‫ﺳﯿ ﺎﺳ ﯽ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪ ،1400‬ﺻﻔﺤﺎت ‪) 311-334‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ(‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ داﻧﺸﮑﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬

‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫‪1‬‬
‫ﮐﯿﻮﻣﺮث ﯾﺰدان ﭘﻨﺎه‬
‫داﻧﺸﯿﺎر‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫ﺳﯿﺪ ﺟﻼل اﺣﻤﺪي‬
‫داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫)ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ‪ – 1399/1/27:‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺼﻮﯾﺐ‪(1399/4/3 :‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ در ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺚ اﻗﻮام‪ ،‬ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي و ﺗﺠﻤﻊ اﻗﻮام‬
‫در ﮔﺴﺘﺮهﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ و ﺷﯿﻮه ﺗﻌﺎﻣﻞ درونﻗﻮﻣﯿﺘﯽ و ﺑﺮونﻗﻮﻣﯿﺘﯽ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯿﺘﯽ و‬
‫ﻧﮋادي ﺑﻮده اﺳﺖ اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﭘﺪﯾﺪه اي ﺑﻪ ﻧﺎم ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ادﻏﺎم‬
‫ﻗﻮﻣﯿﺘﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ازاﯾﻦرو ﮐﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺤﻮري اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ ‪ ،‬و‬
‫در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪوﯾﮋه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ -‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ در ﭘﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬
‫ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮمﻣﺪاراﻧﻪ ﻗﺪرت در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﺎرﮔﺮاﯾﯽ و‬
‫ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﯿﺎن اﻗﻮام ﻏﯿﺮﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺰ داﻣﻦ زده‪ ،‬ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ را ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪهاي ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺷﯿﻮعﯾﺎﻓﺘﻪ در‬
‫ﻫﻤﻪ ارﮐﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده و ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺤﺮان ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻠﻄﻪ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﯽﻣﺪت ﻗﻮﻣﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ..‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﻋﻠﺖ‬
‫ﺗﮑﺜﺮ و ﺗﻨﻮع اﻗﻮام و ﻃﻮاﯾﻒ‪ ،‬ﻣﻮزه ﺑﺰرﮔﯽ از ﻧﮋادﻫﺎ و ﻣﻠﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ از ﻧﮋادﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﻫﺰاره‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ‪ ،‬ازﺑﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰ‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎش‪ ،‬اﯾﻤﺎق‪،‬‬
‫ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺸﻤﯿﺮي‪ ،‬ﻫﻨﺪو‪ ،‬ﺳﯿﮏ و‪ ...‬ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داراي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮﻣﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﮔﺮدش ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در درون ﻗﻮم‬
‫و ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺧﺎﺻﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﯾﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ زﯾﺮﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ ،‬وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‬

‫‪Email: kyazdanpanah@ut.ac.ir‬‬ ‫‪ .1‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل‬

 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪312‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮري اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻨﻮع ﻗﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺟﺰو ﺷﻨﺎﺳﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺗﻨﻮع در‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و دارد‪ ،‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫دﭼﺎر ﺑﺤﺮان و ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ و اﺳﺘﯿﻼي ﻣﻤﺘﺪ ﻗﻮﻣﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺷﮑﻞ داده اﺳﺖ؛ آن ﻫﻢ ﺷﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺪاندﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﮐﻠﯽ ﯾﺎ ﺧﺎص ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻋﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰﻫﺎ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و ﺳﺒﺐ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ رواﺑﻂ اﻗﻮام و ﻧﺰاعﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬روﻧﺪي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻫﻮﯾﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ را ﻣﯿﺴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻬﺮاﻧﯽ‬
‫»ﻗﻮم ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي و اﺳﻼم اﺳﺎس ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮدي و ﺟﻤﻌﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و اﮐﺜﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﺑﺴﯿﺞ‬
‫ﺣﺮﮐﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهاي‬
‫)اﻓﺨﻤﯽ‪.(33 :1394 ،‬‬ ‫دارﻧﺪ«‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯿﺎن اﻗﻮام را ﻧﻤﺎدﻫﺎ و ارزشﻫﺎي ﻗﺒﯿﻠﻪاي‪ ،‬ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ– ﻣﻠﯽ را ﺳﺨﺖ ﺑﯿﻤﺎر ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻗﺒﯿﻠﻪاي ﺳﺎﯾﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺮدم اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ در ﻋﺎديﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ در‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖﺳﺎز ﺟﺮﯾﺎن ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺑﺤﺮان و ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت را در ﺑﯿﻦ‬
‫اﻗﻮام اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﺮدﻣﺪاران ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ ﺣﻀﻮر و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ اﻗﻮام ﺗﺒﻌﯿﺾآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻨﺶزا و ﻧﺎﺳﺎﻟﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻧﯿﮏ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﯿﺰﺷﺎن ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪﻧﺪرت واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﺒﺐ وﺣﺪت و دوﺳﺘﯽ ﻣﯿﺎن اﻗﻮام‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ و ﻗﺒﯿﻠﻪاي اﺳﺘﻮار ﺑﻮده و ﮐﺸﻮري اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺮ از رﻣﺰ و راز و در ﻫﯿﭻ ﺑﺮﻫﻪ‬
‫از زﻣﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﻣﻮردﻧﻈﺮ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﯿﺸﻪ درﮔﯿﺮ ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺑﻮده‬
‫ﯾﺎ در دام ﻣﺪاﺧﻼت ﻗﺪرتﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﯿﺮ ﺑﻮده و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻣﯿﺪان رﻗﺎﺑﺖ ﻗﺪرت ﺑﯿﺮوﻧﯽ‬
‫و ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻧﯿﺎﺑﺘﯽ اﯾﺸﺎن ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺑﯽﺛﺒﺎت‪ ،‬ﻣﺘﻔﺮق‪،‬‬
‫ازﻫﻢﮔﺴﯿﺨﺘﻪ و ﺑﺪون ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﻠﯽ و وﺣﺪت ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ‪ 1‬در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻗﻮام ﺳﺎﮐﻦ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را در ﭼﺎرﭼﻮب دوﻟﺘﯽ ﮐﺎراﻣﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼً ﻧﺎﮐﺎم‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺻﻒﺑﻨﺪيﻫﺎي ﮔﺮوﻫﯽ و ﻣﻨﺎزﻋﻪﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ را در ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آورده و‬
‫ﻋﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻀﺎدﻫﺎ و ﻧﺰاعﻫﺎ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي از ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ و‬
‫ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﻧﻮﺳﺎن و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻮده و اﯾﻦ ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ و‬

‫‪1. Territorial unity‬‬

‫‪313‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫اﻣﮑﺎﻧﺎت در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﻧﻤﻮد ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺮان‪،‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت‪ ،‬ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﭘﯽ آﻧﯿﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام را در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﻌﻠﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻗﻄﻌﯽ‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻌﻠﯽ و ﺑﺎ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮوﮐﺶ ﮐﺮدن ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬آن ﻫﻢ در اﺑﻌﺎد ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ‬
‫ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬در اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮدش ﭘﻨﻬﺎن و‬
‫آﺷﮑﺎر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﻢ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در اﯾﺠﺎد ﺛﺒﺎت ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮑﯽ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﺪام ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺖ؟ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ‪ ،‬اﺗﺤﺎد‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ و‬
‫ﻫﻤﺪﯾﮕﺮﭘﺬﯾﺮي اﻗﻮام در اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز‬
‫اﯾﺠﺎد ﺛﺒﺎت ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮑﯽ ﭘﺎﯾﺪار در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي‬
‫‪ .2 . 1‬ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ اﻗﻮام‬
‫ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ اﻗﻮام ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮔﺮاﯾﺸﯽ در ﻋﻠﻢ ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﺎزهﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ اﻗﻠﯿﺘﯽ‬
‫)ﺑﻪوﯾﮋه اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﻓﻀﺎﯾﯽ( و ﮐﺎﻟﺒﺪﺷﮑﺎﻓﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت‬
‫در ﺣﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﯿﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي اﻗﻠﯿﺖ ﺑﺎ ﮔﺮوه اﮐﺜﺮﯾﺖ و ﻧﯿﺰ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻗﻠﯿﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫اﻗﻠﯿﺖﻫﺎ‪ ،‬و ﯾﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ رﻓﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻗﻠﯿﺖﻫﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺠﺰﯾﻪوﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻘﺶ اﯾﻦ رﻓﺘﺎر در ﺳﯿﺎﺳﺖ دوﻟﺖﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫‪ .(140‬ﻣﻨﺎزﻋﻪﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ و ﺧﺸﻮﻧﺖﻫﺎي ﺟﺪاﯾﯽﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻓﺮﻗﻪاي ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫)ﺣﺎﻓﻆﻧﯿﺎ‪:1396 ،‬‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دارﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞوﻓﺼﻞ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎزﻋﻪﻫﺎ ﺑﻪدﻟﯿﻞ‬
‫درﮔﯿﺮ ﺷﺪن ﻣﻨﺎﻓﻊ راﻫﺒﺮدي و ﻋﻼﯾﻖ ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮑﯽ ﻗﺪرتﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﺑﺴﺘﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻮع ﻣﻨﺎزﻋﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮي و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺤﺮان‬
‫ﻗﺮهﺑﺎغ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻗﻮﻣﯽ‪ -‬ﻧﮋادي در ﺣﻮزه ﻗﻔﻘﺎز ﺟﻨﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ درﮔﯿﺮيﻫﺎي‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯿﺎن ارﻣﻨﯽﻫﺎ و آذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽﻫﺎي ﺳﺎﮐﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺮهﺑﺎغ آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯿﺎن دو‬
‫ﮐﺸﻮر آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ارﻣﻨﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﻗﺪرتﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﯿﻦ دو ﻣﻠﺖ آﺗﺶﺑﺲ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ دو دﻫﻪ و ﻧﯿﻢ‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪314‬‬

‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺬاﮐﺮهﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺑﯿﻦ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻫﻨﻮز ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻪ ﺟﻨﮓ و ﻧﻪ ﺻﻠﺢ ﺑﯿﻦ دو ﻣﻠﺖ وﺟﻮد‬
‫دارد و اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻗﻮت ﺧﻮد ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ )وﻟﯿﻘﻠﯽزاده‪.(57 – 60 :1394 ،‬‬

‫‪ .2 . 2‬ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه آﺑﯽ و ﺧﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﻔﻬﻮم‬
‫دوﻟﺖ ‪ -‬ﻣﻠﺖ ﺑﺪون وﺟﻮد ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬از زاوﯾﻪاي دﯾﮕﺮ ﯾﮑﯽ‬
‫از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻗﺪرت ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ‬
‫اﺳﺘﻘﺮار ﮔﺮوهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺎزوﮐﺎر ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﺮه ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺪرت ﻣﻠﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬اﻧﻌﮑﺎس ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ را ﻣﯽﺗﻮان در‬
‫زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ آن ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺟﻠﻮهﻫﺎﯾﯽ از‬
‫ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﭘﺮﺗﻨﺸﯽ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﻨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آن ﮐﺸﻮر ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﮕﺬارد )ﻓﺮﺟﯽراد و ﻫﻤﮑﺎران‪،‬‬

