Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • სონანტთა სისტემა და აბლაუტი ქართველურ ენებში - საერთო-ქართველური სტრუქტურის ტიპოლოგია

    Uploaded by

    Шлягер Лалахей
    118 views565 pages

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF, TXT or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf or txt
    118 views565 pages

    სონანტთა სისტემა და აბლაუტი ქართველურ ენებში - საერთო-ქართველური სტრუქტურის ტიპოლოგია

    Uploaded by

    Шлягер Лалахей

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF, TXT or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf or txt
    of 565

    საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემი» -

    აღმოსავლეთმცოდნეობ: ს ინსტიტუტი

    თ. გამჰტელიძე, გ. მაჭაევატიანი

    სონანჭთე სისჭემა
    0ა
    ებლაუბი ქართველუტ ენებში
    საერთო-ქართველური სტრუქტურის ტიპოლოგია

    გ. წერეთლის რედაქციითა და წინასიტყვაობით

    გამომცემლობა „მეცნიერება“
    თბილისი –– 1965
    შრომაში განხილულია ქართველურ ენათა
    'მშედარებით-ისტორიული შესწავლის ძირითადი
    საკითხები ენობრივი ანალიზის სტრუქტურული
    მეთოდების გამოყენებით. შედარებითი და ში-
    ნაგანი რეკონსტრუქციის გზით აღდგენილია
    საერთო-ქართველური ენობრივი სისტემის ძი-
    რითადი სტრუქტურული მოდელები (ფონოლო-
    გიური და მორფონოლოგიური) და შესწავლი-
    ლია მათი დიაქრონიული ტრანსფორმაციები
    ქართველურ ენათა ფორმირებისა და ისტორიუ-
    ლი განვითარების გხების გამოვლენის მიზნით.
    რეკონსტრუირებული საერთო-ქართველუ-
    რი ფონოლოგიური და მორფონოლოგიური
    მოდელები ამჟღავნებენ სტრუქტურულ-ტიპო-
    ლოგიურ პარალელიზმს ინდოევროპულ მოდე–-
    ლებთან, რაც ახალ საკითხებს აყენებს ქართვე–-
    ლურ ენათა მიმართების შესახებ ინდოევრო-
    პულ ენებთან.
    შინაარსი
    ხონანტებისა და აბლაუტის თეორიის გამო ქართველურ ენებში (გ. წერეთელი)
    . L+.099
    –__–”შ!შ"··"""· .....9053
    პირობით ნიშანთა და სიმბოლოთა განმარტება . ..................C6
    შესავლი ............... –->ფეე'”"'"'"'"“რე”'

    ნაწილი პირველი

    სო.ნანტთა სისტემა ძართველურ ენებში


    თავი პირველი. /8/ და /ი/ ფონემები ქართველურ ენებში

    „ სონანტთა ადგილი ენის ფონოლოგიურ სისტემაში . ....... ...ა.ა....ა 21


    · I) და წუ) ბგერათა ურთიერთობა სვანურში ............. ..თ.ა.. 25
    · /უ/ და /8/ ფონემათა მიმართების დიაქრონიული ანალიზი იამი თააბგ ა „ა. 32
    - Iე), I4) და წუ) ბგერების ურთიერთობა ძველ ქართულში ........... + .· 38
    „ /ვ/ :/ტ/ დაპირისპირების დიაქრონიული ანალიზი ................ 49.9
    - (ვეტ) და (უ) ბგერათა ურთიერთმიმართება ძველ ქართულში... ........... ––––_."
    · (ვ) და წუ) ბგერათა ურთიერთმიმართება მეგრულ-კანურში ....-. ...... 53
    „ /#0/ ფონემა სანერთო-ქართველურში ... -....... ...... .... 62
    „ (ი) და (ი| ბგერათა ურთიერთობა სვანურში. . ·-.... ............ 64
    . (ი1 და (ი) სეგმენტცთა ურთიერთობა ძველ ქართულში. . .... –_
    · (ი) და (ი) მეგგრულ-კანურში .........,.......... –_-
    „ /ბი/ ფონემა საერთო-ქართველურში . . ...... თომა ითაოათოთოაიბაიი თ. 71

    თავი მეორე. /ლ რ მ ნ/ ფონემები ქართველურ ენებში


    .„ სონორ თანხმოვანთა შესატყვისობა ქართველურ ენებში, .............. 73
    -

    „ ქართ. /ლ/ ფონემის შესატყვისები მეგრულ-ვანურსა და სვანურში ...... ... 7.4


    (ე)

    „ ბოლოკიდური #რ ელემენტის რეფლექსები . . ........ „...... 83


    ჯოღორ- ტიპის სრულხმოვანი ფორმების წარმოქმნა მეგრულ-ჭანურში . „..... მ95
    .„ უმარცვლო I#ლ »#რ) ელემენტები ბოლოკიდურ პოზიციაში .. ......... 88
    „ მარცვლოვანი (#6 %ლ #მ #6) ელემენტები პოზიციაში თანხმოვნებს შორის ა.ი... შ9%
    თათო

    „ მარცვლოვანი (#დ #46) ელემენტების კვალი ქართულში . . .-........... 100


    · 0C--C პოზიციაში წარმოდგენილი მარცვლოვანი (%დ %რ %6) ელემენტები საერთო-ქართ-
    ქელურში .. .ა.... . 105

    9. მარცვლოვანი და უმარცვლო ელემენტები. პოზიცია ში თანხმოვანსა. და ხმოვანს შორის, 105


    10. მარცვლოვანი ელემენტები ანლაუტში თანსმოვნის. წინ ........ი..... ა» 123
    11. უმარცვლო წრ ლ მ ნ) ელემენტები . ... ........ ი.თ.აი.ი.ი....129
    12. თაჟვკიდური წლ|!| ელემენტი უეეყუ??L–77–”წ'''"” თათა იაიის. 130
    13. 8 %ი #რ X#ლ X#მ Mნ/ სონანტები საერთო-ქართველურში .-–” –_–_–_“ 140
    თავი მესამე. ხმოვანთა სისტემა ქართველურ ენებში

    1. ხმოვანთა შესატყვისობანი ქართველურ ენებში... ....... ....... · +145


    2. ხმოვანთა შესატყვისობის დიაქრონიული ინტერპრეტაცია . .......... . .147
    3. ხმოვანთა კომბინატორული ცვლილებები ქართველურ ენებში –_ I)
    1. ხმოვანთა ცვლილებები სვანურში '" 151
    II. ხიოვანთა ცვლილებები ზხანურ დიალექტებში ააა... -––_“ LV
    ი.:VLზ8ხ|%VIIლე”,ს,ხ,აე”ძთ"""'წ"'·'·''·'·'··'·'· 160
    4. ხმოვანთა სისტემა საერთო-ქართველურში.. . .................. 171

    ნაწილი მეორე

    აბლაუტი ქართველურ ენებში

    თა ვიი პირველი. აბლაუტი ზმნის სისტემაში

    1. აზლაუტის ფუნქციონალური რაობა -"” „.....175


    2. აბლაუტი 'ორმორფემიან ზმნურ ფუძეებში ძველ ქართულში · –>»"V'წშწ' "წ
    3. აბლაუტი მეგრულ-კანური ფუძედრეკადი ზმნის სისტემაში ................, 187
    4. ორმორფემიან ზმნურ ფუძეთა გამარტივების შემთხვევები ქართველურ დიალექტებში . 194
    5. აბლაუტი ცალმორფემიან ზმნურ ფუძეებში ძველ ქართულში ............... 204
    6. ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა სისტემა სვანურში. ....:...,...,... 207
    7. ცალმორფემიანი გარდაუვალი ზმნის სისტემა მეგრულ-ჭანურში -–-
    8. თემატური აწმყოსა და ათემატური აორისტის მქონე ზმნები ქართულში . ..... 225
    . 9. თემატური აწმყოსა და ათემატური აორისტის მქონე ზმნები ხკანურსა და მეგრულ- ,
    განურში . -. _შწურ=რ”'"
    10. თემატური აწმყოსა და თემატური აორისტის მქონე. ზმნები თაია ი ნონაი მი8იე 239
    11, გრძელხმოვნიანი აორისტის მქონე ზმნები ........................ 240
    12. აორისტის წარმოების ძირითადი სროუქტურული ტიპები ს საერთო-ქართველურში „ . 22
    13, ნამყო უწყვეტელი ქართველურ ენებში - თაა ინთან ნ თაა ამრ თსც 273
    14. კაუხატიეი ქართეელურ ენებში. +. ................ თაია მთი 276

    თავი მეორე, აბლაუტი სახელის სისტემაში

    1, აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა სახელურ ფუძეებში ...........:,,.,.. 279


    2. მორფემათა სტრუქტურა და მათი შეერთების წესები ს საეროო-ქართველურში . . . . 303
    3. საერთო-ქართველური ფონო-მი რფოლოგიური სისტემის ტრანსფორმაცია და ისტო-
    რიულ ქართველურ ენათა ჩამოყალიბება იიი. -=-=-“" 325
    4. ქაოთველური და ინდოევროპული , ...... " 365

    სიტქვათა საძიებელი
    ქართული? . ................. ი.....9475
    ““''ს""""" ·" 491
    სო.ნანტებისა და აბლაუტის თეორიის ზამო.

    ქართველურ ენებში

    წინამდებარე ნაშრომი თამაზ გამცრელიძისა და გივი მაჭავარია--


    ნისა „სონანტთა სისტემა და აბლაუტი ქართველურ ენებში“ არის შედარებით-
    ისტორიული ნარკვევი ქართველურ ენათა შესახებ, დაწერილი ენის ანალიზის-
    სტრუქტურული მეთოდების გამოყენებით. შრომა ძირითადად ეხება ქართველური.
    ენების სონანტთა სისტემისა და აბლაუტის საკითხებს, მაგრამ არსებითად მასში·
    განხილულია ამ ენათა თითქმის მთელი სტრუქტურა, დაწყებული ფონემური შე-
    მადგენლობით და გათავებული მორფემათა აგებულებით, იმისათვის, რომ ავტო-
    რებს სონანტთა სისტემისა და აპოფონიის საკითხები დაემუშავებინათ, საჭირო
    იყო დეტალური ანალიზის ჩატარება ენობრივი იერარქიის სხვადასხვა დონეზე,
    ვინაიდან მათი ერთმანეთთან კავშირში შესწავლის გარეშე არ შეიძლება ლინ-
    გვისტური კვლევა-ძიების შედეგი ნაყოფიერი იქნეს.
    ანალიზი ენობრივი სტრუქტურის რომელიმე მაღალ დონეზე გულისხმობს.
    უფრო დაბალი რიგის მოვლენების გათვალისწინებას. არ შეიძლება მორფო-
    ლოგიური სტრუქტურების კვლევა, თუ ანგარიში არ ეწევა ენის ფონოლოგიურ
    მონაცემებს1. მეორე მხრით, როგორც სამართლიანად აღნიშნავს ს. 860X6%-
    X15%6-ი, შეუძლებელია განსაზღვრა საკუთრივ ფონემის დისტრიბუციისა, მის.
    კომბინატორულ, სინტაგმატურ და პარადიგმატულ მოცულობათა, ე. ი. ფონემის·
    თვით რეალობისა, თუ მხედველობაში არ გვექნება უფრო მაღალი დონის ერთეუ-
    ლებიც, რომელთა შემადგენლობაში ეს ფონემა შედის, რადგან ერთეული იმდე-
    ნადაა განმასხვავებელი, რამდენადაც იგი შეიძლება იდენტიფიცირებულ იქნეს
    ვითარცა უფრო მაღალი დონის შემადგენელი ელემენტი, რომლის ინტეგრანტს.
    ის წარმოადგენს? მით უმეტეს მხედველობაშია მისაღები ეს გარემოება,

    IV. #. 01 6ი§0ი, M#ი IიLI0I0C(100 (0 L650Iი0LIVდ LIითVსI39LI09, XხMV V0LL,


    1986, 6.2, ლ. 66 შმდ.
    ნ6იV70»915L0-ის მოხსენება ლინგვისტთა IX ს აერთაშორისო კონგრესზე.
    2 ს,
    C#
    #. 88ი%78ი15L6-ის ამ სტატიის შესახებ იხ. ნ. #. C00ი0600MIMIMXM09,
    IX #067X020მV/M 0Cი0მM0# +IIIM20MC6M0 LII406M0# #0Mბყ0060. სის-
    0C#08MVX მ0M#00მიX Mი
    000 MI8MIC09M3MX#,1, 1968, გვ. 153 შმდ.; შდრ, აგრეთვე მშ. #. M0X868, /70MMVIV6 ში6.70-
    გვ. 47 შმდ.
    MV8 CსCი!ნ.Vხ! IL V6000XVM #3ხ(M06ხ(X 00MLLLV. ცII, ნ, 1962,
    09
    “როდესაც საქმე ეხება ენის სტრუქტურის დიაქრონიულ ანალიზს ფონოლო-
    გიური და მორფოლოგიური მოდელების რეკონსტრუქციის მიზნითი2.
    დიაქრონიული ენათმეცნიერების ერთ-ერთი ძირითადი მიზანია შედარე-
    ბითი მეთოდისა და შინაგანი რეკონსტრუქციის საშუალებით დადგენა ენობრივ
    -ცვლილებათა შეფარდებითი ქრონოლოგიისა, რათა გავითვალისწინოთ ენის
    განვითარების საფეხურები იმ ეპოქისათვის, საიდანაც ჩვენამდე წერილობით
    ფიქსირებულ მასალას არ მოუღწევია 3. მაგრამ ამ მიზნის მიღწევა ძნელად გან-
    “სახორციელებელი ამოცანა იქნება, თუ შედარებითი ანალიზის შედეგად არ
    „გაირკვა მონათესავე ენათა ფონოლოგიურ, მორფოლოგიურ და სხვ. სტრუქ-
    ტურათა კანონზომიერი მიმართებანი.
    ამიტომ ინდოევროპული ენათმეცნიერება იმდენად იყო გატაცებული
    შესატყვისობათა საკითხებით, რომ L. 860V76015L%6-ი თავის ცნობილ გამო-
    კვლევას ინდოევროპულ სახელთწარმოების წარმოშობის შესახებ ერთგვარი
    საყვედურითაც კი იწყებს: «სამოცი წლის მანძილზე შედარებითი გრამატიკის
    ძირითადი საგანი იყო შესატყვისობათა დადგენა ინდოევროპულ ენათა შორის
    და, გამომდინარე იმ მდგომარეობიდან; რომელსაც ეს შესატყვისობანი გან-
    ”საზღვრავდნენ,––ახსნა იმისა, თუ როგორ ვითარდებოდნენ ჩვენთვის ცნობილი“
    დიალექტები: 7.
    თუ ინდოევროპულ ენათმეცნიერებას იმას უსაყვედურებენ, რომ იგი
    შესატყვისობათა კვლევის ფარგლებს ნაკლებ სცილდებოდა, ქართველურ ენათ-
    „მეცნიერებას ვერ დავაბრალებთ, რომ იგი გადაჭარბებულ ყურადღებას იჩენდა
    შესატყვისობათა მიმართ.
    მართალია, უკანასკნელ ხანებში ქართველურმა ენათმეცნიერებამ ამ
    “მხრივ მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია, მაგრამ ჯერ-ჯერობით კვლავ
    -ისეთი მდგომარეობა გვაქვს, რომ ვ. თოფურიას შესაძლებლად მიაჩნია
    განაცხადოს: «არამც თუ რეკონსტრუქციის საკითხებია საპაექრო, არა-
    მედ თვით ბგერათა. რეფლემსები და მით გამოწვეული შესატყვისობათა

    1 თუ რა შედეგამდე შეიძლება მიგვიყვანოს ამ დებულების უგულვებელყოფამ, ამის თვალსა-


    ჩინო მაგალითს იძლევა ისეთ შესატყვისობათა შესწავლის ისტორია, როგორიცაა ქართ. ც ა ცხ ე-ი,
    -ლაზ. დუცხუ; ქართ. ცეცხლ-ი, მეგრ.-ლახს, დაჩხი რ-ი/დაჩხურ-ი; ქართ. სისხლ-ი,
    -ლაზ. დი ცხი რ-ი და სხვ, ის, რაც არნ, ჩიქობავას გრამატიკული კლასის მაწარმოებელ
    ფორმანტად მიაჩნდა, როგორც ამას წინათ ტ. გუდავამ მეტად დამარწმუნებლად წარ-
    მოაჩინა (იხ. ტ. გუდავა. რეგრესული დეზაფრიკატიზაციის ერთი შემთხვევა ზანურში (მეგ–-
    «რულ-ჭანურში), საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე, ტ. XXXIII, 2, 1964,
    გვ. 497 შმდ.), აღმოჩნდა უბრალო დისიმილაციის შედეგად მიღებული თანხმოვანი,
    ' 2? უკანასკნელ დროს ამ საკითხების შესახებ იხ. II60იIწ» M. 008ი2195V91ძ, ILეიხ-
    ყსგთბ 0ს8იფბ 200 LIიფს!15CIC ILა00005'I00(100, CMICი060, 1960; VVI0IIცძ I, I 6 II-
    თი»იი, ILI5:0)X1001 1L10ფ015%105, X6V XX0IIX, 1962 და განსაკუთრებით I6I»V MVსXVI0XIIC6>,
    -0%8ს 7V806) VC6CV00,ხI206) ICVX00951XVIL)1. 50X8V0202718 თ XX06 Mი0IL0VV 7CII VV Vძთ1011L
    Mისს 5001602იVC), 1962, 2. 3, გვ. 19-41. აგრეთვე ვ. მ. ჟირმუნსკის “შრომა „ვიმი-
    Mხყხ6 #6 C0ი6M)ი16#/ხM0-ICი100%400MX06 II3VM6Mს0 200#0MCMსX #30:%08, M00X813--)1IC8I(9-
    Xი8)I, 1964, გვ. 3 შმდ.
    "LM. 809იVX6ი15L0, 0XთIი08 ძი 18 #0-ი10L101L -ძტგა 0015 6ი 10ძ0-ტსჯიიტბ»,
    :ნე115, 1938. გვ. 1; რუს. თარგმანი, მოსკოვი, 1955, გვ. 25.
    010
    გადახვევები ჯერ კიდევ გაურკვეველია და ზოგ შემთხვევაში ეკვივალენტთა
    დაზუსტება და დადგენაც კი საჭიროა»1. «ამდენად,--ავტორის აზრით,--რე-
    კონსტრუქცია, იქნება იგი წინარექართველური ფუძეენის ფონემური შემადგენ-
    ლობისა თუ გრამატიკული წყობისა, ნაადრევად უნდა ჩაითვალოსჯ!.
    განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობა გვქონდა სულ ბოლო დრომდე სი-
    ბილანტთა და აფრიკატთა შესატყვისობის საკითხში, ·
    ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში გავრცელებული იყო მცდარი
    შეხედულება, თითქოს ისეთი კანონზომიერი მიმართებანი, რომელნიც
    ფონეტიკური მხრივ ცოტად თუ ბევრად „იდენტურ“ ერთეულებშია გამოხა-
    ტული (მაგ. /ს/:/ს/, /ზ/:/ზ/, /ც/ :/ც/, /წ/ :/წ/, /პ/ :/3/. /ქ/ :/ქ/, /ფ/ : /ფ/,
    /მ/
    : /მ/, /ნ/ :/ნ/ და სხვ.), შესატყვისობა არ არის, იმ საბუთით, რომ „იდენ-
    ტური“?, შესატყვისობად ვერ ჩაითვლება, რომ ეს მხოლოდ „გაუდიფერენცი-
    რებელი მასალაა“3 და რომ „ამ შემთხვევებში ჩვენ გვაქვს დამთხვევა და არა
    შესატყვისობა“ 4. ·
    ამ მტკიცებას რომ დავუჯეროთ, მაშინ უნდა უარვყოთ სქემა

    ე. ი. ინდოევროპული
    „V>/4
    ხშულებისათვის
    5

    დადგენილი ისეთი შესატყვისობანი,


    როგორიცაა პროტო-ინდოევროპული /")/, /"ს/, /”L/, /"ხ/, /”C/, /"დ/: ბერძნ.
    /ი/, /ს/, /X/, /ხ/, /ძ/, /ყ/, ლათ. /Iს/, /ს/, /L/, /ს/ /ძ/, /ფ/ (მაგ. ბერძნ.
    X”3%CI, ლათ, 18ხ6L; ბერძნ. LL61§, ლათ. LI6§; ბერძნ. ხ06-L2(ტ0, ლათ. იგიხხსი;
    ბერძნ. ხ01VII60, ლათ. თ6-ხ111§; ბერძნ, ძტLგ, ლათ. ძგიტი: ბერძნ. თ6M0§, ლათ.
    ღცის§)? შესატყვისობად ვერ ჩაითვლება. ასეთი. თვალსაზრისი კი მიგვიყვანდა

    ' ვ. თოფურია, ქართველურ ენათა შედარებითი ფონეტიკის ზოგიერთი საკითაბი. იბე-


    რიულ-კავკასიური ენათმეცნიერება, XII, 1960, გვ. 149-150.'
    ? აქ გათვალისწინებული არაა, რომ ყოველი ფონემა, როგორც გარკვეული ენის ფონო-
    ლოგიური სისტემის წევრი, იდენტურია მხოლოდ თავის თავთან, დამოუკიდებლად იმისა, ახა–
    სიათებს თუ არა მას ფონეტიკურად სხვა ენის სათანადო ფონემასთან მსგავსება ან იდენტუ–-
    რობა. ამის შესახებ იხ. II, #. C16950X), 0ჯ. C1L., 1955, გე. 159, 239 შმდ.; რუსული თარ-
    გმანი, მოსკოვი, 1959, გვ. 229, 323 შმდ.
    1 ასე, მაგ., არნ, ჩიქობავა ალ, ცაგარელს ნაკლად უთელის, რომ შესატყვისობათა
    დადგენისას იგი აღნიშნავს არა მარტო „დიფერენცირებულ“ ერთეულებს, არამედ იმასაც, რაც
    „ბაუდიფერენცირებელ“ მასალაშია მოცემული. თვით არნ. ჩიქობავას ცხრილებში ასეთი
    “შესატყვისობანი, რა თქმა უნდა, ამოღებულია.
    "ა ზოგჯერ საქმე კიდევ უფრო შორს მიდის. ზოგიერთ ავტორთან ასეთ მტკიცებასაც
    კი ვზედებით: «ერთადერთი შემთხვევა, სადა) მარტივ წინაენის ხშულებში . შეინიშნება გარ-
    კეეული კანონხომიერება, ესაა ქართ. თ (თხილი): ზან. თ თხირი: სვან, შდ შდიხ („თხილი%)>
    გამოდის, რომ კანონზომიერებად გაგებულია მხოლოდ ფონეტიკურად განსხვავებულ
    ბგერათა მიმართებანი,
    ხს მთავრული კურსივით აღნიშნულია ორ მონათესავე ენაში წარმოდგენილი ფონეტიკუ-
    რად ცოტად თუ მეტად „იდენტური“ შესატყვისი საბოლოო მოდელები (შდრ, წყ, 000 2 I, XII6
    XXI060ი06 #0L LII0C0CI)IC CIIსIIC6§. ჰიასსე "VVხინი ისს, (00 II9 ლIXII6Cს 13ILIIძიV,
    1957, '5-CI0780110ყ90, ს. 198 შმდ.).
    94 შდრ. VV. 0. ს6Iს იიი, ხს. ნაშრ,, გვ. 85-86.
    : 011
    მონათესავე ენათა შორის ფონოლოგიურ შეფარდებათა რეგულარობის უარ-
    ყოფამდე, რაც არსებითად ნიშნავს იმ პრინციპების უარყოფას, რომლებზედაც
    შედარებით-ისტორიული ენათმეცნიერება არის დაფუძნებული.
    პრობლემისადმი ასეთი მიდგომის გამო, ბუნებრივია,ა ყოველგვარი
    ცდა, დაედგინათ ქართველურ ენათა ფონემების შესატყვისობანი,: ამაო
    აღმოჩნდა. შედეგად მივიღეთ მრავალფეროვანი სურათი, რომლის მიხედვითაც
    ერთი და იგივე ქართული ფონემა უახლოეს მონათესავე ენებში ერთსა და
    იმავე პირობებში ხან ერთ ფონემას შეესატყვისება, ხან მეორეს, ხან მესამესა.
    და ხან მეოთხეს.
    იმისათვის, რომ ეს არათანმიმდევრობანი როგორმე აეხსნათ, შეიქმნა:
    კონცეფცია, თითქოს ბგერათშესატყვისობანი იბერიულ-კავკასიურ ენებში რაღაც.
    განსხვავებულ პრინციპებს ექვემდებარება და რომ საჭიროა ამის მიხედვით
    „დაზუსტდეს შედარებით-ისტორიული ანალიზის მეთოდიკა“.
    მონათესავე ენების ფონემათა კანონზომიერი მიმართებანი დიაქრონიულ:
    უნივერსალიებს ეკუთვნიან და გამოიხატებიან ფორმულით „(X)X C L =...“1
    ე. ი. „ყველა X-ისათვის, თუ X არის ენა, მაშინ...“ (მისთვის დამახასიათე-
    ბელია კანონზომიერი მიმართება მონათესავე ენასთან). უნივერსალიათა კატე-
    გორიას ეკუთვნის დებულება, რომ „ყველა ენა იცვლება“, მაგრამ სავალდე-
    ბულო არ არის ყველაფერი „იცვლებოდეს“ ენაში. პირიქით, როგორც წესი,
    ცვლილებანი ფონოლოგიური სისტემის მხოლოდ ერთ ნაწილზე ვრცელდება,
    მაშინ როდესაც მეორე ნაწილი „უცვლელი“ ? რჩება.
    ცვლილებათა სახეობანი მრავალრიცხოვანია არა მარტო ენათა სხვადა-
    სხვ ტიპებში, არამედ თვით ერთი ენის ფარგლებშიც, მაგრამ „შეცვლი-.
    ლიც“ („გადიფერენცირებული“) და „უცვლელიც“ („გაუდიფერენცირებელი")-
    თანაბრად კანონზომიერ მიმართებაში იმყოფებიან წინაპარ ენასთან, –- მაშა-
    სადამე, ერთმანეთის მიმართაც, თუ საქმე ეხება საერთო წყაროდან მომდინა-
    რე მასალას და არა ლინგვისტური თუ ექსტრალინგვისტური ფაქტორებით
    გამოწვეულ ინოვაციებს.
    ამიტომ სავსებით სამართლიანად აღნიშნა #. ც60)V706015ხ6-მა3,
    რომ «ფონეტიკურ შესატყვისობათა რეგულარობა და შესაძლებლობა წინას–-
    1 იხ. ჰ05601) 8. C»606»ი7 ს 6Lჟ, Cხ09I106§ 059000, 2105 #)XC02 #1905, IMI01)101'87--
    ძით C0006IიI0იC სმიაყსიფბ სხიIV6I5215. სიIVCI521 0 სLპიფსაფბი, 60. ხV ჰივტისხ
    8. თღღგიიხი»9თ, C20Iხ1IIძე0, M2855260M056LL5, 1963, ი. 258.
    ? _უცვლელი" როგორც სეგმენტი. ისე კი„ რამდენადაც საქმე „ახალ" ენასთან გვაქვს,
    ყოველი ფონემა ამ ენის ფონოლოგიური სისტემის წევრია და, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ,
    იდენტურია მხოლოდ თავის თავთან, ამდენად როგორც ფოწემა –– განსხვავებულია მეორე.
    ენის ფონემისაგან, თუნდაც რომ „ანალოგიური“ ან „იდენტური“ განმასხვავებელი ნიშანი ახა–
    სიათებდეს. მეორე მხრით, თუ ერთი ენის სხვადასხვა საფეხურს ან სხვადასხვა ფენას ავიღებთ,
    „იმავე“ ენის ფარგლებში ვნახავთ არა მარტო „უცვლელ“ მასალას, არამედ „შეცვლილსაც4, ეს
    საკითხები დეტალურად და კარგად არის განხილული M0იXIV M. 0 0021985V891ძ-ის ცნო–
    ბილ შრომაში Lგითსმ86 Cხმ0ე6 ყიძ L)0ფს)15M16 IM6001)5წLVCV10V, CII1Cეთ0, 1960; იხ. მისივე-
    #X6 წიიLგ სიI7ლ0X8015 0” LსIი–ს15(01C CI)320 862 V0I1X0I5215 0” Lიიფიხიებ, ხი. 23 შმდ.;.
    აგრეთვე VVI0III6V ნ. სისჩთოი»ი, 00. CIL.
    ბს. 860VX6015LC, L8გ C105951/10მ+I0ი ძი5 190905. C011766000§ ძი I'I05(1Lს§
    ძი LI0თს15M10ს6 ძც 1001XCX5ILტ ძლ Iი)15, XI, მ006605 I902-1953, ნე)Iი 1954; რუსული.
    012
    'წწარგანჭვრეტილ იქნეს გარკვეული ოდენობით ფონეტიკური განვითარების
    პროცესი, არ შემოიფარგლება ენის რომელიმე გარკვეული ტიპით ან რომე-
    ლიმე განსაზღვრული მხრით; ამიტომ არ არის საფუძველი ვიფიკ-
    როთ, რომ „ეგზოტიკური“ ან „პრიმიტიული“ ენები მოითხო-
    ვენ შედარების სხვა პრინციპებს, ვიდრე ინდოევროპული
    და სემიტური ენები»).
    ამგვარად, პრერელატივისტური წარმოდგენები შესატყვისობათა შესახებ
    ქმნიდნენ შთაბეჭდილებას, თითქოს ბგერათა შესატყვისობანი ქართველურ
    და კავკასიურ ენებში ექეემდებარებიან ინდოევროპული და სემიტური ენები-
    საგან რაღაც განსხვავებულ პრინციპებს, მაგრამ როდესაც ამ ენათა მიმართ
    სათანადოდ იქნა გამოყენებული შედარებითი ანალიზისა და შინაგანი რეკონ-
    სტრუქციის მეთოდი, სულ სხვა სურათი გადაიშალა.
    ამ წიგნის ავტორების, აგრეთვე მთელი რიგი სხვა მკვლევარების მიერ წლე-
    ბის მანძილზე წარმოებული კვლევა-ძიების შედეგად არამც თუ გაირკვა. რომ
    ბგერათა შესატყვისობების მხრივ ქართველურ ენებსაც იგივე პრინციპები ახა-
    სიათებს, რაც სხვა ენებისათვის იყო „ცნობილი, არამედ აღმოჩნდა, რომ იშვია-
    თად თუ არსებობს სადმე ისე ჩამოყალიბებული კანონზომიერება შესატყვისო-
    ბებში, როგორც აქ გვხვდება 9.
    1959 წელს თ. გამყრელიძემ გამოაქვეყნა გამოკვლევა ვ, რომელშიაც
    განხილულია ქართული სიბილანტებისა და აფრიკატების ინვერსიული ასახვის
    ფაქტები სვანურსა და მეგრულ-ლაზურში, აგრეთვე ქართული /შ/ ფონემის
    არაცალსახა შესატყვისობის შემთხვევები, და დისტრიბუციული ანალიზის შედე-
    გად დადგენილია ფონეტიკური კანონზომიერებანი, შეპირობებული კომბინა-
    ტორული ხასიათის ფაქტორებით. ამგვარად ნაწილობრივ მოხსნილ. იქნა სა-
    კითხი შესატყვისობის მოჩვენებითი არათანმიმდევრობისა ქაროველურ ენათა
    ფონოლოგიური სისტემის ერთ ნაწილში.
    თითქმის ამის პარალელურად გ. მაჭავარიანმა4 თავის გამოკვლე-
    ვაში ქართველურ ენათა კონსონანტიზმის შესახებ მეტად დამაჯერებლად

    თარგმანი: IL0806 8 1IMცლ0იM6IVIM6, M0C0#ნი, 1963; იხ. აგრეთვე L. ც100IMIL101ძ, „სათყა-


    ყ64, IL, ნ. 30, IV, I. 99; მისივე Lიით«სიფი, ხი. 399-360.
    1 დაყოფა ჩვენია (გ. წ.). ·
    2? ეს მაგალითი კარგად გვიჩვენებს თუ რა სიფრთხილეა საჭირო კანონზოიძიერ მიმარ-
    თებათა „კვლევის მეთოდიკის დაზუსტების" ცდებისას განსხვავებული ტიპის ენების მონაცემთა
    საფუძველზე.
    3 თ, გამყრელიძე, სიბილანტთა შესატყვისობანი და ქართველურ ენათა უძველესი
    სტრუქტურის ზოგი საკითხი. თბილისი, 1959.
    ა IL, #. MგყფეიმეიMახს, 0 M06X 0)M0მიX C06V2MMIM%X 01V0CMII00 V ითთ/V-
    #თი! 6 M0იი!80#0სCMVIX #3ხIMთX. XXV M0:0-MVIV800X8MII L00”000C 00070M086408. „(0L70ხ(
    XM6I0ლ”ეIIIM# CC0%#, მოსკოვი, 1960; (გ. მაჭავარიანის ამ შრომას მეტად მაღალი შეფასება მისცა
    გამოჩენილმა ნორვეგიელმა ენათმეცნიერმა და ქართველურ ენათა მკვლევარმა IL. V0ყVL-მა. იხ.
    მისი 00M%)ხVLI00§ ბ 12 L6C0)!5CIV6CL10 CV |)1101)6 613110 (IV MILV6II0CII C01V0, IX, +.
    XV-XVI, 005 XV--XVI, 1963, ი. 33. (რეცენზია #. I. 501 თ.) ძ L-ის ქეემოთდასახელე–
    ბულ შრომაზე)); მისივე რეცენზია V. IX01#I-ის შრომაზე (იხ. აქვე, გვ., 014 შნშენ. 2), ქართველურ
    ენათა სტრუქტურის საკითხები, II, თბილისი, 1961, გე. 256, აგრეთვე შნშენ. 11; ამჟამად
    იბეჭდება ავტორის ვრცელი მონოგრაფია ამ თემახე. :
    13
    დაასაბუთა ადრე ა. შანიძის, გ. კლიმოვის!, V. L0191-ისა? და სხვ,
    მიერ გამოთქმული მოსაზრება ქართველურ ენათა სისინა სიბილანტებისა და
    აფრიკატების კანონზომიერ მიმართებათა შესახებ 1 და ამის საფუძველზე აღად-
    გინა პროტოქართველური ფონოლოგიური სისტემისათვის სიბილანტებისა და
    აფრიკატების სამი რიგი.
    მხოლოდ ამ წინასწარი კვლევის შედეგად გახდა ავტორებისათვის შესაძ-
    ლებელი შეხებოდნენ სონანტთა სისტემასა და აბლაუტის პრობლემას ქართვე-
    ლურ ენებში. :
    სონანტთა სისტემის დადგენამ ინდოევროპულში თავის დროზე დიდი როლი.
    ითამაშა დიაქრონიული ენათმეცნიერების განვითარებაში. მთელი კვლევა-ძიება
    ისტორიულ-შედარებითს ინდოევროპულ ენათმეცნიერებაში მნიშვნელოვან
    ნაწილში ემყარება თეორიას სონანტთა სისტემისა და აბლაუტის შესახებ3.
    ქართველურ ენათმეცნიერებაში სონანტთა სისტემის საკითხი სულ ბოლო
    დრომდე არ დასმულა.
    მართალია, ცალკეული ავტორების მიერ აღნიშნული იყო ფაქტი „სო-
    ნანტი“ 6, ლ, მ, ნ ელემენტების არსებობისა, მაგრამ ეს ელემენტები არ
    იყო განხხლლული როგორც სონანტთა სისტემის ფონემური ერთეულები.
    თვალსაზრისი სონანტთა სისტემისა და აბლაუტის შესახებ საერთო-
    ქართველურში პირველად ჩამოყალიბებული იყო თ. გამყრელიძის მიერ
    1959 წელს სიბილანტებისა და აფრიკატების შესატყვისობათა საკითხის შე–-
    სწავლისას, ამ დროიდან მოყოლებული ეს თეორია მუშავდებოდა მის მიერ
    გ. მაჭავარიანთან ერთად ქართველურ ენათა დიდ მასალაზე. შედეგი ამ
    მუშაობისა წარმოდგენილია წინამდებარე შრომაში, რომელიც თავის მნიშვნე-
    ლოვან ნაწილში ემყარება თეორიას ქართველურ ენათა სონანტების შესახებ.
    ამ თეორიის მიხედვით საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაშთ
    გამოიყოფა ფონემათა სამი კლასი:

    1 I. #. IIIX#08, (ხხ 06M0M60VMIIV 060M0%#M%020 200060 06!4(6X0თ07)60#ხ-


    C#X020 #3ხIM0-0CM06ს4. M3800II9M #8 CCCL, 07X6168M#6 IXIII6ნეXV ნ0I # 330IX2, 1, 1960, გვ. 22;
    შმდ; მისივე 5ი1IM0#02VM60MVV 0#06ძის M0ი0I8040ხCMVX X3ხMM00, M00X8ს8, 1964, გვ. 22;
    შდრ. აგრეთვე ვ. თოფურია, ქართველურ ენათა შედარებითი ფონეტიკის ზოგიერთი
    საკითხი. იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერება, XII, 1961, გვ. 154.
    2 V20)8V 10149, CისსIხსL102X§ ბ 12 თვი 008110 II15C0I10VL6 06§ 180თ00§ IეIVტ-
    11860065. #XCხIV C0I100L21თ>I, XXIII, X90902, 1921, 1-2, იხ. 77 შმდ.
    3 ახლა აზის შესახებ იხ. აგრეთვე MX. I. 0იხ7X120L, 5(0ძ)ბი 7სX» Lს6სიი9ხ”სს 80
    0ი6 L20C5Lმ0ძ065 ძი» 50ძX20X2925150ი0» CXსიძ50X80)10, VV165ხიძი6», 1969, §. 54 შმდ.
    ბ? ამის შესახებ დაწვრილებით იხ, ქვევით, გვ. 24. :
    " მხოლოდ ნ. მარმა თავისი საოცარი ინტუიციის წყალობით იგრძნო შესაძლებლობა
    ოდესღაც ქართულში 1, რ 79, 2 სონანტების არსებობისა, · რასაც იგი გაკვრით აღნიშნავს
    თავის ქართული ენის გრამატიკაში (იხ, მისი / 9C,«#6იIVMC 0მ006M0/M60თი:V/0M020 20V-
    30M6M020 #3ხ!Mთ, )I68M8I08I, 1925, გვ. 41, აგრეთვე 4);
    ასევე გ. მაჭავარიანმა გამოთქვა ვარაუდი მარცვლოვან. რ და ლ-ს არსებობის
    შესახებ ისეთს სიტყვებში, როგორიცაა «წყ რთა (ქართ. წ ყ რთა, მეგრ. პყი თა, სვან. ჭი თხ)
    და X#კ დ დე (ქართ, კლდე, მეგრ. კირდა||კირდე, სვან. კოჯ).
    014
    ვ) ხმოვნები, ე. ი. ფონემები რომლებიც ფუნქციონირებდნენ სინ–-
    ტაგმატურად მხოლოდ როგორც მარცვლოვანი (მარცვლისშემქმნელი) ელე:-
    მენტები; :
    ხ) თანხმოვნები, ე, ი, ,ფონემები, რომლებიც ფუნქციონირებდნენ
    სინტაგმატურად მხოლოდ როგორც უმარცვლო ელემენტები;
    . ლ) სონანტები, ე. ი. ფონემები, რომლებიც ვლინდებოდნენ პოზიცი-.
    ებისდა მიხედვით მარცვლოვანი და უმარცვლო ელემენტების სახით.
    რეკონსტრუირებული საერთო-ქართველური სონანტური კლასი შეიცავდა
    /'ი ბუ წრ %ლ %მ Xნ/ ფონემებს, რომელთა ალოფონები განისახღვრება რო-
    გორც დამატებითს დისტრიბუციაში მყოფი უმარცვლო (”ი "ე #რ #ლ #Xმ #6).
    და შესაბამისი მარცვლოვანი |”ი %უ 7რ X#დ #მ 7X61 ელემენტები.
    /”95/ და /”უ/ სონანტების პოზიციური ქცევა ანალოგიური იყო /“"რ %ლ “მ ·ნ/
    “'ფონემათა ქცევისა. სიტყვის დასაწყისში ხმოვნის წინ; ორ ხმოვანს შორის,.
    ხმოვანსა და თანხმოვანს შორის და სიტყვის ბოლოკიდურ პოზიციაში ხმოვნის
    შეზდეგ ისინი უმარცვლო ალოფონების სახით იყვნენ რეალიზებული, ხოლო
    სიტყვის დასაწყისში თანხმოვნის წინ, ორ თანხმოვანს შორის და სიტყვის.
    ბოლოკიდურ პოზიციაზი თანხმოვნის შემდეგ იგივე ფონემები ვლინდებოდნენ
    როგორც მარცვლოვანი ელემენტები.
    | "შრომაში დეტალურად არის გაანალიზებული ტრანსფორმაციები, რომ-
    ლებიც საერთო-ქართველურმა 'სონანტებმა განიცადეს ქართველურ ენებში.
    მათი განვითარების გვიანდელ საფეხურზე, და ამის საფუძველზე ჩამოყალიბე-
    ბულია თეორია საერთო-ქართველური სონანტთა სისტემის შესახებ.
    სონანტებთან დაკავშირებით ნაშრომში წარმოდგენილია რეკონსტრუქ-
    ცია საერთო-ქართველური ვოკალური სისტემისა და შესწავლილია ის გარდა-
    " ქმნები, რომლებიც ამ სისტემამ განიცადა ისტორიულ ქართველურ დიალექ-
    ბში,
    M სონანტთა და ვოკალურ ფონემათა“ სისტემასთან მჭიდროდ არის დაკავ-
    შირებული აბლაუტის მოვლენა.
    აბლაუტი ან აპოფონია არის ვოკალურ ფონემათა მორფოლოგიური.
    ფუნქციის მქონე ალტერნაცია, რომელიც ისტორიულად უბრალო ფონოლო-
    გიური ალტერნაციისაგან წარმოდგება, იმის შემდეგ, რაც იგი წარმოიშობა,
    ალტერნაცია განაგრძობს მის გვერდით არსებობას ცოტად (მაგ., ინდოევრო-.
    პულ ენებში) თუ ბეგრად უფრო ფართო მასშტაბით 1, ეს გარემოება ერთ-
    გვარად აძნელებდა აპოფონიისა და ფონოლოგიური ალტერნაციის გამიჯენას.
    ერთმანეთისაგან, თუმცა აბლაუტის მოვლენა ცნობილი იყო, ყოველ შემთხვე-
    ვაში გერმანული ენებისათვის, ჯერ კიდევ ი. გრიმიდან მოყოლებული.
    · ქართველური აბლაუტი, მსგავსად ინდოევროპულისა, მორფოლოგიური.
    „სიჭარბის მოვლენაა, ისე რომ აპოფონიური მონაცვლეობა ა/ე ზმნისა და სახე-
    ლის ფუძის განსასხვავებლად (მეგრ. ბერგი „თოხი“,. მაგრამ ბარგუნს „თოხ-.-

    ! ჰმბ7V #სXV710V107, L” 600100016 იი 560111000, VVI0CIეV, VწეIათ:8


    ი,
    LსLIX0M#ტ6V. 1961, ლ. 195.
    015
    ნის“; მეგრ. ტყები „ტყავი“, მაგრამ ტყაბარანს „ატყავებს“; მეგრ. ჭვეთი „წვეე-
    -თი“, მაგრამ ქვათუნს „წვეთავს“ და სხვ.), ან ე/ი მონაცვლეობა ზმნის აწმყოსა
    და ნამყოს ფუძეების საწარმოებლად (ფენ-ს/ფინ-ა)! არ არის აუცილებელი,
    -რადგან სხვა მორფოლოგიური საშუალებანი (სახელის ბრუნვის ნიშნები, ზმნის
    „პირის ნიშნები და სხვა აფიქსები) საკმარისია ამავე დაპირისპირებათა გამოსახა-
    ტავად. ეს კარგად ჩანს ისეთი მაგალითებიდან, როგორიცაა მეგრ. თასი „თეს-
    ლი" /თასუნს „თესავს" ან ქართ. წერ-ს/წერ-ა და სხვ., მსგავსად იმისა, რო-
    „გორც ეს გვაქვს ინდოევროპულში, სადაც მონაცვლეობა ი1>12 სიტყვაში
    -VIIIL6§ (–<- 1010") არის გარბი ნიშანი, რადგან ისეთი ფორმები, როგორიცაა
    : ს06+L08 (<" ირიბ), მოწმობენ, რომ -ს6 საკმარისია იმავე კატეგორიის გამო-
    ·სახატავად”.
    აპოფონიური მონაცვლეობა ვოკალური ფონემებისა როგორც საშუალება
    "მორფოლოგიურ დაპირისპირებათა გამოხატვისა ქართველურ საენათმეცნი-
    ერო ლიტერატურაში ბოლო დრომდე არ იყო სათანადოდ შეფასებული,
    "თუმცა თვით ფაქტი ამ მონაცვლეობისა დიდი ხანია რაც ცნობილია.
    პირველად აბლაუტს ქართულში ყურადღება მიაქცია ჯერ კიდევ 1924 წელს
    „აკაკი შანიძემ91, როდესაც იგი განიხილავდა ისეთს წარმოებებს, როგორიც
    „არის ჭევ-ვუვი, ურთი-ერთას, ჭურ-ჭერი, ბალახ-ბულახი და სხვ.
    ერთგვარი შორეული მითითება იმაზე, რომ ე/ი მონაცვლეობა ქართულში
    -აწმყოსა და ნამყოს ფუძეებში წმინდა ფონეტიკური მოვლენა არ არის, მოგვცა
    -C. 0 686C6L§-მა რომელიც ეხება რა ფორმებს, როგორიც არის ვდრეკ/
    „გდრიკე, ვკრებ/ვკრიბე, ვწმედ/ვწმიდე და სხვ., აღნიშნავს: «იმ მოსაზრების
    ·საწინააღმდეგოდ, რომ ეს ხმოვანთმონაცვლეობა წმინდა ფონეტიკურადაა
    "შეპირობებული, ლაპარაკობს ის გარემოება, რომ არსებობს მრავალი აწმყოს
    ·ფუძე,ე რომლებიც აორისტში ე-ს ინარჩუნებენ; კვსთესე, კვრეკე, ვტეხე,
    „ვწერე».
    1 არსებობა ამ ფორმების (ფენ-ს/ფინ-ა, გრეხ-ს/გრიხ-ა და სხვ.) გვერდით ისეთი წარ-
    „მოებისა, როგორიცაა ფენ-ს/ი-ფინ-ება, გრეხ-ს/ი-გრიხ-ება და სხე., მოწმობს, რომ ე/ი აპოფო-
    “ნიური მონაცვლეობა არის ბიფუნქციონალური ხასიათისა და სხვადასხვა პარადიგმატულ
    „კლასში აღნიშნავს სხვადასხვა კატეგორიათა ოპოზიციას (აწმყო–-ნამყო, მოქმედებითი -–ვნე-
    ბითი), რა თქმა უნდა, მორფოლოგიური სიჭარბის ფარგლებში.
    2 იხ. კ. #VILV>თL0V1C2, Lტ00010016 6თ 10ძ0-60L00)6ტ0, VVI0CIIX, 1986; მისივე
    L #0C0C0ხ0010 ლი 56X)1L1006, VVI0CI0IV-VV 0II520Vე-XIX0I0V, 1961, #%. 18.
    სულ სხვა ხასიათისაა აპოფონია სემიტურში, ჩვეულებრივ აქ გვაქვს არა მორფემი-
    “სეული აპოფონიური ხმოვანთმონაცვლეობა (ასეთი შემთხვევები როგორც ეს აჩვენა ჰ). ILVIIV-
    10VICI-მა თავის ბრწყინვალე გამოკვლევაში, სემიტურშიაც გვხვდება), არამედ ვოკალური
    ფონემების სახით რეალიზებული წყვეტილი აფიქსების სხვადასხვაგვარი განაწილება ძირის
    „კონსონანტურ ფონემათა შორის,
    ამიტომ სამართლიანად იქცევა #. 6 6LL94606L-ი (110 170ი0X6 II06X100 10 ძ06ი §61!)1-
    CI50060ი §0X2C060ი. ტIXCხIV 0XI00L410I, 28, 1960, გვ. 576 შმდ.), როდესაც მიჯნავს ერთმანეთი–
    «საგან სემიტურ „შინაგან ფლექსიასა“ და ინდოევროპულ აპოფონიას, შდრ. აგრეთვე M#. #. M 6 1L-
    9 V7XM-ი (C „8MVMI06MM60 ინ#M6M-იხს" 06 VM00000006(:(6XMX LM 00#M9ი6MMX #3ხIMთX. ცIL, 4,
    1963, გვ. 26).
    ?· ა, შანიძე, წელიწადის ეტიმოლოგიისათვის. მართული საენათმეცნიერო საზოგა-
    „დოების წელიწდეული, 1-–-I1I, 1923-1924, გვ. 3 შმდ.
    ა 6ჯXI82»Xძ 06ც68L67X95, სევ სსეIხIV6CII5C0I0 V06Xს)სი1, L61021C, 1930, გე. 106.
    016
    მორფოლოგიური დანიშნულების ხმოვანთმონაცელეობა სვანურსა და მეგ-
    რულში პირველად აღნიშნა ვ. თოფურიამ, რომელმაც გაარკვია, რომ
    «სვანურში II უღვლილებისად მიჩნეული ზმნები აქტივისა და მედიოპასი-
    ვის ფორმებს ერთურთისაგან ფუძის დრეკადობით ასხვავებენ პირველს
    -ი ახასიათებს ფუძეში, ხოლო მეორეს ე» (მაგ. ო-ტგხ, ა-ტგს, ა-ტიხ, ერთი
    მხრით, და §-ტუხ, ა-ტხ, ა-ტას, მეორე მხრით) ანალოგიური ხასიათისად
    მიაჩნია ავტორს ·აგრეთვე ქართულში ისეთი წარმოება, რომელიც ფუძე-
    დრეკად ზმნებს ახასიათებს (დრეკ-ა /დრიკ-ე, დრკ-ებ-ის/დრკება)1.
    უფრო გვიან იგივე ავტორი აღნიშნავდა, რომ «მეგრულში მორფოლო-
    გიური დანიშნულების ხმოვანთმონაცვლეობა უნდა გვქონდეს საერთო ძირის
    მქონე მოქმედებით და ვნებით ზმნებსა თუ ნაზმნარ სახელებში, როგორიცაა:
    შქირიტუა „შრეტა", შქირატუა „შრტომა4. აგრეთვე «სვანურში II ჯგუფის ზმნა-
    თა აქტიური და პასიური ფორმები გარჩეულია ერთმანეთისაგან აფიქსებთან
    ერთად ფუძის ფლექსიით: დიგე „აქრობს“, დეგ-ნი „ქრება"; ა-დიგ „გააქრო“,
    ა-დაგ (ა-დაგ) „გაქრა“; კვიშე „ტეხს“, კვეშ-ნი „ტყდება“; ასეა ნახზმნარ სახე-
    ლებშიც: ლენტ. ლგ-ვიდ „მოტანილი“, მე-ვედ-ე „მოსული“ და სხე. აქ ყველ-
    გან ი გვაქვს მოქმედებითის ფორმებში, ხოლო ე-––ვნებითებში. ირკვევა, რომ
    _ხმოვანთმონაცვლეობა როგორც მორფოლოგიური პროცესი უცხო არ არის
    მეგრულ-სვანურისათვის» ?,
    “ ამავე დროს, ავტორის აზრით, ფუძის ფლექსია, რომელიც უდავოა სვა-
    ურსა და მეგრულში, «ქართულში დასამტკიცებელია» 1.
    შემდეგში ვ. თოფურია მიუთითებდა, რომ «რამდენიმე ზმნის მოქ-
    მედებითი და ვნებითი ფორმები ქართულში ფუძის ფლექსიითაა გარჩეული
    “ურთიერთისაგან და -ე- სწორედ ვნებითს გვარს უკავშირდება, ხოლო -ა--
    'მოქმედებითს (როგორც, მაგ., ვნებ. ჭჯედ, “ცეთ-<--ცედ-, "ყევ-, ქერ- და მოქმედ.
    ცად-, გად-, ყავ-, ქარ- ფუძეებში)» '.
    ' ამის საფუძველზე ავტორი დაასკვნის, რომ «ქართული ენაც თავისი გან-
    ” ვითარების შემდგომ საფეხურზე ხასიათდება ფუძის ფლექსიით (ფუძის ხმო-
    "ვანთა ფუნქციონალური მონაცვლეობით; ვად/ვედ» წ.
    ამასთან დაკავშირებით ავტორი მიუთითებს, რომ «ამ მხრიე ქართული და
    სვანური ერთმანეთს ჰგვანან, მაგრამ ფუძის ფლექსიასა და ზმნის საკითხში მათ
    შორის თვალსაჩინო განსხვავება იგრძნობა: ფუძის ფლექსია სვანურში მკვეთრად
    · ჩამოყალიბებული მოვლენაა: იგი გვაქვს როგორც პირვანდელს, ორთანხმოვ-

    1 იხ. ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი ქართველურ ენებში. თბილისის უნი-


    ვერსიტეტის მოამბე, X, 1930, გე. 295 შმდ.
    8? ვ, თოფურია, რ და ნ თანხმოვანთა მონაცვლეობისათვის სვანურ ზმნებში. თბილი-
    სის "სახელმწიფო უნივერსიტეტის შრომები. XVIII, 1941, გე. 62. მეგრულში აბლაუტური ხმო–-
    ფანთმონაცვლეობის თანმიმდევრული ანალიზი მოცემული აქეს ტ. გუდავას თავის გა-
    მოუქვეყნებელ ნაშრომში „ფუძედრეკადი ზმნები ნზეგრულშიბ.
    3 იქვე, გვ. 66.
    ბე თოფურია, მესაე ტიპის ვნებითის წარმოება ქართულში. საქართველოს სსრ
    მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე, ტ. I1L # 9, თბილისი, 1942, გე. 968.
    ხ იქვე, გვ. 969. '
    02. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი _017 .--;
    ნიან ძირებში, ისე ნაწარმოებებშიც...,, ხოლო «ქართულში კი ფუნქციონალუ--
    რი მონაცვლეობა ასე მკაფიოდ არ არის გამოხატული: ჯერ ერთი, სულ ოთხი-
    ზმნაა, სადაც ფუძის ფლექსია ჩანს და მისი მეოხებით განირჩევიან მოქმედე-
    ბითი და ვნებითი ფორმები; მეორეცაა–--და შეინიშნება ხმოვანთა შენაცელება.
    მორფოლოგიური დანიშნულების გარეშეც 1: დაიცავ და დაიცევ...» 2:
    აქედან ავტორი დაასკვნის, რომ «ქართულსაც ფუძის ფლექსია ახასია-.
    თებს, მაგრამ სვანურთან შედარებით იგი მეორეული ჩანს; ყოველ შემთხვე-
    ვაში ქართული ამ მხრივ ძალზე ღარიბია» 1...
    ხმოვანთა მონაცვლეობის მორფოლოგიზაციის მოვლენას ქართველურ:
    ენებში სპეციალური გამოკვლევა უძღვნა გამოჩენილმა ნორვეგიელმა ენათ-
    მეცნიერმა და ქართველოლოგმა II. V 0 L-მა. ეხება რა. ხმოვანთა ალტერნა--
    ციას აორისტის და აწმყოს ფუძეებში ქართულში (ვ-კალ/კლ-ა,. ვ-შალ-ე/ვ-შლ-ი:·
    და სხვ.), I. V 0იყL-ი აღნიშნავს: «ყველა ამ "შემთხვევაში. ხმოვნის სინკოპეს.
    აქვს აბსოლუტური და სავალდებულო ხასიათი; ის არის მორფოლოგიური:
    დამახასიათებელი ნიშანი სხვა ნიშნებთან ერთად ამ ზმნებისათვის და გამო-
    ყენებულია. გრამატიკული სისტემისათვის მეტად მნიშვნელოვანი. პარადიგმა--
    ტული სერიის საწარმოებლად».
    ეხება რა ამ თვალსაზრისით ზმნისა და სახელის ფუძის განსხვავებას, ავტო-.
    რი მიუთითებს: «მართალია, სინკოპეს მოვლენა ზმნაშიაც ფონეტიკურადაა.
    შეპირობებული: ალტერნაცია შალ-ე /შლ- მხოლოდ ა- ვოკალიზმიან ზმნებშია,.
    ალტერნაცია კალ-/კლ- არსებობს მხოლოდ მარტივ თანხმოვანზე დაბოლოე-
    ბულ ზმნებში, ე და ა ვოკალიზმთან (გამონაკლისია ქეც/ქც-), მაგრამ აქ არ
    შეიძლება წინასწარ იცოდე, დაუშვებს თუ არ დაუშვებს ამ ფონეტიკური·
    პირობების დამაკმაყოფილებელი ძირი ძირეული ხმოვნის სინკოპეს. მალ-,.პარ-,.
    წერ- ზმნების ძირები თავიანთი ფონეტიკური სტრუქტურის მხრივ, არ გან-
    სხვავდებიან მნიშვნელოვნად კალ-, ჭერ- ზმნებისაგან რომლებიც ყველანი.
    ფუძეკუმშვადი არიან. ისინი შედიან სხვა მორფოლოგიურ ჯგუფებში, რომ-
    ლების არსებობა არ შეიძლება აიხსნას სინქრონიული თვალსაზრისით, მაგრამ.
    რომლებიც შენახული არიან ტრადიციითა და თვით სისტემის სტრუქტურით» ',.
    1999 წელს გ. ახვლედიანმა ჩამოაყალიბა აპოფონიის. ძირითადი.
    სახეები ქართულში. ეხება რა ვ. თოფურიას მიერ აღნიშნულ ა/ე ხმო-
    ვანთმონაცვლეობას მოქმედებითი და ვნებითი გვარების ერთმანეთისაგან გან-
    სასხვავებლად, ავტორი აღნიშნავს, რომ «ესაა ტიპიური აბლაუტი; და რომ.
    «ფონეტიკური პროცესის პრინციპულად ასეთსავე მორფოლოგიზაციასთან.
    გვაქვს საქმე ქართულ ზმნაში, როდესაც მისი ფუძის კუმშვა-უკუმშველობასთან.

    ' შდრ. ზემოთ ჩვენი შენიშვნა ალ ტერნაციისა და აპოფონიის ერთმანეთთან მიმართე–


    ბის შესახებ., გვ. 015,
    ? ვ. თოფურია, ხს. ნაშრ,, გვ. 969-970.
    18. თოფურია, ხს. ნაშრ,, გვ, 972.
    "I. VCVიყLნ, #1(0იმ0005 V008110006 60 ლთC60X9160. C0IMI ILI055სIICL #01 50X1089–-
    VIძრტი9L2%V, 8I1იძ XI, 0510, 1939, ჯ. 196.
    ხ I. Vი წხ, იქვე, გვ. 132,
    018
    და ფუძის დრეკადობასთან დაკავშირებულია აწმყოსა და ნამყო წყვეტილის
    ერთმანეთისაგან განსხვავება»1.
    ამის საფუძველზე ავტორი ადგენს აბლაუტის რამდენიმე სახეობას: 1. ნუ-
    ლოვანი და ა-ხმოვნიანი (ან ე-ხმოვნიანი) საფეხური: «კ-ლავს –– კ-ლა/ვკალ(ი);
    ხ-ნავს –– ხ-ნა/ვხან(ი); ვჭ-რის –– ჭ-რა/ვჭერ(ი); ც-რის –- ც-რა/ვცერ(ი)...: 2. ე/ი––ი
    კრეფ-ს/კრიფ-ა –– ვკრიფე; გრეხ-ს/გრიხა –– ვგრიხე...); პ. 0/ა თ-ლის/თალა ვთალე;
    თხ-რის/თხარა –– ვთხარე» 9.
    მასვე აღნიშნული აქვს, რომ «უფრო სუსტად, მაგრამ მაინც გრამატიზი-
    რებულია ქართულის საკმაოდ მრავალ სახელში ფუძის კუმშვა, რომლის მი-
    ხედვითაც განსხვავებულია ერთმანეთისაგან ბრუნვათა ორი ჯგუფი... და რომ
    «სახელთა ფუძის კუმშვა-უკუმშველობა ისეთივე ხმოვანთმონაცვლეობაა, რო-
    გორიც ზმნაში აღვნიშნეთ. იქაც და აქაც ხმოვანთმონაცვლეობა განპირობე-
    ბულია მახვილის გავლენით და გამოყენებულია მეტ-ნაკლებად სიტყვის ფორ-
    მათა ერთმანეთისაგან განსასხვავებლად, ე. ი. იქაც და აქაც ფონეტიკური
    პროცესი მორფოლოგიზებულია» 1.
    როგორც ვხედავთ, გ. ახვლედიანის მიერ უკვე გარკვევით არის
    ჩამოყალიბებული ძირითადი სახეები ქართული აბლაუტისა, მანვე სწორად
    განსახღვრა აბლაუტის როლი ქართულშიბ.
    ' წინამდებარე ნაშრომში აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა პირველად
    არის წარმოდგენილი როგორც საერთო-ქართველური (პროტო-ქართველური)
    მოვლენა. აბლაუტი ქართველურ ენათა დიფერენციაციის შემდეგ განვითარე-
    ბულად კი არ არის მიჩნეული, არამედ განხილულია როგორც ცალკეულ
    ქართველურ ენებში ასახული მექანიზმი პროტო-ქართველურ აპოფონიურ ხმო-
    ვანთმონაცვლეობათა. იგი პოსტულირებულია საერთო-ქართველური ენობრივი
    დონისათვის (პროტო-ქართველურისათვის), ყველა ქართველური ენის სათა-
    ნადო მასალის სტრუქტურული ანალიზის საფუძველზე შრომაში მოცემულია
    დიაქრონიული თეორია საერთო-ქართველური აბლაუტისა გამოვლენილია
    აპოფონიის შემთხვევები ქართველურ ენებში მათი განვითარების სხვადასხვა
    ქრონოლოგიურ დონეზე და შედარებითი და შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით
    აღდგენილია აპოფონიური მონაცვლეობის საერთო-ქართველური მექანიზმი,
    რომელიც ტიპოლოგიურად თითქმის იდენტური აღმოჩნდა ინდოევროპული
    აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობისა.
    ავტორებმა წარმოადგინეს დებულება, რომ მათ მიერ რეკონსტრუირე-
    ბული სონანტთა საერთო-ქართველური სისტემა მოქმედებდა სონანტთა მარც-
    ვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების სახით აპოფონიურ მექანიზმთან მჭი-

    '· გ. ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, თბილისი, 1949, გვ. 298.


    2? გ. ახვლედიანი, ხს. ნაშრ., გვ. 299.
    ზ იქვე, გვ. 299-301.
    " როგორც გ. ახვლედიანი აღნიშნავს, «როდესაც ჩვენ ვლაპარაკობთ, რომ ამა თუ
    იმ ფონეტიკურ პროცესს დაუკავშირდა მორფოლოგიური ფუნქცია, ეს არ ნიშნავს, რომ ეს
    ფუნქცია გამოხატულია მხოლოდ ამით: იმ ენებში, რომლებსაც ჩვენ ვეხებით, ეს ფონეტიკური
    პროცესი წარმოადგენს მხოლოდ დამატებითს შინაგან ფლექსიას>» (გ. ახვლედიანი, ხს.
    ნაშრ., გვ. 299).
    019
    ღრო კავშირში. სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების რეალი-
    ზაცია მთლიანად დამოკიდებული იყო ძირისა და სუფიქსის გახმოვანებაზე;
    გახმოვანების საფეხურები განსაზღვრავდნენ სონანტთა ალოფონურ მო-
    ნაცვლეობას.
    საერთო-ქართველური სონანტთა სისტემისა და აბლაუტური მოდელების
    ცვლილებათა რელატიური ქრონოლოგიის გათვალისწინებამ საშუალება მისცა
    ავტორებს აღედგინათ სურათი ისტორიული ქართველური ენების სტრუქტუ-
    რათა ჩამოყალიბებისა და გაერკვიათ მთელი რიგი მოვლენა, რომელთა თან-
    მიმდევრული ახსნა დღემდე არ ხერხდებოდა ან ახლებური ინტერპრეტაცია
    მიეცათ აქამდე ცნობილი ფაქტებისათვის. ასე, მაგ., ამ თეორიის თვალსაზრი-
    სით მოხსნილია საკითხი ე. წ. „ზანური სრულხმოვნობის“ პირველადობის
    შესახებ; მეგრულ-ლაზური სრულხმოვანი ფორმები განხილულია როგორც
    მარცვლოვანი სონანტების (ნულ-საფეხურიან ფორმებში) ვოკალიზაციის შე-
    დეგი; ახალი თვალსაზრისია წარმოდგენილი მეგრულ-ლაზური და სვანური
    ვოკალიზმის შესახებ; მიჩნეულია, რომ სვანური გრძელხმოვანი ფორმები თა-
    ვის ერთ ნაწილში ასახავენ საერთო-ქართველური აბლაუტის ერთ.ერთ საფე-
    ხურს და სხვ... .
    სონანტთა სისტემასთან კავშირში აპოფონიური ხმოვანთმონაცვლეობის
    შესწავლის შედეგად აღდგენილია საერთო-ქართველური ძირისა და აფიქსების
    ძირითადი სტრუქტურული ტიპები და გამოვლინებულია მათ შორის არსებუ-
    ლი სტრუქტურული მიმართებანი.
    საბოლოო ანგარიშში საერთო-ქართველური ძირის სტრუქტურის შესა-
    ხებ მიღებულია დასკვნები, რომლებიც არსებითად განსხვავდება დღემდე არ-
    სებული შეხედულებებისაგან ამ საკითხზე.
    საერთო-ქართველური ენის განვითარების იმ საფეხურზე რომელიც
    უშუალოდ წინ უსწრებდა სვანურისა და ქართულ-მეგრულ-ლაზურის დიფე-
    რენციაციის პროცესს, სიტყვის მორფოლოგიურ სტრუქტურას მორფემათა
    სამი სახეობა ახასიათებს: პრეფიქსი, ძირი და სუფიქსი.
    პრეფიქსულ მორფემას ახასიათებს სტრუქტურა CIVV- და X-; ძირისა-
    თვის დამახასიათებელია C7C-, ხოლო სუფიქსისათვის -–- -”IC I, ყველა შესა-
    ძლებელი აპოფონიური მოდიფიკაციით. ყოველი თანხმოვნის ადგილას შეიძ-
    ლება გექონდეს სონანტური ფონემა (5), ე. ი. CV75-, 57C0C-, 57 8- და -7 9.
    პრეფიქსულ მორფემათა სტრუქტურული მიმართებები ძირეულ მორფე-
    მასთან არ რეგულირდება იმავე აპოფონიური წესით, რომლებიც სუფიქსა-
    ციისათვის არის დამახასიათებელი, გარდა განსახღვრული შემთხვევებისა,
    რომლებიც არ ატარებენ ნორმის ხასიათს.
    აპოფონიური ალტერნაციის ჩამოყალიბების შემდეგ ძველი პრეფიქსული
    სტრუქტურა მხოლოდ ნაწილობრივ ექვემდებარება მორფემათა ურთიერთო-
    ბის ახლ სტრუქტურულ ნორმებს, რომლებიც განსაზღვრავდნენ სინტაგმატურ
    მიმართებებს ძირეულ და სუფიქსურ
    · მორფემებს შორის,
    ფუძე შეიძლება იყოს ერთ-, ორ- ან მეტმორფემიანი ორმორფემიანი
    ფუძე ორი მდგომარეობით ხასიათდება:

    020
    I მდგომარეობაში გვაქვს ძირეული მორფემის ნორმალური საფეხური
    (ე. ი. ერთი მოკლე ხმოვნით) და სუფიქსური მორფემის ნულოვანი საფეხური
    გახმოვანებისა: C7#89-C;
    1L მდგომარეობას ახასიათებს ძირეული მორფემის ნულოვანი საფეხური
    და სუფიქსური მორფემის ნორმალური საფეხური გახმოვანებისა: C9-7C.
    ორივე ეს მდგომარეობა არის ავტონომიური ერთმანეთის მიმართ; ისინი
    ქმნიან აბლაუტის სხვადასხვა საფეხურებს ენის სინქრონიულად მოქმედ სის-
    ტემაში.
    ზმნურ ფუძეში გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე მხოლოდ ერთი მორ-
    ფემა შეიძლება იმყოფებოდეს, რის გამოც I ან II მდგომარეობაში წარმოდგე-
    ნილ ფუძეზე ნორმალურ-საფეხურიანი სუფიქსის დართვა იწვევს ფუძის ნორმა-
    ლურ-საფეხურიანი მორფემის შეცვლას ნულოვან საფეხურზე წარმოდგენილი
    შესაბამისი მორფემით (ალომორფით), ვინაიდან ზმნურ ფორმაში შეუთავსებელია
    ორი ნორმალურ-საფეხურიანი მორფემის არსებობა.
    ამის შესაბამისად გარდაუვალი ზმნის ორმორფემიანი ფუძე აორისტის პირ-
    ველსა და მეორე პირში I მდგომარეობით არის წარმოდგენილი: /+#დერ-კ/, ხოლო
    მესამე პირის ფორმაში, სადაც ფუძეს ნორმალურ-საფეხურიანი სუფიქსი ერთვის,
    ძირეული მორფემის ხმოვნიან /”დერ-კ/ ვარიანტს ენაცვლება ნულ-საფეხუ-
    რიანი ალომორფი /”დრ-კ-ა, “დრ-კ-ეს/1, ისე რომ იგი უპირისპირდება პირველი
    და მეორე პირის ფორმებს ძირეული მორფემის გახმოვანების საშუალებითაც.
    გარდაუვალი ჩზმნისაგან განსხვავებით ორმორფემიანი გარდამავალი ზმნის
    ფორმები აპოფონიის სხვა სახეებით ხასიათდება. აწმყოში წარმოდგენილია
    IL მდგომარეობა: (085-7C /"დრ-ეკ/, ძირეული მორფემის ნულოვანი და
    სუფიქსური მორფემის ნორმალური საფეხურით, რითაც იგი აორისტის პირ-
    ველსა და მეორე პირში წარმოდგენილი შესაბამისი გარდაუვალი ზმნის ფუძი-
    საგან განსხვავდება: /#დერ-ე/. :
    გარდა ამისა, გარდამავალ ზმნასთან აორისტის თემაში II მდგომარეო-
    ბაში წარმოდგენილ ფუძეზე ხმოვნიანი აფიქსის დართვა იწვევს ნორმალურ-
    საფეხურიანი -C მორფემის შენაცვლებას არასრულსაფეხურიანი ვარიან-
    ტით, რომელიც გამოხატულია მარცვლოვანი სონანტისაგან წარმომდინარე (|-ი|
    ელემენტით (აპოფონიის რედუცირებული საფეხური: /"ჟ-დრ-ეკ
    –– "ე-დრ-იკ-ე/),
    რაც ნორმალურ-საფეხურიანი ფორმის "ე->“ი გადაბგერებით მიიღება.
    იგივე მორფონოლოგიური პრინციპები მოქმედებს ერთმორფემიან ფუძეთა
    მორფოლოგიურ სისტემაში, მაგრამ აქ, რა თქმა უნდა, შესაძლებლობა აპოფო-
    ნიური ხმოვანთმონაცვლეობისა უფრო შეზღუდულია (ეს ფუძე არ შეიძლება ორი
    მდგომარეობით იქნეს დახასიათებული): გარდამავალ ზმნასთან გვაქვს დრეკა-
    დობა: ათემატურ აწმყოში-––ძირი ნორმალურ საფეხურზე (07C/§-), ე სუფიქსიან
    აორისტში-ძირი რედუქციის საფეხურზე (0იC/§-”); გარდაუვალ ზმნასთან
    თემატურ აწმყოში-- ძირი ნულ-საფეხურზე (0C/§-7/ 5), ნულოვან აორისტში-––
    ძირი პირველსა და მეორე აირში ნორმალურ საფეხურზე (C7C/§-), მესამე
    პირში-––ნულოვან საფეხურზე (0C/§-”C)-

    " მარცვლოვანი სონანტით თანხმოვნებს შორის.


    021
    გარდამავალ ზმნათა განსაზღვრულ კლასში ვოკალური ფონემის სიგრძის
    საფეხური აორისტის ჭარბ ნიშნად გვევლინებოდა.
    აპოფონია დიდ როლს ასრულებდა საერთო-ქართველურ მორფოლო-
    გიაში, განსაკუთრებით ზმნის სისტემაში, ზმნის უღვლილების ტიპები მნიშვნე-
    ლოვნად იყო დამოკიდებული ხმოვანთმონაცვლეობის მოდელების განსხვავებუ-
    ობაზე.
    დ ს საერთო-ქართველური აპოფონიის ზემოხსენებული წესების მიხედეით
    იყო აგებული აგრეთვე რთული ნომინალი ფუძეები, თუმცა სახელის ფლექ-
    სიასა და დერივაციაში იგი ნაკლებ როლს ასრულებდა, ვიდრე ზმნის სის-
    ტემაში.
    როგორც ზემოთქმულიდან ვხედავთ, საერთო-ქართველური დონისათვის
    მიღებულია ძირეული და სუფიქსური მორფემებისათვის იმავე ტიპის სტრუქ-
    ტურული მოდელები და ისეთივე სინტაგმატური მიმართებანი მორფემებს შო-
    რის, როგორიც აღდგენილია ინდოევროპულისათვის #. ს61X06I15L0-ის
    მიერ მის ეაოქალურ გამოკვლევაში 011910605 6 )2 10)1ს)მ-100 ძ06§ 10105 011
    10ძ0-60X004ტ60.
    ქართველური და ინდოევროპული ფონოლოგიური სისტემებისათვის
    თანაბრად დამახასიათებელია სამი ფონემური კლასი: თანხმოვნები ხმოვ-
    ნები, სონანტები, იდენტური ფონემური ინვენტარით ხმოვანთა. და სო-
    ნანტთა კლასებში:
    ხმოვნები; /ეე აპ ოთ/;
    სონანტები: /9 85 რ ლ მ ნ/ (მარცვლოვანი და უმარცვლო ალოფო-
    ნებით).
    ქართველურშიაც და ინდოევროპულშიაც ძირეული და სუფიქსური მორ-
    ფემები ძირითადად ერთნაირ პრინციპებზეა აგებული: ძირეული მორფემები-
    სათვის დამახასიათებელია C7C- სტრუქტურა, ხოლო სუფიქსურისათვის -”C.
    იდენტურია (ან თითქმის იდენტური) სუფიქსური და ძირეული მორფემების
    შეერთების წესები. ისინი თანაბრად ექვემდებარებიან აპოფონიური მონაცვლე-
    ობის პრინციპებს, რომელთა სახეები, ზოგიერთი გამონაკლისის გარდა, სრულს
    პარალელებს პოულობენ საერთო-ქართველურსა და ინდოევროპულში.
    ამგვარად მიღებულია უაღრესად საყურადღებო დასკვნები ქართველური
    და ინდოევროპული ენების სტრუქტურათა ტიპოლოგიური! მსგავსების შესა-
    ხებ? ამასთან დაკავშირებით ისმის მთელი რიგი საკითხი შედარებით-ისტო-
    რიული ქართველური (და არა მარტო ქართველური
    -- ინდოევრობული, კავ-
    კასიური) ენათმეცნიერების წინაშე.

    + გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ აქ ლა-


    პარაკია არა ქართველურ და ინდოევროპულ ენათა შორის გენეტურ ურთიერთობაზე და
    ამით გამოწვეულ მსგავსებებზე, არამედ სტრუქტურათა შორის არსებულ ტიპოლოგიურ მსგავ-
    სებებზე, რაც თავისთავად ქართველურ და ინდოევროპულ ენათა შორის ნათესაობა-არანათე-
    საობის საკითხს არ წყვეტს. +მის შესახებ იხ. აქვე, ქვემოთ.
    ? ანთროპოლოგიურ და ეთნოგრაფიულ მეცნიერებათა VII საერთაშორისო კონგრესს,
    მოსკოვში 1964 წ. აგვისტოს მოხსენდა. ერთ-ერთი ავტორის მიერ (იხ. L. Mეყ388 იI2MM,
    ჩX ბიჩხ0იC 06 IIM0006/00/.0((C6M0-M#0ი/!60#4ხCMIIX (I0XCM0M%08M036CMIX) იIVო00#0?2I1I40CXIIX
    #ი00C#/46490X. VII M067IVI200IMVI# M0MC0ი60C #07000070MIV66MIX # მXი0»”ხიძI(960%IIX
    022
    -მსგავსება ქართველურ და ინდოევროპულ ენათა შორის დიდი ხანია, რაც
    „ცნობილია, ჯერ კიდევ ლაიბნიციდან მოყოლებული. შემდეგში ფ. ბოპი
    და მისი მიმდევრები ცდილობდნენ ქართველური ენები ინდოევროპულ ენათა
    -რიცხვში მოეთავსებინათ. მიუხედავად იმისა, რომ ფ. ბოპის ცდა მარცხით
    დამთავრდა, თვით ფაქტს ქართველურ და ინდოევრობულ ენათა შორის მსგავ-
    სებისას ან ქართულში ინდოევროპული ელემენტების არსებობისას არავინ
    უარყოფდა. ფ. ბოპის შემდეგ მთელი საუკუნის მანძილზე გამოვლენილ იქნა
    კიდევ მრავალი ფაქტი ასეთი მსგავსებებისა რასაც სხვადასხვა მკვლევარნი
    სხვადასხვა ინტერპრეტაციას აძლევდნენ. ეხლა, როდესაც დადგენილია ტიპო-
    ლოგიური მსგავსება და იდენტობაც კი ქართველურ და ინდოევროპულ სტრუქ-
    „ტურათა შორის, ისმის საკითხი: რით აიხსნება ეს მსგავსება?
    ამ ფაქტის ახსნის .სამი შესაძლებლობა არსებობს;
    1. შეიძლება “ ვივარაუდოთ, რომ აქ გვაქვს, ინდოევროპულის უძეე-
    "ლესი მორეული ნათესაობა (0IV6IVმსძვლხ2წს) საერთო-ქართველურთანა,
    “რომელიც უფრო მეტად არის „გაკავკასიურებული“, ვიდრე რომელიმე
    “ინდოევრობული ენა, მაგ., სომხური, სადაც უფრო მჟღავნდება ინდო-
    უვროპბული ხასიათი, მაგრამ ამავე დროს კავკასიური თვისებებიც საკმაოდ
    იგრძნობა.
    2. მსგავსება წშეიძლება აიხსნებოდეს დანათესავებძთ არეალური
    ერთიანობის ფარგლებში ინდოევროპული და ქართველური ენების მრავალ-
    საუკუნოვანი კონტაქტების? შედეგად. ასეთი კონტაქტები ქართულს ინდო-
    ევროპულთან უკვე უძველესი დროიდან პქონდა. ყოველ შემთხვევაში, ინდურ-
    ირანულ ენებთან ურთიერთობა ქართულისა უკვე მიდიურით ეპოქისათვის
    «XIV ს. ძეელი წელთაღრიცხვით) შეიძლება დადასტურებულად ჩაითვალოს
    -არმაზული, ირანული და ბერძნულ-ლათინური ეპიგრაფიკული ძეგლებისა
    3,

    3ეVI, M0ლ»მზე, 8IVCI 196+ I. IIეყეჯნ:სიჯი0 .წ8V7IMა“, M00X93, 1961) ამ კვლევა-ძიების


    ძირითადი შედეგები, რასაც კონგრესზე დამსწრე ჩვენი დროის ერთ-ერთმა უდიდესმა ლინგვის-
    ტმა რ. იაკობსონმა უაღრესად მაღალი შეფასება მისცა როგორც ბრწყინვალე პერსპექ-
    ტივების დამსახველ გამოკვლევას.
    1 შდრ. ს. MIII II2C50, V0I5ICს ლ106L 06ILVIფ 00 ხნაიILე1!ლ161 ძ0L L0IიეII1-
    560) 80VMV05ს VV 6§L-ს,VI0
    005 VIII C60Xთ=1005, ILIL. XV-–XXI, 1963, 116, სადაც მრავალ–
    რიცხოვანნდ არქეოლოგიური და ხელოვნების ძეგლისა, აგრეთვე კულტურულ-ისტორიული
    საკითხების შესწავლის საფუძველზე კავკასიის ხალხები მიჩნეულია მონათესავედ ევროპის ხალ-
    ზებისა, რომლებთან კონტაქტები მუდამ გრძელდებოდა.
    2? შდო. 0. 000ს06X§-ის თეზისი, რომლის მიხედვითაც ინდოგერმანული თვისებები,
    რომლებსაც ქართველური ენები ამჟღავნებენ შესაძლებელია ინდოგერმანული სუბსტრა-
    ტით აიხსნას (სI60 5010) 5 ძ0 M#M90X6IIVVC15ე)I261)00 1LIIIC6L 00” IX90VVIL 251501100) =0I90CII60
    1I+, 23, 1957. 19--I6): ქართული ენის ლექსიკის ინდოევროპული ფენის შესახებ უკანასკნელ
    დროს იხ. #ძიტ L2/ 0»ი, სის» 101L0 II16LLX 600101116 19 1ეითს6 თტ0LფI6სიი, ILIL, IV-V,
    1958. გვ. 32, აგრეთვე .ტ. MI LV Iჯ92V0§0, ხს. ნაშრ,, გვ. 116 შმდ. იხ, ამის შესახებ დაწვრი-
    -ლებით ჩვენს შრომაში „ივერია მესამე საუკუნეში", რომელიც ამჟამად იბეჭდება.
    ჭ ეს ძეგლები, რა თქმა უნდა, უფრო გვიანდელები არიან (პართელ-სასანური ეპოქისა
    და არა მიდიურისა), მაგრამ იქ შემონახული ცალკეული ფაქტები (ონომასტიკონი და სხვ.)
    "წარმოადგენენ გაგრძელებას ძველი ტრადიციისას, რომელიც უფრო ძველი ხანის კონტაქტებზე
    რი'უთითებს,
    023
    კლასიკური (ბერძნულ-რომაული) წყაროებისა და თვით ქართული. ენობრივი
    მასალების1 საფუძველზე. მაგრამ არის საფუძველი, როგორც ენობრივი, ისე
    კულტურულ-ისტორიული, ვივარაუდოთ, რომ ასეთი კონტაქტები ქართველურს
    ინდოევროპულთან გაცილებით უფრო ადრინდელი დროიდანვე ჰქონდა, და
    შესაძლებელია, რომ ეს მსგავსებანი სწორედ უძველესი კონტაქტების შედეგი
    იყოს. მაშინ ამის დასადასტურებლად გამოდგებოდა, კერძოდ, ქართველური.
    ენების ინდოევროპული წარმოშობის ის ლექსიკური ფენა, რომელიც თავის ვოკა-
    ლიზმში ამჟღავნებს პროტო-ინდო-ირანულთან შედარებით უფრო არქაულ საფე-
    ხურს.
    3. და, დასასრულ, ყველა ეს მსგავსება შეიძლება განხილულ იქნეს რო-
    გორც უბრალო ტიპოლოგიური იზომორფიზმი, დამოუკიდებლად სივრცისა
    და დროისა, ყოველგვარი ნათესაობისა და დანათესავების გარეშე. '
    ნაადრევი იქნებოდა, თუ შევეცდებოდით ამჟამად იმის გარკვევას, რომე–
    ლი ამ სამ ფაქტორთაგანია მიზეზი სტრუქტურული მსგავსებისა, თ. გამყრე-
    ლიძისა და გ. მაჭავარიანის ნაშრომში რომ ვლინდება.
    შეიძლება მოქმედებდეს სამივე ფაქტორი, ან მხოლოდ ორი, ან იქნებ ერთი
    მათგანი. იმისათვის რომ აზ? კითხვაზე პასუხის გაცემა შესაძლებელი გახ-
    დეს, საჭიროა პირველ ყოვლისა კავკასიის ენათათვის დამახასიათებელი
    სტრუქტურული კანონზომიერებების დადგენა იმავე გზით, როგორც ეს წინა-
    მდებარე ნაშრომშია გაკეთებული ქართველურ ენათა მიმართ და ამის შემდეგ,
    მათი შედარებით-ტიპოლოგიური შესწავლა.
    აქ მხედველობაში მაქვს ქართველურ ენათა ტიპოლოგიური: მიმართება-
    ნი, იზომორფიზმი და ალომორფიზმი,––-ანუ სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური:
    მსგავსებანი და განსხვავებანი არა მარტო მთის ე. წ. „იბერიულ-კავკასიურ4
    ენებთან, არამედ აგრეთვე კავკასიისა და მეზობელი ქვეყნების სხვა ენებთან,
    კერძოდ ისეთს ინდოევროპულ ენებთან როგორიცაა სომხური და ოსური,
    აგრეთვე წინა აზიის ძველ ინდოევროპულ და არაინდოევროპულ ენებთან.
    ამ მხრივ განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ქართველური და კავკა-
    სიის ინდოევროპული ენების ფონოლოგიურ სისტემათა შედარებით-ტიპოლო-
    გიურ შესწავლას. .
    დღემდე ნაკლები ყურადღება ეთმობოდა მკვლევართა მიერ. იმ ფაქტს,
    რომ ქართულ ფონოლოგიურ სისტემას სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური თვალ-
    საზრისით, წმინდა სინქრონიულ პლანში არც ერთ ენასთან (გარდა სხვა.
    ქართველური ენებისა) არა აქვს იმდენი მსგავსება, რამდენიც კავკასიის ინდო
    ევროპულ ენებთან-- სომხურთან და თოსურთან.
    როგორც ცნობილია, ქართველურ ენათა ფონოლოგიური სისტემისათვის-
    დამახასიათებელია ხშულთა და აფრიკატთა ტერნარული სისტემა, რომლის
    მიხედვითაც ერთი რიგი: /ფ/, /თ/, /ქ/, /ც/, /ჩ// უპირისპირდება დანარჩენ.
    ორ წევრს როგორც ფშვინვიერები–-არაფშვინვიერებს (რ. იაკობ-
    სონისა და მისი სკოლის ბინარული სისტემის მიხედვით: დაძაბულნი–
    1 მხედველობაში მაქვს, კერძოდ, ირანული (მიდიური) წარმოშობის თეოფორული ქარ–
    თული სახელები, რომ არაფერი ვთქვათ არმაზის წარწერების ენახე, რომელსაც ზოგი მკვლე–
    ვარი მიდიურს უკავშირებს,
    024
    ==
    არადაძაბულთ (L0056--)2X)); მეორე რიგი: /ყ/, /ტ/, /კ/, /წ/, /ვ/––როგო
    · გლოტალიზებულნი–არაგლოტალიზებულთ (იხმის6#-–სი9Cხ06CX06ძ);'
    და მესამე რიგი: /ბ/, /დ/, /გ/, /9/, /;/– როგორც მჟღერნი–არამჟღერებს..
    ამ დიფერენციალური ნიშნებიდან, რომლებიც სამეულის Cიგებს ახასია-
    თებს, ერთ-ერთი არის ფონოლოგიური სიჭარბის ხასიათისა!.
    დიფერენციალური ნიშნების თვალსაზრისით? და იმ ადგილის მიხედ-
    ვით, რომელიც ამ ფონემებს უჭირავთ ფონოლოგიურ სისტემაში 2, ტიპოლო-
    გიურად გვაქვს სრული მსგავსება ქართულ და კავკასიის ინდოევრობულ ენა--
    თა სომხურ და ოსურ! ფონოლოგიურ სისტემათა შორის.
    1 ზოგიერთ ავტორს ფშვინვიერები მიაჩნია არამარკირებულად (შდრ., მაგ., C. IL) 0 6-
    სL6CX»§, LI0 I:2VI:0515060 50I2CI0ი. I0იძსVIC. «I0L ()IIC0L2115LIს, VII. 8იიძ, §5. 19),
    ზოგს-–-გლოტალიზებული, ხოლო ზოგს-–-მჟღერები,
    ? სწორი არ არის შეხედულება, თითქოს გლოტალიზებული თანხმოვნები ახასიათებს
    სომხურის გზგხოლოდ იმ დიალექტებს, რომლებიც ქართულის უშუალო გავლენის ქვეშ იმყო-
    ფებოდნენ (მაგ., თბილისის, ართვინისა და სხე სომხური დიალექტები) გლოტალიხებული
    თანხმოვნები დამახასიათებელია მთელი აღმოსავლური სომხურისათვის, თვით სალიტერატურო
    ენის ჩათვლით (იხ. #, #ხ69I12), M6ყელიტ01506 CI2თ)ი0LIM. 80L1II 100 L61021=,
    1926, 23: შდრ. აგრეთვე #. C. Lიის68Mყ9, 06 იი+VMM0M0“ #0MC0M0MM!I3#0, 8XI, 5,
    1959, გვ 87) და, შეიძლება, ზოგიერთი დასავლური დიალექტისათვისაც კი.
    თ. I. 50152 თავის ეხლახან გამოქვეყნებულ მნიშვნელოვან ნარკვევში სომხური“
    ენის შესახებ (016 ა)'ი10ი915C))6 50I96Cხ6. 900000)! ძ0L 0I100L9115L1IL. LI0Iს§ყ6Cლილი V00
    8. ზას10L. VII. სიეიძ. #ტ)თ00150) 100 სიIს0515ლ0ი6 =0Xაპ0ლს6ი, L6CI060ი-LსIი, 1963,
    55. 80 /ჩ.) აღნიშნავს ქართულ და სომხურ ხშულთა და აფრიკატთა სისტემების მსგავსებას,
    მაგრამ მათი ტრანსკრიბირების დროს რატომღაც სხვადასხვა ნიშნებს იყენებს (ს”, L, L”, ხ',
    L', LI, ლ”, C”, ლ, თ“ ქართულისათვის, ხოლო კ, V, IX, ჯL", L', L', C, 6 C, ბ სომხურისათვის).
    3 ქართულ და სომხურ ხშულთა და აფრიკატთა შედარებით-ტიპოლოგიური შესწავლისათ-
    ვის მთავარი მაინც ის კი არ არის, გვაქვს თუ არა იდენტობა წმინდა აკუსტიკურად. ფშვინვის
    მხრივ ფშვინვიერებთან, გლოტალიხაციის მხრივ მკვეთრებთან ან სიქღერის მხრივ მჟღერებ-.
    თან, არამედ ის, რომ თანხმოვანთა ეს რიგები იდენტური არიან ერთმანეთისა ფუნქციათა.
    მიხედვით, რომელთაც თავიანთ ფონოლოგიურ სისტემებში ასრულებენ.
    ?'· ის, რაც ითქვა სომხურის შესახებ, მთლიანად ეხება აგრეთვე ოსურ კონსონანტურ
    სისტემას, საინტერესოა, რომ კავკასიური და წინააზიური ლინგვისტური არეალის ისეთი
    ინდურ-ირანული ენა), როგორიც ქურთულია, თავისი ხშულთა და აფრიკატთა სამეული-
    რიგით ქართულ-სომხურ-ოსურთანა დგას უფრო ახლოს, ვიდრე ინდურ-ირანულ ენებთან.
    ამ მხრივ საყურადღებოა აგრეთვე იმავე არეალის ისეთი სემიტური ენები, როგორიცაა
    თანამედროვე აღმოსავლურ-არამეული დიალექტები. ზოგიერთი ავტორის აზრით (კონსტანტინე.
    წერეთელი, თანამედროვე ასურული დიალექტების შედარებითი ფონეტიკა. თბილისი, 1958;
    შდრ. #. ILI8309IL 60, /44:(000CMII6 MI6MC/ხ. C600IIIIXჰ XI8I0C0II8108 I0 იM0ლესIII0 M607-
    900709 # I16M0II LM 8Mხ038. MI. XX, IIICIMM0, 1694; M. 09§100L IL, 5VI00. LC Mის1L-ც
    ზს00ი6%10V0, 1918, გვ. 79-82; I. 10ს X 9 IL 0 9, C ((M200+#0Mს3# V0MVIVICM020 000476M#VI0.
    მევ იIეჯ. IL. I. Mახი%, M.-X., 1938, ი»ი. 9297, 3011 ამ დიალექტებში სემი–
    ტური „ემფატიკური" თანხმოვნები“ ნაცვლად გლოტალიზებული ბხშულები გვაქვს: თუ
    ექსპერიმენტალური გამოკვლევები ამ ცნობას დაადასტურებენ, მაშინ მათი შესწავლა კავკა–
    სიისა და წინა აზიის ენობრივი არეალის ფონოლოგიურ სისტემებთან შედარებით, ხოლო მეორე.
    მხრივ, აბისინიის სემიტური ენების (სადაც აგრეთვე გლოტალიზებული ხშულები და აფრიკატე-
    ბია; შდრ. Vი0I” L065129MV, 000 სიიჟუსილემნა. ILL6C0XLI0Lხ0ძ 1I0იი 6116 #8. 1961, დხ. 3).
    შედარება ადგილობრივ ენებთან ხელს შეუწყობს გარკვევას საკითხისას: გვაქვს ჩეენ აღმო–-
    სავლური არამეული დიალექტებისა და აფრიკის სემიტური დიალექტების გლოტალიზებულ·
    თანხმოვანთა სახით მარგინალურ ენებში შემონახული არქაიზმი, თუ ინოვაცია, გამოწვეული-
    ადგილობრივი ენების გავლენით.
    025
    ამ მსგავსებათა!1 (აგრეთვე განსხვავებათა) შედარებით-ტიპოლოგიური
    “შესწავლა, ვფიქრობთ, ხელს შეუწყობდა არა მარტო ქართველურისა და ინდო-
    ევროპულის ურთიერთობის საკითხების კვლევას, არამედ აგრეთვე სომხუ-
    რი და ოსური კონსონანტიზმის მიმართების გარკვევას ინდოევრობულ კონ-
    სონანტიზმთან ?.
    იგივე ითქმის ქართველურისა და მთის კავკასიურ ენათა დამოკიდებუ-
    ლების შესახებ. ამ ენათა შორის გენეტური ურთიერთობის საკითხების კვლევა
    მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ნაყოფიერი, თუ სინქრონიულ პლანში ცალ-
    კეულ ენათა სტრუქტურების შესწავლის შეზდეგ შედარებითი და შინაგანი
    რეკონსტრუქციის მეთოდის გამოყენებით აღდგენილ იქნება ჩოდილოეთ;-კავკა-
    1 საზართლიანად აღნიშნავს C. ს. 5 01L%ე (ხს. ნაშრ., 92), რომ ეს მსგავსება შემთხვე–
    გითი არ უნდა იყოს.
    9? ეს გარემოება უგულვებელი იყო თითქმის მთლიანად ფართო დისკუსიის დროს სომ-
    -ხური კონსონანტიზმის შესახებს რომელიც 8იიხილას ჰვიაჯლივყიისი-ს ფურცლებზე ჩატარდა
    1959-1962 წლებში. თუ წინათ ავტორთა ერთი ნაწილი (#». M61110%, C. 00C0C60615-ი)
    სომხური ხზულებისა და აფრიკატების ტერნარულ სისტემას (აგრეთვე მთელ რიგ სხვა მოვლე-
    'ნას. მაგ.. ხმოვანთა სინკოპესა და სხვ.) მარტივად ხსნიდა კავკასიური ენების გავლენით, ეხლა,
    დისკუსიის დროს, ერთი სიტყვითაც არავის უხსენებია (გარდა II. V 0 § ხ-ისა), რომ ეს სის–-
    ტემა ტიპოლოგიურად ახლოსაა ქართულთან და არსებითად განსხვავდება დღეს ინდოევრო-
    პულ ენებში (მაგ, სპარსულში, შდრ. შ. გაფრინდაშვილი, ჯ. გიუნაშვილი,
    თი/იმიMრ I10/CI0CX020 #3ხM0ი. თბილისი, 1964) არსებული მდგომარეობისაგან. მთელი
    მსჯელობა დისკუსიის დროს იქით იყო მიმართული, რომ სომხური კონსონანტიზმი უშზუა-
    -ლოდ გამოეყვანათ რეკონსტრუირებული ინდოევროპულისაგან, თუმცა თვით რეკონსტრუქცია
    ინდოევროპული არქეტიპისა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ იქნება
    შეფასებული დღეს ინდოევროპულ ენებში, კერძოდ, სომხურში არსებული ფონოლოგიური სის-
    ტემები, ეს ზით უფრო “თვალსაჩინოა ამჟამად, როდესაც არსებობს სერიოზული ექვი ინდო-
    „ევროპულ ხმულთა რეკონსტრუირებული სქემის მიმართ (შდო. ს. IXL0CIL0C50CI), M0ძ12
    ელე1-მLსზ. XMლ000ი ILIII0109V, VI, 1918-1920; მისივე,. C/Mთ6MII/70/ხსMი” 200 M4#(00-
    „IIM0 ?00#იMCMXVX #3ხ!Mი0, რუს. თარგმანი, მოსკოვი, 1954, გვ. 28-––3'; IL. ჰ0ეIL0 050,
    “Iჯ0010თ1021 5Lსძ105 გ20ძ LI)01» (0ი0LI1ხILC100 ი II15ხ011ლ0) C01ი)იIეLIVC LI0>II5L105.
    I ბი0იIს§ 10» 16 8LII IIIL6I00ILI012) C0096XC5§5 0: LIIთVII5(5, 5ს)01., 0510. 1957. ს. 9,
    -რუსული თარგმანი: IL009086 8 31I808X0XIM0, III, მოსკოვი, გვ. 103; სცM9. ცილი. #ჩე9ყ09,
    06 II0020მიიჩთMIIIL 0მი08M000+)9M6%0! რთ0M0-#02M0CM0L CCM6#ხ 0 66 0M!M0IM6MILIL MX
    VყM0060800/16((0M0წ. 811, 1, 1962, გვ. 37 შმდ.
    ამიტომ ცდები სომხური და ოსური კონსონანტიზმის მიმართების გარკვევისა ინდო-
    "ევროპულ არქეტიპთან, აგრეთვე თვით ამ არქეტიპის რეკონსტრუქციისა ძნელად თუ შეიძლება
    წარმატებით დამთავრდეს კვლევა-ძიების ცალმხრივი მიმართულებით წარმართვის შემთხვე-
    "ვაში, კავკასიური არეალური ლინგვისტიკის პრობლემების გათვალისწინების გარეშე.
    თუ რა მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს ინდოევროპული ენათმეცნიერებისათვის ტიპოლო-
    „გიური პარალელები კავკასიურ ენებთან, ამის კარგი მაგალითია VV. #. # 116 7-ისა (9LLV6LსL6
    იუძ 5V5(6თ 102 ნ) 0228 V0Iხე1 C0თი10X. II0I900L10M#5 0# LI6 IXIIII01001001 50016LV,
    1956) და #. 8. #ს1006X5-ის (C)0060)6 ეიძ Mი0I0)0I0IC 1) IXL2ხ01MI10)I (105601)1
    გ#გიჯყიი), '9-თX9X60M286. 1960. ჰიძს2 LIითხიXVI. 5%სძ189 M070101106 M100)81 V8ი VVI)I-
    -ძიძ108Lი. Cძტიძე ცსჯეხ C. 8. «ეი 50ს0006X01ძ. რეცენხიები: ს. M. L2 სი დ, 850#5, XXIII,
    1969, ელ. 597--598; 1. #. L XIIM 0 8, 8), 3, 1961, გვ. 134--137) შრომები, სადაც კავკა-
    "სიური ენების მასალაზე მოცემულია სერიოზული დასაბუთება მონოვოკალური სისტემის “შესაძ–
    -ლებელი არსებობისა, პროტო-ინდოევროპულისათვის რომ ვარაუდობენ (შდრ, C. LL. #იVM-
    ს61ა60V, /( თიM0#02VM00M0 VMI6იირთოიყსს Mიით0V0Mმებ6ი006!6M0M 30VM080#
    -IICMI6#ხ!. 0801I, 5, 1958.
    026
    სიის ენების ცალკეულ ოჯახთა (აფხაზურ-ადიღეურის, ნახურ-დაღესტნურის)
    სტრუქტურული მოდელები, როგორც ეს ამჟამად ქართველური ენებისათვის
    გვაქვს, გარკვეული იქნება შედარებით-ტიპოლოგიური თვალსაზრისით მსგავსე-
    ბანი და განსხვავებანი, და მოხერხდება ამ ენათა და ქართველურ ენათა შო-
    რის კანონზომიერ მიმართებათა დადგენა ენობრივი იერარქიის ყველა
    დონეზე: ფონოლოგიის, მორფოლოგიის, ლექსიკისა და სხვ სფეროში,
    ვიდრე ეს რეგულარული მიმართებები არ იქნება დადგენილი, საკითხი ქართ-
    ველურ ენათა გენეტური ურთიერთობისა მთის კავკასიის ენებთან იქნება
    უფრო მეტად საგანი რწმენისა, ვიდრე ცოდნისა, და რა გინდ დიდი იყოს
    ეს რწმენა, იგი დებულებას ნათესაობის შესახებ მტკიცების ძალას ვერ
    შეჰმატებს.
    ყველა ზემოთქმულის შემდეგ გასაგებია, რომ ამჟამად წინა პლანზე დგება
    ამოცანა კავკასიური და წინააზიური არეალური .ლინგვისტიკის პრობლემების
    შესწავლისა შედარებით-ტიპოლოგიური თვალსაზრისით. კავკასია წარმოადგენს
    ენათა მიკროკოსმოსს, და ერთმანეთის მონათესავე ენათა გარდა აქ მრავალი
    სხვადასხვა სისტემის ენა (ინდოევროპული, თურქული, სემიტური) იყრის თავს.
    მათი სტრუქტურული მოდელების დადგენა, პირვანდელი არქეტიპების რე-
    კონსტრუქცია და ურთიერთმიმართებების! გარკვევა მნიშვნელოვანია არა
    მარტო თითოეული მათგანის შესწავლისათვის, არამედ ენათა განვითარებისა
    და ურთიერთობის ზოგადი საკითხებისა და უნივერსალიების პრობლემების
    კვლევისათვის. შემთხვევითი არ არის, რომ ცნება „ენათა კავშირისა“ პირვე-
    ლად კავკასიური ენების შესწავლისას ჩამოყალიბდა.
    ამ საკითხების კვლევა განსაკუთრებით აქტუალურია ამჟამად, მას შემ-
    დეგ რაც გამოქვეყნდა რ. იაკობსონას შრომა ტისოლოგიური კვლევის
    მნიშვნელობის შესახებ შედარებით-ისტორიული ენათმეცნიერებისათვის, რო-
    მელმაც ბიძგი მისცა ენათა შესწავლას სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური თვალ-
    საზრისით და თვალსაჩინო გახადა ასეთი კვლევა-ძიების მნიშვნელობა დიაქრო-
    ნიული ენათმეცნიერებისათვის?,

    ' ამ მხრივ მეტად მნიშვნელოვანია ის გამოკვლევები რომლებიც შეეხება კავკასიის


    უნათა ტიპოლოგიურ მიმართებებს, როგორც მაგ. MII5 VL. I 0 1I 6 L-ისა (100L0-CIVC205111
    მპ ი ჩIსთფI560 IIV7ს0. ახV0II0 LIIოVI5LI00, 1917); VIM05ს L 6 V V-სა (0%L ცის ძიL ლსი-
    ხ91801100 ფ 010001), 0IსხIII, 1942), V. =M91126M%8-სი, ILI0 ფLსსინსსც 0 Lსსყსეფიძვ
    01 Lს6 M#09C16იL 0II6I)6, #MICIIIV 000(01)1, XVIII, 1--2, 1950, 486 07.); I. ML IL IC V 5LL-ს
    მთელი რიგი გამოკვლევები, I. 9. 501110 %-ისა (7V ძლი #5)0M(0) III (>60L”XI5010L
    II III 1000 C01I)):41561161 =0L9CIICII, IX, XV-XVI, 1963. ლ5. 107, 1.), ადრინდელი
    გამოკვლევები C. 0 C6 66 IL§8-ისა („MIIII0II560 VI 5=1IძMILIე5196), Cსს6051Cს, III, 37–-
    82,-–-IV, 1--64) და სხვ.
    2 ს. ქეჯ0ხ§0M, 000001 5LIVII0§ Vს0 601» C0ILIსსI10ი (0 IIIა5(0110:01
    000ს0IX06I96 ILI0CსI9(I09. ნI0000(სფა 0” VIC 8 1X60XIV8 610001 C0MყX855 0L LII)-
    ყი1I8L§, 0510, 1989, ი. 17 შიდ. რუსული თარგმანი II08006 8 #0L8#07906, LL. M00X8აი, 1963,
    LI6 M0LხM0-
    გვ- 95 შმდ. იხ. აგრეთვე 9. II. CL0C06ს ხ0Lდ8. 2 დე) LI(0(IXC #ხხI0იიCს Lი
    10-1601 IIVი01ითV 01 სესყVელდ05. IIL6–I109V10001 ჰისის! 0” #0I0I1C02 LIსთII5L105, X01.
    აგრეთეე
    XXVI, 8. 1960, ი. 198 შმდ; რუს. თარგმანი 80#M06 8 1I(8C9MCI#M56, IIL ბმ: 60 შმდ.;
    C0000.4(0MM0+# C00010#MMIILL MIIIII0,/102/M, იქვე, გე. 19 შმდ.
    V. 5I9იIICLი, 0
    027
    ამჟამად ჩვენ ქართველური ენებისათვის გვაქვს პირველი ცდა! საერთო,
    სტრუქტურული არქეტიპების დადგენისა ფონოლოგიურ და მორფონოლოგიურ
    დონეზე შედარებითი და შინაგანი რეკონსტრუქციის საშუალებით.
    ენობრივი სტრუქტურის აქ წარმოდგენილი სურათი არის ერთ-ერთი მო-
    დელი საერთო-ქართველური სისტემისა ამდენად ჩვენ არ ვფიქრობთ, რომ.
    ნაშრომში მოცემული თვალსაზრისი ქართველურ ენათა ფონოლოგიური და
    მორფონოლოგიური სტრუქტურისა და ამასთან დაკავშირებული მრავალი.
    ცალკეული საკითხის შესახებ არის ერთადერთი სწორი, და რომ სხვა შესაძ-
    ლებლობა გამორიცხულია.
    ბუნებრივია, რომ მთელი რიგი აქ აღძრული საკითხის შესახებ შეიძლება.
    სხვა შეხედულებაც არსებობდეს ?, იქნებ ზოგი რამ სადავოც იყოს3, მაგრამ

    1 ეს შრომა უკვე სტამბაში იყო, როდესაც გამოვიდა ორი მნიშვნელოვანი გამოკვლევა


    ქართველური ”შედარებით-ისტორიული ენათმეცნიერების დარგიდან; I. #. II XIIM0 8, .9”IV-
    #0.402:1M406MIIML C#0800სხ M0/0M!604ხ6CMIIX #3ხM06. მოსკოვი, 1964 და #. 89. 5=001ი 10 L-ისა
    8(სძბი 7ს» 11:01005LIVILI0I ძლ05 LიVL5L0M0ლ§5 ძ06L 5L0IL0IMIM2X515C0ი (XIIIIII501'2CIIC..
    VI05სიძიი, 1962. გ. კლიმოვის შრომა წარმოადგენს ქართველურ ენათა პირველ მნიშენელო–
    ვან შედარებით-ისტორიულ ეტიმოლოგიურ ლექსიკონს რომელშიც მასალის შედარებითი
    ანალიზის გზით მოცემულია ცდა ქართველურ ენათა ლექსიკის ამოსავალი არქეტიპების დადგე-
    ნისა, ავტორი პირველად იყენებს ქართველური ენების მიმართ მეთოდიკას, რომელიც დამუ–
    შავებულია ინდოევროპულ ენათმეცნიერებაში და უკანასკნელ დროს გამოყენებული ჰ. L 0 # 0–
    +) V-ს მიერ. მაგრამ იგი არ კმაყოფილდება ამით და ცდილობს დაადგინოს მის მიერ რეკონ-
    სტრუირებული მასალის ქრონოლოგიური მიმართებანი, ამიტომ ლექსიკონს ახასიათებს რეკონ–
    სტრუქციის ორი ქრონოლოგიურად განსხვავებული დონე.
    ფონოლოგიური სისტემისა და ამოსავალი არქეტიპების რეკონსტრუქციისას გ. კლი-
    მოვი, როგორც თვით აღნიშნავს, ემყარება თ. გამყრელიძისა და გ. მაგავარიანის
    წინამდებარე შრომაში წარმოდგენილ თეორიას ქართველური ენების სონანტთა სისტემისა და
    აბლაუტის შესახებს რამდენადაც იგი მას იცნობდა წინასწარი მოხსენებებისა თუ ცალ–-
    კეული სტატიების სახით.
    # 0. 8ის1ი19%L-ის მეტად მნიშვნელოვან შრომაში მოცემულია ცდა საერთო ქართ-
    ველური ენის ბგერითი შემადგენლობის რეკონსტრუქციისა. ამასთან დაკავშირებით განხილუ–-
    ლია საკითხები როგორც ქართველურ ენათა ერთმანეთთან დამოკიდებულებისა, ისე მათი მიმარ-
    თებებისა სხვა ენებთან, შრომისათვის დართული ვრცელი ინდექსი არსებითად არის ქართვე–-
    ლუო ენათა ეტიმოლოგიური ლექსიკონის ხასიათისა. ავტორი თავის დასკვნებში ემყარება არა
    მარტო მთელი ქართველოლოგიური ენათმეცნიერების მონაპოვარს, არამედ აგრეთვე თავისი
    საკუთარი მუშაობის შედეგებს. #. წ. 5თს1Iი 19 L-ის დასკვნები ნაწილობრივ ემთხვევა (მაგ.
    მეგრული ვოკალიზმის საკითხებში) წინამდებარე შრომაში წარმოდგენილ თვალსაზრისს, ხოლო
    ზოგჯერ საგრძნობლად განსხვავდება მისგან. გერმანელ მეცნიერს შეუმჩნეველი არ დარჩენია
    აბლაუტის მოვლენა ქართველურ ენებში, მაგრამ მის როლს ამ ენათა სტრუქტურაში, როგორც
    ჩანს, სხვა შეფასებას აძლევს. ასევე, მაგ., სწორად აქეს შემჩნეული მეგრ. ბერგ-ი და ანა-
    ლოგიური სიტყვების ვოკალიზმის წარმომავლობა ასიმილაციის შედეგად (#ბა რ გ – ი); საყუ–
    რადღებოა აგრეთვე მისი მოსაზრებები ფონოლოგიური სისტემი” რეკონსტრუქციის: და
    მთელი რიგი სხვა საკითხების შესახებ.
    ? ასე, მაგ., რედაქტორი სხვა ახრისაა ავტორებთან შედარებით ხშულთა და აფრი-
    კატთა რეკონსტრუქციისა (შდრ, გვ. 7 შმდ.) და ზოგიერთი სხვა საკითხის შესახებ.
    მეტად საგულისხმოა ამ მხრიე II. #. C169507-ის სიტყვები ფონემის შესახებ:
    «ლინგვისტიკას, საბედნიეროდ, არა აქვს რომელიმე ერთი საყოველთაოდ მიღებული ორთო–-
    დოქსალური თვალსაზრისი ფონემახე, თუმცა გარკვეულ ლინგვისტურ წრეებში უპირატესი
    028
    მიუხედავად ამისა, ვფიქრობთ, შრომის მნიშვნელობა მაინც ძნელად თუ
    შეიძლება გადაჭარბებით იქნეს შეფასებული, ეს არის პირველი ნაშრომი ქართ-
    ველური ენათმეცნიერების დარგიდან, დაწერილი ენობრივი ანალიზის სტრუქ-
    ტურული მეთოდების თანმიმდევრული გამოყენებით და ამდენად – შესატყვისი
    «ლინგვისტური მეცნიერების განვითარების თანამედროვე დონისა. აქ წარმოდ-
    გენილია სრულიად ახალი თეორია საერთო-ქართველური ენობრივი სისტემისა
    და მისი დიაქრონიული ტრანსფორმაციების შესახებ, რომელთა შედეგად ჩამოყა-
    ლიბდა ისტორიული ქართველური ენები. არსებითად ეს შრომა წარმოადგენს
    საფუძველს ქართველურ ენათა შედარებით-ისტორიული გრამატიკისას. იგი
    ახალ ეტაპს ქმნის ქართველურ დიაქრონიულ ენათმეცნიერებაში, და ვფიქ-
    რობთ, მთელი მომავალი საკვლევაძიებო მუშაობა ამ დარგში წარიმართება
    ამ მიმართულებით, ვინაიდან იგი ბრწყინვალე პერსპექტივებს შლის მეცნიე-
    რების წინაშე.

    გიორგი წერეთელი
    თბილისი
    1964

    გავრცელება პოვა ამა თუ იმ კერძო სისტემამ. წედეგად შეიქმნა შესაძლებლობა თავისუფალი


    არჩევანისა და სხვადასხვა მეთოდისა და თეორიულ ფორმულირებათა შემოწმებისა, ამან პირ-
    ველად გამოიწვია არევ–დარევა, მაგრამ საბოლოო ანგარიშში ხელი შეუწყო ლინგვისტური მეც-
    ნიერების პროგრესს». I. ს. C16550), 0ჯ. CI§., 1956, გვ. 222, რუსული თარგმანი, მოს-
    კოვი, 1959, გე. 322.
    029
    0 1L0LVI/ C080+სM9VI08 I +6I.#X”I#+

    ცნ IL3I.6Iს8LIIნ60LIMIX 830ხLLაX

    ჯჩვნი;გ IL. 8. LგXი761#X36 X» L. I. Xგ9ყმ820Mმ89X _,C090016X8.


    009829%0 # 2612VL 8 #00780ხ0»IX #3IILმX“" 0ქ006)ლ0”V28819M6+ ლ0060I0 ლლხმ88I-
    101690-10700M960L00 #Cლ00:61091M0C შ 06420IM 1:0))I86XX0CIXIIX #3V6IL08. 8მILIML-
    იმ9906 C I0MXM6969#6»M# ლX0VIII„09MIMIX XC6X0M08 #3IIL080-0 მMმუ#7#3მ. IL260+8 3
    0090890X II008MVI6#2მ II9V9C9I0I0 0CM0CI6CMნL C0889X08 I მ618VIL8 8 L80X80160LIIX
    #3V0IM8X, 80 00 0VII6ლI8V 8 96I 08მ00X0106982 XIV09MI)I 309 ლX0VIIIIიმ2 3წ90X.
    13%IL08, 0მ.MXIVმ# 6 #X (6096M%0IX0 000%08მ I L0992# CI)0098MC# X00თ6V. 2-1810-
    0მM 0 09I0I006 II00866XII 16X8ს9IIIL 090)წ MCIწI0MნII 2922)13 L20X86160LIILჯX 930IL08
    #2 00319V%XხIX VX0009MX #80IL090I) IXVC6))20XVM#, XI# 91010 9X06ხL ლმ30260X8XL
    80II1)00L CIM0X6XLVIL ლC08019I108 I მ00(0%V, ჩM0ლ0ML0IხIV 89 IX3Vყ06MII# 9XILXX
    VI00890X 8 IX 838IM0089390 1003VXნIX2VX6L 198I8XMლ1MXM6C60XIIX M0010M002MI# 309
    IM X0I”IVI 66IIხ LII0X0+X800M1VIXIV.
    აყმკივ IL8X#00-IMნი შ8MხIლ0Lი”ი წლხ0383 3IXIC080M# ი0#0V0IწინI, XILLმM#
    #38860190, 1066VX6I V96I2 #9X6C6MMVIIს 60X6 IMII3ML00 90009IL21. II6C803X0XX0,
    9#8070IX60, 0CV0I60X8MXს მ0მ1M3ვ X00Cთ0310IM956ლ%VX ი0X0VIIVI) #M8ხILმ 603 II3V-
    969MM#9 6:00 თ09%010I9M9009MX მს. C IX0VVI0I ი0+0100MMI, X2I CII))8806/1L80-
    იXM06910X ს. 860V706015L0, 30803X0#80 0II00)6CIIXVს XV6CX09I6VXVIIVI0 თდი96XLL,
    06X6M 6 X0M6M9809IIX, ლ1II9VI8IMმVMIV60MIX III 1I0))0XIVIM80M0606LMX 803-
    M0#9800X69, I. 6. C2MV 063189M00CXხ 00096MLI, 6C01I 000X099900 96 06ღეეIIმ8Iხ60#%
    # 90#0X0009 0XV9MXI6 8IIლII60ი V0089M9, 8 000728 I.07010:0L I20V9VმX (0M6X8
    8X0M9MIC, თ2# XმIL 6IXIM9MIMVIM0I2გ XIXMIM0Iს II001001ხLV #9XM9I6IXC§ 1023: V0M06Xხ90#, II0-
    0M0IMსMV 66 M#0290 XICMXIIVIIII0ი0მ0Xხ 8 L8960+86 C0C-289M0X0 916M69Xე, 6IIMIIV;
    6006 9II0C0L0”0 V008M#9, V9MIX6IიემMIX0M X0+X00ნIX 088 X0II01>M3082M822. (010066980.

    1 I. #. თCღ108507», #0 I0LX0IICL10) L0 .1050LI0ი”" LI020M15L1ლწ, #ი6V %0%


    1956, 6, 2, ი, 66, -0წC0MMM 060000, M00%M8, 1959, იჯი. 108.
    2 CM. I0CXეჯ 1. 862 700C15L6-8 #0 IX M07MVI000:90M #00 C00000 MMIIC89010
    8.
    078006070Xხ80 21:08 ლეხ X. 800XV6015L06-2 CM. ნ. #ტ. C0ი66ი0I9V9IM§#09, 06
    00M06MხLX მ0M#00მ00X M0თ IX #46X0/Mთი00M0.# #VM>0MC/MIMM06M0# M#M0M200000. 800000
    93MIX#0808ყცV98, I, 196მ, ლჯლ. 153 ით3.; ლი. X80X060 მ. #. Mე2#803, /70M#MII6 ძ0640MV#
    ის0M6#M V I6ი0იXს# #3ხL/M06MX 6მწVMILI. )სს0II, 5, 1962, ლ10. 47 0X.
    03L
    831000 VVIIIIნI0 მნ 9X0 06010#M1016CX900, IL0II2 IM6X0 IL20C0010# III X))0MMV6ლ1:0L0
    -მყგ10ვ32 #30ხI1080# 0XIVIX%I)L 0 III 1)6IL0806XI)VIIIIIIII 0009010X”IVMC60XLIMX XL
    #000010LX60XIIX X0/610# 1.
    0801 Iვ 008088” IIL0CI6I VIVIმXI09M96ღს0-0ი #3ხIL039მ9M#M9% #IსX96>0#
    VCI29000680 1IწICX CI)მ89III6უხ900IM (896096M) M# 838VI06V96IX 1)0IL09CXI)VX-
    0M9MMV 0X19009+6:ნხ9M01 XII0IV0:0IXVIIL 93110 00ხ1X II8X6CM6M9MI1 I0#M 3100XXIXL 0X 1IL:0%0))0M
    M0 “26 #6 1090IXII IIM0ხX69M0 (0IIILCM))088289MXIC 1I2M#MXM9IILI2. II0 X00XM7:0MXMIC
    910 1IL6I 6II0 6MI I0წ7წI90C 00Vწ0I60X8MX01 38M896M, 0CIIM 60ხI ILVICM ლლხმიყი-
    IX061ხ80I0 მ821M3მ 96 VCVI2სმ100ს VCI89M08XIV 38>090M60MLI6 C00+80IIC8IV XCXIV
    ·C6060901#0LILV6CLVMI IX XC010(00X10I1M96CLXIMM# (010VLVVI)0XMIM 1:01018699MVხIX II80სIX08.
    II0210MV 18X06800006#0L06 Cი0მ8816Xს906 #3სIC03909MMV6 88000M6M0 VსI0#მ2I00ს
    „8000008MM# C00708670X0MV, 990 1. 6601V6015ხ6 690X 303X07:8MLX 08010 93806+-
    9MVI0 1მ60IV 06 X9X02000ს6M0X0X 1LXM069M00M CIM03006))1300899MI 9#მ8მ9მ7ნხ #26 C
    "960001010 VII06Lმ: «წLგ I))0X9%2L6C9IVV I0I60XVX6C09%XM# IMCIL 009M089VX#MIM- II1)6,I1L6V0M
    ბი02899MI6CIხ90M I))მXXM2XIVLV 7 8IX9MI00ს Vი”მსყ08I69 000798670 -80IMI 1I62.V
    #I9I06800061CIIMLMII #80IIX2MM# M#-–-MCX0I9 IX3 C00X0MVMII#, 0010,I0M#9M/CM010 8+XIILMI
    900X86X6X 8119 ––-060MCM68MC რ010,; XმL 1001308I821M0ს M306ლ”)MხI2 Mმ8მXM III8C-
    70)ლხI23.
    XCI# #9891I0030000MC0-02 #30IL038180C VI9000L210L მ2 “+0, VIX0 090 M#მ0#0
    895LX0I#10 38 II0010XნL X3VM69M#9% 0C00186X0X8MIL, M0 IX2))9706XMCIILV 986 I0IX0--
    MV9IC§ 069XM99+1სხ 8 9))63X06090M 899Mმ9MXV C ს00I000მX 0C00+X80X0+8MI.
    სიგუამ, 32 Lს0ლ0M6IV6C6 უ06XM% Lმ8მე+80IხC0L06 930IM030მ9VხC XI0ლ017MXMX0 #
    მ90# 061820IM 3829MX6CMნ6MXIX VC00X00, 0X9V8XI0 II0I07668IMC 800-XმMM 00786X0%
    <მLXM, V20 8. IL. 100” V70#8 6990-2607 803M07%8ხIM 83898IXნ: «LLC X0XXMხIX0 80I-
    1000%L 06M0906X))VMV0IXIMV #8XI9I0XC6C89 XIMCLVCCI0CII8სIMX, 90 XV ლ8მXMM 106(ს16XლსL 30V-
    #08 9 8MI3880MXIL6 XXIX 0+XXI09VC9MX 8 ლ000X80+C0+X8M/./X 1II0L2 60I6 9064CMXI, 2 8
    9#6X0700IX ლCIVVმ2M9X X606X0IIMIML0 VI0C99069MM#6 I IL2X6 VCI2908X68M6 9X09VXმXIX6X-
    708... «II0CX01ხXV, – ს01მ01867 მ3X001,-- იI6IVნV 0VVMMXმ ი. 106M000%)VMX0XVI0,

    1 IM ”ინMM #8V96CIIM89 X8MIIX C00X80X0XMILI, #0 L0Vვ. C20XX-I 'XIV08', შევლს. 0V0Xს;


    X0Vმ. 660XL-1 0008”, M6=”ნ.-#030M. 021CXII-I/ძებXსX-I; =ხV8. 515XI-1 “M008L”, #03ლ01. 010X1I'-L
    MI ნ. Xიიის(ი 00M23618806X, M #0MIM 063VIVნ7მX78M M076X 1II0I8666XI 0V060066007:0IIM6 0XILM
    9050X69#6M. 10, 910 #. C 9 IM#0რეფ აე 099070 000X83870M ს ი00MM07M960#0-0 MIMი6ლი, X0#
    270 980)2880 760IIMXCXხ80 I0ს0381 I. IV LI2M#9ს (06 00M0X# C./VM06 002000C06M0!! 0მ03ძ0-
    თიხყიითს3ისსს ტ 30MCM0-M (#6020040-%0M0M0#) #3ხ!M6. C006MI6ყMIM #ILIL I"იV8IIIICს0CL
    ·CCXL, ». XXXIII 1, 2, 1964, იჯი. 497 07.), 0Mევ0M00ს 061V#8იX020M I 00070M /IIICCILMM7IVIMIL.
    ? #3 ი0010X9MX დხ060X 00 3X0MV 80000C7 CM. 860XV M. 800»2195V91ძ,
    Lეიფაგყგ C)ითიფგ მიძ LI0თV0I5(10 #6C005LLს0L100, CI)1CCთ0, 1960; VV 10 წ XL6ძ XI. ს6ხ-
    I 30 9, #I15501IC01 LI29ს156165, M6V %0XI 1969; 8. M. ჰ)IსII ხნ MX VCC#ILL, 88006MI!6
    8 C/0მ0MII/716#5M0-I:60)00!!46006 II3VM40Mსი 200#00M9M6CMI>L 8%3M(X080, M00#88გ-0IIILII ხე.
    1964, ლჯი. 8 # 000669000 )0L2V IL სIIVXI0VIC67, 0 LიL თეიბ) +6V00,ნLVI6) Xც-
    V005(»X0VM0)1. 0»X0V07ძეII2 თ IC Mისს0VV0Cს VVIVI0II0IIL MიILL 80ი016070V0ს, 1962,
    2. 3, ი. 19-41.
    2 LV, ცლიV6915L0, 01101005 ძი 10 #0II90(007 ძ05 005 ტ»ი 109 0-0სX0600,
    დთდვაI15, 1935; 0VCCMX#8 I60080ჯ, ლXI). 25.
    032
    6VIს 910 100X0860+))წMIIMიV ()09M06Xყ90ი ი0ლ”ეზგ II02L80730Iნ0სისი #2ნILL8გ-
    ილყისნსL XIM 60 I0მXIXMმ8XII0CX0X0 01009, I00067-M08))6M69M80#» 1.
    000660980 I#897M0MVXIX 60110 00X07:69M6C I0 00C16X89010 :8))6X69M 8 06X3C6X#
    900780760IMIM C#69M9 8708 I მ000MX8-. ს #”0X8M9M0L0L უI(8I8809/906010# XM-
    96 )მIV08 610 ი080I00ლ0-0მM0ყ0 090609806 IXICს8IM6, 6VIXI0 31მ#090X60MXIC
    X00I90II6VMM%, 8ხI007-680ხIC (009019900 8 60X66 IXI#M X#06M06 „MI6C9XIIL9MნIX“
    თი090X0IVIVM60MMX 61IMIMVM02X (9მV0., /8/ : /§/, /%/
    : /%/ც. /6/ :/ბ/, /C/ :/C/ /IL/
    : /M/,
    /L/: /ი/, /#Vი/
    : /იი/, /ხ/ :/ს/ # #ნ.), 96 #98X9I0XC0# ილ0C00X807078M9VXMV0 #2 ”0X#
    00808839M#, %IX0 „IIIM6C9MXIILV906“ 2, I#0X, 86Mხმ/ ი09MXმXხ 3მ 000180X0+9I6, %9X0
    210 „96MMCსნ86069IMV00828MX0IIL XL2X26იM2X“3? XL M«I0 6VIM0 რ6ხL 8 /2მIMნIC CXV-
    989X XII #MXC60X „96 0C00X0070”8M9, 2 060800 IC8IM#6“ ბ,
    IL6CIMM 360IXIXს 3XILX VII მ0))2ა16M0V9MX, 0 I00MI6ICI 00-86 XVI 06X6XV

    /'·/ > /-4/'


    /4/
    7. 6. 76-8888MM826MნL6 IM# X86X00680010MCMXVX 6CMნI9M0LხIX “06 000068119,
    #მL XV.-6. /"ნს/ /"ს/ /V/ /"ს/ /”ი/ /'ფ/: ”იბძ. /ი/ /V /L/ /ხ/ /თ/ /ყ/, M8>,
    /L/ /ხ/ /X/ /ხ/ /შ/ /ფ/ ფ8გიდლ., I)69. სტმ2:6CI, I2X. 10106; 1069. ნXL6195, #მ«V.
    VI6§; 069. ხ6-LმL6)ს, 187. C60LVI0; 1069. ხ61LMI 60, Iმთ. 06-ხII15; 1069. (62,
    MმX ძიგლტნი; I0C69. 96105, MმX. 96015) წ, #6 #0M2-9IVI 10მ00M0700X 886049 LმL 000#-
    ვ67678V89. ჩმმL2# 092 ვ)06M9#9 I0I06Mმ 6%L # 0+იII29II0 ქ00C7XV90800X#
    #000X0-#V960IXX 06001867078X#M 1M676MV 00L0786908IMV IMIვ3ხ)8MXI MX6 90 ლ)-

    ' 8ც. I. წიIV 99%, #/6#0/!00ხM6 60II000CხL C006M(1016.7სM0M 060M6MLIIMIL M00ML60/ს-


    9MMX #X3MLM0მ0. I66090IMI0C60-სეისევლს0ი 936103016, „I. III, 1900, ი»ი. 149-150 (ყე #იწ-
    შIII0CLL0M #3ხMატ). · - ·
    2 ვუის II6 VMIIIIL006X6# 10, MI0 #09:I08 თ0006M8 #86 9ულIL დ08070XIIM6CM%0M 61076MML
    იეხბჯბჯგბყყილი მვნ სე IM1ტი MI ჰმ ს ლ0X0I 0C060ლ, #M03081(0MM0 .0X 70L0, XინესI2გიV-
    3V06069 082 IIIII M6I (ს0II0XII9006LIIX CX0I0X80M IIIXI” სქ06IXIILMI0V0XნI0 C 000L0#0M M#0V00L0
    #ვ3იხIIი. 06 370X 0CV. I. #ტ. C1C950X, 0ჯლ. CIხ., 1955, C0Xნ. 109, 999 6».: იVCC8IIL სციტ-
    80X, 0ჯე. 229, 393. ლ». : “
    9 ჩიX, წეყIი., „ს. C. LIIL06ნ608Mგ ლყMIიელ» I00ლ0”ი7ი0M 0C0X6MI # IგიაიიაI
    10, MX0 8 706XILIX 000X807XC79III V #60 I00I070ნ3ლML II6 10XხXM0 „IMIIდდლიებMIIხ08ეI-
    შIIტბ ცუ)ყIII, IC I” „00IIIC0ლბილIIIIილ0სყხი0MIMI X8Iცისი" (ლX. #. C. 9VMM%068Vე,
    Vის0M0-Mტლილს0X0-ნნწე!!!!0MVII 0+0ჩეიხ, 0»ხ 10-11, 0C0IIM. 1). 18 796MII0X #. C. 9 M-
    ჩ»06აეჩწე I9III6 .60070070X0I7L, 1:0I0MI0, 07CVII6CX8VI0V.
    ბ V ყცია0?0იMIX 070000 MM 0700900M09% XI92LXCC C XეIIM VII60X:IM6M0IMX; <MIMIIV-
    0780IIVIII 61VM0II, I10 0 I0ხ0იIMIX II000MIICM30IMIIხIX 6XI0LMIILX I963I0/ე0(01698 0I00716-
    ჟტIIIII0C 30L0M/0X#60900XV, ე70 V07მ. % (XIII), მე, ს (XIII), ლმიყ. 50 (50IX) '0006X'2. LIი-
    ჟVყელლ#M, MX0 821:0ს0X00I007MXIM 0MIX0IL0ICIL C0XიM0 0004+I(00)CIIII# M0X#XXV (00M0XIIM060#MM
    იჯაIIVIIMIXII თ0II06XM8MIL 00I07ი0IIIIIX #31L07.
    ბ ველჟეთ IM X»006I00M 0+XXლ9ლIIL )0M6XMM0ლLM# რ60X60 IMIM MI0CM0C IIICIIXIIIMIIII6
    X0I09IIIIC X0X0MI, Vი0I0700+CIIIIIIC 8 IIVX ი010X06MIICLX #3ხL0X (C0. I. X0» 21. 1ხ0
    თღIIთIილ წი ნ/0ილი!ლ CMიდლლ. 1050 00 V სინის ფI, 0/ III§ 51XVI0(, 81LLი-
    მიწ. 1987, '6-სეჯიისელბ, 199 3000.).·
    ი VV, 9. ს01III 810, 0ი. CIს, 0) 80-80.
    0123
    03. თ. გამყრელიძე, გ. მაკავარიანი
    X86018+ 0398980X 07))II0 2906 "IC6X II1)IIIIIIII008,. 92 1:0X00XX მM7IM6709. 0))809M#>-
    M01ხ980-9M0100MV066006 #3%IX038ც2#9IM6.
    IVი)IL X8X0X I0XX0I6 L II))06:16X0, 60X60X00990, 800 0001 წ09280811X6-
    000180708 089 M67Vწ (0096X8 MI L20X061CLII+ #9MIIL08 0L232XIMCს M6V)IL2MIIVIIVIL..
    8 ეი0023X1ს6I2X6 001796881 0007X0)მ# I280MIV2 ლ000180XC0X91ILV, 0 #07000# 0X92 #
    «8 #6 I0VIV73M80L29# (ძ0086X2 ს 6.III2:0IM0I6X )00XC78698M0X #8XIL6C 8 0I8IMX I Mი6X
    »6 701080VIX (600+802013V6C> %0 0I90M (0090#6, 10 I))V7I0CM, C00766M MIIM 906+X-
    860X0#.
    VIX0C6XI XმX-8IM6VIს ი06:03C6MIს 2IXV #0I004106X092X6)ს900X6, 66112 0C03I298
    #09M060XI9%, C0L12090 X0X0100M) 38VIL08MI6 0600X86X0X8I)I9 8 XIIL661))#XC10-1:88L03-
    61MX #3ხIIმ2X #I06XI I0XI9I9V9I0IC9 IმLMM-X0 0CC069IMX II0I90იM02X, 8 0C893# C
    96# 017998? 6XMLს „წI0%809მ M6X0MMMმ, ლ1080MMX6Xნ#0-00%01))0900#000 მ98-
    1X3მ #395IL08“. :
    329090X#608.ხ2 ლ000I800I68I M02MV თ0006XM2X#X 100IX07869MხI» #13LIIX028:
    იIM008X094 XL II2X0091I9060LMM VწVწ8M9M806)021MVM IL შ9I0ე7იმI0ე (000MVX0IL
    »(#)X C I1=...“ბ, «, 6. «II9 8066X X, 601 X 60% 93MIL, (0 201IL8...2 (II# 86L0 Xმ08-
    X#XX60IM0 32L080X60906C 090069066 X 00ICX809M0X#V #93XIXV). Iს IX816-00VM წყII-
    860081MM 01900M70% 001026896 0 M0M, 9I0 „1002: IL6LV M306IL XMC890/C6#“, 80.
    M6 069321061»9V0, 9#706»I 800 ,X68M100ხ“ 8 93LILC. LI206000X, #3M6809M#9, I2C
    902890, 0260000102991010# 101ხX0 88 0MX8V 920+ხ (0090710XMV6CX0# CIXCXCMXMLI,.
    8 10 806M9 Xმ IL0VI2# 66 92018 00X126XIXC# 603 „IX3X09069MXI“.
    89XXVI X3X69869MV #0393900608139LI MC M0XაL0 8 ხმ3MXMIX “VX02X #30IL070..
    #0 # 8 09006I018X 0X90I0 # #010 76 #3MIL2, 00 # »X#3#6968906“ (-IICთიბიბი-
    #90082980") #” „890X3X#683690ტ“? („86Iთთ)6006990M»X0818800“) 81X0I9%Xილ8 8
    92880# 6X6069# 8 32L080M60MLIX C00X900068X9X 6 000830IL0M X, 010M08876XX80,.
    8 0XM00I68MIMV 0V»I # IნCV7IV, 60 I6IX0 LX82036XC8# X#მX60M82Iმ, 0))00#M0X0I#II6X0-
    0 018010 061010 #0X0M9M0X2, ვმ 92 Xყ8M900მX0X#, 801388 9IVXIX XIV9I8M07XXM60-
    #MMX #IXM 9IM0C+0მუ1M#)88906XV906C0MXXMX C21+008MX.
    1I03#0#V 0608600I6MM0 600800MMV80 წXმვმ1 MM. 8060X613%0, 9X0 «იტXV-
    უ80800ს (0086X#M960M#XX (0C00X86X0X9XM# MX უ03M0279001ნ 8 923360XV0# 672600681

    1 CM. ჰ0568ს) 9. CL66)ხ6;ე, Cხ2»”165 05900ძ, 481065 461011»ი§,


    Mბთ0180ძსი C0006:010C Lიიფსეთგ L0IX6I5915. L0IX6I8გ15ა 0 Lმითსილმი, ტძ. ხI.
    ჰი8%8»ას 9.CX66ხ6X;Vწ, C8თხIIძCლ0, M8558ლხს506LL§, 1963, ი. 258.
    2 „86M8XC868M06ც“ #2X 66LIM6MX. 80 000%0XხსV MILIL I010 IMC60M C „M08MIM“ #3XIL0X,
    #83%#X29 დ006M2 0X 9X68 დ080X0XX90C0X0# CIICI0CMIხI M29M010 #3MLM8, MიV წ#X0რ 0XM6-
    ძლოგმ#M 89MIII6, 81C8VI908 I01ხX0 021101 C666 # 0XXMMM8 0” ილ000730X0C78VICX (60806MVI
    07X0X:0 83IMI#8, 001M 1826 X802ს760M83761C08 „888107I%MXVIMM#“4 1XM სI1(08 MM 8XIXI+ 009XI-
    9/M76X6I0IIXMII 0083888%0XMI. C X0წ7I0M ი:000MMX, 6ლ01M მმ/7ს იეე8IMI6 0C7ICM8M დხევიII# M#MIXM#
    ი889M6 C108 01900 # X0:0 46 #8LIX8, MI 8 000M6XცX X000 #6 88IIM20 M2IMI0X #6 I0X#M-
    X0 „86)(3M6M683%LI" M27X60IM23, 80 M# ,II82M6M6M81II“. მX4 800 000ML I6I21სM0 XI X0000I0
    M#3102X69XL 8 M3960M0M 006076 წ0იIV M. LI0029195MV901ძ-ი, Lგიფსვიბ CIეიყი ი0ძ.
    LI0 ფ015L1C 1L6C005LIICL100, CI1C2თ0, 1960; 60 X6 #I6 ILII6XC ს0IX0CI5815 0 IIიფს15-
    VI სსეით6? ს0IX06L58015 01 Lიიფას2წ0, ლს. 28 580ძ., CM. XI8282:6 VVIIII6ძ ნ. სბხიიდიი,
    0. 01ხ.
    034
    I00M8I101 000060606 (0016XMMC0L0X0 ნძ389MXIII9 #6 0+1028IIVII8006X0M% I81MX-960
    000610169MVMIX %II00M# #M30IL2 #I# Xმ2L0#-19M60 0000/0168#0I0 06X20XხI0. IIL039-
    X0#V #6 0008088V9VII# 609 IგVX, M9«>0 «2L30?9900»#6?: X «IL 09XX-
    1#M89%XIL6: 93IILI# «066710» XVII ეი0VVIVI/I03 C0238068X9|, =6V#
    183ILIM## I9X0630000M#MC0LM6 IX ლ00XXVXI9601:#6;1,
    “IმXMX 0600230X, 000061977 8XC6XII900I90 00010+X08169IV 0 C00X8070189#9MX
    00310831LL 8I0692X16MII6, 6VXI0 38VIL080I62 000”80”X078VV 8 Lმ0M86160I:MX #3XI-
    #მ20X 00#MII9V90X0M LმMIMXM-I0 0X1M9MXMხIV 0X IIIX0680006M0XVX 830IML08 00VIIIMIIIIIIმ
    M,
    80 L0IIმ შ 0%800I69VII 2IIX ჭვხII00 I0X7:9ნIX ლ06ქემ830X C6XI:L ICII01L63080#
    M070X 0C029911401069010 მ9მXMI32 II ს9VVC0C980# 100L0#M0X0VწIXIVIII, 10 3039XILX2
    ი0ცხიხეგM80 M#89829 Xმი9I9V9მ. ·
    ს ი0მ23V72ნ6I2X8 XV01010X96L ამ260XხL 289810008 9109 X0MV0L02(0#MV, 2 220726
    Xნ0VIMX 1II0006M/088106210), 8XMIIC9VIIM0:0L, 910 (0080უ10IMX0ლ0LV6C ლ000X86X018V# 8
    #206CX80M669X #3011მX X21)20760X3VI0ICI #96 +010 ”“წ6MIMV 2:6 II)0IV9IILIIILI მ,XIV,
    #0100XIC 60IIM M380ლX9VVI IX9% X1Iთი0VIM#MX 066XM6M, #0 0X831:00ს, 910 0010 IIM8
    CVწII60IX8-V6X მXმ#M ს0010X088101ხ920# CMCI6X#2 (ს0090XMნხIL C00X80XCX9#M, ILმ2
    390 80706986X0 3X600 ?.
    8 19591. I. 8. L2XM#X0CI619#36 00VX6X9VX089I IICC216I082MXC1, 8 X0V000X
    0200X#0X06წMნL თ 2IMI6L 98600908010 0C00X80+0X9I9% I0Vწვ3IIM0CIIIX ლIX6IVX9M9MX2X
    ვთ 60X#I02I2M 8 C8მ89C010X# IL #601I))6X0-7830L0M#, 8 X2X726 #00X9803823980#M L0006X#%-
    IM 10წმ. /5/, II IIVICM XVCI0I6Vწ>C#89M010 280032 VCI8M081080იLI თ0090XM%60XIX6
    3მ1:090V60800I#, 06VC40071699M0IC (02M+00მ#9 X#0M#M6M92+008010 Xმხმი16ღემ. 8-
    #IMIXM 060230X 6ნX”1 C99X 90010C 0 X2XV0I6MC# 96I00X06I0821061ს9M0ლ0XM C00X86X-
    08 8 019M01L 90101 ი00980X0XIM96C0L0I 0CM0CX6X#ნL L80X801#C0XIIX §3LIXL08.
    LIიიIML 0მ0მ#161690 06 3IIM#M IL. I. X29გ380#887#1? 83 08306M# XC616-
    #M080890M 0 L0M00829MXIMI3X6 IL8მ0X80I66ILX 93008 096#ხ V60MVICIხM0 060C9038X

    10 ცხიV»6ი15%0, Lი 0109551/100(10ი0 ძ05 1იფს0ა. C0016C0C05 ძლ I'I05LIხსC


    ძი LIიფს1500V6C 00 100120156 ძ6 სხი»9, XI, 80XM66§ 1952-1953, VეIXI5, 1954; 0VC-
    ი#I# I60680): 80308 8 უI8MVMCXIMX6, Mლ0ლ0Xყე, 196ქ; იი. #0#2 L. 8100>2#6101ძ,
    „Lიიდაიდტ", I. ი. 30, IV, ხ. 99; 60 X6 Lესთსიქბ, იხ. 399-360.
    2 370» I0IIX60 X000II0 00XM831I826X, #888ი #ი06060წ6X08 00X000X%M00Xს II0M II0IIნIX-
    #8X «<VIX09IICIIIIV X670XIM%IV #M00X0I088MILL» მ881:090X00#ML> ილ000X90M0I0MMI 83 0C00800MMM
    I8309VMIX 9M2LMM07, 0IIIIMMხIX 0X MM#00680000#MCMIX # 0C6CMIIIILXM0C1:MX.
    ? IL. ც. LიVX»0619X306, CVყ6/4#ჩჩMი!Mხ%6 000M:66M10ი10(# I! M0M0M100ხ6 00M090CM
    მიბ8M60I(M10IL C/I0MIMIV0ხ M0იი!80#ხ6MVX #3MLM00. 'L6IIIXIICM, 1959.
    4 0 MM. Vიეფევენ#9იMIV, 0 #006X 0M0ძთX 0:60 #4MMMIMხMX 0CIMLII90MII06 # თნრიყ-
    Mიი! 6 M00M064#ხCMIIX #3ხIM0X. XXV M6>»I70800I06# #098>060C 800X0X080X08. 21(0LX8IM
    უ646-%II#V CC6Cნ. V0060X988, 1960. (310 ხანი: IL. I. M85688ხ0ხსისს) ქე» 09655
    890070 0009MMV IMმ86ლ0X9IMI 00802:6LM#M 1IIწI0M0CX I #000008701ხს =80X80X608MX
    #8IXM00 0. V 0 თL. CM. 6-0 C00LI+სVMI005 ბ 12 X660095%LV0110ი ძს იხ010%15010 ძს MX8XL-
    «Xტ)I6ი ლ0010100, LM, XV-XVI, 690X5, 1963, ხ. 33 (008009%0M8 ხია შIIXL6XII0M9MV#XIII0
    0-
    ი860X7 X. I. 50M0VIძL-8)). CX. 79XXCC 001I688IM10 L. #M. Mეყ8ზსელX0იIIIL #6 იხ060XV V. L
    19% 8-0 (ლX. მ160ს #6, CXი. 086, 006MX. 2). 800000 010X#0IVI0 #60780641 ს6%IX ვვიაცს,
    Mწ611LC0IL II, 1961, ჯი. 96, 2 78M7X6 00IX.. IL. 06 988070M9MIIX66 800MM 1II046I56XC# 607Xხ90I8§
    M#M080”იგდI(9 I. #M. M6988ე 088 82 მX» X0XX.
    035
    81I6L28309906 08966 2. L. III28ILIX36, 8. ბ. IIXIMM08V9IMI, V, სი1VI-
    იჯ? # #0. XM969MC 0 30L0M0XM06090M 000+0009MX6Iხ90ლ0ლXI ი03Mლ7MMIMX 0C#6M-
    Mჩ88708 # 80 V0IL82 8 X2მ))>X086I6ხ0LVX (30IL0X I M2 970X# 009M0819MIIMX 3060+8-
    908MX LM 00010L80X86I0ხC6L0სV (ს090X0ILIV60L0M# CIICICMნI II) 09092 ლ06M%MM9M9M/#08
    MI ვთთიIIIXLმ8X.
    1010X0 0006 970 006IM8009164#ხ90# 1I0010I08210Xხ0L0# 0მ60X6L CXმXმ
    8098M0#90M# 08330260XLმ 830000000 C#070CMხI C08289X08 # 8მ6/0VVმ 8 Lმ1)I806ხ0XMX
    ჭვMIამX.
    VC22808468M6 06XLIL0MVI00630016M00-0# ლ0IICICXMხI 00908X08 0LII0-მX0 8 C806
    806M8 607ხ0IVI0 00Xხ 8 XXCI0)IVი 10338VIMV#MV წ 8VI#039029V#. 0620” 000X067XVI0II29#
    #00101089'061ხ02# ))მ60%9, 8 06X2ლ0M% C00:09MX0X680-V0X01)I9060L0:0 #VMI06M00-
    906VCX010 93MI030Vმ28M# 8 ვშე9ყიი0უხს0ი# ი0X000Mი 00808L8მM00ხ #M2 "6019
    00998MX08 # მ6მVX8 3.
    8 X28078006000M 830IL039M89M#V #0 II0C6X96X0 71)6M68M 000100 0 C6M0706M6
    20829MX08 86 6IIX VX00X20X0M. L0ვმჯი, 0%M6IXხ9VხIC 28X01)0IL წIმ3ხI80XM წ#მ, 803-
    M#M07-806 CVIII6CX8002976 „00989%08“ 11 თ. ს 8 ფიწჯმიმი00X, ცი. 9%IXL 1661)
    9868 ))მ0CM#2X0982IXCს ი L296C01986 თი86#M9MX1X 0IIILI9III CXCICMXML 008099203
    ბ.

    LI010#6MM6 0 090+6M#6 00909MIX08 # 2618VI2 8 060062801 86Mი0X0X ML3XII6C


    80609IIC 6XIX0 180IIM8M9VI0C ”M. 86. L2M#IX096XXM36 8 1959 I. II))IV #3VVC0MI
    830000008 C600786XC0X8MM 0II6MI498X8სIX 06IMI)მ8X08 IX მ80)(01)0IL21 8 L91)130MX6CILMX
    #30IC27. 29929 იC 97010 806X69M 3Xმ 00009 )იმ3026მ/ნIს2X80Cხ 1IIX ლ008-
    #M60980 6 I. 9. Mგ29§ეუ?ვიი2858#XM #2 ნ60IხII0M #მ82X60MმI2 X2)1286Xხ0LMX
    3301008. L63V სმ ნL 9%IX XC01010889VVIL 00610-28I68ML 8 X29M0XM# M080L”0მ რ#MV#,
    #01002898 სჯ ვ9მVVIX61ხ90# (0C806M შყ206XV 00Iი20XCს ს2 1IL60იII C08ყ29I08 8
    #მ0)186X6CIIX #3M0ხII.მX.

    1 IL. #. M3VM08, C)I16(I! 06M0MC)0VMXIILს თ0M606#MM020 C0C/00თ 06II(6Mთი0M180/4სCMX020


    #3ხLM0-00#08სM. IM3360IM8 #8 CCC0ს, 07XX016M06 1II6ი02XწლისL I წ”3IIMXმ, 1, 1960, 0Xი.
    22 ლ7X; 6X0 7:60: 5 91I1M0#02V%M06CMIII C#08თის M00M60#ხ6MVX #M3ხ(MX06, M00L88, 196+, ლXი.
    22. Cი. #05» 8. LI. 100709, #/6M0/.0)ხ(2 60I.0)0CხI C006MI()6MხM0” 000/M06ი!VIMVL
    #0ი00M766#9ხCMIIX 9M3MX08. V 600IMს0M%0-ILე,8M030M0ტც ჭ§3II0039ეVII0, XII,-1960, თ»ი. 184. I(606ის
    06 370M CM. #0X9ც #. 8. 500ი109%, ღ(ს010ი, #»ს» ILLC6L0I5LI'IILL10II ძ065 L2LL§(ხ0)10065
    "ძრ: 5LძM0სM051950M60 CVსიძაეიცსბ VVI065სსიძიგი. 1962, 5. 54 L.
    2 V5019V LC01985M, დCიიხIსILI0052 1 ფIე1ი1)01IC 11510I10VC (005 100>V6§
    #9XLX61160005. #ტXC1IV ()I16იL9I0I, XXIII, 0I9II9, 1951, 1-2, ი. 77.
    91.06 370X# CM. 89X0, 0”ი. 21.
    ა მიკხსი I. I. M8%ი0, 618-0ჯ8იი C000ჰ იI0003#MX0#ს90# III IVIIIII I09V7I0Iი08ე1
    13098M0#X900-ს CVIII6ლჯ80მეIIII8 860IM/0 8 L0C738V0CVC0M ლ0I 0209 ჯ 1.M# 2 (CX. 60 / ,00M-
    C

    V#ითIIVIMV მი066M0.4:7)60თM!V0M020 ?ი0V3IIMCM020 X3%Mთ, I69MMIIიე/, 1922, ლჯი. 41, 8


    '%8გX2:6ც 4).
    IX0980 X8X72:006 IL. #M. M8ზფევენI9MM 3 090001 8000X767IIL088I80# კ)6072 #8I1-
    "0MეგეX 006M0V010X0XI6 0 0VII00XI080:MVII 010:09ნ1X 1 " 7 20MIIX ლ108ეX, M8)I #C0Xხე
    · ი

    (078. C0»ხ2 „ჩX0X0X7ს", #Mლ;ს. C0Iხ0, იიმი. CIX) I #MIძლ (”იჯვ. LI0C „ლსეX3", #0ცLნ.
    IXIIV0/ VIXძი, ლ88M. ILX03).
    036
    C00MX9090 310#M 160091, 8 060I6L20I901ხ0X0# (00800”MM00M0# CIICI6M6
    890II6M910X09 0 8I8002 (00I06X:
    Iა26CყII6, %. 6. (0096MXI, #0700XMIC (0VIIIIIII0LIII60892IMIVI 06IMMო2XXმ8ეM96CXIL
    2018M0 IXმX 010:00ნI6 (01010060823VI00IM6) 316M6M7XVI;
    C0XI80#MMI0, 7. 6. თ0M0XXI, IX0I00M6I6 00V8XIIMI09MM0080.IV 0IMMIმX8%IIVM6C61:M
    I0XხL0 12 860X0108M16 9816XM6MMMI;
    C0838Xხს M. 6. 00086XII, IX0I00MIC 0621X308I821M0ხ 8 308MC60MM0ლM”IV 0
    0031 8 IX2960786 C10008LIX #XII X602X01080IX 916#6M108.
    #ა80C 00LM09010VწM008899MIX 06IL6L20X80X60XMX (0608მ9X08, 006Iს0XმX8-
    ბIლ9, ხIII0VL20X (0096MIXIL /”) “V ”L 1 ში რ)/, მ7X0(0009ნL L0X00M0IX 0006/618-
    9 II მX0I9MI00ხ6ლ9 3 I000:0M/IX6X6ხ90# შეხრთნMინ წხყი# 860#0108%I6
    L") "XV LI 1 700 “ი) # 600780+0X8VI00III6 C:10108%I6 ("1 “I ა # + თ შ1 846X6წ%ნL.
    ი
    LI03#XIIM0MV06 IX0830X6MV6C ლ0829MIX08 /“)/ I /"V/ 289407MMM80 0086/6#VI0
    დთ0906X /”L #1) %ე X0/.
    8 Mმ9მ216 04088 IIC6C)6X II2C90#, X67XV X8VX8% ILIმ209MIXII XM62XMV 1IXმ6-
    9შ0# # ლ00I189090M I 8 (იV9მხ8ც80# II0C3#IMV 06710882 000X6 II2C90# ილ009მ29MXXML
    0684II308MX982190ს8 8 80M6 80010108ხIX მIM1000808; 8 920926 021082 II606IX ლ0IX-
    X2090IL, #67IV IსVM8% C0IL1I8208MIMII I 8 დთ99028X99M0# IM03IIIVII CI088 00C18 60L-
    #2090L I6 76 (ი0906MXL 10010-8IICს LI2L CI0I080ხIC 3.I1CM#M606V9V+ხ(.
    ნ 026016 88 I6Iმ7689IM მ0მMIV3 I029Cთი00XმXVIIL, 1I0+00XIC I0C6I60XM07მ8
    060LI0L80180ნ0Lმ#% 6VCI6Mმ, C0მ89+X03 მ #C7000M96060XLIIIX L20I860ხ6LIX IIII0მ16+2%,
    # 98 310# 009086 0603M282 X600V9 06X00X20X301600#M 0C9076MML C09M28%08.
    სც 08937 C 6092MI2XI ს “ი26016 II)030)092ვ )შ060090X0VXL00IVL 006062M0-
    +86Xს6L0# 801მ:10906C010# 0CM006XნL I ს000X07:08MI 00606)მ130მ2MI8%, IL0X00 IX
    098 001I80)M186ხ 8 #C0X00M9066ILIX XL2))780XსCMVIX II83MIML8X.
    C 0#0196#0M 609889708 # 80M8IM98X0X %6C80 ლმ#M300V0 #მI6909C 26IM82VMXმ.
    4ან19VწC MI მ2ს0დ009-30ი IILX6I00Iმ/ XC000010IIX6ლ0LVწ0ი (0V9XILIII0
    მ165609მ0V# 801:81I9601:MX (0096X, L00MCX0#9ML2#9 #6+001II960):V 0% 000C%0M (00#0-
    10XMV60X0M% 21ხ616088VVV. 1II00X6 «0X0, IL2 მ00თ090# 8038%80X, მხიგიყმიV8%
    900017216 CწII6ლ700821ნ ):#MI0X# 0 IX6# 8 60X6V0ICM#M IIXII X68ხ0I06M (წმ2M0., 8
    9#MI0680006M6CMIMX 830IM8X)1 ლ9C6906M0I. 970 060X07X6160X00 3მ20VწI99IX0 სმვIეზ-
    #MMC9VIV6 მ00რ0990M X (009070XIII960L0) 21სX60M2IXVIL X0I9% 9§0169IMIML 2612VX8
    #38009IMI, 0 1#09MM0X+ (6XVMმ2C XI9 160M890MIMIX წI8IL0ც, 602 ი0 806M06#
    ჰI. 1I6#X X2,
    სიეთ80ნ60II 8612VI 00X0690 II9I06800M006M0I0X#V, 660+ხ 90X6II0C X0M0-
    რ010IV60L0M 1M36MI>I0M00M, 2 VMX0 2II0(009IIM6CCMIC V0600I088MII# 0/მ 11%
    ამ889569M9 1LX6ყ8MMIX I 1Iმ00XსVMIX 00908 (X6Mლე. ხიIყ- ი»X0Xხილს“, 90
    ხგწთ-სი-5 „XM01ნI7MIII“, #6. (06ხ-1 „60#X28“, X0 წიმხიL-გ0ი-8 „0I#0მ6X X#0XXV“,
    M6I). თV6ხ-I. „Mმ01M", #0 აჯ:Vმხ-VI-§ „#მII820I" # ჯი.) #9X M#600/0820IIL 6/!
    IMIM#6 060830839989 1IX8I0Xხ80IX 000083 Mმ0X0#XI6I0 # I000M0I6IMICL პ06M60 V6
    0693270M6MVI, მ #2 107ოVX M00000XV0XIMMMC0C0#XX იხილა (IIმ102-MMI6 0X0M-
    ხბუშიიე #X68M, უMMM9MIXI6C 0 0M398XV ILX200X2 I ჯდ0წII6 80ს00XICხI) 1008 0M90
    1 ქ0:77 ILსILIVწ10X102, L ბ0001)0016 6 561106, VVI0CCIIXV, VV II5V0V8,
    MIიIL6V, 1961, ლ. 199.
    037
    ILI8# 060830882M9IIVX I6X 6 270009. 910 X000I00 8IIL90 სცმ "02IIMX. #I)0IM06))2X,
    #2 #6I”ი. L2§5-1 „06X9“, 90 Lმ5-სი-§ „060L", III IIIVვ. C01-5/C0X-8 ”III0I6X“/
    „ყმიI0მI“ I #).1; Cხ0. მ9მ210ოI9M02 4 8106M9MIIC 8 III0II060))006M0%0#, IIC M0616-
    7089806 01 >>1 ს 64030 11ILL65 (< ”1010") #9ი2190XC# I36ჩნII0VMMIM 01)MM3V281:0X,
    #60 ჩ0მXIIL6 0000X#LI, LმI “))ტIXL05 (< 160") (689100 სი0”8წI0> 0 X0X, %X0 X01)-
    თიLIL -(60 #007270M%M0 IXI9 8IXI))27:6XMM#% I0# 166 IL2X6M00MII2.
    20000M9900-0 V0600/032Mს სი0ILმIMMV60XIX (0096X IL2I ი(1)6I0+00 II#
    ი6013308390M9MV89 X01)(0010LVIM00LVX 1IL2M%610)ჰIMV I0 000X06IMCIი 8))6X69VM X#6 II0MV-
    9MIX0 3 I1))V9VIM000M უII8)I81(07MV90000M IIIIC1)2IXV)6 IX017:-90# ლ0I100MILX#, X0#94 080X#
    თვი შ600X08290IIV VII6 I2090 1I3ცლლრი#,
    8 08ეცII6 2610XX მ X))VმVICI0CM I#I3ხII6 6MხIX 0XX0908 –+.I. II29V#MX36
    ბIIტ 8 1994 I. 00# მM2მIIმ6 +მ»IL 061)მ30M28III, X2IL 00V-0VVVI1; 1LIIნI-6IL05,
    ბს»-ტიII, 0818X-სVI18X1 IL 11).3,
    136090006 X#2309II6 82 (#0, 970 9C))06I009XIIC 06/1 8 (001)MმX 980X0#IC6IL0
    # 10000XII6L0 800M6M I0V3IIმლIX0I0 IM90IX0X2 900 M01(0010IIVM66IIMLI Xგლი-
    #07, 1IM60X1C# Vწ C. I1166L0CX§-8, L0IX00MIII, II8ლმ#0# “0IXIIX 061)83088IMM, 148L
    XთIX6L/V0)IM0, VMI6Cს/VIIIს0, VCII6C/XCIII0C I I0., მ0X6C6986X: «MI00V+I8 0C006-
    X»გX8ზმიშმ, MX0 მ10 M600X0889MIILC XIმლ9ხIX 06V010ი1680 %IIC10 ფ0090XI/MXC6CI:V,
    10800)! 10 060X09MX0M#60180, VI0 CVII6ლ-8Vწ6I M9V9V0I0 00908 #8200109II610 806-
    #0#MIM, M#01X01სI6 8 მ00M016 6C0X0მ93810LX 6: V50056 „9 0001", VICM6 „# 30809XX“,
    XL6CX6C „MI 10MმI“, VC0I6 „ML XMC0X“».
    18 გი0თ08IX6CL0C 90))ლM00მცI6C ILXმCM0IX ს ლჩიძიX0X II) 1I0Vწ3MM9C1I:0X
    33MILმ8X 18II6))3ხIC 060მ7XII 189XM08XC ს. I. L10IV0#85. 8 0806 ი26016 0
    1 CVII6CX80888MC თ0ი# 1060-5/L-იIი-გს-ე, თI6X-5/ 1-9IIX-ბს-ი #ე0MIV ლ 0)0ხ0X2MI)L
    სზი-5 /ისს-მ, ფ16X-§/ ყIIX-0 08VM620ნხ070X2 0 70V, 90 ი90000IIMც6ლ0X00 9%60610809II6
    6/1 9010610# 6MC6V9XIIII0M0XხM IM # 8 |)281I(M80IX Mე0ე:7IIIIX8XIIVCCCIIX XMX06Cლ0ეX 8M(0)0:-96X
    ი0831099XI16 00900311ILIIM (ფ207089III0C6––II)0M16XII60, I161106X9MM7X66MVწ-–--06Iიმე704769II1I 3001),
    086ყ80. ს L0016X0X M00060X0LII900X0% M36I>0%M0ლ0XIL.
    9 ქი 7V LI LV10VI1CX7, L #00010016 60 1000-6ს0060»ი, VVI0CI10V, 1956; 6-0
    #6 L 2000II0ი16 60 5601110V6, VVI0C12V, VVიI378XV2ი, LI0ს0V, 1961, Iს. 13.
    C0M8609I6980 I6VX0I X8იგ2ნსIბი 800 „ზჭილ0დიIVI9"ი 8 00XMXM00X0M. 06:1%00 MI
    მI60ხ 8M66X# MC იI0თ09MX9060%0 %060010888M0 ILX908M9I (+8MIC ლIVყე), IL89M I0IივეX
    ჰ. C0ს»X710>102 3 ლ0006M II89860XM#0M #M0016108სMMM, 307008070 8 00M0+)1900MIIX
    93%8X X0%X6 #8 6038000M 50#X960X86), ე, ხე8MM9906 080000IC61691(6 M6#IVწ ML0MC098MMILVI XI
    თი96M48MV ი0ხმი შიეგინ89MIIX ითდთიMM008, ხ60MI3V0CMIIX #8 მIII0 80%%207IIMC0MXIX თ0I6M.
    1I10370XV ისნეშ6IMMII80 000IV026L #. ხნისხI6260IX (0I60 1006 ჩ1C6XI10» 1 060
    5ტთ1(15იჩიმი ლ=იI80)01, #ტI6CIIV ()XI0IIL4I0I, 28, 1960, იXი. 576), ხემიე9II9Iც68#9# “89IVI-
    ილიყხლდლ0 თ16M%CMI0C 0ლ00MIIIM9ყ6C0X 83MLM08ი 0» IIIM00800I.6M0000 86X8V7X8. C9ხ. 19IX8
    #. #. M8XI»5VX, () „8MVIII76M#M6M 06406MCILV 6 IIM00060016I1CMIIX I 60MIIILCMIIX #3M-
    #X9X,
    ცIL, 4, 1963, იჯი. 96 ლ».
    1 8. LL II398MX30, II 3IIIM0X0IIIM C611C0ძ01 („101“). M#X:00MVMC X0VმV0C#0CC
    389 6IM960X0L0 06IL60X98. I601MCM, 1993-1924, ლჯე. 3 0X. (M0 LI) V3MMC§0X #3.).
    ა C6,008668X5, 1005 LIIეICIIVC6I15Cხ6 V0)' I, L61)71თ 1930, ლჯი. 106.
    'ს IL. I0ILV7»0X-9, თიM6/!IM0CMIC MMი6/400მ6MVM 6 Mიიიი664ხ0MVX #3ხM0X-
    “იVI0 '"წ6M/X#00M0+L0 100VIინიIსბყყილი წV9MI86009MX0Iი, + X, 1930, იჯხ. 2959 ლ». (98
    LნVმ. 93I1M0),
    033
    «ს096XIყ601IIIX 808X69MM9VX 8 L20186X60L#+X 830MIIმ2X 0% V09I0I061: «<8 C8280L0X IIM2-
    X0MVCIL, 0X8009XIIM6C#% X0 8X01)0XV 0009M>6MVI0, (000XIVIL 8III82X# X6XM#0-I0მ00M82
    #X93MM9910IL #X0წIL 0L» 1172 1II0606L#2000L0# 009008: M60სმი”ი X208X000#3V76XC68
    ჰწუმლMნIM -1- 8 .0C09080, მ მჯწ0იემ#––- -ტ-. ბI0IIV8: 0-(9X, 8-(მX, მ-LL> „83009 VIს“”,
    M#6IIL0-0მ0018: #-LVV>, 8-(X, მ2-I9X „8609MVIნ6C#“. 8 008006 9მ/! ინხ9098IX079X ჯ#
    გსშძისV, მ -8- -M0IMV0-0C80CM8V7>. Cლხ28970829 IწI2მვმ#MIMნI2 (ს00XაLI იC889C6I0X0
    დთIმ010Mმ, C X0წ7წ38800XMX, 80707 შ7Mმ30I026X: «8 I06CXV3II900X M#0X6 0M838XVC6%
    დამ00MMVIL, 00X0#I6 82 0C809M0XIM6 LIX-ც (6X(6)ი1, II02 ძIL6L-5 თIIM-ტხ-15, 6 IX86-
    უნIX -6- 8 M0MM0-Xმ820ლლ082X # -6-/1- სი მს2M8M9MნIX (ს0)MმX22,..“
    188801000 003M866 #0 XL6 298100 წVIXმ30I821, 9IX0 48 X6I”00XხC010# MჩI
    X0XI2-90ML #VM6Xხ «6006X0808MX6 1X8მ09M0ხIIX M#00თ0210XIIL960L0I10 988902409 8 X6M-
    ლ1:8II6M6ILIIX 1 II ლIიმ)მ76608.IX 1IIV2X00IXმX Iს ი0I”Iმშ0)ხMსIL XVM069V8X 6
    0ნ0MM 00698082MV, 28, IVმ00IMIXM0ი: 5MIIIIიმ ა»ილმ0VMIნ“, 5ILILმხსსი ა»Iმ0-
    9V>სთ. მ0იყყი “IმM26 «83 0ლ0380M0XM მMXII89ნIC # IXIL26C0X8M9MLIC 000))XნI LXმM0-
    X08 II ჯიწისინ ი0%M928I0IXC# I0II 0X „0CVI2, ყმ809IV C 200ILC2XMX, თ46L-
    ინს 00008: თIთგ იწწ9IIIს, ძტყ-ი-I „იVX9M6I, I2080“: მ-ძ!1თ „00IVMIVX“,
    მ-0(99 „00IIX%, M#V)56 „IMI0VX86X“, LV6C§0) »XIV0X20X09“; #2 2:6 X66X 8 0VMXX8გ-
    100069 MIX 1IX690X: 169X6X. 19-010 »„0ი0I8606M9MMხIV, #0-ი00-6 „ს იII0I6M0-VL8#% IX
    0). 3166ხ 8010XV M%VXC60X 1 8 (000XMმ» I600780X6IX9010 38I0I2 I 6-8 0708I8-
    10Mხ80V. Iს69IIC0V9M0XCM, 900 9600X08839MX6 II2C9MხIX >2X #00()010LV90C0XIIL 000-
    X600 96 9Vწ7:10 II9# 16I)610-032890%0X07 ?.
    «IM 970X (010XCVM 0C008,–-00 #969VXVI0 მშთ00მ,--X0>X009# 660000928 7
    #6?00X6C#0X # ლ08080L0X, 87წXXM826+X06M% 8 I0სმვი“6ხლ”ს6 ს I0VმIV0IX0X3,
    1880ვსიმILI2#90ს L 270XV 80000C07 889086, 8. L. X0IL 7 0M8 MIICICX: «/(6#-
    -0ზიი0Iხ0ხLC # ი0XემXI2X0Xნ69ნხ2 (0000XIL I60X0X6XIX 11200X0 0 I0IV3V90L0X
    -0IMVI98IX0IXCXC# I0VწI 0X I0VI2 C010LCV6M 0C908I, IX -0- ლ089032#0 IXIM69M90 00
    ბI0მX2761#89IM 33#X010M#, 8 -მ- C #6M0+8VM670ნ80 IM (IL80, I მI00I0IMX60, 8 069030X
    9Xი. 387, 06თ-, ლ6ხ- +«- %ი6ძ-, 06V-, L6I-# X6CM0CI8. ლმძთ-, 0მთ-, 02X-, IიIL-)>?.
    I0X0X9 #8 9010, 88100 XI6CX8მ6- 80ნI30), VI0 +0წ30VI90 რLXIV #3ML #98 IV03-
    MX9M6M 0IXVII68IM ლ808:0 100138IIIVI9% «076 X202IXX60M3030მ1ლ0M (010I:0M6# 008081)
    (თწიMიV09მ01ხ0XIX %6001/0829XV6X II2C9MIMIX 00908MI, #00 0VIM06ი: 0მ20/00ძ) '.
    109 მX0X 28200 0XM6926X7, 990 «<8 970M 0X9090I09M# I0წ7მIM8C0LXVIV V ლ881#-
    -6IIIV I0X07M II 92 I0VI9, #0 8 8000006 IIM2I0Xმ XX CX6%CMVIX 0C9M09ნ6L M671%7
    XIMIIXMM 597830”V6X08 მ92გ%VI0I692# ჯსევყიიმ: რ2უ6ლ0IV ლ00C80მხ 8 0C929CV0M#

    1 ცხ. 1. 10 70IM9, 70XM #6, 0ჯ0, 295.


    92 ც. I –იიწ7»ჯხI9, # #«0იიმინიMIM%0 6002/06Mხ:X1 L # L 8 C86M0%VX 24თ20#4თX.
    შეაჯIნ ნ I+Mლ0ლ80-0 X007Iი00>M6ყი00-0 VIMIII8600IIICI0, XVIII, 1941, ი»ი. 62 (ყე, L0Vვ.
    33860). II0C0I00276Xს9MIVIMV ი00XVI3 ე0ხ0თ0MMM60Lი0ი 9ტიელქიმეIMI IC0C680IX 8 M0L06ჰხ-
    <XM60M I08 8 #60076XV0589M0% ლხ26016 I. LI 71898, / ##თ20+#ხ! C 1)6002#0000M#0ს 006M0%
    6 #02004ხCM0M.
    3 8, I, წიცწ7ჯიXე, #0M X6, 619, 66.
    MIVICთღ 6
    · 8. IL IიიVX0M6C, 06ი03000MV6 CM!00მ00164ხM020 304020 MI007ხ620
    #«. IIL # 9, 16##წ09, 1912, CXი. 9689.
    2MM/3MM6M0#. C006IL6MII8 #IL IL079M800M 009,
    სც. თ. 7 0CV»ნ6Mაი, X92X #0, 0ჯი. 969.
    : 039
    იუისეი სპო0Iიმ»6სნხიC #9#816MI6: ი0ყა უ0X)6%06ICM ILI2LI სსზ II6))0M98IIX, 218V-
    001I20MIM1>: X009MMX, სმს XX 83 თ0ხ00M380/XV0IX2, მ «4.. ს IL09Vმ#8ც0L0» (0V9IM-
    0V0981ხ9M#06 9006X0829I6 86 +მIს #000 უშ3IMI02X0M0: 80-00603ნIX, CVIII0CCI8V6X
    8000 90IXI0I6C L12I01მ, II2 MIII08 (06099 00808 # C 66 00X0XMIL6I0 0032#-
    %310X704% /LC6CIIC18IIIX6CXხMIნ6IC I CX0)მ812%6Mს9XნIC (000XMXIXI: 80-ს0100IX, შ0M0M9M0 V61)6-
    709829X6 ს 608 M00C>თ020I9900L010 9მ3802908I#9V1: ძ2)08V7 # ძმ106V...»7.
    0წ”0)0I2 280) მ81LXI0CV826L, იMI0 «00Vწ39V80XVI 05 Xმ12X8მLIXC)0113V76708#
    რდ16XCM6# 00908M|, 80 ლ0ყ)მ8იII0უხყი 00 ლ801900ILMXM 0I8 M276+ლ0M 83X0))I9801I:.
    830 80980M 0C1V980, 8 910X 0X800L69MI IX0V31IM98CMMIM 3889VX6Mხ80 601906» 3.
    სიილხ0Cი 0 X#00თ070LII38XII 901)6I0829M8 1IX8ლ9MIX 8 1I)წ311VC0X40XM #8XILC
    ისბI#M831ხ00 I8Vწ9069 IL, V 09 ს-0M. IL8Cლ1890ხ 21ხX60#2IIMII LIმ0MXIX 8 0090982X
    200708 IV 920701000 მ06X6MM (X-Xმ1/ILI-8; V-581-6/V-5I-I),ILIL Vი0იყფს ი0IM6-
    926»: «ც0 800X 9MIIX 01წM29/X ლIM9ი00მ XI8090M IIM6ც” 2600XI0I9V6IM # 06M38-
    261ხM9MXIV Xმ0მXX06): 09მ, 988196XC09 IX9V მIVX IL0II0X08 M010()0X019M60MMM X20მ8%L-
    #609IIM 00I302XL0M, II2))9MV C IV VIIIMM% 00#M30მM8XMI, II XC00Iხ308მV8 XX# 0603-
    ვიშმ9IM9# უ3606M8 3მ879M0# XXI I)02MMმ9)4900M0M# ილ)1I0X6ML II2008)(IILXL2XII96C1:0#
    060MIL» ბ. ,
    LLგიმM0ს C 970M “რ0%XII 3069MM9 23MIIIIIXCL XC676XV ILI0L0XხM0Iნ6ILXIXL X IXIXM6IM-
    9MIMM 0090021MII,, II. V0Cხ MიXII6X: «II0გმუბ, #81069MM6 CMIV0IL00XL 8 XI8XL0XC
    206 რთ0M6XVV60L#M 06წC010816980: მXLV60982XX# §5მ01-ტ/ა) CVII6078წ06X #0I6M0 8
    XIმ2I018X 6 30L8I3M0X# თ, მუხI609MმXIMVMV IX21/LI C70I6CX8V6CI VC0XMXXMI0 8 IIმI018>X,.
    0წ899M82I0MIMXIVXC# 88 L000+X0# 380MXMM, C 8018 103X#0X# (6 I თ (M8ლ/MC §0880X0#
    #086IMI096996M): 90 3160 961988 302020966 L06X8II6Xხ, 101Vწ0IMX XII I06X (1II8-
    §00V #009680M IIX8C9M0# L000Mს, VIX08X6X80))#10IVIIII 3IIMIXL (00906+>V9606%MX 106-
    608899M9M. I Iმ10I69MI6 X00V# Iი21- „00მX8X6“, ხმI- „Iი0მ0+16ს“, C6L- „0II0876“
    86 0IXX9მ10X6#9 8 3929MX6I0ხ90# ლ%6I06MIL 00 C800# თი0M06XIIVCCX0M# ლ+0VIXV06
    0X L821- „V6#M88X6ხ“, ბ6)- „068876“, #0X00XI6 IIM6I0X ლII9IM0IM07I00IMV6 0C0807XLI.
    0#MM 8X0IMI ს რ“მ390იხI62 X0000X0MM960LI6C 1Lიწ90II, CV0I6078082MIIC X0X01)ნIX.
    961639 0669689MXს C 01I8+00890# X0%XMV 3069MII9, 90 #0700ILI6 I0XIC042>-M83100#
    %021X0X6# IL 6107 MXIV00#M 0C6მM0# იC#01X611I17 წ.
    8. 1949 #. L. C. 4X8#6MXX80# V7CIX8908#MX 0C08089IXIC 8MIL მ0000XIIM-
    3 XII0VვM9010M.·. Mმ0მ#0ს 1080ლM0”იგყყ0ილი Iს. I. I100”VX0#მ2 9ყ600)088MI#
    XX8680IX 2/6 II9 0მ3XMV6MILI9%M 0ლ0908 IC6IMC6XMIICIXს9010 IX ლ07ემIმ”0XხM0I10 38-
    1008, IL. C. 4X83I)0IM#823X#IIL 0XM6Vმ6M, MIX0 «3C0--MI(0M899MXIL 86X8VX>» # V/0.
    «00#M9IIMIM21ხ80 თ ”წმ20M# X#6 #01Vს0X0L#321I#M6CM (0090X+V90ი0ს0L0 XII00XIC004,
    #M060M MMLI I6I0 შ ILV0VV3M9CM0M IIმ2მX0X6, #0IMმ2 00 ი0787#069M6CM-M606ლ%#IV7:691II6M

    “1 თი. 8MIიI6 ყე 32M6V98MMC 06 0X800I08M#M9MX მ7MხI609ეIIVM I ე00თ00MMM 2იVXI


    # M07IV, 0X0. 037. :
    28. L. L0Iწ>–0C #89, X00X. იმ60X8, 010. 969
    – 970.
    : 8, I. IX0CX79M8, 700#. ხ060X2, ლი. 972, .
    სა I, VCV08L, #1ხ0X020005 V0C2)10ს65 60 თ60XთL0ი. X0IიL ”MI§9MIILხ #0იL ლლხLიფ-
    7100ი5L2გი, სიძ XI, 0510, 1939, ი. 126.
    "I. VCV0ფხ, I8M #06, 6I90. 132.
    040
    00 009085! #II C II6))0L1800810#M 009081) ლწევიყი I0231IIM68IC II80109XI610·
    # 0ე00I0I0I6LI0 060800 0069X0I0 შ81))6M6#92
    1.
    128 ე70M 0690889II# მგუ+I00 წლ0Iგმყი8XII9880+ 800101ხM0 პ9X0ი 26.:8VXIმ:“
    «1. 0–0/2 (9IMII 6): LM-18VX5-–--M-12/VM21(I); X-08V5--X-I2/VXმი(1): დ-LI§--“-Iგ/
    Xბრ60XCI); 0C-115--6-I2მ/V60XC1); მ. 6/1--IL: IMI86ი5/VII0მ2–- VსI0I006; თXL0X5/თIIXმ
    VფIIIX6... 8. 0/გ–-2: ს 115/ხმ1გ8---VL216; LX-ILI15/ხXმX2გ-- VLXმ1'67.
    1900MV6 #00, L. (>. ა X886IV29M 0XM6IMVMX, XI0 «60166 CXმ60, M0 806-
    ჯ2XM# I 2MM0XVI3080200 ს #00720980 60XX»90I0X I0:III60186 IL0IV8I9VC0XIXIX IIM6I"
    0I9769MM6 00800.), 00 #0X000XV IმმუძიმI0IX-C2 უშ Iი0წვიცი0”» 186 IIIV0IIნI
    9M216296M...72 I MI0 «019 მ0X00Lხ I ს60X9L20XM0ლს IIXCV90L 009008206
    76 I6ე0I0809IMIC 1IXმC80ნIX, Lმ2I0C XII 0+XXI6XIIIXI 8 IX10XL0I6. IL «მX, I 3მ2160ხ
    M«ტიგუ0იმიე8მIC 1ILI2089MIX 06V0IX08X690 8XMIMLVXV9V06X VX2008#9#% II II2L00Xხ3082M0 8
    60M6VI6M IIXI XC6MMI0I6IV ლX606MI II9 )0819XM969X (000X 0CX0#მ, I0 620ხ V #2XM,.
    # მ60ხ თ096XIV960L0I 000006060 M00Cთ0X0XM3098923. II0IV 310X 28701) II0C20MX0ხM90
    0000X6MI9I01 00ხ მ6MI2VI8 8 I0V3II90%0X3.
    8 #0VI8 I. 8. L3M#X061X0XX36 IIL. II. Iჯგსგხმი0I2X9V 2000009II96C-
    0M06 90)00I0888M6 IIმ209XIXL მ8060ნ1 100I10X”28X6ყ0 Xმ» 06010L20+80160X06
    (000070X820+X06160L06) #8168M6. 4610VX MIVICMMXC#V 3X60ხ 86 LმL 98910III6, 803-
    #99MIMVXI6C6 0001 II8(M006))69III2MII9 1I20VC801ხ6XIX ჟ#ვ30IL08, მ 0800Xმ+X0I8820X10#
    #მX 0%0)მ7:60V0II 8 ი0%7IX6Xს9IXIL 1L80+X861ხ0MX #3MIL2X M6X2%II3M II0010-Lმი-
    ჯ86IMხ0ს010 მ900თ0M9MI960”0-0 9600I/082XV9 IIმ6ყMIX. 09 #000+VIMII00829 /LXM.
    060I6L8 70" 36180M#00 #3MI%08010 V008VM9 (II#9 000+0X20X8061860L0L0) 192 00C80-
    828V9III მ90XII3მ, 0XI)VXIVV 806X IL2))X861ხ0XVLX #03XVIL008 C03/მყი II08X00MII000LმIL
    ჯინსი 0601I0X207801ხ0L00 მ2მ61მVV2. 8 თ06070 8LMII0169XI CIIVV%მIL 3II0(0)08MIIL.
    8 L80X80106XMX 23LLILმ8+X #8 “მ81VI9Mი6IX X0080101IX60XLIX V0)089MIX IIX უსმვცIL-
    იVM% I XVXC0M (00009MMX0ლნხMV0# I ს97Iიბი9M/6V რ000090”07VX0IMI 80001 გნ08X6VXL
    06IIL6I:290 7 806806 X0XCIII მI0(009060#0L0 M606I098MIIV, X0X00ხLC 0Xმ30XMIICს
    #I69IMV9ნIნIMI XVII 00MXIV IXIXM69%IVIXMMVნIXIL II0I0680006M0L0XV მ6MX0VMXV.
    გა10ის მ3IMIს0MწIV 00უ10X6M96 0 C0M, VX0 06M0%00VV008899M8%#% ILXIL
    06MICX8))7861080#929 6I10X6#2 609828908 LI 090080MMუმ06ს 8 0IIIC ლC:01080ხIX I 96C010X0-
    8IMIX 81X0(000M08 8 X6C0901 0893 6 9110000MIIVI6CXLIIX XM6X89II3M0X#. II0C 3+0M #60 ყIIIC .
    0621M38XIIIL 01/0”7080I1X I 90010-0ს0IX 8მ0Iმ9+X0ც 609809108 10XM9M00X6I0 308 8IIC612.
    0X 80Xმ7IM30XIIV I0099% I CVCთთILC2. CIVII6C)IIL 801:2.1M3მIIIMIII 0I006/0-I9.IIL. მ.I.I0-
    დი9M0M9601L06 M600X00მXI6 ლ0M0IIV08.

    1 1. C. X816XML8MV, 00M00ხ! 06!(6( 000M6M!MMII, I6M1IMCMჯ 1949, ლ+10 29».


    2 IL C. #X8#61MII 9 00. C01L., 0ჯი. 299.
    1 IL. C. #X870#MVIIIM, =8X X0, 070, 299-300.
    · ა L2გM VI0ვყიმც» LL. C. ტ X816I9M8MVM, «ხილყე MII. L0800MM, 910 C 16+ MM.
    #0)M რ080XIMლ0MIM ი0006ლ00M რ6IIXს ლ0მვიყმ M#M0#0(ს0410”400#0# (სVMIIIII, 070 MC-
    ვი85MIII, 970 2X2 დ70MIIIM 8ხ1087:688 +0XხM0 ეIIM: შ 16X #31IXXVX, M0700X XII :(C16XMC#,
    ეჯ0« M00II606 I0906IM0188180> 0060) ”#01აM0 „(00003MI60M%MVI0 ჩმ)/7”ილშMI0+%0 (ს10M0I(I0ა.
    L, 6. #X816XM8MV, 0ღ. C1ხ., 0ჯ6. 299.
    041
    1? 01მ1808969II6 019M0CIII6I69001L XI)09V0-10III II3X690690IL 0CII627I6CMხI 00029M#08
    # მII0(00M1IM60ILIIX X#0X0101 980 803X0::00018 237002X 800089077 Iმ0IV9V
    -06ემ308გ89MII9 ლ7იVIIV) 1IIC70))M9060LIIX მ 07180760IIVX #ML30ხI0ც Iს 06L0#90CVMIIX
    II6X#6IIL 109 #02X069MIIII, I0X01)სIC 009ხII6 M 00IIმ082X9-0ნ წVI08M6I800X7X6IL6V90 XV
    06ს908098)!1I0, #X9V 926 I08VI0 1II9M6I)I06I2VIII0 II3860%9MVXMLM 12960 (სმIX2MV. "წმ,
    900)0II#60), C 1091 8106V)IIV შ9X0M#M «601)MI C9IMი06IXC# 80000C 0 0606)8II80X
    XმიმI7606 «ვმძ0ნ0-0 00100”I80MIX>. II0M90I1IმC0ILIC ი)00XხLI XLCILI)X6IMVხ6იM0-0 #
    უმ300”0 0800X#მX)01182I0X09 I02L 063VIსიგი უ081IM32XIIV 0MX0:08ხIX 0092M4X+08
    8 (001M2X #MV21680# ლ07X006MVIL. IVI))0#X07682 #08მ19 «09Lმ 30699X 0 XI6LI)06MX0-X83-
    -010XM # 08მ1M0>0” უ80121V3X0: 01)6II0I2IL20XC9%, 90 ლ0029M0IIC (რ000X#LMI C X0I-
    IM0MM 11809#IXMIX 8 0I9V01L 6300M V2გლ07II 010072910 0X9V I3 0IVII0C9CM 06M0LL6L2))-
    I80160-010 260778 II I. I.
    86 )ე037ენგიC I3VV6C9M9% მ2I0009MI96000 M9000I0ჰ291IL IIმC9XნIX 8 0I0
    -ბ8მშ3) ი ლ0II0I6M0M) ლი0სიყაი მ0C00X2008)08იL 0C0900MMI2 ლ ))წიXV09V0IC III
    -060I0X2)1286180LVX X0106# M# 8M%IIსა69»XL ი0+)VIIV09ხIC (CI მ1MმXIXLV606I:II6)
    0X90MICMIII XCXLV 1IIXIII.
    186 II70X6 8 0X80II6MII. ლ000წIIVი7XIL 06M0I6L20X9861ს661010 X00XM9MIL I0XV9C#MIL
    8MI801ნI, 10%00ნI6 8989Iო6ხ9მ0 0XXIIX81I0108 0+X CVწII6078032890IMX IL0 0IX. II0I)
    #Vწ00III14.
    18 10X# VI0)0886 10I238MXIMIL 06I00L20+%80Xხ0X010 IMI3LILმ, X04010MILV 96000-
    0010786990 000060808მ8) XIIXIVI(0606M0VI2გMIV07 C3280X0X0 I LI0IV3X9V80-X#CIL1)610-
    „23010L0 MMV0I6II00, M0):00010”I960LVIV ლ0IX0VCV7IXIV7IV7V #3MIL2 X2820მX1X0%01X3088IIM
    დეშ ჩIMუმ X00(ს6M: 0))6თ8X0, X0069ხ X 0Cწ0სIXI0.
    1L066M#C8MVნMV7I0 X00Cთ6MV X2ი00#-760I37XCI ლI0VMXV02 CIV'- # V-; II#
    60199 X20)მ#%960M2 0107IX7წ02 CVC-, 8 IIXM ლ7თ0MIMლგ-- -VIC,, C0 800XV 80მ-
    M#M070XIMXX მ210I00009M#M90CXIILMIM MC0XXVMVML2IVM9VLMM. 10 XC0X6 00IXმ,080 0001061LხIL
    8 #00თ6M6 X#07:60» 6IIხ 000MI0”88MI68 608129» (5), #. 6, CV5-, 5VC., 5V5-
    # -V8.
    CX0VXX70C8ILI6 0XMV0I060MVL I060ს0LC29IMIX M0100X C X01:968MIXMM M#6' 006-
    XIVIV900881I0ს I6MV 76 მ200თ09MX900M#MMM 0008391)92M, M#0X00ხIC X8)021161)9MI
    MI9 C6VICI(ნIMILC2XIIII, I1)0M6 0XI6Iხ9MIნIX ლIXწყ808, 986 #M009MILMX, 0LV80, X808%-
    »6გხმვ #00MXI-
    IIიიებ 303MMLV086MLMი 200თ09X9060%0# მ70+609მILVIL 1I)60ე#LC807ხMმ8მ9
    იი IV0 ვ 901ხM0 9მ807VX9890 0019MV9MX20ს #08MIM 0+))V”XVI0I8ნIM XC0/6XV#VM, 001)6-
    107M10IMM 06MM9Xმ)MმV7XM060LIM6 0%M0XL69IV XC67:LV IX00M680IMX X CVI)CIMIL6C2X6-
    1ნIMIIL M010(06MმM#.
    0ი#081 01082 M0X6X 600X09Xხ #8 0X90#, X8VX #XX 60IხVI6IL0 IL0XM%960788,
    „M0იდ6M.
    137X00თ8M929 008038 #X80287607376X09 I83VMI 2618VX8IIMIM C00%0#9%91II#%XIL:
    8 00010999M I 00610X80X092 M#00M2IV»929 ი0XV0068ხ 0I”X2C003LV 1I:01))V/9% (+. 6,
    #00980824 M00თნ66M2 C XL02IXI0#M I1X2090M) # MVX688# ლ00MVწ0069%ხ CVIVსთMMლ8Xს80#
    M#M00თდიMIXI CV5-C-; (00071098M6 II X2028760X3X6X0#/ 9MV20680I0 0XწI69ხI0 0I18-
    -008M#M #009080# #M0100)6M1 #X 900MმIს90# 0IV06C69XხI0 CVIსI6#ILCმIსM0#: C5-VC .
    0412
    062 3II (00109M9M8 #8419I010M 28X080M8M0IXM ს0 ი0I90VI6ყII00 IიXIL L
    I)VIV # 002X2I0+ 11:08IMILM9ნხIC>C ლIV069M 26X2VI2 8 ლ0I9MX00090 ქ06M019VIII6V
    CM0CXCXM6 #39MILმ.
    8 IX2XL0ს00# თი010XC X0:6L0 0902 XL010)0ს6X8 XC07-6» 6ჩნ(+Xს II)61ICI28716Cწ88,
    9 800Mმ40ს90# ლ0XVI6VI 0L18008LV; I0623409MII6 L 009086 8 00070ყMVIL I CVVს-
    დMიC2 6 00190 80ML08I3X0# 8MI3MI020X 30X69V 0Iი00M9I60X8XVI0IILCV X010006XMნL
    8 #010X21სV0M ლ0IVI69MV 012008 000180107 0წI0XVIM 80))I09970X# 8 9V1680L
    ტიწწიბსI), “8L IმX მ LIM2I016ხ90# (000X06 86008X00XILMVიL L86 90) XმIხMXI6 CXV 0CMI
    9IM28008ILM.
    LI09#0XV I0V7M0ს0)6MMV28 009088 9M606)6X0I800 IXმIX0უ2 "ძ0L-L- „ლლიი-
    681609“, »8მII009+008“, 01)010+მ81688მ8 8 060იM0X IL 8X0100X XIII 2X 801006018
    8 000”08090M 1, ი თ00X26 ჩ+ი00Iხ0-0 IVიხ2 შ8MICXწVCმ6» C M#MV1030L 0118008M00-M
    #00M#% 86101078XI6 1I))IC06XIIV6069II# X 009086 ს0MM0II208010 0წ0MსI6CCგ: “ძI-L-გ
    (6#. V.), “(II-L-65 (XV. V.I,
    09

    II0I06929 2X676C))98მCII9 3 I000080# X00(06M6 (M81)#IV C 8(0(0IIILICმXIIICI) #6I-


    1)მ706L I)0XM8000078ია68წიC (00))X 1-I10 # 9-0 49II #M0I600X0X8010 80))IICI2
    «)01.M6 3-I0 MIIVმ.
    8 01XM9IVC 0X #960C))6X0X80M0 II8I0M8, 0001)')XML 10VXM000)6X#M00 I061)0610ჯ-
    9010 II0I0Iგ X2)21:76))M371010M” I IVIIMIV 8I10XV 2I00)09IV. 2ცც 9M20709%VV6CX
    8შ)ა6X69M 09M სი610709869-L 8 ლ000+09MIIVI II: “ძI-ბL- „მლნ, „ლIირ6მXხ“,
    4 9MVწ408010 0XVწV068LI0 L0090080M XC01%00006XMნL # 1801))X816ხM9M0I (061VI6MხI0 CV00)IIIL-
    627ს#90#, V6X 0IIIM IX 01I1MV2I0XC#7 0X 000806701 9VI0II6CM 00909MI 86CIIC)10X0X980
    L0
    IIმI0X#2მ, I)6X0188X099V01 M 0C00709M9MI I. IIიIL ე70X II))IC06IIIV6MI0I6 XL II606-
    X0I90M 148მ0Xნ90# 009086 8 000X0#90I(V II 007Vი0იII80800 6წოთილმ (0 (00))-
    MმX 800VC12) 861301026 ვიM#6MV II1)6XII60I9VI0MI6CI 030 IIIC2IX69V0M XI010)6XMI
    C 900X21ხM0M 018008X0) შმ209Vმ9+0M 3 ილIVII69MI 10XV”XMIIVI, 1I01VM6M 601
    0Vწ26M 1606L/8008LI “ლც->”I: ლ). 1-6 I. 0). %. MVმ2ლ7. ჩხ). “V-ძ)-0L--20).
    %+დ-თI-IL-ტ.
    (6 X6 M#01Iს08010LIIV60XM6 00MII0III6L 10M0X8VI0XII 8 CXCXCM6C 0#80M0M·
    თიMMIIX 00908, 90 3I6Cს, 6C10018099M0, 803X02#00MI 9M000IMIM%M00XL01I0 96))010-
    ფეყMV LI8068MIX 60166 0L))29MM9%6MXI (0X0V040)X0ს6M92# 00002 M6 M070X ჯმყხმL-
    ჯ60#M30807ხ00M M8VM# C00709MVIM9XIL). II0MX IXI6600X0XM90M 1II127M00X X#XIC66X IIC))რ-
    XI2607XV 0099: 8 მ76XმX9V900L0X #20+70#MI0L6M 806XM60V--1000Mს 8 1!:01)X21ს-
    80# იVI6Mი: CVC/§-, ს 301107 ლ CX0)0)IILC0X -6–-Iისისის 8 00IVIII00ჩ29-
    90M CIVI68I: C1C/§-6; 00X 960606X0X90M IX8I0X6, 8 C6M8XVXM60L0X 80%0#IICM
    300X08M--00ე0ი9ი 8 8VX6001 CIVII6IIM: CC/§-V5; 8 #V71680M მ00#00-–-8 II0080X
    #4 ი0 82000M# XV9MII0+ X0000ხხ ა 0ხ00MმMV680) 0CXVI0CIV, 8 M06I66M XXIC-8 IV-
    680# 0#VM60#% (1-0C # 9 06 #. 6. 9. -CVC/ლ, 8-6 I. CC/§-V).
    8 0006I010MM0M XX2006 0606X0MMVIVIX IIM2II0#09 CXVIICIIხ L0MVIX0XნL. 01X72CI18
    I000X–VX61ნხ#MნIM 00I 808 0X მ00#072 (08)MVIV C მ0069ICმIM6I). „V0V0CCს0CVM#
    ჯიემIმ 60IხVIVI0 00MXხ 8 06IL6M00X86X66L01 M000010LVII 000609890 8 CIICICM6
    ნჯმი0ჯმ. CI0V7MXIV08ხIC სხ. ლC009M7-0C9VM8% IIXმ2I0M2 8 ვ3909XVX01ნხ90M 0C16I68I(
    3828I(06IM 0I )1023MIIVIVI 8 M#00630X 96ებ/ისზიესI9V X.
    II2C80I
    043
    II0 C8XLIIM X6 1Iმ8ცI)მM 26IIL6211001#0L0I0 861მV9V 6სI1# II00%X)006M ნს
    1 0107#:9XI6 )1IX69M9MI6 0C09009ILI, X0X9 8 X60081LIIIL L ()16MLC0IIM MIM6#M 09 I»I0ხII0I-
    981 #69ხიIVI0 001», 90X 8 ლ01I0+06M6 IIმ8I0IM8.
    I2XMX 060830X, III 060I6Lმ0Xი01ს0L010 წ#39II2 I0XVM69VXI I02X9MC 2:6
    ლსწაIV09M0ხIC X0I6უ1X IX00M69ნIX XI CVICV0#IIC2XხMIIX XM01)006M IL M'0IIIC 2:60 CIIII-
    XმIV210960XIC 0190I009#9 IX06C7#:1V 1IIIIXII, IM რ0ხII#M I000X+890808LL III
    9910060001I6MC0L010 I. 806IV06015%66-0M# 8 070 100X8MXMV0M 106016 018100685.
    ძი 12 წ0ჯLიიმხ10) ძ08 00105 0) 1100-6VI0066».
    79 #20:80150L0# IL II9M068001I0M0X0# (ს098020IM9060IMX 0CIMლCX6CM 0IIMIIL2-
    030 X2მ08MX6090) #0M IXLმ0ლლ2 თ0906M#-- 00X1909MI6, ILIX208სI2 # ილ00ჰ80XVMVIL (C
    #1698%M9%8VხIXM 9V368X206X# 8 XIმ0083 II20IIX # 009897108):
    1L1მ2069II8 /6 6 ჭ 2 0 9/;
    C0082M7VნL. /) V L 1 0 X/ (00 ლ0უ30L08XIMIX IL 86C10108XIXMI მXIXIC0(00I2XIM)-
    8 LC8070064#ხCL0X, Iმ# 9:6 #2 # 8 #9MX0063006MC0L0M, XL009M068XMIC X CV(ს-
    თMIC82უსც8ი0I6 #000)6MIXI, 8 0090880M#, 000X008MXML I0 0IXII2X08MIM 1I12XI9VIIL#I1
    82M:
    #89 IL0)9080IX #00თ6X# Xმ1:2XXC092 0X0VXXVწ)მ CVC-, III CVI00სMMCმXXMIM6IX--
    -VC;, #I869MIM%VნI XIV I09%XV XI69MXIXMLI 0X00006MI 0C00XX9V698X# IL009M08MIX»X IX
    იაწითM6011ნხ80IX X00თ0M. C09IM 0IIX092X080 00X9IXM910XC# II0MV9VI0XIIმ# მ80100)09X-
    960010 96))0M0821VM9, 8MXIსL 1IL0X01)ნI>, 32 I6X0701)0IXM 1LCILXI0X6I0MII9XXIX, IL0.1-
    800X6I0 6030მ0I/2%X 8 06IVI6L80780X6010M IV 100I0680000MCL0X# #930IL2X.....
    I(28XIM 06082830X I0MV90690XL 8 8M10II0M ლ01X6I6C9MM 8მX:90IC 8M0I80)/ნI 0 4)I0=--
    1000V00LX0X# 0CX0#086 070VIIV70 #80+80760IX # #9100800006#M01M#X #301M090 1.
    8 ი8M3V 6 9XMM #8 M20X36160X0L0 ( 9M6 +C0M5X0 L2M0IX980166001I0) #3XLI-
    #09888M9 3039MILმI0C 909X%IC I000610MXI.
    CX0ICI80 X067:IXV #20X860100MVXI # 1#9I068001II6MCI:IVXLIMI 9306IC XV #30866780.
    18890, 809M8მ8 6II6 00 მი6M0ი% ILC#6##X8მ. ს0ცი0ლუ0ჯი”80I#M თ. 6007 # 010
    0003161082X6XIV 1IნIIმIM6Cს 8M%IXI0VMMXნ Iმ)4+86ს0LI6C #30ხILM 8 VVVCX0 #M9X06»00-
    06#0XVM#X. 1I06CM070# 92 96VI29V 000XILM## 20. ,6 010 მ, C8X დ 02LX CV0L60X8088MM#
    06X010182 #IM 9M82IVMXMV8 II9I06800106MC6C#%MX 916X69V10 8 X80+86#0CXIIX 1I3MIMმX
    #M#6M #6 0+0#Xმ897069. 8 00010X2:6MM#M6 80610 C70X0XM9 00216 დ. 80002 6VIMXC
    801881690 #6XM2IX08 X0XM956ლ0-80 X/M08L.> (ი მXX0ც 31010 CX0ICIმმ, ILL0'-000MV
    0839XI6 96016/08ეX6IM /88მ1M 10მ3MXMVMXLI6 M01M%08819MXML. "6I60სL, #0ILI2, Vწ0მ-
    M288108816X09# IMI0X0II9C60L0 0CX0XICI80 # MI2X06 IXIMI69II9800Xხ 0+10VMIV0 #20“
    2861C0M#X # IV9XI0080006M0#XMX 930100, M803ს 3038MMმ6X 300000: 9%6M 06“#M0-
    99608 970 CX0XლX80? 18 06X809068M2/ 240010 (სმMXXმ, CწI0L6C019VI0I 1083XIXIVMMნI6C
    308X#07800X#.
    1 83 V)I M6#0MX8300XV0M X08-06006 23MX0000X0XIM560MIX> # მწყ0სიეთ!!შ86CVI>»
    #2 ჩ M00X86 8 88IVCI6 1961 ». 0X9M9MM 88 89010ლა8 6117M I010809MXMI 00800სცII6 063VწXXს-
    წგ 8XIX #60101038M8IL (CM. L, I. M892880#8MVXV, I გ0,ა0C/ 06 VM000000/60CM0-
    M0იი06.#ხ6CMIIX (I02CM0Mძ6M03CMIIX) MIIII10.102IM406CMIIX I1000-04004#MX. VII M#07#IVV9M800)L8XL#
    #0M”იტიც 88620000X0900MIX M# ვX780იხლითM9060XIMX #2VIX. M00M80, 88LVCX 196+ IX. Mვ/ყი-
    Mგ1ხ0780 „I87წM2“, M0ლ0%#ჩ2, 19694), MX0X0ხსII»M 0#M07XCX80ჩგ8იIIV 88 #08+”080C606 0II89M 83
    #სVII66შ0IMX IM 8I390C0108 88060 806M68M L. ##06009 #21 M00სM8 8X100%VI0 0006MILV
    X#2M% VM6C016I0888I9M, 0XC0ხI0310 ICIIM MII6C0LC9%6 I60006XIV8ჩL
    044
    1. M0#M0 006CILL0X0CILVIს, %Iი IL მ#X60ხ #XM00X# XI6I0 2 /II))6896IMVIIIIV
    0XIმIV608IსLM 00I0X80X# (0ILV70LVმI0§80ხ9/ჩნ) #8I068)006M60ML010 C 06M0L6M2ი0X064Mხ-
    -0IMM1, L0100ნIM „0IმსM23MMIC%“ 8 60MხI6I ილI0I69MVM, M%6X L2IL0XIXL-IM60 III10-
    630006MCM#VIM 93%, 920 1#M60, მ0XX9V6MIIVI, 06980V7XM88100IIVIM 8 60/ხ0I0IL :16))6
    0ი80M XI8IM0080000M6MIM X20მ0X6), #0 26M 92 X#69066 6 68060I8XII 0X XIXI6XV0I0
    1)89IL8. შტით 080#06X8699MXIX M280I230%IMLX# #3%II2X.
    9. CX0I0C180 #07:80 60ხIIX0 6»I 06>/09M9MXს 0006780X 8 90616#8X მ08მხ-
    9M070 0MM9VლX821 8 ჯ03VI6VIმ2IC 1180X1096L08MIXჰ X08+82X100“ II8IM0680006M0%IX II
    Xმ0)X861ხ0MLVX #3ნIM#0. "წ მIMV6 L09-%0ILXVI C V8I0650000M0XMXMV L20X86190X96
    -9630ILIMV XIMC6XIXV C #06886M#VIVX 806X69. ც0 809XL0X# C1წ906, C8M3სხ 60 I8910-IM029C8IIXII
    M#0:9890 ლ09MIმ.ხ VCI02V081009M0L VX6 VIII XMIMIIIMლ0L0M 200XV (XIV 8. I0 8. 9.)
    M#მ, 009808389» მ80M030LM#MX 9, 1I0020C0#X # 1)06L0-მ9#MVC0%MX 39IIII0მ8მ00V9060LIIX
    ა28M9IMVMM%08 13, #X80609900LM9MX (=00L0-0MX!0XXX) #000%00X08 I #83MI:080IX XI076-
    XV02M08 08MMX IL20780M60MXX #30ხIM08. 1L-”I0 60Xხ 0090829X6, წიL 9301-0000, #2L
    1 LVIნVCVწ080-#06700IV90ლ0L00, II 06100107.#168, 9VC0 #2 0X8666II6 #30III IIXM6IMII X8-
    IIM6 10MX8MXსL 6 I9MI06800I6ICMIIXM# C 106806MIIMX 80668, # წI.მმ829M9XI6 607ნL
    <29X0X06X82, 803M0790, 800X0X9I IMXMC6C990 # 3X0M# 900X6. ILI8 970 VIმევი9IMმ0+, 8
    9მ80X9V900XM, 0X I6LCV960LVI 010L 1II9I0680006Vლ0L010 00000X07:I09M9/ მ #8ე'V-
    86M60LMX #13XLL3X, X0X00#IM 8 6800X 80MXმ0IXV3M6 06Iმ0წX·M820L 60M66 I00C898I010
    რ»წI0ყს 00მ0990X6I6ხ90 0C ი9))010-IV9/0M#0286IILM.
    8. II, 980969, მ10 0CX0ICIს0 8 0107 IXIIწ0მX L20)IC86160ILVX M II9VI06800-
    1II6M60IVX #30 Mი790 10100M#0%I))I82ხ წმL 101:00X0LL VICIC0X0XII9060LM9I 1XIL30-
    #0100093M, #6383M0#Mა0 0L 0ი0010მ#0Iი2 IL უყ00XM69MX,. 96 7უ0M0L0 00IX0I82
    IIM 000X0188.
    8MხIM0 6LXL 0067IXV68))6M6890 0IMხIIმ-სხ09# ლ001IM20 0I)0I6XIIIნ, MIXIIX0I II3 3IIIX
    “ე6X (0002#X0007 #0IMVI6XCIML IXI)IVI0V0M 0X0MI078 8 0I0VIXV0მX, V”CI029V28MMV0I86X1X
    8 წიწI6 I. ცნ. L2#X1006L1LVX36 V L. M. პჯემყვ8280ი#2#X#-
    M01260% 6ნ0IIს, MI6CMCIსVI0> 800 #იM9M (ნ8IX01)29, XII +060 #82, MIV 0IILწ8
    '? დხ. #. ს1ILსIL2CV§0, V0I§5ს0ს 0106L 0ც6MCVIთ ძლL ნი1011016ი 00 1'0101115CI10I!
    სისსასი5ს VV05C-III0C)0§ III C00I'9010)15. 1LIL, XV-XVI, 1963, ი. 116, იI6 II0 იიი 8იე!!!IL
    1ს)უწ7 96MVIV9 XV 1ხXV 080-#CX00M90CIVX M0II0608, M90L091(046IIIX #0X0C010LI906C0IIX M8+6-
    ხს(ეუ0ი M ხაX9X79IMX083 20XIIICXLVIVისI ხე8ლევლსI8 II 900IM ლხე0C00I2+ნ6I02I01C98 III 110ეX0I#ML-
    10MVI66# 8 072369980 ხ0IC+სს C I20012XIMI სტ8ი0ის.
    2 Cხ. ჯგეყი თ. I 60ხ0X§- -ს I0 L0I000:1V III10L602428CM%VC 9060IM9I, I0080-911C1I
    10
    წეიე7801ს6სIIXI 93MIM03MII. ჩ03M0:(0I0 06900VMXხ III1060000011CMVIM CV60XიეX0X (Lც 5LცI-
    სს ძი III2I6IIMCI50I0C6ი სII60CL ((60 ILIILILII515C101 ლ=0IL20CII0ს, ILIL, 23, 1987, ი. 12-16.
    06 100080006 M01:0M Cჯ00 #0078041601:01 206M0)”ILIL CM. # I0CX0,10ტს 800M# L0C00 LL
    L0IM, წიVL #9IIC 1II6IX ლ0010LL0C 10 1ელხი ლთ60IV0II)ლ, IMII, IV-V, 1959, ”). §2:
    დესიტ #. M1VI2C050, VI0X. ი0060X0, 0»). 116 ლა. (016 210M 00060 # MიIსცს ყა-
    6016: „IIს86ხI9 83 1006IM0CM 9016“ (8 IICMIIIII).
    3 IM იმMIII0IIMM 0XI00MIC9, #00090, # 60408 #M0მ1MI6! ეM0X6 (I00I(0MII0-0:61-
    9II10CM0/, ე II0 MIIIIIICM0II), მიი ლთ0XLი2მIი)შილჭ. 8 MI» 01Iც3სV9 ს10 დასI9 (09M048CIXIML01IL
    1 97. #) #00I07083MMI0IX ლ000ი00 000#M0XX6ყIც ლ07X200M ჩნა)M!I, )#MემXMე10II0LL IV (L0M-
    +ეხIნხ|) 60100 I00იყი”I 300X)VL.
    ა 1 #M010 M III 20V8VIICIII02 MC060()00MI0 IIM6II2 IL08IICM0L0 (MV1VICIL0I0) 1IC001(0-
    X0V::009I9, 06 I09008 74: 00 10M0861+I1X მი/IIIICIX, I(ესIM M010ი0სX I0XM0X0))MI6 IICC20,110-
    სა»ჯტგუI 0883ს80I0X C 1III7IIIIICILI#M.
    045
    #3 9)IIX. „L1# #00, MI06XI IMM0+ხ 803M0#I007ს 0X870XIIIხ M2 910! 8001))0C, M0600-
    X0XIIIX0 I0I))04:16 800L0 Vწ01290816MIC ვ39I080X0608MIL 0ლ01))წIIXV 09V6IX 0C060699006-
    CI, X2))მXX00MხI> 19. 1))VIIIX 930108 I 2სიმვმ, IX2I 9X0 0I6IXმ#M0 8 I209M01L
    026016 8 0XM0MICVIIIL IL21)80.1ხ0IIX 93MII107, 1 I> 0))289MIVX0X6V0-1'1IXII0101IV66-
    X06 I3VწV96X9IIC.
    MI IIV6I0 3 13IIIV ”“+)II0უ0IIIM60LI6 ლ00I90ხI69II 120X801ხ0MIIX 836II08
    0I3ისჯიჯისI3# I 82210X#0100)3M--11ს 0X0”MVყ60LI CX01082 # 1მ3)MMV9,) M#C-
    ი01ხL0 6 მა 8830I826MIXMIL »„1160601111010-X2118230LIIMII“ 98930IL2 XV, ყM0 # C M0V-
    IMIM1II #3019X1II ს 27Lმ3მ, II C0II1)0I61ხMXMIX ლI)მM, 8 %2801900IM, C %2II#MIL 1IIL0-
    880010110LIVIM 93010 MII, 121 000IM8900LIIM # 20M9M0XXII, მ Iმ1I7%6 C XI))609IMM1L
    #90681000 6110 IM 86II91060))0110M6IILXMIL 930IM2XIL ILI600XVC6M #3XXL.
    8 ვ0X 04900ICMIIM 000606 302V96MII6 II))#06ე)0I26L ი0008MMIM06Mნხ90-IMII0-
    401900106 IIმVV6MII (0000201IIIV00XMX CVI6I6M L207804+00IMX 13ხIM08 )1I XIIX0”
    08000069M0LIIX #301-08 IL.ი8IL282.
    X0 09X 00) X28X0 3M9MMM2MM#/M/ VXIX6IM9M0Cს 00 იC1I0)09”) MCC0I0109021661L
    Mხ0XVV თ2XIV, 910 11)V3090LმIL ()00010IM%00I2# C1I0I16M#2 C '09III 3068IIIL C+XIIVIL-
    «წი80-XIIII0:(019M960L01, 8 MMC+0 ლ1I9X00M9V0M 1I18M0, 9IM C 0IM9IIM #3 #3IIM08
    (X0900M6 #I0VVIIIX. ILმ01 801»6#9X) #6 1M066- 181 X901I0 06II010, Xმ# 6 #9X068700-
    008C601IIMV 83X118MVI IL28Lმ32 – 200M990MIIM I 006”IIVC0)XLIIX.
    29. I0I7მ#8010M (0090უ30XII9601I0#) ლ#M0106M ის, ILL2მIX I38001890, Xმ0მMXIX6C))98მ,
    /8092080# ლM9MC0I6Mვ1 C0MVნIV8ხIX I მ0(000MM21, 8 X0+000# 0III8 დ0MI: /0/, /ხ/»
    /X/, /2/, /ბ/ 000XII800018186706M 001801608 6IM M8VM 1:01 I 0 II # ILIX 892668916
    98 60090#/VIX2X61X#X II M (II0 693090M 06M0CX6X6 L. MIL0ოC600998 #60 IILიუII:
    ს6)56--1მX); 81000# 09): /ი/, /L/, /XI/, /C/, /თ/ მს L107178919430329MXM9MXIC
    – 887210772 1M308289 XI MX (C006C6#00 – I)C066C#60) I ”)06IMM ი#I: /ხ/,
    /თ/, /C/, /5/, /5/ #8X 3 809XVM#M606--96380MXMX#M.
    0XM# 93 8X1MX IIV6VC0I60600#87Xნ90MIX 00#M39M2#08, #0“010IILMIL Xმ0მI7X60#3V-
    #708 700699ILI6 09I0I, #00MX X2))მXM6ს (009010IMV6C0X0# X36XI709800IXM1.
    0 #09LX ვ3069Mა IIთCთ0)68M21ხ9MXMIX II0M39მI108 (0ი086M2?, გ ”მMX7-6-
    M6078, 8მ29MMმ0M0L0 #MM#M შ ი6M9MC0I0X#6, CVII60ლ13წიI 001808 MM00M0IMV60X06-
    1 0X9M 38700 06M80#V000ჩ2ყ MX)! C9M=ელ I0IIს)X076იMIIC (იხ. თ. I080%6X%,
    ნ–8 სისსივ5იესგი 50X20)6ი. ს8იიძსსიი მბ. C)I)6იLი115LIL. II6Iისაძგლბსცი X0I
    8. 50918V», VII 8გიაძ, 5. 19, /0VIM6-– (10XX0M30888 816 IM 380MX)L0.
    ? L6860M0 1IVM8Xხ, 6XI20 ”X0XX8IMV308089M6 00”უელ9IMI6 XI ხიIMIციIIII I0MხM0 MX#%
    78X IV210708 30M98C0X0X10 931IIL8, M#M0100Lც მეXისIხ, 00X I6I0000810CX869M0MIM 31M#8%-
    MIMCM# L06Vმ)I80VCIL0 #39IXგ (98IL0IIM6ი, IXML L6IXV0C0V01X0, 00X8II%0LM070 IM #Lხ0.), 0I 8 წე#01
    X»ჯ68 იIგყელხსი X2იგსIტემს 118 ული 90C010VM0-80MIMI)ლX0
    0. იX.-I0-98M XMI6ხეXV 0V II
    30M90M0MMI #80IM (CM. ტ. 3 სგთდხ12X0, M6გსე1ოი6018006 CX910110 61. 130)110 VII LC10219.
    1986, §. 23; თი.70##X06 #. C. LC00M#M68X#, 06 იი+X%9M#M6CM0# M0M60M0Mი1I3#0, სIL §, 1959,
    ბიჯი. 87) #, M0X6+X 69IIს, #86 IIX# 90X0X00X ვ3მ)0IMMMIX IM0X26M+08.
    ც. LI. 50168 8 08061 M0)2880 0IVX6X00080M#M0M 8ე2M#0I ხე60X6 06 80XM9MVCIX0X
    8811#6 (016 ეX016015016 51)8Cხ06, წIეიიძხსლს ძი; C0116XL2)15LII, VII. ციიძ, L06Iძრი-X01ი,
    1963, 5. 80 Lწ.) წM23811388X 92 CX0)0X80 ჯუნ წმ#IIC85)IX 1 80M900MIIX 0CMILILMყ8MIX I ეVს(ხ0MIX8”,
    M0 L6M IX Xნ88C6M0/6#0C0989M 0096MV-I0 I0001LმVC6X ხ289ხ1C 81I(მ1:M: IIM989 80MX8C#0L10–
    ი, ს, L, დ", L', #' ხ, 0, ფ, C, C, C, 6, გ IX8 X0IV81IIIC#010––
    დ', L”, I”, M', ს", #', ხ, ძ, დ, C”, ბ”, C',C',
    046
    0X0MCI801 X67:IV (009010MV00LMMI ლტ090016M8MMV #820+306)%0LIX I #MX068M00-
    )06MC6MIIX #30IL08 I08IL238-20X9V9%0M010 I 0006IM#MIM0I1:0102,
    Cი3898MX01690-VM#00101VM66M00 I#8V960MC (008010IMM00MMX ილI0676X 31IMX
    43ხIM08 C000060X780080 6ნI 8ხIMC8C9MXI0 930XX00X800I698M# 96 10XხX0 #2 0X801#-
    ლIIIX # #V8I06000061ICMIIX #8ნIM08., 90 # 0X80M69MIIV მგ0სM#MCV0IL0 ბ? #ი#M00-
    80#9MVM3Xმ # II9I008000011C01IL0XV.
    1 148 იხე8MMIC3II0-II00009060010 IIმ7909MIIV IXLი0Vმ)IM0MIIX I 00X290ICXIIX 0X#1%-
    9MIIX I იდრიგ» 88280 8C6-X8IMI IM#ლ I0 0601098X01ხ0X980, 1X60M 1I XII I1C109XM983001
    MII010 ეIMVCIIIMC6CIII, C X0%IMI ვინ6ყI8 ოMდIIIMIX2+64ხV00II IხII I0IIILIXე761ხ91M1X, L10178-
    1I(3011I/1--I0II LM0XX027I3082MMIIX I 380II1100IIL-–00) 8809MVX, 8 10, 910 2IM 09III M16I-
    II99IM M0VL X0ნVIV 090 0000)! (სVIIMIIIIII, ინ(-01896M0) IIXI 8 0600780X0XიII9იIIIIX თ0V0+X0-
    III956CMIIX 0M0X70X29X.
    9 CM88ეVM906 0I9M000761ხხ0ი 20X9M9CX0-0 983ML2 #0XVყ0ლI1ხI0 #800061CM X2MX2:6 L08-
    001811IIM 01 010716ML 0C606X)IMCM0L0. M8ნIXიხლლით 0XM0XIIIს, MI0 X0X0% 1I0X0600000MCCI#M
    #80 1880030000 # M60618ლე3X8X0X010 XII0IL8IICXIIყ6ლწ0ლ0 ეხლეIმ, MX20XMII 988M940X68
    #V0)LCIIIIII, C801IIMM თ0009901L1VI ლ0919M) CXMIIM0IIX IM მდთიIICიX, I0106M0 ელხX880%0XVV I
    000XIIIIC%0XLV, 6XIIX%6 0X0IIL LX L0V3II0X0XV, 96XM # IMნI0-M#M08MCVII(+M X#Mმ8ხIM8M.
    C ე10M C09IM ვი0ლVI#9 I07606ლ08 7#0XM:2X:0 “+256 C6MIIIII96CIII ჭქეIILI ე10>0 #6
    ვხლეუ2ვ, 82M08X1XI 9#)უ9I0XC# 008066096 80C0X0590-მ02X0MC0.MIIC III010M%XMI. LL0C XI68IMMV-
    90X0700MX ე810008 ((109M# 0X887X7IV II0600CXL67 V, CM6)X 0C0ძ06MI(,I0.4ხM0!! 0)0M6/IIIMXV
    60600M60MMხ:!:X 0CC0VIICMXVX მV00ძ.06MIM06. L6M7900M, 1958, იჯი. 64 01.: Cხ. ტ. ML ჯ8II69,
    #)/00M0-0(1000CMIIV ს 0თ(0C0006M0-ი0V0CMXIIIL C#06ძი0ხ. C60ხხIIL Xი0X6იI0308 00 ისII(ლეწMI0
    M00X800X06# MI 036X09M LL20X28მ2, 86I0. XX, IIდუM0, 1894; 6(0 26 (24((0006M(I6 #)0MC/Iხ(, I0X
    #6; ». 051001717, 5VწIე0, 1,6 791616 0006-1006, 815, 1913, იჯ. 79-80; 9. 86. 10 II # პ-
    X09, CMM200/#0MI3# V0+MIII6CM020 0Vთ.10MIთ II0M#MXIL ეX20უ06XIVIXL8 IL. I”. Mეიდნ9,
    M0ი0Mზმე-II08#M8
    იე, 1938; ლჯნ. 297, 301), პM6ლ-ი „ეყდგXIლტლსI ლილელშხIX 06XMIM-
    9MM960X0X XI3II08 8 3IMX /I8X6CMIIX 1IX06M LX#0II0IMM308ეV8MIC CMხI9MIIც I იდიიIIL0XL.
    M#იუ# 0I06060)IX6M707სMM6 I0I8II 10178601I 9X70C I0 IX M8V9068M0 60090MI041ნ6M0 0C
    Cდ09010XI9860M#MMV (ლCM0X6X8MI IL88ჩი03ლ«000 MM ეტხიIხნრვვყეჯლსიხი 1M90V0II0XI9060M0-0
    ენხიმჰ8, C 01901 0ლ7000იV, #M “#8#00 #6 ლ00ე8809MC 00XIIIVM90C0MIX 83M0Iხ-08 #60M00MMIIX
    (XI6, 805 I3300X9M0, I0V#0 I0000IეM23088 ლI(076M0 სI30=ო”9IXMე0მეII0IნIX CMIIMMIMIL M ედ 0M-
    #ე») 6 X60X8%ხLIMVM #3LLM0XIL-ი2 IიVწI0სM, 0M0006079090X#0 6MI 8MIICIC8MI0 00000ლ04 0 I0X,
    7IMM606X 31 MIMI ც 86 IM01:”0IXIMმ000IIIVILXX CMIML99IIX 9# სთდიIIაი» 30C0X09II0-)იეX0MC8IX
    "1II836M708 II C0CXIIIIL96ლ0XII 33MMM08 #(რდი0IIXI ი0Xლხვ8IIსIსIIIC8 8 X30M0ე1ნMIMIX 9M3MIL2X
    ეიXმII3M (იი. C0 66001 88L=5C6XV55681, სIხსსხიდ 10 ძ186 501)1:015CM0) 50X0CI00,
    MV0ი00I60, 19928, §. 5; LI. 0Vო116ი00XIL, VVიეს 15 9 501010 Lიხყასსულ? გ ნI0ის16ი 0L
    Lს10იC-0150C I1060L1”Iლ0L10ი, 0L160იL2118, X01. 27, XC, 1050. 1, ჩითი, 1958, დ. 72) II 8919-
    ჯე88VI0 00ჯX –835IM80M#ლა Mლლ0X7MხIX #8ეIსიჩ IIIII088MIIIX. Cიხ. V 01” სია1იეის (5ითILC
    Lსეაფსზება. ILLგ8იL წL0ი: 1ხ8 I8, 1961, ლ. 3), #0X00LVI# ლ00800IX9Mი0 VM93IMI000+, 970-
    ა:ნ0XI9M0 0000IM071MXნ, #ეXIIX 6ნ110 I6080M809ეXXVII06 I060X0-00VMIIXII960M00 II)0I300016MM6“,
    3 Cყიგსიხჟუმხ0ი 0XIM0980» C. IL. 501L95 (0ლ. 0!ნ, 5, 92, %9X0 0X0/0180 M6:IV
    29090M898CMIIM I L079II806MIIM #0000MVI20II2M0M 96 X0X6X 6IIXხ CVM0MIIხIM.
    8 ე270#M 0898) MVMც0 0XM6XIXნხ, 910 8030IIM6 3610VI8 ხალIხ0ლ”იეყლ9V0 8 ელაXIV8-
    0M0MV ე118MMX63ს#0 IIM06, 90M 210 0XM09%6MV0 8 1III600IV0)6. 8 X0960186 0II0თ0MII«6C658010
    40იიX08ე8II8 LX808LIX 8 00XM9M00M%0M# C16IV6I 0000Mს70M89IIნ #06 101080 +8VM6 006ნ00:0988-
    #M89, X92C 8010/00)10MV, 010110 /0180 VIIL # თ. 9. (00. თ. LL. 501%აე, 0ყ. 06, 5. 107),
    #0 X 08I 10V7IMX 0IV9860 (M00X03ხI0#, MV16098 I ი0IVIIM000იIII908 CXVI06IIL -6ჰM0-VIX2).
    8 ი:0V#MXV7
    0 80-IM001401L9060M#0ს# 0X80M09IIV 90 I89V0M CIVV9L6C MMI 1IM66M III20 0X010X80
    M0IV #0207861ხ6წIIM )L 890M98M0XIIX 26787X0M.
    ა შჯგ იჯიხი80 800000 80 6IVIX6 X7%IX6CM8 IV III00X01) IMCM9XCCIIL 06 80MMM6CM0M
    047
    0 #6 08M00 I.8C20708 IL სა0000ლმ 0 8311IM00XV0MVI6C9IIMX IL2))1'861ხ0LVX
    -I 1I0001IIX #3ნIX08 ს მ8Vმ38. V3VX9608M6 800100000 0 I696XII95ც01XX 0609019MX XC M.V7
    -8#XMV #3 სIს0MV 03სI0 8 70XM 0XVMმ6 #07: 6LIIს III0I01801)00IM, 6C01M 000MC
    #00710610029VM9M8 ს» ლ0II8LXI))0#90X იმუმ96 ლ10VIXV90 01I61ხ8 IX #3XII00 6VწIXVXI #M00018-
    -808168MI 0VX6M (0მი8IIX+01ს80M IM 8907 I069MV96# 1)61:0 8 01)) VIIIIIIIL. 011ეVIIIV0MსIC. XC0-
    161# 017161680 L0VწV0I #3ხIL08 (26X230ML0-მIნILCM06M0IX, I908X0I0-MმI60788CIMX),
    IMX8L 910 MIX #M66X 1CII60» 1XM L21)3060CIXX #8 0II08, 6 VIV-L 8IნIXICIV6ML %610XნL CX0/I-
    0188 # 0980X07-6M)ILVL C0 C))288III6I6#0-V0V010XXV%0C6L01 I09%V 3))68M9 X 60 VI2CI-
    09 VწCI290089M1ს მმ00900X#60MLMI16 C0019800I68M M62-/ILV I8IMXIMI LI L2080I160:XVIMI #3 იIL-
    -MიმMI 92 023MVM9VნIL ?%))08099მX #30I:080# 106)20XVV, მ 06X00IX (0090M0LMM,
    #00000#01VIV უ6M00MXLIV # 7. IL. II0L2 8 #ი000წI9ი09LI2 ლ000X98900I608M# 96 6VIVX

    .-M0V0088MIXI3M0, 009050801 9882 ლჯნეMVIIიX სიMიხილი ჰIვIIXლ0ვIიმMIM 3 1959-1962 IV.


    სიპჰს ხეყხIIC 0103 ყელ»ხ 20I000ს (#. M0C11106%, C. I06606+5) ჯიიმელIVIIს CM0CX6MV
    -90M98C6IIIX CXMIMI95IIIX I ე0)00MIL2I, 8 X217#6ც 16III დი09I I0V–ლIX 9#0Xც9MIII (წიიდხILაICI)).
    იI900IV 0X800LIX # “0. IM.) 06X#0II”8X2 I000X0 837I/80MლM X0V8IICM0L0 930IM0, I606იხ. #M0,
    M06M8 IIIICMVCCMM 9ICII0 (IL00Xტ IV. V0თL-ი) IMII 0IIIIX C9000M 96 V00MIMIVწუ, 9+X0 ეჯე
    ლIM06X6Mე, IMII040”M#966LI 6X03ხე IX LიVმIMM600MV IC CVII60XCV80 0+X1I900+C#M 0X 01016
    ·00300M6CMIIხX M9M06800006MCIIIჯ #31IM00, .შე00IMM60, M01)0IIX0L0L0 (CX. II. I ეო იIIII9-
    MI 8M1IM I 1X.II7>თ8ით8MხMაII, რთ20M6IIMM0თ ?1?:60CI,00CMX020 #3ხIMი. I 6IIMIMCI, 1961).
    806 8IIIIX28I6 00 800X# IMCIVლ0ლ0IIILC რ6LLI0 06იმII0ყ0ი თხე #0, ს2ნ 0I1860IM 2 01:(M80IIIM
    M0000MამIIვს 600000/013808ც0 I3 დ00X000+1იწ)Iნ0ჩეIმილ0ი II8100800IICM(C01010. X0X#8
    ლეM28 06M0090X0VIIIIV IMI1008))0M6)0X070 80X6IIII0 8 3809M702X6801 076060)! ვ081)0X 0X
    7010. #0M 0VIMVX L82XIIVIIIII0000MII იCVIICCIIVI0IIIC ს I#20X00IL6 300X#M1 8 IIVX06ჩ00-
    MI0IMCLIIX 88MIM0X, წ 20M 9/01ს # 20M#9/90X0#, (000010=ო400%M#6C 0CM070XII 2310 I6X# 60100
    090871090 I606ი0ს, 80XIM» ლVIIC0X87I0I ლ0060ხ039MI6 C0XM6MI89 0180007ლ1ნხM00 00M090+0VV-
    0წ6CM0M 0XCMMI 1IVI0080006M6XIX CMხI958IMIX (0. ს. C L0CI0C50), MI6ძში #501IL2ჯმ. MI0-
    ძიუი ILIII0I0-V VI. 1918-1920; ი.ი 2:6 Cი0რთ6MIი60/ხ”იი ?დხი#IსიM2თ 260#M0MCMILX
    #3MX00, M., 1954, ლ7ხ. 53-31; 113-114: ნ. ჰესLის50», I70010ლ)ლე1 5ხს016– ეიძ
    “ხს6IL 000LI1სVL101 0 1II5:011C601 (000103L0LI7C LI თს15L105. 5V)01.. 0510, 1958. იი. 1V-25,
    ხV6C60MII I6გხგიი1 808306 8 =M9MI3M6X7MIXL0, III, M00M08, 1963, ლX»0ი. 92 ლჰ.;
    8 8. #538ს0», (006 IICC#6მინი”MII მ0მ0066M60)#M9MCM0 რთ0M0-#40?!!(00M0 CI(I6/0#ხ! 6
    იგ ი0ოIMI0!6MIL M LIIM0006/)0))0VCM0. 8II, 1962, ლტჯ»ლი. 37-41). II0210XV II0IIIIXII#V
    ჩხIეც9სხ 0XII00L0IIVM8 გიმ8ვხისის0ი # 000XM900M000 ხ0000M0MIXIMIვ3Mე, L IIIII0080000M0X0XV
    -მეX06II0V, 2 I8M28 006000+0VIXIIIII C0X0-0 ე0X6CI”MVI0, 80MI 1I XM0IXVC 0MIს V0CII6იII IXIL
    0ი# მ2წ0020160MV #M6610108970166L0# 0260ILL 710Iხხ0 8 01IV CX000MV, 603 V96Iაე 9M006-
    30M #028M023000IM 8060Xს901 შჰნი ომICXMIII
    X00ხ0VMM 0I0IIM600M +000, ლ0M#0+ს #მ2:0ხ1MI M0X”VI 6-ს 119 1(8100800M00M0):0L0
    #3)100ვ0ეVVIM 000-MM60-IC M900)0XM0XM# #3 X00M23C0M#IIX 3LIM0M. #0X8IICI ლ0000IXII
    VI. #1106ი-ე (§სსინსIC 200 =V5(6,) Iი LC #I)ვთე V0Iხე1 C0M01016X. "II2I5::C1005 0L
    %)6 LIIII010თ1ლ01 500)0LV. 1956) ი გ. II. #0 100X§5-ე (III0I00106 ა0ძ M010I1016 1II Xი-
    ხეჯძ)ე) (009610 #0VქეIც). ”5-C/0X0)სიეყი. 1960. ქეისე სIაყსე)სIი. 5IVIVI8. M-0I001106
    აI260121 თეი VIII ძიძI!იენი. Mძიიძე იVI0ხ C. წ. „წეს =01I0010%X010ძ (CM.
    შ0ბყ083MIML ს. ML. Lეისთ იე 850M#5, XXIII, 1900. ილ. 597-299; I. #. ს 1#M#X0 090, ცII 9,
    1961, ლჯი. 134-137), XI#6 I2 Mეჯგიძშმე:> M208LM030MIX #390Iხ0ი ჯეს0 ლლხ0სძ3ვს0ლ 000Cყ0082-
    ყლ ს032X07:I00+”, CVIII6CლXს0898MMMს M0I0ს0XეXV90C801 ილCIV0CIX0CMI, 000X00Xჯ2”ელX0#) XIII
    M#00880006M0L0-0. Cი. #0X XC C. 1. (IL 8II6+»C0Mხ, ჩ თ0M0-0?!(40CM0I1 II(I0))060106-
    „ი)რMსI 100M0II4M00060006MVCM0წV 36/M060!! CII0MI6#%ხL სLIL 5, 1958.

    048
    702890816 M ნს · 80M00C 0. I69M6XI96C0L0X 08#39X XC6CX/#:IV X2მ))186-1601LILXIV #82 XII.
    7 10106MMXMI 98 ნIIL2MII IL88M23მ2 00+X8M6XCM CX0066 II006MIM6I0X 786))6I, 96M ' 380მMII9-
    M X#მ# 60ხLI 36XMXILმ MI 6II8 3782 'შ6იმ, 001027:69MI0: 0 იი#6186 · 008 /0L83210%-
    90M# CMXXMI VC 0I0M62გ8II". ·
    : 103 უ00X0. 6L8388M010 შXII6Xმ0+7, MI0- 8 900709006 806XMV 8 00ჩ0MMნI#
    I0XMX89 80IM80M2606M 320898 1II37968X8 000616X #88IL2830XL0I'I 0006MM0830მ8+0X0M#.
    მ062ს9M0# 1IVMIო8ICXIMLM 00 '60389MMX6სMV0-IMIVI070IIIV%601X0X I098% 306MII#.
    , სგგსIL23 000#01288X96X 006010 M9M60C0LI00# #3XMIIL08, # XX00X6 00#018689XI1X.
    X#6#IV C06010 #30IX08. 3160 I 06I0CX88XC9Xნ6L M90-0099C01699XI6C #3IILIIL 0283I1IV90I1X
    09016M (I8100620006#M0IIIC, II00IMCILMC, C6XIMXIMVM0601:X06). XV (CI8908169I(6 XIX 010 V7X-
    თჯიმ»IX M0I610#, უ00X090X0წIMM0VIIM ქ00080M9%მ169MIX 2ლხX0XV”008 # 36IM9C868M(6·
    #X 8328M#M007800I09MIL2?2 82:80 96 +01ხMი0 XI# Iვ3წყ69IV# IX22#M0L0 #8 MIX, #0
    # MX#. შI1I890969MM.. 06XIMX·.800700008 0038MIXV9 # 839X00X9MV0X0I68M# #39ხIL08 X
    #6046MI03890# )00616X #8#83600მXM#. ML6 6IVM8MM0, 9%X0 'I0997X96 »930IL08019·
    ლი)ივგ“ 3V603MI6 80399XM0 XMMC6MM0 00V V3VMCMVIIXL MLმ8M230XILX #ვ3XI007.
    #იიუ610829V66 9XIX 309090008 I0M0600+20» 0C006VI0 8229#00X6 83 X8010-
    “80I66 -306M9, 00016 00V6M#%0389# I3060XM0# იმ600I IL. MLIX0C600#9#82 0 3მM8-
    9090MM 1IMV0I0710109006LVX IXI3MI0X28MM 1X# (608000X6IMნ00-V60+700IXM6ლ0L0L02 #3XIM%0--
    ვ9მV#9, IL8მ80I6# #0X90# I 3V96MMI0 #3IL08 C0 ლX0VIXV0M0-XM00X0)MVM6-
    0L0# 109MV 800MX9V # ლI06I880I0CM 0968IXILVხIM, 302960696 X8IMX 1I30I0L8MVIIV )LX#
    X90928X06C098MM00X0I10 8309IM03889MVM.
    86 820109006 806M#MV. X#ILI 202100 უ9VIMIს 8 იX80თ0698)( X290180160LIIX 3301-
    X08 M#XM66M 06081III3 00III V/0X3808169V#. 06XILIIX ლ4+0VIIV0IMIX 'მ)0X6IMVMM08 მ.
    თი80#01V9060#0# I #00თ0M#M0X01VM900L0X წ70038MX IVX6X ილ0288MX6Iხ8010 მ#9მ2-
    უ9M32 # M610M0M 89VV7I06C9M9MCIL 00XL0980+0VILIMIMVXM.

    8 3+-0M ლ0MIIC20 892780 000106M0889VMI9, MმლღიერიI9Iლლი IIII0X0LIM956ისს» 07X90II6-


    შ)Iს X60XMმ030%MX% 93LMIM08, წის, შისიMM0ნ, M#I15 M. 8 01ოთ6X (1ხიჯ1ი-Cისივე)ეი ია 8
    LIითI5VIC IV06. 5%0ძ1 LIი§15(10ი, 1947) IXX»0–5L ს06XV (00L სის ძი» 6L-
    700815060 50”ი0)6ი, 0M0სხ)II1ი, 1919); 08 M#ლლჩIXლჯლმიII I. M110X5M1;, ლხე0ნ0X8.
    # 9. §0ხთ1ძL-ი (7ს ძიი ტაილLL6ი I1ი (2601 150060 LI 10 1000ფ6L01015601160
    5იხXილსტი, MM, XV-XVI, 1963, თ”ი. 107 იXIX.); 08#XC IICC10I0ს29I9 C. 1100 L6L06X§-2.
    (გოთიი1§6ხ V0ძ 500
    სის სე515C,), C0VC051ლ8 III, 37-82, IV, 1-64) # X0.
    2 ს. ჰიჯს0ხ50», IV» 001006100) 5%00105 ია)0 ხს0I» C0XLIხVL100 (0 115011021
    CიIიიმX2CLCIX6 LIთ2II5L10§. ნI000601C§ 0L 1ხტ 800 10L06Lია:(MI0021 C00თ»ძ5§ 0 LI0-
    81568, 0510, 1958, იჯი, 17 0#.; ხVCCVIII #6იტ30I: 110008 8 1IIMI8IC6XIIM6, 1II, M00V8ი,
    1963, იჯი. 95; ჰ. 8. 8660 ხ6Lყ, # დსიი(1(იIV0C> ტლხიLიილI (0 ნს- M0I0II01091021
    IIVიი1იელX 0L L8იფ8M9808§. 10(01ი98010091 ჰის»იის) 0 #ი)ი ლეი LIითLI56I05, V0I. XXVI.
    8, 1960, იხ. 178 ი»., 0X00XIM8%, 000690): II0M06 8 XM8L8I0XMX6, 1II, #ლ00MVიე, 1963, ლXი-
    60 0X.; 0MMC6V. 591169, 0 00706M6M#00M# 000710981! IM00710XIIII, X0M #0 0Xი. 19 0X
    ე მ:8 მი 61178 VწიXC ტ8 II00”ლედ!II) #0LIL8 V008I1IICს X80 802III1C ხენ0XნL >
    ი6700IMV X20780X-%6M01L10 ·C00880MM76ნ00-I0700II960%0X0 შეMIX03IეIMII9: I. გ. ს XXMM0389,
    9M#0+#0206MII C#0600ხ MC0/I001ხCMIIX #3M00, M00M#8ე, 196+ II #. I, 56ხთ10%-9,
    8ხსძ!ბიი 72სL ILL6L005ხ'ILLI00ი ძი§. '6გახ5ხე0ძიზ ძიL 50(ILაVII0515000ი ფისიძახლაისი,
    “VVI65ხეძიი, 1962. -

    04. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 049.


    სიბუიჯვვუიყყმ8 ჩ X2V80# 026010 ნ80იIV8ე 33ხIC080M 0+XI)VIXIIIნL #8XM-
    «09 0I00M# I3 803M0#8ხIXLX X#0/01%M 06M0LV0CIმ)I1801ხ00M იCIM0X6CIXVიI. LI03+0XV
    M#MხI #6 C9MI86M, 910 #M3X0X0M9V889 3IX06ლ0ს X09Mმ 30069MM9 0 თ090#0”LV%60L0M X
    „M00თდ08010LM900L0# 0+07IX706C L20+00X606#IX 83V9IL08 # 0093899XIX 0C #0M M80-
    209#M60109M9XIX %მ019MნLL 800000მX» §ცIM6I08 CIIIIVCI80990 0I028MX690#% X 9X0
    #0VI9X #M969MIV 92 9101 096 9M6 M07-06L 6MIXხ.
    0ჯყინMიგუხსი #0-0X0)”IL. 800000, ვ2”9009MVIIXI მგ3X00მMV, M0LVX
    <წიI60I180727X6 083MIM990 ნIC M806MIMM%1, L06-9%0, M0X#%ლX 6MIXნ, 88I96+04# X876 ლე0ყლ-
    'ხენIM, #0 I6# ს M69066 მ9M2ყ69V6 92-00 IX0CVI2, IVIMვIს მ8მ08L II M0#980
    00600006CMIMXს. 918? შლხმ60-2--V0იმ02 X6CCIX0/080MIC 8 06M80XMო( L80X80MIM60M010

    სს86018 L. . I IILM08ე0 #81830709 06035IM ს0%X9IMM 0608988MX03სM0-I0X00M#M9060L%IIM


    '(M005610389#M6V 8 06M43ლ0XI X6MC0MXI #00X8010C6MILX 98XIM08, 8 X07000») IXVIXCX C0088I76Xხ6-
    800 ენმ XMვე I8V8 I0VVMIII.გ 800C0X0909810MII8 M80XIIნI 06MI080X00#6C0850C0 V00898 ლხავ8M-
    –+M8 16MC6M90010L0 000”830 8018016009X #3LIM08 )I VCI2M08098119 I6CX0IMIIX 20X06XI008.
    გაჯის 8M608IMM8 C0MM6V96+ 8 07800V6MVM 00X–C636CVMX #30I608 MX06X0MIMMV, დხავიე6ი1958-
    9VI0 8 M80630006-060M #3MI:03”80MVს ს ი 0MIM686ყხყბი 8 0I0010)ყ2 სცე0X ჰ. ო00ი0-
    ს0-L9V-. 80 ვმ70ი ყტ 0ილხებგში)II9Iმ86ი” 3XMM IL IხII(80X08 “VCI080ისIIIხ X0090-
    „10M9%60:წMC0 ი000XM600MM0ლ7ნ” ი00X0M0+0VM0X6MIMX IM თეVMX08მ. ICX0XM IL8 01016X80-0
    00IX0X8 = #9LIXV. II0"2I0MV იI0პეხ; X208MX003V6X0#7 II0IIM9IM6X 8 86X MX9MVXX 10203MIL94-
    80IX X00M0X0ოIV00MX IX0CM00I16M 00M080X0VIL9IIIL.
    II0M 08509070VVIIMII დ0V0#0LM90080#M CIIC6MILI M #M0X0M89XMIX 80X0CXIII00 II. #. I 1 MX-
    #08, 68X 09 08M V7V8ვ3I9M26X, 0II006>+C09 M8 L600VI0 C088MX08 # 86318V9 IL, ც. L8MMX06გ-
    211308 II. I.M293380X8VსI, IIნ3102:0M9VI0 8 Iა089M M080-02თMM, 000%03ხXV 09% C
    „96% 6LMX 88800X 8 816 000I8ე0IMIX0C0MXIX #0XM38)08 XXI 0XI01ს9M1X 07876.
    8ც 09685 8ეX80I ხ06070/M. I. 506 0ი1ძL-8 /ჟგIMე 0006) 0)6M-080X0V5VIM 38V-
    #080:0 ლ0ლ”X2032 06(0%00X86Iხ6V60X0 #3%Vს0. 6 იშმ3ვ! ლ 3IIX ს080C0CM0X00M0 #ჩ0M000CM
    832MM007X90MI6MVV #8 008070CMIX 830008, 2 “”ესX6 MX 0X8006VIIL I )I0VIIIM 83ნI80M.
    IM0MX0C#6M9MIVII # “რიწIV X0I0069MM IIსX6იC II იCVIICCI8V>V 300II XგხისIბი 9XMX0-
    X0II956C-0:0 003803. 8 090MX ჰხI(8010X 88-00 ლ00M02608 M0 “0ჰMსს0 M8 MCC X0C-
    #M>X00VM89. C207801000C8”900L0L0 #9ხ(L0398VM8, #0 # #98 ხ0274ხ70XიL C80IX C0607868MM1X
    #8300M88MM. 8I80MM IX.“ 8. 500 თ1ძ%-0 930XV9M0 (8 9000000X 80%8M8მM3) C08I070I0X
    <5 თ09%§0#M 8060M9, M370X68990M 8 12880 დ860710, 8 8 IL0VIMX ლIXV928X 8M9M)9MX0Mსხ80
    -0XXI9810X69 0X 9066. (+ 899M88M9 96M6MM070 V90690:0 #6 V7CM0XXM38VIX0 XI 88X6MMXლ 2რ67X8-
    VI 8 X20I–6Mს0MMIX 88IIL9X, #0 6-0 00XM 8 C10VV6IV06 ეIMX #30” 08 X896X, I0-8MIM-
    M0MV, #0CIIVI0 0I0MMV. 10990 XეIM#M0 0M 0088M+ი90 8MIMCMIL# I00ICX07:7#0C6IMტ 80Mე-
    -XM8M8 8 ”12XM”წX CM0ც8X, -8# ს6IL2>-1 # 1. 0. 8 ხ03წXხიმგC 8001LMIIMMIIIL (MსეXL6-1); 0968ხ
    83:(80ხL 00 ლ000060987#6MM8 0X900M76+ნ80 86XM0X00MX 30M000083 00M080X0წVწXLIIIM (0ც010-
    ოM900#0M CM6I10MX M# + 7/. (06 2X0# ხეირი: #. I. 50 1ი1ძ L-ის ლM. X»606ის 00IMცVM-
    809ი I. CV, M2387უ30M959M. M0M2V7>9MM0-6M6XV0-L08CდIM%608MM C600MIIX, 2-3, "IL C6II31#0C0MM#M
    LI00VI8001869M090
    LM V88860C6XIX6X, I 6M3IICM, 1965, Cჯი. 76 CX.).
    1 (18%, 8მ3009MM6ინ, ხი/ი#X0ს, 3 0IXM5I0 0X 8870ღ008, 10M9M6ი2:I086168 ყ9060%0X6M0
    107X070 #869M8 0XV0CMX6Iსყთ დ06M000X0VMს"# (06M019#ნIX I ედთხMხი» (CM. IVIIX06, CXი.
    3985 01.) # 800100 IX0VIMX 800000071.
    8 270M 0X901016MIIM 8606M86 X808VXI6C0წI0L M# 00V%MX61ნMIL 6X03ე LL. #. C1695500-9,
    <9X90004X61M0 000I6MLI: <M C9907X§I0, 8 XV8I9ICIIL MC იVII60X8V0I 0MM980M 00X0X08-

    050
    130503029 99, 88IIIIC80 800 C 00016I02X6188MIM IC00:%30029M6M C10VIXVწ0CMMIX .
    M0610I08 #30IL08010 მ2XMმXM3გ MM, 00I083X61ხ80, 000X8070X8VI0I0I6C C08306M6M9-
    80MV წშV0ხ089MI0 ლმვ8მიწ9 »IIVM9VI8MCXI9600M MყმწIი. 8 12608 »ჯ292 8082#%
    X80ი”” 06XL6IMმ0X8301860M0)I ილII09%CML I 068 IMმXი089I960LVC> ”“რდიემ9ითიიX2-
    IXM9, გ 1003VIXსხIგIგ 10100) ი0იი0ნსXMIსლხ XCX00X960”2 ILმ0X80Xხ0XVM6
    მ89ILII. 0882 ხ0 ლწიI60IXსV (0C03M26L 0CM03/7 IXI8 0088890X6IXLM0-M#0100)96ლ-
    #0M Iი0მMM2MIV IL3101861801XX 93XIL0ც8ც ი 006)ლXმ8სM/86L? (006011 9მ7მს 7
    M9M0X0C0C8VVC0I0X I20X80X6ხ0X0X# 98XVIL03M39IMV. IIIMმ0XC9#, VI0 შ0# #მIხM96#-
    II29 086078 8 1I299M0# 06120XV X0I0MI6L #0 9IX0XV XIV, X60 09 0+XI0II-
    უმ6L III 001:06 06006MIMV8MიL IV 9მVIMV.

    I60იIVI 8. II092910MM

    +6#1I1M#C0M, 1964

    08Xხ00% X09XMI მ009MI# M3ვ თ080MV, X0I9 მშ 000016XM0M89IX 1I(0X8M0IMM60MIMIX M0VI0X


    90017 %MMXM I00IIMV7IIL6CI86M900 შმ200000108M6M86 #6 IIXM M9MIXILC 60160 980IMML6 6MCX6M+!.
    ტ86 0ხ68VXMს6I8I6 63079X80ს 808M02:00ლ-+ს 03060X80L0 8X6008 X0M II9M MM0M X600MM, I00-
    360MIM 083MILX X0670X08 # >6006+1MX0C6M9VX 00X0X6MMM. 810 08998X8 I0MX8010 C M0%0X000#
    უ7X8MIII6C, 90 მ ჩX00099#0M C090X6 CI00060718039X0 0ლ00:0000V 1998M0XM90600M M2#%M>
    (8. #4. თღ1690507V, იჯ CI, 1986, იი. 222, 0700XMM 0600690X, CXი. 302).
    მემოკლებანი
    C0სიტII
    98. ##9M

    ბოლნ. = ბოლნისის წარწერა, V I


    ჯენიმკი"-ს მოამბე = ენის, ისტორიისა და მატერიალური კულტურის ინსტიტუტის მოამბე,
    თბილისი.
    ვ. თოფურია, სვან, ენა = ვ. თოფურია, სვანური ენა. 1. ზმნა, თბილისი, 1931.
    ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი | =ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი
    ქართველურ ენებში I: „მიმომხილველი“, თბილისი, 1926.
    ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი II = ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვე-
    ბანი ქართველურ ენებში II: თ. უ. მოამბე, X, 1929.
    თ. ს. უ. შრომები = თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შრომები
    თ. უ. მოამბე = თბილისის უნივერსიტეტის მოამბე
    ი კე = „იბერიულ-კაეკასიური ენათმეცნიერება“, თბილისი.
    ი. = იოვანე (იხ, ქართული ოთხთავის ორი ძველი რედაქცია სამი შატბერდული ხელნაწერის
    მიხედვით; გამოსცა აკაკი შანიძემ, თბილისი, 1945)
    ლ. = ლუკა (იქვე)
    მ. = მათე (იქვე)
    მარკ. = მარკოზ (იქვე)
    ს. ჟღენტი, სვანური ფონეტიკის საკითხები = ს. ჟღენტი, სვანური ენის ფონეტიკის ძირი-
    თადი საკითხები, თბილისი, 1949.
    საქ. მეცნ. აკად. ზოამბე = საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე, თბილისი.
    სვან. პოეხია = ა. შანიძე, ვ. თოფურია, მ. გუჯეჯიანი, სვანური პოეზია, I. თბი-
    ლისი, 1939.
    სიბილანტთა შესატყვისობანი = თ. გამყრელიძე, სიბილანტთა შესატყვისობანი და ქართ-
    ველურ ენათა უძველესი სტრუქტურის ზოგი საკითხი, თბელისი, 1959.
    ფს. = ფსალმუნი) ძველი ქართული რედაქციები; გამოსცა მხ. შანიძემ, თბილისი 1960.
    არნ, ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება = არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის უძველესი
    აგებულება ქართველურ ენებში, თბილისი. 1942.
    არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი = არნ. ჩიქობავა, ჭანურ-მეგრულ-ქართული შედა–
    რებითი ლეკსიკონი, თბილისი, 1938.
    არნ. ჩიქობავა, კანურის ანალიზი = არნ. ჩიქობავა. ჭანურის გრამატიკული ანალიზი
    (ტექსტებითურთ). თბილისი, 19306.
    ცII = 80იი00MI ჰჭვახივსი!I(L
    M#M##V8 = MვილიჯI IIM0600100CXიI #IL0X0MIII II2VI, CII6.
    M#M#II C6Cნ, 0III= მვიბიII ტ8IX016MMM სი”. CCC6: 07/ლჰლსბ IIIX6ი8X70M. I
    #I31MM0, X00CXიმ.
    M. IMLII VI #36, 108. MMVIM0. ჩჭმ. == I. I II I II MX 130, IიისM9იXI#ე XIIIIII06460M%0X0
    («8006M0M0) #3IIM2 C X060C070X2XII6II # C30#00CX:; „Vვ3700M073L II0 9(06XIIV60M0MV
    931110390", VII, C9I0.. 1914.
    053
    L. #. IL MX M0 9, 0I0II 006108070 VXII9II = L. ბ. L I I X 0 8, 0ი%ხI> 00100 0X1)VIIIVIIIC (ს086M#–-
    800 ლ00ლ”0მ8 06I00X0019801ი0-X0:0 მვIIიე-00808I): I მწ CCC06, 0XII, 1960,
    თ. X1I2. : ·
    I. 800, IL08V. 9ეIL. #3.=I. M8 0, 1 იიXMMეXIM0C 90M0X0L0 (X030L000) #8MI#ე C X000-
    10XეXI(6I I 008ე00#: „Mეჯ;გიეXს ხ0 #VC0XII95000M„V ჰმეხსლივიენს
    ი, II
    CII6., 1910.
    ბუ. II380806731I, Mისი0ლაიხC): ს 3XI0ILM = ბჰ. I ეI2)6XIM, MIIმხლ0ილ7Xხლ0IIIC ეXI0XLI,
    8იხI. II. CI 0080XIIIXI XMIMIM=L06CMხ0L0-0 91IMIMი, CII6., 1990.
    850#5=მ8ას110V» ი” LC 500001 0L 0I10ი(ე1 ეიძ #IMIლიი 510ძ185, L,0Mძ0».
    6. 08060X5, „#I0I0))150I! VII ლIIძI-0VIILე5150)!)
    = 0. I11I00%L60X5, %#I1401115C1) LIIIV 5110-
    #ესM09156. II 801:Iით »VI VIთ6 ძიგL ლ))'200110115CIIIIIთ: „Cიესიე51ლი", #ე§0.
    III. L61071“, 1926; ჯ950. IV. I.C1021ფ, 1927.
    6. 000L0679, 005 ILIეXCIIV.. V0XხV) = 6. 000 %606X5, 05 II9ILIIMVCII501)6 V6IსVI.
    V0I>I0ICIICII06 L0X5(01101დ ძისა V0Iსი1)0V5 ძ0X 5(VIMეVIL05150I6ს ლ=კ)I0CM011,
    ს61ი21ჟ, 1930.
    1ს6ც= L)ICVCI00V990ძ12 სცIXIC010)1)16ე.
    IIჰ%L =10%010310081 ჰისIსი1 0L 2I0)0IIC0X LI)1>ს195L105.
    M»IX8 = X0X8L 1I)09510(ს წ0L 5000=X100051:9,), (00510.
    #VM = I(67ს6 06 I-0ILL261010C10. #V065 C60L9100065 6L Cის095(6))105, 0აII§.
    IILL = 'IგVისX ძი I III5ნICVL 06 L1ი=VI5LI0V0, XეLI5.
    IM. V0>CL, #1ნ0Lი01005 X00C0110V65 =- II. V 0 26, #16121105 «008I)0ს05 ბი ფ60LV160:
    X8|, XI, 1939.
    MM.V09L, 5წს0LსX6 |)1101:6I106 = 9. V 0 «L, 5CIICLსI6 100116110 V6 ძა =601'C161)
    XIVV§, XVIII, 1958.
    I. VიფI0, 5ს/წXC5 «თ8IIეIX= I. V089IL, 5VV”IIX0§ V0IსეIX 60 თ60IC10I! 00016):
    M»I38, XLV, -1947.
    V9VMM= VVI6ა6L 2701:50ს1X”L LIIL 016 ILVI)20 ძ05 MI0XV06I!1010059,
    ენები და დიალექტები
    #3ხIMV M#M MV296MXV!

    ჯთინ. = ათინური ს.-ქართე. = საერთო-ქართველური


    ახ. ქართ. = ახალი ქართული ფშავ.=ფმავური
    ბალტ.-სლავ. = ბალტურ-სლავური ქართ. = ქართული
    ბერძნ.=ბერძნული ქვსე. =- ქვემოსვანური
    ბეჩ,=ბეჩოური ქიზ.=ქიხიყური
    ბზხ. = ბალსზემოური ჩბხ. = ჩუბეხეური
    ბქვ. => ბალსქვემოური ძე. ინგლ. = ძველი ინგლისური
    გუთ. = გუთური ძე. ინდ. = ძველი ინდური
    გურ. = გურული ძვ. ფრანგ. = ძველი ფრანგული
    „ეცრ. = ეცერული ძე. ქართ. = ძველი ქართული
    ვიწ.-არქაბ. = ვიწურ-არქაბული ჭან. = ჭანური
    ზან,=ზანური ხალხ, ლათ. = ხალხური ლათინური
    ზსვ. = ზემოსვანური ხევს. = ხევსურული
    თურქ. = თურქული ხეთ, = ხეთური
    თუშ. = თუშური ხოფ. = ხოფური
    ი.-ე, = ინდოევროპული ჰომ,=პომეროსის დიალეკტი
    ინგილ.=ინგილოური 9VIII. = 0XIIICXMII
    ინგლ. = ინგლისური 8IIწ.-ე1)X, => ჩIIICL0-ე0X8090CLIII
    კახ,=კახური L005. = L086900CII
    ლაზ. == ლახური LXVX3. = C073)IV0IL#
    ლათ. = ლათინური #0. LიXე. == I00ი1I0>078IL8CVIIII
    ლიტ. = ლიტვური 38. = ვე80LM9ს
    ლნტ. = ლენტეხური სჰევტს.=ქმეCILIL
    ლშხ, = ლაშხური ჰეჯX. = 10XIIIICXIVIL
    ლხმ. -= ლახამულური 216ხ7I, == 30I70XC6LIL1
    მეგრ. = მეგრული IIX. == X0IIXCLIL
    მეგრ.-ჭან. = მეგრულ-ჭანური X6Lიმ. = X06L0)061%CMVV
    რაჭ. = რაჭული Mტვ.ტ.-988. = X6L6610-9ეMCIII
    “რუს. = რუსული 0# = 00III6M95ნ6X9804სCIIL
    სარფ.=სარფული ლფემ. = იიეყCIII""
    სვან. => სვანური 080.=0990%VIII
    სკრ.=სანსკრიტი X00. = X0M0CIIL
    სომხ.=სომხური ყემ. == შეMC0XIII
    პირობით ნიშანთა დღა სიმბოლოთა განმარტება:

    აღნიშნავს ნებისმიერ თანხმოვანს


    C

    ო სონორ თანხმოვანს
    -- ქLი-თთ <<4<0C60

    არასონორ (ჩქამიერ) თანხმოვანს


    ”

    ნებისმიერ ხმოვანს
    გრძელ ხმოვანს
    მოკლე ხმოვანს
    ნებისმიერ სონანტს
    სონანტის მარცვლოვან ალოფონს
    პაუზას
    მარცვალთგასაყარს
    მახვილს
    განსახილველი სეგმენტის პოზიციას
    C "
    ნულოვან ფონემას
    /ძი/ », «- ფონემას (ფონემურ მიმდევრობას)
    ICI · თ - ბგერას (ალოფონს) ან ბგერათმიმდევრობას
    IV » თ - მორფემას
    საზღვარს მორფემებს შორის: თ-ხ-C
    თ>ს ნიშზნაგს: თ გარდაიქმნება (იცვლება) #-დ
    ძ<ხ მიღებულია ხ-საგან
    თ ლდ

    თხ მიიღება გადაბგერებით Cთ-საგან


    ლლლილლ

    %თ »
    არ არის ისტორიულად დამოწმებული, ან.
    რეკონსტრუირებულია
    თხ გვხვდება ს-ს პარალელურად
    ი/ხ და ხ
    ძ:ხ მონაცვლეობს ბ”-სთან
    X-ს, მ, ნიშნავს: თ'ს მოსდევს # ან «
    იხსანხით » თ შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს ბ'ს გარეშე
    ით:ხ
    ძ–ხ
    L· ი შეესატყვისება #'ს (სადაც თ და ს მონათესავე
    ენათა ერთეულებია)
    გიოხ
    ძ:ხსხ
    თ–ს
    ძ–ს
    _ თ პარადიგმატულად უპირისპირდება #'ს
    სონენჭთი სისჭემა ა აბლაუჭი
    ჟართვე?უჩგ ენებში

    საერთო-ქართველური სტრუქტურის ტიპოლოგია


    შესავალი

    1. ენა სისტემაა, რომლის ელემენტები შინაგან ურთიერთკავშირში იმყო-


    ფებიან ერთმანეთთან, და არა იზოლირებულ ელემენტთა კონგლომერატი. ეს
    დებულება · წარმოადგენს თანამედროვე ენათმეცნიერების ძირითად პოსტუ-
    ლატს, რომელიც განსაზღვრავს ენის ონტოლოგიურ ბუნებას და ამასთან
    დაკავშირებით მისი მეცნიერული შესწავლის მეთოდებს.
    ენობრივ სისტემაში შემავალი ელემენტები გარკვეულ სტრუქტურებს
    ქმნიან რომელთა ერთობლიობა აუცილებელი პირობაა ენის როგორც ნი-
    შანთა სისტემის ფუნქციონირებისათვის. ამგვარ სტრუქტურათა ელემენტებისა
    და მათ შორის ' არსებულ მიმართებათა შესწავლა სტრუქტურული ენათ-
    მეცნიერების საგანს წარმოადგენს.
    ენობრივ ელემენტთა გამოყოფა და მათ სინტაგმატურ და პარადიგ-
    მატულ ურთიერთმიმართებათას სრული დახასიათება (ფონოლოგიურ და
    გრამატიკულ დონეზე) გვაძლევს ენობრივი სისტემის სინქრონიულ აღწერას,
    ანუ სისტემის დახასიათებას ჰორიზონტალურად, დროის გარკვეულ მონა-
    კეეთში, რომლის მანძილზე ენა განიხილება როგორც უცვლელი ოდენობა, ·
    სინქრონიულ სისტემათა ცვლა დროში იძლევა ენობრივი სისტემის ის-
    ტორიული განვითარების სურათს. ენობრივ სისტემათა სინჭრონიული ეტა-
    პების ქრონოლოგიური თანმიმდევრობის აღწერა წარმოადგენს დიაქრონიული
    ენათმეცნიერების ამოცანას, ამდენად. ენის დიაქრონიული ანალიზი გულის-
    ხმობს ენის (ცალკეულ სინქრონიულ მდგომარეობათა თანმიმდევრული ცვლის
    აღწერას1. მაშასადამე, მეთოდოლოგიურად ენის როგორც სისტემის სინქრო-
    ნიული აღწერა (აღწერა სისტემაში თანაარსებული ელემენტებისა და მათი
    ურთიერთმიმართებებისა) ყოველთვის წინ უნდა უსწრებდეს ენის დიაქრონიულ
    შესწავლას ?.

    1 ენის განვითარება თავისთაეად უწყვეტად მიმდინარეობს; სინამდვილეში ჩვენ გვაქვს


    გარკეეული ენობრივი სისტემის უწყვეტი ტრანსფორმაცია დროში. მაგრამ ამ ტრანსფორმა–-
    ციის აღწერის მიზნით სკვლევარი იძულებულია განვითარების უწყვეტი ხაზის დანაწევრება
    მოახდინოს და ენის ცალკეული, დისკრეტული მდგომარეობანი განიხილოს ერთმაწეთის მიყო-:
    ლებით. რაც უფრო მცირეა ქრონოლოგიური მანძილი აღსაწერ მდგომარეობებს შორის, მით
    უფრო სრულია განსახილველი ენის ისტორიის აღწერა.
    ? ენათა სინქრონიული და დიაქრონიული ზესწავლის შესLახებ იხ. 1ხ050§: „II8VასX ძV
    C0L016 LIიდს!9(I0სლ ძტ ჩჯეცსი", 1, ნ-გვს0ტ, 1929, გვ. 427, შმდ.; ს. C030X1 ს, 5100L0-
    XMI9, 0186-00106 ხ15§0L18. MI იL0ხ1სი!ს ძ61 ლითხ10 1106VII6L160, M0160VIძ00, 1958; C C00იLI-
    1
    თანამედროვე ენათმეცნიერების მიერ შემუშავებული ზუსტი სტრუქტე--
    რული მეთოდები ენათა სინქრონიული ანალიზისა უნდა გამოყენებულ იქნეს.
    ენათა დიაქრონიული შესწავლის დროს. ლინგვისტიკის როგორც უნიფიცი–
    რებული მეცნიერული დისციპლინის ჩამოყალიბება გულისხმობს სინქრონიასა
    და დიაქრონიას შორის არსებული ანტინომიის დაძლევასა და სინქრონიული-·
    და დიაქრონიული ენათმეცნიერების თეორიების გაერთიანებას 1.
    2. ძირითადი სირთულე, რაც თან სდევს ენათა დიაქრონიულ შესწავ-
    ლას, დაკავშირებულია ცვლილებათა ქრონოლოგიის გარკვევასთან. ენობრივი:
    განვითარების თითოეული ეტაპის აღწერისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს.
    მხოლოდ თანაარსებულ ელემენტებს შორის წარმოდგენილი სტრუქტურული:
    მიმართებანი. ამდენად, ენის სხვადასხვა „ქრონოლოგიური ჭრილების“, „ქრო-
    ნოლოგიური დონეების“ ერთმანეთისაგან გამიჯვნას არსებითი მნიშვნელობა,
    ენიჭება ენობრივი სისტემის დიაქრონიული ანალიზის დროს. ტრანსფორმა-
    ციათა თანმიმდევრობის, ენობრივ ცვლილებათა რელატიური ქრონოლოგიის.
    დადგენა დიაქრონიული ანალიზის ძირითად პრინციპს წარმოადგენს.
    ·- 3. ენის ადრინდელი ეტაპების გათვალისწინება და ამდენად ენის ისტო-
    რიული განვითარების სურათის აღდგენა ხერხდება დოკუმენტურად დამოწმე-
    ბულ ენობრივ მდგომარეობათა ანალიზით. ენათა პრეისტორიულ (წინა-სა--
    მწერლობო) ხანაში განვლილი ეტაპების აღდგენა შესაძლებელია მხოლოდ.
    რეკონსტრუქციის სპეციალური მეთოდებით, რომლებიც ემყარება მონათესავე,
    ენათა შედარებას და შესატყვის ფორმათა შეპირისპირების საფუძველზე ამო-
    სავალი არქეტიპების (მოდელების) დადგენას („შედარებითი რეკონსტრუქცია"):
    ან ცალკეული ენის სტრუქტურული მონაცემების რეტროსპექტულ ანალიზს.
    სინქრონიულად მოქმედ მონაცვლე ფორმათა უნიფიცირებულ საერთო ტიპებზე,
    დაყვანით („შინაგანი რეკონსტრუქცია" 7). .
    ენობრივ სისტემათა რეკონსტრუქცია არ გულისხმობს ენათა განვითარე-
    ბის უძველეს ეტაპებზე არსებულ ელემენტთა ზუსტ ფონოგრაფიულ ჩაწერას,
    რისკენაც გასული საუკუნის კომპარატივისტიკა მიისწრაფოდა. ერთგვარ რეაქ-.
    ციას ამ გულუბრყვილო ემპირიზმზე წარმოადგენდა სრული უარყოფა რეკონ-

    #M0!ძ6MIIსL 6:IM/X00MM020 0M049V3თ V IM0010090%0CMX0:20 V03VMM6MIV/ 93ხ!:X06. 417 CCC#C, /#M0“–-


    X06თ, 1900.
    შდრ. 2. M8X7L100L, "ხ6 IM0ILX 0” 1I0თს15VI05 („L1იღს15110ა I0ძე/"; VVიIძ,
    #. 10, # 2--3, 1954, გვ. 121 შმდ); მისივე: LI0ი90სI5LI0ს6 5(”სისს”ი|6C CL წXგ)ი იე! CC
    200 03Xტ6 (I1L ნ, წ. 1, 1956, გვ. 9).
    ? შინაგანი რეკონსტრუქციის პრინციპების შესახებ იხ. C. II. 80» 85ხ6L.C სი, Iი§6L–
    #21 X60005%LV0C610ი 0: XIC-Iიძი-სსს»იხიმი XიIძ-წიხთ§ („100156106 იძგწ)ჯ“; VV0Iძ0),.
    7. 10, # 2-–3, 1954, გვ. 275 შმდ.) წ. V. M370ხ37იძ, 1იხიჯიი|. X6ლ005(-00L10)) 0L
    »ხ00601C §M1I6 (C80ითსმ96, წ. 32, # 2, 1956, გვ. 245 შმდ); 9. X. LI იიი»(თ=§«%-61ძ,
    სგინსგეი ლსვხწა 20ძ IIიფს!5IC X060009LICLL0), CIIIC000„, 1960, გვ 68 “შმდ.;.
    V. ნ. სისთვ8ი», II510:081 1)ითს151C05; ეი 1იLIX0C0VICCI00, MიV Vი»ს, 1962, გვ. 99-
    ზ6დ.; 8. 9. „CM 88. 8600 0 სი0ი!0სM0008ა0006M6M0„L 2#0ბ0/#ხM0M 0VCი!06M#0, 00M0–
    ზითMMხ!6 Mთ 6MXVII)6MM6M 6M0/4V36 Cრ0M0MჯIIMIთ (8II, 1961, M 2, გვ. 247, შმდ.).

    2
    სტრუირებულ ელემენტთა რეალობისა და მათი განხილვა მხოლოდ როგორც
    მონათესავე ენებს შორის დადასტურებულ შესატყვისობათა შემოკლებული.
    ჩაწერისა (ე. ი. როგორც ამ შესატყვისობათა ერთგვარი ფორმულებისა)1,
    რეკონსტრუქცია თანამედროვე ენათმეცნიერების თვალსაზრისით ვარაუ-
    დობს მონათესავე ენათა (ან ცალკეული ენის) ამოსავალი სისტემის (პარადი–-
    გმატული და სინტაგმატური წყობის) ზოგად დახასიათებას მისი ელემენტებისა
    და მათ შორის არსებული მიმართებების განსაზღვრით. რეკონსტრუირებული
    ენობრივი სისტემა ასახავს ერთგვარ მოდელებს რომლებიც პირველი
    მიახლოებით აღგვიწერენ ენის განვითარების უძეელეს ეტაპზე არსებულ
    სტრუქტურულ მიმართებებს, ენობრივი რეკონსტრუქციები, ამგვარად, წარ-
    მოადგენს ენის სინქრონიულ მდგომარეობათა რეტროსპექტულ განხილვას,
    თითოეული მდგომარეობის სტრუქტურული დახასიათებით და რეკონსტრუი-
    რებულ ეტაპზე პოსტულირებულ მიმართებათა ვერიფიკაციით ტიპოლოგიურ
    მასალაზე ”.
    4. მონათესავე ენათა შედარებითი შესწავლა (ე. ი. ენებისა, რომელნი.
    საერთო ამოსავალი ფუძე-ენის დიფერენციაციის შედეგად მიღებულ ოდენო-
    ბებად ითვლებიან) გულისხმობს დახასიათებას იმ ამოსავალი ენობრივი სის-
    ტემისა რომლის უწყვეტ ტრანსფორმაციებს წარმოადგენენ ისტორიულად.
    დამოწმებული ენები, გაერთიანებულნი საერთო გენეტურ ჯგუფში: მონათე-
    სავე ენათა სტრუქტურების შედარება-შესირისპირების ძირითადი მიზანია ამ
    სტრუქტურათა ამოსავალი მოდელების რეკონსტრუქცია, რათა ამ გზით აღდგეს
    ამ ენათა ისტორიული განვითარების სურათი 1.
    5. ერთ-ერთ ამგვარ საერთო გენეტურ ჯგუფს ქმნიან ისტორიული ქართ–
    ველური ენები: ქართული, სვანური, მეგრული და ჭანური (ლაზური). წინა-

    '" ამგვარ თვალსაზრისს რეკონსტრუქციის შესახებ ხშირად გამოთქვამს ა. მეიძე (მდო.


    მისი #8ნწ9მთს6 6 CI)006MIIIIC#/ხM06 LL3)M46Mს0 IIM0006ს)0M0IICMML #3ხLხM06, /VI06M0ძ--
    ”ICMMM2სი0მ, 1938, გვ. 72 შნდ.), მაგრამ მრავალრიცხოვან კომპარატივისტულ ნაშრომებში.
    მის მიერ მოცემული რეკონსტრუქციები წარმოადგენს სინამდვილეში ინდოევროპულ ენათა
    შორის დადასტურებულ შესატყვისობათა არა შემოკლებულ ჩაწერას, არამედ აღდგენილ ფო-
    ნემებსა და მორფემებს, რომელთაც იგი საეოთო-ინდოევროპულ ფუძე-ენაში რეალურად არსე–
    ბულ ელემენტებად განიხილავს (შდრ. აგრეთეე მ. #. M8%928698, CVMX900Mს#M « მსიX00MV#
    ” 60I1)0Cხ, #00M0MCM:0VMVIVV: „0 000M!M0!M6M0ს CVMX00MM020 რCM0თ=#I3C #M6M0100%4060-
    M020 I1V%6MII# M3ხIM06, MI0CM0ი0, 1960, გვ. 152). '
    2 შდო. L. IL)161516V, ნIოილ!იბ5 ძგ ყგთოთი1LC 606010, თხიიხა”ი, 1928,
    გე. 294 შმდ.; L. #I6M0ხ5§500, IV0C0106108) §L0ძ10§ 800 Lხ01> ი0იCIIხს%0ი 60 ხ15§0XI-
    ი ლისხმგI II005(I-- (.501ბპიელ0> "VVIIIIიყი“. IL '5-0I8წგიხნზელ, 1962,
    გვ. 523 შმდ.). ·
    2 შდრ. ამ მხრივ დე-სოსიურის სიტყვები: „..შედარებას სხვა არაფერი აქვს მიზნად,
    გარდა რეკონსტრუქციისა. თუ არ გვსურს, რომ შედარება უნაყოფო იყოს, დადასტურებული
    შესატყვისობანი ცალკეულ ფორმებს შორის უნდა მოთავსდეს დროის პერსპექტივაში, რამაც.
    შედეგად უნდა მოგვცეს საერთო ფორმის დადგენა:... შედარებამ ყოველთვის უნდა მიგვიყვანოს
    ფორმათა რეკონსტრუქციამდე" (L. ძტ 380350X6, C0ს1:§ ძ6 11ი6V015110ს0 ფრტიტXეI10,
    ჩვXI§, 1955, გვ. 299--300; შდრ. ს, C09ძ0), L6ვ §00XC0§ II80ს50IL65 ძს C0V0I§ ძდტ
    IIიესI500ს6 960900916 ძი M. ძლ 52ს53ML6, 60იბ”8–-იLI§, 1957, გვ. 64--65).
    ისტორიულ ეაოქაში ქართველურ ენათა ერთიანობა ეჭვს არ იწვევს. ისტო-
    რიულად დამოწმებულ ქართველურ ენათა მატერიალური და სტრუქტურული
    სიახლოვე ამ ენობრივი ერთიანობის დაშლის შედეგს წარმოადგენს, ენობრივი
    ერთიანობისა, რომელიც ახლო მონათესავე დიალექტთა ერთობლიობას გუ-
    ლისხმობს. ამგვარად პოსტულირებული დიალექტური ერთიანობა ასახავს იმ
    ენას, რომლის გვიანდელ ფორმებს ისტორიული ქართველური ენები წარმო-
    ადგენენ და რომელსაც ჩეენ პირობითად „საერთო-ქართველურ ენას“
    ვუწოდებთ.
    ეს ენა არ არის დამოწმებული წერილობითი წყაროებით. მისი სტრუქ-
    ტურის გათვალისწინება მხოლოდ რეტროსპექტულად ხერხდება, ისტორიულ
    ქართველურ ენათა სტრუქტურების ერთმანეთთან შეპირისპირების გზით.
    საერთო-ქართველური ენობრივი მოდელის რეკონსტრუირება შესაძლე-·
    ბელია იმ ფორმათა და მიმართებათა ერთ ქრონოლოგიურ სიბრტყეზე ბროი-
    ცირებით, რომლებიც ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში კანონ-
    ზომიერ შესატყვისებს ქმნიან საერთო-ქართველური ენა იმ ქრონოლოგიურ
    ჭრილში, რომელიც უშუალოდ წინ უსწრებდა მის დიფერენციაციასა და ის-
    ტორიულ ქართველურ ენათა ჩამოყალიბებას, წარმოგვიდგება, ამგვარად, რო-
    გორც დროსა და სივრცეში არსებული ერთობლიობა მონათესავე ენებში
    ტრანსფორმირებული სახით შემონახული სტრუქტურებისა,
    6, საკითხი საერთო-ქართველური ენობრივი ერთიანობის დაშლისა და
    ცალკეულ ქართველურ ენათა ფორმირების შესახებ ქართველურ ენათა ისტო-
    რიულ-შედარებითი შესწავლის ერთ-ერთი ძირითადი პრობლემათაგანია. სა-
    ერთო-ქართველური ენის დიალექტური დანაწევრებისა და დიალექტთა ადგი-
    ლის გარკვევა საერთო-ქართველურ ლინგვისტურ არეალში ქმნის საფუძველს
    ქართველურ ენათა ურთიერთმიმართებებისა და ნათესაობის ხარისხის გან-
    საზღვრისათვის.
    ქართველურ დიალექტებს შორის არსებული იზოგლოსების შესწავლის
    გზით შესაძლებელი ხდება წარმოვიდგინოთ ზოგადს ხაზებში საერთო-ქართვე-
    ლური ფუძე-ენის დიფერენციაციისა და მის წიაღში დამოუკიდებელ ქართვე-
    ლურ ენათა ფორმირების სურათი,
    ქართველურ დიალექტთა შორის გენეტურ მიმართებათა დასადგენად
    უნდა დავემყაროთ არა მარტო ფონოლოგიურ, არამედ აგრეთვე მორფოლო-
    გიურ და ლექსიკურ იზოგლოსებსაც. მხოლოდ ამგვარი კომპლექსური მიდგომა
    მოგვცემს საშუალებას გავითვალისწინოთ ის რთული მოვლენები, რომლებსაც
    ფუძე-ენის დიფერენციაციის პროცესში უნდა პქონოდა ადგილი და რომელთა
    შედეგად ისტორიული ქართველური ენები ჩამოყალიბდა,
    ქართველურ ენათმეცნიერებაში მიღებული ტრადიციის თანახმად (ამ
    ტრადიციის საწყისები ნ. მარიდან მომდინარეობს) ქართველურ ენათა კლა-
    სიფიკაციაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება სიბილანტთა შესატყვისობას:
    ქართულ სისინა თანხმოვნებს მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში შეესატყვისება
    შიშინა თანხმოვნები, ხოლო ქართულ შიშინა თანხმოვნებს
    -–– ჯგუფები,
    შემდგარი შესაბამისი შიშინა თანხმოვნისა და ჰომოგენური წინაველარული
    ხმულისაგან.
    4
    შესატყვისობათა აღნიშნული რიგების საფუძველზე ქართველურ ენებს
    ყოფენ ორ ჯგუფად: „სისინა· ჯგუფი (ქართული) და „შიშინა" ჯგუფი (მეგ-
    რულ-ჭანური და სვანური) !.
    როგორც ვხედავთ, ამ კლასიფიკაციის მიხედვით მეგრულ-ჭანური და
    სვანური ერთ ჯგუფში ექცევიან და ერთნაირად უპირისპირდებიან ქარ-
    თულს.
    ამავე დროს ცნობილია, რომ მეგრულ-ჭანური და სვანური მათი განვი-
    თარების დღევანდელ საფეხურზე მკვეთრად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან,
    მეტიც შეიძლება ითქვას, სრულიად თვალსაჩინო ფაქტია, რომ თანამედროვე
    ზანური დიალექტები გაცილებით უფრო ახლოს დგანან ქართულთან, ვიდრე
    სვანურთან. ეს სიახლოვე განსაკუთრებით ხელშესახებია მორფოლოგიასა და
    ლექსიკაში.
    7. როგორ შევათანხმოთ ეს ერთმანეთის საწინააღმდეგო ფაქტები?
    თუ არსებული შეხედულებებიდან ამოვალთ, უნდა დავუშვათ, რომ დი-
    ფერენციაციის პირველ საფეხურზე საერთო-ქართველური ენობრივი არეალი
    გაიყო ორ ქვე-არეალად
    –– „სისინა+“ და „შიშინა“ არეალებად. „სისინა“ არეა-
    ლის უშუალო გაგრძელებას წარმოადგენ ისტორიული ქართული, შიშინა
    არეალი კი თავის მხრივ ორად გაიყო და სათავე მისცა ზანურ და სვანურ
    ნებს წ.
    გმ მაგრამ ამ შემთხვევაში აუხსნელი გვრჩება არსებობა მრავალრიცხოვანი
    მორფოლოგიური და ლექსიკური იზოგლოსებისა, რომლებიც საერთო სიახ-
    ლეებს წარმოადგენენ და აერთიანებენ ქართულსა და ზანურს, საპირისპიროდ
    სვანურისა, |
    ამ საერთო სიახლეების საფუძველზე გ. დეეტერსი იძლევა სხვაგვარ სქე-
    მას ქართველურ დიალექტთა მიმართებებისა რომლის მიხედვითაც საერთო
    ქართველურ ენას ყველაზე ადრე გამოეყო სვანური როგორც დამოუკიდებელი
    ენობრივი ერთეული. უფრო გვიან ქართულ-–-ზანური ერთიანობის დაშლის შე-
    დეგად ჩამოყალიბდა საკუთრივ ქართული და მეგრულ-ჭანური (იხ. გვ. 6) 1.
    ქართველურ დიალექტთა კლასიფიკაცია და მათ შორის გენეტურ მიმარ-
    თებათა განსაზღვრა დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ შევაფასებთ ცალ-
    კეულ ენებს შორის არსებულ ფონოლოგიურ და მორფოლოგიურ-ლექსიკურ
    ი სოგლოსებს, თუ გადამწყვეტ მნიშვნელობას მივანიქებთ სიბილანტთა შესა-
    ტყვისობის კრიტერიუმს, უნდა დავუშვათ ზანურ-სვანური ერთიანობა, საბი-

    1 ნ, გარს სვანური §იაჩნდა ნარევ ენად, ოომლის ერთ-ერთ კომპონენტს „შიშინა“


    (პეგრულ–პანური) ფენა შეადგენს (შდრ. II. VI 8 0 ხ. 7V66#/-#0IIM6VV 6M100 06 C00M6C%«0V:
    #1/74#M, 1912. გვ. 1092: მდრ. აგრეთეე #ტ. C. VIX#069სბ. /(ძი,60#4ხ6MVყ6 M3ხLMVI. IX
    სითოინხისM0CMVს C0CM'06 II 0/06MIIII .10M>:60CI!IIM40CMVII 06#I,M: იკე, 1I. 1948).
    მ შდრ, თ. შარაძენიძე, ენათა გენეალოგიური კლასიფიკაცია (იკე. III. 1952.
    გვ. 303--304).
    3 0, 00668(0X89, ნაა | ხმILIVCII0-ხ6 V6IხIIი. V6IMICIსიდიძლ IMI8L0I1ს0« ძვ
    Vი0Iხგ1ხგს6ნ ძი» §IძM23სM051500სCი აი:8იხიი, L6107#1C, 1930. გე. 2-3.
    რისპიროდ ქართულისა: თუ მორფოლოგიურ და ლექსიკურ კრიტერიუმებს
    დავემყარებით, უნდა დავასკვნათ, რომ გ. დეეტერსის სქემა უფრო ადეკეა-

    წინახრეპანთველური (ძ26ჩ07Lჩ+/06(5Cჩ)

    სშანური პართული

    ლაზური ვებრული
    ტურად ასახავს ობიექტურად არსებულ მიმართებებს ისტორიულ ქართველურ
    ენებს შორის.
    8 ფონეტიკურ-ფონოლოგიური პროცესები, მიუხედავდ მთელი თა-
    ვისი მნიშვნელობისა, არ შეიძლება მივიჩნიოთ ერთადერთ და გადამწყვეტ
    კრიტერიუმად მონათესავე ენათა და დიალექტთა კლასიფიკაციისას. შემთხვე-
    ვითი არ არის, რომ C6იხხIი : 52191 ტიპის დაპირისპირება თანამედროვე
    ინდოევროპეისტიკაში აღარ ითვლება ინდოევროპულ ენათა ძირითად საკლა-
    სიფიკაციო პრინციპად. მეორე მხრივ, სულ უფრო და უფრო მეტი ყურადღე-
    ბა ექცევა მორფოლოგიურ და, განსაკუთრებით, ლექსიკურ კრიტერიუმებს,
    რომელთაც განსაკუთრებულ შემთხვევებში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება
    მონათესავე ენათა ისტორიული ურთიერთმიმართებების აღდგენისას1.
    ამ თვალსაზრისით უაღრესად საყურადღებო ტიპოლოგიურ მონაცემებს
    გეაწვდიან ხუნძური ენის დიალექტებიც. ღა.
    ხუნძური ენის ანწუხური დიალექტის ორ კილოკავს––ტოხურსა და ჭადა-
    ქოლოურს -- შორის დასტურდება რეგულარულ სიბილანტურ შესატყვისობათა
    სქემა, რომელიც ტიპოლოგიურად ემსგავსება ქართულ-–ზანურ-–-სვანურ შესა-
    ტყვისობათა სათანადო სქემას:
    ტოხ. პადაქ.
    ვას ვაშ „ვაჟიშვილი“
    სონ შონ „წელიწადი“
    ზოდო ჟოდო „ცა“
    ქვენპძი ქვენჯი „ჭამა“
    გაწ ბაგ „მგელი“!
    1 იხ. V. Lი»21ყ7, 0Iბ 6I)0ძისიფ ძია 10ძილფიი)8ი!5ლიიი ლიწელხყტხ!იL9, MაI-
    პძ6Iხბ-2, )924; 8. L6ც00ხIM69, /700/0ძი8იMსM I0 რC/06M!!016.1ხM0-IIC/00VM66M%0+#"
    X#X3ხ(M09M0MIII0. MI0CM6თ, 1958, გვ. 28 შმდ.: 83. 8. MიVსყ ცს 0», /7ი06-74#0 ი3ხ(IM08 ლლხLსI M
    §5ხ9=ი (8), 1958, # 4, გე. 12 ზმდ.).
    1 ილ. ცერცვაძე, ხუნძური ენის ანწუხური დიალექტი: ი კე, II, 1948, გვ. 136 შმდ.
    6
    მორფოლოგიისა და ლექსიკის თვალსაზრისით ეს კილოკავები სრულ
    'ერთიანობას გვიჩვენებენ და ერთნაირად უპირისპირდებიან ჩრდილოურ ხუნ-
    ძურს (ხუნძახურს), ისევე როგორც ხუნძური ენის სხვა დიალექტებს.
    9. ამგვარი ტიპოლოგიური მონაცემების ფონზე საერთო-ქართველური
    ფუძე-ენის დიფერენციაციისა და დიალექტთა დამოუკიდებელ ერთეულებად
    ჩამოყალიბების პროცესის გასაშუქებლად გადამწყვეტი მნიშვნელობა უნდა
    მივანიჭოთ სწორედ მორფოლოგიურ და ლექსიკურ იზოგლოსებს, რაც შეეხება
    ქართულ-–ზანურ-––სვანურ სიბილანტურ შესატქყვისობათა სისტემას, იგი ინტერ-
    პრეტირებულ უნდა იქნეს როგორც შედეგი იმ დიალექტური დაპირისპირე-
    ბებისა,, რომლებსაც ადგილი ჰქონდა ჯერ კიდევ საერთო-ქართველური ენის
    ფარგლებში, მისი დაშლის და დამოუკიდებელი ენობრივი ერთეულების ჩამო-
    ყალიბების პერიოდამდე 1,
    ქართულ-–-ხანურ–-–სვანურ სიბილანტურ შესატყვისობათა ინტერპრეტა-
    ციისას ჩვენ ამოვდივართ სქემიდან, რომელიც გულისხმობს საერთო-ქართველ
    ურ ფონოლოგიურ სისტემაში სიბილანტურ სპირანტთა და აფრიკატთა სამი
    ·რიგის არსებობას.

    "ეს:ფონოლოგიური რიგები განისაზღვრება როგორც:

    (1) წინა-სიბილანტური (სისინა): ”%, "ს; ”ძ, ჯც, "წ;


    (2) შუა-სიბილანტური (სისინ-შიშინა): ”#ზ,, ”ს,; ”ძ,, ”ც,, "წე:
    (3! უკანა-სიბილანტური (შიშინა): ("ჟ), %შ: "ჯ, %ჩ, 487;

    აღნიშნული რიგები აღდგება შესატყვისობათა შემდეგი სინქრონი-


    “ული სისტემის საფუძველზე: '

    X1) ქართ. სისინა მეგრ.-ჭან. სისინა : სვან, სისინა:

    ზა-მთარ-ი მეგრ. ზო-თონჯ-ი : ზაი წელიწადი“;


    ხამ-ი შეგრ.-ჭან. სუმ-ი : სემ-ი:
    სისხლ-ი მეგრ. ჭისხირ-ი : ზისხ;
    ძე-ს მეგრ.-ჭან. ძუ-I61 : ზი;
    ცმ-ელ-ი მეგრ. ციმ-უ 1, ნა-ყცმ-უნ „ქონი,
    საცხი“;
    გრწყილ-ი : მეგრ. წყირი ზისყ:

    “+ შდრ. ტიპოლოგიურად ზემოთმოყვანილი სიბილანტური შესატყვისობანი ანწუხური


    "დიალექტის ფარგლებში––ტოხურ და კადაქოლოურ კილოკავებს შორის.
    ? შდრ, V. ჩ014V%. 6იიხ)ხ0%008 ბ Iს დსთოთ2(6 ხ15+0”I0ს6 ძლივ 1ეითI6§ IაLL-
    X6II60005 (ტ/.ლხIV C0I#I690(4!01, XXIII, 1--2, 1955, გვ. 83 შმდ); LI. #. Mე9ეზეიეM99V,
    თი6X იჩყმიX C6((#MMMIMხ(X 6M000MM06 9 ძლნინი!M0ო 0 M00M86#ხ6%0+ #3%M0X
    0
    XXXV M064:M792))0MIIM# #09-0600 30070X080X09, M00%8ა, 1960).
    ინტერპრეტაციას აძლევს აღნიშნულ სამ რიგს გ. წერე–
    რამდენადმე განსხვავებულ
    (3) “შიშინა ''ლაბიო–! ველარიზებული. ამ სქემის მიხედვით შე–
    "თელი: (1) სისინა; (2) შიშინა;

    7
    (ე ართ. სისინა მეგრ.-ჭან. შიშინა სვან. შიშინა.
    მზე მეგრ. ბჟა, ჭან. მჟორა : მიჟ:
    ას-ი მეგრ.-ჭან. ოშ-ი : აშ-ირ:
    ძმა შეგრ. ჯიმა, ჭან. ჯუმა : ჯუმ-ილ „ძმა.
    (დისათვის)";
    ცხრა მეგრ.-ჭან. ჩხორო ჩხარა:
    ანწლ-ი მეგრ.-ჭან. ინჭირი განჭე:.

    (3) ქართ. შიშინა მეგრ.-ჭან. შიშინა


    -L წინაველარული ხშული: სვან.

    შიშინა –- წინაველარული ხშული:

    შვიდ-ი :. მეგრ.-ჭან. შქვით-ი იშგუიდ;


    ჩემ-ი : მეგრ.-ჭან. ჩქიმ-ი მი-შგუ:
    მ-ჭედ-ელი: მეგრ. ქკად-უ მგშკიდ.
    სიბილანტურ თანხმოვანთა ამგვარად რეკონსტრუირებული ადრინდელი-
    სისტემს ტრანსფორმაცია ჯერ კიდევ საერთო-ქართველურშია. სავარაუ-
    დებელი. ·
    იმ დიალექტურ არეალში, რომლის გაგრძელებასაც ისტორიული ქარ--
    თული წარმოადგენს, შუა-სიბილანტური რიგი შეერწყა წინა-სიბილანტურს;
    იმ დიალექტურ არეალში, რომელთა წარმომადგენლებად ამჟამად მეგ-
    რულ-ჭგანური და სვანური გამოდიან, უფრო რთულ ცვლილებებს ჰქონდა:
    ადგილი: შუა-სიბილანტური („სისინ-შიშინა") რიგი გადაიწია შიშინა რიგ-
    ში, ხოლო ამოსავალი შიშინა თანხმოვნების ადგილას განვითარდა. კომპ-.
    ლექსები პირველი შიშინა და მეორე წინაველარული კომპონენტით. ამგვარად,

    სატყვისობა კართ. კაც -ი: ბეგრ.-ქან. კოჩ-ი: სვან. 3529 ამოსავლად ”კა ჩ- არჟეტიპს.
    გულისხმობს (ჩვენი სქემით –– #კ ა ცჯ;-). ·
    ამ სქეგას ნაწილობრივ ეთანხბება კ. ჰ. შმიდტის სქემა. როზლის სიხედვითაც ქართ-
    ქელურ ენათა ზორის დადასტურებული სიბილანტური შესატყვისობანი საეროთო-ქართველჯური
    სისინა Mს, შიშინა "წმ სიბილანტებისა და ”X+შქ/ს)ქ ტიბის კოზპლეკსთა პოსტულირებით.-
    აიხსნება: '
    %ს > ქართ. სხ: ზან. ს: სვან. ს;
    «9 > ქართ. ს: ზან. შ: სვან. შ:
    #91 > ქართ. შ: ზან. "ქ; სვან. შგ::
    X#სქ
    > ქართ. შ: ზან. სქ: სვან. სგ;

    (იხ- #. მ. =იხი1ძL1IL, 5IხIშვისიი-– სიძ #I(IIსეჭიიIი:I65იიმძბით I ძლი IMე»L-


    X06I50I20ხტი: Lს6VVი ძი #3ILX61010C16,',. XI-XII, # 36--37, 08+XI8. 1961. გვ. 149--163),.
    კ. ფოგტის აზრით, ქართული ენის შიშინა თანხმოვნები. რომლებსაც მეგრულ-ჭანურსა
    და სვანურში თანხმოვანთა ჯგუფები შეესატყვისება, საეოთო-ქართველური რთული, ალბათ,
    ლაბიალიზებული, ფონემებისაგან მომდინარეობენ (იხ. მისი ტ”იტი1ბი CC იტ0»C16ი: #7:6IL-
    66ხXI(ს #სL ტ-თიი1აიი6 0I)11010CI6, # 10--12. V16ი06, 1961, გვ. 536).

    8
    თავდაპირველი ფონოლოგიური დაპირისპირება ამ რიგებს შორის შემონახულ
    იქნა ზანურ-სვანურ არეალში ტრანსფორმირებული სახით),
    ამგვარი შორს მიმავალი პარალელიზმი ზანურსა და სვანურში სიბილან-
    ტური ჯგუფის თანხმოვანთა ევოლუციის თვალსაზრისით არის შედეგი იმ
    მჭიდრო კონტაქტებისა რომელთაც ადგილი უნდა პქონოდა „ზანურ” და
    „სვანურ“ დიალექტურ წრეებს შორის ჯერ კიდევ ქართველური ენობრივი
    ერთიანობის ეპოქაში. აღნიშნული საერთო იზოგლოსების საფუძველზე უფ-
    ლება გვაქვს ვილაპარაკოთ ერთიანი „ზანურ-სვანური”“ დიალექტური წრის
    შესახებ გვიანდელი პერიოდის საერთო-ქართველურში, ამ დიალექტურ წრეს
    პირობითად დასავლურ-ქართველური არეალი შეიძლება ეწოდოს,
    საპირისპიროდ აღმოსავლურ-ქართველური არეალისა, რომლის-
    თვისაც დამახასიათებელი იყო შუა-სიბილანტური რიგის შერწყმა წინა-სიბი-
    ლანტურთან?.
    მიმართება რომელიც ამ პერიოდში უნდა ყოფილიყო აღმოსავლურ-
    |”კაც-) და დასავლურ-ქართველურ |”კაჩ-ს| არეალებს შორის, წარმოგვიდგება
    როგორც მიმართება ერთი და იმავე ენის ორ დიალექტურ წრეს შორის.
    აკაც- : ბკაჩ-, ”·შუიდ-: “შქტიდ- ტიპის ფონემატურ შესატყვისობათა არსებობა
    არ უშლიდა ხელს ენობრივ ერთიანობას იმ აზრით, რა აზრითაც ბაწ
    : ბაქ
    („მგელი“) ტიპის შესატყვისობათა არსებობა არ წარმოადგენს დაბრკოლებას
    იმისთვის, რომ ტოხური და ჭადაქოლოური განვიხილოთ ხუნძური ენის ანწუ-
    ხური დიალექტის ორ კილოკავად.
    ამასთანავე ჩვენთვის საინტერესო პერიოდში საერთო-ქართველური ფუძე-
    ენის აღმოსავლურ და დასავლლურ დიალექტურ წრეებს შორის (აღნიშნული·
    ხუნძური კილოკავების მსგავსად) ადგილი უნდა პქონოდა ერთიანობას, მორ-
    ფოლოგიურ სტრუქტურასა და ლევსიკაში.
    10. საერთო-ქართველური ენის დიფერენციაციის მეორე ეტაპი ხასიათ-
    დება იმით, რომ გარდა აღნიშნული ფონეტიკურ-ფონოლოგიური სხვაობებისა,
    ქართველურ დიალექტებს შორის თავს იჩენს უფრო ღრმა სტრუქტურულ-

    1 აქვე უნდა აღინიბნოს, რომ ზანტრსა დ. სვან,/რს აერთიანებს კიდევ ერთი იზო-
    გლოსა: #მშქ და უგ კომპლექსები, წარმოკმნილი· ს.-ქართე, /#შ/ და /#ჯ/ ფონემებისაგან.
    /Mე/ ფონეზის წინ, როგორც წესი. შესაბამისად X#სქ და #ძგ კი:მპლეკსებს გვაძლევენ. რო„»ლე-
    ბიც შეზონახულია სეგრულ-ჯანურში, ხოლო სვანურში, შედგომი (ცვლილებების ”წედეგად.
    ერთი და იმავე სგ კომპლექსით არიან წარმოდგენილი (იხ. თ. გან ყრელიძე. სიბილანტთა
    შესატყვისობანი და ქართველურ ენათა უძველესი სტოუქტურის ზოგი საკითხ. თბილისი.
    1959. გვ. 17 შმდ.).
    ? ეეორე მხრივ, თვით დასავლურ -ქართველური არეალის ფარგლებში ჯეინიშნება
    ერთგვარი გადაწკეეთი იზოგლოსები. რომლებიც ჯერთიანებენ „ზანურ“ არეალს აღ?“ სავლურ-
    ქართველურ არეალთან. საპირისპიროდ სვანური არეალისა. და აგრეთვე ცალკეული ფ=ნოლო-
    გიური თავისებერებანი. სპეციფიკური ნხოლოდ „ზანური“ ან მხოლოდ „სვანურიზ არეალისა-
    თვის. აქ პირველ რიგში აღსანიშნავია I9%ს,თ) > #თ იხოგლოსა. საერთო „ხანურიბ. და აღმო-
    სავლურ-ქართველური არეალებისათვის, საპირისაბიროდ „სეანურ“ არეალში წაროდგენილი
    _განსზეავე–
    IMს,თ!) > #შთ > შდ ევოლუციისა; აგრეთვე X#ს, >C ევოლუცია: „ზანურ" არეალში.
    „სვანურში“ (აღნინნულ 2ოვლენ:თა ანალიზი მოცეჯული გეე–
    ბით Xს, > ლ ევოლუციისაგან
    ქნება ქვემოთ სათანადო ადგილას).
    9
    "ტიპოლოგიური, კერძოდ, მორფონოლოგიური და მორფოლოგიური სხვაო-
    ბები. ამავე ეპოქას უნდა მივაწეროთ პირველი მნიშვნელოვანი ლექსიკური
    დივერგენციების წარმოქმნაც.
    ამ. პერიოდში იწყება სვანურის როგორც დამოუკიდებელი ენობრივი
    სისტემის ჩამოყალიბება. მეორე მხრივ, ქართულისა და ზანურის წინაპარი
    ლინგვისტური არეალები კიდევ დიდ ხანს ინარჩუნებენ მჭიდრო ერთიანობას
    და არსებითად ერთი და იმავე ენის დიალექტურ ვარიანტებად რჩებიან. ამ
    ერთიან ენას პირობითად „საერთო-ქართულ-ზანურს" ვუწოდებთ. ცხადია,
    ქართულ--ზანური ერთიანობა არ ნიშნავს სრულ ერთგვარობას. ”კაც-: "კაჩ-,
    %შუიდ-: “შქუიდ- ტიპის შესატყვისობათა არსებობა ამ ერთიანი ენობრივი არეა-
    ლის შიგნით მკაფიოდ გამოყოფს ორ დიალექტურ წრეს, რომლებიც უფრო
    გვიან სათავეს აძლევენ დამოუკიდებელ ქართულ და ჩანურ ენებს.
    11. ქართულ-–- ზანური ერთიანობის პოსტულირება ხერხდება პირველ
    რიგში მრავალრიცხოვანი მორფოლოგიური და ლექსიკური იზოგლოსების სა-
    ფუძველზე, რომლებიც აერთიანებენ ამ ორ ქართველურ დიალექტს, საპირის-
    პიროდ სვანურისა, და მიუთითებენ მათს საერთო განვითარებაზე სვანურის
    ფუძე-ენიდან გამოყოფის შემდეგ.

    საერთო ქართულ–- ზანური მორფოლოგიური ინოვაციებია:


    (1) მესამე სუბიექტური პირის სუფიქსური გაფორმება აწმყოში:
    ძვ. ქართ. არ-ნ: მეგრ. ”ო1რე-I61; ჭან. (ო1რე-ნ (ათინ. ო-ნ <- %ორ-6);
    ქართ. უ-ბერ-ავ-ს (<%უ-ბერ-ს): მეგრ.-ჭან. უ-ბარ-ს 1;
    (2) ვნებითის სუფიქსური წარმოება:
    ქართ. და-ა-კლ-დ-ა: მეგრ. და-კორ-დ-უ (ლ–დო-ო-კორ-დ-უ);
    ჭან. გო-მ-ო-ქკონ-დ-უ „დამავიწყდა“;
    «X3) %-ებ სუფიქსის გამოყენება ზმნაში როგორც აწმყოს თემის მაწარმოებელი
    მორფემის ერთ-ერთი პროდუქტიული ალომორფისა:
    ქართ. ა-ქ-ებ-ს, ა-გ-ებ-ს;
    მეგრ. ჩხონ-აფ-ა „ცხონება“; თან-აფ-ა „თენება“ („აღდგომა“);
    შდრ. აგრეთვე -აფ სუფიქსი მეგრულ-ჭანურში როგორც კაუზატივის ერთ-
    ერთი მაწარმოებელი:
    მეგრ. ო-ჭარ-აფ-უჟან-ს, ჭან. ო-ჭარ-აფ-ამ-ს „აწერინებს“:
    Iტ) |“-ებ| მორფემის გამოყენება კრებითობის ერთ-ერთ მაწარმოებლად, რის
    საფუძველზედაც გვიანდელ ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში მრავლობითი რი-
    ცხვის აღმნიშვნელი -ებ და -ეფ
    < "-აფ სუფიქსები ჩამოყალიბდა:
    ქართ. კაც-ები : შეგრ. კოჩ-ეფ-ი, ჭან. კოჩ-ეფ-ე;
    (5) (“-ი თ) სუფიქსით ნაწარმოები მოქმედებითი ბრუნვის როგორც დამო-
    უკიდებელი მორფოლოგიური ოდენობის ფორმირება ბრუნების სისტემაში:
    ქართ. კაც-ით-სა!: მეგრ. კოჩ-ით-ი), ჭან. კოჩ-ით-ე-!61;

    " არნ, ჩიქობავა, მესამე პირის სუბიექტის უძველესი ნიშანი ქართველურ ენებში
    ·C„ენიმკის+“ ზოამბე, V-––-VI, 1940, გე. 15).
    10
    (6) ადამიანის სადაურობის აღმნიშვნელ სახელთა ოდენსუფიქსური წარ-
    მოების ჩამოყალიბება, ნაცვლად ოდენპრეფიქსულისა, რაც დღემდე ”შემონა-
    ხულია სვანურში როგორც საერთო-ქართველური ეაბოქიდან მომდინარე
    არქაიზმი:
    ძვ. ქართ. ბოლნ-ელ-ირ,ი ტფილ-ელ-ი, ქართვ-ელ-ი:
    მეგრ. ქყონდ-არ-ი „ჭყონდიდელი“, სანაკ-არ-ეფ-ი „სენაკელები”;
    ჭან. ორჭ-არ-ი „ორჭელი", ნოღ-არ-ი „ქალაქელი“ 1;
    (7) ტენდენცია ფუძედრეკად გარდამავალ ზმნათა შეცვლისა კაუზატიური
    წარმოებით;
    (8) მიმღეობათა (6§ი. ნაზმნარ ადიექტივთა) სუფიქსური წარმოების
    ფართო გავრცელება:
    ქართ. შვ-ილ-ი მეგრ.-ჭან. სქ-ირ-ი;
    ქართ. ტფ-ილ-ი მეგრ. ტიბ-უ, ჭან. ტუბ-უ;
    ქართ. ვმ-ელ-ი მეგრ.-ჭან. ნწომ-ულ-ა.
    12. განსაკუთრებული ღირებულებისაა საერთო ქართულ– ზანური ერთია-
    ნობის პოსტულირებისათვის ლექსიკური იზოგლოსები, რომლებიც „ქართულს“
    და „ზანურ“ არეალებს შორის არსებულ მორფოლოგიურ იზოგლოსებს ემთხ-
    ვევა და რომლებიც მიუთითებენ ამ დიალექტურ წრეებს შორის ისტორიუ-
    ლად არსებულ მჭიდრო კონტაქტებზე.
    ქართველურ ენათა ლექსიკის ზოგადი მიმოხილვაც კი არავითარ ეჭეს
    არ ტოვებს, რომ ლექსიკურად ქართული და მეგრულ-ჭანური შეუდარებლად
    უფრო ახლოს არიან ერთმანეთთან, ვიდრე თითოეული მათგანი სვანურთან.
    ამასთან ხაზგასასმელია ის გარემოება, რომ საქმე გვაქვს არა იზოლირე-
    ბულ ფაქტებთან, არამედ მთელ ლექსიკურ პლასტებთან, რომლებიც საერთოა
    ქართულისა და მეგრულ-ჭანურისათვის, მაგრამ უცნობია (ან თითქმის უცნო-
    ბი) სვანურისათვის. ამასთანავე, ცხადია, მხედველობაში უნდა მივიღოთ შესა-
    ტყვისობის არსებობა არა მარტო გამოხატულების პლანში, არამედ შინაარსის.
    პლანშიც. არაიშვიათად ესა თუ ის ლექსიკური ერთეული შეიძლება დავადას-
    ტუროთ ყველა ქართველურ ენაში ფონოლოგიურად რეგულარული ფორმით,
    მაგრამ თუ ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში სათანადო ლექსიკური ერთეული
    იხმარება მსგავსი მნიშვნელობით, სვანურში ადგილი აქეს თვალსაჩინო სემან-
    ტიკურ სხვაობას.
    ჩვენი საკითხისათვის განსაკუთრებით საინტერესოა ლექსიკის ის სფე-
    როები, რომლებსაც მჭიდრო კავშირი აქვთ ენის გრამატიკულ სტრუქტურას-
    თან, ან რომლებიც ცოტად თუ ბევრად დამოუკიდებელ ქვესისტემებს ქმნიან.
    ამ თვალსაზრისით ყურადღებას იქცევს პირველ რიგში პირის ნაცვალ-
    სახელთა სისტემა:
    ქართ. ჭან. სეან.

    მე ჩუენ მა ჩქუნ მი ნა9

    შენ თქუენ სი თქვან ხი სგაი

    1 არნ, ჩიქობავა, სახელის ფუძის უძველესი აგებულება ქართველურ ენებში, თბი–


    ს
    -ლისი, 1942, გვ. 146 შმდ.
    მრავლობითი რიცხვის პირველი პირის ნაცვალსახელისათვის ქართულსა.
    და ზანურში საერთო ამოსავალი ”ჩ ჟე -I6 ა! მორფემა აღდგება. !
    სვანურში იგივე მორფემა ამჟამად მხოლოდ სათანადო კუთვნილებითი:
    ნაცვალსახელის ძირეულ ელემენტად გვევლინება: ბზ. გე-ი-შგუე-= (ინკლ.),
    ნ-ი-შგლე-9 (ექსკლ.) „ჩვენი“. პირის ნაცვალსახელისათვის კი სულ სხვა ძირია
    გამოყენებული –- ნა9.
    საერთო-ქართველურისათვის მრ. რიცხვის აირველი პირის ორი ნაცვალ-
    სახელოვანი ძირი აღდგება: "ჩუე- (ქართ. ჩტე-ნ, მეგრ.-ჭან. ჩქი, ჩქუნ, სვან..
    შგუე-) და "ნა- (გაე. “ნალ) (სვან. ნაი), რომელთაგან ერთი ინკლუზიური
    შინაარსისა უნდა ყოფილიყო, ხოლო მეორე -– ექსკლუზიურისა. ორი ნაცვალ-
    სახელოვანი ძირიდან ერთი დიალევტთა ერთ ჯგუფში განხოგადდა როგორც
    მრავლობითი რეცხვის პირველი პირის საერთო ნაცვალსახელი, მეორე-– სხვა.
    ჯგუფში !.
    ქართულმა და მეგრულ-ჭანურმა ერთი და იგივე ”ჩჟე- ძირი გამოიყენეს:
    მრ. რიცხვის პირველი პირის ნაცვალსახელისათვის, მაშინ როდესაც სვანურმა
    ამ შემთხვევაში უპირატესობა მისცა მეორე-- ”ნა!=! ძირს. ქართულსა და·
    ზანურს ამ თვალსაზრისით საერთო იზოგლოსა აერთიანებს.
    ქართული და მეგრულ-ჭანური „ერთის“ აღსანიშნავად ეტიმოლოგიურად
    იდენტურ ”ერთ- ფუძეს იყენებენ, სვანურს ამავე მნიშვნელობით სხვა წარმო-
    მავლობის ფუძე აქვს გამოყენებული:
    ქართ. ერთ-ი : მეგრ.-ჭან. ართ-ი : სვან. ეშხუ.
    უფრო საინტერესო სურათს იძლევა „ოცის“ აღმნიშვნელ სიტყვათა შეპი-.
    რისპირება ქართველურ ენებში:
    ქართ. ოც-ი : მეგრ.-ჭან. ეჩ-ი სვან. «ერჟფეშდ.
    მეგრ.-ჭან. ეჩ-ი ქართული ოც-'ის რეგულარული შესატყვისია და ქარ-
    თულ-ზანურისათვის ამოსავლად გვავარაუდებინებს ”ოც,- მორფემას, რომელიც.
    არ ექვემდებარება შემდგომს ანალიზს,
    ამისგან განსხვავებით. სვანური 9თერუეშდ ადვილად იხსნება სვანურისავე.
    ნიადაგზე როგორც „ორათი" (იერუ „ორი
    + "'2!ეშდ „ათი“), რიცხვით სახელთა
    წარმოების ამგვარი ათობითი სისტემა სვანურს თანმიმდევრულად აქეს გატა–
    რებული: სემ-ეშდ „ოცდაათი" („სამ-ათი“), ურშთხუ-ეშდ „ორმოცი“ („ოთხ-ათი")-
    და ა. შ. ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში კი შერეული ათობით-ოცობითი
    სისტემა დასტურდება: ძე. ქართ. ათ-ერთ-მეტ-ი, ათ-ორ-მეტ-ი, ათცამეტ-ი
    (<%ათ-სამ-მეტ-ი) : მეგრ. ვითაართ-ი ( <#ვითოართ-ი), ვითოჟირ-ი, ვითოსუმ-ი;
    ჭან. ვიტვარ I ვიტოარ, ვიტოჟურ, ვიტოსუმ; მაგრამ ძვ. ქართ. ორ-მე-ოც-ი
    სამე-ოც-ი (<სამ-მე-ოც-ი), ოთხ-მე-ოც-ი: მეგრ. ჟაარნეჩ-ი (< ჟორ-ონ-ვეჩ-ი),.
    სუმ-ონ-ეჩ-ი, ოთხ-ონ-ეჩ-ი: ჭან. ჟურ-ენ-ეჩ-ი, სუმ-ენ-ეჩ-ი, ოთხ-ენ-ეჩ-ი 3.
    ბუნებრივია ვივარაუდოთ, რომ ათობითი სისტემა უფრო ძველია, ვიდრე.
    შერეული ათობით-ოცობითი სისტემა. მაშასადამე, ქართულსა და მეგრულ-
    " სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 36 შმდ.
    2. ა, შანიძე, ოცობითი თვლის გავლენა ძველ ათობითს წერაზე ქართულში: „კარ--
    თული ენის სტრუქტურისა და ისტორიის საკითხები", თბილისი, 1957, გვ. 302 შმდ,
    12
    „პანურში ამ შემთხვევაშიც საერთო სიახლესთან უნდა გვქონდეს საქმე, იმ
    დროს როდესაც სვანურში (ბალსზემოურსა და ლამშხურ დიალექტებში) უფრო
    ადრინდელი ვითარებაა წარმოდგენილი 1,
    საერთო-ქართველური ენის დიალექტური დანაწევრების თვალსაზრისით
    მნიშვნელოვან სურათს წარმოადგენს აგრეთვე ნათესაობის აღმნიშვნელ სახელთა
    სისტემების შედარება ქართველურ ენებში: ჩვენი მიზნებისათვის ამჯერად საკ-
    მარისია განვიხილოთ სათანადო მასალის ერთი ნაწილი:

    ქართ. მეგრ. ჭან. სვან.

    შვილ-ი სქირ-ი სქირ-ი გეზალ


    ძმა ჯიმა ჯუმა ჯუმილ „ხმა დისთვის-
    მუხუბე „იმა ძმისთვის"
    დილ „და დისთვის“
    დ დ დ | დაჩ8ირ „და: ძმისთვის“.

    „შვილის“ მნიშვნელობით სვანურში დღეს ჩვეულებრივია უცნობი ეტი-


    მოლოგიის გეზალ სიტყეა. მეგრულ-ჭანური სქირ-ი ქართული შვილ-'ის ზუსტი
    ფონემატური შესატყვისია და უკანასკნელის მსგავსად წარმოშობით "შევ-
    ფუძისაგან %ილ (<7”-ელ) სუფიქსით ნაწარმოებ აასიურ მიმღეობას წარმო-
    ადგენს. ·
    ამავე "შეჟ- ფუძისგან მ- პრეფიქსითა და -ე სუფიქსით ნაწარმოები
    %მ-შუ-ე წარმოდგენილია ყველა ქართველურ ენაში (გარდა ჭანურისა): ქართ.
    პირ-მშო (<%მ-შე-ე): მეგრ. სქუა (< %მ-სქუ-ა < %მ-სქუ-ე) „შვილი“: სვან.
    გმსგე I სგე9< 'მ-სგუ-ე
    < 'მ-სქუ-ე „ვაჟიშვილი, ძე" 5.
    „შვილი"-ს საერთო-ქართველური სახელწოდება სწორედ "მ-შე-ე უნდა
    ყოფილიყო. ნაზმნარ ატრიბუტივთა სუფიქსური წარმოების გავრცელებამ ქარ-
    თულსა და ზანურში წარმოშვა "შე-ილ- სიტყვა (ქართ. შვილ-ი: ზან. "სქტირ-ი>
    მეგრ.-ჭან. სქირ-ი). სვანურში %მ-შე-ე (სვან. გმსგე, სგეი) სიტყვის სემანტი-
    კური ველი შეიზღუდა ახალი გეზალ სიტყვის შემოსვლით. უკანასკნელმა დაი-
    მკვიდრა ზოგადად „შვილის“ მნიშვნელობა, ხოლო არქაულმა საერთო-ქართ-
    ველური წარმომავლობის გმსგე, სგეით სიტყვამ მნიშვნელობის დავიწროების
    შედეგად „ვაჟიშვილის“ სემანტიკა შეიძინა.
    განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია „ძმისა“ და „დის“ აღმნიშვნელ
    სახელთა ქვე-სისტემა ქართულ–-ზანურსა და სვანურში. სვანურის სემანტიკური
    სტრუქტურა ამ პუნქტში მკვეთრად უპირისპირდება ქართულისა და მეგროულ-
    ჭქანურის სათანადო სტრუქტურას. აღსანიშნავია, რომ ქართულთან და მეგ-
    რულ.ჭანურთან შესატყვისობას გვიჩვენებენ დაპირისპირებულ წყვილთა ის
    წევრები, რომლებიც „ქალის თვალსაზრისს“ ასახავენ: ჯუმ-ილ „ძმა დისთვის“

    ' იხ. იექ ჯავახიზვილი, ჟართული და კავკასიური ენების თავდაპირველი ბუნება


    და ნათესაობა, თბილისი, 1937, გვ. 413.
    ? სიბილანტთა შესატყვისობანი, გე. 58 შმდ.
    | 13
    უ-დ-ილ „და დისთვის“. წყვილთა იმ წევრებს, რომლებიც „ვაჟის თვალსაზ-
    რისს" ასახავენ (მუხუბე -ძმა ძმისთვის“, დაჩტირ „და ძმისთვის“), არ მოეპო–
    ვებათ საიმედო ქართველური ეტიმოლოგიები!. ამჟამად ძნელია იმის გარ-
    კვევა, არქაიზმია სვანურის ეს სისტემა, თუ სიახლე. მაგრამ. როგორც არ უნდა
    გადაწყდეს ეს საკითხი, თვით ფაქტი სვანურში ასეთი ორიგინალური სისტე-
    მის არსებობისა იმის სასარგებლოდ მეტყველებს, რომ სვანურის გამოყოფა.
    საერთო-ქართველური ენობრივი არეალიდან მეტად შორეულ წარსულს უნდა
    მივაწეროთ.
    დასასრულ, განვიხილოთ ადამიანის სხეულის ნაწილების აღმნიშვნელ:
    სახელთა ერთი ჯგუფი:

    ქართ. მეგრ. გან. "სვან.


    თმა თომა თომა ფათე
    თუალ-ი თოლ-ი თოლ-ი თე
    ცხუირ-ი ჩხვინდ-ი ჩხვინდ-ი ნეფხუნა
    ყურ-ი ხსუჯ-ი ყუჯ-ი შდიმ
    პირ-ი პიჯ-ი პიჯ-ი უიშკე
    კბილ-ი კიბირ-ი კიბირ-ი შდიქ
    ლაშ-ი ლეჩქვ-ი ლეშქ-ი ჰილ
    ნიკაპ-ი ნუკუ ნუკუ კაპრა=
    ჭელ-ი ხე ხე ტუეტ.. (ში)
    ი-დაჟყვ-ი დუს-ი დუყუ უღუნა

    როგორც მაგალითებიდან ჩანს, ერთი: და იგივე სემანტემები ქართულსა


    თუ მეგრულ-განურში გენეტურად ერთი და იმავე ლექსემებით აღინიშნება,
    სვანურში კი, როგორც წესი, –– სხვა ლექსემებით. ი8 შემთხვევებში, როდესაც
    სვანურში გამოყენებულია წარმოშობით იგივე ძირეული მორფემა, სიტყვის
    აგებულება განსხვავებულია: ასე, მაგალითად, ქართული ნი-კაჰ-ი, მეგრ.-ჭან.
    ნუ-კუ (<”“ნი-კოჰ-) და სვან. კაპ-რაი ერთსა და იმავე საერთო.-ქართველურ
    %კაპ- ძირს შეიცავს, მაგრამ ქართულსა და მეგრულ-ჯანურში ეს ძირი გართუ-
    ლებულია #”ნი- პრეფიქსით, იმ დროს როდესაც სვანურში იმავე ძირს -რა-
    სუფიქსი ერთვის.
    სვანური ჰილ ქართული პირ-ი და მეგრ.-ჭან. ჰიჯ-ი სიტყვის შესატყვი–-
    სია, მაგრამ სვანური ფორმა იხმარება არა „პირის“, არამედ „ტუჩის“ მნიშე-
    ნელობით,.
    ქართული ველ-ი და მეგრ.-ჭან. ხე ლექსემის შესატყვისად სვანურში დას-
    ტურდება ვალ, რომელიც სიგრძის საზომ ერთეულს („ორი გაშლილი მკლავის
    სიგრძე“) აღნიშნავს. „ხელის“ მნიშვნელობით სვანურში ტჟუეტ (მრ. რიცხვი

    ' შდრ. არონ. ჩი ქობავა, კანურ-მეგრულ-ქართული შედარებითი ლექსიკონი, თბილისი,


    1938, გვ. 27-–29. :
    14
    ტოტ-არ) სიტყვაა გამოყენებული, რომელსაც გარკვეულ კონტექსტებში უცნობი-
    ეტიმოლოგიის ში მორფემა ენაცვლება.
    „კბილის" აღმნიშვნელი სახელი ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში წარმო-
    შობით #კებ-/"კაბ- ზმნური ძირისაგან (შდრ. ქართ. უ-კბ-ინ-ა, ჭან. ქო-გია-კიბ-
    ინ-უ ა»Iძ.“) -ელ/-ილ სუფიქსით ნაწარმოებ ადიექტივს წარმოადგენს (შდრ.
    ტეფ-
    -– აქედან ტფ-ილ-ი, ჯემ-
    –– აქედან ვმ-ელ-ი, შევ- – აქედან შვ-ილ-ი და
    სხვ.). სვანური ამავე მნიშვნელობით პირველადს შდიქ- სახელს ხმარობს. უკეე.
    ეს გარემოება იმის სასარგებლოდ მეტყველებს, რომ ქართ.-ზან. ”კმ-ილ- საერთო
    სიახლეს წარმოადგენს. ამ ვარაუდს მხარს უჭერს ისიც, რომ -ელ/-ილ სუფიქ-
    სის ფართო გამოყენება ნაზმნარ ადიექტივთა საწარმოებლად შედარებით გვი-
    ანდელი მოვლენაა და ქართულ--ზანურ საერთო ინოვაციად განიხილება. გარ-
    კვეული ალბათობით შეიძლება დავუშვათ, რომ სვან. შდიქ „კბილის“ აღმნი-
    შვნელი საერთო ქართველური პირველადი სუბსტანტივის უშუალო რეფლექსს
    წარმოადგენს, რომელიც ქართულ–-ზანური ერთიანობის ეპოქაში ამ დიალექ-
    ტებში შეიცვალა ნაწარმოები ”კბ-ილ- სიტყვით.
    13. მითითებულით არ ამოიწურება ქართულ –-ზანური ლექსიკური პარა-
    ლელები. პრობლემის უფრო დეტალური განხილვა უთუოდ გვიჩვენებდა კიდევ.
    უფრო მჭიდრო და შორს მიმავალ ერთიანობას ქართულსა და ზანურს შორის-
    ლექსიკის სფეროში და სვანურის განკერძოებულ პოზიციას 1. მაგრამ ის ლექ-
    სიკური მასალაც, რომელიც ზემოთ იყო გაანალიზებული, მორფოლოგიის
    მონაცემებთან ერთად, სრულიად საკმარისია იმისთვის, რომ დავუშვათ ქარ-
    თულ–ზანური ენობრივი ერთიანობის ეპოქის არსებობა, ერთიანობის ცნების-
    იმგვარი გაგებით, როგორც ეს თავის ადგილას გვქონდა განსაზღვრული.
    მრავალრიცხოვანი ფონოლოგიური და მორფოლოგიური სიახლეები, რომ-
    ლებიც სპეციფიკურია მხოლოდ სვანურისათვის და, მეორე მხრივ, სვანურის
    საერთო არქაული ტიპოლოგიური იერი? აგრეთვე იმის სასარგებლოდ მეტ-
    ყველებენ, რომ სვანური დამოუკიდებელ ენად ჩამოყალიბდა ჯერ კიდევ მაშინ,.
    როდესაც სხვაობა ქართულსა და ზანურს შორის დიალექტურ ვარიაციათა
    ფარგლებს არ სცილდებოდა.
    ქართულ–-–ზანური ენობრივი ერთიანობა, როგორც უკვე იყო აღნიშნული,
    იმთავითვე თვალსაჩინო დიალექტურ სხვაობებს შეიცავდა. ამ სხვაობათა შემ-
    დგომი გაღრმავების შედეგად ქართულ--ზანური ენობრივი წრე ორ დამოუკი-
    დებელ ენობრივ არეალად გაიყო, რომელთა გაგრძელებასაც ისტორიული ხანის-·
    ქართული და მეგრულ-ჭანური წარმოადგენენ.
    აღნიშნულ არეალებს ჩვენ „ქართულს“ და „ზანურს“ ვუწოდებთ. ამგვარად,.
    საკუთრივ „ზანურია" ის ქართველური ენა, რომელიც არსებობდა ქართულ-
    1 ქართველურ ენათა ლექსიკის ფართო ისტორიულ-შედარებითი შესწავლა შესაძლებლო–

    ბას მოგვცემს აგრეთვე გავაკეთოთ გარკვეული დასკენები ქართველურ ტომთა კულტურული,


    ეკონოზიყრი და სოციალური ისტორიის შესახებ. ზეორე ნხრივ. ისტორიის, ეთნოგრაფიისა და
    არქეოლოგიის მონაცენთა გათვალისწინება დაგვეხარებოდა საერთო-ქართველური ფუძე-ენის
    დიფერენციაციის პროცესის გაშუქებაში. უაღრესად Lაინტერესო შედეგებს მოგვცემდა აგრეთვე
    არ.
    ტოპონიმიკის გულდასმითი ანალიზი. Cაგრამ ამ ხასიათის კვლევა ა-ჯერად ჩვე5ს მიზანს
    შეადგენს და არსებითად სცილდება წინამდებარე მონოგრაფიის ფარგლებს.
    ? ამის შესახებ საუბარი გეექნება წიგნის დასკვნითს ნაწილში,
    15
    ზანური ერთიანობის დაშლის ეპოქიდან იმ პერიოდამდე, როდესაც მის საფუძ-
    ველზე ჩამოყალიბდა ორი დამოუკიდებელი დიალექტი-– მეგრული და ჭანური !.
    რამდენადაც მეგრული და ჭანური მათი დამოუკიდებელი ევოლუციის
    პერიოდზიც დიდ მატერიაღურ და სტრუქტურულ სიახლოვეს ინარჩუნებენ,
    ხშირ შემთხვევაში მიზანშეწონილია მათ შორის არსებული სხვაობები კომპა-
    რატივისტული თვალსაზრისით ირელევანტურად ჩავთვალოთ და მეგრული და
    უანური დავუპერისპიროთ დანარჩენ ქართველურ ენებს როგორც ერთი ენო-.
    ბრივი ოდენობა. ასეთ შემთხვევებში ჩვენ ვილაპარაკებთ „მეგრულ-ჭანურის“
    (ბას. „ზანური დიალექტების”) შესახებ.
    მაშასადამე, „მეგრულ-ჭანური“ და „ზანური“ ჩვენს მეტა-ენაში? სინონი-
    მებს არ წარმოადგენს: „ზანურს“ ვუწოდებთ იმ თეორიულად პოსტულირებულ
    ენას, რომლის დიფერენციაციის გზითაც მივიღეთ ისტორიულად ცნობილი
    „მეგრული“ და „ჭანური: 3.
    14. ხემოთ აღწერილი სურათი საერთო-ქართველური ენის დიფერენცია-
    ციისა და ქართველურ დიალექტთა ურთიერთმიმართებებისა შეიძლება სქემა-
    „ტურად შემდეგი დიაგრამის სახით იქნეს წარმოდგენილი: 1

    4
    /“7 L #. C =
    “ :. სჯერთო-ეართველური
    //“ “ა 8: ს:ერთო-ქართულ-ზანგრი
    / აჭ C: ქართული
    7 / ს 0: ზა:ნტრი ·

    / %# C 0,: :ეგრული
    «#« / V#” % ხზ ხ,:2 კახური
    ჟაპტო

    C დ, 92 C: სვანური

    1 ზანუოის სპეციფიკურ. ფონოლოგიურ და ზორუონოლოგიურ ნი?ზან-თვისებათა ჩამოყა-


    -ლა?ების %ესახებ იხ. წიგნის დასკვნითს ნაწილში,
    ? ე, ი. ენაში როსლითაც ჩვენ აღვწერთ ენებს როგორც ობიექტებს, ობიექტ-ენებს.
    ზეტა-ენისს და ობიექტ-ენის გარჩევისათვის იხ. ნ. სე იM გე), 3M04MტMიყი I M0606X00!(#00/ხ.
    /#006M#60, 1959, გვ. პ2; ს. წეს ფ8ი, 0II60LI005 19 I00ძ08LI 110>V15%105 (L80CVM896, V. 27.
    X% 3, (951, გე. 211 შმდ.); C. C01671LIV, 00 ხს ვ) ლ0I0ს0108L100. XM6CV Vი0II, 1957,
    გვ. 79 შმდ. ქვეზოთ ჩვენ ვეცდებით ყოველ ცალკეულ შემთხეევაში ცალსახად განვსახღვროოთ
    ჩვენს მ„ტა-ენაში გამოყენებული ტერმინები და სიმბოლიკა. იმ შემთხვევებში, როდესაც ტერ-
    მინების განნარტება ზოცეჭული არ არის („დამატებითი დისტრიბუცია", „ალოფონი“, „ალო-
    ზორფი" და სხვ.), ივარაუდება, რომ ისინი ნახზარია საყოველთაოდ გავრცელებული Lნიშენე–-
    ლობით. ასეთ ცნებათა განწარტებებს მკითხველი ადვილად იპოვის სათანადო ადგილებში სქო-
    ლიოში ზითითებულ სპეციალურ ლიტერატურაში.
    3? უდრო. არნ. ჩიქობავა, ჭანურის გრამატიკული ანალიზი, თბილისი, 1936, გვ. 3-4.
    ა ენათა გენეტური მიმართებების გამოხატვისათვის დიაგრამების საშუალებით იხ,
    4). თღX”88ხზის08ჯცყ, 906 ხ”ი0ხ16I) 06 1)იCს1801C პსხ-ყ-ისი1055 („09585 Iს LIIთს15C105",
    16
    ვერტიკალური განხომილება ხL გამოხატავ დროს, რომელიც იზრდება
    ზემოდან ქვემოთ. ქართული (0) დიაგრამაში უფრო მაღლაა, ვიდრე მეგრულ-
    ჭანური (0,–L,)) და სვანური (C), რამდენადაც ქართული ფიქსირებულია
    დოკუმენტურად ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე დანარჩენი ქართველური ენები.
    დიაგრამა სქემატურად ასახავს იმას, რომ საერთო-ქართველურს ყველაზე
    ადრე გამოეყო .ის დიალექტი, რომელმაც შემდგომ სვანური ენა მოგვცა, საპი-
    რისპიროდ ქართულ-ზანური დიალექტური ერთიანობისა.
    უფრო გვიან დაიშალა ქართულ-ზანური “ერთიანობა, რის შედეგადაც,
    ერთის მხრივ, ქართული (0) და, შეორე მხრივ, ზანური (ს) ჩამოყალიბდა
    როგორც დამოუკიდებელი ენობრივი ერთეულები.
    'საერთო-ზანური, თავის მხრივ, შემდგომ ორ დამოუკიდებელ დიალექ-
    ტურ ერთეულად გაიყო, რომელთა გაგრძელებას თანამედროვე მეგრული (X,)
    და ჭანური (ს.ე) წარმოადგენენ1. . პმომი წებგიულ :
    15.. ქართველურ ენათა ისტორიულად დადასტურებულ 0, 0ს,–V,, C
    მდგომარეობათა ერთმანეთთან შედარებისა და შეპირისპირების გზით აღდგება
    უფრო ადრინდელი ენობრივი მდგომარეობანი.
    Cხ1ი880, 1961, გვ. 46 შმდ.); CI. I 0C16LL, + იის+5610 I იძტწი 1Iიფს15L105, 1960, M6V
    X0IV, გვ. 516 შმდ.; IL. II06ი21955XV81ძ, Lეხლხვ96 იხიი96 ვიძ 1Iიფს15LIC #600051-
    LსიLიი, CMIი2წ0, 1960, გე. 144 შმდ.
    1 საერთო-ქართველური ენის დიფერენციაციისა და ქართველურ ენათა ჩამოყალიბების
    ქოონოლოგიური თანმიმდევრობის სქემა, მიღებული ქართეელურ· დიალექტთა შორის არკჰე-
    ბული საერთო იზოგლოსების ანალიზის საფუძველზე. დასტურდება აგრეთვე ქართეელურ ელხათა
    მიმართ დათარიღების· ლექსიკურ-სტატისტიკური (ე. წ გლოტოქრონოლოგიური) მეთოდის
    გამოყენებით (გლოტოქრონოლოგიის შესახებ იხ. #. 5 %02ძ0§1, ს6X1605L0L15L10 ძ8LIიდყ 0
    იIX26ხ1510IIC 0L)0IC C001900L5 XIIს 500001 L6წიI6უილტე 10 M0»ხს #ნიმIლთი 10VI0ი8 ეძ
    05LსI008: 0I0060ძ1099 01 1ხ6 #ტ.ი0L108ი 1MI10§. 50016LV, V. MI, M# 4, 1952, გვ. 453 "შმდ.
    IL. 8. LL 065, 1906 სე51§5 0, თ10CC00ხL00010>V: Lეიფს3ლელ, V. 29, # %, 1953, გვ. 113 შმდ.;
    5. C-. თღსძ500105LV. 1სი #»სCსს 0წ 16XIლ05%L0(15LI6ყ (910L00I!0ი0|0>V): VV0Iძ,
    +. 19, M# 2, |956). გ. კლიმოვის მიერ ჩატარებული გამოთვლა ქართველურ ენათა დიფერენცია-
    ციის აბსბოლუტური ქრონოლოგიისა (100-სიტყვიანი საცდელი სიის მიხედვით) შეპდეგს სურათს
    გვაძლევს: სვანურის გამოყოფა ფუძე-ენიდან უნდა დაწყებულიყო ჩეენ წელთაღრიცხვამდე
    1L ათასწლეულის შემდეგ. მაშინ როდესაც ქართულ-ზსანური დივერგენცია VIII საუკუნეზე
    გოდის (L. #. IL 1ILIM#0 ს, C) 240M1/)0X00M0.102IM0CM0”/| -V0I0007ი იი/'M006XI 00CM00თ
    ”იი#ვსXო, ც8I6ც 1902, # 2, გვ. 119 შმდ.).
    ჩვენ მიერ 200-სიტყვიანი საკდელი სიის მიხედეით ჩატარებულჰა ლექსიკურ-სტატისტი-
    კურმა ანალიზმა სხვაგვარი აბსოლუტური თარიღები გამოავლინა: სვანურის გამოყოფა -– დაახ-
    ლოებით X საუკუნე; ქართულ-ზანური დიეერგენცია–- ჩეენი წელთაღრიცხვის მიჯნა.
    მიუხედავად საგრძნობი განსხვავებისა დივერგენციის თარიღოა: აბსოლუტურ გნიშვნე-
    ლობაში (რაც ამ მეთოდის ჯერ-ჯერობით არასრულ”ოფილ ხასიათზე მიუთითებს: გლოტოქრო-
    ნოლოგიის კრიტიკული შეფასებისათვის იხ. 0. II 9 XV 0II6 5, LCXIC05(0L151105 §0 I0L: „CსL-
    #6იხ ტიLხ+იიი1იფV“, 1960, 1, # 1, გვ. 3 შმდ.; I. 00 51:90 990 II. Vიღხ, 0ი სს
    XIII0ILV 0წ ფ10%6000ი010-წ: 1სI4., III, M 2, 1962, გე. 115 შმდ.), ამ ორი ერთმანეთისაგან
    ღამოუკიდებლად ჩატარებული ლექსიკურ-სტატისტიკური ანალიხის შედეგები სიმპტომატურია
    ჟართეელურ დიალექტთა დივერგენციის რელატიური ქრონოლოგიის თვალსაზრისით: ორსავე
    შემთხვევაშია ვიღებთ ერთსა და იმავე ქრონოლოგიურ მანძილს სვანურის როგორც დამოუკიდე-
    ბელი ენობრივი ერთეულის ჩამოყალიბებასა და ქართულ-ზანური ერთიანობის დივერგენციას
    შორის: ორიეე გამოთვლის მიხედვით სვანურის საერთო-ქართველურიდან გამოყოფა დაახლოე-
    ბით ერთი ათასწლეულით წინ უსწრებს ქართულ-ზანური ერთიანობის დაშლას.
    17
    2. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი
    : 8ა. 0-1, და C მდგომარეობათა შეპირისპირებეთ ვიღებთ მათთვის ამო-
    “სავალ მდგომარეობას, რომელიც. გვიხასიათებს ენობრივ სისტემას საერთო-
    ქართულ-ზანურ დონეზე. ამ უკანასკნელის შეპირისპირებით C. მდგომარეობას-
    თან აღვადგენთ მოდელებს, რომლებიც აღგვიწერენ პირველი მიახლოებით
    საერთო-ქართველურ ენობრივ მდგომარეობას დიფერენციაციის წინა პერი-
    ოდში. სწორედ ამ უკიდურეს # წერტილამდე შეიძლება მივიდეთ ისტორიულ
    ქართველურ ენათა შეპირისპირების საფუძველზე განხორციელებული შედარე-
    ბითი რეკონსტრუქციის გზით. შედარებითს რეკონსტრუქციასთან პარალელეუ-
    რად შინაგანი რეკონსტრუქციების გამოყენება ცალკეული ქართველური ენის
    ფარგლებში საშუალებას მოგვცემს უფრო ღრმად შევიჭრათ ქართველურ ენათა
    პრეისტორიაში და აღვადგიხოთ მათი ჩამოყალიბებისა და განვითარების
    ზოგადი სურათი. :
    ქართველურ ენათა დიაქრონიულ ანალიზს ჩვენ ფონოლოგიურ სისტემათა
    შეპირისპირებით ვიწყებთ, რათა შემდგომ ენობრივი სისტემის უფრო მაღალ,
    მორფონოლოგიურ დონეზე ავიდეთ 1 და აღვადგინოთ ის მოდელები, რომლე–
    ბიც საერთო-ქართველური ენისათვის უნდა ყოფილიყო დამახასიათებელი
    დიფერენციაციისწინა პერიოდში.
    რეკონსტრუირებული საერთო-ქართველური სტრუქტურებიდან ისტო-
    რიულად დადასტურებულ სტრუქტურათა დედუცირება წარმოგვიდგენს სქე-
    მატურად იმ გზებს, რომლებიც ქართველურ ენებს უნდა გაევლოთ თავიანთი
    ფორმირებისა და ისტორიული განვითარების პროცესში, მოყოლებული პრე-
    ისტორიული ხანიდან (საერთო-ქართველური ენობრივი ერთიანობის დაშლის
    პერიოდიდან) ვიდრე ისტორიულ (დოკუმენტურად დამოწმებულ) ეპოქამდე.

