Fizyka

Wykład 17
Dr Dariusz Chocyk
Repetitio est mater studiorum - Powtarzanie jest matką wiedzy

Absens carens - Nieobecny traci

Non scholae sed vitae discimus

- Nie dla szkoły, lecz dla życia uczymy się
 Hydrodynamika.
Statyka płynów. Prawo Pascala. Prawo Archimedesa. Zmiany
ciśnienia z głębokością i wysokością.
Ciśnienie hydrostatyczne.
Opis ruchu cieczy Lagrange’a i Eulera. Rodzaje przepływu
W17
cieczy.
Równanie ciągłości. Równanie Bernoulliego.
Wzór Newtona (siła lepkości).
Zjawisko Magnusa.
Prawo Hagena-Poisenville’a.
Materiał w książce ,,Fizyka dla szkół wyższych” Tom 1
Strony 649 -692
 Stany skupienia

Ciało stałe Ciecz Gaz

 Model Model
punktu materialnego bryły sztywnej
Z Z
rij

r ri
rj
O Y O Y

X Model rij  const

X
cieczy nielepkiej

Z Ciecz, której gęstość nie zależy od ciśnienia.

rij Jest to ośrodek ciągły, w którym istnieją jedynie napięcia normalne
ri
jednakowe w każdym kierunku, napięcia styczne natomiast znikają.
rj
O Równanie stanu dla takiej cieczy ma postać:
Y
= const.
rij  const
X
 Statyka płynów
Ciśnienie i gęstość
W cieczy siła powierzchniowa, zwana siłą parcia, musi być zawsze prostopadła do powierzchni płynu, gdyż
spoczywający płyn nie może równoważyć sił stycznych (warstwy płynu ślizgałyby się po sobie) i dlatego
może zmieniać kształt i płynąć.

Ciśnienie definiujemy jako stosunek siły parcia działającej na jednostkę powierzchni do wielkości tej
powierzchni. Ciśnienie jest wywierane zarówno na ścianki naczynia jak i na dowolne przekroje płynów
zawsze prostopadle do tych ścianek i przekrojów.

Δ𝐹 Δ𝐹 Jednostką ciśnienia jest pascal (Pa);

𝑝= 𝑝 = lim 1 Pa = 1 N/m2
Δ𝑆 Δ𝑆→0 Δ𝑆
Do opisu płynów stosujemy również pojęcie gęstości ρ :
𝑚
𝜌=
𝑉
Gęstość płynów zależy od wielu czynników takich jak temperatura, czy ciśnienie.
Ciśnienie hydrostatyczne

𝐹𝑝 = 𝐹𝑝+𝑑𝑝 + d𝑄

𝑝𝑆 = 𝑝 + 𝑑𝑝 𝑆 + d𝑄 (p+dp)S
dy
𝑝𝑆 = 𝑝 + 𝑑𝑝 𝑆 + 𝜌𝑔𝑆 d𝑦

𝑝𝑆 = 𝑝𝑆 + d𝑝𝑆 + 𝜌𝑔𝑆d𝑦
h1 h0 dQ
d𝑝 y pS
= −𝜌𝑔
d𝑦
𝑝1 ℎ1

d𝑝 = − 𝜌𝑔 d𝑦 y=0
𝑝0 ℎ0

𝑝1 − 𝑝0 = 𝜌𝑔 ℎ1 − ℎ0

𝑝1 = 𝑝0 + 𝜌𝑔 ℎ1 − ℎ0 𝒑𝒉 = 𝝆𝒈𝒉
Zmiany ciśnienia z wysokością w atmosferze ziemskiej
d𝑝
= −𝜌𝑔 W atmosferze ziemskiej wraz ze wzrostem wysokości
d𝑦
zmienia się gęstość powietrza.
𝑝 𝜌 Zakładając, proporcjonalność gęstości do panującego
=
𝑝0 𝜌0 ciśnienia możemy wyznaczyć zmiany ciśnienia z
wysokością w atmosferze (tzw. wzór barometryczny).
d𝑝 𝑝
= −𝑔𝜌0
d𝑦 𝑝0
𝑝 𝑔𝜌0
𝑙𝑛 =− ℎ
d𝑝 𝑔𝜌0 𝑝0 𝑝0
=− d𝑦
𝑝 𝑝0

𝑝1 ℎ 𝝆𝟎
d𝑝 𝑔𝜌0 𝒑 = 𝒑𝟎 𝐞𝐱𝐩 −𝒈 𝒉
𝑝
=−
𝑝0
d𝑦 𝒑𝟎
𝑝0 0
 Prawo Pascala
Ciśnienie zewnętrzne wywierane na zamknięty płyn jest przekazywane niezmienione na każdą część płynu
oraz na ścianki naczynia.

