme; sağlıklı hayvan yemi üretme ve veteriner hekim ve
yardımcı sağlık personeli yetiştirme” şeklinde sıralanabilir.

Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) ve ilgili birimler, Sağlık Bakanlığı, Orman

Araştır 4 ve Su İşleri Bakanlığı, İç İşleri Bakanlığına bağlı yerel yönetimler, üniversiteler,
veteriner fakülteleri ile araştırma enstitüleridir.

78
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Kaynakça
Altuntaş, M. (2006). Avrupa’da Veteriner He-
kimlik. Türk Veteriner Hekimler Birliği Dergisi, 5(1-
2), 24-27.
Anonim. (2002). Mesleki Örgütlenme Sonuç
Raporu, II. Türk Veteriner Hekimliği Kurultayı So-
nuç Raporu, Medisan.
Arık, M. (1997). Hayvan Sağlığı Enformasyon
Sistemi. Türk Veteriner Bilimleri Dergisi, 9(2), 8-11.
Astudillo, V., Vargas, I.N., Olivera, M.A.
(2003). Veterinary Services: How to Establish Qu-
ality Assurance in Developing Countries. Rev Sci
Tech Off Int Epiz, 22(2), 661-678.
Aydın, E. (1996). Tanzimat ve Osmanlı Sağlık
Hizmetleri. İstanbul: IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi
(18–20 Eylül 1996) Bildiri Özetleri, Türk Tıp Tarihi
Kurumu Yayınları No:4, 15.
Başağaç, R.T. (2001). Türkiye’de İki Dünya Sava-
şı Arasında Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Hay-
vancılık Politikaları Üzerine Araştırmalar. Yayımlan-
mamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Bekman, M. (1940). Veteriner Tarihi. Ankara
Basım ve Cildevi, Ankara.
Bekman, M. (1950a). Veteriner Hekimliğimizin
Fetret Devri 1918-1922. Hüsnütabiat Matbaası, 4.
İstanbul.
Bekman, M. (1950b). Veteriner Tali Meslek
Mektepleri. Hüsnütâbiat Basımevi, İstanbul.
Bellemain, V. (2005). National Veterinary Ser-
vices, Standarts of The OIE and Their Application.
Suzdal (Russia): Seminer on the Structure of Nati-
onal Veterinary Services of OIE Member Countries
in Europe, 12-14 September.
Beşe, M. (1981). Atatürk’ün 100. Doğum Yıl-
dönümünde Türk Veteriner Hekimliğinin gelişme-
sine kısa bir bakış. İstanbul Üniversitesi Veteriner
Fakültesi Dergisi, 7(1).
Burge, G.D. (2003). Six Bariers to Veterinary
Career Success. JVME (Education), 30(1):1-4.
Dinçer, F. (1965). Türkiye’de Kurulan Veteri-
ner Dernekleri ile Bugüne Kadar Olan Gelişmeleri.
Türk Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, Yeni De-
sen Matbaası, Ankara.
Dinçer, F. (1980a). Türkiye’de Askeri Veteriner
Hekimlik Tarihi Üzerinde Araştırmalar. II. Bölüm.
Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Der-
gisi, 27(1-2).
Dinçer, F. (1980b). Türkiye’de Askeri Veteriner
Hekimlik Tarihi Üzerinde Araştırmalar, III. Bölüm.
Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Der-
gisi, 27(1-2).
Dinçer, F. (1993). Veteriner Hizmetleri. Dokto-
ra Ders Notları (Aşkın Yaşar), Ankara.
Dinçer, F. (2000). Osmanlı Devleti’nde Sağlık
Alanına Veteriner Hekimlerin Katkıları. Osmanlı
Devleti’nde Sağlık Hizmetleri Sempozyumu, 6 Ara-
lık, 263-271, Ankara.
Dinçer, F., Özgür, A., Yaşar, A., Özen, A. (2001).
Osmanlı Döneminde Veteriner Hekimliği Alanında
Te’lif, Tercüme ve Yayın Faaliyetleri. İstanbul: Osman-
lı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi,
12-15 Nisan 1999, Tebliğler, 377.
Erk, N. (1978). Veteriner Tarihi. Ankara Üni-
versitesi Basımevi, Ankara.
Erk, N. (1972). Türkiye’de Veteriner Hekimlik
(19.ncu Yüzyıl Ortalarında) Godlewsky ve Som-
mer. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ya-
yınları: 281, Çalışmalar: 183. Ankara Üniversitesi
Basımevi, Ankara.
Kutanis, R.Ö. (2003). Örgütlerde Davranış Bi-
limleri. Sakarya Kitabevi, Sakarya.
Melikoğlu, B., Osmanağaoğlu, Ş. (2009). Vete-
riner Sağlık Teknisyenliği Eğitiminin Başlangıcı ve
Tarihsel Gelişimi. Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Dergisi, 9;(3-4):78-86.
Melikoğlu, B. (2012). Türkiye’de Veteriner He-
kimliği Hizmetlerinde Örgütlenme. Veteriner Hiz-
metleri Mevzuatı ve Etik. (Ed. R. Tamay Başağaç
Gül), Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:2321, Açı-
köğretim Fakültesi Yayın No: 1318, 2. Baskı, Eskişehir
OIE-Office International des Epizooties (1993).
Guidelines for the Evaluation of Veterinary services.
Rev Sci Tech Off Int Epiz, 12(4), 1291-1362.
Osmanağaoğlu, Ş. (2006). Hayvan Gönenci Yö-
nünden Bazı Uluslararası Kuruluşlar, Avrupa Birliği ve
Türkiye’deki Uluslararası Hayvan Ticareti ile Taşıma-
cılığının Değerlendirilmesi. Elazığ: I. Ulusal Veteriner
Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildi-
rileri, 31 Mart-02 Nisan, 271-282.
Özalp, İ. (1998). Yönetim ve Organizasyon.
Cilt:1, Birlik Ofset, Eskişehir.
Özgür, A. (2003). Türkiye’de Hayvan Sağlık Za-
bıtası Mevzuatı ve Gelişim Tarihi. Veteriner Hekim-
leri Derneği Dergisi, 74(3-4): 23-30.
79
 Türkiye’de Veteriner Yardımcı Sağlık Hizmetlerinde Örgütlenme

internet kaynakları
Özgür, A., Başağaç, T. (1998). Cumhuriyetin http://www.resmigazete.gov.tr
75. Yılında Veteriner Hekimliği. Veteriner Hekimler http://www.tarim.gov.tr
Derneği Dergisi, 69(3-4), 3-5.
http://www.tdk. gov.tr
Özkul, T. (2006). AB Uyum Sürecinde Türk
Veteriner Hekimliğine Bir Bakış. Elazığ: I. Ulusal http://www.tvhb.org.tr
Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sem-
pozyumu Bildirileri, 30 Mart- 1 Nisan, 283-304.
Öztürk, S.A. (2003). Hizmet Pazarlaması, 4.
Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa.
Pekel E (1995). Hayvancılık Organizasyonları
ve Projelendirme. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fa-
kültesi Ders Kitabı No:61, Adana.
Şimşek, M.Ş., Akgemci T, Çelik A (1998). Dav-
ranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış.
Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
TVHB (1998). Mesleki Örgütlenme Komisyo-
nu Raporu. I. Türk Veteriner Hekimliği Kurultayı
Sonuç Raporu. 21-22 Mayıs, Ankara.
TVHB (2002). Mesleki Örgütlenme Sonuç Ra-
poru. Ankara: II. Türk Veteriner Hekimliği Kurul-
tayı Sonuç Raporu, 11-12 Ekim, Medisan Yayınevi
Ltd. Şti.
Vallat, B. (2003). Veterinary Services: Organi-
sation, Quality Assurance and Evaluation. Rev sci
Tech Off Int Epiz, 22(2), 355-357.
Yaşar, A. (1996). Osmanlı Döneminde ve Cum-
huriyet Tarihinde Haralar. Yayımlanmamış Dokto-
ra Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Ensti-
tüsü, Ankara.
Yaşar, A. (2006). Veteriner Hekimliği ile İlgili
Uluslararası Kuruluşlar. Veteriner Hekimliği Tarihi
ve Deontoloji Öğrenci Ders Notları, Konya.
Yerlikaya, H., Özgür, A. (2006). Cumhuriyet
Döneminde Hayvan Islahı Kanunu, Veteriner He-
kimleri Derneği Dergisi, 77 (1), 39-43.
Yiğit, A. (2006). Veteriner Hekimliği Hizmet-
lerinde Organizasyon. Konya: Selçuk Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Semineri. (Da-
nışman: Aşkın Yaşar)

80
 Bölüm 4
Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı
Sağlık Personeli
Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Hizmetlerinin Yürütülmesi Veteriner Hekim Muayenehane ve
öğrenme çıktıları

1 2
1 Mevzuat çerçevesinde veteriner Poliklinik Yönetmeliği
hekimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını 2 Muayenehane ve poliklinik açma ile ilgili
tanımlayabilme şartları özetleyebilme

Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma

ve Denetlenme Usul ve Esaslarına Dair

3 4
Hayvan Hastaneleri Yönetmeliği Yönetmelik
3 Hayvan hastanelerinin açılışı için gerekli 4 Hayvan sağlığı kabini açma ve çalıştırma
şartları ifade edebilme esaslarını ifade edebilme

5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki

5
Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu
5 Hayvan refahına ilişkin bilgileri
özetleyebilme

Anahtar Sözcükler: • Klinik Veteriner Hekimliği Mevzuatı • Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri
• Sağlık Teknikeri • Serbest Veteriner Hekim • Veteriner Sağlık Teknisyeni • Veteriner Sağlık Teknikeri
• Yardımcı Sağlık Personeli

82
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
Türkiye’de, modern anlamda klinik veteriner
hekimliği uygulamaları 19. yüzyılda başlamıştır.
Veteriner hekimlik mesleği 1980’li yılların ortaları-
na kadar daha çok devlet hizmeti olarak verilmiştir.
Tarım ve Orman Bakanlığında 1980’li yıllarda ger-
çekleştirilen yeniden yapılanma ile kamu veteriner
hekimliği istihdamının daraltılması ve bu yıllardan
itibaren çok sayıda yeni veteriner fakültesinin açıl-
ması, yetersiz bir altyapıya sahip olan klinik veteri-
ner hekimliğinin plansız bir biçimde büyümesine
ve veteriner hekim arz-talep dengesinin bozulması-
na neden olmuştur.
1954’de yürürlüğe giren “6343 Sayılı Veteri-
ner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner
Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına
ve Göreceği İşlere Dair Kanun” ile birlikte serbest
veteriner hekimlere muayenehane açma yetkisi ve-
rilmiştir. İlk veteriner hekim muayenehanesinin
Konya ilinde Adnan Ertanık (1954) tarafından
açılmasından sonra sırasıyla Eskişehir’de Cevat
Seklice (1962-1963), Tokat’ta Burhan Yamanoğ-
lu (1963), Adana’da Korkut Domaniç (1970) ve
Kayseri’de Mustafa Sarı (1971-1972) serbest vete-
riner hekim olarak çalışmaya başlamışlardır.
6343 sayılı Kanun, serbest veteriner hekim mu-
ayenehanelerinin niteliklerinin belirlenmesi konu-
sunda 1954’de Tarım Bakanlığına görev vermesine
rağmen, 1995’e kadar serbest veteriner hekimlik
mesleğini düzenleyen bir yönetmelik dahi çıkarı-
lamamıştır. Bu yıllarda veteriner hekimlik hizmet-
leri devletin bünyesinde verilir yaklaşımı dikkatleri
devlet kurumlarında yoğunlaştırmış, serbest veteri-
ner hekimliğin altyapısını teşkil edecek mevzuatlar
ve kurumsal yapılar ihlal edilmiştir. 1995 yılında
çıkarılan Serbest Veteriner Hekim Yönetmeliği ile ilk
defa serbest veteriner hekimlik mesleğinin icrası
ve veriliş şartları ayrıntılı olarak belirlenmiş, ancak
mesleğin icrasına ilişkin konular Türk Veteriner
Hekimleri Birliğine bırakılması gerekirken, Tarım
Bakanlığınca düzenlenmiştir.
Bugün Türkiye’de veteriner hekimlerin ilaç sat-
malarının yasal dayanağını 2001’de çıkarılan 4631
sayılı Hayvan Islahı Kanunu oluşturmaktadır. Bu
Kanun’un 11. maddesinde, serbest veteriner hekim-
lere hayvan sağlığında kullanılan ilaç ve müstahzar-
ları muayenehane ve kliniklerde bulundurma, taşı-
ma ve satma izni verilmiştir. Böylece ilaç satışının
veteriner hekim kontrolü altında yapılması açısın-
dan olumlu bir yasal düzenleme sağlanmıştır.
Eğitim-öğretim alanındaki kurumsallaşması 18.
yüzyılın ikinci yarısına kadar uzanan veteriner he-
kimliği mesleği, Dünya Veteriner Hekimler Birliğine
üye ülkelerde yaklaşık 500.000 veteriner hekim tara-
fından icra edilmektedir. Türkiye’de yaklaşık 3.000
Tarım ve Orman Bakanlığında, 8.500 kliniklerde,
özel sektörün %9 ile %20 arasında değişen payı da
bu sayıya ilave edildiğinde, yaklaşık 12.700-14.300
arasında veteriner hekimin mesleki alanda faal olarak
çalıştığı anlaşılmaktadır. Bakanlığın Ocak 2016 ve-
rilerine göre, yurt çapında 5412 adet muayenehane,
122 adet poliklinik ve 43 hastanede serbest veteriner
hekimlik hizmetleri verilmektedir.
Bu ünitede, klinik veteriner hekimliği hizmet-
lerinde veteriner hekimlerin ve yardımcı sağlık per-
sonellerinin görev, yetki ve sorumlulukları mevcut
mevzuat çerçevesinde özet olarak değerlendirile-
cektir. Klinik veteriner hizmetleri kapsamında yer
alan suni tohumlama ile ilgili mevzuat, 6. Ünitede
aktarılacağı için bu bölümde tekrarlanmayacaktır.
83
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
yaşamla ilişkilendir
Resim 4.1
Meslek Çınarlarından: Dahiliye Uzmanı
Burhan Yamanoğlu (Altta en sağda).
Veteriner hekim Burhan Yamanoğlu,
1930’da Tokat’ta doğdu. 1950’de Ankara Üni-
versitesi Veteriner Fakültesi’ne başlayan Yama-
noğlu, 1956’da mezun oldu. Ankara’da Şeker
Genel Müdürlüğü’nde görev alan Yamanoğlu,
aynı zamanda Ankara Üniversitesi Veteriner Fa-
kültesi Klinik Bilimleri İç Hastalıkları Anabilim
Dalı’nda ihtisasa başladı.
İç hastalıklarında dört yıl süren ihtisası 1962
yılı Ağustos ayında sona erdi. İhtisası bitirdikten
sonra Tokat’a gitti ve 1963’de Tokat Merkezde,
Tokat ilinin ilk veteriner hekim muayenehanesini,
Türkiye’de de ilk muayenehanelerden birisini açtı.
O dönemde Türkiye’nin ilk serbest veteriner heki-
mi olan ve Eczacıbaşı’nda da görev yapan Adnan
Ertanık’ın tavsiyesiyle 1962 yılı Ağustos ayında
Eczacıbaşı’nda göreve başladı ve 1965’e kadar ilaç
satış temsilcisi olarak kısmi zamanlı çalıştı.
Üniversite hayatında, voleybola ilk olarak
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Voleybol
takımında devam etti. Üniversitede, voleybol ta-
kımındaki başarısıyla milli takımda forma giyme
hakkını kazanarak, 1953 yılında ilk kez Milli ta-
kıma seçildi ve 1954’te İstanbul’da Yugoslavya’ya
3-0 kaybedilen maçta oynadı. “Sinan Erdem”,
84
“Erdoğan Teziç” gibi isimlerle Milli Takımda bir-
likte oynama fırsatı buldu. 1955 yılında İstanbul
Enternasyonal Voleybol Turnuvası’na katılan ta-
kımda yer alarak, 3-7 Mayıs 1957 tarihleri arasın-
da düzenlenen I. Milletlerarası Voleybol Turnuvası
kadrosunda da forma giydi. Milli takımda kap-
tanlıkta yapmış olan Yamanoğlu, 1959 “Akdeniz
Olimpiyatları”nda ikincilik ödülü alan takımda
yer aldı. İhtisası bitene kadar aktif olarak voley-
bol hayatını sürdürdü. Milli takıma girmesindeki
en büyük sebebin “Meslek sevgisi ve mesleği tem-
sil etme duygusu” olduğunu belirten Yamanoğlu,
toplam 13 kez milli formayı giydi.
Tokat’ta 1963-1967 yıllarında herhangi bir
maddi gelir elde etmeden resmî olarak “Gençlik
ve Spor İl Müdürlüğü” görevini üstlendi. Yama-
noğlu, voleyboldaki başarısının yanında aynı za-
manda atletizm alanında da çeşitli başarılar elde
etti. Kuzey Anadolu Atletizm yarışmalarında yer
alarak, bu yarışmalarda disk, gülle ve mızrak at-
mada birincilikler elde etti. Kurmuş olduğu To-
kat karması, birincilik kupasını kazandı. Ayrıca,
Yamanoğlu tek adım ve üç adım atlamada Türki-
ye birincilikleri, disk ve gülle atmada ise ikinci ve
üçüncülükler kazandı.
Yamanoğlu, Veteriner Hekimleri Derneği 2.
Başkanlık ve Genel Sekreterlik; Samsun Bölgesi
Veteriner Hekimler Odası Yönetim Kurulu Üyeli-
ği; Tokat Sanayi Sitesi Kuruculuğu; Tokat Ticaret
Borsası Kurucu Başkanlığı ve Tokat Yüksekokul
Açma ve Yaşatma Derneği üyelik ve görevlerinde
bulundu.
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesinden
almış olduğu eğitimle, bütün mesleki hünerlerini
kullanarak 54 yıldır (1962-devam ediyor) serbest
veteriner hekimlik yapan Yamanoğlu’nun, sade-
ce veteriner hekim olarak değil, ulusal düzeyde
sporcu kimliği ile mesleğine olan katkılarının ya-
nında ülkesine de çok önemli yararlar sağladığı
söylenebilir.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
TÜRK VETERİNER HEKİMLERİ
BİRLİĞİ HİZMETLERİNİN
YÜRÜTÜLMESİ
1954’de yürürlüğe giren 6343 sayılı Kanun ile
Türk Veteriner Hekimleri Birliğinin örgütlenmesi,
hizmetlerinin yürütülmesi ve veteriner hekimlerin
uyması gereken kurallar belirlenmiştir. Bu Kanun-
da, veteriner hekim, “Yüksek veteriner okulları ile
veteriner fakültelerinden veya denkliği Milli Eğitim
Bakanlığınca onaylanmış veteriner okullarından dip-
loma almış olanlar” şeklinde tanımlanmış ve Türki-
ye Cumhuriyeti vatandaşı olan ve sahip oldukları
diplomalarını Tarım ve Orman Bakanlığına tescil
ettirmiş bulunan her veteriner hekimin mesleğini
bu Kanun hükümleri dâhilinde serbestçe icra ede-
bileceği ifade edilmiştir.
Bu Kanun’da, veteriner hekimlerin görev ve yet-
kileri tanımlanmıştır:
a. Hayvanları muayene, hayvan hastalıklarını
tedavi etmek ve hayvanlar üzerinde her tür-
lü ameliyatı yapmak, uzmanlık gerektiren
durumlarda uzman veteriner hekime baş-
vurulmasını önermek,
b. Hayvanların vasıfları ve sağlık durumları
hakkında rapor vermek,
c. Kara ve deniz hayvanlarından elde edilen
gıda, endüstriyel maddelerle mamullerini,
hayvan yemi olarak kullanılan maddeleri
muayene ve uzmanlık sahibi ise tahlil etmek,
d. Veteriner hekimlikte uygulanan her türlü
aşı, serum, biyolojik maddelerle müstah-
zaratı (uzman olmak ve bu amaçların ger-
çekleşmesi için düzenlenen özel kanunların
hükümlerine uymak şartıyla) hazırlamak,
muayene, tahlil etmek ve bu gibi konularda
rapor verebilmek,
e. Eczanesi bulunmayan yerlerde hayvan has-
talıklarında kullanılan her türlü aşı, serum,
müstahzar ve biyolojik maddeleri ihtiva
eden ecza dolabı oluşturmak ve bu ilaçları
satabilmek,
f. Memleket hayvancılığının ıslah ve gelişimi-
ni engelleyici hareketleri ve bulaşıcı hayvan
hastalıklarını görür veya işitirse en kısa za-
manda resmî makamları haberdar etmek ve
salgın riski taşıyan durumlarda önleyici ted-
birlere girişmek ve zootekni sahasında sahip
olduğu yetkiyi kullanmaktır.
Bu Kanun’da, serbest veteriner hekim,
18.3.1954 tarihli ve 6343 sayılı “Veteriner Hekim-
liği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri
Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği
İşlere Dair Kanun” uyarınca mesleğini icra eden ve
bu kanunda sıralanan görev ve yetkileri kullanan
ve sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilim veya mes-
leki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahi-
yette olmayan hekimlik hizmetlerini işverene tabi
olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam
ve hesabına yapan, 23.7.1965 tarihli ve 657 sayılı
Devlet Memurları Kanunu’na tabi olmaksızın çalı-
şan, mevzuatlar çerçevesinde mesleğini serbest ola-
rak icra etme yetkisine sahip veteriner hekim olarak
tanımlanmıştır. Günümüzde serbest veteriner he-
kimler; hayvan sağlığı, hayvan yetiştirilmesi ve ıs-
lahı, gıda güvenliği, laboratuvar hizmetleri, hayvan
refahı, çevre sağlığı, yaban hayatı ve danışmanlık
hizmetleri alanlarında hizmet vermektedirler.
6343 sayılı Kanun’un 11. maddesine göre, ve-
teriner hekim bulunan şehir, kasaba ve köylerde
veteriner hekim olmayanların her türlü hayvan
hastalıklarını muayene ve tedavi etmeleri, hayvan-
lar üzerinde ameliyat yapmaları yasaklanmıştır.
Ancak, hayvan sağlık memurları ile hayvan sağlı-
ğı işlerinde uygulamalı bilgi sahibi oldukları sabit
olan kimseler olarak tanımlanan yardımcı sağlık
personelinin bu konuda hazırlanacak yönetmelik-
ler çerçevesinde sanatlarını icra edebilecekleri belir-
tilmiştir. Bu madde ile hayvan sağlık memurları ile
hayvan sağlık tekniker/teknisyenlerinin kanunun
öngördüğü biçimde veteriner hekimlere yardımcı
olabilecekleri ve veteriner hekim bulunan şehir, ka-
saba ve köylerde faaliyette bulunamayacakları açık-
lanmıştır. Bu maddedeki hükümlere aykırı hareket
ederek hayvan hastalıklarını tedavi etme girişimin-
de bulunanlar hakkında 3 aydan 6 aya kadar hapis
ve 100 liradan 500 liraya kadar para cezası verilece-
ği hükmedilmiştir.
6343 sayılı Kanun’un 13.09.2006 tarihli ve
26288 sayılı Uygulama Yönetmeliği’nin (Türk
Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetlerinin Yürütül-
mesine İlişkin Uygulama Yönetmeliği) 116. mad-
desinde: “Meslekten olmayan bir kişinin ya da ve-
teriner hekim unvanı kazanmamış bir yardımcının
veteriner hekimliği faaliyetine izin vermek” veteriner
hekim açısından disiplin cezası gerektiren bir du-
rum olarak ifade edilmiştir. Aynı yönetmeliği’nin
81. maddesinde, bir veteriner hekimin birden fazla
muayenehane açması yasaklanmıştır. “Veteriner he-
85
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
kim, başkası adına, meslek ve uzmanlık unvanlarını
kullanarak açacağı iş yerinde bir ampiriğin, meslek-
ten olmayan bir kişinin ya da veteriner hekim unvanı
kazanmamış bir yardımcının kendi namına veteriner
hekimliği faaliyeti göstermesine izin veremez” denile-
rek yardımcı şahısların veteriner hekimlik faaliyeti
olacak şekilde iş yapamayacağı, aksi durumda vete-
riner hekim açısından sorumluluk doğuracağı ifa-
de edilmiştir. Bu Yönetmelik hükümleri, veteriner
hekim yanında çalışan yardımcı şahısların veteriner
hekim gözetiminde dahi veteriner hekimlik faali-
yetleri ve uygulamaları yapmasına izin vermemiştir.
Bu Kanun’da, değerlendirilmesi gereken bir
başka konu ise veteriner hekimlerin kontrolündeki
veteriner klinik hizmetlerinin sermayenin kontro-
lüne geçmesidir. Bu muvazaalı yerler, veteriner
hekimlik mesleğini ticari amaçlara araç ederek,
6343 sayılı Kanun’un 71. maddesinde suç olarak
yer alan aracılık yaparak menfaat elde etmenin
yolunu açmakta, suç işlenmesine teşvik etmekte,
buralarda ticaret adına toplum sağlığını riske ede-
cek durumlar yaratmaktadır. Kanun’un uygulama
yönetmeliğinde, muvazaalı kliniklerde diplomasını
başkalarının rant sağlaması amacıyla kiraladığı tes-
pit edilen veteriner hekimlere, oda haysiyet divan-
larınca idari para cezası verileceği bildirilmiştir.
Muvazaa: Bir hukuki ilişkinin tarafları-
nın, üçüncü kişileri aldatmak amacıyla,
gerçek iradelerine uymayan ve kendi ara-
larında hüküm ve sonuç doğurmayan bir
görünüş yaratmak konusunda yaptıkları
gizli anlaşma, “danışıklık”.
Veteriner Hekimler ve Yardımcı Sağlık
Hizmetleri Personelinin Görev ve
Yetkileri
Veteriner sağlık hizmetlerinin etkili bir biçimde
verilmesi, veteriner hekimlerin, kendi arasında ve
sağlık teknikeri, veteriner sağlık teknisyeni-tekni-
keri gibi yardımcı sağlık personeli ile tam bir koor-
dinasyon içerisinde çalışması ile mümkündür. Bu
ünitede, bu koordinasyonun ana mekanizmasını
oluşturan, veteriner klinik hizmetlerini düzenleyen
mevzuat bilgisi aktarılmıştır.
Tüm dünya ülkelerinde, mesleklerin yetki ve
sorumlulukları, bilimsel temeller esas alınarak, al-
86
dıkları eğitimler doğrultusunda belirlenmektedir.
Bu yetki ve sorumlulukların belirlenmesinde, ül-
kelerin eğitimli iş gücü kapasiteleri ve gelişmişlik
düzeyleri büyük önem taşımaktadır. Özellikle sağ-
lık ve gıda alanındaki meslek gruplarının yetki ve
sorumlulukları evrensel özelliktedir. Tüm gelişmiş
ülkelerde bu alanda yetkili meslek grupları aynı
eğitimi almış, aynı meslek gruplarını oluşturmak-
tadır. Uluslararası ticarette, bu yetki ve sorumlu-
luklarının denkliği büyük önem taşımaktadır. Bu
nedenle, diğer ülkelere hayvan ve hayvansal ürün
ihracatının yapılabilmesi ve dünya ticareti içinde
yer alabilmek için uluslararası kuruluşların ortaya
koyduğu kuralların dikkate alınması zorunludur.
Avrupa Birliği, yasal düzenlemelerinde, gıda
amaçlı hayvansal üretimin tüm safhalarının resmî
veteriner hekim tarafından sürekli denetimini zo-
runlu kılmaktadır. Bu denetim serbest çalışan vete-
riner hekim uygulamalarını da kapsamaktadır. Yar-
dımcı personelin ise veteriner hekim kontrolünde,
bazı konularda veteriner hekime yardımcı olabile-
ceği hükmünü getirmiştir. Kontrol ve denetim sis-
temleri bu düzenlemeye uymayan ülkelerden hay-
vansal ürün ithalatına izin vermemektedir.
Veteriner sağlık teknisyen/teknikerleri, yardım-
cı sağlık hizmetleri sınıfında yer almakta olup, tüm
dünyada, görev tanımları gereği, görevleri, hayvan
sağlığı ve gıda alanında yürütülen çalışmalarda, vete-
riner hekim tarafından verilen kararlar doğrultusun-
da bazı uygulamaları yapmak ve yapılacak uygula-
malarda veteriner hekime yardımcı olmaktır. Teşhis,
tedavi ve hastalığın önlenmesi ile ilgili alınacak ted-
birler ve gıda kontrolünde verilecek karar aşamasın-
da herhangi bir sorumluluk üstlenmeleri söz konusu
değildir. Bu nedenle, teknisyen veya teknikerin ken-
di başlarına serbest çalışmak üzere açmış oldukları
hayvan sağlığı kabinlerinde, teşhis koymayı ve uygu-
lama ile ilgili veteriner hekim kararı gerektirmeyen
uygulamaların yapılmasına izin verilebilir. Benzer
şekilde, 01.07.2004 tarihli ve 5199 sayılı Hayvanları
Koruma Kanunu’na göre, “Hayvanlara tıbbi ve cer-
rahi müdahaleler sadece veteriner hekimler tarafından
yapılır” hükmü yer almaktadır.
Kamu sektöründe çalışan veteriner sağlık teknisyen
ve teknikerleri, veteriner hekim sorumluluğunda görev
yapmaktadırlar. Aşı, serum, biyolojik madde uygula-
maları da veteriner hekim sorumluluğunda yürütül-
mektedir. Bu nedenle, kamu sektöründe çalışan tek-
nisyen ve teknikerler bu uygulamaları, veteriner hekim
sorumluluğunda yapabilmektedirler. Zaten, 5996 sayılı
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Kanun, aşı, serum ve biyolojik madde uygulamalarının
veteriner hekim sorumluluğunda yapılmasını zorunlu
kılmaktadır. Veteriner Hekim Muayenehane ve Poliklinik
Yönetmeliği’nin, 13. maddesi, bu uygulamaların, vete-
riner sağlık teknisyen ve teknikerleri tarafından, kamu
dışında da aynı şartlarda, veteriner hekim sorumlulu-
ğunda, yardımcı sağlık personeli olarak gerçekleştirme-
lerine imkân sağlamaktadır.
Aşı, ilaç ve biyolojik madde uygulamalarının
gıda amaçlı yetiştirilen hayvanlara uygulanması
sonucu, insan ve hayvan sağlığı açısından ortaya
koyabileceği olumsuzlukları göz ardı ederek, bu
uygulamaları, sadece bir el becerisi ve bir manüp-
lasyon olarak görmek çok yanlıştır. Bu maddelerin
hayvansal ürünlerde bıraktığı kalıntılar, atılım sü-
releri, hayvanlarda ortaya koyduğu yan etkiler, in-
san ve hayvan sağlığı açısından büyük riskler ortaya
koymaktadır. Bu nedenle, bu uygulamaların bir ve-
teriner hekim kararı veya veteriner hekim reçetesi
doğrultusunda uygulanması zorunludur.
Hayvan Sağlığı Kabini Yönetmeliği incelendiğin-
de eğitim düzeyleri, yetenekleri ve eğitim türleri
farklı üç değişik meslek türü için bütün kurallar,
izin, denetim, devir, yapabileceği faaliyetler vs. san-
ki tek bir meslek grubuymuş gibi değerlendirilerek
düzenlendiği görülmektedir. Bu meslek grupla-
rının birbirine göre farklı liyakat koşulları taşıdı-
ğı, aldıkları eğitim ve yapabilecekleri faaliyetlerin
türleri bile belirlenmemiş, kısaca bu kişiler için
topluca “Hayvan Sağlığı Kabini” adı altında yuka-
rıda açıklanan ilgili yasa ve yönetmeliklerle çelişir
biçimde kurallar getirilmiş olması, yönetmeliğin
tamamının uygulanması açısından eşitsizlikler ve
adaletsizlikler oluşturacak niteliktedir.

Öğrenme Çıktısı
1 Mevzuat çerçevesinde veteriner hekimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını
tanımlayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Serbest veteriner hekimlik Ülkemizde çok sayıda vete-

mesleğini düzenleyen yönet- riner fakültesi açılmasının Serbest veteriner hekimlerin
melik hangi bakanlık tarafın- olumlu ve olumsuz yönleri- hizmet alanlarını anlatınız.
dan kaç yılında çıkarılmıştır? ni karşılaştırınız.

VETERİNER HEKİM MUAYENEHANE VE POLİKLİNİK YÖNETMELİĞİ

Veteriner hekimlerin klinik hizmetlerinde rehberlik eden 15.10.2011 tarihli ve 28085 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan bu Yönetmelik ile veteriner hekimler tarafından açılmış veya açılacak olan muaye-
nehane ve polikliniklerin sahip olması gereken asgari teknik, hijyen ve sağlık şartları ve bu yerlerin açılma,
çalışma ve denetlenmesine ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.
Yönetmelik’te, “Muayenehane”, hayvanların ayakta muayene, teşhis ve tedavilerinin ve bunlarla ilgili
uygulamalarının yapıldığı veteriner hekim veya veteriner hekimler tarafından açılmış iş yerini; “Polikli-
nik”, en az dört veteriner hekimin mesleklerini icra etmek için bir araya gelerek açmış oldukları muayene-
haneler bütününü; “Serbest veteriner hekim”, 6343 sayılı Kanun’a göre mesleğini serbest olarak icra etme
yetkisine sahip veteriner hekimi; “Yardımcı sağlık hizmetleri personeli”, veteriner hekime, hayvan sağlığı
hizmeti sırasında yardımcı olan ve veteriner hekim sorumluluğunda görev yapan hayvan sağlık teknisyeni
veya teknikeri, veteriner sağlık teknisyeni veya teknikeri, laborantı olarak tanımlanmıştır.
Veteriner Hekim Muayenehane ve Poliklinik Yönetmeliği, amaç, kapsam, dayanak ve tanımlar; muayene-
hane açma usul ve esasları; poliklinik açma usul ve esasları; çalışma usul ve esasları; tabela, eğitim, denetim,

87
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
kapatma, değişiklik, faaliyetten men ve kısıtlamalar
ve çeşitli ve son hükümleri olmak üzere altı bölüm,
yirmi altı maddeden oluşmaktadır.
Yönetmelik’e göre, bir muayenehane bir vete-
riner hekim tarafından açılabileceği gibi, aşağıdaki
şartları yerine getirmek şartıyla en fazla üç veteri-
ner hekim tarafından da açılabilmektedir:
a. Muayenehane ruhsatı almış bir veteriner he-
kim, kendisi sorumlu veteriner hekim olmak
şartıyla iki veteriner hekimle iş akdi yapabilir.
Muayenehane açan veteriner hekime sorum-
lu veteriner hekim belgesi, sorumlu veteriner
hekim dâhil her veteriner hekime de ayrı ayrı
çalışma izin belgesi verilir,
b. Bir araya gelmiş en fazla üç veteriner hekim,
adi ortaklık ya da şirket ortaklarının tama-
mı veteriner hekim olmak şartıyla şirket ku-
rarak muayenehane ruhsatı alabilirler. Bir
veteriner hekime sorumlu veteriner hekim
belgesi, sorumlu veteriner hekim dâhil her
veteriner hekime de ayrı ayrı çalışma izin
belgesi verilir.
Yönetmelik’te, muayenehane açmak isteyen
veteriner hekim veya veteriner hekimlerin gerekli
belgelerle (diploma veya mezuniyet belgesinin aslı
veya ilgili kurum onaylı sureti, muayenehaneye ait
bölümleri ve ne amaçla kullanıldığını gösterir, tek-
nik resim kurallarına göre hazırlanmış bir adet plan
örneği ve muayenehanenin adresi, bağlı bulunduk-
ları bölge veteriner hekimler odasından alınan, bu-
lundukları yıla ait oda kayıt belgesi gibi) birlikte bir
dilekçe ile bulundukları yerdeki Mülki İdari Amir-
liğine başvuruda bulunabilecekleri ifade edilmiştir.
Belirtilen belgelerin, İl Müdürlüğü Hayvan Sağlığı,
Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şubesi’nce incelendik-
ten sonra görevli veteriner hekimlerin yerinde yap-
tıkları kontrolde uygun bulunan muayenehaneye,
Valilik oluru ile İl Müdürlüğünce ruhsat verileceği
açıklanmıştır.
Açılacak olan muayenehanelerde, aşağıda bir-
kaç örneği verilen asgari ve teknik şartlara uygun-
luk aranmaktadır. Bunlar:
a. Hayvan sahipleri ile görüşmelerin yapıldığı,
büro malzemeleriyle donanımlı ve her veteri-
ner hekim için asgari 6m²’lik alan olacak şekil-
de tek veya bölünmüş veteriner hekim odası,
88
b. Hasta hayvanın muayene edileceği, veteri-
ner hekimin aşı, serum ve biyolojik madde
uygulaması gibi görevleri icra edebileceği,
içinde soğutucu dolap bulunan, müstakil
bölümden oluşmuş asgari 6m² büyüklü-
ğünde muayene odası,
c. Veteriner hekimin kullandığı alet, ekipman,
giyeceklerin bulunduğu, içeriye hasta hay-
van girişi ve çıkışının engellendiği, raflarla
donanımlı ve diğer odalardan ayrı müstakil
bir bölüm hâlinde asgari 4m² büyüklüğün-
de malzeme odası,
d. Veteriner hekim odasında veteriner hekim
diploması, muayenehane ruhsatı, veteriner
hekim çalışma izin belgesi, sorumlu veteri-
ner hekim belgesi, varsa ihtisasını gösteren
belge, suni tohumlama belgesi, bölge veteri-
ner hekimler odasının o yıla ait asgari ücret
tarifesinden az olmamak üzere belirlenip
asılmış ücret tarifesi, varsa ilaç bulundurma
ve satma ruhsatı olarak belirtilmiştir.
Poliklinik açma şartları incelendiğinde, bir
veteriner hekimin, kendisi sorumlu veteriner he-
kim olmak şartıyla en az üç veteriner hekimle iş
akdi yapabileceği, polikliniği açan veteriner heki-
me sorumlu veteriner hekim belgesi, her veteriner
hekime de ayrı ayrı çalışma izin belgesi verileceği
açıklanmaktadır. Bir araya gelmiş en az dört veteri-
ner hekimin, adi ortaklık ya da şirket ortaklarının
tamamının veteriner hekim olmak şartıyla şirket
kurarak poliklinik ruhsatı alabileceği ve ortaklar
arasından bir veteriner hekime sorumlu veteriner
hekim belgesi, sorumlu veteriner hekim dâhil her
veteriner hekime de ayrı ayrı çalışma izin belgesi
verileceği belirtilmektedir.
Açılacak olan polikliniklerde aranan bazı asgari
ve teknik şartlar aşağıda sunulmuştur:
a. Asgari 6m² büyüklüğünde sorumlu vete-
riner hekim odası ile hayvan sahibiyle gö-
rüşmelerin yapıldığı, büro malzemeleri ile
donanımlı her veteriner hekim için asgari
6m²’lik alan olacak şekilde tek veya bölün-
müş veteriner hekim odası,
b. Hayvanların muayene edileceği, aşı, serum,
biyolojik madde uygulaması gibi veteriner
hekimin görevini icra edebileceği, içinde
soğutucunun bulunduğu asgari 6m² bü-
yüklüğünde iki adet muayene odası,
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
c. Hastalara ait teşhis hizmetlerinde kullanıla-
cak laboratuvar ve röntgen tertibatı oluştu-
rulacaksa, bunlar için 4m²’den az olmamak
kaydıyla ayrı bir oda,
d. Veteriner hekimlerin kullandığı alet, ekip-
man, giyecek ve suni tohumlama malze-
melerinin bulunduğu, içeriye hasta hayvan
girişi ve çıkışının engellendiği, raflarla do-
nanımlı, diğer odalardan ayrı bir müstakil
bölüm hâlinde asgari 4m² büyüklüğünde
malzeme odası,
e. Hasta kabul ve kayıtların yapıldığı bekle-
me odasında, poliklinik ruhsatı, sorumlu
veteriner hekim belgesi, veteriner hekimle-
rin çalışma izin belgesi, bağlı bulundukları
veteriner hekimler odasından alınmış o yıla
ait asgari ücret tarifesinden az olmamak
kaydıyla hazırlanmış ücret tarifesi.
Yönetmelik’te, ruhsat verilmiş muayenehane
ve polikliniğin sorumlu veteriner hekimine Ek-
4.1’deki “Sorumlu Veteriner Hekim Belgesi”, mu-
ayenehane ve poliklinikte görev yapan veteriner
hekimlere ayrı ayrı Ek-4.2’deki “Veteriner Hekim
Çalışma İzin Belgesi”, muayenehane ve poliklinik-
te görev yapacak olan yardımcı sağlık personeline
ayrı ayrı Ek-4.3’deki “Yardımcı Sağlık Hizmetleri
Personeli Çalışma İzin Belgesi”nin İl Müdürlüğünce
düzenleneceği bildirilmiştir.
Bu Yönetmelik kapsamında olan muayenehane
ve poliklinikler için öngörülen kısıtlamalar ise aşa-
ğıda belirtilmiştir:
a. Muayenehane ve poliklinikler İl Müdürlü-
ğünden ruhsat almadan faaliyete geçemezler,
b. İl Müdürlüğünce çalışma izin belgesi veril-
memiş veteriner hekim çalıştırılamaz,
c. Muayenehane ve polikliniklerde İl Müdür-
lüğünce yardımcı sağlık hizmetleri persone-
li çalışma izin belgesi verilmemiş veteriner
sağlık teknisyeni ve veteriner sağlık tek-
nikeri gibi personel çalıştırılamaz,
ç. Muayenehane ve poliklinikte görevli olan
veteriner hekim veya yardımcı sağlık hiz-
metleri personeli başka bir muayenehane
veya poliklinikte çalışamaz,
d. Muayenehanesi olan veteriner hekim aynı za-
manda başka bir poliklinikte çalışamaz veya po-
liklinikte çalışan veteriner hekim ayrıca başka bir
yerde muayenehane açamaz ve çalışamaz,
e. Muayenehane ve polikliniklerde, veteriner
hekim dışında şirket ortağı olamaz,
f. Muayenehane ve polikliniklerde, şirketin
faaliyet alanına giren diğer işler poliklinik
bünyesinde yapılamaz,
g. Muayenehane ve polikliniklerin dış cephe-
sinde, açıklayıcı ve tanıtıcı tabelalardan baş-
ka bir tabela ve ibareler kullanılamaz,
ğ. Muayenehane ve poliklinikler dışında, ilgili
mevzuatta olmayan her nevi isim altında iş
yeri açılamaz,
h. Muayenehane ve polikliniklerde ruhsatta veri-
len isim dışında başka bir isim kullanılamaz,
ı. Muayenehane ve polikliniklerde geçici veya
sürekli olarak satış, barınma ve eğitim ama-
cıyla hayvan barındırılamaz,
i. Muayenehane ve polikliniklerde veteriner
hekimliği hizmetleri dışında başka bir faa-
liyette bulunulamaz,
j. Muayenehane ve poliklinikler başka bir iş
yerinin içinde kurulamaz,
k. Veteriner hekim dışında kişi ve kuruluşlar tara-
fından, muayenehane veya poliklinik açılamaz.
Yönetmelik’in 13. maddesinde, veteriner he-
kimlerin açmış oldukları muayenehanelerinde ve
polikliniklerde, özel kuruluşta daimî veya sürekli
çalışmayan veteriner sağlık teknikeri, teknisyeni
veya laborantı gibi personeli yardımcı sağlık hiz-
metleri personeli olarak çalıştırabilecekleri bildi-
rilmiştir. Yanında yardımcı sağlık hizmetleri per-
soneli çalıştırmak isteyen veteriner hekimlerden, İl
Müdürlüğüne bir dilekçeyle başvurarak yardımcı
sağlık hizmetleri personelinin diploma veya mezu-
niyet belgesinin aslı ya da onaylı örneğini, arala-
rında yaptıkları imzalı protokolün bir nüshasını iki
resimle birlikte ibraz etmeleri istenmektedir. Ay-
rıca, İl Müdürlüğü Hayvan Sağlığı, Yetiştiriciliği ve
Su Ürünleri Şubesince incelenen evrakların uygun
bulunduğu takdirde yardımcı sağlık hizmetleri per-
soneli adına, Yardımcı Sağlık Hizmetleri Personeli
Çalışma İzin Belgesi düzenleneceği bildirilmiştir.
Aynı madde kapsamında muayenehanelerde veya
polikliniklerde; yardımcı sağlık hizmetleri persone-
li adı altında görev yapacak olan personelin, kendi
yetkileri ile sınırlı işleri veteriner hekimin sorumlu-
luğunda yürütebileceği, yardımcı sağlık hizmetleri
personelinin çalışma izin belgesi olmadan çalışa-
mayacağı ifade edilmiştir.
89
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
Öğrenme Çıktısı
2 Muayenehane ve poliklinik açma ile ilgili şartları özetleyebilme
Araştır 2 İlişkilendir
Muayenehane ve poliklinik
Muayenehane ve poliklinik-
kavramlarını açıklayınız.
leri karşılaştırınız.
HAYVAN HASTANELERİ
YÖNETMELİĞİ
Bu Yönetmelik’e göre, hastane kavramı, “Bütün
hayvanların hastalıklarının teşhis ve tedavilerinin
ayakta veya yatarak yapıldığı Hayvan Hastanesi”
olarak tanımlanmıştır. 21.12.2011 tarih ve 28149
sayılı bu Yönetmelik’e göre, veteriner hekim olma-
yan kişi ve tüzel kişilere de hastane açma yetkisi ve-
rilmiştir. Hastane kurma izni alan gerçek ve tüzel
kişilerin, Bakanlıktan ruhsat alabilmek için, aşağı-
daki belgelerle birlikte valiliğe müracaat etmeleri
bildirilmiştir.
a. Sorumlu yönetici ve veteriner hekimler ile
yapılmış bölge veteriner hekimler odası
onaylı noter tasdikli sözleşme,
b. Sorumlu yönetici ve veteriner hekimlerin
bölge veteriner hekimler odasından almış
oldukları yeni tarihli oda kayıt belgesi,
c. Yangın ve patlamalar için gerekli önlemle-
rin alındığına dair itfaiye müdürlüğünden
alınan belge,
ç. İlgili kurumdan tıbbi atıkların kontrolünün
sağlandığına dair belge,
d. Hizmet içi eğitim belgesi,
e. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Lisans Belgesi,
f. Kamu kurum ve kuruluşları ile üniversite
hastanelerinde çalışacak veteriner hekimler
için kurum içi görevlendirme onayı.
Yönetmelik’te, hastane olarak kullanılacak bi-
nalarda hangi bölümlerin olması gerektiği açıklan-
mıştır. Buna göre, sorumlu yönetici odası, veteriner
90
Anlat/Paylaş
Yardımcı sağlık hizmetleri
personelinin muayenehane
ve polikliniklerde çalışması
için yapmaları gereken iş-
lemleri anlatınız.
hekim odası, personel ve bakıcı odası, duş ve tu-
valet, hayvanların birbirlerini rahatsız etmeyecek-
leri genişlikte hasta kabul ve bekleme salonu, acil
müdahale odası, iki adet muayene odası, operasyon
hazırlık odası, operasyon salonu, temizlik ve steri-
lizasyon odası, yoğun bakım odası, görüntüleme
odası, laboratuvar odası, postoperatif bakım odası,
tecrit odası, alet ve malzeme odaları olarak sıralan-
mıştır. 9.3.1954 tarihli ve 6343 sayılı Kanunun
8’inci maddesinde sözü edilen özel laboratuvarlar,
bu Yönetmeliğin kapsamı dışında yer almaktadır.
Yönetmelik’in personelle ilgili hususlar kıs-
mında, hastanenin veteriner hekim kadrosu biri
sorumlu yönetici birisi uzman veteriner hekim ol-
mak üzere en az beş veteriner hekimden oluşacağı
bildirilmiştir. Ancak 1980’li yıllarda veteriner he-
kimlikte uzmanlık eğitiminin son bulmasıyla bera-
ber uzman veteriner hekim yetiştirilmesi mümkün
olmadığından doktora yapmış olma şartı esas alın-
maktadır. Hastane sahibinin, sorumlu yönetici ve
hastanede görevli tüm personelin görevlerini yeri-
ne getirmesinde kullanacağı her türlü araç, gereç ve
imkânı sağlamak zorunda olduğu ifade edilmiştir.
Hastanelerin, yardımcı sağlık hizmetleri perso-
neli çalıştırabileceği, bunun için bir dilekçe ekinde
personele ait diploma veya mezuniyet belgesiyle
aralarında yaptıkları noter tasdikli iş akdi ve iki re-
simle birlikte valiliğe müracaat edebilecekleri, şube
müdürlüğünce incelenen evrakların uygun bulun-
duğu takdirde yardımcı sağlık hizmetleri personeli
adına çalışma izin belgesi düzenleneceğine ilişkin
maddeler tanımlanmıştır. Hastanelerde, yardımcı
sağlık hizmetleri personellerinin, kendi yetkileri
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

ile sınırlı işleri veteriner hekimin sorumluluğunda
yürüteceği açıklanmıştır. Bu Yönetmelikte, veteri-
ner hekim ve yardımcı personelin, çalışırken beyaz
önlük veya yeşil pantolon ve ceket giymesi zorunlu
tutulmuştur. Hastanelerde, başka bir kuruluşta ça-
lışan personelin çalıştırılamayacağı ve kamu kurum
ve kuruluşları ile üniversite hastanelerinde çalışa-
cak personel için ku-
rum içi görevlendir-
me onayının yeterli
olacağı belirtilmiştir. dikkat
Yardımcı sağlık hizmetleri
Yö n e t m e l i k’ i n
personeliyle yapılan iş akdi
personel bildirimi
noter tasdikli olur.
başlığı altında, hasta-
nede çalışan persone-
lin işten çıkartılmak istenmesi durumunda bir haf-
ta önceden valiliğe yazılı olarak, işten ayrılan veya
işe başlatılan yeni personelin ise bir yazı ile valiliğe
bildirilmesi istenmiştir. Düzenlenecek belgeler kıs-
mında, İl Müdürlüğü tarafından hastanede görevli
sorumlu yöneticiler için yönetici belgesi; sorumlu
yönetici, uzman veteriner hekim, veteriner hekim,
yardımcı sağlık hizmetleri personeli için çalışma
izin belgesi düzenleneceği bildirilmiştir. Hasta-
nelerde çalışma izin belgesi verilmemiş veteriner
hekim ve yardımcı sağlık hizmetleri personelinin
çalıştırılamayacağı belirtilmiştir.
Yönetmelik’te, her türlü görüntüleme ve aneste-
zi cihazı gibi özel bilgi ve birikim gerektiren cihaz-
ları kullanacak personele, bu cihazların kullanıldığı
dallarda uzmanlık veya yeterlilik belgesine sahip
olmak zorunluluğu getirilmiştir. Hastanelerin 24
saat hizmet vereceği ve en az bir veteriner hekim,
yardımcı sağlık hizmetleri personeli ile yardımcı
personelin gece nöbeti tutacağı belirtilmiştir. Has-
tanede, gelen hayvan ve sahiplerine ait bilgilerin
kaydedildiği, sayfaları İl Müdürlüğü tarafından
mühürlü ve onaylı uygun klinik protokol defteri
tutulması zorunlu kılınmıştır.
Hastanelerin, yalnız tedavileri altında bulunan
hastalar için laboratuvar hizmeti verebileceği, ancak
tedavileri dışında olan hayvanlar için laboratuvar
hizmeti verilmesi durumunda 11.12.2011 tarihli
ve 28139 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Veteri-
ner Teşhis ve Analiz Laboratuvarları Yönetmeliği’ne
göre izin alınmasının gerekliliği açıklanmıştır.

Öğrenme Çıktısı
3 Hayvan hastanelerinin açılışı için gerekli şartları ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hastanelerde çalışacak veteri-

Hayvan hastanelerinde kaç ve- Poliklinik ve hastaneleri kar- ner hekim ve yardımcı sağlık
teriner hekim bulunmalıdır? şılaştırınız. personelinin yapması gere-
ken resmi işlemleri anlatınız.

HAYVAN SAĞLIĞI KABİNİ AÇILIŞ, ÇALIŞMA VE DENETLENME USUL VE

ESASLARINA DAİR YÖNETMELİK
Bu Yönetmelik, 9.3.1954 tarihli ve 6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner
Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun, 11.6.2010 tarihli ve 5996
sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile 3.6.2011 tarihli ve 639 sayılı Gıda, Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ye dayanılarak
hazırlanmıştır.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve
Esaslarına Dair Yönetmelik ile yardımcı sağlık hizmetleri personelinin, hayvan sağlık kabini açarak, meslek-

91
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
lerini serbest olarak icra etmeleri hâlinde, uyulması
gereken kurallar ile uygulama yapabilecekleri ko-
nuları belirlemiştir. Ayrıca, Yönetmelik’in uygulan-
ması sırasında, ortaya çıkacak tereddütleri gider-
mek için 04.02.2007 tarihinde uygulama talimatı
yayınlanmıştır.
Yönetmelik, “Amaç, Kapsam, Dayanak ve Ta-
nımlar; Müracaat ve İzin İşlemleri; Çalışma Usul
ve Esasları ile Tutulması Gereken Kayıtlar; Dene-
tim, Adres Değişikliği, Devir ve Kapatma ve Çeşitli
ve Son Hükümler” olmak üzere beş bölüm, on beş
maddeden oluşmaktadır.
Yönetmelik’in tanımlar kısmında, sağlık tekni-
keri: “Meslek Yüksekokullarının Sağlık Programları
Bölümünde yer alan “Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağ-
lığı” programından mezun olan teknikerleri”, vete-
riner sağlık teknisyeni: “Milli Eğitim Bakanlığına
bağlı Tarım Meslek Lisesi Veteriner Sağlık Bölümü
ile daha önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı
olan Veteriner Sağlık Meslek Lisesi, Hayvan Sağlı-
ğı Memurları Okulu, Hayvan Sağlığı Memurları
Meslek Lisesi okullarından herhangi birinden me-
zun teknisyenleri”, veteriner sağlık teknikeri: “Lise
öğrenimi üzerine iki yıl süreli “Veteriner Sağlık
Önlisans” programlarından mezun olan teknikeri,”
yardımcı sağlık hizmeti personeli: “Veteriner he-
kime, hayvan sağlığı hizmeti sırasında yardımcı
olan ve veteriner hekim sorumluluğunda görev
yapan, veteriner sağlık teknikeri, veteriner sağlık
teknisyeni ve sağlık teknikeri” olarak ifade edil-
miştir. Yönetmelikte, hayvan sağlığı kabini açmak
için gerekli belgeler maddeler hâlinde verildikten
sonra, bu belgelerin İl Müdürlüğünce incelendik-
ten sonra görevli veteriner hekimlerin mahallin-
de yaptıkları inceleme sonucunda, söz konusu
hayvan sağlığı kabininin, Yönetmelik’te yer alan
düzenlemeler açısından uygun olup olmadığına
dair denetim raporu düzenleneceği ve düzenle-
nen denetim raporunun olumlu olması hâlinde,
İl Müdürlüğü tarafından “Hayvan Sağlığı Kabini
İzin Belgesi” (Ek-4.4) verileceği belirtilmiştir.
Hayvan sağlık kabininin bölümleri ile asgari ve
teknik şartlarına ilişkin olarak, kabinde, veteriner
sağlık teknisyeni, veteriner sağlık teknikeri ve sağ-
lık teknikerinin görevini icra edeceği, içinde alet-
malzemelerin bulunduğu dolaplı ve lavabolu asgari
6 m2 büyüklüğünde bir pansuman odasının yer
alması ve dış cephede en fazla iki renkten ibaret,
ilan ve reklam ibareleri taşımayan, “Hayvan Sağlığı
Kabini” ifadesinden başka sadece iş yeri sahibinin
92
adının, unvanının ve telefon numarasının yazılı
olduğu ışıklandırmasız bir tabelanın bulundurul-
ması zorunluluğu vurgulanmıştır. Kabinde verile-
cek hizmetler, veteriner hekim tarafından yazılmış
reçeteye göre; enjeksiyon tatbik etmek, pansuman
yapmak, serum takmak ve veteriner hekim tarafın-
dan tarif edilen diğer uygulamaları yapmak, asepsi,
antisepsi ve dezenfeksiyon yapmak, tırnak kesmek,
tıraş ve kırkım yapmak şeklinde belirtilmiştir. Hay-
van sağlığı kabininde bulundurulması gereken alet
ve malzemeler; pens veya penset (dişli ve dişsiz),
makas, kapaklı küvet (çeşitli boyda), sargı bezi,
gazlı bez, pamuk ve flaster, mini tip termos, değişik
ebatlarda plastik enjektör olarak belirtilmiştir.
Yönetmelik’te, hayvan sağlığı kabini açmış olan-
ların, başka hayvan sağlığı kabini açamayacakları
ve ruhsatlı muayenehanesi veya polikliniği olan
veteriner hekimlerin yanında veteriner sağlık tek-
nisyeni, veteriner sağlık teknikeri ve sağlık tekni-
keri olarak çalışamayacakları belirtilmiştir. Yasaklar
kısmında, kabinde verilebileceği ilgili maddede be-
lirtilenlerin dışında hizmet verilemeyeceği ve ilgili
maddede belirtilen alet ve malzeme dışında mal-
zeme bulundurulamayacağı, yardımcı sağlık hiz-
metleri personelinin çantasında her nevi ilaç, aşı,
serum veya biyolojik madde bulundurulamayacağı,
taşınamayacağı ve satılamayacağı, izin belgesi almış
olan hayvan sağlığı kabininde, İl Müdürlüğünün
izni olmadan herhangi bir değişiklik ve ilave yapı-
lamayacağı bildirilerek söz konusu meslek grupları-
nın faaliyet alanları dışına çıkmalarına ve veteriner
hekimlerin uygulama alanlarına müdahil olmaları-
na engel olmak amaçlanmıştır.
Yönetmelik’e aykırı davrananlar hakkında,
5996 sayılı Kanun ile 6343 sayılı Kanun’un ilgili
maddelerine göre işlem yapılacağı ifade edilmiştir.
Yönetmeliğe ilişkin Uygulama Talimatı’nda ise,
Yönetmelik hükümlerine uyulmaması durumun-
da, 6343 sayılı Kanun’un 68’inci maddesi hü-
kümlerinin uygulanacağı bildirilerek bu eksiklik
giderilmiştir. Söz konusu talimatta, “Aşı tatbiki,
suni tohumlama uygulaması gibi hizmetler veteri-
ner hekim sorumluluğunda yapılacak hizmetler ol-
duğundan, bu gibi hizmetler hayvan sağlık kabini
açmış olan veteriner sağlık teknisyeni, veteriner sağ-
lık teknikeri ve sağlık teknikerlerince yapılamayacak
olup, ruhsatlı muayenehanesi veya polikliniği olan
veteriner hekimlerin yanında “Yardımcı Sağlık Per-
soneli Çalışma İzin Belgesi” olan kişiler tarafından
yapılacaktır” ifadelerine de yer verilmiştir. İlgili
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

talimatta, hayvan sağlık kabinlerinde verilecek hizmetlerde alınacak ücretin, İl Müdürlüğünün Hayvan
Sağlığı Şubesinde görevi şube müdürü, bir veteriner hekim ve veteriner sağlık teknisyeni/teknikeri ile
Bölge Veteriner Hekimler Odasından bir temsilciden oluşan komisyon tarafından çalışma izni almış
hayvan sağlığı kabini sahibine tebliğ edileceği ifade edilmiştir. Hayvan sağlığı kabinlerinin personel
odası bölümünde ücret tarifesi asılması da zorunlu kılınmıştır.
Hayvan sağlığı kabinlerinde, Yönetmelikte yer alan “Reçete Uygulama Protokol Defteri” (Ek-4.5), “Reçete Kayıt
Defteri” (Ek-4.6), “Denetim Defteri” (Ek-4.7) gibi defterlerin bulundurulması ve kayıtların düzenli olarak defterlere
işlenmesi mecbur tutulmuştur. Hayvan sağlığı kabinlerinin, Hayvan Sağlığı Şubesinden en az iki veteriner hekim
tarafından, yılda en az iki defa denetlenebileceği ve şikâyet, soruşturma veya İl Müdürlüğünün talebi üzerine Bakanlık
tarafından yapılacak olağan dışı denetimlerin bunun dışında yer alacağı açıklanmıştır.

Öğrenme Çıktısı
4 Hayvan sağlığı kabini açma ve çalıştırma esaslarını ifade edebilme

Araştır 4 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Hayvan sağlığı kabininde

Veteriner sağlık tekniker ve Hayvan sağlığı kabinlerin-
sunulacak hizmetler ile ve-
veteriner sağlık teknisyeni deki bölümleri anlatınız.
teriner kliniklerinde verilen
terimleriniz tanımlayınız.
hizmetleri karşılaştırınız.

5996 SAYILI VETERİNER Kanun’da, Bakanlık, ihbarı mecburi bir hasta-

HİZMETLERİ, BİTKİ SAĞLIĞI, GIDA lığın ortaya çıkması veya ortaya çıkma şüphesinin
VE YEM KANUNU varlığı hâlinde, koruma ve gözetim bölgelerinin
oluşturulması, hastalığın araştırılması ve hastalığın
5996 sayılı Kanun, 13.06.2010 tarihli ve 27610
yayılmasının önlenmesi için gerekli kontrol, numu-
sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe gir-
ne alma, teşhis ve diğer incelemeleri yapmaya, aşı-
miştir. Bu Kanun’da, gıda ve yem güvenilirliğinin,
lama, hayvanların izole edilmesi veya itlaf ve imha
halk sağlığı, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı
edilmesi, hayvanların veya insanların hareketlerinin
ve refahının, tüketici menfaatleri ile çevrenin ko-
kısıtlanması veya yasaklanması amacıyla kordon
runması ve sağlanması amaçlanmıştır.
konulması, suni tohumlama ve ıslah çalışmalarının
5996 sayılı Kanun, veteriner hizmetleri içerisin- durdurulması, hastalığın yayılmasına sebep olabile-
de değerlendirilebilecek; Gıda, gıda ile temas eden cek hayvansal ürün, yem, alet, ekipman ve bunun
madde ve malzeme ile yemlerin üretim, işleme ve gibi bulaşık materyalin imhası da dâhil her türlü
dağıtımının tüm aşamalarını, veteriner tıbbi ürün tedbiri almaya yetkili kılınmıştır.
kalıntıları ile diğer kalıntılar ve bulaşanların kont-
Bu Kanun’da, bir yerde bulaşıcı hayvan hasta-
rollerini, salgın veya bulaşıcı hayvan hastalıkları,
lığı ya da sebebi belli olmayan hayvan ölümlerin-
çiftlik ve deney hayvanları ile ev ve süs hayvanla-
den haberdar olan ilgililer, durumu Bakanlığa ihbar
rının refahını, zootekni konularını, veteriner sağlık
etmekle yükümlü tutulmuştur. Salgın ve bulaşıcı
ürünlerini, veteriner sağlığı hizmetlerini, canlı hay-
hastalıkların yayılmasının önlenmesi amacıyla Ba-
van ve ürünlerin ülkeye giriş ve çıkış işlemlerini ve
kanlık tarafından alınan tedbirlere uymayanlara beş
bu konulara ilişkin resmî kontrolleri ve yaptırımları
bin Türk Lirası idari para cezası verileceği, bulaşı-
kapsamaktadır.

