Taalbeschouwing: woorden en hun betekenis(sen)

Doelen
Op het einde van dit thema:
- kan ik homoniemen, synoniemen en antoniemen herkennen en benoemen
- kan ik zelf voorbeelden geven van synoniemen, antoniemen en homoniemen
- kan ik het verschil uitleggen tussen denotatie en connotatie
- kan ik in een tekst synoniemen gebruiken om variatie aan te brengen
- ken ik de woordenschat gebruikt in de oefeningen: kan ik de woorden zelf gebruiken
en weet ik wat ze betekenen

Theorie

HOMONIEMEN: zijn woorden met dezelfde vorm (spelling en uitspraak zijn gelijk),
maar met een verschillende betekenis.
Bv. Bal= plaats op de dansen of bal = rond voorwerp waartegen men kan trappen
Bv. koper = metaalsoort of koper = iemand die iets koopt
SYNONIEMEN: zijn woorden met ongeveer dezelfde betekenis. Ze brengen variatie
aan in ons taalgebruik.
Bv. Lopen = rennen
OPMERKING: heel vaak is er tussen synoniemen een betekenisnuance of een
verschil in stijl of gevoelswaarde. Er kan dus een verschil zijn in denotatie of in
connotatie.
ANTONIEMEN: zijn woorden met een tegengestelde betekenis. Om een antoniem te
vormen kun je een volledig ander woord gebruiken of een woord aanpassen door
voor- of achtervoegsels te gebruiken.
Bv. Groot – klein
Bv. eerlijk - oneerlijk

170
Oefeningen
Basisoefeningen
o Oefening 1: welk woord beantwoordt aan de beide omschrijvingen?

Klein vlekje + leesteken: punt

Korte periode van neerslag + bepaalde stemming: bui

Aardworm + in zee stekende, smalle dam: pier

Dit zijn drie voorbeelden van homoniemen

o Oefening 2: welk woord beantwoord aan de beide omschrijvingen?

Welk instrument is ook een bloem? viool

Je kunt erop schrijven, maar ook op eten: bord

Welk landbouwwerktuig is tevens een groep? ploeg

Het is een oogopslag en een dun metaal: blik

Het is zowel een reis als een luchtstroom: tocht

o Oefening 3: kun je zelf drie voorbeelden vinden van homoniemen?

Voorbeeld 1: ______________________________________________________

Betekenis 1: ______________________________________________________

Betekenis 2: ______________________________________________________

Voorbeeld 2: ______________________________________________________

Betekenis 1: ______________________________________________________

Betekenis 2: ______________________________________________________

Voorbeeld 3: ______________________________________________________

Betekenis 1: ______________________________________________________

Betekenis 2: ______________________________________________________

171
 o Oefening 4: hieronder vind je telkens twee tekeningen die homoniemen
voorstellen. Vind je ze? Schrijf ook de twee betekenissen op.
A Betekenis 1: slot als in einde
Betekenis 2: slot als in een kasteel
B Betekenis 1: licht als in niet donker
Betekenis 2: licht als in niet zwaar
C Betekenis 1: kater als in de lichamelijke toestand
wanneer iemand te veel gedronken heeft
Betekenis 2: kater als in de mannelijke vorm van een kat
D Betekenis 1: synoniem van een maaltijd
Betekenis 2: gerecht – rechtsprekende instantie

172
 o Oefening 5: lees de zinnen en vervang het vetgedrukte woord telkens door
een antoniem.
1. De trekpleister is het piepklein/ reuzegrote labyrint.

2. Omdat de Vlaamse wetgever het zo voorschrijft, beloont/ straft het

dopingtribunaal strenger dan ooit.

3. De nieuwste film van Brad Pitt was een echte succes/flop

4. Irrationele/rationele ideeën worden niet vaak werkelijkheid.

5. Flitscamera’s zijn minder accuraat/ inaccuraat – onnauwkeurig dan aanvankelijk

gedacht.