    1 ენობრივი სისტემის იერარქიული დონეების შესახებ იხ. L, LL. –ნ31 თ 01X, LIილVI5L(C
    ს16იLგჯიხწ7 (110908708, VII, # ქვ, 1958, გვ. 225 შმდ.).
    ნაწილი პირველი

    სონანჭთა სისზემა ქართვებუტ ენებში


    თავი პირველი

    /ტ/ ზე /9/ შონემები ქატთველუ#4 ენებში


    1. სონანტთა აღგბგილი ენის ფონოლოგიურ სისტემაში

    1.1. ენის ფონემური ერთეულები შეიძლება სხვადასხვა თვალსაზრისით


    იქნენ დაჯგუფებული ფონოლოგიურ სისტემაში. განსაზღვრული წესით დალა-
    გებული ფონემები ქმნიან კლასებს, რომელნიც სპეციფიკური სტრუქტურული
    თავისებურებებით ხასიათდებიან და ერთმანეთს გარკვეული ნიშნით უპირის-
    პირდებიან დაპირისპირების საფუძვლად ფონემათა მარცვლოვნობის
    პრინციპის გამოყენებით ფონემურ ერთეულთა სამი ძირითადი კლასი გამო-
    იყოფა;
    : სენ კლასში გაერთიანდება ის ფონემური ერთეულები, რომელნიც ენაში
    ფუნქციონირებენ მხოლოდ როგორც მარცელოვანი ელემენტები (ე. ი. როგორც
    მარცვლის შემქმნელი ელემენტები მათთვის დასაშვებ ყველა პოზიციაში);
    ს კლასში გაერთიანდება ის ფონემური ერთეულები, რომელნიც ფუნვე-
    ციონირებენ მხოლოდ როგორც უმარცვლო ელემენტები (ე. ი. როგორც ელე-
    მენტები რომელნიც არც ერთ მათთვის დასაშვებ პოზიციაში არ ქმნიან
    მარცვალს);
    0 კლასში გაერთიანდება ის ფონემური ერთეულები, რომელნიც ფუნქ-
    ციონირებენ პოზიციისდა მიხედვით როგორც მარცვლოვანი ან უმარცვლო
    ელემენტები (ე. ი. ამ ფონემათათვის დამახასიათებელ პოზიციათა სიმრავლის
    ერთ ნაწილში ისინი წარმოდგენილი არიან როგორც უმარცვლო, ხოლო მეორე
    ნაწილში –– როგორც მარცვლის შემქმნელი ელემენტები).
    + კლასში შემავალ ფონემებს, რომელნიც დანარჩენ ფონემურ ერთეუ-
    ლებს უპირისპირდებიან მარცვლის შექმნის უნარით ყველა პოზიციაში, ვუწო-
    დებთ (საკუთრივ) ხმ-ოვნებს;
    8 კლასში შემავალ ფონემებს, რომელთაც მარცვლის შექმნის უნარი არც
    ერთ აოზიციაში არა აქვთ, ვუწოდებთ (საკუთრივ) თანხმოვნებს;
    0. კლასში შემავალ ფონემებს, რომელთა მარცვლიანობა-უმარცვლობა
    პოზიციით განისაზღვრება (ე. ი. რომელნიც გარკვეულ პოზიციებში ფუნქციუ-
    რად ხმოვნებს უტოლდებიან, ხოლო სხვა პოზიციებში -–- თანხმოვნებს), ვუწო-
    დებთ სონანტებს.
    21
    სონანტური ფონემები ენის ფონოლოგიურ სისტემაში ქმნიან (კალკე
    კლასს, რომელსაც დისტრიბუციული თვალსაზრისით სპეციფიკური ნიშნები
    ახასიათებს და რომელიც უპირისპირდება საკუთრივ ხმოვანთა და თანხმო-
    ვანთა კლასებს 1.
    1.2. სონანტურ ფონემათა კლასები დამახასიათებელია მრავალი ენისა-
    თვის, რომელთა ფონოლოგიური სტრუქტურა და ფონემათა შედგენილობა
    ხშირად საგრძნობლად განსხვავდება ერთმანეთისაგან.
    1.3. სონანტთა (ან, როგორც მათ აგრეთვე უწოდებენ, ნახევარხმოვანთა
    (§6M01X0%61§)) მეტად რთული სისტემა გამოიყოფა ინდოევროპულ ენებში. (ს)
    და (ს1, I11 და II1 ელემენტები წარმოადგენდნენ ძველ ინდოევროპულ ენებში
    შესაბამისად საერთო. /”ს/ და /”)/ ფონემათა ორ სხვადასხვა კომბინატორულ
    ვარიანტს, რომელთა გამოვლენა მეტყველების ნაკადში მთლიანად დამოკიდე-
    ბული იყო ფონეტიკურ გარემოცვაზე. ამ ფონემათა მარცვლოვან თუ უმარ-
    ცვლო ვარიანტებს განსაზღვრავდა მხოლოდ მათი განაწილება: ორ თანხმო-
    ვანს შორის ეს ფონემები რეალიზდებოდა მარცვლოვანი |V) და |I1) ვარიანტე-
    ბის სახით (აგრეთვე სიტყვის თავში თანხმოვნის წინ და სიტყვის ბოლოს
    თანხმოვნის შემდეგ), ხოლო ინტერვოკალურ პოზიციასა და ხმოვანსა და თან-
    ხმოვანს შორის (აგრეთვე სიტყვის თავში ხმოვნის წინ და სიტყვის ბოლოს
    ხმოვნის შემდეგ) –-– როგორც უმარცვლო Iს) და II) ვარიანტები". ამგვარი,
    მონაცვლეობა ხშირად ეტიმოლოგიურად იდენტურ წარმოებებში (ერთი და
    იმავე პარადიგმის ფარგლებში) დასტურდება: ბერძნ. დას/თ |ეხბსყCნ|) „გავრ-
    ბივარი, 25'Xთ |1C(06) „ვტოვებ“ (უმარცვლო |ს| და (I) ხმოვანსა და თანხმო- –

    1 ფონემათა დაჯგუფება მარცვლოვნობის პრინციპის მიხედვით გულისხმობს მარცვალს


    როგორც წინასწარ განსახღვრულ ფონოლოგიურ ოდენობას. მარცვლის ფონოლოგიური გან-
    საზღვრა შესაძლებელია „თანხმოვნისა“ და „ხმოვნის% ცნებათა საფუძველზე, რომლებიც გამოიყო-
    ფა ფონემათა კომბინაციების ანალიზის შედეგად (შდრ. I. 0. 0'C0990V" ეხძკ. L. M. I») თ,
    V0V06I, C09050080ს, 800 5V1I)ეხ16-––8 იხი0ი010თ108) ძი1იI11)იი: VVი”ძ, 9, # 2. 1953,
    გვ. 103--122; IM. V0Cფ8Lხ, 5LსისსI6 იIM006თ1006 ძს ძიიჯყIტი: XII5, XVIII, 1988, გე. 10).
    ჩვენი მიზნებისათვის უფრო რაციონალურად მივიჩნიეთ ფონემათა კლასიფიცირება ფონოლო-
    გიური მარცვლის საფუძეელზე. რომელიც განიხილება როგორც პირველადი, ელემენტარული
    ცნება. გამოყენებული სხვა ფონოლოგიურ ერთეულთა განსასაზღვრავად (შდრ. II I180606L--
    I 2Xწ01506XM, 00 ხIს0 ძინწი1LI0ი7 0წ ისიიცთტ ი8L0CიLIC§ 0ი ა ძ!5ნ)ხსს0სე) სე515
    ბიე LIს)დს15L108, VII, #50, 1--2, 1952, გე. 8 შმდ.). ფონოლოგიური მარცვალი პრაქტიკუ-
    ლად ფონეტიკური საშუალებებით დეფინირებულ მარცვალს ემთხვეკა. ემპირიულად მარცვლის
    როგორც ფონოლოგიური ოდენობის არსებობა ეჯეს არ იწვევს (შდრ. L. I კვ ი10ი 510», L2»
    §VII2ხმLI0ი ლი 518Vც: 360»MVM »V M0CM „#4. 66#VM0, 560?ჯიიმ, 1937, გვ. 315 შმდ.); ფონო-
    ლოგიური მარცვლის შესახებ იხ. აგრეთეე ჰ,. 11 XV 10 VIC>, C0სს)ხსიიი ბ I3 (060L10
    ძა 18 98წIIინ6: 80)10(1ი ძ6 12 500)6(ტ Lი010ხე156 ძგ LIითს15(10ს00ლ, VIII. 1948, C#800V)C,
    გვ. 80-–-114; 11, ქ)9M#0ხ§00 იხძ M. ILL8110, Iსძვთიისც1§ 0” 1ეითს80ც, '5-CILMV06)-
    ს8>0, 1956, გე. 20 შმდ.; IM. L, I) 1M 0, ნხიიცIი105. ტ L0CIIII0V6 წ0L ICძსლ!ილ 1ვილფსაქლვ:
    0 VIILI0იჟ. #00 #LხიL, 1901, გვ. 144),
    2 ჩვენ აქ ვერ შევჩერდებით ინდოევროპულ სონანტთა დისტრიბუციის სრულ და დაწვ-
    რილებითს განხილვაზე. ინდოევროპულ სონანტთა სისტემაში შემავალ ფონემათა ალოფონური
    ვარიაციების ანალიზი იხ. ნაშრომში VI. სLძ8–66L%070, IC 1იძი-სსლიხიგი 60001V0%/01§:
    ),გიწფისებ, 19, # 9, 1943, გე, 83--124, სადაც მოცემულია სონანტურ ფონემათა დისტრიბუ-
    ციული შოდელები.
    22
    ვანს შორის), მაგრამ აორისტის ფორმებში 6-სმოვნის ჩავარდნის შედეგად
    გვაქვს 6-X>X-0V, 6-დჯს/-0V (მარცვლოვანი (|ს|) და (1) თანხმოვნებს შორის).
    ამავე რიგისა იყო საერთო-ინდოევროპულ ფონოლოგიურ სისტემაში /+
    წ 5ი ”)/ ფონემები; ამ ფონემათა უმარცვლო IL 1 II ი) და მარცვლოვანი
    LL 1 ჯი ი) ვარიანტები შეპირობებული იყო იმავე პოზიციებით, რომელნიც
    /“ს/ და // სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების გამოვლე-
    ნას განსაზღვრავდნენ.
    სონანტური ფონემების თითოეული ამ პოზიციურ ვარიანტთაგანი (მარ-
    ცვლოვანი –– უმარცვლო) მხოლოდ განსაზღვრულ ფონეტიკურ გარემოცვაში
    დასტურდებოდა. სონანტთა მარცვლოვანი ვარიანტებისათვის დამახასიათე-
    ბელი პოზიციები გამორიცხული იყო მათ უმარცვლო ვარიანტთათვის და
    პირუკუ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო
    ვარიანტები ერთმანეთთან დამატებითი დისტრიბუციის დამოკიდებულებაში
    იმყოფებოდნენ.
    სონანტთა შორის საერთო-ინდოევროპულ დონეზე არსებული მიმართე-
    ბები სხვადასხვაგვარად აისახა, ისტორიულად დამოწმებულ ინდოევროპულ
    ნებში.
    2 ძველ ინდურში /"L/ სონანტის მარცვლოვანი ILI და უმარცელო IL) ვარი-
    ანტები ზუსტად იმავე პოზიციებში გვხვდება, რომლებშიც /"ს/ სონანტის
    შესაბამისი მარცვლოვანი (ნ) და უმარცვლო |ს) ვარიანტები. მათ შორის
    სტრუქტურული პარალელიზმი აშკარაა: ძვ. ინდ. IILILას „მამებს შორის“
    (ლოკ., მრ. რ.) ისეთსავე მიმართებაშია #Iხვ»8ს „მაშები“ (სახ. ბრ., მრ. რ.)
    ფორმასთან, როგორშიც §ხ0V5ს „შვილებს შორის“ (ლოკ., მრ. რ.) –– ვსიეVეხ
    „შვილები“ (სახ. ბრ., მრ. რ.) ფორმასთან; ძვ. ინდ. §Vსიხე” „ჩაძინებული“.
    (შდრ. ბერძნ. 0სXV0- „ძილი") ისეთსავე მიმართებაშია ძე. ინდ. §Vეხიიხ „ძილი“
    ფორმასთან, როგორშიც ძვ. ინდ. ს)I6C0ნ8(1 „ეკითხება“ ძვ. ინდ. )Iილივს „კი-
    თხვა“ ფორმასთან. 9
    ბერძნულში ძვ. ინდ. III-ს შესატყვისად დასტურდება სე), რომელიც
    რმავე მარცვლოვანი ი.-ე. ფე” სონანტისაგან მომდინარეობს: შდრ. ძვ. ინდ.
    ი

    01 წI5I--ბერძნ. »თ+ითთ, „მამებს“; შდრ. აგრეთვე სრული პარალელიზმი ისეთ


    ფორმებში, როგორიცაა ბერძნ. დ§5სVV) –- 6-დსV-0V, 76-V)
    –- 6-X-0V, ერთის
    მხრიე, და 050#0სთა „ვხედავ“; აორ,. 6-609#-CV < 6-0I-0ს, მეორე მხრივ, სადაც
    ძგუ- ფორმამ აორისტში 6-ხმოვნის ჩავარდნის შედეგად მოგეცა “ძიხ-
    ფორმა (შდრ. ძე. ინდ. თალი „ნახული“).
    მარცვლოვანი (91 ბერძნულში, ისე როგორც ძველ ინდურში, (გ) ხმო-

    ვანს იძლევა: შდრ. აორ. 2. #61-2თ9--იV (X20X7V „ვიტან, ვიტანჯები")<. "ხიხხ-;


    ძვ. ინდ. ხვ0LVIIL „ცემა“: ხეჯმხ „ნაცემი“ და სხვ.. (81) ხმოვანი· მოგე(აა. ამ
    ენებში აგრეთვე ინდოევროპულმა მარცვლოვანმა L”ი) სონანტმა 1.
    სონანტთა
    უმარცვლო LIXL1 #) ი ვარიანტები. ისტორიულად დამოწმებულ
    ინდოევროპულ ენებში ძირითადად უცვლელი დარჩა, ხოლო. მარცვლოვანმა:
    IL1 ი სჯ) ალოფონებმა განსხვავებული რეფლექსები მოგვცეს ინდოევრო–
    ით0C0C0
    პული დიალექტებისდა მიხედვით 8.
    %.: ძვ. ინდ. 5 ბერძნ. »8, 2L; ლათ. 0L; ბალტ.-სლავ. II, VI; ხეთ. მ1:
    ი
    ძვ. ინდ. იასხ „სიკვდილი“, ჯგ მკვდარი"; ლათ. Iი0I§ (ნათ.

    ბრ. თიXLI5); »ი0L69V§; ლიტ. აა); ბერძნ. (ჰომ.) XთიC!იე || X0C6:»“


    „გული“; ლათ. 00L (ნათ. ბრ. 00X1§); ხეთ. #მXVI1I-.
    X1: ძვ. ინდ. თ ბერძნ. 12, 21; ლათ, სI; ბალტ.-სლავ. 1), VI; გუთ. VI;
    ხეთ. მ1: შვ. ინდ. VIX2ხ „მგელი“; ლიტ, VIIII2§; გუთ. +«სII/5; ძვ.
    ინდ. I)IIხVხ „ფართობ; ბერძნ »2>=სC; ხეთ. ივ16003-,ბეჭი“;
    ბერძ. > თ-2V%-;
    : ძვ. ინდ. 3; ბერძნ. 1; ლათ. 0II წა -სლავ. 1Iი, ის); გუთ. VI:.
    ა

    შდრ. უარყოფის ნაწილაკი ი.-ე. “)-: ძვ. ინდ. მ-)02(იხ »უცნობი“,


    ბერძნ. შ-/Vთ+0:, ლათ. 1ყ0Cხს5§<” პი ყინსი8;
    : ძვ. ინდ. 2; ბერძნ. ვ; ლათ. 6; ბალტ.-სლავ. III, 00); გუთ. ხი:
    ი5

    ძვ. ინდ. (81-00 „ასი“, ბერძნ. 6-Xთ<6V, ლათ. ლ060LV01), ლიტ. ყული
    გუთ. ხყსიძ.
    სხვადასხვა ტემბრის სრული წარმოების ხმოვნები, რომლებიც ისტორიუ-
    ლად დამოწმებულ ინდოევროპულ ენებში LX 1 თ ს სონანტთა მეზობლობაში.
    დასტურდება, წარმოიქმნენ სონანტთა ისტორიულად არსებული მარცელოვ-
    ნობის ხარჯზე. ვიწრო წარმოების 1, ს, 0 ხმოვნები განვითარდა “მარცვლოვან
    სონანტებთან გერმანიკულში, ბალტურ-სლავურში, ნაწილობრივ ლათინურში-
    CL “I და LI სონანტებთან), ლათინური, სადაც L"ი). და Lი)1 სონანტებთან
    სრული ფარმოების გ-ხმოვანი განვითარდა, ამ მხრივ მერყეობას ავლენს.
    1 მარცვლოვან (აც )1ც თაც მი) ვარიანტთა არსებობა ინდოევროპულში და მათი პარალე–
    ლიზმი /Vს/ და /%I/ სონანტებთან პირველად დაადგინეს პ. ოსტჰოფმა და კ. ბრუგმანმა. ამ აღმო–
    ჩენას უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ინდოევროპული ეოკალიზმისა და აბლაუტურ ხმოვანთმო–
    ნაცვლეობის მექანიზმის გარკვევისათვის, მთელი შემდგომი კვლევა-ძიება ინდოევროპული ენობრი–
    ვი სტრუქტურისა ამ მონაცემებს დაემყარა, იხ. I. 8Xს თ თ ზი ი, Mე§ცI15 500805 III ძიL10ძი0-
    ცფმზ(თოვი18ლხიი 6IL0იძვიჯვიხტ (CსXCIს§ სიძ ცს.:სფთვგიიხ 5Lსძ!Iბი, 9. გე. 287-–338); მისივე:
    Cთსიძოავ ძი 70-200სლიძიი CLეთთ8LIM ძლი 1იძილღბთვი150)0ი 30”360ტ6ი, I, 5§I8§5-
    ხსჯე, 1897, გვ. 256 შმდ.; მისივე: LსI»ი V6L91016ს6ციძტ (/2ოიეLIV ძი» )იძიფიოივი!-
    ნიხრი 50I8იხტი, 5C-855ხVLთ, 1904, გვ. 121 შმდ.; შდრ. I. IL 1» CL, Iიძიფი8ი195006 (+I2-0-
    X08Iს, 1I. 00» 1იძინიXი80150ს0 V0L6§II5I00§, IIC1ძლ1ხიIდ,. 1921, გვ. 11 შმდ.; I. 2V§5-
    89ჯX9, Mტთ01X6 ნსL 16 §75(ბი6 ხIIIიILII ძლივ V0X6ICვ ძეუვპ 108 )8ითიხლა 1იძი- -60XL0-
    ჯრძიი05, L610216. 1878, გვ. 16 შმდ.
    ? შდრ. #. M 068, 80000MV0 6 C0ძთ6MI!I16.1ხM06 V3MVM6MII6 ყM000600/16VCMILX #M3ხ-
    X04ჩ, V#- 4 1938, გვ. 142 შმდ.
    24:
    2-ტემბრის ხმოვნები წარმოიქმნა მარცვლოვან LI M სონანტებთან სომხურსა:
    და ბერძნულში (სონანტის წინ ან მის შემდეგ). ძველ ინდურში სონანტის.
    მარცვლოვანი IM) ვარიანტი უშუალოდ მარცვლოვანი (I) ელემენტის სახით
    დასტურდება, რომელსაც ი,-ე. LI ვარიანტის რეფლექსიც დაემთხვა,
    მარცვლოვანმა LI) და VI) სონანტებმა ძველ ინდურსა და ბერძნულში
    სრული ვოკალიზაცია განიცადეს და წარმოდგენილ იქნენ ვგ-ხმოვნის სახით.
    „ ინდოევროპულ მარცვლოვან სონანტთა განსხვავებული გახმოვანება ის-
    “ ტორიულად დამოწმებულ სხვადასხვა ენებში მიუთითებს სრული წარმოების
    ხმოვანთა 'მედარებით გვიანდელ წარმოქმნაზე მარცვლოვან სონანტებთან
    მეზობლობაში, ამ პროცესის დასრულება ცალკეულ ენებში დამოუკიდებლად
    უნდა განხორციელებულიყო. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მარცვლოვან სო-
    ნანტთა ვოკალიზაცია ჯერ კიდეე საერთო-ინდოევროპულ ეპოქაში ჩაისახა,
    რამაც მათი დიალექტური არეალებისდა მიხედვით განაწილებული ტემბრული
    შეფერადება შეაპირობა4).
    1.4. ჩვენ წინაშე დგას კითხვა: არსებობს (ან არსებობდა) თუ არა ქარ-
    თველურ ენებში ფონემათა ანალოგიური კლასი, რომელიც დისტრიბუციულად
    უპირისბირდება (ან უპირისპირდებოდა) საკუთრივ ხმოვანთა და თანხმოვანთა.
    კლასებს? ქართველური ენობრივი სტრუქტურისათვის ამ მეტად მნიშვნელო-
    ვანი სიკითხის გასარკვევად ჩვენ უნდა მოვახდინოთ ისტორიულად დამოწმე-
    ბულ ქართველურ ენებში არსებულ ფონოლოგიურ მიმართებათა დესკრიფცი-
    ული და შედარებითი ანალიზი წმინდა სინქრონიულ პლანში და ამ ანალიზის.
    შედეგად მიღებული მონაცემების დიაქრონიული ინტერპრეტაცია, სინქრო-
    ნიულად დადგენილი ფაქტების პროიცირება საერთო-ქართველურ დონეზე,
    რათა ამ გზით რეკონსტრუირებულ იქნეს საერთო-ქართველურში ისტორიუ-
    ლად არსებულ ფონოლოგიურ მიმართებათა მოდელი,
    ამ თვალსაზრისით ქვემოთ ჩვენ ჩავატარებთ (ვ), |9I, წუI და (9), (ი) ბგე-
    რების? დისტრიბუციულ ანალიზს; გავარკვევთ, თუ რა კომბინაციებს აწარ-
    მოებენ ისინი სხვა სეგმენტებთან, რაგვარ ფონემურ დაჯგუფებებსა და მიმ:
    დევრობაში არიან ეს ერთეულები წარმოდგენილი, რათა დადგენილ იქნეს
    მათი სტრუქტურული ფუნქციები (ე. ი. მათი მიმართებანი სხვა ფონემებთან
    გარკვეულ მიმდევრობაში) და ამის საფუძველზე მათი ადგილი ცალკეულ
    ქართველურ ენათა ფონემურ სისტემაში. ·

    2. (94) და (უა) ბბერათა ურთიერთობა სვანურში


    2.1, თანამედროვე სვანურში არ მოგვეპოვება კბილბაგისმიერი სპირანტი-
    (ვ). განსხვავება (უ)-სა და (8)-ს შორის ისაა, რომ (უ) ქმნის მარცვალს, ხოლო
    Lე)-ს მარცვლის შექმნა არ შეუძლია. როგორ უნდა შეფასდეს განსხვავება Iუ|-სა
    1 შდო. V. I0L2წ0, LI ცII0ძლ”სი8 ძივ 'იძიწიითის1§0იხლ0 აიჯელIთტხ!იL5,
    1I6I00)1ხიLწ. 1904, გე. 66,
    ? იგულისხმება, რომ (ვ), (ტ) და (უ), (ი) და (9) ბგერები გამოყოფილია როგორც დამო-
    უკიდებელი სეგმენტური ერთეულები კართველურ ენათა მეტყველების ნაკადში. მეტყველების
    ნაკადის (ჰიელმსლევის –– „ტექსტის”) სეგმენტაციის შესახებ იხ. >». 5.
    ტერმინოლოგიით LI სL-
    #15, MლLII0ძ3 10 5(I00(სL81 1იცს15LIC5, CIIIC9C0, 19M). გე. 25 შმდ.
    25.
    და |ჟტ)-ს შორის ფონოლოგიური თვალსაზრისით; არის თუ არა (უ| და |უ|
    სვანურში სხვადასხვა ფონემები. თუ ეს ერთი და იმავე ფონემის პოზიციური
    ვარიანტებია (ალოფონებია) ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად განვიხილოთ
    Iუ|-და (უე) სეგმენტების დისტრიბუცია1.
    2.2. მარცვლოვანი |უ| სვანურში შემდეგს პოზიციებში დასტურდება:
    ა». ანლაუტში თანხმოვნის წინ“ მაგალითები:
    ფორმულა! უშხუარ „ერთმანეთს“
    #--ი) უდილ „გდა (დისთვის)“
    უსგუა „ექვსი“
    უმჩა „უბერებელი%
    8. აუსლაუტში თანხმოევხი! ვურუ „ხვრელი"
    შემდეგ: ეშხუ „ერთი“
    C-- 9 მიშგუ „ჩემი“
    ისგუ „შენი“
    C. თანხმოვნებს შორის ანლაუტში: ძუღუა „ზღვა“
    #6-0 ზურალ „ქალი“
    ძუჰერა „საცერი“
    ს. ხმოვნის მომდევნო ო” თანხ- აკუშ „გატეხე“
    მოვანს შორის აუსლაუტში: ნაშურ „ნაწყენი“
    VC-C+
    L. თანხმოვნებს შორის მომდევნო სგურდა „იჯდა“
    თანხმოვანთა ჯგუფით: ეჩუნღო „შემდეგ“
    6--00 დაშდულდ „დათუნია“
    ჩუ ყუყდა „დაცუცქებული იკო“
    '! ვემყარებით ძირითადად ბალსხემოური, ნაწილობრივ ლაშხური დიალექტის ჩვენებას,
    თუმცა მიღებულ დასკენებს, როგორც ჩანს, ძალა აქვთ ბალსქვემოურისთვისაც. ლენტეხურის
    ვითარება რამდენადმე განსხვავებულია. არ ვეხებით გრძელი უ-ს საკითხს, /უ/ ყოველთვის მარ-
    ცვალს ქმნის და თანაზედროვე სვანურის ფონოლოგიურ სისტემაში განიხილება როგორც დამო–
    უკიდებელი ხმოვანი ფონემა, ·
    ? «აღნიშნავს გამონათქვამის (სიტყვის) თავს ან ბოლოს (პაუზას);
    – ა განსახილველი სეგმენტის პოზიციას;
    ” მახვილს;

    V ი ხმოვანს (ან მაოცვლის შემქმნელ ელემენტს);


    XV . გრძელ ხმოვანს;
    V · მოკლე ხმოვანს,
    C ღ· თანხმოვანს (ან ყოველგვარ უმარცვლო ელემენტს): თუ „თანხმოვანთა%
    (C) ჯგუფში სპეციალურად გამოსაყოფია „სონორი" რ, ლ, მ, ნ ელემენტები, იხმპრება სიმ-
    ბოლო Cყ. სპეციალურად „არასონორი" თანხმოენის აღსანიშნავად იხმარება სიმბოლო Cყ.
    სიმბოლო C საერთოა და აღნიშნავს როგორც სონორებს, ისე ხშულებსა და სპირანტებს. _
    " თანხმოვანს (C) ყველა მისთვის დასაშეებ პოზიციაში შეიძლება შეენაცვლოს სვანური-
    სათვის ბუნებრივი კომპლექსები: (შდ, სდ, შგ, სგ, შკ, სკ, შყ, სყ) და დეცესიური რიგის ჰარმო–-
    წიული კომპლევსები (დეცესიური კომპლექსების შესახებ იხ. გ: ახვლედიანი, ზოგადი ფო-
    ნეტიკის საფუძვლები, თბილისი, 1949, გვ. 107--109, 301--307) ფონოლოგიურ მიმართებათა
    თვალსაზრისით ეს კომპლექსები ჰომოგენურ ერთეულებს წარმოადგენენ და სტრუქტურულად
    უტოლდებიან მარტივ თანხმოვანს. ამდენად C სიმბოლო ამგვარ კომპლექსებსაც მოიცავს,
    „26
    L. თანხმოვანთა ჯგუფის შემდეგ მაგალითები:
    "მომდევნო ხმოვნით ან თანხმოვნით: ადქკუარე „იფიქრა“
    CჯC +__V
    6 ადქუთუნე „გაანძრია“

    თ. ხმოვნის შემდეგ მომდევნო ბქვ. შაურდენ „შევარდენი“


    ჯგუფით სონორი + თანხმოვანი: ბქვ. ყაურჯენ „ყავარჯენი“
    V-–-CაC ნაუნხოლოშ „სინებივრით” 1,
    "II. მახვილიან პოზიციაში თავკიდურ ჯუ'უა „ლუ“
    თანხმოვანსა. და ხმოვანს შორის 2: მუ'გ'-ეშ | მუ'ზ'-ემ-იშ „შამისა“
    CV შდუ'უ'ე „თოვს“
    ცხუუარ „ისრებიC
    1. ხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში: ფაუ „ჯოხი“
    V-–---:

    „ჰყ. მოკლე ხმოვანსა და ბოლოკიდურ დაუთ (საკ. სახელი)


    თანხმოვანს შორის საუდ „მონატრება; სევდა“
    V--C:: ლშხ. კეურ „კევრი"
    2.3. უმარცვლო |გ| სვანურში შემდეგს პოზიციებში გვხვდება:
    „ე. ხმოვნის წინ ანლაუტში: მაგალითები:
    +-V ' უფარგ „აზნაური“
    ტაზირ „ვაზირი“
    გარე „წვერი“
    “ს. ხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში: ღანაფ ორსული“
    ლანგა „ცოცხი"
    დატ „დევი“
    . თანხმოვნის შემდეგ ჟუისგ4 „ვაშლი“
    რ

    აუსლაუტში 2;
    დაშდე „დათვი“
    0–-::
    შდუგე „თაგვი“
    «C. ინტერვოკალურ პოზიციაში: შდაჟტალ „მერცხალი“
    –

    V-–V ახთატან „დაებადა“


    ლიხტატი „ხატვა“

    .8. თავკიდურ ან ხმოვნის ნიშგტე9 „ჩვენი“


    “მომდევნო თანხმოვანსა და ჯტინელ „ძველი“
    ხმოვანს შორის: დადტან (საგვარეულო სახელი)
    შტან „სვანეთი“
    »C6--V
    '1 ნაუნხოლოშ Cურყეამს ხორდას „„სინებივრით კოშკი ჰყავდი" (სვან. პოეზია, 1. # ჰ, გვ. 6).
    ”? წუ)-სა და ხმოვანს წორის ჩვეულებრივ ვითარდება გარდამავალი ბგერა (4) (61106).
    მიხედვით
    9 ბოლოკიდური (4| ბრუნების პარადიგმაში არ მონაცვლეობს პოზიციისდა
    მარცვლოვან (უ|-სთან, რაც პარადიგმის უნიფიცირებ ის ტენდენციით არის შეპირო-
    +"(C--C2+)
    2იც. ბრ. დანდუ-ს. დდუგტ-ს: ვით. ბო. დამდე-დ. მდუგტ-დ. .
    · ბებული: შდო,
    7
    #. ორ თანხმოვანს შორის, მაგალითები:
    რომლებიც მოქცეულია ლაჭტრა „ფანჯარა4
    ხმოვნებს შუა1: ხოშტრი „აწყენს“
    VC-CV იშხტნი „ინახავს“
    ყ. ხმოვანსა და თანხმოვანს
    ნაჭტთმინი „მოუთმენლობა“
    შორის მომდევნო ხმოვნით
    იჭჟე „იძინებს“
    ან თანხმოვნით:
    V ლაუფდილა „დები“ (დისათვის»
    V-–-CიC ნაჭტბადროშ „საუბედუროდ“
    ხ. გრძელ ხმოვანსა და ბოლო-
    კიდურ თანხმოვანს შორის: შდა4შ „მარტო, ცალკე"
    V-0> წატრ „წერო“
    1. მიმდევრობასა-–ხმოვანი-+ მურყტამ „კოშკი“
    + სონორი-Lთანხმოვანი-–და მურყტმალ (მრ. რ.)
    ხმოვანს (ან თანხმოვანს
    + ანტყტასგ „ვარსკვლავი“
    “++ხმოვანს) შორის: ანტყუსგარ (მრ. რ)
    V0§0– არდტნე „ამყოფებს“
    ამსტალდ „ადამიანი“
    ლირღტე „დაქცევა, დანგ“ევა"-
    ). ხმოვნის მომდევნო ორ აკუშ „გატყდი“
    თანხმოვანს შორის აუსლაუტში: აქუც „გაწყდი“
    VC-–-CX% უოქტრ „ოქრო“
    2.4. ზემოთ ჩვენ განვიხილეთ (წუ) და |უე| სეგმენტების დისტრიბუცია:
    ყველა მათთვის დამახასიათებელი პოზიციის გათვალისწინებით. ამ პოზიციათა
    შეპირისპირება (უ) და |ე1 სეგმენტთა დისტრიბუციის თვალსაზრისით მოცე-
    მულია მატრიცში (იხ, გვ. 29), რომელშიც გათვალისწინებულია მათი ძირითადი:
    პოზიციები. (Iუ) და (8) სეგმენტთა დისტრიბუციის მატრიცული წარმოდგენა
    თვალსაჩინოს ხდის მათს პოზიციურ დაპირისპირებას და აადვილებს ამ სეგ-
    მენტთა ფონოლოგიურ ანალიზს ?.
    მატრიცში ვერტიკალურად განლაგებულია განსახილველი სეგმენტები,
    ჰორიზონტალურად -- მათთვის დამახასიათებელი პოზიციები, + ("0§ი. –)
    ნიშანი სეგმენტისა და გარკვეული პოზიციის გადაკვეთის წერტილში აღნიშ-
    ნავს ამ სეგმენტისათვის დამახასიათებელ (IL6§0. არადამახასიათებელ) ფონეტი-
    კურ გარემოცვას.
    + თუ წინა მარცვალში სმოვანი ამოღებულია (L6ჭ0. რედუცირებულია) თანამედროვე
    სვანურში არსებული ხმოვანთა სინკოპირების წესების მიხედვით, თანხმოვნებს შუა. გვექნება
    1უ1: 5 -ზგუნ-ე „დაასახლებს“ (შდრ. ად -ზიგ-ტნ-ე „დაასახლა“); ხ3-შხუნ-ე „აწვევი-
    ნებს“ (შდრ, ათ- შიხ-ტნ-ე „დააწვევინა"ბ); ლა-ლ-–სგურ-ა (შდრ. ლა-სგტრ-ა) „და-
    საჯდომი" (ხმოვანთა სინკოპირების შესახებ სვანურში იხ. ა. შანიძე, „წელიწადის“ ეტიმო-
    ლოგიისათვის: „წელიწდეული“, 1-––-II, 1923–-24, გვ. 7–11; ვ. თოფურია, რედუქციისათ- .
    ვის ქართველურ ენებში: იკე, I, 1946, გე. 67 შმდ.).
    ? პოზიციური მატრიცის შედგენისათვის იხ. აგრეთეე 7. 5. LL8XIL1§5, დასახ. ნაშო.,.
    ჯვ. 72 მმდ. :
    28
    ამ მატრიციდან ნათლად ჩანს, თუ რომელი პოზიციებია (უ) და (2| სეგ-
    შენტებისათვის საერთო, და რომელ პოზიციებში იმყოფებიან ისინი ერთმანე-
    თის მიმართ დამატებითი დისტრიბუციის დამოკიდებულებაში. წუ) და I42I)
    სეგმენტებისათვის საერთო პოზიციებია C--+, VC-0C> და V--#. დანარჩენ
    ჩვენ მიერ აღნუსხულ პოზიციებში გვხვდება, როგორც წესი, მხოლოდ ერთ-
    ერთი მათგანი1.
    ს პოზიცია
    «-0 §6-0 |(+-V)0C-> V0-05 V-+ V-CM# | V-C0C> |C0C--00
    L
    +
    C3

    +
    !

    I
    +
    +

    (გაგრძელება)
    პოზიცია

    000-0V- % 1450" VVIC


    _ V · V-Cღე 0 V- XV V0-CV V0ა 06-ტV

    1 (უ)| და (გ) სეგმენტებისჯთვის დამაზასიათებელი პოზიციების ანალიზი გასაგებს ხდის


    მრავალ ფონეტიკურ მოვლენას თანამედროვე სვანურ დიალექტებში. ასე, მაგალითად, V უC1:
    და V4ტ0# ფორმულების შეპირისპირებით ირკვევა, თუ რატომ გრძელდება ქართულიდან ნასე-
    სახებ სიტყვებში ბოლოკიდური -40C კომპლექსის წინ წარმოდგენილი ხმოვანი: გ ზ 5 ტ რ– ქართ.
    მგზავრი, წზ8 რ--ქართ. წერო, ჯ54 რ--ქართ. ჯავრი და სხვ. ბოლოკიდური #-C+
    კომპლექსის წინ სვანურში გამორიცხულია მოკლე ხმოენის არსებობა; მოკლე ხმოვნის შემდეგ
    დასაშვებია მხოლოდ -ეC# კომპლექსი. ამიტომ, თუ ქართულიდან შესულ სიტყვაში არ მოხდა
    ხმოვნის დაგრძელება, ქართულ /ვ/ ფონემას ამ პოზიციაში შეენაცვლება მარცვლოვანი (უ): შდრ.
    სპ უდ „მონატრება“ (ქართ, სევდა); კატირ (ფუძე კაურ-), ლშხ. კე ურ (ქართ. კევრი)
    და მისთ. (მოქმედებითი ბრუნვის ფორმებში, სადაც ხმოვანხე დაბოლოებულ ფუძეებზ; ბრუნ-
    ეის -ტ შ ფორმანტის დართვისდა მიუხედავად ხმოვანი არ გრძელდება: შდრ. დინო #შ „გო-
    “გონა“ (მოქმ. ბრ.), საქმე გვაქვს მორფოლოგიურ ანალოგიასთან: სხეა ბრუნვათა ფორმის ჯავ-
    ლენით მოკლე ხმოვანი შენარჩუნებულია მოკმედებითი ბრუნვის ფორმაშიც. ამისგან განსხვავე-
    ბით, ადვერბიალური შინაარსის იხოლირებულ შდ5#4შ „ცალკე“ ფორმაში, რომელიც იმავჭ
    -4შ ფორმანტით არის ნაწარმოები, დასტურდება წინამავალი ხმოვნის კანონხომიერ დაგრ-
    -ძელება|1.
    ელე (305 “ '
    C ფორმულის გათვალისწინება გასაგებს ხდის, თუ რატომ ხდება ქართულიდან

    ნასესხებ შა უ რ დენ ტიპის სიტყვებში ქართული ვ'ს (უ1 ელემენტით შენაცვლება: წავარ-
    დენ- ფორმას სეანურში #შატრდე ნ უნდა მოეცა (ნასესხებ, ისე როგორც საკუთარ სამმარცე–
    ' .-29
    2.5. სანამ დისტრიბუციული კრიტერიუმის გამოყენებით საბოლოო დას-.
    კვნებს გამოვიტანდეთ |უ) და |2) სეგმენტთა ფონოლოგიური ღირებულების.
    ფესახებ, საჭიროა გავითვალისწინოთ ის, თუ როგორ იქცევიან ეს სეგმენტები
    გაოკვეულ მორფემაში მათთვის დამახასიათებელი ფონეტიკური გარემოცვის
    შეცვლასთან დაკავშირებით, რაც შეპირობებულია მორფოლოგიური და ლექ-
    სიკური დერივაციის პროცესით. ადვილი დასანახია, რომ |უ| და |49| სეგმენ-
    ტები ასეთს ვითარებაში რეგულარულად ენაცვლება ერთმანეთს ერთი და
    იმავე მორფემის ფარგლებში. ეს მონაცვლეობა ხორციელდება დისტრიბუციის
    იმ წესების თანახმად, რომლებიც ზემოთ იყო ჩამოყალიბებული:
    სგურ (C)' „ზის“, სგურდა (I) „იჯდა"; ჩტესსგურ-და (L) „დაჯდა“:
    ა-სგტრ-ე (1) „სვამს“ („აჯენს“), ლი-სგტრ-ე (ი) „ჯდომა“, ლა-სგტრ-ა (L) „და-
    საჯდომი“; ჩუად-ყურ-დ-ა (M) „დაწვა": ა-ყტრ-ე (LI) „წევს“, ლი-ყურ-ე (I)
    „წოლა“; ქათ-გურ-ან (L) „გააგორე”": ა-გტრ-ან-ი (0) სააგორებს“, ლი-გტრ-ან-ი
    () „გაგორება!; ლშხ. თხუმ (0) „თავი“ (ბზ. მრ. რ. თხუმ-არ): მათხტმი (წ
    „მეთაური=; ლშხ. 4ტარგ (მ) „აზნაური“; ლი-ურგ (6) „აზნაურობა“, „აზნაუ-
    რული, თავადური ცხოვრება“; ხ-ო-შტრ-ი (წ) -სწყენს, აწყენს": ნა-შურ (L)
    „ნაწკენი"; კტეშ-ნ-ი (ი) „ტყდება“, კტიშ-ე (8) „ტეხს“, ლი-კტშ-ე (I) „ტეხა“:
    ა-კუშ (0) „გატეხე“; უდილ (#) „და" (დისთვის): მრ. რ. ლა-ტდილ-ა (9); უჟ
    (CV) „ძილი“: ი-ტჟ-ე (9) „იძინებს“; ქუთან (C) „იძვრის“: ა-ქუთუნ-ე (ჩ-
    „სძრავს, ანძრევს“, ხ-ა-შხ-უნ-ე (I, შნშ. 1) „აწვევინებს"“: ათ-შის-46-ე (IL)
    „დააწვევინა“; ჯუ" უა (8) „ძუ“: ლი-ჯ4-ან-ალ (ბ) „მძუვნობა" და სხვ.
    ქართული „-მცა“ ნაწილაკის შესატყვისი (უუ) მორფემა სვანურში თან-
    ხმოვნის შემდეგ ვლინდება მარცვლოვანი |უ|)-ს სახით: ლადეღ-უ “დღემც",
    ხმოვნის შემდეგ –– როგორც უმარცვლო |2): ხონაუ „კარგიმც!, ნომა-ე
    „ნუმც“.
    ამგვარივე მონაცვლეობის ნიმუშებია –– მიშგუ (8)/მიშგტ-ი (6) „ჩემი“,
    ი-სგუ/ისგტ-ი „შენი!, ეშხუ/ეშხტ-ი „ერთი“, იერუ/იერუ-ი „ორი“ -- სადაც
    მონაცვლე ერთეულები ფუნქციურად ტოლფასნი არიან (სინქრონიული თვალ-
    საზრისით) და, მაშასადამე, განსაკუთრებით ცხადად ჩანს უ/4 მონაცვლეობის
    წმინდა პოზიციური ხასიათი.
    2.6. ყველა ზემოთ განხილულ მაგალითში უ/4 სეგმენტთა მონაცვლეობა
    გამოწვეულია თითოეული სეგმენტისათვის დამახასიათებელ ფონეტიკურ გარე-
    მოცვათა მორფოლოგიურად შეპირობებული ცვალებადობით. ამგეარი რეგუ-

    ლიან ფუძეებზი სვანური ახდენს შუა ხმოვნის სინკოპირებას: შდრ. დედფალ „დედოფალი",
    §ნგლოზ „ანგელოზი“ და მისთ, (იხ. C. I10066+3, 188 1#ხიXCხV0)Iა0)0 Vბ»ხსთ, L0610-
    716. 1930, გვ. 17 შმდ.; ს. ჟღენტი, სვანური ენის ფონეტიკის.ძირითადი საკითხები, თბილისი.
    1949. გვ. 111 შმდ.), მაგრამ V--C5C0 გარემოცვაში დაუშვებელია (8), რის გამოც მას (უ|) ენა-
    ცვლება,
    ამგვარადვე, ქართულ ფორმაში წარმოდგენილი VუC მიმდევრობა შეინაცელება სვა-
    ნუოში 4C+ მიმდევრობით, თუ წინამავალი ხმოვანი დაგრძელდა: VუC > სეან. V4CX#, შდო.
    -ქართ. შინაური –-სვეანრ. შინ§5§4რ.
    ? ლათინური ასოები მაგალითებში მიუთითებენ (უ) და (4) სეგზენტთა ზემოთ განხილული
    დისტრიბუციული წესების ცალკეულ პუნქტებზე.
    ვი
    ლარული მონაცვლეობა I|უ| და IჟI სეგმენტებისა ერთი და იმავე მორფეზის.
    ფარგლებში თითქოს იმის სასარგებლოდ მეტყველებს, რომ ეს ელემენტები.
    უნდა განიხილებოდეს როგორც ერთი ფონემის რეალიზაცია, როგორც საერთო
    ფონემის პოზიციური ვარიანტები. :
    მიუხედავად ამისა, გვაქვს საფუძველი ვამტკიცოთ, რომ სხვაობა უ'ს»
    და 4'ს შორის თანამედროვე სვანურის თვალსაზრისით ფონემატურია: უ და
    5 თანამედროვე სვანური ენის ფონოლოგიური სისტემის დამოუკიდებელ
    ერთეულებს წარმოადგენენ.
    მართლაც, არსებობს რამდენიმე პოზიცია, რომლებშიც თანაბრად დასა-
    შვებია როგორც უ, ისე 4 (იხ. მატრიცი, გვ. 29). ამასთან აქ არა გეაქვს
    ე. წ. „თავისუფალი ვარირება" (ჯ6ვე. „თავისუფალი მონაცვლეობაბ): უ დას-
    ტურდება სიტყვათა (-6§ე. მორფემათა) ერთ ჯგუფში, ე –- სიტყვათა (#05).
    მორფემათა) სხვა ჯგუფში: მაგ., მრავლობითი რიცხვის სუფიქსი (|-უ| ყველა
    პოზიციაში მარცვლოვანი წუთი გამოიხატება, ხოლო მიცემით-მიმართულე-
    ბითი ბრუნვის ერთ-ერთი დაბოლოება ყოველთვის წარმოდგენილია როგორც
    (5): ლგდგარ-უ „მკვდრები“, მოლტ-იადუ „მოყვარულნი“, მიჟი ქებდა-უ.
    „მზის მამწყვდეველნი“; მაგრამ ამა-ტ „აქამდე“, ვან-ტ4 „ხარს“, ღერბათ-4.
    „ღმერთს“ და მისთ. მართალია, ის სიტყვები, რომლებიც მრავლობითს რიცხეს
    -უ სუფიქსით აწარმოებენ, მიცემითი ბრუნვის ნიშნად ჩვეულებრივ -4 დაბო-
    ლოებას არ დაირთავენ?1; ასე რომ არ გეხვდება შემთხეევები, სადაც მხო-
    ლოობითი რიცხვის მიცემითი ბრუნვა მრავლობითი რიცხვის სახელობითი
    ბრუნვისგან მხოლოდ «5: უ ოპოზიციით განირჩეოდეს. მაგრამ თეორიულად
    ასეთი შესაძლებლობა მაინც სავსებით გამორიცხული არ არის.
    რამდენადაც დასტურდება ფონეტიკური გარემოცვა, რომელიც თანაბ-
    რად იგუებს როგორც უს, ისე (|4)ს, ყოველთვის რჩება შესაძლებლობა
    აღმოჩნდეს მორფემათა ისეთი მინიმალ,რი წყვილები?, რომელთა სხვაობა
    მხოლოდ უ:5 ოპოზიციით იქნება გამოხატული, ე. ი. აღმოჩნდეს ისეთი
    მორფემა (სიტყვა), რომელშიც (უ|) (-6§ი. |უ|) სეგმენტის (81 (I6§ი- (უ) სეგ-:
    მენტთან შენაცვლების შედეგად (ფონეტიკური გარემოცვის შეუცვლელად!)
    მივიღებთ განსხვავებულ მორფემას (სიტყვას)?. ამგვარად, დაპირისპირება უ “4

    1 უნდა აღინიშნოს აგრეთვე, რომ -4 ფორმანტის გამოყენება: მიცემითი ბრუნვის ნი%- ·


    ნად, კერძოდ, ბალსზეექოურში დღეს ძალიან შეხღდუდულია (ლახშურში საერთოდ არა გეხედება).
    მეორე მხრივ, შეზღუდულია აგრეთვე მრავლობითი რიცხვის -უ სუფიქსის ხმარებაც (შდრ.
    თ. შარაძენიძე, სახლთა მრავლობითი რიცხიეის წარმოება სვანურში ბალსხემოური კილოს
    მიხედვით: იკე, VL გე. 197 შმდ.).
    ? მინიმალურ წყვილს ისეთ ორ მორფემას (”080. შინაარსის პლანის ორ ერთეულს)
    ვუწოდებთ, რომელნიც გამოხატულების პლანში ურთმანეთისაგან მხოლოდ ერთი ელემენტით
    განსხვავდებიან: მაგ., ქართ. ღარი: ზარი; ვატი: კაცი და მისთ. (იზ. წ... #. 081068300, #4»
    1იზ-იძსლLI0ი (0 06950XI0LIVც IIითს!3L103, #6CX Vი0VM, 1956, გვ. 15 შმდ. არსებობს წიგნის
    რუსული თარგმანი; L. LM00M, #80600ძ6MV2 #6 იძ00M0V0IMVM6M)0 #VM26V6MVMV. (IIბსიცყ.
    ტ 8MI3., M008ყ8, 1959, გე. 49 შმდ.).
    ? ლინგვისტური კვლევის ეს მეთოდი ცნო/ ილია თანამედროვე ენათმეცნიერებაში „კობუ-
    ტაციის“ სახელწოდებით (ახ. L, ყ 1010 8186V, #-იIიყით0იი8 L0 9 ხრის” 0 Iბიფსსდ ა,
    8იIსთიXი0, 1961, გე. 47; შდრ. #. M8LLI)იხI, ყი ის ძისX ხსისიბთლივ? ტლხე LI0ლVIა-
    31
    "თანამედროვე სვანურში, თუ აქტუალურად არა, ყოველ შემთხვევაში პოტენ-
    ციალურად მაინც, აღჭურვილია დისტინქციური ფუნქციით, თუმცა, ცხადია,
    აღნიშნული ოპოზიციის „ფუნქციონალური დატვირთვა“ მეტისმეტად მცირეა.
    გარდა ამისა, სპორადულად გვხვდება მაგალითები, რომლებიც არ ექვე-
    -მდებარებიან უ'სა და 4'ს დისტრიბუციის ზემოთ დადგენილ წესებს: ლა-მუ-ა
    „მამები“ (მხ. რ. მუ), მედუქან „მედუქნე, დოხტურალ „ექიმები+ (მხ. რ.
    დოხტურ), ა-კუშ-ა-ს! „გატეხოს“, ნაშურიელაი „ნაწყენი“, ზეთუნახაუ „მზეთ-
    უნახავი“, ნადპაურა „დევი". ასეთი მაგალითების ხვედრითი წონა მეტად უმნი-
    შვნელოა. ზოგი მათგანი ნასესხებია სხვა ენებიდან (პირველ რიგში ქართული-
    დან). და მაინც ამ ტიპის მაგალითების არსებობა ხელს უწყობს უ”სა და '#7ს
    შმორის ფონემატური სხვაობის სტაბილიზაციას თანამედროვე სვანურში.
    2.7. ჭცოველივე ზემოთქმულის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ: თანა-
    '·მედროვე სვანურის თვალსაზრისით /უ/ და /4/ დამოუკიდებელი ფონემებია.
    პირველი მათგანი ხმოვანთა სისტემის წევრია 2; მეორე შეიძლება დავახასია-
    თოთ როგორც ბილაბიალური სპირანტი. /უ/:/4/ ოპოზიციის ფუნქციონა-
    ლურა დატვირთვა სვანურში მეტად უმნიშვნელოა. ამ ფონემათათვის დამახა-
    -სიათებელ პოზიციათა უმრავლესობაში მათ შორის არსებული ფონოლოგიური
    დაპირისპირება (მარცვლოვნობა –– უმარცვლობა) ნეიტრალიზებულია, რასაც
    მოწმობს ამ ერთეულთა რეგულარული მონაცვლეობა ერთი და იმავე მორფე-
    მის ფარგლებში 1. :

    ვ. /უ/ და /4ე/ ფონემათა მიმართების დიაქრონიული ანალიჭი

    8.1. /უ/ და /ე/ ერთეულთა სინქრონიული მიმართებების დადგენის შემ-


    დეგ ჩვენ გადავალთ ამ მიმართებათა დიაქრონიულ ინტერპრეტაციაზე, სახელ-
    დობრ, იმის გა“კვევაზე, თუ როგორი უნდა ყოფილიყო ამ ელემენტთა ურთი.-·
    ერთობა სვანური ენის განვითარების უფრო ადრეულ ეტაპზე და, როგორ
    უნდა ჩამოყალიბებულიყო თანამედროვე სვანურში არსებული ვითარება. .უკვე
    ის ფაქტი, რომ /უ/ :,4/ ოპოზიციის ფუნქციონალური დატვირთვა თანამედ-
    როვე სვანურში მეტად მცირეა, გვაიძულებს დავსვათ კითხვა ამ ერთეულთა
    ალოფონური ბუნების შესახებ სვანურის განვითარების ადრეულ საფეხურზე.

    XI0C8, 1939, 7. I, ჯ850..1, გქ. 94 შმდ.): გარკვეული ელეზენტის ფონოლოგიური ღირებულების


    ფეფასება „კომუტაციის" პრინციპის მიხედვით არსებითად იგივეა, რაც ამავე მიზნით მორფე-
    მათა მინიმალური წყვილების დადგენა.
    +" უს შეიცავს ფუძეში ყველა , გარდამავალი ფუძედრეკადი ზმნა მეორე. კავშირებითის
    ფორმებში, თუ ამ ზმნას აწმყოს ფუძეში # აქეს.
    7? და როგორც ხმოვანთა სისტემის წეერი იგი უპირისპირდება /უ/ ხმოვანს როგორც
    „მოკლე ვოკალური ფონემა––გრძელს, '
    · უონოლოგიურ დაპირისპირებათა ნეიტრალიზაციის შესახებ იხ. #. 5. I Iს ხ6Lხ72-
    # 0V, CI8 ჩსჩხიხსინ ძბL ის000106150ს0ს C0680958ს26 (II 8VესX ძის C6LC16 LIითს15%)-
    ისი ძც IMგწსტ, VI. 1936, გვ. 29 შმდ); ტ. M8XL10.0L, M6V0ნ/ეII50(100 0L 8-0ი)ლხიიბიოტ,
    იქვე, გე. 46 შმდ.; LI. I 0X>XC600X0%, CI#იმა! 60M0.40?!!!! (/100690მ C M9460%050), M00V#8ე,
    1900, გვ. 86 გდ.; 2-6 შმდ,
    532
    მართლაც, თუ „მხედველობაში არ მივიღებთ ზემოთ მითითებულ სპორადული
    ხასიათის მაგალითებს ზეთუნახაჟ ტიპისა, რომელთაგან ზოგი მაინც შედარე-
    ბით გვიანდელი სესხებით აიხსნება, დაგვრჩება მხოლოდ ერთი ტიპის ფონე-
    ტიკური გარემოცვა, სადაც /უ/ და /4/ თანამედროვე სვანურში ერთნაირად
    დასაშვებია: ეს არის, როგორც უკვე აღინიშნა, ბოლოკიდური ჯგუფი: C-–-%,
    VC--C#M, V- + (იხ. მატრიცი).
    მაგრამ არსებობს სერიოზული საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ასეთი ვითა-
    რება სვანურში მეორეული, შედარებით გვიანდელი მოვლენაა, წარმოშობილი
    სვანურისათვის დამახასიათებელი ფონეტიკური პროცესების შედეგად.
    3.2. ცნობილია, რომ სვანურს ახასიათებს სიტყვის ბოლოკიდურ პოზი-
    ციაში ხმოვნების დასუსტება და მოკვეცა!. ეს განსაკუთრებით ნათლად ჩანს
    ქართულიდან ნასესხებ სიტყვებში: მაგ., გონაბ „ფიქრი, დარდი“ (ქართ. გო-
    ნება), ქონაბ „ქონება“, ბად „ბადე“, მუახ „მოახლე“, კუბ „კუბო“, უცხუ
    „უცხო“ და მისთ. ამავე მიზეზით სვანურმა დაკარგა სახელობითი ბრუნვის
    დაბოლოება -ი/-ე, რომელმაც წინამავალი ხმოვნის უმლაუტი გამოიწვია ?:
    კაშ <%ქაშ-ი „ქმარი“, თუეფ<”თოფ-ი „თოფი“, ფურ<ბფურ-ი „ფური, ძროხა“4
    და მისთ.
    ეს გარემოება საშუალებას გვაძლევს აუსლაუტში თანხმოვნის შემდეგ -4:ს
    არსებობა ავხსნათ როგორც შედეგი -უ'ს დასუსტებისა: დაშდ4-(სახ. ბრ.
    ზსვ. დაშდე)<“დაშდუ- „დათვი“, შდუგუ-<”შდუგუ- (<"შდაგუ-?) „თაგვი“,
    ფათუ- (სახ. ბრ. ზსვ. ფათუ)< "ფათუ- „თმა“ ბ.
    მოქმედებითი ბრუნვის დაბოლოება დღევანდელ სვანურში +'ს შეიცავს:
    -შუ (ეშ), მაგ.: ვან-შუ „ხარით“, ჩაჟ-შუ „ცხენით“, თოფ-შე „თოფით“.
    მაგრამ აოეზიაში ვადასტურებთ აგრეთვე -შუ | -უშ დაბოლოებასაც:
    წგრნი ფაულდ შგნ ხაღვენა,
    მარემი ზისხიშუ ლგღაფი (სვან. პოეზია, MX 36, გვ. 11812--13)
    „წითელი ჯოხი ხელთ ჰქონია,
    , კაცის სისხლით შეღებილი",

    ეჯჟიუ ლანშედა
    ჟგრშუ ისგვა-ი წყალობში! (იქვე, #X 97 მ, გვ. 312)
    „ისემც შეგვწევიხარ
    შენი მადლითა და წყალობით!“

    1 იხ. ს, ჟღენტი, სვანური ფონეტიკის ძირითადი საკითხები თბილისი, 1949,


    გვ. 98-–99. :
    ? ა, შანიძე, უმლაუტი სვანურში („არილი“, თბილისი, 1925, გვ. 171 შმდ); ვ. თო-
    ფურია, ბრუნვათა დაბოლოების ისტორიისათვის სვანურში (თ. უ. მოამბე. ტ. VII, 1927).
    · 3 შდრ, გ. მაჭავარიანი, ა ხმოვნის ლაბიალიზაციის შემთხვევები სვანურში (საქ.
    მეცნ. აკად. მოამბე, ტ. XVII, # 4, 1956, გვ. 365--368).
    + შდრ. ნასესხები სიტყვები: ბქვ. ტეჭნახტ <ჯ%ოჭინანზუ, მეგრ. ო ჭინახუ „საწ-
    ნახელი". შდრ. აგრეთვე პოეზიის ენაში დადასტურებული მაგალითები: ნაზუს ზსაქადიხ
    დუკვაში (სვან. პოეზია, # 16, გვ. 588) „გზის კვალს ასცდნენ“; თანამედროვე პროხაულ
    მეტყეელებაში –– ნ 5 ზ #4 „კვალი“,
    3. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 33
    ჯოვ ლოგვშედა ყერუშ „მიჩა! (იქვე, # 99 L, გვ. 314„)
    „იგიმც შეგვწევია თავისი ძალით!"
    შდრ. თანამედროვე პროზაული მეტყველება: ზისხ-შ 8, ჟგრ-შ უ, ყერ-შუ-
    ეს ფაქტები საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ -შე (65). -89)!
    მომდინარეობს -შუ (I6§). -უშ) ფორმანტისაგან, სადაც (უI>|I4|.
    ამგვარი ფაქტების ფონზე ისიც შეიძლება დავუშვათ, რომ მიცემითი
    ბრუნვის -4 ფორმანტი |უ|-საგან არის მიღებული. ეს მით უფრო სავარაუდოა,
    რომ, საეციალისტების აზრით, მოქმედებითი ბრუნვის -შ ჟ/-ეშ დაბოლოების.
    შემადგენლობაში ერთ-ერთ კომპონენტად სწორედ მიცემითის: -4 ფორმანტი
    გამოიყოფა ?.
    ზოგ შემთხვევაში -4 აუსლაუტში თანხმოვნის შემდეგ სხვაგვარი წარმო-
    შობისა, ბოლოკიდური |2ე) ვითარდება ქართულიდან ნასესხებ სიტყვებში,
    რომელნიც ფუძეში |უ|)-ს შეიცავენ: მაგ., შუკუ „გზა“ (შდრ. ქართ. შუკა),
    ლზხ, ბუქუე (ბზ. ბუქუ) „ქარი“ (შდრ. ქართ. ბუქ-ი) და მისთ. სხვა შემთხვე-
    ვებში (8) მიღებულია ბოლოკიდური |ო)-ს დავიწროების შედეგად: 4<ო;.
    შდრ. უცხუ<უცხო (ჭართ.), ასუ<ასო (ქართ.) და მისთ.; სვან. 'უ!ოქურ<
    "ოქრუ<ოქრო (ქართულიდან) ისე როგორც სვან. "წპურ <“+ნწარე <წერო:
    (ქართულიდან) ფორმაში, მოხდა ბოლოკიდური |ო|-საგან მიღებული უმარცვლო.
    (8)-ს მეტათეზისი 1.
    ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ: სვან. 4 აუსლაუტში თანხმოვნის შემ-
    დეგ მეორეული წარმოშობისაა. მეტწილად ის უ'ს ფონეტიკური რედუქციის:
    შედეგია, ზოგჯერ (უ”ს შემცველ ფუძეებთან) განვითარებულია, ხოლო. სხვა
    შემთხვევებში ო'ს დასუსტებით არის მიღებული.
    3.3. როგორ უნდა ავხსნათ ის შემთხვევები როდესაც აუსლაუტში -უ
    გვაქვს ხმოვნის შემდეგ (და არა -#4, როგორც ეს მოსალოდნელი იყო)? ასეთი:
    შემთხვევები საერთოდ ძალიან ცოტაა: ჩვეულებრივ ეს არის -5§თ დაბოლოების:
    მქონე სახელები, რომელთა ნაწილი მრავლობითში -უ სუფიქსს დაირთავს. და.
    აგრეთვე ზოგიერთი -ე სუფიქსის მქონე მიმღეობა, რომლებიც- მრავლობითი:
    რიცხვის -უ ფორმანტს დაირთავენ და ამასთანავეე- დაბოლოებას -ა?თი (ვლიან:.
    ჰებდა« „მამწყვდეველი"
    –– ჭებდა-უ „მამწყვდეველნი", მუცურე „შემრჩენი“-–
    მუცურა-უ „შემრჩენნი"
    4.
    ის ფაჭტი რომ მრავლობითობის ჩვენთვის საინტერესო ფორმანტი:
    ხმოვნის შემდეგ რეალიზებულია როგორც -უ და არა როგორც -4, ანალო-
    1 იმ შემთხვევებში, სადაც -ტშ ხმოვნით დაბოლოებულ ფუძეებთან გეხვდება – ბზ. მ.5–
    როშ<მ5ღრო-84შ (დაცულია ლაშხურში) < #მარა-4# „კაცით“ და მისთ. –- ცხადია, #'ს.
    ვერ ვივარაუდებთ უ”სგან მიღებულად: ხმოვნის შემდეგ #'ს არსებობა რეგულარულია.
    - 2 შდრ. ვ, თოფურია, ბრუნების სისტემისათვის სვანურში სხვა ქართეელურ ენათა-
    ბრუნებასთან შედარებით (საქ. მეცნ. აკად. მოამბე,
    ტ. V, # 3, 1944, გვ. 344); თ. შა რაძენიძე,.
    ოღრფუძიანობის ერთი ტიპის შესახებ სვანურ სახელთა ბრუნებაში (ქართველურ ენათა სტრუქ–
    ტურის საკითხები, ტ. LI, 1961, გვ. 224 შმდ.).
    - 3 (4)-ს მეტათეზისისათვის სვანურში იხ. ს. ჟღენტი, სვანური ფონეტიკის საკითხები,
    გვ. 184 შმდ.
    !· თ. შარაძენიძე, სახელთა მრავლობითი რიცხვის წარმოება სვანურში, გვ. 197.
    მაგალითები ბალსზემოურიდანაა.
    34
    გიით უნდა აიხსნებოდეს: ვარიანტი -უ თავდაპირველად მხოლოდ თანხმოვნის
    შემდეგ უნდა გვქონოდა:
    ლგაპრ „ცოცხალი“
    –- მრ, რ. ლგიარ-უ
    მგტყაბ „მემწვარი-"-- „ „ მგტყბ-უ
    ლგდგარ „მკვდარი"““–- „ „ ლგდგარ-უ
    მგშკიდ „მჭედელი“ –– „ „ მგშკდ-უ!.
    ხმოვნის შემდგომს პოზიციაში აქაც, ისევე როგორც სხვა შემთხვევებში,
    გამოყენებული უნდა ყოფილიყო (L-21I ვარიანტი.
    უნიფიკაციის პროცესში გაბატონდა თანხმოვნის შემდეგ არსებული -უ
    ვარიანტი.
    ისეთი მაგალითების რიცხვი, როგორიცაა ფაუ „ჯოხი“, ბქვ. მიმართვის
    ფორმა ნაუ! „ვაჟო, ბიჭო!", ფრიად უმნიშვნელოა.
    შეიძლება ვივარაუდოთ. რომ -უ აქ წარსულში თანხმოვნის მომდევნო
    პოზიციაში იყო: მართლაც, ნაუ! <ნაღტჟურ! სრული ფორმა დღესაც ჩვეულებ-
    რივია ბალსქვემოურში. ნაუ ფორმა მიღებულია ნაღტჟურ ფორმის გაცვეთის
    შედეგად, რაც გამოწვეულია მიმართვისას მისი ხშირი ხმარებით და მიმართ-
    ვის ინტონაციის თავისებურებებით 13. რაც შეეხება ფაუ „ჯოხი“ ფორმას, გამო-
    რიცხული არ არის შესაძლებლობა იგი ნასესხები იყოს უცხო ენობრივი სამ-
    ყაროდან.
    მაშასადამე, სიტყვის აბსოლუტური ბოლოსთეის სვანურში ისტორიულად
    შეგვიძლია ვივარაუდოთ უ”სა და #”ს შემდეგი დისტრიბუცია: (უ| თანხმოვნის
    შემდეგ, |2) ხმოვნის შემდეგ: Cუ#», Vე9%.
    8.4. განვიხილოთ დიაქრონიული თვალსაზრისით (Lუ| და Lე) სეგმენტთა
    ქცევა პოზიციაში თანხმოვნებს შორის.
    პირველ რიგში ჩვენს ყურადღებას იქცევს აყჟრე „წევს“ ტიპის (VCუCV)
    მაგალითები, სადაც თანხმოვნებს შორის ჩვეულებრივ |9) სეგმენტი არის წარ-
    მოდგენილი.
    · პოეზიის ენაში დადასტურებულია ისეთი შემთხვევები, როდესაც ამავე
    პოზიციაში #'ს ნაცვლად უ გვაქვს (VCულC%):
    ხუნს ლაჩვარე ჩუ აყურეხ (სვან. პოეზია, I, # 1 ხ, გვ. 4)/)
    „მირში (საძირკველთან) ირმები წვანან"
    სგაშხან ჯაქუდა ატლასე,
    · ქამშხან ჯაქუდა აბჯარე (სვან. პოეზია, I, # 1 მ, გვ. 2გ-,)
    „მიგნით გეცვა ატლასი,
    გარეთ გეცვა აბჯარი"·
    რიგს ხაცუდა ტანი პავეჯ,
    რიგს ხაცუდა ნაბდი ქაფარ,
    რიგს ხაცუდა მუგვლი ბიკარ,
    რიგს ხაცუდა წერქვა ქაფარ (სვან. ბოეზია, # 7, გვ. 2439--42).

    1 თ, შარაძენიძე, სახელთა მრავლობითი რიცხვის წარმოება სვანურში, გე. 197.


    2 შდრ. ქართ. დიალექტ. ჭო, ჯო! < ბიჭო! ქა“'<ქალო! და სხვ,
    35
    „ზოგს ეკიდა აბჯარი (ტანის იარაღი),
    ზოგს ეკიდა ქეჩის ტვირთები,
    ზოგს ეკიდა კვარის ჯირკები,
    ზოგს ეკიდა წერექოს ტვირთები".

    თანამედროვე პროზაულ მეტყველებაში აღნიშნული ფორმების ნაცვლად


    გვექნებოდა აყტრეხ. ჯაქტდა, ხაცტდა;
    შდრ. თვით პოეზიის ენაშიც:
    ლგირ-ლგნქევ ხეხვმიშ ლიყტრე (სვან. პოეზია, # 25, გვ. 7627)
    „ნახატწარბა ცოლის წოლა“.
    ამ ფაქტთან დაკავშირებით უნდა გავიხსენოთ სვანურისთვის დამახასია-
    თებელი ერთი თავისებურება: ტენდენცია სამმარცვლიან ფუძეებში შუა ხმოვ-
    ნის ფონეტიკური რედუქციისა და ამ გზით ფუძის გაორმარცვლიანებისა. ეს
    ტენდენცია შედარებით ახალია, რაც იქიდან ჩანს, რომ მისი მოქმედება
    მჟღავნდება ნასესხებ სიტყვებშიც, მათ შორის ისეთ სიტყვებში, რომელთა
    სესხება ახლო წარსულის ფაქტს წარმოადგენს!: ჯოჯხეთ „ჯოჯოხეთი“, დედ-
    ფალ „დედოფალი“, მარგლიტ „მარგალიტი“, მეზებელ „მეზობელი“, კალპეტე
    „კალაპოტი“, სამჟუარ „სამოვარი“ (რუს.), საჩექარ „საჩუქარი“ და სხვ. 1.
    თუ ამ გარემოებას გავითვალისწინებთ, უნდა ვივარაუდოთ, რომ პოე-
    ზიაში სსორადულად დადასტურებული აყურე (VCუCV) ტიპის ფორმები მარ-
    ცვლოვანი უ'თი თანხმოვნებს შორის სვანური ენის არქაულ მდგომარეობას
    ასახავენ.
    მეორე მხრივ, ის ფაქტი, რომ პოეზიის ენაში აყურე ტიპის გვერდით
    აყურე ტიპიც გვხვდება, სინქრონიული თვალსაზრისით შეიძლება დავახასია-
    თოთ როგორც 'თუ'სა და «4:ს თავისუფალი მონაცვლეობა: ერთსა და იმავე
    პოზიციაში. ეს კი მკვეთრად გახაზავს ფონემატური სხვაობის არარსებობას
    აღნიშნულ ორ ოდენობას შორის სვანური პოეზიის ენის თვალსაზრისით,
    პოეზიის ენაში აყურე ტიბი გაბატონებულია, აყურე ტიპი იშვიათად
    გვხვდება. დიაქრონიული თვალსაზრისით ეს ფაქტიც იმის სასარგებლოდ მეტ-
    ყველებს, რომ სწორედ აყურე ტიპი წარმოადგენს არქაიზმს, ხოლო აყურე
    ტიპი სიახლეა. ამ მხრივ სვანური პოეზიის ენა გარდამავალ საფეხურს წარ-
    მოგვიდგენს: ძველი ნორმა (VCუCV) დარღვეულია, მისი სპორადული გადმო-
    ნაშთებიღა დასტურდება; გზას იკაფავს ახალი ნორმა (VCეCV) უმარცვლო (2)
    ელემენტით თანხმოვნებს შორის, რაც სვანური აქცენტუაციის თავისებურებე-
    ბით უნდა აიხსნებოდეს, რომლის გავლენითაც უნდა დავიწროებულიყო თან-
    ხმოვნებს შორის მოქცეული უმახვილო. (უ).
    გარემოცვა VC--CV ტოლფასია (8) სეგმენტის თვალსაზრისით VCც0–-CV
    გარემოცვისა. 0ლ ელემენტის ჩართვა (ე) სეგმენტის წინამავალ VC- მიმდევ-

    1 ლენტეხურში, როგორც წესი, დღემდე შემონახულია სრულხმოვანი ფორმები (შდრ.


    ა. შანიძე, წელიწადის ეტიმოლოგიისათვის: „წელიწდეული“, 1923-–1924, გე. 7--11).
    1 ს, ჟღენტი, სვანური ფონეტიკის საკითხები, გვ. 112.
    რობაში (VCC-) არ მოქმედებს მასზე, განსხვავებით Cყ ელემენტისა-
    გან რომელიც მხოლოდ მარცვლოვანი (წუ) ელემენტისათვის დასაშვებ
    CC-C გარემოცვას წარმოქმნიდა. Cხ0 კომპლექსი ამ მიმდევრობაში
    სტრუქტურულად ეკვივალენტურია C ელემენტისა (ე. ი. მარტივი თან-
    ხმოვნისა ან თანხმოვანთა სპეციფიკური კომპლექსისა), ამიტომ ბუნებრივია,
    რომ VC0CაC–CV გარემოცვაში სვანურის ადრეული პერიოდისათვის ვივარაუ-
    დოთ მხოლოდ მარცვლოვანი |უ| ელემენტი, რომელიც, ისე როგორც VC-–-CV
    გარემოცვაში, უმახვილო პოზიციაში უმარცვლო |2) ელემენტად დავიწროვდა.
    ამგვარად პოსტულირებული მარცვლოვანი (უ| სეგმენტი VC50– CV გა-
    რემოცვაში რეალურად დასტურდება სვანური პოეზიის ენაში, რაც ამ პოზი-
    ციაში მის არქაულობაზე მეტყველებს:
    მალყარხო ისგო ონღური (სვან. პოეზია, M# 7, გვ. 24 45)
    „ბალყარეთში შემოვდივარ“; ·
    ცენახო ლექვა ონღური (სვან. პოეზია, M# 7, გვ. 22 17)
    „ცენის ქვემოთ მოვდივარ“.
    ბზ. აქტც „გაწყდი“, აკეშ „გატყდი"“ ტიპის მაგალითები, სადაც უმარ-
    ცვლო (ჟე) წარმოდგენილია პოზიციაში VC--C#, შედარებით გვიანდელი წარ-
    მომავლობისაა და მიღებულია ფუძისეული ხმოვნის მეორეული სინკოპის შედე-
    გად ა-კუეშ, ა-ქტეც ტიპის ფორმებისაგან, რომლებიც დასტურდება სვანურის
    სხვა დიალექტებში 1).
    პირველადი მარცვლოვანი (უ) ელემენტის აღდგენა VC§C-CV და
    VC-CV პოზიციებში და VC-C# პოზიციის გამორიცხვა |8) ელემენტის
    დისტრიბუციიდან უძველეს სვანურში საშუალებას გვაძლევს #C-–-C, VC–--C#,
    00-00, VC-CV და VCაC-CV პოზიციები, რომლებშიც ისტორიულად მხო-
    ლოდ მარცვლოვანი |უ) აღდგება, დავახასიათოთ როგორც საერთო პოზიცია
    თანხმოვნებს შორის (C–-C) იმის გაუთვალისწინებლად, თუ რა ფონეტიკურ
    გარემოცვაშია ეს მიმდევრობა მოქცეული.
    3.5. /უ/ და /ე/ ფონემათა მიმართებების ზემოთ წარმოდგენილი დია-
    ქრონიული ანალიზის საფუძველზე შეიძლება შინაგანად რეკონსტრუირებულ
    იქნეს Iუ) და (ჟე) ელემენტთა დისტრიბუციის ისტორიული სურათი სვანურში:
    სუ):
    სიტყვის თავში თანხმოვნის წინ (#უ0); ·
    სიტყვის აბსოლუტურ "ბოლოში თანხმოვნის შემდეგ (Cუ:');
    თანხმოვნებს შორის (0უ0):
    Lტ): სიტყვის თავში ხმოვნის წინ (+2V);
    სიტყვის აბსოლუტურ ბოლოში ხმოვნის შემდეგ (Vე წ);
    ხმოვნებს შორის (VუV).
    პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის არ აღდგება ერთიანი
    სურათი: თუ თანხმოვანს წინ უსწრებს (არასონორი) თანხმოვანი (აგრეთვე

    ' ფუძისეული ი ხმოვნის სინკოპისათვის ამავე ტიპის ზნნებში მდრ. ბხ. 5-0 ხ „დაბ-
    რუნდი", ჩტ-3-სდ „დარჩი“ და ლშხ. ა-ტეხ. ჩტ-ა-სედ,. იხ. ა. შანიძე. უმლაუტი
    სვანურში; („არილი4, თბილისი, 1925, გე. 193); გ. მაჭქავარია ნი, „უნინნო ენებითი" ჟარ-
    ენებში („ქართველურ ენათა სტრუქტურის საკითხები“, 1, თბილისი, 1959, გვ. 116).
    თველურ
    37
    თავკიდური თანხმოვნის შემდეგ მახვილიან პოზიციაში), წარმოდგენილია მარ-
    ცვლოვანი (უ): Cჯსუ” და +CუV; სხვა შემთხვევაში ვლინდება უმარცვლო
    (ჟე): -CეV, VCუV და VCყცC<§V. :
    ანალოგიური ვითარება დასტურდება პოზიციაში ხმოვანსა და თანხმო-
    ვანს შორის: მოკლე ხმოეანსა და ბოლოკიდურ თანხზოვანს შორის (აგრეთვე
    ხმოვანსა და 00 მიმდევრობას შორის) წარმოდგენილია მარცვლოვანი (უქ):
    Vულ და VულყC; სხვა შემთხვევებში გვაქვს უმარცვლო (#1): VეCV და VეC«.
    ამ პოზიციათა შეპირისპირებით ვლინდება, რომ ისტორიულად სვანურში
    სუ1 და (21 სეგმენტებს არც ერთი საერთო, გადამკვეთი! პოზიცია არ უნდა
    ჰქონოდათ; ეს სეგმენტები ერთმანეთის მიმართ დამატებითი დისტრიბუციის
    დამოკიდებულებაში იმყოფებოდნენ და, მაშასადამე, გამორიცხული იყო ისეთი
    მინიმალური წყვილების არსებობა, რომელთა წევრები ერთმანეთისაგან მხო-
    ლოდ უ:5 დაპირისაირებით განირჩეოდნენ; ამგვარად, უ 4 ოპოზიციას
    ძველ სვანურში არ გააჩნდა დისტინქციური ძალა, იგი არ იყო ფონემატური
    ხასიათისა; განსხვავება მათ შორის მხოლოდ პოზიციურად იყო შეპირობე-
    ბული. ყოველივე ეს საფუძველს გვაძლევს ისტორიულ სვანურში |უ| და (უ|
    სეგმენტები, რომელნიც ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში მონაცვლეობ-
    დნენ, ერთ ფონემაში გავაერთიანოთ და ისინი ამ საერთო ფონემის (ამ ფონე-
    მას ჩვენ /2/ ნიშნით აღვნიშნავთ) ორ პოზიციურ ეარიანტად (ალოფონად)
    განვიხილოთ. /ე/ ფონემის მარცვლოვანი |უ) ვარიანტი წარმოდგენილი იყო
    პოზიციათა ერთ ჯგუფში, ხოლო უმარცვლო (28) ვარიანტი–- პოზიციათა სხვა
    ჯგუფში. ამდენად /უ/ ფონემა ძველ სვანურში ფონემათა კლასიფიკაციის
    თვალსაზრისით (იხ. ზემოთ, გვ. 21 შმდ.) სონანტთა კლასს განეკუთვნებოდა და
    უპირისპირდებოდა საკუთრივ ხმოვანთა და თანხმოვანთა კლასებს.
    (უ) და წუ) ალოფონებს შორის არსებული სხვაობის (მარცვლოვნობა–-
    უმარცვლობა) ფონემატიზაცია სვანურში შედარებით ახლო წარსულის ფაქ-
    ტია ?, ამით აიხსნება ის, რომ თანამედროვე სვანურში /უ/ და /უ/ ფონემათა
    ოპოზიცია მკვეთრად არ არის გამოვლენილი.

    4. (31, (4) და (უ) ბბერების ურთიერთობა ძველ ქართულფი


    4.1. ძველ ქართულში ლაბიალური რიგის ბკერათა (მხედველობაში არ
    ვიღებთ ლაბიალურ ხშულებს: ბ ფჰპ) ურთიერთმიმართება უფრო რთულია,
    ვიდრე სვანურში. სირთულეს ქმნის ის გარემოება, რომ ჩვენ აქ საქმე გვაქვს
    სამ განსხვავებულ ბგერითს ტიპთან, იმ დროს როდესაც სვანურში მხოლოდ

    1 „გადამკვეთი“ ეწოდება ისეთ პოზიციას, რომელშიც ერთნაირად დასაშვებია სხეადასხვა


    სეგმენტები. ანგვარი პოზიცია ხასიათდება აგრეთვე როგორც „კონტრასტული“ განსახილველ
    სეგმენტთა თვალსაზრისით. თავისთავად ცხადია, რომ ტერმინი „გადამკვეთი“ ანუ „კონტრას-
    ტული“ გამორიცხავს ისეთ პოზიციებს რომლებშიც სეგმენტთა თავისუფალ მონაცვლეობას
    აქვს ადგილი.
    · 1 (უ| ელემენტის გადაქცევისათვის დაზოუკიდებელ ხმოვან ფონემად სვანურში მნიშვნე-
    ლოენად უნდა "მეეწყო ხელი გრძელი (უ) ხმოვნის ჩამოყალიბებას, რომელსაც იგი დაუპირის-
    პირდა როგორც მოკლე ხმოვანი ფონემა–- გრძელს.
    38
    (უ| და /4) ელემენტებს შორის არსებული სხვაობაა ანგარიშგასაწევი, მართა-
    ლია, ძველი ქართული ორთოგრაფია არჩევს მხოლოდ ორგვარ დაწერილო-
    ბას: M, რომელსაც მხედრულ დაწერილობაში ვ ასო შეესაბამება, და
    “(მხედრული ჯუ), “მაგრამ არავითარი ეჭვი არ არის, რომ 04 დაწერილობა ორ
    განსხვავებულ ტიპს გადმოსცემდა: მარცვლოვან (უ)-სა და უმარცვლო (2მI-ს,
    რომელთაც ახალ ქართულში (უ)| და (ვ) ელემენტები შეესაბამება. მეორე
    მხრივ, არის საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ვ ასოთი გამოხატული ბგერითი
    ტიპი განსხვავდებოდა უმარცვლო (41-საგან 1,
    ფონოლოგიური თვალსაზრისით აღნიშნულ სამ ელემენტს შორის არსე-
    ბულ მიმართებათა ანალიზისათვის ძველი ქართულის დონეზე საჭიროა გაირ-
    კვეს ამ ელემენტთა ურთიერთობა ტექსტში? და მათი დისტრიბუციული თავი-
    -სებურებანი.
    პირველ რიგში განხილულ იქნება (ვ) და (8) ელემენტთა დისტრიბუცია
    და ურთიერთმიმართება.
    4.2. (ვ) ძველ ქართულში შემდეგს პოზიციებში გვხვდება:
    გ. ანლაუტში ხმოენის წინ3:
    ფორმულა: მაგალითები:
    2. V ვარდი
    ვენაჯჭი
    ვი5
    ვედრება
    ს. ანლაუტში თანხმოვნის წინ: ვსება
    · 58--6 ვგნება
    ვრცელი
    ვლტოლა

    -ლ. ხმოვნებს შორის: ავაზანი


    V-V მრავალი
    ყოველი
    ყუავილი

    ·#. ხმოვნის შემდეგ (აუსლაუტში ბევრი


    ან მომდევნო თანხმოვნით): ნავგღელი
    V-–-გ ავლი

    ვკლავ
    1 (ვ) და (ტ) ელემენტთა ისტორიული სხვაობა ზოგჯერ თანამედროვე გართულ დიალექ–
    „ტებშიც არის ასახული – მთიულურში, ფერეიდნულში; შდრ. არნ. ჩიქობავა, მთიულურის
    თავისებურებანი
    ვისებურე („ენიმკი“-ს
    ეხიმკ მოამბე,მ ტ. III, 1937, გე. 44-–-46); მისივე, ქ ვინის რეფლექსები
    ფერეიდნულში („ჩეენი მეცნიერება", 1923, გვ. 69 შმდ.).
    2 ტერმინი „ტექსტი“ აქ და სხვა შესაბამის ადგილებში ნახმარია ფართო გაგებით რო-
    გორც ენობრივი გამოხატულების სინტაგმატური რიგის აღმნიშვნელი.
    3 არ გვხვდება |უ)-სა და (ო|)-ს წინ.
    39
    6. სონორ თანხმოვანსა და მაგალითები:
    ხმოვანს შორის: რვა
    Cლ–-V რვალი
    “ პირველი
    იანვარი

    ჯ#. თანხმოვნებს შორის: აღვსებად


    C–C ყვნეს
    იყვნეს

    ძ. არასონორ თანხმოვანსა
    და ხმოვანს შორის: სედვა
    0ჯ-V გშვა.
    შვილი
    ფქვილი.
    ქვა
    4.3. უმარცვლო |ჟ1 ძველ ქართულში შემდეგს პოზიციებში დასტურდება:
    მ. არასონორ თანხმოვანსა მაგალითები:
    და ხმოვანს შორის: გტელი
    ' Cსყ-V თთხე

    თქტენ.
    მტრერი.
    სხტა .
    დტირე
    ხ. თანხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში: დათ5
    0. თაგტ
    მაჩ4
    ვარქტ
    -C. თანხმოვნებს შორის: გტმერა
    0-0 მკტდარი.
    კტნესა
    ექტსი
    ღტწოლა.

    #-V #-C)C- | V-2გ Cკ-V 0ჯ-VI 6-0

    (I- 1 I-I-I-I-IL.I.
    ვ + + – + + + +
    | – I
    როგორც ვხედავთ, ძველ ქართულში არსებობს მხოლოდ ორი პოზიცია:.
    Cა--V და C-C, სადაც არინციპში ერთნაირად დასაშვებია როგოოც |ვI,
    ისე (ე) სეგმენტი. დანარჩენ ჩვენ მიერ აღნუსხულ პოზიციებში ისინი, რო-
    გორც წესი, ერთმანეთს გამორიცხავენ, მაგრამ გადაკვეთა ამ სეგმენტებისა.
    თუნდაც ორ პოზიციაში მოწმობს სინქრონიული თვალსაზრისით მათ შმორის
    არსებული დაპირისპირების ფონემატურ ხასიათს. ძვეელი ქართულის დონეზე
    (ე) და (Lგ| სეგმენტები ორი დამოუკიდებელი ფონემის რეალიზაციას წარმო-
    ადგენენ, თუმცა /ვ/ :/2/ ოპოზიციის ფუნქციონალური დატვირთვა ფრიად
    უმნიშვნელო უნდა ყოფილიყო. ძველ ქართულში არ დასტურდება მორფემათა.
    (0I8აი. სიტყვათა) ისეთი წყვილები რომელთა შემადგენელი ერთეულების
    სხვაობა მხოლოდ |უ:ვევ) ოპოზიციით ყოფილიყო გამოხატული, თუმცა ამგვარი»
    შესაძლებლობა პრინციპში გამორიცხული არ არის.

    5. /ვ/: /4ტ/ დაპირისპირების დიაძრონიული ანალიზი

    5.1. /ვ/ და /უ/ ფონემათა დისტრიბუციის გათვალისწინება საფუიველს.


    გვაძლევს ვიფიქროთ, რომ ფონემატური დაპირისპირება (ვI-სა და IჟუI-ს შო-
    რის, რომელიც ძველ ქართულში დასტურდება, ისტორიულად მეორეულია
    და ემყარება ამ ელემენტთა წმინდა პოზიციურ სხვაობას. ამ პროცესს ხელი
    შეუწყო (ვ) და |გ) ელემენტებს შორის ისტორიულად პოზიციურ სხვაობათა".
    მორფოლოგიზაციამ. .
    გადამკვეთი ფონეტიკური გარემოცვა, სადაც რეგულარულად ვადასტუ-
    რებთ როგორც (გ), ისე Iვ) სეგმენტს, არის პოზიციები თანხმოვანსა და ხმო-
    ვანსა (C–--V) ან ორ თანხმოვანს შორის (C–C0). მთავარი წყარო |ვI სეგმენ-
    ტის სტაბილიზაციისა ამ პოზიციებში უნდა ყოფილიყო მორფონოლოგიური.
    მონაცვლეობა ერთი და იმავე მორფემის ხმოვნიანი და უხმოვნო ვარიანტე-
    ბისა
    –– მოვლენა, რომელიც ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატუოაში ფონე-
    ტიკური თვალსაზრისითაა შეფასებული და ტრადიციულად „ხმოვანთა რედუქ-
    ციის+“ სახელით არის ცნობილი!. მაგალითად, აწმყოს თემატური |(-ავ) სუ-
    ფიქსი შეიცავს (ვ) ელემენტს, და ეს სავსებით ბუნებრივია, რადგანაც საქმე.
    გვაქვს ხმოვნის მომდევნო პოზიციასთან. მაგრამ გარკვეულ მორფოლოგიურ
    კატეგორიებში (-ავ|) კარგავს ხმოვნითს ელემენტს, და |ვ|აღმოგვაჩნდება თან-
    ხმოვნის მომდევნო პოზიციაში ხმოვნის წინ: შდრ. ხედ-ავ-ს, მაგრამ ხედ-ვ-ა;
    ს-ტანჯ-ავ-ს, მაგრამ ტანჯ-ვ-ა, მ-ტანჯ-ვ-ელ-ი,; ს-ცოდ-ავ-ს, მაგრამ ცოდ-ვ-ა,
    ცოდ-ვ-ილ-ი და სხვ.?. ·
    ზმნის ფუძე -შ ე ვ შეიცავს |ვ)'ს, რომელიც ხმოვნის მომდევნო პოზიცია-
    შია. ამ სახით ეს ფუძე დასტურდება მხოლოდ აორისტის პირველსა და მეორე
    პირში. მესამე პირში ·ა და -ეს დაბოლოებათა დართვის შედეგად ხდება ე

    ' ეს მოვლენა სტრუქტურული თვალსაზრისით დაწერილებით განიხილება წიგნის მეოოე


    ნაწილში აბლაუტის თეორიასთან დაკავშირებით. _
    2 შდრ. 6. I060L015, ბათი8ი!შის I0ძ 5(0LVსLM85150I: CI ცს5108. I.I)7.. 1'26,
    წე5ლ. 3, გვ. 62; შდრ. აგოეთეე ი. იმნაიშვილი, კართული ენის ისტორიული ქოეს ტომა-
    თია, თბილისი, 1953. გვ. 309.
    41
    ხმოვნის ამოღება, და (ვ) თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის აღმოჩნდება: ვ-შევ,
    მაგრა? შვ-ა, შვ-ეს; შდრ. აგრეთვე გასუბსტანტივებული მიმღეობა შვ-ილ-ი.
    ამგვარივე მონაცვლეობის მაგალითებია:
    ჰ-ყავ-ს, მაგრამ ჰ-ყვ-ან-ან, ჰ-ყვ-ან-და; ვ-ი-ყავ, მაგრამ ვ-ი-ყვ-ენ-ი-თ,
    ი-ყვ-ნ-ეს; და-ვ-დევ, მაგრამ და-დვ-ა და მისთ.
    5.2, სავარაუდებელია, ქართული ენის განეითარების უფრო ადრინდელ
    საფეხურზე ამგვარ შემთხვევებშიც თანხმოვნის შემდეგ |ე) გვქონოდა. სხვა-
    ნაირად რომ ვთქვათ, ადგილი უნდა ჰქონოდა პოზიციურ მონაცვლობას ვ/ვე:
    სედ-ავ-ს, მაგრამ "ხედ-8-ა; ვ-შევ, მაგრამ “შუა, შე-ილ-ი 1; ჰ-ყავ-ს, მაგრამ
    #კყრ-ან-ან, “ჰ-ყუ-ან-დ-ა და სხვ. ამგვარი პოზიციური მონაცვლეობის კვალი
    სპორადულად ძველ ქართულ წერილობითს ძეგლებშიც შეინიშნება: შდრ.
    ი-ყვნ-ეს და მის გვერდით ი-ყუნ-ეს %: აღვსება და ხანმეტ ძეგლებში დადასტუ-
    რებული ახუსება 3. : ..
    იმ ფორმათა გავლენით, სადაც (ვ) პოზიციურად იყო შეპირობებული,
    გათანაბრების, უნიფიკაციის პროცესში განზოგადდა |ვ) და იქაც იჩინა თავი,
    სადაც ის გენეტური თვალსაზრისით არ იყო მოსალოდნელი. ამ გზით მივი-
    ღეთ ხედ-ვ-ა, შვ-ა, შვილ. ტიპის ფორმები ნაცვლად უფრო ადრინდელი
    "ხედ-ე-ა, "შუ-ა, შუ-ილ- ტიპის ფორმებისა.
    (ვ) პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს (ან თანხმოვანს) შორის გვაქვს
    ჩვეულებრივ ისეთ „ნარედუქციალ" ფორმებში, რომელთა კავშირი „ურედუქ-
    ციო“ ფორმებთან ძველი ქართულის დონეზე ·ჯერ კიდევ ნათელია და რო-
    მელთა წარმოება ძველი ქართულის თვალსაზრისით პროდუქტიული მოდელე-
    ბის მიხედვით ხდება. ასეთია ყველა ზემოთ განხილული მაგალითი: ხედ-ავ-ს––
    ხედ-ვ-ა; ვ-შევრშვ-ა–აშვ-ილ-ი და სხვ.
    · მაგრამ, როდესაც საქმე გვაქვს ძველი ქართულის თვალსაზრისით ანო-
    მალიურ ფორმებთან, არქაიზმებთან, იქ ამ პოზიციაში მოსალოდნელი (91) (ან
    მისი კვალი) ჩვეულებრივ დაცულია.
    მაგალითად: თავ- ფუძე ძველ ქართულში (ისე როგორც ახალში) „უკუ-
    მშველია%: სახ. თავ-ი, ნათ. თავ-ის-ა. უფრო ადრე ეს ფუძე „კუმშვადი“ უნდა
    ყოფილიყო და მაშინ ადგილი ექნებოდა პოზიციურ მონაცვლეობას ვ/უე (Iვ1
    ხმოვნის შემდეგ, (ე) თანხმოვნის შემდეგ):. სახ. (თავ-ი|: ნათ. |”თჟე·-ის-(ა)|
    (ისე როგორც სახ. წყალი): ნათ. | წყლ-ის-ა)). ასეთი ფორმა შემოგვრჩა კიდეც
    ძველ ქართულში უკუქცევით-კუთვნილებითი თ; ს-ი |თუისი| ნაცვალსახელისაბ

    1 ცალკეულ შემთხვევებში თეორიულად წავარაუდევი ფორმები რეალურად დასტურდება


    ქართგლი ენის უძველეს ძეგლებში: შდრ. მშ უა ზე დედამან ჩემმან (ა. შანიძე. ხანმეტი
    იერემიას კემბრიჯული ნაწყვეტები: „ენიმკი"-ს მოამბე, 1II,, 1937, გვ. 39); შ 7 ლო (ლ. C 16,25).
    2? დადგოომილ ი ყუ ნეს ფერჯნი ჩემნი (ფს. 121: CL): სიცოუით იყ უნეს (ფს. 118,14L)
    (იხ. თსალმუნის ძველი ქართული ოედაქციები. გაზოსცა მზ. შანიძემ, თბილისი, 1960).
    ? დღესა ახუსებასა მწუხრი (ა, შანიძე, ხანმეტი ლექციონარი, თბილისი, 1924,
    გვ. 38); დღესა ახუსებისა ზატიკსა სწუზრი (გვ. 43).
    '" დედაი თს ი მ. 10,37; წყალობაი თ;სი, ლ, 1,58; ველი თ;:სი მ. 14,31; შდო, ახ, ქართ.
    თავ-ის-ი, რომელიც ხელახლა იქნა ნაწარმოები იმავე თა ვ- ფუძისაგან უფრო გვიანდელი
    ნორმების რდესაბამისად.
    42
    და -თ?ს |-თვის| თანდებულის! სახით; შდრ. აგრეთვე თ;თ-? |თუით|, იმავე
    თავ - ფუძის არქაული მოქმედებითი ბრუნვის ფორმა (ძველი ქართულისათ-
    ვის უკვე ნორმაა თავ-ით-Iა”) და თ;:ნ-იერ, სადაც თუ-ინ-! აგრეთვე
    „რედუცირებულ“ თავ- ფუძეს შეიცავს”.
    5.3, -ი ლ სუფიქსიანი წარმოება მიმღეობისა პროდუქტიულია ძველ ქარ-
    "თთულში. ამიტომ მიმართება შევ- –+ შვ-ილ- სავსებით სინქრონიული და კანო-
    ნიერი მიმართებაა ამ ენის თვალსაზრისით. შდრ. ტეფ- (გან-ვ-ტეფ)–-–ტფ-ილ-
    და სხვ. ამით აიხსნება |ვIს გავრცელება შვ-ილ- ფორმაში. მეორე მხრიქ,
    მ--- ე- ტიპის წარმოება არქაულია და ანომალიური ძველი ქართულისათვის.
    ამიტომ იმავე შექ- ფუმძისგან ამ მოდელის მიხედვით ნაწარმოები სახელი
    (უს შეიცავდა, რომელმაც მომდევნო ე'სთან ერთად ო მოგვცა ჯერ კიდეე
    ძველი ქართული სამწერლო ტრადიციის დაწყებამდე: #მ-შე-ე>მ-შოს: შდრ.
    კომაოზიტი ჰირ-მშოი „პირველშობილი" ?. აღსანიშნავია, რომ Xმ-შუ-ე კანონ-
    ზომიერი რეფლექსების სახით შემონახულია მეგრულსა და სვანურში: მეგრ.
    სქუა (<"მ-სქუ-ა <4Mმ-სქუ-ე) „შვილი“, სვან. გმსგე, სგე=, სგე (<47%მ-სქუ-ე)
    ჯ„ვაჟიშვილი, ძე“ გ
    ამავე რიგის მოვლენაა შობ- ფუძის? ჩამოყალიბება უძველეს ქართულში,
    რომელიც იმავე შეკ- ფუძეს უკავშირდება და ”შე-ებ- ფორმისაგან მომდინა-
    რეობს (არნ. ჩიქობავა), აქ უე >ო პროცესი განხორციელდა უფრო ადრე,
    ვიდრე |ვ) აორისტის ფუძიდან (შევ-) აწმყოს ფუძეშიც გადმოვიდოდა.
    |უI.ს კვალს ვადასტურებთ აგრეთვე ისეთ ფორმებში, როგორიცაა
    სა-თნ-ო
    < ”სა-თნ-უ-ე!" (შდრ. ს-თნ-ავ-ს), სა-ს-ო
    < ”სა-სჟ-ე (შდრ. ე-ს-ავ-ს)
    და სხვ. 1! · '
    „შდრ. აგრეთვე ვ-ი-ყავ მაგრამ ი-ყო
    < ”ი-ყუ-ა; შე-ვ-ამკევ, მაგრამ
    შე-ამკო < ”შე-ამკუ-ა და მისთ.
    ამგვარ ფორმებში ჟ ე>ო, I6§). ჟა>ო უფრო ადრე უნდა მომხდარიყო,
    ვიდრე |ვ) განხოგადდებოდა „ურედუქციო“ ფორმების გავლენით.
    1 გამისათ;:ს, მ. 15.4: საბლისათუს, მ. 20, 11C: პარასკეეისათჯ;, ი. 19.42; იხ. ა. შანიძე,
    ქართული გრამატიკის საფუძელები, 1, თბილისი, 1953, გე. 623--624.
    2? თ/;თ უწყოდით, ლ. 21.30: თ 2 თ––მხილველ, ლ. 1.2.
    3 თავით ჩემით არარას ვიქმ. ი. 8,28.
    1 შდრ. თ 1ს თანდებულის დიალექტური ვაოიანტი –თ ვი §.
    ბ საგულისხმოა, რომ ერისთავ- სიტყვის შეზადგენლობაში თ ავ- ფუძე ძველ ქარ-
    თული „კუმშვადია", მაგრაზ აქ. როგორც მოსალოდნელი იყო, წე) სტაბილიხებულია: შდო,.
    პრქუ§ იესუ... ერისთავთა მის ტაძრისათა, ლ. 22,52: ერისთვობასა სუმბატისს:.., (იმ5,
    266.32).
    «თ. ელისი»ი§, ხე IIე”ნIV. V0Iსხთ, გე. 231; IX. C CM 1360, 06ცივიბიM!6
    /IIყილIIII 0 ?0V3IMCM0./ MMC (MსII0ილ0ლლა“ MXII701(070%0V IM6ლ6)IიIIIII, 'L06CIIMCII,
    1955, გვ. 5).
    1 შვა ძ0 იგი მისი პირჭშოი, ლ. 2.7.
    3 სიბილანტთა შესატყვისობანი. გე. 59 რსღ.
    ? იესუ ქრისტეს შობაი ესრეთ იყო. მ. 1.18მ; ნაწზობი. ლ. 19,9; დედაკაცი რაჟამს
    დ«ობნ, ი, 16,21.
    ჯი 4) აქ სონორის შემდეგაც უნდა გექონოდა!
    " 0. 0 60L6X§, დასახ. ნაწრომი. გქ. 231,
    43
    5.4. |ვ| ელემენტს პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის ვადას-
    ტურებთ აგრეთვე რამდენსამე იზოლირებულ სიტყვაში: ადვილ-ი, ქვა, ქველ-ი,
    წყვილ-ი, ცვალ-ებ-ა, წვალ-ებ-ა, ხვალე, ქართველ-ი, საზღვარ+ი, საფუძველ-ი,
    ჯინჭველი, ყველი 1.
    ამ ფორმებში |ვ) ელემენტის არსებობა თანხმოვნის შემდეგ ახსნას მო-
    ითხოვს.
    ზოგი მათგანი ადვილად აიხსნება ისევე, როგორც ზემოთ განხილული
    მაგალითები: სა-ფუძ-ვ-ელ- წარმოშობით ”ფუძ-ავ-ს ზმნის მიმღეობა ჩანს (შდრ.
    ს-ტანჯ--ავ-ს –– სა-ტანჯ-ვ-ელ-ი),: მიმღეობური წარმომავლობისა უნდა იყოს
    აგრეთვე სა-ზღვ-არ-ი ?.
    წყვ-ილ-ი ფორმაც წარმოშობით მიმღეობაა შვ-ილ- ტიპისა. საწარმოე-
    ბელი ფუძე უნდა ყოფილიყო ”წყევ-: შდრ. დიალექტ. გურ. მო-წყვ-ა „მოეწ-
    ყო", აგრეთვე გა-წყვ-ა „გაეწყო, გალაგდა; მოისპო, გაქრა" 9; მესამე პირი
    (გა!-წყვ-ა ისევე გვავარაუდებინებს პირველ პირს წვ წყევ, როგორც გან-ტფ-ა––
    გან-ვ-ტეფ, გან-გმ-ა –– გან-ვ-ჭემ და სხვ. შეფარდება ”წყევ
    –– წყვ-ილ- იგივეა,
    რაც შევ- ––+ შვ-ილ-, ტეფ- –– ტფ-ილ-.
    მაშასადამე, წყვ-ილ-ი თავდაპირველად ნიშნავდა „(მი)წყობილს", შემ-
    დეგ –– „ერთმანეთზე მიწყობილ ორს რასმე, ტყუპს“.
    ყველ- ფორმა, რომელიც დადასტურებულია ქართული ენის უძველეს
    ძეგლებში, წარმოშობით -ელ სუფიქსით გაფორმებულ მიმღეობას წარმოად-
    გენს და ყავ- ზმნის ფუძეს უკავშირდება (შდრ. გან-ვ-ვემ: ვმ-ელ-ი).
    ყავ- ფუძე ძველ ქართულში ნიშნავს „რძის აჭრას, შედედებას": ანუ
    არა ვითარცა სძშ მომწუელე მე და შემყავ მე ვითარცა ხაჭოი? (იობ, 10,10);
    შეიყო, ვითარცა სძე, გული მათი (ფს. 118, 69, 70)1!.
    ძველ ქართულში პროდუქტიული ყავ-/ყვ- მონაცვლეობის გამო ყვ-ელ-
    ფორმაში, რომელიც ჯერ კიდევ შეიგრძნობოდა როგორც ყავ- ფუძისაგან ა
    ხმოვნის ამოღებით ნაწარმოები ფუძე, წარმოდგენილია Lე|.
    შეიძლება დავსვათ კითხვა: ხომ არ არის ამგვარივე წარმოშობისა ქვ-ელ–
    ფორმა, რომლის ამოსავალი ”ქა/ევ· ფუძე არ დასტურდება წერილობით ძეგ-
    ლებში? '
    შეიძლება ამავე ასპექტში განვიხილოთ ქვა ფუძის მიმართების საკითხი
    აღმოსავლეთ საქართველოს მთის დიალექტებში დაცულ ქავ- ფუძესთან: ხევს.
    ქჭვ-ი „მცირე მონაკვეთზე გაკეთებული მაღალი კედელი" 5. თუ ასეთი კავშირი

    1 იხ. ი, იმნაიშ ვილის ქართული ენის ისტორიული ქრესტომათია, თბილისი, 1951,


    ბვ. 310; შდრ. C. 06665, ტთტი1ვიხ სიძ 50ძIM8სM85160)), გვ. 62.
    1? შესაძლებელია ვივარაუდოთ ამ სიტყვის ეტიმოლოგიური კავშირი ზღავ- ფორმას-
    თან (მი-უ–-ზღავ-ს).
    1 შდრ. მოქმედებითი (კაუზატიური) ა-წყობ-ს<Xა-წყტ-ებ-ს, როგორც
    შობ-ს<7#შ4-ებ-ს.
    ა იხ. მხ, შანიძე, ძველი ქართული ენის ლევგსიკიდან (საქ. სსრ მეცნ. აკად. ხელნა–-
    წერთა ინსტიტუტის მოამბე, II, 1960, გვ. 60 შმდ.).
    ხზ ალ, ჭინჭარაული, ხევსურულის თავისებურებანი, თბილისი. 1960, გვ. 299, ქავ-
    ფუძე ფართოდ არის გავრცელებული კავკასიურ და ფინურ-უგრულ ენებში, შდრ. 8. M, 4 056V,
    /#1CIM0/IIM0-3VI!IIM0-#02L(M6CMIII C#40წ6იჩს 006/I!(MCM02?0 #I36(Mი, I, M.–M., 1958, გე. 573-––574.
    44
    დავადასტურეთ, მაშინ ქვ-ა უნდა მიგვეჩნია „ნარედუქციალ" ფორმად; ა ხმოვ-
    ნის ამოღება ფუძეში -ა სუფიქსის დართვით აიხსნებოდა. საფიქრებელია, უფრო
    ადრე მხოლოდ "ქუა ფორმა არსებულიყო. აქედან უნდა მომდინარეობდეს
    ქოლ- ფუძე--ჩაქოლ-ვ-ა: ქოლ-< ”ქუალ-!.
    ა-დვ-ილ-ი ფორმა ნაწარმოები უნდა იყოს დეკვ- (და-ვ-დევ–– და-დვ-ა)
    ფუძისაგან, სადაც კანონზომიერად არის წარმოდგენილი (ვ) ბგერა ხმოვნის
    მომდევნო პოზიციაში; შდრ. ლათ. I20III5 „ადვილი“ ნაწარმოები 12016
    (პერფ. 160) „კეთება+“ წზმნისაგან?1, რომელიც თავის მხრივ, ი.-ე. ”ძხდ-
    „დადება“ ფუძისაგან მომდინარეობს 1,
    დანარჩენი შემთხვევები აუხსნელი გვრჩება. მაგრამ მათი რიცხვი იმდე-
    ნად მცირეა, რომ საერთო სურათს ეს ვერ ცვლის. არ არის გამორიცხული
    შესაილებლობა, რომ ამ ფორმებშიც თანხმოვნის მომდევნო |ვ) ისტორიულად
    არსებულ- ა/ევ-: -ვ- მონაცვლეობას ასახავდეს.
    5.5, ზემოთ ჩატარებული ანალიზის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ,
    „რომ ლაბიალური |ვ| და (ჟუ) სეგმენტები არქაული პერიოდის ქართულში
    ერთმანეთის მიმართ ე. წ. დამატებითი დისტრიბუციის შეფარდებას ქმნიდ-
    ნენ და, მაშასადამე. ერთი და იმავე ფონემის ორ კომბინატორულ ვარიანტს
    (ალოფონს) წარმოადგენდნენ, რამდენადაც |ვ1):წე) ოპოზიცია მოკლებული
    უნდა ყოფილიყო ამ აერიოდზი დისტინქციურ ძალას?.
    ამ საერთო ფონემის |ვ) ვარიანტი ვლინდებოდა ანლაუტში და ხმოვნის
    (აგრეთვე სონორის) მომდევნო (I6§). ინტერვოკალურ) პოზიციაში, ხოლო (L§8)
    ვარიანტის პოზიცია C--V მიმდევრობით განისაზღვრებოდა.
    ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში ფონეტიკურ გარემოცვათა ცვლი-
    ლებას მორფოლოგიური დერივაციის პროცესში უნდა გამოეწვია I|ვ| და (49)
    სეგმენტების აოზიციური მონაცვლეობა.
    მორფემაში ამგვარი პოზიციური მონაცელეობა საერთო ფონემის ვარი-
    “ანტებისა ნაშთის სახით თვით ძველ ქართულ ძეგლებშიც იჩენს თავს.
    აირველი სუბიექტური პირის I(ვ-; არეფიქსი რომელიც ანლაუტში (ე|
    ვარიანტის სახით ვლინდება, უძველეს ხანმეტ-ჰაემეტ ძეგლებში მესამე ობი-
    ეჭტური პირის ხ- | ჰ- პრეფიქსთან კომბინაციაში |2ე|) ვარიანტის სახით წარ-
    მოგვიდგება სხ:
    აღხუაგზნე ცეცხლი (იმნ. გვ. 4); მიხუემსგავსნეთ ჩუენ (იმნ. გვ. 25)
    შეხუაბთ (ბოლნ. იმნ., გვ. 1); ჩუენ ხუარწმუნოთ მას (იმნ. გვ. 13), ხუესავთ

    1 შდრ, არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის უძველესი აგებულება ქართველუო ენებში,


    თბილისი; 1942, გვ. 14. |
    9 გ სიის იბ ტ. M01110L, ხ1ისიიხი!ც ტCVთი10910ს6 ძი I 1სიყ0 1ე-
    LI96, LიXI9, 1951, გვ. 375.
    "იხ. 8. V0CCLC, #ჩIთიი!ლი 0 Cისი851006 ძს §სძ (M1X5, IX, 1938. გვ. 338).
    ბ (ვ) და I4) ელემენტთა ურთიერთგიმართების სხეაგვარი გაგებისათვის იხ. გ. რო გავა,
    ქართველურ ენათა ისტორიული ფონეტიკის საკითხები, I, თბილისი, 1962, გვ. 107 შმდ.
    ხ შდრ. ა. შანიძე, ნაშთები მესამე პირის ობიექტური პრეფიქსის ხმარებისა ხმნოვნე-
    ბის წინ ქართულ ზმნებში (თბილისის უნივერსიტეტის ზოამბე, ტ. 11, 1922, გე. 280).
    45
    (იმნ6. გვ. 18): აღჰუმართე (წყისის წარწერა, იმნ. გვ. 2) და სხე.1 შდრ. აგრე–
    თვე |ვ)-ს შენაცვლება უმარცვლო (ჟ)-თი თაყუანის-ცემა ფორმაში, რომელიც
    (ვს მეტათეზისითაა მიღებული „უფრო ადრინდელი თავყანის-ცემა (შდრ.
    მცხეთის წარწერა, იმნ. გვ. 2) ფორმისაგან. აზგვარივე მონაცვლეობა ასახუ-
    ლია ისეთ ფორმებში, როგორიცაა "მოვალ :(მო!-ხუალ; მო-ვედ :მო-ხუედ
    და მისთ.
    საფიქრებელია, ცოცხალ მეტყველებაში ვ :4 მონაცვლეობა უფრო ფარ-
    თოდ ყოფილიყო გავრცელებული. სალიტერატურო ენაში შეგნებული ·რეგუ-
    ლირების პროცესმა პარადიგმის უნიფიცირების მიზნით ნაწილობრივ დაჩრ-
    დილა ისტორიულად არსებული ვ:4 მონაცვლეობის სურათი.
    არსებობს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ თავის მხრივ ორი პოზიციური
    (ვ) და (8) ვარიანტის გარჩევა საკუთრივ ძველი ქართულის? მიერ შემოტა-
    ნილ სიახლეს წარმოადგენს. |ვ)-სა და |ჟI-ს გაურჩევლობა, რაც დამახასიათე-
    ბელია სვანურისათვის, საერთო-ქართველუორ ამოსავალ ვითარებას უნდა ასა-
    ხავდეს.
    ამ ფონზე ბოლნისის წარწერის |თაჟგყანის-ხცეს)|“? შეიძლება იმ ვითარე-
    ბის გამოკრთომად განვიხილოთ, როდესაც არ არსებობდა 'პოზიციურად შები–-
    რობებული სხვაობა |ვ| და |8) ვარიანტებს შორის, და ისინი თაგისუფლად
    მონაცვლეობდნენ ერთმანეთთან. ასეთი გაურჩევლობა, შესაძლებელია, შემორ-
    ჩენილიყო ზოგ ძველ ქართულ დიალექტში. აქედან უნდა მოხვედრილიყო ჩვენს.
    წარწერაში თაჯყანის-ხცეს ძველი ქართულისათვის კანონიერი თავყანის-მცე·
    მელნი ბ ფორმის გვერდით !.

    (3/გ) და Iუ) ბბერათა ურთიერთმიმართება ძველ ქართულში

    6.1 რამდენადაც I|ვ|) და |8) ძველ ქართულში ისტორიულად ერთი და


    იმავე ფონემური ოდენობის ვარიანტებად მივიჩნიეთ, ჩვენ შეგვიძლია განვიხი-
    ლოთ (უს მიმართება ერთდროულად (58) და |ვ1 ელემენტებთან.
    სათანადო მაგალითებზე დაკვირვება გვარწმუნებს, რომ ძველ ქართულში.
    (უ) გვხვდება თითქმის ყველა იმ პოზიციაში, სადაც შესაძლებელია |#1 და (ვ).
    უდავოა, რომ ძველი ქართულის თვალსაზრისით (უ|) დამოუკიდებელი ხმოვანი

    1 მაგალითები ციტირებულია ივ. იმნაიშვილის ქართული ენის ისტორიული ქრეს–


    ტომათიის (თბილისი, 1953) მიხედვით.
    2? ვგულისხმობთ ქართულის იმ დიალექტებს, რომლებმაც ასახვა პოვეს ძველ· ქართულ
    სამწერლობო ძეგლებში. გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა, რომ ზოგ ძველ ქართულ
    დიალექტში Iვ) და (8) როგორც ერთი ფონემის ორი პოზიციური ვარიანტი (და, მით უმეტეს,
    როგორც ორი დამოუკიდებელი ფონემა) საერთოდ არც ყოფილიყო გარჩეული,
    3 Mვი% აქა შინა თაჯყანის-ხცეს, ღ?ნ შეიწყალენ; (8) გადმოცემულია წარწერაში
    2 ასოთი. (#)-ს აღნიშვნა ვ ასოთი საკმაოდ. ხშირი მოვლენაა “ძველ ქართულ ტექსტებში
    (იხ. C. 0 66L6XL6, #ტIთიი150ლს სიძ 50ძსგსსვ25150ხ, გვ. 62; მ. ძიძიშვილი, ფონეტი-
    კური პროცესები ძველ ქართულში, თბილისი, 1960, გვ. 32).
    ა შდრ, იქეე: ...ანას ეკლესიასა შინა შენდა მიმართ თავყანისმცემელნი.
    " შდრ. აგრეთვე შეწე7ჯნითა (უკანგორის წარწერა, VI ს,; იხ. ენიმკის მოამბე, ტ. X,
    1941); ხშორაჯს (. შანიძე, ხანმეტი ლექციონარი, თბილისი, 1924. 059,13).
    46
    ფონემის ოეალიზაციას წარმოადგენს და არ შეიძლება განხილულ იქნეს რომე-
    ლიმე სხვა ფონემის ვარიანტად.
    დისტრიბუციული თვალსაზრისით /უ/ ფონემა ძველ ქართულზი სთელი-
    რიგი თავისებურებებით ხასიათდება. იგი შედარებით "იშვიათად გვხვდება
    სიტყვის აბსსბოლუტურ ბოლოში (როგორც თანხმოვნის, ისე მით უფრო ხმოვ-
    ნის შემდეგ). ბოლოკიდური /უ/ -ხმოვნიანი ფორმები ჩვეულებრივ ერთმარ-
    ცვლიანია, სადაც ამ ერთადერთ მარცვალს სწორედ /უ/ ქმნის (Cჟ-): ყრუ,
    ცრუ, რუ, დრკუ, რკუ და სხვ.
    თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ /უ/ ხმოვნით დაწყებული
    სიტყვების აბსოლუტური უზრავლესობა უარყოფის უ- პრეფიქსს, ან ზედარე-
    ბითი ხარისხის უ- პრეფიქსს შეიცავს?!?, დავრწმუნდებით, რომ ძველ ქართულში
    /უ/ იშვიათია აგრეთვე ანლაუტში. ამასთან, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდე-
    საც უ პრეფიქსია?, არა გვხვდება არც ერთი მაგალითი, სადაც უ ანლაუტში
    ხმოვნის წინ იყოს წარმოდგენილი; ფუძისეული /უ/ ანლაუტში მხოლოდ თან-
    ხმოვნის წინ დასტურდება სახელურ ფუძეებში (=> უC): შდრ. უბანი; უბე, უპე,
    ურნატი, უტევანი, უფალი, უღელი და მისთ.
    /უ/ ძალიან იშვიათია ინლაუტში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის: მაგ.:
    საშუალი, ძუა, ყუა და სხვ. ძველ ქართულში ყველა ამგვარ შემთხვევაში შეიძ-
    ლებოდა გარდამავალი ვ <=<4 ბგერა (911ძ0) განვითარებულიყო: შდრ. შუვა<
    <”შუა.
    ისტორიული ანალიზი საშუალ ფორმის მეორეულობას ავლენს: სა-
    შუალ-< სა-შოვ-ალ- 1; სხვა შემთხვევებში ყურადღებას იქცევს ის გარემოება,
    რომ მახვილი ყოველთვის (უ|) სეგმენტზე მოდის: ძუა (მეგრ. ჯჟა), ყუა და სხე.
    აქედან შეიძლება გავაკეთოთ დასკენა, რომ |უ|) თანხმოვანსა და ხმოვანს
    შორის გვქონდა მხოლოდ მაშინ, როდესაც I|უ|) სეგმენტი მახვილის მატარე-
    ბელი იყო: C--V.
    ამ დასკვნის სისწორეს ადასტურებს აგრეთვე შემდეგი გარემოება: ძველ:
    ქართულში გვაქვს წუ)'სა და (ე)ს პოზიციური მონაცვლეობის შემთხვევები
    ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში შემდეგი წესის მიხედვით: წუ) აუსლა-
    უტში მახვილიან პოზიცია'მი
    ––- (ჟ|I უმახვილო პოზიციაში ხმოვნის წინ, მაგ.:
    ვ-სუ ვ-თქუ
    ჰ-სტ ს-თქტ
    სუ-ა (სუ-ა|) თქუ-ა |თქე-ა)
    უმარცვლო |ე) დასტურდება ამ ზმნათა მასდარებშიც: სუ-მ-ა (სუ-მ-ა),
    თქუ-მ-ა (თქ?-მ-ა| (ახ. ქართ. სმ-ა, თქმ-ა), წარმო-თქუ-მ-ა |წარმო-თქუ-მ-ა11.

    1 მასთან შედარებითი ხარისხის ფორმებში უ ისტორიულად ანლაუტში არ არის. დდო.


    ხანმეტ-ჰაემეტი ფორმები: ხ- უ-ცეს-ი,ხ-უ-ფროის-ი,ჰ- უმჯობფშს–-ი და სხე.
    ? ე, ი. როდესაც უ- დამოუკიდებელ მორფემას (უარყოფის, საობიექტო ქცევის, §5 მშედა–
    რებითი ხარისხის მაწარმოებელს) შეადგენს.
    0 იხ. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 51 შმდ.
    .· შდრ, არნ. ჩიქობავა, მახვილის საკითხისათვის ძეელ გართულში: I (საქ. სსრ მეც-
    ნიერებათა აკადემიის მოაებე, ტ. 111, # 2, 1942, გე. 191 შმდ.).
    47
    "მაგრან, როგორც ქვემოთ დავრწმუნდებით, უ”ს მარცვლოვნობა თანხმოევნებს
    ფუა პოზიციაში მხოლოდ მახვილზე არ არის დამოკიდებული.
    ძველ ქართულში თანხმოვნებს შორის შეიძლება გვქონდეს როგორც (LჟI,
    ·ისე (5):
    რ : სიკუდილი უ' : საკუთარი
    შიშუდილი აკურთხევს
    გუმერა სულიერი
    გურეტა ეგულების
    კუნეტა მყუდრო
    კუნესა დაყუდებული
    მაგალითების ანალიზი საინტერესო სურათს იძლევა:
    თფუ სურედუქციო“ ფუძე (81'ს შეიცავს „რედღუქციის“ შემდეგ ეს I|შI,
    "თანხზოვნებს შორის მოქცეულა, მაინც უმარცვლო რჩება:
    L-კუედ-): I-კუდ-): მო-ვ-კუედ, მო-ჰ-კუედ, მაგრამ მო-კუდ-ა, მკუდ-არ-ი,
    'სი-კუდ-ილ-ი; (ხუედ-I I|-ხუდ-). შე-ხუედ-რ-ა, მაგრამ შე-ჰ-ხუდ-ა; |-კუამ-1:
    |-კუმ-|: კუამლ-ი, მაგრამ კუმ-ოდ-ა, ა-კუმ-ევ ს, |-ყტას-I: |ყუს-): მო-ყჟუას-ი, მაგ-
    რამ მო-ყუს-ის-ა; (ღუაწ-|
    : |-ღეწ-) : ი-ღჟაწ-ა, მაგრამ ი-ღეწ-ის, ღუწ-ოლ-ა და
    სხვ, ანალოგიური წარმოებისა უნდა ყოფილიყო შიშუდილ- ფორმა (< ”სიშე-
    დილ-). რომლის ფუძე ნორმალური გახმოვანებით უნდა ყოფილიყო ”შუედ-).
    კუნეს-ა |კუნეს-| ფორმა მიღებულია მეტათეზისით ”კეს-ენ- ფორმისაგან;
    "შდრ. ვან. კუს-აფ-ს, მეგრ. კუს-ან-ს „კვნესის" 2. ჯკუს- ძირი თავის მხრივ სრული
    გახმოვანების ”კჟეს- ფორმისაგან უნდა მომდინარეობდეს: შესატყვისი ფორმა
    დასტურდება სვანური: კვეც „კვნესის“. |
    გუმერ-ა, ვურეტ-ა, კუნეტ-ა ფუძედრეკადი ზმნებია: ვ-!ჰ!-გუმერ –– ვ-გუ-
    მირ-ე, ვ-გურეტ“––ვ-ჭჯურიტ-ე, ვ-კუნეტ “–ვ-კუნიტ-ე. დადგენილია, რომ ამ-
    გვარ ზმნებში ბოლოკიდური მარცვალი სუფივსია
    : გუმ-ერ-, ვურ-ეტ-, კუნ-ეტ-,
    ხოლო თავკიდური ჯგუფი „ნარედუქციალია": კერძოდ, ამოღებულია ე ხმო-
    ვანი: "გუემ-, ”ვუერ-, ”კუენ-3. ამ სახით აღნიშნული მორფემები უნდა გვქონო-
    და გარდაუვალი აორისტის პირველსა და მეორე პირში:
    · "ვ-გუემრ („განვიგმირე"),'“ ვ-ჭუერტ („გავიხვრიტე"), ”ვ-კტენტ („მოკვნე-
    ტილ ვიქმენ“): შდრ. ვ-დერკ, გან-ვ-ჰ-კერთ, შე-ვ-კერბ-თ.
    მაშასადამე, უნდა გვქონოდა მონაცვლეობა:
    "გტემრ- –– გუმერ-, "ვუერტ- –- გურეტ-, "კუენტ- –– კუნეტ-, და სწორედ ამ
    მონაცვლეობის არსებობამ შეუწყო ხელი ILე!ს სტაბილიზაციას აღნიშნულ
    წყვილთა მეორე კომპონენტებში.

    1 ფდო. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 68.


    ? იდო. II. V0Cფხ, 5ს”(1)X6§5 წი»ხესX ცი «60L”16ი 290000 (MI, XIV, 1947, ბე.
    18. § 19),
    5 შდო. I. M8280ი%ი, / 90MXთიIIMIთ მ00068M0.0!0600MIVსM020 20V3IIM0M020 #L3ხIMთ,
    ჰ6ყIIსლხეჯ, 1925, გე. 141: ე. თოფურია, ფუძედრეკად ზმნათა სუფიქსაციისათვის (თბილი–
    სის სახ, უნივერსიტეტის შრომები, ტ. III, 1936). აღსანიშნავია, რომ ჰ, ფოგტი გუმ-ერ-ა
    ზმნის ფუძეს გუემ –ა ზმნის ფუძესთან აკავშირებს (იხ. დასახ. ნაშრომი, გვ. 49),
    48
    “ისეთი შემთხვევების ანალიზი, სადაც ერთსა და იმავე მორფემაში „ურე-
    დუქციო" და .„,„ნარედუქციალ“ ფორმათა მონაცვლეობა რეგულარულ ხასიათს
    “არ ატარებს და სადაც ეტიმოლოგიური კავშირები უკვე დიდი ხნიდან არის
    გაწყვეტილი, გვაფიქრებინებს, რომ 2ჟ'სა და უს მიმართება ქართული ენის
    განვითარების უძველეს პერიოდში არ უნდა ყოფილიყო იგივე, რაც ძველ
    ქართულში; კერძოდ, „ურედუქციო“ ფორმებში ხმოვნის წინ უნდა გვქონოდა
    (ე, ხოლო „ნარედუქციალ- ფორმებში თანხმოვნებს შორის
    -- მარცვლო-
    „ვანი |უ|:
    C95V CლუC
    გ-კუეთ,
    გან-ვ-კუეთ-ე სა-კუთ-არ-ი1
    კუერთხ-ი ა-კურთს-ევ-ს
    კ”არცხლ-!ბერკი! ახ. ქართ. მო-კურცხლ-ა
    (შდრ. მეგრ. კუჩხი, სვან. ქიშხ<
    “ეუშხ < “კუჩხ-ი? „ფეხი”)
    'ჟ-ცუ-ან-ა : უ-კუ-ნ; უ-კუ-ნ-ის-ად-მდე: სა-უ-კუ-ნ-ე 1.
    ამ მონაცემების საფუძველზე უნდა ვივარაუდოთ, რომ არქაული ეპოქის
    ქართულში ადგილი ჰქონდა |უ1:წუ| მონაცვლეობას ისეთ პარადიგმატულ რი-
    გებში, როგორიცაა (ჰ-სუ : სჟა :%სუმა| (შდრ. მეგრ. შუმა), |ს-თქუ : თქუ-ა : თქუ-
    მა| და მისთ. ისტორიული ხანის ქართულში მოხდა უმარცვლო |ჟ|I-ს ანალო-
    გიით გამოწვეული სტაბილიზაცია პოზიციაში თანხმოვნებს შორის. ამ პრო-
    ცესისათვის ხელი უნდა შეეწყო იმ გარემოებასაც, რომ Iუ! სეგმენტი ამგვარ
    ფორმებში უმახვილო იყო: |”სუმა| |”თქუმა| და მისთ.
    განსაკუთრებით მაჩეენებელია ამ მხრივ შემდეგი მაგალითი: თავ- ი–თე-
    ის-ი (თუს-ი) –- სა-ს-თუ-ნ-ალ-ი.
    ამ ერთ მაგალითში ასახულია ჩვენთვის საინტერესო ბგერების უძეელესი
    დისტრიბუცია: |ვI -- ხმოვნის შემდეგ, |2|–– თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის,
    Iწუ-- ორ თანხმოვანს შორის; განხილული სამი ბგერითი ერთეული მონა-
    ცელეობს ერთმანეთთან პოზიციისდა მიხედვით ერთი და იმავე ძირეული მორ-
    ფემის ფარგლებში.
    ეს გარემოება მკვეთრად გახაზავს ამ სამ ბგერას შორის ისტორიულად
    არსებულ მიმართებებს; დიაქრონიული თვალსაზრისით აღნიშნული სამი ბგერა,
    უნდა განვიხილოთ როგორც ერთმანეთის გამომრიცხველი ელემენტები აღნიშ-
    ნულ სამ პოზიციაში: -Vვ-, -CუV-, -CუC-.

    ეტიმოლოგიურად „ვისთვისმე მოსაკვეთი, მოსაგკრელი"; დრ. ახ. ქართ. იდიომატუ-


    რი გარდენი: „თავისთვის მიითალა“, ე, ი, „დაისაკუთრა".
    _ 9 იხ. წყ. Mსი ი, 7V/604-#იVM6MIIIL 0M.700 8 680M0/:0+V (111I#LI, 1912, გვ. 1092 დედ.);
    ვ. თოფურია, კვლავ უმლაუტისათვის სვანურსი (თბილისის უნივერსიტეტის მოამბე, ტ.
    VIII. 1929. გე. 339 მდა).
    3 არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება. გე. 23,

    4. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 49
    6.2. (8) და (უ|) სეგმენტთა მიმართებანი აუსლაუტში ძველ ქართულში:
    მოქმედი მახვილით! უნდა ყოფილიყო განსაზღვრული. როგორც ზემოთ გექონ-
    და აღნიშნული, აუსლაუტში თანხმოვნის შემდეგ მახვილიან პოზიციაში
    გვაქვს (უ):ვ-თქუჟ. მახვილის წინა მარცვალზე გადანაცვლების შედეგად
    LუI-ს ენაცვლება Iუ|):წარმო-ვ-თქუ |წარმოვთჭქე), აღ-უ-თქუ |აღუთმქე| და.
    მისთ!. გენეტური თვალსაზრისით უნდა ვივარაუდოთ ბოლოკიდური მარცვლო-
    ვანი Iუ)-საგან უმახვილო პოზიციაში დავიწროების შედეგად |4) ბგერის მიღება
    (შდრ, ანალოგიური ვითარება სვანურში). ამ ასპექტში სავსებით ბუნებრივია
    დავუშვათ, რომ წგ) ისეთ ფორმებში, როგორიცაა დათუ, ი-დაყუ, ნაძუ და
    მისთ., მიღებულია უფრო ადრინდელი უმახვილო მარცვლოვანი |უ|1-საგან
    :.
    "დათუ, ”ი-დაყუ, ”ნაძუ (შდრ, ჭან. დუყუ; მეგრ. ნუზუ). არ არის გამორიცხუ-
    ლი შესაძლებლობა, რომ ბოლოკიდური (L-8)-ს. სტაბილიზაციას ამ ტიპის სახე:
    ლებში ხელი შეუწყო ისეთმა ფორმებმა, სადაც (ე) კანონზომიერად იყო შე-
    პირობებული პოზიციით თანხმოვანსა და ხმოვან” შორის, მაგ., სახ. ბრ.
    დათე-ი, ნათ. ბრ. დათუ-ის და მისთ.
    ამგვარად, არქაული პერიოდის ქართულისათვის თანხმოვნის. შემდეგ აუს--
    ლაუტში უნდა ვივარაუდოთ მხოლოდ მარცვლოვანი |უ):0 უყ.
    6.3. განსახილველი დაგვრჩა (491)-სა (L6§). (ეს) და.წ(უ|ს ურთიერთმიმარ-.
    თების საკითხი ანლაუტში.
    ხმოვნის წინა პოზიციაში (+ –– V) ვითარება შედარებით ნათელია: ჩვეუ--
    ლებრივ გვაქვს (ვ), რომელიც არქაული ქართული |“ე|ს ძველქართული რეფ-
    ლექსია ანლაუტში (აგრეთვე ინტერვოკალურ პოზიციაში, სონორების შემდეგ.
    და აუსლაუტში ხმოვნის შემდეგ).
    რაც შეეხება თანხმოვნის წინა პოზიციას (> –--C), აქ გვხვდება როგორც.

    შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ უძველესი ნორმის ასახვას. სწორედ ის შემ-


    თხვევები წარმოგვიდგენენ, სადაც თანხმოვნის წინ ანლაუტში გვაქვს |უ| და.-
    არა წვ).
    ზოგიერთი მაგალითის ანალიზი გვავარაუდებინებს, რომ (ვ) ანლაუტში.-
    თანხმოვნის წინ, როგორც წესი, „ნარედუქციალ“ ფორმებში უნდა გვქონოდა,.
    პირველ რიგში ისეთ ფუძეებში„ რომლებიც გენეტურად ზმნურ პარადიგმას
    უკავშირდებიან: შდრ. ვალ-ს, მაგრამ ვლ-ა (შდრ. ახ. ქართ. გა-ვლ-ა და სხვ.);
    იმავე ვალ- ფუძის -ედ სუფიქსიანი დერივატია ვლდ-ომ-ა); შდრ. აგრეთვე,
    ვარდ-ებ-ი-ს, მაგრამ ვრდ-ომ-ა.
    1 გვაქვს საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ მახვილის ადგილის თვალსაზრისით ძველი.
    ქართული პრინციპულად არ განსხვავდებოდა ახალი ქართულისაგან; შდრ, არნ. ჩიქობავა,
    მახვილის საკითხისათვის ძველ ქართულში: II (საქ. სსრ მეცნ. აკად. მოამბე, ტ. III, # 2, 1942,
    გვ. 191 შმდ.); 6. 0 66%86X5, ტIთ6ი1ვის სიძ 5IძსესI985150ხ, ბვ. 50; 8. V ით, 2I1(6L--
    020005 V002110065 60 თ60L8160ი (M25, XI, 1939, გვ. .122).
    1 შდრ. |ეცგ) ფორმა უმარცვლო # ელემენტით ხუთმარცვლიან ლექსში: ჯოჟარს ეც ოგ,
    ვორცითა ლCდხ. პ. ინგოროყვა, ძველი ქართული სასულიერო პოეზია; 1, ტექსტები, VIII-–
    X საუკუნეები, თბილისი, 1913, გვ. 19).
    კჯ ლ. კიკნაპე, ხ ბგერის განვითარების შემთხვევები ქართულში (თ.ს.უ. შ რომები. ტ..
    XXIV, 1942, გვ. 125--126).
    50
    ვს-ებ-ა (ა-ვს-ებ.ს, სა-ვს-ე) წვეს- (ს.
    - ქართვ, "ჟეს,-) ძირს უნდა შეი-
    ცავდეს (შდრ. სვან. გტეში „სავსე“ < #გეშ- 1).
    ვრც-ელ-ი ნაზმნარი წარმოება ჩანს ; "გან-ვრც-ა
    4 –– ვგრც-ელ-ი; შდრ. გან-
    ზრქ-ა –.ზრქ-ელ-ი. ასეთ შემთხვევაში „ურედუქციო“ ფორმა უნდა ყოფილი-
    ყო ”ვერც-(შდრ. შე-დრკ-ა ––შე-ვ-დერკ, გან-ჰ-კრთ-ა
    –– გან-გ-ჰ-კერთ, შე-
    კრბ-ეს –– შე-ვ-კერბ-თ) და "%ვრეც- –– გარდამავალისათვის (შდრ. ვ-დრეკ,
    გ-კრებ).
    არ არის გამორიცხული შესაძლებლობა, რომ რიგ ზმნურ ფუძეებში თავ-
    კიდური ვ- შეაირობებული იყოს ხმოვნის მომდევნო პოზიციით, რომელსაც
    უღვლილების პარადიგმაში ზმნური პრეფიქსები (მაქცევრები) ქმნიდნენ. ასე,
    მაგალითად, თავკიდური ვ- ვს-ებ-ა | აღ-ვს-ება ფორმაში იმ ფორმათა გავ-
    ლენით შეიძლება იყოს მიღებული, სადაც იგი კანონხომიერად იყო წარმო-
    დგენილი ხმოვნის მომდევნო პოზიციაში: მაგ. აღ-ა-ვს-ო, აღ-ი-ვს-ებ-ო-და
    და მისთ. ამგვარადვე უნდა აიხსნებოდეს თავკიდური ვ- ისეთ ფორმაში, რო-
    გორიცაა კგნ-ებ-ა, ვნ-ებ-ულ-: შდრ. ა-ვნ-ო-ს, გ-ა-ვნ-ებ; ი-ვნ-ო-ს, ე-ვნ-ო-ს
    და მისთ. ხმოვნის მომდევნო პოზიციაში კანონზომიერად წარმოდგენილი (ვ)
    ელემენტი გავრცელდა მთელს ზმნურ პარადიგმაზე.
    პირველი სუბ. პირის (ვ-| პრეფიქსი ვლინდება ანლაუტში (ვ) და, თან-
    ხმოვნის შემდეგ, უმარცვლო |#)I ელემენტთა სახით (იხ. ზემოთ, გვ. 45 შმდ,).
    (ვ) ელემენტი ძეელ ქართულში წარმოდგენილია პირველი სუბიექტური პირის
    ნიშნად არა მხოლოდ ხმოვნით დაწყებულ ზმნურ ფუძეებში, რაც (ვ) ელემენ-
    ტის უძველესი განაწილების კანონზომიერ ნორმას ასახავს, არამედ თანხმოვ-
    ნით დაწყებულ ფუძეებშიც- (ვ-) პრქფიქსის სტაბილიზაცია ამ პოზიციაში (ვI-ს
    და არა მარცვლოვანი |უ|)-ს სახით მორფოლოგიური ელემენტის ანალოგიური
    უნიფიცირებით უნდა აიხსნებოდეს. ხმოვნით დაწყებული ზმნური ფორმები
    უფრო ხშირია, ვიდრე თანხმოვნით დაწყებული. სწორედ ამიტომ პბირველი
    სუბიექტური პირის ნიშნად განზოგადდა (ე), რომელიც ანლაუტში |ვ)-ში გა-
    დავიდა. აირველი სუბიექტური პირის პრეფიქსის I|ვ)-ს სახით უნიფიცირები-
    სათვის ხელი უნდა შეეწყო აგრეთვე (ვ-) პრეფიქსისა და ჯწუ-) მაქცევრის გარ-
    ჩევის აუცილებლობას გამოხატულების პლანში.
    გვრჩება ისეთი სახელური ფუძეები, სადაც „ურედუქციო“ და „ნარედუქ-
    ციალ“ ფორმათა მონაცვლეობას ადგილი არ უნდა ჰქონოდა და სადაც თავკი-
    დური მიმდევრობა ფონოლოგიური სტაბილობით ხასიათდებოდა. სწორედ
    აქ ანლაუტში თანხმოვნის წინ გვაქვს როგორც წესი!, მარცვლოვანი (უ|,

    'ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირეებანი ქართველურ ენებში, V („ენიმკი%-ს


    მოამბე, X, 1941, გვ. 233).
    ?1 აქედან კაუზატივი გან-ა-ვრც-ო (როგორც გან-ტფ- ა გან- ა-ტფ-ო.
    8 ცალკეულ შემთხვევებში თანხმოვნის წინ დადასტურებული თაეკიდური ვ- საზელურ
    ფუძეებში შესაბამისი სიტყვის შედარებით გვიანდელი სესხებით აიხსნება უცხო წყაროდან.
    კერძოდ, ვრცინი „ქურციკი დედოფალა“ სიტყვა სომხურიდან არის ნასესხები (იხ.
    8. M8 ხხ, #76MCM1ხL II ით3ხ:6MრMIIL II0 თ0-#X%MM0-203MM6M%0L 06V90#402MV, VI. CII6, 1904,
    გვ. 109).

    51
    რაც უძველესი ნორმის კანონზომიერ ასახვას წარმოადგენს შდრ. უღელ-,
    უფალ-, უბე და მისთ).
    · 6.4. ამგვარად, ჩვენთვის საინტერესო ბგერითი ერთეულების უძველესი
    დისტრიბუცია ქართულში შემდეგნაირად უნდა იქნეს წარმოდგენილი:

    (82)1-- ანლაუტში ხმოვნის წინ: + --V;


    აუსლაუტში ხმოვნის შემდეგ : V -– #;
    ხმოვნებს შორის : V –- V:
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის : C -– V;
    სუ) –– ანლაუტში თანხმოვნის წინ: # -– C;
    აუსლაუტში თანხმოვნის შემდეგ : C –– <=;
    თანხმოვნებს შორის : 6 -– C;
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის
    მახვილიან პოხიციაში : C6--V;

    როგორც ვხედავთ, არქაული ეპოქის ქართულისათვის აღდგება |ჟტ) და


    Lუ1 ელემენტთა პოზიციურ მიმართებათა მოდელი, რომლის მიხედვითაც გან-
    სახილველი ელემენტები ერთმანეთის მიმართ დამატებითი დისტრიბუციის
    დამოკიდებულებაში იმყოფებოდნენ; არ არსებობდა არც ერთი გადამკვეთი,
    კონტრასტული პოზიცია, რომელშიც შესაძლებელი იქნებოდა I2) და Iუ| ელე-
    მენტთა დაპირისპირება როგორც დისტინქციური ძალის მატარებელი ერთეუ-
    ლებისა. ამდენად, უნდა დავასკვნათ, რომზე) და (უ| ელემენტები, რომლე-
    ბიც პოზიციისდა მიხედვით ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში მონაცვ-
    ლეობდნენ ერთი ფონემი ორ კომბინატორულ (პოზიციურ) ვარიანტს
    (ალოფონს) –– მარცვლოვანსა და უმარცვლოს -––- წარმოადგენდნენ. ამ ფონემას
    ჩვენ /#/შ/ ნიშნით აღვნიშნავთ. /ე/ ფონემა, რომელიც პოზიციისდა მიხედვით
    მარცვლოვანი (ჯუ) და უმარცვლო (”2|) ალოფონების სახით ვლინდებოდა, არქაული
    ეპოქის ქართულისათვის სონანტთა კლასის ელემენტად უნდა იქნეს მიჩნეული.
    უფრო გვიანდელი ხანის ქართულში მოხდა L8) ალოფონის გახლეჩა ორ
    ვარიანტად პოზიციისდა მიხედვით: |3) პოზიციაში თანხმოვანსა და "ხმოვანს
    შორის :C ––- V; (ვ1-– ყველა დანარჩენ პოზიციაში (ე. ი. = –- V, VCV–- #9 და
    V-– I).

    1 თანხმოვნის წინ მოქცეული თავკიდური წუ) ელემენტის ფონეტიკური გარემოცვა ამ


    ტიბის სახელურ ფუძეებში შეიძლებოდა შეცვლილიყო წინამავალი სიტყვის ბოლოკიდური მიმ-
    დევრობის გავლენით. #უC მიმდევრობიანი სახელი წინამავალი სიტყვის ბოლოკიდურ ხმოვან-
    თან ქმნიდა კომპოზიტში მიმდევრობას V-C, სადაც მარცვლოვანი წუ) უნდა შეცვლილიყო
    ნორმის მიხედვით უმარცვლო (#1 ელემენტით. ამგვარი შენაცვლება გვაქვს კიდეც. კომპოზიტ-
    ში დედოფალი, რომელიც მომდინარეობს უფრო ადრინდელი ”ჩდედაგფალი<დედა+
    უფა ლი ფორმისაგან (შდრ. C. 0X 60L6+X8, ტოინგი1ცნის სიძ =0ძს8სVს85166%, გვ. 69: ა. შ ა–
    ნ იძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, თბილისი, 1953, გვ. 28).
    1. თ? რამდენადაც (4) და წვ) ისტორიულად ერთი და იმავე ოდენობის ვარიანტებად მივიჩ–
    ნიეთ, შეგვიძლია ორივესთვის საერთო ნიშანი გამოვიყენოთ,

    52
    · მორფოლოგიური ანალოგიის მოქმედებამ, რაც მორფემის ფონოლოგიური
    უნიფიცირების ტენდენციაში გამოვლინდა, და გარკვეულ შემთხვევაში მარცვ-
    ლოვანი |უ|I-ს |გ) ბგერად დავიწროებამ უმახვილო პოზიციაში გამოიწვია |ვ),
    Lგ) და |უ) ელემენტთა შორის ისტორიულად არსებული დისტრიბუციული
    სურათის დარღვევა და ახალ პოზიციურ მიმართებათა შექმნა, რამაც ხელი
    შეუწყო ისტორიული ხანის ქართულში მათს დამოუკიდებელ ფონემურ ერთ-
    ეულებად ჩამოყალიბებას.
    იმ დიალექტებში, რომლებიც საფუძვლად დაედო ახალ სალიტერატუ-
    რო ქართულს, მოისპო ძველ ქართულში ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებ-
    ში წარმოდგენილი |უ|:|(8) მონაცვლეობა: შდრ. ძვ. ქართ. ჰ-სუ:სჟ-ა, ს-თქუ:
    თქუ-ა და ახ. ქართ. სვ-ი
    : სვ-ა, 'ს!- თქვ-ი :თქვ-ა. ამ პროცესმა საბოლოოდ
    გაწყვიტა ისტორიულად არსებული კავშირი Iუ! და |48| ერთეულებს შორის,
    რის გამოც |უ) ხმოვანთა კლასის წევრად იქცა, რომელსაც დაუპირისპირდა
    (ვ) და |8|) ერთეულები როგორც ერთი და იმავე თანხმოვანი ფონემის ფონე-
    ტიკური ვარიანტები.

    7. (31 და (ა) ბგერათა ურთიერთმიმართება მეგრულ-პანურში


    7.1. მეგრულ-ჭანურში, განსხვავებით ძველი ქართულისაგან, გასათვალის-
    წინებელია მხოლოდ (ვ) და |უ) წყვილეულის პოზიციური ურთიერთდამოკიდე-
    ბულება, რამდენადაც წყვილბაგისმიერი |8) სეგმენტი აქ თავისუფლად მონა-
    ცვლეობს კბილბაგისმიერ |ვ) სეგმენტთან: შდრ. ჭან. |ხვა | სტა „ფრთა“,
    |მსქვა I მსქტა) „ლამაზი“, (თქვან | თქუან| „თქვენ“ და სხვ." ეს ელემენტები
    წარმოადგენენ ფაკულტატურ ვარიანტებს, რომლებიც ვლინდება უპირატესად
    როგორც კბილბაგისმიერი მჟღერი სპირანტი მეტი ან ნაკლები ინდივიდუალუ-
    რი და პოზიციური გადახრით წყვილბაგისმიერობისაკენ ?. ამიტომ ჩვენ შეგვი-
    ძლია.Iვ) და |ე) პირობითად ერთ |ვ| სეგმენტად გავაერთიანოთ და განვიხი-
    ლოთ ამ საერთო სეგმენტის პოზიციური მიმართება Iუ| სეგმენტთან.
    7.2. |უ| სეგმენტი მეგრულ-ჭქანურში დასტურდება შემდეგს პოზიციებში:

    2. თანხმოვნის წინ ანლაუტში:


    თ-–C უღუ „უღელი“
    უღუ'ნ! „აჭვს“
    უფუ „ოფლი“
    ს. თანხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში:
    6-. დუცხუ (ჭან.) „ცაცხვი“
    პკადუ „მჭედელი“
    დუყუ (ჭან.) „იდაყვი“
    ოჭარუ (ვჭან,) „წერა“

    1 დდო, ს, ჟღენტი. კანუო-მეგოულის ფონეტიკა. თბილისი, 1953, გვ. 65.


    ? შდრ, (ვ) და I4) სეგმენტთა მიმართება თანამედროვე ქართულში,
    ი. თანხმოვნებს შორის:
    C-–C შუმა „სმა“
    ოშუმალი „სასმელი“
    კუსანს „კვნესის“
    მესქურუნ (ჭან.) „ქრება“
    თუნთი „დათვი“
    ძ%. თავკიდურ თანხმოვანსა და ხმო-
    ვანს შორის მახვილიან პოზიციაში:
    #C--V სქუა „შვილი“
    რუფო „რვა“
    ქტა „ქვა“
    ზღუა (ჭან.) „ზღვა"
    თქუას „თქვას“
    ქუალა „ფქვა“
    გ. თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის
    C-V" ვარუა „წერა
    ბარუა „ბერვა“!
    ვოსქუანქ „ვაბამ"
    იშუაფუტუ (ჭან.) „სველდე-
    ბოდა“
    (. ხმოვანსა და თანხმოვანს შორის:
    VC ბერწეული (ჭან) „ბროწეული“
    სოუთი (ჭან.) „ხის სახელი“ 1

    1.3. (ვ) ((ბ§ა. |უ)) სეგმენტი გვაქვს შემდეგს პოზიციებში:

    მ. ხმოვნის წინ ანლაუტში:


    15 -- V ვარჩხილი „ვერცხლი“
    ვითი, (ჭან.) ვით „ათი“
    ვალუნს „ელავს“
    ს. თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის:
    C6--V ხვა „შუბლი“
    ჯვეში „ძველი“
    ყვალი „ყველი“
    მარძგვანი „მარჯვენა“
    მოქვა „კრუხი“
    ლ. ხმოვნებს შორის:
    V-–-V ტავა (ჭან.) „ტაფა“
    ნოველი (ჭან.) „კვალი“
    მავითა „მეათე“
    ვავა (ჭან.) „ლანდი“

    10. Mეიდსხ, / 00#M#ძთი!(M#ი 40M6M020 (#თ=30M0120) #3M(Mთ, CII6. 1910, გვ. 185.
    54
    “+. ხმოვანსა და თანხმოვანს შორის:
    V–-C ოვლე (ჭან). „კალათი%
    ოვრო (ჭან.) „რვა“
    ავლია (ჭან.) „ეზო სახლის გარ-
    შემო“ (ბერძნ. თბ/.წ)

    7.4, განხილულ პოზიციათა შეპირისპირებით ირკვევა, რომ C–V პოზი-


    ·ციაში მეგრულისათვის დასაშვებია როგორც (Lე), ისე Iუ| სეგმენტი, რაც და-
    დებითად წყვეტს |ვ) და (უ|) ელემენტთა ფონემურობის საკითხს თანამედ-
    როვე მეგრულში: შეიძლება აღმოჩნდეს ისეთი მორფემული წყვილი, რომელ-
    თა ელემენტებს შორის სხვაობას მხოლოდ C–-V პოზიციაში წარმოდგენილი
    (ვ1:Iუ) დაპირისპირება ქმნის.
    (ვ) :|უ|) დაპირისპირების ფონოლოგიზაცია მეგრულში შედარებით გვიან
    უნდა მომხდარიყო, ამ უკანასკნელის ცალკე ენობრივ ერთეულად ჩამოყალი-
    ბების შემდეგ, რასაც ·მოწმობს გადამკვეთ ბოზიციათა სიმცირე და (ვ) და (უ|
    'სეგმენტებს შორის არსებული რეგულარული მონაცვლეობა ერთი და იმავე
    მორფემის ფარგლებში: შდრ. კავშ. II. მა ფ-თქუ-ა, სი თქუა: აორისტ.
    მა ფ-თქვ-ი, სი თქვ-ი; აწმყ. ვ-ო-სქუ-ან-ქ „ვაბამ“: აორისტ. ვ-ო-სქვ-ე და
    მისთ.
    თუ C-“-V და C–V გარემოცვას განსხვავებულ პოზიციებად განვიხი-
    ლავთ, თანამედროვე ჭანურისათვის დავადასტურებთ V-–C და C-V პოზი-
    „ციებს, სადაც დასაშვებია როგორც (ვ), ისე (უ)!. ამასთანავე აღსანიშნავია,
    -რომ ჭანურში არ დასტურდება პარადიგმაში |ვ):|უ) მონაცვლეობა, რაც სა-
    ფუძველს იძლევა |ვ|) და (უ| სეგმენტები თანამედროვე ჭანურისათვის განვიხი-
    ლოთ როგორც ორი დამოუკიდებელი ფონემის რეალიზაცია. /ვე/ განიხილება
    როგორც მჟღერი ლაბიალური სპირანტი, რომელსაც უპირისპირდება ყრუ
    ლაბიალური /დ/ სპირანტი„ წარმოდგენილი, როგორც წესი, ნასესხებ სი-
    ტყვებში ?. /უ/ განიხილება როგორც ლაბიალური ხმოვანი ფონემა.
    7.5. დიაქრონიული თვალსაზრისით (ვ| და (უ|) ელემენტები, ეჭვს გარე-
    შეა, ერთი და იმავე ფონემის პოზიციურ ვარიანტებს წარმოადგენენ, რომელ-
    თაც ისტორიულ ეპოქაში ფონოლოგიზაცია განიცადეს. ადრინდელ საერთო-
    “'ზხანურ დონეზე |ვ) და |უ) სეგმენტები ერთურთის მიმართ დამატებითი დის-
    ტრიბუციის დამოკიდებულებაში იმყოფებოდნენ; არ არსებობდა ამ ელემენტ-
    თათვის დამახასიათებელი არც ერთი მორფემული (6§0. ლექსიკური) წყვილი,
    "რომლის ერთეულები ერთმანეთისაგან მხოლოდ ცვ: უ დაპირისპირებით გან-
    სხვავდებოდნენ.

    1 'წუ) სეგპენტი პოზიციაში V-C გვხვდება ძირითადად ნასესხებ ფორმებში. მაგრამ


    “რამდენადაც უცხო წარმომავლობის სიტყვები (ძირითადად თურქული და ბერძნული) თანა-
    მედროვე ჭანური ლექსიკის ორგანულ ნაწილს შეადგენს, სინკრონიული ფონემატური ანალი-
    ზისათვის ამ ფორმებს ისეთივე მნიშვნელობა ენიკება, როგორიც საკუთრივ ზანურ და საერთო–
    ქართველუო ფორმებს.
    2 არნ, ჩიქობავა, ჭანურის გრამატიკული ანალიზი, თბილისი, 1936, გვ. 15; შდრ.
    ს. ჟღენტი, კანურ-მეგრულის ფონეტიკა, გე. 65 შმდ.
    55
    სავსებით აშკარაა, რომ ის გადამკვეთი. პოზიციები, რომლებიც I(|ვ| და
    ILუ) სეგმენტთათვის ისტორიული ხანის მეგრულ-ჭანურში დასტურდება,,. შედა-.
    რებით გვიანდელ ეპოქაში ჩამოყალიბდა და არ. უნდა ყოფილიყო დამახასია-
    თებელი ადრინდელი საერთო-ზანური.ენობრივი მდგომარეობისათვის.
    მართლაც, |ვ) სეგმენტი თანხმოვნებს შორის (0ვ0). სპორადულად დას-
    ტურდება ნასესხებ, ძირითადად ქართული წარმომავლობის ფორმებში 1. საერ-
    თო-ზანურ დონეზე C--C პოზიციაში ვლინდებოდა მხოლოდ მარცვლოვანი
    (უ) ელემენტი, რასაც ადასტურებს ისეთი საერთო-ქართველური წარმომავლო-
    ბის მეგრულ-ჭანური ფორმები, როგორიცაა მეგრ. შუმა. „სმა“: ძვ. ქართ.
    სუმა; მეგრ.-ჭან, კუს- (მეგრ.. კუს-ან-ს, ჭან. კუს-აფ-ს „კვნესის“)-: ძვ. ქართ.
    კუნ-ეს-<”"კუს-ენ-; სვან. კუეც „კვნესის“; ჭან. მე-სქურ-უ-ნ– „ქრება“:
    ქართ. შურ-ების „იღლება"!, ჭან. ქურუმ-ი „დაუცეხვავი ღომი“:. ქართ.
    ქურიმა „ღომის სახეობა" 1. '
    თანხმოვნის წინ ანლაუტში, ისე როგორც თანხმოვნის შემდეგ აუს-
    ლაუტში, დასტურდება მხოლოდ I|უ|). პირველი სუბიექტუოი აირის (|ვ-| ფორ-
    მანტი თანხმოვნების · წინ მეგრულ-ჭანურში ვლინდება შესაბამისად |ბფბ|
    თანხმოვანთა სახით5, რაც მორფოფონოლოგიური მონაცვლეობის კანონზო-
    მიერ სურათს ასახავს, რამდენადაც მეგრულ-ჭანურისათვის თანხმოვნის წინ
    უცხოა თავკიდური |ვ|) ელემენტი.
    მეგრულის ზოგ კილოში დადასტურებული |ვ) თანხმოვნის წინ პირველი.
    სუბიექტური პირის ნიშნად (შდრ.. სენაკურში ვ-ხანტუნქ, ვგ-ჭარუნქ და მისთ.)
    გვიანდელი წარმომავლობისაა და ქართულის გავლენას მიეწერება %.
    7.6. განსაკუთრებულ განხილვას მოითხოვს 'Iვ) და |უ| სეგმენტთა ურთი-
    ერთობის საკითხი პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს. შორის :.0 –- V. ამ
    პოზიციაში როგორც მეგრულში, ისე ჭანურში დასტურდება (ვ. რაც ქარ–-
    თულ და სვანურ ვითარებას შეესაბამება:
    ქართ. შუდ-ი |შუიდ-ი|: სვან.. ი-შგუიდ: მეგრ, შქვით-ი:
    ქართ. კვერნა ('<კუენ-რ-)?: სვან. კრენ: ჭან. კვენურ-ი;
    ქართ. კუეთ- (ძვ. ქართ. კუეთ-ს); სვან.კრეშდ-: მეგრ. კვათ-უნ-ს· „ჭრის“;.
    Iზსვ. მე-კოშდ-ე, ლნტ. მე-კუეშტ-ე ამჟამად ნიშნავს „მოკლეს“; ეტიმოლოგი-
    ურად: „მოკვეთილი, მოჭრილი“ (გ. კლიმოვი));

    1 შდრ. მეგრ. დაკვრა:დუდიში დაკვრა „თავის დაკვრა" (IL. III II.IILIL 1.3 0,
    , ითMMთMხXთ MMM106+ნხCM020 (II6ხ60CM020) #3ხIXი. CII6., 1914, გვ. 256).
    23 I, VC0ყფL, 5VVIX068 V9IსიIX, გვ. 48, § 19.
    3? იხ, სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 61---66:
    “· არნ, ჩიქობავა, ჭქანურ-მეგრულ-ქართული შედარებითი ლექსიკონი,. თბილისი,.
    1938, გვ. 142.
    წ I. Mე0იი, / ით. MMიიMMC V«C#MCM020 (X-030X020) #3MMთ, CII6.. 1910, გვ. 44-45:
    #. IMIMV0#MX9896, / ით. #VM2ი. #3ხ!Mთ, გე.. 054--056; არნ.. ჩიქობავა, ჭანურის. ანა–
    "ლიზი, გვ. 87-89, 96.
    · %" არნ, ჩიქობავა, იქეე, გე. 96.
    1 არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 90..
    ქართ. ყველ-ი: სვან. ყელ- (ლი-ყელ-ე „ყველის ამოყვანა“ 8): მეგრ. ცვალ-ი,
    ჭან, (ხოფ.) ყვალ-ი!;
    ქართ. წვმ-ს |წლოიმს|): მეგრ. ქვინ-ს.
    · ამგვარი მაგალითების გვერდით მეგრულში (და ნაწილობრივ ჭანურში)
    დასტურდება ისეთი ფორმები, რომლებშიც C–– V პოზიციაში წარმოდგენი-.
    ლია მარცვლოვანი |უ|. ამავე დროს ეს წუ| სიტყვაში მახვილის მატარებელ
    ელემენტს წარმოადგენს; ამ მხრივ არ არსებობს სრული თანხვედრა მეგრულ
    და ჭანურ ფორმებს შორის. მეგრულში წარმოდგენილ მახვილიას (|უ| ელე-
    მენტს C--V პოზიციაში ჭანურის შესატყვის ფორმაში ზოგ შემთხვევაში (ვ|
    შეეფარდება:
    მეგრ. ქუა: ჭან. ქვა; ქართ. ქვა;
    მეგრ. რუო
    : ჭან. ოვრო
    <. ბ"ორვო; ქართ, რვა, სვან. არა;
    მეგრ. სქუა
    < “მსქუა „შვილი“ : ქართ. -მშო <: წმ-შუ-ე (კომპოზიტში ჰირ-
    მშოი), სვან. სგე I სგეთ (აგრეთვე ემ-სგე I
    გმ-სგე) < ”მ-სქუ-ე?.
    ანალოგიური ვითარებაა მეგრული კავშირებითი მეორის პარადიგმაში:
    მა ფთქუა „მე ვთქვა" ჩქი ფთქუათ „ჩვენ ვთქვათ“
    სი თქუა „შენ თქვა“ თქვა თქუათ „თქეენ თქვათ“
    თიქ თქუას „მან თქვას" თინენქ თქუან'ი! „მათ თქვან“
    შესატყვის ჭქანურ ფორმებში დასტურდება |(ვ|:
    მა ფთქვა ჩქუ'ნ! ფთქვათ
    სი თქვა თქვან თქვათ
    პემუქ თქვას ჰემთეფექ თქვან
    შდრ. აგრეთვე მეგრ. თქუალა
    : ჭან თქვალა!) „თქმა“. ამასთანავე ქა–-
    ნურში დასტურდება რიგი ისეთი ფორმები, სადაც C-V პოზიციაში, მსგავ-
    სად მეგრულისა, წარმოდგენილია მახვილის მატარებელი მარცვლოვანი (უI:
    ჭან. ზღუა (II ზულა || ზოღა) : მეგრ. ზღუა
    || ზღვა;
    ჭან. სუა! ფსუა (|| ფსვა)? : მეგრ. სჟა||ფსუა; შდრ. ქართ. (დიალექტ.
    ხევს., თუშ.) სვე „ფოთა“;
    ჭან. ყუა „შუბლი" (IL. XI 0 ს), გვ. 204).
    თუ განვიხილავთ სინქრონიულად |უ|! სეგმენტის ქცევას C-V პოზიცია-
    ში, დავადგენთ უტყუარ კავშირს ამ ელემენტსა და მახეილს შორისბ; მარცე-
    ლოვანი |უ| პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის დასტურდება მეგ-
    ' შდო, მზ. მან იძე, ძველი ქართული ენის ლექსიკიდან (საქ. სსრ მეცნ. აკად. ხელწა–-
    წერთა ინსტიტუტის მოაზბე, 11. 1960, გვ. 63).
    ? “დრ. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 58 შიდ.
    7 დასტურდება სარფულში; Cდრ, ო-თქტალ-უ-შ-ი „სათქმელი, სალაპარაკო"
    (89. MX6) 0ხ, / 7თM. #0M. #M3.. გვ. 189).
    აქ, ლომთათიძე, აღსაზური აფსააყაფსაატი („ფრინველიბ) სიტყვის ეტიმოლოგი-·
    ისათვის (საქ, სსრ. მეცნ. აკად. მოამბე, ტ. VI, # 4, 1945); გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა
    განხილული სიტყვა ჯერ კიდევ ძალიან ადრე შეთვისებული იყოს აფხაზურ-ადიღური ენე-

    ბიდან. , არნ, ჩიქობავა, მახვილის საკითხისათვის ძველ ქართულში,L (საქ. სსრ. მეცნ. აკად.
    მოამბე, ტ. III, # 2, 1942. გვ. 191 შმდ.).
    57
    ღულ-პჭანურში, როგორც წესი 1, მახვილიან პოზიციაში. მაგრამ როგორ უნდა
    "შეფასდეს მახვილსა და მარცვლოვან |უ| ელემენტს შორის არსებული მიმარ-
    თება დიაქრონიული თვალსაზრისით; რა უნდა ყოფილიყო საერთო-ზანურისა·
    თვის I|ვ) და ჯIუ|) ელემენტთა განაწილების ნორმა C--V პოზიციაში?
    მეგრულში დადასტურებულ ვითარებას (CჟV : ქტა, თქუალა და მისთ.)
    ვერ ჩავთვლით მომდინარედ მახვილის გადაწევის შედეგად ჭანურში. დადას-
    ტურებული ვითარებისაგან (0ვV
    : ქვა, თქვალა და მისთ.) რამდენადაც მა-
    ხვილი ვერ გადაინაცვლებდა ხმოვნიდან უმარცვლო |ე|) ელემენტზე ?; მახვილის
    ამგვარი გადანაცვლების წინაპირობა უნდა ყოფილიყო მახვილიანი ხმოვნის

    წინ მარცვლოვანი (Lუ) ელემენტის არსებობა : CუV > 02V.


    გან. ზღა ( || ზუღა || ზოღა) „ზღვა“ და სჟა! ფსუა „ფრთა“ ფორმათა თანხ-
    ვედრა შესაბამისად მეგრ. ზღუა და სუა|I ფსუა ფორმებთან, ერთის მხრივ, და
    ჭან. ყვალ- | კვალ– „ყველი“, კვათ- „კვეთა“, მ-ჯვეშ- I ნ-ჯვეშ- „ძველი“ და მისთ.
    ფორმათა -– შესაბამისად მეგრ. ყცვალ-, კვათ-, ჯვეშ და მისთ. ფორმებთან,
    “მეორე მხრივ, საშუალებას იძლევა აღვადგინოთ საერთო-ზანურისათვის (უ) და
    Iუ|) სეგმენტთა დამახასიათებელი განაწილების ნორმა C-–V პოზიციაში. მარცე-
    ლოვანი წუ) უნდა გვქონოდა ადრინდელ საერთო-ზანურში1 (C--ა/ე|) სტრუქ-
    ტურის ფორმებში :+ქუა „ქვა“, ზღუა „ზღვა“, "სუა „ფრთა“, %მსქუებ „შვილი“
    და მისთ. ეს ვითარება ძირითადად შემოინახა მეგრულმა, უფრო ნაკლებად ჭა-
    ნურმა, სადაც საერთოდ შეინიშნება მეორეული ტენდენცია ხმოვანთა სინკო-
    „პირებისა და ფონეტიკური რედუქციისაკენ (მარცვლოვნობის შემცირებისაკენ).
    უმარცვლო |Lჟ| უნდა გვქონოდა |C -- ა/ე C| სტრუქტურის ფორმებში: "კუეთ-
    'C>კვათ-), "ყუელ- (> ყვალ-), ”სქუერ- და მისთ. |უ) წარმოდგენილი იყო.
    „აგრეთვე VC–-V>=> პოზიციაში: შდრ. მეგრ. მოჭქვა „კრუხი“, ჭან. მონჭვა
    =10.“, მშეგრ.-ჭან. მარქვალი „კვერცხი“, ჭან. ქარვა „წერა“ და მისთ, უმარცვ-
    ლო (Lე) უნდა გვქონოდა ყოველთვის C--ი პოზიციაში.
    I5I და Lუ| სეგმენტთა დისტრიბუციის ამგვარად წარმოდგენილი საერ-
    თო-ზანური მოდელის შუქზე C-V პოზიციაში ადვილი ასახსნელი ხდება
    ამ სეგმეინტთა ისტორიულად დამოწმებული განაწილება ისტორიული
    ხანის მეგრულსა და ჭანურში წარმოდგენილი |უ| და |ვI სეგმენტები პოზი-
    ციაში თავკიდურ თანხმოვანსა (ან თანხმოვანთჯგუფსა) და ბოლოკიდურ
    ა/ე ხმოვანს შორის აიხსნებ როგორც საერთო-ზანურ დონეზე |C -–-ა/ე|
    სტრუქტურის ფორმებში არსებული მარცვლოვანი (ჯუ) ელემენტის მახვი-
    ლიანი და უმახვილო რეფლექსები. საერთო-ხანური დონიდან მომდინარე
    უმახვილო მარცვლოვანმა |უ) ელემენტმა =C0-ა პოზიციაში დავიწროება

    1 ნეგოულში დასტურდება მარცვლოვანი წუ) სეგმენტი უმახვილო C–-V პოზიციაშიც:


    კარ-უა „წერა“, ბარ-უა „ბერვა. ნაკუა „ფქვილი“ და მისთ.
    ? შდო. არნ, ჩიქობავა, დასახ. ნაშრომი, გვ. 191 9შმმდ.
    '· იგულისხმება ზანურის განვითარების ის პერიოდი, როდესაც ზანური ეოკალიზმი სა–-
    „ერთო-ქართველურ ვითარებას ასახავდა.
    · პოზიცია CC – ა/ე წუ) სეგმენტის ქცევის თვალსაზრისით C -–- ა/ე პოზიციას უტოლ-
    დება.
    58
    განიცადა და უმარცვლო (|5I>|ვ|) ელემენტად იქცა. ამ გზით უნდა იყოს მი-
    ღებული ჭანურში ისეთი ფორმები, როგორიცაა ქვა< ქუა < "ქუა, ფ-თქვა <
    ფ-თქუა< %ვ-თქუა „ვთქე-ა“” და მისთ.
    ორმარცელიან (0უა| სტრუქტურის ფორმებში მახვილის გადანაცვლების
    შედეგად წინამავალ მარცვალზე! მივიღეთ მახვილიანი |უ), რომელიც დაცულ
    იქნა ამ პოზიციაში ისტორიული ხანის ჭანურ და განსაკუთრებით მეგრულს
    ფორმებში:
    მეგრ. ქუა < "ქუა, ფ-თქუა
    < “ვ-თქუა; მეგრ.-ჭან. სუა || ფსუა
    <- "სუა
    „ფრთა“; მეგრ.-ჭან. ზღუა?<%ზღუბ (შდრ. ქართ. (ზღოა|), სვან. ძუღლშოა
    <
    (Xზღოა!)): მეგრ. სქუა < "მსქუქ (შდრ. ქართ. : - მშო < #მ-შუ-ჟ, სვან. სგეII
    სგეი < "მ-სქტ-ე)!.
    განსხვავება მეგრულ და შესატყვის ჭანურ ფორმებს შორის წუ) და (ვ!
    'სეგმენტთა თვალსაზრისით (|C –ა| მიმდევრობაში აიხსნება მეგრულში მახვილის
    გადანაცვლებით მარცვლოვან |უ) ელემენტზე; ჭანურს ამ ფორმებში მახვილის
    თვალსაზრისით უძველესი ვითარება. აქვს დაცული, რაც საერთო-ქართველურ
    მდგომარეობას შეესაბამება.
    (|Cუა) სტრუქტურის იმ ფორმებში, სადაც არ მომხდარა მახვილის წინ
    გადაწევა მარცვლოვან (უ| სეგმენტზე, (უ)-ს დავიწროების შედეგად მივიღეთ
    ლა მიმდევრობა როგორც მეგრულში, ისე ჭანურში),
    ძვ. ქართ, სხუა (სხუა| ფორმის შესატყვისად მეგრულში დასტურდება
    “შხვა, განურში -- ჩქვა ფორმა, რომლებიც ზან. "შხუა ფორმისაგან უნდა მომ-
    დინარეობდნენ. სქუა, ქუა, თქუა და მისთ, ფორმათაგან განსხვავებით, მეგრ.
    შხვა < "შხუა ფორმაში მახვილის გადაწევა წინა მარცვალზე, რაც მეგრულ-
    ში, როგორც ჩანს, ნორმას წარმოადგენდა ორმარცვლიან სიტყვებში, შეფერ-
    ხებულ იქნა ჯ“შხუა ატრიბუტივი ხმარების სპეციფიკური «ირობებით. იგი
    ჩვეულებრივ მსაზღვრელად გამოიყენებოდა და აღიქმებოდა საზღვრულთან
    კავშირში როგორც ერთიანობა რომლის შიგნითაც მსაზღვრელი კარგავდა
    თავისთავადობას და აღარ განიხილებოდა როგორც) დამოუკიდებელი ორმარ-
    ცვლიანი ფუძე. ეს მით უფრო მოსალოდნელია, რომ ზანური ნორმების თა-
    ნახმად მსაზღვრელი საზღვრულთან ერთად ბრუნებისას, უცვლელი რჩება:
    “შდრ. მეგრ. სახ. შხვა კოჩ-ი „სხვა კაცი“, მოთ. შხვა კოჩ-ქ, მიც. შხვა კო-ს
    (< ”კოჩ-ს) და მისთ.
    მახვილის თვალსაზრისით ძველი ვითარებაა დაცული აგრეთვე მეგრ.
    ღვა „ლოყა"+ ფორმაში (ჭან. ღვა „10,"). გამორიცხული არ არის შესაძლებ-
    ”'ლობა, რომ მახვილის ამგვარი (ყვვალებადობა მეგრულში (ერთის მხრივ სქუა,
    1 მოძოავი მახვილის ზესახებ მეგრულ-პჯანურში იხ. 6. 00666L5. #Iიცი140ხ V0ძ 5სძ-
    190სILII51561), გე. 48: არნ. ჩიქობავა. ჭანურის ანალიზი, გვ. 41 შმდ.: ს, ჟღენტი. ვა-
    ნურ-მეგრულის ფონეტიკა, თბილისი, 1953, გვ. 191 შმდ.
    ? კან, ზღუა მეტათეზისით გეაძლევს პარალელურ ზუ ღსა (ივნ. ზო ღა) ფორმას,
    პ სქუა ფორმისაგან განსხვავებით #სქ ტირი ფორმაში (ვან. სქირისკირი
    „ხნვილი", მეგრ. სქირ-სსკირ-) წარმოდგენილია უმარცვლო (გ) ელემენტი პოზიციაში C–ი.
    '· ზოგ შემთხვევაში ჭანურსა და მეგრულში ადგილი უნდა ჰქონოდა მახვილის თავისუ-
    ფალ მონაცვლეობას, რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა ისეთი პარალელური ფორმები, როგორი-
    ცაა პან, ფსუაფსეა „ფრთა“, ყუა!ყვა „შუბლი“. მეგო, ზღუა! ზღვა და მისთ,
    59
    ქუა :მეორე მხრივ ღვა < ”ღუა, შხვა< ”"შხუა) ფრაზაში (L6§ს). რიტმულ ჯგუფ-
    ში) მახვილიან და უმახვილო პოზიციათა მონაცვლეობითაც ყოფილიყო შეპბი-
    რობებული.
    ზემოთქმულის საფუძველზე შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, რომ პოზი-
    ციაში თავკიდურ თანხმოვანსა და ბოლოკიდურ -ა/ე ხმოვნებს შორის საერთო-
    ბანურში სავარაუდებელია მხოლოდ მარცვლოვანი (უ|), რომელიც გაუმარცე-
    ლოვდა უმახვილო პოზიციაში მეგრულ-ჭანური ერთიანობის დაშლის შემდეგ.
    ამგვარად, |უ|) და (შუ) სეგმენტთა საერთო-ზანური დისტრიბუცია პოზი-
    ციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის შემდეგი მოდელის სახით აღდგება:
    (უ|:=6-–ა/ე=, <00– ა/ეი:
    Iგუ):50-- VC, VC-–-V.
    7.7. დისტრიბუციის ამ სურათს არღვევს რიგი მეგრული ფორმები, რომ-
    ლებშიც დასტურდება მარცვლოვინი Lუ| სეგმენტი =C--VC (+680. %CC-–VC)
    და VC-V აოზიციებში, მარცვლოვანი (უ) სეგმენტი აღნიშნულ პოზიციებში
    თავს იჩენს მეგრულში რდუალა, აგრეთვე ქარუა, ბარუა ტიპის მასდარებში
    და ო-სქირ-უ-ან-ს ტიპის კაუზატივებში. ყველა ამ ტიპის ფორმათა ანალიზი
    ავლენს მარცვლოვანი |უ) სეგმენტის მეორეულობას აღნიშნულ პოზიციებში
    და მისი გამოვლენის მორფოლოგიურ ხასიათს საკუთრივ მეგრულ, ჭანურისა-
    გან იხოლირებულ, ფორმებში,
    რდუალა ტიპის მასდარებისათვის ამოსავალი ჩანს #”რდუა (>: (C) 6ჟა:'1 ტი-
    პის წარმოება, სადაც მარცვლოვანი |უ) სეგმენტი კანონზომიერად იყო წარ–-
    მოდგენილი თავკიდურ თანხმოვანსა (ან თანხმოვანთჯგუფსა) და ბოლოკიდურ
    -ა ხმოვანს შორის; რდ-უნ-ს _ზრდის" :+რდ-უ-ა, რჩ-უნ-ს „ძარცვავს“ : "რჩ-უ->
    (როგორც ბარ-უნ-ს „ბერავს“ :ბარ-უ-ა „ბერვა“, ჭქარ-უნ-ს -„წერს“
    : ჭარ-უ-ა.
    „წერა"). (Cუა|) სტრუქტურის მასდართა -ალ- სუფიქსით! გართულების შე-
    დეგად მივიღეთ მეგრულში დამოწმებული რდ-უ-ალ- „ზრდა", რჩ-უ-ალ-ა.
    უმარცვა“" ტიპის მასდარები ამ თვალსაზრისით მეტად საგულისხმოა ქუა
    „წვა,ტკივილი" ფორმა, რომლის გვერდით ვადასტურებთ -ალ- სუფიქსით
    გართულებულ ჭქუ-ალ-ა ფორმას მასდარის ფუნქციით, აღსანიშნავია, რომ -ალ–
    ელემენტით გართულება დამახასიათებელი იყო მხოლოდ |ლუა!|!I|!C0Cუა|
    სტრუქტურის (ე. ი. ორმარცელიანი) მასდარებისათვის:
    X#რდუა >> რდუალა „ზრდა"
    "-რჩუა > რჩუალა „ძარცვა“ (ძვ. ქართ. ძრცვა):
    ”"თუვა > ბთუა > თუალა _ თოვა“
    "წუვა >> "ჩუა
    > ჩუალა „შენახვა"
    "ჭუვა > ქუა პუალა „ტკივილი“, „წვა“
    "თხოვა
    > "თხუა > თხუალა „გთხოვნა" ·
    “ფქუა > ქუალა აფქვა“
    + -ალ- სუფიქსი ამ ფორზებში მეგრულისათვის დამახასიათებელი „აბსტრაქტულ“
    სახელთა მაწარმოებელი - ალ - ფორმანტის იდენტური მორფემული ოდენობაა:ბოშ-ალ-ა
    „ბიჭობა“, ძღაბ-ალ-ა „ქალიშვილობა", ლახ-–ა ლ–ა „ავადმყოფობა" და მისთ.
    9? ასოსავალი #თ ხუა ფორჯიდანეეა ნაწაომოები თხ უ-აფ-ა „თხოვება, 0)(01X:M+ნ6".
    60
    თუ მასდარის ფორმა სამ- ან მეტ-მარცვლიან სტრუქტურას წარმოადგენდა.
    იგი არ დაირთავდა -ალ- სუფიქსს:
    შდრ: ბარუა „ბერვა“, ჭქარუა „წერა", ტახუა „ტეხა“, ბარგუა თოხნა",
    ხონუა „ხვნა“, ფურინუა „ფრენა“ და სხვ.
    -უა დაბოლოება ბარუა ტიპის მასდარებში -ვ-ს დაბოლოების ნაცვლად
    (VC -- ა: პოზიციაში, შდრ. ჭან. ქარ-ვ-ა, ტახ-ვ-ა) მეგრულში ქუა ტიპის
    მასდარების გავლენით უნდა იყოს გავრცელებული. მარცვლოვანი I|უ| სეგმენ
    ტის შემცველი მასდარების გავლენით უნდა იყოს მიღებული მეგრულში აგრე-
    თვე ისეთი პარტიციპიალური ფორმები, როგორიცაა მა-შუალ-ი „მქსოველი",
    „მმართუ/ვ!-ალ-ი „გადამხურველი“, ნა-ქუა „ნაფქვავი“ და სხე.
    მეგრული კაუზატივის ფორმებში მარცვლოვანი |უ) სეგმენტის გამო-
    ფლენა VC--აC პოზიციაში აიხსნება ამ. ფორმებში თემისნიშნისეული -უ- ელე-
    მენტის გადატანით აწმყოს ფორმებიდან, სადაც იგი კანონზომიერად იყო
    წარმოდგენილი მარცვლოვანი სახით C–C პოზიციაში!: სქირ-უ-'ნ! „შრება":
    -ო-სქირ-უ-ან-ს „აშრობს“, ტიბ-უ-Iნ! „თბება“: ო-ტიბ-უ-ან-ს „ათბობს“ და სხე.?
    ამგვარ ფორმებში ჩამოყალიბებული -უ-ან სუფიქსი განხილულ იქნა როგორც
    კაუზატივის მაწარმოებელი მორფემა საზოგადოდ: ი-ბირ-ს „მღერის“: ო-ბირ-
    უან-ს „ამღერებს", ჭარ-უნ-ს : ო-ჭარ-აფ-უან-ს „აწერინებს". უკანასკნელი მაგა-
    ლითის ანალიზი ნათლად წარმოგვიდგენს -უან დაბოლოების მეორეულობას
    კაუზატივის ზოგადი მაწარმოებლის ფუნქციით, რამდენადაც საანალიზო
    ფორმა უკვე შეიცავს კაუზატივის -აფ- სუფიქსს, საერთოს ჭანურთან; შდრ.
    ჭან. ო-ჭარ-აფ-ამ-ს.
    მარცვლოვანი |უ|) სეგმენტი ვლინდება მეგრულში აგრეთვე VC-–-ე პო-
    ზიციაში პირველი თურმეობითის ფორმებში: ნო-ზიმ-უ-ე-I!ნ!) „უზომავს“ (შდო.
    ქართ. დიალექტ. ნა-ზომ-ავ-ა). ნო-ჭარ-უ-ე-!ნ! „უწერია" (შდრ. ქართ. დიალექტ.
    ნა-წერ-ავ-ა) და სხვ. ეს ფორმები გვიანდელი წარმომავლობისაა, ჩამოყალიბე-
    ბული ნამყოს მიმღეობის ფორმებზე მეშველი ზმნის დართვით : ნო-ზიმ-უ+
    'ო!რე- ნ! შდრ. ქართ. დიალექტ. ”ნა-ზომ-ავ -L არს > ნაზომავა 1.
    1.8. ზემოთქმულის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ პოზიციაში
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის ზანურში |უ| და |უ| სეგმენტთა დისტრიბე-
    ციის თვალსაზრისით გადაკვეთებს არ უნდა ჰქონოდა ადგილი თ. C –ა/ე:,
    =00 – ა/ე«8 სტრუქტურის ფორმებში წარმოდგენილი იყო მარცვლოვანი ||
    სეგმენტი, ყველა დანარჩენ შემთხვევაში
    –– უმარცვლო ||.

    " კაუხატივის ფორმათა წარმოების შესახებ ქართველურ ენები დაწვრილებით იხ.


    წიგნის მეორე ნაწილში, ·
    ? პანურის შესატყვისი -ევ/-ავ თემის-ნიშნიანი ფორმებიდან ნაწარმოებ კაუზატი-
    ვებში ისტორიულად უნდა გექონოდა VC--V პოზიციაში უმარცვლო (ტ):სქირ-უ-ნ „შრე-
    ბა" :ქა-ნ-ი-სქირ-აფ-ს „გაიშრობს“ <Xი-სქირ-ვ-აფ-ს; ტიბ-უ-ნ ,„თბება":
    ო-ტიბ-აფ-ს „ათბობს“ <%Xო-ტიბ-ე-აფ-ს; შდრ. ძე. ქართ გორ-ავ-ს:ა-გორ-
    ვ-ებ-ს>ახ. ქართ. ა-გორ-ებ-ს; ჰ-–-შორ-ავ-ს:ა-მორ-ვ-ებ-ს > ახ. ქართ,
    ა-შორ-ებ-ს და მისთ, .
    3 ის, გ. როგავა, დრო-კილოთა წეოთზე ჯგუფის ნაკვთები ქართველურ ენებში (ი კე,
    -“V, 1953, გვ. 17 'წმდ.). '
    6!
    მარცვლოვანი | უ| სეგმენტი თავკიდურ თანხმოვანსა და ბოლოკიდურ
    ხმოვანს შორის უმახვილო პოზიციაში მეგრულსა და ჭანურში დავიწროების
    გზით უმარცვლო |უ|) ელემენტად იქცა. გვიანდელ წარმოებათა საფუძველზე
    მეგრულში მავიღეთ ფორმები მარცვლოვანი (უ) სეგმენტით VC- V აოხზი-
    ციაში. ყოველივე ამან დაარღვია მარცვლოვანი (ჯუ) და უმარცვლო (|! სეგ-
    მენტების განაწილების საერთო-ზანური სურათი. საერთო-ზანურ დონეზე I|უ|
    და (2) სეგმენტები ერთურთის მიმართ დამატებითი დისტრიბუციის დამო-
    კიდებულებაში იმყოფებოდნენ. ამ ელემენტთა დისტრიბუცია შემდეგი სახით
    აღდგება:
    სუ|: თანხმოვნის წინ ანლაუტში : » -- (C;
    თანხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში : 0 – 1L;
    თანხმოვნებს შორის: C – C;
    თავკიდურ თანხმოვანსა (I88იე. თანხმოვანთჯგუფსა) და ბოლოკი-
    დურ -ა/ე ხმოვანს შორის : +CC(CC) -––- ა/ე1L;
    (ვ/უ! : ხშოვნის წინ ანლაუტში : 1+– V;
    ხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში : V –+L;
    ხმოვნებს შორის : V --- V:
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის ; C-–- V (გარდა |უ) სეგმენტის
    დისტრიბუციის მეოთხე პუნქტით გათვალისწინებული პოხიციისა)-
    Iუ) და (ვ) სეგმენტები წარმოადგენდნენ ზანურში საერთო სონანტი ფო-
    ნემის ორ პოზიციურ ვარიანტს--მარცვლოვანსა და უმარცვლოს.

    8. /74/ ფონემა საერთო-კართველურში

    8.1. (ვს |უ) და |უ) სეგმენტთა განაწილების შესწავლა ისტორიულად


    დამოწმებულ ქართველურ ენებში და მათ შორის არსებულ უძველეს მიმარ-
    თებათა აღდგენა შინაგანი და შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით გვაძ-
    ლევს ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად იდენტურ დისტრიბუციულ სურათს-
    ცალკეულ ქართველურ ენათა (ვ), (უ| და (უ) ელემენტების უძველეს
    დისტრიბუციულ მიმართებათა პროიცირების გზით საერთო ენობრივ დო-
    ნეზე ვიღებთ ამ ელემენტების განაწილების მოდელს რეკონსტრუირებული.
    საერთო-ქართველური ენობრივი მდგომარეობისათვის.
    ამგვარად რეკონსტრუირებული დისტრიბუციული მოდელის მიხედვით:
    სუ) და ს|უI ელემენტები საერთო-ქართველურში წარმოადგენენ ერთი და იმავე,
    ფონემის (ამ ფონემას აღვნიშნავთ /”უ/ სიმბოლოთი) კომბინატორულ ვარიან-
    ტებს: უმარცვლოსა და მარცვლოვანს, პოზიციებისდა მიხედვით. ამდენად,
    /ე/ ფონემა კვალიფიცირებულ უნდა იქნეს როგორც წევრი სონანტთა კლა–-
    სისა, რომელიც უპირისპირდებოდა საერთო-ქართველურში საკუთრივ ხმოვან–
    თა და თანხმოვანთა კლასებს.
    /უ/ ფონემა ვლინდებოდა როგორც უმარცვლო 8) ალოფონი პოზიცი-
    ებში : +L--V, VI «,,VCV–V,

    “ 62
    /'უ/ ფონემა ვლინდებოდა როგორც მარცვლოვანი (|უ) ალოფონი პოხი-
    ციებში: 1C-–--C, C-- 9,0-C;
    C-V პოზიციაში შეინიშნება |უ| და |უ) ალოფონების თანხვედრა:
    CუV I CუV, რაც აღნიზნულ პოზიციაში /”2/ ფონემის გამოვლენის მერყეო-
    ბას ასახავს საერთო-ქართველური დიალექტური არეალების მიხედვით: „ზა-
    ნურ“ არეალში /Mი/ ფონემა =6-–ა/ე1L პოზიციაში წარმოდგენილი იყო.
    მარცვლოვანი (უ| ალოფონის სახით; „სვანურ% და „ქართულ“ არეალში მარცვ-
    ლოვანი I|უ|) ანალოგიურ გარემოცვაში თავს იჩენდა მხოლოდ მახვილიან პოზი-
    ციაში (შდრ. ძუა ტიპის მაგალითები).
    8.2. ცალკე მორფემებში, ფონეტიკური გარემოცვის ცვალებადობასთან
    დაკავშირებით, რაც გამოწვეული იყო მორფოლოგიური და ლექსიკური დე-
    რივაციით, /'უ/ ფონემა ვლინდებოდა პოზიციისდა მიხედვით მარცვლოვანი
    და უმარცვლო ელემენტების სახით; ეს პროცესი აისახა წუ| და სუ! სეგ-
    მენტთა რეგულარულ მონაცვლეობაში ერთი და იმავე პარადიგმის ფარგ-
    ლებში.
    ასე, მაგალითად, „კუდის“ აღსანიშნავად საერთო-ქართველურში წარმო-
    დგენილი ”კშად
    - ფორმა (/#ე/ ფონემა ვლინდება უმარცვლო |ჟ|) ალოფონის.
    სახით C-V პოზიციაში : სვან. ჰა-კუად, ლშხ. ა-კუოედღ) მონაცვლეობდა
    ბრუნების პარადიგმაში ე ხძოვანს მოკლებულ “კუდ - ფორმასთან! (/“ე/ ფო-
    ნემა ვლინდება მარცვლოვანი (ჯუ) ალოფონის სახით C–C პოზიციაში : მეგრ.-
    ჭან. კუდ-ელ-ი; ქართ. კუდ-ი). "ბე ხმოვნიან ფორმაში მარცვალს “ე ხმოვანი.
    ქმნიდა; მის მეხობლად /”შ/ ფონემა უმარცვლო იყო.“ე ხმოვნის გარეშე წარ-
    მოდგენილ ფორმაში მარცვლის შექმნის ფუნქცია თანხმოვნებს შოლდის მოქცე-
    ულ /“ეუ/ ფონემას ეკისრებოდა ამ უკანასკნელის მარცვლოვანი (|უ| ვარიანტის.
    სახით.
    ამგვარადვე, გვქონდა Iი+-დაყუ| (/უ/ ფონემა მარცვლოვანი |უ| ალო-
    ფონის სახით C–-+- პოზიციაში : ჭან. დუყუ), მაგრამ სახელობითი ბრუნვის-
    განსაზღვრულ ფორმაში წარმოდგენილი იყო |"ი!-დაყუ-ი| ფორმა (/”უ/ ფო-
    ნემა უმარცვლო |უ|) ალოფონის სახით (0--V პოზიციაში : ქართ. ი-დაყუე-ი).
    სახელობითი ბრუნვის ფორმაში მარცვალს /“ე/ ფონემის მომდევნო -ი ფორ-
    მანტი ქმნიდა. ამგვარადვე ქმნიდა მარცვალს ბოლოკიდური /“ე/ ფონემის.
    მეხობლად ყოველი ხმოვნით დაწყებული ფორმანტი. პარადიგმაში ხმოვნიანი
    ფორმანტის ჩამოცილებისას მარცვლის შექმნის ფუნქცია თანხმოვანს შემდეგ
    მოქცეულ /“ე/ ფონემას ეკისრებოდა მისი მარცვლოვანი |უ| ალოფონის სახით;
    შდრ. Iუ|I : (ტუ) მონაცვლეობა საერთო-ქართველურ ფორმებში L'ზაშუ| (ჭან.
    ზესკუ | მზესქუ)
    : L”ზაშტ-ი1 (ქართ. შამგ (შაშტ-ი), მეგრ. ზესქვი)?;. L"ჯტერ-I
    (ქართ. ყტერ-, ჭან. ყვაჯ-ი უ»ხბ§სIილს10§“): |"ყურ-| (სვან, ყურ-ნა2).

    1 ფონოლოგიური აღნიშენით: /"კტედ-/ : /”კტდ-/. მორფემის ხმოვნიანი და უხმოვნო


    ვარიანტების მონაცვლეობის შესახებ დაწვრილებით ქვემოთ გვექნება საუბარი ქართველური
    აბლაუტის თეორიასთან დაკავშირებით,
    2? საერთო-ქართველური მონაცვლეობის ეს ტიპი ცალკეულ შემთხვევებში შემონახულია
    თანაზედროვე სვანურში :ეშსუსეშხტი „ერთი“, მიშგუ | მიშგტი „ჩემი“, ისგუ : ისგტი.
    „შენი“ და მისთ.
    ! 63
    საერთო-ქართველური ბრუნების სისტემაში მონაცვლე ორი ალომორფი-
    დან (|”!ი1-დაყუ- : Mი1-დაყუ-), |”ზაშუ- : “ზაშუ-I, | ”ყრერ- : "ყურ-!) პარადიგმის უნი-
    ფიკაციის პროცესში ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში განზო-
    '"გადდა ერთ-ერთი ფორმა, რამაც დაჩრდილა |უ|: (შტ) სეგმენტთა რეგულარუ-
    ლი მონაცვლეობის სურათი ერთი მორფემის ფარგლებში.
    მარცვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების ამგვარი მონაცვლეობა პო-
    ზიციისდა მიხედვით ქმნის სონანტურ ფონემათა ფონოლოგიურ არსს. ისტო-
    რიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში მოხდა საერთო-ქართველური ”/"გ/
    ფონემი“ გახლეა დამოუკიდებელ , ფონემურ ერთეულებად მისი ალო-
    ფონები ფონოლოგიზაციის შედეგად; საერთო-ქართველურ /“ე/ სონანტს
    სვანურში დაუპირისპირდა /2=/ და /უ/. ძვ. ქართულში
    -– /ვ/, /უ/ და /უ/, მეგ-
    რულ-განურში --- /ვ/ და /უ/ (ჭანურში აგრეთვე /თ/) ელემენტები როგორც და-
    მოუკიდებელი ფონემები, რომლებიც შესაბამისად თავხმოვანთა და ხმოვანთა
    სისტემის ერთეულებს წარმოადგენენ.

    9, (ი1 და (ი1 ბბერათა ურთიერთობა სვანურში


    9.1. |ი| და|9| სეგმენტთა ურთიერთმიმართება ქართველურ ენებში არსები-
    თად იმავე ხასიათისაა, რაც ზემოთ აღწერილი მიმართებანი |უ) და (9) სსე
    ტებს შორის. მაგრამ ამ უკანასკნელთაგან განსხვავებით, სადაც განხილვის სფ
    როზი შემოდის აგრეთვე !ვ!) სეგმენტის კომბინაციები, |ი| და |9) ს სეგმენტთა
    ფონოლოგიური ბუნების გარკვევისას გასათვალისწინებელია მხოლოდ ამ წყვი-
    ლეულის ქცევა სხვადასხვა ფონემურ მიმდევრობებში; !ი| და |9| სეგმენტთა
    განაწილება ქართველურ ენებში უფრო მარტივ სურათს იძლევა.
    9,2. |ი;სა და |91|ს მიმართება თანამედროვე სვანურში |უ”სა და |რIს
    “მიმართებას მოგვაგონებს. ამავე დოოს მათ შორის არის არსებითი სხვაობაც;
    (უ1/Iშ) ელემენტთა დისტრიბუციაში არსებობს გადამკვეთი პოზიციები, რომ-
    ლებშიც მათს დაპირისპირებას პოტენციალურად დისტინქციური ძალა გააჩ-
    ნია; შესაბამის პოზიციებში (0) და (9=|I სეგმენტები ან გამორიცხავენ ერთმა-
    ნეთს, ან თავისუფალი ვარირების დამოკიდებულებაში იმყოფებიან, რაც მათს
    -ალოფონურ წარმომავლობაზე მიუთითებს.
    მხოლოდ (|ი1 სეგმენტისათვის დამახასიათებელი პოზიციებია:
    2. თანხმოვნის წინ ანლაუტში:
    3-C იმუბ= „რასაც
    იშგუიდ „შვიდი“
    ისგ „შუა4რ
    ს. თანხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში:
    C-–1L სემი „სამი“
    ლაში „თესლი“
    ხეხუი „ცოლიც“
    -64
    «. თანხმოვნებს შორის:
    C–-C აშირ „ასი“
    ლიც „წყალი“"
    მიჟ „მზე“

    «I. ხმოვნის შემდეგ მომდევნო ჯგუფით


    სონორი –+- თანხმოვანი
    წ–-ლ0-C მიჩუფაილშერ (საკუთ. სახელი)
    ზაილდ „წელიწადი“
    გ. თავკიდურ თანხმოვანსა და ხმო-
    ვანს შორის მახვილიან პოზიციაში;
    C-“-V დიარ „პური“
    ყია „ყელი“
    ჩიაშდ „ყველასათვის“
    9.3. მხოლოდ |5| სეგმენტისათვის დამახასიათებელი პოზიციებია:

    2. ხმოვნის წინ ანლაუტში:


    –V «ორი გორი“
    «ჯ«ეშდ „ათი%
    ჯარ „ვინ"
    ს. ხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში:
    V-–-I>8C ნაი ..ჩვენ“
    “ჭალაი „მდინარე“
    ზაი „წელიწადი“
    კაპრაი ნიკაპი“
    დ. ხმოვნებს შორის:
    V“V ლა%ჯე „წაიღო“
    ლგიარ „ცოცხალი“
    თ. ხმოვანსა და არაბოლოკიდურ
    თანხმოვანს (ან თანხმოვანთჯგუფს)
    შორის:
    V-C(CC)V ხაიშხა (ლშხ.) „ჰქვია'
    ცაირა (ლშხ.) „თელა“ (ხე)
    ლაიჩოქფე „წაიჩოქა“"

    9.4. თანხმოვნის მომდევნო და ხმოვნისწინა პოზიციაში (როდესაც თანხმო-


    ეანს წინ კიდევ ხმოვანი უძღვ ის
    : VC--V) ადგილი აქეს (თ) და (9| სეგმენტთა
    თავისუფალ მონაცვლეობას : ალიარ | ალიარ „ესენი“; ეჯიბრ I ეჯიარ „ისინი“;
    ადიე | ად”ე „წაიღო“; ხახიად | ხახიად „უხარია“, მესტია I მესტ9ა (სვან. პოე-
    ზია, # 2. 6,); შდრ. აგრეთვე თანამედროვე სვანური საგვარეულო სახელები:
    წიფიან, დაჩქელიან, რატიან და პოეზიაში დადასტურებული ყიფიანე (სვან.
    პოეზია, M# 2. გვ. 6,). დამატებითმა დაკვირვებამ შეიძლება გამოავლინოს,
    5 თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 65
    რომ არც თანამედროვე პროზაული მეტყველებისათვის არის უცხო წიფიან,.
    დაჩქელიან და მისთ. ფორმები.
    9.5. ამგვარად, (ი) და |) სეგმენტთა დისტრიბუციული ანალიზი გვიჩ--
    ვენებს, რომ ეს ელემენტები მხოლოდ პოხიციურად უპირისპირდებიან ერთ-
    მანეთს და გარკვეულ შემთხვევებში თავისუფლად მონაცვლეობენ ერთსა და.
    იმავე ფორმაში. რამდენადაც თანამედროვე სვანურში არ არსებობს (ი) და.
    L=) სეგმენტთა გადამკვეთი, კონტრასტული პოზიციები, გამორიცხულია შესა-
    ძლებლობა ისეთი წყვილების გამოვლენისა, რომელთა ელემენტების დაპირის-
    პირებას გამოხატულების ალანში მხოლოდ |ი)/(=) სხვაობა ქმნიდეს. ეს იმას
    ნიშნავს, რომ (ი) : |ის დაპირისპირება მოკლებულია დისტინქციუო ძალას;.
    ამ ელემენტთა დაპირისპირება მხოლოდ მათთვის დამახასიათებელი კოზიცი-
    ებით არის შებირობებული.
    (ი) და (=) სეგმშენტთა დაპირისპირების წმინდა პოზიციური ხასიათი.
    ნათლად ვლინდება ამ სეგმენტთა ერთმანეთთან მონაცვლეობაში ერთი და.
    იმავე მორფემის ფარგლებში.
    ასე, მაგალითად, სახ. ბრუნვის (-ი, ფორმანტი ვლინდება უმარცვლო (-9|
    ან მარცვლოვანი (L-ი1)| ალომორფების სახით სახელის ფუძის ბოლოკიდური
    ფონემისდა მიხედვით: სემ-ი, ლაშ-ი, წგრნ-ი (0 -–-1L), მაგრამ კაპრა-ი,,
    ქალა-ი (V-–-+) მსგავსად ამისა, ქართ. -ცია! ნაწილაკის ფუნქციური
    ეკვივალენტი |-ი) წარმოდგენილია სვანურში პოზიციისდა მიხედვით (L-ი| და.
    L-5I ალომორფებით:
    მგსკად-ი (ბზ. 405, 18) „ბეჭედიც“, ჰარაყ-ი, ნაყუნ-ი, დიარ-ი (ბზ. 10,7).
    „არაყიც, შეჭამანდიც, პურიც“ : (ღC-–+L), მაგრამ ხოშა-ი „უფროსიც“, ალა-9
    ესეც“ (ბზ. 399,4), ჯაი (ბზ. 400,28) „თვითონაც“; ამავე რიგის აოზიციური
    სხვაობითაა შეპირობებული IL-ისგა) „-ში+ თანდებულის ვარიანტების გამოვ-
    ლენა : შუან-ისგა (ბზ. 1,28) „სვანეთში“, ჩუქვანისგა „ქეემოთ“ (ბზ. 1,10)::
    §- C; მაგრამ საყდართე-ისგა (ბზ. 205,30) „საყდარში“ : (V –– CV) და-
    ისთ. :
    9.6. მიუხედავად |2) და Iი): სეგმენტთა აღნიშნული ქცევისა და მათ.
    შორის გადამკვეთი პოზიციების არარსებობისა, რაც აშკარად მიუთითებს ამ:
    ელემენტთა ალოფონურ წარმომავლობაზე, ისინი ვერ ჩაითვლებიან . თანამედ-
    როვე სვანური ფონოლოგიური სისტემის თვალსაზრისით საერთო სონანტუ-
    რი ფონემის შესაბამისად უმარცვლო და მარცვლოვან ვარიანტებად, რამდე-
    ნადაც ამათ გვერდით წარმოდგენილია გრძელი (6) ელემენტი, რომელიც უაპი--
    რისპირდება (ი| სეგმენტს როგორც გრძელი ხმოვანი ფონემა –– მოკლეს,
    ამგვარი დაპირისპირების პირობებში (ი) ელემენტი თანამედროვე სვა--
    ნურ დიალექტებში უნდა განვიხილოთ როგორც ხმოვანთა კლასის წარმომა--
    დგენელი, ხოლო |5| –– როგორც წარმომადგენელი თანხმოვანთა კლასისა,
    | L91 და (ი) სეგმენტრთა – წარმოშობით საერთო სონანტური /"ი/ ფონე-
    მის ალოფონთა -- ფონოლოგიზაციას ხელი შეუწყო სვანურ დიალექტებში გრძე-.
    ლი /ი/ ხმოვნის ჩამოყალიბებამ, რომელიც ფონოლოგიურად დაუპირისპირდა.
    მოკლე /ი/ ელემენტს.
    66
    10. (ი) და (ი) სეგმენტთა ურთიერთობა ძველ ქართულში

    10.1. (ი) და |=) ბგერითი ერთეულების ურთიერთდამოკიდებულების სა-


    კითხი ძველ ქართულში შედარებით მარტივად წყდება. მიუხედავად იმისა,
    რომ არსებითად ფონემური ძველი ქართული ორთოგრაფია ამ ორი ერთეუ-
    ლის გადმოსაცემად ორ განსხვავებულ გრაფიკულ ნიშანს იყენებს (1(ი|) და
    52 I91), (ი) და (ი) ძველი ქართულის დონეზე ერთი და იმავე ფონემის კომბი-
    ნატორულ ვარიანტებად უნდა იქნენ მიჩნეულნი, რამდენადაც ამ სეგმენტთა
    დისტრიბუციაში არ დასტურდება კონტრასტული პოზიციები, და ისინი ვერ
    ქმნიან დისტინქციური ფუნქციის გამომხატველ დაპირისპირებებს.
    L-)| სეგმენტის დისტრიბუცია ძველ ქართულში მეტად შეზღუდუ-
    ლია. იგი გვხვდება აუსლაუტში ხმოვნის შემდეგ: V--+L (როგორც წესი, ეს
    არის სახელობითი ბრუნვის ნიშანი): მამაი, დედა9ი, ძმაი, ყრმა, მზ0 (მზე9/),
    ძშ (ძე9ი), სიძ (სიძე9ლ),წყაროი, ოქროი, ყრუ9, დრკუ9 და მისთ.
    თანხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში ამავე ფუნქციით წარმოდგენილია
    მხოლოდ მარცვლოვანი (ი) : C–++- : მკუდარი, კუერთხი, სისხლი, პური, ლო–
    დი და მისთ, ამ ფორმათა შეაირისპირებით ნათელი ხდება უმარცვლო (ი) და
    მარცვლოვანი (ი) ელემენტების პოზიციურად შეპირობებული მონაცვლეობა
    ერთსა და იმავე მორფემაში, რომელიც ვლინდება ძველ ქართულში (|-2%9)
    და (-ი) ალომორფების სახით.
    _ ანალოგიური მონაცვლეობა დასტურდება ,ნათესაობითისა და მოქმედე-
    ბითი ბრუნვების ფორმანტებში: I-ისა|/ |-9ისა|), |-ითა|/ -ითა|; ბოლოუკვეცელ
    ხმოვანფუძიან სახელებში გვაქვს I9=) სეგმენტის შემცველი ალომორფი (პოზი–-
    ცია V-C): წყაროითსა, წყარო9%თა; ეზოჯსა, ეზო95თა; ყრუისა, ყრუ9თა|; ბოლო-
    კვეცილ და თანხმოვანზე დაბოლოებულ ფუძეებთან მხოლოდ (ი) სეგმენტის
    შემცველი ალომორფი ვლინდება (პოზიცია C--0): კაცისა, კაცითა; დედისა,
    დედითა; ძმისა, ძმითა და მისთ.
    ნათესაობითი და მოქმედებითი ბრუნვისს ალომორფების მიხედვით
    შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ დისტრიბუციის უძველესი ნორმების თანახმად
    V-C პოზიციაში უნდა გვქონოდა მხოლოდ IX) სეგმენტი ?, ისე როგორც C-–-0
    პოზიციაში--მხოლოდ (ი|I. მაგრამ უკვე ძველი ქართულის დონეზე V-C პო-
    ზიციაში (ისე როგორც პოზიციაში ხმოენებს შორის :V-–-V) წარმოდგენილია,
    როგორც წესი, მარცვლოვანი (ი)ბ, რომელთანაც სპორადულად უმარცვლო
    (91 სეგმეტი მონაცვლეობს ფაკულტატური ვარიანტის სახით: შდრ, საიდუმ-

    1 მაგალითები იხ. ი. იმნაიშვილის ქართული ენის ისტორიულ ქრესტომათიაში,


    თბილისი, 1953, გვ. 306 შმდ.
    2 შდრ. აგრეთეე უფროობითი ხარისხისს ფორმები: უდი დფშს წუდიდეის, უწი-
    ნარძს (წუწინარეის|) და სხვ,
    ! მარცვლოვანი (ი) ამ პოხიციაში მორფოლოგიურად უნდა იყოს სტაბილიზებული:
    მორფემათა მიჯნაზე: შდრ. იდუმალ: სა-იდუმლ-ო, ინაჯ- : მე-ინავე, ი–ბან-ს : და-იბან-ა, 0-დგ-ამ-ს
    : ა– უწყ–
    და-ი-დგ-ა და მისთ. შდრ. ასეთივე პროცესი მარცვლოვანი (ჯუ) სეგმენტისათვის: უწყი-ს
    ებ-ს, უბნ-ობ-ს :სა-უბარ-ი და მისთ.

    6?
    ლო | საადუმლო!, აიძულა | აიძულა? კაიაფა (საკუთარი სახელი) II კაიაფა,
    ესაია | ესაია" და მისთ.
    C- წ” მიმდევრობაში როგორც თავკიდურ მახვილიან (+LC -“-V),
    ისე უმახვილო (VC ––- V) პოზიციაში, წარმოდგენილია მხოლოდ მარცვლოვანი
    (ი) : ძნიად, დიაკეული, დიაკონი; მალიად, სულიერი.
    დისტრიბუციის უძველესი ნორმის ამსახველია აგრეთვე მარცვლოვანი
    (ი) სეგმენტი თავკიდურ პოზიციაში თანხმოვნის წინ (++ -- 0) : იდაყე, იდუ-
    მალ-, ინავ-, იფქლ-, იწრო-.
    რაც შეეხება თავკიდურ |ი| სეგმენტს ხმოვნის წინ, მისი წარმოშობა
    ძველ ქართულში. თითქმის მთლიანად. ნასესხები სიტყვების (და პირველ რიგში
    საკუთარი სახელების) საფუძველზე მოხდა : იავარის-ყოფაი „გაძარცვა, გატა-
    ცება“: იაკობ, იერიქო, იერუსალშმ-ი, იესუ, იობ, იოვანე, იონა, იოსებ, იოტა,
    იალბუზი, იატაკი და სხვ.'
    ეს ფაჭტები აიხსნება იმ გარემოებით, რომ, როდესაც აღნიშნულ სიტყ-
    ვათა სესხება ხდებოდა, ძველი ქართულისათვის უკვე უცხო იყო |ი| ბგერა
    ხმოვნის წინ.
    სხვას ქართველურ ენებთან შედარება გვიჩვენებს, რომ არქაულ ეპო-
    ჭაში ქართულში ხმოვნის წინ ანლაუტში უნღა გვქონოდა |”0|) და არა |იI,
    მაგრამ ეს ეტიმოლოგიური (9) დაკარგულ იქნა აღნიშნულ პოზიციაში: ქართ,
    ორ-ი: სვან. 9«ორ-ი: ჭან. ჟურ-ი, შეგრ. ჟირ-ი5,
    სამწუხაროდ, სხვა ამგვარი მაგალითი არ იძებნება: /”ი/ ფონემით დაწყე-
    ბული საერთო წარმომავლობის სიტყვები ქართველურ ენებში გაცილებით უფ-
    რო მცირერიცხოვანი უნდა ყოფილიყო, ვიდრე /Xე/ ფონემით დაწყებული
    ფორმები,
    10.2. ამგვარად, ქართული ენის არქაული ეტაპისათვის /ი/ სონანტის გა-
    ნაწილების ნორმად შემდეგი დისტრიბუციული სქემა უნდა მივიჩნიოთ:
    მარცვლოვანი (ი) ალოფონი: 3L–C
    6-#
    C-C
    C-V

    ' არცა საიდუმლოი (0 საიდუმლოი) (არს), რომელი არა გამოცხადნეს (მ. 10, 26);... არცა
    საიდუმლოი (L საიდუმლოი) (არს), რომელი არა საცნაურ იყოს და ცხადად მოვიდეს (ლ. 8,17);
    თქუენდა მოცემულ არს ცნობად საიდუმლოი (I სა#რდუმლოი) სასუფეველისა ღმრთისაი (ლ. 8,10).
    9 იგინი აიძულებდეს (ს) აიძულებდეს) მას (ლ. 0L 24,29): და აიძულეს მას (ლ. 24,29):...
    აიძულა მოწაფეთა შესლვად ნავსა (მ. 14,22):... აიძულა მოწაფეთა თ:სთა აღსლვად ნავსა
    (მარკ, 6,45 0).
    ? „,კაიაფა.. პრქუა მათ (იოვ. 0 11,49);
    „. რომელსა სახელი ერქუა კაიაფა (იოქე, C 11.49);
    ესაია წინაწარმეტყუელსა (მარკ. IV 1,2);
    ესაია წინარმეტყუელსა (მარკ, C 1,2);
    - · იხ. გ. წერეთელი, უძველესი ქართული წარწერები პალესტინიდან, თბილისი,
    1960, გვ. 225; იქვეა ლიტერატურა ნაჩვენები.
    'შ არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე. 213.
    68
    უმარცვლო |9ი| ალოფონი: · 1 --V
    VXV-IL
    V-V
    V-–C
    ძველ ქართულში მნიშვნელოვნად შეიზღუდა |2=) ალოფონის ხმარების
    არე. იგი დაიკარგა 1L-- V პოზიციაში; ნასესხებ სიტყვებში მას ამ პოზიციაში
    მარცვლოვანი (|ი| ალოფონი შეენაცვლა მორფოლოგიური მიზეზების გამო
    მარცვლოვანი |ი| ალოფონი გავრცელდა აგრეთვე V -–-C (და ნაწილობრივ
    V -- V) პოზიციაში, რის შედეგადაც მარცვლოვანი (ი| და უმარცვლო (ი |ალოფო-
    ნები თავისუფლად მონაცვლეობდნენ ერთმანეთთან როგორც /5/ ფონემის აღ-
    ნიშნული პოზიციებით განსახღლვრული ფაკულტატური ვარიანტები. იმ დიალევგ-
    ტებში, რომლებიც თანამედროვე სალიტერატურო ქართულს დაედო საფუძვლად,
    აღნიშნულ პოზიციებში |ი| · გაბატონდა. V –-+L პოზიციასა და აგრეთვე ბო-
    ლოხმოვნიან სახელებზე ნათესაობითი და მოქმედებითი ბრუნვის ნიშნის დარ-
    თვის შედეგად წარმოქმნილ V-– C პოზიციაში უმარცვლო |9) სეგმენტის
    დაკარგვამ (-6§იე. მისმა შენაცვლებამ ნულით) ახალ ქართულში გამოიწვია /ი/
    სონანტის მარცვლოვან |ი| და უმარცვლო I§| ვარიანტთა აოზიციური მონაცვ-
    ლეობის მოსპობა და (ი) ალოფონის ჩამოყალიბება /ი/ ფონემად, რომელიც
    ყველა მისთვის დასაშვებ პოზიციაში მარცვლოვანი |ი| სეგმენტის სახით ვლინ-
    დება და რომელიც, მაშასადამე, თანამედროვე სალიტერატურო ქართულის
    თვალსაზრისით ფონოლოგიურად საკუთრივ ხმოვანთა კლასს განეკუთვნება.

    11. («| და (ი) მებრულ-8ანურში

    11.1. |=|I სეგბგენტი ბევრად უფრო გავრცელებულია ჭანურში, ვიდრე


    მეგრულში1. ჭანურში იგი საკმაოდ ხშირია ნასესხებ სიტყვებში ?:
    3L--V : 9იავაშ-იავაშ (თურქ.) „ნელა“, იაზი (თურქ.) „ზაფხული“, «ერი
    (თურქ.) „ადგილი“:
    C -–- V : დულია (ბერძნ.) „საქმე“, გიენჯი (თურქ.) „ახალგაზრდა“, კიურა
    (ბერძნ.) „ქალბატონი";
    V -–-–C: ეილუღი (თურქ.) „სიკეთე“, ელნა მეინა „ნაირფეროვანი“!, ბო«-
    დრუღი (თურქ.) „უღელი";
    V --– VC: ბო0ა (თურქ.) „ფერი", კაია (თურქ.) „კლდე“.
    ყველა აღნუსხულ პოზიციაში (91 სეგმენტი გეხვდება საკუთრივ ჭანურ
    ფორმებშიც : ჰაია | აია „ეს“, გიუსთუ (V"<გე-უსთუ) „დაუსხლტას, იულურ

    ' მეგრულში (ი) სეგმენტი სპორადულად გვხვდება როგოც (ი)ს ფაკულტატური ვარიან-
    ტი:შდრ. მიარო, მიარე(მიარე „ბევრი“ (IM. IC #II სI # #80, გე. 280), სენაკური კი-
    ლოკავის მარტვილურ-ბანძურ თქმაში დადასტურებული ლ:2» მონაცვლეობა: ლო მი'იო-
    მი „ლომი, ლულიI იუღი „ლეღვი", დღალეფი:დღაიეფი „დღეები“ და მისთ. (იხ.
    აონ. ჩიქობავა, ჭანურის ანალიზი, გვ. 19; ს. ჟღენტი, ჭანურ-მეგრული ფონეტიკა, გვ.
    30 შმდ.) მოწმობს ამ ორ ერთეულს შორის არსებულ ალოფონურ კავშირს. ეს სეგმენტები აქ
    უნდა განვიხილოთ როგორც საერთო ფონემის თავისუფალი ვარიანტები...
    2 მაგალითები იხ. LL. MLV 0 ხ. / #რ.V.VიIIIIMრ #0MCM0?ი (.1036M020) M3ხ(#0, CII6., 1910.
    69
    სი (< ბე-ულურ) „ადიხარ შენ“, გიათხოზი სი (<%გე-ათხოზი) „დაედევნე შენ“,
    გხიობუნ (<”გე-ობუნ) „ჰკიდია, აბია" 1, ეისელეს (ყიფ. I. 35,35) „ადგნენ“.
    V -- 0 პოზიციაში მოსალოდნელი |ი| სეგმენტის ნაცვლად ხშირად |ი|'ს
    ვადასტურებთ მორფემათა (პრევერბისა და მაქცევრის) მიჯნაზე : დაიჯერუ
    „დაიჯერა“, შაინჯირი „ჩაწექი“, ქომოიღუ „მოიტანა“ და მისთ.?', თუმცა ამ
    პოზიციაშიც ადგილი აქვს თავისუფალ მონაცვლეობას : შდრ. ცეისელუ (ჩიქ.
    1L 123,ყ)) „ადგა? და ეისელეს (ყიფ. I, 35,35) „ადგნენ“; შდრ. აგრეთვე
    შეითანი (ჩიქ. I. 25,15) და შე9ტანი (ყიფ. I, 19,28).
    11.2. (ი) სეგმენტი ჭანურსა და მეგრულში დასტურდება შემდეგ პო-
    ზიციებში:
    3L- 0: ინჭირი „ანწლი“, ისიჯი „ისარი“:
    C-14L:ქუბრი „წაბლი“, ქკონი | მჭქკონი „მუხა“, ჯოღორი „ძაღლი“;
    C–-C:პიჯი „პირი", ჩხვინდი „ცხვირი“, პითა „წითელი“.
    (9| და |ი| სეგმენტების კონტრასტულ პოზიციათა არარსებობა და მათი
    თავისუფალი მონაცვლეობა გარკვეულ პოზიციებში საფუძველს გვაძლევს ისინი
    თანამედროვე ჭანურსა და მეგრულში ერთი და იმავე ფონემის პოზიციურ
    ვარიანტებად მივიჩნიოთ. :
    (1 სეგმენტის მონაცვლეობა |რ)სთან ჭანურში («ერი | იეიი „ადგილი“,
    ზენ | რენ „არის“ 1) მოწმობს იმას, რომ (5) ალოფონურ დამოკიდებულებაშია
    აგრეთვე (რ) სეგმენტთან.
    1«| სეგმენტის განაწილების სურათი თანამედროვე ჭანურსა და მეგრულ-
    ში შედარებით გვიანდელი განვითარების პროდუქტს წარმოადგენს და არ ასა-
    ხავს საერთო-ზანურ დონეზე არსებულ დისტრიბუციულ მიმართებებს.
    11.3. საერთო-ზანურში || პოზიციაში ხმოვნის წინ გადასულია (“ჟ|)
    თანხმოვანში, რომელიც შემოინახა ამ პოზიციაში როგორც ჭანურში, ის მეგ-
    რულში : შდრ. ქან. ჟურ || ჯურ I ჟუ-ი, მეგრ. ჟირ-ი : ქართ. ორი <-წიორი,
    სვან, ორი.
    L'იI სეგმენტი ხმოვნის შემდეგ აუსლაუტში როგორც განსაზღვრული
    სახელობითი ბრუნვის (-ი| ფორმანტის ალომორფი დაიკარგა (I6§ი. შენაცვ-
    ლებულ იქნა ნულთან) ამ პოზიციაში! ყოველივე ამან წარხოცა ზანურში
    საერთო-ქართველურ დონეზე არსებული პოზიციური მონაცვლეობა |ი| და (29!
    სეგმენტებისა. |
    ეს მონაცვლეობა ზანურის განვითარების უძველესი ეტაპისათვის შემდე-
    გი პოზიციებით განისაზღვრებოდა:

    1 იხ. არნ, ჩიქობავა, ჭანურის ანალიზი, გვ. 36.


    9 იხ, არნ, ჩიქობავა. დასახ. ნაშრ., გე. 38 შმდ,
    მ იხ. არნ. ჩიქობავა, იქვე, გე. 13,
    ა მეგრულში დასტურდება ერთადერთი შემთხვევა ამგვარი I-ი) სეგმენტის შემონახვი-
    სა მუირი „რა“ ნაცვალსახელში (შდრ. სვან. მ 5 ი), სადაც მას მარცვლოვანი (-ი| სეგმენტიც
    ენაცვლება :მ უი (იხ, M. (MI 1II30, / იი. I/IM2ი. #3.. გვ. 283). -ა ხმოვნით დაბო-
    ლოებულ სახელებთან (L-აი) მიმდევრობა? მოგეცა -ე: #კირდაი >კირდე „კლდე“ (დაწე
    რილებით ის, ქვემოთ).

    70
    (ი|:2-C–-C, C-#,C-–-C (შემონახულია როგორც ჭანურში, ისე მეგ-
    'რულში);
    (=) :3C– V (შენაცვლებულია |ჟ|) თანხმოვნით);
    V –1+ (შემონახულია ერთადერთ ფორმაში : მეგრ. მუ9ი „რა").

    19. /#ი/ ფონემა საერთო-ძართვალურფი


    12.1. (ი) და ICI სეგმენტთა განაწილების უძველესი სურათის აღდგენა
    ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში თითქმის სრულ პარალე-
    ლიზმს ავლენს |უ1:(უ) სეგმენტების დისტრიბუციულ მოდელთან.
    ქართველურ ენათა ერთობლივი ჩვენება იმის სასარგებლოდ მეტყველებს,
    რომ საერთო-ქართველურ დონეზე (ი) და |ი) ელემენტები ერთი და იმავე
    სონანტი /”ი/ ფონემის შესაბამისად მარცვლოვან და უმარცვლო ვარიანტებს
    ·(ალოფონებს) წარმოადგენდნენ, რომელნიც მონაცვლეობდნენ ერთმანეთთან პაო-
    ზიციისდა მიხედვით ერთი და იმავე პარადიგმის ფარგლებში.
    /”9/ ფონემა ვლინდებოდა როგორც უმარცვლო |92|) ალოფონი პოზიციებ-
    აში: ქL-V CV“–-– #, V–V V–>9C;
    /“9/ ფონემა ვლინდებოდა როგორც მარცვლოვანი |ი) ალოფონი პოზი-
    ტციებში: ++-- C, C–-1+, C-–C, 360 --V.
    ძნელი გადასაწყვეტია თუ რომელი ალოფონის სახით ვლინდებო-
    და /ბი/ ფონემა VC-V აოხიციაში თეორიულად თითქოს მოსალოდნე-
    “ლია |9)1. მაგრამ ძველი ქართულის (აგრეთვე მეგრულის) ფაქტები ამგვარ
    დასკვნას ეწინააღმდეგება, ხოლო სვანურში ადგილი აქეს” (ი) და |=) სეგმენტ–
    თა თავისუფალ მონაცვლეობას აღნიშნულ „პოზიციაში; მასთან, როგორც ჩანს,
    (ი) სეგმენტის გამოყენება სჭარბობს (ის) სეგმენტის ხმარების შემთხვევებს.
    მეორე მხრივ, პოეზიის ენაში ხშირად (ის ვპოულობთ იქ, სადაც თანამედ-
    როვე პროზაულ :მეტყველებაში |ი) სეგმენტს ვადასტურებთ.
    ეს ფაქტი |) ალოფონის არქაულობას მოწმობს აღნიშნულ პოზიციაში,
    გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა, რომ საერთო-ქართველურში V6 –– V
    პოზიციაში (ი| და |ი| ალოფონების ისეთივე თავისუფალი მონაცვლეობა
    გვქონოდა, როგორც ეს თანამედროვე სვანურში დასტურდება.
    საერთოდ /+0/, ისე როგორც /#უ/ ფონემის ქცევა პოზიციაში თანხმოვან-
    სა და ხმოვანს შორის არ იძლევა ერთიან სურათს. ისინი აღნიშნულ პოზი-
    ციაში ვლინდებოდნენ ორივე ალოფონის სახით. როგორც მარცვლოვანი (ი|
    'C6§ი. ჯუ) და უმარცვლო |X| (L6§ი. (უ))
    42.2. ცხადია, /”2ი/ და /+9ი/ ფონემათა დისტრიბუციის ყველა დეტალის
    აღდგენა დიფერენციაციისწინა პერიოდის საერთო-ქართველურ დონეზე შეუ-
    ძლებელია. ჩვენ შევეცადეთ შინაგანი და შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით
    აღგვედგინა ძირითადი მოდელი, რომელიც პირველი მიახლოებით ასახავს
    'საერთო-ქართველურ სონანტ /#%0/ და /5ი/ ფონემათა ალოფონების სურათს.
    მოდელში ასახული მერყეობა /5ე/ და /"ი/ ფონემათა ქცევაში (განსაკუთ-
    1 დო, /M#ტ/ ფონემის რეალიზაცია ანალოგიურ პოხიციაზი.
    71
    რებით C -- V პოზიციაში) წარმოგვიდგენს იმ გადახრებს, რომელთაც ადგი-
    ლი უნდა ჰქონოდა სონანტ ფონემათა რეალიზაციაში ქართველური დიალეკ-
    ტური არეალებისდა მიხედვით.
    /'9/ და /ბი/ სონანტთა დისტრიბუციის ფორმულების ანალიზიდან
    ირკვევა, რომ სონანრტთა ალოფონური მიმართებების თვალსაზრისით მარტივი
    თანხმოვანი C C-6§ი. თანხმოვანთჯგუფი) სტრუქტურულად უტოლდება პაუ-
    ზას (+() : 4-0, 6-2 -–> 6-6. C ელემენტის სტრუქტურული ეკვიეა-
    ლენტია 1L აგრეთვე /049+L/ მიმდევრობაში, რომელიც სონანტთა ალოფონუ-
    რი ქცევის თვალსაზრისით ტოლფასია /0:90/ მიმდევრობისა : (Cუი1+L) --
    (ICუილ). ორსავე შემთხვევაში სონანტთა /შუი/ კომპლექსი ელინდება პირველი
    ფონემის უმარცვლო (84) და მეორე ფონემის მარცვლოვანი (ი| ალოფონის
    სახით: ("დათუი| (ქართ. დათ; მეგრ. თუნთი, ჭან. მთუთი
    < ზან "”დოთჟი),
    (შჟიდ-I (ქართ. შტიდ-; მეგრ.-ჭან. შქვით-; სვან. ი-შგრიდ)-
    12.3. /#რ/ და /+ი/ სონანტთა პოსტულირება საერთო-ქართველურ ფო-
    ნოლოგიურ სისტემაში აღადგენს ფონემურ მიმართებათა დიფერენციაციის-
    წინა პერიოდში არსებულ სურათს, რომლის ტრანსფორმირებული სახე წარ-
    მოდგენილია ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენათა ფონოლოგიურ
    სისტემებში.
    საკუთრივ ხმოვანთა კლასს საერთო-ქართველურში ფონოლოგიური თვალ-
    საზრისით მკვეთრად ემიჯნებოდა I|უ|) და (ი| ელემენტები, რომლებიც სონანტ-
    თა კლასში შემავალ ფონემათა მარცვლოვან ალოფონებს წარმოადგენდნენ, შე-
    სატყვისი უმარცვლო |უ| და (9| ელემენტების კორელატებს. /"უ/ და /%/ სო–
    ნანტებს ფონოლოგიურ სისტემაში ეჭირათ ადგილი საკუთრივ ხმოვნებსა და.
    თანხმოვნებს შორის.
    თავი მეორე

    /2 რ მ ნ/ შონემები ქატთვებუტ ენებში

    1. სონორ თანხმოვანთა “მმეესატჟქვისობა ქართველურ ენებში

    1.1. /'უ/ და /ი/ ერთეულთა რეკონსტრუირება როგორც საერთო-ქარ-


    თეელური ფონემებისა რომლებიც პოზიციისდა მიხედვით უმარცვლო და
    მარცვლოვანი ალოფონების სახით ვლინდებოდნენ, საფუძველს გვაძლევს გა-
    მოვყოთ საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში სონანტთა კლასი,
    დაპირისპირებული საკუთრივ ხმოვანთა და თანხმოვანთა კლასებისადმი.
    ამასთან დაკავშირებით იბადება კითხვა: საერთო-ქართველურ სონანტთა
    კლასში მხოლოდ /”უ/ და /ბი/ შედიოდა, თუ იგი სხვა ფონემურ ერთეულებ-
    საც აერთიანებდა? სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არსებობდა თუ არა საერთო-
    ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში, გარდა /”შუ/ და /“ი/ სონანტებისა,
    ისეთი ფონემური ერთეულები, რომლებიც პოზიციისდა მიხედვით შესატყვისი
    მარცვლოვანი და უმარცვლო ალოფონების “სახით ვლინდებოდნენ?
    ამ საკითხის გარკვევას არსებითი მნიშვნელობა აქვს ქართველური ენობ-
    რივი სტრუქტურის გაგებისათვის და იმ სტრუქტურულ გარდაქმნათა ანალი-
    ზისათვის, რომელთა შედეგადაც ისტორიულად დამოწმებული ქართველური
    ენები ჩამოყალიბდა.
    ამ მხრივ ჩვენს ყურადღებას იქცევს პირველ რიგში სონორი /ლ რ მ ნ/
    ფონემები, რომლებიც ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში ყველა
    მათთვის დასაშვებ პოზიციაში უმარცვლო ელემენტებს წარმოადგენენ და ამ-
    დენად საკუთრივ თანხმოვანთა კლასს განეკუთვნებიან. მაგრამ არსებობს თუ
    არა საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ეს ვითარება ქართველურ ენებში მეორეუ-
    ლია და რომ საერთო-ქართველურ დონეხე აღნიშნული ერთეულებიც
    სონანტურ ფონემებს წარმოადგენდნენ რომლებიც პოზიციისდა მიხედვით,
    მსგავსად /2/ და /"ი/ ფონემებისა, შესატყვისი მარცელოვანი და უმარცვლო
    ვარიანტების სახით ვლინდებოდნენ?
    /ლ რ მ ნ/ ფონემათა უძველესი ბუნების გარკვევისათეის ჩვენ უნდა და-
    ვეჟრდნოთ ძირითადად ქართველურ ენათა შორის არსებულ ფონემურ შესა-
    ტყვისობებს და შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით აღვადგინოთ ამ ფონე-
    მათა პირვანდელი სახე მათი რეფლექსების მიხედვით, რომლებიც ისტორიულ
    ქართველურ ენებშია შემონახული.
    73
    სონორ თანხმოვანთა შესატყვისობანნი ისტორიულად დამოწმებულ
    ენებში არ იძლევა ერთობლივ სურათს. შესატყვისობათა სქემის სტრუქტე-
    რული ანალიზით ირკვევა, რომ /ლ რ მ ნ/ ფონემათა შესატყვისობების არა-
    ცალსახა ხასიათი შეპირობებულია მათი საერთო-ქართველური არქეტიპების
    პოზიციური განაწილებით. ამ ფონემათა პოზიციურ ვარიანტებს შორის საერ-
    თო-ქართველურ დონეზე არსებული სხვაობა აისახა ისტორიულ ქართველურ
    ენებში მათი რეფლექსების შესატყვისობათა მრავალსახეობაში.
    1.2. მონათესავე ენათა ფონემებს შორის შესატყვისობის დადგენა
    გულისხმობს პირველ რიგში სავარაუდო კორელატ ფონემათა დისტრიბუციულ
    „ანალიზს, ანუ ამ ფონემათა შორის ფარდობის გამოვლენას ყველა მათთვის
    დამახასიათებელ პოზიციაში (ფონეტიკურ გარემოცვაში). ქვემოთ ჩვენ განვი-
    ხილავთ ამ თვალსაზრისით ქართულ1 /ლ რ მ ნ/ ფონემათა სავარაუდო მეგრულ-
    „ჭანურ და სვანურ შესატყვისებს და შესატყვისობათა სქემის ისტორიულ-შე-
    დარებითი ინტერპრეტაციის გზით აღვადგენთ ამ ერთეულთა საერთო-ქართ-
    “ველურ არქეტიბებს.
    2. ქართ. /ლ/ ფონემის შესატყვისები მეგრულ-ვანურსა
    და სვანურში
    2.1. ქართ. /ლ/ ფონემის მეგრულ-ჭანური და სვანური შესატყვისების
    დასადგენად განვიხილოთ პირველ რიგში პოზიცია ანლაუტში ხმოვნის წინ.
    „აღნიშნულ გარემოცვაში ქართულ ლ-ს მეგრულსა და ჭანურში რეგულარუ-
    ლად /ლ/ შეეფარდება (1+ლ V):
    ქართ. ლეკვ-ი
    –- მეგრ. ლაკვ-ი, ჭან. ლაკ-ი
    ლეღვ-ი –– მეგრ. - ჭან. ლუღ-ი
    ლაშ-ი
    –– ჭან. ლეშქ-ი, მეგრ. ლეჩქვ-ი
    ლეს-ავ-ს –– მეგრ.. ლას-ირ-ან-ს.
    ა-ხმოვნის მომდევნო ბოლოკიდურ ლ ფონემას? მეგრულსა და ჭანურში
    “რეგულარულად /ლ/ შეეფარდება:
    ქართ. დედალ-ი-– მეგრ.-ჭან დადულ-ი
    მამალ-ი –– მეგრ. მუმულ-ი
    ბალ-ი –– მეგრ-ჭან. ბულ-ი
    თუალ-ი –- მეგრ.-ჭან. თოლ-ი
    მკალ-ი –– მეგრ,-ჭან. კოლ-ი
    მსხალ-ი –– მეგრ. სხულ-ი, ჭან. მცხულ-ი
    მხალ-ი––მეგრ. ხულ-ი
    მძევალ-ი –– მეგრ. ჯა'ა1ლ-ი.
    1 გონათესავე ენებს შორის ფონემურ ”შესატყვისობათა დადგენისას ერთ-ერთი ენის ფო-
    “ნემები განიხილება როგორც საყრდენი ელემენტები, რომელთაც ფარდობაში უნდა მოვუყვანოთ
    დანარჩენ ენათა ფონემები და ფონემათა კომპლექსები. თავისთავად ცხადია, ამგვარი ოპერა-
    ციების საბოლოო ”შედეგი–ფონემურ შესატყვისობათა სქემა--არსებითად ერთი და იგივეა
    იმისდა მიუხედავად, თუ რომელ ენას ავირჩევთ როგორც საწყისს შესატყვისობის დასადგენად.
    „ქართველურ ენათა შორის ფონემურ შეფარდებათა დადგენისას საყრდენ ფონემურ ერთეულე-
    „ბად ხვენ ქართული ენის ფონემებს განვიხილავთ.
    ? სახელობითი ბრუნვის -ი ამ შემთხვევაში არ მიიღება მხედველობაში.
    74
    ქართულ ბოლოკიდურ /ლ/ “ფონემა, პოზიციაში თანხმოვნის შემდეგ
    მეგრულ-განურში შეესატყვისება როგორც წესი, |-ო/უ/ი +-რ-| მიმდევრობა:
    ქართ. ძაღლ-ი –- მეგრ.-ჭან. ჯოღორ-ი
    სახლ-ი –– მეგრ.-ჭან. ოხორ-ი
    მატყლ-ი –– მეგრ. მონტყორ-ი, ჭან. მონტკორ-ი
    ვაშლ-ი
    –– ჭან. ოშქურ-ი, მეგრ. უშქურ-ი
    თაფლ-ი
    –– მეგრ. თოფურ-ი, ჭან. თოფურ-ი | თოფრ-ი
    თხრამლ-ი
    –– მეგრ. თხომურ-ი, ჭან. თხომურ-ი | თხომრ-ი
    მატლ-ი –– მეგრ. მუნტურ-ი
    წაბლ-ი –– მეგრ. ქუბური, ჭან. ქუბურ-ი | ჭუბრ-ი
    ზღმარტლ-ი –- მეგრ. ცქიმუნტურ-ი
    ცრემლ-ი
    –– შეგრ. ჩილამურ-ი, ჭან. ჩილამრე1
    ანწლ-ი –– მეგრ.-ჭან. ინჭირ-ი
    ცეცხლ-ი -– მეგრ. დაჩხირ-ი, ჭან. დაჩხურ-ი | დაჩხირ-ი
    ნედლ-ი –– მეგრ. ლადირ-ი, ჭან. ლარდე<%ლადირ-“?
    ისლ-ი
    ––- მეგრ. ისირ-ი
    ვერცხლ-ი –- მეგრ. ვარჩხილ-ი < "ვარჩხირ-ი 2.
    ამგვარად, მოყვანილი ფორმების საფუძველზე შეიძლება წარმოვადგინოთ
    /ლ/ ფონემის ქართულ-–-ზანური პოზიციური შესატყვისობის სქემა:
    ქართ. მეგრ.-ჭან.
    #XლV : -= ლMV
    ალ- : ოლ- I ულ-
    ითლ- : (ო/უ/ირ-
    ზემოთ წარმოდგენილი მაგალითების განხილვა ცხადყოფს, რომ შეფარ-
    დება ქართ. ლ –– ზან, ლ (ბოლოკიდურ პოზიციაში) დასტურდება იმ შემთხ-
    ვევაში, როდესაც /ლ/ ფონემას ა-ხმოვანი უძღვის წინ; იმ შემთხეევაში, რო-
    დესაც ბოლოკიდური ლ ქართულში მოსდევს თანხმოვანს, მას მეგრულ-ჭანურში
    ჩვეულებრივ შეეფარდება რ წინამავალი ო/უ/ი ხმოვნით.
    ქართულ ძაღლ-, თაფლ-, სისხლ- ტიპის ფუძეებს მეგრულ-ჯანურში შეესა-
    ტყვისება არა %ჯოღრ-, "თოფრ-, ”ზისხრ- ტიპის ფორმები, არამედ ჯოღორ-,
    თოფურ-, ზისხირ- და სხვ., სადაც რ ფონემის წინ თავს იჩენენ ხმოვნები
    ო, უ, ი. აღნიშნული გარემოება აიძულებს მკვლევარებს მეგრულ-ჭანური ჯო-
    ღორ-, თოფურ- ტიპის ფუძეებისათვის ამოსავლად მიიჩნიონ ”ძაღალ-, +თაფალ-
    ტიპის ფორმები, რომლებმაც ქართულში განიცადეს ფონეტიკური რედუქცია

    1 კანუომი დადასტურებული ზხილამრე|ჩელამრე გეიანდელი ფორმები ჩანს,


    ამოსავალი ჩილამ უუ რ-ფორმისაგან მიღებული ი ხმოვნის ასიმილაციური გადაბგერებით
    და უ ხმოენის სინკოპით -ე სუფიქსის დართვის შედეგად (შდრ. არნ, ჩიქობავა, ”შედარ.
    ლექსიკონი, გე. 73).
    ? შდრ. #იილამურ-ე:>ჩილამოე (შდრ. არნ. ჩიქობავა, წედარ. ლექსიკონი,
    გვ. 244). ·
    1 ჩვარჩხირ-ი>ევარჩხილ-ი ბოლოკიდური რ'ს ფუძისეულ რ თანხმოვანთან დი-
    სიმილაციის შედეგად: რ–რ>რ–ლ.
    75
    და მოგვცეს ძაღლ-, თაფლ- და სხვ. ლ'ს წინამავალი ხმოვნის ამოღებას (+850.
    რედუქციას) მიაწერენ ინტენსიური დინამიკური მახვილის მოქმედებას, რომე-
    ლიც გარკვეულ ეპოქაში დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო ქართულისათვის
    ღა რომელიც ამ ტიპის ფუძეებში ბოლოდან მეორე მარცვალზე უნდა მჯდა-
    რიყო; ”ძაღალ->ძაღლ-!.
    თუ ამ ჰიპოთეზას მივიღებდით, ზემოთ წარმოდგენილი წესი შემდეგ-
    ნაირად უნდა დაგვეფორმულებინა:
    იმ შემთხვევაში, როდესაც ქართული ლ”ს წინამავალი ხმოვანი ამოღებუ-
    ლია (I6§ს. რედუცირებულია), მეგრულ-ჭანურში ლ”ს შესატყვისად ჩვეულებ-
    რივ გვაქვს რ27.
    მაგრამ ამგვარი ფორმულის მიღების შემთხვევაში კანონიერია დაისვას
    კითხვა: რა დამოკიდებულებაშია ერთმანეთთან ლ”ს წინამავალი ხმოვნის ამო-
    ღება ქართულში და ლ”ს რ'ში გადასვლა მეგრულ-ჭანურში? ცხადია, ამ ორ
    მოვლენას შორის არავითარი მიზეზობრივი კავშირი არ შეიძლება ვივარაუდოთ,
    რადგანაც ”წძაღალ->ძაღლ- ქართულში და "ჯოღოლ- > ჯოღორ- მეგრულ-ჭა-
    ნურში უნდა მომხდარიყო მათი დამოუკიდებელი განვითარების პროცესში.
    თუ ჯოღორ ფორმისთვის ამოსავალია "ძაღალ-, ისევე როგორც მუმულ-
    ფორმისათვის ამოსავალია %მამალ-, რატომ მოგვცა ამ სტრუქტურულად
    იდენტური არქეტიპების ტრანსფორმაციამ იდენტურ პირობებში განსხვავე-
    ბული შედეგები ('ძაღალ->ჯოღორ-, მაგრამ წ"მამალ-> მუმულ-)?
    არ შეიძლება შემთხვევითი იყოს ის გარემოება, რომ ქართულ „რედუ-
    ცირებულ“ ფუძეებს ძაღლ- ტიპისა მეგრულ-ჭანურში რეგულარულად ზეესა-
    ტყვისება ჯოღორ- ტიპის ფუძეები (სადაც გვაქვს შეფარდება ქართ. ლ: მეგრ.-ჭან.
    რ), მაშინ როდესაც მამალ- ტიპის „ურედუქციო“ ფუძეებს ასევე რეგ ულარუ-
    ლად შეესატყვისება მუმულ- ტიპის ფუძეები (სადაც წარმოდგენილია შეფარდე-
    ბა ქართ. ლ: მეგრ.-ჭან. ლ) 3. აშკარაა, რომ ის განსხვავება, რომელიც არსებობს

    1 იხ, აონ. ჩიქ ობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გე. 106 <გდ.; მისივე, მახვილის
    საკითხისათვის ძველ კჟგართულში: 1 (საქ. სსრ ბეცნ. აკად. მოამბე, ტ. III. # 2, 1942, გვ.
    19) შმდ.).
    2 შდრ, გ. როგავა, ქართველურ ენათა ბგერათშესატყვისობიდან (კართ. ლ : ხან. რ):
    ენათმეცნიერების ინსტიტუტის XVIII საზეცნიერო სესია, თეზისები, თბილისი, 1959, გე. 5 შმდ.
    3 აგ შესატყვისობის ოეგულარულ ხასიათს არღვევს ერთადერთი მაგალითი, სადაც
    ქართ. ბოლოკიდური - ალ- სეგმენტის ზანურ შესატყვისად მოსალოდნელი -ოლ- /-ულ- სებ–-
    მენტის ნაცვლად წარმოდგენილია -ურ-: ქართ. ტყემალ-ი: მეგ.-კან ცონურ-ი (იხ. არნ.
    ჩიქობავა, შედარ. ლეკსიკონი, გვ. 126). ეს შესატყვისობა, რომელიც სავსებით იზხოლიოე-
    ბულ ხასიათს ატარებს, უნდა აიხსნებოდეს ტყემ- (მეგრ.-ჭან. ს ო მ-) ფუძეთა ერთმანეთისაგან
    დამოუკიდებელი გაფორმებით -ალ და -ურ სუფიქსებით შესაბამისად ქართულსა და მეგრულ-
    ჭანურში. მეგრ.-ჭან. -ურ სუფიქსი არ უნდა იყოს შესატყვისი ქაოთ. -ალ სუფიქსისა. მეგრულ-
    ჭანურისათვის, საფიქრებელია, -X#არ სუფიქსი იყოს ამოსავალი: მშდო. კართ. წიფ-ელ-, მეგრ.-
    ჯან. წიფ-უო-, სვან. წიფ-რ-ა (<”წიფ-ერ-ა). წიფ- ფუძე დამოუკიდებლად გაფორმდა სათანადო
    სუფიქსებით ქართველურ დიალექტებში. -ალ და -ელ სუფიქსების გვიანდელი დართვის ზემთა-
    ვევები ქართველურ დიალექტებში საკმაოდ ხშირია. მათხე დაწერილებით ქეებოთ გვექნება
    საუბარი,
    ერთი შეხედვით, ამავე რიგისა ჩანს შეფარდება ქართ. წყალ-ი: მეგრ. წყარ-ი, ვან. წკარ-ი "
    წარ-ი. მაგრამ რ-იანი ვარიანტი ქართულშიც მოგვეპოვება-–წყარ-ო. ქართ, წ ყა რო და ზან.
    76
    ქართულშიაძაღლ- ტიპისა და მამალ- ტიპის ფუძეებს შორის, თავისებურად ასა-
    ხულია მეგრულ-პანურში; ეს კი გვავარაუდებინებს, რომ აღნიშნული განსხვავება
    უძველესი ვითარების ანარეკლია და შეპირობებულია საერთო-ქართველური
    “ლ ელემენტის განაწილებით განსხვავებული სტრუქტურის ფორმებში. მეგრულ-
    ჭანური ჯოღორ- და მუმულ- ტიპის ფუძეები არ მომდინარეობენ ფონოლოგიუ-
    რი სტრუქტურის თვალსაზრისით იდენტური არქეტიპებისაგან: მუმულ- ტიპის
    ფუძეებში ლ ისტორიულად ო</"ა/ ხმოვნის მომდევნო პოზიციაში იყო წარ-
    მოდგენილი, ჯოღორ- ტიპის ფუძეებში კი (”ლ|), რომელმაც ზანურში რ მოგეცა,
    /“ა/ ხმოვნის მომდევნო პოზიციაში არ იმყოფებოდა. ამგვარად, ძაღლ-: ჯო-
    ღორ-: თაფლ-.: თოფურ- და მისთ. ფორმების არქეტიპებს ვერ აღვადგენთ
    %X%ძაღალ-, “თაფალ და მისთ. ფორმების სახით, რამდენადაც |CVICალ-
    სტრუქტურის ფორმები, რომლებიც ისტორიული ხანის ქართულში დასტუო-
    დება, მეგრულ-ჭანურში წარმოდგენილია |CVICVლ- (და არა ICVICVრ-)
    სტოუქტურის სახით; /"ა/ ხმოვნის მომდევნო #ლ ასახულია მეგრულ-ქჭანურში
    /ლ/ (და არა /რ/ !) თანხმოენით.
    _ 9.2. სანამ დასკვნებს საბოლოოდ ჩამოვაყალიბებდეთ, საჭიროა განვიხი-
    ლოთ ქართული ბოლოკიდური /ლ/ ფონემის მეგრულ-ჭანური. შესატყვისები
    სხვა ფონეტიკურ გარემოცვაში.
    ქართულ ე ხმოვნის მომდევნო ლ თანხმოეანს მეგრულ-ჯანურში ზეესა-
    ტყვისება, როგორც წესი, ლ
    ქართ. ყველ-ი: ჭან. ყვალ-ი, მეგრ. ცსვალ-ი
    » ყელ-ი: ჭან. ყალ-ი, მეგრ. ყალ-ი
    » ცელ-ი: მეგრ. ცალ- (ცალ-უნ-ს „ცელავს“)
    „ საჭმელ-ი: მეგრ. ოქკომალ- -ი1?1
    ღელ-ე: მეგრ.-ჭან, ღალ-ი?.
    ' ამგვარი მაგალითების გვერდით მეგრულ-ჭანურში სპორადულად დას-
    ტურდება ისეთი ფორმებიც, რომლებშიც ქართულ ე ხმოვნის მომდევნო
    ლ თანხმოვანს რ (და არა ლ !) თანხმოვანი შეეფარდება:
    ქართ. შველ-ი: მეგრ. სქვერ-ი, ჭან. მსქვერ-ი
    » გველ-ი: მეგრ. გვერ-ი, ჭან. მგვერ-ი
    „» მგელ-ი : მეგრ. გერ-ი,.ჭან. მგერ-ი 3.
    იწყიარ-ი ისეთსავე ნიმართებაშია ერთმანეთთან, როგორშიც ქართ. ღვი 5-ო და მეგო.
    ღვინ-ი. მეგრულ-კანურ ფორმაში წარმოდგენილი ა ხმოვანი (მოსალოდნელი ო ხმოვნის
    ნაცვლად. რომელიც ქართ. ა ხმოვნის კანონხომიერი შესატყვისია) გვავარაუდებინებს ქართ.
    წყარ- ფორმის ადრინდელ სესხებას ზეგრულ-კანურში. ქართ. წ ყ ა ლ- ფორმის კანონხომიერი
    შესატყვისი ზანურში წარმოდგენილია მეგრ. წ ყ'უ ფორმის სახით, როჭელიც თანამედროვე მეგ-
    რულში „ჯის, წყაროს" მნიშვნელობით იხმარება (იხ. ქვემოთ).
    · ' საერთოდ მიმღეობებში ქართ. -ელ-: ზეგრ.-ჭან. -ალ-· “შდრ. აგრეთვე ქართ. სა-
    რეკ- ელ ი: ჭან ო-რაკ-ალ-ონ-ი; სა-სუს-ელ-ი: მებრ. ო-–შუმ2-ალ-ი,
    ჩან 2? -ე სუფიქსი ქართულში, მეგრულ-ჭანურის ჩვენების მიხედვით, მეორეულად დართუ-
    ლი ს.
    1მ გე ლ–-, შესაძლებელია, ნასესხები სიტყვა იყოს: შდრ, სომხ. «5VI (LL. 9 L ხ5ლხთ8გი 9,
    #ლიბი)959"ლხბ (8 0Iი9LIV, 1, CC10»I2, 1897, გე. 397; შდრ. C. 096665, #Iთცი!§ის სიძ
    ასძსგსს8931-0ხ, გვ. 67: არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლექსიკონი, გვ. 88), თუ ეს ვარაუდი სწო-
    რია, აღნიშნული ფორმები ნათლად წარმოგვიდგენენ (ელ-)>წერ-) პროცესს მეგრულ-ჭანურში,
    77
    სადაურობის აღმნიშვნელ ქართულ -ელ სუფიქსს მეგრულ-განუზში შეესა-
    ტყვისება -არ : მეგრ. ზუგიდ-არ-ეფი „ზუგდიდელები“, სანაკ-არ-ეფი „სენაკე-
    ლები“; ჭან. ორჭ-არ-ი „ორქელი“ და სხვ.
    ამგვარად, ქართ. -ელ-: მეგრ.-ჭან. -ალ- (-ერ-, -არ-).
    ქართული |ილ-) მიმდევრობის შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში წარმოდ-
    გენილია, როგორც წესი, |ირ-);
    ქართ. შვილ-ი: ჭან. სქირ-ი
    წილ-ი: მეგრ. ქკირ-ი
    კბილ-ი: მეგრ.-ჭან. კიბირ-ი
    თხილ-ი: მეგრ.-ჭან. თხირ-ი
    ძილ-ი: ჭან. ჯირ-ი.
    მაგრამ სპორადულად გვხვდება ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც ბოლო–-
    კიდურ ქართულ -ილ მიმდევრობას მეგრულ-პანურში შეეფარდება ლ თანხ-
    მოვნის შემცველი მიმდევრობა. მაგალითად, ქართულ -ილ სუფიქსს მეგრულ-
    ჭანურში შეესატყვისება როგორც -ირ, ისე -ილ: მეგრ. ჭყვად-ირ-ი, მაგრამ.
    აგრეთვე ჰყვად-ილ-ი+ „წყუედ-ილ-ი“; შდრ. აგრეთვე ქართ. Iმ'შვილ-დ-ი--
    მეგრ. შქვილ-ი7;
    ამგვარად, ქართ. |ილ-|: მეგრ.-ჭან. (ირ-I ((ილ-|)).
    ქართული ბოლოკიდური |ულ-)| მიმდევრობის შესატყვისად მეგრულ-
    ჭანურში წარმოდგენილია I(ურ-)|:
    ქართ. სულ-ი: მეგრ.-ჭან. შურ- „სუნის გამოცემა, სუნვა%
    გულ-ი: მეგრ.-ჭან. გურ-ი
    ასულ-ი: მეგრ.-ჭან. ოსურ-ი.
    ამგვარად, ქართული ბოლოკიდური (ლ-) თანხმოვნის მეგრულ-ჭანური
    შესატყვისები შემდეგ სქემას გვაძლევს:

    ქართული მეგრულ-ჭანური
    ალ– ოლ–- ( I ულ-)
    ელ– ალ- ( I ერ- | არ-)
    ილ- ირ- ( I ილ-)
    ულ- ურ-
    C6ლ– ლცორ- II Cურ- || Cირ-

    რამდენადაც ქართული /ა/ და /ე/ ხმოვნები საერთო-ქართველურ /”ა/


    და /“ე/ ხმოვნებს ასახავს1, ხოლო. /ი/ და /უ/ ფონემები, როგორც ზემოთ
    იყო ნაჩვენები, საერთო-ქართველურ /"92/ და /#/ სონანტთა მარცვლოვანი
    (ი) და Lუ) ალოფონების რეფლექსებს წარმოადგენს, /ლ/ ფონემის ქართულში

    9. ILსL#5 0 II 130, / 90MX. XIM%. #3., გვ. 321, 394; არნ. ჩიქ ობავა, შედარ. ლექსი–
    კონი, გმ. 414.
    ?· -დ სუფიქსი ქართულში გვიან ჩანს დართული (შდრ, არნ. ჩიქობავა, სახელის
    ფუძის „აგებულება, გვ. 99);
    ? ეს საკითხი დაწვრილებით განიხილება ქვემოთ, ნაწილში, რომელიც ქართველურ ხმო-
    ვანთა სისტემას ეხება,
    78
    დადასტურებული ვოკალური გარემოცვის მიხედვით შეიძლება საერთო-ქართ-
    ველური |+ლ) ელემენტის ფონეტიკური გარემოცვა დავახასიათოთ.
    ამ გარემოების გათვალისწინებით ზემოთ წარმოდგენილი სქემა ქართულ-
    ზანური შესატყვისობისა საფუძველს გვაძლევს გამოვიყვანოთ საერთო-ქართვე-
    ლური |”ლ|!| ელემენტის ასახვის წესი მეგრულ-ჭანურში, რომელსაც შეიძლება
    „დამავალი ღიაობის კანონი“ ვუწოდოთ:
    2. ყველაზე ფართო /“ა/ ხმოვნის შემდეგ ბოლოკიდური |”ლ|) უცვლელად
    ინახება;
    ს. შედარებით უფრო ვიწრო /”ე/ ხმოვნის შემდეგ ბოლოკიდური |”ლ|
    ჩვეულებრივ უცვლელი რჩება, თუმცა გვხვდება ”ლ'ს რში გადასვლის.
    ცალკეული შემთხვევები;
    0. მარცვლოვანი (”ი| და |”უ|) სონანტების შემდეგ (რომლებიც ფონეტი-
    კურად ვიწრო ხმოვნებს წარმოადგენენ) ბოლოკიდური (წლ) ჩვეულებრივ
    რს გვაძლევს, თუმცა გვხვდება (კერძოდ, ი'ს შემდეგ) ლ”ს შემონახვის.
    ცალკეული შემთხვევები.
    ზოგადად „დამავალი ღიაობის კანონი“ შეიძლება შემდეგნაირად ჩამო-
    ვაყალიბოთ:
    ბოლოკიდური “ლს რ'ში გადასვლის ალბათობა მეგრულ-განუოში მა-
    ტულობს იმის მიხედვით, თუ რამდენად უახლოვდება ფონეტიკური თვალსა-
    ზრისით %ლ”'ს წინამავალი ელემენტი თანხმოვნურ ელემენტს.
    საყურადღებოა, რომ დადგენილი წესი ანგარიშს უწევს არა მეგრულ-
    ჭანური ვოკალიზმის დღევანდელ ვითარებას, არამედ ხმოვანთა სისტემის.
    ისტორიულ, საერთო-ქართველურ ვითარებას, რომელსაც ძირითადად ქართუ-
    ლი (მეტწილად აგრეთვე სვანური) ასახავს.
    აქედან ჩანს, რომ აღნიშნული წესი მეგრულ-ჭანურში მოქმედებდა მეტად
    შორეულ წარსულში, უფრო ადრე, ვიდრე განხორციელდებოდა ზანური ვოკა-
    ლიხმის ცნობილი ტრანსფორმაცია: ბა>ო, #ე >ა1).
    2.3. რამდენადაც ჯოღორ-, თოფურ-, ოხორ-, ოშქურ- და მისთ, ფუძეები-
    სათვის ამოსავლად ვერ ვივარაუდებთ "ძაღალ-, V+თაფალ-, "სახალ-, "ვაშალ-
    და მისთ. სტრუქტურის ფორმებს (იხ. ზემოთ) და ამავე დროს ვერც %+თაფულ-
    %+ვაშულ- და მისთ. არქეტიპებს დავუშვებთ მეგრ.-ჭან. "#თოფურ-, "ოშქურ- ფორ-
    მათა ასახსნელად 9, გვრჩება ერთადერთი შესაძლებლობა მეგრულ-პანური ბო-
    1 აქ არსებითი მნიშენელობა აქვს იმის ხაზგასმას, რომ #ლ->რ- პროცესი მეგრულ-ჭან–-
    ურში ივარაუდება იმ |ი) და წუ) სეგმენტთა მომდევნო პოზიციაში, რომლებიც საერთო-ქართ–-
    ქელური (აი) და (#2) სონანტთა მარცვლოვანი ალოფონების რეფლექსებს წარმოადგენენ. იმ
    ' (ი) და (უ) ხმოვნების შემდეგ, ოომლებიც მეორეულადაა მიღებული, მეგრულ-ვანურში ლ->რ-
    პროცესს ადგილი არ” უნდა ჰქონოდა:
    შდრ, #გულ-ი>გურ-ი, მაგრამ #მამალ-ი>მუმულ-ი; Xმსხალ-ი>სხულ-ი: #შტილ-ი>
    სქირ-ი, მაგრამ #ც,ოლ-ი>Mჩღლ-ი>ჩილ-ი. როგორც ჩანს, ლ–>რ- პროცესი (ი) და (უ) სეგ–
    მენტთა მომდევნო პოზიციაში აღარ მოქმედებდა მას შემდეგ, რაც მეგრულ-კანურში ო>უ (19:
    პროცესი დაიწყო.
    მპ წვაშულ-, #X#თაფულ- და მისთ. არქეტიპების დაშვების შემთხვევაში აუხსნელი
    დაგვრჩებოდა ის, თუ როგორ ჩამოყალიბდა ამგვარი სტრუქტურის ფორმებისაგან ქართული
    ვაშლ-, თაფლ- ტიპის ფორმები. პირველადს Xულ- მიმდევრობას ამ ფორმათა არქეტიპებში
    ვერ დავუშვებთ აგრეთვე იმის გამო, რომ შესატყვის მეგრულ-ჭანურ ფორმებში სუ) სეგმენტის.
    79
    ლოკიდური რ- თანხმოვნის ახსნისა ქართული ,ლ- ელემენტის შესატყვისად:
    ზემოთ ფორმულირებული „დამავალი ღიაობის კანონის" თანახმად მოსალოდ-
    ნელია, რომ ბოლოკიდური |”ლ|) მეგრულ-ჭანურში რ'ში გადასულიყო თანხმო-
    ვნის მომდევნო პოზიციაშიც 1.
    ამ კანონის სამი პუნქტის გათვალისწინებით შესაძლებელია მეოთხე
    პუნქტი ჩამოვაყალიბოთ: თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში ბოლოკიდური |+ლ|
    ყოველთვის გვაძლევს "რ-ს მეგრულ-ქანურში : C“ლ- > C”რ-. |"ლ)ს სწორედ
    ეს პოზიციაა ასახული ქართულში ძაღლ-, თაფლ- სტრუქტურის ფორმებში.
    ლ- თანხმოვნის პოზიცია აღნიშნული ტიპის ფორმებში შესატყვის საერ-
    თო-ქართველურ არქეტიპებში წარმოდგენილი (“ლ| ელემენტის პოზიციას უნდა
    ასახავდეს: ძაღლ-: ჯოღორ-.< 'ძაღლ-, თაფლ- : თოფურ-< "”თაფლ-, ვაშლ-:
    ოშქურ-=”ტაშლ- და სხვ, (მაგალითები იხ. ზემოთ). თუ ასეა, რამ გამოიწვია
    ის, რომ ნაცვლად ქართულ ძაღლ-, თაფლ- და მისთ. ფორმათა შესატყვისად
    მოსალოდნელი მეგრულ-ჭანური "ჯოღრ-, "თოფრ- და მისთ. ფორმებისა, რომ-
    ლებშიც კანონზომიერად ასახული იქნებოდა %ლ> რ პროცესი Cლ- პოზი-
    ციაში, გვაქვს ჯოღორ-, თოფურ- და მისთ. ფორმები? რამ შეაპირობა რ”ს წინ
    მარცვლოვანი ო, უ,. ი ელემენტების გამოვლენა?
    ამგვარი განვითარების ერთადერთი დამაკმაყოფილებელი ახსნა იქნებოდა
    დაშვება იმისა, რომ ბოლოკიდური '"ლ (დღა მისგან მიღებული ზანური
    ”რ) თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში მარცვალს ქმნიდა; ეს იყო მარცვლო-
    ვანი |/ლ!| ელემენტი, სწორედ ისე, როგორც ამავე პოზიციაში შეიძლებოდა
    გვქონოდა მხოლოდ მარცვლოვანი |Xი|)| და |”უ| სონანტები, და არა მათი
    · შესაბამისი უმარცვლო (ჯი) და |Iუ|“ ვარიანტები (იხ. ზემოთ). უკანასკნელ-
    თა მსგავსად ბოლოკიდური უმარცვლო | ”ლ) მხოლოდ ხმოვნის (ან მარცვლო-
    ვანი |“ი| და (|”უ) სონანტების) მომდევნო პოზიციაში შეიძლებოდა ყოფილიყო
    (“მამალ-, "თუალ-, "გულ- და მისთ.). |+ლ| ელემენტის სწორედ ამ მარცვლო-
    ვნობის საფუძველზეა წარმოქმნილი ისტორიული ხანის ზანურ დიალექტებში
    სრული წარმოების ო. უუ, ი ხმოვნები 1.

    გამოვლენა ბოლოკიდური რ-ს წინ შეპირობებულია პოზიციურად სიტყვაში არსებული ბაგის-


    მიერი თანხმოვნის გავლენით; შდრ, 'ვჭ)ოშქურ-, თოფურ-, მუნტურ-, ჭუბურ-, ცქიმუნტურ-.
    ჩილამურ-: იმ ფორმებში. რომლებშიც არ არის წარმოდგენილი ბაგისმიერი თანხმოვანი, ბო–
    „ლოკიდური რ-ს წინ, როგორც წესი. არ დასტურდება (წუ).
    1 ამ მხრივ საგულისხმოა, რომ ყოველი წლ) პოზიციაში თანხმოვნის წინ ზანურ დია-
    ' ლექტებში (განსაკუთრებით მეგრულში), როგორც წესი, გადასულია რ თანხ?ოვანშზი: მეგრულში
    არ დასტურდება ანტეკონსონანტური ლ: -ლი->-რC-. ეს პროცესი განსაკუთრებით ნათლად
    ჩანს ქაოთულიდან ნასესხებ სიტყვებში: მა დ ლი > მეგრ. მარდი, აქლემი >მეგრ. არქე-
    მი, ჩელტი>მეგრ. ჩერტი და სხე. (იხ.0. I 66%L0XL5, #”თ6ი150ხ სიძ 5სძხისI25150%,
    გვ. 7, ს. ჟღენტი, კანურ-მეგრულის ფონეტიკა, გვ. 84 შმდ).
    2? მარცვლოვან ლ (09), რ) ელემენტს აღვნიშნავთ (დI (650. (რ) სიმბოლოთი, “ესა-
    ტყვის უმარცვლო ელემენტს
    –– (ლ) (68%. (რ)) ნიშნით.
    8 ფონოლოგიური თვალსაზრისით ირელევანტურია ის, თუ როგორ გამოითქმოდა სა-
    ერთო-ქართველურში მარცელოვანი (M#დ); იყო იგი ჰომოგენური ბგერა, თუ მას რაღაც
    რედუცირებული ხმოვანი ახლდა, წინ უსწრებდა ან მოსდევდა მას. აქ მნიშვნელოვანია ის
    გარემოება რომ ფონოლოგიური ერთეული. რომელიც |#Xფ|) სიმბოლოთი აღინიშნება,
    80 '
    „ამგვარად, მეგრულ-ჭანური ჯოღორ- ტიპის ფუძეებისათვი ამოსავა-
    “ლია არა ”ძ,აღალ- ტიპის ფუძეები (და არც ”ძ,აღლ- ტიაისა, რომელიც ქართ-
    ულშია წარმოდგენილი), არამედ ორმარცვლიანი სტრუქტურის |"ძ,ა ღ დ-|
    ტიპის ფუძეები. ბოლოკიდურმა |“ლ) ელემენტმა ზანურში თანსმოვნის მომ-
    დევნო პოზიციაში მარცვლოვანი IXრ|) ელემენტი მოგვცა, რომლის საფუძველ-.
    ზედაც წარმოიქმნა (ორ), (ურ), |ირ| კომპლექსები ისტორიული ხანის მეგრულსა
    და ჭანურში.
    (“ლ| ელემენტის ისტორიული მარცვლოვნობა აღნიშნულ პოზიციაში ასა-
    ხულია ზანურ დიალექტებში სათანადო რეფლექსებით, სადაც წარმოდგენილია
    სონორი (რ| თანხმოვანი წინამავალი (ო უ ი| ხმოვნებით. ქართულში უმახვილო
    (”ლ) ელემენტმა ბოლოკიდურ პოზიციაში დაკარგა მარცვლოვნობა: %ძ,აღლ >
    მეგრ.-ჭან. ჯოღორ-, მაგრამ ქართ. ძაღლ-. ამ მხრივ მარცვლოვანი |”ლ|!| ელე-
    მენტის ბედი ქართულში ·ემთხვევა |“უI!ს ბედს, რომელიც ამავე პოზიციაში
    შუმარცვლო (რI'ში გადავიდა: შდრ. ”ძაცხუ>ქჭან. დუცხუ, მაგრამ ქართ. ცაცხუ-:
    “იდაყუ> ჭან. დუყუ, მაგრამ ქართ. იდაყუ-; ”ზაშუ:>ჭან. მზესქუ, მაგრამ
    ქართ. შაშუ- და სხვ. (იხ. ზემოთ, გვ. 50).
    ქართველურ ფორმათა ზემოთ ჩატარებული ანალიზის საფუძეელზე შეიძ-
    ლება დავასკვნათ რომ საერთო-ქართველურ დონეზე ბოლოკიდური |#ლ|
    უმარცვლო იყო ხმოვნის (ან მარცვლოვანი |”ი|) და |”უ) სონანტების) მომ-
    დევნო პოზიციაში: პოზიციაში თანხმოვნის შემდეგ წარმოდგენილი იყო
    მარცვლოვანი (Xლ) რომელმაც სათანადო ასახვა პოვა ისტორიული ხანის
    ქართულსა და მეგრულ-ჯჭანურში.
    2.4. რა რეფლექსები მოგვცა ამ ელემენტებმა აღნიშნულ პოზიციაში
    "სვანურში? ბოლოკიდური უმარცვლო |X#ლ| (ე. ი. ხმოვნის ან მარცვლოვანი
    'სონანტის მომდევნო |”ლ)) სვანურში, როგორც წესი, /შ/ სპირანტში გადა-
    დიოდა დაყრუების გზით:1 შდრ. ქართ. წულ ი –– სვან. ქუშ; ქართ. ვუელ-ა–-

    “მარცვალს ქმნიდა და ფუნქციონირებდა როგორც სრული წარმოების ხმოვანი.


    დაკვირეება თანამედროვე ენებზე, რომლებშიც არსებობს მარცვლოვანი L | ელემენტები
    0095
    (მდრ. I.-#.IL0V55610L, LLI0ი1ხი5 ძტ ის0ი6(1000 0X06II069L8Lტ, II, CVLI§ 1901–-1908,
    გე. 641 შმდ.), საზუალებას იძლევა ვივარაუდოთ, როქ რ დ. ელემენტთა მარცვლოვნობა წარ-
    მოიქმნება იმ არაფონემატური ღირებულების რედუცირებულ ხმოვანთა ხარჯზე. რომლებიც
    გარკვეცლ ვითარებაში „სონოოროებსა" და ხშულ თანხმოვნებს შორის წარმოიშობა. ამ რედუცი-
    რებულმა ხმოვნებმა შესაძლებელია მოგვცეს ისტორიული განვითარების პროცესში სხვადასხეა
    ტემბრის სოული წარმოების ხმოვნები რომლებიც ფონემატური ღირებულების პირველადს
    ხმოვნებს ემთხვევა. ამ გზით უნდა იყოს მიღებული მარცვლოვან 11 თ ა» სონანტთა რეფლექ-
    სები ისტორიულად დამოწმებულ ინდოევროპულ ენებში (იხ. ზემოთ, გვ. 23).
    " შდრ. LL. #. II IIIM40 9, ()IIხMიL /)6M0MC/IსყMI(IIV თ0M0#M#M020 00C/I!060 06I(6M0ჩნM!-
    მ00ხCM0ბ0 #3MM%0ძ-00M06ხ( (#13806MII.V 4# CCC7/, 0M/79, „#0 1, 1960, გვ. 24): ალ. ონია-
    ნი, ქართველურ ენათა ბგერათშესატყვისობის ზოგი საკითხი (საქ. სსრ მეცნ. აკად. საზ. მეცნ.
    განყოფ. მოამბე, I, 1962. გვ. 219 შმდ.) შდრ, ანალოგიური ვითარება თურქულ ენებში, სადაც
    ჩუვაშურ და მონღოლურ /I/ ფონემას თურქულ ენათა უმრავლესობაში /ჯ!/ შეესატყვისება; 1/5
    მონაცვლეობა თვით ანატოლიის თურქულშიც შეინიშნება (იი”ი IV. IL. ILMIIნV69M, Cი-
    ი7I86)CII0V6 +#//: #/000#6მ080MV0»# IM0 C/006MIII6#4სM0! 20ძ.V.(0/I((M6 (III0))MCMIIX #3%M06
    I. რიიჩტი!!#X0, M00M%გ6ი, (9955, გვ. 320-–-321).
    გ. მაჭავარიანი 81
    6. თ. გამყრელიძე,
    სვან. ჭტაშ- | ვტეშ- (შდრ. მეგრ. ხვალი); ქართ. ასულ-ი – სვან..ასუშ; ქართ.
    ცოლ-ი
    –- სვან. ჩოშ- „001-ს5“ 1; ქართ. ტილ-ი სვან. ტიშ?.
    ცალკეულ შემთხვევებში Xლ”სგან მიღებული შ სპირანტი პ'ში გადადის,.
    რომელიც შეიძლება დაიკარგოს (L6§). ნულს=-C7 შეენაცვლოს): ქართ.გ ულ-ი––
    სვან. (ლშხ.) გუ"<გუჰ
    '< "გუშ.
    თანხმოვნის მომდევნო ბოლოკიდური (ლ) უმახვილო პოზიციაში გაუ-
    მარცვლოვდა (შდრ, ამ პოზიციაში - უ'ს გაუმარცვლოება, იხ. ზემოთ, გე. 33).
    და უმარცვლო (ლ| ელემენტი მოგვცა,: რომელიც თავის მხრივ რ'ში გადავი-
    დახ: “ოაშლ-> სვან. “რაშქლ >I5) 'უსგუ I უისგუზ; "გ'ანწ.ლ- 1 >სვან.”განჭლ->
    განვუ; “ძ,აღლ-> სვან. "ჯაღლ-> ჟეღ'ო!. რიგ შემთხვევაში ამგვარად მიღებული
    ბოლოკიდური -4 მოკვეცილია; ჟელუ ფორმა თითქმის. გამოსულია ხმარები-
    დან; ჩვეულებრივია ჟეღ. შდრ. აგრეთვე ქართ. მატლ-ი -- მეგრ.-ჭან. მუნტ--
    “ურ-ი -- სვან. მგტ<%მუტ ზ<-%მატუ (ს.-ქართვ. %მატლ-) და მისთ 3.
    ლ>Vა) პროცესი C--+1L პოზიციაში სვანურში ნათლად ჩანს ისეთ შემთხვე-
    ვებში, სადაც ისტორიულად ხმოვნის მომდევნო ბოლოკიდური ლ:L წინამავალი
    " ეტიმოლოგია ეკუთენის გ. კლიმოვს.
    ? სვანური ტიშ ფორმა შეთვისებული ჩანს მეგრულის მიერ: შდრ. ნასახელარი ხმნა
    ტიშ-ონ-ი „გაწმენდა, ტიშ-ონ-უნ-ს „თავს უხილაეს%?; შდრ. საკუთრივ ზანური ტი
    (ნეგრ.), მ- ტი (ვან...
    გვრჩება ერთადერთი შემთბვევა სადაც ქართ. ლ-: მეგრ.-ჭან შ შეფარდებას ვადას-·
    ტურებთ: ქართ. ძ უელ: მეგრ. ჯვ ე შ-, რომელსაც იხოლირებული ხასიათი აქვს.
    ? სხვა დიალექტებში გ ტი (უ'ს უმლაუტის შედეგად).
    " გარდამავალი საფეხური გ უჰIIგუჰ4 (4 ვითარდება ფუძისეული უ'ს გავლენით)
    დაცულია უშგულურში, სადაც ის „მკერდს“ აღნიშნავს (ჭათლა გუჭ „ქათმის გულმკეოდი“).
    „გულის“ მნიშვნელობით ზოგადად უშგულურშიც, სხვა სვანური დიალექტების მსგავსად, გ ტი
    იხმარება დუბლეტების არსებობა (გ#იი გ უპ) უნდა აიხსნას როგორც ერთი ამოსავალი.
    ფორმის ბიფურკაცია, აღმოცენებული სემანტიკური დიფერენციაციის საფუძველზე.
    ბპ ლ>4 სვანურში აღნიშნული აქვს ჯერ კიდევ ნ. მარს. იხ. მისი / მძი C0X/)0MV#006ხს.
    060M6M06 CM.10M0ML6 (#I14#I, 1911, გე. 1201); შდრ. აგრეთვე გ. როგავა, ფუძის ბოლო--
    კიდურ სონორთა პოზიციური ცვლილებებისათვის ქართველურ ენებში (საქ. სსრ მეცნ. აკად.
    საზ. მეცნ. განყოფ. მოამბე,I, 1962, გვ. 226. შმდ.).
    ი ჯ4ეტაშგა>.ტ უსგ4 პროცესისათვის სვანურში იხ. სიბილანტთა შესატყვისობანი,.
    გვ. 28 შმდ: ა>უ ბოლოკიდური უ'ს გავლენით, იხ. გ. მაჭავარიანი, ა ხმოვნის ლაბიალი--
    ზაციის შემთხეევები სვანურში (საქ. მეცნ. აკად. მოამბე, ტ. 17, # 4, 1956, გვ. 365 ფ<მდ.).
    ? გ“, ნიშნით პირობითად აღვნიშნავთ ერთეულს (ალბათ უკანა წარმოების ბგერას), რო-.
    მელიც ანლაუტში ხმოვნის წინ გაქრა ქართულსა და მეგრულ-კანურში (-6§0. რომელსაც აქ
    შეენაცვლა ნ უ ლი), ხოლო სვანურში მოგეცა რეფლექსი გ. თანხმოვნის სახით. შესაძლებელია
    ამ ბგერის გავლენას მიეწეროს ზანურისათვის უჩვეულო განვითარება /Mა/ ფონემისა: #გ“ა>>-ი(?);
    ადრ. ქართ. ანწლ-: სვან. გ5 ნ 3#: მეგრ.-ჯან ინჯირ-.
    ზბ უ>გ განვითარებისათეის სვანურში მდრ. ტგტ „ნაცარი"-ქართ. ტუტამტუტე..
    9 შესაძლებელია წარმოვიდგინოთ ბოლოკიდური მარცვლოვანი |Mდ) ელემენტის სხვა-.
    ზეარი განვითარებაც სვანურში; ამგვარ მარცვლოვან (Xდ) ელემენტს აღნიშნულ პოზიციაში
    შეეძლო მოეცა მარცვლოვანი (უ) (შდრ. სვან. მ-ა-კუ „მინდა“ საპირისპიროდ ქართ. მ-ა-კლ-ს
    ფორმისა, რომლებისთვისაც აზოსავლად საერთო-ქართველური #8 ა კ დ – ფორმა უნდა ვივარა–
    უდოთ), რომელიც ბოლოკიდურ უმახვილო პოზიციაში გაუმარცვლოების შედეგად უმარცვლო
    I8|) ” ში გადაგიდოდა. ბოლოკიდური მარცვლოვანი (Xდ) ელემენტის ამგვარი ცვლილებების
    დაზვებას სვანურში მხარს დაუჭერდა მისი რეფლექსები პოხიციაში თანხმოენებს. შორის (იხ.,
    ქვემოთ),
    82
    ხმოვნის ფონეტიკური რედუქციის შედეგად!: თანხმოვნის მომდევნო პოზი-
    ციაში აღმოჩნდებოდა:

    CVლ. >0ლ-->Cუ:+L+:შდრ. ქართ. დედალ-ი: სვან. (ლშხ.) დედუ“


    <'დედლ<”დედალ-.
    8.5. ამგვარად, ქართული, მეგრულ-ჭანური და სვანური მონაცემების
    საფუძველზე შეიძლება ჩამოვაყალიბოთ შესატყვისობათა რიგები ამოსავალი
    საერთო-ქართველური ფორმების გათვალისწინებით:

    საერთო-ქართე. ქართ. მეგრ.-ჭან. სვან.


    / "ძეაღლ- ძაღლ- ჯოღორ- ჟეღ'ო', (მიც. ბრ.) ჟაღუ
    "უაშდ- ვაშლ- უშქურ- 'უ'უსგუ
    ”მატლ- მატლ- მუნტურ- მგტ<"მატუ
    %თაფლ- თაფლ- თოფურ- თუ? (<-“თაფუ)
    “ზისხლ- სისხლ- ზისხირ- ზისხ4ბ.

    ვ. ბოლოკიდური "რ ელემენტის რეფლეძსები

    §,1. Cლ- კომპლექსის მეგრულ-ჭანური რეფლექსების განხილვისას ჩვენ


    დავუშვით, რომ ბოლოკიდური მარცვლოვანი (ლ) თანხმოვნის მომდევნო
    ბოლოკიდურ პოზიციაში გადადიოდა მარცვლოვან (რ)'ში, რომლის საფუძველ-
    ზედაც წარმოიქმნა (ორ| |ურ)1 (ირ) კომპლექსები ისტორიული ხანის ზანურ
    დიალექტებში. ამგვარ ვითარებაში მოსალოდნელია, რომ ეგევე განვითარება
    განეცადა ზანურში პირველადს ჯრ ელემენტს ფუძის ბოლოკიდურ პოზიციაში:
    "რ-> I|ორ-I, |ურ-). იმ რამდენსამე მეგრულ-განურ ფორმაში, რომლებიც სა-
    ერთო-ქართველურ |“”რ1:ს ასახავენ აღნიშნულ პოზიციაში, სწორედ ამგვარ გან-
    ვითარებას ვადასტურებთ:

    მახვილის გავლენით ბოლოკიდური მარცვლის რედუქციის ტენდენციისათვის სვანურ–


    ში იხ. ს. ჟღენტი, სვანურის ფონეტიკა, გვ. 111 შმდ.
    ? სვანურის სხვა დიალექტებში წარმოდგენილია და დ 8 ფორმა. ლ>8 პროცესისათვის
    სვანურში იხ. აგრეთვე მ, ქალდანი, სვანური ენის ლახამულური კილოკავის ფონეტიკური
    თავისებურებანი (იკე, VII, 1955, გე. 154 შმდ.).
    2 დასტურდება ლაშხურში,: სხვა დიალექტებში უმლაუტის შედეგად თ უ>თუტი (იხ.
    გ. მაჭავარიანი, ა ხმოენის ლაბიალიზაციის შემთხვევები სეანურში, გვ. 367).
    · ქართულ ქვის ლ- ფორმის შესატყვისად არსებული სვან. მე-ქტშ-ელ (მე-ქ'ტIშ-
    ოლ), სადაც მოსალოდნელი -4.ელემენტის ნაცვლად წარმოდგენილია -ე ლ- სუფიქსი, აგრე–
    თვე მეგრ. ქვიშილ- ფორმა გვავარაუდებინებს ქართულისათვის ამოსავლად %ქვი ს–ა ლ-<
    <#14.ტ ის, –ა ლ– ფორმას, რომლისგანაც მეორეული სინკოპის შედეგად მივიღეთ ისტორიულად
    დამოწმებული კეისლ- ფორმა (შდრ. იფან-ი>იფნი, ტიხსარ-->ტის რ-ი და სხვ.).
    ამგვარ რეკონსტრუქციას მხარს უჭერს ლენტეხურში დადასტურებული მ ო-ქშ-ალ „ქვის
    ლი" ფორმა, რომელიც ჩვენ მიერ ნავარაუდევ -#ალ სუფიქსს წარმოგვიდგენს. % ქ. ი ს,-ა ლ–
    ფორმიდან ამოსვლით ადვილად აიხსნება ზან. Mქ ტი შ-ოლ->მეგრ. ქვიშ-ილ-ი „ფორმა“,
    ოომელშიც X#ლ შემონახულ იქნა ხმოვნის მომდევნო პოზიციაში.
    83
    ქართ. კვერნ-ა: ჭან.კვენურ-ი, მეგრ. კვინორ-ი: სვან კუენ:
    ქართ. კვერნ-ა უნდა მომდინარეობდეს ”კვენრ-ა ფორმისაგან. -ა სუფიქ-
    სი (ალბათ კნინობითობისა) გვიან ჩანს დართული, რასაც ავლენს მეგრულ-
    ჭანურ ფორმებთან შეპირისპირება. მაშასადამე, ქართულისათვის ამოსავლად
    ”კრენრ- ფორმა უნდა მივიღოთ. ქართული ”კუენრ- და მეგრ.-ჭან. +კვინორ- |
    კვენურ- ფორმების შეპირისპირებით საერთო-ქართველური არქეტიპი აღდგება
    "კრენრ ფორმის სახით. სვანურში ბოლოკიდურმა |+რ) ელემენტმა, რო-
    გორც მოსალოდნელი იყო, დაკარგა უმახვილო პოზიციაში მარცვლოვნობა
    და შემდეგ მოეკვეცა. ამავე |“რ) ელემენტმა ზანურ დიალექტებში აღნიშნულ
    პოზიციაში მოგვცა კანონზომიერი რეფლექსი (ორ|, (ურ| კომპლექსების სახით
    (ე. ი. სრული წარმოების ო/უ ხმოვნები სონორი რ თანხმოვნის წინ), სავ-
    სებით ისე,როგორც ეს ამავე პოზიციაში ლ'სგან მიღებული “რ ელემენტი-
    სათვის ივარაუდება:
    ქართ. ცრემლ- –- მეგრ. ჩილამურ-, ჭან. ჩილამრე I ჩილამურე
    –- სვან.
    ქიმ<%ქიმრ (მრ. რიცხვ. ქგმრ-არ);
    ამ ფორმათას საერთო-ქართველური არქეტიპი აღდგება "”ც,რემრ-
    ფორმის სახით, რომელიც დაედო საფუძვლად ქართულ ცრემლ- < "ბცრემრ-
    (გაუმარცვლოებული ბოლოკიდური რ-ს დისიმილაციით) და მეგრულ-ჭანურ
    ჩილამურ- ფორმებს.
    ამ ფორმათა არქეტიპად შესაძლებელია აგრეთვე ”ც,ლემრ ფორმა
    წარმოგვედგინა. აქედან
    –– ქართული "V#ცლემრ->>ცრემლ-. და მეგრ.-ჭანური
    ჩილამურ-.
    არ არის აგრეთვე გამორიცხული შესაძლებლობა ქართ. ცრემლ-ისთვის
    ამოსავლად ”ცლემლ- გვქონოდა! ასეთ შემთხვევაში საერთო-ქართველურ
    არქეტიპად შეგვეძლო "ც,ლემლ- ფორმა მიგვეღო და სვანური ქგმრ- ფორმის
    ასახსნელად ბოლოკიდური გაუმარცვლოებული ლ”ს რ'ში გადასვლა დაგვეშვა.
    ამ მხრივ საგულისხმოა ისეთი შეფარდება, როგორიცაა ქართ. ვამლ-ი -– სვან.
    გამურ (მრ. რ. ჯამურ-არბ?) „ცხოველის კიდურების ტყავი“: ქართ. სალიტ.
    ისლ-ი –– დიალ. გურ. ისრ-ი-- სვან. ისრ „10.“ წ
    საერთოდ მაგალითების სიმცირისა და ორაზროვნობის გამო ბოლოკი-
    დური "რს პოსტულირება მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში თუ შეიძლება იყოს
    უდავო. როგორც ჩანს, +?ლ ელემენტით დაბოლოებული ფუძეების რაოდე-
    ნობა დიდად ჭარბობდა “რთი დაბოლოებული ფუძეების რაოდენობას.
    1 არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 90.
    2? ლ I რ მეტათეხისით: შდრ. ძლიერ->ძრიელ- და მისთ. (უკვე ძველ ქართულში:
    ძრიელთა (ფს. 17;გ 8), ძრიელისათა (ფს. 126, 8); მოუძრულდენ (ფს. 17:; სც), იხ- ფსალ-
    მუნის ძველი ქართული რედაქციები; გამოსცა მხ. შანიძემ, თბილისი, 1960).
    8 არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 73--74,
    · გ შეიძლება მ'სთან იყოს განვითარებული; შდრ. მ. ქა ლდა ნი, სვანური ენის ლახა–
    ზულური კილოკავის ფონეტიკური თავისებურებანი (ი კ ე, VII, 1955, გვ, 172).
    ” ალ. მაყაშ ვილი, ბოტანიკური ლექსიკონი, თბილისი, 1949, გვ. 21, 22. მეორე
    მხრივ, გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა გურ. ისრ-ი და სვან, ისრ, მეგრულიდან
    იყოს შეთვისებული, სადაც იგი კანონზომიერად, ის ი რ- ფორმით არის წარმოდგენილი (იხ,
    ზემოთ, გვ. 75 შმდ.).
    84
    ბოლოკიდური Xჯრ'ს სიმცირე შესაძლებელია იმითაც აიხსნებოდეს, რომ
    რიგ შემთხვევებში მას (როგორც მარცვლოვანს, ისე უმარცვლოს) +ლ შე-
    ენაცვლა. ამ პროცესის გამოძახილი შეიძლება ისეთ შეფარდებებში დავინახოთ,
    როგორიცაა ქართ. პირ-ი-- სვან პილ „ტუჩი“, ქართ, კვირ-ი –- სვან. ლშხ.
    ფილ „ჯორი“, ქართ. გა-ბერ-ვ-ა--სვან., ლი-ბელ-ე1; შდრ. აგრეთვე სვან. ზქვ.
    ჯამურ –- ქართ. ჭამლ-ი; ქართ. ისლ-ი –– სვან. ისრ და სხვ. მიუხედავად ამისა,
    ისეთი მაგალითებიც დასტურდება, სადაც ქართულ ბოლოკიდურ (|რ| ელე-
    მენტს სვანურში |რ| შეესატყვისება: ქართ. ფურ-ი: სვან. ფურ: ქართ. მვარ-:
    სვან. მევარ; ქართ. მწერ-: სვან. მერ „მწერი, ბუზი“ წ, ამავე პოზიციაში ზანურ
    დიალექტებში ქართ. (რ) ელემენტის შესატყვისად წარმოდგენილია |რ| (ქართ.
    მწყერ-: მეგრ. ქყორ-; ქართ. წერ-ს: ჭან. ჭქარ-უმ-ს, მეგრ. ჭარ-უნ-ს და სხვ.).
    გარკვეულ პირობებში სახელურ ფუძეთა ბოლოკიდური |რ| შეიცვალა /ჯ/
    ფონემით (ქართ. ჰირ-: მეგრ.-ჭან. პიჯ-; ქართ. ფურ
    - : მეგრ.-ჭან. ფუჯ-; ქართ.
    მჭარ-: მეგრ. ხუჯ-, ჭან. მხუჯ-2); ამ შეფარდებათა საფუძველზე აღდგება
    საერთო-ქართველური უმარცვლო |”რ) ელემენტი, რომელიც წარმოდგენილი
    იყო პოზიციაში ხმოვნებისა და მარცვლოვანი (|“ი|), (|"უ| სონანტების შემდეგ.

    4. ჯოღორ- ტიპის სრულხმოჭანი ფორმების წარმოძმნა


    მეგრულ-ვანურში |

    4.1. როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ბოლოკიდური მარცვლოვანი '


    (Iლ| თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში წარმოდგენილია მეგრულ-ჭანურში
    L-ორ|I |-ურ), |-ირ) მარცვლების სახით: ასეთსავე რეფლექსებს იძლევა, რო-
    გორც ჩანს, აგრეთვე ბოლოკიდური მარცვლოვანი (|#რ|.
    ჯოღორ- ტიპის სრულხმოვანი ფორმები მეგრულ-ჭანურში მომდინარეობს
    ორმარცვლიანი სტრუქტურის ”ძ,აღლ- ტიპის საერთო-ქართველური ფორმები-
    საგან. ქართულსა და სვანურში |+დ) ელემენტის გაუმარცვლოების შედეგად
    მივიღეთ შესატყვისი ცალმარცვლიანი ფორმები. მარცვალთა რაოდენობის
    თვალსაზრისით აღნიშნული ტიპის მეგრულ-ქანური ფორმები საერთო-ქართ-
    ველურ ვითარებას ასახავენ, რამდენადაც ”ძ,კაღლ- სტრუქტურის ფორმათა
    სრულმარცვლოვნობა შემონახულია აქ სრულხმოვნობის სახით.
    მეგრულ-ქანური სრულხმოვნობა ამ ტიპის სახელებში საერთო-ქართველურ
    სრულმარცვლოვნობას ემყარება. საერთო-ქართველური სრულმარცვლოვნობა
    შეპირობებულია, თავის მხრიე, |“ლ) და |“რ) ელემენტთა მარცვლოვნობით
    თანხმოვნის მომდევნო ბოლოკიდურ პოზიციაში სწორედ ამ მარცვლო-
    ვანმა IMლ Mრ| ელემენტებმა მოგვცა მეგრულ-ჭანურში ბოლოკიდური (ორ),

    ' ამ ფორმებში ყურადღებას იქცევს ის გარემოება, რომ შეფარდება კართ. რ: სვან. ლ


    ისეთ სიტყვებში დასტურდება, რომლებიც ბაგისმი ერ ფონემას შეიცავენ.
    2 LL ს, I13IM0M, (247 )0M0MCIII0VMIს(( თ00M0#M0ბ0 C06ი:06C 006!(((MთიV/!60.1ხ-
    «Mა020 IMI3ხLMრ-06M0ი6ხს!, გე. 22. ,
    3 გ, როგავა, ქართველურ ენათა ბგერათშესატყვისობიდან (ქართველურ ენათა სტრუკ-
    ტურის საკითხები, I, 1959).
    85
    (ურ), (ირ| კომპლექსები. გასარკვევია ოღონდ, რატომ ვლინდება რ'ს წინ სხვა-
    დასხვა ტემბრის (ო უ ი|) ვოკალური ელემენტები.
    აღსანიშნავია, რომ ეს მეორეული ელემენტები ვიწრო (|უ იI) ან საშუალო
    ღიაობის ((ო|) ხმოვნებია. ყველაზე ფართო |ა| ხმოვანი (აგრეთვე (Lე| ხმოვანი)
    არასოდეს არ ვითარდება. :
    უკვე ის გარემოება, რომ აღნიშნული მეორეული ხმოვნები, გარკვეულ
    პოზიციაში წარმოდგენილი, |“დლ "რს ელემენტთა მარცვლოვნობის ხარჯზხეა
    განვითარებული, საფუძველს გვაძლევს ერთგვარი მერყეობა ამოსავალშივე გივა-
    რაუდოთ. მარცვლოვანი |“ლ ”“რI) ელემენტების ვოკალიზაციის შედეგად განვი-
    თარებული მეორეული ხმოვნების ტემბრი ზანურ დიალექტებში ერთგვარად
    დამოკიდებულია თავკიდური მარცვლის გახმოვანებაზე და სიტყვაში წარ-
    მოდგენილ თანხმოვან ფონემათა ხასიათზე.
    კავშირი თავკიდური მარცვლის გახმოვანებასა და აღნიშნული მეორეული
    ხმოვნების ტემბრს შორის აშკარაა ისეთ ფორმებში, როგორიცაა მონტყორ-<
    "მატყლ-, ჯოღორ- < ”ძ,აღლ-, ოხორ- < "ს,ახლ-, ქუბურ- < %"წ,აბლ-, მუნტურ- <
    "მატლ-, ზისხირ-<%ზისხლ-, ისირ- <"ისლ-, ინჭირ-<!"გ'! ანწელ-. როგორც ვხე-
    დავთ, მეორეული ხმოვანი იმეორებს თავკიდური მარცვლის ხმოვანს; მასთან
    არა ამოსავალ საერთო-ქართველურ ხმოვანს, არამედ ხმოვანს, რომელიც მი-
    ღებულია ზანურის ნიადაგზე. :
    მარცვლოვან (“დ "რ| ელემენტთა ვოკალიზაციის შედეგად მიღებული
    ხმოვნების დამოკიდებულება თავკიდურ მარცვალთა აგებულებაზე მეგრულ-ქჭა-
    ნურში სხვა შემთხვევებშიც შეინიშნება. ეს დამოკიდებულება შეიძლება შემდეგი
    წესების სახით ჩამოვაყალიბოთ:
    (1) თუ თავკიდურ მარცვალში წარმოდგენილია ო, ბოლოკიდურ მარც-
    ვალში IXლ წრ) ელემენტთა თავდაპირველი მარცვლოვნობის ხარჯზე ვითარ-
    დება ო;
    (ე) თუ თავკიდურ მარცვალში წარმოდგენილია უ, ბოლოკიდურ მარც-
    ვალში ვითარდება უ:
    (3) თუ თავკიდურ მარცვალში წარმოდგენილია ი, ბოლოკიდურ მარც-
    ეალში ვითარდება ი:
    (4) თუ ო ხმოვნის შემცველ ფუძეში წარმოდგენილია აგრეთვე უმარცვლო
    ლაბიალური ელემენტი, ბოლოკიდურ მარცვალში ვითარდება უ: ჭან. ოშქურ-,
    მეგრ. უშქურ-<ზან. ”ჟუოშქრ.-, მეგრ.-ქან თოფურ-<ზან. ”თოფრ-: მეგრ.-ჭან.
    თხომურ-< ზან. "თხომრ- „თხრამლი“:
    (5) თუ თავკიდურ მარცვალში წარმოდგენილია ა, ბოლოკიდურ მარც-
    ვალში ვითარდება ი ან უ: მეგრ. ჩილამურ- -<ზან. ”ჩლამრ-: ჭან. დაჩხურ-, მეგრ.
    დაჩხირ-
    < ზან, ”დაჩხრ-; ზეგრ. კვარჩხილ-
    < ზან. #+უარჩხლ-; მეგრ. ლადირ-
    „ნედლი“ < ზან. +ლადრ -1.

    1 შდო. ანალოგიური ვითარება ბალტურ-სლავურში, ი.-ე. მარცვლოვანი #L სონანტის ეო–-


    ი
    კალიზაციის რედეგად ვიღებთ (სL) კომპლევსს უკანაენისმიერ თანხმოვანთა მომდევნო პოზი-
    ციაში, 0C) კომპლექსს––ყველა დანარჩენ პოზიციაში (შდრ. კ. I სIVI0VIC>2, L ბხისხი-
    0168 იი 1000-CMI00600, VVII0CIგ«, 1956, გე- 227. შმდ.).
    86 '
    მეგრულსა და ჭანურს შორის არსებული სხვაობა |”ლ ”#რ) ელემენტთა
    ვოკალიზაციაში (შდრ. ჭან. დაჩხურ-: მეგრ. დაჩხირ-; ჭან. კვენურ-: მეგრ.
    კვინორ- და მისთ.) შესაძლებელია ასახავდეს მერყეობას იმ რედუცირებული
    ვოკალური ელემენტის ტემბრში, რომელსაც ემყარებოდა |"დ| და (|“რ| ელე-
    მენტთა მარცვლოგნობა. ამ ვოკალურმა ელემენტებმა მოგვცა რიგ შემთხვე-
    ვაში ჭქანურსა და მეგრულში ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად სხვადასხვა
    ტემბრის სრული წარმოების ხმოვნები.
    4.2. მიღებულ დასკვნებს არსებითი მნიშვნელობა აქვს ზანურ დიალექ-
    ტებში მომხდარ რიგ ფონეტიკურ ცვლილებათა რელატიური ქრონოლოგიის
    დადგენისათვის. როგორც აღვნიშნეთ, მეორეული ხმოვნების ტემბრი დამოკი-
    დებულია თავკიდური მარცვლის გახმოვანებაზე; მასთან ანგარიში ეწევა არა
    ამოსავალ საერთო-ქართველურ ვოკალიზმს, არამედ შედარებით გვიანდელ
    ზანურ ვოკალიზმს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ბოლოკიდური |"დი 7”რ| ელემენტე-
    ბის მარცვლოვნობის „ხარჯზე მეორეული ხმოვნების განვითარება ზანურში
    საკმაოდ გვიანდელი მოვლენაა: ეს პროცესი უნდა დაწყებულიყო მას შემდეგ,
    რაც განნორციელდა ხმოვანთა „ზანური გადაწევა“ M#ა>>ო, "ე>ა; 'ძ,აღლ->
    “ჯაღრ-
    >“ ჯოღრ- >ჯოღორ-.
    რაც შეეხება თვით /ლ/>/რ/ პროცესს ზანურში, ის სწორედ მეორეული
    ხმოვნების გაჩენამდე უნდა მომხდარიყო: როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები,
    ბოლოკიდური -#ლ პირველადი ჯა, “ე ხმოვნების (აგრეთვე ”ო”ს) შემდეგ ზანურში
    ჩვეულებრივ უცვლელად ინახება (შდრ. "ც,ოლ->ჩილ-, ქართ. ცოლ-, სვან.
    ჩოშ-): ამავე დროს მეორეულ ო”სთან ქართ. ლ”ს შესატყვისად სისტემატურად
    რ არის წარმოდგენილი: ჯოღორ-, ოხორ. მონტყორ-. მაშასადამე, |“ლ|)>>I”რ|
    ზანურში · მოხდა ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც მის წინ მეორეული ხმოვანი არ
    „იყო განვითარებული (შდრ. ზემოთ): % ძ,აღლ- > +ჯაღრ-! და მისთ.
    როგორც ცნობილია, საერთო-ქართველური (+რI ზანურ დიალექტებში
    ი'ს წინ იჟგ'ში გადავიდა ?. ცნობილია აგრეთვე, რომ ლ”სგან მიღებული რ ამ '
    ტენდენციას არ დაექვემდებარა; ცხადია, იმიტომ, რომ იმ დროს (ლ>რ”ს
    შემდეგ) აღნიშნული პროცესი უკვე აღარ იყო მოქმედი. ჩვენთვის განსაკუთ-
    "რებით საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ რ>ჯ პროცესს არ დაემორჩილა ზა-
    ნურში არც ის რ, რომელიც საერთო-ქართველურ I”რ| ელემენტს ასახავს:
    მეგრ. კვინორ-ი, ჭან. კვენურ-ი: ქართ. კვერნა, რაც იზით უნდა აიხსნებოდეს,
    რომ ამგვარი |"რ| თავდაპირველად თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში უნდა
    ყოფილიყო; ხოლო მას შემდეგ, რაც მის წინ სრული წარმოების ხმოვანი
    განვითარდა (”"კუენრ->კუინორ- | კუენურ-) რ>Xჯ არ განხორციელდა, რად-
    განაც ეს პროცესი მეგრულ-ჭანურში უკვე აღარ მოქმედებდა.

    1 ამ ორი პროცესიდან (#4,>ჯ და #ლ>რ) პირველი უფრო ძველი ჩანს: პირველი ზხანურს
    აერთიანებს სვანურთან. მეორე ძირითადად ზანურისათვის არის დამახასიათებელი.
    ? II, M§6ი ჯ, ,466 #081M46 ცი607IM( C. C. )ხIბიხტის'ი /I0 600MCM0IMV #9ხI(MV (113L
    იე, 1926,
    I უსგსსIV I, გვ. 268); გ. როგავა. ქართველურ ენათა ბგერათშესატყვისობიდან

    (ქართველურ ენათა სტრუქტურის საკითხები, 1. 1959).

    7
    ეს გარემოება ერთხელ კიდევ ადასტურებს სისწორეს ჩვენი დებულებისა
    მეგრულ-ჭანური ჯოღორ-, კვინორ- ტიპის ფუძეებში სრულხმოვნობის მეორეუ-
    ლობისა და მისი ჩამოყალიბების შესახებ ბოლოკიდური მარცვლოვანი |#ლ ”6|
    ელემენტების ვოკალიზაციის საფუძველზე.

    5. უზარცვლო |'ლ "რ) ელემენტები ბოლოკიდურ პოზიციაში

    5.1. ზემოთ ნაჩვენები იყო, რომ ბოლოკიდურ ქართულ -ელ- მიმდევრო-


    ბას მეგრულ-ჭანურში, როგორც წესი, -ალ- მიმდევრობა შეეფარდება. გარკ-
    ვეულ პირობებში ბოლოკიდური -ლ გადასულია რ'ში ან სრულიად მოკვეცილი-·
    ჩანს!. ბოლოკიდურ ქართულ -ილ და -ულ მიმდევრობებს მეგრულ-ჭანურში
    შეეფარდება -ირ | -ილ და -ურ, ამგვარად, საერთო-ქართველური: უმარცვლო
    LI"ლ| ბოლოკიდურ პოზიციაში ქართულში გვაძლევს რეფლექსს ლ თანხმოვნის
    სახით; მეგრულ-ჭანურში მას შეეფარდება, როგორც წესი, ლ; (კალკეულ
    შემთხვევებში––რ და ნული.
    5.2. მაგრამ ბოლოკიდურ -ელ მიმდევრობას ქართულში მეგრულ-ჭანური
    ხშირ შემთხვევებში მოსალოდნელი -ალ მიმდევრობის ნაცვლად -უ ხზოვანს
    უფარდებს; ამ შეფარდებას რეგულარული ხასიათი აქვს:

    1 ისეთი შენთხეევები, როდესაც ბოლოკიდური ლ მეგრულ-პჭანურში ნამდვილად დაკაო-


    გულია, ზედარებით იშვიათია: ქართ. ჭელ-ი: მეგრ.-ჭან. ხ ე; ქართ. ძ ე ლ –ი: მეგრ.-კან, ჯა,
    ქართ. ცხელ -ი: მეგრ.-გკან4 ჩხე; ქართ. გრძელ-ი : მეგრ. გირძე. ჭან. გუნძე: ქართ.
    წითელ-ი: მეგრ, ჭითა, კან მჭითა; კართ. წრფელ-ი: მეგრ. ჭიფე, ჭან. მკიფე
    „წვრილი (იხ. არნ, ჩიქობავა, ”შედარ. ლექსიკონი, გვ.. 231). ამათგან სუბსტანტივი მხო–
    ლოდ პირველი ორია, ყველა დანარჩენი ატრიბუტივია, ამასთან ხშირად ხმარებული სიტყეები.
    უკანასკნელ გარემოებას არსებითი მნიშვნელობა აქვს ლ'ს მოკვეცის ახსნისათვის.
    მსახღვრელ-სახღვრული მეგრულ-ჯანურში მეტად კომპაჭტტურ სინტაგმატურ ჯგუფს
    წარმოადგენს და ფონეტიკურად არსებითად ერთ სიტყვას უტოლდება. ამ პირობებში მსახღე–
    რელის ბოლოკიდური თანხმოვნის, ან, უფრო. ზუსტად, მარცვლის რედუქცია სავსებით ბუნებ-
    რივი ფონეტიკური პროცესია, მსაზღვრელის ბოლოკიდური მარცვალი მთელი ამგვარი ჯგუფის
    ის ელემენტია, რომელიც, როგორც ჩანს, მინიმალური ფუნქციონალური დატვირთვით ხასიათ–
    დებოდა: #ჩხელი წყარი>ჩხე წყარი „ცხელი წყალი“ და სხვ. აღსანიშნავია. რომ ანა–
    ლოგიურ პირობებში ზოგჯერ სხვა თანხმოვნებიც რედუცირდება: მეგრ. ჯვე”' ი, ქან. მ ჯვე--
    შიIმჯვე „ძველი"; მჯვე ჯოხო „ძეელი სახელი” (არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი,
    გვ. 238); მსახღვრელ-საზღვრულის შესახებ ზანურში სპეციალურად იხ ე. ლომთაძე, მსახღვ-
    რელ–საზხღგრულის ურთიერთობა მეგრულში, იკე, .VI, 1954, გვ. 207--242; LI. #ტ. I 1 #XM0I,.
    00#08Mხ!6 CIIMIM10MCI,M06MI16 00I000ხ! თM10I|6V)MLVI6M020 #M0.#I1#46M00 6 «009160/4ხCMIIX M3ხ(%თX
    (46ი0ი6თიიი” X0M0V000თ/0M0M მა000იეი!იI, 14169, 1955). ისეთ მეგრულ-ჭანურ ფორ-
    მებში, როგორიცაა ჭან. ჯუმა, მეგრ. ჯი მ. ა: ქართ. ძ მ ა; მეგრ.-გან. დ ა : ქართ. დსა; მეგრ.-ვან.,
    დ ღა: ქართ. დ ღე და მისთ. ჩეენ, წინააღმდეგ გავრცელებული თვალსაზრისისა (შდრ, I. M ი 6 დ,
    Iიძ4. 4თM. #M3., ზვ. 14; XI. IM 0IIM#MIM8მ8. / 70#. #VM20. #3., გვ. 026--027; არნ. ჩიქო-
    ბავა, ჭანურის გრამატიკული ანალიზი, გვ. 61--62), არ მივიჩნევთ ბოლოკიდურლ. ელემენტს
    მოკვეცილად. აქ ჩვენ წინაშეა საერთო-ქართველური დონიდან მომდინარე ხმოვანხე დაბოლოე–
    ბული სახელური ფუძეები, რასაც არსებითად ქართულის ჩვენება ადასტურებს (ამის შესახებ.
    დაწვრილებით-– ქვემოთ).

    88
    ქართული მეგრულ-ჭანური

    ბეღელ-ი ბაღუ
    თელ-ი თუ (მეგრ.)! „გოგი“
    თხელ-ი · თუთხუ (ჭან.), თხითხუ (მეგრ.)
    თხმელ-ა? თხომუ
    მტკაველ-ი ტკუ< "ტკოუ (მეგრ.).
    სუელ-ი შგ (მეგრ.)< "შუ 3
    ხელ-ი სუ (მეგრ.
    უღელ-ი უღუ (მეგრ.)
    ცხოველ-ი ჩხუ (მეგრ.) „ძროხა“
    ცმელ-ი ციმუ (მეგრ.)
    წელ-ი კუ (ჭან.) „ნაწლავი“
    წელ-ი წი I წგ (მეგრ.)<"წუზ „წელს“
    წნელ-ი კუნუ (ჭან.), ჭინუ (მეგრ.)
    ჭელ-ი ხუ (მეგრ.) „მუჭი“?
    ჯინჭველ-ი დუმპკუ I დიმჭკუ (ვან.)
    აქვე შემოდის ის მაგალითები, სადაც მიმღეობის საწარმოებელ ქართულ -ელ-
    სუფიქსს მეგრულ-ჭანურში -უ შეეფარდება:

    | მ-ქედელი ჰქკად-უ (მეგ”.)<7მ-ქკად-უზ


    მ-სუმ-ელ-ი მ-შუმ-უ (ჭან.)"
    მ-ჭამ-ელ-ი მ-ჭკომ-უ (ჭან,)19ბ

    · შდრ. -უ სუფიქსიანი მიმღეობები მეგრულში: მა-გურ-აფ-უ „მოსწავლე“,


    მა-ძირ-აფ-უ „მნახველი“ და სხვ. 11

    1 შდრ. ჭან. თი ლ-ა.


    1 ა მეორეული სუფიქსი ჩანს.
    9 შდრ. ვან. შუ- ძირი ზმნაში: კუდელივა აშუვუ „კუდი არ დაუსველდა“ (აონ,
    ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 363); შდრ. აგრეთეე მეგო. შოლ–-უ-ა „სველება"
    (არნ. ჩიქობავა, იქვე, გვ. 362-–363).
    1 შდრ, კან. ზმნის ფუძე სულ-– :ო-სულ-უ ·„IIგიჩის («080 ჟI) ე 8602909)“,
    სულ-ერ-ი „II0IICIIX6VIMე8 X08090VIMV, I0III0(0816IIII: MMM MIIსხM ჩლლლჩI" (IL. Mაედიდ,
    / სი. M0M, /I3., გვ. 186.).
    ხს შდრ. მეგრ. ჭი.
    "შ შდრ. -წო: ქან. ჰამ-წო „წელს“; კან.-მეგრ. გო-წო-–ს „შარჯან“.
    1 შდრ. მეგრ.-ვან. ხე (მრ. რ. მეგრ. ხ ე ლ-ე ფ-ი) „ხელი".
    ზ შდო. სვან. მ გ- შ კი დ „მჭედელი".
    ი შა'რკაბი-მშუმუ „ღვინის მსმელი% (დავადასტურეთ ხოფურის სარფულ თქმაში;
    შდრ. აგრეთვე ლ. ნადარეიშვილი, მიმღეობა ზანურში: იკე, XIII, 1962, გე. 178).
    1 კოჩი-მჭკომუ „კაცის მპამელი, კაციჭამია“ (დავადასტურეთ ხოფურის საოფულ
    თქმაში).
    ·' არნ, ჩიკობავა, მასდარისა და მიმღეობის ისტორიული ურთიერთობისათვის
    ქართულში (იკე, VI, თბილისი, 1953, გვ. 44).
    89
    ოოგორც ცნობილია, მასდარი ჭანურში ო -პრეფიქსითა და -უ სუფიქ-
    სით იწარმოება! სპეციალურ
    ' ლიტერატურაში ნაჩვენებია აგრეთვე, რომ
    მასდარი და მიმღეობა (პირველ რიგში მყოფადის მიმღეობა) ქართველურ
    დიალექტთა ევოლუციის ადრინდელ პერიოდში ერთმანეთისაგან მკაფიოდ არ
    უნდა ყოფილიყო გამიჯნული. კერძოდ, ჭანური მასდარი (ო---უ ტიპისა)
    თავისი მორფოლოგიური სტრუქტურით ქართულ მყოფადის მიმღეობას შეესა-
    ბამება 2: ჭან. ო- –– ქართ. სა-, ხოლო ჭანურ -უ სუფიქსს ქართულში რიგ
    შემთხვევებში (განსაკუთრებით ხშირად ძველ ქართულში) -ელ სუფიქსი შე-
    „ეფარდება:

    ჭართული ჭანური

    სა-ჭმ-ელ-ი ო-ჭკომ-უ „ქამა“

    სა-სუმ-ელ-ი ო-ღშუმ-უ „სმა“


    “სა-წერ-ელ-ი ო-ქარ-უ „წერა“
    სა-ჭრ-ელ-ი ო-ჭკორ-უ „ჭრა“.
    5.3. ცალკეულ შემთხვევებში ასეთსავე შეფარდებას ვადასტურებთ ილ-
    ·მარივლით დაბოლოებულ ფუმეებთან:

    ქართული მეგრულ-განური
    ტფილ-ი ტუბუ (ჭან.), ტიბუ (მეგრ.),
    ლბილ-ი ლიბუ (მეგრ.)
    ჩჩუილ-ი -ჩუჩქუ (გან.)
    სრსვილ-ი ·მსირსუ (ჭან.)
    მსხვილ-ი შხუ (მეგრ.)
    „ერთ მაგალითში ქართული -ალ მიმდევრობის შესატყვისადაც -უ:!ს ვადას-
    ტურებთ:
    ქართ. წყალ-ი: მეგრ. წყუ ეგჭა“ 3.
    5.4. აღნიშნულ შეფარდებათა ახსნისათვის ჩვენ ვერ ვივარაუდებთ შე-
    სატყვისი ფუძეების სხვადასხვა სუფიქსებით გაფორმებას ქართულსა და. მეგ-
    რულ-პანურში, რასაც, როგორც წესი, იხოლირებული და სპორადული ხასიათი
    აქვს; ამგვარი რეგულარული შეფარდებები უნდა აიხსნებოდეს მხოლოდ ამოსა-
    ვალი საერთო მასალის კანონზომიერი დიფერენციაციით, რამაც ისტორიულად
    დამოწმებულ მონათესავე ენებში ფონოლოგიურად ერთმანეთისაგან განსხვა-
    'ფებული ოდენობები მოგვცა. გასარკვევია, თუ რამ შეაპირობა ამოსავალ სა-
    ერთო მასალაში აღნიშნული ცვლილებები და როგორ უნდა ჩამოყალიბებუ-
    ლიყო. ისტორიულად დადასტურებული ფორმები.

    ! I. Mვის, /00M. #იM. #3., გვ. 62; არნ. ჩიქობავა, ჭანურის ანალიზი,
    „ზვ. 174--178. ·
    1 არონ, ჩიქობავა, მასდარისა და მიმღეობის ისტორიული ურთიერთობისათვის,
    :გვ. 33-48.
    2 გტიმოლოგიურად „წყალი, წყარო“; შდრ. წყ უ-რგილი „წყარო“ („წყალგრილი"),
    ჩხოროწყუ (სოფლის სახელი სამეგრელოში) „ცხრაწყარო“ (8680. „ცხრაწყალი#").
    90
    5.5. განვიხილოთ კომპლექსურად ყველა ის ქართულ-ზანური შეფარდე-
    ბები, რომლებსაც იძლევა უმარცვლო |”ლ| ბოლოკიდურ პოზიციაში ხმოვნისა
    და მარცვლოვანი (”ი| სონანტის შემდეგ:
    ქართ. მეგრ.-ჭან.

    -ალ -ოლ | -ულ, (-უ)


    “ელ -ალ, –უ, -ა/ეფ,(-არ)
    -ილ -ირ, -უ, (-ილ)

    აქ წარმოდგენილი შესატყვისობანი ზემოთ ინტერპრეტირებული გვაქეს


    დიაქრონიული თვალსაზრისით; ასახსნელია შეფარდება ქართ, -ელ, -ილ, -ალ:
    მეგრ.-ჭან. -უ.
    აღნიშნული შეფარდება დასტურდება მხოლოდ სახელებში (IL6§ი. ბრუ-
    ნების აარადიგმაში შემავალ ერთეულებში); ამდენად, ამოსავალ საერთო-
    ქართველურ ფორმათა ცვლილების მიზეზები ბრუნების პარადიგმაში უნდა
    ქეძიოთ,
    რამდენადაც ზემოთ წარმოდგენილ «„უ'ზე დაბოლოებულ სახელებს მე-
    გრულ-ჭანურში არ გააჩნიათ განსაზღვრული სახელობითის -ი ფორმანტი,
    უნდა ვივარაუდოთ, რომ ეს სახელები განუსახღვრელ სახელობითში წარმოდ-
    გენილ ფორმას ემყარება, რომელსაც ნულ-სუფიქსი აწარმოებდა. ამგვარად,
    ა? ბრუნვაში ხმოვნის მომდევნო უმარცვლო |”ლ|!| ელემენტი სიტყვის აბსო-
    ლუტურ ბოლოში იმყოფებოდა. ასეთ (#ლ)'ს მეგრულ-ჭანურში ბაგისმიერი
    წე) ელემენტი უნდა მოეცა1. აბსოლუტურ ბოლოში ამგვარად მიღებული -4
    ზანურში ახდენდა ლაბიალიზაციას წინამავალი ხმოვნისა, რომელიც ო”ს გავ-
    ლით იგცეოდა უ'დ: ქართ. თელ-
    – ზან, “თალ >"თაუ1L>”თოუ1>თუ. იმ
    ფორმებში, სადაც ბოლოკიდურ -ლ'ს ხმოვანი მოსდევდა, ეს ლ უცვლელად
    შემოგვენახა: თუ, მაგრამ თულ-ეფ-ი „გოქები": უ- გახმოვანება მრავლობითი
    რიცხვის ფუძეში მოსალოდნელი ა- გახმოვანების ნაცვლად გამოწვეულია მხო-
    ლოობითი რიცხვის ფორმათა გავლენით 2; ასევე ჩხწო!უ, მაგრამ ჩხIსო1ულ-ეფ-ი
    „ძროხები“; შდრ. აგრეთვე მეგრ. ბაღუ. მაგრამ ო-ბაღილ-ე, „ბეღლის კალათი“

    1 “დრ. ლ>4 აბსოლუტურ ბოლოში ხეოვნის შემდეგ სვანური ენის ბალსქვემოური


    დიალექტი ლახაზულურ კილოკავში (კერძოდ.. „ხაიშურ თქნაში") ზურალ>ზურაზ
    „ჟალი", მახალ>ყმახა5 „ცოდნა“, დინოლ>დინო58 „გოგონები“ და სხვ. (იხ. მ. ქა ლ-
    დანი. სვანური ენის ლახამულური კილოკავის ფონეტიკური თავისებურებანი: იკე, VII,
    1955, გვ. 153-- 154): ანალოგიური პროცესი 1:>>« დასტურდება მარცვლის ბოლოს ინდოევ-
    როპულ ენებშიც (იხ. #. M 0I1 6, 06!/((664M06MM6CMVV M3M. IL60600I C სI000L0 (სი1IIV3-
    იX000 M8/89MIM9M, M00Lს2, 1951, გვ. 31). როგორც ჩანს. უმარყცვლო (Xლ) აბსოლუტურ ბოლოში
    ხმოვნის შემდეგ ეელარული არტიკულაციით ხასიათდებოდა, რამაც შეაპირობა მისი ამ პოზი-
    ციაში ბაგისმიერ 8'ში გადასვლა (განსხვავებული თვალსაზრისისათვის შდრ. გ. როგავა,
    ფუძის ბოლოკიდურ სონორთა პოზიციური ცვლილებებისათვის ქართველურ ენებში: საზ. მეცნ.
    განყოთ. მოამბე, I, 1962. გვ. 228).
    ? ქართ. -ელ: ზან. -უ შეფარდების ზემოთ წარმოდგენილი ახსნა პირველად მოცემული
    აქვს 6ს953V 80ი%1ძL«"ს, იხ. მისი #ხ0M05190ხ0 სიხიV0IL59%სძ!ყს (5(სძე 0:6იLეI!ა;
    XძIძIC 50010C85 ()IIტისი!Iც IC 010. XIV. 4. L0I5IIILI, 1050, გვ. 25--26).
    91
    (<%ო-ბაღულ-ე, როგორც ბაღირე <”ბაღურე „ბეღურა'). ამგვარად.ქართ.
    -ელ:მეგრ.-ჭან. -უ შეფარდება უნდა ჩამოყალიბებულიყო -“ელ?იM: მიმდევრობის.
    პალ. > აგ >ოუ1L>უ გარდაქმნის შედეგად-ხანურ დიალექტებში, რამდე-
    ნად სავარაუდოა, რომ -”ალ მიმდევრობისაგან მიღებულ-%”აჟ მიმდევრობას ხმოვ-
    ნის ლაბიალიზაციის გზით საბოლოო შედეგად -უ მოეცა? ამგვარ ცვლილებათა
    საილუსტრაციოდ შეიძლება ქართ. ძევ-ს: მეგრ. ძუ-ნ შეფარდება მოგვეყვანა:
    #ძეუ- (=>ჭართ. ძევ -)>>ზან. "ძარ-> ”"ძომ->ძუ1. ამავე პროცესის შედეგი უნდა.
    იყოს -უ სუფიქსის გამოვლენა ე. წ. წინა ვითარების სახელებში: ნა-შარ-უ
    „ნა-გზ-ევ-ი“, ნა-წყარ-უ „ნა-წყლ-ევ-ი“ და სხვ.
    საერთოდ ტენდენცია ხმოვანთა შეგუებისა ფონეტიკურ გარემოცვასთან
    ზანური დაალექტებისათვის მეტად დამახასიათებელია. განსაკუთრებით თვალ–
    საჩინოა ეს ტენდენცია ბაგისმიერი თანხმოვნების მაგალითზე, რომელთა გავ-
    ლენით ხდება მეზობელ ხმოვანთა ლაბიალიზაცია 7.
    ამგვარად, საერთო-ქართველური ჯეუ (ქართ. ევ) პაუზის წინ ზანურში.
    აფ საფეხურის გავლით იძლევა უ”ს. სწორედ ასევე საერთო-ქართველურთ
    L“ელ|) ააუზის წინ ზანურში გვაძლევდა “ალ:
    > წარ1#L მიმდევრობას, საიდანაც.
    მივიღეთ ისტორიულად დამოწმებული -უ; ამავე გზით უნდა იყოს მიღებული
    მეგრ. წყუ: "წყალ
    > წყოლ“-> წყოუ1->წყუ “.
    ზოგჯერ ერთი და იგივე საერთო-ქართველური |#ელ) ზანურ დი-
    ალექტებში წარმოდგენილია ორგვარად: როგორც -უ და როგორც -ალ; შდო.
    ქართ. სა-ჭმ-ელ-ი: ჭან. ო-ჭკომ-უ „ჭამა“, მაგრამ ო-ჭკომ-ალ-ე, მეგრ. ო-ჭკომ–
    ალ-ი „საჭმელი“; ქართ. სა-სუმ-ელ-ი: ჭან. ო-შუმ-უ „სმა“, მაგრამ მეგრ..
    ო-შუმ-ალ-ი „სასმელი“ და სხვ.
    ეს ფაქტები აიხსნება ნომინატივის ინდეფინიტური და ფინიტური ფორ-
    მების ისტორიული მონაცვლეობით: "ს,ა-ქმ-ელ:8- > ზან. "ო-ჭკომ-აო>ო-ჭკომ-უ»
    ხოლო "ს,ა-ქმ-ელ-ი >ზან. (მეგრ.) ო-ქკომ-ალ-იბ.
    პარადიგმაში ფორმათა უნიფიკაციის ტენდენციის ძალით ზოგ შემთხვე-
    ვაში -უ გაბატონდა, ხოლო სხვა შემთხვევებში -ალ. ჭანურმა ზოგჯერ ორივე
    ვარიანტი შემოინახა მნიშვნელობის დიფერენციაციით: ო- -–--უ- ტიაი მასდა-

    1 ვვარაუდობთ, რომ ეს პროცესი განხორციელდა აბსოლუტურ ბოლოში, ე. ი. პაუზის


    წინა პოზიციაში: მესამე სუბიექტური პირის გაფორმება სპეციალური დაბოლოებით (-ნ. -ს)
    აწმყო დროის პარადიგმაში შედარებით გვიანდელი მოელენა ჩანს და ქართულ-ზანური საერთო,
    სიახლე უნდა იყოს (შდრ, ქართ. ძ ე ვ-ს, მეგრ. ძ უ-I61: სვან. ზი I ზ გ); შდო. არნ. ჩიქობავა,
    ბესამე პირის სუბიექტის უძველესი ნიშანი ქართველურ ენებში: „ენიმკი-ს“ მოამბე, V--VIL
    1940, გვ. 15-16. გარდა ამისა, მხოლოობითი რიცხვის პირველი და მეორე პირის ფორმებში
    ფუძის ბოლოკიდური მარცვალი ყოველთვის აბსოლუტურ ბოლოში იყო.
    ? ამგვარი პროცესებისათვის ზანურ დიალექტებში იხ. ვ. თოფურია. ფონეტიკური
    დაკვირვებანი ქართველურ ენებში, 11 (თბილისის უნივერსიტეტის მოამბე, X, 1930); ტ. გ უდ სა-.
    ვა, ოს უში გადასვლის ზოგიერთი შემთხვევა ზანურ (მეგრულ-ჭანურ) ენაში (საქ, მეცნ.
    აკად. მოამბე: ტ. XXV, # 1, 1960), ·
    -3 M.ალკ >%-ა## განვითარება ზანურ დიალექტებში გვავარაუდებინებს მარცვლოვანი
    (დ) ელემენტის ანალოგიურ განვითარებას აბსოლუტურ ბოლოში: CდL >C0უ «; მდრ. ქართ,
    ოფლ- ; მეგრ. უფ უ<7ოფ დ #; ქართ. პყინტ ლ-: ბეგრ. პყინტუ, შდო. ბოლოკიდური.
    (დ) ელემენტის განვითარება სვანურში.
    “ა კან ო-ჭკომ-ალ–ე ფინიტური სახელობითის მეორე, L-ე| დაბოლოებას წეიცავს,,
    92
    რისათვის, ო- –– -ალ- ტიპი მიმღეობისათვის: ო-ჭკომ-უ „ჭამა“, ო-ჭკომ-ალ-ე
    „საჭმელი“ !
    ამოსავალი #ვმ-ელ“L ზანურში მოგვცემდა "ხომ-აუკ>"ხომ-უ ვარიანტს, ხო-
    ლო ვმ-ელ-ი რეგულარული ფონეტიკური ევოლუციის შედეგად უნდა წარმოდგე-
    ნილი ყოფილიყო როგორც ბხომ-ალ-ი ?. არც ერთი ეს ვარიანტი ზანურ დიალე-
    ქტებში არ შემოგვენახა. სამაგიეროდ, შემოგვრჩა ამ ორი ვარიანტის კონტამი-
    ნაციით მიღებული ხომ-ულ- ფორმა, რომელიც მეორეული -ა სუფიქსით გარ-
    თულდა: მეგრ. ხომ-ულ-ა, ჭან. ხომ-ულ-ა | ხომბ-ულ-ა „ხმელი“.
    5.6. რით აიხსნება შეფარდება ქართ, -ილ : მეგრ.-ჭან. -
    ყურადღებას იქცევს ის გარემოება, რომ აღნიშნული შეფარდება მხო-
    ლოდ იმ შემთხვევებში გვაქვს, როცა -ილ სუფიქსია: ტფ-ილ-ი : ტუბ-უ,
    ლმ-ილ-ი: ლიბ-უ, ჩჩუ-ილ-ი : ჩუჩქ-უ და მისთ.
    წიგნის მეორე ნაწილში ნაჩვენები იქნება, რომ %-ილ სუფიქსი %-ელ
    სუფიქსის ვარიანტია, მიღებული გარკვეულ პირობებში და შემდეგ ანალოგიით
    გავრცელებული მთელს «არადიგმაზე 1, ამიტომ შეფარდება ტფ-ილ-: ტიბ-უ,
    იმავე რიგისაა, რაც ცმ-ელ-: ციმ-უ. იქ, სადაც ამოსავლად ზანურისათვისაც
    -ილ ფორმა ივარაუდება, აბსოლუტურ ბოლოში -ირ (I6§0.-ერ, იშვიათად -ილ/
    -ელ) მივიღეთ: შვ-ილ-: სქირ-ი< ”სქუ-ირ-.
    8.7. ზან. ალ” >აუ1L>უ აროცესის ერთ-ერთ გარდამავალ საფეხურად
    ო უნდა ვივარაუდოთ; მაშასადამე, აუ1C>ო4: (ან ო')>უ 86. ო>უ სიტყვის
    აბსოლუტურ ბოლოში ზანური დიალექტებისათვის მეტად დამახასიათებე-
    ლია. ეს პროცესი უფრო თანმიმდევრულად არის განხორციელებული მეგ-
    რულში.
    ცალკეულ შემთხვევებში ამგვარად ნავარაუდევი ო საფეხური რეალურად
    დასტურდება: შდრ. მეგრ. წი | წ/––<'წუ „წელს“, მაგრამ მეგო.-ჭან. გო-წო-ს
    „ზარშან“, ჭან, ჰამ-წო (<-ამ-წა4ზ) „წელს“5; ქართ. სა-ვარძ-ელ-: ჭან. ო-რძ-უ,
    მაგრამ ამის გვერდით დასტურდება აგრეთვე ო-რძ-ოზ
    ტოპონიმიკური სახელი წყალ-ტუბო მეგრ. ტიბუ, ქან. ტუბუ „თბილი“
    ფორმათა არქაულ -ტუბო ვარიანტს შეიცავს“.

