Szlachta polska w 17 i w pierwszej połowie 18 wieku przypisywała sobie pochodzenie od

walecznego, starożytnego ludu Sarmatów. Przekonanie arystokracji o ich wyższości i

sarmackim rodowodzie wywiodło się od greckiego geografa – Ptolemeusza, który umieścił
ów lud w pobliżu Wisły.

Lud sarmacki z założenia uznawany był za wojowniczą, dumną i odważną społeczność.

Wyróżniała ich miłość do ojczyzny, przywiązanie do wiary ojców, gościnność, krasomówstwo
oraz patriotyzm. Wyżej przywołane cechy, były uznawane za autorytet, dlatego ich
przywłaszczenie było dla polskich szlachciców wygodnym rozwiązaniem. Obraz owego
arystokraty najpełniej oddają losy Jana Chryzostoma Paska, autora napisanych u kresu
życia ,,Pamiętników”. Bohater ,,Roku pańskiego 1660” opowiada o uczcie Marcyjana
Jasińskiego, na której został sprowokowany przez jednego z braci Nuńczyńskich. Dumny,
pewny siebie szlachcic, chcąc uniknąć niepotrzebnej zwady wyszedł z karczmy, jednak
awanturnik dogonił uciekiniera i zaproponował bójkę. Mężczyzna - nie chcąc łamać
regulaminu zabraniającego pojedynków w obozie wojskowym- co świadczyło o wychowaniu
i przestrzeganiu ścisłych zasad gościnności - zaproponował inny termin konfrontacji i odszedł
w swoją stronę, do swojego stałego miejsca pobytu. Okazało się wówczas iż oponent Paska
gonił go i zaczął na niego nastawać, rozpoczynając bójkę. Jan (który wziął już swoją szablę)
zaczął odpierać ataki i pokonał przeciwnika cięciem w szyję. Chwilę później nadbiegł
młodszy brat pokonanego, którego bohater szybko obezwładnił, oraz chytry gospodarz uczty,
któremu mimo cwanemu podstępowi, również nie udało się odnieść zwycięstwa. Przytoczony
fragment ilustruje dumnego, prawego, walecznego szlachcica, który w sposób wyszukany i
wytworny operuje bronią. Sarmata jest również awanturnikiem i posiada duże skłonności do
bójek, jednak jest w stanie pokonać przypisanego mu oponenta bez większego trudu.

Podczas pełnego opisu sarmaty, należy się również skupić na jego wadach i przywarach. W
drugiej połowie XVII wieku sarmatyzm zaczął podążać w niedobrym kierunku. To, co
wcześniej stanowiło wielką wartość, zaczęło kostnieć i przybierać wynaturzoną postać.
Sarmaci zaczęli zapominać o tym, co powinno być podstawą ich kultury. Umiłowanie
ojczyzny zaczęło przeradzać się w ksenofobię i niechęć do zmian, co negatywnie odbijało się
na państwie Polskim, która stanowczo słabła na tle szybko rozwijających się sąsiadów.
Sarmaci mieli również skłonność do wywyższania się nad innymi narodami oraz
nadmiernego skupiania się doskonałości własnej ojczyzny (megalomania) . Ten aspekt
idealnie przedstawia kolejny fragment ,,Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska, w którym to
autor krytykuje specyficzne według niego, zachowania Duńczyków, porównując je z
tradycjami wychowanych mieszkańców Polski. Główny bohater przywołuje w tekście
osobliwą codzienność owej narodowości, by podkreślić wyjątkowość i nieskazitelność
Rzeczpospolitej. Mankamenty polskiej szlachty już w 17 wieku zaczął dostrzegać Wacław
Potocki, który uważał że sarmatyzm łączy się zarówno z obowiązkami jak i licznymi
przywilejami i dumą z własnego pochodzenia. W swoim dziele ,,Zbytki polskie”, autor
słusznie zwraca uwagę na bogactwa i zbytki niewalczącej na froncie szlachty, zestawiając ją
z głodem i ubóstwem prawdziwych żołnierzy broniących granic Polski.

Podsumowując, sarmatyzm jest bardzo ciekawym zjawiskiem, którego żniwa obserwujemy

również w dzisiejszej kulturze polskiej – wiele zachowań barokowej szlachty pokrywa się z
codziennością tutejszych obywateli. Przodkowie zostawili nam wiele powodów do dumy
takich jak; zagorzaly patriotyzm czy rozbudowaną wiarę ciągnącą się od pokoleń, jak i wiele
powodów do wstydu; widoczna w społeczeństwie ksenofobia, skłonności do wszczynania
awantur czy pijaństwo.