Celtowie, okres lateński (MOPR)

Barbarzyńska Europa w okresie dominacji celtyckiej

W 2. Po. I tys. P.n.e. bardzo istotną rolę w dziejach Europy odegrały plemiona celtyckie. Stanowili oni,
zwłaszcza w IV i III w. p.n.e. poważne zagrożenie dla cywilizacji świata śródziemnomorskiego.

Czerpiąc z dorobku cywilizacyjnego Greków, Etrusków i w mniejszym stopniu Rzymian, Celtowie

wytworzyli oni własny model kulturowy, a ich wpływy sięgały daleko poza granice celtyckiego
osadnictwa, przyczyniając się na terenie Europy północnej i środkowej do zaniku istniejących tam
kultur z wczesnej epoki żelaza i powstania na przełomie III i II w p.n.e. nowych, nawiązujących dość
silnie do modelu celtyckiego, jakości kulturowych.

Celtowie (Galowie, Galaci) – wg językoznawców należeli do grupy spokrewnionej z plemionami

italskimi i wenetyjskimi (ludy zachodnioeuropejskie).

Hekatajos z Miletu VI w . p.n.e. Obejście Ziemi – zamieszkiwali tereny na N od siedzib Ligurów (NW
Italia, S Francja), miasto Nyrax .

Herodot, Dzieje (II, 33) – siedziby nad górnym Dunajem oraz miasto Pyrene (Półwysep Iberyski).

Przełom V i IV w p.n.e. – ekspansja Celtów na wschód i południe – Tytus Liwiusz Ab urbe condita (V,
34) – plemiona Bituryngów – król Ambigat – wysyłka do Lasu Hercyńskiego części ludu pod wodzą
Bellovesa i Segovesa – zgodność ze znaleziskami archeologicznymi.

Wojownicy celtyccy służyli w IV w p.n.e. w wojskach zaciężnych państw hellenistycznych.

Podbój terenów Galii przedalpejskiej został zakończony przez Rzymian ok. 190 r p.n.e., zmusiło część
plemion celtyckich do przeniesienia się na tereny alpejskie. 133 r. p.n.e. zdobycie oppidum w
Numancji (Iberowie) przez Rzymian. 2. Poł. II w . p.n.e. Rzymianie opanowali tereny S Francji – 118 r
p.n.e. powstała prowincja Galia Narbońska (Zaalpejska).

Celtowie w wschodzie – Czechy, Morawy, Dolna Austria, cz. Węgier, Siedmiogród.

Celtowie dotarli na Bałkany, sięgając do Grecji i Anatolii- plądrowali te tereny aż do 25 r p.n.e., kiedy
to Rzymianie zniszczyli ich państwo w Anatolii – Postać umierającego gala w Pergamonie (III w p.n.e.).

Inne ludy

Trakowie – ziemie obecnej Bułgarii – państwo Lizymacha, wojny z Geto-Dakami (pod przywództwem
Dromichaitesa).

Dakowie – Siedmiogród – wg Pompejusza Trogusa potomkowie Getów – rozkwit za panowania

Burebisty 70/60-44 r. p.n.e., a następnie za czasów Decebala od końca I w. p.n.e. aż do podboju Dacji
przez Trajana (101-106 n.e.).

1
Ilirowie – NW część Półwyspu Bałkańskiego po dorzecze Sawy na zachodzie oraz E Italię, i po Dunaj na
N – szereg pokrewnych plemion, podbijanych od końca III w p.n.e. przez Rzymian; 9 r n.e. Oktawian
August – krwawe stłumienie powstania plemion panońskich.

Bastarnowie/Peucynowie – SE Europa – dorzecze Łaby, od końca III w. p.n.e. Wg Greków Celtowie, a

wg Rzymian Germanie. Od ok 230r p.n.e. pojawili się nad dolnym Dunajem – konflikty zbrojne m.in. z
Getami – inskrypcja z II w p.n.e. ku czci Protagenesa z Olbii z informacją o zagrożeniu Olbii przez
Skirów przy wsparciu np. Galatów.

Sarmaci – lud koczowniczy - wyparli Scytów ze stepów nadczarnomorskich w II w p.n.e., które

częściowo osiedliły się na Krymie i w rejonie ujścia Dunaju.

