See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/325321848

İslami Bankacılık Sistemine Genel Bir Bakış

Chapter · May 2018

CITATIONS READS

5 7,407

2 authors:

Seda Yıldırım Durmuş Çağrı Yıldırım

Tekirdag Namık Kemal University Namık Kemal Üniversitesi
117 PUBLICATIONS 561 CITATIONS 103 PUBLICATIONS 855 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Waiting for new submission: JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy View project

Innovative Researchers View project

All content following this page was uploaded by Seda Yıldırım on 02 June 2018.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Kaynak gösterme: Yıldırım, Durmuş Çağrı, Yıldırım, Seda (2018). İslami Bankacılık
Sistemine Genel Bir Bakış. Editörler: İlhan Eroğlu, Serkan Kekevi, Yusuf Temur, Ekin yayın.
Kitap bölümü Sayfalar:263-290.

Not: Aşağıda sayfa 280‟e kadarki kısımlar verilmiştir. 4. Bölüm başlığı, sonuç ve kaynakça
yer almamaktadır. Ayrıntılı bilgi ve okuma için kitabımızı satın alabilirsiniz.

İSLAMİ BANKACILIK SİSTEMİNE GENEL BİR BAKIŞ

Doç. Dr. Durmuş Çağrı Yıldırım ve Doç. Dr. Seda Yıldırım
Giriş
İslami bankacılık, bütün dünya ülkeleri tarafından son zamanlarda takip edilmeye
başlayan ve Müslüman olmayan ülkelerde de alternatif bir bankacılık sistemi olarak kendini
gösteren bir yapıdır (Usai,2017:3). İslam ekonomisi ve finansı bağlamında ele alınacak her
türlü işlemin İslami kurallar çerçevesinde uygulanması gerekir. İslam ekonomisi, faizsiz
iktisadi faaliyetlerin hayata geçişini mümkün hale getirmektir(Eroğlu ve Kangal, 2017:313).
Bu noktada, ticari ve finansal işlemlerde en çok dikkati çeken unsur “faiz” faktörüdür.
Dolayısıyla İslami finansal işlemlerde faiz olmaması en önemli prensiplerden biri olarak
görülmektedir. İslami finansman içeren işlemlerin temelinde faizin yer almaması ve iş
ahlakının İslam dini temeline dayandırılması, İslam ekonomisinin temelini oluşturmaktadır
(SERPAM, 2013:3).
Özel bir kitlenin ihtiyaçlarını karşılamakla birlikte İslami finans kavramı esasen dini
bir ürün değildir. Konvansiyonel finansmanın içerdiği “faiz ve risk” unsurları, İslami finansta
yasaktır. İslami finans sistemi ile Müslüman kişiler dini inanç ve etik anlayışlarından taviz
vermeden, tasarruflarını finansal olarak değerlendirebilmektedir (CIMA, 2015:4). Finansal
yapının önemli temel taşlarından biri olan bankaların en önemli görevlerinden birinin finansal
sistemin başarılı şekilde işlemesi için fon akışını sağlamaktır. Bu bağlamda İslami bankacılık
sistemine göre çalışan bankaların da İslami finansal yapı için fon akışını sağlamakla yükümlü
kurumlar olduğu söylenebilir.
Bu bölümde İslami bankacılık sistemine ilişkin temel kavramlar, İslami bankacılık
ürün ve hizmetleri, sistemin çalışma prensipleri, dünyadaki İslami bankacılık örnekleri ve
yaklaşımları ile birlikte özellikle bankacılık sistemini önemli derecede etkileyen kriz
ortamlarında İslami bankacılık sisteminin nasıl bir duruş sergilediği gibi önemli yapısal
başlıklara değinilecektir. Buna göre bölümün amacı, İslami bankacılık sisteminin genel
hatlarıyla incelenmesi ve önemli yönlerinin ortaya çıkarılmasıdır.

1. İslami Bankacılık Kavramı, Tanımı ve Yaklaşımlar

İslami bankacılık, İslam'ın ruhu, ahlakı ve değer sistemi ile uyumlu olan ve İslam
Şeriatının belirlediği ilkelerle yönetilen bankacılık sistemi olarak tanımlanmaktadır. Faizsiz
bankacılık, faizden kaçınan bir takım bankacılık araçlarını veya işlemleri gösteren dar bir
kavramdır. Bu noktada, daha genel bir terim olan İslami bankacılık, yalnızca İslam Şeriatında
yasaklanan faiz tabanlı işlemlerden kaçınmanın yanı sıra etik ve sosyal olmayan
1
uygulamalardan kaçınmaya da dayanmaktadır. Pratik anlamda İslami Bankacılık,
konvansiyonel para kredilerinin, maddi varlıklara ve gerçek hizmetlere dayalı işlemleri
içermektedir. İslami bankacılık sisteminin modeli, ekonomik refahı sağlamaya yardımcı olan
bir sistemin oluşturulmasına yöneliktir (Ahmad ve Shabbir, 2015:4). İslami bankacılık
kavramı esasen, İslami finansal sistem içerisinde yer almaktadır.

İslami bankacılık ve finans sistemi, finansmanının gelecekteki işletme kârlarında pay

başına ya da hisse karşılığında para şeklinde sağlandığı getiriyi ya da geri ödeme taahhüdü
karşılığında teslim edilen mallar ve hizmetleri ele almaktadır (Al-Jarbi, 2007:13). İslami
bankacılık sistemine birçok ekonomide rastlamak mümkündür. Yalnız sistemin
uygulanmasında bazen faizsiz bankacılık ve katılım bankacılığı şeklinde kavramların öne
çıktığı görülebilmektedir. İslami bankacılık sistemi esaslı uygulamalara bakarsak, İslami
bankacılık sistemini daha iyi anlayabiliriz. Tablo 1‟de dünya ülkelerinde sistemin nasıl
uygulandığı özetlenmektedir.