6. Straatraces worden legaal/ illegaal.

o Oefening 6 : geef telkens het antoniem door het achter- of voorvoegsel te

veranderen.
Sprakeloos: spraakzaam
Activeren: deactiveren
Zinloos: zinvol
Mobiel: immobiel
Doordacht: ondoordacht
Symmetrisch: asymmetrisch

o Oefening 7: zoek het antoniem van het woord tussen haakjes.

De overgang van de lagere school naar het secundair onderwijs is voor veel leerlingen
te plots/bruusk (geleidelijk).
Dat was nog eens een boeiend/interessant/spannend boek (saai).
Na een langdurig verblijf in de gevangenis nam hij zich voor anders te gaan leven
(kortstondig).
Een langdurige oplossing is hier misschien aangewezen, maar enthousiast ben ik niet
(kortstondig).
Hij verdedigde zich moedig/dapper tegen de valse beschuldigingen (laf).
Na twee slechte jaren verwachten de fruittelers eindelijk weer een zeer rijke oogst
(schrale).
De ploeg speelde sterk, maar er waren ook een paar opmerkelijke individuele
prestaties (collectief).

173
Een rechter moet zo objectief mogelijk oordelen over de hem voorgelegde zaken
(subjectief).
In plaats van de zaak grondig aan te pakken, stelde de politie zich tevreden met een
oppervlakkig onderzoek (diepgaand).
Ik kan het ook niet helpen, maar toen ik hem voor het eerst zag, voelde ik alleen
maar antipathie voor hem (sympathie).
Ik hoef jou toch niet te zeggen wat er moet gebeuren; ik ben maar een leek in het
vak. Jij bent toch de specialist/deskundige (leek).

o Oefening 8: lees de onderstaande zinnen en vervang telkens het woord

‘leuk’ door een synoniem. Zoek eventueel inspiratie op
https://synoniemen.net/
Wat heb je een leuke trui aan!

Mooie/toffe

We hadden gisteren een leuke avond onder vriendinnen.

Gezellige/fijne

Pieter had een leuk idee voor het feestje

Origineel/interessant

Ik denk dat Willem Anke wel leuk vindt.

Knap/aantrekkelijk/sympathiek

Ik vind het niet leuk als je me plaagt.

Fijn/aangenaam

Hans vertelde gisteren een leuke mop.

Grappige

174
 Uitbereidingsoefeningen
o Oefening 1: lees de tekst en voer nadien de opdrachten uit
Digibesitas: Vlaamse tieners beter gewapend dan dertigers
Onze aandacht voor smartphones en sociale media kan tot overdaad leiden. Maar opvallend
genoeg zijn jongere gebruikers net beter in staat om de notificatie-overdaad onder controle
te houden.
Digibesitas, een overdaad aan schermen, meldingen en digitale contacten, werd vorig jaar
voor het eerst in het leven geroepen. De beschavingsziekte is niet weg, zo'n 12,6 procent van
de Vlamingen zit in de categorie. Maar professor Lieven De Marez (imec & UGent) nuanceert
ook.
Zo heeft 64,5 procent van de Vlamingen geen last van digibesitas. Nog eens 16 en 7 procent
is wel verslaafd aan respectievelijk social media of de smartphone. Maar niet in die mate dat
het problematisch is.
"We willen geen paniek zaaien alsof Vlaanderen met een enorm probleem zit. Veel Vlamingen
botsen tegen de grenzen van digibesitas, maar slechts één op acht vertoont echt
problematisch gedrag", aldus professor De Marez. "Mensen kunnen veel zelf doen om het
probleem aan te pakken."