N Europa – Periplos Masalski wymienia wyspy Albion i Ierne (Wielka Brytania i Irlandia)

Cymbrowie – Półwysep Jutlandzki – rozpoczęły w ok. 120 r. p.n.e. wędrówkę na południe, pobici
przez Rzymian w 101 r. p.n.e.

Germanie – Posejdonios z Apamei (I w. p.n.e.) – nazwał tak plemiona nadreńskie; Lata 70. P.n.e.
germańskie plemiona Swebów przekroczyły Ren pod wodzą Ariowisty i opanowały znaczna część Galii
– pokonane w wojnie galijskiej przez Cezara w 58 r. p.n.e., który rozpoczął podbój Galii (zakończony
w 51 r. p.n.e.).

Podbój Galii przez Cezara (51 r. p.n.e. stanowił jeden z najistotniejszych etapów upadku znaczenia
Celtów.

Rozwój kultury plemion celtyckich

Najstarsze źródła pisane (VI i V w p.n.e.) lokalizują siedziby Celtów na obszarach zajętych wówczas
przez kulturę halsztacką, gdzie zaczął się wykształcać styl wczesnolateński (arystokracja plemienna).

La Tene (Szwajcaria) – znalezisko o charakterze wotywnym – kultura Celtów i ich okres dominacji
politycznej oraz kulturowej.

Okres lateński – część V w. p.n.e. ora cztery następne wieki p.n.e. – pewien odcinek chronologiczny w
dziejach społeczeństw zamieszkujących tereny poza granicami właściwej kultury lateńskiej, będących
jednak w zasięgu oddziaływań kultury Celtów, tj. obszary środkowej i północnej Europy oraz
zachodniej części Europy wschodniej.

Ziemie polskie – cztery ostatnie stulecia p.n.e. – inaczej tzw. okres przedrzymski.

Brak wyraźnej cezury dzielącej styl późnohalsztacki od rozwijającego się na jego podłożu stylu
wczesnolateńskiego.

Zmiany w stylistyce: motywy zoomorficzne (Etruskowie), wpływy greckie i scytyjskie; techniki

inkrustacji, platerowanie, ażur, niezwykła precyzja ornamentyki (posługiwanie się cyrklami);
asymetria ornamentyki, bogactwo wątków zdobniczych; wyobrażenia ludzkiej głowy.

2
Groby kurhanowe arystokracji plemiennej – w komorach drewnianych pochówki szkieletowe
(głównie) na wozach dwukołowych; wyposażenie – mniej licznej czerwonofigurowe wazy greckie,
etruskie naczynia z brązu (misy, czarki, dzbany z dziobowatym wylewem), militaria (mi.in. hełmy
brązowe).

Stopniowe rozprzestrzenianie się stylu lateńskiego wśród niższych wartsw społecznych –

cmentarzyska szkieletowe płaskie – ozdoby, części stroju, tj. zapinki, naszyjniki, bransolety,
naramienniki, broń, np. długie noże bojowe, kolczugi.

Początkowo niewiele osad – głównie osiedla otwarte.

2. poł. II w p.n.e. – rozwój osad obronnych – tzw. oppidów – osiedla o charakterze protomiejskim;
pojawienie się szklanych bransolet i paciorków, pojawianie się pochówków ciałopalnych – rytualne
niszczenie darów grobowych.

II w p.n.e. – zanik cmentarzysk; oppidum w Bibracte – urny z prochami w domach.

Oppidum – miejsce obwarowane, osiedle obronne zakładane najczęściej w miejscu chronionym

ukształtowaniem terenu.

Oppida istniały od połowy II w. p.n.e. do połowy I w. p.n.e. (na terenach Brytanii do połowy I w. n.e.).
Terminu używa się do określenia celtyckich osad obronnych. Największe z odkrytych oppidów
znajduje się w pobliżu miejscowości Grabenstetten w Wirtembergii, zajmuje ono powierzchnię 1400
ha i ma długość wałów równą 30 km. Każde oppidum było otoczone wałami ziemnymi lub drewniano-
ziemnymi (murus gallicus), czasami wzmocnione kamieniem. Wokół wałów głębiono rów. Według
opisu Gajusza Juliusza Cezara bramy i mury oppidum Avaricum były wzmocnione wieżami.

