Układ płciowy żeński-1

Dr n. med. Marek Tomaszewski

Jajnik (ovarium)
Wygląd zewnętrzny
• kształt:
• językowaty (noworodek)
• migdała (młoda kobieta)
• spłaszcza się i zmniejsza (u kobiet starszych po okresie przekwitania)
• skłonność do zaniku (w starości)
• powierzchnia zewnętrzna:
• gładka:
• w wieku dziecięcym
• obecne zmarszczki i guzowate wyniosłości:
• blizny po tzw. ciałkach żółtych, powstałych po pękniętych pęcherzykach jajnikowych
• W okresie dojrzewania płciowego
• tak jak „pestka brzoskwini”:
• u osób w starszym wieku
• gładka:
• w późnej starości (tendencja zanikowa całego narządu)
Wygląd zewnętrzny
• liczba:
• jajnik P + jajnik L
• nadliczbowe:
• mogą rozwijać się w sąsiedztwie narządu głównego, zwłaszcza wzdłuż jego przedniego
brzegu
• występują pod postacią drobnych ciałek owoidalnych
• brak jajników lub jajniki szczątkowe:
• jednostronny lub obustronny
• wady rozwojowe pozostałych narządów wewnętrznych w przypadku braku obu jajników
• części płciowe zewnętrzne są zazwyczaj normalnie wykształcone
• nienormalnie małe:
• zwłaszcza gdy inne narządy płciowe są niedokształcone
Wygląd zewnętrzny
• przeciętna wielkość u kobiety dojrzałej:
• długość: 25-50 mm
• szerokość: 15-30 mm
• grubość: 5-15 mm
• masa: 6-8 g
• barwa:
• biaława: noworodek
• różowo-biała: dziecko
• kobieta dorosła:
• czerwono-szara: w przypadku bladej błony śluzowej
• czerwona: w przypadku menstruacji lub ciąży
• szarawa: po okresie przekwitania
Wygląd zewnętrzny
• powierzchnie (facies):
• przyśrodkowa i boczna (medialis et lateralis)
• końce (extremitas):
• górny (jajowodowy) i dolny (maciczny) (tubaria et uterina)
• brzegi (margo):
• wolny (liber):
• tylny i wypukły
• krezkowy (mesovaricus):
• przedni i prosty
• wnęka jajnika (hilum ovarii): miejsce wejścia i wyjścia naczyń
Umocowanie jajnika i jego więzadła
• więzadło właściwe jajnika (ligamentum ovarii proprium)
• krezka jajnika (mesovarium)
• więzadło wieszadłowe jajnika (ligamentum suspensorium ovarii)
• strzępek jajnikowy (fimbria ovarica)
Więzadło właściwe jajnika
(ligamentum ovarii proprium)
• składa się z tkanki łącznej i pasm gładkich komórek mięśniowych
• przebieg:
• odchodzi obustronnie (3-5 cm) z górnego końca brzegu bocznego macicy tuż poniżej
jajowodu i nad więzadłem obłym macicy
• biegnie poprzecznie w więzadle szerokim macicy do końca macicznego jajnika i
ginie w jego wnęce
• przebiega między obiema blaszkami więzadła szerokiego macicy (przednią i tylną)
na całej swej długości uwypukla blaszkę tylną
• wzdłuż więzadła biegnie gałąź jajnikowa t. macicznej, która zespala się z t.
jajnikową
• rola więzadła polega głównie na sprężystym regulowaniu ustawienia
jajnika (nawet kiedy macica się przesuwa, jajnik zachowuje swoje położenie
na bocznej ścianie miednicy)
Krezka jajnika (mesovarium)
• uwypuklenie obejmującego jajnik więzadła
szerokiego macicy (ligamentum latu uteri)
(wypuklenie blaszki tylnej otrzewnej)
biegnącego obustronnie, czołowo z brzegów
bocznych macicy do ściany miednicy mniejszej
(fałd otrzewnej) zwrócone ku przodowi brzegu
krezkowego jajnika
• jajnik jest zawieszony na swojej krezce i przez
nią przymocowany do więzadła szerokiego
macicy
• między obiema blaszkami krezki przebiegają
naczynia i nerwy zaopatrujące jajnik
• kaletka jajnikowa (bursa ovarica):
• workowata przestrzeń wokół jajnika ograniczona
od przodu, z góry, od tyłu i częściowo od strony
przyśrodkowej jajowodem i jego krezką
Więzadło wieszadłowe jajnika
(ligamentum suspensorium ovarii)
• jest otrzewnowym fałdem więzadła szerokiego macicy
• biegnie on z górnego bieguna (końca jajowodowego jajnika) ku górze
do wejścia miednicy w okolicy t. biodrowej wspólnej
• zwykle kieruje się do miejsca gdzie moczowód krzyżuje wielkie
naczynia (od przodu i od góry robi wrażenie jak gdyby więzadło to
było przedłużeniem moczowodu)
• więzadło to doprowadza do krezki i do wnęki jajnika:
• t. jajnikową (aorta brzuszna) , ż. jajnikową (P- ż. główna dolna, L- ż. nerkowa
L), naczynia chłonne, nerwowy splot jajnikowy
• reguluje ustawienie jajnika (nie dźwiga jajnika)
Strzępek jajnikowy (fimbria ovarica)
• łączy lejkowaty początek jajowodu (lejek) z końcem jajowodowym
jajnika
• biegnie wzdłuż wolnego brzegu krezki jajowodu (brzeg ten nosi