Tablo 1. Dünya’da İslami Bankacılık Sistemi ve Yaklaşımlar

Ülkelerden İslami bankacılık sistemi doğuşu
örnekler
Malezya‟da İslami bankacılık sisteminin
gelişimi açısından önemli tarih ve gelişmeler
şu şekildedir (TKBB, 2014): “1969‟da
Hacılar Yönetim Fonu ve Danışma Kurulu
Malezya‟da kuruldu.; 1983‟te ilk İslami
banka kuruldu; 1993‟te faizsiz bankacılık
tanıtım şeması (İslami bakış açısına göre)
yapıldı; 1994‟te İslami interbank para
Malezya piyasası kuruldu; 1996‟da Yeni Finansal
Bilgilendirme (Guidelines on Financial
Reporting for Banking Institutions-GP8)
oluşturuldu. Buna göre;
“(1) SPTF(Skim Perbankan Tanpa Faedah-
Faizsiz Bankacılık Programı) için nakit
esasına göre gelir tanımı tahakkuk esası
oluşturuldu,
(2) SPTF(Skim Perbankan Tanpa Faedah-
Faizsiz Bankacılık Programı), tam
teşekküllü İslami Bankacılık kurmaya
müsaade etti,
(3) Siyasal Danışma Konseyi'nin (SAC)
kurulması”.
Malezya‟da İslami bankacılık sisteminde 25
banka bulunmaktadır. Bunlardan 12‟si yerel
banka, 4‟ü finansal kuruluş, 9‟u yabancı
sermayeli İslami banka ve 2‟si uluslararası
kuruluştur(Kamil vd.,2016:99).
İslami bankacılık sistemi incelendiğinde;
“Adapazarı İslam Ticaret Bankası (1913);
Devlet Sanayi İşçi ve Yatırım Bankası
Türkiye (1975); Özel Finans Kurumları (1983)
(Özdemir ve Aslan, 2017:17) ve Katılım
Bankacılığı (2006)” şeklinde bir gelişim
görülmektedir. Mevcut İslami
İslami bankacılık sistemine yaklaşımı
Malezya'nın İslam finans endüstrisi 30 yılı
aşkın bir süredir varlığını sürdürmektedir.
1983 İslami Bankacılık Yasası‟nın yürürlüğe
girmesi, ülkenin ilk İslam Bankası'nın
kurulmasını sağlamıştır ve bundan sonra
İslami mali sistemin liberalleşmesi ile
birlikte İslami finansal kurumlar
kurulmuştur(http://www.bnm.gov.my/index.
php?ch=fs_mfs&pg=fs_mfs_bank). MIFC
(Malaysian International Islamic Financial
Centre), Malezya‟da stratejik anlamda
İslami finansal işlemlerde uluslararası
piyasalara kendisini tanıtmasını sağlamıştır
(Kadir, 2009:3). Bu bağlamda, Malezya
İslami finansal piyasalar içerisinde en önde
gelen lider piyasaya sahip ülke
konumundadır (Kadir, 2009).
Türkiye‟de, İslami bankacılık, katılım
bankacılığı sistemi adı altında
yürütülmektedir. Katılım bankalarının da
faaliyetlerinde İslami temellere uygunluk
koşulu aranmaktadır ve faizsiz bankacılık
işlemleri öngörülmektedir (TKBB:13).
Türkiye‟de İslami bankacılık sistemi henüz
2
 bankacılık/katılım bankacılığı sisteminde 5
banka faaliyet göstermektedir.
Pakistan‟ın kurucusu Quaid-e-Azam‟ın
(1947) faizsiz bankacılık sistemi açısından
Pakistan‟da ilk büyük etkiye sahip olduğu
söylenebilir. Quaid-e-Azam, Pakistan devlet
Pakistan bankasını açarak, faizin finansal işlemlerden
arındırılması çalışmalarına girişmiştir (Najaf
ve Najaf,2016:1). 1980‟lerde Pakistan
Devlet Bankası bankacılık sisteminde
değişiklikler yaparak İslami bankacılık
sistemine giriş yapmıştır. Şubat 1979‟da
kademeli olarak İslami bankacılık sistemi
başlamış olup, IIC (Islamic Ideology
Council)‟un kuruluşu ile uygulamalar sonuç
vermiştir(Ashraf,2013:3146).
İran'da, 1979 devriminden sonra bankacılık
sistemi kamulaştırıldı. Kısa süre sonra, 1983
yılında Serbest Bankacılık Kanunu kabul
edildi ve 21 Mart 1984'te faizsiz bankalar
İran İslami bankacılık uygulamaya başladı
(Ashraf ve Giashi, 2011:38). İran‟da
bankacılık sisteminde İslami bankacılığa
dönüşüm 2 temel aşamada gerçekleşmiştir.
Öncelikle bankacılık sistemi ulusallaştırıldı
ve yeniden örgütlenmeye gidilmiştir.
Sonrasında ise faizsiz bankacılık 1983
ortaya çıkmış ve 20 Mart 1984‟te devreye
girmiştir (Parveen vd., 2015:66).
Kuruluşundan bu yana, Bahreyn Para
Kuruluşu (Bahreyn Para Kurulunun
haleferi), bir Uluslararası Finans Merkezi
olarak ülkeyi teşvik etmek büyük
Bahreyn uluslararası finans kuruluşlarını bölgesel
tabanı olarak kullanmıştır. Bahreyn İslami
Bankası kurulduğundan bu yana, ticari
bankacılık hizmetleri vermektedir(1979).
http://staff.uob.edu.bh/files/631028757_files
/history411.pdf
İslami bankacılık sistemi için en güçlü
piyasaya sahip olmasa da, Mısır bilinen ilk
resmi İslami bankaya sahip yer olarak
literatüre geçmiştir (1963). Politik
nedenlerle kurulan bankanın faaliyetlerine
son verildikten sonra ise 1979‟da Faisal
Mısır İslami Bankası resmi olarak kurulmuştur
(Grais,2012:8). Mısır‟daki mevcut İslami
bankalar ise şu şekildedir: Faisal Islamic
Bank Of Egypt; The National Bank for
Development; Abu Dhabi Islamic Bankası;
Al Baraka Bankası; The Egyptian Gulf
Bankası; Egyptian Saudi Finance
Bankası(https://www.globalbankingandfinan
ce.com/list-of-islamic-banks-in-egypt/)
Endonezya‟da İslami banka kurma fikri
1970‟lerin ortalarında ortaya çıkmıştır. Bu
gelişmekte olan bir piyasa olarak karşımıza
çıkmaktadır (DELOİTTE, 2014:3).
Pakistan hükümeti 6 İslami bankaya lisans
vermiş ve 13 konvansiyonel bankaya İslam
bankacılık işlemleri yapabilmeleri için izin
vermiştir. Pakistan‟da 6 tane tam İslami
banka ve 13 konvansiyonel bankacılıktan
İslami bankacılığa geçen banka
bulunmaktadır (Ashraf, 2013: 3147).
Pakistan Devlet Bankası, İslami bankacılık
sisteminin geliştirilmesinde finansal
piyasaya yol göstericilik yapmaktadır ve
bankacılık ürünlerinin İslami prensiplere
uygunluğuna bakmaktadır (Ashraf,
2013:3150).
1960'da İran Merkez Bankası (İBH) İran
Hükümeti tarafından kurulmuştur ve tüm
merkezi bankacılık sorumluluklarını İran
Merkez Bankası‟na verilerek; "İslam
Merkez Bankası" olarak yeniden
adlandırılmıştır. 1979'da İslam devriminin
hemen ardından İran İslam Cumhuriyeti
Merkez Bankasının (CBI) sorumlulukları,
İran'ın Para ve Bankacılık Kanunu. tamamen
hükümete ait hale gelmiştir (Parveen vd.,
2015:61).
Bahreyn'de İslam Bankacılığının
gelişmesinde dönüm noktası. BMA (Bahrain
Monetary Agency)‟nin kurulmasıdır. Çünkü
BMA, çeşitli gruplara toplam 8 bankacılık
lisansı vermiştir ve İslami bankacılık için
kurumlara hizmetler sunmuştur. BMA,
İslami bankalar için hizmet veren ilk merkez
bankası olmuştur. 28 bankası ve 16 tekaful
kurumu ile Bahreyn en büyük İslami
finansal sisteme sahip ülke konumundadır.
(http://staff.uob.edu.bh/files/631028757_file
s/history411.pdf)
Bahreyn Merkez Bankası veya Bank Negara
Malezya gibi çok yoğun bir şekilde
uluslararası düzenleyici tartışmalarda yer
almadığı halde, Mısır Merkez Bankası
İslami bankacılığın düzenlenmesine esnek
bir yaklaşım benimsemiştir. İslami finans
sistemini teşvik etmek için uluslararası
merkezler olan ülkeler dışında Mısır‟ın
böyle bir hedef benimsemediği
görülmektedir ancak Merkez Bankası İslami
Finansal Hizmetler Kurulu (IFSB) üyesidir
(African Development Bank,2011:24)
Endonezya'da İslami Bankacılık Geliştirme
Projesi Tasarımı ", Bank Endonezya
3
 konu 2 önemli seminerde tartışılmıştır. Bu
seminerler; “Seminar Nasional Hubungan
Indonesia-Timur Tengah (1974) ve
Endonezya Lembaga Studi Ilmu-Ilmu Kemasyarakatan
tarafından yapılan uluslararası seminer
(1976) şeklindedir (Mohamad vd.,2013).
Diğer Müslüman ülkelerle
karşılaştırıldığında, Endonezya‟da İslami
bankacılık sistemi daha geç başlamıştır. Bu
noktada, toplumun ve siyasi iradenin
eksikliği etkili olmuş olabilir ve İslami
bankacılık sistemine geçiş 90‟lara kadar
gerilemiştir(Sari vd.,2016:179). Muamalat,
Endonezya‟da kurulan ilk İslami bankadır ve
Endonezya Bankacılık Eylemi(Indonesia
Banking Act) no.7‟ye ve Hükümet Kararları
72 no.‟ya dayanmaktadır(Anwar,2016:193)
Sudan'da İslami bankacılık fikrinin
uygulanmasına yönelik ilk adım, 1966
yılında Sudan'da Ekonomi, İslam
Üniversitesi Omdurman‟da bir çalışma ile
ortaya çıkmıştır. Fakat ülkedeki siyasi
sıkıntılar İslami bankacılık sisteminin
uygulanmasını geciktirmiştir. Bununla
birlikte, zamanla Sudan'daki siyasi sistem
Sudan değişmiştir ve Prens Muhammed Al Faisal
Al Saud, Şubat 1976'da Sudan Devlet
Başkanı Gaafar Nimeiri ile bir araya gelerek,
kendisinden Sudan'da İslami bir bankanın
kurulmasını istemiştir. Sonuç olarak, Faisal
İslam Bankasının resmi olarak Mayıs
1977‟de İslami banka kurulmasına karar
verilmiştir. 18 Ağustos 1977'de Faysal İslam
Sudan Bankası (FIBS), Şirketin Şirketler
Yasasına uygun olarak, halka açık bir
iştiraki olarak kaydedilmiştir ve FIBS Mayıs
1978'de etkin bir şekilde faaliyete geçmiştir
(Babiker vd.,2011:3).
tarafından 2002'de hazırlanmıştır ve İslami
bankacılığın paydaşlarına rehberlik
etmektedir ve Endonezya'da İslami bankanın
geliştirilmesinde Banka Endonezya'nın
vizyonunu ve konumunu belirlemektedir. Bu
Tasarı hazırlanırken, ilgili araçlar, İslami
bankacılık endüstrisinin uluslararası ölçekte
gelişme eğilimi ve ulusal İslami finans
sektörünün gelişimi de dahil olmak üzere,
ulusal İslam bankacılığı endüstrisinin gerçek
durumu gibi çeşitli yönler ele alınmıştır.
IFSB (İslami Finansal Hizmetler Kurulu),
AAOIFI ve IIFM gibi uluslararası İslami
finans kurumları tarafından formüle edilen
uluslararası en iyi uygulamaları içeren
Endonezya Bankacılık Mimarisi (ASKI) ve
Endonezya Bankacılık Mimarisi (ASKI) gibi
daha geniş mimari manzaralardan
somutlaşmaya ve ayrılmaz hale
gelmiştir(http://www.bi.go.id/en/perbankan/
syariah/Contents/Default.aspx)
İslami bankacılık sisteminin başarısı, Sudan
hükümetini bu konuda cesaretlendirmiştir ve
bütün finansal sistemin faizsiz finansal
yapıya dönüştürülmesine karar verilmiştir.
Bu bağlamda, bütün bankalar (yabancı ve
ticari) İslami finansal yapıya göre
faaliyetlerini çevirmek zorunda kalmıştır ve
80‟lerde 6 tane olan İslami banka sayısı
97‟de 29‟a yükselmiştir(Mohsin,2005:30).

