DIAGNOSTYKA’28 – ARTYKUàY GàÓWNE

SZKODA, Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą statystycznej kontroli odbiorczej …

DIAGNOZOWANIE JAKOĝCI PARTII WYROBÓW METODĄ STATYSTYCZNEJ

KONTROLI ODBIORCZEJ Z OCENĄ ALTERNATYWNĄ
Jerzy SZKODA

Katedra Eksploatacji Pojazdów i Maszyn Uniwersytetu WarmiĔsko-Mazurskiego

ul. Oczapowskiego 11, 10-736 Olsztyn, tel./fax (0-PREFIX-89) 523-34-63,

Streszczenie
W artykule przedstawiono istotĊ statystycznej kontroli odbiorczej, zasady pobierania próbki do
badaĔ statystycznych. Scharakteryzowano metodĊ oceny alternatywnej i warunki jej stosowania.
Opisano algorytm postĊpowania w diagnozowaniu jakoĞci partii na podstawie statystycznej
kontroli odbiorczej z oceną alternatywną.

Sáowa kluczowe: diagnostyka, statystyczna kontrola odbiorcza, pobieranie próbki, plany badaĔ.

DIAGNOSING THE ARTICLES LOT QUALITY BASED ON STATISTICAL RECEPTION

INSPECTION WITH ALTERNATIVE ESTIMATION

Summary
The paper presents the key factors of statistical reception inspection and the principles of
gathering samples for statistical tests. It also describes the alternative estimation method and
conditions of its application. The paper presents the diagnosis algorithm based on statistical
reception inspection with alternative estimation is also presented.

Key words: diagnostics, statistical methods, quality, reception inspection, sample taking, research plan.

1. WSTĉP jest niewielka lub gdy niezgodnoĞü jednostek

wyrobów podczas statystycznej kontroli odbiorczej
W zapewnieniu jakoĞci wyrobów, szczególnie jest wiĊksza od dopuszczalnej.
wówczas, gdy procesy produkcyjne nie są
uregulowane statystycznie [1], stosuje siĊ kontrolĊ
odbiorczą mającą na celu zdiagnozowanie jakoĞci Wyspecyfikowane
wyrobów. wymagania jakoĞciowe
Kontrola jakoĞci wyrobów to ocenianie wyrobu
zgodnoĞci cech wyrobów z wyspecyfikowanymi
wymaganiami, przez obserwacjĊ i orzecznictwo
w poáączeniu odpowiednio z pomiarami,
przeprowadzeniem badaĔ lub stosowaniem Wyroby zgodne
sprawdzianów. 100 % wyrobów (jakoĞciowo dobre)
Kontrola odbiorcza moĪe byü przeprowadzana
po zakoĔczeniu procesu produkcyjnego jako
kontrola koĔcowa jakoĞci wyrobów oraz po
zakoĔczeniu pewnych operacji jako kontrola
miĊdzyoperacyjna jakoĞci wyrobów. Kontrola Wyroby niezgodne
odbiorcza moĪe byü równieĪ stosowana przy (jakoĞciowo niedobre)
odbiorze dostaw elementów, materiaáów i surowców
przeznaczonych do produkcji wyrobów.
Rys. 1. Idea peánej kontroli
2. ISTOTA STATYSTYCZNEJ KONTROLI odbiorczej partii wyrobów
ODBIORCZEJ