Inne znane oppida to:

Kelheim 600 ha (Niemcy)

Manching 380 ha (Niemcy)

Donnersberg 240 ha (Niemcy)

Závist 170 ha (Czechy)

Bibracte 135 ha (Francja)

Taradunum (Kirchzarten) 130 ha (Niemcy)

Finsterlohr 123 ha (Niemcy)

Alezja 97 ha (Francja)

Houbirg 90 ha (Niemcy)

Stradonice 90 ha (Czechy)

Gergovia 75 ha (Francja)

3
 Steinsburg 66 ha (Niemcy)

Noviudunum (Pommiers) 49 ha (Francja)

Staffelberg 40 ha (Niemcy)

Staré Hradisko 40 ha (Czechy)

Hrazany 40 ha (Czechy)

Třísov 26 ha (Czechy)

/Praca zbiorowa pod redakcją Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat
okresu cywilizacji klasycznych, s. 472, Oficyna Wydawnicza FOGRA

Friedrich Schlette, Celtowie, Sława Lisicka (tłum.), Bożena Wierzbicka (tłum.), Łódź: Wydawnictwo
Łódzkie, 1987, s. 77-79/

Mur galijski (murus gallicus) – opisany przez Cezara w Wojnie Galijskiej - fortyfikacja wznoszona z
drewnianego szkieletu o konstrukcji izbicowej, łączonej wielkimi żelaznymi gwoździami, następnie
wypełniana ziemią i kamieniami. Lico stanowił mur układany z dużych, nie spojonych głazów,
umocniony belkami wystającymi z drewnianej części wału.

Mennictwo celtyckie – od około połowy III w. p.n.e. – początkowo naśladownictwo tetradrachmy

macedońskiej Filipa II Macedońskiego i złotych staterów Aleksandra Wielkiego. Od początku II w
p.n.e. – wzory własne – statery muszlowe, różne nominały; I w p.n.e. – napisy w alfabecie łacińskim –
seria monet z imieniem Wercyngetoryksa w Galii, czy w obszarach naddunajskich monety z napisami
BIATEC i NONNOS.

Przejęcie przez Celtów szeregu innowacji technicznych od kultur antycznych:

 produkcja naczyń glinianych toczonych na kole garncarskim – cienkościenne naczynia

malowane białą i czerwoną farbą,
 rozwój produkcji żelaza i postanie wielkich ośrodków hutniczych, opartych na eksploatacji
lokalnych złóż rud darniowych i wysokoprocentowych (Noricum w Nadrenii i środkowa
Francja),
 rozwój technik kowalskich – nawęglanie, skuwanie przedmiotów z różnorodnego żelaza,
miękkiego i twardego – zwiększenie liczny typów narzędzi, w tym rolniczych (półkoski, sierpy,
radlice, kroje),
 dwukołowa żniwiarka,
 rozwój obróbki metali kolorowych,
 opanowanie techniki produkcji szkła,
 wyroby z sapropelitu;
 emalia,
 naczynia klepkowe,
 żarna rotacyjne.

4
Rozkwit handlu – szlak bursztynowy – z Akwilei do wschodniej strefy Europy śrokowej – skłąd
brył we Wrocławiu -Partynicach i w Starym Hradisku na Morawach – faktorie kupców
rzymskich (Norea).

Pismo – wąskie grupy społeczeństwa (Druidzi), greka – „archiwum plemienia Helwetów” oraz
łacina; alfabet północnoetruski i iberyjski – znaleziska kościanych rylców (stilusów), fragment
tabliczki w Stradonicach.

Wierzenia Celtów
Podobnie jak inne ludy europejskie, przed przyjęciem chrześcijaństwa Celtowie byli ludem,
którego religia miała charakter politeistyczny. Niektóre spośród składających się na ich religię
mitów zostały utrwalone przez kronikarzy, a elementy ich mitologii wywarły wpływ na
nowożytną cywilizację europejską.