nazwę więzadła lejkowo-jajnikowego, ligamentum infundibulo-
ovaricum) w przedłużeniu więzadła wieszadłowego jajnika
• nie jest on środkiem umocowującym jajnik, lecz zabezpiecza
styczność między jajnikiem a lejkiem jajowodu
Położenie i ustawienie jajnika
• zależy od:
• napięcia więzadeł jajnika
• ustawienia więzadła szerokiego macicy jak i samej macicy
• stanu wypełnienia pęcherza moczowego i odbytnicy
• pętli jelitowych zawartych w zagłębieniu odbytniczo-macicznym
• napięcia i stanu skurczu mięśniówki dna miednicy
• oraz wszystkie te czynniki które zmieniają cieśnienie wewnątrzbrzuszne
Położenie
• wewnątrzotrzewnowo:
• jedynie brzeg krezkowy (przedni) do którego wąskim pasmem przyczepia się krezka jajnika
nie jest powleczony otrzewną
• w części bocznej jamy miednicy
• za:
• więzadłem szerokim macicy
• przed:
• odbytnicą
• stawem krzyżowo-biodrowym (około 2 cm)
• pod:
• płaszczyzną wejścia miednicy (około 1 cm)
• długa oś (w pionowej postawie ciała u kobiety dorosłej):
• przebiega skośnie pionowo z góry ku dołowi, od strony bocznej do przyśrodkowej i nieco od
tyłu do przodu
Topografia
• powierzchnia boczna:
• dołek jajnikowy (fossa ovarica):
• wgłobienie otrzewnej wyściełającej ścianę boczną miednicy mniejszej
• leży w obrębie kąta podziału naczyń biodrowych wspólnych
• od góry: naczynia biodrowe zewnętrzne
• od tyłu: naczynia biodrowe wewnętrzne + moczowód
• bocznie: naczynia + nerwy zasłonowe + więzadło pępkowe boczne + m. zasłonowy
wewnętrzny
• powierzchnia przyśrodkowa:
• od tyłu: lejek jajowodu + jego strzępki
• od przodu: krezka jajowodu
Topografia
• brzeg krezkowy (przedni):
• krezka jajnika
• wnęka jajnika do której wchodzą naczynia + nerwy
• brzeg wolny (tylny):
• lejek + strzępki jajowodu
• koniec jajowodowy (górny):
• poniżej ż. biodrowej zewnętrznej
• jest miejscem przyczepu więzadła wieszadłowego jajnika
• koniec maciczny (dolny):
• u nieródki: zawieszony nad dnem miednicy
• u wieloródki lub u kobiet z tyłopochyleniem macicy: zstępuje na dno miednicy lub
nawet do zagłębienia odbytniczo-macicznego
• tu przyczepia się więzadło właściwe jajnika
Budowa jajnika
• luźna część środkowa: rdzeń (medulla):
• zbudowany jest z wiotkiej tkanki łącznej
• zawiera bardzo liczne naczynia krwionośne
Budowa jajnika
• zagęszczona część obwodowa: kora
(cortex):
• w podścielisku leżą kuliste pęcherzyki lub
mieszki jajnikowe
• największe z nich guzowato wypuklają
powierzchnię jajnika
• każdy pęcherzyk zawiera jedno jajo
• pęcherzyki są w różnym stadium rozwoju
• ciałka żółte (corpora lutea):
• gruczoły wydzielania wewnętrznego
utworzone z pęcherzyków pękniętych w
różnych okresach ich rozwoju lub zaniku
• tkanka łączna podścieliskowa zawiera
bardzo liczne fibroblasty, jej włókna
klejodajne i kratkowe biegną w różnych
kierunkach, przeplatają się i tworzą wiry
Budowa jajnika
• pęcherzyki jajnikowe rodzaje:
• pęcherzyki jajnikowe pierwotne (folliculi
ovarici prymarii):
• najmniejsze i położone najbardziej
powierzchownie
• w nich zawarte są skupiska komórek
jajowych tzw. oogonie
• pęcherzyki jajnikowe wzrastające/wtórne
(folliculi ovarici crescentes):
• położone głębiej
• w nich zawarte są skupiska komórek
jajowych tzw. oocyty I rzędu
• pęcherzyki jajnikowe
dojrzewające/Graffa/trzeciego okresu
rozwoju (folliculi ovarici vesiculosis):
• największe, guzowato wypuklają
powierzchnię jajnika
Budowa jajnika
• błona biaława (tunica albuginea):
• nadaje konsystencję jajnikowi
• składa się z warstwy:
• głębokiej:
• przenikają w głąb kory jajnika i łączą się z łącznotkankowym podścieliskiem jajnika (stroma
ovarii)
• powierzchownej:
• włókna klejodajne układają się równolegle do powierzchni narządu

• z zewnątrz pokryty jest nabłonkiem płciowym (przekształcony

nabłonek otrzewnej)
Cykl jajnikowy
• u kobiety dojrzałej płciowo pęcherzyk jajnikowy wchodzi w cykl przemian
strukturalnych i czynnościowych powtarzających się co 28 dni
• dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego dokonuje się w ciągu 14 dni
• pod wpływem FSH kilka pęcherzyków powiększa się
• ostatecznie dojrzewa tylko jeden, który przesuwa się ku obwodowi jajnika i wypukla
powierzchnię jajnika
• na szczycie tego wypuklenia cienka osłonka pęcherzyka zrasta się z błoną białawą