W diagnozowaniu jakoĞci partii wyrobów moĪna
stosowaü metodĊ peánej 100 % kontroli wyrobów
lub metodą statystycznej kontroli odbiorczej
wyrobów (SKO).
MetodĊ peánej kontroli odbiorczej (rys. 1) stosuje
siĊ wówczas, gdy liczba kontrolowanych wyrobów
Metoda peánej (100 %) kontroli odbiorczej jest
kosztowna i czasocháonna, dlatego do
diagnozowania jakoĞci dostaw i produkowanych
wyrobów w duĪych partiach stosuje siĊ metody
statystycznej kontroli. Metody SKO naleĪy
wykorzystywaü wówczas, gdy kontrola wszystkich
 DIAGNOSTYKA’28 – ARTYKUàY GàÓWNE
SZKODA, Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą statystycznej kontroli odbiorczej …
wyrobów byáaby, ze wzglĊdów ekonomicznych
i organizacyjnych, nieuzasadniona lub technicznie
niemoĪliwa na przykáad w badaniach niszczących.
Diagnoza jakoĞci partii
Pobieranie wyrobów na podstawie
próbki do wyniku badania próbki
badaĔ n
Partia
wyrobów N
PartiĊ wyrobów
naleĪy odrzuciü
Rys. 2. Idea statystycznej kontroli odbiorczej w diagnozowaniu jakoĞci partii wyrobów
3. ZASADY POBIERANIA PRÓBKI DO
DIAGNOZOWANIA JAKOĝCI PARTII
WYROBÓW
Aby wyniki diagnozy jakoĞci partii wyrobów
metodą SKO byáy wiarygodne musi byü
odpowiednio pobrana próbka do badaĔ. Pobieranie
próbki to jedna z podstawowych czynnoĞci, których
wykonanie musi odpowiadaü okreĞlonym
w statystyce zasadom.
Pierwsza z tych zasad mówi, Īe partia
przedstawiona do diagnozowania jakoĞci metodą
statystycznej kontroli odbiorczej musi byü
jednorodna. To znaczy, Īe do produkcji wyrobów
powinno siĊ stosowaü jednorodne surowce,
technologie, maszyny i urządzenia techniczne oraz
warunki ich przechowywania.
Druga zasada dotyczy reprezentatywnoĞci
próbki pobranej z partii wyrobów.
ReprezentatywnoĞü próbki zapewnia siĊ przez
losowe pobieranie oraz przez odpowiednią, dla
stosowanej metody kontroli licznoĞü próbki.
RozróĪnia siĊ nastĊpujące sposoby pobierania
próbki:
1) Pobieranie z zastosowaniem liczb losowych,
stosowanie liczb losowych przy pobieraniu
jednostek wyrobów do próbki wymaga
ponumerowania wszystkich wyrobów w partii.
Przy tym sposobie pobierania moĪna stosowaü
tablice cyfr losowych (PN-83/N-03010).
2) Pobieranie „na Ğlepo”, stosuje siĊ wówczas,
gdy partia wyrobów przedstawiana jest do
kontroli luzem (bez ponumerowania).
Poszczególne jednostki partii są pobierane na
„chybiá trafiá”. Przy pobieraniu „na Ğlepo”
poszczególne jednostki powinny byü pobierane
z róĪnych miejsc partii. Pobierania „na Ğlepo”
W metodach statystycznej kontroli odbiorczej
decyzjĊ o przyjĊciu lub odrzuceniu partii wyrobów
podejmuje siĊ na podstawie badaĔ próbki losowej
o licznoĞci n, pobranej z partii o licznoĞci N (rys. 2).
Czy
diagnoza jest T PartiĊ wyrobów
pozytywna? naleĪy przyjąü
N
nie moĪna stosowaü, gdy wady poszczególnych
jednostek są rozpoznawalne na pierwszy rzut
oka, np. przez dotkniĊcie, zapach itp.
3) Pobieranie systematyczne, stosuje siĊ w tych
przypadkach, gdy wyroby przedstawiane są do
kontroli w sposób potokowy, np. z taĞmy.
Wyroby są pobierane wówczas w okreĞlonych
odstĊpach czasu lub co okreĞloną jednostkĊ.
4) Pobieranie wielostopniowe, stosuje siĊ
wówczas, gdy wyroby przedstawiane do
kontroli są opakowane. Tworzy siĊ wówczas
dwa lub wiĊcej etapów pobierania próbki np.
pobiera siĊ próbkĊ opakowania (etap 1),
a nastĊpnie z wylosowanego opakowania losuje
siĊ wyrób z zastosowaniem liczb losowych lub
„na Ğlepo”.
5) Pobieranie warstwowe, stosuje siĊ wówczas,
gdy partia, z której pobiera siĊ próbki, skáada siĊ
z dwóch lub wiĊcej podpartii, np. podpartie
pochodzą z kilku tego samego typu obrabiarek,
a z przyczyn ekonomicznych lub/i technicznych
oddzielne badanie kaĪdej podpartii nie jest
wskazane. Liczba wyrobów pobranych
z poszczególnych podpartii powinna byü
proporcjonalna do licznoĞci podpartii.
4. STATYSTYCZNA KONTROLA
ODBIORCZA Z OCENĄ
ALTERNATYWNĄ
Ze wzglĊdu na metodĊ (sposób) oceny wyróĪnia
siĊ:
- statystyczną kontrolĊ odbiorczą z oceną
liczbową,
- statystyczną kontrolĊ odbiorczą z oceną
alternatywną.
 DIAGNOSTYKA’28 – ARTYKUàY GàÓWNE
SZKODA, Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą statystycznej kontroli odbiorczej …

