Drodzy Uczniowie!

Przygotowałyśmy dla Was zestawy zadań sprawdzających wiedzę

i umiejętności, które zatytułowałyśmy „Sprawdziany lustrzane”*.
Każdy sprawdzian jest jak lustro, w którym możecie przejrzeć się
i zobaczyć wyniki swojej pracy. Sprawdziany możecie przeprowa-
dzać i sprawdzać samodzielnie lub przy pomocy rodziców, w domu
lub na lekcji. Wyniki sprawdzianów umożliwią Wam dokonanie
samooceny postępów i osiągnięć w nauce.
Dokonanie samokontroli i samooceny ułatwią zamieszczone
w części III rozwiązania zadań, propozycje punktacji sprawdzanych
umiejętności oraz propozycje ocen wyrażonych w stopniach szkolnych.
Aby ukierunkować Waszą pracę, w części II zamieściłyśmy wykaz
umiejętności, które powinien opanować uczeń kończący gimnazjum
(standardy wymagań egzaminacyjnych). Rozwiązując wybrane za-
dania, kształcicie umiejętności opisane w standardach.
„Sprawdziany lustrzane” zawierają różne typy zadań. Spraw-
dziany nr 1, 2, 3, 5, 6, 8 wymagają udzielenia krótkiej odpowiedzi,
zgodnie z poleceniem. Sprawdzian nr 4 jest testem wielokrotnego
wyboru. Rozwiązanie każdego zadania wymaga wybrania i zazna-
czenia spośród czterech podanych jednej poprawnej odpowiedzi.
Sprawdzian nr 7 jest testem typu prawda - fałsz. Sposób rozwiązania
zadań tego sprawdzianu podałyśmy na stronie 47.
Sprawdziany przygotowałyśmy w dwóch wersjach A i B. Jeżeli nie
będziecie zadowoleni z wyniku sprawdzianu A, to powinniście
uzupełnić wiedzę, korzystając z podręcznika, zbioru zadań, notatek
w zeszycie. Następnie dokonajcie ponownie samokontroli, przepro-
wadzając sprawdzian B. Wierzymy, że porównanie wyników obu
sprawdzianów sprawi każdemu z Was wiele satysfakcji z poczynio-
nych postępów.

Serdecznie Wam tego życzymy

Autorki

* Nazwa zaczerpnięta z raportu E. M. Rogersa z seminarium nt. Doskonalenia nauczania

fizyki poprzez konstrukcje i dyskusje różnych typów sprawdzianów, Paryż 1972.
1. Za³o¿enia teorii kinetyczno-cz¹steczkowej budowy cia³
Imię i nazwisko, klasa
A
1. Wymień trzy założenia teorii kinetyczno-cząsteczkowej budowy ciał.

pkt

2. Porównaj siły międzycząsteczkowe w trzech stanach skupienia substancji

i uzupełnij tabelkę, wstawiając odpowiednio znak „x”.

Siły międzycząsteczkowe
Stan skupienia
bardzo duże duże bardzo małe

ciała stałe

ciecze

gazy

pkt
3. Dlaczego ciała stałe zachowują swój kształt i swoją objętość?

pkt
7
4. Wyjaśnij, dlaczego woda pobierana przez korzenie drzew z gleby dociera do
wszystkich gałęzi.

pkt

5. Ciecze znajdujące się w dwóch naczyniach można połączyć, otwierając kran K.

woda zabarwiona atramentem woda

a) Co zaobserwujesz po pewnym czasie od chwili otwarcia kranu K?

b) Nazwij opisane zjawisko.

c) Wyjaśnij opisane zjawisko, korzystając z teorii kinetyczno-cząsteczkowej

budowy cieczy.

d) W jaki sposób można byłoby przyspieszyć opisane zjawisko? Dlaczego?

pkt
8
1. Za³o¿enia teorii kinetyczno-cz¹steczkowej budowy cia³
Imię i nazwisko, klasa
B
1. Podaj nazwy trzech zjawisk, które są wynikiem oddziaływań międzycząstecz-
kowych.

pkt

2. Porównaj odległości między cząsteczkami w trzech stanach skupienia substancji,

a następnie uzupełnij tabelkę, wstawiając odpowiednio znak „x”.