wytwarzając znamię pęcherzyka (następuje wysycenie hormonem FSH)
• przedni płat przysadki zaczyna wydzielać LH
• w tym czasie dojrzewanie pęcherzyka zostaje ukończone, pęcherzyk pęka i komórka
jajowa przedostaje się przez jamę otrzewnej do jajowodu
• jajeczkowanie/owulacja: to zjawisko wydalania komórki jajowej z pęcherzyka
• następuje inicjacja fazy ciałka żółtego
Dojrzewanie komórki jajowej
• w końcowym stadium dojrzewania pęcherzyka jajnikowego komórka
jajowa (oocyt I rzędu) bardzo się powiększa
• w dniu poprzedzającym jajeczkowanie następuje podział na oocyt II rzędu
+ pierwsze ciałko kierunkowe
• oocyt II rzędu natychmiast rozpoczyna kolejny podział, który zatrzymuje się
w stadium metafazy
• w tym stadium komórka jajowa objęta otoczką przezroczystą i osłonką
promienistą komórek pęcherzykowych po jajeczkowaniu dostaje się do
jajowodu
• po wniknięciu do niej plemnika następuje drugi podział na komórkę jajową
dojrzałą + drugie ciałko kierunkowe
Ciałko żółte
• po pęknięciu pęcherzyka jajnikowego i wydaleniu komórki jajowej do
światła pęcherzyka dostaje się niewielka ilość krwi i powstaje ciałko
czerwone (corpus rubrum)
• pod wpływem LH następuje przekształcenie się ciałka czerwonego w
duże komórki luteinowe i powstaje ciałko żółte (corpus luteum)
• ciałka żółte wydzielają progesteron, który przygotowuję błonę
śluzową macicy do przyjęcia i zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki
jajowej
Ciałko żółte
• brak zapłodnienia:
• ciałko żółte nosi nazwę ciałka menstruacyjnego i mniej więcej po 10 dniach
czynności wydzielniczej zaczyna zanikać
• ciałko żółte zostaje zastąpione włóknistą tkanką łączną tworząc tzw. ciałko białawe
menstruacyjne (corpus albicans menstruationis)
• zapłodnienie:
• ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte ciążowe (corpus luteum graviditatis)
zbudowane podobnie i pełniące podobną funkcję wydzielniczą jak ciałko żółte
menstruacyjne lecz przez czas znacznie dłuższy
• wzrasta do 4 miesiąca ciąży, około 6 miesiąca zaczyna się jego powolne zanikanie trwające
do końca ciąży
• po zaniku ciałka żółtego ciążowego powstaje ciałko białawe ciążowe (corpus albicans
graviditatis) znacznie większe niż menstruacyjne, po którym na powierzchni jajnika powstaje
charakterystyczna blizna
Ciałko żółte
• czynnikiem przedłużającym czas występowania ciałka żółtego
ciążowego są hormony wytwarzane przez komórki łożyska
rozwijającego się zarodka
• hormony te nawet w razie operacyjnego usunięcia ciała żółtego mogą
zastąpić go w jego czynności wydzielniczej niezbędnej do utrzymania
ciąży
• zaprzestanie wydzielania progesteronu przez zanikające ciałko żółte
menstruacyjne wywołuje menstruacje i równocześnie pobudza
przysadkę do ponownej produkcji FSH i następuje nowy cykl
jajnikowy oraz menstruacyjny (podobne zjawisko następuje w jakiś
czas po porodzie i połogu)
Unaczynienie i unerwienie
• tętnice:
• t. jajnikowa + gałąź jajnikowa t. macicznej
• żyły:
• ż. jajnikowa + gałąź jajnikowa ż. macicznej
• nerwy:
• splot jajnikowy:
• grupa górna pochodzi ze splotu aortowego brzusznego i nerkowego
• grupa dolna pochodzi ze splotu maciczno-pochwowego
• włókna czuciowe dochodzą do rdzenia kręgowego w odcinku Th10-L1
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• To parzyste, długie i cienkie, cewkowate przewody (P i L) ciągnące się
z końca jajowodowego jajnika do górnego kąta macicy, na granicy jej
brzegu górnego i bocznego
• Długość: 14-20cm, grubość: 3-4cm (przy końcu brzusznym 8-9mm)
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Części:
• Część wolna- położona wewnątrzotrzewnowo:
• Lejek jajowodu:
• Stanowi najbardziej ruchomą część jajowodu
• Z podstawy którego zwisają wypustki w kształcie frędzli (strzępki jajowodu):
• W ilości 10-15 sztuk
• Długość 10-15mm
• Jeden ze strzępków zwykle dłuższy od pozostałych (20-30mm) nosi nazwę strzępka
jajnikowego:
• Jego powierzchnia zewnętrzna przylega do wolnego (bocznego) brzegu krezki jajowodu,
który nosi nazwę więzadła lejkowo-jajnikowego biegnącego w przedłużeniu więzadła
wieszadłowego jajnika
• Powierzchnia wewnętrzna całkowicie wolna wzdłuż całej swej długości, wyżłobiona jest
pośrodku podłużnym rowkiem
• Ujście brzuszne- otwierające się do jamy otrzewnowej