“İran, Pakistan ve Sudan” ülkelerinde finansal sistem içerisinde sadece İslami bankalar
yer almakta iken; “Mısır, Malezya, Ürdün, Bangladeş, Türkiye ve Endonezya” ülkelerinde
hem İslami hem de konvansiyonel bankalar yer alabilmektedir. Diğer yandan Müslüman
olmayan “Amerika, Avrupa ve Avusturalya” gibi ülkeler de İslami bankaların faaliyet
gösterdiği piyasalara sahiptir (Buğan,2015:18).İslami Bankacılık sisteminde çalışan bankalar,
konvansiyonel bankalardan farklıdır. OIC(The General Secretariat of the Organization of the
Islamic Conference)‟a göre; İslami banka kavramı için “ tüzükleri, kuralları ve usulleri İslam
dinine bağlı ve bütün işlemleri faizden arındırılmış finansal bir kurum” şeklinde bir açıklama
gelmiştir (Hasan,1999). İslam bankası, mevduata dayalı bir kurumdur ve “borç-faiz” içerikleri
dışındaki bankacılık faaliyetlerini içermektedir. İslami bankalar, müşterilerine faizsiz krediler
sunar ve garantili olan vadesiz mevduatları kabul eder. İslam hukukuna uygun olarak,
4
fonlarda kar-zarar paylaşımı vardır (Al-Jarhi ve Iqbal, 2001:13). İslami bankalar mevduat
sahipleriyle kâr ve zarar paylaşır ancak konvansiyonel banka, mevduat sahipleri tarafından
yatırılan yatırımın sabit getiri oranını sağlar. Kâr ve zarar paylaşımı anlaşması, havuzda
biriktirilen fonları bir projeye yatırım yaparak, proje getirisinden işlem yapan tarafların kâr ve
zararı ortaklığı esasına dayanan bir anlaşmadır. Mudaraba ve Muşaraka olarak adlandırılan
finansman modlarına dayalı kâr ve zarar paylaşımının, işlem yapan taraflar arasındaki risk
paylaşımıyla, ilgili İslami perspektife göre kullanıldığı ileri sürülmektedir(Ashraf,2013:3145).
İslami Banka olarak faaliyet gösterme açısından beş temel kategori sıralanabilir
(Pervez,2011:19):
- İslami Kalkınma Bankası,
- Bütün bankacılık sisteminin dini organlar tarafından bir şekilde denetlendiği
ülkelerde faaliyet gösteren bankalar (Pakistan'da olduğu gibi),
- İslami karakterini resmi olarak tanıyan ama Müslüman olmayan ülkelerde faaliyet
gösteren İslami bankalar(Danimarka gibi),
- Müslüman olmayan ülkelerde olan, İslami bankacılığa hizmet eden fakat ilgili ülke
tarafından İslami banka olarak tanınmayan bankalar(İsviçre gibi),
- Müslüman ülkelerde faaliyet gösteren ve faizli bankacılık sistemi ile birlikte
piyasada hizmet veren bankalar(Mısır, Malezya, Türkiye gibi)
İslami bankacılık sistemi, kredi piyasaları içerisinde, Müslüman ülkelerde en hızlı
büyüme gösteren piyasalardandır. 1970‟lerin sonlarında %2 artış gösteren İslami bankacılık,
Pazar payı açısından, 1990‟ların ortasında %15‟lere gelmiştir. Bu büyümeyi gören
konvansiyonel bankalar da İslami bankacılık hizmetlerine benzer anlaşmalar ile müşterilerine
hizmet vermeye başlamıştır. İslami bankacılık sektörünün güçlü bir şekilde büyüdüğü ve
geniş bir pazar olarak düşünüldüğü söylenebilir(Zaher ve Hassan,2001:167)
Günümüzde İslami bankacılık sistemi küresel piyasalar açısından kendisini şu
şekillerde gösterebilmektedir(Abedifar vd.,2015:5):
- İslami finansal sistemin desteklendiği ülkelerde bankalar ve finansal kuruluşlar
rahatlıkla faaliyetlerini sürdürebilmektedirler.
- Özel sektörde İslami bankalar ve finansal kuruluşlar, diğer konvansiyonel bankalar
ile rekabet edebilmektedirler.
- İslami bankacılık, konvansiyonel ticari bankalar tarafından da
uygulanabilmektedirler.
- İslami ilkeler ile çalışan çokuluslu finansal kuruluşlar (İslam Kalkınma Bankası
gibi)
- İslami sermaye piyasası araçları (yatırım fonları, Sukuk) ve sigorta (Tekaful)
küresel pazarlarda daha da önem kazanmaktadır.