93
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
cı hayvan hastalığını ya da sebebi belli olmayan
hayvan ölümlerini Bakanlığa bildirmeyen hayvan
sahipleri ve bakıcıları ile muayene eden veteriner
hekimlere beş yüz Türk Lirası idari para cezası ve-
rileceği belirtilmiştir. Veteriner hizmetleri özelinde
Kanun’un “Hayvan Hastalıkları Tazminatı” başlığı
altında, “İhbarı mecburî bir hastalığa karşı koru-
ma sağlamak amacıyla, resmî veteriner hekim veya
sorumluluğundaki yardımcı sağlık personeli ile yetki-
lendirilmiş veteriner hekim tarafından yapılan aşı ve
serum uygulaması nedeniyle öldüğü resmî veteriner
hekim raporu ile tespit edilen hayvanların bedelleri
hayvan sahiplerine tazminat olarak ödenir” ifadesi
yer almıştır.
Hayvan refahı başlığı altında, hayvanların kesi-
mi ve hastalık kontrolü amacıyla itlafının heyecan,
acı ve ıstırap oluşturmadan, uygun araçlar kullanı-
larak yerine getirilmesi gerektiğinin altı çizilmiştir.
Ötanazi: Hayatından ümit kesilen veya teda-
visi imkânsız bir hastalığa yakalanmış hayvan-
ların ağrı ve acı duymaksızın ilaçla veya başka
yöntemlerle yaşamının sonlandırılmasıdır.
Hayvanlara ötanazi yapmanın yasak olduğu ancak;
a. Hayvanlara acı ve ıstırap çektiren veya iyi-
leşme durumu bulunmayan hastalık du-
rumlarında,
b. Akut bulaşıcı bir hayvan hastalığının önlen-
mesi ya da eradikasyonu amacıyla veya in-
san sağlığı için risk oluşturan durumlarda,
c. Davranışları insan ve hayvanların hayatı ve
sağlığı için tehlike teşkil eden ve olumsuz
davranışları kontrol edilemeyen durumlarda,
veteriner hekim tarafından ötanazi yapılma-
sına karar verilmiştir. Ötanazi işleminin ve-
teriner hekim tarafından veya veteriner he-
kim gözetiminde yardımcı sağlık personeline
yaptırılabileceğine işaret edilmiştir.
Kanun’un 11. maddesinde, “Muayenehane, kli-
nik, poliklinik, hayvan hastanesi, ev ve süs hayvanı
satış yerleri, hayvan eğitim ve barınma yerleri, otel
hizmeti veren hayvan bakımevleri, hayvan pazar ve
borsaları, damızlık kümes ve kuluçkahaneleri, hay-
van hastalıkları teşhis, analiz ve üretim laboratu-
varları ile deney hayvanı üretici ve tedarikçileri Ba-
kanlıktan onay almak ve istenen kayıtları tutmakla
94
yükümlüdür” denilmekte ve bu kapsamda muaye-
nehane, klinik ve polikliniklerin açılması için yal-
nızca veteriner hekimlere onay verileceği belirtil-
mektedir. Bu madde gereğince, Bakanlıktan onay
almadan faaliyette bulunanlara beş bin Türk Lirası
idari para ile faaliyetten men cezası verileceği, iste-
nen kayıtları tutmayanların ise bin Türk Lirası idari
para cezasına çarptırılacağı bildirilmiştir.
Kanun’un 13. maddesi kapsamında, veteriner
biyolojik ürünler dışındaki veteriner tıbbi ürün-
lerin toptan satışının, ecza depoları veya veteriner
ecza depoları kanalıyla, perakende satışlarının ise
eczaneler, veteriner muayenehane, klinik, polikli-
nik ve hayvan hastaneleri kanalıyla yapılacağı açık-
lanmıştır. Bununla birlikte, Bakanlıkça izin verilmiş
süs kuşları ile akvaryum ve egzotik süs hayvanlarını
satan iş yerlerinde, veteriner biyolojik ürünler dı-
şındaki sadece bu hayvanlara mahsus olan veteriner
tıbbi ürünlerin satılabileğine izin verilmiştir. Aynı
maddede “Veteriner tıbbi ürünlerini depolayanlar,
toptan ve perakende ticaretini yapanlar, alış ve satış
ile ilgili kayıtları tutmak, Bakanlığın belirlediği uy-
gun şartlarda muhafaza etmek ve denetimlerde her
türlü kolaylığı göstermek zorundadır” hükmü yer
almaktadır. Psikotropik ve narkotik veteriner tıbbi
ürünlerin sadece klinisyen veteriner hekimlere, ve-
teriner fakültelerinin ilgili birimlerine satılabileceği
ve veteriner hekimler tarafından uygulanabileceği
vurgulanmıştır. Bu maddede belirtilen satış yerleri
dışında veteriner tıbbi ürünlerin satışını yapan yer
sahiplerine on bin Türk Lirası idari para cezası veri-
leceği, ürünlere el konularak mülkiyetinin kamuya
geçirileceği hakkında uyarılarda bulunulmuştur.
Psikotropik ve narkotik veteriner tıbbi ürünleri
ile ilgili hükümlere aykırı hareket edenlere beşbin
Türk Lirası idari para cezası verileceği ve ürünle-
re el konulacağı ifaede edilmiştir. Ayrıca, ambalajı
açılmış, bozuk veya son kullanma tarihi geçmiş ve-
teriner sağlık ürünleri bulunduran ve satan kişilere
bin Türk Lirası idari para cezası verileceği belirtil-
miştir.
Psikotropik: Merkezi sinir sisteminde
etkisini gösteren ve beynin işlevlerini de-
ğiştirerek algıda, ruh hâlinde, bilinçlilik-
te ve davranışta geçici değişikliklere neden
olan ilaçlar (anestezikler, ağrı kesiciler vb.).
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

5996 sayılı Kanun’un 14. maddesinde, veteriner hekimin, uygulayacağı veya tavsiye edeceği, reçeteye tâbi
veteriner tıbbi ürünler ve terkipler için, reçete düzenlemek, belirlenen kayıtları tutmak ve talep edildiğinde
Bakanlığa sunmasının zorunluluğu da ifade edilmiştir. Aynı maddede, veteriner tıbbi ürünlerin etiket ve
prospektüs bilgilerine göre uygulanacağı aksi taktirde uygulamalarda sorumluluğun uygulayana ve uygu-
lanmasına izin verene ait olacağı bildirilmiştir. Veteriner biyolojik ürünlerin, veteriner hekim veya yardımcı
sağlık personeli tarafından uygulanabileceği, Bakanlığın programlı veya projeli çalışmaları için uygulayıcılara,
hayvan sahipleri tarafından Bakanlıkça belirlenen uygulama ücreti ödeneceği tanımlanmaktadır.
Bu Kanun’un 33. maddesinde, kontrollerle ilgili analizleri veya hastalık ve zararlı organizma teşhisi
yapmak üzere faaliyet gösterecek gerçek ve tüzel kişilere ait laboratuvarlar için Bakanlıktan onay alınması
zorunluluğu ön koşulmuştur. Bu laboratuvarlar yapacakları analizler için de ayrıca onay almak zorundadır.
Onay verilebilmesi için, laboratuvarların sahip olması gereken şartlar aşağıda sunulmuştur:
a. Laboratuvar, imar mevzuatına uygun ve in-
sanların ikametgâhına mahsus olmayan bi-
nalarda kurulur. Faaliyet konusu insanlar için
tehlike oluşturmayan laboratuvarlar için bu dikkat
şart aranmaz, 5996 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle bera-
b. Laboratuvar binası, idari ve hizmet bölümle- ber 29.5.1973 tarihli ve 1734 sayılı Yem Kanunu,
rinden oluşur. Hizmet bölümünde numune 8.5.1986 tarihli ve 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve
kabul, tartım, kimyasal maddeler ve numu- Zabıtası Kanunu ve 28.2.2001 tarihli ve 4631 sayılı
neler için uygun depo bölümleri ile çalışma Hayvan Islahı Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır.
konularına göre, fiziksel, kimyasal, mikrobi-
yolojik analiz gibi bölümler yer alır,
c. Laboratuvarlarda, analiz ve teşhislerle ilgili alet,
ekipman, teknik altyapı ve uygun personel bulun-
durulur. Bakanlık, laboratuvarda çalışacak personel internet
ile ilgili ilave eğitim şartı arayabilir, Yürürlükteki kanun ve yönetmelikler ile ilgili
d. Laboratuvarlar, faaliyetlerinden sorumlu, konu ile geniş bilgi için www.tarim.gov.tr sitesindeki
ilgili en az lisans düzeyinde eğitim almış sorumlu mevzuat bölümüne bakınız.
bir idari personel çalıştırmak zorundadır.

Öğrenme Çıktısı
5 Hayvan refahına ilişkin bilgileri özetleyebilme

Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Teşhis laboratuvarlarının sa- Hayvanlarda ötanazi yapıl- İhbarı mecburi hastalıklarla

hip olması gereken özellikler masının mecburi olduğu du- karşılaşılması durumunda ya-
nelerdir? rumları düşününüz. pılması gerekenleri anlatınız.

95
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli

EK-4.1

T.C.
.........................VALİLİĞİ
İL TARIM VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

SORUMLU VETERİNER HEKİM BELGESİ

SORUMLU VETERİNER HEKİMİN Fotoğraf

Adı Soyadı :
Unvanı :
Görevi :
Baba Adı :
Doğum Yeri :
Doğum Tarihi :
Mezun Olduğu Fakülte :
Mezuniyet Tarihi :
Diploma Numarası :
Uzmanlık Belgesi :
(Varsa)

GÖREV YAPACAĞI MUAYENEHANE/POLİKLİNİĞİN

Adı :
Adresi :
Telefon Numarası :
Ruhsat Tarihi :
Ruhsat Numarası :

Yukarıda açık kimliği yazılı olan veteriner hekimin .....................................isimli muayenehane/polik-

linikte sorumlu veteriner hekimi olarak görevini yürütmesi İl Müdürlüğünce uygun görülmüştür. Bu belge
.................tarihli ve ..................sayılı Yönetmeliğe istinaden düzenlenmiştir.

İl Müdürü

Tarih-İmza

96
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

EK-4.2

T.C.
.........................VALİLİĞİ
İL TARIM VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

VETERİNER HEKİM ÇALIŞMA İZİN BELGESİ

VETERİNER HEKİMİN Fotoğraf

Adı Soyadı :
Unvanı :
Görevi :
Baba Adı :
Doğum Yeri :
Doğum Tarihi :
Mezun Olduğu Fakülte :
Mezuniyet Tarihi :
Diploma Numarası :

GÖREV YAPACAĞI MUAYENEHANE/POLİKLİNİĞİN

Adı :
Adresi :
Telefon Numarası :
Ruhsat Tarihi :
Ruhsat Numarası :

Yukarıda açık kimliği yazılı olan veteriner hekimin ..................................... isimli muayenehane/
poliklinikte mesleğini icra etmesi İl Müdürlüğünce uygun görülmüştür. Bu belge .................tarihli ve
..................sayılı Yönetmeliğe istinaden düzenlenmiştir.

İl Müdürü

Tarih-İmza

97
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli

EK-4.3

T.C.
.........................VALİLİĞİ
İL TARIM VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

YARDIMCI SAĞLIK HİZMETLERİ PERSONELİ ÇALIŞMA İZİN BELGESİ

PERSONELİN Fotoğraf
Adı Soyadı :
Unvanı :
Görevi :
Baba Adı :
Doğum Yeri :
Doğum Tarihi :
Mezun Olduğu Okul :
Mezuniyet Tarihi :
Diploma Numarası :

GÖREV YAPACAĞI MUAYENEHANE / POLİKLİNİK

Sorumlu Veteriner Hekimin Adı Soyadı :
Muayenehane / Polikliniğin Adı :
Muayenehane/ Polikliniğin Adresi :
Muayenehane/Polikliniğin Telefon No :
Ruhsat Tarihi :
Ruhsat Numarası :

Yukarıda açık kimliği yazılı olan personelin ............................ isimli muayenehane/ poliklinikte çalış-
ması İl Müdürlüğünce uygun görülmüştür. Bu belge .................tarihli ve ..................sayılı Yönetmeliğe
istinaden düzenlenmiştir.

İl Müdürü

Tarih-İmza

98
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

EK-4.4

T.C
.........................VALİLİĞİ
TARIM VE ORMAN İL MÜDÜRLÜĞÜ
HAYVAN SAĞLIĞI KABİNİ İZİN BELGESİ

İŞ YERİ SAHİBİNİN Fotoğraf
Adı Soyadı :
Ünvanı :
Mezun Olduğu Okul :
Mezuniyet Tarihi :
Diploma No :

HAYVAN SAĞLIK KABİNİNİN

Adı :
Adresi :
Telefon No :

İZİN BELGESİNİN
Tarihi :
Numarası :

Yukarıda adı ve adresi belirtilen hayvan sağlığı kabininin, belgede adı geçen personel sorumluluğunda
faaliyet göstermesine İl Müdürlüğünce izin verilmiştir. Bu belge .................tarihli ve ..................sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Hayvan Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esaslarına Dair
Yönetmeliğe istinaden düzenlenmiştir.

İl Müdürü

Tarih-İmza

99
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli

EK-4.5

REÇETE UYGULAMA PROTOKOL DEFTERİ

Sıra no Hayvan Hayvanın Uygulama Uygulamada Reçete yazan Reçete tarihi

sahibinin nevi ve tarihi yapılan hekimin adı ve numarası
adı soyadı eşkâli işlemler soyadı
adresi diploma
numarası

EK-4.6

REÇETE KAYIT DEFTERİ

YILI:

Sıra Reçeteyi Reçetenin Hayvan Hayvan İlacın Ticari Adet Uygulama

No Yazan Tarihi Türü Sahibinin Adı ve
Hekimin Adı Adı Soyadı Farmosötik
Soyadı Dip. Şekli
No

EK-4.7

DENETİM DEFTERİ

100
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Mevzuat çerçevesinde veteriner
1 hekimlerin görev, yetki ve
sorumluluklarını tanımlayabilme
Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Hizmetlerinin Yürütülmesi
Muayenehane ve poliklinik açma
2 ile ilgili şartları özetleyebilme
Veteriner Hekim Muayenehane
ve Poliklinik Yönetmeliği
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
Klinik veteriner hekimliği hizmetlerinde veteriner hekimlerin gö-
rev, yetki ve sorumlulukları 6343 sayılı Veteriner Hekimliği Mes-
leğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının
Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun, 5996 sayılı Ve-
teriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile bu ka-
nunlara dayandırılarak çıkarılan yönetmeliklere göre şekillenmiştir.
Söz konusu mevzuat çerçevesinde, serbest veteriner hekimler
muayenehane, poliklinik ve hayvan hastanelerinde görev alarak
klinik veteriner hekimliği hizmetlerini sürdürmektedirler. Baş-
lıca, hayvan sağlığı, veteriner halk sağlığı, çevre sağlığı, hayvan
yetiştiriciliği ve ıslahı, gıda güvenliği, laboratuvar hizmetleri,
hayvan refahı ve danışmanlık alanlarında hizmet vermektedirler.
Yönetmelik’te, muayenehane açmak isteyen veteriner hekim veya
veteriner hekimlerin gerekli belgelerle (diploma veya mezuniyet
belgesinin aslı veya ilgili kurum onaylı sureti, muayenehaneye
ait bölümleri ve ne amaçla kullanıldığını gösterir, teknik resim
kurallarına göre hazırlanmış bir adet plan örneği ve muayeneha-
nenin adresi, bağlı bulundukları bölge veteriner hekimler odasın-
dan alınan, bulundukları yıla ait oda kayıt belgesi gibi) birlikte
bir dilekçe ile bulundukları yerdeki Mülki İdari Amirliğine baş-
vuruda bulunabilecekleri ifade edilmiştir. Belirtilen belgelerin, İl
Müdürlüğü Hayvan Sağlığı, Yetiştiriciliği ve Su Ürünleri Şubesi’nce
incelendikten sonra görevli veteriner hekimlerin yerinde yaptık-
ları kontrolde uygun bulunan muayenehaneye, Valilik oluru ile
İl Müdürlüğünce ruhsat verileceği açıklanmıştır.
Poliklinik açma şartları incelendiğinde, bir veteriner hekimin,
kendisi sorumlu veteriner hekim olmak şartıyla en az üç ve-
teriner hekimle iş akdi yapabileceği, polikliniği açan veteriner
hekime sorumlu veteriner hekim belgesi, her veteriner hekime
de ayrı ayrı çalışma izin belgesi verileceği açıklanmaktadır. Bir
araya gelmiş en az dört veteriner hekimin, adi ortaklık ya da şir-
ket ortaklarının tamamının veteriner hekim olmak şartıyla şir-
ket kurarak poliklinik ruhsatı alabileceği ve ortaklar arasından
bir veteriner hekime sorumlu veteriner hekim belgesi, sorumlu
veteriner hekim dâhil her veteriner hekime de ayrı ayrı çalışma
izin belgesi verileceği belirtilmektedir.
101
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli

Hayvan hastanelerinin açılışı için

3 gerekli şartları ifade edebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Hayvan 21.12.2011 tarih ve 28149 sayılı Yönetmelik’e göre, veteriner hekim olmayan
Hastaneleri kişi ve tüzel kişilere de hastane açma yetkisi verilmiştir. Hastane kurma izni
Yönetmeliği alan gerçek ve tüzel kişilerin, Bakanlıktan ruhsat alabilmek için, aşağıdaki bel-
gelerle birlikte valiliğe müracaat etmeleri bildirilmiştir.
a. Sorumlu yönetici ve veteriner hekimler ile yapılmış bölge veteriner hekim-
ler odası onaylı noter tasdikli sözleşme,
b. Sorumlu yönetici ve veteriner hekimlerin bölge veteriner hekimler odasından
almış oldukları yeni tarihli oda kayıt belgesi,
c. Yangın ve patlamalar için gerekli önlemlerin alındığına dair itfaiye müdür-
lüğünden alınan belge,
ç. İlgili kurumdan tıbbi atıkların kontrolünün sağlandığına dair belge,
d. Hizmet içi eğitim belgesi,
e. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Lisans Belgesi,
f. Kamu kurum ve kuruluşları ile üniversite hastanelerinde çalışacak veteriner
hekimler için kurum içi görevlendirme onayı.

Hayvan sağlığı kabini açma

4 ve çalıştırma esaslarını ifade
edebilme

Hayvan Sağlığı Kabini Açılış,
Çalışma ve Denetlenme Usul ve
Esaslarına Dair Yönetmelik
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın çıkarmış olduğu yö-
netmelikte, yardımcı sağlık hizmetleri personelinin, hayvan sağlık
kabini açarak, mesleklerini serbest olarak icra etmeleri hâlinde,
uymaları gereken kurallar ile uygulama yapabilecekleri konular be-
lirlenmiştir. Yönetmelikte, hayvan sağlığı kabini açmak için gerekli
belgeler maddeler hâlinde verildikten sonra, bu belgelerin İl Mü-
dürlüğünce incelendikten sonra görevli veteriner hekimlerin ma-
hallinde yaptıkları inceleme sonucunda, söz konusu hayvan sağlığı
kabininin, Yönetmelik’te yer alan düzenlemeler açısından uygun
olup olmadığına dair denetim raporu düzenleneceği ve düzenlenen
denetim raporunun olumlu olması hâlinde, İl Müdürlüğü tarafın-
dan “Hayvan Sağlığı Kabini İzin Belgesi” verileceği belirtilmiştir.
Kabinde verilecek hizmetler ise; veteriner hekim tarafından yazıl-
mış reçeteye göre; enjeksiyon tatbik etmek, pansuman yapmak,
serum takmak ve veteriner hekim tarafından tarif edilen diğer
uygulamaları yapmak, asepsi, antisepsi ve dezenfeksiyon yapmak,
tırnak kesmek, tıraş ve kırkım yapmak şeklinde belirtilmiştir.

Hayvan refahına ilişkin bilgileri

5 özetleyebilme

5996 Sayılı Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu
İlgili kanun ile gıda, gıda ile temas eden madde ve malzeme ile yemlerin üre-
tim, işleme ve dağıtımının tüm aşamalarını, veteriner tıbbi ürün kalıntıları ile
diğer kalıntılar ve bulaşanların kontrollerini, salgın veya bulaşıcı hayvan hasta-
lıkları, çiftlik ve deney hayvanları ile ev ve süs hayvanlarının refahını, zootekni
konularını, veteriner sağlık ürünlerini, veteriner sağlığı hizmetlerini, canlı hay-
van ve ürünlerin ülkeye giriş ve çıkış işlemlerini ve bu konulara ilişkin resmî
kontrolleri ve yaptırımlarına ilişkin düzenlemeler sağlanmaktadır.

102
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 Veteriner Hekimliği Mesleğinin İcrasına, 4 Muayenehane ve Poliklinik Yönetmeliği ile

Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının Te- ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
şekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun ile

neler öğrendik?
A. Yardımcı sağlık hizmetleri personeli, veteriner
ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? hekim sorumluluğunda görev yapan veteriner
A. Veteriner hekim bulunan şehir, kasaba ve köy- sağlık teknisyeni veya teknikeri, laborantı ola-
lerde veteriner hekim olmayanların, her türlü rak tanımlanmıştır.
hayvan hastalıklarını tedavi etmeleri yasaktır. B. Muayenehane ve polikliniklerde, yardımcı sağlık
B. Veteriner hekim, açacağı iş yerinde veteriner hizmetleri personeli çalışma izin belgesi verilme-
hekim unvanı kazanmamış bir yardımcının miş veteriner sağlık teknikeri çalıştırılabilir.
kendi namına veteriner hekimliği faaliyeti gös- C. Muayenehane ve poliklinikte görevli olan yar-
termesine izin veremez. dımcı sağlık hizmetleri personeli, başka bir
C. Veteriner hekim, bulaşıcı hayvan hastalıklarını muayenehane veya poliklinikte de çalışabilir.
görür veya işitirse resmî makamları haberdar et- D. Veteriner hekimler, açmış oldukları muayene-
mek ile görevlidir. hanelerinde ve polikliniklerde, kamu kurulu-
D. Veteriner hekim unvanı kazanmamış bir yar- şunda çalışan personeli, yardımcı sağlık hiz-
dımcının veteriner hekimliği faaliyetine izin metleri personeli olarak çalıştırabilirler.
vermek, veteriner hekim açısından disiplin ce- E. Muayenehane ve polikliniklerde, veteriner he-
zası gerektiren bir durumdur. kim dışında yardımcı sağlık hizmetleri perso-
E. Veteriner hekim yanında çalışan yardımcı sağ- neli de şirket ortağı olabilir.
lık personeli; veteriner hekim gözetiminde,
veteriner hekimlik faaliyetleri ve uygulamaları 5 Aşağıdakilerden hangisi hayvan sağlığı kabi-
yapabilir. ninde yardımcı sağlık personeli tarafından verilen
hizmetlerden biridir?
2 Muayenehane ve poliklinik denetimlerinde A. Aşı yapmak
aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz? B. Serum takmak
A. Kliniğin ruhsatı C. Suni tohumlama yapmak
B. Çalışma izni verilmemiş veteriner hekim/yar- D. Operasyon yapmak
dımcı sağlık personeli E. Küpe takmak
C. İhbarı mecburi hastalıkların il müdürlüğüne
zamanında bildirimi 6 Aşağıdakilerden hangisi hayvan sağlığı kabi-
D. Hasta sahiplerine karşı etik tutum ninde bulundurulması gereken alet ve malzemeler
E. İzinsiz kapatma ve adres değişikliği arasında yer alır?
A. Mikroskop
3 Muayenehane ve Poliklinik ile Hayvan Has- B. Katgüt
taneleri Yönetmeliklerine göre sırasıyla bir polikli- C. Steteskop
nik veya hayvan hastanesi ruhsatı almak için en az D. Pens veya penset
kaç veteriner hekimin bir araya gelerek, ilgili mülki E. Ultrason cihazı
amirliğe müracaat etmesi gerekir?
A. 1-2
B. 4-5
C. 6-7
D. 8-9
E. 10-11

103
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli
7 Hayvan Sağlığı Kabini Yönetmeliği’yle ilgili
aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A. Bir yardımcı sağlık personeli birden fazla hay-
neler öğrendik?
van sağlık kabini açabilir.
B. Hayvan sağlığı kabini açan yardımcı sağlık per-
soneli, ruhsatlı muayenehanesi veya polikliniği
olan veteriner hekimlerin yanında da çalışabilir.
C. Yardımcı sağlık personelinin çantasında her
nevi ilaç, aşı, serum veya biyolojik madde bu-
lunabilir.
D. Hayvan sağlığı kabininde, İl Müdürlüğünün
izni olmadan herhangi bir değişiklik yapılamaz.
E. Hayvan sağlığı kabininde, asgari 4 m2 büyük-
lüğünde bir pansuman odası yer almalıdır.
8 5996 sayılı Kanun’a göre; ötanazi ile ilgili aşa-
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Hayvanlara acı ve ıstırap çektiren hastalık du-
rumlarında ötanazi yapılır.
B. Akut bulaşıcı bir hayvan hastalığının önlenmesi
amacıyla ötanazi yapılır.
C. Davranışları kontrol edilemeyen hayvanlara
ötanazi yapılır.
D. Ötanazi işlemi veteriner hekim tarafından veya
veteriner hekim gözetiminde yardımcı sağlık
personeline yaptırılabilir.
E. Hayvanlara her koşulda ötanazi yapmak yasaldır.
104
9 Aşağıdakilerden hangisi 5996 sayılı Kanun’a
göre; Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ihbarı mec-
buri bir hastalığın ortaya çıkması hâlinde alacağı
tedbirler arasında yer almaz?
A. Hastalığın yayılmasının önlenmesi için gerekli
kontrol ve teşhisin yapılması
B. Hayvanların tedavi altına alınması
C. Hayvanların izole edilmesi
D. Hayvanların itlaf edilmesi
E. Aşılamanın yapılması
10 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve
Yardımcı Sağlık Personeli Mevzuatı uyarınca; aşa-
ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Yardımcı sağlık personeli tarafından yapılan aşı
ve serum uygulaması nedeniyle öldüğü tespit
edilen hayvanların bedelleri hayvan sahiplerine
tazminat olarak ödenir.
B. Hayvanlara tıbbi ve cerrahi müdahaleler sadece
veteriner hekimler tarafından yapılır.
C. Hayvan sağlığı kabinlerinde, “Reçete Uygula-
ma Protokol Defteri”, “Reçete Kayıt Defteri”,
“Denetim Defteri” gibi defterlerin bulundu-
rulması mecburdur.
D. Aşı tatbiki, suni tohumlama uygulaması gibi
hizmetler ruhsatlı muayenehanesi veya polik-
liniği olan veteriner hekimlerin yanında “Yar-
dımcı Sağlık Personeli” tarafından yapılır.
E. Veteriner sağlık teknisyeni, lise öğrenimi üzerine
iki yıl süreli “Veteriner Sağlık Önlisans” progra-
mından mezun olan meslek mensubudur.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Sağlığı Kabini

1. E Yanıtınız yanlış ise “Türk Veteriner Hekim- 6. D Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esas-
leri Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesi” ko-
larına Dair Yönetmelik” konusunu yeniden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Sağlığı Kabini

2. D Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekim Mua-
yenehane ve Poliklinik Yönetmeliği” konu-
sunu yeniden gözden geçiriniz.
7. D Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esas-
larına Dair Yönetmelik” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekim Mua-

3. B yenehane ve Poliklinik Yönetmeliği ile Hay-
8. E Yanıtınız yanlış ise “5996 Sayılı Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Ka-
van Hastaneleri Yönetmeliği” konusunu ye-
nunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
niden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekim Mua- Yanıtınız yanlış ise “5996 Sayılı Veteriner
4. A 9. E
yenehane ve Poliklinik Yönetmeliği” konu- Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Ka-
sunu yeniden gözden geçiriniz. nunu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Sağlığı Kabini Açı-

5. B
Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Sağlığı Kabini
Açılış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esas-
larına Dair Yönetmelik” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
10. E lış, Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esaslarına
Dair Yönetmelik, 5996 Sayılı Veteriner Hizmet-
leri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu ile Ve-
teriner Hekimler ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri
Personelinin Görev ve Yetkileri” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Serbest veteriner hekimlik mesleğinin icrası ve veriliş şartlarını belirleyen “Ser-

Araştır 1 best Veteriner Hekim Yönetmeliği” 1995 yılında Tarım Bakanlığınca çıkarılmıştır.

“Muayenehane” hayvanların ayakta muayene, teşhis ve tedavilerinin ve bun-

larla ilgili uygulamalarının yapıldığı veteriner hekim veya en fazla üç veteriner
Araştır 2 hekim tarafından açılmış iş yerini; “Poliklinik” en az dört veteriner hekimin
mesleklerini icra etmek için bir araya gelerek açmış oldukları muayenehaneler
bütününü tanımlamaktadır.

İlgili yönetmeliğe göre hayvan hastanelerinde biri sorumlu yönetici, birisi uz-
Araştır 3 man veteriner hekim olmak üzere toplam en az beş veteriner hekimin olması
gerekmektedir.

105
 Klinik Veteriner Hekimliği Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Personeli

Araştır Yanıt
4 Anahtarı

Yönetmeliğe göre sağlık teknikeri: “Meslek Yüksekokullarının Sağlık Programları

Bölümünde yer alan “Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı” programından mezun olan
teknikerleri”, veteriner sağlık teknisyeni: “Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Tarım
Meslek Lisesi Veteriner Sağlık Bölümü ile daha önce Tarım ve Köyişleri Bakanlığına
Araştır 4 bağlı olan Veteriner Sağlık Meslek Lisesi, Hayvan Sağlığı Memurları Okulu, Hayvan
Sağlığı Memurları Meslek Lisesi okullarından herhangi birinden mezun teknisyenle-
ri”, veteriner sağlık teknikeri: “Lise öğrenimi üzerine iki yıl süreli “Veteriner Sağlık
Önlisans” programlarından mezun olan teknikeri,” şeklinde tanımlanmıştır.

Yönetmeliğe göre teşhis laboratuvarlarının sahip olması gereken özellikler aşa-

ğıdaki gibi belirlenmiştir.
a. Laboratuvar, imar mevzuatına uygun ve insanların ikametgâhına mahsus
olmayan binalarda kurulur. Faaliyet konusu insanlar için tehlike oluştur-
mayan laboratuvarlar için bu şart aranmaz,
b. Laboratuvar binası, idari ve hizmet bölümlerinden oluşur. Hizmet bö-
lümünde numune kabul, tartım, kimyasal maddeler ve numuneler için
Araştır 5 uygun depo bölümleri ile çalışma konularına göre, fiziksel, kimyasal, mik-
robiyolojik analiz gibi bölümler yer alır,
c. Laboratuvarlarda, analiz ve teşhislerle ilgili alet, ekipman, teknik altyapı ve
uygun personel bulundurulur. Bakanlık, laboratuvarda çalışacak personel
ile ilgili ilave eğitim şartı arayabilir,
d. Laboratuvarlar, faaliyetlerinden sorumlu, konu ile ilgili en az lisans düze-
yinde eğitim almış sorumlu bir idari personel çalıştırmak zorundadır.

106
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Kaynakça
Aral, Y., Cevger, Y., Demir, P., Aydın, E. (2010). Resmî Gazete (2010). Veteriner Hizmetleri, Bitki
Ankara İli Evcil Hayvan Veteriner Kliniklerinin Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. Tarih: 11.06.2010,
Yönetimsel ve Ekonomik Açıdan Değerlendirmesi. Sayı: 27610.
Kafkas Universitesi Veteriner Fakültesi Dergisi.
Resmî Gazete (2011). Veteriner Hekim Muayenehane
16(3), 503-508.
ve Poliklinik Yönetmeliği. Tarih: 15.10.2011, Sayı:
Can, M. F. (2015). Türkiye’de Veteriner Hekimlerin 28085.
Girişimcilik Düzeyi ve Niyetine Etkili Faktörler.
Resmî Gazete (2011). Hayvan Sağlığı Kabini Açılış,
Kafkas Universitesi Veteriner Fakültesi Dergisi.
Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esaslarına
21(6), 855-862.
Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2007). Hayvan Yönetmelik. Tarih: 16.10.2011, Sayı: 28086.
Sağlığı Kabini Yönetmeliği Uygulama Talimatı.
Resmî Gazete (2011). Hayvan Hastaneleri Yönetmeliği.
Tarih: 4 Nisan 2007, Sayı: 013365.
Tarih: 21.12.2011, Sayı: 28149.
Kızıltepe, A. (2011). Türkiye’de Klinik Veteriner
Sinmez, Ç. Ç., Aslım, G., Yaşar, A. (2012).
Hekimliği Uygulamalarında Karşılaşılan
Türkiye’nin İlk Serbest Veteriner Hekimlerinden
Deontolojik-Etik Sorunlar Üzerine Bir Araştırma.
Milli Voleybolcu Burhan Yamanoğlu’nun Hayatı
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 58,
ve Çalışmaları. Türk Veteriner Hekimleri Birliği
239-245.
Dergisi. 11(1-2), 137-142.
Özen, A., Özen, R., Yüksel, E., Yaşar, A., Yerlikaya, H.
TVHB (2010). III. Türk Veteriner Hekimliği Kurultayı
(2005). Veteriner Hekimliği Kliniklerinin Ticari
Serbest Veteriner Hekimlik Komisyonu Raporu. III.
Performansı Üzerine Etkili Bazı Faktörler II. İlaç
Türk Veteriner Hekimliği Kurultayı Komisyon
Satışı. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.
Raporları Kitabı, 23-25 Nisan, Ankara.
19(2), 123-131.
Türk Dil Kurumu (2009). Veteriner Hekimliği
Özkul, T. (2007). Türkiye’de Veteriner Hekimliği
Terimleri Sözlüğü. İstanbul: TDK Yayınları.
Örgütlenmesi ve Hayvan Sağlığı Kabinleri.
Veteriner Hekimler Derneği Dergisi. 78(4), 66-70. Yaşar, A., İzmirli S., Aslım, G. (2010). Türkiye
Cumhuriyetinin İlk Serbest Veteriner Hekimi Adnan
Resmî Gazete (1954). 6343 sayılı Veteriner Hekimliği
Ertanık’ın Hayatı ve Çalışmaları. Türk Veteriner
Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri
Hekimleri Birliği Dergisi, 10(1-2), 111-117.
Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği
İşlere Dair Kanun. Tarih: 18.03.1954, Sayı: 8661. Yiğit, A., Aydın, E., Cihan, M. (2014). Evaluation
of Graduates of The Kafkas University Faculty
Resmî Gazete (2007). Hayvan Sağlığı Kabini Açılış,
of Veterinary Medicine in Terms of Several
Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esaslarına Dair
Parameters. Eurasian Journal of Veterinary Sciences.
Yönetmelik. Tarih: 08.03.2007, Sayı: 26456.
30, 166-173.

107
 Bölüm 5
Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı
Sağlık Personeli
Halk Sağlığı ve Veteriner Halk Sağlığı
öğrenme çıktıları

Hizmetleri Gıda Güvenliği ve Veteriner Hekimliği

Hizmetleri

1
1 Halk sağlığı ve veteriner halk sağlığı

2
kavramlarını tanımlayabilme 3 Gıda güvenliği konusunda veteriner
2 Veteriner halk sağlığı hizmetlerini hekimliği hizmetlerinin önemini
sıralayabilme özetleyebilme

Gıda Güvenliği ve Veteriner Hekimliği

Mevzuatı

3
4 Gıda güvenliği kapsamında veteriner
hekimliği hizmetleri ile ilgili mevzuatı ifade
edebilme

Anahtar Sözcükler: • Halk Sağlığı • Gıda Güvenliği • Veteriner Halk Sağlığı • Veteriner Hekim
• Yardımcı Sağlık Personeli

108
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
Hayvan hekimliği, insan hekimliği ve halk
sağlığı bilim dalları hayvanların evcilleştirildiği
ilk çağlardan beri etkileşim hâlindedir. Avrupa ve
Amerika’da veteriner halk sağlığının gelişimi 17.
yüzyılda başlamış, 19. yüzyılla beraber ivme ka-
zanmıştır. Sonraki yıllarda halk sağlığı ve veteriner
hekimliği faaliyetlerinin tıbbi ve teknolojik ilerle-
melere bağlı olarak birlikte yürütülmesi, insan ve
hayvan sağlığının korunmasına yönelik çeşitli fay-
dalar sağlamıştır. Yirminci yüzyılda bilim ve tekno-
lojide gerçekleştirilen buluş ve yenilikler; veteriner
hekimlik ve hayvancılıkta çok önemli gelişmelere
neden olmuştur.
Hızla çoğalan dünya nüfusunun artan hayvan-
sal gıda ve diğer hayvansal ürünler gereksinimini
karşılayabilmek için hayvanların genetik kaliteleri
yükseltilmiş ve üretim kapasiteleri büyük ölçüde
artırılmıştır. Hayvansal üretimdeki önemli artışın
yanında, hayvanlardan ve hayvansal gıdalardan
kaynaklanan sağlık ve sosyoekonomik sorunlarda
da büyük artışlar kaydedilmiştir. Hayvancılıkta sa-
ğaltım, üretimi artırma ve kaliteyi yükseltme ama-
cıyla kullanımları giderek yaygınlaşan teknolojiler,
veteriner ilaçları, veteriner preparatları ve katkı
maddelerinden kaynaklanan atık ve kalıntı sorun-
larında da büyük artışlar gözlenmiştir.
Veteriner hekimliğin tıp, biyoloji ve tarımın
yanı sıra halk sağlığını korumada da etkinliğinin
bilimsel olarak kanıtlanması, belirtilen konularda
artan sorunların çözümünün ancak bu mesleğe
özgü hizmetlerin özenle gerçekleştirilebilmesi ile
çözümlenebileceği gerçeğini ortaya koymuştur. Bu
nedenle başta hayvan sağlığı ve refahının koruma
ve sağlama olmak üzere güvenilir hayvansal gıda
üretimini gerçekleştirme, çevre kirliliğini önleme
gibi halk sağlığı alanında önemli hizmetleri yürüt-
mekle yükümlü veteriner hekimler, gıda hijyeni,
epidemiyoloji, veteriner ilaçları ve aşılar başta ol-
mak üzere, biyolojik maddelerin kullanımı, kont-
rolü gibi hayati öneme sahip hizmetleri başarıyla
yürütmektedirler.
Epidemiyoloji: Belirli bir hayvan veya in-
san populasyonlarında hastalıkların ortaya
çıkışı, yayılışı, bu hastalıklardan korunma
ve kontrol stratejileri, yaralanma ve öteki
sağlıkla ilgili olayları inceleyen bilim dalı.
Halk sağlığını koruma yönünde belirtilen so-
mut katkıları nedeniyle son zamanlarda ulusal sağ-
lık politikalarında veteriner hekimlik hizmetlerine
öncelik veren ve hatta doğrudan veteriner halk sağ-
lığı yönetim birimleri oluşturan ülkelerin sayısında
büyük artış kaydedilmiştir.
HALK SAĞLIĞI VE VETERİNER
HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ
Halk sağlığı, “Toplum düzeyinde sağlıkla ilgi-
li sorunların belirlenip tanımlanması, hastalıkların
önlenmesi ve kontrolleri, hastaların rehabilitasyonu
ve bakımı için gerekli tüm analitik ve yönetimsel
etkinlikleri kapsayan bir bilim dalı” olarak tanım-
lanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (World Health
Organization-WHO) halk sağlığını, “Halkın sağlı-
ğının korunması ve geliştirilmesi amacıyla yürütülen
hizmetler bütünü” olarak açıklamış ve yürütülecek
hizmetleri sınıflandırmıştır:
• Bulaşıcı ve/veya bulaşıcı olmayan hastalık
ve diğer sağlık sorunlarının önlenmesi ve
sağaltımı,
• Sağlığın korunması ve yaşamın geliştirilmesi,
• Hastalıkların tanı ve sağaltımları için gerekli
işlemlerin organizasyonu ve gerçekleştirilmesi,
• Hastaların ve özürlülerin iyileştirilmesi
amacıyla uygulanan hizmetler.
Ülkelerin çoğunda halk sağlığının korunması ve
geliştirilmesi anayasal zorunluluk olarak kaydedil-
miştir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde halk
sağlığı “Her insanın kendisi ve ailesinin tıbbi bakım
ve sosyal gereksinimlerinin karşılanarak sağlıklarının
korunup yaşam standartları uyarınca yaşamaya ve
hastalandıklarında ise sağlık güvencesine sahip olma-
ya hakları vardır” şeklinde tanımlanmıştır. Türkiye
Cumhuriyeti 1982 Anayasası’nda ise halk sağlığı
“Devlet, vatandaşlarının yaşamlarını beden ve ruh
sağlığı içinde sürdürebilmeleri için gerekli sağlık ku-
ruluşlarını tek elden planlayıp işlerlik kazandırmakla
yükümlüdür” ifadesi yer almıştır.
Çağdaş anlamda veteriner halk sağlığı kavramı
ilk kez 1951 yılında WHO ve Gıda ve Tarım Or-
ganizasyonunun (Food and Agricultural Organi-
zatin-FAO), Zoonotik Hastalıklar Ortak Uzman
Grubunca “Veteriner tıp bilimi ve sanatı ile ilgili
etkinliklerin ve/veya olanakların hastalıkların ön-
lenmesi, yaşamın korunması ve insan-hayvanın ve-
rim, mutluluk ve refahının artırılıp geliştirilmesine
109
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli
yönlendirilmesi” olarak tanımlanmıştır. Daha son-
ra bu tanım 1999 yılında WHO, FAO, Hayvan
Sağlığı Dünya Örgütü (Office International des
Epizooties-OIE) ve 18 ülkeden gelen 28 uzmanın
veteriner halk sağlığı konusunda birlikte oluştur-
dukları çalışma grubunca bir kez daha değerlen-
dirilmiş ve “Veteriner tıp bilimi ve/veya veteriner
bilimlerinin ön gördüğü anlam ve uygulamalar
doğrultusunda insanların fiziksel, ruhsal ve sosyal
refahının artırılması yönündeki katkılarının tümü”
olarak düzenlenmiştir.
Veteriner halk sağlığı bünyesinde çalışan veteri-
ner hekimler aşağıdaki etkinlikler kapsamında gö-
revlerini yürütmektedirler:
Veteriner Hekimliğe İlişkin Hayvan
Sağlığını Koruma ve Sağlıklı
Hayvansal Üretimi Gerçekleştirmeye
Yönelik Yürütülen Hizmetler
• Zoonotik hastalıkların tanı, gözlem ve
kontrolleri,
• Hayvansal gıdaların sağlıklı şekilde üretim,
imalat, muhafaza ve pazarlanması,
• Hayvan hastalıkları epidemiyolojisi üzerin-
de karşılaştırmalı tıp araştırmalarını planla-
ma ve yürütme,
• Hayvanları ve hayvan kökenli ürünleri
çevre kirliliğinden koruma, hayvanlar ve/
veya hayvancılık ile ilgili sanayilerin artık
ve kalıntılarını değerlendirme ve bunlardan
kaynaklanan sağlık sorunları ile mücadele
etme,
• İnsanı ısırma, sokma, zehirleme, kusturma
veya daha başka şekillerde zarar veren hay-
vanlar ile mücadele etme ve bunlara karşı
kontrol yöntemleri geliştirme,
• Beşerî ve veteriner hekimler tarafından yü-
rütülen araştırmalar arasında karşılıklı bilgi
iletişimini gerçekleştirme,
• Araştırma merkezleri ve halk sağlığı labora-
tuvarları için gerekli laboratuvar hayvanları-
nı yetiştirme ve bunları sağlıklı kılma,
• Kamu, özel kurum ve/veya kuruluşlarda ça-
lışan veteriner hekimler ile halk sağlığı vete-
riner hekimleri arasında iş birliğini sağlama
ve birlikte çalışma ortamı yaratma,
110
• Hayvan hastalıkları başta olmak üzere hay-
vancılığın insanı ilgilendiren ve halk sağlığı-
nı etkileyen konularda bilirkişilik yapma ve
teknik toplantılara katılma,
• İş yeri hekimliği,
• Hayvan refahını koruma.
Biyotıp Alanında Yürütülen Hizmetler
• Biyotıp ve biyoteknoloji kapsamında genel
epidemiyolojik araştırmalar,
• Biyolojik ürünlerin üretim ve kontrolleri,
• Gıdaların muhafaza ve korunmaları,
• İlaç geliştirme ve ilaç kontrolleri,
• Radyasyon sağlığı ve çevre fizyolojisini de
içeren genel çevre sağlığı,
• Üreme fizyolojisi ve doğum kontrolü.
Genel Konular ile İlgili Yürütülen
Hizmetler
Halk sağlığı hizmetlerinin yönetim ve koordi-
nasyonu, planlama ve yürütülmesine ilişkin çalış-
malar bu kapsamda yer almaktadır.
Veteriner halk sağlığı kuruluşlarının yürüttüğü
görevler arasında zoonotik hastalıklar ile ilgili olan-
lar halk sağlığının korunmasında çok büyük önem
taşımaktadır. Zoonoz kavramı, “İnsanlardan hay-
vanlara ve onlardan da insanlara geçen hastalıklar ve/
veya enfeksiyonlar” olarak tanımlanmaktadır. Nüfus
artışına paralel kentleşme, sanayileşme, ulaşım, alt-
yapı yetersizliği, küresel ısınma, kuraklık, kıtlık,
hazır besinlerle beslenme alışkanlığı gibi ekolojik
ve teknolojik değişiklikler zoonotik hastalıkların
yaygınlaşmasına sebep olmaktadır. Yeryüzünde in-
san ve hayvan sağlığını önemli derecede etkileyen
100 kadar salgının yaklaşık 75’inin hayvanlardan
kaynaklanan zoonozlar olduğu, Dünyada 250, ül-
kemizde ise 50’ye yakın zoonotik hastalığın görül-
düğü tespit edilmiştir. Günümüzde domuz gribi,
kuş gribi, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, Ebola,
Sars, Batı Nil virüsü, kuduz, brusella gibi zoonotik
hastalıkların yaygın bir şekilde halk sağlığını tehdit
ettiği görülmektedir. Hayvanlardan insanlara geçen
başlıca zoonotik hastalıklar Tablo 5.1’de (5. Bölü-
mün 1. Tablosu) gösterilmiştir. Yeni veya yeniden
önem kazanan infeksiyon hastalıklar yalnızca insan
sağlığını, gıda kaynaklarını (gıda güvenliği ve gü-
vencesi) ve ülkelerin ekonomilerini tehdit etmekle
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

kalmamakta, aynı zamanda dünyamızda hepimizin ihtiyaç duyduğu sağlıklı çevre ve fonksiyonel ekosistem
altyapısını koruyan fauna, flora ve biyoçeşitliliği de olumsuz etkilemektedir. Zoonozlar ile mücadelede
veteriner hekimler; veteriner hekimliği hizmetlerini hayvan sahiplerine ve/veya yetiştiricilere zamanında
etkin bir şekilde ulaştırmayı, zoonotik hastalıkları sebep oldukları sorunlar açısından değerlendirip belirle-
meyi, koruyucu hekimliğe ilişkin stratejileri gerçekçi olarak saptayarak daha sorunlar oluşmadan önlemede
etkin mücadele etmektedirler.

Tablo 5.1 Hayvanlardan insanlara geçen başlıca zoonotik hastalıklar

Evcil Hayvanlar Zoonotik Hastalıklar
Kuduz, Anthraks, Brusellosis, Sığır tüberkülozu, Leptospirosis, Salmonellosis, Bovine
Sığır
spongiform encephalopathy (BSE), Campylobacteriosis, Q-fever
Kuduz, Q-fever, Anthraks, Brusellosis, Listeriosis, Leptospirosis,
Koyun-keçi
Salmonellosis, Toksoplazmozis
Ornithosis, Psittakosis, Newcastle hastalığı, Salmonellosis,
Kanatlılar
Campylobacteriosis, Listeriosis
Kedi Kuduz, Leptospirosis, Toksoplazmozis, Dermatofitozis
Köpek Kuduz, Leptospirosis, Leishmaniosis, Toksokariazis, Skabies, Ekinokokkozis
Kaynak: Dinçer, 2011.

Sağlıklı hayvansal gıda ve hayvansal yan ürünle-
rin üretimi, sağlıklı hayvan yetiştiriciliğine ve üreti-
mine bağlı olarak süregelmektedir. Halk sağlığının
korunmasında, veteriner hekimler kırmızı et, beyaz
et, süt ve bunlardan elde edilen mamul gıdalar, su
ürünleri, yumurta ve bal gibi gıdaların sağlıklı ola-
rak üretilmesi ve korunmasında önemli rol almak-
tadırlar. Dünyada uygun olmayan şekilde işlenen ve
depolanan etlere bağlı olarak meydana gelmiş bir-
çok salgın görülmektedir. Salmonella spp., Listeria
spp., Escherichia coli gibi bir çok tehlikeli mikro-
organizmanın kaynağını, hijyen şartları yetersiz et
ve ürünleri oluşturmaktadır. Veteriner halk sağlığı
bu bağlamda, başta patojenler ve kimyasallar olmak
üzere sağlığa zararlı herhangi bir etken içermeyen,
besleyici değer ve işlevsel nitelikler açısından üstün
kaliteli hayvansal gıdaların üretilip tüketiciye sunul-
masında sorumluluk taşımaktadır.
nitelikli protein ve enerji kaynağı olup, başta kır-
mızı et ve ürünleri demir, kobalt, çinko, selenyum
gibi mineraller ile A, D, E, K ve B12 gibi vitaminler
bakımından zenginlik taşımaktadır. Belirtilen üs-
tün niteliklerden dolayı hayvansal gıdaların günlük
diyette uygun miktar ve oranda tüketilmesi gerek-
mektedir. Yeryüzünde başta malnütrisyon olmak
üzere yaklaşık 2 milyar insanı etkileyen protein,
enerji ve özelikle mikro-besin elementleri yetersiz-
liğinden kaynaklanan çeşitli beslenme bozuklukları
ve hastalıklarının en etkin ve ekonomik sağaltımı,
günlük diyette hayvansal gıdaların tükeltilmesi ile
sağlanabilmektedir. Bu hastalıklar, dünyada veteri-
ner hekimliğin ve veteriner halk sağlığının hayvan-
sal üretimi artırmada, hayvan insan sağlığını ko-
rumada ve toplumun sosyoekonomik değerlerinin
geliştirilmesinde önemli misyonunun olduğunu
ortaya koymaktadır.

Malnutrisyon: Temel besin maddelerinin

Patojen: Hastalık yapan herhangi bir
madde veya mikroorganizma.
Dünyada 99 milyon çocuğun protein-kalori yet-
mezliği veya malnütrisyondan, 2 milyar insanın de-
mir yetmezliğinden kaynaklanan anemiden acı çek-
tiği, hâlen 780 milyon insanın da açlığın eşiğinde
olduğu bildirilmektedir. Hayvansal gıdalar; üstün
tümünün yetersiz miktarlarda alınması
sonucu ortaya çıkan, ölümle sonuçlanma-
yan orta şiddette açlık durumu, beslenme
yetersizliği.
“Tek dünya, tek sağlık” konsepti; insan, hay-
van ve çevre sağlığının korunması için özellikle
zoonotik hastalıklarla mücadelede yerel, ülkesel

111
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli

ve uluslararası düzeyde beşerî ve veteriner hekim-
lerin iş birliği içerisinde çalışması yaklaşımıdır.
“Tek dünya, tek sağlık” konsepti aslında yeni bir
yaklaşım olmayıp, özellikle son yıllarda ortaya
çıkan yeni zoonotik hastalıkların insan, hayvan
ve çevre sağlığı ile uluslararası ticaret ve ekonomi
üzerine oluşturduğu küresel etkiler sonucu gerek
ABD gerekse AB’deki girişimler doğrultusunda
önem kazanmıştır. Veteriner hekimler “tek dün-
ya, tek sağlık” konsepti kapsamında halk sağlı-
ğı ve refahının korunması ile iyileştirilmesinde;
zoonozlar, yeni veya yeniden önem kazanan in-
feksiyon hastalıklar, gıda güvenliği ve güvencesi,
antibiyotik direnç sorunu, ekosistemin korun-
ması, komparatif medikal ve biyomedikal araş-
tırmalar, insanların fiziksel ve mental sağlıklarına
yardım gibi birçok konuda görev ve sorumluluk-
lara sahiptirler. Veteriner hekimlerin populasyon
sağlığı, karşılaştırmalı tıp ve koruyucu hekimlik
alanında sahip oldukları güçlü eğitim altyapısı
söz konusu hizmetlerin verilmesinde önemli rol
oynamaktadır.
Dünyada yıllık yaklaşık 1,5 milyon insanın
tüberkülozdan ölmesi ve her 10-15 dakikada bir
kişinin kuduzdan yaşamını kaybetmesi zoonotik
hastalıkların önemini ve kontrolünde veteriner ve
beşeri hekimlerin birlikte çalışmalarının gerekli-
liğini açıkça ortaya koymaktadır. Ayrıca, önemli
bakteriyel etkenlerin tüm dünyada yaygın olarak
kullanılan antibiyotiklere karşı geliştirdikleri çok-
lu direnç sorunu dikkatle takip edilmesi gereken
ortak küresel tehditlerden biridir. Veteriner ilaç-
larının, kontrolsüz ve bilinçsiz kullanımı sonu-
cu, idrar, kan, atık sular ile diğer su kaynaklarına
ve toprağa, dolayısıyla tüm yaşadığımız çevreye
bulaşması da kaçınılmaz bir gerçektir. Veteriner
hekimler, gıda amacıyla yetiştirilen hayvanlarda
ilaç kullanırlarken, bir yandan hayvanların sağlığı
ve refahıyla ilgili olarak yetiştiriciye; öte yandan
bu hayvanlardan elde edilen gıda maddelerinin
kalıntı içermeden tüketiciye sunulmasıyla ilgili
olarak topluma karşı sorumluluk taşımaktadır-
lar. Ayrıca, sağaltımda kullanılan ilaçların taşıdığı
kalıntı risklerini ve bunların insan sağlığı üzerin-
de doğurabilecekleri sakıncaları bilmek, hayvan
sahipleri ve yetiştiricilerini eğitmek ve uyarmak
da veteriner hekimlerin sorumlulukları arasında-
dır. İlaç uygulanan hayvanların besin üretiminde
kullanılması durumunda, bu hayvanları ve üretim
süreçlerini, mevzuata uygunluk yönünden izle-
mek ve kayıt altına almak da veteriner hekimlerin
yükümlülüğündedir.
Nükleer kazalarda veteriner halk sağlığı kuru-
luşları ve veteriner hekimlerin, acil durumlarda
hayvanların kapalı alanlarda saklanmasını sağla-
ma; radyasyon kirliliğinde zarar gören hayvanları
sağaltma ve kontrol altına alma; su, yem, hayvan-
sal gıda ve hayvansal yan ürünleri radyolojik açı-
dan kontrol etme ve muhafaza altına alma; analiz
sonuçlarına göre hayvanların beslenmesini kont-
rol altına alma ve özellikle hayvan kökenli gıda
tüketimini organize etme, radyasyondan mağdur
olan çiftçi ve üreticilerin zarar tespitini yapma
gibi sorumlulukları vardır.

Öğrenme Çıktısı
1 Halk sağlığı ve veteriner halk sağlığı kavramlarını tanımlayabilme
2 Veteriner halk sağlığı hizmetlerini sıralayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Veteriner hekimliği hizmet-

lerinde hayvan sağlığının Zoonoz hastalıklarla müca-
Tek tıp, tek sağlık konsepti
sağlanmasının halk sağlığı delede veteriner hekimlerin
hakkında bilgi veriniz.
üzerine olan etkisini ilişki- görevlerini anlatınız.
lendiriniz.

112
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GIDA GÜVENLİĞİ VE VETERİNER
HEKİMLİĞİ HİZMETLERİ
Hızla çoğalan dünya nüfusu ile beraber gıdala-
rın üretim miktarları ve çeşitlerinin artırılması ve
buna bağlı olarak denetim ve kontrol hizmetlerinin
giderek güçleşmesi, artan çevre kirliliği ve kuraklı-
ğa bağlı olarak gıda üretiminin azalması, gıdaların
ağır metaller ile birlikte sağlığa zararlı çok çeşitli et-
kenler ile kirlenme olasılıklarının artması, ulusal ve
uluslararası seyahat ve ticaret hacminin büyük bo-
yutlara ulaşması nedeniyle hastalıklı hayvan, hay-
van kökenli ürün ve hijyen kalitesi düşük gıdaların
yeryüzü genelinde yayılma ve tüketimlerinin arttığı
izlenmektedir. Bu nedenlerle gıda hijyeni ile ilgili
gereksinimlerin karşılanması ve hizmetlerin ulusal
ve uluslararası düzeyde özenle yürütülmesi zorunlu
hâle gelmiştir.
Gelişmekte olan ülkelerde gıda kaynaklı
hastalıklar nedeniyle her yıl 2.2 milyar insanın
yaşamını yitirdiği, gelişmiş ülkelerde ise her yıl
halkın yaklaşık 1/3’ünün gıda enfeksiyon veya
intoksikasyonlarından etkilendiği bildirilmekte-
dir. Gıda zehirlenme ve intoksikasyon vakaları-
nın çok çeşitli sağlık sorunları ve sosyo ekono-
mik problemlere yol açtığı göz önüne alındığında
gıda hijyenine olan gereksinim her zamankinden
çok daha fazla artmaktadır. Bu nedenle, FAO
ve WHO tarafından 1962 yılında kurulan Ko-
deks Alimentarius Uzmanlar Komisyonuna göre
“Hayvansal gıdaların sağlıklı, temiz, üstün besle-
yici değerde ve işlevsel kalite niteliklerinde üretilip
tüketiciye sunulmasının sağlanması” olarak tanım-
lanan gıda güvenliği konusunda yasal önlemlerin
alınması ve bu doğrultuda gıda yönetim sitem-
lerinin hijyenik prensipler doğrultusunda uy-
gulamaya aktarılması gerekmektedir. Hayvansal
gıda hijyeni, gıda güvenliği ve gıda yararlılığının
güvencesi olarak tanımlanmaktadır. Gıda hijye-
ninin öncüleri ve uygulayıcıları ise veteriner he-
kimlerdir. Besleme yöntemleri, çevre ve barınma
koşulları, büyümeyi hızlandırma, koruyucu he-
kimlik, hijyenik önlemler, döl veriminin artırıl-
ması, önlem, kontrol, muayene ve sağaltım gibi
hayvan kökenli gıdaların üretimin artırılmasına
yönelik hizmetlerin özenle yürütülmesinde vete-
riner hekimler büyük rol almaktadırlar.
Gıda hijyeni: Gıda üretim zincirinin tüm hal-
kalarında gıdaların güvenilir ve yararlı olarak
üretimlerinin garanti edilmesi için gereken
koşulların oluşturulmasını, önlem ve kontrol-
lerin gerçekleştirilmesini amaçlayan bilim dalı.
Gıda enfeksiyonu: Mikroorganizma içeren
gıdaların tüketilip sindirimi sonucunda olu-
şan mide - bağırsak sistemi enfeksiyonlarıdır.
Gıda intoksikasyonu: Gıdalarda doğal olarak
oluşan veya tüketilmelerinden önce Clostridi-
um botulinum, Staphylococcus spp. vb. bazı
patojen mikroorganizmaların oluşturduğu
toksinlerce oluşturulan hastalıklardır.
Kodeks Alimentarius: FAO ve WHO ortak-
lığında kurulan Kodeks alimentarius uzman-
lar komisyonu tarafindan çıkarılan uluslarara-
sı gıda standartları ve düzenlemelerine verilen
genel ad; gıda kodu.
Mikotoksin: Küfler veya mayalar tarafından
çoğu bitkiler, bitkisel gıdalar, yemler ve hay-
vansal gıdalarda oluşturulan toksinler.
Pestisit: Bitki ya da hayvanlara zararlı olan
canlı organizmaları etkisiz hâle getirmek veya
öldürmek amacıyla kullanılan kimyasal mad-
de veya madde karışımı olan tarım ilaçları.
Gıda Güvenliğini Tehdit Eden
Faktörler
Çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin ilk aşaması
sağlıklı ham madde elde edilmesi ve gıda üretiminde
kullanılacak sağlıklı hayvanların yetiştirilmesidir. Bu
kapsamda sağlıklı et ve et ürünleri üretimi için önce-
likle etin, uygun hijyenik ve teknolojik koşullara sa-
hip mezbahalarda veteriner hekim kontrolünde ke-
silen sağlıklı kasaplık hayvanlardan sağlanmış olması
gerekmektedir. Aynı şekilde kanatlı eti, yumurta ve
süt sağlıklı hayvanlardan elde edilmelidir. Balıklar ve
diğer su ürünleri tüketici sağlığını olumsuz yönde
etkileyecek çevresel kirlenme faktörlerini, patojenle-
ri ve parazitleri içermemelidir. Bu bağlamda, hayvan
kaynaklı gıda sorunlarının önlenmesi ve kontrolü ile
ilgili hizmetlerin gerçekçi olarak yürütülebilmesi an-
cak veteriner hekimlerce veteriner halk sağlığı poli-
tikaları uyarınca gerçekleştirilebilir. Çünkü veteriner
hekimler eğitim öğretim programları gereği bilimsel
ve yasal olarak hayvan kökenli gıdaların çiftlikten
sofraya güvenli ve yararlı üretimleri için gerekli hiz-
metlerin yetki ve sorumluluğuna sahiptirler.
113
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli
Hayvan kökenli gıda hastalıklarına neden olan
başlıca etkenler aşağıda verilmiştir:
• Biyolojik gıda kirleticileri (Salmonella spp.,
Campylobacter spp., E.coli gibi bakteriler),
• Kimyasal gıda kirleticileri (Mikotoksinler,
ağır metaller, pestisitler, veteriner ilaçları,
gıda katkıları, uygulanan işlemler ve amba-
laj malzemelerinden ileri gelen kimyasallar,
dioksinler ve dioksin benzeri maddeler),
• Fiziksel gıda kirleticileri (taş, toprak, metal
parçaları, saç, kıl, kılçık, deri atıkları, bağır-
sak içeriği, çeşitli böcek vb),
• Genetik kirleticiler (GDO’lu-Genetiği de-
ğiştirilmiş organizmalı gıdalar).
dikkat
Genetiği değiştirilmiş gıdalar gen teknoloji-
si kullanılarak genetik yapıları değiştirilmiş
ve yeni nitelikler kazandırılmış ürünlerden
yapılmış veya bu ürünleri içeren gıdaları ifa-
de etmektedir. 27 Ekim 2009 tarihli Resmî
gazete’de yayınlanan “Gıda ve Yem Amaçlı
Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar
ve Ürünlerinin İthalatı, İşlenmesi, İhracatı,
Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik” ile
GDO’ların ülkemizde de benzer bir yaklaşım
ile kontrol altına alınması hedeflenmektedir.
Gıda hastalıklarının büyük çoğunluğu (>%75)
mikrobiyel veya biyolojik kökenlidir. Günümüzde
gıda ve yemlerin on binleri aşan kimyasal kirleticiyi
içerir şekilde üretildiği bir gerçektir. Kimyasalların
gıdalar ile karşılıklı etkileşimleri sonucunda basit
zehirlenmelerden kanserlere kadar sonuçlanan çe-
şitli hastalıklar ve sağlık sorunları oluşmaktadır.
Gıdasal önemi olan hayvanlara uygulanmak ama-
cıyla üretilen ilaçlar, katkılar ve bunların uygulan-
ma prensipleri, arınma süreleri, MRL (Maksimum
Residue Limits- Maksimum Kalıntı Düzeyleri) ve
ADI (Acceptable Daily Intake- Günlük Alınma-
sına İzin Verilen Miktar) değerleri belirlenmiş ve
ayrıntılı olarak yönetmelik ve yönergelerde belirtil-
miştir. Bu bağlamda, hayvan yetiştiriciliğinde kul-
lanılan hormon ve benzeri büyüme faktörlerinin
birçoğu insan sağlığı üzerinde yarattığı ciddi riskler
nedeniyle yasaklanmıştır. Denetim ve kontrollerin
de yasaların öngördüğü yaptırımlar ve ölçütler uya-
114
rınca özenle yapılması konusunda başta veteriner
hekimler olmak üzere diğer sorumlulara gereken
yetki ve sorumluluklar verilmiştir. Ülkemizde sağ-
lık açısından sakıncasız olduğu kanıtlanan veteri-
ner ilaçlarının MRL ve ADI düzeyleri Türk Gıda
Kodeksi Yönetmeliği’nde açıkça verilmiştir.
Gıda katkı maddeleri hayvan kökenli gıdalarda;
kırmızı et, kanatlı etleri ve su ürünleri, bunlardan
üretilen et ürünleri ile süt ürünleri ve yumurta
ürünlerinde çeşitli amaçlarla yaygın olarak kulla-
nılmaktadır. Antioksidanlar, stabilizörler, bağlayı
ve kıvam artırıcılar, antibakteriyeller, lezzet artı-
rıcı ve koruyucuların ve enzimlerin kullanılması
kaçınılmazdır. Bunların belirtilen hayvan kökenli
gıdalarda ne kadar kullanılacakları, arınma süreleri
tekniğine uygun olarak veteriner hekimler ve diğer
yükümlülerin gözetiminde gerçekleştirilmektedir.
Gıda Güvenliğinin Sağlanmasına
Yönelik Sistemler
Dünyada gıda kaynaklı hastalıkların ve sebep ol-
duğu sosyoekonomik sorunların çözümüne yönelik
yoğun bilimsel araştırmalar yürütülmüş ve araştır-
ma bulgularının uygulamaya aktarımı için de yo-
ğun uğraş verilmiştir. Bunların sonucunda gıdaların
güvenilir ve yararlı üretimlerini sağlamak amacıyla
birçok konuda olduğu gibi yönetimin etkinliğini
artırma konusunda da önemli sistemler geliştiril-
miştir. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır:
• Uluslararası Standardizasyon Örgütünce
hazırlanan (International Standardization
for Organization) “ISO 22000” Gıda stan-
dardı veya Güvenliği Yönetim Sistemi,
• Tehlike Analizleri ve Kritik Kontrol Nok-
taları (Hazard Analysis and Critical Control
Points “HACCP”) Prensipleri,
• Güvenilir Kaliteli Gıda (Safe Quality Food
“SQF”) Üretim Programı,
• Uluslararası Gıda Standart (International
Food Standart “IFS”) Sistemi,
• İngiliz Perakende Şirketler Birliği (British
Retail Consortium “BRC”) Teknik Standart
ve Protokolü.
Gıda güvenliği sistemlerinde aşağıda belirtilen
uygulamalar “Ön Koşul Programları” (Prerequisite
Programs) olarak adlandırılmakta ve gıda güvenliği
yönetim sistemlerinin uygun ve etkin yürütülmele-
rinin temelini oluşturmaktadırlar.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

• İyi Tarım Uygulamaları rilen 56 özel gıda kontrol laboratuvarı aracılığıyla

• İyi Hijyen Uygulamaları
• İyi Veteriner Hekim Uygulamaları
• İyi Üretim Uygulamaları
• İyi Dağıtım Uygulamaları
• İyi Ticaret Uygulamaları
Günümüzde “ISO 22000” ve “Gıda Kodeksi”nin
bir bölümü olarak uluslararası düzeyde kabul gö-
ren “HACCP” sisteminin etkinliği ve gücünün,
ön koşul programlarını gerçekçi olarak uygulama-
ya aktarabilmesinden ileri geldiği bildirilmektedir.
İyi üretim uygulamaları, iyi hijyen uygulamaları ve
HACCP gibi risk analizine dayalı sistemler ile gıda-
ların üretimden tüketime kadar yukarıda bahsedilen
tehlikelerden korunması ve üretim kayıplarının en
az düzeye indirilmesi amaçlanmaktadır.
Türkiye’de gıda güvenliğine ilişkin kalite, kont-
rol ve yönetim sistemlerinden başlıcaları Uluslara-
rası Standardizasyon Örgütü tarafından oluşturu-
lan “ISO 9000 Kalite Standartları” ve 1960 yılında
kurulan ve doğrudan Başbakanlığa bağlı olan Türk
Standartları Enstitüsünün (TSE) oluşturduğu “Türk
Standardı”dır. TSE tarafından gıda güvenliğine iliş-
kin olarak oluşturulan TS 13001 Standardı, ulusla-
rarası kabul görmüş HACCP prensiplerine dayalıdır.
Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı laboratu-
varların çalışmalarıyla ülkemizin gıda güvenliğine,
halk sağlığının korunmasına, gıda ve yem sektörü-
ne; ithalat, ihracat, özel istek ve denetim hizmetleri
kapsamında yapılan analizlerle önemli hizmetler
verilmektedir. Bu hizmetler Bakanlığa bağlı 39 İl
Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü, 1 Ulusal Gıda
Referans Laboratuvarı Müdürlüğü ve 8 Veteriner
Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ile
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yetkilendi-
yürütülmektedir. Aynı amaçla, Sağlık Bakanlığı
Halk Sağlığı ve Refik Saydam Merkez Hıfzıssıh-
ha Enstitüsünün, Türk Standartları Enstitüsünün
(TSE), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Kurumunun (TÜBİTAK), Türk Silahlı Kuvvetleri
Gıda Kontrol Müfreze Komutanlıklarının, Üniver-
sitelerin ve Belediyelerin gıda laboratuvarları hiz-
met vermektedirler. Gıda laboratuvarlarında birçok
meslek mensubu bir arada çalışmaktadır. Bunlar
gıda, ziraat, kimya mühendisi, kimyager, biyolog ve
veteriner hekimler ile laborant, teknisyen ve tekni-
kerlerden oluşmaktadır.
AB başta olmak üzere gelişmiş ülkelerde gıda
güvenliği ve veteriner halk sağlığına ilişkin konular
çiftlikten sofraya gıda güvenliği konseptinde bütün-
sel bir anlayışla ve risk değerlendirmesini esas alan
bir yaklaşım içerisinde değerlendirilmektedir. Bu
noktadan hareketle, çiftlikten sofraya gıda güven-
liğinin temel prensiplerini; hayvan sağlığı (hayvan
hastalıklarını önleme ve kontrolü), hayvan refahı,
bitki sağlığı (pestisit güvenliği), hayvan yemlerinin
güvenliği, gıda ürünlerinin güvenliği, gıdaların eti-
ketlenmesi, kayıt ve kimliklendirme, uluslararası
gıda güvenliği konuları oluşturmaktadır.
Sağlıklı gıda üretimi için, gıda güvenliğini yem
güvenliğinden ayırmak mümkün değildir. İnsan
tüketimine sunulan hayvan kökenli gıdaların sağ-
lıklı olması hayvanların yedikleri yemle yakından
ilgilidir. Birçok hastalık yemlerden hayvanlara,
hayvanlardan da insanlara geçebilmektedir. Geçmiş
yıllarda bu tip hastalıkların neden olduğu önemli
salgınlar rapor edilmiştir. Hastalıklar dışında, pato-
jen mikroorganizmalar üzerinde direnç oluşturabi-
len bazı antibiyotiklerin yem katkı maddesi olarak
kullanılması da diğer bir problemdir.

