MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Joanna Boczkowska

Wykonywanie obturatorów i protez natychmiastowych

322[09].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Małgorzata Grzywa
mgr Wiktor Ołdak

Opracowanie redakcyjne:
lic. Joanna Boczkowska

Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z4.02

„Wykonywanie obturatorów i protez natychmiastowych”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Ruchome protezy natychmiastowe i wczesne 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 12
4.2. Szyny i szynoprotezy 13
4.2.1. Materiał nauczania 13
4.2.2. Pytania sprawdzające 18
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Protezy z obturatorem 21
4.3.1. Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzające 22
4.3.3. Ćwiczenia 22
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Protezy twarzy 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzające 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 27
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 28
6. Literatura 32

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności z dziedziny
wykonawstwa protez natychmiastowych, z obturatorem, szyn i protez twarzy, a takŜe ułatwi
Ci przyswojenie wiedzy z zakresu materiałów protetycznych niezbędnych do wykonania
powyŜszej protezy. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce
modułowej 322[09].Z4.02 „Wykonywanie obturatorów i protez natychmiastowych”. KaŜda
jednostka modułowa posiada ściśle określone cele kształcenia, materiały nauczania oraz
wskazania metodyczne do realizacji programu.
W poradniku zmieszczono:
– wymagania wstępne – jest to wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ
ukształtowane, abyś mógł korzystać z poradnika bez Ŝadnych problemów,
– cele kształcenia – jest to wykaz umiejętności, które ukształtujesz w trakcie pracy z tym
poradnikiem,
– materiał nauczania – są to wiadomości teoretyczne, niezbędne do osiągnięcia przez
Ciebie celów kształcenia, a takŜe do ukształtowania umiejętności zawartych w jednostce
modułowej,
– pytania sprawdzające – umoŜliwią Ci one sprawdzenie wiedzy teoretycznej,
– ćwiczenia – pomogą Ci one ukształtować umiejętności praktyczne w oparciu o utrwaloną
wcześniej wiedzę teoretyczną,
– sprawdzian postępów – umoŜliwi Ci on sprawdzenie własnej wiedzy i umiejętności
z zakresu wykonawstwa protez obturatorów, szyn oraz szynoprotez,
– sprawdzian osiągnięć – są to zestawy zadań, których zaliczenie potwierdza opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą – jest to wykaz pozycji naukowych, które pomogą Ci
w opanowaniu niezbędnej wiedzy.
Jednostka modułowa „Wykonywanie obturatorów i protez natychmiastowych” została
podzielona na 4 podrozdziały, z których kaŜdy zawiera materiał nauczania niezbędny do
wykonania takich protez. Zanim jednak przystąpisz do wykonania ćwiczeń powinieneś
odpowiedzieć na pytania sprawdzające. Znajdują się one w kaŜdym rozdziale. Pytania te
umoŜliwią Ci sprawdzenie wiedzy teoretycznej przed przystąpieniem do ćwiczenia
praktycznego.
Po wykonaniu ćwiczenia praktycznego jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoją
wiedzę i umiejętności przy pomocy pisemnego testu. Na końcu poradnika znajduje się
sprawdzian osiągnięć, który jest przykładowym testem sumującym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3
 322[09].Z4
Protezy nietypowe

322[09].Z4.01 322[09].Z4.02
Wykonywanie protez Wykonywanie obturatorów
ruchomych i protez natychmiastowych
z elementami precyzyjnymi

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posługiwać się urządzeniami i akcesoriami do zarabiania gipsu,
− odlewać, obcinać oraz zwierakować modele gipsowe,
− charakteryzować podstawową teorię dotyczącą przygotowania modelu gipsowego,
− posługiwać się podstawowymi urządzeniami wykorzystywanymi na stanowisku którym
jest np noŜyk elektryczny czy silnik protetyczny,
− charakteryzować zasady obróbki mechanicznej metalu,
− charakteryzować zasady polerowania mechanicznego metalu,
− charakteryzować zasady ustawiania zębów w protezach całkowitych
− charakteryzować zasady obróbki mechanicznej akrylu,
− charakteryzować zasady polerowania mechanicznego akrylu,
− charakteryzować zasady ustawiania zębów w bezzębiu i przy brakach częściowych,
− wykonywać naprawę protez,
− wykonywać łyŜki indywidualne,
− powielać modele robocze w masie agarowej i silikonowej,
− współpracować w grupie i pracować indywidualnie,
− analizować i wyciągać wnioski,
− oceniać swoje umiejętności,
− uczestniczyć w dyskusji,
− prezentować siebie i grupę, w której pracuje,
− przestrzegać przepisy BHP.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– scharakteryzować nietypowe protezy z obturatorem,
– rozróŜnić szyny i szynoprotezy,
– scharakteryzować protezy twarzy,
– określić rolę leczniczą protez specjalnych i warunki ich stosowania,
– scharakteryzować systemy utrzymywania protez chirurgicznych,
– zaplanować przebieg procesu wykonywania obturatora i protezy natychmiastowej,
– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– dobrać materiał i sprzęt do wykonania obturatora i protezy,
– dobrać metody i techniki wykonania obturatora i protezy,
– przygotować model roboczy protezy ruchomej z obturatorem,
– zastosować szyny i szynoprotezy,
– wykonać protezę ruchomą natychmiastową zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty,
– wykonać protezę ruchomą z obturatorem zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty,
– wykonać protezę twarzy zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty,
– zamontować elementy utrzymujące w protezie,
– przeprowadzić obróbkę mechaniczną protezy ruchomej z obturatorem,
– rozróŜnić typowe uszkodzenia obturatora i protezy,
– naprawić uszkodzony obturator i protezę natychmiastową,
– dokonać kontroli zgodności wykonania obturatora i protezy natychmiastowej z projektem
klinicznym,
– ocenić jakość wykonanego obturatora i protezy natychmiastowej,
– określić koszty wykonania obturatora i protezy natychmiastowej,
– udokumentować wykonaną pracę,
– sporządzić ewidencję zuŜytego materiału,
– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Ruchome protezy natychmiastowe i wczesne

4.1.1. Materiał nauczania

Protezą natychmiastową nazywamy taką protezę, takie uzupełnienie stomatologiczne,

które zostaje wprowadzone do jamy ustnej pacjenta bezpośrednio po usunięciu zębów,
w czasie, gdy jeszcze działa znieczulenie. Oznacza to, Ŝe wszelkie czynności związane
z klinicznym i laboratoryjnym wykonaniem protezy, przeprowadzone są przed usunięciem
zębów.
Protezy natychmiastowe mają następujące wskazania do ich wykonania:
– konieczność usunięcia jednego lub więcej zębów, przede wszystkim w odcinku przednim
– adaptacja pacjenta do nowych warunków jamy ustnej: czas gojenia się rany, zła estetyka
twarzy, utrudniona mowa są bardzo niekorzystne. Ponadto w tym czasie postępuje juŜ
proces zaniku wyrostka zębodołowego.