• Odróżniamy powierzchnię zewnętrzną (gładką, powleczoną otrzewną) i wewnętrzną (wysłana
błoną śluzową wytwarzającą liczne fałdy), szeroką podstawę skierowaną ku dołowi oraz wąski
wierzchołek skierowany ku górze
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Części:
• Część wolna- położona wewnątrzotrzewnowo:
• Bańka:
• Stanowi około 2/3 całej długości jajowodu, o cienkiej ścianie i obszernym świetle
• Grubość: 8-9mm, długość: 9-12cm
• Przebieg jest nieco wężowaty (czasem skręcony)
• Cieśń:
• O grubej ścianie i oraz wąskim świetle (jak ściana nasieniowodu)
• Grubość: 3-4mm, długość: 3-6cm
• Przebieg prostolinijny
• Część maciczna (część śródścienna):
• Długość: 1,5cm, grubość: 0,5-1mm
• Część przyśrodkowa położona w ścianie macicy
• Ujście maciczne- otwierające się do macicy
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Położenie:
• Wstępuje (ramię wstępujące) wzdłuż brzegu krezkowego jajnika aż do końca
jajowodowego jajnika sąsiaduje z:
• Z wyrostkiem robaczkowym po stronie P
• Z okrężnicą esowatą po stronie L
• Zagina się pod kątem prostym
• Przylega do ściany bocznej miednicy mniejszej w cały swoim przebiegu
• U końca jajowodowego jajnika, jajowód ponownie ostro się zagina i zstępuje
(ramię zstępujące) bezpośrednio przylegając powierzchnią wewnętrzną lejka i
strzępkami do górnej części brzegu wolnego oraz do górnej i tylnej części
powierzchni przyśrodkowej jajnika
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Leży w górnym brzegu więzadła szerokiego macicy (powleczony jest
otrzewną)
• Krezka jajowodu:
• Przylegający do jajowodu cienki i przeświecający górny odcinek więzadła
szerokiego macicy, który położony jest powyżej krezki jajnika i więzadła
właściwego jajnika
• Składa się z dwóch blaszek, które ściśle przylegają do siebie
• Między nimi przebiegają: tt. i żż., naczynia chłonne, włókna nerwowe przeznaczone dla
jajowodu i jajnika oraz pozostałości embrionalne (nadjajnik, przyjajnik)
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Ściana jajowodu:
• W obrębie cieśni ściana jest stosunkowo gruba:
• Mięśniówka jest najgrubsza
• Błona śluzowa jest najcieńsza
• W obrębie bańki ściana jest cieńsza:
• Mięśniówka jest słabo rozwinięta i składa się przeważnie z pasm włókien okrężnych
• Błona śluzowa układa się w liczne i wysokie, rozgałęzione i zespalające się z sobą fałdy
podłużne
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Budowa ściany jajowodu:
• Błona surowicza:
• Cała wolna część jajowodu od lejka do macicy powleczona jest błoną surowiczą, która przechodzi w
błonę surowiczą krezki jajowodu oraz na końcu macicznym w błonę surowiczą macicy
• Tkanka podsurowicza:
• Łączy błonę surowiczą z błoną mięśniową
• W niej przebiegają naczynia
• Błona mięśniowa:
• Składa się z:
• Zewnętrznej warstwa podłużnej
• Wewnętrznej grubszej warstwy okrężnej
• Odbywają się tu ruchy perystaltyczne w przesuwaniu się komórki jajowej i wydzieliny jajowodu w
kierunku macicy
• Błona śluzowa:
• Łączy się z błoną mięśniową bez pośrednictwa tkanki podśluzowej (to cecha charakterystyczna dla
całego żeńskiego kanału płciowego)
• Wytwarza bardzo liczne, rozgałęziające się, wysokie fałdy podłużne, które w przekroju poprzecznym
jajowodu mają wygląd rozgałęzionych kosmków
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Zapłodnienie i pierwsze okresy rozwoju zarodka:
• Nasienie zdeponowane zostaje podczas spółkowania w sklepieniu pochwy
• Plemniki przenikają przez galaretowaty czop śluzowy szyjki macicy
• Wędrówka plemników do jajowodu oblicza się na 2 godziny
• W jajowodzie plemniki dojrzewają i zachowując swoją ruchliwość mogą tu przebywać przez
kilka dni, jednak do zapłodnienia jaja zdolne są nie dłużej niż w ciągu 2 lub 3 dni
• Zapłodnienie komórki jajowej dokonuje się z reguły w bańce jajowodu
• Plemniki uwalniają komórkę jajową z komórek osłonki promienistej, po czym jeden z nich
wnika do komórki jajowej przebijając otoczkę przezroczystą
• Centrosom tego plemnika tworzy silne promieniowanie, główka pęcznieje i przekształca się
w typowe jądro komórkowe, które zespala się następnie z jądrem dojrzałej komórki jajowej
w procesie kariogamii
• Pobudzona do rozwoju komórka jajowa rozpoczyna bruzdkowanie
