Chuyên mục Lí luận văn học - 1.1.

2022 - Nhân bản, nhân đạo và nhân văn trong văn chương - Mong
rằng 2022 của chúng ta sẽ là một năm thật nhiều yêu thương.
“Những cuộc chiến qua đi, những trang lịch sử của từng dân tộc được sang trang, các chiến tuyến có
thể được dựng lên hay san bằng. Nhưng những tác phẩm đi xuyên qua mọi thời đại, mọi nền văn hóa
hoặc ngôn ngữ, cuối cùng vẫn nằm ở tính nhân bản của nó. Có thể màu sắc quốc kì, ngôn ngữ hay
màu da chúng ta khác nhau. Nhưng máu chúng ta đều có màu đỏ, nhịp tim đều giống nhau. Văn học
cuối cùng là viết về trái tim con người.” Quả thật, tinh thần nhân đạo trong văn học đã làm nên giá trị
bất hủ của các tác phẩm văn chương. Bởi lẽ khi xét đến cùng, dù một tác phẩm văn học cần có giá trị
nghệ thuật đặc sắc được biểu hiện bằng tài năng của tác giả, nhưng cái cốt lõi để người đọc lưu tác
phẩm vào trái tim mình, lại chính từ "chữ tâm" của người cầm bút, như Nguyễn Du đã viết: Chữ tâm
kia mới bằng ba chữ tài!. “Cái tâm - đó là tấm lòng, là tình người, tình đời của người cầm bút - mới
là cái gốc, làm nên giá trị chân chính của văn chương”.
Về 3 khía cạnh nhân bản, nhân đạo, nhân văn, các em có thể hiểu như sau:
- Nhân bản là lấy con người làm gốc. Chủ nghĩa nhân bản là chủ nghĩa coi trọng con người với thực
thể hiện hữu của nó - sự sống còn và bản chất người (bao gồm cả bản năng vốn có và những giá trị
khác). Do đó nói tới giá trị nhân bản là nhấn mạnh đến khía cạnh bản thể của con người.
- Nhân đạo: hiểu theo nghĩa đen là đường đi của con người. Con đường đó còn gọi là đạo lí. Đó là
đạo lí phải tôn trọng quyền lợi chính đáng của con người, không được xâm phạm đến sinh mệnh,
thân thể, sự tự do về tư tưởng cũng như tình cảm của con người. Chủ nghĩa nhân đạo đòi hỏi sự yêu
thương, quý trọng con người, thuật ngữ này nhấn mạnh đến khía cạnh đạo đức.
- Nhân văn: cần hiểu theo ý nghĩa từng từ. Nhân là người, văn là vẻ đẹp. Nhân văn có thể hiểu là
những giá trị đẹp đẽ của con người. Một tác phẩm có tính nhân văn là tác phẩm văn học thể hiện con
người với những nét đẹp của nó, đặc biệt là những giá trị tinh thần như trí tuệ, tâm hồn, tình cảm,
phẩm cách. Tác phẩm đó hướng đến, khẳng định đề cao vẻ đẹp của con người. Nhân văn là thước đo
giá trị văn học của mọi thời đại.
Trong “Truyện Kiều” của đại thi hào Nguyễn Du, tinh thần nhân đạo là tiếng nói gợi ca những giá trị,
phẩm chất tốt đẹp của con người như tài sắc, lòng hiếu nghĩa, vị tha, chung thủy trong tình yêu... Đó
còn là tấm lòng của nhà thơ đồng tình với những ước mơ và khát vọng về tình yêu lứa đôi, về tự do
và công lý; là sự đồng cảm, xót thương với bao nỗi đau, bị vùi dập của con người, nhất là đối với
người phụ nữ bạc mệnh" trong xã hội phong kiến. Có thể nói, cảm hứng nhân đạo của Nguyễn Du là
cảm hứng trân trọng và thương yêu con người bị áp bức, bị chà đạp.
Trong “Vợ chồng A Phủ” của nhà văn Tô Hoài, giá trị nhân đạo trước hết được thể hiện ở phương
diện tố cáo những thế lực độc ác. Đó là thế lực phong kiến miền núi lợi dụng chính sách cho vay
nặng lãi để đọa đày người lương thiện, chà đạp quyền sống, quyền tự do hạnh phúc của người lao
động, nhất là những người dân nghèo. Tiếp đến là khẳng định, ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của
những người lao động nghèo khổ như Mị và A Phủ, đề cao sức sống mạnh mẽ, khát vọng tình yêu
hạnh phúc và tự do ở họ. Con đường giải thoát cho nhân vật mà Tô Hoài đưa ra trong tác phẩm chính
là đi theo Cách mạng, thể hiện qua đoạn kết của câu chuyện, A Phủ và Mị đã trốn tới Phiềng Sa và đi
theo ánh sáng của Cách mạng để giải thoát cho cuộc đời tăm tối của họ.
Tinh thần nhân đạo là mạch nguồn chảy mãi không bao giờ vơi cạn trong quá trình hình thành và
phát triển văn học. Bởi văn học luôn hướng vào con người, yêu thương và cải tạo con người; xây
dựng xã hội, sửa cái xấu, cái ác, ngợi ca cái tốt; khơi gợi, khẳng định, trân trọng cái tốt, nuôi dưỡng
cái đẹp phát triển. Chính tinh thần nhân đạo trong văn chương nghệ thuật đã bồi dưỡng tư tưởng, tình
cảm cho người đọc hoàn thiện bản thân, để mỗi chúng ta luôn biết hướng tới cái thiện, sống tốt đẹp
trong cuộc đời.