‫‪.(119 - 120 :1390‬‬

‫‪ .2 . 3‬ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﯿﺖ‬
‫ﺛﺒﺎت و اﻣﻨﯿﺖ داﺧﻠﯽ ﺑﻨﯿﺎديﺗﺮﯾﻦ ﻧﯿﺎز ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ دوام زﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﺤﯿﻂ اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺧﻮد را در ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي و داﺧﻠﯽ ﺑﺮاﺳﺎس اﻫﺪاف‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ‪،‬‬
‫ارزشﻫﺎي ﺑﻨﯿﺎدي و ﻣﯿﺰان ﻗﺪرت ﺧﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬درك ﺻﺤﯿﺢ از‬
‫ﻣﺤﯿﻂ اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ را در ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﻫﺮ دوﻟﺖ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﻫﯿﭻ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي در ﮐﺸﻮر ﺑﺪون وﺟﻮد اﻣﻨﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ اﻣﻨﯿﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون آن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺛﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .2 . 4‬ﻗﻮم‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺳﻤﯿﺖ ﻗﻮم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺟﺪادي ﻣﺸﺘﺮك‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﯾﺎ وﻃﻦ و ﻣﯿﺰاﻧﯽ از ﺣﺲ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻋﻤﺪه دﺷﻮاريﻫﺎي ﺗﻌﺮﯾﻒ آن اﺳﺖ ﮐﻪ واژه ﻗﻮﻣﯿﺖ در‬ ‫)اﺳﻤﯿﺖ‪.(187 :1377 ،‬‬ ‫و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬
‫ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ واژهاي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ و ﻣﻔﻬﻮم آن ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺣﯿﻄﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺮﯾﻒ اراﺋﻪﺷﺪه ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﯿﺖ ﯾﺎ ﮔﺮوه ﻗﻮﻣﯽ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ را‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺗﻌﺮﯾﻒ اﯾﻦ واژه در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬واژه‬
‫»ﻗﻮﻣﯽ« در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ وﺑﺴﺘﺮ دو ﻣﻌﻨﯽ دارد‪ .1 :‬ﻏﯿﺮﻣﺴﯿﺤﯿﺎن و ﻏﯿﺮﮐﻠﯿﻤﯿﺎن؛‬
‫‪315‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ ﻧﮕﺮوﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﮐﻔﺎر و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﯾﻬﻮدﯾﺖ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺖاﻧﺪ؛‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺴﻤﯽ و ذﻫﻨﯽ ﻧﮋادﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻤﯿﯿﺰ دادن ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﮋادي‬
‫ﺑﺸﺮي ﺑﺮاﺳﺎس رﺳﻮم و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪ .‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺨﺴﺖ اﻣﺮوزه ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﺑﻪﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ دوم ﻫﻨﻮز ﮐﺎرﺑﺮد دارد و ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص ﺑﻪ »ﻧﮋاد«‪» ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻧﮋادي« و‬
‫»وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺴﻤﯽ و ذﻫﻨﯽ در ﻧﮋادﻫﺎ« اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ اول ﯾﻌﻨﯽ »ﻣﻠﻞ‬
‫ﮔﺮاﯾﺶﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﯿﺤﯿﺖ« ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻌﺮﯾﻒ دوم ﯾﻌﻨﯽ »ﻧﮋادﻫﺎي ﺑﺸﺮي« ﮐﺎرﺑﺮد ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫داده اﺳﺖ‬
‫)اﺣﻤﺪي‪.(29 - 30 :1396 ،‬‬

‫ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ‪ :‬ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻗﻮم را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻗﻮم ﺧﻮد را ﻣﺮﮐﺰ ﺟﻬﺎن داﻧﺴﺘﻦ‬
‫ﯾﺎ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد را ﻣﻄﻠﻖ و ﺑﯽﭼﻮنوﭼﺮا اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ و ﺑﻪ ﺟﻮاﻣﻊ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ‬
‫ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺘﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ‪ .‬ﻗﻮم ﻣﺪاري ﯾﺎ ﺧﻮد ﻣﺮﮐﺰي ﻗﻮﻣﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ ﻗﺎﻟﺒﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﮐﺸﻤﮑﺶ ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﻮم ﻣﺪاري دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس آن‪ ،‬ﮔﺮوه ﺧﻮدي‪ ،‬ﻣﺤﻮر و ﻣﺮﮐﺰ ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺪان ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫و ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد )آﻗﺎ ﺑﺨﺸﯽ و اﻓﺸﺎري راد‪.(224 :1383 ،‬‬

‫ﺳﻠﻄﻪ ﻗﻮﻣﯽ‪ :‬ﺳﻠﻄﻪ ﻗﻮﻣﯽ اﻧﻌﮑﺎﺳﯽ از ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﮏ ﮔﺮوه ﺧﺎص‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺴﻬﯿﻞ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ – اﻗﺘﺼﺎدي اﻗﻠﯿﺖﻫﺎ و اﯾﺠﺎد ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎنﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖﻫﺎ و زاﺋﻞ ﺷﺪن ﺣﻘﻮق دﯾﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺳﻠﻄﻪاي‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻫﻮﯾﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺴﯿﺞ و ﺳﺎزﻣﺎندﻫﯽ ﺑﺮاي اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫)ﻣﻘﺼﻮدي‪.(55 :1380 ،‬‬ ‫ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻗﻮﻣﯽ ‪ :1‬ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻗﻮﻣﯽ ﭘﯿﺶ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ و‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎر ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻗﺪرت ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻗﺪﻣﺖ و رﯾﺸﻪدارﺗﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن‬
‫اﻣﺮوزي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮدن و ﺑﻪ زﺑﺎن اﻗﻮاﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺰاﺣﻢ‪ ،‬ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪه و از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺤﮑﻮم‬
‫ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺎزي ﻗﻮﻣﯽ ﭘﻨﺪاره دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ را در ﺧﻮد ﺣﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ ﭘﻨﺪاره از روشﻫﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دوران‬
‫)ﺑﺮﺗﻮن‪.(200 - 201 :1396 ،‬‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‬
‫ﺷﮑﺎف ﻗﻮﻣﯽ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﮑﺎفﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺑﻞ و اﺧﺘﻼﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ در‬
‫راﺳﺘﺎي ﺧﻄﻮط ﻗﻮﻣﯽ ﺟﺮﯾﺎن داﺷﺘﻪ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﻧﺠﻤﺎد و ﺑﻘﺎ دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﮑﺎف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﺗﻘﺎﺑﻠﯽ ﮐﻪ ﮔﺬرا ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻣﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﯿﺎن ﻣﺘﻤﺎدي در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫)ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻤﯽ‪.(581 :1381 ،‬‬ ‫رﺣﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﻨﺸﺄ آن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ و ﻗﺒﯿﻠﻪاي در ﺑﯿﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﻗﻮﻣﯽ ﻧﻤﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫‪1. Ethnic cleansing‬‬

 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪316‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺬﮐﻮر در واﻗﻌﻪ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮاي ﺑﺮوز ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﻗﻮﻣﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﺎن‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺻﺮفﻧﻈﺮ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪه در رﺧﺪادﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ را ﺑﻪﻋﻠﺖ ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﮏﻋﺎﻣﻠﯽ ﻧﻘﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان زﻣﯿﻨﻪ و ﺑﺴﺘﺮ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺗﻌﺎرضﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮﻣﯽ‬
‫و ﻗﺒﯿﻠﻪاي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺴﺎﻋﺪي را ﺑﺮاي ﺑﺮوز ﺗﻨﺶﻫﺎ و ﺗﻌﺎرضﻫﺎي‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽﮔﺬارد ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺑﺮوز‬
‫آن اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )‪.(Kuper & Kuper, 2004: 124‬‬

‫‪ .3‬روش ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺪف‪ ،‬در زﻣﺮه ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪاي و ﮐﺎرﺑﺮدي ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و روش‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ -‬ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ و ﻧﻮع ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﮔﺮدآوري‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي روش ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و اﺳﻨﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺤﺚ و ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‬
‫‪ .4 . 1‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اﻗﻮام و ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ زﺑﺎنﻫﺎ و ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮﯾﮏ از اﻗﻮام‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﮔﺎه رﻗﯿﺐ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﺪاﻟﯿﺎن و ﻏﻠﺰاﯾﯿﺎن(‪ ،‬ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ از ﺳﺮزﻣﯿﻦ و ﮐﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن »ﻣﻮزه‬ ‫)ﺑﺎﻗﺮي‪(161 :1396 ،‬؛‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﻗﻮام« »ﮔﻨﺠﯿﻨﻪ اﻗﻮام« و »ﻣﻮزاﯾﯿﮏ ﻗﻮﻣﯿﺖﻫﺎ« ﯾﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻨﻮع و‬
‫ﻧﺎﻫﻤﮕﻮﻧﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر آﺳﯿﺎ )ﭘﺲ از ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭼﯿﻦ و ﻣﺎﻟﺰي( ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و در ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﻘﺎم ﺳﯽوﻫﻔﺘﻢ را داراﺳﺖ )ارزﮔﺎﻧﯽ‪ (36 :1390 ،‬و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺣﺪي‪ ،‬ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎهوﻫﻔﺖ ﮔﺮوه ﻗﻮﻣﯽ‪،‬‬
‫ﭼﻬﻞﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه زﺑﺎن و ﻟﻬﺠﻪ )ﮔﻮﯾﺶ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺸﺨﺺ زﺑﺎﻧﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ‪ ،‬در‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )رﺣﯿﻤﯽ‪ .(100 :1387 ،‬ارﯾﻮال ‪ 1‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ‬
‫زﯾﺮ را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺎم ﺑﺮده اﺳﺖ‪» :‬ﻋﺮب‪ ،‬اﯾﻤﺎق‪ ،‬ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﺑﺮاﻫﻮﯾﯽ‪ ،‬اﺷﮑﺎﺷﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﯿﻮان‪،‬‬
‫ﻓﯿﺮوزﮐﻮﻫﯽ‪ ،‬ﮔﺎورﺑﺎﺗﯽﻏﺮﺑﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺟﺮ‪ ،‬ﻫﺰاره‪ ،‬ﻫﻨﺪو‪ ،‬ﺟﻼﻟﯽ‪ ،‬ﺟﻤﺸﯿﺪي‪ ،‬ﺟﺖ‪ ،‬ﺟﻮﮔﯽ‪ ،‬ﻗﯿﺮﻗﯿﺰ‪،‬‬
‫ﮐﻮﺗﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺎوري‪ ،‬ﻣﯿﺶ ﻣﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻐﻮل‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ‪ ،‬ﻣﻮﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬اورﺳﻮري‪ ،‬ﭘﺮﭼﯽ‪،‬‬
‫ﭘﺸﻪ اي‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﻗﺮﻟﻖ‪ ،‬ﭘﯿﮑﺮاج‪ ،‬ﻗﺰاق‪ ،‬ﻗﺒﭽﺎق‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎش‪ ،‬روﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻠﯿﭽﯽ‪ ،‬ﺳﯿﮏ‪ ،‬ﺗﺎﺗﺎر‪،‬‬
‫ﺗﺎﯾﻤﻨﯽ‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮري‪ ،‬ﺗﯿﺮه ﻫﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻦ‪ ،‬ازﺑﮏ‪ ،‬واﺧﯽ‪ ،‬ﯾﻬﻮدي و وزوري« )ﺳﺠﺎدي‪ .(77 :1395 ،‬در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺮود ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﻣﺠﻤﻮع اﻗﻮام ﺳﺎﮐﻦ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﺳﻢ ﭼﻬﺎرده ﻗﻮم ﺑﻪﻋﻨﻮان‬