W SKO z oceną alternatywną dokonuje siĊ niezgodnych lub bierze siĊ pod uw
klasyfikacji wyrobów jako zgodnych lub
agĊ liczbĊ niezgodnoĞci w wyrobie, liczonych SKO z oceną alternatywną jest przeprowadzana
na jednostkĊ miary, np. metr bieĪący, metr wedáug planu badaĔ, okreĞlonego przez, praktycznie
kwadratowy. trzy parametry, a mianowicie:
OcenĊ alternatywną stosuje równieĪ wówczas, - licznoĞü próbki – n,
gdy mierzona cecha wyrobu nie ma rozkáadu - maksymalną liczbĊ jednostek niezgodnych, jaka
normalnego. moĪe wystąpiü w próbce – Ac,
W zagadnieniach oceny alternatywnej typu - liczbĊ jednostek dyskwalifikujących – Re.
liczby wyrobów niezgodnych modelem rozkáadu Plan badaĔ oznacza siĊ wówczas symbolem (4).
prawdopodobieĔstwa znalezienia jednostek
niezgodnych jest rozkáad dwumianowy (RD). (n-Ac/Re) (4)
Funkcja gĊstoĞci zaobserwowania X jednostek
niezgodnych ƒ(X) w próbie losowej o licznoĞci n, LicznoĞü partii kontrolowanej praktycznie siĊ
przy frakcji p niezgodnych jednostek w populacji pomija, jeĪeli speániony jest warunek (5).
N, opisana jest rozkáadem dyskretnym o postaci (1):
! 100
§n· X X
N
(5)
ƒ(X)= ¨
© X ¹̧
n
p q (1)
KaĪdemu planowi badaĔ odpowiada krzywa
gdzie: q – antypoda p (q=1-p) operacyjno-charakterystyczna OC (rys. 4),
z której moĪna odczytaü prawdopodobieĔstwo
Przykáad funkcji ƒ(X) przedstawiono na rysunku 3. przyjĊcia lub odrzucenia partii wyrobów,
z udziaáem jednostek niezgodnych p.
f (X )
Pa - PrawdopodobieĔstwo przyjĊcia partii
n=80 Ryzyko
dostaw- Punkt ryzyka dostawcy
p=0,02
cy (PR)
Krzywa operacyjno-charakte-
rystyczna OC planu badania
(dla danych: N, n, Ac)

Punkt ryzyka
X Ryzyko odbiorcy
0 5 10 15 odbiorcy
(CR) p - frakcja
PPRQ PCRQ
Rys. 3. Przykáad graficznej postaci niezgodnoĞci
funkcji gĊstoĞci rozkáadu w partii
dwumianowego
Rys. 4. Krzywa operacyjno-
charakterystyczna.
WartoĞci prawdopodobieĔstwa rozkáadu ħródáo: opracowanie na podstawie
dwumianowego F(X) oblicza siĊ ze wzoru (2). PN-ISO 2859-1+AC1:1996

¦ f ( Xi )
X
F( X ) (2) Krzywa OC jest zbiorem wartoĞci dystrybnanty
i 1
RD dla p zmieniającego siĊ w przedziale <0,1>.
W SKO z oceny alternatywnej bierze siĊ pod RozróĪnia siĊ trzy obszary charakterystyki OC,
a mianowicie:
Obszar O d p d p PRQ - zakres poziomu jakoĞci
uwagĊ funkcjĊ jednostek niezgodnych p (3).