Protezy natychmiastowe wykonuje się:

– jako protezy całkowite długoczasowo uŜytkowane; wykonujemy je w przypadkach, gdy
w jamie ustnej pacjenta wszystkie zęby ulegają usunięciu,
– jako protezy częściowe osiadające długoczasowo uŜytkowane; wykonujemy je
w przypadkach, kiedy w jamie ustnej pacjenta zachodzi konieczność usunięcia grupy
zębów, lecz pozostawiamy część resztkowego uzębienia, które stanowi utrzymanie dla
protezy częściowej,
– jako protezy przejściowe; wykonujemy je, gdy ekstrakcja zębów u pacjenta przechodzi
etapami: polega to na zmniejszeniu jednorazowej liczby zębów usuwanych w trakcie
jednej wizyty – najpierw zostają usunięte zęby boczne (wykonujemy protezę
skrzydłową), a po okresie ok. 2 miesięcy pobiera się wycisk czynnościowy z nową
protezą, usuwa pozostałe Ŝeby i osadza nową protezę całkowitą,
– jako protezy czasowe w częściowych brakach uzębienia – wykonuje się ją
w przypadkach konieczności usunięcia większej liczby zębów – przede wszystkim
w odcinku przednim, z pozostawieniem korzystnie rozmieszczonych filarów; po
całkowitym wygojeniu się wyrostków zębodołowych wykonuje się protezę szkieletową,
która zastępuje protezę płytową,
– jako protezy czasowe, zastępowane przez docelowe protezy stałe.

Proteza natychmiastowa i jej stosowanie przynosi wiele zalet dla leczenia protetycznego.
Wpływa korzystnie na proces gojenia się ran poekstrakcyjnych. Dzięki protezie, która spełnia
rolę opatrunku, proces gojenia się przebiega szybko, bez pojawiania się bólu ekstrakcyjnego
czy obrzęków. TakŜe skrzep nie zostaje wypłukany z rany. Proteza wpływa korzystnie na
zachowanie kształtu i wielkości wyrostka zębodołowego, sprzyja lepszej retencji i utrzymaniu
wyrostka zachowuje swój kształt na dłuŜej, chroni przed zaburzeniami w stawie skroniowo –
Ŝuchwowym, ułatwia ustalenie zwarcia.
Proteza umoŜliwia zachowanie poprawnej mowy i działa jako podpora dla Ŝuchwy lub
szczęki, pozwalając utrzymać wargi, policzki i język w ich właściwej relacji. Proteza
natychmiastowa ma takŜe swoje wady: wykonanie wszystkich klinicznych i laboratoryjnych
czynności wymaga więcej pracy niŜ przy metodzie tradycyjnej; występuje tu takŜe moŜliwość
braku kontroli ustawienia zębów, sztucznych, w odcinku przednim, mogą wystąpić gorsze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7
efekty estetyczne. Protez tych nie moŜna stosować u pacjentów ze złym stanem zdrowia, ze
schorzeniami błony śluzowej jamy ustnej, z chorobami psychicznymi, z pacjentami z którymi
nie moŜna nawiązać kontaktu.

Wykonanie protezy natychmiastowej całkowitej

Po przeprowadzeniu badania i wywiadu, naleŜy starannie przygotować jamę ustną do
protezowania. Wszystkich związanych z tym czynności dokonuje lekarz. Przygotowanie jamy
ustnej polega na usunięciu korzeni, skróceniu wysuniętych zębów. Następnie lekarz
przystępuje do wykonania wycisku anatomicznego jamy ustnej. Na tym wycisku wykonuje
się modele diagnostyczne, a na nich łyŜkę indywidualną z akrylu (tworzywa), która powinna
obejmować cały teren protetyczny. Kształt i grubość łyŜki od strony przedsionkowej powinny
być takie same jak przyszłej protezy
W jamie ustnej, łyŜka powinna być dostosowana tak, aby jej pobrzeŜa kończyły się
ok. 2–3 mm powyŜej od ruchomej błony śluzowej. ŁyŜka powinna być swobodnie
wprowadzona i zdejmowana z podłoŜa. Następną czynnością jest pobranie wycisku masą
silikonową. Po ukształtowaniu odcinków bezzębnych i podniebienia, łyŜkę wyjmuje się z ust,
odcina się nadmiary masy, ponownie wprowadza do ust i pobiera się wycisk masą alginatową
na łyŜce standardowej, obejmujący całe podłoŜe protezy wraz z łyŜką indywidualną. W ten
sposób uzyskuje się takŜe odbitkę części uzębionej. Z takiego wycisku wykonuje się model
roboczy.
Na uzyskanych modelach, wykonuje się w dalszej kolejności wzorniki. W przypadku,
kiedy w jamie ustnej pozostały zęby własne pacjenta – to one ustalają wysokość zwarcia –
postępowanie kliniczne jest identyczne jak w protezach częściowych. Polega ono na
dostosowaniu wzorników zwarciowych, uplastycznieniu powierzchni wałów zwarciowych,
dociśnięciu Ŝuchwy do szczęki. U pacjentów, u których brakuje zębów własnych nie ma stref
podparcia, zwarcie ustala się identycznie jak przy bezzębiu.
Przy tej wizycie lekarz ustala, takŜe zasięg i głębokość odciąŜeń, dobiera się kolor,
kształt i wielkość sztucznych zębów. PoniewaŜ zęby pacjenta słuŜą jako wzór –wybór nie jest
skomplikowany.

Ustawianie zębów
Modele gipsowe zestawione we właściwym połoŜeniu, z ustalonym przez lekarza
zwarciu oprawia się w artykulator.
Ustawienie zębów w protezach natychmiastowych składa się z etapów:
– pierwszy etap przeprowadza się, gdy występują braki zębowe w odcinkach bocznych.
UmoŜliwia to częściową kontrolę w ustach pacjenta: ocenia się wówczas czy kolor,
kształt, ustawienie sztucznych zębów harmonizują z własnymi zębami pacjenta i rysami
twarzy. Wykonując protezę natychmiastową i górna i dolną, ustawienie zębów
zaczynamy od zębów dolnych,
– drugi etap – ustawienie zębów przednich: najczęściej stosowana metoda to naprzemienne
wycinanie zębów z modelu gipsowego. Cienką piłką do gipsu lub frezem wycina się ząb
z modelu: najpierw usuwa się siekacz prawy boczny (górny), następny ząb to siekacz
przyśrodkowy lewy. W powstałe luki dostawia się siekacz przyśrodkowy lewy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8
 Rys. 1. Kolejność wycinania zębów w łuku zębowym [7]

W powstałe luki dostawia się sztuczny ząb a następnie woskiem dokleja się go do płyty
wzornika. Dalsze postępowanie wygląda jak w przypadku protezy całkowitej. Modeluje się
płytę protezy, w procesie puszkowania zamienia wosk na akryl oraz mechanicznie obrabia się
i poleruje spolimeryzowaną protezę.

Oddanie protezy natychmiastowej – wprowadzenie protezy na podłoŜe

Proteza zostaje wprowadzona przez lekarza do jamy ustnej bezpośrednio po usunięciu
zębów. Zabiegu ekstrakcji dokonuje się w znieczuleniu miejscowym przewodowym lub
podczas zabiegu chirurgicznego.
Proteza powinna być wprowadzona wilgotna do ust pacjenta. Lekarz powinien zwrócić
uwagę na głębokość zachodzenia wystających szyjek zębowych – w przypadku ustawienia
zębów bezpośrednio na dziąśle. Dostosowując protezę naleŜy sprawdzić zwarcie. Kłopoty
przy wprowadzeniu protezy mogą być takŜe przy kolbowatym wyrostku zębodołowym –
podaje się wówczas korekcie pobrzeŜe protezy.
Proteza nie moŜe tez wywierać nadmiernego ucisku na błonę śluzową, gdyŜ będzie
utrudniać gojenie się ran poekstrakcyjnych. Pierwsza wizyta kontrolna powinna mieć miejsce
w 24 godziny od wprowadzenia protezy.