‫‪1. Ariwal‬‬
‫‪317‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه و ﻣﻠﺖ را ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﻗﻮاﻣﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ‪ ،‬ﻫﺰاره‪ ،‬ازﺑﮏ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻤﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﭘﺸﻪ ﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬اﯾﻤﺎق‪ ،‬ﻋﺮب‪ ،‬ﻗﺮﻗﯿﺰ‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎش‪،‬‬
‫ﮔﻮﺟﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﻫﻮي و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﻮام اﺳﺖ )ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .(4 :1382 ،‬از ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﻠﻔﯿﻖ ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ دﺳﺖ ﮐﻢ ﭼﻬﺎرده و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ‪ 57‬ﮔﺮوه ﻗﻮﻣﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫در ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن زﯾﺴﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ﺳﯽ زﺑﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻣﯿﺎن اﻗﻮام ﻣﻮﺟﻮد در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻗﻮم ﻋﻤﺪه ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ‪ ،‬ﻫﺰاره و‬
‫ازﺑﮏ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ )ﺟﻮادي‪ .(30 :1396 ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﭘﺸﺘﻮن )‪ ،(%40‬ﺗﺎﺟﯿﮏ )‪ ،(%25‬ﻫﺰاره )‪ ،(%19‬ازﺑﯿﮏ‬
‫)ﺑﺎﻗﺮي‪(14 :1396 ،‬‬ ‫)‪ ،(%9‬و ﺳﺎﯾﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ )‪.(%7‬‬

‫‪ .4 . 2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬

‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻃﯽ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎي ﻧﻮع ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻬﻮري دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﺧﻠﻖ )ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺘﯽ(‪ ،‬اﻣﺎرت ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﮐﻪ ﺑﻪدﻧﺒﺎل‬
‫اﺟﻼس ﺑﻦ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺳﺮ ﮐﺎر آﻣﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ )دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ .(224 :1388 ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از‬
‫دو ﻣﺠﻠﺲ داﺋﻢ )ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ ﺳﻨﺎ‪ ،‬وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ ﭘﺎرﻟﻤﺎن(‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮﻗﺖ )ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ‪ ،‬ﻗﻮه‬
‫ﻣﺠﺮﯾﻪ( و ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ )ﺳﺘﺮه ﻣﺤﮑﻤﻪ( و ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺸﺮاﻧﻮ ﺟﺮﮔﻪ‪) :‬ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺰرﮔﺎن و رﯾﺶﺳﻔﯿﺪان( ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺎﺳﺖ ‪ 102‬ﻋﻀﻮ دارد‪.‬‬
‫‪ -‬وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ‪ :‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻮده و داراي ‪ 249‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺗﻨﺎﺳﺐ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻫﺮ وﻻﯾﺖ‬
‫)اﺳﺘﺎن( از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮاي دوره ﭘﻨﺞﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﺑﻼل‪ .(46 :1392 ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻠﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻣﺠﻠﺲ )ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺰرﮔﺎن و وﻟﺴﯽ ﺟﺮﮔﻪ( اﺳﺖ‪ .‬داراي ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﺎر وﯾﮋه از ﻣﻨﻈﺮ ﻃﯿﻒ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺎﮐﻨﻮن آن‬
‫را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد )‪.(Lindh, 2003: 253‬‬
‫‪ -‬ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ‪ :‬ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻬﻢ ﻧﻈﯿﺮ اﺳﺘﻘﻼل ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ‬
‫ارﺿﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺪﯾﻞ اﺣﮑﺎم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد )ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫‪.(56 – 57 :1382‬‬
‫‪ -‬ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﻪ‪ :‬ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﯿﺄت وزﯾﺮان ﯾﺎ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در رأس آن رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺮد اول دوﻟﺖ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺟﺮاي ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﻪﻋﻬﺪه دارد )ﺑﻼل‪.(46 :1392 ،‬‬
‫‪ -‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ‪ :‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ رﮐﻦ ﻣﺴﺘﻘﻞ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻮه ﻣﺮﮐﺐ‬
‫اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺳﺘﺮه ﻣﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺎﮐﻢ اﺳﺘﯿﻨﺎف و اﺑﺘﺪاﺋﯿﻪ اﺳﺖ )ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.(58 :1382 ،‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪318‬‬

‫‪ .4 .2 .1‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ‪ .‬روﻧﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از اﻧﻬﺪام ﺑﺮجﻫﺎي ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﻮﯾﻮرك و ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﯿﻦ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺑﺎ وﺳﺎﻃﺖ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ذيﻧﻘﺶ در ﺑﺤﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫اﺟﻼﺳﯽ از ﺳﻮي ﻃﺮفﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﻦ آﻟﻤﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﺟﻼس ﺗﺎرﯾﺨﯽ و‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻦ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ )‪ 5‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (2001‬در ﻫﺘﻞ ﭘﺘﺮزﺑﻮرگ ‪ 1‬آﻟﻤﺎن داﯾﺮ ﺷﺪ‬
‫)ﻣﺤﻘﻖ داﯾﮑﻨﺪي‪ .(122 :1385 ،‬اﯾﻦ اﺟﻼس در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺻﻞ‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري اﺟﻼس‪ ،‬از ﺳﻮي ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺟﺪﯾﺪ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر را ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬
‫ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻫﻤﻪ اﻗﻮام و ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺪ و ﻫﺮ ﮐﺪام ﻫﻤﮑﺎري ﻻزم را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺻﻮل دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ و آزاد و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻗﻮام و ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﺲ از ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺑﻦ ﺳﺮآﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﺮدﻣﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزشﻫﺎي دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ‪ ،‬اﯾﻦ دوره‬
‫را ﺑﻪ دورهاي ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ در ﺗﺎرﯾﺦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺑﻦ اﺳﺎس‬
‫دوره ﺟﺪﯾﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ‬
‫)ﻓﺮﺟﯽ راد و ﻫﻤﮑﺎران‪.(116 – 117 :1390 ،‬‬
‫‪ .4 .2 .2‬راهﺣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي آن‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ در ﺳﺎل ‪،2001‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻧﯿﺮوﻫﺎي داﺧﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮري‬
‫ﭼﻨﺪﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺪزﺑﺎﻧﯽ و ﭼﻨﺪﺗﺒﺎري اﺳﺖ‪ .‬ازاﯾﻦرو‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺛﺒﺎت‬
‫دﺳﺖ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮕﺮﺷﯽ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ در ‪ 29‬ژاﻧﻮﯾﻪ ‪ (1382) 2006‬ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ آن ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫اﻧﺪﯾﺸﻪ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ رﯾﺎﺳﺘﯽ اﺳﺖ )ﺑﺎﻗﺮي‪ .(159 :1396 ،‬در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ ﺿﺪ ﻃﺎﻟﺒﺎن‬
‫ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ و آﯾﻨﺪه اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬اﺗﺤﺎد ﺷﻤﺎل‪ ،‬اﺋﺘﻼﻓﯽ ﺷﮑﻨﻨﺪه از اﺣﺰاب ﺟﻬﺎدي ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺧﻼل ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻨﮕﯿﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮐﻨﻮن اﺋﺘﻼﻓﯽ را ﻋﻠﯿﻪ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه دوم‪،‬‬
‫ﮔﺮوه ر‪‬م ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﻏﺮﺑﯽﻫﺎ از ﻣﯿﺎن ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎه ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮﺷﺎه‪،‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﭘﯿﺸﺎور ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﯿﺮﮔﯿﻼﻧﯽ رﻫﺒﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﺤﺎذﻣﻠﯽ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻗﺒﺮس ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﺟﺮﯾﺮ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﻣﺴﺘﻘﺮ‬

‫‪1. Petersburg‬‬
‫‪319‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ )ﺷﺎران‪ .(92 :1396 ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﺮﯾﺎن ﻣﺬاﮐﺮهﻫﺎي ﺑﻦ ﺑﺎ ﺧﻮشﺑﯿﻨﯽ‪،‬‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺑﻠﻨﺪﺑﺎﻻﯾﯽ را ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ »اﯾﺠﺎد دوﻟﺖ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﻣﻠﯽ ﮐﻪ در‬
‫آن زﻧﺎن و اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ داراي ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪ ،‬ﻣﺪﻧﻈﺮﺷﺎن ﺑﻮد )ﮐﯿﺴﯿﻨﺠﺮ‪.(267 :1395 ،‬‬
‫ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ ﺳﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪ اﺻﻠﯽ و ﻋﻤﺪه ﺑﺮاي دوﻟﺖﺳﺎزي ﭘﺲ از ‪ 2001‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ؛ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻗﺪرت ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﺘﺎبزده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎي ﻓﻮري‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﻮاﻓﻖﻫﺎي ﺑﻦ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن را‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲﮐﻨﻨﺪه ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد‪ .‬آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻮدﻫﻨﺪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ »ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺰرگ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﯿﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺪود از‬
‫ﺷﺮﮐﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﺮورﯾﺴﻢ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دوم؛ در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ رﻗﯿﺐ و ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎ ﻣﺪﻋﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺒﺎن و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺣﺰب اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از ﮐﺮزاي ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻋﻮت ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﻫﺎناﻟﺪﯾﻦ رﺑﺎﻧﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر اﺳﺒﻖ در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺷﺘﺮاك ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻠﯿﻠﯽ )رﻫﺒﺮ ﺣﺰب وﺣﺪت(‬
‫ﺣﺎﺟﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪﯾﺮ )ﯾﮏ رﻫﺒﺮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﭘﺸﺘﻮن از ﺟﻨﻮب ﺷﺮق( و ﻋﺒﺪاﻟﺴﺘﺎر ﺳﯿﺮت )رﺋﯿﺲ ﻫﯿﺄت‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ روم( از ﻣﺪاﺧﻠﻪﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺑﺮآورده ﻧﺸﺪن اﻫﺪاف ﺧﺎﺻﺸﺎن ﺷﮑﺎﯾﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﯿﺖ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ را زﯾﺮ ﺳﺆال ﺑﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﻧﺪﮐﯽ از‬
‫ﻣﺮدم ازﺑﮏ ﺗﺒﺎر در ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم؛ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﻦ آﻏﺎز ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدي‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ را ﺑﯿﻦ ﻧﺨﺒﮕﺎن ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺮوﯾﺞ ﮐﺮد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻟﮕﻮي ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮازن‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﺎت ﭼﻨﺪﻗﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ .‬واﻗﻌﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺗﺤﺎد ﺷﻤﺎل ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺟﻨﺎح ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه از ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺗﺒﺎرﻫﺎي‬
‫ﭘﻨﺠﺸﯿﺮي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺪرت زﯾﺎدي داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺗﺤﺎد ﺷﻤﺎل از ﺳﯽ ﭘﺴﺖ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻔﺪه‬
‫ﭘﺴﺖ را از آن ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ وزارتﻫﺎي اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬وزارت ﭘﻼن و وزارت اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري و وزارت ﻣﺎﻟﯿﻪ )داراﯾﯽ( از دﺳﺘﺮﺳﺸﺎن ﺧﺎرج ﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻗﺴﯿﻢ ﻓﻬﯿﻢ ﻣﻌﺎون رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﮐﺮزاي ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻗﺪرت ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ »ﺑﺮﻧﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را از‬
‫آن ﺧﻮد ﻣﯽﺳﺎزد« ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داﺷﺖ‪ ،‬زﯾﺮا اﺗﺤﺎد ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ را آزاد ﮐﺮده ﺑﻮد و دوﺳﻮم ﮐﺸﻮر را‬
‫در ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻗﻮﻣﯽ ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ ﻗﺪرت را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬و ازﺑﮏﻫﺎ از ﺳﻬﻤﺸﺎن ﺷﮑﺎﯾﺖ داﺷﺘﻨﺪ )ﺷﺎران‪.(94-95 :1396 ،‬‬