    1 შდრ. აგრეთვე მეგრ. ხე „ხელი“ <X#ვე ლი და ხუ „მუკიზ<%ჯე


    ლ :.
    2 გ'„ს წინ გამოვლენილი ო ხმოენის შესახებ იხ. ქვემოთ.
    3 ამით აიხსნება -ილ/-ელ მონაცვლეობა ცალკეულ შემთხვევებში ქართული ენის დია-
    ლექტებში: სრს 8ტ–ილ-ი, ხეეს. სვირსვ–ი ლ–ა, მაგრამ კახ. სირსვ-–ელ–-ა და მისთ,
    · ცალკეულ შემთხვევებში ამგვარი განვითარება ქართულშიც დასტურდება: დე დოფა-
    ლი =-დედაეფალი (=დედა+უფალი), იხ. C, 06666L§5, #ტო)ტი150ს სძ 50ძ-
    IXმVს25156ხ. გვ.
    " შდრ. ი) მიმდევრობის ანალოგიური განვითარება ძველ ფრანგულში: სს დიფუთონგი,
    რომელიც §1+C კომპლექსისაგან მომდინარეობს (ძვ. ფრანგ. ს8სნ „მაღალი“: ლათ. ყI)ჯზსი:
    სსსც „აისი“: ლათ. 81ხ8გ), საშუალო ფრანგულში მარტივ 0 ხმოვანს გვაძლევს (§სზბ „სხვა“,
    ხგსIი6 „ხელის გული") 00, 00, 0 ეტაპების გავლით (იხ. მ. სწხ006ხი. 00-06 #ე#6#M-
    6CM020 #30:M03M0MV#%L.1I6ი680M0 98-ს6ი070-00 თიინსIIX86X01'0 #0#0L(VM, M006%80, 1952, გვ. 544).
    ბ I. Mეიი, /იი#. #«ი#. #3., ბვ. 177; შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი,
    ტვ. 162,
    1 არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლექსიკონი, გვ. 237.
    93
    5,8. ზემოთ ჩვენ განვიხილეთ საერთო-ქართველური მარცვლოვანი |”დლ
    "რ| და უმაროცვლო |“ლ ”რ| ელემენტების რეფლექსები ბოლოკიდურ პოზი-
    ციაში ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში 1.
    C-1LC პოზიციაში საერთო-ქართველურში წარმოდგენილი იყო, მსგავსად
    /'უ/ და /”=/ სონანტების მარცვლოვანი ალოფონებისა, მარცვლოვანი |”ლ|
    და |“რ) ელემენტები, რომელთაც ზანურ დიალექტებში ფონეტიკური გარე-
    მოცვისდა მიხედვით დიფთონგოიდური |ორ|! |ურ| |ირ| კომპლექსები მოგვცეს,
    განსხვავებით ქართულისა და სვანურისაგან, სადაც აღნიშნულმა ელემენტებმა
    დაკარგეს მარცვლოვანი ხასიათი უმახვილო პოზიციაში და შესატყვის უმარ–-
    ცვლო. ერთეულებს დაემთხვნენ.
    ხმოვნებისა და მარცვლოვან |"უ| და |”ი| სონანტთა მომდევნო პოზი-
    ციაში ყოველთვის წარმოდგენილი იყო უმარცვლო (|“ლ| და |”რ| ელემენტები,
    რომელთაც შესატყვისი რეფლექსები მოგვცეს ისტორიულად დამოწმებულ
    ქართველურ ენებში.
    5.9. |”ელ| და |”ალ| მიმდეგრობანი, რომელთაც ზანურში შესაბამისად
    L"ალ| და |“ოლ|) სეგმენტები მოგვცეს, გარკვეულ პირობებში შემდგომ ცვლი-
    ლებებს განიცდიან. აბსოლუტურ ბოლოში ზანურ |”ალ.+) და |”+ოლ-:ILI სეგ-
    მენტებში წარმოდგენილი ლ ლაბიალიზაციის გზით გადადის «”ში; ამგვარად
    მიღებული ("აუ+-|) და |"ოუ1L+) კომპლექსები გვაძლევენ -უ ელემენტს, რომე-
    ლიც ქართულ (|-ელ| |-ალ| |-ილ| მიმდევრობათა შესატყვისად გვევლინება.
    როგორც ვხედავთ, მარცვლოვნობა-უმარცვლობის თვალსაზრისით ბოლო-
    კიდურ პოზიციაში |”დ ”რ| და |”ლ ”რ|) ელემენტები ისეთსავე ქცევას ამჟღავ-
    ნებენ, როგორსაც |“) და |”ი| სონანტების შესაბამისი მარცვლოვანი და:
    უმარცვლო ვარიანტები. მოსალოდნელია, რომ ამ ელემენტთათვის დასაშვებ
    დანარჩენ პოზიციებშიც გატარებული იყოს აღნიშნული პარალელიზმი მარცვ–
    ლის შექმნის უნარის თვალსაზრისით.

    6, მარცვლოვანი |“რ "ლ "მ "%6) ელემენტები პოზიციაში


    თანხმოვნებს შორის
    6.1, /#უ/ და /"ი/ სონანტთა ქცევის მიხედვით თანხმოვნებს შორის,
    სადაც ისინი მარცვლოვანი |”უ| და |%ი| ალოფონების სახით ვლინდებიან,
    მოსალოდნელია ამავე პოზიციაში მარცვლოვანი |რ” %დ Xმ #6) ელემენტები
    დავადასტუროთ, რომელთა რეფლემსები ისტორიულად დამოწმებულ ქართვე-
    ლურ ენებში ანალოგიური უნდა იყოს მათი C-1L პოზიციაში გამოვლენილი
    რეფლექსებისა.
    1 მიღებული ”შედეგები გვავარაუდებინებენ როჭ ანალოგიური სარათი გვექნებოდა
    მარცვლოვნობა-უმარცვლობის თვალსაზრისით მ და ნ ელებენტების შემთხვევაშიც, თუმცა
    ისტორიულ ქართველურ ენებში სათანადო მაგალითები იშვიათია. ერთი უდავო მაგალითი
    ბოლოკიდური (%ნ) ელემენტის მარცვლოვნობის საილუსტრაციოდ შეიძლება მოვიყვანოთ
    კართ. ძეწნ- მეგრ. ზიჭონ- „ტირიფი“ (ალ. მაყაშვილი, ბოტანიკური ლექსიკონი,
    თბილისი, 1949, გე. 48) ფორმათა შეფარდების საფუძველზე. საერთო-ქართველურ არქეტიპად
    აღდგება ”ძ, ეწ, ნ- ფორმა ბოლოკიდური მარცვლოვანი (ნ) ელემენტის რეფლექსით მეგრულ–
    ში (ონ| მიმდევრობის სახით.
    94
    ქართულში დადასტურებული ფორმები /რ ლ ნ/1 ფონემებით თანბ?ოვ-
    ნებს შორის შესატყვის მეგრულ-ქანურ და სვანურ ფორმებთან შეპირისპირე-
    ბით საფუძველს გვაძლევს აღვადგინოთ საერთო-ქართველურ დონეზე C-–-C
    პოზიციაში მარცვლოვანი |”რ ”ლ #ნ| ელემენტები, რომელთაც მეგრულ-ჭპა-
    ნურსა და სვანურში მოგვცეს მარცვლოვანი რეფლექსები: ისტორიულად
    დადასტურებული შეფარდებანი ქართული /რ ლ §/ ფონემებისა თანხმოვნებს
    შორის (ე. ი. C–-C აოზიციაში) შესატყვის მეგრულ-ჭანურ და სვანურ ერთე-
    ულებთან გასაგები ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნულ პოზი,კიაში
    ამოსავალი მარცვლოვანი (რ “ლ #6| ელემენტების პოსტულირებას მოვახდენთ”.
    ს.2. განვიხილოთ სისტემატურად ყველა ის ისტორიულად დადასტუორე-
    ბული ქართველური ფორმა, რომლებშიც მარცვლოვანი |”ლ %#რ #ნ| ელემენ-
    ტები აღდგება პოზიციაში თანხმოვნებს შორის,
    ქართ. კლდე: მეგრ. კირდა, კირდე: სვან. კოჯ;
    · ქართული /ლ/ ფონემის შესატყვისად არსებული მეგრ. (ირ) მიმდევოო-
    ბისა და სვან, ო ხმოვნის ასახსნელად ამოსავალ საერთო-ქართველურ ფოორ-
    მაში უნდა დავუშვათ მარცვლოვანი |”ლ)| ელემენტი C–-C0 პოზიციაში:
    "კლდე. ამგვარი არქეტიპის პოსტულირებით ადვილად გამოიყვანება ყველა
    ისტორიულად დამოწმებული ქართველური ფორმა. ქართულში ”კლდე>
    კლდე ((”ლ|) ელემენტის გაუმარცვლოებით უმახვილო პოზიციაში). ისტო“იულ
    ზანურში |Mლ| ელემენტის ვოკალიზაციის შედეგად მივიღეთ მეგრულში და-
    მოწმებული კირდა I კირდე ფორმა: "კლდე >”კრდე>კირდა I კირდე (თანხზოვ-
    ნებს შორის ზანურში ”ლ>>"რ, ისე როგორც Cლ->0C0რ-, იხ. ზემოთ, გვ.
    80 შმდ.).
    სვანურში თანხმოვნებს შორის მოქცეულმა მარცვლოვანმა |"ლ) ელემენტ-
    მა სრული ვოკალიზაცია განიცადა და ო ხმოვანი მოგვცა). მახვილის თავ-

    1 ქართ. /მ/ ფონემა არ დასტურდება C-C პოზიციაში ისეთ ფორებში. რომელთაც


    შესატყვისი გააჩნიათ მეგრულ-ჭანურსა ან სვანურში. ამიტომ ჩვენ ვერაფერს ეიტყვით ამ ფო-
    ნემის არკეტიპზე C–C პოზიციაში,
    2? მარცელოვანი თჰ ელემენტებისათვის პოზიციაში თანხმოვნებს შორის შდრ. ტიპოლო-
    გიურად ჩეხური და სერბულ-ხორვატული ენები, სადაც შემონახულია L 1 ხმოვნის ფუნქციით:
    · L-")
    შდრ. ხორვატული LL” „ადგილი“, იას „თითი? (მარცეალს ქმნის L); ჩებური VII „მგელი4ხ
    9
    V7Iი. „ტალღა“, IIIძ10 „ყელი“, §IILL „სიკვდილი (მარცვალს ქმნიან 1 და >. იხ, ს. V სI)1-
    L")
    18901, CათოიეII> ლ0000X6გ ძი§5 1იიყსი05 §10X05, L. I. Iი0ი6LI0M0, I0I16, 1950. გვ. 22;
    0. L7ჯ#8ი, 88202MV08 IICM'0ყყM "(0IMICMX020 #ჩ3ხIXი. II0ღს050/თ X)0X6000 V6II0სილი” XM2-
    #ს)IM9, M. 1953, გვ. 19 შმდ. ინდოევროპული მარცვლოვანი ში და 4 შემონახულია მაოცვლო-
    ვანი> ელემენტის სახით ძველ ინდურში: იXMC0IIMLL „ეკითხება", VVV0I „მგელი“ და საქ.
    ? მარცვლოვანი 1 ელემენტის სრული ვოკალიზაციისათვის პოზიციაში თანხმოვნებს შო-
    რის შდრ. სერბულ-ხორვატული ხნი<%ი1ი „სავსე“, X»0I<>»VIX „მგელი“ (იხ. #. V0II (20906,
    0»Xგთ191L6C 601008606, გვ. 175); შდრ. აგრეთვე მარცვლოეან "ი და წს, ელემენტთა სრული
    ქოკალიზაცია 8§'ს სახით ძველ ინდურსა და ბერძნულში (იხ. ზემოთ, გე. 24),

    95
    კიდურ მარცვალზე გადაწევის შედეგად მოიკვეცა ბოლოკიდური ე: "კლდე>
    "კოდე>კოჯ“'.
    ქართ. წყრთა: მეგრ. ქყირთა I ჭყითა: სვან. ჭითხ;:
    ისტორიულად დამოწმებულ ფორმათა შებირისპირების საფუძველზე
    აღდგება საერთო-ქართველური “წყრთა არქეტიპი მარცვლოვანი (#რ|I ელე-
    მენტით თანხმოვნებს შორის. ქართულში უმახვილო პოზიციაში |”რ| ელე-
    მენტმა დაკარგა მარცვლოვნობა: “%წ,ყრთა>წყრთა,: ზანურ დიალექტებში
    (მეგრულში) მარცვლოვანმა (|“რ|) ელემენტმა ვოკალიზაციის შედეგად სრული
    წარმოების ი ხმოვანი განივითარა: 6რ0>ლირლC.
    სვანურში მოხდა C–-C პოზიციაში წარმოდგენილი მარცვლოვანი |”რ|
    ელეზენტის სრული ვოკალიზაცია ი ხმოვნის სახით (შდრ. მარცვლოვანი (”ლ|!
    ელემენტის ანალოგიური განვითარება C-C პოზიციაში) მახვილის წინა
    მარცვალზე გადანაცვლებას ბოლოკიდური ხმოვნის მოკვეცა მოჰყვა. ჟ'ს მეტა-
    თეზისითა და გაფშვინვიერებით თ:ს მომდევნო პოზიციაში? მივიღეთ სვანურში
    ისტორიულად დადასტურებული პით. ფორმა ქართ. წყრთა და მეგრ.
    ჰყირთა | ჭქყითა ფორმათა შესატყვისად: ”წ.ყრთა >"ჭყით >ქითხ.
    ქართ. ფრცხ-ილ-: ჭან. ბუცხ-ა, მეგრ. ბირცხ-ა: სვან. ცხ-ა:
    ფუძის ამოსავალ სახეობად უნდა მივიჩნიოთ “ბრცხ- არქეტიპი მარცვ-
    ლოვანი |“რ| ელემენტით C–C პოზიციაში. ქართულში უმახვილო |”რ|) გაუ-
    მარცვლოვდა. სვანურში, როგორც ჩანს, თავკიდური კომპლექსი გამარტივდა
    უფრო ადრე, ვიდრე მახვილი წინ გადაინაცვლებდა: +ბრცხ-ა>>ცხა (შდრ.
    "ზემოთ კოჯ, ჭითხ ფუძეთა ისტორია).
    ზანურში მარცვლოვანი I"რ|) ელემენტის ვოკალიზაციის შედეგად მივი-
    ღეთ დიალექტური ვარიანტები: მეგრ. ბირცხა, ჭან. ბუცხა (ხმოვნის მომდევნო
    რ'ს დაკარგვით, შდრ. ზემოთ მეგრ. ჭყირთა | ჭყითა).
    ქართ. გრძ-ელ-: ჭან. გუნძ-ე I გინძ-ე, მეგრ. გირძ-ე I გინძ-ე | გიძ-ე3:
    სვან. ლი-გძ-გნ-ე, ლი-გზ-გნ-ე „გაჭიმვა, გაწელვა“;
    ქართულში %გრძ-ელ- > გრძ-ელ- (("რ| ელემენტის გაუმარცვლოებით უმახ-
    უილო პოზიციაში). ზანურ დიალექტებში #რ>ურ | ირ. ჭანურში, ნაწილობ-
    რივ მეგრულშიც, რ'ს შეენაცვლა 'ნ. შესაძლებელია, ნ განვითარდა მას შემდეგ,
    რაც დაიკარგა რბ. ამ ვარაუდს მხარს უჭერს მეგრული გიძე. უკანასკნელი
    მიღებულია ისევე, როგორც მეგრ. ჭყითა.
    სვანურში -გძ ფუძე მომდინარეობს ხმოვნის მეორეული სინკოპის შე-
    დეგად სავარაუდო -”გიჰძჰრ– ფუძისაგან რომელიც საერთო- ქართველური
    ”გრძ- ფუძის კანონზომიერ რეფლექსს წარმოადგენდა მარცვლოვანი |Xრ|
    ელემენტის სრული ვოკალიზაციით C–C პოზიციაში.

    ! დ>ჯ პროცესისათვის სვანურში იხ. მ. ქალ დანი, სვანური ენის ლახამულური კილო-
    კავის ფონეტიკური თავისებურებანი (იკე, VII, 1955, გე. 182).
    2 შდო. ს, ჟღენტი, სვანური ფონეტიკის საკითხები, გე. 189 შმდ.
    5 M. IIIIIIL# #80, / 9C#M. #XVM2/. I1., ზვ. 217; არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკო-
    ნი. გვ. 229.
    " ნ'/ს განვითარებისათვის თანხმოვნის წინ მეგრულ-კანურში იხ. C. 0 6660X8, #Iი6-
    „ის)8ლხნ სთძ 5VძყესIV8150ს, გე. 11; ს. ჟღენტი, ქანურ-მეგრულის ფონეტიკა, გვ. 92 შმდ.
    96
    ქართ. ბრძ-ოლ-ა, ჰ-ბრძ-ავ-ს: მეგრ. ბურჯ-აფ-ი „ჭიდაობა“;
    სვან. (ლნტ.) ლი-ბორგ-ელ „ჭიდაობა“, ბზ. ლი-ბგრგ-იელ -IC".
    ქართულში ”ბრძ,->ბრძ- (“რ ელემენტის გაუმარცვლოებით უმახვილო
    პოზიციაში) მარცვლოვანი |”რ| ელემენტის ვოკალიზაციის შედეგად ზანურ
    "დიალექტებში (მეგრულში) მივიღეთ |ურ| მიმდევრობა, სვანურში (ლენტეხურ-
    ში)--|ორ| (ბბ, ბგრგ- ფორმა მიღებულია უფრო ადრინდელი ბორგ- ფორმი-
    საგან ო ხმოვნის რედუქციით). მიმართება ქართ. ძ : ზან. ჯ: სვან. გ იმავე
    რიგისაა, რაც მიმართება ქართ. ც: ზან. ჩ: სვან. ქ (შდრ. ქართ. ცრემლ-: ზან.
    '"(მეგრ.) ჩილამურ-: სვან. ქიმ|.
    ქართ. წრფ-ელ- : ჭან. მ-ჭიფ-ე, მეგრ. ჭიფ-ე „წვრილი”"1).
    ქართულში "წ,რფ-ელ- >წრფ-ელ- (მარცვლოვანი (”რ; ელემენტის გაუ-
    მარცვლოებით უმახვილო პოზიციაში).
    ზაზურ დიალექტებში |”რ| ელემენტს (იორ) მიმდევრობა უნდა მოეცა რ'ს
    შემდგომი დაკარგვით (შდრ. მეგრ. ჭყირთა I ჭყითა).
    ქართ. თრთ-ოლ-ა: ჭან. თირთ-ინ-ი, მეგრ. თირთ-ოლ-ი „(ჩქარი) უთავბო-
    ლო „ფაცა-ფუცი“ 3 |
    ამოსავალი საერთო-ქართველური ფუძეა ”თრთ-, მარივლოვანი |”რ|
    პელემენტით C–C პოზიციაში. ქართულში უმახვილო |“რ|) გაუმარცვლოვდა.
    ზანურ დიალექტებში – ”რ>(ირI. !
    ქართ. კრთ-ოლ-ა, კრთ-ომ-ა : ჭან. 'მ'სკუთ- „დაფრთხობა“, მეგრ. კუთ-
    „სუნთქვის შეკვრა“ 1.
    “კრთ ფუძემ ქართულში ისეთივე ევოლუცია განიცადა როგორიც
    “თრთ- ფუძემ (“კრთ- > ქართ. კრთ-ოლ-ა); ზანურ დიალექტებში “რ>უ'რ!
    (რ გამქრალია როგორც ჭანურში, ისე მეგრულში).
    ძე. ქართ. სრსტილ-ი (სრსგლ-ი) „კანის ავადმყოფობა“ )
    მეგრ. სურსუ, ჭან. 'მ!სურსუ, (ხოფ. მსირსუ) „მუწუკი, წყლული, კოპი“ §,
    ამ ფორმათა არქეტიპად აღდგება ”სრსუ- ფუძე მარცვლოვანი |+რ| ელე-
    მენტით თანხმოვანთა მორის. ქართულში ”სრსუ-ილ->სრსუილ- (უმახვილო
    I%) ელემენტის გაუმარცვლოებით); ზანურ დიალექტებში-–-”რ > ურ (| ირ.
    ქართ. ღრმა: ჭან. ღორმა „ფართო ნახვრეტი“წ; ამოსავალმა #ღრმა
    ფორმამ ქართულში მოგვცა ღრმა (უმახვილო |“რ| ელემენტის გაუმარცვლოე-
    ბით). ზანურ დიალექტებში (ჭანურში) |“რ)| ელემენტის ვოკალიზაციის შედეგად
    მივიღეთ ისტორიულად დადასტურებული ღორმა ფორმა.
    ქართ. მე-რცხ-ალ-ი: მეგრ. მა-ქირხ-ოლ-ი | 'მა-რჭიხ-ოლ-ი:
    მეგრული ფორმის საფუძველზე საერთო-ქართველური (ყოველ შემთხვე-
    ვაში, საერთო ქართულ-ზანური) , არქეტიბი აღდგება როგორც "მე-წ;რხ-ალ-,

    ' არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 231.


    ? არნ. ჩიქობავა. იქვე, გქ. 281.
    3 არნ, ჩიქობავა, იქვე. გე. 299.
    ·სრსვილი-– ,ჯორცთ მძოარი“ (საბა).
    ბ მენის, IIMIIე“ (9, Mიხც, / 00. MრI//. #9., გე. 169).
    ს იქვე, გვ. 201,
    თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 97
    მარცვლოვანი |#რ6) ელემენტით (C–C6C პოზიციაში), რომელმაც: ვოკალიზაციის.
    შედეგად ზანურ დიალექტებში (მეგრულში) მოგვცა კანონზომიერი რეფლექსი:
    (ირ) მიმდევრობის სახით.
    მე-რცხ-ალ- მომდინარეობს ამავე არქეტიპისაგან მიღებული. %მე-წრხ-ალ--
    ფორმისაგან /წ/ თანხმოვნის მეტათეზისითა და გაფშვინვიერებით (მომდევნო.
    ხ სპირანტის გავლენით): "მე-წრს-ალ->>"მე-რწხ-ალ–>მე-რცხ-ალ- (ტ. გუდავა)..
    ძვ. ქართ. ვნდ-ურ-ი „სხვილი ცერცვი“ (ს ა ბა): სვან. ღედ-ერ „ცერცვი“1;
    სვანურ ფორმაში წარმოდგენილი ფუძისეული ე ხმოვანი /ნ/ ფონემის,
    ადგილას აიხსნება ამოსავალ ”ღნდ- (ან %ვნდ-)? ფუძეში. C--C პოზიციაში.
    არსებული მარცვლოვანი |#6) ელემენტის სრული ვოკალიზაციით. მარცვლო-
    ვანი (X+ნ) ელემენტის ვოკალიზაციის შედეგად სვანურში თავდაპირველად უნდა:
    ჩამოყალიბებულიყო ნეიტრალური ტემბრის ხმოვანი ელემენტი, რომელმაც
    მომდევნო სუფიქსისეული ხმოვნის გავლენით სრული წარმოების ე ხმოვანი.
    მოგვცა 3. ·
    6.3, ზემოთ გაანალიზებული მაგალითები ავლენენ იმ მეტად მნიშვნელოვან
    ფაქტს, რომ მარცვლოვანი (“რ “დ (”6)| ელემენტების რეფლექსები C––C პოზი–
    ციაში ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში არსებითად იმავე ხასია-
    თისაა, რაც ამავე ელემენტების რეფლექსები ბოლოკიდურ პოზიციაში, /რ ლ ნ/
    ფონემათა C–C პოზიციაში შემცველი ქართული ფორმებისა და შესატყვისი:
    ზანურ-სვანური ფორმების დაყვანა საერთო არქეტიპებამდე ხერხდება მხოლოდ,
    იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნულ პოზიციაში მარცვლოვან |“რ "ლ #ნ| ელემენ.·
    ტებს ვივარაუდებთ. ამ მხრივ ვლინდება სრული პარალელიზმი. /ე/ და /"9ი/
    სონანტთა ქცევასთან, რომლებიც, როგორც ვნახეთ, C–1L და C–-C პოზი-.
    ციებში საერთო-ქართველურ დონეზე მხოლოდ მარცვლოვანი |”უ| და (|”ი):
    ალოფონების სახით ვლინდებოდნენ. მარცვლოვანი |“”რ #დი %6| ელემენტების-
    ბედი აღნიშნულ პოზიციებში ცალკეულ ქართველურ ენებში. ანალოგიურია.
    მარცვლოვანი (|უ) ვარიანტის ბედისა.

    ? ეს სიტყვები ერთმანეთს დაუკავშირა ვ. აბაევმა (იხ. მისი C206/!((MCMILII 8#3ხ(M IL


    თ0.#906M#0/, 1, M00M88––I0IIMცსIდე, 1919, გვ. 296). მკვლევარს სვან, ღე დერ, ისევე როგოოც
    ოსური ძთძსLI თბი „ცერცვი ლობიო!“ ქართულიდან ნასესხებად მიაჩნია; ქართული-.
    დანვე (უშუალოდ ან შუალობით) უნდა მომდინარეობდეს, მისი ახრით, ბალყარ. ი0ძიXჯს და
    აფხაზ. 8-ძმძ.
    ' რაც შეეხება ოსურ, აგრეთვე ბალყარულ და აფხაზურ ფორმებს,. ისინი მართლაც ქარ--
    თულიდან უნდა მომდინარეობდნენ. ბალყარულისა და აფხაზურისათვის შუამავლად შეიძლებო-
    და სწორედ ოსური გვევარაუდნა, მაგრამ არაფერი არ მიუთითებს იმაზე, რომ სვანური
    ღედერ ქართულიდან არის ნასესხები. ძირისა და სუფიქსების ფორმა ამ სიტყვებში არსები--
    თად განსხვავებულია, რაც გამორიცხავს ერთი ენიდან მეორეში სესხების დაშვების შესაძლებ–
    ლობას, უნდა ვიფიქროთ, რომ ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს საერთო-ქართველური წარმოშობის.
    ფუძესთან, რომელიც შემოგეენახა როგორც ქართულში, ისე სვანურში.
    1? შეფარდება ქართ. ვ : სვან, ღ სხვა შემთხვევაშიც დასტურდება; შდრ, ქართ. ვ ბ ო. ძვ,
    ქართ. ვბოგარ–-: სვან. (ლშხ) ლაბ-ნწნ-ა, ზ. სვ. ხაბ-ნ-ა „მოზვერი“,
    2? სუფიქსებში წარმოდგენილი შეფარდება ქართ. -უ რ : სვან, -ე რ. აიხსნება მათი წარმო–-
    მავლობით საერთო ამოსავალი (რთული შედგენილობის) -%ტ-ერ სუფიქსისაგან. (ამგვარ სოღფიქს–
    თა შესახებ დაწვრილებით წიგნის მეორე ნაწილში გვექნება საუბარი)..

    98
    6.4. როგორც ”ძ,აღლ- ტიბის მაგალითების განხილვისას დავრწმუნდით,
    · ბოლოკიდურ აოზიციაში წარმოდგენილი უმახვილო მარცვლოვანი |”რ #ლ” 6)
    ელემენტები, მსგავსად მარცვლოვანი (”უ| ელემენტისა, კარგავდნენ მარცვლო-
    ვნობას ქართულსა (”ძ,%აღლ- >ძაღლ-) და სვანურში (”ძ,აღლ->1ჯაღლ->
    ჟეღშ). ზანურ დიალექტებში |“რ "ლ ”ნ| ელემენტთა მარცვლოვნობის ხარჯ-
    ზე სრული წარმოების (ო უ ი) ხმოვნები ვითარდებოდა 1.
    ანალოგიური რეფლექსები მოგვცა მარცვლოვანმა |”რ "დ ნ) ელემენ-
    ტებმა აოზიციაში თანხმოვნებს შორის. : :
    ქართული მარცვლოვანი |'რ “დლ %ნ|) უმახვილო პოზიციაში კარგავდა
    მარცვლოვნობას: ”კლდე >კლდე;
    ზანურ დიალექტებში |”რ “ლ #ნ|) ელემენტთა მარცვლოვნობის ხარჯზე
    სრული წარმოების (ო უ ი| ხმოვნები განვითარდა 2: "კლდე >კირდა.
    სვანურში მახვილის წინ გადაწევის გამო უმახვილო მარცვლოვანი |Xრ
    “დ “ნ| ელემენტები C–C პოზიციაში მახვილიანი ხდებოდნენ და მარცვლოვ-
    ნობას ინარჩუნებდნენ. ამისდა კვალად მარცვლოვანი |+#ლ|)| და |+ნ) სრულ
    ვოკალიზაციას განიცდიდნენ: “კლდე >კოჯ; "ღნდ-ჟერ >ღედერ.
    სრული ვოკალიზაცია C-C «ოზიციაში განიცადა აგრეთვე მარცვლო-
    ვანმა |%რ|)| ელემენტმა, რომელმაც ისტორიული ხანის სვანურში სრული წარ-
    მოების | ი) ხმოვანი მოგვცა: “წ,ყრთა>ჭითხ. ამავე რიგისაა შემდეგი ფორმები
    "გ იწყილ-–'გრწყილ- (შღრ. ძვ, ქართ.
    სანუობი: ზგსყ | ზისყლ 'ძიწყზ<"ჯიწყ<
    გრწყილ-);
    ლი-გძ-გნ-ე I ლი-გზ-გნ-ე „გაჭიმვა, გაწელვა“: ქართ, გრძ-ელ-ი; ქან. გუნძ-ე
    | გინძ-ე, მეგრ. გირძ-ე II გიძ-ე (იხ. ზემოთ).
    სვანურში ამ ფორმის სახელური ფუნქციით ხმარებისას მარცვლოვან.
    |I+რ) ელემენტს C–-C პოზიციაში უნდა მოეცა სრული ვოკალიზაციის შედეგად
    (ი) ხმოვანი: +გრძ->>"გიძ-; აქედან ნაწარმოები ნასახელარი ზმნის ფორმაში
    მოხდა საკუთრივ სვანურისათვის დამახასიათებელი ფონეტიკური რედუქცია
    (ი| ხმოვნისა, რის შედეგადაც მივიღეთ ისტორიულად დადასტურებული ფორმა,
    რომელშიც წარხოცილია მარცვლოვანი |+რ) ელემენტის კვალი; ანალოგიური
    წარმომავლობისაა სვან. ბგგ-ი „მაგარი“ ფორმა, რომელსაც ქართ. ბრგ-ე შე-
    ესატყვისება ამ ფორმათა არქეტიპი აღდგება ”ბრგ-ჟ ფორმის სახით. ქარ-
    თულში უმახვილო პოზიციაში "Xრ>რ; სვანურში ”"ბრგ-ე>>"ბრგ-ი>ბგგ-ი (შდრ.
    ლი-ბგ-ი „გამაგრება“, სადაც მარცვლოვანი ”რ უკვალოდ არის დაკარგული,
    ისე როგორც ეს ლი-გძ-გნ-ე ფორმაში მოხდა).
    ცალკეულ შემთხვევებში შეიძლებოდა ადგილი ჰქონოდა მარჯვლოვანი
    L"61 ელემენტის ფონეტიკურ რედუქციას უფრო ადრე, ვიდრე მახვილი წინ
    გადაინაცვლებდა, რასაც შედეგად მოჰყვა კომპლექსის გამარტივება: "ბრცხა>
    ”გცხა >ცხა (შდრ. ზან. "გრცხა >ბუცხა) 1.

    1 შდრ, ამავე პოზიციაში მარცვლოვანი (#უ) ელემენტის შენარჩუნება მეგრულ-ჭანურ”ში.


    2 შდრ. C-C პოზიციაში მარცელოვანი IM«უ) ელემენტის შენარჩუნება.
    ? 2>9ძ მომდევნო წ”სთან ასიმილაციით: შდრ. ე ჯზ უმ>ე ძ ზ უმ „იმდენი“.
    ·" სპორადულად თავკიდური კომპლექსის გამარტივებას ზანურ დიალექტებშიც ვადას–
    ტურებთ: შდრ. მეგრ. წყ ი რ-ი: ქართ. გ რ წ ყ ი ლ–ი, სვან, ზ გს ყ | ზისყ (იხ, ზემოთ).
    · 99
    7. მარცვლოვანი ("ლ "რ) ელემენტების კვალი ქართულში

    +.1. სპეციალურ განხილვას მოითხოვს C-–-C პოზიციაში წარმოდგენილ


    მარცვლოვან ელემენტთა ასახვის საკითხი ქართულსა და მის დიალექტებში.
    ერთ “შემთხვევაში ქართულში თავს იჩენს მარცვლოვანი |”ლ| ელემენტის
    კვალი პოზიციაში თანხმოვნეს შორის: სახლ- ფუძის მიმართულებითი
    ბრუნვა ძველ ქართულში სახი-დ! ან უფრო იშვიათად სახე-დ? ფორმებით
    არის წარმოდგენილი. ის ფაქტი, რომ ხმოვანი მერყევია (ი/ე), მის მეორეუ-
    ლობაზე მიუთითებს. მეორეული ხმოვანი |”ლ) ელემენტის მარცვლოვნობის
    ხარჯზე უნდა იყოს გაჩენილი. მაშასადამე, სახი-დ (I6§ჯ. სახე-დ)< "სახილ-დ
    0ბყი. "სახელ-დ)პ<>სახლ-დ, სადაც "ლ წარმოდგენილი იყო თანხმოვნებს
    შორის. "მაგრამ იმავე ძველ ქართულში მიცემითი ბრუნვის ფორმა სახლ-
    ფუძისა წარმოდგენილია არა მოსალოდნელი "სახლსა,>>”სახილსა ფორმით, არა-
    მედ უკლებლივ სახლ-ს-სა ფორმის სახით, სადაც თავდაპირველი მარცვლოვანი
    (“ლ) უმახვილო პოზიციაში გაუმარცვლოებული ჩანს.
    |”ლ) ელემენტის მიერ მარცვლოვნობის შენარჩუნება ”სახლ-დ ფორმაში,
    რამაც ძველ ქართულში კანონზომიერი რეფლექსები მოგვცა სახიდ II სახედ
    ფორმათა სახით, იმით უნდა · აიხსნებოდეს, რომ მიმართულებითი ბრუნვის
    “სახლ-დ (>სახი-დ | სახე-დ) ფორმა უკვე ძველ ქართულში ამოვარდნილი იყო
    ბრუნების სტანდარტული სისტემიდან (შდრ. უფრო რეგულარული სახლ-ად,
    რომელიც ძველ ქართულშიც გვხვდება და მთლიანად გაბატონებულია ახალ
    ქართულში) და მხოლოდ სპეციალური .მნიშვნელობით იხმარებოდა (შდრ. ახ.
    ქართ, შინ; რუს. X0X0V8, ბერძნ. 0LX66, 6-0) და ამდენად ანომალურ, იზო-
    ლირებულ ფორმას წარმოადგენდა.
    უმახვილო მარცვლოვანი |Xლ) ელემენტის ასეთი ევოლუცია (ე. ი.
    (“"ლ)>ილ, ელ) რომ' უჩვეულო არ უნდა ყოფილიყო საერთოდ ქართულისა-
    თვის, ამას ქართული ·ენის ზოგი თანამედროვე დიალექტის, აგრეთვე ტობო-
    ნიმიკის ჩვენებაც ადასტურებს.
    ?.2. ამ თვალსაზრისით ბირველ რიგში ინტერესს აღძრავს აღმოსავლეთ
    საქართველოს მთის დიალექტების (ხევსურული, ფშაური, თუშური) 5, აგრეთვე
    კახურ-ქიზიყურისა, ინგალოურისა და ზოგი დასავლურ-ქართული დიალექტის
    ჩვენება:

    ! მოვიდა იესუ სახიდ, მ. 8. 140: წარვედ სახიდ შენდა, მ, 9. 6 CL,;


    ? წარვედ სახედ შენდა. მ. 9, 6 #0; წარავლინა იგი სახედ თგსა, მარკ. 8,26L;
    ': სონორი ლ”ს დაკარგვისათვის დ'ს წინ შდრ. ადგი ლდ>ად გიდ: განიბნინეთ კაცად–
    კაცადი თჟსა ადგილდ (მ ადგიდ); ი. 16,321"; იყენენ.:. ძოვანი ა დგილდ–ადგი.ლდ(C
    ადგიდადგიდ), მ. 24, 7 LL; მე შენ თანა მზა ვარ საპძოობილედ და სიკუდილდ
    (C სიკუდიდ) მისლვად, ლ, 22, 33 0)L; ვიდრე სიკუდილდმდე (0 სიკუდიდმდე),
    მ. 26,38 I.
    იდ

    "+ მაოცვლოვან ელემენტთა არსებობისათვის ქართულში შდრ. აგრეთვე #9. Mაიი,


    IითMXM0ი!სM0 მი68M6/ი60ძიიM02ი 20V3VMCM020 #3ხLM0, XI6MVM2,0ძ00, 1925, გვ. 4, 41;
    ზ იხ, ა, შანიძე, ქართული კილოები მთაში (ქართული ენის სტრუქტურისა და ისტო–-
    რიის საკითხები, თბილისი, 1957, გვ. 12); ალ. ჭ ინჭა რა ული, ხევსურულის თავისებურებანი,
    თბილისი 1960, გვ. 27-34, '
    100
    ამ დიალექტებში (განსაკუთრებით თანმიმდევრულად ხევსურულზშზი) სალი-
    ტერატურო ქართულის /რ ლ/ ფონემებს (თანხმოვნებს შორის) ჩვეულებრივ შე-
    ესატყვისება (ირ| C0-6§ყ. (|რი|) (ილ), |ურ|) კომპლექსები, რომლებიც ამოსავალი
    მარცვლოვანი |“რ ”დ| ელემენტების უშუალო რეფლექსებს
    · წარმოადგენენ:
    ძვ. ქართ. გრგოლ-ი (>ახ. ქართ. რგოლ-ი): ხევს. გირგოლ-ი; ძე. ქართ.
    გრკალ-ი: (>ახ. ქართ. რკალ-ი) ხევს. ფშავ. გირკალ-ი, კახ. კირკალ-ი, ქიზ.
    კრიკალ-ი, ინგილ. კირკალ (კირკალ-ი გვხვდება დასავლურ დიალექტებშიც); ძვ.
    ქართ. გრკო, L6§0. კრკო (> ახ. ქართ. რკო): ხევს. გირკო, თუშ., ფშავ., კახ. კურ-
    კო; სალიტ. ქართ. ღრძ-ობ-ა: ხევს. ღირძ-ებ-ა; სალიტ. ქართ. ღრძილ-ი (საბასთან
    აგრეთვე გრძილ -ი) : ხევს. ღირძილ-ი (შდრ. მეგრ. ჯირგილ-ი, ჭან. ჯირჯილ-ი
    „ღრძილი4); ძვ. ქართ. კრთ-ოლ-ა, LI6C§0. კრთ-ომ-ა: ხევს.· კირთ-უნ-ი (შდრ. ზე-
    მოთ, მეგრ.-ქან. კუთ-); ძვ. ქართ. გრწყილ-ი, L6§0). კრწყილ-ი (>ახ. ქართ.
    რწყილ-ი): ხევს. გირწყილ-ი; სალიტ. ქართ. ღრმა: ხევს. ღირმა, ფშავ. ღრიმე
    (შდრ. ჭან. ღორმა); სალიტ. ქართ. თრთ-ოლ-ა: ხევს. თირთ-ოლ-ი (შდრ. ზემოთ,
    მეგრ. თირთ-ოლ-ი, ჭან. თირთ-ინ-ი); სალიტ. ქართ. ჩრჩილ-ი: ხევს., კახ. ჩირ-
    ჩილ-ი, ქიზ. ჩრიჩილ-ი:;: სალიტ. ქართ. თრთვილ-ი: ხევს. თვირთვილ-ი, ქიზ,
    თრითვილ-ი, ინგილ. თირთულ; ძვ. ქართ. სრსელ-ი: ხევს. სვირსვილ-ა, კახ.
    სირსველ-ა, ინგილ. სურსულა, გურ. სურხულ-ა, X6§0.. სირსვ-ალ-ი (ქვ.-გურ.)
    (შდრ. ჭან. სურსუ, მსირსუ); სალიტ. ქართ. ჩრდილ-ი: გარე-კახ ჩირდილ-ო;
    ჩირდილ-ი (სოფლის სახელია ხევსურეთში); ჩირდილ-ი, ჩირდილ-ა, ჩიდილ-ა,
    ჩიდილ-ო გავრცელებული ტოპონიმიკური სახელებია აჭარაში 1; ძვ. ქართ. და-
    -თრგ-უნ-ვ-ა: ხევს. და-თირგ-უნ-ებ-ა; ძვ. ქართ. ბრკ-ოლ-, ბრკ-უმ-ა: ხევს. ბირკ-
    -ოლ-ი, და-ბირკ-ვლ-ებ-ა (< და-ბირკ-ოლ-ებ-ა) „მარცხი“ (უმთავრესად „მშობი-
    არე ქალის მარცხი“); სალიტ. ქართ. კლდე: ძაღლაკილდე, კილდიძირი, კილ-
    დიათი (ტოპონიმიკური სახელები აჭარაში)? კილდე ცოცხალი ფორმაა ხევ-
    სურეთში1 .
    როგორც წარმოდგენილი მაგალითებიდან ჩანს, ხმოვნების განვითარება
    ისტორიულად მარცვლოვანი (+რ ”ჯლ) ელემენტების ადგილას უცხო არ უნდა
    ყოფილიყო ქართულისთვისაც. ამ ფონზე ძველი ქართული სახი-დ (სახე-დ)
    <%“სახლ-დ აღარ გამოიყურება იზოლირებულ ფაქტად.
    აღსანიშნავია, რომ აღწერილი მოვლენა უმთავრესად ქართული ენის პე-
    რიფერიული დიალექტებისთვის არის დამახასიათებელი: ერთის მხრივ ხევსუ-
    რული, ფშაური, ინგილოური, ნაწილობრივ კახურ-ქიზიყური, მეორე მხრივ-–-
    გურულ-აჭარული!. უნდა გიფიქროთ, რომ დიალექტების აღნიშნულ ორ
    ჯგუფში ეს მოვლენა ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად განვითარდა. მით
    1 იხ. იური სიხარულიძე, სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს ტოპონიმიკა, I, ბათუმი,
    1958.გვ. 47, 52, 144.
    ? იხ. იური სიხარულიძე. იქეე, გე. 48, 51-52.
    · ზემოთ განხილულ ფორმებში წარმოდგენილი ვიწრო ხმოვნები ალ. ჭქინჭქარაულს მეო–-
    რეულად მიაჩნია. ·
    " ცენტრალუო დიალექტში-კქართლურში--მარცვლოვან ელემენტთა ამგვარი განვითა-
    რება ყველაზე ნაკლებ გასაქანს პოულობს. ძირითადად ამით უნდა აიხსნებოდეს ის ფაქტი,
    რომ ეს პროცესი ძალიან სუსტად არის ასახული ქართულ სალიტერატურო ენაში ძთელი
    მისი ისტორიის მანძილზე.
    101
    უფრო ცხადია, რომ აღმოსავლურ ქართულ დიალექტთა ფაქტებს გენეტურად
    ვერ დავუკავშირებთ ზანურ-სვანურის ანალოგიურ ფაქტებს, მიუხედავად იმისა,
    რომ ზოგჯერ სრულ დამთხვევასაც კი აქვს ადგილი (შდრ. ხევს. თირთ-ოლ-ი,
    მეგრ. თირთ-ოლ-ი). ამავე დროს გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა და-
    სავლურ ქართულ დიალექტებში დადასტურებული შემთხვევები საანალიზო
    მოვლენისას მართლაც უკავშირდებოდეს ზანურში გამოვლენილ ანალოგი-
    ურ ტენდენციას.
    ის გარემოება რომ ჩვენთვის საინტერესო მოვლენა თავს იჩენს ისეთ
    არჭაულ დიალექტებში, როგორიცაა ხევსურული, ფშაური, ინგილოური, ამ
    მოვლენის სიძველეზე მიუთითებს, რასაც ძველი ქართულის სახი-დ
    // სახე-დ.
    ფორმაც უჭერს მხარს.
    7.3. კიდევ უფრო საყურადღებოა შემდეგი ფაქტები; პირველად ფ. ნაი-
    სერმა შენიშნა, რომ თანხმოვნებს შორის მოქცეულ რ ფონემას ქართულში
    ზოგჯერ ო ენაცვლება: გა-ღოღ-ნ-ა–--–ღრღ-ნ-ა; შე-ფოფ-ინ-ებ-ა (ვაჟა-ფშაველას-
    თან)––შე-ფრფ-ინ-ვ-ა, ფრფ-ენ-ა1. უნდა ვიფიქროთ, რომ ო ხმოვანი აქ თან-
    ხმოვნებს შორის მოქცეული |“რ| ელემენტის ხარჯზე განვითარდა, რის შემდეგ
    გაუმარცვლოებული რ ელემენტი დაიკარგა (შდრ. ანალოგიური მაგალითები
    ზანურ-სვანურიდან) ?. შეიძლება ისეთი მაგალითებიც დაიძებნოს, სადაც მშეო-
    რეული ო'ს გვერდით რ”'ც შემონახულია:
    ძვ. ქართ. ბრკ-ოლ- (და-ბრკ-ოლ-ებ-ა, შდრ. ზემოთ ხევს. ბირკ-ოლ-ი),
    მაგრამ ბორკ-ილ-ი. ფუძეა ბარკ- (შდრ. ბარკ-ალ-ი, სა-ბარკ-ულ-ი „საწვე აბჯა-
    რი“ |საბა|, მეგრ. ბორკ-ი), ბერკ- (მდრ. კუარცხლ-ბერკ-ი). ამიტომ გორკ-ილ-”ის
    ოს პირველად ძირეულ ხმოვნად ვერ მივიჩნევთ. მაშასადამე, ბუნებრივია
    ვიფიქროთ, რომ პორკ-ილ-< "ბრკ-ილ-, რითაც იხსნება ქართულისათვის უჩვე-
    ულო ა/ე : თ მონაცვლეობა ბარკ-/ბერკ-: ბორკ- ფორმებში.
    ძველ ქართულში გვაქვს ჰ-ბრძ-ავ-ს, აქედან აქტიური მიმღეობა მ-ბრძ-
    ოლ-ი, მაგრამ დასტურდება აგრეთვე მ-ბორძ-ალ-ი 1. რამდენადაც ო ხმოვანი
    ძირისეულად ვერ ჩაითვლება, მისი წარმოქმნა მხოლოდ |#რ)ს მარცვლოვნო-
    ბით უნდა ავხსნათ: მ-ბორძ-ალ-ლ#მ-ბრძ-ალ-; შდრ. მეგრ. ბურჯ-აფ-ი (”ბრჯ-)
    „ბღლარძუნი, ჭიდაობა“, სვან. ლი-ბგრგ-იელ ' „ჭიდაობა“ (<#Xლი-ბორგ-იელ,
    სადაც ბორგ-<7”ბრგ-).
    ძვ. ქართ. ჰ-კრტ-ნ-ი-ს, ნა-კრტ-ენ-ი „ბუმბული“, მაგრამ ახ. ქართ. !ჰ1-კორტ-
    ნ-ი-ს;: შღრ. მეგრ. კირტ-ონ-უ-ა „ჯკორტნა“, სვან. ლი-კგრტ-გნ-ე (<%ლი-
    კირტ-ნ-ე) „IC.“ ამავე ფუძისაა ქართ. ნი-სკარტ-ი (დიალექტ. ნი-კარტ-ი), სვან.
    ნი-კრატ (<:7%ნი-კარტ-) „ნისკარტი“, ქართ. ხევს. ს-კერტ-ვ-ა „კენკვა"ბ. აქედან

    , IV. MC15568I. 5§სძ!ბი »სL თ00L691506ი VVიIსხI1ძსიფ. VVI65 სიძის, 1953. გვ. 68.
    2? სხვაგვარი ახსნა ნაკლებად საალბათოა, რადგანაც ო აქ არ შეიძლება პირეელადი
    ძირეული ხმოვანი იყოს: ღ რ ღ-ნ-ა, ალ. ჭინჭარაულის ახრით, ღე რ ღ-ვ-ა'ს უკავშირდება
    (მაშასადაზე, ძირეული ხმოვანია ე: ღ ე რ ღ-), ხოლო ფრფ-ენ-ა”ს ფ. ნაისერი და ალ. ჭინჭარაუ-
    ლი თ რ-ენ-ა'ს უკავშირებენ (მაშასადამე, ფუძეა #ფე რ–; შდრ. სვან. ლი-პერ „ფრენა").
    ? იხ არნ ჩიქობავა, ზოგი პრეფიქსული წარმოების ისტორიისათვის ქართულ
    ზმნებში (იკე, XI, 1959. გვ. 153). ·
    + ალ. ჭინგჯარაულის ზეპირი ცნობით.
    102
    “ჩანს, ოომ ო .ხმოვანი მეორეული უნდა იყოს: კორტ- <”კრტ-; მეგრულ- ქანურსა
    დღა სვანურში |”რ) ელემენტმა მარცვლოვანი კომპლექსები მოგვცა: მეგრ.
    კირტ-, სვან.კგრტ-<“კირტ-.
    ეგევე მიმართება არსებობს ძვ, ქართ. ფერვ-ი და ახ. ართ. დიალექტ.
    წა-ი-ფორხ-ილა ფორმებს შორის; ფორს-<Xფრვ- (შდრ, უხმოვნო ძე. ქართ.
    -სა-ბრვ-ე „მახე“ ფორმა).
    1.4. ზემოთ წარმოდგენილ მაგალითებში დადასტურებული ა/ე : ო მონა-
    ცვლეობა (ბარკ- II ბერკ- : ბორკ-; კარტ-:კორტ -; ფერვ-: ფორხ-) სრულიად უწვე-
    ულოა ქართულისათვის; იგი თავს იჩენს მხოლოდ ისეთ ფუძეებში, რომლებიც
    რ ფონემას შეიცავენ, რაც იმას მოწმობს, რომ ამგვარი მონაცვლეობის წარმო-
    ქმნა რ ფონემის ოდინდელ ბუნებასთან არის დაკავშირებული: ძირეული ა/ე
    ხმოვნის ამოღების (თვე. „რედუქციის") ზედეგად თანხმოვნებს შორის მო-
    ქცეული (“რ| ელემენტის მარცვლოვნობის ხარჯზე სრული წარმოების ო ხმო-
    „ვანი ვითარდებოდა: ბარკ-, მაგრამ #ბრკ->>ბორკ-; ფერვ-, მაგრამ #“ფრვ-:>ფორს-;
    ამან შეაპირობა ისტორიული ხანის ქართულში ძირეულ-ხმოვნიანი პარკ- || ბერკ-,
    კარტ-, ფერვ- ფორმათა გვერდით ო-ხმოვნიანი ბორკ-, კორტ-, ფორხ- ფორმათა
    ჩამოყალიბება, რომლებიც ისტორიულად „რედუცირებულ“ ფუძეებს ემყარება.
    ამ თვალსაზრისით ყურადღებას იქცევს ისეთი ფორმები, როგორი-
    ცაა ქართ, ფარცხ-ი და ფოცხ-ი, რომლებიც ერთი და იმავე ფუძის ვარიანტებს
    წარმოადგენენ ა:ო მონაცვლეობით. ფოცხ- წარმოადგენს ფარცხ- ფორმის _რე-
    -დუცირებულ" "ფრცხ- ვარიანტს, მარცვლოვანი |“რ| ელემენტით თანხმოვნებს
    შორის, რომელმაც ისტორიული ხანის ქართულში ო'რ' მიმდევრობა მოგვცა;
    “ფრცხ->"ფორცხ- >ფოცხ-!.
    სვან. ვარვ „ხახა" და ქართ. ჭორვ-ი ისეთსავე მიმართებაში არიან ერთ-
    'მანეთთან, როგორშიც ქართ. ფარცხ-ი და ფოცხ-ი. ერთადერთი ახსნა სვან.
    ა: ქართ. ო ხმოვანთა შეფარდებისა არის დაშვება იმისა, რომ ქართულში
    წარმოდგენილია ფუძე „რედუცირებული“” ძირეულია ხმოვნით: %+ვრვ->ვჭორჯ-,
    "მარცვლოვანი (+რ| ელემენტის კანონზომიერი რეფლექსით.
    მეგრ.-ჭან, ხურხ-ი„ „ხორხი; ყელი“ (მეგრულში აგრეთვე „მკერდი“; გა-
    დატანით „სული, გული“) ამავე “ვრვ- ფორმისაგან უნდა მომდინარეობდეს
    (C”“რ>ურ), რამდენადაც სვანური ვარვ- ფორმის შესატყვისად მოსალოდნელი
    იყო ზან. “ხორხ-: უკანასკნელი თითქოს უნდა დასტურდებოდეს მეორეული
    სუფიქსით გართულებულ სიტყვაში ხორხ-ოტ-ა „ხორხი“, თუ ეს სიტყვა ქარ-
    „თულიდან არ არის შესული მეგრულში (ჭანურში იგი არ დასტურდება).
    თუ ვივარაუდებთ, რომ ქართ. ხახ-ა (დიალ. ვავ-ა) იმავე ”ვარვ- ფუძისა-
    გან მომდინარეობს რ'ს დაკარგვით! და მეორეული -ა სუფიქსის დართვით, სვანუ-
    რი ვარვ ფორმის შესადარი სრულხმოვანი ფორმა ქართულშიც აღმოგვაჩნდება.
    ამგვარად, ყველა ზემოთ წარმოდგენილ მაგალითში ფუძისეული ო ხმო-
    ვანი მეორეული წარმომავლობისაა, გაჩენილი თანხმოვნებს შორის მოქცეული
    “მარცვლოვანი I|+რ| ელემენტის ხარჯზე.

    1 ვან, ფაცხ-ი, მეგრ. ფარცხ-ი. როგორც ჩანს. ნასესხებია ქართულიდან.


    ? რს დაკარგვისათვის ანალოგიურ პოზიციაში შდრ. ფერ1- ი>ახ. ქართ. ფეჩზ-ი.
    ' 103
    მაგრამ რით უნდა აიხსნებოდეს ის ფაქტი, რომ ამ მაგალითებში C–C
    პოზიციაში წარმოდგენილმა |”რს| ელემენტმა მარცვლოვნობა შეინარჩუნა და
    ო'რ! მოგვცა სალიტერატურო ქართულში, სადაც, როგორც ზემოთ დავრწმუნ-
    დით, გაბატონებულ ნორმას უმახვილო პოზიციაში პირველად მარცვლოვან
    ელემენტთა გაუმარცვლოება წარმოადგენდა?
    ამგვარი სხვაობა 0-C პოზიციაში წარმოდგენილი მარცვლოვანი L“რ
    ('დ)) ელემენტების ქართულ რეფლექსებში მახვილის მოქმედებით უნდა აიხს-
    ნებოდეს მახვილიან პოზიციაში C'რ0>ლC0' ორ. უმახვილო პოზიციაში-
    მარცვლოვანი |”რ| გაუმარცვლოებას განიცდიდა: Cრ6C>C0რ02:.

    "ბრკ-ოლ-> ბრკ-ოლ- (შდრ. ხევს. ბირკ-ოლ-).


    "ბ'რკ-ილ->ბორკ-ილ-
    %ღრღ-ნ-ა>ღრღ-ნ-ა (შდრ. გურ. ღრღ-ნ-ა?).
    %ღ'რღ-ნ-ა >”"ღორღ-ნ-ა:>ღოღ-ნ-ა
    “"ფრგ-იუ >ფრჯ-ივ
    “"ფ'რვ-ილ- >ფორხ-ილ- (წა-ი-ფორხ-ილ-ა)
    +მ-ბრძ-რლ->>მ-ბრძ-რლ-
    %მ-ბ'რძ-ალ- >მ-ბორძ-ალ-
    “ფრფ-ენ- >ფრფ-ენ- (ფრფ-ინ-ვ-ა)
    %“ფ'რფ-ენ->ფოფ-ინ-
    ”პ-კრტ-6-ბ-ს >!ჰ+-კრტ-ნ-6-ს
    'ჰ-კ'რტ-ნ- ი-ს-ს
    > ჰ+-კორტ-ნ-ი

    ასეთ შემთხვევებში, შესაძლებელია, მახვილის დიალექტურ მერყეობას


    ჰქონოდა ადგილი.
    CრC>ლCორ)ლ, ე. ი. ”რ>>ო!რ! მახვილიან პოზიციაში ქართულში (სა–-
    პირისპიროდ 06C> 0რC განვითარებისა უმახვილო პოზიციაში) აშკარაა ცალ-
    მარცვლიან ფორმებში, რომლებშიც ამ ერთადერთ მარცვალს |”რ) ელემენტი:
    ქმნიდა და რომლებშიც მახვილი, მაშასადამე, სწორედ ამ ელემენტზე მოდი-
    ოდა, ყველა ასეთ შემთხვევაში მარცვლოვანმა LIრ1 ელემენტმა': მარცვლოვნო-
    ბა შემოინახა, რომლის საფუძველზედაც ისტორიული ხანის ქართულ დიალექ-
    ტებში ო'რ“ მიმდევრობა წარმოიქმნა. ზემოთ განხილულ ფორცს-<-ფრცეს-,'
    ხორხ-–=Xვრვ- ფორმათა გარდა, შეიძლება მოვიყვანოთ ქართ. ღოჯ-ი, რომელიც

    '" თანხმოგნებს შორის მოქცეული მარცვლოვანი (Xრ) ელემენტისათვის მახვილიან პოზი–


    ციაში შდრ, ტიპოლოგიურად ძე. ინდური ფორმები XVს9- „მგელი“, ხIნI§ს „მამებს შორის“
    ი 0.
    ,
    და სხვ. მახვილიანი ჯ ელემენტით: თანხმოვნებს შორის.
    . ი
    2? ამგვარი ევოლუცია თანზმოვნებს შორის წარმოდგენილი მარცვლოვანი (X61 ელემენ-
    ტისა დამახასიათებელი იყო მხოლოდ იმ დიალექტებისათვის, რომლებიც საფუძელად დაედო
    სალიტერატურო ქართულს. ქართულის პერიფერიულ დიალექტებში (#6 #დ #6ნ| ელემენტთა
    მარცვლოვნობის შენარჩუნება არ უნდა ყოფილიყო დამოკიდებული მახვილზე. აქ ამ ელემენ–
    ტებმა უმახვილო პოზიციაშიც ვიწრო უ/ი ხმოვნები განივითარეს.
    2 ს, ჟდენტი, ქართველურ ენათა შედარებითი ფონეტიკა, თბილისი,. 1960, გვე. 63,

    104
    ეტიმოლოგიურად ღრეჯ-ა'ს უნდა უკავშირდებოდეს: შდრ. ღრჯ-ოლ-ი<“ადრ"M,-
    ოლ- (%6 –– უმახვილო პოზიციაში) –-ღოჯ-ი<%ღ'რჯ- ("რ –– მახვილიან პოზი--“
    ციაში).
    7.5. ამგვარად, შეიძლება დავასკვნათ: "მარცვლოვანი |“რ| და |“ლ!) ელე-
    მენტების ევოლუცია პოზიციაში თანხმოვნებს შორის ქართულ დიალექტებში.
    დამოკიდებული იყო მახვილზე: მახეილიანი |”რ| დიფთონგოიდურ „ორ! კომა-
    ლექსს გვაძლევდა; ამავე დიალექტებში, რომლებიც ქართულის ცენტრალურ.
    არეალს მოიცავდა, |”რ| (ჯია)., |”ლ)) ელემენტი უმახვილო პოზიციაში გაუ-
    მარცვლოებას განიცდიდა და უმარცვლო (”რ) (ი. (%ლ!) ელემენტს ემთ-
    ხვეოდა: "წყრთა >წყრთა: ”კლდე>კლდე და მისთ. ქართულის პერიფერიულ
    დიალექტებში მარცვლოვანმა |”რ ”ლ| ელემენტებმა მარცვლოვნობა შეინარ-
    ჩუნეს (ისე როგორც ამას დასავლურ ქართველურ ენებში ჰქონდა ადგილი),-
    რის საფუძველზედაც ისტორიულ ხანაში (ირ| (#0§ი. (რი|)), |ურ), (ილ!) კომ-
    პლექსები ჩამოყალიბდა.

    8. C–6 პოზიციაში წარმოდგენილი მარძვლოვანი |+ლ "რ ”6|


    ელემენტები საერთო.-ყქართველუტში
    8.7. ისტორიულად დადასტურებული ქართველური ენების შესატყვის
    ფორმათა შედარებითი ანალიზი, რომლებიც სონორ /ლ რ მ ნ/ თანხმოვნებს
    შეიცავენ, საფუძველს გვაძლევს ამ ფორმათა ისეთი არქეტიპები აღვადგინოთ,
    რომელნიც პოზიციაში თანხმოვნებს შორის მხოლოდ მარცვლოეან |”ლ %რ %6|)1
    ელემენტებს წარმოგვიდგენენ. ამ ელემენტთა აღდგენა ს საერთო-ქართველურ ·
    დონეზე შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით გვისსნის იმას, თუ როგორ ჩა-
    მოყალიბდა ისტორიულად დადასტურებული ფონეზური შეფარდებები გარკ-
    ვეული ტიპის შესატყვის ფორმათა შორის.
    8.2. ისე როგორც ფუძის ბოლოკიდურ პოზიციაში თანხმოვნის შემდეგ, -
    პოხიციაში თანხმოვნებს შორის წარმოდგენილი იყო მხოლოდ მარცვლოეანი-
    (IXდ %რ "ნ) ელემენტები. ანალოგიურ ქცევას ამჟღავნებენ როგორც ზემოთ
    გვქონდა ნაჩვენები, /#2/ და /5ი/ სონანტები, რომლებიც აღნიშნულ პოზი-
    ციებში მხოლოდ შესაბამისი მარცვლოვანი |“უ| და (4ი| ვარიანტებით იყო
    წარმოდგენილი. ამ ფონოლოგიურ ერთეულთა შორის არსებულ მიმართე-
    ბათა დასადგენად საჭიროა განვიხილოთ ყველა დანარჩენი პოზიცია, რომლებ-
    შიც მოსალოდნელია მარცვლოვანი (ლ %რ %მ ”ნ| და შესატყვისი უმარცვლო
    |”ლ "რ "მ "61 ელემენტები.
    9, მარკპვლოვანი და უმარცვლო ელემენტები პოზიციაში
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის

    9.1. განვიხილოთ პირველ რიგში საკითხი იმის შესახებ, თუ რა ელე-


    მენტები ვლინდებოდა საერთო-ქართველურ დონეზე (-––-V პოზიციაში.

    1 მარცვლოვანი |#მ) ამ პოზიციაში არ დასტურდება. რაც ისტორიულ ქართველუო.


    ენებში (#9) ელემენტის C–-C პოზიციაში შემცველ ფორმათა სიმცირით უნდა აიხსნებოდეს.
    1C5
    „ლ რ მ ნ/ ფონემათა C--V პოზიციაში შემცველი ქართული ფორმების
    "შესატყვისს მეგრულ-ჭანურ და სვანურ ფორმებთან შეპირისპირების საფუძ-
    ველზე საერთო-ქართველურის დასავლურ არეალში აღნიშნულ პოხზიციაში
    აღდგება მარცვლოვანი |“ლ ”რ X#მ "ნ|) ელემენტები, რომელთა კანონზომიე-
    რი ცვლილებების შედეგად მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში ჩამოყალიბდა სო-
    ნორ /ლ რ მ ნ/ ფონემათა ისტორიულად დადასტურებული შეფარდებანი
    „ ქართველურ ენებს შორის,
    9.2. CლV I C _ლV:
    ქართულზი 06–-V პოზიციაში წარმოდგენილი /ლ/ ფონემის შესატყვისად
    “მეგრულ-ჭანური (ოლ, |ულ) კომბლექსებს ავლენს:
    ქართული მეგრულ-ჭანური

    ა „ვისაც რაღაცა
    “მკლე (ხევს.) : მკულე „მოკლე“ (ჭან.); შდრ. მეგრ. ხე-
    აკლია”, შდრ. ლიტერ. მოკლე
    კულე „ხელმოჭრილი", ეტიმ. „ხელ-მოკლე“,
    შდრ. ხევს. ჭჯელით მკლე:
    «მჭლე : ჭკოლა (მეგრ.)
    - თხლე : თხოლო (მეგრ.), თხოლე (ჭან.)

    განვიხილოთ დაწვრილებით თითოეული ამ შეფარდებათაგანი.


    ქართ. მოკლე, ხევს. მკლე: ჭან. მკულე, მეგრ. კულე1; რით უნდა აიხს
    ·ნას შეფარდება ქართ. ლ: მეგრ.-ჭან.-ულ-? უდავოა, რომ საანალიზო სიტყვის
    ფუძე ქართ. და-ვ-ა-კელ ზმნის ფუძეს უკავშირდება (შდრ. აგრეთვე მეგრ.
    დო-მ-ო-კორ-დ-უ „დამაკლდა“, სადაც რ–ლ დ'ს წინ). რამდენადაც ხევსურულ-
    "ში გვხვდება და-ვ-ა-კალ (აზავე მნიშვნელობით), შეიძლებოდა ზანური ”კოლ-
    “(>კორ- და კულ- სხვადასხვა ფონეტიკურ გარემოცვაში) ამოსავალი ”“კალ-
    ფუძის კანონზომიერ შესატყვისად მიგვეჩნია, ხოლო ხმოვნის შემონახვა იქ,
    სადაც ქართულში უხმოვნო ფუძე გვაქვს წარმოდგენილი (ქართ. მ-კლ-ე:
    '"მეგრ.-ჭან. Iმ!-კულ-ე; ქართ. და-მ-ა-კლ-დ-ა: მეგრ. დო-მო-კორ-დ.უ), ზანური
    ' სრულხმოვნობით აგეეხსნა.
    "მაგრამ ამგვარი დაშვების წინააღმდეგ მთელი რიგი სტრუქტურული მო-
    საზრებები ლაპარაკობს.
    მ-კლ-ე ფორმა სტრუქტურულად იმავე ტიპს განეკუთვნება, რასაც %მ-შუ-ე
    (ქართ. -მშო, კომპოზიტის მეორე ნაწილად: პირ-მ-შო-9)?, სადაც შევგ- (სა-
    , ერთო-ქართვ. “შეჟ-) ფუძე (ძვ. ქართ. ვ-შევ) უხშოვნოდ არის წარმოდგენილი.
    ' ზანურში აღნიშნული ფორმის ზუსტი სტრუქტურული შესატყვისია მეგ. სქუ-ა,
    „მვილი“< ”მ-სქუ-ა, სადაც იგივე ”შეუ- ფუძე ძირეული ხმოვნის გარეშეა წარმო-
    დგენილი. სწორედ ასევე სვან, სგეი I გმსგე „ვაჟიშვილი, ძე“ <%მ-სქუ-ე. მ-–-ე
    პრეფიქსულ-სუფიქსური წარმოებისას რომელიც მეტად არქაული ჩანს ქართ-
    "ველურ ენებში, ძირი ყოველთვის წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო „რედუცი-

    ?" არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 229.


    ? ადო. 6. 0.6.6C6X§8. 106 #ხ3ვ-LხV.V0ხსი, გე. 231.
    --%6
    რებული" სახით, ძირეული ხმოვნის გარეშე, რასაც ქართ. -მ-შო <”მ-შუ-ე
    ფორმის ზანურ-სვანური შესატყვისები მოწმობს 1.
    რამდენადაც ქართ. მ-კლ-ე: მეგრ.-ჭან. მ-კულ-ე ფორმები სტრუქტურუ-
    ლად Mმ-შუ-ე ტიპის არქაულ პრეფიქსულ-სუფიქსურ წარმოებას ასახავენ, ამ
    შესატყვის ფორმათა არქეტიპად ისეთი ფორმა უნდა ვივარაუდოთ, რომელიც
    ”კალ- ””კელ· ძირის „რედუცირებულ“ "კლ- ვარიანტს შეიცავდა: "მ-კლ-ე?.
    თუ ასეა, რით უნდა იყოს გამოწვეული მეგრულ-ჯანურ ფორმებში ლ'ს წინ
    “მარცვლოვანი |უ| ელემენტის გამოვლენა. ერთადერთი ახსნა ამ ფორმათა
    ჩამოყალიბებისა იქნებოდა მარცვლოვანი (|”ლ| ელემენტის პოსტულირება 6--V
    პოზიციაში; უნდა გვქონოდა "მ-კლ-ე, რომელიც |"დ|) ელემენტის მარცვლოვ-
    ნობის ხარჯზე წარმოქმნიდა ისტორიულად დამოწმებულ Iმ!-კულ-ე ფორმას.
    სტრუქტურულად წარმოების ამავე ტიპს განეკუთვნება ქართ. მ-ჭლ-ე:
    მეგრ. ქკოლ-ა ფორმები, რომელთა არქეტიპად ”ქალ- || ქელ- ძირის? უხმოვნო
    “Cიას. „რედუცირებული")ს ვარიანტის შემცველი ფორმა აღდგება: მეგრ.
    პკოლ-ა ამოსავლად ”მ-ჭლ-ე ფორმას უნდა ვარაუდობდეს მარცვლოვანი |#ლ|
    ელემენტით C--V პოზიციაში.
    ეგევე ითქმის ქართ. თხლე: მეგრ. თხოლო; ქან. თხოლე! I თხოლო ფორ-
    მათა შესახებ. მეგრულ-ჭანურ ფორმებში წარმოდგენილი ო ხმოვანი ლ:ს წინ
    უნდა ემყარებოდეს |%ლს) ელემენტის ოდინდელ მარცვლოენობას C-–V პოზი-
    ციაში: "თხლე >V"თხოლა >თხოლო!.

    " იხ. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 58 შმდ.


    1 რამდენადაც X#მ-შჟ-ე და მ-კ ლ-ე ფორმები ერთსა და იმავე სტრუქტურულ ტიას განე-.
    „კუთვნებიან, ერთი და იმავე სტოუქტურისა უნდა იყოს აღნიშნულ ფორმათა ძირეული მორფე-
    მებიც. ქართ. -მ შო. მეგრ. სქ უა. სვან გმსგე გულისხმობს ამოსავლად საერთო არქეტიპს
    ძირეული მორფემის უხმოენო ვარიანტით: M#შე 4- || +შ გ-. ძირეული მორფემის უხმოენო ვა-
    რიანტი უნდა იქნეს ამიტომ პოსტულირებული ამავე სტრუქტურული ტიპის ფორმაში, რომ-
    ლის კანონზომიერი დერივატებია ქართ. მ-კ ლ-ე, მეგრ.-ჭან. (მ'-კ უ ლე ფორმები
    მაგრაზ შეიძლება თუ არა ვივარაუდოთ, რომ მშო: სქუა: გმსგე ფორმათათვის
    ამოსავალია სრულხმოვანი #მ-შე ტ-ე ვარიანტი, ძირეული ე ხმოვნის შეზდგომი რედუქციით
    ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად სამსავე ქართველურ ენაში. და ამ სტრუქტურული ტიპისდა
    შესაბამისად ქართ. მ-კლ-ე: მეგრ.-ვან. IმI-კ ულ-ე ფორმათათვის ამოსავლად %მ-კ ა ლ-ე
    არქეტეპი დავუშვათ. ძირეული #ა ხმოენის რედუქციით ქართულში, ხოლო მისი კანონზომიერი
    %ა>#ო>უ რეფლექსით მეგრულ-ჯანურში? ამგვარი ვარაუდი ამთავითვე უნდა გამოირიცხოს
    Xმ-შ4-ე ფორმის მიმართ, რამდენადაც მეგრულში დადასტურებული სკ უა ფორმისათვის
    ამოსავლად #მ-შეტ-ე არქეტიბის პოსტულირების შემთხეევაში, ძირეული ხმოვნის გვიანდელი
    რედუქციით, აუხსნელი დაგვრჩებოდა აღნიშნულ ფორმაში შ ქ>სქ გადასვლა: ეს პროცესი
    ზანურში მხოლოდ პირველადს (შ ქ 4) კომპლექსში განხორციელდა (იხ. სიბილანტთა შესატყვი–
    სობანი. გვ. 26 შმდ.). ამიტო3 მეგრ. სქ უა: სეან. გმს გე : ქართ. -მ შო ფორმათათვის ამო–
    სავლად მხოლოდ #მ-შტ-ე არქეტიპი შეიძლება იყოს პოსტულირებული ძირეული მოოფემის
    რედუცირებული ვარიანტით. ამის შესაბამისად. ამავე სტრუქტურული ტიპის მ-კ ლ-ე ფორ–
    მაში ამოსავლად ძირეული ზორფემის მხოლოდ რედუცირებული ფორმა უნდა ვივარაუდოთ.
    ' ამოსავალი ზმნური (ან სახელური) #ჭალ-I "ჭელ- ფუძე არ დასტურდება ისტო-
    „რიულ ქართველურ ენებში.
    ა II. Mასი ხ, / 7ი.V. «CM. #3., გვ. 148–-149.
    –წ პროგრესული ასიმილაციით.

    107
    მაგრამ რამდენად საალბათოა მარცვლოვანი. |”დ|) ელემენტის დაშვება
    პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის, რამდენად მოსალოდნელია აღ-
    ნიშნულ პოზიციაში მარცვლოვანი ელემენტის გამოვლენა?
    · ზემოთ, /#უ/ სონანტის დისტრიბუციის განხილვისას, ნაჩვენები იყო,.
    რომ ადრინდელ საერთო-ზანურში 16 --ა/ 13- სტრუჭტურის ფორზებში
    ("ქუა, "ზღუა, “მსქუე და სხვ.) წარმოდგენილი იყო სონანტის მარცვლოვანი.
    ('უ| ვარიანტი, რაც საერთო-ქართველური ფონოლოგიური მოდელის თვალ-
    საზრისით ზანური არეალისათვის დამახასიათებელ თავისებურებას წარმოად-
    გენდა (იხ. გვ. 56 შმდ.). რამდენადაც ჩეენ სრული პარალელიზმი დავადასტუ-:·
    რეთ მარცვლოვანი (|”უ| ვარიანტისა და მარცვლოვან |#რ “ლ ”ნ) ელემენტთა:
    გამოვლენამი C–+4L და C–-C პოზიციებში, მოსალოდნელია ანალოგიური
    ვითარება C6--V პოზიციაშიც გვქონოდა; რამდენადაც ზანური %მსქუე ფორმა.
    (C>მეგრ. სქუა) თავდაპირველი მორფოლოგიური სტრუქტურის-თვალსაზრისით:
    იდენტურია ზემოთ განხილული მეგრ. ჭკოლ-ა და ჭან. მ-კულ-ე ფორმებისა,
    ბუნებრივია ამ ფორმებში თავდაპირველი იდენტობა დავუშვათ ფონოლოგიური:
    სტრუქტურის თვალსაზრისითაც. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისე როგორც.
    ქართ. %მ-შუ-ე> ·მშო ფორმის შესატყვისად (სადაც /#/ სონანტი C-V პოხზი-
    ციაში უმარცვლოა) ზანურში ”მსქუე>მეგრ. მსქუა ფორმა დასტურდება (სა-
    დაც /“უ/ სონანტი C--V პოზიციაში მარცვლოვანია), ასევე ქართ. მ-ჭლ-ე,.
    მ-კლ-ე ფორმათა შესატყვისად (სადაც წარმოდგენილია უმარცვლო |ლ!)) ზანურ-
    ში უნდა გვქონოდა "მ-ქკლ-ე, "მკლე ფორმები მარცვლოვანი (ლ) ელემენტით
    C-V პოზიციაში, რომელთაც კანონზომიერ ფონოლოგიურ გარდაქმნათა შედე-
    გად მოგვცეს მეგრულსა და ჭანურში შესატყვისი ისტორიულად დამოწმებუ-
    ლი ფორმები, '
    ამ მოსაზრებათა ფონზე სავსებით ბუნებრივი ჩანს. მარცვლოვანი ელე-
    მენტის დაშვება პოზიციაში თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის! ქართულში,
    წარმოდგენილი ფორმები უმარცვლო (ლ) ელემენტით შეიძლება განხილულ
    იქნენ როგორც ამოსავალი მარცვლოვანი I"ლ) ელემენტის უმახვილო პოზი-
    ციაში გაუმარცვლოების შედეგად მიღებულნი. მაგრამ საერთო-ქართველური
    L|'უ|I- სონანტის ქცევის გათვალისწინებით C-–-V პოხიციაში. უნდა ვივარაუდოთ,-
    რომ მარცვლოვანი (”ლ| თუ უმარცვლო (”ლ| ელემენტის გამოვლენა აღნიშნულ

    1 ტიპოლოგიური თვალსაზრისით მეტად საყურადღებო მასალას იძლევა ამ მხოიე რიგი


    ინდოევროპული ენები, რომლებშიც ხშირია ფოორმები მარცვლოვანიL |) ს ) ელემენტებით-
    9009 ი
    C--V პოზიციაში. დასავლურ-სლავუოში, კერძოდ სერბულ-ხორვატულ ენაში Lს C--V პოზიცია-
    ში შეუძლია მარცვალი შექმნას: შდრ. სთX0 (VთI0) (სამმარცვლიანი სიტყვა), LLC ((ჯ0) (ორ-
    · , 9
    მარცვლიანი სიტყვა), წ+006 (ფX7006| (სამმარცვლიანი სიტყვა), ბიხი656წ (სამმარცვლიანი სიტყვა),
    იხ # M0I11)8ხ8%L4. V 211150 90L. CთხეთIიე)I6 ძი 18 1იიყIთ 5ი0Lხ0-CI0სს6, LეIII3,
    1982, გვ. 20: 0. LX # Cხ, 83010IIM6 8 #M040%II0 %6I01000 8ყ9MXMე, გვ. 20), ანალოგიუოი
    ვითარება დასტურდება თანამედროვე ინგლისურში, სადაც (I თ ი) ელემენტები მარცვლოვანია
    ისეთ ფორმებში, როგორიცაა სჩხLIIIC8 Lხდაინ), §6)ძილთ 15 (§ტIძო, 12), VIXILC6ი
    1C Lოხი1LI
    (ქ. VI ფს ხ, 6ითივ2>21196 იზი თიჯ 0წ ზირ C966L 18იესიაგბ, 0X”ი"ძ; 1912, გე, 34;.
    შდრ. აგრეთვე მორავულ დიალექტებში 800045L. 03045 (0. IIVM6ი, დასახ. ნაშრ., გე. 20).
    108
    პოზიციაში?! (და აგრეთვე სხვა ამავე რიგის ელემენტებისა) განისაზღვრებოდა
    საერთო-ქართველური დიალექტური არეალებით. ზანურ (და, შესაძლებელია,
    ნაწილობრივ სვანურ) არეალში C –V პოზიციაში წარმოდგენილი უნდა ყოფი-
    ლიყო მარცვლოვანი ელემენტი, ხოლო იმ არეალში, რომლის წიაღიდან
    „ქართული და მისი დიალექტები გამოვიდნენ, აღნიშნულ პოზიციაში ხმარების
    ნორმას, როგორც ჩანს, შესატყვისი უმარცელო ელემენტი წარმოადგენდა,
    ამგვარად, საერთო-ქართეელურ მოდელში დიალექტური არეალებისდა მი-
    ხედვით C-V პოზიციაში უნდა ვივარაუდოთ როგორც მარცვლოვანი, ისე შე-
    სატყვისი უმარცვლო ელემენტები: +მ-ქლ-ე > ქართ. მქლე: "მ-ქლ-ე
    > მეგრ.
    „ვ1კოლა. მარცვლოვანი |”დ) C–V პოზიციაში მეგრულ-ჭანურში იძლეოდა რეფ-
    ლექსს (ოლ! (|ულ| კომპლექსების სახით.

    ი,3. CნV | C6V:


    ზემოთ წარმოდგენილი მოსაზრებანი მარცვლოვანი |”ლ| ელემენტის პო-
    სტულიღებისათვის 0 –V პოზიციაში ძალაში რჩება იმ შეფარდებათა ინტერ-
    პრეტაციისათვის, რომლებსაც ქმნიან სონორი /ნ/ ფონემის C--V აოზიციაში
    შემცველი ქართული ფორმები შესატყვის მეგრულ-ჯანურ ფორმებთან შეპი-
    '"რისპირებით.
    ქართ. წნ-ელ-ი: ჭან. ქჭუნ-უ I პინ-უ (ხოფურში)1, მეგრ. ქინ-უ;: ქართ.
    წნ-ელ-ი ნაზმნარი სახელია; ნაწარმოებია ვ-წნ-ავ ზმნის წან- ძირისაგან (აორ.
    და-ვ-წან). (კხადია, ამავე წარმოშობისაა შესატყვისი მეგრულ-ჭანური ფორმე-
    ბიც, თუმცა სათანადო ზმნა აღარ დასტურდება. ბოლოკიდური -უ ქართული
    “ელ სუფიქსის შესატყვისად წარმოიქმნა აბსოლუტურ ბოლოში წარმოდგენი-
    ლი %-ელწI- > ზან. "-ალ1L მიმდევრობის კანონზომიერ ცვლილებათა შედეგად
    იხ. ზემოთ, გვ. 88 შმდ.).
    უ და ი ხმოვნების გამოვლენა ნ ფონემის წინ მეგრულ-ქანურ ფორმებში
    ამ უკანასკნელის ისტორიული მარცვლოვნობით უნდა აიხსნას 1+LC –V პოზი-
    ციაში (შდრ. ანალოგიური ვითარება მარცვლოვანი |%ლ) ელემენტის “შემთ-
    ხვევაში).
    შეიძლება წარმოიშვას ასეთი ეჭვი: ხომ არ უნდა ვიფიქროთ, რომ მეგრ.-
    ჭან. ჭინ-უ I ქუნ-უ მომდინარეობს ”ჭონ-უ ფორმისაგან, სადაც ”“%ჭონ- თავდა-
    პირველ #წ,ან- ფუძეს ასახავს? სხვანაირად რომ ვთქვათ, ხომ არა გვაქვს აქ
    საქმე ამოსავალი სრულხმოვანი ფორმის შემონახვასთან ზანურ დიალექტებში?
    გარკვეული სტრუქტურული მოსაზრებები გვაიძულებს გამოვრიცხოთ
    აღნიშნული ახსნა: ამ სტრუქტურული ტიპის ნაზმნარი სახელებისათვის
    ისტორიულად დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო ძირეული მორფემის ხმო-
    ვანს მოკლებული, „რედუცირებული“! ვარიანტი. ეს განსაკუთრებით ნათლად

    · 1 ივარაუდება ისეთი თანხმოვნის მომდევნო პოზიციკ. რომელსაც წინ §რ უსწრებს ხმო–


    ფანი, ე. ი. CC--V ან +C06--V.
    2 89. Mენი, / 0თ.V. #40M. I3., გვ. 228.

    109
    ჩანს ისეთ შემთხვევებში როდესაც უხმოვნო ძირი წარმოდგენილია ჰარმო>
    ნიული ან ზანურისათვის ასატანი სხვა რომელიმე კომალექსით 2. !
    ქართ. ცხ-ელ-ი: მეგრ.-ქან. ჩხ-ე; ძირია 7”ც,ხე-, რომელიც უხმოვნოდ.
    არის წარმოდგენილი არა მარტო ქართულში, არამედ მეგრულ-ჭანურშიც ?;
    შდრ. აგრეთვე ქართ. შვ-ილ-ი: ჭან. სქ-ირ-ი<წსქუ-ირ-ი, ძირია "შეუ- (ძვ.
    ქართ. ვ-შევ), რომელიც აგრეთვე უხმოვნოდ არის წარმოდგენილი როგორც
    ქართულში, ისე ჭანურში მ. ამიტომ უნდა ვივარაუდოთ, რომ ჩვენთვის საინ-
    ტერესო შემთხვევაშიც საერთო-ქართველურ ვითარებას ძირეული მორფემის.
    გახმოვანების თვალსაზრისით სწორედ ქართული ინახავს, სადაც აღნიშნული.
    სტრუქტურის ფორმებში წარმოდგენილია უკლებლივ ძირეული მორთემის.
    უხმოვნო ვარიანტები.
    ამდენად, მეგრ.-ჭან. ჭქუნუ | ჭინუ ფორმა, ქართული წნ-ელ- ფორმის შე–
    სატყვისად დადასტურებული, ემყარება ამოსავალ "წ,ნ-ელ- ფორმას ძირეული
    მორფემის უხმოვნო ვარიანტით და მარცვლოვანი |”6| ელემენტით პოზიციაში:
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის. ქართული ფორმისათვის ამოსავლად შეი-
    ძლება +წ,ნ-ელ- არქეტიპი აღვადგინოთ უმარცვლო |“ნ|) ელემენტით. მარცვ-
    ლოვანი |#ნ) და შესატყვისი უმარცვლო |"ნ) ელემენტების გამოვლენა 1+C-–V-
    პოზიციაში, ისე როგორც “ლ/"ლ ელემენტთა შემთხვევაში, საერთო.ქართვე>
    ლური დიალექტური არეალებით განისაზღვრება.
    ქართ. წნეხ-; სა-წნეხ-ელ-: მეგრ, ქინახ-; ო-ქინახს-უ; ჭან. ჭინახ-:
    მეგრ.-ქან. ჭინახ- ფუძე ემყარება მარცვლოვანი |”6| ელემენტის 1LC--V პოზი-.
    ციაში შემცველ ფორმას: ”წენეხ->ჰჭინახ-. მეგრულში აღნიშნული ფუძის გვერ-
    დით არსებული ქახ- <%ვნას- ფორმა (ცსურძენს ჭა ხ-უნ ს „ყურძენს წნეხს“ 2)»
    მიუთითებს იმაზე, რომ ერთგვარი მერყეობა მარცვლოვანი |”ნ| ელემენტისა
    0--V პოზიციაში შეიძლებოდა სპორადულად ზანურშიც გვქონოდა: ”წ,ნეხ- |
    +წ,ნეს-.. მეორე მხრივ, შდრ. ჭან. (ხოფ.) ქინახ-უფ-ს „წნეხს“, რომელიც ამო--
    სავლად ისევ ”წ,ნეხ- ვარიანტს გვავარაუდებინებს,.
    ქართული წნეხ- ფორმა მომდინარეობს უმარცვლო |”ნ) ელემენტის შე-
    მცველი საერთო-ქართველური არქეტიპისაგან.
    ამგვარად, მარცვლოვანი |”6) ელემენტი C–-V პოზიციაში იძლეოდა ზანურ:
    დიალექტებში რეფლევსებს (უნ| და (ინ) კომალექსების სახით, რაც, საფიქრე-
    ბელია, მარცვლოვანი ელემენტის ფონეტიკურ გარემოცვაზე იყო დამოკი-.
    დებული.
    ! იმ შემთხვევაში, თუ ძირეული მორფემის უხმოვნო ვარიანტში წარმოდგენილი იყო:
    აქცესიური კომპლეგსი, თანხმოვანთგასაყარად რედუცირებული ხმოვანი ჩნდებოდა, რომელმაც
    ისტორიული ხანის ზანურში სრული წარმოების ხმოვნები მოგვცა (ამის შესახებ იხ. ქვემოთ)
    ? შდრ. გ. მაჭავარიანი, სვანური მეზშხე („შავი“) სიტყვის ეტიმოლოგიისათვის
    (იკე, XIII, 1962, გვ. 231 შმდ).
    ? იხ, სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 27, 58-–-60.
    ?" არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 3596.
    " შდრ. აგრეთეე რ ფონემის შემთხვევაში: ქართ. თხრამლ-ი „ჩირქი“: მეგრ.-ვან.
    თხომურ-ი ,1ძ“. (არნ ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 74), სადაც ზანურისათვის
    ამოსავალი Mთხ რა მ დ - ფორმა უნდა ვივარაუდოთ (უმარცვლო («რ) ელემენტით C–-V პოხი-.
    ციაში).
    110
    5.4. 6CრV I C6V:
    მარცვლოვან |“დ ”ნ|) და შესატყვის უმარცვლო |"ლ ”ნ|) ელემენტთა
    ქცევის გათვალისწინებით 1CC-–-V პოზიციაში მოსალოდნელია ამავე პოზიციაში·
    მარცვლოვანი |”რ) და |”მ) ელემენტების გამოვლენა ზანური და სვანური
    დიალექტური არეალებისათვის. ეს არინციპი თანმიმდევრულად არის გატარე-
    ბული ყველა იმ მეგრულ-ჭანურ და სვანურ ფორმაში, რომელთა შესატყვისად
    ქართულში /რ მ/ ფონემათა 1CC-V პოზიციაში შემცველი ფორმებია ფწარ-
    მოდგენილი.
    ქართ. ფრ-ენ-ა: მეგრ.ტ ფურ-ინ-უ-ა „ფრენა“; მეგრულში წარმოდგენილი
    ფურ- ძირი ქართული ფრ- ძირის შესატყვისად აიხსნება |”რ| ელემენტის.
    ოდინდელი მარცვლოვნობით ზანურისათვის ამოსავალ „რედუცირებულ“
    “ფრ-ინ- ფორმაში. | "რს მარცვლოვნობის ხარჯზე უნდა განვითარებულიყო
    ისტორიული ხანის ზანურში სრული წარმოების უ ხმოეანი 1,
    ძვ. ქართ. ტრედ-ი (>ახ. ქართ. მტრედ-ი): ჭან. ტოროჯ-ი, მეგრ. ტო-
    რონჯე-ი:
    მეგრულ-ჭანურისათვის ამოსავლად უნდა მივიჩნიოთ "ტრედ- (L6აჯ.
    ტრად-)2? ფორმა მარცვლოვანი |“”რ| ელემენტით C–-V აოზიციაში: ”ტრად-ი>
    +“ტროდ-ი>ტოროჯი". მარცვლოვანმა |+რ|) ელემენტმა ზანურ დიალექტებში
    მოგვცა კანონხომიერი რეფლექსი (ორ) კომპლექსის სახით; ხმოვნის ტემბრი
    შეპირობებული ჩანს ფუძისეული ო<-ა ხმოვნის გავლენით.
    ქართ. კრავ-ი: მეგრ. კირიბ-ი;
    მეგრული კირიბ- ფორმის ადრინდელი ვარიანტი, ქართულ ფორმასთან
    შეპირისპირების საფუძველზე, უნდა ვივარაუდოთ “#კრობ->”კრიბ- ფორმის.
    სახით, რომელიც მოგვცემდა ისტორიულად დამოწმებულ კირიბ- ფორმას..
    ზანურისათვის ამოსავალი უნდა იყოს ”"კრაბ- ფორმა მარცვლოვანი |”რ|) ელე-
    მენტით; ქართულისათვის-- +კრაუ-).
    ქართ. ცხრა: მეგრ.-ჭან. ჩხორო, სვან. ჩხარა;
    წორI და (არ) კომპლექსები შესაბამისად ·მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში.
    ქართული რ ფონემის შესატყვისად ემყარება 1LC-–-V პოზიციაში წარმოდგენილ
    მარცვლოვან (“რ| ელემენტს. ქართველურ ენათა ერთიანობის ეპოქაში უნდა.

    1 მეგრული ფორმისათვის ამოსავლად ვერ დავუშვებთ ფუძის სრულხმოეან ფორმას,


    რამდენადაც ამ შემთხევევაში ზანურ დიალექტებში მოსალოდნელი იყო X#ფარ- ფუძე. კანონ-
    ზხომიერი რეფლექსი საერთო-–ქართველური Xფერ- |M#პეთო- ფუძისა, რომელიც აღდგება სვან.
    ლი-პერ „ფრენა“, ქართ. ფრ -ენ-ა ფორმათა შეპირისპირების საფუძველხე.
    ? ა ხმოვნიანი ფორმის პოსტულირებისათვის იხ. გ. მაჭავარიანი, ხმოვანთა შესა–
    ტყვისობის ისტორიიდან ქართველურ ენებში (თ. ს. უ. შრომები, ტ. 69, 1958, გვ. 265--276).
    2 დ>ჯ ის წინ; ანალოგიური პროცესისათეის სვანურში შდრ. ქართ, კლდე:
    სვან, კ ო %ჯ.
    ა გ/ბ მონაცვლეობისათვის, რომელიც, შესაძლებელია, საერთო-ქართველური ეპოქიდან
    მომდინარეობდეს, შდრ, ქართ. ტყ ავ –ი: მეგრ. ტყებ-ი; ქართ. თივ-ა, მაგრამ თი ბ-ს.
    მეგრ.-ჭან თიფი(<”თიბ-) „ბალახი, თივა"; სვან.ი ლი-შდაბ“ „შრომა, ქმნა“ (ეტიმ.
    „თიბვა"); შდრ. ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირეებანი ქართველურ ენებში („მიმომ-ილ-
    ეელი", I, 1926, გვ. 202).
    111
    გვქონოდა როგორც ”ც,ხრა, ისე "ც,ხრა ფორმები დიალექტური არეალებისდა
    მიხედვით. კერძოდ, ზანურ-სვანური არეალისათვის ამოსავლად "ცხრა ფორმა
    უნდა ვივარაუდოთ მარცვლოვანი |”რ| ელემენტით 1+C–V პოზიციაში, განვი-
    თარება ბც,ხრა>ჩხარა სვანურში, როგორც ჩანს, ბოლოკიდური ა'ს გავლენას
    მიეწერება, რომლის ტემბრმა განსაზღვრა (+რ) ელემენტის მარცვლოვნობის
    ხარჯზე წარმოქმნილი მეორეული ხმოვნის ტემბრი (შდრ. ანალოგიური ვითა-
    რება მარცვლოვანი !”ნ|) ელემენტის შემთხვევაში: Xღნდ-ერ->სვან. ღედ-ერ-,
    იხ. ზემოთ, გვ. 98).
    ზანურ დიალექტებში ამავე მარცვლოვანმა |“რ) ელემენტმა მოგვცა კა-
    ნონზომიერი რეფლექსი (ორ) კომალექსის სახით (მეორეული ო ელემენტით,
    “შესაძლებელია, „ბოლოკიდური ო<ა ხმოვნის გავლენის შედეგად). !
    ქართ. ცრემლ-ი: მეგრ. ჩილამურ-ი, ჭან. ჩილამრ-ე: სვან, ქიმ.(მრ. რ
    ქგმრ-არ):
    ზემოთ (იხ გე. 84) ჩვენ შესაძლებლად მივიჩნიეთ ამ ფუძისათვის
    ამოსავლად რამდენიზე სავარაუდო ფორმა მიგვეღო: "ცრემრ-, ც,ალემრ- ან
    %ცელემლ-. შეგრ.-ჭან. ჩილამურ- ფორმის მიხედვით უნდა ვივარაუდოთ, რომ
    თავკიდური თანხმოვნის მომდევნო ელემენტი მარცვლოვანი იყო საერთო-
    ქართველური ენის დასავლურ დიალექტებში. ამ ელემენტის მარცვლოვნობის
    საფუძველზე ზანურ დიალექტებში განვითარდა სრული წარმოების ი ხმოვანი,
    “ შესაძლებელია, მომდევნო ფუძისეული ა<%ე ხმოვნის ტემბრის გავლენით:
    'წცელემრ- > "ჩლამრ- >ჩილამურ..
    სვანური ქიმ'რ" აგრეთვე მარცვლოვანი ელემენტის არსებობას გვავარაუ-
    დებინებს თავკიდური ·ქ თანხმოვნის შემდეგ: სვანური |ი) საეჭვოა ამ შემთხვე-
    ვაში საერთო-ქართველურ ”ე'ს ასახავდეს რომელიც კანონზომიერად არის
    წარმოდგენილი ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში (ქართ. ცრემლ--–-მეგრ.: ჩილა-
    მურ-). ეს ი ხმოვანი აღნიშნულ ფორმაში უნდა წარმოადგენდეს ოდინდელი
    მარცვლოვანი |”რ|I (ან |%ლ)) ელემენტის კვალს 1LC–--V პოზიციაში. ძირეული
    ე (<საერთ.-ქართვ. %ე) ჩავარდა მას შემდეგ, რაც მახვილმა მარცვლოვანი
    ელემენტის საფუძველზე წარმოქმნილ თავკიდურ ი ხმოვანზე გადაინაცვლა:
    “ქლემრ- >"ქილემრ- >>"ქილმრ- > ”ქიმრ- > ქიმ; მრავლობითი რიცხვის ფორმაში
    - ამგვარად წარმოქმნილი ი ხმოვნის დავიწროებით ვიღებთ ქგმრ-არ ფორმას.
    ზემოთ მოყვანილი ზანურ-სვანური ფორმები, რომელთა შესატყვისად
    ქართულზი რ ფონემის 1CC--V პოზიციაში შემცველი ფორმებია წარმოდგენილი,
    გასაგები ხდება ამ ფორმათათვის ამოსავლად ისეთი არქეტიპების პოსტული-
    რების შემთხვევაში, რომელნიც აღნიშნულ პოზიციაში მარცვლოვან (”რ1 ელე-
    მენტს შეიცავდნენ. ამ ელემენტის მარცვლოვნობის ხარჯზე უნდა განვითარე-
    ზბულიყო უფრო გვიან, ფონეტიკური გარემოცვის მიხედვით, სხვადასხვა ტემბ-
    რის სრული წარმოების ხმოვნები მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში, რამაც და-
    არღვია შესატყვის ფორმებში ისტორიულად არსებული პოზიციური თანაფარ-
    დობა რ (აგრეთვე ლ ნ) ფონემისა ქართულსა და ზანურ-სვანურს შორის.
    ანალოგიური ვითარება უნდა გვქონოდა ქართველურ დიალექტებში %+მ
    „ელემენტის შემთხვევაშიც; ზანურ და სვანურ არეალში ”მ 1LC--V პოზიციაში

    112
    მარცვლოვანი უნდა ყოფილიყო, რამაც შეაპირობა .ამ ელემენტის ხმოვნიანი
    რეფლექსები ისტორიული ხანის ზანურსა და სვანურ დიალექტებში.
    9.5. CმV I CმV:
    ქართ, ჯჭმ-ელ-ი: მეგრ. ხომ-ულ-ა, ჭან.ხომ-ულ-ა || ხომბ-ულ-ა1:
    ქართ, -ელ სუფიქსის შესატყვისად წარმოდგენილი -ულ-ა მიმდევრობის
    ახსნა ამ ფორმაში მოცემული გვქონდა ზემოთ (იხ, გვ. 83), იბადება კითხვა,
    რატომ გვაქვს ქართულში +CC--V პოზიციაში წარმოდგენილი მ ფონემის კო-
    რელატად ზანურ დიალექტებში (ომ) კომპლექსი? აშკარაა, რომ ქართ. ვმ-ელ-
    ფორმა უკავშირდება ჯემ- ფუძეს: გან-ვ-ჭემ; აღნიშნულ ფორმაში წარმოდგე-
    ნილია ძირეული მორფემის „რედუცირებული“, უხმოვნო ვმ- ვარიანტი, რო-
    მელშიც ამოღებულია ე ხმოვანი რამდენადაც "-ელ/ილ სუფიქსით გაფორ-
    მებულ სახელებში წარმოდგენილია ნორმალურად ძირეული მორფემის უხმზოვ-
    ნო ვარიანტი როგორც ქართულში, ისე მეგრულ-ჭანურში, უნდა ვივარაუდოთ,
    რომ ხომულა ფორმა, რომელიც სახელთა ამავე სტრუქტურულ ტიპს განე-
    კუთვნება, ემყარება ამოსავალ არქეტიპს ძირეული მორფემის უხმოვნო ვარი-
    ანტით. /მ/ ფონემის წინ არსებული ო ხმოვანი მეორეული წარმომავლობისაა,
    წარმოქმნილი 1LC--V პოზიციაში წარმოდგენილი |”მ) ელემენტის მარცვლოვ-
    "ნობის ხარჯზე: %"ვმ-ელ.1L; >“ვომაუ1LC > ხომუ.
    ქართ. ძმა: ჭან. ჯუმა, მეგრ. ჯიმა : სეან. ჯუმ-ილ II ჯგმ-ილ I ჯიმ-ილ
    „მმა დისთვის“; '
    მეგრულ-ჭანურ ფორმაში წარმოდგენილი ბოლოკიდური -ა ქართ. ბოლო-
    კიდური -ა'ს შესატყვისად იმით აიხსნება რომ საერთო-ქართველური სუბ-
    სტანტივების აბსოლუტურ ბოლოში არსებულმა "ა ფონემამ ზანურში არ გა-
    ნიცადა კანონზომიერი გადაწევა ო ხმოვანში; იგი ამ პოზიციაში ზანურში
    "უცვლელად იქნა შემონახული 2.
    სვანურში -ილ ფორმანტი წარმოშობით კნინობითის სუფიქსი უნდა
    იყოს (შდრ. უ-დ-ილ „და დისთვის“), რომელიც ფუძეს დაერთო ბოლოკიდური
    -ა ხმოვნის მოკვეცის შემდეგ.
    ქართ, ძმა: ჭან. ჯუმა: სვან. ჯუმ-ილ ფონოლოგიური სტრუქტურის თვალ-
    საზრისით სახელთა იმავე ტიპს განეკუთვნებოდა, რომელსაც ქართ. ქვა: მეგრ.
    ქუა; ქართ. თხა: მეგრ.-ჭან. თხა; ქართ. დღე-: მეგრ.-ქან., დღა შეფარდებებში
    “შემავალი ფორმები, სადაც საერთო-ქართველურ დონეზე წარმოდგენილი უნდა
    ყოფილიყო ერთადერთი ბოლოკიდური ხმოვანი,
    მეგრულ-ჭანურ და სვანურ ფორმებში უ/ი ხმოვნის გამოვლენა მ”ს წინ
    აიხსნება ამ უკანასკნელის ოდინდელი მარცვლოვნობით პოზიციაში თავკიდურ
    თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის, ისე როგორც ეს დასტურდება ზანურ დია-
    ლექტებში /“უ/ სონანტის შემთხეევაში, რომელიც 11C6--ა:9 სტრუქტურის სა–
    ხელებში, როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, მარცვლოვანი ("უ|) ვარიანტის სახით

    1 არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი. გე. 245.


    2 შდრ. აგრეთვე ქართ. და: მეგრ.-ვან და; ქართ. ყანა; გან. ყონა; ქართ. თმა :
    მეგრ.-ჭან. თ ომა და სხვ.(L. M#. M#XVMX09, (2I1I0(/II 06M0MCI0MX%I(IIII 00MV2.VM01?0 C0CM!060 06-
    I4(6M00M160#460M020 #უხ!MX0-0CM06ს! (M#LI CCCLC; 07X/. X87. #. 93., 1900, XIX. ს1I0 1, გვ. 23).
    " შდრ. ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი. I, გე. 211,
    8. თ. გამყრელიძე, გ. მაგავარია ნი 113
    ვლინდებოდა. ამგვარად, უნდა გვქონოდა "ძმა არქეტიპი (მარცვლოვანი-
    L"მ) ელემენტით 1+C-V პოზიციაში), რომელმაც ისტორიულ ხანაში ამ ელე-
    მენტის ვოკალიზაციისდა კვალად მოგვცა ჭან. ჯუმა, მეგრ. ჯიმა, სვან.. ჯუმ–
    ილ ფორმები.
    ქართული ძმა ფორმა უნდა ემყარებოდეს საერთო-ქართველურ ”ძცმა არ-
    ქეტიპს, როგორც ჩანს, უმარცვლო |”მ) ელემენტით +-C–-” პოზიციაში
    (შდრ. ანალოგიური ვითარება ამავე პოზიციაში მარცვლოვან |”რ #ლ %ნ) ელე-
    მენტთა შემთხვევაში, რომელთა შესატყვისად ქართველურის აღმოსავლურ «დია:
    ლექტურ არეალში შესაბამისი უმარცვლო ელემენტები ვლინდებოდა)!.
    სახელთა ამავე სტრუქტურულ ტიპს განეკუთვნება ისეთ შეფარდებებში
    შემავალი ფორმები, როგორიცაა ქართ. თმა : მეგრ.-ჭან. თომა; ქართ. ვმა ::
    მეგრ. ხუმა.
    მეგრულ-ჭანურ და შესატყვის ქართულ ფორმებს შორის არსებული გან-.
    სხვავება ფუძის გახმოვანებაში აიხსნება ზანურსა და სვანურში ++-C-–--V პოზი-.
    ციაში (ხმ) ელემენტის არსებობით, რომელმაც ისტორიულ ხანაში კანონზო-
    მიერი მარცვლოვანი რეფლექსები მოგვცა Iუმ) (ომ); მიმდევრობათა სახით..
    9.6. ზემოთ აღნიშნული გექონდა, რომ ძმა: ჯუმა, თმა: თომა, ვმა: ხუმა
    და მისთ. ტიპის სახელები იმავე სტრუქტურულ მოდელს ასახავენ, რომელსაც;
    ქართ. თხა: მეგრ.-ჭან-, თხა, ქართ. ქვა: მეგრ, ქუა, ქართ. დღე: მეგრ.-ვან.
    დღა და მისთ. ტიპის სახელები.
    თავდაპირველად ამავე სტრუქტურულ ტიბს განეკუთვნებოდა ქართ. ტბა:
    მეგრ.-ჭან. ტობა „ტბა: ღრმა+?: სვან, ტომბ „ტბა“ შეფარდებაში შემავალი·
    ფორმები 1; ამოსავალ ზანურ #ტბა ფორმაში მოხდა თავკიდური აქცესიური
    რიგის! ტბ - კომპლექსის გათიშვა არაფონემატური ღირებულების ვოკალური·
    ელემენტის საშუალებით, რომელმაც ისტორიულ ხანაში სრული წარმოების.
    ო/ი ხმოვნები ·მოგვცა. ზანურ დიალექტებში ითიშება ვოკალური ელემენტის
    საშუალებით ხშულთა ისეთი წყვილები (აქცესიური რიგისა), რომელთა მეორე.
    კომპონენტად წყვილბაგისმიერი ბ თანხმოვანი არის წარმოდგენილი: "ტბა>

    1 გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა, რომ ქართულის ზოგიერთ დიალექტში აღ-


    ნიშნული ფორმის არქეტიბი მარცვლოვანი I#მ) ელემენტით ყოფილიყო წარმოდგენილი, ამ
    ჰიპოთეზას მხარს დაუჭერდა ძამა. ძამია, ძამიკო ფორმების არსებობა თანამედოოვე
    ქართულ ცოცხალ მეტყველებაში. ა ხმოვნის გამოვლენა მ'ს, წინ შეიძლებოდა ამ უკანასკნელის
    ოდინდელი მარცვლოვნობის ანარეკლად გვეცნო. მაგრამ ამ ტიპის ფორმები არ დასტურდება
    ძველ ქართულში. ამიტომ უფრო სავარაუდებელია, რომ აქ საქმე გვქონდეს ა ხმოვნის გვიანდელ
    ჩართვასთან ძნელად წარმოსათქმელი აქცესიური ძმ კომპლექსის გასათიშავად: ძმ ტიპის აქცე--
    სიურ კომპლექსებში პოტენციალურად ყოველთვის არსებობს შესაძლებლობა ანაპტიქსური
    ხმოვნის გაჩენისა.
    ? ხოფ, ტიბა,
    ? სვან” ტომბ ფორმა, შესაძლებელია, ნასესხები იყოს მეგოულიდან ბოლოკიდური -ა-
    ხმოვნის მოკეეცით,
    "+ აქცესიური კონპლექსებისა და ·მათი სუპერაციის შესახებ ქართველურ ენებში იხ..
    გ, ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, თბილისი, 1949, გე.. 334 მშდ,

    114
    => ტ”პა >ტობა | ტიბა; "ტბ-ელ> 'ტ"ბუ >"ტუბ-უ | ტიბ-უ; ”გბ- > ”გზბ-> გუბ- |
    გიბ- „ხარშვა" (ქართ. გბობა); +“კბ-ილ-ი>7კზბ-ირ-ი>კიბ-ირ-ი. ამგვარ კომბ-
    ლექსებში წარმოქმნილი ანაპტიქსური ხმოვნის ტემბრი ზანურ დიალექტებში
    მერყეობს ვიწრო ი/უ/ო ხმოვნებს შორის.
    ანაპტიქსური წარმოშობისაა აგრეთვე ფუძისეული ე ხმოვანი სვან. ტებ-
    -დ-ი (ლნტ. ტებ-ედ-ი) ფორმაში, სადაც ფუძისეული ხმოვნის ტემბრი განისა-
    ზღვრა სუფიქსში წარმოდგენილი ე ხმოვნის ტემბრით: #”ტბ-ედ-:>ტებ-ედ-ი:>
    „, >ტებ-დ-ი. ანალოგიურად აიხსნება სვანურში ბზ. ხაბნა, ლშხ. ღაბნა ფორმე-
    ბი, რომელნიც ქართ. ვბო (ძვ. ქართ. ვბოვარ-), ფორმის ეტიმოლოგიური
    შესატყვისებია,ა ინლაუტში წარმოდგენილი ხმოვანი სვანურში ანაპტიქსური
    წარმოშობისა ჩანს: #ვგ-ან- >>”ვზბ-ან- > ”ვაბ-ან- || ”ღაბ-ან- II ”ხაბ-ან-, -ა სუფიქსის
    დართვით და წინამავალი ხმოვნის ამოღებით (შდრ, ქართ. იფან-ი>ლშხ.
    იფნა9) მივიღეთ ისტორიულად დამოწმებული ხამნა, ღაბნა ფორმები).
    ამგვარად, ზემოთ მოყვანილი ფორმების ანალიზიდან ირკვევა, რომ ქართ-
    ველურ დიალექტებში აქცესიური რიგის კომპლექსებში (ჩვეულებრივ ისეთ
    კომპლექსებში, რომელთა მეორე კომპონენტად წყვილბაგისმიერი ბ თანხმოვანი
    იყო წარმოდგენილი) ვითარდებოდა თანხმოვანთგასაყარი ნეიტრალური ტემბ-
    რის რედუცირებული ხმოვანი რომელსაც არ გააჩნდა ფონემატური ღირე-
    ბულება ?.
    გარკვეულ დიალექტურ წრეში (მათ შორის იმ არეალში, საიდანაც ზა-
    ნური და სვანური გამოვიდნენ) მოხდა აღნიშნული ვოკალური ელემენტის ფონე-
    მატიზაცია; რედუცირებულმა ხმოვანმა სრული წარმოების ამა თუ იმ ხმოვნის.
    ტემბრი შეიძინა ფონეტიკური გარემოცვისდა მიხედვით.
    9,7. ზემოთ განხილულ ფორმათა სრულხმოვნობის მეორეული, გვიანდელი.
    წარმომავლობა განსაკუთრებით თვალსაჩინო ხდება ძვ. ქართ. ტფილ-: ჭან.
    ტუბუ, მეგრ. ტიბუ: სვან. ტებდ-ი შეფარდებაში შემავალ ფორმათა ანილიზის-
    საფუძველზე.
    ქართული ტეფ-/ტფ- ფუძის შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში, როგორც ცნო-
    ბილია, დასტურდება ტუბ- || ტიბ-, ხოლო სვანურში ტემ- ფორმა. შეფარდება.
    ქართ. ფ: მეგრ.-ჭან. ბ: სვან. ბ კანონზომიერი არ არის და განმარტებას მო-

    1 სვანური ხაბნა ნასესხები უნდა იყოს მეგრულში ქაბ ულა „/0მი00(/!( MI0.16M0M%
    ფორმის სახით (იხ. II. XL # VI II III 3 6, / 904#. -MIIM2ს. #3., ზვ. 341), ხ––ქ სუბსტიტუციისათვის
    ნასესხებ სიტყვებში შდრ. ქართ, ხორბალ–ი: მეგრ. ქობალ–ი, ვან. ქოვალ–ი „პური“,
    ? ამგვარი არაფონემატური ვოკალური ელემენტი დღესაც შეიძლება გავიგონოთ ქართულ
    მკაფიო წარმოთქმაში; თბილი (თბილი), ტბა (ტაბა) და სხვ, (ტბა) ფორმის სწორედ ამ
    რედუცირებულ ვოკალურ ელემენტს ემყარება ტაბა- ფორმა სრული წარმოების ა ხმოენით.
    ბოლოკიდური ა”ს გავლენით, წარმოდგენილი ტოპონიმჭიკურ სახელწოდებებში ტაბაჯმელა,
    ტაბისყური (შდრ, არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ, 14). ასეთი მკაფიო
    გამოთქმაა იმის ძირითადი მიზეზი, რომ ამ ტიპის კომპლექსები საუკუნეების მანძილზე თითქ-
    მის უცვლელად შემოინაზეს აღმოსავლურ-ქართულმა დიალექტებმა და სალიტერატურო ენამ
    (შდო. გ. ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, გე. 334 შმდ,), შდრ. ანალოგიური
    ვითარება აკარულში, სადაც ბ თანხმოვნის შემცველი კომპლექსები გათიშულია ანაპტიქსური
    ხმოვნით; კიბილი<კბილი, ტკიბილი<ტკბილი (ის ჯ. ნოღაიდელი, აკარა.
    დიალექტოლოგიურად, ბათომი, 1936, გე.13).
    115
    ითხოვს, თუ დავუშვებთ, რომ ამოსავალია მჟღერი "ბ, უნდა ვივარაუდოთ
    მისი დაყრუება (გაფშვინვიერება) ქართულში სიტყვის აბსოლუტურ ბოლოში
    (“გან-ვ-ტებ >გან-ვ-ტეფ, აქედან ანალოგიით გან-ტფ-ა, ტფ-ილ-ი) ან კომპ-
    ლექსში (”ტბ-ილ-ი>>ტფ-ილ-ი, "გან-ტბ-> გან-ტფ-ა, აქედან ანალოგიით გან-
    –ვ-ტეფ) '. :
    მაგრამ ამგვარი დაშვების საწინააღმდეგოდ ის ფაქტი მეტყველებს, რომ
    დაპირისპირება მჟღერი: ყრუ (ფშვინვიერი) ძველ ქართულში (განსხ-
    ვავებით ახალი ქართულისაგან) არ განიცდის ნეიტრალიზაციას სიტყვის აბ-
    სოლუტურ ბოლოში, ხოლო (ტბ) კომპლექსი არ იძლევა (ტფ) კომპლექსს”.
    ქართულ ტეფ-/ტფ- ფუძეს ვერ გამოვიყვანთ ”ტებ- არქეტიპისაგან. მაშა-
    სადამე. უნდა დავადგეთ საპირისპირო თვალსაზრისს და დავუშვათ, რომ შე-
    ფარდებაში ქართ. ფ: მეგრ.-ჭან. ბ: სვან. ბ ამოსავალია ყრუ ფშვინვიერი ფ.
    ამგვარად; მეგრ.-ჭან. ტუბ- I ტიბ- და სვან. ტებ- ფორმების ბ მეორეულად უნდა
    მივიჩნიოთ, მიღებულად ფ”ს გამჟღერების შედეგად 1. რას შეიძლებოდა გამო-
    ეწვია ფ'ს გამეღერება მეგრულ-ჯანურსა და სვანურში? თუ ვივარაუდებთ, რომ
    ტ და ფ მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში იმთავითვე ხმოვნით იყო გათიშული,
    ე. ი. თუ ამოვალთ ამ ფორმებში სრულხმოვნობის პირველადობიდან, ფ;ს
    გამჟღერებას ვერ ავხსნით. არაფერი არ მიუთითებს იმაზე, რომ მეგრულ-
    ჭანურსა და სვანურში ხდებოდა ყრუ ხშულთა გამჟღერება ინტერვოკალურ
    პოხიციაში (სვან ტებედ-ი <%+%ტეფედ-?), ან სიტყვის აბსოლუტურ ბოლოში
    ხმოვნის შემდეგ (მეგრ. გო-პ-ტუბ-ი<”გო-ვ-ტუბ
    < "გო-ვ-ტუფ?); ვერც დისტან-
    ციურ პროგრესულ დისიმილაციურ გამჟღერებას ვივარაუდებთ, რადგანაც
    ასეთი ტენდენცია არ არის დამახასიათებელი არც მეგრულ-ჭანურისა და არც
    სვანურისათვის ?.
    მაგრამ ყველაფერი გასაგები ხდება, თუ მეგრულ-ჯანურისა და სვანური-
    სათვის ამოსავლად არასრულხმოვან ფორმებს მივიჩნევთ, ე. ი. დავემყარებით
    იმ ვითარებას, რომელიც ძველ ქართულშია წარმოდგენილი: ტფ კომპლექსი (ზან.
    -%#ტფ-ელ-, სვან. +ტფ-ედ-) არ იყო ბუნებრივი გვიანდელი ქართველური დიალექ-
    „ტებისათვის, იმ დროს როდესაც ტბ დასაშვები იყო". არაბუნებრივი ტფ კომა-

    შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლეგსიკონი, გვ. 237, 326--327.


    ბ? ტბ>ტფ არ ხდება თანამედროვე სალიტერატურო ქართულში და აღმოსავლურ
    დიალექტებში (შდრ, ტბა და-მისთ.).- დასავლურ დიალექტებში დასტურდება ტ ბ>ტა.
    ძველ ქართულში სიტყვის აბსბოლუტურ ბოლოში მჟღერი ხშულის დაყრუების მხოლოდ
    ცალკეული არარეგულარული ხასიათის შემთხეევები დასტურდება (იხ. მ. ძიძიშვილი,
    ფონეტიკური პროცესები ძველ ქართულში, თბილისი, 1960, გვ. 68-70).
    ' შდრ. 9. V9წ8%, ახ»სისსჯი იხიი6Iი10ს0 ძს 60X>10ი (M9§5, XVIII, 1958, გე. 52),
    !· სვანურში (ნაწილობრივ აგრეთვე ქართული ენის მთის დიალექტებში) დასტურდება
    მხოლოდ რეგრესული დისტანციური დისიმილაციური გამჟღერება; სვან. გაკ<კაკ „კაკალი“,
    ბაპ<პაპ „მღვდელი“, გატ-არ<#ქატ-აარ „ქატო“ და სხე.; იხ, ს, ჟღენტი, სვანური
    ფონეტიკის საკითხები, გვ. 167. -
    . · ტფ კომპლექსი მეტად იშვიათია თვით ძველ ქართულში (იხ. IM. V0ფთL, ფLისისსბ
    0ი006X10
    900, გვ. 52).
    ეს კომპლეგსი არ ·განეკუთვნება გამძლე კომპლექსთა კატეგორიას, ძველ ქართულში ტო
    ჯერ კიდევ შემონახული იყო, მაგრამ ქართული ენის წერილობითი ისტორიის მანძილზე ტფ
    116
    ლექსი მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში შეიცვალა უფრო ჩვეულებრივი ტბ
    კომპლექსით (ზან. "ტფ-ელ->"ტბ-ელ-, სვან. "ტფ-ედ-> “ტბ-ედ-) რომელმაც
    შემდეგ ზემოთ აღწერილი ევოლუცია განიცადა. !
    9.8. +“ტბა, “ტბელ-, ”კბილ- ტიპის ფორმათაგან განსხვავებით, რომელთა
    თავკიდური აქცესიური კომპლექსები ანაბტიქსური ხმოვნით ითიშება, დეცე-
    სიური რიგის კომპლექსთა შემცველი ფორმები V#ც,ხელ-, ”"თხ-ილ- "დღე,” დვა
    ტიპისა ინარჩუნებენ აღნიშნულ კომპლექსებს ისტორიული ხანის ზანურში:
    შდრ. ჩხ-ე: ქართ. ცხ-ელ- თხ-ირ-: ქართ. თხ-ილ-; თხა: ქართ. თხა; დღა:
    ქართ. დღე.
    ისტორიული ხანის სვანურში ამ ფორმათა შესატყვისად წარმოდგენილია
    ლა-დეღ „დღე", დავ-გლ „თხა“, შდღიხ „თხილი“, რომლებიც სინქრონიულად
    განსხვავებულ სტრუქტურას ამჟღავნებენ. მაგრამ უკვე ის გარემოება, რომ
    აღნიშნულ სვანურ ფორმებში ძირეულ თანხმოვნებს შორის მოქცეული ხმო-
    ვანი იმეორებს შესატყვის ქართულ და მეგრულ-ჭანურ ფორმებში წარმოდგე-
    ნილ ბოლოკიდურ ხმოვანთა ტემბრს (სვან. ლა-დეღ; ქართ. დღე; სვან. დავ-გლ:
    ქართ. თხა, მეგრ.-ჭან თხა: შდრ. აგრეთვე სვან. შდიხ: ქართ. თხილ-,
    მეგრ.-ჭან. თხირ-), ბადებს ეჭვს წარმოდგენილ პოზიციაში ამ ხმოვანთა პირვე-
    ლადობის შესახებ.
    როგორც ცნობილია, სვანურში მეტად ძლიერია ტენდენცია დახურული
    მარცვლის შექმნისადმი, რაც გამოწვეულია სვანურში ისტორიულად მოქმედი
    სპეციფიკური მახვილით, რომლის გავლენითაც ხდება აბსოლუტურ ბოლოში
    მოქცეული ხმოვნის გაუმარცვლოება ან მისი სრული დაკარგვა! მარცვალთა
    ამგვარი კონსტრუირების ტენდენცია სვანურში ნათლად ჩანს ნასესხებ სიტყვა-
    თა მაგალითზე: ყოველი ღია-მარცვლიანი ფორმა გარდაიქმნება სვანურში
    დახურულ-მარცვლიან ფორმად ბოლოკიდური ხმოვნის გაუმარცვლოების ან
    სრული მოკვეცის შედეგად”.
    სწორედ ამ ტენდენციის განხორციელების შედეგადაა სვანურში ჩამოყა-
    ლიბებული ისეთი დახურულ-მარცვლიანი ფორმები როგორიცაა ლა-დეღ
    „დღე“, დავ-გლ„თხა“ მათთვის ამოსავალი ლია-მარცვლიანი სტრუქტურის
    “დღე (ქართ. დღე, მეგრ.-ჭან, დღა) და %დვა (ქართ. თხა, მეგრ.-ჭან. თხა)
    ფორმათაგან, რომლებიც დაცულია ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში. სვან.
    ლა-დეღ და დავ-გლ ფორმებში წარმოდგენილი ხმოვნები ძირეულ თანხმოვნებს
    შორის ისტორიულად უნდა ემყარებოდეს იმ რედუცირებულ ვოკალურ ელე-
    მენტს ანაპტიქსური წარმოშობისა, რომელიც თიშავდა თავკიდურ თანხმოვანთ-

    შეიცვალა ჯერ თფ. ხოლო “შემდეგ თბ კომპლექსით ტფილ-ი>თფილ-ი>თბილ-ი.


    თფ>თბ გადასვლისათვის კარგ პარალელს გვაწვდის ხევსურული თბე „ფრთა?: ძვ. ქართ.
    ფუროთე>ფთე>ჯთფე>თბე (იხ ალ. ჭინჭარაული, ხეესურულის თავისებურებანი,
    გე. 41).
    ' ა, შანიძე, უმლაუტი სვანურში („არილი“, თბილისი, 1925, გე. 171 შმდ.); ვ. თო-
    ფ ურია, კელავ უმლაუტისათვის სვანურში (თ. უ. მოამბე, VIII. 1928. გე. 337 შმდ.): მისივე:
    სახელთა დაბოლოების ისტორიისათვის სვანურში (თ. უ. მოამბე, VII. 1927, გე. 285 წმდ.).
    2? ს, ჟღენტი, ქართველურ ენათა შედარებითი ფონეტიკა, I, თბილისი, 1960. ბე.
    134 შმდ. ,
    117
    კომპლექსებს და რომელმაც ისტორიული ხანის სვანურში სრული წარმოების
    ხმოვნები მოგვცა; ამ ხმოვანთა ტემბ“ი განისაზღვრა ბოლოკიდური ხმოვნის
    ტემბრით: "დღე >სვან.“-დზღე1>“”დეღე; %დვაკღ»სვან. #დზვა:>"დავა; მახვილის
    გადანაცვლებამ თავკიდურ მარცვალზე გამოიწვია ბოლოკიდური ხმოვნის მო-
    კვეცა, რის შედეგადაც მივიღეთ ისტორიულად დამოწმებული დახურულ-
    მარცვლიანი ლა-დელ?, დავ-გლ1 ფორმები, შდრ. აგრეთვე ქართ, ყბა: სვან.
    ყაფ, ყაბუ „წვერი; ყბა“, რომლის ა ხმოვანი თანხმოვნებს შორის რედუცირე-
    ბული ანაპტიქსური ხმოგნისაგან უნდა იყოს მიღებული: "ყბა:>"ყზბა:>”ყაბა>
    ყაფ. არ არის გამორიცხული შესაძლებლობა ეს სიტყვა ქართულიდან იყოს
    ნასესხები ხმოვნის მეტათეზისით სვანურისათვის დამახასიათებელი მიდრეკი-
    ლებისდა შესაბამისად დახურული მარცქელის ' შექმნისაკენ: ქართ, ყბა:
    > სვან.
    ყაფ I ყაბუ:; ამ მხრივ მეტად საგულისხმოა სვან. ბზ. ყურმანჯ;, ლშხ. ყურმანჯ
    „ყრუ“ ფორმა, რომელიც ქართ. ყრუმუნჯ-ი ფორმისაგან მომდინარეობს უ
    ხმოვნის მეტათეზისით.
    ამავე ტენდენციის შედეგია სვანურში შდიხ- ფორმის ჩამოყალიბება ქართ.
    თხილ-, მეგრ.-ჭან. თხირ ფორმათა შესატყვისად. სვანურისათვის ამოსავალ
    'შთხილ- ფორმაში ბოლოკიდური -ლ ელემენტის მოკვეცის შედეგად (შდრ.
    “გულ->სვან. გუ I გუი „გული"; სვან. აგი | პარგი >”არდგილ „ადგილი") მი-
    ვიღეთ ღია-მარცვლიანი ”შთხი ფორმა, რომელმაც დახურულ-მარცვლიანი შდის
    ვარიანტი მოგვცა.
    ამგვარად, ქართ. თხილ-: მეგრ.-გან, თხირ-. სვან. შდიხ: ქართ. დღე:
    მეგრ.-ჭან. დღა: სვან ლა-დეღ; ქართ. თხა: მეგრ.-ჭან. თხა: სვან. დავ-გლ შე-
    ფარდებებში შემავალი ფორმები ემყარება შესაბამისად · საერთო-ქართველურ
    “თხილ-, “დღე-, "დვა არქეტიპებს., სვანურში დადასტურებული ხმოვნიანი
    ფორმები თავკიდურ თანხმოვნებს შორის შედეგია საკუთრივ სვანურისათვის
    დამახასიათებელი ფონეტიკური ტენდენციის განხორციელებისა.

    1 დეცესიური რიგის კომპლექსთა გათიშვა თავკიდურ პოზიციაში ისტორიულად დამა-


    ხასიათებელი უნდა ყოფილიყო სვანურისათვი” მხოლოდ ცალმარცვლიან ფორმებში ბოლოკი–
    დური ხმოვნით (#CCV >).
    ? ლა- პრეფიქსი გვიან უნდა იყოს დართული: შდრ. ლე-ტეგტ4 რ (ბზ. 342, 32) „ხშირი
    ტყე. ტევრი”.
    ? თლ სუფიქსი მეორეულია (წარმოშობით კნინობითის მაწარმოებელი): შდრ. მრ. რ.
    ბზ. და 5-5 რ; გვხვდება ახალი წარმოებაც და §ლ-§3 რ (შდრ. ვ. თოფურია, ფონეტიკური
    დაკვირვებანი, 1, გვ. 211).
    " ის გარემოება, რომ ქართ. თხ ა: მეგრ.-ვან., თხა ფორმები ძირეული მორფემის გა-
    ხმოვანების თვალსაზრისით ამოსავალ ვითარებას ასახავენ, ხოლო სვან; დავ-გლ ვარიანტი
    მეორეული წარმომავლობისაა, სვანურისათვის დამახასიათებელი ფონეტიკური ტენდენციის
    შედეგად მიღებული, ჩანს იქიდანაც, რომ ყველა ამ ფორმისათვის ამოსავლად %#დავა არქე-
    ტიპის დაშვების შემთხვევაში ჩეენ ვერ ავხსნიდით ზანურ დიალექტებში დამოწმებული თხა
    ვარიანტის მიღებას; გაუგებარი იქნებოდა თუ რატომ ჩავარდა მეგრულ-კანურში ა ხმოვა-
    წი დ და ვ თანხმოვნებს მორის, რომელნიც არ ქმნიან ზანურისათვის დასარზვებ თანხმოვანთ-
    კომპლექსებს. ' . |
    ამ სახით პოსტულირებულ არქეტიპში ხმოენის ჩავარდნის ახსნისათვის მეგრულ-ჭანურ–-
    ზი უნდა გვევარაუდნა ძირეულ თანხმოვანთა შემდეგი წინასწარი ცვლილებები: #დ ა ვ ა>7%დ ა–
    ხა>%თახა>თხა (შდრ. ტ. გუდავა. ზანური (მეგრულ-კანური) სრულხვჭოვნობის ახს5ის
    118
    9.9. ზემოთ განხილულ ქართველურ ფორმათა “შედარებითი ანალიზის
    შედეგად იმ დასკვნამდე მივდივართ, რომ ამ ფორმათა მეგრულ-ჭანურ და
    სვანუო ვარიანტებში წარმოდგენილი სრულხმოვნობა მეორეული წარმომავლო-
    ბისაა და შებირობებულია ჰეტეროგენული ფაქტორებით: ძმა: ჯუმა: ჯუმ-ილ,
    ·თმა: თომა რიგის ფორმებში მეგრულ-ჭანური და სვანური სრულხმოვნობა
    წარმოიქმნა 4-C–--V პოზიციაში წარმოდგენილი მარცვლოვანი (7მ) ელემენტის
    ქოკალიზაციის შედეგად, რამაც ისტორიული ხანის შესატყვის ფორმებში კა-
    ნონზომიერი (ომ) I|უმ) მიმდევრობები მოგვცა;
    ტბა: ტობა; ტფილ-: ტუბუ: ტებდ-ი რიგის ფორმებში მეგრულ-ჭანური
    და სვანური სრულხმოვნობა ჩამოყალიბდა თავკიდური აქცესიური” კომპლექსის
    გათიშვის შედეგად ანაპტიქსური ხმოვნით, რომლის ტემბრი, როგორც წესი,
    ფონეტიკური „გარემოცვით განისაზღვრებოდა. ზანურ დიალექტებში ითიშება
    მხოლოდ ისეთი თანხმოვანთკომპლექსი, რომლის მეორე კომპონენტს წყვილ-
    ბაგისმიერი ბ თანხმოვანი წარმოადგენს. ყველა სხეა შემთხვევაში ძირეული
    'მორფემების უხმოვნო ვარიანტები გახმოვანების თვალსაზრისით უცვლელადაა
    შემონახული; დღე: დღა: -დეღ; თხა: თხა: დავ- რიგის ფორმებში სვანური
    სრულხმოვნობა შედეგია თავკიდური კომპლექსის გათიშვისა ანაპტიქსური
    ხმოვნით და ამ ენაში მოქმედი ტენდენციისა ღია-მარცვლიანი სტრუქტურის
    ფორმების გარდაქმნისაკენ შესაბამის დახურულ-მარცვლიანი სტრუქტურის
    ფორმებად.
    როგორც ვხედავთ, განხილულ ფორმათა ძირეული მორფემის გახმოვანე-
    ბის თვალსაზრისით ისტორიული ხანის ქართულში დადასტურებული ფორმები
    უძველეს ვითარებას ინარჩუნებენ და იმ სტრუქტურას ასახავენ რომელიც
    დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო საერთო-ქართველურისათვის დიფერენცია-
    ციისწინა პერიოდში1,

    ცდა: საქ. სსრ მეცნ..აკად. მოამბე. ტ. XI, # 7, 1950. გვ. 463 შმდ.) მაგრამ განვითარების
    ამგვარი გზის დაშვება მეგრულ-განურში გამორიცხულია, რამდენადაც აქ (განსხვავებით ქარ-
    თულისაგან) არ ხდება თავკიდური მჟღერი თანხმოვნი“ დისტანციური დაყრუება მომდეენო
    ხ სპირანტის გავლენით: შდრ. მეგრ.-ჭან. დ ი ხა „მიწა; ადგილიბ: ქართ. თი ვა<%დი ჭა; მეგრ.
    კბი ხა: ქართ. ცი ხე<#ძი ზე და სხვ. ამგვარად, ერთადერთი.ახსნა ქართ. თ ხა ფორმის შესატყ-
    ვისებისა მეგრულ-კანურსა და სვანურში არის ამ ფორმათა არქეტიპად #დ ვა ვარიანტის პოს-
    ტულირება, რომელმაც კანონხომიერ ფონეტიკურ ცვლილებათა შედეგად ისტორიულ ქართვე-
    ლურ ენებში მოგეცა რეფლეკსები ქართ, თხა: მეგრ.-ჭან. თხა: სვან” დაჭ-8ლ ფორმათა
    სახით (ამ ფორმათა სხვაგვარი ახსნა აქეს მოცემული ვ. თოფურიას, იხ. მისი ფონეტიკური
    დაკვირვებანი. L. გვ. 211 შმდ., სადაც ქართ. თხა ფორმისათვის ამოსავლად სვანურში წარ-
    მოდგენილი დ აჭგ- არის ნავარაუდევი). .
    ' შდრ. ამ ფორგათა აქ” წარმოდგენილი ინტერპრეტაციისაგან განსხვავებული ახსნა,
    რომლის თანახმადაც ისტორიულად დამოწმებული მეგრულ-ვანური და სვანური სრულხმოვა-
    ნი ფორმები ამოსავალ ვითარებას ასახავენ, ხოლო შესატყვისი ქართული ფორმები ძირეული
    ხმოენის რედუქციით არის მიღებული: იხ. 0. 0C866C618, #II006M150ხს სიძ 50ძMესM8515ლხ,
    გე. 51 ზნდ.: არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, 086810; მისივე: სახელის ფუძის აგე-
    ბულება, გვ. 6. 14 და ხ8§51თ; მისივე: მახვილის საკითხისათვის ძველ ქართულში (საქ. სსრ
    მეცნ, აკად. მოამბე, ტ. III. 1942, #2, გე. 190, # 3, გე, 297 შმდ.); ვ. თოფურია, რედუქ-
    ციისათვის ქართველურ ენებში (იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერება, 1, 1946, გე. 70 შმდ);
    ტ. გუდავა, ზანური (მეგრულ-ჭანური) სრულხმოენობის ახსნის ცდა (საქ. სსრ მეცნ. აკად, მო–
    „ამბე. ტ. XI. # 7, 1950, გე. 463 ”შმდ.).
    119
    9.10. ზემოთ წარმოდგენილ დებულებათა. „გათვალისწინებით უნდა: ვივა-
    რაუდოთ, რომ ყველა ის მეგრულ-ჭანური და სვანური ფორმა, რომელთა
    შესატყვისად ქართული 1+C–V პოზიციაში წარმოდგენილი /მ/ ფონემის შემც-
    ველ ფორმებს გვიჩვენებს, ემყარება საერთო-ქართველურ არქეტიპებს მარცვ-
    ლოვანი |“მ.1 ელემენტით აღნიშნულ პოზიციაში. ამგვარი წარმომავლობისაა.
    მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში შემდეგი ფორმები:
    ქართ. ქმარ-ი : მეგრ. ქომონჯ-ი, ჭან. ქომოჯი I ქიმოჯი (ხოფ.);
    მეგრულ-ჭანურში დადასტურებული. ფორმები ამოსავლად ”ქმარ- არქე–
    ტიპს ვარაუდობენ მარცვლოვანი (მ) ელემენტით 1LC --V პოზიციაში,
    მეგრ.-ჭან. ქომოლ-ი II ქიმოლ-ი. „ვაჟკაცი, მამაკაცი“ 1 ·+ქმალ- ფორმისა–
    გან მომდინარეობს, რომლის ”ქმარ- ფორმასთან შეპირისპირებით ირკეევა,
    რომ ”-ალ და ”-არ სახელის მაწარმოებელი სუფიქსებია?; ძირია "ქმ-: შდრ..
    ქართ. ი-ქმ-ს, გან. ი-ქომ-ს, სვან. ი-ჩო. შესატყვისი ქართ. ქმარ- ფორმა ამო-
    სავლად ”ქმ-არ- არქეტიბს ვარაუდობს უმარცვლო |“მ) ელემენტით +-C--V
    პოზ იციაძი.

    ქართ. ძმარ-ი: ჭან. ჯუმორ-ი:.


    ჭანური ფორმა ემყარება ”ძ,მარ- არქეტიპს მარცვლოვანი |#მ| ელემენტით.
    160--V პოზიციაში, რომელმაც კანონზომიერი რეფლეგსი მოგვცა ჭანურში |უმ|
    მიმდევრობის სახით. ქართ. ძმარ- ამოსავლად Vძ,მარ- ფორმას ვარაუდობს
    (უმარცვლო (“მ) ელემენტით), რომელიც გავრცელებული უნდა ყოფილიყო.
    საერთო-ქართველურ აღმოსავლურ დიალექტურ არეალში.
    ქართ. თხმელა:: ჭან. თხომუ; მეგრ. თხომუ | თხუმუ;
    ქართ, -ელ: ზან. -უ შეფარდებისათვის იხ. ზემოთ, გვ. 88 შმდ. ქართ..მ': მშეგრ.-.
    ჭან. ომ I უმ შეფარდება გვავარაუდებინებს ზანურისათვის ამოსავალ ფორმაშთ
    მარცვლოვან |”მ) ელემენტს +LC–-V პოზიციაში).
    ქართ. წმას-ნ-ა „მეტად შეგრეხა“ (საბა): ჭან. ო- -ჭქიმოშ-უ „თოკის გრეხა",.
    ბ-ვიმოშ-უფ „თოკს ვგრეხ“1.
    /მ/ ფონემის წინ წარმოდგენილი წი1 ჭანურ ფორმაში ემყარება ოდინდელ-
    მარცვლოვან |I”მ) ელემენტს, რომლის ვოკალიზაციის შედეგად მივილეთ
    დიფთონგოიდური (იმ) კომპლექსი. ამ შემთხვევაში სოული აარალელიზმი შეი--
    ნიშნება მარცვლოვანი Iმ) ელემენტისა. და მარცვლოვანი (+6|) ელემენტის ქცე-
    ვაში, რომლის რეფლეჭსი +LC--V პოზიციაში წარმოდგენილია. ზანურ· დიალექ-
    ტებში ინ) მიმდევრობის სახით: შდრ. ქართ. წნეს-; სა-წნეხ-ელ-: მეგრ. ო-ჭი--
    ნახ-უ „1ძ.“ (იხ. გვ. 110).
    ძვ. ქართ. სი-ყმ-ილ- „ძლიერი შიმშილი«!5-(შდრ. ყმ- ედ-ა)! მეგრ. ცსუმ-ენ-=
    „წყურვილი“, ჭან. ყომ-ინ- I ომ-ინ- „წყურვილი“ წ.წ

    · არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ, 34 შმდ.


    2 შდრ. არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ. 78, .
    მშ პარმონიფლი თხ კომპლექსი სტრუქტურულად ცალი თანხმოვნის ბადალია,
    ა 8. Mგილი, / 900M. M0M. #3., გვ. 225. '
    წ იყო სიყმილი ძლიერი სოფელსა მას, ლ, 15, 14; შე აქა სიყმილითა წარვ–
    წყმდები, ლ, 15, 17.
    ს არნ, ჩიქო ბა ვა, შედარ, ლექსიკონი, გე. 355.
    120
    ჭანურსა და მეგოულში დადასტურებული ფორმები ემყარება ამოსავალ
    არქეტიბს მარცვლოვანი |"მ) ელემენტით 1LC--V პოზიციაში, რომელმაც ვოკა-
    ლიზაციის შედეგად (ომ) (მეგრ. Iუმ)) მიმდევრობა მოგვცა.
    _ ქართ, სმ-ენ-ა: მეგრ. ხიმ-ინ-უ-ა, მეგრ. მა-სიმ-ე!ნ! „მესმის“, ჭან. ი-სი-·
    მინ-ს „ისმენს". ,
    მარტივ ფუძედ აქ ”სემ- გამოიყოფა (შდრ. ძვ. ქართ. ბრძან. 3. შე-გ-ე-სემ-
    -ი-ნ). ეს ”სემ- ფუძეა ამოსავალი ყველა ქართველური დიალექტისათვის. ქართ.
    ხსმ-ენ- ამავე სემ ფუძეს უხმოვნოდ წარმოგვიდგენს. ”სემ- ფუძეს ზანურში
    ·სამ- უნდა მოეცა, გვაქვს კი სიმ-. ეს იმით აიხსნება რომ ზანურისთვისაც
    აღნიშნული ფუძის უხმოვნო ვარიანტია ამოსავალი- -”სმ-ენ-/ ”სმ-ინ- (შდრ. ქართ.
    ვ-ი-სმ-ენ–-ვ-ი-სმ-ინ-ე), სადაც (“მ| ელემენტის მარცვლოვნობის ხარჯზე 1+6C–V
    პოზიციაში ი განვითარდა. განვითარებული ხმოვნის ტემბრი, როგორც ჩანს,
    დამოკიდებულია მომდევნო ელემენტის– სუფიქსის გახმოვანებაზე: ”სმ-ენ-,”სმ-
    -ინ >სიმ-ინ-.
    სვანურში დადასტურებული მ-ე-სმ-ი წარმოგვიდგენს (სმ) კომპლექსს ხმოვნებს
    შორის. საფიქრებელია, ასეთივე ვითარება გვქონოდა ზანურშიც 1. მ-ა-სიმ-ე-!61,.
    ი-სიმ-ინ-ს ფორმებში -სიმ- ფუძე ანალოგიით უნდა იყოს გავრცელებული იმ
    ფორმებისაგან, სადაც მარცვლოვანმა |#მ| ელემენტმა, +CC--V პოზიციაში წარ-
    მოდგენილმა, დიფთონგოიდური Lიმ| მიმდევრობა მოგეცა კანონზომიერი ვო-
    კალიზაციის შედეგად.
    ი.11. ზემოთ ჩვენ განვიხილეთ ძირითადი სახელური ფუძეები მეგრულ-
    ჭანურსა და სვანურში, რომელთა შესატყვისად ქართულში :+C-–V პოზიციაში.
    წარმოდგენილი /რ ლ ნ მ/ ფონემების შემცველი ფორმები დასტურდება. ამ
    ფორმათა დაყვანა ამოსავალ საერთო-ქართველურ არქეტიპებამდე ხერხდება.
    იმ შემთხვევაში, თუ ზანურსა და სვანურ დიალექტურ არეალში 1+CC-–-V პოზი--
    ციაში მარცვლოვანი (+რ +ლ ”ნ %მ) ელემენტების გამოვლენას ვივარაუდებთ.-
    ამ ელემენტთა მარცვლოვნობის ხარჯზე უნდა იყოს განვითარებული ისტო-:
    რიული ხანის ზანურ დღა სვანურ დიალექტებში სრული წარმოების ხმოვნები,
    რის შედეგადაც მეგრულ-ჭანურსა (და ნაწილობრივ სვანურში) ეგრეთწოდე-
    ბული სრულხმოვანი ფუძეები ჩამოყალიბდა, საპირისპიროდ ქართულისა,.
    სადაც ძირეული მორფემის გახმოვანების თვალსაზრისით უძველესი ვითარება
    იქნა შემონახული, მომდინარე საერთო.ქართველური ეპოჭიდან. ამ მხრივ
    მარცვლოვანი ელემენტების ქცევა 16C-–-V” პოზიციაში იმეორებს ძირითადად.
    შესატყვის ელემენტთა ქცევას C-–-+L და C-–C პოზიციებში, სადაც მათი თავდა-
    პირველი მარცვლოვნობა მთელს საერთო-ქართველურ დონეზე ივარაუდება.

    1 როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, მარცვლოვანი ელემენტი ზანურსა და სვანურ არე-


    ალში თავს იჩენდა თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის იმ 'მევთხვევაში, თუ თანხმოვანი ანლა-
    უტში იყო ან მას წინ სხვა თანხმოვანი უსწრებდა (ე. ი, » C-–-V ან CC–-V პოზიციებში).
    VC-V პოზიციაში დასავლურ არეალში, ისე როგორც საერთოდ C-V პოზიციაში აღმოსაე-
    ლურ არეალში, შესაბამისი უმარცელო ელებენტები უნდა გექონოდა: შდრ, კან. ი-ზ მ-ო ჯ-ე
    „ს ი-ზ მ-ა რ-ი", სადაც ი'ს მომდევნო “ თანხმოვნის შემდეგ |I+მ) ელემენტი უმარცელო უნდა
    ყოფილიყო, ისე როგორც ეს ქართ. ს ი-ზ მ-ა რ- ფორმისათვის ივარაუდება ამოსავალ :ოქეტიპში,,

    121
    აღნიშნულ ელემენტთა ვოკალიზაციის შედეგად ისტორიული ხანის ქართვე-
    ლურ დიალექტებში (განსაკუთრებით დასავლურ-ქართველურ არეალში) წარ-
    მოიეზნა სრულხმოვანი ფორმები, რომელნიც მარცვალთა რაოდენობის თვალ-
    საზრისით საერთო-ქართველურ დიალექტებში არსებულ ვითარებას ასახავენ:
    რომელიმე სრულხმოვანი მეგრ.-ჭან. ჯოღორ- ფუძე, რომელიც ორ მარცვალს
    შეიცავს, ემყარება ამოსავალ ორმარცვლიან საერთო-ქართველურ ”ძ,აღლ-
    ფუძეს: ასევე სრულხმოვანი ჯუმა I ჯიმა და კირდე ფუძეები, რომლებიც ორ
    მარცვალს შეიცავენ, ემყარებიან ამოსავალ ორმარცვლიან საერთო-ქართველურ
    --ძ,მა და ”კლდე ფუძეებს. ამგვარად, მეგრულ-ჭანურში (და ნაწილობრივ სვა-
    ნურზი) დადასტურებული სრულხმოვნობა არსებითად საერთო-ქართველურ
    სროულმარცვლოვნობას ემყარება1, სრულმარცვლოვნობას, რომელსაც C-–-4+ჩ,
    C--C და 36-V ·# პოზიციებში წარმოდგენილი მარცვლოვანი |“რ ლ ”მ #6)
    „ელემენტები ქმნიდნენ3.
    9.12. როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, C–-+L-, C–-C და1+C0--V პოზიცი-
    ებში წარმოდგენილმა მარცვლოვანმა ("რ #დ X#მ ”ნ) ელემენტებმა ვოკალიზა-
    „ციის შედეგად ისტორიული ხანის ზანურ დიალექტებში მოგვცეს მიმდევრობა
    ო/უ/ი
    –- შესატყვისი სონორი /რ ლ მ ნ/ თანხმოენები:

    601 >CV6; 026 >0%61; C§0>0Vნ0;


    1C6V>1LCVრV, 1ჭ60ღდV >+CCVლV; +-6-CმV >18CVმV;
    1-CნV >+C0VნV.
    მარცვლოვან ელემენტთა ამგვარი ცვლილებების შედეგად ისტორიული
    ხანის ზანურ დიალექტებში ჩამოყალიბდა ისეთი ფონოლოგიური სტრუქტუ-
    რის ფორმები, რომლებშიც თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში გამორიცხული
    იყო სონორ /რ ლ მ ნ/ თანხმოვანთა არსებობა: მათ შორის ყოველთვის ვოკა-
    ლური /ო უ ი/ ელემენტი იყო წარმოდგენილიბ.
    ამ ფონოლოგიური მოდელის მიხედვით გარდაიქმნება მეგრულში ყოვე-
    ლი ნასესხები სიტყვა რომელიც /რ ლ მ ნ/ სონორებს შეიცავს თანხმოვნის
    “მომდევნო პოზიციაში. C+ რ, ლ, მ. ნ კომპლექსის შეზცველ ნასესხებ სიტყვაში
    ხდება მეგრულისათვის უჩვეულო კომპლექსის გარდაქმნა სხვადასხვა ფონეტი-
    კური საშუალებებით, რათა მეგრული ფონოლოგიური მოდელისათვის დამა-
    ხასიათებელი მიმდევრობები შეიქმნას:

    1 რასაკვირველია, გარდა იმ მცირერიცხოვანი შემთხვევებისა, როდესაც სრულხმოვანო-


    ბას თავიდური თანხმოვანთკომპლექსის გასათიშავად გაჩენილი ანაპტიქსური ხმოვანი ქმნის
    (იხ, ზენოთ. გვ. 114 ”შნდ.).
    2 +C--V.პოზიციაში, საფიქრებელია, ქართველურის მხოლოდ ზანურ და სვანურ დია-
    ლეჭქტუო არეალში.
    1? ბემთხვევითი არ არის ის გარემოება რომ ეგრეთწოდებულ სრულხმოვან ფორმათა
    უმრავლესობა მეგრულ-კანურში /რ ლ მ ნ/ სონორებს შეიცავს წინამავალი ხმოვნით, რომლე–
    „ბიც თანხზოენის მომდევნო მარცვლოვანი ელემენტების ზანურ რეფლექსებს წარმოადგენენ.
    + გამონაკლისს ქმნიდნენ მხოლოდ ის იშვიათი შემთხვევები. როდესაც სონორი VC--V
    პოზიციაში იყო წარმოდგენილი და რომელიც, მაშასადამე, შესატყვისი უმარცვლო ელემენტი-
    „საგან იყო ზიღებული (ზდრ. კან. იზ მ ო ჯე· „სიზმარი“, იხ. ზემოთ, გვ. 121,).
    2-22
    1. ჩქამიერ თანხმოვანსა და სონორ თანხმოვანს შორის ანაპფიქსური
    ხმოვნის გაჩენით: ქართ. ბოთლ-ი>მეგრ. ბოთილ-ი: ქართ. ქლიბ-ი>მეგრ.
    ქგლიბ-ი: ქართ. ძმარ-ი>მეგრ. ძიმარ-ი: ქართ. ეშმაკ-ი>მეგრ. ეშიმაკ-ი;
    ქართ. პიტნა>მეგრ. პიტინა.
    2. კომპლექსში ჩქამიერი ან სონორი თანხმოვნის დაკარგვით: ქართ.
    აბრეშუმ-ი>მეგრ. არეშუმ-ი; ქართ. საბრალო
    > მეგრ. სარალო; ქართ. ლუკმა>
    =>მეგრ. ლუკა: .
    3. მეტათეზისით: ქართ. ფიქრ-ი>მეგრ. ფირქ-ი; ქართ. ვედრება > მეგრ.
    ვერდება: ქართ. აქლემ-ი>მეგრ. არქემ-ი; ქართ. ნისლ-ი>მეგრ. ნირსი: ქართ.
    წიგნ-ი> მეგრ. წინგ-ი: ქართ. კადნიერ-ი>მეგრ. კანდიერ-ი და სხვ!.
    ი,13. ჭანურში საერთო-ზანურისათვის დამახასიათებელი ფონოლოგიური
    მოდელი გარდაიქმნა მეორეული, საკუთრივ ჭანურისათვის დამახასიათებელი
    ფონეტიკური ცვლილებების შედეგად, რაც ბოლოკიდურ სონორ თანხმოვანთა
    წინ წარმოდგენილი ვოკალური ელემენტის ამოღებაში გამოიხატა, ელემენტისა,
    რომელიც რიგ ფორმებში ისტორიულად მარცვლოვან (+ლ "რ|) ელემენტთა
    ხარჯზე წარმოიქმნა; შდრ. ჭან. ჭუბურ-ი I ჭუბრ-ი „წაბლი“, თხომურ-ი | თხომ-
    -რ-ი „ბალღამი“ (ძვ. ქართ. თხრამლი), თოფურ-ი I თოფრ-ი „თაფლის, ჩილამრე
    „ცრემლი“ და სხვ. შდრ. აგრეთვე კიბირ-ი I კიბრ-ი (სადაც ამოღებულია
    პირველადი (ი)). ამგვარ ცვლილებათა შედეგად ჭანურში, მეგრულისაგან გან-
    სხვავებით, ისეთი ფონოლოგიური მოდელი ჩამოყალიბდა, რომელშიც დასაშ-
    ვებია სონორი /რ ლ მ ნ/ თანხმოვნების წარმოდგენა უშუალოდ ჩქამიერი
    თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში 1. ეს არის ძირითადად მიზეზი იმისა, რომ
    ჭანურის მიერ ნასესხებ ფორმებში 0+რ, ლ, მ, ნ კომპლექსები, როგორც
    წესი, არ განიცდიან იმ ცვლილებებს, რომლებიც მეგრულისთვისაა დამახასია-
    თებელი.

    10. მარცვლოვანი ელემენტები ანლაუტში თანხმოვნის წინ

    10.1, '/უ/ და /“ი/ სონანტთა დისტრიბუციული ანალიზის შედეგად გა-


    ირკვა, რომ თავეკიდურ პოზიციაში თანხმოვნის წინ (+--C) ეს ფონემები
    ვლი5დებოდნენ შესაბამისად მათი მარცვლოვანი |”უ) და (ი) ვარიანტების
    სახით. რამდენადაც ჩვენ სრული პარალელიზმი დავადასტურეთ საერთო-ქართ-
    ველურ დონეზე /“უ/ და /"ი/ სონანტთა მარცვლოვან ვარიანტებსა და მარცვ-
    ლოვან |”რ “დ ”მ ”6| ელემენტებს შორის C-–+L, C-––C და 1-C-–V პოზიციებში,
    მოსალოდნელია მარცვლოვან (“რ "დლ "მ %ნ) ელემენტთა გამოვლენა აგრეთვე
    1L-V პოზიციაში, ე. ი. ანლაუტში თანხმოვნის წინ. მთელი რიგი ისტორიუ-
    ლად დადასტურებული შეფარდებები საფუძველს გვაძლევს ამგვარი ელემენ-
    1 დრ, ს. უღენტი. ქართველურ ენათა წედარებითი ფონეტიკა, 1. თბილისი, 1960,
    გვ. 48 ფმდ.
    2? ამგვარი მოდელის ჩამოყალიბებისათვის კანურში ხელი უნდა შეეწყო ნაწილობრივ
    აგრეთვე ისეთ შემთხვევებსაც, სადაც წარმოდგენილი იყო VC--V პოზიცია უმარცელო («რ ლ
    #8 56) ელემენტებით (შდრ, კან, იზმო«%ე „სიზმარი“"),
    123
    ტების პოსტულირებისა აღნიშნულ პოზიციაში საერთო-ქართველურ დონეზე,.
    თუმცა ამ რიგის ფაჭტები შედარებით მცირერიცხოვანია და რეკონსტრუი-
    რებული ფორმები ზოგჯერ ვერ განისაზღვრება ცალსახად.
    10.2. +Lლდ:
    ძვ. ქართ. ლბ-ილ-ი: მეგრ. ლიბ-უ, ჭან. ლობ „დალბობა“; დოლობინუ
    ადაალბო“;1 ქართ, -ილ-: მეგრ.-ჭან. -უ შეფარდებისათვის იხ. ზემოთ, გვ. 93..
    სიტყვის ძირეული მორფემა წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო უხმოვნო
    ვარიანტის სახით, რაც, როგორც ზემოთ გექონდა აღნიშნული, ამ მორფო.
    ლოგიური ტიპის სახელთა სტრუჭტურულ თავისებურებას წარმოადგენს. ვოკა-
    ლური ელემენტი /ლ/ და /ბ/ ფონემებს შორის ისტორიულად დამოწმებულ
    მეგრულ-ჭანურ ფორმებში აიხსნება თავკიდური ელემენტის ოდინდელი მარცვ-
    ლოვნობით 1L-C პოზიციაში: უნდა გვქონოდა +ლბ->მეგრ.-ჭან. ლობ- || ლიბ-
    მარცვლოვანი |”ლ) ელემენტის ვოკალიზაციის შედეგად. ქართულში უმახვილო
    პოზიციაში მარცვლოვანმა |”ლ) ელემენტმა დაკარგა მარცვლოვნობა: ”ლბ-->ლბ-.
    მახვილიან პოზიციაში მარცვლოვანი (“ლ) ელემენტი ვოკალიზაციის შე-
    დეგად ქართულში ზანურის ანალოგიურ რეფლექსს იძლევა (ლო) მიმდევრო-
    ბის სახით. მარცვლოვანი (“ლ) ელემენტის ამგვარი განვითარება ქართულში
    სავარაუდოა ქართ. ლაშ-ი: მეგო. ლეჩქვ-ი, ჭან. ლეშქ-ი „ბაგე, ტუჩი" შეფარ-
    დებაში ? შემავალ ფორმათა შეპირისპირების საფუძველზე ქართულში დადა-
    სტურებულ ჰ-ლოშ-ნ-ი-ს ზმნასთან. ჰ-ლოშ-ნ-ი-ს ზმნა? ისეთსავე სტრუქტურულ
    მიმართებაშია ლაშ-ი სახელთან! როგორშიც ჰ-კრტ-ნ-ი-ს ზმნა ნი-ს-კარტ-ი
    სახელთან: სახელში წარმოდგენილი ძირეული ა ხმოვანი ამოღებულია -ნ-
    სუფიქსით ნაწარმოებ ზმნის ფუძეში (-კარტ- : კრტ-ნ-); მახვილიან პოზიციაში
    ორ თანხმოვანს შორის მოქცეულმა (”რ| ელემენტმა მარცვლოვნობა შეინარ-
    ჩუნა, რის შედეგადაც ისტორიული ხანის ქართულში (ორ) მიმდევრობა
    მივიღეთ: "კ'რტ-ნ-ი-ს>კორტ-ნ-ი-ს (იხ. ზემოთ, გვ. 104), სავსებით ანალო-
    გიურად ამისა, ლაშ-ი სახელში' წარმოდგენილი ძირეული ა ხმოვანი ამოღებუ-
    ლი უნდა იყოს -ნ- სუფიქსით ნაწარმოები ზმნის ფუძეში: ლაშ-: #ლშ-ნ-. ისტო-
    რიულად დადასტურებული ლოშ-ნ- ფორმის ახსნა, ვოკალური ელემენტით /ლ/
    და /შ/ ფონემებს შორის, ხერხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამოსავალ
    ფორმაში /შ/ ფონემის წინ თავკიდურ პოზიციაში მახვილის მატარებელ მარცვ-
    ლოვან I|”ლ) ელემენტს დავუშვებთ, რომლის ვოკალიზაციის შედეგად მივიღეთ
    ისტორიულად დამოწმებული ლოშ-ნ- ფუძე:”ლშ-ნ-->ლოშ-ნ-. ამგვარად, ამ.
    ფორმებშიც დადასტურებული ა : ო მონაცვლეობა ერთმანეთთან ეტიმოლო-·
    გიურად დაკავშირებულ მორფემებში (ლაშ-. ლოშ-ნ-), რაც არ უნდა ყოფი-
    ლიყო დამახასიათებელი ძირეული ხმოვნებისათვის ქართველურ ენებში, აიხს-:

    "არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 302-–303.


    ? იქვე, გვ. 51--52.
    3 საბას განარტებით, ლ ო შ ნ ა=ლოკა (მვეცთა მიერ).
    ბ საბას განმაოტებით, ლაში=პირის ქუედა ბაბე; ეს სიტყვა დიალექტებში იხმარება
    აგრეთვე „პირუტყვის ქვეითა ტუჩის“ მნიშკნელობით (არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი,.
    გვ. 51).
    124
    ნება ო ხმოვნის მეორეული წარმოშობით |”ლ| ელემენტის მარცვლოვნობის
    ხარჯზე. .
    ანალოგიური სტრუქტურული მიმართება ვლინდება ქართულში ნაყ-რ-
    (და-ნაყრ-დ-ას; ნაყროანი „უწესოდ გამძლომელი", საბა) და ნოყ- (ნო-ყ-ი-
    ერ-ი) ფუძეებს შორის. თუ სწორია ამ ფუძეთა აქ წარმოდგენილი ეტიმოლო-
    გიური დაკავშირება, ნოყ- ფუძეში უნდა გვქონდეს ერთადერთი ჩვენთვის
    ცნობილი ფორმა მარცვლოვანი (ნ, ელემენტით 1+L--C პოზიციაში: ნოყ-ი-
    ერ-<"ნყ-იდ-ერ-.
    10.3. ქართ. რვა: მეგრ. რუო | ბრუო, ჭან. ორვო! || ოვრო; სვან. არა ?;
    ჭანურისა და სვანურის მიხედვით ბუნებრივია ამოსავლად "რუა არქე-
    ტიპი ვივარაუდოთ მარცვლოვანი (+რ|) ელემენტით ანლაუტში /“ე/ სონანტის
    „უმარცვლო |#ე) ვარიანტის წინ. (-რ) ელემენტის ოდინდელი მარცვლოვნობა
    ასახულია ჭანურის პროთეტული ო და სვანურის პროთეტული ა ხმოვნით:
    ”როაკ>ჭან. ორვო, სვან. ”არჟა >არა. სვანურში მარცვლოვანი (რ) ელე-
    „მენტის ხარჯზე განვითარებული ხმოვანი ამ შემთხვევაშიც იძენს მომდევნო
    ხმოვნის ტემბრს (შდრ. ზემოთ, ”ც,ხრა>სვან. ჩხარა და მისთ.); ქანურ ფორ-
    მაში განვითარებული ხმოვნის ტემბრი, როგორც მოსალოდნელი იყო, იმეო-
    რებს ფუძისეული ხმოვნის ტემბრს, მიღებულს ზანური ხმოვანთგადაწევის შე-
    „დეგად: ”რუა>"რჟუო>ორვო.
    ქართ. რვა ფორმა უნდა მომდინარეობდეს ამოსავალი “რუა ფორმისა-
    გან |+რ) ელემენტის გაუმარცვლოებით უმახვილო პოზიციაში: #რლა >რვა,
    %რუა ფუძის შემთხვევაში საქმე გვაქვს ისეთ ფორმასთან, რომელშიც თავ-
    კიდურ მარცვლოვან |”რ) ელემენტს მოსდევდა არა საკუთრივ თანხმოვანი,
    არამედ /ე/ სონანტი, რომელიც, როგორც ცნობილია, ვლინდებოდა ორი
    -ევარიანტის სახით: როგორც მარცვლოვანი (|”უ; და უმარცვლო |”ჟ). ჯრ ელე-
    მენტის მიმართება /”უ/ სონანტთან დამოკიდებული უნდა ყოფილიყო იმაზე,
    -თუ რომელი ვარიანტის სახით იყო წარმოდგენილი ეს უკანასკნელი: უმარცვ-
    ლო |“4) ვარიანტის შემთხვევაში თავკიდურ ელემენტად მარცვლოვანი |”რ|
    უნდა გვქონოდა, მარცვლოვანი (#უ) ელემენტის შემთხვევაში--შესატყვისი
    უმარცვლო |”რ|)| ელემენტი. ამგვარად, /#უ/ სონანტის ასეთი ორმაგი ბუნების
    "წყალობით ჯერ კიდევ ქართველურ დიალექტთა. ერთიანობის ეპოქისათვის
    ჩვენ ერთგვარი დუბლეტების არსებობა უნდა ვივარაუდოთ: "რუა (მარცვ-
    „ლოვანი |+რ| ელემენტითა და მომდევნო სონანტის უმარცელო ვარიანტით)
    „და “რუა (უმარცვლო |+რ) ელემენტით და მომდევნო სონანტის მარცვლოვანი
    ვარიანტით). სწორედ ამ რუა არქეტიპს უნდა ემყარებოდეს მეგრულში ისტო-
    -რიულად დადასტურებული რუო, ბრუო 31 ფორმები.
    მარცვლოვანი |I”რ) ელემენტისა და მომდევნო სონანტის უმარცვლო (“|
    „ვარიანტის შემცველი ამოსავალი ფორმის პოსტულირებას საერთო-ქართველურ

    + დამოწმებულია ნ. მარის გრამატიკაში (იხ. / /ძ.V. #თM. I3.. გვ. 176).


    2 არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლექსიკონი, გე. 217.
    ბ1ბრუო ფორმა დასტურდება ზუგდიდურ-სამურზაყანულში (იხ. II. IL M III M#MX30,
    4 8თM. #VM2გ/. #2., გვ. 310): აქ თავკიდური ბ ფონეტიკური დანართია: რ უო>ბრუო (იხ.
    არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე. 217).
    125
    დონეზე ჭანურისა და სვანურის მონაცემები უქერენ მხარს, რასაც არსებითი.
    მნიშვნელობა აქვს, რადგანაც ჩვენთვის მისაწვდომი პერიოდის მანძილზე სვა-
    ნურსა და ჭანურს ერთმანეთთან უშუალო კონტაქტები არა ჰქონიათ.
    10,4. +-მC:
    თავკიდური მარცვლოვანი ელემენტის გაუმარცვლოების პროცესი ისტო.
    რიულ ქართველურ ენებში მეტად დამახასიათებელი უნდა ყოფილიცო |”მ|
    ელემენტისათვის, რომელიც აღნიშნულ პოზიციაში მორფოლოგიური ღირე-
    ბულების ერთეულს წარმოადგენდა:
    ქართ. მჭედ-ელ-: მეგრ. ჭკად-უ; სვან მგშკიდ:
    ეს სიტყვა წარმოშობით ნაზმნარი სახელია. მ- აქ მიმღეობის საწარმოე-
    ბელი პრეფიქსეა. ცხადია, ის მეგრულ ფორმაშიც უნდა გვქონოდა და მოე-
    კვეცა, რაც ამ აფიქსმი წარმოდგენილი ელემენტის გაუმარცვლოებით უნდა:
    აიხსნას. სამაგიეროდ, სვანური აღნიშნული პრეფიქსის მარცვლოვან ვარიანტს.
    უჭერს მხარს.
    სვანურის ჩვენების საფუძველზე შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ აღნიშნული
    პრეფიქსი თანხმოვნისწინა პოზიციაში თავდაპირველად მარცვლოვანი იყო,
    უმახვილო პოზიციაში (-მ) ელემენტმა დაკარგა მარცვლოვნობა როგორც
    ქართულში, ისე მეგრულში.
    ამ პროცესისათვის მნიშვნელოვნად უნდა შეეწყო ხელი იმ გარემოებას,
    რომ აღნიშნული პრეფიქსი გვხვდებოდა ხმოვნებისწინა პოზიციაშიც, სადაც-
    იგი, უეჭველია, უმარცვლო (”მ| ელემენტის სახით იქნებოდა წარმოდგენილი,
    ამგვარი ფორმების გავლენით პრეფიქსის უმარცვლო |“მ) ელემენტიანი ალო-
    მორფი უნდა გავრცელებულიყო ისეთ ფუძეებზედაც, რომელნიც ანლაუტში-
    თანხმოვანს გვიჩვენებდნენ.
    ამ მოსაზრებას უნდა ადასტურებდეს ქართ. -მშო<7%მ-შუ-ე: მეგრ სქუა:
    სვან. გმსგე I სგე შეფარდებაში შემავალი ფორმები.
    საგულისხმოა, რო? სვანურში გვაქვს როგორც გმსგე, ისე სგე. რაც.
    თითქოს ერთგვარ მერყეობაზე მიუთითებს თავკიდურ ელემენტში: გმსგე<
    %მსქუ-ე, მაგრამ სგეი<7Xმ-სქუ-ე, ამოსავალი (”მ) ·ელემენტის გაუმარცვლოებით-
    და მისი შემდგომი მოკვეცით: +მ-სქუ-ე >%მ-სქუ-ე:2>"სქუ-ე> სგე 1.
    თავკიდური |”მ) ელემენტის მარცვლოვნობას უნდა ემყარებოდეს სვა-
    ნურში აგრეთვე მ2ჟ II მიჟ ფორმა, რომლის შესატყვისებია ქართ. მზე: მეგრ..
    ბჟა, ჭან. მჟ-ორ-ა | მჟ-ურ-ა?. სვანური ფორმის მიხედვით არქეტიპად ”მზ,ე,
    ვარიანტი უნდა ვივარაუდოთ უმახვილო მარცვლოვანი (L”მ|) ელემენტით (+--–C
    პოზიციაში), რომელმაც გაუმარცვლოება განიცადა ქართულსა და მეგრულ-
    პანურში: +მზ,ე>>ზან, ”მჟა>მეგრ. ბჟა; სვანურში (”მ| ელემენტის ვოკალიზა-
    ციის შედეგად მივიღეთ |მგ) მიმდევრობა. მახვილის თავკიდურ მარცვალზე,
    გადანაცვლებას შედეგად მოჰყვა ბოლოკიდური ხმოვნის მოკვეცა და ღია-

    1 ამგვარი მერყეობა IMმ) ელემენტის მარცვლოვნობა-უმარცვლობაში დიალექტურად


    უნდა ყოფილიყო შეპირობებული, ზოგი დიალექტი მხოლოდ ერთ ვარიანტს იცნობს: მაგ.,
    ბალსზემოურში გვაქვს ს გეი, ხოლო გმ ს გე არ დასტურდება,
    ? არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 202.
    126
    მარცვლიანი ფორმის დახურულ-მარცვლიანად წარმოდგენა-–პროცესი, რომე-
    ლიც მეტად დამახასიათებელია ისტორიული ხანის სვანურისათვის (იხ, ზემოთ,
    გვ. 117).
    მარცვლოვან |Xმ) ელემენტზე თავკიდურ პოზიციაში მიუთითებენ თითქოს
    ისეთი სვანური წარმოებანი, როგორიცაა; მუ-შუან „სვანი- (<9%მ-შდან-ი),
    მგ-ზან „მეგრელი“ (<7მ-ზან-ი) და მისთ.
    ამგვარად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ თავკიდურ პოზიციაში თანხმოევ-
    ნის წინ საერთო-ქართველურ დონეზე წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო მაო-
    ცვლოვანი |#მ| ელემენტი, რომელმაც ისტორიული ხანის ქართველურ ენებში
    სხვადასხვა მიზეზების გამო გაუმარცვლოება განიცადა. აღნიშნული ელემენტის
    მარცვლოვნობის კვალი შემონახული აქვს ნაწილობრივ სვანურს, თუმცა აქაც
    დამოწმებულ ფორმათა ასახსნელად ზოგ შემთხვევაში 1L--C პოზიციაში ამო-
    სავლად უმარცვლო (”8მ| ელემენტის დაშვება გვიხდება შესატყვისი მარცელოვანი
    ელემენტის პარალელურად !. გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა, როზ ამ
    მხრივ ერთგვარ დიალექტურ მერყეობასაც ჰქონოდა ადგილი. გასათვალისწინე-
    ბელია აგრეთვე სინტაქსური ფონეტიკის შესაძლო გავლენაც: შეიძლება ვივა-
    რაუდოთ, რომ 1C-C პოზიციაში მარცვლოვანი |”მ|)| და შესატყვისი უმარ-
    ცვლო |”მ) ელემენტის გამოვლენა დამოკიდებული იყო იმაზე, თუ რა ფონემა
    იყო წარმოდგენილი წინამავალი სიტყვის აბსოლუტურ ბოლოში -– ხმოვანი (ან
    მარცვლოვანი სონანტი), თუ თანხმოვანი (ან უმარცვლო სონანტი). პირველ
    შემთხვევაში 1L–-C პოზიცია შეიცვლებოდა V-C პოზიციით, რომელშიც
    გვექნებოდა უმარცვლო ("მ| ელემენტი, მეორე შემთხვევაში +C–-0C0 პოზიცია ·
    შეიცვლებოდა C-–-C პოზიციით, რომელშიც წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო
    შესატყვისი მარცვლოვანი |+მ|) ელემენტი.
    ამგვარ დიალექტურ და სინტაგმატურ თუ პარადიგმატულ მერყეობას
    მარცვლოვანი |”მ) და შესატყვისი უმარცვლო (%მ) ელემენტის გამოვლენაში·
    თავკიდურ პოზიციაში თანხმოვნის წინ შედეგად მოჰყვა პრეფიქსულად გაზო-
    ყენებული ელემენტის უნიფიცირება; ამ პრეფიქსის შემცველ ფორმებში თან-
    ხმოვნის წინა პოზიციაში გავრცელდა უმარცვლო ვარიანტი შესატყვისი მარ-
    ცვლოვანი |“მ) ვარიანტის ხარჯზე; აღნიშნული პრეფიქსი წარმოდგენილ ივნა
    მხოლოდ უმარცვლო ”მ- ელემენტის სახით, რომელმაც ისტორიულ ქართვე-
    ლურ ენებში თითოეული ენისათვის დამახასიათებელი ცვლილებები განიცადა ?,
    1 ის სვანური ფორმები, რომელნიც ამოსავლად მარცვლოვან წ#მ) ელემენტს გულისხმო-
    ბენ ანლაუტში, თაეკიდური /მ/ ფონემის მეხობლად ნეიტრალუო გ ხმოვანს წარუოგვიდგენე§5
    და არა სრული წარმოების ო, ე, ა ხმოვნებს, როგორც ეს მარცელოვან ელემენტთა ვოკალი-
    ზაციის შედეგად დასტურდება სხეა პოხიციებში. ეს ერთგვარად ამცირებს სვანურის მონაცე-
    მების მნიშვნელობას მარცვლოვანი (#2) ელემენტის პოსტულირებისათვის თავკიდურ პოზიციაში,
    რამდენადაც გ ხმოვანი ზემოთ განხილულ სვანურ ფორმებში შეგვეძლო განგვეხილა აგრეთვე
    როგორც შედარებით გვიან წარმოქმნილი თაეკიდური თანხნოვანთკომპლექსის გასაყარი ვოკა–
    ლური ელემენტი, რაც მეტად დამახასიათებელია სვანურისათვის. ასეთ შემთხვევაში ჩვენ უდა
    დაგვეშვა თაეკიდური (”მ) ელემენტის გაუმარცვლოება სვანურში (ისე როგორც ქართულსა და
    მეგრულ-ჭანურში) და ამგვარად წარმოქმნილი თაეკიდური "მC თანხმოვანთკომპლექსის შე-
    მდგომი გათიშვა ანაპტიქსური წარმოშობის ნეიტრალური გ ხმოვნით,
    1 შდრ. პირეელი სუბიექტური პირის Xტ- პრეფიქსის ბედი ქართველუო ენებოიო (იხ.
    ზემოთ, გე. 51). '
    127
    11. უმარცვლო (რ ლ მ ნ) ელემენტები

    11.1 მარცვლოვანი (“რ Xლ %მ Xნ|) ელემენტების გამოვლენა ემყარებოდა


    ქართველურ ენათა შორის ისტორიულად დადასტურებულ ფონემურ შესა-
    ტყვისობათა ანალიზს, ამ შესატყვისობათა დიაქრონიული ინტერპრეტაციის
    საფუძველზე აღდგენილ იქნა საერთო-ქართველურ დონეზე მარცვლის შემქმ-
    ნელი ელემენტები, რომელთა კანონზომიერი რეფლექსები ისტორიულ ქართ-
    ველურ ენებში ჩამოყალიბდა არსებულ შესატყვისობათა სახით სონორ თანხ-
    მოვნებს შორის, ამ ელემენტთა დისტრიბუცია განისაზღვრებოდა :#--0,
    C-2>+, C-C და (დიალექტურად) :LC– V პოზიციებით.
    რა ვითარება აღდგება ამ თვალსაზრისით ისტორიულად დადასტურებულ
    სონორ თანხმოვანთათვის დანარჩენ პოზიციებში, სახელდობრ ისეთ ფონე-
    ტიკურ გარემოცვაში, რომელიც საკუთრივ ხმოვანთა მეზობლობით განისაზ-
    ღვოება, ე. ი. 4L-V, V--V, CV-–-C და V--++ პოზიციებში?·
    ისტორიულად დადასტურებულ ქართველურ ენათა ერთობლივი ჩეენება
    იმის სასარგებლოდ მეტყველებს, რომ აღნიშნულ პოზიციებში საერთო-ქართ-
    ველურ დონეზე წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო მხოლოდ უმარცვლო |“რ %ლ
    ”მ “ნ|) ელემენტები, ე. ი. ელემენტები, რომელნიც მოკლებული იყვნენ
    მარცვლის შექმნის უნარს; მარცვალს ამგვარი სტრუქტურის ფორმებში მხო-
    ლოდ ხმოვანი ფონემები ქმნიდნენ. ეს უმარცვლო |”რ #ლ Mმ 7ნ) ელემენტები
    გვაძლევენ ისტორიულ ქართველურ ენებში რეფლექსებს” სონორ /რლმნ/
    თანხმოვანთა სახით ყოველივე ვოკალური დანართის გარეშე, რაც აღნიშნულ
    პოზიციებში ამ ამოსავალ ელემენტთა კონსონანტურ ბუნებას ამჟღავნებს:
    11.2. 4C--V1:
    ქართ. მაჩვ-ი : მეგრ. მუნჩქვ-ი, ჭან. მუნჩქი:
    ქართ. მამალი : მეგრ. მუმულ-ი;
    ქართ, ·მმატყლ-ი„ : ზშეგრ. მონტყორ-ი: სვან. მატყ;
    ქართ. მატლი : შეგრ.-ჭან. მუნტურ-ი: სვან, მგტ;
    ქართ, მამა :. მეგრ. მუმა: სვან. მუ;
    "ქართ. პრეფ. ნა- : მეგრ.-ჭან. პრეფ. ნო- : სვან. პრეფ. ნა-;
    11.3. V-–-V:
    ქართ. მამა : მეგრ. მუმა;
    ქართ, ღამე :. ჭან. ღომა „გუშინ“, მეგრ. ღუმა „წუხელ“;
    ქართ. ენა : ჭან. ნენა, მეგრ. ნინა : სვან. ნინ<-%ნინა;
    ქართ. ვენავი : მეგრ.-ჭან. ბინეხ-ი;
    V-V პოზიციას უტოლდება აგრეთვე V-ი გარემოცვა, სადაც -ი /"0/
    სონანტის მარცვლოვან ვარიანტს წარმოადგენს.
    " უმაოცვლო '(Mლ) ელემენტის რეფლექსებისათვის აღნიშნულ პოზიციაში იხ. ზე-
    მოთ, გვ. 74.

    128
    +1.4, V-X?
    ქართ. ერთ-ი : მეგრ.-ჭან. ართ-ი;
    ქართ. სავარძელ-: ჭან, ორძო „სკამი%:
    ქართ. ღერღედ-ი; მეგრ. ღორღონჯ-ი, ჭან.ღორღოჯ-ი, სვან. ღარ-
    ღად „ბატი“:
    ქართ. ფერვჯ-ი: სვან., უშგ. ბარვ „ნაბიჯი“ (ბზ. 255, ლშხ. პავ,
    ლნტ. ბავ):
    ქართ. მა-რჯუ-ენ-ე: მეგრ. მა-რძგვ-ან-ი: სვან. ლე-რსგუ-ენ;
    ქართ. ანწლ-ი: მეგრ.-ჭან. ინქირ-ი: სვან. განჭუ;
    ქართ. ნემს-ი: ჭან. ლემშ-ი;

    სვანურში მ V--C პოზიციაში ნ'ში გადავიდა: ეს პროცესი დღესაც


    მოქმედებს სვანურში: შდრ. მეკუშდე „მოკლე“, აქედან ლშხ. ა-ნკრშდ-ე
    „ამოკლებს“. ·
    ქართ. ვ-ა-მჭობ (<%ვ-ა-მვჭუ-ებ): სვან., ლშხ. ხრ-ა-ნვჭრ-ემ „ვაქცევ“: შდრ.
    ქართ. ზა-მთ-არ-ი: სვან., ლშხ. ლუ-ნთ, სადაც “მ>წნწ თანხმოვნის წინ მარცვ-
    ლოვანი სონანტის მომდევნო პოზიციაში,
    11:5. V-- 4:
    ქართ, ვან- (მო-ვ-ვან): სვან. ვან- (ო-ვჭან „მოვხანი“);
    ქართ. ვაბ-ამ (შდრ. ნ. უწყვეტ. ძვ. ქართ. კაბ-ემ-დ-ი):
    სვან. ხრაბ-ემ:

    11,6. ზოგჯერ ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში ადგილი აქვს


    უმარცვლო ელემენტთა მონაცვლეობას ქართველური დიალექტების მიხედვით:
    ქართ. მტილ-ი; ჭან. ო-ნტულ-ე, მეგრ. ო-რტვინ-ი: სვან. ჰა-რტამ „ბოს-
    ტანი“; მ>ნ დენტალის წინ ჭანურში ადვილად აიხსნებს როგორც ნაწი-
    ლობრივი ასიმილაცია: მეგრულსა და სვანურში ნ”ს რ'თი შეცვლის კომბინა-
    ტორული საფუძველი ნათელი არ არის.
    'Xნ | წლ მონაცვლეობა (საფიქრებელია, კომბინატორული ხასიათისა) თავ-
    კიდურ პოზიციაში, რაც საერთო ზანურ-ქართული ეპოქიდან უნდა მომ-
    დინარეობდეს, წარმოდგენილია ისეთ ფორმებში, როგორიცაა ქართ. ნემს-ი:
    ჭან. ლემშ-ი, მეგრ. ლეფშ-ი; ქართ. ნედლ-ი: მეგრ. ლადირ-ი, ჭან. ლარდ-ე;
    ქართ. ნერწყუ-ი: მეგრ. ლერვჭქყვა 1.

    1 უმარცვლო (Xლ) და («რო) ელემენტთა რეფლექსებისათვის აღაიზნულ პოზიციაში იხ.


    'ზემოთ. გვ. 88 შმდ.
    9 შდრ, საპირისპირო მოვლენა ქართულ დიალექტებში: კახ ნი ტრა<ლიტრა (იხ,
    ა, მარტიროსოვი, გრ, იმნაიშვილი, ქართული ენის კახური დიალექტი, თბილისი,
    1956, გე. 45), რაჭ. წენი<წელი (იხ. შ. ძიძიგური, ძიებანი ქართული დიალექტოლო–
    გიიდან, თბილისი, 1954. გე. 220); შდრ, აგრეთვე სვან. ლიც „წყალი“, რომელიც ზოგ დია–-
    ლექტში ნი ც ფორმით არის წარმოდგენილი,

    9, თ. გამყრელიძე. გ, მაჭავარიანი 129


    12. თავკიდური (ლ) ელემენტი სვანურში

    15.1. თავკიდურ სვანურ |ლ|) ელემენტს მთელ რიგ ფორმებში. შეეფარ-


    დება ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში არა (ლ), როგორც ეს მოსალოდნელი.
    იყო სონორთა შესატყვისობის ზემოთ დადგენილი ფორმულების მიხედვით,
    არამედ ისეთი ფონოლოგიური ოდენობები, რომელნიც არ შემოდიან სონორ
    ფონემათა ჯგუფში:
    სვან. 7+ლ-: ქართ. 3Lს-: ზან. დ (ნული).
    აღნიშნული შეფარდება განსაკუთრებით პრეფიქსულ მასალაში იჩენს
    თავს: სვან. (ლა-)|-–ქართ. (სა-|--ზან. (ო-) შდრ. ქართ. სა-სუმ-ელ-ი: მეგრ.
    ო-შუმ-ალ-ი: სვან, ლა-თრ-ა „სასმისი“ ან „ადგილი, სადაც სვამენ“ !; ; ქართ.
    სა-ქათმ-ე: მეგრ. ო-ქოთომ-ე: სვან, ლ» ქთალ-ირ და მრავალი სხვა.
    ეგევე შეფარდება დასტურდება მასდარისა და განყენებულ სახელთა
    საწარმოებელი ქართული |(სი-) პრეფიქსის შემთხვევაში რომელსაც ჭანურში
    ი-/ე- შეესატყვისება (ქართ. სი-ზმარ-ი: ჭან. ი-ზმოჯე | ე-ზმოჯა), ხოლო სვანურ-
    ში ფუნქციურად (ლი-) პრეფიქსი ეტოლება: შდრ. ქართ. სი-მღერ-ა, სი-ხარულ-ი,
    ხი-მაღლ-ე და მისთ. და სვან. ლი-სყ-ი „კეთება“, ლი-მარ-ე „მზადება“,
    ლი-ვედ „მოსვლა", ლი-მარ „კაცობა“, ლი-გემ „აგება“ და სხვ. :
    სვანურს მოეპოვება აგრეთვე (ლე-, პრეფიქსი რომლის ეკვივალენტად
    ქართულში ჯ"სე-, ზანურში ”ა- პრეფიქსს მოველით, თუმცა ამგვარი პრეფიქ-
    სები ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში უდავო მაგალითებით არ დასტურდება.
    აღნიშნული ლე- პრეფიქსი იხმარება ლა- პრეფიქსის პარალელურად, უმთავ-
    რესად მყოფადის მიმღეობის საწარმოებლად: ლა-თრ-ა „სასმისი“-–-ლე-თრ-ე
    „სასმელი“, ლე-ვნ-ი „სახნავი“, ლე-ტხ-ე „დასაბრუნებელი“ და სხვ?.
    სვანეთის ტოპონიმიკაში ლე- პრეფიქსის ფართო გამოყენება გვიჩვენებს,
    რომ ძველად ლე- პრეფიქსის მნიშვნელობა არსებითად ემთხვეოდა ლა- პრე-
    ფიქსის მნიშვნელობას 1.
    წ შეფარდება ქართ. ს: ზან. C: სვან. ლ თავს იჩენს სხვა შემთხვევაშიც;
    ქართ. სძე: მეგრ.-ჭან. ბჟა I მჯა (<-%ჯა?): სვან. ლგჯე; ძვ. ქართ. სთ-ავ-ს :.
    სვან. ა-ლთ-ე, აორ. ან-ლეთ-ე წ.

    1 სვან, -თრ- ეტიმოლოგიურად იგივე ძირია, რაც ქართულ „თრობა" ხმნაზი გეაქვს.
    (ა. შანიძე).
    2. ვ. თოფურია, სვანური ენა. I. ზმნა, თბილისი, 1931, გვ. 221 შმდ.
    3? შდრ. არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ. 213 შმდ. ლე- პრეფიქსი
    საკმაოდ ფართოდ არის გავრცელებული სამეგრელოს ტოპონიმიკაშიც. ი. ყიფშიძეს ეს პრეფიქსი
    სამართლიანად მიაჩნია მებრულში სგანურიდან შეთვისებულად (იხ. მისი / 00#X. #ILM2/. #3.
    ზვ. 272). შემთხვევითი არ უნდა იყოს ის გარემოება რომ ლე- პრეფიქსი უცხოა ჭანურისა-
    თვის, რომელსაც სვანურთან ჩვენთვის ცნობილი ისტორიის მანძილზე უშუალო კონტაქტი არა
    ჰქონია, ზანურის მეგრული დიალექტისათვის, უფრო ზუსტად მეგრული არეალის გარკვეული
    ნაწილისათვის, შეიძლება ვივარაუდოთ სვანური სუბსტრატის არსებობა.
    - ბ" ბ/მ ელემენტების მეორეული განვითარებისათვის ამ ფორმებში იხ. არნ. ჩიქობავ.,
    “შშედარ, ლექსიკონი, გვ. 94.
    " სვანურის მიხედვით ქართული სთ- ძირის პირველადი სრული სახე აღდგება როგორც
    #სეთ-, რომელსაც სვანურში კანონხომიერად ლეთ- ფორმა შეეფარდება.
    130
    195.2. აღნიშნული ფონემური შეფარდების ისტორიული ინტერპრეტაცი-
    ისათვის საჭიროა უფრო დეტალურად განვიხილოთ საკითხი ქართული /ს/
    ფონემის შესატყვისებისა ზანურსა და სვანურ დიალექტებში.
    ცნობილია, რომ ქართული ს ფონემის შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში
    დასტურდება შ და ს. პირველ შემთხვევაში საქმე გვაქვს საერთო-ქართველური
    /"ს,/ ფონემის რეფლექსებთან შესაბამისად ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში,
    მეორე შემთხვევაში –საერთო-ქართველური /"ს/ ფონემის რეფლექსებთან 1.
    ქართული ს ფონემის აღნიშნულ შეფარდებათა გვერდით მეგრულ-ჭანურ-
    ში თავს იჩენს აგრეთვე შეფარდება ქართ. ს: ზან. თ (ნული):
    შდრ. ქართ. სახლ-ი: ჭან. ოხორ-ი
    სავსე: ჭან. ოფშა
    საჭმელი: მეგრ. ოჭკომალ-ი
    სიზმარი: ჭან. იზმოჯე II ეზმოჯა
    სესხ-ი : მეგრ. ესხერ-ი „ნასესხები, სესხებული“ ?
    სძე: მეგრ.-ჭან. ბჟა | მჯა.
    თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს, რომ ამ შეფარდებას გეიჩვენებს მეტად
    პროდუქტიული პრეფიქსი ქართ. სა-: მეგრ.-ჭან. ო- (შდრ. ქართ. სა-ვს-ე: ჭან.
    ო-ფშ-ა, ქართ. სა-ჭმ-ელ-ი: მეგრ. ო-ჭკომ-ალ-ი), ცხადი გახდება, რომ სათანადო
    მაგალითების რიცხვი შეიძლება მნიშვნელოვნად გავზარდოთ.
    როგორ უნდა აიხსნას ამგვარი შეფარდება ქართულსა და მეგრულ-ქჭანურს
    შორის; რატომ გვაქვს ერთის მხრივ ქართ. ხ- : ზან. ს და შ, ხოლო მეორე,
    მხრივ ქართ. ს : ზან. ფ21.
    1 IL.M/. Mგზგიასის!ესნI, 067) 06X იიძიX CII6((.18MIIIMხ(X CI1II00MI)I100 IL 00009 0(1MCV)
    86 M0/)I)I60#4ხსხCMIIX #3ხ(M0X (XXV MC67MVI200XMIII #09C0600 800008600, XMC00#8ე. 1900).
    2 არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გე. 100.
    ' აღნიშნული შეფარდების ახსნის ცდა მოცემული აქვს რამდენსამე მკვლევარს. ნ. მა–
    რის აზრით (იხ. მისი C)1/006#40MI6 #3ხIMთ 6ი!'000M M0/020ჩ!!! #47X0.MVCMII0CMIIX M+#IIM0-
    ირნსთ3MხLX M0მI!!00L II0 0თCMIMხL# #0060!I40CM020 M3MM03M0MVI: 36IIIICLIM 800ი1. CIII90#.
    #V0CM. #4I)X0604. (26!(6CM0ი, XXII, 19I#, გვ. 37), ამგვარ შემთხვევაში მეგრულ-ქანურში
    უნდა ვივარაუდოთ დაკარგვა შ ბგერისა რომელიც ქართული ს”'ს კანონზომიერი შესატყვისი
    იქნებოდა, შუა საფეხურად ნ. მარს დაშვებული აქვს C :ქართ. სახლი : ვან, #შოსხორ-ი>
    +ოხორი>ოხორ-ი. ი. ყიფშიძე (/ იი.V, #IM2ი. M3., ბე. 228, 292) მეგრულ-ჭანური
    ო- პრეფიქსისათვის ამოსავლად #დო- ფორმას ვარაუდობს: ოხორ-ი<#+დოხორ-ი (შდრ.
    მეგრ. დოხორ-ე „სასახლე”), მაგრამ თავკიდური დ-ს დაკარგვა მეგრულ-კანურისათვის არ
    არის დამახასიათებელი.
    ვ. თოფურიას წარმოდგენილი აქვს ამ შეფარდების მორფოლოგიური ახსნა (იხ.
    მისი: ხმოვანთავსართოვანი სახელები: თ. ს. უ. შრომები, X XX/I ხ, 1947, გე. 458 შმდ.). ავტო-
    რის აზრით, ქართ. ს ა-, #ს ე-, სი- პრეფიქსები იშლება თანხმოვნით და ხმოენით ელემენტებად.
    თანხმოვნითი ელემენტი ამ პრეფიქსებში ნივთის კატეგორიის ფორმანტია, ხმოვნითი ელემენ-
    ტები––მადერივატებელი ფოთრმანტები. რამდენადაც ქართ. სა- პრეფიქსის ფარდად მეგრულ-
    კანურში ო- ფორმანტს ვადასტურებთ, ვ. თოფურიას აზრით, შესატყვისობის არსებობა უნდა
    ვივარაუდოთ მხოლოდ ხმოვნითს ელემენტს შორის, ხოლო თანხმოვნითი ელემენტი (კლასის
    ნიშანი) მეგრულ-კანურში ამგვარ შევთხვევებში არც უნდა გვქონოდა.
    არნ. ჩიქობავას მიხედვით (ის. მისი /#007I00/1ხCMIM6 #3ხ(MII, IX ((CII00:,M0CMIIL
    აიი”ი6 I 0იძ6MII! #IIM20!)CIIIM06MIIII 06VM: იკე, II, 1948, გვ. 265: მისივე, გრამატი-
    კული კლას-კატეგორია და ზმნის უღვლილების ზოგი საკითხი ძველ-ქართულში: იკე, V, 1953.
    131
    ქართ. ს--ზან. თ შეფარდების პოზიციური ანალიზისას ირკვევა, რომ
    ქართულ ს ფონემას მეგრულ-ჭანურში >: (ნული) მხოლოდ სიტყვის თავკიდურ
    პოზიციაში შეეფარდება. ყველა დანარჩენ პოზიციაში ქართული ს ფონემის
    შესატყვისად აქ კანონზომიერად ს ან შ ფონემა დასტურდება. ეს გარემოება
    უკვე საფუძველს გვაძლევს ქართ. ს--ზან. 2, შეფარდებაში პოზიციური მიზე-
    ზები ვეძიოთ და ეს შეფარდება განვიხილოთ როგორც რეგულარულ ქართ.
    ს--ზან. ს ან ქართ. ს-–ზან. შ შესატყვისობათა პოზიციურად შეპირობებული
    სახეობა. მაგრამ ქართ. ს--ზან. ს და ქართ. ს--ზან. შ შესატყვისობათაგან
    რომლის პოზიციურ ვარიანტად უნდა იქნეს მიჩნეული ქართ. ს-ზან. თ შე-
    ფარდება? ამის გარკვევა შესაძლებელია მხოლოდ იმ ფონეტიკურ გარემოცვათა
    გათვალისწინებით რომლებშიც აღნიშნულ შეფარდებებში წარმოდგენილი
    ერთეულები გვხვდება შესაბამისად ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში.
    ნულ-ფონემა /C/ მეგრულ-ჭანურში ისეთი ქართული ს ფონემის ფარდადღ
    დასტურდება, რომელიც წარმოდგენილია სიტყვის თავში ა და ე ხმოვან ფო-
    ნეზათა წინ; ქართული (+Lსა), I+-სე) მიმდევრობათა შესატყვისად მეგრულ-
    ჭანურში გვაქვს (+Cო|, I++ა): ქართ. სახლ-ი: ჭან. ოხორ-ი; ქართ. სესხ-ი: მეგრ.
    ესხერ-ი1.
    თავკიდურ ქართულ |+LCსა1, ((8-სე) მიმდევრობებს შეგრულ-ჭანურში შე-
    იძლება შეესატყვისებოდეს სავსებით კანონზომიერად აგრეთვე (+Lსო|, |+-სა|
    მიმდევრობები:
    ქართ, სამ-ი: მეგრ.-ჭან. სუმ-ი–”სომ-ი; შდრ. სვან. სემ-ი;
    » სერ-ი: შეგრ.-ჭან. სერ-ი „ღამე“
    < ”სარ-ი 2;
    „» სელ-ი: ჭან. სუ <პ%სა<5 3.
    ! სულ სხვა სურათი ვლინდება ამ თვალსაზრისით ქართ. ს--ზან, შ შესა-
    ტყვისობის შემთხვევაში. არ დასტურდება არც ერთი მაგალითი, სადაც თავ-
    კიდურ ქართულ |1+ჯხხა|), (++სე| შიმდევრობას მეგრულ-ჭანურში თეორიულად
    მოსალოდნელი (|+(შო|, (+L-შა) მიმდევრობა შეეფარდებოდეს ბ. ეს ფაქტი გადამ-
    "წყვეტია ქართ. ს-– ზან. დ შეფარდების ფონოლოგიური ინტერბრეტაციისათვის.

    გე. 59), შეფარდება ქართ. ს: ზან. (7 (ნული) აიხსნება იმით, რომ ამოსავალი ამგვარ შემთხვე-
    ვაში იყო არა 9, არამედ მისგან განსხვავებ ნული ბგერითი ერთეული, გარდამავალი ტიპის
    ბგერა 3 II ს, რომელიც ქართულში ს”დ ჩამოყალიბდა, ხოლო ზანურში 8 მოგვცა; ეს უკანასკნე-
    ლი აქ შემდგომ დაიკარგა, გაურკვეველი რჩება ოღონდ პოსტულირებული #3 II ს ბგერის ად-
    გილი საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში. რას წარმოადგენდა ეს ჰ 0) ს ბგერა; და-
    მოუკიდებელი ფონემა იყო იგი, თუ პოზიციური ვარიანტი რაღაც ფონემისა, რომელიც სხვა
    “პოზიციებში სხვაგვარი ვარიანტით (ან ვარიანტებით) იყო წარმოდგენილი?
    1 თავკიდური ე ხმოვანი აქ უფრო ადრინდელი ა ხმოვნისაგან მომდინარეობს ასიმილა–
    "ციის გზით (ამის შესახებ დაწვრილებით იხ, ქვემოთ),
    2 მეგრ.-ვან. სე რ–ი- „ღამე“ ფორმა უფრო ადრინდელი #სა რ - ი ფორმისაგან მომდი–
    "ნარეობს ასიმილაციის (უმლაუტის) -გბით (იხ. ქვემოთ); შდრ, მეგრ. ო-ს
    ა რ-ე „პერანგი“,
    ეტიმოლოგიურად: „საღამური“.
    2 იხ, ზემოთ, გვ. 92 შმდ.
    ! ამ ფაქტს პირველად ყურადღება მიაქცია ტ. გ უდავამ, რის საფუძველზედაც იგი
    აკეთებს სავსებით კანონიერ დასკვნას: ის საერთო-ქართველური ფონემა, რომელსაც უნდა მოეცა
    “ქართული ს და ზანური შ, მეგრულ-კანურში დაიკარგა ანლაუტში ო და ა ხმოვნების წინ
    (შდო. ამ მხრივ ნ, მარის მოსაზრება),
    132
    რამდენადაც შეფარდება ქართ. ს---ზან. C დამატებითი დისტრიბუციის
    დამოკიდებულებაშია ქართ. ს –– ზან. შ (და არა ქართ. ს--ზან. ს) შესატყვისო-
    ბასთან, იგი განხილულ უნდა იქნეს როგორც ამ რეგულარული ქართ. ს ––ზან.
    შ შესატყვისობის პოზიციურად შეპირობებული ვარიანტი. მაშასადამე, სა-
    ერთო-ქართველური ფონემა, რომელიც წარმოდგენილია შესატყვისობით ქართ.
    ს--– ზან. შ იგივეა, რაც საერთო-ქართველური ფონემა, რომელიც უნდა ვივა-
    რაუდოთ ამოსავლად შეფარდებისათვის ქართ. ს-–ზან. C). რეფლექსთა სხვაო-
    ბა მეგრულ-ჭანურში ამ საერთო-ქართველური ფონემის პოზიციური განაწი-
    ლებით იყო შეპირობებული: პოზიციათა უმრავლესობაში /-ს,/ ფონემა გვაძლევ-
    და მეგრულ-ჭანურში რეფლექსს შ ფონემის სახით; თავკიდურ პოზიციაში ” ა

    და ჯე (ზან. +ო და "ა) ხმოვნების წინ იგი ნულ-ფონემაში გადადიოდა (შესა-


    ძლებელია, ”ჰ საფეხურის გავლით).
    იგივე /”ს,/ უნდა ვივარაუდოთ ამოსავლად ქართ. სძე: მეგრ.-ჭან. ბჟა „| მჯა
    შესატყვისობის შემთხვევაში. სხვაგვარად არც იყო მოსალოდნელი: შესატყვი-
    სობა ქართ. ძ: ზან. ჯ ამოსავლად საერთო-ქართველურ /"ძ,/ ფონემას გულის-
    ხმობს, რომლის წინ ყოველი სიბილანტური სპირანტი იმავე რიგის (ე. ი. სი-
    სინ-შიშინა) ფონემად გადაიქცეოდა. ამგვარად, „რძისათვის“ აღდგება საერთო-
    ქართულ-ზანური არქეტიპი ”ს,ძ,ე- ფორმის სახით, რომელმაც ქართულში
    მოგვცა კანონზომიერად სძე, ხოლო ზანურში %ჯა ფორმა, თავკიდური /"ს,/
    ფონემის დაკარგვით /”ძ,/ (ზან. “ჯ) თანხმოვნის წინამავალ პოზიციაში.
    ზოგი სიძნელე ჩნდება თავკიდური /"ს,/ ფონემის ქცევის განსაზღვრისას
    ზანურ დიალექტებში მარცვლოვანი |”ი) ელემენტის წინ.
    მთელი რიგი ისტორიულად დადასტურებული ფორმები მეგრულ-ჭანურში
    აღნიშნულ პოზიციაში 1-ს, >4+შ გადასვლას გვავარაუდებინებს:
    ქართ. სივ- (გა-სივ-ებ-ა)–-მეგრ. შინ- (<”“შივ-ნ-): შინ-აფ-ა „გასივება“;
    ძვ. ქართ. სირ-ი „ჩიტი, ფრინველი“ : ზან. ”შინჯ-ი!;
    ქართ. სიძე : ზან. #შიჯა?: სვან. ჩიჟე–<#შიჯე 3;

    1 ქართ. სი რ-ი ფორმის შესატყვისად მეგრულში გვაქვს სინდ-ი (6§ი. სინX-ი)


    „იბვი?; შდრ, აგრეთვე წყარი-სინდი „გარეული იხვიზ. ორი პარალელური ვარიანტიდან
    (სინდ-იI|სინჯ-ი) ამოსავალია სინ ჯ-ი (X+>დ პროცესისათვის ზეგრულში იხ. ზ. როგა-
    ვა. დისიმილაციუორი დეზაფრიკატიზაციის ერთი სახეობა ზანურში: თ. ს. უ. წრომები. XXX,
    1947). თავის მხრივ, ს ი ნ ჯ-ი უფრო ადრინდელი #შ ინ ჯ- ი ფორმისაგან უნდა მომდინარეობ–
    დეს დისიმილაციური გასისინებით, ისევე როგორც მეგრ. სეანჯ->სვანდ- „დასეენება“-–
    Xშ ვან ჯ- ფორმისაგან (შდრ, მეგრ. შე ანდ-<#შვან ჯ-, ჭან, შვ ა ჯ-), ამ მოსაზრებას მბარს
    უჭერს სვანურის ჩვენება: ბალსქვემოურში სეანური სიტყვა მი ლც „იხვი" შეცვლილია მეგრულ-
    იდან ნასესხები წყაპრშინდ სიტყვით, რომლის მეორე ნაწილი- შ ი ნ დ წარმოგვიდგენს ჩვენ–
    თვის საინტერესო ზანური სიტყვის შიშინა ვარიანტს #მინდ-<X#ში ნჯ- (დრ. შვანდ-<
    ვაჯ-).
    · ? ქართ. სიძე ფორმის დესატყვისად კანურში დასტურდება სი ჯა, მეგრულში – სინ –
    ჯასსინდა ფორმები, ისტორიულად დადასტურებული სი ჯაI|სსინჯა ფორმები უფრო
    ადრინდელი #შ ი ჯა ფორმისაგან უნდა მომდინარეობდნენ თავკიდური შიშინა სპირანტის დი-
    სიმილაციური გასისინებით (შდრ. ზემოთ სინჯ-<”შინჯ- და სვანჯ- <”შვანჯ- ფორ-
    მები). სვანური ამ შემთხვევაშიც შიშინა ვარიანტს უჭერს მხარს.
    2? სვანურისათვის ტიპიურია ფუძის ისეთი ფონოლოგიური სტოუქტურა, სადაც აფრი-
    კატი ჩვეულებრივ წინ უსწრებს სპირანტს: ჩ5ჟ „ცხენი“, ქ 5 შ „ქმარი“, კი შხ „ფეხიზ; კ უშ
    133
    ამ შეფარდებაში შემავალ ფორმათა საერთო-ქართველური არქეტიპი აღდ-
    გება როგორც “სკიძე; თავკიდურმა /”ს,/ ფონემამ მარცვლოვანი (”ი| სონანტის წინ
    ადრინდელ მეგრულ-ქანურზი (აგრეთვე სვანურში) მოგვცა რეფლექსი შ ფონე-
    მის სახით1. მაგრამ ეს ფორმულა არ არის აბსოლუტური: ერთ შემთხეევაში
    ქართულსა და ჭანურს შორის ისეთი შეფარდება დასტურდება, რომელიც
    გვავარაუდებინებს /-"ს,/ ფონემის დაკარგვას აღნიშნულ პოზიციაში: ქართ, სი-
    ზმარ-ი : ჭან. ი-ზმოჯ-ე II ე-ზმოჯ-ა „IC.“ ამ ფორმაში ამოსავალმა საერთო-
    ქართველურმა /"ს,/ ფონემამ ისეთივე ევოლუცია განიცადა ზანურში, როგორ.
    საც იგი განიცდიდა აქ ”ა და “ე ხმოვნების წინამავალ პოზიციაში.
    /'სყ/ ფონემის ეს ორგვარი ევოლუცია ანლაუტში მარცვლოვანი (”ი|) სო-
    ნანტის წინ მორფოლოგიური ანალოგიით უნდა აიხსნებოდეს. რამდენადაც
    Lს,ა-, პრეფიქსი ზანურ დიალექტებში კანონზომიერად ო- პრეფიქსის სახით
    იქნა წარმოდგენილი (/"სე/ ფონემის დაკარგვით ანლაუტში /"ა/ ხმოვნის წინ),
    ანალოგიურად გაფორმდა აქ მეტად პროდუქტიული (”ს,ცი-) პრეფიქსიც (შდრ.
    ქართ. სი-, სვან, ლი-): |+სეი-| >ზან. ი- (შდრ. აგრეთვე ქვემოთ სეან. ლი-
    პრეფიქსის ევოლუცია). ამისგან განსხვავებით, თავკიდურმა I1+-”სკი) მიმდევ-
    რობამ ზანურში მოგვცა კანონზომიერად (1+ში), როდესაც იგი ძირეული იყო
    (ან ასეთად გაიაზრებოდა):
    %ს,ირ-ი >ზან. %+შიჯ-ი> მეგრ. სინჯ-ი II სინდი;
    %ს,იძ,ე>>ზან. "შიჯა> მეგრ. სინჯა | ჭან. სიჯა?.
    /"ს,)/ ფონემის ასეთივე განვითარება ივარაუდება თავკიდურ პოზიციაში
    /%/ სონანტის მარცვლოვანი |უ|) და უმარცვლო (4) ვარიანტის წინ: შდრ.
    ქართ. სულ-ი–მეგრ. შურ-ი; ქართ. სუენ- (ი-სუენ-ებ-ს)--ჭან. შვან-. ეგევე შე-
    ეხება თავკიდური / /"ს,/ ფონემის ევოლუციას ზანურში "ს თანხმოვნის წინა-
    მავალ პოხიციაში 3
    შდრ. ქართ. სხუა : მეგრ. შხვა, ჭან. ჩქვა
    ქართ. სხვილ-ი : მეგრ. შხუ, ჭან. მჩხუ ,
    ქართ. სხ: (ა-სხ-ამ-ს, ა-სხ-ი-ა, სხ-ედ-ან) : მეგრ. შხ- (მე-შხ-უ
    „ასხია“ბ),
    „წული", ჩოშ- „001L)§“" (ეტიმ. ცოლი), ჯიზს- „ქსოვა“ და მისთ. ამით აიხსნება სეანურში
    საერთო-ქართველერი ეპოქიდან მომდინარე #ში ჯე ფორმის გარდაქმნა ისტორიულად და-
    დასტურებულ ჩიჟ ე, ფორმად.
    "ამ დებულებას არ ეწინააღმდეგება ისეთი შეფარდებები. როგორიცაა ქართ, ს ი-ც ხ-ე:
    მეგრ. სი-ნ-ჩხ-ე: ქართ. ს ი-გ რძ-ე: მეგრ. სი-გინძ- ა და სხვ. მასდარისა და განყენებულ
    სახელთა მაწარმოებელი სი - პრეფიქსი მეგოულში ქართულიდან არის ”შეთეისებული (იხ.
    #. IL # I XIII 30, #00#. #IIM2ი. #3., გე. 318; არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება,
    ბვ. 242). პანური ას პრეფიქსს საერთოდ არ იცნობს.
    3? ამ ფორმაში Xს,ი- წარმოშობით პრეფიქსია (მდრ. ქართ, სი-ძე. სი-მამ-რ-ი, სი-
    დედ-რ-ი და სხვ., ზდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე. 35-36). მაგრამ იგი
    ჯერ კიდევ ადრეულ ეპოქაში შეეზარდა ძირს და ფუძისეულ მასალად იქნა გააზრებული.
    3 განსხვავებით /#ს/ ფონემისაგანინ რომელიც ამავე პოზიციაში გვაძლევს ქართულსა და
    ზანურში რეფლექსს /ს/ თანხმოვნის სახით: შდრ. ქართ, სხლეტა–მერ. ცხილიტ-უ-ა:
    (ცხ<”»სხ: «დრ, ქართ. მსხალ-ი: ვან. მცხულიჯ მეგრ, სხულ-ი: ქართ. სისხლ-ი:
    ჯან. დიცხირ-იI მეგრ. ზისზირ-ი და სხვ.).
    ბ იხ არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 371 (სქოლიოში). თუ ქართ. სხ-
    ძირს ზანურში შხ- შეესატყვისება, იმავე ქართულ სხ- ძირს, რომელიც წარმოდგენილია
    134
    ამგვარად, ამოსავალი საერთო-ქართველური /"ს)/ ფონემა თავკიდურ პო-
    ზიციაში გვაძლევდა ზანურში შემდეგ რეფლექსებს:
    /3"ს,/4- წ), C"უ), (-"ი1, ("-ხ)>ზან. /შ/+(-ვ), (-უ1, I-ი), (-ხ):
    /4-"ს/+|ა), |-"ე1!, (-"ძ,15>ზან. თ (წული)+(-ო), (ა), I-ჯ)-
    ქართულში ყველა განხილულ პოზიციაში /"სჯ/ ფონემის რეფლექსი წარმო-
    დგენილია /ს/ სპირანტის სახით.
    19.3, განსაკუთრებით რთულია /”ს,/ ფონემის ქცევის განსაზღვრა ისტო-
    -რიულ ქართველურ ენებში /"თ/ თანხმოვნის წინამავალ პოზიციაში.
    /“ს,/ ფონემის რეფლექსების მიხედვით ქართულში მოსალოდნელი იყო აქ
    („ს,თ|) მიმდევრობის ასახვა |სთ) კომპლექსის სახით. ზანურში მის ეკვივალენ-
    ტად უნდა მიგვეღო (შთ)! ან |Cთ| (=>(თ)) სვანურში--(+შთ|>!შდ). მაგრამ
    ქართულში არ დასტურდება არც ერთი შემთხვევა (სთ) კომპლექსიანი ფორ-
    მისა, რომელსაც ზანურ დიალექტებში |შთ| ან (თ), სვანურში (შდ) კომპლექს-
    იანი ფორმები შეესატყვისებოდეს.
    მეორე მხრიე, სვანურის |შდ) კომპლექსიან ფორმებს” მეგრულ-ჭანურსა
    და ქართულში შეეფარდება (თ) თანხმოვნიანი ფორმები: შდრ. ქართ. ათ-ი:
    "მეგრ.-ჭან. ვითი: სვან 95ეშდ; ქართ. ოთხ-ი : ჭან ოთხო : სვან, უოშთსუ;
    ქართ. დათვ-ი : ჭან. მთუთ-ი, მეგრ. თუნთ-ი : სვან. დამდე; ქართ. თხილ-ი:
    მეგრ.-ჭან. თხირ-ი-: სვან “შდიხ; ძვ. ქართ. თთუე- | თგთე „თვე“ : მეგრ.-ქან.
    თუთა „თვე; მთვარე“ : სვან, დოშდულ „მთვარე“; ქართ. თაგუ : ჭან. მთუგ-ი:

    სხედ-Iსხენ- ფუძეებში (სხედ-ანჯ სხენ-ან, აორ, და-სხდ-ა) ვერ დავუკავშირებთ ზან.


    ხ – ძირს (კან, ხ-ე-ნ, ეეგრ, ხ-ე-'ნ' „ზის") (შდრ, არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე.
    421--422).
    ზან, ხ- ძირი ზესატყვისი უნდა იყოს ქართ. ვე დ- ფუძისა (მ-ვე დ-არ-, სა-პედ-არ-)
    ·რომელიც ვჯ- ძირსა და -ედ სუფიქს უნდა შეიცავდეს (შდრ. ვ. თოფურია, ფონეტი-
    კური დაკვირვებანი ქართველურ ენებში, III: „საქართეელოს არქივი“, II, 1927, გე. 185); შდო,
    მეგრ. ხ-ე-!6! „ზის“–დო-ბოდ-უ „დაჯდა“; ჭან. ხ-ე-ნ–დ ო –ხე დ–უ „10“.
    ქართ. ვე დ- ფუძე, თავის მხრიე, ვერ დაუკავშირდება ქართ. სხე დ- ფუძეს, როგორც
    ამას ზოგჯერ ვარაუდობენ (შდრ. ე. თოფურია, იქეე, გე. 185), სხედ- და ჯვედ- ფუძეთა
    ეტიმოლოგიური კავშირი არც სემანტიკური თვალსაზრისით არის უეჯველი: როგორი) აღინიშ–-
    ნა, სხედ-–ყსხენ- ფუძე სხ- ძირს შეიცავს, რომლისთვისაც „ჯდომის“ მნიშენელობა სრუ-
    ლებითაც არ არის ძირითადი: შდრ. ძე. ქართ. უ-ვ-ი-ს მას იგი–უ-სხ-ენ მას იგინი; გან-
    ა-გ დ-ო, გ ა ნ-ა-ძ-ო მან იგი–გან-ა-სხ-ნ-ა მან იგინი; „საგებელსა ჩემსა ნაცარი გარდაასხ
    („მარტჯლობაი შუშანიკისი“, ილ, აბულაძის გამოცემა, თბილისი, 1938, გე. 13,5); შდრ.
    ივ. ქავთარაძე. ზმნის ძირითადი კატეგორიები“ ისტორიისათვის ძველ ქართულში, თბი-
    ლისი, 1954, გვ. 221; 236.
    1 %ო ხმოვნის წინ თაეკიდური /#ს,/ ფონემის ევოლუციის შესახებ ვერაფერს ვიტყვით
    სათანადო მასალის უქონლობის გამო, /#ო/ ფონემის ხვედრი წონა მეტად უმნიშენელო იყო
    საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში,
    2? თავკიდური /Xს,/ ფონემის ანალოგიური რეფლექსი მოსალოდნელია ზანურში ამავე
    -რიგის დანარჩენი ერთეულების /"”ც,, ”#წ,/ წინამავაელ პოზიციაში, თუმცა ამის საილუსტრა–
    ციო მაგალითები არ დასტურდება.
    3? დისიმილაციური გამჟღერებით; დისიმილაციური გამჟღერების შესახებ სვანურში იხ.
    -ს, ჟღენტი. სვანური ფონეტიკის საკითხები, გე. 167 შმდ.

    135
    სვან. შდუგუ; ქართ თავ-ი : ჭან, თი „თავი“ : სვან. მდა „თავი, თავთავი“:
    ქართ. თოვლ-ი : ჭან თვირ-ი, მეგრ. თირ-ი: სვან. მშდუშფ-ე „თოვს“ და
    სხვ1.
    ეს შეფარდება საფუძველს გვაძლევს ვივარაუდოთ /”ს,/ ფონემის დაკარგვა
    /"თ/ თანხმოვნის წინამავალ პოზიციაში არა მარტო მეგრულ-ჭანურში, რო-
    გორც ეს მოსალოდნელი იყო II+L”ს,ა)>ზან. |+L”ო), |++“ სკე|>ზან. |+-ა|),
    L1+"ს,ძ,1> ზან. |+ჯ) ფორმულის მიხედვით, არამედ ქართულშიც, სადაც იგი,
    როგორც წესი, /ს/ სპირანტის სახით არის წარმოდგენილი?. მაშასადამე, სა·
    ერთო-ქართველური /"ს,/ ფონემა იძლევა ქართულში რეფლექსს /ს/ ფონემის
    სახით ყველა მისთვის დასაშვებ პოზიციაში, გარდა პოზიციისა /?თ/ თანხმოვ-
    ნის წინ, სადაც იგი ნულ-ფონემაში />/ გადადის: |”ს)თ|>ქართ. (Cთ|I=(|თ)|).
    /”სე/ ფონემის ევოლუცია ქართულში აღნიშნულ პოზიციაში ემთხვევა მის, ევო-
    ლუციას ზანურში. ამ თვალსაზრისით ქართული და მეგრულ-ჭანური ერთად
    უპირისპირდებიან სვანურს, სადაც. |”ს,თს კომპლექსმა მოგვცა რეფლექსი
    (“მთ)>Iშდ|) კომპლექსის სახით. ამგვარად, ქართ. თავგგ : ჭან. მთუგ-ი : სვან.
    შდუგა; ქართ. თავ-ი: ჭან. თი : სვან. შ და და სხვ. (იხ. ზემოთ) შეფარდება-
    თა საფუძველზე აღდგება შესაბამისად საერთო-ქართველური წ%სცთაგუ -,.
    "სკთაუ- და სხვ. ფორმები მათთვის დამახასიათებელი. |”სე)თ, კომპლექსით,
    რომელმაც მოგვცა (Cთ|) ქართულსა და ზანურში, განსხვავებით სვანურისაგან,.
    სადაც იგი |შთ|>|შდ) მიმდევრობად ჩამოყალიბდა.
    ამგვარი |+სკთ) კომპლექსის უტყუარი კვალი ერთ შემთხვევაში ქართულ-:.
    შიც დასტურდება: გვაქვს თავ-ი (შდრ. _ სვან. მდა), მაგრამ ამავე ფუძისაგან
    "ნაწარმოებ სა-სთუ-ნ-ალ- ფორმაში თავს იჩენს /თ/ თანხმოვნის წინ ერთი შე-
    ხედვით გაუგებარი /ს/ ფონემა, რომელიც არ არის წარმოდგენილი ძირეულ
    თავ- ფორმაში. ამ ფორმათათვის ამოსავლად "ს,თაჟუ- არქეტიპის პოსტული--
    რებით სა-სთუ-ნ-ალ- ფორმაში წარმოდგენილი |სთ| ადვილად აიხსნება როგორც
    თავკიდური /ს/ ფონემისჭ ასიმილაციური. გავლენით შემონახული კომპლექსი:.
    Mსკა-ს,თუ-ნ-ალ-> ქართ. სა-სთუ-ნ6-ალ-1.

    1. ვ. თოფ ურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი ქართველურ ენებში, I: „მიმომხილველი“,.


    თბილისი, 1926, გე. 201 შმდ; შდრ. არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ..
    174 შმდ. ·
    2 შდო, L. #. II ## #0), (01001 090M#0M#MCM!0VMIIIIIL #0M0#%#M020 C0C/080თ 06!((0M0,)11--
    '66#ხ6CM020 #3M0-0CM00M (M#MM8 C0CL6, # 1. 1960, გვ. 26).
    “ ' ე. ი. სა– პრეფიქსის შემადგენლობაში შემავალი /ს/ ფონემისა, რომელიც კანონზომიერი
    რეფლექსია ამოსავალი |”სჯა-| პრეფიქსისა,
    + დასავლურ ქართულ დიალექტებში აღნიშნული სიტყვა დასტურდება ს ა-რ თ უ-მ-ა ლ-
    ფორმით, სადაც ახალი ქართულისათვის უჩვეულო (სთ) კომპლექსი (რთ) კომპლექსში არის
    გადასული (შდო. ძვ. ქართ. სთუელი- ახ, ქართ. რთველი), ეს სა-რთუმალ - ფორმა
    ”შეთვისებულ იქნა მეგრულის მიერ ო-რთ უმალ – ფორმის სახით ქართული სა- პრეფიქსის
    შეცვლით მეგრულში მისი ფარდი ო- პრეფიქსით; (ენაში ნასესხები სიტყვის საკუთარი აფიკსით
    გაფორმების შესახებ იხ. ხ. V 612 161060, L8გინს8603 1ი 000(80(, M6V V0IXI, 1953, გვ,
    44 შმდ.; Cხ. C. 800M#06L%, # იის»პ6 10 თ0ძიIი I1იფს186108. #M0V V0Iს, 1960, გვ.
    412 წმდ.).

    136
    საერთო-ქართველური |#ს,თ) კომპლექსის ამგვარი ევოლუცია ისტორიულ:
    ქართველურ ენებში უნდა აიხსნებოდეს ამ ენათათვის დამახასიათებელ ფონეზურ
    შეერთებათა თავისებურებებით. |"ს,თ|) კომპლექსს ქართულსა და მეგრულ-
    ჭანურში უნდა მოეცა ამ ენათათვის მეტად არადამახასიათებელი და არასტა-
    ბილური შეერთება სიბილანტი--დენტალი (შესაბამისად (სთ|) და (შთ) კომალექ-
    სები). ამგვარ კომპლექსთა თავიდან ასაცილებლად ქართულსა და მეგრულ-
    ჭანურში მოხდა |”ს,თ) კომპლექსის გამარტივება წინამავალი სიბილანტის
    ჩავარდნის შედეგად, განსხვავებით სვანურისაგან, სადაც ეს მიმდევრობა (შდ!)
    კომალექსად ჩამოყალიბდა.
    15. 4. სულ სხვა სურათი ვლინდება სვანურში იმ შემთხვევაში, როდესაც
    ზანური ნულ-ფონემა /Cლ/ ქართული /ს/ ფონემის შესატყვისად დასტურდება.
    ზემოთ ნაჩვენები გექონდა, რომ ამ შეფარდებაში სვანური ყოველთვის (ლ!
    სონორს წარმოგვიდგენს: ქართ. (1ხს|--ზან. >--სვან, (4Lლ| (მაგალითები იხ.
    ზემოთ, გვ. 130).
    როგორ უნდა იქნეს ინტერპრეტირებული დიაქრონიული თვალსაზრისით
    ზემოთ მოყვანილი ფონემური შეფარდება, რომელიც თავს იჩენს ისტორიულ.
    ქართველურ ენებში მხოლოდ თავკიდურ პოზიციაში? უკვე ის ფაქტი, რომ
    შეფარდებას : ქართ. 1+Cს-–-–ზან თ-–-სვან. ++ლ რეგულარული ხასიათი აჟევს,
    საფუძველს გვაძლევს განვიხილოთ იგი როგორც კანონზომიერი ფონეტიკური
    შეფარდება ?, რომელიც დამატებითი დისტრიბუციის დამოკიდებულებაშია
    ქართ. ს--ზან. შ--სეან., შ შესატყვისობასთანჰ. რამდენადაც შესატყვისობა.

    L დრ. /ს/ ფონემის გადასვლა /რ/-ში დენტალების წინ ისტორიული ხანის ქართულში:
    სთუელი>რთველი; სძე>რძე;ე სძალი>რძალი: სჯული>ოჯული და სხე..
    (იხ. 8. V0 90, 5სხლსისსგ ისიხ6CVIVV06, გვ. 24). ქართული სთ4ჟ- (სთუელი) ძირის “«ე-
    სატყვისად კანურში დასტურდება სთ. ვ- „გაწყდომა. გასხლტომა" (არნ. ჩიქობავა. «ედაო,.
    ლექსიკონი, გე. 312–-313); ამ შემთხვევაში ამოსავლად ივარაუდება საერთო-ქართველური
    #სთ.8გტ4- ძირი თავკიდუოი /”ს/ ფონემით რომელი) ისტორიულ ქართველურ ენები წარ-
    მოდგენილია /ს/ ფონემის სახით ყეელა პოზიციაში, განსხვავებით /#ს,/, ფონემისაგან როელიც.
    პოზიციისდა მიხედვით განსხვავებბულ რეფლეკსებს იძლევა. :
    2? სპეციალურ ლიტერატურაში გამოთქსულია ზოსაზრება სვანური ლ პრეფიქსული ელე-.
    მენტის ნ'სგან მომდინარეობის შესახებ ლა-<5”%ნა-., ლე-<4%ნე-, ლი-<%ნი- (იხ. LL. Mყხი,
    / 0? 60X)0MV#M406ხ 080M6Mი" C6M4#0M6MVI6? IIM#II. 1911. გე. 1202 <გდ.; ე. თოფურია,
    ნ და ს ფენებისათვის ქართველურ ემებში: საქ. სსო ჭეცნ. აკად. გოადბე. ტ. II. # 1-2. 194):
    #ხი. LIIხ008VყMაი0, #ძ/ი!ი6.,10ხCMII6 I3MVII. ILIX ILCII)0/)II40CIIIIწ 00000 I 0006MIIII .IIIM-
    2გ0LI(C/IIII406MIII 064, იკე. IL, 1948. გე. 262 შმდ.), თუ ლა-. ლე-. ლი- წესაბამისადღ ნა-
    ნე-, ნი- ფორმებისაგან მომდინარეობს. რატომ შემოგვრჩა ეს უკანასკნელნი სვანურში როგორიე
    პროდუქტიული მორფოლოგიური ელებენტები? უკვე ეს ფაქტი, ჩვენის აზრით, აბათილებს
    დებულებას ლ- ელემენტიან პრეფიქსთა წარმომავლობის შესახებ ნ- ელემენტიანი პოეფიკსები-.
    საგან,
    ბ როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები. ფუნქციურად სვან. ლა- პრეფიქსი ქართ. სა-. ჰპეგო.-
    კან, ო- პრეფიქსებს უტოლდება, მაშინ როდესაც სვან, ნა- პრეფიქსი ზუსტი ფონეტიკურ-მორ-
    ფოლოგიური შესატყვისია ქართ, წა-. მეგრ.-ჭან, ნო- პრეფიქსებისა.
    1 არ დასტურდება შესატყვისობა ქართ. (სა|. (სე), (სძ1--სვან. (შა). (შე), (9Xჯ). რომელიც
    მოსალოდნელი იყო თეორიულად ქართ, ს–-სვან, შ შესატყვისობის საფუძველზე. ამ თვალსაზ-
    რისით სვან. ლ და ზან. Cდ ერთნაირად უპირისპირდებიან ქართულში ანლაუტში წარმოდგენილ.
    /ს/ ფონემას.'
    237
    ქართ. ს--ზან. მშ- სვან. შ რეგულარულ ხასიათს ატარებს და პოზიციათა
    უმრავლესობაში არის წარმოდგენილი, ხოლო შეფარდება ქართ. ს--ზან. დ-–-
    სვან ლ მხოლოდ თაეკიდური პოზიციით განისაზღვრება, ეს უკანასკნელი გან-
    ხილულ უნდა იქნეს როგორც ქართ. ს--ზან. შ--სვან. შ შესატყვისობის
    პოზიციურად შეპირობებული ვარიანტი. რამდენადაც შესატყვისობა ქართ.
    ს--– ზან. შ-- სვან, შ გულისხმობს ამოსავლად საერთო-ქართველურ /"ს;/ ფონემას,
    ცხადია, ეგევე ფონემური ერთეული ივარაუდება ამოსავლად ქართ. ს-–ზან.
    თ –სვან. ლ შეფარდების შემთხვევაში1.
    მაშასადამე, თავკიდური სვანური |:1#ლ-), რომელიც ქართულ (|Lხს-)'სა
    და ზანურ 2>:ს შეეფარდება, არის რეფლექსი საერთო-ქართველური /"ს,/ ფონე-
    მისა /”ა/, /”ე/ ხმოვნებისა და ./"ძ4,/ თანხმოვნის წინამავალ პოზიციაში:
    ც1"სკა-1> სვან. (4-ლა-1, (3-ს,
    ე-) >სვან. (+#ლე-1, (+"ს,ძ,1>> |%ი|)'ს
    იგივე ევოლუცია განიცადა /"ს,/ ფონემამ მარცვლოვანი
    სვან. I+-ლჯ-1.
    წინ სვა-
    ნურში, როცა იგი მოქმედი, პროდუქტიული ("ს,ი-|) ბრეფიქსის შემადგენლობაში
    შედიოდა: ქართ. (სი-) -ზან. (ი-)--სვან. (ლი-).
    იმ შემთხვევებში, როდესაც თავკიდური |43+"ს,ი|) მიმდევრობა ძირეული
    იყო, ან გაქვავებულ პრეფიქსს წარმოადგენდა, მან სვანურში, ზანურის მსგავ-
    სად, |+-შის| მიმდევრობა მოგვცა: ქართ. სიძე : ჭან. სიჯა (<7%შიჯა)
    : სვან.
    ჩიჟე (<'შიჯე)?.
    თავკიდური /"ს,/ ფონემის ორგვარი ევოლუცია მარცვლოვანი I"ი|Iს წინ
    სვანურში, ისევე როგორც ზანურ დიალექტებში, აიხსნება მორფოლოგიური
    ანალოგიით მეტად პროდუქტიულ ("ს,ა-|>>სვან. (ლა-) და (“სჯე-|:>სვან. (ლე-)
    პრეფიქსებთან რომლებსაც (”სკი-|>სვან. (ლი-) პრეფიქსი პარადიგმატულად
    უპირისპირდებოდა.
    15.5. ზემოთ ჩატარებული დისტრიბუციული ანალიზი საშუალებას გვაძ-
    ლევს საერთო-ქართველური თავკიდური /"ს,/ ფონემის რეფლექსთა განაწი-
    ლება ისტორიულ ქართველურ ენებში შემდეგი ტაბულის სახით წარმო-
    გადგინოთ (იხ. გვ. 139).
    ტაბულის I რიგი აღნიშნავს განსახალველი ფონემის ფონემურ გარე-
    "მოცვას ანლაუტში;
    ტაბულის II, 1II და 1V–V რიგში წარმოდგენილია განსახილველი ფონემის
    პოზიციურად შეპირობებული რეფლექსები შესაბამისად ქართულსა, ზანურსა
    და სვანურში.
    15.6, ჩვენ მიერ წარმოდგენილი სქემა საერთო-ქართველური /“"ს,/ ფონე-
    მის ევოლუციისა ისტორიულ ქართველურ ენებში შეიძლება დამაკმაყოფილებ-
    ლად ინტერპრეტირებულ იქნეს ფონეტიკური თვალსაზრისითაც.

    1 მკითხველი ადვილად მიხვდება. რომ ის დასკვნები, რომლებიც მიღებული იყო ქართ.


    ს––ხან. C შეფარდების ისტორიული ინტერპრეტაციის შედეგად, თანაბრად ვრცელდება ქართ.
    ხ--ზან, C სვან, ლ შეფარდებაზე. რამდენადაც ქართ. ხ--ზან. C “შეფარდება ისეთსავე მიმარ–
    თებაზია ქართ. ს–--ზან, 'შ შესატყვისობასთან, როგორშიც ქართ, ს--ზან.C -–სვან ლ. შეფარ-
    დება ქართ, ს–-ზან, შ-- სვან, შ შესატყვისობასთან,
    ? დრ, ზემოთ, გე. 133.

    135
    %ს) | 2 +Xა | | -%ე | §-%ი | #-X#ტ/V-%უ | > -Mძ10| -#Xთ? | +ჟ-%დლ | 2 -M#რ I: -Mრ | :· -#6 1

    ქართ.| ს ს ს ს ს | თ ს ს ს I

    ზან. ო CC | შ/დC) შ თ თ ფა დზ შ II

    | სვან, | ლ ლ | შ/ლს შ ლ | შ ფი | ში 8 IV

    ის ფაქტი, რომ /"ს,/ ფონემა ზანურ დიალექტებში (აგრეთვე ნაწილობ


    რივ ქართულში) გაქრა გარკვეულ ფონეტიკურ გარემოცვაში, აღნიშნული
    ფონემის წარმომადგენელი ბგერების სუსტ არტიკულაციაზე მიუთითებს.
    მეორე მხრიე, გვაქვს საფუძველი დავუშვათ, რომ /”ს,/ ფონემის, ისევე
    როგორც ამ ფონოლოგიური რიგის დანარჩენ ელემენტთა ჭარბ ნიშან-თვისებას
    „-პალატალიზებული (რბილი) არტიკულაცია შეადგენდა”. ამგვარი პალატალური

    ' #ს, ფონექის ანალოგიური ევოლუცია ივარაუდება ამავე რიგის დანარჩენი ელემენტე-
    ბის წინ (იხ. ზემოთ, გვ. 135კ), სისინა რიგის »#ძ, #ც. #წ ფონემათა წინ წარმოდგენილი იქ-
    ნებოდა მხოლოდ სისინა /X#ს! ფონემა: შდრ. ქართ. სწარ- (და-ვ-ა-ს წა რ) : მეგრ. წორ-<
    ·'·სწორ-. მეგრულში აქ წს წინ ს ფონემისს დისიმილაციურ დაკარგვასთან უნდა გექონდეს
    საქმე. თვით ქართულში (სწ) კოზნპლექსი არ არის სტაბილური; შდრ. უკვე ძეელ ქართულში
    მსწროაფლიმნწრაფლ; წინაისწარმეტყუელისწინაწარზეტყუელი და სხე,
    ? %Xს, ფონემის ანალოგიური ქცევა #თ თანხმოვნის წინამავალ პოზიციაში დასტურდება
    “აგრეთვე ინლაუტში.
    3 მხოლოდ პრეფიქსულ მასალაში.
    + შდრ. ქართ, სლოკ-ინ-ი: მეგრ.-ჭან. შ იკ-ინ- „10.“ (იხ, არნ. ჩიქობავა, შედაორო.
    ლექსიკონი, გვ. 364): ამ შეფარდების საფუძველზე აღდგება ფუძე X#ს, ღკ- მარცვლოვანი (#დ)
    ელემენტით C–C პოზიციაში,
    ს შდრ. ქართ. მ ო-ს ო-ა: მეგრ. ეკო-ში რ-უ „გაწყვიტა, გაქლიტა“ (შდრ, არნ. ჩიქო-
    ბავა. შედარ. ლექსიკონი, გვ. 365); მეგრულისთვის ამოსავალია %ხ,რა ფორმა მარცვლოვანი
    “(61 ელემენტით C-–V პოზიციაში (ამ ტიპის ზმნათა შესახებ მორფოლოგიური თვალსაზრისით
    იხ. დაწვრილებით ქეემოთ).
    6 სათანადო საილუსტრაციო მაგალითები არ მოგეეპოვეება: ივარაუდება მეგრულ-ჭანური
    რეფლექსის მიხედვით,
    წ შდრ, LL. I. Mეყე8ზეიMV9I I. C /I/იX ი#M0იX C((6I(.1MMი0IMსMX 6IIM90MV06 IL თთ)-
    თი!Mიი! 6 M0V/)III8C#4ხCMIIL M3ხ!XLოX, #0CM60, 19060.
    გ. წერეთელი ქართველურ სიბილანტთა სამ რიგს. რომლებსაც ჩეენ /#ს/–-, /#ს,/ –.
    /წშ/–– სიმბოლოებით აღვნიშნავთ, განსახღვრავს შესაბამისად როგორც გ„სისინას" – „შიშინა
    (რბილს)"--,შიშინა (მაგარს ან ველარიზებულს)". ქართველურ სპირანტთა სამი რიგის ამგეარი
    ინტერპრეტაციის შემთხვევაში ვიღებთ ფონოლოგიურ სისტემას, რომელშიც სისინა რიგს
    (/#ს/: ქართ. ს–-ზან. ს-–სვან, ს) უპირისპირდებოდა ში შინა რბილი(/”შ/: ქართ. ს-–ზან,
    ფ--სვან, შ) და შიშინა მაგარი (ან ველარიზებული) (/#შ“/: ქართ. შ-–ზან, შქ--
    სვან. შგ) რიგი (შდრ. ტიპოლოგიურად ანალოგიური ფონოლოგიური დაპირისპირებანი თანა-
    მედროვე უდურში). ჩვენ მიერ /#ს,/ სიმბოლოთი აღნიშნული ფონემის ამგვარი ინტერპრეტა-
    ციის შემთხვევაში +I #ს,> >: ლ პროცესი სვანურში თაეკიდურ პოზიციაში დახასიათდება რო-
    გორც საპირისპირო ლ>შ პროცესისა, რომელიც სვანურში ბოლოკიდურ პოზიციაში დასტუორ-
    დება (იხ. ზემოთ, გვ. 81–-82).
    139
    არტიკულაციის საფუძველზე უნდა აიხსნებოდეს სვანურში თავისებური ევო--
    ლუცია /"ს,/ ფონემისა, რომელიც ანლაუტში გარკვეულ პოზიციებში სონორი.·
    /ლ/ ელემენტის სახით იქნა წარმოდგენილი 1. :
    შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ თავკიდური /"ს,/ ფონემის თავისებური.
    ევოლუცია მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში თავდაპირველად ერთი გზით მი-
    იმართებოდა. ყოველ შემთხვევაში, ზანურისებური ევოლუცია (#ს,,>C, პ- სა--
    ფეხურის გავლით) დიალექტურად არც სვანურისათვის უნდა ყოფილიყო
    უცხო. ამას მოწმობს თავკიდური ლ'ს სპორადული მონაცვლეობა ჰ”სთან
    (0-ბიე. ნულთან) ა ხმოვნის წინ თანამედროვე სვანურ დიალექტებში: შდრ..
    ლშხ. ლა-რტამ-––-ჩბხ. ჰა-რტამ | ლხმ. ა-რტამ „ბოსტანი" ?,
    15.7. ამგვარად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ თავკიდური ლ ფონემა სვა-
    ნურში, რომელსაც შესატყვის ქართულ ფორმებში ს-, მეგრულ-ჭანურ ფორ-
    მებში ეგ (ნული) შეეფარდება, წარმოადგენს საერთო-ქართველური /"ს)/ სპი-
    რანტის პოზიციურად შეპირობებულ რეფლექსს; იგი არ მომდინარეობს საერთო-
    ქართველური ('ლ) ელემენტისაგან. /+”ს,/ სპირანტისა და სონორი |”#ლ| ელე-
    მენტის რეფლექსები ისტორიულ სვანურ დიალექტებში დაემთხვა ერთმანეთს
    აღნიშნულ პოზიციებში. ·

    13. /'4 "ი “რ "ლ “მ შ6/ სონანტები საერთო. .ქართველუტში

    13.1. ქართულ სონორ /რ ლ მ ნ/ ფონემათა მეგრულ-ჭანური და სვანუ-:·


    რი შესატყვისების შედარებითი ანალიზი მათთვის დამახასიათებელი პოზიციე-.·
    ბისდა მიხედვით საფუძველს იძლევა აღვადგინოთ ამ ფონემათა სავარაუდო
    ამოსავალი ფორმები, რომელთა კანონზომიერი ცვლილებების შედეგად .ჩამო-
    ყალიბდა ქართველურ ენებში ისტორიულად დადასტურებული ფონემური შე-:·
    ფარდებანი სონორ თანხმოვნებს შორის.
    13.2. აღნიშნული ფონემური შეფარდებანი გულისხმობენ ამოსავლად
    საერთო-ქართველურ დონეზე მარცვლოვან |#რ Xჯლ %მ %ნ., და შესაბამის უმარ-

    1 საგულისბმოა, რომ თანამედოოკე სვანურში შეინიშნება ი”ს სსორადული მონაცვლეობ»


    ლ სონორთან. ასე, მაგალითად, იპრ „ვინ“, იერხი „ზოგი“ ნაცვალსახელები ბეჩოუოში
    დამოწმებულია ლარ, ლერხი ფორმითაც; შდრ. აგრეთვე ლხმ.,, ჩბ.ა იერდგილ: ბე.
    ლერდგილ „ერთგულიზ" ფორმები რომლებშიც კარგად ჩანს ლ”'ს.მომდინარეობა §9-დან
    (და არა პირუკუ) (იხ. მ. ქალდანი, ი-ს გენეზისისათვის სვანურში: ქართველურ ენათა
    სტრუქტურის საკითხები, |, თბილისი, 1959, გვ. 98) M#+ს,>ლ პროცესისათვის თანხმოვნის
    წინ სვანურში შდრ. აგრეთვე ანალოგიურ პოზიციაში დადასტურებული ს>რ პროცესი (რო-
    ტაციზმი) ახალ ქართულში: ძვ, ქართ, ს ძე––ახ, ქართ. რძე; ძვ, ქართ. სძ ა ლი--ახ, ქართ..
    რძალი; ძვ. ქართ. სთ უელი––ახ. ქართ. რთველი და სხე. (შდრ. M. V 08910, 5LსიLსX6
    ჯხი06თ1006, გე. 34). #ს,> სვან. ლ პროცესისათვის შდრ. ტიპოლოგიურად აგრეთვე სხვა-
    დასხვა ჯგუფის ენებში მეტად გავრცელებული C/5:1 მონაცვლეობა (იხ. M# 80V0ძ18, L9ჯLი)'ეI
    სიძ §1ხI13იC: 701:60სVI”% (VI ნხ000LIX. სიძ 81)=6თ060ი8 50X800VI850605C1)0”L, 1/2. 1947,
    გვ. 48–-53)
    2? შდრ. ჭან ო-ნტულ-ე, მეგრ ო-რტვინ-ისო-რტილ-ი, ძე,.ქართ. მტილ-ი.
    „ბოსტანი“ (არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე. 147).

    140
    „ცცვლო |“რ %ლ %მ %ნ6| ელემენტებს, რომელნიც მკაცრად განსახღერული დის-
    ტრიბუციით ხასიათდებოდნენ:
    მარცვლოვანი ელემენტები განისაზღვრებოდნენ პოზიციებით:
    1C-C, C-C, C-1L1;
    უმარცვლო ელემენტები განისაზღვრებოდნენ პოზიციებით:
    3--V, V--C, V-19IC, V-V, VC-V:

    3060C-V პოზიციაში შეინიშნება მერყეობა მარცვლოვან და შესატყვის უმარ-


    ცვლო ელემენტთა გამოვლენაში, რაც საერთო-ქართველური დიალექტური
    სხვაობით არის შეპირობებული: ზანურ და სვანურ დიალექტურ არეალში აღ-
    ნიშნულ პოზიციაში მარცვლოვანი ელემენტები იყო წარმოდგენილი, ქართულ
    „არეალში-– შესატყვისი უმარცვლო ელემენტები."
    13,3. აღნიშნულ ელემენტთა აქ წარმოდგენილი პოზიციური მოდელიდან
    "ნათლად ჩანს, რომ მარცვლოვანი |7რ %ლ 7?მ #ნ| და შესატყვისი უმარცვლო
    1“რ ჯXლ %მ %ნ|) ელემენტები ერთურთის მიმართ დამატებითი დისტრიბუციის
    -დამოკიდებულებაში იმყოფებოდნენ: მარცვლოვან და შესატყვის უმარცვლო
    ელემენტებს არც ერთი საერთო პოზიცია არ უნდა ჰქონოდათ; არ არსებობდა
    ამ ელემენტთათვის კონტრასტული, გადამკვეთი პოზიციები, რომლებშიც ისი-
    ნი ერთმანეთს დაუპირისპირდებოდნენ როგორც დისტინქციური ძალის მქონე
    ურთეულები, და, მაშასადამე, გამორიცხული იყო ისეთი მინიმალური წყვილე-
    ბი, რომელთა წევრები ერთმანეთისაგან მხოლოდ %რ: "რ, ლ: Xლ, %მ: Xმ,
    ·ნ :;: #6
    დაპირისპირებით განირჩეოდნენ.
    სხვაობა მარცვლოვან და შესატყვის უმარცვლო ელემენტებს შორის მხო-
    ლოდ პოზიციურად იყო შეპირობებული, რაც ამ ელემენტთა მონაცვლეობას
    იწვევდა ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში მათთვის დამახასიათებელი
    ფონეტიკური გარემოცვის ცვლასთან დაკავშირებით ?.
    ყოველივე ეს საფუძველს გვაძლევს #რ: “რ, +დ: “ლ, Xმ: მ, "ნ : %6 და-
    პირისპირება საერთო-ქართველურისათვის არაფონემატურად მივიჩნიოთ და
    მარცვლოვანი და შესაბამისი უმარცვლო ელემენტები საერთო ფონემური
    "ერთეულების ორ პოზიციურ (L0§ს. კომბინატორულ) ვარიანტად (ალოფონად)
    “განვიხილოთ.
    ' იმ ფონემას, რომელიც პოზიციისდა მიხედვით მარცვლოვანი |”რ) და
    უმარცვლო |”რ| ვარიანტების (ალოფონების) სახით ვლინდებოდა, /”რ/ სიმბო-
    ლოთი აღვნიშნავთ; ამის ანალოგიით, /”ლ/ სიმბოლოთი წარმოვადგენთ ფონე-
    მას, რომლის პოზიციური ვარიანტებია |"ლ) და |"ლ|, /"მ/ სიმბოლოთი-– ფონე-

    1 0--+ ფორმულით აღინიშნება როგორც ფუძის ბოლოკიდური პოზიცია თანხმოვნის


    შემდეგ, ისე აბსოლუტური "ბოლო (პაუზის წინ).
    98 MXMლაშ- (უმარცვლო X#ლ 2+-–-V პოზიციაში: ქართ, ლაშ–-ი, მეგრ, ლ ეჩ ქვ-ი, კან.
    ლე შქ-ი): % დშ-ნ- (მარცვლოვანი Mლ #–C პოზიციაში: ქართ, ჭ-ლოშ-ნ -ი – ს): ”Mკარტ-
    (უმარცვლო M#რ V-C პოზიციაში: ქართ. ნი-(ს)-კარტ-ი, სვან, ნი-კრატ)<%ნი-
    კარტ):Mკრ6ტ-ნ- (მარცვლოვანი #6 C--C პოზიციაში: ქართ. (ჰ'-კორტ-ნ-ი-ს, მეგრ.
    „კირტონუა) და მისთ.
    141
    მას |-მ) და (“მ) ალოფონებით, /“ნ/ სიმბოლოთი აღვნიშნავთ ფონემას |”ნ|
    და 1”ნ) ალოფონებით 1).
    ამგვარად, საერთო-ქართველურ დონეზე ვადასტურებთ /+რ Xლ “მ “%ნ6/
    ფონემებს, რომელნიც ვლინდებოდნენ პოზიციისდა მიხედვით როგორც მარცვ-
    ლოვანი და შესაბამისი უმარცვლო ალოფონები,; აღნიშნულ ფონემათა მარცვ-
    ლოვანი (”რ “ლ Xმ %6) ვარიანტები ვლინდებოდნენ პოზიციათა ერთ ჯგუფში,
    ხოლო პოზიციათა მეორე ჯგუფში ამ ფონემათა უმარცვლო |#+რ Xლ ”მ 76!
    ვარიანტები იყო წარმოდგენილი. /+რ #ლ “მ "ნ/ ფონემათა ქცევა ამ თვალსაზ-
    რისით ემთხვევა /#უ/ და /”ი/ ფონემათა ქცევას, რომელთა მარცვლოვანი და.
    უმარცვლო ალოფონები არსებითად იმავე პოზიციებით განისაზღვრებოდა.
    ენის ფონოლოგიურ სისტემაში შემავალ ფონემათა მარცვლოვნობის მი-
    ხედვით კლასიფიკაციის საფუძველზე (იხ. ზემოთ, გვ. 21) /”"რ %ლ %მ “ნ/
    ფონემები /#/ და /#”ი/ ფონემებთან ერთად უნდა დაჯგუფდნენ სონანტთა
    კლასში, რომელიც უპირისპირდებოდა საკუთრივ ხმოვანთა და თანხმოვანთა.
    კლასებს, საკუთრივ ხმოვნებისა და თანხმოვნებისაგან განსხვავებით /”უ %ი "რ
    %ლ #8 +ნ/ სონანტები პოზიციისდა მიხედვით ფუნქციონირებდნენ როგორც,
    მარცვლოვანი და უმარცელო ელემენტები. მარცვლოვან ელემენტთა სახით
    სონანტები სინტაგმატურად იმავე როლს ასრულებდნენ, რასაც საკუთრივ
    ხმოვნები; შესაბამის უმარცვლო ელემენტთა სახით სონანტები საკუთრივ თან-
    ხმოვნებს ეკედლებოდნენ. ადგილის თვალსაზრისით საერთო-ქართველურ ფო-.
    ნოლოგიურ სისტემაში /ე %ი %#რ Xლ %#მ 76/ სონანტები განლაგდებიან საკუთ-.
    რივ ხმოვნებსა და თანხმოვნებს შორის?.

    1 რამდენადაც მარცვლოვანი და შესატყვისი უმარცვლო I+6| და (#რ) (Xდ) და |»«ლ|) და.


    ა, შ. ელეგენტები შესაბამისად საერთო /M#რ/, ;Xლ/ და ა. შ. ფონემათა ორ პოზიციუო (L85კყ.
    კომბინატორულ) ვარიანტად განიხილება, ყოველი აღნიშვნა, რომელშიც («) და (რ). (დ) და
    წლ) და ა. შ. სიმბოლოები იკნება გამოყენებული (ე. ი, ორი განსხვავებული სიმბოლო ერთი
    და იმავე ფონემის აღსანიშნავად). ფონეტიკურ აღნი შენას წარმოადგენს და არა ფონოლოგიურს,
    სადაც ერთი ფონემის აღსანიშნავად ერთი სიზბოლო უნდა იქნეს გამოყენებული (ფონემის ვა-
    რიანტების გაუთვალისწინებლად). ეგევე შეეხება /”ტ/ და /#0/ სონანტების პოზიციური ვარიან-
    ტების აღნიშვნას შესაბამისად (#4) და (#უ). (#9) და (#ი) სიმბოლოებით. როზელიზე საერთო-
    ქართველური %#ძეა ღლ. #წყ რთა, #”დას, თტი, ”წძაცხუ და მისთ. ფორ?ები ფონოლოგიუ-
    რი აღნიშვნით უნდა წარმოგვედგინა /Xძ, აღ ლ/, /#წ,ყრთსჯა/7, /#/დას, თტი/. /”ძაცხ#/
    სიმბოლოებით. მაგრამ რამდენადაც /#რ #ლ X#მ Xნ/ ფონემათა (და /ჯტ/ და /Xი/ სონანტთა)
    გარცვლოვანი და შესატყვისი უმარცვლო ვარიანტების გათვალისწინებას არსებითი მნიშვნე-
    ლობა აქვს ისტორიულ ქართველურ ენებზი მონხდარ ფონოლოგიურ და სტრუქტურულ ცვლი-
    ლებათა გასაგებად. საჭიროდ ვცანით ჩვეს მიერ გამოყენებულ არსებითად ფონოლოგიურ სიმ-
    ბოლიკაში აღნიშნული ყოფილიყო აგრეთვე განხილულ ფონემათა მარცვლოვან და უმარცვლო
    ვარიანტებს შორის არსებული დაპირისპირებანი (შდრ. ანალოგიური ვითარება ინდოევროპულ
    სონანტურ ფონემათა აღნიშვნაში, იხ. LI. ს ძ–ფ6»L%09, მწიბ 1იძი-სსI0იბგ00ი 5C60ი0170V15:
    Lსიფსიდბ XIX, # 2, 1943, გვ. 83,; ჰ. –CსCVX0CMV 102, L" ბიიხილ0ი1ტ იტი 1100-6სL0-
    იატბი, VVI0CI8V, 1956, გვ: 120 შმდ.).
    2? სონანტთა ასეთი ორმაგი ფონოლოგიური ბუნება აიხსნება 8, « ნახევარხმოვანთა და
    სონორ რ, ლ, მ, ნ თანხმოვანთა ფონეტიკური თავისებურებებით, სონორი რ ლ მ ნ ბგერები
    არტიკულაციური თვალსაზრისით თანხმოვნებს წარმოადგენენ, რამდენადაც მათ საწარმოებლად
    პირის ღრუში წარმოიქმნება ხშეა, რომლის დაძლევა იწვევს თანხმოვან ბგერათათვის დამახა–
    142
    14.4. შეიძლება დავასკვნათ: ქართველურ დიალექტთა საერთო ამოსავალ
    ფონოლოგიურ სისტემაში გარდა საკუთრივ ხმოვნებისა და თანხმოვნებისა
    წარმოდგენილი იყო ფონემათა კიდევ ერთი ჯგუფი–- სონანტები, რომელთაც
    ფონეტიკური გარემოცვის მიხედვით შეეძლოთ შეესრულებინათ როგორც
    უმარცვლო, ისე მარცვლოვანი ელემენტების როლი.
    სიტყვის თავში ხმოვნის წინ, ორ ხმოვანს შორის, ხმოვანსა და თანხმო-
    ვანს შორის და სიტყვის აბსოლუტურ ბოლოში ხმოვნის შემდეგ სონანტები.-
    ფუნქციონირებდნენ როგორც უმარცვლო ელემენტები; სიტყვის თავში თან-
    ხმოვნის წინ, ორ თანხმოვანს შორის და სიტყვის ბოლოკიდურ პოზიციაში
    თანხმოვნის შემდეგ სონანტები მარცვალს ქმნიდნენ 1.
    პოზიციაში თავკიდურ თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის სონანტ ფონემზა-
    თა ქცევა რთულ სურათს გვიჩვენებს. აღნიშნულ პოზიციაში საერთო-ქართვე-
    ლური სონანტები განსხვავებულად ფუნქციონირებდნენ ქართველური დიალევ-
    ტური არეალებისდა მიხედვით: ზოგ დიალექტში (ძირითადად დასავლურ
    ქართველურ არეალში) სონანტები ამ პოზიციაში მარცვალს ქმნიდნენ, ზოგში
    კი, შესაძლებელია, კონსონანტური ტიპის ელემენტებად გვევლინებოდნენ.
    13,5. სონანტთა საერთო-ქართველური სისტემა ყველა ისტორიულ ქართ-
    ველურ ენაში მოიშალა /"უ/ და /”9/ სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო
    ალოფონების ფონემატიზაციისა და მარცვლოვანი (#რ Xლ #მ #6) ალოფონების
    ვოკალიზაციის ან უმახვილო პოზიციაში გაუმარცვლოების შედეგად.
    თანამედროვე ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში /ვ რ ლ მ ნ/ ფონოლო-
    გიურად საკუთრივ თანხმოვნებს წარმოადგენენ, ხოლო /ი/ და /უ/, /ა ე ო/
    ფონემებთან ერთად, საკუთრივ ხმოვანთა კლასს განეკუთვნებიან. /რ ლ მ ნ/
    ფონემები თანხმოვნებია თანამედროვე სვანურის ფონოლოგიურ სისტემაშიც,
    მაგრამ სვანურში (ნაწილობრივ ძველ ქართულშიც) ჯერ კიდევ იგრძნობა უ/უ
    და განსაკუთრებით ი/= ელემენტთა ოდინდელი სონანტური ბუნება.
    მარცვლოვანი |+რ "ლ “მ %6|) სონანტები ისტორიული ხანის ზანურ დია-
    ლექტებში ვოკალიზაციას განიცდიდნენ და ფონეტიკური გარემოცვისდა მი-
    ხედვით ვოკალურ |=ო უ ი| ელემენტებს ივითარებდნენ, რამაც შეცვალა ამ ელე-
    მენტთა შემცველი ფორმების ადრინდელი სტრუქტურა. სონანტთა მარცვლო-
    ვანი |Xრ #ლ %მ #ნ|) ვარიანტების ვოკალიზაციის შედეგად მეგრულ-ჭანურში
    (და ნაწილობრივ სვანურში) სრულხმოვანი ფორმები ჩამოყალიბდა, რომელნიც
    ამოსავალ საერთო-ქართველურ ფორმებში წარმოდგენილ მარცვალთა რაოდე-
    ნობის თვალსაზრისით უძველეს ვითარებას ასახავენ.

    სიათებელ ჩქამს, მეორე მხრივ, მათი არტიკულაციისას გლოტალური ტონი გადის რეზონატოო-
    ში, რომელსაც ქმნის რ, ლ ნარნარა თანხმოვანთა შემთხვევაში პირის ღრუ, ხოლო ნახალუორ მ,
    ნ თანხმოვანთა შემთხეევაში ცხვირის ღრუ, რაც წარმოშობს აკუსტიკურ ეფექტს, ანალოგიურს
    ხმოვანთა რეზონანსისა. ამდენად აღნიშნულ ბგერებს, ფონეტიკური გარემოცვისდა მიხედვით,
    შეუძლიათ შეასრულონ როგორც საკუთრივ თანხმოვანთა, ისე ხმოვანთა ფუნქციები.
    L თუ მარცვლოვან სონანტს § სიმბოლოთი აღენიშნაეთ, ხოლო შესატყვის უმარცვლო
    სონანტს––8 სიმბოლოთი, მიეიღებთ სონანტთა დისტრიბუციის შემდეგს ფორმულებს:
    #50C, 050C, 098; :§V, VაC, V5%, V5V.
    ი ი ი

    143
    ქართულში მახვილიანი სონანტი ზარცვლოვნობას ინარჩუნებს, როზლის
    საფუბველზედაც ვოკალური ელეზენტები წარმოიქმნება ("რ>ო!რ). უმახვილო
    პოზიციაში მარცვლოვანი სონანტები (გარდა (ი) და ნაწილობრივ |უ) ვარიან-
    ტებისა) მარცვლოვნობას კარგავენ ზოგ დიალექტში (აქედან სალიტერატურო
    ქართულში) და სონანტთა შესატყვი უმარცვლო რეფლევსებს ემთხვევიან,
    ხოლო ზოგ დიალექტზი (6 - (1: პოზიციაში) მეგრულ-ჭანურის ანალოგიურ ევო-
    -ლუციას განიცდიან და ვოკალიზაციის შედეგად ვიწრო ხმოვნებს ივითარებენ.
    13.6. მარცვლოვან |”რ #ლ ”მ #6) სონანტთა ამგვარი ევოლუციის შედე-
    გად ისტორიულ ქართველურ ენებში მოიშალა საერთო-ქართველურ სისტემაში
    არსებული პოზიციური დაპირისპირება მარცვლოვან და შესაბამის უმარცვლო
    ელემენტებს შორის, რაც დიფერენციაციის წინა პერიოდის ქართველური
    ფონოლოგიური სისტემის ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ თავისებურებას
    წარზოადგენდა. ამგვარ დაპირისპირებათა მოშლას შედეგად მოჰყვა სონანტთა
    კლასის გაქრობა და სონანტთა მარცვლოვან და შესაბამის უმარცვლო ვარი-
    ანტთა რეფლექსების განაწილება ისტორიულ ქართველურ ენებში საკუთრივ
    ხმოვანთა და თანხმოვანთა კლასებს შორის.
    სონანტთა რეფლექსების ამგვარმა გადანაწილებამ საგრძნობი ცვლილება
    გამოიწვია ისტორიულ ქართველურ ენებში საკუთრივ ხმოვანთა და თანხმო-
    “ვანთა კლასებში, საერთო-ქართველური ხმოვანთა კლასის ელემენტებს შორის
    არსებული მიმართებები გარდაიქმნა მასში ახალ წევრთა შესვლასთან დაკავ-
    შირებით. :
    აღნიშნულ ფონოლოგიურ ცვლილებათა გასათვალისწინებლად ისტორიულ
    ჟართველურ ენებში საჭიროა განვიხილოთ საკუთრივ ხმოვანთა კლასში შემა-
    ვალი ფონემური ერთეულები და გავაანალიზოთ მათ შორის არსებული უძმვე·
    -ლესი მიმართებანი.
    თავი მ:სამე

    ხმოპანთა სისჭემა ქატთჭელუტ ენებში


    1. ხმოვანთა შფშესატჟვისობანი ქართველურ ენებფი
    1.1. ისტორიულ ქართველურ ენებში არსებული ხმოვანთა სისტემის ჩა-
    მოყალიბება უშუალოდ არის დაკავშირებული იმ ცვლილებებთან, რომლებიც
    ქართველურმა სონანტურმა სისტემამ განიცადა მარცვლოვან სონანტთა ვოკა-
    ლიზაციისა და მარცვლოვანი (L“უ) და ("ი) ალოფონების ფონოლოგიზაციის
    შედეგად.
    იმ ცვლილებათა წარმოსადგენად, რომელთა საფუძველზედაც ისტორიუ-
    “ლად დამოწმებული ხმოვანთა სისტემები ჩამოყალიბდა ქართველურ ენებში,
    'საქიროა აღვადგინოთ ხმოვანთა სისტემი საერთო-ქართველური მოდელი.
    "ამგვარი აღდგენა საერთო-ქართველური ხმოვანთა სისტემის მოდელისა უნდა
    “მოხდეს შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით, იმ ფონემური შესატყვისობის
    საფუძველზე, რომელიც ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში ხმო-
    ვანთა შორის ვლინდება, ხმოვანთა შორის არსებულ შესატყვისობათა ისტო-
    რიულ-შედარებითი ინტერპრეტაცია წარმოგვიდგენს საერთო-ქართველური
    ხმოვანთა სისტემის მოდელს, რომელიც დიფერენციაციისწინა პერიოდში არსე-
    ბული ხმოვანთმიმართებების სურათს უნდა ასახავდეს.
    1.2. სპეციალურ ლიტერატურაში უკვე დადგენილია ხმოვანთა შესატყვი.
    სობის ძირითადი ფორმულები ქართველურ ენებში1;

    1. ქართ. ა: მეგრ.-ჭან. ო: სვან. ა?

    ქართ. ქათამ-ი: მეგრ. ქოთომ-ი: სვან. ქათალ


    ა “ყკაც-ი: მეგრ.-ჭან. კოჩ-ი: სვან. ვაშ? „ქმარი“

    1 სე. IIსIია00X1Cს //4I(M2/)0#სიჯXVC 3MI00ს, II. 0I/Iს(VI თიI0ი!!(MIL .MILM1:/)C.1ხCM0-


    20 #4ხ(#ი, C//6., 1990; II. M > 9 ხი, 7)'060.7/-MიIMCMVIIII 6M#M0გ 8 660MCM0VM( (#MIM1.LI/, 1912);
    არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 6–-9; მისიეე: /(C0/)/II6".1ხCMIIC 9M3ხIMII, Iს IMCM0-;
    #ყ%0ი6MXIIIM 600ი1თ8 ს მ0/)28MIII 40M26686M:CIIII/M00MVM 00XILM (იკე, IL. 1948, გვ. 258 შმდ.);
    ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი ქართველურ ენებში, II, (თ. უ. მოამბე, X. 1930): მი–
    სივე: მესამე ტიპის ვნებითის წარმოება ქართულში (საქ. სსრ მეცნ. აკად. მოამბე, ტ, III, # 9,
    1942, გვ. 967 შმდ.); გ. როგავა, ქართველურ ენათა ფონეტიკის ისტორიულ-შედარებითი
    შესწავლის ძირითადი საკითხები (იკე, IV, 1953); LI. #. #3M#X0M, C0IMII /07M0M0/0MM-
    III თ0M0#MMიბი 6006M06თ 06I(6M0/ი0M!661იCM0:0 #3ხLMძ0-06M08ხ (IL8II C0C, >. 7:IX,
    ჰხIი. 1, 1960).
    1 ხმოვანთა სიგრძე სვანურში ანალიზის ამ ეტაპზე მბედველობაში არ მიიღება.
    9 უმლაუტის შესახებ სეანურში იხ. ქვემოთ.
    10, თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 145
    ქართ. ჭარ-ი: მეგო.-ქან. ხოჯ-ი
    ა» მო-ვ-ვან: სვან. ო-ჭან (<%ა-უ-ვან)
    ი ვაც-ი: მეგრ. ოჩ-ი, ჭან. ბოჩ-ი. „ვერძი“: სვან. ღრაშ „ჯიხვი“
    ი ას-ი: მეგრ.-ჭან. ოშ-ი: სვან, აშ-ირ
    ა გასულ-ი: მეგრ.-ჭან. ოსურ-ი; სვან., ლშხ. ასუშ, ბზ. ჰასტფიშ
    აი ცხრა: მეგრ.-ჭან. ჩხორო: სვან. ჩხარა.

    II. ქართ. ე: მეგრ.-ჭან,ა: სვან. ე

    ქართ. ბერ- (ვ-ბერ-ავ): მეგრ.-ჭან, ბარ- (მეგრ. უ-ბარ-ს „უბერავს“) 2


    | სვან. ბელ- (ლი-ბელ-ე „ბერვა")
    „ მე-სამ-ე: მეგრ.-ჭან. მა-სუმ-ა: სვან. მე-სმ-ე
    ა სიძე: ჭან. სიჯა, მეგრ. სინჯა: სვან. ჩიჟე
    აი სძე: მეგრ. ბჟა: სვან. ლგჯე
    ა მწერ-ი: მეგრ. ჭანჯ-ი, ჭან. მჭაჯ-ი „ბუზი“:
    სვან. მერ „მწერი, ბუზი“
    ქართ. მა-რჯუენ-ე: მეგრ. მა-რძგვან-ი: სვან. ლე-რსგრენ
    ა მზე: მეგრ. ბჟა
    ა მე: მეგრ.-გან. მა
    ა» დღე: მეგრ.-ჭან. დღა
    » წერ- (წერ-ს): მეგრ.-ჭან. პარ- (მეგრ. ჭარ-უნ-ს, ჭან. ჭარ-უმ-ს)»
    ა» ბადე: ჭან. ბოდა
    » ძელ-ი: მეგრ.-ჭან. ჯა „ხე“.

    III. ქართ. ო: მეგრ.-გან. ო, უ/ი: სვან. ო

    · ოთხი: მეგრ. ოთხი, ჭან. ოთხო: სვან. ჟოშთხუ


    » ცხოვნება : მეგრ. ჩხონაფა
    · ცოცვა: მეგრ. ჩოჩუა
    · ოცი: მეგრ.-ჭან. ეჩი <%ოჩი 1
    ი. თ ორი: ჭან. ჟური, მეგრ. ჟირი: სვან. იორი
    » ცოლი: მეგრ.-ჭან. ჩილი: სგან. ჩოშ- „001ხს§“
    ა ქორი: ჭან. ქური | მქირი, მეგრ. ქირი.
    ისეთი ო ხმოვნის შემცველი ძირების რაოდენობა, რომელნიც ყველ»
    ქართველურ ენაში მეორდებოდეს და მეტი ან ნაკლები ალბათობით საერთო
    ქართველური წარმომავლობისა იყოს, მცირეა; /#ო/ ფონემის ხმარების სფერო.
    ჭართველურში მეტად შეხღუდული უნდა ყოფილიყო.
    1.3. განხილული მაგალითების საფუძველზე ქართულ-–მეგრულ-ჭანურ-–
    სვანურ ზმოვანთშესატყვისობის სურათი შეიძლება შემდეგი ტაბულის სახით.
    წარმოვადგინოთ:

    1 ო>ე პროცესისათვის მეგრულ-კანურში იხ. ქვემოთ.


    146
    ქართული მეგრულ-
    კანური
    სვანური

    ა რ ა |

    ე ა ე

    ო ო, უ/ი ო

    2. ხმოვანთა შესატყვისობის დიაქრონიული ინტერპრეტაცია

    %.1. ზემოთ წარმოდგენილ ხმოვანთშესატყვისობათა ანალიზი დიაქრო-


    ნიული თვალსაზრისით საშუალებას გვაძლევს დავადგინოთ ქართველურ ხმო-
    ვანთა სისტემის ამოსავალი მოდელი, რომელიც საერთო-ქართველურ ფონო-
    ლოგიურ სისტემაში არსებულ მიმართებებს უნდა ასახავდეს.
    გავრცელებული შეხედულების თანახმად, ამოსავალ ვითარებას ხმოვანთა.
    სისტემი თვალსაზრისით ყველაზე უკეთესად ქართულის სისტემა ასახავს.
    ამას შეიძლება დავუმატოთ: თუ გვიანდელ კომბინატორულ ცვლილებებს გავი-
    თვალისწინებთ (ამის შესახებ იხ. ქვემოთ), შეიძლება ვთქვათ, რომ სვანურის
    ხმოვანთა სისტემა (ვგულისხმობთ საკუთრივ ხმოვნებს და არა მარცვლოვან
    სონანტთა რეფლექსებს) იმავე საერთო-ქართველური ვითარების ამსახველია1.
    თავდაპირველი სურათი ყველაზე მეტად ზანურ დიალექტებშია შე-
    ცვლილი,
    2,2. რა მონაცემები მეტყველებს აქ წარმოდგენილი ისტორიული შეფარ–
    დების სასარგებლოდ; რა საფუძველზე შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ ქართულსა
    და სვანურში წარმოდგენილი ხმოვნები ამოსავალ, საერთო-ქართველურ ვითა-
    რებას ასახავენ, ხოლო ზანურ დიალექტებში არსებული სისტემა პირველად
    ხმოვანთა „გადაწევის“ შედეგად არის მიღებული?
    რამდენადაც ქართ. ო ფონემის შესატყვისად როგორც შეგრულ- ჭანურში,
    ისე სვანურში ო არის წარმოდგენილი, საფუძველი გვეძლევა /"”ო/ ფონემის
    პოსტულირებისა ამოსავალ ვოკალურ სისტემაში.
    თუ შესატყვისობაში ქართ.ა: სვან.ა: მეგრ.-ჭან. ო (იხ. ტაბულა, გვ.147)
    ზანური დიალექტების ვითარებას ვიგულისხმებთ ამოსავლად, ე. ი. თუ ამ შემ-
    თხვევაშიც საერთო-ქართველურისათვის /"ო/ ფონემას მივიღებთ?, უნდა დავუ–
    შვათ, რომ ერთი და იგივე /”ო/ ფონემა ქართულსა და სვანურში იძლევა რეფ-
    ლექსებს როგორც ო, ისე ა ხმოვანთა სახით, რამდენადაც ასეთი „გახლეჩა“ ერთი:
    ამოსავალი ფონემისა ქართულსა და სვანურში კომბინატორულად ვერ აიხს-
    ნება, ბუნებრივიძა ქართულ--სვანური ვოკალიზმი ამოსავალი ვითარების.

    1. ხმოვანთა ფონოლოგიურ დაპირისპირებას სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით თანამედროვე.


    სვანურში და ამ დაპირისპირების საერთო-ქართველურ საფუძვლებს განვიხილავთ წიგნის
    მეორე ნაწილში.
    ? ასე ფიკრობდა ალ. ცაგარელი, იხ. მისი MIIM200#ხ6M06 3MIM00M. გვ. 92.
    147
    ამსახველად მივიჩნიოთ, ხოლო მეგრულ-ჭანური ო ქართული და სვანური ა
    ფონემის ადგილას განვიხილოთ როგორც შედეგი ”#ა>>ო გადაწევისა ზანურში.
    ქართ.-სვან, ა ხმოვნის პირველადობის სასარგებლოდ ზანურ ო-სთან
    შედარებით სხვა ფაქტებიც მეტყველებენ. შესატყვისობა ქართ. ა: სვან. ა: მეგრ.-
    ჭან. ო არ არის აბსოლუტური. სახელთა (გარდა რიცხვითი სახელებისა) ბოლო.
    კიდურ პოზიციაში ქართულ -ა ხმოვანს მეგრულ-ჭანურში რეგულარულად -ა
    შეესატყვისება 1:

    ქართ. და : მეგრ.-ჭან, და
    ძმა : ჭან. ჯუმა, მეგრ: ჯიმა
    ა» მამა: მეგრ. მუმა
    » დედა: მეგრ. დიდა
    ა» ყანა: მეგრ.-ჭან. ცონა
    წვიმა : მეგრ. ქვიმა, ვან, მჭიმა
    ი თმა: მეგრ.-ჭან. თომა
    » ტმა: მეგრ.-ჭან, ტობა
    » ცა: მეგრ.-ჭან. ცა
    » თხა: მეგრ.-ჭან. თხა
    » ქვა: მეგრ.-ჭან. ქვა I ქუა
    » ზღუა: მეგრ.-ჭან. ზღუა
    » წყრთა: მეგრ. ქყი'რ!თა
    ა სხვა: მეგრ. შხვა, ჭან. ჩქვა ?.

    ბუნებრივია დავუშვათ, რომ ამ რიგის მაგალითებში მეგრულ-ჭანურს,


    ისევე როგორც ქართულს (რიგ შემთხვევაში აგრეთვე სვანურს 1) შემონახული
    აქვს საერთო-ქართველური ვოკალიზმი!. აქედან მეორე დასკვნაც გამომდინა-
    რეობს: ევოლუცია ”ა>ზან. ო პოზიციურად არის შეპირობებული. ეს პროცე-
    სი განხორციელდა ყველგან, გარდა სახელთა (რიცხვითი სახელების გამოკლე-
    ბით) ბოლოკიდური პოზიციისა 5,

    1 ამასთან არა აქეს მნიშვნელობა, სუფიქსისეულია აღნიშნული ბოლოკიდური -ა ელე-


    მენტი. თუ ძირისეული.
    2? დრ. მეტყველების სხვა ნაწილებში: ქართ. და: მეგრ.-ჭან. დო (კავშირი); ქართ. რვა:
    მეგრ. რ უო, კან. ოვ რო; ქართ. დაწერა: მეგრ.-ჭან დოგარუ<#დოჭარო და მისთ.
    1? სვანურში ბოლოკიდური ხმოვანი უმეტეს შემთხეევაში მოკვეცილია.
    ა შდრ, IL. #. II XM#0 8, (0/1ხიI 06M0MC0/0VMIსV, გვ. 23.
    » რამდენადაც შესატყვისობა ქართ, -ა : მეგრ.-ჭან. –ა დასტურდება მხოლოდ არსებით სახე–
    ლთა ბოლოკიდურ პოზიციაში, ვერ ვივარაუდებთ აღნიშნულ ფორმებში (ე. ი. ისეთ ფორმებში,
    სადაც ქართულ ბოლოკიდურ -ა ხმოვანს მეგრულ-ვგანურში ამავე პოზიციაში წარმოდგენილი -ა
    შეესატყვისება) "ს მომდევნო რაიმე ელემენტის მოკეეცას ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად
    მეგრულ-ჭანურსა და ქართულში. სხეა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისეთ შეფარდებებში შემავალ
    ფორმებში, როგორიცაა ქართ და: მეგრ.-ჭან. და; ქართ. ძმა: მეგრ. ჯიმა: გან. ჯუმა;
    ქართ. ქვა: კან. ქვა: მეგრ. ქუა, ვერ ვივარაუდებთ მოკვეცილად ბოლოკიდურ -ლ ელე-
    მენტს, რომელიც თითჭოს აღდგება მრავლობითი რიცხვის ფორმებში: მეგრ დალეფ-ი,
    გან. დალეფ-ე; მეგრ. ჯიმალეფ–-ი, პან ჯუმალეფ-ე; მებრ. ქ უა ლეფ-ი, კან. ქვა–
    ლეფ–ე, შდრ. 8. M2ი07, / 90#. M0M. #3., გვ. 14; ML. IM 0 II I IL 3 0, / 0CM. #VIM2ი. #3.
    148
    ა'ს პირველადობას მხარს უჭერს აგრეთვე ზანური დიალექტებიდან სხვა
    ენებში შესული მასალის ანალიზი. კერძოდ, სომხ. 'V02XმL „ცხვარი“ განიხილე-
    ბა როგორც ზანიზმი შეთვისებული სომხურის მიერ იმ ეპოქაში, როდესაც
    ზანური ჯერ კიდევ ”ა გახმოვანებას ინარჩუნებდა (შდრ. თანამედროვე ჭანური
    ჩხურ-ი!). ამ ფორმის საფუძველზე შესაძლებელია აგრეთვე გარკვეული დასკვე-
    ნები გაკეთდეს ”ა>ზან. ო პროცესის რელატიური ქრონოლოგიის შესახებ.
    რამდენადაც ზანურიდან ნასესხებ სომხ, IV102X8L ფორმაში წარმოდგენილია ში-

    ბე. 026; არნ. ჩიქობავა, ჭანურის ანალიზი, გვ. 61–-62: მისივე: სახელის ფუძის აგებულება,
    გვ. 8 შმდ.), რაზდენადაც თავდაპირველი ბოლოკიდური -ლ ელემენტის დაშვების შემთხვევაში
    ა ხმოვანი არაბოლოკიდურ პოხიციაში აღმოგვაჩნდებოდა და ამდენად გამორიცხული იკნებო–
    და ქართ, –ა: მეგრ.-ჭან. -ა შეფარდების არსებობა (შდრ. ქართ. თ უაპლ-: მეგრ.-კან თოლ-
    ქართ. მ კ ა ლ-: მეგრ,-ჭქან; კ ო ლ-), ას კატეგორიის ფუძეები ძველიდანვე -ა ხმოვანზე უნდა
    ყოფილიყენენ დაბოლოებულნი როგორც მეგრულ-კანურში, ისე ქართულში (აგოეთვე სვანურ-
    შიც, სადაც ბოლოკიდური ხმოვნები დღეს მეტწილად მოკვეცილია); აღნიშნული სტრუქტურის
    ფორმები ისტორიულ ქართველურ ენებში საერთო-ქართველური ეპოქიდან მომდინარეობემ.
    ამ სახელთა ზრავლობითი რიცხვის ფორმებში წაომოდგენილი -ლ- ელემენტი (როპელიც
    თავის მხრივ შესაძლებელია 2 ელემენტისაგან მომდინარეობდეს) მეგოულ-ჭანურში შედარებით
    გვიანდელი ჩანართი უნდა იყოს სნოვნებს შორის აოსებული პიატუსის თავიდან ასაცილებლად:
    მხ. რ. და–-მრ, რ, #და-ეფ-ი/ე>და-ლ-ეფ-ი/ე. ჯიმა–-#ჯიმა-ეფ-ი>ჯიმა-5ლ-ეფ-ი,
    ქვასქუა-%ქვა-ეფ-ეესXქუა-ეფ-ი>ქვა-ლ-ეფ-ე|ქუა-ლ-ეფ-ი (შდრ. ი/ლ ზონაცვ-
    ლეობა სვანურ დიალექტებში, იხ. ზენოთ, გვ. !40,). ამგვარი ლ ელემენტის მეორეული წარმო-
    შობა მეგრულ-ჯანურში აშკარაა ისეთ ფოომებში, რ”:გორიცაა ზეგო. ნოსა–ნოსა-ლ-ეფ-ი,
    ჭან ნუსა–ნუსა-ლ-ეფ-ე „რძალი“ (შდრ, ქართ. ნ უსადია „ბიძას-ცოლა" (საბა|), რომ–
    ლებიც წარმოშობით -ეგ ხმოვანზე დაბოლოებულ ინდოევროპულ სიტყვას წარმოადგენენ: შდო,
    ხალხ. ლათ. 00L8<70§8, ძე. ინდ. §0ს52, ძე. ინგლ. §00Lს, რუს. CI(0ჯე; მდო. აგრეთეე მეგო.
    სქუა“ სქუა-ლ-ეფ-ი ფორმა, რომელიც ხმოვანხე დაბოლოებული #მ-შტ-ე არკეტი-
    პისაგან მომდინარეობს (კართ. -–მ შო. სვან. გმსგე: იხ. სიბილანტთა ”ესატყვისობანი, გე.
    58 შმდ.); (შდრ. ამ მხრივ -რ- ელემენტის გაჩენა ანალოგიური ფუნქციით სეანურში: ცხა
    აფოცხილი" –- მრ. რ. ცხა-რ-ალ; შდა „თავთავი". ეტიმ. „თავ-ი“ მო. რ. მდა-რ-ალ
    და სხვ.)
    ამგვარი მოდელის ჩამოყალიბებას შედეგად ის მოჰყვა, რომ -ლ ელემენტხე დაბოლოე-
    ბულ ზოგ ფუძეში ბოლოკიდური ლ ჩანართად იქნა გააზრებული, რის გამოც იგი მოკვეცილ
    იქნა მხოლოობითი რიცხვის ფორმებში. და ლეფ-ი/ე – და; ჯიმალეფ-ის ჯუმალეფ-ე
    –ჯიმაI|ჯუმა; ქუალეფ-ისქვალეფ-ე“–ქუაკვა ტიპის შეფარდებათა გავლენით
    ჩამოყალიბდა შეფარდება ჯალეფ-ი/ე–ჯა „ხე“, ხელეფ-ი/ე–ხე „ხელი“, ნაცვლად თავ–
    დაპირველად არსებული ჯალ-ეფ-ი/ე – #ჯალ- (შდრ. ქართ. ძელ-), ხელ-ეფ-ი/ე–
    %ხელ- <%ხალ-(შდლრ, ქართ. ვე ლ-) 'წეფარდებებისა, სადაც კანონხომიერად უნდა ყოფი-
    ლიყო წარმოდგენილი -ლ ელემენტზე დაბოლოებული ფუძეები, რასაც შესატყვისი ქართული
    ფორმების ჩვენება ადასტურებს. ამ ორ სახეულურ ფორმაში მოხდა პროცესი, რომელსაც მეტა-
    ანალიზი ეწოდება, იმ მრავალრიცხოვან შეფარდებათა გავლენით, სადაც ხმოვანხე დაბოლოე-
    ბული ფუძის (მხოლ. რიცხეში) მონაცვლეობა (ისტორიულად მეორეულად გაჩენილ) ლ ელე-
    მენტით დაბოლოებულ ფუძესთან (მრავლ. რიცხეში) პარადიგმატული მონაცვლეობის ორდინა-
    რულ მოდელს წარმოადგენდა.
    ზედსართავ სახელებში ბოლოკიდური -ლ ელემენტის მოკეეცისათეის მეგრულ-ჭანურში
    (მეგრ. გირძე, კან. გუნძე–კართ. გრძელ-; მეგრ. ჭითა. ჭან. მჭითა–ქართ. წი –
    თელ- და სხე.) იხ. ზემოთ, გვ. 88..
    1 შდრ. აგრეთვე ბერძნ. «ძა თანამედროვე „ფოთ-ი"“ ფორმის საპირისპიროდ. ბერძ-
    ნული ფორმა უნდა ემყარებოდეს ამოსავალ ”,ფათ-ი“ ფორმას, რომელშიც ჯერ კიდევ და-
    ცული იყო პირველადი %ა
    149
    შინა აფრიკატი, რომელიც ქართ. ც ფონემის შესატყვის ზანურ ”ჩ აფრიკატს
    ასახავს (შდრ, ქართ. ცხოვარ-ი: ჭან. ჩხურ-ი), უნდა დავასკვნათ, რომ ”ა>ო
    პროცესი ზანურში დაიწყო მას შემდეგ, რაც განხორციელდა ქართული სისინა
    სპირანტებისა და აფრიკატების შესატყვისად შიშინა სპირანტებისა და აფრი-
    კატების ჩამოყალიბება, პროცესი, რომელიც ზანურსა და სვანურს საერთო
    იზოგლოსად აერთიანებს დასავლურ-ქართველურ დიალექტურ. არეალში1,
    შესატყვისობა ქართ. ე : მეგრ.-ჭან. » : სვან. ე აგრეთვე ქართულ-– სვანურ
    ვითარებას გულისხმობს ამოსაჯალად. თუ საპირისპირო თვალსაზრისზე დავდ-
    გებოდით და აღნიშნულ შესატყვისობაში ა'ს მივიჩნევდით პირველადად. ასეთ
    შემთხვევაში მიღებული ფორმულა (ე. ი. ს.-ქართვ. #ა-:>ქართ.-––სვან. ე, ს.-ქართვ.
    %ა>მეგრ.-ჭან”ი ა) წინააღმდეგობაში აღმოჩნდებოდა წინა ფორმულასთან
    (ს.-ქართვ. ”ა:>მეგრ.-ჭან. ო, ს.-ქართვ. +ა:>ქართ.–-სვან. ა, რომლის მართე-
    ბულობა უკვე ზემოთ იყო ნაჩვენები (იხ, გვ. 147 შმდ.).
    5.3. ამგვარად, ქართულ-–მეგრულ-ჭანურ -– სვანურ ხმოვანთა შესატყვისო-
    ბის სქემის დიაქრონიული ინტერპრეტაციის შედეგად იმ დასკვნამდე მივდი-
    ვართ, რომ მეგრულ-ჭანურში წარმოდგენილი ვოკალიზმი შედეგია ამოსავალ
    საერთო-ქართველურ ვოკალიზმში მომხდარი ხმოვანთგადაწევებისა: "ა >>ო,
    ·ე>ა. ამოსავალ ხმოვანთათვის დამახასიათებელი ტემბრის ცვლა გამოწვეუ-
    ლი უნდა ყოფილიყო მეგრულ-ჭანურში ხმოვანთა წარმოების ადგილის უკან
    გადაწევით 2.
    ხმოვანთა აღნიშნული გადაწევები ზანურ დიალექტებში მჭიდროდ უნდა ყო-
    ფილიყო ერთმანეთთან დაკავშირებული, /#ე/ ფონემის გადაწევას ა'ში უნდა განე-
    საზღვრა პირველადი /”ა/ ფონემის შესაბამისი გადაწევა ო ხმოვანში, რათა ამ გზით
    აცილებული ყოფილიყო ამოსავალ სისტემაში არსებული /+ე/-/”ა/ დაპირისპი-
    რების მოშლა და ორი ფუნქციურად მეტად დატვირთული ფონემის ერთ ფონე-
    მად შერწყმა ზანურში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამოსავალ სისტემაში არსე-
    ბული მანძილი /"ე/--/'ა/ ფონემებს შორის შემონახულ იქნა ტრანსფორმირე-
    ბული სახით ზანურში, სადაც აღნიშნული დაპირისპირების ნაცვლად /"ა/–-/”ო/
    დაპირისპირება ჩამოყალიბდა 3,
    ზანურისაგან განსხვავებით, ამოსავალი საერთო-ქართველური /+ა/, /%ე/ და
    /ო/ ხმოვნები დაცულ იქნა ქართულსა და სვანურში, სადაც მათ მხოლოდ ნაწი-
    ლობრივი, შედარებით გვიანდელი კომბინატორული ცვლილებები განიცადეს.
    ზემოთქმული შეიძლება წარმოვადგინოთ შემდეგი ტაბულის სახით
    (იხ. გვ. 151).
    ' ტაბულა არ ითვალისწინებს მრავალრიცხოვან კომბინატორულ ცვლილე-
    ბებს, რომლებიც ხმოვნებმა განიცადეს ზანურსა და სვანურში მათი დამოუკი.-
    190. V0წ–LC6, ტაოხთრი1ლი 0 C8ს088.0ს6 ძს 5Iძ (MI5, IX, 1938, გე. 332 შმდ.);
    არნ. ჩიქობავა, ქართულ-ზანურ ბგერათშესატყვისობათა ისტორიისათვის: თეხისები; ენათ-
    მეცნ. ინსტ. VI (XI1) სანზეცნიერო სესია, თბილისი, 1954, გე. 11 შმდ.: შდრ. L. #. MXIM#VXიVი,
    Cიხ(IL ი0M0M0I0VMIIIII, ბვ. 28.
    ? არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე. 9:
    2 ფონემათა ამგვარი გადაწევების შესახებ სისტემაში იხ. #, M#8 070, /7/!IMI(IIIL
    5აM0M0MVსს 6 ი#(00M6IIIM400MVX II3#M60M0MIIX. II00046#ხ. მს0X)0MV0400X0„ თ0#0.10:V,
    #M0იX#8ას, 1960, გვ. 78 შმდ.
    159
    დებელი განვითარების მანძილზე. ქართულში ხმოვნები ამ თვალსაზრისითაც
    სტაბილურობით ხასიათდებიან გადაჭარბებული არ იქნება, თუ ვიტყეით,
    რომ ძველი ·'ქართული ენა თითქმის არ იცნობს ხმოვანთა კომბინატორულ
    ცვალებადობას1.

    ს,-ქართე., ქართ. სვან. მეგრ.-ჭან.

    Mა ა ა ო, ა?

    %ე ე ე ა |
    %ო ო ო ღო, უ/ი

    იგივე შეიძლება ითქვას ახალი სალიტერატურო ქართულის შესახებ.


    „მხოლოდ თანამედროვე ქართულის დიალექტებში და განსაკუთრებით დიალექტ-
    თა დასავლურ ჯგუფში ვადასტურებთ ხმოვანთა კომბინატორულ ცელილებებს,
    მაგრამ აქაც ვითარება. გაცილებით უფრო მარტივია, ვიდრე მეგრულ-ჭანურ-
    სა .და სვანურში.

    3. ხმოვანთა კომბინატორული ცვლილებები ქართველურ ენებში

    I. ხმოვანთა ცვლილებები სვანურში

    -8.1, ვრთ-ერთი ფუნდამენტალური მოვლენა, რომელმაც სვანურში არსე-


    ბითად შეცვალა საერთო-ქართველური ხმოვანთა სისტემა, არის უმლაუტი,
    ხმოვანთა რეგრესული ასიმილაცია პალატალური ფონემების (/ი/ სონანტისა
    თავისი მარცვლოვანი (ი) და უმარცვლო |2|) ვარიანტებით და /ე/ ხმოვნის)
    გავლენით 9,
    უმლაუტს დაექვემდებარა ა, ო და უ ელემენტები (ბალსზემოურში რო-
    გორც მოკლე, ისე გრძელი კორელატები). ა და ო ხმოვნებზე მოქმედებს მო–-
    მდევნო მარცვლის ი, როგორც .აქტუალურად მოცემული, ისე სინკოპირებული
    (ნარედუქციალი), უ'ხე მოქმედებს მხოლოდ სინკოპირებული ი. ე ხმოვანს
    შეუძლია სამივე ელემენტის (უპირატესად ა'ს) გაუმლაუტება მხოლოდ იმ შემ-
    თხვევაში, როდესაც ის სინკოპირებულია, უმლაუტის შედეგად ვიღებთ პალა-
    1მ.ძიძიშვილი, ფონეტიკური პროცესები ძველ ქართულში. თბილისი, 1960, გვ.
    53, 60-61; ძვ. ქართ. ურთიერთას ავტორს განხილული აქვს როგორც დისიმილაციის
    შემთხვევა; შდრ. ერთიერთსა. მაგრამ აქ დისიმილაციასთან არ უნდა გვქონდეს საქმე.
    უ რთ–- ფუძე დამოუკიდებლადაც გეხვდება როგორც თანდებული: ძმით – ურთ, შეილით-–
    ურთ: შდრ. ანალოგიური მონაცელეობა სვანურმი: ეშხუ „ერთი“, მაგრამ უ შხტარL
    ერხტარო „ერთმანეთს“ (ივ. ჭავთარაძე, ზმნის ძირითადი კატეგორიების ისტორიისა–-
    თვის ძველ ქართულში, თბილისი. 1954, გვ. 29! შმდ.).
    ? სახელთა (რიცხვითი სახელების გამოკლებით) აბსოლუტურ ბოლოში,
    ? ა, შანიძე. უმლაუტი სვანურში („არი ლი“, თბილისი, 1925, გე. 171--231); ვ. თ ო-
    ფ ღრია კვლავ უმლაუტისათვის სვანურში (თბილისის უნივერსიტეტის მოამბე, VIII, 1928,
    “გვ. 337--346); მ ი ს ივ ე: სახელთა დაბოლოების ისტორიისათეის სვანურში (თბილისის უნივერ–
    სიტეტის მოამბე, .VII, 1927, გვ. 285-–315).
    151
    ტალურ ხმოვნებს: § რ უ (გარკვეულ შემთხვევებში ო >ჟე, უ>4ტი). უმლაუტის'
    შედეგად მიღებული ე და ი ვეღარ ახდენენ მაუმლაუტებელ გავლენას აღნიშ–
    ნულ ხმოვნებზე.
    8.2. ეს წესები ყველაზე უფრო თანმიმდევრულად ბალსზემოურ დია-.
    ლექტშია განხორციელებული, თუმცა მათ რამდენადმე მოდიფიცირებული სა-
    ხით ძალა აქვთ სხვა დიალექტებისთვისაც, გარდა ლამხურისა, რომელსაც უმლა-
    უტის თვალსაზრისით სვახურ კილოთა შორის განკერძოებული ადგილი უკავია.
    შედეგები, მიღებული სვანური უმლაუტის გენეზისის, მისი ისტორიულად
    მოქმედი ფონეტიკური მექანიზმის დადგენის თეალსაზრისით, უაღრესად მნიშე-
    ნელოვანია იმ (ცცვლილებათა გასათვალისწინებლად, რომლებიც სვანურში ამო-
    სავალმა ვოკალურმა სისტემამ განიცადა სვანური ენის ჩამოყალიბებისა და
    მისი დამოუკიდებელი განვითარების პროცესში.
    8,3. თანამედროვე სვანურ დიალექტებში უმლაუტის გზით მიღებული
    პალატალური ხმოვნები უპირისპირდებიან არაპალატარულ ხმოვნებს როგორც,
    ერთი ფონემატური რიგი–-მეორეს., როგორც პალატალური, ისე არაპალატა-
    ლური რიგის ხმოვნები შეიძლება დავადასტუროთ თანაბარ ფონეტიკურ გარემო-
    ცვაში სხვადასხვა მორფემებში (C-––0): ბზ. ვან „ხარი"-– ქან „კანაფი“; სპდილ
    „სადილი“ -- კამილ „მტკაველი“; გუარე „ტყავი/“-ბალე „ფოთოლი; ნაბოზ“
    უსაღამო"--ნასგოჯ „ნაბრძანები“; ლრრ „ლორიბ- მორ „მორიბ%; ფურ „ფური,
    ძროხა“ --კუბ „კუბო“.
    პალატალური და არაპალატალური ხმოვნების მონაცვლეობა ერთი და
    იმავე მორფემის ფარგლებში დაკავშირებულია მორფოლოგიური შინაარსის
    ცვლასთან: მხ. რ. ვან– მრ. რ. ვან-არ, მხ რ. ლომ–-მრ. რ. ლომ-არ, მხ. რ..
    ფურ -- მრ. რ. ფურ-ალ; ა-ვან „მოხანი“--ა-ვან „მოხნა“, ა-ჰოდ „გაყიდე“–
    ა-ჰრდ „გაყიდა“, ლა9გე „ცოტა ააშენა"--ლაიგე „ცოტა აიშენა“, ლაიკალოე.
    „ცოტა გალეწა“ ლპიკალუე „ცოტა გაილეწა“ და სხვ,
    ამგვარად, უმლაუტიზაციის პროცესმა სვანურში ახალი ფონემური ერ--
    თეულების--პალატალური ხმოვნების ჩამოყალიბება გამოიწვია:
    /ა/, /რ/, /უ/; /ა/, /რ/, /უ/.
    დიაქრონიული თვალსაზრისით ეს პროცესი სქემატურად შემდეგნაირად.
    შეიძლება წარმოვიდგინოთ:
    სვანური ენის ევოლუციის ადრინდელ საფეხურზე ი და ე გავლენას ახ-.
    დენდნენ წინა მარცვლის ა ო უ ელემენტებზე! და იწვევდნენ მათს სუსტ
    პალატალიზაციას.
    რამდენადაც აღნიშნული ხმოვნების პალატალობა კომბინატორულად იყო:
    შეპირობებული, პალატალური და შესაბამისი არაპალატალური ხმოვნები
    ცო ფუ და ა ო უ) ერთმანეთის კომბინატორულ (პოზიციურ) ვარიანტებს.
    (ალოფონებს) წარმოადგენდნენ და არა დამოუკიდებელ ფონემებს. სხვანაირად.
    რომ ვთქვათ, ხმოვანი ფონემები /ა/ /ო/ /უ/ რეალიზდებოდნენ ორ-ორი კომ-.
    ბინატორული ვარიანტის სახით: (ა) და |§51), (ო| და (რ), (უ|) და |ჟ).
    1 თავდაპირველად, როგორც ჩანს, მხოლოდ მოკლე ვარიანტებზე: ლენტეხურში ისტო–
    რიულად გრძელი ხმოვნები დღესაც ჩვეულებრივ არაპალატალიზებული სახით არიან წარმოდ-–
    გენილი, იხ. ა, შა ნიძ ე, უმლაუტი სვანურში, გვ. 222––223.
    152
    გარკვეულ პერიოდში სვანურში თავი იჩინა ხმოვანთა მოკვეცისა და სინ-.
    კოპირების ტენდენციამ. ამასთან დაკავშირებით დაირღვა ხმოვანთა პალატალი-:-
    ზაციის, უმლაუტის წმინდა ფონეტიკური, კომბინატორული საფუძველი, რასაც
    შედეგად მოჰყვა პალატალური და არაპალატალური ვარიანტების გადაქცევა:
    ერთმანეთის მიმართ დამოუკიდებელ ფონოლოგიურ ერთეულებად. ხმოვანთა:
    პალატალობა გადაიქცა დისტინქციურ ნიშან-თვისებად და ამის შედეგად მოხ-
    და თვით ამ თვისების (ე. ი. პალატალობის) ინტენსიფიკაცია 1, სანამ გვქონდა.
    L“ვან-ი| „ხარი“ და |ვან-შეუ|) „ხარით“, |“ლრმ-ი| „ლომი“ და წლომ-შუ!) _ლო-
    მით", |”ფურ-ი) „ფური“ და (ფურ-შეუ) „ფურით“ ტიპის მიმართებანი. ე. ი..
    სანამ მოიკვეცებოდა სახელობითი ბრუნვის ნიშანი -ი, ამგვარ ფორმებში და-
    დასტურებული წყვილები |§| და (ა), (რ| და (ო, (უჟ) და |უ) წარმოადგენ-
    დნენ შესაბამისად /ა/ /ო/ /უ/? ფონემების კომბინატორულ ვარიანტებს.
    მას შემდეგ. რაც მოეკვეცა ბოლოკიდური -ი (სახელობითი ბრუნვის ნი“
    შანი), მივიღეთ შემდეგი სახის მიმართებანი: (ვან| და |ვან-შრო|, წლომ) და
    (ლომ-შუ), |ფურ) და (ფურ-შუ), სადაც (ა| და (ა), (რ| და (ო). (ჟ) და (უ|'
    დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს როგოოც დამოუკიდებელი ერთეულები, რომელ–
    თა გამოვლენა არ არის შეპირობებული ფონეტიკური გარემოცვით. სხვანაი-
    რად რომ ვთქვათ, ამგვარ დაპირისპირებებში ჩვენ ფონემური წყვილები მი–
    ვიღეთ: /ა/ და /ა/, /რ/ და /ო/, /უ/ და /უ/.
    ამგვარად, უმლაუტიზაციის პროცესი სვანურში მჭიდროდ უნდა ყოფი-.
    ლიყო დაკავშირებული ამ ენაში ისტორიულად მოქმედ მეორე ფონეტიკურ:
    პროცესთან– ხმოვანთა სინკოპირებასთან და განსაკუთრებით ბოლოკიდურ
    ხმოვანთა მოკვეცის ტენდენციასთან. მეტიც შეიძლება ითქვას: უმლაუტიზებუ-
    ლი ხმოვნების როგორც დამოუკიდებელი ფონემების ჩამოყალიბება პირდაბირი:
    შედეგია ბოლოკიდურ ი და ე ელემენტთა მოკვეცისა და მათი ფონეტიკური
    რედუქციისა გარკვეულ პირობებში.
    პალატალური (უმლაუტიზებული) ხმოვნები სვანურში ყოველთვის ამ გზით-·
    არ არიან მიღებული. როგორც ირკვევა, > ზოგჯერ შეიძლება ე”სგან მიღებუ-
    ლად მივიჩნიოთ: ბზ. დაუ „დევი“, ქონაბ „ქონება“, გონაბ „დარდი“ (ქართ.
    გონება) და სხვ.ე ამ პროცესს კიდევ მეტად უნდა შეეწყო ხელი პალატალურ:
    ხმოვანთა ფონოლოგიზაციისათვის სვანურში.
    8.4, უმლაუტის საკითხთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული აგრეთვე
    ა ხმოვნის ლაბიალიზაციის საკითხი სვანურში.

    1 ეს რომ ასე უნდა ყოფილიყო, ჩანს იქიდან რომ ბალსხემოურში ე ხმოვანი დღესაც
    ეერ იწეევს, უმლაუტს, თუ თვითონ მოკვეცილი ან სინკოპირებული არ არის: ასევე ი ეერ
    აუმლაუტებს წინამავალი მარცვლის უ'ს, თუ თვითონ ი მოკვეცილი ან სინკოპირებული არ
    არის. აქედან გამომდინარეობს. რომ პალატალობა. როგორც დისტინქციური ნიშან-თვისება.
    ისტორიულად თითქოს წარმოადგენ” ი და ე ელემენტთა მოკვეცის ან სინკოპირების კომპე§ნ-
    საციას.
    2 ვგულისხმობთ. რომ სეანურის განვითარების იმ ეტაპზე. როდესაც დაიწყი უბლაეტის
    მოქმედება, საერთო-ქართველური /##4/ სონანტის მარცვლოვანი (წუ) და უმარცვლო (4) ვარიან+
    ტები უკვე დამოუკიდებელ ფონემურ ერთეულებს წარმოადგენდნენ.
    1. ვ თოფურია, სახელთა დაბოლოების ისტორიისათვის სვანურში, გვ. 308--309,
    153
    რიგ შემთხვევებში საერთო-ქართველური "ა სვანურში უ'ს სახით წარმო-
    გვიდგება: ქართ. თაგვ-ი (ძვ. ქართ. თაგუ-): სვან. შდუგუ: ქართ. კვაშლ-ი:
    სვან,, ლშხ, უსკუ, ბზ. ჟისგუ (მრ, რ. უსგიუ'არ); ქართ. თაფლ-ი: სვან., ლშხ.
    თუ. ბზ. თუი; ქართ. მამა: სვან. მუ და სხვ. როგორც სათანადო მაგალითე-
    ბის განხილვა გვარწმუნებს, შეფარდებ აქართ. ა : სვან. უ დასტურდება მხოლოდ
    ისეთ შემთხვევებში„ როდესაც სიტყვა შეიცავს ბაგისმიერს, კერძოდ -უ ან
    მ ფონემას. სხვანაირად რომ ვთქვათ, საერთო-ქართველური ”ა გვაძლევდა სვან.
    უ”ს მომდევნო /2/'ს გავლენით ან ორ მ'ს შორის: შდუგუ <”შდაგე; უსგუ·<%8ას-
    გრ-: თუ <%ბთაფუ-; მუ<%მუა "<= ”მუმა
    < %მამა 1. ზოგჯერ პროცესი უფრო შორ-
    საც მიდის: საერთო-ქართველურ ”მატლ- ფორმას (ქართ. მატლ-ი, მეგრ.-ჭან.
    მუნტურ-ი) სვანურში უნდა მოეცა ”მატუ-, საიდანაც ”მუტუ უნდა მიგვეღო.
    მაგრამ ეს ფორმა არ შემოგვრჩა სვანურში: ბოლოკიდური «ს მოკვეცისა და
    უ'ს ?ში გადასვლის შედეგად მივიღეთ მგრ“.
    ანალოგიური ტენდენცია მოქმედებდა სვანურ დიალექტებში (გარდა
    ლენურეხურისა) უფრო გვიანდელ ეპოქაშიც: შდრ. პრევერბისეული ა ხმოვნის
    გადასვლა ო'ში პირველი სუბიექტური პირის ნიშნისეული «'ს, აგრეთვე სა-
    ობიექტო ქცევის ო- პრეფიქსის გავლენით ზემოსვანურსა და ლაშხურში: ბზ.
    ოხიმარ (ლშხ. ოხმარ, ბქვ. ·ოხმარ)< ”ან-ხუა-მარ-ე (მდრ. ლნტ. ა-ხუა-მარ)
    „მოვამზადე“: ლშხ., ბქვ., ო-ტეხ< ”ა-ტუეხ (მდრ. ლნტ. ა-ტუეხ) „დავბრუნდი";
    ბზ, ოხოვიდა (ლშხ. ოხვიდა)< ”ან-ხ-ო-ჭიდ-ა (შდრ.. ლნტ. ა-ხ-ო-ვიდ-ა) „მოუტა-
    ნია. მოუყვანია“ ბ, ბალსქვემოურში პრევერბისეული ა>>ო მომდევნო მ”'ს და
    ლ'ს (ველარიზებულ ლს) წინაც: ომტეხელი (ბზ. ამტეხელი. ლშხ. ემტეხელი)
    < 'ა-მე-ტეხ-ე-ლი (შდრ. ლნტ. ა-მეტესხ'ე1ლი) „დაბრუნებულა“; ოლმარელი<
    <”ალმარელი (შდრ. ლნტ. ალმარელი, ბზ , ლშხ. ალმარელი) „მომზადებულა“.
    აღსანიშნავია, რომ ეს ორი პროცესი--პალატალური ასიმილაცია და
    ლაბიალური ასიმილაცია––ერთმანეთს ეჯაჭვება. სადაც გვაქვს პალატალიზა-
    ცია. იქ ლაბიალიზაცია აღარ მოქმედებს. შდრ. ბზ. ამტეხელი, მაგრამ ბქე.
    ომტეხელი „დაბრუნებულა“; ბზ. ათუმეჩან, მაგრამ ლშხ. ოთმეჩენ 5 „დავბერ-
    დი“ (ამოსავალია ”ად-ხ4-ი-მეჩ-ენ") და სხვ.
    ამ ფაჭტს გარკვეული მნიშვნელობა აქვს ლაბიალური ასიმილაციის ისტო-
    რიისათვის. მისი საშუალებით შეიძლება ავხსნათ ზოგი გამონაკლისი ლაბია-
    ური ასიმილაციის წესისა. მაგალითად: ქართ, დათვ- (ძვ. ქართ. დათუ-)
    ფუძის შესატყვისად სვანურში მოსალოდნელი იყო "ღუშდუ (შდრ. ქართ.
    თაგუ-: სვან. შდუგუ), გვაქვს კი დაშდუ (ლშხ. დეშდე). როგორც ჩანს, ლაბია-

    1 შდრ. მეგრ. მ ღმ ა>მ უა: არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 15.
    2 შდო. გ. მაჭავარიანი. ა ხმოვნის ლაბიალიზაციის შემთხვევები სვანურში (საქ.
    სსო მეცნ. აკად. მოამბე. XVII. # 4. 1956).
    წ შდრ. ტეტ<%ტუტ<ტუტა ,ნაცარი“.
    · ადრ. ანალოგიური მოვლენა ფერეიდნულში: Mშაგვკიდეთ>”წზოგვჯიდეთ,
    #დაგვჯერდეს>დოგჯერდეს და მისთ. (იხ. არნ. ჩიქობავა. ფერეიდნულის მთა–
    „ვარი თავისებურებანი: თ. უ. მოამბე. VII, 1927. გვ. 205).
    " ბალსხემოურის იფარულ კილოკავში დასტურდება აგრეთვე ოთმეჩა ნ.
    - ე. თოფურია, სვან, ენა. გვ. 199––200.
    -C.
    2-5
    "ლიზაცია აქ არ განხორციელდა, რადგანაც მას ხელი შეუშალა პალატა-
    ლიზაციამ: დაშდუ <”დაშდუ-ი1.
    ამგვარად, ხმოვანთა პალატალიზაცია და ლაბიალიზაცია შეიძლება გან-
    ვიხილოთ როგორც გადამკვეთი პროცესები პალატალიზაცია გამორიცხავს
    ლაბიალიზაციას, პაი”უკუ კი ყოველთვის არ ხდება: შდრ. უფისგუ<”უსგე-ი
    (<: ”ჟასგუ-). საერთოდ ხმოვანთა პალატალიზაციის როლი სვანური ენის
    ისტორიაში უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ხმოვანთა ლაბიალიზაციისა. პირ-
    ველს შედეგად ახალი ხმოვანი ფონემების ჩამოყალიბება მოჰყვა /53, რთ, ფ;
    §, ო, უ/, მეორეს ამგვარი შედეგი არ მოუცია შეიძლება ვიფიქროთ, რომ
    ხმოვანთა პალატალიზაციის ტენდენცია სვანურში უფრო დიდხანს მოქმედებ-
    და. ვიდრე ლაბიალიზაციისა. კერძოდ, აშკარაა, რომ ”შდაგუ>შდუგუ ტიპის
    მოვლენები სვანური ენის ისტორიის არქაულ პერიოდს განეკუთვნება და სა-
    ერთოა სვანურის ყველა დიალექტისათვის, მაშინ როდესაც პრევერბისეული
    ა ხმოვნის ლაბიალიზაცია შედარებით გვიანდელი მოვლენაა და სხვადასხვა-·
    გვარად ხორციელდება სვანურის სხვადასხ ა დიალექტში. ლენტეხურს ეს
    "პროცესი სრულებით არ შეხებია ?.
    არქაული ლაბიალიზაციისა და გვიანდელი ლაბიალიზაციის ეს ორი პრო-
    ცესი, ცხადია, ერთმანეთს არ უკავშირდება: მეორე არ წარმოადგენს პირვე-
    ლის უშუალო გაგრძელებას, მაგრამ მათ მაინც საერთო საფუძველი აქვთ:
    სეანური ვოკალიზმის ერთგვარი ლაბილურობა, მიდრეკილება ხმოვანთა რეგ-
    რესული ასიმილაციისაკენ. იგივე საფუძველი თავს იჩენს მეორე უფრო მნიშვ-
    'ნელოვან მოვლენაში-–ხმოვანთა პალატალურ ასიმილაციაში, რომელიც უმლა-
    უტის სახელით არის (ცნობილი.
    3.5, სბეციალურ განხილეას მოითხოვს უმლაუტის საკითხი ლაშხურში.
    სხვა სვანური დიალექტების ა ფონემას ლაშხუოში ზოგჯერ ე შეესატყვისება.
    ეს შესატყვისობა რეგულარულად ტარდება პრევერბებში: ბზ. ადმეჩან--ლშხ.
    ედმეჩან „დაბერდა", ბს. ანმარე––ლშხ. ენმარე „მოიმზადა“ და სხვე,
    სპორადულად ანალოგიური შეფარდება დასტურდება ფუძისეულ მორფე-
    მებშიც: ბზ. 2აჩ--ლშხ, ბეჩ „ქვა“, ბზ, გაჩ--ლშხ. გეჩ „დანა“, ბზ. დაშდუ--
    ლშხ. დეშდუ „დათვი““''.
    აშკარაა, უმლაუტი ისტორიულად ლაშხურისთვისაც უნდა ყოფილიყო
    დამახასიათებელი, და არა მარტო ა'სი, არამედ ო და უ ხმოვნებისაც. ამას
    ადასტურებს ზოგი მაგალითი, როგორიცაა ლშხ. თეკუ" „თოკი“ (<%თრკ<
    <-თოკ-ი) და სხვ.!

    1 შდრ, აგრეთვე ქართ. ძა ღ ლ–ი: სვან, ჟეღ (და არა "ჟუ ღე): ჟეღ< %ჟაღუ-ი
    (ია. ქვემოთ). ,
    ? აღნიშნავენკიდევ ლაბიალური ფონემების ა და ი ხმოვნებზე გავლენის სხვა შემთხვე-
    ვებსაც (ს, ჟღენტი, სვან, ენის ფონეტიკის საკითხები. გე. 116). ეს მოვლენები სპორადული
    ხასიათისაა და აგრეთვე ახალი ჩანს.
    3 ა, შანიძე. უმლაუტი სვანურში, გვ. 222: ვ. თოფურია. სახელთა დაბოლოების
    „ისტორიისათვის სვანურში, გვ, 309-–310.
    " ზსე, თაკგ<თეკ#ჭ.
    წე, თოფურია, კელავ უმლაუტისათვის სეანურში, გვ. 345 “შმდ.
    155
    ისტორიულად არსებულმა პალატალიზებულმა ბ ფონემამ ლაშხურში
    სრული პალატალიზაცია განიცადა და ე ფონემას დაემთხვა, რის შედეგადაც:
    ა--3 დააირისაირება აქ ა–.ე დაპირისპირებით შეიცვალა.
    მაგრამ თანამედროვე ლაშხურის ფუძისეულ მორფემებში უმეტეს შემ-
    თხვევებში ვეღარ ვადასტურებთ უმლაუტის კვალს: ბზ. ვან-- ლშხ. ვან „ხარი“",.
    ბზ. კაშ-- ლშხ. ქაშ „ქმარი“ (ეტიმოლოგ. „კაცი“), ბზ. თაშ-- ლშხ. თაშ „ყვე-.
    ლი“, ბბ ლომ–-- ლშხ. ლომ „ლომიბ, ბზ. თუეფ (<”თრფ) –– ლშხ, თოფ „თო-
    ფი“, ბბ. ტუეტ (<"ტოტ) ლშხ. ტოტ „ხელი“ (ეტიმოლოგ. „ტოტი“), ბზ.
    ფურ--ლშხ. ფურ „ფური“, ბზ. თხრიმ (<”თხუმ)--ლშხ. თხუმ „თავი“ და მისთ..
    ლაშხურის თანამედროვე ვითარება ფორმათა უნიფიკაციის, მორფოლო-
    გიური გათანაბრების შედეგი უნდა იყოს. მართლაც, სხვა დიალექტებში დას-
    ტურდება პალატალურ და სათანადო არაპალატალურ ხმოვანთა მონაცვლეობა.
    ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში სხვადასხვა მორფოლოგიურ კატეგო-
    რიებში: ბზ. ვან „ხარი“-- მრ. რ. ვან-არ, ბაჩ „ქვა“ მრ. რ. ბაჩ-არ, ლომ“
    „ლომი“ მრ. რ. ლომ-არ, ფურ– მრ, რ. ფურ-ალ და მისთ.
    ლაშზხურში ასეთი მონაცვლეობა არა გვაქვს: ბეჩ--ბეჩ-შო--ბეჩ-არ, ვან
    ჭან-შუ–ვან-არ, ტოტ–ტოტ-შუ–ტოტ-არ და სხვ.
    მორფოლოგიური გათანაბრების პროცესში ლაშხურში მოიშალა პალატა-.
    ლური და არაპალატალური ვოკალიზმის მქონე ფორმათა რეგულარული მო-
    ნაცვლეობა. პარადიგმები ერთგვაროვანი გახდა ძირეულ მორფემათა გახმოვა-
    ნების თვალსაზრისით. ამ პროცესს სხვადასხვა შედეგი მოჰყვა: ზოგ შემთხეევა-·
    ში გაბატონდა პალატალური ვოკალიზმი!: ბეჩ––ბეჩ-შლ -ბეჩ-არ?; სხვა შემთხ–-
    ვევებში, აირიქით,-–არაპალატალური: ვან-–ვან-შო--ვან-არ!, ტოტ–-ტოტ-შუ-–-
    ტოტ-არ. ამასთან, მეორე რიგის შემთხვევები ჭარბობს პირველი რიგისას.
    „ალატალური და არაპალატალური გახმოვანების სისტემატური მონა-.
    ცვლეობა ლაშხურმა მხოლოდ იმ შემთხვევებში დაიცვა, სადაც ამ მონაცვლეო-
    ბას უაღრესად დიდი ფუნქციონალური დატვირთვა ჰქონდა: შდრ. ლშხ., ბზ..
    ანმარე (<%ან-ა.მარ-ე) „მოამზადა“, მაგრამ ლშხ, ენმარე, ბზ. ანმარე (<7ან–-
    -ი მარ-ე) „მოიმზადა“; ლშხ., ბზ. ატიხ (<%ად-ტიხ) „დააბრუნა“, მაგრამ ლშხ.
    ედ-ტიხ (–<7ად-ი-ტიხ) „დაიბრუნა“ და მრავალი სხვ,
    ცხადია, ზემოთქმულით არ ამოიწურება უმლაუტის პრობლემა ლაშხურში.
    უმლაუტის ჩასახვის, განვითარებისა და გაქრობის პროცესი ლაშხურში ჩვენ-
    თვის მხოლოდ ზოგად ხაზებშია ცნობილი. გამორიცხული არ არის შესაძ-
    ლებლობა, გრძელი ხმოვნები ლაშხურში არ დაქვემდებარებოდნენ პალატალუ-
    რი ასიმილაციის პროცესს, ისევე როგორც ამას ადგილი ჰქონდა ლენტეხურში..
    ამიტომ აუცილებელი არ არის რომელიმე ლაშხური ალაში „თესავს“, ან აშ-
    კადი „ჭედს“ ბალსზემოური ალაში და აშკადი ფორმების ადგილას მორფო-
    ლოგიური გათანაბრების პროცესის შედეგად ვცნოთ: შდრ. ლნტ. ალაში,.

    .· უფრო ზუსტად, პალატალიზებული #ა თფონემისაგან მიღებული ე გახმოვანება


    #ბაჩ> ბე.
    2 შდო. 6. სც 606L6X95, 95 1:ხვLCსV. V6Iხსს, გვ. 19.
    156
    „აშკადი, სადაც წარმომავლობით გოძელი ხმოვნები დღემდე არაპალატალიზე-
    'ბული სახით შემოგვენახა1.
    3.6. როგორც ზემოთ ენახეთ, ბალსხემოურ § ხმოვანს ლაშხურში ჩვეუ-
    ლებრივ (სადაც უმლაუტის კვალი გამქრალი არ არის) ე შეესატყვისება. ზოგ-
    ჯერ ასეთსავე შეფარდებას ვადასტურებთ ბალსზემოურსა და სხვა დიალექ-
    ტებს შორისაც. მაგ., ბზ. მეგამ––ლშხ., ბქვ. მეგემ „ხე“ და სხვ?.
    არის შემთხვევები, როდესაც მოსალოდნელი ა§'ს ადგილას ყველა სვანურ
    "დიალექრში ე'ს ვადასტურებთ: სემ-ი „სამი“ (<”სამ-ი), ჟეღ „ძაღლი" ( <”ჟა-
    ღღ-ი), რაც ერთგვარად არღვევს ქართულ-- სვანურ ხმოვანთშესატყეისობათა
    ზემოთ განხილულ ფორმულებს. ამგვარ შეფარდებას უაღრესად სპორადული
    ხასიათი აქვს და სვანურში ისტორიულად მოქმედი უმლაუტის შედეგად უნდა
    იყოს ჩამოყალიბებული. ირიბ ბრუნვებში, სადაც უმლაუტის გამომწვევი მიზე-
    ზი, სახელობითი ბრუნვის ნიშანი -ი, ისტორიულად არ ივარაუდება, სემ- და
    ჟელ. ფორმები ა-გახმოვანებას გვიჩვენებს. სახ. ბრ. სემ-ი : მიც. ბრ. სამ
    (<-სამ-უ); სახ. ბრ. ჟეღ: მიც. ბრ. ჟაღ-უ (ეს ფორმები განსაკუთრებით ბალს-
    ქვემოურისათვის არის დამახასიათებელი).
    ამგვარად, სახ ბრუნვის სემ-ი და ჟეღ ფორმათა ე ხმოვანი მომდინა-
    რეობს უფრო ადრინდელი ჯ§ ხმოვნისაგან, რომელიც პირველადი ა ხმოვნის
    უმლაუტითაა მიღებული სახ. ბრუნვის -ი ფორმანტის ასიმილატორული გაე-
    ·ლენით (შდრ. =>ე პროცესი ლაშხურში) 1.
    მორფოლოგიური გათანაბრების პროცესში ე- გახმოვანების მქონე ფუძე ·
    მთელ პარადიგმაზე ვრცელდება: სახ. სემ-ი, მოთ. სემ-ი-დ, მიც. სემ-ი-ს; ასევე,
    „ჟეღ, ჟეღ-დ, ჟეღ-ს. ეს პროცესი მეტ-ნაკლებად ყველა სვანურ დიალექტს შე-
    ეხება, მაგრამ განსაკუთრებით ნიშანდობლივია ლაშხურისათეის, სადაც ის
    უკვე დამთავრებული ჩანს: სამ-, ჟაღ- ფორმები (ა-გახმოვანებით) ლაშხურში
    დღეს უკვე აღარ დასტურდება.

    1I. ხმოვანთა ცვლილებები ზანურ დიალექტებში

    4.7. ხმოვანთა -«ოზხიციური (ვალებადობა დამახასიათებელია თანამედ-


    “როვე ზანური დიალექტებისათვის; იგი მეტად დამახასიათებელი უნდა ყოფი-
    ლიყო აგრეთვე ისტორიული ზანურისთვისაც.
    ზემოთ უკვე ნაჩვენები იყო, რომ სახელთა (გარდა რიცხვითი სახელები-
    სა) ბოლოკიდურ პოზიციაში საერთო-ქართველური /"ა/ მეგრულ-ჭანურში -ა
    ხმოვნის სახიხთ არის წარმოდგენილი, იმ დროს როდესაც სხვა პოზიციებში
    იგივე /"ა/ ო ხმოვანში გადავიდა.

    1 შდრ. ა. შანიძე, უმლაუტი სვანურში, გე. 222--223,


    3? ბალსზემოური დიალექტის უშგულურ კილოკავს აბასიათებს §'ს გაბატონების ტენდე5-
    ცია. სხვა დიალექტების (მათ შორის ბალსზემოურის სხვა კილოკავების) ე ხმოვანს უზგულურ”შწი
    ხშირად ჯ შეესატყვისება.
    3 თ. შარაძენიძე, ორფუძიანობის ერთი ტიპის შესახებ სვანურ სახელთა ბრუნე–-
    ბაში (ქართველურ ენათა სტრუქტურის საკითხები, IL. 1961, გვ. 221 შმდ.).
    157
    სიტყვის ბოლოკიდურ პოზიციასთან ზანურ დიალექტებში სხვა პროცე-
    სებიც არის დაკავშირებული. პაუზის წინ ო ხმოვანი (პირველადი ან ”ა”სგან.
    მომდინარე) გადავიდა უ”ში: ქართ. წებო: მეგრ.-ჭან. ჭქაბუ (–“ჭაბო), ქართ.
    დაწერა: მეგრ.-ჭან, დოჭქარუ (<'დოჭარო), ქართ. მო-ვდ-ა: ჭან. მო-ხ-თუ, მეგრ.
    მო-რთ-უ, (ლ–'მო-ხსთ.ო) და სხვ).
    3.8. სხვა პოზიციური (კვლილებებიდან აღსანიშნავია თ ხმოვნის უ'ში
    გადასვლა ლაბიალურ თანხმოვანთა გავლენით. აქ გასარჩევია ორი შემთხვევა:
    1) ფუძისეული ო>>უ ბოლოკიდური ვ'ს (ისტორიული #4:ს) გავლენით,
    რომელიც მოქმედებს დისტანციურად (და რეგრესულად): ქართ. თაგუ-ი--ჯან.
    'მ'თუგ-ი (<"თოგვ-ი), ქართ. დათუ-ი--ჭან. მთუთ-ი, მეგრ. თუნთ-ი (=”დოთვ-ი),
    ქართ. მაჩუ-ი--მეგრ. მუნჩქვ-ი, ჭან. მუნჩქ-ი (<”%მოჩქვ-ი), ქართ ცაცხვ-ი--ჯან..
    დუცხუ (–"დოცხუ-).
    2 ფუძისეული ო>უ თავკიდური მ'ს გავლენით, რომელიც აგრეთვე
    დისტანციურად მოქმედებს (მაგრამ აროგრესულად): ქართ. მვარ-ი - ჭან,
    მხუჯ-ი, მეგრ. ხუჯ-ი (<7%მხოჯ-ი), ქართ. მსხალ-ი -- ჭან, მცხულ-ი, მეგრ.
    სხულ-ი (<= ”მსხოლ-ი), ქართ, მჭად-ი-––ჭან. მჭკუდ-ი, მეგრ. ქკიდ-ი(<%მქკოდ-ი) წ.
    ამ ორი შემთხვევიდან განსაკუთრებით საყურადღებოა პირველი, რომე-
    ლიც ამჟღავნებს აარალელიზმს სვანურთან: შდრ. ჭან. 'მ1თუგ-ი <”თოგვ-ი და
    სვან. შდუგუ<”“შდაგუ- და მისთ.
    ო>უ ბაგისმიერთა გავლენით მეგრულ-პანურში სხვა შემთხვევებშიც
    დასტურდება, მაგრამ ამ პროცესს აქ უკვე არარეგულარული ხასიათი აქვს:
    შდრ. ქართ. მატლ-ი––მეგრ.-კან მუნტურ-ი, მაგრამ ქართ. მატყლ-ი--მეგრ..
    მონტყორ-ი.
    3.9. ყველაზე უფრო რთულად დგას ქართული ე'”სა და მისი ზანური.
    ეკვივალენტების პრობლემა,
    როგორკ ზემოთ იყო ნაჩვენები, ქართულ ე'ს, რომელიც საერთო-ქართ-
    ველურ "ე ფონემას ასახავს, მეგრულ-ჭანურში შეესატყვისება ა; სვანურში.
    ამგვარ შემთხვევებში ჩვეულებრივ ე'ს ვადასტურებთ. მაგრამ ეს შესატყვისობა
    „იმდენად ხშირად ირღვევა, რომ შესაძლებელია ეჭვიც კი შეგვეპაროს ამ ტრა-
    დიციული და საყოველთაოდ გაზიარებული ფორმულის სამართლიანობაში.
    · ერთ-ერთი ასეთი დარღვევაა შეფარდება ქართ. ე : მეგრ.-ჭან. ო. ეს შე-
    ფარდება განსაკუთრებით ხშირად დასტურდება „უნიშნო ვნებითის“ ფუძე-
    ებში; ქართ. გა-ვ-წყერ-ი : მეგრ. გო-ვ-ჭყორ-ი, ძე. ქართ. გან-ვ-ვემ: მეგრ.
    გო-ვ-ხომ-ი და სხვ. ასეთსავე შეფარდებას ვადასტურებთ ზოგჯერ გარდამავალ
    ზმნათა ფუძეებში: ქართ. გა-ვ-ჭერ-Iი! : ჭან, დო-ჰ-ჭკორ-ი, ქართ. გა-ვ-ცერ-!ი!:
    1 სხვაგვარად უნდა აიხსნას ქართ. ო: ზან. უ/ი მეფარდების საკითხი ისეთ სახელურ.
    ფუძეებში, როგორიცაა კართ. ო რ –ი: გან. ჟურ–-ი, მეგრ. ჟირ-ი: ქაოთ, ცოლ-ი: მეგო.–·
    ჯან. ჩი ლ–ი და სხე, რამდენადაც ამ შეფარდების ასახსნელად გათვალისწინებულ უნდა იკნეს
    მთელი რიგი სტრუქტურული საკითხები, ჩვენ მას სპეციალურად განვიხილავთ წიგნის მეორე
    ნაწილში მორფოლოგიურ სტრუქტურათა ანალიზთან დაკავშირებით,
    2? იხ, ტ, გუდავა, ო-ს უ-ში გადასვლის ზოგიერთი შემთხვევა ზანურ (მეგრულ-ჭანურ)
    ენაში (საქ. სსრ მეცნ. აკად. მოამბე, XXV, # 1, 1960).
    ყველა ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს არა პირველადს #ო”სთან. არამედ იე ზანურ #ო'სთან,.
    რომელიც საერთო-ქართველურ %ა”ს ასახავს.
    158
    პან. დო-მ-ცორ-ი და ა, შ. ო'ს ადგილას ამავე ტიპის ფუძეებში არაიშვი»თად
    გვხვდება უ (მეგრულში და ჭანურის ხოფურ კილოკავში -–ი): ძვ. ქართ. გან-ვ-ტეფ:
    ჭან. კგო-ჰ-ტუბ-ი, მეგრ. გო-ვ-ტიბ-ი, ქართ. გა-ვ-ჭერ-'ი' ჭან. დო-ჰ-ჭკორ-ი,
    მეგრ. დო-ვ-ქკირ-ი და სხვ.
    ქართ. ე: მეგრ.-ჭქან. ო შეფარდების საკითხი ზმნის ფუძეებში სცილდება
    ფონოლოგიის ფარგლებს და მორფოლოგიურ პრობლემებს უკავშირდება. ამი2ომ
    ჩვენ მას სპეციალურად განვიხილავთ წიგნის მეორე ნაწილში. აქ ჩვენ შევჩერ-
    დებით ანალოგიურ შეფარდებაზე სახელთა ფუძეებში, რომელიც წმინდა ფო-
    ნოლოგიურ ინტერპრეტაციას ექვემდებარება.
    ამ რიგის მაგალითებია ძვ. ქართ. ღერღედ-ი „ბატი“--ჭან ღორღოჯ-ი,
    მეგრ. ღორღონჯ-ი;: ქართ. მწყერ-ი–- მეგრ. ქყორ-ი; ქართ. კედ-ელ-ი--ჭვან.
    კოდ-ა ( I კიდ-ა, მეგრ. კიდ-ალ-ა); ქართ. ტრედ-ი
    – ჭან, ტოროჯ-ი, მეგრ. ტო-
    რონჯ-ი; ქართ. ნეტა, ძვ. ქართ. ნეტარ
    – მეგრ. ნოტე და სხე.
    ამგვარ მაგალითებში, უნდა ვიფიქროთ, მეგრულ-ჭანური ო ასახავს არა
    საერთო-ქართველურ ?ე გახმოვანებას რომელიც კანონზომიერად არის ყწარ-
    მოდგენილი ქართულში ე”ს სახით, არამედ პარალელურად არსებულ ”ა გახმოვა-
    ნებას. ჭან. ღორღოჯ-ი უნდა ასახავდეს ს.-ქართვ. -ღარღად- ფუძეს; ასევე: ძეგრ.
    ჭყორ-ი – ს. - ქართვ. მ!-წ,ყარ-, ჭან. კოდ-ა-ს.-ქართვ., ”კად-; მეგრ. ნოტ-–
    ს.-ქართვ, ”ნატ- ფუძეებს.
    · ასეთი რეკონსტრუქციების რეალურობას ადასტურებს სვანური, სადაც
    დაცულია ნავარაუდევი ფუძეების ”ა ხმოვნიანი ვარიანტები; შდრ. სვან., ბქვ.
    ღარღად, ლშხ. ღარღად „ბატი“, სვან. შყაჟუ (ლშხ. შყეჟუ) „მწყერი", სვან.
    კუად (ლშხ. ქუედ) „კედელი“, სვან. ლშხ. ნატ-იელ-უ „ნეტამც“ (შდრ. აგრე-
    თვე ქართ. ნატრ- ფუძე).
    გაანალიზებული ფაქტები მიუთითებენ ა:ე მონაცვლეობის არსებობაზე
    ქართველური ენობრივი ერთიანობის გვიანდელ პერიოდში ზოგიერთი მორჯე-
    მის ფარგლებში ამ მონაცვლეობას ფუნქციური ღირებულება არ უნდა.
    პქონოდა. აღნიშნულ ეპოქაში ამგვარი ლაბილური გახმოვანების მქონე ფუძე-
    ები დიალექტურად უნდა ყოფილიყვნენ განაწილებული: ქართველური დია-
    ლექტების ერთ ჯგუფში (განსაკუთრებით აღმოსავლურ არეალში) უპირატესად
    ე- გახმოვანება უნდა გვქონოდა, დიალექტების მეორე ჯგუფში (განსაკუთრე-
    ბით დასავლურ არეალში)--შესატყვის ფუძეთა ა- გახმოვანება. შემთხვევითი
    არ არის, რომ ზანური დიალექტები ჩვეულებრივ "ა- გახმოვანებას უჭერენ
    მხარს (ს.-ქართვ. #ა>ზან. #ო), მაშინ როდესაც ქართულში უფრო ხშირად
    ' საერთო-ქართველური ”ე'ს ასახვასთან გვაქვს საქმე. სვანური ამ თვალსაზრი-
    სით, როგორც წესი, მეგრულ-ჭანურთან ერთიანდება და უპირისბირდება
    ქართულს როგორც აღმოსავლურ ქართველურ დიალექტს 1.

    ! ადრ. გ. მაჭავარიანი, ხმოვანთა შესატყვისობის ისტორიიდან ქართველურ ე”ებ-


    ში (თ, ს. უ. შრომები. ტ. 69, 1958, გე. 265--276).

