Blondynka Na Amazonce

NATIONAl
GEOGRAPHIC
na Amazonce
lesiojot
NAllONAL
GEOGRAPHIC
camy książki:
... .. . ...... - . .
Książki dostępne w księgarniach, na www,burdaksiazkLpl i w sprzedaży wysyłkowej:

tel. 22 360 37 77. Znajdź nas na Facebooku: Burda Książki, National Geographic ksiąźki
D
NATIONAL
GEOGRAPHIC
Beata Pawlikowska
na Amazonce
.�
Spis treści
1. Z wiatrem i pod wiatr . . . . . . . . . . . .. . ...
. . . . . .... .. . . . . . . .. . . . .. .. . ..... .. . 7
. . . . . . .
2. Ahoj , przygodo! .. . . . .. .. ... . . ..

. . . . . . . . . . .. . . . . . . . .............. .... 12
3· Ideał podróżowania ........ . . . . . . . .. 17
4. Co potrzeba do szczęścia .. 22
5· Mocni jak drzewa. ... 26
6. Władcy ciemności . . · 35
7· W dżungli miasta... . .. -40
8. Statkiem przez noc 45
9. Kocham ten stan.. · 54
10. Jestem znów Indianinem . 58. .
11. Ryż i fasola .... .. . . .. ........... 65
12. Pod mostem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
13. Droga przez noc . ...... .... .......................... .... . ·75
14. Byle do rana . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 81
15. Mokry jak ocean ..... 85
16. Różowe delfiny.. . .... ......... .. ... 92
17. Najdziwniejsze miasto świata. .. ... ........... . .. . ........... . ... 97
18. Dotknąć wieczności .103
19. Świat Soków . .... 110
20. Czarna Rzeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
21. Niewidzialny autobus ............... ................... .. ......... . ... 122
22. Kosmiczny prom . .. .. 129
23. Słowa jak motyle 133
24. Dwa oceany.. . ... 141
25. W Paryżu dżungli . .. . . ......... ...... ..................... .. ..... .... ..... . .
26. Ramzes i ryba. ... ......... . 159
27. Niewolnicy dusz .. . . . .. . 165

28. Miasto zgasło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
29. Na statku.... ... ............... ..... ..... ..... .. ..178
30. Mój wymarzony hotel.. ............. .... .183
31. Obietnice i marzenia .. .. ... 188
32. Id ylliczne plaże..... . ..... 194
33· Biali i brązowi.... ... ... 199
34. Międ zy chórem a stad ionem .. . ... 2°3
35. Jak jabłko na jabłoni.. .. . . . . . . . . ..... . . . ..... ... .

. . . . . . . . .. . 210
36. Patrzę i jestem .... . 215
37. Zawsze z Bogiem III... 221
38. Niech żyje wolność! . .227
39. Huzia na Józia! ! ! .. . ... 236
40. Dzieci i kurczęta 244
41. To cud .. . . .
. . . . . ... .... . . . ........249
42. Czas wracać.. ...... ... ..... . ..... . 254
43· Nielegalna imigrantka.. . ..... ......... . . . . . . . ....261
44· W autobusach.. . .......... .......... ......... . ........... .......... ... 269
45· To jest zła pieczęć!. ..274
46. On chce łapówkę.. . . . . . . . . . . . 281
47· W d żungli przepisów.. ...... 286
48. Anioł i Szatan . . . . . . . . . . . . . ..... .... 294
49 · Wiesz jak to jest . 301
5°· Szalone bl ondynki. .... ... ......... 306
51. Stracone ! Zgubi one!.. ..311
52. W Kilometra 88 . . ....... ...... ..318
53. Pan mamut. . .......322
54. Wszystko płynie . . ... 327
55. Szczęśliwa kombinacja .. . . 331
56. Wracam d o d omu.. .. . .. . .. . . . . . . . . . . . . ..

. . . . 337
ROZ DZ I AŁ 1
Z wiatreIl i pod wiatr

. ..
Manaus to miasto zbudowane w dżungli w pobliżu miejsca,

gdzie łączą się dwie gigantyczne rzeki: Amazonka i Rio Negro. J ed
na jest j asna i mętna jak kawa z mlekiem, druga ciemna i złocista
jak herbata. Obie są tak wielkie, że czasem wyglądają jak morze.

Trzy tygodnie wcześniej wypłynęłam z portu nad Orinoko.
Różnymi przypadkowymi łódkami i stat kami dopłynęłam do Rio
Negra. Do Amazonki pozostało mi jeszcze tysiąc kilometrów przez
dżunglę. Ale pomyślałam, że to będzie najłatwiejszy odcinek.
Stałam przecież na rudej glinie portu w Sao Gabriel da Cacho
eira. To znaczy, przepraszam, nie było portu. Było miejsce, gdzie
można zacumować przy skałach. I mój statek już czekał! Pan
taksówkarz elegancko wyjął z bagażnika moją torbę podróżną
i wniósł ją po krzywej desce na pokład statku.
P rzyjechałam taksówką półtorej godziny wcześniej , żeby zająć
dobre miejsce. Ten, kto przychodzi ostatni, musi spać w przejściu,
7
Z wiatrem I pod wiatr
gd zie ciągle będ zie potrącany albo przy żarówce świecącej prosto
w oczy, przy huczącym silniku albo nad ładownią.
Nauczyłam się tego wiele lat temu, kiedy zaczęłam pod różo
wać po Amazonii. Czasem płynęłam przez d żunglę ind iańskim
czółnem z wiosłami, a czasem na d użej rzece można było wsiąść
na statek pasażerski, który w dorzeczu Amazonki pełni funkcję
autobusu d alekobieżnego. Bo przecież nie ma dróg i nie ma sa

mochod ów. Są tylko rzeki, łod zie, łódki i statki.
A na statku nie ma numerowanych miej sc, tylko j est prze
strzeń. Każd y przychodzi ze swoim hamakiem, zawiesza go pod

sufitem na specjalnie przygotowanych rurkach i spęd za w nim
całą pod róż. Dlatego warto przyjść wcześniej.
Wd użych miastach lud zie przychodzą nawet dziesięć godzin
przed od płynięciem statku, kład ą się w hamakach i czekają. Bo
jeśli tylko powiesisz hamak i wrócisz d o d omu, to po powrocie
znajd ziesz go ściśniętego w kącie nad starymi oponami. Jeżeli

chcesz pod różować w miarę wygod nie, musisz przyjść wcześnie,
znaleź ć dobre miej sce i czekać w hamaku.