Odległości między cząsteczkami

Stan skupienia
bardzo małe małe duże

gazy

ciecze

ciała stałe

pkt

3. Dlaczego gazy nie zachowują swojego kształtu ani swojej objętości?

pkt
9
4. Wyjaśnij, dlaczego po zanurzeniu jednego końca ręcznika w wodzie po pew-
nym czasie cały ręcznik jest mokry.

pkt

5. Ciecze znajdujące się w dwóch naczyniach można połączyć, otwierając kran K.

woda zabarwiona
woda
nadmanganianem potasu
a) Co zaobserwujesz po pewnym czasie od chwili otwarcia kranu K?

b) Nazwij opisane zjawisko.

c) Wyjaśnij opisane zjawisko, korzystając z teorii kinetyczno-cząsteczkowej

budowy cieczy.

d) W jaki sposób można byłoby przyspieszyć opisane zjawisko? Dlaczego?

pkt
10
 4. Hydrostatyka i aerostatyka
Imię i nazwisko, klasa
A
Zaznacz jedną poprawną odpowiedź.
Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, suma punktów wynosi 20.
1. Plastelinowa kula S leżała na stole. Z kuli tej ulepiono następnie walec W
i położono na stole. Porównując siły nacisku i ciśnienia, możemy ustalić, że:
A. siła nacisku i ciśnienie walca na stół są większe niż kuli
B. siła nacisku walca jest większa niż kuli
C. ciśnienie walca jest mniejsze niż ciśnienie kuli
D. siły nacisku i ciśnienia walca i kuli są jednakowe

S W

pkt

2. Wartość siły wyporu działającej na ciało zanurzone w cieczy zależy od gęsto-

ści cieczy, wartości przyspieszenia ziemskiego oraz od:
A. objętości zanurzonej części ciała
B. ciężaru ciała w powietrzu
C. ciężaru ciała w cieczy
D. gęstości substancji, z której wykonane jest to ciało
pkt

3. Kulki stalowe zanurzono w wodzie. Największa siła wyporu działa na:

A. kulkę 1, ponieważ ma najmniej-
szą masę
B. kulkę 3, ponieważ pod nią znajduje
się najgrubsza warstwa cieczy 3
C. kulkę 2, ponieważ jest najgłębiej
zanurzona 1
D. kulkę 2, ponieważ jej objętość jest 2
największa
pkt
kg
4. Po przełożeniu bryłki metalowej z wody o gęstości 1000 3 do nafty o gęsto-
kg m
ści 800 3 wartość siły wyporu:
m
A. nie zmieni się, ponieważ objętość bryłki nie zmieniła się
B. zmaleje, ponieważ gęstość nafty jest mniejsza od gęstości wody
C. wzrośnie, ponieważ gęstość wody jest większa od gęstości nafty
D. nie zmieni się, ponieważ masa bryłki nie zmieniła się

pkt
19
5. Do naczyń N i M, połączonych poziomą rurką z kranem K, wlano jednakowe
masy wody. Po otwarciu kranu K woda:
A. będzie przepływać z naczynia N
do naczynia M, ponieważ ciśnienia
hydrostatyczne w obu naczyniach N M
są różne
B. nie będzie przepływać, ponieważ
masy wody w obu naczyniach są
K
jednakowe
C. będzie przepływać z naczynia N
do naczynia M, ponieważ objętości
cieczy w obu naczyniach są różne
D. nie będzie przepływać, ponieważ
gęstości cieczy w obu naczyniach
są jednakowe
pkt

6. Po przelaniu cieczy z naczynia P do naczynia R ciśnienie cieczy wywierane na

dno naczynia R:
A. będzie takie samo jak ciśnienie R
cieczy wywierane na dno naczy-
nia P, ponieważ gęstość cieczy P
nie zmieniła się
B. będzie mniejsze niż ciśnienie cie-
czy wywierane na dno naczynia P,
ponieważ powierzchnia dna naczy-
nia R jest mniejsza niż naczynia P
C. będzie takie samo jak ciśnienie cieczy wywierane na dno naczynia P, ponie-
waż ciężar cieczy jest taki sam
D. będzie większe niż ciśnienie cieczy wywierane na dno naczynia P, ponie-
waż wysokość słupa cieczy wzrośnie