2. İslami Bankacılıkta Geçerli Çalışma Prensipleri

İslami bankacılık sisteminde, konvansiyonel bankacılıktan farklı yapı taşları
bulunmakta ve çalışma prensipleri itibariyle de bu yapı diğer sistemlerden farklı olarak
çalışmaktadır. İslami bankacılıkta geçerli ilkeler, esas olarak, İslam dinine dayanmaktadır.

5
İslam dininin temeli, İslam Dini‟in kutsal kitabı Kur‟an ve Peygamberi Hz. Muhammed‟in yol
göstericiliğine dayanmaktadır. İslam hukukunun tarihi, ritüel, evlilik, boşanma, halefiyet,
ticari işlemler ve ceza kanunları gibi konularda hukuki ilkeler ve ihtiyati tedbir kararları
içeren Kur‟an'ın ortaya çıkışı ile başlamıştır. Şeriat sistemi olarak bilinen, İslam hukuku,
insanlığın daha ahlaki ve dünyevi değerlerin farkına varması açısından yönlendirilmesini
amaç edinmiştir. İslam‟a göre, eksiksiz bir yaşam için iki temel hukuk kuralına ihtiyaç vardır.
Bunlar ahlak ve iyi davranıştır. Ahlaki değerler, Murabaha finansmanındaki Amanah
(dürüstlük) ilkesine dikkat etmek gibi bazı özel anlaşmalarda ortaya çıkar (CIMA,2015:6).
İslami bankacılık için geçerli şeriat ilkeleri Tablo 2‟deki gibi özetlenebilir.
Tablo 2. İslami Bankacılık için geçerli Şeriat İlkeleri
İlkeler
Faize dayalı olmamalı riba‟ olmayacak
Spekülasyonlardan uzak olmalı gharar olmayacak
Baskı olmamalı Zulm olmayacak
Zekat Zakat
İnsanlara zararlı, ahlaklı olmayan mal ve hizmet üretiminden kaçınılmalı ve Haram olmamalı
İslami ilkeler ve değerler ile çelişmemeli
Kaynak:http://www.tkbb.org.tr/Documents/Yonetmelikler/PRESENTATION_MALAYSIA_
1.pdf‟den uyarlanmıştır.

İslam ekonomisi, İslam dininin esaslarını temel alındığı için “adalet, ahlak, eşitlik”
gibi unsurların her türlü ticari faaliyet ve işlemlerde öne çıktığı görülmektedir(Eroğlu ve
Kangal,2016:322).Ahlaki ilkelere uygun finansal işlemler için şunlar da örnek olarak
verilebilir (CIMA,2015:6):

- Borç ödemesi veya bir varlığın tesliminde zamanlamaya dikkat edilmelidir. Bu hususa
dikkat edilmemesi bazı yasal sonuçlar doğurabilir.
- Pazarlık yapan tarafların birbirlerinin haklarına saygı göstermeleri gerekir.
- Bir tarafın talep ettiği bir sözleşme için, eğer bir taraf kendi haklarına uygun bulmazsa,
bu sözleşme karşılıklı olarak feshedilebilir.
- Bütün işlemlerde, beyanlarda ve garantilerde dürüstlük veya Amanah olmalı.
İslami bankacılık sistemi, adından da anlaşılacağı üzere İslami temellere uygun bir
yapıya sahip olmalıdır. Faizsiz bankacılık ve katılım bankacılığı isimlerini de alan İslami
bankacılık sisteminin çalışma prensibi, aynı zamanda bu yapıyı konvansiyonel bankacılık
sisteminden ayırmaktadır. Buna göre, İslami bankacılık sisteminin çalışma prensipleri Usai
(2017)‟den aktarılan bilgiler doğrultusunda Tablo 3‟deki gibi özetlemek mümkündür.
Tablo 3.İslami Bankacılık için Gerekli Koşullar
Unsurlar Açıklama
Riba = Faiz Unsuru İslami Bankacılık sistemi faizsiz çalışma temellerine dayanmaktadır. Çünkü faiz,
İslam dinine göre yasaktır (Kalaycı,2013:52).
Haram ve Helal unsuru İslam dini içerisinde yer alan önemli kavramlardan biri olan helal, İslam‟a göre
yapılması serbest bırakılmış şey demektir. Haram kavramı ise helal kavramının zıt
anlamına gelmektedir. Dolayısıyla haram denildiğinde, dinen yasaklanmış şeyler akla
gelmektedir. Helal denildiğinde ise dinen yasak olmayan şeyler akla
gelmektedir(Öztürk vd.,2915:144).
Gharar = Garar= Garar kavramı esasen risk, aldanmak, belirsiz alışveriş gibi anlamlara karşılık
6
Belirsizlik gelmekle birlikte, İslam dinine göre, hukuki işlemlerde ya da ticari işlem ve
sözleşmelerde ilgili konuya ait malın ya da durumun meçhul ve belirsiz olması
demektir. Bu durum da İslam dinine göre ticari işlemlerde
yasaklanmıştır(Sağlam,2010).
Maysir and Qimar = İslam finans piyasasının çalışma esasları Kuran‟a ve İslam Dini ‟ne dayandığı için
Kumar mevcut yatırım araçlarının da helal olması, kumar ve belirsizlik unsurlarından
arındırılmış olması gerekmektedir(Tok,2009:1)
Shariaboards= Danışma İslami bankacılık sisteminde, bankacılık faaliyetlerinin yürütülmesinde danışma
Kurulları kurulları fetvalar ile çeşitli düzenlemeler ortaya koymaktadır. Türkiye‟de de danışma
kurulları katılım bankaları için fetvalar vermektedir(Dinç,2016:84).