Obecnie znaną mitologię celtycką można podzielić na trzy główne podgrupy powiązanych ze
sobą wierzeń:

goidelską – irlandzką, mańską i szkocką

brytańską na wyspach – walijską i kornwalijską
brytańską kontynentalną, obecną na kontynencie europejskim

Kultura celtycka oraz istniejące w jej obrębie religie nie wykazywały podobnej ciągłości ani
jednorodności, jak kultura łacińska czy grecka. Zgodnie z obecną wiedzą każde z plemion
zamieszkujących rozległy obszar wpływów celtyckich miało swoje bóstwa lub duchy miejsc.
Bardzo niewiele spośród przeszło 300 znanych bóstw było czczonych w rzeczywistości.
Wcześni Celtowie nie budowali świątyń ku czci swoich bóstw; uważali natomiast pewne gaje
(nemeton) za święte i godne tego, aby być miejscami kultu. Niektóre drzewa same były
uważane za święte. Ważność drzew w religii celtyckiej uwidacznia fakt, że sama nazwa
plemienia Eburonów odwołuje się do drzewa cisowego, a w irlandzkich mitach pojawiają się
nazwy takie, jak Mac Cuilinn (syn ostrokrzewu) czy Mac Ibar (syn cisu).

Celtowie zaczęli budować świątynie dopiero w okresie wpływów rzymskich, a zwyczaj ten
przeszedł później na plemiona germańskie, przez które zostali później wyparci.

Pisarze rzymscy podkreślali, jakoby Celtowie na dużą skalę składali ofiary z ludzi. W źródłach
irlandzkich istnieją marginalne dowody na poparcie tego poglądu. Większość z informacji o
tym to jednakże "fakty z drugiej ręki" i pogłoski. Niewiele odkryć archeologicznych mogłoby
je potwierdzić, zatem większość współczesnych historyków uważa, iż ofiary z ludzi w
kulturach celtyckich były zjawiskiem bardzo rzadkim.

Istniał również kult wojowników, koncentrujący się na uciętych wrogom głowach. Celtowie
zaopatrywali zmarłych w broń i inne wyposażenie, co oznacza, że wierzyli w życie
pozagrobowe. Przed pogrzebem ucinali oni zmarłemu głowę i rozrywali czaszkę, aby jego
duch nie mógł wędrować.

5
Druidzi - (łac. druides albo druida, z celtyckiego) – starożytny kapłan celtycki, który
przewodził obrzędom i ceremoniom religijnym. Druidzi sprawowali także sądy oraz
przepowiadali przyszłość z lotu ptaków lub z wnętrzności zwierząt. Jedna z trzech kast
kapłańskich, obok bardów i filidów (vates), u Celtów. Słowo 'druid' jest bezpośrednią kalką z
pisarzy łacińskich, którzy w taki sposób zapisali pierwotną nazwę celtycką. Etymolodzy
wywodzą ją z dwóch źródeł: albo od celtyckiego słowa drúisi (iryjskie drúi, drái, draoi znaczy
'czarownik', lub od indoeuropejskiego słowa oznaczającego 'dąb' (w grece δρῦς, drûs). Inną
propozycją jest wywodzenie słowa od indoeuropejskiego vid, uid – 'wiedzieć', 'poznawać',
przyrostek dru miałby pełnić tu rolę wzmacniającą, tak że pierwotna nazwa druidów
brzmiałaby: druvides (najmędrsi). Druidzi sprawowali ważne funkcje społeczne, byli
odpowiedzialni za sprawy wiedzy i nauczania. Młodzież nauczano o nieśmiertelności duszy,
reinkarnacji, co przekazywano w formie poetyckiej do nauczenia się na pamięć – studia
trwały nawet do 20 lat (jak twierdzi Cezar), gdyż wiedza była przekazywana tylko drogą ustną.
Mieli dużą wiedzę o gwiazdach i ich ruchach, o przyrodzie, mocach i nieśmiertelnych bogach.
Innym ważnym zadaniem druidów było strzeżenie tradycji i wpajanie cnót moralnych. Byli
kapłanami składającymi bogom ofiary oraz zajmowali się leczeniem, ferowaniem wyroków,
nauczaniem, a także uprawiali magię i czary. Cieszyli się wielkim szacunkiem pogańskich
Celtów.
Ze względu na zdobyte wykształcenie często powierzano druidom sprawowanie czynności
politycznych i sądowych. We wczesnośredniowiecznej Irlandii byli wysokimi urzędnikami
dworu królewskiego, czasem nawet mieli prawo głosu przed królem.
/Wikipedia/