‫‪1. Goodhend‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪320‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ اﻋﻀﺎي ﮐﺎﺑﯿﻨﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﻗﺖ و اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ دوﻟﺖ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي‬
‫ﻗﻮﻣﯿﺖ‬ ‫ﮐﺎﺑﯿﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ‬ ‫ﻗﻮﻣﯿﺖ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮﻗﺖ‬ ‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﯿﻢ ورد‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﻗﺴﯿﻢ ﻓﻬﯿﻢ‬ ‫دﻓﺎع‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫اﻧﻮراﻟﺤﻖ اﺣﺪي‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ اﻣﯿﻦ ارﺳﻼ‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﻪ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﺿﺮاراﺣﻤﺪ ﻣﻘﺒﻞ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﯾﻮﻧﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‬ ‫داﺧﻠﻪ )ﮐﺸﻮر(‬
‫‪-‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺟﻠﯿﻞ ﺷﻤﺲ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ‬ ‫ﭘﻼن‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪاﻣﯿﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﺳﺎدات‬ ‫ﺳﯿﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ﮐﺎﻇﻤﯽ‬ ‫ﺗﺠﺎرت و ﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻋﺎدل‬ ‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﻋﺎﻟﻢ رزم‬ ‫ﻣﻌﺎدن‬

‫‪-‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺎرف ﻧﻮرزي‬ ‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﻮﭼﮏ‬

‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺧﺮم‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻣﺨﺪوم رﻫﯿﻦ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت و ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫اﻣﯿﺮزي ﺳﻨﮕﯿﻦ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﯿﻢ‬ ‫ﻣﺨﺎﺑﺮات‬
‫ﺗﺮﮐﻤﻦ‬ ‫ﻧﻮرﻣﺤﻤﺪ ﻗﺮﻗﯿﻦ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻣﯿﺮوﯾﺲ ﺻﺎدق‬ ‫ﮐﺎر و اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖاﷲ ﺷﻬﺮاﻧﯽ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﯿﻒ ﺑﻠﺨﯽ‬ ‫ﺣﺞ و اوﻗﺎف‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ وردك‬ ‫ﺷﻬﺪا و ﻣﻌﻠﻮﻟﯿﻦ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻨﯿﻒ اﺗﻤﺮ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫رﺳﻮل اﻣﯿﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎرف‬
‫ﻫﺰاره‬ ‫اﻣﯿﺮﺷﺎه ﺣﺴﻦ ﯾﺎر‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺷﺮﯾﻒ ﻓﺎﯾﺰ‬ ‫ﺗﺤﺼﯿﻼت ﻋﺎﻟﯽ‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ اﻣﯿﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﺳﻬﯿﻼ ﺻﺪﯾﻘﯽ‬ ‫ﺻﺤﺖ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺳﻬﺮاب ﻋﻠﯽ ﺻﻔﺮي‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ ﻓﻀﻞ‬ ‫ﻓﻮاﯾﺪ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪاﺣﺴﺎن ﺿﯿﺎ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﺣﻨﯿﻒ اﺗﻤﺮ‬ ‫اﻧﮑﺸﺎف دﻫﺎد‬
‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫اﻧﺠﻨﯿﺮ ﯾﻮﺳﻒ ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪﯾﺮ‬ ‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮي‬
‫‪-‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫اﻣﯿﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﺑﺎزﺳﺎزي‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﺣﻤﯿﺪاﷲ ﻓﺎروﻗﯽ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺳﻠﻄﺎن ﺣﻤﯿﺪ‬ ‫ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرت‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪاﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﺧﺎن‬ ‫ازﺑﮏ‬ ‫ﺷﺎﮐﺮ ﮐﺎرﮔﺮ‬ ‫آب و ﺑﺮق‬
‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪاﻋﻈﻢ دادﻓﺮ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮓ‬ ‫ﻋﻨﺎﯾﺖاﷲ ﻧﺎﻇﺮي‬ ‫ﻣﻬﺎﺟﺮﯾﻦ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻋﺒﯿﺪاﷲ راﻣﯿﻦ‬ ‫ﺳﺎدات‬ ‫ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ اﻧﻮري‬ ‫زراﻋﺖ‬
‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺳﺮور داﻧﺶ‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﯿﻢ ﮐﺮﯾﻤﯽ‬ ‫ﻋﺪﻟﯿﻪ‬
‫‪-‬‬ ‫ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬ ‫ﺗﻮرﯾﺰم و ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮرت‬
‫ﻫﻮاﯾﯽ‬
‫ﻫﺰاره‬ ‫ژﻧﺮال ﺧﺪاﯾﺪاد‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‬
‫ﺑﺮاﻫﻮي‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮاﻫﻮي‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺮزي‬
‫ازﺑﮏ‬ ‫ﺣﺴﻦ ﺑﺎﻧﻮ ﻏﻀﻨﻔﺮ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺳﯿﻤﺎﺳﻤﺮ‬ ‫اﻣﻮر زﻧﺎن‬
‫)ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺷﺎران‪.(96 :1396 ،‬‬
‫‪321‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫‪ .5‬دوﻟﺖ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي )‪(2001 -2014‬‬

‫ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺴﺎﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي اﻗﻮام ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺷﯿﻌﯿﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﻣﯿﺴﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻌﻔﺮي در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺒﻌﯿﺾ ﻣﺬﻫﺒﯽ‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و زﺑﺎﻧﯽ از ﺳﻮي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﻔﯽ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻗﻮام ﺗﺸﮑﯿﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﺮود‬
‫ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮر درج ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﯾﮏ از اﻓﺮاد ﮐﺸﻮر ﺑﺪون درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﻠﻘﺎت ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻧﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاي رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﮐﺸﻮر ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﯿﭻ‬
‫ﻣﻨﻊ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ زﻧﺎن و ﻫﻤﻪ آﺣﺎد ﻣﺮدم ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺪون درﻧﻈﺮ‬
‫داﺷﺖ ﺗﻌﻠﻘﺎت ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻟﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ در ارﮐﺎن ﻗﺪرت و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ و دﯾﮕﺮ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آزادي ﺑﯿﺎن‪،‬‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﺤﻮل و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ در ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﮐﺮزاي ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎ ﺗﻘﻠﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﺑﯿﺶ از ﺳﻪ دﻫﻪ ﺟﻨﮓ و ﺑﯽﺛﺒﺎﺗﯽ اﺧﯿﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ‬
‫در دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻗﺪرت ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪ )اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ‪ .(275 – 276 :1392 ،‬ﺑﺎ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ را وﺿﻌﯿﺖ آرﻣﺎﻧﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎي‬
‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﺧﺼﻮص‬
‫اﻗﻠﯿﺖﻫﺎي ﻣﺤﺮوم ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﮐﻢﻧﻈﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .5 .1‬ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ در دوره ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي‪ .‬ﭘﺲ از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي دوﻟﺖ )ﭘﺲ از ‪ (2001‬در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬آﺷﺘﯽ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑﯿﻦ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ رﻗﯿﺐ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺮوﮐﺮاﺳﯽ دوﻟﺘﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺷﮑﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺎرﻣﻨﺪان اداري ﻧﻪ‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ‬
‫رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آﻧﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎ و ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﺸﺎن در درون‬
‫)ﺷﺎران‪.(97 - 98 :1396 ،‬‬ ‫دوﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻗﻮﻣﯽ ﺧﻮد را ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ را‬
‫در ﺟﺪول ‪ 2‬آﻣﺎر ﮐﺎدرﻫﺎ و ﺳﺮﺑﺎزان ﭘﻠﯿﺲ و ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮﻣﯿﺖﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﺗﺴﻠﻂ ﻗﻮﻣﯽ دو ﻗﻮﻣﯿﺖ »ﭘﺸﺘﻮن« و »ﺗﺎﺟﯿﮏ«‬
‫در اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﻫﺎ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﺪول ‪ 2‬ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ و ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻌﻀﻞ ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﺑﻪ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ واﺣﺪ را در ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ارﮐﺎن دوﻟﺖ – ﻣﻠﺖ‪،‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ »ارﺗﺶ« ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪.‬‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪322‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -2‬آﻣﺎر ﭘﻠﯿﺲ ﻣﻠﯽ و ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ ،‬اواﯾﻞ ‪2011‬‬
‫دﯾﮕﺮ ﻗﻮﻣﯿﺖﻫﺎ‬ ‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻧﯿﺮوﻫﺎ‬
‫ﭘﻠﯿﺲ ﻣﻠﯽ‬ ‫ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﭘﻠﯿﺲ ﻣﻠﯽ‬ ‫ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﭘﻠﯿﺲ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﻣﻠﯽ‬ ‫ارﺗﺶ‬ ‫ﭘﻠﯿﺲ ﻣﻠﯽ‬ ‫ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﭘﻠﯿﺲ ﻣﻠﯽ‬ ‫ارﺗﺶ ﻣﻠﯽ‬ ‫ﻧﻮع ﻧﯿﺮو‬
‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬ ‫)درﺻﺪ(‬

‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪42‬‬ ‫ﮐﺎدر اداري‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪51‬‬ ‫درﺟﻪدار‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪43‬‬ ‫ﺳﺮﺑﺎز‬
‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪45‬‬ ‫ﮐﻞ ﻧﯿﺮو‬

‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪45‬‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪.(Brookings, 2020) :‬‬

‫‪ .6‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎ ﮔﺮاﯾﺶ ﻗﻮﻣﯽ و رأي ﻗﻮﻣﯽ‬

‫ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺮاﺳﺮي و آزاد را ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط رژﯾﻢ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده و در ﻃﯽ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﭘﺎي ﺻﻨﺪوقﻫﺎي رأي رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻪ دور آن ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮريﻫﺎي ‪ 2009 ،2004‬و ‪ 2014‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﻪﺷﺪت‬
‫ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﻮﻣﯽ و آﮔﺎﻫﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﻣﻮﻟﻮد ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻧﺨﺒﮕﺎن ﺳﯿﺎﺳﯽ و راﯾﺰﻧﯽﻫﺎ‬
‫و اﺋﺘﻼفﻫﺎي اﺣﺰاب و ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬آﮔﺎﻫﯽ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ را در ﺟﻬﺖدﻫﯽ آراي ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﻮي ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاي ﺧﺎﺻﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﺧﻮاﺗﯽ‪ (14 :1393 ،‬آﻣﺎر ﺳﻪ‬
‫دوره اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ را در ﺳﻄﺢ ﮐﻼن و در ﻣﻘﯿﺎس‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﺪ )ﺧﻮاﺗﯽ‪ .(16 :1393 ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪﻟﻞ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اوﻟﯿﻦ‬
‫و دوﻣﯿﻦ دور اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺮور و ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ . 6 .1‬ﻧﻘﺶ ﻗﻮﻣﯿﺖ و رأي ﻗﻮﻣﯽ در اوﻟﯿﻦ دور اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري )‪ .(1383‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺧﺬ رأي در ﺳﻄﺢ وﻻﯾﺎت )اﺳﺘﺎن(ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻮزﯾﻊ و ﭘﺮاﮐﻨﺶ آرا‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻠﯽ و ﻓﺮاﻗﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮزﯾﻊ و ﭘﺮاﮐﻨﺶ آراي اﺧﺬﺷﺪه در‬
‫ﺳﻄﺢ وﻻﯾﺎت )اﺳﺘﺎن(ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺮ وﻻﯾﺖ )اﺳﺘﺎن( ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺰان ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻗﻮام در ﻫﺮ وﻻﯾﺖ )اﺳﺘﺎن( و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪ ﻗﻮﻣﯽ ﺧﺎص و در ﺳﻄﺢ ﮐﻞ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ‪ ،1‬ﻧﻘﺶ ﻗﻮﻣﯿﺖ را در رأيدﻫﯽ ﻣﺮدم در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪323‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ‪ -1‬آراي ﻗﻮﻣﯽ ﭼﻬﺎر ﮐﺎﻧﺪﯾﺪ ﭘﯿﺸﺘﺎز را در اوﻟﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪1383 ،‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮﺳﯿﻢ از ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬

‫آﻣﺎر اﺧﺬﺷﺪه در ﻧﻘﺸﻪ ‪ 1‬ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﻫﺎي ﭘﯿﺸﺘﺎز ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه آراي ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻧﻪ آراي ﻓﺮاﻗﻮﻣﯽ و ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭼﻮن اوﻟﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﭘﺴﺎﻃﺎﻟﺒﺎن ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را‬
‫ﺑﺮاي رﻫﺒﺮان اﺣﺰاب ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي اﺣﯿﺎ ﮐﺮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﮐﺮزاي در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ‪ 2004‬ﺑﺎ‬
‫ﮐﺴﺐ ‪ 55‬درﺻﺪ آرا در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻪ رﻗﯿﺐ ﺳﺮﺳﺨﺖ وي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﯾﻮﻧﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ )از‬
‫ﻗﻮم ﺗﺎﺟﯿﮏ(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ )از ﻗﻮم ﻫﺰاره( و ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ )از ﻗﻮم ازﺑﮏ( ﻫﺮ ﮐﺪام‬
‫ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 11/7، 16/3‬و ‪ 10‬درﺻﺪ آرا را از آن ﺧﻮد ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﻧﻔﻮذ‬
‫و ﭘﺎﯾﮕﺎه ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫)‪ ،(2004‬ﺟﺎﻧﺴﻮن راﺑﻄﻪاي ﻗﻮي ﻣﯿﺎن ﻗﻮم و رأي دادن ﺑﻪ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﻫﺎ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬وي در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﻫﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﯿﺮون از ﮔﺮوه ﻗﻮﻣﯽ زﺑﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻋﻤﺪهاي‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﯿﺎوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﻄﻮط ﻗﻮﻣﯽ رأي دادﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮاي‬
‫‪ .(129‬ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫)رﺣﯿﻤﯽ‪:1387 ،‬‬ ‫ﮐﺎﻧﺪﯾﺪا از اﻗﻮام دﯾﮕﺮ ﺑﺪون درﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي رأيﮔﯿﺮي ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻣﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺻﺤﻨﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدﻣﺸﺎن دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ آراي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮدم‪،‬‬
‫ﺧﺼﻠﺖ ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪324‬‬

‫‪ .6 .2‬ﻧﻘﺶ ﻗﻮﻣﯿﺖ در دوﻣﯿﻦ دور اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري )‪ .(1388‬ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﻧﻘﺶ‬
‫ﻗﻮﻣﯿﺖ و واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ در دوﻣﯿﻦ دور اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻄﺮح از ﺳﻪ ﻗﻮﻣﯿﺖ ﮔﺰﯾﻨﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ و رﻣﻀﺎن ﺑﺸﺮدوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ آرا ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ رﺗﺒﻪ اول ﺗﺎ ﺳﻮم را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬
‫دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ‪ -2‬آراي ﻗﻮﻣﯽ ﺳﻪ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪ ﭘﯿﺸﺘﺎز را در دوﻣﯿﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪1388 ،‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮﺳﯿﻢ از ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ‪ ،2‬ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺸﺘﻮنﻧﺸﯿﻦ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏﻧﺸﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻫﺰارهﺟﺎت ﺑﻪ رﻣﻀﺎن ﺑﺸﺮدوﺳﺖ رأي دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺸﺘﻮن ﺗﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬رﯾﺸﻪاي ﻫﻢ در ﻗﻮﻣﯿﺖ ﺗﺎﺟﯿﮏ دارد و ﻣﺎدرش ﺗﺎﺟﯿﮏ ﺗﺒﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮ از آن‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ و زﻧﺪﮔﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﺎﺟﯿﮏﺗﺒﺎران ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ وي را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺗﺎﺟﯿﮏﺗﺒﺎران ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﭼﻪ رﻗﯿﺒﺎن و ﭼﻪ ﺣﺎﻣﯿﺎن‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬وي را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮن‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ ،‬در ردﯾﻒ ﺑﻌﺪ از ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي‪ ،‬و در ﮐﻨﺎر اﺷﺮف ﻏﻨﯽ اﺣﻤﺪزي‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫)ﺧﻮاﺗﯽ‪.(22 :1393 ،‬‬ ‫ﭘﺸﺘﻮنﻧﺸﯿﻦ آراي ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‬
‫‪325‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫اﻫﻤﯿﺖ ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﻗﻮﻣﯿﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻪ در اﻧﺘﺨﺎب دو ﻣﻌﺎون ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮﯾﮏ از ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻮازن ﻗﻮﻣﯽ و ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ و ﮐﺴﺐ آراي ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻗﻮام ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎون اول‬
‫ﮐﺮزاي‪ ،‬ﺗﺎﺟﯿﮏ )ﻗﺴﯿﻢ ﻓﻬﯿﻢ( و ﻣﻌﺎون دوم وي‪ ،‬ﻫﺰاره )ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻠﯿﻠﯽ( ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﮐﻪ ﻧﯿﻤﯽ از‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻗﻮﻣﯿﺖ ﺗﺎﺟﯿﮏ را دارد و ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﺮد از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺎﺟﯿﮏﺗﺒﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎون اوﻟﺶ را ﯾﮏ ﭘﺸﺘﻮن )ﻫﻤﺎﯾﻮن آﺻﻔﯽ( و ﻣﻌﺎون دوﻣﺶ را ﯾﮏ ﻫﺰاره‬
‫)ﻋﻠﯽ ﭼﺮاغ( ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي ﻧﯿﺰ در ﯾﺎرﮔﯿﺮي از ﻣﯿﺎن رﻫﺒﺮان ﻗﻮﻣﯽ ﻋﻘﺐ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن داراي ﭘﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺮدﻣﯽ ﻗﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ و ﮐﺮﯾﻢ ﺧﻠﯿﻠﯽ ﺑﻪﺳﺒﺐ‬
‫رأي ﻫﺰارهﻫﺎ؛ ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ ﺑﻪدﻟﯿﻞ رأي ازﺑﮏﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎرﺷﺎل ﻓﻬﯿﻢ و اﺳﻤﺎﻋﯿﻞﺧﺎن ﺑﻪدﻟﯿﻞ‬
‫رأي ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ؛ ﺷﯿﺮﻣﺤﻤﺪ آﺧﻮﻧﺪزاده در ﻫﻠﻤﻨﺪ؛ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪﺧﺎن در ارزﮔﺎن؛ و ﺑﺮادر ﮐﺮزاي‪،‬‬
‫اﺣﻤﺪوﻟﯽ ﮐﺮزاي ﺑﻪﺳﺒﺐ رأي ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ در ﻗﻨﺪﻫﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮزاي ﺑﻮدﻧﺪ )ﺷﺎران‪ .(141 :1396 ،‬از‬
‫ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺘﻨﻔﺬان در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﺪرت ﺷﺒﮑﻪاياش ﺗﻘﻼ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻄﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮر‪ ،‬واﻟﯽ )اﺳﺘﺎﻧﺪار( ﺑﻠﺦ و ﺑﺮﻫﺎناﻟﺪﯾﻦ رﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﻣﻌﻨﻮي ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪،‬‬
‫ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﭼﺸﻤﮕﯿﺮﺗﺮﯾﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن آراي ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ رﺑﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﷲ را ﺑﻪﺻﻮرت رﺳﻤﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﻗﺪرت ﻋﺒﺪاﷲ در ﻣﯿﺎن ﭘﺸﺘﻮنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺰاره و‬
‫ازﺑﮏﻫﺎ اﻏﻠﺐ از ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي داراي ﻗﺪرت دﺳﺘﻪ دوم‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺪ ﺣﺴﯿﻦ اﻧﻮري و ﻗﺮﺑﺎﻧﻌﻠﯽ‬
‫ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ اﺻﻞ ﺑﺪهوﺑﺴﺘﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي ﻣﻘﺎمﻫﺎي وزارت را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﻣﯿﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺣﺎﻣﯿﺎن ﺷﺒﮑﻪاي ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺣﺰب وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‬
‫و از ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ در ﻣﯿﺎن ﻫﺰارهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت رﺳﻤﯽ ﭘﻨﺞ وزارت را ﺑﺮاي ﺷﺒﮑﻪ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽاش از ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﺤﻘﻖ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻗﺪرت ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻓﺮاد‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖﻫﺎي ﻣﻬﻢ دوﻟﺘﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ وﻟﺴﻮاﻟﯽﻫﺎي ﺟﺎﻏﻮري و ﺑﻬﺴﻮد ﺑﻪ وﻻﯾﺖ )اﺳﺘﺎن(‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ژﻧﺮال دوﺳﺘﻢ ﻧﯿﺰ دو وزارت وﻋﺪه داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي‬
‫ﻗﺮﺑﺎن ﻋﻠﯽ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺷﺒﮑﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺰب وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ ﻣﻠﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ‬
‫اﺋﺘﻼف ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺧﻮﺑﯽ از ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬او‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻋﻼم ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﺑﯿﺴﺖ درﺻﺪ از ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻫﺰارهﻫﺎ در داﺧﻞ دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺮك ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐﺰي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از ﮐﺎﺑﻞ ﺗﺎ ﻫﺮات‪ ،‬ﺣﻞ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﺰاع ﻣﯿﺎن ﮐﻮﭼﯽ و‬
‫)ﺷﺎران‪.(143 – 144 :1393 ،‬‬ ‫ﻫﺰارهﻫﺎ و ارﺗﻘﺎي دو وﻟﺴﻮاﻟﯽ )ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن( در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﮐﺰي ﺑﻪ وﻻﯾﺖ‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪326‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﻫﻮﯾﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ را در ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ ﯾﮏ ﭼﻬﺮه ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ﻣﺮد ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ازﺑﮏ‪ ،‬ژﻧﺮال‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎون اول و ﺳﺮور داﻧﺶ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻣﺪار ﻫﺰاره را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎون‬
‫دوم ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮد‪ .‬رﻗﯿﺐ اﺻﻠﯽ او ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺧﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﭘﺸﺘﻮنﺗﺒﺎر ﺳﺎﺑﻖ‬
‫ﺣﺰب اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎون اول و ﻣﺮد ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻫﺰاره‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﺎون دوم‬
‫)ﺷﺎران‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺗﻮﻗﻊ داﺷﺖ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ آراي ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎ و ﻫﺰارهﻫﺎ را از آن ﺧﻮد ﮐﻨﺪ‬
‫‪ .(133 :1396‬ﺑﺤﺮان اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ‪2014‬م ﺑﺎ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺑﻪ دور دوم و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت از ﺳﻮي ﻃﺮﻓﺪاران ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ‬
‫ﺑﯿﻦ ﺟﻨﺎح ﻣﺤﻤﺪاﺷﺮف ﻏﻨﯽ و ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺑﺎ‬
‫)ﺑﺎﻗﺮي‪.(150 :1396 ،‬‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮي ﺟﺎنﮐﺮي‪ ،‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ دوﻟﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺳﺎل ‪ 2014‬ﻫﻤﭽﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ‪ 2009‬ﺻﺒﻐﻪ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﻮﻣﯿﺖ در ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫درآوردن ﻣﺮدم اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﺳﺎدهاي از ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﻗﻮﻣﯽ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﺮﺳﯿﻢ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﻪ ﺗﻮازن ﻗﻮﻣﯽ ﺑﯿﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺰاره و ﺗﺎﺟﯿﮏ از ﯾﮏ ﺳﻮ و‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﭘﺸﺘﻮن و ازﺑﮏ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﭘﺸﺘﻮن و‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ازﺑﮏ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺰب ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮي ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺗﺎﺟﯿﮏ و ﻫﺰاره )ﺑﻪاﺳﺘﺜﻨﺎي ﺧﻠﯿﻠﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺣﺰب‬
‫وﺣﺪت( در ﮐﻨﺎر ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ )ﺷﺎران‪ .(152 :1393 ،‬ﺑﺎ ﻣﺮور اﺳﻨﺎد و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮوﮐﺶ ﮐﺮدن‬
‫ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬آن ﻫﻢ در اﺑﻌﺎد ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻗﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬در اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮدش آﺷﮑﺎر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫‪ .7‬دوﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ )‪ 2015‬ﺗﺎ اﮐﻨﻮن(‬