İslami bankacılık ve finansal sistemi 2 temel teori çerçevesinde açıklanabilir. Birincisi,

İslami bankalar fon sahipleri ve şirketler arasında aracılık görevini yerine getirirler.
Bankacılık teorisine göre bu rol konvansiyonel bankacılık sisteminde de borç verenler ve borç
alanlar arasındaki aracılığın olmasına benzemektedir. İkincisi ise, İslami bankalar, leasing
finansmanı ve kredi satın alma ile aynı şekilde özkaynak finansmanı yapar. Bu durum da
İslami bankaları, konvansiyonel bankalar ile bir çeşit benzerliğini ortaya koyar (Al-Jarbi,
2007: 19). İslami bankacılıkta geçerli olan çalışma prensiplerine ilişkin olarak “Islamic
Banking Act(IBA),1983) (İslami Bankacılık Hareketi)” şu şekilde belirleme yapmıştır(Section
2, IBA 1983‟den Aktaran: Samat,2012:3): “İslami bankacılık sistemi, İslam dininin uygun
bulmadığı faaliyetleri ve hedefleri içermeyen bir bankacılık sistemi şeklinde
düşünülmektedir” .
Şekil 1. Bankacılık Faaliyetlerinin İslami Kurallar İçerisindeki Yeri

İSLAM

Akide Şeriat Ahlak

İbadet İşlemler
(Mu’amalah
)

Politik Ekonomik( Sosyal

Faaliyetler Faaliyetler Faaliyetler

Bankacılık
Faaliyetleri

Kaynak: Samat (2012), sayfa 3„den alınmıştır.

Şekil 1‟de de gösterildiği üzere; İslami bankacılık sisteminin İslam dini içerisindeki
yeri, bankacılık faaliyetleri açısından çok önemli olup, belirleyici bir etkiye sahiptir. İslami
7
bankacılık sisteminde yürütülen faaliyetlerin daha iyi anlaşılabilmesi açısından; İslami
bankacılık ile konvansiyonel bankacılık arasındaki farkların da açıklanması faydalı olacaktır.
Temel farklar Tablo 4‟de sunulmuştur.

Tablo 4. İslami Bankacılık ile Konvansiyonel Bankacılık Arası Farklar

İslami Bankacılık Sisteminde Konvansiyonel Bankacılık Sisteminde
İslami bankaların faaliyetleri, İslami kurallara Konvansiyonel bankaların faaliyetleri, beşeri
dayanmaktadır sistemin ortaya attığı kurallara (çoğunlukla
kapitalizm teorilerine) dayanmaktadır.
Sermaye sahibi ile yatırımcı arasında risk Yatırımcı / borç veren önceden belirlenmiş bir
paylaşımını onaylar faiz oranı üzerinden işlem yapar veya getiri
garantisi verir
İslam dininin getirdiği kısıtlamalar olmakla birlikte, Türev işlemlere dayanan sınırsız kar
kar maksimizasyonunu hedefler maksimizasyonunu onaylar
Modern İslami bankacılık sisteminde, İslami Zekat sistemi yoktur
bankalar, “Zekat Toplama Merkezi” olma yönünde
hizmet veren birimler olarak görülmektedir.
Katılım ortaklığı vardır. Girişimin anlaşılması Para borç verirler ve onu faizle geri alırlar. Para,
temeldir. bir emtia ve motivasyon aracıdır.
İslami bankalar, tazminat haricinde herhangi bir Sistemde düzenli ödeme yapmayanlardan ek
ilave para talep etme hakkına sahip değildir. paralar alınabilir (ceza ya da arttırılmış faiz gibi).
Bankanın takdirine göre erken ödemelerde para
indirimi yapılabilir.
Halkın çıkarlarına öncelikle dikkat edilir ve eşitlik Çoğunlukla borç verenler/bankalar ön plandadır
doğrultusunda büyüme hedeflenir ve eşitlik doğrultusunda büyüme hedefi yoktur.
İslami bankalar için İslam dininin onayladığı Konvansiyonel bankalar için piyasadan para borç
işlemler yapılabilir almak daha kolaydır
Kar ve zarar paylaşımı olduğu için islami Avans / kredilerden gelen gelir sabit olduğu için
bankacılıkta proje başvurularına ve proje değerlendirmede çok fazla çabaya gerek
değerlendirmelerine daha çok dikkat edilmelidir yoktur. Çünkü riskler karşı tarafa bir şekilde
yüklenebilir.
Projelerin finansal kapasitelerine Geleneksel bankalar, müşterilerinin
odaklanmaktadırlar kredibilitesine daha çok önem verirler
İslami bankalarda statüye göre ilişkiler: ortaklar, Kredi veren ve borç alan taraflar şeklinde
yatırımcılar, ticaret yapan, alıcı ve satıcılar şeklinde ilişkilerde taraflar tanımlanır
tanımlanırlar
İslami bankalar, kişisel hesaplara yatırılan paralara Konvansiyonel bankalar, kendilerine yatırılan
garanti verir ama mudaraba şeklindeki yatırımlara paraların hepsine garanti vermek zorundadır
garanti vermez çünkü zararı da karşı taraf paylaşır

Kaynak: Bakar, 2010, sayfa 13-16‟dan alınmıştır.