    157
    უმლაუტი ზანურში

    3.10. ძირითადი ფორზულის (ქართ. ე: მეგრ.-ჭან. ა) დარღეევასთან გვაქვს


    აგრეთვე საქმე, როდესაც ქართული ე”ს შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში თეო-
    რიულად მოსალოდნელე ას ხაცვლად ე ხმოვანს ვადასტურებთ: ქართ.
    მწყემს-ი––მეგრ. ჭყეშ-ი, ჭან. მჭკეშ-ი; ქართ. შველ-ი–მეგრ. სქვერ-ი „10.4,
    ვან. მსქვერ-ი „ირემი“: ქართ. ნემს-ი– ჭან. ლემშ-ი, მეგრ. ლეფშ-ი II ლეშ-ი;
    ქართ. ვერძ-ი--მეგრ. ერჯ-ი; ქართ. ვეძ-ა– მეგრ. მენჯ-ი!; ქართ. ნერწყვ-ი–
    მეგრ. ლერჭყვ-ა, ჭან. ლემჭკვ-ა; ქართ. -ებ- (სახელთა მრ. რიცხვის სუფიქსი)
    მეგრ.-ჭან, -ეფ-; ქართ. მვცე--ჭან. ქჩე | ხჩნე, მეგრ. ჩე „თეთრი“; ქართ. კლდე
    – მეგრ. კირდე (აგრეთვე კირდა); ქართ. ცხელ-ი–მეგრ.-ჭან. ჩხე; ქართ. წვეთ-ი
    –- მეგო. ჭვეთ-ი (აგრეთვე ქჭვათ-ი); ქართ. გრძელ-ი--ჭან. გუნძე, მეგრ. გირძე;
    "ქართ. ხელ-ი–მეგრ.-ჭან. ხე და სხვ.
    თუ ამოვალთ ს.-ქართვ. ”ე>ზან. ”-ა ფორმულიდან, მეგრულ-კანურში,
    საკუთარი ფონდის მორფემებში, ე ხმოვანი სრულებით არ უნდა დაგვედასტუ-
    რებინა, ეს გარემოება მოითხოვს იმ მიზეზების გამოვლენას, რომელთაც უნდა
    გამოეწვია ზანურ დიალექტებში ე ხმოვნის. წარმოჩენა საკუთრივ ზანური წარ-
    მომავლობის ფორმათა გარკვეულ ჯგუფში.
    პირველი, რაც ამ ფორმათა ანალიზისას შეინიშნება ის არის, რომ შეფარ-
    დება ქართ. ე: მეგრ.-ჭან, ე მხოლოდ სახელთა ფუძეებში (L8§ი. სახელურ .მორ-
    ფემებში) დასტურდება. ზმნის ფუძეებში Cცყიე. ზმნურ მორფემებში), როგორც
    წესი, რეგულარულად მიჩნეული შესატყვისობაა გატარებული: ქართ. ე: მეგრ.-
    ჭან. ა”.
    უკვე ეს გარემოება გვაიძულებს ქართ. ე: მეგრ.-ჭან. ა შესატყვისობის და-
    რღვევის მიზეზები სახელთა პარადიგმაში ვეძიოთ. სახელის სისტემაში უნდა
    ყოფილიყო წარმოდგენილი ის სპეციფიკური აირობები, რომელთა გავლენითაც
    ქართული ე ხმოვნის შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში რიგ შემთხვევებში მოსა-
    ლოდნელი ა ხმოვნის ნაცვლად ე ხმოვანი გამოვლინდა.
    რა სპეციფიკური ნიშნები გააჩნია სახელის ბირადიგმას, ზმნის პარადიგ-
    ისაგან განსხვავებით, რომელთა. გავლენას შეიძლება მიეწეროს სახურ ფუძე-
    გბში და ი ქართ. ე: .-ჭან. ა ატყვისობის დარ ა და მის ნა ა
    რს სუფი მაუდ მ. მეაარლალირი ამოგალიბება? · ჟვემა დ ვლი
    თუ გავითვალისწინებთ, რომ სახელთა ზანურ პარადიგმებში გამოიყოფა
    ბრუნვის ნიშნები, რომელთა შემადგენლობაში შედიან მაპალატალიზებელი ხმოვ-
    ნები (სახ.-ი/-ე, ნათ. -იშ, მოქ. -ით), ბუნებრივად ისახება შესაძლებლობა აღნიშ-
    ნული შეფარდება (ქართ. ე : მეგრ.-ჭან. ე) სახელურ მორფემებში განვიხილოთ
    როგორც პალატალური უმლაუტის შედეგი. ადრინდელი ზან. “ა, რომელიც კა-
    ნონზომიერად შეესატყვისებოდა ქართ. ე ხმოვანს და ს.-ქართვ. "ე”ს ასახავდა,
    უნდა გადასულიყო სახელურ ფუძეებში უმლაუტის გზით “2>ე ხმოვანში მომ-
    დევნო წინაენისმიერი ხმოვნების გავლენით, როგორც ეს სვანურის შემთხვე-
    1 მაგალითი მოგვაწოდა ტ გ უდავაჩ.
    ? ამიტომ ჩვენ ვერ დავეთანხმებით ვ. პოლაკს, რომელიც ქართ. ე: მეგრ.-კან. ა და
    ქართ. ე: მეგრ. -ჭან. ე შეფარდებათა საფუძველზე ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში
    სიგრძე-სიზოკლის მიხედვით დაპირისპირებულ ორ ვოკალურ ელემენტს ვარაუდობს (იხ.
    V. ხნი165ს, C0იხხსII00§5 ბ 18 თხგითიII6 ხ19:010ს0 ძ0§ )80ითV06§ L8ILX6II6იილვ:
    #ტ»ლიIV 0X)6იL210), XXIII, 1955, 1-2, გვ. 77 შმდ.).
    460
    ვაში დასტურდება! ამდენად ჩვენ "შეგვიძლია ვილაპარაკოთ ა ხმოვნის
    უზლაუტზე როგორც ისტორიულად არსებულ ფონეტიკურ პროცესზე ზანურ-
    ში, რის შედეგადაც აქ ე ხმოვნის შემცველი სახელური ფუძეები და მორფე-
    მები ჩამოყალიბდა.
    ქართ. კაც-ები ფორმის კანონზომიერი შესატყვისი უნდა ყოფილიყო
    “მეგრ. ”კოჩ-აფ-ი, ჭან. ”კოჩ-აფ-ე. სახელობითი ბრუნვის ნიშნის (-ი/-ე), აგრე-
    თვე ნათესაობითი და მოქმედებითი ბრუნვის ნიშნების (-იშ, -ით) გავლენით
    "ადრინდელი ”ა ხმოვანი უმლაუტის გზით ე'ში გადავიდა, რის შედეგადაც მი-
    ვიღეთ ისტორიულად დამოწმებული მეგრ. კოჩ-ეფ-ი, ჭან. კოჩ-ეფ-ე. ამისგან
    განსხვავებით, ომონიმური ზმნური I-ებ-| მორფემის შესატყვისად ზანურ დია-
    ლექტებში კანონზომიერად |(-აფ-) ფორმას ვადასტურებთ: შდრ. ქართ, ა-ქ-ებ-ს,
    ა-შენ-ებ ს და'მისთ., სადაც -ებ- სუფიქსი აწმყოს თემატური ნიშნის ფუნქციას
    ასრულებს, და მეგრ. ო-ქარ-აფ-უ-ან-ს, ჭან. ო-ქარ-აფ-ამ-ს, სადაც -აფ- სუფიქსი
    კაუზატივის მაწარმოებლის როლში გამოდის. ამ შემთხვევაში ქართ. ე ხმოე-
    ნის შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში კანონზომიერად ა ხმოვანია წარმოდგენილი,
    ა-გახმოვანები“ სტაბილურობა ზმნურ მორფემაში შეპირობებულია ა
    ხმოვნის შენარჩუნებისათვის ხელსაყრელი ფონეტიკური გარემოცვით: მაუმ-
    ლაუტებელი ი, ე ხმოვნების შემცველი აფიქსები მეგრულ-ჭანური ზმნის პარა-
    დიგმებში მეტად უმნიშვნელო როლს ასრულებენ '.
    ასევე, ქართული წვეთ-ი ფორმის ზანური შესატყვისი უნდა ყოფილიყო
    +ჭვათ-ი. ი'ს გავლენით ფუძისეული ა უმლაუტის გზით ე ხმოვანში გადავიდა,
    და მივიღეთ ისტორიულად დადასტურებული ქვეთ-ი. ზმნის ფორმაში, სადაც
    არ არსებობდა უმლაუტის გამომწვევი პირობები, იგივე ფუძე კანონზომიერი
    ზანური ა-გახმოვანებით არის წარმოდგენილი: მეგრ. ქვათ-უნ-ს „წვეთავს“.
    ქართული ტეხ- ფუძის კანონზომიერი შესატყვისია მეგრულ-ჭანური ზმნუ-
    რი ტახ- ფუძე: ქართ. ტეხ-ს– მეგრ. ტახ-უნ-ს, ჭან. ტახ-უმ-ს, სადაც ქართ. ე ხმოვ-
    ნის შესატყვისად ზანურ დიალექტებში ა ხმოვანს ვადასტურებთ, მაგრამ ნამყოს
    'მიმღეობაში იგივე ფუძე ე-გახმოვანებით არის წარმოდგენილი მაპალატალებელ
    ხმოვანთა შემცველი ბრუნვის ნიშნების გავლენით: ქართ. ნა-ტეხ-ი – მეგრ. ნო-
    ტეხ-ი<7ნო-ტახ-ი უმლაუტის გზით ?; შღრ. აგრეთვე მეგრ. ო-ჭყვად-ალ-ი „გასა-

    1 შდო. აგრეთვე 8>6 უმლაუტი მომდევნო 1 ხმოვნის გაელენით გერმანიკულ ენებში


    (იხ, 9. ILI0C0CX%0 II, C/)06//(!/16)I0Mრ)/ 200.M.VთიIIIMC 260#0M6MIIX #3M#04ტ. IIცი680M C ახL-
    „1MV#06M0X0, M001:#:, 1901, 105, ზმდ.; C/)რ0//I(I)I0/1ხM0M 2/)0M#0VMIIIM0 :0/).I(0MCLIIV M3#MX%06,
    II, 1I0X ხ0,I8LILVCI მ. #ტ. MიVსილხა, MილMსხა, 1962, გე. 141 შმდ.). '
    1 ქართ. და სვან. –ი სუფიქსის (თემატური ნიშნის) შესატყვისი აფიქსი მეგრულ-კანურს
    გარდამავალი ზმნის სისტემაში არ მოეპოეება. ხოლმეობითი მეგრულ-ჭანურმა არ შემოგვინახა.
    აორისტის X-ე (ქართ. -ე, სვან. -ე) სუფიქსის შესატყვისად ზანურში "-ა უნდა გექონოდა, რო-
    მელიც, ცხადია, პალატალიზაციას ვერ გამოიწვევდა (ეს ”-ა სუფიქსი აორისტისა ამჟამად
    მთლიანად განდევნილია მეგრულ-ჭანური ზმნის სისტემიდან) რაც შეეხება -ი სუფიქსიან აო-
    რისტს, ეს უკანასკნელი მეგრულ-განურში, ისევე როგორც ქართულში. მეორეულია. ჩამოყა-
    ლიბებული ათემატური აორისტის საფუძველზე ე. წ. „უფუნქციო? -ი'ს ამალოგიით გავრცელე–
    ბის შედეგად.
    · ეგევე ნო-–ტეხ-ი ფორმა დასტურდება კანურშიც (იხ ლ. ნადარეიშვილი,
    „მიმღეობა ზანურში, იკე, XIII, 1962, გვ. 182).
    11. თ. გამყრელიძე, გ, მაჭავა რიანი 16L
    წყვეტი“ (ქართ. "სა-წყუედ-ელ-ი), მაგრამ ნო-ჭყვედ-ი<ნო-ჭყვად-ი „ნაწყვე-
    ტი“ (ქართ. ”ნა-წყრედ-ი); მეგრ.ოე კვათ-უნ-ს--ქართ.კვეთ-ს, მაგრამ ნო-კვეთ-ი.
    <#ნო-კვათ-ი, ქართ. ნა-კვეთ-ი; მეგრ. ხარცქ-უ-ა-ქართ. ხლეჩ-ა, მაგრამ.
    ნო-ხერცქ-ი
    < "ნო-ხარცქ-ი–-- ქართ. ნა-ხლეჩ-ი და მისთ.
    ანალოგიური შეფარდება (სახელის ფუძეში ე : ზმნის ფუძეში ა) მეგრულ-
    ჭანურში იმ შემთხვევებშიც დასტურდება, როდესაც შესატყვისი ფუძე ქართ-
    ულში არა ჩანს:
    მეგრ. ბერგ-ი „თოხი“--პარგ-უნ-ს.! „თოხნის“;
    ა გენ-ი „ხბო“–-გან-უ-ა „ხბოს, მიშვება ძროხასთან მოწველის წინ“.
    ამ შემთხვევაშიც, უნდა ვიფიქროთ, ამოსავალია. ა-ვოკალიზმის მქონე
    ფორმები, დაცული ზმნის სისტემაში, ხოლო ე-ვოკალიზმის მქონე სახელური
    ფორმები მიღებულია უმლაუტის შედეგად: ბერგ-ი<”ბარგ-ი (შდრ.. სვან. ბერგ,
    „თოხი", ლი-ბერგ-ე „თოხნა"), გენ-ი< ”გან-ი.
    ზემოთ გაანალიზებული დუბლეტები, სადაც სახელის ფუძეში წარმოდგე-
    ნილია ე-გახმოვანება,ა ხოლო ზმნის ფუძეში -- კანონზომიერი ა-გახმოვანება
    (ტეხ- | ტახ-, ჭყვედ- II პყვად-, კვეთ- I კვათ- და სხვ.), ნათლად წარმოგვიდგენენ
    ე-ვოკალიზმის გვიანდელ ხასიათს, მიღებულს უფრო ადრინდელი ა-ვოკალის-
    მისაგან სახელის პარადიგმაში არსებული სპეციფიკური პირობების გავლენით.
    აქ წარმოდგენილი ინტერპრეტაცია ქართ. ე––მეგრ.-ჭან. -ე/ა შეფარდე-
    ბისა საშუალებას გვაძლევს ამგვარადვე ავხსნათ ისეთი ფორმებიც, სადაც ქარ-
    თულ ე ხმოვან მეგრულ-ჭანური ე შეეფარდება თუნდაც ა-ვოკალიზმის.
    მქონე ზმნური ფორმები არ იყოს დადასტურებული: ზანურ დიალექტებში:
    ქართ. მწყემს-ი–-მეგრ. ჭყეშ-ი<%მჭყაშ-ი; ქართ. შველ-ი--მეგრ. სქვერ-ი.
    <სქვარ-ი; ქართ. ნემს-ი
    –- ჭან ლემშ-ი<-ჯლამშ-ი; ქართ. კვერძ-ი – მეგრ.
    ერჯ-ი< წ შუარჯ-ი; ქართ. ცხელ-ი–მეგრ.-ჭან., ჩხე< #ჩხელ-ი<“ჩხალ-ი;: ქართ-
    გრძელ-ი–მეგრ. გირძე<"გირძელ-ი<”გირძალ-ი და მისთ. 2:
    8.11, ა ხმოვნის კომბინატორულ ცვლილებებთან დაკავშირებით ყურად-
    ღებას იქცევს სრული პარალელიზმი უმარცვლო (რ) სონანტის ევოლუციას-
    თან მეგრულ-ჭანურში,
    როგორც ცნობილია, შეფარდება ქართ. რ: მეგრ.-ჭან. 7 დასტურდება
    მხოლოდ სახელთა ფუძეებში, მაშინ როდესაც ზმნურ ფუძეებში რეფლექსე-
    ბის იდენტობასთან (ქართ. რ: მეგრ.-ჭან. რ) გვაქვს საქმე. ეს ფაქტი აიხსნა
    იმით, რომ ზანურ დიალექტებში სახელის ფუძის ბოლოკიდური რ გადა-
    დის ჯ-ში ბრუნვისნიშნისეული -ი ხმოვნის გავლენით, ზმნაში კი, სადაც ანა-
    ლოგიური ფონეტიკური გარემოცვა არა გექონდა, რ უცვლელად: შემოგვენახა 3.

    · განურში ფორმათა გათანაბრების შედეგად ბე რგ – უმ-ს. საერთოდ ე/ა მონაცვლეო-


    ბა სახელისა და ზმნის ფუძეებს შორის მხოლოდ მეგრულმა შემოინახა, ვანურში ამ მოვლენის
    კვალი თითქმის მთლიანად წაშლილია მორფოლოგიური ანალოგიის მოქმედების ”შედეგად.
    ? მეგრ, ლერჭყვ–ა „ნერწყვი“ ამჟამად -ა სუფიქსს შეიცავს (კნინობითისას?), მაგრამ
    ქართულთან შედარება გვიჩვენებს, რომ ისტორიულად აქ ბოლოთანხმოენიან ფუძესთან უნდა.
    გექონდეს საქმე. მაშასადამე #ლე რ ჭყვ-ი<X#ლ არჭყვ-ი.
    ?· იხ. გ. როგავა, . ქაოთველურ ენათა ბგერათშესატყვისობიდან (ქართველურ ენათა.
    სტრუქტურის საკითხები, I, 1959, გვ. 277 შმდ...
    162
    მაშასადამე, განაწილება: სახელის ფუძეში ე || ზმნის ფუძეში ა ისტორიუ-
    ლად იმავე ფაქტორებით არის შეპირობებული, რომლებითაც განაწილება:
    სახელის ფუძის ბოლოს ჯ I ზმნის ფუძის ბოლოს რ1,
    8.12. განსახილველ პრობლემასთან დაკავშირებით აუცილებელია შევეხოთ
    ერთ საკითხს: თუ შეფარდება ქართ. ე: მეგრ.-ჭან. ე სახელთა ფუძეებში ისტო-
    რიულად მოქმედი უმლაუტით აიხსნება, რატომღა გვხვდება მრავალრიცხოვანი
    შემთხვევები, სადაც ქართულ ე'ს სახელურ ფუძეებში მეგრ.-ჭან. ა შეეფარდება
    (კერძოდ, სახელობითი ბრუნვის ფორმებშიც)? მაგ.: ქართ. ერთ-ი–-მეგრ.-ჭან.
    ართ-ი,: ქართ. მწერ-ი--ქან. მქჭაჯ-ი, მეგრ.ტ ქანჯ-ი „ბუზი“; ქართ. ცერ-ი–
    მეგრ. ჩანჯ-ი, ქართ. ყელ-ი–მეგრ.-ჭან. ყალ-ი; ქართ.ყველ-ი–-მეგრ. ცვალ-ი;
    ქართ. ძელ-ი-–მეგრ.-ჭან. ჯა<”ჯალ-ი „ხე“ (შდრ. მრ. რ. ჯალ-ეფ-ი) და სხვ.
    სპორადულად დასტურდება დუბლეტებიც: ქართ. წვეთ-ი– მეგრ. ქვეთ-ი
    და ქვათ-ი. ·
    ეს ფაქტები მორფოლოგიური გათანაბრების, სახელურ ფორმათა პარა-
    დიგმატული გასწორების ტენდენციით უნდა აიხსნას, რის შედეგადაც მონაცვ-
    ლე ფორმათაგან ერთ-ერთი მთელს პარადიგმაზე ვრცელდება.
    უმლაუტის მოქმედების ეაოქაში ზანური %ჭვათ- ფუძის (ქართ. წვეთ-)
    ბრუნების პარადიგმაში უნდა გვჭონოდა ე/ა მონაცვლეობა; ჭვეთ- ფორმა
    წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო განსაზღვრულ სახელობითსა, ნათესაობითსა
    და მოქმედებითს ბრუნვებში (ე. ი. ბრუნვებში, რომელთა მაწარმოებელი ფორ-
    მანტები მაპალატალიზებელ ხმოვანს შეიცავდნენ), ხოლო ქვათ- ფორმა––ყეელა
    დანარჩენ ბრუნვაში 7.
    პარადიგმის გათანაბრება, უნიფიცირება ორი მიმართულებით შეიძლებო-
    და განხორციელებულიყო: 1) ა-გახმოვანების მქონე ვარიანტის გავრცელებით
    მთელ პარადიგმაზე; 2) ე-გახმოვანების მქონე ვარიანტის გავრცელებით მთელ

    1 შდრ. სრული პარალელიზმი ისეთ წარმოებებში, როგორიცაა მეგრ. ნოკვეთ-ი


    „ნაჭერი?: კვათუნ-ს „ჭრის“, ნო ტეხ-ი „ნატეხი“: ტახუნ-ს „ტეხს", ერთის მხრივ, და
    ყვაჯ-ი „1:05)ლს)სნ": ყვარ-უნ-ს „კოდავს“, მეორე მხრივ (მდრ. არნ. ჩიქობავა,
    შედარ. ლექსიკონი, გვ. 353), სადაც ჯ: რ მონაცვლეობა შესაბამისად სახელისა და ზმნის
    ფუძეში იმავე მიზეხებით არის შეპირობებული, რითაც მონაცელეობა ე: ა. ამიტომ ჩვენ ვერ
    დავეთანხმებით იმ მოსაზრებას, რომ შეფარდება ქართ. ე : მეგრ.-ჭკან. ე აიხსნება ქართულის ფორ-
    მათა გავლენით მეგრულ-ჭანურზე; ე. ი. მეგრული ნოტეხი<”ნოტახი ქართული ნატეხი
    ფორმის ზეგავლენით (იხ. გ. როგავა, ბგერათშესატყვისობათა დარღვევის შემთხვევებისა–
    თვის ქართველურ ენებში; ი კე, XII, 1960, გე. 161 შმდ.). ამგეარი დაშვების შემთხვევაში გაუ–
    გებარი იქნებოდა, თუ რატომ შეესო ქართულის გავლენა მხოლოდ და მხოლოდ სახელებს,
    მაშინ როდესაც მეგრული ზმნის ფუძეებში ამგვარ გავლენას ადგილი არა ჰქონია? რატომა»
    გვაქვს მონაცვლეობა: სახელის ფუძეში ე–– ზმნის ფუძეში ა ისეთ მეგრულ ფორმებშიც, რომელთა.
    მიმართ გამორიცხულია ქართულის გავლენა, რამდენადაც ე ხმოვნიანი ფორმები ქართულში
    არ დასტურდება: მეგრ, ბერგ-ი: ბარგ-უნ-ს; გენ–ი: გან-უნ-ს და მისთ.? ამგვარივე.
    მონაცვლეობა გვაქვს მეგრულ ფორმებში ტყებ-ი „ტყავი: ტყაბ-არ-ან-ს „ატყავებს“,
    რომლებიც ქართ. ტყ ავ- ფუძეს შეეფარდება. როგორ უნდა აგვეხსნა ქართულის გავლენით ც
    გახმოვანება მეგრ. ტყებ – სახელში?
    2 შდრ. ე/ა მონაცვლეობა. უმლაუტის გავლენით სვანურში: ბქვ. სახ ჟეღ<%#ჟქაღტ4-ი,
    მიც. ჟა ღე, მოთხრ. ჟა ღტ ემ.

    163
    პარადიგმაზე1, პირველი შესაძლებლობის რეალიზაციას წარმოადგენს მეგრ.
    ჭვათ-ი, ხოლო მეორისას--ქვეთ-ი. სხვა შემთხვევებში ასეთი დუბლეტები არ
    მიგვიღია: ფუძეთა ერთ ნაწილში განზოგადდა ა-ვოკალიზმი, მეორე ნაწილში-–
    ე-ვოკალიზმი: ართ-ი, ჭანჯ-ი, ყვალ-ი, მაგრამ ჭყეშ-ი, სქვერ-ი, ნო-ჭყვედ-ი?.
    როგორც ვხედავთ, მეგრულ-ჭანური ამ მხრივ იმგვარსავე ვითარებას
    გვიჩვენებს, როგორსაც სვანური ენის ლახშური დიალექტი, სადაც პალატა-
    ლური ასიმილაციის (უმლაუტის) მოშლის შემდეგ ფორმათა უნიფიკაციის
    პროცესში ზოგმა ფუძემ ე-ვოკალიზმი განაზოგადა, ზოგმა –– ა-ვოკალიზმი,
    განსხვავება მხოლოდ იმაშია, რომ სვანური ა საერთო-ქართველურ “"ა'ს ასა-
    ხავს, ხოლო მეგრულ-ჭანური ა--საერთო-ქართველურ ჯ"ე”ს.
    უკანასკნელ გარემოებას არსებითი მნიშვნელობა აქვს ზანური უმლაუტის
    რელატიური ქრონოლოგიის დადგენისათვის: ზანურში უმლაუტს განიცდიდა ა,
    რომელიც -საერთო-ქართველური %ე'სგან იყო მიღებული, მაშასადამე, ”ე>ა
    (აგრეთვე ·ა>ო, რადგანაც ეს ორი პროცესი ერთმანეთთან ჩანს დაკავშირე-
    ბული) ზანურში წინ უსწრებს უმლაუტის წარმოშობას. სხვანაირად რომ
    ვთქვათ, უმლაუტის წარმოშობა ზანურში ამ ენის დამოუკიდებელი ევოლუცი-
    ის ეპოვგას განეკუთვნება.
    3.13. როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, ერთი და იმავე მორფემის ე-ვო-
    კალიზმიანი და ა-ვოკალიზმიანი ვარიანტები შემდეგნაირად არიან განაწილე-
    ბული: ე-გახმოვანების მქონე ვარიანტი გამოყენებულია სახელის ფუძედ, ა-
    გახმოვანების მქონე ეარიანტი--ზმნის ფუძედ. ზოგჯერ ასეთივე მიმართება
    შეიძლება დავადასტუროთ ამოსავალ და ნაწარმოებ სახელურ ფუძეებს შორის.
    ძვ. ქართ. სერ-ი „ვახშამი“ და მეგრ.-ჭანურ სერ-ი „ღამე+“ ფუძეთა გენე-
    ტური კავშირი ეჭვს არ უნდა იწვევდეს. ზემოთ წარმოდგენილი დებულების

    1 შდო. სვან., ბზ.. ლშხ. სახ. ჟეღ, მოთხ. ჟეღდ, მიც. ჟეღს, სადაც ე-ვოკალიზმის ”შემცვე-
    ლი ფუძე გავრცელდა მთელს პარადიგმაზე.
    ამ მხრივ მეტად საინტერესოა ტიპოლოგიური თვალსაზრისით თანამედროვე ბულგარულ
    დიალექტებში დადასტურებული პარადიგმა M6#%-,ცხობა“” ზმნისა (1. ი6Mე, 2. I6%6VII, 8. 00%0,
    შდრ. რუს. 1. 00LV, 2. 16960, 3. #690I), რომელშიც განზოგადებულია #ს პალატალიხზა–
    ციის შედეგად მიღებული ალომორფი: 1, 698, 9. I6M6VI, 8. I696. ამ ტენდენციის საპირის-
    პიროდ ზოგ რუსულ დიალექტში ადგილი აქვს #ს შემცველი ალომორფის განზოგადებას:
    1. IMI6MV, 2. 06%§6MIL, 3. 06X6X (იხ. 8. ILII600CLIII68, #70-0#40მიზიMსი I0 რC/008MII16.1ხM0-
    V6C9M100I466M0#V #M3ხIX03M0MII90, M00V#93, 1958. გე. 41 შმდ.).
    ? შდრ. ზემოთ, ქართ. რ: მეგრ.-ჭან. ჯ/რ შეფარდება: ქართ. პი რ – ი: მეგრ,-ჭან. პი ჯ -ი,
    მაგრამ ქართ. მწყერ-ი:მეგრ. გყორ-ი. პირველი ტიპის მაგალითებში განხოგადდა ჯ.
    რომელიც თავდაპირველად მხოლოდ სახელობითს, ნათესაობითსა და მოქმედებითს ბრუნვებში
    უნდა გვქონოდა, მეორე ტიპის მაგალითებში–-რ, რომელიც დანარჩენ ფორმებში უნდა ყოფი-
    ლიყო ფონეტიკურად კანონზომიერად შემონახული,
    ზემოთ აღწერილი პროცესები, რომელთაც ტრადიციულად „ანალოგიით“ გამოწვეულ
    ცვლილებებს უწოდებენ, შეპირობებულია ერთსა და იმავე პარადიგმაში არსებული მონაცვლე
    ფორმების ურთიერთ გავლენით, რის შედეგადაც ერთ–ერთი ფორმა იმსგავსებს სხვა მონაცვლე
    ფორმებს და მთელს პარადიგმაზე ვრცელდება. ამგვარ „ანალოგიურ“ ცვლილებებს შეიძლება
    ფორმათა „პარადიგმატული გასწორება" ეუწოდოთ („ანალოგიით“ გამოწვეული 0ვლილებები-
    სათვის ენაში იხ. V. M8ილ»8, მ 0იძიილია 696X9165 ძი8 იხ8ილიიტს(5 90810>10V0V65
    (LI თს8 VII, 3, 1958, გვ. 298 'შმდ.).
    ? შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი. გვ. 195.
    164
    თანახმად, მეგრულ-ჭანური სერ-ი მიღებული უნდა იყოს უფრო ადრინდელი
    "არი ფორმისაგან უმლაუტის გზით. ამოსავალი ”სარ- ფუძე შემონახულია
    მეგრულ სიტყვაში ო-სარ-ე „პერანგი“, რომელიც თავდაპირველად „ღამის
    პერანგის“ მნიშენელობით უნდა ყოფილიყო ხმარებული: ო-სარ-ე „სა-ღამ-ო“,
    „სა-ღამ-ურ-ი"“, „"%სა-სერ-ე“ 1.
    მაგრამ, თუ ე ხმოვანიც პალატალური უმლაუტის ერთ-ერთ გამომწვევ
    მიზეზს წარმოადგენდა, რატომ შემოგვენახა ო-სარ-ე სიტყვაში სარ- ფუძის
    ძველი, 2-ვოკალიზმი?
    უნდა ვივარაუდოთ, რომ ·ე ელემენტი ამ შემთხვევაშიც მეორეულია.
    ქართ. -ე სუფიქსის შესატყვისად ზანურში ”-ა უნდა გვქონოდა (ქართ. ხა- ––-
    -ე: ზან. “ო- –- -ა). ეს -ა სახელობითი ბრუნვის ნიშანთან კონტრაქციის შედე-
    გად მოგვევლინა -ე ხმოვნის სახით: ”ა-9-> -ე. მაშასადამე, ო-სარ-ე<ო-სარ-ა-9.
    ამგვარი წარმოშობის ე, რომელიც მთელს პარადიგმაზე განზოგადდა, უკვე
    ვეღარ იწვევდა წინამავალი მარცვლის ა ხმოვნის ასიმილაციას, რადგანაც
    %მჭყაშ-ი>ჰყეშ-ი, "კოჩ-აფ-ე >კოჩ-ეფ-ე ტიპის დისტანციური ასიმილაცია უკვე
    აღარ მოქმედებდა იმ ეაოქაში, როდესაც მოხდა ე ელემენტის საბოლოო
    სტაბილიზაცია აღნიშნული სტრუქტურის ნაწარმოებ სახელთა ბრუნების პარა-
    დიგმაში.
    ზემოთ აღწერილი ტიპის კონტრაქციის მოვლენები ბოლო დრომდე
    ცოცხალია ზანურის მეგრულ დიალექტში, მაშინ როდესაც ”მქჭყაშ-ი>ჰქყეშ-ი
    ტიპის დისტანციური ასიმილაცია უკვე დიდი ხანია აღარ წარმოადგენს ცოც-
    ხალ ფონეტიკურ პროცესს ზანურის ორსავე დიალექტში. შდრ. მეგო. ამბეე
    (ბალი. ამბე)< “ამბაი<ამბავი, მეეს-ი (L6§ს. მეს-ი)<მაის-ი, სენ-ი<საინ-ი და
    სხვ 1. კონტრაქციები რეგულარულად ხორციელდება პრევერბისეულ ხმოვნებსა
    და ზმნის ფუძის თავკიდურ ხმოვნებს შორის ზანურის ორსავე დიალექტში
    (განსაკუთრებით კი მეგრულში) 1.
    განსაკუთრებით საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ ქართულიდან ნასესხებ
    სიტყვებში ბოლოკიდური -ა მეგრულში ზოგჯერ ე'თი არის შეცვლილი: ბამბე
    „ბამბა“, ქინკე „ჭინკა“, ტომარე „ტომარა“, კართე „კალთა“ და სხე. სპეცია-
    ლურ ლიტერატურაში ასეთი ე მეგრულში სავსებით სამართლიანად (აი) ჯგუ-
    ფიდან მიღებულად არის მიჩნეული).
    ამგვარად, მეგრ.-ჭან. ო- –– -ე ტიპი უნდა განვიხილოთ, როგორც მიღებუ-
    ლი ”ო- -- -ა წარმოებისაგან, რომელიც კანონზომიერად შეესატყვისებოდა ქარ-
    თულის სა--––-ე ტიპს!.

    1 შდრ. ქართ.,, გურ. საღამური „ღამის პერანგი“ (ი. პყონიას ცნობით): ხევს.
    საღამო „ლოგინის, ქვეშაგების ნივთები, მოწყობილობა" (ალ. ჭინკარაული. ხეესურუ-–
    ლის თავისებურებანი, თბილისი, 1960. გე. 251, 293).
    2 შდრ. M. IსI ი იI#ჰ#IX86 //ი.. /IM2პი. #3., გვ. 08: C. 0 66%16X8, #I'თ0აIვიხ
    VMიძ 5IძI0იVM2925150M. გე. 68.
    ' არნ, ჩიქობავა, ჭანურის ანალიხი, გვ. 30 შ3დ.
    აგ თოფურია, გრამატი„ულ მოვლენათა ერთგვაროვანი პროცესი ქართველურ
    ენებში (ი კე. VI. 1954, გვ. 450).
    ა შდო. ვ. თ ოფურია, იქვე, გე. 450.
    165
    ანალოგიური წარმოშობისა უნდა იყოს ბოლოკიდური -ე ყველა იმ. მეგ-
    რულ-პჭანურ სახელში, რომელთა შესატყვისი ფუძეები ქართულშიც ე'თი ბო-
    ლოვდება: ქართ. მვცე: ჭან. ხჩე | ქჩე, მეგრ. ჩე < ”ხჩა-ი „თეთრი“; ქართ.
    კლდე: მეგრ. კირდე<”კირდა-ი; ქართ. დიალექტ. (ხევსურ.) მკლე :ჭან. მკუ-
    ლე< ”მკულა-9 „მოკლე“ და სხვ. ე-ვოკალიზმის გავრცელება ბრუნების მთელ
    პარადიგმაზე ამ შემთხვევაშიც პარადიგმის უნიფიცირების ტენდენციას მი-
    ეწერება.
    ზოგჯერ დასტურდება დუბლეტებიც: მეგრ. კირდე და კირდა „კლდე“.
    უკანასკნელი იმ ფორმების ბაზაზეა განხოგადებული, სადაც ა-გახმოვანება
    ფონეტიკურად სავსებით გამართლებული იყო: განუსაზღვრ. სახ. ”კირდა, მოთ.
    კირდა-ქ, მიც. კირდა-ს, ვით. კირდა-თ!.
    სწორედ ასევეა აჯ»-გახმოვანება სტაბილიზებული ისეთ მაგალითებში,
    როგორიცაა: ქართ. დღე–მეგრ.-ჭან დღა; ქართ. მზე–- მეგრ. ბჟა; ქართ.
    სიძე–-ჭან. სიჯა, მეგრ. სინჯა; ქართ. ბადე–- ჭან. ბოდა; ქართ. მჭლე–-მეგრ.
    ვჭკოლა: ძვ. ქართ. თთუე (I6§ი. თუოთე)––მეგრ.-ჭან. თუთა „თვე, მთეარე% და სხვ.
    გაანალიზებული მოვლენა პარალელს პოვებს სვანურში და ქართული
    ენის დასავლურ დიალექტებში, კერძოდ, ქვემოიმერულში, ზემოგურულსა და.
    ლეჩხუმურში.
    სანიმუშოდ მოვიყვანოთ მაგალითი ქვემოიმერულიდან:
    სახ. დეიდე <”დეიდა-ი
    მოთ. დეიდა-მ
    მიც. დეიდა-ს
    ნათ. დეიდეს
    < ჯდეიდა-ის
    მოქ. დეიდეთ<ჯდეიდა-ით
    ' ვით. დეიდა- თ

    წოდ. დეიდა!?.
    როგორც ვხედავთ, · ზანურისათვის თეორიულად ნავარაუდევი მონაცვ-
    ლეობა ე-(< აი) და ა·გახმოვანების მქონე ფორმებისა ერთი და იმავე სახე-
    ლის ბრუნების პარადიგმაში რეალური ფაქტია ქვემოიმერულში და ნათელ
    წარმოდგენას გვაძლევს შესაბამისი პროცესების შესახებ ზანურ დიალექტებში.
    ანალოგიური სურათი დასტურდება სვანურშიც: სახ. მარე <%მარა-9
    „კაცი“, მაგრამ მოთ. მპრა-დ „კაცმა და ა. შ.),

    1 შდრ. აგრეთვე ტოპონიმიკური სახელი ტობახჩა გურიაში (IM. M6Lნ60XMX30,


    VI036MVIL II #620049ს6MMV C#40M 6 2V0IICM0M, M00#ცე--ჰიMIVიზ.. 1938, გვ. 150. 241);
    ამ სახელწოდების ზანური წარმომავლობა თითქოს ეჭვს არ უნდა იწვევდეს: ტობა ,,ტბა",
    ხჩა „თეთრი“ („ტბათეთრი"); ხჩა ფორმის სახით წარმოდგენილია ხჩე'ს დუბლეტი, რომ-
    ლის არსებობაც თეორიულად სავსებით მოსალოდნელია,
    .2 იხ. ოტ. კ ახ აძე, -ა-ზე დასოულებული ზოგიერთი სახელის ბრუნებისათვის ქვემო-
    იმერულში (იკე, V, 1953, გვ. 189); იხ. აგრეთვე ვ თოფურია, გრამატიკულ მოვლენათა
    ერთგვაროვანი პროცესი ქართველურ ენებში (იკე, VI. 1954, გე, 449–-450); შ. ძიძიგური,
    ძიებანი ქართული დიალექტოლოგიიდან, თბილისი, 1954, გვ. 149.
    3. ვ, თოფურია, გრამატიკულ მოვლენათა ერთგვაროვანი პროცესი, გვ. 448, 450– 451,

    166
    წარმოდგენილი დებულების სისწორეზე მიუთითებს კიდევ ერთი დეტალი:
    "როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, სახელთა აბსოლუტურ ბოლოში ს.-ქართვ.
    /ა/ მეგრულ-ჭგანურში წარმოდგენილია. ა'ს სახით. სწორედ ასევე, ას სახით
    არის წარმოდგენილი მეგრულ-ქჭანურში ს.-ქართვე. /”ე/ ყველა პოზიციაში, მათ
    'შორის სახელთა აბსოლუტურ ბოლოშიც. ზემოთ გადმოცემული შეხედულების
    თანახმად, ფუძის ბოლოკიდური ზანური -ა, მომდინარე საერთო-ქართველური
    “%Xე'სგან, ბრუნვისნიშნისეულ -ი”სთან (X6ვყ, -9ი ”სთან) შერწყმით ე'ს იძლეოდა.
    საფიქრებელია, ამავე პირობებში ასეთივე ევოლუცია განეცადა იმ ზანურ
    -ა:საც, რომელიც აუსლაუტში წარმოდგენილ საერთო-ქართველურ ”ა'ს ასა-
    -ხავს. სხვანაირად რომ ვთქვათ, მოსალოდნელია, ცალკეულ შემთხვევებში სა-
    ხელთა ბოლოკიდურ ქართულ -ა'ს მეგრულ-ჭანურში -ე შეეფარდებოდეს.
    ზემოთ ჩვენ ასეთი ბოლოკიდური -ე დავადასტურეთ სიტყვებში, რომლე-
    ბიც მეგრულმა ქართულიდან ისესხა: ბამბე „ბამბა“, კართე „კალთა“ და სხვ.
    "მაგრამ შეფარდება ქართ. ა: მეგრ.-ჭან. ე სახელთა ბოლოკიდურ პოზიციაში
    შეიძლება ისეთ შემთხვევაშიც დავადასტუროთ, როდესაც საქმე გვაქვს არა ნა-
    სესხებ, არამედ საკუთრივ ზანურ მასალასთან: მაგ., ქართ. ბეღურა-–-მეგრ. გა-
    ღირე; უნდა ვივარაუდოთ, რომ ბაღირე უფრო ადრინდელი ”ბაღირა-9ი ფორმი-
    საგან მომდინარეობს,
    8.14. ის, რაც ითქვა ა”ს უმლაუტის შესახებ ზანურში, გასაღებს იძლევა
    ზოგი სხვა ფაქტის ახსნისათვის. მხედველობაში გვაქვს ისეთი შემთხვევები,
    როდესაც“ ქართული ა და თ ხმოვნების ადგილას მეგრულ-ჭანურ ფორმებში ე
    'ხმოვანს ვადასტურებთ: ქართ. ლაშ-ი: ჭან. ლეშქ-ი, მეგრ. ლეჩქვ-ი; ქართ:
    -ძარღვ-ი: მეგრ. ჯერღვ-ი; ქართ. შაშვ-ი: მეგრ. ზესქვ-ი, ჭან, მზესკუ; ქართ.
    არჩვ-ი: მეგრ. ერცქემ-ი; ქართ. ოც-ი: მეგრ.-ჭან. ეჩ-ი; ქართ. ღორ-ი: მეგრ.-
    ჭან, ღეჯ-ი და სხვ.
    ქართული ღორ-ი ფუძის შესატყვისად ზანურ დიალექტებში. “ღორ- II
    %ღოჯ- უნდა გვქონოდა. ბრუნვისნიშნისეული მაპალატალებელი ი/ე ხმოვნების
    გავლენით ფუძისეულმა ხმოვანმა განიცადა უმლაუტი და მოგვცა ე. ამგვარად
    მიღებული ე-ხმოვნიანი ფუძე ფორმათა უნიფიკაციის პროცესში მთელს პარა-
    დიგმაზე გავრცელდა.
    უმლაუტის შედეგადაა აგრეთვე მიღებული მეგრულ- ჭანურში ისტორიუ-
    ლად დამოწმებული ეჩი „ოცი“ ფორმა, სადაც ქართული ო ხმოვნის შესატვყ-
    კვისად ეს ვადასტურებთ: ეჩ-ი< ”ოჩ-ი.
    აშკარაა, უმლაუტს დაექვემდებარებოდა არა მარტო პირველადი /"თ/
    ხმოვნის ზანური რეფლექსი, არამედ აგრეთვე ის ზანური ფონემაც, რომელიც
    საერთო-ქართველური /”ა/ ხმოვნის გაგრძელებას წარმოადგენდა. ამით აიხსნება
    ისეთი მაგალითების არსებობა, სადაც ქართულ ა ხმოვანს მეგრულ-ჭანურში ე
    შეეფარდება: ქართ. ლაშ-ი: ჭან. ლეშქ- -ი–"ლოშქ-ი;: ქართ. ძარღვ-ი: მეგრ.
    ჯერღვ-ი<"ჯორღვ-ი; ქართ, შაშვ-ი : მეგრ. ზესქვ-ი<.ზოსქვ-ი და სხვ.
    ამავე რიგში დგება ჭან. (ათინ.) ნო-ველ-ი „კვალი“! ფორმა (ეტიმ.
    „ნა-ვალ-ი“, შდრ. სვან. ნაზროდბნა-გზ-უ-ი „კვალი“, ეტიმ. „ნავალი“, „ნაგზე-

    1 I. Mა0ი, 7 ცი-#. 4იM. #3., გე. 143.


    167
    ვი“), რომელიც უფრო ადრინდელე ”"ნო-ვოლ-ი. ფორმისაგან უნდა მომდინარე-
    ობდეს (შდრ. ქართ. ნა-ვალ-ი); შდრ. მეგრ. ნო-ჭკერ-ი. ნო-კვეთ-ი..
    | ო ხმოვნის უმლაუტითაა მიღებული. აგრეთვე ქან. ო-ცხ-ეჯ-ი „სავარცხე-
    ლი“! ფორმა, რომელიც აქ ო-ცხ-ოჯ-ი, მეგრ. ო-რცხ-ონჯ-ი ფორმათა პარალე–
    ლურად დასტურდება.
    მეგრ. -ენჯ სუფიქსი (მა-რტ-ენჯ-ი „გამქცევი", მა-ყვ-ენჯ-ი. „გამყოლი“)-
    ფონეტიკურ-მორფოლოგიური შესატყვისია ქართ. -არ სუფიქსისა?. ე ხმოვანი
    ქართული ა ხმოვნის ადგილას უნდა აიხსნას უფრო ადრინდელი ო ხმოვნის
    უმლაუტით: 7”მა-რტ-ონჯ-ი>>მა-რტ-ენჯ-ი.
    ო”ს უმლაუტის შედეგია მეგრულ-ჭანურში აგრეთვე ვით-ი ფორმა, რო-
    მელიც ქართ. ათ-ი, სვან. იეშდ ფორმებს შეესატყვისება.
    ზან. ”ოთ-ი (| “როთ-ი (შდრ. ქართ. ათ-ია) უმლაუტის გზით მოგვცემდა
    “უეთ-ი ფორმას. უკანასკნელისაგან მივიღეთ მეგრულ-ჭანურში ისტორიულად
    დადასტურებული ვით-ი 3.
    ისეთ მაგალითებში, სადაც ქართულში ა ხმოვნის შესატყვისად მეგრულ-
    ჭანურში მხოლოდ ო'ს ვადასტურებთ (ქართ. კაც-ი: მეგრ.-ჭან. კოჩ-ი),, ეს რ:
    სახელობითი, ნათესაობითი და მოქმედებითი ბრუნვების ფორმებში აღდგენი-
    ლი უნდა იყოს სხვა ბრუნვათა ფორმების გავლენით, სადაც უმლაუტისთვის·
    ფონეტიკური პირობები არ არსებობდა. ამის საწინააღმდეგო პროცესია ე-გა-
    ხმოვანების გავრცელება ბრუნების მთელ პარადიგმაზე.
    აქაც ხაზგასასმელია ის გარემოება, რომ შეფარდება ქართ, ა, ო: მეგრ.-
    ჭან. ე მხოლოდ სახელთა ფუძეებში დასტურდება. ზმნის ფუძეებში ანალოგიურ
    შემთხვევებში ყოველთვის თეორიულად მოსალოდნელ ო ხმოვანს ვპოულობთ:
    ქართ. Iგა!-თხარ-ა : მეგრ.-ჭან. (დო+თხორ-უ; ქართ. "და1-ბან-ა.: მეგრ,./დო1-ბონ-უ;
    ქართ. ვ-ფარ-ე : მეგრ. ვ-ფორ-ი; ქართ. მ-ე-წყალ-ი-ს,, წყალ-ობ-ა : მეგრ. ქყოლ-
    ოფ-უ-ა „წყალობა“; ქართ. ცხო!ვ%-დ-ა, ცხო!ვ1ნ-ებ-ა: მეგრ. ჩხონ-დ-უ,, ჩხონ-აფ-ა.
    და სხვ. | !
    ეს ფაქტიც იმის სასარგებლოდ მეტყველებს, რომ კანონზომიერი შესა-
    ტყვისობის (ქართ. ა, ო: შეგრ.-ჭან. ო) დარღვევის მიზეზი სახელის პარადიგმაში
    უნდა ვეძიოთ. სწორედ სახელის პარადიგმაში- არსებობდა ო ხმოვნის უმლაუტის
    გამომწვევი მიზეზები ბრუნვათა ფორმანტებში. შემავალი მაპალატალიზებელი:
    ი, ე ხმოვნების სახით, რომლებიც არ იყო წარმოდგენილი ზანური ზმნის სის-
    ტემისათვის დამახასიათებელ ფორმანტებში 1),
    + მოჰყავს ნ. მარს ვიწურისათვის (8. MI ე ხ 0, / /46#4. M«თM. #3., გვ, 215).
    ? შდრ. ვ, თოფურია, –ენჯ სუფიქსი მეგრულში („ენიმკის“-ს მოამბე, ტ. I. 1937),
    3 ე>ი სპორადულად თავს იჩენს ზანურ დიალექტებში, განსაკუთრებით მეგრულშზი..
    შდრ, ქართ. ნემს-ი: ზან #ლამშ-–ი>#ლემშ-ი (უმლაუტით); აქედან-–კანური ლემში,
    მებრ ლეშ–იკსლიშ-ი; შდრ. აგრეთვე ვან კვენური, მეგო. კვი ნორ-ი „კვერნა,
    რომლებიც ზან, ”კტენC6-ი<”კტანრ-ი (უმლაუტით) ფორმისაგან მომდინარეობენ.
    !· ისეთ ზმნურ ფორმებში, სადაც უმლაუტისათვის ხელსაყრელი პირობები არსებობდა.
    მაგალითად, კაუზატივის ფორმებში, რომლებიც - ი ნ – სუფიქსით იწარმოებოდა, აშკარად ვადას--
    ტურებთ უმლაუტის კვალს: შდრ. ვან. ო-შ ლეთ -–ინ-უ (ხოფ,, არქაბ.) ო–ჩულეთ-ინ-უ
    (ვიწ ) „გადაარჩინა“ (შდრ. მეგრ. ჩილათა „ცდენა, ცდომა"); ო-ღერდ-ინ-–ააპ-ტ-ეს.
    „ატყუებდნენ“ შდრ. მო-–ღორდ-უ „მოტყუვდა").
    168
    ქართული ა ხმოვნის შესატყვისად არსებული ო”'ს უმლაუტი ზანურში.
    საფუძველს გვაძლევს ვივარაუდოთ. რომ ო ხმოვნის პალატალიზაცია მოქმე-
    დებდა მას შემდეგაც, რაც ზანურში ს.-ქართვ. /„”ა/ ხმოვანი “ო'ში გადაიწია.
    ამდენად, ”ა და 7ო ხმოვანთა უმლაუტი ზანურში ერთსა და იმავე ეპოქაში
    მოქმედ ფონეტიკურ პროცესად უნდა იქნეს განხილული).
    რამდენადაც უმლაუტს ზანურში არ ექვემდებარება ისეთი ო ხმოვანი,
    რომელიც მიღებულია მარცვლოვანი სონანტის ვოკალიზაციის შედეგად (შდო.
    ჯოღორ-, ოხორ-, მონტყორ- და სხვ.), უნდა დავასკვნათ, რომ უმლაუტი რო-
    გორც მოქმედი ფონეტიკური პროცესი წინ უსწრებდა ზანურ დიალექტებში:
    სონანტთა ვოკალიზაცია, რომელიც “შედარებით გვიანდელ ფონეტიკუო
    მოვლენას წარმოადგენს. ეს ნათლად ჩანს ისეთი ფორმების მაგალითზე, რო-
    გორიცაა მეგრ. კვინორ-ი, ჭან. კვენურ-ი, რომელთა შმესატყვისად არსებული
    ქართ. კვერნ-ა ფორმა საერთო-ზანურ ”კუანრ-ი>"კუენრ-ი არქეტიას აღგვად-
    გენინებს, ფუძისეული ”ა ხმოვნის უმლაუტითა და ბოლოკიდური მარცვლოვანი
    (დ) სონანტის შემდგომი ვოკალიზაციით ზანურ დიალექტებში.
    3. 15, დაგვრჩა განსახილველი ის რამდენიმე ზემთხეევა, როდესაც ქართუ-
    ლი ა'ს შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში ა ხმოვანს ვადასტურებთ: ქართ. წამ-
    -ალ-ი: ჭან. ჭამ-ი; ქართ. მარჯუენ-ე: მეგრ. მარძგვან-ი; ქართ. ტყავ-ი : მეგრ.
    ტყაბ-არ-უ-ა „გატყავება“ (შდრ, მეგრ. ტყებ-ი, ჭან. ტკებ-ი „დყავი“).
    - ეს მაგალითები დიფერენცირებულ მიდგომას მოითხოვენ;
    ქართ. წამ- და ჭან. ჭქამ- ფუძეებისთვის ამოსავლად სხვადასხვა გახმოვა-
    ნების მქონე ფორმები უნდა ვივარაუდოთ: ს.-ქართვ. “წკამ->>ქართ. წამ-,
    ს.-ქართვ. ”წვემ->>ჭან. ჭამ. (შდრ. სვან. ჭემ- „თივა“, რომლის ე.გახმოვა-
    ნება, ს.-ქართვ. ?”ე-გახმოვანებას ასახავს 7). მეგრ. ჭემ-ი (L03I. რჭემ-ი) »I)სსი§“
    უმლაუტის გზით უნდა იყოს მიღებული: ქემ-ი <”ქამ-ი; იგივე ფუძე უნდა:
    გვჭონდეს მეგრულ კომპოზიტში ლარქემ-ი, რომელიც ქართული ლელწამ-
    (აქედან ლერწამ-ი) ფორმის შესატყვისია. აღსანიშნავია, რომ ლარქემ-ი'ს პა-
    რალელურად მეგრულში ლარქამ-ი ფორმაც დასტურდება 1.
    მეგრ. მარძგვან-ი, საფიქრებელია, ”მორძგვან-'ისაგან მომდინარეობდეს:
    თავკიდური მარცვლის ო ხმოვანმა მოგვცა ა მომდევნო მარცვლის ა”სთან
    ასიმილაციის შედეგად. ო-გახმოვანების მქონე ფუძე შემონახულია მეგრ..
    მორძგვ-იი მარჯვე", გო-მორძგუ-ა „გამარჯვება“, მორძგვ-იშ-ე „მარჯვნივ“
    ფორმებში 1.
    ! შდრ. სამ გხრიე I>6 და 0>6 უმლაუტი მომდევნო 1! ხგოვნის გავლენით გერმა5იკული
    ჯგუფის ენებში.
    2 #ა და #ე ხმოვანთა დიალექტური მონაცვლეობის შესახებ საეოთო-ქართველუოში იხ.
    ზემოთ. გე. 159.
    ა M. LსMოი(სX980, //ი/. .MIIM2/. M3., გვ. 270: ქართ. წაბნ-ა ლ- სიტყვის “«ესახებ
    იხ, გ როგავა, წამალ- სიტყვის ეტიმოლოგიისათვის (საქ. სსრ მეცნ. აკად. მოამბე. VI,
    # 3, 1945: თ. შარაძენიძე, ორფუძიანობის ერთი ტიპის სესახებ სვანურ სახელთა
    ბრუნებაში (ქართველურ ენათა სტრუქტურის საკითხები, II. 1961, გვ. 227).
    · შდრ. ამ მხრივ ისეთი ფორმები, როგორიცაა მეგრ. წალართგ<მოლართგ „შამო-
    ვიდა“, მალაღური<მოლაღური, რომლებიც ალ. ცაგარელს სამართლიანად განხი–
    ლული აქვს როგორც ხზოვანთა ასიმილაციის შედეგად მიღებული (იხ. „M. LL LI I 6XM,
    4#4I:M2/)0.1ხCMII60 30%, გვ. 69).
    16“
    ანალოგიურად უნდა აიხსნას მეგრულში დადასტურებული ტყაბ-არ-უ-ა
    »გატყავებ"“ ფორმა, რომელიც ”ტყობ-არ-უ-ას ფორმისაგან მომდინარეობს
    ფუძისეული ო ხმოვნის ა”ში გადასვლის შედეგად მომდევნო სუფიქსისეული ა
    ხმოვნის ასიმილაციური გავლენით. სახელური ფუძისათვის აღდგება კანონ-
    ზომიერად #”ტყობ- ფორმა (შდრ. ქართ. ტყავ-!), რომელმაც უმლაუტის შე-
    დეგად ისტორიულად დადასტურებული მეგრ. ტყებ-ი, ჭან. ტკებ-ი ფორმები
    "მოგვცა.
    3.16. ქართველურ ხმოვანთა ზემოთ ჩატარებული ისტორიულ-შედარე-
    ბითი ანალიხის შედეგები შეიძლება მოკლედ შემდეგი დებულებების სახით
    ჩამოვაყალიბოთ:
    საერთო-ქართველურ ვოკალურ სისტემას ხმოვანთა ტემბრის თვალსაზ-
    რისით ისტორიულ ქართველურ ენათაგან ყველაზე უკეთესად ქართული
    ასახავს,
    სვანურში ისტორიულად“ დადასტურებული ხმოვანთა სისტემა აგრეთვე ამ
    სისტემაზე დაიყვანება. '
    ზანურში საერთო-ქართველური /"ა/ გარკვეულ პირობებში /#ო/7 ხმოვან-
    ოში გადავიდა, ხოლო საერთო-ქართველურმა /%+ე/ ფონემამ აქ /"ა/ ხმოვანი
    "მოგვცა. :
    საერთო-ქართველურ ხმოვან ფონემათა რეფლექსების მრავალფეროვნება
    სვანურსა და განსაკუთრებით ზანურ დიალექტებში ამ ენათა ნიადაგზე სხვადა-
    სხვა ეპოქაში მოქმედი კომბინატორული ფონეტიკური პროცესებითა და მორ-
    "ფოლოგიური უნიფიკაციის ტენდენციით აიხსნება.
    მთავარ წყაროს კანონზომიერ შესატყვისობათა ფორმულების დარღვევი-
    “სა ხმოვანთა რეგრესული ასიმილაცია (უმლაუტი) წარმოადგენს. მოქმედებ-
    და, ნაწილობრივ დღესაც მოქმედებს, როგორც პალატალური, ისე ლაბიალუ-
    “რი უმლაუტი (უკანასკნელი პირველ რიგში სვანურში), თანამედროვე ზანურ
    დიალექტებში ხმოვანთა დისტანციური ასიმილაცია აღარ წარმოადგენს მოქ-
    “მედ ფონეტიკურ პროცესს. ხმოვანთა კომბინატორული ცვალებადობის ძირი-
    თადი ტიბი დღევანდელ ზანურ დიალექტებში ხმოვანთა კონტაქტური რეგრე-
    სული ასიმილაციაა (ზოგჯერ აგრეთვე კონტრაქციაც). თანამედროვე სვანურ-
    'ში უმლაუტი აღარ წარმოადგენს წმინდა ფონეტიკურ პროცესს. მას უმთავ-
    რესად ფუნქციონალური (030. მორფოლოგიური) ღირებულება აქვს.
    აღსანიშნავია, რომ მიდრეკილება ხმოვანთა რეგრესული ასიმილაციისა-
    „კენ დასავლურ-ქართველური ლინგვისტური არეალის ნიშანდობლივი თვისებაა.
    ეს მოვლენა სცილდება საკუთრივ ზანურისა და სვანურის ფარგლებს და ქარ-
    თული ენის დასავლურ დიალექტებსაც მოიცავს ?. რაც უფრო აღმოსავლეთი-
    'საკენ მოვდივართ, მით უფრო სუსტდება ტენდენცია ხმოვანთა რეგრესული

    1 25/ბ მონაცვლეობის5თვის შდრ, ქართ, კრავ -ი : მეგრ. კირიბ-ი; ქართ. თივ-ა;


    მაგრამ თიბ–აქვ-ს, მეგრ.-ჭან, თი ფ – ი და სხვ,
    2 შდრ. შ, ძიძიგუ რი, ხმოვანთა კომპლექსების ფონეტიკურ პროცესთა საერთო
    „საფუძეელი კაროთულ კილოებსა და ზანურში (იკე, 1. 1946).

    170
    ასიმილაციისა!. ქართულ სალიტერატურო ენაში, როგორც ძველში, ისე
    ახალში, ამ ტენდენციის მოქმედება მაქსიმალურად იზღუდება. თვით ქართული
    ენის დასავლურ დიალექტებშიც ხმოვანთა ასიმილაცია უმთავრესად კონტაქ-
    ტური ხასიათისაა და ძირითადად პრევერბებში მოქმედებს. როგორც ზემოთ
    იყო მითითებული, არსებითად ასეთივე ვითარება გვაქვს თანამედროვე ზანურ
    დიალექტებშიც.
    4. ხემო.-ვანთა სისტემა საერთო-ქართველურში

    4.1. ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენებში წარმოდგენილი ხმო-


    ვანთა სისტემების შედარებითი ანალიზი საფუძველს გვაძლევს აღვადგინოთ საერ-
    თო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში სამი ვოკალური ელემენტი, რომელთა
    დაპირისპირებას ტემბრის სხვაობა ქმნიდა: /”ე/, /”ა/, /”ო/. ეს ელემენტები წარ-
    მოადგენენ საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში საკუთრივ ხმოვნებს,
    ე. ი. ისეთ ფონემურ ერთეულებს, რომელნიც ყველა მათთვის დასაშვებ პოხი-
    ციაში ფუნქციონირებდნენ როგორც მარცვლოვანი ელემენტები, რითაც ისინი
    სისტემაში სონანტებსა და საკუთრივ თანხმოვნებს უპირისპირდებოდნენ.
    არტიკულაციურად ხმოვანთა სამეული შეიძლება დახასიათდეს როგორც
    კორელაცია მაქსიმალური ღიაობის ვოკალურ ა ელემენტსა, წინა წარმოების
    ვიწრო ე და უკანა წარმოების ო ხმოვნებს შორის.
    წიგნის მეორე ნაწილში ნაჩვენები იქნება რომ საერთო-ქართველურ
    სისტემაში ვოკალური ელემენტები ერთმანეთს აგრეთვე სიგრძე-სიმოკლის მი-
    ხედვით უპირისპირდებოდნენ, რამაც სათანადო ასახვა პოვა ისტორიულ ქართ-
    ქელურ ენათა სტრუქტურაში.
    წარმოდგენილი საერთო-ქართველური ვოკალური სისტემა აღდგება შე-
    დარებითი რეკონსტრუქციის გზით და ასახავს საერთო-ქართველურ ფონემურ
    მიმართებებს იმ პერიოდში, რომელიც უშუალოდ წინ უსწრებდა ენობრივ
    დიფერენციაციას და ისტორიულ ქართველურ ენათა ჩამოყალიბებას.

    1 შდრ. შ. ძიძიგური, ძიებანი ქართული დიალექტოლოგიიდან, თბილისი, 1954,


    „ბვ. 108.
    171
    ნაწილი შეორე

    აბლაუჭი ქატთვებლუტ ენებში


    თავი აირველი

    აბიაუჭი ზმნის სისჭემაში

    1. აბლაუტის ფუნქციონალური რაობა

    1.81 სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების მონაცვლეობა.


    მჭიდროდ უკავშირდება ქართველურ ენებში ხმოვანთა ფუნქციონალურ მონა-.
    ცვლეობას, რომელიც აბლაუტის ან აპოფონიის სახელით არის ცნო-
    ბილი. ხმოვანთა აბლაუტური მიმართებები მორფემებში ქართველურ ენათა.
    ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ სტრუქტურულ თავისებურებას წარმოად-
    გენდა, მომდინარეს საერთო-ქართველური ებოქიდან როდესაც მორფოლო.
    გიური დერივაცია არსებითად აბლაუტს ემყარებოდა. სონანტთა ალოფონუ-
    რი მონაცვლეობა მორფემებში შეპირობებული იყო ხმოვანთა რაოდენობრივი.
    ხასიათის აბლაუტური მონაცვლეობით, რომელიც მთელს საერთო-ქართვე-
    ლურ სტრუქტურას გასდევდა.
    1.2. აბლაუტს ანუ აპოფონიას (X6§0. გადაბგერებას) განვსაზღვ-
    რავთ როგორც ისეთ ხმოვანთმონაცვლეობას ერთი და იმავე მორფემის ფარგ-
    ლებში, რომელსაც მორფოლოგიური ფუნქცია გააჩნია. ამ რიგის ფონოლო-
    გიური მონაცვლეობა არსებითად მორფოლოგიური ხასიათისაა და ამდენად
    განხილულ უნდა იქნეს როგორც მორფოლოგიური მოვლენა,
    1.3. აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა როგორც გარკვეული მორფო-
    ლოგიური ფუნქციის მქონე ენობრივი მოვლენა ფრიად გავრცელებულია სხვა-
    დასხვა სტრუქტურის ენებში.
    განსაკუთრებულ როლს თამაშობს მორფოლოგიური ხასიათის ხმოვანთ-
    მონაცვლეობა ინდოევროპულ ენებში,
    რომელიმე ინდოევროპული /”ი6L-/ „ფრენა“ ძირი შეიძლება მოგვევლინოს
    სხვადასხვა გახმოვანებით იმისდა მიხედვით, თუ რომელ პარადიგმატულ ერ-
    თეულად იყო იგი წარმოდგენილი: ტ- გახმოვანებით –– პრეზენსში (ბერძნ.
    >6+00თ. „ვფრენ"), ნულ-გახმოვანებით –- აორისტში (ბერძნ. 6X+6(უV), 0- გა-
    ხმოვანებით
    –– იტერატივში (ბერძნ. »Xი+თისთ!). აქ წარმოდგენილი აბლაუტი
    განისაზღვრება ფორმულით იტ : 0 : ნული.
    ხმოვანთა წმინდა რაოდენობრივ მონაცვლეობასთან გვაქვს საქმე ისეთ
    სახელებში როგორიცაა ბერძნ. »თ.ი „მამ"+" (გრძელი დ- გახმოვანება
    175
    მხოლ. რიცხვის სახ. ბრუნვაში), XX+:50% (მოკლე C-გახმოვანება მხოლ. რი(ცხ-
    ვის აკუზატივში), ::%-ე0: (ნულ - გახმოვანება მხოლ. რიცხვის ნათესაობით
    ბრუნვაში), და მისთ ამ რიგის აბლაუტი განისახღვრება ფორმულით
    8 :C: ნული.
    ამგვარ მონაცვლეობებში არსებითია არა ის, თუ გახმოვანების რომელი
    საფეხური არის ისტორიულად უძველესი და რომელი რომლისგან მომდინა-
    რეობს: აქ არსებითია ხაზი გაესვას ამ მონაცვლეობის სინქრონულ ხასიათს,
    გახმოვანების მონაცვლე საფეხურების თანადროულ ფუნქციონირებას ენობ-
    რივ სისტემაში, რის საფუძველზედაც წარმოიქმნება მორფოლოგიურად შეპი.
    რობებული მორფემული მონაცვლეობა.
    ლ-, 0-, ნულ-გახმოვანება და გახმოვანების გრძელი ვარიანტები აბლაუ-
    ტური მონაცვლეობის ფუნქციონალურად თანასწორუფლებიან საფეხურებს
    წარმოადგენენ და განსაზღვრავენ მეტად ლაბილურ სტრუქტურას ინდოევრო-
    -ბული ძირისას.
    აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობის მოვლენები გეხვდება აგრეთვე მთის
    იბერიულ-კავკასიურ ენებში ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებულ ინტერესს
    იწვევს ბაცბურის მონაცემები სადაც მთელი რიგი ისეთი ხმოვანთმო-
    ნაცვლეობანი დასტურდება ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში, რომელ-
    თაც მკვეთრად გამოხატული ფუნქციონალური ღირებულება გააჩნიათ.
    სოულ და უსრულ ასპექტებს შორის არსებული მორფოლოგიური დაპი-
    რისპირების გამოხატვა ბაცბურ ზმნაში მთლიანად ფუძისეულ ხმოვანთა მონა-
    ცვლეობას ემყარება:

    სრული ასპექტი უსრული ასპექტი

    ხატტარ ხეტტარ „კითხვა“


    ლათარ ლეთარ „ბრძოლა“
    (მონაცვლეობა ა : ე).
    დოთთარ დეთთარ „ჩამოსხმა“
    დოფხარ დეფხარ „ჩაცმა“
    (მონაცვლეობა ო': ე).

    აღსანიშნავია, რომ ასპექტურ ფუძეთა დაპირისპირებას ბაცბური ზმნის


    'სისტემში ფუნდამენტალური მნიშვნელობა აქვს. დრო-კილოთა წარმოება
    ·ბაცბურში ამ დაპირისპირებას ემყარება. აქედან ცხადია ის დიდი როლი,
    რასაც აბლაუტი ასრულებს ბაცბური ენის მორფოლოგიურ სტრუქტურაში1.
    1.4. აბლაუტის როგორც მორფოლოგიური ღირებულების მქონე ხმო-
    „ვანთმონაცვლეობის დახასიათება არ იქნება სრული, თუ არ გავითვალისწი-
    “ნებთ განსხვავებას ფუნქციონალურ ხმოვანთმონაცვლეობასა და მარტივ ხმო-
    „ვანთმონაცვლეობას შორის, რომელიც მოკლებულია მორფოლოგიურ ღირებუ-
    ლებას და მთლიანად ენის ფონოლოგიურ დონეს განეკუთვნება. '

    1 უდრ, რ. გაგუა, დროთა წარმოება ბაცბურში (ხელნაწ.).


    176
    ფონოლოგიური სმოვანთმონაცვლეობის ტიპიუო მაგალითს წარმოგვიდ-
    გენს მოვლენა, რომელიც „ხმოვანთა პარმონიის“ სახელით არის ცნობილი:
    ძირეული ხმოვნის ტემბრი განსაზღვრავს სუფიქსში წარმოდგენილი ხმოვნის
    ტემბოს: შდრ. თურქული სინპარმონიზმი : 0L-IICL „კეთება. და 0LI-IIIIX
    „კითხვა“: ინფინიტივის მაწარმოებელ -#ი)CI/-IMI2L სუფიქსში 6: გ მონაცვლეო-
    ბა შეპირობებულია Cირში არსებული ხმოვნით : თუ ძირში წინა წარმოების ხმო-
    კანი გვაქვს, სუფიქსში ვლინდება ც ხმოვანი, სხვა შემთხვევაში
    –– ე ხმოვანი.
    ამგვარად, ამ რიგის ხმოვანთმონაცვლეობას განსაზღვრავს მხოლოდ ფო-
    ნეტიკური ფაქტორები, გარკვეულ ხმოვანთა ფონეტიკური გარემოცვა. ასეთი
    '·მონაცვლეობა ყოველთვის ფონეტიკურად არის მოტივირებული.
    აღნიშნული ხმოვანთმონაცვლეობისაგან არსებითად განსხვავდება ფუნქ-
    ციონალური ღირებულების ხმოვანთმონაცვლეობა ანუ აბლაუტი, რომელიც
    მოკლებულია ფონოლოგიურ მოტივაციას სინქრონიული თვალსაზრისით. აჟ
    აბლაუტი გამოყენებულია როგორც საშუალება სხვადასხვა მორფოლოგიუო:
    „კატეგორიათა საწარმოებლად. ე, ი, ამ შემთხვევაში ხმოვანთმონაცვლეობა
    ფუნქციურად აფიქსებს და გამოხატვის სხვა საშუალებებს უტოლდება. ამ
    თვალსაზრისით აბლაუტის ცალკეული საფეხურები შეიძლება განხილულ იქნენ.
    როგორც გარკვეულ მორფოლოგიურ კატეგორიათა საწარმოებლად გამოყენე-
    ბული დამატებითი მორფემები -(C'6§). ქვემორფემები) ძირითად (აფიქსები)
    -მორფემებთან ერთად!. ასე, მაგალითად, რომელიმე ბერძნული 76=თი _ეტო-
    ვებ" ზმნის აორისტის #-C-იიV» „დავტოვე ფორმა იწარმოება §- აუგმენ-
    ტის, მხოლ. რიცხვ. პირველი პირის -იV დაბოლოებისა (როგორც ძირითადი,
    მორფემების) და გახმოვანების ნულ-საფეხურის (როგორც ქვემორფემის) საშუ-
    „ალებით. |
    1.5, მორფოლოგიური ღირებულების მქონე ხმოვანთმონაცვლეობა ანუ
    აბლაუტი წარმოშობით შეიძლება ფონეტიკური ხასიათისა იყოს, შეპირო-
    ბებული ენის განვითარების გარკვეულ ეტაპზე არსებული ფონეტიკური გარე-
    მოცვით. ფონეტიკურ ნიადაგზე აღმოცენებულმა ხმოვანთმონაცვლეობამ შესა-
    ძლებელია გარკვეული მორფოლოგიური ფუნქციები შეიძინოს და წმინდა
    მორფოლოგიური ღირებულების „ხმოვანთმონაცვლეობად იქცეს მას შემდეგ,
    რაც მოისპობა ამ მონაცვლეობის გამომწვევი ფონეტიკური მიზეზები. ამგვარი
    მორფოლოგიური ფუნქციის მქონე მონაცვლეობა სინქრონიულად უკვე მოჯ-
    ლებულია ფონეტიკურ მოტივაციას: იგი განხილულ უნდა იქნეს როგორც შე-
    დეგი ოდინდელ ფონოლოგიურ მონაცვლეობათა მორფოლოგიზაციისა ?. აბლაუ-

    _. 1 შდრ. ჰ. IM ს VI0VIC>2, სყ§იII59C ძ 06 1IIტ0LI6 ძლ )'გხიიხს0ი1 ცი §6VII-


    სისი (850, I955, %. 55, წ8§0, 1, გე. 1 შმდ.); მისივე: L"#ნიხხ0010 60 369II(10V6,
    ჰრIX0I:6V, 1961, გვ. 11 შმდ.
    ? ასე, მაგალითად, ძველ ინგლისურში (0 „ტერფი“ ფორმის C გახმოვანების გა–
    დაბგერება .„ გახმოვანებად აწარმოებს მრავლობით რიცხვს წCხ ფორმის სახით. 6:C მო-
    „ნაცვლეობა აქ მთლიანად მორფოლოგიური ღირებულებისაა; სინქრონიული თვალსაზრისით
    აღნიშნული მონაცვლეობა ფონოლოგიურად ' არამოტივირებულია, მაგრამ გენეხისში C:8
    აბლაუტი ფონეტიკური · ბუნებისაა, შეპირობებული ფონეტიკური გარემოცვით, რომელსაც
    12. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 177
    ტის როგორც ფუნქციონალური ხმოვანთმონაცვლეობის ზემოთ წარმოდგენილი
    განსაზღვრა ობიექტურ კრიტერიუმს გვაწვდის ამ რიგის მონაცვლეობის გან-
    სასხვავებლად ფონოლოგიური ხასიათის ხმოვანთმონაცელეობისაგან: თუ სინ-·
    ქრონიულად განხილულ ენობრივ სისტემაში დასტურდება ხმოვანთმონაცვლეო-
    ბა გარკვეულ ფონეტიკურ გარემოცვაში, აღნიშნული მოვლენა უნდა განიხი-
    ლებოდეს როგორც ფონეტიკურად შეპირობებული ხმოვანთმონაცვლეობა,
    როგორც სხვადასხვა ფონეტიკური მიზეზებით გამოწვეული ალტერნაცია ორ.
    ან რამდენიმე ვოკალურ ფონემას შორის, მოკლებული მორფოლოგიურ ღირე-
    ბულებას; თუ ხმოვანთმონაცვლეობა ენობრივ სისტემაში არ არის ფონეტი-
    კურად მოტივირებული, ე. ი. თუ ხმოვანთა შორის არსებულ მონაცვლეობას.
    სინქრონიული თვალსაზრისით არ განსახღვრავს ფონეტიკური გარემოცვა, აღ-
    ნიშნული მოვლენა უნდა დახასიათდეს როგორც ფუნქციონალური ხმოვანთ-
    მონაცვლეობა ანუ აბლაუტი, გამოყენებული ენობრივ სისტემაში როგორც
    ქვემორფემები სხვადასხვა მორფოლოგიური ღირებულების ერთეულთა საწარ-
    მოებლად.
    აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა დიაქრონიული თვალსაზრისით შეიძ-.
    ლება დაყვანილ იქნეს ფონოლოგიურად მოტივირებულ ალტერნაციამდე, რო-
    მელიც აბლაუტად იქცა, რამდენადაც ენის განვითარების გარკვეულ ეტაპზე,
    მოისპო. ამ ალტერნაციის გამომწვევი ფონეტიკური მიზეზები.
    ამდენად, ერთი მოვლენა დაიყვანება ისტორიულ ასპექტში მეორე მოვ-
    ლენამდე; სინქრონიულ ასპექტში ეს ორი მოვლენა მკვეთრად უნდა იქნეს გა--
    მიჯნული: ხმოვანთა უბრალო ალტერნაცია მთლიანად ფონოლოგიას განე-
    კუთვნება; ფუნქციონალური ხმოვანთმონაცვლეობა ანუ, აბლაუტი ფონოლო-
    გიისა და მორფოლოგიის საზიარო მოვლენაა; იგი შეიძლება დახასიათდეს
    როგორც მორფონოლოგიური მოვლენა1.
    1.6. აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა ინდოევროპულში მჭიდროდ
    არის დაკავშირებული სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების.
    მონაცვლეობასთან ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში; სონანტთა ვარიან-
    ტების მონაცვლეობა არსებითად აბლაუტური. მექანიზმით განისაზღვრება.
    ფუძეში შემავალი სონანტური ფონემა ვლინდება უმარცვლო ვარიანტის
    სახით, თუ მის მეზობლად საკუთრივ ხმოვანი გვაქვს, ე. ი. თუ ფუძე წარმო-
    დგენილია ხმოვნიანი ვარიანტით: მაგ., ბერძნ. 78(ჯV- (18106) „ვტოვებ“, დჯხ/თ.
    (იხგსყ6ნ) „გავრბივარ“, >§Vმყმ% (006Lხ08) „სევდა“; ყველა ამ შემთხვევაში ძირი.
    წარმოდგენილია 6 გახმოვანებით; ც ხმოვნის მომდევნო /+I/, /”ს/ და /"ს/ სო
    ნანტები ვლინდებოდა ინდოევროპულში შესაბამისად უმარცვლო (I), ("ს) და
    L”ი) ვარიანტების სახით, რამაც სათანადო ასახვა პოვა ბერძნულში.
    ძირის ნულოვანი გახმოვანების შემთხვევაში,. რომელიც აორისტის ფორ-
    მებში იყო წარმოდგენილი, სონანტები ორ თანხმოვანს შორის ექცეოდნენ;

    მრავლობითი რიცხვის მაწარმოებელი -, ფორმანტი ქმნიდა:16C%I > (CCLL>16, C6:6C


    აბლაუტი დიაქრონიული თვალსაზრისით განიხილება როგორც “შედეგი სუფიქკსში არსებული
    პალატალური ხმოვნით გამოწვეული უმლაუტის მორფოლოგიხაციისა.
    შდრ. #. MX2XC1 0266, 16თ060C8§ ძნ MIინII600ს6 –60ტX210, 06ILI5, 1961, გვ. 96
    178
    ასეთ ვითარებაში მათს უმარცვლო ვარიანტებს შესაბამისად მარცვლოვანთ
    (Iს ('ი) და |ში| ვარიანტები ენაცვლებოდა: შდრ. ბერძნ. აორ. 2-»>-0V,
    9
    6-დსI-0V, 6-XC9-0V < |“60)სხ0I); ასეთ შემთხვევაში მარცვალს ქმნიან უკვე არა
    L)
    საკუთრივ ხმოვნები, რომელნიც არ არიან წარმოდგენილი ნულოვანი გახმოვა-
    ნების ფორმებში, არამედ სონანტთა მარცვლოვანი ვარიანტები; ეს უკანა-
    სკნელნი ხმოვანთა დაკარგვის ერთგვარ კომპენსაციას ახდენენ.
    აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობის ტიპოლოგიურად იდენტური სურათი
    ელინდება ქართველურ ენობრივ სტრუქტურაში, _
    წიგნის პირველ ნაწილში აღწერილი სონანტთა საერთო-ქართველური
    სისტემა მოქმედებდა სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო ვარიანტების
    სახხთ აბლაუტურ მექანიზმთან მჭიდრო კავშირში; სონანტთა მარცვლოვანი
    თუ უმარცვლო ვარიანტების გამოვლენა მთლიანად დამოკიდებული იყო ძი-
    რისა და სუფიქსის გახმოვანებაზე; გახმოვანების საფეხურები განსაზღვრავ-
    დნენ სონანტთა ალოფონურ მონაცვლეობას.
    სონანტთა სისტემის რეკონსტრუირება საერთო-ქართველურში საშუა-
    ლებას იძლევა ქართველური ენობრივი სტრუქტურა შევისწავლოთ აბლაუტუ-
    რი ხმოვანთმონაცვლეობის თვალსაზრისით. აბლაუტის საერთო-ქართველური.
    მექანიზმის გარკვევა შესაძლებლობას მოგვცემს დავადგინოთ ქართველური ძი-
    რისა და აფიქსების ძირითადი სტრუქტურული ტიპები და გამოვავლინოთ მათ.
    შორის არსებული სტრუქტურული მიმართებანი.

    2. აბლაუტი ორმორფემიან ზ%ზმნურ ფუძეებში ძველ ქართულში

    2.1. ქართველური აბლაუტის ანალიზს ჩვენ ზმნური ფუძეების განხილვით.


    ვიწყებთ, რამდენადაც სწორედ ზმნის სისტემამ შემოგვინახა შედარებით სრული-
    სახით აბლაუტური მექანიზმი. ზმნაში აბლაუტურ მიმართებათა კვალი გაცი-
    ლებით უკეთესად არის შემონახული, ვიდრე სახელებში, განსაკუთრებით ძველ.
    ქართულში და პირველ რიგში ზმნათა ერთ კლასში.
    მხედველობაში გვაქვს გარდამავალი ფუძედრეკადი ზმნები და მათი შე-
    საბამისი გარდაუვალი კორელატები, რომლებსაც ჩვეულებრივ ე. წ. „უნიშნო.
    ვნებითის“ კატეგორიას მიაკუთვნებენ 1.
    სანიმუშოდ მოვიყვანოთ ამ ტიპის ზმნის უღვლილების პარადიგმა ძველი.
    ქართულის ნორმების მიხედვით:

    1 ვ. თოფ ურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი ქართველურ ენებში, II, (თ. უ. მოამბე,


    X, 1929, გვ. 29939–.304); მისივე: მესამე ტიპის ვნებითის წარმოება ქართულში (საქ. სსრ-
    მეცნ. აკად. მოამბე, III, M#M 9, 1942, გვ. 965 შმდ.) მისივე: ფუძედრეკად ზმნათა სუფიქსა-
    ციისათვის (თ. ს. უ. შრომები, III, 1936, გვ. 227 შმდ.); ა. შანიძე, ქართული გრამატიკის.
    საფუძვლები, I, 1953, გვ. 399 შმდ; კ. ლომთათიძე, თბება ტიპის ზმნათა ისტორიი–
    სათვის ქართულში (იკე IV, 1953, გვ, 75 შმდ.); C. 0 60L60XL9, სია სსია-LიV. VCხსთ,
    გვ. 197 შმდ.; . V 08%, §5სXIIX065 70ი-ხისX იი 606100 90010» (XI5, XIV, 1947, გვ. 36
    შმდ.); არნ. ჩიქობავა, ქართული ენის ზოგადი ენათმეცნიერული დახასიათება: ქართული
    ენის განმარტებითი ლექსიკონი, ტ. I, თბილისი, 1950, გვ. 60.
    179-
    გრდმ. გრდუვ.
    აწმყო:7. ვ-დრეკ ვ-დრკ-ებ-ი
    2. ს-დრეკ ს-დრკ-ებ-ი
    3. დრეკ-ს დრკ-ებ-ი-ხ
    აორ,.: 1. ვ-დრიკ-ე ვ-დერკ
    2. ს-დრიკ-ე -ს-დერკ
    3. დრიკ-ა დრკ-ა1

    /დრეკ-/ ფუძეში გამოიყოფა ღრ- ძირი და -ეკ სუფიქსი, რომელიც სხვა


    ზმნურ ფუძეებსაც აწარმოებს?. '
    _ თუ გარდაუვალი აორისტის პირველი და მეორე პირის თემას გარდამა-
    ვალი აწმყოს თემას შევუპირისპირებთ, დავადასტურებთ ერთსა და იმავე ფუ-
    ძეს სხვადასხვა მდგომარეობაში: გარდაუვალ აორისტში ზმნის ფუძე წარმო-
    დგენილია /დერკ/ ფორმით, რომელშიც გამოიყოფა დერ- ძირი და -კ სუფიქსი;
    გარდამავალ აწმყოში ზმნის ფუძე წარმოდგენილია /დრეკ/ ფორმით, რომელ-
    შიც გამოიყოფა დრ- ძირი და -ეკ სუფიქსი. პირველ შემთხვევაში წარმოდ-
    გენილია ძირის ე-ხმოვნიანი ვარიანტი, შეუღლებული სუფიქსის ნულ-ხმოვნიან
    ვარიანტთან; მეორე შემთხვევაში წარმოდგენილია ძირის ნულ-ხმოვნიანი ვა-
    რიანტი, შეუღლებული სუფიქსის ე - ხშოვნიან ვარიანტთან.
    აქ ჩვენ წინაშეა ფუნქციონალური ხმოვანთმონაცვლეობის ანუ აბლაუტის
    ტიპიური ნიმუში: დრეკ და დერკ ფუძეები ერთმანეთისაგან გამოხატულების
    პლანში მხოლოდ ძირისა და სუფიქსის გახმოვანებით განსხვავდებიან; რითაც
    გამოიხატება მორფოლოგიური ღირებულების დაპირისპირება; ამ ფუშეთა
    სტრუქტურული განსხვავება გახმოვანების თვალსაზრისით ფუნქციონალური
    ხასიათისაა. ძირისა და სუფიქსის განსხვავებული გახმოვანების საშუალებით.
    გარდამავალი აწმყოს ფუძე გარდაუვალი აორისტის ფუძეს უპირისპირდება:
    გარდამავალი აწმყოს ფუძეში წარმოდგენილია უხმოვნო ძირი, შეუღლებული
    ხმოვნიან სუფიქსთან; გარდაუვალი აორისტის ფორმაში წარმოდგენილია ხმოე-
    ნიანი ძირი, შეუღლებული უხმოვნო სუფიქსთან.
    თუ გახმოვანების სხვადასხვა ფორმებს აბლაუტის საფეხურებს
    ვუწოდებთ, /დრეკ/ ფუძე ფორმალურად დახასიათდება როგორც შემდგარი
    გახმოვანების ორი განსხვავებული საფეხურისაგან: ' ძირეული გახმოვანების
    უხმოვნო საფეხურისა და სუფიქსური გახმოვანების ე-საფეხურისაგან; ხოლო
    /დერკ/ ფუძე -- როგორც შემდგარი ძირეული გახმოვანების ე - საფეხურისა
    და სუფიქსური გახმოვანების უხმოვნო საფეხურისაგან.
    ძირეული თუ სუფიქსური მორფემის ხმოვნიან ვარიანტს” (ამ შემთხვევა-
    ში ე -საფეხურიან ვარიანტს) შეიძლება სრულ-საფეხურიანი ვარიანტი

    1 ძველ ქართულში (და ახალშიც) აორისტის. ფორმები ჩვეულებრივ პრევერბს დაირთა-


    ვუნ. მაგრამ ისტორიულად პრევერბი. არ არის ზმნის ორგანული ნაწილი, ჩვენთვის ამჟამად
    საინტერესო საკითხის გასარკვევად
    · პრევერბებს მხედველობაში არ ვიღებთ.
    ? იხ. ვ. თოფურია, ფუძედრეკად · ზმნათა სუფიქსაციისათვის, გვ. 230; MI. V0V>L,
    ასწიX068 X6Iხ8VსX, გე. 44.
    180
    ვუწოდოთ, ხოლო მორფემის უხმოვნო ვარიანტს – ნულ-სა ფეხურიანი
    ვარიანტი. ამის შესაბამისად ვიტყვით, რომ სრულ-საფეხურიან მორფემაში
    წარმოდგენილია სრული გახმოვანება (#6ყე. გახმოვანების სრული სა-
    ფეხური), ნულ-საფეხურიან მორფემაში წარმოდგენილია ნულ-გახმოვა-
    ნება ან ნულოვანი გახმოვანება («მყია. გახმოვანების ნულ-საფეხური
    ან ნულოვანი საფეხური). სრულ-საფეხურიანი მორფემის მონაცვლეობა შესაბა-
    მის ნულ-საფეხურიან ვარიანტთან წარმოგვიდგენს ფუნქციონალური ხმოვანთ-
    მონაცვლეობის ტიპს,. რომელიც დახასიათდება როგორც რაოდენობრივი
    აბლაუტი. მორფემის სხვადასხვა აბლაუტურ ვარიანტებს შეიძლება მორფო-
    ლოგიურად შეპირობებული ალომორფები ეწოდოს.
    „ 2.2. /დრეკ/ და /დერკ/ ფუძეთა ერთმანეთთან შეპირისპირება ავლენს
    მათ შორის არსებულ სტრუქტურულ სიმეტრიას, რომელსაც აბლაუტის საფე-
    ხურები ქმნიან. /დერკ/ ტიპში ძირეული მორფემის სრული და სუფიქსის ნუ-
    "ლოვანი გახმოვანება უპირისპირდება /დრეკ/ ტიპში წარმოდგენილ ძირეული
    მორფემის ნულოვან და სუფიქსის სრულ გახმოვანებას. ეს ორი ტიპი შეესა-
    ბამება ორმორფემიანი ზმნური ფუძის ორ ძირითად მდგომარეობას:
    I მდგომარეობა: /დერ-კ/ –– ძირეული მორფემა გახმოვანების სრულ სა-
    ფეხურზე, შეუღლებული სუფიქსურ მორფემასთან გა-
    · ხმოვანების ნულოვან საფეხურზე;
    II მდგომარეობა: /დრ-ეკ/ – ძირეული მორფემა გახმოვანების ნულოვან
    საფეხურზე შეუღლებული სუფიქსურ მორფემასთან
    გახმოვანების სრულ საფეხურზე.
    ძირსა და სუფიქს შორის არსებული სტრუქტურული მიმართებანი
    /დერ-კ/ და /დრ-ეკ/ ფუძეებში შეიძლება დახასიათდეს ზოგადი წესის სახით;
    ორმორფემიან ზმნურ ფუძეში ძირეული მორფემის სრულ გახმოვანებას შეესა-
    ბამება სუფიქსური მორფემის ნულოვანი გახმოვანება და პირუკუ, ძირეული
    მორფემის ნულოეან გახმოვანებას შეესაბამება სუფიქსური მორფემის სრული
    გახმოვანება.
    ორმორფემიანი ზმნური ფუძე I მდგომარეობაში გარდაუვალი აორისტის
    შინაარს გადმოსცემს; იგივე ფუძე II მდგომარეობაში გარდამავალ აწმყოს
    გამოხატავს. |
    აღნიშნული ტიპის ორმორფემიან ზმნურ ფუძეში ძირეულ და სუფიქსურ
    მორფემას შორის არსებული სტრუქტურული მიმართება გლოსემატიკურ ტერ-
    მინებში ·დახასიათდება როგორც ურთიერთდამოკიდებულება (ინ-
    ტერდებპენდენცია) 1: ძირეული მორფემის სრული საფეხური გულისხმობს სუ-
    "ფიქსური ·მორფემის ნულოვან საფეხურს და პირუკუ, სუფიქსური მორფემის
    ნულოვანი საფეხური გულისხმობს ძირეული მორფემის სრულ საფეხურს; ძი-
    რეული მორფემის ნულოვანი საფეხური გულისხმობს სუფიქსური მორფემის
    სრულ საფეხურს და. პირუკუ, სუფიქსური მორფემის სრული საფეხური გულის-
    ხმობს ძირეული,.მორფემის ნ„ლოვან საფეხურს.

    , ამგვარი დამოკიდებულების შესახებ ენობრივ ელემენტებს შორის იხ. ს. II) იI1-


    #81 6V, LIი)ტ–ითიია L0 8 Lხ00LV 0წ )გიფსვწ0ი, #00) #Lხ0I, 1960, გვ. 14 შმდ.
    : 181
    2.3. ამ სტრუქტურულ ტიპს განეკუთვნება მთელი რიგი ორმორფემიანი
    ზმნური ფუძეები ძველ ქართულში, რომელთაც ჩვენ ზემოთ აღწერილ ორ
    აბლაუტურ მდგომარეობაში წარმოვადგენთ:

    I მდგომარეობა: 1II მდგომარეობა:

    კერ-ბ- 1 კრ-ებ-
    კერ-თ-1 . %კრ-ეთ- ?
    "შერ-ტ-" შრ-ეტ-"
    "წემ-დ- " წმ-ედ-"
    აქ, ისე როგორც დერ-კ- | დრ-ეკ- ფუძეთა შემთხვევაში, ფუძის ყოველ მდგო-
    მარეობას, აბლაუტის ყოველ საფეხურს გარკვეული მორფოლოგიური ფუნქცია
    შეესაბამება: ზმნის თემაწ ძირეული მორფემის სრული გახმოვანებითა და სუ-
    ფიქსური მორფემის ნულოვანი გახმოვანებით (I მდგომარეობა : CVC - C)
    უპირისპირდება თემას ძირეული მორფემის ნულოვანი გახმოვანებითა და სუ-
    ფიქსური მორფემის სრული გახმოვანებით (II მდგომარეობა
    : 00 -V CC), რი-
    თაც გამოიხატება დაპირისპირება შესაბამისად გარდაუვალ აორისტსა და
    გარდამავალ აწმყოს შორის”.
    2.4. ორმორფემიან ზმნურ ფუძეთა ზემოთ დადგენილი ორი მდგომარეო-
    ბა არ შეიძლება ერთიმეორეზე დავიყვანოთ ან ერთმანეთისაგან გამოვიყვა-
    ნოთ: CVC-C ტიპი არ გამოიყვანება CC-VC ტიპისაგან და პირუკუ. ისი-
    ნი ერთურთის მიმართ ავტონომურნი არიან და ქმნიან აბლაუტის სხვადა-
    სხვა საფეხურებს ენის სინქრონიულად მოქმედ სისტემაში.

    1 ძვ, ქართ. შემოკერბით (იჭბე ბოლნ. 24,,)); -ბ/-ებ სუფიქსი ამ ზმნაში გამო-
    ყვეს ვ. თოფურიამ და ჰ. ფოგტმა.
    2 ძვ ქართ. გან-პ-კერთ! (ბრძან, იხ, ა. შანიძე, თხზულებანი, I, გვ. 177):
    გრდმ. X%#ვ -კრეთ :Mვ-კრით-ე არ დასტურდება; შეცვლილია კაუზატიური წარმოებით:
    ვ-ა-კრთ-ობ:ვ-ა-კრთ–-ე.
    ბ -ეტ სუფიქსის გამოყოფისთვის იხ. 89. Mიეინხ, / 9CთMX#0IIIIMIთ მყი66M0/!M!700-
    ”IV/)M020 20V3IIMCM020 M3ხ(!Mთ, #I6MMM2ხი0, 1925, გვ. 140.
    ა %შერ-ტ- ძველ ქართულ ტექსტებში არ არის დადასტურებული; გვხვდება მხო-
    ლოდ მესამე პირის ფორმა და-შრტ-ა (მრ, რ. და-შრტ-ეს), რაც პირველ პირში #დ ა-
    ვ-შერტ ფორმას გვავარაუდებინებს (შდრ. და-–შრ-ტ-–ა და და-შრ-ა); ფუძის მეორე
    მდგომარეობა წესისამებრ წარმოდგენილია გარდამავალ აწმყოში: ვ -შ რ -– ეტ.
    ა+წემ-დ- ტექსტში არ დასტურდება, მაგრამ გარდუვ აორისტის მესამე პირი
    - წმ დ–ა (შდრ. აწმყოში: კეთროვანნი განწმდებიან, მ. 11,5) გვავარაუდებინებს #წ ემ - დ-
    ფორმის არსებობას პირველსა და მეორე პირში. #წმ -ძირი და -ედ სუფიქსი გამოყოფილი
    აქვთ ვ. თოფურიას და პ., ფოგტს,.
    · ზმნის თემის“ შესახებ იხ ა. შანიძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, გვ.
    396 შმდ, |
    ? ხმოვანთა მონაცვლეობას ქართული ზმნის სისტემაში მორფოლოგიურ პროცესად
    მიიჩნევენ აგრეთვე ჰ. ფოგტი, იხ. მისი #ILიი30008 700810065 იი 608160 (M4295, XI,
    1939. გე. 118 შმდ.) და გ. ახვლედიანი, იხ. მისი „ხოგადი ფონეტიკის საფუძვლები“,
    თბილისი,1949, გე. 298 –– 299.

    182
    განხილული ტიპის ორმორფემიან ზმნურ ფუძეთა აბლაუტის ანალიზი
    საფუძველს გვაძლევს მორფემათა სტრუქტურული მიმართებების უფრო ზოგა-
    დღი წესი გამოვიყვანოთ: ზმნურ ფუძეში გახმოვანების სრულ
    საფეხურზე მხოლოდ ერთი მორფეზა შეიძლება იმყოფებო-
    დეს. ამ წესის თანახმად უნდა მოველოდეთ, რომ I ან 1I მდგომარეობაში
    წარმოდგენილ ფუძეზე სრულ-საფეხურიანი სუფიქსის დაCთვა გამოიწვევს ფუ-
    ძის სრულსაფეხურიანი მორფემის შეცვლას ნულოვან საფეხურზე წარმოდგე-
    ნილი შესაბამისი მორფემით, რამდენადაც ზმნურ ფორმაში შეუთავსებელია
    ორი სრულ-საფეხურიანი მორფემის არსებობა.
    სწორედ ამგვარ ქცევას ამჟღავნებს გარდაუვალი ზმნის ორმორფემიანი
    ფუძე, რომელიც აორისტის პირველსა და მეორე პირში, როგორც ცნობილია,
    1 მდგომარეობაშია წარმოდგენილი: /დერ-კ-/. შესამე პირის ფორმაში, რომე-
    ლიც სრულ-საფეხურიან -ა (მხოლ, რ.) და -ეს (მრავლ. რ.) სუფიქსთა დართ-
    ვით ხასიათდება, ძირეული მორფემის ხმოვნიან /დერ-კ-/ ვარიანტს ნულ-სა-
    ფეხურიანი /დრ-კ-/ ალომორფი ენაცვლება : მხოლ. რ. დრ-კ-ა, მრ. რ. დრ-კ-ეს.
    ამგვარად, ოორმორფემიანი გარდაუვალი ზმნის მესამე პირის ფორმა აორისტ-
    ში უპირისპირდება პირველი და მეორე პირის ფორმას ძირეული მორფემის
    გახმოვანების საშუალებითაც; სრული გახმოვანება პირველსა და მეორე პირ-
    ში -–– ნულოვანი გახმოვანება მესამე პირში.
    ასევე, -ე სუფიქსის დართვა I მდგომარეობაში წარმოდგენილ ზმნურ ფუძე-
    ზე გვაძლევს მეორე კავშირებითის ფორმას ვ-დრ-კ-ე (მე-3 პ. დრ-კ-ე-ს), სადაც
    სრულ-საფეხურიანი ძირეული მორფემა შესაბამისი ნულ-საფეხურიანი ვარიან-
    ტით არის შენაცვლებული.
    გარდაუვალი აწმყოს თემა იწარმოება I მდგომარეობაში წარმოდგენილ
    ფუძეზე სრულ-საფეხურიანი -ებ- პლუს -ი სუფიქსთა დართვით; ამის შესაბამი-
    სად ძირეული მორფემის სრული გახმოვანება ნულ-გახმოვანებით არის შე-
    ცვლილი: ვ-დრ-კ-ებ-ი; თემატური სუფიქსის სრული საფეხური განსაზღვრავს
    ძირეული მორფემის ნულოვან საფეხურს.
    ზმნის ფუძის როგორც ძირეული, ისე სუფიქსური მორფემა ყველა ზე-
    მოთ განხილულ შემთხვევაში ნულ-საფეხურზეა წარმოდგენილი, რაც კანონზო-
    მიერად შეპირობებულია ფუძეზე თემის (ივი. დრო-კილოთა) მაწარმოებელი
    სრულ-საფეხურიანი სუფიქსებისა ან მესამე პირის აღმნიშვნელ ფორმანტთა
    დართვით, რამდენადაც ზმნურ ფორმაში დასაშვებია მხოლოდ ერთი სრულ-
    საფეხურიანი მორფემის არსებობა.
    ამგვარად, ორმორფემიანი გარდაუვალი ზმნის ფუძე ძველ ქართულში
    გახმოვანების თვალსაზრისით ორი ფორმით ხასიათდება:
    მ) ძირეული მორფემის სრული საფეხურითა და სუფიქსური მორფემის
    ნულოვანი საფეხურით, როდესაც ფუძეს არავითარი სუფიქსი არ ერთვის.
    ეს მდგომარეობა, რომელიც ჩვენ დავახასიათეთ როგორც I მდგომარეობა,
    წარმოდგენილია გარდაუვალი აორისტის პირველი და მეორე პირის ფორმებ-
    ში: ვ-დერ-კ, ს-დერ-კ;
    ხ) ძირეული და სუფიქსური მორფემის ნულოვანი საფეხურით, როდესაც
    ფუძეს სრულ-საფეხურიანი თემატური სუფიქსები თუ პირის დაბოლოებანი
    183
    ერთვის. ეს მდგომარეობა, რომელიც შეიძლება განვიხილლოთ როგორც ნა-
    წარმოები მდგომარეობა, წარმოდგენილია აორისტის მე-3 პირში (დრ-კ-ა
    I დრ-კ-ეს), აწმყოსა (ვ-დრ-კ-ებ-ი) და მეო“ე კავშირებითში (ვ-დრ-კ-ე). :
    გარდაუვალ ფორმათაგან განსხვავებით, ზმნის შესაბამისი გარდამავა-
    ლი ფორმები აბლაუტის სხვა საფეხურებით ხასიათდება. აწმყოში გარდამა-·
    ვალი ზმნის ფუძე, როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, II მდგომარეობაშია წარ-
    მოდგენილი: CC-VC-/დრ-ეკ-/, ძირეული მორფემის ნულოვანი და სუფიქ-
    სური მორფემის სრული გახმოვანებით, რითაც გარდამავალი ზმნის ფუძე
    აორისტის აირველსა და მეორე პირში წარმოდგენილი შესაბამისი გარდაუვა-
    ლი ზმნის ფუძისაგან განსხვავდება : CV C-C-/დერ-კ-/.
    : ზემოთ განხილული წესის თანახმად, გარდამავალი აორისტის თემაში,
    რომელიც 1II მდგომარეობაში წარმოდგენილ ფუძეზე (სრულ-საფეხურიანი) -ე
    სუფიქსის დართვით იწარმოება, მოსალოდნელია სრულ-საფეხურიანი -ეკ სუ-
    ფიქსის შენაცვლება შესაბამისი არასრულსაფეხურიანი ვარიანტით. მართლაც,
    ფუძე II მდგომარეობაში --ე იძლევა გარდამავალ აორისტს; ამასთანავე სუ-
    ფიქსური' მორფემის -ე- ხმოვანს -ი- ელემენტი, წარმოშობით მარცვლოვანი სო-
    ნანტი, ენაცვლება : ვ-დრ-ეკ – აორ, ვ-დრ-იკ-ე : სრულ- საფეხურიანი -ეკ სუფიქ-
    “სი შეცვლილია -იკ ვარიანტით, რომელიც სრულ- -საფეხურიანი ფორმისაგან
    ე->ი გადაბგერებით მიიღება.
    აქამდე ჩვენ აბლაუტის მხოლოდ ორ საფეხურს ვიცნობდით: ეს იყო.
    სრული საფეხური და ნულოვანი საფეხური, რომელთა მონაცვლეობა სხვადა-
    სხვა პარადაიგმატულ ერთეულებს' აწარმოებდა, გარდამავალ ფუძედრეკად ზმნა-
    თა განხილვამ აბლაუტის თვალსაზრისით ფუნქციონალურ მონაცვლეობათა
    კიდევ ერთი სახეობა დაგვიდასტურა. აბლაუტის ეს საფეხური ხასიათდება.
    იმით, რომ ფუძისეული (ამ შემთხვევაში, კერძოდ, სუფიქსური) მორფემის ე
    ხმოვანი უკვალოდ კი არ იკარგება, როგორც ეს ნულ-საფეხურის შემთხვევაში-
    გვაქვს, არამედ ი ელემენტით იცვლება გარკვეული სუფიქსი დართვასთან
    დაკავშირებით: ვ-დრ-ეკ-––ვ-დრ-იკ-ე, განსხვავებით ნულ- საფეხურისაგან (ე: თ)-
    აბლაუტის ამ საფეხურს (ე : ი) ჩვენ რედუქციის (-0§ი. რედუცირებულ) საფე-
    ხურს, ან ი - საფეხურს ვუწოდებთ)...“
    რაკი /ი/ ფონემა წარმოშობით სონანტია და არა საკუთრივ ხმოვანი,
    ამდენად ოედუქციის საფეხური ისტორიულად აბლაუტური მექანიზმის თვალ–
    საზრისით "“ნულ-საფეხურს უტოლდება: ორსავე · შემთხვევაში ფუძე კარგავს.

    1 რედუქცია ამ შემთხვევაში გაგებულია როგორც მორფოლოგიური პროცესი (აბლაუ-


    ტი), როგორც სრულ საფეხურზე წარმოდგენილი ე ხმოვნის ფუნქციონალური ღირებულების
    მქონე გადაბგერება ი-დ და არა როგორც · ხმოვანთა ფონეტიკური დასუსტება– დაკარგვა,
    თუმცა, უნდა ვიფიქროთ, ე ->ი გადაბგერება, ისე როგორც ე + C, გენეხისში ფონეტიკური
    "პროცესი იყო, რომელმაც. ენის განვითარების გარკვეულ ეტაპზე მორფოლოგიზაცია განიცადა
    (ამის შესახებ დაწვრილებით–– ქვემოთ). ძველ' ქართულში აღნიშნული მოზაცელეობანი ვთლი–-
    ანად მორფოლოგიური ღირებულებისაა, გამოყენებული სხვადასხვა პარადიგმატულ '· ერთეულ–
    თა საწარმოებლად (0 – ი გადაბგერებისათვის შდრ. არნ.. ჩი ქო ბავ ა, მესამე პირის სუბიექ-
    ტის უძველესი ნიშანი ქართველურ ენებში: „ენიმკის მოამბე, V--VI. 1940, გვ. 36 შმდ.;
    გ. მაჭავარიანი. „უნიშნო ვნებითი“ ქართველურ ენებში: ქართველურ ენათა სტრუქტურის
    საკითხები, 1, 1959, გბმ-, 103 4მდ. '.
    “110.
    საკუთრივ ხმოვნითს ელემენტს; ორივე საფეხური მიიღება სრულ-საფეხურზე
    წარმოდგენილი ხმოვნის გადაბგერების შედეგად. მაგრამ, მეორე მხრივ, აბლა-
    უტის ამ ორ საფეხურს შორის პრინციპული სხვაობაც არსებობს. გახმოვანე–
    ბის ნულოვან საფეხურზე ხმოვნითი ელემენტის სრულ დაკარგვასთან გვაქეს
    საქმე; სრულ საფეხურზე წარმოდგენილი ხმოვანი აქ არ იცვლება ფონოლოგიუ-
    რი ღირებულების მქონე სხვა ელემენტით, სრულ-საფეხურიანი ხმოვნის ამგვარი
    “დაკარგვის შედეგად ფუძის ფონემატური შედგენილობა მცირდება ერთი
    ერთეულით: /დერკ-/ : /დრკ-/. რედუგციის საფეხურზე სრულ-საფეხურიანი ხმო-
    ვანი უკომპენსაციოდ არ ქრება; იგი წარმოშობით სხვა ტიპის ფონემით–-
    მარცვლოვანი |ი| სონანტით იცვლება: /დრეკ-/ : /დრიკ-/. ამ მონაცვლეობის სა-
    შუალებით გამოიხატება დაპირისპირება გარდამავალი ფუძედრეკადი ზმნის
    აწმყოსა და აორისტის ფუძეებისა.
    ყველაფერი, რაც ითქვა დერკ-/დრეკ- ფუძის მოდიფიკაციების წესახებ,
    თანაბრად ვრცელდება სხვა ზმნებზედაც, რომელნიც მოცემულ სტრუქტურულ
    ტიპს განეკუთვნებიან (იხ. ზემოთ, გვ. 182) გარდამავალი და გარდაუვალი.
    პარადიგმები ერთი და იმავე ფუძისა სისტემატურად უპირისპირდებიან ეოთ-
    მანეთს უმთავრესად აბლაუტის სხვადასხვა საფეხურებით. სუფიქსაცია არ
    "არის ერთადერთი და მთავარი საშუალება პარადიგმატულ ერთეულთა წარ-
    მოებისა. კერძოდ, როგორც უკვე იყო მითითებული, გარდაუვალი აორისტის
    სუბიექტის პირველი ორი პირის ფორმები გარდამავაელი აწმყოს სათანადო
    ფორმებისაგან მხოლოდ ფუძის მდგომარეობით განსხვავდება: I: ვგ-დერ-კ
    ––
    1I : ვ·დრ-ეკ. :
    „2.5. როგორც ვნახეთ, ორმორფემიანი ფუძეები გარდამავალ ფუძედრე-
    "კად ზმნათა კლასში აწმყოს თემას ფუძის IL მდგომარეობით წარმოგვიდგენენ.
    ფუძის ამ ფორმას აღნიშნული ტიპის ზმნები უღვლილების მთელ პარადიგმა-
    ში ინარჩუნებენ:
    მხ. რ. მრ, რ.
    1. ვ-დრეკ ვ-დრეკ-თ
    2. ს-დრეკ ს-დრეკ-თ
    3. დრეკ-ს დრეკ-ენ
    აქ ყურადღებას იქცევს მრავლობითი რიცხვის მესამე პირის ფორმა:
    ზემოთ განხილული წესის თანახმად მოსალოდნელი იყო "დრკ-ენ ან "დრიკ-ენ,
    ზმნურ ფორმაში მხოლოდ ერთი სრულ-საფეხურიანი მორფემით, გეაქეს კი-
    რეგულარულად დრეკ-ენ.
    ' “ამ მოვლენის ახსნისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ აქ წარმოდგენილი.
    ხმოვანთმონაცვლეობის შემთხვევაში საქმე გვაქვს მორფოლოგიურ (უფრო ზუს-
    ტად მორფონოლოგიურ), და არა ფონეტიკურ აროცესთან. ე-გახმოვანება ამ
    ტიპის ზმნებში დამახასიათებელია აწმყოს თემისათვის, აწმყოს ფუძის ე-გახ-
    მოვანება უპირისპირდება აორისტის ი-გახმოვანებას (სრული საფეხური უპი-
    რისპირდება რედუქციის საფეხურს) როგორც აწმყოს ფუძის დამატებითი.

    185
    "მორფოლოგიური ნიშანი! ამიტომ ბუნებრივია რომ ე-გახმოვანება იჩენს
    ტენდენციას გავრცელდეს აწმყოს უღვლილების მთელ პარადიგმაზე, შედეგად
    ვიღებთ „რეგულარულ“ დრეკ-ენ ფორმას თეორიულად ნავარაუდევი და ოდეს-
    ღაც ალბათ არსებული X#დრკ-ენ ან ჯ"დრიკ-ენ ფორმის მაგივრად. ანალოგიურ
    პროცესებს ვადასტურებთ ისტორიულ ხანაშიც: ძვ. ქართ. ვ-სუამთ, მაგრამ
    “სუმ-ენ; სხვა ფორმათა ანალოგიით -ამ სუფიქსისეული ა ხმოვანი აღდგა მე-
    სამე სუბიექტური პირის მრავლობითი რიცხვის ფორმაშიც, და მივიღეთ ახ.
    ქართ. სვამ-ენ. აწმყოს წარმოების თვალსაზრისით „არარეგულარული“ ფორმა
    “შეიცვალა „რეგულარულით"; შდრ. აგრეთვე ძვ. ქართ. ვ-!ჰ1-კლავ-თ –– Lკჰ)-კლვ-
    "ენ: ახ. ქართ, ვ-კლავ-თ –– კლავ-ენ და მისთ.
    ამითვე აიხსნება, რომ ყველა კატეგორია, რომელიც აწმყოს ფუძისა-
    გან არის ნაწარმოები, სტაბილურად წარმოგვიდგენს აწმყოს ფუძეს ძირეული
    “მორფემის ნულ-გახმოვანებითა და სუფიქსური მორფემის ე-გახმოვანებით,
    "მაგალითად, მასდარი : დრეკ-ა, კრებ-ა, შრეტ-ა, გრეხ-ა, ვლეჩ-ა და მისთ”.
    2.6. ზემოთ ჩატარებული სინქრონიული ანალიზი ორმორფემიანი ზმნუ-
    რი ფუძისა ძველ ქართულში შემდეგს სტრუქტურულ სურათს იძლევა:
    ორმორფემიანი ფუძეები ფუძედრეკად გარდამავალ ზმნათა და ეგრეთწო-
    დებულ „უნიშნო ვნებითთა“ კლასში დასტურდება ოთხი ფორმით:
    I) /დერ-ჯ-I ძირითადი ფორმები, რომლებშიც წარმოდგენილია ორ-
    შუ ”ირ- 2, მორფემიანი ფუძის ორი მდგომარეობა:
    დ” ეკ 1. CVC-C და II. 00-70:
    3) /დრ-კ-/ ნაწარმოები ფორმები, რომლებიც ენაცვლება შესაბამი-
    4) /დრ-იკ-/ | სად I და II მდგომარეობაში წარმოდგენილ ფუძეებს.
    ამ ოთხი ფორმიდან პირველი (/დერ-კ-/ : ფუძის I მდგომარეობა) გვხვდე-
    ბა მხოლოდ გარდაუვალი აორისტის პირველსა და მეორე პირში ორსავე
    · რიცხვში; მესამე ფორმა (/დრკ-/ : ძირეული და სუფიქსური მორფემის ნულ-სა-
    ფეხურით) გვხვდება გარდაუვალი უღვლილების ყველა ფორმაში, სადაც ფუ-
    ძეს გახმოვანების სრულ საფეხურზე მყოფი ესა თუ ის დაბოლოება ან სუფივშქ-
    სი ერთვის; მეორე ფორმა (/დრ-ეკ-/: ფუძის II მდგომარეობა) დამახასიათე-
    ·ბელია აწმყოს ('0§ე. დრო-კილოთა პირველი სერიის) ფუძისთვის გარდამავალ
    უღვლილებაში; მეოთხე ფორმა (/დრ-იკ/- : ძირეული მორფემის ნულოვანი და
    სუფიქსური მორფემის რედუცირებული საფეხურით) ნიშანდობლივია აორის-
    ტის (L65ყ. დრო-კილოთა მეორე სერიის) ფუძისთვის გარდამავლლ- უღვლი-
    ლებაში.
    ფუძეთა ამგვარი ნაირსახეობა შეპირობებულია ძველ ქართულში მოქმე-
    დი სისტემით აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობისა, რომლის საშუალებითაც
    სხეადასხვა პარადიგმატული ერთეულები წარმოიქმნება. აბლაუტი არსებითი
    "მორფოლოგიური ნიშანია ზმნათა განხილული კლასისა.

    1 დამატებითი, რადგანაც, ძირითად ნიშანს ე-სუფიქსი წარბოადგენ: ვ-დრეკ–


    -3-დოიკ-ე.
    2 „ა სუფიქსიანი მასდარის შესახებ იხ, ა. შანიძე, ქართული გრამატიკის საფუძელები,
    II, გვ. 578 შმდ. :
    185
    2.7. 'ჩვენ მიერ ჩატარებული ანალიზი ორმორფემიანი ზმნური ფუძეებისა
    'მთლიანად სინქრონიული ხასიათისაა. გამოვლენილი და აღწერილი იყო ის
    სტრუქტურული მიმართებები, რობლებიც თავს იჩენენ აღნიშნული კლასის
    ზმნათა მორფემებში ძველი ქართულის ფარგლებში. მაგრამ წარმოადგენს თუ
    არა ძველი ქართულისათვის დადგენილი სისტემა საკუთრივ ქართული ენისა-
    თვის დამახასიათებელ მოდელს, წარმოქმნილს ქართული ენის დამოუკიდებე-
    ლი განვითარების აროცესში, თუ იგი უფრო არქაულ მიმართებებს ასახავს,
    რომლებიც საერთო-ქართველურისათვის უნდა ვივარაუდოთ? უკანასკნელ შემ-
    თხვევაში უნდა დაგვეშვა,ა რომ საერთო-ქართველურ დონეზე არსებული
    სტრუქტურა შენახულ .იქნა ძველ ქართულში ზემოთ აღწერილ აბლაუტურ მი-
    'მართებათა სახით.
    ამ საკითხის გასარკვევად, ქართული ორმორფემიანი ზმნის სისტემაში
    გამოვლენილ მიმართებათა რელატიური ქრონოლოგიის დასადგენად საჭიროა
    ძველი ქართულის დონეზე არსებული სტრუქტურა შეფარდებულ იქნეს მეგ-
    -რულ-ჭანურისა და სვანურის შესატყვის მოდელებთან. თუ მეგრულ-ჭანურისა
    და სვანურისათვის დამახასიათებელი სტრუქტურული მიმართებანი თანაფარ-
    დობაში მოვიყვანეთ ძველ ქართულში დადასტურებულ მიმართებებთან, გა-
    “ვარკვევთ, მიმართებათა რა მოდელი უნდა ყოფილიყო დამახასიათებელი
    'საერთო-ქართველურისათვის დიფერენციაციისწინა პერიოდში, რა სტრუქ-
    ტურა უნდა დასდებოდა საფუძვლად ისტორიულად დადასტურებულ ორმორ-
    „ფემიან ზმნურ ფუძეთა მოდელებს,

    ვ. აბლაუტი მებრულ-პანური ფუძედრეკადი ზ%ზმნის სისტემაში

    3.1. ფუძედრეკად ზმნათა სისტემა ზანური დიალექტებიდანზნ უკე-


    'თესად მეგრულს აქვს დაცული, ჭანურში ამ სისტემის გადმონაშთებსღა ვა-
    დასტურებთ. ამიტომ ზანურ ფუძედრეკად ზმნათა ანალიზისას უმთავრესად
    მეგრულის მონაცემებს დავემყარებით.
    მეგრულ ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა სისტემაში სუფიქსური მორ-
    “ფემის გახმოვანების თვალსაზრისით შეიძლება სამი აბლაუტური საფეხური გა-
    მოიყოს: ა - საფეხური, ნულ-საფეხური და ი - საფეხური. გახმოვანების ეს
    საფეხურები მხოლოდ "სუფიქსურ მორფემაში გამოიყოფა. ძირეული მორფემა
    ყოველთვის უცვლელ „ოდენობას წარმოადგენს:
    ი-საფეხური ა-საფეხური ნულ-საფეხური

    დირ-აკ- დირ-კ-
    დირ-იკ- „დრეკა"

    წირ-იდ- „წრეტა“ წირ-ად- წირ-დ-


    ღილ-იტ- „ღლეტა“" ღილ-ატ- ღირ-ტ-
    შქირ-იტ- „შრეტა, ჩაქრობა" შქირ-ატ- შქირ-ტ-
    „პყილ-იტ- „ჭყლეტა“ პყილ-ატ- პყირ-ტ-
    სორ-იდ- „ლპობა“ ყორ-ად- ყორ-დ-

    187
    ცხილ-იტ- კასხლეტა" ცხილ-ატ- ცხირ-ტ-
    ბურ-იწ- „ფხრეწა" ბურ-აწ- ვან. ბურ.წ- | ბრუ-წ-1!

    ა - საფეხური არა ქმნის უღვლილების სისტემას; იგი გვხვდება მასდარ-


    ში (დირ-აკ-ა „დრეკა, ღუნვა“"), ნამყო დროის მიმღეობაში (დირ-აკ-ილ-ი „მო--
    ღუნული“), აგრეთვე გარდაუვალი შინაარსის თურმეობითში ?.
    ნულ-საფეხურიანი სუფიქსის შემცველ ფუძეს ემყარება გარდაუვალი ში-
    ნაარსის უღვლილება (გარდა ზემოხსენებული თურმეობითისა): დირ-კ-უ-!6''
    „იღუნება", დო-დირ-კ-უ „მოიღუნა" და სხვ. '
    ი - გახმოვანების მქონე ფუძე გამოყენებულია გარდამავალი შინაარსის
    ფორმათა საწარმოებლად; დირ-იკ-უნ-ს „ღუნავს"––დირ-იკ-უ „(მო)ღუნა", მას-
    დარი დირ-იკ-უ-აჰ „ღუნვა", ნამჭო დროის მიმღეობა ––დირ-იკ-ელ-იბ–ბ „მოღუ-
    ნული“. ზმნათა ამავე კლასს განეკუთვნება ისეთი ფორმები როგორიცაა
    შქირ-ატ-, შქირ-ტ-, შქირ-იიტ. „ქრობა“ (ძვ. ქართ. „შრეტა“); წირ-ად-,.
    წირ-დ-, წირ-იიდ- „წრეტა“; ცხილ-ატ- ცხირ-ტ (ლ>რ თანხმოვნის წინ),.
    ცხილ-იტ „სხლეტა“; ბურ-აწ- (ჭან. ბრ-აწ-), ჭან. ბრუწ-(<-ბურ-წ-), ბურ-იწ-
    (ქან ბრ-იწ- „ფხრეწა“ (ძვ ქართ. „ფრეწა“)და სხვ.“
    · ამგვარად, სინქრონიული თვალსაზრისით მეგრულ-ჭანურ ფუძედოეკად.
    ზმნათა სისტემაში სამი ძირითადი საფეხური გამოიყოფა, რომელსაც სუფიქ-
    სური მორფემის გახმოვანება განსაზღვრავს:
    1. ა-საფეხური : დირ-აკ-
    2. ნულ-საფეხური : დირ-კ-
    3. ი-საფებური : დირ-იკ-
    3.2. რა მიმართებაა მეგრულ-ჭანური ფუძედრეკადი ზმნის აბლაუტის სამ.
    საფეხურსა და სათანადო ქართული, ზმნის აბლაუტის ოთხ საფეხურს შორის;
    რა თაჩაფარდობა შეიძლება დამყარდეს ზემოთ განხილულ ქართულ და მეგ-
    რულ-ჭანურ სისტემებს შორის?
    მეგრულ-ჭანურში არ დასტურდება ძვ. ქართ. დერ-კ- ფორმის შესატყ-
    ვისი, რომელიც ზანურ დიალექტებში ”დარ-კ- ფორმის სახით იყო მოსალოდ-
    ნელი. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მეგრულ-პანურში არ არის დაცული.

    ! იხ ტ. გუდავა, ფუძედრეკადი ზმნები ბეგრულში (ხელნაწ.).


    % აღსანიშნავია, რონ ამ ტიპის , მასდარსაც და მიმღეობასაც ერთგვარი მედიალური
    შინაარსი აქვთ.
    ' ამ ტიპის მასდარს აქვს აქტიური შინაარსი.
    · ამ ტიპის მიმღეობა პასიურ შინაარსს გამობატავს, რაც ბუნებრივია: აქტიური ზმნის
    ნამყო დროის მიმღეობა მეგრულ-ჯანურში, ისე როგორც ქართულში, პასიურია.
    '" ზოგ ზმნაში ძირეული მორფემის გახმოვანება შეიძლება სხვაგვარი იყოს: ყორ-ად-ა
    „ლპობა“, ჭყკოლ-ად-ა „დავიწყება# და სხვ. ამ ტიპის ზმნებში ე და ა გახმოვანება ძირე–-
    ული მორფემისათვის დამახასიათებელი არ არის, ჭანური ჩვეულებრივ ძირეული მორფემის
    ოჯუ გახმოვანებას უკერს მხარს, განსხვავებით ზეგრული ი - გახმოვანებისაგან: კან წროდ-
    -უ-ნ<”წორ-დ-უ-ნ, წურ-დ-უ-ნ (შდრ.მეგრ, წირ-დ-უ-Iნ! „იწრიტება". „წოდე–
    ბა", დრუკ-უ-ნ<ჯდურ-კ-უ-ნ (შდრ, მეგრ. დირ-კ–უ-I6! „დრკება“) და სხვ.

    188
    'ორმორფემიანი ფუძის ერთ-ერთი მდგომარეობა, რომელიც ჩვენ დავახასიათეთ
    როგორც ფუძის I მდგომარეობა.
    მაშასადამე, შეიძლება მოველოდეთ, რომ მეგრულ-განური აბლაუტის
    დღემდე მოღწეული სამი საფეხური შეესატყვისება ძველი ქართულის შეოოე,
    “მესამე და მეოთხე საფეხურებს (იხ. ზემოთ, გვ. 186).
    ' მართლაც, მეგრ. დირ-აკ ტიპი ასახავს ფუძის II მდგომარეობას და
    ქართ დრ-ეკ- ტიპს შეეფარდება.
    თუ ისტორიულად დადასტურებული დირ-აკ- ფორმის ასახსნელად პიპო-
    თეტურ სრულხმოვან %დერეკ- ფორმას დავუშვებდით!, მეგრულ-ჭანურში მის
    კანონზომიერ რეფლექსად +დარაკ- ფორმა უნდა გექონოდა; ამის ნაცვლად
    დასტურდება მეგრ. დირ-აკ-, სადაც ძირეული მორფემის გახმოვანება გან-
    სხვავდება სუფიქსური მორფემის გახმოვანებისაგანდ, ეს განსხვავება დამაკმა-
    ყოფილებლად აიხსნება, თუ ამოსავლად #დრ-ეკ ფორმას მივიჩნევთ (ქართ.
    დრ-ეკ-), ე. ი. ვივარაუდებთ, რომ მეგრულ-ჭანურში ისტორიულად გახმოვანე-
    ბის სრულ საფეხურზეა მხოლოდ სუფიქსური მორფემა -აკ, რომელიც კანონ-
    ზომიერად შეესატყვისება ქართ. -ეკ მორფემას: ძირეული მორფემა დირ- შე-
    საბამისად გახმოვანების ნულ-საფეხურზეა და ქართ. დრ- ელემენტს შეეფარ-
    დება. საიდან გაჩნდა ი რ'ს წინ? როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, ი (აგრეთვე
    ო, უ) ამგვარ შემთხვევებში უნდა წარმოადგენდეს სონანტის მარცვლოვნობის
    რეფლექსს: ზანურ დიალექტურ არეალში სონანტი იჩენდა მიდრეკილებას
    მარცვლოვნობისკენ, როდესაც თავკიდურ თანხმოვანსა და ხმოვანს შორის
    იყო: დირ-აკ- <- ”დრ-ეკ- (იხ.ზემოთ, გვ. 143).
    ამით არსებითად გადაწყვეტილია მეგრულ-ჭანური აბლაუტის ორი და-
    ნარჩენი საფეხურის ისტორიული ადგილიც: მეგრ.-ქანური ნულ-საფეხურიანი
    -დირ-კ- | დრუ-კ--<”"დურ-კ-) ფორმა შეესატყვისება ქართულ დრ-კ- ფორმას
    ძირეული და სუფიქსური მორფემის ნულოვანი გახმოვანებით. |ირ|) წურ) კომ-
    პლექსები მეგრულ-ჭანურში წარმოადგენს მარცვლოვანი (რ) სონანტის კანონ-
    ზომიერ რეფლექსს ორ თანხმოვანს შორის (C –- C პოზიცია). ქართულ დრ-კ-ა
    ფორმაში, რომელიც იმავე საერთო-ქართველური ნულ-საფეხურიანი ”დრ-კ-
    "ფუძისაგან მომდინარეობს, მარცვლოვანმა სონანტმა უმახვილო პოზიციაში
    გაუმარცვლოება განიცადა: "დრ-კ- > ქართ. დრკ-ა (შდრ. სახელებში ქართ.
    წყრთა –– მეგრ. ქყირთა, როგორც დრკ-ა
    –– დირკ-უ და მისთ.. იხ. ზემოთ,
    „გვ. 96).
    მ მეგრულ-ჭანური ი- საფეხური დირ-იკ. ტიპის ზმნებში ქართულ ი -სა-
    ფეხურს (ანუ რედუქციის საფეხურს) შეეფარდება (დრ-იკ-) და ორივე ერთად
    საერთო-ქართველურ რედუქციის საფეხურს ასახავს: მეგრ. დირ-იკ- < ”დრ-იკ-,
    როგორც დირ-აკ- < #დრ-ეკ-. ჭანურში დღეს დადასტურებული დრ-იკ- ფორმა
    «Xდრიკ-უფ-ს =მეგრ. დირიკ-უნ-ს „დრეკს"“) მეორეული სინკოპის შედეგს წარმო-
    ადგენს, რაც მეტად დამახასიათებელია ჭანურისათვის: დრიკ- < ”დირიკ- ან
    “დურიკ- (შდრ: ნულ-საფეხური: ჭან. დრუკ-უ-ნ<- ”დურკ-უ-ნ = მეგრ. დირკ-
    “უ-'ნ1, სარფ. წურდ-უ-ნ=მეგრ. წირდ-უ-ნ1< %+ძწრდ- „იწრიტება“ და სხვ.).
    1 იხ. ვ. თოფურია, მესამე ტიპის ვნებითის წარმოება ქართველურ ენებში (საქ. სსრ
    მეცნ. აკად. მოამბე, III, # 9, 1942, გვ. 968 შმდ.).
    189
    8.3. ზემოთქმულის საფუძველზე შეიძლება წარმოვადგინოთ ქართულ–
    ზანურ შესატყვის ფორმათა შემდეგი სქემა:

    ძვ. ქართ. მეგრ.-ჭან.


    7. დერ-კ- _
    2. დრ-ეკ- დირ-აკ-
    3. დრ-კ- დირ-კ-,. (ქან.) დრუ-კ-< '”დურ-კ-
    4. დრ-იკ- დირ-იკ-
    ეს სქემა, ბუნებრივია, ასახავს ყველა სხვა ამ ტიპის ზმნათა მიმართებებს.
    ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში).
    ეს შეფარდება ქართულსა და შესატყვის მეგრულ-ჭანურ ფუძედრეკად
    ფორმებს შორის აიხსნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ საერთო ამოსავალ:
    ქართულ-ზანურ ფორმებად აბლაუტიან ფუძეებს მივიჩნევთ, ე. ი. ფუძეებს. რო-
    მელნიც ფუნქციონალური ხმოვანთმონაცვლეობით ხასიათდებოდნენ. მეგრ.-ჭან..
    დირ-აკ-, დირ-კ- || დრუ-კ- და დირ-იკ- | დრ-იკ- ტიპის ფუძეებისათვის ამოსა-
    ვალია არა სრულხმოვანი "დერეკ-, არამედ შესაბამისად %დრ-ეკ-, %"დრ-კ- და.
    ·დრ-იკ- ტიპის ფუძეები ძირეული მორფემის ნულოვანი გახმოვანებით. მარცვ-
    ლოვანი სონანტი 0 –– V და C – C პოზიციებში ვოკალიზაციის შედეგად ივი-
    თარებდა ზანურ დიალექტებში ი/უ ხმოვნებს. ამ გზით უნდა იყოს მიღე-
    ბული მეგრულსა და ჭანურში ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა. ისტორიუ–
    ლად დადასტურებული ფორმები. ამავე ტიპის ფუძეები დაედო საფუძვლად.
    ქართულში დადასტურებულ ორმორფემიან ზმნურ ფუძეებსაცტ.
    ამგვარად, შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ ძველ ქართულში წარმოდგენი-
    ლი აბლაუტის საფეხურები საერთო-ქართველურ, ყოველ შემთხვევაში საერთო-
    ქართულ-ზანურ, დონეზე არსებულ ფუნქციონალურ ხმოვანთმონაცვლეობას.
    ასახავს განხილული ტიპის ზმნურ ფუძეებში ?.
    3.4. მეგრულ-ჭანურ ფუძედრეკად ზმნებთან დაკავშირებით ჩნდება ორი-
    კითხვა: 1) რას უნდა მივაწეროთ ფუძის I მდგომარეობის არარსებობა მეგ–
    რულსა და ჭანურში? 2) რა პირობებში ჩნდება რედუქციის საფეხური მეგრულ-
    ჭანურ ფუძედრეკად ზმნებში?
    1) ფუძის პირველი მდგომარეობა %დერ-კ- (>ზან. %დარ-კ-) ფუძედრე-
    კად ზმნათა სისტემაში გვქონდა მხოლოდ გარდაუვალი აორისტის პირველსა,

    1 ზუსტი სტრუქტურული შეფარდება: ქართ. შრე ტ-/შრიტ- : მეგო. შქირატ-/


    შქირიტ- შენიშნული აქვს ჰ. ფოგ ტს, იხ. მისი 5Vს(/IX0§ 76ხყსX, გე. 77.
    7 რიგი ზმნები მეგრულ-–ჭანურში, რომელნიც ამჟამად არ გვიჩვენებენ ზემოთ აღწერილი
    ტიპის აბლაუტურ ხმოვანთმონაცვლეობას, ისტორიულად ზმნათა ამ კატეგორიას განეკუთვნე–
    ბოდნენ. დადასტურებული მეგრულ-ჭანური ფორმები ასახავენ ფუძის მხოლოდ ნულ-საფეხურიან
    ვარიანტებს: შდრ. მეგრ.-ჭან, კუ თ- „დაფრთხობა; სუნთქვის შეკვრა": ქართ: კრთ- (კრთ--
    ომ-ა, შე-კრთ-ა, იხ. არნ, ჩიქობავა, შმედარ. ლექსიკონი, გვ. 299). მეგრულ-ჭანური
    ფორმა მიღებულია #კე რთ- ფუძის ნულ-საფეხურიანი #კ რთ - ვარიანტისაგან მარცვლოვანი.
    I+M6) სონანტის ვოკალიზაციით: #დ>უ; ჭან, ფ უთხ- (ფუთხ-უ-ნ „ფრენს“, იხ... #99 6,
    #/ 9თ#. 40M. #8., ბვ. 194--195) რომელიც ეტიმოლოგიურად ქართ. და-ფრთხ-ა ზმნას.
    უკავშირდება, მომდინარეობს #უე რთხ- ფუძის ნულსაფეხურიანი %ფრთხ- ვარიანტისაგან
    მარცვლოვანი (56) სონანტის სრული ვოკალიზაციით,
    190
    და მეორე პირში (ორსავე რიცხვში), მაგრამ მეგრულ-ჭანურმა გარდაუვალი
    აორისტის შესამე პირში (ორსავე რიცხვში) ნულ-საფეხურზე წარმოდგენილი
    ფუძე (“დრ-კ-ა > მეგრ.-ჭან. დირ-კ-უ | ”დურ-კ-უ) პირველი და მეორე პირის
    ფორმებზედაც გაავრცელა. შედეგად გარდაუვალი აორისტის პირველსა და
    მეორე პირში თეორიულად მოსალოდნელი “დარ-კ- ტიპის ნაცვლად ალღმო-
    გვაჩნდა დირ-კ- | დურ-კ- ტიპი1.
    2) რედუქციის საფეხური მეგრულ-ჭანურში გვქონდა იმავე პირობებში,
    რა პირობებშიც -- ქართულში, ე. ი. გარდამავალი აორისტის (აგრეთვე პერ-
    მანსივისა და მეორე კავშირებითის) ფორმებში. მაგრამ მეგრულ-ჭანურმა პერ-
    მანსივი არ შემოგვინახა, ხოლო ისტორიულად დადასტურებული ზანური აო-
    რისტი არ წარმოადგენს ქართული თემატური (-ე სუფიქსიანი) აორისტის
    შესატყვისს; ათემატურ აორისტში კი ზმნის ფუძე არ შეიძლებოდა ყოფილი-
    ყო რედუქციის საფეხურზე. მაგრამ ქართულისა და სვანურის ერთობლივი
    ჩვენება იმის სასარგებლოდ მეტყველებს, რომ თემატური (-ე სუფივსიანი).
    აორისტი ათემატურის გვერდით წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო საერთო-
    ქართველურ ზმნურ სისტემაში. მაშასადამე, თემატური აორისტი უნდა გვქო-
    ნოდა ისტორიულ ზანურშიც. ფუძედრეკად ზმნათა ფუძის ი - საფეხური სწო-
    რედ ამ თემატურ აორისტში (აგრეთვე პერმანსივსა და მეორე კავშირებითში)·
    იყო წარმოდგენილი. მეგრულ-ქანურისათვის მეტად დამახასიათებელი უნიფი-
    კაციის ტენდენციის შედეგად აორისტის ორი ტიბი (თემატური და ათემატუ-
    რი) ერთით -–– ათემატურით –- შეიცვალა და რედუქციის საფეხურზე მყოფი
    ფუძე ბუნებრივად ათემატურ აორისტშიც აღმოგვაჩნდა: მეგრ. მო-კვ-დი-
    რიკ-ი –– ქართ. მო-ვ-დრიკ-ე.
    3.5. ამგვარად, ჩვენ დავამყარეთ ზუსტი სტრუქტურული შესატყვისობა.
    მეგრულ-ჭანური აბლაუტის საფეხურებსა და ქართული აბლაუტის საფეხურებს
    შორის გამოხატულების პლანში. არსებობს თუ არა მათ შორის ასეთივე შესა-
    ტყვისობა შინაარსის პლანში?
    დღევანდელი ვითარებიდან თუ ამოვალთ, ასეთ შინაარსობლივს ზესა-
    ტყვისობას მხოლოდ ნაწილობრივ დავადასტურებთ : დირკ- ტიპი (ნულ-
    საფეხური : "დრ-კ -) გამოყენებულია გარდაუვალ უღვლილებაში (გარდა თურ--
    მეობითებისა, რომელიც მეორეული წარმოშობისა როგორც მეგრულში,
    ისე ქართულში) ამავე ფუნქციით იხმარება შესატყვისი დრ-კ დტიპი
    ძველ ქართულში, განსხვავებს მხოლოდ ის ქმნის რომ ძველ ქართულ-
    ში გარდაუვალი აორისტის პირველსა და მეორე პირში ფუძის I მდგო-
    მარეობას (დერ-კ-) ვადასტურებთ, მეგრულ-ჭანურში კი ამავე პირის ფორ-
    ? ქვემოთ ჩვენ ენახავთ, რომ მეგრულ-კანურისათვის ეს იყო ნორმა: ათემატური აორის-
    ტის მესამე პირში ნულ-საფეხურზე წარმოდგენილი ფუძე ვრცელდებოდა პირეელ და მეორე
    პირშიც, სადაც ფუძე თავდაპირველად გახმოვანების სრულ საფეხურზე უნდა ყოფილიყო. ავა-
    ლოგიური ტენდენცია, უფრო ნაკლები რეგულარობით, თავს იჩენს ქართულშიც: ძვ. ქართ.
    გან-ე-პ-კერთ (გან-ჭ3-კრთ-ა)-ახ. ქართ. შე-ვ-კრთ-ი; ძვ, ქართ, გან-ვ-ტეფ
    (გან-ტფ-ა)–– ახ. ქართ. გა-ვ-თბ-ი. ცალკეულ შემთხვევებში ეს პროცესი უკვე ძველ
    ქართულში ჩანს განხორციელებული : ნდო. და-ვ-შთ-ი მოსალოდნელი ”და-ვ-შედ
    ფორმის ნაცელად და მისთ. (იხ, ს. V 0 CL, #1წცლიიიილ0§ V000110009 00 ყ60L6100, გე. 125
    გ. მაჭავარიანი, „უნიშნო ვნებითი" ქართველურ ენებში, გე, 102).
    19.
    ·მებში ფუძე ნულ-საფესურზეა წარმოდგენილი. ეს მეორეული სხვაობაა: რო-
    გორც ზემოთ აღვნიშნეთ, თავდაბირველად ზანურ დიალექტებშიც იგივე ვი-
    თარება უნდა გვქონოდა, რაც ძველ ქართულში, :
    აბლაუტის ი-საფეხური მეგრულ-ჭანურში, ისევე როგორც ქართულში,
    გამოყენებულია გარდამავალი უღვლილების დრო-კილოთა მეორე სერიის სა-
    წარმოებლად : მეგრ. დირიკ-უ (<”დრ-იკ-ა) – ქართ. დრიკ-ა. მაგრამ ფუძის
    გახმოვანების იგივე საფეხური (დირ-იკ-) მეგრულ-ჭანურში დრო კილოთა პირ-
    ველ ჯგუფსაც აწარმოებს; ქართულში კი ამავე ფუნქციით ფუძის II მდგომა-
    რეობა (დრ-ეკ-) დასტურდება: მეგრ. დირიკ-უნ-ს
    –– ქართ. დრეკ-ს.
    ეს სხვაობაც მეორეული უნდა იყოს აშკარაა, რომ ი-საფეხუ-
    რი (დირიკ-) მეგრულ-ჭანურში აორისტის ფორმებიდან, რომლებიც კანონზო-
    მიერად რედუქციის საფეხურზე წარმოდგენილ “დრ-იკ- ფუძეს ასახავენ, აწმყოს
    ფორზებზედაც გავრცელდა. ამავე დროს აწმყოს ათემატური წარმოება (შდრ.
    ქართ. დრეკ-ს) თემატურით მეიცვალა (შდრ. მეგრ. დირიკ-უნ-ს, ჭან. დრიკ-უმ-ს,
    'ნს)დრიკ-უფ-ს)!. ანალოგიური ტენდენცია ახალ ქართულ სასაუბრო ენაშიც
    "(განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში) იჩენს თავს : გრეხ-ს –– გრიხ-ა >
    გრიხ-ავ-ს; წრეტ-ს – წრიტ-ა > და-წრიტ-ავ-ს და სხვ. მაშასადამე, ისტორიულად
    მეგრულ-ჭანურშიც ათემატური აწმყო უნდა გვქონოდა, რომელიც ფუძის II
    მდგომარეობით (დირ-აკ- <“დრ-ეკ- –– ქართ. დრ-ეკ-) ხასიათდებოდა. სწორედ
    ეს ფუძეა შემონახული მასდარსა და ნამყო დროის მიმღეობაში: მეგრ. დირ-
    აკია – ქართ. დრ-ეკ-ა; მეგრ. დირ-აკ-ილ-ი, ჭან. (სარფ.) ნ-დრ-აკ-ელ-ი ?1––ქართ.
    დრ-ეკ-ილ-ი. გარდამავალი შინაარსის მასდარი და ვნებითი გვარის მიმღეობა
    ქართულში ამ კატეგორიის ზმნებში აწმყოს ფუძისაგან იწარმოება, და ასეთი
    უნდა ყოფილიყო საერთო-ქართველური ამოსავალი მდგომარეობა, რასაც,
    როგორც ქვემოთ დავინახავთ, სვანურის ჩვენებაც უჭერს მხარს.
    მაგრამ მეგრულში მასდარი და მიმღეობა რედუქციის საფეხურზე მყოფი
    ფუძისაგანაც (დირიკ-< ”დრიკ-) იწარმოება; დირიკ-უ-ა და დირიკ-ელ-ი, ასევე
    შქირიტ-უ-ა და სხ. ვიცით აგრეთვე, რომ 'ა-საფეხურის მასდარსა და
    მიმღეობას (დირაკ-ა, დირაკ-ილ-ი) მეგრულში დღეს ერთგვარი მედიალური
    შინაარსი აქვს, მეორე მხრივ, დირიკ-უ-ას ტიპის მასდარი აქტიური ფი-
    'ნაარსისაა, ხოლო ნამყო დროის შესაბამისი მიმღეობა (დირიკ-ელ-ი) სავსებით
    კანონზომიერად პასიური შინაარსის მქონედ გაიაზრება. ამგვარად, მასდარისა
    და ნამყოს მიმღეობის აღნიზნულ ორ ტიპს შორის ერთგვარი ფუნქციური
    სხვაობაც შეინიშნება. მაშასადამე, ქართ დრეკ-ა ––- მეგრ: დირაკ-ა, ქართ,
    დრეკ-ილ-ი –– მეგრ, დირაკ-ილ-ი ზუსტად შეესატყვისებიან ერთმანეთს გამოხა-
    ტულების პლანში, შინაარსის პლანში კი ერთმანეთის სრულ ეკვივალენტებს
    „არ წარმოადგენენ, თანამედროვე მეგრულში ქართ. დრეკ-ა ტიპის შინაარსობ-
    ლივი შესატყვისი უფრო დირიკ-უ-ა ჩანს, ვიდრე დირაკ-ა, ხოლო ქართ.

    1 არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე- 270–-271, 414; შდრ. LL. V 0 C L, 5§ს(წIX95
    ·"წ6LსგსX. გვ. 77. ·
    2 შდრ. აგრეთეე გან. (სარფ)ა ბრ-აწ-ელ-ი–- ქართ ფრ-ეწ-ილ-ი, ქანური-
    სათვის უფრო ჩვეულებრივია: მე1-ნ-დრ-იკ-ერ-ი, ბრიწ-ელ-ი; შდრ. მეგრ. დირ-
    იკ-ელ-ი და მისთ.
    192
    დრეკ-ილ- ტიპის შინაარსობლივ ეკვივალენტად უფრო დირიკ-ელ- ტიპი
    სწარმოგვიდგება, ვიდრე –– დირაკ-ილ- ტიპი,
    მაგრამ .აღნიშნული შინაარსობლივი სხვაობა საერთო წარმომავლობის
    ქართულ-–-ზანურ ფორმებს შორის მეორეული უნდა იყოს: მას შემდეგ, რაც
    “დირაკ- ტიპის ათემატურლრი აწმყო (შდრ. ქართ. დრეკ-ს) გამოდევნა დირიკ-უნ-ს
    ტიპის თემატურმა აწმყომ (შდრ. ქართ. დიალექტ. დრიკ-ავ-ს), უკანასკნელის
    ბაზაზე ჩამოყალიბდა ახალი მასდარი დირიკ-უ-ა ტიპისა და ნამყოს მიმღეობის
    შესაბამისი ტიპი დირიკ-ელ-ი1. დირიკ-უნ-ს ტიპის აწმყო გარდამავალი (L05ნ.
    აქტიური) შინაარსისაა. ბუნებრივია, ასევე აქტიური შინაარსისაა მისგან ნა-
    წარმოები მასდარი დირიკ-უ-ა ტიპისა. ვნებითი გვარის მიმღეობა ნამყო დრო-
    -ისა მოქმედებითი გვარის აწმყოს ფუძისგან იწარმოება 7, აქედან –– დირიკ-ელ-
    ტიპის მიმღეობა თავისი ·პასიური შინაარსით. მასდარისა და ნამყოს მიმღეო-
    ბის ძველი ტიპები (დირაკ-ა, დირაკ-ილ-ი) დასაყრდენს ვეღარ პოვებენ გარდა;
    მავალი ფუძედრეკადი ზმნის აწმყოს წარმოებაში: "დირაკ- ტიპის აწმყო აღარ
    არსებობს, ამიტომ სრულიად ბუნებრივია, რომ მათ რამდენადმე განსხვავებული,
    კერძოდ მედიალური, შინაარსი შეიძინეს და გარდაუვალ უღვლილებას მიე-
    კედლნენ.
    მასდარისა და მიმღეობის აღნიშნულ ორ ტიპს შორის რომ თავდაპირ-
    „ველად შინაარსობლივი სხვაობა არ უნდა ყოფილიყო, ამას ჭანურის ჩვენებაც
    "ადასტურებს; შდრ. სარფ, ნ-დრაკ-ელ-ი და მე-ნ-დრიკ-ერ-ი „(მი)დრეკილი“;
    პირველი მეგრულის დირაკ-ილ- ტიპს შეესატყვისება, მეორე––მეგრულის დირიკ-
    -ელ· ტიპს; მნიშვნელობა ორივეს ერთი და იგივე აქვთ (შდრ. აგრეთვე ბრაწ-
    “ელ-ი და ბრიწ-ელ-ი „(და)ფხრეწილი“ ”).
    36. ფუძედრეკად ზმნათა ზემოთ ჩატარებული შედარებითი ანალიხი
    საშუალებას გვაძლევს მოვახდინოთ საერთო ქართულ –ზანურ ფორმათა სტრუქ-
    ტურული მოდელის რეკონსტრუირება, ფორმებისა რომლებიც საფუძვლად
    უნდა დასდებოდა, ერთის მხრივ, ქართულსა და, მეორე მხრივ, მეგრულ-
    ჭანურში ისტორიულად დადასტურებულ ორმორფემიან ზმნურ ფუძეებს.
    ეს საერთო ფუძეები ხასიათდებოდა აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობით,
    რომლის საშუალებითაც ერთი კატეგორიის ფუძე ზმნის მეორე კატეგორიის
    ფუძისაგან განსხვავდებოდა: ამგვარი მონაცვლეობით გამოიხატებოდა ზმნურ
    ფუძეთა მორფოლოგიური დაპირისპირება, რაც კანონზომიერად აისახა ძველი
    „ქართულისა და მეგრულ-ჭანურის ზმნურ სისტემაში.

    1 ქართულში შესაბამისი ტიპი იქნებოდა: „დრი კა“, „დრიკული". შდო. ა-ხე ლ-ს
    (აორ. ა-ხი ლ–ა): მასდ. (გა!-ხელ–ა, მიმღ. გა-ხელ-–ილ-ი, მაგრამ ი–-ხილ-აე–ს:
    მასდ. ხი ლ–ვ–ა, მიმღ ხილ-ულ-ი.
    3 ქ. ლო მთათიძე, თბება ტიპის ზენათა ისტორიისათვის ქართულში, გვ. 77; გ. მ ა-
    გავარიანი, „უნიშნო ვნებითი" ქართველურ ენებში, გე. 113--114.
    პ· პანურში ამავე მნიშვნელობით დასტურდება აგრეთვე ბ!რ! უ წ -ე რ-ი, რომელიც ნულ-
    „გახმოვანების (-«68ი. გარდაუვალი შინაარსის) ფუძისგა6 ჩანს ნაწარმოები (შდრ. ბრუწ-უ-ნ
    დო–-ბრუწ-უ). მეგრულში მისი შესატყვისი იქნებოდა #დი რკ-ელ- (080. ჯ#დი რკ-ი ლ-)
    ტიპი, ხოლო ქართულში--+დ რკ-ი ლ- ტიპი. ასეთი ფორმები თეორიულად დასაშვებია, მაგ–
    "რამ არ გვხვდება არც მეგრულსა და არც ქართულში, ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა
    „პარადიგმაში ამ ტიპს შეესაბამება ქართ. ტფ-ილ-, ჭმ-ელ- ტიპი,
    13. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 193
    მეგრულ-ჭანურში აბლაუტურ მიმართებათა ზემოთ აღწერილი მექანიზმი:
    დაირღვა მარცვლოვან სონანტთა ვოკალიზაციისა და L:CV3-C- და 1I : C5-VC-
    მდგომარეობაში წარმოდგენილ ფუძეთა შენაცვლების შედეგად შესაბაზი-
    სად 05-0- (გარდაჟვალი აორისტის მე-3 პირის ფორმა, რომელიც პირველსა
    და მეორე პირზე გავრცელდა) და 08-იC- (გარდამავალი აორისტის ფორმა,
    რომელიც აწმყოზეც გავრცელდა) ფორმებით. ამ პროცესებმა მნიშვნელოვნად
    დაჩრდილა საერთო ქართულ-ზანურ აბლაუტურ ხმოვანთმონაცვლეობათა პირ-
    ვანდელი სურათი ორმორფემიან ზმნურ ფუძეებში,
    ქვემოთ ჩვენ დავრწმუნდებით, რომ ანალოგიური სტრუქტურის ორმორ-
    ფემიანი ზმნები უნდა დასდებოდა საფუძვლად სვანურში ისტორიულად დადა-
    სტურებულ ფუძედრეკად ზმნათა სისტემას, რაც იმის მტკიცების საშუალებას
    მოგვცემს, რომ აღწერილი ტიპის აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა დამახა-
    სიათებელი უნდა ყოფილიყო ჯერ კიდევ ქართველურ ენათა ერთიანობის ეპო-
    ქაში მოქმედი ენობრივი სისტემისათვის ქართველურ ენებში ისტორიულად.
    დადასტურებული ზმნური ფუძეები მომდინარეობს არა ეგრეთწოდებული
    სრულხმოვანი ფორმებისაგან CV5VC- ტიპისა (ჯXდერეკ-, ”შერეტ- და მისთ.),
    არამედ საერთო-ქართველური აბლაუტური.ფუძეებისაგან, რომლებშიც ადგილი
    პჭონდა სრულ-საფეხურიან და ნულ-საფეხურიან მორფემათა მონაცვლეობას,
    რაზედაც დამოკიდებული იყო სონანტურ ფონემათა გამოვლენა ერთსა და.
    იმავე მორფემაში მარცვლოვანი თუ უმარცვლო ვარიანტის სახით. ამ მარცვ-
    ლოვან სონანტთა ვოკალიზაციის შედეგად მივიღეთ ისტორიულ მეგრულსა და.
    ჭანურში სრულხმოვანი ზმნური ძირები დირ-კ-, დირ-იკ- ტიპისა, საპირისპი-
    როდ ქართ. დრ-კ-, დრ-იკ- ტიპის ფორმებისა, სადაც კანონზომიერად დაცუ-
    ლია საერთო-ქართველური უხმოვნო (05). ნულ-საფეხურიანი) ძირები.

    4. ორმორშემიან ზმნურ ფუძეთა ზამარტივების შემთხვევები


    ქართველურ დიალექტებში

    4.1. ფუძედრეკად ზმნებში ზოგჯერ ადგილი აქვს საერთო-ქართველურ


    ორმორფემიან ფუძეთა გამარტივებას. იკარგება ფუძისეული სონანტი /”რ/ ან
    /"ლ/. უკანასკნელს ზოგჯერ /“შ/ ენაცვლება, რომელიც წინამავალ თანხმოვან-
    თან (68. ჰარმონიულ კომპლექსთან) ლაბიალურ კომპლექსს ქმნის, დერ-კ-:
    "დრ-ეკ- ტიპის მონაცვლეობა ირღვევა და ისტორიულად ორმორფემიანი. ფუძე
    ცალმორფემიანი ხდება.
    ეს პროცესი უნდა დაწყებულიყო ჯერ კიდევ ქართველურ დიალეჟტთა.
    ერთიანობის ხანაში და შემდეგ მეტ-ნაკლები ინტენსიობით გაგრძელებულიყო
    ცალკეულ ისტორიულ ენებში. ყველაზე ნაკლებად იგი მეგრულ-ჭანურს შეეხო,,.
    უფრო მეტად გამოვლინდა ქართულში, ხოლო სვანურში იმდენად შორს.წა-
    ვიდა, რომ დღეისათვის სვანურში არსებითად ორმორფემიანი ფუძედრეკადი.
    ზმნები აღარ შემოგვრჩა. ამით გარკვეულ შემთხვევებში დაიჩრდილა ისტორიულ
    ქართველურ ენებში აბლაუტურ მონაცვლეობათა ის სურათი, რომელიც საერთო-
    ქართველურ ორმორფემიან /"დერ-კ-/: /"დრ-ეკ-/ ტიპის ფუძეებისათვის უნდა.
    ყოფილიყო დამახასიათებელი.
    194
    წარმოდგენილი დებულება მთელ რიგ ისტორიულად დამოწმებულ ქართ-
    ველურ ფორმათა შედარებითს ანალიზს ემყარება,
    ჭ.2. ძველ ქართულში დასტურდება ცეთ-/ცთ- ზმნა, რომელიც დერკ-/
    დრკ- ტიაის ზმნათა მსგავსად „უნიშნო ვნებითთა” კლასს განეკუთვნება:
    ვ-ს-ცთ-ებ-ი – შე-კ-ს-ცეთ1, როგორც ვ-დრკ-ებ-ი – შე-ვ-დერკ. ამ ზმნის საპი-
    რისპირო გარდამავალი ფორმები ფუძედრეკადი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ
    ასეთი წარმოება ძველ ქართულში არ დასტურდება: იგი შეცელილია კაუზა-
    ტიური წარმოებით: ვ-ა-ცთ-უნ-ებ? (ახ. ქართ. ვ-ა-ცდ-ენ –- ვ-ა-ცდ-ინ-ე).
    ზანურ დიალექტებში (კერძოდ, მეგრულში) შესატყვისი ზმნა ორმორფე-
    მიანი ფუძედრეკადი ზმნისათვის დამახასიათებელ აბლაუტურ მონაცვლეობათა
    ყველა საფეხურს გვიჩვენებს:
    ჩილათ-ა „ცდენა“<7%ცჯლ-ეთ ა, როგორც დირაკ-ა „დრეკა"<”Mდრ-ეკ-ა (იხ.
    ზემოთ); ჩილით-უნ-ს „აცდენს" <%"ც,ლ-ით., როგორც დირიკ-უნ-ასს „დრეკს“”
    <'დრ-იკ-, ჩირთ-უ-'წნ!ს „ცდება“ <”ცლ-თ-, როგორც დირკ-უ-ნ უ„დრკება“<
    <”დრიკ-.,
    როგორც წიგნის პირველ ნაწილში იყო ნაჩვენები, /“ლ/ სონანტი აღნიშ-
    ნულ პოზიციებში მარცვლოვანი უნდა ყოფილიყო, რამაც ისტორიულ მეგრულ-
    ბი, სათანადო კანონზომიერი რეფლექსები მოგვცა |ილ), (ირ| კომპლექსთა
    სახით.
    ფუძის I მდგომარეობა
    -–- "#სკელ-თ-, რომელიც ზანურ დიალექტებში წარ-
    მოდგენილი უნდა ყოფილიყო #ჩარ-თ- ფორმის სახით, როგორც მოსალოდნე-
    ლი იყო, არ შემოგვენახა; იგი შეცვლილია მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი
    ჩირ-თთ<"ლ-თ- ფუძით (შდრ. ანალოგიური ვითარება ზემოთ განხილულ
    ფუძედრეკად ზმნათა შემთხვევაში).
    მეგრული ფორმის შეპირისპირება ისტორიულად დადასტურებულ ქარ-
    თულ ფორმასთან საშუალებას გვაძლევს ქართულ–-ზანურ ფორმათათვის საერ-
    თო ამოსავალ არქეტიპად I: '"ც,ელ-თ და II :"ც,ლ-ეთ- ორმორფემიანი ფუძე-
    ები ვივარაუდოთ, რომელნიც სრულ-საფეხურიან სუფიქსთა დართვის შედეგად
    შესაბამისად ნულ-საფეხურიან ”ც.ლთ- (მარცვლოვანი (%ლ| სონანტით C--C
    პოზიციაში) და რედუქციის საფეხურიან %ც.ლ-ით ფორმებს გვაძლევდნენ
    (შდრ. 1 "დერ-კ-; ”დრ-კ- და II “დრ-ეკ- :"დრ-იკ-). ამგვარად, L "ცეელ-თ- ფუ-
    ძეს და მის შესაბამის "ც,ლ-თ- ფორმას უნდა ჰქონოდათ გარდაუვალი ში-
    ნაარსი, ხოლო II ”ყცკლ-ეთ- ფუძესა და შის შესაბამის ”ც,ლ-ით- ფორმას -–გარ-
    დამავალი.
    გარდამავალი 11 “ც,ლ-ეთ-: "ცელ-ით- უღვლილება ქართულში, როგორც.,
    უკვე აღვნიშნეთ, კაუზატიური წარმოებით შეიცვალა, ზანურ დიალექტებში.
    გარდამავალი აორისტის ”#ც,ლ-ით- | #+ც,ლ-ით- ფუძემ მოგეცა კანონზომიერი.
    რეფლექსი მეგრ. ჩილით- ფორმის სახით, რომელიც აწმყოზეც გავრცელდა.

    1 ახ, ქართ. შ ე–ვ-ც დ-ი; აქაც მესამე პირის ფუძე ნულ-გახმოვანებით (შ ე–ც დ-ა) პირვე-
    ლი და მეორე პირის ფორმებზე გავრცელდა.
    ? უკუეთუ თუალი შენი მარჯუენ/ გაცთუნებდეს შენ, მ. 5, 29: 18, 9 აცთუ–
    ნებს ერსა, ი. 7, 12,
    195
    გარდაუვალი I ”ც)ელ-თ-: ",ლ-თ- ფუძეები ძველ ქართულში წარმოდგე-
    ნილია შესაბამისად ცეთ- და ცთ- ფორმებით: ცეთ-=“ცელ-თ-, უმარცვლო |Xლ!)
    სონანტის დაკარგვით დენტალის წინ1; ცთ·< ”ც.ლ-თ, უმახვილო (“ლს გაუ-
    მარცვლოებით და შემდგომი დაკარგეით C–-C პოზიციაში: M%ც:ლ-თ-ა > ძვ.
    ქართ, შე-ს-ცთ-ა?, კაუზატიური წარმოებისათვის (ვ-ა-ცთ-უნ-ებ) ძველ ქართულ-
    ში გამოვენებულია გარდაუვალი უღვლილების ფუძე. ცხადია, ამიტომ ფუძი-
    სეული ლ არც კაუზატიურ ფორმებში შემოგვენახა.
    ზემოთ წარმოდგენილი არქეტიპების პოსტულირების შემთხვევაში მყარ-
    დება ზუსტი სტრუქტურული თანაფარდობა მეგრულსა და შესატყვის ქართულ
    ფორმებს შორის. ქართულში ადგილი პქონდა ორმორფემიანი ფუძის გამარ-
    ტივებას ლ'ს პოზიციური დაკარგვის გამო. II მდგომარეობაში წარმოდგენი-
    ლი გარდამავალი შინაარსის გამომხატველი ფუძის შეცვლის შედეგად კაუზა-
    ტიური წარმოებით დაირღვა ამ ფუძეში ისტორიულად არსებული აბლაუტურ
    მონაცვლეობათა მექანიზმი 3.
    4.3. უფრო რთულია ქართ. წყუედ-/ წყედ-, მეგრ. ჭყვიდ-/ ქყორდ- (ქან.
    ჰკვიდ-/ ჭკოდ-), სვან. შყედ- ფუძეთა ისტორია. ძველ ქართულში ვ-წყუედ––
    ვ-წყუიდ-ე (ვ-წყედ-ე) ცალმორფემიანი ფუძედრეკადი გარდამავალი ზმნაა (შდრ.
    ვ-ცუეთ –– ვ-ცუით-ე, ვ-ფენ
    -–– ვ-ფინ-ე და სხვ.) მისი შესაბამისი გარდაუვალი
    წარმოება კანონზომიერად „უნიშნო ვნებითის“ კატეგორიას განეკუთვნება:
    ვ-ს-წყდ-ებ-ი
    –– "მო-ვ-ს-წყედ'. ფუძე აქაც ცალმორფემიანია. ამიტომ ამ შე-
    მთხვევაში არ შეიძლება ვილაპარაკოთ ფუძის ორი მდგომარეობის შესახებ.
    გარდაუვალი ფუძე (წყედ-/ წყდ-) გარდამავალისგან (წყუედ-
    / წყუიდ-)
    აგრეთვე 4'ს უქონლობითაც განსხვავდება, მაგრამ ამ 4'ს კვალი გარდაუვალ
    მედიალურ მიმღეობაში მაინც შემონახულია: ძვ. ქართ. მ-წყუდ-არ-ი წ.
    მეგრულ-ჭანურში გარდამავალი ფუძე ი-გახმოვანებას გვიჩვენებს: ჭყვიდ-
    (ჭან. პკვიდ-) . ეს ფუძე თანამედროვე მეგრულ-ჭანურის თვალსაზრისით აგრე-
    თვე ცალმორფემიანია. რედუქციის საფეხური თავდაპირველად მხოლოდ დრო-
    კილოთა მეორე წყების ფუძეში უნდა გვქონოდა (შდრ, ძვ. ქართ. აორ.
    ვ-წყუიდ-ე). აწმყოს თემა გახმოვანების სრული საფეხურითა და უთემისნიშ-

    1 შდრ. ლ”ს დაკარგვის შემთხვევები ძველ ქართულში დ'ს წინ ადგიდ<ადგილ-დ


    სიკუდიდ<სიკუდილ-დ და სხვ, (იხ. ზემოთ, გე. 100;).
    ?თუჰ. ფოგტის მიერ დამოწმებული ფორმა ა-ც უ თ-უ ნ-ა არ აიხსნება როგორც
    შომდევნო უ”ს ანტიციპაციის შედეგი (ასე ხსნის მას თვით ავტორი, იხ. მისი 5=V0IIIX6§ V061-
    სგსX, გვ. 64.), უნდა დავუშვათ არა ლ'ს უშუალო გაქრობა C-C პოზიციაში, არამედ გადა-
    · სვლა ლ>8> LC). არ არის გამორიცხული შესაძლებლობა, · რომ მარცვლოვანი (Xდ) თანხმოვ-
    ნებს შორის გადასულიყო (უში (შდრ. სვანურის ვითარება, იზ. ზემოთ, გვ. 95 შმდ.), რომელ–
    მაც ქართულში უმახვილო პოზიციაში მარცვლოვნობა დაკარგა და შემდეგ გაქრა,
    1? შესატყვისი ჭანური ფორმებისათვის შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი,
    ზვ. 374, '
    ა თეორიულად მოსალოდნელი Mმ ო-ვ-ს-წ ყე დ ძველ ქართულში არ შეგვხვედრია, სამა–
    გიეროდ წყე დ- საფეხური ხევსურულმა შემოგვინახა: გა-ს-წყედ-ი-თ (-ლ. ჭინკარაუ-
    ლის ცნობით).
    '" დაწყლეს და წარვიდეს და დაუტევეს იგი მწყ უდარი (C მწყდარი), ლ, 10, 30,
    "არნ. ჩიქ ობ ავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 413.
    196
    ნობით ხასიათდებოდა: ”ქყვად- (შდრ. ძვ. ქართ. წყუედ-ს). ეს ფუძე დღესაც
    შემონახულია მასდაორში -–- ქყვად-უ-ა რომელიც ქყვიდ-უ-ა'ს პარალელურად
    იხმარება, და ნამყოს მიმღეობაში -–– ქყვად-ილ-ი (L6§ი. ქყვად-ირ-ი), ჭან. მე-
    ჰკვად-ერ-ი (შდრ. ძვ. ქართ. მასდ. წყუედ-ა და ნამყოს მიმღეობა წყუედ-ილ-ი).
    მეგრულ-ჭანურში საერთო ტენდენციის შესაბამისად ი-საფეხური აწმყოს
    ჯგუფშიც გავრცელდა და ათემატური ტიპი თემატურით შეიცვალა: მეგო.
    პყვიდ-უნ-ს, ჭან. ქკვიდ-უფ-ს (ხოფ.)!.
    თავისებურ სურათს იძლევა გარდაუვალი უღვლილება, სადაც ფუძე
    პჰყორდ (ჭან. ქკოდ.) ფორმით არის წარმოდგენილი: ქყორდ-უ!ნ! „წყდება“.
    რა მიმართებაშია გარდაუვალი ქყორდ- ფორმა გარდამავალ ჰკყვიდ- ფორმას-
    თან; როგორ უნდა აიხსნას გარდაუვალი ჭქყორდ- ფორმის ვოკალიზმი და დ'ს
    წინამავალი რ ელემენტი გარდამავალ მეგრ.-ჭან. ქყვიდ- I ქკვიდ- და ქართულ
    წყუედ-/წყედ- ფორმებთან შეპირისპირებით, რომელთა თვალსაზრისით გარ-
    დაუვალ ფორმაში წარმოდგენილი -რ- „ზედმეტია“?
    მეგრულ-ჭანურ გარდამავალ და შესატყვის გარდაუვალ ფორმათა შორის
    თანაფარდობა დამყარდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამ ფორმათათვის
    ამოსავალ არქეტიპში ძირისეულ ელემენტად /"ლ/ სონანტის არსებობას და-
    ვუშვებთ. უნდა გექონოდა ორმორფემიანი ხმოვანმონაცვლე I ”#წეყელ-დ-:
    II ”წეყლ-ედ- ფორმა, რომლის II მდგომარეობამ მოგვცა ჯერ კიდევ ქართ-
    ველურ დიალექტთა ერთიანობის ეპოქაში "წყუ-ედ- ფორმა, საიდანაც უნდა
    მიგვეღო ქართ. წყტედ- და მეგრ.-ჭან. ქყვად- I ჭკვად- (რედუქციის საფეხურ-
    ხე-– ქართ. წყუიდ- და მეგრ.-ჭან. ქყვიდ- | ქკვიდ-). I მდგომარეობა (”წყელ-დ-)
    მეგრულ-ჭანურში წესისამებრ არ შემოგერჩა (თეორიულად მოსალოდნელი
    იყო "ქყარდ-); ქართულში
    ტალის წინ) ·
    "წყელ-დ-
    > წყედ- (ლ ელემენტის დაკარგვით დენ-
    ძირეული მორფემის ნულ-საფეხურზე წარმოდგენის შემთხვევაში /"ლ/
    სონანტი თანხმოვნებს შორის ექცეოდა; ამ პოზიციაში იგი, როგორც ცნო-
    ბილია, მარცვლოვანი ვარიანტის სახით ვლინდებოდა: I "წ,ყელ-დ-, მაგრამ
    “წეყლ-დ-ა (მე-3 პირი, აორ.), სწორედ ამ მარცვლოვანი |+ლ) სონანტის რეფ-
    ლექსი უნდა იყოს მეგრულ-ჭანურ გარდაუვალ ფორმაში წარმოდგენილი (ორ|
    კომპლექსი, მიღებული |%ლ) სონანტის ვოკალიზაციის შედეგად C--C0 პოზი-
    ციაში: ჯ"წეყლ-დ-ა>> მეგრ. 'გო!1-ქყორდ-უ?.
    ქართულში ამავე ნულ-საფეხურიანმა ფუძემ წყდ-ა (მო-ს-წყდ-ა) ფორმა
    მოგვცა მარცვლოვანი |”ლ| სონანტის გაუმარცვლოებით უმახვილო პოზიციაში
    და მისი შემდგომი დაკარგვით თანხმოვნებს შორის.
    სვანურში დღეს ამ ფუძის მხოლოდ ერთ ვარიანტს ვადასტურებთ-–
    შყედ-: ლი-შყედ „ვარდნა“, შყედ-ნ-ილშყტდ-ენ-ი (ლნტ.)< 'ქყდ-ენ-ი; ხ-ა-შყიდ
    (<”ხ-ა-შყედ-ი) „ახსოვს“! (ეტიმოლოგიურად: „ჩავარდნილი აქვს |გულში,

    ! შდრ, არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლეკსიკონი, გვ. 414; გ. მაჭავარიანი. „უნიშნო


    ვნებითი“ ქართველურ ენებში, გე. 113 შმდ.
    1 ჭანურში ––#ჭყორდ->პკორდ-Iჰკოდ-.
    : შდრ. ხ-ა-ცხიპ < ხ-ა-ცხეპ-ი (ჯ-ა-ცხეპ-ი. სვან. პოეზია, I. 5,0) „არტყია“; ხ-ა-
    წიდ<ხ-ა-წედ–-ი (ბქვ. ტეკსტები, 121,ა) „უყურებს (მზე)“,
    197
    გონებაში)"). ცხადია, შყედ- <- ”შყრედ-
    <<“ წეყლ-ედ- და, მაშასადამე, ისტო-
    რიულად შყედ- ფორმა მომდინარეობს ორმორფემიანი ფუძისაგან 1I მდგო-
    მარეობაში.
    ამგვარად, ამ შემთხვევაში სვანურშიც, ქართულისა და ნაწილობრივ
    მეგრულ-ჭანურის მსგავსად, საქმე გვაქს თავდაპირველად ორმორფემიანი
    ფუძის გამარტივებასთან. ეს გამარტივება ჯერ კიდევ ქართველურ დიალექტთა
    ერთიანობის ეპოქაში უნდა დაწყებულიყო: მეორე მდგომარეობაში -–. /”ლ/>
    /'ე/ 01:“წყლ-ედ-> წყუ-ედ-), რამაც შეასუსტა კავშირი გარდამავალ და
    გარდაუვალ ფორმებს შორის, რადგანაც აქ /“ჭლ/ სონანტი უფრო დიდხანს
    შემოგვრჩა (მეგრულ-ჭანურში მისი რეფლექსი დღესაც დაცულია). წინამავალ
    "წთყ- კომპლექსთან ერთად |”4| ელემენტმა გარკვეული ერთიანობა შექმნა
    (ფუძის მორფოლოგიური სტრუქტურის თვალსაზრისით) და ამით ორმორფე-
    მიანი ფუძე (ცალმორფემიანად აქცია. საერთოდ /“ე/ სონანტი (|:”დერ-კ-,
    11 :"დრ-ეკ- ტიპის. მონაცვლეობაში ნაკლებად აქტიურ მონაწილეობას იღებს.
    ეს იმით უნდა აიხსნებოდეს, რომ კომპლექსი C+4#, მსგავსად დეცესიური
    რიგის (ე, წ. ჰარმონიული) კომპლექსებისა, ქართველურ სტრუქტურაში ყეელა-
    ზე უფრო ხშირ და, მაშასადამე, უაღრესად ბუნებრივ კომპლექსთა რიგს განე-
    კუთვნება. უმარცვლო (დუ) მჭიდროდ ეკვრის წინამავალ თანხმოვანს და, თუმცა
    ფონოლოგიურად დამოუკიდებელ ერთეულს წარმოადგენს (/Mე/ ფონემის
    უმარცვლო ვარიანტს), მასთან ერთად ქმნის მეტად ბუნებრივ კომპლექსს,
    რომელიც ფუძის მორფონოლოგიური სტრუქტურის თვალსაზრისით ცალ ფონე-
    მას უტოლდება.
    ზემოთ წარმოდგენილი 1: "წყელ-დ---I( : "წყლ-ედ- რეკონსტრუქციის სა-
    ფუძველზე საშუალება გვეძლევა ეტიმოლოგიურად დავაკავშიროთ რიგი ფორმე-
    ბი. რომლებიც ერთი შეხედვით მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან.
    მაგალითად, შეიძლება ვივარაუდოთ ეტიმოლოგიური კავშირი I: ”წუეყელ-დ/
    II: წ,ყყლ-ედ- ფუძის ძირეულ მორფემასა და ”წეყალ- მარტივ ფუძეს შორის,
    რომელიც დადასტურებულია ქართულსა და მეგრულში: ძვ. ქართ, მო-ვ-წყალ
    “– ვ-წყლ-ავ, აქედან წყლ-ულ-ი, მეგრ. დო-ბ-ქყოლ-ი „10.“ სემანტიკურად მათი
    დაკავშირება არ არის ძნელი (შდრ. „ჭრა, კვეთა, დაწყლულება“ და „წყვე-
    ტა, ვარდნა, ჟლეტა“ 1). არც გახმოვანების სხვაობა (+წ,ყალ- და #წ,ეყელ-დ-)
    ქმნის დაბრკოლებას. ქვემოთ უფრო დაწვრილებით იქნება საუბარი იმის შე-
    სახებ, რომ ფუძის გახმოვანების ცვლა ქართველურში (განსაკუთრებით ზმნის
    სისტემაში) მორფოლოგიური ხასიათის პროცესს წარმოადგენდა. ამიტომ სხვა-
    დასხვა მორფოლოგიურ კატეგორიაში ერთი და იგივე ფუძე სხვადასხვა გახმო-
    ვანებით შეიძლებოდა ყოფილიყო წარმოდგენილი. კერძოდ, ე. წ. „უნიშნო ვნე-
    ბითის“ ფუძისათვის სრულ საფეხურზე დამახასიათებელი იყო გახმოვანება ე“.

    1 Xწ,ყლ-ედ->”წ,ყტ-ედ და Mწ,უყალ- ფუძეთა ეტიმოლოგიური კავშირისა-


    თეის შდრ, ძვ, ქართ. მწყუდარი „დაჭრილი“: დაწყლეს და წარვიდეს და დაუტევეს იგი
    მწყუდარი, ლ. 10. 30.
    2? შდრ.. მაგ.: ქართ, ქარ-ი, მაგრამ გა –ვ-ქერ; ძვ. ქართ. ვ–ი- ჯა დ-ე,. მაგრამ
    წარ-ვ-ვედ და მისთ.: ამის შესახებ დაწვრილებით -–– ქვემოთ.

    198
    1: "წყყელ-დ ––1L: ”წყლ-ედ- არქეტიპის დაშვება შუქს ჰფენს აგრეთვე
    „წყვეტისა“ და „დავიწყების! აღმნიშვნელ ფუძეთა ურთიერთმიმართებას
    მეგრულ-ჭანურში.
    მეგრულში „დავიწყების“ აღმნიშვნელი ზმნა ფუძედრეკადი ზმნისათვის
    დამახასიათებელ მონაცვლეობათა ყველა საფეხურს (გარდა, ცხადია, ფუძის I
    -მდგომარეობისა) გვიჩვენებს: ჭყოლად-, ქყოლიდ-, ჭყორდ- (ჭანურში მხოლოდ
    ნულ-საფეხური შემოგვრჩა, მასთან რ>6 :ჭან. გო-მ-ო-ქკონდ-უ, მეგრ. გო-მ-ო-
    ჭყორდ-უ „დამავიწყდა“; შდრ. ჭჰნ. გუნძე, გინძე; მეგრ. გირძე გრძელი“).
    ნულ-საფეხურზე „დავიწყებისა” და _გაწყვეტის“ აღმნიშვნელი ფუძე ერთმა-
    ნეთს ემთხვევა: გო-მო-ჭყორდ-უ „დამავიწყდა“, გო-ქყორდ-უ „გაწყდა"!?. გან-
    სხვავებას მხოლოდ ქცევა და პირიანობა ქმნის: გო-მ-ო-ქყორდ-უ ორპირიანი
    ზმნაა · ,საზედაო" ქცევისა, გო-ჭყორდ-უ ერთბირიანია და ქცევის თვალსაზრი-
    სით ნეიტრალური.
    ფუძეთა ეს დამთხვევა შემთხვევითი არ უნდა იყოს: „წყვეტისა" და „და-
    ვგიწყების“ სემანტიკა ბუნებრივად შეიძლება დაუკავშირდეს ერთმანეთს. „წყვე-
    “ტის აღმნიშვნელი ფუძის ჩვენ მიერ რეკონსტრუირებულ ვარიანტებს
    L:“წაყლ-ედ- C(-6§ე. ”წაყლ-ედ-)/"წეყლ-იდ- (680. ”წ,ყლ-იდ-) მეგრულში სწო-
    “რედ ქყოლ-ად- და ქყოლ-იდ- უნდა მოეცა, რაც დასტურდება კიდეც „დავი-
    წყების" მნიშვნელობით. ერთი და იმავე ფუძის ორგვარი ევოლუცია
    : "წაყ-
    ლ-ედ- .0:6§ი. “წკყლ-ედ-) >პყოლად- და ქყვად-, "წეყლ-იდ- (L6§ი. "წკყლ-იდ-)
    '>პყოლიდ და ჭყვიდ--–- სემანტიკური დიფერენციაციის საფუძველზე წარმო-
    შობილი ბიფურკაციით აიხსნება: „დავიწყების, მნიშვნელობით ქყოლად- /
    პყოლიდ- ვარიანტი იქნა გამოყენებული, „წყვეტის“ მნიშვნელობით
    -– ქყვად- /
    პყვიდ-. ნულ-საფეხურზე ამ ფუძეთა საერთო წარმომავლობა აშკარაა; ამ მდგო-
    მარეობაში ოდინდელი ერთიანობა “შენარჩუნებულ იქნა: "წ,ყლდ->ჰქყორდ-?.
    4.4, ტეხ-ს ზმნა ქართულში ფუძედრეკად ზმნათა კატეგორიას არ ეკუთვ-
    ნის. ის .სასიათდება ათემატური აწმყოთი და -ე სუფიქსიანი აორისტით:
    „ვ-ტენ –– ვ-ტეხ-ე.
    სათანადო ვნებითი -დ ·('-ედ) სუფიქსით იწარმოება
    : ტყ-დ-ებ-ი-ს–
    '“ტხ-დ--ებ-!" ·(ტეხ- ფუძე და +-ედ სუფიქსი კანონზომძერად ნულ-საფეხურზეა,
    -ებ სუფიქსი –- სრულზე); ·აორისტის პირველი ორი პირის მოსალოდნელი
    ფორმები %ვ-ტყ-ედ, “«ს-ტყ-ედ შეცვლილია გა-ვ-ტყ-დი, გა'ს!ტყდ-ი ფორმებით
    მესამე პირის ფორმის (გან-ტყდ-ა) გავლენით.
    მეგრულ-ჭანურში შესატყვისი ფუძეა ტახ- : მეგრ. ტახ-უნ-ს, ჭან. ტახ-უმ-ს.
    „აწმყოს „ათემატური წარმოება მეგრულ-ჭანურის საერთო ტენდენციის შესაბა-
    1 შეიძლება ვიფიქროთ აგრეთვე, რომ ნ განვითარდა ამ ფორმაში რ'ს დაკარგვის შემ–
    დეგ: ”ქკორდ->+კკოდ->ჭკონდ-; ასევე #გ ურ ძე >”გ უძე (შდრ. მეგრ. გიძე გირ-
    ძე'ს გვერდით)>გ უნძე: ნ'ს განვითარებისათვის ანალოგიურ ფონეტიკურ გარემოცვაში იხ.
    ს, ჟღენტი. ჭანურ-მეგრულის ფონეტიკა. გე. 91 დმდ.
    3? განურში განსხვავება მეორეულად უნდა იყოს მიღებული: გო-მ-ო-ჭკონდ-უ
    „დამავიწყდა“, მაგრამ შე-3კოდ-უ „გაწყდა“.
    2 უფროო გვიან ჭანურმა აქაც გაატარა სხვაობა :მე-ჭკოდ–უ „გაწყდა“ და გო-მ-ო-
    ჭქჭკონდ-უ „დამავიწყდა“,
    1: იხ, ა. შანიძე, ნასახელარი ზმნები ქაოთულსი (ქართული ენის სტრუქტურისა და
    „ისტორიის საკითხები, 1, თბილისი, 1957, გე. 37).
    199
    მისად შეცვლილია თემატურით. -ე სუფიქსიანი აორისტი საყოველთაოდ შე–
    იცვალა ნულოვანით. აქედან –– მეგრ.. გო-ვ-ტახ-ი „გავტეხე“ (როგორც დო-ვ-
    -ჭარ-ი „დავწერე“ და სხვ.).
    თავისებურებას იჩენს ამ ზმნის გარდაუვალ ფორმათა წარმოება ზანურ
    დიალექტებში: გარდაუვალი შინაარსით ეს ზმნა ორმორფემიანი „უნიშნო ვნე-.
    ბითის“ სისტემას მისდევს: მეგრ. ტირს-უ-!6ნ) „ტყდება“, გო-ტირხ-უ „გატყდა“..
    ჯან. მე-ტროხ-უ, დო-ტუხ-უ „10.“ ის ფაქტი, რომ -რ- ელემენტი ამ ფორმებში“
    თავს იჩენს როგორც მეგრულში, ისე ჭანურში, აზ ელემენტის სიძველეზე.
    უნდა მიუთითებდეს. ამავე დროს ადვილად შეიძლება დავუშვათ, რომ ჭან.
    დო-ტუხუ უფრო ადრინდელი M#დო-ტრუხ-უ (L6§). ჯ”დო-ტურხ-უ) ფორმისაგან
    მომდინარეობს, რამდენადაც ჩვენთვის ცნობილია ანალოგიურ პირობებში რ'ს
    დაკარგვის მრავალრიცხოვანი შემთხვევები როგორც მეგრულში, ისე განსა--
    კუთრებით ჭანურში. თუ ამ თვალსახრისს მივიღებთ, უნდა დავუშვათ, რომ
    ჩვენ წინაშეა ორმორფემიანი 1:+ტერ-ხ-/IL:"ტრ-ეხ- ფუძე ნულ-საფეხურზე:.
    #ტრ-ხ- >მეგრ.-ჭან. ტირ-ხ- II “ტორ-ხ-(->ტროხ-) 1.
    I1 მდგომარეობაში გარდამავალი. შინაარსის გამომხატველი ფუძე გამარ–
    ტივდა რ”ს დაკარგვით: +ტრ-ეს- >“ტეხ- (ქართ. ტეხ-, მეგრ.-ჭან. ტახ-) ორ-
    მორფემიანი ფუძე ცალმორფემიანი გახდა. ამასთანავე წარმოშობით ფუძე--
    დრეკადი ზმნა არაფუძედრეკად ზმნათა კლასში გადავიდა (ქართ. ვ-ტენ––
    გ-ტეხ-ე, მეგრ. ტახ-უნ-ს, ჭან. ტახ-უმ-ს).
    თავის მხრივ ტეხ- ფუძე ქართულში ამოსავლად იქნა გამოყენებული -დ.
    სუფიქსიანი ვნებითის საწარმოებლად.
    4.5. ორმორფემიანი ფუძის ფონეტიკური. გამარტივების შემთხვევაა აგ--
    რეთვე ქართ. (ზევს.) და-ფით-ა<და-ფლით-ა (აწმყო ფლეთ-ს). საფიქრებელია,.
    ამასვე უკავშირდებოდეს სვან. §-ფთ-ი. „ჩეჩავს (მატყლს)“, აორ. ა-ფეთ.. მაშა–
    სადამე, სვან. ფეთ- აგრეთვე უნდა მივიჩნიოთ I: ”"ფელ-თ-/II: "ფლ-ეთ- ფუძის.
    გამარტივებულ ვარიანტად,
    4.6, ზემოთ ჩვენ განვიხილეთ ორმორფემიან ფუძეთა. გამარტივების შე-
    მთხვევები როგორც ქართულში, ისე მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში. ეს პრო.
    ცესი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ყველაზე. შორს სვანურში უნდა. იყოს წასუ-
    ლი: დღევანდელ სვანურში ორმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნები აღარ მოგვე-
    პოვება ტიპიური დრეკადი ფუძეებია:“ ტეხ- „დაბრუნება“, ვჭედ- „მოსვლა,-
    მოტანა", რეღუ- „რღვევა, ნგრევა, წაქცევა, დაქცევა“, ყუეფ- „გაძრობა, გა-
    ხუნება“, დეგ. „ქრობა", ყუელ-. „გაკოფა“, კუეშ- „ტეხა“, კედ- „აღება;.
    ხოცვა“, შყედ- „ვარდნა“ და სხვ.! უკანასკნელი ფორმის შესახებ ზემოთ უკვე
    გვქონდა საუბარი: ნაჩვენები იყო, რომ შყედ- ფუძე, ისევე როგორც შესატყ-
    ვისი ქართული და მეგრულ-ჭანური ფუძეები, წარმოშობით ორმორფემიანია..
    იგივე ითქვა ფეთ- „ჩეჩვა" ფუძის შესახებ, რომელიც. დღეს სვანურში დრეკად–
    თა კლასს არ მიეკუთვნება.

    ' შდრ, ზემოთ, Mდრ-კ- > დირ- კ-,დრუ-კ-; ”წრდ->წირ-დ-, წურ-დ-.


    და მისთ.
    ?· ფუძედრეკად ზმნათა უღვლილების შესახებ სეანერში იხ. ვ..თოფურია. სვან. ენა,.
    გვ. 41 "შმდ.
    200
    რაც შეეხება აქ ჩამოთვლილ დრეკად ფუძეებს, ისტორიულ-შედარებითი:
    ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ზოგიერთი მათგანი ორმორფემიანი იყო. მაგალითად,
    სვან, ყუ-ელ- „გაყოფა“ ფუძე (ყუილ-ე „ყოფს“, ყუელ-ნ-ი „იყოფა“) იმავე
    მარტივ ფუძეს უნდა შეიცავდეს, რაც ქართ. ვ-ყოფ–ლ"ვ-ყე-ეფ –- 'გან!-ვ-ყავ1.
    სხვანაირად რომ ვთქვათ, წარმოშობით ყუ-ელ- არის ორმორფემზიანი ფუძე
    IL მდგომარეობაში. | მდგომარეობა ამ ფუძისა სვანურმა არ შემოგვინახა.
    II მდგომარეობაში /4/ ფონემამ წინამავალ /ჟ/ ფონემასთან ერთად ბუნებრივი
    კომპლექსი შექმნა, რის შედეგადაც |ე4) კომპლექსი ფუძის მორფოფონოლო-
    გიური სტრუქტურის თვალსაზრისით ცალ ფონემას გაუტოლდა და ოღმოთრ-
    ფემიანი ყუელ- ფუძე ცალმორფემიანად იქნა გააზრებული. დღეს ყუელ- ფუძე
    არ განსხვავდება ცალმორფემიანი ვედ- ფუძისაგან, რომელიც ისტორიულადაც
    ცალმორფემიანია (შდრ. ქართ. ვედ-, ჭან. ხთ-, ზეგრ. რთ-).
    სვან. ყრეფ- ფუძე „გაძრობა: გახუნება” (ლშხ. ს-ა-ყუფ-ე „აძრობს“,
    ა-ხ--ყუიფ „გამოაძრო“, ხ-ე-ყუფ-ენ-ი „სძვრება”, ყტეფ-ნ-ი „ხუნდება“, ა-ყრაფ
    „გახუნდა“) შეიძლება ქართ. ყვლეფა”ს დავუკავშიროთ (ვ-ყვლეფ–– ვ-ყვლიფ-ე)..
    ქართ. ყულ-ეფ ორმორფემიანი ფუძე უნდა იყოს, რომლის I მდგომარეობა.
    აღდგება როგორც "ყუელ-ფ-. გარდაუვალი ფორმები ამ ზმნისა დღეს ქარ-
    თულში ვნებითური პრეფიქსების საშუალებით იწარმოება (ი-ყვლიფ-ებ-ა), მაგ-
    რამ ისტორიულად, უეჭველია, „უნიშნო ვნებითის“ ტიპის მიხედეით უნდა.
    ყოფილიყო ნაწარმოები: ”ყულფჟ-ებ-ი-ს –– '”გან1-ყულფ-ა (პირველი ბირი !”გან!-
    -ვ-ყტელფ) "; შდრ. სვან. ყტეფ-ნ-ი „ხუნდება" –.ა-ყტაფ „გახუნდა". I მდგომა-
    რეობა არ შემოგვენახ, არც ქართულში, არც სვანურში. II მდგომარეობაში
    სვანურმა დაკარგა ლ ('ყულ-ეფ>ყუეფ-), რის შედეგადაც ორმორფემიანი.
    ფუძე ცალმორფემიანად იქცა.
    სვან. ლი-ტეხ- (გრდმ. ლი-ტხ-ე) „დაბრუნება" (ტიხ-ე „აბრუნებს“, ტეხ–-
    ნ-ი „ბრუნდება") დღეს ტიპიური ცალმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნაა; მაგ-
    რამ არის საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ისტორიულად ესეც ორმოოფეპიანი
    ფუძე იყო. ტეხ- ფუძე უნდა უკავშირდებოდეს ბალსზემოურში დადასტურე-
    ბულ ტგრხ- ფუძეს, რომელიც „გამეორებას, ხელმეორედ დაწყებას" ნიშნავს:
    ამნემ აჯაღგდ ანტგრხნე მიჩ'ამბაე“ (ბზ. ტექსტები, 323. _,კ) „ამან კვლავ გაი–
    მეორა თავისი ამბავი“, ამ ზმნის მასდარია ლი-ტგრხ-ან-ი. სემანტიკური გა-
    დასვლა „დაბრუნება“ – „გამეორება" სავსებით ბუნებრივია, ისიც უნდა აღი-
    ნიშნოს, რომ ეს ფუძე ბალსქვემოურში რ'ს გარეშეა წარმოდგენილი: ლი-ტხ-
    -ან-ი “გამეორება", ან-ტგხ-ნ-ე „გაიმეორა“.
    ასეთივე გამარტივების შედეგს უნდა წარმოადგენდეს ტეხ- „დაბრუნება“
    ფუძე : ტეხ- < ”ტრ-ეხ-, უკანასკნელი ორმორფემიანი ფუძე უნდა ყოფილიყო IL
    მდგომარეობაში (I მდგომარეობა –– "ტერ-ს-), იგივე I ”ტერ-ხ-/1I “ტრ-ეხ- ფუძე

    1 სვან ყტ-ელ- ფუძის დაკავშირება ქართ, ყავ – ფუძესთა5 ეკუთვნის ფ. ერთელი–


    შვილს.
    მ შდრ. გა-ი-გლიჯ-ა-
    დიალ, (დასავლ) გა-გჯ-ა<%გა-გლჯ-ა: და-ი-
    ღლიტ-ა- გურ, და-ყტ-ა<”და-ღლტ-ა: და-ი-კყლიტ-ა–იმერ, და-კყდ-ა
    <%და-ვყლტ-ა (ა შანიძე, ნასახელარი ზმნები ქართულში: ქართული ენის სტრუქტუ-
    რისა და ისტორიის საკითხები, 1, თბილისი, 1957, გე. 40).
    201
    უნდა იყოს წარმოდგენილი ლი-ტგრხ-ა6-ი ფორმაში, სადაც ფუძისეული ხმოვანი
    მეოღეული სინკოპის შედეგად ჩანს დაკარგული.
    I: "ტერ-ხ-/I1 : “ტრ-ეხ- ფუძის! ძირეული მორფემა ”ტერ-/"ტრ-, საფიქრე-
    ბელია, ქართ. ტრ- ძირს უკავშირდებოდეს, რომელიც წარმოდგენილია ტრ-იალ-
    ფუმეზი: ტრ-იალ-ი, ტრ-იალ-ებ-ს.
    “ 4.7. ამგვარად, ირკვევა, რომ ისტორიულად ორმორფემიანი დრეკადი
    ფუნეები სვანურისათვის ისევე ყოფილა დამახასიათებელი, როგორც ქართუ-
    ლისა და მეგრულ-ჭანურისათვის. ამ ფუძეთა გამარტივების პროცესი, რომე-
    ლი. აგრეთვე ზანურ დიალექტებში და უფრო მეტად ქართულში შეინიშნება,
    განსაკუთრებით შორს წავიდა სვანურში, ამ ენაში ორმორფემიან ფუძედრეკად
    ზმნათა კლასი საერთოდ ელიმინირებულ იქნა დღევანდელ სვანურში ფუძე-
    დრეკადი ზმნის ფუძე ნორმალურად მხოლოდ ერთს -- ძირეულ მორფემას -–
    შეიცავს. ეს გარემოება დაკავშირებული უნდა იყოს სვანურის ევოლუციის
    ძირიოად ტენდენციასთან:
    განვითარების გარკვეულ საფეხურზე სვანურში შეუძლებელი გახდა ერთ-
    ზე მერი კონსონანტური (უმარცვლო) ელემენტის თავმოყრა სიტყვის თავში:
    ”ყულეფ-, “ფლეთ-, "ტრეხ· სტრუქტურის ფუძეები დაუშვებელი გახდა სვანუ-
    რის ფონოლოგიური ნორმების თვალსაზრისით. სხვანაირად რომ ვთქვათ,
    ფუძე აღარ შეიძლებოდა ყოფილიყო წარმოდგენილი მეორე მდგომარეობაში ?.
    ორმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნის გარდამავალი უღვლილება კი, როგორც
    ვიცით, სწორედ ფუძის მეორე მდგომარეობას ემყარება. ამ პირობებში სვა-
    ნურზი ბუნებრივად თავი იჩინა ორმორფემიან ფუძეთა ფონეტიკური გამარ-
    ტივების ტენდენციამ, რითაც თავიდან იქნა აცილებული თანხმოვანთა თავ-
    მოსრა ანლაუტში. ფონეტიკურ გამარტივებასთან ერთად, ცხადია, ადგილი
    ჰქონდა სტრუქტურულ გარდაქმნას: ორმორფემიანი ფუძეები ცალმორფემია-
    ნად იქცა.
    4.8, ზემოთ ჩატარებული ქართულ-ზანურ-სვანური შედარებითი ანალიზის
    საფუძველზე შეიძლება რეკონსტრუირებულ იქნეს ორმორფემიან ხმოვანმონა-
    ცვლე ზმნათათვის ამოსავალი საერთო-ქართველური სტრუჭტურული მოდელი,
    რომელიც საფუძვლად უნდა დასდებოდა ისტორიულ ქართველურ ენებში და-
    დასრურებულ მოდელებს, ივარაუდება, რომ საერთო-ქართველური მოდელი
    ასახავს პირველი მიახლოებით იმ სტრუქტურულ მიმართებებს, რომლებიც
    ქართველურ ფუძე-ენას ახასიათებდა დიფერენციაციისწინა პერიოდში,
    აღწერილი ტიპის ზმნათა საერთო-ქართველური ძირი სრულ საფეხურზე
    ხასიათდება CV95- სტრუქტურით?; ფუძის მაწარმოებელი სუფიქსი-–- -VC
    სტოუქტურით. თითოეული მორფემა წარმოდგენილია სამი ალომორფის ანუ

    ! ეს ფუძე არ უნდა ავრიოთ იმ #ტერ-ხ-/#ტრ-ეხ- ფუძეში, რომელიც წარმოდ-


    გენილია კართულსა და მეგრულ-ჭანურში „ტეხის“ Lნიშვნელობით.
    2 “დრ, იგივე პროცესი სახელის სისტემაში: ქართ, თ ხა –– სვან. დაჯ. -, ქართ. თხი ლ-–
    სვან. 9 დიხ- და მისთ. (იხ. ზემოთ, გვ. 117 შმდ).
    ? C სიებოლოს (ე. ი. თანხმოვანს) შეიძლება შეენაცვლოს ე. წ. ჰარსონიული კომპლექსი
    დეცესიური რიგისა: თანხზოვნის ადგილას შეიძლება შეგეხვდეს აგრეთვე C-ტ კომპლექსი
    -“((6§0. დეცესიური კომპლექსი + #).
    202
    “ვარიანტის სახით, რომლებსაც აბლაუტური საფეხურები განსაზღვრავს. ამის
    “შესაბამისად გვაქვს ერთი და იმავე მორფემის სრულ-საფეხურიანი (ჯიჯი. ხმო-
    „ ქნიანი),) ნულ-საფეხურიანი (L6ა:. უხმოვნო) და რედუქციის (I0§ხ. ი-) საფე-
    ხუოიანი ვარიანტები.
    ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა სხვადასხვა აბლაუტური კომბინაციები
    წარმოქმნის ზმნურ ფუძეს, რომელიც ორი ძირითადი აბლაუტური მდგომა-
    რეობით ხასიათდება:
    I მდგომარეობა
    – CV8-C, სადაც ძირეული მორფემის სრული საფე-
    ხური განსაზღვრავს სუფიქსური მორფემის ნულოვან საფეხურს: ფუძის ეს
    სტრუქტურა დამახასიათებელია გარდაუვალი ზმნისათვის აორისტის პირველსა
    და მეორე პირში (ქართ. ვ-დერ-კ, ვ-კერ-ბ-თ და სხვ.);
    II მდგომარეობა –- C98 - –VC-, სადაც სუფიქსური მორფემის სრული საფე-
    ხური განსაზღვრავს ძირეული მორფემის ნულოვან საფეხურს; ფუძის ეს სტრუქ-
    ტურა დამახასიათებელია გარდამავალი ზმნის აწმყოსათვის (ქართ. ვ-დრ-ეკ,
    ვ-შრ-ეტ, ვ-კრ-ებ და სხვ.) და აწმყოს ფუძეზე დამყარებული მასდარისათვის
    (ქართ. დრ-ეკ-ა, მეგრ. დირ-აკ-ა<”დრ-ეკ-; ქართ. შრ-ეტ-ა, მეგრ. შქირ-ატ-ა
    <%შრ-ეტ- და სხვ.).
    ფუძეზე სრულ-საფეხურიანი სუფიქსის დართვა იწვევს ფუძის სრულ-
    საფეხურიანი მორფემის შენაცვლებას შესატყვისი ნულ- ან რედუქციის საფე-
    ხურიანი ვარიანტით, თანახმად იმ მორფონოლოგიური წესისა, რომ მრავალ-
    „მორფემიან ზმნურ ფორმაში დასაშვებია მხოლოდ ერთი სრულ-საფეხურიანი
    მორფემა.
    ამის შესაბამისად I მდგომარეობაში წარმოდგენილ გარდაუვალ ფუძეზე
    სრულ-საფეხურიანი სუფიქსის (თემის ნიშნის თუ დაბოლოების) დართვა
    იწვევს ძირეული მორფემის სრულ-საფეხურიანი ვარიანტის შენაცვლებას ნულ-
    საფეხურიანი ალომორფით: ფუძის I მდგომარეობას ენაცვლება C39-
    C - V(())-
    მდგომარეობა, რომელიც წარმოდგენილია აორისტის მესამე პირის ფორმასა
    და აწმყოს პარადიგმაში. ორ თანხმოვანს შორის მოქცეული სონანტი ვლინ-
    დება ამ პოზიციაში მარცვლოვანი 3 ვარიანტის სახით. CV5-C-, მაგრამ
    05-C-VCთ-; შდრ. "დერ-კ (ძვ. ქართ. ვ-დერკ), მაგრამ "დრ-კ-ა (ქართ.
    დრკ-ა, სადაც “რ >რ უმახვილო პოზიციაში; მეგრ. დირკ-უ, ჭან. დრუკ-უ-6<C
    < "დურკ-უ-ნ, სადაც “რ->ირ/ურ). სონანტის მარცვლოვანი და უმარცვლო
    ვარიანტების მონაცვლეობა დაკავშირებულია, როგორც ვხედავთ, ფუძეში
    აბლაუტურ საფეხურთა მონაცვლეობასთან.
    1L მდგომარეობაში წარმოდგენილ გარდამავალ ფუძეზე სრულ-საფეხუ-
    რიანი სუფიქსის (აორისტის თემის ნიშნის) დართვა იწვევს სუფიქსური მორ-
    ფემის სრულ-საფეხურიანი ვარიანტის შეცვლას გახმოვანების რედუცირებულ
    საფეხურზე წარმოდგენილი ალომორფით: C§8-VC-, მაგრამ C3 -0C-V(CCI-;
    შდრ. #დრ-ეკ- (ქართ. ვ-დრეკ), მაგრამ ”დრ-იკ-ე (ქართ. ვ-დრიკ-ე). დასავლურ
    ქართველურ არეალში სონანტი ამ პოზიციაში მარცვლოვანი უნდა ყოფილიყო:
    "დრ-იკ->მეგრ. დირიკ-, "შრ-იტ->მეგრ. შქირიტ- და მისთ.

    203
    ისტორიული ქართველური ენებიდან საერთო-ქართველური სტრუქტუ-
    რული მოდელი ყველაზე უკეთ ქართულში იქნა დაცული, რომელმაც შემო-
    გვინახა ამ ტიპის ზმნურ ფუძეებში წარმოდგენილი ყველა აბლაუტური სა-
    ფეხური.
    მეგრულ-ჭანურში მარცვლოვან სონანტთა ვოკალიზაციის შედეგად ეგრეთ-
    წოდებული სრულხმოვანი ფორმები ჩამოყალიბდა, რომლებიც უშუალო რეფ-
    ლექსებს წარმოადგენენ საერთო-ქართველური ფორმებისა ძირეული მორფე-
    მის ნულოვანი გახმოვანებით. I და IL მდგომარეობაში წარმოდგენილ ფუძე-
    ებს შეენაცვლა შესაბამისად 05-0- (გარდაუვალი აორისტის მე-3 პირის.
    ფორმა, რომელიც მთელ პარადიგმაზე გავრცელდა) და C05-იC- სტრუქტურის
    ფუძეები (გარდამავალი აორისტის ფორმა, რომელიც აწმყოს პარადიგ-
    მაზეც გავრცელდა), ყოველივე ამან მნიშვნელოვნად დაარღვია ისტორიულ
    ზანურში აბლაუტურ მიმართებათა ის სურათი, რომელიც დამახასიათებელი·
    უნდა ყოფილიყო ქართველურ დიალექტთა ერთიანობის ეპოქისათვის.
    სვანურში საერთო-ქართველური სტრუქტურული მოდელი დაირღვა ორ-
    მორფემიან ფუძეში თავკიდური თანხმოვნის მომდევნო სონანტის დაკარგვის
    გამო, რაც შედეგი უნდა ყოფილიყო სვანურში თავკიდურ კომპლექსთა ფონე-
    ტიკური გამარტივების ტენდენციისა.
    აღწერილი საერთო-ქართველური სტრუქტურული მოდელი ორმორფე-
    მიანი ზმნური ფუძეებისა განისახღვრება არსებითად სინტაგმატური ხასიათის
    მორფონოლოგიური წესით, რომლის თანახმად მრავალ-მორფემიან ზმნურ
    ფორმაში გახმოვანების სრულ (ე. ი. საკუთრივ ხმოვნიან) საფეხურზე მხოლოდ
    ერთი მორფემა შეიძლება იყოს წარმოდგენილი, იმისდა მიხედვით, თუ რა.
    სახის მაწარმოებელი სუფიქსები ერთვის ზმნურ ფუძეს, ამ უკანასკნელში ხდება.
    აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა, რომლის შედეგადაც ერთმანეთს ენაცვ-
    ლება მორფემათა სრულ-, ნულ- და რედუქციის საფეხურიანი ალომორფები..
    ეს მორფონოლოგიური წესი, რომელსაც შეიძლება ზმნურ ფორმათა
    მონოვოკალურობის პრინციპი ეწოდოს, განსაზღვრავს არა მარტო
    განხილული ტიპის ზმნათა სტრუქტურულ ქცევას; იგი გასდევს, როგორც
    ქვემოთ დავრწმუნდებით, მთელს საერთო-ქართველურ სტრუქტურას და აბი-
    რობებს მორფემათა აბლაუტურ კომბინაციებს ზმნურ თუ სახელურ ფუძეებში..
    მონოვოკალურობის პრინციპის გამოყენებით შესაძლებელი ხდება უნიფიცირე-
    ბული ახსნა მიეცეს მთელ რიგ სტრუჭტურულ ერთეულებს, რომლებიც ამ.
    თვალსაზრისით მწყობრ საერთო-ქართველურ ენობრივ სისტემაში გაერთიან-
    დებიან. ამ მხრივ ჩვენს ყურადღებას იქცევს პირველ რიგში ცალმორფემიანი
    ზმნური ფუძეები რომელთა სტრუქტურული ანალიზი ქვემოთ იქნება წარ-
    მოდგენილი. '

    5. აბლაუტი ცალმორფემიან %მნურ ფუძეებში ძველ ქართულში

    ნ.1. გარდა ორმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნებისა ძველ ქართულში


    არსებობს ცალმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნები, რომელთა მარტივი ფუძე:
    მხოლოდ ძირეულ მორფემას შეიცავს. ცხადია, ამ ტიპის ფუძე ორი მდგომა-
    204
    რეობით არ შეიძლება იქნეს დახასიათებული. სრულ საფეხურზე ფუძე წარმო-
    -დგენილია ე-გახმოვანებით, გარდამავალი უღვლილებისათვის ნიშანდობლივია
    "დრეკადობა: ათემატური აწმყო (ფუძე სრულ საფეხურზე) ––-ე სუფიქსიანი
    აორისტი (ფუძე რედუქციის საფეხურზე), გარდაუვალი უღვლილება _უნიშნო
    „ვნებითის“ ტიპს მისდევს: თემატური აწმყო (ფუძე ნულ-საფეხურზე)
    –– ნულო-
    ვანი აორისტი (ფუძე სრულ საფეხურზე პირველ ორ პირში, ნულ-საფეხურზე –
    მესამე პირში):

    გრდმ. გრდუვ.
    აწმყო ვ-ცუეთ ვ-ცუთ-ებ-ი
    აორ. ვ-ცუით-ე %ვ-ცვეთ! (მესამე პირი: ცუთ-ა).
    აშკარაა პარალელიზმი ცალმორფემიან ფუძედრეკად წხმნებსა და ორმორ-
    “ფემიან ფუძედრეკად ზმნებს შორის. ცალმორფემიანი ზმნური ფუძის აბლაუტის
    საფეხურები შეპირობებულია იმ ზოგადი მორფონოლოგიური პრინციპით,
    რომელსაც ჩვენ ზმნური ფორმის მონოვოკალურობა ვუწოდეთ: სრულ-საფეხუ-
    რიან ფუძეზე ხმოვნიანი სუფიქსის დართვა იწვევს ძირეული მორფემის შენა-
    ცვლებას შესაბამისი ნულ- ან რედუქციის საფეხურიანი ალომორფით, რო-
    გორც ამას ორმორფემიან ზმნურ ფუძეთა შემთხვევაში ვადასტურებთ; ზდრ.

    გრდმ. გრდუე.
    აწმყო ვ-დრეკ ვ-დრკ-ებ-ი
    აორ. ვ-დრიკ-ე ვ-დერკ (მესამე პირი დრკ-ა)?,
    ცალმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნები იმავე გადახვევებს გვიჩვენებენ
    მონაცვლეობათა ნორმებიდან, რასაც -- ორმორფემიანი ზმნები. შდრ. გრდმ.
    “აწმყოს მრ. რიცხვის მესამე პირი ცჟეთ-ენ, მასდარი ცჟუეთ-ა. ამ გამონაკლისებს
    სავსებით იგივე ახსნა უნდა მივცეთ, რაც იმ გამონაკლისებს, რომლებიც ორ-
    მორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნებისათვის არის დამახასიათებელი (იხ. ზემოთ,
    გვ. 185 შმდ.).
    §.2. მიუხედავად აღნიშნული პარალელიზმისა, ორმორფემიან და ცალ-
    მორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა შორის გარკვეული სტრუქტურული განსხვა-
    ვება იჩენს თავს: ორმორფემიან ზმნებში გარდაუვალი აორისტის პირველი და
    მეორე პირის ფუძე გარდამავალი აწმყოს ფუძისაგან აბლაუტის საფეხურით
    განსხვავდება: პირველისათვის დამახასიათებელია ფუძის | მდგომარეობა
    (დერ-კ-) მეორისათვის
    –– ფუძის II მდგომარეობა (დრ-ეკ-) (ექალმორფემიანი

    1 ამჟამად გეაქეს გა-–ევ-ცედ-ი (მესამე პირის ნულ–საფეხურიანი ფორმა გავრცელდა


    პირველ ორ პირზე), მაგრამ ჩვენ მიერ რეკონსტრუირებული ფორმის რეალურობა ეჭეს გა–-
    რეშეა:
    შდრ. ძვ. ქართ. ვ-ტფ-ებ-ი–გან-ვ-ტეფ,ვ-კმ-ებ-ი––გან-ვ-ვემ,ე-კუდ-
    ებ-ი–მო-ვ-კუედ, ვ-ჯდ-ე-ბი–და-ვ-ჯედ, ქე-დგ-ებ-ი–აღ-ვ-დეგ
    და მისთ.
    2? პარალელიზმი ვ - დე რკ ტიპის ზმნებსაა და გან-ვ-ვემ ტიპის ზმნებს, ფორის აღ-
    ნიშნული აქვთ ვ თოფურიას (იხ. ღოონეტიკური დაკვირვებანი, II, გვ. 298 შმდ.: შდრ.
    აგრეთვე „მესამე ტიპის ვნებითის წარმოებისათვის ქართულში") და ჰ. ფოგტს (იხ.
    9. V085L, 5სწწXია V6Lხ8ს»X, გვ. 79).
    205
    ფუძედრეკადი ზმნა, ბუნებრივია, ასეთ შესაძლებლობას მოკლებულია: გარდა-
    უვალი აორისტის პირველი და მეორე პირის ფუძე გარდამავალი აწმყოს.
    ფუძეს ემთხვევა: რომელიმე /ცუეთ-/ შეიძლება იყოს როგორც გარდაუვალი
    აორისტის პირველი და მეორე პირის ფუძე, ისე გარდამავალი აწმყოს ფუძეც.
    მისი გრამატიკული მნიშვნელობა მხოლოდ სხვა ფორმებთან სინტაგმატური
    თუ პარადიგმატული მიმართებებით განისაზღვრება.
    ზმნათა ეს კლასი სრული სახით ქართულში მხოლოდ ერთი მაგალითით
    არის წარმოდგენილი, რომელიც გაანალიზებული იყო ზემოთ. სხვა შემთხვე-
    ვებში კორელაციის მხოლოდ ერთი წევრია შემონახული. ასე, მაგალითად,
    გვაქვს „უნიშნო ვნებითი“, მაგრამ არ მოგვეპოვება იმავე ფუძის დრეკადი.
    გარდამავალი ზმნა: გვაქვს ვ-ტფ-ებ-ი· -- გან-ვ-ტეფ, მაგრამ არ დასტურდება
    "ვ-ტეფ
    –- 'ვ-ტიფ-ე: ვ-ჭდ-ებ-ი
    –– გარდა-ვ-გედ, მაგრამ არა გვაქვს “ვ-ჭჯედ–
    "ვ-ვიდ-ე; ვ-ჭმ-ებ-ი --- გან-ვ-ჭემ მაგრამ არ მოგვეპოვება ”ვ-ვჯემ
    –– %ვ-ჯჭიმ-ე
    და ა. შ. ·
    თეორიულად მოსალოდნელი გარდამავალი დრეკადი -ფორმები კაუზა-
    ტიური წარმოებით არის შეცვლილი: ვ-ა-ტფ-ობ, ახ, ქართ. წა-ვ-ა-ხდ-ენ, ვ-ა-
    ვმ-ობ და მისთ. !
    როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, ამგვარი მოვლენა ზოგჯერ ორმორფე-
    მიან ზმნებთანაც შეიძლება დავადასტუროთ: ვ-ჰ-კრთ-ებ-ი
    –– გან-ვ-ჰ-კერთ,
    მაგრამ არა გვაქვს -ვ-კრეთ
    -- ჩვ-კრით-ე. აქაც ფუძედრეკადი წარმოება გამო-
    დევნილია კაუზატიური წარმოებით: ვ-ა-კრთ-ობ. გვხვდება საპირისპირო შემთ-
    ხვევებიც: ვადასტურებთ ფუძედრეკად გარდამავალ ზმნას, მაგრამ არ გვხვდე--
    ბა იმავე ფუძის „უნიშნო ვნებითი:! ვ-ფენ –– ვკ-ფინე, მაგრამ არ არის, და-
    მოწმებული ”ვ-ფნ-ებ-ი
    –– "ვ-ფენ; ვ-ცქვეტ
    –– ვ-ცქვიტ-ე, მაგრამ არ დასტურ-
    დება #ვ-ცქვტ-ებ-ი–- -ვ-ცქვეტ და სხვ. ანალოგიურ შემთხვევებს ორმორფემიან
    “ზმნებთანაც აქვს ადგილი: ვ-ვურეტ –– ვ-ვურიტ-ე, მაგრამ არა გვაქვს %#ვ-ვურტ-
    ებ-ი –– "ვ-გუერტ; ვ-ფრეწ
    –– ვ-ფრიწ-ე, მაგრამ არ დასტურდება ”ვ-ფრწ-ებ-ი,-–
    "ვ-ფერწ '. :
    ამგვარ შემთხვევებში „უნიშნო ვნებითი“ შეცვლილია გარდამავალი.
    ფუძედრეკადი ზმნის ფუძისაგან ნაწარმოები პრეფიქსიანი ვნებითით. ფუძე
    ყოველთვის რედუქციის საფეხურზეა: ახ. ქართ. ე-ფინ-ებ-ა, ი-ხვრიტ-ებ-ა,
    ი-ფხრიწ-ებ-ა და სხვ.
    ამგვარად, შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით ჩვენ აღვადგენთ ქართულის.
    უძველესი ეტაპებისათვის ისეთ („კალმორფემიან ზმნებს, რომელნიც ფუძის გა-
    ხმოვანებისდა მიხედვით სხვადასხვა კატეგორიებს განეკუთვნებოდნენ.
    ათემატურ აწმყოში გარდამავალი ზმნის ფუძე ხასიათდებოდა (CIVC-
    სტრუქტურით 2 იგი გახმოვანების სრულ საფეხურზე იყო წარმოდგენილი.

    1 უკანასკნელის რეკონსტრუქციას მხარს უჭერს აგრეთვე სეგრულ-კანურთან შედაოება:


    კან ბრუწ-უ-ნ-–-– ქართ, Mწფრწ-–ებ-ი-ს (შდრ. ხებოთ).
    2? ერთ-ერთ თანხმოვანს შეიძლება შეენაცვლოს დეცესიური რიგის პარმონიული კომპ-
    ლექსი. ორი დეცესიური კომპლეკსი ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში დაუშვებელია.
    ერთ-ერთი თანხმოვნის ადგილას შეიძლება წარმოდგენილი იყოს აგრეთვე C-:ტ (#65ჩ.
    დეცესიური რიგის კომპლექსი + გ).
    206
    -ე სუფიქსიან აორისტში გარდამავალი ფუძის სრულ საფეხურს რედუქციის
    საფეხური ენაცვლება: 06იC-V.
    თემატურ აწმყოში შესატყვისი გარდაუვალი ზმნის ფუძე ნულ-საფეხუორზე
    იყო წარმოდგენილი შესაბამისად აწმყოს თემის მაწარმოებელი სუფივსის
    სრულ-საფეხურიანი ფორმისა: CC-VC-. ათემატური აორისტის პირველსა და
    მეორე პირში გარდაუვალი ზმნის ფუძე სრული საფეხურით ხასიათდებოდა,
    რომელსაც მესამე პირის -ფორმაში ნულ-საფეხურიანი ვარიანტი ენაცვლებოდა
    ფუძეზე მესამე პირის მაწარმოებელი ხმოვნიანი სუფიქსის დართვისდა შესაბა-
    მისად: პირველი და მეორე პირი CVC-, მესამე პირი–C(0C-V(C).
    ისტორიული ხანი ქართულში („ალმორფემიან ზმნათა აღნიინული
    სტრუქტურა მნიშვნელოვნად დაირღვა აბლაუტურ წარმოებათა შენაცვლების
    შედეგად კაუზატიური და ი-პრეფიქსიანი ვნებითის ფორმებით. რიგ შეპთხ-
    ვევებში გარდამავალ ფორმათა ფუძედრეკადი წარმოება გამოიდევნა კაუზა-
    ტიური წარმოებით; სხვა შემთხვევებში ფუძის „უნიშნო ვნებითის“ ფოთქები
    შენაცვლებულ იქნა ი- პრეფიქსიანი ვნებითით. ყოველივე ამის შედეგად და-
    ირღვა ცალმორფემიან ფუძეებში ოდინდელი აბლაუტური მიმართებანი. ძველ–
    ქართულში ამ ტიპის ფუძეებში ისტორიულად არსებული კორელაციის მხო-
    ლოდ თითო წევრია შემონახული.

    6. პალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა სისტემა სვანურში

    6.1. ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა სისტემის თვალსაზრისით გან-


    საკუთრებული არქაულობით სვანური ხასიათდება. სვანურის არქაულობა იმაში
    მდგომარეობს, რომ ამ ენაში ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა აბსოლუ-
    ტურ უმრავლესობას აქვს შესაძლებლობა ერთი და იმავე ფუძის აბლაუტის
    საშუალებით აწარმოოს როგორც გარდამავალი, ისე გარდაუვალი ფორმები:
    ვიდ-ე „მოაქვს, მოიტანს« -–- ვედ-ნ-ი „მოდის, მოვა“: კუჟიშ-ე „ტეხს“ -- კლეშ-
    -ნ-ი „ტყდება“, დიგ-ე „აქრობს“ –- დეგ-ნ-ი „ქრება“, რიღრ-ე „ანგრევს, აქ-
    ცევს“ –– რეღუ-ნ-ი „ინგრევა, იქცევა“ და მისთ.
    რაც შეეხება ფორმათა შორის კონკრეტულ მიმართებებს, ამ მხრივ სვა-
    ნურის თანამედროვე სისტემა ფუძედრეკადი ზმნებისა არსებითად ჩანს შეცვ-
    ლილი თავდაპირველ ვითარებასთან შედარებით.
    აღნიშნული ცვლილებები ძირითადად გარდამავალ უღვლილებას შეებო,
    რომელიც სვანურში ფუძის ი-გახმოვანებით ხასიათდება:

    ბზ, გრდმ. აწმყო: აორისტი:

    1. დუიგ-ე „ვაქრობ“ ო-დგგ „ჩავაქრე“


    2. დიგ-ე „აქრობ" ა-დგგ „ჩააქრე“
    3. დიგ-ე „აქოობს“ ა-დიგ „ჩააქრო4

    ფუძის ი-გახმოვანება რომელიც წარმოშობით რედუქციის საფეხურს


    წარმოადგენს და თავდაპირველად მხოლოდ აორისტის ფუძისათვის უნდა ყო-
    ფილიყო დამახასიათებელი, გავრცელდა გარდამავალი უღვლილების მთელს
    2-7
    „პარადეგმაზე. ლაშხურში ი შენაცვლებულია გ ფონემით აწმყოში (შდრ. ლშხ.
    დგგ-ე „აქრობს“ და მისთ.). აორისტში გ ფონემა იმავე ი'ს სუბსტიტუციით
    უნდა იყოს მიღებული ყველა სვანურ დიალექტში). :
    აორისტის მე-3 პირის ფორმაში აღდგა თავდაპირველი ი ამჟამად მო-
    კვეცილი „უფუნქციო“ ი'ს გავლენით: ა-დიგ-ჯა დგგ-ი ჩააქრო“.
    ისტორიულად არსებული ათემატური აწმყო (შდრ. ქართ. ცუეთ.ს.
    -ჰ+ფენ-ს და მისთ.) მეიცვალა სვანურში თემატურით: დიგ-ე, კრიშ-ე, ჭიდ-ე და
    მისთ, ამასთან დაკავშირებით -ე სუფიქსიანი აორისტი შეიცვალა ნულოვანით:
    ო-დგგ<”ა-უ-დიგ-ე „ჩავაქრე“ (შდრ, ქართ, ვ-ცვით.ე, ვ-ფინ-ე).
    ათემატური აწმყოს გადმონაშთები შემონახულია რამდენსამე ზმნასთან:
    ბზ. კედ „ჟქლეტს, ხოცავს"?, (აორ. ან-კიდ), თერ „ცნობს (აორ. ა-თირ)
    ი-ყერ „იცემს, ირტყამს“ (აორ. ი-ყირ).
    როგორც მოსალოდნელი იყო, ათემატურმა აწმყომ შემოგვინახა ფუძის
    გახმოვანების სრული საფეხური: შდრ. სვან. კედ, თერ
    ––- ქართ. ცვეთ-ს,
    I) -ფენ-ს, სადაც აწმყოს ფუძე წარმოდგენილია სრულსაფეხურიანი ე-გახმო-
    ვანებით. ·
    ამ მხრივ განსაკუთრებით საყურადღებოა მასდარის წარმოება სვანურში.
    მასდარი სვანურში იწარმოება ლი- პრეფიქსით ჩვეულებრივ აწმყოს
    ფუძისაგან: ბზ. ა-მარ-ე „ამზადებს“ –– ლი-მარ-ე „მზადება“, ი-თრ-ე „სვამს" ––
    ლი-თრ-ე „სმა“, ხ-ა-წუენ-ე „აჩვენებს“ –– ლი-წუენ-ე „ჩვენება+, '9='გგემ „აგებს,
    აშენებს“-–ლი-გემ „აგება, მენება“ და სხვ.
    პირველი ჯგუფის (არაფუძედრეკად) ზმნებში, რომელთაც ვნებითი ი-/ე-
    პრეფიქსებით ეწარმოებათ, მასდარი ყოველთვის აწმყოს მოქმედებითი გვარის
    ფუძეს ემყარება, ეს განსაკუთრებით დემონსტრაციულად ჩანს იმ ზმნებთან,
    რომლებიც აწმყოს მოქმედებითი გვარის ფუძეს -ე თემის ნიშნით აწარმოე-
    ბენ: ა-მარ-ე „ამზადებს“
    –– ვნებ. ი-მარ-ი „მზადდება“
    -– მასდ. ლი-მარ-ე „მზა-
    დება“: ს-ა-წუენ-ე „აჩვენებს“
    -- ხ-ე-წუენ-ი „ეჩვენება“
    -- მასდ. ლი-წუენ-ე
    „ჩვენება“; შრდ. აგრეთვე !9Mგ-ემ „აგებს, აშენებს“
    ––- ვნებ. ი-გ-ი „იგება,
    შენდება“
    –– მასდ. ლი-გ-ემ „აგება, შენება“; ი-ქოთ-ერ „იპარავს“ -- ვნებ.
    ი-ქუთ-ი I ი-ქუნთ-ი „იპარება“
    –– მასდ, ლი-ქუთ-ერ „პარვა“ და სხე.?
    რამდენადმე განსხვავებული ვითარება გვაქვს მეორე ჯგუფის (ფუძედრე-
    კად) ზმნებთან. ამ ტიპის ზმნები ჩვეულებრივ ორ-ორ მასდარს აწარმოებენ.
    ერთი მათგანი აწმყოს მოქმედებითი გვარის ფუძისგან იწარმოება: ზსვ,
    კუიშ-ე „ტეხს“ –- ლი-კუშ-ე „ტეხა“, ქუიც-ე „ჭრის, წყვეტს“ -– ლი-ქუც-ე
    „პრა, წყვეტა“, ხუიტ-ე „წყვეტს, ჟლეტს“ -- ლი-ხუტ-ე „წყვეტა, ჟლეტა“.
    მეორე ტიპის მასდარი იწარმოება ეთი გახმოვანებული მარტივი ფუძისაგან,
    რომელიც თანამედროვე სვანურში გარდაუვალი უღვლილების საფუძველს
    ქმნის: ლი-კუეშ „ტყდომა“, ლი-ქუეც „ჭრა, წყდომა“, ლი-ხუეტ „წყვეტა,
    ჟლეტა“, მეორე ტიპის მასდარს გარდაუვალი შინაა“სი აქვს, რაც ქართულ

    ! იხ, ვ თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი, 1I, გვ. 295 შმდ.


    ? პარალელურად დასტურდება თემატური წარმოებაც: კი დ – ე, ლ“წზ. კგდ-ე „ჟლეტს“.
    ? იხ. ე. თოფურია, სვან. ენა, გვ, 187, 216,
    .208
    -თარგმანში ყოველთვის ვერ აისახება!, ამავე დროს ყურადღებას იქცევს ის
    გარემოება, რომ ლი-კუეშ ტიპის მასდარი ფუძედრეკად გარდაუვალ ზმნათა
    აწმყოს ფუძისაგან არ იწარმოება. მასდარში წარმოდგენილი არ არის ამ
    ტიპის ზმნათათვის ნიშანდობლივი აწმყოს თემატური სუფიქსი -ენ-ი: შდრ.
    კუეშ-ნ-ი „ტყდება“, მაგრამ ლი-კუეშ (და არა "ლი-კუშ-ენ-ი), ქტრეც-ნ-ი „იჭ-
    რება, წყდება“, მაგრამ ლი-ქუეც (და არა ”ლი-ქუც-ენ-ი) და ა. 5.
    თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ პირველი ჯგუფის ზმნათა
    მასდარი მოქმედებითსა და ვნებით გვარს არ არჩევს (რომელიმე ლი-მარ-ე
    „მზადება“ პირიანი ზმნის მოჟმედებითი გვარის აწმყოს ფუძისგან არის ნაწარ-
    მოები, მაგრამ ერთნაირად წარმოადგენს როგორც ა-მარ-ე „ამზადებს", ისე
    ი-მარ-ი, „მზადდება“ ზმნათა მასდარს), შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მეორე
    ჯგუფის ზმნებშიც გარჩევა გარდამავალი შინაარსის მასდარსა (ლი-კუშ-ე ტიპი)
    და გარდაუვალი შინაარსის მასდარს (ლი-კუეშ ტიპი) შორის მეორეულია.
    თუ ამ ვარაუდს მივიღებთ, გასაგები იქნება, რატომ არ ა“ის ნაწარმოები
    ლი-ვტეშ ტიაის მასდარი სათანადო გარდაუვალი ზმნის აწმყოს ფუძისაგან.
    ზემოთ ჩვენ შევეცადეთ გვეჩვენებინა, რომ სვანურში ქართულის მსგავ-
    სად გარდამავალი ფუძედრეკადი ზმნისათვის ისტორიულად დამახასიათებელი
    უნდა ყოფილიყო ათემატური აწმყო ფუძის ე-გახმოვანებით. ამ არქაული
    ტიპის გადმონაშთებს სვანურში წარმოადგენენ ი-კედ „იღებს“, თერ „ცნობს“,
    ი-ყერ „იცემს, ირტყამს“ ფორმები. აღნიშნულ ზმნათაგან მასდარი წესისამებრ
    იწარმოება მოქმედებითი გვარის აწმყოს ფუძეზე დაყრდნობით: ლი-კედ „აღე-
    ა“, ლი-თერ „ცნობა", ლი-ყერ „ცემა“ და მისთ.
    ეს მასდარები სტრუქტურულად ლი-კუეშ ტიპს განეკუთენებიან, მაგრამ
    გარდაუვალი შინაარსი არა აქვთ. ლი-კედ, ლი-ყერ, ლი-თერ ტიპის ფორმათა
    სტრუქტურული იდენტობა ლი-კუეშ ტიპის ფორმებთან გვავარაუდებინებს,
    რომ მასდარის წარმოების ამ მოდელისათვის ისტორიულად საერთოდ არ
    იყო დამახასიათებელი გარდაუვალი შინაარსის გამოხატვა.
    მართლაც, გარდამავალ ფუძედრეკად ზმნათა აწმყოს წარმოების თვალ-
    საზრისით ათემატური ი-კედ, ი-ყერ, თერ ტიპი უფრო ძველია, ვიდრე თემა-
    ტური, კუიშ-ე, ქუიც-ე ტიპი (საწინააღმდეგოს დაშეება არ იქნებოდა მართე-
    ბული არც სვანურის შინაგანი რეკონსტრუქციისა და არც ქართულ-––ზანურთან
    შედარების საფუძველზე). თუ ასეა, მაშინ ლი-კუეშ, ლი-ქუეც და სხვ. ისევეა
    ნაწარმოები ”კრეშ, "”ქრეც და მსგავსი ფორმებისაგან (ე. ი. ფუძედრეკადი
    გარდამავალი ზმნის აწმყოს ფუძისაგან), როგორც ლი-კედ, ლი-ყერ, ლი-თერ
    ნაწარმოებია ი-კედ, ი-ყერ, თერ ფორმებისაგან. ამგვარად, ისტორიულად ლი-
    კუეშ ტიპის მასდარი ისევე ნეიტრალური უნდა ყოფილიყო გვარის თვალსაზ-
    რისით, როგორც რომელიმე ლი-კედ, ან ლი-მარ-ე ტიპისა.
    მას შემდეგ, რაც გარდამავალ ფუძედრეკად ზმნებში აწმყოს თემატური
    წარმოება (კჟიშ-ე ტიპი) გაბატონდა, ამ ახალი ტიპის აწმყოს ბაზაზე ჩამო-
    ყალიბდა ახალი ლი-კუშ-ე–"'ლი-კუიშ-ე ტიპის მასდარი. ეს ახალი ტიპის მას-
    დარი, ბუნებრივია, გარდამავალ უღვლილებას მიეკედლა, მაშინ როდესაც

    1 წდრ. ვ. თოფ ურია, სვან. ენა, გვ. 216.


    14. თ. გამყრელიძე. გ. მაჭავარიანი 209
    ძველი ლი-კუეშ ტიპის მასდარმა გარდაუვალი შინაარსი. მიილო. ამ გზით
    კორელაცია გარდამავალი ––- გარდაუვალი (X6§ე. მოქმედებითი –– არამოქმედე–
    ბითი), რაც ასე მკაფიოდ გასდევს სვანურ ფუძედრეკად ზმნათა მთელ სისტე-
    მას, მასდარის წარმოებაზეც გავრცელდა 1.
    გარდა ლი- პრეფიქსიანი მასდარისა, სვანურმა.-ა სუფიქსიანი მასდარიც.
    იცის. ეს -ა სუფიქსი კანონზომიერად შეესატყვისება ქართულ -ა და მეგრულ–
    ჯანურ -ა სუფიქსს. -ა სუფიქსიანი მასდარი სვანურში პირველ რიგში სწორედ
    მეორე ჯგუფის ფუძედრეკადი ზმნებისათვის არის დამახასიათებელი. შინაარ–-
    სობლივი თვალსაზრისით -ა სუფიქსით ნაწარმოები მასდარი იმით განსხვავ-
    დება პრეფიქსიანისაგან, რომ პირველი უფრო სუბსტანტიურ ხასიათს ატადებს,
    უფრო ნაკლებად არის დაკავშირებული ზმნის სისტემასთან, ვიდრე მეორე 3:
    ხუეტ-ა „წყვეტა, ჟლეტა“, ცუერ-ა „ტოვება, ღალატი“, ქუეცა „ჭრა, წყდომა“,
    კუეშ-ა „ტყდომა“, ბერ-ა „კლება“, დეგ-ა „დავსება, გაღატაკება, გაქრობა“
    და სხვ 3,
    სინქრონიული თვალსაზრისით ხრ”ეტ-ა ტიპის მასდარი გარდაუვალი
    უღვლილების ფუძეს ემყარება". მაგრამ ვერ ვიტყვით, რომ ამ ტიპის მასდა-
    რისათვის ამოსავალი გარდაუვალი ფუძედრეკადი ზმნის აწმყოს ფუძე: იყოს.
    ასეთ შემთხვევაში გვექნებოდა არა ისტორიულად დამოწმებული ხ4უეტ-ა,
    ქუეც-ა, კუეშ-ა და მისთ., არამედ ”ხოეტ-6-ა, "ქუეც-ნ-ა, “"კრლეშ-ნ-ა და ა. შ.
    დიაქრონიული თვალსაზრისით ხრუეტ-ა ტიპის მასდარის წარმოება გასა–-
    გები ხდება, თუ ლი-კრეშ ტიპის მასდარის ისტორიას მოვიგონებთ, როგორც
    ვნახეთ, ლი-კუეშ ტიპის მასდარი ისტორიულად გარდამავალი ფუძედრეკადი:
    ზმნის აწმყოს ძველი სრულ-საფეხურიანი ათემატური ფუძის ბაზაზეა ნაწარ-
    მოები. ასეთივე სრულ-საფეხურიანი ფუძე უნდა იყოს ისტორიულად ამოსავალი.
    ხროეტ-ა ტიპის მასდარისათვისაც: ”ხუოეტ, ”ქროეც, "კოეშ
    –- აქედან. ხრეტ-ა»
    ქუეც-ა, კტეშ-ა.
    ის ფაქტი, რომ ხუეტ-ა ტიპის მასდარს ზოგჯერ გარდაუვალი. შინაარსი:
    მიეწერება (კუეშ-ა „ტყდომა“"), მეორეული ჩანს: მას შემდეგ, რაც ჩამოყალიბდა.
    ხუიტ-ე, კუიშ-ე ტიპის თემატური აწმყო, რომელმაც თითქმის მთლიანად გა-
    მოდევნა სრულ-საფეხურიანი გარდამავალ–ლი აწმყო "”ხრეტ, ”კუეშ ტიპისა,
    ფუძის ე-გახმოვანებ მხოლოდ გარდაუვალი უღვლილების კონსტიტუციურ
    ნიშნად იქცა. მაგრამ ხრეტ-ა ტიბის მასდარმა ძველი ათემატური გარდამავალი:
    აწმყოს ფუძის ე-ვოკალიზმი შეინარჩუნა; ამის შედეგად განხილული ტიპის.
    მასდარი გარდაუვალ უღვლილებას დაუახლოვდა და რამდენადმე გარდაუვალი.
    შინაარსი შეიძინა. :
    1 შდრ. ორი ტიპის მასდარის დირაკ-ა–– დირიკ-უ-ა ჩამოყალიბება მეგრულში.
    ფუძედრეკად ზმნათა აწმყო წარმოების ძველი და ახალი მოდელის ბაზაზე (იხ. ზემოთ,
    გე. 191 შმდ.).
    ? სწორედ ამიტომ ვ. თოფურია -ა სუფიქსიანნ მასდარს „განყენებულ სახელთა“ კა–
    ტეგორიას აკუთვნებს: იხ. მ ის ი, სვან. ენა, გვ. 217-––218.
    " მოყვანილი მაგალითები ბალსქვემოურსა და ქვემოსვანურ დიალექტებს ეკუთვნის.
    ბალსზემოურში ფუძისეული ე, როგორც ჩანს, -ა სუფიქსის გავლენით ა'ში გადავიდა; 645 ტ -ა,
    ცაუარ-ა ბჯრ-ა და სხვ.; მდრ. ვ. თოფ უროა, სვან. ენა, გვე. 218..
    · იხ. ვ. თოფურია, სვან, ენა, გვ. 218.
    210
    სვანურის სისტემის შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით მიღებულ დასკვ-
    ნებს ადასტურებს შედარება ქართულთან: სვან. წტეტ-ა, კუეშ-ა, დეგ-ა ტიბის
    მასდარი ზუსტად შეესატყვისება ქართულის ცვეთ-ა, ფენ-ა, ზელ-ა ტიპის მას-
    დარს. სვან. ხუეტ-ა ისევეა ნაწარმოები გარდამავალი აწმყოს აღსადგენი
    ·ხრეტ ფორმისაგან როგორც ქართ. ცვეთ-ა-- გარდამავალი ათემატური
    აწმყოს სრულ-საფეხურიანი ცვეთ- ფორმისაგან.
    ამგვარად, ლი-კრეშ და ხრუეტ-ა ტიპის მასდარის ისტორია სვანურში,
    „მისი ისტორიული მიმართება ლი-ხუტ-ე ტიპის მასდართან გასაგები ხდება,
    თუ დავუშვებთ, რომ ფუძედრეკად გარდამავალ ზმნათათვის სვანურში ისტო-
    რიულად დამახასიათებელი იყო აწმყოს ათემატური წარმოება ფუძის სრულ-
    საფეხურიანი ე-გახმოვანებით. როგორც ლი- პრეფიქსიანი, ისე -ა სუფიქსიანი
    მასდარი გარდამავალი ზმნის აწმყოს ფუძისაგან იწარმოებოდა.
    აღსანიშნავია, რომ მასდარის წარმოებისას სვანურში ფუძე ინარჩუნებს.
    აბლაუტის სრულ საფეხურს მიუხედავად -ა სუფიქსის დართვისა (კ”ეშ-ა,
    ხტეტ-ა, დეგ-ა), სწორედ ისე, როგორც ეს ქართულში დასტურდება: ცვეთ-ა,
    ფენ-ა და მისთ. (შდრ. აგრეთვე ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა მასდარი
    ქართულსა და მეგრ.-ჭანურში: ქართ. დრეკ-ა –– მეგრ. დირაკ-ა).
    სვანურის ჩვენება ადასტურებს თეზისს ამ მოვლენის საერთო-ქართვე-
    ლური წარმომავლობის შესახებ.
    რედუქციის საფეხურის გადმოტანა აორისტიდან აწმყოში და ათემატუ-
    რი წარმოების შეცვლა თემატურით პარალელს პოვებს მეგრულ-ჭანურსა და
    ახალი ქართული ენის დიალექტებში: ვიდ-ე, დიგ-ე, კუიშ-ე –– მეგრ. დირიკ-
    -უნ-ს, შქირიტ-უნ-ს, ჭყვიდ-უნ-ს (ჭან. ჭკვიდ-უფ-ს); ქართ., დიალექტ. დრიკ-ავ-ს,
    გლიჯ-ავ-ს, წყვიტ-ავ-ს. ყველაზე უფრო თანმიმდევრულად ეს ტენდენცია მეგ-
    რულ-ჭანურშია გატარებული.
    6.2 გარდაუვალ უღვლილებაში უფრო ნაკლები ცვლილებები მოხდა.
    ძირითადი შიმართებები შენარჩუნებულ იქნა: აწმყოში წარმოდგენილია თემა-
    ტური წარმოება, აორისტში –– ათემატური, როგორც ეს ქართულში დასტურ-
    დება, სადაც ნულოვან აორისტში ფუძის სრული საფეხური გვაქვს, ხოლო
    აწმყოში –– ნულ-საფეხური, რამდენადაც ძირს აქ სრულ-საფეხურიანი თემის
    ნიშანი ერთვის: აორ. გან-ვ-ტეფ –– აწმყ. ვ-ტფ-ებ-ი. ეს მოდელი სვანურში
    ნაწილობრივ შეცვლილ იქნა სვანურისათვის დამახასიათებელი ფონეტიკური
    „ცვლილებების შედეგად, რომელთაც დაჩრდილეს სვანურში ისტორიულად
    არსებული სურათი აბლაუტურ მიმართებათა:

    ბქევ. გრდუე. აწმყო აორისტი


    1· დლეგ-ნ-ი1 „ვქრები“ 1. ო-დეგ? „ჩავქრი“

    1 ლენტეხურში გვაქვს: 1. დტეგ-–ენ-ი, 2. დეგ-ენ-ი, 3, დეგ-ენ-ი.


    ? ასეა სვანურის ყველა დიალექტში გარდა ბალსზემოურისა, სადაც აორისტის პირველი
    და მეორე პირის ფორმაში ჩავარდნილია ფუძისეული ე ხმოვანი, რომელმაც პრევერბისეული
    ა- გააუმლაუტა:1. 35-დტგ, 2. §- დგ, 3. ა-დჯაგ (იხ. ქ, თოფურია, ფონეტიკური დაკეირ–
    ვებანი, II, გვ. 295 შმდ.).
    211
    აწმყო აორისტი

    2. დეგ-ნ-.ი „ქრები“ 2. ა-დეგ „ჩაქრი“


    3. დეგ-5-ი „ქრება" 3. ა-დაგ! „ჩაქრა"
    აწმყოში სვანურის საერთო ტენდენციის შესაბამისად ნულ-გახმოვანების
    მქონე ფუძე შეიცვალა სრულხმოვანი ფუძით: ვედ-ნ-ი< ჭედ-ენ-ი 7<-”ვდ-ენ-ი
    „მოდის“ (შდრ. ძვ. ქართ. ვდ-ებ-ი-ს); სედ-ნ6-ი < სედ-ენ-ი? < ”სდ-ენ-ი „რჩება“
    (შდო. ძვ. ქართ. შთ-ებ-ი-ს); დეგ-6-ი < დეგ-ენ-ი1 <. "დგ-ენ-ი „ქრება“ და მისთ.
    ეს პროცესი სვანურში აიხსნება ანლაუტში წარმოდგენილი ძირისეული თან-
    ხმოვანთკომპლექსის ანაპტიქსური ხმოვნით გათიშვის ტენდენციით (იხ, ზემოთ,
    გვ. 115 შმდ.) თავდაპირველად ეს უნდა ყოფილიყო მოკლე ნეიტრალური
    ხმოვანი. რომელმაც შემდგომ მიიღო ე ხმოვნის ტემბრი -ენ- სუფიქსისეული
    ხმოვნის გავლენით: %ვდ-ენ-ი > Xვზდ-ენ-ი
    > ჭედ-ენ-ი.
    ' აორისტის მხ. რიცხვის პირველსა და მეორე აირში (ე. წ. ორთა ფორ-
    მებში), სვანურის ყველა დიალექტში, გარდა ბალსზემოურისა, ფუძე წარმო-
    დგენილია გახმოვანების სრულ საფეხურზე ლშხ. ონვჭრტედ<”ან-უ-ვედ „მოვე-
    დი" (შდრ. ძვ. ქართ. გარდა-ვ-ვედ), ან-ვედ<-"ან-ჰ-ჭედ „მოხვედი“ (შდრ. ძვ.
    ქართ. გარდა-ჰ-ვედ) ბქვ., ლშხ. ო-ტეხ<#ა-უ-ტეხ „დავბრუნდი“, ა-ტეხ<
    < ბა-ჰ-ტეს „დაბრუნდი“? ო-სედ
    <<. ბა-უ-აედ „დავრჩი“, ა-სედ
    <- %ა-პ-სედ
    „დარჩი.
    6.3. მხოლოობითი რიცხვის მესამე პირსა და მრავლობითი რიცხვის ყველა
    პირში (ე. წ. ხუთთა ფორმებში) ფუძისეულ ე ხმოვანს ენაცვლება §, ქვემო-
    სვანურსა და ბეჩოურში –– ა: ბზ., ეცრ. ან-ჭად, ქვ. სვან., ბეჩ. ან-ვად „მოვი-
    და”, ბზ., ეცრ. ა-ტახ, ქვ. სვან., ბეჩ. ა-ტახ „დაბრუნდა“, ბზ., ეცრ. ა-სად,
    ქვ. სვან., ბეჩ. ა-სად „დარჩა“; ასევე ა-დაგ (X6§50. ა-დაგ) „ჩაქრა“, ა-კუაშ,
    0:8§). ა-კროაშ) „გატყდა“ და სხვ. მრ. რიცხვში: ბზ., ეცრ. (ექსკლ.) ონ-ვუოპდ-დ
    „მოვედით", ან-ვად-დ „მოხვედით“, ან-ვად-ხ „მოვიდნენ“, ლშხ., ბეჩ, ონ-ვტრად-დ
    და ა, ზ.
    აქ ჩვენ წინაშეა ტიპიური ნიმუში ფუნქციონალური ხმოვანთმონაცვლეო-
    ბისა: პირველი და მეორე პირის ფუძე ხასიათდება ე-გახმოვანებით, მესამე
    პირის ფორმა -- §/ა-გახმოვანებით 5.

    1 ეცერულში: ა - დ 5 გ.
    2? ეს საფეხური დაცულია ლენტეხუოში.
    3 ეს ზმნა. როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, წარმოშობით ორმორფემიანი ჩანს (ტეხ-
    <2>ტ
    რ ეხ-), მაგრამ დღევანდელი სვანურის თვალსაზრისით ის ტიპიური ცალმორფემიანი
    ფუძედრეკადი ზმნაა.
    ა ბალსხემოურში ხმოვნის მეორეულ სინკოპეს აქვს ადგილი: 35 -ტ #4ხ „დავბრუნდი“,
    ა-ტხ „დაბრუნდი“; §-ს4დ „დავრჩი“ და ა. შ. სინკოპირებული ფორმების მეორეულობა
    ბალსზემოურში დასტურდება აგრეთვე იმითაც), რომ ერთ ზმნას, რომელიც უეჭველად ამავე
    კლასს განეკუთვნება, ბალსზემოურში დაცული აქვს ფუძის სრული გახმოვანება აორისტის
    მხ, რიცხვის პირველი და მეორე პირის ფორმებში: ბხ. ო– ღტერ (<MXან-ტ-ღერ) „მოვე-
    დიზ , ა–ღერ < (Mან-ჭ-ღერ) „მოხვედი“; ამ შემთხვევაში ბალსხემოური სხვა დიალექტებთან
    ერთად ამოსავალ საერთო-სვანურ ვითარებას ასახავს,
    " შდრ, ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი, II, გვ. 298 შმდ.
    212
    როგორ უნდა აიხსნას სვანური გარდაუვალი აორისტის უღვლილებაში
    არსებული ე :§5/ა აბლაუტი, რომელიც არ არის დამახასიათებელი სხვა ქართ-
    ველური ენებისათვის; როგორ უნდა შეფასდეს იგი დიაქრონიული თევალ-
    საზრისით?
    თვისობრივი აბლაუტი მესამე პირში (ე : 3/ა) სვანურის სიახლეა და გე-
    ნეტური თვალსაზრისით ფონეტიკურად ჩანს შეპირობებული: საქზე ის არის,
    რომ მესამე სუბიექტური პირის -ა დაბოლოების დართვისას ფუძე ნულ-საფე-
    ხურზე უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი. სვანურის საერთო ტენდენციის შე-
    საბამისად ამ პირობებში გაჩენილი ანაპტიქსური ხმოვანი, რომელსაც თავდა-
    პირველად ფონოლოგიური ღირებულება არ უნდა ჰქონოდა, ფონოლოგიზაციას
    განიცდიდა და იღებდა მომდევნო -ა ხმოვნის ტემბრს. თვით პირის ნიშანი
    -ა მახვილის წინ გადაწევის შემდეგ მოიკვეცა: ”ვდ-5+ |გზდ-ა) >”ვად-ა >ვად-; ?
    ამ გზით პირველსა და მეორე პირში წარმოდგენილ ვედ- ფუძეს დაუპირის-
    პირდა მესამე პირში ვად- ფუძე, რის საფუძველზედაც გარდაუვალი აორისტის
    პარადიგმაში ე:ა აბლაუტი წარმოიქმნა.
    ამგვარად, ა - გახმოვანება მხ. რიცხვის მესამე პირის ფორმაში ისტო-
    რიულად მესამე სუბიექტური პირის -ა ფორმანტს უკავშირდება, რომელიც
    შესატყვის ქართულ ა და ზანურ V+-ო>-უ სუფიქსებთან ერთად მესამე სუბიექ-
    ტური პირის საერთო-ქართველურ ”-ა დაბოლოებას ასახავს.
    რაც შეეხება ა-უმლაუტის წარმოშობას მე-3 პირის ფორმებში (შდრ.
    ბზ. ეცრ. ან-ვად „მოვიდა“, ა-სად „დარჩა და სხვ.), მისი მიზეზი უნდა ყოფი-
    ლიყო ე. წ. „უფუნქციო“ -ი, რომელიც მრავლობითი რიცხვის ანალოგიით ფა-
    კულტატურად მხოლოობითს რიცხვშიც იჩენდა თავს: ბზ., ეცრ. ან-ვად <”ან-
    ვად-ი3, ცხადია, „უფუნქციო“"-ი თავდაპირველად მხოლოდ პირველი და მეორე
    პირის ფორმებში უნდა გექონოდა. მისი გავრცელება მესამე პირის ფორმებში
    მოხდებოდა მას შემდეგ, რაც მოეკვეცა შესამე პირის დაბოლოება “-ა.
    ის ფაქტი, რომ ბეჩოურსა და ლენტეხურში ა'ს უმლაუტი არ მოხდა,
    შეიძლება იმით აიხსნებოდეს, რომ აღნიშნული „უფუნქციო“ -ი'ს დართვა,
    როგორც უკვე ითქვა, მხოლოობითი რიცხვის ფორმებში ფაკულტატური უნდა
    ყოფილიყო.
    მრავლობითი რიცხვის ფორმებში ფუძის ა-გახმოვანება იმით აიხსნება,
    რომ ნამყო უწყვეტელსა და აორისტში მრავლობითი რიცხვის მთელს პარა-
    დიგმას სვანური მხოლოობითი რიცხვის მესამე პირის ფორმას უდებს საფუძვ-
    ლად. ამას ემყარება ე. წ ორთა ფორმებისა და ხუთთა ფორმების გარჩევა
    სვანურშიბ: ნ, უწყვეტ. ლშხ. ხუ-არ-დ „ვიყავი“, ხ-არ-დ „იყავი“, არ-დ-ა „იყო“,
    (ექსკლ.) ხუ-არ-დ-ა-დ „ვიყავით“, ხ-არ-დ-ა-დ „იყავით“ არ-დ-ა-ხ" „იყვნენ“.
    1 შდრ, ძე. ქართ. წარ-–ჯდ-ა, პან. მო-ხთ–უ (მეგრ, მო-რთ-უ) „მოვიდა“,
    2 შდრ. სვან. ყაბ < #Mყაბა < ყბა (ქართ, ყბა),
    2 შდრ. ლექსებში დადასტურებული ონ-ჯტედ-ი „მოვედი“: „ქრისდე ზაგარიდ
    ონვჯვტე დი“ „კრისტეს ქედამდის მოვედი" (სვან. პოეზია, 22,ა).
    · იხ. ა, შანიძე, უმლაუტი სვანურში, გვ. 198.
    · ფუძისეული ხმოვნის დაგრძელება ხუთთა ფორმებში გარკეეული ტიპის ზმნებთან
    ლაშხურის თავისებურებაა.
    213
    სვანური არ-დ-ა ზუსტად შეესატყვისება მეგრულ Iო1-რ-დ-უ (ჭან. +ო-რტ-
    -უ>რ-ტ-უ>რტ-უ) „იყო“ ფორმას, სადაც -უ მესამე სუბ. პირის დაბოლოებაა.
    ცხადია, ასევე უნდა შეფასდეს სვან, -ა დაბოლოება მიუხედავად იმისა, რომ
    ის მრავლობითი რიცხვის ყველა პირში გადაჰყვება.
    აღწერილი მოვლენა ქართველურ ენათაგან მხოლოდ სვანურს ახასია-
    თებს. ორთა ფორმებისა და ხუთთა ფორმების სისტემატური დაპირისპირება
    ნამყო უწყვეტელსა და აორისტში სვანურის სპეციფიკური სიახლეა და მესამე
    სუბიექტური პირის აღნიშვნის საერთო დასუსტებასთან (თუ სისუსტესთან)
    ჩანს დაკავშირებული.
    თუ ამ თვალსაზრისს მივიღებთ, უნდა ვაღიაროთ, რომ ონვუადდ (I'0650.
    ონვუადდ) ტიპის ფორმები სვანურში მეორეული უნდა იყოს. ძველად აქაც
    ისეთივე ვითარება გვექნებოდა, როგორც ქართულში: Xან-უ-ვედ-იდ „მოვედით“
    (შდო. ძვ. ქართ. წარ-ვ-ვედ-ით), X#ან-ჰ-ვედ-იდ „მოხვედით“ (შდრ. ძე, ქართ.
    წარ-ჰ-ვედ-ით) და ა. შ.
    6.4. ზემოთქმულის საფუძველზე შეგვიძლია აღვადგინოთ დ„ცალმორფე-
    მიან ფუძედრეკად ზმნათა ფორმაცვალების უძველესი სახე სვანურში. სანი-
    მუშოდ ვიღებთ ვედ- ფუძეს:
    გრდმ. გრდუვ.
    აწმყ. "უ-ვედ ”უ-ჭდ-ენ-ი
    აორ. %უ-ჭიდ-ე %2-5ედ (3. პირი %3დ-ა)
    ზუსტად ასეთივე სტრუქტურული სურათი გვაქვს შესატყვისი ტიპის
    ზმნათა ქართულ პარადიგმაში:

    გრდმ... გრდუვ.
    აწმყ. ვ-ცუეთ ვ-ცუთ-ებ-ი, ვ-ჯდ-ებ-ი. ,
    აორ, ვ-ცუით-ე %ვ-ცუეთ (3. პირი ცუთ-ა)
    ვვედ (3. პირი ვდ-ა).
    ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა შინაგანად რეკონსტრუირებული
    სვანური სისტემა სავსებით შეესაბამება სათანადო ქართულ სისტემას, რაც
    საფუძველს გვაძლევს გაანალიზებული სტრუქტურული მიმართებების პოსტუ-
    ლირება მოვახდინოთ საერთო-ქართველურ დონეზე. ზემოთ განხილული ქარ-
    თული და სვანური სისტემები ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა საერთო-
    ქართველურ სტრუქტურულ მოდელს ასახავენ.
    ამ თვალსაზრისით შესაბამისი მეგრულ-ჭანური სისტემის ანალიზი სტრუჭქ-
    ტურულ მიმართებათა მწყობრ და თანმიმდევრულ სურათს იძლევა.
    7. ცალმორფემიანი გარდა უვალი ჭჯ%მნის სისტემა
    მეგრულ-პკანურში
    7.1. საერთო-ქართველურ ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათაგან მეგ-
    რულ-ჭანურმა მხოლოდ გარდაუვალი ვარიანტები („უნიშნო ვნებითები") შე-
    მოინახა. ჭან. ტუბ-უ-ნ „თბება“, სქუდ-უ-ნ „რჩება“, მე-სქურ-უ-ნ „შრება“;
    მეგრ. ხომ-უ-I6) „ხმება“, ჭყორ-უ-!ნ! „წყრება“, სქირ-უ-Iნ! „შრება“? და მისთ.
    სათანადო გარდამავალი ფორმები კაუზატიურად იწარმოება: ჭან. მ-ო-ტუბ-ინ-ამ
    „ვათბობ“, მეგრ. ო-სქირ-უ-ან-ს „აშრობს“ და მისთ.
    214
    სანიმუშოდ მოგვყავს ამ ტიპის ზმნათა პარადიგმები ჭანურსა და
    მეგრულში:
    ჭანური! მეგრული
    აწმყო

    1. პ-ტუბ-უ-რ? „ვთბები“ ვ-ხომ-უ-ქ? „ვხმები“; ვგ-სქირ-უ-ქ „ვშრები4


    2. ტუბ-უ-რ „თბები“ ხომ-უ-ქ „ხმები“; სქირ-უ-ქ „შრები%ზ
    3. ტუბ-უ-ნ „თბება“ ხომ-უ-!6! „ხმება“; სქირ-უ-'ნ! „შრება“

    აორისტი
    1. გო-პჰ-ტუბ-ი „გავთბი“ გო-ვ-ხომ-ი „გავხმი“
    2. გო-ტუბ-ი „გათბი“ გო-ხომ-ი „გახმი“
    3. გო-ტუბ-უ „გათბა“ გო-ხომ-უ „გახმა“
    7.2. როგორც ვიცით, ცალმორფემიანი „უნიშნო ვნებითის“ ფუძე ქართ-
    “რულში სრულ საფეხურზე ე-გახმოვანებით ხასიათდება. ეს საფეხური დასტურ-
    დება მხოლოდ აორისტის პირველსა და მეორე პირში, სადაც ზმნის მარტივ
    თემას არავითარი სუფიქსი არ ერთვის: ძვ. ქართ. წარ-ვ-ვჭედ, გან-ვ-ტეფ, მო-
    -ვ-კუედ, გან-ვ-ჯემ, და-ვ-ჯედ, აღ-ვ-დეგ; ახ. ქართ. გა-ვ-წყერ-'ის გა-ვ-ქერ-ი!
    '( I გა-ვ-ქრ-ი), გა-ვ-ძვერ-!ი! და მისთ. ამავე სურათს გვიჩვენებს სვანური (გარ-
    და ბალსზემოური დიალექტისა) ლშხ. ონ-ვტედ (<7%ან-შ-ვედ) „მოვედი“,
    #-ჩჰო-სედ „დავრჩი“, ჩ!ო-კრეშ „გავტყდი“ და მისთ.
    როგორც უკვე იყო აღნიშნული, ქართულისა და სვანურის ფაქტები ამ
    შემთხვევაში საერთო-ქართველურ ამოსავალ ვითარებას ასახავენ.
    მეგრულ-ჭანურში ქართული და სვანური ე ხმოვნის შესატყვისად ა'ს
    მოველით. მაგრამ ა-გახმოვანების მქონე ცალმორფემიანი ფუძე არ დასტურ-
    დება მეგრულსა და ჭანურში თვით აორისტის პირველი და მეორე პირის
    ფორმებშიც. მეგრულ-ჭანური ცალმორფემიანი „უნიშნო ვნებითის“ ფუძე ო-,
    «უ-, ზოგჯერ (განსაკუთრებით მეგრულსა და ჭანურის ხოფურ კილოკავში) ი-
    “გახმოვანებით ხასიათდება. სრული და ნულოვანი საფეხურების მონაცვლეობა,
    რომელიც კარგად არის შემონახული ქართულში (განსაკუთრებით ძველ ქართ-
    ულში) და რომლის კვალი სვანურშიც დასტურდება, მეგრულ-პჯანურში ვერ
    პოვებს პარალელს: შდრ. ძვ. ქართ. აორ. გან-ვ-ტეფ, მაგრამ გან-ტფ-ა, აწმყო
    ტფ-ებ-ი-ს
    –– ჭან. გო-პ-ტუბ-ი, გო-ტუბ-უ, ტუბ-უ-ნ.
    ცხადია, მეგრ.-ჭან. ო, უ ვერ ჩაითვლება საერთო-ქართველური %ე ხმოე-
    ნის რეფლექსად. შეიძლებოდა გვევარაუდნა, რომ მეგრულ-ჭანურისათვის ამ
    “შემთხვევაში ამოსავალია ჯა-გახმოვანება: "ა ხმოვანმა კანონზომიერად მოგვცა
    ო, ხოლო ეს უკანასკნელი გარკვეულ პირობებში უ”დ იქცა ბ. მაგრამ მეგრულ-,
    კჭანურ ფორმათათვის ამოსავლად ა-გახმოვანების დაშვებას განხილული სტრუქ-

    1 შდო. არნ. ჩიქობავა, ჭანურის ანალიზი, გვ. 135; 165.


    2 რ და ქ ელემენტებისათვის ”შესაბამისად ჭანურსა და მეგრულში იხ. ქ ლომთათი–
    ძე, ჭ სუფიქსისათვის მეგრულ ზმნებში ((ი კე, I, 1946, გვ. 131-–140). ,
    3 შდო. გ. მაჭავარიანი, ხმოვანთა შესატყვისობის ისტორიიდან ქართველურ ენებ-
    “ში, გვ. 269.
    215
    ტურის ზმნურ ფუძეებში მთელი რიგი დაბრკოლებები ახლავს, რაც ამ პიპო-.
    თეზას ნაკლებ საალბათოს ხდის.
    ამგვარ ვარაუდს ეწინააღმდეგება პირველ რიგში ქართულისა და სვანუ–-
    რის ჩვენება, რომელიც ე-გახყოვანების · სიძველეზე მიუთითებს. თუ მეგრულ-
    ჭანურისათვის ამოსავლად ”ა-გახმოვანებას მივიღებდით, უნდა დაგვეშვა სტრუქვ-
    ტურული განსხვავების არსებობა ქართულ-სვანურსა და ზანურს შორის ჯერ
    კიდევ მეტად შორეულ ეპოქაში, ან უფრო ზუსტად – ცალმორფემიან ფუძეთა
    გახმოვანების თვალსაზრისით დიალექტურ სხვაობათა არსებობა უკვე საერთო-.
    ქართველურ დოჩეზე. ეს კი. თუ მივიღებთ მხედველობაში „უნიშნო ვნებითის“
    კატეგორიის არქაულობასა და მის სპეციფიკურ ადგილს ქართველური ზმნის,
    სისტემაში, ნაკლებად არის მოსალოდნელი,
    თუ მეგრულ-ჭანურ ფორმათათვის ამოსავლად #”ა-გახმოვანებას დავუ-
    შვებთ, დაირღვევა პარალელიზმი ცალმორფემიან „უნიშნო ვნებითსა“ და.
    ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნებს შორის)... ,
    ა-საფეხურის არსებობა მეგრულ-ჭანურ ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნა-
    თა სისტემაში (დირ-აკ-, შქირ-ატ-, ჭყოლ-ად-) მიუთითებს ”ე-გახმოვანების.
    სიძველეზე ამ ტიპის ზმნათა ფუძეებში: დირ-აკ-<ჯდრ-ეკ-; ხოლო შეორე, მდგო-
    მარეობა ”დრ-ეკ- აუცილებლობით ვარაუდობს პირველ მდგომარეობას ძირეული.
    მორფემის ”ე-გახმოვანებით –– +დერ-კ-. მაშასადამე, ბუნებრივია ვივარაუდოთ.
    რომ მეგრულ-ჭანურის წინაპპრ დიალექტურ წრეშიც „უნიშნო ვნებითის“
    ფუძე აბლაუტის სრულ საფეხურზე ”ე-გახმოვანებით ხასიათდებოდა.
    „უნიშნო ვნებითს“, როგორც ვიცით, ფუძედრეკადი. გარდამავალი ზმნა
    შეესაბამება. როგორც ქართულისა და სვანურის ფაქტები გვიჩვენებენ,. ასეთი.
    უნდა ყოფილიყო ამოსავალი საერთო-ქართველური ვითარება როგორც ორ-
    მორფემიან, ისე ცალმორფემიან ზმნათა სისტემამი.
    ორმორფემიან ზმნათა სისტემაში ამ დებულებას ძალა აქვს დღევანდელი.
    ზანური დიალექტების (განსაკუთრებით მეგრულის) მიმართაც. მონაცვლეობა.
    დირაკ-/დირიკ- ასახავს საერთო-ქართველურ მონაცვლეობას ”დრ-ეკ;/”დრ-იკ-
    ორმორფემიან ზმნებში „ასეთივე მონაცვლეობა უნდა გვქონოდა ცალმორფემიან
    ზმნებშიც (შდრ. ქართ. ცუეთ-/ცუით-, სვან. ჭედ-/ვიდ- და მისთ.) იმ ეპოქაში,
    რომელიც უშუალოდ წინ უსწრებდა ქართველური ფუძე-ენის დიფერენციაციას
    დამოუკიდებელ დიალექტებად.
    მაშასადამე, მეგრულ-ჭანურისათვისაც ამ შემთხვევაში ამოსავლად უნდა.
    გივარაუდოთ ფუძეები, რომელთათვისაც აბლაუტის სრულ საფეხურზე დამა-.
    ხასიათებელი უნდა ყოფილიყო #ე-გახმოვანება.
    ამგვარად, ”ა-გახმოვანების მიჩნევა ამოსავლად მეგრულ-ჭანური „უნიშნო
    "ვნებითის" ფუძეებისათვის არ მართლდება არც ზანური სისტემის შინაგანი რე-
    კონსტრუქციით (შდრ, მეგრულ-ჭანური ორმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნები)
    და არც ისტორიულ-შედარებითი ანალიზის შედეგებით (შედარება ქართულთან
    და სვანურთან).
    შეიძლება დავასკვნათ: მეგრულ-ჭანური „უნიშნო ვნებითის“ ფუძისათვის.
    აბლაუტის სრულ საფეხურზე ისტორიულად ”ე- ვოკალიზმი. უნდა ყოფილიყო
    ნიშანდობლივი.
    1 ამ პარალელიზმის სიძველე მტკიცდება ქართულისა და სვანურის ჩვენების საფუძველზე.
    216
    თუ ეს დებულება სწორია, საიდან მივიღეთ ისტორიულად დამოწმებულ:
    მეგრულ-ჭანურ ფორმებში ო/უ-გახმოვანება?
    გასაღებს კვლავ ორმორფემიანი ფუძედრეკადი. ზმნები გვაძლევენ. როგორც
    ვიცით, ამ ტიპის ზმნებში ფუძის პირველი მდგომარეობა (”“დერ-კ-) მხოლოდ
    ათემატური გარდაუვალი აორისტის პირველსა და მეორე პირში გექონდა. ეს
    მდგომარეობა არ შემოინახეს ზანურმა დიალექტებმა: მესამე პირის თემა ნულ-
    გახმოვანებით (+დრ-კ-) გავრცელდა პირველი და მეორე პირის ფორმებზე. ამ
    გზით მთელ გარდაუვალ უღვლილებაში განზოგადდა ფუძე გახმოვანების ნულ-
    საფეხურზე (დირკ-, პყორდ- ტიპი)!. ·
    სწორედ ასევე, ცალმორფემიანი „უნიშნო ვნებითის" ფულე აბლაუტის
    სრულ საფეხურზე ”ე- (>>ზან. ”ა-) გახმოვანებით მხოლოდ აორისტის პირველსა
    და მეორე პირში უნდა გვქონოდა (შდრ. ქართული და სვანური), მაგრამ,.
    ისევე როგორც ორმორფემიან „უნიშნო ვნებითში", ცალმორფემიან „უნიშნო.
    ვნებითშიც“ ნულ-საფეხურზე მყოფი მესამე პირის თემა (აორისტისა) პირველ
    და მეორე პირზედაც გავრცელდა, და ამგვარად ამ შემთხვევაშიც „უნიშნო
    ვნებითში“ განზი.გადდა ფუძე გახმოვანების ნულ-საფეხურზე.
    მაშასადამე, მეგრ.-ჭან. ტუბ- | ტიბ-, სომ-, ჭყორ-,, სქუდ- | სქიდ-, სქურ- (I
    სქირ- ტიპის ფუძეები ისტორიულად ნულ-საფეხურზე წარმოდგენილი ფუძეებია..
    სრული საფეხური ”ე-გახმოვანებით (”ტაბ-, ”ხამ-, “ქყარ- და სხვ.) მეგრულ-
    ჭანურში არ შემოგვენახა, ისევე როგორც არ შემოგვენახა ფუძის პირველი.
    მდგომარეობა (+დერ-კ->>ზან. "დარ-კ-ე) ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა
    სისტემაში. ამიტომ წარმოშობით ნულ-საფეხურიანი მეგრ.-ჭან. ტუბ- I ტიბ-,,
    სომ-, მყორ-, სქურ- I სქირ- ფუძეები უნდა შევადაროთ არა სრულ-საფეხურიან
    ქართ. ტეფ-, ჯემ-, წყერ-, "შერ- ფუძეებს, არამედ ამ ფუძეთა ნულ-საფეხუ-
    რიან ტფ-, ვმ-, წყრ-, შრ- ვარიანტებს; ო/უ/ი ხმოვნები განხილულ მეგრ.-ჭან..
    ფუძეებში მეორეული წარმომავლობისაა.
    სონანტით დაბოლოებულ ფუძეებში ეს ხმოვნები C--V პოზიციაში წაორ-
    მოდგენილი სონანტის ოდინდელი მარცვლოვნობის რეფლექსია: გო-ნხომ-უ
    <%ვმ-ა (შდრ. ძვ. ქართ, გან-ვმ-ა), მეგრ. გო-ჭყორ-უ
    < "წყრ-ა (შდრ. ახ. ქაოთ..
    გა-წყრ-ა), ჭან, გო-ნ-დუნ-უ „დაიკარგა“ <”-დნ-ა (შდრ. ახ, ქართ. გა-დნ-ა?)
    და მისთ, მარცვლოვან სონანტთა ვოკალიზაციის შედეგად ისტორიულ ზანურ
    დიალექტებში სხვადასხვა ტემბრის სრული წარმოების ხმოვნები წარმოიქმნა ),.
    ამგვარად, განხილული ტიპის ზმნურ ფუძეებში მეგრულ-ჭანური სთულ-
    ხმოვნობა მეორეული მოვლენაა, წარმოქმნილი ნულ-საფეხურიან ფუძეში წარ-
    მოდგენილ მარცელოვან სონანტთა ვოკალიზაციის საფუძველზე. აორისუტის.
    მესამე პირისათვის დამახასიათებელი ფუძე პირველი და მეორე პირის ფორ-
    მებზედაც გავრცელდა და მთელს გარდაუვალ უღვლილებაში განხოგადდა.
    თანხმოვნით დაბოლოებულ ტუბ- ფუძეში უ/ი ელემენტი წარმოადგენს.
    ისტორიულად ანაპტიქსურ ხმოვანს, რომელიც ნულ-საფეხურიან ფუძეში წარ-
    ' ასევე მთელ გარდამავალ უღვლილებაში განხოგადდა ფუძე რედუქციის სათეხუოხე,
    (დირიკ-, ჭყოლიდ- ტიპი).
    2? არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 271.
    2 იხ. ზემოთ სონანტთა რეფლექსების შესახებ ისტორიულ ქართველურ ენებში.
    2:7“
    “მოდგენილი აქცესიური ტბ- კომპლექსის გასათიშავად წარმოიქმნა: ”ტფ-ა>
    -”ტ?ბა> ჭან. გო-ტუბ-უ, მეგრ. გო-ტიბ-უ (შდრ, ძვ. ქართ. გან-ტფ-ა)!. წარმო-
    შობით ნულ-საფეხურიანი ტუბ- | ტიბ. ფუძე პირველ და მეორე პირზედაც
    გავოცელდა, სადაც ისტორიულად სრულსაფეხურიანი ზან, V%ტაფ- <"ტეფ-
    ფუძე იყო მოსალოდნელი.
    7.3. ფუძეებში, რომლებიც ლაბიალური კომპლექსით იწყებოდნენ. (ს.-
    ქართვ. (უVXC- ტიპი), ჭანურში ჩვეულებრივ უ- ვოკალიზმს ვადასტურებთ: ეს
    -არის /#=/ სონანტის რეფლექსი, რომელიც ნულ-საფეხურიან ფუძეში C–-C
    პოზიციაში მარცვლოვანი (უ| ვარიანტით ვლინდებოდა.
    საერთო-ქართველური ”შოედ- ფუძე, რომელიც „დარჩენას“ აღნიშნავს,
    თემატური აწმყოს და აორისტის მესამე პირის ფორმებში კანონზომიერად
    ”ნულ-საფეხურიანი ვარიანტით უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი: ”შუდ-ა, /“რ/
    სონანტის მარცვლოვანი |#უ| ალოფონით C–C პოზიციაში. სწორედ ეს ნულ-
    საფეხურიანი ”შუდ- ფუძე უდევს საფუძვლად ჭან. სქუდ- ფორმას 1: "შუდ-ა>
    #შქუდ-ა>დო-სქუდ-უ, |შქ) კომპლექსის გასისინებით ლაბიალური „'ს წინ 3,
    “მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი სქუდ- ფორმა პირველსა და მეორე პირზეც
    გავრცელდა, სადაც მოსალოდნელი იყო სრულ-საფეხურიანი "შუედ-> ზან.
    #სქუად- ფორმა.
    ქართულში ვადასტურებთ ამავე ფუძის ულაბიალო V"შედ- ვარიანტს,
    -რომელიც აორისტის მესამე პირის ფორმაში ნულ-საფეხურიანი შდ- ფორმით
    იყო წარმოდგენილი: და-შდ-ა > და-შთ-ა, აქედან პირველი და მეორე პირის
    -და-ვ-შთ-ი და და-ჰ-შთ-ი ფორმები უფრო ადრინდელ სრულსაფეხურიან #და-ვ-
    “შედ (<"და-ვ-შუედ) და "და-პ-შედ (<ზდა-ჰ-შუედ) ფორმათა ნაცვლად“.
    შესატყვისმა ფუძემ სვანურშიც ფონეტიკური გამარტივება განიცადა:
    ლი-სედ „დარჩენა“ (მოსალოდნელი %#ლი-სგუედ ფორმის ნაცვლად). სამაგიე-
    -როდ, ქართულისა და მეგრულ-ჭანურისაგან განსხვავებით, სვანურმა დღემდე
    შემოგვინახა ამ საერთო-ქართველური ფუძის სრული საფეხური თავისი ე-გა-
    ხმოვანებით, რომელიც საერთო-ქართველურ პარადიგმაში აორისტის პირველი
    და მეორე პირისათვის უნდა ყოფილიყო დამახასიათებელი: შდრ. ლშხ. !ჩ!ო-
    „სედ „დავრჩი“, მასდ. ლი-სედ „დარჩენა“ და სხვ.
    ზუსტად ასეთივე აგებულებისა იყო საერთო-ქართველური ”"შრტერ- „გაშ-
    -რობა; დაღლა“ ფუძე, რომლის ნულ-საფეხურიანი "”შურ- ვარიანტი” დაე-
    დო საფუძვლად ზან. VX#სქურ-<”შქურ- ფორმას: ჭან. მე-სქურ-უ „დაშ-
    -რა“-=+შქურ-ა<+-შურ-ა; მეგრ. დო-სქირ-უ ·,გაშრა'. მესამე პირის ნულ-

    1 ბდრ., წ#ტფ-ე ლ>“ტბ-ელ->#ტ 9ბ - უ>-ჭან, ტუბ-უ, მეგრ. ტიბ-უ- „თბილი“;


    -#ტბ -ა>#ტშბ -ა>ტობ-ა (იხ. ზემოთ, გვ. 114 შმდ.).
    ? ჭან დო-სქუდ-უ „დარჩა“, მეგრ. დო-სგიდ-უ „10“. მეგრული სქიდ- უფრო
    “ადრინდელი ს ქუ დ- ფორმისაგან მომდინარეობს, რომელიც კანურში დასტურდება.
    9 იხ, სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 66-67.
    ა შდრ. ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი, II, გვ. 14.
    ს მარცვლოვანი ("უ) სონანტით ორ უმარცვლო ელემენტს შორის, რომელიც უშუალოდ
    აისახა ჭანურში უ ხმოვნით; ჭან. სკ უ რ-; მეგრ. სქირ- მომდინარეობს უფრო ადრინდელი
    -Xს ქ ურ- ფორმისგან.
    218
    'საფუხურიანი ფორმა პირველ და მეორე პირის ფორმებზეც გავრცელ-
    ღა, რომლებიც წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო უფრო ადრინდელი
    სრულ-საფეხურიანი +"შოერ-> ზან. "შქტერ->”სქუარ ფორმებით: შდრ. ძვ.
    ქართ. და-ვ-შუერ –- და-შურ-ა „დაიღალა“ და და-შრ-ა=”»და-შურ-ა „გახმა, გაშ-
    რა". „დაღლა“ და „დაშრობა“ ადვილად უკავშირდება ერთმანეთს სემანტი-
    კურად. დიფერენციაცია გამოხატულების პლანში შეპირობებული იყო დიფე-
    რენციაციით შინაარსის პლანში1,
    ამგვარად, ჭან. სქუდ- „დარჩენა“ და სქურ- „გაშრობა“ ფუძეების |უ|
    ელემენტი წარმოადგენს უშუალო რეფლექსს /”2/ სონანტის მარცვლოვანი |”უ)
    ვარიანტისა რომელიც %შუედ- და "შრერ- ფუძეთა ნულ-საფეხურიან ჯშუდ-
    დღა “”შურ- ფორმებში ვლინდებოდა პოზიციაში ორ უმარცვლო ელემენტს
    “შორის,
    7.4. ნულ-საფეხურიანი ფორმები დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო
    თავდაპირველად თემატური აწმყოსა და აორისტის მესამე პირისათვის, რამ-
    დენადაც ამ ფორმებში ფუძეს სრულ-საფეხურიანი სუფიქსები ერთვოდა. მო-
    '”ნოვოკალურობის პრინციპის თანახმად სრულ-საფეხურიან ფუძეს ამგვარ ვითა-
    რებაში შესაბამისი ნულ-საფეხურიანი ვარიანტი უნდა შენაცვლებოდა.
    მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი ფუძე მეგრულ-ჭანურში პირველი და
    მეორე პირის ფორმებზეც გავრცელდა და მთელს გარდაუვალ უღვლილებაზე
    განზოგადდა.. ამით დაიჩრდილა ისტორიულ ზანურ დიალექტებში აბლაუტურ
    მონაცვლეობათა ის სურათი, რომელიც დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო
    საერთო-ქართველურისათვი და რომელიც ნაწილობრივ ძველმა ქართულმა
    შემოგვინახა.
    იმისდა მიხედვით, თუ რომელი ფონემური ერთეული იყო წარმოდგენილი
    ცალმორფემიანი ზმნის ძირის ბოლოკიდურ პოზიციაში, ნულ-საფეხურიანი
    ძირი მეგრულ-ჭანურში სხვადასხვა რეფლექსებს იძლეოდა.
    სონანტით დაბოლოებული ძირების (CV§5- ტიპი) ნულ-საფეხურიან ფორ-
    მებში ვლინდებოდა სონანტის მარცვლოვანი ვარიანტი (C§-VICI) ტიპი),
    რომლის ვოკალიზაციის შედეგად ისტორიული ხანის ზანურ დიალექტებში
    ე. წ. სრულხმოვანი (ო-, უ- და ი-ხმოვნიანი) ფუძეები ჩამოყალიბდა: ხომ-<ლ7ვმ-,
    „პყორ-<"წყრ-, დუნ- | დინ-<დნ- და მისთ.
    თანხმოვნით დაბოლოებული ძირების (CV('- ტიპი) ნულ-საფეხურიან ფორ-
    მებში (კერძოდ, აორისტის მე-3 პირის ფორმაზი) კანონზომიერად CC- ვარი-
    ანტი უნდა იყოს წარმოდგენილი, რომელიც, როგორც ქვემოთ დავრწმუნდებით,
    რეალურად დასტურდება თანამედროვე მეგრულ-ჭანურში., ზოგ შემთხვევაში
    “ნულ-საფეხურიან ძირში წარმოდგენილი აქცესიური C0- კომპლექსი ანაპტიქ-
    სური ხმოვნით ითიშება კომპლექსის სუპერაციის მიზნით. სწო“რედ ამგვარი
    "მოვლენაა წარმოდგენილი მეგრულ-ჭანურში ნულ-საფეხურიანი ტუბ- | ტიბ-<-
    <“ტ%მბ-<%ტფ- ძირის შემთხვევაში (შდრ, ქართ. გან-ტფ-ა: ჭან. გო-ტუბ-უ,
    მეგრ. გო-ტიბ-უ), სადაც ნულ-საფეხურიან #ტფ->>“ტბ- ძირში აქცესიური თან-
    ხმოვანთკომბლექსი გაითიშა ნეიტრალური ხმოვნით, რომელმაც ისტორიულ

    1 იხ. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 60-–66.


    219
    ჭანურსა და მეგრულში შესაბამისად სრული წარმოების უ და ი ხმოვნები.
    მოგეცა. ამის შედეგად ზანურ დიალექტებში სრულხმოვანი ჭან. ტუბ-/ტიბ-.
    მეგრ. ტიბ- ფორმები ჩამოყალიბდა,
    ისეთ ფორმებში, რომლებშიც ნულ-საფეხურიან CC- ძირში წარმოდგე-
    ნილი თანხმოვანთკომპლექსი არ არის აქცესიური რიგისა ან რომლებშიც
    აქცესიური რიგის კომპლექსის სუპერაცია არ მოხდა ანაპტიქსური ხმოვნის
    საშუალებით, მეგრულ-ქანურში შემონახულია ძირის უხმოვნო ვარიანტი, რო-
    მელიც თავდაპირველად ყველა ნულ-საფეხურიანი ძირისათვის უნდა ყოფი-.
    ლიყო დამახასიათებელი.
    სწორედ ამგვარი მაგალითების საშუალებით ხერხდება თვით მეგრულ-
    ჭანურის ფარგლებში ილუსტრირება იმ დებულებისა, რომ ისტორიულ ზანურში
    ცალმორფემიანი ზმნური ძირები უღვლილების მთელს პარადიგმაში შესატყვი-
    სი ნულ-საფეხურიანი ვარიანტებისაგან მომდინარეობს, რომლებიც თავდაპირ-
    ველად წარმოდგენილი იყო თემატურ აწმყოსა და აორისტის მესამე პირის
    ფორმებში. აორისტის მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი ფორმის გავრცელება
    პირველი და მეორე პირის ფორმებზეც, სადაც ისტორიულად სრულ-საფეხუ-
    რიანი ძირი უნდა გვქონოდა, განსაკუთრებით ნათლად ვლინდება მთელ რიგ
    რეალურად დამოწმებულ მეგრულ-ჭანურ ფორმებში, რომელთა ანალიზს აქ
    წარმოვადგენთ.
    აღნიშნულ ნულ-საფეხურიან ფორმათა ანალიზს ჩვენ, ჭან ხთ- ძირით
    ვიწყებთ, რომელსაც ძვ, ქართულსა და სვანურში სრულ-საფეხურიანი ვჭედ-
    ფორმა შეესატყვისება:

    აორისტი

    ძვ. ქართ. სვან. (ლშხ) ჭან.

    1. წარ-ვ-ვედ ონ-ვჭოედ „მოვედი“ მო-ფ-თ-ი „IC".


    2. წარ-ჰ-ვედ ან-ვჭვედ „მოხვედი“ მო-ხთ-ი
    3. წარ-ვდ-ა ან-ვად! „მოვიდა“ მო-ხთ-უ

    მესამე პირის ფორმაში ფუძე კანონზომიერად ნულ-საფეხურზე იყო სამ-


    სავე ქართველურ ენაში, ჭანურში ამ ფორმაში ეს დემონსტრაციულად ჩანს,.
    რადგანაც ამ შემთხვევაში თავდაპირველი აქცესიური X#ვდ- კომპლექსის სუპე-
    რაცია მოხდა არა კომპლექსის გათიშვით ანაბტიქსური ხმოვნის საშუალებით,
    როგორც ეს "ტფ->>"ტბ კომპლექსის შემთხვევაში გვქონდა, არამედ /”ვ/
    ხშულის /ხ/ სპირანტით შენაცვლების შედეგად, რამაც გამოიწვია /დ/ თან-
    ხმოვნის ასიმილაციური დაყრუება: %+ვდ->“%სდ->ხთ-?. ამ გზით აღნიშნულ

    ' როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, სვან. ან - ვ ად<X- ვ დ -ა, იხ. გე. 212 შმდ.
    2? მეგრულში ამ კომპლექსი“ ცვლილება უფრო შორს არის წასული,. ხ სპირანტი აქ რ.
    თანხმოვნით არის შენაცვლებული: ხთ->რთ-: მეგრ. მო-რთ-უ „მოვიდა“. ამ პროცესის
    შესახებ იხ, გ როგავა, ქართველურ ენათა ბგერათშესატყვისობიდან: მეგრ. რ: ქართ, გ
    (საქ. სსრ მეცნ, აკად. მოამბე, X. # 8, 1949),
    -220
    ჭანურ ფორმაში შემონახულ იქნა ძირის უხმოვნობა, რომელიც თავდაპირველად
    ყველა ნულ-საფეხურიანი ძირისთვის იყო დამახასიათებელი.
    რომელიმე ჭან. გო-ტუბ-უ „გათბა (შდრ. ძვ. ქართ. გან-ტფ-ა) და
    მო-სხსთ-უ „მოვიდა“ (შდრ. ძვ. ქართ. წარ-ვდ-ა, ახ. ქართ. მო-ხდ-ა,„ დიალ.,
    გურ.-იმერ. მო-ხთ-ა) ისტორიულად ერთნაირად შეიცავენ ნულ-გახმოვანების
    მქონე ძირს, რომელიც კანონზომიერად იყო წარმოდგენილი აორისტის მესამე
    პირის ფორმაში სამსავე ქართველურ ენაში.
    განსხვავებას მხოლოდ ის ქმნის, რომ პირველ შემთხვევაში აქცესიური
    -ტბ- კომპლექსი გაითიშა ანაპტიქსური ხმოვნით, რომელმაც ისტორიული ხა-
    ნის მეგრულ-ქჭანურში სრული წარმოების უ/ი ხმოვნები მოგვცა (ჭან, ტუბ-/ტიბ-,
    მეგრ. ტიბ-), მეორე შემთხვევაში კი ”ვდ- აქცესიური კომპლექსი სხვა საშუა-
    ლებებით გარდაიქმნა, რის შედეგადაც ზანურ დიალექტებში შემონახულ იქნა
    ნულ-საფეხურიანი #ვდ- ძირის უხმოვნო სთ- | რთ- ვარიანტი.
    პირველსა და მეორე პირში ძვ. ქართულსა და სვანურს შორის სრული
    შესატყვისობა დასტურდება: აქ კანონზომიერად არის წარმოდგენილი ძირის
    სრულ-საფეხურიანი ვარიანტი ჭედ-. მეგრულ-ჭანური განსხვავებულ ვითარებას
    გვიჩვენებს : აქ პირველისა (მო-ფ-თ-ი< %მო-ფ-ხთ-ი) და მეორე პირის (მო-სთ-ი)
    ფორმებში ძირი წარმოდგენილია იმავე უხმოვნო ვარიანტით, რომელიც ქართ-
    ულისა და სვანურის ერთობლივი ჩვენების მიხედვით მხოლოდ მესამე პირის
    ფორმისთვის უნდა ყოფილიყო ნიშანდობლივი. აშკარაა, რომ მეგრულ-ჭანურში
    მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი ხთ- ძირი პირველი ორი პირის ფორმებზეც
    გავრცელდა. ზემოთ მითითებული გექონდა, რომ ეს მოვლენა პარალელს პოვებს
    „ახალ ქართულში: ახ. ქართ. წა-ვ-ხდ-ი (შდრ. მესამე პირი წა-ხდ-ა);. დიალექ-
    ტური ფორმები
    -- გურ.-იმერ. წა-ვ--ხთ-ი, წა-ხთ-ი, წა-ხთ-ა – კიდევ უფრო
    მეტად გახაზავენ ამ პარალელიზმს მეგრულ-ჭანურსა და ახ. ქართულს შორის.
    როგორც მესამე პირის ხთ- ძირი თავისი ნულოვანი გახმოვანებით აო-
    რისტის მთელს პარადიგმაზე განზოგადდა, სწორედ ასევე მესამე პირის ნულ-
    საფეხურიანი ძირი გავრცელდა აირველი და შეორე პირის ფორმებზე გო-ხომ-ე;
    გო-ნ-დინ-უ; დო-სქუდ-უ; გო-ტუბ-უ ტიპის ზმნებში, რომლებიც თავდაპირვე-
    ლად ძირის ნულოვანი გახმოვანებით ხასიათდებოდნენ.
    7.5. აორისტის მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი ფორმის პირველი და
    მეორე · პირის ფორმებზე გავრცელების საკითხთან დაკავშირებით ინტერესს
    არ არის მოკლებული გავაანალიზოთ ზოგი ისეთი ზმნური პარადიგმა, რომ-
    ლებშიც დემონსტრაციულად ჩანს აორისტის მესამე პირის ფორმის განზოგა-
    დების ფაქტი, თუმცა განსახილველი ზმნური ფუძეები არ განეკუთვნებიან
    „უნიშნო ვნებითთა“ კლასს,
    მესამე პირის ნულ-საფეხურიანი ფორმის გავრცელება აორისტის მთელს
    პარადიგმაზე მეგრულ-ქანურის ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ სტრუქტუ-
    რულ ტენდენციას წარმოადგენდა, რის შედეგადაც ისტორიული ზანურის
    ზმნურ პარადიგმებში აბლაუტურ მონაცვლეობათა მექანიზმი მოიშალა და
    ფუძეთა უნიფიცირებული ფორმები ჩამოყალიბდა.
    ერთ-ერთ ასეთ ზანურ ფორმას მეგრ.-ჭან. დო-ბდ-ვ-ი „დავდევი“ წარ-
    მოადგენს:
    221
    აორისტი

    1. დო-ბ-დვ-ი „და-ვ-დევ“
    2. დო-დვ-ი „და-ს-დ ე ვ“
    პ. დო-დუ<"დო-დვ-უ „და-დ ვ-ა“
    მეგრულ-ჭანურ პარადიგმაში დადასტურებული ფორმები წარმოგვიდგენს ნულ–
    საფეხურიან ვარიანტს "დეჟ- (ზან. ”დაუ-) ფუძისა, რომელიც სრულ საფეხურზე,
    დაცულია ქართულში პირველი და მეორე პირის ფორმებში, ხოლო ნულ-სა-
    ფეხურზე წარმოდგენილია კანონზომიერად (ფუძეზე ხმოვნიანი სუფიქსის დართ-
    ვისდა შესაბამისად) მესამე პირის და-დვ-ა ფორმაში. ცხადია, მეგრულ-ჭანურ-
    შიც ნულ-საფეხური თავდაპირველად მხოლოდ აორისტის მესამე პირის ფორ-
    მაში უნდა გვქონოდა (+დო-დვ-უ<7”-დე-ა). ნულ-საფეხურზე წარმოდგენილი დვ-
    კომპლექსი არ გაითიშა ხმოვნით, რამდენადაც C-ვ კომპლექსი მეგრულ-ჭა-
    ნურში ბუნებრივ კომპლექსთა წყებას განეკუთვნება. ამით აიხსნება ის, რომ
    განხილულმა ძირმა თავისი უხმოვნობა დღემდე შემოინახა, მსგავსად ხთ-
    ფუძისა და განსხვავებით ტუბ-, ხომ-, ჭქყორ- ტიპის ფუძეებისაგან.
    ამავე რიგისაა მეგრ.-ჭან. ჩვ- ძირი, რომელიც „დაცვას, შენახვას" აღ-
    ნიშნავს და ქართ. ცევ-/ცვ- ძირს შეესატყვისება:
    მეგრ. ძვ. ქართ.

    1. დო-ვ-ჩვ-ი „შევინახე“ და-ვ-ი-ცევ1


    2. დო-ჩვი „შეინახე“ და-ი-ცევ
    3, დო-ჩ-ულ_'დო-ჩვ-უ „შეინახა4% და-ი-ცვ-ა
    მესამე პირში არსებული ნულ-საფეხურიანი უხმოვნო ჩვ- ძირი პირველი
    და მეორე პირის ფორმებზეც გავრცელდა, განსხვავებით ძველი ქართულისა-
    გან, სადაც შესაბამის ფორმებში შემონახულია ძირის სრული გახმოვანება.
    ნულ-საფეხურიან ძირში წარმოდგენილი ბუნებრივი ჩვ- კომპლექსი ამ შემთხ-
    ვევაშიც არ გაითიშა ანაპტიქსური ხმოვნით, რის გამოც ისტორიულმა ზანურმა
    ძირის ნულ-საფეხურიანი ვარიანტის უხმოვნო სახე შემოგვინახა.
    განსაკუთრებით საინტერესოა ამ თვალსაზრისით ქართ. ც-ემ-ა, მეგრ.-
    ჭან. ჩ-ამ-ა „ცემა; მიცემა, გაყიდვა+ ზმნის აორისტის ფორმათა შედარებითი
    ანალიზი.
    ეს ზმნა ეკუთვნის იმ ზმნათა რიგს, რომლებიც ცალთანხმოვნიან ძიCებს.
    შეიცავენ. ამ ზმნის ძირია ქართ. -ც-: მეგრ.-ჭან. -ჩ- (ს.-ქართვ. -"ცე-). ქართ-
    ულში ზმნას ერთვის ე- პრეფიქსი, რომელიც ისევე იქცევა, როგორც ძირეუ-
    ლი ხმოვანი: ექვემდებარება რაოდენობრივი აბლაუტის ნორმებს |მონაცვლეო-
    ბა ე:(უ (ნული)). იმ შემთხვევაში, როდესაც ზმნის მარტივ ფუძეს ერთვის
    სუფიქსი ან დაბოლოება გახმოვანების სრულ საფეხურზე, ე- პრეფიქსი ნულ–

    1 აწმყოს პარადიგმაში წარმოდგენილი ფუძის ა-გახნოვანება: ვ-ს -ცავ, ს-ცავ,


    ს-ცავ-ს მომდინარეობს ა ხმოენის შემცველი თემატური სუფიქსისაგან, რომელიც ძირის ნულ–
    საფეხურიან ვარიანტს ერთვოდა: #ვ-ცვ–ავ >ვ-ცავ (იხ, ა. შანიძე, ქართული გრამა–
    ტიკის საფუძვლები, LI, გვ. 570), ,
    222
    საფეხურზეა (ე. ი. ქრება); იმ შემთხვევაში, როდესაც ზმნის ფუძე არ არის.
    გაფორმებული სრულ-საფეხურიანი სუფიქსით, ე- პრეფიქსი სრული სახით
    არის წარმოდგენილი. შდრ. შე, ქართ. აორ.:
    1. ვ-ე-ც, 2. ე-ც, 3. ს-ც-ა; აწმყო: 1. ვ-ს-ც-ემ, 2. ს-ც-ემ; პ. ს-ც-ემ-ს.
    სხვანაირად რომ ვთქვათ, ე- პრეფიქსი თავს იჩენს მხოლოდ აორისტის·
    პირველი და მეორე პირის ფორმებში.
    შევუდაროთ ერთმანეთს ამ ზმნის აორისტის ქართული და მეგრულ-
    ჭანური პარადიგმები:
    ქართ. ჭან.
    'მი+ვ-ე-ც 'მე+-ფ-ჩ-ი „მივეცი“
    'მი1-ე-ც (მე! ჩი „მიეცი“?
    "მი+-ს-ც-ა "მე+-ჩუ „მისცა“.

    ქართ. ს-ც-ა და მეგრ.-ჭან. ჩუ ზუსტად ”შეესატყვისებიან ერთმანეთს..


    ორსავე შემთხვევაში საქმე გვაქვს ე- პრეფიქსის უქონლობასთან, ნულ-საფე-
    ხურიან ფორმასთან: "ჰ-ც,-ა >> ქართ. ს-ც-ა, მეგრ.-ჭან. ჩ-უ1. პირველსა და.
    მეორე პირში მეგრულ-ჭანურში, განსხვავებით ქართულისაგან, ”ე”ს რეფლექსს·
    ვერ ვადასტურებთ?. ცხადია, რომ მესამე პირის უხმოვნო თემა ანალოგიით
    გავრცელდა პირველი და მეორე პირის ფორმებზე,
    საყურადღებოა, რომ რედუქციის საფეხური, რომელიც თავდაპირველად·
    ერთი თავისებური უღვლილების გარდაუვალი ზმნის აორისტის მესამე პირში
    უნდა გვქონოდა (განსხვავებით პირველი და მეორე. პირისაგან, სადაც სრული·
    გახმოვანება იყო წარმოდგენილი), მეგრულ-ჭანურმა პირველ და მეორე პირ-
    ზედაც გაავრცელა. ამ შემთხვევაშიც აქ აშკარაა აორისტის პირველი და მეო-
    რე პირის ფორმათა ჩამოყალიბების ფაქტი მესამე პირის ფორმის გავლენით..
    მხედველობაში გვაქვს ”შედ- ზმნის უღვლილება მეგრულ-კანურში:

    ძვ. ქართ. მეგრ.-ჭან.

    1, 'წარ!-ვედ (<”წარ-ვ-ვედ) ვ-იდ-ი (<-"ვ-ვიდ-ი)


    2. 'წარ!-ხ-უედ |წარ-ხ-რედ| იდ-ი ("ვიდ-ი).
    3. 'წარXვიდ-ა იდ-უ ("ვიდ-უ)
    ფუძისეული ვ'სა და 8)ის ვ'ს შეხვედრისას მეგრულ-ჭანურში (ქართულის·
    მსგავსად) ერთ-ერთი დაიკარგა. დარჩენილი ვ ფუძის მეტაანალიზის შედეგად
    მეგრულ-ჭანურში §5)”ის ნიშნად იქნა გააზრებული და მოეკვეცა მეორე და მესამე ,
    პირის ფორმებში 3,
    ? 6, ზემოთ წარმოდგენილ ზმნურ ფორმათა. ანალიზი ადასტურებს ჩვენ
    მიერ წამოყენებულ დებულებას იმის შესახებ, რომ ხომ-, დინ-, სქუდ-, ტუბ-

    + მეგრულ-კანური ფორმისათვის ამოსავლად M#ჰ-ე-ც0.-ა რომ გვევარაუდნა, უნდა .


    მიგვეღო %#ა-ჩ-უ.
    ? მოსალოდნელი იყო ვ -ა-ჩ-ი, 9ა-5-ი,
    23 შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 273--274.
    223 ·
    „ტიაის ფუძეებში მეგრულსა და ჭანურში ასახულია შესაბამისი ზანური ძირების
    ნულ-საფეხურიანი ვარიანტები, რომლებიც თავდაპირველად აორისტის მესამე
    პირის (და თემატური აწმყოს) ფორმებში იყო წარმოდგენილი ფუძეზე სრულ-
    საფეხურიანი (ხმოვნიანი) სუფიქსის დართვასთან დაკავშირებით. მესამე პირის
    ეს ნულ-საფეხურიანი ფორმები, რომელთაც ისტორიულ მეგრულსა და ქჭანურ-
    ში სხვადასხვა ცვლილებები განიცადეს და სრული წარმოების ხმოვნები განი-
    ვითარეს, პირველი და მეორე პირის ფორმებზეც გავრცელდა, სადაც საერთო-
    ქართველური სტრუქტურული ნორმების მიხედვით სრულ-საფეხურიანი ფუძე-·
    ები იყო მოსალოდნელი.
    ამ პროცესმა დაარღვია ისტორიულ მეგრულსა და ჭანურში აბლაუტურ
    მონაცვლეობათა საერთო-ქართველური სისტემა; ფუძის სრულ- და ნულ-საფე-
    ხურიან ვარიანტთა მონაცვლეობა ერთი და იმავე პარადიგმის ფარგლებში
    "მოხსნილ იქნა მთელს პარადიგმაზე უნიფიცირებული ფორმის გავრცელებით,
    რომელიც ამოსავალი ძირის ნულ-საფეხურიან ვარიანტს «ასახავს,
    ძველ ქართულში საერთო-ქართველური აბლაუტური მექანიზმი იმ სახით
    შემოგვრჩა, რომ ამ ენის მონაცემებზე დამყარებით კიდევ ხერხდება რეკონს-
    ტრუიორება საერთო ამოსავალი მოდელებისა, რომლებიც ითვალისწინებენ პა-
    რადიგმატულ მონაცვლეობას ზმნური ფუძეების სრულ-საფეხურიან და ნულ-სა-
    ფეხურიან, სრულ-საფეხურიან და რედუქციის საფეხურიან ვარიანტებს შორის.
    ამ ტიპის აბლაუტური მონაცვლეობა თავდაპირველად დამახასიათებელი
    უნდა ყოფილიყო ზანურისთვისაცკ ისტორიული მეგრულისა და ჭანურის
    უნიფიცირებული სრულ-ხმოვანი ფორმები მეორეული წარმომავლობისაა, წარ-
    „მოქმნილი სხვადასხვა ფონეტიკურ-მორფოლოგიური პროცესების შედეგად.
    _ 7.7. ცალმორფემიან ფუძეთა ზემოთ ჩატარებულმა ანალიზმა გამოავლინა
    საერთო-ქართველურ დონეზე იგივე სტრუჭტურული წესები მორფემათა სინ-
    ტაგმატური და პარადიგმატული მიმართებებისა, რომლებიც დამახასიათებელი
    იყო ორმორფემიანი ფუძედრეკადი და მათი შესაბამისი გარდაუვალი ზმნები-
    სათვის, ამ სტრუქტურული ტიპების უნიფიცირებული ახსნა შესაძლებელი
    ხდება აბლაუტურ მონაცვლეობათა ტერმინებში, იმ სტრუქტურული წესების'
    გამოყენებით, რომლებიც ფორმულირებული იყო ზემოთ ფუძედრეკადი ზმნის
    ანალიზთან დაკავშირებით.
    ამ წესების ერთობლიობა აგვიწერს პირველი მიახლოებით ზმნის იმ
    სტრუქტურულ მოდელებს, რომლებიც აღდგება საერთო-ქართველურისათვის
    “შინაგანი და შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით და რომლებიც ტრანსფორ-
    მირებული სახით წარმოდგენილია ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ
    ნებში.
    I აბლაუტურ კანონზომიერებათა ზემოთ ჩამოყალიბებული სქემა, რომელიც
    გამოყვანილ იქნა ქართველურ ზმნათა გარკვეული სტრუქტურული ტიბის ანა-
    ლიზის საფუძველზე, ძალაში რჩება აგრეთვე საერთო-ქართველურის სხვა
    სტრუქტურული ტიპების აღწერისას, აღნიშნული აბლაუტური წესების გავრ-
    ცელება მთელს საერთო-ქართველურ მოდელზე საშუალებას გვაძლევს ერთმა-
    "ნეთს დავუკავშიროთ სხვადასხვა სტრუქტურული ტიპები და უნიფიცი-

    224
    “რებული ახსნა წარმოვადგინოთ იმ გარდაქმნებისა, რომელთა შედეგად ისტო-
    რიულ ქართველურ ენებში დამოწმებული სტრუქტურები ჩამოყალიბდა.
    ეს გარდაქმნები გასაგები ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამოსავალ
    საერთო-ქართველურ სტრუქტურულ მოდელში აღწერილი ტიპის აბლაუტურ
    მიმართებებს ვივარაუდებთ.
    ამ თვალსაზრისით ქვემოთ ჩვენ განეიხილავთ ისტორიულ ქართველურ
    ენებში დადასტურებულ ზმნის ყველა სტრუქტურულ ტიპს, რათა მათი შედა-
    რებითი ანალიზის საფუძველზე აღვადგინოთ ამ სტრუქტურათა ჩამოყალიბების
    ისტორიული „სურათი.

    _:8. თემატური აწმქკოსა და ათემატური აო#რ0ისტის


    მქონე ზმნები ქართულში

    §.1. თემატური აწმყოსა და ათემატური (ნულოვანი) აორისტის მქონე


    · გარდამავალი ზმნები ცალმორფემიანი მარტივი ფუძით ყველაზე უკეთ ქართულ-
    ში, განსაკუთრებით ძველ ქართულშია შემონახული. ამ ტიპის ზმნათა ფორმა-
    ცვალების საილუსტრაციოდ მოგეყაეს ვ-'ჰ!-კლ-ავ ზმნის აწმყოსა და აორის-
    „(ტის პარადიგმები ძველი ქართული ენის ნორმების შესაბამისად:

    აწმყო

    -მხ. რ, მრ. რ.
    ,ვ-'პჰ-კლ-ავ გ-'ჰ1-კლ-ავ-თ
    ჰ-კლ-ავ ჰ-კლ-ავ-თ
    -(ჰ1-კლ-ავ-ს +ჰ1.კლ-ვ-ენ
    აორისტი

    ვ-კალ! ვ-კალ-თ
    ჰ-კალ ჰ-კალ-თ

    კლ-ა კლ-ეს
    აწმყოს ფუძისაგან იწარმოება: მასდარი
    –- კლ-ვ-ა;
    აწმყოს მიმღეობა -- მ-კლ;ვ-ელ-.
    8.2. როგორც ვხედავთ, აბლაუტის საერთო-ქართველური წესები ამ
    ტიპის ზმნებში თანმიმდევრულად არის გატარებული ?.
    ძირეული მორფემა გახმოვანების სრულ საფეხურზე წარმოდგენილია
    აორისტის პირველი და მეორე პირის ფორმებში ორსავე რიცხ>ვში (შდრ.
    ცალმორფემიანი „უნიშნო ვნებითი“). მესამე პირში დაერთვის -ა დაბოლოება,

    1 ძველ ქართულზი. ისევე როგორც ახალში, ჩეეულებრივია პრევერბიანი ფორმები


    (მო-ვ-კალ), მაგრამ პრევერბი საერთო-ქართველური ეპოქის წარმონაქმნს არ წარმოადგენს
    და არ მონაწილეობს აბლაუტურ ხმოვანთმონაცვლეობაში. უპრევერბო ფორმების არქაულო-
    ბას ძველ ქართულში ადასტურებს ისეთი ფორმულად ქცეული გამოთქმები, როგორიცაა:
    -არა კაც -ჰკ ლა (მ. 5, 21; 19. 18); ნუ კაც-ჰკ ლავ (მარკ. 10, 19: ლ. 18, 20).
    1? შდრ. გ.ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, თბილისი, 1949, გე. 299,
    15. თ. გამყრელიძე. გ. მაჭავარიანი 225
    და შესაბამისად ძირეული. მორფემა წარმოდგენილია გახმოვანების ნულ-სა-
    ფეხურზე. :
    სწორედ ასევე, აწმყოში თემატური სუფიქსი -ავ წარმოდგენილია გახ-
    მოვანების სრულ საფეხურზე, ხოლო ძირეული მორფემა -– ნულ-საფეხურზე..
    მესამე სუბიექტური პირის -ს ნიშნის დართვა არავითარ ცვლილებას არ იწვევს
    აწმყოს ფუძის სტრუქტურაში, რადგანაც თვით -ს დაბოლოება მუდამ ნულ-
    საფეხურზეა. სამაგიეროდ, მასდარის -ა და მიმღეობის -ელ სუფიქსის დართ-
    ვასთან დაკავშირებით თემატური სუფიქსი თავისი უხმოვნო ვარიანტის სახით-
    წარმოგვიდგება.
    მრავლობითი რიცხვის სუბიექტის პირველსა და მეორე პირში (როგორც
    აორისტში, ისე აწმყოში) რიცხვის კატეგორიის გამომხატველი სუფიქსი უხმოვ-
    ნოდ არის წარმოდგენილი. შესაბამისად მრავლობითი რიცხვის სუფიქსის წინ
    მყოფი მორფემა სრულ გახმოვანებას ინარჩუნებს. მესამე სუბიექტურ პირში,.
    პირიქით, მრავლობითი რიცხვის სუფიქსების (აორ. -ეს, აწმყო -ენ) სრულ
    ვოკალიზმს წინამავალი მორფემის (იყი. მორფემების). ნულოვანი ვოკალიზმი
    შეესაბამება.
    8,3. როგორც ზემოთ დავრწმუნდით, ფუძედრეკადი ზმნების (შესაბამი-
    სად „უნიშნო ვნებითის“) ფუძე სრულ საფეხურზე.ე-გახმოვანებით ხასიათდება,.
    ვ-კკლ-ავ ტიპის გარდამავალი ზმნებისათვის სრულ საფეხურზე დასაშვე-
    ბია როგორც ე-, ისე ა-გახმოვანება (ვ-კლ-ავ
    –– ვ-კალ, ვ-ა-კლ-ებ
    –– ”და1-ვ-ა-
    კელ), მასთან ზოგჯერ დასტურდება ა და ე ხმოვანთა თავისუფალი. მონაცვ--
    ლეობა ერთი და იმავე ფუძის ფარგლებში: შდრ. 'და?!-ვ-ა-კელ და დიალექტ..
    (ხევს.) და-ვ-ა-კალ!.
    ამ ტიბის წარმომადგენლებია: ვ-!ჰ+-კრ-ავ–- 'შე!-ვ-კარ, ვ-'ს!-წყლ-ავ––
    'მო!-ვ-წყალ, ვ-!პ1-ვშ-ავ
    –– (და1-ვ-ვაშ,, ვ-ჰLვ6-ავ--/მო1-გ-ვან, ახ. ქართ. გ-ძლ-ებ
    –-Iგა1-ვ-ძელ-!ი! და სხვ.
    8.4. აღნიშნულ ტიპს უნდა მივაკუთვნოთ აგრეთვე ზმნები, რომელთაც:
    ახასიათებთ ნულოვანი აორისტი ფუძის სრული გახმოვანებით პირველ და.
    მეორე სუბიექტურ პირში და -ი სუფიქსიანი აწმყო (ფუძის ნულოვანი გა-.
    ხმოვანებით)?:
    ვ-ჭრ-ი –-– ვ-ჭერ (მესამე პირი ქრ-ა)ბ; ვ-!ჰ1-ვსნ-ი –- ვ-ვსენ (3. ჰ. ვსნ-ა);
    ვ-ჰ-ფხურ-ი –– წაღ+-ვ-ფხუერ (მ. ჰ. 'აღ!-ფხურ-ა)1; ახ. ქართ. ვ-ცრ-ი –- ”გაჰ-ვ-.
    -ცერ-!ი!? (მ. პ. '(გა)-ცრ-ა) და სხვ. მასდარი ამგვარ ზმნებს -ა სუფიქსით ეწარ-

    ' შდრ. I. V0ცL, 21)Lს6Lი8ი0005. V0C2110005, გე. 125.


    2? -ი თემისნიშნიანი ზმნების შესაბებ ქართულში იხ, არნ. ჩიქობავა, ერგატიული.
    კონსტრუქციის პრობლემა იბერიულ-კავკასიურ ენებში, I, თბილისი, 1948, გე. 73 შმდ.; ა. შ ა–
    ნიძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, I, გვ. 403 შმდ.; ი. ქავთარაძე, ზმნის ძირი–
    თადი კატეგორიების ისტორიისათვის ძველ ქართულში, თბილისი, 1954, გე. 24 შმდ.
    ' დიალ. გურ. გა-–ვ-ჭარ-ი, შდრ. ხევს. ნა-–ჭარ-ი,
    "+ დასტურდება ა ხმოვნიანი ვარიანტიც: -ფხ უარ, იხ. II. V0 8.L, 5ს(IIX08 76LსვსX,
    გვ. 65.
    " ა ხმოვნიანი ვარიანტის არსებობას ადასტურებს გასუბსტანტივებული მიმღეობ»
    ნა-ცარ-ი.
    226
    მოებათ, როგორც ჩანს, უშუალოდ მარტივი ფუძისაგან, ყოველ შემთხვევაში,
    აწმყოს თემატური ნიშანი -ი მასდარში არა ჩანს: ჭრ-ა, ვსნ-ა, ფხურ-ა, ცრ-ა;
    შდრ. აგრეთვე აწმყოს მიმღეობა მ-ჭრ-ელ-ი, მ-ვსნ-ელ-ი და მისთ. ნამყოს
    მიმღეობაში თავს იჩენს აწმყოს თემატური -ი; მიმღეობის სუფიქსი -ლ ნულ-
    საფეხურზეა: ჭრ-ი-ლ-ი, ვჭსნ-ი-ლ-ი, 'აღ!-ფხურ-ი-ლ-ი და სხვ 1.
    ხ.5. ვ-ქრ-იი ტიპის ზმნები საერთო-ქართველური აბლაუტის ნორმების
    თვალსაზრისით გარკვეულ გადახრებს ავლენენ, რომლებიც ახსნას მოითხოვს,
    როგორც ვნახეთ, ამ კატეგორიის ზმნებში ძირეული მორფემა ნულ-საფეხურზეა
    აწმყოში, სწორედ ისევე, როგორც ვ-კლ-ავ ტიაის ზმნებში, მორფემათა შე-
    უღლების წესების მიხედვით მოსალოდნელია, რომ ნულ-საფეხურიან ზმნურ
    ძირს სრულ-საფეხურიანი სუფიქსი შეესაბამებოდეს, სავსებით ისე, როგორც
    ეს ვ-კლ-ავ ტიპის ზმნებში გვაქვს, სადაც ძირის ნულ-საფეხურს სუფიქსის
    სრული საფეხური ეთანადება: 0§-V8.
    რას შეიძლება წარმოადგენდეს -ი სუფიქსი ვგ-ქრ-ი ტიპის ზმნებში?
    როგორც ვნახეთ, ზმნური სუფიქსის საერთო-ქართველური სტრუქტურა
    -VC/-C/V ან -V89/-5 ფორმულით განისაზღვრება, რომელიც წარმოგვიდგენს
    სუფიქსის როგორც სრულ-საფეხურიან, ისე ნულ-საფეხურიან ვარიანტებს. ამის
    შესაბამისად -ი სუფიქსი აღნიშნული ტიპის ზმნებში შეიძლებოდა განგვეხელა
    როგორც ნულ-საფეხურიანი ფორმა |+-ეი) სუფიქსისა, რომლის /"ი/ სონანტი
    ამგვარ ვითარებაში (აუსლაუტში უმარცვლო ელემენტის შემდეგ» სწორედ
    მარცვლოვანი (+'ი| ვარიანტის სახით უნდა გამოვლენილიყო. მაშასადამე,
    ვ-ჭრ-ი ტიპის ზმნები შეიძლებოდა განგვეხილა როგორც 03-3 სტრუქტურა,
    სადაც ნულ-საფეხურზეა წარმოდგენილი როგორც ძირეული, ისე სუფიქსური
    მორფემა L-
    მაგრამ ამგვარი სტრუქტურის დაშვება ვ-ჭქრ-ი ტიპის ზმნათათვის ეწი-
    ნააღმდეგება ჩვენ მიერ პოსტულირებულ წესებს მორფემათა ურთიერთმიმარ-
    თებებისას, რომლებიც თანმიმდევრულად არის გატარებული ვ-კლ-ავ ტიპის
    ზმნათა სტრუქტურაში, სადაც ძირეული მორფემის ნულოვან საფეხურს კა-
    ნონზომიერად შეეფარდება სუფიქსური მორფემის სრული საფეხური.
    ამ სტრუქტურული შეუსაბამობის თავიდან ასაცილებლად ვ-ჭრ-ი ტიპის
    ზმნათათვის ამოსავლად უნდა დავუშვათ ისეთი სტრუქტურა, რომელშიც ნულ-
    საფეხურიანი 08- ძირის ფარდად სრულ-საფეხურიანი -V8 სუფიქსი გვექნე-
    ბოდა. მაშასადამე, ვ-ჭრ-ი, ვ-ვსნ-ი ტიპის ზმნათათვის არქეტიპად X#4-ჭრ-ე9,
    +უ-ჭჯსნ-ეთ უნდა იქნეს აღდგენილი, ძირეული მორფემის ნულოვანი და სუფიქ-
    სური მორფემის სრული საფეხურით. სუფიქსისეული /"ე/ და /"ი/ ფონემათა
    კონტრაქციის შედეგად დიფთონგურმა |ჯ#ე9) კომპლექსმა აუსლაუტში -ი მოგვცა:

    1 შდო. არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ. 64-68; 220--223.


    ? ამგვარი ნულ-საფეხურიანი -ი სუფიქსი თემის ნიშნად უნდა გექონდეს აქტუალურად
    ისეთ ზმნურ ფორმებში, სადაც მას წინ უძღვის სრული გახმოვანების მქონე მორფემა. ასეთ
    სტრუქტურას ასახავს, მაგალითად, ძვ. ქართული ჯდ–ებ-ი-ს, ტფ-ებ-ი-ს ტიპის ფორმე–
    ბი, რომლებშიც წარმოდგენილია სრულ-საფეხურიანი -ე ბ- სუფიქსი.

    227
    L“ე92)
    > |0ი| 1: ამგვარად, ვ-ქრ-ი, ვ-ვსნ-ი და მისთ, უნდა მომდინარეობდეს უფრო
    ადრინდელი "უ-ჭრ-ეი, ბუ-ვსნ-ეი და მისთ. ფორმებისაგან, რომლებშიც სუფიქ-
    სური მორფემა გახმოვანების სრულ საფეხურზე იყო წარმოდგენილი.
    აწმყ. რ-ქრ-ეი–– აორ, %უ-ქერ II #ე·-ჭარ არქეტიპის პოსტულირება ქართ-
    ულში დადასტურებული კვ-ჭრ- ტიპისათვის სრულ სტრუქტურულ პარალე-
    ლიზმს ამყარებს ამ ტიპსა და ისტორიულ ვ-კლ-ავ––+ ვ-კალ ტიპს შორის,
    რომელშიც კანონზომიერად არის გატარებული აბლაუტური მონაცვლეობის
    ნორმები.
    ქართულის სტრუქტურულ მიმართებათა საფუძველზე შინაგანად რეკონ-
    სტრუირებული %ჟუ-ჭრ-ეი ტიპი ფაქტობრივს დადასტურებას პოვებს თანამედ-
    როვე სვანურში, რომელმაც შემოგვინახა საერთო-ქართველურისათვის ნავა-
    რაუდევი სრულ-საფეხურიანი X-ეი თემის ნიშანი. |
    სვანურის ბალსხემოურ დიალექტში მოიპოვება ჯგუფი ზმნებისა, რომ-
    ლებიც -ი სუფიქსს ნამყო უწყვეტელში -ეი ფორმით წარმოგვიდგენენ: ხუ-რმ-ი
    „ვიჭერ" –– ხუ-რმ-ე9-დას; „ვიჭერდი“; ხრ-ა-რშ-ი „ლოგინს ვშლი“ -–- ხუ-ა-რშ-ეი-
    დას; ა-სყ-ი „აკეთებს“ ––- ა-სყ-ე=-დ-ა „აკეთებდა“; ხუ-ი-რდ-ი „ვზრდი, ვიზრ-
    დი" -- ხუ-ი-რდ-ეი-დას „ვზრდიდი, ვიზრდიდი",; §-ქ-ი „აცხობს“ -- ა-ჭქ-ელ-დ-ა
    „აცხობდა" და სხვ?.,
    ექვს გარეშეა, სვანური -ე5. იგივე ელემენტია, რომელიც "ზემოთ თეო-
    რიულად იყო ნავარაუდევი ქართული ენის სისტემის შინაგანი რეკონსტრუჭქ-
    ციის გზით.
    საერთო-ქართველური -Xე« სვანურში, ისე როგორც ეს ქართულისათვის
    ივარაუდება, აბსოლუტურ ბოლოში კონტრაქციას განიცდიდა: ”ხუ-რმ-ე95>
    ხუ-რმ-ი, "ხტ-ა-სყ-ეი >ხუ-ა-სყ-ი. ნამყო უწყვეტელში ორ თანხმოვანს შორის
    %ე9ლ უცვლელად შემოგვენახა ბალსზემოურში: ხუ-რმ-ე9-დას, ხუ-ა-სყ-ე9-დას.
    ლენტეხურ დიალექტს ჩვენთვის საინტერესო -ეი ვარიანტი სპორადუ-
    ლად აწმყოს ფორმებშიც აქვს დაცული: ხუ-პ-სყ-ეი „ვაკეთებ“, ხუ-ჯ-ჭ-ე9=
    „ვაცხობ“, ხუ-იყ-ეთ „ვიყეან"“ (შდრ. ბზ. ხუ-აყ-ი). სხვა შემთხვევებში ლენტე-
    ხურში, დანარჩენი დიალექტების მსგავსად, კონტრაპირებული -ი ვარიანტია
    წარმოდგენილი; მ-გრმ-ი „ვიჭერ“, ხუ-ი-რდ-ი „ვიზრდი“, მ-გრშ-ი „ლოგინს
    ვშლი“ და სხვ. -ი/-ე– მონაცვლეობას ნამყო უწყვეტლის წარმოებისას· ლენტე-
    ხურში, ბალსზემოურისაგან განსხვავებით, ადგილი არა აქვს: ხუ-პ-სყ-ეი
    –– ხე-
    -პ-სყ-ეი-დას, ხუ-ა-ჭ-ე9, –- ხუ-პა-ჭ-ე=-დას, ხუ-იყ-ე9 –- ხუ-იყ-ე=-დას, მაგრამ
    მ-გრმ-ი –- მ-გრმ-ი-დას, ხუ-ი-რდ-ი –- ხუ-ი-რდ-ი-დას 1.
    ლენტეხურის ეს ფაქტი შედეგი უნდა იყოს კონტრაპჰირებული -ი < -ე9
    სუფიქსის გავრცელებისა აწმყოდან ნამყო უწყვეტლის ფორმებზე. იქ, სადაც

    1 (ეი) >1ი) პროცესი მეტად ბუნებრივია ფონეტიკურად და მრავალი ენისთვის არის


    დამახასიათებელი (შდრ. M. II #I 6 ი Xგ 9, #7C/:0/)((400M0M (60M6/I(IMXთ #0M!IIMCM020 #3ხI#0,
    M00588, 1949, გე. 60 შმდ.).
    2 ვ, თოფურია, სეან, ენა, გე. 77.
    "ე. თოფურია, სეან, ენა, გვ, 77, 100.
    228
    აწმყოს ფორმებში წარმოდგენილია არაკონტრაჰირებული -ეი სუფივსი, ეს
    უკანასკნელი აღდგენილი უნდა იყოს ნამყო უწყვეტლის ფორმათა გავლენით!,
    ამგვარად, აწმყოს თემატური სუფიქსი, რომელიც ქართულში -ი'ს სახით
    არის დადასტურებული და რომელსაც სეანურზში -ი/-ეი შეესაბამება, საერთო-
    მა ველურში გახმოვანების სრულ საფეხურზე +-ეი ფორმით უნდა ყოფილიყო
    არმოდგენილი “, ·
    ქართულში |“-ეი) მიმდევრობის კონტრაქციის შედეგად მივიღეთ ისტო-
    რიულად დადასტურებული -ი., სვანურში კონტრაქციას მხოლოდ აბსოლუტურ
    ბოლოში უნდა პქონოდა ადგილი, თანხმოვნებს შორის #-ეი უცვლელად ინა-
    ხებოდა. ამგვარი უნდა ყოფილიყო საერთო-სვანური ვითარება, რასაც ყვე-
    ლაზე უკეთესად ბალსზემოურის, ნაწილობრივ ლენტეხურის დღევანდელი ვი-
    თარება ასახავს,
    ამავე საერთო-ქართველურ -"ეი სუფიქსს მეგრულ-ჭანურში კანონზომიე–
    რად უნდა მოეცა #X-ა« კომპლექსი, რომელიც ასიმილაციით1 ისტორიულად
    დამოწმებული მეგრ.-ჭან. ·ე სუფიქსის სახით იქნა წარმოდგენილი; ამით აიხს-
    ნება ის, რომ ქართული აწმყოს -ი თემის ნიშნის ეკვივალენტად მეგრულსა
    და ჭანურში -ე ელემენტი დასტურდება : შდრ. ჭან. ი-ქვ-ე-ნ და ქართ. ი-წუ-ი-ს!.
    რეკონსტრუქცია საერთო-ქართველური სრულ-საფეზხურიანი (-”ეC|) სუფიქ-
    1-ეი ელემენტის აქ წარმოდგენილი ინტერპრეტაცია არსებითად განსხვავდება იმ ინ-
    ტერპრეტაციისაგან, რომელიც ე. თოფურიას აქვს მოცემული. ვ. თოფურია -ეი სუფიკსს
    შლის ე და ი ელეზენტებად, სადაც ე რიგ შემთხვევაში მაინც ფუძის კუთვნილებად არის მიჩ–
    ნეული (ის, მისი სვან. ენა, გვ. 77––78). მაგრამ ამგვარ შემთხვევებში ე ელემენტის ფუძისეუ–
    ლად მიჩნევას ეწინააღმდეგება რიგი ისეთი მაგალითები, სადაც აღნიშნული ელემენტის ასეთი
    ინტერპრეტაცია სავსებით გამორიცხულია. ეს პირველ რიგში შეეხება ისეთ -ეი ელემენტიან
    „ფორმებს, რომელთა ფუძის შედგენილობა შედარებითი ანალიზის საფუძველზე ირკვევა:
    ხტ-ა-რშ-ი–-ხტ84-ა-რშ-ე95-დას; ფუძეა რო შ-, რომელიც ქართ. რეც- (სა-რეც-
    ელ–ი) და მეგრ.-ვან, რ ჩ- .(ჟან. ნო- რჩ-აფ–ან „აგებენ“, მეგრ. ნო-რჩ-ალ-ი „სარეცე-
    ლი, ქვეშაგები“; არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი გვ. 310) ფუძეებს შეესატყვისება;
    ხგ8-ა-კ-ი „ვაცხობ“ (ლნტ. ხტ-5-ჭ-ეი--ხე-5-კ-ეი-დას; ფუძეა პ-<+#კ ტ-. რო-
    მელიც ქართ. წ 4 - (წუ -–აე-ს) და მეგრ.-კან. ჭვ- (ჭან ი-ჭვ-ე-ნ „იწვის, ცხვება", არნ.
    ჩიქობავა, იქვე. გვ. 407--–408) ფუძეებს შეესატყვისება;
    ხტ-ი-რდ-ი .ვიზრდი“ --ხ4-ი-რდ-ეი-დას: ფუძე რდ-, რომელიც ქართ.
    ზარდ- (ნულ-საფეხურზხე ზრდ-: ვ-ზრდ-ი) და მეგრო.-კან. რ დ- (ჭან. ი-რდ-უ „გაიზარ–
    და". მეგრ. ი-რდ–-–უ–-Iნ! „იხოდება", აონ. ჩიქო ბავა, იქვე, გვ. 308––309) ფუძეებს შეესა-
    ტყვისება, როგოოროც ვხედავთ. არც ერთ ამ მაგალითში ე ელემენტი ძირეულ მორთფემას არ
    მიეკუთენება და უნდა განხილულ იკნეს როგორც ერთიანი -ეი სუფიქსის ხმოვნითი ნაწილი.
    საგულისხმოა, რომ თვით ე. თოფურიას არ მიაჩნია შესაძლებლად კატეგორიულად ამტკი–
    ცოს -ე ელემენტის ფუძისეულობა აღნიშნული ტიპის ყველა ზმნაში (იხ. ე. თოფ ურია, სვან.
    ენა, გვ. 77).
    ? ამავე სუფიქსის ნულ-საფეხურიანი X-ი ვარიანტი. როგორც ზემოთ გექონდა აღნიშნე-
    ლი (იხ. გვ. 227,), ასახულია ძვე, ქართ. %დ-ებ-ი-ს ტიპის ფორმებში. იგივე ითქმის სვანურის
    ბესახებ, სადაც ნულ-საფეხურიანი -ი ვარიანტი კანონხოჭმიერად უნდა გვქონდეს შემონახული
    ქართ. ჯდ-ებ-ი-ს ტიპის ზმნათა სტრუქტურულად შესატყვის ჯედ-ენ-ი ტიპის ზმნებში სრულ-
    საფეხურიანი -ენ სუფიქსით.
    შ აი>ე პროცესისათვის შდრ. მ აისი>მეგრ. მესი. ს აინი>მეგრ. სენი და მისთ.
    (ინ. ზემოთ, გვ. 165).
    + შდრ, არნ. ჩიქობავა. ერგატიული კონსტრუქციის პრობლემა იბერიულ-კაეკასიურ
    ენებში. I, თბილისი, 1948, გე. 100 შმდ.
    229
    სისა, რომელიც საფუძვლად დაედო ქართ, -ი, სვან. -ი/-ეი და მეგრ.-ჭან.
    %აი>-ე აწმყოს თემის ნიშნებს, გამართლებულია ქართველურ ენათა ზოგადი
    სტრუქტურული ტიპოლოგიის თვალსაზრისითაც; როგორც ზემოთ იყო აღნიშ-
    ნული, ქართველური სუფიქსური მორფემის ტიპიური ფონოლოგიური სტრუქ-
    ტურა გახმოვანების სრულ საფეხურზე -VC ფორმულით განისაზღერება, სადაც
    თანხმოვნითი ელემენტის ადგილს ხშირად უმარცვლო სონანტი იკავებს: -V8.
    ქართველურ ენებში (105). საერთო-ქართველურში) დადასტურებულია %-ალ/
    %-ელ, %-არ/“-ერ, %-ამ/ზ.ემ, %-ან/+-ენ, "“-აუ/"-ეჟფ სუფიქსები1, რომლებიც შეორე
    ელემენტებად უმარცვლო (“ლ "რ Xმ ”ნ 2) სონანტებს შეიცავენ. აქამდე ცნობილი
    არ იყო ქართველური წარმოშობის სუფიქსური მორფემა, რომელსაც მეორე
    ელემენტად /"9/ სონანტის უმარცვლო ვარიანტი ექნებოდა. რეკონსტრუირე-
    ბული X-ეი სუფიქსი ბუნებრივად დგება ზემოთ ჩამოთვლილ სუფიქსურ მორ-
    ფემათა რიგში.

    9. თემატური აწმყოსა ღა ათემატური აო.რისტის მძონე


    %მნები სვანურსა და მეგრულ-პანურში
    9.1. ზმნათა აღწერილი ტიპი სვანურსა და მეგრულ-ჭანურში მეტად შე-
    ცვლილი სახით არის წარმოდგენილი. საერთო-ქართველური აბლაუტის კვალი
    თითქმის მთლიანად წარხოცილია მეგრულსა და ჭანურში. სვანურში შედარე-
    ბით უკეთესად შემოგვენახსა აორისტის ფორმები. აწმყოში ძველი წარმოება
    მთლიანად შეიცვალა სვანურისთვის უაღრესად დამახასიათებელი სტანდარტუ-
    ლი (ა- მაქცევრიანი) ტიპით. |
    განვიხილოთ პირველ რიგში აორისტის ფორმები:

    ქართული მეგრულ-ჭანური სვანური (%ზსვ.)

    IმოXვ-ვან (დო1!-ფ-ხონ-ი ო-ჭან


    „Iმო1-ჰ-ვან "დო!-ხონ-ი ა-ჭან
    „Iმო+-ვ6-ა "დო!-ხონ-უ ა-ვან

    სვანურში (მხოლოობითს რიცხვში) პირეელი და მეორე პირის ფორმები


    ზუსტად შეესატყვისებ ქართულის სათანადო ფორმებს: ო-ვან <%ა-რ-ვან,
    ა-ვან<-”ა-ჰ-ვან. მესამე პირში უნდა გვქონოდა /"ა-ვნ-ა/, უპრევერბოდ– /X#ვ6-ა/,
    სადაც /”ნ/ სონანტი C--V პოზიციაში წესისამებრ მარცვლოვანი უნდა ყოფი-
    ლიყო: %ვნ-ა?, მარცვლოვანი |”ნ) სონანტის ვოკალიზაციის შედეგად განვითა-
    რებული ხმოვნის ტემბრი შეპირობებული იყო ბოლოკიდური -ა'ს გავლენით.
    მახვილის წინ გადაწევის შემდეგ ბოლოკიდური -ა მოეკვეცა, რის შედეგადაც
    სვანურისათვის დამახასიათებელი დახურული მარცვალი მივიღეთ: %ვნ-ა>
    M556-ა>>”ჩვან. ნ'ს წინ მყოფი მეორეული ა”ს უმლაუტი (ა-ვან) უნდა აიხსნებოდეს

    1 ვგულისხმობთ, ცხადია, არა კონკრეტულ სუფიქსებს კონკრეტული გრამატიკული ში-


    ნაარსით, არამედ მორფემათა ფონოლოგიურ მოდელებს.
    ? ასეთი იყო, როგორც ზემოთ გვქონდა ნაჩვენები, დასავლურ-ქართველური (ხზანურ-
    სვანური) არეალისთვის დამახასიათებელი ნორმა.
    230
    «იმ „უფუნქციო“ (ამჟამად მოკვეცილი) -ი':ს გავლენით, რომელიც მრავლობითი
    რიცხვის ფორმათა ანალოგიით დამკვიდრდა ნულოვან აორისტში მხოლოობითი
    რიცხვის “მესამე პირის ფორმებში 1. იმ ზმნებში: რომელთა ფუძე უმარცვლო.
    სონანტით არ იყო დაბოლოებული, აორისტის მხოლოობითი რიცხვის მესამე
    პირის ფორმებში ა ხმოვანი განვითარდა კომპლექსში წარმოშობილი ანაპტი-
    ქსური ხმოვნის ხარჯზე: ბზ, ონ-ჯაგ „მოვხარშე", ან-ჯაბ „მოხარშე“, ან-ჯაგ
    „მოხარშა“: %ჯაბ-–<%გაბ<-ჯგაბ-ა–Xგზ-ა
    <-გბ-ა ?.
    ამ თვალსაზრისით მყარდება სრული პარალელიზმი ო-ვან (მესამე პირი
    ა-ვან) ტიპის ფორმათა ევოლუციასა და ონ-ჭტედ (მესამე პირი ან-ვად, ან-ვად)
    ტიპის ფორმათა ევოლუციას შორის (იხ. ზემოთ, გვ. 212 შმდ),
    9.2. როგორც ცნობილია, ქართულში ვ-ვნ-ავ, ვ-ჭრ-ი (<%შ-ჭრ-ეი) ტიპის
    ზმნათა ფუძეებისათვის -სრულ საფეხურზე მხოლოდ ა- და ე- გახმოვანებაა
    დასაშვები, სვანური ამ მხრივ თავისებურ სურათს გვიჩვენებს: ნულოვან აო-
    რისტში ზმნის ფუძეს სრულ საფეხურზე შეიძლება ჰქონდეს არა მარტო ა და
    ე ხმოვნები, არამედ აგრეთვე ო, უ, ი და გ ხმოენებიც ). სხვანაირად რომ
    ვთქვათ, სვანური ათემატური აორისტისათვის დასაშვებია ფუძის ნებისმიერი
    გახმოვანება. მოქმედებს მხოლოდ ერთი შეზღუდვა: ათემატური აორისტის
    მხოლოობითი რიცხვის პირველი და მეორე პირის ფორმებში ფუძისეული ხმო-
    ვანი ყოველთვის მოკლეა; გრძელი ხმოვანი აქ გამორიცხულია 3,
    თუ ამოვალთ იქიდან, რომ ამ ტიპის ზმნებშიც საერთო-ქართველურ
    ვითარებას გახმოვანების თვალსაზრისით ყველაზე უკეთესად ქართული ასახავს,
    სვანურის ეს მრავალფეროვნება მეორეულად უნდა მივიჩნიოთ.
    სვანურში უკვე დიდი ხანია შენიშნულია მერყეობა აორისტის სხვადასხვა
    ტიპების გამოყენებაში ერთი და იგივე ზმნა ერთ დიალექტში თემატური
    ტიპის (ე სუფიქსიან) აორისტს იყენებს, მეორე დიალექტში –- ათემატური
    ტიპისას (ნულოვანს). ზოგჯერ მერყეობას აქვს ადგილი ერთი და იმავე დია-
    -ლექტის ფარგლებშიც შ. ლაშხურ დიალექტში, გარდა ფუძედრეკადი ზმნებისა
    და რამდენიმე თავისებური ზმნისა, ყველა ზმნა აორისტის თემატურ წარმოე-
    ·ბას მისდევს ?.
    ' ეს -ი, ზოგჯერ დაცულია პოეზიაში: შდრ. თეეფ მატყვეფ-ი „თოფი მესროლა“, ბარ-
    “ჯას ხავგდ-ი „მხარს გაარტყა“ და სხვ.-(შდრ. ე. თ ოფ ურია, სვან. ენა, გვ. 149––152).
    ? ქართულში შესატყვისი ზმნა უღვლილების სხვაგვარ მოდელს მიჰყეება; ვ-ა-გბ -ობ ––
    რე-ვ-ა-გბ-ე. გახმოვანების სრულ საფეხურზე ძირეული მორფემა (#გაბ-) ქართულში
    არ დასტურდება. მეგრულ-კანურში შენარჩუნებულია სვანურის შესატყვისი წარმოება: ვან.
    გუბ-უმ-ს „ხარშავს –– დო-გუბ-უ „მოხარშა" (შდრ, არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსი-
    კონი, გვ. 265--266).
    " ბბ. ო-ჰოდ „გავყიდე" (მე-3 ა, ა-ჰ რდ): ო-შგ უდ „დავახრჩე" (მე-3 პ, ა-შგტ-
    ი დ); ო-ტ #ხ „დავაბრუნე“ (მე-3 პ. ა-ტიხ); §-შტიხ „დაეწვი“ (მე-2 და მე-3 პ, 5 – შ იხ).
    ! ზმნათა ერთ ჯგუფში მხ. რიცხვის პირველი და მეორე პირის ფუძისეულ მოკლე ხმო-
    ეანს მხ, რიცხვის მესამე პირსა და მრავლობითი რიცხვის ყველა პირში გრძელი (და ამავე
    დროს გაუმლაუტებული) ხმოვანი ენაცვლება: ბზ ო-ლაშ „დავთესე“, ა-ლ აშ „დათესე?,
    ა-ლაშ „დათესა, ო-ლაშ-დ (ექსკლ.) „დავთესეთ" და სხვ. (იხ. ვ. თოფურია, სვან.
    „ენა, გე. 148); ხმოვანთა სიგრძის ”შესახებ დაწერილებით-–ქვემოთ.
    ბ მაგალითები იხ. ე. თოფ ურია, სვან. ენა, გვ, 148––149.
    6 0, I) 66C6L9, მე5 Lხი+LსC. Vიჯხსთ, გე. 111.
    ზემოთ ნაჩვენები გექონდა, რომ ო-ტგხ (3. პ. ა-ტიხ) ტიპის ზმნები თავ-
    დაპირველად თემატური ტიპის აორისტის ფორმებს აწარმოებდნენ და ზუს-
    ტად შეესატყვისებოდნენ ქართულის ვ-დრეკ- –– ვ-დრიკ-ე,.
    ვ-ცტეთ “– ვ-ცუით-ე
    ტიპის წარმოებას (იხ, გვ. 207 შმდ.).
    ფუძედრეკადი (და, მაშასადამე, თემატური აორისტის მქონე) უნდა იყოს.
    წარმოშობით ზოგიერთი ი- გახმოვანების მქონე ზმნაც,. რომლებიც ამჟამად
    ათემატური აორისტის ფორმებს გვიჩვენებენ, მაგ.: ა-შრიხ „დავწვი“. ა-შიხ
    „დაწვი“, ა-შიხ „დაწვა“ 1.
    ანალოგიური წარმომავლობისა უნდა იყოს აგრეთვე ზემოთ მოყვანილი·
    ო-შგუდ „დავახრჩე" ზმნა, რომლის უ გახმოვანება აორისტის მხოლოობითი.
    რიცხვის პირველი და მეორე პირის ფორმებში ფუმისეული «#'სა. და-გ'ს შე-
    რწყმით უნდა იყოს მიღებული, როგორც ეს გვაქვს 4'ს შემცველ ფუძედრეკად·
    გარდამავალ ზმნებში; შდრ,:

    ო-შგუდ „დავახრჩე“ და ო-კუშ „გავტეხე“


    ა-შგუდ „დაახრჩე“ ა-კუშ „გატეხე“'
    ა-შგუიდ „დაახრჩო“ ა-კუიშ „გატეხა“ ?