Wykonanie częściowej protezy natychmiastowej

Jako pierwszą czynność lekarz wykonuje wyciski anatomiczne, pobierając je na łyŜkach
standartowych masami alginatowymi. Poza modelem roboczym technik dentystyczny
powinien wykonać jego duplikat, na którym zaznacza się Ŝeby przewidziane do usunięcia.
Wysokość zwarcia ustala się na zębach własnych pacjenta, dobiera się takŜe kolor, kształt
i wielkość zębów sztucznych. Zęby ustawia się zaczynając od uzupełnienia zębów dolnych:
najpierw ustawia się pierwszego zęba trzonowego dolnego. Na następnej wizycie kontroluje
się próbną protezę w jamie ustnej. W tym czasie moŜna dokonać indywidualizacji zębów
przednich, nadając im cechy charakterystyczne dla istniejącego uzębienia naturalnego. TuŜ po
zabiegu ekstrakcji zębów proteza jest wprowadzona do jamy ustnej.

Adaptacja do protez natychmiastowych

Proteza, jako typowe ciało obce wprowadzone do jamy ustnej, zaburza istniejące warunki
i powoduje trudności związane z wymową i odŜywianiem. Pacjent stopniowo i z trudem
przyzwyczaja się do nowych warunków: zmienia się napięcie mięśni, ułoŜenie języka.
Protezy natychmiastowe dają lepsze efekty przystosowawcze: protezy te odtwarzają istniejące
uprzednio warunki zwarcia, napięcia mięśni. Proteza ta ma takŜe leczniczy wpływ na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9
czynniki psychiczne, świadomość, Ŝe proteza łagodzi bóle poekstrakcyjne i pozwala
zachować estetyczny wygląd, powoduje, Ŝe pacjent traktuje ją jako pomoc w leczeniu.

Protezy wczesne
Ruchoma proteza wczesna róŜni się od protezy natychmiastowej tylko tym, Ŝe zostaje
wprowadzona do jamy ustnej w kilka dni po usunięciu zębów. Ma zastosowanie szczególnie
wtedy, gdy zabiegi chirurgiczne dotyczą nie tylko usunięcia zębów, ale takŜe
przeprowadzenia pewnych zmian w wyrostku zębodołowym.
Do zmian tych naleŜą:
– obniŜenie wysokości grzbietu wyrostka,
– nachylenia spadku grzbietu wyrostka,
– wypukłości itp.
Proteza wczesna odpowiada ściśle warunkom jamy ustnej po przeprowadzonych
zmianach w ukształtowaniu pola protetycznego.

Wykonanie protezy wczesnej

Najpierw zostaje sporządzony wycisk, dla odtworzenia warunków jamy ustnej zostaje
sporządzony wycisk bądź natychmiast po zabiegu chirurgicznym bądź w kilka dni po
zabiegu. Jeśli wycisk pobierany jest natychmiast po zabiegu, moŜna na ranę i w jej okolice
włoŜyć płatek jałowej, wilgotnej gazy, aby uniknąć kontaktu masy wyciskowej ze śluzówką.
Uzyskane wyciski odlewamy, a na modelach sporządzamy wzorniki zwarciowe. Ustalenie
zwarcia, dobranie barwy sztucznych zębów, ustawienie ich a takŜe przymiarka w ustach
pacjenta, wykończenie i adaptacja na podłoŜe nie odbiega od zwykłego trybu postępowania.
Proteza wczesna, po upływie pewnego czasu (od 3 do 8 miesięcy) powinna być
uzupełniona o podścielenie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest proteza natychmiastowa?
2. Jakie są wskazania do zastosowania protez natychmiastowych?
3. W jakich warunkach stosujemy natychmiastowe protezy częściowe?
4. Jakie są zalety uŜytkowania protez natychmiastowych?
5. W jaki sposób ustawia się zęby w protezach natychmiastowych?
6. Jakie kłopoty mogą występować przy dopasowaniu protezy w jamie ustnej?

4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj łyŜkę indywidualną do protezy natychmiastowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaznaczyć na modelu zasięg łyŜki,
2) zabezpieczyć woskiem podcienie i miejsca podchodzące,
3) zamoczyć model w wodzie w celu izolacji,
4) osuszyć model z nadmiaru wody,
5) przygotować masę akrylową,
6) nałoŜyć w fazie ciasta akryl na model,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10
7) przeprowadzić polimeryzację (związanie) masy,
8) dokonać obróbki mechanicznej łyŜki indywidualnej,
9) ocenić stan wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– model gipsowy,
– palnik gazowy,
– ołówek kopiowy,
– masa akrylowa szybkowiąŜąca,
– narzędzia do obróbki mechanicznej.

Ćwiczenie 2
Ustaw zęby sztuczne w odcinku przednim protezy natychmiastowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) oprawić modele gipsowe w artykulator,
2) wyciąć górny boczny siekacz prawy z modelu,
3) wygładzić stronę wargową i językową zagłębienia po usuniętym zębie,
4) wyciąć górny siekacz przyśrodkowy lewy z modelu,
5) wygładzić stronę wargową i językową zagłębienia po zębie,
6) w powstałe luki ustawić sztuczne zęby,
7) dopasować sztuczne zęby do wyglądu i połoŜenia zębów sąsiednich,
8) przykleić dostawione zęby woskiem do płyty wzornika,
9) wyciąć górny boczny siekacz lewy z modelu, a następnie górny przyśrodkowy siekacz
prawy,
10) wygładzić strony wargowe i językowe zagłębień po zębach,
11) ustawić zęby w powstałych lukach,
12) dopasować sztuczne zęby do wyglądu i połoŜenia zębów pozostałych,
13) usunąć z modelu kły górne,
14) wygładzić stronę wargową i językową zagłębienia po zębie,
15) ustawić zęby sztuczne w miejscu luki,
16) dopasować zęby do zębów sąsiednich,
17) przykleić zęby woskiem do płyty protezy,
18) wymodelować płytę protezy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– łyŜka i miska do gipsu,
– nóŜ do gipsu,
– artykulator,
– gips modelowy,
– modele gipsowe,
– wzorniki zwarciowe,
– cienka piłka lub frez do gipsu,
– wosk,
– sztuczne zęby akrylowe,
– modelarzy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11
4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać definicję protezy natychmiastowej?
2) wskazać zalety protezy natychmiastowej?
3) scharakteryzować proces technologiczny wykonania protezy
natychmiastowej?
4) scharakteryzować proces technologiczny wykonania łyŜki
indywidualnej?
5) ustalić jak przebiega adaptacja do protez natychmiastowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12
4.2. Szyny i szynoprotezy

4.2.1. Materiał nauczania

Dentyści juŜ od czasów bardzo dawnych zajmowali się sposobem jak przywrócić funkcję
Ŝucia poprzez unieruchamianie rozchwianych zębów. Do czynności tych wykorzystywany był
złoty drut lub złota blaszka: wiązano nimi grupy zębów rozchwianych, czasem uzupełniając
zęby brakujące.
W XIX wieku stomatologowie zaczęli się zastanawiać, jak rozchwianym zębom
przywrócić funkcję Ŝucia. W 1895 roku Witkowski opracował metodę unieruchamiania
zębów bez utraty tkanek zęba. Metodę tą opublikował w 1910 roku w Berlinie, w ksiąŜce pod
tytułem „ Umocowanie rozchwianych zębów”.