pkt

7. Po zanurzeniu w nafcie prostopadłościany o jednakowych wymiarach zajęły

położenie tak, jak na rysunku. Możemy ustalić, że na prostopadłościan 1:
A. działa taka sama siła wyporu jak
na prostopadłościan 2
B. działa większa siła wyporu niż na
1
prostopadłościan 2
C. działa mniejsza siła wyporu niż
na prostopadłościan 2
D. działa siła wyporu, której nie 2
można porównać z siłą wyporu
działającą na prostopadłościan 2
pkt
20
 8. Na rysunkach przedstawiono wektory
KKH sił działających na KKH
ciało pływające po po-
wierzchni cieczy: siłę wyporu .M oraz siłę ciężkości . C . Wektory działają-
cych sił poprawnie przedstawia rysunek: KKH
.M
KKH
1 KKH 2 . M 3
.M

KKH KKH KKH

.C .C .C

A. 1
B. 2
C. 3
D. żaden z nich
pkt
9. Ile wynosi ciśnienie hydrostatyczne wody na poziomie 1–1? Gęstość wody
kg N
wynosi 1000 , a przyspieszenie ziemskie – 10 kg .
m3

A. 1500 Pa
B. 1000 Pa
C. 500 Pa
D. 0
pkt

10. Ciało ważące w powietrzu 30 N, po całkowitym zanurzeniu w cieczy, wyparło

taką ilość cieczy, której ciężar wynosił 35 N. Jak zachowa się to ciało puszczo-
ne swobodnie w cieczy?
A. Ciało to będzie pływać po powierzchni cieczy.
B. Ciało to będzie pływać wewnątrz cieczy.
C. Ciało to będzie tonąć.
D. Nie można ustalić, jak zachowa się to ciało, ponieważ nie znamy jego gę-
stości i gęstości cieczy.

pkt
21
11. Ryba o masie 1,5 kg utrzymuje się nieruchomo w wodzie jeziora. Jeżeli war-
N
tość przyspieszenia ziemskiego wynosi 10 kg , to wartość siły wyporu działają-
cej na rybę wynosi:

A. 15 N
B. 10 N
C. 1,5 N
D. nie można jej obliczyć, gdyż jest za mało danych
pkt

12. Ciśnienie hydrostatyczne na dnie jeziora wynosi 200 kPa. Jeżeli gęstość wody
kg N
wynosi 1000 3 , a przyspieszenie ziemskie 10 kg , to głębokość jeziora wynosi:
m
A. 200 m
B. 20 m
C. 10 m
D. 2m

pkt

13. Siła ciężkości działająca na bryłkę metalową o objętości 0,001 m3 wynosi 25 N,

N
a wartość przyspieszenia ziemskiego 10 kg . Jeżeli bryłkę zawiesimy na siłomierzu
kg
i zanurzymy ją w wodzie o gęstości 1000 , to siłomierz wskaże:
m3
A. 10 N
B. 15 N
C. 35 N
D. 150 N

pkt

14. Pan Michał pływa w jeziorze tak, że 10% objętości jego ciała wystaje ponad
kg
powierzchnię wody. Jeżeli gęstość wody wynosi 1000 , to gęstość ciała pana
m3
Michała wynosi:
A. 90 kg/m3
B. 100 kg/m3
C. 900 kg/m3
D. 1100 kg/m3

pkt
22
15. W modelu urządzenia hydraulicznego powierzchnia tłoka S2 jest 4 razy większa
KKH
od powierzchni tłoka S1. Jeżeli na tłok S1 działamy siłą . , to na tłok S2 działa:
A. ciśnienie 4 razy mniejsze niż na tłok S1
KKH
B. taka sama siła . jak na tłok S1
C. siła 4 razy mniejsza niż na tłok S1
D. siła 4 razy większa niż na tłok S1
S2 S1
KKH
.