    ა-შგუდ<”ა-შგუგდ, როგორც ა-კუშ<"”ა-კუგშ; შდრ: .ა-ტგხ „დააბრუნე“..


    თავის მხრივ, გ ხმოვანი მომდინარეობს ი'საგან, რომელიც ე, ხმოვნის რედუქ--·
    ციის საფეხურს წარმოადგენს.
    ო-შგუდ ზმნის აქ წარმოდგენილი ინტერპრეტაციის საფუძველზე უფლება·
    გვეძლევა სვანურისათვის აღვადგინოთ სრული გახმოვანების მქონე ”შგუედ-
    (–”შქუედ-) ფუძე, რომლის შესატყვისად ზანურში ”შქვად- უნდა გვქონოდა,
    ხოლო ქართულში – "შუედ- (ს.-ქართვ. ”შუედ-) როგორც · ზანურმა, ისე
    ქართულმა ეს ფუძე მხოლოდ ნულოვანი გახმოვანებით” შემოგვინახა (მეგრ.
    შქვიდ-< 'შქუდ-, ძვ. ქართ. შუდ-). მიუხედავად ამისა, ძველი ქართულის მო-
    ნაცემები მხარს უჭერენ ”შრედ- არქეტიპის რეკონსტრუქციას: ძვ. ქართ, მას-
    დარი ში-შუდ-ილ- (<-"სი-შუდ-ილ-) ისევეა ნაწარმოები, როგორც სი-კუდ-ილ-;
    უკანასკნელი შეიცავს კუდ- ფუძეს გახმოვანების ნულ-საფეხურზე, ხოლო სრულ
    საფეხურზე იგივე ფუძე კუედ- ფორმით წარმოგვიდგება: მო-ვ-კუედ, მო-ჰ-კუედ..
    ასევე ში-შუდ-ილ- ფორმის შუდ- ფუძე გახმოვანების სრულ საფეხურზე “შტლედ-.·
    ფორმის არსებობას გვავარაუდებინებს 1.
    რაც შეეხება ო-გახმოვანების მქონე ფუძეებს (ო-ჰპოდ „გავყიდე? და
    მისთ,), გასათვალისწინებელია კიდევ ერთი ”შესაძლებლობა:' ო-გახმოვანება.,
    ათემატური აორისტის მქონე ზმნათა ფუძეებში ზოგჯერ, შესაძლებელია, (გა|,
    ან (ჟე) კომპლექსის შედეგად იყოს მიღებული.

    1 იხ. გ. მაჭავარიანი, სვანური მეშზე („შავი“) სიტყვის ეტიმოლოგიისათეის (ი კ ე, .


    XIII, 1962, გვ. 229 ”შმდ.).
    „?ო-კუშ ზმნა ფუძედრეკადთა კლასის ტიპიური წარმომადგენელია; შდრ. აწმყო.
    კტიშ-ე „ტესს“ --კტეშ-ნ-ი „ტყდება, როგორც ტიხ-ე „აბრუნებს“–- . ტეხ-ნ-ი.
    „ბრუნდებაბ,
    7 შდრ, სიბილანტთა ”შესატყეისობანი, გვ. 67-–71,
    232
    ცხადია, გაანალიზებული ტიპის ყველა ათემატური აორისტი ამ გზით-
    არ უნდა იყოს წარმოქმნილი, ჩვენ მხედველობაში გვქონდა პირველ რიგში
    ისეთი ფუძეები, რომლებიც შეესატყვისებიან სათანადო ქართულ და მეგრულ-
    ჭქანურ ფუძეებს და რომელთა მიმართაც შეგვიძლია გარკვეული ალბათობით
    ვივარაუდოთ, რომ ისინი საერთო-ქართველური წარმოშობისანი არიან,
    სხვაგვარ მიდგომას მოითხოვენ, ბუნებრივია, ისეთი ფუძეები, რომლებიც
    სვანურში საერთო-ქართველური ტრადიციის უშუალო გაგრძელებას არ წარ-
    მოადგენენ. აქვე შემოვა უცხო ენობრივი სამყაროდან ნასესხები თფუძეებიც.
    ე.3. უფრო მეტად არის შეცელილი ზმნათა აღწერილი კლასი მეგრულ-
    ჭანურში. ზმნათა ამ კლასის გარდაქმნები შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს
    ისტორიულად დამოწმებულ ფორმათა შედარებითი ანალიზის საფუძველზე,
    მეგრ.-ჭან. დო-ფ-ხონ ი ფორმის შედარება ქართ. მო-ვ-ვან და სვან. ო-ვან
    ფორმებთან თითქოს ბუნებრივად გვავარაუდებინებს, რომ აქ საქმე გვაქვს
    კანონზომიერ შესატყვისობასთან ქართ.-- სვან; ა: მეგრ.-ჭან, ო, სხვანაირად
    რომ ვთქვათ, შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ მეგრ.-ჭან. ხონ- ასახავს საერთო-
    ქართველურ 7ვან- ფუძეს გახმოვანების სრულ საფეხურზე,
    მაგრამ მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში %ვან- ფუძე, როგორც
    ზემოთ იყო ნაჩვენები, კანონზომიერად გახმოვანების ნულ-საფეხურზე უნდა
    ყოფილიყო. წარმოდგენილი: შდრ. ქართ. მო-ვნ-ა, მო-ჯჭნ-ეს; სვან. ა-ჭან< "ა!
    -ჭნ-ა. მეგრულ ჭანურში კი მესამე პირის ფორმაშიც ხონ- ფუძეს ვადასტურებთ:
    დო-ხონ-უ, დო-ხონ-ეს.
    როგორი ინტერპრეტაცია უნდა მიეცეს ამ ფაქტს? რა ახსნა უნდა მოე-
    ძებნოს ამ ფორმათა ისტორიულად დადასტურებულ შეფარდებას ქართულ“
    სვანურსა, ერთის მხრივ, და მეგრულ-ჭანურს შორის, მეორე მხრივ?
    შეიძლება წარმოვიდგინოთ ახსნის რამდენიმე შესაძლებლობა.
    (1) მეგრულ-განური სრულხმოვნობა ასახავს არქაულ საერთო-ქართველურ
    ვითარებას. ამ შემთხვევაში უნდა დაგვეშვა, რომ? ქართული Iმო1-ვ6-ა, Iმო1-36-ეს
    ფორმები უფრო ადრინდელი %ვან-ა, "ვან-ეს ფორმებისაგან მომდინარეობს.
    (2) მეგრულ-ჭანურის პირველი და მეორე პირის ფორმები ასახავენ გახ-
    მოვანების სრულ საფეხურს, მესამე პირის ფორმა -–– ნულ-საფეხურს, სავსებით
    ისე, როგორც ეს ქართულსა და სვანურში უნდა გვქონოდა: 'დო!-ფ-ხონ-ი<.
    +უ-ვან (შდრ. ქართ, მო-ვ-ვან, სვან. ო-ვჭან), მაგრამ „დო!-ხონ უ<-”ხნ-ა (შდრ, ქართ,
    'მო1-ვნ-ა, სვან. ა-ვან<“ა-ვნ-ა), სადაც მარცვლოვანმა |”ნ| სონანტმა ('--V პო-
    ზიციაში ვოკალიზაციის შედეგად ისტორიულ ხანაში (ონ) მიმდევრობა მოგეცა.
    (3) მეგრულ-ჭანურში სამსავე პირში წარმოდგენილია რეფლექსი გახნო-
    ვანების ნულ-საფეხურზე მყოფი ფუძისა (ე. ი. ხონ- <%ვნ-), ნულ-საფეხურიანი
    ფუძე, რომელიც კანონზომიერად იყო წარმოდგენილი მესამე პირის ფორმაში,
    პირველი და მეორე პირის ფორმებზედაც გავრცელდა სწორედ ისე, როგორც
    ეს მოხდა „უნიშნო ვნებითის« აარადიგმაში.
    როგორია დო.ფ-ხონ-ი ტიპის ზმნათა ახსნის აქ წარმოდგენილ შესაძლებ-
    ლობათა ხვედრითი წონა?
    პირველი შესაძლებლობა ყველაზე ნაკლებად საალბათოა. მას შემდეგ, რაც
    ზემოთ ნაჩვენები იყო მეგრულ-ჭანური სრულხმოვნობის მეორეულობა და.
    233
    „ქართული ზმნის სისტემაში დაცული ხმოვანთმონაცვლეობის საერთო-ქართვე-
    ლური ხასიათი, შეუსაბამო იქნებოდა ამ კერძო შემთხვევაში %ვან-ა, Xვან-ეს
    ტიაის სრულხმოვანი (თვი. სრულ-საფეხურიანი) ფორმები გვევარაუდნა ამო-
    სავლად, სხვა შესაძლებლობათა განხილვისას ეს კიდევ უფრო ნათელი გახდება.
    მეორე შესაძლებლობა აგრეთვე უნდა გამოირიცხოს, თუ გავითვალისწი-
    ნებთ ხონ- ტიპის ზმნათა ფუძის გახმოვანებას მეგრულ-ჭანურში.
    ზემოთ ჩვენ მიერ განხილული მაგალითი ორაზროვანია ვოკალიზმის
    თვალსაზრისით: მეგრ.-ჭან. ხონ- ფუძე შესაძლებელია გამოვიყვანოთ როგორც
    სრულ-საფეხურიანი X#ვან-, ისე ნულ-საფეხურიანი #36- ვარიანტებისაგან, ამიტომ
    მართლაც შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ პირველი პირის (დო!-ვ-ხონ-ი და შეორე,
    პირის (დო!.ხონ-იი ფორმებში წარმოდგენილი ხსონ- ფუძე მომდინარეობს სა-
    ერთო-ქართველური სრულ-საფეხურიანი X#ვან- ვარიანტისაგან (შდრ. ქართ.
    „მო1-ვგ-ვან), ხოლო მესამე პირის 'დო+-ხონ-უ ფორმა საერთო-ქართველურ ნულ-
    საფეხურიან Xვნ-ა ფუძეს ასახავს მარცვლოვანი |+6ნ|) სონანტით C-–V პოზი-
    ციაში (შდრ. ქართ. Iმო!-ვნ-ა) ასევე მეგრ. ჭქყოლ- „დაჭრა, დაწყლულება4ბ
    ფუძის (დო-ბ-ჭქყოლ-ი, დო-ჭყოლ-უ
    – ძვ. ქართ. მო-ვ-წყალ, მო-წყლ-ა) აორის-
    ტის პირველი და მეორე პირის ფორმები შეიძლებოდა სრულ-საფეხურიანი
    Xწყალ- ფორმისაგან გამოგვეყვანა, ხოლო მესამე პირის ფორმა ნულ-საფეხუ-
    რიან "წ,ყლ-ა ვარიანტთან დაგვეკავშირებინა მარცვლოვანი (“ლ|) სონანტით
    C-" პოზიციაში რომელმაც ისტორიულ ხანაში ვოკალიზაციის შედეგად
    (ოლ) მიმდევრობა მოგვცა.
    · ორაზროვანია გახმოვანების თვალსაზრისით აგრეთვე ჭან. ქკორ- (დო-პ-
    „ვკორ-ი „დავჭერი“ -– დო-ქკორ-უ „დაქრა"ბ) და ცორ- (დო-მ-ცორ-ი „გავცერი“–
    დო-ნ-ცორ-უ „გაცრა“) ფუძეები. მართალია, სალიტერატურო ქართულში სა-
    თანადო ფუძეები ე-გახმოვანებით წარმოგვიდგება (და-ვ-ჭერ-!ი!, გა-ვ-ცერ-Lი);
    შდრ. აგრეთვე ნა-ჭერ-ი, სა-ცერ-ი), მაგრამ დიალექტური გურ. და-ვ-ქარ-ი,
    ხევს. ნა-ქარ-ი, აგრეთვე საერთო-ქართული ნა-ცარ-ი გვავარაუდებინებს პარა-
    ლელურად ა-გახმოვანების მქონე ჭარ-, ცარ- ფუძეთა არსებობას, მაშასადამე,
    „ჭან, ქკორ- და ცორ- ფუძეები აორისტის პარადიგმაში შეიძლებოდა გამოგვე-
    ყვანა პირებისდა მიხედვით საერთო-ქართველური სრულ-საფეხურიანი %ქარ-,
    “ცარ- და შესატყვისი ნულ-საფეხურიანი X#ჭრ-, “ცრ- ვარიანტებისაგან, მარცე-
    ლოვანი (წრ) სონანტით :CC–-V პოზიციაში, რომელმაც ვოკალიზაციისდა კვა-
    ლად ისტორიულ ჭანურში (ორ) მიმდევრობა მოგვცა.
    სურათი მთლიანად იცვლება, როდესაც გადავდივართ ამავე კლასის
    სხვა მაგალითების განხილვაზე აღნიშნული კლასის ზმნათა ფუძეების კომპ-
    -ლექსური ანალიზი სავსებით გამორიცხავს მეგრულ-ჭანურში ამ ტიპის ზმნათა
    ჩამოყალიბების იმ შესაძლებლობებს, რომლებიც ჩვენ ზემოთ პირველსა და
    მეორე პუნქტში წარმოვადგინეთ და რომლებიც დასაშვები ჩანდა (განსაკუთ-
    რებით მეორე შესაძლებლობა) აღნიშნული კლასის ზმნათა ფუძეების იზოლი-
    რებული განხილვის დროს.
    ყველა ზემოთ მოყვანილ მაგალითში ზმნური ფუძე ო-გახმოვანებით ხა-
    'სიათდებოდა, რომელიც შეიძლებოდა როგორც საერთო-ქართველური “ა ხმოვ-

    -234
    ნის, ისე მარცვლოვან სონანტთა რეფლექსად მიგვეჩნია. მაგრამ ო-გახმოვანება
    არ არის ერთადერთი შესაძლებელი ამ კლასის ზმნათა ფეძეებში,
    ჭან. პკორ-, ცორ- ფუძეთა შესატყვისად მეგრულში სამივე პირის ფორ-
    “მაში ი-გახმოვანების მქონე ქკირ-, ცირ- ფუძეებს ვადასტურებთ!: დო ვ-
    ჭკირ-ი „დავჭერი“, გო-ვ-ცირ-ი „გავცერი“. სწორედ ასევე ქართული კარ-/კრ-
    "(შე-ვ-კარ, შე·კრ-ა) ფუძის შესატყვისად ჭანურის ათინურსა და ვიწურ-არქაბულ
    კილოკავში კორ- ფუძე გვაქვს (დო-კორ-უ „შეკრა“), მეგრულში და ჭანურის
    ხოფურ კილოკავში -- კირ- ფუძე (დო-კირ-უ)?.
    სხვა შემთხვევაში ი-გახმოვანება სამივე პირის ფორმებში დასტურდება
    როგორც მეგრულში, ისე ჭანურის ყველა კილოკავში:
    ძვ. ქართ კვ-ცან, ცნ-ა; ახ. ქართ. ვ-ი-ცან-”ის ი-ცნ-ო: ჭან. ბ-ი-ჩინ-ი,
    ი-ჩინ-უ; მეგრ. ქი-ჩინ-უ „იცნო“ შ, ძვ. ქართ. მო-ვ-სარ, მო-სრ-ა: ჭან. შირ-
    „გაცვეთა, დალევა“: წკაი ქოგე-ი-შირ-უ „წყალი ჩაილია“ („ჩაშრა“): შეგრ.
    შირ- „გაცვეთა, დალევა, გაწყვეტა, დახოცვა“: ხამიქ დი-შირ-უ „დანა დაილია“,
    ეკო შირ-უ „გაწყვიტა, დახოცა“ბ.
    გვხვდება აგრეთვე უ'თი გახმოვანებული ფუძეებიც: ქართ. და-ვ ფალ,
    და-ფლ-ა : ჭან, მ-ფულ-ი, ფულ-ი „დავმალე, დავმარხე“ ', დი-მფულ-უ „დაიმალა“;
    მეგრ. დო-ვ-ფულ-ი „დავმალე, დავფალი, დავმარხე“, დო-ფულ-უ „დამალა“წ,
    როგორც მაგალითების განხილვიდან დავრწმუნდით, საანალიზო კლასის
    "ზმნათა ფუძეები მეგრულ-ჭანურში ო-, უ- და ი-გახმოვანებით ხასიათდებიან.
    ა- გახმოვანება აქ გამორიცხულია,
    განსაკუთრებით საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ აღნიშნული ტიპის ზმნა-
    თა ფუძეები ვოკალიზმის არასტაბილურობით ხასიათდებიან: იმ დროს, რო-
    დესაც ქართულში ზმნათა ამ კლასისათვის სრულ საფეხურზე დამახასიათებე-
    “ლია ფუძის შედარებით ერთფეროვანი გახმოვანება (ა და ე), მეგრულსა და
    ჭანურში შესატყვის მაგალითებში სამ სხვადასხვა ხმოვანს /ო უ ი/ ვადასტუ.
    რებთ; ამასთან, და ეს მეტად მნიშვნელოვანი ფაქტია, ზოგჯერ ერთი და იგივე
    ფუძე სხვადასხვა ვოკალიზმით არის წარმოდგენილი სხვადასხვა დიალექტში
    (პკორ-/ჭკირ-, ცორ-/ცირ-, კორ-/კირ-).
    ამ მხრივ სრულ კონტრასტს წარმოადგენენ ის ზმნები, რომელთა ფუძე-
    „ები ქართულში არ გვიჩვენებენ ნულოვან ვოკალიზმს აორისტის მესამე სუბ.
    პირის ფორმებში.
    ესენია -ე სუფიქსიანი აორისტის მქონე არაფუძედრეკადი ზმნები, შესა-
    ტყვისი ფუძეები მეგრულ-ჭანურში სისტემატურად ისეთ ვოკალიზმს გამოაევ-

    1 ამავე ფორმითაა წარმოდგენილი ეს ფუძეები ჭანურის ხოფურ კილოკაეში, იხ. არნ.


    ირიკობავა, შედარ, ლეეგსიკონი, გვ. 384-–385, 417.
    2? იხ, არნ. ჩიქობავა, იქვე, გვ. 296,
    9 არნ, ჩიქობავა, იქვე, გე, 376--377.
    ბ არნ, ჩიქობავა. იქვე. გე. 365366,
    ხს II. M80 ი, / /ი./. #რM. #ქ., გე. 195.
    "ს არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლექსიკონი, გე. 330.
    5 VM. IMMILIIIIIIL 80, / იძ... -XIIM2”. M3., გე. 338.
    ზ არნ, ჩიქობავა, იქვე, გვ. 330.
    ლენენ, რომელიც მოსალოდნელია ქართულ-–ზანურ შესატყვისობათა ფორმულის.
    მიხედვით:

    ქართული მეგრული
    'და1-ვ-ბან-ე გო-ვ-ბონ-ი (ჭან. დო-ვ-ბონ-ი)
    ვ-თალ-ე (გო!-ვ-თოლ-ი
    ვ-თხარ-ე ვ-თხორ-ი (ჭან. დო-მ-თხორ-ი)
    ვ-ცალ-ე 'გოLვ-ჩოლ-ე
    წაღ!-რაცხ-ა 'დო?“-კო-რთცხ-უ1 (ჭან. დო-კო-როცხ-უ).
    „-ვ-წერ-ე ვ-ვარ-ი (ჭან. დო-ჰ-ქარ-ი)
    და-ვ-ჭედ-ე დო-ქკად-ი
    _ ვ-კვეთ-ე ვ-კვათ-ი (ჭან, დო-ჰ-კვათ-ი)
    'მო+ვ-წველ-ე გე-ჭვალ-ი (ჭან. დო-ნქვალ-ეს
    „მოწველეს“)
    ვ-ბერ-ე დუუ-პარ-ი „დავუბერე“
    ვ-რეკ-ე 'გო1-ვ-რაც-ი
    ფუძის გახმოვანების ასეთსავე კანონზომიერ შესატყვისობას გვიჩვენებენ
    ნასახელარი ზმნები, რომლებიც ქართულში არასდროს არ არიან წარმოდგე-
    ნილი ნულოვანი ვოკალიზმით: ქართ. ვ-ფარ-ე (შდრ. ფარ-ი)--მეგრ. ვ-ფორ-ი?,
    ქართ. წვეთ-!ავ!-ს (შდრ. წვეთ-ი)–– მეგრ. ქჭვათ-უნ-ს (შდრ. ქვათი, აგრეთვე
    ჭვეთ-ი ').
    როგორც განხილული მაგალითებიდან ჩანს, განსხვავება ვ-ჭერ/ჭრ-ა ტიპის
    ზმნებსა და ვ-თალ-ე/თალ-ა ტიპის ზმნებს შორის თავისებურად არის ასახული
    მეგრულ-ჭანურში. ვ-ჭერ/პრა ტიპის ზმნათა ფუძეები აქ წარმოდგენილია.
    მერყევი და ქართულ––ზანურ შესატყვისობათა თვალსაზრისით . არარეგულარუ-
    ლი" (თუ სრული გახმოვანების მქონე ქართული ფუძეებიდან ამოვალთ) ვოკა-
    ლიზმით: ქართ. ქერ- I ქარ-: მეგრ.-ჭან. ქკორ-/ჭკირ-; ქართ. კარ-: მეგრ.-ჭან.
    კორ-/კირ-; ქართ. ფალ-: მეგრ.-ჭან. ფულ-; ქართ. ცან-: მეგრ.-ჭან. ჩი6-; ქართ.
    სარ-: მეგრ.-ჭან. შირ- და სხვ.
    პირიქით, ვ-თალ-ე/თალ-ა ტიპის ზმნათა ფუძეები მეგრულსა და ჭანურში
    უგამონაკლისოდ იმ ხმოვანს შეიცავენ, რომელიც მოსალოდნელია ქართულ
    –
    ზანურ შესატყვისობათა ფორმულის მიხედვით ; ქართ. თალ-: მეგრ.-ჭან, თოლ-;
    ქართ. თხარ- : მეგრ.-ქან. თხორ-; ქართ. მან- : შეგრ.-ჭან. გონ-; ქართ. ფარ-: მეგრ.-
    კან, ფორ-; ქართ. წერ- : მეგრ.-ჭან. ჭქარ-; ქართ. კვეთ-: მეგრ--ჭან. კვათ- და სხვ.
    რით უნდა აიხსნას ვ-ქერ/ჭრ-ა ტიპის ზმნათა ფუძისეული ვოკალიზმის
    მერყევი ხასიათი და „არარეგულარულობა“ მეგრულ-ჯანურში, განსხვავებით
    ვგ-თალ-ე/თალ-ა„ და ვ-წერ-ე/წერა ტიბის ზმნებისაგან რომელთა გახმო-
    ვანება ზანურ დიალექტებში სტაბილური ხასიათით გამოირჩევა? რატომ

    ' კო – ელემენტი წწხრმოშობით როცხ- ფუძეს შესორცებული პრევერბია ან დამოუ–


    კიდებელი ფუძე: შდრ. არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 297.
    ? ფორ- ფუძე სახელის ფუნქციით ამჟამად მეგრულ-ჯანურში არ დასტურდება.
    8 ა- და ე- ქოკალიზმის ურთიერთმიმართების შესახებ იხ. ზემოთ, გე, 164.
    236
    გვაქვს ქართულ სრულხმოვან თალ-, ბან-, ფარ- და მისთ. ფუძეთა შესატყვისად
    აქ რეგულარულად თოლ-, ბონ-, ფორ-. ხოლო ხმოვანთმონაცვლე ქართ. ჭერ-/
    სრ-, კარ-/კრ-, ცან-/ცნ-, სარ-/სრ- და მისთ. ფუძეთა შესატყვისად მერყევი ვო-
    კალიზმის ქჭკორ-/ქკირ-, კორ-/კირ- ან მხოლოდ ი- გახმოვანების მქონე ჩინ-,
    შირ- და მისთ. ფუძეები?
    ერთადერთი დამაკმაყოფილებელი ახსნა ამ მოვლენისა იქნებოდა დაშვე-
    ბა იმისა, რომ მეგრულ-ჭანური ფორმები მერყევი ვოკალიზმით ასახავენ არა
    სრულ-საფეხურიან ”ჭერ- | “ჭქარ-, ”კარ-, Mყეან- და მისთ. ფუძეებს!, არამედ
    "შესაბამის ნულ-საფეხურიან Xჭრ-, ”კრ-, "ც,ნ- და მისთ. ვარიანტებს. ამგვარად,
    მეგრ.-ჭან. ჭკორ- I ქკირ-, კორ- I კირ-, ჩინ-, შირ- და მისთ. ფუძეები შეესა-
    ტყვისებიან არა ქართულ სრულ საფეხურიან ჭქერ-, კარ-, ცან-, სარ- და მისთ.
    ფუძეებს, არამედ მათ შესაბამის ნულ-საფეხურიან ქრ-, კრ-, ცნ-, სრ- და მისთ.
    ვარიანტებს.
    აორისტის მესამე პირის ფორმაში წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო
    ფუძის ნულ-საფეხურიანი V%3რ ა, "კრ ა, ”ცრ-ა, %ც)ნ-ა, %ფლ-ა ვარიანტები,
    რომლებშიც მარცვლოვანმა სონანტებმა? ვოკალიზაციის შედეგად ისტორიულ
    ჯკანურსა და მეგრულში დიალექტებისდა მიხედვით სხვადასხვა ტემბრის სრული
    ხმოვნები განივითარეს. ამით აიხსნება ამ ტიპის ზმნათა· ფუძეებში გახმოვანე-
    ბის ესოდენ შერყევი, არასტაბილური ხასიათი, განსხვავებით თოლ-, ბონ-,
    „ვარ- ტიპის ზმნათა ფუძეებისაგან რომელთა მყარი ვოკალიზმი ამოსავალ “ა
    და %ე ხმოვნებს ასახავს. ამითვე აიხსნება ის, რომ ქკორ- | ჭკირ-, ფულ-, შირ-
    და მისთ. ტიპის ფუძეებში გამორიცხულია ა- გახმოვანება, რომელიც, როგორც
    სონანტთა რეფლექსების ანალიზისას იყო ნაჩვენები, არ წარმოიქმნება მეგრულ-
    ჭანურში მარცვლოვანი სონანტის ვოკალიზაციის შედეგად.
    ამგვარად, კგ-ჭერ/ქრ-ა ტიპის ზმნათა მეგრულ-ჭანურ ფუძეებში არსებუ-

    1 ეს განსაკუთრებით ნათლად ჩანს იმ მეგრულ-კანურ ფორმებში, როზლებიც მერყევი


    "თ/ი- ან მხოლოდ ი-ვოკალიზმით ხასიათდებიან: 3 კო ო-/კკირ-. კორ-/კირ-; ჩინ-, შირ-
    და სხვ. ი ხმოვანი ასეთ ფორმებში მიჩნეულია უ-დან მიღებულად. რომელიც ოავის მხრივ
    ო”სგან მომდინარედ ითქლება (იხ. სათანადო ფუძეები არნ. ჩიკობავას წედარებითს ლექსი-
    'კონში); მაშასადამე, ჭკირ-–<%კკურ-<პკორ–<%ვარ-:კირ-<%წკურ-<კორ-<
    %კარ-; ასკე #შირ-<#ჯშურ-<#ჯ#შორ–<7%ს,არ- და სხე. მაგრან გაუგებარია, რატომ
    უნდა გადასულიყო ო ხმოვანი ასეთ ზმნურ ფორმებში უ'ში. საიდანაც ისტორიულად დადასტუორე-
    ბული ი უნდა მიგვეღო, მაშინ როდესაც თ ოლ-. თხორ-. ბონ-.ფორ– და სხე. ფუძეები.
    რომელთა ო ხმოვანი ნამდვილად ”ა'საგან მომდინარეობს, ამგვარ გადასვლას ადგილი არა
    აქვს? ო ხმოვანი გადადის გარკვეულ პირობებში უ'ში მხოლოდ ბაგისმიერთა მეხობლობაშზი––
    ძირითადად სახელთა ფუძეებში (იხ. ზემოთ, გვ. 158),
    განხილულ ზმნურ ფუძეებში კი ო>'უ>ი გადასვლას ვერ ეივარაუდებთ. რამდენადაც
    აქ არ არსებობს ამგვარი გადასვლის გამომწვევი ფონეტიკური მიხეხები (ე. ი. ფუძეში გარკ-
    ვეულ პოზიციაში ბაგისმიერი თანხმოენის არსებობა) ავჭგვარად. ჭკორ-/ჭკირ-, კორ-
    Iკირ-ჩინ-. ცირ-, შირ- და მისთ. ფუძეთა არსებობა ი-გახმოვანებით ვერო აიხსნება იზ
    შემთხვევაში, თუ მათ ამოსავალ ფორმებად ა– ან ე- გახმოვანების მქონე ფუძეებს დავუშეებთ.
    · ? სონანტის მარცვლოვნობა C-V პოზიციაში, როგორც ზემოთ გექონდა ნაჩვენები,
    დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო იმ დიალექტური არეალისათვის, რომლის გაგრძელებასაც
    ზანური და სვანური წარმოადგენენ.
    237
    ლი ვოკალიზმი მეორეული წარმომავლობისაა, წარმოქმნილი მარცვლოვან სო–-
    ნანტთა ვოკალიზაციის შედეგად:
    პკორ- | პკირ-< "3რ-,„ კორ- | კირ-– კრ, ფულ-–'ფლ-, ჩინ-<“ც)ნ-,.
    შირ-<"ს,რ- და ა. შ.
    რამდენადაც ხონ- და ჭყოლ- ზმნები ამავე სტრუქტურულ ტიპს განეკუთვ-
    ნებიან აუცილებლობით გამომდინარეობს, რომ ამ ფუძეებსაც ამოსავლად
    ნულ-საფეხურიანი “ვნ- და "წყლ- ვარიანტები უდევს საფუძვლად, მიუხედავად
    იმისა, რომ, ერთი შეხედვით, ეს ფორმები, იხოლირებულად განხილულნი,
    სრული გახმოვანების მქონე ქართულ ვჭან-, წყალ- ფუძეთა რეგულარულ ზანურ
    ეკვივალენტებად შეგვეძლო. მიგვეჩნია.
    გახმოვანების ნულ-საფეხურზე მყოფი ფუძე, რომელიც თავდაპირველად
    აორისტის მხოლოდ მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში იყო წარმოდგენილი,.
    ისტორიულ მეგრულ-ჭანურში აორისტის მთელს პარადიგმაზე გავრცელდ),. სავ-
    სებით ისე, როგორც ეს „უნიშნო ვნებითის“ ფორმებში უნდა მომხდარიყო.
    ამას შედეგად მოჰყვა ზანურ დიალექტებში ფორმათა უნიფიცირება და აორის-
    ტის პარადიგმაში ვ-ვან/ვნ-ა, ვგ-ჭერ/ვრ- ტისის რაოდენობრივი აბლაუტის
    მოშლა, რომელიც შემონახულ იქნა ქართულზი).
    აწმყოში, როგორც უკვე იყო აღნიშნული, ვ-ვან/ვნა, ვ-ჭქერ/ჭრ-ა ტიპის
    ზმნები ხასიათდებიან თემატური სუფიქსით გახმოვანების სრულ საფეხურზე,
    და ფუძის ნულოვანი ვოკალიზმით:ვ-ვნ-ავ, ვ-ქრ-ი<-Xვ-ჭრ-ეი.
    მეგრულ-ქანურში აწმყოს ფუძე იმეორებს აორისტის ფუძის ვოკალიზმს
    და უკანასკნელისგან მხოლოდ თემატური სუფიქსით განსხვავდება. აწმყოს,
    თემატურ სუფიქსად ამ ტიპის ზმნებში გამოყენებულია ჭან. -უმ/-ომ, -უფ,
    (დიალექტების მიხედვით) და მეგრ. -უნ (<“"-უმ): მეგრ. ხონ-უნ-ს „ხნავს“,.
    ჯან. ბ-ჭქკორ-უმ (ხოფ. ბ-ჭკირ-უფ), მეგრ. ბ-ჭკირ-უნ-ქ „ვჭრი“; ჭან. ბგ-კორ-უმ'
    (ხოფ. ბ-კირ-უფ), შეგრ. ვ-კირ-უნ-ქ „ვკრავ“ და ა. შ.
    “ რამდენადაც ქართულში ამ ტიპის ზმნათა მარტივი ფუძე აწმყოში ყოველ-
    თვის გახმოვანების ნულ-საფეხურზეა წარმოდგენილი, შეიძლება ვივარაუდოთ,
    რომ სათანადო მეგრულ-ჭანური ფორმები პირდაპირ შეესატყვისებიან ქართულ
    ფორმებს. მართლაც, რომელიმე მეგრ. ხონ-უნ-ს ფორმა შეიძლება გამოვიყვანოთ
    %ვნ-არ-ს ფორმიდან, ხოლო კირ-უნ-ს –- "კრ-აჟ-ს ფორმიდან. მაგრამ მეგრ.
    ჭკირ-უნ-ას და ქართ. ქრ-ი-ს სხვადასხვა თემატურ სუფიქსებს შეიცავენ და,
    მაშასადამე, მათ შორის სრულ შესატყვისობას არა აქვს ადგილი.
    ეს გარემოება უფლებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ ვ-ჭერ/ჭრ-ა ტიპის
    ზმნათა აწმყოს თემა მეგრულ-ჭანურში არ წარმოადგენს საერთო-ქართველური.
    მოდელის უშუალო გაგრძელებას. აწმყოს თემა ამ დიალექტებში მათი დამოუ-
    კიდებელი განვითარების პროცესში მეტწილად ხელახლა იქნა ნაწარმოები.
    აორისტის ფუძეზე დაყრდნობით. ფუძის ნულოვანი გახმოვანება აწმყოში არის.

    1 შდრ, ნულ–საფეხურიანი ფუძეების არსებობა აორისტში ისეთ მეგრულ-ქანურ ფორ-


    მებში, როგორიცაა დო –ბ-დე-ი „და-ე-–დევე“ (და-დვ-ა), დო-ფ-ჩე-ი „შევინახე“
    (შდრ. ქართ. და-–ვ-ი-ცევ– და–ი-ცვ-ა), Iმე'-ფ-ჩ-ი „მი-ვ-–ე-ც“ (მი-ს-ც–ას»
    (იხ. ზემოთ, გე. 221 შმდ.).
    238
    უბრალო გამეორება აორისტის ფუძის ვოკალიზმისა 1, როგორც ქეემოთ ერთ--
    ხელ კიდევ დავრწმუნდებით, ასეთია მეგრულ-ჭანურის ნორმა.
    რაკი აორისტის პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფუძის ვოკა-
    ლიზმი მეგრულ-ჭანურში ყოველთვის აორისტის მესამე სუბიექტური პირის
    ფუძის ვოკალიზმს იმეორებს, შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ ზმნის დრო-კილოთა
    მეორე და პირველი სერიის ნაკვთთა წარმოება აქ ისტორიულად აორისტის
    მესამე სუბიექტური პირის ფუძეს ემყარება.
    გან ეს არის მეგრულ-ჭანურის სპეციფიკური სიახლე ქართველურ დიალექტთა
    ორის.
    9,4. ამგვარად, ზემოთ ჩატარებული სტრუქტურული ანალიზი საშუალე-
    ბას გვაძლევს ვ-ჭერ/ჭქრ- ტიპის ზმნათა საერთო-ქართველური მოდელი შემ--
    დეგი სახით აღვადგინოთ:
    ზმნათა ამ ტიპისთვის დამახასიათებელია ცალმორფემიანი მარტივი ფუძე
    CV5- სტრუქტურისა, რომელიც ნულ-საფეხურზე დასავლურ-ქართველურ (ბ%ა-
    ნურ-სვანურ) არეალში 05- სტრუქტურის სახით გვევლინება.
    ზმნის მარტივი ფუძე წარმოდგენილია გახმოვანების სრულ საფეხუოზე,
    აორისტის პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფორმებში; აორისტის მე-
    სამე სუბიექტური პირისა და აწმყოს ფორმებში ფუძე ხასიათდება ნულოვანი
    გახმოვანებით, შესაბამისად შეუღლებულ ფორმათა მონოვოკალურობის ბრინ-
    ციპისა.
    აწმყოს თემატური ნიშნები წარმოდგენილია გახმოვანების სრულ საფე-
    ხურზე, გარდა მესამე სუბიექტური პირის მრავლობითი რიცხვის ფორმებისა,
    სადაც მრავლობითი რიცხვის დაბოლოება თავისი სრული ვოკალიზმით იწეევს·
    წინამავალი სრულ-საფეხურიანი მორფემის (ე. ი. თემატური სუფიქსის) შენა-
    ცვლებას შესაბამისი ნულ-საფეხურიანი ვარიანტით.
    სრულ საფეხურზე მარტივი ფუძე ხასიათდება ”ა- და %X ე-გახმოვანებით;.
    ზოგ ფუძეში დასაშვებია “ა და წე ხმოვანთა თავისუფალი (არააბლაუტური)
    მონაცვლეობა.
    ზმნათა აღწერილი კლასი ფორმალურად იმავე სტრუქტურული ნიშნებით
    ხასიათდება, რომლებითაც („ალმორფემიანი მარტივი ფუძის მქონე „უნიშნო.
    ვნებითის“ კლასი (გან-ვ-ტეფ ტიპი); განსხვავებას მხოლოდ ის ქმნის, რომ
    ვ-ჭერ/ვრ-აა ტიპის გარდამავალ ზმნათათვის სრულ საფეხურზე დასაშვებია
    ფუძის ე- და ა- გახმოვანება, გან-ვ-ტეფ ტიპის ზმნათა ფუძე კი აბლაუტის
    ამავე საფეხურზე ყოველთვის ე-ვოკალიზმით ხასიათდება.

    10. თემატური აწმყოსა და თემატური'აორისტის მძონე ჭმნები

    10,1. ამ კლასში შემავალი გარდამავალი ზმნები მცირერიცხოვანია.


    აწმყოსა და აორისტში წარმოდგენილი ფუძე ხასიათდება კანონზომიერად ძი-.
    რის ნულოვანი და სუფიქსის სრული გახმოვანებით:

    1 შდრ. ზემოთ ფუძედრეკად ზმნათა აწმყოს ისტორია,

    2137
    ძე, ქართ. ვ-!ჰ1-მკ-ი
    –– ვ-მკ-ე (“ჰ-უ-მკ-ე9
    –– "ჟ-მკ-ე);
    ღღ » ვ ჰ.რცხ-ი –– ვ-რცხ-ე ("ჰ-უ-რცეხ-ე9 -- "უ-რც)ხ-ე!):
    მეგრ. რჩხ-უნ-ს „რეცხავს“– კო-რჩხ-უ „გარეცხა“;
    ჟან. ჩხ-იფ-ს „რეცხავს".
    „ქართ. ვ-რგ-ავ –– ვ-რგ-ე.
    -11. გრძელსმოვნიანი აორისტის მქონე ზმნები

    II, აღნიშნულ კლასში შემავალი ყველა ზმნა გარდამავალია. აწმყოში


    ”წარმოდგენილი მარტივი ფუძე ხასიათდება სრული გახმოვანებით. ფუძისეული,
    ხმოვნებია ე, ა, იშვიათად ო. ფუძე შედგება ჩვეულებრივ ერთი (ძირეული)
    'მორფემისაგან. აორისტის თემა იწარმოება მარტივ ფუძეზე -ე სუფიქსის
    დართვით." ,
    ამ ტიპის ზმნათა ყველაზე მნიშვნელოვან სტრუქტურულ თავისებურებას
    ის წარმოადგენს რომ აორისტში, მიუხედავად სრულხმოვანი -ე სუფიქსის
    დართვისა, ფუძე არ გადადის გახმოვანების ნულოვან (ან რედუქციის) საფე-
    ხურზე: შდრ. ქართ.

    ფუძედრეკადი არაფუძედრეკადი
    აწმყო გ-ცუეთ ვ-წერ
    აორისტი ვ-ცუით-ე ვ-წერ-ე1

    ზხემოთ ფორმულირებული სტრუქტურული წესი, რომლის თანახმადაც


    'მრავალმორფემიან ფუძეში მხოლოდ ერთი მორფემა უნდა იყოს გახმოვანების
    სრულ საფეხურზე, გ-წერ/ვ-წერ-ე ტიპის ზმნებში დარღვეული ჩანს, რაც ერთ-
    გვარ წინააღმდეგობას წარმოშობს ჩვენ მიერ მიღებულ თეორიასა და ემპი-
    რიულადღ დადასტურებულ ფაქტთა გარკვეულ ჯგუფს შორის.
    შეეძლებოდა გვევარაუდნა, რომ ზმნათა აღნიშნული ტიპი მეორეულია,
    ჟართულის სპეციფიკური სიახლეა, წარმოქმნილი აბლაუტის საერთო-ქართვე-
    ლური სისტემის მოშლის შემდეგ. ეს ჰიპოთეზა გასაგებს გახდიდა აბლაუტის
    საერთო-ქართველური ნორმის დარღვევას, რასაც ერთი შეხედვით ადგილი
    აქვს ჩვენთვის საინტერესო კატეგორიის ზმნებში.
    მაგრამ ამგვარ დაშვებას ეწინააღმდეგება მეგრულ-ჭანურის ჩვენება.
    ზემოთ აღნიშნული იყო, რომ იმ შემთხვევებში როდესაც ქართულში
    აორისტის მესამე სუბ. პირის ფორმებში ზმნის მარტივი ფუძე არ არის გახ-
    'მოვანების ნულ-საფეხურზე, მეგრულ-ჭპანურშიც ისტორიულად ანალოგიური
    „ვითარება ივარაუდება, რასაც მკვეთრად გახაზავს ხმოვანთ-შესატყვისობათა-

    1 ზყნათა ამავე კლასს განეკუთვნება ქაითულში ისეთი ფორმები, როგორიცაა-ვ – კუეთ


    –ვე-კუეთ-ე, ვ-რეკ–ვრეკ-ე, ვ-კედ–ვ-პედ–ე, %ვ-ბერ (ჩვეულებრიე ახ. ქართ.
    ვ–ბერ–ავ, მაგრამ შდრ. მო -ჰ-–ბერ-ს, მეგრ. ათემატ. უ-ბარ-ს „უბერავს") –ვ–ბერ-
    -ე, ვ-გან– ე-ჭამ-ე. ვ-რაცხ–-–ვ-რაცხ-ე, ე-I-ბან-–-ვ-ბან-ე, ვ-ჯოც–
    ე-ჭოც–ე და სხვ, (ხზზნნათა ან კლასის შესახებ ქართულში იხ. ა. შანიძე, ქართული გრამა-
    “ტიკის საფუძვლები, I. გვ. 397 შმდ.).
    240
    მკაცრად რეგულარული ხასიათი ამ ტიპის ზმნათა ფუძეებში: ქართ. 'და+წერ-ა
    – მეგრ.-ჭქან დო-ჭარ-უ; ქართ. 'გან-კუეთ-ა–– მეგრ. გო-კვათ-უ; ქართ. აღ-
    ·რაცხ-ა
    –– მეგრ.-ჭან., დო-კო-როცხ-უ; ქართ. გან-ბან-ა
    –– მეგრ. გო-ბონ-უ, ჭან.
    “დო-ბონ-უ და სხვ. (იხ. ზემოთ, გვ. 236).
    ეს გარემოება მიუთითებს ვ-წერ/ვ-წერ-ე ტიპის სიძველეზე. ყოველ შემ-
    თხვევაში, აშკარა ხდება, რომ აღნიშნული მოდელი არ არის სპეციფიკური
    მხოლოდ ქართულისათვის.
    “როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მონოვოკალურობის პრინციპი, რომელიც
    ჩვენ საერთო-ქართველურ პრინციპად დავსახეთ, ვ-წერ/ვ-წერ-ე ტიპის ზმნებში
    დარღვეულია, ამ პრინციპის თანახმად მოსალოდნელი იყო აწმყოში წარმოდ-
    გენილი სრულ-საფეხურიანი ფუძის შენაცვლება თემატურ აორისტში შესაბა-
    “მისი ნულ-საფეხურიანი ან რედუქციის საფეხურიანი ფუძით. ნაცვლად ამისა,
    აღნიშნული ტიპის ზმნათა აორისტშიც წარმოდგენილია სრულ-საფეხურიანი
    -ვ-წერ-ე, ვ-რეკ-ე, ვ-კუეთ-ე, ვ-ხეთქ-ე, ვ-ჭამ-ე და სხვ. ფუძეები.
    არ შეიძლება იმის თქემა, რომ ამ ფუძეებისათვის პრინციპში დაუშვებელი
    იყოს ნულოვანი გახმოვანება. ნაწარმოებ ფორმებში იგივე ფუძეები შეიძლება
    “ნულოვანი ვოკალიზმითაც დავადასტუროთ: შდრ. ვ-ქამ-ე, მაგრამ მყოფ. მიმ-
    ღეობა სა-ქმ-ელ-ი, მასდარი შე-ჭმ-ა (შდრ. უპრევერბო ქამ-ა), კაუზატივი
    ა-ქმ-ევ-ს (აორ. ა-ქამ-ა, დიალექტ. ა-ქმ-ი!ვ!-ა) 1; გან1-ვ-ხეთქ-ე, მაგრამ სუფიქ-
    'სიანი ვნებითი გან-სთქ-დ-ა <”გან-პთქ-დ-ა (ნეთქ-<ჰეთქ-)1, ვ-კუეთ-ე, მაგრამ
    სა-კუთ-არ-ი.
    აქედან გამომდინარეობს, რომ „უკუმშველობა- თვითონ ფუძეების თვი-
    სებას კი არ შეადგენს, არამედ იგი უღვლილების იმ ტიპის სტრუქტურული
    "ნიშანია, რომლის წარმომადგენლებადაც აღნიშნული ზმნები გამოდიან 3.
    ამიტომ პრობლემის გადაწყვეტა თვით ზმნათა ამ სტრუქტურულ ტიპში
    “უნდა ვეძიოთ; ამ ტიპის ზმნათათვის უნდა დავუშვათ ისეთი სტრუქტურული
    ნიშანი, რომელიც მათ საერთო-ქართველური აბლაუტის ნორმათა თვალსაზ-
    “რისით ქართველური ზმნური სისტემის კანონზომიერ ქეესისტემად წარმოგვად-
    ჯგენინებს.
    ზმნათა ამ სტრუქტურული ტიპის ასახსნელად საერთო-ქართველურ სის-
    ტემაში უნდა დავუშვათ რაოდენობრივი აბლაუტის განსაკუთრებული სახე,
    'რომელსაც აქამდე არ ვიცნობდით.
    აბლაუტურ მიმართებათა ეს მოდელი მდგომარეობს ხმოვანთა მონაცე-
    ლეობაში სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით. ფუძის ხმოვანს, წარმოდგენილს გახმო-
    ყანების ·სრულ საფეხურზე, გარკვეულ მორფოლოგიურ კატეგორიებში უნდა
    შენაცვლებოდა არა ნული (ნულოვან საფეხურზე), ან მარცვლოვანი (”ი) სო-
    "ნანტი (რედუქციის საფეხურზე) როგორც ეს გექონდა ზემოთ აღწერილ
    “სტრუქტურულ ტიპებში, არამედ შესაბამისი გრძელი ხმოვანი.

    1 ნულ-საფეხურიან ფორმას უნდა ემყარებოდეს მეგრული ფორმები მერყევი ვოკალიზმით:


    უ-პკომ-ურ-ისუ-ჭკუმ-ურ-ი „უპმელი, ილა-ჭკუმ-აფ-უ „კერძი“ და სხვ.
    ? ა, შანიძე, ნასახელარი ხმნები ქართულში (ქართული ენის სტრუქტურისა და ისტო-
    «იის საკითხები, I, თბილისი, 1957, გვ. 37).
    8 შდრ. I. V06L, #1)სი-ივ0005 70001I0V69, გვ. 132
    16. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 241
    აბლაუტის ამ საფეხურს ჩვენ სიგრძის საფეხურს ვუწოდებთ X.
    წარმოდგენილი რეკონსტრუქციის თანახმად ზმნათა აღნიშნულ სტრუქ>
    ტურულ ტიბში უნდა გვქონოდა შემდეგი სახის მონაცვლეობანი: %ო-წერ--
    უტ წერ-ე, "უ-კუეთ
    -– "უ-კუეთ-,, "გ-ბერ
    –- ბე-ბერ-ე, ”ჟ-ჭედ
    -- "უ-პედ-ე»
    “უ-ჭამ –– +უ-ვამ-ე და მისთ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, აორისტის თემა ამ ტი-
    პის ზმნებში აწმყოსაგან განსხვავდებოდა არა მარტო XX-ე სუფიქსით, არამედ-
    აგრეთვე ფუძისეული ხმოვნის დაგრძელებით. ფუძის ხმოვნის დაგრძელება.
    წარმოადგენდა აქ აორისტის დამატებითს ნიშანს (ქვემორფემას), სწორედ ისე„,
    როგორც ფუძისეული ჯე ხმოვნის |”ი) სონანტით შეცვლა (რედუქცია)-ფუძე–-
    დრეკად ზმნებში; შდრ.
    აწმყო: “ე-ცუეთ (სრული საფეხური) |I ”ე-კუეთ (სრული საფეხური)-
    აორისტი: "უ-ცრით-ე (რედუქციის საფეხური) || -უ-კჟეთ-ე (სიგრძის საფეხური)..
    ცხადია, აბლაუტის აღწერილი მოდელი შეესაბამება ენის ისეთ მდგომა-
    რეობას, როდესაც ხმოვანთა დაპირისპირება სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით.
    ფონოლოგიური ღირებულებისა იყო?,
    11.2. აქამდე ჩვენ ვიცნობდით ქართველური აბლაუტის სამ ძირითად
    საფეხურს: ხმოვნიან საფეხურს, რომელსაც სრულ-საფეხურს ვუწოდებდით,
    ნულ-საფეხურსა და რედუქციის საფეხურს.
    სიგრძის საფეხურის შინაგანი რეკონსტრუირება ქართველური აბლაუტის
    სისტემაში ერთგვარად ცვლის აბლაუტის ზემოთ წარმოდგენილ სქემას: სიგრძის.
    საფეხური ისევე უპირისპირდება ხმოვნიან (ანუ მოკლე-ხმოვნიან) საფეხურს,
    როგორც ნულ- ან რედუქციის საფეხურები. სიგრძის საფეხური ნულ-საფეხურ–-
    თან ერთად მოკლე-ხმოვნიან საფეხურს რაოდენობრივი ნიშნით უპირისპირ-
    დება; ეგევე საფეხური მოკლე-ხმოვნიან საფეხურთან ერთად ნულოვან საფე-
    ხურს ხმოვნიანობის ნიშნით უპირისპირდება. ამგვარად, ამ შემთხვევაში საქმე.
    გვაქვს დაპირისპირებათა გადაკვეთასთან აბლაუტის საზ საფეხურს შორის.
    რამდენადაც ჩვენ ზემოთ სრული საფეხური განვსაზღვრეთ როგორც,
    აბლაუტის ხმოვნიანი საფეხური, ამ ტერმინის ქვეშ დეფინიციის თანახმად
    გაერთიანდება როგორც მოკლე-ხმოვნიანი, ისე გრძელ-ხმოვნიანი საფეხური.
    აბლაუტების ამ საფეხურების გასარჩევად მიზანშეწონილია გრძელ-ხმოვნიანი
    საფეხურის საპირისპიროდ, რომელსაც სიგრძის საფეხური შეერქვა,
    მოკლე-ხმოვნიან საფეხურს გახმოვანების ნორმალური საფეხური ეუწო-
    დოთ. ამის შესაბამისად, ქართველური აბლაუტის·.· სისტემაში გამოვყოფთ გა-
    ხმოვანების ოთხ ძირითად საფეხურს: 1) ნორმალურ (IX6§). მოკლე-ხმოვნიან).
    საფეხურს, 2) სიგრძის (680. გრძელ-ხმოვნიან) საფეხურს 3, პ) ნულოვან (106§ი-

    1 შდრ. ტიპოლოგიურად სიგრძის საფეხურები (0)06ხ»ი5Lს”წბ) ინდოევროპული აბლაუტის.


    სისტემაში: ბერძნ. X0თ§60თC და #>თ%70 (იხ. ზემოთ, გვ. 176).
    ? შდრ, აგრეთვე #8. V 0 6 ს, #1(6:090005 %7002110005, გვ. 132--133, ხმოვანთა ფონე–-
    მატური დაპირისპირების შესახებ სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით იხ 8. Mი1თხ0იიყ, II
    რCდაM39LI(L8ML 319 9ს006(050ხ-იხ000)0ფ15006L 86>XIII, Lსიძ, 1944.
    ' აბლაუტის ეს ორი საფეხური ხმოვნიანობის ნიშნის საფუძველზე შეიძლება დაბასიათ-
    დეს როგორც გახმოვანების სრული საფეხურები.
    242.
    უხმოვნო) საფეხურსა და 4) რედუქციის (ჯ6§ი.”ი-) საფეხურს. ამ თვალსაზრისით
    უნდა შეიცვალოს ზემოთ ფორმულირებული ძირითადი მორფონოლოგიური
    წესი ქართველური აბლაუტისა, რომელსაც ჩვენ მონოვოკალურობის
    პრინციპი ვუწოდეთ. ქართველური აბლაუტის სისტემაში სიგრძის საფე-
    ხურის არსებობის პირობებში მონოვოკალურობის პრინციპი უნდა განვიხი-
    ლოთ როგორც უფრო ზოგადი მორფონოლოგიური წესი რომლის თანახ-
    მადაც მრავალმორფემიან ფუძეში მხოლოდ ერთი მორ-
    ფემა შეიძლება იქნეს წარმოდგენილი გახმოვანების ნორ-
    მალურ საფეხურზე.
    11.3. რომელი ეპოქისათვის უნდა ვივარაუდოთ წარმოდგენილი რეკონ-
    სტრუირებული სისტემის არსებობა?
    გვაქვს საფუძველი ვიფიქროთ, რომ უძველესი ჩვენამდე მოღწეული
    წერილობითი ძეგლების ეპოქაში ქართულმა ენამ უკვე აღარ იცოდა ხმოვანთა
    ფონემატური დაპირისპირება სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით.
    რამდენადაც სხვაობა ვ-წერ-ე ტიპის ზმნებსა და ვ-ჭერ/ჭრ-ა ტიპის ზმნებს
    შორის მეგრულ-ვანურში არის ასახული, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ გრძელ
    და მოკლე ხმოვანთა ფონემატური დაპირისპირება დამახასიათებელი უნდა
    ყოფილიყო ყოველ შემთხვევაში ქართულ-–ზანური ერთიანობის პერიოდისათვის.
    დაპირისპირება აორისტის „უკუმშველ“ (ვ-წერ-ე/წერ-ა) და „კუმშვად“
    (ვ-ვერ/ჭრ-ა) წარმოებას შორის, რომელიც დღემდე შემოგვინახა ქართულმა
    (და მეგრულ-ჯანურმა თავისებური რეფლექსების სახით), წარმოადგენს უძვე-
    ლეს სტრუქტურულ მიმართებათა ანარეკლს.
    ვ-წერ-ე ტიპის გამძლეობა, როგორც ჩანს, იმით აიხსნება, რომ რაოდე-
    ნობრივ დაპირისპირებათა ნეიტრალიზაციისა და აბლაუტის საერთო-ქართვეე-
    ლური სისტემის დარღვევის შემდეგ ქართულში „უკუმშველობა“ იქცა ვ-წერ-ე
    ტიპის უღვლილების კონსტიტუციურ ნიშნად, რითაც ეს ტიპი უღვლილების
    სხვა ტიპებისაგან (კერძოდ, „კუმშვადი“ ტიპისაგან) განსხვავდება.
    ამ თვალსაზრისით საინტერესო ტიპოლოგიურ პარალელს გეაწვდის სვა–
    ნური ენის ბალსქვემოური დიალექტი. ცნობილია, რომ ამ დიალექტისათვის
    განვითარების დღევანდელ საფეხურზე უცხოა ხმოვანთა ფონემატური დაპი-
    რისპირება სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით. მაგრამ გრძელი და მოკლე ხმოვნების
    ოდინდელი გარჩევის კვალი ბალსქვემოურ კილოშიც შემონახულა. წარმომავ-
    ლობით გრძელი ხმოვანი ბალსქვემოურში ჩვეულებრივ არ ექვემდებარება
    ხმოვანთა რედუქციის (სინკოპირების) წესებს, იმ დროს როდესაც ანალოგიურ
    პირობებში წარმომავლობით მოკლე ხმოვანი, როგორც წესი, რედუქციას გა-
    ნიცდის: შდრ. ბქვ. ა-მარ-ე (ბზ. ა-მარ-ე) „ამზადებს“, ა-ტაბ-ე (ბზ. ა-ტაბ-ე)
    „თლის“, მაგრამ ა-კრ-ე (ბზ. ა-კრ-ე) „აღებს“ (ფუძეა კარ-), ა-ნყ-ე (ბზ. ა-ნყ-ე)
    „აცხობს“ (ფუძეა ნაყ-) და სხვ1.
    ისევ,ე როგორც ბალსქვემოურში, სხვაობა „უკუმშეელ“ (ა-მარ-ე) და
    „კუმშვად“ (ა-კრ-ე) ტიპებს შორის აიხსნება ხმოვანთა ოდინდელი საერთო-

    1 ა, შანიძე, უმლაუტი სვანურში, გვ. 223 (სქოლიოში); ალ. ონიანი, გრძელი


    ხმოვნების საკითხისათვის სვანურში (ი კ ე, XIII, 1962, გვ. 219 შმდ.).
    243
    სვანური რაოდენობრივი დაპირისპირებით, ქართულშიც სხვაობა ვ-წერ-ე/წერ-ა
    ტიპსა და ვ-ჭერ/ქრ-ა ტიპს შორის უნდა წარმოადგენდეს რეფლექსს ხმოვანთა
    ოდინდელი რაოდენობრივი დაპირისპირებისა
    1.
    11.4. აწმყოში, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ვ-წერ/ვ-წერ-ე ტიპის ზმნათა
    ფუძე გახმოვანების ნორმალურ (ე. ი. მოკლე-ხმოვნიან) საფეხურზე უნდა ყოფი-
    ლიყო წარმოდგენილი, ერთი შეხედვით ამ დებულებას ეწინააღმდეგება მას-
    დარის წარმოება: ამ კატეგორიის ზმნათა მასდარი იწარმოება აწმყოს ფუძი-
    საგან -ა სუფიქსის დართვით; ამასთან ფუძე სრულ-საფეხურიანი ვარიანტით
    არის წარმოდგენილი: წერ-ა, კუეთ-ა, რეკ-ა, ქამ-ა, ბან-ა, ვოც-ა და მისთ.
    ამის მიხედვით თითქოს შეიძლებოდა გვევარაუდნა, რომ მასდარის წარმოე-
    ბისას ფუძე გადადიოდა სიგრძის საფეხურზე, ე. ი. უნდა გვქონოდა: ”წერ-ა,
    “კრეთ-ა, "რეკ-ა, "ქამ-ა და მისთ. მაგრამ მასდარის წარმოება არ არის საი-
    მედო კრიტერიუმი აბლაუტურ საფეხურთა განსასაზღვრავად. მასდარი აწმყოს
    ფუძისაგან იწარმოება და ამიტომ გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა
    აწმყოს თემისათვის დამახასიათებელი ნორმალური გახმოვანება ფუძისა ანა-
    ლოგიით გავრცელებულიყოს მასდარის ფორმებშიც, როგორც ამას ადგილი
    უნდა ჰქონოდა ფუძედრეკად ზმნებთან (იხ. ზემოთ, გვ. 186).
    · იგივე ითქმის აწმყოსა და მყოფადის მიმღეობათა შესახებაც: მ-წერ-ალ-ი,
    სა-წერ-ელ-ი, მ-ქამ-ელ-ი, სა-კუეთ-ელ-ი, სა-რეკ-ელ-ი და სხვ. აწმყოს თემაზე
    დამყარებულ ამ ფორმებში ფუძე თავის ხმოვანს ინარჩუნებს. მაგრამ ეს არ
    გამოდგება იმის დასამტკიცებლად, რომ აქ აბლაუტის სიგრძის საფეხური
    გვქონდა: აწმყოს თემა ამ ტიპის ზმნებში, როგორც წესი, ინარჩუნებს ფუძი-
    სეულ ხმოვანს, დამოუკიდებლად იმისგან, ერთვის თუ არა მას სუფიქსი ?.
    11.5. სტრუქტურულად· ამავე ტიპს განეკუთვნება აგრეთვე ო ხმოვნის
    შემცველი ქართული ზმნური ცხოსვ)ნ-, ვსოვნ-, ცოც-, მოს-, გორ-, ლოკ- ფუძე-
    ები, რომელთა აორისტში წარმოდგენილი ვ-ა-ცხოვნ-ე, ვ-ი-ცოც-ე, შე-ვ-მოს-ე,
    ვ-ა-გორ-ე, ვ-ლოკ-ნე ფორმების არქეტიპებად სიგრძის საფეხურიანი (ე. ი.
    გრძელი “ო ხმოვნიანი) ფუძეები უნდა ვივარაუდოთ. განსაკუთრებული მნიშვ-
    ნელობა აქვს ამ მხრივ მეგრულ-ჯჭანურის ჩვენებას: შესატყვისი მეგრულ-ჭანური
    ფუძეები რეგულარულად ო ხმოვანს ავლენენ ყოველგვარი მერყეობის გარეშე.
    ამ თვალსაზრისით სრული პარალელიზმი არსებობს მეგრულ-ჭანურში ამ ფუძე-
    ებსა და ზემოთ განხილულ ვ-ბან-- ვგ-ბან-ე ტიპის ფორმათა · შესატყვისებს
    შორის: შდრ.
    ქართული მეგრულ-განური
    ცხო'ვმ- ჩხონ- (მეგრ. ჩხონაფა „ცხონება%)
    ცოც- ჩოჩ- (მეგრ. ჩოჩ-უ-ა „ცოცვა“)

    1 მოსაზრება ვოკალური სიგრძის ოდინდელი არსებობის შესახებ ქართველურ ენებში


    გამოთქმული აქვთ აგრეთვე ჰ. ფოგტს (იხ. მისი #)ხ86ჯიეი068 700810905, გვ. 132 შმდ.),
    ა, შანიძეს, ვე თოფურიას და ალ, ონიანს (იხ. ალ. ონიანი, გრძელი ხმოვნების
    საკითხისათვის სვანურში: ი კ ე XIII, 1962, გე. 224 შმდ).
    ? შდრ. აგრეთვე აწმყოს შესამე სუბ. პირის მრავლობითი რიცხვის ფორმები: წერ-ენ,
    კტეთ-ენ, ')-ბან-ენ, ვოც-ენ და მისთ. (ისევე როგორც: დრეკ-ენ, წყვტედ-ენ
    და მისთ.).
    244
    მოს- მოს- (მეგრ. მოს-უ-ა „ქსოვა4)
    გორ- გორ– (ჭან., ხოფ. ონ-გორ-აფ-ან „აგორებენ“)
    ლოკ- ჰან. ლოკ- ს ლოსკ-, მეგრ. ლოტკ- (ვან.
    ლოკ-უპ-ტ-უ „ლოკავდა“)
    ვსოვნ- შონ- (მეგრ. მარა-შონა „აგვისტო“, „მარია-
    მის ხსოვნა“, MI. IX M(XX306, გვ. 244).
    ამ ფორმათაგან განსხვავებით, მოკლე ჯო ხმოვნის შემცველი ფუძეები
    მეგრულ-ჭანურში გეაძლევენ, როგორც წესი, რეფლექსს უ/ი ხმოვანთა სახით;
    შდრ. ქართ. ორ-ი, სვან. 9«ორ-ი: ჭან, ჟურ-ი, მეგრ. ჟირ-ი; ქართ. ქორ-ი: ჭან.
    ქურ-ი, მქირ-ი, მეგრ. ქირ-ი; ქართ. ცოლ-ი, სვან. ჩოშ- „00),ს§": მეგრ.-ჭან.
    ჩილ-ი; ქართ. ოფლ-ი, სვან. უეფ (ლშხ. ფშოფ): ჭან. უფ-ი, მეგრ. უფუ.
    ამ ფორმათა შეპირისპირების საფუძველზე კეთდება ფონოლოგიური ხა-
    სიათის დასკვნა, რომელსაც არსებითი მნიშვნელობა აქვს ადრინდელი ზანური
    ვოკალიზმის აღდგენისათვის: მეგრულ-ჭანურში თავისებურად ასახულია დაპი-
    რისპირება გრძელ და მოკლე ”ო ხმოვანს შორის; გრძელი #ო ხმოვანი შემო-
    ნახულია მეგრულ-ჭანურში ო ხმოვნის სახით!1, ხოლო მოკლე ჯო აისახა აქ
    როგორც უ/ი ხმოვნები.
    11.6. ისტორიულად გრძელი ხმოვანი უნდა ვივარაუდოთ აგრეთვე -ე
    სუფიქსიანი აორისტის მქონე ზმნათა სხვა ჯგუფშიც, რომელიც ზემოთ გან-
    ხილულისაგან იმით განსხვავდება, რომ აქ ფუძე აწმყოში ნულ-საფეხურზეა
    წარმოდგენილი, რაც სრულ-საფეხურიანი ”ე->-ი თემატური სუფიქსის დართ-
    ვასთან არის დაკავშირებული, ხოლო აორისტში ფუძის გახმოვანება სტაბი-
    ლურია: გვაქვს, ყოველთვის ა, რომელიც სიგრძის საფეხურზე წარმოდგენილ
    გრძელ #5 ხმოვანს უნდა ასახავდეს. ამ ტიპის ზმნათა ნიმუშებია:
    ვ-გდ-ი
    –– ვ-ვად-ე, ვ-თხრ-ი
    –– ვ-თხარ-ე, ვ-სჯ-ი
    –– ვ-საჯ-ე, ვ-თლ-ი
    -– ვ-თალ-ე,
    ვ-ყრ-ი –– ვ-ყარ-ე, ვ-გლ-ი –– ვ-გალ-ე, ვ-უ-ბრ-ი –– ვ-უ-ბარ-ე, ვ-ცვლ-ი––ვ-ცვალ-ე,
    გ-ა-ვლ-ი
    –– ვ-ა-ჭალ-ე, კვ-შლ-ი
    –– ვ-შალ-ე,„ კვ-თვლ-ი
    –– ვ-თვალ-ე„ გვ-ზრდ-ი
    ––
    ვ-ზარდ-ე და მისთ.
    11.7. ამგვარად, ვ-კუეთ/ვ-კოეთ-ე და ვ-შლ-ი/ვ-შალ-ე ტიპის ზმნათა ში-
    ნაგან ანალიზს იმ დასკვნამდე მიეყევართ, რომ აღნიშნულ სტრუქტურებში
    წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო აბლაუტის სპეციფიკური საფეხური, რომე-
    ლიც გრძელი ხმოვნით ხასიათდებოდა და რაოდენობრივად უპირისპირდებო-
    და ფუძის ნულ- და მოკლე-ხმოვნიან ვარიანტებს. სიგრძის საფეხური ზმნათა
    ამ სტრუქტურული ტიპისათვის დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო აორისტის
    პარადიგმაში რითაც აორისტის ფუძე უპირისპირდებოდა აწმყოს ფუძეს,
    რომელიც წარმოდგენილი იყო ნორმალური ან ნულოვანი გახმოვანებით. გრძე-
    ლი ხმოვანი ზმნათა აღნიშნულ სტრუქტურულ ტიაში აორისტის ისეთსავე
    ბარადიგმატულ ნიშანს წარმოადგენდა, როგორსაც თემის მაწარმოებელი -ე
    სუფიქსი.

    1 მეტად საგულისხმოა ის გარემოება, რომ ქართ, თო: მეგრ.-ჭან. ო შესატყვისობას, რო-


    მელიც თავს იჩენს ქართ. ო თხ-–ი: მეგრ. ოთხ-ი, ჭან ოთ ხო ფორმებში, სეანური გრძელ ო
    ხმოვანს უფარდებს: ტო შთხ4ტ „ოთხი“ (ამის შესახებ დაწვრილებით –– ქვემოთ).
    245
    ზმნათა აღწერილი ტიპების სტრუქტურა შეიძლება ზოგადი ფორმულე-
    ბით დახასიათდეს რომლებიც წარმოგვიდგენენ მათს პარადიგმატულ დაბი-
    რისპირებას აწმყოსა და აორისტის მიხედვით:

    აწმყო:-0VC0- - CC-ე9
    აორისტი:-C0VC- - CაC-ე
    , C შეიძლება შეცვლილი იყოს სონანტით, დეცესიური რიგის ჰარმონიული
    კომპლექსით, ლაბიალური კომპლექსით ან ამ ორი ტიპის კომპლექსთა კომბი-
    ნაციით. ერთი და იმავე ძირეული მორფემის ფარგლებში არ დაიშვება ორი
    პარმონიული ან ორი ლაბიალური კომპლექსი.
    11, 8. სვანურთან შედარება გვიჩვენებს რომ წარმოდგენილი ფორმუ-
    ლები სამართლიანია საერთო-ქართველური ვითარების მიმართაც. მეტიც შე-
    იძლება ითქვას: დებულება ხმოვანთა სიგრძის შესახებ ქართველურ დიალექ-
    ტებში, რომელიც მიღებული იყო ძირითადად ქართული ენის მონაცემთა ში-
    ნაგანი ანალიზის საფუძველზე, ფაქტობრივს დასაბუთებას პოვებს სვანური ენის
    მასალაზე: სვანურის ჩვენება ადასტურებს საერთო-ქართველური აბლაუტის
    სისტემაში სიგრძის საფეხურის არსებობას.
    როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ნულოვანი აორისტის მქონე (გარდამავალი
    და გარდაუვალი) ზმნებისათვის სვანურში დამახასიათებელია ფუძის მოკლე
    გახმოვანება: ო-ვან (მესამე სუბ. პ. ა-ვან) „მოვხანი#; ლშხ, ონჭუტედ–ჯან-რ-ჭედ
    (მე-3 პ, ან-ვად) „მოვედი“ და სხვ.
    სვანურ ზმნათა სწორედ ამ ტიპს შეესაბამება ქართულში „ფუძეკუმშ-
    ვადი“ ტიპი:

    მ-გნ-ავ
    –– ვ-გან/ვნ-ა; ვ-ჭრ-ი (<%უ-ჭრ-ებ)
    –– ვ-ჭერ/ქრ-ა; ვ-ჯდ-ებ-ი
    ––
    წარ-ვ-ვედ/წარ- ვდ- ა (შდრ. სვან., ლშხ, ვოედ-ნ-ი <-2-გდ-ენ-ი ––
    ონ-ჭტედ
    < ან! უ-ჭედ/ან-ვად<ან+-ჯდ-ა) და სხვ.
    ამ ტიპის ზმნათა „კუმშვადობა“ ქართულში აიხსნება იმით, რომ მათ-
    თვის დამახასიათებელი იყო ნულოვანი აორისტი ფუძის ნორმალური (ე. ი.
    მოკლე-ხმოვნიანი) საფეხურით პირველსა და მეორე პირში. აორისტის მესამე
    სუბიექტური პირისა და აწმყოს ფორმებში ზმნის მარტივი ფუძე გახმოვანების
    ნულ-საფეხურზეა წარმოდგენილი შესაბამისად იმ მორფონოლოგიური წესისა,
    რომ ორი ან მეტი მორფემისაგან შემდგარ ზმნურ ფუძეში მხოლოდ ერთი
    მორფემა შეიძლება იყოს წარმოდგენილი გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე.
    ამგვარად, სვანური აორისტის მოკლეხმოვნიანი ტიპი (ო-ვან, ონ- -ვუედ)
    საერთო-ქართველურ მოკლეხმოვნიან ტიპს ასახავს 1.
    მოკლე ძირეული ხმოვნით არის წარმოდგენილი აგრეთვე სვანურ ფუძე-
    დრეკად გარდამავალ ზმნათა ფორმები; აწმყ. ტიხ-ე –– აორ. ა-ტიხ (ისტორ.
    “ტეხს–– აორ, ”ტიხ-ე), ვიდ-ე – ან-ვიდ (ისტორ. ”ვედ
    –– "ვიდ-ე), თერ–– ა-თირ
    (ისტორ. თერ –- ”თირ-ე) და სხვ.

    1 მეგრულ-ჭანურში, როგორც ზემოთ იყო ნაჩეენები, ზმნათა ეს კლასი წარმოდგენილია


    ფუძის მერყევი ვოკალიზმის მქონე ჯგუფით.
    246
    ასეთივე სურათი აღდგება ქართული ენის მონაცემთა შინაგანი ანალიზის
    საფუძველზედაც, რასაც მხარს უჭერს აგრეთვე მეგრულ-ჭანურის ჩვენება.
    ფუძედრეკად ზმნათა აწმყოს ფუძის ე-გახმოვანება ქართულში (ა- მეგრულ-
    ჭანურში) ·საერთო-ქართველურ მოკლე %ე'ს ასახავს, რომელიც მოკლე ე'ს სა-
    ხით არის წარმოდგენილი სვანურში თერ „ცნობს“, ი-კედ „იღებს“ ტიპის
    ფორმებში.
    ეს მოკლე ე აორისტის ფორმებში გარკვეულ პირობებში მარცვლოვანი
    L"ი) სონანტით იცვლებოდა (რედუქციის -საფეხური).
    მაშასადამე, იმ სტრუქტურულ ტიპებში,სადაც ქართულ ზმნურ ფორმათა
    “შინაგან ანალიზს აუცილებლობით არ მივყავართ გრძელი ხმოვნების (ჯ6ყი. აბ-
    ლაუტის სიგრძის საფეხურის) პოსტულირებისკენ, სვანური ზმნური ფორმები
    “მოკლე ხმოვნებს გვიჩვენებენ.
    სულ სხვა სურათი იშლება სვანურში ხმოვანთა სიგრძის თვალსაზრისით
    იმ სტრუქტურულ ტიპში, რომელიც ქართულ -ე სუფიქსიანი აორისტის მქონე
    “ტიპს შეესაბამება, სადაც ჩვენ შინაგანი სტრუქტურული მონაცემების საფუძ-
    ველზე სიგრძის საფეხური ვივარაუდეთ; აღნიშნულ სტრუქტურულ კატეგორიათა
    ზმნური ფორმები სეანურში, როგორც წესი, გრძელ ხმოვნებს გვიჩვენებენ,
    “რომლებიც შესატყვის საერთო-ქართველურ მოდელებში პოსტულირებულ ეო-
    კალურ 'სიგრძეს უნდა ასახავდნენ! შდრ. ბზ., ლშხ. ან-მარ-ე „მოამზადა“,
    ად-ბელ-ე „გაბერა", ან-შკად-ე „გამოჭქედა“, ად-ლაშ-ე „დათესა“, ლა-ხ-წფენ-ე
    #% I ქა-ხ-აწუენ-ე, ლშხ.) „აჩვენა%, ან-შერ-ე „გალესა“, ად-სოყ-ე „გააგიჟა“, ან-
    ტაბ-ე „გათალა, გამოთალა", ქად-ბაბ-ე „გაანიავა“, ენ-ყელ-ე (ლშხ.) „ყველი
    ამოიყვანა", ოთ-ჟოღუჟან-ე „წაუღო“ (ძვ. ქართ. წარუძღუანაბ), ად-თგმან-ე
    (თხუმ) „თავს გაუჭირვა, თავს ძალა დაატანა“ (ლშხ.), ან-კაფ-ე „წააქცია“,
    ენ-მაჯ-ე (ლშხ.) „მოზიდა", ედ-ქაბ-ე (ლშხ.ე) „გასცილდა, თავი აარიდა", ად-
    -თუელ-ე „ჩაქოლა, თავში ჩარტყმით მოკლა“ (თტელ „ტვინი“, შდრ. ძვ. ქართ.
    „გან-ტჟნ-ა), ლო-ხ-ცად-ე „გაუცვალა“, ენ-თხელ-ე (ლშხ.) „მოძებნა, “ად-ბერგ-ე „გა-
    თოხნა“ (შდრ. ბერგ „თოხი"), ენ-კოდ-ე (ლშხ.) „ასწია“, ეს-ბოლ-ე „დაასვა
    (ბუზი, ძაფი ან მისთ.)", ენ-წობ-ე (ლშხ.) „მოსრუტა, მოწრუპა“ (შდრ. ქართ.
    წოვა ) და მრავალი სხვ.
    განსაკუთრებით სიმპტომატურია, რომ? ზოგი ნასახელარი ზმნის ფუძე
    გრძელ ხმოვანს შეიცავს, იმ დროს როდესაც სათანადო სახელის ფუძე მოკლე
    ხმოვნით არის წარმოდგენილი. ამ ფორმებში განსაკუთრებით ნათლად ჩანს
    ფუძისეული ხმოვნის დაგრძელების აბლაუტური ხასიათი:

    ბერგ „თოხი“
    –-– ად-ბერგ-ე „გათოხნა“
    'თუელ „ტვინი“ –– ად-თუელ-ე „განტგნა“
    ბოგ „ხიდი!“
    -- ათ-ბრგ-ე „ხიდად გადააფარა?ზ.

    1 მეგრულ-კგანურში ზმნათა ეს კლასი, სადაც აორისტში გრძელი ფუძისეული ხმოვანი


    ივარაუდება (სიგრძის საფეხური), წარმოდგენილია ფუძის სტაბილური ვოკალიზმით (მაგალი-
    თები იხ. ზემოთ, გვ. 164; 244---245), რაც .ოდინდელი ეოკალური სიგრძის რეფლექსს
    წარმოადგენს ზანურ დიალექტებში.
    247
    როგორც მოყვანილი მაგალითებიდან ჩანს, სვანური თემატური არაფუძე–
    დოეკადი აორისტი ფუძისეული ხმოვნის სიგრძით ხასიათდება, რომელიც
    ქართულის შინაგანი მონაცემების საფუძველზე ნავარაუდევი საერთო-ქართვე-
    ლური სიგრძის საფეხურის ანარეკლს წარმოადგენს. სვანური არის ერთად-
    ერთი ისტორიული ქართველური ენა, სადაც ფაქტობრივ შემოგეენახა, თუმცა
    მოდიფიცირებული სახით, გარკვეულ საერთო-ქართველურ სტრუქტურულ:
    ტიპებში არსებული აბლაუტური დააირისპირებანი ხმოვანთა სიგრძე- სიმოკ-
    ლის მიხედვით. საერთო-ქართველური სიგრძის საფეხური დაცულია თანამედ-
    როვე სვანურში თემატური აორისტის მქონე ან-მარ-ე ტიპის ზმნებში თეო-
    რიულად მოსალოდნელი გრძელი გახმოვანებით; აღნიშნული სტრუქტურული
    ტიპისათვის ფუძისეული ხმოვნის დაგრძელება ისტორიულად სვანურის მორ–-
    ფოლოგიურ ნორმას წარმოადგენდა1.

    1 თანამედროვე სვანურ დიალექტებში გოძელ-ხმოვნიანი ან -მ>3რ-ე ტიპის ზმნების:


    გვერდით -ე სუფიქსიან არრისტში მოკლეხმოვნიანი ფუძეებიც დასტურდება: შდრ. ლში. ად-
    კარ-ე „გააღოზ, ჟ'ან-ტყაბ-ე „შეწვა“, ან-ნაყ-ე „გამოაცხო“, ათ -ვა ლ–ე „დაასო“
    ჟე'ან- შხებ-ე „შეკერაზ და სხვ. პირველადი ზმნები,. რომლებისთვისაც თემატურ აორისტში
    დღეს ფუძის მოკლე გახმოვანებაა დამახასიათებელი, ისტორიულად ათემატური ტიპის აორისტს
    აწარმოებდნენ; პირველადი ათემატური აორისტისათგის დამახასიათებელი მოკლე ფუძისეული
    ხმოვანი ზმნათა აე ჯგუფს მეორეულად ნაწარმოებ თემატურ აორისტშიც გადაჰყვა, რის შედე–
    გადაც თანამედროვე სვანურში პირველადი ჟრძელხმოვნიანი თემატური აორისტის გვერდით:
    მოკლეხმოვნიანი თემატური აორისტი ჩამოყალიბდა. საერთოდ, სვანურ დიალექტებში შეინიშ–
    ნება მერყეობა აორისტის ტიპებს შორის, ერთი და იგივე ზმნა ერთ დიალექტში თემატური
    აორისტის მოდელს შისდევს, მეორე დიალექტში–-ათემატურისას, ზოგჯერ ასეთ მერყეობას
    ერთი დიალექტის ფარგლებშიც კი, აქვს ადგილი.. ამ მხრივ ყველაზე მარტივ, მაგრამ ამასთან
    ერთად მეორეულ სურათს ლაშხური გვიჩვენებს, ლაშხურში ყველა არაფუძედრეკადი გარდამა–
    ვალი ზმნა, გარდა რამდენიმე ანომალიური წარმოების. ზმნისა თემატური ტიპის აორისტს
    მისდევს (შდრ. C. 0606L06138, 085 I:სეLLსV%. VიIხხო, გე. 111), ბალს-ზემოურისა და სხვა
    დიალექტების ათემატური აორისტის ნაცვლად ლაშხურში არაფუძედრეკად გარდამავალ ზმნებ–
    თან, როგორიც წესი, თემატურ აორისტს ვადასტურებთ. ასეთი მეორეული თემატური აორისტი
    ლაშხურში ინარჩუნებს ფუძის მოკლე გახმოვანებას, რომელიც ისტორიულად დამახასიათებელია
    ათემატური აორისტისათვის; შდრ, ზსე. ლნტ. ა-ვ5ნ –– ლშხ, ად -ვან-ე „მოხნა“, ზსვ. ლნტ..
    ჟ'ან-შხებ-–– ლშხ, ჟ'ან-შხებ-ე, „შეკერა", ზსვ. ა თ -–ჟა§ხ-–- ლშხ. ეს-–ჟახ-ე „დაარქვა“,
    ზხსვ. ლნტ. ჟ”ან-ჯაბ–-
    ლში, ჟ”ან-ჯაბ-ე „მოხარშა“: და სხვ..
    მეორეული თემატური აორისტის მაგალითები ზოგჯერ ბალსზემოურშიც დასტურდება..
    ამგვარი წარმოშობის თემატური აორისტი ბალსხემოურშიც, ლაშმხურის მსგავსად, ფუძის
    მოკლე გახმოვანებას ინარჩუნებს; შდრ. ლნტ. ათ-ო–კ3რ –-ბზ. ლშხ. ოთ –კარ-ე „გაუღო“,
    ლნტ. ჟ/'ან-ტყაბ-- ბს ლშხ ჟ”ან-ტყაბ-ე „შეწვა“. და მისთ, (ლენტეხურში პარა-.
    ლელურად თემატური წარმოებაც დასტურდება: ჟ”ან-ა-ტყაბ-ე, იხ ე. თოფურია,
    სვან. ენა, გე. 150).
    გარდა აორისტის ათემატური წარმოების თემატურით შეცვლის ტენდენციისა, სვანურ
    დიალექტებში საწინააღმდეგო პროცესსაც უნდა ჰქონოდა ადჭილი:. თემატური წარმოება არა-
    იშვიათად ათემატურით იცვლებოდა (თავისთავად იგულისხნება, ამ რიგის მოვლენები ყველაზე.
    ნაკლებად ლაშბური დიალექტისათვის უნდა ყოფილიყო. დამახასიათებელი). ისეთი ათემატური
    აორისტი, რომელმაც თემატური წარმოება შეცვალა, ჩვეულებრივ ხასიათდება მესამე სუბიექ-
    ტური პირის ფორმებში ფუძისეული ხმოვნის დაგრძელებით. '
    ამის საუკეთესო ნიმუშს წარმოადგენს მაგალითი ლი - ლაშ-ი „თესვა“ ზმნისა, რომლის–
    თვისაც ბალსხემოურში აორისტის ორივე (თემატური და ათემატური) წარმოებაა დასაშვები=

    248
    11,9. როგორც ზემოთ იყო ნავარაუდევი, ქართული თემატური აორის-
    ტის „უკუმშველი"“, არაფუძედრეკადი ვარიანტის არსებობა შებირობებული
    იყო იმით, რომ ისტორიულად ამ ტიპის ზმნათა ფუძე აორისტში გახმოვანე-
    ბის გრძელ საფეხურზე იმყოფებოდა, რომელიც საერთო-ქართველურ სიგრძის
    საფეხურს ასახავდა.
    სვანურ დიალექტებში დაცული აორისტის სხვადასხვა ტიპების ანალიზი
    გვარწმუნებს, რომ ისტორიულად სვანური თემატური არაფუძედრეკადი აო-
    რისტი ფუძისეული ხმოვნის სიგრძით ხასიათდებოდა, ამით სრული სტრუქ-
    ტურული შესატყვისობა მყარდება სვანურ გრძელხმოვნიან თემატურ აორისტ-
    სა და ქართულ ვ-წერ-ე ტიპის თემატურ აორისტს შორის, რომელნიც სა-
    რთო-ქართველური გრძელ-საფეხურიანი თემატური აორისტის რეფლექსს
    წარმოადგენენ.
    „11.10. აქამდე ჩვენ ქართულ–– სვანური სტრუქტურული მოდელების შედა-
    რებას მივმართავდით. ქართული აორისტის გარკვეული ტიპი შევუდარეთ
    სვანური აორისტის შესატყვის ტიპს. თვით ფუძეთა გენეტური ურთიერთო-
    ბის საკითხი არ დაგვისვამს. განხილვის ამგვარი წესი უფლებას გვაძლევს ქართ..
    ვ-წერ-ე შევუდაროთ სვან. ან-მარ-ე („მოამზადა“) ზმნას, რამდენადაც ისინი.
    აორისტის წარმოების თვალსაზრისით ერთსა და იმავე სტრუქტურულ მოდელს
    განეკუთვნებიან, მიუხედავად იმისა, რომ ქართ. წერ- და სვან. მარ- ფუძეები
    ერთმანეთს გენეტურად არ უკავშირდებიან.

    თემატ. ათემატ.

    ოთ-ლაშ ო-ლაშ „დავთესე”


    ათ-ლაშ ა-ლაშ „დათესებზ
    ად-ლაშ-ე ა- ლაშ „დათესა“
    შდრ. აგრეთვე ბზ. ონ-შკად „გავპედე", ან-შკ5დ „გაჭედა“ –– ლშხ. ან-შკად-ე, ლეიტ-
    ან-ა-შკად-ე„ 1ძ%,, ბხ. ჟ”ან-ჭტენ „შეახვია“
    –-– ლშხ ენ-ჭონ-ე, ლნტ. 5დ-ჯო5-ე
    უშეიხვია"; ბბ ლო-ხს-ც5დ „გაუცვალა“-- ლშხ. ლო-ხ-ცად-ე,,ლნტ.ლა-ხ-ო-ცად-ე
    „1ძ%. და სხვ.
    ის ფაქტი, რომ ლენტეხური ამ შემთხეევაში როგორც წესი, ლაშხურს უკერს მზაოს,
    გაანალიზებულ მაგალითებში თემატური ტიპის სიძველის სასარგებლოდ ლაპარაკობს. რამდე–-
    ნადაც ლენტეხურისათვის, განსხვავებით ლაშხურისაგან, არ არის დამახასიათებელი დენდენცია
    ათემატური აორისტის თემატურში გადაყვანისა. ამ თვალსაზრისით ლენტესურის ჩეენება უფროო
    არქაულ ვითარებას ასახავს.
    ამგვარად, იმ გარდამავალი ზმნებისათვის, რომელნიც ან - შკ5 დ ტიპის ათემატურ აორ-
    ისტს აწარმოებენ (გრძელი ხმოვნით მესამე პირის ფორმაში) ისტორიულად დამახასიათებელი
    უნდა ყოფილიყო თემატური აორისტი ფუძის გრძელი გახმოვანებით (ან -შკ3დ-ე ტიპი),
    რომელიც ცალკეულ შემთხეევებში აორისტის წარმოების ათემატური ტიპით შეიცვალა. ამას-
    თან არის დაკავშირებული ფუძის მოკლე გახმოვანება პირეელი და მეორე პირის ფორყებრი.
    მაგრამ, განსხვავებით გარდამავალ ზმნათა პირველადი ათემატური აორისტისაგან, მეორეულ
    ათემატურ აორისტს ახასიათებს ფუძის გრძელი გახმოვანება მესამე სუბიეკტური პირის ფორ-
    მებში. ამ სტრუქტურული ტიპის ჩამოყალიბებისათვის, საფიქრებელია, ხელი უნდა შეეწყო იმ
    ფაქტს, რომ სვანურში ძველთაგანვე არსებობდა აორისტის წარმოების ანალოგიური მოდელი
    (ე. ი. ათემატური ტიპი, რომელსაც ახასიათებდა ფუძის მოკლე გახმოვანება პირეელი და
    მეორე პირის ფორმებში და გრძელი გახმოვანება მესამე პირის ფორმებში). ამ მოდელის მი–
    ხედვით თავდაპირველად, როგორც ჩანს, მხოლოდ გარდაუვალი ზმნები იუღვლებოდა (ამის
    შესახებ იხ. ქვემოთ).
    249
    მაგრამ სვანურში მოიპოვება ისეთი მაგალითებიც, სადაც ქართულთან
    -საერთოა არა მარტო აორისტის წარმოების მოდელი, არამედ თვით ფუძეც,
    და ეს ფუძე, როგორც თეორიულად მოსალოდნელი იყო, გახმოვანების სიგრძის
    საფეხურზეა წარმოდგენილი.
    ქართ. ვ-ბერ-ე ფორმა ისტორიულად სიგრძის საფეხურს გვავარაუდები-
    ნებს: "უ-ბერ-ე. შესატყვისი ზმნა სვანურში თემატურ აორისტს აწარმოებს, და
    ფუძე, რომელიც გენეტურად ქართულ ბერ-, მეგრ.-ჭან. ბარ- ფუძეს უკავშირ-
    დება, სიგრძის საფეხურზეა წარმოდგენილი: ბზ. ლშხ. ად-ბელ-ე „გაბერა“ 1.
    ქართ. ვ-ჭედ-ე ფორმა სიგრძის საფეხურიან #უ-ქედ-ე ფორმისაგან უნდა
    "მომდინარეობდეს, რასაც შესატყვისი სვან. ლშხ. ან-შკად-ე „გამოჭედა, გა-
    გედა“ „ფორმა ადასტურებს (თემატური აორისტი ფუძის გრძელი გახმოვა-
    ებით.) ?.
    შდრ, აგრეთვე ქართ. ვ-ცვალ-ე: ლშხ. ლო-ხ-ცად-ე „გაუცვალა“3.
    ძვ. ქართული წარ-უ-ძღუან-ე სიგრძის საფეხურიან ”ჰ-უ-ძღუან-ე ფორმას
    გულისხმობს ამოსავლად, შესატყვისი სვანური: (ბზ. ლშხ.) ოთ-ჟოღუან-ე „წაუ-
    ღო' ფორმა სავსებით უჭერს მხარს აღნიშნულ შინაგან რეკონსტრუქციას.
    ამ ფორმათა ზუსტი ეტიმოლოგიური შესატყვისი მეგრ.-ჭან. ჯღონ- ფუძე
    (ჭან. მო-გ-ი-5-ჯღონ-უ „გამოგიგზავნა+", მეგრ. ქი-მე-უ-ჯღონ-უ აგგაუგხავნა“,
    “შდრ, ძვ. ქართ. მი–უ-ძღუან-ა)! აგრეთვე საერთო-ქართველურ V"ძ,უღეან- (თემა-
    ტურ აორისტში სიგრძის საფეხურიან +ძღუან-) ფუძეს აღგვადგენინებს.
    გაანალიზებული ფორმები საინტერესოა სხვა თვალსაზრისითაც: ”ძ,ღშან-
    ფუძე მარტივი არ არის; იგი შეიცავს ს.-ქართვ. ძეღშუ- ძირსა (ძვ. ქართ.
    წარ-უ-ძეღუ, სვან. ხ-ო-ჟეღუ ა»უძღვის“) და M%-ან- სუფიქსს, რომელიც გარდა-
    უვალი X”ძ,ღუ- ძირისაგან კაუზატიურ წარმოებას გვაძლევს. გახმოვანების ნორ-
    “მალურ საფეხურზე წარმოდგენილ ძირეულ "%ძეღუ- მორფემას ნულ-საფეხუ-
    რიანი ”თძღუ- ვარიანტი ენაცვლება სრულ-საფეხურიანი X%-ან- სუფიქსის და-
    რთვასთან დაკავშირებით: "ძ,ეღუ-/”ძ,ღუ-ან- (ქართ. ძღე-ან-: მეგრ.-ჭან. ჯღ-
    -ონ- სვან.: ჟღუ-ან- 5).
    1 შდო. ყ0.. VCV0>CL, #1ნიჯიეილძია 7002110V065, გვ. 133.
    2? ბზ. ათემატური ან –შკ§3 დ „1ძ“. ისტორიულად აგრეთვე თემატურ აორისტს ვარაუ-
    დობს, რასაც მხარს უკერს ლნტ. ან -ა –შკად-ე ფორმა,
    23 ბს, ათემატური ლო-ხ-ცა დ „1ძ“. ძელ თემატურ წარმოებას შეენაცელა (შდრ,
    ლნტ. ლა-0-ო-ცად-ე), სვ·ანი დ ქართ. ლ'ს ადგილას (0 ვა ლ-: 053 დ-) ამ ფუძეთა დაკავ–
    შირებისათვის დაბრკოლებას არ ქმნის შდრ. ქართ წოდ- (უ-წოდ-ებ–ს): მეგრ.-ვან.
    წოლ- (კან. უ-წოლ-ემ-ს „ეუბნება“, იხ. არნ ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 393;
    მეგო. გ-ი-წოლ–ენ–ს „გეუბნება“, იხ. I. ILX 0 III #83 0, / 70. -#IIM2/0. #3., გვ. 376);
    ქართ. ტალ- (და-ე-ცალ-ე): მეგრ.-ჭან ჩოლ-/ჩოდ- (მეგრ. ჩოლ- ან-ს „ცლის“,
    გან, დი-–ჩოდ-უ „გათავდა“, ეტიმ. „დაიცალა“, შდრ. ძვ, ქართ. და–უ-ცად-ებ-ელ-ი
    გაუთავებელი, შეუწყვეტელი"). ლ/დ მონაცვლეობა თვით ქართულის ფარგლებშიც დასტურ-
    დება: შდრ. ძე, ქართ, ა-ა დ-ე; ახ. ქართ. (დიალექტ. დასავლ.) ა – ცა ლ– ე და სხვ. #”ს და–-
    · კარგვისათვის სვანურში (ცად-<#0ტ3დ-) შდრ. ქართ. ყველ-ი: მეგრ.-ვან ცვალ-ი,
    ხოფ, ყვალ-ი, მაგრამ სვან, ბბ. ლშხ, ლი -–ყელ–ე „ყველის ამოყვანა“.
    · იხ, არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გე. 439.
    ' აორისტში სვარ. ოთ-ჟეოღტ-5ნ-ე, ფუძის ო-გახმოვანებბით (ქო ღ4-), აშკარად
    „მეორეულ სურათს გვიჩეენებს, რაც დაკავშირებულია სვანურში დღეს მოქმედი რედუქციისა
    -და აბლაუტის მექანიზმთან; შდრ. აწმყოს ხ-ო-ჟღტ-5ნ6-ე „მიაქვს“ ფორმა.
    250
    ამ გზით მიღებული კაუზატიური ”ძ,ღუ-სნ ფუძე თემატურ აორისტს
    „აწარმოებს და #-ან- სუფიქსს კანონზომიერად სიგრძის საფეხურზე წარმოგვიდ-
    -"გენს: ”თ,ღუ-ან-ე.
    აქედან გამომდინარეობს, რომ გახმოვანების სიგრძის საფეხურზე შეიძ-
    ლებოდა წარმოდგენილი ყოფილიყო არა მარტო ძირეული, არამედ აგრეთვე
    "სუფიქსური მორფემაც. ეს გ X0II0II მოსალოდნელიც იყო: ზემოთ ნაჩვენები
    გვქონდა, რომ სუფიქსური მორფემა შეიძლება დავადასტუროთ გახმოვანების
    ყველა იმ საფეხურზე, რომლებიც დასაშვებია ძირეული მორფემისათვის.
    იგივე “ძ,ეღუ- ძირი, ჯ+-ენ- სუფიქსთან შეუღლებული, ქართულში გარდა-
    “მავალი შინაარსის ძღე-ენ- ფუძეს გვაძლევს. ”-ან- სუფიქსიანი ფორმისაგან
    განსხვავებით, ძღუ-ენ- ფუძე ათემატურ აორისტს აწარმოებს. სწორედ ამის
    გამო -ენ სუფიქსი პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფორმებში გახმო-
    ვანების ნორმალურ საფეხურზეა წარმოდგენილი (ე. ი. ისტორიულად მოკლე
    ხმოვანს შეიცავს), ხოლო მესამე პირის ფორმაში წესისამებრ ნულ-საფეხურზე
    გადადის, ე. ი. აბლაუტის იმავე სტრუქტურას ამჟღავნებს რომელიც ათემა-
    ტური აორისტის მქონე მარტივი ფუძეებისათვის არის დამახასიათებელი:
    წვ+-უ-ძღუ-ენ -– უ-ძღუ-ენ – უ-ძღე-ნ-ა (შდრ. ვ-კალ –- ჰ-კალ
    –– კლ-ა).
    აწმყოს ფორმები იწარმოება სრულ-საფეხურიანი -ი (<-“ე9) სუფიქსით,
    “რომელთან შეუღლებისას ფუძე (უფრო ზუსტად -ენ სუფიქსი) კანონზომიერად
    'ნულ-საფეხურზე წარმოგვიდგება: Iვ1-უ-ძღუ-ნ-ი (შდრ. ვ-კლ-ავ და მისთ.).
    საერთო-ქართველური ”ძ,ღჟ-ენ- ფუძის ნულ-საფეხურიანი 7Xძ,ღუ-ნ- ვა-
    “რიანტი უნდა იყოს წარმოდგენილი აგრეთვე მეგრულ ჯღუნ-ა მასდარში (შდო.
    ქართ. მი-ძღუნ-ა), განსხვავებით ჯღონ-ა (L6§)). ჯღონ-უ-ა, ჯღონ-აფ-ა) ფორმისა-
    გან, რომელიც სიგრძის საფეხურიან #ძღუ-5ნ- ფუძეს უნდა ასახავდეს (შდრ.
    ქართ. მი-ძღუან-ა; საბა, გვ. 428). ამგვარად, ქართ, (Iვ1-უ-ძღუენ ფორმის
    შესატყვისი ათემატური აორისტი ძველად მეგრულშიც უნდა გექონოდა, და,
    'მაშასადამე, უნდა არსებულიყო ქართ. უ-ძღუ-6-ი-ს ფორმის შესატყვისი თემა-
    ტური (“ეი სუფიქსიანი) აწმყოც, რომელმაც კანონზომიერად მოგვცა ნულ-
    "საფეხურიანი ჯღუნ-ა მასდარი. მას შემდეგ რაც აღნიშნული ფორმები
    'მეგრულმა ხმარებიდან განდევნა, ისტორიულად სიგრძის საფეხურიანი ჯღონ-ა
    და ნულ-საფეხურიანი ჯღუნ-ა ფუძეები ერთი და იმავე ზმნის მასდარის
    ფორმებად იქნა გაგებული.
    „ქართ. აორისტის მო-ვ-ი-წონ-ე ფორმა წონ- ფუძეში ისტორიულად გრძელ
    ხმოვანს გვავარაუდებინებს: X"უ-ი-წონ-ე. სვანურში ამ ზმნის პირდაპირი სემან-
    ტიკურ-ფონეტიკური შესატყვისი ერთი შეხედვით არა ჩანს. მაგრამ თუ გარკ-
    ვეული სემანტიკური გადახრების შესაძლებლობას გავითვალისწინებთ, ასეთი
    შესატყვისი შეიძლება დაიძებნოს: მხედველობაში გვაქვს ბზ. ლი-წუენ-ე ზმნა,
    “რომელიც „ჩვენებას“ ნიშნავს: აორ. ბზ. |ქა!ლა-ხ-წუენ-ე, ლშხ. ქა-ხ-ა-წუენ-ე
    „აჩვენა“, თუ ეს დაკავშირება სწორია, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ქართ. წონ-
    უფრო ადრინდელი %წრენ- ფორმისაგან მომდინარეობს? (შდრ. ქართ. Iმო1-ვ-ა-

    ' ტე>ო პროცესისათვის ქართულში შდრ. #მ 5 ჟე>ქართ. „პი რ'მშო; %სა-სტე>


    „კართ. სასო და სხე., იხ. 6. 0 ა066L§, 095 Iხე”ხხV. V6;სსი, გვ. 231.
    251
    წონ-ელ"ჰ-უ-ა-წუენ-ე –- სვან, ლშხ. ქა ხუ-ა-წუენ<"პ-უ-ა-წუენ-ე! „ვაჩვენე“.
    ამ ვარაუდს მხარს უჭერს სვანური ენის ბალსქვემოური დიალექტის ჩვენება,
    სადაც ადგილი ჰქონდა შე>ო კონტრაქციას: შდრ. ჩბხ. ლა-ს-წონ-ან–“ლა.ხ-ე-
    წუენ-ან „მოეჩვენა“ 72; შდრ. ეცო. ლა-ხ-წუენ-ან, ბზ. ლა-ს-წუენ-ან „10“. სემან-
    ტიკურად აჩვენებისა“ და „მოწონების“ ერთმანეთთან დაკავშირება სიძნელეებს
    არ ქმნის; ამ სემანტემების ერთგვარ დამაკავშირებელ რგოლს ჭანურში ეპოუ-
    ლობთ: შდრ. ჭან. (ხოფ). კაი ა-წონ-ე-ნ „მოსწონს“, სიტყვა-სიტყვით „კარგად
    ეჩვენება“? და პატი ა-წონ-ე-ნნ „არ მოსწონს", სიტყვა-სიტყვით „ცუდად
    ეჩვენება4« 3,
    ჭან. ა-წონ-ე-ნ და სვან. ბქვ., ჩბხ. ლა-ხ-წონ-ან „მოეჩვენა“ სავსებით შე-
    ესატყვისებიან ერთმანეთს როგორც გამოხატულების, ისე შინაარსის პლანში;
    მაშასადამე, მეგრ.-ჭან. წონ- ფუძე აგრეთვე “წრენ- არქეტიპიდან უნდა გამო-
    ციყვანოთ.
    საერთო -ქართველური ”წუენ- ფუძის შემდგომს ეტიმოლოგიურ კვლევას
    კვლავ სვანურისაკენ მივყავართ.
    ირკვევა, რომ წუენ- ფუძე სვანურში რთული აგებულებისაა და შედგება
    წუ- ძირისა და -ენ სუფიქსისაგან, რომელსაც კაუზატიური შინაარსი აქვს.
    წუ- ძირი წარმოდგენილია სტატიკური შინაარსის გარდაუვალ ზმნაში
    (ქა) წლ-ა „ჩანს“. ბზ. ლშხ. ხ-ა-წუ-ენ-ე (ბხ. ხ-ა-წონ-ე) „აჩვენებს“ ამ ზმნის
    კაუზატივია ს. ქართულსა და მეგრულ-კანურში ძირეული სტატიკური ზმნა და-
    კარგულია. შემოგვენახა მხოლოდ დერივატი წონ- (<”წუ-ენ-).
    ამ შემთხვევაშიც, ისევე როგორც ”ძ,ღუ-ან- ფუძის ანალიზისას, ჩვენ
    დავადასტურეთ სუფიქსური მორფემა გახმოვანების გრძელ საფეხურზე,
    გაანალიზებული ”წუ-ენ- ფუძის ნულ-საფეხურს უნდა წარმოადგენდეს.
    ქართ. წუნ- ფუძე, სადაც ორ უმარცვლო ელემენტს შორის მოქცეული /+2/
    სონანტი რეგულარულად თავისი მარცვლოვანი |უ|) ვარიანტის სახით არის-
    რეალიზებული. ამით აიხსნება აქამდე გაუგებარი ო/უ მონაცვლეობა ქართ.
    წონ-/წუნ- ფუძეებში.
    წუნ- ფუძე იძლევა როგორც ზმნურ (ვ-ი-წუნ-ებ, და-ვ-ი-წუნ-ე, ვ-წუნ-ობ,.
    ძვ. ქართ. მ-წუნ-ს), ისე სახელურ (წუნ-იზ") დერივატებს.
    წუნ- ფუძეს ქართულში წონ- ფუძის საწინააღმდეგო მნიშვნელობა აქვს, რაც
    გასაგები ხდება, თუ „დანახვის“ (63). „შეხედვის") სემანტიკიდან ამოვალთ”.
    1 მხ. რიცბვის პირველი და მეორე პირის ფორმებში აორისტის –ე სუფიქსი სვანუოში
    წესისამებრ მოკვეცილია (ვ. თოფ ურია, სვან. ენა, გვ. 142––143),
    2 შდრ. ჩბხ. „ალ ლედე ნას ხა წონა, ნოი ლახკვეშე იას" (სვან. პროზა, II, გვ. 277ეა)–
    „ეს თვალი არავის აჩვენო, არც გამოუტყდე ვისმე“.
    ? შდრ. აგრეთვე აფხაზს ბზია იზბო იტ „მიყვარს“, სიტყვა-სიტყვით „კარგად ვხედავ,
    ვუყურებ“.
    · შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 490--401.
    ·ხ შდრ. აგრეთვე პირეელი თურმეობითი მ-ი-წტ-ა „მინახავს“, რომელიც წარმოშო–-
    ბით წ4 - ა ზმნის საობიექტო ქცევის ფორმაა,
    ბ დადასტურებულია საბასთან.
    1 შდრ. ამ თვალსაზრისით ჭან. (ხოფ.) პატი აწონენ “აო მოსწონს“ (სიტყა-სიტყვით
    „ცუდად ეჩვენება“), მეგრულშიც სრულხმოვნიანი– წონ- ფუძე იხმარება როგორც „მოწონე-
    ბის, ისე „დაწუნების“ მნიშვნელობით (იხ. M. # X# II II # #06, / #0. MILMბი. #3. გვ. 381).
    252
    ჩვენთვის აქ განსაკუთრებით საინტერესოა ის ფაქტი, რომ თემატური
    აორისტი და-ვ-ი-წუნ-ე შეიცავს ფუძეს გახმოვანების ნულ-საფეხურზე. ეს იმით
    უნდა აიხსნებოდეს, რომ გარდამავალი ვ-ი-წუნ-ეგ ზმნა ნაწარმოებია გარდა-
    უვალი მ-წუნ-ს ზმნისაგან რომელსაც თავისი სტატიკური შინაარსის გამო
    სათანადო აორისტი არ გააჩნდა. სტატიკური შინაარსის ზმნები ქართულში
    ხშირად წარმოგვიდგენენ ფუძეს გახმოვანების ნულოვან საფეხურზე. მათგან
    მომდინარე გარდამავალი ზმნები თემატურ აორისტს აწარმოებენ, მაგრამ
    ფუძის ნულოვან ვოკალიზმს ინარჩუნებენ: ძვ. ქართ. კვ-წუხ -- ვ-ა-წუხ-ებ –
    შე-ვ-ა-წუხ-ე: ვ-დუმ -- ვ-ა·დუმ-ებ
    –– და-ვ-ა-დუმ-ე და სხვ. როგორც ჩანს, ასე-
    თივე უნდა ყოფილიყო საერთო-ქართველური ვითარება, რასაც ადასტურებს
    შედარება სვანურთან: სვან. სგურ „ზის“ - ა-სგურ-ე (<7ა-სგურ-ეუ) „სვამს
    «(აჯენს)"–– ად-სგურ-ე (<”ად-ა-სგურ-ე) „დასვა“.
    ძვ. ქართ. გან უ-ტევ-ე აორისტი სიგრძის საფეხურიან "ჰ-უ-ტეუჟ-ე არქე-
    ტიპისაგან უნდა მომდინარეობდეს. შესატყვისი ზმნა სვანურში თემატურ აო-
    -რისტს აწარმოებს გრძელი ფუძისეული ხმოენით:
    ლშხ. ო-ხ-ტეუ-ე (ლწან-ხ-ო-ტეჟ-ე<”ჰ-უ-ტეუ-ე) „გაუწკრა, გაუჯავრდა“.
    „, ამ ფორმათა შორის არსებული სემანტიკური კავშირისათვის შდრ. ახალი
    ქართული შე-უ-ტი-ა (ლშე-უ-ტივ-ა). ეს უკანასკნელი იმავე ტევ- ფუძეს შე-
    იცავს, მაგრამ ძვ. ქართული გან-უ-ტევ-ა ზმნისაგან განსხვავებით ფუძედრეკად-
    თა კლასს განეკუთვნება: ვ-უ-ტევ –– შე-ვ-უ-ტი-ე (< შე-ვ-უ-ტივ-ე). შდრ. ხევსურ.
    გა-უ-ტივ-'ა! „გაუშვა“ და ძვ. ქართ. გან-უ-ტევ-ა. ასეთი მონაცვლეობა ფუძე-
    დრეკად და არაფუძედრეკად (გრძელხმოვნიან) თემატურ აორისტს შორის
    ქვემოთ კიდევ იქნება ჩვენი მსჯელობის საგანი,
    ქართ. ვ-წოვ ზმნის აორისტი ვ-წოვ-ე ფუძის გრძელ ვოკალიზმს აღგვად-
    -გენინებს: #უ-წოჟ-ე. ამ რეკონსტრუქციას ადასტურებს სვან. ლშხ. ენ-წობ-ე
    „მოწუწნა, მოსრუტა“ ფორმა გრძელი ფუძისეული ო ხმოვნით 1.
    იგივე ფუძე ზანურ დიალექტებშიც დასტურდება:
    მეგრ. გე-წუ (<"გე-წოვ-უ) „მოწოვა“, წუნ-ს (–”წოვ-ს) „წოვს“, ჭან,
    რდოფ.) წუფ-ს (<“წოვ-ს) »IC-.?
    11.11, ამგვარად, განხილულმა მაგალითებმა დაადასტურა ჩვენი ჰიპბო-
    თეზა საერთო-ქართველურში ფუძის გახმოვანების გრძელი საფეხურის არსე-
    ბობის შესახებ თემატური აორისტის გარკვეულ ქეეკლასებში: პირველ რიგში
    ეს არის ვ-წერ – ვგ-წერ-ე და ვ-თხრ-ი
    –– ვ-თხარ-ე ტიპის ზმნები, აგრეთვე ნა-
    სახელარ გარდამავალ ზმნათა ერთი ჯგუფი (სვან. ად-ბერგ-ე „გათოხნა“ ტიპი).
    აქვე შემოდიან წარ-უ-ძღუ-ან-ე, მო-ვ-ა-წონ-ე (<4ჰ-4შ-ა-წუ-ენ-ე; სვან. ლშხ.
    ქა ხუ-ა-წუ-ენ<ჰ-უ-ა-წუ-ენ-ე) ტიპის კაუზატიური წარმონაქმნები –ან/-ენ
    სუფიქსითა და ძირეული მორფემის ნულოვანი გახმოვანებით.
    · ირკვევა, რომ სვანურში დადასტურებული ვოკალური სიგრძე მთელ რიგ
    "შემთხვევებში საერთო-ქართველური ვითარების ამსახველი ოდენობაა, დამახა-
    სიათებელი გარკვეული სტრუქტურული ტიპებისათვის.
    1 4/ბ მონაცვლეობისათვის შდრ. ქართ. თივა: სვან ლი-შ დაბ „შრომა“ (შდრ. აგ–
    -რეთეე ქართ. თი ბ-ს).
    ? შდრ. არნ, ჩი ქობ ავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 392.
    253
    11.12. როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ვ-წერ –- ვ-წერ-ე ტიპის ზმნებ-
    ში ათემატური აწმყოს ფუძე გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე (ე. ი. მოკლე.
    ხმოვნით) იყო წარმოდგენილი: “უ-წერ–– ”უ-წერ-ე. ასეთი უნდა ყოფილიყო
    საერთო-ქართველური ვითარება, რისი ანარეკლიც ყველაზე მკაფიოდ ქართ-
    ულშია დაცული.
    ვგ-თხრ-ი
    –– ვ-თხარე ტიპისათვის დამახასიათებელია თემატური აწმყო
    ფუძის ნულოვანი გახმოვანებით: ”2-სეთხრ-ეი -- #უ-ს,თხარ-ე. ეს მოდელიც
    ქართულის მონაცემებზე დაყრდნობით არის რეკონსტრუირებული საერთო-
    ქართველურ დონეზე.
    როგორია ამ მხრივ სხვა ქართველორ ენათა ვითარება?
    ვ-თხრ-ი–- ვ-თხარ-ე ტიპის ზმნებს ზანურ დიალექტებში, ერთი შეხედვით,
    არავითარი კვალი არ შემოუნახავს იმისა რომ აწმყოში ფუძე გახმოვანების
    ნულ-საფეხურზე იყო. აწზყოს ფუძე მეგრულ-ჭანურში ამჟამად იმეორებს აო-
    რისტის ფუძის გახმოვანებას, რომელიც სტაბილურობით ხასიათდება:
    ვან დონ-თხორ-უ –- თსორ-უმ-ს მეგრ. თხორ-უ – თხორ-უნ-ს, გო-თოლ-ე
    თოლ-უნ-ს და სხე.
    ეს ფაქტი აიხსნება იმ საერთო ტენდენციით, რომელიც გზანურისთვის
    იყო დამახასიათებელი ისტორიულად: როგორც ზემოთ აღინიშნა, ფუძის გა-
    ხმოვანება, რომელიც თავდაპირველად აორისტის მესამე სუბიექტური პირის
    ფორმებისათვის იყო ნიშანდობლივი, ზანურ დიალექტებში დრო-კილოთა მეორე
    და პირველი ჯგუფის მთელ პარადიგმაზე განზოგადდა. უნიფიკაციის პროცესი-
    აწმყოს თემატურ სუფიქსებსაც შეეხო: კერძოდ, ”-ეი (>>ქართ. -ი) სუფიქსი
    სრულიად განიდევნა მეგრულ-ჭანური გარდამავალი ზმნის სისტემიდან და
    #”-ომ! (ჭან. -ომ/-უმ, მეგრ. -უნ) სუფიქსით შეიცვალა.
    ზემოთ აღნიშნული იყო, რომ ქართულ ვ-ბერ-!ავ! –– ვ-ბერ-ე (<%უ-ბერ-ე»
    ზმნას სვანურში ხუ-ა-ბელ-ე -– ოთ-ბელ (<”ად-ხუ-ა-ბელ-ე) შეესატყვისება. ამ
    დებულებას დაზუსტება ესაჭიროება. საქმე ის არის, რომ აღნიშნული სვანური
    და ქართული ფორმები სტრუქტურულად იდღენტურნი არ არიან. სვანური-·
    ხუ-ა-ბელ-ე
    –– ოთ-ბელ (<'ად-ხუ-ა-ბელ-ე) სტრუქტურულად ქართულ ვ-ა-შინ-
    -ებ –- გ-ა-შფშნ-ე ტიბს შეეფარდება. ეს ტიპი ზემოაღნიშნულისაგან (”უ-ბერ
    –
    #ჟუ-ბერ-ე) იმით განსხვავდება, რომ აქ თემატურ აორისტს თემატურივე აწმვო:
    შეესაბამება, და ფუძისეული ხმოვანი გრძელია არა მარტო აორისტში, არამედ
    აწმყოშიც. გარდა ამისა, აქ ნეიტრალურ ქცევაში ა-მაქცევარს ვადასტურებთ..
    თანამედროვე სვანურში არ მოიპოვება ზუსტი სტრუქტურული შესატყ-
    ვისი ”უ-ბერ -- "უ-ბერ-ე ტიპისა, რომელიც მისთვის ისტორიულად უნდა ყოფი-
    ლიყო დამახასიათებელი. აღნიშნული სტრუქტურული ტიპი აღდგება სვანურში.
    ამჟამად არსებული ზმნური მოდელების შინაგანი ანალიზის საფუძველზე. ირკ-
    ვევა, რომ ა-მაქცევრიანმა ტიპმა სვანურში თანდათანობით გაბატონებული.
    მდგომარეობა მოიპოვა და სრულიად განდევნა –- ბუ-ბერ-ე
    #ე-ბერ ტიბის უღვ-

    + ზან, #- ომ ფონეტიკურად ქართულ –ამ სუფიქსს შეესატყვისება: გან ფ-შმუმ<


    #ვ-შტ-ომ: ქართ. ვ-ს უ-ამ და მისთ.; ფუნქციონალურად იგი ქართ, –ავ და -ი სუფიქსებ–
    საც შეეფარდება.
    254
    ლილება: ”უ-ბელ–- "ჟ-პელ-ე ტიპის სტრუქტურული მოდელი შეიცვალა "ხე-
    -ა-ბელ-ეუ
    –– ”(ად-ხუ-ა-ბელ-ე (>ხუ-ა-ბელ-ე
    –– ოთ-ბელ) ტიპის სტრუქტურული.·
    მოდელით. ეს პროცესი უთუოდ შინაგან კავშირშია აწმყოს ფუძის თემატიზა-
    ციის ტენდენციასთან, რაც სვანურში არანაკლები თანმიმდევრულობით გა-
    ტარდა, ვიდრე მეგრულ-კანურში, იმ განსხვავებით, რომ ამ პროცესს აქ თან
    ახლდა ა-მაქცევრიანი წარმოების გაბატონება აწმყოს ნეიტრალური ქცევის
    ფორმებში 1.
    “უ-ბელ -- "უ-ბელ-ე ტიპის წარმოების შეცვლა ამჟამად მეტად პროდუქ-
    ტიული "ხუ-ა-ბელ-ეუ (>ხუ-ა-ბელ-ე) –– "ად)-ხჟ-ა-პელ-ე (>ოთ-ბელ) ტიპის წარ-
    მოებით სვანურში შეიძლება განვიხილოთ როგორც ამ ენის სპეციფიკური
    სიახლე, შედეგი რთულ და ერთმანეთთან გადაჯაჭვულ ტენდენციათა მოქმე-
    დებისა, რამაც შეაპირობა ფუძის გრძელხმოვნიანი ვარიანტის გავრცელება»
    აწმყოს პარადიგმაში.
    11.13. განსახილველი დაგვრჩა აორისტის კიდევ ერთი სტრუქტურული
    ტიპი, რომელიც ინტერესს იწვევს აბლაუტის თეორიის თვალსაზრისით,
    ხვდ-ებ-ა ზმნა თანამედროვე ქართულში „უნიშნო ვნებითთა“ კლასს განე-
    კუთენება: ამწყო ხვდ-ებ-ა (1. პირი ვ-ხვდ-ებ-ი) –– აორ. !შე+ხვდ-ა (1. პირი·
    შე-ვ-ხვდ-ი); შდრ. თბ-ებ-ა –– გა-თბ-ა, ვგ-თბ-ებ-ი
    –– გა-ვ-თბ-ი. ძველ ქართულშიც
    ეს ზმნა ჩვეულიბრივ იმავე თვისებებით ხასიათდება, რითაც ორდინარული
    უნიშნო ვნებითი: აწმყო ჰ-ხუდ-ებ-ი-ს (1. პირი ვ-ჰ-ხუდ-ებ-ი) 2? –– აორ. ჰ-ხუდ-ა
    (1. პირი ”შე-ვ-ჰ-ხუედ)ბ?; შდრ. ტფ-ებ-ი-ს –– გან-ტფ-ა, ვ-ტფ-ებ-ი -– გან-ვ-ტეფ.
    მაგრამ #-ხუდ-ა ფორმის გვერდით, სადაც ათემატური აორისტის ჩვენ-
    თვის ცნობილი მოდელის შესაბამისად ფუძე მესამე სუბიექტური პირის ფორ-
    მაში გახმოვანების ნულ-საფეხურზეა წარმოდგენილი, ძველ ქართულში დას-
    ტურდება აგრეთვე ერთი შეხედვით აუხსნელი და ანომალიური ფორმებიც,
    ფუძის სრული გახმოვანებით მესამე სუბიექტურ პირში. ასეთ ფორმებს ეხვდე-
    ბით ოთხთავის ადიშურ ვერსიაში (ერთ შემთხვევაში აგრეთვე ჯრუჭ-პარხლის
    ვერსიაში): „მსგავსად ჩუეულებისა მღდელობისა ჰხუედაბ (C ხუედა!) მას საკუ-
    მეველისა კუმშევა924 (ლ., 1,9 LL, გე. 180); „და წილ-იგდეს მას ზედა, ვისმცა
    რაი. ხგედა" ბ (მარკ. 15,24 0, გე. 174); „რამეთუ მრავალი ჭირი შემხუედა“ მე,
    დღეს“ (მ., 27, 190, გვ. 103); „სიკუდილი-ღა თუ შემხგედეს! შენ თანა“
    (მ., 26, 35C, გვ. 97); „შე-ღათუ-მხგედეს" შენ თანა სიკუდილი“ (მრ.. 14, 31 C,
    გვ, 167).
    1 საგულისხმოა, რომ თვით ათემატური აორისტის მქონე გარდამავალ ზმნათა აწმყოს
    ნეიტრალურ 'ქცევასაც კი სვანური დღეს ა- მაქცევრით. აფორმებს: შდრ. ო-ვან<Xჯად-#ტ-
    ვან, მაგრამ ხ4-ა-ვნ-ი.
    257 „მომეც მე რომელი მხუდების ნაწილი სამკკდრებელისაი! (ლ., 15, 12 0IX,

    ე ? ახ. ქართ, შე-ვ-ხვდ-ი, შე-–ხვდ-ი მიღებულია მესამე სუბიექტური პირის ნულ-


    საფეხურიანი ფუძის გავლენით. #შე-ევ-ჰ-ხტედ ფორმა არც ძველ ქართულში ჩანს, მაგრამ
    მისი აღდგენის კანონიერება ეჭვს არ იწვეეს შდრ. მო-ვკუედ, გან–ვ-ტეფ, გან-
    ვ-ვეემ, და-ვ–ჯედ, აღ-–ე–დეგ და სხე.
    "· ქართული ოთხთავის ორი ძველი რედაქციის გამომცემელს ა. შანიძეს ყველგან
    ტრადიციული ფორმები აქვს აღდგენილი (ჯხუდა, შემხუდა და მისთ.) ჩვენ მიერ დამო-
    წმებული ფორმები, რომლებსაც ხელნაწერები გვაწვდიან, სქოლიოშია მითითებული.
    255
    აღნიშნული სრულ-საფეხურიანი ფორმების სისტემატური ხმარება ისეთ
    ძველ ძეგლში, როგორიც არის ადიშის ოთხთავი (ტრადიციულ ფორმებს
    ადიშის სახარება საერთოდ არ იცნობს!), გვავარაუდებინებს, რომ ჩვენ წი-
    ნაშეა არა მცდარი დაწერილობანი, ან ანალოგიით მიღებული მეორეული
    ფორმები, არამედ არქაიზმები, რომლებიც ენის განვითარების პროცესში შე-
    იცვალა უფრო რეგულარული (უნიშნო ვნებითის ტიპის) ფორმებით.
    რით აიხსნება გახმოვანების სრული საფეხურის შემონახვა ჩვენთვის საინ-
    ტერესო ფორმებში?
    მას შემდეგ, რაც ჩვენ დავადასტურეთ გახმოვანების სიგრძის საფეხურის
    არსებობა საერთო-ქართველურში, უნდა ვიფიქროთ, რომ ამ შემთხეევაშიც
    საქმე გვაქვს სიგრძის საფეხურის ანარეკლთან ძველ ქართულში. სხვანაირად
    რომ ვთქვათ, უნდა ვივარაუდოთ ათემატური აორისტის კიდევ ერთი სტრუქ-
    ტურული ვარიანტის არსებობა, სადაც ფუძის გახმოვანების ნორმალურ საფე-
    ხურს პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფორმებში ენაცვლებოდა სიგრ-
    ძის საფეხური მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში:

    1, ჰუხუდ შდრ 'გან!-ვ-ტეფ


    2. "ჰ-სუედ Iგან1ს-ტეფ
    3. "ჰ-ხროედ-ა Iგან+ტფ-ა
    ძველ ქართულში ხმოვანთა სიგრძე-სიმოკლეს აღარ გააჩნდა დიფერენ-
    "ციალური ნიშნის ღირებულება. ამავე დროს ათემატური აორისტის ჩვენ მიერ
    პოსტულირებული ვარიანტი მეტად მცირერიცხოვანი მაგალითებით იყო წარ-
    “მოდგენილი1. თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ამ კლასში შემავალი ზმნუ-
    რი ფორმები აორისტში დინამიკურ-გარდაუვალი შინაარსისა იყო, ადვილი
    გასაგები იქნება, თუ რატომ გაჩნდა ტენდენცია აღნიშნული ტიპის შერწყმისა
    სტრუქტურულად და ფუნქციონალურად მონათესავე და უფრო მრავალრიც-
    ხოვანი წევრებით წარმოდგენილ ზმნურ კლასთან -- „უნიშნო ვნებითთან.“ ამ
    ტენდენციის რეალიზაციას წარმოადგენდა ჰ-ხუტედ-ა ტიპის წარმოების შეცვლა
    ჰ-ხუდ-ა ტიპის წარმოებით, რაც უკვე ძველ ქართულში მოხდა.
    ჩვენ მიერ შინაგანად რეკონსტრუირებული სტრუქტურული მოდელის
    არსებობა საერთო-ქართველურში დასტურდება მეგრულ-ქანურსა და სვანურში
    წარმოდგენილი მოდელების შედარებითი ანალიზის გზით.
    როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, მეგრულ-ჭანურისათვის ისტორიულად
    დამახასიათებელია ფუძის იმ გახმოვანების გავრცელება მთელ პარადიგმაზე,
    "რომელიც თავდაპირველად აორისტის მესამე სუბიექტური პირის ფორმების-
    თვის იყო დამახასიათებელი. კერძოდ, „უნიშნო ვნებითში“ შეგრულ-ჭანურმა
    კანონზომიერად განაზოგადა მთელ პარადიგმაზე ფუძის ნულ-გახმოვანების
    “მქონე ფორმები.
    ამ წესის თანახმად მოსალოდნელი იყო საანალიზო ზმნის ფუძე გახმოვა-
    ნების ნულ-საფეხურზე დაგვედასტურებინა, თუ ეს ზმნა მეგრულ-ჭანურში ორ-

    1 როგორც ქეემოთ დავრწმუნდებით, ჰ-–ხტედ-ა ზმნა არ იყო ერთადერთი წარ-


    „მომადგენელი ამ სტოუქტურული მოდელისა ძველ ქართულში,
    256
    “დინარულ „უნიშნო ვნებითთა“ კლასს განეკუთვნებოდა, მაშასადამე, უნდა გექო–
    „ნოდა ”ხუდ-, ისევე როგორც სქურ- (შდო. ქართ. შჟერ-/შურ-), სქუდ- (ს.-ქართვ.
    '"შტედ-/”შუდ-) და მისთ. მაგრამ ამ ფორმით ეს ფუძე ზანურ დიალექტებში არ
    დასტურდება. ამ ფუძის დამოწმებული სახე მეგრულ-ქჭანურში ამოსავლად გა-
    ხმოვანების სრულ საფეხურს გვავარაუდებინებს: ხვად-: ჭან. ქო-მო-ხვად-უ
    „მეხვდა", მო-მ-ხვად-უ „შემხვდა“; მეგრ. ქგ-მო-ხვად-უ „მოხვდა“, ქო-ფ-ხვად-უ
    -(-<–<–'ქო-მ-ხვად-უ) „მხვდება“ და სხვ. მეგრ.-ჭან. ხვად- ქართული სრულ-საფეხუ-
    რიანი სრედ- ფორმის კანონზომიერი შესატყვისია. მეგრ.-ჭან. მო-ხვად-უ: ძვ.
    „ქართ. ჰ-ხუედ-ა1.
    ამგვარად, მეგრულ-ჭანურმა დაადასტურა, რომ ძველ ქართულ ძეგლებში
    დამოწმებული სრულ-საფეხურიანი ფორმები ჰ-ხოედ-ა ტიპისა არც გადამწერის
    "შეცდომაა და არც ანალოგიის შედეგი. აჭ არქაული სტრუქტურული მოდე-
    ლის ანარეკლთან გვაქვს საქმე.
    აორისტის მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში წარმოდგენილმა გრძელ-
    'მა "ე ხმოვანმა მეგრულ-ქანურში კანონზომიერად ა ხმოვანი მოგვცა: ”ჰ-ხრედ-ა
    -=>მეგრ.-ჭან. ”მო! ხვად-უ. ფუძის ეს ვარიანტი მეგრულ-ჭანურმა წესისამებრ
    :მთელ პარადიგმაზე განაზოგადა.
    განსაკუთრებით ნიშანდობლივია ამ თვალსაზრისით სვანური დიალექტე-
    -ბის ჩვენება.
    სვანურში, კერძოდ, ამ ენის ბალსზემოურ და ლაშხურ დიალექტებში,
    "რომლებმაც დღემდე შემოინახეს ხმოვანთა ფონემატური დაპირისპირება
    სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით, რეალურად დასტურდება ათემატური აორისტის
    ჩვენ მიერ პოსტულირებული ვარიანტი, და სწორედ ძე. ქართული ჰ-სუედ-ა
    ზმნის ეტიმოლოგიურად შესატყვის ზმნასთან: შდრ. სვან. ბზ., ლშხ.
    ლო-ხ-ხუიდ '(<ლა-ხუ-ა-ხუიდ ?) „შევხვდი“
    ლა-ხ.ხუიდ (<ლა-ხ-ა-ხუიდ ?) „შეხვდი“
    ლა-ხ-ხუიდ-'და), ლშხ. ლა-ხ-ხუნდ-ა (შდრ. ლნტ. ლა-ხ-ა-ხუიდ-ა) „შე-.
    ხვდა“
    3,
    იქ, სადაც ძვ. ქართული ათემატური აორისტის მესამე სუბიექტური პი-
    “რის ფორმებში ფუძისეულ ე ხმოვანს ინახავს, ხოლო მეგრულ-ქანური მთელ
    “პარადიგმაში გახმოვანების სრულ-საფეხურიან (ა-ხმოვნიან) ფუძეს გვიჩვენებს,
    "სვანური მესამე პირის ფორმებში ფუძისეულ ხმოვანს აგრძელებს:

    ძვ. ქართ. ჭან. სვან, ლშხ.


    %ვ-ჰ-ხრედ მო-ფ-ხვად-ი ლო-ხ-ხუიდ
    %ჰ-ხრედ მო-ხვად-ი ლა-ხ-ხოიდ
    ჰ-სუოედ-ა მო-ხვად-უ ლა-ს-ხუნდ-ა

    1 შდრ. არნ ჩიქობავ:, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 424.


    ?· დაცულია» ლენტეხურში.
    ? იხ. ევ. თოფურია, სვან. ენა, გვ. 163.
    I7. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 257
    იქ, სადაც ქართული მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში, ხოლო მეგ–
    რულ-ჭანური მთელ პარადიგმაში ნულ-საფეხურიან ფუძეს გვიჩვენებს, სვანური
    მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში ფუძისეულ ხმოვანს არ აგრძელებს:

    ძვ. ქართ. ჭან. სვან. ლშხ.


    'გარდამო"-ვ-ვედ მო-ფ-თ-ი (<“მო-ვ-სთ-ი) ონ-ჭოედ (ლან-ჟ-ვჭედ) „მოვედი“-
    „გარდამო1-ჰ-ჭედ მო-ხთ-ი ან-ჭედ „მოხვედი“
    „გარდამო“-ჭჯდ-ა მო-ხთ-უ ან-ვად- (<-+ვდ-ა) „მოვიდა“
    ამგვარად, ჩვენთვის საინტერესო ზმნის აორისტი სვანურში. მიეკუთვნება.
    იმ სტრუქტურულ მოდელს, რომელიც ზემოთ აღდგენილი იყო ძველი ქართუ-
    ლის მონაცემთა შინაგანი ანალიზის გზით და შემოწმებული მეგრულ-ვანურის.
    მონაცემებით:
    სვან. 1
    1. %ჰ-უ-ხოედ (+ლა!-ხუ-ა-ხრიდ
    2. “პ-ხრედ IMლა1-ხ-ა-ხრიდ
    პ. #ჰ-ხრედ-ა '"ლა+ხ-ა-ხონდ-ა
    სვანურის ფაქტები ადასტურებს ათემატური აორისტის აღნიშნული.
    სტრუქტურული მოდელის რეკონსტრუქციის კანონიერებას საერთო-ქართვე-
    ლურ დონეზე.
    მაგრამ ამავე დროს სვანურში დამოწმებული ფორმა ზოგ ახალ პრობ-
    ლემას აჩენს, რაც გვაიძულებს უფრო დეტალურად განვიხილოთ ჩვენთვის.
    საინტერესო ფუძის მორფონოლოგიური აგებულების საკითხი.
    ქართულში საანალიზო ფუძე გახმოვანების სრულ საფეხურზე ე ხმოვანს.
    შეიცავს (ხუედ-). ”ე-გახმოვანებას გვავარაუდებინებს ამოსავლად მეგრულ-განუ-
    რის ა-ვოკალიზმიც, რომელიც, როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, სიგრძის საფე--
    ხურზე წარმოდგენილი გრძელი ჯე ხმოვნისაგან უნდა მომდინარეობდეს.
    სვანურში შესატყვისი ფუძე ი-გახმოვანებით ხასიათდება, რაც არღვევს.
    ქართველურ ენათა შორის არსებულ ხმოვანთა შესატყვისობის სურათს. გახმო-
    ვანების სრულ (ე. ი. ნორმალურ ან გრძელ) საფეხურზე, რომელიც, როგორც.
    ზემოთ იყო ნაჩვენები, წარმოდგენილია საანალიზო საერთო-ქართველურ ფუძე-
    ში, ი-გახმოვანება არ შეიძლება პირველადი იყოს. ეს გარემოება გვაიძულებს.
    ვეძიოთ ი-გახმოვანების წარმოშობის გზები შესატყვის სვანურ ფუძეში. ამ
    საკითხის გარკვევა თვით სვანურ ფორმათა შინაგანი ანალიზის საფუძველზე,
    ხერხდება, რაც მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდის ამოსავალი საერთო-
    ქართველური ძირის რეკონსტრუქციისათვის.
    თურმეობითის ფორმებს საანალიზო ზმნა სვანურში თავისებურად აწარ--
    მოებს: ბზ, ეს-ხჟი-ენ-ა „დახვედრია“, ლშხ. ას-ხუი-ენ-ა I ას-ხუ-ენ-ა „1ძ0.“, ლა-
    -ხ-ხეი-ენ-ა | ლა-ხ-ხუ-ენ-ა „შეხვედრია“ და მისთ. ძირეულ მორფემად აქ ხუი-

    1 მოგვყავს ფორმები, რომლებიც ამოსავალია თანამედროვე დიალექტური ვარიანტებისა--


    თვის სვანურში. ადვილად შეიძლება შევამჩნიოთ, რომ ლენტეხურის ვითარება ამ პუნქტში.
    მეტწილად ემთხვევა რეკონსტრუირებულ საერთო-სვანურ ვითარებას.
    258
    008ი. ხჟი-) ელემენტი გამოიყოფა. იგივე ელემენტი გვევლინება ძირეულად
    მასდარში; ბზ. ლშხ. ლი-ხუი-ე (»ბ8ი. ლი-ხუი-ე) „შეხვედრა, დახვედრა4,
    აწმყოს ფორმებში ძირად უკვე ხუ- ელემენტი გვაქვს: ბხ. ხ-ე-ხუ-ა, ლშხ.
    ხ-ე-ხუ-ი „ხვდება+. უნდა ვივარაუდოთ, რომ აქაც ამოსავალია %ხ-ე-ხუი-ა (68%.
    "ხ-ე-ხუ9ი-ი); შდრ. ანალოგიურად გამარტივებული ფორმები ლაშხურში პირველ
    თურმეობითში: ას-ხე-ენ-ა, ლა-ხ-ხუ-ენ-ა. ხუი- (I6§0. ხუ9-) ფორმის შეპირის-
    პირებით აორისტის ხრიდ- თემასთან ირკვევა ამ უკანასკნელის რთული, შეუღ-
    ლებული ხასიათი. აორისტის თემა შეუღლებულ, ორმორფემიან ფუძედ გვევ-
    ლინება: ხრი-დ-.
    თანახმად საერთო-ქართველური აბლაუტის წესებისა, შეუღლებულ ფუძე-
    ში გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე მხოლოდ ერთი მორფემა შეიძლება
    იყოს წარმოდგენილი. კერძოდ, ორმორფემიან ფუძეში ძირეულ მორფემას გა-
    ხმოვანების ნორმალურ საფეხურზე რეგულარულად შეესაბამება სუფიქსური
    მორფემა გახმოვანების ნულ-საფეხურზე და პირუკუ. სვანურში დადასტურებული
    ხუი-დ- თემა საერთო-ქართველური თვალსაზრისით ანომალიური ჩანს: როგორც
    ძირი (ხუი-), ისე სუფიქსი (-დ-) ფუძეში ნულ-საფეხურიანი ვარიანტებით არის
    წარმოდგენილი. თუ ისტორიულად დამოწმებული -დ- ელემენტისათვის სვა-
    ნურში ამოსავლად სრულ-საფეხურიან -+ედ- სუფიქსს ვივარაუდებთ 1, მივიღებთ
    ქართველური აბლაუტის თვალსაზრისით სავსებით კანონზომიერ შეუღლებულ
    "ხუი-ედ ფუძეს (ძირეული მორფემით ნულ-საფეხურსა და სუფიქსური მორფე-
    მით ნორმალურ საფეხურზე), რომელიც გამოყენებული უნდა ყოფილიყო ათე-
    მატური ტიპის გარდაუვალ-დინამიკური აორისტის საწარმოებლად. აწმყოში
    იგივე ძირი გახმოვანების ნულ-საფეხურზე ამგვარი მავრცობის გარეშეა წარ-
    მოდგენილი დღესაც: ბზ. ხ-ე-ხუ-ა<"ხ-ე-ხუ9-ა.
    ამგვარად, სვანურის მონაცემთა შინაგანი ანალიზის საფუძველზე აღვად-
    გენთ საანალიზო ზმნის აორისტის არქაულ პარადიგმას, რომელიც საფუძვლად
    უნდა დასდებოდა თანამედროვე სვანურ დიალექტებში გავრცელებულ აორის-
    ტის ფორმებს:

    შდრ, ლ შხ.

    „ს-უ-ა-სუი-ედ ლო-ხ-ხუიდ
    ხ-ა-ხუ95-ედ ლა-ხ-სუიდ
    +ხ-ა-ხუ#ი-ედ-ა ლა-ხ-ხუიდ-ა 2

    1 ე-გახმოვანებით, რამდენადაც პირველად გარდაუვალ დინამიკურ ზმნათა ფუძეები გა–


    ხმოვანების სრულ საფეხურზე ყოველთვის ე–ვოკალიზმს გვიჩეენებენ.
    7 გადასვლა იე (ჯც9ი. იე);>ი სვანურისათვის უცხო არ არის; შდრ. მრ. რიცხვის - ი რ<
    -ივრ (ბზ, ლშხ. გეზლ–ირ<გეზლ–იერ „შვილები“, იხ. თ. შარაძენიძე, სახელთა
    მრავლობითი რიცხვის წარმოება სვანურში ბალსზხემოური კილოს მიხედვით: ი კ ე, VI, 1954,
    გვ. 200) სწორედ ასევე სავსებით კანონხომიერად ამოსავალ M#ს-ა-ხტი-ედ-ა ფორმას
    ლაშხურში დადასტუოთებული ხ-ა-ხ ტიდ-ა უნდა მოეცა.
    ეგევე გადასვლა იე>ი ივარაუდება პირველი და მეორე პირის ფორმებში, აღწერილი
    პროცესების შედეგად მივიღეთ ჩვენთვის საინტერესო ფუძის თანამედროვე სვანურ დიალექტებ–
    ში გავრცელებული ხ გი დ- და ხტ 65 დ- ვარიანტები.
    259
    რეკონსტრუირებული VMხჟი-ედ- (სიგრძის საფეხურზე – #ხუი-ედ-) ფორმა
    განიხილება საანალიზო ფუძის საერთო-ქართველურ არქეტიპბად, რომლისგა-
    ნაც ადვილად გამოიყვანებ ისტორიულად დადასტურებული ფორმები არა
    მარტო სვანურისა, რაშიც ზემოთ დავრწმუნდით, არამედ ქართულისა და
    მეგრულ-ქანურის შესატყვისი ფორმებიც: ქართ. ხუედ-< 'ხტი-ედ- I "ხუ«-ედ-,
    მეგრ.-ჭან. ხვად- <ზან, ”ხჟეად- || ”ჰხუად- <- "ხუ9-ედ- | “ხუა-ედ-.
    ამგვარად, სვანურის მონაცემები აღგვადგენინებს ქართულში ისტორიუ-
    ლად დადასტურებული ხუედ- ფუძის უფრო სრულ და ადრინდელ საერთო-
    ქართველურ "ხუი-ედ- | "ხუ«-ედ- ფორმებს, რომლებიც საფუძვლად უნდა დას-
    დებოდა ისტორიულ ქართველურ ენებში დადასტურებულ ყველა შესატყვის
    ფუძეს!.
    ამ გზით ჩვენ მივდივართ „შეხვედრა“ ზმნის აორისტის საერთო-ქართვე-
    ლური პარადიგმის რეკონსტრუქციამდე:

    ”ჰ-უ-ხუხ-ედ
    ”ჰ-ხუბ-ედ
    ”ჰ-ხრი-უდ-ა'
    გაანალიზებული ზმნის მაგალითზე ჩვენ ვეცნობით აორისტის წარმოების
    თავისებურ წესს, რომელიც საერთო-ქართველურ სტრუქტურას ახასიათებდა:
    აორისტის თემა იწარმოება ძირეულ მორფემაზე სპეციალური ელემენტის -–
    მავრცობის
    –– დართვით 1. მავრცობი გახმოვანების სრულ საფეხურზეა, ძირეუ-
    ლი მორფემა
    –– კანონზომიერად ნულ-საფეხურზე, ამგვარად მიღებული აორის-
    ტის ტიპი ათემატურ უღვლილებას მისდევს. ამასთან გარდაუვალი შინაარ-
    სის აორისტში მავრცობი მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში მონაცვლეო-
    ბის სიგრძის საფეხურზე წარმოგვიდგება.
    ' ქართულში -ედ მავრცობი აორისტიდან აწმყოშიც გადავიდა, რაც იმით
    აიხსნება, რომ ათემატური აორისტის მქონე ზმნათა უმრავლესობა თემატურ
    აწმყოს აწარმოებს და ამასთანავე აორისტის თემა მთლიანად შედის აწმყოს
    ფორმათა შემადგენლობაში: შდრ. გან-ვ-ტეფ –– გან-ვ-ტფ-ებ-ი და მისთ. ამ პრო-
    პორციის მიხედვით მივიღეთ: "ვ-ჰ-ხუო-ედ –– "ვ-ჰ-ხუ-დ-ებ-ი. აღწერილი პროცესის
    შედეგად -ედ მავრცობი შეუხორცდა ფუძეს და აღარ გამოიყოფა როგორც
    სუფიქსური ელემენტი.
    მეგრულ-ჭანურში, ამ ენის საერთო ტენდენციის შესაბამისად, „შეხვედ-
    რა. ზმნის აწმყოს ფუძე აორისტის ფუძის ბაზაზე აიგო, და -ად (<%-ედ)
    სუფიქსი აქაც, ქართულის მსგავსად, აწმყოს ფუძის შემადგენლობაში აღმო-

    1 სვანური ადასტურებს აგრეთვე სპეციალურ ლიტერატურაში გამოთქმულ მოსაზრებას


    ქართ. –ე დ, მეგრ.-ჭან. – ა დ ელემენტის სუფიქსური წარმომავლობის შესახებ ( იხ. არნ. ჩი–
    ჭობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 424).
    ? სვანურში დადასტურებული ა- მაქცევრიანი ფორმები (ხ-ა-–ხუნდ-ა და მისთ,
    ქართულისა და მეგრულ-ჯანურის ნულმაქცევრიანი ფორმების საპირისპიროდ, სვანური დია–-
    ლექტების ინოვაციას წარმოადგენს.
    ? მავროცობის ფუნქცია უნდა ყოფილიყო ზმნის ფუძისათვის „დინამიკური“ შინაარსის
    მინიჭება.
    260
    გვაჩნდა. ამასთან აბლაუტის მექანიზმის დარღვევის შედეგად აორისტის ფუძის
    სრული გახმოვანება აწმყოშიც შენარჩუნებულ იქნა: მეგრ. დო-ხვად-უ „დახვ-
    და“ –– ხვად-უ-Iნ! „ხვდება“, ჭან. ქო-მო-ხვად-უ „შეხვდა"ბ-- მო-ხვად-უ-ნ „მო-
    ხვდება“.
    პარალელურად ხვ-ალ- ფუძის არსებობა მეგრულში! იმაზე მიუთითებს,
    რომ აწმყოს ფუძის გართულება სხვა გზითაც მიმდინარეობდა. ანალოგიური
    პროცესი ჩვენ თვალწინ ხორციელდება სვანურში: ლაშხურში ხ-ე-ხუ-ი („ხვდე-
    ბა“) ფორმის გვერდით დასტურდება აგრეთვე -რლ სუფიქსით გართულებული
    ფორმა ხ-ე-ხოლ-ი, რომელიც იმავე მნიშვნელობით იხმარება.
    11.14. აორისტის მავრცობიანი წარმოება სხვა მაგალითებითაც არის
    , დამოწმებული: ძვ. ქართ. ჰ-რწამ-ს – აორ. ჰ-რწმ-ენ-ა (პირველი პირი ვ-ჰ-
    -რწმ-ენ). მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში სუფიქსი ნულ-საფეხურზე არ
    გადადის, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ აქაც სიგრძის საფეხური უნდა გვქო-
    ნოდა, რომელიც რეგულარულად ენაცვლებოდა პირველი და მეორე სუბიექ-
    ტური პირის ფორმებში არსებულ ნორმალურ საფეხურს: ”ჰ-ჟ-რწმ-ენ, ”ჰ-რწმ-ენ,
    #ჰ-რწმ-ენ-ა. ძირეული მორფემა -რწამ- აორისტში -ენ მავრცობის დართვასთან
    დაკავშირებით ნულ-საფეხურზეა წარმოდგენილი, ამ შემთხვევაშიც, ისევე რო-
    ·გორც ზემოთ განხილულ მაგალითში, მავრცობიანი წარმოება გარდაუვალი
    შინაარსის აორისტს იძლევა.
    ამ მხრივ საინტერესოა აგრეთვე ძველი ქართული ჰ-რცხუ-ენ-ი-ს, რომე-
    ლიც აორისტში ჰ-რცხუ-ენ-ა ფორმას იძლევა (ბირველ სუბ. პირში გვექნებოდა
    %3.ჰ-რცხუ-ენ). ეს ზმნაც გარდაუვალი შინაარსისაა. შეიძლება ვივარაუდოთ,
    რომ ისტორიულად აწმყო -ენ- ელემენტის გარეშე იწარმოებოდა -– "ჰ-რცხუ-
    -ი-ს (–"ჰ-რცხვო-ე9-), რაზედაც მიმღეობა მო-რცხუ-ი და მასდარი სი-რცხუ-
    -ილ-ი უნდა მიუთითებდნენ. თუ ეს დაშვება სწორია, აორისტი ჰ-რცხუ-
    -ენ-ა (–”ჰ-რცხუ-ენ-ა) აგრეთვე მავრცობიან ტიპს განეკუთვნება, მავრცობის
    ნორმალური ვოკალიზმით პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფორმებში
    და გრძელი ვოკალიზმით მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში.
    ენის ევოლუციის პროცესში მავრცობი აორისტის ფორმებიდან აწმყოში
    გადავიდა, მაგრამ განსხვავებით ჰ-ხუდ-ებ-ი-ს ზმნისაგან, რომელიც ორდინა-
    რულ, „უნიშნო ვნებითთა“ კლასს მიეკედლა, ჰ-რცხუ-ენ-ი-ს ზმნამ სტატიკური
    შინაარსის წყალობით შეინარჩუნა თავისი ორიგინალური სახე და ამასთან
    ერთად -ენ მავრცობის სრული ვოკალიზმიც?.
    ამგვარად, ორი უკანასკნელი მაგალითის ანალიზმა იმ დასკვნამდე მი-
    გვიყვანა, რომ გარდა ”-ედ მავრცობისა არსებობდა აგრეთვე X»-ენ მავრცობიც,
    რომელსაც იგივე ფუნქცია ეკისრებოდა, რაც პირველს 1. მართალია, ჰ-რწმ-
    ენ-ა და ჰ-რცხუ-ენ-ა ფორმები ძველი ქართული ენის ფარგლებს გარეთ პარა-
    ლელს ვერ ბოვებენ, მაგრამ მათი არქაულობა არ შეიძლება ექჭეს იწვევდეს.

    ' იხ, MI. I IIIIIIIX96, / ჩი./. 4(IM2/. #2., გვ. 401.


    9? შდრ. II. V0წ 6, 5სწწIX65 VიხსსX, გე. 62--63.
    მ შდრ, სუფიქსიანი ვნებითის ფორმანტები ძეელ ქართულში -დ (<%-–ე დ) და –ენ.

    261
    ისინი იმავე სტრუქტურულ ტიპს განეკუთვნებიან, რომელიც პოსტულირებულ
    იქნა საერთო-ქართველურში შინაგანი და შედარებითი რეკონსტრუქციის გზით
    ქართ. ხრედ- და მის შესატყვის ქართველურ ფუძეთა ანალიზის საფუძველზე.

    12. არრისტის წარმოების ძირითადი სტრუქტურული ტიპები


    საერთო-ძართველურში

    15.1, ზემოთ ჩატარებული ანალიზი ქართველური ზმნური ფუძეებისა საშუა-


    ლებას გვაძლევს აღვადგინოთ შინაგანი და შედარებითი რეკონსტრუქციის
    გზით საერთო-ქართველური აორისტის ძირითადი სტრუქტურული მოდელები,
    რომლებიც, როგორც ირკვევა, აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობით ხასიათდე-
    ბოდა, ეს მოდელები დაედო საფუძვლად ისტორიულად დამოწმებულ ქართვე-
    ლურ ენათა აორისტის სტრუქტურულ ტიპებს, რომლებიც წარმოიქმნა ამოსა-
    ვალი მოდელების ფონო-მორფოლოგიური მოდიფიკაციების შედეგად. რეკონ-
    სტრუირებული საერთო-ქართველური მოდელები საშუალებას გვაძლევს გან-
    ვსაზტვროთ ისტორიულად დადასტურებულ სტრუქტურათა პროტოტიპები და
    გავითვალისწინოთ ამ სტრუქტურათა წარმოქმნა-ჩამოყალიბების გზები.
    ქვემოთ ჩვენ მოგვყავს საერთო-ქართველური აორისტის ძირითადი სტრუქჭქ-,
    ტურული ტიპები, საიდანაც გამოიყვანება ისტორიულ ქართველურ ენებში
    არსებული მოდელები აორისტისა რომელსაც, როგორც ცნობილია, ერთ-
    ერთი ძირითადი ადგილი უკავია ქართველური ზმნის დრო-კილოთა სისტემაში.
    I თემატური ტიპი
    (1) ძირეული მორფემა სიგრძის საფეხურზე წვოკალიზმი ჯე, “ა, ("ო):
    CVC0/§8-; აწმყო ათემატური (ძირეული მორფემით ნორმალურ საფე-
    ხურზე :CVC/8-):
    ქართ. მეგრ. სვან. (ბზ., ლშხ.)
    აწმყო: XLკ1 უ-ბერ გ-ბერ- ავს ვ-ბარ-უნ-ქ1 ა-ბელ-ე
    აორისტი: "ჟ-ბერ-ე ვ-ბერ-ე ვ-ბარ-ი 'ჩუ+-ად-პელ-ე
    შდრ, აგრეთვე ქართ. ვ-პან -- ვ-ბან-ე: ჭან. ვ-ი-ბონ
    – დო-ვ-ი-ბონ-ი;
    (2) ძირეული მორფემა სიგრძის საფეხურზე (ვოკალიზმი ”ა): C50/5-;
    აწმყო თემატური (ძირეული მორფემით ნულ-საფეხურზე,„ სუფიქსური
    მორფემით («-ე9) –– ნორმალურ საფეხურზე : CC0/5-ე9):

    ქართ. მეგრ.

    აწმყკო ”ჰ1-უ-თლ-ე« ვ-თლ-ი ვ-თოლ-უნ-ქ


    აორისტი: ”უ-თალ-ე ვ-თალ-ე ვ-თოლ-ი
    შდრ. აგრეთვე ქართ. ვ-თხრ-ი
    ––- ვ-თხარ-ე: ჭან. ფ-თხორ-უმ
    -– ფ-თხორ-ი

    1 ზანურ დიალექტებში შემონახულია ამ ზმნის ათემატური აწმყოც: ჭან. ბარ-ტ-უ


    „ქროდა, უბერავდა“, მეგრ. უ-ბარ-ს „უბერავს“ (არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი,
    ზვ. 252).
    262
    (3) ძირეული მორფემა ნულ-საფეხურზე: 060/8-; აწმყო თემატური
    “(ძირეული მორფემით ნულ-საფეხურზე, სუფიქსით-–ნორმალურ საფეხურზე:
    C0C/5-V C/5):
    ძვ. ქართ. მეგრ.
    აწმყო: #Lჰ1-რ-რცეხ-ე9= ვ-ჰ-რცხ-ი ვ-რჩხ-უნ-ქ
    აორისტი: #რ-რცეხ-ე | ვ-რცხ-ე გო-ვ-რჩხ-ი

    შდრ. ძვ. ქართ. ვ-ძლ-ევ


    –– ვ-ძლ-ე
    ვ-მკ-ი –– ვ-მკ-ე
    (4) ძირეული მორფემა სიგრძის საფეხურზე: CV0/8-; აწმყო თემა-
    ტური (ძირეული მორფემით სიგრძის საფეხურზე, ”-ე ფშ სუფიქსით ნორმალურ
    (საფეხურზე : CVC/8-ე4);
    ქართ. სვან.

    „აწმყო: "ჰ-უ-ა-წუენ-ეჟ| ვ-ა-წონ-ებ! ს-ჟუ-ა-წუენ-ე (< "ხ-ჟ-ა-წუენ-ეშ)


    აორისტი:”ჰ-ფ-ა-წვენ-ე| ვ-ა-წონ ე ქა ლო-ს-წუენ (–7+ლა-ხუ-ა-წდუენ-ე)

    (5) ძირეული მორფემა ნულ-საფეხურზე: 00C/5-; აწმყო თემატური


    “1ნულ-საფეხურიანი ძირით: 00/8-V C/5?:

    ქართ. მეგრ.

    აწმყო: %ჰ-შ-ა-შურ-ე9 „ვ-ა-შრ-ობ ვ-ო-სქირ-უ-ან-ქ


    აორისტი: %ჰ-რ-ა-შურ-ე ვ-ა-შრ-ე ვ-ო-სქირ-ე

    "(აწმყოს ფორმა ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში გართულებულია მეორეული


    '"სუფიქსებით).
    (6) ძირეული .მორფემა -რედუქციის საფეხურზე : CიC/§-; აწმყო ათე-
    იმატური (“ე-ვოკალიზმიანი ძირეული მორფემით ნორმალურ საფეხურზე);
    -ცალმორფემიანი ფუძე : CეC0/8-:

    ქართ. მეგრ.

    აწმყო: #L31-უ-ფენ ვ-ჰ-ფენ ვ-ო-ფინ-ან-ქ


    აორისტი: %უ-ფინ-ე ვ-ფინ-ე გ-ო-ფინ-ი

    'შდრ. სვან. კედ „„ჟლეტს, ხოცავს“: ი-ყერ „ირტყამს, იცემს“:


    ან-კიდ (<“კიდ-ე); ი-ყირ (<"ი-ყირ-ე)
    1.-ებ სუფიქსით, უფრო ადრინდელი #-ეტ სუფიქსის ნაცვლად, შდრ. ძვ. ქართ.
    (ა -–კურთხ-ევ-სIახ. ქართ. ა–კურთხ-ებ-ს.
    ? ამაე სტრუქტურულ მოდელს განეკუთვნება დენომინატიური წარმოება ვ-ა-
    –კურთხ-ევ--ვ-ა-კურთხ-ე ტიპისა; შღრ. სრულ-საფეხურიანი კ ტე რ თხ- სახელი.
    263
    (7) ორმორფემიანი (შეუღლებული) ფუძე ძირეული მორფემით ნულ-საფე-.
    ხურზე, სუფიქსური მორფემით რედუქციის საფეხურზე: CC/8-ი0/5-; აწმყო:
    ათემატური(ძირეული მორფემით ნულ-საფეხურზე, ჯე-ვოკალიზმიანი სუფიქ-
    სური მორფემით ნორმალურ საფეხურზე : C0/5-ე0/5):

    ქართ. მეგრ.

    აწმყო %ჰ-ტ-დრ-ეკ | ვ-დრეკ ვ-დირიკ-უნ-ქ


    აორისტი: %ჟუ-დრ-იკ-ე ვ-დრიკ-ე ვ-დირიკ-ი

    II. ათემატური ტიპი

    ა) გპრდაუვალი ზმნები

    (1) ორმორფემიანი (შეუღლებული) ფუძე; პირველი და შეორე პირის.


    ფორმებში--–ძირეული მორფემა ნორმალურ საფეხურზე (#ე-ვოკალიზმით), მესამე,
    პირის ფორმაში –– ნულოვან საფეხურზე : Cე0/8-0 – 00/5-C-; აწმყო თე მა–
    ტური (შეუღლებული ფუძით ნულ-საფეხურზე, აწმყოს თემატური ნიშნით –--
    ნორმალურ საფეხურზე: 060/58-C-VC0):

    ძვ. ქართ. მეგრ.

    აორისტი: ”4-დერ-კ მი-ვ-დერკ წდო1-ვ-დირკ-ი


    %ჰ-დერ-კ მი-ს-დერკ ”დო'-დირკ-ი
    "დრ-კ-ა მი-დრკ-ა 'დო!-დირკ-უ (ჭან. მე-დრუკ-უ)
    აწმყო: ვ-დრკ-ებ-ი ვ-დირკ-უ-ქ
    ს-დრკ-ებ-ი დირკ-უ-ქ.
    დრკ-ებ-ი-ს დირკ-უ-!6! (ჭან. დრუკ-უ-6)

    (2) ცალმორფემიანი ფუძე; პირველი და მეორე პირის ფორმებში ძირეული.


    მორფემით ნორმალურ საფეხურზე (”ე-ვოკალიზმით), მესამე, პირის. ფორმაში ––
    ნულოვან საფეხურზე: CVC/5-; აწმყო თემატური (ძირეული: მორფემით.
    ნულ-საფეხურზე : 00/5-):

    ქართ. ჭან. სვან.


    აწმყო: ვ-ვდ-ებ-ი – ვუედ-ნ-ი (<%ჟ-ჯჭდ-ენ-ი),
    აორისტი: წარ-ვ-ვედ მო-ფ-თ-ი ონ-ჭტედ · (<%ან-დ-ჭედ)
    წარ-ჰ-ვედ მო-ხთ-ი ან-ჭედ
    წარ-გდ-ა მო-ხთ-უ ან-ვად (<%ვდ-ა).

    აწმყო: ვ-ტფ-ებ-ი პ-ტუბ-უ-რ


    აორისტი: გან-ვ-ტეფ გო-პ-ტუბ-ი
    გან-ს-ტეფ გო-ტუბ-ი
    გან-ტფ-ა გო-ტუბ-უ
    264
    (3) ნულ-საფეხურიანი ძირეული მორფემით და მავრცობით ნორმალურ
    საფეხურზე პირველი და მეორე პირის ფორმებში, სიგრძის საფეხურზე
    -- მე-
    სამე პირის ფორმაში; C0/3-V 0/5 | CC/5-V0/8-; აწმყო თემატური:
    ქართ. ვან.

    აორისტი: ”ჰ-უ-ხოი-ედ #შე–ვ-ჰ-ხრედ მო-ფ-ხვად-ი


    #ჰ-ხუი-ედ #შე-ჰ-ხუედ მო-ხვად-ი
    %+ჰ-ხუი-ედ-ა შე-ჰ-ხოედ-ა მო-ხვად-უ
    აწმყო : %ჰ-ხუ9-ე9/-აუ

    შდრ. სვან.

    აორისტი: ლო-ხო-ხუიდ ლლა-ხუ-ა-ხუიდ (ლნტ.)


    ლა-ხ-ხუიდ<ლა-ხ-ა-ხუიდ (ლნტ.)
    ლა-ხ-ხუიდ-ალ'ლა-ხ-ა-ხუიდ-ა
    აწმყო : ხ-ე-ხ4ჟ-ი || ხ-ე-ხუ-ა<X-ხუი-

    ბ) გარდამავალი ზმნები

    (4) ძირეული მორფემა ნორმალურ საფეხურზე პირველი და მეორე პი–


    რის ფორმებში (ვოკალიზმი ე/ა), ნულ-საფეხურზე-–- მესამე პირის ფორმაში:
    CVC/5- I CC/§8-; აწმყო თემატური (ძირეული მორფემით ნულოვან სა-
    ფეხურზე):
    ქართ. მეგრ. სვან.

    აწმყო IXჰ1-უ-ვნ-აუ ვ-ვნ-აავ ვ-ხონ-უნ-ქ ხ4-ა-ვნ-ი


    აორისტი: %უ-ვან | მო-ვ-ვან დო-ვ-ხონ-ი ო-ვჭან ( <”ა-უ-ვან).
    %კ.5ან მო-ჰ-ვნ დო-ხონ-ი ა-ვან
    X86-ა მოვნა დო-ხონ-უ ა-ვან (<-”36-ა)

    ქართ. ჯან.

    აწმყო Iჰუ-ჭრ-ე-,ს ვ-ჭრ-ი პ-ვკორ-უმ


    აორისტი: “უ-ჭერ და-ვ-ვერ დო-ჰ-ჭკორ-ი
    %ჰ-ჭერ და-ს-ჭერ დო-ქკორ-ი

    ”კრ-ა და-ქრ-ა დო-ჭკორ-უ


    შდრ. აგრეთვე ქართ. ვ-ძლ-ებ
    –– შე-ვ-ძელ
    ვ-კლ-ავ –– მო-ვ-კალ?
    15.2. ზემოთ განხილული აორისტის ტიპები ქმნიდნენ მეტად ლაბილურ.
    სტრუქტურას საერთო-ქართველური ზმნის სისტემის ფარგლებში. აორის-

    1 ამავე სტრუქტურულ ტიპს განეკუთვნება ზოგი ა- მაქცევრიანი ზმნა: ვ-ა-კლ-ებ-–


    და–ევ-ა–კელ.
    265
    ტის სტრუქტურული ტიპები წარმოადგენდნენ ერთგვარ ყალიბებს, რო-
    მელთა მიხედვითაც ფორმდებოდა გარკვეული ზმნური ერთეული.
    აორისტის ყოველ სტრუქტურულ ტიპს (იას. უღვლილების ყოველ
    სისტემას) განსაზღვრული მოდელი შეესაბამება, რომელიც ხასიათდება ხმო-
    ვანთა აბლაუტური მონაცვლეობის გარკვეული სახით. ამის შესაბამისად,
    თითოეულ ზმნურ ფუძეში ჩვენ შეიძლება აბლაუტურ მონაცვლეობათა სხვადა-
    სხვა საფეხურები დავადასტუროთ იმისდა მიხედვით, თუ აორისტის წარმოე-
    ბის რომელ სტრუქტურულ ტიპს წარმოგვიდგენს ესა თუ ის ფუძე ყოველ კონკ-
    რეტულ შემთხვევაში. სხვანაირად რომ ვთქვათ, არსებობს პოტენციალური შე-
    საძლებლობა ყოველი ზმნური ფუძე დავადასტუროთ ყველა იმ გახმოვანებით,
    რომელიც, შესაბამისად უღვლილების სტრუქტურული ტიპებისა, დასაშვებია
    ქართველური აბლაუტის საერთო სისტემის საფუძველზე.
    ეს თავისებურება საერთო-ქართველური ზმნური მოდელისა, ე. ი. ქართ-
    ველურ ზმნურ ფუძეთა სტრუქტურული პოლიმორფულობა, ნაწილობრივ
    სტრუქტურათა არეალური განაწილებით უნდა აიხსნებოდეს: რამდენიმე შესა-
    ძლებელი სტრუქტურიდან ერთ დიალექტურ არეალში შეიძლებოდა ერთი
    სტრუქტურული ტიპი ყოფილიყო რეალიზებული, მეორე არეალში
    -- სხვა
    ა ა. შ
    · ეს ვითარება რამდენადმე ასახულია ისტორიულად დამოწმებულ ქართ-
    ველურ ენებში: ეტიმოლოგიურად ერთი და იგივე ზმნა ზოგჯერ ერთ ენაში
    უღვლილების, ერთ ტიპს წარმოგვიდგენს, მეორე ენაში -– სხვას, რაც ზმნური
    ფუძის გახმოვანების სხვაობაშიც აისახება,
    ამის საფუძველზე გამოიყვანება მეტად მნიშვნელოვანი მეთოდოლოგიური
    ხასიათის დასკვნა: ზმნურ ფუძეთა ფონოლოგიური შედარებისას ფუძისეული
    ვოკალიზმის ანალიზი უნდა მოხდეს, მორფონოლოგიური ფაქტორების გათვა-
    ლისწინებით. ფუძისეული ხმოვანი (თუ უხმოვნობა) მორფოლოგიური ტიპის,
    უღვლილების კლასის მახასიათებელია (ე. ი. გრამატიკული მნიშვნელობის გა-
    მომხატველი ელემენტია, რომელსაც საერთო-ქართველურ აბლაუტურ სისტე-
    მაში. დამოუკიდებელი მორფემის მსგავსად, ფუნქციონალური ღირებულება
    აქვს). ხმოვანთა კანონზობიერი შესატყვისობანი ქართველურ ენათა ზმნურ
    -ფუნეებს შორის მხოლოდ იმ შემთხვევაში ვლინდება, როდესაც საქმე გვაქვს
    უღვლილების ერთი და იმავე საერთო-ქართველური სტრუქტურული ტიბის
    წარმომადგენელ ფორმებთან შესადარებელ ენებში.
    ეს დებულება მთელი რიგი საერთო წარმომავლობის ზმნური ფორმებით
    შეიძლება იქნეს ილუსტრირებული, რომლებიც ასახავენ საერთო-ქართველურ
    მოდელში არსებულ მონაცვლეობას უღვლილების პოტენციალურად შესაძლებელ
    სტრუქტურულ ტიპებს შორის.
    15,3. „ყრა“ ზმნის ფუძე ქართულში ორგვარი გახმოვანებით არის წარ-
    მოდგენილი: ნულ-გახმოვანებით – აწმყო კვ-ყრ-ი< ”ჰ1-ი-ყრ-ე9, მასდ. ყრ-ა ––
    და ა-გახმოვანებით: აორ. ვ-ყარ-ე. უკანასკნელი საერთო-ქართველურ სიგრძის
    საფეხურს ასახავს (”ჟ-ყარ-ე). ზმნათა ეს კლასი ქართულში საკმაოდ მრავალ-
    რიცხოვანი მაგალითებით არის წარმოდგენილი: ვ-ვდ-ი –– ვ-ჭად-ე, ვ-თხრ-ი––
    ვ-თხარ-ე, ვ-თლ-ი –– ვ-თალ-ე და მისთ. ა-ვოკალიზმი, რომელიც საერთო-ქართ-
    266
    ველურს სიგრძის #ა-საფეხურს ასახავს, დამახასიათებელია ამ ტიპის ზნნათა
    “აორისტის ფუძისათვის (იხ. ტიპი L 2).
    ამ ზმნას გენეტურად უკავშირდება სვანური ლი-ყერ „ცემა, რტყმა“ ზმნა:
    ი-ყერ იცემს, ირტყამს" –– ი-ყირ „იცა, მოირტყა". როგორც ეხედავთ, ამ
    ზმნის ფუძე გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე ე-ვოკალიზმით არის წარ-
    "მოდგენილი–– ყერ- (აორისტში ვადასტურებთ ამავე ფუძეს რედუქციის სა-
    ფეხურზე --– ყირ-). შეფარდება ქართ. ა (ყარ-): სვან. ე (ყერ-) არ არის კანონ-
    ზომიერი ქართველურ ენებს შორის არსებული ხმოვანთშესატყვისობის თვალ-
    საზრისით. ამგვარი შეფარდების არსებობა ვერ აიხსნება ფონოლოგიურ დონე-
    ზე, რამდენადაც იგი ქართველური ზმნური სტრუქტურის მორფონოლოგიურ
    თავისებურებათა ასახვას წარმოადგენს. აქ ჩვენ წინაშეა ტიპიური შემთხვევა
    ერთი და იმავე ზმნური ძირის გაფორმებისა განსხვავებული მოდელების მი-
    ხედეით; საანალიზო ზმნა ქართულსა და სვანურში უღვლილების სხვადასხვა
    ტიპს მიეკუთვნება: ქართულში ეს არის I 2 ტიპის წარმომადგენელი, რომე-
    ლიც ხასიათდება ფუძის ნულოვანი გახმოვანებით აწმყოში და გრძელი %ა-გა-
    ხმოვანებით აორისტში; შესატყვისი სვანური ზმნა კი არის წარმომადგენელი
    I 6 ტიპისა, რომელიც ხასიათდება ათემატური აწმყოთი ფუძისე გახმოვა-
    “ნებით ნორმალურ საფეხურზე და თემატური აორისტით (ფუძით რედუქ-
    ციის საფეხურზე): ი-ყერ –– იყირ (<%)ჰ1-ი-ყერ
    –- ”'ჰ! ი-ყირ-ე; შდრ. ქართ.
    ვ-ი-ჭერ –– „და1-ვ-ი-ჭირ-ე). მაშასადამე, ვოკალიზმის სხვაობა (ქართ. ყარ-: სვან.
    ყერ-) აიხსნებ აბლაუტის მოდელების სხვაობით, რომელიც, თავის მხრიე,
    უღვლილების ტიპების სხვაობას ასახავს, ამასთან აბლაუტის ორივე ეს მოდე-
    ლი (6§0. უღვლილების ორივე ეს ტიპი) საერთო-ქართველური წარმომავლო-
    ბისა. პოტენციალურად საერთო-ქართველური ?”ყVრ-/”ყრ- ფუძე ორივე ამ
    · ტიპის მიხედვით შეიძლებოდა ყოფილიყო ნაუღლები. არსებულ შესაძლებლო-
    ბათაგან ერთ ქართველურ დიალექტში განხორციელდა ერთი, მეორეში
    ––
    მეორე.
    განსაკუთრებით საყურადღებოა ის გარემოება, რომ ვ-ყრ-ი –– ვ-ყარ-ე
    ტიპის უღვლილების კვალი სვანურშიც შეიძლება დავადასტუროთ. დეპონენ-
    სური შინაარსის მქონე წარმონაქმნი ბზ. ი-ყპრ-იელ, ლშხ. ი-ყარ-ი-ელ („ჩხუ-
    ბობს, იცემება4«) გვიჩვენებს ჩვენთვის საინტერესო ფუძეს სიგრძის საფეხურზე
    ა-ტემბრით (ყარ-), სწორედ ისე, როგორც ეს ქართ. ვ-ყარ-ე ფორმის მიხედ-
    ვით არის ნავარაუდევი. ბუნებრივია ვიფიქროთ, რომ ი-ყარ-იელ ფორმა არის
    · ვ-ყრ-ი –– ვ-ყარ-ე ტიპის პარადიგმის ვნებითური დერივატი (შდრ. ძვ. ქართ.
    „ ვ-ზრდ-ი –– ვ-ზარდ-ე – ვნებ. ი-ზარდ-ებ-ი-ს, ვ-ცდ-ი –– ვ-ცად-ე –– ვნებ. (გამო1-
    -ი-ცად-ებ-ი-ს და მისთ.). ამ ვარაუდს მხარს უჭერს ის ფაქტი, რომ არ შეიძ-
    ლება ი-ყპრ-იელ ფორმის გამოყეანა უშუალოდ ი-ყერ/ი-ყირ ტიპის პარა-
    დიგმიდან.
    ამით არ ამოიწურება ჩვენთვის საინტერესო ”#ყVრ-/"ყრ- ფუძის დერივა-
    ციული შესაძლებლობანი: როგორც ჩანს, ამ ფუძისაგან II 4 ტიპის გარდამა-
    ვალი შინაარსის პარადიგმაც შეიძლებოდა გვქონოდა, ამას მოწმობს სვანური
    ხ-ა-ყერ „უყო, დამართა“ (ვნებ. ხ-ე-ყარ „დაემართა, მოუვიდა“), რომლის სე-
    '"მანტიკური დაკავშირება ლი-ყერ („ცემა“) ზმნასთან ბუნებრივია, თუ შესატყ-
    267
    ვისი ქართული ზმნის მნიშვნელობებს გავითვალისწინებთ: შდრ. ქართ. „შე-
    ჰყარა“ = „დამართა% („შეეყარაბ= დაემართა").
    თუ ქართულსა და სვანურში დადასტურებულ ყველა ფორმას გავითვა–
    ლისწინებთ, შეგვიძლია #ყVრ-/"ყრ- ფუძის ყველა შესაძლო ზმნურ პარადიგმათა,
    საერთო-ქართველური სქემა აღვადგინოთ:

    I თემატური ტიპი

    (1) გრდმ. (ფუძედრეკადი): I 6.


    აწმყო: XMIკ31-უ-ყერ
    აორისტი: “%უ-ყირ-ე

    (2) გრდმ. (თემატ. აწმყო და თემატ. აორისტი): I 2.

    "ჰ1ჟ-ყრ-ე9
    "ე-ყბრ-ე
    I. ათემატური ტიპი
    (3) გრდმ. (თემატ. აწმყო და ათემატ. აორისტი): II 4.

    აწმყო: %ჰ-ლო-ყრ-ეთ
    აორისტი: “%ჟ-ყერ1(მესამე სუბ. პირი %ყრ-ა)

    (4) გრდუვ. („უნიშნო ვნებითი"): IL 2.

    აწმყო. ”ჟ-ყრ-ე9/-აუ
    აორისტი; X+ჟ-ყერ? (მესამე სუბ. პირი Xყრ-ა)

    ამ სქემაში განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია ის გარემოება, რომ


    აბლაუტის ერთსა და იმავე საფეხურზე მდგომი ფუძე სხვადასხვა გრამატიკულ
    შინაარსს იძენს იმის მიხედვით, თუ რომელი პარადიგმის წევრია იგი: შდრ.
    %ე.-ყერ : გრდუვ. აორ. („უნიშნო ვნებითი") (II 2) და ”უ-ყერ: გრდმ. აორ.
    (LI 4)პ. მეორე მხრივ, "'პ1-უ-ყერ: გრდმ. აწმყო (ფუძედრეკადი) (L 6).
    195.4, ქართ. ვ-უ-ბრ-ი ––- გამო1-ვ-უ-ბარ-ე განეკუთვნება ზმნათა იმავე კლასს,
    რომელსაც განხილული ვ-ყრ-ი –– გ-ყარ-ე : (1 2) : ”ჰ1-უ-ბრ-ე9
    -- უ-ბარ-ე, რო-
    გორც “'ჰ1--ყრ-ეი -- უ-ყარ-ე. შესატყვისი ზმნა სვანურში ლი-ბრ-ე („დაკლე–
    ბა") ფუძედრეკადთა კლასის წარმომადგენელია: ლშხ. ხ-ა-ბრ-ე „აკლებს“ --
    ა-ხბირ „დააკლო“, გრდუვ. ხ-ე-ბრ-ენ-ი „აკლდება“ -- ე-ხ-ბარ „დააკლდა4
    (-ბარ- <Mბრ-ა). ფუძედრეკადი გარდამავალი ზმნისთვის ისტორიულად დამახა-

    1 დასაშვებია ფუძის ა-გახმოვანებაც: #ტ-ყ ა რ, შდრ. ქართ. და-ე-–ჭერ-Iი1/და-ვე-.


    -ჭარ-ი.
    ? აქ ფუძის ე–გახმოვანება მყარია და ა'ს არ ენაცვლება,
    2 მათ შორის მხოლოდ ის განსხვავებაა, რომ გარდამავალი შინაარსის ათემატურ აო-.
    რისტში ფუძის ა-გახმოვანებაც დასაშვებია:X ტ - ყა რ.
    268
    'სიათებელი ათემატური აწმყოს (ფუძის ე-გახმოვანებით) კვალი შემონახულია
    გასუბსტანტივებულ მასდარში ბერ-ა (>ბზ. პარ-ა) „კლება“1.
    ამგვარად, სვანურის. მიხედვით აღდგება პარადიგმა ”!ჰ!-უ-ბერ -- ზე-ბირ-ე
    (როგორც ”!ჰ1-ჟ- ყერ – %#ჟ.ყირ-ე, თანამედროვე ი-ყერ
    –– ი-ყირ ფორმათა მი-
    ხედვით).
    აქედან ცხადია, თუ რატომ არ დასტურდება რეგულარული ხმოვანთ-
    შესატყვისობა ქართულ ბრ-/ბარ-(<%ბარ-) და სვანურ ბერ-/ბირ- ფუძეებს შორის,
    “რომელთა გენეტური იდენტობა ეჭვს არ იწეევს, საანალიზო ზმნა ქართულში
    შესაძლებელ საერთო-ქართველურ სტრუქტურათაგან ერთ პარადიგმატულ მო-
    დელს ასახავს, სვანურში –– სხვას შესაბამისად განსხვავებულია საანალიზო
    ფორმათა აბლაუტური საფეხურები.
    13. 5. ძვ. ქართ. "გარდა+”ვ-ვდ-ებ-ი -– 'გარდა1-ვ-ვედ „უნიშნო ვნებითის“
    კლასში შედის. ამავე კლასს წარმოგვიდგენენ შესატყვისი ფორმები სხვა ქართ-
    ველურ ენებშიც: ჭან. მო-ხთ-უ (მეგრ. მო-რთ-უ) „მოვიდა“, სვან. ან-ვად (-ვად–
    ”პდ-ა) „I0.#, ლშხ, ონ-ჭუედ (<7ან-უ-ჯედ) „მოვედი“, ვედ-ნ-ი (<"ვდ-ენ-ი)
    „მოდის“ (II 2).
    გარდამავალი შინაარსის შესაბამისი პარადიგმა ფუძედრეკადი ტიპისა
    უნდა ყოფილიყო: ?ჰ1-ჟ-ვედ
    -- %უ-ვჭიდ-ე, მაგრამ ასეთი ფორმები ქართულში
    არ დასტურდება. ნაცვლად ამისა ქართულში ვპოულობთ სხვა მოდელის მი-
    ხედვით ნაწარმოებ გარდამავალ ფორმებს: ვ ვდ-ი –– ვ-ვად-ე (L 2 ტიპი) ?. სა-
    ძიებელი ფუძედრეკადი ფორმები გარდამავალი შინაარსისა წარმოდგენილია
    სვანურში: ვიდ-ე „მოაქვს, მოიტანს"– ან-ვიდ „მოიტანა“, რომელთა მიხედ-
    ცითაც ჩვენ შეგვიძლია აღვადგინოთ საერთო-ქართველური +#')1-ჟ-ვედ--%ჟ-ვიდ-ე
    (L 6 ტიპი).
    გარდამავალი შინაარსის ქართულ და სვანურ პარადიგმათა ურთიერთ-
    მიმართება აქაც იმგვარია, როგორიც ზემოთ გაანალიზებულ შემთხვევებში.
    15.6, ქართ. ვ-ჭედ– გ-ჭქედ-ე გვავარაუდებინებს ს.-ქართვ. MIჰ-უ-ჭედ
    -–
    “უ-ჭქედ-ე ტიპის პარადიგმას. მეგრულ-ჭანურის ფაქტები მხარს უჭერენ ამგვარ
    რეკონსტრუქციას: მეგრ. დო-ქკად-უ „დაჭედა" და სხვ.
    სვან. ან-შკად-ე „მოჭედა“ თემატურ აორისტს და ფუძის გახმოვანების
    გრძელ საფეხურს გვიდასტურებს, მაგრამ სვან, § არ შეიძლება ასახავდეს სა-
    ერთო-ქართველურ /“"ე/ ხმოვანს რომელიც ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში
    შესაბამისად ე და ა ხმოვანთა სახით არის კანონზომიერად წარმოდგენილი.
    ქართულ--ზანურსა, ერთის მხრივ, და სვანურს შორის, მეორე მხრივ, წარმო-
    დგენილი სხვაობა ვოკალიზმში შესადარებელ ფორმებში არსებულ სტრუქტუ-
    რულ სხვაობას ასახავს.

    1 შდრ. ქართ. ც ტეთ-ა, დრეკა: მეგრ. დირაკ-ა და მისთ.


    3 ამის საფუძველზე ქართულში ჩამოყალიბდა თვისობრივი ე:ა აბლაუტი, რომელიც
    ჟ-ვოკალიზმიან გარდაუვალ ფუძეს უპირისპირებს ა-ვოკალიზმიან გარდამავალ ფუძეს: ვედ-/
    ვად- (იხ. ვ, თ ოფ ურია, მესამე ტიპის ენებითის წარმოება ქართულში: საქ. სსრ მეცნ. აკად,
    მოამბე, III, # 9, 1942, გე. 969; შდრ. გ. ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები,
    თბილისი, 1949, გვ. 298).

    269
    ეს ფორმები შესაბამისად ორ განსხვავებულ საერთო-ქართველურ მო-
    დელს წარმოგვიდგენენ. კერძოდ, ა-გახმოვანება სვანური თემატური აორისტის
    ფუძეში ამოსავლად Vჰ1-უ-ჭდ-ეი -- "ე-ვად-ე ტიპს გვავარაუდებინებს (ქართ.
    ვ-ვდ-ი–– ვ-ჭად-ე ტიბი, I 2). აწმყოს ნულ-საფეხურიანი თემა, რომელიც განი-
    დევნა თანამედროვე სვანურში აწმყოს გრძელ ხმოვნიანი ა-შკად-ი ფუძით,
    წარმოდგენილი უნდა იყოს სვანურ მგ-შკიდ „მჭედელი“ ფორმაში, რომელიც
    წარმოშობით გასუბსტანტივებულ აქტიურ მიმღეობას წარმოადგენს (შდო.
    ქართ. მ-ჭედ-ელ-, მეგრ. ჭკად-უ<"მ-ჭკად-უ<“მ-ქკად-ალ) %მ-ქდ-ე9 >სვან.
    %მი-შკგდ-ი. -ი სუფიქსის მოკვეცას1 მოჰყვა ძირეული გ ხმოვნის პალატალიზაცია,
    რის შედეგადაც უნდა მიგვეღო დღეს გავრცელებული მგ-შკიდ ფორმა.
    ამგვარად, საერთო-ქართველური X#3Vდ-/”ქდ- ფუძე ქმნიდა ორგვაო პბა-
    რადიგმას: (1) Mჰ+უ-ჭედ
    < ”ე-ქედ-ე; (2) "ჰჟ-ჭდ-ე59
    -- ”ჟუ-ქად-ე, ბირველი
    სტრუქტურული ტიპი წარმოდგენილია ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში, მეო-
    რე ისტორიულად დამახასიათებელი იყო სვანურისათვის.
    15.7, აქამდე ჩვენ განვიხილავდით ისეთ შემთხვევებს, სადაც სხვაობა
    უღვლილების მორფოლოგიურ მოდელებში თავს იჩენდა ქართულსა და სვანურს.
    შორის. მეგრულ-ჭანური ამგვარ შემთხვევებში ქართულში წარმოდგენილ მო-
    დელს ასახავდა. ეს სავსებით ბუნებრივია, რამდენადაც ზოგადად ქართული:
    და მეგრულ-ჭანური უფრო ახლოს არიან ერთმანეთთან, ვიდრე თითოეული,
    მათგანი სვანურთან. მაგრამ რიგ შემთხვევებში ანალოგიურ სტრუჭტურულ
    სხვაობას ჩვენ ქართულსა და მეგრულ-ჭანურს შორისაც ვპოულობთ. ასეთ შე-
    მთხვევებში შესაძლებელია მეგრულ-ჭანური და სვანური ერთად აღმოჩნდნენ
    და ერთნაირად დაუპირისპირდნენ ქართულს, რაც საერთო ზანურ--სვანური-
    იზოგლოსების არსებობაზე მიუთითებს.
    ძველ ქართულში წიფ- ფუძე ნიშნავს „დაწევას, მიწვდომას“: მი-ე-წიფ-ა.
    „დაეწია“, აქედან მ-წიფ-ე „მოწეული“. ფუძის ი-ვოკალიზმი გვავარაუდებინებს
    ამ ფორმაში რედუქციის საფეხურს, და, მაშასადამე, სრულ საფეხურზე ეს
    ფუძე ე-ვოკალიზმით უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი: ”წეფ-/”წიფ-. სხვანაი-
    რად რომ ვთქვათ, ჩვენთვის საინტერესო ზმნა ქართულში ისტორიულად ფუძე-
    დრეკადთა კლასის წარმომადგენელი უნდა ყოფილიყო: "ვ-წეფ
    -- "ვ-წიფ-ე.
    (ცალმორფემიანი ქვე-კლას9ი: I 6 ტიპი). ამგვარად, მი-ე-წიფ-ა (აწმყო %ე-წიფ-
    ებ-ი-ს, შდრ. ველ-ე-წიფ-ებ-ი-ს „შეუძლია, უფლება აქვს“) ზმნა განიხილება·
    როგორც შინაგან,დ რეკონსტრუირებული ფუძედრეკადი ზმნის ვნებითური
    კორელატი, ნაწარმოები პრეფიქსული ტიპის მიხედვით ?.
    მეგრულ-ჭანურში ქართულ წიფ- ფუძეს პოფ- შეესატყვისება, რაც „და-
    ჭერას, აღებას“ (ჭანურში აგრეთვე „ყიდვას“) ნიშნავს: მეგრ.-ჭან. ო-ჭოფ-უ:
    „დაიქირა", მეგრ. ქოფ-უნ-ს „იჭერს“. ყურადღებას იქცევს შეუსაბამობა ვოკა-
    ლიზმში: მეგრულ-ჭანური ო არ შეესატყვისება ქართულ ი'ს (თუნდაც ”ე'საგან.

    ! ეს უკანასკნელი, შესაძლოა, სახელობითის -ი დაბოლოებად იქნა რეინტერპრეტირე–


    ბული.
    ? ფუძედრეკად ზმნათაგან პრეფიქსიანი ენებითის წარმოებისას ფუძე ყოველთვის რედუ–
    ქციის საფეხურზეა: შდრ. ახ. ქართ. ი-გლიჯ-ებ-–ა, ი-ცვით-ებ-ა; სვან, ი-ტიხ-ი.
    და სხე,
    270
    მომდინარეს). ეს შეუსაბამობა ადვილად აიხსნება, თუ დავუშვებთ, რო? ზეგ--
    რულ-პჯანური ამ შემთხვევაში უღვლილების სხვა მოდელს ასახავს. კერძოდ, ეს
    უნდა ყოფილიყო ათემატური აწმყოსა და თემატური აორისტის მქონე (I 1 ტი-
    ბი) ან თემატური აწმყოსა და თემატური აორისტის მქონე პარადიგმა (I 2 ტიპი):
    სჰაჟუ-წაფ-%უ-წაფ-ე ან %ჰ.ტ-წფ-ეი-%უ-წაფ-ე. მეგრულ-ჭანურში, უღვლი-
    ლების ეს ორი ტიპი ერთმანეთს დაემთხვა. ამიტომ შეუძლებელია იმის გარკვევა,
    თუ რომელი ამ მოდელთაგანი უდევს აქ საფუძვლად სათანადო პარადიგმას;
    მაგრამ აორისტის წარმოების თვალსაზრისით ამას არსებითი მნიშვნელობა
    არა აქვს.
    აღწერილი სტრუქტურული მონაცვლეობა დამახასიათებელი უნდა ყოფი-
    ლიყო აგრეთვე ორმორფემიანი (შეუღლებული) ზმნური ფუძეებისთვისაც, რაც
    ნაწილობრივ აისახ, ისტორიულად დადასტურებულ ქართველურ ფორზებში.
    ფუძედრეკად "!ჰ1-ჟუ-დრეკ
    – "უ-დრიკ-ე პარადიგმის გვერდით საერთო-
    ქართველურში უნდა არსებულიყო აგრეთვე ამ ფუძის უღვლილება I 2 სტრუქ-
    ტურული ტიპის მიხედვით: "'ჰ-ჟუ-დრკ-ე5
    -- "უ-დრაკ-ე, ფუძისეული გრძელი
    “ა ხმოვნით აორისტის ფორმებში (ვ-თლ-ი –– ვ-თალ-ე ტიპი).
    ქართულში ამგვარი პარადიგმის კვალი არ შემოგვენახა (არც, ცხადია,
    სვანურში, რომელმაც საერთოდ ორმორფემიან ზმნათა კლასის ელიმინაცია
    მოახდინა). მაგრამ ამ სტრუქტურული ტიპის არსებობაზე საანალიზო ფუძის
    შემთხვევაში მიგვითითებს მეგრულის მონაცემები.
    მეგრულ-ჭანურში საერთო წესის მიხედვით უ5და განზოგადებულიყო გა-
    ხმოვანების ის საფეხური, რომელიც თავდაპირველად აორისტის მესამე სუბ.
    პირის ფორმისათვის იყო დამახასიათებელი, ე. ი. უღვლილების მთელს პარა-
    დიგმაში უნდა გვქონოდა წარმოდგენილი . "დიროკ-<-“+დრაკ- ფუძე. ამგვარი.
    პარადიგმის ოდინდელ არსებობას მეგრულ-ჭანურში მოწმობს ნამყოს მიმღეობა
    დიროკ-ილ-ი „დრეკილი“, რომელიც მეგრულში დირაკ-ილ-ი მიმღეობის პარა-
    ლელურად არის წარმოდგენილი. ეგევე შეეხება მეგრულში დადასტურებულ
    გიროხს-ილი „გრეხილი?“ ფორმას რომელიც ქართულში წარმოდგენილი.
    ვ-გრეხ –– ვ-გრიხე ტიპის გვერდით ამ ფუძისათვის საერთო-ქართველურში პა-
    რალელურად აორისტის გრძელხმოვნიან ”გრას- ტიპს აღგვადგენინებს.
    ამავე სტრუქტურული ტიპის არსებობაზე %კრებ- ფუძის შემთხვევაში
    მოწმობს მეგრ.-ჭან. კორობ- „შეკრება“ ზმნის პარადიგმა: ჭან. კორობ-უმ-ს;
    მეგრ. კორობ-უნ-ს „კრებს“; 'დო'კორობ-უ „მოკრიბა, შეკრიბა"; ნამყოს მიმ-
    ღეობა: კორობ-ილ-ი.
    აღნიშნული ფორმები მეგრულ-ვანურისათვის გვავარაუდებინებს საერთო-
    ქართველურ ””ჰ1-უ-კრბ-ე95-–-Mჟ-კრაბ-ე ტიპს, მაშინ როდესაც ქართულში დადა-
    სტურებული ფუძედრეკადი ვ-კრებ –– ვ-კრიბე ტიპი ამ ფუძისათვის პარალელურ
    XIჰLფ-კრებ –– 1უ-კრიბ-ე სტრუქტურას აღგვადგენინებს.
    ქართ. კვ-ზრდ-ი
    –– ვ-ზარდ-ე საერთო-ქართველურში "ჰ1-ჟ-ზრდ-ე5
    -–
    %უ-ზარდ-ე პროტოტიბს გვავარაუდებინებს. მოსალოდნელი იყო შესატყვისად
    სვანურში +ზარდ- (ან "ჟარდ-) და მეგრულ-ჭანურში ”»#ზორდ (ან "ჟორდ-) ფუძე
    გვქონოდა, მაგრამ ორსავე ენაში მხოლოდ რდ- დასტურდება: მეგრ. რდ-უნ-ს.
    271
    „ზრდის“, მო-რდ-უ „გაზარდა", ი-რდ-უ-!ნ!, ჭან. ი-რდ-ე-ნ–ნ „იზრდება“; სვან.
    #იბრდ-ი „ზრდის“, ჟ'ან-გრდ-ე „გაზარდა“, ი-რდ-ი „იზრდებაბ. უნდა ვივარაუ-
    დოთ, ზან.–– სვან. რდ-–”ზრდ- (L6§ე. "წრდ-) 1, ისევე, როგორც ქართ. დიალექტ.
    (ქართლ.-კახ.) მო-რდ-ილ-ი<მო-ზრდ-ილ-ი, სა-რდ-ო<სა-ზრდ-ო და მისთ. მა-
    შასადამე, მეგრულ-ჭანურსა და სვანურში ჩვენთვის საინტერესო ფუძის ნულ-
    საფეხურია წარმოდგენილი. ამ ფუძის სრულ-საფეხურიანი ფორმა ზანურ ––სვანურ
    არეალში არ დასტურდება.
    ეს გარემოება გვაფიქრებინებს, რომ განსახილველი ზმნა მეგრულ-ჭანურსა
    და სვანურში სხვაგვარ პარადიგმას ქმნიდა. განსხვავებით ქართულისაგან,
    ფუძე აქ ნულ-საფეხურზე უნდა ყოფილიყო არა მარტო აწმყოში, არამედ აო-
    რისტშიც: “'ჰ!-უ-ზრდ-ეი-–-"უ-ზრდ-ე. ამ მოდელის წარმომადგენლებია ძე. ქართ.
    ვ-ჰ-მკ-ი– ვ-მკ-ე; ვ-ჰ-რცხ-ი–– ვ-რცხ-ე და სხვ. (I 3 ტიპი). უკანასკნელი ფორმა
    ზუსტ სტრუქტურულ შესატყვისს პოვებს მეგრულ-ჭანურში, სადაც წარმოდგე-
    ნილია ძირეული მორფემა გახმოვანების ნულ-საფეხურზე მეგრ. რჩხ-უნ-ს
    „რეცხავს“ “– გო-რჩხ-უ „გარეცხა" ?. იგივე ზმნა ახალ ქართულში უღვლილების
    სხვაგვარ სისტემას მისდევს: კვ-რეცხ-'ავ!
    –– ვ-რეცხ-ე. ეს იგივე ტიპია, რაც
    მ-წერ –– ვ-წერ-ე, ვ-ბერ-!ავ!–– ვ-ბერ-ე და მისთ. (IL 1). რამდენადაც ვ-რეცხ –
    ვ-რეცხ-ე არ შეიძლება განვიხილოთ როგორც ძველ ქართულში დადასტურე-
    „ბული პარადიგმის (ვ-ჰ-რცხ-ი
    –– ვ-რცხ-ე) გაგრძელება ან მისი ტრანსფორმაციის
    შედეგი, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ვ-რეცხ–– ვ-რეცხ-ე ძველიდანვე არსებობდა
    ვ-ჰ-რცხ-ი – ვ-რცხ-ე პარადიგმის გვერდით, მაგრამ იგი არ წარმოადგენდა იმ
    დიალექტის კუთვნილებას, რომელიც საფუძვლად დაედო ძველ ქართულ სა-
    -ლიტერატურო ენას.
    როგორც ამ მაგალითიდან ჩანს, უღვლილების მოდელების მონაცვლეობას
    შეიძლება ადგილი ჰქონდეს არა მარტო სხვადასხვა ენებს შორის, არამედ
    ერთი ენის (ამ შემთხვევაში ქართულის) დიალექტებს შორისაც 3.
    195.8. უღვლილების ჩვენ მიერ რეკონსტრუირებული საერთო-ქართველური
    მოდელები წარმოადგენს ამოსავალ სტრუქტურებს, რომლებსაც ემყარება
    ისტორიულ ქართველურ ენებში დადასტურებული სტრუქტურული ტიპები.
    ჯერ კიდევ საერთო-ქართველურ დონეზე ერთი და იგივე ზმნა შეიძლებოდა
    სხვადასხვა მოდელის მიხედვით ყოფილიყო ნაუღლები სხვადასხვა დიალექტში
    C ახ. ერთი დიალექტის სხვადასხვა კილოკავში). უღვლილების ყოველ მოდელს
    „აბლაუტის განსახღვრული ტიპი შეესაბამებოდა, რაზედაც დამოკიდებული
    იყო ზმნური ფუძის ვოკალიზაცია. ამიტომ ხმოვანთა შეფარდებების დადგენი-
    სას ქართველურ ენათა ზმნურ ფუძეებს შორის აუცილებელია გათვალისწინე-

    1 შდრ. არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 308-–309; 8. V 0 CC, 5LLVI06CსX6


    ·იხ0)16M010V0, გვ. 25.
    1 ქანურში რ დაკარგულია: ჩხ-ი ფ-ს „რეცხავს“, შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ.
    ლექსიკონი, გვ. 380. '
    3 შდრ. სვანური, სადაც ანალოგიური მოვლენა დღესაც ფართოდ არის გავრცელებული.
    ეს მაგალითი სხვა თვალსაზრისითაც საინტერესოა: იგი გვიჩვენებს, რომ ახალი ქართუ-
    -ლი სალიტერატურო ენის დიალექტური საფუძველი არ წარმოადგენს იმ დიალექტის უშუალო
    „და სწორხაზოვან გაგრძელებას, რომელსაც ემყარებოდა ძველი ქართული სალიტერატურო ენა.
    272
    “ბულ იქნეს უღვლილების კლასი (IC§ი. აბლაუტის ტიპი), რომელსაც საანალიზო.
    “ზმნები განეკუთვნებიან სათანადო ენებში (დიალექტებში). ზმნური ფუძეების
    ხმოვანთა ფონოლოგიური შედარება უნდა ემყარებოდეს ამ ფუძეთა სტრუქ-
    ტურულ ანალიზს.

    13. ნამქო უწყვეტელი ქართველურ ენებში

    13.1. განსაკუთრებით კარგად ჩანს აბლაუტის საერთო-ქართველური მე-


    'ქანიზმი ნამყო უწყვეტლისა და მასდარის წარმოებაში. ამ კატეგორიათა მაწარ-
    'მოებელი ისტორიულად დადასტურებული ფორმანტები ქართველურ ენებში
    დაიყვანება საერთო ამოსავალ უნიფიცირებულ სტრუქტურულ ტიპებზე, რო-
    “მელთა ვარიანტები შეპირობებული იყო კანონზომიერი აბლაუტური ხმოვანთ-
    მონაცვლეობით.
    სუფიქსური მორფემის საერთო-ქართველური სტრუქტურა გვავარაუდე-
    ბინებს ნამყო უწყვეტლის მაწარმოებელ ფორმანტად -VC6 ტიპის მორფემულ
    ელემენტს ხმოვანმონაცვლე ალომორფებით: სრულ-საფეხურიანი -ედ/-ედ, ნულ-
    საფეხურიანი -დ და რედუქციის საფეხურიანი -იდ ვარიანტების სახით, რომ-
    ლებიც გარკვეულ შემთხვევებში ერთი და იმავე პარადიგმის ფარგლებში მო-
    'ნაცვლეობდნენ: ძვ. ქართ.

    ვ-ხედ-ევ-დ-ჩი! ვ-სუ-ემ-დ“ის ვ-კლ-ევ-დ


    ჰ ხედ-ევ-დ ი" ჰ-სუ-ემ-დ!ი“ ჰ-კლ-ევ-დ
    ხედ-ვ-იდ-ა სუ-მ-იდ-ა კლ-ვ-იდ-ა
    „პირველი და მეორე პირის ფორმებში წარმოდგენილია ნამყო უწყვეტლის მა-
    წარმოებელი ფოორომანტის ნულ-საფეხურიანი -დ- ალომორფი, რამდენადაც იგი
    აწმყოს ფუძის სრულ-საფეხურიან -ევ-, -ემ- თემის ნიშანს მოსდევს. მესამე
    პირის ფორმაში ხმოვნიანი -ა პირის ნიშნის დართვა იწვევს -ევ-/-ემ- თემის
    ნიშანთა ნულ-საფეხურიანი -ვ-, -მ. ვარიანტებით შენაცვლებასა და ნამყო-
    “უწყვეტლის მაწარმოებელი მორფემის რედუქციის საფეხურიანი -იდ- ალომორ-
    “ფით გამოვლენას შესაბამისად საერთო-ქართველური აბლაუტის ზემოთ აღწე-
    რილი წესებისა.
    ანალოგიური აბლაუტური მონაცვლეობა უნდა ყოფილიყო დამახასიათე-
    ბელი ნამყო უწყვეტელში რიგი -ი<7X-ეი თემისნიშნიანი ზმნებისათვის:
    · აწმყო: ვ-ყრ-ი <"'ჰ1-ჟ-ყრ-ეი, ვ-ზრდ-ი< V'ჰ1-უ-ზრდ-ეი
    ნამყ. უწყვ. ვ-ყრ-ი-დ-'ი1პ1უ-ყრ-ე9-დ; ვ-ზრდ-ი-დ-'იზლ%ჰ1უ-ზრდ-ეი-დ
    ჰ-ყრ-ი-დ-'ი1<»ჰ-ყრ-ე9-დ; ჰ-ზრდ-ი-დ-!ი1<7ჰ-ზრდ-ეი-დ
    ჰ-ყრ-ი-დ-ა<ბჰ-ყრ-I01-იდ-ა; ჰ-ზრდ-ი-დ-ა< 'ჰ-ზრდ-I01-იდ-ა.
    -ი სუფიქსიან გარდაუვალ ზმნებში ნამყო უწყვეტლის მაწარმოებლად
    :გვევლინება, როგორც წესი, -ოდ- ფორმანტი!, რომელიც სრულ-საფეხურიანი
    1 ნამყო უწყვეტლის –ოდ- ფორმანტის შესახებ იხ. აკ. შანიძე, ქართული გრამა–
    „ტიკის საფუძვლები, I, გე. 427; ე. თოფურია, სვან, ენა, გე. 105: არნ. ჩიქობავა,
    :ერგატიული კონსტრუქციის პრობლემა იბერიულ-კავკასიურ ენებში, თბილისი, 1948, გვ. 98;
    გ. როგავა, ნამყო უსრულის – ო დ სუფიქსის წედგენილობისათვის ქართულში (ი კ ე, VI,
    18. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 273
    #-ედ სუფიქსისაგან უნდა მომდინარეობდეს წინამავალ -ჟ- სონანტთან შერწყმის.
    გზით: უ-ედ->-ოდ-1. ამ მხრივ საგულისხმოა, რომ ის პირველადი სტატიკური:
    -ი სუფიქსიანი ზმნები, რომლებიც ნამყო უწყვეტელს -ოდ სუფიქსის საშუალე-
    ბით აწარმოებენ, ფუძეში ჩვეულებრივ -ვ- თანხმოვანს შეიცავენ: ყივის--ყიოდა,.
    ყუავის– ყუაოდა, ტყუვის– ტყუოდა, იურვის – იურვოდა და მისთ 32.
    ამავე რიგში დგება ისეთი -ევ-/-ავ თემისნიშნიანი ფორმები, რომელ-
    ნიც ნამყო უწყვეტელში გრძელ-საფეხურიან %Xედ- სუფიქსს დაირთავდნენ: ძვ..
    ქართ. ჰ-ბრძ-ავ-ს „ებრძვის“–– ნ. უწყვ. ჰ-ბრძ-ოდ-ა< Mჰ-ბრძ-რ-ედ-ა; ე-სრ-ვ-ი-ს
    (დიალ., ხევს. ე-სრ-ევ-ს)–– ნ. უწყვ. ე-სრ–ოდ-ა<ჰ-ე-სრ-უ-ედ-ა ?.
    ზოგ შემთხვევაში -ოდ სუფიქსის ამგვარი წარმომავლობა ერთი შეხედვით
    არა ჩანს: კრთ-ი-ს – კრთ-ოდ-ა, ძრწ-ი-ს – ძრწ-ოდ-ა, თრთ-ი-ს –– თრთ-ოდ-ა და.
    სხვ. მაგრამ არის საფუძველი ვივარაუდოთ, რომ აქაც -ოდ- სუფიქსისეული
    ხმოვნის ტემბრი წინამავალი /4/ სონანტის მონაწილეობასთან არის დაკავში-
    რებული.
    ამ ტიპის ზმნათათვის ისტორიულად -"აჟუ და არა '-ე9C>ი) თემატური:
    სუფიქსი უნდა ყოფილიყო დამახასიათებელი: %კრთ-ალ-, "ძრწ-აუ-, ”თრთ-აუ--
    და სხვ. ისტორიულად ეს ზმნები ე. წ. „უნიშნო ვნებითის“ კატეგორიას ანუ
    უგვარო დინამიკურ ზმნებს განეკუთვნებოდნენ.
    ამ ტიპის ზმნათა აწმყოს ფუძე X-ა#-/-ერ- თემის ნიშნით ხასიათდებოდა,
    რისი კვალიც მეგრულ-ჭანურშია შემონახული უგვარო დინამიკური ზმნების.
    ფუძისათვის დამახასიათებელი -უ- სუფიქსის სახით: მეგრ. ღურ-უ-!ნ! „კვდე-
    ბაი, ჭან. ტუბ-უ-ნ „თბება“, დრუკ-უ-ნ „დრკება“ და სხვ. თვით ქართულში:
    %ად სუფიქსის არსებობა ამ ტიპის ზმნებში: არაპთძრდაპირი გზით დასტურ-.
    დება ერთ შემთხვევაში, მიმღეობა მო-კუდ-ავ-ი %კუდ-ავ-ს პირიან ფორმას.
    გვავარაუდებინებს ამოსავლად.
    %აუ თეზის ნიშანს ამ ტიპის ზმნებში გვავარაუდებინებს აგრეთვე ამ ზმნა–
    თაგან ნაწარმოები მოქმედებითი გვარის ფორმები, რომლებიც. -ა –– -ობ- ფორ–
    მანტების საშუალებით იწარმოება: ა-თგ2-ობ-ს < წა-თმ-შ-ებ-ს, ა-შრ-ობ-ს<-%ა-შრ>
    დ-ებ-ს, ა-კრთ-ობ-სლა-კრთ-უ-ებ-ს და მისთ.

    1954, გვ.79-––-–85); ლ. კიკნაძე, პირველი სერიის მწკრივთა წარმოებასთან დაკავშირებული


    საკითხები (თ.ს. უდ. შრომები, XXX-- XXXI, 1947, გვ. 317); რ. გაგუა, ნამყო უწყვეტ–
    ლის წარმოება ძველ ქართულში (სტუდენტთა სამეცნიერო შრომების კრებული, IL, 1941,.
    გვ. 198).
    , ტე>ო პროცესისათვის შდრ, სათ.-ნო <Mსა-თნ4-ე,,საშო<%სა-შ%-ე და.
    სხვ. იხ. C. 0060L06X»8, 288 სხე+§ხV. Vი;ხVი, გვ. 231.
    ? იხ. ეკ ოსიძე, ზოგიერთი ტიპის ზმნების აწმყოს ფუძის აგებულებისათვის ქართულ--
    ში (ხელნ.).
    " სიგრძის საფეხური აქ პოსტულირებულია შინაგანი სტრუქტურული მონაცემების სა-.
    ფუძველზე, რამდენადაც ნამყო უწყეეტლის სუფიქსის სრულ-საფეხურიანი ვარიანტი აღდგება
    ხმოვნიანი სუფიქსის წინ (სიგრძის საფეხურის არსებობის შესახებ საერთო-ქართველური აბლა-.
    უტის სისტემაში იხ, ზემოთ).
    ბ იხ. ეკ ოს იძე, ზოგიერთი ტიპის ზმნების აწმყოს ფუძის აგებულებისათვის ქართულ–
    ში (ხელნ.).

    274
    ამგვარად, გვქონდა %კრთ-აჟ-, ”ძრწ-აუ-, #თრთ-აუ- და მისთ. ფუძეები
    აწმყოს მაწარმოებელი სრულ-საფეხურიანი %+-აჟ· სუფიქსით, რომელსაც ნამყო
    უწყვეტლის გრძელ-საფეხურიანი #-ედ- ალომორფის დართვის შედეგად ნულ-
    საფეხურიანი +-#ტ- ვარიანტი ენაცვლებოდა: ”კრთ-5-ედ-ა>კრთ-ოდ-ა, "ძრწ-უ-
    -ედ-ა>ძრწ-ოდ-ა. "თრთ-უ-ედ-ა > თრთ-ოდ-ა.
    ამავე რიგისაა ქრიოდა, რბიოდა, დიოდა ფორმები, რომელთა არქეტიპე-
    ბად შესაბამისად X#ქრ-ი-რ-ედ-ა, Xრბ-ი-უ-ედ-ა, "რდ-ი-ე-ედ-ა ფორმები უნდა
    იქნეს რეკონსტრუირებული, ნამყო უწყვეტლის მაწარმოებელი სუფიქსის გრძელ-
    საფეხურიანი ვარიანტით!,
    13.2. ანალოგიურად აიხსნება უგვარო დინამიკურ ზმნათა მასდარის მა-
    წარმოებელი -ომ-ა და -ოლ-ა სუფიქსების წარმომავლობა შესაბამისად X-ჟ-ემ-ა
    და “-უ-ელ-.ა მიმდევრობისაგან სადაც თავკიდური -უ- ელემენტი აწმყოს
    თემის ნიშნის ნულ-საფეხურიან ალომორფს წარმოადგენს: კრთ-ომ-ა, კრთ-ოლ-ა
    <”კრთ-გ-ემ-ა, “კრთ-უ-ელ-ა; ძრწ-ოლ-ა<ძრწ-უ-ელ-ა; თრთ-ოლ-ა <7თრთ-უ-
    -ელ-ა; კუდ-ომ-ა <“კუდ-ვ-ემ-ა?.
    ამ მხრივ მეტად საგულისხმოა ისეთი -ოლ-სა სუფიქსიანი მასდარები,
    რომელთა ო ელემენტის წარმომავლობა ფუძისეული 4 სონანტის გავლენით
    ეჭვს არ იწვევს: შდრ, ბრძ-ავ-ს და ბრძ-ოლ-ა<-“ბრძ-უ-ელ-ა, წევ-ს და წოლ-ა
    <"წუ-ელ-ა, ჰ-ყავ-ს და ყ-ოლ-აკ>"ყუ-ელ-ა და მისთ 3.
    ნულ-საფეხურიანი -დ ალომორფი ნამყო უწყვეტლის საწარმოებლად გა-
    ბატონებულია მეგრულ-ჭანურში: მეგრ. ქარ-უნ-ს „წერს" –– ქარ-უნ-დ-უ; ცუნ-ს
    „ჰყავს“ -- ცუნ-დ-ე; ჭან. უ-ცონ-უ-ნ „ჰყავს“ უ-ცონ-უ-ტ-უ და სხვ.
    იგივე ალომორფი თავს იჩენს სვანურშიც: ბქვ. ხე-არ-დ „ვიყავი“, ხ-არ-დ
    „იყავი%შ, არ-დ-ა „იყო“ (შდრ. მეგრ. (ო|I-რ-დ-უ, ჭან. 'რ!-ტ-უ გიყო“).
    ნულ-საფეხურიანი ფორმები რიგ შემთხვევებში მასდარის წარმოებაშიც
    შეინიშნება: ძვ ქართ. ბრკუმა<ჯბრკ-უ-მ-ა, სადაც მარცვლოვანი ("უ| #-ა#-
    თემის ნიშნის ნულ-საფეხურიან ვარიანტს წარმოადგენს, შდრ. აგრეთვე
    ძვ. ქართ. სუ-მ-ა (სუ-ამ-ს): მეგრ.-ჭან. შუ-მ-ა; ბ-მ-ა: მეგრ.-ჭან. ბ-უმ-ა (<%ბ-
    -მ-ა); ვ6-ვ-ა: მეგრ. ხონ-უ-ა–”ვჭნ-უ-ა და სხვ. მხოლოდ ათემატური აწმყოს
    მქონე გარდამავალი ზმნები ხასიათღებოდნენ მასდარით ძირეული მორ-
    ფემის ნორმალურ საფეხურზე: წერ-ა, დრეკ-ა: მეგრ. ქარ-აბ, დირაკ-ა; სვან.
    კუეშ-ა „ტყდომა“, ბერ-ა „კლე-ბა“ და მისთ.

    . ' წარმოშობით ეს 4 შესაძლოა ნამყო უწყვეტლის დამოუკიდებელ ფორმანტს წარმოად–


    გენდეს; შდრ, ამავე ფუნქციის -ტ ელემენტი სვანურში: ბქვ. ეცრ. ტეხ-ნ-ი „ბრუნდება"--
    ტეხ-ნ-ი-ტ „ბრუნდებოდა"; ა-ვნ-ი „ხნავს“-–ა - ვ ნ – ი-ტ „ხნავდა“ და სხვ.
    2 შდრ. C. 06665, 038 სხიLLხV, V-იხსIს, გვ. 218.
    3 შდრ. მასდარის მაწარმოებელი გრძელხმოვნიანი სუფიქსები სვანურში: ლი -ს ო ლ-ე<
    #ლი-ხტ-ელ-ე „შესვედრა"; ლი-ჩონ-ე <Mლი-ჩ/-ენ-ე „სიცილი, სიხარული",
    · შემონახულია კომპოზიტში ცვაი-ჭარა „ბედის წერა“.

    275
    14. კაუყჭზატივი ქართველურ ენებში

    1#.1. კაუზატივის1 სუფიქსებად ქართულში გამოიყოფა -ევ/-ივ და -ენ/-ინ


    ფორმანტები, რომლებიც კაუზატივის მაწარმოებელ მორფემათა ს“ულ- და
    რედუქციის საფეხურიან ვარიანტებს წარმოადგენენ 2:
    ვ-ა-ქმნ-ევ, კვ-ა-თქუმ-ევ (აორ. ა-თქუმ-ი-ა <Xა-თქუმ-ივ-ა), ვ-ა-ჭმ-ევ,
    ვ-ა-სუმ-ევბ, ვ-ა-რჩ-ევ (აორ. ა-რჩ-ი-ა<ა-რჩ-ივ-ა) და მისთ.
    აღ-ვ-ა-დგ-ინ-ებ (აორ. აღ-ვ-ა-დგ-ინ-ე), წარ-ვ-ა-ვლ-ინ-ებ (აორ. წარ-ვ-
    -ა-ვლ-ინ-ე).
    სრულ-საფეხურიანი -ენ სუფიქსით გაფორმებულ ზოგ ზმნას დაკარგული
    აქვს პირველადი კაუზატიური მნიშვნელობა: ვ-ი-სმ-ენ
    –– აორ. ვ-ი-სმ-ინ-ე,
    ვ-ი-თმ-ენ––აორ. ვ-ი-თმ-ინ-ე და სხვ.
    საფიქრებელია კაუზატიური წარმოშობისა იყოს -ენ/-ინ ფორმანტი ისეთ
    ზმნებში, როგორიცაა ვ-ა-ლხ-ენ –– აორ. ვ-ა-ლხ-ინ-ე, ვ-ი-ბრდღუ-ენ–- აორ.
    ვ-ი-ბრდღუ-ინ-ე და სხვ.
    შდრ. აგრეთვე ახ. ქართ. ვ-ა-წვ-ენ –– აორ. და-ვ-ა-წვ-ინ-ე; დიალ, დასავლ.
    ვ-ა-ჯ-ენ<-%ვ-ა-ჯდ-ენ –– აორ. და-ვ-ა-ჯ-ინ-ე<"და-ვ-ა-ჯდ-ინ-ე და მისთ.
    აღნიშნულ სუფიქსთა გვერდით კაუზატივის მაწარმოებლად ქართულში
    -უნ ელემენტიც გამოიყოფა:
    ძვ. ქართ. ვ-ა-ცთ-უნ-ებ (შდრ. ახ. ქართ. ვ-ა-ცდ-ენ –– აორ, I|შე1-ვ-ა-ცდ-
    -ინ-ე); ვ-ა-რწმ-უნ-ებ (შდრ. ჰ-რწამ-ს); ახ. ქართ.დიალ, (და+-ვ-ა-ჯდ-უნ-ებ-––აორ.
    და-ვ-ა-ჯდ-უნ-ე; სალიტ. ვგ-ა-თბ-უნ-ებ (აქედან ჩა-თბ-უნ-ებ-ა, სა-თბ-ურ-ი 5) და სხვ.
    -უნ სუფიქსი წარმოშობით რთული ფორმანტია და შეიცავს ჩვენთვის
    ნაცნობი კაუბატივის -ენ სუფიქსის ნულ-საფეხურიან -ნ ვარიანტს, შეუღლე-
    ბულს -ეშ/-აუ ფორმანტის, საფიქრებელია აწმყოს თემისნიშნისეული სუფიქ-
    სის, ნულ-საფეხურიან ვარიანტთან?: #“+ცთ-არ-ს, აქედან 1ჰ-ა-ცთ-უ-ნ-ებ-ს;
    #ქრწ-აუ-ს, აქედან %ჰ-ა-ძრწ-უ-ნ-ებ-ს და მისთზ.

    1 „კონტაქტი“ -- ა, შანიძის ტერმინოლოგიით (ქართული გრამატიკის საფუძვლები,


    1, გე. 367 შმდ.).
    2 იხ C. 066%06X5, ხევ IსეI'ნხს. V06Lხსთ, გე. 207 შმდ.
    ?ზ აორ. ვ-ა-ჭამ-–ე; დიალ. (მთის კილოებში): ვ-ა-ჭმ-ი-ე|Iვ-ა-ჭმ-იე-ე.
    "ხ აორ. ვ-ა-–სუ; დიალ. (მთის კილოებში): ვ-ა-სმ-ი-ეI|ვ-ა-–სმ–ივ–ე.
    L შდრ. ძვ. ქართ. ვ ა-ც თ-უნ- ე ბ– ს-ა-ც თ-უ რ-ი; ს ა-ტ ფ-უ რ- (ახ. ქართ. ს ა-თ ბ-უ რ-) ფუძე
    გვხვდება უკვე ძველ ქართულში (შდრ, 6. 0 666C0X5, სხძL 610008 ი/ VV6ლCს501 III (>60L-
    თ)50ხ08ი: „§7ხ2XI5", #091:9ლსLIII%
    LI. IMIგიტ, VVI6ვხეძტი, 1958, გვ. 14 შმდ.). სა-ცთ-უ-რ-
    ფორმაში, რომელიც #ცთ -ა 8 - ფუძეს ემყარება, -რ სუფიქსი, ისე როგორც აწმყოს თემის
    X-ა4 სუფიქსი ნულ-საფეხურხეა წარმოდგენილი; შდრ. რთ-ავ-ს და ნულ-საფეხურიანი
    სა-რთ-უ-ლ-ი ფორმა, რომლის პარალელურად ქართველურში სრულ-საფეხურიანი X#სჯა-
    -რთ-8-ელ- ფორმაც უნდა არსებულიყო (შდრ. მეგრ. ო- რთ-ვ-ალ-ი ,„)ძ“.).
    5 უგვარო დინამიკურ ზმნათა აწმყოს თემის მაწარმოებელი –ა89 სუფიქსის შესახებ იხ,
    ზემოთ, გვ. 274 შმდ.
    1 შდრ, I. V0ი0წCLხ, 5სI”IIX6§ X6Lხ8VსX, გვ. 76.
    ? არ არის გამორიცხული შესაძლებლობა რთული შედგენილობის – უნ სუფიქსის გან-
    ხილვისა როგორც ჩვენთვის ცნობილი კაუზატივის -ევ და -ენ სუფიქსთა ნულ-საფეხურიანი
    -–უ-ნ ვარიანტების შეუღლების შედეგად მიღებული შედგენილი ოდენობისა; შდრ. ამ მხრივ
    ახ. ქართ. –ევ–ინ- სუფიქსი: ვ–ა-–კელ–-ევ- ინ-ებ, ე-ა-თხრ-ევ-ინ-ებ და მისთ.
    276
    14,2. მეგრულ-ქანურში ქართული -ენ/-ინ სუფიქსის შესატყვისად რედუქ-
    ციის საფეხურზე წარმოდგენილი -ინ ვარიანტი იჩენს თავს: ჭან. ბ-ო-ტუბ-ინ-ამ
    „ვათბობ", ო-შლეთ-ინ-უ! „გადაარჩინა",ო-ღერდ-ინ-აჰ-ტ-ეს? „ატყუებდნენ".
    ქართულ -ევ სუფიქსს აქ ნულ-საფეხურიანი -უ ვარიანტი შეესატყვისება:
    მეგრ. ი-ბირ-ს „მღერის" –– ო-ბირ-უ-ან-ს „ამღერებს“; -აფ- სუფიქსთან კომბი-
    ნაციაში გვაქვს: ო-ჭარ-აფ-უ-ან-ს „აწერინებს", ო-ზიმ-აფ-უ-ან-ს „აზომვინებს“
    და სხვშ. ჭანურში იგი ბაგისმიერთან მეზობლობაში დაკარგული ჩანს: ო-ჭარ–
    -აფ-ამ-სლ_ო-ჭარ-აფ-ჟ-ამ-ს.
    -უნ სუფიქსს მეგრულ-ჭანურში -უნ ფორმანტი შეესატყვისება, მაგრამ აქ
    იგი მხოლოდ გამონაკლისის სახით გვხვდება: ჭან. ო-ჩხ-უნ-ამ-ს „ათბობს, აცხუ-
    ნებს"; შდრ. ქართ. დიალ, (ცხ-ავ-ს –– ა-ცხ-უ-ნ-ებ-ს; ასევე ზან. #ჩხ-უ-ნ (<%ჩხ-
    -ოფ-ნ) - ჯო-ჩხ-უ-ნ-აფ-ს>>ჭან. ო-ჩხ-უ-6ნ-ამ-ს.
    14,3. სვანურში კაუზატივის ყველაზე გავრცელებული სუფიქსია -უნ: ბზ.
    ხ-ა-მარ-უნ-ე „ამზადებინებს“, ხ-ა.ვდ-უნ-ე „ახდევინებს“, ხ-ა-გმ-უნ-ე „ადგმევი-
    ნებს, აშენებინებს«!. კაუზატივის მაწარმოებლად გვხვდება აგრეთვე -ენ/-ინ
    სუფიქსი: ხოჟიბ „სცალია“ -- ი-ჟბ-ინ-ე „იცლის“; ხაბჟა „ჰგონია“ -- იბჟენი
    „გებულობს“ და სხვ.
    ამგვარად, +-ეჟუ სუფიქსი დადასტურებულია ქართულსა და მეგრულ-
    ჭანურში გახმოვანების ნორმალურ (ქართ. -ევ), რედუქციის (ქართ.- -ივ) და
    ნულოვან (მეგრ.-ჭან. -უ) საფეხურებზე; #-ენ სუფიქსი დადასტურებულია ნორ-
    მალურ (ქართ. და სვან. –ენ), რედუქციის (ქართ,, მეგრ.-ქან. და სვან. -ინ) და
    ნულოვან (-უ-6 სუფიქსის შემადგენლობაში) საფეხურებზე. საერთო-ქართველუ-
    რისათვის შეიძლება რეკონსტრუირებულ იქნეს კაუზატივის მაწარმოებელი
    %#-ენ/-"ინ/-ნ და #“#-ეშ/"-იუ/-უ სუფიქსები წარმოდგენილი გახმოვანების
    ნორმალურ, რედუქციის და ნულოვან საფეხურებზე. +-უნ სუფიქსი, როგორც
    ზემოთ აღვნიშნეთ, "-აჟ და X+-ენ სუფიქსების კომბინაციით შეიქმნა და შემდეგ
    (უმთავრესად სვანურში და რამდენადმე აგრეთვე ქართულში) კაუზატივის და-
    მოუკიდებელი მაწარმოებლის ფუნქცია მიიღო.
    14.4. კაუზატივის მაწარმოებელ ფორმანტთა უფრო დეტალური ანალიზი
    გვიჩვენებს, რომ X#-ენ სუფიქსს შეიძლებოდა ჰქონოდა აბლაუტის სხვა საფეხუ-
    რებიც; სიგრძის საფეხურიანი #-ენ და #+ან ალომორფები, რომლებიც წარმო-
    ადგენდნენ ხმოვანმონაცვლე, აბლაუტურ ვარიანტებს.
    % ენ: დასტურდება ქართ. და მეგრ.-ჭან. ”წონ-<”წუ-ენ- ფუძეში: ქართ.
    მო-ვ-ა-წონ-ე (<%ჰ-რ-ა-წონ-ე), ჭან. მ-ა-წონ-ე-ნ „მეჩვენება“; სვანურში წუ-

    1 ო-შლეთ-ინ-უ დოფ., არქაბე, ო-ჩ ულეთ-ინ-უ (ვიწ) Mო-ჩულათ-ინ-უ


    ფორმიდან უნდა მომდინარეობდეს ა ხმოვნის გაუმლაუტების გზით მომდევნო ი'ს გავლენით;
    შდრ. მეგრ. ჩი ლათა „ცდენა, ცდომა“.
    ბ? ო-ღერდ-ინ-აპ-ტ-ეს<%წო-ღორდ-ინ-აფ-დ-ეს ო>ე უმლაუტით;
    შდრ. მო-ღორ–დ-უ „მოტყუვდაბ.
    · ისეთ ფორმებში, როგორიცაა მეგრ. ო-ტიბ-–უ-ან-ს „ათბობს“ (ტი ბ-უ(6) „თბება"),
    ო-სქირ-უ-ან-ს „აშრობს“ (სქირ-უ-Iნ|) „ქრება"), -უ ელემენტი აწმყოს თემატური
    სუფიქსია; კაუზატიეს აქ აწარმოებს ო- მაქცევარი და ნულ-სუფიქსი.
    · იხ. ვ. თოფურია, სვან. ენა, გვ. 239 შმდ.
    277
    ძირი ცხადად გამოიყოფა: წუ-ა „ჩანს“ -- ბზ. ხ-ა-წუ-ენ-ე1 „აჩვენებს“ (აქედან
    ვნებითი ხ-ე-წუ-ენ-ი „ეჩვენება“; შდრ. ჭან. ა-წონ-ე-6).
    სვანურში გრძელ-საფეხურიანი -ენ ვარიანტი სხვა შემთხეევებშიც გეხვდე-
    ბა: ი-ცხ-ენ-ე „ივარცხნის ირჩევს, (შდრ. ხ-ო-ცს-ა „ურჩევნია/შ); სვან.
    ი-ცხ-ენ-ე <%ი-რცხ-ენ-ე–ბი-რცხ-ენ-ეჟ. გრძელხმოვნიანი -ენ სუფიქსის კაუზა-
    ტიური მნიშვნელობა ზოგჯერ დაჩრდილულია: შდრ. ბზ. ა-სყ-ენ-ე და ზქე.
    ა-სყ-ი (ლშხ. ა-სყ-ი) „აკეთებს, აწყობს“; ა-სყ-ენინე ფორმა წარმოშობით კაუზა-
    ტივია, გარდაუვალი ზმნისგან ნაწარმოები: შდრ. ლშხ. ხ-ა-სყ-ა „აწყვია4.
    ქართ. მ-ა-ჭს-ოვ-ს–– ვ-ა-ჭს-ენ-ებ აორ. ვ-ა-ვს-ენ-ე; აორისტის ფორმა
    გულისხმობს გრძელსაფეხურიან X-ენ სუფიქსს. მეგრულ-ჭანურში იგივე სუფიქსი
    ამ ზმნასთან დადასტურებულია რედუქციის საფეხურზე: მეგრ. შ-ინ-აფ-ა<
    %<შ-ინ-აფ-ა „ხსენება“ ?.
    + ან: ძვ. ქართ. უ-ძღუ-ი-ს
    –– „წარ1)-უ-ძღუ-ან-ებ-ს; მეგრ.-ჭან. ჯღონ- (მეგრ.
    'ქიმე-უ-ჯღონ-უ
    -- "მი უ-ძღუ-ან-ა?); სვან. ხ-ო-ჟეღდუ (ლშხ. ხ-.ო-ჟოღუ „უძღვ-
    ის“) –- ხ-ო-ჟღუ-ან-ე „უძღუანებსი".
    საინტერესოა, რომ მეგრულში ამ ზმნის მასდარი ფუძის ორგვარი ვოკა-
    ლიზმით არის წარმოდგენილი: ჯღონა და ჯღუნა. ისტორიულად პირველი
    ასახავს სუფიქსის სიგრძის საფეხურს: ჯღონ-ა–”ძ,ღუ-ან-ა (შდრ. ძვ. ქართ.
    ძღუ-ან-ვ-ა), ხოლო მეორე –– ნულ-საფეხურს: ჯღუ-ნ-ა<-+თღუ-6-ა (შდრ. ქართ.
    ძღვ-ნ-ა, აორ. გ-უ-ძღვ-ენ-!ი!) 1.
    ძვ. ქართ. მ-ყავ-ს, მი-მ-ყავ-ს, წარ-ჰ-ყვ-ა –– კაუზატ. წარ-ვ-ი-ყვ-ან-ებ,
    აორ. წარ-ვ-ი-ყვ-ან-ე ფორმები გულისხმობს ამოსავალში კაუზატივის მაწარ-
    მოებელი სუფიქსის გრძელსმოვნიან X»-ა6 ვარიანტს; შდრ. მეგრ.-ქან. ყონ- | ყონ-:
    ჭან, ი-ცონ-ამ-ს–– ძვ. ქართ. მი-ი-ყვ-ან-ებ-ს, მეგრ. მიდე-ცონ-უ<%მიდა-ი-ცონ-უ
    „წაიყვანა“, ჭან. (ხოფ). მინდ-ი-ყონ-უ „10.“ '" და მისთ.

    1 შდრ. ბქე. ხ-ა-წონ-ე.


    2 შდრ. 8. V იწLხ, 5VIIIX6§ 70»ხ8სX, გე. 62.
    ? არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 439.
    · შდრ. ზემოთ, გე. 250 შმდ.
    "წ არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 356–-357,
    278
    თავი შეორემ

    ებლაუჭი სახეLის სისპჭმმაში


    1. აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა სახელურ ფუძეებშფი
    1. 1. ძველ ქართულში სახელური ფუძეები ორ ძირითად სტრუჭტურულ
    ტიპს განეკუთვნებიან, რომლებიც განისაზღვრება ძირეულ და სუფიქსურ მორ-
    ფემათა გახმოვანების ხასიათით. პირველ ტიპს განეკუთვნებიან სახელური
    ფუძეები ძირის ნორმალური და სუფიქსის ნულოვანი გახმოვანებით (შდრ.
    ზმნური ფუძის I .·მდგომარეობა), მეორე ტიპს–– სახელური ფუძეები ძირის ნუ-
    ლოვანი და „სუფიქსის ხმოვნიანი ვარიანტით -«(შღრ. ზმნური ფუძის IL მდგო-
    მარეობა):

    LI ტიპი:
    რსახ-ლ- (შდრ. მ-სახ-ურ-)
    თეს-ლ- შდრ. ნა-თეს-ავ-, თეს-ს)
    მად-ლ- -(შდრ. უ-მად-ურ-)
    ღუაწ-ლ- (შდრ. მო-ღუაწ-ე, ღუწ-ა)
    „ყამლ- (შდრ. უ-ვამ-ურ-)
    კუამ-ლ- (შდრ. კუმ-ოდ-ა, ა-კუმ-ევ-ს)
    სისხ-ლ- (შდრ. მო-სისხ-არ-)
    ძაღ-ლ- (შდრ. ძაღ-უ-ერ-1)
    მატყ-ლ- (შდრ. ძვ. ქართ., ხევს. მატყ-ი-ერ-ი „ცხვარი, ბატკანი“).
    ამავე სტრუქტურულ ტიპს უნდა განეკუთვნებოდეს ისტორიულად ისეთი
    “ფორმები, როგორიცაა თაფ-ლ-, ვაშ-ლ-, მატ-ლ-, წაბ-ლ- და სხვ., თუმცა ბო-
    ლოკიდური -ლ ელემენტის გამოყოფა აქ აღარ ხერხდება ფორმათა შეპირის-
    “პირების საფუძველზე.
    ნულ-საფეხურიანი სუფიქსი შეუღლებული სრულ-საფეხურიან ძირთან,
    გამოიყოფა „აგრეთვე ისეთ Iსხელურ ფუძეებში, როგორიცაა ბარ-კ-/ბერ-კ-
    (ქართ. ბარკ-ალ-, სა-ბარკ-ულ-, კუარცხლ-ბერკ-): შდრ. "პარ-ვ-/+ბერ-ჯ- (ძვ. ქართ.
    ფერჯ-ი, სვან., უშგ. ბ§რვ „ნაბიჯი“).

    II ტიპი:
    ქმ-არ (შდრ. -ი-ქმ-ს) :
    ძმ-არ- (შდრ. ჭან. ჯუმ-უ, მეგრ. ჯიმ-უ 1)

    4 იხ. ა. შანიძე, ხანმეტი მრავალთავი (თ. უ. მოამბე, VII, 1927, გე. 120).
    2? არნ. ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, ზვ. 176.
    279
    სწრ-აფ- (შდრ. და-ვ-ა-სწარ)
    გზ-ა (შდრ. სა-გზ-ალ-, მ-გზ-ავ-რ-)
    ქვა (შდრ. ჩა-ქოლ-ვა
    < ”-ქუ-ალ-1)
    წიგნის პირველ ნაწილში ჩვენ შევეცადეთ გვეჩვენებინა, რომ აქ მოყვა–
    ნილ ფუძეთა შესატყვისი მეგრულ-ჭანური და სვანური ფორმები მომდინა–
    რეობენ ანალოგიური სტრუქტურის მქონე საერთო-ქართველური არქეტი-
    პებისაგან.
    პირველი სტრუქტურული ტიპის წარმომადგენელ ქართულ ძაღ-ლ-
    თაფ-ლ-, ვაშ-ლ-, მატ-ლ-, წაბ-ლ- და მისთ. ფორმათა. შესატყვისად არსებული,
    მეგრულ-ჭანური ოხორ-, ჯოღორ- (სვან. ჟეღ), თოფურ-,, უშქურ- (სვან. ფისგჯ#7);.
    მუნტურ-, ჭქუბურ- და მისთ. ფორმები ემყარება საერთო-ქართველურ ”ძთაღლ-
    “უაშლ-, "მატლ-, "წვაბლ- და მისთ. არქეტიპებს,. რომლებშიც გამოიყოფა ძი--
    რეული CVC- სტრუქტურის ხმოვნიანი მორფემა და. სუფიქსური ელემენტი ნუ-
    ლოვან საფეხურზე, წარმოდგენილი ბოლოკიდურ პოზიციაში მარცვლოვანი |”-ლ|!|
    სონანტის სახით. მარცვლოვანმა ელემენტმა ვოკალიზაციის შედეგად მეგრულსა.
    და ჭანურში სრული წარმოების ვიწრო ხმოვნები განივითარა, რის საფუძველ-
    ზედაც აქ ისტორიულად დადასტურებული. სრულხმოვანი ფორმები ჩამოყალიბ-
    და, და დაიჩრდილა სახელში მორფემათა. შორის თავდაპირველად არსებული:
    სტრუქტურული მიმართებანი.
    ეგევე ითქმის მეორე სტრუქტურული ტიპის წარმომადგენელ ქართულ.
    ქმ-არ- და ძმ-არ- სახელთა შესატყვისად არსებულ მეგრ.-ჭან,„ ქომო!ნ!ჯ- და
    ჯუმ-ორ- ფორმების შესახებ, რომლებიც მომდინარეობენ შესაბამისად საერთო-
    ქართველური Xქმ-არ-, "ძემ-არ- არქეტიპებისაგან, ძირეული მორფემის ნულოვანი:
    და სუფიქსური მორფემის ხმოვნიანი ვარიანტით. C6'-V პოზიციაში წარმოდგე-
    ნილმა მარცვლოვანმა ელემენტმა ზანურ არეალში ვოკალიზაციის შედეგად სრუ-
    ლი წარმოების ხმოვნები განივითარა, რის საფუძველზედაც ისტორიული ხანის:
    მეგრულ-ჭანურში შესატყვისი სრულხმოვანი ფორმები ჩამოყალიბდა, განსხვა-
    ვებით ქართულისაგან, რომელმაც შემოგვინახა საერთო - ქართველურისათვის.:
    დამახასიათებელი სტრუქტურული მოდელი სახელური ფუძეებისა სწორედ
    ასევე, ამოსავალმა ”ძკმა, “თმა, #ვმა ფორმებმა 6 –– V პოზიციაში წარმოდგე-
    ნილი მარცვლოვანი |”მ) სონანტის ვოკალიზაციის შედეგად შეგრულ-ჭანურსა.
    და სვანურში მოგვცა სრულხმოვანი მეგრ. ჯიმა, ჭან. ჯუმა, სვან. ჯიმ-ილ,
    მეგრ.-ჭქანი თომა და მეგრ. ხუმა ფორმები "შესატყვისად ქართული ძმა,,
    თმა და ვმა სახელებისა.
    ქართ. დღე (მეგრ.-ჭან. დღა) და თხა (მეგრ.-ჭან. თხა). ფორმათა შესატყვი-
    სად არსებული სვანური ხმოვნიანი ლა-დეღ, დავ-გლ ვარიანტები მეორეული:
    წარმომავლობისაა, წარმოქმნილი საერთო-ქართველური "დღე,. "დვა არქეტი–
    პებისაგან თავკიდური თანხმოვანთკომპლექსის გათიშვის შედეგად ანაპტიქ-
    სური ხმოვნით და სვანურისათვის მეტად დამახასიათებელი ტენდენციის სა--

    1 იხ. I. M80ი0ი0, 7 00M#0/ILMXთ ში06M04!!01000,MV0M020 20X30M0M02ი #3%M0ძ»


    1868MMIL08X, 1925, გვ. 03; არნ, ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ. 14.
    280
    ფუძველზე ღია-მარცვლიანი სტრუქტურის ფორმათა გარდაქმნისა შესაბამის.
    დახურულ-მარცვლიანი სტრუქტურის ფორმებად).
    ამგვარად, ზემოთ განხილულ საერთო-ქართველურ სახელურ ფუძეთა.
    სტრუქტურული ტიპები შემდეგი ნიშნებით ხასიათდება:
    I. “თაფ-ლ- ტიპი: ძირეული მორფემა გახმოვანების სრულ საფეხუოზე;
    სუფიქსური მორფემა გახმოვანების ნულოვან საფეხურზე;
    II. “ქმ-არ- ტიპი: ძირეული მორფემა გახმოვანების ნულ - საფეხურზე;
    სუფიქსური მორფემა –– სრულ საფეხურზე, ამავე ტიპს უნდა მივაკუთნოთ ბო-
    ლო-ხმოვნიანი ”ძცმა || ”ძ,მა, "თმა || #თმა, “დვა და მისთ. ფუძეები (ამის შესახებ.
    იხ. ქვემოთ),
    1. 2. ისტორიულ ქართველურ ენებში სპორადულად დასტურდება ჩემ-
    თხვევები სახელურ მორფემათა სინტაგმატური განაწილების ზემოთ დადგე-
    ნილი წესების დარღვევისა.
    ქართ. ბარკალ- სამმორფემიანი ფუძეა: ბარ-კ-ალ- მიუხედავად ამისა,.
    სრულ საფეხურზე ორი მორფემაა წარმოდგენილი. ბარკ ფუძის სრულ-საფე-
    ხურიანი -ალ სუფიქსით გართულება მეორეული მოვლენა უნდა იყოს. იგი
    ქართულისათვის დამახასიათებელი სიახლე ჩანს, შდრ. კუარცხლ-ბერკ-ი, მეგრ.
    ბორკ-ი „ფეხი“, სადაც იგივე ფუძე -ალ სუფიქსის გარეშეა დაცული. ძე.
    ქართ. სა-ბარკ-ულ-ი ამოსავლად აგრეთვე ბარკ- (და არა ბარკ-ალ-) ფუძეს
    გულისხმობს; შდრ. ძვ, ქართ. სა-ბრვ-ე „მახე“, სადაც “ბარ-ვ-/ბერ-ვ-(
    > ძვ. ქართ.
    ფერვ-ი, ახ. ქართ. ფეხ-ი) ფუძე კანონხომიერად ნულ-საფეხურზეა წარმოდგე-
    ნილი ?. მაშასადამე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ბარ-კ- ფუძის გართულება -ალ-
    სუფიქსით მოხდა საკუთრივ ქართულში იმ ეპოქაში, როდესაც აბლაუტურ
    მიმართებათა საერთო-ქართველური სისტემა უკვე ირღვეოდა.
    ამავე რიგისაა ისეთი სახელური ფუძეები, როგორიცაა ქართ. მაყუ-ალ-:'
    მეგრ. მუყ-ი, ჭან. მუყ-ი; ქართ. ღელ-ე: მეგრ. ღალ-ი; ქართ. წამ-ალ-ი : ჭან.
    ქამ-ი „1ძ."“, სვან. ქემ „თივა"; ქართ. ყინ-ელ-ი: ჭან. ყინ-ი, მეგრ. ცინ-ი „ცივი“,
    რომლებიც აშკარად მიუთითებენ ქართულ ფორმებში წარმოდგენილ სრულ-
    საფეხურიან სუფიქსთა მეორეულობაზე 1.
    ქართ. დაბ-ა (შდრ. მ-დაბ-ურ-, მ-დაბ-ორ-, მ-დაბ-ალ-') ფორმის შესატყვი-
    სად სვანურში გვაქვს დაბ „ყანა, მომდინარე უფრო ადრინდელი ”დაბ-ი.
    ფორმისაგან, რაც აღნიშნულ ქართულ ფორმაში -ა სუფიქსის გვიანდელობას
    მოწმობს.
    საერთო-ქართველურ სახელურ ფუძეთა სრულ-საფეხურიანი სუფიქსებით.
    გვიანდელი გაფორმების შემთხვევები სხვა ქართველურ ენებშიც დასტურდება:

    L ამის შესახებ იხ. დაწვრილებით წიგნის პირველ ნაწილში.


    2 პრეფიქსული მორფემა სა- სრულ საფეხურხეა, მაგრამ პრეფიქსული მორფემის დამო-
    კიდებულება ძირთან სხვაგვარია და არ ექვემდებარება აბლაუტის ზემოთ დადგენილ ნორმებს
    (ამის შესახებ-– ქვემოთ).
    + შდრ. აგრეთვე უსუფიქსო და სუფიქსიანი ვარიანტების მონაცვლეობა თვით ქარ-
    თულში: მვარ-ი და მვარ-ე, ღერ-ი და ღერ-ო, გრილ-ი და გრილ-ო და მისთ-
    ბ არნ. ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გე. 15 შმდ.
    28L
    შდრ. მეგრ.-ჭან. ღვინ-ი : ქართ. ღვინ-ო, სვან. ღჯჟინ-ალ; ქართ. კუდ-ი, სვან.
    ჰა-კრად: მეგრ.-ჭან. კუდ-ელ-ი და მისთ.
    აღნიშნულმა პროცესებმა, რომლებიც დამოუკიდებლად განხორციელდა
    ცალკეულ ქართველურ ენებში, გამოიწვია ერთგვარი დარღვევა საერთო-
    ქართველურ დონეზე არსებული აბლაუტური მიმართებებისა საელურ ფუ-
    ძეებში.
    დასაწყისი ამ პროცესისა ცალკეულ შემთხვევებში, შესაძლოა, გვიანდელ
    საეოთო-ქართველურ დონემდე ადიოდეს. ყოველ შემთხვევაში, საერთო ქარ-
    თულ--ზანური ეპოქისათვის იგი დადასტურებულად შეიძლება ჩაითვალოს. ამის
    საილუსტრაციო მაგალითებია: ქართ. ბეღ-ელ-იბ!: მეგრ.-ჭან- ბაღ-უ ა»10.“<.
    #გაღ-ალ; ქართ. ღამ-ე: ჭან, ღომა-I6! „გუშინ“, მეგრ. ღუმ-ა „წუხელ“; ქართ.
    ყან-ა : ჭან. ყონ-ა ; ქართ. ბად-ე: ჭან. ბოდ-ა; ქართ. მძევალ-: მეგრ. ჯაალ-<
    %ჯაოლ- და სხვ,
    სპეციალურ განხილვას მოითხოვს ქართ. 'ტყემ-ალ-: მეგრ. ცომ-ურ-, ჭან.
    ყომ-ურ- ფორმები 3. რამდენადაც ქართ. -ალ სუფიქსის შესატყვისად მეგრულ-
    ჯანუოში უკლებლივ -ოლ I -ულ სუფიქსს ვადასტურებთ (მაგალითები. იხ. ზემოთ,
    გვ. 74), ამ ფორმებში წარმოდგენილი ქართ. -ალ-: მეგრ.-ჭან.-ურ- შეფარ-
    დება აიხსნება როგორც შედეგი შესაბამის ფუძეთა -ალ და -ურ სუფიქსე-.
    “ბით გვიანდელი გაფორმებისა დამოუკიდებლად ქართულსა და მეგრულ:ჭა-
    ნურში.
    არ არის გამორიცხული შესაძლებლობა ამ შემთხვევაში საქმე გვქონდეს
    არა მარტო სხვადასხვა წარმომავლობის სუფიქსებთან, არამედ აგრეთვე გან-
    "სხვავებული წარმოშობის ძირეულ მორფემებთან. ამას გვაფიქრებინებს განსა-
    ხილველ ფუძეთა ვოკალიზმის არარეგულარული შეფარდება და აგრეთვე მი-
    'მართება ქართ. ტყ : მეგრ. ყ, საპირისპიროდ რეგულარული შესატყვისობისა
    ქართ. ტყ-: მეგრ. ტყ- ; შდრ. ქართ. ტყე : მეგრ. ტყა; ქართ. ტყავ-ი : მეგრ.
    ტყებ-ი, ჭან. ტკებ-ი; ქართ. ტყორც- : ჭან. ტკოჩ-.
    1. 3, ორმორფემიან სახელურ ფუძეთა ზემოთ დადგენილი ორი მდგო-
    "მარეობა, რომლებიც დამახასიათებელი იყო უკვე საერთო-ქართველური სტრუქ-
    ტურისათვის, ქმნის ორ დამოუკიდებელ აბლაუტურ ფორმას სახელური ფუ-
    ძისა. კითხვა ისმის, შეიძლება თუ არა ერთი და იგივე ორმორფემიანი ფუძე
    -ორსავე მდგომარეობაში წარმოგვიდგეს, ე. ი. შეიძლება თუ არა გექონდეს
    არა მარტო ”თაფ-დ- არამედ აჯრეთვე ”თფ-ალ-, არა მარტო ”ქმ-არ-, არამედ
    “მის გვერდით აგრეთვე "ქამ-რ- ვარიანტები?
    სახელთა კლასში ასეთი შემთხვევები დადასტურებული არ არის: სახე-
    ლებში ფუნქციონალურ მონაცვლეობათა სისტემის რღვევა, როგორც ჩანს,
    ძალიან ადრე დაიწყო. ამიტომ სახელური ფუძე, ზმნური ფუძისაგან განსხვა-
    „ვებით, უფრო სტაბილიზებულია; თითოეული სახელური ფუძე ერთ რომელ-
    სამე მდგომარეობაშია „გაყინული“,
    ამისდა მიუხედავად, რიგ შემთხვევაში მაინც ხერხდება აბლაუტურ ხმო-
    -ვანთმონაცვლეობის კვალის დადგენა რაც საშუალებას გვაძლევს ავხსნათ
    1 შდრ. ბე ღ-ო „საძნე სახლი“ (ს ა ბ ა).
    2? არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 126.
    282
    'საერთო წარმომავლობის სახელურ ფუძეთა ფორმალური სხვაობა ისტორიულ
    ქართველურ დიალექტებში და დავიყვანოთ ისინი საერთო ამოსავალ ფორ-
    მებზე, რომლებშიც ჯერ კიდევ მოქმედებდა აბლაუტურ ხმოვანთმონაცვლეო-
    ბათა საერთო-ქართველური მექანიზმი.
    ამგვარი აბლაუტი სახელურ ფორმებში გამოწვეული უნდა ყოფილიყო
    ფუძეზე ბრუნვის ნიშანთა სრულ- და ნულ-საფეხურიანი ვარიანტების დართვით,
    რაც სახელის პარადიგმაში ფუძის ხმოვნიან და უხმოვნო ვარიანტთა მო-
    ნაცვლეობას აპირობებდა.
    1, 4. ისტორიულ ქართველურ ენებში დადასტურებულ ბრუნვის ნიშან-
    თაგან უდავოდ საერთო-ქართველური წარმომავლობისაა მიცემითი, ნათესაო-
    ბითი და ვითარებითი ბრუნვის დაბოლოებანი 1:
    ქართ. მეგრ.-ჭან, სვან.
    მიც. -ს -ს - ნ?
    ნათ. - ის - იშ -იშI-ეშ
    ვით. - ად? I - დ - რ'თ! | -თ (-ად) I - დ
    მაგალითები:

    ქარ. კაც-ს, მეგრ. კო-ს(–კოჩ-ს), სვან, ქაშ-ს („ქმარს%);


    ქართ. კაყ-ის-'ა!, მეგრ.-ჭან. კოჩ-იშ-ი, სვან. ქაშ-იშ („ქმრისა“);
    ქართ. კაც-ად, მეგრ. კოჩ-ო, სვან. ქაშ-დ („ქმრად“);
    ვითარებითი ბრუნვის ნიშანი ქართულსა და მეგრულში გახმოვანების ორ
    "საფეხურს გვიჩვენებს, ნორმალურ საფეხურს --ქართ, -ად, მეგრ. -ო(თ), და
    ნულოვან საფეხურს-–ქართ. -დ, მეგრ. -თ. სვანურში ნულოვანი ვოკალიზმის
    მქონე ალომორფი განზოგადდა!.
    ქართულსა და მეგრულ-ქანურში ნულ-ხმოვნიანი ალომორფი გეხვდება
    -ხმოვნით დაბოლოებულ სახელებთან წ: ქართ. ძმა-დ, მეგრ. ჯიმა-თ; ხმოვნიანი

    . 1 შდრ. I. #.:ILსLI 1II#M0ს, CM, Cი000MVი10.1.ხM0-IICM0/I4606M0, ქ0006M0M6/.0VMMVV


    იIICII6IM(%# 6M.00M6MIIM 06I(6M00IM86#ხCM%020 #9M3ხIM0-0CM08ხ! (8ი000C% II308ივ8ე8X8,M» 6,
    1961, გვ. 14 შმდ.); მისივე: C ##0M6MI6 6 MC0I)60/ხ6C%LVX #3M0X 6 C006MV9016)1სM0-I1C–
    #)00I!,40CM0X#X 0CI16MVII6, /M0CM0ძ, 1962, გე. 69 შმდ.
    2 აქ არ ვეხებით მიცემითი ბრუნვის სხვა ისტორიულად დადასტურებული ნიშნების
    'საკითხს სვანურში: შდრ. თ. შარაძენიძე, ორფუძიანობის ერთი ტიპის შესახებ სვანურ
    სახელთა ბრუნებაში (ქართველურ ენათა სტრუქტურის საკითხები, ტ. II, 1961, გე. 221 შმდ.).
    წ ქართულში დასტურდება აგრეთვე -ად სუფიქსის დ-მოკვეცილი ვარიანტიც: ძვე. ქართ,
    ჯოჯოხეთ-ა, თოშეთ–ა და სხე.; შდრ, მეგრ, -თო || ოთ; იხ. ვ, თოფურია, ვითარებითი
    -ბრუნვის დაბოლოების საკითხისათვის ქართულში (სახელის ბრუნების ისტორიისათვის ქართვე-
    ლურ ენებში I, თბილისი, 1956, გვ. 32); შდრ. არნ. ჩიქობავა, მიმართულებითი (გარდაქ-
    ცევითი) ბრუნვის მნიშვნელობისა, წარმოებისა და ისტორიისათვის (იქვე. გვ. 10 შმდ.);
    იო. იმნაიშვილი, სახელთა ბრუნება და ბრუნვათა ფუნქციები ძეელ ქართულში, თბილისი,
    1957, გვ. 408 შმდ.
    ! აქ ნაშთის სახით სრულ-საფეხურიან -ად სუფიქსსაც ვადასტურებთ ჟი -ა დ „ზემოთ“
    თხუმ-ად „თავად! (IL. #. 11 MM#M00ი, C M.20M6/MV06 0 M0CMII060.1სCMIIX M3MM0X, ზვ. 84).
    " მეგრულში ზოგიერთი შეზღუდეით, ის IM. MMIII X90, /წი“. #/IIM>ი. M3.,
    გვ. 021.
    283
    ალომორფი დასტურდება თანხმოვნით დაბოლოებულ ძირეულ მორფემებთან::
    ქართ. კაც-ად, მეგრ. კოჩ-ო.
    მაგრამ აღნიშნულ ალომორფთა ამგვარი დისტრიბუცია არ ასახავს
    საერთო-ქართველურ ვითარებას და ქართულ-–-ზანურ (უფრო ზუსტად, ახალ-
    ქართულ– მეგრულ!) ინოვაციას წარმოადგენს.
    ძველ ქართულში ვითარებითი ბრუნვის ნულ-ხმოვნიანი ვარიანტი თან-
    ხმოვნით დაბოლოებულ მორფემებთანაც გვხვდება: სახი-დ (< ”სა-ხილ-დ <
    #+სახლ-დ), სიკუდი-დ<სიკუდილ-დ, ბეთლემ-დ, იერუსალშმ-დ, ჩორ-დ და მისთ. ამ
    ალომორფების განაწილება დამოკიდებული უნდა ყოფილიყო თავდაპირველად-
    სახელის ფუძის გახმოვანებაზე: ვითარებითი ბრუნვის მორფემა გახმოვანების
    ნორმალურ საფეხურზე იყო, როდესაც სახელის ფუძე ნულოვანი ვოკალიზმით
    წარმოგვიდგებოდა (შდრ. ქართ. წყლ-ად), ნულ-საფეხურზე იყო, როდესაც
    სახელის ფუძე სრული ვოკალიზმით გვევლინებოდა (#კაც,)-დ; შდრ. ძვ. ქართ.
    ჩორ-დ).
    მაგრამ ამგვარი სისტემის რეკონსტრუქცია არ ხერხდება არც ძველი
    ქართულის მონაცემებიდან ამოსვლით, არც ქართველურ ენათა შედარების
    გზით. არა გვაქვს საფუძველი ვამტკიცოთ, რომ აბლაუტის ნორმები ამ შემ-
    თხვევაში მკაცრად იყო დაცული საერთო-ქართველურის იმ დონეზე, რომელიც
    უშუალოდ წინ უსწრებდა ისტორიულ ქართველურ ენათა ჩამოყალიბებას.
    მიცემითი ბრუნვის ნიშანი X-ს (ქართ.-ს : მეგრ.-ჭან. -ს : სვან.-ს) ყურადღე-
    ბას იქცევს იმით, რომ ყოველთვის გახმოვანების ნულ-საფეხურზეა წარმოდ-
    გენილი.

    ნათესაობითი ბრუნვის ნიშნად ქართულში გვაქვს -ის, მეგრულ-ჭანურსა


    და სვანურში-- -იშ, რაც საერთო-ქართველურისათვის #-ის, არქეტიპს გვავა-
    რაუდებინებს, -+-ის, სუფიქსში მარცვლოვანი |#ი) სონანტის არსებობა იმაზე
    მიუთითებს, რომ ჩვენ წინაშეა ნათესაობითი ბრუნვის ნიშნის ალომორფი,
    წარმოდგენილი რედუქციის საფეხურზე. ნორმალურ საფეხურზე მოსალოდნელი
    იყო ხმოვნიანი X-ეს, ფორმა, რომელსაც უნდა მოეცა შესაბამისად ქართულში.
    %.-ეს, მეგრულ-ჭანურში “+-აშ, სვანურში -ეშ ვარიანტები.
    ამგვარი სრულ-საფეხურიანი -ეშ ვარიანტი ნათესაობითი. ბრუნვის ნიშნად
    რედუქჭციის საფეხურიან -იშ ფორმასთან ერთად თანამედროვე სვანურ დია-.
    ლექტებში დასტურდება: მუ „მამა“, ნათ. ბრ, მუ-ეშ „მამისა“, დი „დედა/“,.
    ნათ. ბრ. დი-ეშ „დედისა“. თხუიმ (ლშხ. თხუმ) „თავი“ სიტყვის ნათ. ბრუნვის
    ორდინარული ფორმაა თხუიმ-იშ (ლშხ. თხუმ-იშ), მაგრამ ლაშხურში დასტურ-
    დება აგრეთვე თხუმ-ეშ გამონათქვამში თხუმ-ე(< თხუმ-ეშ)უ ლიცხენე („თავის
    ვარცხნა4) ?.
    ამგვარად, +-ის, შეიძლება მივიჩნიოთ #-ეს, მორფემის გახმოვანების რე-
    დუქციის საფეხურად, რომელიც, საფიქრებელია, გამოიყენებოდა, როდესაც
    ძირეული მორფემა გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე იყო. მეორე მხრივ,.

    1 ვითარებითი ბრუნვა ჭანურში აღარა გვაქვს; გვხვდება თითო-ოროლა გადმონაშთი


    ადვერბიალური შინაარსისა; დი დ- ო კაი „დიდად კაოგი“, „ძალიან კარგი" (იხ. არნ. ჩი-·
    ქ ობავა, ჭანურის გრამატიკული ანალიზი, გე. 51).
    2 შდრ. L. #ტ. LXMM0 8, CM#0M6MV6 6 M00/I00#4ხ6MIIX #3#0X, ბვ- 90.
    284
    #- ეს, ფორმის შესაბამისად, ძირეული მორფემა გახმოვანების ნულ- ან რედუქ-
    ციის საფეხურზე უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი.
    ფუძის ამგვარი მონაცვლეობა ბრუნვის ნიშანთა დართვასთან დაკავში-
    რებით ერთ-ერთი ყველაზე დამახასიათებელი სტრუქტურული თვისებათაგანი
    უნდა ყოფილიყო საერთო-ქართველური სახელური პარადიგმისა. აბლაუტუ-
    რი ხმოვანთმონაცვლეობის გათვალისწინება სახელურ ფუძეებში საშუალებას
    გვაძლევს აღვადგინოთ სახელის პარადიგმატული სტრუქტურის უძველესი
    მოდელები და შესატყვისობანი დავამყაროთ მთელ რიგ აქამდე დაუკავშირე-
    -ბელ ან ფორმალურად შეუსაბამო სახელურ ფუძეებს შორის.
    1. 5, ქართ. კუდ- ფუძის შესატყვისად მეგრულ-ჯანურში კუდ ელ- ფორმა
    დასტურდება!. სვანურში ამ ფორმათა შესატყვისად არსებული ბზ. ჰა-კუპდ
    „კუდი“ აღგვადგენინებს საერთო-ქართველურისათვის „კუდის“ აღმნიშვნელ
    ფუძედ სრულ-საფეხურიან ”კუჟად- ფორმას, რომლის ნულ.-საფეხურიანი ”კუდ-
    ვარიანტი ქართულსა და მეგრულ-ჯანურში არის წარმოდგენილი. ”კუად-/”კუდ-
    „ალომორფების არსებობა საერთო-ქართველურში შეპირობებული უნდა ყოფი-
    ლიყო სრულ- და ნულ-საფეხურიან ვარიანტთა მონაცვლეობით ბრუნების
    პარადიგმაში, ბრუნვის ნიშანთა შესაბამისად ნულ- და სრულ-საფეხურიან
    ფორმათა დართვასთან დაკავშირებით (ე. ი. ფუძის ნორმალური გახმოვანება
    –- სახელობითსა და მიცემითში, ფუძის ნულოვანი გახმოვანება -– ნათესაობით-
    სა და ვითარებითში).
    ფორმათა პარადიგმატული უნიფიკაციის შედეგად მოხდა ამ ორი თავ-
    დაპირველად ერთმანეთთან მონაცვლე ალომორფის განზოგადება მთელს პარა-
    დიგმაზე. ქართულმა და მეგრულ-ჭანურმა შემოგვინახა განხოგადებული სახით
    „კუდის“ აღმნიშვნელი საერთო-ქართველური ფუძის ნულ-საფეხურიანი ალო-
    “მორფი. ამისგან განსხვავებით სვანურში ამავე მორფემის სრულ-საფეხურიანი
    „ვარიანტი გავრცელდა მთელს პარადიგმაზე. ამ პროცესებმა დაჩრდილა თავ-
    დაპირველად არსებული აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა „კუდის“ აღმნიშ-
    ენელ საერთო-ქართვეელურ ფუძეში.
    პარადიგმატული ხმოვანთმონაცვლეობის ოდინდელ არსებობაზე სახელურ
    ფუძეებში შეიძლება დავასკვნათ აგრეთვე ქართ. ვორვ-: მეგრ.-ჭან. ხურხ-: სვან.
    ვარვ- „ხახა“ შეფარდებაში შემავალ ფორმათა ანალიზის საფუძველზე.
    სვანურ ფორმაში წარმოდგენილი ა ხმოვანი, ქართ. ო და მეგრ.-ჭან.
    უ ხმოვანთა ფარდად გვავარაუდებინებს ამ ფორმათათვის საერთო-ქართვე-
    ლურ ხმოვანმონაცვლე "ვარჯ-/"ვრვ- არქეტიბს, რომლის აბლაუტური საფეხუ-
    რები პარადიგმაში შეპირობებული იყო შესაბამისად ნულ- და სრულ-საფეხუ-
    რიან ბრუნვის ნიშანთა მიერ. პარადიგმის უნიფიკაციის პროცესში ქართულსა
    და მეგრულ-ჭანურში განზოგადდა ნულ-საფეხურიანი ფორმა Mვ'რვ-. აქედან–-
    ქართ. ვორვ- მარცვლოვანი |I”რ) ელემენტის ეოკალიზაციით მახვილიან პოზი-
    ციაში (იხ. ზემოთ, გე. 103 შმდ.), მეგრ.-ჭან. ხურს-, სადაც მარცელოვანმა (წრ!)
    ელემენტმა C--C0 პოზიციაში კანონზომიერად (ურ) მიმდევრობა მოგეცა; სვა-
    ნურში მთელს პარადიგმაზე ამ ფუძის სრულ-საფეხურიანი “პარვ- ალომორ-
    ფი გავრცელდა.
    1 არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლექსიკონი, გვ. 92.
    285
    ქარ. გორგ-: სვან, ჭარვ- ფუძეთა ისტორიის ამგვარი ინტერპრეტაცია.
    შესაძლებლობას გვაძლევს მოვახდინოთ ქართ. ღოჯ- ფუძის. მიერ განცდილ:
    ცვლილებათა შინაგანი რეკონსტრუქცია.
    ღოჯ- ფუძის ეტიმოლოგიური კავშირი ღრჯ- ფუძესთან (ღრჯ-ოლ-ი) ეჭვს
    არ უნდა იწვევდეს!. ღრჯ- ფუძე თავის მხრივ ფუძედრეკად %+ღრეჯ-ა ზმნას
    უკავშირდება. ამდენად ღოჯ- ფორმა უნდა წარმოადგენდეს აქედან ნაწარ-
    მოები სახელური ფუძის ნულ-საფეხურიან "ღრჯ- ვარიანტს, რომელიც ბრუნე-
    ბის პარადიგმაში თავდაპირველად წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო სრული.
    გახმოვანების მქონე სუფიქსებით გაფორმებულ ბრუნვებში, საპირისპიროდ
    სრულ-საფეხურიანი "ღერჯ-I| "ღარჯ- ვარიანტისა. ფორმათა გათანაბრების პრო-
    ცესში განხოგადდა ნულ-საფეხურიანი "ღრჯ- ალომორფი მარცვლოვანი |”6|1
    სონანტით, რომელმაც მახვილის მატარებელ C–C პოზიციაში სონანტის ვოკა-
    ლიზაციის შედეგად მოგვცა კანონზომიერი ღოჯ- ფორმა; ამავე %ღრჯ- ფორმამ
    უმახვილო პოზიციაში სადერივაციო სუფიქსის დართვის შედეგად მოგვცა.
    ისტორიულად დადასტურებული ღრჯ- ფორმა: "ღრჯ-რლ- > ღრჯ-ოლ- (მარცვ-
    ლოვანი I"რ) სონანტის გაუმარცვლოებით უმახვილო პოზიციაში).
    ქართ. სულ- ფუძეში, რომლის ზუსტი ზანური შესატყვისია მეგრ. შურ-ი,
    გამოიყოფა სუ- ძირი და ნულოვანი გახმოვანების მქონე -ლ სუფიქსი. სვანურში.
    ვპოულობთ შესატყვის ძირს სხვა სუფიქსით, რომელიც გახმოვანების ნორმა-
    ლურ საფეხურზეა წარმოდგენილი: შუპრ „ამოოხვრის ხმა“ 2. ნასახელარი ზმნის
    (ბზ. ლი-შურ-იელ „ამოოხვრა“) ფორმაში იგივე ფუძე წესისამებრ ნულოვანი.
    გახმოვანებით გვევლინება, მეგრ. ი-სვანჯ-უ-IნI (<7ი-შვანჯ-უ-ნ) „ისვენებს“
    შეიცავს #-შვაჯ- ფუძეს “+-ერ სუფიქსით გახმოვანების სრულ-საფეხურზე: "შვაჯ-
    -ი< წშვ-არ-ი < %სუ-ერ-. ამავე ფუძის ნულ-საფეხურიანი ფორმა ჯშუჯ-< "შუნჯ-
    შეთვისებული უნდა იყოს ზანურიდან ძველი სომხურის მიერ ჯ§V7იC „სული“
    ფორმის სახით 3,
    ამავე ძირის დერივატია ქართულში სუ-ენ- ფორმა, რომელიც აქ მხო–-
    ლოდ ზმნური მნიშვნელობით იხმარება (ი-სუენ-ებ-ს)!. ჭანურში შესატყვისი
    შვან- ფორმა აგრეთვე ზმნის ფუძედ გამოიყენება: შური დო-ვ-ი-შვან-ი „სული.
    დავისვენე“ (== „სული მოვითქვი“); მეგრულში ეგევე ფუძე სახელის ფუნქციით.
    გვხვდება გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე: ართი შვან-ს „ერთ 'ჯერზე“.
    აქვე შემოდის სვანური ზმნური ფუძე შომ-
    < #შ:ე-ემ- II %შე-ამ-, სუფიქსით გა–-
    ხმოვამების ნორმალურ საფეხურზე.
    ქართ. სუ-ლ-, შეგრ.-ჭან. შუ-რ-<%შუ-ლ-ს ფორმები, დერივაციული -ლ
    სუფიქსით გახმოვანების ნულ-საფეხურზე ემყარება საერთო-ქართველური.

    1 იხ, ზემოთ, გვ. 104.


    ? ბქვ. შტარ ანკიდ „ამოიოხრა, სული ამოიღო“, შდრ. ძვ. ქართ. ს უ ლთკ უმა.
    ? იხ, II. 98087, 06 ი»M0ისიMსს 06X03CM020 #M3ხIMთ M #8C6ი!I4060MV#M (M-ე76«
    ოMMყM0IM 00 806XM90080MV #8IMX0მM28#MX, IV, 1912, § 10); 8. MM % სხ, I ძიიიიიV 0 M0.0-
    2X§6MIIL 06X0თ36M020 #3ხIMრთ Cი00მს #0601M60CMIIX (იქვე, V, 1912, გვ. 6).
    ·.სუ-ენ- და სუ-ლ- ფუძეთა დაკავშირება ეკუთენის გ. როგავას (იხ. მისი „ქართვე–
    ლურ ენათა ისტორიული ფონეტიკის საკითხები“, თბილისი, 1962, გე. 87).
    ' ლ>რ პროცესისათვის ზანურში იხ. ზემოთ, გვ. 78 შმდ.
    286
    ბრუნების პარადიგმაში წარმოდგენილ ნულოვანი გახოვანების მქონე ალო-
    მორფს, რომელიც ანალოგიით გავრცელდა მთელს პარადიგმაზე და განდევნა
    ფუძის სრულ-საფეხურიანი ალომორფი. სვანურში, პირიქით, განხოგადდა ნორ-
    მალური გახმოვანების მქონე შუარ- ვარიანტი.
    ასევე აიხსნება ისტორიულ ზანურ დიალექტებში დადასტურებული სრულ-
    საფეხურიანი ”შვაჯ- და შვან- ფუძეები. ძველ სომხურში შემონახული ბის“ ფორ-
    მა შესაძლებელია მიუთითებდეს შვაჯ- ფუძის ნულ-საფეხურიან "შუჯ- | ”შუნჯ-
    ვარიანტის ოდინდელ არსებობაზე ზანურ დიალექტებში.
    ანალოგიური წარმომავლობისა უნდა იყოს ქართ. გულ-ი, მეგრ.-ჯან.
    გურ-ი, სვან. გუ I გრი, რომლებიც „გულის“ აღმნიშვნელი საერთო-ქართეე-
    ლური ფუძის ნულ-საფეხურიან ვარიანტს ასახავენ.
    ქართ. მკერდ- ფორმის შესატყვისად ზანურ დიალექტებში (მეგრულში)
    დასტურდება კიდირ-!1, სვანურში (ლშხ.)––მუჭოდ ფორმა, აღნიშნულ ფორმათა
    შებირისპირებისას პირველ რიგში დგება საკითხი მათი თავდაბირველი საერთო.
    სტრუქტურისა, რომლის გარდაქმნის შედეგად უნდა მიგვეღო ისტორიულად
    დადასტურებული ფუძეები; რატომ გვაქვს ქართულ ფორმაში წარმოდგენილი
    ე ხმოვნის ფარდად მეგრულში ი; რატომ იკავებს სვანურ ფორმაში ო ხმო-
    ვანი ქართული |ერ|) მიმდევრობის ადგილს?
    თუ გავიხსენებთ, რომ მეგრ.-ჭან. (ირ) მიმდევრობა, რომელსაც სვანურში
    ო ხმოვანი შეეფარდება, საერთო-ქართველური /“რ/ (ან /#ლ/) სონანტის მარ-
    ცვლოვანი |”რC1 (ან |+ლ)) ალოფონის ერთ-ერთ რეფლექსს წარმოადგენს (დრ.
    ქართ. კლდე : მეგრ. კირდე : სვან. კოჯ), ადვილი აღსადგენი იქნება მოყვანილ
    ისტორიულ ფორმათა პირვანდელი საერთო სტრუქტურა. ზან. "კირდ- და.
    სვან. მუჭოდ ფორმები ემყარებიან საერთო-ქართველური %მკერდ- ფუძის ნულ-
    საფეხურიან #მკრდ- ვარიანტს, რომელშიც წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო
    C–-C პოზიციაში სავარაუდო მარცელოვანი |”რ) სონანტი. სრულ- და ნულ-
    საფეხურიანი ალომორფების არსებობა შეპირობებული იყო აღნიშნული ფუ-
    ძის პარადიგმატული სტრუქტურით. ნულ-საფეხურიანი ალომორფი, ცხადია,
    თავდაპირველად მხოლოდ ნათესაობითსა ("მკრდ-ეს,) და ვითარებითს (”მკრდ-
    აღ) ბრუნვებში უნდა გვქონოდა, საიდანაც ეს ვარიანტი პარადიგმის დანარჩენ
    წევრებზედაც გავრცელდა.
    ამგვარი პარადიგმატული მონაცვლეობის კვალი ჯერ კიდევ ძველ ქარ–
    თულში არის დაცული, სადაც მკერდ- ფუძე „კუმშვადთა“ კატეგორიას განე-
    კუთვნებოდა: სახელობითს ბრუნვაში დასტურდება გახმოვანების ნორმალური
    საფეხური, ნათესაობითს ბრუნვაში –– ნულ-საფეხური: მკერდ-ი--–მკრდ-ის-ა 1.
    ახალ ქართულში მკერდ- ფუძე „უკუმშველი+/“ გახდა. გამეორდა იგივე
    პროცესი, რასაც არაერთხელ უნდა ჰქონოდა. ადგილი ქართველურ ენათა ის-
    ტორიის მანძილზე: დაირღვა აბლაუტის უძველესი საერთო-ქართველური ნორ-
    მები; ფუძისეული მორფემის ორი ძირითადი ალომორფიდან (სრულ-საფეხუ-

    1 მიღებული რ”ს მეტათეზისით უფრო ადრინდელი Mკირდ- ფორმისაგან.


    1? იხ, ა, შანიძე,. „წელიწადის“ ეტიმოლოგიისათვის („წელიწდეული“, (, თბილისი,.
    1923, გვ. 11).
    257
    რიანი და ნულ-საფეხურიანი) ზოგ ქართველურ დიალექტში განზოგადდა ერთი,
    სხვაგან
    – მეორე.
    გვაქვს შემთხვევები, როდესაც ისტორიულად ერთი და იმავე პარადიგმის
    ფარგლებში მონაცვლე სრულ- და ნულ-საფეხურიან ალომორფს ერთმანეთის
    გვერდით ვადასტურებთ უკვე როგორც ორ დამოუკიდებელ (ხშირად განსხვა-
    ვებული მნიშვნელობის გამომხატველ) სახელურ ფუძეს.
    ამგვარი წარმომავლობისაა, მაგალითად, ქართ. ფარცხ- : ფოცხ- წყვილი,
    რომლის წევრები შესაბამისად სრულ-საფეხურიან ”ფარცხ- და ნულ-საფეხურიან
    “ფ'რცხ-
    > ფოცხ- ფორმებს ემყარება (იხ. ზემოთ, გვ. 103 შმდ.). ანალოგიურად
    უნდა აიხსნებოდეს ქართულში ისეთი „ფუძეების თანაარსებობა, როგორიცაა
    გონ- (გონი, გონება) : გუნ- (გუნება), რომლებიც ისტორიულად საერთო ფუძის
    შესაბამისად სრულ-საფეხურიან ”გუენ- და ნულ-საფეხურიან #გუნ- ალომორ-
    ფებს ასახავენ.
    1.6. განსაკუთრებით ძლიერი იყო ტენდენცია სახელური ფუძის პარა-
    დიგმატულად მონაცვლე ვარიანტთაგან ნულ-საფეხურიანი ფორმის განზოგა-
    დებისა ზანურ დიალექტებში; ისტორიულად დამოწმებულ მეგრულ-ქანურ სა.
    'ხელურ ფუძეთა ერთი ნაწილი ემყარება არქეტიპებს, რომელნიც ბრუნების
    საერთო-ქართვეელურ სისტემაში წარმოდგენილ ფუძეთა ნულ-საფეხურიანი
    "ვარიანტებისაგან მომდინარეობენ. ნულ-საფეხურიანი ფორმის გავრცელებამ
    მთელს პარადიგმაზე მოშალა ისტორიულ ზანურ დიალექტებში საერთო-ქართ-
    ქელურ დონეზე არსებული სახელური ფუძის პარადიგმატული მონაცვლეობა,
    რომლის კვალი ქართულმა ენამ შემოგვინახა, ამ თვალსაზრისით სახელის სის-
    ტემაში ზანურ დიალექტებში მოხდა ცვლილებები, ანალოგიური იმ გარდაქმნე-
    ბისა, რომლებსაც აქ ზმნის სისტემაში ჰქონდა ადგილი.
    ერთი ასეთი სახლური ფუძე ზემოთ გექონდა გაანალიზებული. ძველ
    ქართულში დადასტურებული სახ. ბრ. მკერდ-ი--ნათ, ბრ. მკრდ-ის-ა ასახავს
    საერთო-ქართველურ ზონაცვლეობას სრულ- (+მკერდ-) და ნულ-საფეხურიან
    ('მკრდ-) ვარიანტებს შორის. მეგრულში წარმოდგენილი კიდირ- < "კირდ-
    ფორმა ემყარება ნულ-საფეხურიან ”მკრდ- ვარიანტს, რომელიც მთელს პარა-
    დიგმაზე გავრცელდა. :
    ქართული ცვარ-ი (ძვ. ქართ. ცუარ-) ფორმის შესატყვისად მეგრულში
    ცუნჯ-ი „ცვარი“ დასტურდება, რომელიც უფრო ადრინდელი საერთო-ზანური
    “+ცურ-ი ფორმისაგან მომდინარეობს ბოლოკიდური რ”ს პალატალიზაციითა და
    ნ ელემენტის ჩართვით.
    ახალ ქართულში დადასტურებული მონაცვლეობა ამ სიტყვის სრულ- და
    ნულ-საფეხურიანი ფორმებისა: ცვარ-ი –– ცვრ-ის-!ა!, გვავარაუდებინებს ანალო-
    გიურ მონაცვლეობას ამოსავალ %ცუარ-/"ცურ- არქეტიპში რომლის ნულ-სა-
    ფეხურიანი "ყურ- ვარიანტი ზანურ დიალექტებში (მეგრულში) მთელს პარა-
    დიგმაზე განხოგადღა და სრულ-საფეხურიანი "ცუარ- > ზან, "ცროორ || "ცორ-
    „ალომორფი განდევნა1.

    1 ჩვენ ვერ დავუშვებთ, რომ მეგრულში დადასტურებული ც უნ ჯ-ი <%ცურ-ი ფორ-


    „გა. ამოსავალ #ც # ო რ - < #ცტარ- ფორმას ემყარებოდეს, რამდენადაც ასეთ შემთხვევაში აუხსნე–
    288
    ანალოგიური წარმომავლობისაა ზანურ დიალექტებში მეგრ. ჯგუნჯგ-ი
    „სარი, პალო“, ჭან. მზგუჯ-ი „პალო“ ფორმები, რომელთა შესატყვისად ქარ-
    თულში ჯუარ- ფორმას ვადასტურებთ. მეგრულ-ჭანურ ფორმათათვის ამოსავ-
    “ლად ზანური "ძგუჯ- არქეტიპი ივარაუდება, რომელიც საერთო-ქართველურ
    ხმოვანმონაცვლე ”ჯუარ-/'ჯურ- ფუძის! ნულ-საფეხურიან ”ჯურ- ვარიანტს
    „ემყარება?,.
    1.7. როგორც ცნობილია, ს.-ქართვ. /”ა/, გარდა ზოგი სპეციალური შემ-
    თხვევისა, ზანურში ჯო ზმოვანში გადავიდა, ხოლო ქართულში ა ხმოვნის სახით
    წარმოგვიდგა. გარკვეულ პირობებში (როგორც წესი, ბაგისმიერ ფონემათა
    'მეხობლობაში) ამგვარად მიღებული ო ზანურ დიალექტებში უ ხმოვანში გადა-
    დის (იხ. ზემოთ, გე. 158).
    მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც ქართული ა ხმოვნის შესატყვისად
    ზანურ დიალექტებში უ”ს ვადასტურებთ მოსალოდნელი ო ხმოვნის ნაცვლად,
    „მიუხედავად იმისა. რომ ო>'უ გადასვლის ზემოთ განსაზღვრული პირობები
    „არა ჩანს.
    მაგალითად, ქართ. მამალ- ფორმის შესატყვისად არსებულ მეგრულ მუ-
    მულ- ფორმაში (ნაცვლად მოსალოდნელი ”მომოლ- ფორმისა) უ < წო შეიძლე-
    ბოდა ბაგისმიერი მ ფონემის გავლენით აგვეხსნა. მაგრამ ასევე ვერ ავხსნით
    „მეგრულ-ჭანური დადულ- ფორმის არსებობას ქართ. დედალ- ფორმის შესა-
    ტყვისად, ნაცვლად მოსალოდნელი ”დადოლ- ფორმისა. რას უნდა გამოეწვია
    „ამ შემთხვევაში ო>უ გადასვლა ისტორიულად დადასტურებულ მეგრულ-ჭა-
    ნურ ფორმაში?.
    ქართული ა ხმოვნის შესატყვისად ზანურ დიალექტებში ი ხმოვანსაც
    „ვადასტურებთ. .ასეთი ი ჩვეულებრივ უ'სგან მიღებულად ითვლება, რომელიც
    თავის მხრივ ო ხმოვნისაგან მომდინარეობს ბაგისმიერთა გავლენით: შდრ.
    მეგრ. ქკიდი, ჭან. მჭქკუდ-ი „მჭადი“ ფორმები, რომელთა არქეტიპად #მვკოდ-
    ფორმა აღდგება (ქართ. მჭად-) ო > უ გადასვლით თავკიდური მ ფონემის
    „ასიმილაციური გავლენით 3.

    ლი იქნებოდა %ც 4 ო რ- > 9ც ურ- > ცუნ ჯ- გარდაქმნა მეგრულში: |Xტა| კომპლექსი, რომე–
    ლიც ბაგისმიერ ფონემათა მეხობლობაში არ იმყოფება, ხანურ დიალექტებში ასახულია, რო-
    გორც წესი, ო (და არა უ !) ხმოენის სახით: შდრ. ქართ. თ უალ–-–ი -––- მეგრ.-კანრი თოლ-ი,
    ქართ. სუან-ი– მეგრ. შონ -–ი; ქართ. უ-ყ უარ-ს––მეგრ. უ–ცსორ-–ს, კან ყორ-ოფ–ს
    „„ყეარობს" და მისთ.
    1 შდრ. ახ. ქართ. ჯვარ-ი--ჯვრ-ის-'ა?', ჯუარ-ი ფორმა ძველ ქართულ სალიტერა-
    ტურო ენაში "უკუმშველი“ იყო (ე. ი. მას არ გააჩნდა პარადიგმაში ნულ-საფეხურიანი #ჯ 8 რ-
    "ვარიანტი), მაგრამ ეს ფაქტი მეორეული ჩანს და შესაძლებელია ამ სიტყვის განსაკუთრებული
    საკულტო მნიშვნელობით აიხსნებოდეს, რასაც მწერლობის ენაში მისი შეგნებული პარადიგმა–-
    ტული უნიფიცირება უნდა გამოეწვია. საფიქრებელია, ცოცხალ მეტყველებაში ამ სიტყვის ფუ–
    „ძემონაცვლე ბრუნება (2 ტა რ-ი – ჯტრ-ის-ა, ჯტრ-ით-ა) ძველიდანვე ფართოდ ყოფილიყო
    გავრცელებული, საიდანაც ის ახალ ქართულ სალიტერატურო ენაშიც შემოვიდა.
    ვმ Xჯურ- > ზან #აგურ->%წძგუჯ- თავკიდური ჯგ კომპლექსის გასისინებისა–-
    -თვის #უ ელემენტის წინ იხ. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 28 შმდ.
    3 იხ. ტ. გუდავა, ო-ს უ-ში გადასვლის ზოგიერთი შემთხეევა ზანურ (მეგრულ–ჭანურ)
    „ენაში (საქ. სსრ მეცნ. აკად. მოამბე, XXV, # 1, 1960, გვ. 119 შმდ.).
    -19. თ.. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 289
    მაგრამ რით ავხსნათ ისეთი შემთხვევები, როგორიცაა ქართ. ისარ-ი:
    მეგრ. ისინდ-ი, ჭან. ისიჯ-ი; ქართ, ჯინჭარ-ი: ჭან. დიქკიჯ-ი? შეიძლებოდა ამ.
    ფორმებში ქართული ა ხმოვნის ფარდად წარმოდგენილი ი ელემენტისათვის.
    უფრო ადრინდელი ჯო > “უუ > ი საფეხურები დაგვეშვა. მაგრამ რას უნდა
    გამოეწვია ო > უ გადასვლა ამ ფორმებში, რომლებშიც არ არის წარმოდგე-
    ნილი ბაგისმიერი ფონემა? ·
    სანამ ამ კითხვაზე პასუხს გავცემდეთ, მოვახდინოთ ფაჭტების კლასიფი-
    კაცია. კერძოდ, გამოვყოთ პირველ რიგში ის სახელური ფუძეები, რომლე-
    ბიც ა ხმოვანს შეიცავენ და რომელთა შესატყვისად მეგრულ-ჭანურში უგა-
    მონაკლისოდ ო-ვოკალიზმის მქონე ფუძეებს ვადასტურებთ:

    ქართული მეგრულ-ჭანური
    კაც-ი კოჩ-ი
    ვაც-ი მეგრ. ოჩ-ი, ჭან. ბოჩ-ი „მშამალი.·
    ცხვარი, ვერძი“
    მკალ-ი კოლ-ი
    გარ-ი ხოჯ-ი
    თუალ-ი თოლ-ი
    სუან-ი შონ-ი
    მატყლ-ი მონტყორ-ი
    ძაღლ-ი ჯოღორ-ი
    სახლ-ი ოხორ-ი
    თხრამლ-ი თხომურ-ი
    ეს მაგალითები ხასიათდება იმ საერთო თვისებით, რომ ქართულში-
    ისინი „უკუმშველთა“ კატეგორიას განეკუთვნებიან: კაც-ი––კაც-ის-ა, თუალ-ი–-
    თუალ-ის-ა?!?, სახლ-ი–– სახლ-ის-ა და სხვ.
    ამათგან განსხვავებით, ის ფუძეები რომელთა შესატყვის ფორმებში-
    მეგრულ-ჭანური უ- და ი-გახმოვანებას გვიჩვენებს, ქართულში „კუმშვადთა“
    კლასს შეადგენენ:
    ქართ. ისარ-ი –– ისრ-ის-ა: ჭან. ისიჯ-ი, მეგრ. ისინდ-ი; ქართ. ჯინჭარ-ი ––
    ჯინჭრ-ის-ა: ჭან. დიჭკიჯ-ი; ქართ. დედალ-ი –– დედლ-ის-ა 1: მეგრ.-ჭან, დადუ-.
    ლ-ი; შდრ. აგრეთვე ზემოთ განხილული ქართ. ცვარ-ი.–– ცვრ-ი-სა: მეგრ..
    ცუნჯ-ი; ქართ. ჯვარ-ი –- ჯვრ-ის-ა : მეგრ. ჯგუნჯგ-ი, ჭან. მზგუჯ-ი (მაგრამ
    სუან-ი –– სუან-ის-ა: მეგრ. შონ-ი, თუალ-ი –– თუალ-ის-ა: მეგრ.-ჭან., თოლ-ი),
    მაშასადამე, მეგრულ-ჭანურში თავისებურად ასახულია ის სტრუქტურული
    სხვაობა, რომელიც ქართულში „კუმშვად" და „უკუმშველ“ სახელურ ფუძეებს.
    შორის არსებობს. ქართულ ა ხმოვანს, რომელიც ნულთან არ მონაცვლეობს,
    თუ შეიძლება ითქვას „სტაბილურ! ა'ს, მეგრულ-ჭანურში რეგულარულად ო

    1 ახალ ქართულში ეს სიტყვა „კუმშვადთა" კლასს განეკუთენება, როდესაც იგი „ძვირ-


    ფასი ქვის“ და „ბორბლის“ მნიშვნელობით იხმარება, რაც. ქართულისათვის დამახასიათებელ
    ინოვაციას წარმოადგენს: შდრ. ძვ. ქართ, თ უა ლებსა პატიოსანსა (იხ. ი. იმნაიშვილი,
    სახელთა ბრუნება და ბრუნეათა ფუნქციები ძველ ქართულში, თბილისი, 1957, გვ. 311).
    მეგრულ-პანურში ეს სიტყვა „ბორბლის" მნიშვნელობით საერთოდ არ იხმარება.
    290
    ხმოვანი შეესატყვისება. თუ ამ კატეგორიის მაგალითებში ზანური დიალექ-
    ტები უ ხმოვანს გვიჩვენებენ, ეს უ მომდინარეობს უფრო ადრინდელი ო-ხმო-
    ვნისაგან ბაგისმიერთან ასიმილაციის შედეგად (ქართ. მვად-ი: ჭან, მქკუ-
    დ-ი < "მქკოდ-). უკანასკნელი პირობის გათვალისწინებით, მეგრულ-ჭანური უ
    დღა ი შეიძლება შეესატყვისებოდეს მხოლოდ ისეთ ქართულ ა ხმოვანს, რო-
    მელიც ფორმაცვალებისა და დერივაციის პროცესში ნულთან მონაცვლეობს.
    ყურადღებას იქცევს კიდევ ერთი გარემოება: ამგვარ „ლაბილურ", „კუმ-
    შვად" ორმარცვლიან ფუძეთა მეორე მარცვლის ვოკალიზმი მეგრულ-კანურში
    ემთხვევა პირველი მარცვლის ვოკალიზმს: ქართ. ისარ-/ისრ-
    -- ქან. ისიჯ-;
    ქართ. ჯინვარ-/ჯინჭრ---
    ჭან. დიქკიჯ-; ქართ. ფუტკარ-/ფუტკრ--–ჭან. ბუტკუჯ- 1.
    ერთ მაგალითში (ქართ. ღედალ-/ დედლ-: მეგრ.-ჭან. დადულ-) პირველი მარც-
    ვალი ა ხმოვანს შეიცავს, ხოლო მეორეში წარმოდგენილია უ.
    ძნელი არ არის დავინახოთ, რომ ისიჯ- ტიპის ფუძეები მეგრულ-ჭანურში
    ისევე იქცევიან, როგორც ზისხირ- ტიპის ფუძეები. დამოკიდებულება თავკი-
    დური და მომდევნო მარცვლის ვოკალიზმს შორის ერთი და იგივეა ფუძეთა
    ამ ორ კლასში: შდრ. ისიჯ-ი
    –– ზისხირ-ი; ბუტკუჯ-ი
    –– ქუბურ-ი; დადულ-ი
    –
    ჭან. დაჩხურ-ი (მეგრ. დაჩხირ-ი) როგორც ვხედავთ, პარალელიზმი თითქმის
    სრულია. ისიჯ- ტიპის მაგალითები რომ უფრო დიდი რაოდენობით მოგვეპოვე-
    ბოდეს, ეს პარალელიზმი კიდევ უფრო რელიეფურად გამოვლინდებოდა.
    როგორც ნაჩვენები იყო თავის ადგილას (იხ. ზემოთ, გვ. 85 შმდ.), ზისხირ–
    ტიპის ფუძეთა წარმოშობა მეგრულ-ქანურში შედეგია ბოლოკიდური მარცვლო–
    ვანი სონანტის გვიანდელი ვოკალიზაციისა. ამასთან თავკიდური მარცვლის
    ვოკალიზმი განსაზღვრავდა მომდევნო მარცვალში განვითარებული სრული
    წარმოების ხმოვნის ტემბრს: ზისხირ- < "ზისხრ-, ჭუბურ- < "ჭუბრ-, დაჩხურ-
    ( || დაჩხირ-)< "დაჩხრ- და სხვ,
    ბუნებრივია ვიფიქროთ, რომ ისიჯ- ტიპის ფუძეთა მეორე მარცელის
    ვოკალიზმი ანალოგიური წარმოშობისაა. ამ თვალსაზრისით ნიშანდობლივია
    ის გარემოება, რომ აღნიშნული ტიპის ფუძეები სონანტით ბოლოედებიან.
    ნათესაობითს ბრუნვაში (და სრული გახმოვანების მქონე ყოველი სხვა სუფიქ-
    სური მორფემის დართვისას) ფუძის ბოლოკიდური სონანტის წინ მყოფი.
    ხმოვნის (ს.-ქართვ.
    / ” ა /> ზან.
    / · ო/) ამოღების (ე. ი, ბოლოკიდური ფუძი-
    სეული მარცვლის ნულოვან საფეხურზე გადასვლის) შედეგად ვიღებდით მიმ–-
    დევრობას - 65V -, სადაც ზანურის ნორმების მიხედვით სონანტის მარცვლო-
    ვანი ვარიანტი უნდა ყოფილიყო რეალიზებული. უფრო გვიან მარცვლოვანმა
    სონანტმა საერთო ტენდენციის შესაბამისად ვოკალიზაცია განიცადა და სრული.
    წარმოების უ და ი ხმოვნები განივითარა თავკიდური მარცვლის გახმოვანების
    შესაბამისად. ეს ისტორიულად ნულოვანი ვოკალიზმი რიგ შემთხვევებში
    მთელს პარადიგმაზე გავრცელდა და მთლიანად განდევნა ნორმალური გახმო-
    ვანების მქონე ფორმები, სადაც წესისამებრ ქართული ა ხმოვნის შესატყვისად
    ო უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი:
    1 არსებითად ამაეე ტიპისაა კართ. მამა ლ–/მამლ-: მეგრ, მუმულ-, მაგრამ აქ გამო–
    “რიცხული არ არის შესაძლებლობა მეორე მარცვლის უ მიღებული იყოს უფრო ადრინდელი
    X#ო ხმოვნისაგან უშუალო მეხობლობაში მყოფი მ ფონემის გავლ ენით.
    291
    ჭართ. Lან.
    სახ. დედალ-ი "დადოლ-ი
    ნათ. დედლ-ის-ა %დადლ-იშ-!ი1;
    “ დადლ-იშ-!ი! > დადულ-იშ-'ი"', რომლის მიხედვითაც ჩამოყალიბდა სახელო-
    ბითის ფორმა დადულ-ი;
    ქართ. ზან.
    სახ. ისარ-ი + ისოჯ-ი
    ნათ. ისრ-ის-ა %"ისრ-იშ-!ი!;
    %ისრ-იშ-'ი1> "ისირ-იშ-!ი!1. ზისირ- და “ისოჯ- ფუძეთა კონტამინაციით
    მივიღეთ ისტორიულად დადადასტურებული ისიჯ- ფორმა, რომელიც საფუძვლად
    დაედო მთელს პარადიგმას
    სწორედ ასევე ი სახელობითის %·ბგუტკოჯ- (ქართ. ფუტკარ-) და ნათესაობი-
    თის "ბუტკურ- ("ბუტკურ-იშ-'ი! < "ბუტკრ-იშ-'ი1-- ქართ. ფუტკრ-ის-ა) ფუ-
    ძეთა კონტამინაციით ჩამოყალიბდა ისტორიული ჭან. ბუტკუჯ- ფუძე, რომე-
    ლიც მთელს პარადიგმაზე გავრცელდა და წარხოცა ზანურის ადრეულ ეტა-
    პებზე არსებული პარადიგმატული ხმოვანთმონაცვლეობის კვალი.
    ანალოგიური წარმოშობისაა ჭან. ნოკანჩხულ-ე „ნაკვერცხალი“ ფორმა,
    რომელიც ქართულ ხმოვანმონაცვლე ნაკუერცხალ-/ნაკუერცხლ- ფორმის კანონ-
    ზომიერი შესატყვისია. ჭანური ნოკანჩხულ- მომდინარეობს ფუძის განზოგა-
    დებული ნულ-საფეხურიანი ”ნოკუარჩხლ- ვარიანტისაგან ?.
    1.8. ზემოთ განხილულ ფორმათა დიაქრონიული ანალიზი სვამს საკითხს
    ისტორიულად ამავე სტრუქტურის მქონე მთელი რიგი მეგრულ-ჭანური სახე-
    ლური ფუძეების ახლებურად ინტერპრეტაციისას სონანტთა თეორიის მონაცე-
    მების გამოყენებით. ეს პირველ რიგში შეეხება ისეთ მეგრულ-ჭანურ ფორმებს,
    რომლებშიც ნულთან მონაცვლე ქართული ა ხმოვნის შესატყვისად ხმოვანთ-
    შესატყვისობის ფორმულის მიხედვით მოსალოდნელ ო'ს ვპოულობთ;
    ქართული მეგრული“
    ქათამ-ი / ქათმ-ის-ა ქოთომ-ი 3
    ზამთარ-ი / ზამთრ-ის-ა ზოთონჯ-ი
    საგზალ-ი/ საგზლ-ის-ა ორზოლ-ი
    მოყვანილ ფორმებში დადასტურებული ო ხმოვანი განიხილება როგორც შესა-
    ბამის ქართულ ფორმებში წარმოდგენილი ა ხმოვნის კანონზომიერი შესა-
    ტყვისი, მომდინარე საერთო-ქართველური /"ა/ ხმოვნისაგან.
    ისიჯ- ტიპის ფორმათა ზემოთ წარმოდგენილი ინტერპრეტაციის შუქზე
    გამორიცხული არ უნდა იყოს მეგრულ-ჭანურში ქოთომ- ტიპის სახელთა ჩამო-
    ყალიბების სხვაგვარი ახსნის შესაძლებლობაც.
    1 უ ხმოვნის წარმოქმნა მარცვლოვანი I#დ) სონანტის ვოკალიზაციის შედეგად შესაძლებე–
    ლია მუ მ უ ლ- ფორმის გავლენას მიეწეროს.
    2 მეგრულში დადასტურებული ნაკვაჩხი-ირ-ი „1ძ." ფორმა არ არის ხუსტი მორ-
    ფოლოგიური შესატყვისი სათანადო ქართული და ჯანური ფორმებისა, რამდენადაც იგი ამ
    ფორმათაგან განსხგავებულ სუფიქსს შეიცავს.
    'განურში დასტურდება ქოთუმ–ე ფორმა, სადაც უ მიჩნეულია ო ხმოვნისაგან მიღე–
    ბულად მომდევნო მ”ს გავლენით (იხ, არნ. ჩ იქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 96-–97).
    292
    ქოთომ- ტიპის ფორმები იმით ხასიათდება, რომ ისინი თავკიდურ მარ-
    ცვალში შეიცავენ ო ხმოვანს, რომელიც ქართული ა ხმოვნის კანონზომიერი
    შესატყვისია. მაშასადამე, სავსებით ბუნებრივია ვივარაუდოთ, რომ მომდევნო
    მარცვლის ვოკალიზმი აქაც დამოკიდებულია თავკიდური მარცვლის ეოკა-
    ლიზმზე. სხვანაირად რომ ვთქვათ, რომელიმე ქოთომ- ფუძის ბოლოკიდური
    მარცვლის ო ქართული ა ხმოვნის შესატყვისი კი არ არის, არამედ განვითა-
    რებულია #მ'ს ისტორიული მარცვლოვნობის საფუძველზე 0 -––-V პოზიციაში.
    ხოლო ის გარემოება, რომ განვითარდა სწორედ ო (და არა, ვთქვათ, ი) შეპი-
    რობებულია თავკიდური მარცვლის ო. გახმოვანებით:
    ქართ. ზან.
    სახ. ქათამ-ი "ქოთომ-ი1
    ნათ. ქათმ-ის-!ა! M ქოთმ-იშ-'ი!
    ზან. "ქოთმ-> მეგრ. ქოთომ-, სწორედ ისე, როგორც ზან. "ჯოღრ-
    >
    მეგრ.-ჭან. ჯოღორ-, ზან, %#მონტყრ- > მეგრ. მონტყორ- და სხვ.
    ამ გზით მიღებული მეგრ. ქოთომ- დაემთხვა სახელობითისა და მიცე-
    მით-მოთხრობითის სრულვოკალიზმიან ფუძეს, რამაც პარადიგმაში ფორმათა
    სრული უნიფიკაცია გამოიწვია.
    ჭანური ქოთუმ-ე ფორმის არსებობა აგრეთვე ბუნებრივად აიხსნება წარ-
    მოდგენილი ჰიპოთეზიდან ამოსვლით; ”"ქოთმ- ფორმისაგან ისევე შეიძლე-
    ბოდა მიგვეღო ქოთუმ-, როგორც ქოთომ-?. სხვაობა ზეგრულსა და ჭანურს
    შორის ამ შემთხვევაშიც იმით აიხსნება, რომ მარცვლოვან სონანტთა ვოკალი-
    ზაციის პროცესს ზანური ერთიანობის გვიანდელ საფეხურზე პქონდა ადგილი
    და სხვადასხვაგვარად მიმდინარეობდა ზანურ დიალექტებში 1, ქოთუმ- ალო-
    მორფი ქანურში მთელ აარადიგმაზე გავრცელდა ისევე როგორც ისიჯ-,
    დადულ- და მისთ.
    ასევე შეიძლება აიხსნას მეგრ. ორზოლ-ი (ორზოლ-იშ-!ი!
    < "ოგზლ-იშ-Iი!)
    და ზოთონჯ- ფორმები, რომელთა ბოლოკიდური მარცვლის ვოკალიზმი შეიძ-
    ლება მეორეული იყოს და ნულ-საფეხურს ასახავდეს.
    ცხადია, რაკი ფუძის ბოლოკიდური სონანტის ვოკალიზაციით მიღებული
    შედეგი ამ შემთხვევაში ემთხვევა იმ შედეგს, რომელსაც მივიღებდით ნორმა-
    ლური გახმოვანების მქონე ფორმათა რეგულარული განვითარების გზით,
    ქოთომ ტიპის ფორმები მეორეგვარ ინტერპრეტაციასაც უშვებენ. მაგრამ
    სტრუქტურული იდენტობა ისიჯ- ტიპის ფორმებთან გვაფიქრებინებს, რომ
    არ არის გამორიცხული ქოთომ- ტიპის ფორმათა წარმოშობის ის გზა, რომე-
    ლიც ზემოთ იყო ნავარაუდევი.
    ამ თვალსაზრისით მეტად ნიშანდობლივია სრული პარალელიზმი ისიჯ-
    და ქოთომ- ტიპის ფუძეთა ჩამოყალიბებისა ჯოღორ- ტიპის ფუძეებთან:

    1 აქ ბოლოკიდური მარცვლის ო ნორმალურ გახმოვანებას ასახავს.


    2 შდრ. #ჯოღრ-
    > ჯოღორ-, მაგრამ ”წთოფრ-> თოფურ-.
    3 შდრ. მეგრ. დაჩხირი:ჭან. დაჩხური (სოფ, დაჩხირ-ი!; მეგრ, კვინორ-ი;:
    კან. კვენურ-ი.
    293
    +ზისხრ-# > ზისსხსირ- %ისრ-რ > "ისირ- (ისიჯ-ი)
    Xჯ
    "ქუბრ- > ქუბურ- "ბუტკრ-> "ბუტკურ- (ბუტკუჯ-ი)
    ”დაჩხრ- > დაჩხურ- "დადლ- > დადულ-
    (აგრეთვე დაჩხირ-) "ნოკუარჩხლ- >ნოკანჩხულ-
    '"ჯოღრ- > ჯოღორ- "ქოთმ- > ქოთომ-
    ·ოსრ- > ოხორ- "ოგზლ- > ორზოლ- 1.

    ამგვარად, ქოთომ- ტიპის ფორმებში ბოლოკიდური მარცვლის გახმოვა-


    ნება შეიძლება დავახასიათოთ როგორც „ფარული ნულ-საფეხური“ ("ქოთმ ->
    ქოთომ-, ისევე როგორც წ%ქათამ->> ქოთომ.).
    ასეთი „ფარული ნულ-საფეხური+“ ზოგჯერ ზმნურ პარადიგმაშიც იჩენს
    თავს: მეგრ.-ჭან დო-ხონ-უ „მოხნა“, როგორც ზემოთ გვქონდა ნაჩვენები
    (იხ. გვ. 238), ისტორიულ ნულ-საფეხურს ასახავს (ხონ-უ
    < #736-ა), მაგრამ ხონ-
    ფორმას მივიღებდით იმ შემთხვევაშიც, თუ ამოსავლად ნორმალური გახმო-
    ვანების მქონე ალომორფს ვივარაუდებდით (”ვან- > ხონ-, ისევე როგორც
    #56.> ხონ-). მხოლოდ სტრუქტურულად იდენტურ, არაორაზროვან ფორმებთან
    შედარება გვაძლევს იმის უტყუარ საბუთს, რომ მეგრ.-ჭან. დო-ხონ-უ შეიცავს
    ფუძეს ისტორიულად ნულ-საფეხურზე: 'დო!-ხონ-უ < %და1-ვნ-ა, სწორედ ისე,
    როგორც მეგრ. მო-რთ-უ, ჭან. მო-ხთ-უ < "მო1-ჭდ-ა, მეგროე დო-ქკირ-უ, ჭან.
    დო-ჭკორ-უ < "'და!-ჭრ-ა და სხვ.
    მაგრამ თუ მეგრულ-ქანური ზმნის სისტემაში დო-ხონ-უ ტიპის ფორმები
    არაორაზროვან ზმნურ ფორმებთან სრული სტრუქტურული იდენტობის საფუ-
    ძველზე ცალსახად განისაზღვრებიან როგორც შესაბამის ზმნურ ფუძეთა ნულ-
    საფეხურიანი ვარიანტები, წარმომდგარნი აორისტის მესამე პირის ფორმი-
    საგან და მთელს პარადიგმაზე გავრცელებულნი, ამასვე ვერ ვიტყვით ქოთომ-
    ტიპის სახელებზე, რამდენადაც მეგრულ-ჭანური სახელის სისტემაში შემავალი
    ერთეულები საერთო-ქართველური ბრუნების პარადიგმის სხვადასხვა წევრებს
    ემყარებიან?. ქოთომ- ტიპის სახელები შეიძლება ემყარებოდნენ ფუძის რო-

    1 ფორმათა ამ ორ რიგს შორის სხვაობას ქმნის ის, რომ პირველ რიგში ს.-ქართე.
    /”ლ/ რს სახით არის წარმოდგენილი, ხოლო მეორე რიგში –– ლ'ს სახით; #”ძ,აღდ->
    #Xჯოღრ->ჯოღორ-, მაგრამმ ჯ#დედდ->”ოდადთ->დადულ-. ეს განსხვავება იმით
    აიხსნება, რომ ფორმათა პირველ ჯგუფში /#ლ/ იმთავითვე თანხმოვნის მომდევნო პოზიციაში
    იყო, ფორმათა მეორე ჯგუფში კი გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე /#ლ/'ს წინ /Mა/ ხმო-
    ვანი გვქონდა: Xძ, ა ღ დ- >X#ჯოღრ-, მაგრა #დედალ->X#დადოლ-,. შდრ, აგრეთვე
    #კტენრ->%კტანრ->კვინორ-(ბ5ნი.კვენურ-, მაგრამ X#ისარ-ი >M%ისოჯ-ი
    და აქედან #ისირ- (ნათ, #ისირ-იშ-'ი) <#ის6-ი შ-Iი1) ფორმასთან კონტამინაციით -–
    ისიჯ-ი.
    3? ზემოთ ჩვენ ნაჩვენები გვქონდა, რომ მეგრულ-ვანურში ისტორიულად დადასტურებუ-
    ლი სახელური ფუძეები მომდინარეობენ საერთო-ქართველური პარადიგმის იე ფორმებისაგან,
    რომელნიც განუსახღვრელ სახელობითსა, განსახღვრულ სახელობითსა ან ნათესაობითს ბრუნ-
    ვაში იყო წარმოდგენილი. ერთ-ერთ ამ ბრუნვაში არსებული ფორმა მეგრულ-ჭანურში მთელს
    პარადიგმაზე გავრცელდა, რამაც პარადიგმის უნიფიცირება გამოიწვია და რამაც წარხოცა
    სახელის პარადიგმაში ისტორიულად არსებული ხმოვანთმონაცვლეობის კვალი. ასე, მაგალი–
    294
    გორც სრულხმოვნიან "ქათამ-, ისე ნულ-ხმოვნიან ”ქათმ- ვარიანტებს, რომელ-
    ნიც მონაცვლეობდნენ ერთმანეთთან ერთი და იმავე პარადიგმის ფარგლებში.
    ასეთ ფორმებში მათი ისტორიული ჩამოყალიბების გზა ვერ განისაზღვრება
    ცალსახად.
    ეგევე შეეხება ისეთ მეგრულ-ჭანურ ფორმებს, როგორიცაა მეგრ. ქო-
    'მონჯ-ი, ჭან. ქიმოჯ-ი; მეგრ.-ჭან. ჯუმორ-ი, რომელნიც შესაბამისად ქართულ
    ხმოვანმონაცვლე ქმარ-/ქმრ- და ძმარ-/ძმრ- ფორმებს შეესატყვისებიან, ისტო-
    რიულ მეგრულ-ჭანურ ფორმათა ასახსნელად უნდა დავუშვათ სრულ-საფეხუ-
    რიანი ”ქმარ-, “ძ,მარ- არქეტიპები (იხ. ზემოთ, გე. 280) თუმცა არ არის
    გამორიცხული შესაძლებლობა აღნიშნული ფორმები შესაბამისად ნულ-საფე-
    ხურიან "ქმრ-, ”ძ,მრ- ვარიანტებს ემყარებოდნენ, რომლებიც წარმოდგენილი
    უნდა ყოფილიყო საერთო-ქართველური ბრუნების პარადიგმაში პარალელუ-
    რად შესაბამის სრულ-საფეხურიან ვარიანტებთან. ორივე ამ არქეტიპის პოს-
    ტულირების შემთხვევაში კანონზომიერად გამოიყვანება ისტორიულად დადას-
    „ტურებული მეგრულ-ჭანური ქომონჯ-/ქიმოჯ- და ჯუმორ- ფორმები.
    ამათგან განსხვავებით, ჭან. ღორმოთ-ი, მეგრ. ღორონთ-ი ფორმათა ჩამო-
    ყალიბების ასახსნელად, რომელნიც შეესატყვისებიან ქართულ ხმოვანმონაცვლე
    ღმერთ-/ღმრთ- (ღმერთ-ი-––ღმრთ-ის-ა) და სვან. ღერბეთ „ღმერთი“ ფორმებს, უნდა
    დავუშვათ ნულ-საფეხურიანი ”ღრმთ- ვარიანტი, რომელმაც მეგრულ-ჭანურში
    განდევნა ნორმალურ საფეხურზე წარმოდგენილი ”%ღრემთ- ვარიანტი! და
    მთელს პარადიგმაზე გავრცელდა: “ღრმთ -
    > ”ღორომთ-, ორ თანხმოვანს შორის
    წარმოდგენილი მარცვლოვანი ”რ და Xმ სონანტების ვოკალიზაციის შედეგად
    ზანურ დიალექტებში. ამოსავალ “ღორომთ- ფორმაში მომხდარი გვიანდელი
    -ფონეტიკური პროცესების შედეგად მივიღეთ ისტორიულად დადასტურებული
    ჭან. ღორმოთ-“ და მეგრ. ღორონთ- ფორმები.
    სვანური ღერბეთ ფორმა ემყარება ამავე ფუძის სრულ-საფეხურიან "ღრემთ-
    „ვარიანტს მარცვლოვანი "რ სონანტით 6 –- V პოზიციაში, რომლის ვოკალიზა-
    ციის შედეგად მივიღეთ თ 3 > ღერბეთ
    > ღერმეთ
    ”ღერემ ფორმები, რ'ს წინ
    განვითარებული ხმოვნის ტემბრი შეაპირობა სვანურ ფორმაში მომდევნო ე
    ხმოვანმა, ისე როგორც ეს სხვა ანალოგიურ შემთხვევებში დასტურდება.
    ამგვარად, ირკვევა, რომ საერთო-ქართველური პარადიგმისათვის დამა-
    ხასიათებელი აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობა, რომლის კვალი შემონახუ-
    თად. მეგრ.-ვან ო-შუმ-ალ-ი/ე „სასმელი“ ფორმა ცალსახად განისახღვრება როგორც
    -განსახღვრ. სახ. #ს, ა-ს, უმ-ელ–ი არქეტიპისაგან მომდინარე (შდრ. ძე. ქართ. სას უმ ე ლ-/
    სასუმლთ., მაშინ როდესაც კან. ო-–შუმ-უ „სმა“ ამავე არქეტიპის განუსახღვრელ სახე–
    ლობითში წარმოდგენილ #ო – შუმ-ა ლ ფორმას ემყარება; შდრ. აგრეთვე მეგრ. ხე „ხელი“,
    მომდინარე განსაზღვრ. სახელობითში წარმოდგენილი #ხელ-ი ფორმისაგან და ხუ „მუჭი4,
    "რომელსაც ამავე სიტყვის განუსაზღვრ. სახელობითის #ბალ ფორმა დაედო საფუძვლად (იხ.
    ზემოთ, გე. 92 შმდ.). ამათგან განსხვავებით, ჭან, ისი+«- „ისარი“ ფორმა ამოსავლად ფუძის
    უხმოვნო Xი ს C- ვარიანტს გულისხმობს, რომელიც წარმოდგენილი უნდა ყოფილიყო სრულ-
    ხმოვნიანი სუფიქსებით ნაწარმოებ ბრუნვებში.
    + ნორმალურსაფეზხურიანი #ღრემთ- ეარიანტი უდევს საფუძვლად ქართ. ღმერთ-
    კუორმას (მ ( რ მეტათეზისით).
    2 I. Mიისდ, / იი. Mთ#M. M3.. ზვ. 201,
    3 დასტურდება ბალსქვემოურ დიალექტში,
    295
    ლია ქართულში ეგრეთწოდებულ „კუმშვად“ სახელთა კლასში, თავისებურად
    ასახულია ისტორიულ ზანურ დიალექტებში. აქ დადასტურებული სახელური:
    ფორმები ემყარება საერთო-ქართველური სახელური ფუძეების როგორც სრულ-
    საფეხურიან, ისე ნულ-საფეხურიან ვარიანტებს, რომელნიც ანალოგიით მთელს.
    სახელურ პარადიგმაზე ვრცელდებიან და ფორმათა პარადიგმატულ უნიფიცი-
    რებას იწვევენ, ამიტომ ისეთი ნულ-საფეხურიან არქეტიპებზე დამყარებული
    მეგრულ-ჭანური ფორმები, როგორიცაა კიდირ- „მკერდი“, ცუნჯ- „ცვარი",.
    დადულ- „დედალი“, ისიჯ- „ისარი", დიჭკიჯ- „ჭინჭარი“ და სხვ. უნდა შევუ-
    პირისპიროთ არა ქართულ სრულხმოვან მკერდ-, ცვარ-, დედალ-, ისარ-, ჯინვარ–
    და სხვ, ფორმებს, არამედ შესატყვის „რედუცირებულ“ მკრდ-, ცვრ-, დედლ-,.
    ისრ-, ჯინქრ- ვარიანტებს, რომელნიც ასახავენ საერთო-ქართველურ პარა-
    დიგმატულ მონაცვლეობას სახელური ფუძის ნორმალურ და ნულოეან საფე--
    ხურზე წარმოდგენილ ვარიანტებს შორის.
    1. 9. პარადიგმატული ხმოვანთმონაცვლეობის გათვალისწინებით ხშირ:
    შემთხვევაში გასაგები ხდება ისეთი სახელური ფუძეების ჩამოყალიბების გზე-
    ბიც ქართველურ დიალექტებში, რომლებიც -ულ და -ურ სუფიქსებს, ე. ი..
    სუფიქსური მორფემის ზოგადი ფონოლოგიური მოდელის თვალსაზრისით ანო-.
    მალიურ ერთეულებს, შეიცავენ. ირკვევა, რომ სუფიქსთა ეს ტიპი მეორეულია.
    და გახმოვანების ნულოვან საფეხურზე წარმოდგენილი ორი სუფიქსური მორ–-
    ფემის კომბინაციით არის მიღებული.
    ზემოთ (იხ, გვ. 276 შმდ.) ჩვენ განვიხილეთ კაუზატივის “უნ სუფიქსის
    ისტორიული შედგენილობა და იმ დასკვნამდე მივედით, რომ იგი ორი -– -ემ'
    და -ენ –- სუფიქსის ნულ-საფეხურიან "”-უ და #-ნ ფორმათა კომბინაციას წარ-
    მოადგენს. ანალოგიური წარმომავლობისა არიან (უ|)'ს შემცველი სხვა სუფიქ--
    სები ქართულში, სახელდობრ -ულ და -ურ,
    სა-რთ-ულ- ფორმა ქართულში ჰ-რთ-ავ-ს ზმნის მყოფადის მიმღეობას წარ-
    მოადგენს. ამ ტიპის მიმღეობა ძველ ქართულში ჩვეულებრივ სა- -- -ელ–
    პრეფიქს-სუფიქსით იწარმოება: სა-წერ-ელ-, სა-ხილ-ვ-ელ-, სა-სმენ-ელ-, სა-ხედ–
    ვ-ელ-. სა-რთ ულ- ფორმა ამ თვალსაზრისით გამონაკლისს ქმნის. ბუნებრივია:
    ვიფიქროთ, რომ ისტორიულად ისიც სა- –– -ელ მოდელის მიხედვით იყო ნა-
    წარმოები: "სა-რთ-უ-ელ-, სადაც აწმყოს თემატური სუფიქსი ”-აღ/”-ეშ, აბლა-
    უტის ნორმების შესაბამისად, გახმოვანების ნულ-საფეხურზე, ხოლო სახელური'
    %ელ სუფიქსი ნორმალურ საფეხურზე უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი. -VC.
    სტრუქტურის სუფიქსური მორფემის დართვისას ჯ#-ელ სუფიქსი ნულ-საფეხურზე.
    გადავიდოდა, ხოლო წინამავალი ”-ჟ ელემენტი, ორ უმარცვლო ელემენტს შორის,
    მოქცეული, კანონზომიერად წარმოგვიდგებოდა მარცვლოვანი უ”ს სახით: ”სა-
    რთ-ე-ელ- I "სა-რთ-უ-ლ-. ამ გზით მიღებული -უ-ლ- ანალოგიით მთელ პარა--
    დიგმაზე უნდა გავრცელებულიყო, რაც მოგვცემდა ქართულში დადასტურე–-
    ბულ სა-რთ-ულ- ფორმას, სადაც -ულ ელემენტი უკვე მთელ, დაუზლელ სუ–
    ფიქსად იყო გაგებული.

    1 სართულ-ი ძველ ქართულში „სახურავს! ნიშნავდა: აღსძარცუეს სა რთული


    სახლისა მის (მრ. 2,4.).
    29%
    შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით მიღებული ქართული ”სა-·რთ-ფ-ელ-
    ფორმის ზუსტ შესატყვისს წარმოადგენს მეგრული ო-რთ-ვ-ალ-ი „სახურავიი,.
    სადაც -ალ სუფივსი ასახავს ”-ელ სუფიქსს გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე.
    უკანასკნელი აგრეთვე ქართული ჰ-რთ-ავ<-ასს ზმნის შესატყვისი მეგრული.
    რთ-უ-ალა ზმნის („დახურვა დაფარვა") მყოფადის მიმღეობას წარმო-
    ადგენს 1,
    ძვ. ქართული მ-სჯ-ავ-რ- ფორმა #სჯ-ავ-.ს ზმნის არსებობას გვავარაუდე-
    ბინებს?, რომლისგან ნაწარმოები ნამყოს მიმღეობა ძველ ქართულში სჯ-ულ-
    ფორმით არის წარმოდგენილი (შდრ. კრ-ავ-ს
    –- კრ-ულ- და მისთ). სა-რთ-უ-ლ-
    ფორმის ანალოგიით უნდა ვივარაუდოთ, რომ -ულ ელემენტი აქაც იშლება.
    %-აუ სუფიქსის ნულ-საფეხურიან %უ და ”-ლ ვარიანტებად. მაშასადამე, ნოომა-
    ლურ საფეხურზე გვექნებოდა %სჯ-უ-ელ-, რომელიც ნულ-საფეხურზე სჯ-უ-ლ-
    ფორმას მოგვცემდა მარცვლოვანი -უ- ელემენტით პოზიციაში ორ უმარცვლო.
    ელემენტს შორის,
    -ავ თემისნიშნიან ზმნათა ნამყოს მიმღეობის -ულპ სხვა შემთხვევებშიც
    ამ გზით უნდა იყოს მიღებული: კრ-ავ-ს – კრ-უ-ლ-, ვნ-ავ-ს
    – ვნ-უ-ლ-, ფარ-
    ავ-ს
    – ფარ-უ-ლ-, ქშ-ავ-ს
    –- გშ-უ-ლ-, კლ-ავ-ს
    –– კლ-უ-ლ-, ფლ-ავ-ს
    –– ფლ-უ-ლ-
    და სხვ!?.
    ბუნებრივია, რომ ეს მოდელი ქართულმა გვიანდელი წარმოშობის ნასა-
    ხელარ ზმნათა პარადიგმებშიც გამოიყენა: ხატ-ავ-ს
    –– და-ხატ-ულ-ი და სხვ.
    ძველი ქართულის თვალსაზრისით -ულ ელემენტი უკვე დამოუკიდებელ და-
    უშლელ სუფიქსს წარმოადგენს და ანალოგიით არის გადასული -ამ და -ებ
    თემისნიშნიან ზმნებშიც: 'და'-დგ-მ-ულ-ი, (და+ბ-მ-ულ-ი, ქ-ებ-ულ-ი, აღ-გზებ-
    ულ-ი და სხვ.
    ანალოგიური წარმომავლობისაა ქართულში -ურ სუფიქსი. ზოგი მაგა-
    ლითი ამას განსაკუთრებით ნათლად გვიჩვენებს:
    ქართ. მ-ძლ-ავ-რ-ი წარმოშობით ?"ძლ-ავ-ს ზმნის? მიმღეობაა, სადაც -აგ.
    სუფიქსის გახმოვანების ნორმალურ საფეხურს %#-არ/+-ერ სუფიქსის გახმოვანე-
    ბის ნულ-საფეხური შეესაბამება (შდრ. მ-სჯ-ავ-რ-ი და %სჯ-ავ-ს).
    ამავე მიმღეობის უარყოფითი უ-ძლ-ურ ფორმის შეპირისპირება.
    მ-ძლ-ავ-რ- ფორმასთან გვავარაუდებინებს, რომ -ურ სუფიქსი აქ ისტორიულად
    ორი -- %-არ და %-არ/”-ერ
    –– სუფიქსის კომბინაციით არის მიღებული. ამასთან
    ორივე სუფიქსი გახმოვანების ნულ-საფეხურზეა და ამიტომ %+#-აჟ სუფიქსის

    1 შდრ. MM. M IM ILII1II 30, / იი. #IIM2ინ. #3,., გე. 294, 307.
    ? შრდ. ე. ოსიძე, მიზღეობის წარმოება ქართულში (თ. უ. შრომები, ტ. 67, 1957,
    გვ. 205 შმდ.). :
    1 -ავ თემისნიშნიანი ზმნები ნამყოს მიმღეობას ჩვეულებრიე -ულ სუფიქსით აწარმოებენ
    (იხ. ა. შანიძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, I, გე. 593--594).
    + შდრ, ამ მხრივ მყოფადის მიმღეობა: სა-კრ-ვ-ელ-, სა-ვნ-ვ-ელ-. სა-ფაორო-
    ვ-ელ-, სა-ვშ-ვ-ელ-, სა-კლ-ვ-ელ- და სხვ., სადაც იგივე სუფიქსი გახმოვანების
    ნორმალურ საფეხურზე გვევლინება.
    ბ ეს ზმნა დასტურდება ძველ ქართულში მხოლოდ საობიექტო ქცევის ფოომით: (5 ე1-მ-ი-.
    ძლ–-ავ-ს, Iშე!-უ-ძლ-ავ-ს: საქმედ არა მიძ ლავს (ლ.16,3,C); გიძლავს შესუმად სასუ–-
    მელისა მის (მ. 20,22).
    297
    სონანტური ელემენტი /”უ/, მოჭცეული ორ უმარცვლო ელემენტს შორის,
    თავისი მარცვლოვანი Iუ|) ვარიანტის სახით არის რეალიზებული. ამ ფორმის
    მეორე მონაცვლე დერივატი, სადაც ერთ-ერთი სუფიქსური მორფემა გახმო-
    ვანების ნორმალურ საფეხურზე უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი, არ შემო-
    გვენახა.
    ა-ცთ-უ-ნ-ებ-ს1 ფორმის შეპირისპირება მიმღეობურ სა-ცთ-უ-რ- ფორმას-
    თან გვიჩვენებს, რომ უკანასკნელს პირველთან საერთო აქვს -უ- ელემენტი,
    რომელიც აწმყოს თემატური #-აჟ/”-ეუ სუფიქსის ნულ-საფეხურიან ალო-
    მოოფს წარმოადგენს. მომდევნო -რ სუფიქსი აგრეთვე ნულოვანი ვოკალიზმით
    გვევლინება? გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე გვექნებოდა "-ერ/”-არ,
    მაშასადამე, სა-ცთ-უ-რ- ფორმის გვერდით უნდა გვქონოდა ბ%სა-ცთ-უ-ერ-
    (შდო. სა-კრ-ვ-ელ-, სა-დგ-მ-ელ-, "სა-რთ-უ-ელ- და სხვ.), რომელიც თავდაპირ-
    ველად სახელობითს ბრუნვაში უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი (აგრეთვე
    ყველა იმ ფორმაში, სადაც დაბოლოება ნულოვანი ვოკალიზმით ხასიათ-
    დებოდა).
    -ურ- სუფიქსი მონაწილეობს ქართულში წმინდა სახელურ დერივაცია-
    შიც. ძველ ქართულში ის განსაკუთრებით გავრცელებულია უარყოფითი შინა-
    არსის წარმოებაში, ამასთან -ლ სუფიქსიანი სახელები (მად-ლ-, ჯამ-ლ- და
    'მისთ.) უარყოფითი შინაარსის ფორმებში ამ სუფიქსის გარეშე არიან წარ-
    “მოდგენილი: მად-ლ-ი
    -–– უ-მად-ურ-ი; ვამ-ლ-ი -–- უ-ვამ-ურ-ი.
    თუ ამ მოდელიდან ამოვალთ, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ძაღ-ლ- ფუძისა-
    გან უარყოფითი ფორმა იქნებოდა ”უ-ძაღ-ურ-. ასეთი ფორმა არ დასტურდება.
    “მაგრამ საგულისხმოა, რომ გეხვდებს დადებითი შინაარსის წარმონაქმნი
    ძაღ-უ-ფერი „მრუში მამაკაცი“, რომელიც ეტიმოლოგიურად „ძაღლურს,
    ძაღლის თვისების მქონეს“ ნიშნავს? ხოლო უფრო ადრე, საფიქრებელია,
    „მაღლიანის" მნიშვნელობითაც ყოფილიყო ხმარებული.
    აღნიშნული ძაღ-ჟ-ერ- ფორმა ნაწარმოებია ძაღ- ძირისაგან (ძაღ-ლ-) ორი
    სუფიესის დართვით: ”-ეჟ (ნულ-საფეხურზე) და ”-ერ სუფიქსებისა (ნორმალურ
    საფეხურზე).
    არსებითად ამავე ტიპის წარმოებაა ძვ. ქართ. მატყ-ი-ერ-ი < წმატყ-იუ-
    -ერ- „მატყლიანი" 1. განსხვავებას მხოლოდ ის ქმნის, რომ ძაღ-ჟ-ერ- ფორმაში
    პირველი სუფიქსი გახმოვანების ნულ-საფეხურზეა, ”-იჟ-ერ ტიპის წარმოებაში
    კი ეუ სუფიქსი რედუქციის საფეხურზეა წარმოდგენილი.

    1 - უნ- სუფიქსის წარმომავლობის შესახებ იხ, ხემოთ, გე. 276 შმდ.


    ? ამავე - ურ-– ელემენტს შეიცავს აღნიშნული ზმნის აქტიური მიმღეობა მა-ცთ-ურ-
    -(შდრ.C. 0 6686C6L+6, სე5 MIIყ»LხV%. V0ხსთ, გვ. 233).
    ე რამეთუ საზრდელი იგი მცნება არს გონიერთათუს და დაშჯა ძაღუერთა და
    მომთრვალეთათუს" (იხ. ა. შანიძე, ხანმეტი მრავალთავი: თ. უ. მოამბე, VII, 1927, გვ. 120).
    + ბევსურულ დიალეკტში ეს სიტყვა დღესაც იხმარება ცხვარ-ვერძის ზოგადი სახელწო-
    დების მნიშვნელობით, იხ. ალ. გჭინჭარაუ ლი, ხევსურულის თავისებურებანი, თბილისი,
    1960, გვ. 237.

    298
    ძაღ-ე-ერ-, წმატყ-იფ-ერ- ტიპის მიხედვით შეიძლება აღვადგინოთ ”მად-
    “–რ-ერ-/ "მად-იჟუ-ერ-1, "ვამ-შ-ერ-/წვამ-ირ-ერ- ფორმები. სწორედ ეს მოდელი
    უნდა დასდებოდა საფუძვლად უ-მად-ურ-, უ-ვამ-ურ- ტიპის უარყოფითს ფორ-
    მებს: თუ +მად-რ-ერ- ნიშნავდა „მადლიანს, მადლის მქონეს“, ”უ-მად-ჟ-ერ-
    იქნებოდა „არამადლიანი, მადლის არმქონე"; თუ ძაღ-უ-ერ- ნიშნავდა „ძაღ-
    ლიანს“, 650). „ძაღლის თვისების მქონეს, ძაღლურს“", ”უ-ძაღ ფ-ერ- იქნებოდა
    „უძაღლო“, L6§). „ძაღლის თვისების არმქონე, არაძაღლური“ და სხვ. გარ-
    „კვეულ პირობებში (სრულ-საფეხურიანი ბრუნვის ნიშნის დართვისას) -ერ სუ-
    ფიქსი ნულ-საფეხურზე გადავიდოდა, და შესაბამისად წინამავალი სუფიქსი-
    სეული /#უ სონანტი მარცვლოვანი (უ) ალოფონის სახეს მიიღებდა. აქე-
    დან ნულ-საფეხურიანი ფორმა ანალოგიით უნდა გავრცელებულიყო მთელს
    პარადიგმაზე უფრო გვიან -უ-რ- ელემენტი მთლიან დაუშლელ სუფიქსურ
    მორფემად იქცევა და იწყებს ფუნქციონირებას როგორც დამოუკიდებე-
    ლი სუფიქსი რომელიც განსაკუთრებით პროდუქტიული ხდება ახალ ქარ-
    თულში?.
    მარცვლოვანი (უ| სონანტის შეზცველ სუფიქსთა გეერდით, რომელნიც
    ჩვენ ისტორიულად რთული შედგენილობის მორფემებად მივიჩნიეთ, მიღე-
    ბულად ორი ნულ-საფეხურიანი სუფიქსს შერწყმის შედეგად, ქართვე-
    ლურ ენებში გამოიყოფა მარცვლოვანი (ი| სონანტის შემცველი -ილ
    (მეგრ.-ჭან. -ირ-) სუფიქსი მთელ რიგ ფორმებში. ეს სუფიქსიც ისტორიულად
    რთული შედგენილობისაა, ჩამოყალიბებული "%-ეი თემისნიშნისა და ნამყოს
    მიმღეობის +-ელ სუფიქსის შესაბამის ნულ-საფეხურიან ვარიანტთა შერწყმის
    შედეგად: 7%ჭრ-ე9- : ჭრ-ი-ლ-; “ვდ-ე«- : ვდ-ი-ლ-. ამგვარად, ქრ-ი-ლ- ტიპის
    ფორმები ტიპოლოგიურად იდენტურია კრ-უ-ლ-, ვნ-უ-ლ- ტიპის ფორ-
    მებისა. ,
    ეგევე სუფიქსი ნორმალური გახმოვანებით წარმოდგენილია ნულოვანი
    “აორისტის მქონე ზმნათა ერთი ჯგუფისაგან ნაწარმოებ ადიექტივებში: გან-
    ზრქ-ა
    –– ზრქ-ელ-; და-წნ-ა –– წნ-ელ-, მეგრ. ჭინ-უ „წნელი“; გან-ვმ-ა
    –- ვმ-ელ-,
    “მეგრ. ხომ ულ-ა „ხმელი“ და მისთ.13
    მაგრამ იდენტური სტრუქტურის ფორმებში მოსალოდნელი %-ელ სუ-
    ფიქსის ნაცვლად ზოგ შემთხვევაში ”-ილ სუფიქსს ვადასტურებთ: გან-ტფ-ა
    ––
    ტფ-ილ-იი;; შვ-ა --შვ-ილ-ი, ჭან, სქ-ირი „შვილი“; დიალ. გურ. მო-წყვ-ა
    „მოეწყო“ -- წყვ-ილ-ი და სხვ.
    ეგევე -ილ სუფიქსი თავს იჩენს ქართულში ნამყოს მიმღეობაში: წერ-
    -ილ-ი,წყუედ-ილ-ი,': ტეხ-ილ-ი და მისთ.
    უკვე ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან ჩანს, რომ -ელ და -ილ სუფი4-
    სები ერთი და იმავე ფუნქციონალური ღირებულებისანი არიან, ისტორიულად

    ' შდრ. უურო გვია.დელი მადლ-ი-ერ-ი, სადა) -ლ სუფიქსი უკვე აღარ გა-
    მოიყოფა:
    ? იხ. ა, მანჯგალაძე, -ურ სუფიქსისათევის ძველ ქართულში (იკე, V, 1953,
    -გვ. 473 შმდ.)
    · 3 ქართ. -ელ: მეგრ.-ვან. -უ შეფარდებისათვის აუსლაუტზში იხ. ზემოთ, გე. 89 წმდ.
    299
    ისინი ერთი და იმავე სუფიქსური მორფემის მორფონოლოგიურად შეპირობე-.
    ბულ ვარიანტებს უნდა წარმოადგენდნენ, ამსახველს სახელურ ფორმათა. პარა-
    დიგმატული მონაცვლეობისა.
    -ელ ელემენტი (ვმ-ელ-) ასახავს აღნიშნული.სუფიქსური მორფემის სრულ--
    საფეხურიან ფორმას, ხოლო -ილ ელემენტი (ტფ-ილ-) ამავე მორფემის ალო–-
    მორფს რედუქციის საფეხურზე, სუფიქსური მორფემის -ელ და -ილ ვარიანტთა
    ამგვარი მონაცვლეობა (”ტფ-ელ-: “ტფ-ილ-; %ვმ-ელ- : %ვმ-ილ-) აპირობებდა
    სახელური ფუძის გამოვლენას პარადიგმაში ორი ერთმანეთთან მონაცვლე,
    ფორმის სახით.
    თავდაპირველად სუფიქსის სრულ-საფეხურიანი და რედუქციის საფეხუ-
    რიანი ვარიანტების გამოვლენა პარადიგმაში დამოკიდებული იყო შესაბამისად:
    ნულ-საფეხურიანი და სრულ-საფეხურიანი ფორმანტების დართვაზე.
    სახელში აბლაუტურ მიმართებათა რღვევასთან დაკავშირებით თავი იჩინა
    გათანაბრების ტენდენციამ. ამასთან ზოგ პარადიგმაში გაბატონდა ნორმა-
    ლური გახმოვანების მქონე ვარიანტი (ვმ-ელ-: მეგრ.-კან. ხომ-ულ-ა, წნ-ელ-:
    მეგრ. ქინ-უ) ზოგ პარადიგმაში –– რედუქციის საფეხურზე წარმოდგენილი
    ვარიანტი (ტფ-ილ-, წერ-ილ-, შვ-ილ-: ჭან. სქ-ირ-ი).
    ამ მხრივ მეტად საგულისხმოა, რომ ქართ. ტფ-ილ. ფორმის მეგრულ–
    ჭანური ტიბ-უ | ტუბ-უ შესატყვისები სწორედ ნორმალური გახმოვანების სუ-
    ფიქსის მქონე ”ტფ-ელ- ფორმას გულისხმობენ ამოსავლად (შდრ. წნ-ელ-: მეგრ.
    ჭინ-უ); შდრ. აგრეთვე ჭან. ჭარ-ალ-ი „დაწერილი“ 1: ფორმა, სადაც დაცულია
    “ელ სუფიქსის ნორმალური გახმოვანების კანონზომიერი ზანური რეფლექსი:
    -ალ სუფიქსის სახით. აქედანვეა ჭან. ქარ-ელ-ი | ჭარ-ერ-ი „წერილი“, სადაც
    თავდაპირველი სუფიქსისეული ”ა- ხმოვანი შეიცვალა ე- ხმოვნით უმლაუტის
    შედეგად.
    აღნიშნულ მეგრულ-ჭანურ ფორმათა შეპირისპირება შესატყვის ქართულ
    ფორმებთან აღგვადგენინებს საერთო-ქართველურისათვის პარადიგმატულად მო–
    ნაცვლე ”ტფ-ელ-: "ტფ-ილ-, ”წერ-ელ-: "წერ-ილ- ფორმებს, რომელნიც ჩვენ
    ზემოთ შინაგანი სტრუქტურული მონაცემების საფუძველზე ვივარაუდეთ.
    ფორმათა პარადიგმატული უნიფიცირების შედეგად ისტორიულ ქართველურ
    ენებში დაიჩრდილა ამგვარი მონაცვლეობის თავდაპირველი სურათი, რომლის
    აღდგენა შესაძლებელი ხდება მხოლოდ გარკვეულ ფარგლებში შინაგანი რე-
    კონსტრუქციით და ისტორიულ ქართველურ ენებში დადასტურებულ შესა-
    ტყვის ფორმათა შეპირისპირების საფუძველზე.
    1.10. ფორმათა პარადიგმატული უნიფიცირების ეს ტენდენცია განსაკუთ–
    რებით ძლიერი იყო ზანურ დიალექტებში, როგორც ზმნის, ისე სახელის სის-
    ტემაში. საერთო-ქართველური აბლაუტის ნორმები ყველაზე უკეთ ქართველურ:
    დიალექტთა შორის ძველმა ქართულმა შემოგვინახა. სწორედ ძველი ქართული
    გვაწვდის ძირითად მასალას საერთო-ქართველური აბლაუტური მოდელების,
    რეკონსტრუირებისა და ამ გზით ისტორიულ ქართველურ ენებში · დადასტუ-.
    რებულ სტრუქტურათა ჩამოყალიბების გათვალისწინებისათვის.