‫ﺑﺤﺮان اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ‪ 2014‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ آﺑﺮورﯾﺰي ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت و زﯾﺮ ﺳﺆال رﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪاﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻄﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻗﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﺸﻮر را ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ داده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺣﺎﻣﯿﺎن ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﮐﻪ از اﻋﻼن ﻧﺘﺎﯾﺞ اوﻟﯿﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻼن داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻮازي ‪ 1‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد؛ اﻣﺮي ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﺘﻢ ﺷﻮد )ﺷﺎران‪ (151 :1396 ،‬و ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺑﺎ ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮي‬
‫ﺟﺎنﮐﺮي‪ ،‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ دوﻟﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺮاي ﻋﺒﻮر از اﯾﻦ ﺑﺤﺮان ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ درﻧﻈﺮ‬

‫‪1. Parallel rule‬‬

‫‪327‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮاﻓﻖﻫﺎ ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﺻﻼح ﻧﻈﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺰاري ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻮادي از‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭘﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖوزﯾﺮي و ‪ ...‬ﺑﺎﯾﺪ ﻃﯽ دو ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﯽﺷﺪ‬
‫)ﺑﺎﻗﺮي‪ (150 :1396 ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در رده رﻫﺒﺮي ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺮﺟﻨﺠﺎل ‪ 2014‬ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ از ﺗﺒﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد )ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﺷﺮف ﻏﻨﯽ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر از ﻗﻮم ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻌﺎون اوﻟﺶ ازﺑﮏ و ﺳﺮور‬
‫داﻧﺶ‪ ،‬ﻣﻌﺎون دوﻣﺶ ﻫﺰاره ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﻋﺒﺪاﷲﻋﺒﺪاﷲ از ﻗﻮم ﺗﺎﺟﯿﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪﺧﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺎون اوﻟﺶ ﭘﺸﺘﻮن اﺳﺖ و ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬ﻣﻌﺎون دوﻣﺶ ﻫﻢ ﻫﺰاره‪ ،‬اﺣﻤﺪ‬
‫ﺿﯿﺎء ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري در اﻣﻮر اﺻﻼﺣﺎت و ﺣﮑﻮﻣﺖداري ﻫﻢ ﺗﺎﺟﯿﮏﺗﺒﺎر‬
‫ﺑﻮد(‪ .‬در ﺿﻤﻦ دو ﺗﯿﻢ ﺷﺎﻣﻞ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺪرت را در ردهﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﮐﺎﺑﯿﻨﻪ‪،‬‬
‫وﻻﯾﺖﻫﺎ و ﺳﻔﺎرتﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﯿﺎن آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﺎدرﻣﯿﺎﻧﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫واﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﮐﺸﻮر را ﺑﺎزﺗﺎب دﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ .2‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ اﻋﻀﺎي ﮐﺎﺑﯿﻨﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻗﻮﻣﯿﺖ‬
‫‪26‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬
‫‪100‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪38‬‬ ‫درﺻﺪ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺗﯿﻢ ﺗﺤﻮل و ﺗﺪاوم )ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ(‬
‫ﺟﻤﻊ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻗﻮﻣﯿﺖ‬
‫‪14‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬
‫‪100‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪57‬‬ ‫درﺻﺪ‬
‫اﻋﻀﺎي ﺗﯿﻢ اﺻﻼﺣﺎت و ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ )ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ(‬
‫ﺟﻤﻊ‬ ‫دﯾﮕﺮ‬ ‫ازﺑﮏ‬ ‫ﻫﺰاره‬ ‫ﺗﺎﺟﯿﮏ‬ ‫ﭘﺸﺘﻮن‬ ‫ﻗﻮﻣﯿﺖ‬
‫‪12‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬
‫‪100‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪17‬‬ ‫درﺻﺪ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪www.bbc.com/persian/afghanistan :‬‬

‫‪ .8‬روﻧﺪﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دوﻟﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﻻزم را ﺑﻪﺑﺎر آورد و اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي دوﻟﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭼﻮن دﻓﺎﺗﺮ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري و رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬رﯾﺎﺳﺖ‬
‫اﺟﺮاﺋﯿﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻫﻨﻮز وﺟﻬﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻧﺪارد )اﮔﺮﭼﻪ ﻃﺒﻖ ﺗﻮاﻓﻘﺎت اﻧﺠﺎمﮔﺮﻓﺘﻪ در‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‪ ،‬در ﻣﺪت دو ﺳﺎل ﻗﺮار ﺑﻮد ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺮﮔﺰار و ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪328‬‬

‫اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ )ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ .(1398‬ﺗﻌﺪد و ﺗﻨﻮع ﻣﺮاﮐﺰ‬
‫ﻗﺪرت ﺑﻪ ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ دو ﺟﻨﺎح )ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ و ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ( داﻣﻦ زده اﺳﺖ و‬
‫اﻗﺘﺪار رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر از ﻧﻬﺎد رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﻗﺘﺪار رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ‬
‫ﺗﻔﻮﯾﻀﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻧﯿﻤﯽ از ﻗﺪرت‬
‫و اﻧﺘﺼﺎﺑﺎت دوﻟﺘﯽ را ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻒ ﺣﮑﻮﻣﺖداري و ﻧﺎﮐﺎراﻣﺪي‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼفﻫﺎ و ﺷﮑﻨﻨﺪﮔﯽ زﻣﺎﻧﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‬
‫آﺷﮑﺎر ﺷﺪ ﮐﻪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﻏﻨﯽ در ژوﺋﻦ ‪ 2015‬ﻣﻌﯿﻦ )ﻣﻌﺎون( وزارت ﮐﺎر و اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬
‫ﺷﻬﺪا و ﻣﻌﻠﻮﻻن را ﺑﺎ ادﻋﺎي ﻓﺴﺎد ﮔﺴﺘﺮده از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ از آن ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫دوﺑﺎره ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﺑﺮﮔﺮدد و ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎري آن ﺑﺎ وي ﻣﺸﻮرت ﻧﮑﺮده‬
‫اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ روﻧﺪ اﺻﻼﺣﺎت در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬ ‫)ﺷﺎران‪.(159 :1396 ،‬‬ ‫اﺳﺖ‬
‫ﻣﺬاﮐﺮهﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺳﻤﺖﻫﺎ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫از آﻧﮑﻪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﻏﻨﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪﺿﯿﺎ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه وﯾﮋه ﺧﻮد در اﻣﻮر اﺻﻼﺣﺎت و‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖداري ﺧﻮب را در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1396/1/29‬از ﻣﻘﺎﻣﺶ ﻋﺰل ﮐﺮد‪ ،‬اﺣﻤﺪﺿﯿﺎء ﻣﺴﻌﻮد در‬
‫ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺧﺒﺮي اﻋﻼن ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‪ .‬او ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت‬
‫ﻣﻠﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﻫﯿﭻ ﮔﺮوﻫﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﺮوه دﯾﮕﺮ را از‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺣﺬف ﮐﻨﺪ )ﻧﺸﺎط و ﻫﻤﮑﺎران‪(15 :1396 ،‬؛ اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬روﻧﺪ آﻫﺴﺘﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ وزراي‬
‫ﮐﺎﺑﯿﻨﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ را‬
‫ﻋﺒﺎرت از ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﻗﺪرت ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ آن را ﯾﮏ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺋﺘﻼﻓﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﺷﺎران‪ .(159 :1396 ،‬اﻧﺤﺼﺎر ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﺳﺒﺐ ﺷﺪ‬
‫ﺗﺎ دﯾﮕﺮ اﻋﻀﺎي رﻫﺒﺮي دوﻟﺖ اﺷﺮف ﻏﻨﯽ‪ ،‬ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺧﻮﯾﺶ را از ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻋﻼن دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ ﻣﻌﺎون اول رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر و رﻫﺒﺮ ﺣﺰب ﺟﻨﺒﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻘﺶ‬
‫ﺧﻮد را در ﻧﻈﺎم ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺧﻮد را ﻓﺎﻗﺪ ﺻﻼﺣﯿﺖ ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ژﻧﺮال‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ ﺑﻪﺣﺪي اوج ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ او را ﺑﺎ ﺣﻠﻘﻪ ارگ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺧﺪﺷﻪدار‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪن ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ اﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﺎفﻫﺎي‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ اﺋﺘﻼفﻫﺎ از داﺧﻞ ﻧﻈﺎم ﻋﻠﯿﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻧﻈﺎم ﺷﮑﻞ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل رﻫﺒﺮان ﺳﻪ ﺣﺰب ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺣﺎﻟﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺋﺘﻼف ﺟﺪﯾﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ زدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺮﺳﯽﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﻼحاﻟﺪﯾﻦ رﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺣﺰب ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ و‬
‫وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻮر‪ ،‬رﺋﯿﺲ اﺟﺮاﯾﯽ ﺣﺰب ﺟﻤﻌﯿﺖ و واﻟﯽ )اﺳﺘﺎﻧﺪار( ﺑﻠﺦ‪ ،‬ژﻧﺮال‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺣﺰب ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﯽ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻌﺎون اول رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺣﺰب وﺣﺪت ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻌﺎون دوم رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ‪ ،‬ﻃﯽ ﻧﺸﺴﺘﯽ در‬
‫‪329‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫ﺗﺮﮐﯿﻪ »اﺋﺘﻼف ﻧﺠﺎت اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن« ﺑﻨﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮان اﯾﻦ اﺋﺘﻼف ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻓﯿﺼﻠﻪﻧﺎﻣﻪاي‪،‬‬
‫رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر ﻏﻨﯽ را ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﺮاﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻧﺤﺼﺎر ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن اﺻﻼﺣﺎت ﺷﺪﻧﺪ‬
‫)ﻧﺸﺎط و ﻫﻤﮑﺎران‪.(15 :1396 ،‬‬