Ustalono, Ŝe celem kaŜdej szyny jest:

– unieruchomienie rozchwianych zębów; unieruchomienie wpływa na poprawę sprawności
narządu Ŝucia, ułatwia rozgryzanie rozmiaŜdŜanie, zapobiega przechylaniu i przesuwaniu
się zębów,
– szyna przenosi rozkład ucisku zwarcia na całą grupę zębów, a nie zęby pojedyncze;
wpływa to na poprawę mocowania,
– poprawia i odtwarza punkty styczne między zębami obok stojącymi; poprawia to między
innymi warunki higieniczne jamy ustnej poprzez wykluczenie zachyłków pomiędzy
zębami.
Metoda Witkowskiego, która polegała na umiejscowieniu na powierzchni językowej
zębów szyny metalowej z domontowanymi drutami, które przechodziły przez poziomo
wywiercone w zębach kanaliki na powierzchnie wargowe, gdzie następnie były doginane lub
nitowane.

Rys. 2. Szyna Witkowskiego [7]

Metodę tą zmodyfikowano w 1920 roku po raz pierwszy, w późniejszych czasach liczni

autorzy opracowywali róŜne elementy zespalające rozchwiane zęby, to zaś przynosiło dalsze
udoskonalenie metody Witkowskiego, którą stosowano do lat 80 – tych XX wieku.
W 1955 roku wprowadzono technikę wytrawiania szkliwa kwasem, która stosowana od
1973 roku umoŜliwiła mniej inwazyjne metody zespalania zębów.
W 1979 roku opracowano do dziś stosowana technikę zespalania zębów, wykorzystującą
silanizowanie powierzchni zewnętrznej metali, co bardzo polepsza wytrzymałość połączenia
metalu z tworzywem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13
 Szyny moŜemy podzielić na tymczasowe i długoczasowe. Poza ruchomymi szynami,
które wykonuje się metodą tłoczenia na modelu i szynami nagryzowymi, które uŜywane są
podczas leczenia chorób przyzębia – wykonuje się obecnie wiele róŜnych szyn
tymczasowych, przy czym zęby zostają unieruchomione z uŜyciem kompozytów, bądź ligatur
drucianych i włókien poliestrowych. Szyny te, mają wspólną cechę: w wyniku przeciąŜenia
tworzywo się odkleja, dochodzi do złamania szyny. Dlatego właśnie taki rodzaj stabilizacji
zębów uwaŜany jest za tymczasowy. Ponadto, po zakończeniu leczenia, następuje
wzmocnienie włókien przyzębia, aparatu zawieszeniowego zębów, co eliminuje konieczność
dalszego szynowania. WaŜne jest to, Ŝe tymczasowe szynowanie powoduje jedynie
unieruchomienie zębów – nie działa to pozytywnie na mocowanie zębów.
Szynowanie tymczasowe ma na celu tylko wzmoŜenie leczenia przyzębia oraz
zwiększenie komfortu Ŝucia u pacjentów.

MoŜemy rozróŜnić następujące wskazania do zastosowania szyn:

1. W szczęce:
– stabilizacja zębów ze zredukowanym przeszczepem nabłonkowym, z duŜym
rozchwianiem, ograniczającym komfort Ŝucia,
– odtwarzanie okluzji.
2. W Ŝuchwie:
– stabilizacja zębów ze zredukowanym przyczepem nabłonkowym, z duŜym
rozchwianiem i niekorzystnymi stosunkami dźwigni podczas okluzji.

Wykonanie szyny zespalającej, lanej

Aby poprawnie wykonać szynę, naleŜy przeprowadzić analizę modeli diagnostycznych
zamontowanych w artykulatorze.
Pozwala to na ocenę:
– zębów filarowych,
– stosunków okluzyjnych toru wprowadzania szyny.

Postępowanie kliniczne
Rozpoczyna je lekarz, poprzez opracowanie zębów filarowych pacjenta, naleŜy usunąć
nawisy i otworzyć podcienie przy mocno uszkodzonym przyzębiu, naleŜy zapewnić
dodatkową retencję w postaci rowków i stopniu podpierających.

Wycisk
Jest bardzo trudny do pobrania dla lekarza, bowiem zęby są często bardzo mocno
rozchwiane, zachodzą takŜe często na siebie. NaleŜy wówczas tymczasowo umocować od
strony policzkowej niewielką ilością kompozytu, aby uniknąć sytuacji przemieszczania się
zębów. Do wycisku poleca się masy hydrokoloidalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14
 Rys. 3. Model gipsowy odlany z wycisku hydrokoloidalnego. Widoczna preparacja zębów
[opracowanie własne]

Postępowanie laboratoryjne
Technik dentystyczny rozpoczyna pracę najpierw odlewając modele gipsowe, a następnie
powielając te modele gipsowe – diagnostyczne w masie agarowej. Aby powielić model
naleŜy go na okres około 1–15 minut zanurzyć w wodzie – zapobiegnie to wchłanianiu wody
przez model bezpośrednio z masy agarowej. W tym czasie agar powinien być przygotowany
do pracy. Idealna temperatura do zalania modelu to około 42 stopni Celsjusza – wówczas agar
tęŜeje w ciągu 30–40 minut. Po uwolnieniu modelu gipsowego, masę agarową zalewamy
masą ogniotrwałą: zalecane są masy jak najbardziej drobnoziarniste.
Masa ogniotrwała rozrabiana jest w odpowiednich proporcjach z płynem i mieszana
w mieszadle próŜniowym. Następnie, po wymieszaniu się masy, umieszczamy formę agarową
na stole wibracyjnym. Masę ogniotrwałą wlewamy do formy powoli, cienkim strumieniem,
uwaŜając, aby spłynęła we wszystkie szczeliny. Tak zalaną formę pozostawiamy do
zastygnięcia masy ogniotrwałej. Po około 45 minutach delikatnie uwalniamy model z masy:
dokonujemy tego poprzez ostroŜne rozcinanie formy agarowej na drobniejsze kawałki. Agar
powinien zostać dokładnie oczyszczony z resztek masy i schowany do czasu ponownego
uŜycia. Następnie model z masy ogniotrwałej powinien przez pół godziny wygrzewać się
w temperaturze 200 stopni Celsjusza w suszarce elektrycznej. W czasie suszenia modelu
przygotowujemy materiał utrwalający: jest to specjalny wosk lub płyn.
Po zakończeniu się suszenia gorący model zanurzamy w materiale utrwalającym na
10 sekund. Utrwalenie to wzmacnia powierzchnie modelu, warstwa materiału utrwalającego
ułatwia przyklejanie do jego powierzchni wosku w czasie modelowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15
 Rys. 4. Wymodelowana w wosku szyna zespalająca
[opracowanie własne]