pkt

16. Ciśnienie gazu w pojemniku wynosi 0,5 Pa. Oznacza to, że:
A. na każdy 1 cm2 płaskiej powierzchni gaz naciska siłą o wartości 0,5 N
B. na każdy 1 cm2 płaskiej powierzchni gaz naciska siłą o wartości 5,0 N
C. na każdy 1 m2 płaskiej powierzchni gaz naciska siłą o wartości 0,5 N
D. na każdy 1 m2 płaskiej powierzchni gaz naciska siłą o wartości 5,0 N

pkt

17. Pojemnik w kształcie sześcianu wypełniono gazem o ciśnieniu p. Kierunek

i zwrot siły nacisku gazu na ściankę górną pojemnika poprawnie przedstawia
wektor:
A. 4 2
4
B. 3
C. 2 1
D. 1
3

pkt
KKH
18. Przyrost ciśnienia w gazie, wywołany działaniem siły . na tłok, jest:
A. największy w punktach 4 i 1
B. najmniejszy w punkcie 3 KH
C. jednakowy w punktach: 1, 2, 3, 4 4 .
D. największy w punktach 2 i 3, 3
a najmniejszy w punktach 4 i 1 1
2

pkt
23
19. Wartość ciśnienia atmosferycznego w przybliżeniu wynosi:
A. 1000 Pa
B. 100 hPa
C. 1000 kPa
D. 1000 hPa
pkt

20. Wartość siły nacisku powietrza atmosferycznego o ciśnieniu 100 kPa na ekran
telewizora o powierzchni 0,2 m2 wynosi:
A. 20 N
B. 200 N
C. 20 kN
D. 2000 N

pkt

Dodatkowe miejsce na obliczenia

24
 1. Za³o¿enia teorii kinetyczno-cz¹steczkowej budowy cia³ A
Numer Oczekiwane rozwiązanie Liczba
Propozycja punktacji
zadania punktów
1 2 3 4

1. Wszystkie ciała składają się Podanie jednego z trzech

z oddzielnych, bardzo małych założeń – 1 pkt
cząsteczek.
Cząsteczki ciągle poruszają się
w sposób nieuporządkowany.
Cząsteczki oddziałują między sobą,
mogą się przyciągać lub odpychać. 0–3

2. Siły międzycząsteczkowe: ciała stałe Prawidłowa ocena sił

– bardzo duże, ciecze – duże, gazy – w każdym stanie
bardzo małe. skupienia – 1 pkt 0–3

3. W ciałach stałych siły międzyczą- Charakterystyka sił

steczkowe przyciągania są bardzo i ruchu cząsteczek – 1 pkt
duże. Cząsteczki wykonują drgania, Wyjaśnienie, dlaczego
ale nie przemieszczają się swobod- zachowują objętość
nie wewnątrz ciała i nie zmieniają i kształt – 1 pkt
swoich położeń równowagi. Duże
siły międzycząsteczkowe powodują,
że ciała stałe zachowują swoją
objętość i swój kształt. 0–2

4. Korzenie, pnie i gałęzie drzew Podanie, że drzewa mają

zawierają system kanalików.
Wskutek zjawiska włoskowatości
poziom wody w kanalikach podnosi
się ponad poziom wód gruntowych.
W ten sposób woda dociera do
wysoko położonych gałęzi.
system cienkich rurek
(kanalików) – 1 pkt
Wyjaśnienie roli tych
kanalików – 1 pkt
0–2

5. a) Obserwujemy mieszanie się a) Podanie wyniku

zabarwionej wody z czystą wodą.
Po pewnym czasie woda w obu
naczyniach będzie zabarwiona.
b) Dyfuzja cieczy.
obserwacji – 1 pkt
b) Podanie nazwy
zjawiska – 1 pkt

75
 1 2 3 4

5. cd. c) Cząsteczki dwóch różnych cieczy, c) Wyjaśnienie zjawiska

znajdujące się w pobliżu ich dyfuzji – 2 pkt
wspólnej granicy, zamieniają się
miejscami na skutek chaotycznych
ruchów. Następnie część tych
cząsteczek zamienia się miejscami
z cząsteczkami leżącymi w dal-
szych warstwach cieczy.
d) Dyfuzję można przyspieszyć przez d) Podanie sposobu
ogrzewanie cieczy, czyli przez przyspieszenia zjawi-
zwiększenie jej temperatury. ska dyfuzji – 1 pkt
Im wyższa jest temperatura cieczy, Wyjaśnienie wpływu
tym prędkość ruchu cząsteczek temperatury na szybkość
jest większa i cząsteczki obu dyfuzji – 1 pkt
cieczy mieszają się szybciej. 0–6