‫اﺧﺘﻼفﻫﺎي ﺑﯿﻦ دو ﺟﻨﺎح ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﻗﺪرت‪ ،‬ﻗﻄﺐ ﺑﻨـﺪيﻫـﺎي دوﻟﺘـﯽ را ﺷـﺪت ﺑﺨﺸـﯿﺪ و‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮازي ﺷﺪ‪ .‬رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻏﻨﯽ ﺗﻼش ﻣﯽﮐﺮد ﺗـﺎ ﻗـﺪرت را ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺤﻮر اداره اﻣﻮر و ﻣﺸﺎوران ﺟﺪﯾﺪش ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎزد‪ .‬رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺑـﺎ اداره اﻣـﻮر‪،‬‬
‫ﺷﻮراي اﻣﻨﯿﺖ و ﻣﺸﺎوران ﺧﺎﺻﺶ و در اﻧﺰوا از ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐـﺮد‬
‫)ﺷـﺎران‪ .(159 :1396 ،‬در ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖاﷲ ﺑﺎﺑﺮ ﻓﺮﻫﻤﻨﺪ‪ ،‬رﺋـﯿﺲ دﻓﺘـﺮ ﻣﻌـﺎون اول رﯾﺎﺳـﺖ ﺟﻤﻬـﻮري‬
‫)ژﻧﺮال ﻋﺒﺪاﻟﺮﺷﯿﺪ دوﺳﺘﻢ( ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺤﻤﺪاﺷﺮف ﻏﻨﯽ ﺑﺎ ژﻧﺮال دوﺳﺘﻢ ﺑـﻪﻋﻨـﻮان ﻣﻌـﺎون‬
‫اول رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري در ﻫﯿﭻ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻫﯿﭻ‬
‫ﺻﻼﺣﯿﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اي را ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﯾﺾ ﻧﮑﺮده و رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر رﯾﺎﺳﺖ اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺘﻪ را ﺑﻪ ﺷﻮراي‬
‫اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ داده اﺳﺖ« )‪ .(www.bbc.com/persian‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒـﺪاﷲ ﺗـﻼش ﮐـﺮد ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺘﺤﺪان ﺳﺎﺑﻖ ﺟﻬﺎدي ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺣﺎﻣﺪ ﮐﺮزاي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎﺷﯿﻪ راﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗـﺪرت ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ و‬
‫ﻫﻮاداراﻧﺶ را ﺑﻪﻋﻨﻮان واﻟﯽ )اﺳﺘﺎﻧﺪار( و ﻣﻘﺎمﻫﺎي ﻋﺎﻟﯽرﺗﺒﻪ دوﻟﺘـﯽ در ﺣﮑﻮﻣـﺖ وﺣـﺪت ﻣﻠـﯽ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻤﺖ ﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ رﻫﺒﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌـﺪودي اﻓـﺮاد‬
‫)ﺷﺎران‪.(161 :1396 ،‬‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﮐﺸﯿﺪﮔﯽ و اﺧﺘﻼفﻫﺎ ﺑﯿﻦ رﻫﺒﺮان ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ از ﯾﮏ ﺳﻮ و اﻧﺤﺼﺎر ﻗﺪرت از‬
‫ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎري از ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1396/4/25‬از‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺟﻨﺒﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻮر ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺣﯿﺚ ﺟﻨﺎح ﻣﺨﺎﻟﻒ )اﭘﻮزﯾﺴﯿﻮن( ﺧﺒﺮ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻔﺘﺎدودو ﺗﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل رﺣﻤﺖاﷲ ﻧﺒﯿﻞ‪ ،‬رﺋﯿﺲ ﭘﯿﺸﯿﻦ اداره اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و رﻧﮕﯿﻦ‬
‫دادﻓﺮ اﺳﭙﻨﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎور ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺷﻮراي اﻣﻨﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺷﻮراي رﻫﺒﺮي اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﻮﺑﻨﯿﺎد‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﻫﺒﺮان اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ در ﺟﻠﺴﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻋﻼم ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﺸﺎن داﯾﺮ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و دﯾﮕﺮ اﻣﻮر ﻣﻬﻢ‬
‫ﻣﻠﯽ ﻧﺎﮐﺎم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬رﻫﺒﺮان ﻣﺤﻮر ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺗﺤﮑﯿﻢ‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﻫﺪف اﺻﻠﯽ ﺗﺄﺳﯿﺲ اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺣﻤﺖاﷲ ﻧﺒﯿﻞ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺣﻀﻮر ﻣﺎ در ﺻﺤﻨﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﭼﺎﻧﻪزﻧﯽﻫﺎي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي دروﻏﯿﻦ‪ ،‬ﻧﯿﺮﻧﮓ‪،‬‬
‫)ﻧﺸﺎط‬ ‫ﺗﻘﻠﺐ و اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﮑﺎﻧﺎت دوﻟﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﯾﮏ ﺣﻠﻘﻪ ﺗﻤﺎﻣﯿﺖﺧﻮاه ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺪﻫﯿﻢ«‬
‫و ﻫﻤﮑﺎران‪ .(16 :1396 ،‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎي داﺧﻠﯽ را در ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ در ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﻣﺸﻮرﺗﯽ‬
‫ﺻﻠﺢ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد‪ .‬در ﺗﺎزهﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮرد ارگ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪاي را ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ‬
 ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪330‬‬

‫‪ 1398/2/9‬ﺑﺎ اﺷﺘﺮاك دﺳﺖﮐﻢ ‪ 2500‬ﻧﻔﺮ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮدم از ﺳﺮاﺳﺮ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ از‬
‫اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻓﻐﺎﻧﯽ ﺑﻮد داﯾﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﺪف آن ﺗﺼﻤﯿﻢ در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺬاﮐﺮهﻫﺎي‬
‫ﺻﻠﺢ ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن از ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در اﯾﻦ ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﯾﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )در رأس ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ(‪ ،‬روز ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ‬
‫)‪ (1398/1/25‬ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﻋﻼﻣﯿﻪاي اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺟﺮﮔﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫اﻋﻼﻣﯿﻪ آﻣﺪه ﺑﻮد‪» :‬ﻣﺎ در ﺗﯿﻢ ﺛﺒﺎت و ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺳﻄﺢ اﺣﺰاب و ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ‬
‫ﺗﯿﻢ و ﻧﻪ در ﺳﻄﺢ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﻮرت ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺴﺘﯽ ﻧﺒﻮدهاﯾﻢ‬
‫و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬دﻻﯾﻞ ﻣﻘﻨﻌﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﻧﯿﺰ ﺳﺮاغ ﻧﺪارﯾﻢ«‪ .‬ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ و وﺣﺪت اﺳﻼﻣﯽ از اﺣﺰاب ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﺗﯿﻢ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫ﻣﺸﻮرﺗﯽ ﺻﻠﺢ را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺰب ﺑﻪ ﺑﯽﺑﯽﺳﯽ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫از ﻣﻮﺿﻮع ﺗﯿﻢ »ﺛﺒﺎت و ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ« ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﺸﺎن در ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﭘﯿﺶ رو‬
‫ﺣﻀﻮر ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻮﯾﻪ ﺟﺮﮔﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎده ‪ 110‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻟﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﻈﻬﺮ اراده ﻣﺮدم اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﻋﻀﺎي ﺷﻮراي ﻣﻠﯽ )ﻣﺠﻠﺲ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ(‪ ،‬رؤﺳﺎي ﺷﻮراﻫﺎي وﻻﯾﺎت )اﺳﺘﺎن(ﻫﺎ و وﻟﺴﻮاﻟﯽ )ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن( ﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ »اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ارﺿﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻋﻠﯿﺎي ﮐﺸﻮر و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮري« از وﻇﺎﯾﻒ اﯾﻦ ﺟﺮﮔﻪ‬
‫اﺳﺖ )‪.(www.pajhwok.com‬‬

‫‪ .9‬ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ در ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‬

‫‪1‬‬
‫ﻗﻮﻣﯿﺖ در ﮐﺎﻧﻮن ﺷﮑﻞدﻫﯽ ﻣﺠﺪد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻗﻄﺐﺑﻨﺪي ﻗﻮﻣﯽ ﺑﯿﻦ دو‬
‫اردوﮔﺎه‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي در اﯾﺠﺎد ﻧﻈﻢ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ و ﺗﻮازن ﻗﺪرت داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ ادارهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﻮل اداره اﻣﻮر‪ ،‬دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻌﺎون دوم‬
‫رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ و ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻣﺸﺎوران رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ دﻓﺎﺗﺮ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ رﻧﮓ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز اﯾﻦ ﺷﮑﺎف اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ در اداره‬
‫اﻣﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺰﯾﻪوﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان اداره اﻣﻮر در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪوﺿﻮح ﺗﮑﻨﻮﮐﺮاتﻫﺎي ﭘﺸﺘﻮن )‪75‬‬
‫درﺻﺪ ﯾﺎ ‪ 21‬ﻧﻔﺮ ﭘﺸﺘﻮن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 4‬ﻧﻔﺮ ﺗﺎﺟﯿﮏ ﯾﺎ ‪ 14‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﭘﺴﺖﻫﺎي ﻣﺸﺎوران‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري )‪ 69‬درﺻﺪ ﯾﺎ ‪ 22‬ﻧﻔﺮ ﭘﺸﺘﻮن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ 19‬درﺻﺪ ﯾﺎ ‪ 6‬ﻧﻔﺮ ﺗﺎﺟﯿﮏ(‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻨﻬﺎ اداره اﻣﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮﻣﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﻋﺒﺪاﷲ ﻧﯿﺰ ﺗﻼش ﮐﺮده‬

‫‪1. Ethnic polarization‬‬

‫‪331‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﺎديﻫﺎ را وارد ﺷﺒﮑﻪ ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ اداره اﻣﻮر ﺑﺎ دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺗﺎﺟﯿﮏ و ﭘﺸﺘﻮن ﻣﺴﺎوي اﺳﺖ )ﻫﺮ‬
‫ﮐﺪام ‪ 38‬درﺻﺪ(‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﺎﻣﺰد وزﯾﺮان و ﮐﺎرﻣﻨﺪان دﻓﺘﺮ رﯾﺎﺳﺖ اﺟﺮاﺋﯿﻪ ﻧﺸﺎن از ﺗﺮﺟﯿﺢ‬
‫ﺗﺎﺟﯿﮏﻫﺎي ﺟﻬﺎدي دارد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﯿﺰ دﺳﺘﯿﺎراﻧﺶ را اﻏﻠﺐ از ﻣﯿﺎن ﻗﻮﻣﯿﺖ ﻫﺰاره اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ‪ 87/5‬درﺻﺪ ﮐﺎرﻣﻨﺪان دﻓﺘﺮش‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻤﺖﮔﯿﺮيﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﺳﺒﺐ‬
‫)ﺷﺎران‪.(160 – 161 :1396 ،‬‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ رﻫﺒﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺪودي اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﻣﺮاﷲ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬رﻫﺒﺮي ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ را ﺑﻪ ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ ﮐﻪ در‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎه و ﺳﻔﯿﺪ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﻃﻠﻮع ﻧﯿﻮز ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ در‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ دروغ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺮ ﺑﻨﯿﺎد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻗﻮﻣﯽ و زﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮاﷲ ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در رﻫﺒﺮي ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬اﻓﺮاد ﻧﺎﻻﯾﻖ‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮان‬
‫و ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻧﯿﺰ در ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺗﻌﺮﯾﻒﺷﺪه‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻗﻮﻣﯿﺖ‪ ،‬در ﺻﺪر و ذﯾﻞ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ )دﻧﯿﺎ‪ .(2 :1396 ،‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي‬
‫زﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻗﻮﻣﯽ را در ﺗﺮﮐﯿﺐ ادارات ﻣﻠﯽ در دوﻟﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ .2‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻗﻮﻣﯽ ﻣﻘﺮريﻫﺎ در دﻓﺎﺗﺮ اﺟﺮاﯾﯽ )ﺗﺎ ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪(2015‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪) :‬ﺷﺎران‪ ،(100 :1396 ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ از ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‬