İslami bir bankayla konvansiyonel bir banka arasındaki en büyük farklardan biri de;
İslami bankalar eski birikimleri kâr ve zarar paylaşımı esasına göre harekete geçirirken,
konvansiyonel ticari bankacılıkta kaynakların yönetiminde benzer bir konsept
bulunmamaktadır. bankaların portföyü, birçoğu kar ve zarar paylaşım ilkesine dayanan
Müşareke ve Mudaraba gibi çeşitli finans sözleşmelerinden (finansman modları) oluşur. Bu
nedenle, geleneksel bankacılığın aksine, İslami bankacılıkta müşteri - bankacı ilişkisi sadece
bir borçlu / alacaklı ilişkisi değildir. Geleneksel bankalarda ibraz ve zamanaşımıyla seferber
edilen mevduat fonları, bu fonların ilkeleri ve sabit (önceden belirlenmiş) faiz oranlarının
sözleşmeye dayalı olarak garantilendiği için nihai bir yükümlülük

8
oluşturmaktadır(Hassan,2004:6-7). İslami bankacılık sisteminin kendine özgü
farklılıklarından olan temel ürün ve hizmetler için aşağıda daha detaylı açıklama yapılmıştır.

3. İslami Bankacılığının Temel Finansal Araçlar, Ürün ve Hizmetleri

İslami finansal sistemde bankaların esasen 3 temel finansal ürün/araç kategorisi
doğrultusunda hareket ettiği söylenebilir. Bunlar: Kâr ve zarar paylaşımı (PLS), PLS dışı
sözleşmeler ve ücret tabanlı ürünler şeklindedir(Hussain vd.,2015:6-7).

- PLS: Kar-Zarar paylaşımlı sözleşmeler: Finans işlemi, öz sermaye ve katılımın

temel ilkelerini içerecek şekilde, gerçek ekonomik faaliyetler için adil bir gelir
dağılımını teşvik etmeye yardımcı olan bir kaynak tahsisi şeklindeki araçlardır. PLS
finansmanı için “Musharakah (Müşareke) ve Mudarabah (Mudarebe)”
bulunmaktadır (Hussain vd.,2015:7). Kar paylaşımı ve kaybı (Mudarabah) ile
yatırımcı ya da banka, sermaye sağlar ve poliçe lehdarı (faydalanıcı) emek ve beceri
olarak katkı verir (karlar paylaşılır ama kayıplar ihmal, suistimal veya sözleşmenin
ihlali kanıtlanmadığı sürece finanse edilen operasyonun yönetimine müdahale etme
hakkında sahip olmayan finansör tarafından karşılanır. Saf kar ve zarar paylaşımı
(Müşareke) ile iki tarafın ilgili projede eşit olarak finans sağlaması ve kar-zararı
paylaşması söz konusudur (Kammer vd.,2015:9). Özetle; Müşareke ile kar-zarar
paylaşımı bağlamında bir ortaklık vardır ve İslami finans sisteminde en otantik ürün
olarak karşımıza çıkar. İki ya da daha fazla sayıda ortak sermaye ortaya koyarak, bir
gayrimenkul, taşınır malı ya da kalıcı/azalan kaynak için ortaklık kurarlar. Mudarabe
ile, bir taraf finansör olarak sorumluluk alırken diğer ortak kendi performansını ya da
yönetimsel uzmanlığını koyar; yine taraflar arasında kar-zarar paylaşımı söz
konusudur(Hussain, vd., 2015:7).

- PLS dışı sözleşmeler: Kar-Zarar paylaşımı olmayan: Kar-zarar paylaşımı dışı

sözleşmelere uygulamada daha fazla rastlamak mümkündür. Genellikle tüketicileri ya
da kurumları finanse etmede kullanırlar. PLS dışı (non-PLS) finansal ürünler
içerisinde öne çıkanlar “murâbaḥa, ijārah, salam, ve istisna” olarak sayılmaktadır
(Hussain vd.,2015:7).

o Murabaha(Maliyet-artı finansmanı)), İslami finansal sistemde en popüler

finansal sözleşmedir. Aslında, daha net bir finansman biçimi sağlayan bir borç
finansmanı modeli oluşturur. Bu yapıda, borç veren, aranan emtia / varlığı bir
komisyoncudan alacak ve daha sonra maliyete belli bir miktarda ek koyarak,
borçlunun üzerine satacaktır. Bu sözleşme hem uzun hem de kısa vadeli
finansman projeleri için kullanılır (Kok,2014:61).

o İjarah(İslami kira sözleşmesi/leasing-İcara), bu hizmetin kelime anlamı

leasing hizmetine karşılık gelmektedir. Bir malın belirlenen bir dönem
içerisinde belirli bir bedel ile kiralanması söz konusudur. İcara(leasing) islami

9
 finansal işlemlerin yaklaşık %10‟nu kapsar. İcara çoğunlukla, bitki ve makine,
imalat ve ağır teçhizat, ticari araç, ofis ekipmanları ve bilgisayarlar gibi sabit
varlıkların satın alınmasında kullanılır. İcara'nın ayırt edici özellikleri arasında,
müşterinin önceden belirlenmiş bir zamanda varlık edinmesi için sözleşmeyi
herhangi bir zamanda feshetme imkanı olması ve hakların kiralamanın sona
erme tarihinden itibaren, kiralama sözleşmesinde belirtilen tüm şartları ve
koşulları yerine getirmesi kaydıyla kiracıya devredilmesidir (Tilva ve
Tuli,2002:4). Kira döneminde varlıkların İslami bankanın bilançosunda
taşınması gerekir. Ayrıca, varlıkların kiralama süresince deforme olması
halinde, İslami banka fason kiralama bedelini aşan herhangi bir miktarı
kiracıya ödemekle yükümlüdür (Hassan,2004:12).

o Istisna (Değişim sözleşmesi), içerisinde ilgili mal için belirli bir tarih ve fiyat
belirlenir. Bu tarz sözleşmeler ev satın alımlarında daha sık tercih edilmektedir
ve müşteriler arazi satın alma ya da ev yapımı gibi durumlarda da bu
sözleşmelerden yararlanabilmektedirler. Bankanın kendisi üçüncü bir tarafla ev
için sözleşme yapabilir ve gerekli ödemeleri yapar (Tilva ve Tuli,2002:4).
İstisna, genellikle uzun vadeli planları finanse etmek için kullanılır. Bu finans
modunda, banka, önceden belirlenmiş bir fiyata ve tasvir edilen ürünün
önceden belirlenmiş tanımına uygun olarak, belirli bir süre içinde müşteriye
belirli bir varlık imal etmeyi veya inşa etmeyi kabul eden hizmet sağlayıcısını
(yüklenici) temsil eder. Satın alma fiyatı, gelecekte anlaşılan taksitlerle
müşteriye ödenecektir (Elgadi,2016:34).