X z duĪym prawdopodobieĔstwem przyjĊcia.

p (3)
PrawdopodobieĔstwo odrzucenia partii o poziomie
jakoĞci O d p d p PRQ jest maáe i jest okreĞlane
N
gdzie: X – liczba jednostek niezgodnych,
N – licznoĞü partii wyrobów, jako ryzyko dostawcy.
Obszar p t p CRQ - zakres poziomu jakoĞci
p – funkcja wyraĪa siĊ w wartoĞciach
wzglĊdnych <0,1> lub
procentowych <0,100>. z maáym prawdopodobieĔstwem przyjĊcia.
PrawdopodobieĔstwo przyjĊcia partii o poziomie
 DIAGNOSTYKA’28 – ARTYKUàY GàÓWNE
SZKODA, Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą statystycznej kontroli odbiorczej …

jakoĞci p t p CRQ jest maáe i okreĞlane jako ryzyko

odbiorcy.
Obszar p PRQ  p  p CRQ - zakres poziomu Planowanie diagnozy:
jakoĞci ze Ğrednim prawdopodobieĔstwem przyjĊcia. - ustaliü AQL
PoniewaĪ prawdopodobieĔstwo odrzucenia - okreĞliü licznoĞü partii N
zgodnej partii i przyjĊcia niezgodnej partii zaleĪy od - okreĞliü reĪim (poziom) kontroli
frakcji niezgodnoĞci p, a zmniejszenie tej frakcji - wybraü znak literowy licznoĞci
wiąĪe siĊ ze zwiĊkszeniem kosztów kontroli ustala próbki
siĊ wskaĨniki jakoĞci z których najwaĪniejszy to - okreĞliü liczbĊ kwalifikującą AC
akceptowalny poziom jakoĞci AQL (ang. i dyskwalifikującą RC
Acceptance Quality Level) – poziom jakoĞci, który
w przypadku rozpatrywania ciągu sukcesywnie
dostarczanych partii jest wartoĞcią graniczną
zadawalającej Ğredniej jakoĞci procesu. Pobieranie próbki do badaĔ
Statystyczną kontrolĊ z oceną alternatywną Pobraü próbkĊ o licznoĞci n
moĪna prowadziü w reĪimie ulgowym, normalnym z partii o licznoĞci N
i obostrzonym (PN-ISO 2859-1+AC1:1996).
Takie zróĪnicowanie planów badaĔ
wprowadzono w celu lepszego zabezpieczenia siĊ Diagnozowanie jakoĞci partii
przed przyjĊciem wyrobów z nieznanej produkcji wyrobów
(technologii) przez stosowanie kontroli obostrzonej Skontrolowaü próbkĊ i okreĞliü
oraz zmniejszeniem kosztów kontroli, przez liczbĊ jednostek niezgodnych - X
stosowanie kontroli ulgowej, jeĞli jest to
uzasadnione.

X d AC
Normy przewidują równieĪ podziaá planów Czy
badaĔ na plany jednostopniowe i wielostopniowe.
Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą
SKO z oceną alternatywną, wedáug planu
jednostopniowych badaĔ przedstawiono na rysunku PartiĊ wyrobów PartiĊ wyrobów
5. naleĪy przyjąü naleĪy odrzuciü