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‪ ،‬دوره ‪ ،51‬ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺑﻬﺎر ‪1400‬‬ ‫‪332‬‬

‫‪ .10‬ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﺸﻮري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﺮ ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺳﻨﺘﯽ دارد‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺼﯿﺼﻪ در ﻧﻮع‬
‫ﺧﻮدش ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﺗﻔﺎوتﻫﺎي آﺷﮑﺎر دﯾﮕﺮي در اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪاي اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻠﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻗﻮام ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬روﻧﺪي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‬
‫و اﮐﻨﻮن ﭘﺲ از ﺳﻪ دﻫﻪ ﺑﺤﺮان و ﺟﻨﮓ‪ ،‬و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭘﺲ از ﯾﮏ دﻫﻪ ﺟﻨﮓ ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﯿﺎد اﺳﺎﺳﯽ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻞ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻗﻮام و ﻣﻠﯿﺖﻫﺎ ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻗﻄﻌﯽ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﮐﻤﯽ زود و ﺧﻮشﺑﯿﻨﺎﻧﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻌﻠﯽ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮوﮐﺶ ﮐﺮدن ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﻮﻣﯽ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬آن ﻫﻢ‬
‫در اﺑﻌﺎد ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪ ،‬در اﺑﻌﺎد ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﻮدش ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﮑﺎر ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد ﮐﻪ در اﻣﺮ ﭘﺎﯾﻪﮔﺬاري آن دﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آﺷﮑﺎر دﺧﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺣﺎﮐﯽ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽﻫﺎ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﯽﻫﺎ در ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﺸﻮر اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﺸﮑﻼت ﻓﺰاﯾﻨﺪه اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ و‬
‫ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دور از اﺧﺘﻼف و اﻏﺮاض ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﻤﻪ اﻗﻮام ﺑﺎ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ‬
‫و ﻫﻤﺪﯾﮕﺮﭘﺬﯾﺮي ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ و ﻣﺸﻮرت‬
‫ﻣﻠﯽ در اﻣﻮر ﻣﺬﮐﻮر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﻮزﯾﻊ ﻗﺪرت ﻣﯿﺎن اﻗﻮام و ﺳﺎزش ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﻨﺪﻗﻮﻣﯽ و ﻣﺘﻔﺮق ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود و ﻧﻘﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ‬
‫در ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮔﺮوهﻫﺎ و اﻗﻮام در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﻪﺗﺒﻊ آن در ﻣﻠﺖﺳﺎزي و اﯾﺠﺎد‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﯾﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دارد و زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز اﯾﺠﺎد ﺛﺒﺎت ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮑﯽ ﭘﺎﯾﺪار در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻗﻮام در اﻣﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺻﻞ اﺳﺎﺳﯽ و ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ‬
‫ﺑﺨﺶ در ﺳﺎﺧﺘﺎر اداري‪-‬ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪ اﺗﺤﺎد داﺧﻠﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد و ﻣﺎﻧﻊ ﺟﺪي‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻗﻮﻣﯽ و دﺳﯿﺴﻪﭼﯿﻨﯽ‬
‫ﺑﺮاي اﺧﺘﻼفاﻓﮑﻨﯽ ﺑﯿﻦ اﻗﻮام ﺳﺒﺐ ﺗﻨﺶ ﻗﻮﻣﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﺗﺤﺎد ﻣﻠﯽ را دﭼﺎر ﭼﺎﻟﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ و اﻗﻮام در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن از اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﺧﻮد و ﮐﺸﻮرﺷﺎن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻫﯿﭻ ﮔﺮوﻫﯽ ﻗﺎدر ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ و ﺑﺪون ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬
‫دﯾﮕﺮان ﮐﺸﻮر را اداره ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ‬
‫اﻟﻒ( ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫‪ .1‬اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ‪ (1396) .‬ﻗﻮﻣﯿﺖ و ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ در اﯾﺮان اﻓﺴﺎﻧﻪ و واﻗﻌﯿﺖ‪ ،‬چ ‪ .13‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.‬‬
‫‪333‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻗﻮام در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻌﺪ از ‪ 2001‬ﻣﯿﻼدي‬

‫‪ .2‬ارزﮔﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺢ‪ (1390) .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن رﻧﮕﯿﻦﮐﻤﺎن اﻗﻮام‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬ﺻﺒﺢ اﻣﯿﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬اﻓﺨﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮباﷲ‪ (1394) .‬ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬ﺗﻤﺪن ﺷﺮق‪.‬‬
‫‪ .4‬اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪاﮐﺮام‪ (1392) .‬ﻧﻬﻀﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬ﺳﻌﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .5‬آﻗﺎﺑﺨﺸﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ؛ ﻣﯿﻨﻮ اﻓﺸﺎري راد‪ (1383) .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎﭘﺎر‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺑﺎﻗﺮي‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ‪» (1396) .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬رﺋﯿﺲﺟﻤﻬﻮر و رﺋﯿﺲ اﺟﺮاﯾﯽ‪ «،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ش‬
‫‪ ،69‬ﺻﺺ ‪.149 - 182‬‬
‫‪ .7‬ﺑﺮﺗﻮن‪ ،‬روﻻن‪ (1396) .‬ﻗﻮمﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﻓﮑﻮﻫﯽ‪ .‬چ ‪ .6‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ .8‬ﺑﻼل‪ ،‬ﺻﻔﺮﻋﻠﯽ‪ (1392) .‬ﺑﺮرﺳﯽ اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ ﺑﺮ ﺣﻀﻮر ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ‬
‫ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻤﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮﻗﺎﺳﻢ‪» (1381) .‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﺗﯽ ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ﻗﻮﻣﯽ در آذرﺑﺎﯾﺠﺎن اﯾﺮان‪ «،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‪ ،‬ش ‪،16‬‬
‫ﺻﺺ ‪.568-581‬‬
‫‪ .10‬ﺟﻮادي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪآﺻﻒ‪ (1397) .‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻧﺎﺗﻤﺎم ﺗﮑﻮﯾﻦ دوﻟﺖ ﻣﺪرن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻨﻮران‪.‬‬
‫‪ .11‬ﺧﻮاﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺷﻔﻖ‪» (1393) .‬ﻗﻮمﮔﺮاﯾﯽ و ﻗﺒﯿﻠﻪﺳﺎﻻري‪ «،‬در ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﯽ اﺣﻤﺪي و ﻣﺠﯿﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ زاد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﯽ؛ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬اﻧﺴﺘﯿﺘﻮت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪-32‬‬
‫‪https://www.aiss.af/assets/aiss_publication/9b5fa858ef3e1556046670e9cc20796e.‬‬ ‫‪ .7‬در دﺳﺘﺮس در‪:‬‬
‫‪.pdf/‬‬
‫‪ .12‬دﻓﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ (1386) .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ .13‬روزﻧﺎﻣﻪ دﻧﯿﺎ‪» (1396) .‬ﺷﻌﺎرﻫﺎي ﻣﻠﯽﮔﺮاﯾﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ وﺣﺪت ﻣﻠﯽ دروغ اﺳﺖ‪ «،‬روزﻧﺎﻣﻪ دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 6‬ﻣﺎه ﺟﺪي )دي(‪.‬‬
‫‪ .14‬رﺣﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺳﺮدار‪ (1396) .‬ژﺋﻮﭘﻠﯿﺘﯿﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬چ ‪ .3‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬واژه‪.‬‬
‫‪ .15‬رﺳﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺣﯿﺎتاﷲ‪ (1385) .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﻮام‪ :‬ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﯾﺎ رﺿﺎﯾﺖ‪ «،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮدا‪ ،‬ش ‪ ،2‬ﺻﺺ ‪.92 – 122‬‬
‫‪ .16‬ﺳﺠﺎدي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﻮم‪ (1395) .‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬چ ‪ .2‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬واژه‪.‬‬
‫‪ .17‬ﺷﺎران‪ ،‬ﺗﯿﻤﻮر‪ (1396) .‬دوﻟﺖ ﺷﺒﮑﻪاي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ رﺿﺎﯾﯽ‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬واژه‪.‬‬
‫‪» (1393) .——— .18‬دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻗﺪرت ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري )‪ «،(2009‬در ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﯽ‬
‫اﺣﻤﺪي و ﻣﺠﯿﺪ اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ زاد‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﯽ؛ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬اﻧﺴﺘﯿﺘﻮت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪.135-148‬‬
‫‪ .19‬ﻓﺮﺟﯽراد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ؛ ﻣﺤﻤﺪ درﺧﻮر؛ ﺳﯿﺪ ﻫﺎدي ﺳﺎداﺗﯽ‪» (1390) .‬ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ دوﻟﺖ – ﻣﻠﺖﺳﺎزي در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻣﻮاﻧﻊ‬
‫ﭘﯿﺶ رو‪ «،‬داﻧﺸﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ش ‪ ،14‬ﺻﺺ ‪.113 - 133‬‬
‫‪ .20‬ﮐﯿﺴﯿﻨﺠﺮ‪ ،‬ﻫﻨﺮي‪ (1395) .‬ﻧﻈﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻨﺠﺮ ﺳﻬﯿﻞ‪ ،‬چ اول‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬روزﻧﺎﻣﻬﻬﺸﺖ ﺻﺒﺢ و ﻋﺎزم‪.‬‬
‫‪ .21‬ﻣﺤﻘﻖ داﯾﮑﻨﺪي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪاﮐﺒﺮ‪» (1385) .‬ﻧﻘﺶ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺳﻪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ «،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﻔﯿﺮ‪ ،‬وﯾﮋهﻧﺎﻣﻪ و ﭘﯿﺶﺷﻤﺎره ‪، 3‬‬
‫ﺻﺺ ‪.50 -130‬‬
‫‪ .22‬ﻣﻘﺼﻮدي‪ ،‬ﻣﺠﺘﺒﯽ‪ (1380) .‬ﺗﺤﻮﻻت ﻗﻮﻣﯽ در اﯾﺮان »ﻋﻠﻞ و زﻣﯿﻨﻪﻫﺎ«‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ .23‬ﻧﺸﺎط‪ ،‬زﻟﻤﯽ؛ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ‪ ،‬؛ ﻋﺒﺪاﻻﺣﺪ ﻣﺤﻤﺪي‪ (1396) .‬راه دﺷﻮار ﻣﺮدمﺳﺎﻻري در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬اﻧﺴﺘﯿﺘﻮت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ .25‬وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ )دادﮔﺴﺘﺮي(‪ (1382) .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‪ :‬وزارت ﻋﺪﻟﯿﻪ و )دادﮔﺴﺘﺮي(‪.‬‬

‫ب( اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫‪26. Brookings Institution. (2020, August 15) Afghanistan Index: Tracking Progress and‬‬
‫‪Security in Post-9/11 Afghanistan. Available at: https://www.brookings.edu/afghanistan-‬‬
‫‪index/.‬‬
‫‪27. Kuper, Adam and Jessica Kuper. (2004) Social Science Encyclopedia. New York:‬‬
‫‪Rotledge.‬‬
 1400 ‫ ﺑﻬﺎر‬،1 ‫ ﺷﻤﺎره‬،51 ‫ دوره‬،‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ‬ 334

28. Lindh, Anna. (2003) Challenges of Pease Operations: Into the 21st Century Challenges,
Project Concluding Report 1997–2002, (Sweden 2002). Available at: http://www.peace
challenges.net/news/.

‫پ( ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ‬

29. http://www.bbc.com/persian/afghanistan/.
30. https://www.pajhwok.com/dr/.