o Salam(ertelenmiş teslimat): Salam kısaca ertelenmiş teslimat sözleşmesini

ifade etmektedir. Bu sözleşmelerde ileri tarihe alınmak üzere belirli bir fiyattan
bir emtia için sözleşme yapılır. Salam sözleşmeleri bir bankanın gelecekte
belirli bir tarihte belli miktarda mal almayı kabul ettiği bir sözleşme olduğunu
bildirmektedir. Bu nedenle, bir banka, projesinin üretimini finanse etmek için
bu ödemeyi kullanan müşteriye önceden ödeme yapar(Elgadi,2016:32). Salam
sözleşmelerinde bankacının yüklendiği riskler konvansiyonel
bankacılıktakinden oldukça farklıdır. Salam sözleşmelerinde 3 temel aşama
bulunmaktadır. Bunlar; “finansın müşteriye nakit olarak ödenmesi; malın
müşteri tarafından bankacıya teslim edilmesi; malın bankacı tarafından nakit
hale getirilmesi” şeklindedir. Salam sözleşmeleri, satın alımların finansmanı
için kullanılır (Hassan,2004:10).

o Qardh Hasan (Karzı Hasan-faizsiz borç) ile, bankalar sıfır dönüş temeline
bağlı kalarak borç verirler. Bir başka deyişle borçlu, başlangıçta bankadan borç
aldığı para için faizsiz ödemeleri (faizsiz krediler) geri ödemektedir. Borçlu
genellikle krediyi önceden belirlenmiş bir süre içinde iade etmek zorundadır;
geri ödeme koşulları ise sözleşmede açıkça belirtilen taksitlerdir
(Elgadi,2016:35).

10
 - Ücret tabanlı ürünler: İslami bankalar üç çeşit sözleşme olan “wakalah, kafalah
veya ju'ala” kullanarak ücretli hizmetler sunmaktadır.

o Wakalah, bankanın bir ticaret işleminde bir müşterinin acentesi olarak hareket
etmesinden veya bir akreditif kuruluşu düzenlenmesinden kaynaklanır.

o Kafalah, bankanın borçlu adına alacaklıya para cezası veya diğer herhangi bir
kişisel sorumluluğu üstleneceğine dair bir taahhütte bulunduğu finansal bir
garantidir. Diğer finansman modları veya belgesel kredilerle birlikte yaygın
olarak kullanılır.

o Ju'ala aslında bir ürün imalatına karşı belirli bir hizmeti sunmak için geçerli
olan bir istisna sözleşmesidir. İslami bankalar tarafından sağlanan ücret esaslı
hizmetler arasında, banka havaleleri, akreditif ve teminatlar, kredi kartları ve
çoğunlukla ticaret finansmanında kullanılan tahsilat ve emanet hizmetleri gibi
hizmetler verilmektedir(Hussain vd.,2015:10).

İslami bankacılık ürünleri açısından en çok eleştiri alan araçlar kar-zarar

paylaşımlı(PLS) ürünlerdir. Çünkü uygulamada birçok sıkıntı bu ürünlerde ortaya
çıkmaktadır. Özellikle en çok eleştirilen yönler şu şekilde özetlenebilir (Dar ve
Presley,2001‟den aktaran:Elgadi,2016:18-19):
- Kar zarar paylaşımlı(PLS) finansman ürünlerinde fon kullanan taraflar küçük bir kar
ile yetinmek zorundadırlar.
- Kar zarar paylaşımlı(PLS) finansman ürünlerinde başarılı bir şekilde finansman
kaynağının kullanılabilmesi ve riskin azaltılabilmesi için sözleşmelerde mülk
haklarının çok iyi şekilde tanımlanması gerekir. Uygulamada ise Müslüman ülkelerin
çoğunda mülkiyet haklarının tanımlanmadığı görülmektedir.
- Öz sermaye finansmanı, yüksek risk derecesi nedeniyle kısa vadeli projelerin
finansmanı için pratik veya yeterli değildir. Bu durum, İslami bankaları, minimum
düzeyde bir kâr sağlamak için diğer finans biçimlerini kullanmaya veya yeniden
biçimlendirilmiş finans politikalarını benimsemeye teşvik eder.
İslami bankacılık faaliyetleri kapsamında değerlendirilen 2 önemli hizmetler arasında
“Sukuk ve Tekafül” de yer almaktadır. Bu ürünler aşağıdaki gibi açıklanabilir.
- Sukuk: Dayanak varlıklarla ilgili İslami bir tahvil niteliğinde olan sukuk ile
bankalarda kuponlar ile nakit akışı olabilir (Oracle,2012:10). İslami bankalar da islami
tahvil sunması yönüyle konvansiyonel bankalara benzemektedirler. Sukuk, riba'yı
(faizi) içeren hiçbir işlem yapılmaksızın yatırımcılara geri dönüş üretmek için
yapılandırılmış İslami tahvillerdir. Sukukta, borcun unsuru bulunmaz; tahvil sahipleri
varlığın veya projenin temsil ettiği projenin mülkiyetini paylaşırlar. Bu nedenle, sukuk
sahipleri sukuk varlıkları tarafından üretilen gelirleri elde etme hakkına sahiptirler ve
sukuk satışı mutlaka varlığın mülkiyetinde bir payı satmaktır. Sukuk genellikle belirli
bir proje için uzun vadeli finansman sağlamak için verilmektedir(Waseem,2014).
İslami Mali Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kuruluşu (AAOIFI), "sukuk" u, maddi
varlıkların, intifa hakkı ve hizmetlerin sahipliğine (ve borç değil) ait bölünmemiş
11
 hisseleri temsil eden eşit değerli sertifikalar olarak veya belirli projelerin varlıklarının
sahipliğine ya da sukuk sahiplerine güvenilen sözleşmeye dayalı hakları bile kapsayan
özel bir yatırım faaliyeti şeklinde tanımlamaktadır. İslami ilkeler doğrultusunda, sukuk
yasal olarak Şeriat kurallarına uygun biçimde sahiplenme ve satma hakkına sahip
olmalıdır. Son yıllarda, dini inançlarına uygun fonlar kullanan yatırımcılar giderek
sukuk ihraçlarına abone olmuşlardır. Aslında Müslüman nüfuslar arasında Şeriat'a
uygun yatırımların artan tercihi, küresel sukuk piyasası ve bir bütün olarak İslami
finans için kilit bir büyüme dinamiği olmuştur (Di Mauro vd.,2013:17). Sukuk
ürününde temel alınan bazı ilkeler ise şu şekilde sıralanabilir(Bin Chık,2012):

“Fonlar Şeriat’a uygun kullanılmalı (helal faaliyetleri içermeli); Alınan fonlar gerekli
maddi olanakları finanse etmek için kullanılmalı; Yatırımcıların gelirleri, nakit
akışından gelmeli; Sukukçular, nakit akışları ve varlıklar üzerinde hak sahibidir;
bütün tarafların hakları açık ve şeffaf şekilde belirtilmeli; Getiride sabitlik yoktur”.