    1 I, Mგხ ი, / /0#. M0M. IIქ., გვ. 224.


    300
    მაგრამ ხშირად თვით ძველ ქართულში ვხვდებით პარადიგმატული ხმო-
    „ვანთმონაცვლეობის ნორმების დარღვევა. აბლაუტური მონაცვლეობანი
    საერთო-ქართველურ დონეზე სახელთა ბრუნებაში უფრო რეგულარულ სახეს
    ატარებდნენ, ვიდრე ამას თვით ძველ ქართულში ვადასტურებთ.
    სახელის სისტემაში აბლაუტის მოშლასთან დაკავშირებით აქ ხშირ
    შემთხვევებში აღარ არსებობს ამგვარი მონაცვლეობა ერთი პარადიგმის ფარგ-
    'ლებში; ისტორიულად მონაცვლე ვარიანტთაგან მთელ პარადიგმაზე ერთ-ერთი
    (როგორც წესი სრულ-საფეხურიანი) ალომორფი ვრცელდება. ნულოვანი გახ-
    მოვანების მქონე ალომორფს ნაშთის სახით მხოლოდ ცალკეულ, იხოლირებულ
    წარმოებებში ვადასტურებთ.
    სიტყვა ფერვ-ი ძველ ქართულში „უკუმშველი“ იყო (ნათ. ბრ. ფერჯ-ის-ა,
    მოქმ. ფერჭ-ით-ა და მისთ.) მაგრამ შემონახულია გაქვავებული ადვერბია-
    ლური ფორმა ფრვ-ივ „ფეხით, ქვეითად“, სადაც იგივე ძირეული მორფემა
    წარმოდგენილია გახმოვანების ნულ-საფეხურზე. ასევე ძე. ქართ. ძალ-ი, ძალ-
    -ის-ა, ძალ-ით-ა, მაგრამ ადვერბიალური მნიშვნელობით გვაქვს ნულ-საფეხუ-
    რიანი ძლ-ით | ძლ-ივ.
    კუალ-ი ფორმა ძველ ქართულში არ მონაცვლეობს ბრუნების პარადიგმაში
    შესაბამის ნულ-საფეხურიან ვარიანტთან (ნათ. კუალ-ის-ა, მოქმ. კუალ-ით-ა).
    ამგვარი მონაცვლეობის ოდინდელ არსებობას მოწმობს ზმნისართში დადას-
    ტურებული ნულ-საფეხურიანი კულ-ად ფორმა! შღრ. აგრეთვე გუერდ-ი/
    „გუერდ-ის-ა, მაგრამ ი-გურდ-ივ; სამ-ი/ სამ-ის-ა, მაგრამ სმ-ნ-იერ-ი? „სამწლი-
    სა“ (საბა) და სხვ.
    კარ- ფუძე ძველ ქართულში „უკუმშველია“ (კარ-ი/კარ-ის-ა). მიუხედა-
    ვად ამისა, გვხვდება კომპოზიტი კრ-ეტ-საბმელი I კრ-ეთ-საბმელი1, რომლის
    პირველი ნაწილი სამართლიანად ითელება კარ- სიტყვის მრავლობითი რიცხვის
    ნათესაობითი ბრუნვის არქაულ ფორმად; კრ-ეთ-ბ? (შრდ. კარ-თ-ა), სადაც კარ-
    ფუძე გახმოვანების ნულოვან საფეხურზეა წარმოდგენილი (სავსებით კანონ-
    ზომიერად, რამდენადაც -ეთ სუფიქსი გახმოვანების სრულ საფეხურზეა 5). ამ
    სიტყვის ბრუნების არქაული პარადიგმა ხასიათდება სრულ-საფეხურიანი კარ-
    და ნულ-საფეხურიანი კრ- ალომორფების მონაცვლეობით.
    ამგვარ ფორმათა შეპირისპირების საფუძველზე აღდგება ისეთი სახე-
    ლური პარადიგმები, რომლებიც ხასიათდებოდნენ ბრუნების სისტემაში ფუძის
    სრულ. და ნულ-საფეხურიანი ვარიანტების მონაცვლეობით.

    1 უკვე ხანმეტ ძეგლებში: „და კულად შექმნა იგი“ („ქართულ-ებრაული პალიმფსეს-


    ტი. VI-VII ს.ბ, იხ.ა ილ. აბულაძის „პალეოგრაფიული ალბომი“, თბილისი, 1949,
    ტაბ. 4).
    ? იხ. სინური მრავალთავი 864 წლისა, ა. შანიძის რედაქციით; თბილისი, 1959,
    “ბვ. 226 კაა; 331.
    1 ვ. თოფურია, რედუქციისათვის ქართველურ ენებში (იკე, I, 1946, გვ. 72).
    ა I. M#8ი დ, / იიM#თMVIMC 0008M0/4სი0)60თIIIVსM020 20V3MCM#020 II3MM06, LI6MIVM-
    2ყიმ, 1925, გე. 38.
    · -ეთ და -თ ელემენტების როგორც საერთო სუფიქსის ორი ერთმანეთთან მონაცვლე
    ვარიანტის შესახებ იხ. II. V 0 9 ს, L6 §VნხბIი6 ძ68 CI5 0ი 660160 ე000ი (M1I5, XIV,
    1917, გე. 127).
    301
    მეორე მხრივ, არსესობს ისეთი სახელური ფუძეები, რომლებიც არ ექეე-.
    მდებარებიან აბლაუტის ნორმებს ქართულში; მათი შედარება სხვა ქართვე-
    ლურ ენათა შესატყვის ფორმებთან აგრეთვე არ გვაძლევს საფუძველს დავი-
    ყვანოთ აღნიშნული ძირეული მორფემები საერთო-ქართველურ მონაცვლეობა-
    თა ჩვეულებრივ ტიპზე. ამგვარ ფუძეთა მაგალითს წარმოგვიდგენენ ისეთი
    ფორმები, როგორიცაა ქართ. კაც-ი : მეგრ.-ჭან. კოჩ-ი : სვან, კაშ „ქმარი“;
    ქართ. ვაც-ი: მეგრ. ოჩ-ი, ჭან. ბოჩ-ი „მამალი ცხვარი, ვერძი": სვან. ღუაშ
    „მამალი ჯიხვი“; ქართ. ძაღლ-ი: მეგრ.-ჭან, ჯოღორ-ი: სვან. ჟეღ1 და სხე.,
    რომელნიც არ გვიჩვენებენ შესაბამის ნულ-საფეხურიან ვარიანტებს. შესაძლოა,
    უკვე საერთო-ქართველურ · დონეზე არსებობდა რაღაც სტრუქტურული შე-
    ზღუდვა (ვთქვათ, ძირეული მორფემის ფონოლოგიური აგებულების გარკვეული
    ტიპი ?), რომელიც განსაზღვრავდა ზოგი სახელური ფუძის „სტაბილურობას“
    ვოკალიზაციის თვალსაზრისით 1,
    1.11. ისეთ ძირეულ მორფემათა არსებობასთან დაკავშირებით, რომლე-
    ბიც არ გვიჩვენებენ ნულ-საფეხურიან ფორმებს, ბუნებრივად დგება საკითხი
    ამ სახელურ ფუძეთა საერთო-ქართველურ არქეტიპებში გრძელი ხმოვნების-
    შესახებ1. არსებობდა თუ არა სიგრძის საფეხური სახელურ მორფემებში?
    2 ))1101"1 მოსალოდნელია, რომ ეს ასე ყოფილიყო: ზმნის სისტემაში
    სიგრძის საფეხურის არსებობა გვავარაუდებინებს მის არსებობას სახელის სის-
    ტემაშიც, რასაც თანამედროვე სვანურის ჩვენება უჭერს მხარს, სადაც გრძელ
    ხმოვნებს ვადასტურებთ როგორც ზმნურ, ისე სახელურ მორფემებში: შდრ..
    მალ „მელაბ, ყორ „კარი“, ზურალ „ქალი“ უოშთხუ „ოთხი" და სხვ.
    მაგრამ სტრუქტურული მონაცემების საფუძველზე სიგრძის საფეხურის
    დამაჯერებელი რეკონსტრუირება სახელურ მორფემებში საერთო-ქართველუორო
    დონეზე არ ხერხდება. განსხვავებით ზმნის უღვლილებისაგან, სახელის ბრუნე-
    ბაში არ გამოიყოფა მკაფიოდ ისეთი სტრუქტურული კლასები, რომელთა დახა-.
    სიათება შეიძლებოდეს აბლაუტის ტიპის მიხედვით.
    ერთ-ერთ ნიშნად საერთო-ქართველური სახელის სისტემაში ხმოვანთა
    სიგრძისა შეიძლებოდა მიგვეჩნია ქართულში „უკუმშველი" C-იალ. სტაბილური
    გახმოვანების მქონე უაბლაუტო) სახელების არსებობა „კუმშვად“ C:0§».
    მოაბლაუტე) სახელთა გვერდით. მაგრამ სახელურ ფორმათა შედარებითი ანა-

    'ეს ფუძე ისტორიულად ორმორფემიანია, სადაც ძირეული სორფემის გახმოვანების


    წორმალურ საფეხურს კანონხომიერად სუფიქსური მორფემის ნულ-საფეხური შეესაბამება,
    მესამე მორფემის (მაგ. სოულ-საფეხურიანი ბრუნვის ნიშნის) დართვისასს მოსალოდნელი იყო
    ძირეული მორფემის ნულ-საფეხურიანი ვარიანტით წარმოდგენა, მაგრამ ამ საფეხურის და-
    დასტურება არც უშუალოდ (ქართულში) და არც შუალობით (რეკონსტრუქცია შედარებითი
    მეთოდით) არ ხერხდება.
    2 ძირეულ მორფემათა ფონოლოგიური ტიპების შესახებ იხ. ქვევოთ.
    ? მაგალითად, ხმოვნით დაწყებული ძირეული მორფემები სახელური შინაარსისა, რო–
    მელთა რიცხვი მეტად შეხღუდულია და რომელნიც ძირეული მორფემის სტრუქტურის თვალ-
    საზრისით გამონაკლისს წარმოადგენენ ყოველთვის ნორმალურ გახმოვანებას ინარჩუნებენ;
    ქართ. ას –ი ; მეგრ.-ჭან, ოშ –ი : სვან. ა შ– ი რ და მისთ.
    + შდრ. ხყ. Vი6L, #1§0L030005 V008110965, გვ. 133--134: ბისივე, M#XII60160 CL Cის–
    028Iძ00სბ ძს 5სძ (MXX-, IX, 1938, გვ. 326).
    302
    ლიზით ირკვევა, რომ „უკუმშეელობა" სახელის ძირეული მორფემისა თავის-
    თავად არ არის საკმარისი საფუძველი ხმოვანთა სიგრძის დაშვებისათვის:
    ფუძეში ამ ნიშნის მიხედვით შინაგანად რეკონსტრუირებულ ვოკალურ სიგოძეს
    ხშირ შემთხვევაში არ უჭერს მხარს შესატყვისი სვანური ფორმა, რომელიც
    მოკლე ხმოვანს გვიჩვენებს: შდრ. ქართ. კაც-. მეგრ.-ჭან. კოჩ- და სვან. კაშ
    „ქმარი“ (მოკლე ხმოვნით '), სახელთა „უკუმშველობას“ მხოლოდ იმ შემთხვე-
    ვაში ექნებოდა არგუმენტის მნიშვნელობა ვოკალური სიგრძის პოსტულირები-
    სათვის, თუ ქართული „უკუმშველი“ ფუძეების შესატყვისად ისტორიულ სვა-
    ნურში რეგულარულად გრძელხმოვნიან ფუძეებს დავადასტურებდით (ან სვა-
    ნურის ადრინდელი ეტაპისათვის ვივარაუდებდით) 1.
    ამგვარად, საკითხი იმის შესახებ, გვქონდა თუ არა სიგრძის საფეხური
    სახელთა ძირეულ მორფემებში საერთო-ქართველურ დონეზე, ღიად რჩება,
    რამდენადაც ამის ჩვენება არ ხერხდება ფორმალური ანალიზის გზით, თუმცა,
    როგორც ზემოთ მივუთითეთ, მოსალოდნელია აბლაუტის ეს საფეხური სახე-
    ლური ფუძეებისთვისაც ისევე დამახასიათებელი ყოფილიყო, როგორც ზმნური-
    ფუძეებისათვის.

    2. მორფემათა სტრუძტუ#4ა და მათი შეერთების


    წესები საერთო-ძქართველურში

    5, 1. ჩვენ მიერ ზემოთ ჩატარებული ანალიზი ზმნური და სახელური


    ფუძეებისა, ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ფორმათა უძველესი ტი-
    პების აღდგენა შედარებითი და შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით საშუალებას
    გვაძლევს აღვწეროთ ძირითადი საერთო-ქართველური მოდელები, რომლები-
    თაც განისახღვრებოდა ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა სტრუქტურა და
    მათი შეერთების სინტაგმატური წესები.
    ის სტრუქტურული პრინციპები რომლებიც საფუძვლად უდევს ზმნურ
    და სახელურ ფუძეთა აგებას ქართველურ ენებში, ქმნიან საერთო-ქართეე-
    ლური ძირის თეორიას.
    ძირი განისახღვრება როგორც სიტყვის ის ნაწილი, რომელიც წარმოდგე-
    ნილია, შესაძლებელია გარკვეული ფონოლოგიური მოდიფიკაციებით, საერთო
    ფლექსიური და დერივაციული პარადიგმის ფარგლებში. ძირი შეიძლება გან-
    ვიხილოთ როგორც სიტყვის ერთგვარი ბირთვი, რომელსაც ერთვის სხვადა-
    სხვა დერივაციული და ფლექსიური აფიქსები. გარკვეული ძირეული მორფემის
    გამოყოფა გულისხმობს, ამგვარად, ბირთვზე დართულ დერივაციულ და ფლექ-
    სიურ აფიქსთა ჩამოცილებას.

    1 შდრ. ზემოთ ზმნური წარმოების ანალიზი. ამ თვალსაზრისით ნიშანდობლივია სვა-


    ნურში გრძელხმოვნიანი სახელური სუფიკსების არსებობა: - ა რ (შდრ. ფათ8ტ-5რ „თმიანი“,
    მაგრამ ფათ824-3რ „თმები“ (მოკლე ხმოვნით!)), -იერ (გეზლ-ი-ერ „შვილები”) – ან,
    –<ი -5ნ,- უ- 56 (საგვარეულო სახელებში: გულბ-26, ტონ-იან, დ5დ-4356 და სხვ.), რომელ–
    თა შესატყვისები ძველ ქართულში (ი – ერ, - ი–ან|I-ე - 26) დემონსტრაციული „უკუმშველობით“
    ზასიათდება. ამის საფუძველზე შეიძლებოდა შესატყვისი გრძელხსმოენიანი საერთო-ქართველური
    #-იტ-ერ, #იტ-5ნ|IM-ეტ-ან სუფიქსები აღგვედგინა,
    303
    ამ თვალსაზრისით საერთო-ქართველური ძირის როგორც ისტორიულად
    -არსებული კატეგორიის გამოყოფა და მისი სტრუქტურის განსაზღვრა ვარაუ-
    დობს მონათესავე ენათა შესატყვისი ფორმების შედარებითს ანალიზს და ამის
    “საფუძველზე ამ ფორმათა საერთო პარადიგმების რეკონსტრუირებას იმ ენობ-
    რივ ჭრილში, რომელიც ფუძე-ენის მდგომარეობას ასახავს უშუალოდ დიფე-
    რენციაციისწინა პერიოდში.
    ამგვარი რეკონსტრუქციები საერთო-ქართველური ზმნური და სახელური
    ფუმეებისა ჩვენ მოცემული გვქონდა აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობის გან-
    ხილვასთან დაკავშირებით საერთო-ქართველური ზმნისა და სახელის სისტე-
    მაში. აქ მხოლოდ განვაზოგადებთ იმ სტრუქტურულ პრინციპებს, რომლებიც
    განსაზღვრავდნენ საერთო-ქართველურ მორფემათა აგებას და მათ შორის
    მიმართებათა დამყარების წესებს.
    პოსტულირებული საერთო-ქართველური მორფემული სტრუქტურებიდან
    დედუცირებული იქნება ისტორიული ქართველური ფორმები, რომლებიც ამ
    სტრუქტურებს ასახავენ ტრანსფორმირებული სახით.
    მორფემათა სტრუქტურის აღწერასთან დაკავშირებით საჭიროა შემოვი-
    ტანოთ ცნება მორფემის კანონიკური ფორმისა, რომელიც გუ-
    ლისხმობს მორფემის ფონემატური სტრუქტურის გარკვეულ განზოგადებას და
    მის ფორმალიზებულ ჩაწერას1. ჩვენ ვიტყვით, მაგალითად, რომ მორფემის
    კანონიკური ფორმაა CVC-, თუ იგი შედგება ორი თანხმოვნისაგან მათ
    შორის მოქცეული (ნებისმიერი) ხმოვნით. CVCVს- ფორმულა წარმოადგენს,
    მაშასადამე, ერთგვარ აბსტრაქტულ ჩანაწერს ყველა აღნიშნული სტრუქტურის
    მორფემისა?,
    ერთსა და იმავე კლასში შემავალ მორფემებს (მაგალითად, ძირეულ მორ-
    ფემებს) შეიძლება სხვადასხვა კანონიკური ფორმა გააჩნდეს: CVC-, C-, VC-
    ა სხვ.
    8 კანონიკურ ფორმას, რომელიც გარკვეულ კლასში შემავალ მორფემათა
    „უმრავლესობის ფონემატურ სტრუქტურას ასახავს, ძირითად კანონიკურ
    ფორმას ვუწოდებთ.
    · 9. 2. საერთო-ქართველური ძირეული მორფემის ძირითადი კანონიკური
    ფორმა განისაზღვრება CVC- ფორმულით, სადაც C სიმბოლო შეიძლება
    'სონანტური ფონემის აღმნიშვნელი 8 სიმბოლოთი შეიცვალოს, მაშასადამე,
    გვაქვს CVC- და CV§5-, 5VC-, 5V8- ფორმები მოკლე ხმოვნით 06 და 8 ელე-
    -მენტებს შორის:

    CVC-: %თეს- (ქართ. თეს-ს; მეგრ.-ჭან. თას-ი „თესლი“)


    "ტეფ- (ქართ. გან-ვ-ტეფ)
    "გედ- (ქართ. წარ-ვ-ვედ; სვან. ლი-ვედ „მოსვლა“)
    %დაბ- (ქართ. დაბ-ა; სვან. დაბ „ყანა“)

    1 მორფემათა კანონიკური ფორმის შესახებ ის. Cს. I0CCM#6Lს, # 000156 10 I0-


    -0ბ”ი II0Cს150105, 6“ VXი0Iს, 1960, გე. 284 შმდ.
    1 CVC- სტრუქტურის ძირს გარკვეული შეზღუდვები ედება: იგი არ შეიძლება შმედგებო–
    დეს ერთი და იმავე რიგის ორი ზშული თანხმოვნისაგან: %#გეკ-, წგ ექ-, %#ჭეგ-, ”ქეკ- და
    „სხვ. ტიპის ძირები გამორიცხულია.
    304
    XCX5-: “გერ- '( ქართ. ვ-ბერ-Iავ!)
    "ფერ-I "პერ- (სვან ლი-პერ „ფორენა“)
    -შეუ- (ქართ. ვ-შევ)
    “წ,ერ- (ქართ. ვ-წერ; შდრ. მეგრ. ვ-ჭარ-უნ-ქ)
    '%ველ– (ქართ. ველ-ი; მეგრ.-ჭან. ხე -ხელი“, მეგრ. ხუ
    „მუჭი“)
    “გემ- (ქართ. გან-ვ-ვემ)
    “'Mბან-/”ბარ- (ქართ. ი-ბან-ს; სვან. ი-ბარ)
    “ჭან-/”ვარ-დ (ქართ. მო-ვ-ვან/ჯარ-ი; სვან. ო-ვან „ზოვხანი“;
    მეგრ,.-ვან. ხოჯ-ი „ხარი“)
    “კელ-/”კალ- (ქართ. და-ვ-ა-კელ/და-ვ-ა-კალ)
    “ვერ-/,ჭარ (ქართ. და-ვ-ქერ/და-ვ-ჭარ)
    “ცოლ- (ქართ. ცოლ-ი; მეგრ.-ჭან. ჩილ-ი; სვან. ჩოშ- „001-
    ხს3“)
    25-VC- %რეკ- (ქართ. ვ-რეკ-!ავს)
    "უედ- (ქართ. წარ-ხ-უედ)
    “ჟფესე- (სვან გუეშ-ი „სავსე“)
    “ლაშ- (ქართ. ლაშ-ი; ქან. ლეშქ-ი, მეგრ. ლეჩქვ-ი)
    %+რაც.- (ქართ. ვაც-ი; მეგრ. ოჩ-ი, ჭან. ბოჩ-ი „ვერძი“, სვან.
    ღუაშ „ჯიხვი“)
    §5V§-: "ჟელ- (ქართ. ელ-ავ-ს; მეგრ. ვალ-ი „ელვა")
    %ვალ- რა ალი
    “იორ- (ქართ. ორ-ი; ზეგრ. ჟირ-ი, ჭან. ჟურ-ი; სვან, «ორ-ი)
    ქართველური ძირეული მორფემის სპეციფიკურ ტიპს წარმოადგენენ
    ძირები, რომლებიც მარტივი თანხმოვნის ნაცვლად დეცესიური რიგის ჰარ-
    მონიულ კომპლექსებს გვიჩვენებენ. ძირის სტრუქტურის თვალსაზრისით ეს
    კომპლექსები ჰომოგენურ ერთეულებს წარმოადგენენ და ფუნქციურად მარ-
    ტივ თანხმოვანს უტოლდებიან. ამდენად ჩვენი C სიმბოლო ამგვარ კომპლეჭკ-
    'სსებსაც მოიცავს. ერთი და იმავე მორფემის ფარგლებში დასაშვებია მხოლოდ
    ერთი დეცესიური რიგის კომპლექსი ?:

    %”წვყალ- (ქართ. წყალ-ობ-ა; შდრ, მეგრ. ქყოლ-ოფ-უ-ა)


    “წ.ყერ- (ქართ. გა-ვ-წყერ)
    "ტყაუ- /"ტყაბ- (ქართ. ტყავ-ი, მეგრ. ტყებ-ი)
    "რეცახ- (ქართ. ვ-რეცხ-!ავ!)
    V"რაცხ- (ქართ, ვ-რაცხ; შდრ. მეგრ. კოროცხუა „თვლა")
    1 დეცესიური რიგის ჰარმონიული კომპლექსების (ჰ. ფოგტის ტერმინოლოგიით––ინტრო–
    ვერტული ჯგუფების) შესახებ იხ. გ. ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძელები, თბი>
    ლისი, 1949, გე. 107-–109, 301--307; ს. V-0 6 L, 5:LX0CLVLI0 ის006MI10ს0, გე. 30 შმდ.
    ? ეგევე წესი მოქმედებს თანამედროვე ქართულშიც: ფუძეში მხოლოდ ერთი ჰარმონიული
    „კომპლექსი შეიძლება იქნეს წარმოდგენილი: შდრ. ბღარტ-ი: ბარტჟ-ი;ბღარტუნ-ი:
    ბარტყუნ-ი :ბღერტა; ბერტყა, ფერთხა და სხვ. (იხ. ს. ჟღენტი, ქართველურ
    უმათა შედარებითი ფონეტიკა, I, თბილისი, 1960, გვ. 86 შმდ.).
    20. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 305
    ძირის სტრუქტურის თვალსაზრისით ჰომოგენურ ჯგუფს ქმნიან აგრეთვეეც,
    ლაბიალური კომპლექსები Cუ ტიპისა (ე. ი. მარტივი თანხმოვანი ან დელცე-
    სიური პარმონიული კომპლექსი-L უჟ), ერთი მორფემის ფარგლებში ასეთი
    ჯგუფი მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს:

    "შუედ- (შდრ, ქართ. და-ვ-შთ-ი<X»და-ვ-შედ; სვან. ლი-სედ „დარჩენა").


    %+შუერ- (ქართ. და-ვ-შუერ)
    ”წეთ- (ქართ. წვეთ-ი; მეგრ. ქჭვათ-ი)
    ”ჯუარ- (ქართ. ჯუარ-ი)
    "ლეღგ-/"ლაღუ- (ქართ. ლეღუ-ი; მეგრ.-ჭან. ლულღ-ი)
    %რეღე- (სვან. ლი-რეღუ „დანგრევა, დაქცევა“)

    თუ ძირეულ მორფემაში ერთი და იმავე რიგის თანხმოვნებია წარმოდგე-.·


    ნილი, ლაბიალური |4|I ელემენტი მხოლოდ მეორე თანხმოვანს (ან თანხმოვანთ-
    კომპლექსს) შეიძლება მოსდევდეს 1: |
    "ჩეჩ8- (შდრ. ქართ. ჩჩ„ლ-ი, და-ჩჩ;-ან; ჭან, ჩუჩქუ „რბილი“; სვან, 9:
    შგვ-ე)
    "ძეწე- (ქართ. ძეწკვ-ი; მეგრ. ჯაქვ-ი)
    “ყკაშუ- (ქართ. შაშუ-ი; მეგრ. ზესქვ-ი, ჭან. (მჰზესკუ ?)
    ' "ძაცხუ-3 (ქართ. ცაცხვ-ი; ჭან. დუცხუ; სვან. ზესხრა)

    ყველა ზემოთ განხილული ტიპი საერთო-ქართველური.. ძირეული: მორ-:


    ფემისა შეიძლება გამოვსახოთ CVC-, §VC-, CV8- და 95V8- კანონიკური ფორ-
    მით, სადაც C სიმბოლო აღნიშნავს ნებისმიერ მარტივ თანხმოვანს ან დეცე-
    სიური რიგის პარმონიულ ჯგუფს, რომელსაც შეიძლება დაერთოს ლაბიალური.

    1 შდრ. ახ. ქართ. ხახვ-ი, კაკვ-ი (და არა ”ხვახ–-ი, #კვაკ-ი);. ეგევე წესი შეე–
    ხება არსებითად პარმონიულ ჯგუფებსაც:; თუ ძირეული მორფემა შეიცავს ერთი და იმავე”
    რიგის თანხმოვნებს, პარმონიულ კომპლექსს შეიძლება მხოლოდ მეორე ძირეული თანხმოვანი
    ქმნიდეს: შდრ. ქართ. ცაც ხვ- და არა #ცხაცვ-, ცოცხ- და არა ”#ცხოც-, ძეწკევ- და.
    არა ”ძგეწვ-, ფაფხ- (ფაფხური) და არა #ფხაფ- და სხვ, შდრ. აგრეთვე ჯიჯღინ-ი,.
    ჩოჩქოლ-ი, ჭაჭყან-ი, ტიტჟინი- (მაგრამ ტყიპბინი!),
    ამ წესის გათვალისწინებით გასაგები ხდება, თუ რატომ ვითარდება ორი შიშინა თან-.
    ხმოვნის შემცველ ზანურ ფუძეში უკანაენისმიერი ხშული მხოლოდ მეორე თანხმოვანთან, რო-
    მელთანაც იგი ჰარმონიულ კომპლექსს ქმნის: ქართ. ჩჩჯლ-ი –- ჭან ჩუჩქუ, ჩიჩქუ. ამ რიგის
    მაგალითებში მეორეული ასიმილაციის შედეგად ვიღებთ გვიანდელ, საკუთრივ შეგრულისათვის
    დამახასიათებელ ფორმებს ფუძეში ორი პარმონიული კომპლექსით: ჩქიჩქუ; შდრ. აგრეთვე,
    მეგრ. ცხაცხუ: ქართ. ცაცხვ-ი; ჩხონჩხ-ი „ღვიძლი“: ქართ. ჩონჩხ-ი; ცხოცხალიი:
    ქართ. ცოცხალი და სხვ. (იხ. ტ. გუ დავა, ხმა–ბაძვის ერთი სახეობა მეგრულში: ენათ--
    მეცნიერების ინ-ტის XVI სამეცნ. სესია. თეზისქბი, 1958, გე. 15––16).
    2? თავკიდური % მეგრ.-კან, ფორმაში მიღებული უნდა იყოს მომდევნო სისინა სქ კომპ-.
    ლექსის ასიმილაციური გავლენით. M#ჟაშტ-ი > ხან, %ჟოშქტ-ი > ”ჟოსქტ-ი>
    ხესქვ-ი.
    1 ამ ძირის რეკონსტრუქციისათვის იხ. ტ. გუდავა, რეგრესული დეზაფრიკატიზა--
    ციის ერთი შემთხვევა ზანურში (მეგრულ-ჭანურში): საქ. სსრ მეცნ, აკად. მოამბე, XXXIII, 2.„
    1964, გვ. 497 შმდ.

    306
    /'5/ ელემენტი; V სიმბოლო აღნიშნავს ხმოვან ფონემას, ხოლო. §-–ნებისმიერ
    სონანტს უმარცვლო ფუნქციით 1.
    5.3. სუფიქსური მორფემის ძირითადი კანონიკური ფორმა განისაზღვ-
    რება -VC და -V8 ფორმულებით:

    -VC: %-ედ, ”-ეტ, "-ეთ, "-ებ, "-ეკ, "ეშ, “-ეს, “ეჯ, “-ეწ, "-ეხ;
    -V8: %-ელ, "-ერ, “-ენ, “ემ, "-ეუ, “-ე9.
    “ე-ვოკალიზმის ადგილი ყოველთვის შეიძლება დაიჭიროს ”ა-ვოკალიზმმა.
    “ო- გოკალიზმის მქონე სუფიქსები იშვიათია; ისინი, როგორც წესი, სრულ-სა-

    1 ცალკეულ ”შემთხვევებში CVC- და CV§6- ტიპი შეიძლება გართულდეს თავკიდური


    /"მ/ ფონემით:
    Xმსხალ- (ქართ. მსხა'ლ–ი; კან მცხულ-ი, მეგრ. სხულ-ი; სვან, ი ცხ)
    #კად- (ქართ. მვად-ი; ჭან. მჭკუდ-ი, მებრ. ჭკიდ-ი)
    #გხალ- (ქართ. მხალ-ი; მეგრ. ზულ-ი)
    Xმვარ- (ქართ. მვარ–ი; ვან. მხუჯ-ი, მეგრ. ხუჯ-ი, სეანრ. მევარ)
    X+წერ- (ქართ. მწერ-ი; ჭან. მჭაჯ-ი, მეგრ. ჭანჯ-ი „ბუზი"; სვან. მერ).
    ზოგ შემთხვევაში ძნელია იმის გარკვევა, გვქონდა თავკიდური მ- საერთო-ქართველურში,
    თუ იგი გვიან განვითარდა ცალკეულ ქართველურ დიალექტებში. ქართ. მწყერ- ფორმის
    შესატყვისად მეგრულში დასტურდება ჭყ ო რ -, სვანურში–შ ყა ჟ ტ. ამ ფორმათა არქეტიპი
    ვერ განისაზღვრება ცალსახად, რამდენადაც მეგრულსა და სვანურში თავკიდური მ ელემენტის
    კვალი არა ჩანს, ხოლო ქართულში არ არის გამორიცხული მისი გვიანდელი განვითარება
    შდრ. ძვ ქართ. ტრედ-ი: ახ. ქართ. მტრედ-ი და მისთ. იხ. 8. V0 86%, 5წ-სიზსL0
    ხხ00ი6თ10V0, გვ. 15).
    თავკიდური მ- ელემენტით გაფორმებული რიგი ფორმები წარმოშობით შესაძლებელია
    არქაული ტიპის აქტიურ მიმღეობას წარმოადგენდნენ; მაგალითად, #მ - წ, ე რ- ფორმა, უნდა ვი–
    ფიქროთ, #4 - წ, ე რ (ქართ. ვ – წერ, მეგრ. ვ-ჭ ა რ-უ ნ-ქ) ზმნისაგან ნაწარმოებ აქტიურ მიმ-
    ღეობას წარმოადგენს; #მ-წ, ე რ- მიმღეობის პირველადი მნიშვნელობა უნდა ყოფილიყო, მაშა–
    სადამე, „მკაწრავი, მჩჩზვლეტელი“ (შდო. X#წ,ცერ- ზმნის უძველესი მნიშვნელობა „ჭრა, კვეთა,
    ფხავნა7 იხ. ი, ჯავახიშვილი, ქართული პალეოგრაფია, თბილისი, 1949, გვ. 28; 40; 47;
    ს, ჯანაშია, შრომები, 1IL, თბილისი, 1959, გე. 307; ი. ქავთარაძე, “ეტიმოლოგიური
    შენიშვნები (ი კ ე, XL, 1959, გვ. 385 შმდ).
    ზოგ შემთხვევაში ეს თავკიდური მ- სხვა ფორმების ანალოგიით შეიძლება იყოს განვი–
    თარებული,. მაგრაშ გვიანდელ საერთო-ქართველურ დონეზე თავკიდურ მ- ელემენტიანი ფუძე-
    ები განიხილებოდა უკვე როგორც დაუშლელი მორფემები, რაც ერთგეარად ართულებს ძირის
    საერთო სტრუქტურას, ნიშანდობლივს ამ ეპოქისათვის.
    ძირის სტრუქტურის გართულებასთან უნდა გვქონდეს საქმე ისეთ შემთხვევებშიც, სადაც
    ძირისეული »#თ თანხმოვნის წინ X#ს, სპირანტი იჩენდა თავს:
    %ს,თაგ#- (ქართ. თ აგუ–ი; კან, მთუგ-ი: სვარ#. შდუგშ8)
    Mს,კთა#- (ქართ. თავ–ი; ჭან, თი: სვან. შ და „თავთავი“)
    #ს,თხარ- (სვანი ჩოთ-შთხარ „გავთხარე“; შდრ, ქართ. ვ-თხარ–-ე)
    #დას,კთM#- (ქართ. დათ უ-ი; კან. მთ უთ-ი, მეგრ. თ უნთ-–ი: სვან. და შდ4).
    ეს ელემენტი, წარმოშობით, შესაძლებელია, აფიქსური ბუნებისა, გვიან საერთო-ქართ–-
    ველურ დონეზე ძირის შემადგენელ ერთეულად განიხილება, რომელიც შესაბამის რეფლექსებს
    იძლევა ისტორიულ ქართველურ ენებში,
    Xთ თანხმოვნის წინ დასაშვები იყო აგრეთვე ”#ს სპირანტი, შდრ. %ს თ ტ- ძირი (ძე.
    ქართ. სთუ-ელ-ი, ქან, სთვ-ელ-ი<"სთე-ალ-ი; დ ო-ს თ უ-ნ „იგლიჯება, წყდება“),
    რომელიძ, შესაძლოა, #ს თ ე # -/”ს თ ა #- მორფემის ნულ§–საფეხურიან ვარიანტს წარმოადგენს.
    307
    ფეხურიანი სუფიქსის “ე ("0§ე. ”ა) ხმოვნის შერწყმით არიან მიღებული წინა-
    მავალ “4 (ფუძისეულ თუ სუფიქსისეულ) ელემენტთან.
    სუფიქსურ მორფემათა ერთი ჯგუფი -V კანონიკური ფორმით განისაზღე-
    რება (ოდენვოკალური სუფიქსები) 1:
    -“ე: "უ-ბერ-ე (ქართ. ვ-ბერ-ე, სვან. ად-ბელ-ე „გაბერა“)
    %“მ-შუ-ე (ქართ. პირ-მ-შო, მეგრ. სქუა, სვან. სგე9 I გმსგე „შვილი“)
    % ა: #5დ-ა (ქართ. 'წარ!-ვდ-ა, ჭან. მო-ხთ-უ, სვან. ან-–ვად <X-ვდ-ა
    „მოვიდა“)
    >წ-ერ-ა, "დრეკ-ა (ქართ. წერ-ა, დრეკ-ა; მეგრ. ქარ-ა,
    დირაკ-ა; შდრ. სვან. კრეშ-ა „ტყდომა“, ბერ-ა „კლებაბ).
    5.4, აბლაუტი ქართველური სიტყვის მორფონოლოგიური სტრუქტურის
    ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელია.
    თითოეული ქართველური მორფემა (ძირეული თუ სუფიქსური) წარმოგვიდ-
    გება სხვადასხვა ალომორფების სახით, რასაც აბლაუტური საფეხურები ქმნიან.
    იგი შეიძლება გამოვლინდეს, შესაბამისად წარმოების ტიპისა, როგორც ხმოვ-
    ნიანი, ისე უხმოვნო ვარიანტებით. ამ თვალსაზრისით განირჩევა მორფემის
    გახმოვანების სრულ- და ნულ-საფეხურიანი ფორმები.
    გახმოვანების სრული საფეხური მოიცავს ნორმალურ საფეხურს (ანუ საფე-
    ზურს მორფემის მოკლე-ხმოვნიანი ვარიანტით) და სიგრძის საფეხურს (ანუ საფე- ”
    ხურს მორფემის გრძელ-ხმოვნიანი ვარიანტით); ნულ-საფეხურის გვერდით განი-
    რჩევა რედუქციის საფეხური, რომელიც ნორმალურ საფეხურზე წარმოდგენილი
    %ე-გახმოვანების (+ი) მარცვლოვან სონანტად გადაბგერებით ხასიათდება და
    ფორმალურად მორფემის ნულ-საფეხურიან ვარიანტს უტოლდება.
    მორფემათა აღნიშნული აბლაუტური საფეხურები, რომლებიც ალო-
    მორფულ მონაცვლეობას განსაზღვრავენ ერთი და იმავე პარადიგმის ფარგ-
    ლებში, შეპირობებულია ძირითადად მორფემათა შეერთების სინტაგმატური
    წესებით. ·
    მარტივი ფუძის (L6§0. ძირის) შეერთებით დერივაციულ სუფიქსთან ვი-
    ღებთ ე. წ. შეუღლებულ ფუძეს, რომელიც ორი ძირითადი აბლაუტური მდგო-
    მარეობით ხასიათდება:
    IL მდგომარეობა--–ძირეული მორფემა ნორმალურ საფეხურზე დაირთავს
    სუფიქსურ მორფემას გახმოვანების ნულოვან საფეხურზე: CVC/8§- C/§-;
    IL მდგომარეობა--–სუფიქსური მორფემა ნორმალურ საფეხურზე მიერ-
    თვის ძირეულ მორფემას გახმოვანების ნულოვან საფეხურზე: CC0/§ - VC/5 -.

    LI II
    ”დერ-კ- : ”დრ-ეკ-
    “შერ-ტ- : "·შრ-ეტ-
    “კერ-ბ- : #კრ-ებ-
    Mგელ-ჯ- 1 "%გლ-ეჯ-
    1 ოდენეოკალური -V სტრუქტურის სუფიქსი შეიძლება განვიხილოთ როგორიც კერძო
    შემთხვევა -VC სტრუქტურისა, სადაც C ცვლადი ნულოვან მნიშვნელობას ღებულობს:
    -VC–-> -V. '
    308
    ამავე სტრუქტურისაა მთელი რიგი ორმორფემიანი სახელური ფუძეები,
    რომლებიც ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა ურთიერთმიმართების თვალ-
    საზრისით ანალოგიურ სურათს გვიჩვენებენ და ორი ძირითადი აბლაუტური
    მდგომარეობით ხასიათდებიან. მაგრამ თუ ერთი და იგივე ზმნური ფუძე, შე-
    საბამისად წარმოების ტიპისა, შეიძლება ორსავე მდგომარეობაში მოგეევლი-
    ნოს, სახელური ფუძე ერთ-ერთ რომელსამე მდგომარეობაში არის ფიქსირე-
    ბული. ამით სახელური ფუძე აბლაუტური სტრუქტურის თვალსაზრისით პრინ-
    ციპულად განსხვავდება ზმნური ფუძისაგან:

    I
    “სკახ-ლ- (ქართ. სახლ-ი, ჭან. ოხორ-ი)
    #ძაღ-ლ- (ქართ. ძაღლ-ი, მეგრ.-ჭან. ჯოღორ-ი, სვან. ჟეღ)
    “ტაშ-ლ- (ქართ. ვაშლ-ი, მეგრ.-ჭან. უშქურ-ი, სვან. ფისგუ)
    II
    “ქმ-არ- (ქართ. ქმარ-ი, მეგრ.-ჭან. ქომო!ნ1ჯ-ი)
    "ძ,მ-არ- (ქართ. ძმარ-ი, მეგრ,-ჭან. ჯუმორ-ი).
    “წIნ-ელ- (ქართ. წნ-ელ-, მეგრ. ჭინ-უ, ჭან. ქუნ-უ)
    ფუძეზე ყოველი ახალი სრულ-საფეხურიანი სუფიქსის დართვა იწვევს
    ფუძეში წარმოდგენილი ნორმალური საფეხურის შეცვლას ნულოვანი საფეხუ-
    რით (IL მდგომარეობაში) ან რედუქციის საფეხურით (II მდგომარეობაში), თა-
    ნახმად იმ მორფონოლოგიური წესისა, რომ რამდენიმე მორფემისაგან შემდგარ
    ფორმაში მხოლოდ ერთი მორფემა შეიძლება იყოს გახმოვანების ნორმალურ
    საფეხურზე (ფუძის მონოვოკალურობის პრინციპი).
    ამ წესებს ძალა აქვთ უწინარეს ყოვლისა პირველადს ზმნათა სისტემაში.
    სახელთა სისტემაში (აქედან, ცხადია, ნასახელარ ზმნათა სისტემაშიც) ადგილი
    აქვს გარკვეულ გადახრებს, რომლებზედაც ზემოთ გვქონდა საუბარი:
    I
    #-დერ-კ- : ”-დრ-კ-ა (ქართ. 'შე'-დრკ-ა; მეგრ. დირკ-უ-'61, ჭან. დრუკ-უ-5)
    + შერ-ტ- : --შრტ-ა (ქართ. 'და!-შრტ-ა; მეგრ. შქირტ-!უნ')
    + კერ-ბ- :"-კრ-ბ-ა (ქართ, შე-კრბ-ა)
    %+ბერ-წ- :%ბრ-წ-ა (ჭან. დო-ბრუწ-უ „გაიხა“)
    II
    “-დრ-ეკ- : #--დრ-იკ- (ქართ. ვ-დრიკ-ე, მეგრ. დირიკ-უნ-ს)
    + შრ-ეტ- : "-შრ-იტ- (ქართ. ვ-შრიტ-ე, მეგრ. შქირიტ-უნ-ს „აქრობს“)
    “-კრ-ებ- :+-კრ-იბ- (ქართ. ვ-კრიბ-ე)
    "-ბრ-ეწ-: ·-ბრ-იწ- (ქართ, ვ-ფ!ხს1რეწ I ვ-ფ'ხ!რიწ-ე; მეგრ. დო-ბურიწ-უ
    „დაფხრიწა“).
    ორმორფემიანი ზმნური ფუძეების აღწერილი აბლაუტური მდგომარეო-
    ბა საშუალებას გვაძლევს აღვადგინოთ მთელ რიგ ზმნურ ფუძეთა გახმოვა-
    ნების უძველესი საფეხურები, რომელნიც არ შემოგვენახსა ისტორიულ ქართ-
    309
    ველურ ენებში. ამით ხერხდება ამ ფუძეთა ადგილის გარკვევა საერთო-ქართ-
    ველური აბლაუტის სისტემაში.
    ფუძის I მდგომარეობას (CV5-C-) გულისხმობს ამოსავლად ზოგი ისტო-
    რიულად დამოწმებული ნულ-საფეხურიანი ფორმა, მიღებული ფუძეზე სრულ-
    საფეხურიანი სუფიქსის დართვით:

    –·-ფერ-თ!ხ1
    1: ”ფრ-თხ-ა (ქართ. და-ფრთხ-ა, ფრთხ-ილ-ი; ჭან. ფუთხ-
    „ფრენა“; ფუთხ-უ-ნ „დაფრინავს“)
    +კერ-თ-: "კრ-თ-ა (ქართ. !გან!-კრთ-ა, მეგრ.-ჭან. კუთ- „დაფრთხობა4ბ)
    "წვერ-ფ-: "წურ-ფ-ა, "წ:რ-ფ-ელ- (ქართ. წრფ-ელ-ი; მეგრ. ჭიფ-ე,
    ჰან. მ-ჭქიფ-ე „წვრილი“)
    %გერ-ძ-: “გრ-ძ-ა; “გრ-ძ-ელ- (ქართ. გან-ა-გრძ-ო; გრძ-ელ-ი; მეგრ. გირძ-ე,
    გინძ-ე; ჭან. გუნძ-ე)
    %ბერ-ცხ-: "ბრ-ცხ-ა; "ბრ-ცხ-ელ- (ჭან. ბუცხ-ა. მეგრ. ბირცხ-ა, სვან.
    ცხ-ა; ძვ. ქართ. ფრცხ-ილ-ი)
    “უერ-ც.-: "ურ-ც-ა; "ურც;-ელ- (ქართ. გან-ა-ვრც-ო; ვრც-ელ-ი;
    მეგრ, ფიჩ-ა | ფირ-ა „ფართო“")
    “ჩერ-დ- : ·ჩრ-დ- (ქართ. ჩრდ-ილ-ი; შდრ. ხევს. ჩირდ-ილ-ი).
    მონოვოკალურობის პრინციპი განსაზღვრავს არა მარტო ორმორფეზიან
    შეუღლებულ ფუძეთა ქცევას; იგი გასდევს მთელს საერთო-ქართველურ სტრუქ-
    ტურას და აპირობებს მორფემათა სხვადასხვა აბლაუტური ვარიანტების გამო-
    ვლენას როგორც მარტივ, (კალმორფემიან, ისე მრავალმორფემიან ზმნურ და
    სახელურ ფუძეებში.
    მოგვყავს საილუსტრაციოდ ცალმორფემიან ფუძეთა აბლაუტური ვარიან-
    ტები, რომელთა სტრუქტურული ანალიზი ზემოთ გვქონდა მოცემული:
    ნორმალური საფეხური ნულოვანი საფეხური

    "დეუ- (ქართ. და-ვ-დევ) : "დუ- (ქართ. და-დვ-ა, ჭან. დო-ბ-დვ-ი „დავდევი“)


    "რეღე- (სვან. ლი-რეღუ : "რღუ- (ქართ. რღუ-ევ-ა; და-ი-რღუ-ა)
    „წაქცევა, რღვევა“)
    "ტეფ- (ქართ. გან-ვ-ტეფ) : ”"ტფ- (ქართ, გან-ტფ-ა, ტფ-ილ-ი; ჭან. გო-ტუბ-უ,
    მეგრ. გო-ტიბ-უ „გათბა“; ჭან. ტუბ-უ,
    მეგრ. ტიბ-უ; სვან. ტებ-დ-ი „თბილიბ)
    %ქერ- (ქართ, გა-ვ-ქერ) : ”ქრ- (ქართ. გა-ქრ-ა; ჭან. დო-ქორ-უ „გაგრილდა“,
    მეგრ. დო-ქირ-უ „გაცივდა“)
    #ყეფ-/"ყავ- (ქართ. ე-ყეე/ : +"ყო- (ქართ. ყო<-ყუ-ა; ჭან. ყვ-ი „შენ ჰყავ“)

    ?შეუ- (ქართ. ვ-შევ) მ : #შე- (ქართ. შვ-ა;-პირ-მშო; შვ-ილ-ი; მეგრ.


    სქუ-ალ-ა „კვერცხის დადება“, სქუ-ა „შვილი“;
    ჭან. სქ-ირ-ი „შვილი“; სვან. სგე9, გმსგე
    „ შვილი“) :

    1 #ს სპირანტი აქ“ შესაძლებელია ონომატოპოეტური ასოციაციების საფუძველხე იყოს


    განვითარებული. ასეთ შემთხვევაში გამორიცხული არ „რის შესაძლებლობა წინამდებარე ფორ–
    მაში იგივე ფუძე იყოს წარმოდგენილი, რაც ფ რ თ-ე სიტყვაში.
    310
    “ცერ-/წცარ- (ქართ. გავ-ცერ; : ”ცრ- (ქართ. გა-ცრ-ა; ჭან. დო-ნ-ცორ-უ,
    ნა-ცარ-ი) მეგრ. გო-ცირ-უ)
    +ჭერ-/”ვარ- (ქართ. და-ვ-ჭერ/ : ბჭქრ- (ქართ. და-ქრ-ა; მეგრ. დო-ქკირ-უ,
    და-ვ-ჭვარ) ჭან. დო-ქკორ-უ; სვან. ლა-რ-ე
    <%ლა-ჭრ-ე „სათიბი“)
    “ჭედ- (ქართ. წარ-ვ-ჭედ; სვან. : %ვდ- (ქართ. წარ-ვდ-ა; ჭან. მო-ხთ-უ;
    ლი-ვჭვედ „მოსვლა“) „სვან, ან-ჭად „მოვიდა")
    +ვემ (ქართ. გან-ვ-ვემ) : %ვმ- (ქართ. გან-ვმ-ა, ვჭმ-ელ-ი; მეგრ.
    გო-ხომ-უ, ხომ-ულ-ა)
    “სშუერ- (ქართ. “და-ვ-შუერ) : "ბშურ- (ქართ. და-შურ-ა; ჭან. მე-სქურ-უ
    „ჩაქრა%, მეგრ. გო-სქირ-უ „გაშრა“)
    “შუედ- (სვან. ლი-სედ : "შუდ- (ქართ. და-შდ-ა; ჭან. დო-სქუდ-უ,
    „დარჩენა“) მეგრ. დო-სქიდ-უ; სვან,
    ჩუა-სად)
    “კარ (ქართ. შე-ვ-კარ) 1 ?"კრ- (ქართ. შე-კრ-ა; ჭან. დო-კორ-უ, მეგრ.
    დო-კირ-უ)
    “სამ- (ქართ. სამ-ი, მეგრ.-ჭან. : +სმ- (ქართ. სმ-6-იერ-ი)
    სუმ-ი, სვან. სემ-ი)
    “სკარ- (ქართ. მო-ვ-სარ) : ·"ს,რ- (ქართ. მო-სრ-ა; მეგრ. ეკო-შირ-უ
    „გაწყვიტა, დახოცა“)
    “ფალ- (ქართ. და-ვ-ფალ) : ·ფლ- (ქართ. და-ფლ-ა; მეგრ. დო-ფულ-უ;
    ჭან. ”მშფულ-უმ-ს „ფლავს“)
    %5ან-
    ჰ (ქართ. მო-ვ-ვან,
    ვ-ვან, სვან.
    სვ. : %5ნ-
    ვ (ქართ. მო-ვ3ნ-ა;
    კ მეგრ.-ჭან
    ეგ დ დო-ხონ-უ;უ
    ო-ვან) სვან. ა-ვან)
    “კუად- (სვან. ჰა-კუად „კუდი") : ”კუდ- (ქართ. კუდ-ი; მეგრ.-ჭან. კუდ-ელ-ი)
    „წჯყალ- (ქართ. მო-ვ-წყალ) : "წ,ყლ- (ქართ. მო-წყლ-ა; მეგრ. დო-ქყოლ-უ)

    რედუქციის საფეხური

    «კედ- /·კიდ- (სვან. ი-კედ „იღებს" / §6-კიდ „აიღო"; ქართ. ი-კიდ-ებ-ს) ·


    “%8ედ- /ბვიდ- (სვან. ან-ვიდ „მოიტანა“)
    “+ფენ- /"ფინ- (ქართ, ვ-ფენ/ვ-ფინ-ე; მეგრ. გო-ფინ-უ „გაფინა“; ჭან, ქოგიო-
    მფინ-აფ-ან „დააფენენ")
    “ყერ-/"ყირ- (სვან. ი-ყერ „ირტყამს"/ი-ყირ „მოირტყა").

    ორმორფემიან და ცალმორფემიან ზმნურ ფუძეებში რედუქციის საფე-


    ხურის არსებობა იძლევა გასაღებს ისეთი სახელური ფუძეების გაგებისათვის,
    -რრომელნიც ფუძეში, წინააღმდეგ ზემოთ დადგენილი კანონიკური ფორმებისა,
    -მარცვლოვან |”ი| სონანტს შეიცავენ: ქართ. პჰპირ-ი, მეგრ.-ჭან. პიჯ-ი, სვან. პილ;
    ქართ. ციხე, მეგრ. ჯიხა; ქართ. ძირ-ი, მეგრ. ჯინჯ-ი; ქართ. ძილ-ი, ჭან.
    ჯირ-ი; ქართ. თივ-ა, მეგრ.-ჭან. თიფ-ი „ბალახი“ და სხვ.
    მეგრ.-ჭან. თიფ-ი „ბალახი+" (შდრ, ქართ. თიბ-ავ-ს) შეიძლება აიხსნას
    როგორც ზმნური ”ს,თებ- ძირის რედუქციის საფეხური: %ე-სჯთებ--%რ-სჯთიბ-ე
    311
    (შდრ. სვან. შდაბ-<”ს,თაბ „შრომა“, სადაც: იგივე ზმნური. ძირი წარმოდ>
    გენილია ა-ვოკალიზმით).
    ძვ. ქართ. ძვრ-ი „ცუდი, ავი“ აღგვადგენინებს %ვ-ძუენ--Xვ-ძუინ-ე ზმნას:
    (შდრ. გან-ძუნ-დ-ა, მ-ძუნ-ვ-არ-ე), რომლის ბოლოკიდური |ნ|) უპირისპირ-
    დება სახლურ ფუძეში წარმოდგენილ |რ)ს. ამგვარი. მონაცვლეობა ნ/რ.
    ელემენტებისა შესაბამისად ზმნისა და სახელის ფუძეში სხვა შემთხვევებ-
    შიც შეინიშნება: შდრ. ვან-/ვარ-5;,ვ-უ-სტუენ--Iვ+-უ-სტუინ-ე/სტუირ-ი (ალ. ჭი ნ–
    ჭარაული). '
    ქართ. ძილ-ი, ჭან. ჯირ-ი ფორმები აღგვადგენიწებს ”ძთილ- ფუძეს. მეო–
    რე მხრიე, ქართ. ძინ- (მ-ძინ-ავ-ს) და მეგრ.-ჭან. ჯან- (ჭან. ჯან-ს, მეგრ. ჯან-
    -უ-(ნ) „წევს“) და ჯინ- (ჭან. დი-ჯინ-უ „დაწვა") ფუძეები გულისხმობენ ამო-
    სავლად ”ძ,ენ-/”ძ,ინ- ძირს, რომელიც ე->ი გადაბგერების · ტიბიურ ნიშნებს.
    ამჟღავნებს, რაც იძლევა საშუალებას მას ეტიმოლოგიურად “ძილ ძირიც:
    დავუკავშიროთ 2: %ე-ძ,ენ – ”უ-ძინ-ე/'ძილ-ი. ნ/ლ მონაცვლეობა აქ იმავე,
    რიგისაა, რაც ზემოთ აღნიშნული ნ/რ მონაცვლეობა.
    როგორც ვხედავთ, სახელთა დერივაციის აღწერილი: მოდელი საერთო-
    ქართველური ეპოქისაა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ I”ი| სონანტის შემცველი. ძი-
    რები ისტორიულად სახელთა ამ კატეგორიას განეკუთვნებოდნენ, თუმცა.
    ყოველი მათგანის დაკავშირება სათანადო ზმნური ძირების რედუქციის საფე-
    ხურზე წარმოდგენილ ფორზებთან ამჟამად უკვე აღარ ხერხდება; ისტორიულად
    სახელთა დერივაციის ეს მოდელი უფრო პროდუქტიული უნდა ყოფილიყო.
    ამ ჰიპოთეზას მხარს უჭერენ ქართულისა და სვანურის მონაცემები, სა-
    დაც ი-ვოკალიზმის შემცველ სახელთა ერთი კლასი რედუქციის საფეხურიან.
    ფუძედრეკად ზმნათა დერივატებს წარმოადგენს:
    შდრ. ქართ. ვ-ა-ჩენ “– ვ-ა-ჩინ-ე/ჩინ-ი („თვალის ჩინი“);
    ვ-ცქვეტ “–გ-ცქვიტ-ე/ცქვიტ-ი
    ვ-კვნეტ “–ვ-კვნიტ-ე/კვნიტ-ი
    ვ-უ-მზერ––ვ-უ-მზირ-ე/მზირ-ი
    ვ-ა-ლხენ ––ვ-ა-ლხინ-ე/ლხინ-ი
    ვ-ჩხერ" –- ვ-ჩხირ-ე/ჩხირ-ი
    ვ-წმედ–ვ-წმიდ-ე, წმიდ-ა (მეორეული -ა სუფიქსით)
    გ-ფშეკ "––ვ-ფშიკ-ე/ფშიკ-ი (საბა, გვ. 361)
    ვ-ბზეკ––ვ-ბზიკ-ე/”ბზიკ-ი („კუდა-ბზიკა4)ზ; შდრ.
    სვან, ლი-ყტელ „გაყოფა“ ჩჟუაყტილ „გაყო“ /ყუილ „ცალი“;
    ლი-ვედ „მოსვლა"%–ან-ვიდ „მოიტანა“/ვიდ „ძღვენი, მისატანი, მისართშევი".
    1ხ-ა-შდბ-ა „იქმს, შვრება“; ხ-ე-შდაბ-დ-ა „იქმოდა, შვრებოდა“ (იხ. ვ. თ ო–
    "ფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი, I, გე. 202).
    28 იხ, 6. 0 66%0X§, ()ხი» 61იტი ი/» V6Cს50) 1თ C060Lწ61380ხ0ი („=X7ხ89I5", I 65(-
    ნტხXI/(ნ I. MI>გიი, VVIC8ხ8ძტ»ა, 1958, გვ. 14 შმდ.).
    მ შდრ. არნ. ჩიქობავა, შედარ, ლექსიკონი, გე. 434-–435.
    ! შდო, გა-ჩხერ-ილ-ი; გა–-უ-ჩხერ-ი-ა;
    ' შდრ. გა-ფშეკ-ილ-ი; გა–-უ-ფშეკ-ი–ა;
    6 იხ, ვ. თო ფურია, ფუძედრეკად ზმნათა სუფიქსაციისათვის (თ. უ. შრომები, III.
    1936, გვ. 232);
    312
    ლი-ცელ „ხევა“–-ა-ცილ „დახია“/ყცილ „კანი, გარსი“ (ეტიმ. „ანა--
    ხევი“ ან „ასახევი“ 1)
    ა-შიხ „დაწვა"/შიხ „ნახშირი“ 2.
    გარდა განხილული აბლაუტური საფეხურებისა, თითოეული მორფემა,
    როგორც ძირეული, ისე სუფიქსური, შესაბამისად წარმოების ტიპისა, შეიძ-
    ლება წარმოგვიდგეს ე. წ. სიგრძის საფეხურზე, რომელიც უპირისპირდება
    ნულოვან (X6§ი. უხმოვნო) და ნორმალურ (C4§ი. მოკლეხმოვნიან) საფეხურებს
    გრძელი ხმოვნით. აბლაუტის ეს საფეხური ვლინდება ძირითადად პირველადს
    ზმნათა სისტემაში და წარმოადგენს ე. წ. თემატური აორისტის ერთი ტიპის.
    არსებითს მორფოლოგიურ ნიშანს,
    გვაქვს გადაბგერება ნული
    ––- %5:

    | %უ-თლ-ე9ი (ქართ. ვ-თლ-ი):


    "უ-თალ-ე (ქართ. ვ-თალ-ე)
    ბე – ბე:

    Xა ბერ (ქართ. ვ-ბერ-!ავ!):


    “ე-ბერ-ე (ქართ. ვ-ბერ-ე, სვან. 'ჩუო)-ად-ბელ-ე, მეგრ. დუ-უ-ბარ-უ)
    _ი–. ზრ:

    | %ტ-ც.ოც (ქართ. ვ-ცოც-'ავა:


    რუ-ც.რც-ე (ქართ. ვ-ი-ცოც-ე; მეგრ. ჩოჩუა)
    გახმოვანების სიგრძის საფეხურის გამოვლენა დადებითად წყეეტს სა-.
    კითხს საერთო-ქართველურ სისტემაში გრძელი ხმოვნების არსებობისა და.
    ხმოვანთა ფონემატური დაპირისპირების შესახებ სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით.
    3.5. ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა ძირითადი კანონიკური ფორმისა
    და მათი შეერთების სინტაგმატური წესების გათვალისწინებით შესაძლებელი
    ხდება მთელ რიგ ზმნურ და სახელურ ფუძეთა სტრუქტურული ანალიზი და
    უძველეს ძირეულ მორფემათა რეკონსტრუირება.
    ძვ. ქართ. ტყრპელ-ი „ბრტყელი“ ფორმაში გამოიყოფა სრულ-საფეხუ-
    რიანი -ელ სუფიქსი, რამდენადაც ტყრპ- ფუძე არ შეესაბამება სტრუქტურის
    თვალსაზრისით ძირის კანონიკურ ფორმას, უნდა ვივარაუდოთ, რომ -ჰ- ელე-
    მენტი აქ ნულ-საფეხურიან სუფიქსს წარმოადგენს, დართულს CV5- სტრუქ-
    ტურის ნულ-საფეხურიან ძირზე: +ტყერ- | "ტყარ-: ჯ"ტყრ-.
    ამგვარად ნავარაუდევი სრულ-საფეხურიანი "ტყერ- ძირი რეალურად.
    დასტურდება ქართულ დიალექტებში: შდრ. ხევს. გე-ე-ტყერ-!ა! „დაეცა, გა-
    ' ასეთივე წარმომავლობისაა ქართ. ცილ-ი, ტილ-ა (უჭ. ცინდელიანი) ქართ-
    ულში შესატყვისი ზმნა სხვა სტრუქტურულ ტიპს განეკუთვნება; ვ-ა-ც ლ -ი –– მ ო-ე-ა-ც ა ლ–ე
    ახMMMინს". ც ი ლ- სახელური ფუძის არსებობა ქართულში მიუთითებს აქ ამ ზნნის ისტო-
    რიულად ფუძედრეკადი ტიპის არსებობაზეც: Mვ-ც ე ლ –– ზე-ც ი ლ-ე/ც ი ლ-ი.
    ? სვან, ”შეხ-– შის- ისტორიულად ფუძედრეკად ხმნას წარმოადგენს (იხ 8. მაკ ა-
    ვარიანი, სვანური მე შხე („შავი?) სიტყვის გტიმოლოგიისათვის: ი კ ე, XIII, 1962,.
    გვ. 229 შმდ.).
    313
    -იშალა. გაიშხლართა“. მაშასადამე, ძვ. ქართ. ტყრპელ- მომდინარეობს %ტყრ-
    -პ-ელ- არქეტიპისაგან
    1.
    ამავე ძირზე ნულ-საფეხურიანი "-ცე და %-ნ- სუფიქსთა დართვით ვიღებთ
    “ტყრ-ც,-ნ- ფორმას კანონზომიერი ტყორ-ც-ნ- რეფლექსით ქართულში (ტყორც-
    ნა, ტყორცნ-ი-ს?) და ტკოჩ რეფლექსით ჭანურში (ის. შედარ. ლექსიკონი,
    გვ. 325); შდრ. ძირის ნულ-საფეხურიანი ვარიანტები "კრ-ტ-ნ- (ქართ. კრტნ-
    -ი-ს I კორტნ-ი-ს): ”კარ-ტ- (ქართ. ნისკარტ-ი) და %ლშ-ნ- (ქართ. ლოშნ-ი-ს):
    ·ლაშ- (ქართ. ლაშ-ი, მეგრ. ლეჩქვ-ი, ჭან. ლეშქ-ი „ბაგე, ტუჩი!) ფორმებში,
    ქართ. თხელ- ფორმის შეპირისპირება სვან. დგთხელ, ჭან. თუთხუ I თითხუ,
    "მეგრ. თხითხუ ფორმებთან გვავარაუდებინებს საერთო-ქართველურ არქეტიპად
    ”+დთხ-ელ. (შდრ. ქართ. სი-თხ-ე) ფორმას, რომელიც ამოსავლად სრულ-საფე-
    ხურიან CVC- სტრუქტურის X#დეთხ- ძირს უნდა გულისხმობდეს. სრულ-საფე-
    ხურიანი -ელ სუფიქსი დართვასთან დაკავშირებით ძირი კანონზომიერად
    ნულ-საფეხურიანი 60- ვარიანტის სახით ვლინდება. მეგრულ-ჭანურსა და სვა-
    ნუორში ამგვარად წარმოქმნილი თანხმოვანთკომპლექსი ანაპტიქსური ხმოვნე-
    ბით ითიშება. ქართულში ამავე კომპლექსის სუპერაცია განხორციელდა თავ-
    კიდური თანხმოვნის დაკარგვის გზით 1.
    ქართ. ფრთე სახელში ფორმალური ანალიზის საფუძველზე ნულ-საფეხუ-
    რიან ფრ- ძირს, ნულ-საფეხურიან -თ- სუფიქსსა და ოდენხმოვნიან -ე სუფიქსს
    გამოვყოფთ. -თ და -ე ელემენტთა აფიქსური ბუნება აშკარაა ამ შემთხვევაში
    აღნიშნული ფორმის ფრ-ენ-ა, ფრ-იალ-ი და მისთ ფორმებთან შეპირისპბი-
    რებითაც!.
    ნულ-საფეხურიანი ფრ- ძირი გულისხმობს გახმოვანების ნორმალურ სა-
    -ფეხურზე "ფერ-I| "ფარ- ვარიანტს (CV8- ძირი), რომელიც წარმოდგენილია სვან.
    ლი-პერ „ფრენა“ ფორმაში,
    სრულ-საფეხურიანი ძირის ა-ხმოვნიანი ვარიანტი წარმოდგენილი უნდა
    იყოს ქართულ რედუპლიცირებულ ფარფლ-ი „თევზის ფრთე“ (საბა) ფორმაში:
    “ფარფლ-<”ფარ-ფრ-.
    რედუპლიცირებულ ძირებთან გვაქვს საქმე აგრეთვე ქართ. გორგალ-<
    -< "გ რ-გარ?- და ბორბალ-<-Mბ'რ-ბარ- (შდრ. ბრ-უნ-ავ-ს) ფორმებში (აბლაუტუ-
    რი საფეხურების სხვაგვარი განაწილებით).

    1 ამავე ნულ-საფეხურიან ფუძეს " ტვრ-პ- უნდა უკავშირდებოდეს ქართულში და–


    დასტურებული ტყირპ-ი „ტყლიპი“ სახელი, მარცვლოვანი ”რ სონანტის რეფლექსით (ირ)
    მიმდევრობის სახით (შდრ. #+ირ>ირ, რი რეფლექსები ქართულ დიალექტებში, იხ. ზემოთ,
    ბვ. 100 შმდ.).
    2 შდო. ბერძნ. 80/6-V „სროლა, გდება": ლიტ. 9910L1 „წოლა“; ლათ. 198066 „სრო-
    ლა", გდება: 180CL6 „წოლა“ (#. M06Mტ, 8860მი/ხი 06 C000MVIII6/10სM06 II3V%6MII6 IIM00066ი0-
    MM6სიXIX #3ხX06, M.-+L., 1938, გე. 142).
    ? შდო. ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი, 1 გვ. 215-–216).
    !· შდრ, II. V0Cფხ, 5I”(წIX6§ Vბ6LხმსX, გქე. 59; ი. ქავთარაძე, ზმნის ძირითადი
    კატეგორიების ისტორიისათვის ძველ ქართულში, თბილისი, 1954, გვ. 168,
    " შდრ. ზგტრ-ეხ-ა, გრ–აჭ-ნ-ა; ამავე ძირს უნდა უკავმირდებოდეს გრი გალ-.<
    #+გრ-გარ- ფორმა (შდრ. II. V 0 დL, დასახ, ნაშრ., გე. 46).

    314
    ანალოგიური სტრუქტურისაა "კლდე ფუძე (ვართ. კლდე, მეგრ. კირდა!II
    კირდე, სვან. კოჯ), რომელშიც შეიძლება გამოვყოთ ნულ-საფეხურზე წარმო-
    დგენილი CV5- სტრუქტურის %#კლ- ძირი, ნულხმოვნიანი ”-დ- და ოდენხმოე-
    ნიანი "ე სუფიქსები: ”კლ-დ-ე.
    ნულ-საფეხურიანი “კლ- ძირი გულისხმობს სრულ-საფეხურიანი ”კელ- II
    “კალ- ალომორფის არსებობას, რომელიც, განსხვავებით ”პერ- I ”ფერ- ძირი-
    საგან, არ დასტურდება ისტორიულ ქართველურ ენებში.
    სწორედ ასევე ქართ. წყრთა, მეგრ. ქყი|რ)თა, სვან.ვქითხ ფორმები გული-
    სხმობენ ამოსავალში 08-0-V სტრუქტურის "#წეყრ-თ-ს, არქეტიპს ნულ-საფე-
    -ხურიანი ძირეული და სუფიქსური მორფემებით.
    ასევე უნდა განვმარტოთ ს.-ქართვ, ”დუ-ს,თ-ე ფუძე (0§-0-V სტრუქ-
    ტურა) კანონზომიერი რეფლექსებით ყველა ქართველურ ენაში: ძვ. ქართ.
    თუთე სთუთე|) | თთუე; მეგრ.-ჭან თუთა „თვე, მთვარე“; სვან დოშდ-ულ
    „მთვარე“ 1.
    · რთული აგებულების +"ცვრემრ- (ქართ. „ცრემლ-ი, მეგრ.-ჭან. ჩილამურ-.
    სვან. ქიმ––მრ. რ. ქგმრ-არ) და +ღრემთ- (ქართ. ღმერთ-ი) I #”ღრმთ- (მეგრ.
    ღორონთ-ი, ჭან. ღორმოთ-ი, სვან. ღერმეთ) ფუძეები მორფემათა ძირითადი
    კანონიკური ფორმებიდან ამოსვლით უნდა შეფასდეს როგორც შესაბამისად
    C0§5-V5-5- და 065-V8-ი- სტრუქტურის ფორმები ძირეული მორფემით გახმო-
    9
    ვანების ნულოვან საფეხურზე მომდევნო სრულ- და ნულ-საფეხურიანი სუფიქ-
    სებით ?.
    აქვე უნდა განვიხილოთ 0CV, C5V და 5§0V სტრუქტურის მთელი რიგი
    სახელური ფუძეები:
    ·გზა (ქართ. გზა, ჭან. გზა)
    %დვა (ქართ. თხა, მეგრ.-ჭან. თხა, სვან. დავ-გლ)
    “თმა (ქართ. თმა, მეგრ.-ჭან. თომა)
    #მზ,ე (ქართ. მზე, მეგრ. ბჟა, ჭან. მჟორა, სვან, მიჟ)
    “რქა (ქართ. რქა, მეგრ. ქა, ჭან. ქრა)
    +ტბა (ქართ. ტბა, მეგრ. ტობა, ჭან. ტიბა)
    Xქოა (ქართ. ქვა, მეგრ. ქუა, ჭან. ქვა)
    +ცეხრა -( ართ. ცხრა, მეგრ.-ჭან. ჩხორო, სვან. ჩხარა)
    ”ძკმა (ქართ. ძმა, მეგრ, ჯიმა, ჭან. ჯუმა, სვან. ჯუმილ)
    +3მა .(ქართ. ვმა, მეგრ. ხუმა)
    ამ სტრუქტურის სახელურ ფუძეებში, რომლებშიც დაცულია მონოვოკა-
    ლურობის პრინციპი, წარმოდგენილი უნდა იყოს ძირეული მორფემის ნულ-საფე-
    ხურიანი 060C-, 68- და §0- ალომორფები, შეუღლებული სრულ-საფეხურიან
    '(ოდენხმოვნიან) –პძწ სუფიქსთან: C00C-V, C5-V და 5C-V.

    1 შდრ, ვ. თოფურია, ფონეტიკური დაკვირვებანი, IL, ზვ. 216 შმდ.


    ?%6ღრ-ემ-თ- ფორმაში სრულ-საფეხურიანი # – ემ სუფიქსი შესაბამის ნულ-საფე–
    ხურიან -მ- სუფიქსში გადადის ბრუნვის პარადიგმაში სრულ-საფეხურიანი ფორმანტის და-
    რთვასთან დაკავშირებით; #ღრ-ემ-თI|)%ღრ-მ-თ-, ამ ნულ-საფეხურიან ფორმას ემყა–
    -რება უშუალოდ მეგრ.-ჭან ღორონთ-/სღორმოთ- ფორმები (იხ. ზემოთ, გე. 295).
    315
    წარმოშობით ეს რთული შედგენილობის სახელური ფუძეები გვიანდელ:
    საერთო-ქართველურ დონეზე განიხილებოდა უკვე როგორც დაუშლელი ერ-
    თეულები, რაც შეპირობებული იყო ენაში ძირეულ მორფემათა შესაბამისი.
    სრულ-საფეხურიანი ალომორფების დაკარგვით 1.
    აღნიშნულ სახელურ ფუძეთა ტიპებისაგან განცალკევებით დგას. ხმოვანი
    ფონემით დაწყებული ფუძეები VC- სტრუქტურისა (სადაც მარტივ C თან-
    ხმოვანს შეიძლება შეენაცვლოს ყველა ის სეგმენტი, რომლებიც ზემოთ გვქონ-
    და აღნიშნული, იხ. გვ. 305):

    %ას,- (ქართ. ას-ი, მეგრ.-ჭან. ოშ-ი, სვან. აშ-ირ)


    “-ას,თ- (ქართ. ათ-ი, მეგრ.-ჭან. ვით-ი, სვან. =ეშდ)
    “ოს,ცთხ- | "ოსეთხუ. (ქართ. ოთხ-ი, მეგრ. ოთხ-ი, ჭან. ოთხო,
    სვან, ფოშთხ4).
    საყურადღებოა, რომ ეს სტრუქტურა გამონაკლისის სახით მხოლოდ
    სახელურ ფუძეებში გვხვდება. იგი არ არის დამახასიათებელი ზმნური ფუ-
    ძეებისათვის; ჩვენ არ ვიცით ხმოვნით დაწყებული არც ერთი ზმნური ძირი
    საერთო-ქართველური სიძველისა.
    გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა ამ ტიპის ფუძეები რაღაც თან-
    ხმოვნით (შესაძლებელია, ლარინგალური სპირანტით) ყოფილიყო დაწყებული,
    და ეს თანხმოვანი გამქრალიყო გვიანდელ საერთო-ქართველურ პერიოდში?.
    ამ მხრივ ინტერესს იწვევს „ანწლის“ აღმნიშვნელი საერთო-ქართველური
    ფუძე, რომელიც ქართულსა და მეგრულ-ჭანურში წარმოდგენილია შესაბამისად
    ანწლ- და ინჭირ ფორმათა სახით, საპირისპიროდ თანხმოვნით დაწყებული
    სვანური განუ ფორმისა.
    სვანურში წარმოდგენილი თაეკიდური თანხმოვანი, ისე როგორც შეუსა-
    ბამობა ხმოვანთა შესატყვისობის თვალსაზრისით ქართულსა და მეგრ.-ჭან.
    "ფორმებს შორის (ქართ. ა: მეგრ.-ჭან. ი), შეიძლება მიუთითებდეს ამოსავალ
    საერთო-ქართველურ ფუძეში რაღაც თავკიდური კონსონანტური ელემენტის.
    არსებობაზე, რომლის ფონოლოგიური ნიშნების დადგენა შეუძლებელია ისტო-
    რიულ ქართველურ ენებში სხვა ამ რიგის მაგალითების არარსებობის გამო 3.
    სახელურ ფუძეთა მცირერიცხოვანი ჯგუფი ზემოთ აღწერილი ტიპები-
    საგან განსხვავებულ სტრუქტურას გვიჩვენებს. ამ კატეგორიას განეკუთვნება
    ისეთი ს.-ქართვ. ფუძეები, როგორიცაა:

    “ზისხ-ლ- (ქართ. სისხლ-ი; მეგრ. ზისხირ-ი, ჭან. დიცხირ-ი; სვან, ზისხ)


    ”ჯინვარ- (ქართ. ჯინქჭარ-ი; ჭან. დიქკიჯ-ი)

    1 ერთ ”შემთხეეგაში თითქოს ”შემოგვენახა ძირის სრულ-საფეხურიანი ალომორფი


    ნულოვანი ვარიანტის გვერდით. მხედველობაში გვაქვს ქართ. გ ს ა სახელში წარმოდგენილი
    ძირის ნულ-საფეხურიანი #გზ- ვარიანტის ჭჯვერდით ”Mგეზ- ფორმის არსებობა (ქართ,
    გეზ-ი), რომელიც ამავე ძირის ნორმალურ საფეხურს უნდა ასახავდეს. (შდრ.. I. Vიცფ1I,
    Mა1Lიჯიე»06§ XV0C8110ს068, გვ. 128).
    ? შდრ, ს. ჟღენტი, ქართველურ ენათა შედარებითი ფონეტიკა, L თბილისი, 1960,
    გვ. 114 შმდ.
    2 შდრ. I. M8ი ი, 7 /604-M0MMCMIIVL 6M000 0 C80M0M0#, ბვ. 1095--1096.
    316
    "ჯინქუელ- (ქართ. ჯინჭველ-ი; ჭან. დიმპკუ, მეგრ. მკიჭკიტია)!.
    ამ შემთხვევებში, საფიქრებელია, საქმე გექონდეს ფუძეებთან„ რომლე-
    ბიც მიღებულია ძირეული სიბილანტის რედუპბლიკაციითა და დისიმილაციური
    გამჟღერებით: %--ს, ევ).
    9.6. სპეციალურ განხილვას მოითხოვს ე. წ. ცალთანხმოვნიანი ძირები,
    რომელთა კანონიკური ფორმა C- და 8- ფორმულებით განისაზღვრება. მარ-
    ტივი C თანხმოვნის ადგილას შეიძლება წარმოდგენილი იყოს დეცესიური
    რიგის ჰარმონიული კომპლექსი; მარტივი თანხმოვანი შეიძლება გართულდეს
    "ლაბიალური /%უ/ სონანტით.
    C- სტრუქტურა უმთავრესად ზმნური ძირებისათვის არის ნიშანდობლივი:

    +ბ- (ქართ. ა-ბ-ამ-ს; მეგრ. გი-ო-ბ-უ-I61, ჭან. გ9-ო-ბ-უ-ნ „ჰკიდია“; სვან.


    ა-ბ-ემ „აბამს")
    #გ- (ქართ. ა-გ-ებ-ს; მეგრ, ო-გ-ან-ს; სვან. ა-გ-ემ)
    +რ- (ქართ. ვ-ა-რ; მეგრ. ვ-ო-რ-ე-ქ, ჭან. ვ-ო-რ-ე; სვან. ხუ-ჯა-რ-ი)
    “ც,- (ქართ. ხ-უ-ც-ე-ს-ი; მეგრ.-ჭან. უ-ჩ-ა-შ-ი „უფროსი“; სვან. ხ-ო-შ-ა
    „უფროსი, დიდი")
    ”ხ- (ძვ. ქართ. ა-ხ-ს, ა-ხ-ალ-; სვან. მა-ხ-ე ახალი“)
    %უ- (ქართ. ვ-ი-ღ-ებ; მეგრ. მიდე-ღ-ან-ს „წაიღებს“, გან. მენდ-ი-ღ-უ
    „წაიღო“, სვან. ლი-ღ-ეშგ-ი წართმევა“)
    %Xძ- (ძვ. ქართ: ძ-ე-ს; მეგრ.-ჭან. ძ-უ-I6); სვან. ზ-ი)
    “თხ- (ქართ. ს-თხ-ოვ-ს, მეგრ. თხ-უ-ალ-ა „თხოვნა“; სვან. ხ-ე-თხ-ელ-ი
    „ეძებს“)
    “წყ- (ქართ. ვ-ა-წყ-ობ; მეგრ. ვ-ო-ნ-წყ-უნ-ქ; სვან. ხუ-ა-სყ-ი' „ვაკეთებ,
    ვაწყობ")
    ”წყ- (ქართ. ვ-ი-წყ-ებ; ზეგრ. ვ-ი-ჭყ-ან-ქ; ჭან. გე-ბ-ო-ქკ-ამ)
    %·სუო- (ქართ. სუ-ამ-ს; მეგრ. შუნ-ს, ჭან. შუმ-ს; სვან. ხო-შუ-ა „უსვამს“)
    +ქუ- (ძვ. ქართ. აღმო-ი-ქუ-ა, ა-ქუ-ნ1-ს; მეგრ. მიკა-ქუნ-ს, ჭან, დოლო-
    -ქუნ-ს „აცვია“; სვან. ი-ქუ-ემ „იცვამს“)
    +“ცუ- (ქართ. ა-ცუ-ამ-ს; ჭან. ო-ცონ-ს „არჭვია, აცვია"; მეგრ. გე-ცუნ-აფ-ა
    „გარჭობა, გაცმა“; სვან. ლი-ცჟ-ემ „წამოკიდება", ხ-3-ცუ „პკიდია")
    “წოუ- (ქართ. წუ-ავ-ს; მეგრ.-ჭან. დო-ბ-ჭვ-ი „დავწვი"; სვან. §-ჭ-ი „აც-
    ხობს, აშუშებს“).
    C- სტრუქტურის ძირები რიგ სახელურ ფუძეებშიც გამოიყოფა.
    CC0-V სტრუქტურის სახელურ ფუძეთა ანალოგიით CV აგებულების სა-
    ხელური ფორმები შეიძლება განვიხილოთ როგორც (ცალთანხმოვნიან ძირზე
    «ოდენხმოვნიანი სუფიქსის დართვით მიღებული ფუძეები, ე. ი. C-V:
    %დ-ა (ქართ. და; მეგრ.-ჭან. და; სვან, უ-დ-ილ „და დისთვის“)
    “ც-” (ქართ. ცა; მეგრ.-ჭან. ცა; სვან. დე-ც)
    1 ამ ფუძეთა აღდჯენისათვის ის. ტ. გუდავა, რეგრესული დეზაფრიკატიზაციის
    კრთი შემთხვევა ზანურში (მეგრულ-კანურში): საქ. სსრ მეცნ. აკად. მოამბე, XXXILL : 2.
    1964, გვ. 497 შმდ.
    ? შდრ. I. V089L, #X5, 8. XVII, ჭე. 544.
    317
    ”დლ-ე (ქართ. დღე; მეგრ.-ჭან. დღა; სვან. ლა-დეღ)
    -"ტყ-ე (ქართ. ტყე; მეგრ.-ვან. ტყა)
    “ზღუ-ა (ქართ. ზღვა, მეგრ.-ჭან. ზღუა; სვან. ძუღრა)
    %ს,ძ,-ე1+! (ქართ. სძე; მეგრ. ბჟა, ჭან. მჯა; სვან. ლგჯე „რძე“)

    სირთულეს ქმნის ამ შემთხვევაში პარმონიული ჯგუფების შემცველი ძი–·


    რების უძველესი ფორმის განსაზღვრა. რომელიმე დღ- ან ტყ- ძირი, წარმოდ–-
    გენილი შესაბამისად სახელურ ჯXდღ-ე და %ტყ-ე ფუძეებში, უნდა განვიხილოთ
    როგორც CVC- სტრუქტურის ძირის ნულ-საფეხურიანი CC- ვარიანტი, თუ
    როგორც C- სტრუქტურის ცალთანხმოვნიანი ძირების ფარდი, რეალიზებული
    პარმონიული ჯგუფის სახით??? ეგევე შეეხებს ლაბიალური /+/ სონანტით
    გართულებულ ძირებსაც; წარმოადგენს ასეთ შემთხვევაში C–+უ კომპლექსი
    პირველადს ჯგუფს, თუ იგი მიღებულია CVუ- სტრუქტურის ძირის ნულ-სა–
    ფეხურიანი Cე- ვარიანტისაგან? 3 ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ყოველ კონ-
    კრეტულ შემთხვევაში არ ხერხდება, ვინაიდან თეორიულად არ არის გამო-
    რიცხული შესაძლებლობა, რომ ის, რაც ჩვენ პირველად ჰარმონიულ ჯგუფად ან.
    ლაბიალურ კომპლექსად მივიზნიეთ, სინამდვილეში ძირის ნულ-საფეხურიან
    ალომორფს წარმოადგენდეს 4. '
    ზემოთ განხილული ძირეული მორფემები C- და 8- სტრუქტურისა სა–
    ერთო-ქართველური ძირის შესაძლებელ სტრუქტურათა ერთ მცირერიცხოვან
    ჯგუფს ქმნიან და არ წარმოადგენენ ძირითად სტრუქტურულ ტიას.
    ძირითადი კანონიკური ფორმა საერთო-ქართველური ძირისა, როგორც.
    ზემოთ გვქონდა ნაჩვენები, განისაზღვრება CVC- (680. CV5-, 5VC-, 5V5-)-
    სტრუქტურით ყველა მისი აბლაუტური ვარიანტის გათვალისწინებით?. სა–

    1 # სჯ -ელემენტი ამ ფორმაში შესაძლებელია პრეფიქსული წარმოშობისა იყოს (იზ.


    არნ. ჩი ქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გვ. 169––170).
    ბ როჯორც ზემოთ გექონდა აღნიშნული, ჰარმონიული ჯგუფი ძირეული მორფემის.
    ფონოლოგიური სტრუქტურის თვალსაზრისით მარტივი თანხმოვნის ეკვივალენტია.
    31 ანალოგიური კითხვა შეიძლება დაისვას პარმონიული ჯგუფის ან ლაბიალური კომპ-.
    ლექსის შემცველი ზოგი იმ ძირის მიმართაც, რომელნიც ზემოთ განხილული იყო როგორც.
    CVC- სტრუქტურის ძირები.
    ? ასე, მაგალითად, ქართ. ცხ- (ცხ-ელ-, და-ცხ-ა,სი-ცხ-ე) და მის შესატყვი--
    სად არსებული მეგრ.-ვან. ჩხ- ძირი (მეგრ. ჩხ-ე „ცხელი“, გან. ჩხ-ე „ცხელება") აღგვად-
    გენინებს #ც,ა - ძირს, რომელიც შეიძლებოდა განგვეხილა როგორც C- სტრუქტურის ძირი,.
    რეალიზებული ჰარმონიული ჯგუფის სახით, მაგრამ შესატყვის სვანურ ფორმათა ანალიზი
    საფუძველს გვაძლევს აღვადზინოთ აქ #შ ე - ძირი „წვის“ მნიშვნელობით (5 - ში ხ „დაწვა“-–
    §-შხ-ი „წვავს“, ში ხ „ნახშირი); აქედანვეა სვან. მე-შხ-ე „შავი“ (ეტიმ, „დამწვარი"),
    რომელიც საერთო-ქართველური #ცკეხ- არქეტიპისაგან მომდინარეობს (იხ, გ. მაჭავა-
    რიანი, სვანური მეშხე („შავი“) სიტყვის ეტიმოლოგიისათვის: ი კე XIII, 1962, გვ.
    229 შმდ.), აქედან ირკვევა, რომ +#ც,ხ- ძირი (ქართ. ცხ-ელ-, მეგრ.-კან, ჩხ-ე, სვან. მე–
    -შხ-ე) CVXC- სტრუქტურის ძირის ნულ-საფეხურიანი CC- ვარიანტია, წარმოდზჭზენილი:
    ძირზე სრულ-საფეხურიან სუფიქსთა დართვასთან დაკავშირებით,
    ხ რამდენადაც საერთო-ქართველურში CVC- (650. CV5-) სტრუქტურის ძირებისა
    და -VC (#68ი. -V9) სტრუქტურის სუფიქსურ მორფემათა ·გვერდით ცალთანხმოვნიანი C-
    სტრუქტურის ძირებსაც ვადასტურებთ, ყოველი CVC- (L6§ნ. CV5-) სტრუქტურის ძირი
    შეიძლებოდა ფორმალურად განგვეხილა როგორც წარმოშობით რთული C-VC- (659. C-V5-).
    318
    ერთო-ქართველურ მორფემათა აბლაუტური საფეხურები განსაზღვრავენ შედ-
    გენილ ფუძეებად და უფრო რთულ მორფოლოგიურ ერთეულებად მათი შეერ-
    თების წესებს, აბლაუტი საერთო-ქართველური ენობრივი სტრუქტურის ერთ-
    ერთ არსებითს მორფოლოგიურ ნიშანს წარმოადგენს. მორფემათა ეს აბლაუტუ-
    რი მიმართებანი განსაკუთრებული რეგულარობით ზმნის სისტემაში ვლინდება.
    92.7. აბლაუტურ მიმართებათა თვალსაზრისით ერთგვარად განსხვავებულ
    სტრუქტურას გვიჩვენებს საერთო-ქართველური პრეფიქსაციის სისტემა. პრე-
    ფიქსულ და ძირეულ მორფემათა შორის არსებული სინტაგმატური მიმართე-
    ბანი ვერ აღიწერება ყოველთვის ზემოთ ჩამოყალიბებულ აბლაუტურ ტერმი-
    ნებში, რაც გარკვეული აზრით არღვევს აქამდე წარმოდგენილ უნიფიცირებულ
    სურათს საერთო-ქართველური ენობრივი სტრუქტურისას. ეს მით უფრო საგუ-
    ლისხმოა, რომ პრეფიქსაცია ქართველურ ენათა მორფოლოგიურ სისტემაში:
    მნიშვნელოვან როლს თამაშობს; პრეფიქსაციის ხვედრითი წონა განსაკუთრებით
    დიდია ზმნურ ფორმაცვალებასა და დერივაციაში. სუბიექტური და ობიექტუ-
    რი პირები საერთო-ქართველურ ზმნურ სისტემაში პრეფიქსული მორფემებით:
    აღინიშნება.
    განსხვავებით სუფიქსური მორფემისაგან, საერთო-ქართველური პრეფიქ-
    სული მორფემის სტრუქტურა განისაზღვრება CV-, C- და V- კანონიკური
    ფორმით. თანხმოვნის ადგილას ფორმულებში შეიძლება ჩაისვას § სონანტური-
    ფონემა, გამოვლენილი მისი მარცვლოვანი და უმარცელო ვარიანტების სახით.
    C- | ა- სტრუქტურის პრეფიქსული მორფემები საერთო-ქართველურ
    ზმნურ სისტემაში ძირითადად სუბიექტური და ობიექტური პირების გამოსახა–
    ტავად იყო. გამოყენებული:
    სუბიექტური ნიშნები!

    ს.-ქართვ. ქართ. ზან, სვან.

    1. შუ- ვ- ვ- ხ-შ- | შ-
    2. %ჰ- ჰ- I ხ- დ ხ- I თ
    სტრუქტურა ცალთანხმოვნიანი ძირით და სრულ-საფეხურიანი სუფიქსით, ე. ი. რომელიმე
    %კაცყ- (ქართ. კაც-ი, მეგრ.-ჭან. კო ჩ-ი, სვან. ჭ§5 შ) ან #შეტ4- (ქართ. ვ- შევ, შვ-ა;
    –მ შო; მეგრ. ს ქ უა; სვან. გმ ს გე) ძირები გაგვეანალიზებინა შესაბამისად როგორც Xკ-. ც,-
    და #შ-ე4- სტრუქტურის ფუძეები. მაგრამ საერთო-ქართველური ძირის მოდელი იმ ქრო-
    ნოლოგიურ დონეზე, რომელიც უშუალოდ აღდგება ისტორიულად დამოწმებულ ფორმათა
    შედარებითი ანალიზის საფუძველზე, გულისხმობს CVC- (1680. CV5-) სტრუქტურას უკვე
    როგორც დაუშლელ ოდენობას, ამსახველს სიტყვის ძირეული, ბირთვული ელემენტისა, სა–
    ერთო-ქართველურ ფუძე-ენაში დიფერენციაციისწინა პერიოდში ძირითადად CVC- და CV5-
    სტრუქტურის ძირეული მოორფემები გამოიყოფა, რომელნიც უპირისპირდებიან მცირეორიცხო-
    ვან ჯტუფს C- და §- სტრუქტურის ძირებისა. მეორე მხრიე, გასათვალისწინებელია აგრეთვე
    ის, რომ C- და §- სტრუქტურის ძირები უფრო ადრე არსებული ნორმალური CVC- (L0C§0ი.
    CV5-) და 5VC- (”ძ§ხ.5V595-) სტრუქტურის ძირთა ჭამარტივების შედეგად შეიძლება იყვნენ
    მიღებული, როგორც ეს ცალკეულ შემთხვევებში ისტორიულ ქართველურ ენებში დას-
    ტურდება. '
    1 შესაძლებელია, მესამე სუბ. პირიც გარკვეულ ფორმაციებში პრეფიქსით ყოფილიყო
    ჯამოხატული; შდრ. სვან. ლ- პრეფიქსი ზმნათა ერთ ჯგუფში,
    319
    ობიექტური ნიშნები

    ს.-ქართვ. ქართ. ზან, სვან.

    1. “მ- მ- მ- მ
    2. ”გ- გ- გ- ჯ-
    ვ. Vკ. ჰ- II ხ- თ ს-
    (მრავლობითი რიცხვისა და, კერძოდ, ინკლუზივ-ექსკლუზივის პრეფიქ-
    სებს აქ არ განვიხილავთ 1).
    პრეფიქსული მორფემის V- და §- სტრუქტურას წარმოგვიდგენენ ე. წ.
    „მაქცევრები" 21--–მარცვლოვანი ელემენტები რომლებიც პირის ნიშანსა და
    ზმნის თემას შორის ჩაერთვიან და ზმნით გამოხატული მნიშვნელობის მოდი-
    ფიკაციას ახდენენ 3:

    -ქართვ. ქართ. ზან. სვან.


    წა. ა- ო- ა-
    ზე ე- ა- ე-
    %ი ი- ი- ი-
    'ე- უ- უ- ო-( 1.უ-)
    მაგალითები:

    ქართ. ვ-ა-გ-ებ: მეგრ. ვ-ო-გ-ან-ქ: სვან. (ლშხ.) ხრ-ა-გ-ემ;


    ქართ. ე-სმ-ი-ს (ძვ. ქართ. ხანმეტ. ”ხ-ე-სმ-ი-ს): მეგრ. ა-სიმ-ე-I61:'
    სვან. ხ-ე-სმ-ი;

    1 პრეფიქსული პირის ნიშნების შესახებ ქართველურ ენებში იხ, ა. შანიძე, სუბიექ-


    „ტური პრეფიქსი მეორე პირისა და ობიექტური პრეფიქსი მესამე პირისა ქართულ ზმნებში,
    თბილისი, 1920; მი ს ივ ე: ჰაემეტი ტექსტები და მათი მნიშვნელობა ქართული ენის ისტო-
    -რიისათვის (თ. უ. მოამბე, III 1923); ივ ჯავახიშვილი, ახლად აღმოჩენილი უძველესი
    ქართული ხელნაწერები და მათი მნიშვნელობა მეცნიერებისათვის (თ. უ. მოამბე, II, 1922–
    1923): მისივე: ქართული და კავკასიური ენების თავდაპირველი ბუნება და ნათესაობა,
    თბილისი, 1937, გვ, 446 შმდ.; არნ. ჩი ქო ბავა, ხანმეტი და პჰაემეტი ტექსტების აღმოჩე-
    ნისათვის (ჩვენი მეცნიერება, III-–IV, 1925); მისივე: გრამატიკული კლას-კატეგორია და
    ზმნის უღვლილების ზოგი საკითხი ძველ-ქართულში (ი კ ე, V, 1953); მისიქე: მესამე პი–
    რის სუბიექტის უძველესი ნიშანი ქართველურ ენებში („ენიმკი“-ს მოამბე, V-–– VI, 1940);
    6. 006C816, 935 #ხვასხ=. Vმ»ხს, გე. 25 შმდ.; ვ. თოფურია, სვან. ენა, ზვ. 1 შმდ,
    ?· გ. დეეტერსის ტერმინოლოგიით-–– „მახასიათებლები“ (იხ. მისი 0M§8 #ხეXCხV,.
    VბI»ხით, გვ. 70 შმდ.).
    " მაქცევრების შესახებ იხ. ა. შანიძე, ქართული ზმნის საქცევი (თ. უ. მოამბე, VI,
    1926) მისივე: ქართული გრამატიკის საფუძელები, 1, გვ. 332 შმდ; ვ. თოფურია,
    სვან. ენა, გვ. 43 შმდ.; არნ. ჩი ქობავა, ჭანურის ანალიხი, გვ. 106 შმდ.: მისივე: ზოჭი
    პრეფიკსული წარმოების ისტორიისათვის ქართულ ზმნებში (ი კ ე, XLI, 1959); ი. ქავთა-
    რ აძე, ზმნის ძირითადი კატეგორიების ისტორიისათვის ძველ ქართულში, თბილისი, 1954,
    ჯვ. 245 შმდ.
    320
    ქართ. ვ-ი-ზრდ-–ი: მეგრ. ვ-ი-რდ-უნ-ქ: სვან, ხუ-ი-რდ-ი;
    ქართ. უ-ზრდ-ი-ს (ძვ. ქართ. ხანმეტ. ”ხ-უ-ზრდ-ი-ს):
    -·მეგრ. უ-რდ-უნ-ს: სვან. ხ-ო-რდ-ი!;

    C(V)- და 5(%)- სტრუქტურის პრეფიქსული მორფემა სხვადასხვა გახმო-


    'ჟფანებით ფართოდ „არის გაზოყენებული ნაზმნარ სახელთა წარმოებაში, აგრე-
    ·თვე წმინდა სახელურ დერივაციაში:

    C(CV)-: ს.-ქართვ. ქართ. ზან, სვან.


    “ს, ს- CC ლ- 3
    %სკა- სა- ო- ლა-
    #ს,ე- ”სე- წვ. ლე-
    %ს,ი- სი- ში- II ი- ში- || ლი-
    “ს,ი- პრეფიქსი შეიძლება განვიხილოთ როგორც ნორმალურ საფეხურზე
    წარმოდგენილი ”სჯე- პრეფიქსის აბლაუტური (რედუქციის საფეხურიანი) ვა-
    ·რიანტი; ·ასევე “ს,- პრეფიქსი–-როგორც ჩორმალური გახმოვანების მქონე
    “სცე- || ”სკა- პრეფიქსის ნულ-საფეხურიანი ვარიანტი.
    მაგალითები:
    ძვ. ქართ. ს-ლვ-ა (–7ს-ულ-ა), ს-რბ-ა; შდრ. სვან. ლგ-ჯაბ „მოხარშუ-
    ლი“, ლგ-ტის „დაბრუნებული“.
    ქართ. სა-ქათმ-ე, სა-გზ-ალ-ი, სა-ჭმ.ელ-ი: მეგრ. ო-ქოთომ-ე, ო-რზ-ოლ-ი,
    ო-ჭკომ-ალ-ი: სვან. ლა-თრ- „სასმისიწ, ლა-ყურ-ა „საწოლი“, ლა-ვურ-ა
    „სარკმელი“ (შდრ. ვურ-უ „ხვრელი"), ლშხ. ლა-ქთალ-ირ „საქათმე“;
    ქართ. სე-სხ-ი 3, მეგრ. ე-სხ-ერ-ი · (<%ე-სხ-ი<-3ა-სხ-ი) „ნასესხები (აპრილის
    პირველი რიცხვები)”; შდრ. სვან. ლე-ზოებ „საჭმელი“, ლე-თრ-ე „სასმელი“,
    ლშხ. ლე-ჭშ-გრ-ი „საქმრო“;

    1 ხმოვნებისაგან #L6§0. მარცვლოვანი ი-, უ- სონანტებისაგან) შემდგარი პრეფიქსები


    სახელთა დერივაციაშიც დასტურდება: ქართ. ა-დგილ-ი, ა-ჩრდილ-ი,. ი-სარ-ი
    (შდრ სარ-ი: ე-სრ-ვ-ის); ქან. ი-სიჯ-ი, მეგრ. ი-სინდ-ი „ისარი“; ი-გავ-ი
    (შდო. 3- გავ-ს); უ-ფალ-ი (შდრ. ფლ-ობ-ს, უ-ფლ-ი-ეს და სხვ). :
    სვან, ჰა - ყბა „ლოყა“; ე –- შხუ „ერთი" (შდრ. უ –შხსხ#5 რ ერთმანეთს“); უ-დილ,
    „»”და (დისთვის)" და მისთ. სვანურში ასეთი პროთეტული ხმოვნები (Lც50. ი , უ- ელემენტები)
    ზოგჯერ, შესაძლოა, ფონეტიკური წარმომავლობისა იყვნენ, შდრ. ი-შგტიდ „შვიდი“
    ი-ს გა „შუა“, ი-ს გუ „შენი“ და მისთ. მათი გამიჯნვა ანალოგიური მორფოლოგიური ელე-
    მენტებისაგან ყოველთვის ვერ ხერხდება: შდრ. ე. თოფურია, ქართველურ ენათა სიტყვა-
    წარმოებიდან, IV: ხმოვანთავსართოვანი სახელები (თ. უ. შრომები, XXX/18, 1947, გვ. 454
    შმდ); ი. ქავთარაძე, ზმნის ძირითადი კატეგორიების ისტორიისათვის ძველ ქართულში,
    თბილისი, 1954, გვ. 257; 276; 292.
    1? ფონოლოგიური შეფარდებისათვის ქართ. ს: ზან. C : სვან, ლ. იხ. ხემოთ. გე. 130 შმდ,
    1 შდრ. ძე. ქართ. ეა–სხ-ებ-ა „სესხება: ცოდვილნიცა ცოდვილთა ავასხებენ,
    -ლ, 6, 34.
    " მიმღეობური წარმოშობისა: ესზ-ერ-ი-–,სესხ-ილ-ი" (იხ, არნ, ჩიქობავა,
    სახელის ფუძის აჯებულება, გე. 100).

    21. თ. გამყრელიძე. გ. მაჭავარიანი 32L


    ქართ. სი-ზმ-არ-ი, სი-მღერ-ა, სი-ძე: ჭან. ი-ზმ-ოჯ-ე „სიზმარი“, სი-ჯა,.
    მეგრ. სი-ნ-ჯა<-Xში-ჯა; სვან, ლი-მსრ-ე „მზადება“, ლი-ლატ „სიყვარული“,.
    ჩი-ჟე (ლ–შში-ჯე) „სიძე“.
    §(V)-: ს.-ქართვ. ქართ. ზან. სვან..
    XMმ- მ- მ. მგ- (გმ-/ემ-).
    %მე- მე- მა- მე-
    ა მო-(?)? მო- მა-
    #მ ელემენტი სხვადასხვა გახმოვანებით აწარმოებს, როგორც: წესი,.
    აქტიურ მიმღეობასა და ი006ს 8ყ760(I§-ს. გახმოვანება ძირითადად ორგვა-
    რია: ნორმალური საფეხური (“ჯე ,”ა ხმოვნებით)-და ნულოვანი საფეხური.

    მაგალითები: :
    ქართ. მ-ჭედ-ელ-ი: მეგრ. ჭკად-უ 3: სვან.. მგ-შკიდ;
    ქართ. -მშო (პირმშოი) < %მ-შე-ე : მეგრ. სქუა : სვან.. ემსგე II სგე9;
    ქართ. მ-ეგრ-ელ-ი: მეგრ. მ-არგ-ალ-ი; შდრ. სვან.. მგ-ზან „მეგრელი“-
    (ზან „სამეგრელო");
    ქართ. მე-სამ-ე: მეგრ. მა-სუმ-ა: სვან. მე-სმ-ე;
    სვან. მე-წედ „მნახველი“, მე-ვედ „მომსვლელი“, მეზი (<'მე-გზ-ე9)·
    „წამსვლელი“;
    ქართ. მო-წამ-ე, მო-ნადირ-ე, მო-საყდრ-ე;
    მეგრ. მო-რჩ-ე „მოთეთრო“; მო-რაგად-ე „მოლაპარაკე“;.
    სვან. მა-შად „მშეელელი%; მა-ვად „მოსავალი“; მო-შდაბ „მომუშავე“;
    მო-სიჰ' „მოსამსახურე“ 3.
    ს.-ქართვ. ქართ... ზან, სვან.
    %ნა- ნა- ნო- ნა-
    %ნე- ნე- ნა- ნე-
    %ნი- ნი- ნი- ნი-

    არ დასტურდება გახმოვანების ნულოვანი ”ნ6- საფეხური; %ნი- შეიძლება.


    განვიხილოთ როგორც %ნე- პრეფიქსის რედუქციის საფეხურზე წარმოდგენილი:
    ვარიანტი.
    მაგალითები:
    ქართ. ნა-ვალ-ი: ჭან. (ათინ.) ნო-ველ-ი „კვალი“: სვან. ნაზო (<#ნა-გზ-4-)
    „ნავალი, კვალი“ (ეტი8მ. „ნა-გზ-ევ-ი“);
    1 დაკარგულია მეგრულში.
    2? ო- ხმოვნიანი მო- პრეფიქსი ქართულში მეორეული წარმოშობისა ჩანს: ო- ტემბრიანი.
    სრული საფეხური არ არის დამახასიათებელი არც ერთი ქართველური აფიქსისათვის. შესა-
    ძლებელია შემთხვევითი არ იყოს ის, რომ ო ხმოვანი თავს იჩენს სწორედ ბაგისმიერი მ.
    ფონემის შომდევნო პოზიციაში, ხოლო ა-ხმოვნიანი #მა- პრეფიქსი ქართულში არ დასტურ–
    დება არაორაზროვანი მაგალითებით.
    2 შდრ. ჭან. (სარფ.) მ-შ უმ-უ „მსმელი“ კომპოზიტში შარაბი-მშუმუ „ღვინის,
    მსმელი“.
    შლ !· მო- პრეფიქსი სვანურში მეორეული წარმომავლობისა ჩანს. (ქართულიდანემ)..
    322
    ქართ. ნე-შტ-ი, ნე-რგ-ი, მეგრ. ნა-ჯიხურუ, ნა-ფიჩხოუ 1;
    სვან. (ლშხ.) ნე-პრ „ფრინველი" (ზ. სვ. ნა-პრ), ნესგა–%ნე-ისგ. „შუა“;
    ქართ. ნი-კაჰ-ი: მეგრ.-ჭან. ნი-კუ I ნუ-კუ (<%ნი-კოპჰ- ?); ქართ. ნი-სკარტ-ი
    (შდრ. ძვ. ქართ. კრტ-ნ-ა, ხევს. სკერტ-ვ-ა „კენკვა“): სვან. ნი-კრატ.
    95.8. პრეფიქსულ მორფემათა ანალოგიური სტრუქტურა დამახასიათებე-
    ლია ნაცვალსახელური და ადვერბიალური მორფემებისათვის, ისევე როგორც
    ზოგი ნაწილაკოვანი ელემენტისათვის:

    მაგალითები:
    პირის ნაცვალსახელები კუთვნილებითი
    ნაცვალსახელები
    1. "მე-'ნა!
    : "ჩჩრე-ნა #ჩლე-მ-
    : #ჩლე-ნ-
    2. "შუე-ნა : "ს,თქ!ვე-ნაბ +შუე-ნ-
    : "ჭს,თქუე-ნ-

    ჩვენებითი ნაცვალსახელები:

    %ე-გე (ძვ. ქართ. ეგე, სვან. ეჯა);


    #მა- (ქართ. მა-ნ, მა-ს; მეგრ.-ჭან. მუ-ქ, მუ-ს; სვან. ა-მა-ჟ „აქეთ“);
    შდრ. აგრეთვე ძვ. ქართ. ე-სე; ჭან. ჰა-ია „ეს";
    სვან. ა-ლა „ეს“; მეგრ. თე-ნა „ეს“ და სხვ.

    ადვერბიალური ფუშძეები:
    %ზ.ე (ქართ. ზე, მეგრ.-ჭან. ჟი, სვან. ჟი)
    ”ქტე (ქართ. ქუე, მეგრ.-ჭან. ქო, სვან. ჩე)
    ნაწილაკები:
    #რე- (ქართ. ვე-რა, მეგრ.-ჭქან, ვა-რ „არა, არი),
    ამ ნაწილაკის ნულ-საფეხურიანი ვარიანტი წარმოდგენილია უარყოფის
    უ- პრეფიქსის სახით ყველა ქართველურ ენაში :წ
    ქართ, უ-ქმ-ელ-ი; უ-სმ-ელ-ი; მეგრ. უ-ჭკომ-ურ-ი; უ-შუმ-ურ-ი; ჭან.
    უ-გუბ-უ უმოუხარშავი“;
    სვან, უ-მჩ-ა „უბერებელი"; უ-დგარ-ა „უკვდავი“.
    9.9. პრეფიქსულ მორფემათა სტრუქტურული მიმართებები ძირეულ
    მორფემასთან არ რეგულირდება იმავე აბლაუტური წესებით, რომლებიც და–-

    1 სოფლის სახელები (იხ, არნ, ჩიქობავა, სახელის ფუძის აგებულება, გე. 196).
    2? შდრ. სვან. კაპ-რ ა-ი „ნიკაპი“,
    9 იხ. სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 36 შმდ.
    ა შდრ, აგრეთვე სვან. მ5 -მ ა, მა–დე, დე-სა „არა, არ“ (იხ. თ. შარაძენიძე,
    უარყოფითი ნაწილაკები სვანურში : ი კ ე, 1, 1946, გვ. 289 შმდ.).
    '· შდრ, ანალოგიური ვითარება ინდოევროპულ ენებში: #06 (სრული საფეზური) „არა,
    არ“: სკრ. 28, ლათ. 906(ი90), ძვ. სლავ. 00, ზეთ, 00((8 – 'ი- (ნულოვანი საფეხური) „უარ–

    ყოფითი ნაწილაკი": სკრ, #-103(8ნ, ლათ. 16იC(ს§<Xი-CსC(ს5, ბერძნ. რ-MთLიC,უც-


    ნობი",
    323
    დგენილ იქნა სუფიქსაციისათვის, თუმცა ცალკეულ შემთხვევებში პრეფიქსულ
    მორფემებთან სუფიქსაციისათვის დამახასიათებელ აბლაუტურ შეფარდებებს
    ვადასტურებთ 1, ეს მიმართებები ვერ ჩაითვლება პრეფიქსაციის სტრუქტურულ
    ნორმად, რამდენადაც ასეთი შემთხვევების გვერდით გვაქვს მრავალრიცხოვანი
    მაგალითები, სადაც დარღვეულია აღნიშნული აბლაუტური შეფარდებანი:
    სვან. მე-ჭედ „მომსვლელი, მომავალი“; ლე-კედ „ასაღები“;
    ქართ. ნა-ჭერ-ი: მეგრ. ნო-ჭკერ-ი:
    ქართ. ნა-კრეთ-ი: მეგრ. ნო-კვეთ-ი; ჭან. (ათინ.) ნო-ველ-ი „კვალი“
    (ეტიმ. „ნა-ვალ-ი“) და სხვ?.
    როგორც სვანური ფორმებიდან ჩანს, ამგვარ შემთხვევებში ძირეულ
    მორფემას ვერ ვივარაუდებთ უთუოდ სიგრძის საფეხურზე.
    ამგვარად, პრეფიქსულ მორფემას გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე
    შეიძლება შეესაბამებოდეს ძირეული მორფემა ნორმალურ საფეხურზე.
    სწორედ ასევე, ”ა- და ჯე- მაქცევრების დართვას არა სდევს უთუოდ ძირეუ-
    ლი მორფემის გადასვლა გახმოვანების ნულ- (ან რედუცირებულ) საფეხურზე:
    ქართ, ვ-წერ -–-ვ-ა-წერ; და-ვ-ჭერ – და-ვ-ა-ქერ; ვ-ყავ –– ვ-ე-ყავ; სვან.
    თერ „ცნობს“-- ხ-ა-თერ „ატყობს“ და მისთ.
    მეორე მხრივ, ძველ ქართულში დასტურდება საპირისპირო შემთხვევე-
    ბიც: ქართ. ძე-ს –– ა-ც (<-”ა-ძ-ს),. ა-კლ-ს · (შდრ, და-ვ-ა-კელ, სადაც ა- მაქჭცე-
    ვარი არ იწვევს ძირეული მორფემის გადასვლას ნულ-საფეხურზე).
    უფრო საინტერესოა, რომ ძვ. ქართულში ზოგჯერ სონანტებით წარმო-
    დგენილ მაქცევრებსაც 'ძირეული მორფემის გახმოვანების ნულოვანი საფეხური
    შეესაბამება : .
    ვამ-ს––უ-ჭმ-ს; ძე-ს–უ-ც; ჩან-ს–აუ-ჩნ-ს 1;
    ი-ქმს ფორმის გვერდით დიალექტებში (მთიულურში, ხევსურულში)
    დასტურდება ი-ქამ-ს, რაც შესაძლებელია ძველი ვითარების ამსახველი იყოს;

    1 შდრ, ქართ. ნე-რგ-, ნე-შტ-; სვან. ნე–-პრ, სადაც #ნ ე – პრეფიქსი გახმოვანე-


    ბის ნოომალურ საფეხურზეა წარმოდგენილი, ხოლო ძირეული მორფემები-–გახმოვანების
    ნულოვან საფეხურზე (ნორმალურ საფეხურზე გვექნებოდა შესაბამისად X#რ ა გ-;: სვან. ლა ჯ–
    „დარგვა", MX შ ტედ -: სვარ. ლი-–სედ „დარჩენა“, Xპერ-, L86§ე. ”«ფერ-: სვან ლი-პერ
    „ფრენა"), სვან მგ-ზ§5ნ „მეგრელი“, მუ-შ8453ნ „სვანი“ ტიპის წარმოება გეიჩვენებს
    #2- პრეფიქსს გახმოვანების: ნულ-საფეხურზე, რომელსაც შეესაბამება ძირეული მორფემა,
    წარმოდგენილი გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე.
    2? ამავე ტიპის მიმღეობები უნდა გვქონოდა სვანურშიც: შდრ. ბზ. ნა-ვად-5, ეცრ,
    ნა-ვე დ-4 „მოტანილი, მოყვანილი“, ამოსავალი აქ უნდა იყოს %ნა-ვედ- (შდრ. ქართ.
    ნა-ჭერ-) ტიპი, რომელიც უფრო გვიან X# -ატ0ტ-/%#-ე#ტ სუფიქსით გართულდა.
    9 მეგრ. ო-კო-Iნ! „უნდა“ (<X#ო –კ ორ - ნ) ფორმაც, როგორც ჩანს, ამავე ძირის ნულ–
    საფეხურიან ვარიანტს ასახავს: #ჰ-ა-კლ-ნ, მარცვლოვანი X#დ სონანტით თანხმოვნის
    შემდეჯ, რომელიც კანონზომიერად აისახა მეგრულში ორ; მიმდევრობით. ამავე ნულ-საფე-
    ხურიან ძირს გულისხმობს ამოსავლად სვან. ხ - ა – კ უ გუნდა“ და ხ-ე-კტად „უნდოდა“
    ფორმები: %ჰ - ა -კ დ (კანონზომიერი -უ რეფლექსით მარცვლოვანი #Xდ ელემენტისა C--1
    პოზიციაში) და #ჰ-ე-კ ლ-დ–ა:;>%ხ-ე-კ ლ ა დ>ხ-ე-კ 45 დ (ბოლოკიდური -ა ხმოენის მეტათეხი-
    სით, შდრ, M-ვ ნ-ა>-ჯან, და სვანურისათვის ბუნებრივი ლ>4 გადასვლით).
    ა მეგრ, უ-ჩქუ-'ნ), ჭან უ-ჩჭი-ნ „იცის“, შესაძლოა, აჭრეთვე ნულ-საფებურს ასა–-
    ხავდეს: X#ჰ-უ-ჩნ-!ნ1.
    324
    მაგრამ სვან. ი-ჩო „შვრება, იქმს“ ფორმა ამოსავლად ძირის ნულ-საფეხურიან
    %ჰ-ი-ქმ ვარიანტს გვავარაუდებინებს მარცვლოვანი |”მ)| სონანტით C--1L პოზი-
    ციაში,
    ჭან. ი-ქომ-ს |Iი-ქუმ-ს, მეგრ. ი-ქუნ-ს „იქმს, აკეთებს“ ფორმები ორახ-
    როვანია აქ შესაძლებელია ორგვარი არქეტიპი იქნეს პოსტულირებული:
    "-ი-ქმ-ს და ”ჰ-ი-ქამ-ს.
    როგორც ვხედავთ, აბლაუტის ნორმების სიმყარეზე ლაპარაკი არც აქ
    შეიძლება, აბლაუტი საერთო-ქართველური პრეფიქსაციის სისტემაში არ ატა-
    რებს რეგულარულ ხასიათს, თუმცა ზოგ შემთხვევაში აქ აბლაუტური ხმოვანთ-
    მონაცვლეობის ტიპიურ ნიმუშებს ვადასტურებთ 1.
    როგორც ცნობილია, მაქცევრების სისტემა, ზმნური პირის ნიშნები
    (პრეფიქსები) და მთლიანად პრეფიქსული სტრუქტურა საერთო-ქართველური
    მორფოლოგიური მოდელის უაღრესად არქაულ ელემენტს შეადგენს? შემთხ-
    ვევითი არ არის, რომ ისტორიულად დამოწმებული ქართველური ენები ამ
    მხრივ არაჩვეულებრივს ერთიანობას ამჟღავნებენ, ეს სტრუქტურული ფენა
    აბლაუტის სისტემის აღმოცენებამდე უნდა ყოფილიყო ჩამოყალიბებული. აბ-
    „ლაუტის გაჩენა საერთო-ქართველურ ენობრივ სისტემაში სუფიქსაციის როლის
    გაძლიერებასთან უნდა იყოს დაკავშირებული.
    -აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობის ჩამოყალიბების შემდეგ ძველი პრე-
    ფიქსული სტრუქტურა მხოლოდ ნაწილობრივ დაექვემდებარა მორფემათა
    ურთიერთობის ახალ სტრუქტურულ ნორმებს, რომლებიც განსაზღვრავდნენ
    სინტაგმატურ მიმართებებს ძირეულ და სუფიქსურ მორფემებს შორის.

    3. ხაერთო-ძართველური ფონო.-მორფო ლოგიური სისტემის


    ტრანსფორმაცია და ისტორიულ ქართველურ ენათა
    ჩამოქალიბება

    3.1. ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენათა სტრუქტურების შე-


    დარებითი ანალიზის საფუძველზე ჩვენ მოვახდინეთ რეკონსტრუირება იმ

    ? ამის ერთ-ერთი მაგალითია ძველ ქართულში დადასტურებული ა- და ე- მაქცევრე-


    ბის მონაცვლეობა ნულთან, რაც მეტად არქაული მოელენა ჩანს, , მომდინარე საერთო-ქართ-
    ველური ეპოქიდან:
    ვ-ა-რქუ ვ-ე -ც
    ა-რქუ ე-ც
    პ-რქუ-ა ს-ც -ა

    "ჰVა ქ უ-ს მას იგი; ჰ-ქ ონ-ან მას იგინი


    (შდრ. აონ. ჩიქობავა, მახვილის საკითხისათვის ძველ-ქართულში |, II: საქ. მეცნ. აკად.
    მოამბე, III, M 2––3, 1942).
    ზანურ დიალექტებში მესამე პირის ნულ-მაქცევრიანი ფორმის მთელს პარადიგმაზე
    გავრცელების შედეგად მოიშალა ქართულში შემონახული მონაცვლეობა ერთი და იმავე პა–
    რადიგმის ფარგლებში #ე- მაქცევრიან და ნულ-მაქცევრიან ფორმებს შორის.
    2? შდრ, არონ. ჩიქობავა. სახელის ფუძის აგებულება, გე. 257: მი სი ვე: /(00/!06,1ხ-
    CMII6 II3ხLMII, MX ICI'00I/M0CMLIII C06/)06 II 0066MI(LI -MIIIM261(C/MII14CCMILI(I 06 #MX (ი კ ე. LI, 1948).
    325
    სტრუქტურული მოდელებისა, რომლებიც დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო
    საერთო-ქართველური ფუძე-ენის ფონოლოგიური და მორფონოლოგიური სის-
    ტემებისათვის.
    შედარებითი და შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით მიღებული ენობრივი
    მოდელები ასახავენ პირველი მიახლოებით სტრუქტურულ მიმართებებს, არსე-
    ბულს ფუძე-ენაში დიფერენციაციისწინა პერიოდში, რომელიც უშუალოდ წინ
    უსწრებდა მის ცალკეულ დიალექტებად დაშლას და დამოუკიდებელი ენობ-
    რივი ერთეულების ჩამოყალიბებას.
    რეკონსტრუირებული სტრუქტურები წარმოადგენენ ამოსავალ ენობრივ
    მოდელებს, რომლებიც საფუძვლად დაედო ისტორიულად დადასტურებულ
    ქართველურ ენათა სტრუქტურებს. ამ თვალსაზრისით ცალკეულ ქართველურ
    ენათა ჩამოყალიბებისა და პრეისტორიული განვითარების გათვალისწინება
    გულისხმობს საერთო ამოსავალი სტრუქტურული მოდელების სხვადასხვაგვარ
    ტრანსფორმაციათა აღწერას.
    ამოსავალი საერთო-ქართველური ენობრივი სისტემიდან ისტორიულად
    დამოწმებულ ქართველურ ენათა სისტემების არაწინააღმდეგობრივი და სრუ-
    ლი დედუცირება აღგვიდგენს განვითარების იმ გზებს, რომლებიც განვლეს
    ქართველურმა ენებმა თავიანთი ფორმირებისა და დამოუკიდებელი ისტორიის
    ანძილზე.
    ქვემოთ ჩვენ განვიხილავთ საერთო-ქართველური ფონოლოგიური და
    მორფონოლოგიური სისტემების ტრანსფორმაციებს დიალექტური არეალებისდა
    მიხედვით და ცვლილებათა რელატიური ქრონოლოგიის გათვალისწინებით
    წარმოვადგენთ ისტორიულ ქართველურ ენათა შესაბამისი სისტემების წარ-
    მოქმნის სურათს,
    შ.2. საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში გამოიყოფა ფონე-
    მათა სამი კლასი, რომლებშიც ფონემური ერთეულები ჯგუფდებიან მარცე-
    ლოვნობის თვალსაზრისით. ·
    ფონემები, რომელნიც მარცვალს ქმნიან ყველა მათთვის დამახასიათებელ
    პოზიციაში, განეკუთვნებიან ხმოვანთა კლასს;
    ფონემები, რომელთაც არა აქვთ მარცვლის შექმნის უნარი არც ერთს
    მათთვის დასაშვებ პოზიციაში, ერთიანდებიან თანხმო ვანთა კლასში;
    ფონემები, რომლებიც წარმოდგენილი არიან კომბინატორულად (პოზი-
    ციურად) შეპირობებული მარცვლოვანი და უმარცვლო ალოფონებით, ქმნიან
    სონანტთა კლასს,
    X-- საერთო-ქართველური
    ა ხმოვანთა კლასი შეიცავს ექვს
    ფონემურ ერთეულს, რომ-
    ლებიც ერთმანეთს უპირის-
    პირდებინ სიგრძე-სიმოკ-
    ლის, ლოკალური რიგისა და
    ღიაობის ნიშნის მიხედვით
    და ქმნიან ორსაფეხურიან
    სამკუთხოვან ვოკალურ სის-
    ტემას.
    დაპირისპირება “+ა–%ა, %ე–ჟე, “ო– მრ წარმოგვიდგენ კორელაციას
    'სიგრძე-სიმოკლის "მიხედვით; ”ა (L6§ი. "ა) უპირისპირდება ”ე (L6§0. “ე) და
    „ო (L6§ე. ”ო) ერთეულებს 'როგორც ღია (ფართო) ხმოვანი––დახურულ (ვიწრო)
    „ხმოვნებს; ჯე (0650. ე) უპირისპირდება #ო (ჯივე. “ო) ხმოვანს როგორც წინა
    · რიგის. (პალატალური) ხმოვანი––უკანა რიგისას (ველარულს).
    სონანტთა კლასი შედგება ექვსი ფონემისაგან: /იე +ი %რ %ლ %მ %ნ/.
    :ეს ფონემური ერთეულები შემდეგი დისტინქციური ნიშნებით ხასიათდება:
    %ე): ლაბიალი არანაზალი;
    %ი : ფრონტალი;
    ჩრ :.აბიკალი ვიბრანტი;
    “წლ: აპიკალი ლატერალი;
    %მ : ლაბიალი ნაზალი;
    Xნ : აპიკალი“ ნაზალი;
    თითოეული სონანტური ფონემა წარმოდგენილია ორ-ორი პოზიციური
    „ალოფონით, რომელთაგან ერთი მარცვლის შემქმნელია, ხოლო მეორე მოკ-
    ლებულია მარცვლის .შექმნის უნარს:
    /Mგ/ : Lე1=– (9); /"ი/ : (9) <= (9); - /"რ/ : (61 რ): /"ლ/: (დ) – (ლ);
    /"მ/ : სონანტთა
    (მ)– (9); /%/მარცვლოვანი
    : (ნ – (0). 3 ალოფონის დისტრიბუცია განისაზღვრება
    "პოზიციებით 4380, C30, 051L
    სონანტთა უმარცვლო ალოფონის დისტრიბუცია განისაზღვრება პოზი-
    ციებით 1+5V, 'V§V, VC5+L, V5C.
    C-V პოზიციაში დასტურდება მარცვლოვანი 58 და უმარცვლო § ალო-
    ფონების მონაცვლეობა საერთო-ქართველური დიალექტური არეალებისდა
    "მიხედვით,
    უფრო მრავალრიცხოვანია თანხმოვან ფონემათა კლასი, რომლის ერთეუ-
    ლები რთულ კორელაციურ მიმართებებს ქმნიან. საერთო-ქართველური კონსო-
    ნანტიზმის სპეციალური განხილვა ამჯერად ჩვენს მიზანს არ შეადგენს, აღვნი-
    'შნავთ მხოლოდ, რომ სავრთო-ქართველური კონსონანტიზმის ყველაზე არსე-
    ბითს თავისებურებას ისტორიულად დამოწმებულ ქართველურ ენათა კონსო-
    ნანტიზმთან შედარებით წარმოადგენს სიბილანტთა სამი რიგის არსებობა,
    "ნაცვლად ორისა.
    ამ რიგებს ჩვენ · განვსაზღვრავთ როგორც:
    (1) წინა-სიბილანტურს (სისინას): /"ზ/, /"ს/; /#ძ/; /'ც/, /"წ/;
    (2) შუა-სიბილანტურს (სისინ-შიშინას): /"ზ,/, /"ს,/; /"ძ,/, /“ძ1/, /"წI/;
    (3) უკანა:სიბილანტურს ·(შიშინას): (/”ჟ/), /"შ/; /"ჯ/, /"ჩ/, /"ჭ/.
    8.3. ამოსავალი საერთო-ქართველური ფონოლოგიური სისტემა, რომელ-
    შიც ფონემურ ერთეულთა სამი ძირითადი კლასი გამოიყოფოდა, გარდაიქმნა
    დიალექტური არეალებისდა მიხედვით სხვადასხვა მიმართულებით, რასაც შედე-
    გად ძველი მოდელის ტრანსფორმაცია და ახალ, ერთმანეთისაგან განსხვა-
    :ყებულ ფონოლოგიურ „სისტემათა ჩამოყალიბება მოჰყვა.

    327
    ხაერთო-ქართველური ფონოლოგიური: სისტემა.

    (თანხმოვნები, | ხონანცები 'სმოვნები|.


    ბ-ფ გ“
    “რ“4 თ.
    ა. | ჯად
    11% | >
    დ ' თ---ნ-ლ- რ6-9----- ე“
    ბ?
    : ზ:
    ძ-+-6%-“ს,
    'აყი IL !
    IV _–.
    %122%ს,
    :ზ:1!!
    #-: 609,
    (VII

    გ. ქ
    IV ე/I
    3:
    რულად
    ყვი
    ეს ტრანსფორმაცია საერთო-ქართველური ფონოლოგიური. სისტემისა.
    შეეხო როგორც თანხმოვანთა, ისე ხმოვანთა და სონანტურ, ფონემათა კლა-
    სებს, რამაც მნიშვნელოვნად შეცვალა სისტემაში ძველად არსებული მიმართე-
    ბები და ფონემურ ერთეულთა ახლებურად გადანაწილების. საფუძველზე ახალი.-
    სტრუქტურული მიმართებები დაამყარა.
    ცვლილებები ამოსავალ საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ . სისტემაში
    ყველაზე ადრე შეეხო თანხმოვანთა კლასს, საკუთრივ სიბილანტურ- თანხმოვან-
    თა რიგებს, რომელთაც ერთგვარი „გადაწევები“ განიცადეს.
    სიბილანტურ თანხმოვანთა განვითარების, თვალსაზრისით ჭართველური,
    ენობრივი არეალი ჯერ- კიდევ ძალიან ადრინდელ პერიოდში. ორ. ზონად გა-
    იყო: ერთში (აღმოსავლურ-ქართველურში). შუასიბილანტური (სისინ-შიშინა)-
    რიგი ·დაემთხვა წინასიბილანტურს (სისინას), მეორეში. (დასავკლურ:ქართვე-
    ლურში) მოხდა შუასიბილანტური. (სისინ-შიშინა). და უკანასიბილანტური (ში-
    შინა) რიგების შერწყმა. მაგრამ თაგდაპირველ. ფონემატურ მიმართებათა კვა»
    ლი აქ მაინც შემოგვენახა მეტად თვალსაჩინოდ:. იმ დროს,. როდესაც შუასი-
    ბილანტური რიგი დასავლურ-ქართველურ დიალექტებში მარტივი შიშინა თან-.
    328
    ხმოვნებით არის ' წარმოდგენილი, თავდაპირველი შიშინა თანხმოვნების Cეფ-
    ლექსებად ამავე დიალექტებში გვაქვს დეცესიური კონსონანტური ჯგუფები,
    სადაც პირველ წევრს წარმოადგენს შიშინა (გარკვეულ პირობებში აგრეთვე
    სისინა!) თანხმოვანი ხოლო მეორეს--იმავე სერიის წინაველარული თან-
    ხმოვანი.
    აღმოსავლურ-ქართველური დიალექტური წრის უშუალო გაგრძელებაა
    ძველი და ახალი ქართული ენა დიალექტებითურთ. დასავლურ-ქართველური
    დიალექტური წრე ისტორიულ ხანაში წარმოდგენილია მეგრულ-ჭანური და
    სვანური ენებით.
    აღწერილ ცვლილებათა შედეგად ხსენებულ დიალექტურ ზონებს შორის
    ჩამოყალიბდა სიბილანტურ შესატყვისობათა სამი რიგი:
    1). აღმოს, არეალი: სისი ნ ა––დასავლ. არეალი; სისინა (ქართ. სამ-ი:
    მეგრ.-ჭან. სუმ-ი: სვან. სემ-ი);
    2) აღმოს არეალი : სისინა- დასავლ. არეალი : შიშინა (ქართ.
    ას-ი : მეგრ.-ჭან, ოშ-ი: სვან. აშ-ირ):
    3) აღმოს,: არეალი : შიშინა--დასავლ. არეალი : შიშინა +- წინა-
    ველარული თანხმოვანი (ქართ. შრიდ-ი : მეგრ.-ჭან. შქვით-ი : სვან. ი-შგუიდ).
    დანარჩენი ფონემატური ცვლილებანი უფრო გვიანდელ პერიოდს განე-
    კუთვნებიან და ასახავენ მკვეთრ დიალექტურ სხვაობათა წარმოქმნას არა
    მარტო აღმოსავლურ-ქართველურ და დასავლურ-ქართველურ არეალებს შო-
    რის, არამედ აგრეთვე დასავლურ-ქართველური დიალექტური წრის შიგნით-–
    ზანურ და სვანურ არეალებს შორის 3.
    3.4. სპეციფიკური სიახლენი, რომლებიც გამოყოფენ ქართულს დანაოჩე-
    ნი ქართველური ენებისაგან (გარდა ზემოთ აღწერილი კონსონანტური ცელი-
    ლებებისა), ვოკალურ სისტემასაც. შეეხო.
    აღმოსავლურ-ქართველური ვგოკალიზმი გამარტივდა იმდენად, რამდენა-
    დაც წაიშალა ფონემატური სხვაობა გრძელ და მოკლე ხმოვნებს შორის. მეო-
    რე მხრივ, ადგილი ჰქონდა ვოკალიზმის ერთგვარ გამდიდრებასაც: სონანტთა
    კლასის რღვევასთან დაკავშირებით /ი%/ ფონემის მარცელოვანი ვარიანტი
    წIუ| დამოუკიდებელი ფონემა გახდა და ხმოვანთა კლასს მიეკედლა 2: ასეთივე
    ევოლუცია განიცადა /”ი/ სონანტის მარცვლოვანმა (”ი|)| ვარიანტმა 1.

    ' იზ, სიბილანტთა შესატყვისობანი, გვ. 12 შმდ.


    9 შდრ, Xშქ14->”სქგ- პროცესი ზანურ-სვანურ არეალში (იზ. სიბილანტთა შესატყ-
    ვისობანი, გვ. 28 შმდ.), ზოგი სხვაობის წარმოშობა ზანურსა და სვანურს შორის, როგორც
    ჩანს, ჯერ კიდევ სიბილანტურ თანხმოვანთა ტრანსფორმაციამდელ პერიოდს განეჯუთვნება;
    შდო. მაგ. #ს,>.0 ზანურში გარკვეულ პოზიციებში და ·ს,>ლ სვანურში ამავე პოზიციებში.
    უნდა მივუთითოთ აგრეთვე ერთ არქაულ იზოგლოსაზე, რომელიც აერთიანებს ქართულსა და
    ზანურს: ს.-ქართე, X# ს, თ>ქართ.-ზან. »თ, მაშინ როდესაც იგივე % ს, თ>სვან. «შთ >შდ.
    (იხ. ზემოთ, გვ. 130 შმდ.).
    1 ,/#ტ/ სონანტის უმარცვლო |#41) ვარიანტი ამის შედეგად თანხმოვანთა კლასში გადა-
    ირიცხა და ე/ტ სპირანტის სახით ჩამოყალიბდა როგორც სშული ბ თანხმოვნის კოოელატი,
    "+ ძველ ქართულში ეს პროცესი ჯერ კიდევ დამთავრებული არ იყო, რადგან. არსე-
    ბითად შენარჩუნებული იყო დამატებითი დისტრიბუციის დამოკიდებულება (#I| და |ი) ბგე-
    რებს შორის, ამავე დროს |2|) ბჯერის დისტრიბუცია უკეე ძველ ქართულში მნიშვნელოვნად-
    329
    აღნიშნულ ცვლილებათა შედეგად აღმოსავლურ-ქართველურ დიალექტებ-
    ში ჩამოყალიბდა ხუთი ფონემური ერთეულის შემცველი ვოკალური სისტემა,
    რომელიც შეიძლება წარმოდგენილ იქნეს კლასიკური სამკუთხედის სახით 1;
    ეიწრო
    ი უ

    კანა რიგის
    რიგის

    3
    ღო
    წინა
    ა ლ
    ფართო
    იმ დიალექტებში. რომლებიც საფუძვლად დაედო ძველ ქართულ სალი-
    „ტერატურო ენას, მოხდა /”რ/, /+ლ/, /”მ/, /'ნ/ სონანტთა მარცვლოვანი ვა-
    რიანტების გაუმარცვლოება უმახვილო პოზიციაში. ზოგ დიალექტში /"რ/,
    /“ლ/, /”მ/, /#ნ/ სონანტებმა შეინარჩუნეს მარცვლოვნობა C–-C პოზიციაში,
    ხოლო უფრო გვიან მარცელოვანი სონანტების დაშლის შედეგად ვოკალურ
    და კონსონანტურ კომპონენტებად ისინი ირ| ურ ტიპის ფონემურ ჯგუფებად
    ჩამოყალიბდნენ (ხევს. გირკო, ფშავ., კახ. კურკო– ძვ. ქართ. გრკო; ხევს. კილდე
    –სალიტ. ქართ. კლდე და მისთ.).
    ანალოგიური ევოლუცია განიცადეს მარცვლოვანმა (#რ) და |/Mლ) ალო-
    -“-ფონებმა მახვილიან პოზიციაში ქართული ენის ყველა დიალექტში. განსხვავე-
    ბას მხოლოდ ის ქმნის, რომ ამ შემთხვევაში სონანტის დაშლის შედეგად,
    როგორც წესი, ო ხმოვანი ვითარდებოდა; ცალკეულ შემთხვევებში კონსონან-
    ტური ნაწილი არ შემოგვენახა:

    მაგალითები:
    ჭორჭ-ი<-ვრვ-; შდრ. სვან. ვარვ;
    ღოჯ-ი <'ღრჯ-; შდრ. ღრჯ-ოლ-ი, ღრეჯ-ა;
    კორტ-ნ-ი-ს<-”კრტ-ნ-ი-ს; შდრ. ნი-სკარტ-ი, ხევს. სკერტვა »კენკვა“;
    ბორკ-ილ-<%ბრკ-; შდრ. ბრკ-ოლ-<%ბრკ-ოლ-, ბარკ-ალ-; მეგრ. ბორკ-ი
    „ფეხი“;

    ლოშ-ნ-ი-ს–%+#ლშ-ნ-ი-ს; შდრ. ლაშ-ი, ჭან, ლეშქ-ი<”ლოშქ-ი „ტუჩი“.


    აღწერილ პროცესებს შედეგად მოჰყვა სონანტთა კლასის ელიმინაცია და
    ხმოვანთა და თანხმოვანთა კლასების გამდიდრება შესაბამისად /უ/, /ი/ და /რ/,
    /ლ/, /მ/, /ნ/ ფონემებით. ფონემურ ერთეულთა გადანაწილების შედეგად ფონემა-
    თა სამი ამოსავალი კლასის ნაცვლად ჩამოყალიბდა ორი--– ხმოვანთა და თანხმო-
    ვანთა კლასები.
    3.5, რამდენადმე განსხვავებულად წარიმართა საერთო-ჭართველური
    ფონოლოგიური სისტემის გარდაქმნა იმ დიალექტურ არეალში, სადაც შემ-
    "დგომ ზანური ენა ჩამოყალიბდა მეგრული და ჭანური დიალექტებით.

    «იყო შეხღუდული საერთო-ქართველურთან შედარებით: (წი) არა გვხვდებოდა + –-V და C-V


    „პოზიციებში. (ი|)-ის დაკარგვას ახალ ქართულ სალიტერატურო ენასა და დიალექტების ნა-
    “წილში შედეგად მოჰყვა (ი) ბგერის დამოუკიდებელ ხმოვან ფონემად ჩამოყალიბება.
    1 შდო. გ, ახვლვდიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, თბილისი, 1949,
    გვ. 71 შმდ. '
    330
    იმ იზოგლოსების წარმოქმნას, რომლებიც საერთოა ზანურისა და სვანუ-
    “რისათვის (შდრ. განსაკუთრებით საერთო ცვლილებები სიბილანტურ თანხმო-
    ვანთა რიგებში), მოჰყვა ზანურ არეალში სპეციფიკური (ვლილებები, რის შე-
    დეგადაც ზანური დაუპირისპირდა როგორც დამოუკიდებელი ენობრივი ერთ-
    ეული სვანურსა და. ქართულს. ამ ცვლილებათა რელატიური ქრონოლოგიის
    დადგენით ირკვევა თანმიმდევრობა ეტაპებისა, რომლებიც მეგრულსა და ჭანურს
    უნდა გაევლოთ თავიანთი ისტორიული განვითარების პროცესში.
    ყველაზე ადრინდელი სპეციფიკურად ზანური ცვლილებაა (ე. ი. ისეთი
    ცვლილება, რომლითაც ზანური უპირისპირდება სვანურს და არა მარტო
    „ქართულს) /რ/ სონანტის უმარცვლო პალატალური ალოფონის შერწყმა /ჯ/
    ფონემასთან: "ფურ-ი (ფურ“-ი|>ფუჯ-ი, “პირ-ი (|პირ'-ი|>პიჯ-ი და სხვ. (შდრ.
    ქართ. ფურ-ი, პირ-ი; სვან. ფურ, ჰილ).
    რ>ჯ პროცესს ზანურში დაერთო „დამავალი ღიაობის კანონის“ მოქმე-
    დება, რომლის შედეგადაც საერთო-ქართველური /#+ლ/ ფონემა ზანურმა გარკ-
    „ჭეულ პირობებში /”რ/ ფონემით შეცვალა:

    მაგალითები:

    “თაფლ-!ი! > ”თაფრ-წის>თოფურ-!ი! „თაფლი“


    "კლდეი >"კრდეი >"კრდაი >კირდე „კლდე“
    %ს,ულ-'ი!>“შულ-!ი)>შურ-!ი! „სული“
    %ძ,ილ-(წი1>#”ჯილ-!ი!> ჯირ-'ი! „ძილი“
    “შოელ-!ი!> "სქრელ-'ი!> "სქუერ-'ი!1 „შველი“.

    რამდენადაც „დამავალი ღიაობის კანონი" ზანურში ანგარიშს უწევს ვო-


    „კალიზმის არქაულ, საერთო-ქართველურ მდგომარეობას, შეიძლება დავასკვნათ,
    რომ იგი წინ უსწრებს ხმოვანთა ზანურ გადაწევას. ამ კანონზომიერების მოქ-
    “მედების ქვემო ქრონოლოგიური ზღვარის დასადგენად ზანურში არსებითია ის
    გარემოება, რომ მეორეული, /ლ/ ფონემისაგან მომდინარე /რ/ არ ექვემდე-
    "ბარება პალატალიზაცია-ასიბილაციის ტენდენციას. მაშასადამე, /ლ/ >/რ/ პრო-
    ცესი უფრო გვიანდელია, ვიდრე რ>ჯ; რ>ჯ პროცესი ზანურში აღარ მოქმე-
    დებდა მას შემდეგ, რაც აქ პოზიციურად შებირობებული /ლ/>/რ/ პროცესი
    დაიწყო.
    3.6. ზანურის როგორც დამოუკიდებელი ენის ჩამოყალიბების პროცესში
    ფუნდამენტალური მნიშვნელობა ჰქონდა ვოკალიზმის ტრანსფორმაციას, ე. წ.
    „ხმოვანთა ზანურ გადაწევას,“ რითაც ზანური მკვეთრად გაემიჯნა როგორც
    "სვანურს, ისე ქართულს.
    ეს პროცესი ორ ეტაპად უნდა ჩატარებულიყო. პირველ ეტაპზე ზანურში _
    ჯერ კიდევ შენარჩუნებული იყო რაოდენობრივი დაპირისპირება ხმოვნებს
    "შორის; ამასთან გადაწევის შედეგები მოკლე ხმოვანთა კლასში რამდენადმე
    განსხვავებული აღმოჩნდა გადაწევის შედეგებისაგან გრძელ ხმოვანთა კლასში.

    1 უფრო გვიან #სქტერ-ი>"სქტარ-ი, საიდანაც #ა;'ს უმლაუტის გზით მივიღეთ


    · თანამედროვე მეგრ. ს ქ ვე რ-ი, ჭან მსქვერ-ი. '
    331
    ს.-ქართვ, მოკლე /”ე/ ხმოვნის გადაწევას /”ა/ ხმოვანში ადრინდელ ზა-
    ნურში უნდა გამოეწვია პირველადი /"ა/ ხმოვნის გადაწევა /”ო/ ხმოვანში,
    თავის მხრივ, ”ა>”ო გადაწევამ1 შეაპირობა გარდაქმნა იმ /#ო/ ხმოე-
    ნისა, რომელიც ს.-ქართვ, მოკლე /"ო/ ხმოვნის უშუალო გაგრძელებას წარ-
    მოადგენდა, და მისი გადაქცევა რაღაც ახალი თვისების მქონე ო-ტემბრის
    ხმოვნად, რომლითაც იგი ს.-ქართვ, /"ა/-საგან მიღებულ /“ო/ ხმოვანს დაუ-
    პირისპირდა და რომელიც უფრო გვიან უ/ი ხმოვანში გადავიდა. ამ ხმოვანს
    ჩვენ /”თ/ სიმბოლოთი აღვნიშნავთ:

    CL -კართვ. | /“ ' / /“ . / / ი/

    დანური | L/. / -/ა/ >> /: წ

    ამ შემთხვევაში ჩვენ წინაშეა კლასიკური მაგალითი ფონემათა „ჯაქვური:


    რეაქციისა“, როდესაც ცვლილება ერთ ფონემაში C0:06§ი- ფონემათა ერთ რიგ-
    ში) იწვევს მასთან კორელაციაში შემავალ ფონემათა 0:6§). ფონემათა რიგე-
    ბის) შესაბამის გარდაქმნებს, რათა სისტემაში შენარჩუნებულ იქნეს ფონემურ
    დაპირისპირებათა ძველი მოდელები 7.
    განსხვავება /%ო/ და /”ო/ ფონემებს შორის, უნდა ვიფიქროთ, „ღიაობის
    ხარისხში მდგომარეობდა. /"ო/, რომელიც ს.-ქართვ. /"ა/ ფონემისაგან მომდი--
    ნარეობდა, უფრო ღია (080. ფართო) ხმოვანი იყო; /"თო/, რომლის წყაროსაც
    ს.-ქართვ. /”ო/ წარმოადგენდა, უფრო დახურული (დბ5). ვიწრო) ხმოვანი იყო
    (შდრ. მისი შემდგომი გადასვლა ვიწრო უ/ი ხმოვნებში),
    ამგვარად, ზანურში ჩამოყალიბდა მოკლე ხმოვანთა სამსაფეხურიანი სის-
    ტემა: ფართო /"ა/, საშუალო ”#/ო/, ვიწრო /”ო/; დაპირისპირება რიგის მი- ·
    ხედვით (წინა რიგისა- უკანა რიგისა) არაარსებითი გახდა დისტინქციური
    ფუნქციის თვალსაზრისით, შეიცვალა ფონემატური მიმართებანი, მაგრამ ფო-
    ნემათა რაოდენობა იგივე დარჩა: სამ საერთო-ქართველურ მოკლე ხმოვანს
    შეენაცვლა სამი ზანური მოკლე ხმოვანი.
    დაპირისპირება არქაულ ზანურ ფართო /”ო/ და ვიწრო /"თ/ ხმოვნებს
    შორის განსაკუთრებით კარგად ჩანს CVC- სტრუქტურის მორფემებში, რომ-.
    ლებიც ლაბიალურ ფონემას არ შეიცავენ. , ამგვარ მორფემებში ქართულ ა

    1 რომელიც განხორციელდა ყველგან, გარდა არსებითი სახელის ბოლოკიდური პო–


    ზიციისა.
    ? ამტჭვარი პროცესების შესახებ იხ. #. M207MM6, /70IIMI(IM0I 3M0M0M#4 6 დიMი-
    #I0M40CMIIX IL3#0M6M090X. I1006.10#(ხM მს0X00MსM60M0 თC90M04#0?!!!! (I1I0ხ680). C თხ39VX3–-
    0M0>0) M0ი”წMე, 1960, გვ. 70 შმდ.

    332
    ფონემას (ს.-ქართვ. /”ა/ე/ რეგულარულად შეესატყვისება მეგრულ-ჭანური
    ო(< არქ. ზან. /”ო/), ხოლო ქართულ ო ფონემას (ს.-ქართვ. /“ო/) ასევე რეგუ-
    ლარულად შეეფარდება მეგრ.-ჭან. უ/ი:

    ქართული სვანური. მეგრულ-ჭანური

    ა : კაც-ი ა : ვაშ ო: კოჩ-ი


    ჯარ-ი ვან ხოჯ-ი
    ქათამ-ი ქათალ ქოთომ-ი (მეგრ.)
    ძაღლ-ი ჟეღ(<”'ჟაღუი) ჯოღორ-ი
    მატყლ-ი მატყ მონტყორ-ი (მეგრ.)
    ა-გებ-ს ა-გემ ო-გან-ს (მეგრ.)
    ო:ორ-ი ო:9ორ-ი უ/ი : ჭან, ჟურ-ი, მეგრ.
    ჟირ-ი
    ცოლ-ი ჩოშ- ჩილ-ი ,
    კოდ-ალ-ა –_ ჭან. კიდ ი, მეგრ. კიდ-უ
    ქორ-ი = ჭან. ქურ-ი, მეგრ. ქირ-ი

    ამგვარად, აშკარაა, რომ ზანურში ადგილი არა პქონია ს.-ქართე. /”ა/


    “და /”ო/ ფონემების შერწყმას. ეს ორი ფონემა მეგრულ-ჭანურში სხვადასხვა
    -რეფლექსებით არის წარმოდგენილი, რაც არქაულ ზანურში მათ შორის ფო-
    ნემატური დაპირისპირების არსებობაზე მიუთითებს.
    ჩვენს განკარგულებაში მყოფი მონაცემების მიხედვით ხერხდება ამ ეპო-
    „ქის ზანურ ხმოვანთა დისტრიბუციის რიგ თავისებურებათა რეკონსტრუქცია.
    კერძოდ, არის საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ფონემატური დაპირისპირება
    მოკლე /"ო/ და /"ო/ ხმოვნებს შორის ნეიტრალიზაციას განიცდიდა ზოგ
    პოზიციაში (ასეთ შემთხვევებში ს.-ქართვ. /"ა/ ფონემის რეფლექსი ვლინდე-
    ბოდა როგორც ვიწრო /"თ/ ხმოვანი, რომელმაც შემდგომ ისეთივე ევოლუცია
    განიცადა, როგორიც ს.-ქართვ, /"ო/ ფონემის რეფლექსმა):
    1) /”უ/ სონანტის წინ დასაშვები იყო მხოლოდ ეიწრო /"ლ/:
    ს.-ქართვ. ”ს,თაუ->არქ. ზან. “თოჟ- (და არა “თოუჟ-)>მეგრ. თუ., ჭან.
    -თი1 (შდრ. ქართ. თავ-ი, სვან. შდა „თავთავი“);
    ს.-ქართვ. “ს,თოუ-ლ->არქ. ზან. ”თღუ-რ->ჭან. !მ!თურ-ი I !მ'თვირ-ი 3,
    მეგრ. თირ-ი (შდრ. ქართ. თოვ-ლ-ი, თოვ-ს, სვან. შდუჟ-ე> "შდოუშ-ე „თოვს“).
    2) პოზიციაში C--Cუ დასაშვები იყო მხოლოდ /?დ/:
    ს.-ქართვ. "ს,თაგუ-> არქ. ზან. "თოგუ- (და არა ”"თოგუ-)>პჭან. 'მ!თუგ-ი
    (შდრ. ქართ. თაგლე-ი, სვან. შდუგუ);
    ს.-ქართვ. “დას,თუ->არქ. ზან. "დოთუ->ჰჭან. მთუთ-ი, მეგრ.· თუნთ-ი
    «შდრ. ქართ. დათჟ-ი, სვან. დაშდ5);

    " შდრ. არნ, ჩიქობავა, შედარ. ლექსიკონი, გვ. 43-44.


    9 ყ. Mვი სხ, / 70#. 40//. #3., გე. 148.

    ჰკპ
    ს.-ქართვ. ”ძაცხუ- >არქ. ზან, ”ძოცხე->ჭან. დუცხუ (შდრ. ქართ. ცაცხვ-ი,.
    სვან, ზენხ-რა)?.
    3) პოზიციაში მC–-C დასაშვები იყო მხოლოდ /”რო/:
    ს.-ქართვ. ”მვარ-ი:>არქ. ზან. ”მხოჯ- ი->პან. მხუჯ-ი, მეგრ. ხუჯ-ი (შდრ.
    ძვ. ქართ. მვარ-ი, სვან. მევარ);
    ს,-ქართვ. "მსხალ-> არქ. ზან. ”მსხოლ->>ჭან. მცხულ-ი, მეგრ. სხულ-ი
    (შდრ. ქართ. მსხალ-ი, სვან. ი-ცხ)?.
    წო (და არა ჯო) უნდა გვქონოდა აგრეთვე პოზიციაში ორ მ/ს შორის:
    %მამაკ–<>"მომა >მეგრ. მუმა (შდრ. ქართ. მამა, სვან. მუ).
    /'მ/ სონანტის მომდევნო აოზიციაში, როგორც ჩანს, ადგილი ჰქონდა თა-
    ვისუფალ მონაცვლეობას ”"ო'სა და “ო”ს შორის:
    "მატლ-->>"მოტრ->მეგრ.-ჭან. მუნტურ-ი (შდრ. ქართ, მატლ-ი, სვან. მგტ);
    მეორე მხრივ, "მატყლ- > ”მოტყრ- > მეგრ.-ჭან მონტყორ-ი (შდრ. ქართ.
    მატყლ-ი, სვან. მატყ).
    ასეთსავე სურათს ვადასტურებთ /ბ/ თანხმოვნის წინაც:
    %წაბლ-->”ჭობრ->მეგრ.-ჭან. ჭქუბურ-ი (შდრ. ქართ. წაბლ-ი, სვან. ჰებ
    „ბალი"), მაგრამ %დაბ->>+დობ->მეგრ. დობ-ერ-ა (შდრ. ქართ, დაბ-ა, სვან.
    დაბ „ყანა%) 3.
    3.7. რამდენადმე განსხვავებულად წარიმართა გრძელ ხმოვანთა ტრანს-
    ფორმაცია ადრეული პერიოდის ზანურში. როგორც ზემოთ გექონდა ნაჩვენები,
    იმ ფორმებში, სადაც ამოსავლად სავარაუდებელია გრძელი /”ა/ ხმოვანი,
    მეგრულ-ჭანური უკლებლივ ო ხმოვანს გვიჩვენებს:

    ქართული სვანური მეგრულ-ჭანური

    წარ-უ-ძღუან-ე ბ ხ-ო-ჟღუან-ე Iმე1-უ-ჯღონ-ან-ს


    და-ვ-ი-ბან-ე _ დი-ბონ-უ
    გა-ვ-წაფ-ე – ჭან. ვ-ი-მწოფ-ულ-უ-რ „ვსწავლობ,
    ბრძენი ვხდები“
    გ-ვამ-ე (შდრ. ლა-ლ-ემ „ჭამა") ჰ-ჭკომ-ი
    ვ-ფარ-ე – ვ-ფორ-ი
    წარ-ი-ყვან-ა _– ჭან. მინდი-ყონ-უ
    რამდენადაც გრძელი /M#5ა/ ხმოვნის რეფლექსი ზანურ დიალექტებში გან-
    სხვავდება მოკლე /”ა/ ხმოვნის რეფლექსებისაგან, უნდა დავასკვნათ, რომ სა-
    1. შდრ. ტ. გუდავა, ო-ს უ-ში გადასვლის ზოგიერთი შემთხეევა ზანურ (მეგრულ-
    განურ) ენაში (საქ სსრ მეცნ. აკად. მოამბე, ტ. XXV, # 1, 1960, გვ. 119--121); შდრ.
    გ. როგავა, ქართველურ ენათა ისტორიული ფონეტიკის საკითხები, I, თბილისი, 1962,
    გვ. 6 შმდ.
    2? შდრ, ტ. გუდავა, იქვე, გვ. 121-––-122.
    + ს,-ჭქართვ. /#ა/ ვლინდებოდა ზანურში როგორც ვიწრო /X#C/ ხმოვანი აგრეთვე ზმნურ
    ფორმათა აბსოლუტურ ბოლოში: შდრ. მესამე სუბიექტური პირის -#ა ფორმანტის რეფ-
    ლექსები: # ვ დ - ა; ქართ. მო-ვდ– ა, სვან. ან-ვად<%ან-ვდ-ა „მოვიდა“-–კან. მო-ხთ-უ,
    მეგრ, მო-რთ-უ.
    + ზმნათა ამ სტრუქტურული ტიპისათვის დამახასიათებულია თემატური აორისტი და.
    თემატური სუფიქსის წინ წარმოდგენილი მორფემის სიგრძის საფეხური.
    334
    ერთო-ქართველური დაპირისპირება გრძელ /”ა/ და მოკლე /”ა/ ხმოვნებს შორის.
    თავისებურად აისახა ადრინდელ ზანურში: ს.-ქართვ. მოკლე /”ა/ გადაიწია აქ
    "მოკლე /”ო/ ხმოვანში, რომელიც მთელ რიგ პოზიციებში /”ო/>უ/ი ხმოვანში.-
    გადავიდა. ამისაგან განსხვავებით, ს.-ქართვ, გრძელმა /”ა/ ხმოვანმა მოგვცა.
    გრძელი /”ო/, რომელიც უცვლელი დარჩა ყველა პოზიციაში,
    ანალოგიურ სურათს ვადასტურებთ ს.-ქართვ. გრძელი /“რო/ ხმოვნის
    ზანური რეფლექსის შემთხვევაში. განსხვავებით მოკლე /”ო/ ხმოვნისაგან,.
    ს.,-ქართვე. გრძელი /”ო/ ხმოვანი წარმოდგენილია ზანურ დიალექტებში რეგუ-
    ლარულად ო ხმოვნის სახით, რაც ადრინდელი ზანურისათვის გრძელ /7”რ/
    ხმოვანს გვავარაჟუდებინებს:
    ქართული სვანური მეგრულ-ჭანური
    მო-ე-წონ-ა ხ-ა-წუენ-ე1! ჭან. ა-წონ-უ
    ოთხ-ი უოოშთხუ მეგრ. ოთხ-ი, ჭან. ოთხო
    ვ-ი-ცოც-ე = მეგრ. ჩოჩ-უ-ა „ცოცვა“
    ვ-ა-გორ-ე – ჭან. ონ-გორ-აფ-ან „აგორებენ“
    . ვ-ა-ცხოვნ-ე – მეგრ. ჩხონ-აფ-ა „ცხონება“
    ჭსოვ-ნ-? – მეგრ. შონ-ა 3
    განსაკუთრებით საყურადღებოა ორი უკანასკნელი მაგალითი, როგორც:
    ზემოთ ვნახეთ, ს.-ქართვ, /”აჟ/ და /ოჟ/ ჯგუფები ზანურში ერთმანეთს და-
    ემთხვა––ორივემ მოგვცა /”ოეჟ/ ჯგუფი, რომელიც უფრო გვიან „უ/ი-ს სახით.
    წარმოგვიდგა:
    ' ”სკთაუ-> "თთუ- > თუ- || თი;
    ”ს,თოჟ-ლ-->>"თთუ-რ- >'მ1თური L თირ-ი;
    მაგრამ იმ ფორმებში, სადაც ისტორიულად გრძელხმოვნიანი /”რე/ ჯგუფი აღდგე-.
    ბა, ზანურ დიალექტებში დღესაც ო ხმოვანია წარმოდგენილი: “ცეხოტ-ნ->ჩხონ.;
    %ვსოჟ-ნ->შონ-. გრძელი /"ო/ ხმოვნის ალოფონები, როგორც ჩანს, ადრინ-
    დელ ზანურში ინარჩუნებენ ყველა პოზიციაში საშუალო ღიაობას, და, მაშა-
    სადამე, არ არსებობდა ვიწრო |”ით) არც დამოუკიდებელი ფონემისა და არც.
    /'ო/ ფონემის პოზიციური ალოფონის სტატუსით.
    ზემოთ ჩატარებული ანალიზის საფუძველზე საერთო-ქართველურ გრძელ
    ხმოვანთა ზანური გადაწევა შეიძლება შემდეგი სქემის სახით წარმოვადგინოთ
    (იხ. გვ. 336).
    როგორც სქემიდან ჩანს, გრძელი /“ა/ და გრძელი /"ო/ ხმოვნის რეფ-
    ლექსები ერთმანეთს დაემთხვა, საერთო-ქართველური სამი გრძელი ხმოვნის
    ნაცვლად ზანურ ვოკალურ სისტემაში ორი გრძელი ხმოვანი ჩამოყალიბდა:
    /ა/ და /#Mრ/. ზანური ვოკალური სისტემა ასიმეტრიული გახდა: თუ მოკლე,

    1 ფდრ, ბქვ, ხ-ა-წონ–ე. ტე>რ პროცესს ადგილი უნდა ჰქონოდა ქართულ-ზანურში


    ჯერ კიდევ მათი ერთიანობის ეპოქაში.
    2 შდრ. ახ, ქართ. და-ვ-ი-ხსომ-ე<»#და -ვ-ი-ჯსოვნ-ე.
    მ მარა-შონ-ა „აგვისტო“ (სიტყვა-სიტყვით; „მარიამის ხსოვნა"), იხ II. 1 # II-
    MI 186, / ი0.V. -MIIM20. #3, გვ. 244. მეორე ვარიანტი მარა-შინ–ა(შდრ, კან. მარია-
    შინ-ა) შეიცავს, შინ-ა ფორმას რომლისთვისაც ამოსავალია წარმოება -ენ სუფიქსით
    რედუქციის საფეხურზე: ში ნა<#ხშ-ინ-ა, შდრ. 0. V0CყL, 5Vს””IX6§ 70LხაVX, გე. 62,
    335
    /'ა, და /”ო/ ხმოვნებს გააჩნდათ კორელატები გრძელი /”ა/ და /"რ/ ხმოვნე-
    ბის სახით, ვიწრო /”ო/ ხმოვანი უცალოდ დარჩა, ამიტომ, თუმცა ფონეტი-
    კური თვალსაზრისით ეს უკანასკნელი მოკლე ხმოვანთა კატეგორიას მიეკუთვ-
    ნებოდა, ფონოლოგიური თვალსაზრისით იგი არც მოკლე იყო და არც გრძე-
    ლი: სიგრძე-სიმოკლე არ წარმოადგენდა ამ ზმოვნის ფონოლოგიურად რელე-
    ვანტურ თვისებას.

    დდაონურიწMV # „ 7”
    /ა/ /-გ/
    ამგვარად, „ხმოვანთა პირველი გადაწევის“ შედეგად ზანურში ჩამოყალიბ-
    და ვოკალური სისტემა, რომელიც შეიცავდა ხუთ ხმოვანს: /”ა/, /"ო/, /+ო/,
    /“ა5/, /"რ/. /ბა/ და /'ო/ ხმოვნები უპირისპირდებოდნენ შესაბამისად /”ა/ და
    /”ო/ ხმოვნებს სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით. /”თ/ ფონემა ნეიტრალური იყო ამ:
    თვალსაზრისით. ღიაობის კორელაციის მიხედვით /”ა/ და /ბა/ ფართო (ღია)
    ხმოვნები იყო, ”/ო/ და /“ო/--საშუალო ღიაობის ხმოენები.
    /'ღ/ ხმოვანი უპირისპირდებოდა ყველა დანარჩენს როგორც მაქსიმალუ-
    რად ვიწრო (დახურული) ნაკლებად ვიწრო ხმოვნებს.
    ბ. 8. „ხმოვანთა პირველი გადაწევის“ შემდეგ ზანურში თავი იჩინა
    უმლაუტის მოვლენებმა. უმლაუტს დაექვემდებარა როგორც ზან. /”ა/ (მომ-
    დინარე ს.-ქართე. /”ე/ ხმოვნისაგან) და /”ო/ (მომდინარე ს.-ქართვ, /”ა/ ხმოვ-
    ნისაგან), ისე //თ/ ხმოვანი, რომელიც ს.-ქართვ. ·/·ო/ ფონემის ზანურ რეფ-
    ლექსს წარმოადგენდა, როგორც ზან. ”ა (<ს.-ქართვ. /”ე/), ისე ზან, ჯო (<.ს.-
    ქართვ. /”ა/) და "ო (<ს,-ქართვ. /"ო/) ხმოვნები უმლაუტის შედეგად ერთსა.
    და იმავე ე ხმოვანს გვაძლევდნენ:
    “.>ე უმლაუტი : +სქტარ-ი>"სქუერ-ი (ჭან. მსქვერ-ი, მეგრ. სქვერ-ი;
    შდრ. ქართ. შველ-ი);
    #ქუათ-ი> ჭვათ-ი I ჭვეთ-ი (შდრ. მეგრ. ქვათ-უნ-ს „წვეთავს“; ქართ.
    წვეთ-ი);
    X#ნო-კუათ-ი>ნო-კვეთ-ი (შდრ. მეგრ. კვათ-უნ-ს „კვეთს“; ქართ.
    ნა-კვეთ-ი);

    1 რამდენადაც ს.-ქართე. მოკლე /Xა/ ხმოვანმა მოგვცა ზანურში /#ო/, ხოლო გრძელმა
    /+5/ ხმოვანმა–შესაბამისად გრძელი /”ო/, რის შედეგადაც არქაული პერიოდის ზანურში
    #ო--%ო ოპოხიცია ჩამოყალიბდა, რომელიც გვიანდელი რეფლექსებით დასტურდება, უნდა
    დავუშვათ, რომ ანალოგიური გარდაქმნა განიცადა ს.-ქართვ. #ე–-#ე დაპირისპიოებამაც: ს.-
    ქართვ. მოკლე /#ე/ ხმოვანი გადავიდა /#რა/ ხმოვანში, ხოლო გრძელი /+ე/-– შესაბამისად
    გრძელ /#5/ ხმოვანში, რის შედეგადაც არქაულ ზანურში უნდა ჩამოყალიბებულიყო M#5--#ა
    ოპოზიცია, თუმცა ამ დაპირისპირებას ხელშესახები კვალი არ დაუტოვებია გვიანდელი პე-
    რიოდის ზანურ დიალექტებში,
    336
    X+ო>ე უმლაუტი: %-მკ„ღფორ.ი >მეგრ. ნჯღვერ-ი (შდრ, ქართ. წინა-
    მძღუარ-ი);
    “ნო-ვოლ-ი >ჭან. ნო-ველ-ი „კვალი“ (ეტიმ. „ნავალი"):
    '”ჯორღე- ი>მეგრ. ჯერღვ-ი (ზ%დრ. ქართ, ძარღვ-ი, სვან. ჯარღმ);
    ”თ>ე უმლაუტი: “ღთჯ-ი >ღეჯ-ი (შდრ, ქართ. ღორ-ი),
    ”ოჩ-ი>ეჩ-ი (შდრ. ქართ, ოც-ი).
    ამ ორ უკანასკნელ ფორმას, რომლებშიც დადასტურებულია უმლაუტის შე-
    დეგად მიღებული ე ხმოვანი შესატყვის ქართულ ფორმებში წარმოდგენილი ო
    ხმოვნის ადგილას, არსებითი მნიშვნელობა აქვს ს.-ქართე. /”ო/ ფონემის: ზა-
    ნური რეფლექსის განსასაზღვრავად '.
    რამდენადაც როგორც ზან. ”ო (<ს.-ქართვ. /"ა/), ისე ს.-ეართვ. /“ო/
    ხმოვნის შემცვლელი ზანური ფონემა უმლაუტის შედეგად ერთსა და იმაეე ე
    ხმოვანს გვაძლევენ, ამდენად ჩვენ ვერ ვივარაუდებთ ს.-ქართვ. /”ო/ ხმოვნის
    უშუალო ზანურ რეფლევსად უ”ს, რადგანაც ეს უკანასკნელი ზანურში უმლაუტს
    "არ განიცდიდა (ყოველ შემთხვევაში, "მისგან ვერ მივიღებდით განსახილველ
    ფორმებში ისტორიულად დადასტურებულ ე ხმოვანს).
    მაშასადამე, უნდა დავასკვნათ, რომ ს.-ქართვ. მოკლე /"ო/ ხმოვნის
    რეფლექსი ადრინდელ ზანურში განსხვავდებოდა ს.-ქართვ. /"”ა/ ხმოვნის
    -რეფლექსისაგან და ამავე დროს არ ემთხვეოდა უ დღა ი ელემენტებს, რომ-
    ლებსაც ჩვენ ს,-ქართვ. /”ო/ ხმოვნის რეფლექსებად ვადასტურებთ ისტორიუ-
    ლი ხანის ზანურ დიალექტებში.
    ამ მოსაზრებათა საფუძველზე ს.-ქართვ. მოკლე /#ო/ ხმოვნის უშუალო
    ზანურ რეფლექსად ჩვენ ო-ტემბრის ხმოვანს აღვადგენთ, რომელიც რაღაც
    ნიშნით ს.-ქართვ. /”ა/ ხმოვნისაგან მიღებულ მოკლე /“ო/ ხმოვანს უპირისპირ-
    დებოდა. რამდენადაც ამგვარად პოსტულირებული ო-ტემბრის ხმოეანი (<ს.-
    „ქართვ. /“ო/) უფრო გვიანდელ პერიოდში ვიწრო „უ/ი ხმოვნებს (თავდაპირ-
    ველად /”ე/ და /”9/ სონანტთა შესაბამისად მარცვლოვან |უ| და |ი| ალოფო-
    ნებს) დაემთხვა, ბუნებრივი იყო იგი ვიწრო |”ო|) ხმოვნად განგვეხილა და
    /"თ/ (<ს.-ქართვ. /”ო/)“-/”ო/ (<ს.-ქართე. /"ა/) ხმოვნებს შოოის არსებული
    დაპირისპირების საფუძვლად ადრინდელ ზანურში ღიაობის ხარისხი მიგვეჩ·
    “ნია. ვიწრო /”ო/ ხმოვანი ზანურში წარმოადგენდა ერთგვარ გარდამავალ
    საფეხურს ს.-ქართვ. მოკლე /”ო/ ხმოვანსა და იმ ისტორიულად დადასტურე-
    ბულ მეგრ.-ჭან. უ/ი ხმოვნებს შორის, რომლებიც შესატყვის ქართულ და
    სვანურ ფორმებში მოკლე ო ხმოვანს შეეფარდება, ვიწრო /"თ/ ხმოვანი ზა-
    ნურში ისეთსავე უმლაუტს განიცდიდა, როგორსაც საშუალო ღიაობის /#ო/--
    უმლაუტურ პოზიციაში ორივე ეს საერთო-ზანური ფონემა ე ხმოვანს გვა-
    ძლევდა.
    1 ს,-ქართე, /#ო/ ფონემის ზანური ოეფლექსი, როგორც ზემოთ გექონდა ნაჩვენები,
    ისტორიულ მეგრულ-ჭანურში უ/ი ხმოვნების სახით არის წარმოდგენილი (და ამდენად იგი
    ფონემურად განსხვავებული იყო ზან. #ო (<ს.–-ქართქ. /#ა/) ხმოვნისაგან) ამიტომ შეიძლება
    'წამოჭრილიყო კითხვა: რატომ არის აუცილებელი ვივარაუდოთ, რომ ს.-ქართე. /#ო/
    ფონემა ადრინდელ ხანურში /#ო/ ფონემით შეიცვალა, რომელმაც უფრო გვიან უ/ი ხმოვნები
    მოხვცა; რატომ არ უნდა დავუშვათ, როძ ს.-კართვ, /#ო/ ფონემა ზანურში უშუალოდ უ
    «ფონემაში გადავიდა (უფრო გვიან უ>-ი) /#ო/ საფეხურის გავლის გარეშე?
    22. თ. გამყრელიძე. გ. მაჭავარია5ი 3127
    3,9. _ხმოვანთა შეოოე გადაწევას" ადგილი უნდა პქონოდა გვიანდელი პე–
    რიოდის ზანურში, -უმლაუტის ეპოგის“ შემდეგ. აღნიშნული პროცესი გულის-
    ხმობს ვიწრო /”თ/ ხმოვნის გადასვლას უ/ი ელემენტებში და ზანურში ისტო-
    რიულად არსებული დაპირისპირების მოშლას გრძელ და მოკლე ხმოვნებს.
    შორის.
    რეფლექსების სხვაობა (/”თ/ >უ II ი) არ ექვემდებარება ზუსტ განსაზღვრას.
    ზოგჯერ მას დიალექტური ხასიათი აქვს: ”ჟორ->ჰჭან. ჟურ-ი, მეგრ. ჟირ-ი.
    ცალკეულ შემთხვევებში დიალექტური ზღვარი ჭანურის შიგნით გადის:
    “თოჟ-რ->ქჭან., ათინ. მთურ-ი, ვიწურ-არქაბ., ხოფ. (მ'თვირ-ი. მეგრული ამ.
    შემთხვევაში ჭანურის ვიწურ-არქაბულსა და ხოფურ კილოკავებს უჭერს მხარს:
    ?"თოუ-რ->მეგრ. თირ-ი. სხვა შემთხვევებში მთელ ზანურ არეალში გაბატონე-
    ბულია უ, იშვიათად ი:
    "დოთუ->ჭან. 'მ'თუთ-ი, მეგრ. თუნთ-ი;
    %მსოჯ-ი>>ჭან. მხუჯ-ი, მეგრ. ხუჯ-ი:
    Xვჭაბთ >მეგრ.-ჭან. ქაბუ „წებო“;
    “ხთ-ო>ჭან. მო-ხთ-უ, მეგრ. მო-რთ-უ;
    “ჩოლ- >მეგრ.-ჭან. ჩილ-ი.
    შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ იყო პერიოდი, როდესაც გარკვეულ პოზი-
    ციებში ადგილი ჰქონდა თავისუფალ მონაცელეობას უ და ი ელემენტებს შო-
    რის, რომლებიც არქაული ზანური /”ო/ ფონემისაგან იყვნენ მიღებული.
    ზოგ პოზიციაში მერყეობა არ დასტურდება, და შესაძლებელი ხდება.
    ცვლილების წესის ცალსახა განსაზღვრა. მაგალითად, ”0თნ-ლუ- ყოველთვის
    გვაძლევს CუCIჟ)- მოდელს. #”ო>ი ამ პოზიციაში არ დასტურდება.
    8.10. საერთო-ზანური ფონოლოგიური სისტემის ევოლუციის ბოლო ეტაპს
    წარმოადგენს სონანტთა მარცვლოვანი ვარიანტების ვოკალიზაცია და ამის.
    შედეგად სონანტთა კლასის რღვევა, ეს პროცესი ქრონოლოგიურად უშუალოდ.
    მოსდევს „ხმოვანთა მეორე გადაწევას“, ან, შესაძლებელია, მისი თანადროუ-
    ლიც არის. ყოველ შემთხვევაში, „ხმოვანთა მეორე გადაწევის" შედეგები ასა-
    ხვას პოვებენ სონანტთა ვოკალიზაციის პროცესში.
    სონანტთა კლასში ყველაზე ადრე უნდა დაწყებულიყო ზანურში /"ჟ/ და.
    /0ლ/ ფონემათა გარდაქმნა და მათი მარცვლოვანი და უმარცვლო ალოფონე-
    ბის გადანაწილება.
    შედეგების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, /”ე/ სონანტმა ზანურში ისეთივე
    ევოლუცი> განიცადა როგორიც ქართულში: მისი მარცვლოვანი ალოფონი
    ხმოვანთა კლასს ძიეკედლა და /უ/ ფონემა მოგვცა, 'ხოლო უმარცვლო ალო-
    ფონი /ვ/ სპირანტის სახხთ თანხმოვანთა კატეგორიაში გადაირიცხა. რო-
    გორც მეგრულ-ჭანურ შესატყვისობათა ანალიზი გვიჩვენებს (მეგრ. ქუა,
    ჭან. ქვა „ქვა“, მეგრ. ფ-თქუა,. ჭან. ფ-თქვა „ვთქვა“ და სხვ.), აღნიშნული
    პროცესი ჯერ კიდევ არ იყო დასრულებული ზანურ დიალექტთა ერთიანობის
    ბოლო პერიოდში.
    რამდენადმე განსხვავებული იყო /”ი/ სონანტის ბედი ზანურში. მისი
    მარცვლოვანი ალოფონი, ისევე როგორც / %შ/ სონანტისა, სტაბილური აღმო-.
    ჰ38
    ჩნდა და შემოგვენახა ყველა პოზიციაში, (ცვლილება შეეხო მხოლოდ მის ფო-
    ნოლოგიურ სტატუსს: (წი| ალოფონი დამოუკიდებელ /ი/ ხმოვან ფონემად
    ჩამოყალიბდა. უმარცვლო ალოფონი /-ი/ პაუზის შემდეგ /ქე/ თანხმოვანს შე-
    ერწყა: წიღრ-> ჭან. ჟურ-ი, მეგრ. ჟირ-ი. /“აი/ კომპლექსმა მოგვცა /ე/ ხმო-
    ვანი: ”კრდა92>შეგრ. კირდე „კლდე"; "-ა– (აწმყოს თემატ, სუფიქსი)>ე
    (შდრ. მეგრ.-ჭან. ი-ქარ-ე-ნ „იწერება“). სხვა შემთხვევებში |”) ალოფონი
    უკვალოდ დაიკარგა.
    ეს პროცესი უნდა დასრულებულიყო ჯერ კიდევ ზანურის დიფერენცია-
    ციამდე მეგრულ და ქანურ დიალექტებად, ან, ყოველ შემთხვევაში, მეგრული-
    სა და ჭანურის დამოუკიდებელი ისტორიის ადრეულ პერიოდში.
    „ხმოვანთა მეორე გადაწევისა“ და /"ე/ და /”"ი/ სონანტთა ალოფონების
    გადანაწილების შედეგად ზანურში, ისევე როგორც ქართულში, ჩამოყალიბდა.
    ხუთელემენტიანი ვოკალური სისტემა, რომელიც შეიძლება კლასიკური სამ-
    კუთხედის სახით იქნეს წარმოდგენილი:
    ვიწრო
    გ.დ ი ·
    ე. –=

    §
    «+
    ი ე ო 2
    % -
    (98 ა §ა
    ფართო

    /ე/ და /+ი/ სონანტთა ცვლილებებთან მჭიდროდ იყო დაკავშირებული


    /"რ "ლ #მ %ნ/ სონანტთა ცვლილებები, რაც მათი მარცვლოვანი |რ დ მ ნ)
    ალოფონების ვოკალიზაციაში გამოიხატა.
    სონანტთა ვოკალიზაციის შედეგად ზანურ დიალექტებში ვითარდება
    დიფთონგური ტიაის ჯგუფები, რომელთა პირველ კომპონენტს შეადგენს ი, უ,
    ან ო ხმოვანი, ხოლო მეორე კომპონენტს--–სონორი /რ ლ მ ნ/ თანხმოვანი.
    ხმოვანი წარმოიქმნება მარცვლოვანი სონანტის ვოკალური ელემენტის ბაზა-
    ზე, ხოლო თანხმოვანი –კონსონანტური ელემენტის ბაზაზე. თანხმოვნითი ნაწი-
    ლი (,”რ/ სონანტის შემთხვევაში) ზოგჯერ სრულიად ქრება. მარცვლოვან სო-
    ნანტთა ვგოკალიზაციის შედეგად წარმოქმნილი ხმოვნების ტემბრი დამოკიდე-
    ბულია გარკვეულ პირობებზე, რომლებიც, როგორც წესი, განისაზღვრება სა-
    თანადო ფუძეთა ფონოლოგიური სტრუქტურით:
    (1) თუ თავკიდური მარცვალი შეიცავს უ ხმოვანს (მიღებულს /"გ/ სო-
    ნანტის მარცვლოვანი ვარიანტისაგან ან არქ. ზანური |”ო)| ფონემისაგან),
    ფუძის ბოლოკიდური სონანტი გვაძლევს ჯგუფს უ-+Cჯ:
    ”ქობრ->"ვქუბრ- >ქუბურ-ი „წაბლი“;
    "მონტრ->>"მუნტრ->მუნტურ-ი „მატლი" 1.
    (2) თუ თავკიდური მარცვალი შეიცავს ი ხმოვანს (მიღებულს /“ი/ სო-
    ნანტის მარცვლოვანი ვარიანტისაგან ან სხვა წყაროდან), ფუძის ბოლოკიდური
    სონანტი გვაძლევს ჯგუფს ი--C§:

    " აქედან ჩანს, რომ სონანტთა ვოკალიზაცია არ შეიძლება წინ უსწრებდეს „ხმოვანთა
    მეორე გადაწევას“.
    339
    “ზისხრ->მეგრ. ზისხირ-ი „სისხლი“;
    %“ისრ- >მეგრ. ისირ-ი „ისლი".

    (3) თუ თავკიდური მარცვალი შეიცავს ო ხმოვანს, და ბოლოკიდურ სო-


    ნანტს წინ არ უძღვის ბაგისმიერი თანხმოვანი, სონანტის ადგილას ვიღებთ
    ს ო+C0§:
    2ბუშ “-ოხრ->ოხორ-ი „სახლი";
    %მონტყრ- >მეგრ. მონტყორ-ი „მატყლი“;
    ჯოღლრ->ჯოღორ-ი „ძაღლი“.
    (ვე) თუ ბოლოკიდურ სონანტს წინ უძღვის ბაგისმიერი თანხმოვანი,
    სონანტი იცვლება ჯგუფით უ+Cა;

    “თოფრ->თოფურ-ი „თაფლი";
    ”თხომრ->თხომურ-ი „ჩირქი“ (შდრ. ძვ. ქართ. თხრამლ-ი).
    (4) თუ თავკიდური მარცვალი შეიცავს ა ხმოვანს (ან უმლაუტით მისგან
    მიღებულ ე ხმოვანს), ბოლოკიდური სონანტის ბაზაზე ჩამოყალიბებული ხმოვ-
    ნის ტემბრი არ არის მკაცრად დეტერმინირებული; დასაშვებია როგორც უ,
    ისე ი (გვხვდება აგრეთვე ო). უ ხმოვანი ჩვეულებრივ დასტურდება ჭანურის
    ათინურსა და ვიწურ-არქაბულ კილოკავებში, ი ხმოვანი–-–ხოფურსა და მეგ-
    რულში:
    %დაჩხრ- >ჭან,, ათინ., ვიწ.-არქაბ. დაჩხურ-ი, ჭან. ხოფ. და მეგრ. დაჩხირ-ი
    „ცეცხლი“;
    ”ლადრ- >მეგრ. ლადირ-ი „ნედლი"?;
    %რარჩხლ- > მეგო. ვარჩხილ-ი „ვერცხლი“;
    "კუანრ->>"კუენრ->ჭან. კვენურ-ი, მეგრ. კვინორ-ი „კვერნა":
    #ჩლამრ-> მეგრ. ჩილამურ-ი, ჭან. ჩელამურ-ე „ცრემლი“.
    სხვა პოზიციებში მარცვლოვან სონანტთა ბაზაზე ამა თუ იმ ხმოვნის
    განვითარება, როგორც ჩანს, დამოკიდებული იყო სხვადასხვა რიგის ფაქტო-
    რებზე, რომელთა დადგენა ამჟამად არ ხერხდება. ზოგადად შეიძლება ითქვას,
    რომ იქ, სადაც ჭანური უ ან ო ხმოვანს გვიჩვენებს, მეგრულში ხშირად ი
    ხმოვანს ვადასტურებთ:
    ჭან. დრუკ-უ-ნ <”დურკ-უ-ნ, მეგრ. დირკ-უ-'ნ) „იღუნება, იდრიკება“ (სა-
    ერთო-ზან1. #დრკ-უ-6);
    ჭან, ვიწ. წროდ-უ-6, ხოფ. (სარფ.) წურდ- უ-6, მეგრ. წირდ-უ-ნ6! „წვეთავს,
    იწრიტება, შრება“ (საერთო-ზან. "წრდ-უ-ნ);

    1 ამგვარად მიღებული ო ხმოვანი სახელებში არ განიცდის უმლაუტს, რაც იმაზე მიუ-


    თითებს, რომ უმლაუტის პროცესი აღარ მოქმედებდა ზანურში მარცვლოვან სონანტთა ვო-
    კალიზაციის პერიოდში.
    2 ვანრ/ ლადრ-ე (> ლარდ-ე) გვიანდელი სინკოპის შედეგია; მისთვის ამოსავლად
    შეიძლება ვივარაუდოთ როგორც ”ლადირ-, ის #ლადურ-.
    ? აქ და ქვემოთ იგულისხმება საერთო-ზანურის ვითარება „ხმოვანთა მეორე გადაწე–
    ვის” შეზდეგ.
    340
    ზოგჯერ ასეთივე სხვაობა თავს იჩენს თვით ჭანურის კილოკავებს შორი-
    საც: ათინურსა და ვიწურ-არქაბულში ვითარდება ო I უ ხმოვნები, ხოფურში
    კი, მეგრულის მსგავსად,––ი ხმოვანი:
    ჭან., ათინ. დო-შკორ-უ, ვიწ.-არქაბ. დო-ქკორ-უ, მაგრამ. ხოფ. და მეგრ.
    დო-ქკირ-უ „დაქრა“ (საერთო-ზან. ”დო-ქკრ-უ1).
    ჭან., ათინ. და ვიწ.-არქაბ. გონდუნ-უ, ხოფ. გონდინ-უ, მეგრ. მე-დინ-უ
    „დაიკარგა“ (საერთო-ზან. ·დნ-უ);
    არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც ყველა ზანურ დიალექტში ერთი
    და იგივე ხმოვანია განვითარებული:
    ჭან. მე-ქკოდ-უ, მეგრ. მე-ქყორდ-უ „გაწყდა“ (საერთო-ზან. ”ჭყრდ-უ);
    მეგრ.-ჭან. დო-ხონ-უ „მოხნა" (საერთო-ზან. ”დო-ხნ-უ);
    ჭან. დი-მფულ-უ, მეგრ. დი-ფულ-უ „დაიმალა4 (საერთო-ზან. წდო-ი-ფლ-უ);
    ჭან, მუ ჩითუ „გადარჩა“, მეგრ. გე-ჩირთ-უ „ასცდა! (საერთო-ზან.
    “ჩრთ-უ და სხვ.?).
    ცალკეულ შემთხვევებში თითქოს ხერხდება გარკვეული დამოკიდებულე-
    ბის დადგენა განვითარებული ხმოვნის ტემბრსა და მომდევნო მარცვლის
    ხმოვნის ტემბრს შორის: შდრ. მეგრ. კირიბ-ი <”კრიბ- „კრავი“, მაგრამ
    მეგრ.-ჭან. კორობ-<”კრობ- „კრება, კრეფა".
    სონანტთა ვოკალიზაციის ეპოქას უნდა მივაკუთვნოთ აგრეთვე გარკვეუ·
    ლი ტიპის აქცესიურ კომპლექსებში წარმოდგენილი არაფონემატური ღირე-
    ბულების ულტრამოკლე ხმოვნის ფონემატიზაციის პროცესი, რომელსაც პრინ-
    ციპში იგივე შედეგები მოჰყვა, რაც სონანტთა ვოკალიზაციას:
    ჭან, (ათინ, და ვიწ.-არქაბ.) ტუბუ, ხოფ. და მეგრ. ტიბუ „თბილი“ (სა-
    ერთო-ზან. ”ტბუ);
    მეგრ.-ჭან. კიბირ-ი<საერთო-ზან. ”კბირ-ი „კბილი“:
    ჭან. (ათინ. და ვიწ.-არქაბ.) ჩუჩქუ, (ხოფ.) ჩიჩქუ, მეგრ. ჩქიჩქუ „რბი-
    ლი, ჩჩვლი“ (საერთო-ზან. ”ჩჩქუ);
    ჭან. (ათინ. და ვიწ.-არქ.) და მეგრ. ტობა3, ხოფ. ტიბა „ტბა, ღრმა4
    (საერთო-ზან. ”ტბა) და სხვ.
    მარცვლოვან სონანტთა ვოკალიზაციისა და აქცესიურ კომპლექსებში გა-
    ჩენილ ანაპტიქსურ ხმოვანთა ფონემატიზაციის შედეგად ისტორიულ ზანურ
    დიალექტებში ჩამოყალიბდა ე. წ სრულხმოვანი ფორმები, რომლებიც დაუ-
    პირისპირდნენ შესატყვის ქართულ მოაბლაუტე ფორმებს.
    ისტორიულად დადასტურებული მეგრულ-ჭანური სრულხმოვნობა წარმო-
    ადგენს შედეგს ცვლილებებისას რომლებიც ზანურ დიალექტებში მომხდარ

    L" ო ხმოვნიანი ვარიანტი მეგრელის ზოგი კილოკავისთვისაე) არ უნდა ყოფილიყო


    უებხო. ამაზე მიუთითებს სვანური ჭკორ- (ო-–პკორ „დავჭპერი“), რომელიც აშკარად
    მეგრულიდან მომდიხარეობს,
    ? როგორც მაგალითებიდან ჩანს სონანტთა ვოკალიზაციის პროცესში თანხმოვნითი
    კომპონენტი (როგორც წესი, რ დენტალების წინ) ზოგჯერ უკვალოდ იკარგება: ჭან. მე-
    ჭვკოდ-უ,მუ-ჩით-უ (შდო. ზემოთ, ქართ. ღო ჯ-<%ღრჯ- და მისთ).
    ? სვანრი ტუბა?» თითქოს _იმახე მიუთითებს, რომ მეგრულში Mტუბა ვარიანტიც
    უნდა არსებულიყო,
    341
    ფონოლოგიურ გარდაქმნათა ბოლო ეტაპს ასახავენ. მეგრულ-ჭანური სრულ-
    ხმოვნობა ემყარება არსებითად ზანურ სრულმარცვლოვნობას, რომელსაც ჯერ
    კიდევ საერთო-ქართველური ეპოქიდან მომდინარე სონანტურ ფონემათა მარ-
    ცვლოვანი ალოფონები ქმნიდნენ. ამ ალოფონების ვოკალიზაციის შედეგად
    სრული წარმოების ხმოვანთა განვითარება მეგრულ-ჭანურ ფორმებში წარმო-
    ადგენდა ერთმანეთთან დაკავშირებულ რთულ ფონოლოგიურ გარდაქმნათა·
    ,უკანასკნელ აჭტს, რომელმაც არსებითად დღევანდელი მეგრულისა და ჭანუ-
    რის ფონოლოგიური სახე განსაზღვრა.
    უნდა მივუთითოთ კიდეე ერთ ბგერითს მოვლენაზე, რომელმაც გარ-
    კვეული როლი ითამაშა ზანურის საკუთარი სახის ჩამოყალიბებაში: /#ლ/ ფო-
    ნემის “უმარცტგვლო ალოფონი ხმოვნის შემდეგ აბსოლუტურ ბოლოში /"ე/.
    ფონემის უმარცვლო ალოფონს შეერწყა და აღნიშნული ფონემის წარმო.
    მადგენელი გახდა. ამ გზით მიღებულმა (ე) ბგერამ ისეთივე მაასიმილირებელი
    გავლენა მოახდინა წინამავალ ხმოვანზე, როგორიც თავდაპირველმა (4#I”მ:
    #"ბაღარ->ბაღუ „ბეღელი“, ”ტბაუ->"ტბუ (ჭან. ტუბუ, მეგრ. ტიბუ „თბი-
    ლი") და სხვ.
    ამ მოვლენის ზუსტი ლოკალიზაცია რელატიური ქრონოლოგიის თვალ-
    საზრისით სიძნელეებს ხვდება უნდა ვიფიქროთ, რომ გვიანდელ საერთო-
    ზანურ დონეზე ეს პროცესი უკვე დასრულებული იყო.
    ამგვარად, ზანური ერთიანობის ბოლო პერიოდისათვის ჩამოყალიბდა
    საერთო-ქართველურისაგან მკაფიოდ განსხვავებული ფონოლოგიური მოდელი,
    რომელიც ფონემათა ორ კლასს--ხმოვნებსა და თანხმოვნებს--–შეიცავდა. ეს
    მოდელი შედარებით უმნიშვნელო ცვლილებებით დღემდე დაცულია მეგრუ-·
    ლისა და ჭანურის კილოკავებში 1. ·
    3.11. სპეციფიკური გარდაქმნები განიცადა საერთო-ქართველურმა ფო-
    ნოლოგიურმა სისტემამ იმ დიალექტურ არეალში, სადაც შემდგომ სვანური
    ენა ჩამოყალიბდა თავისი დიალექტებით.
    სიბილანტურ თანხმოვანთა საერთო ცვლილებებს ზანურ-სვანურ არეალში,
    რითაც იგი იზოგლოსურად აღმოსავლურ-ქართველურ არეალს დაუპირისპირ-
    და, დაერთო სპეციფიკური ცვლილებები საკუთრივ სვანურ არეალში. ამ
    პროცესებმა შეცვალეს ამ არეალში წარმოდგენილი დიალექტის პირვანდელი
    სახე და იგი ზანურ და ქართულ არეალში წარმოდგენილ დიალექტებს დაუ-
    პირისპირეს. სიბილანტურ თანხმოვანთა საერთო ზანურ-სვანური გადაწევების
    შემდეგ სვანური ფონოლოგიური სისტემის განვითარების გზები უკვე მკაფიოდ
    ემიჯნება როგორც ზანური, ისე ქართული სისტემის განვითარების გზებს?.
    1 მეგრულის ზუგდიდურ-სამურზაყანულმა კილოკავმა მეექვსე ხმოვანი /გ/ ფონემა გა-
    ნივითარა. ეს უკანასკნელი წარმოადგენს უ ხმოვნის (უფრო იშვიათად აგრეთვე ი”ს) რედუქ-
    ციის შედეგს გარკვეულ პირობებში; შდრ. გ. როგავა, ქართველურ ენათა ისტორიული
    ფონეტიკის საკითხები. I. თბილისი, 1962. ზე. 8 შმდ.
    2 სვანური არეალისათვის ზოგი სპეციფიკური ცვლილებები ჯერ კიდევ სიბილანტურ
    თანხმოვანთა გადაწევების ეპოქაზე მოდის: მდო. აქ გარკვეულ პირობებში Xს, > ლ განვი–-
    თარება, განსხვავებით X# ს, > (2 განვითარებისაგან ზანურ არეალში: აგრეთვე M# ს , თ>Xშ თ-
    > შ დ- განვითარება სვანურში, განსხვავებით # ს,თ -> Cდთ- განვითარებისაგან ზან„რში (აზ-
    რეთვე ქართულზი).
    342
    სვანური ფონოლოგიური სისტემის ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ
    -თავისებურებას, რითაც იგი მკვეთრად უპირისპირდება მეგრულ-ჭანურისა და
    ქართულის ფონოლოგიურ სისტემებს, წარმოადგენს ხმოვანთა ოპოზიციის
    არსებობა სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით. სვანური დიალექტების ეს ფონოლო-
    გიური თავისებურება, მომდინარე საერთო-ქართველური ეპოქიდან, განსაკუთ-
    რებულ ადგილს ანიჭებს სვანურს ქართველურ დიალექტთა შორის!. გარდა
    კომბინატორულად წარმოქმნილი გრძელი ხმოვნებისა სვანურ დიალექტებში
    'წარმოდგენილია პირველადი საერთო-ქართველური ვოკალური სიგრძე, რომე-
    ლიც თავს იჩენდა საერთო-ქართველურ დონეზე გარკვეულ აბლაუტურ მი-
    მართებებში.
    სვანურის მონაცემები ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებული ღირებულები-
    საა ქართველური დიალექტების დიაქრონიული შესწავლისათვის, საერთო-ქართ-
    ველური ვოკალური სიგრძე, პოსტულირებული ფუძე-ენაში შინაგანი რეკონსტ-
    'რუქციის გზით, ფაქტობრივს დადასტურებას პოვებს ერთ-ერთი ისტორიული
    „ქართველური ენის მასალაზე; სვანურმა, განსხვავებით დანარჩენი ქართველუ-
    რი დიალექტებისაგან, შემოინახა ხმოვანთა ფონოლოგიური დაპირისპირება
    სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით.
    მაგრამ ამასთან ერთად საერთო-ქართველურმა ვოკალურმა სისტემამ სვა-
    "ნურ არეალში მნიშვნელოვანი გარდაქმნები განიცადა, რასაც შედეგად მოჰყვა
    სვანურ დიალექტებში ხმოვანთა სისტემების ჩამოყალიბება რომელთაც სა-
    ერთო-ქართველურ სისტემებთან შედარებით მიმართებათა უფრო გართულე-
    ბული სტრუქტურა ახასიათებთ.
    გრძელი (ეუ) და (ი) ელემენტებისა და 2გ/გ ხმოვნის გაჩენას სვანურში?
    "მნიშენელოვნად უნდა შეეწყო ხელი სონანტურ /“ე/ და /”ი/ ფონემათა გახ-
    ლეჩისა და მათი შესაბამისად უმარცვლო: 9), (<=) და მარცვლოვანი (უI, (ი
    «ალოფონების ფონოლოგიზაციისათვის.
    (უ) და (|ი| ელემენტები––წარმოშობით /”უ/ და /2ი/ სონანტთა მარცვ-
    ლოვანი ალოფონები
    – დაუპირისპირდნენ (უ) და (6) ელემენტებს როგორც
    · მოკლე ხმოვანი ფონემები
    – შესაბამის გრძელ ხმოვნებს.
    ხმოვანთა სისტემის გართულების ძირითად წყაროს სვანურ დიალექტებ-
    ში წარმოადგენდა ხმოვანთა უმლაუტი, რასაც შედეგად სვანურ ვოკალურ
    სისტემაში ახალი ფონემური ერთეულების გაჩენა და მიმართებათა ახალი
    სტრუქტურის ჩამოყალიბება მოჰყვა. ამ პროცესების შედეგად სვანურში

    2 ხმოვანთა ფონოლოგიური დაპირისპირება სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით თანამედროვე


    სვანურ დიალექტთაგან დამახასიათებელია ბალსხემოურისა და ლაშხურისათვის, ბალსქეე-
    მოური და ლენტეხური ხმოვანთა სიზრძეს ამჟამად არ ასხვავებენ (იხ, ალ. ონიანი. გრძელი
    “ხმოვნების საკითხისათვის სვანურში: ი კ ე, X1II, 1962, გვ. 209 შმდ.),
    2 გრძელი |ი| და |უ| ხმოვნები მიღებული უნდა იყოს სვანურ დიალექტებში ძირითა-
    დად კომბინატორულ ნიადაგზე (შდრ. ს. ქღენტი, სვანური ფონეტიკის საკითხები, გვე.
    67 შმდ.). გ ხმოვანი სვანურში მიღებული ჩანს ისტორიულად მარცვლოვან (|უ) და (ი) სო-
    ნანტთა დავიწროებისა და გარკვეულ შემთხვევებში ანაპტიქსური ხმოვნის ფონოლოგიზაციის
    შედეგად.
    (0), (უ) და გ/გ ხმოვანთა ჩამოყალიბების პირობები თანამედროვე სეანურ დიალექტებ–
    ში სპეციალურ შესწაელას მოითხოვს.
    343
    მივიღეთ კორელაციური დაპირისპირება · ხხოვანთა პალატალურ (წინა) და
    არაპალატალორ (უკანა) რიგებს შორის, რომლებიც ამავე დროს განარჩევენ.
    გრძელ და მოკლე ხმოვნებს:

    პალატალური რიგი: ა/ა(7) (ე/ე)! ო/ო Xა/უ ი/ი:


    არაპალატალური: აპ -–- ო/ო უ/უ გ/?.

    ეს მიმართებანი თვალსაჩინოდ შეიძლება კუბის სახით გამოვხატოთ, სა-


    დაც თითოეული ფერდის კუთხეებში მოთავსებული ფონემები მოპირდაპირე:
    ფერდის კუთხეებში მოთავსებულ შესაბამის ფონემებს უპირისპირდებიან ერთი.
    და მხოლოდ ერთი დისტინქციური ნიშნით ?:
    თIC

    მარცხენა ფერდის კუთხეებში .განლაგებული ხმოვნები უპირისპირდებიან:


    მარჯვენა ფერდის კუთხეებში განლაგებულ ხმოვნებს ლაბიალურობის ნიშნის,
    მიხედვით: რ (რ)–ა (8), ო (ო)–“ა (5); ჟ (უ)––ი (2); უ (უ)--გ (2); წინა ფერ-.
    დღის კუთხეებში მოთავსებული ხმოვანი ფონემები უპირისპირდებიან უკანა.
    ფერდის კუთხეებში მოთავსებულთ პალატალურობის ნიშნის მიხედვით: რ (რ)–-
    ო (ო), ჟ (უ)––უ (უჟ), პ (§)--ა(ა), ი (6)--გ (გ)?. ბოლოს, ქვედა კუთხეებთან
    გამოსახული ფონემები უპირისპირდებიან ზედა კუთხეებთან გამოსახულ ფონე-
    მებს ლიაობის ნიშნის მიხედვით: რ (ო)––უ (უ), ო (ო)–უ (უჟ), ა (ა)-–ი (9),
    ა(5)–გ (7).
    1 ე ხმოვნის შეტანა პალატალურ რიგში პირობითია. რამდენადაც მას არაპალატა-.
    ლურ რიგში კორელატი არ გააჩნია /ე/ ხმოვნისათვის „პალატალურობა": არარელევანტურ:
    (ჭარბ) ნიშანს წარმოადგენს.
    2? შდრ. ოურქულ ხმოვანთა კლასიკური კუბი: L. Lჯ#0C0VM, /30000M0 6 ში6MიII-
    იV6M1//0 -2VM268IICIIVM/ (თარგმანი ინგლისურიდან), M106#MM9ი, 1959; ზვ. 236.
    ?' ის ფაქტი, რომ /გ/ ხმოვანი რამდენადმე წინა წარმოებისაა /უ/ ხმოვანთან შედ»რე--
    ბით, ფონოლოჯიურად არარელევანტურია: /გ/ ხმოვანი უპირისპირდება /უ/ს როგორც არა-
    ლაბიალური–-ლაბიალურს; მეორე. მხრიე, /გ/ ხმოვანი უკანა. რიგისაა. რრაპალატალუოიას
    /ი/ ხმოგანთან შედარებით.

    344
    ეგევე მიმართებები შეიძლება გამოყენებულ იქნენ სვანურ ხმოვანთა იდენ-
    ტიფიკაციის ტაბულის შესადგენად:

    ა ე ო უ გ ა ო უ ი

    ლაბიალური – –_ 8. + - _ + 1. -

    არალაბიალური 8 კ _ ი ო, : + ი. = ა.

    პალატალური _ : (+) – – | – ა + == +

    არაპალატალური -- (–) + + ' + ' – _ _ –

    ფართო + | + “+ _01 144 – _.

    ვიწრო ლ-01_ 1.15), ). |! _უ |_!1,)!


    ' I

    გარკვეული ვერტიკალური მიმდევრობა + და – სიმბოლოებისა, რომ-


    ლებიც აღნიშნავენ ფონემაში ამა თუ იმ დიფერენციალური ნიშნის არსებობა--
    არარსებობას, ცალსახად განსაზღვრავს თითოეულ ხმოვან ფონემას. ხმოვანთა
    არტიკულაციური მახასიათებლები შეიძლება ადვილად გადაისახოს აკუსტიკურ-
    დიფერენციალურ ნიშნებში.
    წარმოდგენილი სქემები ასახავენ აგრეთვე სვანურ ხმოვანთა სისტემის
    ასიმეტრიულობას. /ე/ ხმოვანი ფონეტიკურად წინა რიგისაა (პალატალურია),
    მაგრამ, როგორც უკვე ითქვა, ეს მისი თვისება ფონოლოგიურად არაარსე-
    ბითია. ფონოლოგიური თვალსაზრისით /ე/ ხმოვანი შეიძლება დავახასიათოთ-
    როგორც არალაბიალური ხმოვანი ფონემა, რომელსაც ღიაობის ნიშნის მიხედ-
    ვით. საშუალო ადგილი. უჭირავს /ა/ და /ი/ ხმოვნებს შორის.
    სისტემის ეს ერთგვარი ·ასიმეტრიულობა უნდა იყოს ერთ-ერთი მიზეზი
    იმისა, რომ სვანურ დიალექტებში არსებობს ტენდენცია ფონემატური დაბი-
    რისპირების ნეიტრალიზაციისა /ა/ და /ე/ ხმოვნებს შორის (შდრ. განსაკუთ-
    რებით ლაშხურის მონაცემები).
    რამდენადაც პალატალური რიგის /ი/ ფონემის კორელატს არააალატა-
    ლურ რიგში /2/ ხმოვანი წარმოადგენს, ისევე როგორც პალატალური ა რუ/
    ფონემების კორელატებს -- შესაბამისად /ა ო უ/ ფონემები, უნდა მოველოდეთ
    /0ი/--/გ/ დაბირისპირების გამოვლენას იმავე სტრუქტურის მორფონოლოგიურ
    რიგებში, რომლებშიც შესაბამისად /§ რ უ/-/ა ო უ/ დაპირისპირების გამო-
    ვლენა დასტურდება. ამას ნამდვილად აქვს ადგილი მთელ რიგ მონაცვლე.
    ფორმებში:
    მხ. რ. ვან „ხარი“- მრ. რ. ვან-არ:
    „ა ლრმ „ლომი"-- „ ლომ-არ;
    345
    მხ, რ. ფურ „ფური"--მრ, რ. ფურ-ალ;:
    „აი კვიშ „ფეხი“ – , უაგშხ-არ;
    შიყ „ზურგი“-- „, შგყ-არ;

    მხოლოობითი რიცხვის სახელობითი ბრუნვის ფუძეში წარმოდგენილ პა-


    ლატალუო ხმოვანს მრავლობითი რიცხვის ფუძეში შესაბამისი არაპალატალური
    ხმოვანი ენაცვლება.
    ასეთსავე მონაცვლეობას აქვს ადგილი შემდეგს ზმნურ პარადიგმებში:

    ა-ვან „მოხანი“ -––ა-ჭან „მოხნა“


    ა-ქაჩ „დაჭერი%--ა-ქაჩ „დაჭრა“
    ა-ჰოდ „გაყიდე“--ა-ჰრდ „გაყიდა“
    ა-ტგხ „დააბრუნე“ -–-ა-ტიხ „დააბრუნა4
    ქა-ფგტ „გახვრიტე“--ქა-ფიტ „გახვრიტა“.
    აორისტის მხოლოობითი რიცხვის მეორე სუბიექტური პირის ფუძეში წარ-
    მოდგენილ არაპალატალურ ხმოვანს მესამე სუბიექტური პირის ფუძეში ენაცვ-
    ლება შესაბამისი პალატალური ხმოვანი.
    რამდენადაც პალატალური /ა/ /რ/ /უ/ ხმოვნები ისტორიულად კომბი-
    ნატორული წარმოშობისანი არიან, მიღებულნი· შესაბამის არაპალატალურ
    /ა/ /ო/ /უ/ ხმოვანთა უმლაუტის შედეგად, და რამდენადაც /ი/ ხმოვანი ისეთ-
    სავე მორფონოლოგიურ მიმართებაშია /გ/ ხმოვანთან, როგორშიც ზემოაღნიშ-
    ნული პალატალური ხმოვნები შესაბამის არაპალატალურ ხმოვნებთან, საფუძ- ·
    ველი გვეძლევა /ი/ ხმოვანი აღნიშნულ ფორმებში ისტორიულად /გ/ ხმოვნის
    პალატალური უმლაუტის შედეგად მივიჩნიოთ. როგორც ვან, ლომ, ფურ ფორ-
    მებე მომდინარეობენ უმლაუტის გზით შესაბამისად უფრო ადრინდელი ”ვან ი,
    %ლომ-ი, "ფურ-ი ფორმებისაგან, ასევე ქიშხ, შიყ ფორმები მომდინარეობენ
    უმლაუტის გზით შესაბამისად უფრო ადრინდელი ”ქგშხ-ი, "შგყ-ი ფორმებისა-
    გან: როგორც ა-ვან „მოხნა“ მომდინარეობს უმლაუტის გზით უფრო ადრინ-
    დელი ”ა-ვან-ი ფორმისაგან), ასევე ა-ტიხ -დააბრუნა“ მომდინარეობს უმლაუ-
    ტის გზით უფრო ადრინდელი "ა-ტგხ-ი ფორმისაგან “.

    ' ოომელიც. თავის მხრივ. არქაულ სვანურ M316- ა ფორმას გულისხმობს ამოსავლად,
    2? ამგვარი ფორმები რეალურად დასტურდება სვანური პოეხიის ენაში; ჩუ ლაჯტ-
    გხ-ი-ხ „ჩამოგაბრუნეს“; ბარჯას ხავგდ-ი „მაპრს გაარტყა“ და მისთ.
    შდო. ამ თვალკაზრისით აგრეთვე შემდეგი პარადიგმები:
    ოთ-კარ „გავღე და ოთ-ფირ ,გავახმე“
    ათ-კარ „გააღე ათ -ფირ „გაახმე"
    ად-კარ-ე „გააღო“ ად-ფგრ-ე „გაახმო“,
    პალატალური /ა/ მხ რიცბვის პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფორმებში ისტო-
    რიულად მიღებულია /ა/ ხმოვნის უმლაუტის' გზით, რაც გამოწვეული იყო აორისტის -ე
    სუფიქსის მოკეეცით ოთ-კარ <”ად-ხჟტა-კარ-ე, ათ-კარ< %ად-ხ-ა-კარ-ე
    (1. თოფურია. სვან. ენა. ზვ. 153), სავსებით ამგვარადვე აიხსნება ი ბიგოვანი როგორც
    გ ხმოვნის უმლაუტის შედეგი პირველი და მეორე პირის ოთ -ფირ დაათ-ფუირ ფორ-
    მებში მართლაქტ, ეს ხმნა ნასატელარია და სათანადო საბელი ფუძეში გ ხმოვანს შეიცავს:
    ფერ-ი „ხმელი?.
    346
    ამგვარად, გარდა ეტიმოლოგიური ი ხმოვნისა (/“=/ სონანტის მარცვ-
    “ლოვანი |”ი) ალოფონისაგან), სვანურში წარმოდგენილია აგრეთვე ისეთი ი,
    რომელიც ისტორიულად გ ხმოვნის უმლაუტის გზით არის მიღებული. ამ
    პროცესს კიდევ მეტად უნდა შეეწყო ხელი სვანურ დიალექტებში მარცვლო-
    ვანი |%ი| ალოფონის ფონოლოგიზაციისათვის.
    გარდა პალატალური უმლაუტისა სვანურ დიალექტებში ადგილი აპქონდა
    აგრეთვე ლაბიალურ უმლაუტს, რის შედეგადაც „ა/ ხმოვნისაგან ლაბიალურ
    /უ/ ხმოვანს ვიღებთ. ლაბიალური უმლაუტი გამოწვეული იყო /ა/ ხმოვნის
    “მომდევნო /გ/ ფონემის ასიმილაციური გავლენით:

    ”შთაგე > ”შთუგუ > შდუგუ „თაგვი“


    ”ჟასქუ > Vუუსქუე > Lგ1უსგუ „ვაშლი“,
    ეს ორი პროცესი-პალატალური და ლაბიალური ასიმილაცია---დაახ-
    “ლოებით ერთსა და იმავე ეპოქაში მიმდინარეობდა და ერთმანეთს ეჯაჭვებო.
    და: ლაბიალიზაცია აღარ მოქმედებდა იქ, სადაც გვქონდა პალატალიზაცია.
    ისე როგორც /ი/ ხმოვანი სეანურში განიცდიდა როგორც პალატალურ,
    “სე ლაბიალურ უმლაუტს, გ ხმოვანიც პალატალური გ>ი უმლაუტის გვერდით
    ·ბაგისმიერთა გავლენით ლაბიალურ გ>'უ უზლაუტსაც განიცდის: შდო, ზან
    „სამეგრელო“: მგ-ზან „მეგრელი“, ქართ „თბილისი, ქართლი": მგ-ქართ
    „თბილისელი, ქართლელი“, მაგრამ შუან „სვანეთი“: მუ-შუან „სვანი“,
    ხმოვანთა პალატალიზაციის როლი” სვანური ენის ისტორიაში ბევრად
    “უფრო მნიშვნელოვანი იყო, ვიდრე ხმოვანთა ლაბიალიზაციისა ხმოვანთა
    -პალატალიზაციას სვანურში შედეგად მოჰყვა ხნოვან ფონემათა ახალი რი-
    გის ჩამოყალიბება, რამაც მნიშვნელოვნად გაართულა სვანური ენის ვოკა-
    ლური სისტემა და იგი მკვეთრად დაუპირისპირა დანარჩენ ქართველურ ენათა
    „ვოკალიზმს.
    3.12. ვოკალური სისტემის გარდაქმნა სვანურ დიალექტებში მჭიდროდ
    იყო დაკავშირებული იმ ცვლილებებთან, რომელნიც სვანურმა კონსონანტიზმმა
    და სონანტთა სისტემამ განიცადეს.
    სიბილანტურ თანხმოვანთა საერთო ზანურ-სვანურ ცვლილებებს! მოჰყვა
    საკუთრივ სვანური ცვლილებები, რომელთა შედეგად სვანური კონსონანტური
    სისტემა მნიშვნელოვნად დაშორდა ზანურ არეალში წარმოდგენილ კონსო
    ნანტიზმს..
    ეს ცვლილებები განისაზღვრება ძირითადად იმ გარდაქმნებით, რომლე-
    ბიც თანხმოვანთკომალექსებმა განიცადეს. განსაკუთრებით ნათლად ჩანს ეს
    გარკვეული ტიპის კომპლექსთა ტრანსფორმაციის მაგალითზე:
    ”სქ>სგ: ”მსქუე
    > სგე9ი | ემსგე „ვაჟიშვილი, ძე- (შდრ. ქართ. Iჰირ!-
    მშოი<"მშეე, მეგრ. სქუა< "მსქუა „შვილის):

    1 ამ საერთო ცვლილებებში იგულისხმება არა მარტო სიბილანტური რიგების გადაწე-


    ვები. არამედ აგრეთვე შ ქ 8>ს ქ4 გასისინების პროცესი, რომელიც წარმოიქმნა» საერთო
    ზანურ-სვანურ არეალში და შემდგომ გაგრძელდა საკუთრივ სვანურში, მისი დამოუკიდებელი
    განვითარების გარკეეულ პერიოდში (იბ. სიბილან ტთა შესატყვისობანი, გვე. 28 შედ.). ·
    347
    '”ძგ> 'ზგ>სგ; “მგრძგუენ >მურსგჟენ „მარჯვენა“ (შდრ. ქართ. მარჯუევნე;
    მეგო. მარძგვანი);
    “შქ>შგ: “ი!-შქუიდ>ი-შგუიდ „შვიდი“ (შდრ. ქართ. შვიდ-ი, მეგრ.-ვან.
    შქვით-ი);
    “ნიქ >"შქ>შგ': "მი!-ჩქლემ >მი-შგუ „ჩემი" (მდრ. ქართ. ჩემ-ი, მეგრ.-
    ჭან. ჩქიმ-ი);
    “პკ>შკ: "მგ-ქკიდ>მგ-შკიდ „მჭედელი“ (შდრ, ქართ. მ-ჭედ-ელ-ი, მეგრ.
    ჭკად-უ < 'მ-ჭკად-უ):
    “ვყ> შყ: "ლი-ჰყ!უ'ედ >ლი-შყედ „ვარდნა“ (შდრ. ძვ. ქართ. წყუედ-ა,
    მეგრ. კქყვიდ-უნ-ს, ჭან. ქჭკვიდ-უფ-ს „წყვეტს“),
    "წყ >სყ: "ა-წყ(ე)I1-ე=> ა-სყ-ი „აწყობს, აკეთებს“ (მდრ. ქართ. ა-წყ-ობ-ს
    <-”ა-წყუ-ებ-ს, მეგრ. ო-ნწყუნ-ს „აწყობს").
    როგორც მაგალითებიდან ჩანს, აფრიკატები, რომლებიც დეცესიურ კომპ-
    ლექსთა პირველ კომპონენტებს წარმოადგენდნენ, სსირანტიზაციას განიცდიდნენ?.
    სხვაგვარად წარიმართა სვანურში აქცესიურ კომ»ლექსთა გარდაქმნა.
    ზოგი აქცესიური კომპლექსი ინლაუტში მარტივდებოდა, რასაც შედეგად
    მოსდევდა წინამავალი ვოკალური ელემენტის საკომპენსაციო დაგრძელება:
    ლი-ზ-ი „სვლა" <. ”ლი-გზ-ეი (შდრ. ქართ, გზა, ჭან. ი-გზალ-უ „წავიდა,
    გაემგზავრა“) 3.
    ამავე რიგისაა ისეთი მაგალითები, როგორიცაა სვან. ლარე „სათიბი“ <
    %ლა-ჭქრ-ელპს,ა-ჭრ-ე (შდრ. ქართ. ქრ-ა, სა.ჭრ-ელ-)! და ბზ., ლშხ, ხ-ა-მ-ნ-ე
    „აქმევს“< ”ჰ-ა-ჭმ უნ-ეჟ (შდრ. ქართ. ა-ქმ-ევ ს); 6-მ-ი „იჭმევა“<-”ჰ!1-ი-ჭმ-ეი.
    უკანასკნელი მაგალითები განსაკუთრებით საყურადღებოა იმ მხრივ, რომ
    აქ სვანური გვიჩვენებს ს.-ქართვ. #”ჭერ- და “ჭამ- ფუძეთა ნულოვანი გახმოვა-
    ნების რეფლექსს: სრულ-საფეხურიან ”ჭერ- და ”ჭამ- ფუძეებს სვანურში უნდა
    მოეცათ შესაბამისად ”ჭკერ-> "შკერ- და ”ქჭკამ->>”შკამ- ფორმები, რომელთა-
    განაც ხმოვნის მეორეული სინკოპის შედეგად მივიღებდით შესაბამისად ”შკრ-
    და ჯშკმ- და არა -რ- და -მ- ძირებს წინამავალი გრძელი ხმოვნით, როგორც,
    ეს რეალურად დასტურდება'.
    1 პრინციპში ამავე ტიპის ცვლილებაა X შ თ ჯგუფის შეცვლა შ დ ჯგუფიო (დისიმილა-
    ციური გამჟღერება: #შთაგ24->შდ შ. გ2 „თაგვი“ (შდო. ქართ. თაგუ-ი, ქან, მთ უგი);
    #დაშმშთეტ-ი>და შდ5 „დათვი" და სხვ.
    1? სპირანტიზაციას დაექვემდებარნენ აფრიკატები ზოგ სხვა პოზიციაშიც: M ჯაღჯ#-ი
    :-ჟე ღ ძაღლი"; 'ღ!# ა ჩ->ღ#ტაშ- „მაზალი ჯიხვი“ (ეტიმ. „ვაცი"); ”ძაცხ#4-ი>ზესხ-რო-ა
    „ცაცავი და სხვ. (შდრ. ს. ჟღენტი, სვანური ფონეტიკის საკითხები, გვ. 180 შმდ.).
    შ ამისგან განსხვავებით, გეაქვს ლ ი-გ ზ-გ ნ-ე (ლშხ, ლი-გძ-გნ-ე „გაწელვა, გაჭიმვა", აქ–
    ცესიური კომპლექსის შემონახვით რამდენა დატ იგი ემყარება უფრო ადრინდელ -გრძ-
    კომპლექსს მარცვლოვანი |დ) ელემენტით თანხმოვნებსს შორის (შდრ. ქართ. გ რძ-ელ-ი,
    მეგრ.-ჭან. გი რძ-ე / გუნძ-ე).
    აქცესიურ კომპლექსთა აღწერილ ცვლილებას აღარ ჰქონდა ადგილი სვანუოში მას
    შემდეგ. ღაც მოხდა სონანტთა გარდა მნები.
    19 L #. ს 1M#MX0წ. ()/1ხ//)! ))6M0M6/!0M/MXI(IIII. გვ. 27
    ჯ როგორე შესატყვისი მეგრულ-ჭანური მაგალითები გვიჩვენებს, ს.-ქართვ, -Mჭ რ- და
    #3მ- ჯგუფი არ მარტივდებოდა ზანურში, განსხვავებით სვანურისაგან; M- ჭ რ- >-#3
    კ რ->
    #ვკორ-I ვჭკირ:;X3მ->”"1კ9მ->ჭკ უმ-. სწორედ ასევე კანურმა. სვანურისაგან განსხვავე–
    შემოგვინახა ს.-ქართე, IMგზ)
    ბით. დღემდე „საგზალი”), ჯგუფი: ი-გზალ-უ -–- -გ ს->-რ ხ-:
    (მეგრულში
    "ო-ოზ-ოლ-ი ·
    348
    განსხვავებული იყო აგრეთვე თანხმოვანთა ჯგუფების ბედი სიტყვის
    თავში. აქ ჩვეულებრივ ადგილი ჰქონდა კონსონანტური კომპლექსების გათიშვას
    მეორეული ხმოვნებით, შესაბამისად სვანურში მოქმედი ტენდენციისა ღია-
    მარცვლიანი სტრუქტურის ფორმების გარდაქმნისაკენ შესატყვის დახურულ-
    მარცვლიანი სტრუქტურის ფორმებად, რის შედეგადაც სვანურში ისტორიუ-
    ლად დადასტურებული სრულხმოვანი ფორმები ჩამოყალიბდა. მეორეული ხმოე-
    ნების ტემბრი უფრო ხშირად მომდევნო მარცვლის ტემბრით იყო შეპირობე-
    ბული:
    %დვა >%"დავა,:C>დავ- „თხა“ (ქართ. თხა, მეგრ.-ქან. თხა);
    “დღე >”დეღე >'ლა!დეღ „დღე“ (ქართ, დღე, მეგრ.-ჭან. დღა);
    %ყბა>>"ყაბა>>ყაბ „წვერი” (ქართ. ყბა);
    “შთხი!ლ'->“შთიხი
    >შდის თხილი" (ქართ. თხილ-ი, მეგრ.-ჭან. თხირ-ი);
    “ვდ-ა>%ვად-ა>ან-ვად „მოვიდა“ (ძვ. ქართ. წარ-ვდ-ა, ჭან. მო-ხთ-უ,
    მეგრ. მო-რთ-უ „მოვიდა#ბ):
    "ტფ-ედ- >"ტბ-ედ->ტებ-ედ-ი „თბილი“;
    “სქდ-ენ-ი 1:>“სდ-ენ-ი ” >>სედ-ენ-ი _რჩება" (ძვ ქართ. Iდა!1-შთ-ებ-ი-ს,
    მეგრ. სქიდ უ-I6!, ჭან. სქუდ-უ-ნ).
    როგორც უკანასკნელი მაგალითიდან ჩანს, სვანურში ადგილი უნდა ჰქო-
    როდა აგრეთვე „მძიმე“ თავკიდური ჯგუფების გამარტივებას უფრო ადოე,
    ვიდრე მეორეული ხმოვანი წარმოიშობოდა, რომელიც თიშავდა აქცესიურ
    კომპლექსს.
    ამავე პროცესთან არის დაკავშირებული სონანტთა ვოკალიზაცია სვა-
    ნურში. განსხვავებით ზანური დიალექტებისაგან სონანტთა ვოკალიზაციას
    "სვანურში ადგილი ჰქონდა მხოლოდ C–-C, +---CV და 1C–-C პოზიციებში,
    ვოკალიზაციის შედეგად ვითარდებოდა მოკლე ა, ე, ი, ო, გ ხმოენები. შეიძ-
    ლება აღინიშნოს, რომ ფართო ა, ე ხმოვნების განვითარება ყოველთვის მო-
    მდევნო მარცვლის ხმოვნის ტემბრით არის შეპირობებული:
    “ც,ხრა->ჩხარა „ცხრა";
    %ძ,მა-->ჯუმ-ილ II ჯგმ-ილ I ჯიმ-ილ (დიალექტების მიხედეით) „ძმა დის-
    თვის";
    ”მ-შუ-ე->ემსგე I სგე«1 „ვაჟიშვილი, ძე“;
    "კლდე->კოჯ „კლდე“;
    “წეყრთა->ჰქითხ „წყრთა";

    1 გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე უნდა გექონოდა “სქედ-<Xსქტედ- (შღო.


    სიბილანტთა შესატყვისობანი, გე. 66 შმდ.).
    ? შუა თანხმოვნის ჩავარდნით M ს ქდ კომპლექსში.
    3 პარალელური ს გე 9 ვარიანტის არსებობა იმახე მიუთითებს, რომ სონანტი > -–-C
    პოზიციაში შეიძლებოდა “თუმარცვლოც ყოფილიყო. შესაძლოა, ეს გარემოება სინტაქსური
    ფონეტიკის მოვლენებთან იყოს დაკავშირებული; თუ წინამავალი მორფემა ხმოვნით ბოლოვ-
    დებოდა და აქცენტუაციურად მპიდროდ იყო დაკავშირებული მომდევნოსთან, მომდევნო
    მორფემის სონანტი =–C პოზიციაში უმარცვლო ვარიანტით უნდა ყოფილიყო რეალი-
    ზებული.
    349
    ”ღნდ.უ-ერ->-ღედ-ერ ს ღედ არ „მინდვრის ბარდა, ვკნდური";
    “ოღრემთ >“ღერემთ>ღერბეთ _ღმერთი“;
    ”მკრდ- >'მგკოდ-ი >მუპუედ „ზკერდი“);
    “გრგ->>ბორგ- (ლნტ. ლი-ბორგ-იელ, ბზ. ლი-ბგრგ-იელ) -ჭიდაობა“;
    “რუა >“არჟაკ>არა -რვა" (შდრ. ჭან. ორვო I ოვრო).
    როგორც მაგალითებიდან ჩანს, სონანტთა ვოკალიზაციის შედეგად თან-
    ხმოვნითი ელემენტი ზოგჯერ უკვალოდ ქრება. მარცვლოვან ელემენტთა ამ-
    გვარი ევოლუცია ეხება არა მარტო /რ/ სონანტს, როგორც ქართულსა და-
    მეგრულ-ჭანურში, არამედ აგრეთვე /ლ/ და /ნ/ სონანტებსაც.
    სონანტთა ვოკალიზაციის პროცესი სვანურში თავისი შედეგებით მნიშვ-
    ნელოვნად განსხვავდება ანალოგიური პროცესისაგან ზანურ დიალექტებში.
    ზემოთ ნაჩვენები იყო, რომ სონანტთა ვოკალიზაციას ზანურში ადგილი.
    პქონდა ზანურ დიალექტთა ერთიანობის ბოლო. აერიოდში, მაშასადამე, აღნიშ-
    ნული ცვლილებები ზანურსა და სვანურში ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად
    განხორციელდა მას შემდეგ, რაც ორივე ეს ქართველური დიალექტი დაადგა
    განკერძოებული განვითარების გზას. ამასთანავე სვანურისათვის სონანტთა
    ვოკალიზაცია შეიძლება განისახღვროს როგორც პროცესი, რომელიც უკვე
    დასრულებული იყო ხმოვანთა პალატალური უმლაუტის მოქმედების ეპოქაში:
    შდრ. სვან. მუჭუედ „მკერდი" ფორმა, წარმოქმნილი მარცვლოვანი |”რ|1 სო-
    ნანტის ვოკალიზაციით მიღებული (ო| ხმოვნის უმლაუტის შედეგად:
    "მკრდ- >”მგკოდ-ი >'მუ-კრდ >მუ-ჭუედ ”.
    8.13, სვანურისათვის ერთ-ერთ მეტად სპეციფიკურ სიახლეს წარმოადგენს
    ბოლოკიდურ მარცვალთა რედუქცია, რომელსაც შედეგად ზოგჯერ მათი სრუ-
    ლი მოკვეცა მოსდევდაჰ. უნდა ვიფიქროთ, ამ პროცესმა თავი იჩინა სვანურის
    დამოუკიდებელი განვითარების ადრინდელ პერიოდში და მოქმედებდა მთელი.
    რიგი ეპოქების მანძილზე. აირველ რიგში სწორედ აღნიშნულ პროცესთან,
    ისევე როგორც თავკიდურ კომპლექსთა ანაპტიქსური წარმოშობის ხმოვნებით
    გათიშვისა და სონანტთა ვოკალიზაციის მოვლენებთა5 არის დაკავშირებული.
    ფუძეთა იმ უაღრესად თავისებური ფონოლოგიური მოდელის ჩამოყალიბება,
    რითაც სვანური მკვეთრად უპირისპირდება როგორც ქართულს, ისე მეგრულ-

    + სვანურში, ისევე როგორც მეგრულში, წაომოდგენილია ს.-ქართვ. M/მკერდ- ფუძის


    ნულოვანი გახმოვანების რეფლექსი.
    ? შდო, ზანური დიალექტები. სადაც სონანტთა ვგოკალიზაციის შედეგად მიღებული
    ხმოვნები არ განიცდიდნენ უმლაუტს: მეგრ. კვინორ-ი (პან. კვენურ-ი), მეგრ.-ჭან.
    ოხორ-ი, ჯოღორ-ი, მონტყორ-ი (ვანი. მონტკოთო-ი) და სხვ უძლაუტი ზანურში,
    სვანურისაგან განსხკავებით, აღარ წარმოადგენდა მოქმედ ფი.ნეტიკურ პროცესს ენის განვი-
    თარების იმ ეტაპზე, როჯესაც მოხდა სონანტთა ვოკალიზაცია.
    2 აქვე უნდა აღინიშაოს აგრეთვე სონანტთა გაუმარცვლოე”!ა C-- თ. პოზიციაში, რითაც
    სვანური ქართულს მოგვაგონებს. მაგრამ სვანურისათვის ეს აოის კერძო გამოვლენა ბოლო-
    კიდურ მარცვალთა რედუქციის საერთო ტენდენციის., რაც უცხო: ქართულისათვის,
    ბოლოკიდურ მარცვალთა რედუქციის შედეჭია სვანუოში აგრეთვე სახელობითი ბოუნ-
    ვის -ი და -ე დაბოლოებათა მოკვეცა, რომელთა ასიმილაციური გავლენა წინამავალ ხმოვან–
    თა უმლაუტს იწვევდა.
    350.
    ჭქანურს. ქართულ და მეგრულ-ჭანურ ორზარცვლიან ფუძეებს სვანურში ხში-
    რად ერთმარცვლიანი ფუძეები შეესატყვისება:

    ს.-ქართვ. ქართ. მეგრ.-ჭან. სვან.

    "თაღლ- ძაღლ-ი ჯოღორ-ი ჟეღუ


    ”ზისხლ- სისხლ-ი ზისხირ-ი ზისხ
    #დედალ- დედალ-ი დადულ-ი დადუ
    %მამა–- მამა მუმა მუ
    “წ,ყრთა- წყრთა ჭჰყირთა უითხ
    -მსხალ- მსხალ-ი მცხულ-ი ი-ცს

    სონანტთა ვოკალიზაციისა და თანხმოვანთკომპლექსების ანაპტიქსური


    ხმოვნებით გათიშვის პროცესებმა წარმოშვა სვანური სრულხმოვნობა, რომელიც
    ზოგ პუნქტში არსებითად განსხვავდება ზანური სრულხმოვნობისაგან: სვანურ-
    ში, განსხვავებით ზანურისაგან, ადგილი ჰქონდა არა მარტო აქცესიური, არა-
    მედ გარკვეულ პირობებში აგრეთვე დეცესიური კომპლექსების გათიშვას, რის
    შედეგადაც აქ დავ-, -დეღ ტიპის დახურულ-მარცვლიანი სტრუქტურის ფორ-
    მები ჩამოყალიბდა.
    ბოლოკიდური მარცვლების რედუქციამ სვანურში სონანტთა ვოკალიზა-
    ციის პროცესი შეზღუდა არსებითად მხოლოდ თავკიდური მარცვლებით, რა-
    მაც სეანურში სრულხმოვან ფუძეთა ზანურისაგან მკვეთრად განსხვავებული
    სტრუქტურული ტიპი მოგვცა.
    სრულხმოვნობის ეპოქა სვანურში შეცვალა ხმოვანთა სინკოპირების
    ეპოქამ, რომელიც სვანური ენის თანამედროვე სახის ჩამოყალიბებაში უკანასკ-
    ნელ აქტს წარმოადგენდა. ხმოვანთა სინკოპირების ტენდენცია დღესაც სუს-
    ტად არის გამოვლენილი სვანურის ლენტეხურ დიალექტში, ხოლო სვანური
    პოეტური ტექსტები უხვად შეიცავენ სრულხმოვნობის ისეთ გადმონაშთებს,
    რომელნიც დღევანდელ ყოველდღიურ მეტყველებაში (გარდა, რასაკვირველია,
    ლენტეხურისა) აღარ დასტურდება.
    სინკოპირების წესს ექვემდებარება ყველა მოკლე ხმოვანი, გარდა უ და ო
    ხმოვნებისა, რომელთა ალტერნაცია იმაში მდგომარეობს, რომ ისინი მარცვ-
    ლოვნობას კარგავენ და უმარცელო უ'ს ერწყმიან.
    როგორც წესი, სინკოპირებას (და რედუქციას) განიცდის სამ და მეტ
    მარცვლიან სიტყვათა თავიდან მეორე მარცვლის მოკლე ხმოვანი);

    ჭედ-ენ-ი ზ>ჭედ-ნ-ი „მოდის“;


    ხ-ო-ჭედ-ენ-ი >ხ-ო-ჭდ-ენ-ი „მოუდის“;
    §-ჭემ-ე>პ-ჭმ-ე „თიბავს" (შდრ. ქემ „თივა“);
    ტებედი
    > ტებდი „თბილი“;
    7ნაგაზი>>ნაგზი „კვირა, შვიდეული“ (ლნტ. ნაგაზი);

    ' ლენტეხუროში სინკოპირებასა და რედუქცია) თითქმის მხოლოდ ი და უ ზბოვნები


    განიცდიან.
    ? ისტორიულად ამოსავალი ფორმები დაცულია ლენტებურში.
    351
    “დაგარ-ა
    > დაგრ-ა „სიკვდილი“;
    %ლი-დაგარ-ი >ლი-დგარ-ი „სიკვდილი, მოკვლა":
    “ა-ყურ-ე>ა-ყურ-ე „წევს“ (შდრ. ჩუად-ყურ-და< 'ჩჟად-ა-ყურ-და „დაწვა“);
    “ა-ჟომ-ე >ა-ჟუმ-ე „შლის“ (დო. ან-ჟომ-ელჯან-ა-ჟომ-ე „მოშალა?);
    ”ლი-კგლ-ი>ლი-კლ-ი „დაკეტვა“ (შდრ. კგლ „გასაღები") და სხე. 1!
    ხმოვანთა სინკოპირების შედეგები სვანურში ხშირად მკაფიოდ გაირჩევა
    საერთო-გართველური აბლაუტის რეფლექსებისაგან ზემოთ ნაჩვენები იყო,
    რომ ს..ქართვ. ”ქმ- ჯგუფი, რომელიც “ჭამ. მორფემის ნულ-საფეხურიან ვა-
    რიანტს წარმოადგენს, სვანურში გვაძლევს მ- ძირს X#ვ- ელემენტის დაკარგვით
    და წინამავალი ხმოვნის საკომპენსაციო დაგრძელებით: ”ჰ-ა-ჭმ-უნ-ერ>ხ-5-მ-ნ-ე
    „აჭმევს, (გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე ”ჭამ- ფუძე სვანურში უნდა
    წარმოდგენილი ყოფილიყო ”შკამ ფორმით). ამისგან განსხვავებით, ქემ.
    ფუძე მეორეული სინკოპის შედეგად გვაძლევს ქმ- ფორმას (წინამავალი ჭ- ელე-
    მენტის შენარჩუნებით): შდრ. ჭემ „თივა“ და ა-ქმ-ე (ლნტ. პ-ჭემ-ე) „თიბავს :
    შდო. აგრეთვე ლი-ზ-ი–<+ლი-გზ-ი „სვლა" (ჭან. ი-გზალ-უ „წავიდა“; გზა
    „გზა“, მეგრ. ო-რზ-ოლ-.იი „საგზალი“), მაგრამ ნაგზი< “ნაგაზი (მეორეული
    სინკოაით, შდრ. ლნტ. ნაგაზი) „კვირა, შვიდეული“.
    3.14, ზემოთ აღწერილი ცვლილებები სვანური სიტყვის სტრუქტურაში,
    რამაც არსებითად განსახღვრა სვანურის თანამედროვე სახე, განსხვავებით
    შესაბამისი ქართული და ზანური სტრუქტურებისაგან, გამოწვეული უნდა იყოს
    იმ გარდაქმნებით, რომლებიც საერთო ქართველურმა აქცენტუაციის სისტემამ
    განიცადა სვანურში.
    სვანურის როგორც დამოუკიდებელი ენობრივი ერთეულის ჩამოყალიბე-
    ბის პირველსავე აერიოდში თავი იჩინა მახვილის ფიქსირების ტენდენციამ
    სიტყვის თავკიდურ მარცვალზე. ამ პროცესებმა ხელი შეუწყო თავკიდურ
    მარცვალთა სონანტების ვოკალიზაციას და ანაპტიქსური ხმოვნის ფონოლოგი-
    ზაციას, ერთის მხრივ და ბოლოკიდურ მარცვალთა რედუქციას მეორე
    მხრივ: ”კლდე > 'კ'დდე>"კრდე
    >კოჯ „კლდე“; "თაღლ-'ი1
    >" ჯაღუ-ი >ჟელ!მ!
    „მაღლი“ 7,
    ქართულში, განსხვავებით სვანურისაგან, მახვილის ძველი ადგილი ფუძე-
    ებში შენარჩუნებულ იქნა. ამ პროცესს შედეგად მოჰყვა მარცვლოვან სონანტ-
    თა გაუმარცვლოება უმახვილო პოზიციაში ('ძაღლ->ძაღლ-, "კლდე >კლდე)

    ' სინკოპირების შესახებ სეანურში იხ. ა. შანიძე, „წელიწადის" ეტიმოლოგიისათვის


    -“( „წელიწდეული“ I-II, 1923--1924, გვ. 6–11); ვ. თოფურია, რედუქციისათვის ქართვე-
    ლურ ენებში (ი კ ე, I, 1946, გვ. 67 შმდ.).
    ? უნდა ვიფიქროთ, რომ ზმოვანთა სინკოპირების წესი სვანურში (მოკლე ხმოვნის სინ-
    კოპირება სამი ან მეტმარცვლიანი სიტყვის თავიდან მეორე მარცვალში) აგრეთვე დინამი-
    კური მახვილის თავკიდურ მარცვალზე ფიქსირების შედეგად ჩამოყალიბდა: X#ვ დ-ე ნ-ი>
    ვე დ-ე ნ-ი>ვჯ ე დ-ნ-ი.

    352
    “და მათი ვოკალიზაცია მახვილიან -პოზიციაში -(%ვ რვ-;>ვორვ-, “ბ'რკ-ილ->
    -ბრრკ- ილ- -) 1.
    8.15. მნიშვნელოვანი გარდაქმნები განიცადა ქართველურ დიალექტებში
    აგრეთვე საერთო-ქართველურმა მორფონოლოგიურმა სისტემამ. რომლის ძი-
    რითადი სტრუქტურული თავისებურებანი ზემოთ დეტალურად იყო დახასია-
    თებული. საერთო-ქართველური მორფონოლოგიური სტრუქტურის ეს გარდა-
    „ქმნები შეპირობებული იყო ძირითადად აღწერილი ფონემატური ცვლილებე-
    ბით, რომელთაც შეცვალეს საერთო-ქართველური ფონოლოგიური სისტემის
    „პირვანდელი სახე. ამასთან ერთად „ადგილი ჰქონდა აგრეთვე საკუთრივ მორ-
    ფოლოგიური ხასიათის ტრანსფორმაციებსაც.
    ძველ ქართულში საერთო-ქართველური აბლაუტის სისტემა, თუმცა რამ-
    დენადმე ტრანსფორმირებული და ფრაგმენტული, მაგრამ მაინც საკმაოდ მკა-
    "ფიო სახით შემოგვენახა.
    როგორც ვნახეთ, მარცვლოვანმა (“რ #ლ ”%მ 761) სონანტებმა ქართულში?
    დაკარგეს .მარცვლოვნობა უმახვილო პოხიციაში და ამიტომ აღარ განივითა-
    ·რეს მეორეული ხმოვნები, განსხვავებით ზანური და სვანური დიალექტებისა-
    გან. სწორედ ასევე ქართულში ადგილი არა ჰქონდა ანაპტიქსური ხმოვნის
    „ფონოლოგიზაციას აქცესიურ კომპლექსებში. აღსანიშნავია აგრეთვე კონსონან-
    ტური ჯგუფების განსაკუთრებული სტაბილურობა ქართულში კონტაქტურ
    „კომბინატორულ ცვლილებათა და კომპლექსთა გამარტივების თვალსაზრისით.
    ' ყველა ამ ფონეტიკურ-ფონოლოგიური ხასიათის ფაქტორებს დიდი მნიშ-
    ვნელობა ენიჭება ქართული ენის ·ისტორიული სახის ფორმირებაში.
    ქართულში კარგად არის შემონახული /%რ #ლ M#მ "ნ/ სონანტთა შემცვე-
    ლი ფუძეების. საერთო-ქართველური სტრუქტურა; თუმცა აჭ აღარა გვაქვს
    სონანტთა ოდინდელი მარცვლოვნობა, მაგრამ დაცულია ხმოვანთა განაწილე-
    ბის უძველესი პრინციპი:
    შდრ. ერთის მხრივ ძაღლ-, თაფლ-, ვაშლ- ტიპი და, მეორე მხრივ -–ქმარ-,
    -ძმარ-, წნელ-, ტფილ-, აგრეთვე კლდე, წყრთა ტიბები.
    ამასთანავე ქართულში ვადასტურებთ საერთო-ქართველური პარადიგმა-
    ტული ხმოვანთმონაცვლეობის დამახასიათებელ გადმონაშთებს:
    წყალ-ი–წყლ-ის-ა; ძვ. ქართ. თუ-ის-ი ("თაჟ- ფუძის ნათ. ბრუნვის არქ-
    აული ფორმა); ფერვ-ი–-ფრვ-ივ და სხვ.
    განსაკუთრებით ნათლად არის წარმოდგენილი საერთო-ქართველურ აზბ-
    ლაუტურ მონაცვლეობათა მოდელები ქართული ზმნის სისტემაში, რომელმაც
    “შემოინახა ძირითადი აბლაუტური საფეხურები:

    1 ამით აიხსნება ის, რომ განსხვავება საერთო-ქართეელურ #ყ,აღლდ- ტიპისა და


    +კ დ. დე ტიპის ფუძეებს შორის თავისებურად აისახა ქართულში, მაშინ როდესაც სვანურში
    ისინი სტრუქტურულად ერთგვაროვანი ჟეღ'ტ, და კოჯ ტიპის ფუძეებით არიან წარმო-
    ·-დგენილნი.
    ? მხედველობაში გვაქვს ის დიალექტური წრე, რომელიც საფუძვლად დაედო ძველ
    ქართულ სალიტერატურო ენას, ამ დიალექტური წრის ტრადიციებს განაგრძობენ ძირითა-
    „დად აღმოსავლეთ საქართველოს ბარის დიალექტები და ახალი ქართული სალიტერა-
    გტტურო ენა. ·
    23. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 353
    დერკ- : დრეკ-: დრკ- : დრიკ-;”
    ჭერ/პარ-: ჭრ-; ჭედ-: გდ-
    (რაოდენობრივი: აბლაუტი V : 6 : ი, ე. ი. ნორმალური საფეხური
    ნულ-საფეხური: რედუქციის საფეხური);
    ' შლ-: შალ-; თლ-: თალ-; თხრ-: თხარ-
    (რაოდენობრივი აბლაუტი C2: V);
    ვედ-: ჭად-; თერ-: თარ-; ქერ-: ქარ-
    (თვისობრივი აბლაუტი ე :ა)!.
    რაოდენობრივი ე/ა–--Cდ აბლაუტის შედეგად ქართულში ვიღებთ კონსო–
    ნანტურ ჯგუფებს, რომლებიც განსაკუთრებული სტაბილურობით ხასიათ-
    დებიან 2.
    ქართულში მოიშალა ფონოლოგიური დაპირისპირება. გრძელ და მოკლე
    ხმოვნებს შორის, ამის გამო აქ აღარ დასტურდება საერთო-ქართველური
    რაოდენობრივი აბლაუტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ტიპი–-მოკლე ხმოვნის.
    ფუნქციონალური მონაცვლეობა გრძელ ხმოვანთან. მაგრამ 'აბლაუტის ეს სა-
    ხეობა ქართულში უკვალოდ არ გამქრალა: ტრანსფორმირებული სახით იგი'
    წარმოდგენილია აორისტის წარმოების „კუმშვად+“ და. „უკუმშველ“ ტიპებში,.,
    რომლებიც აქ აბლაუტურ დაპირისპირებათა ახალ მოდელს ქმნიან: შდრ.
    ერთის მხრივ I”და!-ვ-ჭერ/'და+ჭრ-ა; Iმო1-ვ-ვან/”'მო1-ვნ-ა; Iაღ1-ვ-ვედ/'აღ1-ვდ-ა.-
    და მეორე მხრივ ვ-წერ-ე/წერ-ა, ვ-ბერ-ე/ბერ-ა, 'აღVXვ-ჯად-ე/'აღ!-ვად-ა.
    და სხვ.
    ხმოვანთა სისტემის სტაბილურობა თვისობრივ დაპირისპირებათა თვალ-
    საზრისით (ქართული /ა ე ო/ ხმოვნები ასახავენ ს.-ქართვ. /#”ა: ”ა/ /%ე :%ე/.
    /"ო: #რ/ ხმოვნებს) აადვილებს ქართულში: საერთო-ქართველური ზმნური კლა–
    სების ამოცნობას: ძველ ქართულში (და ნაწილობრივ ახალ ქართულშიც) ჯერ:
    კიდევ კარგად ჩანს, რომ „უნიშნო ვნებითის“ ფუძე ნორმალურ. საფეხურზე
    მხოლოდ ე-ვოკალიზმით ხასიათდებოდა, ხოლო ნულოვანი აორისტის მქონე,
    “ გარდამავალი ზმნის ფუძისათვის ე-გახმოვანების გარდა დასაშვები იყო ა-გახ–
    მოვანებაც. ამასთან ზოგჯერ „თავს იჩენს ე/ა ალტერნაცია (არააბლაუტური.
    მონაცვლეობა): ·
    ე-გახმოვანება: მი-ვ-დერკ - ა-გახმოვანება.: მრ-ვ-ვან:
    გან-ვ-ტეფ შე-ვ-კარ
    წარ-ვ-ჭედ მო-ვ-სარ

    ე-/ა-გახმოვანება: და-გ-ტჭერ/და-ვ-ჭარ-წი?
    და-ვ-ა-კელ/და-ვ-ა-კალ
    1 იხ, ვ თოფურია, მესამე ტიპის ვნებითის წარმოება ქართულში (საქ. სსრ მეცნ-
    „კად, მოამბე, III, # 9, 1942, გვ. 969); გ. ახველედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლე–
    ბი, თბილისი, 1949, გვ. 292.
    ? კონსონანტური ჯგუფების შესახებ ქართულში იხ, 8. V-0 9:L, 5(-სიხსLგ ხხიი60)1–
    ძსბ; ს. ჟღენტი, ქართველურ ენათა შედარებითი ფონეტიკა, |), თბილისი, 1960,,
    გე. 29 შმდ.

    354
    “თემატური აორისტის მქონე ზმნებისათვის (გარდა ფუძედრეკადი გარდა-
    მავალი და ვ-შალ-ე, ვ-ვად-ე ტიპის ზმნებისა,, რომელნიც ობლიგატორულად
    ა-გახმოვანებით ხასიათდებიან) ნებისმიერი ვოკალიზმია დასაშვები:

    ე: ვ-ბერ-ე ა: 'აღ1.ვ-რაცხ-ე ო: ვ-ვოცდ Cწ: Iგან+ვ-რცხ-ე


    ვ-წერ-ე 'დაI-ვ-ბან-ე ვ-ი-ცოც-ე მ-რგ-ე
    ვ-ჭედ-ე 'და1-ვ-ცალ-ე გ-ლოკ-ე - გ-ა-კურთხ-ე
    ეს სურათიც საერთო-ქართველური ვითარების ანარეკლს წარმოადგენს 1,
    ქართული მორფონოლოგიური მოდელის ეს არქაულობა იმითაც აიხსნე-
    ბა, რომ ფორმათა პარადიგმატული გათანაბრების ტენდენცია ქართულში
    უფრო ნაკლები ძალით გამოვლინდა, ვიდრე დანარჩენ ქართველურ ენებში და
    განსაკუთრებით მეგრულ-ჭანურში,
    მაგრამ ზემოთქმული, რასაკვირველია, იმას არ ნიშნავს, რომ ქართულის
    მორფონოლოგიური მოდელი არსებითად არ განსხვავდება საერთო-ქართვე-
    ლური მოდელისაგან. უკვე ძველი ქართულის ტიპი მნიშვნელოვნად ჩანს და–-
    ცილებული საერთო-ქართველურ სტრუქტურულ ტიპს. აბლაუტის სისტემა
    ძველ ქართულში საკმაოდ ფრაგმენტულ ხასიათს ატარებს; ის უფრო გადმო–-
    ნაშთია, ვიდრე გაბატონებული ნორმა.
    კერძოდ, ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა კლასი სრული სახით მხო-
    ლოდ ყუეთ-ა ზმნის პარადიგმაშია დაცული. ცუეთ- ფუძე იძლევა აბლაუტის
    ყველა იმ საფეხურს, რომელიც დასაშვებია ზმნათა მოცემული კლასისათვის:
    ცუეთ-/ცვეით-/ცეთ-.
    სხვა შემთხვევებში ვადასტურებთ ან მხოლოდ „უნიშნო ვნებითის" ტიპის.
    ფორმებს სათანადო გარდამავალი კორელატების გარეშე (მაგ.: გვაქვს ვ-ვჯდ-
    -ებ-ი–-ვ-ჭედ, მაგრამ არა გვაქვს "ვ-ვედ---ვ-ვიდ-ე)?, ან გარდამავალ ფუძე-
    დრეკად ზმნებს შესაბამისი გარდაუვალი კორელატების გარეშე (მაგ.: დასტურ-
    დება ვ-'ჰ+-ფენ--ვ-ფინ-ე, მაგრამ არა გვაქვს ”ვ-ფნ-ებ-ი--%ვ-ფენ
    ?).
    ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა კლასი სრული სახით სულ რამდენიმე.
    მაგალითით არის წარმოდგენილი: დერკ-/დრკ-, დრეკ-/დრიკ- და კერბ-/კრბ-,
    კრებ-/კრიბ-!.

    1 სპორადულად ზმნათა ამ კლასებში C- სტრუქტურის ძირებსაც ვადასტურებთ: შ ე–


    ხ უ-ა-ბ-თ, ვ-ე-ც; მ ი-ვ-ა-გ-ე, წ ა რ-ვ-ი-ღ-ე, ვ-ა-ქ-ე და სხვ.
    ? ამ კერძო შემთხვევაში ქართული „მიმართავს აბლაუტის მეორე, აგრეთვე არქაულ
    მოდელს: ვ-ვ დ-ი––ვ-ჭ ა დ-ე. სხვა შემთხვევებში საქმე გვაქვს კაუზატიურ წარმონაქმნებთან,
    რაც აშკარა სიახლეს წარმოადგენს: ვ-ს-ც ხ რ-ე ბ·ი––დ ა-ვ-ს-ც ხე რ, ვ-ა-ც ხ რ-ო ბ (<%ვ-ა–
    -ცხრ-4-ე ბ)–-დ ა-ვ-ა-ც ხ რ-ვ-ე, ინტერესს არ არის მოკლებული აღინიშნოს, რომ ზემოთ.
    განხილული ჭე დ– ფუძისაგან ქართულში კაუზატიური ფორმებიც მოგვეპოვება: 2-ხდ-ე ნ–ს–-
    მ ო-ა-ხ დ-ი ნ-ა, ა-ხ დ-უ ნ-ე ბ–ს და მისთ,
    ? თეორიულად მოსალოდნელი „უნიშნო ვნებითის“ ნაცვლად ქართული ამგვარ შემთხ–
    ვევებში ვნებითის პრეფიქსულ წარმოებას აძლეეს გასაქანს: ე-ფ ი ნ-ე ბ-ი ს––მ ო–ე-ფ ი ნ–ა
    და სხვ,
    · უთუოდ თავისებურ ლექსიკურ მნიშვნელობას მიეწერება ის ფაქტი, რომ ძველ ქარ–
    თულში არ დასტურდება #შე რ ტ- ალომორფი (2დ ა-ვ-შ ე რ ტ), მაშინ როდესაც ყველა და–
    ნარჩენი ალომორფი (შრტ-, შ რე ტ-/შ რ ი ტ-) დამოწმებულია,
    355.
    სხვა შემთხვევებში სისტემა ნაკლულია, ისევე როგორც („ალმორფეზიან
    ფუძედრეკად ზმნათა კლასში.
    თვისობრივი აბლაუტი ე/ა (წარ-ვ-ჭედ/წარ-ვ-ჭად-ე და მისთ.) ძველ ქარ-
    თულში უკვე სპორადულ ხასიათს ატარებს. ვ-ვდ-ი--ვ-ვად-ე ტიპის ტოლფარ-
    დი ორმორფემიანი ფუძის შემცველი ტიპი (“ვ-კრბ-ი–-–%ვ-კრაბ-ე) ქართულში
    სავსებით გამქრალია 1.
    ამგვარად, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად პარადიგმატული გათანაბ-
    რების ტენდენცია ქართულში უფრო ნაკლებად აქტიურია, ვიდრე დანარჩენ
    ქართველურ ენებში (განსაკუთრებით მეგრულ-ჭანურში), იგი აქ მაინც შეინიშ-
    ნება. ცალკეულ შემთხვევებში ეს ტენდენცია ქართულში უფრო მეტი ძალითაც
    კი ვლინდება, ვიდრე სხვა ქართველურ ენებში: ფუძედრეკად გარდამავალ
    ზმნათა სისტემის შეზღუდვა კაუზატიურ წარმოებათა ფართო გავრცელების
    გზით და, მეორე მხრივ, „უნიშნო ვნებითის“ სისტემის შეზღუდვა ვნებითის
    პრეფიქსული და სუფიქსური ტიპების წარმოების საშუალებით ამ დებულე-
    ბის ნათელი ილუსტრაციაა ?,
    მეორეული სუფიქსების დართვა და შემდეგში ამ სუფიქსების ძირთან
    შეხორცება იყო ერთ-ერთი წყარო მრავალმარცვლიან ძირეულ მორფემათა
    წარმოშობისა ქართული სახელის სისტემაში (კედელ-, ბარკალ-, წამალ-, დაბა
    და მისთ.).
    შეიძლება ერთგვარად ხელი შეუწყო ამ პროცესს აგრეთვე ნასესხები
    ლექსიკის არსებობამ ქართულში. ყოველ შემთხვევაში, ძირეული მორფემის
    საერთო-ქართველური სტანდარტული სტრუქტურა (CVC- ტიპი თავისი მო-
    დიფიკაციებით) ისტორიული ხანის ქართულში უკვე აღარ წარმოადგენს გაბა-
    ტონებულ მოდელს. ორმარცვლიანი ძირი (განსაკუთრებით სახელებში და აქე-
    დან ნასახელარ ზმნებში) ამ პერიოდის ქართულისათვის უკვე სავსებით ნორმა-
    ლურია. არაიშვიათად გეხვდება სამ- და მეტმარცვლიანი ძირებიც.

    1 მისი კვალი მხოლოდ მეგრულ-კანურმა შემოგვინახა კორობ-,დი რ ოკ–- (ს.-ქართვ.


    Mკრ53ბ-, #დრჯაკ-) ტიპის ფუძეთა სახით.
    1? სვანურთან შედარება შესაძლებლობას გვაძლევს ამ პროცესის დინამიკაში უფრო
    ღრმად ჩავიხედოთ. კერძოდ, ირკვევა, რომ ზოგი ზმნა, რომლებიც უკვე ძველ ქართულში
    ზმნათა ორდინარულ კლასს განეკუთვნება, ისტორიულად ფუძედრეკად ზმნათა კლასში შე–-
    დიოდა: შდრ. ძვ. ქართ, "ა ღ!-ი-კ
    ი დ-ე ბ-ს––ა ღ!-ი-კ ი დ-ა, მაგრამ სვან. ი-კე დ „იღებს“ -- -
    ან-კიდ „აიღო“(ს. ქართვ. XIპ1-ტ-ი-კე დ–-Xტ-ი-კ ი დ.ე) და მისთ. ანალოგიურ შედეგებს
    გვაძლევს შედარება მეგრულ-ქანურთან: ქართულში გვაქვს ვ-წ რ ე ტ––ვ-წ რი ტ-ე (ვ-წრედ
    –+X#ვ-წრიდ-ე), მაგრამ არა გვაქვს %ვ-წ რ დ-ე ბ-ი–#ვ-წე რდ, რის აღდგენისთვისაც, გარ-
    და ქართულის სისტემის შინაგანი რეკონსტრუქციისა, საფუძველს გვაძლევს შედარება
    მეგრულ-განურის შესატყვის ფორმებთან: მეგრ. წი რ დ-უ-!ნ), ჭან. წრ ოდ-უ-ნ (სარფ.
    წურდ-უ-ნ) და სხვ.
    1 საერთოდ, როგორც უკვე იყო აღნიშნული, ცალმორფემიანი ფუძედრეკადი ხმნები
    სვანურში და ორმორფემიანი ფუძედრეკადი ზმნები მეგრულში დღესაც უფრო რეგულარულ
    ტიპებს წარმოადგენენ ვიდრე შესატყვისი სისტვმები ძველ ქართულში. ოღონდ ჩვენ აქ
    ურთხელ კიდევ უნდა გავუსვათ ხაზი იმ გარემოებას, რომ ფორმათა ურთიერთმიმართებანი
    პარადიგმის შიგნით ძველ ქართულში უფრო არქაული სახით არის დაცული, ვიდრე მეგ-
    რულსა და სვანურში.
    356
    ს დასაწყისი აღნიშნული პროცესებისა უკვე საერთო-ქართველურშია სა-
    ძიებელი. ჯერ კიდევ საერთო-ქართველურ ეპოქაში მოქმედებდა გარკვეული
    შეზღუდვები აბლაუტის წესებისა სახელის პარადიგმაში.
    ძველ ქართულში ეს წესები უკვე მხოლოდ გადმონაშთის სახით და მე-
    ტად არარეგულარულად მოქმედებენ. ამით არის გამოწვეული მერყეობა სახე-
    ლურ ფუძეთა ვოკალიზმში, დადასტურებული ძველ ქართულ ძეგლებში: ერთი
    და იგივე სიტყვა (ხშირად ერთსა და-იმავე ძეგლში) მსგავს პირობებში წარმო-
    დგენილია როგორც „არარედუცირებული“, ისე „რედუცირებული“ ფორმით:
    ნელსაცხებელისა
    –– ნელსაცხებლისა––ნ ელსაცხებლითა;
    საყოფელად
    –– საყოფლისა,; სასუმელისა––სასუმლისა;
    კუალად–კულად და სხვ.
    რიგ შემთხვევებში იქ, სადაც ახალ ქართულ სალიტერატურო ენაში
    ჩვეულებრივ „შეკუმშული“ ფორმები გვაქვს, ძველ ქართულ ძეგლებში თითქმის
    სისტემატურად „შეუკუმშავ“ ფორმებს ვადასტურებთ: ახ. ქართ. სახსენებ-
    ლად-–-ძვ. ქართ. საგვსენებელად; შდრ. აგრეთვე ძე. ქართ. საწამებე-
    ლად, მისატევებელად, წარსაწყმედელად და მისთ1.
    ხმოვანთა ამოღების მოვლენები ქართულში, „კუმშვად“ და „უკუმშველ“
    ფორმათა პარადიგმატული მონაცვლეობა ზმნურ და სახელურ ფუძეებში, რო-
    “მმეელიც საენათმეცნიერო ლიტერატურაში ტრადიციულად კვალიფიცირებული
    იყო როგორც „ხმოვანთა რედუქცია“ (ე. ი. როგორც ფონეტიკური მოვლენა),
    წარმოადგენს სინამდვილეში საერთო-ქართველური აბლაუტური ხმოვანთმონა-
    ცვლეობის ანარეკლს და არა შედეგს ძველ ქართულში მოქმედი რაიმე ფონე-
    ტიკური პროცესისა. „ხმოვანთა რედუქცია" ძველი ქართულის თვალსაზრისით
    არის არა ფონეტიკური ნორმა, არამედ გადმონაშთი საერთო-ქართველური
    აბლაუტის ერთ-ერთი ტიპისა (რაოდენობრივი მონაცვლეობა V-–-XC7), რომე-
    ლიც განსაკუთრებული რეგულარობით ზმნის სისტემაში იქნა შემონახული3.
    ამით აიხსნება ის, რომ ი და უ ხმოვნები ქართულში „რედუქციას" არ
    განიცდიან3. ი და უ, როგორც ცნობილია, წარმოშობით /”ი/ და //8/ სონანტ-
    თა მარცვლოვანი ალოფონებია, და ამდენად ისინი არ იღებდნენ მონაწი-
    ლეობას საერთო-ქართველურ აბლაუტურ ხმოვანთმონაცვლეობაში; აბლაუტუ-
    რი მონაცვლეობა მხოლოდ საკუთრივ ხმოვნებს ეხება.
    3.16. ზანური დიალექტების ისტორიაში მორფონოლოგიური სისტემის
    გარდაქმნათა თვალსაზრისით უნდა გამოიყოს ძირითადად ორი ეტაპი, რომ-
    ლებიც განისაზღვრება არსებითად აქ მომხდარი ფონოლოგიური ხასიათის
    ცვლილებებით. გარდაქმნათა პირეელი ეტაბი მოიცავს პერიოდს, როდესაც
    ზანური ვოკალიზმი ჯერ კიდევ მთელ რიგ არქაულ თვისებებს ავლენდა: შე-
    ნარჩუნებული იყო ფონოლოგიური დაპირისპირება მოკლე და გრძელ ხმოვ-
    ნებს შორის. ზან. ”ო (<ს.-ქართვ. ”ა) ხმოვანი ფონოლოგიურად უპირისპირ-
    დებოდა Xო (<ს.-ქართვ. #ო) ხმოვანს; მარცვლოვან სონანტთა ვოკალიზაცია
    1 ვ. თოფურ ია, რედუქციისათვის ქართველურ ენებში (ი კ ე, 1, 1946, გვ. 70-–71),
    2? შდრ. გ. ახვლედიანი, ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, თბილისი, 1949,
    გვ. 216, 298–-300,
    3. ა, შანიძე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები, I, გვ. 26.
    357
    ჯერ კიდევ არ იყო მომხდარი; ისინი ამ დროს ფონოლოგიური თვალსაზრი-
    სით უნიტარულ მარცვლოვან ელემენტებს წარმოადგენდნენ.
    ცხადია, ვოკალიზმისა და სონანტთა სისტემის ამ მდგომარეობას უნდა
    შეეფარდებოდეს არქაული ტიპის მორფონოლოგიური მოდელები: ამ პერიო-
    დის ზანურში ძირითადად დაცულია საერთო-ქართველური აბლაუტის ნორმე-
    ბი; შეუღლებულ ფუძეთა ორი ძირითადი მდგომარეობა მკაფიოდ უპირისპირ-
    დება ერთმანეთს:

    არქ. ქართული არქ. ზანური

    დრეკ-/დრიკ- I დერკ-/დრკ- : %დრაკ-/Xჯდრიკ- I “დარკ-/"დრკ-


    "უ-ვან/გნ-ა : %4-ჭონ/"ვნ-თ
    %ე-წყერ/წყრ-ა : %უ-ჭყარ/”ვყრ-თ
    წერ-/"წერ- : %ვჭარ-/“ქარ-
    ბან-/Mგ5ნ- : #გონ-/"გრნ-
    პაღლ-!ი! : %ჯოღ-რ-'ი!
    ქმარი-!ი! : -“ქმოჯ-'ი!
    დედალ-'იMდედლ-ის"ს : %დადოლ-წიV/”დადლ-იშ-!ი!.
    ხმოვანთა მეორე გადაწევასა და მარცვლოვან სონანტთა ვოკალიზაციას
    (აგრეთვე ანაპტიქსური წარმოშობის ხმოვნის ფონოლოგიზაციას “ტბა ტიპის
    ფუძეებში) შედეგად მოჰყვა ზანურში მორფონოლოგიური მოდელების რადი-
    კალური ტრანსფორმაცია. !
    მოისპო რაოდენობრივი აბლაუტი სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით; დაიჩრ-
    დილა და ნაწილობრივ შეიზღუდა აბლაუტის სხვა სახეობანი.
    წაიშალა სხვაობა ”ძაღლ- ტიპის ფუძეებსა და ”ქმარ- ტიპის ფუძეებს
    შორის, არქაული სრულმარცვლოვნობა შეიცვალა სპეციფიკურად ზანური ··
    სრულხმოვნობით: +ჯოღრ- >მეგრ.-ჭან, ჯოღორ-; +"ქმოჯ->მეგრ.-ჭან. ქომო!ნ)ჯ-;
    "დრაკ->მეგრ. დირაკ-- %დრიკ-> მეგრ. დირიკ-, "დრკ->მეგრ. დირკ-, ჭან.
    დრუკ-; "ვნ-თ >მეგრ.-ჭან, ჩდო"ხონ-უ; "ჭყრ-თ>მეგრ. 'გო'ჭყორ-უ; "დადლ-
    -იშ-”იL>მეგრ.-ჭან. დადულ-იშ-'ი! და სხვ.
    აბლაუტის სისტემის რღვევას ზანურ დიალექტებში განსაკუთრებით შე-
    უწყო ხელი ფორმათა უნიფიკაციის მორფოლოგიურმა ტენდენციამ, რომელიც
    უაღრესად ნიშანდობლივი აღმოჩნდა ქართველურ დიალექტთა ამ ჯგუფი-
    ათვის.
    : ზმნის უღვლილებაში განზოგადდა ის ფუძე, რომელიც კანონზომიერად
    იყო წარმოდგენილი აორისტის მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში:
    “დრიკ-ა:>>"დრიკ-თ >მეგრ. დირიკ-უ, აწმყო დირიკ-უნ-ს (ჭან. ხოფ. დრიკ-
    -უფ-ს< ”დირიკ-უფ-ს); ·
    #წ.ერ-აკ„7>>”ჭქარ-ო >მეგრ.-ჭან. დო-ქარ-უ, აწმყო მეგრ. ქარ-უნ-ს, ჭან.,
    ჭარ-უმ-ს;.
    %ვრ-ა:>”ჭკრ-ო >მეგრ. დო-ქკირ-უ, ჭან. დო-ჭკორ-უ (1. ბირი მეგრ. დო-
    ჰ-ჭკირ-ი, ჭან. დო-ჰ-ქკორ-ი?), აწმყო მეგრ. ჭკირ-უნ-ს, ჭან. ჭქკორ-უმ-ს;
    1 შდრ. ქართ, დ ა-ვ-ჭე რ-ი! (დიალექტ. დ ა-ვ-ჭ
    ა რ-ი), რის შესატყვისადაც მოსალოდ-
    ნელი იყო მეგრ.-ჭან. #დ ო-პ-ვ კ ო რ-ი, ორსავე დიალექტში).
    კ ა რ-ი (ან #დ ო-პ-კ
    358
    "ს,თხარ-ა> "თხორ-თ>მეგრ. დო-თხორ-უ, ჭან. დო-ნთხორ-უ, „აწმყო მეგრ.
    "თხორ-უნ-ს, ვან. თხორ-უმ-ს;

    “დრკ-ა >"დრკ-თ >მეგრ. დო-დირკ-უ, ჭან. მე-დრუკ-უ (1. პირი მეგრ,


    დო-ვ-დირკ-ი!), აწმყო მეგრ.·დირკ-უ-'ნ1, ჭან. დრუკ-უ-ნ.
    ამასთან ერთად ზანურ დიალექტებში თავი იჩინა აგრეთვე პარადიგმა-
    ტული გათანაბრების სხვა ტენდენციამაც, რომელმაც აქ ს.-ქართვ. აორისტის
    ტიპების უნიფიკაცია გამოიწვია აორისტის თემატური (-ე სუფიქსიანი) და
    ათემატური ტიპები გაერთიანდა ერთ სტრუქტურულ ტიპად, რომლის და-
    "მახასიათებელ ·ნიშნად იქცა ე. წ. „უფუნქციო“ -ი სუფიქსი, გენეტურად
    “დაკავშირებული აორისტის ათემატურ ტიპთან: შდრ. ქართ. და1-ვ-წერ-ე:
    'მეგრ.-ჭან. ”დო!-ჰ-ჭარ-ი (და არა "დო-ჰ-ქარ-ა), ისევე როგორც ძვ. ქართ.
    გან-ვ-ტეფ (ახ. ქართ. გა-ვ-თბ-ი): შეგრ. გო-ვ-ტიბ-ი, ჭან. გო-პ-ტუბ-ი.
    ამ პროცესების შედეგად საერთო-ქართველური აბლაუტის როლი ზანუ-
    -რი ზმნის სისტემაში მინიმუმამდე იქნა დაყვანილი.
    მიუხედავად ამისა, ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა კლასში მეგრულ-
    “შა: (და ნაწილობრივ განურმა) ტრანსფორმირებული სახით დღემდე შემოინახა
    აბლაუტის ს.-ქართვ. მოდელები. ამასთან შეიძლება ითქვას, რომ მეგრულში
    ორმორფემიან · ფუძედრეკად ზმნათა ·კლასი მისთვის დამახასიათებელი აბლაუ-
    ტური მონაცვლეობით დღესაც უფრო პროდუქტიულია, ვიდრე ქართულ-
    "ში, ხოლო ს.-ქართვ. ე : ა აბლაუტის კვალი ნაშთის სახით აღნიშნულ ზმნათა
    „კლასში მხოლოდ ზანურმა დიალექტებმა დაიცვეს:
    მეგრ. დიროკ-ილ-ი.(ს.-ქართვ. “+დრაკ-ელ-);
    მეგრ.-ჭან. დო-კორობ-უ (ს.-ქართვ. ”კრაბ-ა) „დაკრიფა, შეაგროვა“.
    8.17. პარადიგმატული გათანაბრების ტენდენცია და ამის შედეგად აბ-
    -·ლაუტურ მონაცვლეობათა მოშლა ზანურ დიალექტებში სახელთა სისტემასაც
    'შეეხო. მაგრამ თუ ზმნის სისტემაში განზოგადების საფუძველს აორისტის მე-
    'სამე პირის ფორმა ქმნიდა, რომელიც პირველსა და შეორე პირზედაც ვრცელ-
    დებოდა, ' სახელთა · სისტემაში განხოგადების საფუძვლად გამოყენებული ფორმა
    „არ განისაზღვრება ცალსახად. სახელთა პარადიგმის უნიფიკაცია ზანურ დია-
    ·ლექტებში პარადიგმის "სხვადასხვა ერთეულთა განზოგადებით ხდებოდა. აქ
    გასარჩევია ძირითადად „სამში ' შემთხვევა:
    -(1) განხოგადდა ძირეული მორფემის ალომორფი, რომელიც წარმოდგე-
    "ნილი იყო განუსახღვრელ („წრფელობითს“) ბრუნვაში:
    “ძაცხუ >ჭან. წდუცხუ;
    %ს,ა-სჯუმ-ელ:>>%ო-შუმ-ალ>>"ო-შუმ-აჟ>ჭან. ო-შუმ-უ „სმა“;
    "წნელ >%ქნალ>"ქნაჟ>მეგრ. ჭინუ, ჭან. ქუნუ „წნელი“;
    (2) განზოგადდა ძირეული მორფემის ალომორფი, რომელიც წარმოდგე
    'ნილი იყო განსაზღვრულ „„სახელობითს“ ბრუნეაში:
    ”ძ,აღლ-ი >"ჯოღრ-ი>მეგრ.-ჭან. ჯოღორ-ი;
    %ს,ულ-ი >მეგრ.-ჭან. შურ-ი;

    “1 შდრ. ქართ. ე-დ ე-რ.კ. -რომლის შესატყვისადაც მოსალოდნელი იყო მეგრ.-ჯან,


    '%ვ-დ
    ა რ კ-ი.
    359
    “,ხუირ-ი:>“ ჩხვიჯ-ი >მეგრ.-ჯან. ჩხვინდ-ი;
    “შუელ-ი:>"სქვარ-ი>მეგრ. სქვერ-ი, ჭან. მსქვერ-ი 1:
    (3) განხოგადდა ძირეული მორფემის ალომორფი,. რომელიც წარმოდგე–
    წილი იყო ნათესაობითს, მოქმედებითსა და ვითარებითს ბრუნვებში (აგრეთვე,
    -ეფ<”აფ-!ი! სუფიქსით ნაწარმოებ მრავლობითს რიცხვში): ნათ. ბრ. დადლ-
    -იშ-'ი1>მეგრ.-ქან დადულ-იშ!ი!, აქედან სახ, დადულ-ი. „დედალი“.
    აღწერილ პროცესებს” შედეგად მოჰყვა ე. წ.. „კუმშვადი“ და „უკუმშვე-
    ლი“ ბრუნების გაერთიანება ერთს „უკუმშველ“ პარადიგმაში. აბლაუტურ.·
    ხმოვანთმონაცვლეობათა სისტემა სახელთა: კლასში მთლიანად მოიშალა.3.
    3.18. აბლაუტის საერთო-ქართველური სისტემის რღვევასთან პარალე-.
    ლურად ზანურში ჩაისახა ახალი ტიპის აბლაუტი,. რომელიც უმლაუტისა და,
    ფორმათა პარადიგმატული გათანაბრების საფუძველზე ჩამოყალიბდა: ლექსი-
    კურად იდენტური ფუძე სახელურ პარადიგმაში. წარმოდგენილი იყო ე-გახმო-.
    ვანებით (რომელიც მომდინარეობს უმლაუტის გზით უფრო ადრინდელი "ა-
    ან %ო-გახმოვანებისაგან), ზმნურ პარადიგმაში––ა-გახმოვანებით. ე : ა გადა-
    ბგერება ასეთ ფორმებში წარმოადგენს სინქრონიული .· თვალსაზრისით ერთ-ერთ.
    საშუალებას სახელური ფუძის დაპირისპირებისას შესატყვისი ზმნური ფუძისადმი:.

    მეგრული -.
    ბერგ-ი „თოხ“! ·: ბარგ-უნ-ს; „თოხნის“
    ტყებ-ი „ტყავი“ : ტყაბ-არ-ან-ს/, „ატყავებს““
    : ქვეთ-ი „წვეთი“ : ქვათ-უნ-ს. „წვეთავს“ ·
    ” გენ-ი „ხბო“ :. გან-უ-ა „ხბოს მიშვება. ძროხასთან:
    მოწველის წინ“
    ნო-კვეთ-ი „ნაკვეთი"' კვათ-უნ-ს·. „კვეთს“
    _ მეგრ. -ქან. ნო-ტეხ-ი „ნატეხი“ ტახ-უნ-ს, ჭან.. ტახ-უფ-ს.,„ტეხს";

    ფორმათა შემდგომი. უნიფიკაციის პროცესში ზანურ- დიალექტებში აბ–


    ლაუტის ეს ახალი ტიპიც თანდათანობით შეიზღუდა.. ამჟამად ის შედარებით.
    კარგად არის დაცული მეგრულში. ჭანურში ამგვარი მონაცვლეობის მხოლოდ.
    უმნიშვნელო გადმონაშთებს. ვადასტურებთ.

    1 ფუძისეული ა>ე· უმლაუტით, განსაზღვრული „სახელობითის“-ი- ფორმანტის გავ--


    ლენით. აქ გასათვალისწინებელია იხ გარემოებაც, რომ უმლაუტს ადგილი ექნებოდა აგრე--
    თვე ნათესაობითი და მოქმედებითი ბრუნვის ფორმებში.
    2 შდრ. აგრეთვე უფრო რთული შემთხვევები სახელური პარადიგმის სხვადასხვა ერ-
    თეულთა კონტამინაციისა: ხომულა, ისიჯ-ი, დიქკი?-ი და.მისთ.. .
    ? შდრ. ამ მხრივ ქართული, სადაც ბრუნების „კუმშვადი". და· „უკუმშველი“' ტიპები ·
    დღემდე უპირისპირდება · ერთმანეთს (იხ. ა. შ'ა ნ ი ძძშე, ქართული გრამატიკის საფუძვლები,.
    ს ბვ. 51--57; გ. ახვლედიანი, სოგადი ფონეტიკის საფუძვლები, თბილისი, .1949;.
    ჯმ. 213--216).

    360
    3.19, სვანურ ენას ქართველურ ენათა შორის განსაკუთრებული ადგილი-
    უკავია მორფონოლოგიური სტრუქტურის თვალსაზრისით.
    სვანური მდიდარია სიახლეებით, მაგრამ ამავე დროს იგი ინარჩუნებს
    არქაულ სტრუქტურულ ელფერს, დამახასიათებელს საერთო-ქართველური ენო-
    ბრივი მდგომარეობისათვის, რაც ძირითადად ორი მიზეზით აიხსნება: 1) ზოგ
    შემთხვევაში სვანური ასახავს არქაულ, საერთო-ქართველურ ვითარებას;
    2) სვანურის სპეციფიკური სიახლეები, როგორც წესი, ისეთია, რომ მათ შე-
    დეგად მოსდევს არა აბლაუტის სისტემის მოშლა, არამედ მისი ტრანსფორ-
    მაცია, ე. ი. აბლაუტის საერთო-ქართველური მოდელების შეცვლა ახალი,
    საკუთრივ სვანური მოდელებით.
    სვანურის ერთ-ერთ უდავო არქაიზმს წარმოადგენს ხმოვანთა დააირის-
    პირება სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით? ამასთან არის დაკავშირებული აბლაუ-
    ტის ერთ-ერთი საერთო-ქართველური მოდელის შემონახვა სვანურში: მოკლე
    ხმოვნის მონაცვლეობა შესაბამის გრძელ ხმოვანთან.
    ისევე როგორც საერთო-ქართველურში, სვანურში მონაცვლეობის ეს
    ტიპი უმთავრესად ზმნის სისტემაშია გამოყენებული. კერძოდ, ათემატური-
    აორისტის ის ტიპი, რომელიც ხასიათდებოდა ფუძის გახმოვანების გრძელი
    საფეხურით მესამე სუბიექტური პირის ფორმებში, საპირისპიროდ ნორმალე-
    რი საფეხურისა პირველი და მეორე სუბიექტური პირის ფორმებში, დღემდე.
    დაცულია სვანურის ბალსზემოურსა და ლაშხურ დიალექტებში: ლა-ხ-ხუიდ
    „შეხვდი“, ლა-ხ-ხენდ-!ა! „შეხვდა“.
    აღსანიშნავია აგრეთვე, რომ თემატური აორისტის მქონე ნასახელარ
    ზმნათა ფუძე ხშირად ხასიათდება გახმოვანების. სიგრძის საფეხურით, მაშინ
    როდესაც სათანადო სახელური ფუძე გახმოვანების ნორმალურ საფეხურს
    გვიჩვენებს: ბერგ „თოხი“––ად-ბერგ-ე „გათოხნა“, ბოგ „ხიდი"--ათ-ბრგ-ე „ხი-
    დი დააგო“ და სხვ.
    როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები, საერთო-ქართველურში თემატური აო-
    რისტის ერთ-ერთ გავრცელებულ მოდელს წარმოადგენდა ფუძისეული ხმოვნის
    მონაცვლეობა სიგრძე-სიმოკლის მიხედვით (აწმყო: ნორმალური საფეხური-–-
    აორისტი: სიგრძის საფეხური): %უ-ბერ--%უ-ბერ-ე; შდრ. სვან. ჩუად-ბელ-ე
    „გაბერა"“1,

    1 სვნურ მორფონოლოგიუორ სტრუქტურაზე მსჯელობისას ჩვენ ძირითადად მხედველო-


    ბაში გვაქვს ბალსხემოური დიალექტი, რამდენადაც ბევრ შემთხვევაში ეს უკანასკნელი ასა–
    ხავს განვითარების იმ საფეხურს, რომელიც უკვე განვლილია დანარჩენი სვანური დიალექ-
    ტების მიერ.
    ? ამ თვისებას ბალსხემოურთან ერთად დღემდე ინარჩუნებს ლაშხური დიალეჟკტიც.
    2 სვანურმა სიგრძის საფეხური აწმყოზედაც გაავრცელა: ჩტად-ბელ-ე „ზაბეორა",
    ა-ბ ე ლ-ე „ბერავს“, ეს მოვლენა შინაგან კავშირშია სვანურის მეორე ინოვაციასთან: გარდა-
    მავალ ზმნათა სისტემაში (გარდა ფუძედრეკადი ზმნებისა) აწმყოს ნეიტრალური ქცევის წულ–
    მაქცევრიანი ტიპი მთლიანად გაწიდევნა ა- მაქცევრიანი ტიპით. შდრ. ძვ, ქართ. ვ ნ-ა ვ-ს,
    მეგრ. ხ ონ-უ ნ-ს,. მაგრამ სვან. ა-ვ ნ-ი:; აორისტში ყველა -ე სუფიქსიანი გარდამავალი ხმნა.
    ნეიტრალური ქცევის ფორმებში ა- მაქცევრიანი გახდა, ნულმაქცევრიანი მხოლოდ ათემატუ.
    რი აორისტი შეიძლება იყოს.
    361
    საყურადღებოა, რომ სვანურმა გააფართოვა აბლაუტის ამ მოდელის გა-
    "მოყენების სფერო საერთო-ქართველურთან შედარებით. ამ გაფართოებას ძი-
    · რითადად ორი წყარო ჰქონდა:
    1) თემატური აორისტის მქონე ზოგი გარდამავალი ზმნა ათემატურ
    ტიპს მიეკედლა, მაგრამ შეინარჩუნა გრძელი ვოკალიზმი მესამე სუბიექტური
    „პირის ფორმებში:
    ბზ. ან-შკად „მოქედე“, ან-შკად „მოჭედა“ (შდრ. პარალელურად შემონა-
    -ხული თემატური ტიპი: ა-ხ-შკად „მოჭედე“, ან-შკად-ე „მოჭედა");
    2) მას შემდეგ რაც /”უ/ და /+9/ სონანტთა მარცვლოვანი ვარიანტები
    (უ| და (ი| ხმოვანთა კლასში გადაირიცხა, კორელაცია სიგრძე-სიმოკლის მი-
    ხედვით ნიშანდობლივი გახდა /უ/ და /ი/ ხმოვნებისთვისაც. ამან პრინციპში
    შესაძლებელი გახადა მონაცვლეობათა აღნიშნული ტიპის გავრცელება /უ/ და
    /ი/ ფუძიან პარადიგმებზედაც. ეს შესაძლებლობა, კერძოდ, რეალიზებულია
    -ფუძედრეკად გარდამავალ ზმნათა კლასში:
    ტიხ-ე (ლშხ.ტგხ-ე) „აბრუნებს“, ·ა-ტიხ „დააბრუნა“ –ხ-ო-ტიხ-ა „უბრუნე-
    ბია", ი-ტიხ-ი „იბრუნება“ (შდრ. ტეხ-ნ-ი „ბრუნდება4ბ).
    მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა სვანურში თვით ფუძედრეკად
    ზმნათა სისტემამ ორმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა კატეგორია გაქრა ფო-
    ნეტიკური მიზეზების გამო.
    ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა კლასი დღემდე შემონახულია სვა-
    ნურში და მეტად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სვანური ზმნის უღვლილე-
    ბის სისტემაში. ამ მხრივ სვანური ყველაზე მეტი არქაულობით გამოირჩევა
    „ქართველურ ენათა შორის. მაგრამ ცალმორფემიან ფუძედრეკად ზმნათა
    · კლასის შიგნით ფორმათა მიმართებანი არსებითად არის ტრანსფორმირებული...
    სვანურის ფონეტიკური ტენდენციების წყალობით გარდაუვალი უღვლილების
    აწმყოში ფუძის გახმოვანების ნულ-საფეხური შეიცვალა ე-საფეხურით: %ვდ-ენ-
    -ი>ჭედ-ენ-ი>>ჭედ-ნ-ი „მოდის“. გარდამავალმა უღვლილებამ პარადიგმატული
    გათანაბრების ტენდენციის მოქმედება განიცადა: აორისტის ფუძის ი-გახმო-
    ვანება (რედუქციის საფეხური) ანალოგიით აწმყოზედაც გავრცელდა.
    სვანური მორფონოლოგიური სტრუქტურის ერთ-ერთ ყველაზე დამახა-
    სიათებელ არქაიზმს წარმოადგენს აორისტის ტიპების (და მასთან დაკავშირე-
    ბით აბლაუტის მოდელების) ლაბილურობა.
    ხშირად ერთი და იგიეე ზმნა სხვადასხვა დიალექტში (ზოგჯერ ერთი და
    „იმავე დიალექტის ფარგლებშიც) აორისტის წარმოების სხვადასხვა მოდელს
    მისდევს, ამ თვალსაზრისითაც სვანურის დღევანდელი მდგომარეობა ნათელ
    წარმოდგენას გვაძლევს იმის შესახებ·ი თუ როგორი უნდა ყოფილიყო საერ-
    „თო-ქართველურის ვითარება მისი ისტორიის ბოლო პერიოდში.

    1 შდრ, მქ. თოფურია,რ და ნ თანზმოვანთა მონაცვლეობისათვის სვანურ ზმნებში


    ·#თ.ს,უ. შრომები, XVIII, 1941, გვ. 62 შმდ.).
    ? შდრ, ანალოგიური პროცესი მეგრულ-ჭანურსა და ქართულის ზოგ თანამედროვე
    “დიალექტში.

    362
    “თავისთავად ცხადია, აქაც გასათვალისწინებელია ის სპეციფიკური ინო-
    ვაციები, რომლებიც თავიანთ ახსნას საკუთრივ სვანურ ნიადაგზე პოვებენ და
    საერთო-ქართველური ენობრივი მდგომარეობის რეფლექსებს არ წარმოადგენენ.
    8.20. აბლაუტის ძველი, საერთო-ქართველური მოდელების შემონახვას-
    თან ერთად სვანური გამოირჩევა დანარჩენ ქართველურ ენათა შორის მორ-
    ფონოლოგიური სსტრუქტურის ახალი, საკუთრივ სვანური აბლაუტური ტიპე-
    ბით, რომლებიც აქ სვანურ დიალექტთა სპეციფიკური ფონეტიკური ევო-
    ლუციის შედეგად წარმოიქმნა.
    ახალი აბლაუტური მოდელების წარმოშობის ერთ-ერთ ძირითად წყაროს
    სვანურში წარმოადგენს უმლაუტი. უმლაუტის გზით მიღებულ პალატალურ
    ხმოვანთა ფონოლოგიზაციას შედეგად მოჰყვა ახალ ფუნქციონალურ ზონაცვ-
    ლეობათა ჩამოყალიბება პალატალურ და შესაბამის არაპალატალურ ხმოვან
    ფონემათა შორის:

    ვან „ხარი“ ვან-არ „ხარები“


    ბაჩ „ქვა“ ბაჩ-არ „ქვები“
    ლომ „ლომი“ ლომ-არ „ლომები“
    ფურ „ფური“ ფურ-ალ „ფურები“
    (მონაცვლეობა §, თ, ჟუ : ა, ო, უ სახელის ფუძის მხ. და მრ. რ. წარმო-
    დგენილ ფორმებში); ·
    ა-ვან „მოხანი“ ა-ვან „მოხნა“
    ა-ჰოდ „გაყიდე“ ა-ჰრდ “გაყიდა"

    (მონაცვლეობა ა, ო : ა, რ ზმნის ფუძის აორისტის მეორე და მესამე


    პირის ·ფორმებში) 1.
    ახალი აბლაუტის მეორე წყაროა ანაბტიქსური წარმოშობის ხმოვნის
    ფონოლოგიზაცია და ბოლოკიდური ხმოვნის (წარმოშობით მხ. რ. მესამე
    "სუბიექტური პირის ფორმანტის) მოკვეცა : 7ვდ-ა > -ვად.
    ლშხ, ან-ვედ „მოხვედი“ : ან-ვად „მოვიდა“
    (მონაცვლეობა ე : ა ზმნის ფუძის აორისტის მეორე და მესამე პირის
    ფორმებში).
    გარდა ამისა, ხმოვანთა სინკოპირებამ რომელიც წარმოიშვა სვანურის
    დამოუკიდებელი განვითარების შედარებით გვიანდელ ეტაპზე როგორც წმინ-
    და ფონეტიკური მოვლენა 2, ზოგ დიალექტში უკვე მოასწრო ქცეულიყო მორ-
    ფოლოგიურ მონაცვლეობათა ერთ-ერთ ტიპად:
    ბზ. ა-ტხ „დაბრუნდი“ : ა-ტას „დაბრუნდა“
    ჩუა-სდ „დარი“ : ჩუა-სადღ „დარჩა“
    (მონაცვლეობა C-–-ა ფუძედრეკდ გარდაუვალ ზმნათა ფუძის პირ-
    ველ– მეორე და მესამე პირის ფორმებში).

    1 ფორმათა უნიფიკაციის შედეგად ლაშხური დიალექტისათვის აბლაუტის ეს ტიპი


    აღარ არის დამახასიათებელი,
    7? ამ მოვლენამ, როგორც ცნობილია, სუსტი განვითარება პოვა ლენტეხურ დიალექტში.
    : 363
    3.21. საერთო-ქართველური აბლაუტური მოდელების ტრანსფორმაციათა
    ანალიზი ისტორიულ ქართველურ ენებში გვარწმუნებს, რომ ძირითადი ტენ–-
    დენცია საერთო-ქართველური ენობრივი სტრუქტურის გარდაქმნისა ისტო-
    რიულ ქართველურ ენებში მდგომარეობდა ხმოვანმონაცვლე ფორმათა გათა-
    ნაბრებასა და ზმნური თუ სახელური პარადიგმის უნიფიკაციაში, რასაც შე-
    დეგად მოჰყვა აბლაუტის სისტემის რღვევა და აფიქსთა ფუნქციონალური
    როლის გაძლიერება.
    საერთო-ქართველური ენობრივი სისტემა, რომლის არსებითს სტრუქტუ-
    რულ ნიშან წარმოადგენდნა მორფონოლოგიური ხმოვანთმონაცვლეობა
    ანუ „სიმბოლიზმი“ 1 (ტრადიციული ტერმინოლოგიით-- „შინაგანი ფლექსია"),
    განიცდის ტრანსფორმაციას იმ მხრივ, რომ იგი კარგავს თავის „სიმბოლურ“
    ბუნებას; იშლება ხმოვანთმონაცვლეობის მექანიზმი, და ქართველური ენობრი-
    ვი სტრუქტურა თანდათან წმინდა აგლუტინაციური ტიპის ენას უახლოვდება
    სიტყვის მორფონოლოგიური სტრუქტურის მყარი, სტაბილური ხასიათით.
    კერძოდ, სიმბოლურ-აგლუტინაციური საერთო-ქართველური ენობრივი
    ტიპისათვის დამახასიათებელ სტრუქტურულ ნიშანთა ელიმინაცია და წმინდა.
    აგლუტინაციური ტიპისათვის დამახასიათებელ თვისებათა ხვედრითი წო-
    ნის ზრდა არის ქართული ენის ისტორიული განვითარების ზოგადი ტენ-
    დენცია.
    ძველი ქართული ენა უფრო ნაკლებად „სიმბოლური“ და უფრო მეტად.
    აგლუტინაციური ხასიათისაა, ვიდრე საერთო-ქართველური ფუძე-ენა განვითა-
    რების გვიანდელ საფეხურზე. ახალი ქართული ენა, სადაც საგრძნობლად დაი–
    ჩრდილა აბლაუტურ ხმოვანთმონაცვლეობათა სისტემა, უფრო მეტად აგლუ-
    ტინაციურია, ვიდრე ძველი ქართული 19.
    უფრო ზეტი უფლებით იგივე შეიძლება ითქვას ზანური დიალექტების
    შესახებ, სადაც მნიშვნელოვნად დაირღვა აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობის:.
    მექანიზმი ფორმათა პარადიგმატული უნიფიცირების შედეგად.
    ამ მხრივ შორს არის წასული ევოლუცია ჭანურისა, რომელიც თანამედ-
    როვე ქართველურ ენათა შორის მაქსიმალურად უახლოვდება აგლუტინაციური
    ენის ტიპს. |
    განსაკუთრებული ადგილი ქართველურ დიალექტთა შორის უკავია სვა-
    ნურს, სვანური ფონოლოგიური სისტემის სპეციფიკური განვითარების შედე–
    გად აქ ახალი ტიპის აბლაუტური მოდელები ჩამოყალიბდა, რომლებიც
    დაერთო სვანურ დიალექტებში მოდიფიცირებული სახით შემონახულ საერთო-
    „ ქართველურ აბლაუტურ მოდელებს.
    "ე. სეპირის ტერმინოლოგიით,
    2 ენათა სხვადასხვა სტრუქტურული ტიპებისა და მათი შედარებისათვის რაოდენობ-
    რივი კრიტერიუმების ზამოყენებით იხ. ჰ. Iს. CIXL66ისი»ჯყ#, #ტ ძსგიLIC86IX76 ვიიხჯ»0360)),
    (0 (ხი IL0»იხი10ფ1681 LVC6010-7 0 1ი08082905 (1I#L, XXVI,MM 8, 1960); 5. 58 0 0LL42,
    Mიხხიძი10თ1081 C0051ძ06X28C0ი0§5 L6ემX0I0იწ 3 5(315%081) 3ი0ხX020ხ 10 LV001086165 (II#L,
    XXIII, M# 1, 1957); V. ს. ს6ხ თ87VX, ILI5(0LC2) 100115105: ის 18170ძ900100, MX6C<
    V0XIX, 1962, გვ. 51 შმდ.

    364
    ამის შედეგად სვანურში მივიღეთ აბლაუტურ მონაცვლეობათა გართუ-
    “ლებული სისტემა, რომელიც თანამედროვე სვანურს არსებითად „სიმბოლური“
    ტიპის ენად ხდის. ამ მხრივ სვანური ქართველურ დიალექტთა შორის ტიპო-
    “ლოგიურად ყველაზე ახლოს დგას საერთო-ქართველურ ფუძე-ენასთან
    1.

    4. ქართველური და ინდოევროპული

    4.1. მას შემდეგ, რაც ჩვენ მოვხაზეთ ისტორიულ ქართველურ დიალექტ-


    თა ევოლუცია ფონოლოგიური და მორფონოლოგიური მოდელების თვალსაზ-
    “რისით გვიანდელი საერთო-ქართველური ეპოქიდან დოკუმენტურად დამზოწმე-
    ბულ პერიოდამდე, შეიძლება ვცადოთ თვით საერთო-ქართველური ფონოლო-
    გიური სისტემის შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით პრეისტორიის სიღრმეში
    შეღწევა და ადრინდელი საერთო-ქართველური ენობრივი მდგომარეობის ჰი-
    პოთეტური სურათის წარმოდგენა ზოგადს ხაზებში.
    როგორც ზემოთ გვქონდა ნაჩვენები, საერთო-ქართველური ფუძე-ენის
    განვითარების გვიანდელ ეტაპზე, მისი დამოუკიდებელ ენობრივ ერთეულებად
    დაშლის წინა პერიოდში აბლაუტური მოდელები მკაფიოდ გამოხატულ მორ-
    ფოლოგიურ ტიპებს წარმოადგენდნენ; ისინი აქ გამოყენებული იყო როგორც
    ერთ-ერთი ძირითადი საშუალება მორფოლოგიური კატეგორიების დაპირის-
    პირებისა. საერთო-ქართველური ფუძე-ენის სისტემაში აბლაუტურ ხმოვანთმო-
    ნაცვლეობას უაღრესად დიდი ფუნქციონალური დატვირთვა ჰქონდა პარადიგ-
    მატულ ფორმაცვალებასა და დერივაციაში.
    საერთო-ქართველური აბლაუტი როგორც მორფოლოგიურ დაპირისპი-
    რებათა სისტემა გენეზისში შეპირობებული უნდა ყოფილიყო ენაში ადრინდელ
    ეტაპებზე მოქმედი ფონეტიკურ-ფონოლოგიური პროცესებით. ამ პროცესებს
    უნდა გამოეწვია გარკვეული ტიპის ხმოვანთმონაცელეობანი, რომელთაც მორ-
    ფოლოგიზაცია განიცადეს მას შემდეგ, რაც მოისპო ამ მონაცვლეობათა გამომ-
    წვევი მიზეზები და ამდენად წარიხოცა მათი ფონოლოგიური მოტივაცია. წარ-
    მოშობით ფონეტიკურმა პროცესმა ფუნქციონალური ღირებულება შეიძინა
    და მორფოლოგიურ მოვლენად იქცა.
    აბლაუტი საერთო-ქართველურში ჩამოყალიბდა სხვადასხვა დროს მოქ-
    მედი ფონეტიკურ-ფონოლოგიური პროცესების მორფოლოგიზაციის შედეგად,
    -რამაც გამოიწვია ენაში ახალი ტიპის სტრუქტურულ მიმართებათა წარმოქმნა.
    საერთო-ქართველური აბლაუტური სისტემა წარმოადგენს შედეგს ფუძე-ენის
    განვითარების სხვადასხვა ეპოქაში წარმოშობილ ხმოვანთმონაცვლეობათა მო-
    დელების ერთმანეთზე დართვისას?.

    1 ქართველური ენათმეცნიერების ერთ-ერთ მორიგ ამოცანას წარმოადგენს ქართველურ


    ენათა სტრუქტურული ტიპების შესწავლა რაოდენობრივი მახასიათებლების მიხედვით სინ-
    ქრონიასა და დიაქრონიაში, რათა ამ გზით გამოვლენილ იქნეს ობიექტური საზომი ამ ენათა
    ტიპოლოგიური შედარებისა და მათ შორის არსებული სტრუქტურული მსგავსება-განსხვა-
    ვების დადგენისათვის.
    · შდრ. ტიპოლოგიურად ინდოევროპული და სემიტური აბლაუტის ჩამოყალიბების
    ისტორია, იზ, წ. IL 1»L, Iიძიფგითაი150ს6 CეLსII8LIM. LI. 06L 1იძიენითყსი!5CIIC Vი0Lაე-
    IIვთს5, LL01ძი1ხი»8, 1921: I. ძე 5ის95VI06, M0ოი0ICC 8ს» 16 5V5(ხCIC ხIIსICIL ძ05
    365
    ჩვენს მიზანს ამ შემთხვევაში წარმოადგენს საერთო-ქართველური ფუძე–-
    ენის განვითარების უძველესი ეტაპების გათვალისწინება და შინაგანი რეკონ-
    სტრუქციის გზით იმ პროცესების რელატიური ქრონოლოგიის დადგენა, რო-
    მელთა შედეგადაც საერთო-ქართველური აბლაუტური სისტემა უნდა ჩამოყა-
    ლიბებულიყო.
    შინაგანი რეკონსტრუქციის მეთოდი, რომელიც ითვალისწინებს ცალკეუ-
    ლი ენის სტრუქტურულ მოდელებს (მორფონოლოგიურ მონაცვლეობათა მო-
    დელები, მორფემათა კანონიკური ფორმები და სხვ.) და მათი უნიფიცირებულ
    სტრუქტურებზე დაყვანით აღადგენს განსახილველი ენის ადრინდელ მდგომა-
    რეობას, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს თვით ფუძე-ენის ადრინდელი
    ეტაპების რეკონსტრუქციისა და მისი ისტორიული განვითარების უძველესი
    სურათის აღდგენისათვის, რამდენადაც ასეთ შემთხვევაში ჩვენ შემოფარგლუ-
    ლი ვართ ერთი ენით და ვერ მივმართავთ სხვა ენებთან გენეტურ შედარებას.
    სხვა ენებთან შედარებას ასეთ პირობებში მხოლოდ ტიპოლოგიური ღირებუ-
    ლება აქვს: შინაგანად რეკონსტრუირებული მოდელები ფუძე-ენისა· უფრო სა-
    ალბათოა, თუ მათ მოეძებნებთ ტიპოლოგიური პარალელები ისტორიულ
    ენებში ან თუ ისინი არ ეწინააღმდეგებიან ენათა ტიპოლოგიური შესწავლის.
    შედეგად გამოყვანილ ზოგად ენობრივ კანონებს 1,
    თავისთავად ცხადია, ამ შემთხვევაში ჩვენ არ შეიძლება გვქონდეს იმედი
    წამოყენებულ დებულებათა მკაცრი დასაბუთებისა, რადგანაც მოკლებული ვართ
    საშუალებას შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით მოპოვებული შედეგები ზევა-
    მოწმოთ ისტორიულ-შედარებითი ანალიზით და პირუკუ. ამიტომ ქვემოთ.
    წარმოდგენილი დებულებები უძველესი საერთო-ქართველური აბლაუტური.
    მოდელების წარმოშობის შესახებ უნდა განვიხილოთ როგორც უაღრესად პი-
    პოთეტური კონსტრუქციები, რომლებიც გარკვეული ალბათობით აღგვიდგენენ
    გვიანდელი საერთო-ქართველური ფონოლოგიური და მორფონოლოგიური სი-
    სტემის ჩამოყალიბების ერთ-ერთ შესაძლო სურათს ?.
    42. როგორც უკვე იყო ნაჩვენები, გვიანდელი საერთო-ქართველური
    ვოკალიზმი ექვს ფონემურ ერთეულს შეიცავს: /”ა, ჯე, “ო; %§, ბე, “ო/. ამასთან
    სრულიად აშკარაა 7ა და %ე ხმოვნების დიდი ხვედრი წონა +ო ხმოვანთან შე-
    დარებით, რომელიც არ დასტურდება საერთო-ქართველური წარმომავლობის
    აფიქსურ მორფემებში, ძალიან იშვიათია ძირეულ მორფემებში და უმნიშვნელო

    X0XV0II0§ ძ2ი5 165 100იCV068 )10ძ0-00X0ი06600668, L97., 1879; V–V. =LX61ხხიჯყ, LI6 ჩსის-
    §(ხხსინც ძი» 06ხივLს19 (IX, 1IL, 1593); V. ნ. სხ8ხთვ8ის, LX0CL0-Iიძი-Mსს»ი0იი8ი ლხხი0-
    0ი0)0C7, #V05()ს, 1952: კ. #ს»XX»X10VI10X, L”ბხიინიი»1ც 860 10ძ0-0სX0006860, VVII0CCI0V,
    1956; C/706MV0/I6#4ხM0# 200MM0MIIM 200M0M0M0X #3ხ(%06, 1I, M0ლ%სი, 1969, გვ. 221
    შმდ.; ჰ. L სI710 VI1C>2, L ბი0ხხი»16 6ი 560ILIძს0, VVI0CCLგV, 1961.
    1 შდო, ს. ჰ3#0ს§50X, IV0601061608) §(00105 300 LMხ0I» ით00LLIხსსIიი L0 ხ15ნ0II-
    ლ21 ტ0MXI02X96I76 110 0))9(108 (,56100L0ძ VVIIIIი 68",1, 5-CIიV6ის2ღ0, 1962, გვ. 523 შმდ.
    2 შდრ. ამ მხრივ ინდოევროპულ ფუძე–ენაში პოსტულირებულ სტრუქტურათა შინა-
    განი რეკონსტრუქციით მიღებული უფრო ადრინდელი მოდელები (იხ. C. IL. 80» წ”წ5LLCთIი,
    Mწყიიიწსხს§ ვხისს I2Xძ0-Iს»00680 70X601--X208V00: X9I5, XV, 1949, გე. 137 , შმდ.; მისი–
    ვე, Iიხგოიმ) ჯX60009(Lს0L07 0 10ძ0-ს0იI0იივი “0X0V-წ0IMი2: „L106ს15:10§ Iიძ8წ“;
    V0Iძ0, 10, # 9--3, 1954 გე. 275 შმდ.
    366
    როლს ასრულებს აბლაუტის სისტემაში. X#ო ხმოვნის ხმარება საერთო-ქართვე–
    ლური წარმომავლობის ფორმებში მეტად შეზღუდულია.
    გარდა ამისა, მთელ რიგ შემთხვევებში ხერხდება ჩვენება იმისა, რომ ო-·
    ხმოვანი ცალკეულ ქართველურ დიალექტებში მომდინარეობს (#ვე| ან (”გა|
    კომპლექსისაგან.
    ზემოთქმულის საფუძველზე შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ "ო ფონემა სა–
    ერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში შედარებით გვიანდელი პერიო-
    დის წარმონაქმნს წარმოადგენს. კერძოდ, გამორიცხული არ არის შესაძლებ–
    ლობა აღნიშნული ხმოვანი შემთხვევათა უმრავლესობაში მიღებული იყოს ?ე
    და #ა ხმოვანთა კონტრაქციით წინაშავალ /”8/ სონანტთან.
    „თუ ამ ჰიპოთეხიდან ამოვალთ, უფრო ადრინდელი ქართველური ვოკა-
    ლური სისტემა უნდა განვიხილოთ როგორც შემცველი ოთხი /”"ა, “ე: %ა, +ე/
    ხმოვანი ფონემისა ეს სწორედ ის ხმოვნებია რომლებიც აქტიურ როლს
    ასრულებენ ქართველური აბლაუტის სისტემაში და განაპირობებენ ფუნქციო-
    ნალური ხმოვანთმონაცვლეობის მთელ მექანიზმს.
    განსაკუთრებით აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ გარდა თვისობრივი
    %ე/”ა აბლაუტისა ხშირ შემთხვევაში ვადასტურებთ თავისუფალ (უფუნქციო).
    მონაცვლეობას %ე და”ა ხმოვნებს შორის: “ჭერ-/:ვარ-, ”“ცერ-/"ცარ-, “კელ-/
    Xკალ- და მისთ.
    ეს მონაცემები საშუალებას გვაძლევენ უფრო ღრმად ჩავიხედოთ საერთო-
    ქართველური ვოკალიზმის ისტორიაში და თავისუფალი ”ე/”ა მონაცვლეობა
    იმ ენობრივი მდგომარეობის ანარეკლად დავსახოთ, როდესაც სხვადასხვ»
    ტემბრის ხმოვნები ერთი“ და იმავე ვოკალური ფონემის ვარიანტებად გეევლი-
    ნებოდნენ. გვიანდელ საერთო-ქართველურ დონეზე წარმოდგენილი ფონემური..
    %ე და "ა ერთეულები საბოლოო ანგარიშში შეიძლება განვიხილოთ როგორც
    ერთი და იმავე ამოსავალი ვოკალური ფონემის თავისუფალ (რიგ შემთხვევებ-
    ში, შესაძლოა, აგრეთვე პოზიციურად შეპირობებულ) ალოფონთა ფონოლოგი-
    ზაციის შედეგად მიღებული ოდენობები.
    ამ ვარაუდის დაშვებით (და იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ ხმო-
    ვანთა სიგრძე როგორც ფონოლოგიურად რელევანტური ნიშანი აგრეთვე კომ-
    ბინატორული წარმოშობისა უნდა იყოს, შეპირობებული ვოკალური ფონემის
    პოზიციური განაწილებით!) ვიღებთ ე. წ. მონოვოკალურ სისტემას,

    1 შემთხვევითი არ უნდა იყოს ის, რომ ხმოვანთა სიგრძე საერთო-ქართველურში.·


    მჭიდროდ არის დაკავშირებული აბლაუტის მექანიზმთან; გრძელი ხმოვანი წარმოგვიდგენს
    მონაცვლეობის ერთ-ერთ საფეხურს, ისევე როჭორც უხმოვნობა (ნულ-საფეხური), #ე ხმოვნის
    მონაცვლეობა მარცვლოვან #»ი სონანტთან (რედუქციის საფეხური) და #ე/#ა მონაცვლეობა
    (თვისობრივი აბლაუტი) არამონაცვლე გრძელი ხმოვანი გარკვეული ალბათობით მხოლოდ
    ერთ შემთხვევაში აღდგება (რიცხვით სახელში #ო ს, თ ხI#)-).
    საერთო-ქართველური აბლაუტი, როგორც ქვემოთ იქნება ნაჩვენები, წარმოშობით კომ-
    ბინატორული ფონეტიკური მოელენა უნდა იყოს. ეს კი მხარს უჭერს ვარაუდს, რომ ხმო–
    ვანთა სიჭრძეც გენეხზისში კომბინატორულად შეპირობებულ ფონეტიკურ მოვლენას წარმო-
    ადგენდა, და მხოლოდ გვიანდელ საერთო-ქართველურ საფეხურზე შეიძინა მან ფონოლოგიურთ..
    ღირებულება აბლაუტის სისტემის ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით.
    367
    რომელიც დამახასიათებელი უნდა ყოფილიყო უძველესი პერიოდის საერთო-
    ჟქართველურისათვის. საერთო-ქართველური ფუძე-ენის განვითარების ამ ეტაპ-
    ზე უნდა გვქონოდა ერთადერთი ვოკალური ფონემა რომელიც ვლინდე-
    ბოდა პოზიციებისდა მიხედვით სხვადასხვა ტემბრის ხმოვანი ელემენტების
    სახით !.
    4,3. გვიანდელი საერთო-ქართველური კონსონანტიზმის დამახასიათებელ
    თვისებას წარმოადგენს სიბილანტურ ფონემათა სიმრავლე და უკანაველარულ
    თანხმოვანთა რიგის, აგრეთვე აბრუპტივთა სერიის არსებობა.
    ფონემათა დისტრიბუციის თვალსაზრისით (თუ ამ პრობლემას გახმოვა-
    "ნების ნორმალურ საფეხურზე წარმოდგენილი მორფემის ფარგლებში განვიხი-
    ლავთ) ყურადღებას იქცევს დეცესიური პარმონიული ჯგუფებისა და ლაბია-
    ლური ჯგუფების (აგრეთვე მათი კომბინაციის) არსებობა. ფონოლოგიურად
    აღნიშნული ჯგუფები ფონემურ გაერთიანებებს წარმოადგენენ, რაც ადვილად
    მოწმდება კომუტაციის პრინციპის გამოყენებით 7.
    როგორც ზემოთ იყო ნაჩვენები მორფემათა ფონოლოგიურ სტრუქტე-
    რაში ეს ჯგუფები იმავე როლს ასრულებენ, რასაც მარტივი თანხმოვნები.
    CVC- სტრუქტურის ძირსა და -VC სტრუქტურის სუფიქსში, რომლებიც სა-
    ერთო-ქართველურ მორფემათა ძირითად კანონიკურ ფორმებს წარმოგვიდგე-
    ნენ, ერთ-ერთ მარტივ C თანხმოვანს შეიძლება შეენაცვლოს ლაბიალური კომ-
    პლექსები ან დეცესიური რიგის ჰარმონიული თანხმოვანთჯგუფები. მორფემათა
    ფონოლოგიური სტრუქტურის თვალსაზრისით, ამ სტრუქტურაში მათი ფუნქ-
    ციის მიხედვით თანხმოვანთა ჰარმონიული ჯგუფები და ლაბიალური კომპლექ-
    სები უტოლდებიან მარტივ თანხმოვნებსა და უმარცვლო სონანტებს.
    ეს გარემოება საშუალებას გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ ხსენებული ფო-
    ნემური ჯგუფები ისტორიულად მონოფონემატური ღირებულების ერთეულებს
    წარმოადგენდნენ. ის, რამაც გვიანდელ საერთო-ქართველურ დონეზე ამ ჯგუფე-
    ბისა და მარტივ თანხმოვანთა ფუნქციური იდენტობა შეაპირობა, გენეზისში
    მათი ფონოლოგიური იდენტობა უნდა იყოს.
    კერძოდ, C+ ეუ ტიპის ჯგუფები შეიძლება განვიხილოთ როგორც წარ-
    მოშობით ლაბიალიზებული თანხმოვანი ფონემები„ რომლებმაც -·უფრო გვიან
    (დიფერენციაციის წინადროინდელ საერთო-ქართველურში) დამოუკიდებელ
    ფონემებად „გახლეჩა“ (§0116) განიცადეს" და ფონემური ჯგუფების ღირებუ-
    ლება შეიძინეს 1.

    1 უძველესი პერიოდის ინდოევროპული ფუძე-ენის მიმართ ანალოგიური ვითარების


    პოსტულირებისათვის იხ. XL. ძი. 5890850X08, M06ი)0)X0, გვ. 135; C. 9, 80»8§ხ»Cთ,
    ჯწიისყხ1§ ვხისხ (0ძ0-სს0ი)ვეი X0V0)-ღI0ძევL0»%.
    2? ბგერათკომპლექსების ფონოლოგიური ინტერპრეტაციისათვის იხ. #. M9+X6109068L6,
    ხი ის ძგსX ის00ი6თ05? (#06L8 LI9ითს15(103, V, 1945--49, წჩევყი, 1. გვ. 15-37). “
    ? ფონემური „გახლეჩის“ შესახებ იხ. ჰ. V–V. M0LCI8ი909ძ, I10(C09-031 ჯგი006Lს6(10ი
    იწ იხიინტი!1C ნი (Lგიფსიყბ, 1956, 32,X» 2, გვ. 245 შმდ.) ს. I956ი1>75Vი01ძ, L8ი-
    წსგწთგ ისხიფი 80ძ 1I0თს15L1C I6C6008(L00(10ნ, CI16260, 1960 გვ. 86 შმდ.
    ა შდრ, M, ც. 10 II X ე 3 0.8, თI0//6MIVM06MV6 II0V0C946/4VL ითისVM#0M0%VX ს #Cთ6/III-
    ძილMსX M3MM0მ (,ტწოლ8იე“, 1, 1937, გვ. 36) ს. ქღენტი, ლაბიალიზებულ თანხმო–-
    ვანთა საკითხისათვის ქართველურ ენებში 4„ენიმკი"-ს მოამბე, X, 1941, გე. 183--191),
    368
    ანალოგიური მიმართულებით არის საიიებელი დეცესიური ჯგუფების
    წარმოშობაც. ისტორიულად ეს უნდა ყოფილიყო ერთეული კონსონანტური
    ფონემები (შესაძლებელია, ფონოლოგიურად რელევანტური ველარული დანარ-
    თით), რომლებიც უფროო გვიან (ჯერ კიდევ საერთო-ქართველური ერთიანობის
    პერიოდში) ფონემურ ჯგუფებად ჩამოყალიბდნენ.
    ამასთან დაკავშირებით უნდა გავიხსენოთ ზანურ-სვანური არეალისათვის
    დამახასიათებელი ტენდენცია დეცესიური ჯგუფების განვითარებისა შიშინა
    თანხმოვნების საფუძველზე.
    ზემოთ მოყვანილი მოსაზრების ფონზე ზანურ- სვანური კონსონანტიზმის ევო-
    'ლუციის ეს მნიშვნელოვანი მომენტი შეიძლება განვიხილოთ როგორც გარკვეუ-
    ლი ტიპის ერთეულ ფონემათა საფუძველზე დეცესიურ ჰარმონიულ კომპლექსთა
    წარმოშობის საერთო-ჟართველური პროცესის დასკვნითი ეტაპი, რომელსაც,
    განსხვავებით წინა ეტაპისაგან, დიალექტური ხასიათი პქონდა,
    გვიანდელ საერთო-ქართველურში წარმოდგენილი ლაბიალური კომპლექ-
    სებისა და დეცესიური ჰარმონიული ჯგუფების გენეზისში მონოფონემატური
    ინტერპრეტაცია აღადგენს ადრინდელი პერიოდის საერთო-ქართველურისათ-
    ვის მეტად რთულ კონსონანტურ სისტემას ლაბიალიზებულ და ველარიზებულ
    „კონსონანტურ ფონემათა ქვეჯგუფებით?. ამ რთულ კონსონანტურ სისტემას
    უპირისპირდებოდა უაღრესად მარტივი ვოკალური სისტემა, წარმოდგენილი
    ერთეული ვოკალური “0 ფონემით, რომელიც პოზიციების მიხედვით ვლინდე-
    “ბოდა სხვადასხვა ტემბრის ხმოვან ერთეულთა სახით.
    4.4. საერთო-ქართველური აბლაუტის სისტემაში ყველაზე მნიშვნელოვან
    და პროდუქტიულ მოდელს წარმოადგენს %ე და წა ხმოვნების მონაცვლეობა
    ნულთან.
    უკვე ის ფაქტი, რომ ამ ტიპის აბლაუტი არსებითად ითირეული და სუ-
    ფიქსური მორფემის ურთიერთობით შემოიფარგლება და მათი ფონოლოგიური
    სტრუქტურის სინტაგმატურდ აურთიერთშეფარდებას გულისხმობს (ძირეულ
    'მორფემას ნორმალური ვოკალიზმით შეეფარდება სუფიქსური მორფემა ნულო-
    ვანი ვოკალიზმით და პირუკუ), გვინერგავს აზრს საერთო-ქართველური აბლა-
    უტის გვიანდელი წარმომავლობისა და მისი ისტორიულად კომბინატორული
    შეპირობებულობის შესახებ,
    აბლაუტური მონაცელეობა ?ე/”ა : დ წარმოშობით ჩვეულებრივი ფონე-
    ტიკური სინკოპე უნდა იყოს, გარკვეულ ფონეტიკურ პირობებში ძირეულ და
    'სუფიქსურ მორფემათა ხმოვნების ამოღება, რამაც გვიანდელ საერთო.-.ქართვე-
    ლურ დონეზე დაკარგა ფონეტიკურ-კომბინატორული შეპირობებულობა და
    "წმინდა ფუნქციონალური მოდელის სახით ჩამოყალიბდა, რომელიც გამოყე-

    1 შდო. 8. V0«%L, ყწყსიLI6C იI006M)I(0(სც, გვ. 69.


    3 აქ ჩვენ ვერო შევუდგებით ამ ჰიბოთეტურ ფონემურ ერთეულთა ინვენტარიხაციას –,
    და მათი კორელაციებისა და განაწილების გოდელების დადგენას. ეს პრობლემა, რომელაც
    -დიდი მნიშვნელობა აქვ) საერთო-ქართველური ფუძე-ენის პრეისრორიის აღდგენისა და მისი
    :ჭენეტური კავშირების გარკვევისათვის. სპეციალური გამოკელევი) საგანს წარმოადგენს,

    24. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 309


    ნებულ იქნა უკვე სხვადასხვა მორფოლოგიური კატეგორიების დასაპირის--
    პირებლად!.
    რით უნდა ყოფილიყო გამოწვეული ხმოვანთა სინკოპირების ეს წესი,
    რა ფონოლოგიური მოტივაცია უდევს საფუძვლად ხმოვანთა ამოღების ამ
    მოვლენებს?
    ერთ-ერთ შესაძლო ახსნას ხმოვანთა სინკოპირების მიზეზებისას წარმო-
    ადგენს დაშვება საერთო-ქართველურის განვითარების ადრინდელ საფეხურზე
    მოძრავი დინამიკური მახვილისა, რომლის. გავლენითაც უმახვილო ხმოვანთა.
    დასუსტება-დაკარგვა ხდებოდა. მახვილი შეიძლებოდა ჰქონოდა როგორც
    ძირეულ, ისე სუფიქსურ ხმოვანს: C'9C-9C და C9C-მ9C. პირველი მოდელი.
    გვაძლევს უფრო გვიანდელ C9C-C სტრუქტურას (“დერ-კ-, "წერ-დ-, "შერ-ტ-),
    მეორე მოდელი-–6C-9C სტრუქტურას (”დრ-ეკ-, ”წრ-ედ-, "შრ-ეტ-). ამ ფორმუ-
    ლებიდან თავისთავად გამომდინარეობს, რომ მახვილი აღნიშნულ მოდელებში
    ფონოლოგიური ღირებულებისა იყო; მახვილის ადგილზე ორმორფემიან ფუძე-
    ში დამოკიდებული იყო ფორმის გრამატიკული შინაარსი: მახვილი ძირეული.
    მორფემის ხმოვანზე დამახასიათებელი იყო გარდაუვალი აორისტის ფუძისათვის,
    რომელსაც უპირისპირდებოდა გარდამავალი აწმყოს ფუძე მახვილით სუფიქსუ-.-
    რი მორფემის ხმოვანზე.
    მას შემდეგ, რაც C'90-9C6 და C90-'9C6 სტრუქტურებმა უმახვილო პოზი-
    ციაში წარმოდგენილი ხმოვნის ამოღების შედეგად შესაბამისად C9C-C და,
    00-90 სტრუქტურები მოგვცა, მახვილმა დაკარგა ფონოლოგიური რელევან-
    „ტობა, რამდენადაც იგი ამ ეტაპზე უკვე ყოველი ხმოვნის თანმხლებ თვისებად
    იქცა; დაპირისპირება მახვილიან და უმახვილო ხმოვანს შორის მოშლილ იქნა.
    ამ უკანასკნელის დაკარგვის შედეგად.
    რამდენადაც ადრინდელ საერთო- ქართველურში თანხმოვნის უშუალო.
    მეზობლობაში ყოველთვის უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი "3. ხმოვანი, მარც-
    ვალთა რაოდენობა სიტყვაში ხმოვანთა რაოდენობით განისაზღვრებოდა. ამ
    აერიოდის საერთო-ქართველურში არ არსებობდა სპეციფიკური სონანტური.
    ფონემები როგორც საკუთრივ თანხმოვნებისა და ხმოვნებისადმი დაპირისპი-
    რებული ერთეულები, რამდენადაც ყოველ C ელემენტს ”3 ელემენტი ახლდა..
    საერთო-ქართველური ფონოლოგიური სისტემა ფონემათა ორი კლასით
    იყო წარმოდგენილი; საკუთრივ თანხმოვნებითა (რომლებშიც შედიოდა აგრე-
    თვე ”რ, ”ლ, "მ, შნ, ”უ, “9 ფონემები) და ერთადერთი %9 ხმოვნით, ამ სის-.
    ტემას ერთვოდა მახვილი როგორც სუპრასეგმენტური ფონემური ოდენობა.
    სონანტთა კლასის ჩამოყალიბება საერთო-ქართველურში უკავშირდება,,
    ხმოვანთა სინკოპირების მოელენებს. უმახვილო ხმოვანთა ამოღების შედეგად
    C–-Cთ1-0 და C-1LC პოზიციებში ჩქამიერ თანხმოვნებთან უშუალო მეზობ-
    ლობაში მოქცეული სონორები მარცვლის შემქმნელი ელემენტის როლს კისრუ-
    ლობდნენ. ამ თვალსაზრისით კონსონანტურ ფონემათა ერთი ჯგუფი გამოეყო.
    საკუთრივ თანხმოვნებს და ენის ფონოლოგიურ სისტემაში განცალკევებული
    კლასი შექმნა. ამდენად, სონანტთა გაჩენა საერთო-ქართველურ' ფონოლოგიურ.
    1 შდო, ტიპოლოგიურად ინდოევროპული ნულოვანი საფებური" ჩამოყალიბების ისტო--
    რია (ლიტერატურა იხ. ზემოთ, გვ. 365ე).
    370
    სისტემაში განისაზღვრება როგორც შედეგი ხმოვანთა სინკოპირებისა. გვიან-
    დელი საერთო-ქართველური სრულმარცვლოვნობა "ძ,ცაღ-ლ-, "ჟაშ-ლ-, "დრ-კ-ა
    ტიპისა წარმოადგენს უფრო ადრინდელი სრულხმოვნობის ტრანსფორმაციის
    უმახვილო ხმოვანთა ჩავარდ-
    გამოწვეულს C9C09C0!3!) სტრუქტურაში
    შედეგს,
    ით!.
    C9C- სტრუქტურის ძირზე ოდენხმოვნიანი სუფიქსის დართვით ვიღებდით
    ღიამარცვლიან Cმ|C-მ მიმდევრობას, რომელშიც მახვილიანი ხმოვანი ფონე-
    ტიკურ დაგრძელებას განიცდიდა: C'9)6-9:>0'96-მ.
    ' სწორედ ამ სტრუქტურისაა საერთო-ქართველური თემატური აორისტის
    ერთი ტიპი, რომლისთვისაც, როგორც ვნახეთ, დამახასიათებელია ფუძის
    გრძელხმოვნიანი საფეხური: ”უ-ბერ-ე, "უ-წ,ერ-ე, ”უ-ბან-ე (I, ტიპი), საპირისპი-
    როდ თემატური აორისტის ნულ-საფეხურიანი ტიპისა: %Xუ-რცკხ-ე, ”ჟ-რგ-ე
    (1 ტიპი)”.
    ეს ორი აბლაუტურად განსხვავებული სტრუქტურული ტიპი დაიყვანება უფრო
    ადრინდელ უნიფიცირებულ C'9C-9 და CმC-”მ ტიპებზე, რომელთა შორის სხვაო–-
    ბას მხოლოდ ფონოლოგიურად რელევანტური მახვილი ქმნიდა.
    ღიამარცვლიანმა C'“9|C-პ სტრუქტურამ მახვილიანი ხმოვნის დაგრძელების
    შედეგად აორისტის ც'9ც-პ ტიპი მოგვცა, მაშინ როდესაც CმC-მ სტრუქტუ-
    რაში უმახვილო ხმოვნის ამოღების შედეგად აორისტის CC-9 სტრუქტურა
    მივიღეთ 3.
    საერთო-ქართველური მახვილის როგორც ფონოლოგიურად რელევანტუ-
    რი სუპრასეგმენტური ერთეულის როლის შესუსტებას (რაც პირველ რიგში
    დაკავშირებული იყო უმახვილო პოზიციაში წარმოდგენილი ხმოვნის დასუსტე-
    ბა-დაკარგვასთან და იმ ზოგადი ფონოლოგიური წესის განხორციელებასთან,
    რომ ენის ფონოლოგიურ სისტემაში ვოკალური სიგრძისა და დინამიკური მახ-
    ვილის თანაარსებობის პირობებში ერთ-ერთი კარგავს ფონოლოგიურ ღირე-
    ბულებასჰ?) შედეგად მოჰყვა სტრუქტურათა ერთ ჯგუფში (კერძოდ, ზმნურ
    ფუძეთა თემატური აორისტის ფორმებში) ვოკალური სიგრძის გადაქცევა ამ
    კლასისათვის ფუნქციურად დამახასიათებელ სტრუქტურულ ნიშნად, რასაც

    1 აჭ საჭიროდ მიგვაჩნია ერთხელ კიდეე გავხაზოთ, რომ მეგრულ-კჭანური და სვანური


    სრულხმოვნობა არ წარმოადგენს ჩვენ მიერ ნავარაუდევი ადრინდელი საერთო-ქართველური
    სრულხვოვნობის უშუალო გაგრძელებას. მეგრულ-ჭანური და სყანური სრულხმოენობა მეო–
    რეული სროულხმოვნობაა, რომელიც გვიანდელი საერთო-ქართველური სრულმარცვლოვნობის
    საფუძველზე წარმოიშვა. მეგრ. დირაკ- და დირკ-, ჯოღოო- და უშქურ- და მისთ.
    ფორმები არ შეიძლება ასაბავდნენ შინაგანად რეკონსტრუირებულ ადრინდელ საერთო–-
    ქართველურ სრულხმოვან არქეტიპებს, აღნიშნული მეგრული ფორმებისათვის ამოსავალია
    ზვიანდელი საერთო-ქართველური მოაბლაუტე #დ რ-ეკ- და # დ --კ- და სრულმარცვლოვანი
    #ძვცაღ-დ- და "4 ა შ-დ- ფორმები, რომელთა რეკონსტრუქცია ქართველურ ენებში დადა–-
    სტურებულ ფორმათა ისტორიულ-შედაოებითს ანალიზს ემყარება.
    2? იხ. ზემოთ ს.-ქართვ. აორისტის ტიპები, გე. 262 შდმ.
    ბ? ეგევე შეეხება ათემატური აორისტის მესამე პირის ფორმებში წარმოდგენილ ნულ–-
    საფეხურიან ფუძეებს Mტ ფ-ა, #1ნ-ა, "ჭრ-ა ტიპისა, რომლებიც იმავე ადრინდელი 09C-'თ
    სტრუქტურის ფორმებს ასახავენ.
    ბ იხ. ნ. /IIM#0000II C) «0IVICM0.# C/IMIX6, სსყXIII. 1929, გვ. 24.
    371
    მანამდე ფონოლოგიური მახვილის ადგილმდებარეობა ასრულებდა. ამგვარად,
    აბლაუტის V/V მოდელი. ისე როგორც V/ფ მოდელი შეპირობებული იყო
    ისტორიულად საერთო-ქართველური აქცენტური სტრუქტურით.
    აქცენტუაცია საერთო-ქართველური ფუძე-ენის განვითარების ადრინდელ
    ეტაპებზე გაცილებით უფრო მნიშვნელოვან ფუნქციონალურ როლს ასრულებდა,
    ვიდრე იმ პერიოდში, რომელიც უშუალოდ წინ უსწრებს საერთო-ქართველური
    ენის დიფერენციაციას. ფუძე-ენის გვიანდელი ეტაპებისათვის დამახასიათებელი
    ფონოლოგიური უფუნქციობა მახვილისა მთლიანად აისახა ისტორიულ ქართ-
    ველურ ენებში, სადაც აქცენტუაცია მხოლოდ ფონეტიკურ, ანთროპოფონურ
    ოდენობას წარმოადგენს.
    უფრო მეტ სიძნელეებს ხვდება ე. წ. რედუქციის საფეხურის გენეტური
    ახსნა.
    ზეიძლება ვივარაუდოთ, რომ აბლაუტის ეს მოდელიც თავდაპირველად
    ფონეტიკურ ნიადაგზე წარმოიქმნა შემთხვევითი არ უნდა იყოს ის, რომ
    %ე/%ი გადაბგერებას ჩვეულებრივ ნორმალურ საფეხურზე წარმოდგენილ მორ-
    ფემაზე სრულხმოვანი მორფემის დართვისას აქვს ადგილი, მიუხედავად ამისა,
    ძნელია აღდგენა იმ კონკრეტული ფონეტიკური გარემოცვისა, რომელიც აპი-
    რობებდა %ე/”ი მონაცვლეობას, განსხვავებით %“ე/CთC მონაცვლეობისაგან. გამო-
    რიცხული არ არის შესაძლებლობა, რომ ამ ტიპის მონაცვლეობის აღმოცენებაც
    მახვილთან იყოს დაკავშირებული. მაგრამ გაურკვეველი რჩება, რატომ უნდა
    გამოეწვია მახვილის გავლენას ზოგ შემთხვევაში ჯე ხმოვნის სინკოპე, ხოლო
    სხვა შემთხვევებში იმავე ”ე ხმოვნის დავიწროება.
    განსხვავება ნულოვან და რედუქციის საფეხურებს შორის, შესაძლებელია,
    საერთო-ქართველური ფუძე-ენის სხვადასხვა ქრონოლოგიურ დონეებს ასახავ-
    დეს. გვიანდელ საერთო-ქართველურში არსებული სინქრონიული მოდელები
    ნულოვანი და რედუქციის საფეხურებისა უნდა წარმოადგენდეს სხეადასხვა
    დროს წარმოქმნილი მოდელების ერთ სისტემაში გაერთიანების შედეგს.
    ებევე შეეხება საერთო-ქართველური აბლაუტის სისტემაში უფრო ნაკლე-
    ბად აროდუქტიული ”ე/”ა გადაბგერების წარმოშობასაც. აბლაუტის ეს მოდე-
    ლი, ბუნებრივია, წარმოიქმნა მას შემდეგ, რაც მოხდა საერთო-ქართველური
    ვოკალური #9 ფონემის |(”ე| და |”) ალოფონთა ფონოლოგიზაცია და მათი და-
    მოუკიდებელ ფონემურ ერთეულებად ჩამოყალიბება.
    ამგვარად, ის, რაც ჩვენ დიფერენციაციის წინადროინდელ საერთო-
    ქართველურში წარმოგვიდგება როგორც სინქრონიულად მოქმედი აბლაუტუ-
    რი სისტემა ასახავს რთული და სხვადასხვა ებოქაში განხორციელებული
    ფონეტიკურ-მორფოლოგიური აროცესების შედეგს.
    4.5, როგორც ზემოთ იყო მითითებული, პრეფიქსაცია (სუფიქსაციასთან
    ერთად) გვიანდელ საერთო-ქართველურ მორფოლოგიურ სისტემაში მნიშენე-
    ლოვან როლს ასრულებს: პრეფიქსებით გამოიხატება სუბიექტური და ობიექ-
    ტური პირები ზმნაში; პრეფიქსებია ე. წ. „მაქცევრები!, რომლებიც მთელ
    რიგ ზმნურ კატეგორიათა გამოხატვას ემსახურებიან; პრეფიქსაციის ხვედრითი
    წონა დიდია ზმნურ და სახელურ დერივაციაში.