Öğrenme Çıktısı
2 Gıda güvenliği konusunda veteriner hekimliği hizmetlerinin önemini özetleyebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Gıda güvenliği sistemle-

HACCP sisteminin gıda
güvenliği açısından önemi-
ni açıklayınız.
Gıda güvenliğinin sağlan-
rinin veteriner hekimliği
masına ilişkin geliştirilen
hizmetlerini geliştirmedeki
sistemleri karşılaştırınız.
etkilerini anlatınız.

115
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli
GIDA GÜVENLİĞİ VE VETERİNER
HEKİMLİĞİ MEVZUATI
Gıda mevzuatı temel olarak tüketiciyi korumak
için çıkarılan ve genel olarak gıda maddelerinin
üretildiği, depolandığı ve satıldığı yerlerin nitelik-
lerini belirleyen kanun, tüzük ve yönetmeliklerin
bütününe verilen addır. Türkiye’de gıda güvenliği-
ne ilişkin ilk yasa 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı
“Belediye Yasası”dır. Daha sonraları bu yasanın ye-
rine geçen 5179 sayılı Kanun çıkarılmış, son olarak
da Tarım ve Orman Bakanlığınca 5996 sayılı “Ve-
teriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanu-
nu” yayımlanmıştır.
Bu bölümde, gıda güvenliği kapsamında vete-
riner hekimliği ile ilgili mevzuat bilgileri değerlen-
dirilecektir.
Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı,
Gıda ve Yem Kanunu
5996 sayılı Kanun, Türkiye’de gıda, gıda ile te-
mas eden madde ve malzeme ile yemlerin üretim,
işleme ve dağıtımının tüm aşamaları, gıda ve yem
güvenilirliği ve halk sağlığına ilişkin kontrol, ön-
lem ve denetim mekanizmalarını düzenlemektedir.
Bu Kanun, gıda ve yeme ilişkin ürünlerin üretim
aşamasından tüketiciye sunulmasına kadar geçen
tüm süreci Tarım ve Orman Bakanlığının kont-
rolüne vermektedir. Yeni yasa sorumlu yöneticili-
ği kaldırırken, tüm sorumluluğu işletme sahibine
vermektedir.
5996 sayılı Kanun’un 21. maddesinde gıda gü-
venilirliği şartları belirtilmiştir. İnsan sağlığı için
tehlike oluşturan ve tüketime uygun olmayan gıda,
güvenilir olmayan gıda olarak kabul edilmiştir.
Gıdanın insan sağlığına zararlı olup olmadığının
belirlenmesinde; tüketenin sağlığı üzerinde ani,
kısa veya uzun vadede oluşturabileceği muhtemel
etkileri yanında, gelecek nesiller üzerindeki etkileri,
birikerek artan muhtemel toksik etkileri ve belir-
li tüketici gruplarının özel sağlık hassasiyetleri de
dikkate alınmaktadır. Herhangi bir gıdanın insan
116
tüketimi için uygun olmadığının belirlenmesinde,
gıdanın yabancı madde karışması da dâhil olmak
üzere her tür bulaşıklığı veya çürüme, bozulma
veya kokuşma nedeniyle kullanım amacına uygun
olmaması dikkate alınmaktadır.
Bu Kanunun 23. maddesinde, Bakanlığın, gıda
ile ilgili teknik ve hijyen kriterleri, bitki koruma
ürünü ve veteriner ilaç kalıntıları, katkı maddeleri,
bulaşanları, numune alma, ambalajlama, etiketle-
me, nakliye, depolama ve analiz metotlarını belir-
leyen gıda kodeksini hazırlamakla yetkili olduğu
belirtilmiştir. Bakanlığın, konu ile ilgili çalışmaları
uluslararası Kodeks Alimentarius Komisyonu ile
yürüttüğü bildirilmiştir.
Kanunda, tüketicilerin korunması amacıyla,
gıda ve yem ile ilgili genel ve özel hijyen esasları ile
tehlike analizi ve kritik kontrol noktaları ilkelerine
dayalı düzenlemeler, resmî kontrollerin yapıldığını
belirten sağlık işareti, tanımlamaya ilişkin işaretle-
meler ve izlenebilirlikle ilgili diğer özel düzenleme-
ler belirlenmiştir.
Kanunun 31. maddesinde, resmî kontrollerin,
uygun sıklıkta, tarafsız, şeffaf ve mesleki gizli-
lik ilkelerine uygun olarak risk esasına göre, ön
bildirim gereken hâller dışında, önceden haber
verilmeksizin gerçekleştireleceği ve bu kontrolle-
rin; izleme, gözetim, doğrulama, tetkik, denetim,
numune alma ve analiz gibi uygulamaları da kap-
sayacağı açıklanmıştır. Kontrollerin, Bakanlıkça
kontrol yetkisi verilen personel tarafından gerçek-
leştirileceği ve üretim, işleme ve dağıtım aşama-
larında hangi meslek mensuplarının hangi resmî
kontrollerden sorumlu olduğu belirtilmiştir (Tab-
lo 5.2). (5. Bölümün 2. Tablosu) Kesimhanelerde,
kesim öncesi ve sonrası muayeneler ile et parça-
lama işlemi yapılan yerlerde muayeneleri, diğer
resmî kontrolleri yapmak üzere, resmî veteriner
hekim görevlendirileceği belirtilmiştir. Resmî
kontrollerde, ilgili meslek alanlarında eğitim alan
tekniker, teknisyen ve yardımcı sağlık personeli-
nin, kontrol yetkisi verilen personele yardımcı ol-
mak üzere görev alacağı da bildirilmiştir.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Tablo 5.2 Üretim, İşleme ve Dağıtım Aşamalarında Resmi Kontrollerden Sorumlu Meslek Mensupları

Veteriner hekim, ziraat mühendisi

A. (zooteknist), su ürünleri mühendisi ile
Hayvansal üretim
BİRİNCİL su ürünleri ve balıkçılık teknolojileri
ÜRETİM mühendisi

Bitki ve bitkisel üretim Ziraat mühendisi

Kesimhane, kombina ve
parçalama işlemi yapılan Veteriner hekim
yerler
Et ve et ürünleri işleyen Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
işyerleri mühendisi (gıda bölümü)
Veteriner hekim, su ürünleri mühendisi,
su ürünleri ve balıkçılık teknolojileri
Su ürünleri işleyen iş yerleri
mühendisi, gıda mühendisi, ziraat
mühendisi (gıda ve su ürünleri bölümü)
Hayvan
Süt ve süt ürünleri işleyen iş Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
kökenli
yerleri mühendisi (gıda ve süt bölümü)
gıda ve
yemler Yumurta işleyen, depolayan Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
veya ambalajlayan işyerleri mühendisi (gıda bölümü)

Bal, polen, arı sütü, temel Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
petek üreten iş yerleri mühendisi (gıda bölümü)

Hayvansal yan ürünleri

B. Veteriner hekim
işleyen tesisler
ÜRETİM
VE Hayvansal yan ürün
İŞLEME kullanarak pet hayvan yemi Veteriner hekim
üreten işletmeler
Ziraat mühendisi, veteriner hekim, su
Yem işletmeleri ürünleri mühendisi (balık yemi üreten
işletmeler)
Hayvan kökenli olmayan gıdalar Gıda mühendisi, ziraat mühendisi
Hayvan kökenli olan ve olmayan bileşenleri Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
içeren gıdalar mühendisi

Gıda ile temas eden madde ve malzeme Gıda mühendisi, ziraat mühendisi (gıda
üreten iş yerleri bölümü), kimya mühendisi, kimyager

Veteriner Veteriner biyolojik ürünler Veteriner hekim

sağlık
ürünleri Veteriner biyolojk ürünler
Veteriner hekim, kimyager, kimya
üreten dışındaki veteriner sağlık
mühendisi, eczacı
işyerleri ürünleri

Ziraat mühendisi, kimyager, kimya

Bitki koruma ürünleri üreten işyerleri
mühendisi

117
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli
Et depolayan ve dağıtan
Bitki ve bitkisel ürün
Hayvan kökenli gıda
Perakende Hayvan kökenli olmayan
iş yerleri gıda
Hayvan kökenli olan ve
olmayan bileşenleri içeren
gıda
C. DAĞITIM
Gıda ile temas eden madde
ve malzeme
Veteriner Veteriner biyolojik ürünler
sağlık
ürünleri Diğer veteriner sağlık
satış yerleri ürünleri
Bitki koruma ürünleri satış yerleri
Yemler
Bitki, bitkisel ürün ve diğer maddeler
Orman bitki ve bitkisel ürünleri ile ahşap
Ç. İTHALAT ambalaj malzemeleri
Canlı hayvan ve hayvansal ürünler
Hayvansal kökenli olmayan ürünler
Kaynak: Yaşar, 2012
Gıda ve Yemin Resmî Kontrollerine
Dair Yönetmelik
17.12.2011 tarihli ve 28145 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan bu Yönetmelik ile insan ve
hayvanlara yönelik doğrudan veya çevre aracılığıyla
oluşabilecek risklerin önlenmesi, bertaraf edilmesi
veya kabul edilebilir seviyelere indirilmesi, gıda ve
yemin etiketlenmesi, tüketicilerin bilgilendirilmesi
tüketici menfaatlerinin korunması, haksız rekabe-
tin önlenmesi, gıda ve yemin resmî kontrollerine
ilişkin usul ve esasları belirlemek amaçlanmıştır.
Bu Yönetmelik; resmî kontroller, izlenebilirlik, hızlı
uyarı sistemi, acil durumlar, ihtiyati tedbirler, kriz
yönetimi, kamuoyunun bilgilendirilmesi, resmî ser-
tifikasyon, yıllık ve çok yıllık ulusal kontrol planla-
rı, sorumluluklar ve itirazlara ilişkin usul ve esasları
kapsamaktadır.
118
Veteriner hekim
Ziraat mühendisi
Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
mühendisi
Ziraat mühendisi, gıda mühendisi
Veteriner hekim, gıda mühendisi, ziraat
mühendisi
Gıda mühendisi, ziraat mühendisi (gıda
bölümü), kimya mühendisi, kimyager
Veteriner hekim
Veteriner hekim, kimyager, kimya
mühendisi, eczacı
Ziraat mühendisi, kimyager, kimya
mühendisi
Ziraat mühendisi, veteriner hekim
Ziraat mühendisi
Ziraat mühendisi, orman mühendisi, orman
endüstri mühendisi
Veteriner hekim
Ziraat mühendisi, gıda mühendisi
İlgili Yönetmelik kapsamındaki gıda ve yem iş-
letmelerinin resmî kontrollerinin, kontrol görevlisi
tarafından gerçekleştirileceği, kontrol görevlisine
yardımcı olmak üzere ilgili meslek alanlarından
yardımcı sağlık personeli görevlendirileceği ifade
edilmiştir. Resmî kontrollere ilişkin görevlerin, de-
netim, gözetim, tetkik, izleme, takip, doğrulama,
numune alma ve analiz gibi uygun kontrol metotları
ve teknikleri kullanılarak yürütüleceği bildirilmiştir.
Yönetmelikte kontrol görevlisinin, muayene ve ana-
liz raporu ile birlikte denetim sonunda düzenlediği
raporu, mevcut mevzuat dâhilinde özellikle taklit,
tağşiş ve sağlığa zararlı hususları da içerecek şekilde
değerlendireceği, uygunsuzluk durumunda işletme-
ci veya yasal temsilcisi hakkında gerekli yasal işlemi
uygulayacağı vurgulanmıştır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Taklit: Ürünlerin, şekil, bileşim ve nitelik-
leri itibariyle yapısında bulunmayan özel-
liklere sahip gibi veya başka bir ürünün
aynısıymış gibi gösterilmesi.
Tağşiş: Ürünlere temel özelliğini veren
öğelerin ve besin değerlerinin tamamının
veya bir bölümünün mevzuata aykırı ola-
rak çıkarılması veya miktarının değiştiril-
mesi veya aynı değeri taşımayan başka bir
maddenin, o madde yerine aynı maddey-
miş gibi katılması.
Yönetmelik’in 12. maddesine göre, resmî kont-
roller kapsamında numune alma işlemi; gıda ve gıda
ile temas eden madde ve malzeme için Türk Gıda
Kodeksi Yönetmeliği, yem için ise Yemlerin Resmî
Kontrolü İçin Numune Alma ve Analiz Metotlarına
Dair Yönetmelik; analiz metotları ise Gıda Kontrol
Laboratuvarlarının Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlu-
lukları ile Çalışma Usul ve Esaslarının Belirlenmesine
Dair Yönetmelik hükümlerine göre yapılacağı belir-
tilmiştir. Ancak, bu Yönetmeliklerde hüküm bulun-
maması hâlinde sırasıyla Türk Standartları Enstitüsü
veya Avrupa Standardizasyon Komitesi tarafından
kabul edilen standartlar göz önünde bulundurulaca-
ğı veya numune alma işleminin, amaçlanan hedefe
uygun olarak Bakanlıkça hazırlanan numune alma
prosedürüne göre yürütüleceği açıklanmıştır.
Gıda Hijyeni Yönetmeliği
Gıda Hijyeni Yönetmeliği; 5996 Sayılı Kanu-
na dayanarak ve 852/2004/EC sayılı Gıdaların
Hijyenine İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konsey
Tüzüğü’ne paralel olarak düzenlenmiştir. Bu Yönet-
melik; gıda işletmecisinin birincil üretim aşaması
dâhil üretim, işleme ve dağıtımın tüm aşamaların-
da gıda hijyenini sağlamak üzere uyması gereken
genel hijyen kuralları ile sorumluluklarına ilişkin
usul ve esasları kapsamaktadır.
Yönetmelik’in 17. maddesinde, gıdanın mu-
ameleye tabi tutulduğu alanlarda çalışan bütün
personelin, kişisel temizliğini sürdürmeye özen
göstermesi, temiz ve gerekli durumlarda uy-
gun koruyucu kıyafet giymesi şart koşulmuştur.
Yönetmelik’te, gıda ile taşınabilen bir hastalığı
olan veya bu hastalığın taşıyıcısı durumundaki
veya enfekte yara, deri enfeksiyonları, ağrılar veya
ishal gibi şikâyetleri olan kişilerin gıda ile tema-
sına, gıdaları muamele etmesine veya gıdaların
muameleye tabi tutulduğu alanlara girmesine izin
verilmeyeceği bildirilmiştir.
Bu Yönetmelik’te, gıda güvenilirliğinin sağlan-
masında, tehlike analizi ve kritik kontrol noktaları/
HACCP ilkelerine dayanan prosedürlerin iyi hij-
yen uygulamaları ile birlikte uygulanmasından so-
rumluluğun öncelikle gıda işletmecisine ait olduğu
vurgulanmıştır.
Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen
Kuralları Yönetmeliği
Bu Yönetmelik’in amacı, hayvansal gıda üreten
gıda işletmecisinin Gıda Hijyeni Yönetmeliği’nde
belirtilen kurallara ek olarak uyması gereken özel
hijyen gerekliliklerini belirlemek ve işlenmemiş ve
işlenmiş hayvansal gıda üreten gıda işletmecisinin
uyması gereken özel hijyen gerekliliklerini, sorum-
luluklarını ve yürüttüğü otokontrollere ilişkin usul
ve esasları düzenlemektir.
Bu Yönetmelik’te; “Gıda işletmecisinin sorum-
lulukları, kayıt ve onay”, “Sağlık ve tanımlama
işareti”, “Bazı hayvansal gıdalara ilişkin gerekli-
likler”, “Evcil tırnaklı hayvanların etleri için özel
gereklilikler”, “Kanatlı ve tavşanımsıların etleri
için özel gereklilikler”, “Çiftlik av hayvanlarının
eti için özel gereklilikler”, “Yaban av hayvanı eti
için özel gereklilikler”, “Kıyma, hazırlanmış et ka-
rışımları ve mekanik olarak ayrılmış et için özel
gereklilikler”, “Et ürünleri için özel gereklilik-
ler”, “Canlı çift kabuklu yumuşakçalar için özel
gereklilikler”, “Balıkçılık ürünleri için özel ge-
reklilikler”, “Çiğ süt, kolostrum, süt ürünleri ve
kolostrum bazlı ürünler”, “Yumurta ve yumurta
ürünleri için özel gereklilikler”, “Kurbağa baca-
ğı ve salyangoz için özel gereklilikler”, “Eritilmiş
hayvan yağları ve don yağı tortusu için özel gerek-
lilikler”, “İşlenmiş mide, idrar kesesi ve bağırsak-
lar için özel hijyen gereklilikleri”, “Jelatin için özel
gereklilikler”, “Kollajen için özel gereklilikler”,
“Hayvansal gıdaların ithalatı” başlıkları altında
bilgiler verilmiştir.
Yönetmelikte, kesimhane işletmecisinin resmî
veteriner hekime karşı sorumlulukları bildirilmiş-
tir. Resmî veteriner hekim izin verinceye kadar
hayvanın kesimi veya iç organlarının çıkartılması
işleminin yapılamayacağı açıklanmıştır.
Yönetmelikte, kesimhaneler için gereklilikler
ve kesim hijyeni başlıkları altında, evcil tırnaklı-
ların kesildiği kesimhane binalarının, planlarının
119
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli
ve ekipmanlarının asgari ve teknik şartları belir-
tilmiştir. Kesimhane işletmecisine, kesilecek her
hayvanın Hayvansal Gıdaların Resmî Kontrolleri-
ne İlişkin Özel Kuralları Belirleyen Yönetmelik hü-
kümleri doğrultusunda ölüm öncesi muayenesinin
uygun şartlar altında yapılabilmesi için resmî veya
yetkilendirilmiş veteriner hekimin talimatlarına,
ölüm sonrası muayenelerinin uygun şartlar altında
yapılabilmesi için Bakanlığın talimatlarına uyma
zorunluluğu getirilmiştir.
Yönetmeliğin 33. maddesinde, gıda işletmecisi-
nin, et ürünlerinin hazırlanmasında aşağıda belirti-
len maddeleri kullanamayacağı bildirilmiştir:
a) Dişi ve erkek hayvanların genital organları,
b) Böbrekler ve idrar kesesi dışında kalan üri-
ner sistem organları,
c) Larinks kıkırdağı, soluk borusu ve akciğer-
lerin ana bronşları,
ç) Gözler ve göz kapakları,
d) Dış kulak yolu,
e) Boynuz dokusu,
f ) Kanatlı hayvanlarda; ibik ve kulaklar, ger-
dan ve ibik benzeri sarkık et, baş, ayak, ye-
mek borusu, kursak, bağırsaklar ve genital
organlar.
dikkat
5/1/2005 tarihli ve 25691 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanan Kırmızı Et ve Et Ürün-
leri Üretim Çalışma ve Denetleme Usul ve
Esaslarına Dair Yönetmelik ile 8/1/2005 tarihli
ve 25694 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ürünleri Üretim Te-
sislerinin Çalışma ve Denetleme Usul ve Esas-
larına Dair Yönetmelik Hayvansal Gıdalar İçin
Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği’nin yayımı
tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.
Hayvansal Gıdaların Resmî
Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları
Belirleyen Yönetmelik
Bu Yönetmelik ile gıda hijyeni, halk sağlığı,
hayvan sağlığı ve hayvan refahı kuralları gözetilerek
Gıda ve Yemin Resmî Kontrollerine Dair Yönetmelik
hükümlerine ilave olarak hayvansal gıdaların resmî
kontrol esaslarını belirlemek amaçlanmıştır.
120
Yönetmelik’in 7. maddesinde, resmî veteriner
hekimlerin, piyasaya çiğ et arz eden kesimhaneler,
av hayvanı işleme tesisleri ve parçalama tesislerindeki
denetimlerini, aşağıda yer alan özel şartlara uygun
olarak yürüteceği belirtilmiştir:
a) Gıda zinciri bilgisine ilişkin kararlar,
b) Ölüm-öncesi (ante-mortem) muayene so-
nuçlarının bildirimi,
c) Hayvan refahına ilişkin kararlar,
ç) Ölüm-sonrası (post-mortem) muayene so-
nuçlarının bildirimi,
d) Ete ilişkin kararlar,
d) Spesifik risk materyali ve diğer hayvansal
yan ürünlere ilişkin kararlar,
e) Laboratuvar analizleri.
Yönetmelik’te, resmî veteriner hekimin inceleme
görevleri başlığı altında, resmî veteriner hekimin,
hayvansal yan ürünlerin toplanması, nakli, depo-
lanması, işlenmesi, kullanımı ve bertarafına ilişkin
gıda işletmecisinin oluşturduğu prosedürlerin sü-
rekli olarak uygunluğunu doğrulamakla sorumlu
olduğu vurgulanmıştır.
Bu Yönetmeliğe göre, resmî veteriner hekim, ke-
simden önce ve sonra tüm hayvanlarda muayene ve
et kontrolünü yürütmek; nakil süresince ve kesim
esnasında hayvanların korunmasına yönelik hayvan
refahına ilişkin mevzuata uygunluğu doğrulamak;
laboratuvar analizleri için numunelerin uygun olarak
tanımlanmasını, hazırlanmasını, uygun laboratuva-
ra gönderilmesini; zoonozların ve zoonotik etken-
lerin izlenmesi ve kontrolünün gerçekleştirilmesini
sağlamakla görevlidir.
Gıda Kontrol Laboratuvarlarının
Kuruluş, Görev, Yetki ve
Sorumlulukları ile Çalışma Usul
ve Esaslarının Belirlenmesine Dair
Yönetmelik
Bu Yönetmelik, gıda, gıda ile temas eden her
türlü madde ve malzemeler ile yemlerin güvenilirli-
ği, hijyen ve kalite analizlerini yapmak üzere gerçek
ve tüzel kişilere ait kurulan veya kurulacak özel gıda
kontrol laboratuvarlarının kuruluş izni, çalışma izni,
denetimleri ve çalışma usul ve esasları ile gıda, gıda ile
temas eden her türlü madde ve malzemeler ile yem-
lerin güvenilirliği, hijyen ve kalite analizlerinin yapıl-
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

dığı ve tohumluk kontrol hizmetlerinin yürütüldüğü
Bakanlık gıda kontrol laboratuvarlarının denetimle-
ri, çalışma usul ve esaslarını kapsamaktadır.
Yönetmelik’te, Laboratuvar personeli: Laboratu-
var birimlerinin faaliyet ve görev alanına giren konu-
larda görev alan ve/veya analizleri yapan, laboratu-
var birim sorumlusuna ve idareye karşı sorumlu olan
faaliyet ve görev alanına giren konularda en az lisans
düzeyinde eğitim almış personeli, Laboratuvar yar-
dımcı personeli: Laboratuvar birimlerinin faaliyet
ve görev alanına giren konularda laboratuvar birim
sorumlusuna ve idareye karşı sorumlu olan, analiz-
lerin yapılmasında görev alan, en az lise düzeyinde
laboratuvarın faaliyet alanları ile ilgili konularında
eğitim almış personel olarak tanımlanmaktadır.
Yönetmelik’in 8. maddesine göre, laboratuvar-
larda müdür, kalite yönetim birim sorumlusu, her
laboratuvar hizmet biriminde ayrı ayrı laboratuvar
birim sorumlusu, yeterli sayıda personel ve yardım-
cı personel istihdamı zorunlu kılınmıştır. Bu bağ-
lamda, laboratuvarlarda, faaliyet ve görev alanına
giren konulara göre gıda, süt, su ürünleri, zootek-
ni, bitki koruma, bahçe bitkileri ve tarla bitkileri,
toprak bölümü mezunu ziraat mühendisi, veteriner
hekim, gıda mühendisi, kimya mühendisi, kimya-
ger, su ürünleri mühendisi, balıkçılık teknolojisi
mühendisi, biyolog, genetik ve biyoteknoloji, po-
limer mühendisi ile laboratuvarlarda faaliyet ve
görev alanına giren konularda tekniker, teknisyen,
laborant, teknik ve sağlık hizmetleri sınıfı persone-
linin istihdam edileceği bildirilmiştir.
Yönetmelik’te, numune kabul ve raporlandırma
birim sorumlusu olarak gıda konusunda en az teknik
lise veya ön lisans eğitimi almış personelin; labora-
tuvarlarda yapılacak olan gıdaların duyusal analizleri
için ön lisans veya lisans eğitimi almış personel dışın-
da da personel istihdam edilebileceği belirtilmiştir.
Yönetmelik’te Bakanlık, gıda kontrol laboratuvarına
müdür olarak atanacak personelin en az üç yıl labo-
ratuvar tecrübesine sahip olmasını, Gıda kontrol la-
boratuvarlarına atanacak teknik ve sağlık hizmetleri
sınıfı personelinin hizmet süresinin beş yıldan az ola-
mayacağını şart koşmuştur. Hizmet süresi beş yıldan
fazla olan teknik ve sağlık hizmetleri sınıfı personeli-
nin laboratuvarlara atanabilmesi için en az iki yıl labo-
ratuvar tecrübesine sahip olması şartı aranmaktadır.
Laboratuvarın görevi, bu Yönetmelik kapsa-
mında belirtilen ürünlerde Bakanlık il müdürlük-
lerince ithalat, ihracat, denetim ve benzeri amaçlar
için gönderilen numunelerin analizlerini, diğer
kamu kurumlarından gönderilen numunelerde
resmî istek analizlerini, üniversiteler gibi kurum ve
kuruluşların, şahıs veya firmaların özel istek ana-
lizlerini, araştırma geliştirme ve proje analizlerini
raporlarında belirtmek kaydı ile yapmaktır.
Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği
5996 sayılı Kanun’un 23. maddesi gereğince;
Tarım ve Orman Bakanlığınca gıda ve gıda ile te-
mas eden maddelerle ilgili asgari teknik ve hijyen
kriterlerini, pestisit kalıntıları ve veteriner ilaç ka-
lıntıları, gıda katkı maddeleri, aroma vericiler ve
aroma verme özelliği taşıyan gıda bileşenleri, bu-
laşanlar, ambalajlama, etiketleme, numune alma,
analiz metotları, taşıma ve depolama ile ilgili esas-
ları barındıran gıda kodeksi yayınlanmıştır. İlgili
maddeye dayanılarak çıkarılan Türk Gıda Kodeksi
Yönetmeliği ile hazırlanacak Gıda Kodeksine iliş-
kin esaslar ve kurallar belirtilmiştir.

Öğrenme Çıktısı
3 Gıda güvenliği kapsamında veteriner hekimliği hizmetleri ile ilgili mevzuatı ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Resmî veteriner hekim-

Tablo 5.2’deki üretim, işle-
lerin, kesimhaneler, av Gıda güvenliğinin sağlan-
me ve dağıtım aşamalarında
hayvanı işleme tesisleri ve ması amacıyla geliştirilen
resmi kontrollerden sorum-
parçalama tesislerindeki yönetmeliklerin sağladığı
lu olan meslek gruplarını
görev ve sorumluluklarını faydaları anlatınız.
karşılaştırınız.
açıklayınız.

121
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli

Halk sağlığı ve veteriner

1 halk sağlığı kavramlarını
tanımlayabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

2 Veteriner halk sağlığı

hizmetlerini sıralayabilme

Halk Sağlığı ve Veteriner Halk

Sağlığı Hizmetleri

1 Halk sağlığı, bir bireyin sağlığını sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde geliştirerek hastalıklardan
korumayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığı ile çalışma gücünün arttırılmasını sağlayan bir bilimdir.
Toplum içinde, toplumla ilgili pek çok değeri ilgilendiren bir uğraş alanıdır. Halk sağlığı bilimi içinde insan ve
veteriner halk sağlığı arasında sıkı bir ilişki ve iş birliği vardır. Halk sağlığı, toplumun önemli bir bölümünü etkile-
yebilecek hastalıklar konusunda insanları bilgilendirmek, korumak ve tedavi etmek amacıyla yapılan tıbbi çalışma-
ların ana hedefidir. Veteriner halk sağlığı, veteriner bilimlerinin ön gördüğü anlam ve uygulamalar doğrultusunda
insanların fiziksel, ruhsal ve sosyal refahının artırılması yönündeki katkılarının tümü olarak tanımlanmaktadır.

2 Veteriner hekimlerin, halk sağlığının gelişiminde, zoonotik hastalıkların tanı ve tedavisinde, su ve gıdaların kalitesinin
korunmasında, vahşi yaşam ve ekosistemin desteklenmesinde önemli sorumlulukları ve katkıları vardır. Günümüzde
veteriner hekimler ile beşeri hekimlerin uzmanlıklarını, deneyimlerini ve görüşlerini paylaştığı tek alanın “Halk Sağlığı”
olduğu ifade edilmektedir. Veteriner halk sağlığı kapsamında görev yapan veteriner hekimler; Zoonotik hastalıklarla
mücadelede, hayvansal gıdaların sağlıklı şekilde üretim, imalat, muhafaza ve pazarlanmasında; laboratuvar hayvanlarını
yetiştirmede; hayvan refahını korumada; aşıların üretim ve kontrollerinde ve nükleer kazalarda hizmet vermektedirler.

Gıda güvenliği konusunda veteriner

3 hekimliği hizmetlerinin önemini
özetleyebilme

Gıda Güvenliği ve Veteriner

Hekimliği Hizmetleri

3 Çiftlikten sofraya gıda güvenliğinin ilk aşamasını sağlıklı ham madde elde edilmesi ve gıda üretiminde kullanıla-
cak sağlıklı hayvanların yetiştirilmesi oluşturmaktadır. Bu kapsamda sağlıklı et ve et ürünleri üretimi için öncelikle
etin, uygun hijyenik ve teknolojik koşullara sahip mezbahalarda veteriner hekim kontrolünde kesilen sağlıklı ka-
saplık hayvanlardan sağlanmış olması gerekmektedir. Bu bağlamda, hayvan kaynaklı gıda sorunlarının önlenmesi
ve kontrolü ile ilgili hizmetlerin gerçekçi olarak yürütülebilmesi ancak veteriner hekimlerce gerçekleştirilecektir.
Veteriner hekimler eğitim öğretim programları gereği bilimsel ve yasal olarak hayvan kökenli gıdaların çiftlikten
sofraya güvenli ve yararlı üretimleri için gerekli hizmetlerin yetki ve sorumluluğuna sahiptirler.

Gıda güvenliği kapsamında veteriner

4 hekimliği hizmetleri ile ilgili
mevzuatı ifade edebilme

Gıda Güvenliği ve Veteriner

Hekimliği Mevzuatı

4 Gıda mevzuatı temel olarak tüketiciyi korumak için çıkarılan ve genel olarak gıda maddelerinin üretildiği, depo-
landığı ve satıldığı yerlerin niteliklerini belirleyen kanun, tüzük ve yönetmeliklerin bütününü kapsamaktadır. Gıda
güvenliği kapsamında veteriner hekimliği hizmetleriyle ilgili mevzuatın temelini 5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri,
Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu” oluşturmaktadır. Bu Kanuna dayanılarak Tarım ve Orman Bakanlığı tara-
fından gıda güvenliği ve hijyeni, denetimi, kontrolü ve gıda kontrol laboratuvarlarının çalışma, usul ve esaslarını
belirleyen birçok yönetmelik çıkarılmıştır.

122
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 Aşağıdakilerden hangisi veteriner halk sağlığı 6 “Tağşiş” nedir?

hizmetlerinden biri değildir?
A. Mevzuata uygun üretilmiş gıdadır.

neler öğrendik?
A. Gıda güvenliği B. Gıda kodudur.
B. Hayvan yetiştiriciliği C. Gıdanın taşımadığı bir özelliği taşıyor gibi
C. Çevre sağlığı göstermektir.
D. Zoonoz hastalıklarla mücadele D. Gıdanın başka bir ürünün aynısıymış gibi gös-
E. İlaç kontrolleri terilmesidir.
E. Kaynağı belli olmayan gıda üretimidir.
2 “Malnutrisyon” nedir?
A. Dengeli beslenmedir. 7 Aşağıdakilerden hangisi gıda güvenilirliği ve
B. Düzensiz beslenmedir. kontrolü yönetim sistemlerinden biri değildir?
C. Obezitedir. A. HACCP B. BRC
D. Beslenme yetersizliğidir. C. IFS D. SQF
E. Gıda alerjisidir. E. WHO

3 Aşağıdakilerden hangisi veteriner halk sağlığı 8 Aşağıdakilerden hangisi hayvan kökenli gıda
alanında faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar- hastalıklarına neden olan başlıca etkenlerden biri
dan biridir? değildir?
A. Dünya Sağlık Örgütü A. Deri atıkları
B. Dünya Ticaret Örgütü B. GDO’lu gıdalar
C. Avrupa Birliği C. Pestisitler
D. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür D. Vitaminler
Örgütü E. Virüsler
E. Uluslararası Bilim Konseyi
9 “Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kural-
4 Aşağıdakilerden hangisi günümüzde veteri- ları Yönetmeliği” kapsamında; bir gıda işletmecisi,
ner halk sağlığı hizmetlerinin önem kazanmasında et ürünlerinin hazırlanmasında aşağıdaki hayvan-
etkili faktörlerden biri değildir? sal maddelerden hangisini kullanabilir?
A. Zoonotik hastalıklardaki artış A. Dişi ve erkek hayvanların genital organlarını
B. Hızlı nüfus artışı B. Boynuz dokusunu
C. Ekonomik krizler C. Kursağı
D. Kıtlık D. Bağırsakları
E. Kuraklık E. Antrikotu

5 Aşağıdakilerden hangisi Tarım ve Orman 10 Aşağıdakilerden hangisi resmî veteriner heki-

Bakanlığı’na bağlı gıda laboratuvarlarından biridir? min görevleri arasında yer alır?
A. TSE Laboratuvarı A. Kesimden sonra et muayene ve kontrolü
B. Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı B. Suni tohumlama hizmeti
C. Erciyes Üniversitesi Gıda Referans Laboratuvarı C. Veteriner ilaç satışı
D. TÜBİTAK Laboratuvarı D. Çiftliklerde danışmanlık hizmeti
E. Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü E. Hastalık teşhis ve tedavisi
Laboratuvarı

123
 Halk Sağlığı, Gıda Güvenliği ve Yardımcı Sağlık Personeli

Yanıtınız yanlış ise “Halk Sağlığı ve Veteriner
1. B
Halk Sağlığı Hizmetleri” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Gıda Güvenliği ve Vete-
6. C
riner Hekimliği Hizmetleri” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Halk Sağlığı ve Veteriner Yanıtınız yanlış ise “Gıda Güvenliği ve Vete-
2. D 7. E
Halk Sağlığı Hizmetleri” konusunu yeniden riner Hekimliği Hizmetleri” konusunu yeni-
gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Halk Sağlığı ve Veteriner Yanıtınız yanlış ise “Gıda Güvenliği ve Vete-
3. A 8. D
Halk Sağlığı Hizmetleri” konusunu yeniden riner Hekimliği Hizmetleri” konusunu yeni-
gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Halk Sağlığı ve Veteriner Yanıtınız yanlış ise “Gıda Güvenliği ve Vete-
4. C 9. E
Halk Sağlığı Hizmetleri” konusunu yeniden riner Hekimliği Mevzuatı” konusunu yeni-
gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gıda Güvenliği ve Vete- Yanıtınız yanlış ise “Gıda Güvenliği ve Vete-
5. B 10. A
riner Hekimliği Hizmetleri” konusunu yeni- riner Hekimliği Mevzuatı” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz. den gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

“Tek tıp, tek sağlık” terimi; “İnsan ve hayvan sağlığına hizmet eden veteriner
hekimleri, beşeri hekimleri ve diğer sağlık profesyonellerini kapsayan bir terim
olmakla birlikte, hayvanlardan insanlara geçebilen ve halk sağlığı açısından
tehdit oluşturan enfeksiyöz hastalıkların kontrolü ile bu hastalıkların yayılımı
ve evriminin anlaşılmasını sağlayan bir kavram olarak tanımlanabilir. Tek tıp,
tek sağlık konseptinin insan ve hayvan sağlığına yaklaşımı; tüm türlerde sağlık
problemlerinin çözümüne ilişkin ortak ve aktarılabilir bilgi ilişkisinin kurul-
masını sağlamaya yöneliktir.
Araştır 1
Tek tıp, tek sağlık konseptinin en önemli temsilcilerinden birisi olan Sir Wil-
liam Osler’e göre, veteriner tıbbı ile insan tıbbı birbirini tamamlamaktadır ve
bu konsept tek tıp konsepti olarak algılanmalıdır. Tek tıp, tek sağlık konsepti
birçok bilim adamı tarafından da desteklenmiş ve veteriner hekimliğin insan
sağlığına hizmet eden onlarca uygulamaları içerdiği belirtilmiştir. Veteriner
bilim insanları, insan sağlığını biyomedikal ve halk sağlığı çalışmaları ile di-
rekt olarak ya da evcil hayvan, yaban hayatı ve çevre sağlığına yönelik olarak
yaptıkları uygulamalarla dolaylı olarak etkilemektedirler.

HACCP, İngilizce Hazard Analysis and Critical Control Point (Tehlike Ana-
lizi ve Kritik Kontrol Noktaları) ifadesinin kısaltmasıdır. HACCP, gıda işlet-
melerinde, sağlıklı gıda üretimi için gerekli olan hijyen şartlarının (personel
hijyeni, ekipman hijyeni, hammadde hijyeni, ortam hijyeni vb) belirlenerek
Araştır 2 bu şartların sağlanması, üretim ve servis aşamasında tüketici açısından sağlık
riski oluşturabilecek nedenlerin belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kaldı-
rılması temeline dayanan bir gıda ürünü güvenilirliği sistemidir. Sistem, ürün
güvenliğini etkileyen tehlikelerin önceden belirlenmesi ve kontrol altına alın-
masını sağlayan sistematik bir yaklaşımdır.

124
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Hayvansal Gıdaların Resmî Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları Belirleyen Yö-

netmeliğe göre, resmî veteriner hekimler hayvansal yan ürünlerin toplanması,
nakli, depolanması, işlenmesi, kullanımı ve bertarafına ilişkin gıda işletme-
cisinin oluşturduğu prosedürlerin sürekli olarak uygunluğunu doğrulamakla
sorumludur.
Araştır 3 Resmî veteriner hekim, kesimden önce ve sonra tüm hayvanlarda muayene ve
et kontrolünü yürütmek; nakil süresince ve kesim esnasında hayvanların ko-
runmasına yönelik hayvan refahına ilişkin mevzuata uygunluğu doğrulamak;
laboratuvar analizleri için numunelerin uygun olarak hazırlanmasını, uygun la-
boratuvara gönderilmesini, zoonozların ve zoonotik etkenlerin izlenmesi ve
kontrolünün gerçekleştirilmesini sağlamakla görevlidir.

Kaynakça
Cevizci, S., Erginöz, E. (2009). Kamu Sağlığına Resmî Gazete (2011c). Hayvansal Gıdaların Resmî
Yönelik Veteriner Halk Sağlığı Hizmetleri ve Bu Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları Belirleyen
Alandaki Fırsatların Değerlendirilmesi. F.Ü. Sağ. Yönetmelik. Tarih: 17.12.2011, Sayı: 28145.
Bil. Vet. Derg., 23(1), 65-71.
Resmî Gazete (2011ç). Hayvansal Gıdalar İçin Özel
Çukurova Üniversitesi Gıda Çalışanları Hijyen Hijyen Kuralları Yönetmeliği. Tarih: 27.12.2011,
Eğitimi Rehberi (2015). Ed: Tanır F. ÇİSAM, Sayı: 28155.
1-34.
Resmî Gazete (2011d). Gıda Kontrol Laboratuvarlarının
Dinçer, B., Sarımehmetoğlu, B. (2011) Veteriner Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma
Hekimlik Veteriner Halk Sağlığı, Şafak Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik.
Matbaacılık, Ankara. Tarih: 29.12.2011, Sayı: 28157.
Osmanağaoğlu, Ş., Erer, S., Özkul, T. (2011). Ankara: Resmî Gazete (2011e). Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği.
Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesinden Tarih: 29.12.2011, Sayı: 28157.
Basına Yansıyanlar: Veteriner Halk Sağlığının
Temizyürek, A. (2007). Veteriner Hekimler Beşeri
Değerlendirilmesi. Uludag Univ. J. Fac. Vet. Med.,
Hekimler Tek Sağlık Konseptine Geri Dönüyor.
30(1): 35-39.
Aktüel Derg., 78(4): 16-23.
Özen, A., Ateşşahin, A., Cantekin, C., Sözbir, E.,
WHO (2002). Veteriner Halk Sağlığında Yeni
Yıldız, S. (2008). Veteriner Hekimlerin Hayvansal
Yaklaşımlar. WHO Çalışma Grubu Raporu.
Gıdalardaki Kalıntı Sorununa Yaklaşımları
Cenevre: WHO Teknik Rapor Serisi: 907, Çev.
Üzerine Bir Araştırma. F.Ü. Sağ. Bil. Derg., 22
Veteriner Halk Sağlığı ve Toplumsal Çalışmalar
(1): 09-12.
Derneği.
Resmî Gazete (2010). Veteriner Hizmetleri, Bitki
Yaşar, A. (2012) Veteriner Hekimliği Etiği ve Mevzuatı
Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. Tarih: 11.06.2010,
Ders Notu, Konya.
Sayı: 27610.
Yıbar, A., Soyutemiz, E. (2013). Gıda Değeri Olan
Resmî Gazete (2011a). Gıda Hijyeni Yönetmeliği.
Hayvanlarda Antibiyotik Kullanımı ve Muhtemel
Tarih: 17.12. 2011, Sayı: 28145.
Kalıntı Riski. Atatürk Üniversitesi Vet. Bil. Derg.
Resmî Gazete (2011b). Gıda ve Yemin Resmî 8(1):97-104.
Kontrollerine Dair Yönetmelik. Tarih: 17.12.2011,
Sayı: 28145.

125
 Bölüm 6
Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı
Sağlık Personeli
Hayvan Islahı
Türkiye’de Hayvan Islahına İlişkin Yasal
öğrenme çıktıları

1 Türkiye’de hayvan ıslahı çalışmalarının

1 2
tarihsel sürecini ifade edebilme Yapılanma
2 Türkiye’de hayvan ıslahı alanında 3 Türkiye’de hayvan ıslahı konusunda yasal
örgütlenmeyi özetleyebilme yapılanmayı sıralayabilme

Hayvan Islahı Konusunda Yardımcı Sağlık

3
Personelinin Görev ve Çalışma Alanları
4 Yardımcı sağlık personelinin hayvan ıslahı
alanında görev ve yetkilerini ifade edebilme

Anahtar Sözcükler: • Hayvan Islahı • Islah Projeleri • Suni Tohumlama • Veteriner Hekim
• Yardımcı Sağlık Personeli • Yetiştirici Birlikleri

126
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
Yeryüzünde insanın ilk zenginliği hayvan ol-
muştur. İlk insan her şeyden önce yaşamlarını sür-
dürebilmek için mücadele vermiş, kendi sağlığı ile
ilgilenmek zorunda kalmış ve genel olarak hayvan-
ları avlayarak besin ihtiyacını karşılamıştır. Bazende
av yetersiz olmuş ve yeterli gıda ihtiyaçlarını karşı-
layamamıştır. İşte bu noktada insanlar ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için tarih basamağında önemli bir
yeri olan hayvanların evciltilmesi yoluna gitmiştir.
Mezopotamya, dünyada hayvanların ilk olarak ev-
ciltildiği önemli merkezlerden birisidir. Bu nedenle
Anadolu, hayvan ıslahının ilk uygulandığı bölge
olarak kabul edilmektedir.
Tarihin ilk çağlarından günümüze gelen süreçte
gelişmeye ve nüfus artışına paralel olarak artan hay-
vansal ürün ihtiyacı,
birim başına elde
edilen verimlerin
artırılmasını kaçınıl- dikkat
İlk başarılı embriyo nakli,
maz hâle getirmiştir.
1890’da Walter Heape ta-
Buna bağlı olarak da
rafından tavşanlar üzerinde
ülkeler, bölge ve hat-
yapılmıştır. Evcil hayvanlar-
ta yörenin kendine
da ise bu uygulama ilk olarak
özgü koşullarına uy-
1949’da yapılmıştır.
gun olarak yetiştiril-
miş ve yetiştirilmekte
olan yerli ırklarının ıslahına çalışmakta veya yüksek
verim elde etmek amacı ile kültür ırkları ile melez-
lemektedirler.
Melezleme: Farklı iki veya daha fazla ırka
ait hayvanlar arasında yapılan birleştirme,
çaprazlama. Bu çiftleşmeden meydana ge-
len bireyler melez olarak adlandırılır.
HAYVAN ISLAHI
Hayvanların düşük olan bireysel verimlerini
artırma yolu ırk ıslahıdır. Kalıtsal olarak verim gü-
cünü yükseltmek anlamına da gelen ırk ıslahının,
üstün erkek ve dişi kalıtsal yapısının yaygınlaştırıl-
ması olmak üzere iki temel yöntemi vardır. Üstün
erkek ve dişi kalıtsal yapılarının çok sayıdaki hay-
vana suni tohumlama ve embriyo transferi teknik-
leri ile etkili bir şekilde aktarabilmeleri mümkün
olabilmektedir.
Hayvan ıslahı başlığı altında ıslaha ilişkin mevzuatta
yer alan tanımlar, hayvan ıslahının tarihsel gelişimi ve
hayvan ıslahında örgütlenme konuları ele alınacaktır.
Hayvan Islahı ile İlgili Tanımlar
Konuya ilişkin yasal düzenlemelerin daha net
kavranabilmesi için mevzuat konusuna geçmeden
önce bazı kavramların tanımlarının yapılması fayda-
lı olacaktır. Hayvan ıslahı ile ilgili yasal yapılanmada
yer alan bazı kavramların tanımları şu şekildedir;
Bakanlık: Tarım ve Orman Bakanlığı.
Birlik: Her türden hayvan için ıslah esas olmak
üzere yetiştirme ve pazarlama faaliyetlerini gerçek-
leştirmek amacıyla, gerçek ve tüzel kişiliği haiz ye-
tiştiriciler ile kurum ve kuruluşların oluşturdukları
Yetiştiriciler Birliği.
Damızlık: Irkına, tipine ve verimine özgü özel-
likleri gösteren vasıflı ve damızlık belgeli hayvanlar.
Döl kontrolü (progeny testing): Soy kütüğü ve
verim kayıtlarının düzenli tutulduğu yeterli teknik
altyapı, uzman personel ve hayvan varlığına sahip
kuruluşlar tarafından yürütülen ve damızlıkları dölle-
rinin verimlerine göre seçmeyi sağlayan uygulamalar.
Embriyo transferi: Damızlık hayvanlardan elde
edilen embriyoların taze veya dondurularak uygun
dönemdeki dişi hayvanların genital kanalına özel
tekniklerle ve hijyenik koşullarda nakledilmesidir.
Islah programı: Türkiye koşullarına uyumlu
kaliteli damızlıklar elde etmek amacıyla ulusal veya
bölgesel olarak planlanan ıslah çalışmalarını dü-
zenlemek ve yönlendirmek amacıyla yapılan çalış-
ma planı.
İl/İlçe müdürlüğü: Tarım ve Orman Bakanlığı
İl/İlçe Müdürlükleri.
Merkez birliği: İl yetiştirici birliklerinin bir
araya gelerek oluşturdukları ve faaliyetleri tüm
yurdu kapsayacak şekilde her türden hayvan için
ayrı kurulmuş merkez birlikleri.
Ön soy kütüğü: Sadece yetiştirme kayıtları tu-
tulan işletmelerde, mensup olduğu ırkın özellikle-
rini taşıyan hayvanlar için oluşturulan kayıt sistemi.
Pedigri: Soy kütüğüne kayıt edilen damızlık-
larla, safkan atların numara, isim, orijin, ırk, renk,
eşkâl, cinsiyet, doğum tarihi, verim kayıtları, yetiş-
tirici ve sahibi ile hayvanın cetlerine ait bilgileri ve
verimlerini belirten belge.
127
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli
Sağlık ve teknik personel: Sperma, ovum ve
embriyo üretiminde ve üretim merkezlerinin gös-
terdiği diğer faaliyetlerde çalışacak olan sağlık ve
teknik elemanlar.
Serbest veteriner hekim: 6343 sayılı Veteriner
Hekimliği Mesleğinin İcrasına, Türk Veteriner He-
kimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve
Göreceği İşlere Dair Kanun hükümleri uyarınca
mesleğini serbest olarak icra eden veteriner hekimler.
Soy kütüğü: Yetiştirme ve verim kayıtları tutu-
lan işletmelerde mensup olduğu ırkın özelliklerini
taşıyan hayvanlar için oluşturulan kayıt sistemi.
Sperma: Sağlıklı ve damızlık niteliği taşıyan er-
kek hayvanlardan belirli yöntemlerle alınan, ejekü-
latların spermatolojik muayeneleri yapıldıktan son-
ra, taze ya da dondurulmuş sperma porsiyonları.
Suni tohumlama: Uygun tohumlama zama-
nında, dişi hayvanın genital kanalına spermala-
rın hijyenik koşullarda nakledilmesi.
Üreme ürünleri: Hayvanların üremesinde kulla-
nılan sperma, ovum, embriyo ve kuluçkalık yumurta.
Veteriner sağlık teknisyeni: Milli Eğitim Ba-
kanlığına bağlı Tarım Meslek Lisesi Veteriner Sağ-
lık Bölümü ile daha önce Tarım ve Köyişleri Ba-
kanlığına bağlı olan Veteriner Sağlık Meslek Lisesi,
Hayvan Sağlığı Memurları Okulu, Hayvan Sağlığı
Memurları Meslek Lisesi okullarından mezun tek-
nisyenler.
Yetiştirici: Hayvanların mülkiyet hakkını üze-
rinde bulunduran gerçek veya tüzel kişi.
Hayvan Islahında Tarihsel Süreç
Hollandalı bilim insanı Antonie van
Leeuwenhoek’un 1677’de keşfettiği mikroskop-
ta sperma içerisinde bulunan spermatozoonları
(sperm hücresi) görmesi, suni tohumlama uygu-
lamalarının doğmasına öncülük eden bir etki oluş-
turmuştur. Suni tohumlamanın öncülerinden ka-
bul edilen İtalyan bilim insanı Lazzaro Spallanzani
1780’de ilk defa, erkek köpekten alınan sperma ile
dişi bir köpeği gebe bırakabileceğini keşfetmiştir.
Spallanzani ayrıca aygır spermasının soğutularak
inaktif hâle getirebileceğini, daha sonra da tekrar
aktif hâle getirebileceğini de göstermiştir.
128
Leeuwenhoek ve asistanı Hamm, 1678’de
spermleri gören ilk kişiler oldular. Leeu-
wenhoek resmî eğitim almadığından do-
layı bilim dili olan Latince bir isim yerine
spermleri “hareket eden küçük hayvancık-
lar” olarak isimlendirmiştir.
Çiftlik hayvanlarında suni tohumlama uygu-
lamalarında uygulama prosedürü oluşturma hu-
susunda öncülük eden ve yaygın olarak çalışan
bilim insanı ise Rus Profesör Ivanov olmuştur.
Ivanov 1889’da başladığı çalışmalarında uzun yıllar
boyunca at, sığır, koyun, domuz ve tavşan türle-
rinde bir dizi sperma toplama ve suni tohumlama
teknikleri geliştirmiştir. Yine o tarihlerde Rusya’da
bu konu üzerinde çalışan Danimarkalı bilim in-
sanı Sorenson ülkesine dönerek 1936’da ilk suni
tohumlama kooperatifini kurmuştur. Koopera-
tifte 1.070 inekte uygulamaya konulan program
başarılı olmuştur. Bu başarı süt sığırcılığında suni
tohumlama uygulamalarının gelişimi için Ameri-
ka ve diğer batılı devletler için önemli bir gösterge
olmuştur. Bilimsel çalışmalarda elde edilen bulgu-
lara, organizasyonlar arası rekabet de eklenince kısa
zamanda suni tohumlama uygulamalarında önemli
ilerlemeler kaydedilmiş ve dünyada oldukça yaygın
bir kullanım alanı bulmuştur.
Kooperatif: Tüzel kişiliği haiz olmak üze-
re ortakların belirli ekonomik menfaatle-
rini ve özellikle meslek veya geçimlerine
ait ihtiyaçlarını iş gücü ve parasal katkı-
larıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve ke-
falet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla
gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan
değişen sermayeli ortaklıklardır.
Modern haraların Avrupa’da henüz bilinmediği
15 ve 16. yüzyıllarda, Osmanlı İmparatorluğu’nda
hara teşkilatına benzeyen Hayvanat Ocaklarının
bulunduğu kaydedilmektedir. Dimetoka, Eskişe-
hir, Edirne, Filibe, Selanik ve bunların çevresin-
de 19 adet ocak bulunmaktaydı. Bu ocakların en
önemli görevi ordunun ihtiyaçları doğrultusunda
at, katır ve deve yetiştiriciliği ile birlikte bu hay-
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
vanların ıslahlarını yapmaktı. Hayvanat Ocakları
olarak isimlendirilen bu ocaklar, batıda yapılan
modern haralara örnek teşkil etmiştir. Bunlara ila-
veten kaliteli damızlıklar, zaman zaman dölleme
amacıyla halka verilmiş ve ıslah çalışmalarının bir
kısmı da halk eliyle yürütülmeye çalışılmıştır. At
sayısının önemli oranda azalması durumunda da
yurt dışından kısrak getirilmesi yoluna gidilmiştir.
Hara: Atların yetiştirildiği ve bakımlarının
yapıldığı, hayvanların rahatça hareket etme-
lerini sağlayan alanların bulunduğu tesis. İlk
resmî hara 1665’de Fransa’da Colbert tara-
fından Pompadur’da açılmıştır.
Hayvanat Ocakları: Osmanlı Devleti’nde,
at başta olmak üzere hayvanların yetişti-
rilmesi ve ıslahı için kurulmuş olan devlet
çiftliklerdir.
Ülkemizde modern anlamda ilk veteriner okulu
1842’de açılmış ve okulun ilk müdürü olan Prusya’lı
Godlewsky’nin verdiği dersler arasında hayvan hasta-
lıkları ve hayvan ıslahı başlıca konuları oluşturmuştur.
Hayvan tür ve ırklarının ıslahı ile hayvansal
üretimin artırılması yönündeki sistemli çalışmalar
Cumhuriyet’in ilanından sonra başlamıştır. O dö-
nemde hayvansal üretimin artırılması maksadıyla
bir yandan yerli ırkların saf yetiştirme ve melezleme
ile ıslahı çalışmaları sürerken, diğer yandan da batı
ülkelerinde geliştirilmiş olan kültür ırklarının üstün
genetik yapısından faydalanılması gerektiği düşünül-
müştür. Bu doğrultuda Türkiye’nin coğrafi, ekono-
mik ve kültürel şartları dikkate alınarak Avrupa’dan
getirilecek damızlık hayvan ırkları tespit edilmiştir.
Hayvan ıslahı ile ilgili bir başka önemli adım da
1923’te gerçekleştirilen “İzmir İktisat Kongresi”nde
(17 Şubat-4 Mart 1923) atılmıştır. Kongre’de eko-
nomik olarak önemli olduğu ve görüşülmesinin
uygun olacağı düşünülen konular arasında Hükü-
met tarafından hayvan sayısının artırılması ve ıslah
için gerekli olan damızlıkların sağlanması ve konu
ile ilgili bir yasa çıkarılması gerektiği bildirilmiştir.
Ayrıca Kongre’de “Çiftçi Grubu” tarafından hazır-
lanan ve oybirliği ile kabul edilmiş esaslar arasında
hayvan ıslahı konusuna da yer verilmiştir.
Hayvan ıslahına ilişkin çeşitli yapılanma ça-
lışmalarının gerçekleştirilmesine rağmen, 1924’e
kadar kayda değer çalışmalar saptanamamıştır.
Cumhuriyet’in ilanından sonra hazırlanan “Beş Se-
nelik Umur-u Baytariye Programı”nda (Beş Senelik
Veteriner İşleri Programı) 1925’den itibaren yapıla-
cak işler arasında ıslah konusunun öncelikli olarak
ele alınması ve bunun için de Türkiye Büyük Millet
Meclisinde bulunan hayvan ıslahıyla ilgili yasa tasa-
rısının bir an evvel gündeme alınmasının sağlanması
gerektiği vurgulanmıştır.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülüp,
7 Haziran 1926 tarihinde kabul edilen “Islah-ı
Hayvanat Kanunu” 29 Haziran 1926 tarihinde de
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlülüğe girmiş-
tir. Yasa ile öncelikle aygır ve boğa sahipleri, köy
veya mahalle “ihtiyar meclisleri”ne her yıl hayvan-
larını muayene ettirmek ve bunun sonucunda veri-
lecek karara uymakla yükümlü kılınmışlar; ayrıca,
il ve ilçelerde görevli veteriner hekimler ise anılan
heyetleri denetlemekle ve damızlık olarak ayrılan
hayvanlara resmî belgeleri vermekle görevlendiril-
mişlerdir. Ayrıca bu kanunla hara, inekhane, aygır
deposu kurulmasına uygun, hazineye ait çiftlik ve
mera gibi yerlerin Ziraat Vekaletine verilmesi, hara,
inekhane ve ağıllarda yerli ve yabancı ırk hayvan-
ların damızlık amacıyla çoğaltılması, bu kurumlar-
da yetiştirilen aygırların, aygır depoları ve ihtiyaç
duyulan köylere verilmesi, ihtiyaç duyan şirketlerin
ise ücret karşılığında bunları alabilmeleri, safkan ve
İngiliz atlarının da soy kütüğüne kaydedilmesi gibi
önemli hususlar ilk kez yasalaştırılmıştır.
Ağıl: Koyun ve keçilerin barındırıldığı, dört
bir tarafı ve üstü kapalı olan, kapısı, pencere-
si ve havalandırması bulunan yapılar.
Hayvan ıslahı alanında yapılan çalışmalar sade-
ce sığır ve atlarla kalmamış yerli koyunların ıslahı
ve merinos yetiştiriciliğinin yaygınlaştırılması ama-
cıyla 1703 sayılı “Merinos Koyunlarının Tevzii Hak-
kında Kanun” ve 2582 sayılı “Merinos Koyunları
Yetiştirilmesi ve Islah Edilmiş Pamuk Tohumu Üre-
tilmesi Hakkında Kanun” çıkarılmış ve uygulamaya
koyulmuştur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından
1937’de 3203 sayılı “Ziraat Vekaleti Vazife ve Teş-
kilat Kanunu” çıkarılmıştır. Bu kanuna göre o
zamanki adıyla Tarım Bakanlığı bünyesinde oluş-
turulan üç genel müdürlükten biri olan “Veteriner
129
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli
İşleri Genel Müdürlüğü”nün görev ve yetkileri ara-
sında hayvan ıslahına ilişkin olarak çeşitli hususlara
yer verilmiştir. Yer verilen bu hususlar arasında do-
kuzuncu maddede, Veteriner İşleri Umum Müdür-
lüğü: Ziraat Vekilinin direktifleri dâhilinde; “Mem-
leketin hayvanlarının …. vasıflarını yükseltmek,
verimlerini ve sayılarını çoğaltmak. Ehlî hayvanla-
rın vasıflarını yükseltmek, verimlerini ve sayılarını
çoğaltmak bakımından haralar, depolar, inekhaneler,
örnek ağılları, tay çiftlikleri, tay depoları (remont),
binicilik mektebleri ve emsali kurumlar açmak ve
idare etmek, sergiler, yarışlar ve müsabakalar tertib
etmek” hükmü yer almış, bununla birlikte “Veteri-
ner İşleri Umum Müdürlüğü” Merkez ve vilayetler
kısımlarına ayrılmış ve oluşturulan 13 şubeden bi-
risi de “Haralar” şubesi olmuştur.
Türkiye’de hayvan varlığının ıslah edilme-
si için yasal yapılanma ile birlikte hayvan ıslah
ve yetiştirme kurumlarına ihtiyaç duyulmuştur.
Cumhuriyet’in ilanını takip eden süreçte sonra
1924’te bu amaç doğrultusunda ilk olarak “Kara-
cabey Harası” kurulmuştur. Osmanlı Devleti zama-
nında “Mihaliç Çiftliği” adıyla devlet çiftliği olarak
çalışan bu çiftliğin esas fonksiyonu sarayın yiyecek
ve diğer ihtiyaç maddelerini temin etmek olmuş-
tur. Cumhuriyet’ten
sonra ise haranın
amacı üstün nitelikli
damızlıklar yetiştire- dikkat
Hayvan ıslahı konusunda en
rek onları halka da-
ğıtmak ve böylelikle önemli atılımların, haraların
ve diğer hayvan ıslahı ku-
halkın elinde bulu-
rumlarının oluşturulması ile
nan hayvanların ıs-
gerçekleştirildiği söylenebilir.
lahını sağlamak şek-
linde belirlenmiştir.
Yasal yapılanmanın
bir sonucu olarak
Cumhuriyet’in ilk dikkat
10 yılında üç hara, Suni tohumlama konusun-
beş inekhane ve dört da başlangıçtaki bu hız, ıs-
numune ağılı ile he- lah çalışmalarına yeterince
men her ilde bir ay- yansıtılamadığından geli-
gır deposu ve numu- nen noktada suni tohum-
ne ağılı ile hemen her lama yapılan ülkelerin geri-
sinde kalındığı söylenebilir.
ilde bir aygır deposu
açılmıştır.
130
Türkiye’de hayvan ıslahının yasal ve yapısal
gelişiminde değinilmesi gereken önemli nokta-
lardan biri de suni tohumlama uygulamalarının
başlamış olmasıdır. Türkiye’de suni tohumlama
uygulaması ilk kez 1926’da uygulanmış ve dün-
yada Rusya’dan sonra uygulamanın yapıldığı
ikinci ülke olmuştur.
Hayvan Islahında Örgütlenme
Batı ülkelerinde modern hayvan ıslahının te-
melleri 1760’da İngiltere’de atılmıştır. İlk soy kü-
tüğü derneği 1791’de İngiltere’de safkan İngiliz
atları için kurulmuştur. Başlangıçta sadece önemli
yarışları kazanan atlar soy kütüğüne kayıt edilmiş-
tir. Safkan İngiliz Atları Soy Kütüğü Derneğini
1822’de Şorthorn ırkı sığırlar için kurulan soy kü-
tüğü derneği takip etmiş, diğer tür ve ırkları yetiş-
tiren hayvan sahipleri, pedigrili yetiştirme ve soy
kütüğü derneklerinin yararlarını görüp, inandıkla-
rından dolayı diğer İngiliz hayvan tür ve ırkları için
derneklerin kurulması birbirini izlemiştir. 1846 ve
1862 yıllarında Hereford ve Angus sığır ırkları için
soy kütüğü dernekle-
ri kurulmuş, arkasın-
dan diğer Avrupa ül-
kelerinde de benzer dikkat
gelişmeler meydana Damızlık Sığır Yetiştirici
gelmiş, Fransa’da Birliklerinde 2015 yılı itiba-
1826, Almanya’da riyle 160 veteriner hekim ve
1827 ve Avusturya’da 2.226 veteriner sağlık tek-
1847’de çeşitli yetiş- nisyeni görev yapmaktadır.
tiricilik dernekleri
kurulmuştur.
Türkiye’de damızlık yetişiricileri örgütleri
1926’da çıkarılan “Islah-ı Hayvanat Kanunu” ile
devlet tarafından kurulmaya başlanmıştır. Günü-
müzde de hayvan yetiştiricilerinin tür ya da ırk
bazında bir araya gelerek yüksek verimli hayvan-
lar elde etmek amacıyla oluşturdukları organizas-
yonlardan biri olan “Damızlık Sığır Yetiştiricileri
Merkez Birliği” “Islah Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin
Kurulması ve Hizmetleri Hakkındaki Yönetmelik”
kapsamında 81 ilde 163 şubeyle faaliyetlerini sür-
dürmektedir.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Hayvan yetiştiricilerinin üstün verimli hayvan-
lar yetiştirmek amacıyla kendi aralarında teşkilat-
lanarak oluşturdukları yetiştirici birlikleri; yurt
dışından ithal edilen ve yurt içinde yetiştirilen
hayvanların genetik kapasitelerinin geliştirilmesi,
verimlerinin artırılması, yerli ırkların gen kaynak-
larının korunması, bunların soy kütüğü, ön soy
kütüğü kayıtlarının tutulması, belgelendirilmesi
ve bu kayıtlara esas teşkil edecek verim kontrolle-
rinin yapılması, hayvanlarla ilgili sağlık hizmetle-
rinin yürütülmesi ve sigorta işlemlerinin yapılma-
sı, üyelere eğitim verilmesi, üyeler arasında çeşitli
yarışmalar düzenlenmesi, üye ihtiyaçlarının temini
ve tedariki ile her türlü üretimin yurt içi ve yurt
dışında pazarlanması, bu ürünlerin değerlendiril-
mesi için gerekli tesislerin kurulması, kiralanması
ve işletilmesi gibi hususları amaçlamaktadır. Bu tür
birliklerin kuruluşu ve hizmetleri ile ilgili esas ve
usuller “Islah Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin Kurul-
ması ve Hizmetleri Hakkındaki Yönetmelik” kapsa-
mında belirtilmektedir.
Yüksek kalitede ve ülke ihtiyaçlarına cevap ve-
rebilecek damızlık koyun ve keçilerin yetiştirilmesi
maksadıyla “Türkiye Damızlık Koyun-Keçi Yetişti-
ricileri Merkez Birliği” kurulmuş ve faaliyetlerini
yürütmektedir. Birliğin kurulması ile küçükbaş
hayvan yetiştiriciliğinde devlet desteğinin altyapısı
şekillendirilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda ko-
yun-keçi kayıt sistemi devreye sokulmuş ve damız-
lık hayvan destekleme uygulamaları da başlamıştır.
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdür-
lüğü, üniversiteler ve yetiştirme birlikleri iş birliği
ile 2005’te devreye
giren “Halk Elinde
Koyun-Keçi Islahı
dikkat
Ülkesel Projeleri” Halk Elinde Islah Projeleri
ve “Hayvan Gene- kapsamında toplamda 167
tik Kaynaklarının veteriner hekim, zooteknist
Korunması Projele- ve veteriner sağlık teknisye-
ri” ıslah ve koruma ni istihdam edilmiştir.
alt yapısının oluşturulması bakımından oldukça
önemli gelişmeler olarak göze çarpmaktadır. Bu-
gün küçükbaş hayvan ıslah projeleri 66 ilde, 163
alt projeye ve 28 yerli ırka ulaşmıştır.
Yetiştirici birlikleri, üç farklı genel müdürlük
aracılığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı ile iletişim
hâlindedirler. Birliklerin faaliyetleri; Tüzel kurum-
sal idari yapılanma-
ları anlamında “Ta-
rım Reformu Genel
Müdürlüğü”; destek- dikkat
lemeler ve ıslah uy- Yetiştirici birliklerinin ve
gulamaları açısından yapılan projelerin bir diğer
önemli katkısı da envanter
“Hayvancılık Genel
oluşturulmasına katkı sağ-
Müdürlüğü”; araş-
lamasıdır. Türkiye’de güncel
tırma geliştirme ve hayvan sayıları, ırkların ya-
projeler kapsamında yılma alanları, azalma ve artış
“Tarımsal Araştır- eğilimleri, yetiştirme koşul-
malar ve Politikalar ları, nesillerin tükenme riski
Genel Müdürlüğü” ile gibi çeşitli bilgileri içeren
bağlantılıdır. sağlıklı bir envanter oluştu-
Son olarak 4631 rulması genetik kaynakların
sayılı “Hayvan Islahı korunmasına da önemli kat-
kılar sağlayacaktır.
Kanunu” ile ülkede
hayvansal üretim ve
hayvan ıslahı çalışmalarını yönlendirebilecek karar-
lar almak, merkez birlikleri ve ıslah faaliyetlerinde
bulunan özel sektör arasındaki dayanışmayı kuvvet-
lendirmek, yol gösterici faaliyetlerde bulunmak üze-
re “Hayvan Islahı Milli Komitesi” kurulmuştur. 31
Mart 2013 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe giren “Hayvan Islahı Komitesi Usul ve Esas-
ları Hakkında Yönetmelik” kapsamında çalışmalarını
sürdüren Komite; yarış atları dışında kalan çiftlik
hayvanlarının yetiştiriciliği ve ıslahı konusunda ulu-
sal ve bölgesel politikaların belirlenmesi, kamu ve
özel sektörden gelen başvuru ve önerilerin değerlen-
dirilmesi, kabul edilen hayvan ıslahı çalışmalarının
Bakanlığa sunulması gibi çalışmaları ve işlemleri yü-
rütmektedir.
131
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli

Öğrenme Çıktısı
1 Türkiye’de hayvan ıslahı çalışmalarının tarihsel sürecini ifade edebilme
2 Türkiye’de hayvan ıslahı alanında örgütlenmeyi özetleyebilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Çiftlik hayvanlarında suni

tohumlama uygulamala-
rında, uygulama prosedürü
oluşturma hususunda ön-
cülük eden ve yaygın olarak
çalışan bilim insanı kimdir?
Hayvancılıkta ıslahın geli- Üstün erkek ve dişi kalıtsal
şimine bireysel çabanın ve yapılarının çok sayıda hay-
örgütlenmenin sağladığı ba- vana aktarılabilmesi için kul-
şarıları karşılaştırınız. lanılan teknikleri anlatınız.