Po utrwaleniu modelu przystępujemy do modelowania woskowego wzorca, a po

wymodelowaniu przyklejamy kanały odlewnicze. Proces przyklejania kanałów i zalewania
w pierścień, wygląda jak proces przygotowania protezy szkieletowej do odlania.
Najpierw przygotowujemy kanał wlewowy dla metalu. Kanał wlewowy składa się z leja
oraz z kanałów, łączących lej z formą. Aby wykonać kanały, uŜywamy profilowanego wosku
odlewowego – okrągłego, o grubości 3 mm. Odcinkami tego wosku łączy się wlot leja
z modelem woskowej szyny. Kanały przyklejamy przy najgrubszych elementach woskowego
elementu, uŜywając 3–4 kanałów. Końce kanałów łączymy ze sobą. NaleŜy pamiętać, Ŝe
kanały odlewnicze powinny być jak najkrótsze, aby zapewnić jak najkrótszą drogę płynięcia
metalu.
Tak przygotowany model z woskową szyną zalewamy masą ogniotrwałą, tą samą, która
została uŜyta do wykonania modelu wtórnego: proszek naleŜy zmieszać z płynem lub wodą
w mieszadle próŜniowym. Przy uŜyciu wibratora zalewa się pierścień rozrobioną masą,
w czasie około 20 sekund.
Po zastygnięciu formy, pierścień wibratora wkłada się do suszarki, gdzie model przebywa
do czasu całkowitego wyparowania wody oraz wypaleniu się modelu woskowego. Z suszarki
pierścień przekłada się do pieca i wygrzewa w temperaturze 1000ºC. W momencie gdy puste
formy kanałów w masie zaczną „świecić”, forma jest gotowa do odlania. Przekładamy
pierścień do odlewni, gdzie następuje zalanie formy metalem: ciekły, roztopiony metal
przelewa się pod wpływem siły odśrodkowej z tygla do formy w pierścieniu. Cały proces
trwa kilka sekund. Wykonany odlew studzi się na wolnym powietrzu wewnątrz formy. Odlew
moŜna wydobyć dopiero po całkowitym wystudzeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16
 Rys. 5. Szyna zespalająca odlana w metalu
[opracowanie własne]

Aby wydobyć odlew, powinniśmy delikatnym postukiwaniem młoteczka skruszyć masę,

nadmiary masy usuwamy w piaskarce. Kanały oraz lej musimy odciąć za pomocą
separatorów. Obróbkę mechaniczną przeprowadzamy przy pomocy frezów, kamieni
karborundowych, gumek ściernych. Ostateczne polerowanie kończymy uŜywając filca i pasty
polerskiej. Tak wykończoną szynę oddajemy stomatologowi.

Umocowanie szyny zespalającej

Przed umocowaniem szyny, powinna ona być przymierzona w jamie ustnej. Lekarz
ocenia jej przyleganie i usuwa wadliwe lub przedwczesne kontakty okluzyjne. Lekarz
sprawdza takŜe, czy rozległość szyny w okolicy powierzchni stycznych nie sprawia
problemów estetycznych. Do przyklejenia szyny na zębach uŜywa się kryjących tworzyw:
zmniejszają one prześwitywanie metalu, a często pozwalają uniknąć tego prześwitu. Na
koniec naleŜy usunąć nadmiar tworzywa klejącego.

Rys. 6. Opracowana mechanicznie szyna zespalająca na modelu gipsowym

[opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17
Szynoprotezy
Szynoprotezy stanowią modyfikację protez szkieletowych. Ich rolą, poza
odbudowywaniem braków zębowych, jest sprawianie, aby łuk zębowy mógł funkcjonować na
nowo jako jednostka czynnościowa. W tej jednostce, wszystkie zęby przyjmują równomierne
obciąŜenie i wszystkie biorą udział w procesie Ŝucia.
Wskazaniem do stosowania szynoprotezy jest zredukowane podparcie zębowe
resztkowego uzębienia, do tego stopnia, Ŝe przeciąŜenie niektórych zębów wzmogłoby ich
ruchomość, co mogłoby spowodować ich samoistne usunięcie. Szynoprotezy wykorzystuje
się takŜe podczas leczenia parodontopatii.

Cele, które powinny zostać zrealizowane przez zastosowanie szynoprotezy to:

– odbudowa brakujących zębów i przywrócenie ciągłości łuku zębowego,
– ukierunkowanie pozostałych w jamie ustnej zębów, odtwarzanie punktów kontaktu
między nimi,
– obciąŜenie siłami Ŝucia wszystkich zębów równomiernie,
– likwidacja zgryzu urazowego.
Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu szynoprotezy lekarz powinien dokonać
dokładnej analizy i oceny uzębienia: naleŜy określić przyczyny ruchomości zębów. Przed
pobraniem wycisków naleŜy przede wszystkim usunąć z zębów złogi kamienia i płytki
nazębnej, lekarz powinien uprzedzić pacjenta o planowanych zabiegach, postępowaniu
leczniczym oraz udzielić instruktaŜu higienicznego.

Postępowanie kliniczne i laboratoryjne

Planowanie leczenia przebiega podobnie jak w przypadku protez szkieletowych – takŜe
wykonanie laboratoryjne poszczególnych etapów prac nie róŜni się od etapów pracy przy
wykonywaniu protez szkieletowych czy teŜ lanych szyn zespalających. RóŜnica polega na
zakresie pola protetycznego: w parodontopatiach, szynoprotezy obejmują wszystkie
przetrwałe zęby. Proteza ta nie realizuje niestety efektu kosmetycznego, poniewaŜ
szynowaniu podlegają często takŜe zęby w odcinku przednim.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie cele powinna realizować szyna?
2. Kto opracował pierwszą metodę unieruchamiania zębów bez utraty tkanek trwałych?
3. W jaki sposób moŜemy podzielić szyny biorąc pod uwagę czas działania?
4. Co ma na celu analiza diagnostyczna gipsowych modeli?
5. W jaki sposób mocowana jest w jamie ustnej szyna zespalająca?
6. Co to jest szynoproteza?
7. W jakich warunkach stosuje się szynoprotezy?
8. Jak przebiega postępowanie laboratoryjne przy wykonywaniu szynoprotez?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Powiel model gipsowy pod szynę zespalającą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) namoczyć model w wodzie przez 15 minut,
2) wyjąć model z wody, osuszyć go,
3) umieścić kawałki pociętego agaru w agarownicy,
4) stopić agar w wysokiej temperaturze do konsystencji rzadkiej galarety,
5) ostudzić agar do temperatury 42ºC,
6) umieścić model w puszce do powielania,
7) zalać puszkę cienkim strumieniem Ŝelu agarowego,
8) pozostawić agar do zastygnięcia,
9) uwolnić model gipsowy, ocenić jakość wykonanej formy,
10) rozrobić masę osłaniającą w mieszadle próŜniowym,
11) umieścić formę agarową na wibratorze,
12) cienkim strumieniem masy ogniotrwałej zalać formę agarową,
13) poczekać do zastygnięcia masy ogniotrwałej,
14) uwolnić model z agaru,
15) oczyścić agar,
16) wygrzać model w suszarce elektrycznej w temperaturze 200ºC,
17) utwardzić model,
18) ocenić stan wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– model gipsowy,
– mieszadło próŜniowe,
– agarownica,
– stół wibracyjny,
– suszarka elektryczna,
– agar,
– miarka z podziałką,
– masa ogniotrwała (proszek i płyn),
– utrwalacz do modeli,
– nóŜ.