Celtowie i okres lateński (młodszy okres przedrzymski) w Europie środkowo-wschodniej, w

tym na ziemiach polskich

Stosunkowo wcześnie, bo już w V w. p.n.e. (okres La Tene A) Celtowie zasiedlili obszary

dzisiejszych Czech, Moraw, nieco później dotarli na naddunajskie tereny Węgier, Austrii i
zachodniej Słowacji. Równocześnie zasiedlone zostały obszary dzisiejszej Słowenii.
Osadnictwo uzyskało dodatkowy impuls w okresie migracji (LaTene B) w rezultacie wyprawy
konfederacji ludów celtyckich na Delfy w 279 p.n.e. W środkowych i północno-zachodnich
Czechach osiedlili się Bojowie.

W 2. połowie V w. p.n.e. przybyli na teren Dolnego Śląska. Najstarsze pozostałości ich

osadnictwa potwierdzają wykopaliska archeologiczne: w rejonie Góry Ślęży. Na ten okres
datowane są również początki osadnictwa na stanowisku w Warkoczu koło Strzelina odkryte
w 2019 r., gdzie natrafiono na prawdopodobnie najstarsze piece hutnicze na ziemiach
współczesnej Polski.

W IV wieku p.n.e. Celtowie dotarli także na ziemie Górnego Śląska - na Płaskowyżu

Głubczyckim (Kietrz, Nowa Cerekwia) oraz do Małopolski, w okolicach Krakowa. Ta pierwsza
faza może być łączona z Bojami i była być może związana z kontrolą Bursztynowego Szlaku.
Późniejsza faza osadnictwa z III – II w. p.n.e. prawdopodobnie związana jest z solą. Ślady
osadnictwa z tego okresu znaleźć można w Małopolsce, Górach Słonnych w okolicach Sanoka

6
i na Kujawach. Nie rezygnowano również z monitorowania handlu bursztynem. Wydaje się to
potwierdzać znalezisko magazynu tego surowca we Wrocławiu – Partynicach (około 1500 kg).
Jest prawdopodobne, że Celtowie na ziemiach polskich prowadzili działalność polityczną i
ekonomiczną, której rezultatem było wykształcenie mocno zlatenizowanego rdzenia kultury
przeworskiej – Związku Lugijskiego. Ślady pobytu Celtów archeolodzy odkryli w latach 50. XX
wieku oraz w latach 2007–2008 również w Kaliszu i w Kaliskiem[5] oraz na terenach Kujaw[6].
Co najmniej trzy ośrodki – małopolski, kujawski i kaliski emitowały własną monetę, co
dowodzi wysokiego poziomu ekonomicznego tych grup. Jednocześnie trzeba dodać, że
Celtowie bili pierwsze monety jakie kiedykolwiek były emitowane na ziemiach polskich.
Badania archeologiczne terenów pod budowę autostrad dostarczyły w ostatnich latach wielu
materiałów potwierdzających obecność Celtów na ziemiach polskich. Odkryto między innymi
dużą osadę w Podłężu koło Krakowa oraz szereg zabytków wskazujących na kontakty między
innymi z grupami Celtów z terenu Słowenii (miecz z Aleksandrowic, zapinka z Iwanowic).
Osadnictwo łączone z kultura lateńską nie jest jednorodne, należy raczej przypuszczać, że
dominowały grupy mieszane, celto-germańskie w których w początkowych fazach rozwoju
kultury przeworskiej dominowała elita celtycka. Tacyt w Germanii określa wiele ludów
zamieszkujących tereny dzisiejszej Polski jako celtyckie. Celtami są Anartowie oraz ich część
(czyli Anartofracti – sprzymierzeńcy Anartów, górskie plemiona celtyckie pozostające w
znacznej niezależności od Imperium rzymskiego).

Po starciu ze Scytami niektóre plemiona utworzyły mieszane celto-scytyjskie grupy

kulturowo-etniczne.

Archeolodzy twierdzą, że w dorzeczu rzek Cisy, Dniestru, Bugu, a także Prypeci, Dniepru i na
Krymie znaleziono ślady celtyckiego pochodzenia.