• W ciągu 3 dni swej wędrówki przez jajowód dzieli się 3- lub 4-krotnie i w 4 dniu (stadium 8-9
blastomerów) wchodzi do macicy
Jajowody albo trąbki maciczne
(tubae uterinae)
• Tt.:
• T. jajnikowa + t. maciczna
• Żż.:
• Uchodzą do splotu: żylnego jajnika lub żylnego macicznego
• Naczynia chłonne:
• Biegną wzdłuż naczyń krwionośnych
• Główny odpływ limfy prowadzi do węzłów lędźwiowych
• Nerwy:
• Pochodzą ze splotu jajnikowego oraz maciczno-pochwowego i w przebiegu
swym towarzyszą naczyniom
• Zawierają włókna czuciowe i autonomiczne
Macica (uterus)
Macica (uterus)
• Jest objęta wielkim fałdem otrzewnej
• Leży w środkowej części jamy miednicy między pęcherzem a
odbytnicą
• U kobiety dorosłej, która jeszcze nie rodziła ma ona charakterystyczny
kształt gruszkowaty
Macica (uterus)
• Budowa:
• Powierzchnia:
• Przednia czyli pęcherzowa
• Tylna czyli jelitowa
• Brzegi: P i L
• Trzon:
• To część najgrubsza i najszersza
• Rozpoczyna się u góry zaokrąglonym, szerokim odcinkiem położonym powyżej ujść
macicznych jajowodów (dno macicy)
• Cieśń:
• Stanowi najkrótszą część (zwężenie między trzonem a szyjką)
Macica (uterus)
• Budowa:
• Szyjka:
• U dziecka i dziewicy ma kształt wrzecionowaty, u dorosłych kobiet bardziej walcowaty
• Dolna trzecia część objęta jest górnym końcem pochwy
• Podzielona jest na odcinek/część: nadpochwowy (-ą) i pochwowy (-ą)
• Część dolna szyjki kończy się ujściem macicy:
• U kobiet, które nie rodziły mający kształt poprzecznie szczelinowatego lub okrągławego
otworu
• U kobiet, które rodziły znajduje się poprzeczna szczelina z bocznymi wcięciami
(pozostałościami przedarć wywołanych przez rodzący się płód) i ograniczone dwoma
wypukłymi wałami: wargą przednią i wargą tylną
• Boczne wargi przechodzą jedna w drugą, tworząc dookoła ujścia macicy wypukły
pierścień spłaszczony w kierunku przednio-tylnym
• W związku ze skośnym położeniem macicy w stosunku do pochwy obie wargi stykają się
z tylną ścianą pochwy
Macica (uterus)
• Jama macicy:
• W przekroju poprzecznym występuje w postaci płaskiej szczeliny
• W przekroju czołowym trzon ma jamę w kształcie trójkąta podstawą
skierowanego ku górze:
• W kątach podstawy znajdują się ujścia maciczne jajowodów
• W kącie dolnym, położonym w obrębie cieśni leży otwór dawniej nazywany ujściem
wewnętrznym macicy, prowadzi na do kanału szyjki macicy
Macica (uterus)
• Wymiary:
• Nieródka:
• Długość: 7,5cm
• Szerokość w obrębie trzonu: 4cm, szerokość w obrębie szyjki: 2cm
• Grubość w wymiarze strzałowym: 2,5-3cm
• Masa pustej nie ciężarnej macicy wynosi 50-60g
• Długość światła (od ujścia światła do dna): 6cm
• Wieloródka:
• Wymiary (długość, szerokość, grubość) wzrastają o 1-1,5cm
• Masa wzrasta około 2x
• Długość światła (od ujścia światła do dna): 7cm
• Około 50% przypada na trzon, 2cm na szyjkę i około 1cm na cieśń
Macica (uterus)
• Położona jest wewnątrzotrzewnowo w miednicy mniejszej i w związku z tym jest ogromnie
ruchoma
• Położenie pośrodkowe:
• Równo oddalona od ściany miednicy po stronie P i L
• Położenie osiowe:
• W osi miednicy
• Przodopochylenie:
• Kąt zawarty pomiędzy długą osią macicy lub jej trzonu a pochwą
• Tworzą kąt rozwarty otwarty ku przodowi
• Przodozgięcie:
• Kąt zawarty pomiędzy długą osią trzonu w stosunku do szyjki
• Tworzą kąt rozwarty otwarty ku przodowi i do dołu
• Skręcenie w stronę prawą:
• Skręt dookoła swej długiej osi w stronę prawą
• Gdy patrząc z góry lewy brzeg macicy skręca na prawo i do przodu
Macica (uterus)
• Statyka macicy:
• Umocowanie macicy:
• Więzadła, pasma mięśniowe, krezka macicy, dno miednicy
• Napięcie mięśniówki macicy:
• Mięśniówka usztywnia macicę, jednocześnie zmienia jej kształt i ustawienie
• Skurczona macica może się wyprostować jeżeli otoczenia na to pozwala
• Ciśnienie wewnątrzbrzuszne:
• Ciśnienie ściany brzucha i ciśnienie wypełniających się narządów wydrążonych czy cewkowych
ponieważ jama otrzewnowa miednicy i brzucha tworzą jedną wspólną przestrzeń
• Szczególne znaczenie ma stan wypełnienia pęcherza moczowego i odbytnicy
• Działanie ciężaru:
• Zależne jest od postawy ciała i jest ono największe w pionowej postawie (najsilniej obciąża
macicę)
Macica (uterus)
• Stosunek do otrzewnej:
• Większa część macicy powleczona
jest otrzewną (trzewną) tzw.