Sms vs. berichtenstroom

De cijfers zijn afkomstig van Digimeter, dat al enkele jaren het digitaal mediagebruik van de
Vlaming onderzoekt. Niet enkel het aantal toestellen of sociale netwerken, maar ook de
impact die ze op ons leven hebben. "De grote boosdoener is de OTT-communicatie (over the
top). We hebben bij 200 mensen hun gedrag gevolgd en dan zie je iets opmerkelijks. Een
sms wordt gemiddeld pas na dertig minuten beantwoord. Maar een bericht via WhatsApp of
Snapchat wordt, ongeacht de leeftijd van de gebruiker, meteen beantwoord."
26,4 procent gebruikt minstens 4 sociale netwerken per dag. Die non-stop berichtenstroom
beter onder controle houden is nochtans eenvoudig. "Een van de populairste maatregelen is
je notificaties uitschakelen. Je hoeft je smartphone niet buiten te gooien, eens je meldingen
afzet ga je veel tijd winnen, maar je moet mensen zo ver krijgen."
Jongeren doen het beter
Het cliché wil dat jongeren veel intensiever met hun smartphone bezig zijn. Maar De Marez
wijst er op dat dat niet wil zeggen dat ze er slechter mee omgaan. "Jongeren zijn veel
mediawijzer dan de tieners van gisteren en daarvoor. De huidige dertigers zijn de eerste
generatie digital natives en zij hebben het meest last van digibesitas."

"Zij zijn als eerste begonnen met social media en vandaag doen ze alles op Facebook. Ze
houden contact met de school van hun kinderen, met hun volleybalclub, ze plaatsen er foto's
en zijn er het meest afhankelijk van. Ze willen er vaak wel vanaf maar het lukt niet."
Daartegenover staat een jongere generatie die weliswaar meer tijd heeft, maar ook slimmer
is. "Jongeren zijn even intensief op sociale media, maar ze spreiden het over meerdere

175
platformen. Hun foto's staan op Instagram, ze snapchatten met schoolvrienden en sms'en met
de familie. Die tieners gaan ook ooit in tijdsnood geraken, maar ze gaan hun gedrag
makkelijker kunnen beperken, bijvoorbeeld door te stoppen met Snapchat of Messenger.
Waar dertigers vooral op één groot platform, Facebook en deels ook Whatsapp, 'gevangen'
zitten. Dat is een frappant verschil tegenover de tieners die hun risico spreiden. 25/01/17,
Bron: Datanews (Knack.be)

Opgave: Zoek voor de onderstreepte woorden een synoniem. Opgelet: denk goed na
of de betekenis dicht genoeg bij het oorspronkelijke woord ligt.

Woord Synoniem Woord Synoniem

aandacht interesse uitschakelen afzetten

vorig Verleden/afgelope afhankelijk Gebonden/gehech

n t

enkel Alleen beperken Limiteren/begrenz

en

impact Invloed frappant opvallend

gedrag Levenswijze verschil Onderscheid

Opgave: Zoek voor de gemarkeerde woorden een antoniem.

Woord Antoniem Woord Antoniem

overdaad Tekort, gebrek populair Impopulair/onpopul

air

problematisch / beginnen Eindigen

digitaal Analoog afhankelijk Ongebonden/onafha

nkelijk

sociaal Asociaal beperken Uitbreiden

eenvoudig Ingewikkeld/comp verschil Gelijkenis/overeenk

lex omst

176
Zelfevaluatie

Ik vond dit onderwerp: HEEL LEUK / LEUK / MATIG LEUK / NIET LEUK
Motivatie voor dit HEEL STERK / STERK / MATIG / ZEER MATIG / NIET
onderwerp
Ik kan mijn motivatie
verbeteren door:

Ik kan homoniemen, synoniemen en antoniemen herkennen en benoemen.

JA/NEEN
Ik kan zelf voorbeelden geven van synoniemen, antoniemen en homoniemen.
JA/NEEN
Ik kan het verschil uitleggen tussen denotatie en connotatie JA/NEEN
Ik kan in een tekst synoniemen gebruiken om variatie aan te brengen. JA/NEEN
Ik ken de woordenschat gebruikt in de oefeningen JA/NEEN
Ik kan mezelf verbeteren in wat ik moet kennen en kunnen door:
________________________________________________________________
___________________________________________________________________
_____________________________________________________________
________________________________________________________________
Merk je dat je dit hoofdstuk niet onder de knie hebt, maak dan de
remediëringsoefeningen.

177