TÜRKİYE’DE HAYVAN ISLAHINA
İLİŞKİN YASAL YAPILANMA
Ülkemizde hayvan ıslahı konusunda yasal ya-
pılanma, 1926’da çıkarılan “Islah-ı Hayvanat Ka-
nunu” ile başlamış olup, bu Kanun 2001’de Resmî
Gazete’de yayımlanarak yürürlülüğe giren 4631
sayılı “Hayvan Islahı Kanunu” ile geçerliliğini yitir-
miştir. Türkiye’nin Avrupa Birliği uyum çalışmaları
kapsamında, gıda, tarım, hayvancılık ve veteriner
hizmetleri konularında yapılan yasal değişikliklerin
temelini oluşturan 5996 sayılı “Veteriner Hizmet-
leri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu” ile yürür-
lülükten kaldırılan kanunlar arasında 4631 sayılı
“Hayvan Islahı Kanunu” da yerini almıştır.
“Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanunun”da “Zootekni” başlığı altında hayvan ıs-
lahı konusuna değinilmiştir. Kanunun 10. mad-
desine göre; “Bakanlık, hayvan ıslahı, hayvan gen
kaynaklarının korunması, geliştirilmesi, damızlık
amaçlı hayvanların yetiştirilmesi, kayıt altına alın-
ması, ön soy kütüğü ve soy kütüklerinin oluşturulması
ve belgelendirilmesi gibi zootekni konularında dü-
zenleme yapmaya, hayvan yarışları düzenlemeye, yurt
içinde ve yurt dışında düzenlenen hayvan yarışları
üzerine yurt içinden ve yurt dışından müşterek bahis
kabul etmeye yetkili” olduğu hükümleri ile konuya
ilişkin genel çerçeve çizilmiştir. Bununla birlikte
“ihbari mecburi bir hastalığın ortaya çıkması şüphe-
sinin varlığı hâlinde” Bakanlığın diğer önlemlerle
birlikte suni tohumlama ve ıslah çalışmalarının da
durdurulması gibi her türlü tedbiri almaya yetkili
olduğu hükmü de Kanun’da yer almıştır. Kanun’da,
hayvan ıslahı konusunda temel hükümlere yer ve-
rilmiş ancak 4631 sayılı “Hayvan Islahı Kanunu”
göz önüne alındığında ise yeterli ve detaylı olma-
dığı görülmüştür. Kanun’da yer alan hususların de-
taylandırılması kapsamında ikincil mevzuat düzen-
lemeleri yapılmış olup, hayvan ıslahı konusunda da
çeşitli yönetmelikler yayımlanmıştır. Bu kapsamda
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren yö-
netmelik ve bu yönetmeliklerin amaçları aşağıda
belirtilmiştir:
Hayvanlarda Soy Kütüğü ve Ön Soy
Kütüğü Esasları Hakkında Yönetmelik
Amaç: Damızlık amaçlı hayvanların yetiştiril-
mesi, kayıt altına alınması ile birlikte hayvan ısla-
hı çalışmalarının yürütülmesi için soy kütüğü ve ön
soy kütüğü sistemini oluşturmaktır. Yönetmelik
kapsamında “Ülkesel ıslah programları” Bakanlık
ve merkez birliği tarafından hazırlanmaktadır. Bu
programlarda ıslahın amacı, sürü büyüklüğü, ka-
yıtlı sürü büyüklüğü, program süresi, faaliyet planı
ve diğer teknik detaylar da belirlenmektedir.

132
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama
ve Embriyo Transferi Faaliyetleri
Hakkında Yönetmelik
Amaç: Tek tırnaklı, çift tırnaklı, kanatlı ve suda
yaşayan hayvanlar ile arı, ipek böceği ve her türlü
hayvanın üretim ve ıslahına yönelik, kişi veya kuru-
luşlar tarafından yapılacak suni tohumlama, tabii
tohumlama, embriyo transferi, genetik kopyalama
ve diğer biyoteknolojik faaliyetlerin düzenlenmesi,
denetlenmesi, uygulama izinlerinin verilmesi; sper-
ma ve embriyo ithalatı, ihracatı, suni tohumlama
kayıtları ile istatistik bilgilerin derlenmesi, Bakan-
lık tarafından yapılacak suni tohumlama, tabii to-
humlama ve embriyo transferi hizmetlerinde ücret
alınması, suni tohumlama hizmetlerinin devrinin
yapılmasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının
Tesciline İlişkin Yönetmelik
Amaç: Türkiye yerli evcil hayvan ırkı, tipi, yöre-
sel tipi, hattı ve ekotipleri ile yeni oluşturulan evcil
hayvan ırkı, tipi, hattı, ekotipi ve hibritlerinin tes-
ciline ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.
Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının
Korunması ve Sürdürülebilir
Kullanımı Hakkında Yönetmelik
Amaç: Türkiye’de bulunan evcil hayvan genetik
kaynakları kapsamında, bu kaynakların korunması
ve sürdürülebilir kullanımı ile ilgili usul ve esasları
düzenlemektir.
Sperma, Ovum ve Embriyo Üretim
Merkezlerinin Kuruluş ve Çalışma
Esasları Hakkında Yönetmelik
Amaç: Sperma, ovum ve embriyo üretimi yapmak
üzere kişi ve kuruluşlar tarafından kurulacak olan üre-
tim merkezlerinin kuruluş ve çalışma izinleri ile dene-
timleri, söz konusu ürünlerin üretilmesi, saklanması,
dağıtılması, üretim amaçlı damızlık hayvanların itha-
latı, spermada cinsiyetin belirlenmesi, üretim merkez-
lerinde bulunan veya üretim merkezlerine kabul edi-
lecek damızlıkların taşımaları gereken sağlık ve diğer
özellikleri ile ilgili usul ve esasları düzenlemektir.
Islah Amaçlı Hayvan Yetiştirici
Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri
Hakkında Yönetmelik
Amaç: (1) Hayvan yetiştiricilerinin üstün ve-
rimli hayvanlar yetiştirmek için kendi aralarında
teşkilatlanarak, gerek yurt dışından ithal edilen,
gerek yurt içinde yetiştirilen ve gerekse yerli ırk
hayvanların genetik potansiyellerinin geliştirilmesi,
verimlerinin artırılması, yerli ırk gen kaynaklarının
korunması, bunların soy kütüğü ve ön soy kütüğü
kayıtlarının tutulması, belgelendirilmesi ve bu ka-
yıtlara esas teşkil edecek verim kontrollerinin yapıl-
ması, sigorta işlemlerinin yapılması, üyelerin eği-
timlerinin sağlanması, üyeler arasında yarışmalar
düzenlenmesi, üye ihtiyaçlarının temin ve tedariki
ile her türlü üretimin analiz ve kontrolünden sonra
yurt içi ve yurt dışında pazarlanması, ürünlerin de-
ğerlendirilmesi için gerekli tesislerin kurulması, ki-
ralanması ve işletilmesi gibi hususlar ile Bakanlıkça
belirlenecek her türlü hayvan ıslahı çalışmalarının
yapılması amacıyla kurulacak birliklerin kuruluş ve
hizmetleri ile ilgili esas ve usulleri belirlemektir.
(2) Üretimin ekonomik olması amacına yönelik
çalışmalar ve araştırmalar yapan, üyelerini ulusal ve
uluslararası düzeyde temsil eden ve iş birliği yapan,
üyeleri kurum ve kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişi-
liği haiz yetiştiricilerden oluşan tüzel kuruluşlar bu
Yönetmelik kapsamına girer.
Yerli Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklarının Kullanılması ve
Yurt Dışına Çıkarılması Hakkında
Yönetmelik
Amaç: Yerli evcil hayvan genetik kaynaklarının
kullanılması ve yurt dışına çıkarılması ile ilgili usul
ve esasları düzenlemektir.
Hayvan Islahı Komitesi Çalışma Usul
ve Esasları Hakkında Yönetmelik
Amaç: Ulusal ve bölgesel hayvan ıslah politika-
ları ve çalışmaları konusunda tavsiye kararı alacak
komitenin kuruluş, çalışma usul ve esaslarını belir-
lemektir.
133
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli

Öğrenme Çıktısı
3 Türkiye’de hayvan ıslahı konusunda yasal yapılanmayı sıralayabilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Tarımsal Araştırmalar ve
Politikalar Genel Müdür-
lüğü, üniversiteler ve yetiş- Yerli evcil hayvan genetik
Islaha ilişkin çıkarılan yö-
tirme birlikleri işbirliği ile kaynaklarımızın korunması
netmeliklerin amaçlarını
2005’de devreye giren, ıs- için alınması gereken ön-
karşılaştırınız.
lah ve koruma altyapısının lemleri anlatınız.
oluşturulmasına katkı sağla-
yan projeler nelerdir?

HAYVAN ISLAHI KONUSUNDA hayvanlar ve diğer memeli hayvanlarla ilgili embriyo

YARDIMCI SAĞLIK
PERSONELİNİN GÖREV VE
ÇALIŞMA ALANLARI
Avrupa Birliği sürecinde olan Türkiye’nin gıda,
tarım, hayvancılık ve veteriner hizmetleri alanında
düzenlemek zorunda olduğu yasal ve yapısal deği-
şimler hayvan ıslahı
konusunu da kapsa-
maktadır. Bu yapısal
değişimin anahtarla- dikkat
rından biri de üreme Tarım ve Orman Bakan-
yönetimidir. Suni lığı Hayvancılık Genel
tohumlama, gerek Müdürlüğü verilerine göre
uygulama, gerekse Ülkemizde, 2015 yılı Ara-
sürüye aktarılan ge- lık ayına kadar 3.620.902
netik potansiyel açı- adet suni tohumlama,
sından üreme planla- 1.183.345 payet sperma
masının merkezinde üretimi yapılmıştır.
yer alan bir uygula-
madır.
Suni Tohumlama Faaliyetlerinin
Uygulanması
“Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama ve Embriyo
Transferi Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” kapsa-
mında Türkiye’de çift tırnaklı ve diğer memeli hay-
vanlarda suni tohumlama yapabilmek için Bakanlık
tarafından düzenlenen kursa katılmak ve başarılı
olmak gerekmektedir. Çift tırnaklı ve tek tırnaklı
transferi kursuna veteriner hekimler; suni tohumla-
ma kurslarına veteriner hekimler ve veteriner sağlık
teknisyenleri katılabilir. Kanatlı ve suda yaşayan hay-
vanlar, ipek böceği ve arı ile ilgili suni tohumlama
kursuna ise bu konularla ilgili eğitim veren fakülte,
ilgili meslek yüksekokulu ve meslek lisesi mezunları
katılabilmektedir. Bu kurslara katılarak başarılı olan-
lar da bu uygulamaları yapabilmektedir.
Suni tohumlama veya embriyo transferi izni
alan bir veteriner hekimin sorumluluğunda en faz-
la iki veteriner sağlık teknisyeni suni tohumlama
izni alarak çalışabilmektedir. Birlik ve kooperatif-
lerde ise bir veteriner hekimin sorumluluğunda en
fazla üç veteriner sağlık teknisyeni suni tohumlama
izni alarak çalışabilmektedir.
Yönetmelik hükümleri gereğince;
• Kayıt ve belgelerde yanlış bilgiler aktaran,
• Suni tohumlama belgelerini zamanında dü-
zenlemeyen ve zamanında il/ilçe müdürlüğü-
ne bildirmeyen,
• Kayıt ve belgelerde değişiklik yapan,
• Hayvana farklı sperma kullananların yaptı-
ğı usulsüzlükler tespit edildiğinde kişi ve/veya
kuruluşların izinleri il müdürlüğü tarafın-
dan 12 ay süre ile geçici olarak askıya alınır
ve faaliyetleri durdurulur.
İzni iptal edilmiş olan veteriner hekimin sorum-
luluğunda çalışan veteriner sağlık teknisyeninin de
izni iptal edilmiş olur. Bu süre zarfında izni iptal

134
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

edilen veteriner sağlık teknisyenleri başka bir veteriner hekimin sorumluluğu

altında görev yapamaz. Bu süre sonunda il müdürlüğüne tekrar müracaat
edilmesi hâlinde yapılan değerlendirmeler sonucunda kişi veya kuruluşlara dikkat
gerekli izinler verilebilir. “Bakanlıktan izin almadan suni tohumlama, embriyo Tarım ve Orman Bakanlı-
transferi yapan, biyoteknolojik faaliyetlerde bulunanlar hakkında 5996 sayılı ğı, 18 Aralık 2013 tarihin-
Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 36. maddesinin de, iki yıl süreli Laborant
birinci fıkrasının (ğ) bendi uygulanır ve izinsiz uygulama yapan veteriner he-
ve Veteriner Sağlık Bö-
kimlerin ise; Veteriner Hekimler Odasına ve Türk Veteriner Hekimleri Birliği
lümlerinin örgün eğitim
Merkez Konseyine bildirimi sağlanır.”
programlarından mezun
Son olarak 8 Mart 2007 tarihinde yayımlanarak yürürlülüğe giren “Hay-
olanlara suni tohumlama
van Sağlığı Kabini Açılış, Çalışma ve Denetleme Usul ve Esaslarına Dair Yönet-
kursuna katılma hakkı ver-
melik” kapsamında Bakanlık tarafından 4 Nisan 2007 tarihinde yayımlanan
Uygulama Talimatı’nda; “suni tohumlama gibi hizmetler veteriner hekim so- miştir. Yönetmelik gereği
rumluluğunda yapılacak hizmetler arasında yer aldığından, bu gibi hizmetler; açık öğretimin bu bölü-
hayvan sağlık kabini açan veteriner sağlık teknisyeni, veteriner sağlık teknikeri münden mezun olanların
ve sağlık teknikerlerince yapılamayacaktır. Ruhsatlı muayenehanesi veya polikli- ise kurslara katılım hakkı
niği olan veteriner hekimlerin yanında çalışan yardımcı sağlık personeli çalışma bulunmamaktadır. Konu
izin belgesi olan kişiler tarafından yapılabilecektir.” hükmüne yer verilmiştir. ile ilgili olarak mahke-
me süreci devam etmek-
Embriyo Transferi Faaliyetlerinin Uygulanması te olup, açık öğretimden
mezun olanların, kurslara
Embriyo transferi yapma izni alan serbest veteriner hekimin, yanında
katılım hakkına sahip olup
çalıştırdığı veteriner sağlık teknisyenine embriyo transferi yaptırdığı tespit
edilirse, sorumlu veteriner hekime yine 5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, olmadıkları belirsizliğini
Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu”nun 36. maddesinin birinci fıkrasının korumaktadır. Bu konuda-
(ğ) bendi uygulanmaktadır. Buna göre; “Bakanlıktan izin almadan faaliyette ki belirsizliğin giderilmesi
bulunanlara on bin Türk Lirası idarî para cezası verilir; bunların faaliyeti adına çalışmalar devam et-
durdurulur ve ürünlerin üreme amaçlı kullanımına izin verilmez.” hükmü mektedir.
yer almaktadır.

Öğrenme Çıktısı
4 Yardımcı sağlık personelinin hayvan ıslahı alanında görev ve yetkilerini ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Türkiye’nin Avrupa Birliği

uyum çalışmaları kapsamın-
da, gıda, tarım, hayvancılık
ve veteriner hizmetleri ko-
nularında yapılan yasal de-
ğişikliklerin temelini oluştu-
ran yasa nedir?
Yardımcı sağlık personeli-
Suni tohumlama uygulama-
nin veteriner kliniklerinde
sının ıslaha olan katkısını
ıslaha ilişkin yapabilecekleri
değerlendiriniz.
faaliyetleri anlatınız.

135
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli

Türkiye’de hayvan ıslahı

1 çalışmalarının tarihsel
sürecini ifade edebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Türkiye’de hayvan ıslahı

2 alanında örgütlenmeyi
özetleyebilme

Hayvan Islahı 1 Osmanlı İmparatorluğu’nda 15. ve 16. yüzyıllarda Hayvanat

Ocakları’nın kurulmasıyla birlikte hayvan ıslahı ile ilgili çalış-
malar başlamıştır. Ülkemizde hayvan tür ve ırklarının ıslahı ile
hayvansal üretimin artırılması yönündeki sistemli çalışmalar ise
Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte başlamıştır. Saf yetiştirme ve
melezleme ile ıslah çalışmaları sürerken, batı ülkelerinde geliş-
tirilmiş olan kültür ırklarından faydalanılması yoluna gidilmiş
ve Avrupa’dan damızlık hayvan ırkları getirilmiştir. Hayvan ıs-
lahı ile ilgili bir başka önemli adım da 1923’te gerçekleştirilen
“İzmir İktisat Kongresi”nde atılmıştır. Kongrede ekonomik
olarak önemli olduğu ve görüşülmesinin uygun olacağı düşü-
nülen konular arasında Hükümet tarafından hayvan sayısının
artırılması ve ıslah için gerekli olan damızlıkların sağlanması ve
konu ile ilgili bir yasa çıkarılması gerektiği bildirilmiştir.
Cumhuriyet’in ilanından sonra hazırlanan “Beş Senelik Umur-u
Baytariye Programı”nda 1925’den itibaren yapılacak işler ara-
sında ıslah konusunun öncelikli olarak ele alınması ve bunun
için de TBMM’de bulunan hayvan ıslahıyla ilgili yasa tasarı-
sının bir an evvel gündeme alınmasının sağlanması gerektiği
vurgulanmıştır. 29 Haziran 1926 tarihinde de Resmî Gazete’de
yayımlanarak yürürlülüğe giren “Islah-ı Hayvanat Kanunu” ile
hayvan ıslahı konusunda ilk yasal adımlar atılmıştır.
Türkiye’de hayvan varlığının ıslah edilmesi için yasal yapılanma ile
birlikte hayvan ıslah ve yetiştirme kurumlarına ihtiyaç duyulmuş ve
ilk olarak “Karacabey Harası” kurulmuş, yasal yapılanmanın bir so-
nucu olarak Cumhuriyet’in ilk 10 yılında çeşitli kurumlar kurularak
hayvan ıslahı konusunda örgütsel yapılanmalarda devam etmiştir.
2 Türkiye’de damızlık yetişiricileri örgütleri 1926’da çıkarılan
“Islah-ı Hayvanat Kanunu” ile devlet tarafından kurulmaya başlan-
mıştır. Günümüzde de hayvan yetiştiricilerinin tür ya da ırk bazında
bir araya gelerek yüksek verimli hayvanlar elde etmek amacıyla hem
sığır hem de koyun, keçi yetiştiriciliğinde “Islah Amaçlı Yetiştirici
Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri Hakkındaki Yönetmelik” kapsa-
mında faaliyetlerini sürdürmektedir. Bugün hem ırkların ıslahı için
hem de genetik kapasitelerinin artırılmasına yönelik Tarım ve Or-
man Bakanlığı, üniversiteler ve yetiştirici birlikleri iş birliği içerisinde
oldukça önemli proje ve araştırmalar sürdürmektedir.
Ülkede hayvansal üretim ve hayvan ıslahı çalışmalarını yönlendi-
rebilecek kararlar almak, merkez birlikleri ve ıslah faaliyetlerinde
bulunan özel sektör arasındaki dayanışmayı kuvvetlendirmek, yol
gösterici faaliyetlerde bulunmak üzere “Hayvan Islahı Milli Komite-
si” kurulmuş ve bu komite “Hayvan Islahı Komitesi Usul ve Esasları
Hakkında Yönetmelik” kapsamında çalışmalarını sürdürmektedir.

136
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Türkiye’de hayvan ıslahı
3 konusunda yasal yapılanmayı
sıralayabilme
Türkiye’de Hayvan Islahına
İlişkin Yasal Yapılanma
Yardımcı sağlık personelinin
4 hayvan ıslahı alanında görev ve
yetkilerini ifade edebilme
Hayvan Islahı Konusunda
Yardımcı Sağlık Personelinin
Görev ve Çalışma Alanları
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
Hayvan ıslahı konusunda yasal yapılanma 1926’da çıkarılan
“Islah-ı Hayvanat Kanunu” ile başlamış, bu Kanun 2001’de
Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlülüğe giren 4631 sayı-
lı “Hayvan Islahı Kanunu” ile geçerliliğini yitirmiştir. Avrupa
Birliği uyum çalışmaları kapsamında, gıda, tarım ve hayvan-
cılık konularında yapılan yasal değişikliklerin temelini oluştu-
ran 5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanunu” ile yürürlülükten kaldırılan kanunlar arasında 4631
sayılı “Hayvan Islahı Kanunu” da yerini almıştır.
“Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunda” “Zo-
otekni” başlığı altında hayvan ıslahı konusuna değinilmiştir.
Kanunda hayvan ıslahı konusunda temel hükümlere yer veril-
miş ancak 4631 sayılı “Hayvan Islahı Kanunu”na kıyasla yeterli
olmadığı görülmüştür. Tarım ve Orman Bakanlığı, Kanun’da
yer alan hususların detaylandırılması kapsamında ikincil mev-
zuat düzenlemeleri yapmış, hayvan ıslahı konusunda da çeşitli
yönetmelikler yayımlanmıştır.
Hayvan ıslahı konusunda üreme yönetimi oldukça önemlidir.
Suni tohumlama, gerek uygulama gerekse sürüye aktarılan
genetik potansiyel açısından üreme planlamasının merkezin-
de yer alan bir uygulamadır. Bu uygulama ile ilgili olan “Suni
Tohumlama, Tabii Tohumlama ve Embriyo Transferi Faaliyetleri
Hakkında Yönetmelik” kapsamında, Türkiye’de çift tırnaklı ve
diğer memeli hayvanlarda suni tohumlama yapabilmek için Ba-
kanlık tarafından düzenlenen kursa katılmak ve başarılı olmak
gerekmektedir. Çift tırnaklı ve tek tırnaklı hayvanlar ve diğer
memeli hayvanlarla ilgili embriyo transferi kursuna veteriner
hekimler; suni tohumlama kurslarına veteriner hekimler ve ve-
teriner sağlık teknisyenleri katılabilmektedir.
Suni tohumlama veya embriyo transferi izni alan bir veteriner
hekimin sorumluluğunda en fazla iki veteriner sağlık teknisye-
ni; birlik ve kooperatiflerde ise bir veteriner hekimin sorumlu-
luğunda en fazla üç veteriner sağlık teknisyeni suni tohumlama
izni alarak çalışabilmektedir.
137
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli

1 Suni tohumlama uygulamasını ilk defa uygu- 5 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de hayvansal
layan İtalyan bilim insanı kimdir? üretim ve hayvan ıslahı çalışmalarını yönlendire-
bilecek kararlar almak, merkez birlikleri ve ıslah
neler öğrendik?

A. Carlo Ruini
B. Enrico Fermi faaliyetlerinde bulunan özel sektör arasındaki da-
yanışmayı kuvvetlendirmek, yol gösterici faaliyet-
C. Galileo Galilei
lerde bulunmak üzere kurulmuştur?
D. Lazzaro Spallanzani
E. Francesco Redi A. Hayvan Islahı Milli Komitesi
B. Hayvan Refahı Komitesi
C. Hayvan Irklarını Koruma ve Yaşatma Derneği
2 Amacı “Türkiye yerli evcil hayvan ırkı, tipi, D. Hayvan Yetiştiriciliği ve Islahı Komitesi
yöresel tipi, hattı ve ekotipleri ile yeni oluşturulan
evcil hayvan ırkı, tipi, hattı, ekotipi ve hibritleri- E. Hayvan Islahı Birliği
nin tesciline ilişkin usul ve esasları düzenlemek”
olan yönetmelik aşağıdakilerden hangisidir? 6 Hayvan ıslahına ilişkin mevzuatta yer alan
A. Sperma, Ovum ve Embriyo Üretim Merkez- tanımlara göre, “Soy kütüğüne kayıt edilen da-
lerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında mızlıklarla, safkan atların numara, isim, orijin, ırk,
Yönetmelik renk, eşkâl, cinsiyet, doğum tarihi, verim kayıtları,
B. Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama ve Embri- yetiştirici ve sahibi ile hayvanın cetlerine ait bilgi-
yo Transferi Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik leri ve verimlerini belirten belge”ye ne ad verilir?
C. Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Korun- A. Embriyo transfer belgesi
ması ve Sürdürülebilir Kullanımı Hakkında B. Ön soy kütüğü
Yönetmelik C. Pedigri
D. Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Kul- D. Damızlık belgesi
lanılması ve Yurt Dışına Çıkarılması Hakkında E. Soy kütüğü
Yönetmelik
E. Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Tesciline 7 Hayvan Islahı Kanunu ilk olarak hangi yıl
İlişkin Yönetmelik çıkarılmıştır?
A. 1925
3 İlk başarılı embriyo naklinin yapıldığı hayvan B. 1926
türü aşağıdakilerden hangisidir?
C. 1927
A. Sıçan D. 1928
B. Fare E. 1929
C. Kobay
D. Hamster
8 Suni tohumlama ve embriyo transfer izni
E. Tavşan olan bir veteriner hekim sorumluluğunda en faz-
la kaç veteriner sağlık teknisyeni, suni tohumlama
4 Türkiye’de hayvan varlığının ıslah edilmesi ve izni alarak çalışabilmektedir?
yetiştirilmesi için kurulmuş olan ilk kurum aşağı- A. 1
dakilerden hangisidir? B. 2
A. Çukurova Çiftliği C. 3
B. Sultansuyu Harası D. 4
C. Karacabey Harası E. 5
D. Çifteler Harası
E. Gemlik Harası

138
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

9 Aşağıdakilerden hangisi İl Müdürlüğü tara- 10 Bakanlıktan izin almadan suni tohumlama,

fından 12 ay süre ile geçici olarak suni tohumlama embriyo transferi yapan, biyoteknolojik faaliyet-
faaliyetlerini durdurma kararı verilen faaliyetler lerde bulunanlara uygulanacak olan idari para ce-

neler öğrendik?
arasında yer almaz? zası kaç TL’dir?
A. Suni tohumlama uygulamaları esnasında fotoğ- A. Beş bin Türk Lirası
raf çekip bunu sosyal medyada paylaşmak B. Bin Türk Lirası
B. Kayıt ve belgelerde yanlış bilgiler aktarmak C. İki bin Türk Lirası
C. Hayvana farklı sperma kullanmak D. On bin Türk Lirası
D. Suni tohumlama belgelerini zamanında düzen- E. Beş yüz Türk Lirası
lememek ve zamanında İl/İlçe Müdürlüğüne
bildirmemek
E. Kayıt ve belgelerde değişiklik yapmak

139
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli

1. D Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı” konusu- 6. C Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı” konusu-
nu yeniden gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de Hayvan Isla-

2. E 7. B Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı” konusu-
hına İlişkin Yasal Yapılanma” konusunu ye-
nu yeniden gözden geçiriniz.
niden gözden geçiriniz.

3. E Yanıtınız yanlış ise “Giriş” konusunu yeni- 8. B Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı” konusu-
den gözden geçiriniz. nu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı Konusunda

4. C Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı” konusu- 9. A
Yardımcı Sağlık Personelinin Görev ve Çalışma
nu yeniden gözden geçiriniz.
Alanları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı Konusunda

5. A Yanıtınız yanlış ise “Hayvan Islahı” konusu- 10. D
Yardımcı Sağlık Personelinin Görev ve Çalışma
nu yeniden gözden geçiriniz.
Alanları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
6 Anahtarı

Çiftlik hayvanlarında suni tohumlama uygulamalarında uygulama prosedürü

oluşturma husunda öncülük eden ve yaygın olarak çalışan bilim insanı Rus
Araştır 1 Profesör Ivanov olmuştur. Ivanov 1889’da başladığı çalışmalarında uzun yıllar
boyunca at, sığır, koyun, domuz ve tavşan türlerinde bir dizi sperma toplama
ve suni tohumlama teknikleri geliştirmiştir.

Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, üniversiteler ve ye-

tiştirme birlikleri işbirliği ile 2005’de devreye giren “Halk Elinde Koyun-Keçi
Araştır 2 Islahı Ülkesel Projeleri” ve “Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması Proje-
leri” ıslah ve koruma altyapısının oluşturulması bakımından oldukça önemli
projeler olarak göze çarpmaktadır.

Türkiye’nin Avrupa Birliği uyum çalışmaları kapsamında, gıda, tarım ve

Araştır 3 hayvancılık konularında yapılan yasal değişikliklerin temelini oluşturan yasa
5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu”dur.

140
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Kaynakça
Aksoy, A.R. (2003). Hayvan Islahı Ders Notları.
Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi. Kars.
Ali Rıza (1924). Beş Senelik Umur-u Baytariye
Programı. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Vekaleti
Umur-i Baytariyye Umumiyesi, Öğüd Matbaası.
Ankara.
Anon (1933a). Baytarlığın Cumhuriyet dönemindeki
umumi hizmetleri. T. Vet. Dern. Derg., 14:1-78.
Anon (1933b). Ziraat Vekaletinin On Senelik
Zootekni Hülasası. Ziraat Gazetesi, 453-467.
Bekman, M. (1940). Veteriner Tarihi. Ankara Basım
ve Ciltevi, 199-207. Ankara.
Betteridge, J. (2003). A History of Farm Animal
Embryo Transfer and Some Associated Techniques.
Animal Reproduction Science, 79 (2003), 203-244.
Daşkın A. (2005). Sığırcılık İşletmelerinde
Reprodüksiyon Yönetim ve Suni Tohumlama.
Aydan Web Ofset. Ankara.
Dinçer, F. (1981). Türk Veteriner Hekimliğinin 139.
yılında Atatürk Dönemi Tarımsal Politikası. A.Ü.
Vet. Fak. Derg., Atatürk’ün 100. doğum yılı özel
sayısı: 28(1-4), 307-310.
Erk, N. (1966). Veteriner Tarihi. A.Ü.V.F. Yayınları:
195, Ders Kitabı: 97. Ankara.
Ertuğrul, M., Akman, N., Dellal, G., Goncagül T.
(2000). Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması
ve Türkiye Hayvan Gen Kaynakları. Türkiye
Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi, I. Cilt,
Yayın No: 38. 285-300. Ankara.
Evrim, M. (1993). Islah Politikaları. 2000’lere Doğru
Türkiye Hayvancılığı Kongresi Tebliğleri, 09-10
Haziran, 88-102. Ankara.
Foote, R.H. (2002). The History of Artificial
Insemination: Selected Notes and Notables. J
Anim Sci, 80, 1-10.
Godlewsky, Sommer. Türkiye’de Veteriner Hekimlik
(19. yy Ortalarında Çev: N. Erk). A.Ü.V.F.
Yayınları No: 259, 1972. Ankara.
Gökçen, H. (2007). AB Uyum Sürecinde Ülkemizde
Sun’i Tohumlama ve Embriyo Transferi
Çalışmalarının Geçmişi ve Geleceği. Erişim adresi:
http://www.hazimgokcen.net/bilimsel/ab-uyum-
surecinde-ulkemizde-suni-tohumlama-ve-embriyo-
transferi-calismalarinin-gecmisi-ve-gelecegi/
Gökhan, E.E. (2010). Hayvan Yetiştiriciliğinde
Örgütsel Etkilik ve Kaynak Sorunu. Vet Hekim
Der Derg., 81(1): 35-38.
Karaca, O. (2014). Koyun Keçi Islahı Açık Çekirdek
Yetiştirme Sistemi. Koyun-Keçi Genetik Islah
Çalıştayı, 11-13 Haziran, 15-53. Uşak.
Ökçün, G. (1971). Türkiye İktisat Kongresi,
1923-İzmir Haberler-Belgeler-Yorumlar. A.Ü.
Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 262, 11. Baskı,
Sevinç Matbaası, 1-147. Ankara.
Resmî Gazete (1926). Islah-ı Hayvanat Kanunu.
Kanun No: 904, Tarih: 29.06.1926, Sayı: 407.
Resmî Gazete (1930). Merinos Koyunlarının Tevzii
Hakkında Kanun. Kanun No: 1703, Tarih:
19.06.1930, Sayı: 1524 Ek:10-4.
Resmî Gazete (1934). Merinos Koyunları Yetiştirilmesi
ve Islah Edilmiş Pamuk Tohumu Üretilmesi
Hakkında Kanun. Kanun No: 2582, Tarih:
15.07.1937, Sayı: 2752 Ek:10-6.
Resmî Gazete (1937). Ziraat Vekaleti Vazife ve Teşkilat
Kanunu. Kanun No: 3203 Tarih: 14.06.1937
Sayı: 3630 Ek:10-8.
Resmî Gazete (1969). Kooperatifler Kanunu. Kanun
No: 1163, Tarih: 10.05.1969, Sayı: 13195.
Resmî Gazete (2001). Hayvan Islahı Kanunu. Kanun
No: 4631, Tarih: 28.02.2001, Sayı: 24338.
Resmî Gazete (2002). Hayvan Islahı Milli Komitesinin
Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik.
Tarih: 19.03.2002, Sayı: 24700.
Resmî Gazete (2007). Hayvan Sağlığı Kabini Açılış,
Çalışma ve Denetleme Usul ve Esaslarına Dair
Yönetmelik. Tarih: 08.03.2007, Sayı: 26456.
Resmî Gazete (2010). Veteriner Hizmetleri, Bitki
Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. Kanun No: 5996,
Tarih: 13.06.2010, Sayı: 27610.
Resmî Gazete (2011a). Hayvanlarda Soy Kütüğü ve Ön
Soy Kütüğü Esasları Hakkında Yönetmelik. Tarih:
05.12.2011, Sayı: 28133.
Resmî Gazete (2011b). Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama
ve Embriyo Transferi Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik.
Tarih: 08.12.2011, Sayı: 28136.
Resmî Gazete (2011c). Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklarının Korunması ve Sürdürülebilir
Kullanımı Hakkında Yönetmelik. Tarih:
22.12.2011, Sayı: 28150.
Resmî Gazete (2011ç). Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklarının Tesciline İlişkin Yönetmelik. Tarih:
22.12.2011, Sayı: 28150.
Resmî Gazete (2011d). Sperma, Ovum ve Embriyo
Üretim Merkezlerinin Kuruluş ve Çalışma Esasları
Hakkında Yönetmelik. Tarih: 24.11.2011, Sayı:
28152.
Resmî Gazete (2011e). Islah Amaçlı Yetiştirici
Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri Hakkındaki
Yönetmelik. Tarih: 08.04.2011, Sayı: 27899.
141
 Hayvan Islahı Çalışmaları, Mevzuatı ve Yardımcı Sağlık Personeli
Resmî Gazete (2012). Yerli Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklarının Kullanılması ve Yurt Dışına
Çıkarılması Hakkında Yönetmelik. Tarih:
21.09.2012, Sayı: 28418.
Resmî Gazete (2013). Hayvan Islahı Komitesi Usul ve
Esasları Hakkında Yönetmelik. Tarih: 31.03.2013,
Sayı: 28604.
Seidel, G.E., Seidel, S.M. (2005). Training Manual
for Embryo Transfer İn Cattle. FAO Animal
Production and Healt Paper 77. Colorado State
University, Fort Collins, USA. Erişim adresi:
www.fao.org/docrep/004/t0117e/t0117e00.html
Türk Dil Kurumu (TDK). (2009). Veteriner
Hekimliği Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları:
954, Terim Sözlükleri Dizisi: 3. İstanbul.
internet kaynakları
https://www.haberler.com/suni-tohumlama-
kursunda-orgun-ve-acik-ogretim-7719315-
haberi/
turkiyekoyunkeci.org/tr/Yayinlar
www.dsymb.org.tr/hakkimizda
142
Varol, M., Kırış, H., Cemal, İ. (2011). Çiftlik
Hayvanları Genetik Kaynaklarının Korunma
Yöntemleri ve Türkiye’de Koruma Çalışmaları. 7.
Ulusal Zootekni Öğrenci Kongresi, 20-22 Mayıs,
236-250, Aydın.
Yaşar, A. (1996). Osmanlı Döneminde ve Cumhuriyet
Tarihinde Haralar. Ankara Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
Yaşar, A., Özen, A., Özgür, A. (2006). “Osmanlı Atları”
Üzerine Bir İnceleme. Elazığ: I. Ulusal Veteriner
Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu
Bildirileri, 519-530.
Yerlikaya, H., Özgür, A. (2006). Cumhuriyet
Döneminde Hayvan Islahı Kanunu. Vet Hekim
Der Derg., 77(1), 39-43.
 Bölüm 7
Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler
ve Çalışma Alanları
öğrenme çıktıları

Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları

1 Veteriner hizmetlerindeki yeni konseptleri Yeni ve Yeniden Önem Kazanan

1 2
ifade edebilme Zoonozlar
2 Veteriner hizmetlerindeki yeni çalışma 3 Zoonoz ve yeniden önem kazanan zoonoz
alanlarını tanımlayabilme hastalıkları özetleyebilme

Anahtar Sözcükler: • Bilim Tarihi • Veteriner Hekim • Yeni Çalışma Alanları • Yeni Konseptler