Wprowadzili znajomość koła garncarskiego, zaawansowanej metalurgii żelaza oraz

mennictwa - Celtowie przybyli 2,5 tys. lat temu na południowe tereny obecnej Polski i
znacząco wpłynęli na dalsze losy tego obszaru. W poł. V wieku p.n.e. teren obecnej
południowej Polski był prawie niezamieszkany, więc Celtowie nie napotkali raczej na opór ze
strony miejscowej ludności. Być może rozegrały się jakieś walki (trudno to wykazać dzięki
badaniom archeologicznym), ale miejscowi byli skazani na porażkę i podporządkowali się
przybyszom.
"Celtom zawdzięczamy duży skok cywilizacyjny na naszych ziemiach" - uważa dr Przemysław
Dulęba z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, lider projektu "Celtycka Polska",
którego celem jest pełne rozpoznanie osadnictwa tego ludu na terenach Polski. "Olbrzymie
nagromadzenie zabytków żelaznych na Śląsku z tego okresu wskazuje, że metalurgia była
bardzo zaawansowana" Archeolog zwraca uwagę też na liczny zestaw narzędzi żelaznych
wprowadzony przez Celtów, w tym nożyce, siekiery, ciosła, pilniki, młotki czy kleszcze
kowalskie, które w podobnej formie stosowano w Polsce aż do końca epoki
przedindustrialnej, czyli przełomu XVIII/XIX w. Do dziś część z nich używana jest w rzemiośle
artystycznym.
Wraz z Celtami pojawiło się też koło garncarskie - dzięki temu wynalazkowi naczynia
ceramiczne były wykonywane staranniej i były lepsze jakościowo. W niektórych przypadkach
stosowano domieszkę w postaci grafitu, dzięki czemu naczynia były bardziej odporne na

7
działanie ognia i niektórych kwasów - to również nowość wprowadzona przez Celtów."
Innowacji wprowadzonych przez Celtów w całej Europie jest mnóstwo - jako pierwsi
podkuwali konie, upowszechnili również siodło. To Celtowie stworzyli pierwsze kolczugi"
Pierwsze monety, wykonane ze złota i srebra, znalezione na obecnych ziemiach naszego kraju
to również zasługa Celtów.
Moment przybycia Celtów na tereny obecnej Polski w poł. I tysiąclecia p.n.e. to czasy nadal
słabo rozpoznane i tajemnicze w pradziejach południowej i środkowej Polski. Niektóre z
dotychczasowych poglądów na temat wydarzeń, które rozegrały się w tym okresie, ulegają
zmianie.
Na przykład - wiadomo było, że Celtowie przybyli z południa. Uważano, że grupy, które
znalazły się w rejonie Dolnego Śląska, trafiły tam z północnych Czech. Tymczasem z
najnowszych badań dr. Dulęby wynika, że było inaczej. Celtowie przybyli z obszaru
Środkowego Dunaju - Moraw i Dolnej Austrii. Świadczą o tym bardzo podobne wytwory
kultury materialnej z obu tych miejsc.

O Celtach wiadomo jednak dość dużo - bo wiedzę na ich temat można czerpać nie tylko z
niemych zabytków wydobywanych w czasie wykopalisk, ale też z zapisków starożytnych
historyków.

"Ze wszystkich informacji wyłania się obraz Celtów jako wojowniczego ludu, którego system
społeczny promował podboje i napady łupieżcze - to przyczyna ich prosperity. Celtowie
korzystali garściami z majątku, który nagrabili - to cecha wszystkich wielkich cywilizacji"
Migracje Celtów na północ od Karpat można porównać do przemieszczania się ludności w
późniejszych czasach - np. wielkiej wędrówki ludów, która doprowadziła tysiąc lat później do
upadku Cesarstwa Rzymskiego. Wtargnięcie Celtów mogło być spowodowane niekorzystnymi
zmianami klimatycznymi w miejscu, w którym pierwotnie mieszkali, czy klęską nieurodzaju -
bardzo ważną gałęzią gospodarki Celtów (prócz łupieszczych najazdów).
"Być może magnesem, który przyciągnął Celtów na południowe tereny Polski, były żyzne
gleby - co ciekawe, ludność ta osiedliła się tylko w takich rejonach, gdzie występowały i nadal
występują bardzo żyzne gleby lessowe. Zdumiewa konsekwencja, z jaką Celtowie osiedlali się
tylko na tych obszarach" była uprawa roli.
Celtowie osiedlili się również na obszarze Małopolski. Tam być może zwabiły ich zasoby soli,
którą również bardzo sobie cenili.