Ćwiczenie 2
Przygotuj model gipsowy z woskową szynoprotezą do odlania formy w metalu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować kanały odlewnicze,
2) przygotować lej odlewniczy,
3) zaplanować jak najkrótszą drogę płynnego metalu,
4) umieścić model w pierścieniu, wyłoŜonym wilgotnym papierem ceramicznym,
5) przygotować masę ogniotrwałą do zalania pierścienia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19
6) połączyć składniki masy ogniotrwałej i wymieszać je w mieszadle próŜniowym,
7) umieścić pierścień w suszarce elektrycznej,
8) przenieść pierścień do pieca,
9) wygrzać pierścień w temperaturze 1000ºC,
10) wytopić metal w tyglu odlewniczym,
11) umieścić pierścień w wirówce odlewniczej,
12) odlać pierścień,
13) pozostawić pierścień do ostygnięcia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– modele utwardzone z wymodelowaną szynoprotezą,
– mieszadło próŜniowe,
– suszarka elektryczna,
– piec,
– wirówka odlewnicza,
– masa ogniotrwała (proszek i płyn),
– wosk profilowany odlewowy 3 mm,
– pierścień odlewniczy,
– papier ceramiczny.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie szyny?
2) zdefiniować szynoprotezę?
3) wymienić wskazania do stosowania szyn?
4) scharakteryzować proces technologiczny szyny?
5) wskazać, jakie czynności powinny poprzedzić wykonawstwo
szynoprotezy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20
4.3. Protezy z obturatorem

4.3.1. Materiał nauczania

Proteza z obturatorem to proteza szczęki zaopatrzona w dodatkowy element, który

zamyka połączenie jamy nosowej z jamą ustną. W praktyce rehabillitacyjnej stosujemy
obturatory natychmiastowe, wczesne i długoczasowo. Aby wykonać obturator
natychmiastowy technik dentystyczny musi ściśle współpracować z chirurgiem szczękowym:
model z wycisku naleŜy wykonać przed okresem operacyjnym, wyznaczyć na modelu
przewidziany zasięg operacji i wykonać obturator.
Obturator natychmiastowy ma do spełnienia natychmiastowe zadania:
– oddzielenie jamy ustnej od jamy nosowej, a co za tym idzie ułatwienie Ŝywienia się
i dokładnej wymowy pacjenta,
– zachowanie symetrii twarzy, co wpływa na psychikę pacjenta.
Natychmiastowy obturator powinien słuŜyć pacjentowi od 8 do 12 tygodni, to jest do
czasu całkowitego wygojenia się tkanek. Obturator ten moŜe mieć kształt zamykający otwór
płytki, moŜe on być zaopatrzony w wały zgryzowe lub zęby ustalające wysokość zwarcia.
Obturator wczesny wykonuje się, jeŜeli technik nie miał moŜliwości wykonania obturatora
natychmiastowego.

Wykonanie obturatora długoczasowego (ostatecznego)

Proteza z obturatorem jest wykonana z tworzywa akrylowego. Część zamykająca ubytek
w podniebieniu moŜe być wykonana z miękkiego tworzywa, moŜe być takŜe bądź połączona
z płytą protezy, bądź na nią nasadzona. Najczęściej stosowane obturatory to te, które z częścią
zamykającą tworzą jedną całość.
Część zamykająca otwór w podniebieniu moŜe mieć kształt klosza albo kielicha.
Obturator w kształcie klosza zwykle jest pusty w środku, co zmniejsza masę protezy. Kształt
ten lepiej wypełnia jamę pooperacyjną, zapewnia dobre podparcie dla powłok twarzy, jednak
nie jest korzystny ze względu na higienę. Najlepiej tolerowane przez pacjentów są obturatory
kielichowate, które część zamykającą maja wykonaną z tworzywa elastycznego, dzięki czemu
maja lepszy czyli dokładniejszy kształt z otaczającymi tkankami miękkimi i poprawiają
retencje protezy. Obecnie coraz częściej do wykonywania części zamykającej wykorzystuje
się odpowiednio spreparowane masy silikonowe.

Postępowanie kliniczne
Przed pobraniem wycisku górnego lekarz powinien pokryć okolice wycisku wilgotną
gazą, aby zapobiec przedostawaniu się masy wyciskowej do jamy nosowej, gardła lub krtani.
Do pobrania wycisku uŜywa się masy alginatowej. Następnie pobiera się wycisk dolny.

Postępowanie laboratoryjne
Technik odlewa w pracowni modele gipsowe, na których wykonuje łyŜkę indywidualną.
Zasięg łyŜki powinien zostać obrysowany na modelu przez lekarza. Tą łyŜkę indywidualną
technik wykonuje z szybkopolimeru. Wówczas, na tak przygotowanej łyŜce lekarz pobiera
wycisk czynnościowy. Korzysta przy tym z mas elastycznych. Wycisk czynnościowy ma dwa
etapy: najpierw lekarz nakłada masę o duŜej pręŜności, którą przykleja się do łyŜki, kształtuje
palcami, a następnie wprowadza do jamy ustnej. NaleŜy przy tym sprawdzić, czy masa
przeszła poza otwór w podniebieniu. Dalej nakłada się masę o mniejszej pręŜności i kształtuje
się wycisk czynnościowy, starając się uzyskać dokładne odwzorowanie miejsc stanowiących
retencje dla protezy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21
 Technik odlewa modele z wycisku czynnościowego, a na nich wykonuje protezę, której
część zamykająca ma kształt klosza lub kielicha. Technik wykonuje najpierw na modelach
wzorniki zwarciowe, przy uŜyciu, których lekarz ustala centralne zwarcie. Na wzornikach
zwarciowych i modelach oprawionych w artykulator ustawiamy zęby. Zarówno ustawienie
zębów jak i modelowanie protezy oraz jej polimeryzacja przebiega w sposób identyczny jak
w przypadku protezy całkowitej.
Gotowa proteza obturator zostaje dopasowana i oddana pacjentowi do uŜytkowania.
NaleŜy pamiętać, Ŝe protezy powinny zostać podścielone. Do podścielania obturatorów protez
pooperacyjnych stosujemy materiały miękkie w celu odciąŜenia obrzeŜa rany pooperacyjnej.
Do podścielenia moŜna uŜyć materiału do biologicznej odnowy tkanek lub czarnej gutaperki.
Protezy podścielone czarną gutaperką powinny być kontrolowane co 24 godziny, naleŜy
często uzupełniać materiał podścielający. W ostatnim czasie na naszym rynku pojawiły się
nowe materiały miękkie. W okresie po oddaniu protez pooperacyjnych mogą występować
problemy z ich uŜytkowaniem, dotyczące oczekiwań pacjenta, estetyki, retencji i stabilizacji
protezy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak moŜna zdefiniować pojęcie obturator?
2. W jaki sposób dzielimy obturatory?
3. Kiedy stosujemy protezy z obturatorem – natychmiastowe?
4. Jaka jest róŜnica między obturatorem wczesnym a ostatecznym?
5. Jakiej masy wyciskowej uŜywa się przy pobieraniu wycisku czynnościowego pod protezę
z obturatorem?
6. Jakich materiałów uŜywa się do podścielania protezy?