A d obre miejsce to takie, gd zie nikt nie będ zie cię co chwilę
potrącał, gdzie jest cicho, ciemno w nocy i jasno w d zień. Daleko

od ład owni, silnika i lamp, które dla bezpieczeństwa palą się przez
cały czas. Proste? No właśnie.
Wbiegłam po pochyłej desce na statek, rozejrzałam się i znala
złam ostatniąd obrą miejscówkę. Czym pręd zej wyjęłam sznurki,

zawiesiłam hamak i wrzuciłamd o niego pod ręczny plecak. Hamak
musi wygląd ać grubo, tak, j akby zamierzał zajmować bard zo
9
BLONDYNKA NA AMAZONCE
dużo miejsca. Jeśli zostawisz pusty hamak cienki i wątły to
natychmiast ktoś powiesi się nad tobą, pod tobą i po obu stro
nach. I wszystkim będzie ciasno. Dlatego trzeba hamak czymś
wypełnić najlepiej własną obecnością.
Dochodziła ósma rano. Co chwilę pojawiał się nowy pasażer

z myśliwskim błyskiem w oku. Każdy chciał upolować wygodne
miejsce do wiszenia. Przestrzeń pośrodku i blisko dziobu zapeł
niała się najszybciej. Ostatni będą płynęli w ogłuszającym hałasie
silnika z tyłu, blisko kuchni. I tam będzie też najgoręcej, bo spod

pokładu bije żar rozgrzanych maszyn.
Do Manaus jest około tysiąca kilometrów. Można popłynąć
statkiem pasażerskim albo szybką łodzią. To tak jakby mieć do

wyboru autobus miejski i taksówkę.
Myślisz, że wolałbyś pojechać taksówką? Ale ta taksówka

jest szczelnie zamknięta, przyciemniona i sztucznie schłodzona,
a ty musisz siedzieć w niej przez dwadzieścia godzin. Naprawdę
chciałbyś taksówkę? Bo j a na pewno wolałam statek!
Oparłam się o burtę i oddychałam świeżym, prawdziwym
powietrzem.
0, właśnie jak duch do brzegu podpłynęła Diamantina Manaus

- ekspresowa łódź , która ma odpłynąć o ósmej . Długa kapsuła
o ciemnych oknach. Wzdrygnęłam się . Nie znoszę klimatyzacji.
Wolę płynąć przez trzy dni w słońcu i deszczu niż dać się zamknąć
w klimatyzowanym wnętrzu na jeden dzień.
10
Z wiatrem I pod wiatr
Jest i Salvad or, znajomy Hiszpan, którego spotkałam kilkad ni

wcześniej w wiosce CUCU! nad Rio Negro. Od sied miu lat jed zie
rowerem d ookoła świata. Powied ział mi ciekawą rzecz.
Ponieważ w Amazoniid rogami są rzeki, to wpad ł na genialnie

prosty pomysł, żeby zbud ować tratwę i napęd zać ją rowerem.
I wiesz co się okazało? Że po Amazonce i jej d użych d opływach
zawsze wieje wiatr od oceanu więc nawet jeżeli płyniesz z prą
d em, to zawsze płyniesz pod wiatr! Tam, gd zie rzeka jest wąska,
nie ma problemu, bo ściany d żungli chronią przed wiatrem. Al e
na szerokiej rzece jest to praktycznie niewykonalne. Albo będ ziesz
płynąć pod prąd , albo pod wiatr. Inaczej się nie d a.
Punktualnie ósma zero zero. Diamantina Manaus jak żelazny

sokół d ostojnie od bija od brzegu i od latuje tak pręd ko, że zostaje
po niej na wod zie tylko kilka faL A ja czekam cierpliwie aż mój
poczciwy osobowy zapełni się ludź mi, skrzynkami i beczkami,
by zabrać nas w tajemniczą pod róż.

ROZ DZIAŁ 2
Ahoj, przygodo!
. ... . ..
Można mieć bardzo dużo i nigdy nie czuć się szczęśliwym.

Czasem nawet myślę, że im więcej masz, tym bardziej splątane
stają się twoje myśli, bo musisz troszczyć się o utrzymanie tego,
co już posiadasz i zdobycie tego, czego wciąż ci brak.
Dlatego dobrze j est czasem nie mieć nic.
N o, prawie nic.
Tyle, ile można zabrać ze sobą w podróż.
Ja mam tylko hamak, podręczny plecak i czarną torbę po

dróżną. Jeszcze miesiąc temu była nowa. Teraz dolna część obicia
zwisa w strzępach, a na górze widać ślady zostawione przez małpę,

z którą płynęłam wojskową motorówką po Orinoko. Roztopiona
czekolada, tłuszcz z plastra mielonki, a obok plamy po tym, co
zwykle umieszcza się w toalecie. Ale to nieważne.
Czy znasz to fantastyczne uczucie początku nowej podróży?
12
ft
M(lĄ.\Ą�lko �(lk I !)QM�Cl

\)leto.,� l t"la/(1\I\11 to4't\ DoJ.rolMCłc.
�oiAt�\(. Arat ftboft�.
Nic nie wiadomo co się zdarzy ani jak będzie na miejscu.
Jedyne, co masz, to twoja własna gotowość do zmierzenia się ze

wszystkim, co nastąpi.
Siedziałam w hamaku dyndając z radości nogami.
Byłam wprawdzie w podróży już od kilku tygodni, ale pogoda
i inne nieprzewidziane okoliczności zmuszały mnie do niespo

dziewanych postoj ów, a raczej powinnam powiedzieć, że pogoda
i niespodziewane okoliczności rzucały mną po wioskach nad
Orinoko i Rio Negro jak ziarnkiem piasku, które czasem wpadało
w szczelinę, z której nie można się było wydostać. O tym napi

sałam dwie poprzednie książkF. A teraz rozpoczynam kolejny
odcinek tej wyprawy, tym razem po Rio Negro prosto do Manaus.
Ha, jak to brzmi! Przecież tutaj nie ma prostych dróg! Ama
zońskie rzeki płyną nieśpiesznymi meandrami, tak jakby chciały
j ak naj dłużej pozostać w tym miejscu na Ziemi. A towarzyszy im
równie wiele zakrętów nieprzewidzianych zdarzeń.