"W pradziejach ludzie pozyskiwali sól nie poprzez górnictwo, ale ze słonych źródeł - wodę
odparowywano i w ten sposób uzyskiwano potrzebny minerał. Tak też było w przypadku
Celtów"
Celtowie mieli zmysł strategiczny - z badań wykopaliskowych wynika, że największa liczba ich
osad zlokalizowana była tuż za tzw. Bramą Morawską, czyli najważniejszym i
najdogodniejszym przejściem między Karpatami a Sudetami. Znamy mnóstwo śladów po
pobycie Celtów na Wyżynie Głubczyckiej w rejonie Raciborza, Głubczyc czy Kędzierzyna-
Koźla.

"Kontrola Bramy Morawskiej była istotna, jeśli chodzi o czerpanie zysków z handlu. Szlak na
osi północ-południe - od Adriatyku po Bałtyk był kluczowy w tym okresie"

8
 Największy okres prosperity Celtów na terenach Polski przypada w drugiej poł. III w. p.n.e. i
pocz. II w. p.n.e - z tego okresu pochodzi najwięcej znalezisk związanych z tym ludem.

"Wszystko wskazuje na to, że zniknęli z naszych obszarów w podobny sposób, w jaki do nas
trafili - pod wpływem kolejnych migracji w II w. p.n.e. związanych z ruchami plemion
germańskich - Cymbrów i Teutonów. Celtowie byli bardzo pragmatyczni - skoro mogli znaleźć
bardziej korzystne miejsce do osiedlenia się gdzieś indziej - nie wahali się, by podjąć decyzję o
emigracji"
/PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski/

Kultury archeologiczne w okresie lateńskim i młodszym okresie przedrzymskim na ziemiach

polskich (III/II w p.n.e.):
 kultura przeworska
 kultura oksywska
 kultura kurhanów zachodniobałtyjskich – NE Polska
 grupy kultury Jastorf w Polsce – nadodrzańska (Pomorze Zachodnie) i gubińska
(Dolny Śląsk i Łużyce)
 kultura zarubiniecka – górny Bug i Polesie.

Proces latenizacji – rozpoczęty u schyłku III w. p.n.e. proces przemian kulturowych – ujednolicenie
kulturowe – jednakże mieszkańcy tych terenów nie zaczęli produkować naczyń na kole, nie
wytwarzali szkła, nie rozwinęli mennictwa i nie budowali oppidów.

Od II w p.n.e.- młodszy okres przedrzymski/ okres późnolateński –„europejskie Barbaricum”.

Kultura przeworska – kultura wandalska, kultura wenedzka – wykształcone na bazie kultury

pomorskiej i grobów kloszowych.

Nazwa pochodzi od miasta Przeworsk, leżącego niedaleko od miejscowości Gać, w której znaleziono
cmentarzysko. Pierwszej publikacji nt. tego stanowiska dokonał w 1909 r. polski archeolog Karol
Hadaczek, określając je jako należące do kultury germańskich Wandalów, jednak do literatury nazwę
wprowadzono dopiero w latach trzydziestych.

Geneza powstania kultury przeworskiej nie została w pełni wyjaśniona, wpływ na jej rozwój miała
ludność kultury pomorskiej oraz grobów kloszowych. Tereny kultury przeworskiej są przypisywane
wzmiankowanym przez autorów starożytnych plemionom Lugiów, oraz germańskich Wandalów,
Silingów i Burgundów. Nie bez znaczenia pozostały też szerokie wpływy kultury lateńskiej i wędrówki
plemion, np. Bastarnów i Skirów.

Zgromadzony materiał archeologiczny kultury przeworskiej datowany jest od fazy C2 okresu

lateńskiego do okresu wędrówek ludów (250/200 lat p.n.e. do ok. 400–450 roku n.e.).

Kultura przeworska zanikła w starszej części okresu wędrówek ludów.

Pewne elementy kultury przeworskiej znalazły swoją kontynuację w późniejszej kulturze Sukow-
Dziedzice trwając aż do początku VII wieku, okresu bliskiego już powstaniu pierwszych prapolskich
formacji przedpaństwowych na terenie dzisiejszej Wielkopolski.