5. ANALIZA PRZYPADKU. PLAN BADAē Rys. 5. Algorytm diagnozowania

W DIAGNOZOWANIU JAKOĝCI PARTII jakoĞci partii wyrobów na podstawie
TàOCZONYCH PODKàADEK SKO z oceną alternatywną
DYSTANSOWYCH
Wybór znaku literowego licznoĞci próbki
Cotygodniowo diagnozowaniu jakoĞci dokonuje siĊ z tabeli 1, w której dla wiersza
poddawana jest jednorazowo partia N=2500 okreĞlonego przedziaáem licznoĞci partii (1201-
táoczonych podkáadek dystansowych, 3200), odpowiadającego licznoĞci partii N=2500
przeznaczonych do ukáadów sterowania i kolumny poziomu normalnego kontroli (poziom
hydraulicznego maszyn i urządzeĔ technicznych. II), odpowiada znak literowy K.
Ze wzglĊdu na speániane przez nie funkcje LicznoĞü próbki, jaką naleĪy pobraü do
w specyfikacji technicznej podano ich gruboĞü diagnozowania okreĞla siĊ z tabeli 2.
w nastĊpującej formie: Dla znaku literowego K, licznoĞü próbki wynosi
- górna granica tolerancji GWG – 5,05 mm, n=125 podkáadek. Dla AQL-1,5 liczba kwalifikująca
- dolna granica tolerancji DWG – 4,95 mm. wynosi AC=5, zaĞ liczba dyskwalifikująca Re=6.
Zwolnienia partii podkáadek z produkcji Plan badaĔ jakoĞci przedstawionej partii
dokonuje siĊ na podstawie wyników diagnozy táoczonych podkáadek dystansowych oznacza siĊ
jakoĞci partii podkáadek, dokonywanej metodą nastĊpująco:
statystycznej kontroli odbiorczej z oceną (125 – 5/6)
alternatywną. Na tej podstawie w diagnozowaniu jakoĞci partii
W diagnozowaniu jakoĞci partii podkáadek podkáadek naleĪy podejmowaü nastĊpujące decyzje:
ustalono: - jeĪeli liczba niezgodnych podkáadek w badanej
próbce X d AC 5 to partia podkáadek
- AQL – 1,5,
- reĪim badania próbki na poziomie normalnym
(II), powinna byü zwolniona z produkcji,

próbce X t Re 6 to partia podkáadek nie

- jednostopniowy plan badaĔ. - jeĪeli liczba niezgodnych podkáadek w badanej

powinna byü zwolniona z produkcji.

 DIAGNOSTYKA’28 – ARTYKUàY GàÓWNE
SZKODA, Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą statystycznej kontroli odbiorczej …

Tabela 1. Znaki literowe licznoĞci próbki

Specjalne poziomy kontroli Ogólne poziomy kontroli
LicznoĞü partii
S-1 S-2 S-3 S-4 I II III
2 do 8 A A A A A A B
9 do 15 A A A A A B C
16 do 25 A A C B B C D
26 do 50 A B C C C D E
51 do 90 B B C C C E F
91 do 150 B B C D D F G
151 do 280 B C D E E G H
281 do 500 B C D E F H J
501 do 1200 C C E F G J K
1201 do 3200 C D E G H K L
3201 do 10000 C D F G J L M
10001 do 35000 C D F H K M N
35001 do 150000 D E G J L N P
150001 do 500000 D E G J M P Q
500001 i wiĊcej D E H K N Q R
ħródáo: PN-ISO 2859-1+AC1:1996

Tabela 2. Plany jednostopniowe stosowane podczas kontroli normalnej (tablica podstawowa)

Akceptowane poziomy jakoĞci (kontrola normalna)
LicznoĞü próbki
licznoĞci próbki

0,010 0.015 0,025 0,040 0,065 0,10 0,15 0,25 0,40 0,65 1,5 2,5 4,0 6,5 10 15 25
Znak literowy

1,0

AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe AcRe

A 2 0 1 1 2
B 3 0 1 1 2 2 3
C 5 0 1 1 2 2 3 3 4
D 8 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6
E 13 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8
F 20 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11
G 32 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15
H 50 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
J 80 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
K 125 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
L 200 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
M 315 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
N 500 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
P 800 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22
Q 1250 0 1 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22

R 2000 1 2 2 3 3 4 5 6 7 8 10 11 14 15 21 22

ħródáo: PN-ISO 2859-1+AC1:1996

= Stosowaü pierwszy plan poniĪej strzaáki. JeĪeli licznoĞü próbki jest równa lub wiĊksza od licznoĞci partii, stosowaü
kontrolĊ stuprocentową.
= Stosowaü pierwszy plan powyĪej strzaáki.
Ac = Liczba kwalifikująca.
Re = Liczba dyskwalifikująca.