Prasa hydrauliczna
F1 S2 F2
𝐹1 𝐹2
𝐹2 = 𝐹1
𝑆2 S1
∆𝑝 = =
𝑆1 𝑆2 𝑆1
d2
𝑆1
𝑉=𝑆1 𝑑1 = 𝑆2 𝑑2 𝑑2 = 𝑑1 d1
𝑆2

Ciecz

𝑺𝟐 𝑺𝟏
𝑾 = 𝑭𝟐 𝒅𝟐 = 𝑭𝟏 𝒅𝟏 = 𝑭𝟏 𝒅𝟏
𝑺𝟏 𝑺𝟐
 Prawo Archimedesa
Kiedy ciało jest zanurzone w całości lub częściowo w spoczywającym płynie, to płyn ten wywiera ciśnienie na
każdą, będącą z nim w kontakcie, część powierzchni ciała. Wypadkowa siła jest skierowana ku górze i nazywa się
siłą wyporu.

𝐹𝑤𝑦𝑝 = 𝑝0 + 𝜌𝑔ℎ2 𝑆 − 𝑝0 + 𝜌𝑔ℎ1 𝑆

= 𝜌𝑔 ℎ2 − ℎ1 𝑆 = 𝜌𝑝ł 𝑔𝑉

𝑭𝒘𝒚𝒑 = 𝝆𝒑ł 𝒈𝑽
Ciało w całości lub częściowo zanurzone w płynie jest wypierane ku górze siłą równą ciężarowi
wypartego przez to ciało płynu
 Dynamika płynów
Opis ruchu cieczy
Opis Eulera - wybieramy punkt przestrzeni, rejestrujemy
Opis Lagrange’a - podajemy położenie każdej
prędkości, z którymi przechodzą przez dany punkt cząstki
cząstki cieczy w funkcji czasu
cieczy.

𝒙 𝒙𝟎 , 𝒚𝟎 , 𝒛𝟎 , 𝒕𝟎 , 𝒕 𝝆 𝒙, 𝒚, 𝒙, 𝒕
𝒚 𝒙𝟎 , 𝒚𝟎 , 𝒛𝟎 , 𝒕𝟎 , 𝒕
𝒗 𝒙, 𝒚, 𝒙, 𝒕
𝒛 𝒙𝟎 , 𝒚𝟎 , 𝒛𝟎 , 𝒕𝟎 , 𝒕
 Rodzaje przepływu cieczy
Laminarny: Przepływ ma charakter warstwowy. Cząstki cieczy nie przechodzą z warstwy do warstwy.
Turbulentny: Płyn miesza się (nie zachowuje charakteru warstwowego). Prędkość cząstek w danym punkcie
zmienia się chaotycznie.

Kryterium podziału na ruch laminarny

i turbulentny jest wielkość
bezwymiarowa zwana liczbą Reynoldsa Re.

gdzie:
vl  – gęstość cieczy
Re   – średnia (w przekroju poprzecznym) prędkość
  – współczynnik lepkości
l – charakterystyczny rozmiar przekroju poprzecznego (bok kwadratu)
Dla małych Re – przepływ laminarny. Począwszy od tzw. wartości
krytycznej Rekr – przepływ turbulentny.

Przejście przepływu laminarnego w turbulentny zachodzi, gdy Re > Rekr.

Wielkość Rekr zależy od szeregu czynników: gładkości ścianek rury,
sposobu wprowadzania cieczy do rury. Dla gładkich powierzchni rur Rekr  2300.
 Pojęcie linii i strugi prądu
Tor cząstek przechodzących przez
określony punkt nazywamy linią prądu.

Linie prądu są równoległe do prędkości

w każdym punkcie i nie mogą się przecinać

Dla przepływu ustalonego (laminarnego)

linie prądu tworzą wiązkę zwaną strugą
prądu. Ograniczenia strugi są równoległe
do prędkości cząsteczek płynu i cząsteczki
płynu nie wypływają
Równanie ciągłości
Strumień masy:

dm
Sm 
dt
Sm1  1S1v1
Sm1  2 S2v2

m  Svt
dm  Svdt
dm1 dm2
 1S1v1   2 S 2 v2 Dla cieczy nieściśliwych r1=r2 stąd:
dt dt

1S1v1  2 S2v2
S1v1  S2v2 Sv  const

( vx ) ( v y ) ( vz ) 
W przypadku ogólnym:     Sm
x y z dt
Równanie Bernoulliego
2 2
mv mv
EK  2  1
2 2
EP  mg (h2  h1 )

W  p1S1l1  p2 S2 l2 Praca równa się zmianie

energii kinetycznej i potencjalnej
m m
V  S1l1  S 2 l2  W  ( p1  p2 )
  W  EK  EP
2 2
m mv2 mv1
( p1  p2 )  mg (h2  h1 )  
 2 2 v 2
v12 v2 2
p  gh  const
p1   gh1  p2   gh2 2
2 2
 Przykłady zastosowania równania Bernoulliego