Na razie jednak miałam zacną miejscówkę na pokładzie statku.
Uśmiechnęłam się na wspomnienie hamaka, który z braku
wolnego miejsca musiałam zawiesić ponad innymi pasażerami

na poprzednim statku. Dopóki było j asno, wszystko wydawało
się w porządku. A potem przyszedł zmierzch, ludzie położyli się
spać, a ja stanęłam pod moim hamakiem wiszącym pod sufitem
na wysokości moich oczu i zastanawiałam się jak ja mam do niego
wskoczyć?
"
" Blondynka n a Orinoko wyd. National Geographic 2014 i " Blondynka na
"
Rio Negra wyd. National Geographic 2014.
14
Ahoj. przygodo!
Nie było drabinki ani schodów. Ani nawet ściany, o którą mo

głabym się oprzeć. Musiałam opracować całkiem nową dyscyplinę
sprawności fizycznej, czyli skok wzwyż do hamaka. Udało mi się.
Następne dwa dni spędziłam na j ej udoskonalaniu.
Ale tym razem nie będzie takiej potrzeby. Rozwiesiłam hamak

w ostatnim wolnym dobrym miejscu, daleko od ładowni i silnika,
w środkowej części osłoniętej przed deszczem hamakami innych
pasażerów.
A teraz siedzę sobie, macham nogami i patrzę na ludzi.
Brazylijska rodzina. Mama, babcia i troje dzieci. Wszyscy jedzą
chrupki ze srebrnej torby i popijają colą. Rety! To j est symbol luk
susu i dobrego życia ale j ednocześnie to " dobre życie" to czysta
trucizna i junk food2•
Czy to nie dziwne, że symbolem nowoczesności i dobrobytu

jest " śmieciowe jedzenie" ?? To ma być najwyższy stopień rozwoju
cywilizacji? Jedzenie, które ma słodki smak, więc dostarcza krót
kiej przyj emności, niszcząc jednocześnie naturalną odporność

organizmu? Chrupki i cola z puszki? To jest XXI wiek? . .
Niebo zachmurzone, pada deszcz. O której mieliśmy odpłynąć?

Chyba o dziewiątej? Wszystko j edno, bo przecież i tak. . . Aaaaaaa ! !
Zamknęłam oczy i zaczęłam kaszleć, bo niespodziewanie zosta
liśmy zaczadzeni sinymi spalinami!
Junk {aad - (ang.) śmieciowe jedzenie. Nazywa się tak dlatego, że nie zawiera
żadnych rzeczy, które zasilają organizm w siłę i zdrowie. A wprost przeciwnie
- jest zrobione tylko ze śmieci, czyli bezwartościowych odpadków - takich jak
chemicznie wybielona mąka, ciężki tłuszcz, syntetyczne słodziki, sztuczne
smaki i aromaty.
15
B L O N DYNKA NA AMAZONCE
Wciągnięto trap ! ! Z gliniastego nabrzeża o djechał ostatni

samochód, chyba zresztą jedyny! ! Nie wiem, bo przez siną mgłę
spalin nic nie było widać ! ! Aaaaa! ! ! Huczy silnik! ! ! Pada deszcz!
Pod stopami czuj ę dygotanie pokładu, aaaaaa! ! ! ! !
Ruszamy ! ! ! ! Nareszcie! ! ! ! ! ! ! ! Dym, hałas, ścisk! Chyba podczas

startu przesunęły się jakieś bagaże, bo robi się niespodziewanie
ciasno! Coś mi wylądowało na nogach, coś kłuj e w bok, coś za

słania mi widok! ! !
Amazoński wiatr szarpnął hamakami i rozproszył niebieskie
kłęby spalin. I szczęka mi opadła. Zanim wciągnięto trap na statek
wbiegli ostatni spóźnieni pasażerowie.

Sześcioosobowa rodzina. Każdy ze swoim hamakiem.
Jaka jest pierwsza rzecz, którą należy zrobić na amazońskim

statku? Wytężyć wzrok, znaleźć wolny kawałek przestrzeni i na
tychmiast go zaj ąć. I tak właśnie zrobili ostatni pasażerowie.
A ostatni kawałek wolnej przestrzeni wypatrzyli dookoła mojego
hamaka.
Kiedy rozwiała się błękitna mgła, nagle zorientowałam się,
że zostałam otoczona. Brazylijczycy jak sprawni łowcy jednym
ruchem wyszarpnęli z toreb swoje hamaki i pum, pum, pum,
błyskawicznie rozwiesili je dookoła mnie ! !
Nagle zrobiło się ciasno, a moja luksusowa miejscówka znikła
bezpowrotnie ! ! Tuż przed moimi oczami piętrowo i j eden obok
drugiego wisiały hamaki, dzieci krzyczały, silnik huczał, wiatr
wiał, a statek unosił się na falach Amazonki coraz dalej i dalej
od gliniastego brzegu. Ahoj , przygodo!
16
R O Z D Z I AŁ 3
Ideał podróżowania
...
Brzegi Rio Negro między Sao Gabriel da Cachoeira a Manaus
są pewnie takie same jak wieki temu. W innych częściach Ama
zonii widać ciężki, żelazny ślad naszej cywilizacji ścięte drzewa,
krowy na pastwiskach wydartych dżungli, farmy produkujące ser
i mleko, tartaki, anteny, blaszane dachy.

Ale nie tutaj .
To jest wciąż miejsce bardzo dalekie od popularnych tras. Nie

ma żadnych turystów i niczego, co mogłoby im ułatwić życie. Co
za szczęście. Dzięki temu ten świat nie zmienia się w wielki hotel
dla przybyszów z Europy, tylko żyje wciąż własnym życiem. Oddy
cha. Dumnie i potężnie trwa w swoim oryginalnym, prawdziwym
kształcie, nie zaprzedając się za żadne pieniądze.
Bo to, co jest rozumiane j ako " rozwój" w rzeczywistości jest

upadkiem.
Powstaj e pierwszy hotel, bo przybysze z daleka muszą gdzieś
mieszkać, prawda? Potem powstaje drugi, bo są też inni, którzy
17
chcieliby zarobić na turystach. Potem trzeci, razem ze sklepem
i restauracją. Im więcej turystów przyjeżdża, tym szybciej ginie

to, co było tutaj na początku.
Ż eby móc przyciągnąć tych, którzy wydają najwięcej pieniędzy,
trzeba im stworzyć odpowiednie warunki sklepy i restauracje,
betonowe drogi, bezpieczne chodniki, terminale do płatności
kartą kredytową·
Suchy placek z manioku, ryż i fasola codziennie? Błagam, jaki
turysta zgodzi się na takie warunki?
Musi być ryba i kurczak, świeża sałata i owoce, a na śniadanie
płatki kukurydziane i mleko. Gorący prysznic, telewizja i alkohol.
Gotowe wycieczki z przewodnikiem, zasięg dla telefonów komór
kowych i najlepiej też Wi Fi.
Najpierw mówi się, że jest świetnie, bo wszyscy na tym korzy
stają miejscowi znaj dują pracę przy budowie hoteli i obsłudze
turystów, wioska zarabia pieniądze, a turyści mają nowe miejsce

na wakacje.
I stopniowo świat się zmienia. Staje się to prawie niezauważal
nie. Jeszcze jeden metr betonu, jeszcze j eden sklep, jeszcze jedna
mikrofalówka. Potem bar szybkiej obsługi.
Nikt już nie wie co to jest kasawa i jak smakuje sok zrobiony
ze świeżego owocu. Jest przecież tańszy sok w kartonie. Komu by
się chciało zbierać papaje, przechowywać w odpowiednim miej
scu, żeby się nie zepsuły, obierać, wydłubywać pestki, miksować

z wodą, skoro można wstawić do lodówki sok z fabryki. Jest
tańszy, zdatny do picia przez kilka miesięcy i zawsze smakuje tak
samo. Jest j ednocześnie pełen chemicznych proszków i sztucz
18
nych aromatów, ale komu chciałby się o tym myśleć? Na razie

jedno jest pewne: świeże papaje szybko się psują i nie każdemu
smakują. A sok z kartonu jest szybki, wygodny i łatwo można na

nim zarobić.
Placek z manioku? A co to jest? I po co? Czy wiesz, że zrobienie

takiego placka to jest cały dzień pracy? Surowy maniok trzeba
zetrzeć, odcisnąć, upiec i wysuszyć. Kto miałby na to teraz czas?