4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj łyŜkę indywidualną z masy akrylowej szybkopolimeryzującej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zablokować podcienie na modelu przy pomocy wosku,
2) namoczyć model gipsowy w wodzie,
3) po 15 minutach wyjąć model z wody i osuszyć z jej nadmiaru,
4) rozrobić masę akrylową szybkopolimeryzującą: zmieszać odpowiednią porcję proszku
z płynem (monomerem),
5) nałoŜyć masę w fazie ciasta na model,
6) uformować płytkę łyŜki według zaleceń lekarza,
7) umieścić uchwyt łyŜki na środku cięŜkości płyty,
8) wygładzić powierzchnię łyŜki,
9) poczekać do zakończenia polimeryzacji tworzywa akrylowego,
10) dokonać obróbki mechanicznej łyŜki,
11) ocenić jakość pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– modele gipsowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22
– ołówek kopiowy,
– szybkopolimeryzujący akryl (polimer i monomer),
– wosk do blokowania podcieni,
– noŜyk do wosku,
– modelarzyk (inlej),
– frezy do obróbki akrylu.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie obturatora?
2) wymienić wskazania do stosowania obturatora?
3) scharakteryzować rodzaje części zamykającej podniebienie?
4) określić etapy pracy podczas wykonywania obturatora?
5) scharakteryzować materiały stosowane do podścieleń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23
4.4. Protezy twarzy

4.4.1. Materiał nauczania

Mimo duŜego rozwoju chirurgii plastycznej nadal występują przypadki, kiedy albo tego
leczenia przeprowadzić nie moŜna, albo zakończyło się ono niepowodzeniem. Wówczas,
jedynym sposobem dla zachowania estetyki twarzy staje się postępowanie protetyczne.
Postępowanie to polega na odbudowie ucha, nosa, oka lub innych brakujących powłok
twarzy. Protezy twarzy mają jeszcze dwie nazwy: epitezy oraz ektoprotezy. Protezy te,
chociaŜ nigdy nie pozwalają na osiągnięcie w pełni satysfakcjonujących wyników
estetycznych, spełniają następujące wymagania:
– odtwarzają utracony narząd,
– są wygodne dla chorego – nie wywierają nadmiernego ucisku na tkanki,
– nie wywołują patologicznych zmian,
– w sposób dobry i pewny utrzymują się na podłoŜu,
– tworzywo, z którego są wykonane, charakteryzuje się odpornością i trwałością.

Materiały wykorzystywane do wykonywania protez twarzy moŜemy podzielić na

sztywne i elastyczne. Materiały sztywne posiadają większą wytrzymałość mechaniczną,
Łatwo się dają umocować- są takŜe łatwe w higienie. Najczęściej stosowanym materiałem
sztywnym jest akryl. Materiały te, mimo znacznych zalet są twarde, nieprzyjemne
w uŜytkowaniu, powodują często odleŜyny i otarcia naskórka. Materiały elastyczne lepiej
dostosowują się do twarzy – są miękkie i łatwo współgrają z tkankami w czasie ruchów
mimicznych. Są łatwe w podbarwianiu, przyjemne dotyku. Najczęściej stosowane to
plastyfikowane tworzywo akrylowe i masy silikonowe. Jednak protetycy osiągnęli
kompromis podczas wykonywania protez: trzon protezy wykonywany jest z materiału
sztywnego, z zewnątrz zaś pokrywa się go materiałem elastycznym
Umocowanie protez twarzy moŜemy podzielić na:
– zewnętrzne,
– wewnętrzne (wewnątrzustne, wewnątrznosowe i wewnątrzuszne),
– mieszane.
Do umocowań zewnętrznych naleŜą na przykład okulary utrzymujące protezę oka
z częścią oczodołu, protezę policzka lub protezę ucha. Poza okularami, elementem
utrzymującym protezę ucha moŜe być równieŜ spręŜynująca taśma metalowa, biegnąca
poprzez szczyt głowy, jak i róŜne kleje tkankowe. Do umocowań wewnętrznych moŜemy
zaliczyć czopy i chwyty retencyjne dla protez nosa, ucha, twarzy, które wnikają do zagłębień
w strukturach części twarzowej czaszki i które stwarzają moŜliwości dla stabilnego
utrzymania protezy. Umocowaniem mieszanym nazywamy połączenie obu podanych
mocowań.
Wykonanie protezy twarzy wymaga zarówno od lekarza jak i technika dentystycznego
doskonałej współpracy ale takŜe duŜego poczucia estetyki: naleŜy umiejętnie dobrać kolor
przyszłej skóry, uzyskać imitację faktury skóry. Często jedynymi pomocami przy pracy są
zdjęcia twarzy z okresu przedoperacyjnego.
Wykonanie ektoprotezy rozpoczyna uzyskanie modelu twarzy. W tym celu wykonuje się
wycisk twarzy gipsem lub masami: silikonowymi i alginatowymi. JeŜeli lekarz zdecyduje się
uŜyć któreś z mas, musi uŜyć woskowych lub akrylowych łyŜek wyciskowych, które
umoŜliwiają zachowanie kształtu gotowego wycisku i sporządzenie modelu. Na podstawie
wycisku, protetyk przygotowuje modele twarzy, na których wykonana będzie proteza.
Kontrola wymodelowanej w wosku protezy umoŜliwia dokonanie korekt mających na celu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24
indywidualizację protezy i dopasowanie jej do wyglądu naturalnych rysów twarzy chorego.
Do odtworzenia koloru skóry stosowany jest specjalny klucz barw, składający się z ośmiu
kolorów podstawowych i ośmiu pomocniczych.
Gotową protezę oddaje się pacjentowi i umocowuje wykorzystując któreś z mocowań.

Rys. 7. Proteza ucha Rys. 8. Proteza nosa

[www.protetyka-twarzy.com] [www.protetyka-twarzy.com]

Rys. 9. Proteza oka

[www.protetyka-twarzy.com]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest proteza twarzy?
2. Jakie elementy twarzy moŜemy odtworzyć protezą?
3. Jakie wymagania są stawiane protezom twarzy?
4. W jaki sposób dzielimy materiały wykorzystywane w protetyce twarzy?
5. Jakie sposoby mocowania protez twarzy moŜemy wyróŜnić?
6. Z ilu kolorów składa się klucz barw?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Wymodeluj w plastelinie nos, w skali 1:1; wzór gipsowy w załączniku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować kostkę z plasteliny,
2) przeanalizować gipsowy model wzorcowy,
3) uplastycznić twardą plastelinę,
4) przenieść wymiary nosa z gipsowego modelu wzorcowego na plastelinę (długość,
szerokość, głębokość),
5) metodą skrawania materiału nadać plastelinie właściwy kształt,
6) schłodzić rozgrzaną plastelinę w wodzie,
7) dopracować w szczegółach kształt nosa,
8) ocenić stan wykonanej pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

– plastelina,
– model gipsowy nosa,
– modelarzyk,
– noŜyk do gipsu lub skalpel,
– suwmiarka.