Wzór Torricellego

Dla punktu A: 𝒑𝟎 + 𝝆𝒈𝒉 = 𝐜𝐨𝐧𝐬𝐭

𝟏 𝟐
Dla punktu B: 𝝆𝒗𝑩 +𝒑𝟎 = 𝐜𝐨𝐧𝐬𝐭
𝟐

𝟏 𝟐
𝒑𝟎 + 𝝆𝒈𝒉 = 𝝆𝒗𝑩 +𝒑𝟎
𝟐

𝒗𝑩 = 𝟐𝒈𝒉
Rurka Venturiego
1 2 1 2
𝜌𝑣𝐴 +𝑝𝐴 = 𝜌𝑣𝐵 +𝑝𝐵
2 2
1 2 1 2
𝑝𝐴 −𝑝𝐵 = 𝜌𝑣𝐵 − 𝜌𝑣𝐴
2 2

𝑣𝐵 𝑆𝐵 = 𝑣𝐴 𝑆𝐴

𝑆𝐴
𝑣𝐵 = 𝑣𝐴
𝑆𝐵
1 2 𝑆𝐴2
𝑝𝐴 −𝑝𝐵 = 𝜌𝑣𝐴 2 − 1
𝟐𝒈𝒉 2 𝑆𝐵
𝒗𝑨 =
𝑺𝟐𝑨
𝟐 −𝟏 𝑝𝐴 −𝑝𝐵 = 𝜌𝑔ℎ
𝑺𝑩
Paradoks hydrodynamiczny

1
2 v 2  p  const.
vS  const

vASA  vBSB

SA  SB
vA  vB
1
2 v 2  p A  12 v 2  p B
A B

pA  pB
Zjawisko Magnusa
dFS   pi n dS
F┴ - siła nośna

F║ - siła oporu czołowego

F    pi n dS
S

1 2 1 2
v  p  v  p
2 2
1 2 1 2
p  v  v  p
2 2

1 1 
F     v2  v 2  p i n dS
S  
2 2
Dla walca nieskończonego:

1 2 1 2 
F     v  v  p i n ds
C 
2 2
1 1
F  ( p   )  i n ds     2i n ds
2

2 C
2 C
1
 ( p  2 )  i n ds  0
2 C

Wzory Kutta-Żukowskiego:
gdzie  jest krążeniem wektora
Fx  ρΓυ y Fy  ρΓυ x prędkości po konturze C:

   ds
C
Warunek prostopadłości siły F do kierunku prędkości cieczy:
 
F  v  Fx υx  Fy υ y  0
Γ   ds    rds  -r  ds   2r 2
C C C

Fx  0 gdy :  x  0
Fy   ρΓυx  2πρωr 2υx  0  y  0
Przepływ cieczy lepkiej
Przepływ cieczy przez okrągłą rurę
Warunek stacjonarności:
Siła lepkości:
(Wzór Newtona)
𝐹𝜂 = 𝐹𝑝

dv dv
dv 
F  S   S dr dr
dr dv
( p1  p2 )r   2rl
2

dr
dv r ( p1  p2 )
 
Wypadkowa siła parcia: dr 2l
r ( p1  p2 )
dv   dr
2l
𝐹𝑝 = 𝑝1 − 𝑝2 𝜋𝑟 2
( p1  p2 ) 2
v r C
4l
 𝑝1 − 𝑝2 2
𝐶= 𝑅
4𝜂𝑙

𝑝1 − 𝑝2
𝑣= 𝑅2 − 𝑟 2
4𝜂𝑙

𝑝1 − 𝑝2 2 𝑟2
𝑣= 𝑅 1− 2
4𝜂𝑙 𝑅

𝒓𝟐
𝑝1 − 𝑝2 2 𝒗 = 𝒗𝟎 𝟏− 𝟐
𝑣0 = 𝑅 𝑟=0 𝑹
4𝜂𝑙
Wydajność strumienia cieczy

𝑟2
d𝑄 = 𝑣0 1 − 2 2𝜋𝑟𝑙d𝑟
𝑅
𝑅 𝑅
𝑟2
𝑄= d𝑄 = 𝑣0 1 − 2 2𝜋𝑟𝑙d𝑟
𝑅
0 0
𝒍=𝟏
𝑅 𝑅
𝑟3
𝑄 = 2𝜋𝑣0 𝑟d𝑟 − 2 d𝑟
𝑅
0 0
𝑅 𝑅
2 4
𝑟 1 𝑟 𝑅2 𝑅2
= 2𝜋𝑣0 − 2 = 2𝜋𝑣0 = 𝜋𝑣0
2 𝑅 4 4 2
0 0
𝒑𝟏 − 𝒑𝟐
𝑸= 𝝅𝑹𝟐
𝑝1 − 𝑝2 2 𝟖𝒍𝜼
𝑣0 = 𝑅 wzór Poisenville’a
4𝜂𝑙
 Prawo Hagena-Poisenville’a

Przy laminarnym (warstwowym) przepływie cieczy lepkiej przez rurę spadek ciśnienia jest
wprost proporcjonalny do objętości cieczy przepływającej przez przekrój rury w jednostce
czasu i do długości rury, a odwrotnie proporcjonalny do czwartej potęgi promienia rury.

𝟖𝒍𝜼
𝒑 = 𝒑𝟏 − 𝒑𝟐 = 𝟐
𝑸
𝝅𝑹