Tym bardziej, że przecież są gotowe wypieki jakie tylko chcesz
herbatniki, ciastka, bułki. Wszystko z oczyszczonej chemicznie
mąki, bez wartości odżywczych, ale w dobrej cenie i w ładnym
opakowaniu.
" Rozwój" oznacza, że jest wygodnie, łatwo i tanio. Nikt głośno

nie mówi o tym, że taki model rozwoju jest najbardziej niezdro
wym, zgubnym i destrukcyjnym rozwiązaniem, które przynosi
szkodę zarówno miejscu, jak i ludziom, którzy tam mieszkają.

Znika tradycja, spokój i poczucie bezpieczeństwa. Pojawia się
pieniądz, chciwość i przestępczość.
Znika zdrowie i naturalna odporność na choroby. Ludzie za
czynają tyć, chorować na serce, raka i cukrzycę.
Przestaj ą traktować to miejsce jako swoje, za które byli od
powiedzialni i z którym było związane ich życie. Oddzielają się
mentalnie od tego, co ich otacza. Przychodzą do pracy, żądają
zapłaty, a potem strajkują, żeby dostać więcej . Bo nigdy już nie
będą czuli, że mają wystarczająco.
Na tym właśnie polega " rozwój".
19
Ś ciąć las, posadzić pieniądze.
Oddać swoje życie komuś do zarządzania.
Zbudować system i zatrudnić strażników.
Zapomnieć o tym, co ważne.
Skoncentrować się na żądaniu więcej.
Czy to naprawdę ma być droga, która poprowadzi nas w przy
szłoŚĆ?
Moim zdaniem tak zmierza się prosto do zatracenia.

Na szczęście tak nie musi być. I wciąż są miejsca, gdzie tak
nie jest. Choćby tutaj - na najbardziej niedostępnym odcinku Rio
Negro w dżungli Brazylii.
Turyści docierają do Manaus. Nawet samoloty lądują na tam
tejszym lotnisku prosto z Miami. Zbudowano nawet nowy stadion
na Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej . Ale dalej w górę Rio Negro
rzadko kto się zapuszcza.

Zbyt daleko, zbyt dziko, zbyt naturalnie.
Zawsze mnie to śmieszy, kiedy ktoś mówi:
Tam nic nie ma!

Naprawdę? pytam. Jak to nic?
No, nic nie ma! Tylko jakieś małe wioski, zwykli ludzie, nic
się nie dzieje.
- A jest targowisko?
No jest.
- A rybacy o świcie wracaj ą z połowem?
No jasne.
20
A Indianki używają wciąż matafrio do odciskania startego
manioku?
N o, niestety tak.
I wtedy już nie mogę powstrzymać się od śmiechu, bo przecież
to, co miało być " niczym", w rzeczywistości jest WSZYSTKIM!
To j est prawdziwe życie! Sto razy bardziej ciekawe niż wszyst

kie tak zwane atrakcje turystyczne stworzone dla pieniędzy.
Kiedy więc ktoś mi mówi, że "tam nic nie ma", to właśnie tam
najbardziej chcę pojechać.

Nie chcę kupować biletu do atrakcji turystycznych i rozmawiać
z przeszkolonym strażnikiem.
Chcę widzieć prawdziwe twarze prawdziwych ludzi i mieć
zaszczyt bycia dopuszczoną do ich codzienności. Tylko tyle i aż
tyle. Niczego więcej nie chcę. To jest dla mnie ideał podróżowania.
ROZ DZIAŁ 4
Co potrzeba
do szczęścia
....
Mój nos zadrżał jak listek na majowej brzozie. Dżungla pach

niała w najbardziej niesamowity sposób. Może to ten deszcz, który
j eszcze bardziej pogłębił stuprocentową wilgotność powietrza.
A może to zapach indiańskich wiosek przyniesiony w bagażach
pasażerów? A może po prostu tak pachnie przygoda? Oszałamia
jąco, przyciągająco i tak cudownie, że miałam ochotę zerwać się

z hamaka i skakać z radości.
Ale zaraz.
To dziwne.
Dlaczego wszyscy stoją? I w dodatku ustawili się w dwóch
długich ogonkach, tak j akby stali w kolejce?
Aaaaaaa!! ! ! Nagle mnie olśniło! ! !! Przecież widziałam to już
wcześniej na innych brazylijskich i peruwiańskich statkach!!!
Podróż rzeką trwa zwykle kilka dni, więc na pokładzie jest
kucharz, który gotuj e gorące posiłki.
22
Co potrzeba do szczęścia
Nie myśl tylko, że kucharz jest w białym fartuchu i czapce na

włosach. Hi, hi, hi, a to dopiero ! Gdyby taki się pojawił w okrę
towej kuchni, wyglądałby jak ufoludek. Kucharzem j est zwykle
ktoś, kto potrafi ugotować makaron, ryż i mięso.
Na statku płynącym do Manaus był nim młody chłopak ze
spodniami opuszczonymi do połowy pośladków i nagim torsie ze
złotym łańcuchem. Ale umiał gotować ! ! ! I to właśnie ten zapach
pojawił się znienacka między hamakami. Obiad! ! !
Zerwałam się n a równe nogi. Odkopałam z bagażu czerwoną
plastikową miskę i łyżkę, którą specjalnie w tym celu kupiłam

w granicznej osadzie Cocuy. Bo obiad na statku j est, tylko trzeba
po niego przyj ść z własnym naczyniem. To znaczy tak jest naj

częściej . Czasem zdarza się niespodziewany wyjątek. I teraz też
się zdarzył, ale j eszcze o tym nie wiedziałam. Powędrowałam