Inne przykáady planów badaĔ Czytelnik znajdzie wyznaczenie prawdopodobieĔstwa przyjĊcia partii
w normie PN-ISO 2859-1+AC1:1996. Norma ta Pa, przy ustalonej frakcji niezgodnych jednostek p.
zawiera równieĪ krzywe operacyjno- W rozpatrywanym przykáadzie diagnozowania
charakterystyczne (OC), pozwalające na jakoĞci partii podkáadek dystansowych dla p=2,5,
Pa=90 % (rys. 6).
 DIAGNOSTYKA’28 – ARTYKUàY GàÓWNE
SZKODA, Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów metodą statystycznej kontroli odbiorczej …

partie przedstawione do kontroli są bardzo liczne, na

przykáad w produkcji masowej i wielkoseryjnej
Pa [%] - PrawdopodobieĔstwo przyjĊcia
i zawsze wtedy, gdy cecha wyrobu nie podlega
100
rozkáadowi normalnemu.
90
Kontrola tego typu moĪe byü stosowana
80
w koĔcowej fazie produkcji, jak równieĪ w kontroli
60
miĊdzyoperacyjnej, a takĪe w kontroli dostaw
AQL elementów do produkcji wyrobów.
40
1,5 Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów odbywa
siĊ w oparciu o okreĞlony plan badaĔ ustalający, dla
20 danej licznoĞci partii wyrobów N i reĪimu kontroli,
licznoĞü próbki do badaĔ n oraz, dla przyjĊtego
akceptowalnego poziomu jakoĞci AQL, liczbĊ
2,5 5 10 p - frakcja kwalifikującą AC i liczbĊ dyskwalifikującą Re.
niezgodnoĞci DiagnozĊ jakoĞci partii wyrobów podejmuje siĊ
w partii
na podstawie liczby niezgodnych wyrobów w próbce
X. JeĪeli X d AC to partiĊ wyrobów naleĪy zwolniü
Rys. 6. Wykres K – krzywa
operacyjno-charakterystyczna. z produkcji. W przeciwnym przypadku partiĊ
ħródáo: opracowanie na podstawie wyrobów naleĪy odrzuciü.
PN-ISO 2859-1+AC1:1996
7. LITERATURA

[1] Szkoda J.: Wykorzystanie kart kontrolnych

6. PODSUMOWANIE
Shewharta do diagnozowania stanów
Istota SKO polega na tym, Īe diagnozowanie statystycznego uregulowania procesów
produkcyjnych.
jakoĞci partii wyrobów odbywa siĊ na podstawie
wyników badaĔ próbki pobieranej z partii wyrobów [2] Szkoda J.: Zarządzanie jakoĞcią
w sposób zapewniający reprezentatywnoĞü badaĔ. w procesach realizacji maszyn i urządzeĔ
technicznych. Wyd. Uniwersytet
Diagnozowanie jakoĞci partii wyrobów na
podstawie statystycznej kontroli odbiorczej z oceną WarmiĔsko-Mazurski, Olsztyn, 2002.
alternatywną jest zalecane w przypadkach, gdy

Prof. dr hab. inĪ. Jerzy SZKODA jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu

WarmiĔsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Wojskowego Instytutu Techniki Pancernej
i Samochodowej w Sulejówku. Jest czáonkiem Sekcji Podstaw Eksploatacji KBM
Polskiej Akademii Nauk, Polskiego Towarzystwa Naukowego Motoryzacji. Jego
zainteresowania naukowe obejmują zagadnienia dotyczące eksploatacji maszyn
i urządzeĔ technicznych oraz systemów zarządzania jakoĞcią i sterowania jakoĞcią
produkcji maszyn.