omacicze (perimetrium) (od tyłu
do przodu):
• Górny odcinek tylnej ściany pochwy
(sklepienie)
• Powierzchnia tylna odcinka
nadpochwowego szyjki macicy
• Cieśń, trzon, dno macicy
• Powierzchnia przednia trzonu macicy
• Na wysokości cieśnie przerzuca się ku
przodowi na pęcherz moczowy
Macica (uterus)
• Stosunek do otrzewnej:
• Na brzegach macicy P i L otrzewna
obustronnie przechodzi w więzadło
szerokie, które łączy macicę ze ścianą
boczną jamy miednicy
• Otrzewna jest nieprzesuwalnie
złączona z podłożem i tylko z przodu
w obrębie cieśni wsuwa się wiotka
tkanka łączna podsurowicza między
błonę surowiczą a błonę mięśniową
• Po stronie tylnej szyjki surowiczy fałd
odbytniczo-maciczny P i L czasem z
jednej strony przechodzi na drugi
łącząc się
Macica (uterus)
• Stosunek do otrzewnej:
• Z powierzchni przedniej cieśni macicy
otrzewna przerzuca się na pęcherz
moczowy i powstaje szczelinowata zatoka
tzw. zagłębienie pęcherzowo-maciczne:
• Nie zawiera jelit
• Z tyłu na wysokości I kręgu
guzicznego/kolców kulszowych otrzewna
pokrywająca część tylną sklepienia
pochwy przerzuca się na przednią ścianę
bańki odbytnicy wytwarzając zagłębienie
odbytniczo-maciczne:
• Zawiera pętle jelita cienkiego
• Ramię odbytnicze okrężnicy esowatej (po
stronie L)
• Wyrostek robaczkowy (po stronie P)
Macica (uterus)
• Więzadło szerokie macicy:
• To fałd otrzewnej wypuklony przez
macicę i jajowód
• Bocznie fałd ten dochodzi do
ściany bocznej miednicy
• W.sz.m. P i L dzieli jamę otrzewnej
miednicy mniejszej na dwie części
przednią i tylną
• Obustronnie składa się z:
• Krezki jajowodu
• Krezki jajnika
• Krezki macicy
Macica (uterus)
• Krezki macicy:
• Z dna miednicy między obie blaszki wnika
tkanka łączna zawierająca tłuszcz,
gładkie komórki mięśniowe oraz włókna
sprężyste
• Wzdłuż brzegów macicy wnika tkanka
łączna w której przebiegają naczynia i
nerwy zaopatrujące macicę
• Przymacicze (parametrium) (zawartość
krezki) zawiera:
• Tkankę łączną i tłuszczową, splot żylny
maciczny i pochwowy, t. maciczną, naczynia
chłonne, nerwy, odcinek końcowy
moczowodu
• Przyszyjcze:
• Przedłużenie przymacicza ku dołowi na
wysokości szyjki
Macica (uterus)
• Umocowanie:
• Układ wieszadłowy
• Układ podporowy
Macica (uterus)
• Układ wieszadłowy:
• Utworzony jest przez pasma oraz
powrózki łącznotkankowe
(więzadła)
• Więzadła te zawierają wiązki
mięśniówki gładkiej dzięki czemu
są bardzo rozciągliwe i kurczliwe
• Rodzaje:
• Więzadło podstawowe macicy
(troczek macicy)
• Więzadło pęcherzowo-maciczne
• Więzadło odbytniczo-maciczne
• Więzadło obłe
Macica (uterus)
• Więzadło podstawowe macicy
(lig. cardinale uteri) (troczek
macicy, retinaculum uteri):
• Odchodzi z P i L strony (głównie z
szyjki) macicy i kieruje się do
ściany bocznej miednicy mniejszej
• Stanowi część środkową
łącznotkankowej płyty
naczyniowo-nerwowej
Macica (uterus)
• Więzadło pęcherzowo-maciczne
(lig. vesico-uterinum):
• Z szyjki do przodu pod otrzewną
zagłębienia pęcherzowo-
macicznego do dna pęcherza
moczowego
• Parzyste niezbyt silne pasmo
• Zawiera wiązki mięśniówki gładkiej
(m. pęcherzowo-maciczny)
Macica (uterus)
• Więzadło odbytniczo-maciczne (lig.