144
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
Teknolojinin gelişmesi ve yeni yaklaşımlar çer-
çevesinde veteriner hekimliği mesleğini etkileyen ve
önemli sorumluluklar yükleyen birçok konu orta-
ya çıkmıştır. Mesleğin temelini teşkil eden hayvan
sağlığı konusunda toplumun beklediği görevlerin
yanında, gelişmiş ülkelerde veteriner hekimliği hiz-
metlerini halk sağlığına katkısı konusunda zorunlu
kılması, yaşanan bilimsel gelişmeler ışığında ve geç-
mişten günümüze gelen süreçte veteriner hekimliği
hizmetlerini stratejik bir konuma getirmiştir.
Geçmiş dönemlerde daha çok salgın hayvan
hastalıkları ile mücadele ve ıslah veteriner hekimle-
rin öncelikli görevi iken, zamanla çiftlik hayvanları
ve pet hayvanlarının tedavi hekimliği ile birlikte
yetiştirme hastalıkları da gündeme gelmiştir. Gü-
nümüzde ise veteriner halk sağlığına ilişkin konular
olan; zoonotik hastalıklar, gıda güvenliği, epidemi-
yoloji, risk değerlendirme, biyoterörizm gibi çeşitli
konular öncelikli hâle gelmiştir.
YENİ KONSEPTLER VE ÇALIŞMA
ALANLARI
Değişen ve gelişen dünyada, veteriner hekimliği
mesleğinin vizyonu da değişmiştir. Antimikrobiyal
direnç klonlama, genetiği değiştirilmiş organizmalar,
kültür balıkçılığı, hayvan gönenci, yaban hayatı gibi
alanlar veteriner hekimliği açısından ön plana çıkmış-
tır. Eğitim kurumları, meslek örgütleri ve veteriner
hekimler, değişmekte olan bu rol modeli çerçevesinde
kendilerini yenilemeli; stratejilerini ve çalışmalarını
oluşan yeni durumlara göre yapılandırmalıdırlar.
Akvatik Hayvanlar
Dünya nüfusunun artış oranındaki hızlanma
karşısında, özellikle hayvansal protein kaynakları-
nın durumu kaygı oluşturmakta, 2000’li yıllarda,
dünya genelinde bir gıda sorununun kaçınılmazlığı
üzerinde durulmaktadır. Günümüzde su ürünleri
sektörünün, ucuz ve kaliteli hayvansal protein sağ-
laması nedeniyle insan beslenmesindeki önemi her
geçen gün artmıştır.
Su ürünleri: Denizlerde ve iç sularda bu-
lunan bitkiler ile hayvanlar ve bunların yu-
murtaları (4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanu-
nunun kapsamına giren hayvanlar hariç).
Sağlıklı beslenmeye katkısı, sanayi sektörüne
ham madde sağlaması, istihdam sağlaması ve yük-
sek ihracat potansiyeli nedeniyle özel bir öneme
sahip olan su ürünleri sektörü, deniz ve iç sularda
bulunan canlıların işlenmesi ve pazarlanmasını içe-
ren bir gıda dalıdır. Sağlıklı akvatik hayvanlar ve
bunlardan elde edilen güvenli ürünler, insanların
sağlıklı beslenmesinde dünya ekonomisi üzerinde
önemli paya sahip durumdadır. Dünya balık üreti-
minin %40’ından fazlasını akvakültür sağlamak-
ta ve yaklaşık olarak 500 milyon insana istihdam
oluşturmaktadır.
Akvakültür: Hayvansal ve bitkisel su can-
lılarının kontrollü olarak yetiştirilmesi.
Su ürünleri sektörü, Gıda Tarım Organizasyo-
nu (FAO) tarafından dünyada en hızlı büyümekte
olan gıda üretim sektörü olarak belirlenmiş olup,
dünyanın hemen her bölgesinde gelişmekte, gide-
rek yaygınlaşmakta ve yoğunlaşmaktadır. Dünya-
da, yılda 145 milyon ton su ürünleri üretiminin
45 milyon tonu yetiştiricilikten elde edilmektedir.
1984’den beri üretimde yılda %10’dan fazla büyü-
me söz konusudur ve 2030’a kadar yetiştiricilikten
elde edilen miktarın iki katı oranda artış gösterip,
80 milyon tonu aşacağı düşünülmektedir.
Su ürünleri yetiştiriciliği: Yetiştiricilik tesislerin-
de, entansif, yarı entansif veya ekstansif şartlar-
da yapılan, su ürünlerini üretme ve/veya büyüt-
me (besicilik) faaliyeti.
Yetiştiricilik tesisi: Su ürünleri yetiştiriciliğinin
yapıldığı yerler.
Entansif yetiştiricilik: Tamamen dıştan yemle-
meye dayalı yoğun yetiştiricilik.
Yarı entansif yetiştiricilik: Gübreleme ve ta-
mamlayıcı yemlemeye dayalı yetiştiricilik.
Ekstansif yetiştiricilik: Suyun doğal verimliliği-
ne dayanan, stok kontrolü yapılan düşük üretimli
yetiştiricilik.
Su ürünleri yetiştiricilik işletmesi: Su hayvanla-
rının yetiştirilmesi, saklanması veya büyütülme-
siyle bağlantılı herhangi bir faaliyette bulunan kâr
amacı güden ya da gütmeyen kamusal veya özel
her türlü tesis.
145
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Türkiye, dünyadaki konumu itibariyle oldukça
zengin su kaynakları potansiyeline sahiptir. Ada-
lar dâhil kıyı şeridi uzunluğu 8.333 km olan ül-
kemiz, 1.000.000 hektara yakın ve 200 civarında
doğal göllere, 200.000 km’ye yakın akarsu,
2
70.000
hektarlık lagün gölüne
2
ve 3419 km ’yi aşkın baraj
gölüne, 8.903 km doğal göle ve genel toplamda
25.577.200 ha su ürünü üretim alanına sahip bu-
lunmaktadır.
Ülkemizdeki su ürünleri üretiminin bölgesel
dağılımına bakıldığında ilk sırada Karadeniz böl-
gesi yer almaktadır. Karadeniz Bölgesi içerisinde de
Doğu Karadeniz Bölümü en fazla katkıyı sağlayan
bölümdür. Toplam üretimin %51’i Doğu Kara-
deniz Bölümü’nden sağlanmaktadır. Karadeniz
Bölgesi’ni sırayla Ege, Marmara, Akdeniz ve diğer
bölgeler takip etmektedir.
Balık üretim tesisleri açısından değerlendiril-
diğinde ise miktar ve kapasite yönünden yaklaşık
%41’lik oranla ilk sırada Muğla gelmekte, bunu
%13 ile İzmir, her biri %3-4 oranıyla Antalya, Ay-
dın, Bilecik, Çanakkale ve Kayseri illeri, yine her biri
%1,5-2 oranıyla da Burdur, Denizli, Isparta, Kahra-
manmaraş, Ordu, Rize, Samsun ve Trabzon illeri ta-
kip etmektedir. Diğer illerde ise genel olarak küçük
kapasiteli balık üretim tesisleri bulunmaktadır.
Akvakültürün, küresel anlamda çok hızlı geli-
şim göstermesi, beraberinde canlı su hayvanlarının
ve su ürünlerinin artan uluslararası ticaretine bağlı
olarak hastalık riskini de ortaya çıkarmıştır. Bu risk,
su ürünleri yetiştiriciliğinin sürdürülebilirliğini risk
altında tutan ve sektörün gelişimini etkileyebilecek
en önemli faktörlerden birisidir. Bu risk nedeniy-
le akvatik hayvan sağlığı alanında Dünya Hayvan
Sağlığı Örgütü (OIE) faaliyetleri giderek artan bir
önem kazanmıştır. Bu kapsamda akvatik hayvan-
ların (balık, mollusk, krustasean, amfibiyen) ve
bunların ürünlerinin uluslararası ticareti, geliştiri-
len OIE akvatik hayvan biyogüvenlik rehberi, OIE
Akvatik Hayvan Sağlığı Standartları Komisyonu-
nun çalışmalarından biridir.
Hastalıklar, akvakültür üretimi ve ticaretinde-
ki en önemli engellerden biridir. Yoğun yapılan
yetiştiricilik sistemlerinde en önemli problemler-
den görülen hastalıklar çok geniş kapsamda olmak
üzere iki ana kategoriye ayrılmaktadır. Bunlardan
ilki; Bakteriyel, viral veya paraziter etkenlere bağlı
bulaşıcı hastalıklar, diğeri; yetersiz besleme, fiziksel
hasar veya uygun olmayan su kalitesi gibi durum-
146
lardan kaynaklanan bulaşıcı olmayan hastalıklardır.
2009’da OIE’nin akvatik hayvan hastalıkları liste-
sinde; 9 balık, 7 mollusk, 9 krustasean, 2 amfibyen
hastalığı bulunmaktaydı. Akvatik hayvan hastalık-
ları listesinin temel amacı, üye olan ülkelerde has-
talıkların ortaya çıkması durumunda OIE’ye rapor
edilerek dünya çapında akvatik hayvan sağlığı du-
rumunun şeffaflığını garanti altına almaktır.
Kültür balıkçılığında sorunlar sadece hastalık
riskleri ile kalmayıp başka problemler de mevcut-
tur. Bu önemli problemler arasında yetiştiricilik ve
koruyucu hekimlik problemleri de yer almaktadır.
Her iki sorunun da çözümlenmesinde veteriner he-
kimlere önemli görevler düşmektedir.
Su ürünleri konusunu mevzuat açısından de-
ğerlendirdiğimizde; 4 Nisan 1979 tarihinde Resmî
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 1380 sa-
yılı “Su Ürünleri Kanunu” bu konudaki temel ka-
nun olarak yer almaktadır. Bu kanun’un amacı; su
ürünlerinin korunması, üretimi ve kontrolüne iliş-
kin hususları içermektedir. Bu Kanun günümüzde
geçerliliğini korumakla birlikte, 13 Haziran 2010
tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren 5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağ-
lığı, Gıda ve Yem Kanunu” ile bazı maddeleri iptal
edilmiştir. Bu kanun’da EK-1 ve EK-2’de yer veri-
len meslek mensupları arasında “Su ürünleri işleyen
iş yerleri ile balık halleri ve toptan balık satışı yapan
yerler” ve “Su ürünleri işleyen iş yerleri”nde çalışacak
meslek mensupları arasında veteriner hekimler de
yer almaktadır.
Su Ürünleri Kanunu’nun değişik 13. maddesine
dayanılarak hazırlanan ve 29 Haziran 2004 tarihin-
de Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
“Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği” ’nin amacı;
“ülkemiz su kaynakları potansiyelinin verimli şekilde
kullanılması, su ürünleri yetiştiriciliğinde sürdürüle-
bilirliğin sağlanması, çevrenin korunması ve kaliteli/
güvenli gıda temini için, su ürünleri yetiştiriciliği ile
ilgili yatırımların, planlı bir şekilde gerçekleştirilmesi
ve üretim sırasında etkin denetimin sağlanmasıdır.”
“Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği” kapsa-
mında “Su Ürünleri Yetiştiricilik Tesislerinde Teknik
Personel İstihdamı” ile ilgili olan 19. madde gereği
tesislerde üretim kapasitelerine göre, su ürünleri
konusunda eğitim veren en az dört yıllık fakülte
mezunu teknik personel istihdam edilir. Kuluçka-
hanelerde kapasitesine bakılmaksızın en az bir tek-
nik personel istihdam edilmesi gerekmektedir.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
“Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliğine İlişkin
Uygulama Esasları” doğrultusunda yetiştiricilik tesis-
leri, proje kapasitelerine göre, su ürünleri konusun-
da egitim veren en az 4 yıllık fakülte mezunu veya su
ürünleri konusunda kamuda en az 5 yıl görev yap-
mış teknik personel istihdam etmeleri ve buna göre;
50-249 ton/yıl için en az 1; 250-499 ton/yıl için en
az 2; 500-749 ton/yıl için en az 3; 750-999 ton/yıl
için en az 4; 1000 ton/yıl ve daha üzeri tesislerde ise
en az 5 teknik eleman çalıştırmaları gerekmekte ve
istihdam edilen teknik personelden bir tanesi “Tek-
nik Sorumlu Müdür” olarak görevlendirilmektedir.
dikkat
“Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği”nin “Su Ürün-
leri Sağlığının Korunması İçin Alınacak Tedbirler”
ile ilgili 20. maddesi gereği, kuluçkahanelerde ve su
ürünleri yetiştiricilik tesislerinde kullanılan her türlü
ilaç ve benzeri kimyasal maddeler, veteriner hekim re-
çetesine bağlı olarak kullanılabilmektedir.
“Su Hayvanlarının Sağlık Koşulları ile Hastalıkla-
rına Karşı Korunma ve Mücadele Yönetmeliği”nde “bir
hastalığın varlığından şüphe duyulması için herhangi
bir sebebin bulunması ya da hastalığın yetiştiriciliği ya-
pılan su hayvanları arasında var olduğunun doğrulan-
ması halinde, bu şüphe ve doğrulama yetkili otoriteye,
yetkili otorite tarafından Bakanlığa gecikmeksizin bildi-
rilir. Ayrıca, yetiştiriciliği yapılan su hayvanları arasında
ölüm oranının giderek artması durumunda, daha ileri
incelemeler için ölümlerin yetkili otoriteye veya özel
bir veteriner hekime gecikmeden bildirilmesi gerekir.”
Ayrıca “İşletme sahibi ve su hayvanlarıyla ilgilenen
kişiler, hayvanlara nakil sırasında eşlik eden kişiler, su
hayvanlarına yönelik sağlık hizmetlerinde görev yapan
veteriner hekimler ve diğer uzmanlar, resmî veteriner
hekimler, veteriner veya diğer resmî ya da özel labo-
ratuvarların uzman personelleri ve duyarlı türlere ait
su hayvanlarıyla veya bu tür hayvanların ürünleriyle
meslek ilişkisi bulunan diğer tüm kişiler birinci fıkrada
belirtilen hususları bildirmekle yükümlüdür.”
Bugünkü şartlar değerlendirildiğinde, veteriner
hekimliği mesleği, su ürünleri alanında kendine
düşen görevleri tam olarak yerine getirememekte-
dir. Günümüzde oldukça geniş bir istihdam alanı
olan bu alanda çalışmalar yapabilecek veteriner he-
kim ve yardımcı sağlık personelini eğitme görevi-
nin de oldukça önemli olduğu ve buna göre gerekli
donanımın sağlanması gerektiği unutulmamalıdır.
Antimikrobiyal Direnç
1950’li yıllardan itibaren önce insan sağlığı
daha sonra hayvan sağlığı alanında evrensel olarak
kullanılan antibiyotiklerin “Harika İlaç” (Wonder
Drug) veya “Sihirli Kurşun” (Magic Bullet) gibi ifa-
delerle anlatılarak günümüze kadar başarı ile gelme-
sine imkân sağlamıştır. 1969’da yayınlanan “Swann
Raporu”nda; antimikrobiyal direnç sorununun tıp
ve veteriner hekimliği alanlarında önemli boyutlara
ulaştığı, hayvancılık alanında kullanılan antibiyo-
tiklerin insan sağlığı için olumsuz etkilere neden
olduğu ilk kez açıklanmıştır.
Antimikrobiyal direnç; “Bazı tür mikroorganiz-
maların, aynı tür mikroorganizmaları engellemek
veya öldürmek için yeterli olarak verilen konsantras-
yonda antimikrobiyal etken varlığında yaşayabilmesi
ve hatta üreyebilmesi” şeklinde tanımlanmaktadır.
İnsan ve hayvanlarda, antimikrobiyal ajanların
koruyucu veya tedavi amacıyla kullanılması, bak-
teriler üzerinde seçici bir etki oluşturarak direncin
gelişmesini sağlar. İnsan ve hayvan hekimliği ile
tarımda tedavi ve koruyucu amaçlı milyonlarca
kilogram antibiyotik kullanımı, duyarlı mikroor-
ganizmaların ölmesine, dirençli suşların ortaya çık-
masına neden olmaktadır. Örnek vermek gerekirse,
günümüzde Salmonella ve Tüberküloz gibi pek çok
etkene karşı antibiyotiğe direnç geliştirmiş mikro-
organizmalar mevcuttur.
Günümüzde antimikrobiyal direncin küresel
bir halk sağlığı sorunu olduğu, gizli bir salgının
tüm dünya üzerinde yayıldığı bütün tıp ve veteri-
ner hekimliği otoriteleri tarafından kabul edilmek-
tedir. Başta AB ülkeleri ve ABD olmak üzere dünya
ülkelerinin büyük çoğunluğu, uluslararası insan,
hayvan sağlığı, gıda ve tarım kuruluşları, üniver-
siteler ve toplum yararına çalışan organizasyonlar
antimikrobiyal direnç sorununun yayılmasını ön-
lemek ve gelişimini
yavaşlatmak için ge-
niş kapsamlı çalışma-
dikkat lar yapmaktadırlar.
WHO tarafından 2001’de Bu doğrultuda hem
antimikrobiyal direncin ön- Dünya Sağlık Örgü-
lenmesi için “Küresel Anti- tü (WHO), hem de
mikrobiyal Direnç Önleme Dünya Hayvan Sağlığı
Stratejisi” çalışmaları başlatıl- Örgütü (OIE) koor-
mış ve günümüzde hâlen ça- dinatörlüğünde ulusal
lışmalar devam etmektedir. ve uluslararası faaliyet-
ler yürütülmektedir.
147
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Veteriner hekimliğinde, başta antibiyotikler ol-
mak üzere, kullanılan ilaçların bilinçli bir şekilde
kullanımı oldukça önemlidir. Antibiyotikler; çeşitli
mikroorganizma türleri tarafından sentezlenen ve
diğer mikroorganizmaların gelişmesini önleyen ya
da onları öldüren kimyasal maddelerdir.
dikkat
Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Gıda Kontrol
Genel Müdürlüğü verilerine göre 2014 yılı Mart
ayı itibariyle, ruhsatlı olarak toplam 2006 veteri-
ner ilacının 908 adedi antibakteriyel ilaç niteliğin-
dedir.
Veteriner hekimliğinde antibiyotik direncinin
önlenebilmesi için, öncelikli olarak doğru antibi-
yotiğin seçilmesi gerekir. Bu amaçla;
dikkat
Antibiyotiklerin sağaltıcı etkisini artırmak ve dirençli
mikroorganizmaların oluşumunu en aza indirgemek,
iyi veteriner hekimliği uygulamaları arasında yer al-
maktadır.
• Hastalık teşhisinin doğru konularak, kul-
lanılacak ilacın hastalık etkenine ve hayvan
türüne uygun olup olmadığının bilinmesi,
• Saha koşullarında etkinliğinin test edilerek
ortaya konulmuş olması,
• Hastalığı oluşturan mikroorganizmaların
seçilen ilaca duyarlılığının bilinmesi veya
tahmin edilmesi,
• İlacın farmakokinetik profilinin ve vücutta
dağılımının bilinmesi,
• Bağışıklık sisteminin ne durumda olduğu-
nun bilinmesi,
• Uygun spektrum ve dozda antibiyotiğin
kullanılması,
• Uygun antibiyotik seçeneklerinin bilinmesi
gerekir.
Antibiyotiklerin bilinçli kullanıldıkları zaman,
enfeksiyonlarla mücadelede oldukça önemli katkı-
lar sağlayan, tersi durumda da ağır yaralanmalara,
hatta bazen ölümlere yol açabilen silahlar oldukları
ifade edilir. İnsan sağlığı ve veteriner hekimliğinde
148
antibiyotik seçiminde öncelikli konu, kullanılacak
olan ilacın yapılan tedavideki etkinliğidir. Ancak
veteriner hekimler, gıda değeri taşıyan hayvanlar-
da ilaç ve diğer maddelerin kalıntıları ile ilgili ya-
sal düzenlemeler gereği tedavi sonrası hayvanların
yenilebilir dokularında antibiyotik kalıntılarını
dikkate almalıdır. Gıda değeri taşıyan hayvanlarda
düşük doz ve uzun süreli antibiyotik kullanımı di-
rençli bakterilerin ortaya çıkmasına neden olmak-
tadır. Belirtilen koşullarda, dirençli bakteriler hızlı
bir şekilde çoğalarak; bu hayvanlarla temas edilme-
si, hayvansal gıdaların tüketimi, bulaşık su ve top-
rak aracılığı ile insanlara kadar ulaşır.
Kalıntı: Hayvansal birincil ürünlere ge-
çen ve halk sağlığına zararlı olabilecek far-
makolojik tesire sahip maddelerin, onların
metabolitlerinin veya diğer maddelerin
kalıntısı şeklinde tanımlanmaktadır.
Antibiyotik kullanılırken direnç ve kalıntı so-
runun önlenmesinde veteriner hekimler ile birlikte
yetkili otorite, Tarım ve Orman Bakanlığıdır. Vete-
riner ilaç ve yem katkı maddesi üreten imalatçı ve
ithalatçılar, ecza depoları, eczaneler, meslek örgüt-
leri, üniversiteler, hayvancılık işletme sahipleri ve
çiftçilerin bu konuda gerekli sorumluluğu üstlen-
meleri ve buna göre davranmaları gerekmektedir.
Bu çerçevede öncelikle veteriner kullanım için ruh-
satlandırılmış ürünlerin prospektüslerine uygun
olarak kullanılması gereklidir. Veteriner hekimler
ve hayvan yetiştiricileri kullandıkları ilaçların mik-
tarlarını, uygulama yolunu, hangi hayvana uygu-
landıklarını, sağaltım süresini, aldıkları cevapları,
kullanım sırasında karşılaştıkları istenmeyen etkile-
rini içerecek şekilde her türlü kayıtlarını tutmaları
gerekmektedir.
Prospektüs: Etiket bilgileri ile kullanıcıya
yardımcı olacak diğer bilgileri ihtiva eden ve
müstakil olarak ürünle birlikte sunulan belge.
Ülkemizde antimikrobiyal dirence ilişkin
mevzuat çalışmaları da başlamış olup, 5996 sayı-
lı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanunu”na dayanılarak hazırlanan “Zoonozlar ve
Zoonotik Etkenler, İlgili Antimikrobiyal Direnç ve
Gıda Kaynaklı Salgınların İzlenmesi Yönetmeliği”
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
23 Aralık 2011 tarihinde Resmî Gazete’de yayımla-
narak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin amacı
“ilgili bakanlıklarla işbirliği içerisinde zoonozların,
zoonotik etkenlerin ve ilgili antimikrobiyal diren-
cin uygun bir biçimde izlenmesini ve gıda kaynaklı
salgınların uygun epidemiyolojik araştırmalarla in-
celenmesi ile mevcut durum ve kaynakların değer-
lendirilmesi için gerekli olan bilgilerin toplanmasını
sağlamaktır.”
Antibiyotik kullanımı konusu geniş bir çerçe-
vede multidisipliner olarak ele alınmalı, hayvan
ıslahı, hayvan gönenci, hijyen, besleme ve aşılama
sistemleri ile birlikte düşünülmelidir.
Multidisipliner: Bilimsel veya teknik
alanda birden fazla bilim dalının bir arada
kullanılması durumunu ifade eden kav-
ramdır. 14 Kasım 2014 tarihinde Avrupa
Veteriner Hekimleri Federasyonu (FVE),
tıp, diş ve veteriner hekimlerinin ortaklaşa
hazırladığı bir bildiri ile antibiyotik diren-
ci konusuna dikkat çekmiştir.
Antibiyotiklerin kullanımındaki stratejilerin
anti­biyotik direncini önlemede oldukça önem­li ol-
ması yanında, bu stratejiler, tek başına anti­biyotik
direncini önlemede çözüm olarak kabul edilme-
melidir. Bu stratejilerle birlikte enfeksiyon kontrol
önlemleri aralıksız bir şekilde uygulan­maya devam
etmelidir. Toplumdaki direnç sorunu da birlikte ele
alınmalıdır. Bu amaçla toplumun ve bu konuyla il-
gileneceklerin uzman kişiler tarafından bilgilendi-
rilmesi de oldukça önemlidir.
Arıcılık
Ülke topraklarının geniş tarım alanlarına sa-
hip olması ile birlikte ekonomisinin de önemli
bir bölümünün tarıma dayalı olması, bu alanda
yapılan her türlü faaliyetin önemini artırmakta-
dır. Tarımsal alanda her geçen gün yeni tekno-
lojik gelişmelerin meydana gelmesi ve bu geliş-
melerin uygulamaya konulması, tarımın önemli
bir kolu olan arıcılık çalışmalarında da kendini
göstermektedir.
Arıcılık, fazla bir sermaye gerektirmeyen, top-
rağa bağlı olmadan yapılabilen, kısa sürede gelir
getiren, bal, bal mumu, polen, arı sütü, propolis,
arı zehiri, ana arı, oğul gibi çeşitli ürünler sağla-
yan önemli bir tarımsal uğraşı alanıdır. Ayrıca
bal arılarının bitkisel üretime olan katkıları da arı
ürünlerinden sağlanan gelir ile kıyaslanamayacak
düzeydedir. Sağladığı önemli faydalarından dolayı
arıcılık, işsizliğin önemli sorun olduğu Ülkemizde
geleceğe yönelik yatırım ve istihdam tedbirleri dü-
şünülürken göz ardı edilmemesi gereken bir alan
olup, geçim sıkıntısına karşı çözüm olabilecek bir
nitelik arz etmektedir.
Arıcılık: Arıyı canlı materyal olarak kul-
lanarak, arı ve arı ürünleri üzerinde fiilen
yapılan çalışmalar.
Günümüzde arıcılık, tüm dünyada yapılan en
yaygın tarımsal faaliyetlerden birisidir. Dünya-
daki koloni sayısı 2005’de 73.264.558 adet olup
2010’da koloni sayısı %6 civarıda bir artış göster-
miştir. 2010 yılı FAO verilerine göre Dünya koloni
sayısının %13,66’sını Hindistan, %11,31’ini Çin,
%7,22’sini Türkiye ve %6,61’ini Etiyopya oluştur-
maktadır.
Ülkemiz iklim ve bitki bakımından arıcılığa
oldukça uygundur. Hem arı ırklarının vasıfları
dünyaca kabul edilmesine, hem de koloni varlı-
ğı bakımından üst sıralarda yer almamıza karşın,
kovan başına bal verimi düşük ve kişi başına dü-
şen günlük bal tüketimi azdır. Bal üretimimizin
artması ve kovan başına verimin üst sınırlara çı-
kabilmesi arıcılığın daha profesyonel tarzda yapıl-
masına bağlıdır. Modern arıcılık 40 yıllık bir geç-
mişe sahip olup, aile tipi arıcılığın yerini modern
arıcılık almıştır. Son 20-30 yıla kadar Türkiye’de
arıcılık geleneksel olarak ailenin bal ihtiyacını
karşılamak ve aile bütçesine ek gelir kaynağı oluş-
turmak amacıyla küçük çapta işletmeler hâlinde
yapılmaktaydı. Ancak son yıllarda bu konuda nis-
peten olumlu gelişmeler kaydedilmiştir. Nitekim
bu gün Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) veri-
lerine göre 83,467 arıcılık işletmesi ve 7.500.000
civarında kovan bulunmaktadır. Diğer bir olumlu
gelişmede yoğun üretimde birim başına verim te-
mel ölçüt olduğuna göre, arıcılıkta da bir koloni-
nin bal verimi değerlendirmede en önemli kıstas-
tır. Ülkemiz, önceleri eski tip kovanlarda beş kg
verim alırken artık, fennî kovanlara geçilmesi ile
bu verim ortalama 15-20 kg civarına kadar yük-
selmiştir. Gezgin arıcılığın yapıldığı yerlerde bu
rakam 30 kg’a kadar yükselmektedir.
149
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Arıcı: Arıcılık işlerini meslek edinen ve
geçimlerini kısmen veya tamamen bu yol-
dan kazananlar.
Koloni: Yumurtlayan ana arısı bulunan ve
üretim faaliyetlerinin sürdürüldüğü 3-4
açık ve kapalı yavrulu olmak üzere 6-8 ve
üzeri çerçeveli arı ailesi.
Kovan: Taşınabilir arı ailesi barınağı.
Yaptıkları işte genellikle bireysel bir mücadele
ortaya koyan arıcılar, diğer pek çok işletme anlayı-
şından farklı olarak arıcılığın, kişisel ilgiyi ve zevki de
beraberinde getirmesinden dolayı, kolonilerini etki-
leyen zararlılara karşı kısmi oranda bilgi sahibidirler.
Çoğunlukla veteriner hekim kontrolünden yoksun
olan arıcılık işletmelerinde, bizzat üreticiler kendileri
hastalıkların teşhisi ve tedavisi yoluna gitmektedir.
Bütün canlılarda olduğu gibi bal arılarında da
birçok enfeksiyoz ve paraziter hastalık mevcuttur.
Amerikan, Avrupa ve Tulumsu yavru çürüklüğü,
kireç hastalığı, taş hastalığı gibi yavru hastalıkla-
rı ile nosema, kronik ve akut arı felci, trake akarı
gibi ergin arı hastalıkları varroa gibi arı zararlıları
kolonilerin zayıflamasına, verimlerinin düşmesine
ve zamanında gerekli önlemler alınmadığında ise
kovanların sönmesine, hastalıkların yayılmasına
neden olmaktadır. Kolonilerin kontrolünün yeterli
olmadığı durumlarda arıcıların gönderdiği örnek-
lerden hastalık tanısı laboratuvarlarda yapılmalıdır.
Varroa paraziti ve Amerikan Yavru Çürüklüğü has-
talıkları AB standartlarına uygun şekilde Tarım ve
Orman Bakanlığı tarafından ihbarı zorunlu hasta-
lıklar listesine alınmıştır.
Yasal açıdan duruma baktığımız zaman 30 Ka-
sım 2011 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe giren “Arıcılık Yönetmeliği”nin amacı
“arıcılıkta yetiştiricilik, araştırma, gen kaynakları-
nın tespiti, muhafazası, ıslahı, suni tohumlama, yeni
hatların oluşturulması, damızlık materyalin ithalat
ve ihracatı, ticari maksatla ana arı yetiştiriciliği te-
mel esaslarının belirlenmesi, yaygınlaştırılması ve arı
sağlığının korunmasına yönelik tedbirlerin alınması”
şeklinde ifade edilmektedir. Yönetmelikte “Gezgin-
ci arıcılık, Temel petek, Eğitim, Suni tohumlama,
Ballı bitkiler, Orman amenajman planı, Zirai mü-
cadele tedbirleri, Tomruk tahsisi, ithalat, ihracaat ve
izni” ile ilgili hükümler yer almaktadır.
150
Amenajman: Ormanların, nasıl, ne za-
man ve ne ölçüde kullanılacağı, ormanla-
rın sürekliliğinin sağlanması için ormancı-
lık faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlayan
bilim dalı.
Tarım ve Drman Bakanlığına bağlı enstitü-
lerden birisi olan “Arıcılık Araştırma Enstitüsü”
Arıcılık sektörünün rekabet gücünü ve arıcılık
sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lerin rekabet
edilebilirliğini artırmak için “Arım Balım Peteğim”
isimli projeyi 16 Ocak 2009 tarihinde Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığına sunmuştur. 30 Temmuz
2009 tarihinde 532 adet proje önerisi arasından
seçilen 47 proje arasında yer almıştır. Daha son-
ra 23 Kasım 2010 tarihinde merkezî Brüksel’de
olan AB Delegasyonu tarafından da onaylanan 6
projeden birisi olmuştur. 12 Ocak 2011 tarihinde
de Sanayi ve Teknoloji Bakanlığında Operasyonel
Anlaşma imzalanmıştır. Proje ile gerçekleştirilecek
faaliyetler:
• Ordu ilinde uluslararası akreditasyona sa-
hip test ve analiz laboratuvarı kurulacak,
• Arı Ürünleri Değerlendirme Birimi oluştu-
rulacak,
• İşleme ve Paketleme Tesisi oluşturulacak,
• Altı ilde “Danışma ve Temas Noktaları” be-
lirlenecek,
• Ar-Ge Birimi kurulacak,
• Ordu ili ve Arıcılık Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü, arıcılık sektöründe uluslararası
merkezî bir durumuna gelecek,
• Enstitü araştırmalarına ait somut çalışma-
ları ve çarpan etkilerinin değer bulacağı bir
altyapı kurulacaktır.
Ülkemizde arıcılığın gelişmesine katkı sağla-
yacak yetiştirici örgütlerine de ihtiyaç duyulmak-
tadır. Arıcılıkla ilgili olarak, 5996 sayılı “Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu” ve
29 Haziran 2004 tarihli ve 5200 sayılı “Tarımsal
Üretici Birlikleri Kanunu”na dayanarak faaliyet
gösteren “Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği”
çalışmalarını sürdürmektedir.
Arıcılığın gelişmesi kapsamında Tarım ve Or-
man Bakanlığı da çalışmalar yürütmekte olup,
faaliyetleri arasında yetiştiricilere destekleme öde-
meleri de yer almaktadır. Arıcılık kayıt sistemine
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
(AKS) kayıtlı, en az 30, en fazla 1000 adet arılı
kovana sahip yetiştirici/üretici örgütü üyesi arıcı-
lara, arılı kovan başına destekleme ödemesi yapıl-
maktadır.
Arıcılık Kayıt Sistemi (AKS): Etiketlen-
miş kovanlara ait bilgilerin merkezî bir
veri tabanında kayıt altına alındığı, izlen-
diği, raporlandığı Bakanlık kayıt sistemi.
Tüm bu avantajlar göz önünde tutulduğunda
Türkiye’nin arıcılıkta daha yüksek bir performans
sergilemesi beklenebilir. Ancak Türkiye’de arıcılı-
ğın genel yapısı, sorunları, arı ürünleri üretimi ve
ticaretine ilişkin sayısal veriler değerlendirildiğin-
de zaman Ülkemizin bu avantajları çokta iyi de-
ğerlendiremediği; bal üretimi ve ticaretinde hak
ettiği düzeye ulaşamadığı görülür. Bunların yanı
sıra gelişmiş ülkelerle diğerleri arasındaki en temel
farklılık örgütlü olmaları ve her alanda eğitimli ol-
mayı temel prensip edinmeleridir. Bu ülkeler arıcı
eğitimi ile birlikte suni tohumlama, seleksiyon ve
ıslah çalışmalarında görev alacak uzman personel
yetiştirilmesine oldukça fazla önem vermektedirler.
Suni tohumlama: Çiftleşme olgunluğuna
gelmiş arının spermi alınarak alet yardı-
mıyla çiftleşme olgunluğuna gelmiş ana
arının döl yoluna verilmesi.
Ülkemiz zengin florası, uygun ekolojisi ve kolo-
ni varlığı açısından arıcılıkta büyük bir potansiyele
sahiptir. Ancak bu üretim faaliyetinden tam olarak
yararlanılamamaktadır. Bu avantajların daha da bi-
linçli kullanımı ile hem mükemmel bir gıda olan
bal üretimi daha fazla gerçekleşmiş olacak hem de
az masrafla yapılabilecek bir üretim kolu olduğun-
dan istihdama ve ülke ekonomisine çok daha fazla-
katkı sağlanacaktır.
Doğa Koruma ve Yaban Hayatı
İnsan faaliyetleri ile tehlikeye atılan çevrenin
geleceği, günümüzün önemli sorunları arasında
yer almaktadır. Bu sorunun gerek etik gerekse yasal
çeşitli boyutları bulunmaktadır. İnsanlığın varlığı,
yeryüzündeki tüm yaşamla sıkı bir biçimde ilgili ve
bağımlıdır.
Çevre ve yaban hayatının korunması üzerine
BERN ve CITES gibi dünyada uluslararası söz-
leşmeler mevcut olup, Türkiye’de bu sözleşmelere
taraf ülkeler arasında yer almaktadır. Bu sözleşme-
lerin temel amacı yaban hayatının korunması ve
sürdürülmesinin sağlanmasıdır. “Avrupa’nın Yaban
Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleş-
mesi” (Bern Sözleşmesi, 1979) önsözünde “yaba-
ni flora ve faunanın, korunması ve gelecek nesillere
aktarılması gerekli, estetik, bilimsel, kültürel, rekre-
asyonel, ekonomik ve özgün değerde doğal bir miras
oluşturduğu” ifade edilerek; yabani hayvan ve bitki-
lerin korunmasının, hükümetlerin ulusal amaçları ve
programlarında dikkate alınması ve özellikle göçmen
türlerin korunmasında uluslararası işbirliği yapılma-
sı” gerekliliği vurgulanmıştır.
BERN sözleşmesi: Bu sözleşme, 9 Ocak
1984 tarihli ve 84/7601 sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı’yla onaylanarak, 20 Şu-
bat 1984 tarih ve 18318 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlarak yürürlülüğe giren
“Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Or-
tamlarını Koruma Sözleşmesi”dir.
CITES: Bu sözleşme, 20 Haziran 1996
tarihli ve 22672 sayılı Resmî Gazete’de ya-
yımlanarak, 22 Aralık 1996 tarihinde yü-
rürlüğe giren “Nesli Tehlike Altında Olan
Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Ulusla-
rarası Ticaretine İlişkin Sözleşme”dir.
Ekosistemin önemli bir parçası olan yaban
hayvanları, genellikle insanların ulaşamadığı daha
güvenli yaşama alanları olan vahşi ormanları tercih
etmektedirler. İnsanlar tarafından işlenmiş, kendi
ihtiyaçları doğrultusunda yapılandırılan arazilerin
her gün artması, beraberinde yaban hayvanlarının
yaşam alanlarını daraltmakta ve bunun sonucu ola-
rak da tür ve hem sayısal anlamda hem de sayıları
azaltmakta ya da yok olmaktadır.
Türkiye biyolojik çeşitliliğin zenginliği açısın-
dan tek başına Avrupa kıtası ile kıyaslanabilmek-
tedir. Omurgalı hayvanlardan amfibi ve sürüngen-
ler bakımından Türkiye’de yaşayan türlerin sayısı
Avrupa’da yaşayanların sayısına oldukça yakındır.
Avrupa’da yaklaşık 12 bin bitki türü tespit edilmiş-
ken, Türkiye ormanlarında yaklaşık 10 bin çeşit
bitki türü, yüzlerce kuş türü, memeli, sürüngen ve
birçok yabani hayvan yaşamaktadır. Yaban hayatı
151
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
alanları, Türkiye’nin önemli biyolojik üretim alan-
ları olup, değerli av hayvanları, balık türleri ve su
kuşları, birçok bitki ve hayvan türüne ev sahipliği
yapmaktadır. Bu sahaların, biyoçeşitliliği koruma
fonksiyonları ile birlikte, av üretimi, balıkçılık, saz
üretimi, rekreasyon ve otlatma gibi faaliyetler ve
kullanımlar dolayısıyla toplum gönencine hizmet
etme potansiyelleri de bulunmaktadır.
Yaban hayvanlarının yaşadıkları alanlarda ko-
runması, hatta ya­şama ortamlarını yabani türlerin
biyo­lojik ve ekolojik ihtiyaçları doğrultusunda geliş-
tirmesi, sürdürülebilir bir yaban hayatı için oldukça
önemlidir. Bilimsel veriler ve bu alanda elde edilen
tecrübeler geleceği kurtarmak için yaban hayatı,
yaban hayvanları ve ekosistem gibi konularda prog-
ramlı araştırmaların geliştirilmesi ve disiplinler arası
iş birliğinin temel alındığı çalışmaların yapılması ge-
rektiğini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Yaban
hayatı, veteriner hekimler, orman mühendisleri, ge-
netik mühendisleri, zi­raat mühendisleri, biyologlar
gibi farklı disiplinler­den mezunların ortaklaşa çalışa-
bileceği disiplinlerarası bir alan­dır.
Günümüzde yaban hayatı ve çevre ile ilgili araş-
tırmalar, oldukça geniş bir bilimsel alanı, veteriner
hekimlerin önüne koymakta olup, veteriner hekim-
lik mesleğinin bu alanda önemli bir misyonu oldu-
ğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Her yıl birçok
tür, özellikle yır­tıcı kuşlar, ateşli silahlarla vurulmak-
ta, elektrik tellerine çarpmakta, kapan­lara düşmekte,
yaşam alanlarını kesen otoyollardan ya da demir-
yollarından geçerken taşıt çarpması neticesinde öl-
mekte ya da yaralanmaktadır. Gerekli tedavi ve ope­
rasyonların veteriner hekimler tara­fından yapılması;
tedavilerde ve sonrasında yapılacak rehabilitasyon
ça­lışmaları sırasında, yaban hayatı veteriner hekim-
liği konusunda yeterli bilgi ve tecrübe sahibi olmak
gerekmektedir. Şu an veteriner fakültelerindeki mev-
cut eğitim daha çok pet ve çiftlik hayvanları üzeri­nde
yoğunlaşmış olup, yaban hayatı ko­nusunda yetersiz
kalmakta­dır. Bu konudaki ihtiyaç, kendini yaban ha-
yatı konusunda geliştirebilmiş sınırlı sayıda veteriner
hekimler tara­ fından karşılanmaya çalışılmaktadır.
Ayrıca bugün için Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ta-
rafından, 250’ye yakın zoonoz hastalığın varlığından
bahse­dilmekte ve bu hastalıkla­ra yeni hastalıklar ek-
lenerek artacağı belirtilmektedir. Yabani hayvanların
da hastalıkların bulaşması ve yayılmasında önemli bir
rol üstlendiği göz önüne alındığında, veteriner he­
kimlerin ya­ban hayatı ve ekolojik yaşam üzerinde ne
denli aktif olmaları gerektiği görülmektedir.
152
Türkiye’de biyolojik çeşitliliğin devamının sağ-
lanması için, yaban hayatının korunması, gelişti-
rilmesi ve gelecek nesillere aktarılması adına çeşitli
yasal düzenlemeler yapılmakta; doğanın korunabil-
mesi için çeşitli kurumlar kurulmakta ve uluslara-
rası sözleşmelere taraf olunmaktadır. Son yıllarda
ülkemizde de ya­ban hayatı ve biyolojik çeşitlili-
ğin korunmasına ilişkin gereken ilgi gösterilmeye
başlanmış ve o zamanki adıyla “Orman ve Su İş-
leri Bakanlığında Doğa Koruma ve Milli Parklar
Genel Müdürlüğü Bünyesinde Yaban Hayatı Daire
Başkanlığı” oluşturulmuştur. Ayrıca “Yaban Hayatı
Rehabilitasyon Merkezleri”, “Biyoçeşitli­lik Araştırma
ve Uygulama Merkezleri”, “Biyoçeşitlilik ve Koruma
Laboratuvarları”, “Yaban Hayatı Koruma Merkez-
leri” gibi araştırma merkezleri açılmıştır. Bu mer­
kezlerde görev yapacak yaban hayatı konusunda
yetişmiş veteriner hekimlere ve yardımcı sağlık per-
soneline ihtiyaç her geçen gün daha da artmakta­dır.
Yasal açıdan bakıldığında, 8 Kasım 2004 ta-
rihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlülü-
ğe giren “Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı
Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik” ile “...av
ve yaban hayvanları ile birlikte bunların yaşama
ortamlarını korumak amacıyla yaban hayatı koru-
ma ve yaban hayatı geliştirme sahalarının kuruluşu,
yönetimi, denetimi ve bu alanlarda izin verilecek ve
yasaklanacak faaliyetlerle ilgili usul ve esaslar” dü-
zenlenmiştir.
Yaban hayatının ve hayvanların korunması çer-
çevesinde çeşitli araştırma merkezleri de kurulmuş-
tur. Kafkas Üniversitesi bünyesinde kurulan “Ya-
ban Hayatı Koruma, Kurtarma, Rehabilitasyon ve
Araştırma Merkezi”nin Yönetmeliği’nde, Merkezin
amacı şu şekilde yer almaktadır; “başta Kuzeydoğu
Anadolu olmak üzere Ülkemizdeki yaban hayvan
türlerinin belirlenmesi, koruma altında bulunan
türlerin korunması ve çoğaltılmasını sağlamak, sağ-
lık problemlerine çözüm bulmak, bu alanda çalışan
araştırmacıları desteklemek, hastane, laboratuvar,
barınak, istasyon, gözlem evleri, hayvanat bahçesi ve
koruma alanları oluşturmak, güçten düşmüş, yetim,
hasta ve yaralı yaban hayvanlarının bakımı, rehabi-
litasyonu, profilaktik önlemlerin alınması ve yeniden
doğaya kazandırılmasını sağlayacak yapının ve uzun
vadeli işletilebilmesi için gereken mekanizmaların
kurulmasını temin etmektir.”
Doğanın bir bütün olarak ele alınması ve ko-
runması, bir dünya gerçeği olarak kabul edilmeli
ve bu amaca yönelik olarak tüm ülkelerin ortak ha-
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
reket etmesi gerekmektedir. Bu noktada veteriner
hekimler yaban hayatının korunması ve gelişme-
sinde, doğayı anlamaya yetecek bilgi ve beceriye sa-
hip olduğu sürece nedensel analizler yapılabilecek
ve bu şekilde ekolojik ve genetik değişim kaynaklı
sorunlarda çözüm üretilebilecektir.
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar
(GDO)
Sümerlerin ve Babillerin M.Ö. 6000’li yıllarda
fermantasyon tekniğini kullanarak bira yapmaları;
Mısırlıların M.Ö. 4000’li yıllarda ekmek mayası
kullanmaları, biyoteknolojinin başlangıç noktala-
rı olarak kabul edilmektedir. Devam eden süreçte
teknolojideki gelişmelere paralel olarak, ekmek,
yoğurt, peynir, antibiyotikler gibi diğer pek çok
ürün izlemiştir.
İlk olarak 1919’da Karl Ereky tarafından kulla-
nılan “biyoteknoloji” teriminin o zamanki tanımı,
anlamı ve içeriği günümüze kadar gelişen modern
tekniklerle büyük oranda değişikliğe uğramıştır.
Son yıllarda hızla gelişen ve birçok yarar sağlayan
biyoteknoloji, 1982’de “Ekonomik İşbirliği ve Kal-
kınma Örgütü” (OECD) tarafından yayınlanan ra-
porda; “temel bilimlerin ve mühendislik ilkelerinin,
ham maddelerin biyolojik araçlar yardımı ile ürün-
lere dönüştürüldüğü süreçlere uygulanan teknoloji”
olarak tanımlanmıştır. Bu yeni alan insanoğlunun
düşlerini de adım adım gerçekleştirme hususunda
çevre, enerji, eczacılık, endüstri, gıda, hayvancılık,
kozmetik, madencilik, orman, tarım, tıp ve veteri-
ner hekimliği gibi pek çok alanda başarı ile uygu-
lanmaktadır.
Biyoteknoloji; özel bir kullanıma yönelik ola-
rak ürün veya işlemleri dönüştürmek veya mey-
dana getirmek için biyolojik sistem ve canlı or-
ganizmaları veya türevlerini kullanan teknolojik
uygulamalardır. Tüm dünyada insanların tartıştı-
ğı, kimilerinin insanlığın sorunlarını çözecek 21.
yüzyılın teknolojisi olarak gördüğü, kimilerinin
ise her türlü felaketin kaynağı olarak algıladığı
modern biyoteknoloji ise uluslararası “Cartagena
Biyogüvenlik Protokolü”nde: “Rekombinant deoksi-
ribonükleik asidi (DNA) ve nükleik asidin hücrelere
ya da organellere doğrudan enjekte edilmesini içeren
in vitro (canlı organizmadan izole olarak uygula-
nan) nükleik asit teknikleri, ya da geleneksel ıslah ve
seleksiyonda kullanılmayan teknikler olan ve doğal
fizyolojik üreme veya rekombinasyon engellerinin
üstesinden gelen, sınıflandırılmış familyanın öte-
sinde hücrelerin füzyonu” uygulanması anlamına
gelmektedir.
Biyoteknolojinin en çok ses getiren ürünü olan
ve yakın zamanın önde gelen tartışmalarından biri
hâline gelen genetik yapısı değiştirilmiş organizma-
lar, günümüzde dünya gündeminin önemli bir baş-
lık maddesi olmayı sürdürmektedir. Dünya Sağlık
Örgütü (WHO)’ne göre GDO, genetik materyali
doğal olmayan bir yolla değiştirilmiş organizmalar-
dır.
Gen teknolojisi kullanılarak doğal süreçler ile
edinilmesi mümkün olmayan yeni özellikler kazan-
dırılmış organizmalara “Genetik Yapısı Değiştirilmiş
Organizmalar” (GDO) veya uluslararası kullanımı
ile “Living Modified Organism” (LMO) = “Değişti-
rilmiş Canlı Organizma” veya “Genetically Modified
Organisms” (GMO) denilmektedir. GDO, bir canlı-
nın gen dizilimi değiştirilerek ya da bu canlıya çeşitli
bakteri, virüs, hayvan ve bitkilerden gen aktarılarak
kendi doğasında bulunmayan bir karakter kazandı-
rılması ile elde edilir. AB’nin 2001/18/EC sayılı Di-
rektifi, GDO’ları, çiftleşme ve/veya doğal rekombi-
nasyon yoluyla doğal olarak meydana gelmeyen bir
şekilde genetik materyali değiştirilmiş insan dışında-
ki organizma şeklinde tanımlamaktadır.
dikkat
Biyoteknolojik yöntemler kullanılarak, genetik mü-
hendislerinin 1967’de “Lenope patatesi” üretilmesi
ile başlayan süreç, daha sonra bu patatesin solanin
toksini üretmesi üzerine iki yıl sonra ABD Tarım
Bakanlığı (USDA) tarafından piyasadan toplatılması
ile neticelenmiştir.
dikkat
Bilinen izinli ilk GDO “Flavr Savr™”dır. Bu GDO
ürününe 1994 yılı Mayıs ayında ticari üretim izni
alınmış ve transgenik domates çeşidi olarak geliş-
tirilmiştir.
Modern biyoteknolojinin ya da bunun bir ürü-
nü olan GDO’ların sağlıkla ilgili (kırmızı biyotek-
noloji), tarımla ilgili (yeşil biyoteknoloji), endüst-
riyle ilgili (beyaz biyoteknoloji) ve deniz ürünleriyle
ilgili (mavi biyoteknoloji) olarak hemen her alanda
153
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
hayatımızın içinde ol-
duğunu ve uygulan-
dikkat dığını görmekteyiz.
Dünyada GDO üretimi çok Örnek olarak, sağlık
hızlı bir şekilde artmakta sektöründe, şeker
ve hemen hemen hayatın hastalarının kullandı-
her alanında karşımıza çık- ğı insülinin tamamı,
maktadır. 1996’da ekim kanser ilaçları, test
alanı 1.7 milyon hektar iken kitleri, vitamin, ka-
2005’de bu rakam 400 mil- ratenoid, antioksidan
yon hektara ulaşmıştır. aşıların ve antibiyo-
tiklerin önemli bir
kısmı, monoklonal
antikor, kan proteinleri, interferon modern biyo-
teknolojik yöntemlerle yani GDO’lu organizma-
lardan üretilmektedir. GDO’ların kullanım alan-
ları sadece bunlarla sınırlı olmayıp, tarımda, tıpta,
kâğıt, tekstil ve gıda sanayinde kullanılmaktadır.
Son yıllarda toplumsal ve bilimsel tartışma-
larda medyanın ilgisi GDO kullanımı üzerinde
yoğunlaşmış bulunmaktadır. GDO ile ilgili mev-
cut durumdaki etik tartışmalar, çoğunlukla halk
sağlığı etiği kapsamında yapılmaktadır. Bununla
birlikte GDO’lu ürünler etiketlenmediği için bilgi
edinme hakkına da uygun olmadığı ifade edilmek-
tedir. Müslüman ve Yahudilerin dinî kurallarına
göre yasaklanmış hayvanlardan gen transfer edile-
bilmesi veya vejetaryen olan kişilerin tükettikleri
besinlere hayvan geni aktarılabilmesi de tartışılan
konular arasındadır. Güvenlik, etik, dinî ve çevreci
kaygılarla yapılan eleştiriler GDO’ların getireceği
çeşitli faydalardan daha ağır basmaktadır. Özel-
likle AB ülkelerindeki muhalif kesim, GDO’ların
dünya tarımını, sağlığını ve ekolojisi için çok bü-
yük bir tehdit olarak algılanmakta olup, bu gıda-
ları “frankeştayn gıdalar” olarak nitelendirmek-
tedirler. İngiltere’de meydana gelen Salmonella
salgını ve Deli Dana Hastalığından (BSE) dolayı
GDO’lara karşı önemli bir muhalefet söz konusu-
dur. GDO’yu destekleyenler ise insanlığa faydala-
rının oldukça fazla olduğuna ve dünyanın önemli
tarım, sağlık ve ekolojik problemlerini çözebilme
potansiyeli olduğuna inanmaktadırlar.
Günümüzde Macaristan ve Venezüella dışında
GDO’lu ürünler tüm dünyada kullanılmaktadır.
ABD, bu ürünlerin en önemli üreticilerinden biri
konumunda olup, üretilen GDO’ların doğaya sa-
lınmasından önce ABD Tarım Bakanlığı (USDA),
“Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi” (FDA) ve “Çevre
Koruma Ajansı” (EPA) tarafından çok yönlü olarak
154
incelenmekte ve yine bu ülkede insan gıdası ve/veya
hayvan yemi olarak tüketilmektedir. Hâlen ABD’de
satılmakta olan işlenmiş ürünlerin %70’i transgenik
ürünleri içermektedir. Almanya, Avusturya, Fransa,
Lüksemburg, Macaristan ve Yunanistan, GDO’larla
ilgili korunma maddesini uygulamaktadır. Ko-
runma maddesinin geçerli olduğu bu ülkeler başta
olmak üzere, bugün AB’ye üye diğer ülkelerde de
GDO kullanımına karşı bir tepki söz konusudur. Bu
ülkelerden bazıları GDO’lu ürünlerin AB içinde ta-
mamen yasaklanmasını isterken bir kısmı da, kolay
izin, yetki ve onay verdikleri gerekçesiyle GDO’lu
ürünlerle ilgili kararı üye olan devletlerin kendile-
rinin vermesini istemektedir. Bu kapsamda AB’ye
üye ülkeler başta olmak üzere birçok ülke GDO’lu
ürünlerden yapılmış veya bunları kısmen içeren gıda
maddelerinin ürün etiketi üzerinde içerik oranının
(%0.9) belirtilmesi zorunluluğunu getirmektedir.
Mevcut tüm risklere rağmen, modern biyotek-
noloji insanlığın faydalanabileceği ve klasik yön-
temlerle çözülemeyen sorunlar için çözüm olabi-
lecek imkânlar sunmaktadır. Bu nedenle modern
biyoteknolojinin insan sağlığı ve biyolojik çeşitlilik
üzerinde olabilecek olumsuz etkilerini önlemek ve
mevcut ve potansiyel faydalarından ihtiyaçlar doğ-
rultusunda yararlanmak amacıyla hukuki, idari ve
teknik tedbirler oluşturulmaktadır.
Biyogüvenlik konusunda AB’nin 1990’da çı-
karttığı EC/90/219 (kapalı şartlarda kullanım) ve
EC/90/220 (çevreye serbest bırakma) olmak üzere
iki direktifi mevcuttur. GDO’lara ilişkin en yetki-
li AB mevzuatı genetiği değiştirilmiş gıda ve yem-
lerin pazara sunulması ile ilgili izinleri kapsayan
EC/1829/2003 numaralı tüzük ve buna ek ola-
rak düzenlenen etiketleme ve izlenebilirliği kap-
sayan EC/1830/2003 numaralı tüzüktür. AB’nin
GDO’lara ilişkin yasal düzenlemesi, genetiği değiş-
tirilmiş gıda ve yemlerin düzenlenmesi için genel
bir çerçeve ortaya koymaktadır. Bu çerçeve ile AB,
iç pazarı etkin bir şekilde çalıştırılmasıyla birlikte,
aynı zamanda insan sağlığı ve gönencinin, çevrenin
ve tüketici haklarının en üst seviyede korunmasını
sağlayan küresel hedeflere ulaşmaya çalışmaktadır.
GDO’lara ilişkin AB mevzuatının uygulanmasında
en yetkili iki kurum AB Komisyonu ve Avrupa Gıda
Güvenliği Otoritesi (EFSA)’dir. EFSA, AB’nin gıda
ve yem güvenliğine ilişkin bağımsız risk değerlendir-
meleri yapan ana kuruluşudur. EFSA ilgili ürünler
üzerine değerlendirmesini yapıp işlemi Komisyon’un
onayına ve yetkilendirmesine bırakmaktadır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Biyogüvenlik; “İnsan, hayvan ve bitki sağ-
lığı ile çevre ve biyolojik çeşitliliği korunmak
için GDO ve ürünleri ile ilgili faaliyetlerin
güvenli bir şekilde yapılması” olarak tanım-
lanmaktadır. Gıda Tarım Organizasyonu
(FAO) ise biyogüvenliği; “insan, hayvan,
bitki yaşamı ve sağlığına yönelik önemli
risklerin ve ilintili çevresel risklerin analiz
ve yönetimi için politika ve çerçeve çalışma-
larını kapsayan stratejik ve entegre bir yak-
laşım” olarak tanımlamaktadır.
Ülkemizde GDO ile ilgili ulusal olarak yapılan
ilk yasal düzenleme 1998 tarihli “Transgenik Kültür
Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat”tır.
Uluslararası düzeyde yapılan ilk girişim ise TBMM
tarafından 2003’te onaylanan “Cartagena Biyogü-
venlik Protokolü”dür. 5 Haziran 2004 tarihinde
“Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine
Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirile-
rek Kabulü Hakkında Kanun” kapsamında genetiği
modifiye gıdalar adı altında genetiği değiştirilmiş
ürünlerle ilgili tanımla yasal hâle gelmiştir. 26
Ekim 2009 tarihinde “Gıda ve Yem Amaçlı Genetik
Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin
İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine
Dair Yönetmelik” yürürlüğe girmiştir. Bu yönet-
melikle, Türkiye’de genetiği değiştirilmiş ürünlerin
ithalatı, ihracatı, üretimi kontrol altına alınmıştır.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kamuo-
yundan gelen tepkilerle söz konusu yönetmelikte
değişiklik yapılmış, “Gıda ve Yem Amaçlı Genetik
Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin
İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine
Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yö-
netmelik” kabul edilerek genetiği değiştirilmiş gıda
ve yemin tanımı ile etiketlenmesi, maddeleri değiş-
tirilmiştir. “Gıda veya yem, GDO’lardan biri ya da
birkaçını toplamda en az %0.9 oranında içeriyor ise,
GDO’lu olarak kabul edilir” hükmü “İçinde GDO
olan herhangi bir gıda ürünü veya yem içindeki GDO
oranı ne olursa olsun GDO olarak tanımlanır” şek-
linde değiştirilerek sıfır tolerans kuralı getirilmiştir.
“GDO’suz ürünlerin etiketinde ürünün GDO’suz
olduğuna dair ifadeler bulunamaz” maddesi çıkarı-
larak, “GDO’suz olduğu yapılan testler sonucu ispat-
lanan herhangi bir ürünün etiketlenerek GDO’suz
olduğu belirtilebilecek” maddesi kabul edilmiştir.
18 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe giren 5977
sayılı “Biyogüvenlik Kanunu” ile Türkiye’de genetiği
değiştirilmiş gıdaların ithalatı, işlenmesi, ihracatı,
kontrol ve denetiminin yasal altyapısı oluşturul-
muştur. Kanun hükümlerince, GDO ve ürünleri-
nin onay alınmadan piyasaya arz edilmesi, kulla-
nılması veya kullandırılması, genetiği değiştirilmiş
bitki ve hayvanların üretimi, GDO ve ürünlerinin
piyasaya sürme kapsamında belirlenen amaç ve
alan dışında kullanımı, GDO ve ürünlerinin, be-
bek mamaları ve bebek formülleri, devam mama-
ları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk
ek besinlerinde kullanılması yasaklanmıştır. GDO
ve ürünleri ile ilgili başvuruların değerlendirilme-
si ve kanunun 9. maddesinde belirtilen görevlerin
yürütülmesi için “Biyogüvenlik Kurulu” oluşturul-
muştur.
“Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve
Ürünlerine Dair Yönetmelik” ve “Biyogüvenlik Ku-
rulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair
Yönetmelik” 13 Ağustos 2010 tarihinde yürürlüğe
girmiştir. Bu yönetmeliğin amacı; “bilimsel ve tek-
nolojik gelişmeler çerçevesinde, modern biyoteknoloji
kullanılarak elde edilen genetik yapısı değiştirilmiş or-
ganizmalar ve ürünlerinden kaynaklanabilecek risk-
lerin engellenmesi, insan, hayvan ve bitki sağlığı ile
çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması için” usul
ve esasları belirlemektir. Esasında GDO’lu ürün-
lere dair yönetmeliğin yayımlanmasından önce de
GDO’lu ürünler Ülkemize girmekteydi. Ancak
bununla ilgili yasal bir düzenleme olmamasından
dolayı yeterli seviyede kontrol ve denetimleri ya-
pılmamaktaydı. Kanun ve yönetmeliklerle birlikte
yasal altyapısı oluşturulmuş oldu.
Ülkemizde tüketiciler, bugüne kadar GDO’lu
ürünler hakkında yeterli bilgiye sahip değilken,
çeşitli örgütler, çiftçiler ve gönüllü kuruluşlar, üni-
versiteler ile yerel ve ulusal basın, GDO’lu gıdaları
ülke gündemine taşımıştır. Bu şekilde hem riskli
yanları hem de olumlu yanlarıyla birlikte milyon-
larca insanın GDO kavramı ile tanışması sağlan-
mıştır. GDO, 35 yılı aşkın bir süredir tartışılmak-
tadır. Hakkında devam eden çok sayıda çalışma
olmasına rağmen, gıda güvenliği, insan sağlığı,
hayvan sağlığı ve çevre üzerindeki etkilerine ilişkin
araştırma sonuçları yeterli düzeyde olmadığı için,
zararları veya yararları konusunda kesin bir yargı-
ya varmak şu an için mümkün değildir. GDO’lu
ürünlerin birçok açıdan ele alınması, gelecek adına
oldukça büyük önem arz etmektedir.
155
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Hayvan Gönenci (Refahı)
Dünyada son yıllarda hayvanlara karşı şekille-
nen toplumsal duyarlılık ve doğal hayvansal ürün-
lere olan talep artışı, hayvan yetiştiricilerini hayvan
gönenci koşullarının dikkate alındığı yeni yetişti-
ricilik programlarına itmektedir. Hayvanlarla ilgi-
li değerlerin farkındalığındaki artış, toplumun ve
hayvansal ürün tüketicilerinin, hayvan gönenci ve
bakımıyla ilgili değer yargılarını, tutumlarını ve
beklentilerini hızlı bir şekilde değiştirmiştir. Hay-
vanların beslenmesinden, nakliyesine, onlara karşı
davranış biçimlerine kadar toplumların çok fazla
ilgisini çeken bir konu olmuş ve gelinen noktada
hayvan gönenci duygusal, toplumsal ve politik bir
konu hâlini almıştır. Hayvan gönenci, tüm yönle-
riyle bütün hayvanların mutluluğunu saran, uygun
barınma, besleme, hastalıklardan korunma ve te-
davi, sorumlu bir bakım, yetiştiricilik ve yönetimi
içeren çeşitli insani sorumlulukları içermektedir.
Hayvan gönenci kavramı hakkında farklı ta-
nımlamalar mevcut olmakla birlikte bilimsel ve
geniş anlamda tanımı; “çiftlik, pet, arkadaş, egzotik,
laboratuvar ve vahşi hayvanların bakım, beslenme,
barındırma, yetiştirme, nakliye, kesim, tedavi ve bi-
limsel araştırmalar gibi her türlü kullanımı sırasında
ağrı, acı, ızdıraptan uzak, sağlık, mutluluk ve iyilik
hallerinin sağlanması” şeklinde yapılmaktadır.
dikkat
“Hayvan refahı” kavramı yerine “hayvan gönenci”
kavramının kullanılması 1994’te önerilmiştir. “Gö-
nenç” sözcüğünün Türk Dil Kurumu sözlüğünde,
Türkçe bir kelime olduğu ve “bolluk, rahatlık ve var-
lık içinde iyi yaşama, refah” gibi anlamlarda kullanıl-
dığı belirtilmekte, ayrıca “refah” sözcüğünün de aynı
sözlükte Arapça olduğu ve anlamının “bolluk, varlık
ve rahatlık içinde yaşama, gönenç” olduğu şeklinde
açıklanmaktadır.
Hayvan gönenci biliminin ortaya çıkması, vete-
riner hekimliği mesleğinin gelişmesini de doğrudan
etkilemiştir. Veteriner hekimler, psikoloji alanında
çalışan bilim insanları, hayvan davranış bilimcileri
yeni ve farklı bir alanda çalışmaya başlamışlardır.
Dünya Veteriner Hekimleri Birliği (WVA), veteri-
ner hekimlerin hayvanlardaki hastalıkların tanısı,
tedavisi, kontrolü ve eradikasyonundaki görevleri-
ni belirtmekle birlikte hayvanların acısını, sıkıntı-
156
sını ve endişesini en aza indirmeye yönelik görev-
lerini ve hayvan gönenci konusundaki rollerini de
tanımlamıştır.
Veteriner hekimlerin konuyla bağlantılı eğitim-
lerinden dolayı, hayvan gönenci konusunda öncü-
lük yapabilecek uzmanlığa ve fırsata sahip bulun-
maktadır. Bu sebepten ötürü hayvan gönencinin
yükseltilmesinde aktif rol almaları gerekmektedir.
Son 50 yıldan fazla bir süredir ve yakın gelecekte
insanlığın demografik yapısı ve ihtiyaçları doğrul-
tusunda, dünyada hayvan gönenci konusu ilgi oda-
ğı hâline gelmiş ve daha da odak noktası olmaya
devam edecektir. Veteriner hekimlerin, şehirde ya-
şayan insanların artan imkânlarıyla birlikte, onların
toplumsal beklentilerini karşılarken oluşan hayvan
gönenci sorunlarını ortaya çıkarmada yükümlü-
lükleri bulunmaktadır. Veteriner hekimler aynı
zamanda birer hayvan hakları savunucusu olup,
klinisyen veteriner hekimler, tüketici ve üreticiler
arasında bir köprü görevi görmektedirler. Veteriner
hekimler, hayvan kullanımında dünya genelinde-
ki hassasiyeti göz önünde bulundurarak etoloji ve
gönenç bilim alanlarını kucaklamaktadır. Kültürel
bakış açısı farklılıkları ve inançlar, hayvan gönen-
ci uygulamalarında küresel farklılıkları da berabe-
rinde getirmiştir. Bu noktada, veteriner hekimler,
farklı uygulamalara saygı duymalı ve hayvan gö-
nenci bilimi kapsamındaki öneri ve uygulamaların
gereklerini yerine getirmelidir.
Etoloji: İç ve dış uyarıların etkisiyle olu-
şan hayvan davranış sistemlerini inceleyen
ve onları çözümlemeye çalışan karşılaştır-
malı hayvan davranışları bilimi.
Hayvan gönenci konusunda bilgi ve duyarlılık
sahibi olması gerekenler sadece veteriner hekimler
değil, hayvanlarla ilgilenen üniversite öğrencileri-
nin de yalnızca hayvan biyolojisi ve yönetimiyle
ilgili eğitimi almaları yeterli olmayıp, çiftlik hay-
vanı yetiştiriciliğinin çevre ve hayvan haklarıyla
olan bağlantısı gibi konuları da bilmeleri oldukça
önemlidir. Veteriner fakültesi öğrencilerinin hay-
van gönenci ve hayvan hakları hareketi savunucu-
larının tepkilerine yeterli ve etkili bir şekilde cevap
verebilmeleri için hayvan gönenci konusunda te-
mel eğitim almaları gereklidir. Veteriner hekimliği
eğitim kurumları, hayvanlara yapılan işkencelerin
tartışılmasını sağlayacak bir ortam oluşturmalı ve
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
eğitim müfredatları içinde bu gibi durumlarla ilgili
etik ve yasal açıdan yol haritalarına yer verilmelidir.
Böylece veteriner hekimliği öğrencileri meslek ha-
yatlarına adım atıp, hayvanlara karşı yapılan böyle
uygulamalarla karşı karşıya kaldıklarında, işkence
belirtilerini anlamada, belgelendirmede ve ilgili
kurumlara bildirme hususunda gerekli prosedürü
yerine getirmeleri mümkün olacaktır.
Ülkemizde hayvan gönencine olan ilgi her geçen
gün artmaktadır. Bunun nedenleri arasında, kent-
lerde nüfus yoğunluğunun artması, yazılı ve görsel
basın ile sivil toplum örgütlerinin etkisi, toplumun
eğitim ve ekonomik düzeyinin artması, AB’ye
uyum süreci ve bu yönde yapılması gereken zorun-
lu durumlar, bu nedenlerden birkaçı olarak dikkat
çekmektedir. Hayvan gönenci konusuna artan ilgi,
yasal düzenlemelerin
zorunluluğunu da be-
raberinde getirmiştir.
dikkat
Hayvan gönencine ilişkin Bu kapsamda yapılan
olarak yapılan ilk yasal düzenlemeler AB ül-
dayanak AB’nin kuruluşu kelerinin büyük bir
ile ilgili 1957 tarihli Roma kısmında uygulan-
Antlaşması’dır. maktadır.
Hayvan gönenci kavramı ilk olarak 1 Temmuz
2004 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe giren 5199 sayılı “Hayvanları Koruma
Kanunu”yla ulusal mevzuatımıza girmiştir. Bu
Kanun’dan sonra yapılan bazı düzenlemelerin dı-
şında, AB müktesebatında önemli bir yeri olması
ve Konsey Direktiflerine rağmen 2010 yılı Hazi-
ran ayına kadar Türkiye’de hayvanlarının gönen-
cine ilişkin spesifik bir mevzuat mevcut değildi.
13 Haziran 2010 tarihinde 5996 sayılı “Veteriner
Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu”nun
yürürlüğe girmesi ile birlikte, hayvan gönenci ko-
nusunda da çeşitli hükümlere yer verilmiştir. Takip
eden süreçte hayvan gönenci ile ilgili ikincil mev-
zuatlar yayımlanmıştır. Bu kapsamda çiftlik amaçlı
olarak yetiştirilen veya beslenen hayvanların ko-
runması ile ilgili asgari standartları belirleyen “Çift-
lik Hayvanlarının Refahına İlişkin Genel Hükümler
Hakkında Yönetmelik”; Canlı omurgalı hayvanların
yurt içindeki nakilleri sırasında korunmalarını ve
hayvan gönenci kurallarına uyulmasını güvence al-
tına almak ve bu kapsamda yapılacak olan resmî
kontrollerde uygulanacak esas ve usulleri belirle-
yen “Hayvanların Nakilleri Sırasında Refahı ve Ko-
runması Yönetmeliği” ve deneysel ve diğer bilimsel
amaçlar için kullanılan hayvanları korunması ile
ilgili usül ve esasları belirleyen “Deneysel ve Diğer
Bilimsel Amaçlar İçin Kullanılan Hayvanların Refah
ve Korunmasına Dair Yönetmelik” bu alanda yürür-
lükte olan yönetmeliklerdir.
Klonlama
Son yıllarda insanlığın bilim alanında elde etti-
ği önemli başarılardan biri genetik alanında yaşan-
mıştır. Bu önemli başarılardan birisi olan ve biyo-
lojide farklı anlamlarda kullanılan klonlama terimi
duyulduğunda ilk akla gelen 1997’de İskoçyalı bir
grup bilim insanının yaptığı araştırma ile klonla-
nan “Dolly” olmuştur. Klonlama; “eşeysiz üreme
yöntemiyle genetik yapısı birbirinin aynı canlıların
oluşturulması” anlamına gelmektedir.
İlk klonlama denemeleri 1952’de kurbağalarda,
1979’da farelerde, 1984’de koyun embriyolarında
ve 1986’da sığırlarda yapılmıştır. 1997’de erişkin
bir koyunun genetik kopyasının yapılmasıyla ol-
dukça önemli ve büyük bir ivme kazanmıştır. Son
yıllarda sığırların da dâhil olduğu, çiftlik hayvan-
larının klonlanması üzerine çeşitli çalışmalar yü-
rütülmektedir. Çiftlik hayvanlarında başarılı ilk
klonlama, embriyonik hücreler aracılığı ile 1986’da
gerçekleştirilmiştir. Daha sonra elde edilen embri-
yonik hücrelerden 1996’da ilk koyun klonlaması
yapılmış, ardından farklılaşmış bir hücrenin trans-
feri yoluyla olgun bir hayvanın klonlanması ile en
büyük adım atılmıştır. Takip eden yıllarda teknolo-
ji hızla ilerlemiş ve günümüze kadar gelen süreçte
keçi, sığır ve domuz gibi çiftlik hayvanları başarı ile
klonlanmıştır.
Klonlama teknolojisinin hem tarımda hem de
tıpta çok büyük bir uygulama alanı bulacağı bi-
lim insanlarının ve özel sektörün ortak düşünce-
sidir. Bu teknoloji, çeşitli alanlarda uygulamaya
koyulmaktadır. Klonlama teknolojisi reprodüktif
biyoteknikler içerisinde büyük bir öneme sahip-
tir. Hayvancılık, hayvan ıslahı ve insan sağlığını
ilgilendiren çeşitli konularda kullanım alanlarına
sahiptir. Genetik değişikliğe uğratılmış klonların
elde edilmesine yönelik biyoteknolojik uygula-
malar arasında insanlara transplante edilebilecek
kapasitede organ, doku veya hayvanların üretimi,
farmasötiklerin üretimi, hastalıkların yok edilmesi
de yer almaktadır.
Klonlamaların avantajları arasında, üstün ge-
netik yapıya sahip olup, herhangi bir nedenden
dolayı döl veremeyen ya da ölmek üzere olan çift-
157
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
lik hayvanları klonlanarak çoğaltılabilir. Bir diğer
avantajı da, nesli tükenmekte veya az sayıda kaldığı
için üretilme imkânı olmayan hayvanların bu tek-
noloji ile çoğaltılabilmesidir. Sayılan bu avantajlar
neticesinde, özellikle hayvancılıkta genetik ıslah
konusunda kısa sürede önemli mesafeler katedi-
leceği, kaybolmakta olan genetik kaynakların ko-
ruma altına alınabileceği ve tedavi amacıyla kulla-
nılan birçok ilacın transgenik klon hayvanlardan
fazla miktarda elde edilebileceği düşünülmektedir.
Türkiye’de yapılan klonlama çalışmalarına bak-
tığımızda, İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi
öğretim üyesi Prof. Dr. Sema Birler öncülüğünde
bir ekiple oldukça önemli başarılar elde edilmiştir.
Devlet Planlama Teşkilatı ve TÜBİTAK desteğiyle
gerçekleştirilen çalışma neticesinde 2007’de doğan
“Oyalı” ve “Zarife”, ülkemizin ilk klon kuzuları
olmuşlardır. Yine TÜBİTAK, İstanbul Üniversi-
tesi ve Uludağ Üniversitesi ortaklığıyla yürütülen
“Anadolu Yerli Sığırlarının Klonlanması Projesi”
kapsamında dünyada ilk kez Anadolu yerli sığırla-
rından biri olan “Boz ırk” klonlanmıştır.
Klonlama konusunun genetik, etik ve hukuk-
sal boyutları bulunmaktadır. Sağlık, tarım ve hay-
vancılık açısından oldukça önemli olan ve birçok
hastalığı tedavi edilebilme potansiyeline sahip,
geleceğin en önemli bilimsel konuları arasında yer
alan klonlama konusu üzerinde birçok tartışma ya-
pılmakta olup, ülkemizde henüz kapsamlı bir mev-
zuatı bulunmamaktadır.
Kök Hücre
Günümüz dünyası, bilim insanlarının şaşırtıcı
ve etkileyici buluşlarına tanık olmakta, tıp alanın-
da meydana gelen gelişmeler insanlığın yaşamını
daha sağlıklı ve mutlu kılma ümidini daha da
kuvvetlendirmektedir. Tarih boyunca insanoğ-
lunun en büyük gayelerinden birisi hastalıklara
çare bulmak ve yaşam süresini uzatmak olmuş-
tur. Çağımızda çözümü olmayan birçok hastalı-
ğın tedavisinde kök hücrelerden faydalanılabilir.
Bu bakımdan kök hücre teknolojisi, bir hücrenin
ölmesi ya da görevini yapamaması sonucu gelişen
hastalıkları (Alzheimer, Diyabet, Parkinson vb.),
organ nakillerini, bağışıklık sistemiyle ilişkili has-
talıkların, yanmış vücut dokularının onarımını,
kimi kanser türlerinin ve kalp kaslarının yenilen-
mesi gibi daha birçok hastalığın tedavisi adına ol-
dukça umut vericidir.
158
Kök hücre; “bir canlının vücudunda uzun süre
bölünmeye devam ederek çoğalabilen ve gerektiğinde
değişik doku hücrelerine farklılaşabilen hücreler” şek-
linde tanımlanmaktadır. Bir başka deyişle, “farklı
hücre tiplerine dönüşebilme potansiyeline ve kendisini
çoğaltabilme gücüne sahip olan hücrelere” kök hücre
adı verilmektedir.
dikkat
Kök hücre çalışmaları bugün tüm dünyada ilgi ve
umutla izlenmektedir. Konunun önemini ve gelebi-
leceği noktaları göstermesi açısından, 2007’de Nobel
Tıp Ödülü’ne North Carolina Üniversitesinden Oli-
ver Smithies, Utah Üniversitesinden Mario Capecchi
ve Cardiff Üniversitesinden Martin Evans, kök hücre
üzerindeki çalışmalarından dolayı layık görülmüş-
lerdir. Ödülün sahibini belirleyen komite tarafından
yapılan açıklamada, embriyonik kök hücreye dair
çığır açan buluşları ve DNA’nın yeniden bir araya
getirilmesine ilişkin çalışmaları neticesinde Capecc-
hi, Smithies ve Evans’ın bu ödüle layık görüldükleri
belirtilmiştir.
Ülkemizde, insan ömrünü uzatmanın yolunun
doğumdan sonra atılan plasentalarda ve kordon
hücrelerinde olduğunu söyleyen bilim insanı, vete-
riner hekim, Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün, kök
hücre tedavisi üzerine dünyada öncü bilim insan-
ları arasında yer almaktadır. Kendisi 1950-1960’lı
yıllar arasında hayvanların çeşitli hastalıklarının
tedavisinde araştırmalar yapmış ve bu çalışmalar
çeşitli tıp dergilerinde yayınlanmıştır.
Veteriner hekimliği alanına bakacak olursak,
kök hücre tedavisi, atların tendo ve ligament
problemlerinde, kemik kırıklarında ve eklem
hastalıklarında başarılı sonuçlar vermiştir. Son
yıllarda köpeklerin bazı kemik ve eklem hasta-
lıklarının tedavisinde de uygulanmaktadır. Ve-
teriner hekimlikte sağaltım amaçlı kök hücre
uygulaması, ilk kez atlarda suspansor ligament
tedavisinde uygulanmıştır. Atlar ve köpeklerde
kök hücrelere dayalı tedavi yaklaşımı genel ola-
rak tendo, ligament veya kıkırdak-kemik hasar-
larında kullanılmaktadır. Bunun dışında karaci-
ğer hasarı, diyabet, miyokardial enfarktüs, retina
hastalıkları, kemik iliği hastalıkları gibi birçok
hastalıkta kullanılmaktadır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Tüm bu faydaları ile birlikte, kök hücre araş-
tırmaları konusundaki etik tartışmalar devam et-
mektedir. Bu etik tartışmalar, embriyoların kul-
lanılması, erişkin kök hücre araştırma etiği, bilim
insanlarının sorumlulukları, hayvanların deney-
lerde kullanılması ve dinlerin konuya bakış açıları
alanlarında devam etmektedir. Her ülkenin araş-
tırma ve tedavi amaçlı kök hücre uygulamalarında
hem yasal hem de ahlaki yaklaşımı farklılık göster-
mektedir. Canlılığın başlangıcının tanımı tüm din-
lerde aynı değildir.
Kök hücre çalış-
maların önemli bir
dikkat kısmının hayvan de-
Veteriner hekimliği ala- neylerinden oluşması
nında kök hücre ile ilgili ve veteriner hekimliği
yapılacak çalışmalarda de- alanında da kök hüc-
ney hayvanları yerel etik re tedavisinin uygu-
kurullarından alınan izinler lanabilirliği sebebiyle
yeterli olmaktadır. veteriner hekimlerin
konuyla ilgili daha
fazla eğitim almaları ve bu alanda çalışmalar yap-
maları son derece önemlidir.
Kök hücrenin elde edilmesi, nakli ve sağaltım
amacıyla kullanılması günümüzde güncel konu-
lardan biridir. Özellikle veteriner hekimlikte kök
hücre daha çok deneysel çalışmalarla sınırlı olup,
pratik olarak henüz yeteri kadar uygulama alanı
bulamamıştır. Bununla birlikte, yakın bir zaman-
da, veteriner hekimliğinde pek çok hastalığın teda-
visinde kök hücrenin oldukça önemli bir uygulama
alanına sahip olacağı düşünülmektedir.
Organik Hayvancılık
Hızla artan dünya nüfusunun bitkisel ve hay-
vansal ürün talebini karşılamak amacıyla birim
hayvandan en yüksek düzeyde verim alınması için
etkili teknoloji kullanımı, bitkisel üretimde ol-
duğu gibi, üretimin artırılmasında temel seçenek
olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak, hayvancılıkta
hormon ve antibiyotik gibi kimyasalların kulla-
nımı hayvansal ürünlerde kalıntı etkisi bıraktığı
için bu ürünleri tüketen insanlarda önemli sağlık
sorunlarına neden olduğu bildirilmektedir. Orga-
nik hayvancılık temelde çevreyle barışık bir üretim
biçimi olup üretimde bütünsel yaklaşımı hedefle-
mektedir. Üretimde bütünsel yaklaşımın yanı sıra
organik hayvancılıkta, hayvansal ürünlerin insan
sağlığı açısından esasları da önemli bir konu olarak
belirmektedir.
Organik; Türk Dil Kurumu sözlüğünde “kö-
keni bitkisel ve hayvansal olan” olarak tanımlan-
mıştır. Organik hayvansal üretim, sentetik olarak
üretilen maddelerin direkt veya dolaylı olarak kul-
lanılmadığı veya kullanımı zorunlu düzeyde kul-
lanıldığı, organik yemle besleme ve sağlıklı hayvan
yetiştiriciliği prensibiyle her aşaması kontrollü,
sertifikalı olan hayvansal üretimdir. Bir başka
deyişle organik hayvancılık bitkisel ve hayvansal
üretimlerde pestisit, kimyasal gübre, GDO, anti-
biyotik ve büyüme hormonlarının kullanılmadığı
hayvan yetiştiriciliğidir.
Organik et üretimi ve tüketimi, sağlık faktö-
rünün ön plana alınması sonucu olarak dünyada
giderek yaygınlaşmaktadır. Dünyada nüfus artışı ve
buna bağlı olarak tarım ürünlerine olan talebin yo-
ğunluğu; son yıllardaki bitkisel üretim gibi hayvan-
sal üretimin de, konvansiyonel (geleneksel) hayvan-
cılık da denilen yoğun üretim şeklinde yapılmasına
neden olmuştur. Konvansiyonel hayvansal üretim
işletmelerinde, barınaklardaki hayvan sayısının faz-
la olmasına bağlı yerleşim sıklığı ile yetersiz kalan
iş gücü ve dikkatsiz bakım, hayvanların daha kolay
hastalanmalarına neden olduğu gibi özellikle tırnak
ve ayak rahatsızlıkları ile mastitis gibi hayvan yetiş-
tirme ile ilgili bazı hastalıkları da arttırmıştır.
Günümüzde özellikle ABD, Almanya, Arjan-
tin, Avusturya, Danimarka, Fransa, İngiltere, Ka-
nada gibi ülkelerde hayvancılıkta organik üretime
önemli ölçüde geçilmiştir. ABD’de organik et üre-
timi tavukçuluk ve sığırcılıkta yoğunlaşmış olup,
bu oran toplam et üretiminin %64’ü dolayındadır.
Organik hayvansal üretime yönelme nedenlerinin;
• Çevre dostu üretim yoluyla çevreye olan za-
rarın minimuma indirilmesi,
• Sürdürülebilir hayvancılığın geliştirilmesi,
• Hayvan hastalıklarıyla mücadele ve sürü
sağlığının korunması,
• Hayvan gönenci standartlarının geliştiril-
mesi,
• Tüketici talebine yönelik kaliteli ve sağlıklı
ürünlerin üretilmesi,
• Ürünlerin yüksek fiyata satılması ile üretici
gelir düzeyinin artırılması olduğu bildiril-
miştir.
Hayvan sağlığının sürekliliği ancak iyi bakım ko-
şullarıyla, veteriner hekimlerin önerileri, aşılama, de-
zenfeksiyon gibi önlemlerin alınmasıyla maksimum
159
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
düzeyde sağlanabilir. Ancak organik üretimde bu
önlemlere rağmen hastalık çıkması durumunda bit-
kisel ilaçlar öncelikle tercih edilmeli, acil durumlarda
sentetik ilaca gereksinim duyulması durumunda ila-
cın yasal arınma süresinin iki katı süre beklendikten
sonra ilgili hayvanın ürünü tüketime sunulmalıdır.
Ancak hayvana bir yıl içerisinde en fazla üç defa ilaç
kullanılabilir. Daha fazla olması durumunda alınan
ürün organik olarak değerlendirilemez.
Konvansiyonel üretimde hayvanlara uygulanan
kastrasyon, boynuz köreltme, kulak delme gibi iş-
lemler organik üretimde ancak kontrol ve/veya serti-
fikasyon kuruluşunun onayı ile yapılabilir. Tavuklar-
da gaga kesme, büyükbaş ve küçükbaşlarda kuyruk
kesme işlemi yasaktır. Bunun yanında hayvanların
taşınması ve kesimi minimum stres oluşturacak şekil-
de yapılmalıdır. Organik yöntemle yetiştirilen hay-
vanların kesimi, diğerlerinden ayrı kesimhanede ya
da mümkün değilse farklı zamanlarda yapılmalıdır.
Veteriner hekimlerin organik üretim standartlarını
yetersiz veya eksik anlamaları sonucunda hem organik
üretim sistemi olumsuz yönde etkilenecek, hem de ye-
tiştiricilerle olan iletişimde kopukluklara yol açacaktır.
Organik hayvansal üretimde hayvan gönencinin sağ-
lanıp sağlanmadığının kontrolünde görev alacak vete-
riner hekimlerin yetiştirilmesi ile veteriner hekimliği
mesleğinde yeni bir istihdam alanı açılmış olacaktır.
AB, ilk organik ürün yönetmeliğini 1991’de çı-
karmıştır. 2092/91 sayılı AB Yönetmeliği yalnızca
bitkisel ürünler için hazırlanmıştır. 1999 yılı Hazi-
ran ayında Tarım Bakanları ekolojik hayvansal üreti-
min hukuku çerçevesi konusunda da görüş birliğine
varmışlar ve hayvansal üretimi içine alan 1804/99
sayılı “Organik Tarım Yönetmeliği”ni çıkarmışlardır.
AB ülkelerinde organik olarak üretilen etin, konvan-
siyonel olarak üretilen ete oranla fiyat farkı oldukça
yüksektir. Organik et fiyatlarının konvansiyonel et
fiyatlarına göre yüksek oluşu tüketiciler açısından
da önem taşımaktadır. Ancak, organik etin özellikle
sağlık açısından önemli olduğunun bilindiği birçok
ülkede, bu ürünlere talep oldukça fazladır.
Organik hayvansal üretim geleneksel hayvansal
üretime göre daha zordur. Organik üretimin yapılma-
sı ve sürdürülebilir olması için yetiştiricilerin yeterli
bir gelire sahip olmaları gerekmektedir. Fakat gerek
Türkiye’de, gerekse AB ülkelerinde yetiştiricilerin
eline geçen fiyatlarla perakende satış fiyatları arasın-
da önemli farklılıklar mevcuttur. Türkiye’de organik
hayvansal üretim ise uzun yıllar yalnızca arıcılık ve bal
üretimi ile sınırlı kalmıştır. Son yıllarda diğer hayvan-
160
cılık dallarında da önemli gelişmeler sağlanmış; orga-
nik büyükbaş ve küçükbaş besiciliği, süt ve et üreti-
mi, kanatlı yetiştiriciliği başlamıştır. Tarım ve Orman
Bakanlığının 2014 yılı verilerine göre ülkemizde bü-
yükbaş, küçükbaş ve kanatlı alanında faaliyet gösteren
216 adet organik hayvancılık işletmesinde 774.870
adet hayvan bulunmaktadır. Bu hayvanlardan yakla-
şık 1.407 ton kırmızı et, 15.510 ton süt, 65 milyon
adet yumurta üretilmektedir. Ayrıca 321 adet arıcılık
işletmesinde 36.391 adet kovan bulunmakta ve 280
ton ürün elde edilmektedir.
Türkiye’de organik hayvancılık potansiyeli yeterin-
ce değerlendirilememektedir. Ülkemiz hayvancılık iş-
letmelerinde organik hayvancılık için bakım-besleme,
barınak ve sağlık koruma konularında altyapı, bilgi ve
teknik eleman yetersizliği bulunmaktadır. Hayvancı-
lık açısından örgütlenme ve üretimde kaliteyi artırıcı
uygulamalar yetersizdir. Böylece örgütlenmeye ilişkin
sorunlardan dolayı pazarlama konusundan daha bü-
yük problemlerle karşılaşılmaktadır. Hayvancılık işlet-
melerinde sürü büyüklüğü ve üretim düzeyi genelde
düşük olup temelde ihtiyaçlarını gidermeye yönelik-
tir. Üretimin düşük olması, sertifikasyon hizmetleri,
ürün işleme ve pazarlamada maliyetleri artırmaktadır.
AB ülkelerinde en azından başlangıçta organik tarı-
mın hızlı ve başarılı bir şekilde gelişmesinde üreticilere
sağlanan maddi desteğin etkisi büyüktür.
Türkiye’de organik tarımla ilgili ilk yasal düzenle-
me, “Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin Ekolojik Metot-
larla Üretilmesine İlişkin Yönetmelik” 18 Aralık 1994
tarihli Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Sonraki yıl-
larda, 18 Ağustos 2010 tarihinde “Organik Tarımın
Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” Resmî
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yö-
netmelik; “Her türlü bitkisel, hayvansal ve su ürün-
leri üretimi ile kullanılacak girdilerin organik tarım
metoduna uygun olarak üretilmesi veya temini, gıda
veya yem olarak kullanılan mayalar, orman ve doğal
alanlardan organik tarım ilkelerine uygun olarak ürün
toplanması, bu ürünlerin işlenmesi, ambalajlanması,
etiketlenmesi, depolanması, taşınması, pazarlanması,
kontrolü, sertifikalandırılması, denetimi ile cezai hü-
kümlere ilişkin teknik ve idari hususları kapsar.”
Organik üretim yapacak olan işletmelerin ve
çalışanlarının bu konudaki bilgi eksikliği bu alanda
yaşanan önemli bir sorundur. Bu nedenle doğru ve
kaliteli organik ürünlerin elde edilmesi, sistemin
tüm detaylarının ortaya net bir şekilde konularak,
hakkında eğitim prosedürlerinin oluşturulması ol-
dukça önem taşımaktadır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Öğrenme Çıktısı
1 Veteriner hizmetlerindeki yeni konseptleri ifade edebilme
2 Veteriner hizmetlerindeki yeni çalışma alanlarını tanımlayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

“Su Ürünleri Yetiştiriciliği

Ülkemizde GDO ile ilgili
yapılan yasal düzenlemeler
nelerdir?
Türkiye’de yapılan klonla-
ma çalışmalarını değerlen-
diriniz.
Yönetmeliğine İlişkin Uy-
gulama Esasları” doğrultu-
sunda yetiştiricilik tesisleri,
proje kapasitelerine göre,
teknik personel görevlendi-
rilme koşullarını anlatınız.