posłusznie na koniec kolejki.
Wyobraź sobie otwartą przestrzeń między dwoma pokłada
mi. Wisi w niej kilkaset hamaków, które poruszają się łagodnie
w rytm kołysania statku. A między hamakami w równiutkiej
kolej ce stoją ludzie.
Kolejki są dwie - wzdłuż obu burt. Dopiero dalej, w pobliżu
kuchni łączą się w jeden rząd głodnych tubylców, z których każdy
trzyma w dłoniach własny talerz i łyżkę.
Kuchnia jest tak mała, że z trudem mieści się w niej j eden
szczupły kucharz. Dlatego j edzenie podaje się w garnkach wysta
wionych na dwa niewielkie drewniane stoły. Nie ma sali jadalnej
ani nawet krzeseł. Napełniasz swój talerz, a potem znajdź sobie
23
miejsce, gdzie zajmiesz się j edzeniem. Niektórzy jedzą na stojąco

przy burcie, inni siadaj ą w hamakach, a jeszcze inni na metalowej
podłodze.
Ja też tak zrobiłam.
Och, j akie to niesamowite! ! Nie spodziewałam się takiego

luksusu! ! Ryż, makaron, fasola, kurczak, gulasz z wołowiny, sa
łatka i arbuz na deser! Ominęłam mięso, posypałam ryż i fasolę

prażonym maniokiem, czyli farinią, i usiadłam na pokładzie tuż
przy kole ratunkowym.
Jak niewiele potrzeba człowiekowi do szczęścia!! Wystarczy

najpierw go trochę wygłodzić, a potem dać mu gorący obiad.
I promyk słońca, które właśnie wyszło zza chmur. I nic więcej

nie trzeba, naprawdę.
ROZ DZ I AŁ 5
Mocni jak drzewa

...
Płynę przez dżunglę·

Tysiąc lat temu to miejsce wyglądało tak samo.
Nie było tylko statku, który przewozi ludzi razem z wyna

lazkami zmieniającymi oblicze świata. Ale i ten statek nigdy by
się tutaj pewnie nie pojawił, gdyby nie to, że rząd Brazylii wysłał
wojsko do pilnowania granicy z Wenezuelą i Kolumbią. Trzeba było
dla nich zbudować koszary, przywieźć im kuchenki do pieczenia
chleba, muszle klozetowe, komputery i inne niezbędne rekwizyty
zachodniej codzienności.
Ale tutaj na rzece świat się nie zmienił. Po obu stronach ciągną
się ciemne ściany dżungli obsypane tysiącami liści na splątanych
lianach, gałęziach i drzewach. Nie widać co kryje się w gęstwinie.
Tak jak wieki temu, długo zanim Europejczycy przywieźli tu swoje
wystrojone w skórzane buty stopy.
Odsłonięte białe plaże, bo poziom wody opadł z powodu dłu
giej suszy. Rzeka ma kolor ciemnozłotej herbaty. Jedno maleńkie
26
Mocni jak drzewa
osiedle dwie chaty, jedna łódź. Niebo, chmury, dżungla. Nie ma
śladu pastwisk ani pól. Chmury odbij aj ą się w rzece jak w zwier
ciadle. Ani śladu człowieka.
Ale oni tu przecież są.
Zwinni, szybcy i trudno uchwytni jak wiatr.

Mocni j ak drzewa, ale tak samo jak one bezradni wobec
żelaza, kont bankowych i polityki.
Kilka dni temu rozmawiałam o Indianach z porucznikiem

brazylij skiej armii. Nieco ponad rok temu przyj echał do dżun
gli z wielkiego miasta na wschodnim wybrzeżu. Nikt inny nie
dałby sobie tutaj rady żaden polityk, żadna instytucja. Życie

w dżungli jest zbyt trudne, nieprzewidywalne i niebezpieczne,
ale jednocześnie ziemia skrywa wielkie skarby, po które chętnie
sięgnąłby brazylijski rząd gdyby tylko mógł. Na razie nie może,
bo puszcza amazońska to dziewicze miejsce, które nie chce słuchać
dyrektyw, zarządzeń i ustaw nawet gdyby zostały zapisane na

złotym papierze.
Tylko młodzi, silni i ambitni żołnierze są w stanie wytrwać
w trudnych warunkach i uparcie, wytrwale, dzień po dniu, wyko
nywać rozkazy zmierzające do oswojenia dżungli i ludzi, którzy
się z niej wywodzą.
"
" Oswojenia , czyli udomowienia.
Czy wiesz, że kury były kiedyś dzikimi zwierzętami? Świnki
morskie, koty, psy i krowy - wszystkie żyły dziko na wolności,
zgodnie z prawami natury. A potem pojawił się człowiek i zaczął
kombinować jak by to zrobić, żeby nie trzeba był wyruszać na
27
długie myśliwskie wyprawy, podczas których ryzykował życiem

i zdrowiem.
A gdyby tak. . . zwierzę samo przychodziło do ciebie na talerz?
Czyż to nie byłoby łatwiej i przyjemniej?
No, ale jak to zrobić? A może zaprzyjaźnię się z kurą, będę ją
częstował dobrymi ziarnami, będę mówił jej dobre słowa i zacho

wywał się wobec niej łagodnie i ciepło? Może wtedy przeprowadzi
się z lasu na moje podwórko?
Kura na początku była nieufna. Uciekała, nie pozwoliła się

dotknąć ani oswoić. Ale człowiek cierpliwie przywieszał na twarzy
przyjazny uśmiech i codziennie wykładał smaczne ziarna przed
swoim progiem. Aż wreszcie kura dała się przekonać. Namówiła
inne kury. Zamieszkały z człowiekiem. A on chciał tylko na nie

łatwo polować .
Nie zrealizował żadnej z obietnic, j akie kiedyś kurom dał.

Zamiast przyjaźni, opieki i ciepłego domu zafundował im fermy,
klatki i antybiotyki. Nalepkę z ceną i śmierć.
Wszystko, co było na świecie wolne i niezależne, budziło strach

albo pożądanie. Było wyzwaniem i wyjątkiem spod władzy sys
temu i porządku ustalonego przez polityków i woj sko. Stanowiło
potencjalne zagrożenie. Choćby tylko tym, że ktoś ma odwagę

nie podlegać przepisom, nie mieć numeru porządkowego i nie
meldować się posłusznie w urzędzie na wezwanie.

I tak właśnie jest z Indianami.
To ostatni wolni ludzie, którzy zajmują ziemie bogate w cenne

surowce i diamenty. Nie chcą ich sprzedawać, nie chcą handlować,
28
1"u,t(L\ tv'l et "rte.w w li
s�l S,\'1. fIt. '!.I·v.
"I�\nt- �t � t, lWIĄ,�ce
�OOlUf>\a.k tCl� $QN)to.
BLO NDYNKA NA AMAZONCE
nie chcą się dać oswoić i przejść na naszą stronę. Chcą być wolni
i niezależni.
Czy myślisz, że j akikolwiek rząd na świecie mógłby się na to
zgodzić? Ależ skąd. Bo zadaniem rządu j est zarabiać pieniądze.
Tylko dzięki temu będzie mógł startować w następnych wyborach.