recto-uterinum):
• Parzyste więzadło (P i L)
• Z powierzchni tylne szyjki kieruje się ku
tyłowi do ściany bocznej odbytnicy i
przyczepia się do powierzchni miednicznej
kości krzyżowej na wysokości IV kręgu
krzyżowego
• Więzadło wypukla fałd otrzewnej (fałd
odbytniczo-maciczny):
• Fałd P i L stanowią górną granice zagłębienia
odbytniczo-macicznego i często z przodu
łukowato łączą się z sobą wytwarzając jeden
wklęsły brzeg
• Przyczynia się do utrzymania
przodopochylenia macicy we właściwych
granicach (pełni funkcję odciągacza)
• Zawiera wiązki mięśniówki gładkiej (m.
odbytniczo-maciczny)
Macica (uterus)
• Więzadło obłe macicy (lig. teres
uteri):
• Długość: 12-14cm, grubość: 0,5cm
• Zawiera włókna klejodajne i
sprężyste, pasma mięśniówki
gładkiej
• W kanale pachwinowym
dochodzą włókna mięśniowe
prążkowane pochodzące z m.
skośnego wewnętrznego i
poprzecznego brzucha
(odpowiadające włóknom
dźwigacza jądra u mężczyzny)
Macica (uterus)
• Więzadło obłe macicy (lig. teres
uteri):
• Rozpoczyna się obustronnie u brzegu
bocznego trzonu macicy nieco do przodu
i ku dołowi od jajowodu
• Dalej w więzadle szerokim macicy tuż
poza jego blaszkę przednią, unosząc ją i
wytwarzając fałd
• Po dojściu do ściany bocznej miednicy
mniejszej biegnie zaotrzewnowo ku
górze i do przodu dochodząc do
pierścienia pachwinowego głębokiego
• Wstępuje do kanału pachwinowego
• Po przejściu przez pierścień pachwinowy
powierzchowny dzieli się na liczne
delikatne pasma, które kończą się w
tkance podskórnej wargi sromowej
większej oraz wzgórka łonowego
Macica (uterus)
• Zawartość kanału pachwinowego u kobiety:
• Więzadło obłe macicy
• Gałązka t. macicznej
• Gałązki żylne łączące żyły macicy z żyłami wzgórka łonowego (a więc z
zasięgiem ż. podskórnej odpiszczelowej)
• Naczynia chłonne prowadzące limfę z dna miednicy do węzłów okolicy
pachwinowej
• Gałąź płciowa n. płciowo-udowego
• Workowata wypustka otrzewnej (diverticulum Nucki) pozostałośc wyrostka
pochwowego otrzewnej
Macica (uterus)
• Układ podporowy:
• Pochwa
• Dno miednicy:
• Najbardziej obciążony jest:
• Przednio-przyśrodkowy brzeg m. dźwigacza odbytu (ramiona dźwigacza)
• Odcinek położony między odbytnicą a pochwą
Macica (uterus)
• Do przodu powierzchnia pęcherzowa:
• Trzon macicy przylega do pęcherza
• Zagłębienie pęcherzowo-maciczne poniżej znajduje się
• Przestrzeń pęcherzowo-maciczna, która ku dołowi przedłuża się w
• Przestrzeń pęcherzowo-pochwową lub cewkowo-pochwową
• Do tyłu powierzchnia jelitowa:
• Zagłębienie odbytniczo-maciczne
• Pętle jelita cienkiego + część końcowa okrężnicy esowatej (strona L), wyrostek robaczkowy
(strona P)
• Bocznie obustronnie:
• T. maciczna P i L
• Potężne sploty żylne
• Splot maciczny P i L
• Około 2cm od szyjki macicy do przodu i przyśrodkowo biegną moczowody kierując się do
pęcherza wpierw na bocznej, następnie na przedniej ścianie pochwy
Macica (uterus)
• Budowa ściany macicy:
• Błona surowicza
• Błona mięśniowa
• Błona śluzowa
Macica (uterus)
• Błona surowicza:
• To omacicze czyli otrzewna pokrywająca większą część narządu
• Jej jednowarstwowy nabłonek płaski leży na cienkiej warstwie tkanki łącznej
włóknistej, przechodzącej z jednej strony w tkankę luźną więzadła
szerokiego, z drugiej strony łączącej się z błoną mięśniową macicy
Macica (uterus)
• Błona mięśniowa:
• Stanowi najgrubszą warstwę ściany macicy i tworzy tzw. mięsień maciczny
• Składa się ze zwartego układu pęczków mięśniowych gładkich, wśród których
występuje skąpa ilość luźnej tkanki łącznej głównie w otoczeniu licznych
naczyń krwionośnych (błona mięśniowa jest również błoną naczyniową)
• Można tu wyróżnić trzy słabo rozgraniczone warstwy:
• Naczyniową: najgrubszą środkową, zawierającą liczne rozgałęzienia naczyń
krwionośnych
• Nadnaczyniową: zewnętrzną
• Podnaczyniową: wewnętrzną
Macica (uterus)
• Błona mięśniowa:
• Mięśniówka macicy powstaje z dwóch składników odmiennego pochodzenia:
• Mięśniówka pierwotna:
• Rozwija się z przedłużenia mięśniówki okrężnej jajowodów
• Pęczki te wchodzą do głębszych warstw mięśnia macicznego zachowują swój zasadniczy
kierunek i tworzą dwa symetryczne układy spiralne (P i L) i krzyżujące się nawzajem
• Mięśniówka wtórna (dodatkowa):
• Rozwijająca się z mezenchymy podsurowiczej oraz z pasm mięśniowych wstępujących do
macicy
• Pęczki mięśniowe po wejściu w ścianę macicy z jej więzadeł rozchodzą się wachlarzowato,
początkowo powierzchownie, następnie przenikają do warstw głębszych
Macica (uterus)
• Błona śluzowa:
• Macica nie ma tkanki podśluzowej i błona mięśniowa łączy się bezpośrednio z
błoną śluzową
• W trzonie i cieśni błona śluzowa jest miękka i gładka, w szyjce jest bardziej twarda i
pofałdowana
• Nabłonek szyjki podobnie jak w trzonie jest jednowarstwowy walcowaty, częściowo
migawkowy
• W części pochwowej szyjki macicy mieści się nabłonek wielowarstwowy płaski
• W kanale szyjki błona śluzowa tworzy dwa układy fałdów, z których jeden leży na
ścianie przedniej, drugi na tylnej:
• Każdy układ składa się z jednego osiowo położonego fałdu podłużnego i z obustronnie, jak
pióra dochodzących licznych fałdzików bocznych (fałdy pierzaste)
• Fałdziki ściany przedniej wnikają między rowki ściany tylnej i odwrotnie oba te układy
fałdów uszczelniają kanał szyjki i są ochroną przed wnikaniem śluzu pochwy czy zarazków
Macica (uterus)
• Cykl menstruacyjny:
• Trwa z reguły 28 dni
• Ze względów praktycznych za fazę pierwszą przyjmuje się okres krwawienia miesięcznego
(miesiączka)
• Fazy:
• Wzrastania:
• Od 5-16 dnia (około 11 dni) licząc od pierwszego dnia krwawienia miesięcznego aż do utworzenia się ciałka
żółtego i rozpoczęcia wydzielania przezeń progesteronu (hormonu ciałka żółtego)
• Wydzielnicza:
• Od 16-27 dnia cyklu przygotowuje błonę śluzową macicy do przyjęcia mającego się zagnieździć w niej zarodka
• Niedokrwienia:
• Gdy nie dojdzie do zapłodnienia ciałko żółte zaczyna zanikać, przestaje wydzielać swój hormon
• W 27 lub 28 dniu cyklu dochodzi do niedokrwienia błony śluzowej
• Złuszczenia albo krwawienie miesięczne:
• Proces ten trwa 2-3 dni podczas którego krew ze strzępkami złuszczającej się warstwy czynnościowej błony
śluzowej oraz wydzieliną gruczołów przedostaje się do jamy macicy i odpływa na zewnętrz
• Odnowy:
• Trwa około 1-2 dni
Macica (uterus)
• Tt.:
• T. maciczna (od t. biodrowej wewnętrznej)
• Żż.:
• Splot żylny maciczny:
• Wzdłuż brzegów macicy P i L wewnątrz więzadła szerokiego obejmujący t. maciczną
• Do żż. macicznych i do ż. biodrowej wewnętrznej
• Naczynia chłonne:
• Węzły lędźwiowe: dno macicy i górna część trzonu
• Węzły przymaciczne i do węzłów biodrowych wewnętrznych: dolna część trzonu i z
szyjki
• Węzły pachwinowe powierzchowne: drobne naczynka chłonne biegnące wzdłuż
więzadła obłego macicy
• Węzły krzyżowe: u podstawy więzadła szerokiego macicy
Macica (uterus)
• Nerwy:
• Autonomiczny splot maciczno-pochwowy będący głównym przedłużeniem
splotu podbrzusznego dolnego
• Nn. przywspółczulne z III i IV nerwu krzyżowego (nn. trzewne miedniczne)
dochodzące do splotu maciczno-pochwowego
• Włókna czuciowe dochodzą do 1-3 segmentu lędźwiowego rdzenia
kręgowego
• Włókna współczulne na mięśniówkę macicy nie ciężarnej wywierają czynność
hamującą, na mięśniówkę macicy ciężarnej- pobudzającą
Wszystkie ryciny pochodzą z podręcznika:
Anatomia Człowieka Tom I. A. Bochenek, M. Reicher. PZWL 2010