YENİ VE YENİDEN ÖNEM Bu yeni çıkan zoonoz hastalıklar özellikle 1990’lı

KAZANAN ZOONOZLAR
Alman patolog Rudolph Wirchow 1855’de ça-
lışmalarını sürdürürken ilk kez “zoonosis” (zoonoz)
terimini kullanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü 1951-
1954 yılları arasında zoonoz terimini kabul etmiş
ve tanımını yapmıştır. Bu tanımlamaya göre; “evcil
ya da vahşi vertebralı hayvanlardan insanlara doğal
olarak bulaşabilen infeksiyon ya da hastalıklar” ola-
rak tanımlamaktadır. Eğer, enfeksiyonun bulaşma
yönü hayvanlardan insanlara dogru ise “antropozo-
onoz”, insanlardan hayvanlara doğru ise “zooantro-
pozoonoz”, hayvan ve insanlar arasında her iki yöne
doğru doğal bulaşma gerçekleşiyorsa bu duruma da
“amfiksenoz” denilmektedir.
2001’de yayınlanan bir raporda, insanlar için
patojen olduğu bilinen 1415 infeksiyöz organiz-
manın olduğu ve bunun %61,6’sının zoonotik or-
jinli olarak klasifiye edildiği bildirilmiştir. Sayıları
giderek artan zoonotik enfeksiyonlar halk sağlığı
açısından büyük tehlikeler oluşturmaya devam et-
mektedir.
Yeni zoonoz; yeni tanımlanmış/değişikliğe uğ-
ramış, ya da daha önce oluşmuş ancak insidans, ya
da coğrafya, konakçı ve vektör açısından oransal
artış gösteren zoonozdur. Bu hastalıklardan bazıları
ileride değişikliğe uğrayarak, insandan insana bula-
şabilecek etkilere ve spesifiteye sahip olabilirler. Bi-
limsel verilere göre, bu yeni çıkan zoonoz hastalık-
lar grubundaki enfeksiyon etkenleri daha önce hiç
görülmemiş, 1975’lerden günümüze kadar sürüp
gelen ve insan sağlığını doğrudan veya dolaylı et-
kileyen, hastalık görülen ülkeleri ekonomik olarak
tehdit etme gücüne sahip bulaşıcı hastalıklardır.
yıllarda tartışılmaya, yakın ve uzun vadeli etkileri
üzerinde durulmaya başlanmıştır.
Terminolojik tanımın yapıldığı 2004 yılından
günümüze kadar anlaşıldığı üzere, bilimsel litera-
türde yeni çıkan zoonoz hastalıklar 21. yüzyılın
önemli bir konusu ve sorunu olarak karşımıza çık-
maktadır. Dolayısıyla gerek eski zoonozların, gerek-
se yeni çıkan zoonoz hastalıkların potansiyel salgın
tehdidi taşıma özelliklerinin nedenlerini dünyada
küreselleşmeyi hazırlayan gelişmeler ve taşıdıkları
olumsuz etkilerde aramamız gerekmektedir. Diğer
bir deyişle yeni çıkan zoonoz hastalıklar, dünyada
insan yaşamını yakından etkileyen bir dizi etmenin
(sosyokültürel, antropolojik, tarımsal, teknolojik,
ekolojik, meteorolojik, değişimler) etkisine bağ-
lı olarak, küreselleşme süreciyle birlikte gündeme
gelmişlerdir.
Ülkemizde bu konu ile ilgili yasal düzenleme-
lerden biri olan “Zoonozlar ve Zoonotik Etkenler,
İlgili Antimikrobiyal Direnç ve Gıda Kaynaklı Sal-
gınların İzlenmesi Yönetmeliği”ne göre; izlemede
yer alacak zoonozlar ve zoonotik etkenlerin listesi
yer almaktadır. 1980’den 2007’ye kadar toplam 87
adet daha önce hiç görülmemiş yeni mikroorganiz-
ma tespit edilmiştir. Türkiye’de görülen bazı yeni
çıkan zoonoz hastalıklar şu şekildedir;
Zoonotik etken: Zoonoz hastalığa yol
açabilme potansiyeli olan her tür virüs,
bakteri, mantar, parazit veya diğer biyolo-
jik varlıklar.

161
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları

Bakteri Kökenli Yeni Çıkan Zoonozlar

- Campylobacteriosis; Campylobacter jejuni
- Bartonellozis; Bartonella henselae, B. clarridgeiae

Parazit Kökenli Yeni Çıkan Zoonozlar

- Cryptosporidiosis; Cryptosporidium parvum

Virüs Kökenli Yeni Çıkan Zoonozlar

- Kırım Kongo Kanamalı Ateşi
- Kuş Gribi; Avian Influenza Virus H5N1 suşu
- Hantavirüs Hastalığı; Hantavirus
- Domuz Gribi
Hayvan ve insan sağlığını etkileyerek önemli halk sağlığı problemlerine neden olan zoonozlar büyük
ekonomik kayıplara yol açmakta; doğrudan ve dolaylı olarak meydana getirdikleri çeşitli ekonomik kayıp-
lar neticesinde ise üretimden tüketime, istihdamdan dış ticarete kadar birçok alanda etkilerini gösterebil-
mektedir. Başta veteriner hekimler olmak üzere, veteriner sağlık personelinin bu konuda yapacağı özverili
çalışmalar ile zoonotik hastalıklara mücadele edilmesi halk sağlığı açısından oldukça büyük önem teşkil
etmektedir.

Öğrenme Çıktısı
3 Zoonoz ve yeniden önem kazanan zoonoz hastalıkları özetleyebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Zoonoz, antropozoonoz, Eskiden toplumu tehdit Günümüzde insanlığı en

zooantropozoonoz ve am- eden zoonoz hastalıklarla fazla tehdit eden zoonoz
fiksenoz terimlerini tanım- günümüzdeki zoonoz has- hastalıkları arkadaşlarınızla
layınız. talıkları karşılaştırınız. paylaşınız.

162
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 Veteriner hizmetlerindeki yeni

konseptleri ifade edebilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Veteriner hizmetlerindeki yeni çalışma
2 alanlarını tanımlayabilme

Yeni Konseptler ve Çalışma

Alanları

1 Teknolojinin gelişmesi ve yeni yaklaşımlar çerçevesinde veteriner hekimliği mesleğini etkileyen ve önemli
sorumluluklar yükleyen birçok konu ortaya çıkmıştır. Yaşanan bilimsel gelişmeler ışığında ve geçmişten gü-
nümüze gelen süreçte veteriner hekimliğini stratejik bir konuma getirmiştir. Bu doğrultuda veteriner bilimle-
rinde yeni konseptler meydana gelmiştir. Günümüzde su ürünleri sektörü, ucuz ve kaliteli hayvansal protein
sağlaması nedeniyle insan beslenmesinde her geçen gün daha da önemli bir konuma gelmiştir. Antimikrobiyal
direncin küresel bir halk sağlığı sorunu olduğu ve gizli bir salgın gibi tüm dünya üzerinde hızla yayıldığı tıp
ve veteriner otoriteleri tarafından kabul edilmektedir. Arıcılık, fazla bir sermaye gerektirmeyen, toprağa bağlı
olmadan yapılabilen, kısa zaman dilimi içerisinde gelir getiren ve ana arı, arı sütü, arı zehiri, bal, bal mumu,
oğul, polen, propolis gibi çeşitli ürünler sağlayan önemli bir tarımsal uğraşı alanıdır. Tüm dünyada biyolojik
çeşitliliğin devamının sağlanması için, yaban hayatının korunması, geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarıl-
ması çok büyük önem taşımaktadır. Biyoteknolojinin en ses getiren ürünlerinden birisi olan ve yakın zamanın
önde gelen tartışmalarından birisi hâline gelen genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar, günümüzde dünya
gündeminin önemli bir başlık maddesi olmayı sürdürmektedir. Dünyada son yıllarda hayvanlara karşı şekille-
nen toplumsal duyarlılık ve doğal hayvansal ürünlere olan talep artışı, hayvan yetiştiricilerini, hayvan gönenci
koşullarını dikkate alındığı yeni yetiştiricilik programlarına itmektedir. Klonlama teknolojisinin hem tarımda
hem de tıpta çok büyük bir uygulama alanı bulacağı bilim insanlarının ve özel sektörün ortak düşüncesidir.
Kök hücre çalışmaları bugün tüm dünyada ilgi ve umutla izlenmektedir. Organik et üretimi ve tüketimi,
sağlık faktörünün ön plana alınması sonucu dünyada giderek yaygınlaşmaktadır. Hayvan ve insan sağlığını
etkileyerek önemli halk sağlığı problemlerine neden olan zoonozlar büyük ekonomik kayıplara yol açmakta;
doğrudan ve dolaylı olarak meydana getirdikleri çeşitli ekonomik kayıplar neticesinde ise üretimden tüketime,
istihdamdan dış ticarete kadar birçok alanda etkilerini gösterebilmektedir.

2 Geçmiş dönemlerde daha çok salgın hastalıkları ile mücadele ve ıslah veteriner hekimlerin öncelikli göreviy-
ken gelişen yeni konseptler, veteriner hekimler ve veteriner sağlık personelleri için yeni çalışma alanlarını da
meydana getirmiştir. Su ürünleri yetiştiriciliğinde hastalık riskleri ile birlikte, yetiştiricilik ve koruyucu hekim-
lik problemleri de yer almaktadır. Her iki sorunun da çözümlenmesinde veteriner hekimlere önemli görevler
düşmektedir. Veteriner hekimlerin gıda değeri taşıyan hayvanlarda ilaç ve diğer maddelerin kalıntıları ile ilgili
yapılan yasal düzenlemeler gereği tedavi sonrası hayvanların yenilebilir dokularında antibiyotik kalıntılarını
dikkate almalıdırlar. Diğer pek çok işletme anlayışından farklı olarak arıcılığın, kişisel ilgi ve zevki beraberinde
getirmesinden dolayı, kolonilerini etkileyen zararlılara karşı kısmi bilgiye sahiptirler. Çoğunlukla veteriner
hekim kontrolünden yoksun olan arıcılık işletmelerinde, bizzat üreticiler kendileri hastalıkların teşhisi ve teda-
visi yoluna gitmektedirler. Kayıpların önüne geçilmesi için veteriner hekimlerin gerekli kontrolleri yapmaları
oldukça önemlidir. Günümüzde yaban hayatı ve çevre ile ilgili araştırmalar, oldukça geniş bir bilimsel alanı
veteriner hekimlerin önüne koymaktadır. Hayvan gönenci biliminin ortaya çıkması, veteriner hekimliği mes-
leğinin gelişmesini doğrudan etkilemiştir. Veteriner hekimler, psikoloji alanında çalışan bilim insanları, hayvan
davranış bilimcileri yeni ve farklı bir alanda çalışmaya başlamışlardır. Veteriner hekimliği alanında kök hücre
tedavisi, atların tendo ve ligament problemlerinde, kemik kırıklarında ve eklem hastalıklarında uygulanmış ve
başarılı sonuçlar alınmıştır. Hayvan sağlığının sürekliliğini sağlamak ancak iyi bakım koşullarıyla, veteriner he-
kimlerin önerileri, aşılama, dezenfeksiyon gibi önlemlerin alınmasıyla maksimum düzeyde sağlanabilir. Tüm
dünyada olduğu gibi ülkemizde de zoonotik hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde başta veteriner hekimler
olmak üzere tüm veteriner sağlık personeline önemli görevler düşmektedir.

163
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları

Zoonoz ve yeniden önem

3 kazanan zoonoz hastalıkları
özetleyebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Yeni ve Yeniden Önem Kazanan

Zoonozlar
3 Alman patolog Rudolph Wirchow 1855’de çalışmalarını
sürdürürken ilk kez “zoonosis” (zoonoz) terimini kullanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü 1951-1954 yılları arasında zoonoz teri-
mini kabul etmiş ve tanımını yapmıştır. Bu tanımlamaya göre;
“evcil ya da vahşi vertebralı hayvanlardan insanlara doğal olarak
bulaşabilen infeksiyon ya da hastalıklar” olarak tanımlamakta-
dır. Eğer, enfeksiyonun bulaşma yönü hayvanlardan insanlara
dogru ise “antropozoonoz”, insanlardan hayvanlara doğru ise
“zooantropozoonoz”, hayvan ve insanlar arasında her iki yöne
doğru doğal bulaşma gerçekleşiyorsa bu duruma da “amfikse-
noz” denilmektedir.
2001’de yayınlanan bir raporda, insanlar için patojen oldu-
ğu bilinen 1415 infeksiyöz organizmanın olduğu ve bunun
%61,6’sının zoonotik orjinli olarak klasifiye edildiği bildiril-
miştir. Sayıları giderek artan zoonotik enfeksiyonlar halk sağlığı
açısından büyük tehlikeler oluşturmaya devam etmektedir.
Yeni zoonoz; yeni tanımlanmış/değişikliğe uğramış, ya da daha
önce oluşmuş ancak insidens, ya da coğrafya, konakçı ve vektör
açısından oransal artış gösteren zoonozdur. Bu hastalıklardan
bazıları ileride değişikliğe uğrayarak, insandan insana bulaşa-
bilecek etkilere ve spesifiteye sahip olabilirler. Bilimsel verilere
göre, bu yeni çıkan zoonoz hastalıklar grubundaki enfeksiyon
etkenleri daha önce hiç görülmemiş, 1975’lerden günümüze
kadar sürüp gelen ve insan sağlığını doğrudan veya dolaylı et-
kileyen, hastalık görülen ülkeleri ekonomik olarak tehdit etme
gücüne sahip bulaşıcı hastalıklardır. Bu yeni çıkan zoonoz has-
talıklar özellikle 1990’lı yıllarda tartışılmaya, yakın ve uzun va-
deli etkileri üzerinde durulmaya başlanmıştır.

164
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 Tamamen dıştan yemlemeye dayalı yoğun ye- 5 Modern biyoteknolojinin bir ürünü olan
tiştiricilik sistemine ne ad verilir? GDO’larda kullanılan sağlıkla ilgili biyoteknoloji
aşağıdakilerden hangisidir?
A. Ekstansif yetiştiricilik

neler öğrendik?
B. Yarı entansif yetiştiricilik A. Mavi Biyoteknoloji
C. Entansif yetiştiricilik B. Kırmızı Biyoteknoloji
D. Yarı ekstansif yetiştiricilik C. Yeşil Biyoteknoloji
E. Akvatik yetiştiricilik D. Beyaz Biyoteknoloji
E. Sarı Biyoteknoloji
2 Antimikrobiyal direnç ile ilgili aşağıdaki ifa-
delerden hangisi yanlıştır? 6 Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de hayvan
gönencine olan ilginin her geçen gün artmasının
A. Antimikrobiyal direnç sorunu ilk olarak nedenlerinden biri değildir?
“Swann Raporu”nda açıklanmıştır.
B. Günümüzde antimikrobiyal direnç küresel bir A. Kentlerde nüfus yoğunluğunun artması
halk sağlığı problemi olarak görülmektedir. B. Yazılı ve görsel basının etkisi
C. WHO tarafından 2001’de antimikrobiyal di- C. Sivil toplum örgütlerinin etkisi
rencin önlenmesi için “Küresel Antimikrobiyal D. Büyükbaş hayvan sayısının azalması
Direnç Önleme Stratejisi” çalışmaları başlatıl- E. Toplumun eğitim düzeyinin artması
mıştır.
D. İnsan sağlığı ve veteriner hekimliğinde antibi- 7 Klonlama ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
yotik seçiminde öncelikli konu, kullanılacak gisi yanlıştır?
olan ilacın yapılan tedavideki etkinliğidir.
A. Dünyada klonlama terimi duyulduğunda akla
E. Tarım ve Orman Bakanlığı 2014 yılı verilerine
gelen ilk isim Dolly’dir.
göre; ruhsatlı veteriner ilaçlarının 1008 adedi
antibakteriyel ilaç niteliğindedir. B. Klonlama, eşeysiz üreme yöntemiyle genetik
yapısı birbirinin aynı canlıların oluşturulması
anlamına gelmektedir.
3 Arıcılık Araştırma Enstitüsü’nün arıcılık sek- C. Türkiye’de doğan ilk klon kuzuların adı Oyalı
töründeki rekabet gücünü ve arıcılık sektöründe
ve Zarife’dir.
faaliyet gösteren KOBİ’lerin rekabet edebilirliğini
artırmak için hazırladıkları projeye ne ad verilir? D. Klonlama konusunun genetik, etik ve hukuk-
sal boyutları bulunmaktadır.
A. Arı Yetiştiriciliği E. Klonlama teknolojisinin ilerleyen yıllarda tıpta
B. Arım Balım Peteğim ve tarımda etkisini kaybedeceği özel sektörün
C. Arı Islahı düşüncelerinden biridir.
D. Arı Dostları
E. Arı Hastalıklarının Önlenmesi 8 Türkiye’de insan ömrünü uzatmanın yolu-
nun doğumdan sonra atılan plasentalarda ve kor-
4 20 Haziran 1996 tarihli ve 22672 sayılı don hücrelerinde olduğunu söyleyen bilim insanı
Resmî Gazete’de yayımlanarak, 22 Aralık 1996’da kimdir?
yürürlüğe giren “Nesli Tehlike Altında Olan Yabani A. Prof. Dr. Mehmet Öz
Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine B. Prof. Dr. Ömer Özkan
İlişkin Sözleşme” aşağıdakilerden hangisidir?
C. Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün
A. CITES D. Prof. Dr. Sema Birler
B. BERN E. Prof. Dr. Canan Karatay
C. HELSINKI
D. RAMSAR
E. BRUKSEL

165
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları

9 I. Sürdürülebilir hayvancılığın geliştirilmesi 10 Aşağıdakilerden hangisi hayvanlar ve insanlar

II. Tüketici talebine yönelik kaliteli ve sağlıklı arasında her iki yöne doğru doğal bulaşmanın ger-
ürünlerin üretilmesi çekleştiği zoonoz çeşididir?
neler öğrendik?

III. Ürünlerin yüksek fiyata satılması ile üretici A. Amfiksenöz

gelir düzeyinin artırılması B. Zooantropozoonoz
IV. Çevre dostu üretim yoluyla çevreye olan C. Antropozoonoz
zararın minimuma indirilmesi D. Zoonosis
E. İntrapozoonoz
V. Hayvan hastalıklarıyla mücadele ve sürü
sağlığının korunması
Yukarıdakilerden hangileri organik hayvansal üre-
time yönelmenin nedenlerindendir?
A. I ve II
B. II ve III
C. I, II ve IV
D. II, III ve V
E. I, II, III ve IV

166
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça- Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça-
1. C 6. D
lışma Alanları” konusunu yeniden gözden lışma Alanları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça- Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça-
2. E 7. E
lışma Alanları” konusunu yeniden gözden lışma Alanları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça- Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça-
3. B 8. C
lışma Alanları” konusunu yeniden gözden lışma Alanları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça- Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça-
4. A 9. E
lışma Alanları” konusunu yeniden gözden lışma Alanları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Yeni Konseptler ve Ça- Yanıtınız yanlış ise “Yeni veya Yeniden Önem
5. B 10. A
lışma Alanları” konusunu yeniden gözden Kazanan Zoonozlar” konusunu yeniden göz-
geçiriniz. den geçiriniz.

Araştır Yanıt
7 Anahtarı

Ülkemizde GDO ile ilgili ulusal olarak yapılan ilk yasal düzenleme 1998 tarihli
“Transgenik Kültür Bitkilerinin Alan Denemeleri Hakkında Talimat”tır. Uluslara-
rası düzeyde yapılan ilk girişim ise TBMM tarafından 2003’te onaylanan “Carta-
gena Biyogüvenlik Protokolü”dür. 5 Haziran 2004 tarihinde “Gıdaların Üretimi,
Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek
Kabulü Hakkında Kanun” ile “genetiği modifiye gıdalar” adı altında genetiği de-
ğiştirilmiş ürünlerle ilgili tanımla yasal hâle gelmiştir. 26 Ekim 2009 tarihinde
“Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin
İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik” yürürlüğe
girmiştir. Bu yönetmelikle, Türkiye’de genetiği değiştirilmiş ürünlerin ithalatı,
ihracatı, üretimi kontrol altına alınmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde
Araştır 1 de kamuoyundan gelen tepkilerle söz konusu yönetmelikte değişiklik yapılmış,
“Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin
İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelikte Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik” kabul edilerek genetiği değiştirilmiş gıda ve yemin
tanımı ile etiketlenmesi maddeleri değiştirilmiştir. “Gıda veya yem, GDO’lardan
biri ya da birkaçını toplamda en az %0.9 oranında içeriyor ise, GDO’lu olarak
kabul edilir” hükmü “İçinde GDO olan herhangi bir gıda ürünü veya yem için-
deki GDO oranı ne olursa olsun GDO olarak tanımlanır” şeklinde değiştirilerek
sıfır tolerans kuralı getirilmiştir. “GDO’suz ürünlerin etiketinde ürünün GDO’suz
olduğuna dair ifadeler bulunamaz” maddesi çıkarılarak, “GDO’suz olduğu yapı-
lan testler sonucu ispatlanan herhangi bir ürünün etiketlenerek GDO’suz olduğu
belirtilebilecek” maddesi kabul edilmiştir.

Zoonoz evcil ya da vahşi vertebralı hayvanlardan insanlara doğal olarak bulaşabi-

len infeksiyon ya da hastalıklar olarak tanımlamaktadır. Eğer, enfeksiyonun bulaş-
Araştır 2 ma yönü hayvanlardan insanlara dogru ise “antropozoonoz”, insanlardan hayvan-
lara doğru ise “zooantropozoonoz”, hayvan ve insanlar arasında her iki yöne doğru
doğal bulaşma gerçekleşiyorsa bu duruma da “amfiksenoz” denilmektedir.

167
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Kaynakça
Ak, İ., Kantar, F. (2007). Türkiye’de Ekolojik
Hayvancılık Sürdürülebilir mi? İstanbul:
Bahçeşehir Üniversitesi I. Ekolojik Tarım
Kongresi, 19-20 Ekim, Erişim adresi: http://
makinecim.com/bilgi_7435_Turkiye8217de-
Ekolojik-Hayvancilik-Surdurulebilir-mi-
Alkan., M. (2009). Kucağımızda Bulduğumuz
Sahipsiz Çocuk GDO. Türk Veteriner Hekimleri
Birliği Dergisi, 9(3-4), 53-58.
Alkan, M., İstanbulluoğlu, E. (2010). Dünyada ve
Ülkemizde Veteriner Hekimliğin Geleceği. Türk
Veteriner Hekimleri Birliği Dergisi, 10(1-2), 66-78.
Arat, S. (2009). Anadolu Yerli Sığır Irklarının
Klonlanması. 104O360 no’lu TÜBİTAK-
TOVAG Projesi. Erişim adresi: http://www.
turkhaygen.gov.tr/anadolu/index.asp
Aslan, D., Şengelen, M. (2010). Farklı Boyutlarıyla
Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar. Ankara:
Ankara Tabip Odası, Mattek Matbaacılık.
Aslım, G., Yiğit, A., İzmirli, S., Yaşar, A. (2012). Hay-
van Koruma Kavramı ve Biyoetik Çerçevesinde
Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme
Sahaları. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 18(4), 657-672.
Aslım, G., Yiğit, A., Yaşar, A. (2012). Ekosistem
Köprülerinin (Ekodük) Yaban Hayatı
Korunmasındaki Rolü. İstanbul: Türkiye Biyoetik
Derneği Biyoetik Araştırmaları, Ege Reklam
Basım Sanatları Ltd. Şti. 77-85.
Baguisi, A., Behboodi, E., Melican, D.T., Pollock, J.S.,
Desrempes, M.M., Cammuso, C., Williams, J.L.,
Nims, S.D., Porter, C.A., Midura, P., Palacios,
M.J., Ayres, S.L., Denniston, R.S., Hayes, M.L.,
Ziomek, C.A., Meade, H.M., Godke, R.A.,
Gavin, W.G., Overstrom, E.W., Echelard, Y.
(1999). Production of Goats by Somatic Cell
Nuclear Transfer. Nat Biotechnol, 17, 456-461.
Bingöl, M., Yılmaz, A., Daşkıran, İ., Vural, M.E.
(2013). Doğu Anadolu Bölgesinde Organik
Koyun Yetiştiriciliği ve Geliştirme Olanakları.
BEÜ Fen Bilimleri Dergisi, 2(1), 98-108.
Birler, S. (2008). Klonlama teknolojisi: Türkiye’deki
İlk Klonlar. Vet Hekim Der Derg., 79(1), 17-19.
Blanco-Penedo, I., López-Alonso, M., Shore, R.F.,
Miranda, M., Castillo, C., Hernández, J.,
Benedito, J. L. (2012). Evaluation of Organic,
Conventional and İntensive Beef Farm Systems:
Health, Management and Animal Production.
Animal, 6(9), 1503-1511.
168
Boran, Ş. (2009). Ülkemizde Kültür Balıkçılığı,
Sorunları ve Çözüm Önerileri. İstanbul Ticaret
Odası Ar&Ge Bülten-Ekonomi, 23-27.
Boztepe, R. (2010). Yaban Hayatı, Yabani Hayvan,
İnsan Erişim adresi: www.tierschutz-akademie.
com/archiv_2010/v/m_a/yab_hay_insan.pdf.
Brown, C. (2003). Virchow Revisited: Emerging
zoonoses. ASM News, 69(10), 493-497.
Brown, C. (2004). Emerging Zoonozes and Pathogens
of Public Health Significance-an Overview. Rev.
Sci. Tech. Off. Int. Epiz., 23(2), 435-442.
Campbell, K.H., McWhir, J., Ritchie, W.A., Wilmut,
I. (1996). Sheep Cloned by Nuclear Transfer from
a Cultured Cell Line. Nature, 380(6569), 64-66.
Can, M.F., Yalçın, C. (2010). Zoonoz Hastalıklardan
Kaynaklanan Ekonomik Krizler ve Medya
Yönetiminin Önemi. Türk Veteriner Hekimleri
Birliği Dergisi, 10(3-4), 94-101.
Cleaveland, S., Laurenson, M.K., Taylor, L.H.
(2001). Diseases of Humans and Their Domestic
Mammals: Pathogen Characteristics, Host
Range and the Risk of Emergence. Philosophical
Transactions of the Royal Society of London B:
Biological Sciences, 356(1411), 991-999.
Crook, A. (2000). The CVMA Animal Abuse Position-
How We Got Here. Can Vet J, 41, 631-633.
Çavdar, Y. (2003a). Organik Tarıma Genel Bir Bakış
ve Organik Su Ürünleri Yetiştiriciliği. SÜMAE
YUNUS Araştırma Bülteni, 3(2), 14-16.
Çavdar, Y. (2003b). Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde
Desteklemeler. SÜMAE YUNUS Araştırma
Bülteni, 9(1), 13-14.
Çelik, V., Balık, D.T. (2007). Genetiği Değiştirilmiş
Organizmalar (GDO). Erciyes Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 23(1-2), 13-23.
Cihangir, D., Bozçağa, M.Ö. (2009). Genetiği
Değiştirilmiş Organizmalara (GDO) İlişkin
Avrupa Birliği Mevzuatı ve Türkiye’deki
Gelişmeler. İKV Değerlendirme Notu, 1-6.
Cullen, R. (2007). Review of the Market for Welsh
Organic Meat. Abersystwth: Organic Centre
Wales.
Çelikkale, M.S., Düzgüneş, E., Okumuş, İ. (1999). Su
Ürünleri Sektörü Potansiyeli, Mevcut Durumu,
Sorunları ve Çözüm Önerileri. İstanbul: İstanbul
Ticaret Odası Yayınları, Yayın No:1999-2, Lebib
Yalkın Yayımları ve Basım İşleri A.Ş.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Çetiner, S. (2010). Genetiği Değiştirilmiş Organizma
(GDO) nedir? Sorular ve yanıtlar-1. Uluslararası
Ekoomik Sorunları Dergisi, 38, 1-10.
Çetingül, S., Çankırı, B. (2015). Niçin Organik Tavuk
Yetiştiriciliği? Organik Tavuk Yetiştiriciliğinde
Öne Çıkan Hususlar. Ayrıntı, 3(33), 39-43.
Dağtekin, M., Ak, O. (2007). Doğu Karadeniz
Bölgesinde Su Ürünleri Tüketimi, İhracat ve
İthalat Potansiyeli. SÜMAE YUNUS Araştırma
Bülteni, 7(3), 14-17.
Dinçer, F., Menteş, A. (1994). Veteriner Hekimliği
ve Hayvan Hakları Açısından Etik. T. Klin. Tıbbi
Etik Der., 2(3),148-150.
Dinçer, F. (2009). Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin
Aygün’ün Hayatı ve Bilimsel Çalışmaları. Türk
Veteriner Hekimleri Birliği Dergisi, 9(3-4), 97-108.
DPT (2000). Biyoteknoloji ve Biogüvenlik Özel İhtisas
Komisyonu Raporu. Ankara: Sekizinci Kalkınma
Planı, T.C. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı
Yayın No: DPT: 2515-ÖİK: 533.
DPT (2007). Balıkçılık. Ankara: Dokuzuncu Kalkınma
Planı 2007-2013, T.C. Başbakanlık, Devlet Planla-
ma Teşkilatı Yayın No: DPT: 2719-ÖİK: 672.
Edwards, J.D. (2004). The Role of the Veterinarian
in Animal Welfare-A Global Perspective. Paris:
Global Conference on Animal Welfare: an OIE
Initiative Proceedings, 23-25 February, 27-32.
Ekici, H., Yarsan E. (2008). Antibiyotik Direnç
ve Dirençliliğin Boyutlarının Çok Yönlü
Değerlendirilmesi. Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Dergisi, 8(3-4), 85-93.
Ekinci, M.S., Akyol, İ., Karaman, M., Özköse, E.
Hayvansal Biyoteknoloji Uygulamalarında Güncel
Gelişmeler. (2005). KSÜ Fen ve Mühendislik
Dergisi, 8(2), 89-95.
Erçetin, B. (1969). Veterinary Record’ta Çıkan
“Veterinerlik Mesleği ve Kültür Balıkçılığı” Adlı
Baş Yazının Düşündürdükleri. Ankara Üniversitesi
Veteriner Fakültesi Dergisi, 16(4), 359-370
EU Council Directive 90/219/EEC (1990). On the
Cointaned use of Genetically Modified Micro-
Organisms.
EU Council Directive 90/220/EEC (1990). On the
Delibrate Relase into the Environment of Genetically
Modified Organisms.
EU Council Regulation EEC/2092/91 (1991). Organically
Grown Agricultural Products and Foodstuffs.
EU Council Regulation EC/1804/99 (1999). Organic
Production of Agricultural Products and İndications
Referring Thereto on Agricultural Products and
Foodstuffs to İnclude Livestock Produciton.
FAO (2002). Towards Sustainable Fish Farming.
Erişim Adresi: http://www.fao.org/english/
newsroom/news/2002/4140-en.html
FAO (2010). Food and Agricultural Organization of
the United Nations Statistics Division. Erişim
Adresi: http://faostat3.fao.org/home/E
Filazi, A., İnce, S. (2006). Genetiği Değiştirilmiş
Organizmalar. Vet Hekim Der Derg.,77(2), 21-28.
Fortier, L.A., Travis, A.J. (2011). Stem Cells in
Veterinary Medicine. Stem Cell Res Ther, 2(9), 1-6.
Forsberg, N.E., Taur, J.S., Xiao, Y., Chesbrough,
H. (2003). Internationalization of the Animal
Science Undergraduate Curriculum: A Survey of
its Current Status, Barriers to its İmplementation
and its Value. J. Anim. Sci., 81, 1088-1094.
Friend, T.H. (1990). Teaching Animal Welfare in the
Land Grant Universities. J. Anim. Sci., 68(10),
3462-3467.
FVE (2005). Antibiotic resistance & Prudent use
of Antibiotics in Veterinary Medicine. Erişim
Adresi: http://www.fve.org/news/publications/
pdf/antibioen.pdf
FVE (2014). Health Professionals Care for Animals
and People. Brussels: Federation of Veterinarians of
Europe. Erişim Adresi: http://www.fve.org/uploads/
publications/docs/fve_sheet_vets_doctors_final.pdf
Gattegno-Ho, D., Argyle, S.A., Argyle, D.J. (2012).
Stem Cells and Veterinary Medicine: Tools
to Understand Diseases and Enable Tissue
Regeneration and Drug Discovery. The Veterinary
Journal, 191(1), 19-27.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (1998).
Transgenik Kültür Bitkilerinin Alan Denemeleri
Hakkında Talimat.
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2006). Su
Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliğine İlişkin
Uygulama Esasları. Genelge: 2006/1
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2009).
“Kaçak ve İllegal İlaç Tamimi. Tarih:
21.10.2009, Tamim no: 36, Sayı: B.12.0.K
KG.0.20/109-01-11624-036396
Güneş, A.M. (2005). Kök hücre Plastisitesi ve Tıptaki
Kullanım Alanları. Güncel Pediatri, 36-42.
169
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Hanoğlu, H. (2013). Organik Tarım Mevzuatına Göre
Türkiye’de Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan yetiştiri-
ciliği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 19(1), 27-34.
Henningson, C.T. Jr., Stnislaus, M.A., Gewirtz,
A.M. (2003). 18. Embryonic and adult stem cell
therapy. J allergy Clin Immunol., 111(2 Supply),
745-753.
Hopkins, K.L., Davies, R.H., Threlfall, E.J. (2005).
Mechanisms of Quinolone Resistance in Escherichia
coli and Salmonella: Recent Developments.
International Journal of Antimicrobial Agents 25,
358-373.
Hunter, P.A., Dawson, S., French, G.L., Goossens,
H., Hawkey, P.M., Kuijper, E.J., Nathwani,
D., Taylor, D.J., Teale, C.J., Wilcox, M.H.,
Woodford, N., Wulf, M.W., Piddock, L.J. (2010).
Antimicrobial-Resistant Pathogens in Animals
and Man: Prescribing, Practices and Policies. J
Antimicrob Chemother, 65(Suppl 1), 3-17.
Kandır, E.H. (2015). Türkiye Veteriner Fakültelerinde
Yeni Bir Vizyon “Yaban Hayatı ve Ekoloji
Anabilim Dalı”. Ayrıntı Dergisi, 3(23), 27-31.
Karslıoğlu Kara, N., Koyuncu, M. (2011). Organik
Süt Sığırcılığı ve Refah. U.Ü. Ziraat Fakültesi
Dergisi, 25(1), 165-173.
Katherine, A. (1991). Animal Behavior and Animal
Welfare. JAVMA, 198(8), 1355-1360.
Kaya, S. (2009). Farmakolojiye Giriş. Ankara:
Veteriner Farmakoloji, 1. Cilt, 5. Baskı, Medisan
Yayınevi.
Kayar, P. (2009). Genetik Olarak Değiştirilmiş
Organizmalar (GDO)’a genel bir bakış. Türk
Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 66(4), 177-185.
Kekeçoğlu, M., Gürcan, E.K., Soysal, M.İ. (2007).
Türkiye Arı Yetiştiriciliğinin Bal Üretimi
Bakımından Durumu. Tekirdağ Ziraat Fakültesi
Dergisi, 4(2), 227-236.
Korkut, D., Soysal, A. (2013). Genetiği değiştirilmiş
Organizmalar. Ankara: Halk Sağlığı Uzmanları
Derneği Yayın no: 2013-4.
Koyubenbe, N., Konca, Y. (2012). Avrupa Birliği ve
Türkiye’de organik kırmızı et üretimi ve Fiyatları.
Konya: 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi,
5-7 Eylül, 985-994.
Kubota, C., Yamakuchi, H., Todoroki, J., Mizoshita,
K., Tabara, N., Barber, M., Yang, X. (2000). Six
Cloned Calves Produced from Adult Fibroblast
Cells after Long-Term culture. Proceedings of the
National Academy of Sciences, 97(3), 990-995.
170
Kulaç, İ., Ağırdil., Y., Yakın, M. (2006).
Sofralarımızdaki Tatlı Dert, Genetiği Değiştirilmiş
Organizmalar ve Halk Sağlığına Etkileri. Turk J
Biochem, 31(3), 151-155.
Kumova, U., Korkmaz, A. (2000). Türkiye Arı
Yetiştiriciliğinde Çukurova Bölgesinin Yeri ve
Önemi. Hayvansal Üretim, 41, 48-54.
Lechner, A., Habener, J.F. (2003). Stem/Progenitor
Cells Derived from Adult Tissues: Potential for
the Treatment of Diabetes Mellitus. American
Journal of Physiology-Endocrinology and
Metabolism, 284(2), 259-266.
Levy, S.B., Marshall, B. (2004). Antibacterial
Resistance Worldwide: Causes, Challenges and
Responses. Nature Med, 10(12):122-129.
Livingston, A. (2002). Ethical Issues Regarding Pain
in Animals. JAVMA, 221(2), 229-233.
Lockeretz, W., Lund, V. (2003). Organic Standarts:
by Whom and for Whom? In Socio-economic
Aspects of Animal Health and Food Safety in
Organic Farming Systems. Florence: Proceeding
of the 1st SAFO Workshop 5-7 September, Ed. by
M. Hovi, A. Martini and S. Padel, 201-210.
Matur, İ., Solmaz, S. (2011). Kök Hücre Üretiminde
Güncel Yaklaşımlar. Arşiv, 20, 168-186.
Mejdell, C.M. (2006). The Role of Councils on
Animal Ethics in Assessing Acceptable Welfare
Standards in Agriculture. Livestock Science, 103,
292–296.
Michelsen, J., Hamm, U., Wynen, E., Roth, E.
(1999). The European Market for Organic
Products: Growth and development. Organic
Farming in Europe: Economics and Policy; 7,
Hohenheim: Universitat Hohemheim Institut für
Landwirtschaftliche Betriebslehre.
Murphy, F.A. (2013). The Foundations of
Medical and Veterinary Virology: Discovers
and Discoveries, İnventors and İnventions,
Developers and Technologies. Erişim Adresi:
http://www.onehealthinitiative.com/publications/
Discoverers%20and%20Discoveries%208-08.pdf
Oğurlu, İ. (2008). Yaban Hayatı Kaynaklarımızın
Yönetimi Üzerine. Süleyman Demirel Üniversitesi
Orman Fakültesi Dergisi, A(2), 35-88.
Özatay, Ş., Pehlivan, S., Sukan, S. (2003). Genetik
Olarak Modifiye Edilmiş Gıdalar, Genetik
Modifikasyonları Oluşturma Yöntemleri ve
Toplumsal Önemi. Anadolu Üniversitesi Bilim ve
Teknoloji Dergisi, 4(2), 111-122.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Özel, H.B., Ozan, E., Dabak, D.Ö. (2008).
Embriyonik Kök Hücreler. Türkiye Klinikleri,
28(3), 333-341.
Özüdoğru E, Çobanoğlu N (2008). İnsan Merkezci Etik
Açısından Ülkemiz Biyoçeşitliliğinin Korunmasına
Bir Bakış. Konya: II. Ulusal Veteriner Hekimliği Ta-
rihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildiriler Kitabı,
MESA Dijital Kopyalama Merkezi 263-274.
Parlakay, O., Yılmaz, H., Yaşar, B., Seçer, A., Bahadır,
B. (2008). Türkiye’de Arıcılık Faaliyetinin Mevcut
Durumu ve Trend Analizi Yöntemiyle Geleceğe
Yönelik Beklentiler. Uludağ Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Dergisi, 22(2), 17-24.
Parlar, A., Kaya, S. (2010). Arı Hastalıkları ve
Sağaltımı. Türk Veteriner Hekimleri Birliği Dergisi,
10(1-2), 83-91.
Polejaeva, I.A., Chen, S.H., Vaught, T.D., Page, R.L.,
Mullins, J., Ball, S., Dai, Y., Boone, J., Walker,
S., Ayares D.L., Colman, A. (2000). Cloned Pigs
Produced by Nuclear Transfer from Adult Somatic
Cells. Nature, 407(6800), 86-90.
Quintili, R., Grifoni, G. (2004). Consumer Concerns
for Animal Welfare: from Psychosis to Awareness.
Paris: Global Conference on Animal Welfare: an
OIE Initiative Proceedings, 23-25 February, 93-96.
Recep, Ö. (2008). Akılcı Antibiyotik Kullanımı ve
Ülkemizde Antimikrobik Maddelere Direnç
Sorunu. İstanbul: Toplumdan Edinilmiş
Enfeksiyonlara Pratik Yaklaşımlar Sempozyum
Dizisi No:61, 1-16, Erişim adresi: http://www.ctf.
edu.tr/stek/pdfs/61/6101.pdf
Resmî Gazete (1971). Su Ürünleri Kanunu. Kanun
no: 1380, Tarih: 04.04.1971, Sayı: 13799.
Resmî Gazete (1984). Avrupa’nın Yaban Hayatı ve
Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi (Bern
sözleşmesi). Tarih: 20.02.1984, Sayı: 18318.
Resmî Gazete (1994). Bitkisel ve Hayvansal Ürünlerin
Ekolojik Metotlarla Üretilmesine İlişkin Yönetmeliği.
Tarih: 18.12.1994, Sayı: 22145.
Resmî Gazete (1996). Nesli Tehlike Altında Olan
Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası
Ticaretine İlişkin Sözleşme (Cites sözleşmesi). Tarih:
20.06.1996, Sayı: 22672.
Resmî Gazete (2003). Cartagena Biyogüvenlik
Protokolü. Tarih: 11.08.2003, Sayı: 25196.
Resmî Gazete (2004a). Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve
Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin
Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun. Kanun no:
5179, Tarih: 05.06.2004, Sayı: 25483.
Resmî Gazete (2004b). Su Ürünleri Yetiştiriciliği
Yönetmeliği. Tarih: 29.06.2004, Sayı: 25507
Resmî Gazete (2004c). Hayvanları Koruma Kanunu.
Kanun no: 5199, Tarih: 01.07.2004, Sayı: 25509.
Resmî Gazete (2004ç). Tarımsal Üretici Birlikleri
Kanunu. Kanun no: 5200, Tarih: 06.07.2004,
Sayı: 25514.
Resmî Gazete (2004d). Yaban Hayatı Koruma ve Yaban
Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik.
Tarih: 08.11.2004, Sayı: 25367.
Resmî Gazete (2009). Gıda ve Yem Amaçlı Genetik
Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin
İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Deneti-
mine Dair Yönetmelik. Tarih: 26.10.2009, Sayı:
27388.
Resmî Gazete (2010a). Gıda ve Yem Amaçlı Genetik
Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerinin
İthalatı, İşlenmesi, İhracatı, Kontrol ve Denetimine
Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik. Tarih: 20.01.2010, Sayı: 27468.
Resmî Gazete (2010b). Biyogüvenlik Kanunu. Kanun
no: 5977, Tarih: 26.03.2010, Sayı: 27533.
Resmî Gazete (2010c). Veteriner Hizmetleri, Bitki
Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. Kanun no: 5996,
Tarih: 13.06.2010, Sayı: 27610.
Resmî Gazete (2010ç). Genetik Yapısı Değiştirilmiş
Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik.
Tarih: 13.08.2010, Sayı: 27671.
Resmî Gazete (2010d). Biyogüvenlik Kurulu ve
Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair
Yönetmelik. 13.08.2010, Sayı: 27671.
Resmî Gazete (2010e). Organik Tarımın Esasları
ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik. Tarih:
18.08.2010, Sayı: 27676.
Resmî Gazete (2011a). Arıcılık Yönetmeliği. Tarih:
30.11.2011, Sayı: 28128.
Resmî Gazete (2011b). Deneysel ve Diğer Bilimsel
Amaçlar İçin Kulanılan Hayvanların Refah ve
Korunmasına Dair Yönetmelik. Tarih: 13.12.2011,
Sayı: 28141.
Resmî Gazete (2011c). Zoonozlar ve Zoonotik
Etkenler, İlgili Antimikrobiyal Direnç ve Gıda
Kaynaklı Salgınların İzlenmesi Yönetmeliği. Tarih:
23.12.2011, Sayı: 28151.
Resmî Gazete (2011ç). Hayvanların Nakilleri
Sırasında Refahı ve Korunması Yönetmeliği. Tarih:
24.12.2011, Sayı: 28152.
171
 Veteriner Hizmetlerinde Yeni Konseptler ve Çalışma Alanları
Resmî Gazete (2012). Su Hayvanlarının Sağlık Koşuları
ile Hastalıklarına Karşı Korunma ve Mücadele
Yönetmeliği. Tarih: 31.01.2012, Sayı: 28190.
Resmî Gazete (2013). Yaban Hayatı Koruma,
Kurtarma, Rehabilitasyon ve Araştırma Merkezi
Yönetmeliği. Tarih: 28.06.2013, Sayı: 28691.
Resmî Gazete (2014). Çiftlik Hayvanlarının Refahına
İlişkin Genel Hükümler Hakkında Yönetmelik.
Tarih: 22.11.2014, Sayı: 29183.
Saner, G., Engindeniz, S. (2007). Hayvancılıkta
Organik Üretime Geçiş Olanakları ve Türkiye
üzerine bir değerlendirme. Erişim adresi: http://
pioneerorganicfarm. blogspot.com/
Seyalioğlu, İ., Şenel Eraslan, B., Hot, İ., Demircan,
Y.T., Çetin, G. (2007). Klonlamaya Genetik, Etik
ve Hukuksal Açıdan Yaklaşım. Adli Tıp Dergisi,
21(2), 31-45.
Sipahi, O.R. (2008). Economics of Antibiotics
Resistance. Expert Rev. Anti Infect. Ther., 6(4),
523-539.
Smith, C.H.B. (1998). Veterinarians and Animal
Welfare-a New Zealand Perspective. Applied
Animal Behaviour Science, 59, 207-218.
Soulsby, L. (2007). Antimicrobials and Animal Health:
a Facinating Nexus. Journal of Antimicrobial
Chemotherapy, 60(Suppl), 77-78.
Soysal, M.İ., Gürcan, E.K. (2005). Tekirdağ İli Arı
Yetiştiriciliği Üzerine Bir Araştırma.” Tekirdağ
Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2), 161-165.
SPO (2001). Long-term Strategy and Eight Five-
year Development Plan 2001-2005. Ankara: T.R.
Prime Ministry State Planning Organization.
Subasinghe, R., Soto, D., Jia J. (2009). Global
Aquaculture and its Role in Sustainable
Development. Aquaculture, 1, 2-9.
Sundrum A. (2001). Organic Livestock Farming
A Critical Review. Livestock Production Science,
67(2001), 207-215.
Sungur, H. (2008). Veteriner Hekimliğin Değişen
Rolü. Türk Veteriner Hekimleri Birliği Vakfı
Dergisi, 20(3-4), 22-23
Şahin, F., Saydam, G., Omay, S.B. (2005). Kök Hücre
Plastisitesi ve Klinik Pratikte Kök Hücre Tedavisi.
Turk J Hematol., 15(1), 48-56.
Şayan, Y., Polat, M. (2002). Organik Tarım “Ekolojik
(Organik, Biyolojik) Hayvansal Üretimin Temel
İlkeleri”. İzmir: Organik (Ekolojik) Tarım Eğitimi
Ders Notları, Emre Basımevi.
172
Şeker, E., Yardımcı, H. (2009). Önemli Zoonotik
İnfeksiyonlar. Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Dergisi, 9(1-2), 81-89.
Şenel, F. (2002). Yeni Ufuklara Kök Hücreler. Bilim
ve Teknik, 1-15.
Şener, N. (2012). Kök Hücre Araştırmaları, Etik ve
Yasal Tartışmalar. Hukuk Gündemi, 1, 54-57.
Tannenbaum, J. (1995). Veterinary Ethics: Animal
Welfare, Client Relations, Competition and
Collegiality. Missouri, USA: Mosby-Year Book,
Inc.
Taştan, R. (2010). Küresel Isınma ve İklim Değişikliği
ile Mücadele Edilerek Zoonoz Hastalıklar Ortadan
Kaldırılabilir. Türk Tarım, 192, 10-17.
TÜİK (2012). Tarım İstatistikleri Özeti 2011.
Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu, Erişim
adresi: http://www.tuik.gov.tr/Kitap.
do?metod=KitapDetay&KT_ID=13&KITAP_
ID=53
TVHB (2010). III. Türk Veteriner Hekimliği
Kurultayı Komisyon Raporları Kitabı. Ankara:
Türk Veteriner Hekimleri Birliği.
Uğurlu Ö, Çobanoğlu N. Biyoetik Açıdan Çevresel
Güvenlik Kavramı. Bursa: Türkiye Biyoetik
Derneği Uluslararası Katılımlı 3. Ulusal Tıp Etiği
Kongresi, Kongre Kitabı Cilt 1, 597-604.
Uygur, Ş.Ö. (2005). Organik Arıcılık. Uludag Bee
Journal, 5, 103-106.
Uzogara, S.G. (2000). The Impact of Genetic
Modification of Human Foods in the 21st
Century: A review. Biotechnology Advances, 18(3),
179-206.
Ünal, N. (2005). Türkiye’de Çiftlik Hayvanları
Yetiştiriciliği ve Refahı. Ankara: Türkiye’de Birinci
Hayvan Refahı ve Veteriner Hekimliği Eğitimi
Konferansı, 109-112.
Ural, A.U. (2006). Kök hücreler. TOTBİD Dergisi,
5(3-4), 140-145.
WHO (2005). Modern Food Biotechnology,
Human Health and Development: an Evidence-
based Study. Food Safety Department, World
Health Organization, Erişim Adresi: http://
www.who.int/foodsafety/publications/biotech/
biotech_en.pdf.
WHO (2014). Frequently Asked Questions on
Genetically Modified Foods. Erişim Adresi:
http://www.who.int/foodsafety/areas_work/food-
technology/faq-genetically-modified-food/en/
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Wilmut, I., Schnieke, A.E., McWhir, J., Kind, A.J.,
Campbell, K.H.S. (2007). Viable Offspring
Derived from Fetal and Adult Mammalian
Cells. Cloning and stem cells, 9(1), 3-7.
Wilson, M. (2010). Raising Awareness Among EU
Policy Makers on Antibiotics in Animals: APUA
Position Paper for WHO. APUA Newsletter,
28(2), 14-18.
Wolf, E., Zakhartchenko, V., Brem, G. (1998).
Nuclear Transfer in Mammals: Recent
Developments and Future Perspectives. Journal of
Biotechnology, 65(2), 99-110.
WVA (1991). Policy Statement on Animal Welfare,
Well-being and Ethology. World Veterinary
Association Bulletin, 7(2), 38-39.
Yarsan, E. (2014). Veteriner Hekimlikte Akılcı
Antibiyotik Kullanımı. Türk Veteriner Hekimleri
Birliği Dergisi, 14(3-4), 76-82.
Yaşar A. (2005a). Selçuk Üniversitesi Veteriner
Fakültesinde Hayvan Gönenci Eğitimi. Ankara:
Türkiye’de Birinci Hayvan Refahı ve Veteriner
Hekimliği Eğitimi Konferansı, 37-47.
Yaşar, A. (2005b). Tarihsel bir Bakış Açısıyla Hayvan
Gönenci, Veteriner Hekimliği Etiği, Hayvan Kulla-
nım Etiği, Hayvan Gönenci ve Veteriner Hekimliği
İlişkisi. Ankara: Türkiye’de Birinci Hayvan Refahı
ve Veteriner Hekimliği Eğitimi Konferansı, 53-64.
Yaşar, A., İzmirli, S. (2006). Türkiye’de Hayvan
Gönenci (Refahı) ile İlgili Yasal Düzenlemeler.
Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Vet. Bil.
Derg., 22(3-4), 51-56.
Yavuzcan, H., Pulatsu S., Demir, N., Kırkağaç, M.,
Bekcan, S., Topçu, A., Doğankaya, L., Başçınar,
N. (2010). Türkiye’de Sürdürülebilir Su Ürünleri
Yetiştiriciliği. TMMOB Ziraat Mühendisliği VII.
Teknik Kongresi, Bildiriler Kitabı–2, 767-789.
Yıkılmaz, Y., Filazi, A. (2009). Anabolizan Maddelerin
Hayvan Refahı Üzerine Etkileri. Türk Veteriner
Hekimleri Birliği Dergisi, 9(3-4), 59-65.
Yiğit, A., Aslım, G., Yaşar., A. (2012). Mevzuat
Kapsamında Hayvanlar ve Trafik Kazaları. Ankara:
2010 Karayolu Trafik Güvenliği Sempozyumu,
Seçilmiş Bildiriler, Polis Akademisi Yayınları,
Saray Matbaacılık, 376-391.
Yiğit, A., Yaşar, A. (2008). Hayvan Kullanım Etiği ve
Hayvan Gönenci Açısından Organik Hayvansal
Üretimin Değerlendirilmesi. Konya: II. Ulusal
Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik
Sempozyumu Bildiriler Kitabı, MESA Dijital
Kopyalama Merkezi, 489-507.
Yüce, A. (2001). Antimikrobik İlaçlara Direnç Kazanma
Mekanizmaları. Klinik Dergisi, 14(2), 41-46.
Zhou, L., Wang, W., Liu, Y., de Castro, J.F., Ezashi, T.,
Telugu, B.P.V., Roberts, R.M., Dean, D. C. (2011).
Differentiation of Induced Pluripotent Stem Cells of
Swine into rod Photoreceptors and their İntegration
into the Retina. Stem Cells, 29(6), 972-980.

internet kaynakları
http://arastirma.tarim.gov.tr/aricilik/Duyuru/4/Arim-Balim-Petegim
http://www.eto.org.tr/
http://www.fao.org/fishery/en
http://www.fao.org/fishery/cwp/handbook/J/en
http://www.fve.org/
http://www.oie.int/
http://isparta.tarim.gov.tr/Duyuru/165/aricilik-desteklemeleri
http://www.tarim.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Organik-Tarim/Istatistikler
http://www.tbbdm.gov.tr/Home.aspx
www.tdk.gov.tr

173
 Bölüm 8
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon

Meslekler Sosyolojisine Kavramsal Bir Veteriner Hekimliği Mesleği ve Veteriner

öğrenme çıktıları

1 2
Giriş Hekimler
1 Meslekler sosyolojisine ilişkin çeşitli 2 Veteriner hekimliği mesleğinin toplumdaki
kavramları tanımlayabilme rolünü özetleyebilme

Türkiye’de Veteriner Hekimliği Mesleğinin Veteriner Hizmetlerinde İletişim ve

3 4
Sosyal Yapısı Sosyalizasyon
3 Veteriner hekimliği mesleğinin sosyal 4 Türkiye’de veteriner hizmetlerinde iletişim
yapısını özetleyebilme ve sosyalizasyonu ifade edebilme

Anahtar Sözcükler: • İletişim • Meslekler Sosyolojisi • Sosyalizasyon • Veteriner Hekimliği Mesleği

174
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
GİRİŞ
İnsanoğlu, var olduğu ilk günden başlayarak ya-
şamını devam ettirebilmek, daha iyi hâle getirebil-
mek için sürekli olarak bir şeylerle ilgilenmiş ve ih-
tiyaçları doğrultusunda yeni şeyler keşfetmiştir. Bu
süreçte insanoğlunun bilgi birikimi artmış, buna
bağlı olarak da farklı meslek dalları ortaya çıkmış-
tır. Basit olarak icra edilen meslekler daha karmaşık
bir yapı aldıkça, her mesleği herkesin yapamayaca-
ğı anlaşılmış, böylelikle meslekler içinde “uzman-
laşma” yani “profesyonelleşme” ortaya çıkmıştır. Bu
uzmanlaşmanın gereği olarak mesleki eğitim önem
kazanmış, bir mesleğe sahip olabilmek için uzun
yıllar o meslekle ilgili eğitim almak gerekmeye baş-
lamıştır. Mesleğin karmaşıklığına, zorluğuna ve in-
sanlığa verdiği hizmetle doğru orantılı olarak mes-
lek sahibine saygınlık atfedilmiş, kişiler toplumda
derecelendirilmiş, bir anlamda sahip oldukları
mesleklere göre statü sahibi olmuşlardır.
Genel olarak, kişilerin kimlik oluşturma süreç-
lerindeki en önemli araçlardan bir tanesinin mes-
lekler olduğu söylenebilir. Bireyler sahip oldukları
meslekler sayesinde toplumda belirli bir statü ve
yetki sağlamış olurlar. Tabi ki mesleklerin ve o mes-
leğe sahip olanların önem ve statülerinin belirlen-
mesinde günün ihtiyaçlarının ve toplumsal değer-
lendirmelerin de önemli rolü bulunmaktadır.
Üniversitelerin amacı, alanlarına göre özel,
donanımlı ve nitelikli profesyonel meslek üyeleri
yetiştirmektir. Bu bağlamda veteriner hekimliği
lisans eğitiminin amacı; öğrencileri, veteriner he-
kimliği mesleğini topluma en üst seviyede fayda
sağlaması için anahtar konuma ulaştırmak, sosyo-
kültürel gelişimi sağlanmış, ülke hayvancılığının ve
toplum sağlığının sürekli değişen gereksinimlerine
cevap verebilecek nitelikte bilgi, beceri ve tutum-
larla donanımlı meslek üyeleri ve evrensel veteriner
hekimliği normlarına uygun profesyoneller olarak
yetiştirmek şeklinde ifade edilebilir. Dünyanın en
eski meslekleri arasında olduğu kabul edilen ve-
teriner hekimliği, insanlık tarihinin hemen her
döneminde oldukça önemli bir yere sahip olup,
üstlenmiş oldukları görev ve sorumluluklar açısın-
dan toplumların değişim ve gelişim eğrisine paralel
olarak aranan ve yaşamsal öneme sahip bir meslek
grubunu oluşturmuşlardır.
MESLEKLER SOSYOLOJİSİNE
KAVRAMSAL BİR GİRİŞ
Modern bir bilim olan sosyoloji, toplumların
tarihî değişimlerini, günümüz toplumlarının sosyal
yapılarını ve gelecekteki toplumların sosyo-kültü-
rel ve sosyo-ekonomik yapılarını öngörme iddiasıy-
la ortaya çıkan, oldukça geniş bir yelpazeye sahip
bir bilim dalıdır. Sanayileşme ile birlikte karmaşık
toplum yapıları oluşmuş, bu da sosyoloji bilimini
farklı alt dallara ayırmış; aile sosyolojisi, din sos-
yolojisi, hukuk sosyolojisi, kent sosyolojisi medikal
sosyoloji ve meslekler sosyolojisi ortaya çıkmıştır.
Meslekler Sosyolojisi
Toplumsal değişim süreci içerisinde, profesyo-
nellerin rollerini geniş bir şekilde ilk defa Durk-
heim incelemiştir. Özellikle 1980’li yıllardan iti-
baren, İngiltere ve ABD’de yapılan araştırmalar bu
konunun tek başına bir alt disiplin olarak ortaya
çıkmasına neden
olmuştur. Yaşanan
çeşitli gelişmeler- dikkat
le birlikte, Bell’in Fransız sosyolog Émile
görüşleri meslekler Durkheim (15 Nisan 1858-
sosyolojisinde ol- 15 Kasım 1917), sosyolo-
dukça önemli bir jinin kurucuları arasında
canlanmaya yol aç- gösterilmektedir. Sosyolo-
mıştır. “Madem ki ji adı her ne kadar August
her toplumda ‘bilgi’ Comte tarafından verilmiş
artık baskı gücü sim- olsa da, Fransız Sosyoloji-
gelemeye başlamıştır, si 19. yüzyılın sonundaki
o halde bilgiyi elin- güçlü etkisini ona ve onun
de tutanlara yönelik kurmuş olduğu “L’Année
sosyolojik inceleme- Sociologique” isimli yayına
lerde bu süreci an- borçludur.
lamamıza yardımcı
olacaktır.”
Meslek Kavramı
Meslek kavramının genel bir tanımı yapılacak
olursa, meslek; “insanlara yararlı mal ve hizmet
üretmek, karşılığında para kazanmak için yapılan,
belli bir eğitimle kazanılan, sistemli bilgi ve becerile-
re dayalı ve kuralları toplumca belirlenmiş etkinlikler
bütünü” olarak tanımlanabilir.
175