- Tekafül (Takaful: İslami Sigorta): Tekafül esasen, bir Müslüman‟ın

karşılaşabileceği risklere karşı kendini koruma yöntemidir. Tekaful, bir bireye göre
belirsiz olanın, çok sayıda benzer bireye göre belirsizleşmeyi bırakabileceği fikrine
dayanır (Oracle,2012:10). Tekafül sistemi, konvansiyonel bankacılık sisteminin
getirdiği sigortacılık modeline bir alternatiftir. Al-takaful kelimesi, kişinin
ihtiyaçlarına bakmak ya da ona yardım etmek demektir. Tekaful, paylaşılan
sorumluluk, kardeşlik, dayanışma ve karşılıklı işbirliği ya da yardım temelinde
işletilmektedir ve karşılıklı finansal güvenlik ve katılımcıları tanımlanmış bir risk
karşısında korumaya yönelik yardımda bulunmaktadır. Tekafül faaliyetleri, şeriat ruhu
içinde olmalı (Billah,2007:405). Tekaful'un tipik kullanımı, mülkiyet, araç, eşya,
değerli eşyalar, sağlık, kazalar ve yaşam sigortalamaları şeklindedir. Tekaful sigortası,
mühendislik / inşaat, motorlu taşıt, mülkiyet, deniz gibi çok çeşitli iş ve kişisel
faaliyetler için sunulmaktadır. Ayrıca genel kaza, sorumluluk, kişisel (mortgage,
bakım, kredi kalkan, kritik bakım ve kapsamlı bakım) ve tıbbi şeyleri kapsamaktadır
(Swartz ve Coetzer,2010:336). Tekafülün temel çalışma prensipleri ise şu şekilde
sıralanabilir(Zairi,2014):
 Dayanışma ve ortaklık garanti olmalı,
 Kendine güvenmeli ve topluluk refahı için kendine özen göstermeli,
 Yardıma ihtiyacı olanlar da dahil edilmeli,
 Toplu biriktirme sistemi olmalı,
 Şeriat yatırımları ve ürünleri onaylamalı.
Tekafül sisteminde katılımcılarda gönüllülük esası olmasına da dikkat edilmektedir.
Tekafül içerisinde toplanacak katkılar için de “prim” kelimesi değil; “teberru”
kelimesi kullanılmaktadır. Böylece katılımcıların katkıları için sahiplik tamamen
kendilerine ait olmaktadır. Bu yönüyle de tekafül sistemi, konvansiyonel sigortacılık
sisteminden farklılaşmaktadır(Aslan,2015:99).
İslami bankacılık ürünleri açısından “İslami mevduat ve yatırım hesabı” şeklinde de
bir ayrım söz konusu olabilir. İslami mevduat içerisinde; İslami sözleşmeler niteliğinde “vadia

12
(wadiah), tavarruk(tawarruq), bai ve inah” yer almaktadır. Mevduat hesapları İslami
bankalarda da koruma altındadır ve talebe göre geri ödenebilmektedir. Yatırım hesabında ise
“mudaraba, muşaraka(musharakah) ve vakala(wakalah)” yer almaktadır. Bu hesaplara yatırım
amacı ile kişiler Şeriata uygun şekilde para yatırırlar(Cheng ve Lim, 2017:26). Ticari işlemler
açısından İslami bankacılıkta kullanılan araçlar Tablo 5‟teki gibi özetlenebilir.

Tablo 5. Ticari İşlemlerde Genel Olarak İslami Finansal Hizmetler

Parasız Ticari İşlemler Yatırım İşlemleri Destekleyici Sözleşmeli
İşlemler İşlemler Anlaşmalar
Hibah (Hibe) Satış Temelli Kira-Temelli Mudharabah Kafalah Tawarruq
(Girişimci ile (Garanti,Temin (eşzamanlı satış)
paylaşılan kar) at)
Waqf Bai Bithaman İjara (İcara- Mudharabah Rahn (İpotek) Wa‟ad (taahhüt)
(Bağış,Islah Ajil (Uzun leasing) Muqayyadah
vergisi) vadeli satış) (Kısıtlı paylaşılan
kar)
Qardul Murabaha İjara Musyarakah Hiwalah (Para Tahawwut
Hassan (karz-ı (İlave masraflı Mausufah Fi (Ortaklık) transferi) (finansal koruma)
hasen) satış) Dhimmah
(Vadeli
kiralama)
Ibra Bai Al Inah İjara Wakalah Bil Wadiah Yad Takaful (sigorta)
(İskonto,indiri (Peşin satış) Muntahiah Bi Istihmar (Yatırım Dhamanah
m) Tamleek için acenta) (Emaneten
(sahip olma Teminat)
amaçlı
kiralama)
Wadiah Yad Bai Salam İjara Wa Wakalah Sukuk (fon)
Amanah (Güven satışı) Iqtina (nihai (acenta)
(Emaneten) Istisna bağış ile Jualah (Hizmet)
(Yapı,inşa kiralama)
siparişi)
Musawamah Muqasah
(sade satış) (alacak ve
borçların
karşılıklı
mahcup
edilmesi)
Bai Al Sarf Sarf (Borsa)
(döviz satışı)
Bai Ad Dayn Hamish
(iskontolu Jiddiyah
satış) (Menkul değer
depozitosu)
Tawliyah Uji‟ (hizmet
(maliyet kaşrılığı alınan
fiyatına satış) ücretler)
Tabarru‟ (bağış)
Kaynak:https://islamicbankers.me/2015/10/23/most-commonly-used-islamic-banking-
contracts/‟den uyarlanmıştır.

13
 İslami finansal sistemde bankaların ele alacakları her türlü işlem, ürün ve hizmette
Şeriat'ı ihlal eden faiz tabanlı işlemler, konvansiyonel sigortacılık, kumar ve silah, alkol,
domuz vb. haram sayılan unsurları içermemesi şartı aranmaktadır. Finansal araçlar arasında
en yaygın işlemler “murabaha (satış sözleşmesi), icara (finansal kiralama bazlı) ve mudaraba
(ortaklık)” ve sukuk ise bu işlemlere dayalı en yaygın İslami sermaye piyasası aracı olarak
karşımıza çıkmaktadır(Thomson Reuters,2017:8). Günümüzde İslami finans sistemi kendisini
küresel piyasalarda kanıtlamış bir sistemdir. "İslam" sınıflamasına göre artan varlık ve varlık
yönetimi, pazarın kabul seviyesinin kanıtıdır. Diğer finansal kurumlarla eşit düzeyde rekabet
etmek için İslami bankaların rekabetçi olması gerekmekte ve bireylerin ve işletmelerin
taleplerini karşılamak zorundadır. Geliştirilen İslami ürünler yalnızca şeriatla uygun olmakla
yetinmemeli; aynı zamanda ülkenin yasaları, yönergeleri ve sirkülerleri ile de uyumlu
olmalıdır. Dolayısıyla İslami bankaların üreteceği yeni ürün ve hizmetlerde başta İslami
ilkeler olmak üzere; diğer çevresel faktörlere de dikkat edilmelidir. Böylece İslami bankalar
üretecekleri ve geliştirecekleri her alternatif ürün ile konvansiyonel bankalara karşı daha
sağlam durabileceklerdir (Aris vd.,2013:1153).

14

View publication stats