Bo kogo ludzie wybierają na prezydentów i ministrów? Tych,
którzy stoją na straży wolności, czy tych, którzy obiecają wyższe
pensje? No właśnie.
I dlatego wszystkie państwa na świecie wyruszają na polowa
nia na ostatnich wolnych ludzi. Chcą ich oswoić. Nadać każdemu

numer ewidencyjny, umieścić w betonowym domu i zatrudnić
w równie betonowej pracy. Żeby nikt nie chodził swobodnie po
dżungli, gdzie nie można go kontrolować, obciążyć podatkami

ani policzyć.
A ponieważ puszcza amazońska jest tak trudna i niebezpiecz

na, żaden urzędnik nie byłby w stanie wykonać tego zadania.
Robią to więc żołnierze. Stacj onujący w specjalnych jednostkach

w dżungli. Przeszkoleni, muskularni, posłuszni. I czasem bardzo
sympatyczni tak jak porucznik Guilherme Brasil z oddziału
w dżungli przy granicy z Wenezuelą.
Spotkaliśmy się przez przypadek. Wiedział, że dużo podróżuję
po dżungli i że mieszkałam w indiańskich wioskach.
Rozumiesz? zagaił pewnego dnia. Chodzi nam o to, żeby
zachować tradycje Indian, a j ednocześnie wcielić ich do społeczeń

stwa brazylijskiego.
30
Mocni Jak drzewa
To niemożliwe ! zawołałam. To jest coś tak kruchego i de

likatnego, że znika w momencie zetknięcia z naszą cywilizacj ą.
Zdumiał się.
No, ale jak to? odrzekł po chwili z wahaniem. Przecież

nie możemy wyłączyć części Brazylii spod prawa i rozwoju, i oddać
te ziemie Indianom.
Dokładnie tak! To jest jedyna rzecz, którą trzeba zrobić !

upierałam się.
No, ale jak to? powtarzał ze zdumieniem. No jak to? I nikt
nie miałby tam wstępu?
Nikt!
To niemożliwe! oświadczył z przekonaniem.
W takim razie odrzekłam z taką samą pewnością w głosie

w takim razie Indianie znikną z powierzchni Ziemi.
Zapadła cisza.
lon, i ja myśleliśmy o tym samym. A potem nagle pan po
rucznik wstał i wrócił z książką. Otworzył ją na stronie ze zdj ę
ciem isolados, czyli Indian uważanych za ostatnich żyjących bez
kontaktu z zachodnią cywilizacją. Znasz to zdj ęcie, bo zostało
opublikowane na całym świecie.
Pamiętasz? Pojawiło się razem z sensacyjnymi informacjami

o odkryciu ostatniego izolowanego plemienia w Amazonii.
Zaczęłam się śmiać.
Oni? zapytałam. - Isolados?3 W życiu!
3Isolados - (hiszp.) Izolowani, odizolowani.
31
Na fotografii była droga wykarczowana w dżungli, chaty kryte

palmowymi liśćmi i kilkoro Indian z łukami w rękach, którzy
patrzyli do góry na jak sądzę samolot, z którego p onoć to
zdj ęcie zostało zrobione.

Parsknęłam śmiechem. Kiedy to słynne zdj ęcie zostało opu
blikowane, dzwonili do mnie dziennikarze z polskich gazet. Taka
sensacja! Co pani o tym myśli? Czy to możliwe, że j est j eszcze
więcej takich dzikich plemion?
To nie j est prawdziwe zdj ęcie ! odpowiedziałam od razu.
Indianie nigdy w życiu nie zachowaliby się w taki sposób! A to,
co widać na tej fotografii, to czyste kłamstwo.

Ale j ak to, j ak to? dopytywali się dziennikarze.
To proste. Po pierwsze Indianie budują swoj e wioski tak, żeby

nie było ich widać. Szczególnie z góry, gdzie naturalną zasłoną są
stykające się ze sobą korony drzew. To właśnie dlatego w dżungli
panuje wieczny półmrok, a kiedy leci się ponad nią samolotem,
w dole widać tylko zielone czubki drzew. Nic więcej . Dżungla
z góry wygląda jak ścisły zielony kalafior.
Po drugie gdyby nawet w dżungli z jakiegoś powodu pojawiła
się taka wielka łysa polana, to Indianie na dźwięk nadlatującego
samolotu raczej szukaliby schronienia w gęstwinie zamiast wy
biegać na środek i pokazywać go sobie palcami.
Po trzecie wreszcie widoczna na fotografii jasna droga została
zrobiona mechanicznie. W najlepszym razie została wycięta ma
czetami. A maczeta nie pochodzi ze świata Indian.
32
Mocni jak drzewa
No właśnie! podchwycił porucznik. Ale nie ma już takich

wiosek, gdzie ludzie nie używają maczet!
Nie ma? .. zawahałam się .
Nie! Skąd! zapewnił mnie żołnierz. Wszędzie Indianie
znają maczety, ubrania, metalowe garnki.
Jesteś pewien? zapytałam.
No j asne!
Zapadła długa cisza.
W takim razie nie ma już Indian na świecie - powiedziałam
i sama zadrżałam słysząc te słowa.

No, nie ma zgodził się Guilherme. Takich, którzy nigdy
nie mieli kontaktu z rzeczami z naszego świata. Nie ma.
Jesteś pewien? zapytałam jeszcze raz.

Tak powiedział z przekonaniem. Na pewno. Misjonarze
dotarli wszędzie.
Zacisnęłam pięści.
To jest jedna z największych zagadek ludzkości w j aki spo
sób ktoś przekonany o tym, że czyni dobro, w rzeczywistości
wyrządza zło. Jak to możliwe, że ludzie przekonani do j akiejś
idei tracą umiej ętność współodczuwania i zdolność odróżnienia
dobra od zła.
Misjonarze mieli dobre intencje, ale działali w ramach doktry
ny, która narzucała tylko jeden możliwy punkt widzenia. Kiedy
przybywali na inne lądy, z góry zakładali wyższość swojej wiary
nad innymi i uważali, że w jej imię mają prawo stosować przemoc,
przymus, kłamstwo i podstęp.
33
B L O N DY N KA NA AMAZON C E
A przecież zło pozostaje złem, niezależnie w imię czego je
czynisz.
Tajemnicą pozostaj e dla mnie fakt j akim cudem misjonarz
wychowany w wierze chrześcijańskiej głoszącej miłość do bliźnie
go i pomoc cierpiącym, jest jednocześnie w stanie zabijać Indian,

którzy nie chcą przyjąć obcej religii.
Tak samo dziwi mnie ksiądz, który odrzuca człowieka innego
wyznania, rasy, partii czy orientacji.
Bóg mówił, żeby kochać bliźnich.
Nie tych wybranych, których wygodnie jest kochać. Kochać
wszystkich. Bo brak miłości jest zaprzeczeniem wiary.
A zło czynione w imię idei j est wciąż po prostu złem.