Meslek, “belirli düzeyde beceri, teorik bilgi, eği-
tim ve diploma gerektiren, niteliği toplumdan toplu-
ma değişmekle beraber yüksek statü, prestij ve gelir
kazandıran iş” olarak da tanımlanmaktadır.
Batı dillerinde meslekler; anlam bakımından,
yapılan görevlerin niteliğine ve eğitim düzeyine
göre “Uzman Meslekler (professions)” ya da “Beceriye
Dayalı Meslekler (vocations)” olarak farklı terimlerle
de adlandırılmaktadır.
Meslek, temelde kişinin hayatını sürdürmek ve
geçimini sağlamak maksadıyla sosyal değeri olan
belli fonksiyonları yerine getirmesini ifade eder. Ay-
rıca meslek, toplumda kişinin temel rollerinin başın-
da gelir ve kişinin saygınlığı, şahsiyeti, geliri, beceri-
si gibi çeşitli özellikleri ile bireyin kişiliğine, sosyal
hayatına ve yaşama tarzına da kaynaklık etmektedir.
Ertekin’e göre, herhangi bir işin meslek olarak
nitelenebilmesi için bazı ögelere sahip olması ge-
rekmektedir. Bu ögeler:
1. İşin sosyal bir değer taşıması,
2. Belirli bir tekniği ve yöntemi bulunması,
3. Kuramsal bir derinliğinin olması,
4. Toplumdaki kişiye bir mensubiyet bilinci
kazandırması,
5. Tarihsel bir devamlılığı içermesi,
6. Piyasalaşma ve ücret karşılığı yapılabilir olması,
7. Mesleğin diğer insanlarla olan ilişkileri etki-
lemesi; toplumsal tabakalaşmaya belirli dav-
ranış ve yaşam tarzlarına kaynaklık etmesi.
Statü
Statü, bir kimsenin toplum içerisinde öğrenci, öğ-
retmen, memur, mühendis, fakir, zengin gibi “kim”
olduğunu belirtir. Sosyal statü, kişiye belirli sorum-
luluklar yüklemektedir. Herkesin sahip olduğu bir
sosyal statü mevcuttur. Sosyal statü terimi, ne sadece
yüksek saygınlık ve mevkiye, ne de bireyin kendi hak-
kındaki öznel görünüşüne uygunluk gösterir. Sosyal
statü, “kişinin çevresindekilerin toplum içinde ona nes-
nel olarak uygun gördükleri mevki veya pozisyondur.”
Birey, toplum içinde birtakım statülere sahiptir.
Örneğin bir kişi asistan, aynı zamanda evde ço-
cuklarının babası ve karısının kocası, diğer yanda
devletinin de bir vatandaşı olabilir. Sosyal statü,
mutlaka bir veya daha fazla statü ile ilişkili olmak
zorundadır. Örneğin, öğretmenlik statüsü mutlaka
öğrencilik statüsünün varlığına muhtaçtır.
176
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
Meslekler belirli ihtiyaçlardan doğmuşlardır.
Her mesleğin kendine has geliştirilmiş olduğu de-
ğerler sistemi ve toplum içerisinde belirli bir sta-
tüsü vardır. Bir insanın toplum içindeki statüsünü
başka değişkenler yanında yaptığı iş de etkilemek-
tedir. Her mesleğin toplumdaki itibarı büyük öl-
çüde farklı olduğu için bireyin mensubu olduğu
meslek, onun sosyal statüsünü de büyük ölçüde
tayin etmektedir. Meslek, insanın sadece kişisel ya-
şamı üzerinde değil, çevresi ile olan ilişkilerinde de
önemli bir rol oynamaktadır. İnsanın toplum için-
deki statüsünde, icra ettiği mesleğin rolü oldukça
önemlidir.
Rol
Birbirleriyle ilişkili bir takım davranış kalıpları
bir toplumsal işlev etrafında toplandığında, bu bir-
leşime toplumsal rol denilmektedir.
Sosyal rol, “bir sosyal statünün normlarını yerine
getirmek için gerekli olan davranış biçimidir.” Sosyal
statü, bir sosyal mevki ise sosyal rol de o mevki-
nin aktif hâli; yani uygulama yönüdür. Sosyal rolü,
“kişinin sahip olduğu sosyal statü veya çeşitli kurum-
lar içerisinde bulunduğu konum gereği kendisinden
göstermesi beklenen davranış örüntüsü” olarak da
tanımlanmaktadır (örneğin; annelik, öğrencilik,
liderlik vb.).
Sosyolojik açıdan toplumsal kişilik, bireyin oy-
nadığı bütün rollerin toplamıdır. Sosyal rol, sosyal
statünün normlarına ve toplumdaki bireylerin bek-
lentilerine yanıt verme hâlidir. Bu bağlamda sosyal
rol bize bireyin ne yaptığını anlatmaktadır. Birey,
mesleğin nesnel detayları hakkında bilgi sahibi ol-
dukça, kendisini konumlandırdığı evrendeki yerini
de daha sağlıklı olarak saptama imkânı bulur. Bu
durum, kişiyi sahip olduğu statüye uygun rol içeri-
sinde hareket etmeye yöneltmektedir.
Meslek Bilinci
Meslek bilinci: “meslek sahiplerinin meslekleriyle
dolayısıyla statüleriyle uyumlu tutum, davranış, ka-
naat ve topyekün bir sosyal yaşam tasarımına sahip
olma hali”dir.
İşgörenlerin mesleki davranışlarının kalıplaş-
ması, beraberinde kurum içi ilişkilere karşı bir du-
yarlılık oluşturduğu gibi mesleğe özgü bir bilinç
sisteminin oluşmasına da yol açmış olur. Mesleğin
bütünlüğü bilgisine sahip olan birey, aynı zamanda
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
mesleki bilince de sahiptir. Meslek bilinci, mesle-
ğe ilişkin tutum, davranış, sorumluluk, iş disiplini,
kanaat duygusu, zamanlama gibi nesnel kurallara
dayandığı kadar, mesleğin bireysel ve toplumsal
konumlanışı ile meslekte geçirilen sürece de bağlı-
dır. Mucchiellis bu durumu; “uzun süre bir mesleği
sürdürmüş olmak insana belli bir zihniyet ve dün-
ya görüşü kazandırır. Meslek faaliyetlerinin kendine
özgü bir mantığı vardır ve bu uzun süre insan dav-
ranışının şekillenmesinde etkilidir.” şeklinde ifade
etmektedir.
Her mesleki bilincin temelinde, o mesleğin top-
lumdaki statüsüne bağlı bir algılama ve dünya gö-
rüşü mevcuttur. Bu da, meslek mensubunu mesleği
ile uyumlu bir kişilik ve hayat şekillendirmelerine
yöneltir. Bu bağlamda avukatlar, doktorlar ve mü-
hendisler, veteriner hekimler gibi profesyonel mes-
lek sahipleri, az ya da çok meslekleriyle eş düşen
davranış, tutum, dünya görüşü ve yaşam tasarımı
içinde oldukları günlük hayatta rahatlıkla gözlem-
lenebilmektedir. Meslek bilincinin temeli okul ya-
şamı sırasında atılır, tüm meslek yaşamı boyunca
devam eder ve meslek üyelerinin mesleki felsefesi-
nin oluşmasını sağlamaktadır.
Meslek Ahlakı
Türkçede “ahlak” kavramı, Latince “moral” söz-
cüğünün karşılığıdır. Bu anlamda ahlak göreli bir
kavram olup, toplumdan topluma değişebileceği
gibi aynı toplum içindeki farklı grupların ahlak ku-
ralları arasında bile farklılıklar vardır. Ahlak, huy,
mizaç, yaratılış anlamına gelen “hulk” sözcüğünün
çoğulu olup, insanlar arası ilişkilerde uyulması ge-
reken ilke ve kuralları içerir.
Belli bir mesleğin üyelerinin uyacağı standart-
ları belirten kurallar bütününe “meslek ahlakı ilke-
leri” denir. Bu ilkeler, bir örgütün veya mesleğin
temel değerlerini ve mensuplarının izlemesi bekle-
nen kuralları içermektedir. Kuralların yazılı olması,
başkalarına aktarılmasını ve öğretilmesini daha ko-
lay hâle getirir. Bu kurallara örnek olarak “Hipokrat
yemini” gösterilebilir. Meslek ahlakı ilkeleri, gün-
delik yaşamdaki genel ahlak kuralları olan moral
değerleri değil, ahlaki bilimsel ilkeleri göstermekte-
dir. Meslek ahlakı ilkeleri mutlak değil görelidirler.
Meslek ahlakı ilkelerinin tüm üyelerce bilinmesi
zorunlu ve önemlidir.
Meslek mensuplarının uymak zorunda oldukla-
rı pek çok kural, yasalarla belirlenerek, mesleğin ic-
rası sırasındaki davranışlar kamu yararı gözetilerek
kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Bir de, yazıl-
mış ya da yazılmamış olsa bile bağlayıcılığı yasalar
düzeyinde olmayan kurallar vardır ki bunları “mes-
lek ahlak kuralları-meslek ilkeleri” olarak tanımla-
mak mümkündür.
Mesleklerin toplum hayatındaki etkinliği kök-
lü bir meslek ahlakının gelişmesine yol açmıştır.
Meslekler, toplumla çok özel bir ilişki içindedirler.
Bir mesleğin toplumdan sağladığı avantajlarla top-
lumun o meslekten sağladığı avantajlar, bir meslek
ile toplum arasında bir tür sosyal sözleşmenin var-
lığına işaret etmektedir.
Meslek ahlakı, meslek mensubunun kişisel,
mesleki ve toplumsal tatmin düzeyleriyle yakından
ilgilidir. Kişinin meslek ahlakı mesleğiyle bütün-
leşmesini, mesleki tavırlarını ve kendisini mesleki
kimliğiyle ifade etmesini olumlu yönde etkilemek-
tedir. Geleneksel meslek ahlakının temelinde yatan
düşünce, meslek sahiplerinin mesleklerini icra et-
mek suretiyle kendilerine ihtiyaç duyanlara hizmet
ederek kamu yararına çalışmalarıdır. Örnek ver-
mek gerekirse; “bir veteriner hekim para kazanmak
için hasta bakmamalıdır ama hastalarına baktığı
için para kazanmalıdır.”
Tüm bu meslek grubu ahlakları, genel ahlaki
ilkeye, mesleğinde olabildiğince iyi olması ilkesi-
ne dayanmaktadır. O hâlde çalışmanın ve emeğin
kendisine bir değer yüklediği gerçektir. İş sadece
pürüzsüz bir çalışma sürecini olanaklı kılan teknik
kurallar aracılığıyla değil, aynı zamanda diğer in-
sanları doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilendiren
ahlaki kurallar temelinde icra edilecek bir faaliyet
olarak tanımlanır. Meslek ya da zümre onuru, mes-
lek etiğinin alanlarına özgü kurallara sıkı sıkıya
bağlıdır ve bunları çiğneyen yalnızca kendi pres-
tijine değil, mesleğe de zarar verir. Gerek maliyeti
düşük olan malı yüksek fiyata satan bir satıcı, gerek
temsil ettiği genel çıkarların yerine yalnızca kendi
çıkarlarını gözeten bir politikacı, gerekse de titiz
çalışmayan esnaf, meslek onurunu zedeler. Böyle
örneklerde kişi hem toplumsal prestijini yitirebi-
lir (ondan alışveriş yapmamak, onu bir daha seç-
memek, onarım işini artık ona yaptırmamak gibi
sonuçlara katlanmak zorunda kalabilir) hem de
meslek grubundan dışlanması söz konusu olabilir.
Bunların aksine insanlara karşı hizmetinde özellik-
le örnek davranış gösteren kişi, herkesin övgüsüyle
karşılaşır, maddi ve manevi yönden ödüllendirilir.
177

Meslek Seçimi
Her insan ferdî ve sosyal ihtiyaçlarını karşıla-
mak amacıyla çalışmak, yani bir meslek edinmek
durumundadır. Meslek kararı verilirken kişinin
meslekteki işlerinin özellikleriyle, kendisinin sahip
olduğu nitelikleri karşılaştırması önemli ve gerekli
bir durumdur. Meslek seçimi, “belirli meslek veya
meslek grupları arasından bir mesleği seçmeye ka-
rar verme süreci” olarak tarif edilmektedir. Fakat
bu karar verme sürecinde genellikle bireyin işe ve
mesleğe psikolojik, fiziksel birçok yönden hazırlıklı
olması gerekmektedir.
Bireyin tercih ettiği, yani girmeyi istediği mes-
lekler arasından birini ayırması ve bu mesleğe gire-
bilmek için çaba göstermesi meslek seçimi olarak
adlandırılmaktadır. Meslek ve beraberinde getirdi-
ği bilgi birikimi, koşulları ve sosyal çevresi; kişinin
değer yargılarını, dünya görüşünü, günlük yaşam
biçimini, tarzını ve alışkanlıklarını biçimlendiren
faktörlerin başında gelir. Meslek sahibi olma, ferdin
kendine karşı, ahlaki, hukuki ve mesleki sorumlu-
lukları yerine getirmesini gerekli kılmaktadır. Bu
açıdan bakıldığında mesleklerin, sosyal yönlerinin
var olduğu görülmektedir. Yeni yetişen genç kuşak-
lar, mesleğe girerek sosyalleşme yönünde adımlar
atarlar. Girdiği meslek, genç nesile, mensubu oldu-
ğu kültürün değerler sisteminin istediği davranışla-
rı yapmasına olanak sağlamaktadır.
Mesleği, insan faktöründen ayrı, soyut bir
gerçeklik şeklinde düşünmek doğru bir yaklaşım
değildir. İş hayatı ve sosyal hayatta daima “meslek-
insan” ilişkisinin göz önünde tutulması gereklidir.
Meslek-insan ilişkisi, birbirinden hiçbir zaman ay-
rılmaz bir bütündür. Çevremizde bunun örnekleri-
ni görmek her zaman mümkündür. Meslekteki ba-
şarı ve başarısızlık, bu karşılıklı etkileşim içinde ele
alınabilir. Bu etkileşimde, olumsuz özellikler ağır
bastığı zaman fert, mesleğinden memnuniyetsizlik
duyar ve bu o ferdin meslekteki başarısını düşür-
mesine neden olur.
Günümüzde fert açısından meslek seçimini
önemli kılan nedenler genel olarak dört temel ka-
tegoride toplanabilir:
1. Meslek seçimi bireyin hayatının hemen
hemen tüm yönlerini etkilemektedir. Ör-
neğin bireyin ailesi ile nerede yaşayacağını,
çocuklarının hangi okula gideceğini, dost,
arkadaş çevresini, sahip olacağı değerleri,
idealleri, standartları, sosyal ve ekonomik
178
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
statüsünü, itibarını, ailesi ile geçireceği za-
manı, hatta bireyin fiziksel ve ruh sağlığını
bile etkileyebilir.
2. Meslek seçimi bireyin sosyal hayattaki ba-
şarı veya başarısızlığına da neden olabilir.
Şans, uğraşı, doğru yerde bulunma, doğru
zamanlama ve doğru kişilerle karşılaşma
gibi insanlar yeteneklerinin seviyesi ve do-
ğası açısından farklılaşırlar ve mesleklerinde
performans için talep ettikleri yeteneklerde
farklılaşır. Dolayısıyla, isabetli bir meslek
seçimi yeteneklere uygunluk ve zayıf nok-
taları açığa çıkarma ihtimallerini en düşük
seviyeye indirme bağlamında da bireyin ba-
şarı ihtimalini artırabilir.
3. Meslek seçimi bireyin iş bulmasını veya bu-
lamamasını belirleyebilir. Bazı mesleklerde
istihdam düzensiz, bazılarında ise çok daha
sabit ve güvenlidir.
4. Meslek seçimi bireyin işini sevmesini veya
işinden nefret etmesini belirleyebilir. Akıllı bir
seçimle birey hayattan zevk alabilir ve işinden
tatmin olabilir. Bireyin hayatında bu kadar
önemli bir yer tutan mesleğin seçimi ise birçok
faktörün rol oynadığı problemli bir süreçtir.
Meslek seçimi karmaşık bir gelişim sürecinin
sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Çeşitli faktörler
bu gelişimin şekillenmesinde etkin rol oynamakta-
dır. Meslek seçiminde geliştirilen mesleki tavırlar
ile yakından ilgilidir. Bu tavırlar, toplumsal ve bi-
reysel faktörler ile karşılıklı etkileşimin bir sonucu
olarak şekillenmektedir.
Meslek Seçimde Rol Oynayan
Faktörler
Meslek seçimi süreci, bireyin gerçek işini seçi-
minden çok önce başlamaktadır. Meslek seçimi,
sadece var olan işler arasında en uygun olanına ka-
rar vermekten ibaret değildir. Bireyin geçmişi ve te-
melleri, rol modelleri, deneyimleri, ilgileri ve kişili-
ği meslek seçimini etkileyen en önemli etkenlerdir.
Bireyin meslek seçimini etkileyen etmenler ara-
sında zihinsel, özel, çeşitli kişilik özellikleri ve il-
giler, akademik başarı, cinsiyet, çevresel etmenler
sayılmaktadır. Bunlardan özellikle ailenin sosyal ve
ekonomik düzeyi, önemli etkenler arasında sayıl-
maktadır. Meslek seçimini etkileyen etmenler altı
grupta toplanabilir:
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
1. Biyolojik etmenler: Bireyin fiziksel özellikle-
ri, cinsiyet, beden yapısı, görme ve işitme
durumu vb.
2. Sosyolojik etmenler: Duyguları, değerleri,
aile ile ilişkileri, bağlı olduğu arkadaş çevre-
sinin beklentileri ve baskıları, ailenin sosyal
düzeyi, yakın ilişki kurulan diğer kişiler.
3. Psikolojik ya da kişisel etmenler: Bireyin ihti-
yaçları, duyguları, tutumları, değerleri, ilgi-
leri ve yetenekleri.
4. Ekonomik etmenler: Ailenin ekonomik dü-
zeyi, çevrenin ya da ülkenin genel ekono-
mik durumu, otomasyon ve teknik gelişme-
ler, bunların, toplumun insan gücü ihtiyacı
üzerindeki etkileri.
5. Politik etmenler: Mesleğe girme olanakları,
iş bulma olanakları, değişik eğitim ve yetiş-
me fırsatları vb.
6. Şans ile ilgili etmenler: Doğal afetler, işleri ve
iş yerlerini etkileyen beklenmedik olaylar, iç
ve dış savaşlar vb.
Profesyonel Meslekler ve
Profesyonelleşmenin Önemi
Günümüzde profesyonel mesleklerin tanım-
lanmasında henüz tam bir netlik yoktur. Ancak
bu mesleklerin birtakım özellikleri göz önüne alın-
dığında, profesyonel mesleklerin tanımlanması
mümkündür. Bunlar, yüksek derecede genel ve sis-
tematik bir bilgi, bireysel çıkarlardan çok toplumsal
çıkarlara yönelim, işteki toplumsallaşma sürecinde
ve uzmanların kendilerinin gönüllü olarak kur-
dukları ve işlettikleri meslek örgütleri aracılığıyla
oluşturdukları etkili yasal düzenlemeler sayesinde
yüksek seviyede kendi kendine davranışları kontrol
etme eğilimi ve bilginin tekelleştirilmesi vardır.
Günümüzde dört önemli özellik profesyonel
davranışı karakterize etmektedir. Bunlar:
1. Genelleştirilmiş ve sistematik bilgiye sahip olma,
2. Bireylerin çıkarından çok toplum çıkarları-
nı ön planda tutma,
3. Profesyoneller tarafından organize edilen ve
işletilen kurumlar ve mevcut olan iş ahlakı
kurallarının uygulanması ile birlikte, bire-
yin kendi davranışını kontrol etmesi,
4. İş başarısının karşılığı olan ödüller uygula-
ması (parasal ve onursal).
Profesyonel mesleklerin çağımızı belirlemede
önemli bir rolü vardır. Özellikle gelişmiş ülkelerde
doktorlar, hukukçular, veteriner hekimler ve mü-
hendisler mesleki örgütlenmelerini tamamlamışlar-
dır. Bu tür gruplar, siyasi, ekonomik, bilimsel ve
kültürel etkinliklere 20. yüzyıla nazaran daha aktif
biçimde katılmaktadırlar. Toplumsal hiyerarşinin
en üst kesimleri artık profesyoneller tarafından
işgal edilmektedir. Sosyolojinin bir alt dalı olan
meslekler sosyolojisi, profesyonelleşmeyle birlik-
te ortaya çıkan soruları kendine konu edinmiştir.
Toplumsal yaşam içinde, sağlık sorunları doktor-
lar; hukuk sorunları hukukçular; eğitim sorunları
eğitimcilerle çözülmekte; bu tür sorunların çözü-
münde halk, bilimin dışındaki kaynaklara çok az
sıklıkta başvurmaktadır. Bu kapsamda meslekler
profesyonel bir konum kazanabilmek ve bu şekilde
itibar görebilmek için çalışma şekillerini, kamuyla,
muhatap olduğu kitlelerle olan ilişkilerini ve mes-
leklerine ilişkin başta kendilerinin daha sonra da
müşterilerinin imajlarını değiştirmeye çalışmakta-
dırlar. Bu kapsamda insanların sorunlarına uygula-
nabilecek bilimsel ve teknik buluşlar baş döndürü-
cü teknolojik değişim ve sosyal talepler, yeni ve özel
meslekleri gündeme getirecektir.
Meslek Olgusuna Sosyolojik Bir
Yaklaşım
Meslek, kişinin toplumsal bir değeri olan belli
fonksiyonları yerine getirmek suretiyle hayatını ka-
zanmasını sağlar. Sosyolojik açıdan toplumun ya-
pısında önemli bir yeri olan mesleklerin ve mesleki
yapılanmaların, toplumsal ilişkiler ağının ve bunla-
rı belirleyen meslek gruplarının değişimi sosyal de-
ğişimi de beraberinde getirmektedir. Bu değişim,
birey ve grupların her türlü sosyal ilişkilerin yanı
sıra toplumsal yapıyı da değiştirmektedir.
Meslek, insanın hayatı boyunca duyacağı sosyal
tatmin/tatminsizlik, toplumsal başarı/ başarısızlık
ve kendini gerçekleştirme ile birlikte sosyalleşme-
sinde rol oynayan en büyük etkenlerden biridir.
Bireyin önünde yeni ve bambaşka bir hayat açı-
lır. Ancak bu özellikler kişinin karşısına uymak
zorunda olduğu kural ve değerler sistemini de çı-
karmaktadır. Kişi, bu kurallara uyarak sosyalleşme
sürecini tamamlar. Bu kurallara aykırı davranışlar
gösterdiğinde ise toplumun emir ve yasaklarıyla
karşı karşıya kalır. Meslek, sosyal yaşantı ile ayrıl-
maz bir bütündür. Burada amaç, bireyin kişiliğini,
179
 Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon

sosyal ilişkilerini en iyi şekilde gerçekleştirmesini
sağlamak ve meslekle onun özel hayatını uyumlu
bir tarzda bütünleştirmektir.
Mesleki yapılanmada kültürel ve sosyal şartlar,
ekonomik durum, aile ilişkileri gibi sosyal belirleyi-
ciler önemli rol oynarlar. Meslek seçimi, sosyalleşme
şartlarından biri olarak kabul edilir. Scharmann ve
Daheim gibi sosyal psikologlar bu yaklaşımı benim-
serler. Meslekteki maddi durum, ihtiyaçların daha
rahat karşılanmasını olumlu veya olumsuz yönde
etkileyecektir. Kazanç, bireyin statüsünü ve rolünü
de belirleyen hususlardandır. Ailenin nerede yaşaya-
cağını, çocukların hangi okula gideceklerini, bireyin
arkadaşlarının seçimini, ideallerini, davranışını özet-
le nasıl bir insan olacağını belirler. Mesleki ilişkilerin
kendi içinde oluşturduğu sistem, zamanla bazı ku-
ralları, yaşantıları, değerleri ve ahlaki yapıları ortaya
çıkarmaktadır. Bu da toplum üzerinde sosyokültürel
özellikler şeklinde kendini gösterir.
Kişinin mesleği; dış çevresini sardığı, iç dünya-
sındaki psikolojik atmosferi belirlediği gibi, zihin-
sel, sosyal ve duygusal hayat üzerinde de etkisini
gösterir. Bu karşılıklı etkileşim, kişinin mutlu veya
mutsuz olmasının temelini teşkil eder. Koşullar el-
verişsiz olduğu ölçüde, kişinin dış ve iç dünyasında
olumsuz bir takım gelişmeler gerçekleşir. Bu du-
rum ruh sağlığı kadar sosyal ilişkilerini de olumsuz
etkilemektedir.
Sosyalizasyon
Sosyalizasyon, kişinin çevresindekilerle ara-
sındaki etkileşim sürecidir. Sosyalizasyon, sosyal
davranış örüntülerinin kabulü ile sonuçlanan bir
süreçtir. Sosyalizasyon, kişinin birey olarak bitti-
ği, durduğu anlamına gelmemektedir. İnsanoğlu
yaşamının başından beri sosyal bir kişidir, bura-
daki önemli nokta; yaşam boyunca devam eden
uyarlama ve değişmelerle karşı karşıya kalmasıdır.
Bu gelişme sadece çocukluk ve yaşlılık arasındaki
farklı aşamalarda görülmez, bir kültürden diğerine,
bir sosyal statüden diğerine, bir meslekten diğerine
hareket eden kişilerde görülür.
Sosyalizasyon süreci sürekli olarak bireyin dışın-
da gelişir ve toplumdaki tüm kişileri etkiler. Kişiler
üzerinde eylemlerde bulunur; kişilere toplumun
ve kültürün sürekliliği için gerekli olan davranış
örüntülerini temin eder. Sosyalizasyon toplum açı-
sından bir sosyal kontrol süreci ve grup yaşamında
düzenlilik sağlama yoludur.
Sosyalizasyon Ajanları
Fitcher, sosyalizasyon ajanlarının:
• Toplum,
• Birbiriyle temas eden kişiler,
• Toplum ile bireysel kişi arasında yer alan sa-
yısız küçük gruplar,
• Kitle iletişim araçları (TV, radyo, dergiler
gibi),
• Komşuluk, okul, ve din kurumları olduğu-
nu ifade etmektedir.
Sosyalizasyonu engelleyen faktörler ise şu şekil-
de belirtilmektedir:
• Bireysel tepki farklılıkları,
• Zaman ve koşullar,
• Rol seçimi,
• Bireyin sosyal kapasitesi,
• Sosyal yapı.

Öğrenme Çıktısı
1 Meslekler sosyolojisine ilişkin çeşitli kavramları tanımlayabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Bir işin meslek olabilmesi için Günümüzde fert açısından

Meslek seçiminde rol oyna-
hangi ögelere sahip olması ge- meslek seçimini önemli kı-
yan etmenler nelerdir?
rektiğini değerlendiriniz. lan nedenleri anlatınız.

180
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
VETERİNER HEKİMLİĞİ MESLEĞİ
VE VETERİNER HEKİMLER
Çağdaş anlamda veteriner hekim; hayvan has-
talıklarının sağaltımından, hayvanların ıslahına,
üretiminden tüketime kadar tüm aşamalardaki iş-
levlerinden sorumlu ve yetkili meslek adamı olarak
tanımlanmaktadır. İlk uygarlıklardan başlayarak
günümüze kadar geçen sürede veteriner hekime
ve mesleğine farklı isimler verilmiştir. Latincede
“hayvan, atın karnı veya karın altını dolanan kayış”
anlamına gelen “veterin” sözünden daha sonra, atın
veya hayvanın hekimliği anlamında “arz veterinari-
us” deyimi türetilmiştir. Arz Latincede san’at anla-
mına gelmektedir. Deyimin tamamını da “hayvan
tedavi sanatı” kavramı ifade etmiştir. “Arz” yerine
“medicus=hekimlik” şeklinde kullanılmıştır.
Türkiye’de ilk veteriner hekimliği okulunun
açılışından itibaren, gerek okulların, gerekse mes-
leğin isimlendirilmesinde 1937’ye kadar “baytar”
sözcüğü kullanılmıştır. Osmanlı döneminden
gelen ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında kullanılan
“baytar” kelimesinin “veteriner hekim” terimi ile
değiştirilmesi çalışmaları 1930’larda başlatılmıştır.
Türkiye’de “veteriner hekim” kelimesi, TBMM’deki
görüşmeler neticesinde kabul edilmiş ve “hayvan
hekimi” karşılığında “veteriner hekim” terimi resmî
olarak kullanılmaya başlanmıştır.
1937’den itibaren resmen kullanılmaya başla-
nan “veteriner hekim” terimi; veteriner hekimliği
mesleğinin uygulanmasına ilişkin 9 Mart 1954 ta-
rih ve 6343 sayılı “Veteriner Hekimliği Mesleğinin
İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile Oda-
larının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Ka-
nun” ile yasal tanımını bulmuştur. Bu kanunun 1.
maddesinde: “Yüksek veteriner okulları ile veteriner
fakültelerinden veya muadeleti Maarif Vekaletince
tasdik edilmiş veteriner okullarından diploma almış
olanlara (Veteriner hekim) denir.” şeklinde veteriner
hekimin kanuni tanımı yapılmıştır. Yine aynı ka-
nunun 5. maddesinde veteriner hekimlerin vazife
ve salahiyetleri:
a. “Hayvanları muayene, hayvan hastalıklarını
tedavi etmek ve hayvanlar üzerinde muktedir
olabildiği her türlü ameliyatı yapmak, ihtisası
icap ettiren ahvalde ise mütehassısa (veteriner
hekim) müracaatı tavsiye eylemek;
b. Hayvanların vasıfları ve sağlık durumları
hakkında rapor vermek;
c. Kara ve deniz hayvanlarından elde edilen
gıdai, sınai maddelerle mamullerini, hayvan
yemi olarak kullanılan maddelerin muayene
ve ihtisas sahibi ise tahlil etmek;
d. (Veteriner hekim)likte tatbik olunan her tür-
lü aşı, serum, biyolojik maddelerle müstahza-
ratı (ihtisas sahibi olmak ve bu maksatların
tahakkuku için tedvin olunmuş hususi ka-
nunların hükümlerine uymak şartiyle) ihzar,
muayene, tahlil eylemek ve bu gibi hususatta
rapor verebilmek;
e. Eczanesi bulunmayan yerlerde hayvan hasta-
lıklarında kullanılan her nevi aşı, serum, müs-
tahzar ve biyolojik maddeleri muhtevi bir ecza
dolabı tesis eylemek ve bu ilaçları satabilmek;
f. Memleket hayvancılığının ıslah ve inkişafını
engelleyici hareketleri ve bulaşıcı hayvan hasta-
lıklarını görür veya işitirse en kısa bir zamanda
keyfiyetten resmî makamları haberdar etmek
ve istilai mahiyet arzeden vakayide ise derhal
muktedir olabileceği önleyici tedbirlere giriş-
mek ve zootekni sahasında haiz olduğu ilmi sa-
lahiyetini kullanmak.” şeklinde belirtilmiştir.
Ülkemizde veteriner hekimliği mesleğini icra
edebilmek için öncelikli olarak Türkiye Cumhuriye-
ti vatandaşı olmak ve veteriner hekim diplomasına
sahip olmak gerekmektedir. Bununla ilgili olarak
6343 sayılı kanunun 2. maddesinde “Türkiye Cum-
huriyeti vatandaşı olan ve sahip oldukları diplomaları-
nı Ziraat Vekaletine tescil ettirilmiş bulunan her (Vete-
riner hekim) mesleğini bu kanun hükümleri dahilinde
serbestçe icra edebilir.” 3. maddesinde ise “Yabancı
memleketler yüksek veteriner okul veya fakültelerin-
den diplomalı olup da tahsil muadeleti Maarif Veka-
letince tasdik edilmiş bulunan (Veteriner hekim)lerin
Türkiye’de mesleklerini icra edebilmeleri için Türkiye
üniversiteleri veteriner fakültelerinden birisinde ya-
pılacak ‘Collegium’ imtihanını kazanmaları şarttır.”
hükümleriyle temel şartlar belirtilmiştir.
ÖSYM tarafından hazırlanan “Üniversiteler
Yükseköğretim Programları ve Meslekler Rehberi”nde
veteriner hekimliği programının amacı: “...evcil,
küçük ve büyükbaş ile kümes hayvanlarının ırkla-
rının ıslahı, üretimi, yetiştirilmesi, verimliliklerinin
artırılması, hayvan sağlığının korunması, hastalık-
ların önlenmesi, hayvansal ürünlerin (su ürünleri
dahil), insan sağlığına uygunluğunun kontrolü, hay-
vansal ürünlerde kirlenme ve çevre kirliliği konula-
rında eğitim-öğretim ve uygulama yapmak” şeklinde
181

ifade edilmiştir. Yine aynı rehberde veteriner hekim
olmak için gereken nitelikleri: “Veteriner hekimlik
alanında eğitim görmek isteyen bir kimsenin üstün
bir akademik yeteneğe sahip, biyoloji, kimya konula-
rına ilgili ve bu alanlarda başarılı, hayvanlarla ilgi-
lenmekten hoşlanan bir kimse olması gerekir. Ayrıca,
kişinin sabırlı ve dikkatli bir gözlemci olması, düşün-
celerini başkalarına aktarma (ikna) gücüne sahip bu-
lunması da beklenir.” şeklinde belirtilmiştir.
Veteriner fakültesi öğrencileri beş yıl boyunca
almış olduğu eğitimle çok farklı sektörlerde çalışma
alanları bulabilmektedir. Yine aynı rehberde veteri-
ner hekimlerin yaptığı işleri şu şekilde sınıflandır-
mıştır:
a. Hayvan neslinin iyileştirilmesi: Ülkenin çe-
şitli bölgelerinin iklimi, tarımsal yapı ve
pazarlama koşullarına uygun hayvan tür ve
ırklarının saptanması, mevcut olanların iyi-
leştirilmesi, verimlerini artırıcı yöntemlerin
uygulanması.
b. Hayvan hastalıklarının tedavisi: Hayvan
hastalıkları ile savaşmak için gerekli aşı, se-
rum ve diğer biyolojik ve kimyasal madde-
lerin hazırlanması ve uygulanması.
c. Besin kontrolü ve koruyucu hekimlik: Hay-
vansal besinlerin sağlıklı bir biçimde ve
yeterince üretilmesinin sağlanması; halkı,
hayvansal besinlerle yayabilecek hastalık-
lardan korumak için besinlerin kalite yö-
nünden denetiminin yapılması, besinlerin
sağlıklı biçimde hazırlanması, korunması,
taşınması ve pazarlanmasında sağlık koşul-
larına uyulup uyulmadığının denetlenmesi.
d. Eğitim-Öğretim: Hayvanların bakım ve bes-
lenmesi, sağlıklarının korunması, hayvan-
sal ürünlerin değerlendirilmesi hususunda
hayvan yetiştiricilerini aydınlatmak amacı
ile yıllık eğitim ve öğretim programlarının
düzenlenmesi, yayınların yapılması.
e. Araştırma: Salgın ve paraziter hayvan has-
talıklarının önlenmesi için aşı, serum gibi
ilaçlar üzerinde araştırma yapılması.
Avrupa Veteriner Hekimleri Federasyonu
(FVE) tarafından hazırlanan “İyi Veteriner Hekim-
lik Klavuzu (Good of Veterinary Practice)”nda ise ve-
teriner hekimlerin hayvan gönenci, hayvan sağlığı,
halk sağlığı ve çevrenin korunmasında önemli bir
rol oynamakla beraber, geniş bir alanda hizmet ver-
diği belirtilmektedir:
182
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
• Hangi sektörde çalışırlarsa çalışsın veteriner
hekimler, kontrolü altında bulunan hay-
vanların gönençlerini ve sağlığını sağlamak
için çaba harcamalıdır.
• Veteriner hekimler hayvanlara saygı ile bak-
malı, onları tedavi etmelidir.
• Veteriner hekimler hayvan sahipleri/hasta
sahipleri ile iyi ilişkiler kurmalı, buna gayret
etmelidir.
• Veteriner hekimler uygun bilgilendirme ve
iyi iletişim sistemi ile hayvan sahipleri/hasta
sahiplerinin güvenini kazanmalıdır.
• Veteriner hekimler yasal durumları değer-
lendirip, kuralların uygulanmasında diğer
veteriner hekimler ile ilişki kurmalıdır.
• Veteriner hekimler meslektaşlarıyla iyi iliş-
kiler içerisinde olmalı ve buna gayret gös-
termelidir.
• Veteriner hekimler bir başka veteriner he-
kimin veya üçüncü bir şahsın isteklerini
yerine getirirken, ilgi alanına uygunluğuna
ve diğer veteriner hekimin hayvan sahibi/
hasta sahibi sayısını arttırmak için veya ki-
şisel çıkarları için kullanılmadığından emin
olmalıdır.
• Veteriner hekimler, halk sağlığının en iyi
şekilde korunmasını sağlamalı ve bu konu
üzerinde çalışmalıdır.
• Veteriner hekimler hayvan sahipleri/hasta
sahiplerini topluma karşı olan sorumluluk-
ları konusunda bilgilendirmelidir.
Dünyada Veteriner Hekimliği
Mesleğinin Tarihsel Gelişimi
Hayvanların evciltilmesi tarih merdiveninde
önemli bir basamak meydana getirmiştir. İlk evcille-
şen hayvanın köpek olduğu birçok tarihçi tarafından
ileri sürülmektedir. İlk evcilleşen türlerin başında
keçi, koyun ve sığır gelmektedir. At daha sonra evcil-
leştirilmiştir. Bundan sonra insanın beslenme işi çok
daha düzenli olmaya başlamış, özellikle bu hayvan-
ların süt, deri, yün gibi verimlerinden faydalanma-
sı, insan hayatında önemli değişiklikler yaratmıştır.
Uygarlık tarihinde hayvan evciltilmesi bariz bir dö-
nüm noktası kabul edilmektedir. Daha iyi ve düzenli
beslenmeden başka, kolay hareket (hayvanın ulaştır-
mada kullanılması) insan toplumlarının birbirleriyle
temasını artırmış, bu da uygarlığın gelişmesinde hız-
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
lanmayı sağlamıştır. İlkel insanın hastalanan hayvan
ile ilgilendiği muhakkaktır ancak buna rağmen tarih
çağları öncesinde hayvan hekimliği konusunda bel-
gelere az rastlanır.
Salgın hastalıklar 18. yüzyılın başlarından itiba-
ren yeniden bütün ağırlığı ile kendini göstermiş-
tir. Bu yüzyılın ilk önemli hayvan salgını 1711’de
Avrupa’da çıkan sığır vebasıdır. Bu konuda bilgi
sahibi veteriner hekimlerin bulunmaması, salgın-
ların ağır kayıplarla neticelenmesine yol açmıştır.
Avrupa, doğudan gelen korkunç salgınlar neti-
cesinde, sığır vebası ile tam bir savaşa girişmenin
gereğini çok şiddetle hissetmekteydi. Bunun için
de öncelikli olarak, artık ampirik olmayan, hayvan
hastalıkları konusunda geniş bilgiye sahip veteriner
hekimlerin yetişmesi gereği karşısında okulların
açılma teşebbüsüne girişilmiştir. Sığır vebası salgın-
larında 200 milyon civarında sığırın ölmesi, savaş-
larda kullanılan hizmet hayvanlarında baş gösteren
salgın hastalıkların artmasıyla, askerî, ekonomik
ve sosyal yaşam olumsuz yönde etkilenmiştir. İn-
sanlar, salgın hastalıkların sebep olduğu felaketleri,
doğal afetlerden sonra gelen en büyük felaketler
olarak değerlendirmiştir. Bu salgınların önüne ge-
çilememesi, veteriner hekimlerin yetiştirilmesinin
gerekliliğini ortaya koymuştur. Bütün bu salgınlar
dünyada ilk veteriner okulunun açılmasına sebep
olmuştur. 1761’de pratisyen veteriner hekim ve
hayvan hastalıkları konusunda ehil bir yazar olan
“Claude Bourgelat”a Lyon’da sığır, at ve diğer evcil
hayvanların anatomi ve hastalıklarının öğretilmesi
için bir okul kurma yetkisi verildi. Okul, 1762’de
Fransa’nın Lyon şehrinde Bourgelat direktör, ma-
terya medika ve botanik için bir profesör, hastalık-
ların tedavisi için bir, hastane için bir, nal tekniği
için bir hoca ile öğretime başladı. İlk bakışta meslek
tarihi kitaplarına geçecek önemde olmayan bir tek
veteriner hekimin bile yetişmediği bir dönemin,
yine aynı meslek tarihinde oldukça önemli olayla-
rın fitilini ateşlemesi ve dönüm noktası olması bir
çelişki gibi görülse de seyreden korkunç salgınlar
her zaman hekimliğe bir imkân vermiştir.
Veteriner Hekimliğin İlk Dernek ve
Dergileri
1762’de ilk veteriner okulunun kurulmasın-
dan sonra bunu diğer Avrupa memleketleri takip
etmiştir. Ancak okulların açılması bütün sorunları
giderememiştir. Sayıları hızla artan veteriner okul-
larından mezun olan veteriner hekimlerin bilimsel,
mesleki, sosyal problemleri yanında, mektep gör-
memiş, kendine hayvan hekimi imajı veren ampi-
riklerle mücadele de her geçen gün daha önemli bir
hâl almaktaydı. Buna benzer sebeplerle belli başlı
memleketlerde veteriner hekimler cemiyet kurmak
suretiyle bu savaşlarda ilk adımı atmışlardır. Bu
bağlamda kurulan ilk dernek İngiltere’de veteriner
okulu öğrencileri tarafından 1813’de kurulan “Ve-
terinary Medical Society”dir.
Ampirik tedavi: Acemilerin ve halkın,
hastalığın tabiatını, ilaçların etkisini incele-
meden eskiden beri süregelen bilgi ve kana-
atlere göre hastalıkları tedavi ettiği yoldur.
Veteriner hekimliği konularının kitaplardan
başka periyodik yayınlanan dergilerde yazılma işi
okulların açılmasından bir süre sonra başlamış-
tır. Bu dergiler çok defa derneklerin yayın organı
olarak yayınlanmış, mesleğin bilimsel ve sosyal
gelişmesinde oldukça yararlı olmuşlardır. Kitap-
lar dışında ilmi çalışmaların yayınlanması ilk defa
İngiltere’de 1665-66 yıllarında birinci cildi çıkan
“The Philosophical Transaction” olmuştur. Bütünüy-
le veteriner hekimliğine ait ilk dergi ise Almanya’da
1788’de çıkarılmıştır.
Türkiye’de Veteriner Hekimlik
Öğretiminin Başlaması
3.ünite’de kapsamlı bir şekilde anlatıldığı için
burada tekrar edilmeyecektir.
Türkiye’de Kurulan Veteriner
Dernekleri ve İlk Mesleki Dergiler
İstanbul’da bulunan sivil veteriner hekimler,
Mehmet Ali Bey’in başkanlığında 13 Ağustos 1324
(1908) tarihinde “Osmanlı Cemiyet-i İlmiye-i Bayta-
riyesi” adı altında bir dernek kurmuşlardır. Derne-
ğin kuruluş amacı o zaman memlekette salgın hâlde
bulunan sığır vebası ile mücadeleyi kolaylaştırmak,
veteriner hekimler arasında görüş birliğini sağlamak
ve serbest bilimsel tartışmalar yapabilmekti. Der-
nek ilk faaliyet olarak Mehmet Ali Bey’in teklifi ile
“Mecmua-i Fünun-u Baytariye” adlı dergiyi çıkarma-
ya başlamıştır (1 Eylül 1324 - 14 Eylül 1908).
183

Ülkemizde vete-
riner hekimliğini il-
gilendiren ilk dergi, dikkat
sivil veteriner oku- “Mecmua-i Fünun-u Bayta-
lunun kurucusu ola- riye” adlı dergi Türkiye’de
rak bilinen Mehmet tümüyle veteriner hekimli-
Ali Bey tarafından ği konularını içeren ilk der-
1880’de çıkarılmıştır. gi olmuştur.
“Vasıta-i Servet” adlı
bu dergide ziraate ait yazılar da çıkıyordu. Meh-
met Ali Bey bu yayını ile memlekette sığır vebası
savaşında ve sivil veteriner okulunun açılması ko-
nusunda aydınlatıcı ve teşvik edici yazıları ile çok
hizmet etmiştir. Derginin asıl amacı, Türkiye’de si-
vil veteriner hekimliği öğretiminin başlatılması ve
buna ilişkin gelişmelerin desteklenmesi olmuştur.
Veteriner Hekimliği Bilinci
Mesleği benimseme ve profesyonelce uygulama
konusundaki temeller, yani meslek bilinci öğrencilik
yıllarında atılmakta ve tüm meslek yaşamı boyunca
da devam etmektedir. Öğrencilerin meslek bilinciyle
yeterince donanmış olarak çalışma ortamına atılma-
ları bu bilincin hızlı bir şekilde olgunlaşmasına, pro-
fesyonelliğin ve eğitimin gelişmesiyle birlikte, mesle-
ğin bu yönde etkilenmesini de sağlayacaktır.
Meslek icra edilirken, birey mesleği ile ilgili de-
tayları öğrendikçe, toplum içinde kendini bir yere
konumlandırır. Mesleği ile ilgili tam bilgiye sahip
olan birey aynı zamanda mesleki bilinç sahibidir de
denilebilir. Meslek bilinci, mesleki sorumluluk an-
layışı, mesleki kurallara uyma, iş disiplini, mesleğe
ilişkin tutum, davranış gibi kurallarla ilişkili oldu-
ğu kadar, mesleğin bireysel ve toplumsal yerine ve
meslekte geçirilen süreye de bağlıdır.
Veteriner hekimlik mesleği eğitimi dünyada
250, Türkiye’de 170 yılı aşkın köklü bir geçmişi
olan saygın bir meslektir. Veteriner hekimliği mes-
leğini iyi tanımak, görev ve sorumluluklarının bi-
lincinde olmak, çalışmalarında ve meslektaşları ile
ilişkilerinde meslek ahlakı ve etik ilkeleri gözetmek,
diğer meslek grupları ve halkla uyumlu ilişkiler
kurmak, mesleğe bağlılık, üyeler arasında dayanış-
ma ve paylaşımı geliştirmektedir.
Veteriner Hekimliği Ahlakı ve Etiği
Meslek ve profesyonellik kavramları günümüzde
“belli bir hizmet karşılığında kazanç sağlanması” ile
184
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
özdeşleştirilmiş durumdadır. Ancak tıp hekimliği
kaynaklarında olduğu gibi, veteriner hekimliği etiği
kaynaklarında bu kavramlar, veteriner sağlık çalışan-
ları açısından veteriner hekimliği mesleğinin gerek
teknik bilgi ve beceri, gerekse ahlak standartlarına
bağlı kalınmasının önemini vurgulayan ve meslek
mensuplarının topluma karşı yükümlülüklerini de
ön plana çıkaran biçimlerde değerlendirilebilir.
Etik; ahlaki bakımdan iyi ve kötü, doğru ve
yanlış, adil ve adil olmayan durumları inceler. Eti-
ğin bir türü ya da dalı olan veteriner hekimliği etiği
de veteriner hekimliği uygulamalarında görülen bu
tür konularla uğraşır. Veteriner hekim-hasta sahibi
ilişkilerinin veteriner hekimliği etiği açısından in-
celenmesi çok önemlidir. Veteriner hekimin hasta
sahibi ile iletişiminin yalnızca onun hayvanının te-
davisi ve uygulanan bütün klinik işlemlerden ibaret
olarak algılanması çok da doğru bir yaklaşım değil-
dir. Veteriner hekimliği uygulamalarında üçüncü
bir varlığın hekim-hasta ilişkisinin içerisinde olma-
sı, diğer meslekler ile karşılaştırıldığında veteriner
hekimliği etiğine özgünlük katmaktadır.
Tannenbaum’a göre; “veteriner hekimliği etiği”
nin iki farklı yorumu vardır. Birincisi hayvanlar-
la ilgili olarak; onların tedavisiyle ilgili veteriner
hekimleri içersin ya da içermesin, birçok ahlaki
durum veteriner he-
kimliği etiğinin ko-
nusu olacaktır. Ör-
dikkat
neğin insanlardaki
Veteriner hekimlerin ilişki-
ahlaki bir zorunluluk
lerinde nasıl davranmaları
olarak vahşi hayvan-
ların kürklerinin gi- gerektiğinin çerçevesini be-
yilip giyilemeyeceği lirlemek amacıyla Amerika
gibi sorular veteriner Veteriner Hekimleri Birli-
hekimliği etiğinin ği Yargı Meclisi “Veteriner
kapsamında yer al- Hekimliği Etiği Prensipleri”,
maktadır. Veteriner Dünya Veteriner Hekimleri
hekimliği etiğinin Birliği “Mesleki Etik Yasası”,
diğer anlamı ise, di- Türk Veteriner Hekimleri
rek olarak veteriner Birliği de “Veteriner Hekim-
hekimler ve onlarla liği Meslek Etiği Kuralları”nı
ilişkili diğer insanlar- yayınlamıştır.
la ilgilidir.
Veteriner Hekimin Toplumdaki Rolü
ve Önemi
Hayvan yetiştiriciliği tarih boyunca insan haya-
tında önemli şekilde yer almış ve büyük faydalar
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
sağlamıştır. İnsanın sosyal ve ekonomik gelişme-
sinde hayvan yetiştirmenin büyük etkisi olmuştur.
İnsanlık tarihinin her döneminde oldukça önem-
li bir konumda olan veteriner hekimler, görev ve
sorumlulukları açısından toplumların ihtiyaçları
doğrultusunda aranan bir meslek grubunu oluştur-
muşlardır.
Türkiye’de tarım ve hayvancılık ülke ekonomi-
sine katkı sağlayan en önemli sektörlerden biridir.
Aynı zamanda büyük kitlelerin geçim kaynağını
oluşturduğu için de, veteriner hekimliği mesleği
önemli bir konuma sahiptir. Ülke gelirinin yakla-
şık %10’u, tarımsal gelirlerinde yaklaşık %30’unu
hayvancılık gelirleri oluşturmaktadır. Türkiye nü-
fusunun yaklaşık %35’i kırsal kesimde yaşamakta
ve bu nüfusun önemli bir kısmı hayvancılıkla uğ-
raşmaktadır. İşte bu noktada özellikle kırsal kesim-
de yaşayan insanlar veteriner hekimlere oldukça
önem vermekte, güvenmekte ve onları sadece mes-
lek sahibi bireylerden öte kendi ailesinin bir ferdi
olarak görebilmektedirler. Bu durum, maddi de-
ğerler kadar manevi değerlerin de önem kazandığı
çalışma koşullarını oluşturmaktadır. Maddi olduğu
kadar manevi olarak da bölge halkının beklentileri-
ne cevap verebilmek veteriner hekimler için gerekli
ve önemli bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bir mesleğin gelişmesi, toplumsal statüsünün
yükselmesi, kabul görmesi ve özendirilmesi, mes-
lek mensuplarının toplum içerisinde kabul gören
başarılı bireyler olması, özverili çalışmaları ve ça-
balarıyla meslek alanına giren konularda ülkesine
önemli katkılar sağlaması, entelektüel birikimleri
ile toplumda kanaat önderi olması gereklidir. Bu-
nun için meslek mensupları mesleğini sevmeli,
mesleğine bağlı olmalı, moral ve motivasyonunu
bulunduğu mevkiinin gerekleri doğrultusunda
arttırmalıdır. Son yıllarda bilginin üretilmesinde,
saklanmasında ve kullanılmasında sağlanan deği-
şimler mesleklerin rollerini de yeniden tanımlama-
yı zorunlu hâle getirmiştir. Bu kapsamda veteriner
hekimliğin vereceği hizmetin niteliği ve araçları da
değişmiştir. Veteriner bilimlerinde ve hayvansal
üretim modellerinde ekonomik ve sosyal alanlar-
da meydana gelen değişimler, veteriner hekimlerin
mesleki rollerini yeniden tanımlamalarını ve mes-
leki bilgi ve becerilerini yeniden inşa etmelerini
gerektirmektedir.
Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin, halk
sağlığı problemleri ve öncelikleri farklılık göster-
mektedir. Gelişmiş ülkeler, büyük ölçüde entansif
tarımsal üretim ve zoonotik hastalıkların yayılma-
sını destekleyen işletme sistemleri veya ekosistemin
kentleşmesi sonucu oluşan halk sağlığı problemleri
ile karşı karşıyadır. Bunların yanı sıra gelişmiş ülke
veteriner hekimleri hayvan gönenci, hayvancılığın
çevreye ve iklim değişikliklerine etkisi, biyotekno-
loji, moleküler biyoloji, aşı üretim tekniklerinde
sağlanan ilerlemeler, hayvan davranış bilimleri ile
yakından ilgilenmektedir.
Amerika Sayım Bürosunun öngörülerine göre,
dünya nüfusundaki hızlı artış ve buna bağlı olarak
artan hayvansal protein ve gıda gereksinimi, diğer
yandan, tahmini 1-2 milyar insanın yoksulluk sı-
nırından orta sınıfa geçişi, Asya ve Latin Amerika
ülkelerindeki batılılaşma hareketleri, sürdürülebi-
lirliğe duyulan gereksinim ve insan ile hayvan sayı-
sındaki artışa bağlı olarak zoonoz hastalıkların sa-
yısındaki artış, yeni bir gıda devrimini kaçınılmaz
hâle getirmektedir. Önümüzdeki 20 yıla ilişkin
olarak yapılan tahminlerde, insan nüfusu ve davra-
nışları, ekonomik gelişme ve arazilerin kullanımı,
uluslararası ulaşım ve ticaret, iklim değişiklikleri ve
hava koşulları ile yoksulluk durumu ve gelir adalet-
sizliği gibi unsurların, daha önce görülmemiş yeni
hastalıkların ortaya çıkmasında etkili olacağı tah-
min edilmektedir. İnsanlarda hastalığa neden olan
patojen etkenlerin %60’ının, yeni hastalıkların
%75’inin, biyolojik terör amaçlı kullanılabilecek
hastalık etkenlerinin de %80’inin zoonoz özellikte
olduğu dikkate alındığında, veteriner hekimlerin
ve yardımcı sağlık personelleri tarafından yapılacak
olan hayvan sağlığı hizmetlerinin önemi oldukça
açık bir şekilde görülmektedir.
Hayvanların sosyal ve hukuki statüleri olduk-
ça hızlı bir şekilde değişmiştir. Hızla artan dünya
nüfusu, kentleşme ve artan çevresel bozulma gibi
çeşitli nedenlerden dolayı hem evcil hem de yaba-
ni hayvanların durumu daha fazla insan tarafından
endişe edilmektedir. Veteriner hizmetlerinde son
15-20 yıldır yaşanan dünya ile bütünleşme ça-
baları, ev ve süs hayvanları klinisyenliği alanında
gözlemlenen olağanüstü gelişmeler, eskiden kırsal
kesimdeki mesleki imajı geniş ve etkili çevreler
nezdinde önemli noktalara getirmiştir. Toplumun
hayvanlara daha fazla değer vermesi ile başlayan
süreçte, veteriner hekimliği ve yardımcı sağlık per-
sonellerinin daha yüksek bir sosyal değere ulaştığı
gibi, verilen hizmetlerin de ekonomik değeri art-
mıştır. Hayvanların toplumda değişen bu durumu,
veteriner hekimler üzerine oldukça olumlu bir etki
185
 Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon

yapmıştır. Bununla beraber Türkiye’de gelişme ve
dönüşüm tam gerçekleştirilememiş, son yıllarda
toplumda gittikçe daha çok filizlenen “çevre bilinci,
hayvan gönenci ve hayvan hakları” gibi evrensel ko-
nularda hakkı olan liderlik rolünü veteriner hekim-
liği mesleği ve üyeleri yeteri kadar üstlenememiştir.
Topluma veteriner hekimliği mesleğini anlatmak
adına mesleğin tüm bileşenlerinin; hayvan sağlığı
ve gönencine yönelik önlemler almak, hayvanları
hastalıklara karşı korumak, tedavi etmek ve bunla-
ra yönelik inceleme ve araştırma yapmak, insanla-
rı, zoonoz kaynaklı zararlılardan korumak, hayvan
kökenli gıda maddelerinin kontrolü ve güvenliği ile
hayvan ve çevre koruma eksenli problemlere çözüm-
ler üretmek gibi önemli görevlerinin olduğu toplu-
mun her kesimine anlatılmalıdır. Henüz bir kriz ola-
rak tanımlanmasa da, veteriner hekimliği mesleğinin
toplumun değişen ihtiyaçlarına ayak uyduramaması,
ileride toplumun her kesimini yakından ilgilendiren
önemli sorunlara sebep olacaktır.
Veteriner bilimlerindeki ve hayvansal üretim
sistemlerinde meydana gelen gelişmeler, çiftlikten
sofraya gıda güvenliği yaklaşımı, çevre bilinci, dün-
yadaki BSE ve dioksin krizleri, çiftlik hayvanları-
nın yanı sıra pet hayvanlarına artan ilgi, yarış atı,
hayvan gönenci, sürü sağlığı, veteriner halk sağlığı,
gibi yaklaşım ve gelişmeler ışığında veteriner he-
kimliğin mesleki tanımlanması ve toplumdaki yeri
geniş bir katılımla yeniden ele alınarak belirlenme-
lidir. Yaşanan gelişmelere paralel olarak gelecekte
veteriner hekimliği mesleğinde epidemiyoloji, eko-
nomi, sosyoloji, bilgi yönetimi, risk değerlendirme-
si, toplumsal politikalar, hukuki kavramlar ve diğer
tıbbi, biyolojik ve sosyal bilim dallarına veteriner
hekimler tarafından daha fazla ihtiyaç duyulacağı
da önemli bir gerçekliktir.

Öğrenme Çıktısı
2 Veteriner hekimliği mesleğinin toplumdaki rolünü özetleyebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

9 Mart 1954 tarih ve 6343

sayılı “Veteriner Hekimliği
Mesleğinin İcrasına, Türk
Veteriner Hekimleri Birliği Çevre bilinci, hayvan refahı,
ile Odalarının Teşekkül Tar- hayvan hakları ile veteriner Tannenbauma’a göre veteri-
zına ve Göreceği İşlere Dair hekimlik mesleği arasındaki ner hekimliği etiğini anlatınız.
Kanun”un 5. maddesinde bağlantıyı değerlendiriniz.
belirtilen veteriner hekim-
lerin vazife ve salahiyetleri
nelerdir?

TÜRKİYE’DE VETERİNER HEKİMLİĞİ MESLEĞİNİN SOSYAL YAPISI

Son yıllarda sosyolojik anlayış içerisinde önemini gittikçe daha çok hissettiren sosyokültürel yapı, eski-
den olduğundan daha da önemli hâle gelmiştir. Bunun nedeni ise sosyolojinin, sadece bir toplum bilimi
olmadığının anlaşılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Veteriner hizmetlerinde özellikle 19. yüzyıldan
başlayarak, hızlı bir şekilde gelişim süreci içerisine girilmiş; sonuçta günümüzdeki profesyonel, örgütlü ve
akademik görünümüne ulaşılmıştır. Ancak, bu görünüme rağmen, veteriner hekimlerin ve yardımcı sağlık
personelinin temel özellikleri, toplumsal yapıya uyumları ve bu yapıya etki düzeylerinin ne olduğu gibi
problem alanlarının saptanmasına yönelik çalışmaların çok az oluşu, bu alanın analizinde ve değerlendiril-
mesinde yetersiz kalınmasına sebep olmaktadır. Bu alanda yapılan çalışmaların daha çok serbest veteriner
hekimliğin sorunları ve veteriner hekimliğinde sivil toplum örgütlenme yapısını incelemeye yönelik olmuş-

186
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
tur. Hizmete dayalı mesleklerin en eskilerinden biri
olan veteriner hekimliği de değişen ve yenilenen
yüzüyle pek çok sosyolojik parametreyi bünyesinde
barındıran yapısıyla, araştırma alanı olarak oldukça
ilgi çekici bir konumda bulunmaktadır.
Hukukçular, tarihçiler, yazarlar ve sanatçılar
mesleklerinin görünüşü, inançları, kodları ve onla-
rın altında yatan nedenleri topluma göstermekte ve
sürekli etkileşim içerisinde olduğu toplumda aynı
şekilde popüler kültür açısından bu görüntüleri algı-
lamakta ve yansıtmaktadır. Tüm mesleklerde olduğu
gibi veteriner hekimlik mesleği de hizmet verdiği
toplumdan önemli ölçüde etkilenmektedir. Sosyal
yapı, veteriner hekimlerin tutumlarını, veteriner
hekimlik uygulamalarını ve toplumun veteriner he-
kimliğe karşı tutumlarını biçimlendirmektedir.
Adak’ın “Sağlık Sosyolojisi, Kadın ve Kentleşme”
adlı kitabında belirttiği “Tıp Sosyolojisi” ile Asil ve
arkadaşlarının belirttiği “Sosyal eczacılığın çalışma
alanları”nı göz önüne aldığımızda; Veteriner he-
kimliği sosyolojisi denildiği zaman;
1. Veteriner hekimlerin yetiştirilmesi,
2. Veteriner hekimlerin eğitimi,
3. Veteriner hekimlerin rol-seti içindeki diğer-
leri ile ilişkileri,
4. Veteriner hekimliği örgüt ve organizasyonları,
5. Hayvan sağlığının iyileştirilmesi ile toplum
sağlığının da gelişmesi akla gelmelidir.
Karar Verme Sürecini ve Veteriner
Hekimliği Mesleği Seçimini Etkileyen
Faktörler
İnsan hayatının en önemli dönüm noktalarından
birisi olan meslek seçimi, insan yaşam biçiminin de
seçilmesi demektir. Ülkemizde yükseköğretim ku-
rumlarına her yıl belirli sayıda öğrenci alınmakta ve
öğrenciler herhangi bir yükseköğretim kurumuna
girebilmek için, istek ve yeteneklerinin dışında bi-
linçsizce ve rastlantı sonucu bir okul tercihi yapmak
zorunda kalabilmektedirler. Yükseköğretim kurum-
larına girememe olasılığının yüksek olması nedeniy-
le öğrenciler, açıkta kalmamak için ilgi alanlarına
girmeyen meslekler seçebilmektedir, bu da seçtiği
mesleği tam olarak kavramadan, istemeden okuyan
kişilerin sayısını artırmaktadır.
Etkili bir mesleki performans ve kişisel tatmin
için ‘birey-meslek’ uyumu gereklidir. Veteriner he-
kimliği mesleğini “iş” olarak seçecek “birey”ler için
tanımlama yapılmalıdır. Bu konuda ihtiyaçlar ne-
lerdir? Kimler hangi özelliklerine göre seçilmelidir?
Türkiye’de her bireyin niteliklerine uygun mesleğe
yönlendirme ve istihdam etme şartları henüz ye-
terince gelişmediğinden veteriner hekimliği mes-
leğine uygun niteliklere sahip bireylerin veteriner
fakültelerine yönlendirilip eğitilmesi de şimdilik
mümkün görülmemektedir.
Aileden kaynaklanan geleneksel etkiler, kazanç
olanakları, karizma veya duygusal nedenler ya da
toplumda saygınlık gibi etkenler meslek seçiminin
başlıca belirleyicileridir. Özen ve Ateş’in, veteriner
hekimlere yapmış olduğu ankette, veteriner he-
kimliği mesleğinin seçiminde aile %13,8; kazanç
olanakları %1,1; karizma ve duygusal nedenler
(hayvan sevgisi %16; mesleğin içeriğine duyulan
ilgi %19,1 ve toplumsal saygınlık %5,3) görülen
oranlarda etkili olurken; bilinçsizce yapılan seçim
oranı %41,5 olmuştur. Yurt dışında yapılan bir
diğer araştırmada ise öğrencilerden ve veteriner
hekimlerden kariyer seçimlerindeki etkileri sırala-
maları istenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre
genel olarak veteriner hekimliği kariyeri seçimin-
deki en önemli faktörler; bir veteriner hekimin
yanında deneyim yaşamak ve bir hayvana sahip ol-
mak olarak belirlenmiştir. Diğer nedenler arasında
arkadaş ve aile üyelerinden etkilenmek, kurs öğret-
meninin etkisi ve ayrıca internet ve televizyonun da
kariyer seçiminde etkili olduğu belirtilmiştir. Özen
ve arkadaşlarının yaptığı bir diğer çalışmada da ve-
teriner hekimlerin mesleği seçmelerindeki en etkili
faktörlerin başında %28,2 ile “hayvan sevgisi” ge-
lirken, “kişisel olarak tanıdığınız veteriner hekimler”
%13,2 ile ikinci önemli faktör olarak görülmüş-
tür. Ebeveynlerin etkisini ise %12,7 olarak tespit
edilmiştir. Çalışmanın veteriner fakültesi öğrenci-
leri kısmında ise; veteriner fakültesi öğrencilerinin
mesleği seçmesindeki en önemli faktör; %29,6 ile
yine “hayvan sevgisi” olurken, ikinci sırada %16,4
ile “ebeveynlerin etkisi” şeklinde tespit edilmiştir.
Yaklaşık yarım asırdır AB, Türkiye’nin gündemi-
ni oluşturmakta ve her boyutuyla yaşamı yönlendir-
mekte ve etkilemektedir. AB normları her iş kolun-
da olduğu gibi veteriner hekimliğin ana konularını
oluşturan hayvancılık ve gıda sektörüne de yeni ku-
rallar ve uygulamalar getirmekte olup, bu durum
eski uygulamaların değişmesi anlamına da gelmekte-
dir. Doğal olarak meslek hayatına yeni atılacak olan
bireylerin, bu değişiklikleri göz önüne alarak, buna
uygun şekilde karar vermeleri gerekmektedir.
187

Sosyal Yapıda Meslek Örgütlerinin
Önemi
Uygarlığın ilk çağlarından beri insanlar toplu
olarak yaşama gereği duymuşlardır. Böylece en
küçük cemiyet olan aileden en büyük cemiyet
olan millete kadar farklı büyüklükte topluluklar
doğmuştur. İlk veteriner hekimliği okulu ve 19.
yüzyılın başına kadar geçen sürede açılan 30’a
yakın eğitim kurumunda yüzlerce mezun veril-
miştir. Bu veteriner hekimlerin birçok sosyal ve
bilimsel sorununun yanında ortak mesleki sorun-
ları, bir araya gelme gerekliliğini doğurmuştur.
Böylece bu sorunlarla mücadele etmek amacıyla
meslek örgütleri kurulmaya başlanmıştır. Meslek
örgütleri, aynı meslekten bir grup kişinin, daya-
nışma sağlamak, gündem oluşturmak, yardım et-
mek, grubun veya üyelerinin haklarını korumak,
bir araya geldikleri amaç doğrultusunda araştır-
malar, yayınlar ve sosyal faaliyetler yapmak gibi
nedenlerle oluşturdukları organizasyonlar olarak
tanımlanmaktadır.
Değişen ve gelişen dünya şartları veteriner hizmet-
lerinin önemini daha da artırmıştır. Veteriner hekim-
lerin ve veteriner hekimliği organizasyonlarının bu
gelişmelere hazırlıklı, donanımlı, yeterli teknik ve bi-
limsel kapasiteye sahip olması yanında, toplumsal ge-
lişim sürecinde sosyal katılım anlayışı içinde olmaları
da gerekmektedir. Türkiye’de sosyolojik bir kavram
olan kurumsallaşma olgusunun veteriner hekimliği
alanında ne anlamda ifade edilmesi gerektiği henüz
tam manasıyla kavranabilmiş değildir. Ülkemizde ve-
teriner hekimliğinde önemli bir örgütlenme sorunu-
nun yaşandığı, özellikle gençler başta olmak üzere her
kuşaktan, her kesimden veteriner hekimin gün geç-
tikçe kendi meslek örgütlerine yabancılaştığı; mesleki
örgütlerinin faaliyetlerini etkin olarak sürdüremedik-
leri, kendi içlerinde eş
güdüm sağlayamadık-
ları ve bu örgütlerde
örgütsel değişim an- dikkat
Kızıltepe, klinisyen veteri-
lamında bir ilerleme
ner hekimlerin katılımıyla
sağlanamayıp, üyele-
yaptığı çalışmasında; anke-
rin isteklerine çağın te katılanların %81,75’inin
gerekleri doğrultusun- meslek örgütlerinde aktif
da yanıt verilemediği olarak görev almadıklarını
ifade edilebilir. tespit etmiştir.
188
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
Bilindiği gibi profesyonellik arz eden her meslek
kendi meslek ahlakını ve üyelerinin yanlış uygula-
maları kontrol edebilecekleri meslek kuruluşlarını
kurmak zorundadır. Türkiye’de çalışan veteriner
hekimlerin de kendi meslek kuruluşları vardır.
Ancak, bu mesleki kuruluşların veteriner hekimli-
ği mesleğinin yapısına ilişkin faaliyetlerinin sınırlı
kaldığı söylenebilir. Örneğin, Kurban Bayramları
öncesi veteriner hekim veya yardımcı sağlık perso-
neli olmayan diğer meslek mensuplarının, hayvan
sağlığı ve insanlara bulaşan hastalıklar konusunda
hemen her gün bir televizyon kanalında konuş-
maları toplum sağlığına ilişkin hatalı ve/veya eksik
bilgilerin verilmesine yol açmaktadır. Buna rağmen
veteriner hekimliği meslek örgütlerinden daha faz-
la ses getirdiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
Türkiye’de veteriner hekimliği mesleğinin
mensupları açısından denetleme görevleri “Türk
Veteriner Hekimleri Birliği” ve “Veteriner Hekim
Odaları”ndadır. Diğer taraftan, bu örgütlerin yet-
kilerinin dünyadaki benzer meslek örgütleri ile
kıyaslandığı zaman daha kısıtlı olduğu görülmek-
tedir. Türkiye’de açılan veteriner fakülteleri ve bu
fakültelere kabul edilecek öğrenci sayıları hakkında
meslek örgütlerine danışılmamaktadır. Türkiye’de
veteriner fakültesi diplomasına sahip olmak, mes-
leğe başlamak için yeterli olup, mesleğini serbest
olarak icra edecekler dışında meslek örgütüne üye-
lik zorunluluğu da bulunmamaktadır.
Avrupa Veteriner Hekimleri Federasyonu
(FVE)’na göre unutulmaması gereken önemli bir
nokta; meslek örgütleri yalnızca veteriner hekimle-
rin çıkarlarını temsil eden örgütler olarak değil, ayrı-
ca hayvan sahipleri/hasta sahipleri, yetkili kurumlar,
halk ve tüm bunların ötesinde hayvanların kendileri
ile olan iş ilişkilerinde uygun hareket etmelerini sağ-
lamakta rolü olanlar adına da söz sahibi olmalıdır.
Sosyal Yapıda Eğitim Kurumlarının
Önemi
Profesyonel kimliğin kazandırılması her meslek
için önemli olup, mesleki kimliğin kazandırılması
öğrencilik yıllarında başlamaktadır. Bu nedenle eği-
tim sistemi, profesyonel kimliğin gelişimini sağla-
mada önemli ve etkili bir rol oynamaktadır. Mesleki
eğitim veren okullar, bilgi beceri kadar, o mesleğe
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
ilişkin değerler ve tutumların ilk kazandırıldığı yer-
ler olarak sosyal bilimcilerin ilgisini çekmektedir.
Dünyada bilginin üretilmesi, saklanması ve kul-
lanılmasında yeni gelişmeler, ekonomik ve sosyal
yapılarda değişime neden olmuş; bireylerin mesleki
rolleri ve hizmet sunumu da yeni boyutlar kazan-
mıştır. Bu küresel değişime bağlı olarak her konu-
da olduğu gibi veteriner fakültelerinde de eğitimin
yapısı ve kalitesinin artırılması ile kamuda veteri-
ner hekimliği hizmetlerinin daha etkin ve kaliteli
sunumu konularında da yeni açılımların gerekliliği
ortaya çıkmıştır. Fakülteler, öğrenciler ile kendile-
rinden önce seçilerek eğitilmiş kapasite arasındaki
yoğun eğitim-öğretim ilişkileriyle mesleki benliğin
ortaya çıkarıldığı, hekim kimliğiyle özdeşimin ku-
rulduğu sosyal bir ortamdır. Fakülte, öğrencilerin
mesleki kimliklerini önemli ölçüde etkilemektedir
ki, sonuçta hekim gibi düşünen, hisseden, davra-
nan kişiler ortaya çıkmaktadır.
Veteriner hekimliği eğitiminde de, öğrenciler-
den mesleki bilgi ve klinik becerileri kadar, hekim-
liğin mesleki rolüne uygun değer ve tutumların
kazanılmasının beklendiği uzun ve resmî bir eği-
timdir. İlk yıldan başlayarak, son sınıfa kadar öğ-
retim üyeleri, bilinçli ve sürekli olarak öğrencileri,
bazı tutumlarında yüreklendirirken, bazılarına da
karşı çıkma girişiminde bulunurlar. Öğrencilere iyi
ve kötüye ilişkin değer ve tutumlar, doğrudan ve
açıkça yapılan öğretimler sırasında değil, veteriner
fakültesinin sosyal çevresi aracılığıyla dolaylı şekil-
de kazandırıldığı söylenebilir. Veteriner fakültesi
öğrencisi “hekimlik rolünü” daha çok ilişki içinde
bulunduğu arkadaş, hayvan sahibi/hasta sahibi,
öğretim üyesinden öğrenmektedir ki, bu özellik
veteriner fakültesini sosyal bir sistem hâline getir-
mektedir. Nitekim veteriner hekimliği rolünde “us-
ta-çırak” ilişkisinin oldukça önemli olduğu sık sık
öne sürülmektedir.
Veteriner hekimliği eğitiminde toplumsal so-
rumluluk, veteriner fakültelerinin eğitim, araş-
tırma ve veteriner hekimliği hizmetlerini, hizmet
vermekle yükümlü oldukları hayvanların öncelikli
sağlık sorunlarını çözmeye, ayrıca veteriner halk
sağlığı konsepti doğrultusunda toplum sağlığı ile
yakın ilişki içinde olmasını gerektirmektedir. Ve-
teriner fakülteleri, sunulan hayvan yetiştiriciliği
ve hayvan sağlık sisteminin, öncelikli hayvan ye-
tiştiriciliği ve sağlığı sorunlarıyla ilişkili, toplumun
kaliteli hayvansal ürünler ile olan ilişkisini yüksek
kalitede, maliyet-etkin, herkesin erişebildiği nite-
liklerde olmasına katkı sağlamalıdır. Gelişmiş ül-
kelerde, veteriner fakültelerinde veteriner hekim
eğitimiyle uğraşanların bugün üzerinde uzlaşmaya
vardığı görüş; veteriner fakültelerindeki eğitimin
yaşam boyu kendi kendine öğrenmeyi özendir-
mesi, temel, klinik ve sosyal bilimler arasında tam
bir entegrasyonun sağlanması, veteriner hekimliği
eğitiminin temel hayvan sağlığı hizmetlerine ve ko-
ruyucu veteriner hekimliğe ağırlık verecek şekilde
yeniden yapılandırılması önemlidir.
Günümüz veteriner hekimliği müfredatı-
nın global anlamda veteriner hekim yetiştirmede
tam anlamıyla başarılı olmadığını belirten görüş-
ler mevcuttur ve bu durum, veteriner hekimliği
mesleği için bir soru işareti olarak yer almaktadır.
Amerika Veteriner Hekimleri Birliği (AVMA)’nin
2001’de Boston’da yapmış olduğu toplantıda vete-
riner fakültelerinin, veteriner hekimleri kültürel,
politik ve ekonomik zorluklara hazırlamada yeter-
siz kaldığı belirtilmiştir. Veteriner hekimliği mesle-
ğinde karşılaşılan sorunları aşabilmek için, eğitim-
öğretim kurumlarının rolü hakkındaki gerçekliği
de anlamak gerekmektedir. Fakültelerin tıbbi ve
cerrahi eğitimle birlikte gerekli yaşam becerilerinin
öğretilmesi ve global toplumsal gereksinimlerin
karşılanması konularında sorumluluk alması kaçı-
nılmazdır. Sosyal, ekonomik, teknolojik ve politik
değişiklikler çerçevesinde çok önemli bir güç hâline
gelen veteriner hekimliği mesleğinde, toplumun
değişen ihtiyaçlarına cevap verebilecek veteriner
hekimlerin yetiştirilebilmesi için bunun eğitim ku-
rumlarında sağlanması zorunluluk hâline gelmiştir.
Bu kapsamda da eğitim kurumları ne gerekiyorsa
cesaretle üzerlerine düşeni yapmalıdır. Eğer eği-
timciler öğrencileri, toplumun değişen ihtiyaçları
doğrultusunda saha şartlarında rekabet edebilecek
seviyede, donanımlı şekilde hazırlamazlarsa “Kur-
ban Bayramında yapılan basın açıklamaları” örne-
ğinde olduğu gibi bu boşluk başka meslek grupları
tarafından doldurulacaktır.
189
 Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon

Öğrenme Çıktısı
3 Veteriner hekimliği mesleğinin sosyal yapısını özetleyebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Veteriner hekimliği sosyolo- Veteriner hekimlikte söz

Meslek örgütlerinin rolleri-
jisi denildiği zaman akla ne konusu olan usta-çırak iliş-
ni anlatınız.
gelmelidir? kisini değerlendiriniz.