    372
    პრეფიქსულ მორფემათა ურთიერთობა ძირეულ მორფემებთან არ რეგუ-
    ლირდება მკაცრი აბლაუტური წესებით, აბლაუტი პირველ რიგში სუფიქსა-
    ციასთან არის დაკავშირებული. ეს გარემოება იმით უნდა აიხსნებოდეს, რომ
    პრეფიქსული სისტემა საერთო-ქართველური მორფოლოგიური მოდელის უაღ-
    რესად არქაულ, აბლაუტამდელ ქრონოლოგიურ ფენას განეკუთვნება, იმ დროს
    როდესაც სუფიქსაციის როლის გაძლიერება და ამასთან ერთად აბლაუტის
    სისტემის ჩამოყალიბება საერთო-ქართველური ფუძე-ენის განვითარების შედა-
    რებით გვიანდელ ეპოქაშია საგულვებელი. აბლაუტის სისტემის ჩამოყალიბე-
    ბის შემდეგ პრეფიქსულ და ძირეულ მორფემათა ურთიერთობა მხოლოდ ნა-
    წილობრივ დაექვემდებარება აბლაუტის წესებს.
    ზემოთქმულს თუ შევაჯამებთ, არქაული პერიოდის საერთო-ქართველური
    ენობრივი ტიპი შემდეგი ზოგადი ნიშნებით შეიძლება დავახასიათოთ:
    (1) უაღრესად რთული კონსონანტიზმი და უკიდურესად მარტივი ვოკა-
    ლიზმი (მონოვოკალური სისტემა);
    (ე) ფონოლოგიურად რელევანტური მოძრავი მახვილი დინამიკური
    ხასიათისა; ·
    (3) სრულხმოვნობა ნაცვლად გვიანდელი სრულმარცვლოვნობისა;
    (4) პრეფიქსაციის უპირატესი როლი სუფიქსაციასთან შედარებით ფორ-
    მათა ფლექსიასა და დერივაციაში.
    მიღებული ტიპოლოგიური მოდელი უახლოეს პარალელებს პოვებს მთის
    იბერიულ-კავკასიურ ენებში, განსაკუთრებით დასავლურ-კაეკასიურ (აფხაზურ-
    ადიღურ) ჯგუფში. სწორედ ენათა ამ ჯგუფისათვის არის დამახასიათებელი
    უაღრესად რთული კონსონანტიზმი! და უკიდურესად მარტივი ვოკალისზმი ”;
    მახვილი მოძრავია და დინამიკური, აღჭურვილი, ყოველ შემთხეევაში აფხა-
    ზურსა და ყაბარდოულში, დისტინქციური ფუნქციით.
    4 6. როგორც ვხედავთ. შინაგანი რეკონსტრუქციის გზით მიღებული
    უძველესი ენობრივი მოდელები საერთო-ქართველური ფუძე-ენისა აშკარა
    ტიპოლოგიურ კავშირს ავლენს ჩრდილო-კავკასიურ, განსაკუთრებით დასავ-
    ლურ-კავკასიურ ენობრივ მოდელებთან.
    ენათა ტიპოლოგიური დაკავშირება ემყარება არა ცალკეული მსგავსი
    ლინგვისტური ელემენტებისა და ფორმების შედარებას. არამედ ენობრივ სის-
    ტემათა გარკვეული სტრუქტურების შეაირისპირებას, რომლებიც ანალოგიურ
    მიმართებებს ამჟღავნებენ სტრუქტურული ტიპოლოგია გულისხმობს ენობ-
    რივი სისტემებისა და ქვესისტემების შეპირისპირებას, მათ შორის გარკვეული

    " ამასთან ფონემური ინვენტარითა და ფონემათა პარადიგზმატული მიმაოთებებით ამ


    ენათა კონსონანტიზმი მნიშენელოვნად ემსგავსება ადრინდელი საერთო-ქართველურისათვის
    ჩვენ მიერ ნავარაუდევ კონსონანტურ სისტემას.
    · შდო. VI. 5. #116ც7ი. 5(სიწს-6 იიძ 5§V56თ 10 ,ხეჯე XიხმI C01)ს 016X (1I3ი8360-
    LI0ს§5 0 წილ IXIIII010ლ108მ) 5001ლ0LV. C)Xწ0IIძ. 1956, გვ. 127 შმდ.): ა. კე«პერსს შესაძლებ-
    ლად მიაჩნია ამტკიცოს ბნოვნების როგორც დამოუკიდებელი ფონემუოი კლასის აოარსებო-
    ბა თანამედოოვე ყაბარდოულში: #. LI. L)სI966»59, წსიიტთი ყიძ იიწსილთიგ ი ს8ხეC-
    ძIგი, ”5-CI”07ლიII8
    60, 1904), გვ. 104 შმდ.
    373
    შეფარდებების დადგენას და ამის საფუძველზე განსახილველი ენების სტრუქკ-
    ტურული ტიპების შეფასებას.
    თავისთავად ცხადია, ენათა სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური მსგავსება არ
    გულისხმობს აუცილებლობით შესადარებელ ოდენობათა შორის გენეტური
    კავშირების არსებობას ენათა გენეტური კავშირის პოსტულირებისათვის
    აუცილებელია გარკვეული მინიმუმი პირობებისა, სპეციფიკური ხასიათის რე-
    გულარული მიმართებანი შესადარებელ ოდენობათა შორის, რომლებიც შეიძ-
    ლება არ ფიგურირებდნენ ენათა სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური კავშირების
    გამოვლენის დროს.
    მეორე მხრივ, ენათა სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური მსგავსებანი, ბუნებ-
    რივია, არ გამორიცხავენ მათ შორის ისტორიულად გენეტური კავშირების
    არსებობის შესაძლებლობას, მათს საერთო წარმომავლობას.
    ამ თვალსაზრისით საგულისხმოა მთელი რიგი გამოკვლევები, სადაც მო-
    ცემულია ცდები გენეტური შედარების გავრცელებისა არამონათესავედ მიჩ-
    ნეულ ენებზე და ტიპოლოგიურად მსგავს ენობრივ სისტემათა შეპირისპი“ე-
    ბის საფუძველზე მათი საერთო წარმომავლობის გარკვევისა 1. მაგრამ წამოყე-
    ნებული თეორიები აქაზდე არამონათესავე ენებად მიჩნეულ ენობრივ სისტე-
    მათა საერთო წარმომავლობის შესახებ არ სცილდება უაღრესად პიპოთეტური
    ვარაუდების სფეროს, რამდენადაც აქ ჯერ-ჯერობით არ ხერხდება ენათა
    შორის გენეტური კავში”ების დადგენისათვის აუცილებელი კრიტერიუმის
    გამოვლენა-– შესადარებელ ენებში ფონემურ-სემანტიკურად მსგავს ლინგვის-
    ტურ ფორმათა შესატყვისი კლასების გამოყოფა,
    როგორც ენათა შორის გენეტური კავშირების გამოვლენა, ისე სტრუქ-
    ტურული მსგავსებისა და ენათა ურთიერთგაქვლენების ჩვენება ემყარება მოცე-
    მული ენობრივი სისტემების ერთმანეთთან შედარების პრინციპს. ამ თვალსაზ-
    რისით ენათა სტრუქტურულ-ტიპოლოგიური შედარება ლინგვისტური კვლევის
    ერთ-ერთ ძირითად საშუალებას წარმოადგენს.
    გასული საუკუნის ენათმეცნიერება ენათა კვლევის ძირითად მიზანს ენა-
    თა შორის გენეტური კავშირების დადგენასა და გამოვლენაში ხედავდა. ამდე-
    ნად გენეტური შედარების პრინციპები ენათმეცნიერების ძირითად და არსე-
    ბით პრინციპებად იყო გამოცხადებული.

    ' შდრ. #. Cს ი წ, 10სVILი(I00 ბპ 10ხ0ძგ დით იმXენIV6 ძლივ 10ი 005 10ძი-ტცს0ნხ6000(05
    გხ ძ06 130205 0II8M1L0-56თIL10 003, 80”IძცგესX. 1910: მისივე. Lა60ს0)'Cხ0§5 აჯVL 16 «0ლე-
    115006. 16 დ005008ი%15)ი6 6ხ )ი წ0I'იმLI0ი ძი§ I20I065 60 „M05%L-92LI0 06“, ნII5, 1943: C. C.
    0I)1685ხ60LM, 106 1იძინცისი10 00L06L 1გილI9ყლ0 8იძ II0LII6X LLIხ065 60ი)016X (#41)6-
    IC80 #01ხ-00010515(, V. 39, M 3. 1937, გვ. 385 შმდ.); მისივე, სიც. ძლი VV6I·ხ 09I!-
    I00150II-1იძ0წ6-ი80150ს0)' VV 0ILCVII0I1CIII61C6Mი (M6120 265 110ი>თს15LI0 005 0 ”6LLა ს II. ნსძიL-
    880: ტის ჰსLI3იძ)ლი, 1X, 1937, გვ. 116 შმდ.); L. L. L ეIიი!0I10ს , ჩი-ა50ია)ციძს)ფა
    სიძ Vმ.”ხი)იVვLტიო (IV L5LII00156)60 (00 CI. ხაია)ი VI0ტი6I. 50)5L0ხ, XXIII, 2,
    M#Cხ8X%II3Xი. 1936): V–. +X-ხიIხ1670I.0ხIგიხ0იიI§ ო5I11000-I1ძ0-IსL008ახ ს Xნისს0515.
    # იIILI081 LI6VI910ი (1I0VმVX ძI C60|62 ILI09VII5IVCსC იძ0 C0ლგისაყფსძ. I. 194+ ,გე, 66
    შმდ.); შდრ. აგრეთვე #1LI ძიCI I1I Cიიყ76550 10L0LII#>I009816 01 1,)Iთს15ხ) (008. 19-96
    56LL0X0I)6, 1933), III6020, 1935 და სხვ.

    374
    თანამედროვე სტრუქტურული ენათმეცნიერება შედარებას უფრო ფარ-
    -თოდ განიხილავს. მისთვის შედარება არა მარტო ენათა შორის არსებული
    გენეტური კავშირების გამოვლენის საშუალებაა, არამედ ერთ-ერთი ძირითადი
    საშუალება მოცემული ენობრივი სტრუქტურის სხვა სტრუქტურებთან შეფარ-
    დებისა და ამ გზით მისი „სპეციფიკური ნიშნების განსაზღვრისა. შედარება
    “ასეთ 'შემთხვევაში გამოყენებულია როგორც საშუალება მოცემულ სისტემებს
    შორის შესაბამისობის. (ჰომომორფიზმის) დადგენისა და ენათა სტრუქტურული
    ტიპების გამოყოფისათვის დამოუკიდებლად დროისა და სივრცისაგან). ამის
    საფუძველზე გამოიყვანება ენობრივ სტრუქტურათათვის დამახასიათებელი
    „'ზოგადი ფონოლოგიური და' მორფოლოგიური წესები ?,
    ენობრივ სისტემათა შეპირისაირების შედეგად მსგავსი სტრუქტურები
    შეიძლება აღმოაჩნდეს არა მარტო მონათესავე ენებს, ე. ი. ენებს, რომელნიც
    · საერთო ამოსავალი. მასალის უწყვეტი ტრანსფორმაციის შედეგს წარმოადგე-
    ნენ, არამედ არამონათესავე ენებსაც, რომელთა განსხვავებული ამოსავალი
    · სტრუქტურები სხვადასხვა გარდაქმნათა შედეგად იდენტურ ტიპებს გვაძლევენ.
    ამოსავალში განსხვავებული ენობრივი ერთეულების ამგვარი ევოლუციის
    “მიზეზები სხვადასხვაგვარი შეიძლება იყოს: ენათა კონტაქტები და ურთიერთ-
    „ გავლენა, რის გამოც ენობრივი სტრუქტურები ერთმანეთს უახლოედებიან); ან
    „ენებში ზოგადი სტრუქტურული ტენდენციების განხორციელება, რომელთა შე-
    დეგად ამოსავალში „ერთმანეთისაგან განსხვავებული სტრუქტურები ევოლუციის
    გარკვეულ ეტაპზე. მსგავს · თვისებებსა და ნიშნებს იძენენ. სწორედ ასეთ საერ-
    · თო სტრუქტურულ-ტიპოლოგიურ ევოლუციას ვარაუდობს ი. კურილოვიჩი
    · ეინდოევროპულ და სემიტურ ენათა მორფონოლოგიური სისტემების მიმართ4.
    სხვადასხვა მსგავსი ფონოლოგიური და/ან მორფოლოგიური ნიშნების მი-
    „ხედვით გაერთიანებული ენები ქმნიან საერთო ტიპოლოგიურ კლასს. ენათა ტი-
    ·პოლოგიური კლასიფიკაცია არ გულისხმობს აუცილებლობით საერთო კლასში
    შემავალ ენებს შორის რაიმე ისტორიული კავშირების არსებობას, ტიპოლო-
    „გიურ კლასში გაერთიანებული ენები შეიძლება სრულიად სხვადასხვა გენეტუ-
    -რი ჯგუფების წარმომადგენლები იყენენ წ.
    1 შდრ. ამ მხრივ არსებითად განსხვავებული პრინციპი გენეტური შედარებისა, რომე-
    ლიც აუცილებლობით გულისხმობს დროს როგოოც ერთ-ერთ განზომილებას. ენობრივ ცვლი-
    · ლებათა რელატიური ქრონოლოგიის დადგენა ეოთ-ერთი ძირითადი და აუცილებელი პრინ-
    · ციპთაგანია ისტორიულ-შედარებითი ლინგვისტიკისა.
    2 შდრ, LL. ჰი10ხ§0%ი. 1XV001091021 §LIIძ106§ ე)Iძ ხM61L ლ00LLIხს(100 L0 Mხ18L0LI-
    · CVI ლ0სსცვ”ა1IX6 110CVII9:109: ცს. 8.M ი I 09, "IIII0X0LIIM M ტსემყIIC1სM0-IICI00MM60%006
    93-1M03M0VყM6C (86), 1958, M# 5, გვ. 34 შმდ.); CX0VIIVIIM#0-XI0I0X0”M%60MIC IIC0X0,710I)31LIIL#,
    M0ი0ძჩსი, 1962, გე. 3 შმდ. „V0I70I-5815 0წ 18ითს8გლ0. L0Cს0L 0 ი ლ0008ი0ლ00 ხიIძ ეხ
    ხიხივ! Iი., #6V +V0ILI, 1961", იძ. ხV I). 9. CL6გიხიი, CაიხIIძნტ (Mე35.), 1963.
    3 ენათა კონტაქტებისა და ურთიე · თგავლენების შესახებ იხ. L. V 60 I8Iი6ხ,
    :Lეხფსეივ )0 000L8C0ს, M6ცV VიIV, 1951; ხნ. ყმყსსთხბი, Lსაითსაფტ ილ0იL00L (LხC00XL8
    "იL 1I6 8ს 1ი60ლი8M0იე! C006X65§ 0( LI0წ6VII5%5, II, 0510, 1957. გვ. 2953 შმდ.).
    აჰ. LსIVIL0CVIC>2, Lაის!556 ძ”'I06 (ხციI6 ძი LIილისსიი!C ლი 36IIVისი
    "(ც65LL. L. 98, 1880. 1 გვ. 1 შმდ.)
    ბ ენათა ტიპოლოგიური კლასიფიკაციის შესახებ იხ. ჰ. 8. CLიციხსსLყ, Lა§სV8
    «ი II0ფ80151105,: Cხ1Cიყ0, 1961, გვ. 66 შმდ.
    375
    1.7. არქაული პერიოდის საერთო-ქართველური ფონოლოგიური სისტე-
    მის გარდაქმნა წარიმართა ძირითადად კონსონანტიზმის გამარტივებისა და.
    ხმოვანთმონაცვლეობასთან დაკავშირებულ სონანტურ ფონემათა ჩამოყალიბების.
    გზით. ამ სტრუქტურული გარდაქმნების შედეგად გვიანდელ საერთო-ქართ-.
    ველურ ქრონოლოგიურ დონეზე მივიღეთ მორფონოლოგიური სისტემა, რომე-
    ლიც თვალსაჩინო სტრუქტურულ პარალელებს ავლენს გვიანდელი ინდოევრო-
    პული ფუძე-ენისათვის პოსტულირებულ სტრუქტურულ მოდელებთან.
    ინდოევროპული ფონოლოგიური სისტემა, ისევე როგორც გვიანდელი·
    საერთო-ქართველული, განარჩევს ფონემათა სამ კლასს: საკუთრიე თანხმოვ-
    ნებს, საკუთრივ ხმოვნებსა (თავდაპირველად ერთადერთ ვოკალურ ფონემას)·
    და სონანტებს, რომლებიც ფუნქციონირებდნენ პოზიციებისდა მიხედვით რო-
    გორც მარცვლოვანი და შესაბამისი უმარცვლო ელემენტები.
    ხმოვანთა ფუნქციონალური მონაცვლეობა ფუძეებში (აბლაუტი) წარმო--
    ადგენს ერთ-ერთ ძირითად საშუალებას ინდოევროპულ ფორმათა მორფოლო-
    გიური დაპირისპირებისას.
    ინდოევროპული აბლაუტის ერთ-ერთ მოდელს ქმნის ხმოვანთა რაოდე-.
    ნობრივი გადაბგერება, რომელიც მდგომარეობს 6 და 0 ხმოვნებით წარმოდ-
    გენილი ნორმალური საფეხურის მონაცვლეობაში ნულოვან (ან რედუქციის):
    და სიგრძის საფეხურებთან.
    0/C გადაბგერება აქ აორისტის ერთ-ერთ ტიპს აწარმოებს:

    ი-სსაფეხური ნულ-საფეხური

    აწმყო: აორისტი:
    #”ებხ- (ბერძნ. X5500თ. „ვფრენ“) 1 %)ს- (6 =«<-61)V)
    “გჭხ- (ბერძნ. ბ/თი „მაქვს"“) :. %ათს. (8-0/-0V)
    %ს)ტ)- (ბერძნ. XCX0სთ. „ვტრიალებ") : %ეI- (0-X7.-0ს»თV)
    სონანტთა მონაწილეობა აბლაუტში ართულებს მონაცვლეობათა სქემას..
    ნულ-საფეხურზე ორ თანხმოვანს შორის მოქცეული სონანტი თავისი მარცვ--
    ლოვანი ალოფონის სახით ვლინდება (CI : 1: 6ს : IV; 6L:1; 61 : 17. 61; #9); 61):))::
    ი ი 9 ი

    ბერძნ. 76:>თ „ვტოვებ“ :. 8-7. X-0V


    დნხ/ს „გავრბივარ“ : ბ-დსV-0V
    650X-0|თ, „ვუმზერ“ : #-20თ=X-CV< “01'IL-
    9

    XCV9--0C „სევდა“ : 6C-Xთ93-CV


    < “ი ნII-1..
    C

    სიგრძის საფეხური გამოყენებულია ინდოევროპულში სიგმატური აორის-.


    ტისა (ძვ. ინდ. 4ხI)2'§800 „ვატარე“) და ათემატური აორისტის ერთი -ტიპის.
    საწარმოებლად (ბერძნ, I6)მთV, ატიკ. !81პეV: 3თ-Vთ „დავდივარ") (შდრ. ქართ-.
    ველური თემატური აორისტის ერთ-ერთი ტიპის წარმოება ფუძისეული ხმოვ-.
    ნის აბლაუტური დაგრძელებით).

    "+ იხ. #. X 686, 86ძმიMVI6 0 C.)08MIIII)C#4ხM06 II3VM0II0 IM0006/00IIC!/6MILV #M3ხLM06,..


    1938, გე. 173 შმდ. /
    376
    აბლაუტი ინდოევროპული სიტყვის ფონო-მორფოლოგიური სტრუქტუ-
    რის ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელია ინდოევროპულ ძირეულ და
    სუფიქსურ მორფემათა აგებულება მჭიდროდ არის დაკავშირებული ხმოვანთ-
    მონაცვლეობათა მექანიზმთან რომელიც მთელს ინდოევროაულ ' ენობრივ
    სტრუქტურას განსაზღვრავს. ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა სინტაგმატუ-
    რი მიმართებები აბლაუტური ხმოვანთმონაცვლეობით ოეგულირდება: აბლაუ-
    ტურ საფეხურთა გარკვეული თანმიმდევრობა ქმნის საფუძველს მარტივი მორ-
    ფემის უფრო რთულ ოდენობებად გაერთიანებისას.
    ინდოევროპული ძირის თანამედროვე თეორია, რომლის მიხედვითაც
    ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა ისტორიულად დადასტურებული სტრუჯგ-
    ტურები მკაცრად განსაზღვრულ უნიფიცირებულ მოდელებზე დაიყვანება,
    ეკუთვნის ე. ბენვენისტს!. მანაზდე ერთმანეთთან დაუკავშირებელი და ამ-
    დენად გაუგებარი ინდოევროპული სტრუქტურები ე. ბენვენისტის თეორიის
    შუქზე საერთო მწყობრ სისტემაში ექცევა. ე. ბენვენისტის თეორია წარმოად-
    გენს ინდოევროპული ენათმეცნიერების მნიშვნელოვან მონაპოვარს და სონანტ-
    თა თეორიასა და ლარინგალურ თეორიასთან ერთად ქმნის მყარ საფუთველს
    ინდოევროპულ ენათა ისტორიულ-შედარებითი შესწავლისათვის.
    ინდოევროპული ძირი ნორმალურ საფეხურზე, ე. ბენეენისტის თეორიის
    მიხედვით, ხასიათდება CVC- სტრუქტურით, სადაც თანხმოვნის (C) ადგილას
    შეიძლება წარმოდგენილი იყოს სონანტი (5): (ყ-, “(0L-, ”"ყლL-, “წნიიL-,
    %+ძიცII-, “ძისკვ- და სხვ.
    ამ მყარ სქემაში: თანხმოვანი+06+ თანხმოვანი არ შეიძლება
    გვქონდეს ორი ერთნაირი თანხმოვანი; გამორიცხულია აგრეთვე კომბინაცია
    ყრუ თანხმოვნისა შესატყვის მჟღერ ფშვინვიერთან.
    ძირზე -ი6 ან -68§ სტრუქტურის სუფიქსი დართვით იწარზოება ორი
    მონაცვლე ფუძე: LI- სრულ საფეხურზე წარმოდგენილი მახვილიანი ძირი-L-
    ნულ-საფეხურიანი სუფიქსი: || ნულ საფეხურზე წარმოდგენილი ძირი --მახვი-
    ლის მატარებელი სრულ-საფეხურიანი სუფიქსი: '

    ფუძე! ფუძე II
    %სტI-ყ- (ბერძნ. ბე/-6V) : ”VI-6ყ- (ბერძნ. #გLღV))
    “ეტ-I- (ლიტ. 1)8L5V) 1: ბI-6L- (ლათ. I)I6ლიL)
    “«L61-IIე-(ხეთ. 19Iხ-) 1: ?I-ცI, (ლათ. -LIII0, წI"1II5)
    “იხI-IIე- (ხეთ. 1)M)1ხ-) :. M0I-6Lკ- (ლათ. |)1:IIV2)
    -ს)ბხ-L- (ძვ. ინდ. |IIIII-) : ")Iს-ტL- (ბერძნ. X+L6ე00V).
    ძირს მხოლოდ ერთი სრულ-საფეხურიანი სუფიქსი ერთვის, II მდგომა-
    რეობაში მყოფ ზმნურ ფუძეს შეიძლება დაემატოს მხოლოდ ერთი სუფიქსი,
    რომელიც ყოველთვის ნულოვან საფეხურზეა წარმოდგენილი (მავრცობი): ”ც00L-

    · ' იხ, II. ციიV6ი19%6, 0.ლIილ5 ძი Iს ”0III0II00 ძი§8 00)I§ ტს 100-სს+00600,


    ნგX)5, 1935: არსებობს წიგნის რუსული თარზმანი: 8, )+0II#6 IMIსI # ს1. #/M0006/0/:6.CM0“”
    III/6MM06 C.1()6000/)0306იMI6, #IიCMგი, 1955. განჰააკუთრებით საყურადღებოა წიგნის IV
    თავი რომელშიც წარმოდგენილია ინდოევროპული ძირეს თეოოია.
    პ?77
    ძირისაგან იწარმოება1 -)6I-L-, 1I ”)ს-ტL- და ”)I-6L-ი- (ძვ. ინდ. 1)LMI§-), მაგ-
    „რამ არა M0I-6X-0ყ-; ასევე, "0)იI- ძირისაგან გვაქვს 11 ”I)1-ტII,- (ლათ. ჯ)16-) და
    +)1-6II,-ძი- (ბერძნ, »/.#9--თ). ეს იმას ნიშნავს, რომ ორი ან სამი ერთმანეთის
    "მომდევნო მორფოლოგიური ელემენტიდან მხოლოდ ერთი შეიძლება იყოს წაორ-
    მოდგენილი გახმოვანების ნორმალურ საფეხურზე.
    ფუძეზე მავრცობისა ან სუფიქსის დამატებითი დართვა წარმოქმნის სა-
    ხელურ ფუძეს: ”სბ)- ძირზე ”-იხ სუფიქსის დართვით ვიღებთ ფუპეებს I #,01-L-
    და 1I “ეI-6(-. II ფუძეს ემატება მავრცობი "-M,- და სრულ-საფეხურიანი
    +ცგს- სუფიქსი, რაც ძირის ნულოვან გახმოვანებას იწვევს სახელურ ფუძეში
    %)I-L-IIგ-ტს-
    > ძვ. ინდ. 1IILხხი, ბერძნ. X#თ+ხC „ფართო, ვრცელი“,
    7 ფუძეებზე სრულ-საფეხურიან სუფიქსთა დართვისდა შესაბამისად წინა-
    მავალ ელემენტთა ნულ-საფეხურიან ფორმებზე გადასვლა ინდოევროპულ
    მორფემათა სინტაგმატური მიმართებების ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ
    თვისებას წარმოადგენს:
    I “ძნI-ს- :1L ”ძI-ტყ->>”VI-ს-ტყ (ბერძნ. 60ს6: „ხე", ნათ. ბრ.);
    1 #I6L-ს- :II "MI-ტს- >“#MI-ს-ტ6L- (ბერძნ. Xის2ი0§ „ცივი, გაყინული“):
    1 MI6I-C- : 11 "I-ტ(->”ILL-L-ტL- (ბერძნ. X0თX606C „მძლავრი“), “ILL-ხ-ტ§-
    (ბერძნ. X0C10 „ძალა”"), 7
    ყოველივე ეს ქმნის ერთიან სისტემას რომლის ელემენტები მჭიდრო
    ურთიერთკავშირში იმყოფებიან და განსაზღვრავენ მის სინტაგმატურ სტრუქ-
    რას. :
    იე შორს მიმავალი პარალელიზმი ჩვენ მიერ რეკონსტრუირებულ საერთო-
    ქართველურ ძირეულ და სუფიქსურ მორფემათა აბლაუტურ მოდელებსა და
    ე. ბენვენისტის მიერ დადგენილ ინდოევროპულ მოდელებს შორის სრულიად
    აშკარაა.
    მ ზემოთ აღწერილი სტრუქტურები საერთო-ქართველური ძირეული და
    სუფიქსური მორფემებისა ღა მათი სინტაგმატური მიმართებები ემთხვევა
    იმ სტრუქტურებს, რომლებიც ინდოევროპულ ენაში გამოიყოფა!. შეიძლება
    ითქვას, რომ საერთო-ქართველური მორფონოლოგიური სისტემა იზომორ-
    ფულია ინდოევროპული მორფონოლოგიური სისტემისა ?.
    "სტრუქტურული იზომორფიზმი საერთო-ქართველურ და ინდოევროპულ
    'მმორფონოლოგიურ სისტემებს შორის მთელ რიგ ახალ საკითხებს აყენებს
    ქართველურ ენათა მიმართებების შესახებ ინდოევროპულ ენებთან. მორ-
    ფემათა სტრუქტურისა და აბლაუტურ მიმართებათა თვალსაზრისით ქართ-
    “1 ამ მხრივ მეტად საგულისტმოა აგრეთვე გ. დეეტერსის ჯიერ გამოვლენილი ტი-
    პოლოგიური პარალელები ქართველურ და ინდოევროპულ ენათა სინტაქსურ სტრუქტურაში
    (იხ. C. 1 006ხს6L§, MI6 5L0IIIIIV ძ0L M#IIII"CIVV0IიIL6I)0. LIII LC)” (1CII I(ILIIILLL8150110# გ იIII-
    -6ი6): ხ,6VIC 00 IXIIნVC1010916. 1957. X 23, გვ. 12 შმდ.).
    ? _იზომორფიზმი–“ ამ შემთხვევაში გულისხმობს ქართველურში და ინდოევროპულ-
    ში წარმოდგენილ მორფემათა კანონიკური ფორმებისა და მათი შეერთების სინტაგმატური
    წესების იგივეობას. „იზომორფიზმის” შესახებ ენათმეცნიერებაში იხ. ჰ. ML LIVX0CVIC7#,
    LV 000100 ძი 1"პ0I00LიI50I0: „8000-0085 3C0CLIV0I6C§". 1IVV80X ძს C06X01ი LIითს15-
    1I0ისგ ძტ C0ნ60ხ8=.9M0, V, 1949, გე. 48 შმდ. „იხომორფიზმი“ ი. კურილოვიჩს ესმის ოო-
    გორდი სხვადასბვა დონის ლინგვისტუო ელეპენტთა სტრუქტურის მსგავსება.

    378
    ველური და ინდოევროპული შეიძლება საერთო ტიპოლოგიურ კლასში გა-
    ერთიანდნენ.
    სტრუქტურული იზომორფიზმი, გამოვლენილი არამონათესავე ენებს შო-
    რის, ქართველურ და ინდოევროპულ ენობრივ სისტემათა საერთო სტრუქტუ-
    რული თავისებურებანი განსაკუთრებული ღირებულებისაა ენათა ტიპოლოგი-
    ისა და ენობრივი განვითარების საერთო ტენდენციათა შესწავლის თვალ-
    საზრისით,
    CVM/C1I MM C011#9II108 M #ტ6/-V#V#L

    8 LაიIL86.)16CLXIVIX 9361M#X

    2II1010I#MVXVM 006IIIVI- 407 01#6CIM0MV C1'1'MI7 VII


    8სნ I1L IM დნ
    1. 1I0::0#:0IIIC 0 CII0106X80M# X82))21:1606 ?3სIL2? 9M#09.10ICI 06808ინ(M II06-
    +Vწ-I20X 200800M69MILI0M1 ჰIIიI8II06VIIII, 0006)(0.IIIIVIIIIIL 08710.10LI900ILVI0 I0VIII))0XV
    832 # 8 ცემ C 3IIIX 9მVXI9ი0I6C M6X015I 6L0 II2VMCIIIIIVL.

    მებM86იის 9#3I:080# 060070VLI 061)22VI0X 0I1)0ი16:1068II6I6C CXI)VILIV0ხI, 83მ1I-


    #06ც93ნხ IL0X01)IX 98M0MCMI I0606X0XIIMMIM V6C08I)(6X (1V8IXIIIII0 MII080 MM #3წნL-
    #82 X2M# 380M070, 01076. (CIIIIC89), მ16XM6VM0ს, 06))83VI0IILIIX II01068MLI6
    0I)VII9VI)6I, XI 0180III69IIIL XCVLIXV 81IXIL 0002 8:10X III)6XM0X 01)0VILXVI)V0I უIIM-
    (ო896IIIIVII.
    1889121016816 #3M0IL08M0IX 3:16M6I"08 II 0I)0610:68IC CVIII6C8VI0IIIIIX XCXLV
    9#IMMV CMV9M'0IMმ1)IM66XILX II 0მ00XIXმ8XIMV9001IIX 0180IV6VIILI (M8 (0ი080:(0IIIV6ლ-
    #0M I L))მMM#8გიიი6ლეL0) Vი00889M9X), 0IIII0მ08M6C ()V8MV0II09MIIV0შმ0I8V #32 M2
    00 00I6I6890# ლ%Xმ1IIII 010 100381(XIII# (C00IX800#MM01I C M0VI00M 82 00 800X09X).
    816 #მXM 0#MXI)0980C 0I0ი2MMC #30IL0M0L (CIIC076XVნI I. 6. L00I30MX21ჩნ89წ10
    Xმ1001:161)160VVIIV 0CIM0706MML 863028IICIIM0 0+ 06 280MI0IIIV 80 ხ1))6#M0MVI.
    CXიVIXVწI806 00II08MM6 #3MI:0 # ლ0II8§))0980) მ0CVI0MI6 00Iნს 068088 III
    M9XI2X009I1906C010L0 60 #3VM68M9. „III02X008IIს60006 I 3VMCVIIC #3წILIXL IIII IხV90-
    II 001018690 98MIX 9§3IL0) I0))6MII0IიI2ლL 0IMIIიC29MI.2 II0C1010ი0+0Mს801 CM68წნL
    30 806MC9MM 6CM8X009MნIX M30IL0სხIX 0000#VMIII. 0III028MIMC ს0#06M0I II0016-
    1080290Mს90001)L CMC6X900C88MIX #739MIL09ნIX (ICC (IIIII 0116ხMხIX 1I0)(0IIC106M) M
    6VIM6X I0MIIMმ"0ს0IML I2MIL 0X „III2X008I90ლMM” IIვVM6VII6#” II2სIL08. II06I-
    0V018X126409, MMXC0 IX07:#M06 IIIIXI))01IIIIM6ლ0L0 VII0C)სI0ხ)II2 ლ001016VMX 8 C066 0.
    #):89IMV06IL X606 ჯი VI86)):160I CIIIX00M00ს0 Xჯ209IM9V0)მ, 0“II00MIIILMXCMV
    სმ3MXI9MMხIM X0010101"IIM60IXM#XL V))080M9X 1)000Xა9X0II”96M0-0 I209ILმ (IL I))VII-
    II 001010608 0IX #30IL00). -7III0მXI)0MI900-0ი 0III68IIVI6C" სიელ.იწესIი? 06000
    8 CVIIIV0CVII 000101001 !0ეხ806 იIIII000)I6 (I600M1)IC010I906) 1IICM06I8MIX III0L0V9,
    102: 6II II3 107000IX 011)01:86X 01VM0 II2 CMცXეიმისII 000109MMMV# 8 |)0381IXIV
    33MIMმ. -I6CIIL0 8)III061Vნ, MI0 M6X X0MMხII6 X))0II0I0MIM00L06 “I)!0ლ0+-09MMსC" XC6XL-
    XV 1)100X#287V026M ნIMV II2I VII, %6M “0MM9M00 I იქ0M82I80 0IIIMIC29M6 |)0381-
    MIII 73XIIL2.
    5. II2C>0))II90CლXM# 30091I(070.1ხ0X8028MI6 ILL2I)I8C106IMC (102:I0-M8ცI03CILLM6C)
    836IMM: I0V81(80):IIV, X61I0010-V016MIMV II C89 90011 -–-1L8:II01C8# II031VLLMIL ()01)-
    MმM ილVII0C0180,18MI0I0 109602 006II6I0 #30ILM-000058LI, IIM6IVCM0ლ0ლ MVMMVM
    XCIMXM089M0 +»06II6CI2))286XხCI:I1M #30IM0M“ (C0)IL).
    ჰმპ
    0ნყ0M2))180-ს0L99 900 0IL 0I010M9 96 0MII0C01IICV II 4IIC1V M900.II01II6-
    MXMIX ძს708. 099. 019010) მ0M:07ი))სIM CIV)VI1VI)V0-MI60))CVMM60ILICX IIC0C11)06-
    MII6CM, IIIII0+X0+IIM0CC1X01 M0(0.1IხI0. 0Xი02;L810IICM# 8 I6))ს0X I)1)1(6-III76:6MM)L II6LV0I-
    ქი CVVI001808078IIIVI) ჩ -VI))00100004ც6 IL 8))0X6MIL 93LII0სVI0 CIIC+XCXVწ, IL001VIII-
    9V6XMVI0 98 0ლ000ხმMIII 000001იმჰიიVI ხლსაუხსი შ3ილII1010.ხ-0”ცნ0ემიყყსIX #3წI-
    იი. ბ ოიჩე8Iც0ი0MსI0 XM06#1IV 1207 6C0:0C1:1IMIL. 213 01102MI 0III)0MX6CM6899%VIC 1))81ხL
    თიისაიუს9M0-CC6X6III0M 92სხMნIX 000176108 9მ 11831I(M8 IX V)000#MX II0360.I710%'
    ილნინიიისწIეხხიშს CI VIVII9I)0 X0ქ60.1II IICXი/00M #30ს(0000V ლII016#MხI. ხ8C|)1'
    თი) VCMII6 M8 MIIV0I0101II0010X 9236090M M9MC1))I1მ76. :
    (000907 830:ხ00998 #3IM1L0ც0ეMI M0I0)ხ 10/:წყი 0+7017:27ი 6080LV)90V00+ს
    ირ0ჯ (ეჯი წჯამიIX 00:000MII0010ყ, IL010)ნ(C ნLსIII) Xმ00მიე0))MნL II IIII106M108
    სიხლოჯასისიX010 06IIC08006:0601000 II3MIL000)0 C6XIILCIი2. IMI0VIXM CMI080:IIL,
    0010წჩC01)VMსV%6Mმ#% 930008289 X0)61ს /0IM:88 II0010709XM91ს 00060!L 1001)6XIILV-
    MI9M0:00868IMVI0 CVMMV 01))V MIVIIMსIX 000009090010M M20I)7861სCXIIX III016I:100
    M2ნ2MV9C მილყიუი ი6IICI201861ს0-00 93ს1L00010ლ 0IM98C04 სი. C"I))+)ე 9116
    00060MM00", XII) 0II01)030 ხმ ჩIIIII6C#. 01)091ხ9 IM 1)0C1I1161010M116X 8. )IIIIმ401IILX
    060021) ჩ01ს0I:0L0 M3MIM9, II))6162I01 8 06II(0L21)786160M0წ X0/0I 0 I090ლ01'-
    #6 CM9X))099MნIX )I1)M38მ 02 61I0M II301M0901 CIIC106XჩI.
    8. სილსმჯ 06III0V2))8616CM0X0 I#I3იII2 88 0XM0641001IC L))წIIIIნL )I0:107LILI
    ყმყი4ჰ0 ლიი ქ9MთილებწIIIმIIIII. 8039VMV:98080MMI0 M 060006169 წ80XV 10938I1XIII
    01I0.(09 IX. 301100 IX 6MIIVIIIIC. I0+006I6 1I1:M06))0IM 8 I2Iი906IIIII6X (00|))XV #06-
    701))I1960II 3861 1610:ს01 0080 9M0IX- L8))1 86M#სCIMMX 9#3LII:078.
    C 7IIწეჩჩI04III6010M (0%LI 80)6MM9 ს0ლიV0908IM09MIC II))0I(06C008 19CII2 18
    ი0I)VML8)17ს61M0M070 85IM8 #-06))03089MM9% 0668LX #3XIL08IX CIMIIIMIL 0)06#-
    0788186108 1: 00#M6ლ0მ80ი 1)93.III81IX 90მMC(000091IVIV 1)61108 0410 VIII) წ 0-X01'0
    06II(CL8))#80210601'0 1M6I0IMCIIIყ6C60L0 000%0II0IIV, C #06700#V60იLIL 80CსIIXC10.16-
    061808928 8MIMII 83ხLIL0CIხLMIL CV0210M8XMM ს #29001136 IL09V6Mყ90'ი ს00IXVოCმ 2%VIIX
    +«02890(00))M9II11M.
    II0M068MხIC XI)28C0000XM20,MV MMM ს606X0MML X0#%M0 0X0ლიLICVII30804ს IმI
    -)001IIII83ს9IMI6 (0მVC()0))X01L#M#"“ („თ)მი80თ0)M20#M 80 სყ06X69#“ XIX „MM9II-
    X00ყMIMM601:#6 M))მ800)00X80#M"), 8 1)637.1ხ%216 IL000MIX #3 061I0# #CX0X980M#
    4300080V 0CM076MნხI ICXV III0IVCIC# 1)8X M#M000ხIX CMCლ6M, ILXCიV6CMIნხIX 1)0IC780წ8-
    ყხსIMIM. II0016M080მ76სM02 0VI8CX0MM6 #3 06IV0X01))780XMCM0#M 0I04CXIხI 0XX0:ს-
    შIIX ლ0M0X6# #067X0/0)I960ILIMIX ILმ))7301ხ0MIMX #3ხIC08 # 67I6X 00I0C89X#0CM III)606-
    იი3088MVM# 9M6X0XM0# CIM076CMნL 8 083IM99MIC 6062 II03I8M6 I#3XIM080IC CILლე6-
    MI, #9. 6. 300003I/29MლM” I200IMყ8IხI 0)0|))XIXI0)0890 88 # “ვ338MMVVმ9% IL8))804#%-
    6MIIX. 1#M800X708. '
    4. X0MIII6MCM06 #M3VM68M6 (ს080MX0L#V60XLMX, M01)(ს0#0IMV0C0%MX # XC%CM-
    96CILMX #80010060 C2801801ს6LMX #301#08 00380XM0+X CVIM%ხ 0 1IIX0II6000X 000878.

    1 ს MIX 1ხეI0თ0სMსIMM", 00/00:2LMIIIIX 90006


    #86 0I1M9M8 0LI „000)(30979 #060I-
    1IVMIIIIM, #0I0)II6 700 5MMMX 6ICICM1I, 90 M6 ხIM80XM9MX M4 შიIII0V 0CM016MხI.
    334
    06IIL0IL91)VM6:10-01:0”0 IM3ჩ1Mმ-0680ML! M 0 X9)მL7M'))C L690+XIMM06CLVX 0190IIICIMIC M67-
    MV IL0'(0))#V001LIIMM 1:81)X807ს0LMXMII 113112 MI.
    ს 0C23M#0MV Lს091900MV 2I9IIV (00M0:101'IML0CMIIX III)ტ60000308#MIILL 06IILCI:9 0)1-
    801ხც(00 98IIM2, 0XI)9:6810IILIX 6IM0 IVI21679M06 921090696 8 III)6;CIIX 06II(6-0.
    #3MI1:030”0 200038, 0101V6I 0IM60VM I00018I-0VIC 1)9108 ლ0I0I19%IVLIIMILსIX 00I-
    4I20MVLX. LI 02 0II6VI98X9იX ლსI02M708 # მ(სდსიIმ1, X21)2I:70))II LX III
    (009020IM%60#%0M ·-0I016MსL 1)4(9M9M6-I2მ90080160000 II6))I(01ბ2 (CV. "I96.I. 1),
    წ”098060)010XII0VI0MCI 8 1820 1)II8. 06010M801061ნხCIIII #ვ3ხიIL 1)20II01820X0ML 110
    ე+0XMV II))I3908LV MM ქიმ 00008MსIX 192.6 78 სIX მ))მ.(ე: ეიII9XIIნIL იყეტმ., ჩ
    #01000” CI)X-IVMII ტაყე (00II0IMIIIC-IIIMIIIIII
    IC) II60018I:8V.ICII 8 IIIIIIIIIMII, მ

    7ი6”ყი |

    7M#" ნიკით 060:0MX0/-0M!80#ხCMIIX CIII00MI/II06 I თ0იხისიI(XთV/!

    ტიხე მხი”. იხყხ”იი XI

    !1IVXI6 1)VXII8
    3ი0VIIIIC
    “ M0I(XIIX. =30X194. მეიIIXLII6 ”LXIVXM6

    1. მგიბIV9III 0)IIL (C8Mლ- #


    X9)ILM6) C

    2. Cი0IMVIIL ი97 (09MIIC19- · | # «+, >.


    IIL6-IIIIII9IIILIIC) CI (2) | ა)

    3. ვეგ) ))9IL (იIIIII#- · :


    თო) . (V-2) გ

    006080M9%29.I/
    ნ IIIIIII მIIIIIIII ))8X 29.L 1)6(ნ.(6M66L MI გ შბ, ვე, ბ 'აL («. 6.
    ლ00'867იI8VI0IIIIIM. IIIVII#IICIIIL. II1I0C 38X90/3MIMV%IIIL CM0IMIMIIII), IC 800 0MMVნI1L
    მებ24, # X#017000X C00X9MIIM 090M 0.01CII (<0L46M10#M“") C II0I0:0:MIMM (C8110%ILIILIMI
    09/IM0M#M (CM. CX6XV 1).
    CVVMი !
    C XC.Mი M000648აM0MVX# CIM6!!,LMMMIMსLL 001#0CMსLX

    პიი. ი0ი0/ | ზილ» 07#00/


    I ი -)

    2...

    385.
    IIი01(80C 1I6))0618IC9VIII2ჯ. 0II6II.IIMIწ
    IX 00L13608სLX 1I))0XC”80910'CIL L2L
    000:16XI11# თი089010LIIMCCIIII მ ს ი)მუზ8X» 00IV0I21)10060CL010 33ხIII2, II0CI-
    II62C1ც0828 3IIIIL 89II6169II0 #3 8010 01+I0I9MILსIX III2I0CI70ს ი IმV0ლ”86 ყ8ლვეცს9-
    0MMნ)X 2301003LIX 06IVIV9MIIIL.
    8 ე)23%უხლიIL6 9IIIX 01)0006))93093819MI0 XM06:სXV I8VMIM IMმX6I:9MნIMI ვ30068-
    I9MIM 06II6Mმ0786XVC%010 §30IL2 ჩ0309%II#M (060078010+1890M ილ0M60XM38MMVხIX (060L-
    Iმ08XIX, 01))მ2:6MMIMI6 (ჩ 906010#Mხ)I0 M3M6MCM90X XIII6) # 8. C08))6M0CM9I1X Xმ01-
    80700XIX 93MI12X (CM. 'წ26IX. 92).
    1906#MVსთ 2

    '“Cიილთო80ი!Cი16!(# CII61/LMMIMხ!X 6MI900Mთო08 ! ითრორხი!Mთი:

    LI0Vვ. 5 6 | C 2 8 2 | ბჭ | ბ 7 I:

    Mზხი.-92M. 2/5 0/C C/ჭ 2/7 8/8 26“ ბ ბL _ | #7;

    -C93M. 2)2/3.72 | 0C,3/2,§ | C,§/6,58 | 2/7 | 5/5 | §0(0 ბი | აL | –|I%

    8. C8MIIM 00M81LX 5”-მ1II0M 1)80I2Iმ 06IIL620780Xხ61070 #30II080X0 6IM9VCX88


    6II10 81IX016MV6 IM3 38II3/80-#2ეX86100L00 მ2))60M8 ლ088190):0I0 #3XII2, L82M% XV6-
    88 8MC6IIM0) 0XMM9VMILნCL 0 II))01M3000MX0#80-,ხ,ხ I)2V3#9M060L0-3286C0M0MV» #3სLL080-
    MV ტ1I8078V, 1007წIMM)V6M0MV 98 000808190XIM I0L0CI010 იმMI2 06MI#MX M01000X0-
    IM900XIX 1 10109960MMX IM8800მIILMV.
    ჩზისმ) I0X3MM6L0-3180-00 M3MIM08010 0IM9Mყლლვე 98 0060786980 ჯიჯ-
    3M90IMIM 1) 30 80IMM# II30ხIILII (C I18უ1ხM06MIVLVXM II 216 M9”IM VIIC8C8)M6X# 39890X:0M0
    Mმ X6I)0160XIIM# I V280MM#) IIIM86L #L 060მ308მ90Mი 1(01'00M900LX# 3808#X6-
    «6Mნს6C808299 IX L8086160L#X #3IM078-
    Vყუეგყიმიგ 06II6M8ქ01901601010 93M1X2 M0:690 1))0#0289MMს CXCMე9MIM60M
    ი 610IV.0MI6CM 9010:
    CX6X0თ 2
    4

    ”/
    ტ/ ა ს
    '
    ” "“
    ჯა
    V/ 8
    7 XV
    / ი/ XC
    „” აუ” # ბ წ,

    ისMიმუსყი- V3M060069IM6 #L 010600ჯ00, 800XM#9, #M03086%ეIიIC60 6ჩ01))XV


    8MM3. 600109MM96 C (#90088610 V3M80):VV) ს0X06IL96+C# 98 MM21)2MXI6C 0ხLIIC C00-
    4088#V 70), 7; (M6I)ტუ0-4880L#M) # C” (ი086M0M). I0CM0XსMV I0V3MVCMMIM
    386
    -I8I)X (სM#CC#0003ი #0CMVMყ6II2Iხ80 380MIMMC6MXნ80 ი2წ86ჩIV6 -00Iმნ9MIL IX80480I6-
    0MVX 43MIL08 (V მ. 9. 39.).
    IIIC6M C000088X690I9% I(0000M#MMყტიLI 382060800 +061ხ078088986ნLX 6C007099MM
    “თ #,.-–-#0:3 9 თ M#0X90 ყ001:0860107V00მმMს 60166 08096 #3MI808MI0 C0C109XIM9.
    C0I00M2064369MC 00008 #2; IX C I26ჯ #8XM ლ000X0#89M6 18, 0Iლხვ-
    269)0II66 IM20X80Xხ60I0C .#98ს(I0ს0ი ილ000X09996 MI 0606) 1 0V3IMM90ICX0-38M00#
    X009M00XVIV%6CIL0M VI)0896. „IIVI6M 00II00X28M6CMII 0C0070MVMV C I #8 8000”გყე#-
    შწიმტიი4 0061039IM6 „1, 0-02;62I10VIV66 00616 2090+-86106XVI0 §(361>0»VI0 C9VCX6MVწ #
    400M0X XM(სIს6))68CLII8ILMIL 92 01X06MVსMIნIC I80IL07#0616 6MV8M9ILI. XIM6MXV0 I0 3%0L1
    #029IV0# '009LV 4 #0700 XMX0IMIს 1ILV0ICM (000X8XVსM0-(სVM9MIXIIVI0M8#ნყ0-ლ ილიოგი-
    80MMა ” ლი0ილლჯგსბჰლყიMი 110700960), უ0081I(16761ხ0საი8იმ
    MIX (860008 01X
    CLსVIVXVI).
    - ზს80XM3 1)000II01ეVწV))088
    908 სIX მI(I) 000930) M01X0080.0MLყ0CI:I> M0-
    16.16 06M0I0Lმ 000660” 930IL080M/ (CIVCXCMLL 88 Xე090X0”თ0M60L0” 00896.
    049408:M86M0M#M 0004%0MVIV06M 4. 102ც0M1M9M96» #0007ე00სIსს II0I 1I0M0IMIIL უ9XVXი069-
    96 100600 CV0VIIIIIV 010VIIV0II, X2))მV608 ი IX8 60406 ხმს9MX 9I2008 0პვ-
    81I)II9 06IV6M291)V800CI010 #83სIMX2. 1806 570 0+ი027-26) # V286ლ”M0X II0VIL6XII2>6-
    9MM#M ლI9MXVI0 ILმ0MIIIV CV2908X6MMIL I ))მაპისVMIMVM9 ILმ0'-080160L01I 8306IL080M CMC-
    50MსI, #8ყ9ყMI09 6 სგ9სIხ. ვ3Xმ8I0» 06MI0L80+86150ML00 ლ0007089M0I9V% 7III0Vს IX0
    9II0XM X0ILVM60X27სM0M# ()IIC2IILVI0I 00409 ნIX 1IL8)0X80Xს0XIIX 893MIIX08.
    I ეიჟიყჯ9MIმ# 02608 ლლიიII 06666 ILVC/MიI10 ))01:0980Xი0VწIIIIII0 I ი00ნწIV0სყი!#
    ·მ0მ81%3 060I0L80100MXCს%IX #3MM”L08ნIX M0X6L0I XI2 (001010 ”VV60#0M I M0000-
    9010IIV0CღCL0M V0)09009X I 009060MIX6 9 X0)0IL0X0IIVM60X0,) 000M0X082761600CXIL
    0X0VIIMIV))8ხIX 9))029M0C001)X8VIVV, 00080/0IIIX» L 1(0606)230808M0I0 #CX0XVხ01I0 #§3LI-
    40790)'0 C007099MM8 #07009M601# 3008MX6V6Mნ0-8000MMMI6 43ხV00ნIC CIM076MVL ”.
    7ი6#სი 3
    706» C00ი180Mი16იM16MM M100CMCM/M0I(/I(M0MMხIX 3M0M06 M0 .0III(MCX0M
    '.'0ყ3MM6M0M 100თ!V0CXIX 0CM000X (6 (100946 ბ0ყ3!(M/CM0:0 თ.თდი6I(ი0)

    ჰIი7..| II0VIX3.) MI87. ოხუბა ჰე». | 1ჯე.| ჰე». | 1IიX9 | II1ი«. | L"იVვ.

    მ ა 1 ი ჯ ჟ § | შ 9 გ
    4 |/5 II 16 | I/რ |ბი 16 |- !-
    ყს. |ბ2 |1L |ლკ |(§ |ტს 18ი |ცძ |? |ს2
    ყ |გ |ი |Iმ ს (|უ !C წ
    ძ. Iდ (ს |ნ |ს Iუ (2 I3
    8 ე ჰ 9 ცხ უ ჯ ხ
    8 ე 0 ო I#ი ფ /|9 I! კ
    XX Iზვ 16 ო (Iს |ქ |2 IXჯ
    ჯ ბ რ |4 ღ ხ 3
    ს თ » პ -შ ყ V უ
    % II0I 060018%6 Mეი6იIვXს ი00X00Xს0MMX #8IMM03 9 ხ800თ6 #CII0Xს03V0XC8 +0)8806-
    XIIMIIIII0III
    მყ ლ0M0X6M8 II) ჰპსIMყის0ის Iი0ყრM90ლ80ს იCII0ს6, 800X0M8MI8M X C06M0X0M0
    18. 0. II0X600X0L0 (CM. VV 2#M 30).
    26. IL. 8. I95M600MXM80, IL. IL. Mი4ისედიII8III( 387
    1.01 ჩ 17 #XV.IVI'

    CVMCI6M#. 608#90108 8 (407 86)6CMMX 936IIL:-X


    #1+49თ6C M”იე8ვ0იX

    დიასLIMსI /V/,I /) 8 LMაILI8LIნ6CI9X 9306LI#%X


    1... დი90M89IაI> ლ0XX9IIILI 9302 X0#XVX 6 -LI800MVCს)#0M0088MხL მ:
    069016M6 00 0მ3189MნIM ი 0#39808M. 7 0009%0969M9MXI6C X0 0I08I6ICM90#V 1II0M3-
    „88მ#V თ0906M#ML C00X887910X #X006ლ0ML, ჯმ002MX60X03V10IIVLV6C09 C00IIთM9066CMXIIXIL 000-
    609M9M0019MV#.
    Iან0I0IMXM28 ვ2 00808” ILI8200თMX2IMX (0096M. სმლხშვყმ» »0X0L0060830-
    88998“, 001წMMM 0მ3606806 X80X00X88 ()09%6CM 1#8MICმ M2 რ) 1I0XM801#6ლ”ჩ2.
    MXVI M#MXმ0ლ8:
    LXI860 2 0696IV8I00VLIV დ09M06MIMM06 0IIMIMVMIIXMI, (სVM8IXIM09#M0VI0IIM6 0CM8-
    I8I”0M27M%60#M 01»M0 Mმ# 0I0-0სცხI2 შ3X6M69MIXLხL (#7. 6. X2# 0101006023VI0IVL9VC
    მ316M68XXIL 80 808X X80807609MMIX IM 9MX IXIL09XMIIXI9X);
    #XM20ფ #9, 06%0IM8381000L##% ძი0806M8MIC 01XIMIMIXCნL (0წ79VM0MV0IVIII
    ი 7I00IM#6 0L--
    #0 Xმს M60I010”ხIC 9IX06M6MVIხL (I. 6. LმI 06CMX0X006023VI0IIM6C 916M6MMნI 780
    "806X Xმ0მ#X609IMIX 1X9% 198MVX 008XIVMIMIX);
    #I206 C, 06%0MM8#910X0LV# თ08986#M9XILC 0IMი0XVინI, 007III”I 9090 07I0III6C 07 8--
    ჟმზოგII9608M მ” CX0108ნIC IM #6ლ01010მ”MI> 3X06M6MXXI 8 2830M#C0MX00IM 0+
    XX თი80”I96ლL0-ი 0#0VIXM69VMI (2 გ. თწი#0M#0M0VX107100IV6 8 0000M6XC8IM/ნIX
    I089M99X Xმ2მ# რ0CX0X006088VI01I96, 8 10V7IX-X#მ”) 800ლX010061023VI1CMIM6 9ც-
    #69M%I1).
    თი9806MII #XმCლ8 „# XXL 67ICM 923ხ0მ+1ხ C06ლ0786990 LX20M9MIXILM#MXM#M, ძ)0-
    #06MიხI #Iმ008 13--იინიფნყიყი 00X1209XIMXM, თი0906IX #IMმ00ლე C–--C6C0M#M8V-
    28##, #299თ60XM0 წ0#MVIMX 8 3879C9#007M 07 8890 280M01 IM M087IX#%X#,8 ი7MC
    ლ10708MIX #I# 9V060X0108MIX მ1X0()0808.”“

    % 1060 89MI6Xს, 5910 000029706 „ლ-ჰ0ე„გ" Mი0MIVIIMეCIXC08§ 1I18XII M9XM IIC1)IIMMIM0ლ, ე10–-
    #868#80000 ·თ00M020-190006 0C991M0, C 0M(ჰისI0 00000 იაIილუბ20M10-X08 210 CIVII-
    ფMძშა 039079089 81) ხე#X6სMI #2# უIXმ08ე8", „ლ0»ჰზლხევ", „ბიის“ (CM. ჰII6იეწ70ხწV I2
    იჯი, 29).
    388
    (0) Iს X0I)010))9M9VIVIICII, (.I00))ყ1C-IსIი. III ,LIIIსIსცს6IIILMV.IVIII
    ჩ/ %
    ს იი3M9#0X -I4900900MM", I2L ი. უII(606/:6IILII831MჩIM.. ს10M370L0XV „60139C006-
    9, 0 0'IIMსი ი” (ს090M “0სმ1MMლCI:იLი I #0900M20/V010 IMმ000ჩM, X80:M-
    +06%ი93V1010IMXC2 IIმ199II6M) უIIIს 0XII010 II3 II 9V> XM0,(ს0იე0/ი1LV ნ)1ს(X
    სიხ9383M08. C0112M4'ნI 600707910” 8 (0090უ101I"IIV00#იI 0#C-6Mი #შIII 00ი6IIIL
    MXმ00, Xმ12XX01)1II8X10IICVIMCIL 090006106) MMI1XIV 219007076 წVი7იი ნIMII 00ი060I90044-
    MI # 100780000 79 901006MVIII 8 910M# 01MI0II00)III I190C0M ლირიიიII0 L.IC:0IIIX
    M# C0180MVნIX. : '
    1. 9. Iს MIმ00V 008994108 0180CV.IMCჩ ს 06I06MV0X66.1ს6CL0M% (სსიპ სIII90C-
    M0ს ლ0M0+0X6 (0090XხI / V/ # /”1/, Mმ01M0060”00შე8IVM609 » შILIIICIIX001IL 0
    380I0M86M#XIX II 11029III# ჩ» 19/6 ი”ქ0Iიმს)" I 3ლიულჯიიIIX 2:10თ0ს0C
    (9ი1):IMVI # L1):I11, C0ი079670186000.
    L00IVI8იიზი»მ (C09029M#08 /”V/ IL /“)/ # 000681) ს0.1სC1:0M( #I)01L0.1')IIC-
    M6000M C9016CM6 009093290 II2 ლ0+)წVIXV09M0X# 291486 ლხ0CI0010109MIL ც #იIL0+6”
    00ILM06MX08 (1) I IX), |1) IL |1) # #0C100I960#IIX IL809002180MMVX 10MIIM9X IL 1IIL
    #8000>210)I69MMIL IIVMCCM შIMწ90098#6V 00I0807იწიიმII 100380MII)X 1I2I0M0X9 III“
    MM0XX XM0M6X01L 3%IX 066ILM6MX0!).
    1. 3. 00იძივს2 1)260))61069III ი00”M06904108 |0) 1 (MI) 8 00))0MCIIIICM.
    68მI0M0I 930ხ1M6 (CX. I)MM60»L #0 0Xი. 26 II C1.) 8ხI# 8196 V0უIIM86 ILCCM010MVX
    #09” 080798XMIX (061)006I:81CIILI CII) II09XILIIII, I. 0. I08MIIIIM, 8 L0+000IX M0X:61
    სიწ00MVIIსC# #0L 00IM0ML (0), #მM IX |VV). სმხ-9იე XIMC”IM0II6VIIIIC” C01 MCI1”'0)+
    IMI # IVI 8 (20806M#6990M ლ8800X0X #32 ილ006XC+281092 8 (X#6XVI01IILCIL MIIMC-
    #06 (CM. 'I26X. 4), IIX6 I 1.6))90X 1)9Xწ IM210109 მხი” ტიიმსI. /II ე+IIX C6L-
    #60904700 0V03MM0MVII 7”. Xვემჯჯციყმი8# XMV# 290010 00LMლ/2 I03IIILVIL ი”#M0986V!C#:
    სვიმMV0M# --, M06Xმ0მMI0ეცეIL I039MIIIL-300L0X --. .„I6IML0 0MII6Xნ. 910 IIC00ლ('--
    X8I00IM/60#% 003M0VVII 6წIVC Xმიმი/6ი003080#Xხ6X სჩ 0+0160C ვ3IMაჩმMI + -L, IIC-
    I600600M81001V6C# II03IIILIIIL--ვI20XII –- – III ––- +.
    მ”მაიიიც 8. 207046#00X 082 80%0X 1I0)6066#ე10IMXCM 1I02MILIIIL 0- 36>
    M#C-–-01L Vწ-1LC 680M010410X076X 0 M38IXM0# 9630800MM001L C60M0M70) (ს) "
    IV) # 06 MX (C00IM06069M0CVI 0 IVMI 1)03XIM9VMIXV (0080:10IIM6C0MIIMIV 061M01V--
    IL2M1IL #3MIV9
    : C ILIM9C801 (0080X0M /V/ I 000480I0# /V/. C6MM0M/MI III # IVV1,
    0616909ML C 10XII მ069MM% (C0800M6900L0 008900010 4#86II+ (M0 L 02006 Xი)ი-

    # ცილ" (I00IIM001CI 3/0C0ს > IIM00M0M დლMხლჰი #ეM ყხIლე:ალII!ლ 0MII0I'M:I1IMMC


    9ეLMMე. ·
    +X ვისიი# . 06020MM20ICM IIICX739:
    “ C ა" ა0წჰალიეყ:
    “ V ა Iჰხლსეზ,
    “ „– 2. V0010 მ060MეI)IისალსიLი 0C0I”MVC94ას " დიყCMII0 I0(1ს–-
    · 100704 ს006%IL;
    ჟ წს შ ლის0ნII 00” ჯე0II29;
    » CI. " ი0ლიიიიი9 (IIXMიე8) 00IX90Mე8. წააCოს09MM0 IM0M6MMI-
    906M#0 8091 000309M0(0+ 107L017 (“'), #001#001ს LC”)9 ს0/VIს
    ნი VI0 %09MILMM) (“)სი#9§Cც0/.
    3ც9
    სიშIIILIIII.I II... (III MXIIIIIIVIIIIIVI.. IIVIIIIIIII0CII.. XCთIIII. (VIIIIIIII0IIIII.IIIIIIIL 10 CI0VIIILII
    ი)!II/"IIIIII /1!/: /MV/ Iწ0IIII> II0:3IIM1I01MV8.
    ბეი ყი“ (სიკი წიიმიმერ ოო. ინიწი 6IIIXიIIII0LC II02IIვი
    1» C0სიეიბM0იI0!0 0MIIICM0IV0 130IM2I: CწეIII 10III)0C იი იMM000III0M X9-
    1)2I:1-01X. IX. 01)IIIIIIL III 0018 |))იIIIII62M. 01: I 1)მ3I)11Iე CM9II1CILIIX. 89:1('I-
    ჩწიც,.
    არე II )IIIIIX შის 1))ეშIIIს (IIICII0I0 1IსწMII:V ILCII10VIIIნ II
    ეყო რბ ILIIII CC MC" III 1I IV| IIC))060C0ჯ90)CIILII06CML 1)02111LIIII ((–-+L. 17 C- (186
    II 12>. 1 1)0.VMIIV. III იII6VMII)IIVIს MიIMC.ს C0IMXიII1I0> I|VI II IVI

    7ი0ი6#/(( #

    IL 08-!
    IV | => · -
    CC) -V I
    0-. LC
    (IVC-C6-II V-: IV-”- -ც | V-C ((.
    (C--00რო
    1 I | ! ი
    ჟღ. . | +, | _– | + + 4 | + – |
    == , I

    ად. –ლ1.)! + + + – | –
    ! ' ' | ·

    (000)I01X:("IIIMლ)

    -V | V–- იდ
    0კ0-გ -V | „6;, ა. სათა
    | უ6-VIV-C6 ი | V- V –_–-–- ·
    | XC- CV) VCC- V

    #83X0IMIIIVIIX69M ს 0X80MII69I) 101101111" ს6011 /LIICეIM6VIIIII 1, (.I0,(0)18მ%C)1ს-


    მი Iეინიბიისი0იIIVX C0ნ60ს IIივსIსიზსი 06V0#0,ჰლყხს. 1068XMXM3მ0ILIIIL
    იანი #0080101IIIM6Cლ0I0# ი0)III8I091I. IL ი01(0#X ვვმIII090MMI) 0 #ი088MXX M0-.
    IტუყX ჟგ000)61)ბჰგმი” ლ0IM06840, |ს) # |) M0+X90 1!019MM)ს სხ ჯგყი-
    -M%ს Xმ))მ70))#ი# უს ლიზინMისის” Cს0M0IMIX /Iმჰ01იის ()0IICVM6C-

    >. IIი)) M9)1Vყ)I) II C600660#8II)IICIIXCI. 03IIIIIII იხცსსა რიCVIIსCIIVXC” )I010I!1(10 31.11:


    12)02M047(900Xს 062 0VXI0C9MII9 I80MI I70IIIX (–00X# (X00(00M), X#0X0ი0IIC ი II2)IC I)Iპ090::08IM#
    მილუოლოის0ტჯე)სჰ9MI0IC9 10VI I0XIV 7ი021სM0 ლელლMეთი!8ესMIIMIC 66I316IIVIL (7. II. უMXMIIII-
    M#ეXIM9M0#M მეი"). 060950V2X-6MII0 „XI#IIIMM81XMI0#VM იხ)“ #იიუ80XC9 7» 1!/11IIIIIC2 90X01! 2:C
    #00I(0MV /ი9, #2X I VC7800)160I))> (00II040ILMM0ლ010ი C+X8MVC8 იIM00610Xცი)070 )40M0ჰ09:!
    M070/0ა, „X0#MV7Xეი)II". IX2IL 00#80წ7::069M0C უMIIIIMეIსიის იმის", X8IM II M6I0I ,,M0XM2IV-
    ჯმMIIMჭ ეხლუმიIალმI0X M8090))0/ 3901I0ცM9M11XM 392016 79200 900)(CM69M)) ))მ00M0100I)0CMILIX 066L-
    X6970,ს II0070XX XM#0CX0)6VIM8IIIIM#M ესეჰMვ (ეხიჰე IL03MM9VI0V00Iი0 086I00/(610IM# ლლL-
    #09707) 6X6C1Vწ0X 69MX8Xს IIC06X0)LMMIIMI II00/020M+61ს IM 372I0M #069MX0X0 00M030IVVM6ლ-
    X0L0 ეI8IMMვი.
    ##« 06 970M# #6 ლ0II0X0Xს0IსV76X 06IVI9M90-806 ი 69300%02 ულილIიიეVMC (VI) : IM) ს
    სი06I6X0X 0M00M ICი0M98IIM0090M MXM თ 00M000088008X061XLI10MV I0იე)IIICXI,
    390
    0X0#M 000060I80C6VI--ს0ვVILV90I9M01 00;VIIILIIII IL 0C.I960.(6ყ8IIII 0II0010.I6MV6LX. (C.(0-
    7006ი028წ)0IVXIIX 0C66”M060108.
    M018Iს (CMV 003XILLI8 I 00II00#0X M# |)03V.(ჩX8მ6 0C106:6MLVI ლსლ0ლრ·
    სმვVI0II600 00”IM0ი”8% |0) # 096590 ი03იIVII II0ლI2 ილ0L1I201)0I: (ML>
    =>Cი1L.”
    სი იხიყე)ხს(მყსე 0ს009XMIMM6ლსს XL0I6ს MI. LსIII6-ც!ს |)63V.IIII'(0M
    მIმM0IMI960#010 090II000-))მ809M M01)(06XIნI MXM0;L60%86ILV00 MVCIIV 1-III IIIL 0C-
    9008იL 6 IIმტMსILIXM 1IICLX0I0X. II0IIM09III0 8X01L M0I0II ც C0880600X უ0#M0 იხIIV
    ა0/0M60080ც2ს სც 00)0010:60VM0) C'C6I(6MVI II ·I00MXIIმ080იIMI2 391IVC4IM019 VII X
    “ (108 (908 120% „0I0X828“ # ჯ.).
    «დ0X06II96CM0XV 002616990 C.(0L0061):3VIსII(CI0 66” #ცმ“გ IV) # IIVეIIILIIC
    M6:CIV 0C0M-M06MსIMILC 616MVCI 00MIIIC24M0ნ ი039MIM9V0ილიM8 ჩ C0306XM6IIIIX CიაII-
    CMIMX #I0I6MI2X XL0I0IV“ 7” (00C” იX060+X0 00106 )0I090IL XM0I0CMXM I 2ICM/. ფშ
    I000M999 M0I07ჩ 320იMII10%016010ი29/8გ ს LსX2IIMნIX. (000M8X 366 ს9IICCVII
    1I028#M.
    '”ჩწევძითი0ს))იIV9% I CMCI >M/CI06CI” 1ც”ყხი 06'0%#C6IIIC61 X9IIIIVI6I)I0II :(IL
    00806X6სI9ILIX 6ჩ290IIIX :II010)1(008. (00 /6IIIIII0IL IL I))6ი))იIIL6I!Iის 'ი0XC40V0/0ს(X
    II001I01000:01IსVI0070# # 10 VXC.I0L07 616.
    0M0V2:0MI6 7C–-C0I წიევი000I90 C 10MI:V :I))6IIIს C6IMლII""" LV I 01:I)V-
    აიტეII0 /C-C-–-C”. 81I:3)09080906 0)::0M690M9 6. 8 10% შ,I1IIVIV II0C.I0)(00:10.1ხI0C'I
    IMC- (+. ბ. /C- ->7C.C-) 98 4000-0800 წიე 00LM090+ -/-, ი 01 9MMC 0 სIაI)-
    V6VI9 8 MVV წს 1)00.(01080”01იწ0“ის სჰნსიშIი რ. „III Iს 0LIIV1ICIIIIC
    V2200–CI, # 1:04000X 2.00+ 0XII#M 102ს10 60IMM0ჩ% III : 1 (7CII–> I C,CI6–C IL. IIს
    M/CთიC0XI ->V CCთVCI”. C108X0883M01ჩ6980, I0XI20LC C-C ) 1IIIIII0MI IIIC1010))110,(I-
    I009-LC 02)0VIIIVI)80. 0M81(8მ 100 170% ე16X0MIMIXVXL CI 000VII6IIIIი 7/7/-CI“ მიც ჩ9-
    06090 0L0%::8VIII0 /C,C- CI. IL000+80იMIი 10 MM0. II ,(1)). 0ILIVV1L6-
    III ICC-0C/ ა)ე196ლ ნხ0 Xიიეჭიჯბეხს (უ0I(006ხ0მIVIVII(იC III C« II00101LV #ს-
    IIIVX 0600 00496.160II6X 8 IMVI:7I თCCVIC” '” >I7(სCთ ხC.
    ჯI0#04ს 17 C6C1L იმუ 003VXსიიX0)L 601900 სხს. IIს9:IIIIIX (სცIIC-
    40 9%061:X 13M690CIII0IIL ი 0M21(01:0M. ჩIიიეIIIXVCI ჩა იIნიIIIისიIII I:0IIC-
    801 Iმ0600)1:
    00. «წია ასL ))26I14C9" IVLCI,CV
    CL I >> თბ IV C,ILC'1LI:
    იმყსიი „Vნ სი3პ0)იი00“ IV LC'ICV(1:8-I
    >> C/ "ი IV(C20C1C6I I „I.
    სიცოაყის.სყი I6000ი00M9ნII0ს “«ქიიინხისსიგIი ი0IMც9MI9 (VI
    )I03M0M9X X7(სC–- CM I /C–ი IL )(01:1I0M0C0II6C 0L)VII0III M#C–-C389L IM
    1M06%X))#/6VIIMIM C0)'MCიI2 IMI ს 00 0ცსი80(ი"” II0ე80:IMI0) (IXმI
    VI CIIII3სI)LV ს
    აL0VMX6ყMIIII 11--C--C, 70-01, C-V IC. Mი-60V I /თC --0)”, 8 იიწისჯ
    M#610))IIM66XIL 83000+მI(081ILს26VI %0.Iხ0 C.I0L006))M9X)0IIVIIIL CCIMCIM+ II, IL2M
    ს 0ეIIIIII0C XC06:MVV C01'100IIMIMII C--C. 600 VMICMIი IIX (00I(64:II"I06CI:0)ს 0MI)VIIC9IIIL.

    % მI0VIIIM I(0(0VIIVIიM) X0/(0VI სV 1IIV3ICICII 0C10016III(C ს0MსM)წIენ0 0:(0 >>


    >CV '. 89 ჯეწა0 X0(ე”-ეყ: VMC > > VCV..
    >% 319 #04090706 00IIე
    0 VII IIIILCICI 8 IMIIMIIL6 ლIIIIIICM0!! IIV:):1IIL.
    39:
    18MMM 0ხ0ნივვიMს. XIსიაუსლIIევ8 M016Xხ 020000M646II#8 60წ”M0I%0ი L0) #
    IV) 8 იმე89020M 100L08010იVV070I0C0M 8 ლუ0/VI00I6CM 890X6: ,

    (ს) : ი810VX 1II0))0# 00IM92C80M: :LLXVC;


    2წ0I2VVC 00016 C00I120#901L CL;
    9039IV98 XC6CMXV 001100MIMIXL CC.
    IVI : მ8IMI98V> 0000# XX8C80M : 1+20V;
    27012 წVC 0046 IIXI2C901I: V2C'IL:
    003VIIIIL X6C2XV 1IX80M%სIMM: VI2CV.
    წხ 31030) M6:წIMI C07#700%0M IM I:582090M# (C–-”) 0MMV8M #8ეია%-

    #მ M6 80601მII2ც1M8061C6# : 8 0I0VXC9VIIX CაC-I" I 340“-X 900070678 816M0


    III. #» 0C0VXCVM8X ++LC-–--7/, 70C-–-I IM 7CC–-7/ 0)0/07087680 IVI-
    4იმ10LIM9ს0C 008016000 ლ0IM6910 |V) M (IX) 100I0#0))7#ხV0IC#% IL #
    )10:MVVIV #M01MV L1909#0 I C07180C801I (”/–-);:
    8 ისიწანლსIIX V-C1ხ, V-–-CC I00X0I2M4MVCIV0 (Iს);
    ს 0Lიჯწნ60II9X V-CV, V –-C+ML Iი01028680 (XI:
    2იმ88M882 XM227XV 0000 IICI0IIნ6VIIMIC 0C6XM0MX08 (0) IX (VI) 8 იციყც-
    ი«89I0010M, 1010 30X67M4ნ, MIX0 (VII II (XVI VX2X0XIII0Cს # 07X01LC98IXIM 01 0)IIVIIL-
    9%01ს80L XI0C-080VIXVMI, IL #მ)XIIX 060330X, 6IMIX2 IICXXI0M6M2 80მM07900Xს 06-
    იმიV2აწIს %მ1IMC0 #0)(06M#MMILI> IIL20LI, 210#06VMIXIL 1:0700MMX ე1083XMMმ8IXCს CIXI »
    9)Iმი0 18MII)227-08M#% 01010 1I00M80000”2810XIXC6CM (XII
    : (IX); 9. ლ. 0XI03XILXII
    9I1:IVI) 0X3 წილში ს #06890ლ00ი8მ80L0# 1M01IXIVIოI 890 (07909.
    LIგ ე+0"M 009008V0IIIIL C0XLX09”MნL (0) I IV) CM02წ6L 0900M870M8მს 8 708ჩ-
    მC60890C0M მ 00977 38VIL 000ICM თ090#0LX%60#01! . 61M8XILI. 06წ0#08X6%-
    ჰI0IC ვ3ე8MXM2XCMVIMX ლ0CI0 II031IIIIMMM)IL 8 X0ით06X6. თ0ი0Mგ მმ? MმIIIთგიმიეისი-
    ჰემი # 8916 6401006033XI0IMI02I0 III 960101006023წI0II6L0 3MM0თ0008 8 38X-
    CIM0ლ0MM 0 0Cი0V69VI. "ეIMX 060330#, თ086Mე /”ს/ # #06896088 801X0X#
    ისგ 60Mიიო0M 9 0ი0”ი80ილის,მჰიეის (06-07-0090 1M80MXIM I# 00”LI80MჩნIM
    «სიI0X0M.
    დიყიუიწძვი ს იკუითიყი დლშეშIი /“ V/ # Cჩეშმ00I 1III)IIX0/.MXCIL 1I2,
    ომ 8MX6#ს00 II03X0MV# 160M0X )ი830MXV89 (088190100 #31LIMმ. ფ99V# # 06%9C“'
    ს 90769 MმMმ29 (სწმ»9მ08მუI#I2#9 MმუიწჯვIი 00X03MMXIL /I1/ : /V/ 8 60806M68M%)X
    იყეI(0”M#MX M9010#M%8X.
    1. 4. „ხეM0II9884 ისიხი დრალსცლლIც9ხ (C0”XM69#082 |0) # IV) IX'-
    1:08CიV MI) CC # II# #ი0ჩილ#M0IIX 992008 )0238XI1IXIV IX)0V810VCX010 4#3MIILმ.
    1 უილ8II0Iი73#8CV0X, 8 01IMMMV#M6 0+ C82#M01X0X0, 8XI019I0109 709 ვ38XVIნ0-
    #ხIX #9M)IIმ: IVI, (XI) # IV), #07)” 1:0700XXIM# CVIII6CCI0XI04. 000C6X0CI009 ს(C
    როი წიII6IC 01ი00I68709, შ9I002:0MMIL წჯმჯხიჯინი/სIMXM 020060080079MI IIX
    1)20)100X62100#M9.
    7 შილ800)V39M30X0X C09C)IIIICM80 4080 Iს09019090 103I(1V0MM2889 06VLC-
    ჰისპნიყილწს იი0%V80000%0 770VII9 (VI :IMI (CM. პინა. 5).
    392
    70ძი6#”Vყთ 5
    I
    (ნსიიახით | +-V | ა –C | C6–-1+ | V-–გ V-V | C,-V7 ლკ C–C

    | ჯ% + | + | –_ | + + – 4.

    –ეი
    I | : 1 I ·

    Mი29ი0M#MC8 00M#Mმ83010004+, M0 06MI9Mლქმ69MXIXV L60600X8I0MIMMIICMV V08M0X9-


    XM, 8 #0%009. X00VCM0VIM0 .#8L IV) IმL X IVI, 98+X910%C67 6კ–-” # C-–-C-.
    "060 89MICIს, 970 '00M08MXIM IICC0%8MVL0M 0=286VM1მ III 066IM6XX2? IV) 8 31MX
    I039IIM89X 0IV#მV M000008010IMVM060X6 96ი6ჯ0820M9V თოძ9ი2 X :(207, 009 #0X00XIX
    00IM6MX (VI, ·C10#0888MIIM 32 IXIM8მ690# (003MIIVM# #-%, ჩ» #01010001 38L:0-
    #0M0090 6LIX0 0006M0708MX#6M0 IVI)), 0083-8მ»ლ09 8 M600000X0X86990# 0C0C00XCX86
    C «0IIმ2000# III9 მXანყი/6ყ80ხს 106M06ლXსVI0II02, IIXმ0#M0#M: თა8 > 25:23
    09ე6#X69MM6 L 00X0მც6MVI0 1L200/MIXMმქ09608010 ლტI190ყი»ხმე M#00C090X10LI%066-
    #M Mყ6)ტ0)LV10IIIVXC8 .თიი# ი0X0808080I0 28010I”MVM60-0MV ”სიმ80M00C0/02908XM10
    ლ6ILM6XMI8 (VI # #2 I00X%0800M00X8VI 0030VM0MVI0 (8 იCM002X 6 0VI680# 0IIგ-
    ლ08M0#) #3 600186X0-8VI0IIIX 00908 8 00190 თCიწიც9ი 0XIმ2008MLI, 8 10X0-
    ი9MX 06-M0MX IVI 6MIX 38X080X60M9M0 I00ICI87210M# 7 #03IIIVVX 90-16 XM8080#:
    II0 IM6 0II: „დ0ძ-თხ-§ ა890I9MIX“ ; დ00-ც-C „ცMI6M0C“;
    §-ი0ძ-თს-ე „შხლMIIX“ :000-ზ-თ »„ოელ0X“;
    #-ბის -VIIL I000IIXIM(82)“ :ბა-თ „09(8) II000XM4(2)“.
    12 X)68968VIIIX ეთმIმX იმ38M0XXV#% IL0793V890#0+ი #3MIL20 010XV6CX X0IIV06IM+6
    8 წ9IMX 06MV9929X შ6001080M0C (V):IXV), 0ლ10I #L0XI0ი0IXი »9I8I ა ”“#ე§MX
    -მ0Xმ89M9ნIX 060330090MMX, XLI: ·-)I§0 ( 09--50-) »I6086M0L“ IL3 “M-ჯს-6, 00.
    #-50; „VI I000XMI(3)“; #თI- „0400“, #0 #10-18-2 „090“; §C0-1/0 »V70MMXII“,
    -ს)აM9MIL“ (893 “ეთ-IMM1C-ტი, ლ)). §-Lს)(0ხ-§ „ს ივძM90CI") IL LI.
    1 8MXMM 06ჩიე8იM#, მ00X2VMIM29 M0X6MXხ სიელII00X06I6,იმი ი006LM#ლIIML08 (VI) # (VI
    8ჯ ი7390090#0M X2ხინწნიძვიზ8ეუმის I10M0189X04080M /MIIC1)M6VIIIICLI, VIM6მმსI8310-
    XI6C# IIმ. I280928Xხ90 1I08MIV089VI)I0 0670X0008M900Xს 000+M930M0ლ0X0710#IL9V 066L-
    #069070»7 IX): III) X0+0))0I6 II0610X89XIMVIM# 2060M #88 I0X690270ი9სIX #იიIMI0 MM
    -060I6# თ0V0#00990010M 6IIIVMIVნI-
    Iს 1260MV #06 30III0M60I9I0 M01:90 1I0IM1III 10 1IM0X1)09MVV860X0M 9839M-
    38 ი20000M/CXM6C099 ლლოსალმ”8 III C00%900IIC0M6M0 C )103001061010M1IIL6CM |V/XI.
    8ი წჯი0იში 1060I0Xი0VმM9V0600 #მ20IL2 ილ6IM69» |) I)00IV0010XIX ც6L-
    MხსისM (X/V) #მX ს00XM300IVIV IX80M0M# ძ)0M6CMXI /ს/. II0 8 X0ს60M6”0V8980L0M
    9 IM9M010#6VIVI0 /V/ #0LI2XხI8მ101XC4% 8680100IIC 0Lი0489IIMC9II9, IM6ო0 #X816C)/)“
    Iი006I9MV0V6MILX6 009 I0II7II69VXIX X0I0XMVXVM6X6V9V006VV IIXM0CXI)#6VIIIII M02:1V 00IXM6I-
    «8XV I0) # IV/X) ხი #090XI96M (X0IIIICCMCX80#M) C>V7I0MI 1მვჩიXI# Xიბიწტოლ)-
    “ 393
    ე99M010”ს. (06 9I0M XC 0CMIMICI6CIხ0%9/VI0I. "800.8 1I)0)08M01)V3MIVCM0#. '(C1)6-
    X0889MV8% LVII
    : (XVI 8 XI)6M#0X2X 019010 IIმე02XMიო#მოძ%060X010 0MM8:
    47-81 იჰ 8ხIIIIMX "I, /M-51 აIხL 8ხIს II“: §40-თ „08 მხნიVI4%: 7-1 „3 CM8382",
    §-ხMM „IნL 060838X“: 1M00-თ „08 CC280X" IL Mი.
    ჰუიბსმ00IMI0L0% M0/0IXს MXM0ლ0X0MC6VIIII C6XM6M9MX0.) III (XVI MX (VI) C0X028MIMI80ნ
    8 09MI8 06IV6CI2. 8 0/V0M# II)6086I0V3IVICX0) 60X#სმი009804 #280მMVIM6C; II0-
    068M ჯთ>ა- I20X II0IIM60იL 806X სგლხIვსმიი; X00Cს06M ძ00080MნI: IVI, IXVI #.IIVII,
    ინ. ჯოთ-ზ „I0X082“ : #10-15-წ „080%“ : პCთ-8§M%-1ბ-თL-?. „9M3.0XMX00866“.
    ც 310M XI800IVXMმ+4900M0M# 09I6” 010მ7:0692. უ069800M0I2%L აM0MI0Iს ()80-
    000X0I160V9V 0XM69008MLVIX ლ00ILM09MX0%; I2X0MIVIმIVII
    CV 8 090 იი 609M 00 0XIVVVV6CI6“
    #0# X9VC00M6VILIIX:
    (I. 7 II03MILIMM. 00016 IM20#0+!;
    ICI 8 II030XIIM X0X:IV 00I#8C801! ·II I9XC80IL (C#M0I0)სIM- )IC6M6CII40M);
    სს) 8 003VVIIL M67-IV 0C0XXმ,00%LVII.
    1I0# 1XIIIIICM 1I6M#0X80888I06# ს» ვხ “რ06MX6IMIILIII MX 2929)01MM0606M0
    XV
    8II0289M0მ1IVIს 12 02XIIIM-2ეMV606MXV. XIC1ე01VI00IIIXCI (000# 808XVVXIVV %. IX. 10ყ8-
    ე809IVI6C I03VIIVICI IM 1I01000LXL რ6ხIIM 0/II9წეI:0ს0 )(0ILVCXIIMIL 1:90 04+0L”006%03-
    3VI0I0IIIIM 66LMც6M9#% |VII, ”'8L # #6C0X0-00610483VI0IVIVI#.|
    VI. 970 009%86X0 # თ0980X0-
    I9#38IVMV 9II0(ი0008 961:01X) Vყ9XMIX21)90IL (ს00010ILIIM60M0# 06M09MMVIIL X#2IIXC06C-
    თყილნიცეციI(0MC9V )) 303#6XVM00IL 0 39V0IIM26M0# ცI 1I03#0MM 8 61086 8 MM9M.8
    #0#6MV8008ხIX 800X29X08 (VI, (VI I II.
    „იხბიეი0VIIC0#M9M M01I07ს XIC9I))M6VILIMIL (06I'+X6VM1'0) IVI, IX) II (ს) 00I09M/0-0VII-
    ი70CI068 8 010XVI0IIICM 1316:

    IX): გიმ I606L. 102080: -C-V;


    9V0CIმ VI II006 LIX2C90M: V-IV;
    M02:XV 19969 სIMM : V –-V;
    MI: XMX09:IV 000204901 # LX9CI0M: (;--V;
    IV) : 29X28V% II6))6L C0II02C80#
    : +C-- C:
    მVCI9VC 1I00M6 C0112080M : C–- IL;
    M07MVV 601908 6IMV : C-–-C
    ». 00IMVI21)00# )II03#IV0VM XLC61IILV

    001280080 # II86I0M#: C-–-V.


    1მMVI ი060830ს, 1XMX9% მუX0#M80I0 (MX0IIMCი#M08080L0) 1))V3MIMV0X0ILV II3%L-
    #8, ))6#0980%0სVM0X6CIC X0M6Iხ 108C00610X0იMM# (6LM6M)08 (VI, (IV I # III, XM-
    081180 93VI01I09#08 I0009VVV>6 109007) I9VCVII6VIIII, VყIით VIXმ30ხ1ც06X IV II2-
    #291Mხ90 1003MVM0MIMVI0IM# XმმXMI60 1I007M#6C0000L88M6VMVI 0%M6X60MნIX C6IMC6L-
    908 # 98 1MX IIსM83X061(80ლ0Xი -# 06IIL6M (0090X0XILM6CCL0# 06IMVVIVI6. სხნI021-16-
    M0#M 09MM0010M /”VI/.
    1. ბ. IL 08000L0VM91)00მM#9V2MI 8 1II0V8M#M9806%0M# X0C68806MVI89 M0M64ს 10მ,6L))6-
    X6169MMML ლ0IM068700 (/XI IX III 0X09”I.I0XM00ანIი 003XმX86 C 1IMCX))M#6 VMIMს--
    394
    #0% #0/0Iხსი ლ00IX098M0) IV) IX (000 ხ00ლ”88წMM.II(886X0ს XLII ირII(6C:MIIV6M%XI"
    I60M#0M2 ხმვუIIIVIC M06”00Mხ0L010 II M2II0-0L0 ჯII00I წი:
    IV/VI. 88X2VL I600X 1X2600M: 1L--V:
    #VCI02VI 0006 II9M000M: V-–-I:
    XC6IIXV LIმ260ს”IMII: V-V:
    ჩ 003IIIIIVI XMC:XV 0C0L809801L I C.I90II0I: C–-V (ემ Mი-MVI-
    ს6შ1I6I 1103IIIIII, 0IMI)0X64I0იMი"! M9/ი0ი+MIM IIVIIIოI)#X 10 LC-
    0#M6VILVXL |0I):
    III : იმM90V% 00600 00LI.IVC80M: +L-–-C:
    MVCIმVVC 00016 001820001: C'--1ხ:
    M0IV 060IIM269IVIL: C--C;
    7 II039VVII X6:ნIV IIIყ9ეუსიი) 00L.I2090M (III I:0CMII.1C'I:I”სM
    ლ0წIმლიიIX) I L01I6M0წIMII -V/-6: 1+CC (()-––ი/61L.
    ც0IM6#VM%ხ (VII IL IXV/V) V00:01გMIVIII ცი060# ია ინილიხეიმისს) "II
    0081.1I380VI0 06010 (ნ000:(0LXM601:0! ი6XIIIIIIIნს IსIIIსხ 06 II02M(IVIVIVIIIMMV
    სII0თ088MV: C10C006)მ3V10IILIIM III I M600,0060M3VI0VVIIX | VI.
    1. 6. ჩიტიწგი0იშულმი
    IC IIVI6X #XIIVI06IIIICII #)0CI0M0“)VI:IIIIM- ,LIM'6IICIIIILIIL-
    XM0IL6CIIM 10მ60II00XCI6CMII9% C0”X0M108 (01, II II IX) ი იხი((CI:0X, L/0V73I(8CM0M. (
    M600010-V290M%0# §306IM IX 19MI0C 803XM0#:0M0ლ0-ს CVIIIIს 0 (00'ც0წრიი”I0IIICIL ;LV'-
    9096VVCIV8V01# X0740ML 88 069100 0+ი0.(ნ010V” IIვნII0ხს" VI)0MIC. I0I0(ილიო-
    იჩ6ყ90 III)6IიI60-8088 0M0ICM XIIVI0C)69VLIIXIIIVIIC 06II(0I80ი0უნიჯ0ი1ი M3ხ0I(0. IL IV“
    უ6I6MIM0IC L2II86150IIIIC III 210 ი. (IIXICM IIII00ILII00MიIIIს ი M690MM0MIIX M0;(--
    I6#M 88 060LLMM 930IL0801L %VI0000Iჩ II0IVMმლ” ილხ0სყმხს XV) Iი6იII III 0-
    იL0I20%8000%01 M0X061V 1001I00X010MIIII 0C0LXCIII0#M (III IL IV.
    8 000807 0VVI)0 3 V0# 06MI01:8018ხუსC0MI M0ქ6.ILL :.ICMCIIIIIIL IMVI VI II
    მილ IVIIმI0# 8 96076 I03IIILII0IIICხIX სIIIIIIICც. 00II(CII ()0I(0:(0IIIM06M0II. (MI.
    MIIII / %7/: 0100060მ83XI0IVI6CI0C |” IC L6ლ.)0ლიინი)შეVIი(ახს 1 VI. MVIIIIIIVC-
    ჯეIIXV #07001IX 300101 0 30MIIX826X0IL ()0II6X0IL / V/ )0:IILIIIL # ცძ.I0იტ.
    სინ VIIMმII ვმ 00C808V ILIILCCIIIს1VLMLILIII “სიიიM II1)ILIIILII ცუ) სც) აიხ-
    9MIMVI 060161) 064606%VI (0006CMV /” V/ 0C16IV0VV 08001 L ხქ200V 0IIIIIIIIIV
    V29MIთ6ლიგVV 100X0L006ჰ)03VIიIII0Iი II I0რიIII | VI 0II1)0XL.1II.I:0 II021L1LI(1I 4I(
    1-7, /-–1-, I-V. MIი090II(ე00ლ+8LII# 210060 MM3VIVIII6CIხს 9.I100)0II) | “VI სყ-
    იზIრნიჩავის II0IIIIIIIIXII 1+C-C0, (-1ი ი0–C. IM II0IIIILIIV. (1) ს MI
    M820XI0IL26/'01! 1ICც0%01)0 X02669I(IIლ: CIVM/ერდთ!”.
    წეყის M060)LV030VI0:”, I0მსიქცხ. აI/II ე0წსსწის წ Mი,V".IV. ს
    სივნVII XC 00M18000% II ს190V00 იწსიიი+ ;(III.I0ILჩნს. 00341) I"
    ემმXMII3მIVII (0086:0M / V/ # V00/04მX 00 0ნიი“ს0/MსიI:0)ს II:01MXL: I -0II'(0CM”
    10მM6Cო9M0M# მ2060X6C ()0II6MM# / V/ I 001901000 # 103IIIIIIL “(:-–-ი/იწL ს II
    ს#070060M3VI0II8,ი მგ4#M000I2 |“ის ს ინIVIC იი ა“ნიIIწინიის“ I „I -

    % 8 ი0ს)ს6MCIIIIX ვეII0LIX 19106 -0X (M600უს6MIIM IL 'IIII0MVM) თსსMCIIIII (VI M


    (წ) იყისიMIMV8:0167 IM იVიიჯხაIV ყც8ე#MIIMVIIIIX ძეიIICM: /V/ I /V”, 0+I0VIIIIMLXსI ლ6CVVM-
    ცცილწჩიIIVI0 # MX20060IMM ლMელI!X I ლ0”180IIIIX (ხიIICM.
    3)
    5#86010L0“ 3))694#00», IMC 0 0IM6ყს6Mხ0ს II09VIIIIII 06ხIის ILს00M010IM6M0 II6CI0-
    1006033XI0XI66 |“ XI.
    ს 0XX0M6M08 #00თ6Mც (001I0X8 /”V/ 00090X9I206ს 8 3#I6 CX0I00602:3910-
    1ს60I0 #MM M06001006ჩიე3VIიIL0I0 ეX1000Mი02 ც ვ20M011X400MII 07 #069M9100IMX09 8
    #00თC6#C ძ)086XVM060IX 0MიX7266I1IM, 06VCI00IM6IIVIIX CM9I9M იIM2V8960%#MM# IX0მ8-
    სM9MX2MM X0V0VV040ო9900I:01 X 40#CMM00ML0M I0”იIე0MX8V. “00X#2IხX0 9%0 #8XC-
    #96 0X0მ03M100ს 8 (03070 106IVIIიI0Iი M0))0X0M29I9 IX I: II) 8 Iი0მ»ნ/ეX 0X-
    ყიჯი IIმ800IILMმIIXყციი-010 ი9I2:
    I'IIსMხიძ-) „Xხიი»“ (იიი. თ-სIC0თ, #თ-II60) : |+MVთ-) (CსVვ3. MMV-2, #61'ი.-
    ყვი. სVძ-ი!-?):
    I.ძილ0%-I „უსIისს“ (480. რM0I): | თ თ0+6-1) (იიწი. #რთთძ420-2);
    |”იჯით-ს -+ია) III (I))Vვ3. 02 6'-, -M0”ი.
    - შიშ. 0%თ3-): |“იV”-) (889.
    ეM7”-8-ქ2);
    |“ §,კ10-C| (I'IIV3: §(6-C II 8LIIIM)L-) :. | “§,26-97(-თ| (M0I0--M9ე1I. 5997, 11166“).
    10106IIII6C M600I0ს80IIMV Cუ0L006)023V101ILMX # #M6CI10+006/0903VI01I0V9X 8XXM0-
    დთიყის ს იიბიი» ი0IMიზ X00თ06MI (0670M084M8810IIVIC #7030XI80869M6 CC
    1)8მ37XMIIIIIVX 8X0M00Cთ) #10) 0X9M01 M3 0090791)X X2I)2IIXC0IMCIIIL 00880 ოი-
    M60VIIX 0)0IICM.
    1. 103901M#M00MI0II)იM#M) 001694007 |1) XI I1|) 0 #Xიი0006I(#X 418XI9X
    CI,))0/1691)0904) 8 001M08M0XM) #ყ0CMI 16 X)Iლ10I6VI80IIXXIIL 00060MM00+9V/M, %/#0
    ჰ) 0X9I0III0#MMVI) M07IMV 061M6MVIMIL II) # (IX). “წი » 0I9MხI06 0“ 1I0016)8MX,
    #გეში! MIVCXI)#6VILIIM 10 0ი0სIX 00X07:091601 XX 0%XII00069MIMM I შუ00106MV
    «8ოM0IIIX (XI (8 იVეM9C:0X), ი0000X01MM60L# (0672XVC |1) # I1) წიჯ8მი8II-
    026IC III. M"VVყცლ4ი #IICXი0II6 V91I9L0I'ი I080X6IIII "0ხI!0ი 310# XIჯიიჩი| C66LI-
    M09010/ს.
    ყიჰIვ 1)06II))046M6M)III C0I"M6840ს (LI #. II) 8. 008066900» დლხიყ0IL0X
    33IMIIC 180 M810XVIV X0II01M1ო6:0000%M 1LMC6%0#0 VIIIII. I11 : (1) იიი მმჰMMოV 8
    იიM-070))ნ1X CMVV92MX 0C83060180I0 მე1ს/Mი00ი0MII#.
    M0706Xჩ IM#M6%0ი#6X00M 0C06”X#CII08 (1) # (1) 8 60006M6LMILLIX C80X6XIIX III -
    შოომX ჯიიიი8 IM CX0IVI0IICM X221)MIIC (III0MX60XI CM. #2 ლუი. 64 X ლX-):
    7906”"ხყი 6

    1)03VILMV. . –C - „0“-V ს აწ ხილი IC V-V, CL 2 ––-თC I –C(ფV

    "I · _“- I+I


    -|+ |–
    -) – (+ = | +
    ჩ )I0ი3MIMM# 760 -წM? I26ნ.)იI2826010# (ლთ00001იი შ21)იM#I)0პ2სი ლტ6IM0ლMM+008
    MI) · .
    ით!ბ0"//თეთი“ 39%)“; 65709'//ტ6უქრო' „ოგ“; ე:((27(0| (თეთრ. „ამუჯ6იიი“.
    შაი Vწ03II806X ML IL0M61(984'01)18006 II))09CX0IMMI6II2 #8 00806M6IIMნ6LX CMMV-
    ოIX ყი ყი”იX 000 MM000C7027X02IVM#. (1) : I11.
    596
    - 1I03MIIM0IMIIIსIM ჯიდიესი) ს1)01M801000 8ჰ(CVV9 (1) :(1) ში90 II სI098480XLX,
    » (0I0MI6C #X ფ9000X0830IIIი I0016490X 0100% M#00ით6XL1. ·
    1(00M0109. ყე +8მ#0C II08016MIVIC 0C0IM09109 (1) : (1) ს ყვ ი5C7X6I8MC 8
    #0069M MV6C>ი0I6IMVI 1161606IL2010I0IIXC# 1II0მIIIIIII, MI0 VIმ3MI036+ II I002#-.
    IV058MIM 10 1I00MCX01:/CMIII0 Xჯეჯმ)(6/0 I)007I80I00+X280MM89 (1): (1), C6”Mტი-
    1) მშ 8C M0I1VXX 61M17ხ II6CX01I08მ0სIL C M095IIV 300809 ლ0006M680XIL C0390MX.
    ჰყე10XX08 10X I003II0IM0წ0IIVC 240008 000161 C098IIIII9C0L0# თ0M6XხI, I0C-.
    10ხსV ს209XV C 9IIMIL 1I00XC/80XC0 IM0IXIII 510X06ძ9X (1), 000XV8007049919M
    940MCIIMV, |)) 1:8X X0XX89 13980M2# C006#ე, C00X80MCMMIMI0II6M X083:ი0M. 1 VC-
    1089M9X II0106+M0X0 II001II80I00%2846MMVIL 910#0MM' (1) C0806#6900M C60:8CM0X.
    C10MV6X იმ00I8X0002Xს I2I ი6მ1XMმ2XIII0 IXმ0900I Cთ0II6XVXL ს სი0IIიი0ი0C 970-
    MლC901V (1), #ც4I00ICMწ0II I00M07მ 0 I6I6M XXMმ0(8 C0-1209IM)X-
    200#040IM39ILVM 00IIM68408 I) # (1) სი IL00IMCX07I6III 103MIIM0MLIL6IX
    (V.I1000ს0ჩ ი6თ6M 00839IVM00-0% Cთ006ML /")/–-101#900 6MIM0 C0I0M01809ვ7L
    #0390IMV%LI083808M6 3 080106IL7IX M0ი16II02X X01I0# IჰმლM0" ()00906M1II /1/, #07003839
    საიწ0ძმუე ც C009010”VMლ0IVI 0II0V03IIIVVI0C C 9210M0M170X# |1). ინიავიჩეი 100IM-
    #0000მ816MXL6 /I/ : /1/ # 1)მCIIICIIII8 ვ1ეIM 06))ბვც" C0IIმIIX /“ქ/ 98 X0VC 1II0ეე-
    8M0MMLსIC 0)010M#0XM#9%6CXII6 0CXII81IIII-- ”ჯ00MVI0 /1/ II C0I196MV)0 /)”/.
    2,9. ს. 0IIMM0C 02 ე10X0, # 106000IX0V30სი00-0X 9106#69MII II1 # (11 M8-
    ჯი)სIII0Cლ9 0 0X00M6MIIIM X0Iს019VMXC1%II0) XIICIIი0XI6 VIII. C10XX64' 1)800M90+#-
    88 X92IL I039IM088XMIC ხეიიმ8MსI C00218XIIVCღCCI01L 0)0I6#LI /1/, II 909039I0ML6C#-
    ლ 8 ცMI8 C101006ჩ0მ3VI0IICIL0C # 7M00710I006M023VI0IICI0 21410თ0II0ი. )II8 100#M-
    M6-0წ73M80L00 9ე1I2 21)X2119010 (#001I06X069M90I'0) 06018 ჩ00ლ07ეი08MM8067C#
    -226LVIიIL24 #0M6#ს #80%იI6VIIMV C0”M6MMX08 |1) M# (11:
    II): მყუმV' II0))ბL C0I790II01: 1L-–C';
    200 #00უ6 00IMV3C90M: ('-–--L:
    X6:სLXV 20) 1200 სIM0: (1–-C;
    # 1I003!1IIIIL XC7:I(V 201000) IM :I0CII0II. C--V;
    III : მამუ 0000 LII0C#80M: -+L-V:
    აწ 0I90წX 10046 IIმ2C80)1 V IL;
    Xც8უწ II200MIVI: V--V;
    ი. 11090IIIIIL M6:IMV IXIმ0101 II C01/42CV0M): V--C.
    ს XIV0ICIII)6L)V/31IM06):0M 83I0MIII0CMIII0 0CVმII00Cს თლ იდე, V0011)00ც0MX ვMMVი·
    ძსყ9, (1); C0 #CM08 # II08IIIII)! +-–I”. 8 9401 103ძ000M ს 30IIM01909811MLI
    იჰ0982X |)) 6 ვიეXლისლის (0XM01L0061)03V)I0MIMVM 0C061IXMლM/0XI I1I. 1II0X )XCIICXC6ICM
    (სგაო0იმ X0/#V0)010”IV0CL0V ეყშ8401I"III იუ400ს0IL |1) ჩილII00იჯიმილ9 7826 M9
    0ვMIMIი /–C (I ი1400I# M--X7), ) 008წIსIმთ M0IL0 8 #I006II0I'I)V3II0CM0CM
    803MMVILL VC)0M6V9VსII0ს M010ML C CM060/0)”ს 7მიLI იიი IM0CM 2.IM000!(0-
    III MX 11) 8 0MM0MCMVILIX. 11031IILIL8X. |
    II0096IICIII8# VIX0ეეე ლ0ILM0III2 |)1)) 8 80801LI)V8MI6M%IIX )IIIმცMI0X, მ6C-
    IIX I 0600სV” რ608))0M0იM0!ს 7IX0ი0XVII90I0C 1')V8IMI9CI010 13MIM8, MMხI3სIX9
    ჯიეყვM6MIIი იწ/მიიიIი 1I01MIIM0%ი0L0ი M6/00XC6/00ი80IIMM |I1:I(1) M. თი((0-(0 ვ-
    397
    VII0 0101006033VI0IIL6I0 მ.IX0000IL8 ) LსII2 ()0M6CXნხL /1/, XMX29VMC0)6ლ0M0VCM0IL 0ი
    ჯილ» I0ვ3MიVII1> ს ხი იუ0-006ჯწევწIიIIიი |!) ს ილ0%XII00IMIL6CICM9, 4816
    000230M, 8 თ0980#0I1M9001:0M# ლ09070MC ი00800M68იი-ი ILიწეიილისი”ი #3XIMVL IL
    XIX200V 0000XI)608M0 IX820MMIX ()096X.
    2. 8. 8 #0რ”ი640-9290)0M 1003806XIILმI XC0M6)ს |)2CIII)0/0MVI60MIL დC61'(6II-
    #03 (11 9. (1) ეშმVV76M090 32+6X96M#მ 103M0MVIVIIMII #080060230039M9XX, I9-
    070ს7ზ0IIMMV I6080M289მუსყნI6 ILVCე'0II6VII09ნIC 010M0%ICწ81IIIL XCI1IIIV 9X6M6XV%29X#IL
    VI # I)I. 06MVI633#0-09§ M#0X6Mს 20000X00XIIM ლCლ0IM0M 08 |1) # I11, Xმჯ08I:7C-
    093032810 1909 0XMV0M00MI6X 2101L090X0X690 IIICI0III6VI0MV, ი00ლ72880M/ი0CI"#
    7 016MVI0IICM #06:
    (1) : მყ8M0VIX I600# 60I1M9CV0M: ++--–-C:
    2V0IMVI 110616 60LX209M0M: C-–-+#-;
    8 003IVIII XM01XV 0600X80MნLMIV: C-–C:
    I)| : მ9#VX 1II006X IX06M0M: +--V>;
    ჰX610VX 1)00X6 IX2C90#: V --23>9.
    29. 4. 1 გს0ს0%)VIIIIII 106886I0X X0ჯ0M6MV #000I00/0.16VVL 6CცIVCLII0I+
    III # (1) 83 სი00სI960LVX L01))200ხ0ILVIX #I3612X X86." სი03M0X#:800ლს CVXI9III.
    06 #X MM0+0#6V1II8M0I XM0ჯ0XL 02 06XIIL0Xმ0780600L0X #20080M Vლ00»V96. 1IV-
    M6X 00I00-მ968IIX 9MIVX 1X0X6106M IL II))06ICI00"029IIL IX 99 061IIMM 93ხ110ჩ0)L
    X00800ხ 001VM3C0X# ”მიი8V 1080)!0010X681IIL 06IIM68X0» |1) V 1) X20მIIX60VVIს
    IXM9 090016MML 06III6L201'001ხ0M010 #30LLმ-00M08ML ი 1I60#07ც MC00C606M04ც0იVი
    II06XVI6C67808381VI0I 070 VIM680MIIIი მმ, 0XX0M6V9L6I6 წI2MII:080MIC 0)/(V LV.
    C0IM60X#ML (1) M (1) #8X9XVCს 88 06IL0I00780ს00)ს V00ჩი ილ000%სV0)CL-
    86M9M0 0101-006ყნმ2VI0IIIIIM IC #60101006 0მ3VI0MXIVIVX 2271X0(00983X7M C06IILCM#M 00049-
    1MM606#0M# (0096XXLL /“1/, II0080198100MC69M ი 16 2'IIX მ1#0:00#02 #» 201MC1IMM0-
    (წ 07 380MVM06M#IX 010 L03MILIIL 8 ლCX080.
    Mიჯბუს 1)II010#0წVVI ლ00XM9MMX8% /"1/ XIიმI:1010I3V0)'CL 0.I0/-VICIIIIMII. II0-
    311IL”IIMII.

    სI:4--0, C-138, 6-0, C“-V.


    ს):4-V, V-98%, V-V VC.
    ს 003IMMI9 C-–-/ M0ჯლ)ი I6 #06“ 0X9V02M2V90IL #28))#IVნL 1000#M6CVILL ლი-
    9მM%მ, /”I/ (იხ. მ8მ10IM99800 003616#VC C0909IX8 /“X/). 16 9%0# 1I03MVVIL (სი-
    #M6X8 /“1/ 0009 8IM670M სმს » ჰიპ CXIX0IL006093V1I0II06IM0,
    . IMIმ# # I6020-0-
    ი60მ3წIიII600 მ8MI0თ0803, MX0 VMმვი ილ #მ 9მ8მXMMM6 IMII6MXMVMX (იი622Xს-
    #X9IX) 086X01269XIM 8 006M6Mმ2X 060608 0%861600010 9:MIILVI.
    9.5. 1 გMVM 060930#, 8მ109XV C C0#83040M /“V/ 8 06(06890'86MსCX011 (ს0IM0:(0-
    119000 CMლ016M6 7000-2Vმ)/40ი00X6M 00800 /“1/, X00მM4I0IIVI0I0IIMCIL 8III-
    10ო190XIMM# #07%)0M6 წ9469XIM# 000060800+9MV. Mი6Iი იმ06I00)0M6VIIL ცი-
    Mვ/Mმ, /“1/ 005 1I03800%ხ)0ე ლ0ციმ/მ20X C MM07ი0MM6VII8IV0M #M0I0#MI0 «0II2I(-

    X# ც ილსილMIMM0M 1M6063სCXM0X I M0MCM0M XIX0ც (+)), IIსლI07V)16I0 M III, (C IX):

    თი. Mლნიე. XIII, 92” #ასLI „ქი“ (#3 #კიL-1).


    398
    4 ''V/: 000 ლი9MიIVI II)0M8M8VMII6ს 8 სMIქი 10MVX V.I.I0(სსხის (ი.I0I000))მ:V-
    სსყ Iს I 6010 ”იინიმVI0IIIსI0), ჯეტმსწინიეი8ვიIIIIXICI მიM0.I0I'IIMII6LXII ლXლ-
    MIIMII. 1)06II))6)I6.1C 11111.
    #59. მშვი. (00))MV. 1M091)II0VIVII C10(000ს5VIVIIIIX. III, III IL C00%IM6+-
    «სწ» #9M6C.0სი0ინიმეVI0IIIIC C0”#6I10ს IXI I1) ის0ის8, MI0 C «09
    ალ! I01MILII0IIIIIX. 0MIII0II601III C0M89+0V /” V/ I / I/ 001 100MVMLV ეI6X09+ (”
    “ლეო #00 )CIIIMს9I.IიII4CII 116. 4. 6. ნ – თ C-16=C -C0. შუმზMიII+ (' იუი
    ყი ეL(ს9სეჯცII0%M 3L II ს II00401080701სწ0CII 7(:V)-9C/, '0::100“061I00) 8 0“-
    ჩიIიყIII მIM00)0IIII90ისიწი 001019 ლ00908MM”ი8 II00.I610ს04-0:სM00XIL /('V)1C/:
    ს ინი!IX ლ0.IVMმ9IX 0010"'IVILC ი008MM0ი /V)/ III)0IM)0269 ს. MIII2 II6C:10I01M0I"0
    უს სიI9%. 000010 ლ0IIVVIII IV) IL C10-:006008წ)იიLC). 2.II0(სიყი #M4000100 –-III.
    ('ეM0 C0601! 1)22VX60709, IIC 106209 8:101C9 უ0:01:LსIX |)0IM01XCM1)V9I)0-
    III 00 860X )(05'I21X X01(6:IIL 110CII1)0;(0.I09II# (0096 /”V/ II /”1/ II 00IIL6I:00Xჩ67%-
    იCს0ხM 1(36IM010“ V))0ჩ9C. 1IXI6M C))2881(701ხM0)1 IL 1IIIV%I)6IIICIL 1)0I01I1CV0VMILIIIL
    V1IC02CIICIL 100609180 ჩI4ს -IIIIIIს C2#VXI0 06IILVI0 XL2IIIIICV XIIICIII0II6 წIIIIIსLX. 04%MM0II6-
    VIII სI)0M0III0ს IVI IL III |1I M I1I. იოიმ;გითი IIX. 0)011(:101IILII0CIIIL. სეე»ჯC
    6 (I0წ0CM0C 06II01::01))01ჩC)ი)ი0 II956IM0.
    II0ტ0იVXIს0ისიეყIრ ი0ხიIო0ს /”V/ II /“)/ ს 00I(012ი0V)01სC0/ (ი080-:I0I"I-
    მხისს” ლ0M0(გსტ #ი00ი0ი)Iისუყწზილ» II 06II0LV 0786 ჩიI0M» #93LII:000# VI))08M6
    IIIIIIIV 0)0I6M98ნIX 011101I6II!!:1, 1I0010+9II16M0იIX 8 მიICსინIII)0800II0M IMI-
    16 ს ()0I(010-14950601:1X ლI(040M2X 110401)IIM60LIIX 1:01II0.(06IIIV 99010ჩ.
    Cინთოისგისი 1IIეC9IMIX 7 06XIILV01:210LI#0. 00! “(0090:0ჰIIV0Cც0 CII016X0
    I სი1Iც00709+ ს10#M699'სL (VII II II) (#28M (”06080900 060I190IწIM--)106M0IIხL | X |
    # |11), (IპIII0IIIM6C# (0I0008ILIMM 2II00088MM# (00986X /“M/ II /'I/ იC00+86XლV-
    »ყყი. შIIL 00006XMსI 0X900340C0» I 00060MV IIMმ0C0V ()09M0MმIX ი/იიIII IM6-
    IIV0CMLსIX 00II91III2MVI.
    (#0ი8ი 67)'0ე)0#”

    «თ0”IMIIM ჩL / I I ./ 8 II 9I2I
    8 ჩCსIIIX. #3 ჩII.V X

    L. 1. 1I001VI#00ს9ს990VC (ს000X /“ V/ M /“1/ 8 LსI00II6. 0C08MVM წის იჩ ი0-


    იI6CM20C86X60L0# (009007660 CIICICM6 ი0”ეც9M# 0000იტდ 0 VIIIIIIMVIII თ XIIC-
    06 0088MX08 MX #0XIIX მM6X6MMX0M: II 0080 0006+071X#9I6M(0IXL C060)6MM0 1II2CIIნLM.
    # 00)'180CMნIM (ს096M2#. 920 ი'I00MVCL 8 0600VI0 0M600IL I (001(0X01IMM0C0#0MV
    იჯმიV0V 00ILM69708 /1 L Iი II/ 98 0660 )00ო)0M»0101L 136IM080M V00ს80. #L68X#-
    MM0Cნ უM 8IV მ6MCIIXIL ს” 06ILც0ჩ801იიIილX0I (ნ000X01IIX061:0# CM6X0Xც ლ0601-
    აბიყ0ი ლ00LM8C0MLMX# ”. MM 266 0MI 80XI 0067 II 009გწMMVლლM#VC (009: ML.
    იი0იწყ0M99X0ნ ი III იC.0L00600მ83VI0MIIIX IL #00X010060მ3”ისს». უიი/იი70ი.
    8 ვმიმ0MM0ლ”7იM 0X (0090XIIM60L010 0M0V1C69X92?
    II9 00106VM# 31010 80ს000ლმ, შM010IL6CI0 1I61)1#00%0ს09M0C 300M060MM II
    V9080MM38 00M0I6I30186ხ0#0# II30IM00) 09 0VIII7))ნL I 0IIM080IMIL III1CV (001)-
    MM090989X#M IM ხმ3890+I# (000010ILM9009MX 0C9M010# #0X00M900X# 3208Mუ0X0M/M001-
    80881MMXნIX M20180XსCXIMIX #3XIL0ს, 0606X0IVM0თC I1I))0800X VC90I21616M#MXM# 0X1)VX-
    ყწემ.I# ვ28მIVვ თიი6M98MხIX I00060009ICMILMI 1L IIწI6M იC08209MX06X#სXM0M /0-
    #09070წ7IXIXIIVM 8000X8II08MXნ 21))§6IMVIIL 00090M ს0 000008 VI0I0IIIIX 1)0(6M06%ლ0211L,
    I00X0L288MX6989VნIM 8 #06CX00M9M00LVX IXმ0+0C64060LIX II ნ1L8.X.
    1. 2. CX6Mს I0008ლ00IIMC9VILIVI 60%0ი0V%ნIX ს I9))780XსCI:IVXX IC) სCL2X IIC-
    X26- 0I80388980#M #.ი0II9ნL ლ00-86-0XსIს8. M9010300%X00ლ0ს 0CX6CMნL #000060-
    008X69IIM 00800MVMLხIX /1 IL 10 0ი/ 8 IL20IX80180LVX 30IX2Xჰ 06VCIM08M6II2 003IV-
    XMM0#9LIM 1080 0616169870# MIX 060108 0780ხ0M#MX მ0X0IVI0ც. 17 23IMVIX89 8 0-
    ვ3#090098XIX 8მ10089+2X 3IIX თ006XM ყე 06IICX30+86XCX0M წV0089M6 0+023VXIC#ი
    ს #0X00V900LMX #მ0:80ხ0IXMX 3M”0L2X 8 M80X030I2M8001/ X#00006I00X08 IIXIIL
    #X 06თX0M208. 48843 57MX X#00080008M690V7V 9# 06+000ს6MXMი090 C86/1CIMC
    #00180ე#09M9001M 0CX6MXXL IL #CX0X9V0M 0CI0CM6 C 003M#)L008090XILM 080IL0010#M6C8#06XL
    2#MM000808 06M0IIX თ090# 210 #0# 10%#09C10VM#V00ს28XVI0 06CL6Xმ ი180#60MVI0-
    M#0X0)ჩ 1M0-007267IXMM 20X6იომი0» C08009XIX /1 L I X/.

    X შ10MლIMI /) L თ ი/ 1I”00/0IეI0X 8 CM06X6M6 C000)6M00IIსX L00)+X00186Cწ”IX #8LM(80L


    #9. 1I060#0+0067%0 3VIXIIIIMC 316M#6M%1) 80 7C6X 0319X 1 8019M,70#9, #0MIIM 000090M, 00CI-
    იჯსსMი0X8 MI C060X8C9MIMI0 00 1509XX 0)0)10M, 019M0096ს # I0I1M1300V C0V00MIX 00Vჰ0ლიIIX.
    400
    1. 8. XVთVII809IM6MV6 (00M6MM0ნხI+ M#01))6CI0916წILII# XL0):XV 007614018 6MM
    ყვ30IVL 8MIIL I06MI0IMმIმ6+ II06#16 780010 MI9M070M67XV8MMI# მMმXVვ 00000X88უ96- ·
    M0ხIX 061MV9VIMVIL, 9. C. ხნI81698M6 MX C00XV0106IVM ჩ0 900X XLმ0I2IX60II6IX LI
    MMVX 003ML9V7X (თ00901V960MXX 0#0წ77-6MX89X). 1 0MXMXMმ9 მმ მMმ#0 0IC96X2
    0X97 #8 60M0018090M%ნIX ი0M076M, MI ლ+მ080X 6L 8 C000+80X0M18MC 0C00X9MV0CM-
    26#ხMXI6 61IM8MIILVI 707IXMX' CVC26X. #X2960X86 1I0106M0M #090MVMM0M# 00076M6+
    0%C46Xე, 109M99MMმ6X09% 6M016CMმ, I0V3M00”IX თი080X.
    I ნ%V 609000X83X69MV 0C09009XIX /! L თ #ი/ X”იVვM9იM010 #3IM2 C ლ600“-
    8690+8VI0IIIMIV 67M9V90I2X#M# X606XL06M0-9890LX010 MX 638მI0#010 #3MIM08 #267MIიX86%-
    C9 #80X03989#8007ს CX+6MხI C00+86X078MI1:
    Iიწვ. /1/ 8 003IIMM 1L--X7 3 M06ო0610-9390-0X C00X86V018X06I /1/:
    Iიწვ. 10L2-?2 „IV680M%“: M6I”ე. 10MV-2, 9მყ. 1თM-? „1I(I.";.
    ა» (0-8 აM89X65II0“: X06-.ი.-ყმ8. IIV-? „10.“.
    IXV3-. /!/ ც 003I00IX თ--(?) -1-:#Xტ”ე.-9მ#- /1/:
    IM0Vვ3. თ6ძ0იI-> „0მXV2“, „MV0V00": XM0შ). ((C0III-ჯ· 51(I.“; -
    ას ხთ? -ყტელიM9M“: M0Iლი. ხ10-? „10.“;
    ი “თ? აII2მ3“%: X#6I0.-9მ8. #0:-2 „10.4.
    IიV3. /I/ ც 003%0XMV #6-–"(2) ++: X#6Iი9.-9მV. /?/:
    უნწვ. 006!- ულMI0“: X0Iი. “თI-, 9მ9. 07C6I-ჯ „Iძ.“;
    თ ძ6-8 უ:0010“: X0)ი. I-2, %მ89. 001-2 „I1C.“;
    » “606 „0VMCM“: M0IL0.-9მ9. “0-2 „10.“.
    ნი Mმ09IV თ C00X86XCX9M06M IIX3. 6-!-: #6)ე.-9M89. L 3809MM10+-6#601ჩს08ც3--
    ყI 00MM00XL C #00006000#M000M6M 1073. 6-!-: M6L0.-Mმ#. 7-:
    ულიწჯმ. 5V0I-ჯ „IL00წMVX: Xტონ. §5%067-?, %მM. I9067-ზ „016“;
    » #76-% „3XM6#%" : #6Iე. 09060! -?ე Vმ8- 100900/-? „10.“.
    ILIიVვ. /I/ 8 003MIIV9% 2–-(4) +-: #0)ი.-98V, /L/:
    ჰწვ. 8021-2 „CIMII: 909. §MM/-- „10.“;
    ა (221 „00600X": XM0Lი0,-988. 1227-8 ა10.“;
    ა» · 8-8 ე008": #6უოე.-%2M. 21-8 უ10.“.
    0M002XM60#V 360106M2I0769 (VM9მ# C00X3070-0M# I1)V9. #1-: M0V)). -21:
    ჯიწ8. "(0-2 1VM“: Mნ0უი. შXV02I-1 „1V.“. ' |
    1%იV3. /1/.8 003Mი)M 1-–-(2) +: #6Iი.-%მV, /1'/:
    ”იწვ. §V1- „IVII 8“: M6IMი.-MმXM. 3M7-ბ „10.“;
    > MM „00ი1IL6“: M#ლჯი.-9მს. 0%M12-? უ»10.“;
    ი ძ5M0% „I09ს: #0ILყ0.-9მ8. 05104 უ=10.“
    1იწვ. /I/ 8 ს0მ3IVV9VV C--(2) 1+-: X6ოლ.-90XL. /L/:
    Xიწმ. 20C"I/I·? ე6060L8": #61 0.-9მX. 20072 „1ძ.“;
    ა “ 8ძე1-8 „M0M"“: #0I9.-MმM. 02>07-2 „10.“;
    - შთა! „96400“: M0)|0ხ. #5/:(7-8, 9მM. 05MIM7-% „IV.“;
    ი» 0002: „0”00Mს“: M6#Mი. რიბიბ/-:, <89. 0C:2V7-%//ძიბე:/-§ »I(L.“”

    ზ 401
    VI0II)6M0-ყიII0):IIC 060048610 ცII89 L0110M90MV I)V31IIICII0C-MV /I/ II1)M80)(44-CIL
    # "მე დიIIIC#M 86.16 1L010)ე6CII0III68 011:
    ინი 7 100004 6X I0V3IMVCILVC 1M2CMMI6 თ # 6
    “ასი... .- 0111მ/-010L 60078076-86M80 06III6IL20I06306CIM6
    Iიჯა. L M01).-MXIს. ”წI860MIIC ()0986XMLხL ”'(6 “0, მ IIმ0MXMIC 2 I %
    1. 3 თიაX2X 06I6L00V801სCს010 I001CVX07LM6C-
    '" IM8 მხა910ე6IL 00(ს:(6IL62 XV CX0006)003V1I0XILVX
    I- | 0)- ((,01-)
    IIMM0თც080ც 060028900 /“I/ # /“'V/ MM I»
    I" 00010989090M 0XმემMV06)Mპ0მმ2)ნს 06IL0I:0)0%80X6-
    ლI- ეI- (|I0L-)
    0006 (0096M9900#06 0ILეVIM60I6C (ს0906MXL /“1I/
    სი 70X90XII960L0"V 0M0იეV6MMII0 ( 8 I)იV-
    1 II 1L- (III-) მIMII0I(0M.
    |
    _ M#Mვ ს0IბებიMI0,ს რ6X6MხI, 1:01)1)661108-
    | ს- ქბმყIხს 0I00MMMლM 0).0616IM6IV29 381L090-
    M#M00900ს 010026691 /“I/ 8 3მ2ც0M0X, ILL0M0-
    (CI- CიL-ICსL-) CII- I 1)VI0 #00 0X81021760)ძ0300მს. #2 »93მ1:0MI
    ჩ0ვიმ0X210M0I0CM# 30L/0Iნ6IL00X" :
    2) II060.I6 M900MMმ2ჩ00 0MინI70ML IIIმ220#0# /“ მ/ დიმის» /”I/ 8 3880#0X#
    C0 X))2MII0)'C9 უ 9#X6 /1/:
    ”) I0C16 60X0C 3010MII0M 1X80II0M /”ტე/ 00006Mე /”I/ 8 ვეIMI6I0X, #8):
    სსმ MMIV0. C0X021090 00, X0MM! 8 1:96 (000), 38მ089M106161ჩ0780”09M 06XV98V 6-
    ))0X0#8. /'1/ >> /”I"/:
    0) IM06IC ლ010I0სხIX 060898818%08 |”1) X |”ის) (000#6მშM9II0IL9X C060# 0)0906-
    1MVყლი) IMI8M060#60 30მI)IMIMI6C XI80XMI10) /”1/ 09)087:00%09 Xმ# /")/. X0IML 801ეტ-
    ყი)იწი9 0XM01ნM0I0; I)12/III6 1)00I:#6 CIMVM8მ8M 00X08M69##% /”I/.
    532M0# 9030მ07010MLCM# 3081 0%IMV0ტI“ M07შყი CC)0))#VIVი0შ37ს 18 06II6M
    #MMIMV6 0M6VI0IIIIM 060მ30X:'
    უ8ბი0989001 I0600X0I2 0)0906MLL /“I/ 8 /'/ ს 3896Cწ0M 303000267 90
    Mინი 8030207898M:L (0090XVV060X0# მ81I)6IIL0CMIL 701)6XII60+8VI00I010 9X06M69M8“,
    I0000სხV L0V78მM80L0MV M#0906900MV ( 8 II03XILVIM 110016 060IX2C09M01# (CIM-)
    ს» M6IიელI0-9მ9CM0X ი6”წჰMიI0 10I))01M8300%0#M"' /I/ (90 96 #1), M0#9M0 0/06M8/ე'ს
    ვმ)ე)09ყ6996C 0 921XMVV 0600X "ს II606I6IIIMM 8 3მ8. “7”, (00806XV%60# 60X66
    31M9ი0I67010, V6M 1IXმ00MIL6, მ6M69X9, “. გ. ი00IIმ090#. C6X08376M8580, I0V-
    3M9CM89 M0/X0)0ხ CI- 0:08მ:620» 06MI6L20+00MXსC#06 600X099MM6 (თ096M2 /“I/ 90C-
    ჰC 060IIV2680M). IL 06X IVIII2# მ3%092 7031)მ0%მ10III6CM 38MLI0VIXII0CII #07C9M0
    10M)II#M6მს M6I861XVII:
    ძ) #8 #08მMIIII# II0C16 60II980#0# /”I/ 06ILVXI0980 1I606X0/MX 8 /”L/ 8 3290#0#.
    "'წვეისM 060880M, 8 II03#0IVVM 00016 #მ2M60X66 0%X0Xო'0I0 C (00M6IMV60#0X#
    90%LM ვე6ყ0MI მუ0X0CMM8 (00096MML /“მ/) 86009X80ლ%ი II600X0/8 /”I/ > 38M. ”/
    თსმMყმ, 9VII0;. 803020784 8 32შ#MCMM00%X 0X 101#0MXM /"I/ II0CM6 ძს090X#9#M06C6MX
    60X06 ვ8%ყMIXხIX მM6M68+09, 860091900” მს X0019X26- 080600 MმXCMM2მXVX-
    800 88096M#9 90M# /“I/ 8 1089 1000XC XI28MCMVMმ7სM0 38X0XLX0X0 8 თ0M6-
    “«ოძ900#0M 0M000I69MM 9X6M6MMXმ8, . 6. M00X6 C01M8C80M#.
    4C2
    “0M88L0 3XM60”0 0X#: 010600 IL:0MV#60C2 ”C/- (8 000180I1CI8MIV C I0V3.
    “CI-) 8 M6000#40-M29V6L0M .3808111C161ნხ0+808მ9Vს! II0010108900Xხ9M00X# C0”-, CI#-,
    ·C2-, ლ. 6. CV 60 80120I008სIXM# XC06:-IV”V 8MMIL ”V3MMXMIMV 1XI8209MIMM. XXVI“
    83699 ჩნIX VX0810+800#MI06MX6XMIX 06090C9069MCM 060830729MIM#M 3XIX 00010X088X61ხ-
    :00016#, 8039MXM%IVMX, #მ2L რ6LII0 090ILმ30280 წშXMI0II6, #3 /“I/ C 86CII0C06I0CX36990
    Iმ))6.ის
    26 8წI00X6C# 00I1XV869M0M ("CI-), 991896708 I00IVII6MIIC C10+X006083VI0VI6M0
    ჯმხესიგიმ მ10Mც6ყM48 /"I/; 8 C0M6Vყ80M 1I03XVII 000MIM6 C0LI)2090# 6MI+X0 0V06/-
    -688M680 C#0L1006/ი237(I0ML66 LII, ს0X06M0 ”0XV, L2C 8 მM210IVI9M0# 003M%0LMV
    61MIIM I 00078 86M) #0MIX0 CX000ხნ|6 ლ0ყვMMნI (1) # |0, M0 M6 ლC0078067X6I-
    8VI0IIM6 860M0108MXI6 8მიIმ9IიL 6088MI08 /”), IM /“V/.
    II090M0080 3XVM ი08მ0Iმ2X წ6201000060მ3VI00I62 (|| 1I))089X9MI0ლ, XIXMII6
    8 00მIMVIM# 000M6 C0601869M0 II86MხIX ·(IIIII (C10M006023VI0IIIVIX (060#29108 (11
    # IV):
    სპ
    1)ბC1CL- აC8M6IL",4“ „I6LV7Xჯ" .% (I0წ3. გ
    1/10211Cთ1-, X#C6I0+. 21L1(9)LML-); ,
    “იი- უელ8იIM0I6“ (=0Vმ. ყIMI-, M6”ი--მ9%. ქ0M0"-);
    %უ,- „00M“ (ოიVვ. 2?!-, X6M0.-«8#. ფ27-).
    8 უბვჯუსმ6 80L81#M340VM% CI0I006023VI00I6I0 916M6MI8 8 #6I0640-988-
    ·20# 80390XIM# I0318M6 XIIIსI0300MIL8ნIC C096XმMI#M# 0 IIM2CMნხIXI I0MM0L0 06-
    ეემ30888M9. IL 9MMX 06))080X, “CI--> #06Mი--#839. “CM (0606X0X 'I>“L 8 008VI0VM
    ი ი ი 9

    იმ0ლI2 იC0IM808011)> C01-I|ICI0-IICი-- (802380 წლ. 18 10V999C#0V, 8 06-


    ი

    87967 8X6 VI60M 0C101006183VI0II6I0 X802L76)2 8 603V#X020M0M II03XIMV, IMIX6C6M


    “+%CL-
    >> CI-%:
    9

    >, CVI- „600682“ (30%. “30V7-


    > X6I0.-ყმ8M. 30+0X-; LVVმ. 204+1-):
    9 L :
    %ე იდ „10“ (318. “02--
    > X6V0.-M88. იღი?-; I0V3. 8თე:-);
    ი ი

    რნიბI- „#46M0X0“ (389. "005/ე-


    > M0I”ი. 1(57:I(7/-, V8წ8. 0%/:M7-; I0XI8. 705I-);
    ი ი

    %თ თხ! „M8მიი#“ (808. ”ბის”-> M6M00.-9ე8. ბMხ1-; IIII8. Cთხ!-);


    ი ი

    ".გ0,თI- „0”00ს" (ვმ9M. “უთბეს-> I80ი. რში:ბ, %28. რი ბთMV-; 103.


    ი ია
    06621-)-
    "წნვMIIM 060230M, 06IV0I207.-C0CIM60L2# X0XტIხ დმ0CI1)010168IXV “IL 806678-
    ყეჩI8ხმენს(# 8 (10IV10IIL6X 81II6:
    #6010100670493II00L6C |"). L086%90# I03MMV# II0CX6 IM8მ0#0V: VI-; L0-
    “69ყყიწჯ 003#VXM% 00016 0310108MIX 060Mმ 9408: 7, ?/-;
    0IM0-006083I)0II62 |(”"1): #0M0970# II03MMIM# 1I00X6 0C0LIM2C90#: CL-.
    ი

    8 ·C8090M0M #086ყი2 M002100006-0მ3VIსII66 II) IIVICM 0IIXVIICL9IXწ II6))ტ–


    >%0)MX0 8 (§1:

    %# ც 6ლ%ეVIM0V980M #1081LI(MIM #8 0 VX3M#MILC§0M II8060X0X #01-> CI1- (I0M ც0ჯნ9#9#08)00I C1010-


    0რ6ხევ3IIIIC600 XI08676ი8 8 30#6#0X) II 00+64169M 0XMC%6MM0MV MMI9I6 -000X0M) MCს->CV-
    8 M#M00MIXM9#M0# I02MIIV: 60. 500XV- „IMMIM06"” (ტი. L0Vმ. C0CXV/-, ILი0II «9M. CIICXII-); Mძ2ლVს-
    „ჰ0ს0I“ (ლი, L0V9. I-ძეძV- I0V# Mს9M. ძს0V-) # #9.
    403
    ეჯ. ტ(V/- „(სყ მმ. ა(ა +IXI.“;
    აი ((3I/- 10Mი", #6IL)).-ყI9. 0): 08იM. თ§I5 »„III.":
    ა იი: „აწიყმ“, M0)'). ბი სI(0.": ლ8იმ. ჯიჯა- აილ0I”Iყ"“..
    M#0869#M006 CX01I0061)83+XI0IIL66 L)I ჩ II00109008M9V901 II0:M1ILIIV II006X0<
    18 8 (VI ჩ (32M-ს0M, 182880110 8 601VIV8)80, 1I03MLIII 906040006) 0:1VI00L#IL
    8უ6M#09M» XI: CL(4+- >0+-1>-“-V+ (66); (>+" ლ). IXIIII0:I0ILIIM6CCMM ლნმ38MV4X#X6-
    LI1I 8 იბ))60-Xიც88"CL0MI):
    ? წიიიბL- „ჭ61000“ (II)V3. ხიზI-, M6I"0.-M8გIM. (5740: 6888. "' Mა//);
    შეკ: ალ060828“ (ოუოაწვ. ე(0%7/I-, XM6L).-სმ8. 500): ლ0Mმ0. 70/'46'):
    "ყიდ „ნVმიიგ" ((IV8. CICI-, XM61Iიხ.-M29. ?)/დმ)'-: ლიმ. ქინ21);.
    "„VV- „ყლაზს“ (ო)Vმ8. IVVVI-, X#6I).-ში#M. //(I(/ხ0-: ფ8მ9M. ))მL <-
    ? “ყარდხი)..
    1. 4. 1100M01სLV C1010061)მ3VI0III066 LII 8 ვაი0) MX Iმ210L(”0X, I6))6X0-
    XIX 8 1II00MM:0900119წ90M 03IIII#MIM 7 LL I96X 106(016M%6იL (0LI III, III, ტუ6-
    XVI 0სIმის მ928X0I9Mისი 0%))1:608IM9V 8 M0L00MX0-9100X0M M II6I))8I1980X0.
    0101006/)მ3XI0IILCI0 (XI. 8 XI)V3MM9M010# IL C8080X0M L II 8 6863VI80980M II08M-
    IXIII)I. ე-61)6)' C(01006))93VწI0ILIII Xმ20მI:16)), 1))686ე0III2#6ხ ჩ 960010800 |I):
    ოჯი0ებე"'- „VIII 2. (ო)ჯვ. LC I-ი, 0809. XV2C6)< “X92CCI2):, #60. ILV2-
    7 #01-, VმI. ILC0IIX-);
    <6,10//I)-|| თმ'იI)- გლუხვი“ (ო)Vვ. თლ, 0ცმM. /:6//. M6”ი.-92M..
    ? ? ' ბ/7011(%(2'“)..
    8 სივხიშს)ს 00016 IIX8080# (IIIXIL 640:006ი0მ3VI0IIსთ 009899) 1)01M0M6%X-
    0VM0V6X6# IICC101006))02V10IL86 (II:
    “აი »1M0))089“ (10IV3- ))II-, 088ყ. ქ), M06I0.-V8MM. ჟ)/(-<- “1)1()'-ბ);.
    წიზ“- „0?“ ((0X3. იი, 680#M- ხ?1<:” ი? აIV68", X6ოი.-9მM. ი22-<
    ”ი“-);
    ასCეთ- ა9მ0600M006", „MVX4“ (IიVწვ. ათ: 06828. //!C, M6Lყ0.
    ბიებე- < #0 7-2);-
    “ს C CV-ს C,ით“- აI6)6I6M2“ (I0Vვ. /ICძ007-, M6L)). ?:ძი/'”-).
    1. 8. II00VVXM000მ9#MC C10-0061)2:37)0IILILILX 96M068%X0M VI # LMI 8 #086ცM-
    901L II031M0MI 0006 00XI120M0# Xმ0, 1072X0#80ლ-ხ ლVIMIს 0 803IMMI8080IMMLI
    #61000-9239CMMX IL0:I%01XMX98C9XIX (00)0M MMIL8 30X07'“, 0ჯ01“- (C1). 110X3- 2((/I-, 8C9:ს-)“
    #3 06III0X20“861ნ01:1X I8VX6CI0I08ნL>» ()00M “XII2. Lე “პაძინი.. 32901L06
    შ0180M180)2 70/07/36 MმX 8X00XIM802 #L8.06890, .· 8039MM#II66-8 1063V.1ს2%6
    80X8MM3მ8IIMM C21010060მ2VI00IMX მX6M68X0ცსც I I018469MM9Mს )IM808MსIX II0XM9010
    ი60230808M9 (8 X290601780 1I2M0MMIX #0LCIV0მ1I0V> M0ხM%0 LI2CXMII6 0, 2, 2). L6XM6%0.
    808MIMMIIMX 79)IIM. 1IVII6M 8%00#M%MხLL 1Xმ6MVსIX შ28I00ოსი )XIL8I 01)მ9#10, 0%.
    %6M60მ, #008680# L120680L. 329MCMM006ს M%6M6)2 IXმC9MIX, 103MMX210M00IMX. #8:
    404
    063VIხ1216 80IM91133ILVIII C1010001)მ3VI0IIIX ("1 ი | ”I, 0X L00906861X 1I2C8 IX
    ა 9

    07:80 (0(000MV.1I000827ნ 8 816 ლ.I01წIIIIIX 01023 9M.I:


    (1) L2უ# Mშმეყმპჰხყეი I00161082161ნ9001ხ 0ლ01007:MX /ს/ (8039IM%VI66 X3-
    C#01006023VI0I9II6L0 მ82110(00M8 (090298 /" V/ VII 93 0IX /”გ/), 70 8 M096980X
    01016 000MC01281680 (III:
    0L “თ,იხ/- 5L8II/29": ვპმ. ”ჯVხ+-> M6ხც.-Mმ8. დI(MV)-;
    9 ი

    (2) ხCუM I2Mმუხ894# 0I001610821016900) (06071: /I/ (30C0X0X#MMI66 L


    001006 023VI0IICVV მI1000MყMV (ლ00989MI8 /“)/ MI 803MIILVCV6C ქი0წIVM IIVICM),-
    «0 8 M080959M0M# 041016 ს006XCI28უ0690 (II:
    0I ”§»- ა„I00ზს“: 3828. “2ჯვე:"-
    > M6Iი. 72§227“-;
    9 92

    (8) LCუI 9Mმ9მ.ხMმ# II00.I01082101ხ98007ხ 00ქ607-IIX L1I200VI0 /0/ (M3 0IL


    /“გ/), 8 MX086MV0M# (21006 1I0C620I28109M2 IIმ60M2# /0/:
    0I ”ა,ითI- „10X“: 389. “02)-> M2M. 0ე:0#-;
    ი 9

    (82) 8ლ9% 6002 2301006))მ3VI9IILIIX 9:6M68X0M MIი00XC72816M88 106Iმ3ხ9M2#


    რთიყიM2, 10 8 M080M80# 010L6 803M9IIIL26X (VI:
    0 'სრაL „X61“: ვი. '(0ს- >M6M0.-928. 10 )L2“-;
    (4) (ლ1M მ8Mმ1ხM87 1I0010610841061ნ98006Iს C0X00#IIL L12C9VI0 /მ/ MIV /მ6/,
    90 I6სრი 803MIIL2100IC# 8 X080980XM# (ლ10L6 LI2080L 86 00)X0X6180X0# 0Xწ860-
    382980; 100VCIIVM0 L2L IVI, 7მM I |1| (1)6#6 |01); 00II 3110M 8067XI019110+C#ML I01668-
    9M9 8 III)010.12X 0%161ს9ნIX XIIIმ16M708:
    0L “ეახ661- „0I0Mხ“: მეწ. "რიბი-> 929. (ICბი:(-I თბ) -, XM#6ღი..
    (I((0ე:ზ?“-;
    0L “ნ(606)7"-
    ა#VწყMIIIმ": ვმIM. 'VI6CIII--I IV6IIV- > X6M0. LV2Iი0I-, M0M.
    Lხტ)!1/- ?.
    "წ2#06 )090168II6 ლ(უ808M0IX 1096MMV0L0 210IL2 008036! 0X087:00X, 1II0-81XIL-
    M0MV, #0უ1668MV#% 8 X6M6)6 1+0I0 1)06#MVIIIII)080MVM010 80M231IV6ლ0M0I0 მ206X6MMXმ2,
    #0700წნIM I 06V01091M821 C10-0060მ82V10IIIMII X21)მ1:760 LII # (ა). მX+0+X 80M8-
    M89001:) 916M09I Xმ21 8 0916 ლIVM260/, ყM6308ICIIM0 X0VL 0X I0)I”ი M M6L-
    ირუსიLIX II მ MC0MIIX ჟ#V9Mმ:6MI2X, 1)93IIMIVნIC 060)10M0CხL 8 MII76 II2CMნIX I07X-
    90I0 061)23080811M.
    II00M#01ნMV 16M6)) 803IMI0XIIIIIX 2 I1IX IIVI6M 810))09MIX V180680ნILX M2X0-
    უაოი8 8 0000401069M9MV0M 3208II011IM0CXII 0 +6M6ი 000M0”00169MM0I+ 8 IVმ2981ხ680L
    900101002701ს800XI 0060-8600 38M0LIIX 1უმ0MსIX, 10 001600 80L0XII3მ,ILIVIM
    ლ(უ0006023VIი0IIIX 316X#6ყ9708 L)) M III ლუ0IV6I 010001 # IC0V0XI II0016·
    ვვვიიIს 6C))61811260წ8II# 1I.მ(MMIX: (II /”6/> 389. /“მ/, 0IL /”2/
    >> ვგყ. /შ%/,
    0IL /'0/ > 389. „”ი/ (06 310M 001006I106-- 81II#:6).

    # Cხ. 103MIIIMI0სM0 06XCM#0)ჰ6CMIIსC 0ი06თ16MCII (III M# (VI) C10-080:0 ("I 8 6011MV-


    ი
    0M0-0128948CX%IIX #3ხ1LMX.
    495
    1. 6- 1I8IMX 0061)400M, #0 00ILC1:0))Vს641სC0X0X 93MIL0M0"M V)I0”9 |1)6IM:0M-
    C10VII0VI01 29 C401006))03VIVIIIIIC 9MI6CM68%6I L“1) # III 8 #0MCM860MI II03VILIIML II0ლ-
    -I6 2011მC90), /08IIIM6 ს ვგილ0LIIX აიმ შ0 “მ. 8 398MCMM0CX-I) 0 თი00609V0-
    00 0I:))VII60II8, :LMIსXI08000XVII> 1II0010/1082701ს800XM I0X), IIIIII, (1I), ც 01-
    ჰII9II6 0+ ო0V3M90660I0 I 6809CL0X10 93008, 8 1L0X0))MIX 0მ8ს VX6))9:IIL C210-
    #006)253V10III X81))01:16) 8 603V,I2))#0! I03IIIIMM I I ხი0ჩეი“MI6Cს 8 C00%-
    #8070X8V)0IIIII6 960100816 3.I0M0MV%I,
    ც 003II1M# ს0C#6 C060X80#8ი Iუე680IX III 0910:0MMIX ტიყემ7ი08 |“I) I
    LIი) შაICIVსიI0I უ06MMი 1860:101006))03XI0II#6 |“1) # |), (იI,IIIXC C00+8676+-
    აა)0II. I 09009M2VMMVწს 1)60)XM6CLCხL # M#0+00M90ლL 38081!10X0:0078082499LX
    #207900160XIIX 9830IM0X.
    1I6I)VM80 3828X0XIMMXხ, VX0 C 10V9LII 300IIMI CI01L0061))23VI0IIL6II (0) VIIIIIMII 98
    #09M0MM01L IL03VIILMIL 0.16X6M%Xხ1 LI წ) I L"I 7)') Xმ)ემ460#3წ10)'C9 წ6M 106 11086-
    უ16096M, MX0 # ლC00+80”7079MVI0III6 C101006))23VI0IIIVC მIMM0()0MIVL 0C0II2870ი /” V/
    # / 1/. 11ი10690I II2))მ.110XIML83X# 8 MLV01))6VIII890M II01016XIIIVI 9MX 910X06M8-
    408 8286))ს190709 IL 8 068მ)ნხმIMLIX X2V090IXXC6))0
    MIX III XIMX II031IILIIILX.
    1.7. C10:006)83VI0IIIM6C 8:06M60MIXVI 8 I03MILIIIIL XI69M:MV C0I1/#06LMIXIV, C-–-C:
    იIL I 0C .0M0Mმ“ (I)V3. L7VI2, M6II). IX24'VCII+-00, ლიმX. M02):
    1. I))M3610980M 10V8#9M680# (000M6 LI) 8 663VIX83080M 1II031MIIIIIL 9'/80#6%X
    0M010006)213V)0IსIIს Xმ)2M76ე, ს06802MI296ხ 8 000800180 წ)I0IICVIL 8960:10L1030L
    ყუტაI081; 8 X6I1)61ს66M0X# LII 30X080#00ყ90 002780108 8 89/I6 I00)6X088M01ს-
    M00XM (II-I: 8 082#6L0» ლ00-006083VI0II66 |"1) 8 003VI6I2IXC I0X90ILM 801:0X-
    ემIIII II0))0X0XII 8 LI8C9VI0 0: ”MსI6> 0389. “Lტ0თ6 > L03.
    0I “თ 0140- ი10001ნ" (1)#8. C02'(თ, #6LI. #02 0!I202MC, 0889. თC2L2:);
    8 080896008 ()011#6 8 1)63VI სიმ II0IX90M 80XXIM3მ8ILXII L XI 80838MLI0
    III, 0001M83007ა#MII66 310X06MX2X (I) X (IL) ჩ C00+86+”0%8VI0IIIMVX (0000X#2X L))V-
    მ99M9CM010 IM M0L06Xს0X010 II36IM0ჩ: C107(0 >0888. %1ბი#2LC >ბზი (C M0#85630# 0).
    0I, 'ყ1ე- ა» IMMMM0IM I (10V3. ეM2-0!-, M88M. ჟ%0ბ2-6| ე21:5-6, XLC6ILM.
    ყ2?/3-0|I02)ბ65-6|Iყ%5-0; 0888. 1M6-ძვ-მჯ-6, ბM8-ყგ-მ/-ტ „080I9MVXჩ");
    ს M0IM). 0)00M2 #1?2-2 CX0I0060283V10
    0166 (1) I26+ 38IM0X00XM0))9ხI6 060)-
    066 8 მMI2 II0016M1088161ს80ლ0MV |II), მ #0-0ე0” "M6იM6ი” I0M9M060M8MMVIნIL
    ყუ6X#68V%: /2/2-6
    > ქ4%3-6; 01010121--/905-ფ 6 003I86%VI6CM 80728)0# 3I0M6XM2 11;
    M28. ყI0Mუ-6 << "მMვ-6 <- "ყ/M0ფ-6-
    C3მ96Mმ# 009081 -ე2 #00XV9692 X3 "ე22- < ”ყგ- 8 1083VMნ6Vმ9'6
    8X010#9890/ 0CM9M8#0M0MXIL 1.
    0, “ხშა- »600X68 “(»იწ3. ხ7-3-01-თ; M6XM/. ხ%(16-C1)-9);
    (MI) X86L 06თX6M090L III) ს XC6I00.ს0C#0M, ს)--8 0809#0#0X#, 1I)M ''>7
    8 M073#96#0M# 8 003VI0ხI816 I680X8XM381LIM ” 8 603წ7I8090# II03M#90IMM.
    406
    0IL “ფეხ (თოიჯვ. =-)-CI- „009M0M"; #60. ტ2)-ი, ყ9მM. )II-ბ?))-6 510M-
    MIM#8L“);
    ა” "ინი (იასჯვ. ##”-ის--« „წერის“, »ქ00#ხ", Mლიხ. #21-ი!? «89.
    (M1(-?)-L „10.“);
    - ბ). (I)V3. 1'-01-«, „060700010 81I0“, 98M. "I XIL-, M6Iი LV#- „IVC6-
    ? 0მXწIმს0#-, „სი60MIჩII0610 XხIიI8Xნ“);
    » ოვეიყი (უიჯყ. §7-§26-”- » 601639 I07:M“, #6I”ნ. §I05(0 M2V. ")/115I(2“5M
    II)))§5)§% 5II0IVIIIL“, 39Mმ0IIV8“);
    ა უორ- (შეჯვ. “/7"C =L1V60LIIL“, #28. “0)"/რ6 »ხII00M89M IნI08“);
    ა “ამნ დმა-ტს- ი.I02070ML2“ (წ0VXმ. 1:0-20თ-თ1-, X6Iი- ))!C-დ2)'ჯ-01-);
    » 'თარ- (იიწვ. 0M0-IX-ზ „6061“, ლ8მ8. +“60-ი“ »„1(.“).
    მიიბჯლიმ8უ69606 8 ლ0889801:0M (000M6 /6/ 92 X#6076 I0IV3M9MCX0X0 /ხ/ 06X96-
    899070# 001901 801:81M38116I C:1:0:0060833V10III6L0 Lი) 8 I03IMIMVVIXI X672IV 060L-
    1209M6IMM. 6M00 8039IIი000 I1მ0M0) 06V0:0816M წუმი80წ /ბ/ C40XVI0II6I09
    0უ10ILI8 (CVთსXILCგ).
    +I6IL0 8MI6Xნ6, %VI0 1)6(0:16166L C10:006088წI0ი0ისX ვ16M6M41-08 LI “1 წ) #
    0083MIIVII C–C სიშ)სს 00180ლ0+სI0 დCი8Iმჯი10X C 06თM0Iლ02MI MX 8 609M6990#
    103IIILIM 10016 C0I1X80#0V.
    IიჯვშმიII6 ()00MნI C C09M00MLILXIL /L » ი/ 8 IVI03MMIII XC47:IV7 060I.18085I-
    MI # 000+80+0X8V)0IIIC (ს00XML. XLC6L)610-909CM0I10 # ლ82ჰ0010 #36IM07 X0-
    XV 6XIIხ C86X69MხI L 06IIIIM მ2ი0X0ჟ”MIIმX 1MIIს 8 I0M# ლ1Vწ986, 0019 8 IICX0ჟ-
    MIX 061I0L8ე+86Xს0X0VX თ00V2X IIL00XVIMI)082Iს C10I0060მ3VIიIILV6C 3X06X0MოხL
    LI რაL “ი) 8 003MI0VIII C-–C0 6 #/მM686II0IIVIXIVI IX (002V()LIXL8IX0V9%XIMV 8 0%XX6Xხ6-
    9ხIX #8ესლინუ ხთ» უიმე 0) იმ X.
    მწგჯVXM 0608230M, 8 L0M699#0I I0მMIM0IIII IX 8 )003MIMII XC7-MIV 0C01486M)ნXMIL
    106108070VM1IVI0ICIC# 10XხI0 ლ0301:0060მ3VI0IIVI0IC 96X69MXნL |“1 წ %ე1, M0+00MI6,
    9ი909ი ი

    900680 ლ10-:08 IM 2X10თ00M2X 008839708 /“"დ/ # /“')/ 8 0-M690MM9ნხIX II03XILIMX,


    811910 189XV (ნVIIIIII. II269 MIX, VIC0 I 01X08139400ხ 8 IIX 8012II90C0LMX ხლთ-
    16002X 8 ICM00IVM60IIIX #28008621 ნ6წMVX IIIმ76X2X.
    ' 1.8. ა82210LV%MV6IC 10()16L6ს, C010L006))923VI00IIIX §.16XC8X08 8 II030IIIM
    C- C 8861I0X2107C# 8 M9M0L0X00XIX ლC:IVMმ29X I 8 I0V3M0M9C0M0X #30II:6.
    290XM81ს9მ#9, ლ)090-0# X30XM00)81 800 (000X2 8830 02გ8IX601ს90I0 181672
    0 0080MMLI §C2I- „I0M", I06IC723169M08 ც 1I)6880”0X30VV0L0X 8 8ხI6C §0C2:ბ0!|
    აითირ »IX0X0#“, „0:Xთ26", 8§8186Mლ-M “#ლიე#MC6(ს00X8გMI06ს 60X06 028XM6II (000))#ML
    “802-C, 060 Cუ0X006/083VI0IIIIX II 8 00შMIVI C–C:
    %+ ვცე!> "ვიეუ!ძ)
    ვიდი! >> §Cთ19I§C260# (C შხII816M9II0VM ბს 1I600L I69-
    ი

    #«მუს89IM, 00. §8L20(/210


    > §:LICCVI(I 88 0M00Xხ“).
    Cეიჯ0806 LI) 00X VIმეითM00X 72820 8. ლიწუII0M0M 8 063740406. 80Xმ-
    II321IIIII 90616408370უნ#00- I0I), 8 10 300498 I2L 8 603VIL21)I10M ს0მVIIIMIVL

    407
    8 10# 6 009V013C 2.10M0)IL 9X0% “0)IIX 080 ლ#X0”080I XმიიILI02)), 11I068))9I1I029C6
    # (607080806 /L/. 13 ):03V1სწ0MI6 20010 8 I)V3M#M0I0M 803MIII1M 000086L C IIMVI6-
    #0% /0/, II)011800%0IIIIIIC C00100X10X79VI01MIIM 00MX0სცსე# 603 II00#8V-011:

    1 სკ'L-ტ1- («/თV-M9L-01-ტს-/! „II))01 970” II6“): %/,;-2I- (ხი?'L-?!. ა»18818-


    ი ია

    XL);
    I,

    1V0-+V-II-6V (79 IC. „I0MI376“): “IV -21-C (#0V/I-V


    < 700 “IC.“):
    ი L")

    (ეც/-ჯL' (ე#ძ-5C აII6IIIILI0M#“): %ე)მყ-?'. (CV -))02;-?I-ის-- „0I(0'L-


    ი 0
    XVMს6#“);
    '

    „ე.ბ (I2-0(- 1:90"): „წე. (705-< 704'5· „1C.“);

    “იმ-ხშე-ბL რო)M-30|- „0 00XM#9ი99MXL"): “ოხბე-რ!- C0CM0ხ015ი!- „IVC.");

    4 -L2-L-2-§-§ (71 -9'L-21-8-§ MXI06-): წ -IC-L--7-§ (ს-Vი0?L-)-2-§ „10.“).


    ი ი

    110000800 101062199 ს VI2068MM, 01):831I8MIILCCCM 92 X0ILმXII30XIVL 0410


    08010 |“ 8 ILI)VმMMCM0M, 06VCIX0816MხI 1)0-8MIMIMIM0MV, #90 უ06MწიIMIM 00066წ-
    . ია
    900XMVMIX მ8XI69MVმILVII. ც M#6X04+00MIX 0IVMმMX I00I8M0XM0ლ0%ნ VI20CCMIIII C10XV6X
    000M98IIXს 8 09926 ლ I01)მ,LMIIMმ/ოM66MIMIXM 13M068969MMVC6X ()00X+, 06VCX080XM3810-
    MIMMM. II01)61M7:689M6 VXM2გ)69M8 C 0X9010 6C0I8 98 I0VI0II.
    1.9. 8 II0ვIIIMM XI6MXXIV 060ILM8090# M# XIIX8680M 8 3803I90X) XII 8.ICMM80XM
    21XCმ.16 06III6M90))I8061001:010 #30I”2 800070920 8MM821I016# 6#X0M108სI6 |") “L ს) 7),
    · L#-) ი ი

    8 70 8))6V% წმ # 300710990M 20026 CM6ILVCL 000IV7M#სიმმ)ს 000+86+C6X8VI0-


    XIM6 #0010109XMIC ეM6CMCIXI (MVIV 0X0108MI6 9X6CM0V”ნIL 6 I06MX6XVI0IICI IC6C%0Xმ.1M-
    მმIIM6IL 8 663VIL21პ80# 103MIVIV 8 1II)IV8#8080M):
    CIV-ICIV-. "/-IL-ტ)|ბ)L-VI-2 ") Iი”ვ. (X68Cლ., 1-ს.» „XXMIMIC-
    ი ი

    MILIM“ | 88. 9)1LVI-ტ »X#0))0%LVM#: “ე:გ-:1-0|| 1ე)1-07-6 „90III#IL“


    : LI)V8.
    ი

    თI:16 | ჰ6”ე. ბMიIთ; "16 (216 ავ%იწინII 00მI0L“: IV. #00, M6VI).
    ი
    ჯ2:0'0, 9მ9. ჯ120IC;
    C0V-IC0IV-: C,%-601-IICI1ბ-60I- „I0I)VC“: I0Vვ. CM/16!-I #M0ჰქ·. რ2%; 92.
    0 ი

    ბაე1%, 62121; C11ბ0ე27-|| C11162:- „Iმ 806, „07M%MMMMგესნ“: უ0ხVვ. ”C#10ე:-C;


    ი

    8თ-C167-0(- „Iმ8MXMხ8# (MI# 8#80102X2)“ || 988. 80 დ-. M6Iნ. ?207-


    .188M1ს“, 0-967-% „Mმ8XIXხIV#V (II 8Mმ8იილე/8)“;
    CIV-I თს -:
    9

    Mეემ'-61ბ–CI “1)2“-611- „I)0I#6X“: 1073. 22“62%0 || M6L0. 71(9-11%C;


    L)

    # 090VMIVნ6M88 M0X6CXს, C00:8016X8VI0II0# 000080899MI0 #თ-5;-ტ (იმ. %თ5V6>

    -0030)|IMთ-5ს-6 (M6”ლ. 808 „6M9“) 0LX 00#0MM6 #56V-> „0024:M867ნ(08)"; ი. 00X#VI0 C800X+0#V
    8 0-08M068MM 0080M+X2 /M%V/ ჩ ს08MILMM C--V ს L0V0MM6M#0X )( 3890%#0X 20068X0X.
    408
    "ხ-0რ- 1 ყ-ხI- ა101X6ს“: LიV3. VI60- I #29. 1L0იუ-, M06L0- (ი)“0)45“;
    ”ათხ- I CIC- ამიM690L"%: ჰიწვ. IM/CVV-II Mტოი. ILM/4ხ-;
    რი, ყუ“C-II ი,ე6- უ16ხ976“: წიჯვ. ივი M0ში.-შიჩ. :უ2:0270; 082 წ. ბXXCI-თ-
    9

    8 ი88ყ0L0IL (000M6. C1010806 |”) 270 106(სX6Lს 8 8IM16 II0C010X082+XC1ჩ-


    L")

    #00%IL |მXI, II0-ჩI1MM0MV, II0X MMII96II6M IL0M0699M0I L186M0M% /მ?/, 0II006X071#28-


    II6CM X6CM60 803M1IILVICM IIიII 009M0000# I1მ2080M (ლი. #0IL2X9M38IVI0 8 ლ9მM-
    0M0M ლ10Lი8იX0 |“)) 8 თ00)M6 ”V)I!(I-0;- >>76001'):
    ი ი

    %61VIII9"-|| “იე16/)1-- 61038": IV8. 61'6IM/-II X6”ი.-იგწ.. დ?Iთ)/!I#7-; 688 წ. MI);


    ი ი 9

    CიVV-IICI1V-:
    „9
    ყე)ბო0!-|
    ” "ი -ი!- ალVX0M“:
    ) ”ი0Vვ. ი10I- Mტ)ი.-Mმ/M. .C0I)III-ი;
    9. #- 2 :, = XL. = „ >.
    816“! 5406” „ნ0მ%“: I))V3. 3IIIVII X6Iში- 58710, M9M. 51(II(0; C88M- 5(()))-11,51//1-
    40, 3მ1)L-?!;
    %წ)/C-I 'სსრ- –8010ლნL": I0Vმ, #MMICI X6Iი. (0);
    92

    ესთ: "ყ)აი- აI010C“; ოიჯვ. იIVII #60. XIII;


    95

    ი), თ9“-II მარ XVIM:. 8. XIIICVII-I იწ. X0M05-, XC). 1:0)IL0#3-;


    ი

    “მერ CI- გარ: I0X3. 2)MV2?> »VICVლ“| 88. უ#M1)10/- აI(C.“;


    “წვუეეს6L-||
    ” "ჯ2:)16L „0უIხX8“:. I1IV3-. #0:I01-0II M6”ი.-989. #:-0))!M;
    /
    _ რიCII03)-| C)08- „ტსე6Iმწს“, ,0MIIVVV82ჯნ“: წიჯყ. CMIXC§/)-C | M60ი.-988.
    დიიბ-;
    -იყ.V-I 0VIV-. ოუ)V3. 4-0)! 10101“) M6#. 'IIM-ი/-. ხეწ. ლფ0)I:-%)!-II
    ი

    0? „10078“.
    MM მ 06))030X,
    6)030M, 001I0C1Iს16MV6
    0C01I001IVIMX6 V3IIMCIXIIX
    I))V3MMCXIIX (ს0))#.
    (ს0))M. 0C07X0))7:მIIIIIX
    ლ00X0))::8ILIX C0900-
    0 M0
    #ხM16 /1 X» II ი/ შ# I03MIIVI C–-X, ს 000180”0+8VIსIIVVIXIL (00))#8MII M6LI)0:(0-
    9ყ880L000 IX ლჩ?2წილაილეი #3ხIL0– IL0380:1#90» უე0M09M070VI00ჩმის 8 0XM6X6V9MM01
    1(08MI0LM#L 0CX01-0060023XVI0IILIIC 9.:I6X6MMVნL | "ი ში წი, LM070)MIC 1(9XII ჩ ))08V.Iხ-
    ი ი ი ი

    ML8)6 30L28IM38 VIII შ 3: 0100-#91804160(0. 1IIმMV0CILII0CX» მ))ბიუი II00MX6#M084-


    161000 /7-+ს 1, I 1/. 3990M06 00MV0IL0CII6 8 სიII86088სIX 8ნIIV6 ()0M-
    M2X 80M.I90109, CM0X0894+61ს80, ლხისმIშ06:ჩI0 I0310I)) ი02II0M, 8030MVIIIIIM. 8
    009მVIს>246 80)1:21#88MსIV 010108 ხIX 9.16X06M408 # 1II088I0IM9MI Lქიც8ხIX 00.80-
    10 ინიი30829MI9. C #0%LV 3ყ009I# IL )ლხსილII60 |)მ00 001660089 0C000186M9M0
    Iჰმ6M MIX I0Vე)I80L#6 თ0ი0XXL 0+02#2I0+ 06III6Lმ11)80. სიითი 0001098IL6. 80L8-
    1)I)მ)III 01008MIX შX6VM087X08 ცხ II01MIIM# (C–-” 018010 # 060მ3088MI0 8
    #0+00MV006L9VX ვი80IMMX III16I9X #0X0II (00M010III960M01 010IVIIVIხL (10899, 3
    #0X000# 32 0601180#0M #6 M0LIM 04101082Iს ლ00M009MM0I6 /! L II M/: 0წIL |)8231M6-
    XMX92#M06სი 80M0#M66LVM9% 010M6VII0MII /0 ს 1/,
    II0 840 ()0800401MM60):0# M#0161I 6იIIM# I00000498084I) ს M0LI)61ხCIL0M
    806 32IM0180ჩM0M8 016 (ი 00060I(8ილ4+M II IL)VმIIICM0”0) ლ1080 C 009M01)MIMM 8
    903MILM#M II06:(6 00II209MIX: C--7, 7, ს 2 > M0Mი. CI) 1) I). )ბ:
    ' 409
    I)%3. ჩ01!-2 ,ნVIMIIMV08“ > X6Lი. #0/11-L;
    IIXIXVმ. 05//CთCL2C „90“
    >> M0ლIL. 059)//((L-?.
    8ც 2))VIMMX 64VMმX 0%))VIVI)2 C-L29, 1, //, III06)1308M0I00010# IIVVI6M
    ხIხI0 0769 C7 11 X6X2X063I C01'#009MIX:
    I0წXვ. ძიხ2'059))!-% „Iს61L"“ > M0IXI)). C2-05%1)!=%:
    X0VVმ. 2)?/უ“-? »ILVXM6LI” >> X6I1))- ქ1222'#-8.
    1-10. C707080I6 ეM6M068XLI სხ 8098M#სM0M# 1IIL03I!1ILIIM II600L 00წ180M0# XI8I0X
    01061VI0IIIM6 0C()161:0ML # IICV00IMIV661:XX Iმ8მ0M0X0C6ILVX #136ILმX:
    1>IC-: '
    ი

    'Iს-ი-IIხ-IL- აM91:XILIV: 1)V3. 70-9/-: M6Xი0. 72ს-X(; 988. /0ხ- „1მ3X1MLV98ნ“.


    1LCILC-:
    ი

    %ეაიფ-I (C-, 7000Mს“: (0Vვ. /%V; 088მM- (/2/C; M6Iი. 1-0|Iხ2"(0,; 908. 01"'0|
    ითი... · '
    ს ბ8280X0M (00116 8იყ81ხ900 CV, Xმ# # 0 8 V9V90IIMX 00011M8X, 8039IM4I:“
    I0 ტტ ლიმვწIსწე2 380I:81938IX#V I". "წხX#ნი პი0ვ3მIMIIII> XXIXმ680LL 01I-
    18M619/6C)ე M%6M600M" XILIX2C080M# 00807 (თ IIM9 ლ0821909010, 0 II9 M292#MCI:01'0);
    იი. 80)I:მ.1#381MI0 LI გზ V03MIIMV C-–-/: "ფეი »I068ML"ს“ > ხიმყ. ბდი/ძ,
    #M0ტIი.-M29M. ბ2:01“0. ?
    8ც. თი0X6 "ორ „8006Mს“ V))0X0I88X69 ლ1VVმV, IIC 32 2:6X68ყX0X LII
    060811 00888“ /“ V/, #0X009IM# #0 IM I380ლ+90, I00#9M9ხ0# 8 #16
    080610 C10108010 # M60M0-0300 მX0()0M08. 0“ V0098X0ლ9VIIVX ლ0M#28Mმ /“დC/ #
    828IMლ06XI X200მ81%60 II))6MII6ლC0VI0III0I0C 3XM6M69MIX2: IVI0M 96010I080M მXIX00)09M6
    ("IVI 80105'VIმუ0 040:0806 LI, 1I0# 0100080M 2MXI0(0086 (“V) 8 მ9IMიVI6 /0:I/-
    #0 60IM0 6M0M1ს 006X0+2934680 9M6C10I1000C | “II. მ)MX # 00%M9Mლ0M9006+0IL V0I006+VIM-
    00328#0 8 0060I6X80X80I60I0X# II200XI6ILსMხIX (00))M “)%6CთI 9; 060828# ILვ3 9IX
    ი

    იჯიმვMმ0ს 8 I)ბVწ3MM6ი0M (8 ი03წჰხივსც /0C80Mმ/MIM88ILMIMV 603VI0090X0 |”I)),


    9

    იბმ80M0M M# 92800 ჩ40088 (ი00ხMვ 1III)6,(0"'88MX6ყი2 30IL000X60#0 ს” #0L/.


    2-#0||ხ?'/0.
    ქყე0იC:
    ი

    %ე)ზ06- გ01IM: უსV3. "02-50 „)608086L“, ლცმყ. მ)/ვე6 „ლიI8";


    L"

    ა 8,C „601806“: 1II0V3. 2:26, 0889. 2/1%2||1))27.


    ი

    “ მს I03M0VM# 1+-–-C Iს0L1 VI02060M6M 0X20#ვეILM# ი0#0M0MსI”IX 316XM6VX08


    #86XI0M#8070M 8 #6CL0170))სIX 0MVV2MX # 8 I073MMC6#0X I3MIL6. 04“ 0C0C908MI “IVC5-
    „Iჯ68“, II))6MCVC8 810890M 8 II90V3. (05-21, M6”)). :6CMV-2, M908M. 105/-2, 06083018M8,
    IIMმI0MსMმ2# (00M2
    ' "I5-,-
    : „IMვეეხC/“ (ლლ. 206-§-IმL- „IVXI00“: IX-X
    ' „1:16- :
    უმ7წს%), 0+098M81I02#69 8 1)0:V3M90I0M M IMIX6 105-- „IM38ს04#“, 6 X00.16/0ცი-
    ი6Iს9M00M'სI0 70) 8 #8V8ლ”86 ი606MC0მ L“1). „VMV2.(01M%80 016XV60M 06'MCMMMი )I
    ი

    ჯიწმ8. რთიიXMV 1:00ჯრ- »CხI1MნIM“ 2 “/ლე-?-თ- 00 ლCM0008ნIM (+)! 8 I0-


    ი ი

    მ#IIM#M 2---C.
    410
    I 8#MIIM 000030, 90 706X ი08200X0XICIIVI
    ნ(X 8MIIIIC II03IMILL#X 8000-7890 ჩXIL-
    881I0X6# 010008016 310M68XნI |”L “I რ) ი) X28IIIL6C 8 IICVC0I0II96CIMIIX #3ნIL2X
    ი ი ი 9

    0813MMVMX6IL6 06თXM06I6სL (CX. '261. 8).


    თინი 8

    ?იდი0აMXCხ) CM#01-08ხIX (LI #L #სი MI) 8 M907180M6CMMX 93ხ(M2X


    9 ი ი

    “ , · '
    C> , 5 გ C. - : => = 2 C ==
    =) 39 |31=) 5= I-23 =>!) 5:= ! ლი3 |=2I55 2
    თ ო + = 5 = =

    ჰპღ == 0 1= == = =, =“ = | == ღლ

    I "||პ 0L, ც2VII, II,VII 1 1I


    :. 0 1 0), "I ”
    ·
    |1სMI –
    I)
    L".10
    _I“ _ 859
    #.1| 0, · VI," II წეL L” ის, VI"
    (რა 1ჯ ·
    |/I1101 „ს ·
    ისს, "წს
    III ..
    LL | 7 | 0L · MLI. | I ·

    MM 0II!, VII. | VII, 9". სჯ


    ი – MI. 1III,0IMII 7”. CI სა. MII
    “1
    5 _– –,'– – 8 # ' VII, ;
    II – /#” _– –_ 110 ა

    = C-5=1 ს-–-C ძთ-V 31–C


    ლ

    1. C–= 000388Mყ00+X II02ILIILMI0 I2L # 00001M7M0X# #0VყIლ0, “LM I M0M9M0%MXI) I(03I(-


    100 8 005086 01098 (0600; (010M0I(0MIVხLMV II0IM030X01#XIVI).
    8 96001107M0M XL0MIL0: C). M6L0. II) ..I0I" <X0|)1-;,
    ღა

    . Mე #IL= >M= 8 ე0ვVIსIII6 0600:#I(90LCLMIL 8 ხავV,(00V0IM II0:1ILILIVI,


    ICC

    - 3 იძ8VწIსXიX6C I680Mს1Mე:IIIIL 8 6სვწქეი9M0M M03M(0I!II.


    8. 8ც 00)VIM0))80% M023MILVM.
    .- 80% X08:10%780M 000010, II001017:0MM6C6M 1M07000L0 #8100VC) L0V3I(I1CMIIM 831,
    ჟა

    8 II03MIVIIM C--V C6LIჰI, II0-91I1)(X0XV, II060I0Iეჩჰცმს I#0010L0Mწ :)10M09XVხI, M# 0X9IIMM0


    -0X ვგისე80-20190106-0L0 80001. I06 006090)
    III VI0ICI 0ლ001001C”იVMIIIს 0C.0L0ჩMხI0
    2ე38M08XჩI.

    1.11, 80 800X 00-0Mხ8ხLL II0მIIIVII#X, "ლ. 6. ჩ I0ყVIIIILIX, 0II)010.116Mნ”X


    0000/#0180X 6 IL.I26IVIნIMM. 06:0980%))VM0VI0ICII 906010008
    ნ10 ეICM09MXიL |“ “I შს
    “ე 0ლ”ემ:28Mა M9M60X0008010 |”1)| 8 II0:VILVIIX +8%--I” L I-–+ნ 69010 |1)9M6-
    CM0X0680 8IMIIIC”. „#M27X01III9V06 I0980I08#M6 0608 ი0V6II82I0+ 8 0VMXი0MICMMMხIX II0-,
    ვ0CVI#VX % 00-2MნსVM0ხ(6 960610108
    0IC 3M6MCII""წI.

    X ც იჯყუს დიხ» იჩMIიიVV” ხIIM810ნ1(0XV 1- იჩ წ0იVმIIყსს0” C00X00710IMV0CI MC 1-,


    ჩის ეჯ000 010109030 0 04:MI8Iი II0 CXლM I0Vქ9ქIIICM0-(II21ICMIMX ()0M0XIL9CCMMX 000X-
    #80760X8I9M, # 0IMI6IXIMX §-, 8 X000010-9MIIC60M
    – C7 (#V3ს 3IMIVM0) LIVმ. (I00დ.) ვი-: ცინ.
    0–-:680ც. 1I- (აM-ხინI0-0 VI ოIIIხ”: 0-M0%0I-ლ: 1II-IVII-II (0 ”); შიჯვ, აეს „X010%0%;
    0ლ”ი.-9ეს. 1) 7იIIIII20: 0Cხ0M. 1056. „IVI." C0M6იIV60MII0 0468M1ც80, 410 ე10 600X407CL8Mს M6 0L-
    დხიჯებL 100890600 IV0010-080L0 |+I). წ0იიM0პკსიV C00710070X8Mლ LსXVვ2. 5-: 0ყMს. I-:ჰ. ლბ
    9IIX01IMI70C# 8 01II0ILსII"" ,(0(01MV>6C3ნხის I(0XI)I6VIIII# L0Vმ. 5: C8:!1I.
    5 ; 3MV, ა. (IM0
    411
    12L- V:
    1I)VI. I//((//I((( ცა016IL": M0L)). ///I(//I(: C8იხ. /// =„ICL.":
    ი CL »90)ჩს: M01)).-ყ0MM. ?/II(//LIV)'-: რსმM. )ი( „IVL.";
    « 7C-5: MC1)).-I2IV. )0-: 0899. VC- (II))რიLC III)IIM280“#8#
    სიმი. M)).).
    V-–-I:
    IV3. (ს „II2XIIნ: 2ჩ38. ითI- ს„1ძ.“;
    ი არე“ „890C1):0#06“: 0MმM9M. /!C” »Iრ.“
    V- V.:
    II)X3. 700 აM90V9ნ“: ყ2მM. “/01C06 „ჩ961)8“, XCI). VI(//(C »3960მ 80Mხს10“;.
    5. 60/C6 „I30IILI: Xრ6II)). 1ბ8)I/() M2M. /2:/'(: C88M. 2: »I(L.”
    V--C:
    ჯიაჯმ. ო'-1 ა0IIც-: M6I).-ყიM. (2-8 „»IL.“:
    ა "/0V/0II-2 „IV2Cნ%: M88. /0)V/0:-2, X6I)). #0? /0/ე-:: CM2 წ. V/(9'-
    წ+თV „IC.“
    ა («IICL8 უნჯვ3IIსი“: X6I)--VმგII. 2)Iბ?1--2: ლ88VM. უბ? უ1C.".
    9.1 „სI0«0#M06V5IM88%11 9913 პ09შ0I1VX M# Cი8890I:IIX 600+867048MM# I0V31II8-
    0XIIM 00801)8»1M 0011809MXM /!) I ი) II/ X961 0000Mმ9MVMC 10:61:08 CX)0VMI)0M94%ნ ILCX0I-
    M906 00II6020+80ს0IMIC (ს09010IVM6იII ე16X6MII, 1)08VIხI2L 1)მ3MIMIIVნ6IX
    Iამძი თი) Mი0 ის) #0%01)ჩIX 0%)2მMლ01 8 #C6+00MM6C6)ILIMIX 1:81)+80166MX IMI35IM0X 8
    8II16 0Iი9016.0886IX 0600+86+0“8MV XM067:IV C080))8ნ9IMM 060182868 MLXIL.
    3MM 000186X7078M8 # 1M60+01))VXM6CMMX X81)ქ0007ს0XIMVX 1I31I9X. II106#V0:მ C2I0X
    8 #92900176 #0X0I9 MIX 6XIIIMM)L IMმ 06III0CM8გ))X86#ხ00X# #291LIL00M# Vხ0ხ08M6 ლ0M0-
    108#ხI6 910X0684L |") რ”. ბიე ბი) სყ 000180701 8V)0IIს)2 M0ლIM0M08)I- (ს) ”L
    “იე ჩე), L" ი ი ი

    010708016 3უ0XC6IXMიL 01I)0L0.I91#Cს 1II03MIX)9 XMI4:


    313C-C, C–-C, C- 1L:
    191 021000#6I6 916X6MM%სL 011)0/0.I9VCხ Iს03MILILII XI:
    1L-V, V-C, V-139#-, V“-–“V, VC-V.
    8 სივი) C-–-V7 8 1M60X0)M6VXII880#” XLC0X0.IV 846001076 VC6C)1:04'01)6I6
    #010639#9% 8 I0098.09XI ლ040L08სLX # 0C00180+0)V)0IIIIX 6001085IX 2X06M6M-
    708, 06%9M099)0IIIM6Cლ0 00IIL6M01"'986:66LMXMIV ;LM9:16LMნ6ILXIIL 000008009 1I086-
    09099 798MხIX 3.I6M09I08: 8 3280L0M # 03390#0M მ2))6მ.I0X M# 103#MIIMM C–-V
    6011# II))61072810#ნ) ლ10L00ნIC %აIXCMXMტ/MსL (01). I08016MII>C ლ00M289"02 /"“ს/ #%
    /ყ 8 10 70 I03MIMIM), გ I)V9#MMCM0ს მ2106216-–000+801079VI0IIIIC M6-
    010108 0ხI6 9:(6M6M%სI.
    #93 M0101# 080006I6MX6M)მი 06X0109LLX LI ' „ი “ა #:600X010610+78V (0IILMX.
    9#06ლ10708XIX |“) #I %))I %0) 1610 8MI6ს, VMI0 ე#6M06/MჩI! 9XM #2X0MMXMM0ს 8 0%-

    ბ M#M #იVმ. 5: 0M0ს. 9§: 389ყ. 5) ა:I0 ლ000”ლ0I08სს 0MსIVს. MIII60I(00XI0085X#


    2M2X00I(M9001:! 18% 0C(ს10#06 IM M090XხM01 II031IIIIM X0M XC CM#6II2880+00M (ს0M0MIM. CI)0#8ცC0
    ი842, (0II(6XMIIC-IIMIIIIIC#) M5,. M0700M8 #M 10VIMIX ი03ILLMIMX ს8LI8 C00X8010X78M6 ILI)+X3.
    §: 08.IM. §: ქმII. 5. 8 011MMIIC 0I 21070, CM0IMMI8ას ()080CM9 #60060600 დხM,(ი0 (CხI(0I#M-
    MI8I) #§ 80 #M00X II031/IMIX (8 70% 9IICXC # 8 89098X#სM01) 0102:8#140ს M8# L))Xმ. 5: ლჩა)ყ.
    §: პძყ. §5.
    412
    ყ0II68IIV 100180100 MMC ა0I6VIIMII. 86 «VII ჩიზიი IIIილლ6!:შIიIILIIXC#
    109IIILI#MV.. 8 10101 სIX 01II)6210.IC8IნLVI 010108801 910M#6MV I001#80C07091 61 C001-
    8610” 8წI0III6MXV 860410”08იMV IL0I: CMIMIVC1უ0|)03.IMVMI61ნ80# CIIIIIMIILV, #, C.IC:0-
    811016090, #C0I4I0M8106ნ ყმIIIMV6 /მ6M0I+ XIIIIIMმ(08M”X IIმ)), %10I(ნ1 1011) X
    რიზუMყმIMის ნს 8 სყიმნ 8LI)შ:6MIV IVIIს III)01M80II00X9 ჩ108II0X M:%
    მად რეი ბეს 1 ქ/ს, რ) 1 2
    ი ი ი

    ნმავწ9VსII2 #6XIV 0.I01I08სLMII IL C00) 86101 0MVI0IIIIIMII მ6010L08სIVIL 5.16-


    X684 8XII 06XII0 06VC010841680 IIIIIIს II03IIVII0C 880, 9X0 86010 მი (060M IX 06-
    IწIმაემი 96ელ)0828MM9% 8 II))016:0X 0900 XM0%0(00X0ხI 8 3881MIC(IM001IL 0 X6-
    #81000000) 8 86 (ს0ი0XIVM60M0:0 0IM0V/69VII# (Cს. %II5- „ნწV6ნი“: რ/ბ-). „უII-
    ი ი

    ვიძნ0#9#“; %LCIL- »MIVI08-: “მე ჯ- „ნურ8მ+“ს"; ტ,(M- „ICI : 6 V-ი/- „III“


    09 · 9
    ML ILI).). . ,
    9-8 ვ70#4 0080809IVII II))0VI8000079816ILVIL ”: ი რს MI: ს) ა):
    ი ი

    -02:061IV6+ იXიიიIე6ნI(30ცმ)ს წე 8000086X84IM60MI(6; 011008686 შტ #. ჯ # “I “ი|


    ი ა 0
    # C001'80“%0ეMVI0IIIIC ს800#0-0801C (9 V, # I "III 816M08ML 88II1II0ს. 21010-
    7მ40MხM0, 8VMI#8 I03MILV09IM6IMIL 8218 M4'2XM# (მ#:0(00008XIV). II))6102 81 1VIIIIL-
    MM# 06IIVI0 (00M0X0IMM00LMVI0 6190MMVV. 9MIL (ს096XნL ML 0601M8M20X. CIIXI0.II-
    ML /“1 “IL %ი) ”)1/, 8 0719MVM6 0 IIX 610008 ნLX (წ M ”I II II C00 80107 8VI0IILIIX
    9 ი

    090010008 MIX (“1 %L წს “III #8))#2 8708“


    ოლI8M 0იV898-ს 82 0ლიიი” II180CIL0სIIL9MსI (ს0M96X 8 (0080101"I'001:0M
    06166 II))#3902L –010L0060230ი0MM#%“, (00#6XV%L /“) "ი წ “9/, III)019MI0იLI6
    39810IMM#MV006 ძ)096M20M /“V/ IL /”1/ XI6”ი0II6VII88906 II0080109V0, X02:9IL 0MIMხ
    იწყ0068I M209MIV 0C 3XMXIVI ს0016IVIIMIL IX M#IX800V 009839108-
    '(IმXMMV 06))მ30M#, 06010M90))280160-0# ()080.(01"IM60L2# CM0106M2 #I::IIIM8218
    8 206049 M1200 ლ0909M0# C 910XM06ყI”0MI /"V X) XI ი ფუ) ·M)/, II001IMI0I008-
    -I9I80IIMCI 1I200V 00I8მ0MნIX II II200V II008IIX.
    " II100M01LსMV (XII IL (”)I (2) MX I2I I I. I. ი006CMIIIXI)II0ეIს
    „6 IM. ILIIL II0:IILVIII0IL-
    ი ი

    MIX ე110დ0ს 6001ჩ0X0IMIIII0C (ს0IMCX /"I/, /#L/7 V I. 1. 9809M119M 8:IIICს. II0M1C1(II L)IILLLL
    <XIMIM0.1I4 L"II, L"II, IM, 5) I თ I. 0. ქის 09031IIMIMI4X CIIM#039 IIXM 06იე)ეM0MII 0,(00#
    თ.080XVI), M00უ0”8380+ 0060 მIICს თდ0M0IIყ60.VწM. I0 M0 დ0M0ჰიI§ყC-
    6LVI0, 8 #M07000/ X252:II8 (0086Mს #00 060ვIIL9იჯსი,ს 0/IIIIM CIX6010M (001 VVMC”V
    შენსმის თ010MLI); C0. C86M260 (00M0II900VM ვ0IIMCს ჩინIს7ი# (MM) # (ბს), (ზე) # (5).
    -000X8070X80MM0 ქ 0ს0სM /#M/ II /#)/. საცსV0+06MIV0 ყIIIIC ქ000MXL1 %I “C, %II0M MX ჟხ.
    89 დ000X0LM960X01I( .3MII86CM #0::L8II 6MჰI 096 001010110 8. MMუც /'L1V ხ/, /MIIVM/
    # 1. I. 30 თი M0X წ796X ლ10M0IIIMX II ს00+ც”ისსX შსექ)IსყIლ0ს (ს00ხცXM /”I! "L MI) +ს/, (·
    წამიც 00M9VX08 /%V/ I /M)/) VC06X0,IIIM 11M II0MIIM89Mყ ()0I010LM9060MMX 00)00009%30ხ+-
    MIIII, I000M0IIMX 8 #სიეIX801ნ068MX ,71010MX70X, 0VX0 ILC160006ც81M0 ყ II0IXMVM80M0#M
    M#M0სMMV ც 00I0890M .დ0II0XM0IX960M0LL მ99V0IICI 0709ვ3IIIს M# ი00IVM000079046IIMI M0X61)' 6.10L0-
    მიIXIL #M 80010-00LLIMM ხ)II(0II0M# თ01I(0M. II0C2070XV8 II96II6M ვ30IM0M (სცIMVCMLI /MV 5) 91 ა.
    XII #0/ 060889%ე1070#-000X986X0X86VI0 CI(X8070XII (+“VV) # LM, |“)) # I"), (I) M III. LI
    %I) I 1. 7., ს ქ091ICIIM00XM 07 MX 08MIIIM0MMIIX მეხI08Xის (0. სIსჯ0IMMIIVI C01IIVIIIIIIMI
    4 III I009800110!(0X)IL0).
    413
    სიმ I3 ი082MXIIM0ლ0)IX (ხ0M6M I00)სხუ1M180ხ 8 761000 8 მII6 ლ/0-
    X006123VI0IICII0 11111 86C.101'0006%223V10II(01'0 9I10(00908 ც 388M0I1M00MM 0% 3899 VMგ06-
    X0M9 (ს0986XM0M IL03IIIIIII 8 C00ხ6- ს ()VM9VXILIII (ლ:0:108MIX 02))ჰM#29008 0088 9XხL
    801001991 0IMVI18ILM92919MM00XM IV 6 1)01ხ, 90 # 2060+186980 IM8C69IMIC; 8 00VM)-
    II) 902010107 06I> 39)I2910 008399 ML 1!))11IMIMIII21I 8 C.9M12IM2CM900L0”M II.I286
    X# C0601869M90 ლ00IIმCMნILX.
    ჩემიი 0092IMIX0# CX61V6V ი 20II0.I0-Mს 8 06MIL0L 91) 86:1ხ01:0M (009040LILV900-
    M0M 0IM010M0 MC;IXV M.Iი0C0მX#I 0060X36MM0 0C0L”1მ009MMIX I 1190/MXVIX (0090X (CX.
    CX6CMV 8).
    CXიV0ი ჰ
    006სI6Mგხი18ხახCMგ2ი თიხსი00”VIMყლლMX2გ9 CMCICM2

    ნ0I.M6MხIნ | | –0/1#/17ხ/ IMI#ი/IხI!.


    '"'''' “"V.... იას

    >
    3
    2 ას ---

    – ეაეღეუეაე–“I
    – L--C
    -8----

    წ“.
    წშნათ

    ბ- ' ბ-7-5
    I(=9II I:
    VI I I
    ი ხუწვნისა

    ' C ! კ
    ა I აპ
    ბ--CL7)-5
    IVI/ ·
    უოე---
    I-ი
    -----9C
    არეა
    –“
    .-.--
    =C:
    ლ01

    9.ა, 0 ინგვწჰხIმ27C 80M8მ/VIM32MIM# (0C010ჩნხIX ლ0928+ის ჯგ #0700M#900):#X


    #მ0X86M66MM#MX 83XIM8X (8 0006699M0ლ0XI 8 X#6IL)610-%280M10#) 8030VXI# IIL0CX6-
    70837961ნხ900X# IM” –+C,, X. 8. X120998#% (IმI ს)Iმ0MXM-0, წვIII2 1II069LIC 0, %, 2)
    "იჰI02 0007 860707IX0IIMM# C08008XIM (06CX0>090M) 9.I6X68I II 1Iი ი); 3 ლიმყ-
    იM0M 88 X#0607X6C 010008MIX 008929103 )11088M9MXIIC8, IX2X II0მ8IIM0, XIმ09MIC 00X-
    414
    1010 ·0610293088IIII. CM0სს 1:00) ხნ 30M8MC60., 0 10M0)ი V06))სIMწMIX ILI80წM MIX
    90808ML. |
    8 სამIი ლ0VM%ICს (ი 003VI9))8ც00 0IIIIMI) Cუ0წიჩი ლ0წმMVIიI #6C091M
    201010060903VწI0IIMM#M X901მ1IX+C)), 008109 C 0ლ007იC7C78X)0IIIVIXII #M60:0-08MIXIL
    8უ10XM09M12XM# (000669M0 ჩ IIV3IM80I:0VM).
    მVI სლიხიშ06ლლი 8 IIC(012:IV0CILIIX მ ))V80:60LLIIX 131 MX II)IIხ6IIL IL VIII -
    X07:09III0 Mს03IILI098წიხI0 Lი01180000708M6C80II C10I08ხIX V# ლ0001'ჩ010%8VIიIILMIX
    I6ლX0008სLX 2106X09VX00, 910 შ08710L10 ვი 0000ML 91IIVIII 800 ლიყიII0სჩ IL20L
    000600 LILIმ2იცი· (ს0ყბგს 000I0%0)V801ს0-0ML (0080010VLI90000M CIICI6MხL.
    8 თ09010LII906CIILX ლI(070MIX VMC700IIM060XIIX IL2II)I86100VX /2ნI#07. II1)0M-
    ვ0IIII0 II6006000)I6/0C41098MC ()096XMMIMIX 0XIVVIII, VMიC1010ჩ809სIX 0X 06I16L20)X-
    86:ს01010 #36IMLმ: 800.Iს”0სIC 3:.10(0008სI CსM29M%0808 II))0მ1)მიI0Cხ 8 C060X)68-
    #0 ი0IIმ0M0MIC ()0M0Mწნ1, 012 I90I 1)6())10I:CნL 0CI01I080ხIX 211000908 I0IIIXMIIVწ-
    II L LX266V 006018680 წუმლყწს”. ჩჰპეილი I7208ხIX (0096MV 8 VC10M0IL90CI:IIX
    #2))280#სლ0IMVMX 88ნI-0X II0II019II1098 310M00M”მ2XIVL 2 II 1, Iჩ1790IIIIIXVCწ 8 009ML8გ-
    L90))I861ხ0X0# ძ0080MX0.%V6000M (CI0CI6MC 010:08IMV (00821 9MI8MII, 3 0 წIMII0III
    90060-88800 ლ00MI80MნIX შჩ10XVIIმI0I 8 I(C701)IIV6CI:IIVI 1II6))IM0X 9IMCXM6MIIM%I 10, ქ,
    4, 2, 9, % 01006 0006ILC707189IIIIIC C0601% #00100086 821)IMI0MIVC C0008%XIV60-
    %XVX 000M06M.
    Iსძ6ნთ MI!06/16#

    CM#9CLსX+ LI 1CIნIX 8 Lას18M.სCIIX 130ს1L4X

    1.1. IICX01829 000(0M20X86160Xმ#”/ (00900IIIV60L29 ილ010I16Mმ, ლსივუIყ88-


    XI29 წ0# IIმ2002 (0096M9MM9IX ი6III9III, 006060მ3088720% II0-ი3380XV 8 0X#M0Xხ-
    8Iსა 060120780: ხ0IX 1II2მ16LX8ხIX მ00მ1მX, VMI0ი 110816X10. მგ 0060%
    ”იგ8ისი0ნსX2III 200689060 (ს090210IMVყ6ლ00# M010XM # ი0ნჯ)ბმვიმბმ> M#08MIX,
    CI0VMXIV0CM0 0171IIV8100MVXC# XI0IVI 0L 107I2 (09010III960LIIX 01C6X6CV.
    9I2 #ი0მ80000M8IIIM8 387008718 IL2MX 06M#M076XV “ლ0ყმწო08, (მ # 0#0X6MV
    006086980 I1808MIX # 00I1008MIX (CX. 8IXIIM0I6 00))61897:6911C 092108 CI6M7199%-
    ყო0IX 060I1მ08MIX). 808 310 8929M161ხ80 M9M69710 Cწ0I6018082ჩI06 I 060I6L80X-
    861ხ010# (009010IMM060ი09M 0CIVI0X6XM6 ()0806M8116 ლ 0V IIVI)სL # 8 003V7IსხX816 06C-
    0802000101698M8 თ096X9LIX 06MV8MI 009M86010 # VCI2M082108M10 9#09IIX ლX0VI-
    MVწ0IIIX 0190IXI68111.
    1.2. 06II)6X80780უხ0Lმ08 ლ1II0106M2 IL1მ0MII ი(ლ0ლ010მ8M2 M3 სI0C0IM# (00LM0-
    10IIIM06CLIMX 61#ხIII, 0602308MI82880-MX იიწX7წ0V +6M6009ხIX M# I0MM900X86V8-
    99ხIX. 11007#8010CX879:169LL.
    IIგიმ)IVIIMმXM906XVI0 CX0XIXV0V 060XLL6L20%+867ნ60XMX #1მ0895IX VI0680 01)6X-
    0128 8 8816 #06VI01ხ9M0ს 10MმMნI C ILIMმ2C0980M# 8 IმXI0M# #3 66 VIIX08 (CX.
    CXL6Mჯ 4).
    CXCMთ 4

    1უ809919M “მ (1095). #2) I001M80ლ0+0IM" ILუმ06M0IM “6 (L850. ”6) I “0 (I0650.


    %6) #8# 0%XM0IXIIმ# LIVმ200მ89 6016C 32X0I(7ხIM IXV80IMIM; 0007-#8000078816#MI(6
    X#209IMIX “6 (IX650. “C) # ”0 (+650. “ი) 8ხIიგ/ი6» 100001#MMII0 შ0 30MXმ4#ხ90-
    416
    "XV 1)M383 XV: . I00X9900I0107:68I6 IL186M0IX 1I600XV6I0 1089 ILჰმ0690ჩMIM 32I80-
    10 ხIIIმ. '
    2.1. MCX0ჯყე% 060I6L80%801ნ0L29%M 0CM0X6Mმ8მ Iუ2099I> M%0)მ28C000MMი00წმ-
    უმის 8 ხმვშიIL ყმიივპჯიყიყX» 3 328MC0%M0ლ-M 0X 023IVMV0IX I9M8IM6LM8MნIX
    ვიბეX08, 910 009MV00IM0 # (000MMXიი888MI მ0X8219VV060XV> ლ0CI0CIX6C6# IVCX0I0M960MIMX
    X2გი1I301ხ0LMX 8831IL08.
    8 30010980-I20+V00616010”» )I2X6CIIც0M მ20ტ684ბ, 1I0010X#%69IICX IX0X0001'0
    9290186XC06)IL Iიწვ9M900):90# 48LIXL, 0ნ0I0#2078070ს0V28# CMCI6M28, II3080ს1ჯ 0006 ჯევი-
    ჩ8გყვინ ი Iმ80ეეზI6III C99-IIIV დ608010XIM606L0X0 ყეიწIმნისილგშI60II X6062-MV
    ჯხეIIM#MM # C600X”6XCX8VI0IIMMIV )II01 MM 1Xმ20MსILIMIL. Iიგწიტ # 10XII96 IX20-
    #ი6 6IIIICს 06001986XIC7806080 ჯ 060LVI0 80L81I900%წ10 დი#M6MX C რთიყ070XIII-
    ყბის II0II)6IM0681IIIნ6IM 0ე11)0001996CLMX I 0VII3920M X0II0V960Xჯ8გ: '
    58 I%2> შუიჯვ3. ძ, “0)| “6 > IX0X3- 0, 70||6 >> II)ჯ3. 0.
    C #X0VXI0M 0X0009I, ჯ0201160109MI6 VMIIმ0MXMIX (06002 MMM900MLVX ()0M6IX"
    ლიით8ნილცტყხ0ი 92 IM6 (090X0IV9060X0C რC6XMIMIMV0 (MIმ0IV7I 9 ლ0LI2C0წIი)
    IV0I86X0 L 060X8I00MLVI0 01016MხL X10C8MIX IსVM2M9 #M008MIMIL 3MX6M00/მ#V: II80-
    #7 სLMM 8 XI %, 38 0XMX9 8XIIVXMMV6C# 1))096C C10000ნIMII მ:I10(0082MMI C00X3070086980 ლ0-
    M28508 /”)/ # /”V/. )0VXCIწი69M8მი8 ლIიVII7იე 06I06-00780I6600M CII046XMI
    I#მ6MXMIX 00006ი83080M260ხ M #06XCIVI6M952MVIV 070V”IXVწXCV, X0X00VI0ი X07:80
    შ01))03IXს 8 მI90IC X800II900L0X0 ”00VI0Iხ90IVLმ (XIVIM0090C I00IIჩიI00-)8უ6-
    #MVI6 IM809M0IX 00 10MLმIხM0MV 0იI38მ1LV I ლI0069M# იგი”უ0 იი):
    1 9

    8.1. II 2M60#66 CVIII6CX0689MIC II0800023088მყ9M#M# II06X6იI6M4 0606” ეს)”-


    801060#89 0CM0506Mი6 წIმ0M0IX 8 შ800LVX III2I02IIმX, 8 00მV7უხწი16 9შ0I0 მ8890MXV7#
    70X#%31I3X ვყეVყ9MX0I)I6ხ9V0 01XIმ2.II209 01 80L21V3X#82 060I6680)'80MX6CI0L0.
    06. 00006M0169M7I0 900Xწ (I0016I0ი
    0 ცIMIVI0 30 I248IმუMვეიი6I #-: "ძI--ჯ>
    ძM2- „V#0%, V# 16007306M „ვეინი სივიმ0X2100I6I შ38L00II00MI“: 06))6X0XL
    + >7) 0M. 8I9I906, 010. 409) 8 8000M0X» IIXCX X#6ლ70 ". /M. „ვმ იCIIII CI01IX
    ჯუმტყII". 3ვეყიIVს ლმ Iუელყი M0უ/ცბს 6) 0ლ0VII6078MIხ09. 8
    ჰუგ 9მI2ყმ. წე I06080X 81206 8 20X2I9V980X 389C0L0M# 06 60IC C0X02III100
    Xი909M30I00-80168M6 ჯუმტიIMIX 0 00000XVM0C0L0XV 1I0IIმ031MV XX0IM00” 68. I0V
    ვუი” შ63VIსწგესს ლIMსც9II2 LიგწესL. 1ჰმვისხს” 7” ვ3მ9000ს 0I:03010210'MC#
    M#6001ხსსი 0IIIII ნIMII ი. (კ063VI0X27იმ ლხმ გ 0001ჩ010”90VI0IIIX?>I 101X90Xჯ
    7186IILX.
    CMგოსნი)Iბ 8 3ი0ლL0”» 0IL /"ი/ 3 ლუიიიყწ /"ე/ უILI8ხე10 ლIსILIL 1I6ყ-
    სყხიი”ი /ბე/ ა» (00M6MV /0/”. სც 0800 090600Iხ I6”მIII9I0C 0IL /“0/ II0I

    X II0ე1)ILMII0C /Mი/ 0CX0CXII#0ლხ 0 /#0/ 80 Mჩ00X I03IIIVMIX საგ M01M:3I0%96IIM0M #0Iც9-


    M0# ჟიემ!IIIIM IIM6II0IIMIX 0000! Cხ. Mტიი.-ყიI. ძ0 „ილლჯის“: ”იVე. ძა „1ძ.“; 310198, 2002
    „აიიეჯ": »იVვ. გIი8 „10."; 1009 „80300(ხM)“: ნVე. წთა „Iძ.“ X 7.
    27, IV 8. წსსასიტიXMკერ I. VI. Mის9იიიიიეII 4I?
    18816896M#M 38906M0I0 /“0/.(I3 0Iა /”ე/) Iა606009V06XCI 8 000X6MV· #080L0 IL9--
    98ლI88 (60X089910MLXI0V,. 010 8მ#0, %6#60 IXIIX3090M# 0), #07100819 1I00XM80000X7238-
    X86XC# ვმყ. /”0/ (93 0ILს /“გ/) # #0+0)338 I80” 106010MCნხL 8 XCX009M900MMX
    ფვ90I9X MXმIX6CX2X 18 3MM6 1I809%XIX 2(/2. 0096MV 5%V X#LI. 060302910 ილ9MM–-
    80X0M /“0/ (თ#. CIX6X#V §).
    CX2#Mთ 5

    C46(2 ?!M0CMახIX 8 30M6M0.M

    0#% /"კ/ /“ი/ : /"ა/

    | 39. | ას //->/ 7 +" ”


    100» MმXMIL MIIIMMMნIV (0IV90M „I0I6000# #06მIM00VMXV“ 8. (0000#0XMM606X01
    09026M0, L0IIმ2 CM6VIL6MV6 0I9M0# თი96CXMIXI (LC§0. 01I1)02X0X698010 0შ9I29, 0)086X)
    801369180 6L X20I0IM. Mსვ8 CMC”0MV I# 0C00+80670”8VI0IV66 I6006)VXL6C9XC IX2X0,LI9%-
    იხიX69 6 86M 7 IL00))619LVIL (0096# (X650. (00896XIVXVIX 0909) C 06XXI0 C0Xჯმ-
    შხM908 06083MMM0MV 0#VCX6XსIL (-08010XV9066CLVX 010003IIIVM. L860X041%0#M% M9მ CM0-
    106016 1II86MXნIX (0096#, 8 810X899860X# 32MXლ0X0X #6 000#30MVII0C (000X0I0I10I960M0-
    X0 00801/6ს9M8 (CII6I80M9M) 09103; 8 ლ9076XC რ61XIM# 0C0X1)მ8689ხL 8 10606ღ08-
    308292990» 06 1)0200+0291I# M06MV 0600190IIXMM (00801M91LIMX C6XIMM8#11მ XIII.
    IVIVX80 00278 %ს, 900 უტმ892? X64:IV 389.'/”0/ # /"0/ 88მXII09%8Iმ60ს 8
    096068% )მიჯ80ივ. 329. /”0/, 000X0I9IXI66C # ()Iს /”მ/, 6110 60M066 0XII06VXC0#
    IIM8მ090#, 96 3მ#M./”0/, 80CX0X990I66 L 0IL /“0/ (0. 00016IV1I01IM# IXI606X0X,
    მგ9. /“0/ 8 3მხეMIVიIC ”M808ML6C /? 8 M#0L0064#0-98M0X0XM).“
    I2ILMM 0608301,. 8 20X20V990X 3მX9CML0) 06002300მI920ს +0)6X9X6C9M24 ლI-
    X6M#Mმ IIX809LIX C 0+%IMVI99XIMM 0+“ 06IXL6X20M80X000# 6V06706Mს. 00006XMLXIIIMIM 0%-
    900I68M9MX.
    06IC2V”მ0186X60#06 II00IM90I00-288M6996 ILX2CMIIX I0 X018M#6907V · 1III0IM3-
    #82LV (XI060Xწ 060230808M#9%: I600I80-0 09I8--ვმII6Iი 09Xმ). 01810 176CVII60X-
    808MMIM C C09L# 3000M9 #VICII8IXCI880M (0V9X0უX IX8090IX, #8 XსVXCXVIICI-

    X II იიჯMიიI0678ს469#0 60X66 0XMCXI70X0 ეეს. /#0/ ვეM#იVIXიMV /X#ი/ 00060MM90 IICV90·


    იჯხი8>00X04 8 M6I0030-5086VIX თ00M8X 0X0VIMIVის C%VC-, 3 #070ჩ0'X L0Xვ3. მ (#9 0M#
    /”8/) 00078070IსV6X X6Lი9.-შემ. 0, I0II2 #0# 0, X060X6 L0Vე. 0 (M8 0IL /X0/) # MCL0C6M0--
    980CL0M 830X01VM0I0L IM0C6MII6 V/1:
    1 ი7ვ. 2Xბინ.-98V9.
    #8: L8გლ- „96უ1006#“ : სიბ-
    ძმI- „6I#“ : #02”
    უმ/I- „6062#Mგ“ :. შიჯ0L-
    X0: 0I- უ/სე“ :. 2IL-, 2VI-
    001- ,„(6ყე“ :. ბI-
    L0L- „M0MIIV7M" 1. III-, IIIC-
    418
    M90II00. 4)6V (031%II01ML 0I(C6M06L ს 8))X8MMIL0X 38)I0I(0M სია .IIIIICIIIIII. ("III-
    MX2CM2 IIმ607M1+; V06M 1:)მXILVIM 00016 30160L:1IX IL. I060 IX. I სMI0X2. (მ. CრXC-
    IV შე90L0#M% CII016M2 %ე)0X სლემ7IMX წ1ი60ნIX, IL0100ხ)> I00+IიიI00“0 M19.LIICI,
    #0VI I0VIV V0 040I0IIII 020780))მ: 0%I)MI%20I /34გლ0M0# /“ მ/: თი01IIIII “07 ვიI-
    ინI22#% /%0/.
    C0სილიცIM0IIთ #0L00X0-Mმ8მსILVX (ს00# ლ 000+007-0”6VI0ILIIMII «0(00)MXV-
    MI I0V8IM801:0I'0 0 6Cს90C6I:0L0 430607 II0380906L ტშ0M00I0+)VIII)0 41 |)IIX ,LVIIC-
    სე#6VIV0MნIX 000609V0050M 30800 #წIXმ09MVნIX 10XიIVი0M”0 I0სIი/ე. 8 M«80VX-
    #00I, 06C0Xნ 8600 000032120 1IL010I102”ხ, MIX0 000X080M0M00"0ს4X01IMVC /”ი/ :/“ი”
    9M6MI)911(3002#006ნ 8 #0IIIC 003MILVL, IX6C V1)0M6Iმ 811160616 II))XVIIს0I6CMI Mნ(04X-
    ში18 IIმ0M09 /“0/ („იმს0VI M16M 1))მMV24ხ00# იM9I0M03IL0III):
    1) სტებჯ 60089X0X# /“V/:
    0IXC ”§,იI- სლ00ც80“: უმი. “/ი?- > 6”). (V(, 480. (ბ (0). LV.
    1ითხ-?2ე CმეI. ბ(/თ. -I:0.100”),
    2) 3 II03IIII#M# C–- CV:
    0ILL %უიითIნ- „II08”: ვგყ. ”ე0ტე50-
    > 5829. (MV0.( (00. IMიVვ. იCთCIV-,
    იმე. 2052-)“):
    8) 8 სი3IIII0II# IIC--C:
    ი

    0IX “#,აით-1 „ხუგყი“: 3მ8. “)/ძ02-ჯ > 908. //.-ე-, M0I0. (VI5-1
    ი ი

    (იი. #0. IVV3. /00Iს 0682M- 1:00/(I1“).


    8.2. გიიიIსს0ი 0%XIMIIMIIVIს I.9))IIცV II0Cმ3ხ)იმე60» I)იინსივისიშM0 0I+
    10XCMX ILI0CMMI 8 3მ100#0X. 1 0III9IM6 0 0IX ILი07C000 /“მ/ (I0/)6III01IVVLV
    8 შმ9C6L0M 8 I02IM06C6 /“0/, I00006 8 09#0C 003I!!III 10210 ,4+0/ > VI, CM-
    3MII06 96MM93M3311III0 Iე0%V00I00-8046V0II#. /”0/
    : /"0/), 0L „0:06 /“?/ Vი0ჯ-
    იილ88MXM6M0 ს 9#C0%0009001:IX 380C01IX IVI6012> ილწწემიძ0 > 8VI6 L100801! /0/
    (MX 8 26X 003XMILIIIIX, ი L0”000IX წიხმIX00 0IC /“მ/ ჯ282X0 8 მი8010X /“0/). 'Iე-
    #VX 060130X, I00XVIV860I00X20168IL6C M07-MV 1:იეMMIIX 1L /01MVM (IL /”შ/ თი0ც-
    ინჯიევ80 07))მ3VXM0ლ0ნ 8 ვ89იწIX I0მ10070X, VI0 წწმეს სიბ ყე Vმ1IMMII6 I ი00-
    ძო480000%90 810MV9 II868M0IX V0 II0000#0M00L0MV IIIII3I00MIV X07I56ლ”ყე # 98გM--
    06M0M 210X2VM9010 I60M0XIმ: CM. ·
    0 ”>,/:0შ1-: L)Vვ. /I8-ი-5VIსთII-- 09 M0000M960 (CMV)" (თს. CMV.
    2-0-2/109ჰ-0): M0I/). '1:01-((-5V0M-C)4-§>
    %უქ-: შუეწვმ. ხ-ეი1-0 „ა ხ0ს0იII“: #0Iი- შ-))07' 1;
    : %ცაიშ): L0Vმ. CC --ითთ-თ უ0I V00X4: M80. 'ე14221(181-001L-X.
    აშიX0IMVM0006 M8108II6 #206:I)01900I I 8 0XIM0IIICIIII ტლ(ნ10LC2 /10.!I01-0-
    0IC /”6/ 8 ვმიCIIX IM9706M”ეX. 8 07”MIMLMI6 0- 60)მXC010 /“0/. I#M0/MI0ც /"ნ/
    სილ/078MX680 0 30#0LVX ქM036წ”X 06IVIMM0I0. ცს. 1I/6 1II2C9-0# /”0/, MX.
    "Iმ0L 00M0ი29ი ლ0VIIIIი 0 #0IIMIII 8 შმ8M0M(0M 20X9IIMV0I0 100II01?2 10ML010-
    /წ6/, 300X0I9MII6I0 # C0IL /”რ/:
    0IC X+C6»-: I0IVვ. 1)10-6-C0)!-თ 5008 088II100ს CMწ“ (იი. დმიIL. #თ თ-თ-CფC//-დ
    »I00108მX“): MIც. თ-C0/-# »I0I030100ხ 6#MV":
    %80კ-: 70V3 MV-9-000-6 „8 00/#ე“: #01. ბიბ-ს-თ »I0I1%XII";
    %65,პ7'16'-: წმ. 0(;- (იხ. 6089. %-05ჯე490): M0L0. 0122, MმII. 0ჯე:0;
    419
    „ოს0:61%0M-: 1))წ3. წ-თ-02:0VI-6 უI 0106 (0I'0)“:
    XCII). დ/:0II-/#1)-/6 თCIIII-
    : ი0IIIVIგ":
    ივა01ს-- ცII0MIMX06ს“: II)Vვ. (§020/0 (M20/.): XCI')). -§01პ-თ.
    ბუIM0თდი#MნL X0MI01X0 /ზCნ/ 8 20X8IMM0CX ვი00)I:0M C0X1)2M9IMM, II0-MMMM0M+,
    11093110L C1)67M61 0") სII06%IL 10 #66X 1I03MILVIIX, IV, ლ010IMI0ი 0600, ვე0I0XL-
    ძი086 /'ი/ M6 CVII66”8002X0 1IV 8 იხწეთXიც I(0328ICMM0M ()0MCMVI, III I იIმე Vილ
    1)09MIIM0Iი0ლი ეჯჯირინე ()0I6CMსI /#C/.
    CVXV.MC 6

    Cგიი: 0M გი, X 400 თ მრCX0X

    „/– 0# /' 6 / /"8/ /"6/


    , ; · > 7
    ჰი”. საყლ აარ “1

    "სპამს 000030ხM, 1)0016ახნL 0IC I0XIMVX /”?/ I /“6/ ლუ1MI)II0ს 0. :))X9ILV-


    1IსM 3980L0X# 8 06MLVI0 ()096MV /” 6/ (CX. (C-+6MV 6): 8X60X0 #ი0X I0XIMILX II8%6-
    1IნIX 060I6-20700060X0IL 13018IIM60X01! CIICC6MსI # 82C0)0M 1I1)0X09'0286IILL #86
    უ0IMIVI6 II26C9ნI6C: /'L/ # /“ 0/, 0001IM8004090#6 X))6M 12 MM L12000MIM: /”მ/.
    ”ი0/ # /+0/. ზეიიიიI 30IL0MM6ლ%იM# ი/ლლლსი ი0Iმუ8 მCIIMM6CI0X90M: (0086M
    7” 0/ M6 #M6XM8, X0006უM9V%ე ი II0ICII0I6CM6 MX0XIIIX ”/ჰმიმსIX. 1I031M0MV XMIM 1IX286-
    #0# (ნ086MხL /“ი/, #L0XMXLC8II6CIMCII, 0 M00M ჩ»0600/MM900ლ07I, (00M6IIMM0ლ0):M# IL:ცექ'-
    1IMM. IIმ090ხIა, I)019MIM9060:02 IL0M9I96ი2ს0 #6 ნ.ი თ)000I0LIIM60):IL 0616-
    კიი/”წყმსIM Iი0M398000XV.
    M3 შIIII6M3M0:06IM0I0 ლ010MIV67. VI0ი »830890M9MI 089 IL)მ00ჩIX” 1II)IM-
    70IX # 06ხიევიცმეიიI08 308960» მ0XმVXყV0I0 060V0/Mმ8, 80LმXIო00I:01 0IMC2'6MნI.
    90070897II6# 3 IM 9MCM06M%0: %ი0 + “#0 #0 %0, IM2CIIMIC /“მ/ # /#0/ 0)0-
    31M800700# 1'I86IIM /“2/ I /"6/ #2 #08მV7%V6C C00+80X09'VI0M0LM# XLC0/MVL4M; 0)0-
    #0#M2 /"0/ 8 0M9MV0II6C9MM I0X)0%IL 62 960IX08მ660#.
    Iი იI6I6MM იმლჯჩილხ2 XIIXმC8%6 /"2/ # /+”/ 6MIIM MმXCლIIXმXსI0 0#X%ისL-
    «IM, (0006MML /”0/ # /”0/– 7აM208MIMი (00ი0IM06ს 009070014 (00#6M2, /”0/
    1 წიიI90800709#M8 9006M 00+98XMხ0VXIM #მL M0LM0MM0X6ნ90 მ30Mი0MIIმ9 X7X80V281.
    8.3. ვე ისMშლეყისს ტის »00იმსს(ს ლანჩის” 1IIმტ9IIL" 1II00610/#0-
    38901 I00I660C VMყXმVIIვმიMM X0080MMიIX IIმ60ნIX IIMC09IIX 00807 I0IX 1IMი-
    1I70M სმუ07+9V II #C00#88708, 00//6))X9III#X · (000808 00888“ |“) (თიიყსე/ი
    ლV6ნ7.0%80-06'ს6MI0010 Iმ106Mმ (-1), 0MMVXXIV8 I-15) # უი.)%. IIმუმჯიXხიი# იC-

    X# ცს ვეI0CMIIX სუვი01ჩხI1IX 00I0M90X, 1 0”0იIX 070VI0” სითის ძ)010+7IM0C%IL6C Vლ-


    2019 ))ეპ8I03ს0)0M 800)!M1!19IIIIIL I.1:((01IIMX, 10100. VMIXIVI2 M6 I06უ1I0/90I0ICIV.
    II იიითლლC VMყMI0VI2 X0ი0I06)11X II90IIIIX IMMCIIIMIX 0CII08 II1X0)LVIX ლგ0ც სIIი411VIი ეII.I-
    შ9იუIი ი 100060068 Iსჰ0709138II# #0ს6ყეიი -L #/IMVX0IIIIIX 0000 10) 011(1IIIIICM 1II.III67(-

    წ9X ()00M8I0ი. 001007#0IIIXX CI 0_00ი01 60სე)+ CI); იხ. მეფ. %#01L-I> MლIი.-9აII 15-1
    420
    სწMMტVMI 6.19 I0M860#6ყ8სI 3 ვ3090CM0X# #მ8# /”გ/ (I3 0IC /”ბ/), #8I I /“0/
    (78 0X /”ე/) # XმLCMM2XსM0 32M0MIX29 II209MმX /”0/, 8819)0I29C094 38MC6LIM
    08თ6#C0# C0)IL /X0/. 0866 VVი3მ9MMII6 3890LM6 XIIგლ8MIC #» 0068წMხ“2M6 VMX2VXმ,
    #3898XIM 1IM80ILV10 /“ლ/:
    VIMIIIVM მ, > 6:
    %ყIცცე"-ბ
    > M3MM0V67-წ „I0C0V)8” (X6I). §LV6/-:, Mმს. 7)5L906/-1, ს0.
    ოაწვ. §206-გ);
    %ბასთL- აIმII9M" > #6ოი. #9C-2> (6ხ. I0V3ვ. CV7064-?);
    %ეყე-გ > #60. §0-? „9M09ხ“ "% (იი. =0Vვ. §0-ჯ ე86ყტე“);
    VIIIIმVI “0 >>68:
    %507V20-8> M6I ე. 5049-2 „M0IM2" (60. Iი0Iმ. 207 /0-§ „10.“);
    ი0-2001-წ
    > M8მ9. 70-შ6L-2 უC16I" (ლი. LI0Vვ3. #თCთ-ით!-. „1C.“):
    VMIIIVI %0 > 6;
    %#0:-8 >> M0L0. /03-? ა68IIIხ6M“ (იჯ. X)V3ვ. “(072 »„10,“);
    “0-8 > M0I”ე.-M2#M. 01-ბ „I82I0 მხ“ (იი- L0V3-. 00-2 „10.“).
    VIII 8VწI38M0IV9% I608IIM8%0IX ვ3მ060/X IუმიიხIX /“ი/, /“0/ #M /#0ი/ ინVიIი-
    8M6Mმ2 003016816 8 9მ200X0I 00080X0IIIMCCI0I 09M016X6 M#08010 ტ80I9MIIM6CV0”0
    9I0M695შ, 0CXVIIII8I0I6I0 # X0000#M09MI0 C 007მXხ8IIXIIM# 1IIMმCVნIXMX #0 .IიIე:(ი-
    80MV 11I392LV 1! 111380 2XV I 001901)8.
    188IXI0MCVM6 808010 801 მ1IIM6CCIL0”0 )40XMლ9M8 ც 33VC6IVIV 01სICMV LC 0IX
    96CML0M6L0 000790960 0X6X#V II)V8II90V0L0–ვ34ალუ/X 10X2IIV60):IX 10 01)0ღ)|0M-
    M69IIIM. 108 M6ლ-2 11)X31I960XIX 1MIM9090IX /ლ/, /მ/ IL /0/ #9ხL II9X0/IIX ს 288-
    ანMX MM01672X #6 9'01ხL0 C001701010860#0 /მ/, /0/ XV /ს, 1/ (M3 I06M 8010 /“ი/),
    8089MMMIIIC I» 083VIსIმ(2 _მ2V0X0”0 ლCI8III) )I1180MMIX+"-, V0 I I19008V10
    /8/, 881910IILVI0C1I II00MVსI0M VMIმVწVII89ILIIII 161080IX 381CMIMX ხი006ს IX. 1L.I80-
    ყმსL /6ვ/ ს 32000#, “ს038IILV0VI29% 8 წყს IIM6CVL8IIX (00))X III #0M0IIწ910ს00%
    ს0986, 0606ML20IC#4 ს I071ხII6IVIII6M, ც 0IIV #060MCIIIIIIII L I0 0ე)(IIIMIIIIIII(CCI:0#V

    ახიX" (II I0V9. წ90L-I ..I0.“); #%ისL-I


    > M0ლL8.-VსმII. 0ძ5- „ხ00ხ0სსა“ (IIსI III. |IVIL-I
    „Mხ0ლხ0ს2“, იშ. იი. „1ძ.“).
    ს იჰინ0უსIIIX 001000X, ს M0X00IIX 01CVI0I80სსჰI" ()0ს0IIIMCსს"» XVC210%IIV 0:(19-
    ჯეჯყვსსI, (წ) 001008009: CI). M0LI). 0წავ-I „C05ნ0VI0ვ" (ყე #CVეL-I, 6). -სV2. 0V0I-I
    ა!ძ.“), II0 თV7სL-სი-3 „#06701M0V0X”. CX0CX0სIIC1სI0, სილC0006/0X00MVლ: 6 8 IIX6IIIIIX 00L0-
    "IX 2 ს IM8წ0#MMIIX 00I(080X 1I070)IMMC6სს 06V6C100ს500ხ0 ICMII XC ძI)#XისეპIIL. VM0
    ხიღI00I0#0MM0: 3 ჩ IIXCIIIIIIX 0000M9X –– I # ლჰილ0X#სIIIX 00II09MX.
    მიხ 070X CX0XV0X IM0Xნ ს მIIIV, IX0 II00I(00ც აL >> %ე ქხს სსსL #03ს#0 Mსს-
    IIMIMI06 |), #04#MI0III6CC0#L II60M0:0MLMIX IMM0I:0I0M ლ00II:MXX /MI/; IM). ს0ეIIIIIII60 II3 Iის-
    #60 (41) # ე090L0M, II6 I01სC0IMLCIC8 IVCM8XIIII19ILIIM. (100807616)10, IL00X00C 1II1:VVL-
    XMვაM) VI ი მიეს CC0M 1I)0/(0IC0Xც0/I7 XII0II030III460I) I6L0”MIIი „00%0II: 80ეისლIი-
    MVICI ეIM0IMIIX06V" (CM. I11IIIL0), ·
    « Cი. Lპ8წ0+MIVIს 0ლ80#V CწVსL- (M6”). აV0L-სს-§ „I90IILICI”) C C0XIIMIIICIIILICM IIII)-
    სიIს5ს1ს9010 ეგ. %8 (II) ((M /#0/, ლხ. I0Xმ. CV0L-1 „VIII MM)”.
    ## 1Iგიიწისი: #ვ8I- C0Xის9მიყი ს M0700XსCM0M M# III))0IIეს0,(00M C+X03ც %0-§8L-ვ-1
    >0-§58IX-6 „(M0 ს") 0V0ეXI“.
    I 2L
    “ გინე)ბნსნსისეყII0, მი 00131ნ90II6C (001)ნI 0მ00XIILMIXIX (0 0400 IXC6 CVIII6CI3012-
    უი თიი0#VIM060VLIIX VC10#MIII 119 VMმ0VI8 IIმ09 IX), 8MII6009M CM CმXIMIM 000-
    ჯიშის 118მ0Mნ16 I V0L)მ9ყMM VMეIIM 060130# 0შელხმIIIM21IM96ლ-02 შ9000#M0-
    ჯმ9906 1II809სIX. "წმი, L V)IM00ს უმხ. “ახი. უIმII9", 8Iლჟ'წIIმ80I66
    C%610I90-06'ი6IXL0# 1I0X6706 8 (000Xთ ”ღინი-2, 8 8 I00600000M#XCV00X 10676
    1III ეჯნ)'ეMM80 0 ()00)XმX “ბნთ/ “ბნ01-I ლ00X80X0X3609M00, 8 XMC201)I960IMX ფვე8-
    დეIL MM შუ06IმX (M6000106L0CM) 1I00XC+0მ60 0600, მMIL 00 პ06X 023/0:L2X 7
    «ი00#M6 ბV01- .C 0I#2008L0X 6, შიე00000+09V9IIIII6MC9 9 8010 08მ08IIIMV. C I0V-
    L0II 020101II0I; 1II2I)0/IIIMეXIIM60#L2X წV0II0III2IIIII 0000X M0I”Iმ 8 009M9IMVI0I6 0ლ0წ-
    100311 6C1I # IIVV6CM შMIIX60069MVV1II 21:10X00C07L C VMX28V+00I)I IIმ0800# რტ X ჯვიC-
    )ჰეი0იიიმ80III8 89 7010 1I210მ1IIMV მ:10M00(0L თ 90098#99V0# 3280X0# IIM2090#.
    'I0ILI6 V9IIIIM0IIIIს)0099IMIსI6C IMCI9#16 0C9M09MIL I I0CIC18041708ნL ს XCX010V0C1:MX
    881I0LMX (0000X8X C 1608VM90XIMI 3მ80VVXI 1II2C0MIMLIMIL /მ/, /0/ # /0, 1/ (#3
    /"ა/): ლს. #0”ი.-93II. 0I-“- „იწყ? (”ოიჯვ. 0-2); IMC06I)- თით! „ლი“ (უხწვ.
    080!-> ა10.“); XCI'0.--იი9ყ. IL00- »XVII9Mცეი“ (”ოიVმ. IMიV0-2 »10-“): #MლIი.-M2V9.
    აII-ჯ < "201-, ლიმ“ (I0VX3. 00(-2 „10.“ ) # II).
    8.4. „სიიიი! ლ/8MI 1უჭლმსX" IIMი, M0010 8 ვმ90”0M #8 60XIM60
    103,8I01ს) აI0XV 1I0010XI0781VIVI0 ვი /ILC6IMC0XსIM6C» 1Iი0X06Cი2 VIMIM0V7VV932XIXV
    19806MIL». „პინა ლ021MIL. 1Iმ08ი" ს» 329600” 106021260” 11006X0)L
    Mმ8M06IMMეს80 38M0I110M IIელ00# /'0/ » 920101061 %/8 # VCI)0მ#6XXV6 8 C0MC-
    ძნ 1ჰეCMხI» (0)0I00101V960X0X0 0)019M8000018816ნM) IXI0 I00060IMI6CL0MV
    ჰხიყვმე#V 80)მXMXM9ც0I0I0 I0XIIM6ლ09189.
    სეეყიყყ 7 10016)00X 190901 /”0/ 8 380C0IL9MX IIM0X6IმX M6 1I0MIL0)04-
    0) 0IM03ვყეVსII0MV 0I00M0100XI0. 8 0IXC 0MXV9მ08 003MXV%MV9% 39II 0111160CI1V0X09L
    1M846)ლოი ნწ იიი ი MI: VI 21, 16 #6Mხ- 8 (ი. “70/-- >> 908. 20--2, 1M61). 780“-2
    თ:80“); 8 0%M0ქს/6IX. 0IVM090IX ხხმი90ი მIე IX00X0I/#% 8 01:0L6M0X M2,80%0X0
    მ20II:2:. “#02/- -> ყიII. (მ1I%8-) 1)11201"-2, (8MIL.-მ1)X-, X0II.) ”2'/2ე-- 6960“; 8 X#6IX-
    120:ს01:0M# # C00M001'07ჩVI00IIX. 00))MმX II00XCXმ8IM698 0XI2900MIმ, 1 : #27-8 »10.“.
    8 ქ)VIMX. 0 IVყI9X 80 800M# ვ298010X# მ068X20 II06X0Cმ0IMI6CV0 % (II0-8X/ILM0XLV,
    ))0M 81I9)#MI6X C000XIIIX X26M0#6MVნIX. 0)0II6XM), 10)6#6-–8 : ”ძ0#(0- >> 989. "921 /%L-4,
    X686იი. #I(0ჯ-2 <M0I1ციMს“; “))ჯე:;05-გ > MქII. 2)9ე-8, X0I10. %5-ზა I16M0“; ბთხ0>
    -=>I0).-V2V9V. CთხM აM90წ'"; ოტ0L-§ > X6M)--ყი0I. 2-2 »::000% I Xი-
    3.0. 110010M9VMM 2VCX0X (001010I1MM900L0XM #))20C(ს00M20M#ხ 06IIL00II0I4010
    მ3სII2 890742001 101:0II30 099 0I0108MIX 02200 წლიის იC09M99X07 L) 'V ს “01 #
    10)0CIII0II.40IV6 60ხMII%იი /"დ/ 8 /“)/ ყი M0388#M0VMII2 ()000210I90M06C0M#6 06XMIVV-
    IIნIL: 06001867'0)'00M80 ლ0II96#MნI6 /V/ # /)/ # IIM208XL6 /0/ # /1/. LLიიMIX6ლ0 90“
    Xი-0IM040IM#M060)I 021010091 38. „1310))ნI))X 3010IMX 018II0ს IIე0ტIხI“ IM,
    803M07:Mხ, II00MCXიჯსს 0XM9M0სც0ლ#0Mნ0ი ლC #M#MM. 80 309M0M# ლCXV930, 1003Vუ»-
    უმახ =81000ი იMსMI2 II20MნIX” ს) ვე9080» ილია0ლინიეგიი 0M0039XM0Cს
    ში ი01მ1#3V9VV 21000MIX 609M0M%01.
    · სევიVII6IIIC Iჰილლე ლC090VM08 8 3090X0M X0X7-0 6MIX0 L8M27სC8 C 1II0006-
    1ამპისი MM ძი0Mი0X /” V/ II /")/ M# 061)6))80M00)1(0XCIIIII XX CIMI01X0#ნIX # X60X#0L0-
    ჯნIX ეII00იიიი.
    122
    00ყV9ყ99ს /"V/ 8 38901M0X მ00600IX649 82 106 01M0MMMI%I. C101080# მ2XMX0-
    სი8 ლიყმყუეი იჯშრგშიბმ#IXC9%# 8 II20MIV0ი “რ0M6XV /0/, I0IX2 L8M #00X0:030M#
    600 ეIMI10დიI 8 8იXIC ლ0ჰიგმმ /V/ #იი9XMIVVX # XIმ200V ი0060X80M80 ლ0IL-
    უმ08M1X,
    VI06იI V060X01:00010 მXX0თ092 ი00MV290XMM2 /” I/ I ს6ილჯ0IL 6I0 8 0MX8 9M0-
    ვ3MVIVV 8 (0006MV 7 (ლი. ”ქ0I- >> 980. X7I(0-, #6I)ე. 717-) 06წ010”M9MM9M 0ლ0გილმეXIL6-
    #86 6101070I0 მM100082 |"). ც 96310 8ICIXVXI0 (009070XM906LVI0C 6XMMIIXLV C10-
    1006ი023VI0II
    60 Xჯმი0მIMX6ი0მ, 9. 6. შ LIXმ00VVI0 (00M6#წ /1/.
    ში 000II606წL I0M7L9იI 60ხIXV 00V”IM0L60”იXნხ6C8 60LC I0 XIV 6ილყიევ VI
    ინIი03290L0L0 მ, #6”ი001სCMLVIL 9 9280XIII II2მ0XნL VXMV, 80 809IL0X 01XVM26,
    # იმ90I0IIM 060#0X 80328VCVX010 ი2308MIM#% X#0I1ე016000I0 # 9%890XL010.
    8 უიძვჯას”მ· »0მ90)0ი ლ/MIIგ ILIმლყII" I 00ლიე0006IX6X6M1+
    2IIM000000ი C0#M9M9M08 /'CV/ 9 /”)/ 3 3880X0X XIIმ16)X)2X, IმX M 8 X0CV8II9CX0M,
    060მ308)00ს Iმ9IMყულყყე: უ0MმX96ლიმ8 ლ9076M#8 C 000M9080I00+3ი40601IVXMV
    რხიყM0M8ხI» 0XIXM9VMI #0 ულხშაყიIV სმლი002 ი M06012 .06ი830ს28M8. IIივ-
    ჰებვვილLVI M#0M/ლI)ს 1IXმ00MIX X0X80 700I0X2IIს 8 ს90I რი00X0#VII69V92-
    40M# %00VI0IM6I0M 0M076MILV (ლი. 29მX0IIMMVIი I#0I0უხ #»იწვიყიიის ი(ICICMVI
    1IIმ80MIMIX): .
    1 V

    .-მ

    8.6. 08 200909 6083X C 1)9CIII6II1C8II6M 000M6M /"V/ II /”1/ 80X0/VMCIL 80L9IM-


    შმIIMM9 ლ0X0X00წნIX. მII0თდ0#M082 608292970 ("1 ' ი “ი. ცს ემვVჰა“მ16 M0ILმI938-
    00 ი ი

    XIIMV ლ0X0X08MIX 008928708 7 3290»%)IX IV2მIX02ILI2X 70390MVIMIXV XIIVVCX0VMI00X9IXIC ლ00-


    · Mგიმ,999, 0608ხLM X#X0XIL0 869X0X I0I000IX ც0ნI0V02I0I შ2106M6I76I ?, 10 0, 9X0-
    ჩXIM L0MVI0868'00M-–-C00008%M16. 1, 1? 2, ე. L19C8XMI6C 100190010 060მ3009MIMIL 80ვ-
    XVIIმ10V> (00907MM00M%X 8 06377 სწეV6 00I2#9038IMIMIL ლ0M091708 ში 62336 IIX 80I8-
    9Vოტი:ი”ი მ/6M6მ”ე, ლ0M0იმი> ილ00LIM2CIIVIC 26–IVI ნ1236 :IIX M08ლი0M99%4M9M0L0
    9ე6M689M'ი.
    18 მას ნსეიე6 01:90: IვესV. (0410) 0სხIL მ110(00ძ0ს ლ0M8მIII0ს 8 3მII0I:#X
    უყხვგუნჯწე: II09MIX06ს “. I. )0180”I20Mს > (000XLI, IML000MI6 1I1)0MII800X09L
    000786078 VI0IIIMM 1) V390)XVXM 0000 MIX C MVX680I 0ILI2C00MI:0MI. 30IICს06 II0IX-
    #0XL120I6 10II2IXC,ჰ, 010X002101ხ80, IIX0X0»" II0600ყ)ე30ჩ0XIIV, 0X)201690101ILVX
    X0მ06ყ90ისI# ვწი0 Vი00IMICIC6XIIIMX ს 301(0MMX MII020MXგX (0)00070XM%960LXIX წიმ90C0-
    თდინყეი##.
    Iი#VM 060330M, 8 II0ეXV9I0I0 900XV 329000) X#M291L0#0#M 06ML800ო! # ხ06-
    მV.IსI896 0I!0010IX0/1X -02900)00#M201III# 1CX0I80)II 0CM0+6MIL 0(00))MI96ხ C000-
    #0X019966წ0# M#0#01L,. 0უM9იმ3 0 M#010უI 06ILI6CMX905701ს01:0L0 8:IM2 1:II 10
    ლილჯესV თი000MMMIX 0MII0XIს 10 # I0 IIXX 1!მ0მ)/IIIM2%XIIM0CCL0# II CXIIIII01IM0-
    ყ9MM6000# 06C+0VIIVყ06. M0I0Mხ..მ12 C 9003IIმ9III6CMს90IMIL 113M61CII1IIIMM I C0Xიი-
    მწ9ჰიმი 8 #0700ნMV0ლ0MMX ვ8IMC0IMILX 1I0უცაიეX--M8Iი)61ჩ-10#M # Mმ8X0):0M.
    124
    4.1. CII6IIIIIსIM6CIM6 II))606083083IIV9L II0)6160V0.მ, 06XI0XLმ0 0'806ხ6L8# ც0-
    #81M960MმIML 06MCI6Mე. IL ც 0M IM I6LIX0» 806810, II6 8 I2)სხ96MIICM Cთ0M-
    MV00881XC0# 6ც029C0CLVII #83სIL C XMVმX16I21XMIL.
    0901 I3 08MსIX Xმხესწ0ი09იIX V6იC C9310:0M (0090#0LMM06ლL0M# CMCMX6-
    MVIL, 100690 0MMM2გIიIILCსI 66 0L 0II0I6M XLC6IXI0ე0610-989V0X0I0 MX III739 80000 930L-
    #08, 98190X60M IM#MმIM99V6 8 1II6M 0II003IIMVMV 00 00903-0XV L(0MVI0+ნI-Iემ'L00ჟ'M#
    I3მ00MMIX. მ? თ080X0”ძ0ონ0-2# 00066I80ლს ლ081M60XIX IMVმ0VC6IX08, 800X0/X-·
    IXL29 # 06IL0CLC8))X801ხ0L0XV 8930IM000XV 0C00109XII0, 0X8–0IXხL 006800X0MV 000-
    606 M0010 600Iი Lმ20“00Xხ00-MVX XIMეX6II0ს”. IC00I) X0XMC07, 3080VM0LVIIIX II98,
    X0#609#2+0090M# 00980, 8 C8290XIX IIMIმუ0გX 00X1))მV96IC,ე I600008M20I(სMმ89.
    06II0L8 080160019 10102 IMმC09IVIX, III)0Iს)88ც80)220# წი 06106IL810797617:010M
    Vი0ი89M6 00V# იI0I1)0I610M8ნIX 2618VIX8MILX X6001082IMIIIXX.'
    ი #009XV ს 00X00მშ0806CM 0X06იისი მ20X20M3XMი 8 08მ9M0-0”ს 200076
    #M6XM X#66X0 # ვმესII0C/ხMნIC #))6060830ი099M9#% ·I60)80089მX600/ (1CX0X0ML)
    რთი80უ0წ906ს0ს M0XCI)M, 0081C1IIVC 30 0060M ი0)01:MXI)0899X6 8 ლ))990M#X
    უ9მუნიX #01:0MIMIV660XIX 6MV0%00M, #0"0100I2 07VMIIVML20101CM), 0 იხა,მიი90I0 C 06-
    #0წ00X2861600# C00XCM0M. 00706 00107:90099V0M 01 ი0VIII))0 09M01)10IIIVV MC
    XV 816M60%9XMI/.
    1II0M83168XVL6C IIV I0#608270090# II0M86 10IIIIX 916XM6MM0ს (01, (1) # 1.I96-
    შMIXჯ მ/ს 8 C0880LVX 1102169X 0601600808810 10200IL6II0690#I0 60989%01 /“ V/
    # / )/ # თის0#01M30M IX. 0I000MIX 1 X06Cუ01:07MIX მIMX0თ090#M.: II 0# 25 0X
    მ6MC6IIVსL (0) M# (LI– IIი X00#0X09:M69XMI0 6C0100LL მეXX0()0MIსL 0C09M8MX0 /“ V/
    # / 1/–-ნიI7II 01)0-9M00005%8უ68%L ქ106M06I292M# (0) M (1) ის 000' 0018 7)ი/IM6
    ჯიმ%IMI6 II8გ68)10
    –- 01.
    4.2. 008080MIM M#0+09%81LM01 001047:909M10! 0C16MXV 7I008MIX #7 ი102VCI:0M
    6III VMXმVM, 0070600MM9Vმ9 360IIXს8IIVLVIIXIML 1X0090IX 102 0XIXIVIIIIICM II0010XVI0-
    MI9MX 101272469
    ნIX შუ06X6Mუ0> (204000000 ლ0წემ)ი (I) I IMმ600V /06/). 59%90
    890I388X0 10908XM0IMV6 8 01I076M6 II2C8MIX 8001IX 80X21ILM0C6MMX 9X6Mცწ0ო'00, 1IMI“
    8820IIVX 06006090II00/40168M6 ე16X6810ც, წX890010M082IIIაIX 0% 06XI6Mე00786/M%იI01I0
    93%IM2, 1 (000MIVM008209#6 X08XIX 0%10VIVICV0MიIX 0M10IVI06I0IVIIM# MC01-MV 1/#MII.
    8 იგვწჰსმ"6 წXX8V90. მ 09890L0M# #03X0IXILLმ)ი” XმIXმჯმXს0XIC (0606/0ლX-
    ვხIMიმნხI0) II8690IC (6, 0, X, 1? 1II00XI8000ლ0-8ცMM0Mხ, ი00X86X0X70V10IIMა 96M9-
    M278ნ8ნLIM (0100M86- # 3მI8V0698MსIVსXIX) 1 80/VXMX ი, სი, თ 2. C0MM60X80 ტ·
    0ტ”მIხMშინIMIMV IXX200MVIM# 0M0X 06083VI0IC წ82 XLL0)01)0M90I90XIVMIX 1089X2, X00XV80-
    მ008896MXMIX I0VI MI0ნVIV 00 იი9MვიმV IIმ3მ281ს9M007# I 10მ3MV981ი/ILVX 10IL.
    970# X0უI#6 # #021LM#6C 9X6MდM%ნI:

    9 Mვ იცსვI0MIX /ს9016V70ჩ (ს000#0IMყც0606სVII 210105 II9C6I IX. XII) 6))IIგ „2: 1:6))X–
    )0ნეჰიიMიი ს 120IXC%#01X0; ი #MII2(M6602100#0M 1 306I70XC%0M /IIიმცლლიX 802 9I96C0L00 ·

    #0XM9060780 IIC #I07M01C0L IM II0CX0MIIC0 სიხლM (001I00LIIM6CMI) ილI080I89IM. III)#:IIIILM60M


    XIX801 1X.
    #« მეჯყუმIნMII2 I C00+36X07MVI0IIს სტIსჯეწსსIს) ვ Iჰალის 06X))CV8101C4 ჩ
    0)MIე#08X (0000ც1M9001MXVX 00VწXC0C9M9X # X8ეიMIX60Vე#I0X CM 9%IIM 06ი088იM, 8ე0MIMIM0CM
    M60606M210MI0XCM, ს0MX0906XVM0IX II03MILII, C9MI676X0სCX8X10IVMX 0 თიიიMითიოიიილII IX.
    M00X9980000X98070IIVL.
    კა.
    Iს.აგიმMნ90ნI9# სMI: #/2, (66), ჩ/ნ, V/ნ, I/I:
    ნ6I გაზ ის8MX)ნ6#X## 0ნ#X: 2/2 – ს/ნ, ს/ს, ი/მ.
    090009896 M07MIV ეIMXI. ))8M8XIL I M06#%IV 0%XIV6IX69IMM )I6CM0IV4M%
    ხმყმა0ცსც #01ILV0 8ხIიმვშის 8 8MM6 IV68 0C #))8მXL0M V C00+86X0XსVI0ნICLI 0XMI0M
    LM2C90# 8 127.I0X #3 60 VII08 (ლ. CX6M#Vწ წ”). II0)# 3170X# (ნ0M6M#»I ჯ2C-
    00107#06MMსI6 8 1I00”08000X0769ნIX VIIმX მ/I0უხ 06600 IV02, 0%IMM3)0X049 MნVL
    0L I0VI8 0M9VMM X# “0XსM0 0XIMVM Iირთთლიენიიიმეუ»ხიIX IIM3M02L0M (ის. M#XV6
    წV9060XIXMX თX26MIIX): :
    CX2CMV 7

    L1I809V0IC, 1)მ2011010:ს6M9916 8 VIII


    X 1080)1 I")ჭიII IIV6., 1II1)09"0)0IL06M'1II.11(-
    სდ! C00%86”0სVI00VVV MI26ყMIIM 8 VIMI0X I0080M 60 Iიმიი IL0 )I)#509%V
    უ36987#381LMM: . ·
    I26M#9 130082111 MC: V/სს (II, 0/0, 0,0;
    Iბყენიეიჟშვ0სიიMIMMIC: მ/შ, 1/I მ/:, 1I/2.
    წაMმ098II)0, 080001#0:00M0ხ)6 8 წIXმX 1I000)09/6X 1I)0MIL IVიი, III)0IIIVVI(VC-
    «გ ეცIII01
    (08 600986070 V)I0MIIIX LI8086I# IL VIIმX ვეX00I ცხი II)IMVII II IIიIC+-
    #0XV 181990 #სც00%XV (CX. გIსIხიC).
    IამიწიI68, 00C00710::699M0I0 ჩ VIII» 9IIXLII6II ეყ ILV0ყI,. III)01'M
    სც) სი/L8-
    19)0M'01 C00780L670VI0IMVIX 01069 ნ(M. 06XIVCI ილი შეი )0 076I(CIIII |)-იჩი ცე
    (0000 0%I0):
    0%%99ხLM II 6: 0/6, 0/C, 9/1, 4/2:
    2 მც 9LCIVM-6: 0;0, IV, მ/მ, I/I.
    I იიჯხიგსჰიიყმა XწII6C)მXM2 04)0წისV IL 30MM0 MI) სიის იი ც6CიM
    C9M6-6M-ნIL LI06ი IX. I I20902M /0/ X01)21:%0))0V3V CICI (009090061 III. IIMIICII09,
    'I806X0V6C0 #იIIIი. (I. Iეჯიწსყეყ), II0 2X04 06 1(0M3I0I I”0218C'0IL (110IL0-M0 CLLM(M6#IL
    შიეეიელუვგიეს!MCIX. C (000X0IMIV0C0ML0 “0MII. 906IIVI /ლ/ Mიჯხი 0X20:4VIL-
    ვ0ცელი I8V IM6ჰენმუძვისვI0VI0 (00MI0C#MV, 38IM1:+M28I01ILVI0 II0 ლს” ხძოიცხს.
    იიბ/8ი M060Cლს M067-IV> IM06MIMIMII /4/ IL /I/. შეზ ელIIMM0CM+I)MMII06CMI იMICICMVI
    28140ც%0)L 1I0XIIIII0IL CVIIICCI8VI0III6I # CჩიIVCIIIIX. XII0ICIIIX. VII 40VIIILIIII IL VIII -
    იმMV3გM0MV 1(00XV80ს00”8წ16IIII /მ/
    : /0/ (6). II 000600100). 1IIIILIC -IIIIX-
    X II 6I(9IIC1LVIIII6 LI580))1IX 0/დ IIIჰIXI3ს1II)"”V» ყსMI1V VC8ი0IIი0, II06M01სსხV 1.10(:11ს1C
    3III IIC 1IIM0I0X #00068690 ) #(სIსჰე1იჰსს0M დხIIMც. 10 უეწიპიI0ლ“ს 7ჰს Lჰ1)ლIIსს /I/ ;IM-.
    32670! 0100L0 #900)(8 I96II>0M!IIIX IიIII.ხიM. '
    იჯაI0 1909 +X01წ”ი, 8 #07000M# 06016ღი0VL0IIV6 LI2CMMIC /I// I /6/ 0IIMICს ი 0XLV-
    'სი90#V /0/).
    მწი :00 00))შIIIIV მIIII960XILC 0X80II06MIVIMVL ”/)00XM6)901) 0M0976M7#L II00C8XMIX
    # ბხაყნ(L0M X0IVVC ნს III)0IX0124X00ML IL #M2X))#V9MXI CI0C060X ს MMI06 «26-
    უMIMIIIL 070::16670460MX 000ი06MXM (ლM#. 'წე6#. 9). 0სილბ/0169080იII 10600 8 8070#-
    #2უ19M0M# I009IIXC 300000 L 1106 I #M#IVV0, VI03018010MII> 09 (0090X0IXMVM%60-
    #9 38290M00 #02119596 III 010VIICICII6C # ()090M6 I2I90L0 IXCCCდცილიIIM3MV6M01X0
    მიIვშიIმ. 086032890 IIIX69XIIVIIIIMI2I7»6C, IL87LXV7I0 3 ICსII IIმC6C0XIX 0001ICM
    (608 V9M6M9 ))0000XM0V900L0X0 ს0M9V39Mმ01Lმ IX0I10'(ხ0L-0მ7M#00”#9). /M 0 III წM9IIMI0II8ნI6
    Xგიმ1100#0MIნM# 1I009IMIX (0096X# 8 009M0L0X I101XL0 X0IVMს 6XIს #606თ0%17LV-
    ჰჩნხიჩიშ. ი #0))MMV9M0X ე1ILV09III0CCIIIX IIIნითრინ9III2ხიXIX II0M39M2079.

    796!" სთ 9

    Mიი)ი! სთ 0იM1:0CX,#0C))1046MI(/ C9თMCMIILX 1.კ10CMხIX

    ! შითდბიფიIVIეუნ81+17 დ ი I 6 #5
    #ხეამი1X 8 | ბ | | | ი | ს 1 9 | ყ | წ | ს

    ჰIარ9:1130,ც2)11106+V _– –_ – + | + | – – + | +

    | 143 V0IV6I0CXი –_ (+) | + – – | – + -+L +

    · | :
    | 07% 014067). + | –+)| – | + – | – -L -L –
    = ' » |

    +. 3. 13I9IიI6 60110 0MM06M0I10, MX0 I00I(666 VMI0VI032IVM 1869XIX /თ 0 #/


    წI|ვმი, II0I08100ნMC #» ლ8მ1I(60სი, (000010IMV600M 0CMლI6)ს ს808IX 10I8XX-
    90661MX 310X08708--600780+0)0
    VI0IIIX 101839169
    IX II2CCIIIIX. /2 ი V/. (Mყო'გI-
    XIII ე 00IMVC )))ის 86060, 06VV0M0ჩIIIIII M0291110000MVC 890ჩ6X I8გ1)0III1'M
    2 9MV0CCILIIX
    0IMIIMIL.
    აა0X00IIMM6CXV 1I100110006 ა)'0 M07:00 10010) მ7MI 06066 6C#0XVI0IIIIIM 06-
    იშ40X: 8 1)29ICM ლმ'VII6C9IM 9780II0IIV,) ილI8ს29M00:010 #13MII0 მX0XCC0VMVXVX |11 # |6C)
    იMმ3I) ცV 101 206011M1I0ოსი#06 ჩIIIIIIC 88 (8 |0), IV I # »იI3MIს0I0C 9X CXI206VI0
    ს 3M981M938XI10. 110C10XL%IV I21987040ხ800%ი 0%XლM0M0XIX 3უ6X#6M0%X00 რ6XIILმ. I0M-
    69#0287011M0 06VC070იIC880M, II2:0+21ხMXMIC (650. იმჰიმუ/M3000MXM0I6) |Iთ 0. 11) #
    00078”67078VI0IIIII6. I602უმ727ხMXMI6 8. 0 9) #079XICს, X0X#6V007009MXXIIL ჩე იIმV-
    “მMII (8MM00008M#M) 200+86707360080 II26MMIX /მ 0 I/. IXML9IVIXM 00887, LI86-
    III თი0M6MსI /2 0 0/ ))60M307M) 8106) ს MMC XIVX 1(03Mი)/0IM0VIIVIX მXMX0V00-
    ყ08 I9I M (#1, (0) # I|6), |ი) წ» III 7 ვი0M600M00%I 0 (00006XVM0C0100 0MიV-
    დიყიყ.

    ც ძიემ/0უ6I9IსIL I60M0# ს020MMIII 689290010 IIვ0IILL 2039 M0ამტ% M'6III6V-


    099 X V020V6CIMI0, C99MX0IIM0012MXI0 IX096VIMXMIX 1II20LCIIIX, 06V0X08ცMXC90VმXV 000-
    ბიმყილიეXII Cსმ00M0M# მXIL6MXი 0. მ MX 6MI2 მ 0VII6MV28 იიტი0 10X#6#VM02-
    ”იიძმ) ინV0უ0სლ9MIMილ II0+X0M21M301IVMM IM860MXX, MX0 იოვიიუ0 I#ი6ჩიმIVCVM6
    19
    1039I0IV089MIX 8მიII88/40ი LI268IMIX 8 03ეცMCMXLXXL6C (ს08010LII960IIC 07#MMMILნI>
    #იიII300I00138196VMს LIნXI IიწVIV I0 M0ნM389028IV IმX2Xმ.1ს90C6XX.
    IIიIL2 8 9306 80XIV60”80881V თმX9M2C 0600X80MI60938, IმL ('ე6M-1L 6#IL%
    (6წ6.-06. II0ჯ-.), #0 |'იიX-ბსს უნხი:0ის" (#80ი0. #მ2X., IL 1082) »MX65, 90
    IL 101-560) #ს80X#“, :( “02-21 „1:00088“, 90 |” 12100--520|) „M00080#+, 9. 0. V0L8 80
    ნნII წ00908M (000X8MI (CV64%06L80-06X6Iიი”ი შმ#06#2 |(“-I),, 0მლ0XL IV) # I2),
    (VI # L0I, IV) # (ი) იიებჯიჯიმწMXIL 60609 0X032M00089II6 2300თ09IXL 000+86ჯლჯ+-
    38800 (0096X /8გ/, /0/, /V/. ILI0C0IC წVC6Mყ69M# თ0ე#იყMXი (“-1) ნი ”V0CI02M69M2
    #0X6MXIV0იწმე 06V70I0უტიი0ლ,ს უშგიელჯისისი” შ2X6X69+0 IILI:I2I |I0):I0),
    LII:(0ს) 8 თიიX20X ი“: (ICთ11-520|: LLC I : (701X-520): | /272') : | /0--520), I შ376-
    #60IხL 9IMV 690 266 90M60ი0ი06XI00808ნL 2 0მეჯძვეXხის (0600130+0-86M80
    »სVX M96ვ302880XIMჩნX “0IMIVIII 70I0XIX60X0M# CIICI6CMMI. XI3 XIVX 003I0X0)MV0)ნLX
    მ11000908 IIM20C80IX 0039IVLIV %2XM9X 06))0130X 180 803200 MხIC თ0IM07100096C-
    1M6 0III9VVIIII: 020107 სწხIC (0606I90693XI9იმI6) I 000670” 8V)იII> IC6CIIმXმ-
    79M1ს8ხI6 (C06I906- # 3მX86935IMMXMI6) ILX902C9IMIC 0)096XMIL.
    1IიIXV0VX 060230X, III)0I60C VMX2VI032IVV 8 0M20MC0L0X 6ხIX C6ლი00 089328
    0 #ლნ0იშილნლსის X0M0”მ0სისII0I 8 300X წ«3IC #(00M0I”I%00L0) რ«0C68)CMIVI6CIL #
    ლ890VI00000889XMI0 1მ00MიIX. (0098010-8ე0IVVII VXIოV7წლივიი0სიM9MნIX L180წნIX §8-
    #M6CXIC9 8000000I096081M)) 0017IIიV» VC696MI0% X (ი00CM900L0M უ001წIXIVIIX
    L086899იIX II908M1X -2 II -C 8 033806XLII> #II0I6I70X.
    4.4. სII0ყ0იყიტგ IIილყმ0V /მ/ 8 M0I8I8ისშს9MნVI 09X 8 Lიმყ0ლე86 X0ხყლ0პბ-
    უყოეი იმჯმთიM6M9M010 /I/ 0იიმაIმყი I0XVVI ში0იჰ20X03M#0X 0 #000080IL0XV-
    %00XIIX M%6ე0ჯ0020IIVX 6:02 ლ -960061080809VMI 6: 0, 0:0, #:M: I00XV80000X29-
    2091ILC /I/ : /მ/ X89IIV06C60MM0V0IC§ 8 M0000410IMIL960LILX იყ9/2X 10I #6 ლიწიII-
    ჯახინ უX0 # /007M860000+9-81000V#% /# 0 1II/ :/0 0 შ/: 09.
    0. ხ. ირ ანს“ MI. MI. ძ(()-C”
    ა სს „ული“ : –” ?0))ს-(()
    ა ყი. გ1:0ე08მ“ : – ე)0-ძიL
    06. ყ. ლას ო»„ხი0Mე“ M9. 9. ჯმბე-“ი |
    თ -§10 „ლIყყე“ . . ჯიე-V |
    (სიშე'-9M98 (6 106, მელაი წიცI61I80იI6C ი (ს0))M20X IIM. I II6:ს0 6. 9.,
    90ი06XMV1I0IC9 I» (ხიიVიXჯ Mი90. იIიIი2 C 60070ი6XCX6CXVI0IILII
    MI ყ0ტე 31070 7»V6LXV).

    9-6 IM. 8I. 9. მ0ი. C-/ის „Iი0X9ნ“ : 8-6 ე. 61. ს. 0). რ-ი I
    ა ი. ” «სიძ „სი0ჯ/იმეჯი“ ო " .
    9-ტ I. 0M. M-. 40ი. «-Lძი: »860IVIნ“ : 8-0 I. 61. შ. ი). რთ-ხ» |
    ო Iი-ებხ „სეიჯიშმს“ :. „ ..ო
    (ილეყჰვლეჰნში(2 წჰპმლ0იიI6 II06IC+2MXI6CMIMIIC # (ხ0სXM9MX 9-ლ0 უ. 0I. 9.
    ს0სMლ0Iი, %6ი06IVI0X09 1 (#0იყეX 8-00 MX. 6X. შ. C ”00”ი0ჯი”ცწIიხLIIMI I812-
    %07ხIIIMX)-
    1(00#04ხILV IM2C9 89 /9/ #000თ0I0M0II6ტLII დელ :ს6 0V9009MX094 I სესც0M0ს
    /1/, M#8# #7M809X9LC /3 0 0/ ილ00X8367086090 IX 1IIX0IმXMხXნLX /# 0 V/“, 3038MI-
    10MM #0M6MV920700M0 M3 600X80107)VI0IIIX IC60010V04ხ09M0LX, 1I0.C9VVI0 /1/ 8 04%-
    #696909XIX 3MIIIIC (000M#9X 0C:16XV6L ლხელლXმეეისიხ IICI00II960XM IმI 1I00XVII/
    შმუმ270MვმსXIV I90M#01L /9/ 8 შ1I0MX0IMM8IMIXX 1103)#VILMVLX. ILL0I0600 '00MV, 1II0M
    თდიდინMVL 6M- 9- ი), (0) 070“ 8ხIც0IMIC8 #3 60106 089MILX 0000X “"იეთ!ბ-?, “M011-?,
    % ესე? 0მ#% IL #0%00M960V 38068 XV6CV6CMს01ჩ0008წM9MVნLCC ძ00)0)XVL ბ2ჯე;, §80 I0):LM(
    60II 00106M069MVL 9IVICIX VXXMXმ8VMXმ #3 60X66 ც8IIVIIXL (ა00ა “ბმზე;-, “502ფ-2; X8L
    თ-0C 80I80MVXლ0#% #3 თ00XVიLC “რი-ი(0-%, წმ IL C-Lე: 20190 ისოს #0იცია6Mი
    #8 "დ-(მე:-გ.
    0უ0X088102ნI0, IL0)0M6 :IIIIXM001LIIL6C6CL0M# IX”LI)26CV0M# ”/I/ »00X0/MILCMLC I
    ლ10:080#V მX0(ს08V 00M8MX2, /” 1/ე 8 ლ09#M0610X 81IIXCIIM6ე'61L "(016 IIM0CII9-II /1/.
    803MM9X%Vი0
    9 8 ი83წხ+Vგ)ი 101II2IXსM0I0 VMI0CVM0V /მ/. მლ0“ 110606 #0XXL6I
    6%IM 6II6 6066 C0X01ლ0X>V0სმXს ()000უ10-LVI390MXVIC ჩ C80IICIVX IიუდტიეX C210I0-
    8010 81M0თდ0982 C00მMX8 /“1/.
    4.8. )ნ1)0M6 118.10'II2ს800 VMIIVII 8 089 006XIIX XIII. 16ILX 606 +ც0ს.1
    # 418698168 VXჰ0VC (6 >%V. +II6094MXIM VMIIV 10130180M0% მ06CM1IIVIIL4IVVIM-
    9IXIM M6M0>01I0M #8 ელმა თ 00010XVI0ILCV (009CM0L /V/: “ბითიეი > ბიძი:
    „MMIIIნ“: “ბპ0C57/0> .0V§807წ „1010%0“ IL (ი.
    C16/Vწ6- 0IM0MMM7V, 9VXI0 00IL II0+84'0XM9M39)IVIII #49600IX 8 0609I90ILMX ILII8-
    უბწიბმX 6XIM2, 31I89XM6უსI6 იშ0XMI 2196I90/ვეIIV. 1 08 0IIMIვ38XVIL II80680LX 8
    68890L0M, 8 0MXII9M#6 0 LI#Xე26M8XMV38VIIV, ულხ/ვცნეჰა IIL0II8X6MXILC
    ს CIM02X06M6 ცი
    80:0 09Xმ, 73807M0IX, 990 308906080 00102-9X10 0#0X6XMV IIმ0MნIX 689010“
    X0 შენე I 0MI2XMI0 66 0 ლ00016X# 00IIხ0M0IX #201801ი0MX 0916108.

    მ») M00თ080301I9008M0 0XM0II0IIII 68ს)0CხMX IIC)1IX 0-სეX0ხხნI MI I MX 1I8))4-


    ჰხოსაოს 96000 803977#00)ს#06 8 შსI0 #V60; IXX809I)0, ტეCII0101IMCMIMIXV6 I) VIX8X 0080X
    ჯხვი9 #V68, 96006)IVიX6. M00დ00010XIMI900ს# 0 XI80IIIMI, დთელ10102:0IVIMIM 8 600701“
    ლონწჰიMVIX VIII0იX I600IM06MV ლლ0 »იიIII (CM, CXლCMV 7).
    კ298§
    V407#6 8907 1#
    გნ)Iბა1 3 L8218CMნCMV9X #30IL#X
    1 4თ8C 7:0606თ#%

    ას. 9VI ნ 000” საL II სI0.

    1.1. 9 606I0839MC იX01X078ხIX 1 V60M0XL08MIL მალხიმყილე 0008MMM%00LIIX


    -ს096M 6XILII0 06V6I03X690 8 06M0I689))860სCI0X 1I90XC030X (01IICICM6 ()წ9VLIVI0-
    Xმუხ9XMVLM 9606M0888MCX II869M0ხIX, 0000/X6M1106MI#IX X20I ე 618V%X IM 2სI0თი-
    # %I8L (0606L19003Lმ). #67მ/ოს #319MX00-8006”IV% IIმ00ნIX 8 M00Cთ06X292-X
    20უ9I0X6# 0/90#% 93 0 იმI76)VXIX ტL0Vსიწი9ი(X X60+ X20X007%0CI:IIX 93ML#08ს,
    »700X0I9VVI6CI # 060I0”0ი700X600) 900X62. #სII0თ09M0M96ლLVC M6ე0X0809IMIM ლია-
    908%02 8 #00თ8M90X 6IIMI IM0V7”M08IM00
    ჩე 1IL01I96C0786M8IMIMIL 960ე0X080M0VIIMI
    XXმ09MVIX, 000610900 XIV 8010 6IV90MV8IM204MMIV60LVI0 C07XVIნ”>» 06II0L2 0776: -
    0აIX010 49301ჩ0მ. '
    სბიუეწ? 0000070I2900L M%6)6X0728I06 II2C00IX ი II)6I61:X იXVV0სV M0ჯC0პ-
    Mხს #M0109I66 1Iი02MX0MIIX6CIXV1I0 (სწ90IIIVII0 I 0CIVIმ9I0C XIV M000)040L9VM6CL0-
    Lი 000MMM30M001908M699M89 დინივXIIM0XIX რ6XIIMIIIL (0410X0იი0) 00660 Xიყმ/IXM2-
    MI900100 00I2. II0I069MM0LC 3809IIXIIL6 (0)Vწ მIIV0C82XსMIM0I6) %600I0889MIMIV 00CIX
    MიითიM0LIVIM66LCIVV XმჩხიI60; 09M 0C00X900I0) #0L C (00860I0II)'60MLIMM, 90 M
    C X00(000100MM06C6LVXM VI)00IVIIMIX IX M0I7LVIL 0000Mმ70I,.2Iხ0C9 #ეI 9#0M4/00V0, 0%-
    V00M0I6609 I M0))(0)09030LM%00ML0M 0CM061616 130ILმ.
    ვ80VMXM06 9000I0შე98II6 III ეინჰეV. ლ10MXV6, ლ07)0I0 სშივიგმM9ძიეXს «
    (ს080#0LIVM680XI 00VC108601IიIX# 600/097მ 0IIICV 1I200XIX III გექხნი06იშესIMI6M.
    I0I8001სI0 I0I0M80L M00()0X0LIIM60I01 30989MIXM004 # 0X0V0CMIVILCIლII 1161IL0#
    I 60606 თი9010I1VV. II0I06906 %C600/0029MM6 IIმ09MხIX 000108690 თ000#IM0IM
    იIეიVI60III0CM; 2I61600მX90M# #8IMIXC6CICM (009M010ILIM60IM# #0+I80ი0იმწინXM #9XM60-
    1II6M (ი. 0M9Iმ0MX00I1X II80MIIIX). 8 07#IMI6 0X 94700, ვწეVსIXM06 9%0)ლX0-
    #შ9MII6 LI209MI+ (126M0V7X) C#0X7900»)190ლ0IV XIVIVIC90 (0080:10IV9M00M0M M0MIMIიეILMIL
    # მთუმ6X0MV (000MმMს9IVIM ლ10X10780X I00XII80)00ჯ0740609VI იევუIM90IX ლცე:Mე-
    %MM960MVX 809060009. C06იმძ)IXL 308VMIIX0# XCლ006VIMმ008LV (2I00009IIIL) II1)I(-
    უმამყისმ26108 (0V9M0V0VVმMსV0 ი(ს(ნIMCLCიIIII იV MM 000/0”80-X M00(00M000-
    4295
    M6C0L0 Iს 00/#:0M9III. C 9101 I0VMIIM ყსსV 1II)04IIს0ს00ე9/040ც144L. .LMIILI'I)I(C1IL-
    ყ060XIIX 0)0))X II0 1)03MIIMI1სI» CIVII6CMIIX 20+ეVI "000 1)2060X0V)M80+ს 1I9IL
    10003 0MM061ნ0 16 C0)ლქლაცე XM00)(00301VM00X01IM0 8სნI1))2:6LLIIII, L000LI6 I280MXV "MC
    ილC8008ხIMIL C1)610'0მ0XII (ძ()სIICCMIIII6CM) III)II XMCIIII0XCIL IX) ()00MMი0ი8იII" 0)!-
    ხმX076იMIIIIX I0მ MM IM 066MILX ს0M6101)IIIL (I. LV 00» VM)-
    1,9. 11010#IIV661 :(MI2VI1IM0C MC1))6X0)0სM8 X»0XIM0ი #304IIIIIVVIს Mვ ()0Mის-
    ჰ0I”MM60XI 00V6CIM08:0II80MI მ:16M0))99IIVIIC, 11)1)6X00I16 III63( IV 01I))0#0106090M 3M2-
    8 იე 81IIII# 13IIIML2 X01X)010”I390ILIII0 # 1061VI III 90C წIM%I)I სხI38ისIIMIX ეX0 M6-
    ი0გ#0ი08M6 (001(I010XIIM6CწIIX (011000. (01). XI 0X009MMლ06LIL "ICI (000M0X0LIM-
    Vყ60XVI0 00V0C10სტი 0000 M6))6#0იMMXIIსC 100L: წ00წ M 8M0IIIIICII0;M). II00I6 VI6-
    9M 0)000უ10LVV9601:0L X091'08გ1IIIII "6006X0801I0M 007069X#L6 21სX60II8ILMIX 1I1)6Mე2-
    III9I09 011 8. 00წ9IIIIIM0II8უსI06 V61)CX08M16 1100IIნI1X IIII 20.(0V9, I1)0MM6V0V90XM
    CIIL
    CICI6CM6 # 1ILL8M60ცC უ(0)!0.190M61MXL01 100(00CML (CV6X0ნთი#V) წ ინიმეისს-
    9M94 X000)040L1IMMყ00X)! 2390+19M#IX 0IIMIIIL. |
    1.8. ც 060108 0'-080:601:0X 100L09700VMV0IV6CIII CMCVI6CM8 6.I8VIIყ0IX V6))6-
    0899M, VM9MI0010XIIV0060LM# IMუგ8ნოიიყის იIლ0I6MC MIII008))010M0C0LI02 26/M2VMV2-
    16019 8168M8 06.06 00180XხC0L010 XC06X2V8IIცXVL 0010VIIIხIX "”0))6M080M9MM, 0II1)6M6-
    უ98300IMX 10001(00C X010010LVM060C01M I 6X0MM6C01I0XM# X6))#/88IIIIIIL, X0380XMML6C+ VC-
    M290#8MMXს 00I/080MIC 0XIIVIIVI0IIM0LC 9)IIს, 1:0096101IX XV 20)00III:02.(ნ1I0IX 01X)6X
    # 0X8ი00X%0)M30)24ი ლCVIII6C018080 0096 XC6CIMMV 901151 61) VIIIV09XIC 0+X0II6MII9L.
    8. #010))I900X1IX 18 01:80160ILIIX MVIმ706LV2X X0Xმ891M3X 06XI0IL91)186X6ხC1:0L0
    გნM2VM2 000609M0 MმIMI9I80 1I10,I012710M 7 II210უნსI01L CM016M6, II6 3827II1-
    #II6 96ი0I02801I#M 11860MIIX 90I9M0ს 019IXIM #3 0CV089XMIX (0)0):X0IXVXMI0VXIX CIL0–
    060008 1I))0IM80000”8სულ9I9 M#0IVX)6M090I> 60IM0Mს. შ)0 0+8009+069 მ 060VVIV
    095600Iს# 01809 LI IIIVM0%0(06M0IIX» 1უმ10ნხVIX 0090) 8 II)V300V6M0#>;
    I90#მ831180810VIMX 000 009089IXI6C #90)XVL 0602 0180Xხ60LIVX მ60VVწ9MVIMIX 9600X0ჩ3-
    MMIL (0CM. გნ». 10).
    1ი6”II#Vთ 10

    CV0#X6MIIV 49ყXM0ითი0იM#ს(X C6#0ყი!Mს!X :4#010400 6 „))60M01:0ყ3VXMCX0+”»

    თი »M# II000X0#006 ლ0I909:MCLI16 მიიტიბჯი1იიმ თIი- '


    - ' ალბIM6სI0ლს“,
    ლო–Iრვ)ი“ 2
    82 1-ტ X. 6. V. «ძა. · სს
    –8:%.1I011)(10 6 »V-ძIL-ცს-
    . - 6M40-
    IIIII006%
    ==
    ც 9-0 X. 0#. VM, §-01/0M 8-ძVL-ლს-1
    C
    =
    8-6 ». 0 M. “ (II0L-ყ ძXL-ის-I-5

    C 1-6 #, 04. V. +-ძIIIL-C V-00I


    ლ

    C,
    9 9-6 7. 0. V. ი ძIIL-6 პ-ქ0IXC

    8-ტც 1. 0. 9. 01IL-V 0-5

    430
    060)6Mი 100460 II606X0#9მ0M ILI8M00:(ნ60გIL , 069088 880. ცM. / ძ/-ის-/
    „ხIM6ე7ს“, ი„სმეMI0887ნ“ 1”00-080ლ0-0MI #) IXIX09M6 3M0I0მ7:699MM% 86II606X0MLV0#
    IIMმ10VMსX01 008006 /"ძრო--/ »ლMM6მ7სლI", „ლნუ0ყწნი#“ „9IMIჩ 0209XIIVMV0#
    011800810) L009600M I 0CV(ინთ9ILC2M980IL 10100)6X.
    8 980I6)6X0180M 008086 /“(თ"-- სირგალი8Iცხიმ იIL1მ008:3 IL000# C M#
    MVM68იM 0MM00608L8 CVICIII06Cმ; 8 00018070X8VI0I0ICM 11606X0M80M 0CM086 /”ი-ტL/
    სიგყი“გ8IM6ს2 9MVI682M# 0X8003L8 I009M8 I 0II2000#გ 2 იCVIნ()IIIC8. XLIII
    0108მ1V, 8 0606X0I9V0# 06806 შ0ICIVI20» სმითგიხ? IL0090680LI 1L00(06M%L' 66::
    IM9C90M, 60VყM6069V9ILVIM C შმ))#/2MIX0X CVI0(სMIC2IხM0L M0ყ0(06X01 6 I18090# /“6/.
    0წი08)6X89IM 0831MMVXV6I6C (000#ILL 0I1M00608IIL X00(006X IX8IL 0CIXVI6MVI 26X8VI8.
    MI 01:6#M 0Xმ0მს0ე03082“ს (000XმMხM0 009808წ / რით-M-/ Lმ0X 000+0#VLVI0 #3
    I8VწX 26X8VIXIMIX CIVI0IC96#: X3 0IVI60IMV 6 I009#9% I LVVIX680#% ლCXVII6XIL CVIVIIILL-
    იმ, 0C908V XIL6 / M-6L-/--IმM# 06007080IVI0 Vმ 9VI030# 07X706M0 IM009# X ლ -
    V69#M 6 Cწთთ#ICგ. (,ელIMIM უმეVიყX L009080M # CVX0IIIIICC8X6ხწ0# M00თ6M (#
    XMგ990# CMVყმ6ც 80M0M29I C 0II18009L0# 06) I0X90 იჯმ0იმ”გიძვივეთო LეL X0%-
    დტგMMხI# 8მლ0#M09MX » .C0I90# იXწიტMI 0IIმ0080, 0C00X80X0XMVI10ILVIM# სედM20VXI
    608 IIმ0801-–-VმL "M00(06Mი0II მმდნსMმ9VC 8 9VM680# ლ+VI69I. 8 ლ00+80+0X8XIIC
    ტ 3IIM 6VX6M I0800#Iხ, 10 8 X0M00CXM06, 000XCX28M6990M# 8 I02100IL ი9VI6MIM#,
    1M60M 00IM9VVL0 0IIV2008LV, 8 M00(06M06 ::0, 000X0”8840MX0V 8 0VIX680IM CMV06-
    89%, VM06M 0VI68VI0 0II200იXV.
    ს 6ილI0,X239M6C X01):06XLI 8 10780 0XV796MX 01I20ლ0MI:I C C00X)ცწ0M8VI0-
    1IIMIM 38მ1909X0M 8 9VI680L 0IVს 68» I06IC1ესMM90» C060LL "MII (სV0VILIILI0CI00ნ-
    M#0I0 M0600X0829MX9M% IIმ0M9MXMIX, 00))0107190XILII #8მX IL019M9060+00M0MIV 26I2VX. LL ევ-
    21M%90II6 მ26#2VX9XI2C 880902მ#%სI 01I00MI6MC0 801 X00006XMXL M0IVI 0200Mმ9'0I180'ნ-
    09 #28 66 M00(00M0L9900LII 06VC091688XI6 მ710:10ნ()წV.
    000900X8916996 00808 /”ძთ'-L-/ II /"ძე--ტL-/ 868896 CVIII6CV8VI0IILVI0 M6C4»
    IV #MXMIL 0)00Mმ2X#სMVI0 09MMM06IიMძIი: 0I0XIV0VM 001060შL6 L00II 000100010
    VCX #V-
    Xგ8ე8 0IMმC600Iმ, CVICთILC2 X #20607001, ”VI680L 012000 X0XV9MII 000+X06X6+X-
    3V0CX 00108IM 0I2608Mმ CVV)(I0XCი. მMIV Xჩე, ლ10VIIIVხ9VMIX. IIII8. 1I00M0C+8,0L1L-
    10 C060# Iს8 #CX0X9IMIX» (000%099M9 06IL6M00C801ხლL0,0 /0V7Mი0Cთ6#MX0)L II8-
    X0#500M#M 00M908LI:
    0600X0MIIVM6 1 / ძფო-IX-/“ 0829 00400081მვ X#L00M9, 0090)'2)0სI(ე90# C 9ჯ%-
    უტიეს# 0”90008M0M CVCთIსIIIICV;
    ლ00109§9M6 II /“ი/-იL-/“- წული 0IIMმ00სIმ I000I ლ00M0”მI0II0#0IL 6
    ს0უ001L 0140008M0L 0CV(0M0III(C8.
    სთVM00სთგM9მ§ ი?0X0უნშიI) 009012 ს C0ლ0ჯ;ეMIII I მსI)მ-მ0+ XV0IICI)02X0ჯX-
    9ნII 200M07; 48 6 000002 ს 00010MVIII II სMნI0მშაი6L II606X0XVVI0C ()00 XV
    XIX220M8 8 80070906M 0))6X06MM.
    CI”იწIV098MIC 049010699 XMC6::MLV X010()6X0XIM 0 IXIIეI0IMნIხIX 00000მX 0M-
    M#6%9ი99010 IMIმ2 #0IVXC ნეს 0X200IX60V30,80სL # IIX0000M211IIM601:MX 160MV-
    9ყმX #8 8309M#0382##0#X#009%ს: 00928 0MVIC0ს X000600# M0/ი(სC#ხL 0V-
    0016M946- 9MVI6სVII ლIჯ0ხგხ;) CVIVIთMMლC2MMM0L I IXLმ060M10+, M9VI0ს2ე# ილ#XVსლის
    იაჯთდრMIMCმ7ს90M X#01თ6Mს. ლ0I00I0M96> II07IIVI0 0-XV06Iს #00M9V080); IVჰI0Cცე#
    იIVI69ხ #0090630M# #00თ6MნLI 000016196» II0IMMVI0 ლIV0C6M» CV(ს(სVMCმ8ს900V IM
    431
    ))806000X, II0#M89 ლIVIი6სს CV0)რთ)III6მ+ხM0ი,” M00რCთ6Mნ, 0))006M0M9M%CI MIVX06»7VI0
    იჯწნმს IL009M080)!. ·
    ს30CM0+008ML8 36I06 I0ს I8წM00თ6M9IXIX II20X0Mხ9IMVIX 00907 II0380X96X
    7)1860”ს 06VICC Iიმ99MI0 0CMIV%52IXM0900560MMVX 0X801I0I60V9I M006M » 06M010M8»X-
    861ს0X0M: 8 M80L10M00C06M00# IIმI0189M0# 0ს)00#6 8 0019M0# 0XV0CMM 0II2008-
    XM #0266L 6 0001C”ეუულ8? 10M5X0 018 #0ლ0თ6M2. LI0 9+0XV 00239XV CX6-
    XV6L 02:9X2+ს, 9I0 C3X06 00M#MC00M9ი7086 IX I1მI0)ს80# 008086 80080L0 M0/-
    ჰიIX20#M0I0 0VI0სIთMXCი (X05ხ. CV IIC8 შ 00XM9M0M#M ლIV0690M 0IM2000სMI) 17I80-
    #07 30M6II6C0M06 111011608 VIXC00 CI 008012090 #00Cთ0MXL (1050. M#0006MXL »
    სIიუM09# 0ე1წ7069M 0L90009X9) #2 000+0010”0VI010I9V# 810#VმVX 8 #VI680M 0XVწI6-
    99. 000L01ხLV ს LI7I210Xი900# 008086 90000X06IM1MXI X906 (#X 60160) 0080IX206-
    IX #00თი6MII. IXM6IM0 წმIX 8010” 0067 IსVM0%0Cთ0XI92# XIX9I0ხ9M04 009074 8
    - 600708999 I (0 001I0123#68Mმ9 8 თ00X0X 1-I0 # 9-0 IXI8 06I. 9. მ00.) #ი0#
    ))ი9200#88099% L 86% CწთCდMXC8 067660 XIMI8 6I. VM. ”-თ : /“მ0-L-/ (თხ. IC.
    ჯიწჯვ. 1-0 I. ფ9-ძ07L#, 9-6 I. §-ძელ), 90 'ძიL-თ, ლ0 010-08IIM 00928X0M# LX) 8
    II089IIMV C–-C (2ი- 10. I0X73. 8-8 MX. 001%X-თ; M6I0. ძ?ეX-V, შე9M. თ0-ML-V).
    ცს ი7MM9I06 0“ V6)000X0IVXIX (000X# I8VM00ICI6X)MIIX 1IმX0Xს8XMIX 0080,
    ”ი09%8670XMVI0IIMC 11606X0I98XIC რ 000MVI #X XმI0IმIL16))M3VI01C 1)0VIMIMX 96XV8VX-
    9#MIMM#M CXV7I6892MM. 8 9მ20709)I0I6X უ06X09, #L20IL 6”IIV VწVI28290 8ILII6, 0C8082
    )IბიბXიM9010 L8210M2 006I0109X6C88 8 C0C007089XIMV 1I: /“ძ--ტს-/ (0). ი. IნI9.
    1-C უ. 6/. 9. ჯ-ძე0L, 9-6 I. §-07/6L, 8-გ I. 01'6M-ვ).
    Cიჯიელშ0 0C0000XVXIV0)088MM0M#V» III I))მ0IXV. 8 009096 0606X0X80X0
    მიიილ0”მ2, 06083V0M0)0 XIIVI6I 1I))#000MM90689X9% ”“61MმVM60L010 ლწ(ნრMXლდ2 “-ტ,
    ლუბIწ6M -0X:MM მს 3მX68XL 0106/V060”9XI00I6V 0VთC იIი0მ)Mი90! IC01Mს6CXMXL ”“-ტს-,
    I0010X8XI6980# 8 00190# 0CXV0C8M 0IM0C08M, #800)0XM0IIX9C9”9IM მ00M#M29X70M.
    2809-8015 6X880, 00800გ8 II+6 06003VC თ00MV7 #»000X0I90X0 200902 I8VM0ჯ-
    (06M9IIX IIVმ1070ხ9MIX 006807; 00#M 910X LIმ0ძჰ09 /“0/ ლVთთრ9MM0C2XMს80# M01#000MXL
    ეგM69M2670# 916M06MX0M |“1), C10L08MIX მ2II0თ080M 009190182 /”1/: 1-6 MX. 0IM. 9.
    I800. 80. “20-ძ”-60L (ლი. Lიწმ. შ-ძ//L) – ე0ი. ”%I0-ძ?-2X- (ლდი- IიXVმ. შ-ძ?“ს-·ი);
    )I01#01X2C89849 831100002 Cწთღთ#LლC8გ -”იL- 30M009070# 8XMX0#00(0# “-L-, 06ღ08გ-
    ვიშმ080M #3. 0090I1909010 შმი#მ2მ9I2 0Vწ1CX 1I0MXMCM09M9% I 86MV 01006ჰ02XIMM
    მმენI0008LM 6->1. 8 0719M95X6 0- 0010-8000 8LM 6 –> (2, 061))0I1I8000IL2 6 -–>?
    ბ0Xი0820896% C1010801L 916M#06იM% ს0M L08C08288X9V0M L0M00969MI6 M#0100)0MXLL 8 0MX06
    00-006ჩ0მ8წI0Mი6I0 8XI0თ 092 C088M#8 /")/. CIVწი6მ8ს მ26X2VIXმ, ს0IMV79689VI0 მ
    იბვწუსჯვმი6 000012008 6->2, #0X9M0 0Xმ802X90ი#M308818 I02V 0CIVწI68 )00IVX-
    IMV9 სუ “0IMVI0ელსმსყ)სი ლ0IIVს0მს 0IIმ00MXV, #0Iიმია9/M026MVI (0)0ს-
    M8მ7ხ00 L MVMV680ს ი0#VII68M, 000ML0M)ს#V 080 899MMMმI0C 0MX9V0 XX X0 X6 M00X0
    8 CM010#6 06I9CIL0 0200XხC#010 26MმV7X2: 066 91 CIVII2II 86IXმVIმ #08M90IX2010M%
    8 ა2021VIა09218 VI6C0#X M00006M0# 0C060130M”90 80M2XIVყ00M0I0 946M6C8M82.
    806 იMმვიმს00 I0 M0801IV M0XM#MრCთMM20MV# 00808XI / (7თV---/: /”ძI-იL-/ 0+V0-
    იMIC9 8 ი2080# 0ლ760ლI#M ს 0078ს9სIM IIX20I0XნVსIM 0080ს2# Xმ990I0 CXI07L-
    #წხ80:0 %V8: "LC -ს-/”II-იხ- „ლ06M0მ5(C0)+; #ბი-(-/'--- „Iმლ9#ოს“, უIმ-
    432
    იტხ“; “Cრ'-რ- /"C-0ძ- „0”M0ნ,M8ეისC%-, „10MXნ"“ IX 0. II606X0IM8XMI6 # #6-
    98ი06X0I9MIC ILმ0V8)IVILMხ,. 0 0XM9M0% VI 20# 46 IIX8L0Xნ90# 00808I CMCI06M#MM0
    „-მიე01880ს00788M9I0X6C# II წL IX წIVწV II289სIMX 060230” IXIIVI6M 02903IMX%8ნIX 0IMI8-
    00980% #00VII68ხIX X CVICC0MXMCმI1ს0ნხIX #00Cთ6M.
    'გIMM 060130M, M8წM00თ6M8სIC 18X01ს9IIC>C 009080 #80C40%I)6M801'ც
    8ხIII6C XIმ0ლ8 000M0X08169XIL ს %0X6I)CX 26მVXMXIX (000XL0X:
    მათს |
    1. / რCI-L-/ იიყის89X0I6C (0000XIXL 0+X037:810IVIV6 X8მ, C00+04-
    9. /ქ)-8L-/| MI 87M0ი0ითრიIყის იიძ0ი: I CI7/45-(”-
    “ ' # II C§-VC-;
    8. /"ძი-L-/ I 1009380X8XILC ძ)00XXLI, 96007XVI0IVMCC9 C 00-
    4. / ი-- / I M088MV0, IXIე0/0X28168MIMI 0600'86707ჩ6ჩი
    90
    # 00070#0VM9X 1 # II.
    M3 ს90X80/6VV0XნIX 96/”ნ00X (0)0)XM I6080# /“ 00--/ III00610-8ც169მ, XVIVIIს. I!
    ი00M0X 006008010 # 870000 X0V8 8060606X0X9010 000908 (თი. ჟი. I0Vმ. 1-C
    უჰ. 8I. 9. დ-თრ ი 9-6 #. §-შთოLX; 1-6 2. X9M. 9. თ-060#L-ჯ, 9-ტ უ. §-ძ61X-ჯ): «06-
    1ს#M (00090M8 /"VI--L-/ (ყწწენიიი იიწილყი 1:0))9030# I CVCიდILC27000# X0ით6M)
    გ0IიგიიმილM” 00 ს00X (ს0იXეჯ MM06I606X0XIL0X0 ლIII)87:6MIII, 1 1:0100MIX X 00C0M00-
    86 I 090000)#9M3000L 0 XV #80 00190-უ96წ0XV ლჯთთიილ (ლი. /ი- ”იწვ. 1-6
    მ. 61. MM. Mმ0M. უხ. ბ-თეჭ-0ხ-, 9-6 XI. §-ი)-ტხ-#, 8-6 1. ძი'C-ტს-?-§; 8-6 შ. 6I.
    %. მ0ლ0- თIM-თ, 8-6 IX. MV8. V. 00XM-ტვ); 8-00მ# თ00Xმ8 /“ძI--6M-/ ჯელესლტემყი. IM
    9600X0X8070 0ს09076MIMV 8 00010MVLCX# 800X098)IL (X6§0. 8 XXმI0Mხ9MჩIC (0000XM29X
    I 200MM ს06M69) (C0. I0V3. 1-6 ჰ. 6I. %. ჯწ-ძე-6L, 9-6 I. §-ძ?6L, 8-6 შ. თ1“L-ვ);
    Mგიმ8გი"#9 (000X#8 /”ძე--2L-/ 0LI0-წიმგ0L ი სმიმ)9IMC 200MC12 (”050. XI2X0X#ხ-.
    91IX დ0ი# II ლ6იV9M 0))0X#6I) XI606X0X0C010 0C00#:წ6VMM (ლლ. I090V9. 1-6 7. 0.
    9. ზ-ძ9L-ტ, 9-6 X. §-ძ1-ჯს-ე, 8-6 X. (0L-თ).
    მწმვილMი”იგყყის შ0ხII> 060I6L20+801სხ0LC28 ილ090016M2 XIX0VM00(6XVყILIX §26-
    M2VII8MIX ILIმ00M88ნხIX 00008 X07#>0 6ხ (სს )0X0X80IX0CV8 8 80I2 იCIXM06IV10II6#
    ალიყჯხიწიმ0ს X0)I6IV. (LL0C6X0018-0861:09, %#X0 0IMIMCL8206Xმ9 M0X0CIXს 0708:86X შ
    #6000X# I07906MVM:6VMVV ლI0წსწიM#MMIC 0ლ0ი0ს6MV”89 , Xე00ILX6C09XIC III 06M0I6%2“-
    861ხ0#010 9#36IM8, ს I60M0X 9000000IC080880 I006II60ეჯმის8გიIIIIV XIXVCVIთI86ი06M-
    IIV80II9I8 600 02 0MI6/680I6 XL20>C861ხ0MLIC XVმ16-XMI):
    0600X280X806M66(X# L0088ხ L81:0Iს6IMVIX (000X 10200M2X0V886X0L0 #98, X8-
    98MX60M3701089 0X0VMIV00M C75-, 0080000ნ6ლ003წI00III იCVთ(ს0XC-- 0X0XMVV0C0M
    -7Cთ. L8გ7:X89 M00თ6XML8, 0 00MI0-89169მ, 8 8XII6 #00X C80X 2IIM0M00თ, 00100I614I6-
    MIX 861271 ნIMIX 07VII09MIMX. 8 8889MCMXM0CXM 0 02720>0 MM66M 21IX0M010(0%C 8 00X-
    00# იIVI68# (630. 00I90(X280MII6 სმიმინოთ”), 8 M#V1080IL ლXVII0LMI (L690. თე-
    XMV89IXნL 608 IX2C80M) # 8 0XVII68IM 00#MVILII.
    1833MV98 010 CV წI2IX2IVI960VLV6 #0M6V820IMVV L00808IX II CVIIIსIILC9.IMნI8VნIX
    X0იდ6M# დთ00MM/0წI0L LMმI00MხიVI0 008087 XჯმელნმVX760M03I00IVI06# XIX8VM9 0C0908-
    MხXMIM) მ618VVსIIMVყ 0C00109498MIMIL: |
    ი009018M6 I: C75-C-, IIC 00XVმ9 CIVII69ს X00MV# 00100XI06I96X VV6-
    8VI0 06VVIICIIს CV0IIსVIMC8მ;
    «იაბი0ი9#XX#06 II: C5-/7C-, II6 001989 ·0IVIIსყხ ლ0VI(ს#I2 0XII0)0M0IM1I(ლ'
    9VM6C8VI0 0Xწ7I08ს M009#.
    “98, 1. 8. LეM8იტI9ეე0, L. XI. M09889 იი! 433
    1ს# 001IM006I1VV96IVIL I 00M080 II0MI90ILIეცყიი CVVI0IIILICმ,. I0M901II26CVL8)C
    #00თდ6M3 009080ხL C 86806X0XMXM00XხIსი 3020MVIL26I6CM 000M8008VI0I0IICM 9VVIX6C0V0IL
    #M9M·V 100IVIV000389001 210M00ით0ი” (600602390 C XI#000)090X0LVIV900)IMXM Lს0ვ-
    80M0#% 0 M#M0X0IIVCIIX00XV 0 MI9M01I10#01)თ0#90X# IIIIL0#ს80# თ00M06.6016C 07,901
    M00თ6MIL 8 L0X9V0# 0XVI69M 01IX82008XX.
    II0ი# 00IVC00XV9069MMX 1I0IM0IIX86C8010 CV0სთMIX02, (უ'6Mმ8MIMM6C6%0X0. 1L1))943MმX9
    #ჰM 0009928X9%) # 800600X0IV0# ILXმ2:01690# 009036 8 C00+049M# IL #0XV90-
    IIX8260088% 8110M00თ3 #00ნ9M1 30M6MII26X6% 2XM0#00C0დ0M 8 9V1680M CXVწI0IC8XM; 0Xნ6VX-·
    MV0მვ, C7 5-0- 3მM60VL20709 ლ90)წXVV00# C5-C-7/(C)- (0 #80IIთ6იX20IV6M#M ლ60823M72
    8 3916 010100800 3XI000084, 8 1I03XIIXVI თ–თ.
    I0ნ0% 0X0IXC00IXM680> II0IIM0IXV8C90I10 06წთ(ს#LCმ, (IXCMმ8M96680X0 1I005M83C9
    200#0X2) # 0606X0X90# XIM2I01ხ90# 008086 3 C00-09889M II ი080II2682# 2M-
    X0M0ითგ Cწდდრითლვ 00908MI 82X0ILმ61C0+ მ110M00თ0# 9 00XVწX9C082080# CXV-
    690; 010VIIVწ02 C5-MI/C- 32X06M0L201089 ლ-0VXMV00M C5-:0-”. 8 32ს8XXM0-IXL21ჟ'-
    80610XL0M 800986 00M89MIVXM060X2M თ096M#M2, 00087)9IX26ს 8 9%0# 1I03MIMIXIM 8 M»M-·
    #8 070010 040108000 8M10თ0M2: C5- V7C- “> C5-40- 7”.
    1.4. 0იშიგი0წIი შIIIIC6 06M16L8)0=086M60LVI0 იუწანწიVXVI X0X6Iხ 1V9-
    ჯგ 10წIIX I#მ0I801ხლM#IMX» VმIC6იX0 00X0890MX 10V97C0XXIIL 280IM, 8“ #0X0-
    00M )1)006ი80X6MLI 006 Xმ007600XMIC II# მ-0M X0IMლXM# 26M2VXIVMIC 06XV068)
    (CM. I მ6X. 10).
    8 ვ3მ80L9X XVM8უ012X #3 Vს01ნ60)0X 26Xმ.VI9XMIX C0011X M#სVXM00CCI0M90# 1I0-
    10090# 0090სხ! 1LI))61CI:L82460M) "0IMხI0 შ'0#: /'ძი-ძL-/ (V06”ე. X86I- (720-თM-თ
    „ხ06ნ2#0906", 6 070290609M6) C10107#010 (ა) 8 0083MV9VL C-–»” 8 109076 ()IX)):
    /“ძ;-L-/ (4609. 8-0 #. 0#. V. 80%. 80. C27-L-#%-” ',6II616-049“, 10კ. Iი10!-ძ27/L-%
    -600M87967“; 989. 01+I-L-<- I L-V-, მ?0ხ. რ0%IL- „10.“, C 04108X:68XCX.
    070108010 LV) 8 39MIC XC6I). IIXII, 9მ#.. III) XI / ძ;-IL-/ (M6ულ. 8-0 7. 0. M..
    980ჟ'. 80. 0279L-IXMXIM-§ „ლI06მ80X“, 800. ”0)!-02)-L-X „060I9VVX“).
    009082 8 0C00109MMM IL /“ძდლ“--/, 006ML0128უ69Mმ#ML 0 სმ) მXMIXM6 IC6C0606--
    X0M80#0 ლ0I)97:6”9M ს თი0X2LX 608010 # #X000L0 IIMI2?. მ00MC0X2 (ლლ. II.-
    XI0წ8. 1-6 I. თ-თრ ი, 2-6 მ. §-თ0/ს.), 6”IIმ, 80)X609682 # 319MCX0# 008000# +ი06-
    «ხ6L0 უXI8 /“07-X-/ >> ძ2/I-I 'თ-L-, 08300000-028M8M6#M09# #8 800 Lმ02IIMIMV-.
    0 726 #86860-0# # 006808 # 000X089XIL II /“ძ;-იL-/, #06I0700XMXM6880# 8 06-
    106#80786M06C6M0M# 1)810:81XM6 XC006X0X80X0 ც010976999 8 თი0#82> #M30#09XI6X0
    806M68M (ლ). I0Vვ3. 1-6 MX. 0X. M. თ-ძ7%6Vს, 9-გ I. §-ძე'L, 3-6 უ..0/ის-§); 00#0-
    #8 ეძმ, 6LII2 ხIMIVC66M682, 8 888900” (0000#0# » იIV068M 1)0XVI)0IM /"ძ?-/L-/
    (Vბ»ი.-მM. 02742LM-), XმიმIარ6იმ0# 000709298მ1ხ90 II# ი მქ0მVILMXI მ00#6+X8 (იი.
    ”)აჯმ. 1-6 წ. 0. %. 801). #-C/-2#-ტ) “.

    # 006სიიე /MI-6M- I6003:70)ს0 0C0XიეI/70C1. / XC6IXV)01),ლ0MX0# 8 (00X#C X#LC-


    ი

    "უმი: (IIXსV-8,
    4384
    1 6II16IIIIII IL. 1)(CIII)0010990IIIII0 (ს0სMI “ილინი 0ი III CC. 1. :0))IIC
    4
    II 80 IMX2C01ი9 710 1I01)შ1შIXV 90IMV0ICL 0ჯყიIL I3 00Xნხ(X Cჩ0000)487იL III-
    ყ0ცმIIII, X2001IM6)0X3VI0IILCCI 80)0 180MIMიუIყტისწი ლ1იჯიწწიV IIმწი.Iი 8
    3090 0ICMX. IM მ16I:LX.
    იMMX 060830, 8 I(0%00MMV6CILIIX 3080LIVIX II10/49X ჩ სისა სI916 7ი-
    #21III881IXM C0#01080IX 608989708 1030III# C830606))439MIC I0300”12CMXი6 (001) ხL.
    0უნმ2100IIC I000000I01ი6I80 069680“ 806019M6 LI2IL0Iხ90IსI(C (00)ქM#MI C IIVIC-
    80# 0I920081:0M 1:01)860სIX M00თ6M: L1800Mს9IX6 0C008XL, I)ე6XCIV16MMVILC I 60“-
    “099I9X I IM II, 6MIXIL ვ9XCIIC8ML )) 3906L0M 600780 0)0II80 00 VIIXV0IMM ია-(“
    (000ML “ეთუნიი0 ჰI9ყი VXC0000X0X9M0I0 200079, იICI 00070) MMჩIIIIIICII IC ცCI
    მიიმ9IXV) I C5-C- (თ0იX2 00600X0MX00L0 მ0ი0I019. 0მ0ს00C2)მშILჩIIIV0X. I
    ი

    #გ II მIIIMV I206010MI06ს 806X6M)!), MVMI0 II0#86IX0 ჩ 0ლ0”00MM6ლMMX 2991(C)I1X


    1902100+02X M VI8IIVს იIმ 0 IC 1III0M-წ0IX (000X # ვ040XV6CMIIIს XIII2II-<61)1MX (14
    06II06Mმ100#ი60#010 მ612VIMVნIX 007 V7Vწ1).
    1.5. 8 იმმ წ0010M #3ნXL6C 266 #სVXM0100)6M1IიIX 1.1მI0MIIჩIX 00წ0ჩ 0IMC-
    M690I90X0 ლ000წIM7V08010 IVI8 6VIX X0I0X800Xხ10 3IXMXMILV0VX0C082% 80:0/607ი9006 VX60IL
    6082შ5%ე, L010:960801L X01)(00MML # 00680მII6MI#% 8 ი03VILVმ4%6C. 27010 X0წM00(06V-
    80ხIX. IIX810ხ90იIX 00908 8 01890#400(06M9MI0, III IX0+00MX იიIIC28MIIC 0IIII6-
    M82? 0080890XM1X მ0:0VMIMMIX 006X0MV# 000000 6IIXIL VIი, 00X00+80III0. MC XI-
    ი8IM90008%L.
    88ი|იმ060#6 I01090801I0ი ლ0C0939Mმ ც 6C08806L0ა ლცVMI8II(ლI ს 29091, 6 (სიLC-
    4M960X0# 100160096# L Vწ0ი0IტიMIი მმ9მ)ს8ნIX X0X0X6L00) ლიIM2C61IILIX. II -
    I6890V9 ე“ი, 8ე9ე8იIმ90# 6LL6C 8 06M(0X20X06Xს0XV0 200XX, 904097 M8ი-
    თხყხხი 000109M0-Xმ0%801ხ0LV# 20602+ (#X0V3M806MVIL I39VL 0 IIIIC (9 MI). IL
    ვიწIმ მ X2I6L0 8 08180X0X, VI0 8 00806M0600XIX 6021 96IIIIX MIVII6MIXILX VIC6-
    ს0M906+ს10 VCVC00280MXI IV X0M0(ს6X9XVI6 II2I0XნMVხI6 00908”. 1808 აIM II)00,6C–-
    00ხL 82M06MIVIMIVIMV 8 შ80%00ILV6C6M#9VX 1IC0)0286166IIIIX I90I6წეX 120%M0V 0612VXIIIIIC
    ყ600M088 9 Xმ0)0მXX0C09VI0 IIV8%# 06IXL6M20780X60LIX 7„CსVM01Xი6MV MIX II2I03ს-
    MMIX 00908 MVII2, /”(10/“-IL-/ : / "ძე"-ტს--/.
    1.6. 00MCმ9M90მ9 ცII90IC 06ML6წ69 801008 01 0VIIIIV0V3IL XIV0I6Mს 8VMC0I)--
    (ს6#M8IIX 1210ს9XMIX 00908 01100M6196XCM 8 0C080სცM0X 1L01)(00801019M60ILM.
    “სეიმ89I0M# (MM 21Mმ/9966-L010 Xმ0მიიმ, 00IM26M0 XIX0M000IV 8 XII0I0X#0))-.
    (ნიM90#6 II90X0MLV0II (000X6 ი 00X80X 06CIVI60IL 0I1I2C0MIMI (+. C. C 0000+ც0VV80·
    IIM2C0I0M) M0:C6X 6IXVI/ს 0)00X06"0871692 IIIIIს 0)II2I M00ი(06X8. ჩ 2911I0IM0ლ0XIL 0“
    86M927X990ს ლ 60 II0VIIC00XIIVIVCM01I0 CVVIMIIIIMLC2, 8 LI1810MXსM0M 000080 I00MC-
    30MMX შ0ი00X0ც0MIV6C C00+8047ლ7'0V10IILVX 2XX0M01)0ს 8 I0IMII0I, IIVI6C00M% IIMIL IC-
    XV0V0I00Cს0090# ლCXVII609MX 0XLI9000M%III. ·
    0Cრ0ისMVIVი0ს20II06 #00()000701II960L06 II)I89M10, L010)ი M0/M0 ლჯი-
    ი2M26/იIV30988%ნ )XმL 0 0# I MI #0V0830#8193M29, 0I!06M671(6 CXI)VIIIIსV0VII0C-
    ს000M#6MI6 I6 70160 0MM060 09 IX მIIIIC IXIMV0CIC0MIIIIX 0)00X; 00 XმVმMLI0CII(-
    ვყრი» 8010 06II06V001ი0უხ0სწI MI3ხII0სVI0 0+0VIIV)V I 06V0210იჰIშელ; 2612VX-
    8MI6 L0M6ILII2ILMIL M00(00M 8 IIმ04ხIMIXIX IC IIMCIIIIIX 00ყმ0სიX.
    495
    1100) M0II0801:9113M:! 1)030094C) 21. ს00უ0/(0ს061სM00 06'09M6MIIC
    1ILC40MV 09IV 1 ე3834300ი 6II ))031)03VCVMILIX ჟწ1MIC08ჩI> #00I20ს, C00“%0IIVIIII6CMIIX
    “ ეწიწ. #0MVIL 2))6/MIII 7 VIIIIII111IIII1ე0M01IIIXIი 061110):
    09 სიუს CII7)I)0 931100 V)C
    «IC წი MV.
    1იო)ხსიი) სეIIის)ი CXC)0))MVM)1))01)11IL II II. CIIIIM ეIIMმMIMM6CI:IIX- 111)I-
    MIე ყი ჩის C61I101:901)7701სC1:VIს 09)0VIIIV III #0შ0იეს 1030040» VC-
    19104 C0983ს Xი07IV 1ICI0))0M00)) 06000616MII1IMMI) C+XI)VIIIVI)8IMIM1I 'III1(მ8MM
    ) Iს % 90I10)1III#Mეე0)90
    806 06სM40M00IC 1))ე0C00ი0Mმ1II1I, ი ი000VIსI2X1C M0%0-
    სი C(66009#XI)088XM#Mცს 1ICI0006ლMV 80091!M61061სლრიისისIIი სიMიხუიCIIIC
    იიი.
    მწ ივსითფიი#ეIVI 028080101 06%19090IIMI0IMIL IIIIIIს. 1I1)M #0ILVIIICIIIIII 8
    )სX0#80# 06I26X80700X6CL0# X#010IL ი0IIIIC2I9MIX 1ხნIIC ა1ნX2VI0ხ0IX 0MI1010ლ0-
    ყი). 1I0X80100022? ი0X6M2 იენჯიწIყII M%000X0ი7მ8MII. 7606)ტი წი VI ლ0ლ-
    ში» მშეჰVვე ის) ი40ულII0ი 01IVIIVიყ80)ის Iჰელიე 06II(0/2)M00ს0XIVIX 1IX8მ-
    70709MIX (001)M. იი1ეიი9 8. CII.IC III იII1ICაIIIIII I ჟVIIIIX. 0რ1I"'):: 10) MC.) 661(XLX”
    CწიჯVV)I)9ხIX #00.
    9.1, 16 ჯიბი/060V8M0V0%0X XII)0108016IL 1IM06C 0X00M00(ს6MMVIX 8049VX+-
    IIIIX II8010#00, L0700I)6 9ი01203MLჩ9010X 306 07წII0IIV %0))06#088019, X2I)011060MM1C
    1)8 0306#0%)0ი00LILX I)/0IC #0 VM0დსVს6XMIVXIX 140101ხMMIX 0000. C0/L900-M01)(ს6M-
    #LსIC II21I0I08I1C 0)011M%I, 0ლწMიჯე. IL0107%01IX C07060707 #00 1:01))006»VI0 M#01)-
    «0MV C II01)M8IსI0M 0IXXმ8900010X 0 IV6 XI0IIV%, 60X0ლ0+00)1M0. 6MILს II 00ICI2840-
    მი # #სV7X 000+080MX Xმ)მ01:70))1101X 8. #1 VM01)0)06M9#IX 26I2VIX0MI1X 06907.
    8. ეX6M81X%001:01 0680ც2 IMილწ0ჩ”MI0I0 #იMე)6M0შის 1 ი0I0”ემჰტმი 90XV92M
    CXI68ხ- 018000909; 8 "0Xმ0MIIM060)0# 200VCM6, 060813030XIM0M# C 110M0M0LV10 CV(ს-
    (ს# წიე -2, იი(ითდწიე6X "იყჯყიმი იბIVVIIMMX (0000+0ჯ00ლ ლII0მXL6C8M0). I #M6IIლ- “

    71%რ6/#VCV 717/'

    CინXX#06MIM6C 04M0XM00(0ხ0#M#MხIXL 0640CVყ/!MხIX 140400 6 1))ყ/9I(MCM0.M

    8=– II იიბიბX0M006 6სიM-


    დიდისMა II000X0Xს06 CII0II2:011IL6 |· 4966

    «
    -
    1-ც IM. 60. M.
    _
    V-6V06ს
    აყენეიI-
    880“
    >“
    V-6VL-Cხ-1
    სეკ0ტი"
    თ
    თ
    · 2-გ 3. 07. V. §-ცV6ხ 9-0CVIL-0))-L
    8
    თ 3-გ 1. ტI. 9. 6VV6L%-§ 0VL-06ს-"

    1-0 X, გ). %. +7-6VVIხ-ც XVი-6Vხს (იი. V-(6ი)

    5 :
    ლ 9-ტ 1. 6. 9. §-6V1ხ-6 X5-2X6L (6ი. §-ჯ0ი)
    “

    8-ბ 7. 6. 79. 6MIL-9, 0%VL-.

    -136
    ნ08X0X80M C6II09X681IIM %6M8VIM600M 009086 Mმ010IIII6I0 806M068V C XL01)M9M6C80#
    M00Vს0X0# 8 0V030# ლIVწ060# I»00X0800709» მ27060MმXIM602M თ00X2გ 200MC0+8
    8 00I90M (ი თ00M8მX 0608010 # 8X000”0 IM9Iმ) I #VIM2680# (0 თიიX06 «ი0»ნ0-
    00 X9MI8) ლXVწ06M8X 0XIM20C08MM (CX. "წგნI. 11).
    წ თიწVIს00 38M0 VI 3 800ხI# 0მ)მXIC6CIVIL8X XCსILV C009-(69IMCM X90VM0IV)6M#-
    MIX X 0XXM0X0(06MM8MნIX 3612VMოMI0MIX IXV8I0XსხMხIX 00008 (00. 1I26M- 10), IXვ8ი-
    C6#M01068906 შMIMI6 ლ0I080MI0 0M80X00Cდ0XM06L 26I8VI9MხIL 00900» 8 II0V3ML-
    0M0M 010მ#20067 0616 მ)ომ01ს0XVI0 M0M/6უხ 0009M76MVL 0II0#00იCთ6M9VIX I'18-
    V01ხM9MXIX 00908.
    8 ვგ96Mმ90M660M0# (000M6 M8070#MI6L0 806XM68M 0ს9008გ II60)6X0M90L0 II0-
    სიმი XმიმII6იMვ30ზე„ვის ი0I0V”8XV00 CV7C- (II8 #8 #00X6 C M#0IL12 0MIIV
    სიბ01881692 ლდ. IV. 120X089MM8M I07002 ლ0L10089MC X6M060CX8M0X0 0III2” IMXIL
    ი09მMI 5), %. 6. 008088 6#L1ვ XII06IM6I2870M8 8 V0IX800 ილX»წI069MI 0IX89008ILV,
    X2083MX60M3VI0IMI6MC% 00IV”I9080ლ #უმ0M0I “0; 8 (000#6 800#X0XI2, 06023V6X0X0
    ხყთიგ) 1098000MXV96899 #L 00800 იწ0 (MX? IL(-) თმ 00#0890IL X00თ6XMX),
    I0IXV21 6IVწ068ს 0I”18მ008LIM #009 32X69L2I2Cი ლXVI06M0სI0 00XVILMIM: C2C-ი.
    80 თმ0MმეMM60L0# თ00#0 #80708060 XM006XM6MI 1I60600X0X00I0 CIMV0II26-
    99M#% 60:18, I00610788X098 8წI688# 0IIმ600L8 IL000680L 1(011C0MX#XIL, 01I1)6)16X1MC-
    M8#V 001801720CVV6X %«6M0X7I%60#0I0 0CVCთ(9XC2: CC-7/C-. 16 ე90MV0I90010M 21:0-
    09026 L00868283 #01X)6XMმ, 80I0X70მX8 8 80X00IL (8 თ00XM20X 100300 II #1000-
    20 MVM0V2) I 8VIM6C0# (ს (0006 “ილIხ0I0 უM9VI0) ლIV009MIMI> 0M/#0009IIL (# 08:I3I
    6 II0XM60061X960#0X# IL 068086 II0I00IIMმ0C00LX0 0I:0M988IIIL "00Mსტ0 IVILმ, |“-თ!)-.
    12IVM 060 830#, 6L0VVIIIV ხმ, -CMV7/C- (876428X#M00Mმ#L 068070, ს I0.I90# CXVI8გ8II)
    070323780 8 X0I061V X8M (000MV IXC6080I10 # ი/0ლ0ხ0Lს XII ს0600)0X0/M01L0 20-
    იიი, 22L # (000XV #900#70#M0IL6L0 800M6MI ს600X01I0-ი CI09X0)IVV. II)სX-
    X#მოიგტსიტ (60/60Xმყხ 2800 იტI)წიწინ ი01)0რ)ბჰყIხლ. III MI,
    009086 66 0MM9MX2IMმ%IV%V6C60XIIX MM 1მ))0IIIIოMმ %IIM6CILMX 0%V01000IMIL. 9%IM ს/IMC-
    M#000რ60M981X1I6C LI8I0M0MნIC 00809I 7 1IIხII9IVIC 0%1M%20I0+0#% 0% /VM01)0)0Mყ8 LX,
    ჯმი2გV90093VI0IILIXCL 8 C00X86X0X8VI0IXIIX (000MეX ILMVMII 00008M0ნIMIL C00''0IL-
    სIMMMM% 000081. ML0I6I)ხ ა. 00X029MMXმ6ხ ს 9I0100M# ჩIII0 ს 0)09M00CX86IVII0LL
    (თ ივიXC990M 9IIII6) L#90M690# 000076; ი 00-2MMIIIX 06IV7MმIX 8 Iიწვ#IC60X

    %# Lს0IM01II1”%II
    XII X0MII1666C:MMI :(0I06ლ0)I9I0I0 იმს ყიეხმეს)X10IL LMIC C0%6X01LML
    00L740IIIX, 8 0100IIMVX ს X8900706 სლლხი0ილი §0XM00ლსI, 0IM0XVIIII0X (IM098,(00#%38MILV1L0)
    ხვიეხიიMVX0 MM ვთთ იიი (#08 3800MI0, #იM M LIXVXM6 (1CIMდ0IM0080I(9LI6) M 1M0=ოეII-
    ვი0889MIIL0), 8 #09500786 იჯიხილ0 #0MI0II067ე--000-ს6-0X0VI0IIII (XL0#0XCIIMI10) ვ0)/მ0ცი-
    ჰ9809MII8 C00”V180MI6. ს 000+80”0XIIIL C აIIM )IხI:(C7III01CII I8 ლI(010II ILI0M01IIV1I14X
    #0MI701:00%ი:

    CIICXICMი /M CIICX6MI ს

    სფ ხხ. IL ს” სX ხძ
    ყი ხხ V ყი LX 1ძ
    გწ 0 CL 27 0X Cძ
    გფ იL ბ ეჯ 2 ბძ
    ">
    ი0X))4წ)I6XCII 1I9MIV6 ·0XII9. 76)! 03 )მVXსMმეყ600) I0000IIIL9VM-. წის, IV0IL0IL-
    0), 800MI/6X0160”8082#M2? #6CII600X0MX9V9# 029))მVIXLXმ, (იი. I0Vე. ბ-Lი-ტხ-ბ „ლი0L-
    უებივ)0ლს“: 20). ეC/2-თ-L0ე)), 80 070წIC>8Vწ6> 66 I06006X0M9MXVIIL L#0000IXMMX (“ს-ჯტე:
    %--(გე)-ტ), 90M01(69IMIXIIL ILI2Vმ8
    0 III 8I0IMMIM 0600308289#06XM (C-თ-Lი-ის „C011008810“: 80%.
    #რ-დ-ი-Lი-ი). C MI)V7I0LM ლIX0009 MI, II))6L0-280168ი, 1I600X0MVMIმ2M 1I002/IMVIXM29, (00,
    შუ)წ78. C-1)C0 50800 ILIMმIი“: 2400. ს-1)911-0), #0 0%70VV0IსV6I 66 I96I06))0X0/LVV0IM#
    ჯ000019" (“ს-12)-ცს-ჯ: მ0)). ს-ა) 30M6CMCMILIIV 1060 MILლ02#680M 0200M800#!
    «001)X0M# (დ-ი-ე)2#-6ხ-? »1I006-9090)00#ი“).
    ს.ს. ს 08მ960L0# II06061)230099116 06II6:9114864061:0# XL0X6I# 00VI060I8M-
    10ხის 1IVVCM 1)26CII))0ლLსიIM6I#V9 100XVXII01088X90X (C00))MსL X600CX0X9M010 2:0))M0”24
    მვ )მ ეეს იიი0MMLCI0 0)0M#0ყ9ი: ლი. ლხი8 ი20-0 00#M800MX»“: 200. C/M0-ე2ი
    „იი#იტლ“ (MM600 M9V%ი06CMV9VC ირ6M0Iლ00VV0VCLM0# 181)მ/(IVIMIVL “იიი „II))#MV0-
    MIV%: 20). “6-Vზრ-ი).
    თია 16M2უ19 00-00 M005081I2CI0 0900M6MIM C ცVMX600M 0II3000#L01# 1:01)-
    #8 (უიწოწიი (7C-I/C-). 6%II 30X6XM6ყMIML 8 C8106VMX ჯო9ეI0MმX 1I0X01XM86-
    #10IMXV 000091 # 003V1ს%076 X8 001608901 IIM C03MCL0L0 (00001XM606IL0# M0MV-
    2690MM IX V0წეეში9ყII0 #ე9521ხ8MIX IX0XII#6L6C08 იC0IIX2CMMIX IIVI6M #03X0V0VX%IV0-
    3069MI89 29900 III2MM0CCIMX 110600 IX: “0-0-2 „1II0IIX01MX“ > იC6I-61-8 > 060-%-?.
    8 თიMმX 000838010 XV XM000LI0 MIII2 9M600)6X0)90I0 206118 MVM0CC0L010 20-
    ჯ90იიგ ა გიგძი#0”) 00Xიმსცხ 1101))80M8მს9მM 0090” 8 1I0M90# CM Vწ00#MII:
    1-6 უ. იჯიბიი „#9 IიMIსრა" (MX3 თ-ერ), 9-ტ I. თXი6! (1I3 “რთ27-/-იტრთ).
    4სიჯ#მ. 83-10 1. 81. 9. თ7-ითი, 8 I#0%0))0M II0IXXILIIL8. 6VIIი 6ხ1ჯს 010900070 0X6M2%. XV-
    უგმიყ# 010200819 100998 (ი 380#C6ILM0ლ0%IVL 0"' 1I01#6006MM9CIXVII9 )IL 0ICIL XI0XIIL0X)I806-
    9000 მ0)0)MXლე –– 01:00M8IVML 8-0 უ. 6I. 9. “-თ), 800X0)VIM I 60X66 102896XMV
    '“7-ე0-თ 6 2321#0700X#06ეMნIM 0%))2M:6IIMICM #01 8000M# X0100)6MXVI: ”(-VC0-თ >C2-ით“რ
    (8 სიეწმითე'გ #0X8"03XI).
    9.8. I M#040))#900MIMX 290IICLIIX. M28706IMMV2X 060I006):2 100610610 XL0)L(CXL
    ი ნ:0C60VM9 0MVI0M01()6MIნIX ე06M82VMM8IIX IM0I10Iია ნXიII8 II)0060230#8ყ9ი, ც 106-
    8მVუნმი6 000010 VCI0მMიIIIII 1II6C1)6X0IIIIIIX ILX2I019XVIX (001))% I 88M0M9MVL MX
    1: V389MIMM9 იIMV 000213089 0V2MV#, ი, M'მ176 0610X0CIსM6 1)2001106728069#IX 92, 70I0
    1M800X6MVI0. 1I0))20IIMV 00800 6 IVIXV6004) 0I”M2000X0#, I0M'0014) რ67MI10 X80081!-
    ჯლიძი #6იხიყიყე4/ხ80 19% (ს00XVL 3-/0 უშ. 6MI. 9. 960606X0XM0I0 აი0ი#ლ»”8 (2
    4მI2:6 II9 6M0ეMIX66LX 0010130 89IIIM #86090610 9006M6M).
    #M ებვჯუხჯმ0 #9X0I0 ი20მ1MCM8მI#V066L(010 180I0მ0890XცმცM§ ძა00X# 86 ვ89-
    რო(#MX (80 4692X 6260MM06ს 6უ10IVI 060(6M20+80M/66X 26M2VIIV0IX. M0)0#018XILM ,
    “0ჯ0მ9MM#IIMXCIL V001M9900 ც 10V39Mწ861:0M.
    006808 I300უ8 106/0იეჰ9, 8 30 90)1:MX IM0X6)1:/2X 1 118M3X069MIMV0V, CV2,6MM6C-
    იწ (0იXM6. #0CX0I#III6(L I #0008)0 ს 9V1680M# 0Lმ008)0): ლ). Mიხ. L+ხ-%-)!
    საგმიე#%, მ0ი. !/0!-ას-V I0M Iიჯვ. "ით -თ-ნ02 „#% ლ0100+ლI“, 3-6 /.
    < (20-ე 6 მII89XVI2CX9601#XL XII2C-
    'ყი7'Lი-თ (0M# 00080 “(იე)-:%+/-; M88. LVს-
    #MIM); Mმ0)I.. 7/(C-5/:00--%-მL „1#011X00%4, მ0ყი. §7-- 100 1078. '0C1-ს-5იხი/ “წ
    ჯრეჯ%, 8-ც 7. Iთ1-ბაო--ი (0IL 00088 ”“ბიძი6?-:”5(0-); M06ლი. §01/!-%-ჩ! »1ნL-
    ითსIX26M“, 00|). (/0-."0)//-M #I1)IL 103. '/0 თ-ის „# 30I00X“; 8-6 .L ყთბ-0MI-C
    435
    “(06 0C90808 "იეც)!-: იI-); X#08ლხი. ბლი-I-M.! „06))#VXCM“, მ0ლ0. '/0!-ტ0ი”-# ი
    ი

    VVმ. 'ეთ!-ფ-C00- „# იმ3IM600X60M"; მ00. 'ით-Cთ-თ (01 009082 ”C100/»”-


    : “C0#-),
    ი

    001800809 სIC X61)640-Mმ0C6MV6 (0010XI0L LMხ-ILCხ-, X0IM-, ბძიჯ- 80380%XV 8 06-


    ვწანიI6 80X8IXMმ220M# 01X01:08ნIX მXM0თდიყის ლ0M2მMIIX08ც IX 080106879 მგI8II-
    M9XM6I9M66L000 II90M0L0 C V6IსI0 CVI60ეIIXM . მს0600IM89M010 I:0XII:I0IC2.
    086 #0100#MM660MIIX 38M6X0X IMM9Vმუ6M0X 00030909021ხ8მ# 26X2წჯIMყმ28 (/V-
    IIC8ხ 608606990 §80X069M0 0M9MIM92 8 06II0180X86160MLIX I:009MMXX 603 C008288-
    107, 8 8VMX680M4 ილ»წილ89I L0X00IX M9M6 M0ვ0M9IL3IV მჯ#ჯი6ლლისმსI2 1:0X016XCIML:
    M009# 30# )100LIVM8 000 8M9ICIVწII0I0IL 603 1IX2CM0M: ლლ. 989. 1-6 MX. #I0-)>-L-2 „#8
    #0#I006-, 2-6 „. 010-XL-2, 3-6 I. 700-XL-V 09% MI0ნ- 1073. 1-6 X.·Cთ)-ა-ი6, „#
    VI6%, 9-6 IM.. Cთე--/-ი0თ, 3-ტ 1. Cთ/'-ძძ-თ (01 009088 “იიძ-/"ით-).
    მწიბჯიჯი8#680IV ი (000#M6 06Lნ6L0 I9Cი 800#0%მ, #006Mნ8 #V.I6800 ლLV-
    -I60# "ყძ->3მ9. “თი-> =- იმ0000ლ-იგნიI0X 98 8010 II8I01ს9VI0 IIმ007IILIIMV.
    8.1. II გი9MV C 0IIVC889IIX ხხIხი6 ლაეწ”წხ9ხIM MII0I0X (896M2%XMM00MX06
    M90%009XI66 8006M1) – C6M21M6C0LV 200XC6X C X00I6M 8 ლIIVIICL9VII 106MVL0IV9) 8
    ინე(0Lმ9086180L0# CMCXCM6 6IIL 000710788IX69% 0ლ707იV“წ08IXMIM MI 0X80X#00Cთ06X-
    MხIX 0006X0MM9VნIX 1IXMმ810X08 0C “6CM2XM960XMX 020X70ჰ#%IVVIVIM 806X0606X (C I008080#
    #00(06M0# 8 9VX680# 0VVI0IC8M9) I მ1I6XM8მX0I960LXVX მ20080X70X (C X00VM6M0M X#0წ%-
    (66M0# 8 1I01M0# 0IV069MI 0X1მ00სLV 8 (000Xმ>» 06080L0 # 0MX0)0010 XM9MX3, 8
    9VX680M–--8 თ01XM6 ჯილახგლ0ი I9MIXმ0). 398 ლლიწIVლი0IVმ0 1IM0X0Xი X000II0 0C0X-
    , 1)ე9შ0#8 8 2))67901))V73MIMVC%M0X (CM. 'I26ყ. 19).

    I06-სი 12
    Cი9#MX0#ML(6 0#M0X%0/Cთ0-M%M#MხIX L40:040რი C L)!0.MთIMIII(V6CI:I(M #C0CII)0 #LI.M

    890-V0M0X%X 0 „#90C6M6,0V3!(MCM0."