ROZ DZIAŁ 6
Władc y cieD1ności
...
Tutaj wszystko jest inaczej .
Dżungla pachnie jak arbuz. Niebo karmi ją słońcem i oblewa
deszczem.
Indianie uśmiechają się do mnie z zaciekawieniem. Jestem
najwyższą osobą na statku! Ś rednia wzrostu wynosi około stu
czterdziestu centymetrów!
Rzeka jest niezbyt szeroka. A statek nigdzie się nie zatrzymuje.

Będzie płynął przez kilka dni bez przerwy aż do Manaus.
Mijamy czasem maleńkie osiedla. Dwie chaty, jedna łódka.

Mieszkasz w takiej wiosce i widzisz statek, który czasem płynie
przez dżunglę.
A ja? . . myślisz sobie. A co będzie ze mną? Czy mam tutaj
zostać do końca życia?
A czemu nie? odpowiada przyjaciel. - Ź le ci tutaj?

Dobrze, ale mógłbym mieć więcej, lepiej, poznać coś nowego.
Ale po co?
35
Bo zobacz ci wszyscy ludzie dokądś płyną. Może j a też
powinienem płynąć zamiast siedzieć tutaj w tym samym hamaku.
I pewnego dnia podejmuj esz decyzj ę. Ty też chcesz popłynąć
przed siebie. Niech statek uniesie ciebie w nowe życie.
Ale jak to zrobić?

Przecież statek nie zatrzymuje się po drodze. Musiałbyś czół
nem dostać się do Sao Gabriel, 'spędzić tam noc albo kilka dni,
kupić bilet i dopiero wtedy być może wyruszyć w drogę. Ale można
łatwiej .
Wystarczy przecież upolować statek kiedy będzie przepływał
obok twojej wioski.

I tak właśnie ludzie tutaj robią.
Jeśli statek nie przypływa do ciebie, ty przypłyń do statku.
Kiedy z daleka usłyszysz warkot motoru, wskocz do czółna
i przypłyń na środek rzeki. Statek trochę zwolni, a ty z rozpędzo
nego czółna wskoczysz na pokład. O, właśnie tak, jak zrobiła to
ta długowłosa dziewczyna.
Za pierwszym razem jej się nie udało, bo czółno niespodzie
wanie odbiło się od burty i wykręciło. Podpłynęli jeszcze raz ona
i mężczyzna, który przerzucił za nią na pokład worek z limonkami,
worek z prażonym maniokiem i jeszcze jeden, w którym nie wiem
co było. Pomachał jej na pożegnanie i zawrócił w stronę brzegu.
A ona z trzema workami została na statku.
Wyj ęła hamak.
Popatrzyliśmy na nią ze współczuciem. Pokład był ciasno
wypełniony pasażerami. Hamaki wisiały piętrowo i tak ciasno,
36
Mocni jak drzewa
że wieczorem trzeba było się pod nimi czołgać, bo wszystkie
przejścia zostały zatarasowane.
Uśmiechnęła się bezradnie. Rozejrzała się j eszcze raz.
Ktoś pomógł j ej zaciągnąć worki w pobliże ładowni. A ona

zajęła ostatnią wolną miejscówkę nad zamrażarką przywiąza
ną do burty żelaznym łańcuchem. Musiała wstawać za każdym
razem kiedy kucharz coś chciał z niej wyjąć, a poza tym wisiała
praktycznie na burcie, gdzie nic nie chroniło jej przed deszczem

i wiatrem. Ale płynęła.
Dokądkolwiek miała nadzieję dotrzeć ze swoimi trzema wor
kami dobra, statek wytrwale unosił ją w dal.
Och, a więc nie j esteśmy j edynymi podróżnymi na Rio Negro?

Z tyłu zobaczyłam nagle płaski prom popychany przez biały sta
teczek. Zwinny, trójkątny, z trzema małymi pokładami. Wyglą

dał jak dziecinna zabawka. Gdyby nie ten długi blaszany prom,
pomyślałabym, że to żart. Albo złudzenie. Albo może niebiański
okręt zastępu aniołów podczas ziemskiego patrolu.
Tym bardziej, że stałam na dziobie i zobaczyłam nagle siny

horyzont. Skłębioną, mroczną, szarą przyszłość. Nie było widać
gdzie kończy się rzeka, a zaczyna niebo.
Czyżby Rio Negro nagle zrobiło się wielkie j ak ocean? Nie.

To była ściana tropikalnego deszczu. Błysk. Grom. Tak, niebo
potwierdzało nadchodzi wielka pompa.
W mieście tego nigdy nie widziałam być może z powodu

budynków, które wypełniają przestrzeń. Ale tutaj, w dżungli na
37
B LO N DY N KA NA AMAZONCE
rzece widziałam to wiele razy. D eszcz tworzy wielką, ciemną
ścianę, która przesuwa się między niebem a ziemią.

Wyraźnie widać jak wędruje gigantyczną armią deszczowych
żołnierzy, którzy rozpędzeni gnają przed siebie, żeby w końcu
spaść na ziemię jak mokra i zimna lawina.
I znowu błysk. Grom. Cisza przed burzą.
Myślałam, że będziemy się mijać, ale mój statek nagle wypadł

z kursu, obrócił się powoli i metr za metrem zaczął zbliżać się do
promu jak buldog na widok przestraszonego ratlerka.

Bliżej i bliżej, aż w sennej amazońskiej ciszy nagle rozległo się
stuknięcie. Burty uderzyły lekko o siebie. Półnagi kucharz i jego
pomocnik obwieszony złotymi łańcuchami przeskoczyli na prom

i rzucili się na beczki. Wielkie, ciężkie, bulgotały z wysiłkiem
toczone po pokładzie. To było tankowanie paliwa ! ! !
B o gdzie mielibyśmy się zatrzymać p o drodze?

A dlaczego kapitan nie zabrał zapasu benzyny z portu? Nie
mam pojęcia. A może po prostu tak jest łatwiej natknąć się na
prom transportujący beczki z paliwem i przetoczyć je z jednego

pokładu na drugi? . .
I czy życie nie jest fascynujące?
Uwielbiam rzekę i to, co się na niej dzieje. To, jak ludzie żyją
i jak organizują sobie codzienność.
I to, w j aki sposób niespodziewanie zmienia się pogoda.
Z błękitnego nieba nie wiadomo kiedy ucieka słońce, z ukrycia
wypełzają czarne chmury jak władcy ciemności. Powietrze staje,
38
Mocni jak drzewa
wiatr zastyga, cały świat na chwilę pogrąża się w ponurej, nieru

chornej medytacji, a potem szarość wybucha szalonym deszczem,
który leje i siecze z taką siłą, że nikt i nic nie byłoby w stanie go
zatrzymać.
Usiadłam skulona pod pokładem. Sucha, szczęśliwa, z notat
nikiem w rękach. Czy życie nie jest piękne?