VETERİNER HİZMETLERİNDE teriner hekimliği mesleğinde hastalıkların teşhis,

İLETİŞİM VE SOSYALİZASYON tedavi ve bakım süreçlerinin temelini oluşturur.
Doğrudan insana hizmet vermese de hayvan sahibi
İletişim terimi, genellikle güç, denetim, nüfuz,
ile kurulan kişilerarası iletişim ve mesleki etkileşim
ilişki, değişim, iletme gibi kavramların tanımlan-
yardım edici anlamda bir ilişki özelliği gösterir.
ması amacıyla kullanılmaktadır. Günlük yaşamda
Hayvanların sorunlarını anlatamamaları dolayısıy-
bireyler çevresiyle
la bu noktada iletişim becerileri veteriner hekimin
iletişim süreci yaşar.
sorunu anlamada, bireye ulaşma, sorunları tanım-
Bu süreçte bireylerin
dikkat lama, hayvana bakım verme ve yardım etme işlerini
toplumsal konumla-
Dunlop ve Williams’ın yerine getirirken yararlandığı en önemli araçlardan
rına göre yoğun veya
birisi olduğu söylenebilir. Ancak bilgiye bu kadar
hafif düzeyli etkile- “Veterinary Medicine; An Il-
çabuk ulaşılan bir çağda, daha eğitimli, daha kül-
şimler görülür. Gün- lustrated History” kitabında;
türlü ve daha araştırmacı insanların toplum için-
lük yaşamın önemli veteriner hekimlerin teşhis
deki sayısının arttığı bir dönemde, hayvan sahip-
bir bölümünü, mes- ve tedavisi, hasta hayvan
lerinin memnuniyetini sağlamak her zamankinden
lektaşları, dostları ve ve hayvan sahibinin konu
daha zor hâle gelmiştir. Çünkü bu türden insanla-
ailesi ile birlikte ge- edildiği resimler vardır. Bu
resimler klasik tıbbi para- rın talep ettiği hizmet kalitesi de yükselmektedir.
çirmektedir.
Türkiye’de veteriner hekimlerin; hayvana/has-
Veteriner hizmet- digmalar taşımaktadır. Bu
taya, hayvan sahibine/hasta sahibine, meslektaşla-
leri ile uğraşan tüm üçlü ilişki içerisinde iyileş-
rına ve ilgili meslek gruplarına yönelik ödevleri;
personel, doğası iti- tirici tedavi modelleri ge-
başka bir deyişle mesleki uygulamaları sırasında
bariyle çok az mes- rekmekte, bir hastalığı pro-
uymak zorunda oldukları yasal ve ahlaki yüküm-
lekte rastlanır türden fesyonel bir şekilde çözmek
lülükleri; 9 Temmuz 1994 tarihinde çıkarılan
bir duruma, yani ve tedavi etmek için özel
“Veteriner Hekimliği Deontoloji Yönetmeliği” ile
birden fazla partnere bilgiler gerektirmektedir.
bağımsız bir şekilde yasal güvencesine kavuşabil-
sahip bir meslektir. Bu aynı zamanda çağdaş
miştir. İşlevselliğini 12 yıl kadar koruyan bu Yö-
Önceliği hayvan sağ- veteriner hekimliğin de te-
netmelik, 6343 sayılı yasanın 47 ve 62. maddele-
lığı olmakla beraber, mel klinik modelidir.
ri uyarınca hazırlanan “Türk Veteriner Hekimleri
hayvanlara farklı
Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Uygu-
amaçlarla da olsa vasilik eden birilerinin bulunması
lama Yönetmeliği”nin (TVHB-UY) yayımlanması
mesleki ilişkileri iki uçluluktan (hekim-hasta), en
ile yürürlülükten kaldırılmıştır.
az üç uçluluğa (hekim-hayvan-hayvan sahibi) çı-
karmaktadır. Hatta bu üç uçluluk yapılan sanat- Toplam 13 bölümden oluşan TVHB-UY’nin
sal çalışmalara da yansımıştır. sekizinci bölümünde “Deontoloji” başlığı altın-
da, meslek yemini, veteriner hekimlerin görevleri,
Veteriner hekimliği mesleği insan ilişkilerinin
meslek onurunu zedeleyici davranışlardan kaçın-
yoğun olarak yaşandığı bir meslektir. İletişim, ve-
ma, veteriner hekimin diğer meslek üyeleri ile iliş-

190
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
kileri, ilk yardım, mesleki davranış, mesleki sırların
açıklanmaması, meslektaşlar arası ilişkiler, veteri-
ner hekimlerin karşılıklı münasebetleri, kişisel veya
mesleki bilgilerin açıklanması, veteriner hekimlerin
hayvan sahibi/hasta sahibi arasındaki ilişkiler gibi
veteriner hekimlik mesleğinin icrası ile ilgili ileti-
şim kuralları ve meslektaşlar arası ilişkilere yasal bir
bakış açısı getirmektedir.
Deontoloji: 1. Ödev bilgisi, yükümlülük-
ler bilgisi, normatif bilgi. 2. Hekimin mes-
leki etkinlikleri sırasında, hastasına, hasta
sahibine, meslektaşlarına ve topluma karşı,
uymak ve uygulamak zorunda olduğu ku-
rallar, tutum ve davranışların tamamı.
Veteriner hekimin en genel anlamıyla ilişkileri
ve iletişimi şu şekilde sıralanabilir;
1. Veteriner hekimin hayvan (hasta ya da sağ-
lıklı) ile iletişimi,
2. Veteriner hekimin hayvan sahipleri/hasta
sahipleri ile iletişimi,
3. Veteriner hekimin meslektaşları ve diğer
meslek mensupları ile iletişimi,
4. Veteriner hekim toplum ilişkisi.
Veteriner Hekim Hayvan/Hasta
İletişimi
Veteriner hekimliğin tek boyuta indirgeneme-
yecek kadar çok yönlü bir etkinlik olması, onu bir
meslek olmanın ötesinde uygulamalı bir bilim, aynı
zamanda bir sanat ve alt kültür olarak görmeyi de
sağlamaktadır. Veteriner hekimin uğraş alanı olan
“hayvanları” yalnızca biyolojik özellikleri ile değer-
lendirmekle kalmayıp, onlarında duygulu varlıklar
olduklarını unutmamaları gereklidir.
Veteriner hekimler, hastalarının konuşmayan, ge-
rektiğinde tepkisini belirtemeyen, acı ve sıkıntıları ko-
nusunda yardım isteme gücüne ve düşüncelerini ifa-
de edebilme lüksüne sahip olmayan bir canlı olduğu
unutulmamalıdır. Veteriner hekim-hayvan iletişimin-
de; “hayvan sahibi-hayvan-veteriner hekim” uzlaşma-
sını ve yararlılığını hedefleyen “3P Prensibi”ni (Anti-
pati, Sempati ve Empati) iletişimin sağlıklı gelişmesi
adına uygulanmalıdır (özellikle sempati ve empati).
Veteriner Hekimin Hayvan Sahipleri
ile İletişimi
Kişilerarası iletişim; rahatlama, problem çözme,
stresi giderme, bilgi verme, ilişkileri biçimlendirme
ve sürdürme, duyguları açıklama, ikna etme, karar
verme gibi birçok amaca hizmet eder. Hasta sahibi-
veteriner hekim ilişkisinde iletişim; kişilerarası ile-
tişim kapsamı içerisinde yer alır. Veteriner hekim-
liğin yalnızca bir eğitim, meslek ve iş olmasından
öte, toplumsal bir konum ve bir yaşam biçimi olu-
şu, hizmet verilen hayvan sahipleriyle olan ilişkiyi
de çok yönlü ve farklı kılmaktadır. Hayvan sahibi-
veteriner hekim ilişkisi tıbbi uygulamaların temel
dayanağı olup, tedavi başarısı aynı zamanda bu
ilişkinin şekline ve gücüne de dayanmaktadır. Bu
ilişki, kültürel, ekonomik, etik, psikolojik ve tek-
nolojik birçok etmen tarafından etkilenmektedir.
Hasta sahibi, veteriner hekimin hastasıyla ara-
sındaki köprüdür. Hasta sahibi kavramı veteriner
hekimliğinde oldukça önemli bir yere sahiptir.
Çünkü hasta sahibi, hasta hakkında karar ve rıza
verme hakkına sahip olan tek kişidir. Bu anlamda,
veteriner hekim hasta sahibini psikolojik, sosyal
ve kültürel açıdan değerlendirmeli ve o doğrultu-
da değerlendirmesini yapmalıdır. Hastanın sağlığı,
veteriner hekimin hasta sahibiyle kuracağı sağlıklı
iletişimle doğru orantılıdır. Kolay ve daha önem-
lisi doğru iletişim, veteriner hekimin ciddi hatalar
yapmasının önüne geçeceği gibi, tedavide erken ve
kolay sonuç almayı da beraberinde getirecektir. Bu
yaklaşım, tedavide hasta sahibi ile işbirliğinin sağ-
lanması, problemlerin saptanıp çözümlenmesi için
gereklidir. Bu aynı zamanda hasta yararının sağlan-
masını, hasta sahibi özerkliğine saygı gösterilmesini
de beraberinde getireceğinden hasta sahibi-veteri-
ner hekim ilişkisinde etik davranışların gerçekleşti-
rilmesini de sağlamış olacaktır.
Uygulamadaki veteriner hekimliği gerçeği yapı-
lanların kişisel bir iş olduğunu ortaya koymaktadır.
Veteriner hekimler bir taraftan hayvanları tedavi et-
mek için uğraşırken aynı zamanda da insanlarla da
uğraşmaktadır. Hayvan sahiplerinin veteriner hekim-
lerini seçmek konusunda özgür olduğu bir ortamda
başarıyı sağlamak, hayvan sahibine iyi bir hizmet sun-
mak ve uzun soluklu hayvan sahibi-veteriner hekim
ilişkisi kurmaya bağlıdır. Brown ve Silverman; hayvan
sahiplerinden veteriner hekim seçimini etkileyen en
önemli 12 faktörü sıralamalarını istemişler ve doku-
191

zuncu sırada önemli görülen “fiyat/ücret” konusunun
üstünde yer alan sekiz faktör şu şekilde olmuştur;
1. Veteriner hekimin nazik ve kibar olması,
2. Veteriner hekimin bilgili ve saygılı olması,
3. Veteriner hekimin yüksek kalitede verdiği
hizmet/adının duyulmuş olması,
4. Veteriner hekimin geçmiş deneyiminin olması,
5. Hizmet yelpazesinin geniş olması,
6. Konumu,
7. Uygun saat,
8. Arkadaş ya da tanıdık tavsiyesi olması.
Genel olarak hasta sahibi ve veteriner hekimin
ortak amacı hayvanın sağlığına kavuşturulması, çe-
şitli açılardan iyilik hâlinin sağlanmasıdır. Ancak
bununla birlikte unutulmaması gereken bir nokta
da; hayvan sahibi hayvanının sağlığını düşünmek
zorunda olduğu kadar yapılan hizmetin bedelini
ödeyen, duygusal olduğu kadar ekonomik çıkarları
da olan kişidir. Bu nedenle veteriner hekimin has-
ta sahibi iletişim ve ilişkilerinde hasta kadar, hasta
sahibine de sorumluluk duyarak, onun üzüntü ve
duygusallığını anlayışla karşılamak durumundadır.
Veteriner Hekimin Meslektaşları ve
Diğer Meslek Mensuplarıyla İletişimi
Veteriner hekimin, meslektaşları ve diğer sağ-
lık meslek mensuplarıyla (beşeri hekim, eczacı, diş
hekimi, hemşire, yardımcı sağlık personeli) olan
ilişkilerinde saygı ve sevgi ön planda gelmelidir.
Veteriner hekimler, uygun yasal durumu değerlen-
dirip, kuralların uygulanmasında diğer veteriner
hekimler ve yardımcı sağlık personelleri ile iyi iliş-
kiler kurmalıdır. Veteriner hekimliğin yüceltilmesi,
meslektaşların birbiriyle iyi geçinmesi, birbirini ko-
ruma ve dayanışma duygusu ile olacaktır. Bu konu
Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetlerinin Yü-
rütülmesine İlişkin Uygulama Yönetmeliği” (TVHB-
UY)’nin 100. maddesinde şu şekilde yer almıştır;
“Bir veteriner hekim, meslektaşını yermez, onu küçük
düşürecek söz, yazı veya hakarette bulunamaz. Mes-
lekten olmayan bir kişinin böylesi eylemlerine karşı
da meslektaşını korumak zorundadır.” Ancak klinis-
yen veteriner hekimlerinin çalışma saatlerinin uzun
olması, iş yükünün ağırlığı, bağımsız çalışmayı ge-
rektirmesi gibi nedenlerden dolayı arkadaş ilişkile-
ri geliştirmeyi engelleyici yapısı iletişimi olumsuz
yönde etkilediği düşünülmektedir.
192
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
Bir veteriner hekim, diğer veteriner hekime mes-
leki uygulamalarla ilgili psikolojik denetleme, sor-
gulama ve yargılama hakkı tanımalı; bu hakkı mes-
leğin gelişimi için gerekli kılmalıdır. Gerek klinik
uygulamalarda, gerekse diğer faaliyetlerinde mes-
lektaşlar arasında yardım alma ve yardıma koşma
gibi durumlardan kaçınmamalıdır. TVHB-UY’nin
87, 88, 89, 90, 91, 92 ve 93. maddelerinde “kon-
sültasyon” konusuna değinmiştir. TVHB-UY’ye
göre konsültasyon;
“ağır bir hasta hayva-
nın başında toplanan
birden fazla veteri- dikkat
ner hekimin birlikte Kızıltepe’nin yaptığı çalışma-
verdikleri gerekçeli da “Hasta ve hasta sahibi ile
karar” biçiminde ta- ilişkiler” hususunda en fazla
nımlanmaktadır. karşılaşılan sorunun; “kon-
TVHB-UY ’nin sültasyon sonuçları hakkında
99. maddesinde; yeterli düzeyde bilgilendirme”
“Veteriner hekim- olduğu anlaşılmıştır.
ler, kendi aralarında
olumlu ve uyumlu meslektaş ilişkileri kurarlar, mad-
di ve manevi bakımdan birbirlerine yardımcı olur-
lar, meslekî düşünce ve eylemlerine uzmanlıklarına,
bilimsel yetenek ve kişisel becerilerine karşılıklı saygı
duyarlar. Uyuşmazlıklarında önce aralarında anlaş-
ma yolu ararlar, bu sağlanamazsa meslek organları-
nın aracılığına başvurmak zorundadırlar.” ibaresi
yer almaktadır.
Veteriner hekimler yaptıkları işten dolayı top-
lumun diğer kesimlerini temsil eden mesleklerle de
temas hâlindedir. Diğer meslek grupları ile ilişkile-
re ilişkin olarak, TVHB-UY’nin 108. maddesinde;
“Veteriner hekimler, ilgili meslek grupları ile olumlu
ve sürekli ilişkiler kurmalıdır. Onların bilimsel öz-
gürlüğüne saygı duymalı, kişiliklerine özen gösterme-
li, gerektiğinde onlara yardımcı olmalıdır.” ibaresi
yer almaktadır.
Veteriner Hekim Toplum İlişkisi
Veteriner hekimlerin pratikte toplumla ilişkile-
rini ilgili mevzuat ve etik değerler düzenlemekte-
dir. Toplum ilişkileri bir kurumun algılanmasının
birikimi ve yansımasıdır. Toplum ilişkileri bir ku-
rumun üretiminin, faaliyetlerinin, felsefesinin ve
başkalarının o kurum hakkındaki sözleri ile düşün-
celerinin tümünün irdelenmesi, yönlendirilmesi ve
yönetilmesi sanatıdır.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Toplum ile ilişkilerde kitle iletişim araçları ol-
dukça önemli bir konumdadır. Günümüzde kitle
iletişim araçları toplumun vazgeçilmez bir öğesi
hâline gelerek, bireylerin toplum ile bütünleşme-
sinde, toplumun bir parçası olmasında, toplumun
kültürel değerlerinin alınmasında ve yeni değerler
eklenmesi süreçlerinde rol oynamaktadır.
Veteriner hekimlerin toplumla en fazla yüz yüze
iletişim kurduğu dönemler mesleklerini icra ettikleri
ve salgın hastalıkların meydana geldiği olağanüstü
dönemlerdir. Bu dönemlerde veteriner hekimlere
büyük sorumluluklar düşmektedir. Veteriner he-
kimler daima asıl görevlerinin yanı sıra bir halkla
ilişkiler uzmanı gibi halk, medya ve diğer paydaşlarla
sağlıklı iletişim kurabilmelidir. Meslek örgütleri ve
araştırmalarla
ilişkilendir
Veteriner Hekim Mehmet Akif Ersoy
1 numaralı Mehmet Âkif Efendi, Halkalı Baytar
Resim 8.1 1 numaralı Mehmet
Mektebinde Akif
talebe forması ile. Efendi, Halkalı
Baytar Mektebinde talebe forması ile
Halkalı Veteriner Okulu öğrencisi Mehmet Akif
Bir mesleğin gelişmesi için mesleğin men-
suplarının; toplumsal statüsünün yükselmesi,
kabul görmesi ve özendirilmesi, meslek men-
suplarının toplum içerisinde kabul gören başarılı
bireyler olması, özverili çalışmaları ve çabalarıyla
meslek alanına giren konularda ülkesine önemli
katkılar sağlaması, entelektüel birikimleri ile top-
lumda kanaat önderi olmaları gerekmektedir. İşte
bu kanaat önderlerinden birisi olan Mehmet Akif
Ersoy, milli şair, büyük vatansever ve manzum
hikâyeler yazarı olarak kendisini tanımlayan,
fakülteler tarafından gazete, radyo ve televizyon gibi
medya kuruluşlarında düzenlenecek basın toplantı-
ları ve yazılı bildirimlerle sürekli olarak açıklanmalı
ve toplumla ilişkinin sürekliliği sağlanmalıdır.
Günümüzde veteriner hekimlerin yüz yüze
geldiği kitlenin, gereksinimleri değişen bir kitle
olduğu oldukça açıktır. Başarılı bir meslek, tari-
hinde, halkın değişen gereksinimlerine ne kadar
yanıt verdiği ile ölçülmektedir. Değişen gereksi-
nimlere ayak uydurabilmek için geleceğin veteriner
hekimlerinin; bilimsel, teknik, profesyonel olarak
donanımlı, mesleki etik ve deontolojik kurallara
bağlı, gelişmelere ve yeniliklere açık, ülke ve dünya
sorunlarına duyarlı, rekabetçi, güvenilir, iyi kişilik
sahibi ve saygın bireyler olması oldukça önemlidir.
bu nitelikleri yanında, 1889’da açılan ilk Sivil
Veteriner Okulunu birincilikle bitirmiş, başarılı
bir veteriner hekimdir. Mehmet Akif, Veteriner
İşleri Genel Müdür Yardımcılığı görevine kadar
yükselerek yirmi yıl mesleğine başarılı bir şekil-
de hizmet vermiştir. Her fırsatta veteriner hekim
kimliğini ön plana çıkararak, mesleğine sevgi ve
saygısını gösteren abide bir şahsiyettir.
Türkiye’de ilk Sivil Veteriner Okulu 1889’da
açılmıştır. Mehmet Akif (Resim 1) bu okula kay-
dolan ilk öğrencilerden birisidir. Kuntay’a göre,
Mehmet Akif, Sivil Veteriner Okulundaki eğitimi
boyunca, hocalarından olumlu bir şekilde etkile-
nerek, okulun ders ve laboratuvarlarına büyük
bir arzu ile devam etmiştir. Mehmet Akif ’in oku-
la girdiği yıl, Paris’ten dönen Rıfat Hüsamettin
de Halkalı Veteriner Okulunda göreve başlamış
ve okula ilk kez “mikrop kültürünü” getirmiştir.
Mehmet Akif, bu yeni bilimsel gelişmeyi Rıfat
Hüsamettin’in bizzat kendisinden öğrenmiştir.
Mehmet Akif, hocasından Pasteur’ün yalnız-
ca ilmini öğrenmekle kalmadı, aynı zamanda
onun insani değerlerini de öğrenme fırsatı bul-
du. Mehmet Akif, onun adını söylerken, gözle-
ri büyür, sesi değişirdi. Mehmet Akif, kendisine
Pasteur’ü ve çalışmalarını anlatan ve öğreten Rıfat
Hüsamettin’i hep saygı ve hürmetle anmaktaydı.
Halkalı Veteriner Okulunda dersler çok sıkı ve
ciddi bir şekilde verilmekteydi. Öğrencilerin çoğu
maddi imkânları oldukça kısıtlı ailelerin çocuklarıy-
dı. Bazıları, Mehmet Akif gibi babasız büyümüştü
ve bu çocuklar birbirlerinin sevgisine muhtaçtılar.
Okulda başlayan arkadaşlıkları ömürlerinin sonuna
kadar sürecekti. Fazlı, Ali Rıza ve Hasan’ın dışın-
193

da Mehmet Akif’in bir dostu daha vardı; “Doru”.
Doru, Halkalı Sivil Veteriner Okulunun harasında-
ki oldukça hırçın bir attı. Bu ata Mehmet Akif’ten
başkası binemiyordu. Doru, Mehmet Akif’in guru-
ruydu ve Akif, “Onu sadece ben ram ediyorum” di-
yordu. İşte bu pozitif bilimli veteriner okulu Meh-
met Akif’in karakterini oluşturuyordu. Mehmet
Akif, “Halkalı Baytar ve Ziraat Mektebi” (Halkalı
Veteriner ve Ziraat Okulu)’nden 22 Aralık 1893
tarihinde mezun oldu.
Mehmet Akif, 26 Aralık 1893 tarihinde Or-
man, Meadin ve Ziraat Nezareti Beşinci Umur-i
Baytariye ve Islah-ı Hayvanat Şubesi (Orman,
Maden ve Ziraat Bakanlığı Beşinci Veteriner İş-
leri ve Hayvan Islahı Şubesine) memurluğuna
tayin edildi. Birkaç ay sonra aynı bölümün mü-
fettiş muavinliğine getirildi. 7 Eylül 1909 tari-
hinde Veteriner İşleri Müdür Yardımcılığına terfi
ettirildi. Orman, Maden ve Ziraat Bakanlığında-
ki 20 yıllık hizmetleri sırasında sık sık Bakanlık
adına seyahatler yapar ve zaman zaman da ek
görevlerde bulunurdu. Görev yeri İstanbul’daki
Bakanlık merkezî olmakla beraber, iki sene kadar
Rumeli’de, iki sene kadar da Arnavutluk, Anado-
lu ve Arabistan’da bulaşıcı hayvan hastalıklarıyla
mücadele çalışmaları yaptı ve köylülerle olduk-
ça sıkı iletişimde bulundu. Yine bu süre içinde
“Dar’ül Edeb” adını taşıyan bir özel okulda fahri
olarak dört-beş sene ders verdiği bizzat kendisi
tarafından ifade edilmektedir.
Mehmet Akif’in en karakteristik özellikle-
rinden birisi de haksızlığa karşı tahammül ede-
memesi ve meslektaş sevgisidir. Mehmet Akif,
20 yıl hizmet verdiği Orman, Maden ve Ziraat
Bakanlığı’nda dönemin Veteriner Dairesi Müdürü
Abdullah Bey tarafından 1913’de Mısır’a iki aylık
süreyle görevlendirildi. Abdullah Bey, Alfort Vete-
riner Okulundan (Fransa) mezun olan, Mehmet
Öğrenme Çıktısı
4 Türkiye’de veteriner hizmetlerinde iletişim ve sosyalizasyonu ifade edebilme
Araştır 4 İlişkilendir
Veteriner hekimlerin en ge-
Veteriner hekimliği mesleğini
nel anlamda ilişki ve ileti-
her yönü ile değerlendiriniz.
şimleri kimlerle olmaktadır?
194
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
Akif’e hocalık yapan, zamanının önde gelen, ilmi
yönü kuvvetli bir şahsiyetiydi. O yıllarda, bugün
Pendik’te bulunan Veteriner Bakteriyoloji Ensti-
tüsü inşası kararlaştırıldı. Ancak Bakan’a baskılar
sonucu Enstitü’nün başka bir yerde yapılmasına
karar verildi. Abdullah Bey itirazları nedeniyle
memuriyetten uzaklaştırıldı. Dönemin bazı vete-
riner hekimleri Mehmet Akif’in müdürlüğe talip
olmasını istiyorlardı. Mehmet Akif, “arkama küfe
koyun, meslek için götürürüm, fakat beni Nazır kar-
şısına çıkaracak vazife teklif etmeyin” diyerek 24
Mayıs 1913 tarihli ve “Umur-i Baytariyye Müdür
Muavini” imzasıyla verdiği istifasında “Abdullah
Beyin yerden göğe kadar haklı olduğu” gerekçesini
ileri sürüyordu. Mehmet Akif’in, mesleği ve mes-
lektaşlarına böylesine bağlıyken mesleğinden ve
memuriyetten ayrılış nedeni, mesleğine ya da mes-
lektaşlarına küskünlüğü değil; haksızlığa, baskıya
karşı çıkan kişiliği idi. Zamanın idaresine karşı
hiçbir zaman ödün vermedi.
Mehmet Akif ’in düşüncesinin bir tarafında
bilim ve teknik, diğer tarafında memleket ger-
çekleri vardı. Bu iki noktayı birleştiren kuvvet ise
Mehmet Akif ’in mesleği, yani veteriner hekim-
liği idi. Mehmet Akif mesleğini icra ederken acı
memleket gerçekleri ile karşılaştı. Memleketin en
ücra köselerini, sosyal yaraların en onulmazları-
nı bu yolla tanıdı. Halkın yaralarını sarmak için
harekete geçmek gerektiğine inanır ve bu yolda
mesleğine de büyük güven duyardı. Ölümünden
önce ve sonra hakkında en çok yazılan ve konu-
şulan İstiklal Marşı’mızın yazarı, Ulusal Şairimiz,
Mehmet Akif Ersoy hakkında araştırma yapan
ciddi yazar ve bilim adamlarının ortak görüşleri
Mehmet Akif ’in şairliğini doğuran, besleyen ve
yücelten unsurun O’nun “veteriner hekim” olma-
sından kaynaklandığında hemfikirdirler.
Anlat/Paylaş
Hayvan/hasta sahiplerinin
veteriner hekim seçiminde
dikkat etmesi gereken kri-
terleri anlatınız.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Meslekler sosyolojisine ilişkin

1 çeşitli kavramları tanımlayabilme

öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Meslekler Sosyolojisine
Kavramsal Bir Giriş
Modern bir bilim olan sosyoloji, toplumların tarihî değişimleri-
ni, günümüz toplumlarının sosyal yapılarını ve gelecekteki top-
lumların sosyo-kültürel ve sosyoekonomik yapılarını öngörme
iddiasıyla ortaya çıkmış, geniş bir alana sahip bir bilim dalıdır.
Sanayileşme ile birlikte karmaşık toplum yapıları oluşmuş, bu
da sosyoloji bilimini farklı alt dallara ayırmıştır. Meslekler sos-
yolojisi de bu alt dallardan birisini oluşturmaktadır. Meslekler
sosyolojisi; meslek, statü, sosyal statü, rol, sosyal rol, meslek
bilinci, meslek ahlakı, meslek seçimi meslek seçiminde rol oy-
nayan kavramlar, profesyonel meslekler ve profesyonelleşmenin
önemi, sosyalizasyon kavramları ve durumlarına ilişkin tanım-
lamaları ve açıklamaları içermektedir.

Veteriner hekimliği mesleğinin

2 toplumdaki rolünü özetleyebilme

Hayvan yetiştiriciliği tarih boyunca insan hayatında önemli bir

Veteriner Hekimliği Mesleği ve
Veteriner Hekimler
şekilde yer almış ve büyük faydalar sağlamıştır. Türkiye’de ta-
rım ve hayvancılık ülke ekonomisine katkı sağlayan en önemli
sektörlerden biridir. Aynı zamanda büyük kitlelerin geçim kay-
nağını oluşturduğu için de, veteriner hekimliği mesleği önemli
bir konuma sahiptir. Bu durum, maddi değerler kadar manevi
değerlerin de önem kazandığı çalışma koşullarını oluşturmak-
tadır. Maddi olduğu kadar manevi olarak da bölge halkının
beklentilerine cevap verebilmek veteriner hekimler için gerekli
ve önemli bir durum olarak karşımıza çıkar.

195
 Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon

Veteriner hekimliği mesleğinin

3 sosyal yapısını özetleyebilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Çağdaş anlamda veteriner hekim; hayvan hastalıklarının sağaltı-

Türkiye’de Veteriner Hekimliği
mından, hayvanların ıslahına, üretiminden tüketime kadar tüm
Mesleğinin Sosyal Yapısı
aşamalardaki işlevlerinden sorumlu ve yetkili meslek adamı olarak
tanımlanmaktadır. Hayvanların sosyal ve hukuki statüleri oldukça
hızlı bir şekilde değişmiştir. Hızla artan dünya nüfusu, kentleşme
ve artan çevresel bozulma gibi çeşitli nedenlerden dolayı hem evcil
hem de yabani hayvanların durumu daha fazla insan tarafından
endişe edilmektedir. Veteriner hekimlikte son 15-20 yıldır yaşanan
dünya ile bütünleşme çabaları, ev ve süs hayvanları klinisyenliği
alanında yaşanan olağanüstü gelişmeler, eskiden kırsal kesimdeki
mesleki imajı, geniş ve etkili çevreler nezdinde önemli noktalara
getirmiştir. Veteriner bilimlerindeki ve hayvansal üretim sistemle-
rinde meydana gelen gelişmeler, çiftlikten sofraya gıda güvenliği
yaklaşımı, çevre bilinci, dünyadaki BSE ve dioksin krizleri, çiftlik
hayvanlarının yanı sıra pet hayvanlarına artan ilgi, yarış atı, hayvan
gönenci, sürü sağlığı, veteriner halk sağlığı, gibi yaklaşım ve geliş-
meler ışığında veteriner hekimliğin mesleki tanımlanması ve top-
lumdaki yeri geniş bir katılımla yeniden ele alınarak belirlenmeli-
dir. Yaşanan gelişmelere paralel olarak gelecekte veteriner hekimliği
mesleğinde epidemiyoloji, ekonomi, sosyoloji, bilgi yönetimi, risk
değerlendirmesi, toplumsal politikalar, hukuki kavramlar ve diğer
tıbbi, biyolojik ve sosyal bilim dallarına, veteriner hekimler tarafın-
dan daha fazla ihtiyaç duyulacağı da önemli bir gerçekliktir.

Türkiye’de veteriner
4 hizmetlerinde iletişim ve
sosyalizasyonu ifade edebilme

Veteriner hekimliğin sosyolojisi denildiği zaman; Veteriner hekim-

Veteriner Hizmetlerinde
lerin yetiştirilmesi, veteriner hekimlerin eğitimi, veteriner hekimle-
İletişim ve Sosyalizasyon
rin rol-seti içindeki diğerleri ile ilişkileri, veteriner hekimliği örgüt
ve organizasyonları, hayvan sağlığının iyileştirilmesi ile toplum
sağlığının da gelişmesi akla gelmelidir. Veteriner hekimliği doğası
itibariyle, çok az meslekte rastlanır türden bir duruma, yani birden
fazla partnere sahip bir meslektir. Önceliği hayvan sağlığı olmakla
beraber, hayvanlara farklı amaçlarla da olsa vekalet eden birileri-
nin bulunması veteriner hekimliği açısından mesleki ilişkileri iki
uçluluktan (hekim-hasta), en az üç uçluluğa (hekim-hayvan-hay-
van sahibi) çıkarmaktadır. Türkiye’de veteriner hekimlerin; hay-
vana-hastaya, hayvan sahibine-hasta sahibine, meslektaşlarına ve
ilgili meslek gruplarına yönelik ödevleri; başka bir deyişle mesleki
uygulamaları sırasında uymak zorunda oldukları yasal ve ahlaki
yükümlülükleri ise 9 Temmuz 1994 tarihinde çıkarılan “Veteriner
Hekimliği Deontoloji Yönetmeliği” ile bağımsız olarak yasal güven-
cesine kavuşabilmiştir. 12 yıl kadar yürürlülükte kalan bu yönet-
melik, 6343 sayılı yasanın 47 ve 62. maddeleri uyarınca hazırla-
nan “Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hizmetlerinin Yürütülmesine
İlişkin Uygulama Yönetmeliği”nin yayımlanması ile yürürlülükten
kaldırılmıştır. Veteriner hekimin en genel anlamıyla ilişkileri ve ile-
tişimi şu şekilde sıralanabilir: Veteriner hekimin hayvan/hasta ile
iletişimi, veteriner hekimin hayvan sahipleri/hasta sahipleri ile ile-
tişimi, veteriner hekimin meslektaşları ve diğer meslek mensupları
ile iletişimi, veteriner hekim toplum ilişkisidir.

196
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

1 Batı dillerinde “beceriye dayalı meslekler” han- 6 Etkili bir mesleki performans ve kişisel tat-
gi terimle adlandırılmaktadır? mini için uyum için de olması gereken unsurlar
aşağıdaki seçeneklerin hangisinde birlikte ve doğru

neler öğrendik?
A. Professions
olarak verilmiştir?
B. Vocations
C. Job A. Birey-Kazanç B. Birey-Sosyal Yaşam
D. Career C. Birey-Meslek D. Birey-Kariyer
E. Occupation E. Birey-Saygınlık

2 I. İşin sosyal değer taşıması 7 Mesleki kimliğin kazandırılması aşağıdaki

II. Belirli bir teknik ve yöntem içermesi dönemlerin başlamaktadır?
III. Tarihsel bir devamlılığı içermesi A. Ergenlik Döneminde
IV. Toplumdaki kişiye bir mensubiyet bilinci B. Öğrencilikte
kazandırması C. Mezuniyet sonrasında
Herhangi bir işin meslek olarak nitelenebilmesi için D. İş tecrübesinin başlamasında
bazı ögelere sahip olması gerekmektedir. Yukarıda- E. Emeklilikte
kilerden hangileri bu ögeler arasında yer almaktadır?
A. I ve II 8 Türkiye’de yürürlüğe giren veteriner hekim-
B. I ve III lerin; hayvana-hastaya, hayvan sahibine-hasta sa-
C. I, II ve III hibine, meslektaşlarına ve ilgili meslek gruplarına
D. II, III ve IV yönelik ödevlerini düzenleyen ilk yönetmelik aşa-
E. I, II, III ve IV ğıdakilerden hangisidir?
A. Veteriner Hekimliği Uygulama Yönetmeliği
3 Aşağıdakilerden hangisi sosyalizasyonu engel- B. Veteriner Hekimliği Hizmetleri Yönetmeliği
leyen faktörlerden biri değildir? C. Veteriner Hekimliği Deontoloji Yönetmeliği
A. Bireysel tepki farklılıklar D. Veteriner Hekimliği Hizmetlerinin Yürütülme-
B. Zaman ve koşullar si Yönetmeliği
C. Bireyin etnik kökeni E. Veteriner Hekimliği Etik İlkeler Yönetmeliği
D. Rol seçimi
E. Sosyal yapı 9 Veteriner hekim-hayvan iletişiminde; “Hay-
van sahibi-Hayvan-Veteriner Hekim” uzlaşmasını
ve yararlılığını hedefleyen prensip aşağıdakilerden
4 Veteriner hekim terimi hangi yıldan itibaren hangisidir?
“resmî” olarak kullanılmaya başlanmıştır?
A. 3 P Prensibi B. 3 R Prensibi
A. 1937 B. 1938 C. 3 S Prensibi D. 4 E Prensibi
C. 1939 D. 1940 E. 4 R Prensibi
E. 1941

5 10 Türk Veteriner Hekimleri Birliği Hiz-

Veteriner hekimlerin ilişkilerinde nasıl dav- metlerinin Yürütülmesine İlişkin Uygulama
ranmaları gerektiğinin çerçevesini belirlemek ama- Yönetmeliği’ne göre; “Ağır bir hasta hayvanın ba-
cıyla Türk Veteriner Hekimleri Birliği’nin yayınla- şında toplanan birden fazla veteriner hekimin bir-
dığı metin aşağıdakilerden hangidir? likte verdikleri gerekçeli karara” ne ad verilir?
A. Veteriner Hekimliği Etiği Prensipleri A. Aydınlatılmış Onam
B. Veteriner Hekimliğinde Etik İlkeler B. Deontoloji
C. Veteriner Hekimliğinde Etik Kodlar C. Amprik
D. Veteriner Hekimliği Meslek Etiği Kuralları D. Onam
E. Veteriner Hekimliği Deontoloji Kuralları E. Konsültasyon

197
 Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon

Yanıtınız yanlış ise “Meslekler Sosyolojisine
1. B
Kavramsal Bir Giriş” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de Veteriner He-
6. C
kimliği Mesleğinin Sosyal Yapısı” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Meslekler Sosyolojisine Yanıtınız yanlış ise “Türkiye’de Veteriner He-
2. E 7. B
Kavramsal Bir Giriş” konusunu yeniden göz- kimliği Mesleğinin Sosyal Yapısı” konusunu
den geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Meslekler Sosyolojisine Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekimliğinde
3. C 8. C
Kavramsal Bir Giriş” konusunu yeniden göz- İletişim ve Sosyalizasyon” konusunu yeniden
den geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekimliği Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekimliğinde
4. A 9. A
Mesleği ve Veteriner Hekimler” konusunu İletişim ve Sosyalizasyon” konusunu yeniden
yeniden gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekimliği Yanıtınız yanlış ise “Veteriner Hekimliğinde
5. D 10. E
Mesleği ve Veteriner Hekimler” konusunu İletişim ve Sosyalizasyon” konusunu yeniden
yeniden gözden geçiriniz. gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

1. Biyolojik etmenler: Bireyin fiziksel özellikleri, cinsiyet, beden yapısı, gör-

me ve işitme durumu vb.
2. Sosyolojik etmenler: Duyguları, değerleri, aile ile ilişkileri, bağlı olduğu ar-
kadaş çevresinin beklentileri ve baskıları, ailenin sosyal düzeyi, yakın ilişki
kurulan diğer kişiler.
3. Psikolojik ya da kişisel etmenler: Bireyin ihtiyaçları, duyguları, tutumları,
değerleri, ilgileri ve yetenekleri.
Araştır 1
4. Ekonomik etmenler: Ailenin ekonomik düzeyi, çevrenin ya da ülkenin
genel ekonomik durumu, otomasyon ve teknik gelişmeler, bunların, top-
lumun insan gücü ihtiyacı üzerindeki etkileri.
5. Politik etmenler: Mesleğe girme olanakları, iş bulma olanakları, değişik
eğitim ve yetişme fırsatları vb.
6. Şans ile ilgili etmenler: Doğal afetler, işleri ve iş yerlerini etkileyen beklen-
medik olaylar, iç ve dış savaşlar vb.

198
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Araştır Yanıt
8 Anahtarı

Veteriner hekimlerin vazife ve salahiyetleri:

a. “Hayvanları muayene, hayvan hastalıklarını tedavi etmek ve hayvanlar üze-
rinde muktedir olabildiği her türlü ameliyatı yapmak, ihtisası icap ettiren
ahvalde ise mütehassısa (veteriner hekim) müracaatı tavsiye eylemek;
b. Hayvanların vasıfları ve sağlık durumları hakkında rapor vermek;
c. Kara ve deniz hayvanlarından elde edilen gıdai, sınai maddelerle mamulle-
rini, hayvan yemi olarak kullanılan maddelerin muayene ve ihtisas sahibi ise
tahlil etmek;
d. (Veteriner hekim)likte tatbik olunan her türlü aşı, serum, biyolojik maddelerle
Araştır 2 müstahzaratı (ihtisas sahibi olmak ve bu maksatların tahakkuku için tedvin
olunmuş hususi kanunların hükümlerine uymak şartiyle) ihzar, muayene,
tahlil eylemek ve bu gibi hususatta rapor verebilmek;
e. Eczanesi bulunmayan yerlerde hayvan hastalıklarında kullanılan her nevi aşı,
serum, müstahzar ve biyolojik maddeleri muhtevi bir ecza dolabı tesis eylemek
ve bu ilaçları satabilmek;
f. Memleket hayvancılığının ıslah ve inkişafını engelleyici hareketleri ve bulaşıcı
hayvan hastalıklarını görür veya işitirse en kısa bir zamanda keyfiyetten resmî
makamları haberdar etmek ve istilai mahiyet arzeden vakayide ise derhal
muktedir olabileceği önleyici tedbirlere girişmek ve zootekni sahasında haiz
olduğu ilmi salahiyetini kullanmak.” şeklinde belirtilmiştir.

Veteriner hekimliğin sosyolojisi denildiği zaman;

• Veteriner hekimlerin yetiştirilmesi,
• Veteriner hekimlerin eğitimi,
Araştır 3 • Veteriner hekimlerin rol-seti içindeki diğerleri ile ilişkileri,
• Veteriner hekimliği örgüt ve organizasyonları,
• Hayvan sağlığının iyileştirilmesi ile toplum sağlığının da gelişmesi akla gel-
melidir.

En genel anlamı ile veteriner hekimler 4 farklı grup ile iletişim halindedirler.
Bunlar;
1. Veteriner hekimin hayvan/hasta ile iletişimi,
Araştır 4 2. Veteriner hekimin hayvan sahipleri/hasta sahipleri ile iletişimi,
3. Veteriner hekimin meslektaşları ve diğer meslek mensupları ile iletişimi,
4. Veteriner hekim toplum ilişkisi.

199

Kaynakça
Adak Özçelik, N. (2002). Sağlık sosyolojisi: Kadın ve
kentleşme. Birey Yayıncılık: 127, Sosyal Bilimler,
İstanbul.
Akçapınar, H., Özbeyaz, C. (1995). Hayvan yetiştiriciliği
temel bilgileri. Kariyer Matbaacılık, Ankara.
Alpaslan, T., Kılcıgil, E. (2005). Ankara Üniversitesi
Beden Eğitimi Spor Meslek Yüksekokulu
öğrencilerinin sosyo-kültürel yapı-meslek seçimi
ilişkisi. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri
Dergisi, 3(1), 17-26.
Amsterdam Sözleşmesi (1997). Hayvanların
Korunması ve Hayvan Refahı Protokolü. Tarih:
02.10.1997.
Arslan, M. (2001). İş ve meslek ahlakı. Nobel Yayın
Dağıtım, Yayın No: 152, Ankara.
Asil, E., Şar, S., Demir, G., Yücel, C. (1986).
Eczacılıkta yeni bir bilim dalı “Sosyal Eczacılık”.
Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları
No: 60, Eczacılıkta Yenilikler, Ankara.
Atıcı, E. (2007). Hasta-hekim ilişkisini etkileyen
faktörler. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi,
33(2), 91-96.
Aydın, E. (2001). Tıp etiğine giriş. Pagem Yayıncılık,
Pagem A Yayınları, Ankara:
Barber, B. (1996). Meslekler sosyolojisinde bazı
sorunlar. Meslekler ve Sosyoloji. Der. ve Çev.
Zafer Cirhinlioğlu, Gündoğan Yayınları, Ankara.
Begeç, S. (2007). Karar verme süreçleri ve veteriner
fakültelerinde yapılan bir araştırma. Rewiev of
Social, Economic & Business Studies, 7/8, 255-292.
Bekman, M. (1940). Veteriner tarihi. Ankara Basım
ve Ciltevi, Ankara.
Beydağ Derya, K., Gündüz, A., Özer Gök, F. (2008).
Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin eğitimlerine ve
mesleklerine bakış açıları, meslekten beklentileri.
Pamukkale Tıp Dergisi, 1(3), 137-142.
Brown, J.P., Silverman, J.D. (1999). The current and
future market for veterinarians and veterinary
medical services in the United States. JAVMA,
215(2), 161-183.
Brown, C., Carbajal, I., Wagner, G. (2001).
Preaparing the veterinary profession for corperate
and trade issues in the Americas. Santiago, Chile:
Proceeding of a Conference on Synergsim and
Globalization, May 6-8, JVME 28(2), 56-61.
Burge, D.G. (2003). Six barriers to veterinary career
success. JVME, 30(1), 1-4.
200
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
Burgu, İ. (2007). Veteriner hekimliği öğretiminin
165.yılı kutlama töreni konuşması. Vet Hekim Der
Derg., 78(3), 8-12.
Chadder, M. L., King, J. L., Lloyd, W. J. (2001).
The skills, knowledge, aptitudes and attitudes of
successful veterinarians. JVME, 28(2), 28-30.
Cirhinlioğlu, Z. (1996). Meslekler sosyolojisi.
Gündoğan Yayınları, Ankara.
Cirhinlioğlu, Z. (2001). Sağlık sosyolojisi. Nobel
Yayın Dağıtım, Yayın No: 209, 1. Basım, Ankara.
Dayı, Y.S. (2007). Meslekler sosyolojisi açısından
doktorluk mesleği ve doktorlar Elazığ örneği. Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji
Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
Dinçer, F. (1964). Türkiye’de kurulan veteriner
dernekleri ile bugüne kadar olan gelişmeleri. Türk
Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 34(11-12),
487-502.
Dinçer, F. (1965). Mecmua-i Fünunu Baytariye ve
Osmanlı Cemiyeti İlmiyyei Baytariyesi. Türk
Veteriner Hekimleri Derneği Dergisi, 35(3-4), 198-
203.
Dinçer, F. (1976). Türkiye’de veterinerlik ve tarım
alanında ilk süreli yayın “Vasıta-i Servet” üzerine
bir inceleme. Fırat Üniversitesi Elazığ Veteriner
Fakültesi Dergisi, 3(1), 66-83.
Dinçer, F. (1987). Mehmet Akif Ersoy’un Veteriner
Hekim olarak Mesleki ve İlmi Kişiliği. Ölümünün
50. Yılında Mehmet Akif Ersoy’u Anma Kitabı,
A.Ü. Rektörlüğü Yayınları, 37-65. Ankara.
Dinçer, F. (1998). “Veteriner hekim” deyimi üzerine.
Vet Hekim Der Derg., 69(1-2), 16.
Dinçer, F. (2001). Tıp ve veteriner etiğine komparatif
bir yaklaşım. II. Ulusal Tıbbi Etik Kongre Kitabı,
18-20 Ekim, 10-17, Nevşehir.
Demir, Ö., Acar, M. (2002). Sosyal bilimler sözlüğü.
Vadi Yayınları. Ankara.
Dunlop, R., Williams, J.D. (1996). Veterinary
medicine. An illustrated history. Missouri, USA:
Mosby-Year Book Inc.
Erk, N. (1959). Veteriner hekimlerin ilk dernekleri,
dergileri ve milletlerarası kongreleri. Türk Veteriner
Hekimleri Derneği Dergisi, 158-159, 483-487.
Erk, N. (1964). Tarihte önemli sığır vebası salgınları
ve 1920’ye kadar memleketimizdeki durumu.
Ayrıbasım, Ankara Üniversitesi Basımevi. Ankara.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik
Erk, N. (1966). Veteriner tarihi. Ankara Üniversitesi
Basımevi, Ankara.
Erk, N., Dinçer F. (1970). Türkiye’de veteriner hekimlik
öğretimi. Ankara Üniveristesi Veteriner Fakültesi
Tarihi. Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
Ertekin, Y. (2000). Halkla ilişkiler. Yargı yayınları:28,
Yargı Yayınevi, Geniletilmiş 4. Baskı.
Eser, İ., Khorshid, L., Denat, Y. (2008). Hemşirelik
mesleğini algılamada ilk klinik uygulamanın
etkisi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi, 24(1), 15-26, Ankara.
Eyre, P. Professing change. JVME, 28(1), 3-9.
Fitcher, J. (2002). Sosyoloji Nedir? Çev: Doç. Dr. N.
Çelebi, Selçuk Üniversitesi Yayınları.
FVE. (2002). FVE’s strategy 2006-2010. Erişim adresi:
fve.org/news/publications/pdf/strategic_plan_2006.
pdf, Konya.
FVE. (2006). Code of good veterinary practice. Erişim
adresi: www.fve.org/news/publications/pdf/gvp.pdf
Goode, W. (1996). Topluluk içinde topluluk:
Meslekler. Meslekler ve Sosyoloji Der. ve Çev.:
Zafer Cirhinlioğlu, Gündoğan Yayınları, Ankara.
Gustafsson, B. K. (2001). Globalization: Veterinary
education lagging behind. JVME, 28(3), 91-93.
Gül Başağaç, R. T., Özkul, T. (2006). İş ahlakı
açısından veteriner hekimliği mevzuatına eleştirel
bir bakış. Vet Hekim Der Derg., 77 (4), 61-64.
Güven, T. (2009). Tıp etiği açısından meslek ve
profesyonellik kavramlarının incelenmesi.
Hacettepe Tıp Dergisi, 40, 84-88.
Güvener, N. (1992). Sosyal demokrat bir ortamda bir
ortamda veteriner hekimliğimizin durumu. Türk
Veteriner Hekimliği Dergisi, 4(3), 8-9.
Ilgen, R. D., Lloyd, J. W., Morgeson, F. P., Johnson, M.
D., Meyer, C. J., Marrinan, M. (2003). Personal
characteristics, knowledge of the veterinary
profession, and influences on career choice among
students in the veterinary school applicant pool.
JAVMA, 223(11), 1587-1594.
Kamiloğlu, A. (2007). Veteriner hekimlik ve toplum
ilişkileri. İsimsiz, 15-18.
Karasszon, D. (1998). A concise history of veterinary
medicine. Budapest: Akademia Kiado.
Kasapoğlu, M. A. (1999). Sağlık sosyolojisi:
Türkiye’den araştırmalar. Yayına hazırlayan:
Mehmet C. Ecevit. Sosyoloji Derneği Yayınları
VI, Ankara.
Kaygısız, F. H., Akdağ, F. (2004). İstanbul ilindeki
veteriner klinik işletmelerinin teknik ve mali
yapıları ile işletmecilik sorunları üzerine bir
araştırma. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Dergisi, 30, 63-78.
Kızılçelik, S., Erjem, Y. (1994). Açıklamalı sosyoloji
terimleri sözlüğü. Atila Kitabevi, Ankara.
Kızılçelik, S., Erjem, Y. (1996). Açıklamalı sosyoloji
terimleri sözlüğü. Saray Kitabevi, İzmir.
Kızıltepe, A. (2010). Türkiye’de klinik veteriner hekimliği
uygulamalarında karşılaşılan deontolojik-etik
sorunlar üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
Köseoğlu, O. (1987). Ülkemizde serbest veteriner
hekimlik ve sorunları ve öneriler. Vet Hekim Der
Derg. 57,(2-3-4), 7-12.
Kuzgun, Y. (2000a). Meslek danışmanlığı: Kuramlar
ve uygulamalar. Nobel Yayın Dağıtım Yayın
No:152, Ankara.
Kuzgun, Y. (2000b). Yükseköğretim programları ve
meslekler rehberi. TC Yükseköğretim Kurulu,
ÖSYM, Genişletilmi 5. Basım, Ankara.
Lazar, J. (2001). İletişim bilimi. Çev: Cengiz Anık,
Ankara Vadi Yayınları, Ankara.
Maden, M. (2010). Veteriner hekimlik nereye gidiyor?
İletişim ve sosyolojik boyutlu yaklaşımlar. Türk
Veteriner Hekimliği Dergisi, 22(3-4), 35-44.
Mavraoğlu, N. (1990). Veteriner tarihi hakkında
notlar. Pendik Hayvan Hast. Merk. Araş. Enst.
Dergisi, 21(1), 103-123.
Murat, M., Ünişen, A., Kanadlı, S. (2010). Eğitim
fakültesine yeni başlayan öğrencilerin öğretmenlik
mesleğini algılayışları ve öğretmenlik mesleğine
ilişkin tutumları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi,
9(33), 54-62.
Onur, B. (1991). Gelişim psikolojisi; yetişkinlik,
yaşlılık, ölüm, Versa Yayıncılık, Ankara.
Önler, E., Saraçoğlu Varol, G. (2010). Hemşirelikte
meslek seçimi ölçeğinin güvenilirlik ve geçerliliği.
Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Elektronik Dergisi, 3(2), 78-85.
Özcan, O. (1985). Ülkemiz için isabetli olacak bir
mesleğe yöneltme denemesi, İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yayınları, No:3251. Edebiyat
Fakültesi Basımevi, İstanbul.
Özen, A., Yerlikaya, H. (2001). Mesleki etik ve
deontoloji ders notları. Fırat Üniversitesi Veteriner
Fakültesi Ders Teksiri No:50. Elazığ.
201

Özen, A., Ateş, B. K. (2003a). Sosyo-kültürel
değişkenler ışığında veteriner hekimliğin profili:
I.Sınıf bilinci ve iş doyumu. Selçuk Üniversitesi
Veteriner Fakültesi Vet. Bil. Derg., 19(1-2), 39-48.
Özen, A., Ateş, B. K. (2003b). Sosyo-kültürel
değişkenler ışığında veteriner hekimliğin profili:
II. Mesleki örgütlenme. Selçuk Üniversitesi
Veteriner Fakültesi Vet. Bil. Derg., 19(1-2), 49-56.
Özen, A., Başağaç Gül, T., Özkul, T. (2008). Türk
veteriner hekimliğinin sorunları ve 2023 yılı
beklentilerine yönelik uygulamalı bir araştırma.
TÜBİTAK Proje No: TOVAG-106O53.
Özgür, A. (1997). Veteriner hekim terimi üzerine
tarihsel bir araştırma. Ankara Üniversitesi Veteriner
Fakültesi Dergisi, 44, 1-8.
Özsoy, O. (2004). Değişen dünyada meslek seçimi
geleceğin meslekleri. İstanbul: Hayat Yayınları.
Pieper, A. (1999). Etiğe giriş. Almancadan çev: Veysel
Ataman, Gönül Sezer. Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
Pritchard, W. R. (1989). Future directions for
veterinary medicine. Can Vet J., 30, 472-476.
Pritchard, W. R. (1994). A changing world a changing
profession challenge veterinary medical education.
J Vet Med Educ., 21, 119-123.
Resmî Gazete (1954). Veteriner Hekimliği Mesleğinin
İcrasına, Türk Veteriner Hekimleri Birliği ile
Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair
Kanun. Kanun no: 6343, Tarih: 09.03.1954,
Sayı:8661.
Resmî Gazete (1994). Veteriner Hekimliği Deontoloji
Yönetmeliği. Tarih: 09.07.1994, Sayı: 21984.
Resmî Gazete (2006). Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Uygulama
Yönetmeliği. Tarih: 13.09.2006, Sayı: 26288.
Sarıkaya, T., Khorshid, L. (2009). Üniversite
öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen
etmenlerin incelenmesi: Üniversite öğrencilerinin
meslek seçimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2),
393-423.
Secrest, J. A., Norwood, B. R., Ketly, V. M.
(2003). I was actually a nurse; the meaning of
professionalism for baccalaurate nursing students
abstarct. Journal of Nursing Education, 42(2), 77-
88.
Serpen, A. (2008). Veteriner hekimlik ve medya, II.
Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik
Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ed: Aşkın Yaşar,
Ali Yiğit, Serdar İzmirli, 215-227, Konya.
202
Veteriner Hizmetlerinde Sosyalizasyon
Sinmez, Ç. Ç., Yaşar, A. (2011). Veteriner Hekimliği
Yönüyle Mehmet Akif ERSOY. Sağlık Bilimleri
Dergisi 20 (2), 143-149.
Smithcors, J. F. (1958). Evolution of the veterinary
art. London: Bailliere, Tindall and Cox.
Sungur, H. (2008). Veteriner hekimliğin değişen rolü.
Türk Veteriner Hekimliği Dergisi, 20, 22-23.
Şenel, A. (1997). İlkel topluluktan uygar topluma geçiş
aşamasında ekonomik toplumsal düşünsel yapıların
etkileşimi, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
Tan, H. (1992). Psikolojik danışma ve rehberlik,
MEB Yayınları, İstanbul.
Tannenbaum, J. (1995). The four Branches of
veterinary ethics. Veterinary ethics: Animal
welfare, clients relations, competition &
collegiality. Missouri, USA: 2nd Ed. Pub. By
Mosby-Year Book, 14-18.
Tezcan, M. (1995). Sosyolojiye giriş “Temel
kavramlar.” Şafak Matbaacılık, 4. Baskı, Ankara.
Tunç Çıtak, G., Akansel, N., Özdemir, A (2010).
Hemşirelik ve sağlık memurluğu öğrencilerinin
meslek seçimini etkileyen faktörler. Maltepe
Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi,
3(1), 24-31.
Tüfekçi Güdücü, F., Yıldız, A. (2009). Öğrencilerin
hemşireliği tercih etme gerekçeleri ve gelecekleri
ile ilgili görüşleri. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi, 12(1), 31-37.
Türk Dil Kurumu (TDK). (2009). Veteriner
Hekimliği Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları:
954, Teri Sözlükleri Dizisi: 3, İstanbul.
TVHB. (2000). Veteriner hekimliği mesleği etik
kuralları. Dayanışma, Kasım, 33-36.
TVHB. (2002). II. Türk Veteriner Hekimliği
Kurultayı komisyon raporları, Türk Veteriner
Hekimleri Birliği, Ankara.
TVHB. (2006). Türk Veteriner Hekimleri Birliği
Mevzuatı. Ankara: Türk Veteriner Hekimleri Birliği.
TVHB. (2007). Serbest veteriner hekimlik ve veteriner
sağlık ürünleri sempozyumu bildiriler kitabı, Türk
Veteriner Hekimleri Birliği, Konya.
TVHB (2010). III. Türk Veteriner Hekimliği
Kurultayı komisyon raporları kitabı, Türk
Veteriner Hekimleri Birliği, Ankara
Uysal, Ş. (1970). Bireysel ve toplumsal faktörlere
göre lise öğrencilerinin meslek seçimleri, Ankara
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları,
No:12, Yeni Desen Matbaası, Ankara.
Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik

Uzun, H. (2000). Meslekler sosyolojisi açısından Weber, M. (1995). Toplumsal ve ekonomik örgütlenme
avukatlar ve avukatlık mesleği Elazığ Barosu kuramı. Çev: Prof. Dr. Özer Ozankaya. İmge
avukatları üzerine sosyolojik bir araştırma, Fırat Kitabevi Yayınları: 136, İmge Yayınevi, Ankara.
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji
Werge, R. (2003). Culture change and veterinary
Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
medicine. JVME, 30(1), 5-7.
Ünal, N. (2005). Türkiye’de çiftlik hayvanı
WVA. (1992). Code of professional ethics of the
yetiştiriciliği ve refahı, Türkiye’de Birinci Hayvan
World Veterinary Association. Paris, France:
Refahı ve Veteriner Hekimliği Eğitimi Konferansı
Explanatory Document.
Bildiriler Kitabı, 109-112, Ankara.
Yerlikaya, H. (2000). Elazığ ve Malatya bölgesindeki
Ünlü, S., Özgür, G., Gümüş Babacan, A. (2008).
serbest veteriner hekimlerin sorunları. Vet Hekim
Hemşirelik Yüksekokulundaki öğrencilerin
Der Derg., 71(3-4), 7-11.
hemşirelik mesleği ve eğitimi ile ilgili görüş
ve beklentileri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yerlikaya, H. (2004). Veteriner hekimliğinde iletişim
Yüksekokulu Dergisi, 24(1), 43-56. becerileri. Vet Hekim Der Derg., 75 (4), 46-49.
Ünsaldı, T. (2004). Yeni binyılda veteriner hekimlik Yürütücü, A., Gürbüz, H. (2001). Hekimlerin ahlaki
mesleği ve kurumları. Türk Veteriner Hekimleri değerleri ile meslek etiğinin istatistiksel olarak
Birliği Dergisi, 4(3-4), 17. incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 6(1), 157-172.
Vallat, B. (2007). Comments on commision
communication “a new animal health strategy
for the European Union (2007-2013).” Brussels,
Belgium: EP Conference, Animal Health Strategy
of the EU, Erişim adresi: www.ela europe.
org/ecritcms/getfile.php/Bernard%20Vallat.
pdf?id=227.434a5

203