    -რისM2 ' LI 67096 800M#9 ტიიყიIL

    1-6-I. 6L %, | +-MI-სX „V6IIწIიბ V-III |

    I I
    2-გ 7, 6#. M. ს-)-ე+ 1I-M81 |
    |
    8-6 M. 6M..V. | LI-სX-§ LI-. |

    MX 920MV “16 010VIIII70I00XV 1IMIIIV 016XV6X 0%06ლ0MIL 1II.VMIIIICIIXI6. 1II81'0.1ს-


    MსI6 0000XMMI C IVXMCIIIM მ00IM070M (C #0იყ080ს #0ნ0(6Mი# 8 ს0X00M ი-წი6MIM
    7 თ00M8X 06იციIი I 8X7000L0 III) I '(C6M0V7V%X60LMX 120X0IIIVIILX 0I)6M096M,
    იიიი80სმI89ნIM CVVI0)MMC0X (-I) (III 9MVX680# 01X0003L6 LX0M0IL8) (CX. 'IMმ6X. 18).
    0X88X0 90% 0>0VMMXVI))9IIV III 00688 0VIM:Mცმ07 XIC6CM0I0)ნIC 290M0XMMM C
    შმსMIMIX 3068IMIML 00)00XMVIXIV00Iმ8IIII6IX #M0IIIC M00(0090X0IIIM6CნM#MX 1I0მ8MX ლMI8I-
    M2VIM6CMMX 0%90XI0XLMIL X00(06M 7 1I8I00X6IIსIX 000#0X. 0CXM690L9VნIM 1'I00Mს-
    IხIM. II 1(0%830I8ე67 IVI68VI0 0II260სLIV #009M% 8 #80+0MIIL6CM ხ))0XCIIVI, M29%
    MI 8 I 010#ნM”IX- (60))M9X ში 7-ს.
    1
    706#ყთ 73

    დიხიწა.: სელთიწII0CC 806M1I #იისი»

    1-6 3. 6). M. | #-თი! 1 სხა


    “ლ ფ
    ს V-C6IIV-C2I
    "I

    X-0I-I „,II0000II8ე10“ V-00XIIV-ლეL


    I · ი.ბ. ა რ6IIIC-Cე+
    I %6 ჰ. ბე. V. § 2 · 3-6611 8-0)! '
    §-0L-1 §-001I|5-ლეX I
    ბL-1- ბ.-ს
    3-6 1. 0. 9. =1-1-5 214
    0IL-1-9 ._ | ისი

    00IM86#0 II))881II0IM ლ096M8 III VM00თ06M 0XM0X083M0 0X#VIM0/ს II00Mც06)LM#--


    869M89 L L009I0 CV>თთრM662, 8 00X890M ილ%XVIIC9M, 0X000X0X806M0# IVIVX680I 0LXM8-
    608L0# #0089, #მL 910 0M60» M06070 8 IIმI0XმX MIX0მ შ-MI-თბ8, 12 #VIX06C80X
    020086 0099 000X80M0>8VცX 00XMX9M0#9 0XX8008MLმ CV7V(სთდIIIC8: C5-7 წ-. 0)82-
    #0 8 II8I0/ხ0ს (000X8» MIIIმ, ზ-ლ-? 86I0IV0მ6L #0. I(0180II2C989 (000X8
    6M#89M960ლ60”0 6CV(ს0IიCCმ, 8 (00)M8MM -#, M6 X06I0X980M9I00II%#% 6C060M# #880XIL-
    X66C#VI0 რ000MV 00010#802001ხლ-0ლ00 ლCVVIს(0MMC8 8. I0XM0# იIXV069MM 080081:
    (წის -7C M1# -I7 5). Lწი# ი86V9080 )წX08V 8 1I2X81X0XMხMVLX (000#M2მX 'MIიი, -შ/-?
    16080809მ#სM010 II01M0I1I8080X0 შმეიშმ იი X0V3IIVCX0L0- I6Mმ7XM60MX0L0 CVIC-
    დშ8ნ608 8 3%I6 (“-ტე) 001V9MM 800X96 381I090#6)9V10 C #0M»ო# 30699 (იმი:
    ი#8IმIM8გოძელხი0# 0C0096796M00V X0IX06M#M (000XწV ”თ-ლ-ტე ს 6 00MI0V0# 6'VIIC8 610
    X6Mმ1966L010 CVVICIMIXCმ, 01II00X61M0MIL6M #VX0C8VI0 01V906C98ხ L009080% M0ი0(0ბ-
    MVნI 8 008086 880109000 შ06M69MM. '0IL9MX 0602მ0M, იდხX0XIV0#MIL L0VმVX900LXX.
    IXმ0X0%MXIX 0000# მMVI2 დ-ბ/-გ, ფ-07-ზ (+. 6. (000M ც IIVICც0M 0XI8მ008L0M# I01)-
    99 I 6M2%V960LMM 1I0IIმ828IX0X “სელX0%VL06CL0ი 1 00M6MM -?) 8000”2I287XM#2101C9.
    000786X0X86880 8 006 0000XM 9MIIL2, 'ჯი-ტ--ტქ, პ0-0-6ე 6 ”0M8მMIMV66LMXML CVIVVIნII:C0#
    8 00X90# ლაწ)სვხM 01IXმ2008MMV IX X0096M ს XVVX680M#, 8 0080” 000180''ტ0ქუნVVI
    C ინ8სმ01ს)01ს0IMLMIMI XC00(00000IIMV060)XM#VXMIV 0ემIIIმMI (0MIXVVM%2Mმ89MV6C#0)L
    0090X26X00Iს #0ითიM ს) IX2I0I1ს90M# (0)00#06.. ”წ6Mმ8XIMC0IVMM (06VCს#VXC -2,
    მ868M1)6X6X6018088#9MVI# მ IXLCIX00M%M00L0M 10V3V060#0# #3ხI(V0, 4 8I96XICL #
    IX2001ხ85MIX თ00M2X (#02 ს-ტ--2 008V:070M0X# (0086XM960X0# 10MM0მXIMVII XIII)“
    Mი8Xგ |“61) 8 8V706IგVIX0, 000MC0MI6M0I6M ცხ 8 #010MC61XMრIIMნII 60#0X 10289M-
    თ8VM I0წმV9C600)0 #38: (+ტე ++) > |83LI-
    1I0XII0IIX2CM0I# 0CV/(რ79#%#C (”-ტე), 98XI0699C 106X0#010წM#0V6MXI# #8 00#90-
    3289MX 010VXXIVი09010 2928XVM3მ, Iმ87MIXIX 1073M90#010 #38, 08X0II0VX 1IIL0)0:861)011:“
    28M86 88 X#Mმ%900%8XC 080მ#080M0, IIC 0)7MXIXIV0IMმXVხ6IMX მ1:MM8916IIMX0>X 10წ3MII-
    6010 '6M890#%0660X010.-§ 80I0IV7Iმ6V C000M2მ -ტე, 0+08286210II85 1I0X00XILმ8,C9 IX.
    06II6M20-78307ს0MV# უვიბვმსი: ეულიილი იV(I(ს#M68: C0. 08890. (ჩIX60I.) 2გ0-თ-ვ0-0ქ
    ა„X64210“, თ%0-ტ-ბ-0. »ს6MVI“ # I0-. 13 0C0იმX6ხ#MIIX C88MCMIMX XMმ160MXXმX (-გქ) 8
    #086980# 1II03#IILMIXM, Xმ I 8 10X78#XM90%0#, 180 |-?): 60. 2%0-0-§9-2, თპ0-თ-C-ბ M II).
    0820 0608098M8ხ9M06 1-6) 800607898 8M9V08267X0# 6 (0000#8X I00M0IL06/I0I0I0 96-
    ი0860MI6CM8010 800X68M. II)# II098000XMMXCVMM X. 008080 · Cწთთისი2 -თფრვ: 00-.
    «I0-თ-§0-0ე-თC0§, თ10-თ-ბ-ტე-ძი§ # II.
    440
    0IC L”-ცე) 8 M06ო0610-M8VCს0# X0XXMV0 69IM0 I2Iს 38M0000M6ყ0V90 ,(IIVI0იI
    |”-თე), 06იცის6IVX 8 063წXსX216 #0M70800MV 0-0, #07017006 # 39061)1IM6(0166Xჩ0-
    88#0 8 88მXC0ILVIX 926122 8 12M060-96 28080 106M%მ, I0Vმ#VCI070 C06X2XVIIM66ინი-
    ”M0 -2; 00. Mმ)9. 2-ბ)-ტ- 00M II0V3. 9?-C20-2-§5 „I00IMI“.
    ვ.5. 0იილიმსყგ8 იხIი(C 00010L20X86MჩCI2M% X0X6C6Iს 0/#ყხ0X#00(0)6M#9LILX !'I8-
    L0I1ნ80MIX 00900 Iხ6ი6უი0I2 3წ0მII0IიისIC 1II2M6ICIMM 0 ლ802M00MX IM 29V06L0CM
    წქიმ0M%X8X.
    8ს8 დიიXმX 90))V0V I) ლ080VCL0M II0VVXM II0:(000I/ჩ)0 ა0X0)MVIIIICV 106MV.LX
    ინიზიგი80/ხ60L0# IXLC0#6CXნ: 060- 6809. 1-6 /- 0#. %. პიი. ი-ძთ!! < "თ-ას-ძთ»
    »9 80028X8X“,
    9-6 I. თ-/C22, 8-6 +. თ-ით2 II უ)Vვ8. 1-6 I. M-ით, 2-0 1. M-ძი»,
    8-6 ჟუ. იM%-თ ა1ძ0.“
    დიჯM8 00600 II2 06. V. 8 Cს306Cი0+M ს00X0#IIL L 00ატი ,ხანსცMV
    “თ-თბ-თ, C 890001600 9MVX680# 0IM8000M0# IL000909, 06VCII0016890M IIსMიიC-
    XX80XX6M L 000086 00X90XIX2369010 0L099%839IVIM წიეგ»ხტ”ი IMIIIV 06I. M%. |“ -იI.
    სც ივვIC0L0M II3ხ-C 99M29MX6Mნ680 ქ02C00LIVMXICღCLI, 00 0))ბსიM6MIII0C C იწ9LC-
    სმიხს86186LXLXM, #26 0XV0CM00თ6M98ნIX LIმIL0X69ნIX 00008 # ნხ6ეწIხ“სსს იცხტ-
    ხმ6000M0#690M (00 2001I0ე'82 I I00IMIICIC8II% IL შე'0X2MIIM60%0MV XI06CCV IM2-
    X0XMVV6M9MIIX (000M, 1(8:0ჩIIIწIXCII 102968 000ICVი08Iო01MIMMV LIმ660 C წ6M0IIIV96CCIIM
    9009030M. 9IMIM X 06-0MC9IM0C6IL XIV0-000იე3L6 იL18000IV IIII0Mს0VIX რ000M 8
    10010 CწV0C9M 800XICIმ (თ, 6; 0, #0 2; მ); 8 1I))01I00806C 06IVM8 იყ0# 0წ406ისჩი
    C« MX 06 8 I0Vვ3I96L0M, 0X0I92:8101CX6IM 100896060, 06II6M3086100X0C 006+”0#0#6.
    8.8. IXIIგ 60106 II))606003I.IC98 Iმ0C 06IIIL86Iე070041#00ILIIX 0M00X00თ6M-
    მIX 1Xმ101ნM0VნIX 0090» ი» 329060MX 1VII6IIMXX ს ლIXIV XL6I07იიცეიI6CII # ვეწ-
    CML0M '6M)I6MIIMIL 1 სი0მIIICX0IIIV660MV ინ0გჩიI 80 9MI0 (სიიX I LC ნი MVI0
    0608080M87X MIX 2610VIVIIMIX %01)6I/088MIIIL. .
    ცსვვი680M# (0010)M0ML II9))მ7MCMმ/ომობდა0M VIIIIIIIII8IIIIIL CI VIXILIIII II III(+
    01Vწ90მ9X (8 # ც 0IIMციწIსIX 3ხL0IC ლ'0VIIIIVI)0X XMVVX0IXსCMIIMIX 00I0ჩ) (ნის·
    Xმ შიქოს0I0 1IIIL 20))#M0XI2, II1)0ICI8VI9II00I0# ი000MI #იVI6ხVIს ითხირჩი ილავ-
    ლ07ILV 008680 X0100)6XLVL:
    #6I0. 1-6 წ. 6X. 9. 200. რთ0-/)-ე:0)!-8ე 8-6 1. (10-90 „სისიჯე#" (IL სC-
    ს0ზე “ით/0-: “IM, 00. 10V3. 1-0 ქ. 0. V. 000. /I0-ს-0თ1, 3-6 X. MM0-0)-“):
    V8M. 1-8 თ. 0. %M. 00. ((0-0-აL01--2, 8-6 I, ((ი-ბLი”-" „93ე)ტვი“: MI").
    1-6 I. ძ0-ს-იL2-3, 8-0 M. ((0-დM2'- (0IC 0ლ0II0სი ”ბრ”-: რთუ, «ი. თ0Vვ. I-C I.
    იI. 9. მ0I- თი-ი-ბი., 8-6 4. 0თ-შ-თ):
    ყეM. 1-0 +. 06#. Vყ. 801). ((0-1)1-60?“-1; 8-6C .I. ((0-)ბ-60?-# »IმინიIMI". M#სLხ.
    1-6 MX. ჟყ0-შ-69)"-#, 8-6 I. /0-07-X ო10თ.“ (0IL იტI0ცი “ით: ბი (0). IMI79. 1-C
    1. 01. V. წ/თ-ი-ითს 8-0 ქ. (/თX-თ'-ძ); 7
    ყ8M. 8-6 M. 6. M. 800. რ0-L0ი?'-/ »06)0IIX", M0Lხ. 8-6 .I. ((0-M#)-/ „IL.“
    (0LL 00088. “არე: %MV-, ლ). 11)Vვ.. 1-0 :. 0I. ყ. ძის). "აი-სი, 8-რ
    "56V-Iთ--თ); :
    ყვი. 1-6 X. 6I. V. 200. ხ-?-ტ9-2, 3-6 2. 8-ბ?-IM თ VმII8II, M6I), 9-ც 4.
    #I-რ2M-% „10.“ (0IL 0000)8 “ი,რ#-: "ნბა, ლი. ო)Vმ. 1-6 7. 6I, V. 800. #-7-იIX.,.
    3-ბ XI. 1-0M-0);
    ' "I
    90IM. 1-ტ .I. 0#. M. 801). 7/'-)/ML-- „0II))მI90ა“, „VIII“, #06). 1-გ X. ძი-
    “II-I 10.“ (0M ილიი,ა· ”/ი!-: %)I-, იი. X0V8. 1-0 X. 0X. 9. 800. თ I-V-ქ)თL.
    8-ი უშ. 'რთ!-ჯ!-თ) X #V. დ
    IIიაყი0IMმ808ხC XMლCMწ0ც10-ყეინხლისს)ს.: 0010სხ,. #00X0X9#%IMIMC 1 L#მIL0უ0ს90#
    სებ ი #წX680M 0II8008L0ს I0I))0I9, V)0M#CX8816000M 1I60800852XM0ხII0C 8 ”წმ0-
    V"ს0M 2VIILC 200IC72, 803CVIIM ც 1003VXIMIმMI6 80%2V32VIVM# 60108 MIX 0C0V2XX098 1)
    I1081IILIMMIC ((--M, X01))მწ60VLI1X 79 3011მVI0-L00200Xს6CI0X0 81)6მX8. 91IM# 06%9%C8#-
    სათ68 958066 M010690M 2 0LX800ML6 C00780701VI0IILIMX M6L00X6CსIX I სV20%0-XIVX
    «ხიინM: 6). M2II. დLი:- 00IL I6”ს. თ20-: V28. 007“ I0# #0). 022-; MმXV. IL01- IXI0II
    #6XVI). XC IM IM. I+016609)I) 8 000080 M07“-/I2- M26II0M81010ML # 8 ს100#2X
    იმM0IL0 M296X0I0 #31XIILVI: # 9M201M 9შ8001VX IIM27X01:08 II02CXC>მ2016#M2, 000M#8 C
    იწუმიიზი08 ი. 8 IMI)VIMX-- 0 00XMი. C 0-#80608X0M# 2 (#0 X 8 #0I00XX6010X).
    8. 4. "I 3IMI(X 061))280M, IIმ1I0XMIL ”IIIII2 თ-II-თა: ყ-სCთL I #-რე"-8
    : ფ-ბიი. 8ც006-
    ომწმ8)#M8მ10709 8 06(II0M20X06186#0# #2 828610V/MVV6I6 II29I0IMნL C 0XM00XL0სთ06:X!-
    909 009#0801 CI0VIIVI)II CV 5-, 000#0-08IMI6CM0M 8 0VMX6ს)0# ლ1IVIC0IX 83 32IმX90-
    (მითომ ნინ0M 806806 ს IMMX6 08- -(C00 CI0103”IM 0098XX0X 7 003M0MM C6-–-X).
    )10ყხილიცხი8 ი):0M00ხთდ·გ 009081 000I6X28M68%მ, 8 (000X8მX M6080L0 #
    წჯაისიI1ი 19MII2 6I. Mყ. მ00#0702; 8 თდ00MC #00616610 198 0X. %., 8 000+80/0M-
    749 6 )0MIIIIII0CM #00030LმMV3M0, XM0IV0M00(06MIVXMIX (00M, 000072 8MI6CIVM0მIმ,
    C #VწM0600# 0I4#800810# 83 380X06XM00M) 0 00MC00MLV969M9 XX M6M 1II0I9M0IXM20#0-
    ჯი 010M92VV9 906010 XMIMIმ2 0. V.
    'M6M879M060MMIVI II0#39M2X (იVწVთთდ9X6C) 80070MLL0I0 806M#MCVM XII06XC0X88MX6C9 »#
    )იჰ00L 6CIMV968M 0) შ2000#V. 0VII)6I0X9L0III6M# IVIX6VXVI0 06XV069ხ X009680# X0M0-
    ()0CMVI: (“5-7 9-. |
    8 )0:908 ცVI6IMM. 003100ჩIMII 00ი0ჩი Xშ)ე01ქ'6)0I13 V6)'6#( 10 011 6ILMIM “6 M#XM#
    “ი: სჯ ამIX6 00008 M86710MX90X0# C60601906 8M0M#001M 86 II 86IIMIX: “ი(1?'-I “6დე'-
    სსიილგშიითნ“. “M01-I ”MთI- „V6ნმ19 6, “ბი)-)სბი)- »))მვმ9ს” 1 #0.
    შეMMM )I0#399#0#M X29MIMVმL X0X6Iს 00300 0XIMM9ილლლ)ს 0” ჯ0::(C6M0X))6 XXX
    396 2101 სIIნIX M0I016M, 8 LიM01)იIX 009080 8 001M0# ლ0VMVIIC9VM I01(VწCM82IM2
    ეჯხივცისი0 XVMის 01M#00608LV “C-
    4. I. 12 I)VXმ#96#0M „9 30იIXC 10I/6190%0§% 060060) 11000 0190M#01)0000MIXXILX
    606X0,VIIსIX II21010# 6C 0190. იIIV2008%0# # (ს00XიX» #მ070#VI6I0 1)06M06M0M
    M# 976M97M90C1:MM 800090070, 00003V6MLIX II0IIC00MIMMC9VI6XM IL 060086 CV0IსVIC2.
    ას. 0სს07I0M ი)'ნ0V)IIIVI)90M 0C066M00ლ0'ნIს 218X0IL010 II0CC. #78I96ICIL 100, VI0
    # 10M98'09006-0M# 80):#60I> ილყისმ IIC I000X0XII # 1IVII69MVI MI 106IV ICVIV00ც2#-
    9VI0 ლVI6Mს (CM. (ILII6». .14).
    (XსიასMV1Mი0880წ80C IMIIII6 M00(0090X#X0XIL900I:06 )I08მ8II10, ლ0ILIმ60 X0M0-
    ხიMV ს M#8000M0%0(ს)6M9ი# 1'X870IXხ00) (000M6 8 II0100/ CMVIICIV 0IXIX2C0X)5#
    104989 რ606ლ'ი I))0I06/83 სული IXMVი0Iი 019M28 X01X00MM, #0C C00%86X600X6CVC CMVXM0V-
    M0MV I0სიI00IIი ”უმწიუიხს. (0იხ„ აIი)ი XX26ემე, MI0 ს M0IM0+000M
    ”მ)იყი (8 0VII2ლ' (008007896 M6XLIV )01)9IMLXMICLM0IL 1I8XIM. II001)X0#. # 006-
    419
    7ი6#Vთ 74
    CM0XX6ML(6 0,(M0+#0/ც0ს6.M#4MხLXL II6)6X0C4Mს:(X ?40თ1:04ხMხIXL 0CM08

    C #6. MCI21I(MC6CMIMM# C0/ჯ/I(Cი10M 6 ?:9V3I(MCM0.#

    თიიXაე სწელიIII066 006M# #001IC6>

    შ1-6ნხL „IIIIIIIVI I V-C0I-6


    1-8 1. 6I. M. I
    X-LC0L „ხელლ00LVI0% V-X§6ხ-6

    ა-60ჯL §-60L-ც
    2-ტ I. 0). M.
    1I-MXXVCხ ს-LCდ6ხ-6

    C0L-§ | CC1I-.ს
    3-6 7. ც)L. 9.
    | IMიხა | MVიL-.

    738უ6990M IVი7VI0II0M 9X0IMი00Vყ60LV VC0I280294X26XMXIX XLVV)8100096010X თი#MX08“.


    10% 9X0M#M 616XV76X XM6Iხ ც 8XIV, 90 I0IMI90II2C9მ2# (000XM2, I6XIL2MXIV%60#010 80-
    აX9MCVმ, 7 X2980M XIმ60C IIM2I0M08 Vი0”მM08IMსც26X169 #6 L0ხXL0 ს II0VVწ308C0L0M
    წ(ვნIL6 (9%X0 M#0937-90 6XIIV0 6ხL 8 CმX0X ლ07VწMმ6 06-0M0M0Mხ 006C0X8689M0 IიწვMყ-
    00L0# X#V9V90001XXMC6M), 90 X 8 32906XIXX I0210MMXმ8X, C8007636080X 6XMV #98I2L6X-
    ლ9 C100LI0 ნ06IVIX909XII X2მ8101IX6) I1)V9მI9VCM0-32M0XVX (600X80”7ლ% 89 1IXმ,0MნLX
    # IM810Iხ90IM0IX 009082X 31010 XIმლ068:
    00. IიVვ3, 8-6 I. 6I. V. 200. 0C-C0?-თ ალი)“ : M6ნM.-Mმ0. თ0-6თ)“-M;
    » 'ითბ-სიხი-ი ა»08006“ :. 86.0. /#0-L706-%;
    თV-#თ0ე;-თ თ 6561" : M6Iი--Mმმ. რ0-L0-/-062;-#;
    5 'იყთებ-ხC/1-თ, „0XIMII1“ :. დე. ყ0-ხ0?ა-?, MI. 60-0011-%;
    5 თ-0ე;ნ დ-ი »„ნუ0000#0MIL1” : XC6VI)). ბი:011-თ)0-C »618100MX0866 6“
    8-006-- აII015“ 1: V6I). ბ0ბ-M-V უს0138066“.
    808 ე10 VII03MII26' 1I0. 019109 IIII216MVI0 #X))6000ლ041ს VMII0 ?-C0/ : თ-C61“-ტ.
    0იცტხელბყიი #080, VI0 მგ ლი) Iიწი8მ8LI M#0X04ს IC §იI9MCICI 0C060X869MM0
    I90V398010M# XI99080MXV0#. 12 8#0X 0XMVMმ6 ლ16XMV6> ი0MMIX 1I00VM0MII 820V90I6C-
    99 8 LII000ნხMC0 >» 00M0იი>» 0VXM6M60800 MIIსი I0M9MXM9MV0M% XM0#M080X20/MII9M3,
    1100IIMM26M010 3მ 00008M0M XL0))000V001IMVMV96C1:IL 1I0IMნIVიI 0IMIV08
    IM 01MV6CC0X0
    ჯმყიდტლიი ს 06II6L8მ0X0060L0#. C10X7C,. 1I00-VIIIე080%ს Mმ 0606ML020700XMს-
    ის0ს Vი0იაყ "M0X0ს 1001 6%IIV1MI0IIხIს )I0II3891 9910 X0IM6/V, 0:0)0VIIL
    სი986X „ნ 06 8 000+80+070სMC C C(000X#VI0ი00M9)I890IX90 შXIIIC 010VILXწ0MIIMV
    008 8XXმ8 MM, 06'#CXIILI01ILIIXIM 60XVIVIMIM0IC80 3მ208LX06M07სC1V)082IIIMMLXX 00VIIIV0-
    99IX M#M0X66I 1:00286166MMX #3VL0; IMV22V0 I0IIVVCIIMIნ M8)I:VI0 2X0IVIXV0I90VIV
    # 6იხ., 0M00X0, 80X0II0M0%I06 6 X0MMIL უ00Iს, C(00ხMVXMMხიიიმიIIIX 81IVL6 M0ხ-
    „Cი609010IMM960VსX M0948IL# II038010IIL6 )'0Xმ. 9 0M0უსIIIIX 0C0II0Mს ს C50IVI0IILCII XM0/0XM# : 1-0
    +. 01. V. IIლ0I 10. X-Iო-IV: ი0ი. V-Iღ-ს „ლიეალს (ი00XიIIIM)“, ICI Mი. V-ICX-I
    < #V-ICX-6): ე00. V-I6CX-6 ,0II00Xნ“, 6 C6CM 2:0 “0 ე0/IIM060IIIM . IIVIIIMII0IM0M 000M07ს -ლ #
    10იI008 M0ი0დიMის ი IIV46900M CXVI0I6IIII 088CიჩV.
    44:
    Xგის)სცე)სIდიIIსV 1I3IL01სIხIX>X 0C808 VI2ე3მ198010 IIIმC6Cმ, M#0X0)35 91)0)(0)'28II
    6I0 C 1098M 30689 01I)IV ILIVწX90ნIX 900XM ინII6-20%90460L0+0. 26I2VV #82 38-
    #090#6089VI0 00MIC#0X6MV X20X80IXს01:0# IIმ701ხM0# 0CIICICMXI.
    მX% 000600X%69MVML 060160X186M90 00980IVX #06 LX სI00-წMIიინეII ს 10მ0-
    CM270#0816M0M XC0M6I# 00060M ლ0IVი69M X01090018008000 26X2VX8, Xე1ქმLX0MIL!-
    8VI00I6CM09 VIII069M6M IX90C09M0# 0C808MI. 8 იძს0))XმX» '6M2XM06ლM#0L10 8900M0»8
    89I10XV02I8 8 870# M#M0X6MV 96 სMVX68მM6 IM 06IწიIლიისაMიმ§ ლოიVI6Iნ, 2 20-
    12წI929 CXV706C8ს C IX0II0I IXIX8C90X 00908LI, 0IV068ს ქიმ0XII6CCMM#9V. C10X0#ჩმ,
    მიებ0ი8068929 8 I6M8XMM0CL0CX 800X0X06, I00+V800X0#MIმ? 009086 #80X08MI06M0-
    806M06MMV IIIICM VIIXII6C9MM# 1II2090X; VIII 966II96 II809M0# 00108VXI II))0)CXმ3MX8X0
    0060M #000IM99MV70ხMხI# 00M3XმX (CVწ>6X0006MV) 800XC0X2, 60860I00880 «2X XI6,.
    #Mმ ვმM692 IXI1მC090# 0C60#08ხLI "6 60929MX0M “რ ც 0800X#0+X060M9V0M# 8IIV6 LI0C06C-
    2გ6#8V1901X XX8200M03 (CM. ჩI26X. 15).
    1თ6”VVთ #2

    თიიX5 ყცლხიჯიხმეჰVც 0C:1 | ყიხლე08იM6 ც: C

    8
    _ 1-ც 2. 0I. 9. V-6V0ხ ჭი.
    5
    == I

    ' V-MX6L 8
    ი

    53
    2 >) 8
    - 2-ტ 3. 6ჯ. %. პ-ცდისზ ფ 1I-MXწ0ს =
    65
    ლ

    5= 8-ტ I. 0I. M. CV0L-§ 5


    ლ
    MXVV0ხ-5
    :
    =
    =–
    –= |
    =
    =
    1
    ლ

    _ · თ 1
    2 –
    C 1-6 7. 0). %. V-CVIL-C ლთ ის V6ს-ც ლL-
    §= ს თს)? > ' | ფ
    C 9-ტ წ. 6. % §-6VV16-06 C. . - =
    5 XI -MVCხ-6 ლ
    4 . 5 · | 5
    8-ტ ჟ. 0#. 9. 06VIხ-ე =>= “Iდ8გხ-ი
    · 5=
    =>
    = =
    ლ 5

    I389M# 0608130M, 0600X8080 1.0030I6900L მხIIIC 89VX))C99M6# 106M0IIC0VI-


    IM9MM 8 06MI6M#301806/0CLMVX 1I128I10XMხ9XIX 009083 2310LIი IIIმ XM6X0 Mილ0I0 ILX0-
    წX9860იიმი006 I6061038289V6 II2809MსIX CIM06XVI0ILC6I0 7M-28:
    7ი6+“Vი 76.

    008085 VI9C7, 006MლIIIL . 0იყიმა 200M#ტჯე,

    “CL „080808“ %-C,61-6

    “ჯი ”ან6%ს“ % -6L-ბ

    X.
    სტ» -
    უ78ელა“ა”808-
    იMVIM“, თ
    -ს6I-6
    16»

    ოა
    %-ბგე)- აზიL6% -ბში1-6
    494
    4.9. 16I0VXI)609MX# 100100C0უ0წXIXV#% CVIICIIM 1)მ 699699 8 C0CXCM6 0ნიL6-
    #80M0061066X010 86X8წIგ ·სM00L0IXMხL0 #6980 L00MI0#098VI0 იხI0IC CX6MV 0%X#90-
    I0I6M0-XIV M62-MV 8612 წ/მ)IMMV ლ9V906წXMIMV; 0X7V06Mხ ი020IXIM7:689V9 რთწVი0.IMV0M8Xხ190
    შმჯ LC I00IM8000078შM96XC# ლXწ06MM C 1I))1IM0M# ILI2090#, XI8L MწჩIMX6ს29% #
    იბIVXVI00Cც09ყ989 ლVV0I69MV. C2V069ნხ 020XIV72X%M69IM9# 0C08M6C0XV0 C VVIV06ც0M ლ0XწM96-
    Iხ10 1100XV§0010MX 6IVწ069M 6 L02X2C0M LII28C80# II0 IL01XIVM60186800M#Vწ 0ი0V388M%VX;
    მ78 X6 ლ04'წI6IIნ C00M00#90 60 CI70689XI0 C L 00 40M II2C80L 100100010VX #წII6-
    80L CIVI68M 00 X0CII30-0XV 98IIMMVI#% 1209M08%. IL06M0M6ხMV ML 0-მ02XX7009030823 XX
    ამ966 I10MIVIო0 CMიV71I6სს X#მ2L 0006/I0 ი0IწICმხ 26MმVX2 C LII869M0#, “0
    00# 9IMIX 60MVVI0# IX0 0006M0M69M0I0 6VI6I ს0I0M0X60#7 1:20 0MწილიMს 0280MML-
    პსგ9Mმ9. VII I 0IV0069ნ 6 L02XL0IM II2680#.
    C II0MხI0 #მყ06086990I0 შ130089IMM68IILVL 9XIXL 8სVX CIVI69M6V0 მ6I0V4'
    სებიბმვჰმ8 068 1ILC1600060238LL”L IIM6008121ს ლIVI68ხ C X021X0M III26901!
    + I0))901ხ80M8 ლXV0CმნI0 0XIXIმ008L, 8 ს001M8000 იCI7I69MIMI C X01IL0IL IIმC-
    001, 01))616X9#6M0# X2X »„0XწIIღ0LMს 1მ0X#726MIII“ („0XV06Mხ VIIIIV6C9IL8“).
    ჰშიეLIM 060ი230M, 8 ლეგა 006M06Lმ01861ს0L0-00 მ2ნჰეწს 8 6IX6MI0%0ლ11
    M0IM0I06 069018116 6XV06C9VM 0X18008XM: (1) X00X24ხV209 ლIწიტინხ, (2) CXV06I
    სილიშიM9M, (8) IVIX6C80# 0C1XV069Vხ I (4) CXV069 00IVILXIIVV.
    ს ი0086-X6-8MV C 9IMM 020XV70% II6060)01)XVXII0)002Xხ 08C0M010098M06 ჩII-
    II 006008906 M#M0%0(0)01II010IM#M9060L06 00280 06II06L21186Iს600X0 26M20VI2, 0X3-
    100I76))03088 9906 9ეMM 12 უ00#MMIILXII X00070907MV8X8#8“. IIიI 000%9VXVM00ცეMMLL
    ჩ 6V6L6M6 069I06L2 080101010 9648VX8 ლXVI6C9M9X 2070 72-69IV 10I9XVIIVI X000-
    ს0L0XM3M28 CI0IVCLC 0მ00Mმ10VX921ნ IL2მIL 60X06 06III66 #00(0090X0IIIV60L00ტ მყხა-·
    სVIIX0, ლ00IMმ20ყ0ი IL0I”000IV ზ XI#XV0IL0M01)ს)0XV0, IIმ”იXსIის იტყისიბ ი
    #M00M2901IL0# ლXVწ060I 0LIმ00პ-ს M#M076» ნხI!ს 1I06XCV28X168ე ი#0Iხს0ი 0Iწ2
    XMსნთ8Mგ.
    4.3. 86 #02008V60M%V10 8I0XV (1. 6. I25X9209 C II9X0I0 36X8 IX. 9., IX IL0-
    1000#V 000X0/MX I0)0896MIMIVC L0V39M89CIMI6C IIIICსX699XVIC L2MIMო8MMM) I0VIMMI8-
    0CაIM 88MIL VIM6 9M6 083MVM%806X ()0890M0IXVI60L#0L0 IX00X#M8000018შ109MM9 IM80IMIნIX
    10 1II0IV382XV I0XIL0ს.. II0CL0X6LV, 0X08ML0, 010წIIწიმსი სვვაიყი M016LV
    XM2X001მMM9V MIII0მ, თ-C0/-0/Cი-თ I ფ-ბლ?/ბ-თ 000006ე)მ39ყ0 0+X0მ1-6V0 8 8მMCILVX
    :0986MVL98X, ლ0X6Xწ6 I0სწ0X9IIXხ, M1I0 (0090X0ILIVM6-0L0C IXL00+#Mს00V00X28I69MVC
    10მჟIMX 1 I0IMIM#X II869VნIX 06V0I608072IM0 06II6 8 900XV :I0წ3MMC6L0-388C6M0#
    ანIII800ჯV. :
    მე§9M 060280M, 000%'I800067001CM06 X6:C LV 7CIIMI2169V6IMI (თ-0)--ჯ : 0-C6/"/0?“-(
    «1)831276“") I 10M90LI280698-IMXMI (#-C0 : ფ9-C67--60/Cთ-ი »0MI0მ1ნ“) IIMIმMMI II2ი-
    10+ნ9ხIX 00008, 0C0X02869M06 8 L0Vვ3IVV0L0M (0 ტშ #6100610-V0#0#0M 8 80/IMC
    ლი0ტ06ღხევსიIX 066166001), 0)00X6V28X940X C060M 010070996 X0680CMIIIIX 6%0VIL-
    წიყინIX. 019000699#. 10016 I6MIემXV330MIX #0IV60X0C69MMხIX 1I00VV0000ლ0%08-
    ჰ09VV 1უვიშიIX # 1II060602მ082წMM# 06000M20180Xხ0600M# ი0I0C76MნL 206M9, VI #
    11299 6X0LM #936IL6 XV060X9M-69VV00X8 IX0I0Iხ90# 00008ML ი ი0680ეX9VI9Cხ # IL0IM-

    45
    რM0VI9I89 ხIM. II1)I18Iმ8I7 X0IVC III. 0III)4:(6:60II9 CI901I040)) MMIII #-სტ)-60, MM0 # IV-
    1#8000078 091970 ე”00% %)III 2)1VIIIX III 0X 000#:6809% (8 9ძილშმ0ლII, "IIIV (CC
    ლჟყწალში0ს 009008011, 1. 6. C 009080LI 3 IVIიმ0 ილ0IVII69MM90. გ 912IM:-6 "წIV “C
    ი-X20608X0M 0C0008II -?2- 8 ი6M)MIIM6060X0X 20)IM04%6).
    4.4. CIVVII6Iხ. ლხილისიწი9 C 0IX80081:0M I 8 რფს00Mი» ეიაილ ს, ჯ06L0I!-
    აჯეჯყხიწჯგლ# # ი 10წI0M IთVI90IIC I9210100, X2ს0სVX60I3VI00ILI>CXI #MVწI6801L ლ1'V-
    ს69MII0 8 I260709MIC) 1))6M69M# (0I)1)0M0.I90X0# 10იუ807IXI-CCI6M '0Mი0MM9%6ლ»ი!“
    CწთდხიMჯილე |“-ი))) (CM. 86). 15%).
    7ი6#MV0თ 17

    CიინხიXთMMC 1+0:04#00 C Mყ460იI 0140CC00MX0M 6 M#MორCი!0#MI0.M 800 M6MI! I II0..M0L4+C0M0V


    0CM000M 8 II6#ოი!!%06M0M 0თ0M0ICII60 6 10ყ3'IMCM0M

    იხინი»". L000III60 #60) X#0))40X |

    8 '
    ა5). „ხიხითო იც, · X-ზე1-ც
    I
    1-6 I. 0.L. VI. V-LI-I „მIხი0იაIს“ : +X-Lე1-6

    ლიბ. „000007/IIMI“ ; V-CMI-ტ


    I
    I
    | ს-51-1 I-591-C

    2-6 I. 0L M. 8-L1-1 83-ხს1-ც

    5-61-L 8-ც81-0

    §1-1-5 ზეI-8

    3-0 2. 06). M. LI-L-5 ხ91-2

    01-1-§ „ ბეI-ც

    0L „207. ზი. “-ჯ!-ტე „იჯიიჯმის“ (იხ. I073. შ#-I!- 2) 80%. ”%-ჯ21-6 (ლუ.
    : ჩუიწვ. თ-(თ1-ტ);
    0IC 930%. 80. ”-0,I-ტე „00000#897ს“ (იი. I0Vგ. #-ი!I-ბ): 80ჯ. “-ი,შ1-6 (CI)-
    IიVვ. “-ითI-ტ).
    8 ვგ#0VIX 1Mმ10%7მX (0007807(0-8VI0IXIVV 1X2I0Xხ90IM IVIL 80IC7VI0I86+ I
    8916 VX99CთM0800820909M 1Iმ0მIIMIXXL 10839#9MMLVI0ს 8 ი03VIხI0IX6C მ98მ8#0LIMM060L0-
    X0 06060060M9 00908LI #6M66-:0 MMVI8 200#ლ0X8, #0X000#% 6XI2 06030Mმ89მIX-
    #0 000160782 816M8 8 CVV068M 0207:09V% (C 0-10008M0# “2); C0. #01. M80%. 81).
    ხ-10(-MI-L თ„01ე0”გIX": გ0ლხ. #0-ხ-(იL“ (#3 0ILC”-ჯეI-); V-თ01!-იბ-. »01)0007L-
    #9I)0-: 200. 'ელ'-ს-ბი!-ტ (#3 (IC #-ი,მ1-).
    446
    4.5. '2MMX 0608980X, Mმ, 0Cც0889M#MM ჩყVსიყყიIი გყმჰშვი I" 0V:IIV6CCILX
    IM2გI0#08 MXVIIვ ჯ»-L200ს
    –– ს-ს:061-6 I ც-5-ბ-“ ა-§იI-0 0660986+0V700წ0XC# ლI0ICV-
    (იში60M2#9 CXMV06Mხ 36M2VIმ, Xმ00IIMC0MV3VI0V0I80ICI "VIIM96CVV6X 1Iმლი0#ყ ი«--
    800ხI # ს00X900010#I029 0 0ხIM3ვყმვიV”V 801I8მX1M900L0L0 X0XIVI90ლIმ2 #00XM8:6-
    809, MVX60M M# 00IVIIM900889890# ლCXIV7I0689M 0IX80098XLM. CXV68ხ ტ0მ0177X6M0IX
    89MICIVწIმIჰ2 8 0XM690900L იX0VI0IV0C9V0M X070XV 8 I2ებIხლსბ ი)0M00MV06”0
    806M0609MM (200#MC0X2), 96M 009088 მ0იVი:2 I00+9M80II00728I8უმლს ი009M03C IM9-
    იწ0წჯMI6I0 806M09M, 8 X0X000# 6:IM II06XCI2816MMI. .· 800XმM/ხ9გ8M I IMVწ168სმი/
    ფ 3389CMM00X# 01 #0IV90იII26080,10ი “0X2XXM6CCXL0+L0 CწთთML0C8.) ლუწიიI.
    013180600ILV.

    ინი 18.

    წელჯიწIსიტ 800X38 I აინილ»


    '

    I. -CVC | -0VC0-0
    II. CC-ბკ I -06-6

    8 #0I6I# 1 7 M02:0L 00I9VIMMმ#Xხ ვ9ეყტყ9იი/ “ტრ: 76, ჯე :%2, #0:%6. 8 XV--


    01% 11 C7IVI68ხ 020+8769MIX Xმ0მXXC6093V70109 080390990 0L1200070V "2. 8M60C-
    10 C M#0#0L 0109+ხ 5, I2))M09M9IVXVIM )I0XM#IV1X0>C X6I6C09880L0 ნX9Iმ, X860მუს-
    00IM 80#M)სMX6ს უხ 180M#606M9მ0XIM# 00ლX6MM9MX. 8 000LI01მX 0X80X 1L:00II080M
    M#00თ0MIXI 8000 წ70I1MIMXI 182 IL020M08M0M9MIXVIX XXVI 18690მ1ნ80IX 0X016XLC2.
    4.6. CIწი6ყ» 1200M9X6CMI9, 000X7IMI00,მMყმა 8 06M0I0”ე იV00თიL0X მი-
    21მVXყX0IX #M0X6X2X IX0IVI6CX 80VI0CCMXM0I )00-080”იXხ%იიი. კ ეX0)IIM 1L0/801)76C-
    ##6 00#M 002896XXIX X289IXVხIX 1I0)V73I80IL010 9302 00 ლ889M0MIIM, C0X0მMM0IIIIM
    # (0080IX0L9500#0M C9#6076#06 M01II06 ILXმCILXMIX6C.
    დV9ILII0MმIხM9MIM L000619#X I0V39IM0IIM#VX 1.IმI10IსMIIX»X 0C9M08 'VIIმ ბ-ღდ/'
    – 200. ფ-C61-6 8 082000” I0X93M)მ6, სი II0X88II0, 10IIVI ლი10000ნV
    #0089; 00. 103. #20. 80. ს-ხ6?- 'CVს „IVI0“, „8მIVცმI0“: 200. V-0ხ0)'-ი II0II 888.
    M-ხ6-6 „IXVIს", „9მIVIმM6“"; 10Vვ. Mმ0%. შ8)). ?-ი”I-ბ „30X0#M910": ე0ლ0. V-0)CI-ც'
    00#M 60მM. (#0X.) 3-6 X. 6I. 9. 200. 10-თ-02ძ-ი „10.“
    C8380XM#9V 298166) 6IM80786MIM0IM 9017010IM606LVX L20M'00I1ს0CMIMM შ30Iწ0 M.
    60Xი0299ცIIM#, X0I89 # 8 900603ნხM0 M0/XVVს#I0IVI0082090# 8MXC, 06IVCL20X00Xხ-
    05M6 3611VXMI)C 1)00+9809M0ლ07280MM XI289MMIXმ9%X83980L0 X802L0I6)მ, 0CVII6CIს-
    M8801I09008 8 000016109 8 IX II მI0Iს9MIX 0%))VIIIV მ». "I60100XIIX6C6IIV 110ლ0'VIII-
    იივენხიემM6 იიწ0ი09ხ იმ079XC68XM სმი 02M0M IM6)0 ულრ)ლIმსჰლყე 8 0ს8I00LILX
    XIIM2I01ხ9M9IX 00#0918X 6 10M8IVIM060IVM 200M070M %VMVI2 (1-/ა10-6 „I0I10MMIIნ“. MX-
    IMM968მMC (ი30X47:6IM6) IX02C9004 0“808LL # 0VXM0M69MII0X# ილX0VIIVიიი” 4IIIIც·
    M#M0700M9M066ILV# 309100 #00(0010-.900%0# 900M0M 2 ლიმIICIL0M.
    5.!, ჰე00M4049060MXI6 უხIII6 L19210MM90ILI6C 0%)0VIIXVI0ნL IC) 01)MLV60IIL კილMIL-
    უIგილჰხიიიფგვყიI> I20+80Mხ0სML» #30 #0ვს0M9I)ს, I8000+0წ00სI7სნ IIVMCM
    39VI0906896# 1 608 39M10)სხ9MCM )00#00C6X))წXMIIM 06II0#20700M#06MIVC M0უ0MVI CII0II-
    2>6#M/VX, X80მIX60M30M0 80I #06 მ26XV2VXIMVIXIMM "M0))0100მM#9MIL IX20I(01X. Mს0X6711IC.
    4+IV
    9ყM უც ს 00I0სჯ 0XI)V LIV))M IX 1IIII0ც ლ1Iე995(6908 1I0101)MLM60Lხ> 28): -
    მ0ხ6XIIX. IIIმX6Mი00, 0038X0IVX ს 06987ს7216 (0080-#0000010IMMX0C0#XMX II0606-
    იგვი,20V8 ICX0MIMIMIX 010VIXV. 1008961L0IIIC X0/06IXMV CIM1)97L6C01IXL II))6ICX801#-
    უხ 00601 ს00სM) წ2009IMს9VI0 0X0VI1IXVI))V 0ც 1I)00I606XმX 06C6M0L6Mმუ0ს30MXხ0L0# 1III8-
    104ს#0ს ლ0#0%6Mს. C%X0VIIIVI0I8ხIC VIII 0I0I)MI769MVII ჯგიჩეII) იტსმ0იტიხ0ი 70X8
    ინყემ39M#I, I0 IX0101)I1M 00)00M#/880ს მ, III 029 IIმM01ხ8მ79 009088.
    სეუხშხIM სი VIIVI9IIIX VV0I ლ00092-69MIM9% X80ეILX60#4308281C01ML 01))616168980#
    2019VIVII09 M#0X6IსI0- LI0II 970M# XMI060# IIM0IL0XსM2# 0ლILიფე, M0) 000)M#IM9IXIნ6-
    “ #M0 300") I0X6IIIIმ2ILნყ0ი ს023X07-9MMIM 8 ლ09M016X2 06III6X20I80ხი#0X0 0C0%0#9-
    2699 80#20:VM0 IM. M0/6X9M. IV22>L0X# M0/6IV CI0097:69I98 0C00X80X018088X 0II-
    1)0 00 III 960010789 II026C9MXMIX, 0 9610 # 300M060Xმ, 3002VM30IIM8% 00C-
    MინI.. ცს ლ00086X0M”8IVIII C 3XIX, ს 0X90M # #0M# 2:6 II200Iს90M 009086 X0XL-
    IC 6XI10 06081 0V:-MIIს 2670VMMXIXIC 0IMVI60I, Xი)მMXX60M6I XIX 1028XM%VXVIX 110-
    10410M 6ს09768IMI8-.
    სნIნიი 0X90# #3 1L0%69ILIIმ#სM0 003X042LMLX X0),LCI(6M, II0C X0X00ხსIM 00)00-
    სპჰმჰილხნ 1I09.ი02IIგა) LIმ701ს9მ9 009082, 0II00X6XM9MVXC§9, 00-სIMMIMC0IXMV, მ)06-
    მ2უ1600I1MV თეIX002M#M: I8 XM6000XMსMIX M01X07#+9MMIX XI0I0XხMნIX 0X0VIIV0 98 0XI-
    9IIX #IV02XICXV”0IX 6ხIIმ, IXI00X0C128M6Mმ 0X89მ8ვ #010Xხ, 8 X0IVIMIX-IიწIმ9. 970
    )0102:09MC 028X0/VI 0X0C2X69M0 8 IIC-000MM06C0MMX Xმ0I6Mხ06M#MX (3ს(L2X: .9V-
    M0#M01M%00I:ML 0I9M2 X (8 26 LIIმI0უხ928 00808მ ი 00I0-28X26% ც 0M9V0M 93VIM6
    იუMIC ლ0707წMXVV0I0I9I# 90 060230პ09XM#9, 0 #0VI0M-X0VI0LM, ბო0 I0098X#9V6CXC# 8
    MX იმ3X9V9V0# 0”XI180608#6 (CM. 'I860X. 19). :
    /ი6»ყ0ი 79

    Cიიი”»--#8 06Mს6Mთიი!804#ხ6M0M 06#00ხ! 70 Vყძ-„,.ყI(:0ი!6(0C#)“

    0M# I 6009:+:0MM#M ნიდულსალიIM 8 16M-%X


    M0I00IM0M»

    C გით. ხლიიM# | #00M#M01 II0ი». 800M# | ტიხულიL


    25% : –
    9 > 1-6 X. 0I. VM. 1-ც #.. ეჯ. V.| C9829M0. ქ-0 X. 0). M. 8-ც 8. 6. %.
    35 "II)1-V-ძიძ X#XV-019ძ-8 ძ1შ-.ბ „00M80ლ87X“ ი#0-ძ910
    -8-
    თ
    მი 1-გ 7. გI. %. 1-გ X. ბ). 9. IV0VX9. 1-8 X. 6/. 9. 1-ბ IX. 6I. 9.
    თ8C :

    55 ”V-ძძ-0) ”V-ძმძ-ც 7-0 „თნაჯვალ“ V-090-6

    §9 1-ტ #. 6. %. 1-გ 1. 0. 9. I ი7მ. 3-8 1. 6/. 9. L იმ. 1-0 X. 0M. V.-


    == : : §ხს -V-ძლშ „8 0001“,
    8 M
    C V-თძ-იC-I;
    #=- => -! #CV- V-ძიძ; · ძმ. - 9ხ 1-§ „0780080>-)
    -1> ვ... ი». 5. (შნ§+-ეძ-ი:
    თ

    58 ქ-გ I. 0I. მფ. | 3-6 X. 0L 9.| ლ8“, „I0000X0XMMX“; %00. 100-XL-ს „090
    88 ყიMს14,
    CC #ცძშ-ცC-1-ვ) #ქძ-ე იუ8M. 3-ტ X. 6I. 9. ის8M. 1-6 I. CI. 58.
    9C 4 9 2 00-0V060< #საი-V-ძ6ძ
    ხი #ძძ-ბი-1>ძ0ძ-0-1 „8 00Mთ6X",
    4=> ვ-გ I ბI 9.
    აMI6X" აუ-ი4ძ<%სი-იძ-ა
    445
    18 9M0M0M 008088VMM 80180MMX0# 860ხM2 82X80 M#0/'0/010I#M%66CM06 XI)8-
    920: IM თ090X0”IV900M0X# 009000X28168IV 1Xმ8170XMხMIMI 0000”? 29Mმ8IMI8 C00X-
    'უტ76LI8VV 1X20XM6IX. X0IXM6C90 00V 060781806 C V96I0) :000()080MX0XM9060XM#X
    თგI(70008. Iს00M68მ19 XI2C9V989V (MIX 0%CVIXCX8M6 IIX82C80M#) 90X890XIC8 X0ყMCIIIIV-
    XI89MIM 00M3VმIL0»· 1I00(00X0ILVყ6ლL:0-0ი 9ხსბგ 060მ30მ09MX# (#. 06. სუიმXM#ე-
    თ9ს60M#X 800XIIMIXMIM 916X06MX0#, 06Xმ2X210X0ILIVM 8 0M0%6MC 06M0I6M87ი980ხC#010
    იყიამX6C89MX თV9II00I0Iხ90# 9მL073MX0#). 386090M009X16 C00780X0”9MVILV 1X20-
    #M9IX ი XI800ხ8ნხნ(X 0000821X 00098X910XC% XM0IC 8 “რ0X 0CXწVწ9M86, X#0IX2 ლ0828-
    IM8ც00MნLIC IIXმI0Xხ89MხIC 0C9080L 8 00000Xმს19/0MXIX #3-IL82X 000I0”8სუვი 1MC-
    900IVM06CCLM 0MI99V # 0X #6 0-0VწIXV0I8XMIV 9ს 060მ30389M8. «ი00#M010L9M960X0C
    ლ0000ჯ280IXC”V IXმ09LIX 8 IM20I0ხ8იI; 009001X 017980 6830008მსი# 29
    000VIIIწიI0-M000თ6010XVV60M0# 88მIMე6 9MXIMX 0090.
    12L28 „M869Xხ9ყ0ლს ILI2I01696IX 00900 8 0>80006MIIL X00თ090უ0IMV66-
    X09M თიVოწიისL I86- 009088196 VI060ი»I2IC, 9X0 06I0L20ლ80M60-29 IX8X070M-
    #92 008088 0000I6IM2X2C0ს 8 0C90890X# 66 80900L871M900LIXV (60078 89MIMM 9X6-
    #098MM (00IXმ09ხIMM XX 0093IX0M0), 00MV LII20#0# თ086M06, 00VM0MMXმ10IMILC#% 0X-
    10 #3 803X0X#89IM”IX 382909VMM (80XI09მ8 VXხ) .8 მ09V0MM00+MV 0 XC01M00XV01IM-
    ყილიი0 MMსმ 060230028X##%.

    29. II. 8. 1"9MVი00194#80, .I. M. M890/97ი0M61(M


    #I-+40თ6თ 67:00C#

    #ნ6I46V7X 8 000უ1M1IL IMX8 VI:


    1-1. 8 იჯმ00I6MMIV 26X2VXს8IIX 9600X0829XM# 1X30MXM6IX XM606MXM/ნIC 006908)”
    09IXM92I0X0# 0 00908 IIM8I0XნMXMIXX 667X906% CX26#IMMIს00CXXM1I0.-
    I37XM00თდ6XMXI6C XMC98MXMI 009081IX,- 010690 II8X0XILXIIVIM, 100610X29XCXXML..
    8 X8VწX 009039MIX. 86MX98VწM08VIX-. C00X0909V9X:
    ილლლიი9§MM#6I. #00968289 #00თ6M8 8 800X8Xნ6M0M ლ0XVწI69VMV, 0CVIთდრთXM»-·-
    C279X98# X00(06Mმ 8 MVIX680# CIVI6C89V 01X80088#:
    'ფიV-L- ი606ეL2“ (=I0V3. 20%VI-, M#6I0.-«მ9. 30V0:-, ლ8მM. X70VI 201);
    ი თთ-!- ,I0#“ (=L0CV3. §თთღ!-, M8)ლ. -928. 02>0?7“-);
    VMიი-1-” „06X#“ (ოიწ3. #65!-);
    ბ0090%9##6 II. L0V9#6329 X00თ6MXმ 8 MV7IX680M ლ XVI69M, ლCVწთთXM%ლმX--
    #38 M#00თ06Mვ 8 80ჰ0Mმ7ს890# CM) I06M7:
    'მმს-ძი- „MV#“ (=X0V9მ. #XIIC/-, #6Vშ.-98). X0I10' 28-):
    ფმმიმ- „70076“ (ლო0/ვ3ვ. 200- იVM6CVი“, 9მ8. 2%7ბ0/- _10-.“);
    -ძ,-თ- „0VXნ%, „I000”X8“ (+073. ე#თ-, M6I”ი. 2თ, Mმყ. '2!02თ)-
    მM 83 000709989 00803 I00X0Xმ8XM9I0X 6060% X86 986C328M#0MMXIC 26X8მ-·
    წIMVIIC (000XნIL. 0X82#0, 8 01199X6 01 2898X0IM9MVVM98ILIX. IIXმI0XXVXIX 00909, XMC6CMV-
    MMC რთ00MIX Xმ202IX60M2VI10IC# 60M»II6M# იX0VXIXV0X980# (0X26MXნ9M00XX#I0 8 0X-
    90XIL6MM#, IL202X)MVLMმMX60#%VX. 261მVწI8აI>L 900010080: სმ2Xმ# XIXMCXVI8მ8
    იიყიპვგ M006IXC0Iმ82,ს »330XII8IICL“ შუ ი0X90M 38 უპ» მ26M2V7I9აI>X 6C00X0-
    999ზ, თი 38XM00ს, 100-39IIXM0#”», 1008წ1ხ(2-0# 10230V71068MM# 1 CMC6X0M6·
    #M69VMი M0X889M3”2 შ06IV7IMMხ9XMIX (ნV7IMVXI0MV0XმXXMIMVიIX 9606X0889V# 1Xმ80XMXIX,
    92988I)6L00# 6ML6 8 06MILCL20700MX6CXVI0C 910XV.
    1.9.. LL60M0708§ Mმ 98276M#969MC მ6ILმVIმ0IX 0M90106MIM # #M6980# CM#C6-
    MI6#6, 306 #6 VIIM20XC# 8 #6X#0700სX ილ0XV928X შ?0720087+ს CI0Xხ! მ2მ618VXIMIIX
    9000603209# IIX2608XXIX, 9X0 003096 #მ5ს 06%9C0908MC (00)0M2#MXIM 1023IX-
    9#MM 8 070VIXVV6 000X3010187I0IIIX IXMCIMს8XIX 00800 8 XCX00M906LMXX I21%-
    361ხ0XVX XV216”2X # C8601# MX # 06MLVM IXICX0I9MXIM თ00MმM C 000IV7MXMV9..
    7IIM 00VIIIIIM0LMმM6MIVXIM 960010789M#6M IIV8CMXIX 7. 000161მX 0X90# (000#006-
    103803396X6M0# #IM# X60X88IIV0”89M0# ILმ0მ#XLMVI.·
    450. '
    ცც. დი0M0061მ30089164ნ901 I202MIIX0C 8640VMIIიI2 M600/0ხ9II IM86MნIX
    # „IM6980# 009006 320#00II 0+ I09006IXV90IIVI IL 90# სმ106#%MXIX M0M%83916-
    I6#M. სვი721III X01)0)6M ს 100190M# #IIL IILVC1080M ლIVს60) 06VXC10.1#M8მ2IMII ყC-
    იბ0სმ9M6 8 0I0:-00L სმ00IVIX6 9MM0MIსIX 0090 00086”C60I0ი C 0IVI600I
    #IXMV 98010Mმ1X9V0L 011მ00XMIL0IM. II0I069ნხI>C #რ6ირმ/0სხიIMს IXI2C69MIMIX ს 9VM00M9MIIX.
    009098მX 8 '308MC60M00+# 0%- Xმ)0მXI6))მ # “CIV069IL 0L102000ILM 1I1011IC00XVM95I0XხIX
    Iმ067-90IX 0M09MV20XM0M# 8)I1IM0ს 0100 #3 ჯგიეI6იIVI»> M6CV0M” 00010M21)+86418-
    0M0I IM069M90M 020010 MLCMII.
    1.8. IL იიჯაიიშე8ძ06 26:0VV8IX MCI))6I089MIIL 8 IM6CMIIხIX ს»9080X Iი0ვ-
    80490 000901 VMი080Vს 200896106 X#0/61M# მ00/IVX0MმXVIV06010# 09ი0VI:IX-
    იოI XLX0CMV # VCI0II0380ს 600180707 X6XIV თიიX2ეM“ი9V0 90000XII00MMIXIL XL
    #6690329MXMIXIL ს #0X00MV60LVX IMI2X6L2მ2X IIM6წV0IXMV 00M082XMIC.
    C0ს0078816MM0 I0V3. MXVCCV- I M6ჯ”ი.-ყმ9-. MX(0I-0!- X800%“ 00 03MM.. M#IXთ-M20CV-
    ი10.. I0380M960» უ0ლ007მ00სIსხ #06006XIVI0I07I00ი 06M0IL6L20“801ნ0MჩVI) 006-
    #03V “I0თი-: 'MXთ-, C ხმლილხილჯიმყ690ი6" #2 მის Iენმ/9IMV 22XIX0X#0ჯნ“იL IL
    #VI600M# C6#VII0CIII 8 I0წმX989M0X0X# I 30M0M0M IV9Vმ2I0»X02X, 2 მIMXV0X#000თMხI 8 1I0X-
    M0# 07VწI008#M-–-8 08180X0X. |
    19006 26 982860 06I610816 2110M00თ 000I0ს040180”:CM IL გ 01901((6MLIIM (IL
    00908XLI “ე0/იე-: "იძ -/0010“, „ვგი“ (ლი. ”ხწVმ. თია, X0ი0.-MეM. 2:I(1':- 1I10M6
    იფცემXM. ი0თ'ი).
    82იშმXXL 008086 8 MVMX6ს0M# ლXVI068) 0I100603LIL 8 IC6I:070))ხLI 0CXVM08+>
    000I0I28X69V 3 0C029C0X0M (00# 00Xი2M69900ი 9600XV1I0IIIMVXლM%L (ხ0იM I069X6-
    I0წ3M90#01):
    შეატე"(- : - %MMთ- 02 ს“ (იი. XI0V3. თIM61-0-2, ))0ML. 1I:IL.. 1/(L)"I-88-C ILI)IV.
    ი 95

    იფეს8. I1XC60Cთ <= "MI-, #01. IX6თ8/- <- 'L21-).


    909

    000609890 0MXხVმ 6MIM8 +069I69MIII# LX 0606IL6MII0 92 M010 #M609VIს. I8-


    0მM9XMV მ10#00თML C #VM680ს 0I”I2008MX0# წ 3290LV3 XIMმM6LIXეX. 130Xს0I01CL
    9გ2ლ%ნ X0X007X900XM 321008MI0X6ა083080288IXIX X6Lე.-9ე)M. IM060MIსIX 0C908 8006-
    X0MIC # 8მ0X6XX0მ#, 0X0122I0MII» 061IL6X20786#ს0#M . ინმ ML C 9V7IXV6801
    0-I2008M0#. 0606MI6M9M6 XVIXხ-0-წM69MმX0X”0 300MმXIX8 (8 )6მწIნხVმ16 (000M#M29Xნხ–
    #0# წVწყ99MCთXVXV2X0MV 1IM69X0# I80მIVILMXVI) 016010 8 #0X0წ0XM0ლC0MLMX 32900XMVX 7IXM2-
    IX6M5”2X 06XI6Lმ იI-86160XIV6 0მ8მ0მXIVIMე7IX900LV6 ოC600M002MIVM შ #M099MMIX 0C90-
    82X, 0X0MMI #0100MIX C0X029MIXC6ს 8 L0CV8MMCI0M 980LC6. 8 3V0M 0%80MI6MX0L
    #M06900მ#9 C9M076M8 8 3მ200წILX XII26MIXმ2X ს00X6ი006I2 200270L9%8IIL6 სმეი0X690%"
    0V0X6M6 000606%023080MM#/:
    %იგსფე“- : I უ„ე0ლ:“ (ლი. I)წმ. 00თ?--ზ,-)0I. 18I.· 097'-2§-თ 1I IV M010-
    0M218:9);
    +”გაცე- : %50- ML0X"V (ლი. X)V3. 880თ7-?, 00. 08M. ფ9-48-თ „80ცლ”“ IIV0II
    #0L0· შ7ე/10309-2, VI8ს0. 2129%5:% „M0X");
    %5·ც;-: "'ფ“ „ხლელჯვი (ლი. LI0Vმ. ?50?1-2 100. II0X.. 2§/-?18-C 10 98X-
    2582-2, M0IM. #§80-7);
    40L
    თაა ატე). : 95, -. ა:იმIIსი- (0). -ქოსჯვ. 59))ბრ)-?, 1)0X. Iს0M.. ფ27104“-7ყ-“
    "ე ჰმ. რძ26LM22-2)- ·
    0ნიI8ი00700X6CMVM6 2619 VIILLC #00MსL IVM9II6 I)VIIIX. IM004801601VMVX XIV-
    ჰოოი8 00X0386M0L 8 I0X39M010%. 1IX6MV80 #28MXMIL6C I0689MლX”ი0V3080#0X0 #3XII::1
    II0§801910> 1)0L0)10X0VI 0009 8 06IXVX X6))10X 061II6L2))06XსCIM6 26M8V/ლმეი!
    X010M I #0MIIX II776M 83000700080%ს 1000IMIIIV ლ2მ00M0109M # იმვ0/M% 9#M6V8-
    ხხ მწიVIIV). M#MC100III)00I) 3::0114)(095'01ხ-ა0სიიიხ» I204906.ი0XIIX I13IIX08.

    0I0VIIMXნ M0ნთ1LX M#M 0Iნ#892 #X CI >XIIMM#4MVM 6CIM0II


    C090ILI#9MM0C0XV 8 08I0II–ჩ#
    CI ც ს.ICLს0M

    2.1. IL იიმიX689Mნ6IVI ისევ IXIM9810X0ხMM0IX X #MM606M9MXIX 0090), 11IVII)6IIIIIIII


    3 “ხგმიწლბასხიმ8წ8 “რ6C0M0X0VწIVI0IMMV 700608860» MMI08 X200VXI0X6CMXMX (00):X#
    I0300X96» 0IIICმ-ჩ ილ008M9M 06 06II0IL00078006MV6 M0X06IV. 00 00X0MI8VI#6 0+0წ#-
    ჯაჯ ს0ხიიიIX IL (CVX0)0სIL0ე.I1IIIX> #Mი1(ნიM# II II 00IIII IX CI) IMMIIMMიე(M60L01M%
    Cი90M0720M#006MLIL.
    CXიწიIVი09VნI6 II0IIVI0IIXICL, X0623:80IM06 ს 00096 ()00MV9)000XIMIX IX2ეX0X%-
    #ხIL # #M6MMMIXX 0008 # L20X80:60LMX "83იIIXმX, C00X09MV9I0 06IIC6M27ი36XML-
    4I:ჯIი 160იXI0 X00M9M9.
    06თ0680მ62ს0ყC M0/00)6M6L X01”M' 69" 0)0):M94VMC0 0IIM60რხL 0600MIC-
    9ბ)იM 806X 803M03XVXXX 6090I0MX#I ()096#, 00023V10MIXX C80006013MIVIC ლ)'იწI-
    ე წი). 01089#969MV9, 1IმIXII2/MნLI880M7M0IC X2 %0LV6 C0M0009M# # 300M0%X0ლ0XMV 0”'
    1098მ8)I63900%ი X#01X0CX#MI 1. %0XV 1)M# X00MV (იV8MIM09V0IMს00-XV00006VXV»-
    90XV #X800V (L009V68ნLC #000)ლCXXI, II)0160ს#66836XსხI6C #XIM CV IMC0Xხ9MIMIC #01-
    «ხბMIXI # I. I.) II0380MMი0X 0X2იმ»X6იშვიშე“ს 008089XI6C (ლე'87ICIM9M60LV ML0606-
    უმX81იIXIMV6C) #8008799%60XIX6 (00101MML M#00(ს0X X 0M000I6XX/%ს MX (00906MIM0IIM 0600X27.
    9,9. 0600888# #8808M960M29 თ00M8 0606L80780Xხ0-0M# #0ლ0ი080# M#01)-
    «სგMIL 0006M0X9MV6X6C# ლCV0VIIVწ00M# CV C-, II6 C2IM80X C, 06039M292)10M0IMM 0C060/'-
    76080 001X2C9MVI0, M0X6X 6ხIIს 38M69M00 CIM30M0X 5, 0603M29%2I0IMLMM C0IV2მXIV"
    # 800300080 თXყიიიყიი. CX0#00870X680, XM66M CII06LV1I0IIIV6 803M0276M0VნIC 6096-
    ყM00VI თი96M: C7C-, C7 5-, 57 C-, 57 5-, 6 #0იმXI0# IM#9090# I (IXI)0MM9XIVM8I0-
    9I0M 01M0 93 008M#0X#სხIX 39მ900XM#M: ”ტ, “თ, “0ი) #67IV 9X6M0VX2M9V C # #.
    ჰი )1:000960VI0 M#00თ6MV ლ10VVI70IL C7/ C- MშვIIმ 8200” 0000#6M6CMMXMIC 0X-
    020M%968X9. M0069ს XC #0XM6+” C00X09%ს X3 M30MIსMხIX 0X00X0 # 00 M6 09-
    29: M6MI09მI070 ც20წნი?Vლ00L რიგ C %2X-, C 9/8%C-, IL %გX- X დ, ჯ. (II6 C
    4608M2M20X 880MVXI0 880 30VI0 C0IIმ CCVI0, IL-–-IXVXVI0 II)0V6IX26M6MVI0 # #--
    #)წX VI0 II0-ი78MM308389VI0 0601180MVI0 |860V0XV0) 9010 2386 09X8):
    C7C-: "LთC0- (C0VX8. Lთი- „MVწ/M9V9V29“, MლIი. +ი“- „10.“, 6829. C05 „MVXL");
    ”ხივ- (IიVვ. #08-§ „ლ6ც"; #6ულ.-9მძM. #05-2 „00M8“);
    ·L6ო- (103, 1-6 I. 6I. ყ. მ00. 'მი/'-ხ-(6ი .8% ლ0I106IXC8-5);
    %ებძ- (ლიწმ. 1-ც X. 6. 9. 800. '5(თ!-ი-ე6რ „8 00VCIMIC9“, ივვი.
    I-ძით „I09X0I9MVIი“).
    42
    CVM/5- ბ%ხდ/'-.'(I0V3. 1-6 I. 06I. 'ყ. 9807”, '8ე. ფ-ხფ“- თს! „IXI0”);
    %ხცია- (”ი0Xვ. 8-6 MX. 6I. 9. 2?-ხთ!0-5 „X06X");
    %ი0- (I0V3. 001- „#X6M3“, X06”ი.-ყმM. (2-2 უI0.“, ლ828. C05- „C01ნწს5“);
    %ითჯ- ·(ო073. 1-6 I. 6#. %. გ00. #0->-ემ2 »8# 8008XმM“, 6ჩმ9. 1-6 I-
    6I. 9. 0-0თ2% <- "თ-პ0-00C2 „10.“);
    9VC-: M%-2L- ·((073. 1-6 7. 6. 9. 8მ6%. შე. V-7“6L-Iთთ) ა380MI10“, „”096წ“, 938.
    0-თს-თ!-0-2 „000800“, I0V3. §თ-/-6M-6!-თ „10.");
    %000- (X0წ3. 9-6 M. 6I. 9. 80ლ0. ICთ1'-ჯ-:06 „I90I61“);
    რ006,- (I0წ3. შ0C0-2' XL030I“, M06IL0. 0“C-ი „10.“, C88#M. 42003 „Xწ0“);
    «7ას- “რითი: (”იწმ. 3-6 I. 6I. 9. #მ0X. მი. თთI-§ „M/M6დ<“);
    “ეთ “(იწმ. ·07-2, M6Iო0. 722, 9მყ. 2-2, ლC88M. ქ07-8 „I88“).
    9.3. C060#Vს 9066 VXX0 IXL2მ0IC0645000# X#009080# X00თ0X0L 0006I0X28-
    XI98I0L C060M# X009MV, ლ0/)0607:8LVC 08X60X0 6IVMI%V900M 00LI2C90# IIII ლ009M39X8,
    9. 9. Iმ0M08M%M9MI6I6C X0MI0IX680ნLI XICICC0M890L0 ხ#9MI2. C ”09>#V 3009VV9 ლ+0წILM-
    XVI #0)ხ” 180M0M9MM99VჩXI 1IL0XMIIIX6ICხL (060M”Iმ08ნIX 1I1)6I0”2მX9I0I? (6060#
    10M01699IMIC 06IVIMXIIL6I, (იVIMIIIIM09მIხ9V0 0X02:608IMIM/VCMნIC ს 0096 6 6MM8VIVI9V90#§
    -00L48090#. I მIVX# 060230X, MმII C9VX801 C 060382900» # #2IV6C 0MI0I0XC0ნI".
    ს 006M6Mმ2X 0MI/80# I#00:06MხL I007C0XVM “0XIხI0 0IM9V8 1L0M0X6Lლ X6CICCC0#8-
    8010 #ი9I82:
    %#ი,0თL!- (I0წჯ3. 00თ!-იხ-თ „XIVXM0ლXნხ“, X6I0. ?1001-0ჯ-M-თ „1C.");
    %-ტ60,ყ- (10წV3. 1-6 X. 6IM. ·%. დ-/რ6ლე:- 0)" „M010“).
    8 იჯიVMIწ0C #00X8 XIXL0M0X6989VI) IიწI0წ, 00IM02880080XVI0 რ6)IIMVMV%-
    90# 00”M28090M#, 0600X28IX9MI0V “მMX6 ი06096-89VVM%V “MIX08 (970 (I. 6. 0IMI9VMI9928#
    -00IM809889 MI# L821))#08M99MII #0XIII6L6C #C0C00M88000 0#X2 XII0CC 20). 8 იჯტ-
    მ6X2X 0IIM9M0X# XLC0CI0IVC6XIXMI I0IVლ0IMM I01ხX0 0IIMIIV ILC0VMIVIC»ლ II0I06M0L0 MIIII8:
    %ზეხტე"- (L0წ3. 1-6 IM. 6I. 9. მ0M0. Cთ-)-5100” „8 V0IმX");
    #0 აიტ- (=L0Vვ. 010601 „L0§(10ს1V5“, 89. 0Vთ25-? ი!ძ.“);
    %16+40-I 0/%0- (0Vმ. -16V10-2 „#972V0C", #0IL0.-მ8. 77-26 „10.“).
    III #00868289 X0006M#8 X20მ0M760MV3762%09% X0IVIM9 00M”180895IMX 0M80I10 X
    2000 66 098I8, 10 1მ8მ0M#0M%IM9Lს8IMIM# ILL0XM0IM6CC (=მL M# X0MIMIX0CVLCლ C I86M81696IM
    9XMV6X68X0M) M0#6X 6XIIხ 006M0+X88M06M 20IხIL0 60 შ1000# (3 XVI0V6M9V0X 0009XXL6)
    (0ILX8090#:
    %2ტ6ფ10- (L0V3ვ. 2059-2 »I0IMXI0VCMVIL-, Mმ9. 0C0CIM2- »10.“);
    %2ძ6ებს- (I0VX3. 60თ0თ:0-2 „ჰ008“, 989. ძIM(02, 088M. 205თ>7თ „»1ძ0.“);
    %20CI10- (L0Vმ. 26Cს7-2 „060098“, #ტ6I”ი. გიბთ-2 „M60დხ“).
    2.4. CიწოVი, 0CVთთ2MXC2XნM0# X00თ06MXILL 0006I0X96709 #890989M0C0C#0#
    "ს00X0# -7C # -”7§:
    -7 CC: “-იძ, "-იL, “-ი(, “-ტს, “-6L, "-გზ, “-ტეე, “-05, “-ტე;
    -7 8: ,V%-0I, %-ტ/,. “-დე, “-ტე)ბ, -60, “-ტქ.

    «0 C20M099M95MMX ხ0M0316M08X CM. 8LMIII0, 0+ი. 487%.


    453
    7 იხ9ხმ0VM26X 9მ8მ1)9XV 00 39890IXMC6M “ც M# ვიმულმIსს ”თ. 0ILI2008Xმ2 წი I
    იVთდი9M02ხ9MIIL XLC01)006M2» 36+X06M86X6C/ 1))0IM0 IL 101V90M2, #მ# 0028M10, 8:
    ა83)2078X6 619089 0Vთნ#XC221ს69M0# IX26C80# ”6 #09 “თ 06 I)0ILVIC0+9 VI0IILXMM.
    შს (X00808M”IM XIII CV0I0)1IMC22ხ9MIX#).
    36860MLII2# I0წიიგ CVთრიIIი2მ1ნ8ნIX XC01/)6M Xმ0მ2IL100M3V6X09 #29809M#M-
    9000M თ00#0M# -X7“.
    9.6. 4618წIM906 Vყ6ე010982800 11მ08ნხL: 1I00I0X8281M0» C060M#M 0X9V XI3-
    009088MIX M00თ010XII90C6LIX X2))მ1760M6XIIIL X20I864ხ0010 CI08მ.
    სგ#IM89 X280106160129M/ X0000X8 (100M60819#9 XI. CVIსCIIIMC2XხM2#): 8MI0'CV-
    926» 8 30162 ქნ23)Vი8ხIX 8X10X00(0, 0000101976MMIX )028XMLMIIნIMX 06XVII6CM0V MX
    268VV8. M0ითიMგ2 XC0X6X M#298MC6ლ0X00817ხ609, 8 323M01MM#00XI 0X XC0XVს010-
    =ოM960-010 IV 060მ30889II9, MმX 8 (000X6 06 IX2C%0M, V2# X 603 I1IX2C90#.
    C007807078099M0 02390%2I0X08 M000ე0M989XLILC 320#ემონL (2XIM0M0ჯV0MI) 8 008901 ს
    9V4680X# ლ0XVIICL9VMX 0Iმ008XIL. ·
    II0იMIX9M89 0IXმ8ლ08Lმ X00თ06MXI 8XL1I026L 8 0669 M9M010M2IXს9MVI0ი 0C%XVII6MX-
    დ. 6. ლIVI6Mს 86X2წI2 0C X#00რთ6X8MIM შმ0#მ29MI0X# C 1IL0მI80# IIXმ2C080Mს) M.
    0იIV068ხ 180IM>X69I#V (X. გ. 0CIV0689ხ მ6IX8მVIმ C X0წX%(06MMინIM 820IM298X0M C
    101:0# Iმ080#M). LI0809IV C 8VI6C80I CX706MXI0 0მ81M%მ0%09 0XV7I6Mს 06XVILIIXIXL-
    X8092X7#00#3V10II28MC# 0L18008L0M 2 (0I01V96880M# 8 06მVIნI8(6 096020 0606-
    I98008L# 800XმI6980M% 0XVI069M# 6->1).
    0XM6ყ09/MXI6 86M8VX8MIC ლXVწ0CMI X00(06M, 06VCX084X82X00IIVC 2110X01Xს–
    9MIXI6 9606MI0329M##% 8 00610X8X 0X90M# სმიმ)IIIMXLI ((1000X09880# #IIXL 1061)/88-
    IM0980#), 07100X6I9I0IC# 8 009M0880X ლM9MMMIIXM2XIIV060XIMM. 00მ80MX8XMI. 1#06I--
    #0# 0090X20M00IV M#00თ6XV.
    IILVV 0090729IV I009M8 ლ XC))#8მXIIIL098ნIM 0CV7IსთMIX0C0# 8039MML20L +. I.
    00009#6M82# 00908%, Xმ208XMX6/I3VI00I2#C# X89VX#M 0090MMXIMXI 9612 VIMLნLM1ს
    000X099M9MM7#:
    600X09#%8#6 I: #00968829 X0006Mმ, 8 900X227»890M 0XV0680M 8 ლC090Mგ-
    98MM 6 0წ7თთIXLC2#ხ80#M #00(0)6M0# 8 #VI080M. CIV068X
    004183008: CMVC/ფ-C/ყ-:
    ი00X08#0XM0 II: C„თრX08MX6889 #0ლ0თ0M8 3 900Mმ2Iს90# 07V069M
    009607089 C #009030# M#00თ06#0# 8 M#MVIMX680M#. 07 069M
    0X1800#XM: CC/ყ-7C/ყც-:

    00M#088 L 00907#8 II
    -ძღო-M- „01#M68/ნ0#M“ %I--0L- „ტI468X6“
    24ბი-L- „80MI/Mნ" #ა--0L- „2076“
    +L6-ხ- „606M08X668“ #-ტხ- „606#08X6“

    # 070VMIVიXV -VC #0X90 0300M37XიI(887ს M2X 980IMIIII 0-V%0#- #8I09M956010# თ090-


    #M -VC, 8 010004 C I0M8MM06X 890M6MIIC 87X9: -VC---V.

    454
    4ას8ას0”M9800I6 ლქიწMIV0MIMIC 0X9V0I68M# 06-820VX26სმI0“ რგ#%X6 M8წM00-
    -06M8XIXC IM6881176 00808MI, X20მXX60M3წI0I0ILV60#% CMV 26 მ.6I8,წომIIMV C06%708-
    8 M9IM)0:
    0.09 008 I 0-9 0:8გ II
    “გატ4 უ#V 802“ "2 1. -თ- „VX6V6“
    შთ) 1- =0068X8“ “"ო-6- ,79Mი“
    ვ,თუ-L- „I0M“ “წოჯ-ფე“ უ#V2.“
    ა

    980 6ლMXI- 002 X 18 #6 IIმI0#ხ9289 009082 M0#%68გ 00Xი”მ.ს 8 328M%-


    :0MM00IV 0% M00თ0X0L9M60L010 #9M2 06083082ყIVI9 8 060XX 26IXმVXMხIX რ060C6-
    09IM0VVI9X, 0 XM69V089%- 0090ძმმ, · 8002 რ9860იიიმ292 8 0X90X 3 808X0278VIX
    -00010X9VVLM#, 603 X002M760M0L0 II9 XI2I0MXხ8I9IX 00M08 X600103889X9 C0C0X083809MM#.
    -·მ%M გ261მ8წიი89 იიიწMიწიმ IM0C8980# 00908MI 00X9იი0V0XნM0 07X7XM098670# 0+
    00908XI LIმI08ხ90M#.
    II0ი#60010830V6 IX 00#086 (8 000X0MM0M9%X I IV II) 00+90L1200# იVI-
    -ხ9IC2169M0M M#M00Cთ06XXL 06წ010შIV826»X 30M6MVV 66 600186X0X836M90 810M890X0X 8
    9VIX680# 0VI689M III ლXVI689V 006MVIMM0IX0VM# C0II2C80 X00(0080X0IM960X0XV IXIM8-
    „89IV 0 ც06I0IV7CXIMIM00+V” ს X80:0X00თ6X9V0# 0000X08370უნხ800XX 60X66 0180#
    X00თიMXI 8 #00M8Xხ9M0# 0XV70C8M 0M2000LM („00IXIVIMIX X0M080%2XV3X8“):

    ი00909MXM#X6 “|I ლ00ლ00#LMX0


    II

    %ძღ--L- –> ბძე--L-თ %ძე--0L- -> %ი)-2L-ტ


    ი ·

    “ბგ,L- > “ზე-L-თ ობ-ტL- > “8)--%L-ტ


    ი

    “სგ--ხ- -> ჩI-ხ-ი %ს--6ხ- –> “I-2ხ-ტ


    9

    მ ი#ნიემს X08000M2MI3XMმ XმიმV100M3V6-> ცხ6 0XხL0 #IVM00Cთ06MM9MIL6 ლ0V-


    “ 696#MMXI6 06908 ხI. 0#M 0100M6IV6X »MCI0 060062 0X86ხ6MVI0 00VწMIV0V X 06წ0-
    უ0819820C Mგიხრგ)ისმ0V9 8 Iი00XIIIMC მ6IმVIXVL უშმლიეMმMVI0ი” XC00(06M Xმ# 8
    სი00XIXIX, 0IV0M#0006XIMXIX, "0L XI 0უ107MXLX, 18VX- IX MXM010X01C0606M9MXIX IIX2-
    X0M6VIVIX # #MMტსVიIXIX 009088X:

    ანყუმწიხიი0 880I8M“# IL0C06+X0M (01M0X0000X##0I)


    0080#XL
    # 0#97#თ4ს5M#Cთ# 0699/16#% სMყაბნნთა 029LV#6%ხ
    “ძრი- „წ180Xნ“ (10V8, 1-6 X. 6. 9. 20”. : "ძ0ი- (IიXმ. 3-6 I. მიი. ძთ-ძია-თ, 989.
    | ძთ-ს-ძტბ) 1-გ IX. თ0-ხ-თა-3);
    “თ/გს- უემ8იVიმეუი“ (C80#. 1%-)'6/10) 1. ყ9?6- (008. 2440-6ზ-თ „იმმ0იV7V0I6ხIM6“,
    “გ»ო- „ყმშებუმ7ილ/“ (=0წ8. 1-6 XI. 6. M- 3-გ I. 6X. 9. 800. 0თC-ბ-+“(10-თ);
    მ00. 'ეიჯ'-ს--იი) : %(»- (-ი7მ. 8-0 #. 800. 'ძCთM"-Lი-თ; Lთ-41-ჯ
    ' ამ600XნII““; Vყ88. 3-6 1. 80%.
    ყ0-LVხ--);
    45:
    “ბთ ბბიკ- »0ტვალი “ (I0V8. 1-6 ქ. 6: V. “დ (008. 8-6 X. ნ9თ)-შ-:რთ; -პაI6Lს. 8-ც-
    #00. ”რC"-ი-ბიIთთ!-ს-ბფ/-) 3- თ0-CM%8ე–-%, M8X. 00->Lიი"-%);.
    "“სჯეცე= გ ხნIC0IX8IX6%; „წ07მ88316“ (=ო0X3. “აე (=10წვ. 8-ტ IX. ძთ-ჭი”-თ: %მ,I.
    1-8 MX. 6X. 9. 300. CთCთ-ს-5:06/') 9)16-5MM-% უ1I0-IVწXIX0“V, M0L0,
    #შ0-3/:2+ „,90IC0XX0“).

    C6 ILVI6%4ი ))601/X%XLM#24

    “ყგვძ-: %ი(მ- „ს)M80070ს“ (C88#M. 8-6 I. 6I. 9. მ0ლ0. თ»ა-ი10);


    სუტ-: სებ ალIXმთხ“ი (078. 1-6 X. 0X. 9. მ0ყ. დ-10M2M-60, #6)ლ. 3-ტ I.
    : ძ0-ქ/271-%);
    რვ6M1-: ზომ „67:06“, „ლ002ონ“ (989. 3-ტ 7. 06X. 9. IMმ697. ფლხ. შრთ-ვ,.
    010. , თ1-V- 2 „I676VXI; 4)Vმ. 1-6 2. 6I. 8. -0 80.
    80). თL-282-0შ-§ უ6IXI0/, V88V. 072-222-6 ,0% #6L X0M9V6)“.

    Cოყ#6Mს 1C07ი.80066#VV
    Cწ00ხ ))20-972%69VM#% მ000218X%6X09,.8 0080890X, -M 0M0#6CM#6C 1I61)8IMM%IL6LX
    IIM8X0708 IV 06X0281M96 C060# ლVII6C6CM868M8VI0 XL01000X0X0IV960XწI0 Xმევ)ა:ტ-
    აMი-XI6V 0000X0#699V0M I0VI0I0IIL 1II2I0უ68IIX- 00900. 6 VI6CMIIMIMMXMV06CCMVM 900X0CX0M:

    LILგ0ნ6X18008XL2მ. #V/418%:“2
    Mმ0). ჩხ. “-#-იე „ლუეიI8Iნ“ (I0Vვ3- 1-6 2. 6I..%. #)-/I-2):
    80%. V-#I-6 (I)78. 1-6 1. 0. M. თ-#CI-6; M0M0, 1-6 2. 6. 1. ყი-V-ჭი!-?);.

    ILC061IX80C08X28. “0.: “6
    830”. 380. ”-ს“ „IV, „სმჯწიმენ“ (ჯიჯმ. (1-0... ც6M- VM. შ-ხრ/-”თ·)):
    80%. %-ხ6)-6 (ოიწვ. 1-6 ქ. 6. 9. ს-ხთ-ი, 0899. 8-6 I. 6I. 9. 'შწე-თრ-,
    -ხCLI-ძ;
    . #60, 3-6 1. 0MX. %. CX-I-სთ2'-#);

    116081800
    8X მ. ”0:”C6
    #80. 80. “-0,00, „0013“ (I90Vმ. 1-6 X. 6M: VM. თ-006- თ»):
    ვ20M. %-0.00კ-6 (Iი0წ8. 1-6 7. 0I. V-. ბ-ჯ-ტიC-6,. M6I0ი. ბ06Mთ „I0I88ცხ6“)-
    9.6. V0CI2908I00VM6 00908M9XIX X290#91X9066IVX' (000M#M #00M68XIX # წ CდXMIL-
    ლ21ხ9XIX M00თ6M ც 06XI6#20+X70#66X0X.110380I#I6X 1I)00#306CXM# 106007” წXIIVI0 ·
    # #00თ0X0IV%60#06 %X69M69MM6 I06ცს0ხ680VMX მ0X6IMI00 161010 98, 1I9I07%X-·
    MIX I #M699ნIX (ს00X, II00XCX2I0I0M>.8 XCX0079%60L0» XIMმ2X6CVI2X VIX6 M2IL
    980009890) 9MნI6 0C680ML 96 I0XX8X00I96ლ9. 8 C#V8X00XIMი# III896 I210M6V#I0ICMV
    X#იირთდიჯ0იXI960L0MწV 2187M3V.
    VყმIნC802 0090M#MVI0 #89#0907%06CMVI (000MV 06XI6MX280X861ს0C#M#X· IL0VIL6-
    8MIX # CVთრ9MMXC2Xნ8XIX M#00თ6M, X0#80 #6C200MM00LIL. 01800M#მX0#8მონ IX0VIIIIV

    456
    ჯატყმIიIX :06808 .6იიჯIVინ CCCთ,.56თ I Cართ I8M 0C001%IIIIIVIს) M3 სისიიჩი#
    «იითიMნ 8 #V2680V 0»წი68M, 060%XC96V8VI0 ი CVI0თ#XC0# ”-ი:
    %ი6-თ აIVIნ“ (”იXვ. #20, ძმ9- #20, X6M0.. 26);
    “ძი-თ „IM:038“ (ოიჯვ. (20, Xცოი.-ყმი. #20, 080M. ძიძ-მ!):
    %ჯბ-თ| ს-დ უ801006ჩL“ (I0წ8- #20, X0I”ი.-ყგმ. #00):
    ი

    “M50-თ)M%-თ „8#90#X09ი“ (I0X8. #Iთ, X6I”ი. MMC, M8ი-. .#9თ).


    მM 0X07:9XIC (I1სLV7X000VI6MXIVI6C) V0 000I(CX0#:X6MMI0 IIX6MVII6IC (|)სIს)MნL I(I>
    I08ML96-06016L80786166010» წლხისშ IIი6/იIმცIიII/ 60600 წიხბ სწ6000M%3-
    80X9XIC 00808აL, MI0 6MIM0 06V6X08MI6=0 VI6C)0M ლიი”იბიიიVIიIIIX I0I0იშM8ი-
    MიIX ც20Mმ2მM9008 X00000XIX 100(06X.
    9.7. 0ლ00699V%0M 07097 #M069MILC 0080სწ III82 “ია „ლს, (ი?იწწწიძ
    #7 C-): »იწჯმ. ძთვ§-2, #6I0.-98#M. ძზ-1, 08289. თ5-%. C10XV0CVC 01M0MIXნ, ოი ლ01იწნ-
    “«წიმ, 828 II00I078სX6M2 IIს 8 XM06V8ნIX იC9M0398X ()I:3I IICLII0MCIIIC) # #0
    Xჯგიმ#I6ი0იმ?მ II8 IXMX2I0Mხ8XIX 00808. ICI6 32808III0X01ნ0”8ი0ყ8ენი, ნIC იჯყხი წჯი-
    L0098M% (000Mი C L80M0# 9MMIIVმXXMI0. ს06X9V01090016M8იLC 1IIM6IMMIM5IC 0C9V08LM
    ლონწIIV7III 7 C- შივ3ია, 0-8VIMLMVXM0XMV, 8 9063VI0II%C VI0იII Mყიყიჯჩიიჯი·
    #M6640-08010 910M68X2 (00LII2C90I XXIXIL ლ0M2Iმ).
    2.8. 1I0X8070099ლ0X09M9M0# I0V0II IVM09MნIX ილყიის 00Mიიხჯ.ნMIსაბ იუVI.-
    MV0V, ს860):0/ხ%#0 0XIXVM9MVI0 0X 1)00CM#0)009MM0M VIIII6. ჩ 9909 IVIIIC II 0III9,L-
    70#MმV “რCმXIM6 060I6M80780160#V6C6 00800; ჯე:
    LC 79 ა0086“ (IXIVვ. 32821-, X6I0. „?ვე'?)-, III. 17 0ჩ8II. 213):
    <5 ატფე- : “ემა ი- „სიმს“ (ოიჯვ. 57 ()“-; Mი9M. ძაა5M52-);
    92. MMIთ06(- ა#MV0C8386M%" (I0V3. 220X0L-, M0I. (8ღLV, 000. <M+IბIMICV).
    8 I388XMIX (000Mმ» IL06ICI2MMX0CII0I, II0-8IVIVVM0MV, 00000ML 6 1(CXVIIXIIIIII-
    X9I6V # XM0CC8MVII9I-88 იLM 03800M6MV0ი0XM L00Mიიი|ი ლI60X9MIV9: ი ფლა.
    ა.9. 0ი060 C10MXV6C6L 1)2:66X#0+ი00Xს 1. IV. 0IL000IIა60ნI> Lიი0I0ჩIIC Mის-
    (“ნ6MნI, L99099M966ILმ# 0001)M8 1+0X0)0სIX 01II)CX0.MI0106M 0ეVIIIVV00# C- I »-. MIV-
    III98მ9%L 00II80M29 C- X076X ნიI”ი 3მX6ი6იი წს0X0VIIIM9VნIM L0LXII1CII20X M0I0C-
    ომიყიში 098 III 00X0:9688 I96I(81ხM0ნLM სI6MლიM?0M 2ძ.
    07იწIIVხი C- ჯმიისნIიგემს II80VიIM 00))0230M, X1I9 1'19I01სI6X ი0M0ჩ.
    %ს- „იიჭვი(8მშის“ (8-0... 0X. MX. MV809'. #0. I)V8. #-/-MM-ა, სიგხ. (#-ს-ი/.
    #0. #ძ8%-ი-ჩ-%-XI);
    %ყ- კ 0მე)მსო ნ“, „მ03XIIIII
    სხ“ (8-6 I. 0. V. #80. პი. L0წვ. თ-ყ-ტჩ-».
    MტI). დრი-ძ-/ი-ა, გ89I. #-ე-რ?7/.):
    “წფ- აM008ნ“, „I 000MMს“ (ს)Vვ. 8-C „X. რ6I. VM. აბ-/ე;ი0სხ“ „II1)სცMVX“-;
    M#6M”ე. #2:-%-თM-რიე II000ნ68": 0Mყყ. 3-6 . 6. M. ე:-6-წე;-სL-ჯ ”'MIICL"):
    ვაი ამნ“ (8-6 .(. იM. M. წი. 8)). I")V7მ. §:0-06VI-§, M0LI). 5%-?-ა.
    . ტასმყ. I00II. MI). X-C-510-V).
    (ა)XV0C0L19CIIVI0 IL01)M68VIი XL01)06XV C- X049:(0(0 #ნI06IIV IL " MM0VIILVIX.
    000M098X 00VIIV06L 06 (ის). 0-0VIXV)IV CC-რ):
    %ძ-თ ცლბლჯია“ (I0Vვ. ძთ; M00).-VM2VL. (#00 0M80. I(-(1-?!);
    %-თ „80660“ (”იწვ. 0C; M0”წ0.-MმII. 6C).
    ნ8300M0+0689MI0C 8XIII6C 1:01)9468
    IC X010006MIMI C-)0VMIXVI)ნL C- # 5- I00ჯიჯეც-
    383)ს7 0060# MXX0IL 00, 6M9M0X0MVლ#CM9VVI0 1IიV9ი0V I8 იMლიI?1 103M097-VXნIX
    ითიწ9MIV0 060I0L80X80MCX0M X#00X02680I M00C6IXL-
    0იყისპ9ყწI0 (CX2XIIC”IIIM6ლII 1I09060610X2100MLVI0) I.V9V09MIM6ლLVI0C რ თ00MVწ 06-
    MI2L20700X60%0# IXLC009#6)014 #01)0)0CMXL I 0CMCI2 0196 C060M XI))6XCს086M928 ლX0წX-
    ”წიჭ C7C- (18§ნ. C7 5-. 57 C-, 57 5-) 60 806XM 66 2868 VMMნIMM 02)0MმMV8M1L.
    46XM8VV9ILI6 6XV7I0C90V 060I6L20X.06X60MIIX” XI01X06M (L2IL #L0I0860MIX, IმX # CVIხ-
    დთდიXC216VVCIX) 0006X0XMI0IC8 II))2 XII 2XIC XX 0C096X38IIX 8 C001289MXLC 0CM08MI X#
    00XM66 ლ0I0XLIIXI2 #010(000XIV%6C0XIIC 6)XMILIILნ6L. :
    9.10. II60L0MსL0 0XIIMMVI0 C (09II 30092 060I6IL20X8061)ხ0M%9X 26X8VX-
    M#ხIX 01800I6MMV 010XIIV0V 009881906» 0M0>X6M2 06M00X00X2806166L0M# 016(ხML0C3-
    9MM. (1005მIMმIM960-6 0+801)CIIIIML XC61XV 700007LC0სM0M# # 1:0000680# #0M%-
    ძს0M8M# I6 800-IM2 0180ვყიყყ00ი 00MC0#Iს210-09 8 2610წIVIIX “%060XIMVXმX, 9%X0 #
    9M080X000M# CMIVICX6 ყეიVიმ0 0190VI X2900XI9VV 060I0#002361ნ660ს CMV0%6X!
    იჯიწიMმჟშმყლლიX 0>0009)69MV# M#00თცგ»ა. 870 I6M# 60X6C I0XX6V2X0IXხ00, V%0
    1 060სXILC9IVIV%L IIC020C 28 89VXC06XVნ6MVI0 100X6 8 X00დ0X0IV%60+0# 0ლო0წოს7ი8 M#80M-
    »01608MX 930608 MM C0002MM96CV 0L10VV I3 0080896LX X20მXX60M0X9M (000X#006-
    ლხევიი2?9MIII # C108000023082MX% 8 060I0L80700M6600# 1X8X010ხ90M CICCICM6.
    8 იIIXსV6C 07 0700 MC0Xხ9ნIL X#00(6M, II06(0V60IM6MMLC X0006XL 0I-
    ესიმჰ2)ხი0M ყ0გიუიVIV0II ლ10წMXV00M# CI»/-, C- # 7-. 2ნსა6ლ:20 ლ00LIMმC090# C-
    X#0;06 6017 II)0ICX0ც16% 00989MX 5%- (8 სი) 0C210X08010 IIIMV ს86CლMX0X080I0 მX-
    უითის08ზ). ·
    CოიწIიწიემიI0 0%00MI00M9% 1II00დIILC0Xხ0 XX X00თდ6# C #00868XMIIL M0/0-
    (ჩ0M2MV 96 060წMIM0VI0ICV 16CXIL 8612 7IX9MIMIL 1II0 8 8MIმMV, L0700MLC 6XIIVX 0XIX-
    ლგ8II 1IIMIIICC 00 VC)I829008M6VIIV ლIIწოეIXმეV06ლ0IMVX 0X80M%IL60IXM XC7MIV #00M0V6-
    ხIჰM# IM CVX)0IMIMCმ21სXMნLMII XC0100)6X9#M, 8 II))6007-C2Xი89იIX X#C0%VCს06MმX X0M%#
    M# II00016:1#8910XC#4 3 01 M0M080IX ლ0XVM89X X8ე08I 60 ი ი(6 XI C7Cს(0VMC280IXIL 26-
    უგVI9MIC 000"90II0MM, I0 ეX0 90 X0::07 ლ0MII0Iხის ლ0709I9V7X090ს #00XM0# »
    ლIი78M6 I006VIC21IM#., -.
    #ნუეVი სც 060I0Lმ())80MM00M01 ლIICI0CM6 1II06()MIC20IMM MC 100#X 100LწXIML0)-
    M9იI6 Xმ ნე 76იგ. II00I0XV II06(09L060XIMV#L 9 8უ96)01L 3ცცხM2 მ0X09VMXIM 06ჯიყ-
    308289M6M 060IL0180X8ლX0V0L0IL #3MIM080# ლI676MLს, IVX00 სი/M2მჯ7ს, 9IC0 0982
    „0იVIMMIIVV0MMM0008მX8, 0106 0 8038MM036M9VML ))0IVIMM)ცილი XC6XმMV#3M2 3018V%-
    MIIX X600I0829XM, 080309800 C VI0IMVIIXCLMM#M0CM > ლXC66M6 101M Cწდ(ნMMC8IVVX.
    10216 8030-M880009V9 CM0'6MIL 26I2VIგ II0I6C9MMC8+ს9მ9%L 0X0VVIXV 08, :იMიC
    V286019M9#9#0 IIC06023#I26Cს II0X 0უM#9IMIMV6XM IL00XMIX ლ%)0VIV09M0LX 1I00M, 01I06X6-
    უმბIIX (1MX8IMმ IV060LVC #381XM00“80%I08IIV ჩX000080% # 0CVთთ1IML02Mი9M0M#
    MიითიჯV,
    #-0თძ6თ Iე6)ხ#

    ენ სLILCდიILIXVბM6II9ყ 06IICL#0XC80Iხ6CI0M# #00თ00074010900L0#%


    000 IXLMI
    1.1. 00ი0ლX2800109MMMI6 IV7VC6X 39VწIX0906M86M I C0308V+2უ1ნM0L 06X080”0წL-
    IMM 06X006L20X86Xხლ-X6 26M8VI9MIC X#0X06CXM#M 010272010» #36IL0306 C00+098106,-
    8600000X0786990 006I0I60X808290I66 9216V69M1I0 06I0I6#20X801»6C-010 83M0IL8მ 98
    01I6ასMხI)C IIMმ8X6IXნხ # (ი00X#IM00828XI Mყ6328Mლ1LXI”» 93ხ(C08ხIL (VVVIIIC·
    320811101616018090299%XIX 8 3XXC X0CX00X960-MX IX80+801ხ0LVX ჭ83MIC08. L 6IL0M-
    0იწM0608288MIC 0+0V7IMIV0II II00M0X288IM9I0L C060M X6CX0I9MVXIC 936IL089MIC X0)1CIIL,
    M6”I90IV6C 8 00808V XC0700M960LV 3208MI616Xნ60780009MხILL ი0”IეწიIწი. C 910M
    20VXIMV 8068X#% 300072808090V6 ILმ0MVM8ნI (000XMV0C0928M9% 1 X0IX0X700M%06C0X010·
    ამვ87IXI8 0XI6IMხ9ნხIX I1L20X861ხ0LXMX 1IX8XVC>X0ს I00LI0IL12I26+ 1007IC 806I%.
    009018M6C6 083I0V9MXIX «0მ#Cთ00#მXVMX# 060LIVX VCX0X9VVIX 93MI>090ხI XC0I6216M, 8
    12990X% ლ0XIVM2მ6 --X0/06I61II X010V)0XMX0X0IM960X9MX %6006X088129MMIL XX8მ0#XIX.
    1.9. 086 1006380X0)Vწ39MCX0X# 0610I6-8ი1801ხ06Lმ# Cლ01IIC16M8 მ682VIX2 I00X60-
    0612 96M00100II6 #2M6968X#9, 06VC10016M9MხI6 LXIX889IXIM 060230X# 90606ი8CII0076“.
    16890M 8 0C9M0X>X6XM6 ძ00906X9XIX რ6IIIV90I, 8? “მI>X6 (ი8IX002მXM X00VC0010XIV%00XL010·
    9009XM8. ILI0 ჯიტიყგწიი0 ლ0M0M9X2IMმ2+>9960LMC 0XM0I6MM9#% MX067LV X01)თ6XLმXV,-.
    X0IV # 8 98060MX0IXX»X0 #ი02MCთ00MV0082980X 8M9MM6, 8086 #6 M0IX0 V000X67IMM8ც2-
    10109 8 0”0V7IIV06C IXV6I000 09I2 XL0I6ს900XL073M9V0LMVX 1X8100MხI00IX 1L XXCIVIMნIX.
    00908 # 8 XX შმემIIIM0II960L0M II080X6V9IIIL.
    8 ჯიწმ#900M0M X000L0 00X0C8MII20ს ლI0VMXVი0გ 06MI6CM891)I801060XIIX 0090ს-.
    ი 009M289>2MM#M, 8 9მXVMX ილ090031X VX60/9Mმ CI0X00602მV10IL29 (CნVყ8IIIIIV C082M-
    %08, “0 109801690 #C-ლ90 #0089MM9I0X09% I006896I0II6 00M9M8ILMIIXIL 080006M0168IL8.
    XIIX80M0ნIX (C0., თ 0MI90) 070009»), IXIXM6C9M8ნ662 00808MLI XII, 2CთV-I- I 00908 წL:
    მშიმ, X0L-თ7-, 6 #07I0M). 1I0M 970X M#M826XI0I8210109 Xმ02MI609MLMI6 ლI06X0ნხL 06IIL6-
    #მ07986ხ0M#010 I28081VILMმXIVM#60#0)X0 9606100მ89M4% II20MნIX: ლი. C0CI-L „3012“:
    100#. 08I. C01-2§-თ.
    0ძ060”80ი M0ი 0001078816MMI 060I6Mმ0X7861ნ0MI6 X0X161M 3618VX8IIX-
    ყტიებI0828IX 8 0ლ9#M0X6M6 I0Vვ990XM010 IXIმ2X0/#მ, C0X02MM8!00(0 0C9M009%IC 86-
    IMგVწV98I0IC CVVI0I69MX:
    459.
    თგ/'L- : (10-6L-: C0'L – : 09-2L- ა6IIL6876%; »6II60%66#"; #0/"- | 6თ?' -: C'- „ირვმჯს“;
    ·ძ0ძ0-: ირ. „90IXIIX, „01X9მVს0M- (§01V96ცM0300MნI 26I2XX 7 :(ფ :1, LV. 6. #0)-
    M04M%ხMC# C0))11//16Mს: XV/M66C0# C1111/16Mხ: C)1პ1/76Mხს 1)601/X%1(%);
    ბI-: ზი! ალIIმხ“; #L-: ჭი „0701 81ნ“; #2I-: 2:60! ახ0L80ს“ (L0VV06ლჯ-
    869MMXII 26უმVL (7 :717/).
    8 ი0მვწხიმI68 #06M“ე0მXI32IV# I1)01I80000788უ169MIM# IIმ0%ხIX 00 0I0M392-
    XV 30M8MVM060X00 1:01IMM00X828 8 IL))730800L0X #30IL6 6LILI მMIIMIMMI000მ9 0/IXMIM
    3 009089IX 9MI08 06M0L6CVL20-80უ16ხ0M00:0 2640VI2-- თVწ8IIMV0881ხ906 9000/0088-
    9M6 X0)მ9LMX 1 I041I”LVX ILIV26IM%IX. LI0C 970 II00IM80000X28MX09M6C 26X2VM9იIX
    -62წ0696CIL 96 IIC963MX0 600020180 18 I))V3M86L0X; ს «01290თ00XM0030M80X 8M/M0
    -0980 00X089V100ს 000X80X0186990 0 ლ0X9I7X6M90X V 00X90IIX8090X წI00X 0608-
    ვ08მ9V# 2000 მ, I0610+X08უ8I0ი01010 3M60ხ #08VI0 M0X6Xხ 36Xმ8VI9ხIX 000X#-
    300002 810XV1L:
    იხ., C 0X90# 0X0)09XVI, VII C6C0 0IV>XC6CMIM0IL 0C9080L 3-0 I. 6I. 9. 8მ0M.
    შიშ-რ-თ აილვმიხ“ (1-6 I. !ძთ' 2-1“), # 6 100)VV00I--00I90XMV8მ09XIII III: 1-6 X.
    -გყ. 9. მ00. (0თ'-შ-C6)-6, 8-6 7. 'რთ!-Cრდ-თ »„0M0მX»“..
    CX26M1ხ90ლIს) 060I662))13610ხ60X0# ი0CM#0X6X#ნL I”IMXმ208XIX 8 0X980169VMMV I8-
    9007869MIVIX 000019000 00702816MX 8 1):V9II86I0X (L0V3M90CIV6 IIმ0MIXIC /თ 6 0/
    -0-087210X C00786X0%36990 0IC /%2 ”2/, /-გ %6/, /M0 “6/) V0830X#6C> 9010 0M-
    უემქბუ#Xნ X200 800) 01MX2008LI 06II6CL20V>80180MVX 1IმI0XნM0X LIმ0008 ლტ 26-
    უმVI9VხIMIL 8010#8XLM9%XXV. XIIL3 I068061))V73VMCIL0I0 (9V, 0+9801V, #M080L0V3#IXC6I:0-
    X0) 980187067, MI0 XIVX- # 0X90#010(06MVMXIL6 M60606X0X9XI6 LI2I0/MIMნხMXVIC 0C908XX
    ჯ 900X81ს980# ლCXV0I68MV მა 06IV6Lმ))C86M00L0X Xმ109ML700#3088MV6Cს 0II2608L0#
    %6, ი0IIL8 XმI XI# 1II600X0IV9VXVIX II82X0Xხ8ხIX 009M00 ლC მ8მX6Xმ2XIVXM6ლMIMX 200M#C6-
    -.0M MI M0:10 I#09VMMIMმს Mც2 ვმ8296MX9: “6 # %თ. ILILიV 9X0X 8 09/X6 00808
    მ0986110X26709 81ხ#608მ0M#8 6: “თ (9626IX2VX906 ყ96))6I0889M96) (CX. 'II986/. 90).

    · - 7ძ6”#!!I80 20

    0:24ძ008M0 M00M0#6M0I! C/MIVII6MI 2#1020/#ხMხ(X 06M08 C თM16#0IIII140CMII#


    _ ი0/!0ი10# 0 2/0VM3I1MCM0+#
    · I

    '' 0X8008V8 #6 0”3608908 თ | 0ო”ჰელიჩMხნ8 0)!ძ


    · – –_ _

    ძიIL- „ლM6ეთილი", ძეი- „იმვXვთს“ ბბI-|I6იL- „ხლვეჯს4


    »0X098768“ სეI- „088931ფშექხ“ L6I-Iი1- „წMლმსიIენ“, „7600#MXნ“
    IL8ი- „ლ0”იგმგჯსლი" სე)- „76ყცეჯს“ . 060I-IIცე»- „II0006M8ე+X6+ :

    ძმმ- „ოი... |

    III9 IX200Xხ0I”MIX 00#%08 0 M06Mმ%M%60”MM 8007020M (X00X6 0M606X0196IX


    XIMმX0108 IV02 ძ76L- უ„ლ:ინმჯ?. 0 80L8XMV8M0X# #6 IM2I0M08 ყIIმ, 5(-: 50CM-,
    2X2%0201680M3V10IILXXC9 8 მ00MCX6გ 0X89039Mმ2990 90XL2XM3X0X ი) /0L7CIIMი XI0I68#
    460
    0418608M0
    –– C ხრ უIVICნ
    , -ა02MV ცით ნ“; რ: ხთ. აMნI10ს; 0: 000- »M6CVM";
    #V#ს: #02- ულILII))2 6“, ·„ სონ“, '
    8 იჯყიი0წII #29007890, II2000I>. 00010 მ80M60 ნ MIX 8 IIX2მL01ს80ხIX 0CM90-
    »მX I0MV9V0X# 0C+VIIC8IM 0XI2008LV, I0V3I9VC6IIIIV IL3-II 00მ84%:267 060I6Lმ 0L86XXი-
    0606 000M0M9VV906. 229 მეXმIIMV0ლ00ს L0V3MVCM0% 2618VწI801 X#0X6IXI 06##%C94-
    6901 %მIL96ც # 16M, "MI0 ”“ტგყელიიV9# I 0მ0მჯMX8X9VM0600MV IMI0მ8MM829VMI0
    თდიი# 8 L0IV739M9#/CIL0M 1I00M8MX80ხ 39მX9IIICIხM0 012600, %X6X 3 00”01»იIIIIX IL80V-
    80706LMX MM2X6M%მX. ILI6CM0XიM M2 90, 060I0L20X801ხ0%ე# X#00C0980X0LIVIVM06(6-
    #მM% #0I0MXხ 380959MX01ს80 I0CC06)03VIმ0ს 8 Lი0წეI80C-60X# #3%1L6. CICIXCM28 26)12-
    წი 8 I))წ3X890M0M 0006IIL I0,0X6ხ00 ()იიIX6ყMIგიმI XედსიეI060 00 C02980V69VMIV
    თ 09#016M0M, 0001 6X))VI07>CMX0I XII#9MV 06ILI0L20))I80Mხ0#00 #I3LMIL0ში010 0C00108-
    Mყ9ა. Xმ)მMX0C08XMXM II# 0060(6M20X061ხ0L0V M0I0CXV 00IV9VXI# IIIIIII M600M07მXVI
    ენუმV1XVIX 0IV06900# 8 I2მIIVIIM6 01000I67-M080704I7 I07309610X# MIII0ს შ. 09-
    ყიმლMMIX 98660)0სIXC0# XIი0VIIIIL I0I0Iი9XVIX 00M%0/M. '(მI. 9Vმ00VM0ი, LX20C0 06-
    II(6M901)2860სCLVX 0M9V0XM0))0)6M8ნIX 8618VVMXIX 00980 C X80I2I16))0IXM IV #99X
    M8ი010329M6M +06X 6CIV0686L 826X2VM28 (10 1)MVCV.MLIC#: X#V#66C#7: 0CI)I16Mს ჯ10601!/M-
    MM), 06)023V)0IIIIX> 1166X0X9LI6C V 000+8070#-0VI0IIVC V#M006006X0MI9სIC 0)0MXIII.
    II))0)6Mმ20X69 ი» III V9M8C6M0X 6MIIICI9698M0M# XXI0I0IMს90M ილ90080# ი100- »„I384-
    1IIX828%ნ6(0#)“, 1I0X23XI9010X0XLCCM 006 Xმ0)მ2V6089IXVIL6 II 91010 XI2C68 86IM2VMM9MIC
    ოწიიი: 0206L-: 620-: 0262-. 8 10წიMX 0IწMმ0X 3009800706M00>00389 XL #01MI:0
    II0060ე0X0I9XLC თლ0იIXIსI 603 C00+00+0770VI0LIIIX 26X2VI0სIX 1I606X0XIXVMნIX #00ჰ00-
    II (08, XXM 130001009 1I60C6X0MMIXI6C (ს00#II 603 Cლ00>8670V>8VI0IIMX 806)0606X0X-
    IIIIX. #00069700.
    _ 1I0IყმIL 0#046M8, სVM00(06M0IIX IIXმ001ნხ9MნIX 00808 60 06C6MI Xი0მLXტ))-
    I სIMM II8 IX0M9MVX ი61მVXს0IIMV (0XVწ069V29/XIMX 101005286 IM90L; 110010)L61VIILL
    შიი0ჰსწსXMV 009080X#MM: ძი/I-: ძე'L-: ძე-ს6-: 00MXL- „ლMნეXხ(ლ9)“ IX L0:-ხ-: V/-ხ-:
    ს,ტხ-: LX--ხ- ა„ლ06MM0ემ7Mი(ლ9)“. 8 M0VIIX 01VM0#X 0076M2 198VM00თ6MVX0IX 26-
    იVI9MIIX 0000ს 3 ILი0X3M06L0# 01)0ICIL8გMXC9M2 8 (ს ივგოცმლეიM0M#M 80, #ე0M MI
    ილწი0M8 0X90M00ით6X90XIX 0090. (006II0მ02780+სლII2 20I2VIMVMIC 070წVწILXVI))II
    IC00X0MVXIX I #M6006006X0XIMV%IX IXIმL0160სIX (0)0ე0+# 09M69C6095IX ILI8000> 6LMI1M
    30#09M69ML ს L0V2M9V0MX0M 000100-0706990 #2Vმ01#8MIსIMI X II200M9IXMIMIL 06))2-
    ე080890M2MV მ1IMII0VIII29-X0V0X 0107 წიწინ, MX0 00I06X0 # 0მ30VIIICVVI0 8 ლCMC-
    X#6M6 LიV3MV0L010 LI 8M0Xმ, 1)6LVMM90IIსIX 9C1)6X0809MIM 1Mმ09MIX 00V 0(0000MX0-
    MM#V 1მ102IMX#მ8XV966LMX '000+08000072ს69IIX.
    ვყე959MX6X68XMIC #3M09M60V9 I001600012 I 0+0VMVV08 IXM06M9IIX 00808 »
    LI) V8090M0M. 1L0#000MM860II6 # 009086 მM000I99MIX CVICთC9MMC08 M X01ხM6#MIIL6C
    099906 #X ც 009080) IIსუწI0ლს 0X8IM I8 #0ლX098XM0ს 06)230080M8% MIV0-
    C001010MMIX 00908.
    სიიიტიტც 907 60060 M#მ0ყ010 VX6 I 06IMM(6L8)ე+801ხ0L0# 3M0IL6 IICII((0/L
    ჰმისსს8 600 88 0MX6IხMნI6 M900M6MLXნL #V ლ 00060M) XV9X6#CI0V0ლ0+ნI0 II)0X10X-
    (გილი 8 0%/MV6I1M0MხIX I80+786001C0VX მ იVII9X.
    LI008980869#6 8 I0V3M90LVI ICMCMMV MIMV000MMC16V00V0IX 3811X0X80სM-
    (#8. 99MM#006 28V2·6 0180M #8 0099 ი0მნ0VI0I06XIMIL 06II66801+86#ხ0#01X0 86#M:LV4'9
    46!
    გ“ 60096CM0C 1IMM6CLMIM. (06II6L0X802ხნ0-9)) 0MML9ML8 188 610 V6MVI)I 1X01)II680M M01)--
    თი6MXI (CI7 C- 00 C809MMX XC0)XIIIV)IIIL5 01IIIIMIV) 9686 1I1)6X6702896L V266 X00)0I68VIს-
    სსწ)ი M#0I0C)ს 1 Iქ))V3)II/0-0M# 93VILC ს 00#0X1 6.0 ს00ხM089M0#' IM0იX0/0MV)IL.
    IსV7CM0I0809 (73206 “#06X- I 96X6I06X+CX010809) 07X0წIXIV03 7 IMC9MXMXIX 00XI0-·
    83X (010101818 --8 017სIM689IIX “ლI070IMხIნLIX 009088X): 831860“ სც 10V3MI006#0X.
    MXვ0- Mლ0X009M906ლL010 (IIMCნMლCMII0X0) 10))60X8, VI019C I00X2Iნ#90#.
    ციტ 300 3019MIX0CIსIIთ 10606 083MXIM0 6XIIIIVVI0 06Mს0M20V206Mსლ0XVI0 C1ICXცV
    გნჰგწიმნნს 0X90M0I689IIMV ი I0V3M00L0M#, C86X9 MX ი01'6Iხ0IIM 2683VX9 IM
    ითიწიი7იმM 9000”VIM90V000 Xვიევიჯგლა.
    1.9. 18 3880”VX XM0X6LXმX C 09% 3))69MIL 1I060602308მყMM9 #0X0X80#.
    M#00თ080101V966L0# CM9M676MI C10IV6CI 89IICIIIIხ X8მ 00L08MMIX უეIX8I29, 0006-
    #6უ196XXMIX, 8 0090880M, IX6II0ILMIM M60X0 8 38I0X0X# (0080101LIMC06LMMLIX I0606-
    0230829I#X1L.
    II608XIIL 0128 0X0იემ%ნIსამ869“ 116)M0X, >0IM2 309980X%IIML 10-0IMM3M II00MXXM4.L
    M61ნ6IL# 109 მ)0X02IV9MX#IX 96): ლტ0X0ხმს8მუ10ლს თ098040MV96ლ0ს0C Lს001980)00/28-
    »ბM6 803X.#9X # /0უ10X IIმ60#MMIX; შმ0. “0 (<= 0IC %+ი) 0ი0X830000X2 81906
    თი#6M#6 ”0 (< 0IL ”ი); X6 6LI18 6XIC 0CVM0I60-8IM6ყ2 პ308მIMV3209M8 ი0I0108LIX
    008189700, L0I00LI6 8 270“ 1I60M0X 006X0+28I89# C060M VMXMMნმ)08ნIC 60108 წIC
    936M6M0MXMVI. 990 069V0X6M6 808მ0V3M2 # ლ00M89X08 მ 3მ80X0X# იC00+80/9470083IIXC
    #00თ09030=M#VV66L#6 #0/06XV 20X8XMVM000 9002, 0+098II#6 6IX9M3L0 # 06016M21)4'-
    861ხ0MVM 07იწIIწიმ#. 8 ვ3მ9860X0# 20X8#9X0L0 000M0X2 X0IXM>9II 6IIMM CI.
    ჯ 06M06# C06MI0X68XI #00X#MI 06ML6Lმ0X#M0MსხCX0IX0 მ6X9VXმ; I8მ, 009089II> 0C0C-
    თ0838MM% X8VM00CთC6M#MM#XIX იC0#0M 96180 0მვ3I.იმMMMMV0მ#%CX:

    0XLX ”ძ/-იL- : 'ძი-L-, ლიIM6ნმ8ხ“


    -> მ0X. 889. 0/-თL- : “ძე-გს-
    ი ი ი

    %ძი--L- :%ძე-L- „0CM607668“ %ძიეეს- : %თ7L--


    9 ი

    %ეფთაბ-
    : “M- »02Xმონ“ 1-8 IM. 6X. 9. მილ. “ჯი-ძ0X#>
    8-ტ ჩX. "ეჯ-0 (Cნ- უიწ53. ყ-ძთ!.-
    ი

    (2)

    ძ»-თ);
    %C,ც- 1 #Cკხი- „IIმ))მII8.ნ“, 1-6 #. 06I. %. 9მ0%. 80.
    996276“ “აც-ტძიე-: მ00- “%0-68#-თ
    (იხ. I1იწ3. 2-C67/: 9-C67--6);
    2. 01/-I- „0068X#8“ '50V7-Iგ) (იი. I073. გით);
    ი

    იგ-ფე- გ#MVუ:% %MIM03-1! (60. I0V3.. I)1C07-)–


    ი L 8

    1. M. 37000 ილ/890I 1II208”MIX # უ0M#8IXV3მIVMIL CI0I080IL» 6C0X2MVX0)


    (გ. 9#M%6 თ08010”M3820#9 მ980V#C9MV960>VX IMმC0MIIX 8 0000პმX C M#მMმ8XIხ-
    MნIM 80Xს10#060M ”(ხ-, CM. 8MII0V6)· 008M6MLIVM 38 C060#· 02მIMX2Iს#MVI0 V0მ#C-·
    თისMმX0MI0 88M0M0# M00თ0M0XMM0C6#0# CM076MIXI. II0M900XXI0 მX#MM9M%000იმX2CX
    6”IVს69ხ 020182699; 6XIM% M2ლ01#X99ხ0 0Iიე1290990MXI X I0VIIC %IMI%L მ6X2VMXმ.
    28 იბვყას?მ6 80#8MM38 09% 06X0M08IX C0#09700 0060M260ხ 088MMM02 8 ლქიჯ8XV-
    462
    ი6.##6ს8ინIX 06908 #02 “რ2თ/- MVII28 “/MM%-თ)'-;.მ0XმVM881 I0IV0010L0ჩ006LV
    9 ი

    6M6080ს VMV0I9MIXIM II9% I03X8VL%X ვ200MXMX 100169208 MI0X8077209M6X:


    #იX. ვიმ. “გ0V?-
    > M06L0.-9მს. გ20V0%--; 8
    · ი

    'MIM02-> M0ჯ0.-4მ8. #00 718-:


    ი

    %ძე-იL-: "ძე-L-: ”ძე“L-> #8IX8ი. -9გი..ძი'თხ-: ძ?ე+L-: ძ2#L-I თ2-+-;


    ი ი ი

    %ეთ-0 > 1I6I0.-5მ8. '001->07-%.


    ი

    ს გვიწI0I69MI0 06IILCIმ0X86Iხ0M0# 2612VI9V0# ი0V076MXML 8 389CMMX IMM2M6L-


    M2X 8 88მ90901590# 016160 ი(0016#080ჰმ212 ჯ00»XMმ Xმ02გMXX009829 IIM8 9X0#
    IნX00IL XMმ16IMX08 160080494 X 0მიმXVIMმ2X0V960M0XV I0)0მ098000VXI0 (00ნM,
    MI0 008XM6MM0 832 C060# 0C9MMM6ც 06100Xმ0+X86Mხ0XVX 960010290 ”013IM980ნIX
    გნუბწიშXX ი0XV06M6M XI 0+X260MX31XXI0 8 0მ0მXVXMC 06:06) წV9ით9MM00839-
    90# თ010MXX.
    180 300# IM8101690# I8მ00MVIM6 8 3მ9C069MX XMმ8უ16-XC2> ქ)მ00000702996”-
    იL 86I12VIMმ2# (000X2 00908, X00X0+2816MMმ#% ს» X6080929%8XMMV0# MX0X0XIM. 8
    (ნი0M3X 3-I0 CV76X%0%X80X0 182 000#0Xმ:
    0XL ”ძ;--X-თ აი ილი”წ8II >ზი”. 328. ”ძედს-0
    > X6L0. თ?/2LM-V (930.
    ი ი

    80. ძ8/-2M-M1ბ-5);
    %C)C"-თ „08 #მIM80მIმX“
    -> მიჯX. ვმM. ”?მ7-0
    :> M6)ი.-98#. ძი-ბიი“- „ყე-
    0MლმI" (8807. 80. #06ILი. ბ:01--27-§, მ. რCC1--11-5);
    _ ..... ხქვეიტვ87“ მ8VX.
    => ვ3მ9ყ. შე -0> M06IIს. 00-ბIL2/--%, 989. 00-CL07--%
    ი

    (ფ8ი#. ჯი. #0). CთIM80-VX-§, 98M. ბრL01--1(9#-§);


    %ძი--ით, 08% 00L9VICM"“ > მ0X. 3830. “ძე -0 > #M6Iი. 71:0-:027V-X%, 98290. »I6-
    9 ი

    ძი-VX-ჯ (98307. 80. M0ჯ|ი. ძ2ეL-V- ბ, 909. 07 --1ბ):


    %ვჭეუმ#-თ ა09 38XIX00მIM“
    > მიX. 310. “(დ07-0
    >> M0I0. ძი-(ჯ07-% (8807.
    80. Lე:01-MM-§).
    -. 8 90მ37XIსCმ278 8IIX 000060008 00IXხ 06II6L20I86Xხ0LსVX მ86M0VIX9VნIX %6-
    ი6X0829MMM 83 3მ86L0M#M IIX2I107880# C9MC+CM06 6MI.მ2 (070610902 # XIIIIMVMV. CXI6-
    XML 06X0IL6Lმ8 9097861ხ0XVX 2 6I2VXV8M9MIX 9600IX0389XVIM 0C0X028M)IMCს 1IMIხ 3 960ხM8
    რდღოხმIM69IC2080M # M0/Mთ9MIM0C0C82990X 8XX6 8 I001080000+28109M8M#X 0))CX0X-
    9XMIX M# 0060000X0MI9IIXჰ II2X0ახ9MნIX 00900 9802 ძა 1მM- „ლIVIნეჯნ“: ძ2?7X- “ლიI#M-
    621609“; 5/:2:%(- უI809V9ნ“": 5/:27L- „1800 V70ნ ; ბ2I2- ასმუ0)M9MIს 8 386MVX65XCMVI6“:
    ბე4- „0თო062Xხ609#“ # I90.
    8 ი9020M#6 IM699M ხმეიმ)9IMეVIM9C0XმI) CIIM86XILმ, I0CIMV20M00Iმ# 623090
    დიიM#0# 00# V9MMთთMVI281LMM XIM60XM0IM IIმ202I9LMXIXI, M6 00 00616X96+0M 0X9M03999M0.
    8 #23900786 IგI08ი” IM0II8 ნს 11010M»X808208 00ყ0შმ, M00/0წ28მM6ხ8ვეჯ »
    #80006I616980”M 0CV76%0XXM0-06X6XLX90M. 02M0X:6 (“20% »IM0გ“ > 98M. ძ%02V%),
    8 000010100 90M# 6V6X06I9M0-06%60L9ე 90” 1II1მ167-6 C'5,იVI- „006მ#Mა" > M0L90.-MმM.
    20X70”-) ## XM6 თ00M2 0/#80X0 3 X0070MMIIX 08X0X06# C 8VIX090# 0IX80098M0#
    #00თიMIXI, 0001000”00728010#M 00X90IM2CM( MV 08169V0MV I0#832”6#10 (”მირი?-:
    #ძიძ!- „ლ8MX8“, „XV70VI8“
    > M6)?ი. ძ00ძM!-)..
    CC

    40:
    უმ I))0I(ტტრხს 10840MXI 34) 0000) 31IMMIMეIIII0 8 1Iძ1062+00M# I3))8IMVMტ
    Mიითი00101IMM06XI 9006IV)10IIIVXC9% 0008 M 0X86IXMM328MVI0 V9V0CICII0088MM0#
    (ხიიM#IL VM0V30# 000808MIL.
    ყი სგხეIX6IV90 C 023V0I60VM6M 06IL0MLმ1)7900106010ს 80610VXIV0M CM0%6MნL
    #8 3480XIIX IL0I60III2X (8 000009ყ90ლ00 8 M06I00MხCM0M) 0I09M00Iმ80ხ 90083M, CM96-
    ILI4ს#MV60MVL 3200L29 M#0X6Mს 262VX80”0 001800000 0I68M#V IMC890)IX IX IX28-
    უიჯხ0იIX 060), 803901)ს9/1 M#მ 0236 VMM0VI2 1IIმ090MIX # I0მ0მIVVIXIM8ე#9M60L0#
    VIIMCნ#MV9II#IV 1IM6II9 MIX (00)0IM: XC610XM60# ხXI68ნMMM9ყმმი 0C090088 Xმ08X06))#3V-
    004 ი IMM68900ს IIსხმჯხის 0ლ0LIXV2008X0IL C (0038LII6M IIVIXCM VMX2VIXმ, #9
    100890610 ”თ),; 8 I”მ10Xს)(0# 110001IMIX6--0LI8000X0IML თ.
    სიტებჯიჩეყიM6 6:C 8 0M06MხIX ()0იXი» #0XM0XC9% C 0M8X008980M '0%LV
    3))იც/M#M 9IIIIIIVIსIM 86198VIV0M,--00612IIM0# 1)00XV80000183#6II9 ILM6MVIVXVIX 00-
    ყიი 000X8010XIVI01IIVM II200Iხ9XI# 009080X სVIX0CM 090607800 890# X600XX000წ»-
    #Xი7 იისგუშონგიი010 3040MM2:

    იძყ- აM0წXI)0“ ხთყ- „#0“ ნIშაVMონ“


    ათი უIL0I0Iუ)L“ ბხთ- უIმიმეის“
    #0-MVი- ა010030:” : ბLთCთL- „V063ნL80% 06“, „)ა0ემ
    ი

    ჰპპისცIსწსყთ მ2V9270IMVM00X0” V9XVCსMIL90III "M0000,LVI0I0ILIIXC# (სიხ (0806-


    9))009ე8მ96976 I2. 1I0:0ს8VწI0 008087 0I1MXმ2000XM #6) Cთ00ვ8 009#X68ხ6MVM#% 9X0X0
    #08010, CIICIIMIICI 9601: 3890MX010 MM082 36I1მVI8 000X000980 0წMIM820XIC9. 297X09%'
    MI 86X2V128 ·60ემ009VC61ხ90 V0XI0 9006IC0X28MX6I 8 C0ი00M6M8»IL #60I)06X60MVX
    1MმX0IXმX. 8 M8006-0M 069881)VXM0810XC0M IMI00ს 6XV89M9XნLC )06M8%X08XIC 00#M-
    V#ი”)ნL II0I06I0I0 შ0006X0829M47.
    1-9. C8190MVIM 248ნIC 309MM26+- 000600 M#M6010 000IVC IX20C8050#MX IXV8-
    ურ0» მ 078006990 X00თ080X0IVV60#0# ლ) 0წIთწი0ნI.
    LI6CM07ჯის ყვ 8039899X08698X6 8 09M0X6CM6 MM90I09500IX089IIL XIX9ყ803მXIX#,
    ი8ვხ0ნVM 239%IL. 00098M96+7 C6M 96 M#09M6 #0C68MMM# ლX0წხიწ08ნIV 06IVM, X8-
    ))8 026090 0I# IL 06106#3031967ნ8C#010 #3XIM00010 C0070949MM9. 9970 06%9090496Xლ#M,·
    ი” 0M80#' 010009MI; 00X0818968#6X 3 08190#0M მ0X2M3M08, 8300X0I9%VIMX” #' 06IMI6-
    #მნ“88Xს06000 300X6, 8 C I))წI0LM 0CX0)0#%VMI, C0CIILI თM960M+MMMX X080086M6CMIM9MM
    იცმ90%010, 90986M0IXXMV 96 X წ0X08808MI0 06M0L6C-20XVC80180L0CM (0V0X6CMXIL 26-
    უვწიმ, გ # 06 M0IVთMM2XVIMXM MX 82M#696C 06006M201801ხ0MX 86)8VIX99IX M0X86-
    16M 9089MMM#, 006XMVCV966V C8086MXMIM M0/76I9MXM.
    M8 #0089#X 261237X9MXIX #0X016CM# 8 08200L0M 00060 3MIX6I256XC49 VII V6-
    )6I10889MIL 802ლ9M#XL II809IX C 000786707 8VI0IIVMMV 0XILIVMV, 0%0847%-810XM0L%1
    0602 0-80ხ6C08V# 86)მVწI 0))M8X#80# # X0MXLX0M (02019#69090#) CXწVწ06C8968
    0II860C8LM, 8 088X0L0M, მ # 8 06II6Mმ2691 86)ხC#0M#, 910X MიXMVI 9C00X008მ9XL
    ალი60980 ი0XM06თM0 000XC0X08M6CM 8 0#C010M6 IIMმI0Mმ. I”LI0 8 C88M0M0# ლC00%4
    III0MM6960VM9% 9+0#. 261279980# M#010IM 090000MI20ს, ამ200000ი783ც0 8Iი0XCV · #: 83
    -დ00MV C მX6CM8მ1#960MM 800#M6X0M.
    404
    3908MVX061 MIX III)6060030889M9ა M0#8ც6))IIX026ხ 8 C889MCხ0# 9 06VIL06Lპი+-
    სისიხე#8 ლ9M076Mი0, M8V#0ითიM9VნIX 26X28VX8XIX IX2X0107. )6MI1# 0C01900ოI0 9XM=
    #V99X08299ნLI 00X 80მ8I6#0%0X6CX (00061X96CMXX (09#X0008 II2XL07/VLIIMIC 0C008L
    ყხMი8 “რ-ის-, 000I28MIM6 06 /0289MMMM 0M9M0X00(06XMMILIIIV 00C97”088XM ლ010VMXVყან·
    CV7C- (ტი 800MM 'ს0769IVI 2უნ80 703M079XIMV 289960#/IIMM% I60646M9M0# C-, CX.
    #ჩIIII6).
    Lიიი 0X80M01Xს0C#M8ხXMIX 1M201ს9ნხIX 0080ს ი0X0მMMXC§ ტ ლM890-0X 8
    X080Mხ9V0 I0XI0”M 090IM6, IIიმMX 300%MX6)ხMVI0 10XV6 8 CICI6CM6 8ე90X0L10 C009-
    #X69MM#M. ILI0 8 C0M0M# 12006 0IM0CM0ითლM9MXIX ILIXმI0MIხ9MნIX 009M0– I#ლინგინიმვი“
    MVCხ 070VIIVწნIMI6 0190II60M4M, Xმ)მIMX608MI6 XI 061900X21)180X60>010 000X0#-
    #99, 9V7ი 6I”IX0, ი 00900800M, 06V0I0სუ6ყ0 %698I0681CI I XელმIIIM2ოიძ9ი60#0-
    #V ზიიის900V80MMI0 (00))M, 8 (მMVCC 6I006VV0#900LC 008886MILXX (0000”XV6C6LII-
    MM II)10I6060MV CVIICI)მIIIIII 2IMI60CM0V9VნIX IL0CMIIIX6ML608 06 I0X0XLხI0 298XIMX#9:
    11M. II>0I6M. I60607000 91:11 (X06Iმ5M63MI) IX2C890# (C0. 8ML0IC).
    0X90# 03 #12060122 X2)0MMC0)0IMIX მ0XმIVVხLLX 960 ი6980900MX0M) X00თი-
    M04901M960%0M# ლ0ჟ'0VMMXVIIნI, V9V20:10X0889#0IM 0“ 060108078061სCM0I0 ჭ330IM8, #8-
    116) 1I0MIMM00VC))0”ლე1ს 060230881VM#9 ,(M 008 200M0%28 (# ი 08231 C 91MIM–-I9-
    ნიჰხხილს 26I2VXVMIXIX . X01016)). 92070 ს 0X90M II +0M 2:66 IL98IL01ხ#M0# 00-
    9076 8 01II6Iხ8ხI» ილუ329090X XII02გ2XCს)მX (8 9M0X09300LIX 01VM09X ც I001618X
    იხ/9010 MM8106IM2) 10მ11#3V1CM C8 10291V9MXVIL6 01 0წIIVI08MXVI6 %IIსXI ი200IV0წ”ე. 16 ე-0M
    0%V0V0I690IIM 060290M%I6 II206XI1XI X2IXXC სმემ# 9C9M006 I)010120უ0MI6C 0 I0M, Mმ#0M#
    I0MLVმ 6LსIIმ 6XLIს 061010201 801ს6C09 X0)161ხ CIII)92:68XIL 8 ს0020IIV# სტიში#.
    #04009MM#M 06M0I6820180/სCL01I0 #3XMIXIმ,
    Iგ09§IXV 6 00X1)მ9ი8M6M #იხ060ს9MIMX, 00II6M20+X80X6ხ01IX> მ6IL8წიVნIX M0I6-
    46) ი832ცC0LMM ჭ3ნხIL Xმ0მსI600M3V0108 880X6806IX 8 XM00(008010IX9%00VI0 0C06-
    I6MV V0მსLIX, 6ს6IV000M906ლს/ (ც0ხ8მM0VIIX VX008 26M2V7X2, 80880 წIIIVX #8 10986
    0ლ060# თ090XIM60L0# 2801I100MM 0C829C6MMX XII2უ6C108.
    : 0I0VM #3 00808MXIX (სმXI0108 (000XM0C08009V#% #030)» მ86Xმ2VXMნIX #M0(6-
    404 8 0080080# 6IVII '1I00I6ლC VIMIMმVI8380M99V. Cდ090M0ILV30MV89% 1I0X7M6M%MLX
    ს7I6M VMIXმწV2 0მXგ“მI#ს89IX 1IIX0CMხIX (CM. შნI0I6) 1I00X0CMIმ ვმ C060M 060გ-
    308896 8303ნIX დV9MIM080M/ნM0)X 9600I03200VM# 0IXმ89ეIV0MIX 600786708 M0-
    VIMIX 060მ1მ18XMხ8XMIX IM208MIX 00096M:
    იი ანნ" 1. #Cთ11-Cე უნILIMV“-
    ხიბ „ჯეM09ხ“ : ბიბ-0” აMმ2MV9VIV"
    10 ცჰ68“ :. 1091 07 აIს89ხL“
    დ „#00088“ 70% -VL „80008»L+“
    (958ი6X082I#9M6 თ, 0, %: თ, მ, % 8 9M09V9M0# 008036 00018010+ს6MI0 8 დხინM9X
    იI9ICII0II0I0I0 X · MC002860786090X0 ყ9Vლმ);

    თ 0თM აII 3008XმMX“ : თ-წრ „09% 30I8X8“


    თ-ჩირ „1ხLI 000IმI!” : თ-Mბძ „09% II00X2I“
    («ბყრუიც89M6 თ, 0:0, ბ ს I18I01ხ80# 009086 C0013010I86#90 ს (ხი0იMეX ა-იც
    I 8-0 უ. 0I. 9. მ00M078). '
    30, 1. 8. 18MM6061M)306, LI. #. Mეყენაიიი#MM 4“
    ჰეხნწოს# #07090M-0X# 0800, CI60)000MIM60XV Cსმ1ICM0L0 MIIIმ, 86X8V”სყ
    ყვახჰვისხ თ09010IM31I04 308I0MIXXC6XIV9060X0I10 3X6#0ყმი2 # წC6909M6 X09M6CM%90#
    IM80#0# (90 100#0X0316MM0 “000X2MMXმ 8-0 ლწ6-60>X90-0 IMIMMIმ რ6X. V-.):
    + ეძ- >-ძიძ (CM. 3IMIMIC): თ.:-06თ „IL 000MI06X“ : თC21-ითთ „08 მლხლშიგX“ («6-.
    ხბX08880C 6:თ 8 IIXმ01ხ90# 000086 ი000+860-0IXსX6980 7 თლი00M8X 9-I0 # 3-IXI0.
    X. 0X. 9. 80090X8).
    1#600M68 2010, CM9X0I#V0081MM6 I”I809#XIX, შ038XLVXIIC6C I2 ი02390IX6XVნMVს-
    XM08196X# 9X28I6 863808MC9MM0X0 90 238M9M%M#§ 0889C60X0L0. 9380IIმ, I2# 90070 ძ0096X#-
    960802 #§83X6C9MX6, 06XCX00410880C ი(8019MCMI0# მXI00#XV”წგIXMC#, 0000803XMXX00ს >-.
    998 1/8216%-08 8 0XIM90 #8 IV00» M#00თ09040XIV960XMX 9%6006MI09829X#:
    #6-Lთ „IნI 360M#VIC9“ : 6-+Vთ „ლ0V 3609VXC8%“
    ბირფ-ვძ „ნ 007808“ : შბ:00-§0თ „09 00+9810#“
    (58იბI00838#6 #MVM%
    : 6 8 900600X0X80# IX2001»#0# ი0080– C00X8670>069MXM0 #-
    დინსM#MმX 00ღ0801I0
    –- 350000 # M))01M610 7XILმ).
    1.4. X3Vწ96816 102MXCთ00M98VMXM 060ICL20136ს0L0X» 2618 VMXM9XIX X0/0.I6LL..
    პ30ია”მშვსუ2026 #3204ს9V (000M#0ძ00029MX9 # 08მ3.#V9 00):6161689XMX 0C10V7X#-
    XXI 8 901009900XMX X280X8018CVIVX IMმუ0LI2X. 0ლ08იპყმჩ “#08X69MXI% LIX00606-
    »298082#28 06MI6L209-8018CსMX CX0VწIVV)09IIIX X#0X0X0# 38XXI0Mმ8მ0ს 8 18MI0298M9X-
    8299X#X ძს00M C M600IV1I0IVIMVXMIMC6IVL XIმ8მ0M)IMIM 1 080მM09XM2MIMMV%06CI0M# V9IXMVCთCMIმ8XVM#I-.
    XIM210X68MIX XV XM606MMXIXX 0C808, 910 II0980IXVXMX0 # 001006890MV 10230VIV006MXI0·
    9M0080990# 0C0ლ006MხL 36M2VX8 # VCMX60MI0 ლ000X807ლ86ყხი თV9M0I0808IM90#%
    009 20ს)თიჯLიიწ.
    +06MI0#209796760#29 ' 30IL0სცეჯ ლ080X6Mმ2, იVIII6ლ1ს699XIM ლ110წMXXVწ0IIნIM'
    XIX0ნ9302#X0# #0%7000# #8XM9X0ლხ M00თ090X0I.960#0C 960008886 IIMIM2CMXIX XIII
    ა09MM#M80#M#3M“ 7”, 060000782 8MMVIM «IMV00IMX0LVM60#X C #M9I06800906#0X#VM 82698VX0M,
    00806083V6I1C9 8 9მ0088X69XM VIX60M# 6I0 „0VM80XMM60ლ000“ XგლხმXI6LI2; ჩჯმვ3-.
    სVII26I09/ #M0X89X2M რდწ9M0X098Xხ90XIX “%0))6X0029MM#M 1VXმ8მC9XIX, # Xმ0)06XIX-:'
    ლამ) 830I0818 0C90+16Mმ, 8II010IL9MX60LM C619MXგ0XC4§ C 33V0IL2MM იM#0CX0 მIIMVI0-
    ლომვიშ000L10 MM0I2 0C 1007099M8XIM, C+X86MXMIM9MXIXILM Xმ08#X600M M006090701966-
    #0# 070VMXV0II C1083.
    მ»MMIV88009 ლუიწანიწიხს8IIX 00Xმ8მI03, Xმ0მVX60MXIX III »0MX0XM#%6-·
    ი#MI-ვIIXII01I9#90#89010" C6M10#20+361ნ60M010 #8ხI#080X0 M#I2, # 8030მC6X2XVX6·
    7წXM6M980L0 36082 99M0X0 2IIIMI0I9I8 21988XIX Xმ10მXX60MC0XMIL 808196709, 8 M267M0ლ0-
    #M, 06II6M X60X60IIVC) M01007900X0X0 ლშმმ0შე 09 IL0Vწ8XMCX0I10 48ILI#8.
    49810I7M998X)6 0009M060MI 7XM6IM# M6070 8 3090XMX IM210#)მX, 8 IX0%0)0სIX.
    90944 00X800XIX0 მ076M86CM8 II6))6088921ს0მ# 0C9076M8 868 VIომIნIX. 090069 M#
    8 ხიმწჰხივსგ 80-8IMM82XMIV 0C0829X0ჩ # ს მემIIIM 8(XM9608#0# V79MCთMM8)ს0X# დიდლM.
    18 970M 0%00XI688M 0C0668#0 I9X0L0 9820 09239MIM6 920C#010 9302. #01010ნILV
    99MI0101IM%00#V 9M8M60106 6IM80L LX 9#0X0 მIXII01M80ი880MV' #90IV080XV %IVIIV..

    # ძი ჯ8ი0M9ი0X10ღო% 9. C60X05; „ჩიწჯილიყი” თX0XლM9“–-ი0 ჯივა0ILM0I0#. 60


    X#88010XV#7ი.
    466
    IMIII2IMC. MI):4116(ს010M)I40ი8901906ჩ 06I001:41))06.I06L24L X01)0!0.10LIIM66I:94 CIVC-
    M0X28 0009M0L0X 1M8III:0. 110X0M0/0)IC CII0IL9)IIM6ლ19MX (ს090.10IIIV0CMVX 0 06იი-
    ი2მ3088M0MV # 0C0მ1I0IX 1II001792X ს09 II-ს შ0ისსი 060სMმ. 1I00XVIIოII8IICხ6I6-
    წMMიიინL. 0) VIIIIL40M 2IMსIMIIX. #6ილ/ეიიVII II200XMLX. 010006 #2X091IIIVCნ. წი იიX-
    ხიშMმიიM664 8 M0XM(სXILV00891I80X MMX6C 06116Iმ0+780160LILC 86I0VIიIს Mიჯდ-
    IM. 8 იმშეწIხიი56 0ვიIIსგ 0006მ+, 0CI)0IIVVIII960LI 060290L29 იM0”706M) M0ჯ)-
    თდი90X0IIIM6CMMX MIC))210ი9M# 1120#MIX. C "091 3009M#9 VI6CIსმი”0 Mიილი 20-
    XM2V7I8MIX 070VIIVწ0 # CM010M0X X0+0MV60):IIX X20700180:XMX #20340502 ი8იეყ-
    0XM9MM 430IL 32MVMმ26L 00060 M0040, C6MI7:0#90ი C .CMM80XMII900L0II I" იI07CM0#0
    ინი იაა ”86ნის0ს0 #230იI2.

    IM ნII8IM#I0CIMM VI M9100ცსეიაM0LVIL

    2.1. 1 00090%0VMII#M#% (008040XIIM6CX0# I M01)C00110::0IIIM66L10)I MC0)16.1CI);


    06106. 207064X0L010 #3M0)X8, 0X0927:0100IX #93LII00006 000708906 ი0090/8 ”ი0-
    0)გXი. 830IM 2-00#08XL II 06023303399M% 016Iნხ0XIX #მ0+803:ნ0M90X 19M016X098, 186.
    803M#0#M9M00+ს CVIVIხ 0 თVIIIIII08381ხM#0V )002IIL ს 93MIIL080# ილ0I0C05”6M6 ე618VM-
    MXIX 0+90X06MIIM #X 06 0X ჯეშმ»I006 8 მინმეIIIIM2 ო0900X0# ი(წიწIაწიბ რთი”ი-
    #0060მ30სმMM9 0 0C10080060მ3008MM9.
    8ი00070908X6M9XXX 0წXX6X შ89V1006996# # ლლმი9IIX61MV0! 106M0M05'0VI-
    M9M#M 0600:0#20180610C”M#M 16X291I3# მ69VX%მ, ნმ 0I01CMნXL XC01I(0090M0LIM060CMX-
    ყმო0ი“I80000-2I168M# 6III, 00 8C00X 86009MIXV0ლXM,. 06VCIX0010M # LI690ვ0C6ც 00M-
    MV82M# 00090X0IV9060L010 0009M%9, X600780828M00LIXMV 028 0მ99XX 9I721მX 0203--
    8MVXI# 06II6L20+8010»X0ს 936080 0M0X6CMXVI. LI )6I0780უ190709, M+0 000XIL66CნL
    მე 00ნI3029V 0X006I010688XI6 81:+60901M0XM# 99XCIX0 ()0M040I9MM60L0I10 X202I1002,
    002000068 0#6 X#0V0I)0X0LI300MI0 10016 I0L0, LXმL 0611) VM60M0XI 0I0I38278LIIL6:
    XX ძი0901019 900LX#6 თმXI0%IVX II, +2IXMX 060230, CI00120ხ #>+ (000010XVV%0C-:
    #მ8 M0X792XM9. 9IVC0X0 თ080101I1VI960XM6 8 C6903MICგ 00000ლ0#LI 0000+9I0L რ Vწ9X--
    M9M099169MV)I0 3839IM06+Xხ XI 0068080L210XC9 8 #0000M-01M6ლ0C II8168IM6 (CM..
    ჯოი ტ)- 16000600XI 9V, X0M2-80 6IMLIს I6#M0X8081)II C ხმმუ0M00# 1XI9I690XI8-·
    900X6I0 # 08მ39IXL6 9I0X# 0მ38IIM##% 060I6L20706Xხ01:010 93MIL2 # 7ხ'ვჩეIV II0--
    §8I69V9MC 8 0MCXCM6 ლ10VIXVწ090IXIX 0X901009MVM 9080X0 'VIIმ.
    ჰწI8I06# 88/296# 8 I2980M CIV9მ26 8831400Mლ9% 0000X988083M69IL6 C 10M0LILსIს-
    უხVI060906# 006M0#0%0VIIMIMVXI X060806MIIX ო0)ეჯ8სIL08ხIX ილ%0VMIV0 060662 %V+--
    861ხ0L0L0 #3MIL2 I V0MV9M00IX08I0 უშლეიშოძის0)# X)00I001უ0IMI 1I10IL6CC0ს, 1)9-
    80I0IMX # 060230801IMI0 06XI0CM00VMს0უნხ0X01 26X2V%V0M ლ10X6ML 8 #0M “66 8II-
    X6, 8 #8X0# 0M9მ, 106080» 8 300XV MXIXC6IICIIIM9 93XXL0-0CM08XL VI 0%16MსMნI6:
    #80786Mხ68M6 XIIმXCILIXIL.
    M010ჯ 807VC06086M 1061:0II6%1ი VIII, XV 9VMოსI88I0VIIV 0110 VIIIIV1)IIსI6ც. XCVIXCეIL"
    0”XCIM68010 353ნIX0, (M0XCIV #00თ0900IM900L9X შ9000I08ეMIIს. IL2IM09MIIMCC#1I6:
    თის#IVI #00Cთდ6M II #0.) I 0000-09მ)XMMVიმ10IIII# ამ0იM96 0001090XMX )1080C0M24+0IL-

    4+6+.
    ჩითV00. 13MIM0ც01 CIMCICMIL IIVVCM C00:0IIM) უ%)IIX XM0)(010# I VIIIIIIIMILVII))0091I-
    9VMIM. VIII 8M. 1I))#06001 ეცი 000600 292908IC IIIII 1)6IL09ლ0X0VIIIM 0მ8IMX 918-
    სხს ივვიი1)I9 ლ1M0I0 )I))მპსIსეე, 1ჰ00#X01სMXV » «მI0M 0MV906 IM0CლM0X038+X0I.
    «ეVIIMCIL. 7L0I9)016ILM1L II9II) 0XXIL01(-- 1)6M0MC10X1II0089VI0# ---I30IL#080# (IV0690MჩI
    ს II0M ი03M07:8004 60 X6#61II96CV070 C))მც,ტიMი C I))VXVMX 6CM0%6MმXI4.
    Cსც8808)6 C XIIVIIIMM# 931110801 CMCICM0MI) X070% 60ს 0CVIII0C0I 01690 ცს
    004 CIVM0C III 1 II90C M'III)010IIMM900XL010 C01100%911CIIIII: 106010 0VIM1)0-
    )სი1I97X6. 111)513სIMX014#1C M0/021 60106 MCI)09MI. 6Cუ)) 060210V2:III21090ჯ%L წVMI)0-
    -I0IIMM60LM6C 191)მუ0უ)I! 8 1I0100Mყ001:# 8208IIM0I6.100700)I) ს MIX 98M110137MIX (6116-
    1CM9ეX, # 060MII #00 99%) 96 ს001II800692+ #MLI86/CIVIL"» სმ 009086 ლ0M0VI-
    MVII00--V)0უ0II90600X10 #მVV60M#9% 93LIM08 1003XM99IMIX CX9MCX0X 06XIMM 43XII:0-
    0ხIM 38%0X0M009M0C019#M (#930XL08MIM “VIM9MVIსტიელი7/IXIIIM). Cმ#0 (C060I ჯმ82VIMI6C/CII.
    ))01068M0LC 06L0860-0CVIXIIM 9009» Xმ0მI10ი0 (CVIVნ0ი II9II0%0”M#M9600MX 100” )00-
    ს). #III00%790M9M))VI0IIII>. 8. 110))80M 011614601 0IIVV 1.9 030320011» 101)
    ძი))MსილზიციM (090410 9MV00X0M I XX0110,000X01IIM6C#X0) CMიხის 061008)
    /)იუილI010 99MII:მ. :
    9.9. IML8X 01MI10 110938080 1)XII90I0, 060I0L2)/შლუსლ”ი/7 10X0IIVM606ლXმ#L CMVლ-
    16M8 8IMXI0MმI> 8 C66X II601ს (#)096M#M8IIX 06XM090XI0: “6 ”, "8 %ე, 10 76. III)
    ს1იX 60300I069880 0907ILIV2 060უსიI09M 00779XIII01IმხIმM# 118I1)V7351:MI 1X2601IX “ი
    # წი 90 იიმი96VM)0 C0 0:85XI0MII90CXM# 86CნMმ 0I)20VMლM901M II2C6I0M# “ი. თი-
    8ა':ს “0 806 320ს11101'0700+8030/მ 8 20001IICმ09XIX M00000M0X 06IMI0M8010100#0-
    )'0 II )0MCX0261/69M9: 0083 70#))6M2060#ML IMIM0I6 8 9060MXIL0M 9#6M6C XL0))968IIX X#0))-
    «სბM # #ოეე6+ #089 89MMM6I8XVI0 000 8 0M9M010#M6 006II0IX20+ს01ხ0M0L0 20IM98VIXი.
    <«იწჯ/ი#მ, “0 8 60MხნII9სC0%36 CXVM926% IM99'6))0 001I0V6X0# IX0IX ტ68VXნ%მM 096811!
    ))რსსი889871IVსIX )1C0MI06C0= |“ (00) #9 |“ ით). ILIIიიყვე “ი #ი0I890/MCML, II0-
    MIMXM0#V7; 310M6M%0M ილ0მ809X6IMXყ0ი ILს03I86L0 010:0ILCX0#X69MI 8 0606%მ+'-
    801006808 თ090X0IV900-0M CXCX6M06. III9 6002 ლხი896X0 878სმ 060I0L20+80M#-
    Cს0M# დ080X0I9V00#0#M CMCI6MნI C16IV6 000XVMM00მ8მ2Iხ უM0Iნ %6XII0C თი090-
    0IMM6ლ%V 1)00+M80I0ლ020M0L6MXMსIX მ#M6Mტ6ყიმ: 1Iმ09MII2 Xტი, თ # MX I0/M/IX90
    #0იყებIჰმე %6 # 72. IVX6990 2XI >0MმXV960LMC 6/IIM8MILხ. XI)010M მI”V8X9 VI
    ჰ0ყს 8 CM016M 06XIL0Xმ0700X60%0X0 82618 VM8 # 00 00X6I9I0X 800ს #MCX8#9811
    «Xყ0IIIM092Mხ9XVIX M02600M0888VM XIმ90C8XM1X.
    0000699M0M 8 CM0X6M6 070M-C 836C08ხMმ MმM0 XI)0VIXIVI0)ნIXL II %61)06X0ცი-
    M9III "6: %თ. II0ნM ე20M #მ6XL0I20XC# ლ3060XM06 (960)V9 1ILII0021ხ800) #20XMი0-
    729M6 IIXმCMMIX %6 I "თ: ”"ბი/- ბთ”- „იტვმთს“, “რრ-I” ით”- »M0000M#3821X%“.
    “LII-XთI- „წნგსმI9ს“ # 71). '
    “წმ§06 108616996 II80MXMIX "6 # წთ ც C9076M6 008001970 XIV76XLC6C ყმ1II49-
    V1ს 8 80040909M#10 060160 078018CX010 უ01L21#3M8 X 0ს706M6)MX» C9M060/IV00
    #00008286 +6 : "თ X8L 0%ი08:099C #98XIM080L10 C0C070M9IM28,. X0XIII2 II2Cყ8XMXC
    1009111V8010 50609, სირ0728191M ლ:060# უ80M2985MI 06016# 80#019900#X0# თი-
    96M), ILIIMმCMIMI6 "6 X “ი, #8X8I00I06CV 08 1I03I0906M 061LCMმ90%861სC#0M# Vყი0ყც-
    M6 )I0688289CMMVIMMV თ 090M0IMLIMX 06XM8XM0მ##V. M0780 8 #086MV0» CV9646 1)მC-
    CM2MV)I8გ2ონ #8# 000IXV8X ძ00900IM3820M# 96060809მ/ს8XIX ი8060MMIX (8“' V6-
    465
    M#0%0M0I1X ხIწყექ:, 1I0-8MIILXM0XV, I II03IIM00ნ0 06VCX0I16 IX) #IIXII0Iს080%
    060LI6M #CX0)80I 830M2IMMM6C0L0# (00906MII.
    1იე9899M08 (2IL06 I0I0VI0I6VIVM6 (8 2126 VVIIIნI8მL 10, VM0 00II0L#0MV66-
    06X29 I0M00Mმ LI060XIM0XX I2 ()0V0X0XMM6CMLV 06X682ს)MინIXL 1I1)X392X 8038X%189,
    ყმ, 20#6MM9M370090# 0086 # 06VCM09მ68მ XCI00IM6CII XX I03X(IM0ILI89IM იმი-
    9006M616C9M6CM); #MხI 001V7Mმ6M 1IM9 XI)0იი6MV6”ი ნიგმვნისი”ი C007ი0IIIIVII “. წ-
    #098080#98XM%60LVI0 09M076MV.
    18908 300M მ78M6 სიევშIIII 06IIL0M9)0ჩ01)ს6ს000 I#L8MIV0 # 0CIMC0M0CMC I 06XV-
    XMნ)690% 6MIMV6I869M0#M 30LმIVV%V066I8# (0016M2 “9, 1009M8XIMIს8IIმ40% 8 388MC6I-
    V40:7M 07 ვ89IMXM20M#0 (60 ი03MწMILCIIL 8 01006 ი #IIIX2C I”X26MMIX 003101 V
    16M6ჯ8გ.
    9.8. Xმლხვით8090X 00060098001ხI0 ი08Xხ0-0 ინ6III6LVI)ი00#ნიM010 1:0IIC0-
    ყეყიშვსი 3 0I9I0--0L 000600 ხმ00000108966MC ჩი იმის ი0I6MI89I9
    ნIX
    00IIM808XMIX, 8 #76 MმIMVVM#06 3:MM6801X908MMIX 1:0000MმMი#ნX 1):IX00, 1 Iი7“0-
    ს0IX 8I0IM619806X0# ლ60IIM% IL10XX20X9M30შ0IL08VIIX (1260V079088IX) C0IIM268MIX.
    C X09XI 30068I#% IV0CI0IM6VVIVM ლ0ჰ1მ090MIX (8 000/0/0X M01(00M0I, 000X-
    ითმმIX099M0# 7 X00M0X690M ლ7V7008I 0MIXI608XL9M) ემლ:#ყიეCC იყისილMი I08C-
    169MM6 I. მ. I20140MX985IX IX0XII1XCL00ი I6I60C0M0M0I0 09MX82, 83 M90I9:6 2126II2+MV-
    ვი,ე88მნI):»: 108000880: I9Vხს. მშ)! 1ლწიხის (00000/01I9ლ0M#ს 1II)61L-
    ლ789M3I0/ C060X 0600. 869IC 0000X0I09M9MMIX Cთ086X#. VMV0 .I0I:0 II00)001061CIL
    X670M0X X01MM7X2ILVMI. 0MVიMX0 0MIX III0მIX0%' სც (00004010M60%0# 0C>სVIIIVიC X04)-
    დიM #V #6 0)0Iხ, IMI0 I I000+C ი00L1მ6CMხI2 III ლ00XIILხI (8 II6ლაილიჩ0%
    (0Vწ0IM0VXVC).
    8 X0ხ9680IX II CVწ0)(სIII:C9:1ხI0IX M0IX)0MIX (09 1)VIო'VსსL ('/(7- LI -V(
    #2 M06076C I 00070MI ი(00MM020M0, C XM0”IVI ნწ II00M0+0IMM6Iხ, .I600.ს9MსIM
    M0M0M6ILC IC20) ჰ1IუII LI206M00XXMVIMIC I60000M8IMნIC 1I:0MII:I6:0Cხ!. C M0MI:I 20დC-
    I0# თ0900X0IM%0601:0M ლ01)78წის X#00თ0X# V (ნVIICIII0C0Iმ10X0XI 1)0IIL (000I6M
    120LVX 07სVIIVწ0მX ILმ0M0VIV90VსI6 I XM26I2+XსVხI2 ILLC0CLMIIX6IM0M( 1II)#02IVII8(ი+“0:L
    # 100007XნIM (0X1III #XI8ნIM) C01IM26MნIX IL 060XL2IIX2 შL.
    მსაჯეი იე 0VIICწ 000-/)M6110//6VIXV>80% 00066III00Mს 0"'M0MC6IIIIსCX L0MII.I0I-
    აა8 ს03301X60X IIIII6CI)II))6IMი080Xნ6 IIX 11000MM60IXM 7 L2960186 X0IL0()0X6MX'LV-
    ყტტაMXI 0MMMII C)(076MM. ჩი წIIIIII0I0Iხყიყ 1(2(6IIIIMV00,ჩ უხ” LიMV-
    X6X008 II II006IIXIX 00LIე60MხIX 06Vლღ10იაიიი IX (0090უ0LI900L01I 7 ICI 6900
    #I089იM99ი0ლ”ი” "I II0IVII9V90IV0CILIM00Iსმ0ი IL 0XV0CMV I ”0სV :(ი (0090MII0XMV
    ILM#9.0CV.
    8 ყილმ00VXII, 1:0XM1I.16I6ნL MIIIII (C(--20 0X01V6M 00 6ცM 09) ცMIV 0 MC ხII-
    M060)0# #0MILXM 300MMIL #0IL უმ6M21IV30 8 8IIMVხLIC (VIIIC81)0#%I6C) (009CMLხI, I001ც-
    სიხლის 108Iხ6 (000MCMM06 ამიML6IIMCIIVI6 # 0068 001I(CIIM#C ს 606000 XIIნIIL
    M0M0610.
    4700:10IIIVMM0 ლჰI6ეწ6! M9VIX6ე0ირგ ლიეს II (:400M 0VIIMV6X6 150 MIIICIICI 16-
    I60688070 ე9X2, 000ILCC28M3 806 C0608 #23800110 6XMMIIMIIMIC ს0IIC0”ILVIL-
    #0X0I6 თხ86Xნ! (803#0780, ი 9800100XIM (რ009010IIMM6C61IV 0608 ე 9IIIIM. 0II3I(0-
    #0M 80X90X19MX), IX0VLV00MIC 00მIც66 (060I6 8 II6I)M0ML 6XIIICI02 06/I0Lე01)-00#/ს-
    “თ
    თალი #Mმწიი-006808XI) II)6სიშVII2ჩ 3 იბვჯოახწაL6 რ 0M0MIL0M0 1096I00I16IVX. 7.
    ლ0M6X29MI8#% (00M06M.
    მუ0 8016MM6 M#0X-00 012 89IIIს C X8 016000 XXIX 30MC0#0- C8880M%07X0 იი6-
    მებ 968I69I06% 1 060430308MI0 „500000889 M#0XIIX6M%600 0)0# 0I00#7IMIX. 00X-
    უმიიM0IX: 0)1C "8 >338. 57; 01IL ბ > ვის. 3ე; 0IC %ბ > მმ. “7. ·
    8 იმ016 000V86X06887IX შIაI0I6 ლ006007:0MVM §>07 8823-0ნIM# XM0M0MX 8 ტლმვ-
    ჯIნოძM 3800L-0-ფ88000L0)0 090082 ყMI03M2 XM0X79M0 030C0Mე”იე#8მXნს L2L მ3XIXICV9IV-
    4ტუხის% ელმ 060M6Lმ0X00Xსხ0L0M0 000060608 060030800MM# I6X600M89V6IX Iმჰი-
    #00MM8MIX X0MIIIX6CLC0 #9 00#086 6IM9M9IMVIX ლ0XX869ნIX 0M0106M6M6V980)0 %)-
    #2 M0101)0I6, 8 0IIV9VMIIC 0% 060200 ჩაე8ყI0IVX ეწმ008. 0IიიIIIIII82.ICII 0900X616M-
    II5IM IIMI2I106IIIL6IM 362010.
    M01I0თდ096M9MIIVV060LX29) 1 1CM063#M0 IIVICMII)0%X2IIMI#% I0612XMIIსIX 1(CI(0C-
    C6Iც0 IX IმIს)M#089XMVMIX 0MIVX0CI00) 1006X0I287M806 III X))689M6MII6I0 II02-
    #010)1864ი0X010 600109814 0უ10::9VI) X09800018I9VI ი090760MV C 10/1X0V1I1I) 0MII.
    386#M91IM30001MIIIIX IV 116419198080ც9MXXX 00IX90/#XIX. 910) CI07:80M #09890089
    70# Cლ0#010X6 #X))0XII00+0MII2 XM03080L2IIM00I9298 (0#0X76M20 6C 06XM9IICIC808901L 70-
    #21MM060X0# (0ს096M0X “09, I0091906M0# 8 108ICMM0ლ%M 01 თიM6XVX%60%000 0X-
    1აV266IIVI 8 8II16 Iუმ0MMIX 0)031IIM80-00 ''0X60მ.
    წეჯიჟ თ0980101MM00L09ML X0/0Mს, 0%07:010010)I X068900MIIIVI0 061ML620)01-
    3იხუსიIIVI0 010616MV. 1I2X0/I» ნუ) იIIIVI0 M0210IIIVM60XVI0 I20)90II)6Xს # 93X1-
    #IX 060#401)0-3021M01ი I0MI03ე C IX (0:01 X0IIC09M21III0M 0M9M0X6M0X I MმX-
    იMMმჰის0 VII)001IL6M 9011 CIIC16M0I I.I2C8IIX.
    9.4. 0 0904+06M0 006III0X2170Mი0LიI0 06072 08M60XMIIC9M (0V70IIII0IმXC-
    90M ყე) V8I01II 11. 1I1010XV1IIIIს11I00)'ს1) 01ILVე6Mლ1 I#0IX0ს "600/082MV0X# IX0.C-
    #IIX % ფუ “ძი 0 ინს. VIM.IC 0+ (სი), ოა9M0 047%X0M%09989MIL MI მ96X2VI0 01'-
    1)მიMIMV9Mსმ070)L 1:01ე11I0801L 1L CVCI)0)IIIIC0.Mს80IL X011(00X2MXXL XL 0II)1060უ90% IX 0MVV-
    შყმწMვ4V9001:VI0 9830M#M03201C11X007ს (90))Xმუს9მ# 0I20000L2 IX009M680# M#ი)თ06-
    MიL 1I00MII00X0CL 9#V208VI0 0LI900II" CVIVIIIIIMCი XI #006000#) 028## 7#011:0C
    0 M0ი6ჟ”)I900);# 10X6M991-01)#0ჰ0 60 00V0#00109#9#001XL.
    ს 0I07IსIM86I07, VყI0 26IმVI80 M6იელ/ი,ე9M “ი” თ:(C0 281II01CX IL0
    900#06X0:LIX0CMIII0 00LIV9V0)1 (090906010) CIცIL0I0M, III0X69M06) IIმCII0# #
    0000X6C10IM III» თი06XIIV6CI:MX XCIX08IIIX. X0100086 VIX6))#0 818 #I0MინXI0MIIII2M 060010
    «00M6ე'MXM0-)10X6M#99+0 #09 V10 06V01081699M00+ს # ყი, 1103)II61L 06IL8L020170X60%L07!
    V009ჯMIც0 ((ი0ი0600#0 (00VIMI:0II1018 1 ხXI V10 ვI2MVMM06%L. 6VIVMM ინ#MM6ი69IსIM ი»
    X2960+8ც6 (00))Mი+ს00I0C 01))0)(CVM92 1I))0-Mი00700709#M6M9II9% 008MMMVXIX. I 20ეIVM2-
    MIM66I:4X. 0/MIIIIXL. '
    ! 0/8MM #8 80ეM02LIIIIX 06%/I686IIIIL 1I01X06I0X ()0M0”I(M601#0# CM8L01#L #L#M-
    486161 01IVIVII6IIM6 სმ იმM9896XL უწ/მII6 ))230MII 061621)186Xი6X%0I0 002439IL
    16M0%0%X# XMIM0MMM60X0”ი VIXმ))0M#9, წ»ხIვითიეითლიბში 00619066MM6 # ცII0მ0C9X6
    ნ03VI20M0V Iქ0CM0M#. IIმიხ02 VI200MI6 M0XM0 1I1011X0MM1ხ0C#M X90 1I2. 101)#16-
    უწ)0, 01 M 110. 67 თIII:00უსხIIVI10 Xუ0C9MVI0: C-2C-2C # 69C-”2C. II6იცე9 X0I6Mს
    190» 60X66 1I03IMI010 0+0VMIVს7X CX7C-0- (000709MM6 I: “რთ"--, ”ბთ“-L-), 890“
    79028 M0M641ნ-– იდისრწიL 660-IC (C00709MMC II. ”ძI-იL-, "ბ/-იL). XI 0000MXVXI
    სიიწIიი იMX021%, ყი V201)60M#C 0 #90X#9X X0M(0)6MეX 6MI10 Cდ0%0301X#XM60M%XM.
    4#ი
    - 3809MVM01LL 1I0000XIMM0C0M%0# 606MMIMVI0I6#: 07 M0ტლ”ი VIმ06MV89 8 X8VწX00თ6M9M0#
    CII81070690#) 009086 30ი#06I0ი IL00MM27XVM0C6M0C ფ38296-MC 0C00776X07MVI0M0I6#
    -(60%9I#MI.- · '
    LIი0ლM2 I06ჩიი0ICVXI იჯიწIIი რC'2C-20 # C2C-მ2C ი00058070775M90 8

    -010V8Cწ0IML CV7C-C # 6C-7C (8 იბ3წIხმX 7IIIIმIC8MV#V 6C3VX2090# 1IX8C80#)


    VI2069XC ი60IX6> (009M0#0IMV6C0)I VI 83809%MM00Xნხ, I0ხ680მ0I290ს 8 ტ60ILწICმწI0-
    M0IMM IL27LI0M# IX209M0M თი0ი96IM906ლXIM ILI0M3ვ9ყ2მL, ვ83M09MMი II1)0IM80000X29+X6-
    MM8 X6#MIVწ 00XVI2000MV # 603V2090IM IXIმ080 წი”02990X0#9 8 003წXხX2X6
    “ვხნIიემX600I# 00010XV9C1!.
    LI00L01სხLV 8 IIIმ23MVILL000# CIლI6MX6 MI0 060280ჩმV0MM ი01M06909M9M0L 26#20-
    VII90M# M0I061MI XI 97აI0#V 00LI20929 #0X0IVMმ20ს ს 9V600006ICI868X0X C000/0X26
    6 ”ეტე0ს თ0906M0M# »2, 2X0M0960X80 00008 3 IM873#0V”IV960X0- რთ00X6 0Iყხ6-
    10I89X00ს 9MCX0M#M 00M06MIIL # 86IM "მ. 1II9ი ყეიX» 9წ+Xეი უ»ივნIუი# IXIმMიმე4-
    80ხ0XL010 43XIIL2 IC 6LII0 0XICIIIIVსII96ლIM» (609298%XIIM60ILIIX 000MCM, 1I00XI80-
    100128740MLIX 606000990 00ILI2C8MIM #V IXIIMმCMMIM. (06II6L20I-801ს0”მ8M9 (00V0-
    (0099060L89 01Iლ0M8 (000X0MIX8 3 XXV 009089: IMLX2900C00ც: I8 X#I006ლმ C060X-
    უ8გი90
    . 60I1IXV2CMIსIX (MX IC0#0)0IM# 110IMILIM0/ი # C0900M#LI6 7), “, I; , 2 #0M-
    :ს6 “0 # “ქ) # IIე000 II2C9XIX 6 0XIV9V01809M9XIM 010 II00X0X2 811) 6ICX–-086-
    ჯის “მ. CIIC70Mი 910 I000M0MM/00» VI2060906X 8 I02M60+--6 00000XVM0CL0M თი-
    XC0CXI901L 0IIIIIIMIIნI.
    06ჯჩ2ვიცსეი#6 » 00VL0C:0))7862ს0L0M ძ)08010I960-ის ი0I0(6ს) C00060X0
    (419608 009090, V 893001089 C #0X6CM0II9MIV #M0II2X0CIIIV 603VIL901ა9M
    MIX. 1L12089X1X
    -# 060030880 0MM ი610VI9XVIX CX0VVIIXVI).
    ILIL0V 70102969II# 6C3VI2I))/ MIX LI C6CI6IX 8 I031IIILIVIIX C-–-C, 3-C ს 6-1
    2808009”)6 (იტვიშიშIი0I), 0L2მმინიი609” 8 90I0Cლ00107ლ980X 0000M#0-086 C IILVწM-
    10IMM 601209 იIMV, 1I01IIწVM20I0 სი %C06M8 (101I006ჰ23XI0CIILVIV (სVIIIIIIIII0 #
    7ი”0VIIმI0“ 8 0"M6V099MILLX 1(08IIIIIVIIX V2XC 8 007 (Cუ0708MIX 9ი0X6IIX0». II0
    ვა0#V I0)#M393LV იI8ი IIMიVIII2 0011020M MIX (00I06M 8MII61M80ს IIვ II0ლლი, C060V-
    აბიმი ი00LI208MIX. 06))მ3080ჩ 8 ი)090101MV900%0 ლII0I16ა ლ00IIIMIVII90ლ0LV#
    #IXCCC #0080M, II001IM)IM9§6MIსIL 1) MM (X0-00სხ”» ” #6010”08ხIL 9M10C00-
    808 8 398#6MM00XM 0% (000#6'99061:010 0L0V#0MIIII. C-სIMCI0სმ(61სM0, 0606ს00X-
    ემ0Iხასმ# II0X80010X0000ს 8 0წი0VIIVიიX თხი CI C-5 XI 05-0-” 88უM6960#
    1)08VI602M0M. დ))011CCს00XM9IVIMII 60366 0IVIII6IL 0'იVIXVI0L C200C!მ!, 09ნI388990#
    7M0I0216996M 661VIიიმიIX 80ML9IMV%6ლ0I:VX 910#087X07/.
    #ყეI0IM%9IIM 000030MX XM0:-80 06ნX8%C9MIIIV II 1I00IC0X0X:ICხMC ლMVII2MX
    1)მლო'27(0MM§%. I 00X6CI908X9V6CXCI, Vუ'0 I მი მ6MმVXV92# M0M6I)ხ 6012 XCX00#9M-
    %V6ლ0XM 00V0109M680 1I0IL9M92MIL (0080"IMI0-ს0M6X984+00#0)0 II01))9X#M8მ. III)MC06-
    IM90I68M6 MX X#X00)9M080M/ M0))6M6 C2C- I090L8090010 CVწთთMIლი Iიხიპი CV0VX-
    MV0V 6 IL00MX6M0821460900XხI0 0+XM0)MIXნ6IX 61010» (C'2C-+2 –> C2ICმ), #8 101'000#
    10IVI20989 IXმ26999 სიეიგისტსგი IწXIIVC0IMC6C: C'9|C-0 –> 0'9|C-მ.
    M#M68M0 ვ3%9V იX0)VMIVწ)0#VI0 M#M0IX6Xს 0X))07+86X VII 06XI6#2%/06160M01'0 გ-
    (ყეშმMყიისიი 200M0-ე ტტ Xმყ0მMIC60I0, ილMV70060ხ)სი ტმ0XMI#6VMIVIIV). “'ც-ხC»-ი,
    471
    96-C,6V-თ. ს 010)0-948080ც MIX '(6X9%IM%60L010 ,900M019 C IVI680M. .0LIM46სცV0#/
    00908XI: '0-/0კე:-6, 'ბ0- 0-0 (CM. პIMIII6). 9X# Iვ2 07 0V)IIIIV0IIნIX MM09% (დ I/00-
    , M080)00708უ108996M .CIწ06900 იმ0”8768909% XIX 8VMX080M# ილXVII 689), #0#XM0 080601IL
    # 6066 029MMM VI8IIICნ IIII00Cც90V9ხIM %9VIX მX# C”2C- # C2მC-'ი ,000X860”0780XV0,
    9Vი0XM800 00”მ 8X9I80IIM6C# 70VI ჯიVIV IV0ს;” X60”10”» VIინიი,მ. CX0IMXVIლმ.
    C92)C-2 ჯმ? უშ0X06MI018M VIIMM69IVX% I0MVI2080# Iუმ1000# # 0XIM0VIIX0CM 0IMი-
    X6 თს 800#0”2 C”2IC-2 –> 67 C-”, #0CI2. #9# 0107XIVიმ C2C-'ი იიგირიმვი»ჰ-
    1.: == : · · “.

    X20ხ 8 MI 300MC60X91 (C-” ა» )008VწI6CმM6C 11010 21CMIMM# 663VIXM090ჩ ILIM20#0ჩ.


    . 00M86X69M6 8 06II6C2086)6 CX0# («)09801019900-0#0# ილMCIX0M0 00MM XMV9028-
    #9V960#0L0 VIX2ნC9MIM8 I#2X თ080M-0XI9M6CX# 160688MX%9M0X0 #”0000XV906L0L0 ჰ/M0-
    M6M9ჟ20, (06წ0100109906 # 060810 096061. 1XI0 9I69MX9C11 „ 662Iმ080# IXI2000#,
    მ, C8მX26 16M0I8#6M 060164 თი901019900XL0# 32M080M060M06XM, 8 C9MIV X#0%000X ·
    აI0#9 C00V7M0I6ლ17080809 8 0#016M 101:9Mს960#0# I0II0ILI # IXMI801MIXM060#%010
    7I2089M98 0IM9V X3 8XMX შ916M0MX0) I+ლ0M#0» Cთ080X0L9560IXLVIი 38029MM007ჩ--
    .L. 2106060V7) 3XMI38870 8 000CI6IV6M90# IL0CV006 00VI VI (8 98059007#, 8 II9-
    X0MხM9VXMIX (000M2X C #C6M2XMIM#M906CMMM 800#M010X#) 00600მXVLC9M6C 30M%21M9%060#0# X0I-
    10MნIL 8 00VI9VXII#0989200V 009398 #IXმC09, იIMI0მ:Cე მIIIIIIC%. 090066 #0070M (თსი-
    9010LM900XM ))61689978010 VI2069MM. "ჩწ0IMM 0608მ30X#, M0I/0”» M0600X0M2MMX
    X7':C, 58% # M010Mს I :1I,. ნიმ. I0)'009M60):# 06წიI08M0689 ინიდიიეიშმრხ-
    იX0M 2I06მM08980 ლ%0VMCწ00#M.
    გოII60Iი70IV9 მIიგჰი. ყე ))მ9IMIIX ლ5'VII6C9IX 1)03)3M)” 06IILCMმ1"LI46.(,CIL0-
    X0 98018. (01103#0 60166 827:8V)I0 თ VMIILI0IIXხMVI0 1იIხ, MI0CM 8 II60M0M. MVი-
    0000XCI86M00 II00III60780ცე890I#M# ი0809MI0 010 ყ8ი. 01M6Iხ0ნნC #მ0X70IMXM-
    0XM6 M9210M”ნL. Cრ0090#0I#V900მM% 8606Xც68მწოუ(00ს VIმ068MIL 8 ლ#M0X6Mც 06IIL6-
    #მ0280X00X:010 #83IVL2 X03IL06L0 VI609M0MI2 )I.01800ლ”-სI)0 0X90ე3MXXMმ2C 8 M0X0აMV9ყ0ი-
    #MX M#20+806160MIMX 102100X0X, ს L010ჰ0MLI 1:I(0II'VIIIII9V უსILCMVII206 VXC6 IL9I
    ყვხულყი –90სლი თიMV0CV96000L0. მII00000)0MMყ00M0L0 Xმიმ#I8გიმ, უIIIII6სX006
    თი#0X0I9%00X0M# 3089%M14:1009'.
    C 98169MMIMM# 06XIL6#20X0M6C0XM მ0ILIL00V0IIIIM 0X060/V0) Vწმ93MIმ+ს M 803-
    09Mხ803086V6C CXVI6MM 100MVII0IIII ი (I0+0MC 06IIL610ი0)II0ხ00#010 86192V1მ. MმIM
    # MVMI6სც0% C6VV06Iს, 01Vწ068ს ი06XVIIIIMIM 10(0XV0მ6 Lმ2L 1062წIნწიV I606XI2-
    088. #00M8MIVიI0# CXVI6CM% (0006)0MM29 1600MM0008>M# “ი-> %, 00. 00600XIMIV
    1I806I18008-M#M ი0# 8V2600# ცIწIX6II#M: ”0/,თ->ეუ) IX)#M 1I0#C600IMXIM%6I# IL 0C-
    M#086 CVCთCIMX#6ი ი #01)M#8XხMV0M ლMVწ06MM. II6 1II)610+9-7I9101C9, 0IIXMV31:0, 0M03M0L-
    9MIVIM I0X00696ლ- 0Xმიეს760#X30შ2ს 06 IVI2X00C8MV96C0M "I'0M)1:L §1)6MIM) VC.10#MIL,
    110# 10X00XIX 8X99#M6 VX20690M##% 8IIX3MI88X0 067 7XMIIMI0. II2C80M "0 # 1I))6809IVც-
    -3M6 66 8 %, 8 01XIMMM6 0% 0X80X0 66 VCMიმ)ეიMმ2. ს) 0663VI900I0# 1I03MXMM.
    .I9სI6 8CMII096Mმ ი02#0X8007, %”-0 10021)0მ0#9C8X0C CXVI06C89M 16I78ILMM VI IVIVC6-
    80# CVVIICII 0%02790X 0მ1XX9#3 ს» 0239XVXV% 00061076MMXIX მ613VწX9MIIX 010VI-
    -წწი უ იმმ I60#0Iხნ, 06ML6C#80X80უს0X010 1011მ43ს019. 0, #0 1I06/C%მ6X:
    ,)0006# 88MM L2# 6CIIMVXI00M#MXIC 2612VXIXIXI6C #0X0XV 0ხ6IIL6CM80X00XსCX0I0 00მ98%L-
    მ ს60#0M2? 036009819, #8XM90709, 0960MX80, I00IV7MX0M 06X+6IVM6C8# # 0IMI9VI0-.
    472
    ვარო '.”
    , %MCI6MV, 00თდ090#01%%001VX 46064080MM# 009 VIL8ხIX თუიჯ ნიის გ03MIICVIMX
    პ ხმმIMMMIIXI6C 20I0XV 0 0087Xს7მ26 CIX0219XIX 0060MVC"VII0-X00Cთ040”0900LMX I00-
    II60600#.
    2.წ. I102#C(000MმXM#9 06I(0M8 008016600 (სI0ყ0#01VV66M0# 0ი#”0”ცMნL 2ცხ-
    X2X%XM0X0 060#M0Xმ. 00წV0I06V8MMI26Cხ, ·ჩ2L 6VLL0 Xწწმვმ80 8MხIII6, ს 0000890X.
    8 Mმ900მც/699VV V0000|6%M9 #0#00M2X0”M3M3 # ირ6ლპვი»მ0VMV 0ლ006010 #14C-
    ლგ ი00892MV08. ო9IM0 690 ი8Mვეყ0 ი ი04990M60ყVლა სხ ლM0X6Mს0 26X8VMIIნIX
    900000888 II20C8MIX. IIL28 03IL9M6M 06IILCI:2))80X60-0” X0090IMXV01M960%0M
    008386 303899867# 063767226 00IM060VIX ლუიწინწილნხIX ს06060830880MML M0M--
    თი9010IMMVყ60#89 069M0X6M8, I0098MMI00I0M დი23II06M6VXMI6 ლ0X0წMIV0MXMXIC V90მL6-
    MM 6 99M06800II6CMCLIVMX XC0I6IIMMV, 006XVწIV 0V0CX6IMX9M MIM #M9MI06ინხიი06M0იLი
    #09839318 003MIV0610 XI60#0X8.
    00#0899/6 03MV% შMI0I6 06MI0M#80X90Xჩ06LV6 M0/(0MI #00M6900# M CVIხIხMI-
    ლ01ხ90%M M00თ6M # ს0მ88MMX8 MX ლ0MVIმIM2IV060-00 ი0C0%6”26M0ლ01 0080I9M8I0+X
    00 2070 IVწი#0IMV M0X6IM9X#IM, შIII6IVXCM1IMM 7 I6VX0080000MCI0X II0298იLM6.
    გინ„მVC 8 0მ0I6021ი078301ხ0-0M იV0CI6M6. #0L I 8 MVI06ი000I6MCL:0M, ყ#ი-
    419668 01ყ0ი I 00C080307MIX XXL9IMI6C0IICIIX ძ000- M00თ0101XM6C#0% იდიწ-
    თწეიXL 0X088. C-0V0I/იმ. #009080M # ტწრრიიიინM0# X#იხთი# “რლლი0 Vს8#36L-
    ჰეგლბს ა M06X20M3X0X# რCთVწV90I0I0VმXხ8ხ> #6ი0I08მ08M M#XIიხიX, იII06Iი-
    19I000I0IX 86I0 0606-2080 00LVI IMI3.Iწ08VI0C ლ7იწაI7იV. CIIMM0IMმე'MIV60MVC
    _“080M001691I9 M06MLV X019680II XL CVX0)0)1#60:1ხX0IL #M000)0M2
    MI 06CწუMი0VI0ICII 06-
    1გწეიმ8იIMV 9000I0829VV2XX; 0I00I01CI8VXIM 0I00:0I0ს2701ნM007ხ 20212V7XVნIX 01%-
    V69M6# ლ06%ეც)00ე 00V00V IXV 06'6MVV6MIV7IV აა6Xიყ0ელიში(X M0ლ000M 8 რიც
    0107%VXიI6C II0I0IიIMC6IIIIVCCILIC ლცIIIIIIILხC. 1IL0II აM0X IL01))96ს8) XC0II)(00Mა ი ყიდტ-
    X#0IხX0V CVIIIMIM C0M0106ICII 6 CVIIIIIIIICVM0M00 M00(06X0L სყ IწM0680# (0609MV#
    MიმჯMX# 060380X 00980სV # 0C007201I8MM 1) # წიინისი1, C§00სIII69MXხ82! VM0ნთ86MV«
    8 900M8მ1ნხ00# CIV706LIV 0C0X0700XC6M C L0096ი0) M00(06M0M ს #IVX0C00IL (ინხსყ-
    3Vწ8. 92IMM 060030X 00808V ” ი060ლ0X09VIII II) (L0IV000LVV69MC V 000086 ი04-
    #00 II0XMM9M0)I70ლM0I0 CVIVIIსVIICი, მXI3MXMმ6" II6)6X0#ML III)6IVIII6C"0VI0IIICV M00(0CM
    0 ც00M81ნხM00MI იI0#72009L0# ) C00VI)010MXIMVIIIIIIMXII. სიმი მMI 8 IVI2CI0M VII. ()ა-
    #VIIიიძვMV079M (ლ5'VII6IIM 01'M00608XV.
    LL6IსVI9V0 309M06VIIIს, VI0 060I6L2I)0ს0.66Mსს XV90(000040MყცტIსII სMC-
    XM9 » C290M9M MIII60II06C2IIIIV IILIX0IVIს C6IIVM2MIMIVIი II209MVVX6Iნ 8 #90ე0068ი0ს6#ი-
    ა 06ML0X# 6C6M016M6 C 66 X8V9I60I0I6IM II)00IIMსც0II00'0VI0MICCM 0C80ს 8 300VCMM0ლVC ი)“
    იIIV2008-/ I:0))9000ი# IL CVV00)IIIIC #0IMIიI M00()6X (C. M. 6V80MIIL 9. II CM ხ(-
    ##C0C%2):
    ილყისი I ალყსიცე
    II
    ქ ს)61-I- “კემ ტ/-
    “მ)ტL-ე'- – ს-დ)“
    ასტ-ყ/- ასცე-ნყ/-
    II0M II0IIC006/M96MMIM # 0C90M6 I0M00LMMCIს0L0 სVI0)MMცე სიცწIსსცი8V(.-
    128 V00ით8M2 C 9800M0Iი80M 0II8000#0L 20მ%0MV 80701 იი0წყიწილ8VI0IIICMXC შXMი-
    47:
    #Mიიხთიბ ც MVუ6ჩი!ს ი0CVV00MV: -LI “აL-ბL- > "ას-რ- 7 -> "ჯბ-L-MIგ-თნ (CL).
    ჯ7IMVს, ჯიბ9. =2CX0C): IL “'-რ0- > ბIV'-(0-რ"- (L)69. Xის6ინC). 8X# 0ლომ00I69M#
    9001900XნI0 000186768 V)07 5'0#V, 90 6M10 ყ9მ#MV 0906I6M690 8 06Mიდი)სოგ64M-
    -2ჯი8 0ICI0CM6 2 „I)0IM9VIVX M01I080L2ე1IM9M3Mვ8“.
    CIხVჯიIწის M#000060MIX MX იCVVI0)IILCეს80IX X00თიM"M M# იიმ8Mმ2 #X. C6MყIIმ-
    M399960%0# C090720M#0ლ0MV 8 99MI0000IX06M0X0# # ILმ0/86X00L+0) CICICMIMX #0-
    ·- III 60IIს 008001 8 06M9ILMX 07X0VIVVიყMნI> %060MMM0X. M0ს ყი VX3007.X3XV,
    M50 060M0მ 0>801ს0-2MI #00 0#0M0-M900L928 ი6V0760Mი0 #30#00თ7Mე,“ #9MXM068800-
    II6C80-0#M M0)(ს080X0IVM960X0# 0C9V076M6 (8 V9IM6ე000X12IMVX მ. 6 690697 6L2).
    C 709L#M. 300609 ლ010VIIIVI)იXL #01IV)06M# I. ლIMII9Mი)Mმ2IXMXM6C0XXX 070106 X#6X>LIV
    MMMIMV 1201-86IM66LIII # II8I068)0006#0)I მწი X#0X§9V ნხოო, 06#6MMM9V06V#ML 8
    ი6ILLVIM “990101 IV60LIIM XI890606.
    I IMI0101II900L29% I X2C6CCM0ს1L9IILIIM% 13008 X6 006I)0I2XI26C 9606X0XM-
    M00%610 #0IM0VX-IM60 II670009560%VX 008936M XC2-ILV #3-IL2MX 0XM8010 # “000 XC
    #IMმ0ლ00. (')აწითწისიც CX0X0X80 (8I0”ს I0 #30X#00თ9M3#2) XC0X06> 6 06ყ8მ-
    1VXM#680 #6 10110 IC67XIV 00X010688XIMIM 23%(MმM%, MX. 6. XLC)67V 4137XIIC0M,
    11806Mმ9')0 002 06M17IM)| 101 ს 00VIX II0606023032809 06XICI0 #3ILI08000 000X0#-
    M8MM9MI9, II0 # M6:6XV 1MI3III8MIL I96001L078680LIMM, XCX0MV9VXIC C90VII1 V0XI IX0X0)0სIX
    » 0068VIსი1ც იი819V9IIIX იმ926ნ600M#20VVM) 1:01VI V00X067109% II0VI I0VIV.
    111099 1I0106#IMIX V9ი9009Cთ00Mმ8XMM# X30292M0ხ90 10მ31XVX9XXIXX “(31XL0#IX 090VIX-
    IV)) #M0IVX 60500 0ე890I6: 989IL00XIC I+09MXმ0IXსL # 830MXM00MVVM9VIMVIL 92XIXL08, C00-
    იინიჯიV)სს ილნIIM»6ი”ი ლ0Iი07IIწი #» IX» თი0ი#Mეჯხხის”წ წV/II0106/MV0CXMXI0,
    #MMMI ლ0იVII6ლ18უ0შI) ს უვწი” 06M0VIIX (CX)):VLIVIX9ნIL>L 69I6MIIIM,. 7 2#06-
    8VMIMIIIX6C #0+70)»I>» 1)03MIსცს სა, #3III08ხ» C(11016XII #20, 0II1)016IX6980# 9%XიXI6
    ი280#%II4L II))90600%010X 06X0IMIIC 0C%+)0VIIIV1IMXMIC II1)03 001. IXIM68M0 I2XVI0 00-
    ILწ)0 0-6 7I#IV0 I0-5I00101MV00IVI0 980I10MLV10 IM6I0I0X26+- 19. IL V ი #XMXM08MV9
    » 07X-80I09IIIL M90X08770106II 0):01 1I 0C66MIIIX96010) X#00თ010:0IIMC6ლ01CMX 0IM0'06X.
    #30#010)143»#. .8ხ19 816MMVXL XM6:LIV 9X008)0000#0)X0# I) XL2V0VX80:150X0#
    M000)090710XM900LVMM 01076M2MII, 002სIV II6Xნ6I#V 08 808IIX 000000 06 0%-
    90/01069IIM #2 078070ს0MVX 93107 1 #I200IL0M 0)I0680010#0LXX#. (0I06008#6 X81-
    86MI0ხ0#0L0 # #IVI008))006M#CM0X0 #30#00 IX 00I6MV "XII0M0IV0I960#0MV XX26CV
    726» 00808209M6 083004201 ც8ე+ს ეMMI 83301M 121 XICMI 80000 06ML0X0 1I3MI-
    #000X0 001038, 8 08MM2X 680830M0X0# L0წ0IნL #3XI0XL08 (8 CMMI6I6 IL. +L1:0 6 C0#8).
    CIიVIოI7ი00MIM 930#000M3X, III0I0MV8MM6M#MIM M07ILV #361M#2MM# )0ი03)IM9
    IX
    1686/MV060%MX IიწXის, 06XIM6 0%0VIXVი0XIIC 000009MM0C0M X2I016X060X0I0 # #IV-
    X0680006#M0L010 83იIM0, 0)00/0ი MX9I0>C 0606LIM #IV8X061)6 6 I0ყ,ს 806MMI ”M-
    II0X0I1MM# 920LC0# # M#3VM69MVIIM 06MIIX თ0Iუ08IIMIIM #3LII0–0”ი 072382.

    # #ი1IM I0MIIMეწჯს „IIმ0M00)თM3M“ 16 8 0100I0M M0X6MVXMV66X#0M CM1IC40. 13 0I180-


    სICIMV 831%08IX C80X0M 60XM0 CI II0X6600609800C X08009IMXი 0 „I0M0#00დთX8M6“, M. C.
    0 MX6 0190-0#M038“ე980M ი0600770X0+8)! M0# IV 09M076M90MI. 6 სატიIIIIIMXMI. , 098MM00%+
    -850-0049MI 0XC6M6970M.
    სიტყვათა საძიებელი ”
    VI232X0M#ხ CM080თ00M“”

    I ქართული––I 0V3MMCMIMM#
    აბამს 317 ასხამს 134 აჩოდილი 321,
    აბრეშუმი 123 ასხია 134 აც 324
    აგებს 10, 37, 333 აუწყებს 67კ აცადე 250
    აგორჩვჰებს 61, აქებს 10, 161 აცალე 250უჯ
    ადგიდ 100ე, 196, აქლემი 80, 123 აცთუნებს 195,, 298 ·''
    ადგილდ 100;, 196, აქუIნ!ს 317 აცუამს 317
    ადგილი 321, აღავსო 51 აცუთუნა 196,
    ადვილი 44, 45 აღგზხებული 297 აცხუნებს 277
    ავახანი 39 აღვადგინე 276 აწყობს 44ე, 348
    ავლი 39 აღვადგინებ 276 აკამა 241
    ავნოს 51
    აღვდეგ 205,, 215, 255: აჭმევს 241, 348
    ავსებს 51
    'აღ!ვრაცხე 355 აკმი,ვა 241
    ათბობს 274
    ათერთმეტი 12 აღვსება 42, 51 ახალ- 317
    ათი 135, 168, 316 აღვსებად 40 ახდენს 355.
    ათორმეტი 12 · (აღჰვფხუერ 226 ახდუნებს 355;
    ათქუმია 276 'ალწვვადე 354 ახელს 193,
    ათცამეტი 12 'აღ'ვვედ 354 ახილა 193,
    აიძულა 68 აღივსებოდა 51 ახს 317
    აკრთობს 274 'აღიკიდა 356) ახუსება 42
    აკუმევს 279 ”ად!იკიდებს 356, ახუსებასა 42ე
    აკურთხებს 261, აღმოიქუა 317 ახუსებისა 42ე.·
    აკურთხევს 48, 49, 263, აღრაცხა 236, 24) ბადე 146, 166, 282
    აკტმევს 48 აღუთქუ 50 ბალი 74 '
    ამბავი 165 წაღ!პფხურა 226 ბან- 236, 237, 358
    ანწლი 8. 75, 82;. 129, 316. 'აღ1ფხურილი 227 ბანა 244 '
    აიძულა 68 აღხუაგხნე 45 ბარკ- 102, 103
    არნ 10 წაღ!ვადა 354 ბარკალ- 102, ' 279. 281,
    არქუ 325, (აღ!ჯდა 354 330, 356. '
    არჩვი 167 აღჰუმართე 46 ბარტყი 305) .
    არჩია 276 აშენებს 161 ბარტყუნი ვბე,
    ასი 8, 146, 302,, 316, 329 აშორებს 61) ბევრი 39
    ასო 34 ' აშოოვებს 61, ბეთლემდ 2084 '.
    ასული 7%, 82, 146 აშრობს 274 ბერ–- 146, 250
    # საძიებელი შეადგინა ე. გიგოლაშვილმა,
    >+# ჩეიIM0C1ს06MM6 61000თ00MII 8 10XMI6#01 „დიაი0%ნI II მეა 0 ნლ ი 000#M#46
    XL0X3M00100 ეIდი8IXი (6M. 0Xი. 387).
    475
    ბერა 308,, 354 განაგდო 134, გაცთუნებდეს 195.
    ბერკ- 102, 1C3 განაგრძო 310 "გაცრა 226, 311
    ბერტყა 305კ განავრცო 51), 310 გაწყვა 44
    ბეღელი 89, 282 განასხნა 134 გაწყრა 217
    ბეღო 282, განატფო: 51) „(გახელა 193,
    ბეღურა 167 განაძო 134, გახელილი 193,
    ბირკოლი 101, 102. 104 განბანა 241 გბობა 115
    ბიჭო 35) განვკტეთე 49 გეეტყერIა! 313
    ბმა 275 განვრცხე 355 გზა 280, 315, 316,, 346
    ბოთლი 123 განვტეფ 43, 44, 116, 159, 191,, გირგოლი 101
    ბოლნელი 11 205,, 206, 211, 215, 239, გირკალი 101
    ბორბალ- 314 255, 255:ე, 256, 260, 264, გირკო 101, 330
    ბორგ- 97 304, 310, 354, 359 ” გირწყილი 101
    ბორკ- 103 განეტფები 260 გლიჯავს 211
    ბორკილ- 104, 330, 353 "განშვყავ 201 გონება 33, 153. 288
    ბორკილი 102 გან!ვხეთქე 241 გონი 288
    ბრგე 99 განვჯემ 44, 113, 158, 205,, 205., გორ- 244, 245
    ბრკოლ- 101, 102, 104. 330 206, 215, 255კ, 305, 311 გორავს 613
    ბრკუმა 101, 275 განეჰკერთ 48, 51, 191, 206 გოოგალ- 314
    ბრუნავს 314 განხზრქა 51, 299 გრაგნა 314,
    ბრძავს 275 (განIსკუეთა 241 გოგოლი 101
    ბოძოლა 97, 275 განსთქდა 241 გრეხა 186, 314.
    ბუქი 34 ,, Iგანსსტეფ 256, 264 გრეხს 192
    ბღარტი 305, განტ1ნა 247 გრიგალ– 314,
    ბღარტუნი 305. განტფა 44,5 1ე, 116. 19), 215, გრილი 281კ
    ბღერტა 305. 218. 219, 221. 255, 256, გრილო 281
    264, 299, 310 გრიხა 192
    გაბერვა 85 განტყდა 199 გრიხავს 192
    გაგჯა 201ე განუტევა 253 გრკალი 101
    გადნა 217 განუტევე 253 გრკო 101, 330
    გავთბი 191,, 255, 359 განძუნდა 312 გრძელი 88,, 96, 99, 148..
    გავლა 50 განწმდებიან 182ყ 160, 162, 310, 348.
    გავნებ 51 განჯვმა 44, 217, 299, 3L1 გრძილი 101
    გავტყდი 199 განჰკერთ 182 გრწყილი 7, 99. 99,, (01
    გავქერ 198,, 310 განჰკრთა 51, 191,, 310
    გუემა 48:
    გავქერწი! 215 გარდაასხ 134ე
    გუერდი 301
    გავქრი 215 გარდაეჯდები 269 გუერდისა 301
    გავცერ 311 გარდავჭედ 206, 212 გული 78, 82, 287
    გავცერი! 158, 226, 234 გარდამოვვედ 258
    გარდამოკდა 258 გუმერა 48, 48,
    გავცვდი 205, გარდამოჰკედ 258 გუნ- 288
    'გა'ვძელსი! 226 გარდაჰვედ 212 გუნება 288
    გავძვერ!ი! 215
    გავწაფე 334 გასივება 133 გმელი 40
    გა'სსტყდი 199 გტმერ- 48
    გაგწყერი! 158, 215, 305
    ზასწყედით 196,
    გავჭარი 226ე
    გაუტივ"ა! 253
    გავჭერIი! 158, 159 და 13, 88,, 113,, 148, 148.,-
    გაუფშეკია 312
    გათბა 255 148,, 317
    გაუჩხერია 312)
    „გაბთხარა 168
    გაფშეკილი 312, დააკლდა 10
    ჯგუიგლივბა 201ე დაბა 281, 304, 334, 357
    „გაქრა 310
    'გამობვუბარე 268 გაღოღნა 102 „და'ბბანა 168
    'გამო1იცადების 267 გაჩხერილი 312, დაბირკვლება 101
    476
    დაბირკოლება 101 დაიკყლიტა 201, დოგჯერდეს 154)
    Iდაჰბმული 297 დაკვრა 56, დრეკ- 180, 181, 182, 185,
    დაბრკოლება 102 დამაკლდა 1C6 186, 189, 190, 192, 194.
    Iდა1დგმული 29: დანაყრდა 125 205, 354, 355, 358
    დადვა 42, 45, 238, 310 დასჭერ 265 დრეკა 186, 192, 203,':211.
    დავადუმე 253 დასხდა 134) 269,, 275, 308
    -დავაკალ 226, 305, 354 დაუცადებელი 250ჯ დრეკენ 185, 186, · 244,
    დავაკელ 106, 226, 265,, 305, დაფითა 200 დრეკილი 192, 193
    324, 354 დაფლა 235, 311 დრეკს 180, 185, 192, 193
    დავასწარ 139, 280 დაფლითა 200 დრიკ- 165, 186, 189, 190,
    დავაცხრვე 355) დაფრთხა 190,, 310 192, 194, 354, 355, 358
    დავაწვინე 276 დაყტა 201: დრიკა 180, 192
    დავაჭერ 324 დაყუდებული 48 დრიკავს 193, 211
    დავაჯდუნე 276 დაშდა 218, 311 დრკ- 183, 185, 186, 190,
    +დაჭვაჯდუნებ 276 დაშთა 248 191, 194, 195, 354, 355,
    დავაჯინე 276 (და!შთების 349 358 :
    Iდა1ვბანე 236, 355 დაშრა 162,ც, 219 დრკა 180, 183, 184, 169.
    ღავდევ 42, 45, 310 დაშრტა 182,, 309 201, 205
    დავიბანე 334 დაშრტეს 184, დოკების 180, 264
    დავიცევ 222, 238, დაშუორა 219, 311 დრკეს 183, 184
    დავიწუნე 252, 253 დაჩჩ;ან 306 დოკუ!ი! 47, 67
    "დავიჭირე 267 დაცხა 318, დღე 8მ,, 113, 114, 117.
    დავიზსომე 335, დაწერა 148ე, 158, 241 118, 119, 146, 166, 280,
    დავსცხერ 355, დაწნა 299 318, 349 :
    დავფალ 235, 311 დაწრიტავს 192 დგირე 40
    დავშთი 191,, 218, 306 დაჭრა 265, 311, 354 ეგე 323
    ღავზუერ 219, 306, 311 ელავს 305
    დაჭყდა 201)
    ღავცალე 250;ე, 355 დახატული 297 ეგულების 48
    დავწან 109 დაპჰშთი 218 ევნოს 51
    'და1ვწერე 359 დედალ- 289, 291, 296 ეზხოითა 67
    დავჭარ 305, 311, 324 დედალ!ი! 74, 83, 290, 292, ეზოისა 67
    დავკარი 234, 268, 354, 358, 351, 358 ენა 128
    ჯავჭედე 236 დედაწი! 67, 148 ერთი IL2, 129, 163
    დაეჭერ 265, 305, 311, 354 დედითა 67 ერთიერთსა 151,
    დავჭერ!ი! 234, 268,, 358, დედისა 67 ერისთვობასა 41)
    !და'ვჭაშ 226... ” დედლ- 291, 296 ესავს 43
    დედლის!ა! 290, 292, 358 ესაია 68
    დავჯედ 2051; 215, 255კ
    ესაია 68
    დათვი 135, 154 ' დედოფალი 52, 93/
    დეიდა 166 ესე 323
    ჯათირგუნება 10L
    დეიდათ 166 ესმის 320
    დათრგუნვა 101 ესრევს 274
    დეიდამ 166
    ღათ; 72
    დეიდას 166 ესრვის 274, 321,
    ჯათ89 40, 50. 154 ესროდა 274
    დეიდე 166 ეფინება 206
    უათტი 50, :58, ვ3ჭ3ვ, 307, დეიდეთ 166
    დათუის 50 ეფინების 355ვ
    დეიდეს 166
    კაიბანა 67; ექტსი 40
    დერკ- 180, 181, 182, 183, 185,
    უაიდგა 67; ეშმაკი 123
    186, 1898, 190, 191, 195,
    დაგრრღუა 310 ეც 223, 325,
    205, 354, 355, 358
    ჯაიღლიტა 201ა დიაკეული 68
    ეცო? 59)
    ჯაიცევ 222 დიაკონი 65 ვაბამ 129
    უჯაიცვა 222, 238, დიოდა 275 ვაბემდი 129
    477
    ვაგბობ 231, ვაჭამე 2706, ვთქუ 47, 50
    მაგებ 320 ვაჭმევ 276 ვთხარე 236, 245, 253, 254.
    ვაგორე 244, 335 ვავმიე 276: 262, 266, 307, ,
    ვადუმებ 253 ვაჭმივე 276. ვთხრი 245, 253. , 254, 26-.
    ვათბუნებ 276 ვავალე 245 266
    ვათქუმევ 276 ვაჭლი 215 ვიხრდი 321
    ვათხოევინებ 276 ვაჯმობ 206 ვითმენ 276
    ვაკვლევინებ 276გ ვაჯსენე 278 ქითმინე 276
    ვაკრთე 182. ვაჯსენებ 278 ვინ 39
    ვაკრთობ 182,, 206 ვაჯენ 276 · ვირი 85
    ვაკურთხე 203.,, 355 ებანე 240,, 244, 262 ვისმენ 121, 276
    ვაკურთხევ 263ე ებერ”ავ! 146, 240,, 254, 262, ვისმინე 121, 276
    ვალი 305 272, 305, 313 ვიღებ 317
    ვალს 50, 305 ვბერე 236, 240,, 250, 254, 262, ვიყავ 42, 43
    ვალხენ 276, 312 272, 308, 313, 354. 355 ვიყეენით 42
    ვალხინე 276, 312 ვბზხეკ 312 ვიცან'ი! 235
    ვაკლებ 226, 265, ვბზიკე 312 ვიცოცე 244, 31უ, 335, 355.
    ვამჭჯობ 129
    ვგალე 245 ვიწუნებ 252, 253.
    ვარ 317
    ვგლი 245 ვიგერ 267
    ვარდების 50
    ვარდი 39“
    ვგრეხ 271 ვივადე 158,
    ქგრიხე 271 ვკალ 225, 226, 228. 251.
    ვარქუ 40, 325,
    ვარჩევ 276 ეგუმირე 48 ვკალთ 225
    ვდგები 205, ეკერბთ 203
    ვარწმუნებ 276
    ვასმიე 270ა ვდერკ 48, 180, 183, 185, 203, ვკვეთე 236
    ვასმივე 270სა 205, 205., 359, ვკვნეტ 312
    ვასუ 276) ვდრეკ 51, 180, 184, 185, 18%,, ვკვნიტე 312
    ვასუმევ 276 203, 205, 232, 264 ვკლავ 39, 225, 226, 227.,
    ვასხება 321ე ვდრეკთ 185 228, 251, 265
    ვატფობ 206 ედრიკე 180, 184, 186,, 293,
    ვკლაეთ 196, 225
    ვაქე 355, 205, 232, 264, 309
    ვაქმნევ 276 ქდრკე 183, 184 ვკლევდი 273
    ვკრებ 51, 203, 27L
    ვაშშნე 254 ვედოკები 180, 183, 184, 195,
    205, 264 ვკრიბე 271, 309
    ვაშშნებ 254
    ვაშლ-ი 75, 79,, 80, 83, 154 ვდუმ 253 ვკუდები 205,
    279, §0, 309, 353 ვედრება 39, 123 ვკუეთ 49, 56, 240,, 245
    ეაშრე 263 ვენავი 39, 128 ვკუეთე 2-:0,, 241. 245
    ვაშრობ 263. ვერა 323 ვკუნეტ 48
    ვაჩენ 312
    ვაჩინე 312
    ვერცხლი 75: ვკუნიტე 48
    ვერძი 160, 162 ვლა §ე
    ვაცდენ 195, 276
    ვაცდინე 155 ვეყავ 324 ვლდომა 50
    გაცთუნებ 195, 196, 276, 276, ვეც 223, 325,, 355, ვლოკე 244, 355
    ვაცი 146, 290, 302, 305 ვეძა 160 ქლტოლა 39
    ვაცლი 313, ვზარდე 245, 267, 271 ვმკე 240, 263, 272
    “ვაცხოვნე 244, 335 ვზრდი 229,. 243, 267, 271, 273 ვნება 39, 51
    ვაცხრობ 355ე ვზრდიდ!ი! 273 ვნებულ- 51
    ვაწერ 324 “ვთალე 236, 245, 262, 266, ვრაცხ 240,, 305
    ვაწვენ 276 271, 313 ვრაცხე 240,
    ვაწონე 263 ვთბები 255 ვრგავ 240
    ვაწონებ 263 ვთვალე 245 ვრგე 240, 355
    ვაწუხებ 253 ვთვლი 245 ვერდომა 50
    ვაწყობ 317 ვთლი 245, 262, 266, 271, 313 ვრეკ 240,
    478
    ვრეკნავ' 305 ეყრი 245, 266, 267,. 268, 273 ვპერ 220, 236, 237, 738,
    ვრეკე 236, 240,, 24L ვყრიდ”ი! 273 239, 243, 244, 246
    ვრეცხ 272 ვშალე 245, 355 ეჯრი 226, 227. 228. 231,
    ვრეცხავ" 272, 305 ვშევ 42, 106, 110, 305, 310, 238, 265
    ვრეცხე 272 318, ვხედევდ!ი: 23
    ვრცელი 39, 51, 310 ვშლი 245 ვხეთქე 241
    ვრცინი 51ე ვშრეტ I82,, 203 ეხვდები 255
    ვრცხე 240; 263, 272 ვშრიტე 309 ვვან 238, 246
    გსაჯე 245 ვჩხერ 312 ვჯადე 245, 266, 269, 270,
    ვსება 39, 51 ვჩხირე 312 355, 355), 356
    ვსუ 47 ვცადე 267 ქვდები 206, 214, 246, 264,
    ვსუამ 254, ვცავ 2221. 355
    ვსუამთ 186 ვცალე 236 ქჯღი 245. 266, 269. 270,
    ვსუემდ'ი' 273 ვცან 235 355,; 356
    ვსცავ 222, ეცდი 267 ქჯედ 214, 355“
    ვსცემ 223. ვცვალე 245, 250 ეჯმები 205,, 206
    ვსცთები 195 ვცვლი 245 ვჭნავ 231, 238, 246, 205
    ვსწყდები 196 ვცოც”ავ! 313 ვჯოც 240,
    ე'სსწყლავ 226 ვცრი 226 ვჯოცე 240,, 355
    ვსცხრები 355) ვცქვეტ 206, 312 ვვსენ 226
    ვსჯი 245 ვცქვიტე 206, 312 ეჯსნი 227, 228
    ვტეხ 199, 200 ვც4ეთ 196, 205, 214, 232, 240 ვვურეტ 48, 206
    ვტეხე 199, 200 მცტთები 205, 214 ვვურიტე 48, 206
    ვტფები 205,, 206, 211, 255, ვცტითე 196, 205, 208, 214, ვჯდები 205,
    264 232, 240 ე'პ1ბან 240,, 244, 262
    ვუბარე 245 ვძლე 263 ეწჰშგუმერ 48
    ვუბრი 245, 268 ვძლებ 226, 265 · ვკრავ 226
    ვუმხერ 312 ეძლევ 263 ეჰკრთები 206
    ვუმზირე 312 ვწერ 240, 241, 253, 254, 272, ეIჰ)მკი 240, 263, 272
    წვვუსტუენ 312“? 305, 307,, 324
    ებრცხი 240, 263, 272
    'ვვქუსტუინე 312 ვწერე 236, 240, 241, 243, 244, ვჰრწმენ 261
    ვმუტეე 253 249, 253, 254, 272, 354, 355
    ვუძღვენი! 278 ეჰფენ 263, 355
    ვწმედ 312 ვ(ჰსფხური 226
    'ვზუძღტენ :251 ვწმიდე 312
    “ვუძღტნი 251 ეჰხუდები 255, 260
    ვწნავ 109
    ვფარე 168, 236, 334 ვწოვ 253 ვIა1ვნავ 226
    ვფენ 196, 206, 311 ვწოეე 253 ვ'ჰIჯსნი 226
    ვფინე 196, 206, 208, 263, 311, ვ'პ'ვშავ 226
    355 ეწრეტ 356,
    ვფრეწ 206 ვწრიტე 356, %ამთარი 7, 129, 292
    ვწუნობ 252
    ვფრიწე 206 ზამთრისა 2/2
    ეწუხ 253
    ვფშეკ 312 ზარდ- 229,
    ვფშიკე 3!2 .. ვწყლავ 198 ზე 323
    ვფ'ხ1რეწ 309 ვწყ:დე 196 ზელა 211
    ვუ'ხ1რიწე 309 , ეწყვედ 196 ზრეელ- 299
    ვყავ 310, 324
    ეყარე 245, 266, 267, 268 ვწყტიდე 196 ზრკჭელი 51
    ვჭამ 240, ზლღავ- 44)
    ვეყევ 310 ვჭამე 240,, 241, 334 ზღვა 57, 318
    ვყვლეფ 201
    ქჭედ 240,, 269 სღმარტლი 75
    ეყვლიფე 201.
    ეყოფ 201 ვჭედე 240,, 250, 269, 355 ზღუა 148
    თაგვი 154 თუალი 14, 74, 14მ8,, 288,, 290 იოსებ 68
    თაგ?7 135, 136 თუალისა 290 იოტა 68
    თაგუი 158, 307,, 333, 348, თუისი 353 ისარ-ი 299, 291, 292, 256,
    -თაგუ 40, 154 თქვა 53 321, ..
    თავი 42, 43, 49, 136, 307,, 333 თქმა 47 ისლი 75, 84, 85
    თავითI!ა! 43 თქუა 47 ისრ- 291, 296
    თავისა 42 თქუენ 11 ისრი 84, 84,
    თავისი 42, თქჭუმა 47, 49 ისრისა 290, 292
    თვეტა 47, 49, 53 ისუენებს 134, 286
    თაეყანის–მცემელნი 46, 46,
    თეტენ 40 იურვის 274
    თალ- 237. 354
    თემა 47 იურვოდა 274
    თა:ალა 23ხ
    თარ- 354
    თხა 113, 114, 117, 118, 119, იფანი 83,, 115
    148, 202), 280, 315, 349 იფნი 83,
    თაჯყანის-უცეს 46, 46კ თხარ- 236, 354 იფელ- 68
    თაფლ-ი 75, 76, 77, 79), 80, თხელი 89, 314 იფხრიწება 206
    63. 154, 279, 280, 353 თხილ-ი 78, 117, 118, 135, 202), იქაძს 324
    თაყუანის-ცემა 46 349 იქმს 120, 279, 324
    თბე 11C, თხლე 106, 107 იღტაწა 48
    თბება 255 თხმელა 89, 120 იღჯაწის 48 ·
    თბილი 115ე. 116, თხრ-– 354 იყვლიფება 201
    თელ- 91 თხრაბლი 75, 110სკ. 290 იყვნეს 40, 42
    თელი 89 თჟთე 166, 315 იყო 43
    ლერ- 354 თტინ 43 იყუნეს 42
    თესლ- 279 თტისი 49 იცვითება 270
    თესს 279, 304 იცნო 235
    თვირთვილი 101 იავარის-ყოფაი 68 იწრო 68
    ყჯთუე 135, 166, 315 იაკობ 68 იწუის 229
    ოთტე 40 . იალბუზი 68 იხვრიტება 206
    თიბავს 170,, 311 იანვარი 40 იხილავს 193,
    თიბს 111,კ, 253, იატაკი 68
    თივა 111,, 170,, 253,, 311 იბანს 67ე, 305 კადნიერი 123
    თირთოლი 101, 102 იგავი 32), კაიაფა 68
    თირთულ 101 იგლიჯება 270, კაკვი 306,
    თიჯა 11მ, იგურდივ 301 კაიაფა 68
    თლ- 354 იდაყვი 14 კარ- 235, 236, 237, 301
    თმა 14, 113ე, 114, 119, 148, იდაყგ 68 კართა 301
    280, 35 იდაყე 50 კარისა 301
    თოვლი 136, 333 იდაყუი 63 კარტ- 103
    თოვს 333 იდგამს 67კ . კაც” 303 ·
    თოშეთა 283, იდუმალ- რ67ე, 68 კაც-ჰკლა 225,
    თრთვილი 101 იერიჟო 68 კაცად 283, 284
    თრთის 274 იერუსალშმდ 284 კაცები 10, 161 ·
    თრთოდა 274, 275 იერუსალშმი 68 კაცი 7,კ, 145, 168, 290,
    თრთოლა 97, 101, 275 იესუ 68 302, 318,, 333 ?
    თრითვილი 101 ივნოს 51 კაცით!ა! 10, 67 ““.
    თ;·თ 43 იზარდების 267 კაცისა 67, 283, 290
    თ7თე 135, 315 იკიდებს 3+1 კაცს 283 ·
    თ;ნიერ 43 ინავ- 67კ, 68 კბილი 14, 78, 115ე
    თჯ;ს 43 იობ 68 კედელი 159, 356
    თ;სი 42, 42აკ, 49 იოვანე 68 კევრი 27,
    თუალებსა 290, იონა 68 კერბ- 182, 355
    480
    ყერთ- 182 კულად პე), 357 მატყლი 75, 128. 158, 279,
    კვეთ- 162, 236 კუმოდა 273 29ე, 333, 334
    „კვეთს 162 კუნეტა 48 მაყუალ- 281
    კვერნა 56, 84, 87, 169 კურკო 101, 330 მაჩვი 128
    „კვნიტი 312 კვავლი 48 მაჩტ 4C
    კიბილი 115) კტარცხლ!ბერკი' 49 მაჩტი 158
    კილდე 101, პვე კუდ- 48 ( მაცთურ- 298,
    კილდიათი 1C1 კტედ- 48, 232 მაზე 317
    კილდიძირი 101 კუეთ- 56 მავსოვს 278
    კირთუნი 101 კჟეთენ 244, მბორძალ- 104
    კირკალი 101 კტერთხ- 263, მბორძალი I02
    კლა 225, 251 კუერთხი 49 მბრძოლ- 104
    „კლავენ 186 კენოდა 48 მბრძოლი 1C2
    კლდე 95, 99, 101, 155, 111ე, კუნეს- 56 მგელი 77. 77ე
    160, 166, 287, 315, 330, კტნესა 40. 48 მგზავრ–- 280
    352, 353 კუნეტ- 48 მგზავრი 29,
    „კლეს 225 კტნეტა 48 მდაბალ–- 281
    კლვა 225 ლაში 14, 74, .124, 141,, 167, მდაბორ- 281
    კლვიდა 273 305, 314, 330 მდაბურ- 25!
    კლულ- 297. ლბილი 9უ, 93. 124 მე 11, 146
    კოდალა 333 ლეკვი 74 მეგრელი 322.
    კორტ- 103 ლელწამ- 169 მეინაჯე 67ე,
    „კრავი 111, 170, ლერწამი 169 მერცხალი 97. 98
    კრავს 297 ლესავს 74 მესამე 146, 322
    კრბ- 355 ლეღვი 74 მესტია 65
    კრებ- 182, 355 ლეღუი 306 მეწყალის 168
    „კრება 186 ლიტრა 129 მხე 8. 126, 146, 166, 315
    კრეთსაბმელი 301 ლოდი 67 მზეი 67
    „კრეტსაბმელი 301 ლოკ- 244, 245 ეზი 67
    კრთის 274 ლომი 69, მზირი 3L2
    „კრთოდა 274, 275 ლოშნ- 124 მიდრკა 264
    კრთოლა 97, 101, 275 ლოშნის 314, 330 “მიშეც 223
    კრთომა 97, 101, 190კ, 275 ლუკმა 123 - მიეწიფა 270“
    კრიბ- 355 ლხინი 312 მივაგე 355,
    კრიკალი 101 მივდერკ 264, 354
    კრკო 101 მადლ-ი 80,, 279, 298 (მი'ვეც 223
    კრტნა 323 მადლიერი 299, მიიყვანებს 278
    „კრულ- 297, 299 მაისი 165, 229) მიმყაეს 278
    კრწყილი 101 მაკლს 82 : მისატევებელად 357
    კუალად 357 მალიად 68 მისდეოკ 264
    კუალი 301 მამა L28, 148, 154, 334, 351 ”მიზსსცა 223, 238,
    კუალითა 301 მამალ-ი 74, 76, 77, 128, 289, მიუხღაეს 44ე
    კუალისა 301 ·., 291, მიუძღუანა 250, 278
    კუამლ- 279 მამაი 67 მიძლაეს 297)
    კუარცხლ–ბერკ- 279, 330 მამლ–- 291, მიძღუანა 251
    კუარცხლ-ბერკი 102, 281 მან 323 მიძღუნა 251
    კუდი 63, 282, 311 მარჯუენე 129, 146, 109, 348 მიხუემსგავსნეთ 45
    კუდომა 275 მას 323 მკალ- 74, 148,, 290
    კუეთა 244 მატლი 75, 82, 83, 128, 154, მკერდ- 287, 288, 296
    კუეთს 56 158. 279, 280, 334 მკლე 106, 107. 108, 166
    კუერთხი 67 მატყიერი 279, 298 მკლველ- 225
    31 თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 481
    მკრდ- 296 მოჰვან 230. 265 ნაკრტენი 102
    მკრდისა 287, 288 მრავალი 39 ნაკუერცხალ- 292“
    მკუდარი 40, 48. 67 მსახურ- 279 ნაკუერცხლ- 292”
    მკტდარი 48 მსუმელი 89 ნაკტეთი 324
    მოახდინა 355) მსწრაფლ 139, ნატეხი 161. 163,.
    მოეფინა 355ვკ მსხალი 74, 134ე, 158, 307,, ნატო- 159
    მოეწონა 335 334, 351 ნაყრ–- 125
    მოვალ 46 მსხვილი 90 ნაყროჯნი 125
    მოვაცალე 313, მსჯავრ- 297 ნაშობი 43»
    'მოჰვაწონე 251, 253, 277 მტანჯველი 41 ნაცარი 226,. 234. 31L
    მოვდრიკე 191 : მტილი 129, 1409ე ნაძტ 50
    მოვედ 46 მტკაველი 89 ნაწერავა 61“
    მოვიწონე 251 მტოედი 111, 307, ნაჭარი 226ე, 234
    მოვკალ 225,, 265 მტტერი 40 ნაჭერი 234, 324, 324კ,
    მოვკტედ 48, 205,. 215. 232, მყავს 276 ნახლეჩი 162 '
    255გ მყუდრო 48 ნედლი 75, 129
    მოვსაო 235, 354 "მშვილდი 78 ნელსაცხებელისა“ 357
    'მო'ვწველე 236 -მშო 43, 57, 59, 106, 107, ნელსაცხებლითა 357
    მოვწყალ 198, 226, 234, 311 107,, 108, 126, 148,, 318,. ნელსაცხებლისა 357
    მოვჭან 129, 146, 226. 230, 322 ნემსი 129, 160, 162. 168ე.
    233, 234, 265, 305, 311, მძევალი 74, 282 ნერგი 323, 324,
    354 მძინავს 312 ნერწყვი 160
    მოხრდილი 272 მძლავრი 297 ნერწყუი 129'
    “მოკლე 106 მძჯ;ნვარე 312 ნეტა 159
    მოკუდავი 274 მწერ- 85 ნეტარ 159
    მოკურცხლა 49 მწერალი 244 ნეშტი 323, 324,
    მოკტდა 48 მწერი 146, 163, 307, ნიკაპი 14, 323
    მონადირე 322 ნი'სკარტი 102. 124, 141.
    მწიფე 270
    მოოდილი 272 მწრაფლ 139, 314, 323; 330
    მორცხუი 261 მწუნს 252, 253 ნისლი 123
    მოს– 244, 245 მწყემსი 160, 162 ნიტრა 129)
    მოსაყდრე 322 მწყერ-ი 85, 159, 164ე, 307, ნოყ- 125
    მოსისხარ- 279 მწყუდარი 196, 196,, 198, ნოყიერი 125
    მოსრა 139,, 235, 311 მკადი 158, 289, 291, 307, ნუსადია 148,
    მოსწყდა 197 მჭამელი 89, 244
    მოღუაწე 279 მჭედელი 8, 89, 126, 270, 322, ოთხი 135,. 146, 245,, 316;
    მოყტასი 48 348 335
    მოყტსისა 48 მჭლე 106, 107, L08, 109, 166 ოთსმეოცი 12
    მოწამე 322 მჭრელი 227 ორი 68, 70, 146, 158,,.
    მოწყვა 44, 299 მხალი 74, 307, 245, 305, 333
    მოწყლა 234, 311 მხუდების 255, ორმეოცი 12
    მოხდა 221 მვარე 281ე ოფლი 92ე,. 245
    მოხთა 221 ოქრო 34
    მჯარ-ი 85, 158, 281კ, 307,, 334
    მოხუალ 46 ოქროი 67
    მჯედარ- 134
    მოხუედ 46 ოცი 12, 146,. 167, 337
    მვსნელი 227
    მოჯდა 158, 334, მვცე 160, 166 პირველი 40
    "მო'ვნა 230, 233, 234, 265, ნავალი 168, 322, 337 პირი 14, 85, 164,. 311, 33L
    311, 354 ნავღელი 39 პირმშო!ი'' 13, 43, 57, 106,
    მზოვნეს 233 ნაზომავა 61 251, 308,. 310, 322, 347”
    მოჰბერს 240, ნათესავ- 279 პიტნა 123.
    მოჰკტედ 48, 232 ნაკვეთი 162, 336 პური 67
    482
    რბიოდა 275 სასოუწალ- 136 სდრეკთ 185
    რგოლი 101 სასთუნალი 49 სდოკები 180, 264
    რეკა 244 სასმენელ– 296 სდოიკე 180
    რვა 40, 57, 125, 148, სასო 43, 25), სევდა 29,
    რვალი 40 სასუმელ- 294 სელი 89, 132
    რთავს 276, სასუმელი 77,, 90, 92, 130 სემ- 121
    რთველი 136,. 137,, 140, სასუმელისა 357 სეოი 132, 132კ, 164, 165
    რკალი 101 სასუმლისა 357 სესხი 131, 132, 321
    რკო 101 სვა 53
    სატანჯველი 44
    რკუ 47 სვამენ 186
    სატფური 276,
    რუ 47 სეგ 57
    რ9ჟა 315 საუბარი 67კ სვი 53
    რღუევა 310 საუკუნე 49 სგიოსვილა 93ჰა, 101
    რძალი 137,, 140, საფარველ- 297, სთავს 130
    რძე 137,, 140, საფუძველი 44 სთნავს 43
    რწამ- 261 საქათმე 130, 321 სთუელი 137,, 140,, 307,
    რწყილი 101 საღამო 165, "ს,თკვი 53
    რჯული 137, საღამური 165, სთქუ 47, 49, 53
    საყოფელად 357 სთხოვს 317
    საყოფლისა 357 სიგოძე 134,
    საბაოკული 102, 279, 281
    საშო 274, სიდედრი 1343
    საბრალო 123
    საშოვალ- 47 სიე- 133
    საბოვე 103, 281 სიზმარ- 121,
    საშუალ- 47
    საგზალი 280, 292, 321 საცერი 234 სიზმარი 130, 131, 134, 322
    საგზლისა 292 საცთურ- 298 სითხე 314
    სადგმელ- 298 საცთური 276, სიკუდიდ 196,, 284
    სავარძელ–- 129 საწამებელად 357 სიკუდიდმდე 100
    სავარძელი 93 საწერელ- 296 სიკუდილ- 232
    სავსე 51, 131 საწერელი 90, 244 სიკუდილდ 1%,, 284
    საზრდო 272 საწნეხელ–- 110, 120 სიკუდილდმდე 100)
    საზღვარი 44 საჭმელი 77, 90, 92, 131, 241, სიკტდილი 48
    სათბური 276, 276) 321 სიმამრი 134ე
    სათნო 4ქ, 274, საჭრელ- 348 სიმაღლე 130
    საიდუმლო 6ნ7ე, 68 საჭრელი 90 სიმღერა 130, 322
    საინი 165, 229ჯ სახედ 100, 101, 102 სირი 133, 133,
    საკლველ– 297) სახედველ- 296 სირსვალი 101
    საკრველ- 297,, 298 სახიდ 100, 101, 102, 284 სირსველა 93ე, 101
    საკუეთელი 244 სახილველ– 296 სირცხუილი 261
    საკუთარი 48, 49, 241 სახლ- 100, 279 სისხლ- 75, 83, 279
    „სამეოცი 12 სახლად 100 სისხლი 7, 67, 134ე, 316, 351
    სამი 7, 132, 30), 311, 329 სახლი 75, 131, 131, 132, 290, სიყმილ–- 120
    სამისა 301 309 სიცხე 134,, 31მ„
    საიდუმლო 68 სახლისა 290 სიძე 133, 133,, 134,, 138,
    სარ- 236, 237 სახლსა 100 146, 166, 322
    სარდო 272 სახსენებლად 357 სიძეი 67
    სარეცელი. 229, საჯედარ 134) სიძძ 67
    სარეკელი 77,, 244 სავნველ- 297) სიხარული 130
    სართულ- 296, 297 სავსენებელად 357 სკერტვა 102, 323, 330
    სართული 276,, 296, სავშველ- 297) სლვა 321
    სართუმალ- 136, სდერკ 180, 183 სლოკინი 13%
    სარი 321, სდრეკ 180, 185 სმა 47
    483
    სმენ- 121 ტაბავმელა 115კ უბნობს 67ე
    სმენა 121 ტაბისყური 115) უდიდძს 67,
    სმნიერი 301 ტანჯვა 41 უვის 134)
    სრ- 237 ტბა 114, 115,, 116ე, 119, 148, უზოდის 321,
    სრბა 321 315 უკბინა 15
    სრსვილი 90, 97, ტეფ- !5, 43, 44, 115, 217 უკუნ- 49
    ტეხ- 161, 200 უკუნისადმდე 49
    სრსჯლი 97, 101
    ტეხს 161, 199 უკტანა 49
    სრსტილი 93,, 97 ტეხილი 299 უმადურ- 279, 299.
    სტანჯავს 41 ტილი 82 უმადური 298
    სტუირი 312 ტიტყინი 306, უპე 47
    სუამს 275, 317 ტიხარი 83, ურთ- 151,
    სუანი 288,, 290 ტიხრი 83, ურთიერთას 151,
    სუანისა 290 ტკბილი 115, ურნატი 47
    სუელი 89 ტკიბილი 115) უსმელი 323.
    სუენ- 280ჯ ტობახჩა 166, . უსხენ 134,
    სულ- 286 ტრედი 111, 159, 307, უტევანი 47
    სულთქუმა 286; ტრიალ- 202 უფალ- 52
    სული 78, 134 ტრიალებს 202 უფალი 47, 321),
    სულიერი 48, 68
    ტრიალი 202. უფლიეს 321,
    სუმა 47, 275 უღელ– 52:
    სუმენ 186 ტუტა 82). 154ე უღელი 47, 89
    სუმიდა 273 ტუტე 82კ უყუარს 288,
    სურსულა 101 ტფების 215, 227ე, 255 უჩნს 324
    სურსულა 101 ტფილ- 43, 44, 115, 119, 193ვ უც 324
    სცა 223, 325, 300, 353 უცხო 34
    სცავ 222, ტფილელი:: 11 უძლურ- 297
    სცავს 222, ტფილი 11, 15, 90, 93, 116,, უძღუის 278
    სცემ 223 299, 310 უძღუნის 251.
    სცემს 223 ტყავი 111,, 163,, 169, 170, უძღტენ 251
    სცოდავს 41 282, 305 უძღგნა 251
    სტანჯავს 44 ტყდები 199 უწინარშს 67)
    სძალი 137,, 140, ტყე 282, 318 უწოდებს 250ე
    სძე 130, 131, 133, 137,, 140,, ტყემალ– 282 უწყის 67ე
    146, 318 ტყემალი 76ვკ უვმელი 323
    სწარ- 139, ტყიპინი 306, უკამურ- 279, 299
    სწრაფ 280 ტყირპი 314, უვამური 298
    სხედ– 134) ტყორც- 282 უვმს 324
    სხედან 134, 134, ტყორცნ- 314
    სხენ– · 134ჯ ტყორცნა 314 ფალ- 236
    სხენან 134 ტყორცნის 314 ფარ- 236, 237
    სხვა 148 ტყრპ- 313. · ფარავს 297
    სხვილი, 134 ტყრპელ-– 314 ფარი 236
    სხლეტა 134კ ტყრპელი 313 ფარულ- 297
    სხუა 59 ტყუვის 274 ფარცხ- 288
    სხტა 40, 134 ტყუოდა 274
    ფარცხი 103, 10ჰ,
    ფარფლი 314
    სჯულ- 297 ფაფხური 306,
    სჯული 137,
    სტა 47, 49, 53 უბანი 47 ფენა 211
    სტენ- 134, 286 უბე 47, 52 ფერთხა 305,
    სტმა 47, 56 უბერავს 10 ფერვ- 103
    484
    ფერჯი 103, 103,. 129, 279, ქვისლ- 83, ყმედა 120
    281, 301, 353 ქლიბი 123 ყო 310
    ფეოროვითა 301 ქმრ- 295 ყოველი 39
    ფეორვისა 301 ქმარ- 279, 280, 295, 353 ყოლა 275
    ფეხი 103), 281 ქმარი 120, 309, 358 ყონ- 278
    ფთე 116) ქორი 146, 245, 333 ყრა 266
    ფიქოი 123 ქრიოდა 275 ყრმაი 67
    ფლავს 297 ქუე 323 ყრუ 47
    ფლეთს 200 ქტოიმა 56 ყრუმუნჯი 118
    ფლობს 321, დამე 128, 282 ყრუი 67 '
    ფლულ- 297 ღელე 77, 281 ყრუითა 67
    ფორბ- 103 ღერი 2813 ყოუისა 67
    ფორხილ- 104 ღერო 281ე ყუა 47
    ფოფინ- 104 ღერღედი 129, 159 ყუავილი 39
    ფოცხ- 288 ყუავის 274
    ღერღვა 102;
    ფოცხი 103 ღვინო 76კ, 282 ყუაოდა 274
    ფრენა 102,ე, 111, 314 ღირმა 101 ყური 14
    ფრეწილი 192ე ღიოძება 101 ყტერ- 63
    ფრთე 116,, 310,, ღირძილი 101 "ყტლეფ- 201
    ფრთხილი 310 ღმერთ- 295, 295, “ფავარდენ- 29,
    ფრიალი 314 ღმერთი 315 შალ- 354
    ფოფენა 102, 104 ღმოთ- 295 შაშვი 167
    ფრფინვა 104 ღმრთისა 295 შაშ; 63
    ფრცხილ- 96 ღორი 167, 337
    შაშუი 63. 306
    ფრცხილი 310 ღოღნა 104
    შაზტ- 81
    ფრვივ 104, 301, 353 ღოჯ- 286, 341;
    ღოჯი 104, 330
    ფეამკო 43
    ფურ- 85
    ღრეჯა 105, 286, 330 შეგესემინ 121
    ფური 33, 85, 331
    შედოკა 51, 309
    ფუტკარ–- 291, 292 ღრიმე 10!
    ფეტკრო- 291 ღრმა 97, 101 შეე- 15, 43, 44, 106
    ღოღნა 102, 102, 104 'შეჭვაგბე 231ე
    ფუტკრისა 292
    ღრძილი 101 “”შევამკევ 43
    ფქვილი 40 “შე'ვაცდინე 276
    ფშიკი 312 ღრძობა 101
    ღოჯოლი 105, 286, 330 შევაწუხე 253
    -ფხუარ 226,
    შევდერკ 51. 195
    ფხურა 227 ღუაწლ- 279
    ღუწა 279 'შე'ვკარ 226, 235. 311, 354
    ღგწოლა 40, 48 “შევკეობთ 48, 51
    ქა 35;
    შევკრთი 191,
    გავ- 44
    ჟქავ- 44, 201, შეემოსე 244
    ქავი 44
    ყანა 113,, 148, 282 შევსცეთ 195
    ქათამი 145, 292, 293, 333
    ქათმისა 292, 293 ყარ- 267 შევუტიე 253
    ქალო 355 ყბა 118, 349 შევუტივე 253
    ქარ- 354 ყელი 77, 163 შევცდი 195;
    ' ქართველი 11, 44 ყე- 44 შევძელ 265
    შევხვდი 255. 255
    ქარი 198, ყველი 44, 57, 77, 163, 250
    “შმეიყო 44
    ქებული 297 ყვლეფა 201 შეკრა 235, 311
    ქერ- 344 ყვნეს 40 შეკობა 309
    ქვა 40, 44, 45, 57, 113, 114, ყივის 274 “შეკობეს 51
    148, 148,, 280, 315 ყინელი 281 შეკრთა 190ე
    ყიოდა 273 "მე'მიძლავს 297,
    ქველი 44
    485
    შეზოკერბით 182, შტილი 42 ცოდვილი 41
    შემყავ 44 შტრების 56 ცოლ- 87
    შემხჯედეს 255 ცოლი 82. 146, 158,, 245,
    შემხუდა 255) ჩათბუნება 276 305, 333
    შემხუედა 255 ჩანს 324 ცოც- 244
    შენ 11 ჩაქოლვა 45, 280 ცოცვა 146
    ცოცხ- 306,
    შესცთა 196 ჩელტი 80,
    შეუტია 253 ჩემი 8, 348 ცოცხალი 306,
    შეუტივა 253 ჩიდილა 101 ცრა 227
    წმეჯუძლავს 297) ჩიდილო 101 ცრემლ– 84, 97
    შეფოფინება 102 ჩინი 312 ცრემლი 75, 112, 315
    “შეფრფინვა 102 ჩირდილა 101 ცრუ 47
    შე-ღათუ-მხჯედეს 255 ჩირდილი 10), 310 ცუარ- 288
    შეცდა 195, ჩირდილო 101 ცქვიტი 312
    შეწეჯნითა 46, ჩირჩილი 101 ცხავს 277
    შევმა 241 ჩონჩხი 306, ცხელ- 117, 318,
    'შე'ხვდა 255 ჩორდ 284 ცხელი 88, 110, 160, 162
    შეხვდი 255ე ჩოჩქოლი 306, ცხოვარი 150
    შეხუაბთ 45, 355, ჩრდილი 101, 310 ცხოველი 89
    შეხტედრა 48 ჩრიზილი 101 ცხო”ებნ- 244
    შეჰხტდა 48 ჩრჩილი 101 ცხო“ ვნდა 168
    შეპხტედა 265 ჩუენ 11 ცხოვნება 146, 168
    შვა 42, 299, 310, 318, ჩჩჯლი 306, 306, იცხრა 8, 111, 146, 315
    შველი 77, 160. 162, 336 ჩჩუილი 90, 53 ცხუირი 14
    ”შეეს 42 ჩხირი 312 ცტეთ- 206, 216, 355
    შვიდი 348 ჩტენ 12 ცუეთა 205, 211, 269,, 355
    სავილ- 43, 44, 93, 300 ცტეთენ 205
    შვილი 11, 13, 15, 40, 42, 78, ცა 148, 317 ცუტეთს 208
    110, 299, 310 ცან- 236, 237 ცატთ- 355
    შვილითურთ 151, ცაცხვ- 306, ძ0ტთა 205, 214
    შთების 212 ცაცხვი 158, 306, 334 ცტით- 216, 355
    შინ 100 ცაცხტ- 81
    შინაური 29, ცეთ- 195, 196 ძალი 30)
    შიშუდილ- 4ხ, 232 ცელი 77 ძალითა 301
    შიშტდილი 48 ცემა 222 ძალისა 301
    ფლ- 354 ცერი 163 ძამა 114,
    შობ- 43 ცეცხლი 75 ძამია 114,
    შობაი 43) ცვალ– 250) ძამიკო 114,
    შობნ 43) ცვალება 44 ძარღვი 167, 337
    შობს 44 ცვარ- 296 ძაღლ- 76, 77, 80, 81, 83, ·
    შოგჭიდეთ 154) ცვარი 288, 290 99, 279, 280, 298, 353
    შრეტ–- 182,:190,, 355) ცვრ- 296 ძაღლაკილდე 101
    შრეტა 186, 203 ცვრისა 288, 290 ძაღლი 75, 155,, 290, 302,
    შრიტ- 190,. 355, ცთ- 195, 196 309, 333. 351, 352, 358
    შჯლო 42, ცილა 313, ძაღუერ- 279
    შუდ- 232 ცილი 313, ძაღუერთა 298ე
    შუვა 47 ციხე 118,, 311 ძაღტერ- 299
    შუკა 34 ძაღტერი 298
    ცმელ- 93
    შურ- 257 ცმელი 7, 89 ძევს 92, 92,
    შგერ- 257 ცნ- 237 ძელი 88,, 146. 148,, 163
    შტიდ- 72 ცნა 235 ძეი 67
    მტიდი 8, 329 ცოდვა 41 ძეს 7, 317, 324
    486
    “შეწკვი 306, 306, წარვჯედ 198,, 215, 220, 246, ფნელ– 110, 299, 300, 309,
    ძეწნ- 94, 264, 304, 311, 354, 356 353
    ძშ 67 წარვვედით 214 წნელი 89, 109
    წარიყვანა 334 წნეხ- 110, 120
    -ძშილი 78, 311
    წოვა 247
    ძინ- 312 წარმოვთქუ 50
    წოლა 275
    ძირი 311 წარმოთქუმა 47
    წონ- 251, 252
    ძლიერ- 84, წარსაწყმედელად 357 წრეტს 192
    ძლივ 301 წარუძეღუ 250 წრიტა 192
    ძლით 301 წარუძღუანა 247
    წრფელ–- 97
    ძმა 8, 11, 88,, 114, 119, 148, წარუძღუანე 250, 253, 334 წრფელი 88,, 310
    148,, .280, 315 Iწარშ1უძღუანებს 278 წ-მს 57
    ძმად 283 წარხუედ 223, 305 წუავს 229,, 317
    ძმაი 67 წარვდა 213,, 220, 22), 246, ული 81
    ძმარ- 279, 280, 295, 353 264, 308, 311, 349 წუნ- 252
    ძმარი 120, 123, 309 წარჰყვა 278 წყალ- 238 ,
    ძმითა 67 წარჰვედ 220, 264 წყალი 76,ე, 90, 353
    'ძმითურთ 151, წარჰჯედით 214 წყალობა 168, 305
    „ძმისა 67 წახდა 221 წყალტუბო 93
    ძმრ- 295 წახთა 221 წყარო 76,
    -ძნიად 68 წახთი 221 წყაროი 67
    ძრიელ- 84. წებო 158 წყაროითა 67
    ძრწის 274 წევს 275 წყაროისა 67
    ძრწოდა 274, 275 წელი 89, 129) წყდ- 196
    ძრწოლა 275 წენი 129, წყდა 197
    -ძური 312 წერ- 146, 236, 358 წყედ- 196, 196,, 197
    ძუა 47, 63 წერა 236, 243, “244, 275, 308, წყერ- 217
    ძუელ- 82: 354 წყვილი 44, 299
    -ძღვნა 278 წერენ 244) წყვიტავს 211
    ძღუანვა 278 წერილ- 300 წყლად 284
    -ძღტან- .250 წერილი 299 წყლისა 353
    ძღტენ- 251 წერო 29,, 34 წყლული 198
    წერს 85, 146 წყრა 358
    “წაბლ- 279, 280 წვალება 44 წყრთა 96, 105, 148, 169,
    წაბლი 75, 334 წვეთ'ავ1ს 236 3!5, 351, 353
    წავახდენ 206 წვეთი 160, 161, 163, 236, 306, წყუედა 197, 348
    წავხდი 221 336 წყუედილი 197, 299
    წავბთი 221 წვიმა 148 წყუედს 197
    წაიფორხილა 10ქ, .104 წიგნი 123 წყტედ- 196, 197
    წამ–- 169 წითელი მმ,, 148, წყტედენ 244,
    წამალ- 169ე, 356 წილი 78 წყტიდ- 196
    წამალი 169, 281
    წინამძღუარი 337
    -წან– 109 პამა 241, 244
    წინაისწარმეტყუელი 139,
    წარვავლინე 276 ვარ–- 354
    წარვავლინებ 276 წინაწარმეტყუელი 139,
    კაჭყანი 306,
    ''წარჩვედ 223 წიფ- 270 პერ- 237, 354
    „(წარშეიდა 223 წიფელ- 76კ კო 35,
    "წარვიღე 355, წმასნა 120 ჭო- 237, 354
    წარვიყვანე 278 --წმდა 182, კრა 226, 227, 236, 237,
    “წარვიყვანებ 278 წმედ- 182 238, 239, 243, 244, 246,
    წარვვადე .356 წმიდა 312 348
    487
    ჭქრილ- 299 ველი 14, 88,. 89, 305 'პჰაჟუს 325,
    კღრილი 227 ჯემ- :5. 113, 2L7 IჰIბანენ 244)
    პყინტლ- 92; ვლეჩა 186 პბოძავს 97. 102, 274:
    ვმა 114, 280, 315 პბოძოდა 274.
    ხატავს 297 ჯზელ- 193ე, 299, 300 ჰგავს პ2',
    ხახა 103 ვეელი 11, 15, 44, 93, I13, 311 ჰზოდიდა 273”
    ხახვი 306, კნა 238, 246, 358 პხოდიდ'ი! 273“
    ხედავს 41, 42 გნავს 297, 361 ჰკალ 225. 251
    · ხედვა 40, 41, 42 ჯხდური 98 ჰკალთ 225
    ხედვიდა 273 ვნვა 275 ჰკლავ 225
    ხეთქ- 241 ჯნულ- 297, 299 ჰკლავთ 225
    ხელი 160 ჯორვ- 285, 286, 353 ”ჰჰკლავს 225, 297
    ხვალე 44 ვოოვი 103, 330 ჰკლევდი 273
    ხვდება 255 ჯოცა 244 ჰკლვენ 186, 225
    ხილვა 193, ჯოცენ 244) „სკორტნის 102, 104, 124
    ხილული 193, ვსნა 226, 227 141,, 314, 330
    ხლეჩა 162 ვსნილი 227 Iჰკოტნის 102, 104, 124.
    ხორბალი 115, ჯსოვნ- 244, 245, 335 314
    ხჯედა 255 ვუელა 81 ჰლოშნის 124, 141...
    ხუარწმუნოთ 45 ვშავს 297 ჰრთავს 296, 297
    ხუესავთ 45 ვშვა 40 პრქუა 325,
    ხუფროისი 47, ჯშულ- 297 პოცბუენა 261
    ხუცესი 47,, 317 ჰოცხუენის 261
    ხშორაუს 46, ვგრეტ- 48 ჭჰრწამს 261, 276.
    ვტრეტა 48
    ხვედ- 257, 258, 260, 262 ჰოწმენა 261
    ჰსუ 47, 49, 53
    ჯად- 354 კბავრი 29, ჰსუემდ!ი! 273
    ვაძმლ- 279, 298 ჯაქვი 306 ჰუმჯობშსი 47,
    ვამლი 84, 85, 298 ჯვარი 289,, 290 'პ!ფენს 208
    ვამს 324 ჯვრისა! 289, ჰქონან 325,
    ვან- 129, 238, 312 ჯინჭარ- 291, 296 ჰყავს 42, 275-
    ვარ–- 312 ჯინკარი 290, 316 ჰყვანან 42
    ვარი 146, 290, 305, 333 ჯინჭველი 44, 89, 317 ჰყვანდა 42
    ვბო 98,, 115 ჯინპრ- 291, 296 ჰყრიდა 273
    ვბოვარ- 98ე, 115 ჯინქრისა 290 ჰყრიდ!ი!) 273
    ვდ- 354 ჯიჯღინი 306, ჰშორავს 61,
    ვდა 214 ჯო 35) პხედევდ!ი) 273“
    ჭდების 212, 227კ, 229) ჯოჯოზეთა 283 ჰხუდა 255, 255)
    ვდილ- 299 ჯუაო- 289 პხუდების 255, 261
    ვედ– 134,, 201, 354, 355: ჯუარი 289,, 306 პხუედა 255, 257

    პელ- 148, : ჯგტრითა 289, პხტდა 256


    ჭელეწიფების 270 ჯუტრისა 289, ჰხტედა 256, 256,, 257.

    3-ს-გთ-§ 457 ხგ1-1 401 'ფიხს!-ხყი-8 443


    გხ»ბასთ-1 410 ხგი- 461 ფ8ი-V-მ-(0-გ 428
    8-8-ბხ-§ 457 ხგIL- 461
    'წ801-V-(6ი 438, 452, 458
    80C1-I 404, 419 ხიL1-I 410
    88-1 457 ხიIXMII- 409 "თგუ'-V-იტთ 438
    89V)1- 401, 404 ხ»2ი!გ 406 'თგუ1-XX06L-8 443
    87/-I8C0X-გ 1443 წფგ).V-06L 44! (დგი"-ყი-ჩ 438, 468.
    8-0X0”VI-8 443 წფ21-V-000L 439
    488
    /თგიI-იი!-გ 435 წ7-LLს 394 ხსMV-გ 394
    ICთ2გ1-0L-გ 141 X-1-080 441 LXგ 497
    'თ8!-ლ90L-8 4ვყ · V-I-000-6 +I19, 356 LX8I- 46ი
    ფX61-1 401 7-Lგ1 439, 442 IXII-1 401
    დ#8 450, 457 X-LI-გV 439, 440. 419 LX16 409
    ფI261- 406 V-Mდგს 448. 444, +447 IXიიი)გ 409
    წს1-) 401,, 403 7-MM6CL-გ 443, 447 LXL- 460
    LVI§-) 393, 391
    ძყ 417%, 457 7-IC-გV 443X
    ძ+ხ”Xი016ხ8 408 X-XLI8-რ I43-% 1-ხგი-8 458
    ძვ2-ძV-8 455 V-I6CM "VI 153 1080MV-I 396, M08%+
    ძე-7-ძგ? +455 V-I60X-I8VI 493 159L-I 451
    II გI-7-ი81 449 · 7-IსX-6 443» 15I-15-ი 451
    (ძვ! 7-5V6L 428, 423, 456 X-ICX-I 443X 1-ტი-0 441
    (0 გ!-7-C6L-6 460 7-5) 394 (-000-2 118
    'ძაI-7-ა8» 456 X7-Iბი 426 1-CV-I)-§ 44L
    ძა-V-ბგ 441, 456, 460 #7-ჯხ-ტცხ-1 428
    ძვგ-)-„X»-8 405 V-იმI-გ 419 Xგ+|- 460
    (ძა1!-ი1-გ 449 V7-ხიბი 438 MX80-1 +18X, 199, .I52:
    'ძვ15VL-2 439, 456 V-იIი-გ 438, 456 MიL- I L81I- 460
    7-58)-ტ 446, 447
    ძვ-C06L-გ 443, 460 MV6-ხ- 46|
    X-აI-| 446, +47
    ძვ-ა5--ვ 441, 456, 460 V-03)-6 146
    LV6ჯი8 404
    ძიძე!-1 40) X-ლსჯ» 440 MI-3 +(ვ9
    ძიIV- 460, 461 X7-ლლ 490 L-Iედ-ი 439
    ძიტს- 460, 461 V-0V81-გ 4+7 LIძი 406
    ძიL- 480, 432, 433, 434 V-ლV)I-I 447 LI;გV- 409
    V-0)-) 446
    ძ.L- 460, 461 XX»ხ- 461
    X7-ლ00-Iი?! 496
    შIII-ი, 430, 438 V-0I-I 140 M+ლხ- 401
    ძIX- 460, 461 V7-CV6ს 444 M=რMი1ე 407
    ძIML-გ 430, 432, 438 V-CVL-6ხ-! 436 სLოხ- 461
    შ»L-ტხ-1-§ 430, 433 V-CVIL-6 4936, 444 MIხი- 410
    ძIX-6§ 453 V-C6L 443, X+9, 447, 162 Lსძ- 451
    8603 412 V-C6L-6 448, I45, 447, 462 Lსძ-! ყყნ
    06»L-I 419, 422 X-CსგL 440
    დ-დ6L 440, MX42. 415
    L%61გ 443
    ბბი8M-I 410 LXM6L-§ 44მ, 411
    X-2L-I 440. 449, 448
    V-ე-L)-0ხ 43ხ
    XX5I-1 401, 403, 40+L V-ი8ძ-0 448
    V-იგი 441, 462 125-| 410
    V06C- 453
    7-0ძ-! 448 1ხII- 410
    7-8-0X0VI-6 490...
    V-ხი»-გV 447, 458, 456 10LV-L 401
    V7-ხიIL-6 447, 436... (ეჯ. 39ვ, 394, 419 107V-) 401, 483
    LMI- 460 105ი- +10
    დ-ძიIX 430, 439, 438, 494 L81-8 446 VI8I08 -112
    V-ძი”X-L 433 ხ651- 450 თ 2981- 403
    X-ძ”იM 430, 432 L85-§ 402 ჯიეჯ1- 404, 412
    X-ძIIL-ც 490, 432, 483, 484 LV81-1 401
    ჯიხიენ1- 408
    X-9XX-6ხ-I 480, 438 LI– 4060
    ოთხLვი!- 408
    X-6-010-ცხ-1 435 LI-I-§ 446
    XV-LვI-6 446, 456 ხთ3 409, 417", 457 ჯიLიX21- 407
    «-L1-1 446, 456 L>L0I6 407 თ 26 410
    48
    “ი)--ეMV81)-% 419 §-ხMV 391 901-I 401
    5--X0V-§ 457
    თI:ლ»ძ-! 451 976I-! 401, 422
    თIMI6 408 §1MVძIძ +407
    §ILVძ!I0 407 უV8L- 996, 420%X, 463
    თMIძ-I§-გ 4151 815XI- 457
    C0-6-C08-8 419 510M)11- 409 ტ4ეI- 460
    M00---იმი 141, 453 §X5VII- 407 ზე)-გ 446
    #00-00-8 141 8-გი 436 რატ1-V-Mვ» 441
    თად)1ძ-) 4ი1 §-ლ31-ტ 446 (5გ)-MI-3 441
    -ი§0 393 §-ლ0L 440 §V-ე ვ9ვ
    X-ე1ი-მV7-5 456 8-0ლტL 440 §701-! 401
    თC6L- 404, 419 8-0I-1 446 §VII-I 401
    თუ1გ 408 §8-00ძ-3V-§ 393 (5(გ1!-V-06ძ 448, 452
    ჯძვI- 419 8-0L- 440 I5§8-ძძ-ი 448
    §-0V6ა 444 - §L. 460
    ივ- +412 §-0VL-6ხ-I 436 §)-I-8 446
    შეXაI-) 421 6-ლVIL-გ 430, 441 8V/0)-) 421
    015L8XL- 410 826 411»
    00018»- 110 §ს1-! 401 იჯ 457
    §8-CტL 443 ლ8I-ი 446
    -01X-I 419 0C80XV- 419
    8-C0L-6 148
    0L-1 415”, 453 C80XV-I 453
    8-ბვX 440
    0C-I 421 C080XV- 4037
    8-ჭტ; 440
    066L- I C8L- 460
    8-აL-L 440
    ს!I- 404, 120% 8V-8 394, 396 000X1I-( 401. 408
    "ე-ი50 410 §X-80-5 457 ლVე)-I 451
    ხ”ი§50-1 398 CVI-I§-ე 451
    0CI-I-ვ 446
    Lბგი- 460
    00ძX8 393
    წე 410 LI6ძ- 109 ი01-! 404, 418X, 492, ჰ5ვ
    I/V6V8 ჰ89 LიI1-IL 455 0I-გ 440
    0X6I1- 404, 409
    §3ხ00 193 ხIხI-I 410
    0L-I-3 440
    §8I6LC6)6 153 0ჯგივ3 408
    §05Lსიმ)-! 39+ ი»იIV7 108 CXII 409
    8გსვ1ი)გ 411» ხსL-I 404, 420” 0V6L- 461
    §83C06XCI- 108 0CVხL-§ 4930, +I4+
    989X6ძ 407 სV2 457 CV L- 461
    88XI)ძ 407 XCთ0L- 409, 450, 459, 462 0CVL-8 436
    52X1I-I 101, 408, 404, 407, 450 ს0IL- 418» 6VL-ცს-ე 436
    §-ძი+L 430, 489, 483, 43+ X806 412
    CVIL- 461
    8-ძიჯL-L 493 7016 401
    0CVI.-8 436, 444
    §-ძ>0ML 430, 4139 7ბL70ძ-) 412 2ზI”/V-) 421
    §-ძXIL-გ 430, 438 70L-I 421 287I- 401, 403, 40+, 4198,
    8-ძIL-ბხ-| 430, 488 7ჯ0ჯივ 405 450, 4959, 402
    -658L-1 321 »02- 408 262V-1 423
    8-Lგ1-ტ 446 »”ყოიი 407
    §-LI-1 446 7I/იგ 408 26CL»-! 458
    ნ-Lი8ი-§ ვ93 7201- 408 211- 403
    490
    “ოთხ 409, 417» C01-I§-გ 459 5ებდ-! +058
    ელხე- 409, 450 C09+ხს 406 5%8L-I 481, 157
    ბიL- I ჯეL- 460 53წL-§-8 451
    ·-Cეხ)- 403 C;- 460 210068L-I 452
    Cეჯ-V-0ბძ 439 თI-გ 440, 445 2I05#701- 467
    CეL-I-0წაი-გ 419 CL-I-§ 440 5102L-15-გ 452
    ICე1მ-ჯ-V60 453
    X6(-ეწ-§ 393
    -C6C-0ძ-ე 439 X6ძVე 393 ხ-I21 439
    Cეჯ-ხ-ი8ძ 439
    X0VX- 451 ხ-LI-გV 439
    -6800LXII6ხ8 408
    ·CგCგ 443, 445 ძვი- 460 ხ-M0LL-ი -1-5 108
    C8IL-8 443 08L+- 415" ხ-MIL-ი-I-§ 408
    CV06L-1 421 ძძ- 460 ხ-Lდ0% 443, 144
    -Cიე§0გ 409 0ძ-ბს-I-§ 448
    ხ-Mდ0%L-6 443
    CიტI- 408 ძმძ- 400 ხ-8ს 39+1
    Cს0X8 408 ითე 409
    ძთ01!- 409) ხ-ბგ1-ხ +446
    CLიი1- 4X07
    ძ0-8 441, 462 ი-56V 393
    Cს!- 404
    ფიძსL-1 407 ხ-5I- 446
    C08I-! 459 ი000- 461 ი-ძგი 441
    -CძყიIიხი 458 იმ0Vიგ +90 V8გI-§ +499

    სჭანური–C829MCMV#
    „აბელე 262, 361 ადგგ 207 ალაში 156
    აბემ 317 ახგუნე 28, ალთე 130
    აგემ 317, 333 ათბოგე 247. 361 ალიარ 65
    «აგი 118 ათირ 208, 246 ალმარელი 154
    აგტრანი 30 ათკარ 346ე ალმარელი 154
    ადაგ 212 ათლაშ 248, ალიარ 65
    ადაგ 211ე. 212, 212, ათოკაო 248, ამარე 243
    ადბელე 247. 250, 308 ათჟახ 248,
    ათფირ 346, ამარე 208, 209, 243
    ადბერგე 247, 253, 361
    'ადგ 2)1ე ათშიხტნე 28,, 30 ამა4 31, 322
    ადეგ 212 ათვალე 248, ჯმეტეხწესყლი 154
    ადხიგტნე 28, ათMმეჩან 154 ამსტალდ 28
    ადთგელე 247 აკრე 243 ამტეხელი 154
    ადთგმანე 247 აკუშ 26, 30. 232 ანაჟომე 352
    ადიგ 207, 208 აკუზას 32 ანაშკადე 248,. 250.
    ადიე 65 აკტაშ 212 ანგლოხ 29,
    ადკარე 248,, 346, აკტაშ 212 ანკაფე 247
    ადლაშე 247, 248, აკტედ 63 ანკიდ 208, 263
    ადმეჩან 155 აკტეშ 37 ანკიდ 311, 356,
    ადიე 65 აკტიშ 232 ანკტმდე 129
    ადსგურე 253 აკტშ 28, 37 ანლეთე 130
    ადსოყე 247 ალა 323 ანმარე 156, 247, 248, 248,,
    ადფგრე 346, ალაი 66 249
    ადქუთუნე 27 ალაშ 231,, 248, ანმარე 155, 156
    ადქკუარე 27 ალაშ 248, ანნაყე 248,
    ადვგონე 248, ალაშ 231, ანჟომე 352
    ადვანე 248, ალაში 156 ანტაბე 247
    „ადტგ 21)) ალაში 156 ანტყტასგ 28
    491
    ანტყტსგარ 28 აფეთ 200 ბ§3 129
    ანტგოსნე 20) აფთი 200 ბელ- 146
    ანტგხნე 201 აჟაჩ 346 ბერა 210, 269, 275
    ანყე 243 აჟაჩ 346 ბერგ 162, 247, 361
    ანაერე 247 აკტთუნე 30 ბეჩ 155, 156, 156,
    ანხკად 362 აჟმეც 37 ბეჩარ 156
    ანწკად 248, აეტც 28, 37 ბეჩშტ 156
    ანსკად 248,, 250,, 362. აღერ 212, ბირ- 200...
    ანზსკადე 247, 248,, 250, 269, აყურე 36 ბოგ 247, 361
    362 აყტაფ 201 ბოოგ- 350
    ანკად 212, 220,, 231, 246, 258, აყტროე 30, 35, 36, 352 ბუქტ 34
    264. 308, 311, 334., 349, 363 ავტრებ 36 ბტკტ 34
    ანად 212, 2L3, 2პ1, 269 აშგუდ 232 ბგგი 99
    ანჯდდ 212 ' აშგტიდ 23)1ე 232
    ანაადს 212 აშირ 8. 65, 146, 302ე, 316, 329 გაკ 116)
    ანჯვედ 212, 220, 208, 264, 363 პშის 231, 232, 313, 318, განჭტ 8, 82, 82,, 129, 31C
    ანჯიდ 246, 269, 31), 312 · აშკადი 157 გატარ 116სა
    ანჯაბ 231 - აშკადი 156 გაჩ 155
    ანჯაბ 231 აზკადი 156, 270 გეხალ 13
    აჟჟმე 352 აზხი 318, გეხლიერ 259,ე, 303, '
    არა 57, 125, 350 ამტიხ 232 გეხლირ 259)
    არგი 118 ამტიხ 231ე გეჩ 155
    არდა 275 აცილ 3)3 გზატურ 29,
    არდა 213, 214 აჭემე 352 გონაბ 33, 153
    არდა 2)3 აკეიხდა 228 გუ 82, 118, 287
    არდგტნე 28 აჭი 228, 317 გულბან 303,
    არტამზ 140 აჭმე 351, 352 გუჰ 82, 82,
    ასად 212 ახბირ 268 გუპე 82,
    ასად 212. 213 ახთატან 27 გუარე 152
    ასგტრე 30, 253 ახოვიდა 154 გტეში 51, 305
    ასედ 212
    ახყტიფ 201
    გტი 82,, 82,, 118, 287
    ასუშ 82, 146
    ახშკად 362
    გტიშგუეი 12
    ასყენე 278
    ასყეიდა 228 ახტამპრ 154 დაბ 281, 304, 334
    აწყი 278 ავან 152, 230, 265, 346, 363 დაგრა 352
    ასყი 228, 278, 348 ავან 152, 230, 231, 233, 246, დადუ 83ე, 351
    ასხტენა 258. 259 248,, 265, 311, 346, 363 დადტან 27, 303,
    ასხტიენა 258 ავნი 275,, პ61 ' დაუთ 27
    ასტ 34 ავნიტ 275 დაშდულდ 26
    ასგდ 212, აპოდ 152, 346, 363 დაშდე 27, 33, 135, 154,
    ატაბე 243 აჰოდ 152, 231კე, 346, 363 155, 307,, 333, 348,
    ატაბე 243 დაშდტდ 27:
    ატახ 212 ბად 33 დაშდეს 27,
    ატაბ 212. 363 ბალე 152 დაჩქელიან 65
    ატეხ 37,, 212 ბაპ 116, დაჩქელიან 66
    ატიხ 156, 231., 232, 246, 346, ბარა 210ვე, 269 დაჩტირ 13, 14
    362 ; ბზრვ 129, 279 დავ- 119, 202ე, 349
    ატს 37,, 212,, 363 ბაჩ 155, 156, 363 დაჯარ 118ე
    ატებ 212, ბაჩარ 156, 363 · დაჯლარ 118
    ატტეხ 154 ბ53 129 დავგლ 117, 118, 280, 315-
    ატგა 232, 346 ბავ 129 დაე 27, 153
    492
    ·დებ- 200 ეჯიარ 65 ისგა 64, 321,
    “დეგა 210.. 211 ეჯიაარ 65 ისგუ 26, 30. 63ე. 321,
    დეგენი 211,, 212 ისგტი 30, 63.
    'დეგნი 207, 212 «აილდ 65 ისრ 84. 85
    დედფალ 29,, 36 ზან 322, 347 იტიხი 270), 362
    დედგ 83 ზაი 7, 65 იფნაი 115
    დესა 323) ზეთუნაზაჟ 32, 33 იქტემ 317
    -დეღ 119 ზესხრა 306, 334, 348, იქტთერ 208
    დეზმდე 154, 155 ხი 7. 92,, 317 იქკტთი 208
    დეც 317 ზისყ- 7, 99, 99, იქტითი 208
    დი 284 ზისხ- 7, 83, 316. 351 იყარიელ 267
    დიაჯრ 65 „ზისხიზტ 33 იყპრიელ 267
    დიარი 66 ზისხშტ 34 იყერ 208, 209, 263, 267,
    დიგე 207, 208, 211 ზურალ 91, 269, 311
    დიეშ 284: ზურალ 26, 302 იყირ 208, 263, 267, 269,
    დინოლ 91, სურატ 9), 31L
    დინო§# 91, ზგ 92, იშგტიდ 8, 56, 64, 72. 321,,
    დინო4ტშ 29, ზგსყ 99, 99, 329, 348
    დოშდულ I35, 315 ისხტნი 28
    დოხტურ 32 თაკე 155) იჩო 120, 325
    დოხტურალ 32 თაშ 156 იცხ 307,, 334, 351
    იცხენე 278 ·
    დგეგენი 2)1, თაშ 156
    იჟჟე 28, 30
    დგეგნი 2L1 თე 14
    დტიგე 207 თეკე 155, 155 კაკ 116,
    დგგე 208 თერ 208. 209, 246, 247, 324 კალპეტე 36
    დგთხელ 314 თოფ 156 კაგილ 152.
    თოფშე 33. კაპრაი 14, 65, 66, 323,
    ედმეჩ5ნ 155 თუ 83, 83.. 154 კარ- 243
    ედტიხ 156 თხუმ 30, 156, 247, 284 კაურ 29,
    ედკაბე 247 თხუმად 283, კატირ 29,
    ეასგე 57, 322, 347, 349 თხუმარ 10 კედ- 200. 208, 263
    ემტეხელი 154 თხუმე 284 კეურ 27, 29,
    ენთხელე 247 თხუმეშ 284 კიდე 208,
    ენკოდე 247 · თხუმიშ 284 _ კოჯ 95, 96. 99, 111, 287,
    ენმარე 155, 156. თხტიმ 156, 284 315, 349, 352, 353,
    ენპჯაჯე 247 თხტიმიშ 284 კუბ 33, 152
    ენყელე 247 თტელ 247 კტენ 56. 84
    ენწობე 247, 253 თჟეფ 33, 156 კტეზ- 200 .
    ენჭონე 248, თჟ8ი მ8მვ,, 154.. კტეშა 210, 211, 275, 30მ
    ესბოლე 247 კტეზდ- 56
    ესჟახე 248, იბარ 305 კტეშნი 30, 207, 209, 232,
    ესხტიენა 258 იბჟენი 277 კტეც 56
    ეშხუ 12, 26, 30, 63,, 151,, 321, იგი 208 კტიზე 30, 207, 208, 209,
    ეშხტარ 151, 210. 211, 232
    ითრე 208
    ერხტი 30, 63ე იკედ 209, 247, 311, 356, კზდე 208)
    ეზუნღო 26 იმპრი 208, 209 კგლ 352
    ეძზხუმ 99, კგოტ- 103
    იმი 348
    ეხბარ 268 იმტზი 64 ლადეღ 117, 118, 280,
    ეჯა 323 , იჟბინე 277 318, 349
    ეჯხუმ 99: ირდი 272 ლადეღუ პ0
    493
    ლათრა 130, 321 ლიბგრგიელ 97, 102, 350 ლიხტტე 208, 211
    ლალე? 334 ლიგემ 130. 208 ლივშედ 130, 304, 311, 312
    ლალსგუოა 28, ლიგხგნე 96, 99, 348ე ლიჯუანალ 30
    ლამუა 32 ლიგძგნე 96, 99, 348კ ლომ 152, 156, 345, 346,
    ლანგატ 27 ლიგტოაჯნი 30 363 .
    ლაიგე 152 ლიდგარი 352 ლომარ 152, 156, 345, 363.
    ლაიგე 152 ლიხი 348, 352 ლოო 152
    ლაიე 65 ლითეო 209 ლოხცად 248,, 250,
    ლაიკალტე 152 ლითრე 208 ლოხცადე 247, 248,, 250
    ლაიკალტე 152 ლიკედ 209 ლოხწტენ 263
    ლაიჩოქტე 65 ლიკლი 352 ლოზხტიდ 257, 259'
    ლარ 140, ლიკტეშ 208, 209. 210, 211 ლოხუხტიდ 265
    ლიკტშე 208, 209 ლუნთ 129
    ლაოე 311, 348
    ლიკგრტგნე 102 ლგდგარ 35
    ლაოტამ 140
    ლილატ 322 ლგდგარუ 31, 35
    ლასგტრა 28,, 10
    ლილაზი 248, ლგიაორო უ5, 65
    ლაგთალოირ 130, 321
    ლირგარ 130 ლგიარუ 35
    ლაყტრა 321 ლიმარე 130, 208. 209, 322 ლგტიბ 321
    ლაზი 64, 66 ლიპერ 102,, 111,, 305 ლგჯაბ 321
    ლახახტიდ 257, 265 ლიოეღტ 306, 310 ლგჯე 130, 146, 31
    ლაზახჭიდა 257 ლიოღგე 28
    ლახოცადე 248,, 250ვკ ლისგტურე 30 მადე 323)
    ლახწონან 252 ლისედ 218, 306, 311 მათხტმი 30
    ლახწტენან 252 ლისყი 130 მაკო 82
    ლახწტენან 252 ლიტეხ- 201 მალ 302
    ლახწტენე 247 ლიტხანი 201 მამა 323,
    ლახჟახტიდ 257, 265 ლიტხე 201 მაი 70,
    ლახხტენა 258, 259 ლიტგოხანი 201, 202 მარად 166
    ლახხტიდ 257, 259, 265, 361 ლიურგ 30 მარგლიტ 36
    ლახხტიდ!ა! 257, 259, 265, 361 ლიგტეც 208, 209 მარე 166
    ლახსტიდ!და! 257 ლაქტთერ 208 მაროშ 34,
    ლახხტიენა 258 ლიქტცე 208 მპროტშ 34,
    ლავტორა 28, 321 ლიღეშმგი 317 ნატყ 128, 333, 334
    ლაჯ- 324, ლიყელე 57, 250ა მახად 322
    ლატდილა 28, 30 ლიყერ 209, 267 მახალ 91,
    ლეზჟებ 321 ლიყველ 312 მახა4 91,
    ლეთრე 130, 321 ლიყტოე 30, 36 მავად 322
    ლეკედ 324 ლიშდაბ 253, ნეგამ 157
    ლერდგილ 140, ლიშურიელ 286 მეგემ 157
    ლერსგჯტენ 129, 146 ლიშწყედ 197, 348 მედუკან 32
    ლერხი 140, ლიჩონე 275ჯ ბეხი 322
    ლეტეჟრ 118; ლიც 65, 129 გეხტბელ 36
    ლეტხე 130 ლიცელ 313 ნეკტემტე 56
    ლეჭშგრი 321 ლიცხენე 284 მეკტმდე 56, 129
    ლეჯნი 130 ლიცტემ 317 მეო 85. 146, 307,
    ლიბგი 99 ლიწჟენე 208, 251 მესმე 146, 322
    ლიბელე 85, 146 ლიხოლე 2753 მესმი 121
    ლიბერგე 162 ლიხტატი 27 მესტია 65
    ლიბორგელ 97 ლიხტეტ 208 მეეტშელ 83,
    ლიბორგიელ 350 ლიხტიე 259 გევგ!'შრლ 83,
    ლიბრე 268 ლიხტიე 259 მემგტე 306
    494
    მეზხე 110.. 313,, 318, ნაპრ 323 ომტეზელი 154
    მეწედ 322 ნასგოჯ 152 ონღური 37
    მევაო 85, 307,, 334 ნატიელუ 159 ონწკად 248,
    მეჯედ 322, 324 ნაუ 35 ონჭტადდ 212, 214
    მი 11 ნაუნხოლოშ 27 ონჯტადდ 212, 214
    მილც 133, ნაღტჟურ 35 ონჯტედ 212, 215. 220, 231,.
    მიჟ 8, 65. 126, 315 ნაყ- 243
    246. 258, 264, 269
    მიშგუ 8, 26, 30, 63,, 348 ნაყუნი 66
    ონჯტედი 213ე
    მიშგტი 30, 63, ნაზწურ 26, 30
    მიჩტფაილშერ 65 ნაშურიელაი 323 ონჯაბ 231
    მიწვა 252, ნაცმუნ 7 ოსედ 212
    მოლტიადუ 31 ნავადტ 324, ოტეჯ 154, 212
    მორ 152 ნავედტ 324; ოტგს 2პ1ე, 232
    მოსიპ 322 ნატბადროშ 28 ოღჟეო 212)
    მოქშალ 83, ნატთმინი 28 ოშგუდ 231,, 232
    მომდაბ 322 ოქჭკოო 34),
    მუ 32. 128, 154, 284, 334, 351 ნეპრ 323, 324, ოზეპრ 154
    მუახ 33 ნესგა 323 ობმაო 154
    მუეშ 284 ნეფხტნა 14 ოსტეტე 253
    მურსგუუნ 348 ნიკრატ 102, 141,, 323 ოხჯიდა 154
    მუოყტამ 28 ნინ 128 ოხტნჯრ 154
    მურყტმალ 28 ნიშგტეი 12, 27 ოზტვიდა 154
    მუშუეჯნ 127, 324,, 347 ნიც 129) ოვან 129, 146, 230, 231,.
    მუცტრაუ 34 ნომ54 30 233, 246, 255,, 265,.
    მუცტრე 34 305, 311
    მუჯოდ 287 იარ 65, 140, ოჰოდ 23),, 232
    მუკტედ 350 იერდგილ 140,
    მუხტბე 13, 14 იერუ 12, 30 პაპ 116)
    მუტ1ეპიშ 27 იერხი 140, პილ 14, 85, 311, 331
    მუწტ)ეშ 27 იეოტეშდ 12
    მგზან 127, 322, 324,, 347 იერტი 30 უ'ანატყაბე 248,
    მგჟ 126 9”ეშდ 12, 65, 135, 168, 316 ჟ'ანტყაბე 248,
    მგრმი 228 იორი 65, 68, 70, 146, 245, ჟანტყაბ 248,
    მგრმიდას 228 305, 333 ჟ'ანშხებ 248,
    მგრში 228 (აზგგემ 208 ჟ'ანშხებე 248,
    მგსკადი 66 წიზგრდი 272 ჟანჯტენ 248,
    მგტ 82, 821, 128, 154, 334 ჟ'ანჯაბ 248,
    მგტყაბ 35 ო.დეგ 211 ჟ ანჯაბე 248,
    მგტებუ 35 ოდგგ 207, 208 ჟ'ანგრდე 272
    მგქართ 347 ოთბელ 254 ჟაღ- 157
    მგშკდუ 35 ოთკარ 346, ჟაღტ 83, 157, 163,
    მგშკიდ 8, 35, 89,, 126, 270, ოთკარე 248, ჟაღტემ 163
    322, 348 ოთლაშ 248, ჟელ 82, 155,. 157, 163.,.
    ოთმეჩან 154 164, 280, 302, 309,
    ნაბოზ 152 ოთმებენ 154 333, 348
    ნაგაზი 352 ოთჟუოღდტანე 247, 250, 250,
    ნაგზი 351, 352 ჟეღდ 157, 164,
    ოთფირ 346)
    ნადჯურა 32 ჟეღს 157, 164,
    ოკუშ 232, 232;
    ნაზუს 33, ოლაშ 231,, 248, ჟეღ”ტ! 82, 83, 99, 351, 352,
    ნახტ 33,, 167, 322 ოლჯაშდ 231, პ,
    ნაი 11, 12, 65 ოლმარელი 154 ჟი 323
    495
    -ჟიად 2823) უჟ პ0 ჟაბ 213,. 349
    ჟღტა5- 250 უსგტ 154 ყაბტ 118
    ჟგოშუ 33. 34 უსგტა 26 ყაურჯენ 27
    უსგ'ტარო 154 ყაფ 118
    რატი§5 65 უსკტ 154 · ყელ- 57
    რეღტ- 200 უღგტნა 14 ყერ- 267
    რეღტნი 207 უზხტარ 26, 151,. 32!, ყერუშ 34
    რიღტე 207 უცხე 33, 34 ყერშუ 34“
    (ტშუსგტ 82, ყრა 65
    საყდართეისგა 66 ყიფიანე 65
    ფათე 33
    “სახტქარ 36
    ფათ4ტ 14, 33 ყორ 302
    სადილ 152
    ფათტარ 303, ყურმანჯ 118
    სამტაო 36, 157
    ფათუპჯრ 303, ყურმა5ჯ 118
    სჯუდ 27, 29, ყურნაი 63
    ფაუ 27, 35
    სგა 11
    ფეთ- 200 ყტელ- 200, 201, 201,
    სგე 43, 57. 59,
    ფურ 156 ყტჟელნი 201
    სგე9ი 13, 43, 57, 59, 106, 126,
    308. 310, 322, 347, 349. 349 ფურ 33, 85, 152, 156, 331, ყტეფ- 200, 201
    346, 363
    სგურ 30, 253 ფურალ 152. 156, 346, 363
    ყტეფნი 201
    სგურდა 26, 30 ყტილ 312
    ფარი 346ე
    სედენი 212, 349 ყუილე 201
    ·სედნი 212 ქადბაბე 247
    სემეშდ 12 ფაურდენ 27, 29,
    ქათალ 145, 333
    სემი 7, 64, 66, 132, 157, 311, შგჭე- 12 '
    ქათგურან 30 შდა 136, 148,, 307,, 333
    329 (ქაზლახწტენე 251 შდაბ 312
    სევიდ 157 ჟან 152 შდარაპლ 148)
    სემის 157 ქართ 347 შდატალ 27 .
    სი 11
    ქაფიტ 346 შდატშ 28, 29,
    ქაფგტ 346 შფდიმ 14 '
    ტებ- 116
    ტებედი 115, I16, 349 ქახაწტენე 247, 251 შდიქ 14. 15
    „ტებდი 115, 119, 310, 351 ქიმ 84,:97, 112. 315
    შდიხ- 17, 118, 135, 209,,
    „ტეხ– 200, 201,. 212ვკ 349
    ქონჯბ 3), 153. შდუგტ 27, 33, 136. 154,
    „ტეხნი 201, 232,, 275,, 362 ქუთან 30
    ტეხნი# 275, 155, 158, 307,, ვჭვ,
    ტიშ 82, 892, ქტეცა 210 347, 348,
    ქტეცნი 209
    ტიხე 201, 232,, 246, 362 ქტიცე 208, 209
    შდუგტდ 27ე
    ტომბ 114, 114ე შდუგტს 27:
    ქვმრ 84 შდუჭე 27, 136, 333
    ტოტ 156 '
    ტოტარ 156 ქგმრჯრ 84, 112, 315 შტანისგა 66
    ტოტარ 15 ლაბნა 98,, 115 ში 14, 15
    „"ტოტშე 156 : ღანა#ტ 27 შინჯტრ 29,
    ტუბაი 34)ა ღარღად 129, 159 შიყ 346
    ტტეტ 14, 156 ღარღად 159 შიხ- 313, 313,, 318,
    -ტგრხ- 201- ღედარ 350 შომ- 286 ..·
    ტგტ მ2კ, 154ე. ღედერ 98, 98,, 99, 112, 350 შუკტ# 34
    ტგზე 362
    ღერბათდ 31 შყაჟე 159, 307, ·
    “უდგარა 323“ ღერბეთ 295, 350 შყედ- 196, 197, 198, 200
    უდილ 13, 14, 26, 30, 113, ღერმეთ 295, 315 შყედენი 197
    321,, 317 ღტაშ 146, 302, 305, 348, შყედნი 197
    გუმჩა 26, 323 ღგტინალ 282 შმყეჟტ 159
    496
    -მტან 27, 347 კაშიშ 283 ხეხრლი 261
    შტარ 286, 286,, 287 კანს 283 ხეხტა 259, 265
    “შგყარ 346 გებდაი 34 ხეხტი 64, 259, 261, 265
    პებდაუ 31, 34 ხოჟეღტ 250, 278
    რ”აჟ 133; პაემ- 169, 281. 351, 352 ხოჟიბ 277
    ჩაჟნტ 33 კითხ 96, 99, 315, 349, 351 ხოჟოდტ 278
    ჩიაშდ 65 პიდზხ 49. 133 346 ხოჟღეაზე 250,, 278, 314
    ჩიჟე 123, 133,, 136, 146, 322 'ჭკორ–- 341, ხორდი 321
    ჩოთ-შთხარ 307, ჭუშ 81, .133ე ხოტიხა 362
    ”ჩსოკტეშ 215 ჯეად 159 ხოშა 317
    'ჩმოსედ 215, 218 პეშხარ 346 ხოშაი 66
    ჩოშ- 82, 87, 133ე, 146, 245, ბოშტა 317
    305, 333 ხაბნა 98,, 115 ხოზჟრი 28, 30
    ჩუ 323 ხაბჟა 277 ხოჩა5ტ 30
    ჩუ ყუყდა 26. · ხაბრე 268 ხოცხა 278
    ჩულაჯტგხიხ 346) ხაგმუნე 277
    ხოვდენი 351
    ჩუქვანისგა 66 ხათერ 324
    ხურმეიდას 228
    ჩხარა 8, 111, 112, 125, 146, ხაკუ 324ვ ხურმი 228
    315, 349 ხაზარუნე 277 ხტაბელე 254
    ჩტადბელე 262, 313, 361, 361ვე ხა:ხე 348, 352
    ხტაბენ 129
    ჩტადყურდა 30, 352 ხაიმხა 65
    ხტაგემ 320
    ჩტასად 31L, 363 ხარდ 213, 275
    ჩტასდ 37,, 363 ხარდად 213 ხტანვტემ 129
    ჩუასედ 37, ხასყა 278 ხტარდ 213, 275
    ჩტა-ყტილ 312 ხაყერ 267 ხტარდად 213
    ჩუესსგურდა 30 ხაყტფე 201 ხტარი 317
    ხამდბა 312, ხტარშეიდას 228, 229,
    რცაირა 65 ხაშყიდ 197 ხჟარში 228, 229,
    ცილ 3პ)3 ხაშხუნე 28,, 30 ხტასყეი 228
    ცხა 96, 99, 148,, 310 ხაცუდა 35 ხტასყეიდას 228
    ცხარალ 148) ხაცხეპი 197ე
    ხტასყი 228, 317
    ცხუტარ 27 ზაცხიპ 197კ
    ცუვარა 210ე ხაცტ 317 ხტატა 210ე
    ცუერა 210 . ხაცტდა 36 ხტაწტენ 252, 253
    ხაწედი 197ვ ხტაწტენე 263
    ძუღგა 26, 318 ხაწიდ 197ვ ხტაკეი 228, 229,
    ძუჰპერა 26 ხაწონე 252, 252ე, 278,, 335, ხტაჭეიდას 228, 229,
    ხაწტენე 2C8, 252, 278, 335 ხჟავი 228, 229,
    ფატრ 28, 29, ხაუიად 65 ხეჟაჯნი 255,, 265
    წიფიან 65 ხაბიად 65
    ხტეტა 210, 211
    წიფიან 66 ხახტიდა 259,
    ხტი- 258
    წიფრა 76ე ხავდუნე 277
    წყარშინდ 133, ხავგდი 346) ხტიდ- 259, 259ე
    წა 252, 252კ, 278 ხებრენი 268 ხტირდეიდას 228, 229,
    ფწტენ- 252 ხეთხელი 317 ხტირდი 228, 229,. 321
    წაონი 66 ხეკტად 324ე ზტირდიდას 228
    ხესმი 320 ხჟიტე 208, 210
    ჯალაი 65, 66 ხეყარ 267 ხტიყეი 228
    კაშ-7ე. 33, 133კ, 145, 156, 302, ხეყტფენი 201 ხტიყეიდას 228
    303, 318,, 333 ხეშდაბდა 312, ხტიყი 228
    კაშდ 283 ხეწტენი 208, 278 ხტი- 259
    32. თ. გამყრელიძე, გ. მაჭავარიანი 497
    ვად- 213, 363 ჯაი 66 ტრახირ 27
    ვალ 14 ჯარღე 337 ტარგ 27
    ჯამტრჯრ 84 ჯავტდა 35 ტარგ 30
    ვამტრ 84, 85 ჯაქტდა 36 ტარე 27
    ვან 156 ჯაცხეპი 1973 ტეფ 245
    ჯატრ 29,
    კან 152, 156, 333, 345, 346, ტევნახე 33,
    363... ჯიმილ 113, 280, 349 ტილ 85
    ჯიშ- 133.
    ჯანპრ 152, 156, 345, 363
    კგოჯხეთ 36
    ტისგტ 27, 82; ·154, 155_
    ვანშტ 33, 156 280, 309
    ჯუმილ 8, 13, 113, 114, 119,
    ჯანტ 31 ტიშკე 14
    315, 349
    ვარ§ 103, 285, 286, 330 ტონიან 303,
    ჯუ”ტ)ა 27, 30
    ჯედ- 200, 213, 214, 216, 221 ჯეინელ 27 ტოფ 245
    ვედენი 212, 229,, 352;, 362 ჯგმილ 113, 349 ტოქტო 28, 34
    ვედნი 207, 212, 269, 351, 352,, გომთხტ 135, 146, 245,,.
    362
    ჰაკტად 63, 282, 285, 311 302,. 316, 335
    ჯიდ- 216, 312
    ვიდე 207, 208, 211, 246, 269
    პარაყი 66 ტოშთხტეშდ 12
    ვურუ 26, 321 ჰარტამ 129, 140 "ტ'უსგტ 82, 83, 347
    პასტიშ 146
    ვტაშ- 82 გმსგე 13, 43, 57, 106, 107,»
    ჰაყბა 321,
    ვტედნი 246, 264
    ჰებ 334
    126, 148, 308, 310,
    ვტეშ- 82 318.
    8-ხ-ით 457 წMიბდ 404, 419: 10956 411"
    2-8-6ი 457 -ძყვ 440 ო6L 404, 419
    2M=6ძ 396 ძვი2?) 457 106090L 419:
    მM=<6§ა 391 თI2. 410
    8114» 396 ჯის 412
    8)14X 396 0658” 396 ჯისბიძ 451
    8ი-ძ2ძ 438, 466 621ML 396 »ომ72 410.
    8ი-03ძ 448.
    80-ძCძ 438, 466
    X9§ 404, 419'
    28 457 010 412.
    80-08 438, 448, 456 765XIმ 419, 453
    8X8 410 215X 457 ქ)0L-1 453.
    85ს5 404 M02 406 00-0%V0ძ. 438, 448:
    8-L#X 466 ,LMV6ი 404 0-ძვი 441, 453
    8-LIIX 427
    8-I0X 497 18M(L8I1C 411»
    90!) 404
    8MX60 391 1-ხ61-ტ 447 26/ICI 404, 450.
    25IL 457 ჰ11-წ290-6 406 VI0I1 457
    8-ე8ს 427, 441, 465 ხ)L-მ) 427, 468.
    8-090 427, 423, 441, 465 11-ფვბი-6 406.
    ის-§5% 427
    8-ხ0ძ 427, 465 1-თმI-6 447 ხს 404, 490% 427, 428,
    8-ხსძ 427, 465 1I-6„V 455 465
    ხასა 391 II-0ტძ 482 X2-0IL 427
    9-IX 466 1იIი-LC 427, 466
    I2-ი09ხ 497
    8MVC 891 )იჰი-ბდ 427
    MI0სII) 404, 409.
    ხზრ-ს» 405 10-»-იმძ-ტ 447 7გIL728 419.
    ხMბ 465 )0თ 4297, 498, 465. 76800L 407
    498
    7V05 459 CV5 40+ -ი2ძ 466
    იგი 412
    ძსIიყ-კ 396 §9მ5X-8C 497
    იგი-8. 427, 465
    ბძე 419 X-2-CVCი0-6 419
    ძგი-5V +427;
    აძსეუ 498 XVXI09ძ 396 ძეჯი 151
    ზ10 497, 498 X8X)იძ 896 ძმი 497, 498, 465
    ამი-ს 427 X-6-%X-CI-I 457 08ძ-ცი-1 438
    ბიზ- 404, 488 X-0-27დმხ-6 419 ძ08ძ-ი-!| 4368, 448
    01ძ-ც 438, 448
    CთX90X8 409, 410 X-6-59-გ 457
    'ბაV-8ძ-ხ61-ც 456 XV-მ-§0-ბ)-ძ9§ 440
    3Iთ!I 409
    ბდგ-58ძ 466 XV%-8 -6-ტ)-ძვა 440
    ვსი11 ჰ09
    ბVყ-59ძ 466
    შმსიI! 409
    XV-V-50-6) 440 ხი-+VMძ 396, 451
    ბ9§ 459 XV-8-50-1 440 XC3(XC 419
    აIIჯ 406 XV-9-C-0) 440 Iდ)ს§-V 40+4, 428
    დ)5ჯ 427, 498 XX-8 -C-1 440 905906 410

    მეგრულ-ვანური

    M0ნიენუ0-V2M9MCMM#9

    ავლია 55 ბოდა 146, 166, 282 ბჭიმოშუფ 120


    ამბე 165 ბოთილი 123 ბკკირუნქ 238
    ბონ- 236, 237, 237,
    ამბეე 165 ბვკირუფ 238
    აია 69 “ ბოია 69 ბვკორუმ 238
    არეშუმი 123 ბოიდრუღი 69
    ართი 12, 129, 163, 164 ბორკი 102, 281, 330
    განუა 162, 360
    არქემი 80,, 123 ბოტუბინამ 214, 277
    განუნს 163,
    ასიმე!ნ) 320 ბოშალა 60;
    ბოჩი 146, 290, 302, 305 გებოქკკამ 317
    აშუვუ 89ე გენი 162, 163,, 360
    აწონენ 252, 252; ბჟა 8, 126, 130, 131, 133, 146,
    166, 315, 318 გერი 77
    აწონუ 335
    ბრაწ- 188 გეჩირთუ 341
    გამბე 165, 167 ბრაწელი 192,, 193 გეცუნაფა 317
    ბარ- 146, 250, 262, ბრიწ- 188 გეწუ 253
    ბარგუა 61 ბრიწელი 192ე 193 გეჭქვალი 236
    ბარგუნს 162, 163,, 360 ბრუო 125, 125კ გზა 315, 352
    ბარუა 54, 58, 60, 61 ბრუწ- 188 გიბ- 115
    ბარუნს 60 ბწ”რუწერი 193 გინძე 96, 99, 199, 310
    ბაღირე 92, 167 ბრუწუნ 193,ე, 206, გიობუ!ნ) 317
    ბაღუ 89, 91, 282, 342 ბული 74 გიროხილი 271
    ბერგი 162, 163,, 360 ბუმა 275 გირძე 88,, 96, 99, 148,,
    ბერგუმს 162, ბურაწ- 188 160, 162, 199, 199,, 310,
    ბერწეული 54 ბურიწ- 188 348,
    ბინეხი 128 ბურწ- 188 გიძე 96, 99, 199,
    ბირცხა 96, 310 ბურჯაფი 97, 102 გიწოლენს 250,
    ბიჩინი 235 ბუტკუჯ- 291, 292 გიათხოზი 70
    ბკირუფ 238 ბუტკუჯი 294 გიენჯი 69
    ბკორუმ 236 ბუცხა 9, 99, 310 გიობუნ 70, 317
    499
    გიუსთუ 69 დაკორდუ 10 დობკყოლი 198, 234
    გობონუ 241 დალეფე 148) დოგუბუ 231:
    გოვბონი 236 დალეფი 148. დოდვი 222
    გოვთოლი 236 დაჩხირ- 86, 87, 294 'დო)დირკი 264
    (გოჰვრაცი 236 დაჩხირი 75, 291, 293კ, 340 დოდირკუ 188, 264, 359
    გოვრჩხი 263 დაჩხურ- 86, 87, 294 დოდუ 222
    გოვტახი 200 დაჩხური 75, 291, 293,, 340 დოებონი 236
    გოვტიბი 159, 359 დიბონუ 334 დოედირკი 264, 359
    გოვჩოლე 236 დოეიბონი 262
    დიდა 148
    გოვცირი 235 დოვიშვანი 286
    დიდო კაი 284
    გოვკყორი 158 დოვფული 235
    გოვზომი 158, 215 დიმფულუ 235, 341 დოვჩვი 222
    გოთოლუ 254 დიმჯკუ 89, 317 დოვგარი 200
    გოკვათუ 241 დინ- 223 დოექკირი 159, 235
    გომორძგუა 169 დირაკ- 187, 188, 183, 190, დოვხონი 234, 265
    გომოკკონდუ 10, 199, 199,, 216, 358, 371, დოთხორუ 168, 359
    1993 დირაკა 188, 192, 193, 195, დოკირუ 235, 311
    გომოკყორდუ 199 203, 210,, 211, 269,, 275, დოკორობუ 271, 359
    გონდინუ 221, 341 308 დოკოროცხუ 236, 241
    გონდუნუ 217, 341 დირაკილი 188, 192, 193, 271 დოკორუ 235, 311
    გოპტუბი 116, 159, 215, 264, დირიკ- 187, 188, 189, 190, დოლობინუ 124
    359 194. 203, 216, 217,, 358 დოლოქუნს 317
    გორ- 245 დირიკელ- 193 დომთხორი 236
    გორჩხუ 240, 272 დირიკელი 188, 192, 192 დომოკორდუ 106
    გოსქირუ 311 დირიკუ 188, 192, 358 დომცორი 159, 234
    გოტიბუ 218, 219, 310 დირიკუა 188, 192, 193, 210, დონთხორუ 254, 359
    გოტირსუ 200 დირიკუნს 188, 192, 193, 195, დონცორუ 234, 311
    გოტუბი 215, 264 211, 309, 358 დონგვალეს 236
    გოტუბუ 215, 218, 219, 221, დირკ- 187, 188, 189, 190, 191, დოპკვათი 236
    264, 310 194, 200,, 217, 358, 371, დოპვარი 236, 359
    გოფინუ 311 დირკუ 189, 19), 203 დოპჰვკირი 358
    გოცირუ 311 დირკუ!ნ) 188, 188,, 189, 195, დოპგკორი 158, 159, 234,
    გოწოს 89კ, 93 264, 309, 340, 359 265, 358
    გოჭყორდუ 197, 199 დირკუქ 264 დოსთუნ 307,
    გოჯყორუ 217, 358 დიროკ- 356, დოსქიდუ 218,, 311
    გოხომი 215 დიროკილი 271, 359 დოსქირუ 218
    გოხომუ 215, 217, 221, 311 დიფულუ 341 დოსკუდუ 218, 218,, 221,
    გუბ- 115 დიშირუ 235 311
    გუბუმს 231) დიჩზოდუ 250 დოტუხუ 200
    გუნძე 88,, 96, 99, 148მკ, 160, დიცხირი 134ე, 316 დოფულე 235, 311
    199, 199,, 310, 348კ დიჭკიჯ- 291, 296 დოფჩვი 238,
    ჭური 78, 79,, 287 დიკგკიჯი 290, 316, 360) დოფხონი 230, 233
    დიხა 118, დოქირუ 310
    და 13, 88,, 113,, 148, 148,, დიჯინუ 312 დოქორუ 310
    317 დო 148, დოშკორუ 341
    დადულ- 289, 291, 293, 294, დობდვი 22), 222, 238,, 310 დოჩვი 222
    დობერა 334 დოჩუ 222
    294,, 296 15მ, 241,
    ”დოჰბონუ 168, 241 დოკარუ 148,,
    დადული 74, 290, 292, 351, 360 358
    დობრუწუ 19პ,, 309
    დადულიშIი! 292, 358, 360 დობურიწუ 309 დოგკადი 236
    დაიჯერუ 70 დობკვი 317 დოჭქკადუ 269
    500
    დოქკირუ 294, 311, 341, 358 ვარჩხილი 54, 75, 340 ზოთონჯ- 293
    დოჰპკორი 265 ვბარი 262 ზოთონჯი 7, 292
    დოგჯკორუ 265, 294, 311, 341, ვბარუნჭ 262 ზოღა 57, 58, 59
    358 ვდირიკი 264 ზუგიდარეფი 78
    ვდირიკუნქ 264 ზუღა 57, 58, 59;
    დოქყოლუ 234, 311
    დოხედუ 134, ვდირკუქ 264 ზღვა 59,
    ვერდება 123 ზღუა 54, 57, 58, 59, 59,,
    დოხვადუ 261
    ვთოლი 262 59,, 148, 318
    დოხოდუ 134, ვთოლუნქ 262
    დოხონეს 233 ვთხორი 236 თანაფა 10
    დოხონი 230. 234, 265 ვიბონ 262 თასი 304
    დოხონუ 230, 233, 234,: 265, ვიდი 223 თენა 323
    294, 311, 341, 358 ვითაართი 12 თვირი 136
    დოხორე 131ე ვითი 54, 135, 168, 316 თი 136, 307,, 333, 335
    თითხუ 314
    დრიკ- 189, 190 ვითოჟირი 12
    თილა 89,
    დრიკუმს 192 ვითოსუმი 12 თირთინი 97, 101
    დრიკუფს 189, 358 ვიმწოფულურ 334 თირთოლი 97, 101, 102
    დრუკ- 189, 190, 200,, 358 ვირდუნე 321 თირი 136, 333, 335, 338
    დრუკუნ 188,, 189, 203, 264, ვიტვარ 12 თიფი 11),, 170,, 311
    274, 309, 340, 359 ვიტოარ 12 თოლ- 14მკ, 236, 237, 237,
    დულია 69 ვიტოჟურ 12 თოლი 14, 74, 288,, 290
    დუმკკუ 89 ვიტოსუმ 12 თოლუნს 254
    დურკ- 191 ვივყანქ 317 თომა 14, 113,, 114, 119,
    დუუბარუ 313 ვკვათი 236 148, 280, 315
    დუუბარი 236 ვკირუნქ 238 თოფრი 75, 123
    დუყუ 14, 50, 53, 63, 81 ქოგანქ 320 თოფურ- 75, 77, 79, 79),
    დუცხუ 53, 81, 158, 306, 334, ვონწყუნე 317 80, 83, 86, 280, 293,
    359 ვორე 317 თოფური 75, 123, 331, 340
    დუცი 14 ვორექ 317 თუ 89, 91, 333, 335
    დღა 88,, 113, 114, 117, 118, ვოსქვე 55 თუალა 60
    119, 146, 166, 280, 318, ვოსქირე 263 თუთა 135, 166, 315
    349 ვოსქირუანქ 263 თუთხუ 89, 314
    დღალეფი 69, ეოსქუანქ 54, 55 თულეფი 91
    დღაიეფი 69, ვოფინანქ 263 თუნთი 54, 72, 135, 158,
    ვოფინი 263 307,, 333, 338
    ეზმოჯა 130, 131, 134 'ვზოშქურ- 79ე თქვა 57
    ეკოშირუ 139, 235, 311 ეოჩხუნქ 263 თქვათ 57
    ეითლუღი 69 ვსქირუქ 215 თქვალა 57, 58
    ეთნა-მეინა 69 ქეფორი 168, 236, 334 თქვან 11, 53, 57
    ეისელეს 70 ვჭარი 236 თქვას 57
    ერცქემი 167 ქჭარუნქ 56, 305, 307, თქვი 55
    ერჯი 160, 162 ვხანტუნქ 56 თქუა 55, 57, 59
    ესხერი 131, 132, 321, 321”) ვხომუქ 215 თქუათ 57
    ეშიმაკი 123 ვხონუნქ 265 თქუან!ი) 57
    ეჩი 12, 146. 167, 337 თქუას 54, 57
    %ესკუ 63
    თქუალა 57, 58
    ვავა 54 ზესქვი 63, 167, 306, 306
    ვალუნს 54 ზისხირ- 75, 83, 86. 291, 294 თხა 113, 114, 117, 118,
    ვარ 323 ზისხირი 7, 134კ, 316, 340, 351 119, 148, 280, 315, 349
    ვარჩხილ- 86 ზიჭონ- 94, თხითხუ 89, 314
    501
    თხირ– 117, 118 კვათუნს 56, 162, 163,, 336, კუთ- 97, 101, 190,, 310
    თხირი 78, 117, 118, 135, 349 360 კულ- 106
    თხოლე 106. 107 კვალ- 58 კულე 106, 107
    თხოლო 106, 107 კვეთ- 162 კუსანს 48, 54, 56
    თხომრი 75, 123 კვენურ- 87, 294, კუსაფს 48, 56
    თსხომუ 89, 120 კვენუოი 56, 84, 168., 169, კუჩხი 49
    თხომურ- 86 293კე, 340, 350ე
    თხომური 75, 110., 123. 290, კვინორ- 87, 88, 294, ლადირ- 86
    340 კვინორი 84, 168,ე, 169, 293,, ლადირი 75, 129, 340
    თხორ- 236, 237, 340, 350, ლადრე 340)
    თხორუ 254 კიბირი 14, 78, 115, 123, 341 ლაკვი 74
    თხორუმს 254, 359 კიბრი 123 ლაკი 74
    თხორუნს 254, 359 კიდა 159 ლარდე 75, 129, 340.
    თხუალა 60, 317 კიდალა 159 ლარკამი 169
    თხუაფა 60ე კიდი 333 ლარგები 169
    თხუმუ 120 კიდირ- 287, 288, 296 ლასირანსL 74
    კიდუ 333 : ლახალა 60,
    იბირს 61, 277 კირ- 235, 236, 237, 237,, 238 ლემში 129, 160, 162, 168ე
    იგზალუ 348, 348,, 352 კირდა 95, 99, 160, 166, 315 ლემპკვა 160
    იდი 223 კირდათ 166 ლეთრგყვა 129, 160, 162ე
    იდუ 223 · კირდას 166 ლეფში 160
    იხმო%ჯე 121,, 122), 123,, 130, კირდაქ 166 ლეში 160, 168ე
    131, 134, 322 კირდე 70კ, 95, 160, 166, 287, ლეშქი 14, 74, 124, 141ა,
    ილაკკუმაფუ 241, 315, 331, 339 167, 305, 314, 330
    ინჭირ- 82,, 86 კირიბი 111, 170;, 341 ლეჩქვი 14, 74, 124, 141,,
    ინგირი 8, 70, 75, 82,, 129, 316 კირტ- 103 167, 305, 314
    ირდენ 272 კირტონუა 102, 141) ლიბუ 90, 93, 124
    ირდუ 229; კიურა 69 ლიში 168კ
    ირდუ!ნ) 229, კოდა 159 ლობ- 124
    ირდუIნ! 272 კოლ- 148. ლოკ- 245
    ისვანჯუ!ნ! 286 კოლი 74, 290 ლოკუპტუ 245
    ისიმინს 121 _ კორ- 106, 235, 236, 237, 237,, ლოსკ- 245
    ისინდი 290, 321, 238 ლოტკ- 245
    ისირ- 84,, 86 კორობ- 271, 341, 356, ლუკა 123
    ისირი 75, 340 კორობილი 271 ლუღი 69,, 74, 306
    ისიჯ- 291, 292, 293, 294,, 296 კორობუმს 271
    ისიჯი 70, 290, 294, 294,, 321, კორობუნს 271 მა 11, 146
    360, კოროცხუა 305 მაგურაფუ 89
    იქომს 120, 325.” კოს 2-3 მავითა 54
    იჟუმს 325 კოჩ- 303 მალართგ 169)
    იქუნს 325 კოჩეფე 10, 161, 165 მალაღური 169,
    იშუაფუტუ 54 კოჩეფი 10, 16L მარაშინა 335ე'
    იჩინუ 235. კოჩი 7ე, 145, 168, 290, 302, მარაშონა 245, 335კ
    იჭარენ 339 318,, 333 მარგალი 322
    იჭეენ 229, 229;, 339 კოჩი-მქკომუ 89,5 მარდი 80,
    იცონამს 278 კოჩითე!ნ! 10 მართუ”ვ1ალი 61
    კოჩით!ი! 10 მარიაშინა 335
    კანდიერი 123 კოჩიში 283, მარტენჯი 168
    კაია 69 კოჩო 283, 284 მარქვალი 58
    კართე ”165, 167 კუდელ-. 285 მარძგვანი 54, 129, 146,
    კვათ- 58, 162, 236 კუდელი 61, 282, 311 169, 348
    50
    ვმაღჭიხოლი 97 მონტყორ- 86, 87. 169, 293 მჭირი 146, 245
    ·მასიმე!5' 121 მონტყორი 75, 128, 159, 290, მშუვუ 89, 89. 3522,
    „მასუმა 146, 322 3ვვ, 334, 340, 350, გხხუ 134
    გმაშუალი 61 მონკვა 58 · მცხული 974, 134კ. 158, პ07,,
    მაძირაფუ 89 მორაგადე 322 334. 351
    მაწონენ 277 მოოდუ 272 აჯი 146, 163, 307,
    „მაპირაოლი 97 მორთუ 158, 213,, 220,, 269, ითა §8მ,, 143
    მაყვე5ჯი 168 294, 334კ. 338. 349
    მგერი 77 ვოობე 322 მჯითე 38,, 97. 310
    მედი5უ 341 მორძგვი 169 მპკედი 160
    ბედრუკუ 264, 359 მორძგვიზფე 169 აკოაუ 89
    “მეესი 165 გოს- 245 მაკონი 70
    მენდიღუ 317 მოსუა 245 მჯაკუდი 158, 289. 291, 307,
    "ნე1ნდროიკერი 192,, 193 მოფთი 220, 221, 258, 264 გსუჯ- 85
    მენჯი 160 მოფხვადი 257, 265 მხუჯი 158, 307,, 334. 3138
    -მესი 165, 229კ მოღოოდუ 168,, 277 მჯა 130, 131. 133, 318
    მესქურუ 218, 311 მოკვა 54, 58 მჯვე 88,
    -მესქურუნ 54, 56, 214 მოხვადი 257, 265 მჯეეშ- 58
    მეტოოხუ 200 გოხვადუ 257, 265 მჯვეში 88,
    “გემუჯღონანს 334 მოხვადუნ 261
    წმე)ფჩი 223, 238, მოხთი 220, 221, 258, 264
    მოხთუ 158, 213,, 220, 221, ნაკვაჩხირი 292,
    მეშხუ 134
    "მები 223 258, 264, 269, 294, 308, 311, ნაფიჩხოუ 323
    მეჩუ 223 334, 338, 349 ნაქუა §მ8, 61
    ნეჭკვადერი 197 მჟორა მ, 126, 315 ნაშარუ 92:
    მეჭკოდუ 199. 199ე, 341, 341, მჟურა 126 ნაწყარუ 92
    „მეუჟყორდუ 341 მსირსუ 90, 97, 101
    ნაჯიხურუ 323
    მზგუჯი 289, 290 (მ სურსუ 97
    მსკვა 53 ნდრაკელი 192, 193
    მზესკუ 167, 306
    მზესკუ 63, 81 მსქვერი 77, 160, 331,, 336, (ნIდრიკუფს 192
    “მმთვირი 333, 338 360 ნენა 128 '
    მთუგი 135, 136, 158, 307,, მსქუა 108 ნიკუ 323
    ვვქ, 348,” მსქტა 53 ნინა 128
    მთუთი 72, 135, 158, 307,, მტი 82, ნირსი 123 ·
    333, 338 მუა 154, ნოველი 54, 167, 322, 324,
    "ნIთური 333, 335, 338 მუი 70, 337
    მიარე 69, მუმა 128, 148, 154,, 334, 351 ნოზიმუე!ნ! 61
    „მიარო 69, მუმულ- 76, 77, 289, 291, ნოკანჩხულე 292
    მიდეღანს 317 მუმული 74, 79,, 128 ნოკვეთი 162, 163,, 168
    მიდეყონუ 278 მუნტურ- 79,, 83, 86, 280 324, 336, 360
    მიკაქუნს 317 მუნტური 75, 82, 128, 154, ნორჩალი 229,
    მინდიყონუ 278, 334 158, 334, 339 ნორჩაფან 229,
    ('მსკუთ- 97 :
    მუნჩქვი 128, 158 . ნოსა 14მა
    მუნჩქი 128, 158 ნოსალეფი 148)
    მკულე 106, 107, 108, 166 მუი 70ა, 71 ნოტე 159
    მიარე 69,
    მუს 323 ნოტეხი 161, 161,, 163,, 360
    მოგინჯღონუ 250 მუქ 323 ნოღარი 11
    მოვდირიკი 191 მუყი 281 ნოჭარუე!ნ! 61
    მოლართეგ 169) მუჩითუ 341, 341, ნოვკერი 168, 324
    მომხვადუ 257 მფული :235 ნოკყვედი 162, 164
    2გონტკორი 75, 350, (მჰფულუმს 311 ნოხერცქი 162
    503
    ნუხუ 50 ოსჟქირუანს 60, 61, 214, 277 რდუალა 60
    ნუკუ 14. 323 ოტიბაფს 6). რდუნს 60, 271
    ნუსა 148, ოტიბუანს 61, 277, რენ 70
    ნუსალეფე 148, ოფშა 131 . რთ- 201
    ნჯვეშ- 58 ოკოთომე 130, 321 რთუალა 297
    ნჯღვერი 337 ოღერდინაპტეს 168,, 277, 277) რუო 54, 57, 125, 148»
    ოში 8, 146, 302ა, 316, 329 რტუ 214, 275.
    იავაშ-იავაშ 69 ო”შლეთინუ 168,, 277,. 277, რჩუალა 60
    იახი 69 ოზუმალი 54, ?77,, 92, 130, რჩუნს 60
    იელურსი 69 2945 რჩხუნს 240, 272
    იენ 70 ოშუბუ 90, 92, 294,, 359 რკგემი 169
    იეიი 70 ოშქურ- 79, 80, 86
    «ერი 69, 70 ოშქური 75 სანაკარეფი 11, 78
    იომი 69, ოჩი 146, 290, 302, 305 სარ- 165
    იუღი 69, ოჩულეთინუ 168), 277,. სარალო 123
    ოჩხუნამს 277 სენი 165, 229ვკ
    ობაღილე 91 . ოცონს 317 სერი 132, 132ე. 164, 16=
    ობირუანს 61, 277 ოცხეჯი 168 სვა 53
    ოგანს 317, 333 ოცხოჯი 168 სვანდ- 133,.
    ოვლე 55 ოკარაფამს 10, 61, 161, 277 სვანჯ- 133,
    ოვრო 55, 57, 125, 148; 350 ოჭარაფუანს 10, 61, 161, 277 სთველი 307,
    ოზიმაფუანს 277 ოკარუ 53, 90 სი 11
    ოთქუალუში 573 ოჭიმოშუ 120 სიგინძა 134,,
    ოთხენეჩი 12 ოვინახუ 33,, 110, 122 სიმ- 121
    ოთხი 146, 245,, 316, 335 ოგკომალე 92, 92ა, 93 სიმინ- 12L
    ოთხო 135, 146, 245,, 316, 335 ოქკომალი 77, 92, 131, 321 სიმინუა 121
    ოთხონეჩი 12 ოკკომუ 90, 29, 93. სინდა 131,
    ოკო!ნ! 324, ოკკორუ 90 სინდი 133,. 134
    ომინ- 120 ოჭოფუ 270 სინჩხე 134,
    ონ 10 ოქყვადალი 161 სინჯ> 133,, 134, 146, 166.
    ონგორაფან 245, 335 ოხორ- 79, 86, 87, 169, 280, 322.
    ონტულე 129, 140; 294 სინჯი 133,, 134
    ონწყუნს 348 ოხორი 75, 131, 131,, 132, სიჯა 133, 134, 138, 146,
    ორაკალონი 77, 290, 309, 340, 350, 166, 322
    წო1რდუ 214, 275 სკირ- 59ე
    (ოჯჰრენ 10 პიტინა 123 სკირი 59ვ
    ორვო 125, 350 პიჯ. 85 სოუთი 54
    ორზოლი 292, 293, 321, 348,, პიჯი 14, 70, 164ა, 311, 33) სუ 89, 132
    352 პტუბურ 215, 264 სუა 57, 58, 59
    ორზოლი?ზ!ი! 293 პვკომი 334 სუმენეჩი 12
    ორთვალი 276,, 297 პჯვკორუმ 26§ სუმი 7, 132, პ11, 329'
    ორთუმალ- 136სკ სუმონეჩი 12
    ორტვინი 129, 140; ჟაარნეჩი 12. სურსუ 97, 101
    ორტილი 140, ჟი 323 სქვერი 77, 160, 162, 164,
    ორცხონჯი 168 ჟირი 68, 70, 146, 158,, 245, 331,, 336, 360
    ორძო 93, 129 305, 333, 338, 339 სჭქიდ- 217
    ორძუ 93 ჟუი 70 სქიდუ!ნ! 349
    ორჭარი 11, 78 ჟურ- 70 სქირ- 59), 217, 218,
    ოსარე 132ე, 165 ჟურენეჩი 12 სქირი 11, 13, 59ე, 78, 79...
    ოსულუ 89% ჟური 68, 146, 158,. 245, 305, 93, 110, 299 300,
    ოსური 78, 146 333, 338, 339 310
    504
    სქირუ!ნ! 61, 61. 214. 215, ტყაბარუა 169, 170 ქანისქირაფს 61ც
    277ე ტყები 111,, 163,, 169. 170, ქვა 57, 58, 59, 148, 148,,
    სქიოუქ 215 282, 305, 360 315, 338
    სქუა 13, 43, 54, 57, 59, 59), ქვალეფე 148,
    106, 107;. 108, 126, 148კ, უბარს 10, 146, 240,, 262, ქვიშილ- 83,
    308, 310, 318,, 322, 347 უგუბუ 323 ქიმეუჯღონუ 250, 278
    სქუალა 310 უოდუნს 321 ქიმოლი 120
    უფი 245 ქინოჯი 120. 295
    სქუალეფი 148,
    სქუდ- 217, 218, 219, 223, 257 უფუ 53, 92ე, 245 გირი 146, 245, 333
    უღუ 53, 89 კიჩინუ 235
    სქუდუნ 214, 349 ქო 323
    უღუIნ! 53
    სქურ- 217, 218., 219, 257 უშუმური 323 ჟკობალი 115,
    სხული 74, 79,, 134ე, 158, უშქურ- 83, 86, 280. ,371, ქოგეიშირუ 235
    307,, 334 უშქური 75, 809 ქოგიაკიბინუ 15
    ტავა 54 უჩაში 317 ქოგიომფინაფან 311
    ტახ- 161, 162, 199, 200 უჩქინ 324) გოვალი 115,
    ტახვა 61 უჩქუ!ნ! 324, ქოთომ- 293, 294
    ტახუა 61 უწოლემს 250კ კოთომი 145, 292, 333
    ტახუმს 161, 199, 200 უჭკომური 241,, 323 ქოთუმე 292,, 293
    ტახუნს 161, 163,, 199, 200, უპკუმური 241, ქომოიღუ 70
    360 უყცონუნ 275 ქომოლი 120
    ტახუფს 360 უყონუტუ 275 ქომო!ნ”ჯ- 280, 358
    ტეხ- 162 უყორს 288, ქომონჯი 120, 295, 309
    ტი 82, ქომოხვადუ 257. 261
    ტიბ- 116, 217, 28, 219, 220, ქომოჯი 120, 358
    ფაცხი 103,
    221, 315 ქოფხვადუ 257
    ფთქვა 57, 59, 338
    ტიბა 114,, 115 ქრა 315
    ფთქვათ 57
    ტიბუ 11, 90, 93, 115, 218,, ქუა 54, 57, 58, 59, 60, 113,
    300, 310, 341, 342 ფთქვი 55 114, 148, 148ა, 315, 338
    ტიბუ”ნ! 61, 61, 277ე ფთქუა 55, 57, 338 ქუალა 54, 60
    ტირხ- 200 ფთქუათ 57
    ქუალეფი 148,
    ტირხუ!ნ! 200 ფთხორი 262 ქური 146, 245, 333“
    ტიშონი 82) ფთხორუმ 262 ქურუმი 56
    ტიშონუნს 82, ფირა 310 ქჩ–ე 160, 166
    ტკები 169, 170, 282 ფირქი 123 ქგლიბი 123
    ტკოჩ- 282, 314 ფიჩა 310 ქგმობვადუ 257
    ტკუ 89 ფორ- 236, 236. 237, 237,
    ტობა 114, 115, 119, 148, 166,,
    218,, 315, 341 ფსვა 57, 59, ლალი 2მ1
    ტომარე 165 ფსუა 57, 58, 59, 59% ღეჯი 167, 337
    ტორონჯი 111, 159 ფუთხ- 190ე, 310 ღვა 59, 60
    ტოროჯი 111, 159 ფუთხუნ 190,, 310 ღვინი 76ე, 282
    ტუ 214 ფულ- 236, 237, 238 ღილატ- 187
    ტუბ- 116. 217, 218, 219, 220, ფული 235 ღილიტ- 187
    221, 222, 223 ფურინუა 61, 111 ღირტ- 187
    ტუბუ 11, 90, 93, 115, 119, ფუჯ- 85 ღომა 128
    218,, 300, 310, 341, 342 ფუჯი 331 ღომა!ნ!) 282
    ტუბუნ 214, 215, 274 ფშუძ 254, ღორმა 97, 101
    ტუბურ 215 ღორმოთი 295. 315, 315,
    ტყა 282, 318 ქა 315 ღორონთი 295, 315, 315)
    ტყაბარანს 163,, 360 ქაბულა 115, ღორღოწნჯი 129, 159
    505
    -ღორღოჯი 129, 159 ჩამა 222 ცორ- 234, 235
    ღუმა 128, 282 ჩე 160, 166 უნჯი 288, 288,, 290, 296
    ღურუნ! 274 ჩელამზრე 75, ცქიმუნტური 75, 79,
    ქალი 77 ჩელამურე 340 ცხაცხუ 306,
    ჩერტი 80, ცხილატ- 188
    ყვა 59,
    ყვალი 57, 58, 77, 250კ ჩილათა 168,კ, 195, 277, ცხილიტ- 188
    ყვარუნს 163, ჩილამრე 475, 75,, 84, 112, 123 ცხილიტუა 134
    ყვაჯი 63. 163, ჩილამურ- 75,, 79,, 84, 86, 97, ცხირტ- 188
    ყვი 310 315 ცხოცხალი 306,
    ვინი 281 ჩილამურე 84
    ყომინ- 120 ჩილამური 75, 112, 340 ძიმარი 123
    ყომურ- 282 ჩილი 79,, 87, 146, 158,. 245, ძუ 92, 92,
    ყონ- 278 305, 333, 338 ძუნ 7, 92, 317.
    ყონა 113,კ, 282 ჩილითუნს 195 ძღაბალა 60,
    ყოროფს 288, ჩინ- 236, 237, 237,, 238
    ყუა 57, 59, ჩირთ- 195 წარი 76
    ყუჯი 14 ჩირთუ!ნ! 195 წი 89, 93
    ჩიჩქუ 306,, 341 წინგი 123
    ფაინჯირი 70 ჩოდ- 250კ წირად- 187, 188
    შეითანი 70 ჩოლ- 250კ წირდ- 187, 188, 200,
    ჩოლანს 250) წირდუ!ნ) 188.,, 189, 340
    შეიტანი 70
    ჩოჩ- 244 356)
    “შვან- 134, 286, 287
    “შვანდ- 133, ჩოჩუა 146, 244, 313, 335 წირიდ- 187. 188
    შვანს 286 ჩუ 223
    ჩუალა 60
    წიფურ- 76,
    შვაჯ- 133,. 286, 287 წკარი 76,
    შიკინ- 139, ჩუჩქუ 90, 93, 306, 306,, 341 წონ- 252
    შინ- 133 ჩქვა 59, 134, 148 წორ- 139,
    ჩქი 12 წროდუნ 188კ. 340, 356)
    შინაფა 133, 278
    ჩქიმი 8, 348 წუნს 253
    შირ- 235, 236, 237, 237,, 238
    ჩქიჩქუ 306,, 341 წურდ- 200,
    შოლუა 89კ '
    ჩქუნ I1, 12 წურდუნ 188.,, 189, 340;
    შონ- 245, 335
    ჩხე 88,, 110, 117, 160, 162, 356) '
    შონა 335
    318, წუფს 253
    შონი 288,, 290
    ჩხვინდი 14, 70, 360 წყარი 76ვ
    შუმა 49, 54, 56, 275 ჩხიფს 240, 272)
    შუმს 317 წყარი-სინდი 133,
    ჩხონ- 244, 335 წყირი 7, 99,
    შუნს 317
    ჩხონაფა 10, 1460, 168, 244,
    შური 78, 134, 286, 331, 359 · ქ135 · წყუ 76ე, 90
    წყუ-რგილი 90
    შქეიდ- 232 · . ჩხონდუ 168 წგ 89, 93
    შქვითი 8, 56, 72, 329, 348 ჩხონჩხი 306,
    შქვილი 78 ჩხორო 8, 111, 146, 315
    შქირატ- 187, 188, 190,, 216 ჩხოროწყუ 90ე პაბუ 158, 338 ·
    “შქირატა 203 · ჩხო1უ 91 ჭამი 169, 281
    შქირიტ- 187, 188, 190,, 203 ჩხ,ო1ულეფი 91
    შქირიტუა 192 ..
    ჯანჯი 146, 163, 164, 307,
    ჩხუ 89
    “შქირიტუნს 211, 309
    კარ- 146,'236 :
    ჩხური 149, 150
    კარა 275, 308
    შქირტ- 187, 188 ცა 148, 317 გარალი 300
    შქირტუ!ნ' 309 ცალ- 77 გარელი 300
    “მხვა 59, 60, 134, 148 , ცალუნს 77 ჭარერი 300
    “შხუ 90, 134 ციმუ 7, 89, 93 გარვა 58, 61
    “შგ 89 ცირ- 235 ჭარუა 54, 58,, 60, 61
    506
    პარუმს 85, 146, 358 პჭყვად- 162, 199 ხული 74, 307,
    კარუნდუ 275 ჭყვადილი 78, 197 ხუმა 114, 280. 315
    ჯარუნს 60, 61, 85, 146, 275, პყვადირი 78, 197
    ხურხი 103. 285
    358 , პყვადუა 197 ხუჯი 85, 158, 307,, 334. 338
    კახ- 110 ბყვადუას 197
    ჭახუნს 110 ხზე 160, 166, 166,
    პყვედ– 162
    ფელ- 107 პჭყვიდ- 196, 197, 199
    პემი 169 ჯბჯა 88,, 146, 163
    კვათი 160, 163, 164, 236, 306, პყეიდუნს 197, 211, 348 ჯაალი 74, 282
    336 პყითა 96, 97 ჯალეფი 163
    პეათუნს 161, 236, 336, 360 პყილატ- 187 ჯანს 312
    პეეთი 160, 161, 163, 164, 236, პყილიტ- 187 ჯანუI!ნ! 312
    336, 360 პყინტუ 92 ჯგუნჯგი 289. 290
    კეიმა 148 პჭყირთა 96, 97, 148, 189, 315, ჯერღეი 167, 337
    კვინს 57 351 ჯვეში 54, 58, 82,. 88,
    ვი 89, პყირტ- 187 ჯიმა მ, 13, 88,, 113. 114,
    ჭითა 70, 88,, 148, პყოლ- 234, 238 122, 148, 148,, 280, 315
    ჭინახ- 110 ჭყოლად- 199, 216 ჯიმათ 283
    ჭინახუფს 110 ჭყოლადა 18მკ ჯიმალეფი 148,
    კჭინკე 165 ჭყოლიდ- 199, 217, ჯიმუ 279
    ჭინუ 89, 109, 110, 299, 300, პყოლოფუა 168, 305 ჯინჯი 311
    309, 359 პყონდარი 11 ჯირგილი 101
    გიფე 88, 97, 310 პჭყორ- 85, 217, 219, 222, 307, ჯირი 78, 311, 331
    გკადუ 8, 53, 89, 126, 270, 322, ჭყორდ- 196, 197, 199, 217 ჯირჯილი 101
    348 ჭყორდლუ!ნ! 197 ჯიხა 118,, 311
    პჭკეიდ- 196, 197 კპყორი 159, 164, ჯოღორ- 76, 77, 79, 80,
    ჭკვიდუფს 197, 211, 348 . პჭყორე!ნ! 2L4 81, 83, 86. 87, 88, 169,
    კკიდი 158, 289, 307, 280, 293, 293,, 294, 294,,
    ჭკირი 78, 235, 236, 237, 237,, ხარცქუა 162 358, 371,
    238, 348, ხე ·14, 88,, 89,, 93,, 160, 294,, ჯოღორი 70, 75, 290, 302,
    პკირუნს 358 305 | 3090 333, 340. 350,,
    ჯკივკიტია 317 ხეკულე 106 351, 359
    პკკოდ- 196, 197, 197. ხელეფი 89;, 148. ჯუა 47
    გკოლა 106, 107, 108, 109, 166 ხენ 134) _ ჯუმა 8, 13, 88,, 113, 114,
    ჰკონდ- 199, ხვად- 257. 260 119, 122, 148, 1148,,
    კკონი 70 ხვადუIნ! 261 . 280, 315
    ჰჭკორ- 234, 235, 236, 237, 237,, ხვალ- 261 ჯუმალეფე 148,
    238, 358 ხვალი 82 ჯუმორი 120, 280, 295. 309
    პკორდ- 197) ხომ- 217, 219; 222, 223 ჯუმუ 279
    პკუმ- 348, ხომბულა 93, 113 “ ჯურ 79
    გოფ- 270 ხოზულ- 93 ჯღონ- 250, 278
    გკოფუნს 270 ხომულა 11, 93, 113, 299, 300, ჯღონა 251, 2786 ·
    ვუ 89 311, 300, ჯღონაფა 251 ·
    ჯჭუა 60, 61 ხომუ”ნ! 214, 215 ჯღონუა 251
    გუალა 60 ხომუქ 215 ჯღუნა 251, 278.
    ჭუბრი 70, 75, 123 ხონ- 234, 238, 294
    კუბურ- 7%, 280, 294 ;· ხონუა 61, 275... ჰამწო მ9კ, 93
    გუბური 75, 123, 291, 334, ხონუნს 238, 361კ პაია 69, 323
    339 ზორხოტა 103
    ჯუნუ 89, 109, 110, 309, 359 ხოჯი 146, 290, 305, 333 · ხალი 77, 163.
    ჰყეში 160, 162, 164, 165 ხუ 89, 93,, 294,, 305 ხეისელუ 70
    507.
    ხვა 54 ხომური 76კ, 282 ხორდ- 187
    ხვაი-ჭარა 275) ხონ- 278 სორიდ- 187
    ხვალი 54, 57, 58, 77, 163, ხონა 148 ხუმენი 120
    64, 250კ ხორად- 187 სუნდუ 275
    სუნს 275
    სინი 281 ყორადა 188,
    ხუჯი 14

    ვჯგასი-I 410 ძIIM- 468 L01-1 40!


    გXLC-I 419, 422 შI-ს 432 ხ0Lი8 409, 41%”, 457
    ე-C00-ს 419 ხინხVL- 408
    ძIIM-ს-'ი! 463
    ძ10XIL- 457 წს 419
    ხვ/დ- 464
    LსიჯL-I 422
    ხა»ფ- 464 ძ1ბLI5-I 459, 457 LXგ 457
    ს-I-ბში-! 441 ძ5ი-ს 486 1XII-1 401
    სიLII-. 410 ძ0-ს-ძ»-) 455 IX016 408
    ხ243 411“ ძი-ხიი-ს 443 ხX010 408
    ხსი 410
    ძი-7-ის!-! 442 სXითს 409
    ხსI!-) 401
    LX0X-სი-ვ 463
    სს»2530-) 406 ძი-»-“სII-I 441
    სXV01I3 457
    ძი-LX0I-ს 463
    ფV6X-1 401 იდII-I 404, 419
    ძი0-M)I-ს 441 151იძ-) 451
    ფ?ე, 457
    ძ0-M0X00X-ს 443 1515-1 451
    ფთ1026 406
    ფI-0-ხს-”0' 457 ძი-ჯი:-ს 441 1-თIი-ს 441
    ძი-Iი-00X-I 441 1-CV-ტ6-ე 441
    თIL26 406
    ძი-ი-ლიL-ს 441
    8156 406
    ძინ“სი»-I 441 LV8L- 464
    წ0-ხ0ი-ს 443
    ძი-ი-X00-) 441 XVხისL- 404, 405
    ფთ0-V-L0ი1-! 146, 400
    IთიVX-ტ01-6 446... ძი0-68L-ს 443, 463 VVI00L- 404, 405
    წ0-V-C01L-1 441 ძი-ბMII-ს 441, 456, 463 LI0IL- 451
    ფ0-სწკI-ც 443 ძი-ბLი“-ს 456, 463 XIL- 449
    ფ0-აMII-ს 456 ძ0-X00-ს 441, 463 XIIძგ 406
    (თი+-ჯხსხ-ს 438, 455 ძIს- 463 #IIძ6 466
    წ0-ი1ი-ს 456 LXIIIხ- 409
    ძ;სს-ს 4892, 434
    ფ0-0)L-0 441
    ძღსს-ს-ი 432, 484, 468 X0I- 449
    'თ01!-600L-ს 439 ძს-ს-სგ8IL-ს 456 Lი0რ-) 419X, 429, 452
    8თ0-X0თ”-ს 438 XსძიI-; 396, 481
    ძასძის 396, 403»
    წსიგბგ 406 Xსხ- 407
    ძისიჯს 401", 419, 453, 463
    C90I- 401, 403 10IV-1 401
    ძგ 417X, 457 ბაIთის-I 410 1ML-) 401
    გბ-1 421 165M-1 410
    ძვგძას1-! 401, 463
    16CLV-I 410
    ძვი2-1 453 »7-L01-სი-# 446
    1ხს 410
    ძგრ1I1I-I 401, 403, 405 7-00L-I 419
    10ხ- 410
    ძვბXსL- 401, 403, 408 V-ბ01-8იე-# 446
    1სჯ/-I 401, 453
    ძათბLი «457 8 450 Xი90CIIX01- 407
    ძI8L- 468 2)5X1II- 405, 457 XI თV76L-) 401
    ძI-6Lგ 434, 434“ L288-I 482 ი16-ძლს#-ს 463
    ბIIIM- 484, 463 LL 419 Iი6-ვსსL-ს 456
    ძIIV-ი 463 ხIICVII-1 407 თოგ-5LსL-ხ-ი 438
    0IIIV-ს»ი-8 484, 468 LIXL0I-1 407 რი161-ს-2700-80-5 419
    508
    «ათლს3-! 451 §8LV6L-I 401, 491 CIIIL- 463
    თიIL- 429 8VII-I 40L
    ბ! გთს“- 401, 409
    ებსL-| 492 ვყყე 403#
    ჰიზსL-I 422 8LსI-V 438 რIL- 4563
    4ი10ძ11-ძიმ-ს 419 ბ0ბსი 419, 443, 486
    (იხსLC- 407 ხVხ- 439 ბXი0ი808 420, 443
    10%01-C 408 Lი-0ი2- 109 ბX0L10 409, 410
    "თ0)-ძI-IL-ს 484 ჯი:0ე- 409 ბე 457
    0IL 408, 449
    'სი01-ძI+L-ს 484, 468 Lსხ- 433, 439
    00L- 403, 445
    #0-ი0-I1 439 ხსხ-ს-ი 488 ის05-! 451
    ო0-XL-I 439
    100-XL-ს 439, 448 ბსL- 403
    IMი72ე 411# სბსსL-| 40L, 408, 404 დგხს 422
    სი51-8ს 407 ხIIL-1 410 ბგი3- 10+
    წთ სL5§ს 407 ხსოიV8 408
    105LV6I-I 401, 491 ბმL-სსი-5 263
    ხV5-I 04, 4200+ Cმ2L-სი-§8 463
    ჰისთე 412
    """I- 408 LVი 457 ბჯაიL- 461
    Iსისს”- 404, 419 სI0:0953- 409 ღთივL-ს0-§ 491“
    თ-ის1-) 442 IMII- 418+
    ბდიL-1 491, 492, 464
    10. CI06 407 XI-თIი-ს 441 ბIიი05- 409
    Iიჯსვ-1 419, 499 #0>0!015- 450. 463 ბი8X- 408
    (იIთ2ე–- 480 I0თ05- 409
    იტრტი8ზ8 412 სსგ 157 თის 403
    ი1ეეგ 412 სს 416% ბIსგ 407
    ი0- 412 ბ 442
    00%01-1 491 7ჯმ1-1 401
    ბMII-I0-3 463
    9ი0MLV06L- 46+ წ703-1 491
    70102 412 ბLIIXILI0 457
    0-ყ-ვი-ვ 457
    70Iთ8 407 ?Lი1ე- 408
    9XX0 410
    901:X-0 419
    70I70023-1 419 ბსიჯ- 119
    0თIი- 409 70:705-! 419 ბსიL-სო-8 463
    ჯსთე 412
    0ჯეLე1001 453 ბსხს»- 402, 408
    0L70 410 081-1 401 ბსუს 203
    05876 42I1MX
    თ78I1-1 401 ბ01(8 406
    05სL-! 401, 404
    00:06 411» 0V%38L-სი-§ 420# ბ0II8 406
    05-) 457 9V55-) 896, 90%, 45 ბძ0)იის! 458
    ი§5LსL-I 401, 403 00იIი- 409 2ძ0ი0L- 439
    ირ-) 453 ძV2-) 417 ბძი»-L-წს! 489
    იაიეჯს 408 -5ი0იე 420 X0თ- 439
    0X0+- 401, 403, 40+, 405, 450 5§LVII-I 401 X0წის1ე 409
    018-I 404, 420% §MIIIL- 463 X00”-ს-'ი! 438
    7II-I 398», 418”, 422, ძ2ვ, 458 §სIIL- 468 X0ვ- 418%+
    #ს-I 893», 418», 422, 493, 45ყ ჭბსთ8 396 ჯსთი 409
    ბს-0-3 457 XსXX- 451
    XV0 410
    §0L-1 421 ბყL-I 401 Xს2-L 119, 492
    ასვს 407 ბI1-1 404, 418+, 499, 45ც შ8ი-§ 406
    509
    გმი-ს-'ს! 456 2#70%9C 94, 378, 174 ჰელCX6 314,
    ვდსი59-) 451 =/უყხთ 375
    1806%ს§ 93, ვ2ვ,
    50%C0/LCC 179
    29-/დ?-I 191 თი»§ 24
    2%600»”» 377
    ტთა 409, 417% ით 877 თიIხსს5§ 24
    2-1 401, 408 0ი0!ისძ! 323,
    ზXI0C 23
    ი0წი 1948
    500C- 401, 408, 401 418», “” ჩით!C 149,
    120, ჰ63 თხ7თ 22, 23, 173, 376 ხ)20ს§ 377
    გხთი 409, 417»
    ხ16- 378
    ძვ. ინდური ხX800ჯX 377
    2სთ0X- 409, 450
    XM006896MIVIMVM9VCVV# ჯმი§- 377
    'ყI-! 401
    -L2+6 377
    "წეI-L 101, 422 თჰიმხვს 2, 828,
    ფრანგული
    “სოგი- 409 ვსს?წ5ი(ი 876 დიმხIV3CMM#
    VC3§11%.)
    ბერძნული ესხი 93,
    (I 006906CMMV ი8 323, 2გხზიგ 93,
    ხახგ- 377 ჩესს 93,
    C7MC0X0C 24, 323, 0IC8L280 93 ჯხგსირბ 9მ,
    მთით 376
    ხIC50 29, 14, ხეთური
    80თ/6L» 314)
    ბ“იX0/0L 23, 376 ი»0ცხ8(წ 28, 95, X0IVCLM#M
    ბისიე 378 ი”ხსს 24, 376, 474.
    §მთ” 376
    ს8+ძI- 24
    ხჯის5- 378 ი81%8 323,
    ბმუ» 376
    სმ)ჯეი8- 24
    §ბ0ი0X0X» 23, 376 ხ”გი080 98
    Mმ1ხ- 377
    §XთC50» 921 თვი 24
    L2:2X0» 28, 177, 179, 376 9 Lგ»ხ- 377
    წო0მ0ი» 23, 179, 376 თხ. 94
    L") გუთური
    26!» 175, 376 #”Iგხ 94, 9შე, 104, (I 0ICMM#V#
    შ07ი» 377
    ლ28:8ი 24... სსხძ 24
    §0/0" 376
    პათ./ი»” 28, 179, 376 80ი278ხ 93 Vს1”§ 24
    §ჯი 3876 ზ§ხისვს 28
    ბაცბური
    X0თ0ბიე) 24 58052 148,
    ნ206MMCMMჩ
    X0თბ(წუ 24 8Vჩიი9%ი0 93
    X00თ%60ძC 878 ხგხ8ი 24 დეთთარ 176
    X0თ10C 378 ხვის 24 დოთთარ 176
    X09V600C 378, 474 დეფხარ 176
    28წოთ 22, 28, 177, 178, 376 ლათინუ#4ი დოფხარ 176
    იIX0ბ8 100 ' II8I#690CMM# ლათარ 176
    იIX0L 100 ლეთარ 176
    გ1ხვ8 9მ,
    ჯრიჯთ 93 ხატტარ 176
    ვსს 93,
    ჩჯთარით 176, 242, ხეტტარ 176
    იგიხსი 24
    ჩ»თMო0 175, 212;
    00L 2 სუნძური ·.
    ჯძთხიძძს 23
    ბ0XIძ1ა 21 · გსცვ0CMM##
    ჯთ”ხიძC 176
    #80)118 45
    ჩX620#0L 376 ბაწ 6, 9
    =«C90C 178, 376 18010 45
    ბაჭ 6, 9
    #ML0/სთს 175, 376 #601 45 ვას 6
    X#0CთL0CV0C 24 1866X6 მ19) ვაშ 6
    510
    ზოდო 6 რუხული სომხური
    ჟოდო 6
    0VCCMMV#% #იM99MCVM#
    სონ 6
    M0#0# 100
    ქევენძი 6
    0I6M2X 164,
    ქვენჯი 6 M6ხცის 164;
    88V1I 77ვკ
    შონ 6 'დ106XგL 149
    XM6§V 164,
    06950» ბაი 986, 987
    ინგლისური
    909006 164.
    ტგყინუMVCMMM#
    0M0X8 148,
    ხი9LLII08 1089, აფხაზური
    ჩეხური
    #66ხ 430 #6X23CMMწ
    "ტIICMMM
    წიის 430
    16ხ 177ე ხ1Xძ)0 95, აფსაა 57
    1CLI 177· 80იL6 95, აფსაატე 54)
    16% 1773 VIV 98 გძიძ 9ყ,
    16ხI 177ე XI08 92)
    §81ძით 15 108, ოსური
    ბულგარული
    ჭიიLVს 14%,
    ნი»”მ0CMMV 000”VMCMMVV
    VIXIხL6ი 1ხ 105,
    M6Vეიე 164, ' ძთძიLთ 98,
    ხერბულ-ხორვატული IM6Vმ, 164, ითძიL 93,
    Cიი60-X0082ICLMMM# 069ტ 164,
    იM09ლ00I 164,
    თ0L+065L 108, თურქული
    წI006 108, ლიტვური
    110იMCMM#
    X0X5% 9“
    ჰIMI08CMVწ
    ფს181 314, 01I06L 177
    ჯინი შმა
    M01IC1§5 24 -ი2ს 177
    LI 9შე
    ყბ»ბს 877 -თიL 177
    + +6 108, ისსთგს 177.
    სი (88 94
    ყლ9იჯი 108,
    7VIM 98) %IIIL2§ 24

    You might also like