Ćwiczenie 2
Wymodeluj w wosku prawą małŜowinę uszną, w skali 1:1; wzór gipsowy w załączniku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować kostkę wosku,
2) przeanalizować gipsowy model małŜowiny usznej lewej,
3) przenieść wymiary małŜowiny usznej na kostkę – w lustrzanym odbiciu,
4) metodą skrawania materiału nadawać kostce właściwy kształt,
5) wygładzić powierzchnię wosku,
6) ocenić jakość wykonanej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26
 WyposaŜenie stanowiska pracy:
– model gipsowy małŜowiny usznej lewej,
– kostka wosku,
– modelarzyk,
– noŜyk do gipsu lub skalpel,
– suwmiarka.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie protezy twarzy?
2) wymienić wskazania do stosowania protez twarzy?
3) wymienić inne nazwy określające protezy twarzy?
4) scharakteryzować materiały z których wykonuje się protezy twarzy?
5) scharakteryzować podstawową technologię wykonania protez
twarzy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. MoŜesz uzyskać maksymalnie 20 punktów.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
10. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Protezą natychmiastową nazywamy
a) standardową protezę, którą lekarz samodzielnie wykonuje i uzupełnia brakujący ząb.
b) uzupełnienie, które zostaje wprowadzone do jamy ustnej bezpośrednio po usunięciu
zęba.
c) protezę osadzaną na wszystkich zębach jako filarach.
d) protezę dziecięcą.

2. Prawdą jest, Ŝe
a) protezy natychmiastowe wykonuje się w celu uniknięcia opracowywania zębów jako
filarów.
b) protezy natychmiastowe wykonuje się jako całkowite, długoczasowo, gdy wszystkie
zęby pacjenta ulegają usunięciu.
c) protezy natychmiastowe nie mają Ŝądnego wpływu na leczenie protetyczne.
d) protezy natychmiastowe utrudniają pacjentowi Ŝucie i wymowę.

3. ŁyŜka indywidualna oddalona jest od ruchomej błony śluzowej o

a) 0–1 mm.
b) 2–5 cm.
c) 2–3 cm.
d) 2–3 mm

4. Ustawienie zębów przednich w protezach natychmiastowych rozpoczynamy od wycięcia

a) obu kłów górnych z modelu.
b) wszystkich zębów z modelu.
c) z modelu gipsowego siekacza prawego bocznego.
d) siekaczy centralnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28
5. Metoda Witkowskiego dotyczy
a) ustawiania zębów.
b) modelowania płyty protezy.
c) szynowania i unieruchamiania zębów.
d) analizy paralelometrycznej.

6. Maksymalny czas, w jakim naleŜy podścielić protezę wczesną to

a) 8 miesięcy.
b) 5 miesięcy.
c) 12 miesięcy.
d) 15 miesięcy.

7. Szynowanie tymczasowe ma na celu

a) długoczasowo odtworzenie okluzji.
b) mocowanie zębów w zębodole.
c) odbudowanie powierzchni Ŝujących zębów.
d) wzmoŜenie leczenia przyzębia oraz zwiększenie komfortu Ŝucia.

8. Do wycisku pod szynę zespalającą lekarz powinien uŜyć mas

a) silikonowych.
b) hydrokoloidalnych.
c) silikatowych.
d) alginatowych.

9. Podczas wykonywania szyny zespalającej model powielamy, aby

a) uzyskać kopię modelu gipsowego.
b) uzyskać model z masy ogniotrwałej.
c) stworzyć twardy model gipsowy.
d) wosk nie przykleił się do modelu.

10. Zamoczenie modelu przed powieleniem ma na celu

a) zaizolować późniejszy model z masy osłaniającej przed przyklejaniem się agaru.
b) wzmóc ekspansję gipsu.
c) nie ma Ŝadnego znaczenia.
d) zapobiec wchłanianiu wody z agaru.

11. Formę na powielenie modelu pod szynę zespalającą uzyskamy z

a) gipsu i akrylu.
b) agaru i silikonu.
c) agaru i masy osłaniającej.
d) silikonu i masy ogniotrwałej.

12. Model zalewamy agarem o temperaturze

a) 72ºC.
b) 78ºC.
c) 42ºC.
d) 100ºC.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29
13. Proces wykonywania szyny lanej jest identyczny z przygotowaniem
a) protezy szkieletowej.
b) protezy całkowitej akrylowej.
c) wkładów koronowych.
d) protez natychmiastowych.

14. Wskazaniem do stosowania szynoprotez jest

a) zgryz głęboki.
b) zredukowane podparcie uzębienia i jego ruchomość.
c) duŜe braki zębowe.
d) brak moŜliwości zastosowania mostu zespolonego.

15. Wyścielający pierścień odlewniczy papier ceramiczny

a) umoŜliwia ekspansję masy ogniotrwałej.
b) stanowi izolację masy od metalowego pierścienia.
c) słuŜy łatwiejszemu wydobyciu masy z pierścienia.
d) nie spełnia Ŝadnych waŜnych zadań.

16. Obturator ostateczny wykonany jest z

a) szelaku.
b) akrylu.
c) metalu.
d) kompozytu.

17. Obturator to modyfikacja

a) protezy szkieletowej.
b) mostu jednobrzeŜnego.
c) szyny zespalającej.
d) protezy szczęki zaopatrzona w element zamykający podniebienie.

18. Część zamykająca podniebienie w obturatorze moŜe mieć kształt

a) cewki.
b) parasola.
c) klosza.
d) pierścienia.

19. Kanały odlewnicze powinny połączyć się ze sobą

a) zawsze nad zębami przednimi.
b) w miejscu wyŜszym od najwyŜej połoŜonego punktu w wymodelowanym szkielecie.
c) w miejscu najwyŜszym całej protezy.
d) zawsze nad linią AH.

20. Progi wygrzewania pierścienia to

a) 120ºC, 240ºC, 960ºC.
b) 200ºC, 700ºC, 1200ºC.
c) 250ºC, 900ºC, 580ºC.
d) 250ºC, 580ºC, 1040ºC.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30
 KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................

Wykonywanie obturatora i protezy natychmiastowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr
Odpowiedź Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31
6. LITERATURA
1. Ciaputa A., Miszczyszyn M., Kordasz P.: Wykonawstwo laboratoryjne prac
protetycznych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1975
2. Kerschbaum T. (red.): Protetyka adhezyjna. Mosty zaczepy, szyny, licówki.
Wydawnictwo Urban i Partner, Wrocław 1999
3. Kordasz P., Wolanek Z.: Materiałoznawstwo protetyczno-stomatologiczne. Podręcznik
dla średnich szkół medycznych. Wydanie II Poprawione i uzupełnione. Państwowy
Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1976
4. Majewski S.: Podstawy protetyki stomatologicznej. Wydawnictwo Stomatologiczne
SZSW, Kraków 2000
5. Shillinburg H., Hobo S., Whitsett C.: Protezy stałe. Wydawnictwo Kwintesencja,
Warszawa 1994
6. Spiechowicz E.: Protetyka stomatologiczna podręcznik dla studentów stomatologii.
Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992
7. Galasińska-Landsbergerowa J.: Protetyka stomatologiczna. PZWL 1958

Czasopisma specjalistyczne
− Nowoczesny technik dentystyczny
− Labor Dental
− Quintessence techniki dentystycznej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32