1. Za³o¿enia teorii kinetyczno-cz¹steczkowej budowy cia³ B

Numer Oczekiwane rozwiązanie Liczba
Propozycja punktacji
zadania punktów
1 2 3 4
1. Na przykład: zjawisko napięcia Podanie nazwy jednego
powierzchniowego, zjawisko zjawiska – 1 pkt
zwilżania, zjawisko włoskowatości. 0–3

2. Odległości między cząsteczkami: Prawidłowa ocena odległo-

ciała stałe – bardzo małe, ści między cząsteczkami
ciecze – małe, gazy – duże. w każdym stanie skupienia
– 1 pkt 0–3

3. Siły międzycząsteczkowe przycią- Wyjaśnienie, dlaczego

gania w gazach są bardzo małe gazy nie zachowują
i cząsteczki gazów nie mogą swojego kształtu – 1 pkt
utrzymać się obok siebie, dlatego
gazy nie zachowują swojego kształtu.
Duże odległości między cząsteczkami Wyjaśnienie, dlaczego
gazów i bardzo słabe oddziaływa- gazy nie zachowują
nia międzycząsteczkowe powodują, swojej objętości – 1 pkt
że cząsteczki gazów swobodnie
poruszają się we wszystkich kierun-
kach, wypełniając całkowicie
naczynie. Zatem gazy nie zachowują
swojej objętości. 0–2

76
1 2 3 4

4. Dobre ręczniki wykonane są Podanie, że w ręczniku są

z tkaniny bawełnianej. Między cienkie rurki (kanaliki)
nićmi tkaniny tworzą się rurki – 1 pkt
włoskowate (kanaliki).
Na skutek zjawiska włoskowatości Wyjaśnienie roli tych
poziom wody w tych kanalikach kanalików – 1 pkt
podnosi się ponad poziom wody,
w której zanurzono jeden koniec
ręcznika i woda po pewnym czasie
dotrze do drugiego końca ręcznika. 0–2

5. a) Obserwujemy mieszanie się a) Podanie wyniku

wody zabarwionej nadmangania- obserwacji – 1 pkt
nem potasu z czystą wodą. Po
pewnym czasie woda w obu
naczyniach będzie zabarwiona.
b) Dyfuzja cieczy. b) Podanie nazwy
zjawiska – 1 pkt
c) Cząsteczki dwóch różnych c) Wyjaśnienie zjawiska
cieczy, znajdujące się w pobliżu dyfuzji – 2 pkt
ich wspólnej granicy, zamieniają
się miejscami na skutek chaotycz-
nych ruchów. Następnie część
tych cząsteczek zamienia się
miejscami z cząsteczkami
leżącymi w dalszych warstwach
cieczy. Cząsteczki obu cieczy
mieszają się wzajemnie.
d) Dyfuzję można przyspieszyć przez d) Podanie sposobu
ogrzewanie cieczy, czyli przez przyspieszenia zjawi-
zwiększenie jej temperatury. ska dyfuzji – 1 pkt
Im wyższa jest temperatura cieczy, Wyjaśnienie wpływu
tym prędkość ruchu cząstek jest temperatury na szyb-
większa i cząsteczki w obu kość dyfuzji – 1 pkt
cieczach mieszają się szybciej. 0–6

Propozycja oceny osi¹gniêæ uczniów

0 –5 niedostateczny
6 –7 dopuszczający
8 – 11 dostateczny
12 – 14 dobry
15 – 16 bardzo dobry

77
 4. Hydrostatyka i aerostatyka A
Numer
zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Odpowiedź C A D B A D C B C A

Numer
zadania 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Odpowiedź A B B C D C C C D C

4. Hydrostatyka i aerostatyka B
Numer
zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Odpowiedź A C B C B A A A B C

Numer
zadania 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Odpowiedź B D B D D C A C B D

Propozycja oceny osi¹gniêæ uczniów

0 –6 niedostateczny
7 –8 dopuszczający
9 – 13 dostateczny
14 – 17 dobry
18 – 20 bardzo dobry

83