R O Z D Z I AŁ 7
W dżungli ll1iasta
.. .
Kim są? Dokąd płyną?
Dlaczego chcą dotrzeć do wielkiego miasta?
Kim tam będą?

Czy łatwo odnaj dą się w betonowych ulicach wśród ryku sa
mochodów i autobusów?
Indiańskie matki tuliły do siebie dzieci. Spały z nimi w hama

kach, a potem sadzały na barierce statku i razem z nimi oglądały
życie.
W mieście żadna matka nie ma tyle czasu. Musi się przecież

zajmować zdobywaniem pieniędzy, żeby później za nie kupić coś
wartościowego dla dziecka.
A tutaj wszystko j est od razu. A to, co jest najbardziej warto
ściowe, to niezakłócona niczym uwaga matki, w całości skupiona
na dziecku. Tylko tyle i aż tyle. Bez luksusów, nowoczesnych

smoczków i odżywek. Ale za to w ciepłych ramionach, tuż przy
j ej twarzy i przez cały czas.
40
W dżungli miasta
Wtuliłam się w polar.

Dochodziła szósta po południu. Zapadał zmierzch. Kiedy nie
ma słońca, na statku robi się chłodno.
A z kuchni? . . .
Aaaaa! ! !
To prostu niesamowite!
W gęstniej ącej ciemności w powietrzu błąka się zapach pie
czonego mięsa i manioku. Normalnie będzie gorąca kolacj a ! ! !

Przyrządzona w mikroskopijnej okrętowej kuchni rękami młodego
półnagiego Brazylijczyka, który najął się do pracy jako kucharz
i pilnie gotuje trzy gorące posiłki dziennie!
Między posiłkami Indianie na statku jedzą farinię z wodą.
Farinia wygląda trochę jak kasza jaglana, ale nie ma nic wspólnego
z kaszą. To jest sypki, uprażony maniok. W Brazylii posypuje się
nim kazde gorące danie. W dżungli, gdzie nie ma baru ani regu
larnych posiłków, Indianie piją ją z dodatkiem wody.

I tutaj na statku każda indiańska rodzina miała woreczek z fa
rinią i plastikową miskę. Po każdym posiłku jak na deser Indianka

wsypywała żółte gruzełki do miski, zalewała wodą i dawała do
picia najpierw dzieciom, a potem też dorosłym.
To jest naprawdę bardzo niezwykła rzecz.
Ja uwielbiam farinię. Ma delikatny, prawie nie zauważalny

smak, ale w połączeniu z gorącą fasolą i ryżem tworzy zupełnie
nową jakość. Szybko pęcznieje pod wpływem wilgoci i daje po
czucie sytości.
Poza tym maniok ma znacznie więcej wartości odżywczych
niż sztucznie wybielony ryż czy makaron zrobiony z równie wy
41
bielonej mąki. Myślę też, że zawiera nieznane nauce substancje,

które utrzymują organizm w sile i równowadze. Dlatego Indianie
jedzą go codziennie i uzupełniaj ą nim pełen obiad na statku.
Czy będą o tym jeszcze pamiętać w mieście?
Czy to są może ci sami Indianie, których widziałam wczoraj

rano?
W poniedziałek w mieście Sao Gabriel otworzyły się sklepy
i instytucj e państwowe. Na posterunku Policji Federalnej żołnie

rze wydawali wjazdową pieczęć do Brazylii. W mikroskopijnym
biurze podróży w ciasnej kolej ce czekali przyszli pasażerowie,

którzy przybyli tu z nadzieją na możliwość kupna biletu na statek.
Otwarte były też drzwi szkół, poczty, miejscowego oddziału
Ministerstwa Sprawiedliwości, siedziba wójta, a także biuro do
spraw Indian.
Bo rząd wspomaga rdzenną ludność. Tyle że musisz wyczekać
na swoją kolej .
Tak jak kiedyś Indianie polowali na jedzenie, tak teraz polują
na zapomogi państwowe, żeby kupić coś do jedzenia.
Kucali po indiańsku na betonie pod ogrodzeniem - bo nie
wolno czekać w środku. W końcu to tylko dżunglowi ludzie, mo
gliby pobrudzić urzędowe dywany. Nie znają miasta, nie umieją
się zachować, nie mają ubrań, a telewizję uważają za pojemnik
z karzełkami. Nie potrafią się odnaleźć. A miasto jest dla nich
obcym światem - tak samo jak dżungla j est obcym światem dla
człowieka z miasta.
42
W dżungli miasta
Niech każdy ma prawo mieszkać w swoim. Tylko tyle.
Ale nie.
Na ziemiach indiańskich jest złoto i inne minerały. Poza tym
j aki rząd zgodzi się zostawić poza swoją władzą kawałek ziemi
wraz z ludźmi, którzy tam mieszkają?
No właśnie.
Każdy musi mieć dokument ze zdj ęciem i zostać zapisanym
w urzędowym skoroszycie. Dopiero wtedy ma prawo żyć.
Szłam po betonowej ulicy miasta i patrzyłam na Indian siedzą
cych pod metalowymi płotami oficjalnych urzędów. Przez wiele
godzin czekali posłusznie aż ktoś ich zawoła do środka.
Dżungla natury zamienia się w dżunglę przepisów.

Różnica jest taka, że dżungla natury jest zdrowa i znaj oma,
a dżungla przepisów j est obca i zabój cza.
- Ale przecież oni sami chcą! mówiła żona porucznika.
Jasne, kto by nie chciał? Dostać za darmo napój gazowany
w butelce, łowić j edzenie w lodówce zamiast w gąszczu roślin,
pić słodką kawę zamiast wody z rzeki, jeść miękką pszenną bułkę
zamiast twardego placka z manioku.
Na pozór to brzmi świetnie.

A o tym jaka jest prawda nikt głośno nie mówi, bo tak j est
wygodniej.
I świat jakoś toczy się naprzód.

Ludzie w tym samym upartym milczeniu umierają na epide
mie raka, chorób serca i otyłości, ale nikt się nie przyzna, że to są
43
BLONDY N KA NA AMAZONCE
właśnie choroby napojów gazowanych, białego cukru i słodzików,
wybielonej mąki i przemysłowo produkowanego mięsa. Choroby

miasta.
A więc dokąd płyną te wszystkie indiańskie matki tulące do

siebie dzieci w hamakach? Jaki lepszy świat chcą znaleźć na końcu
drogi? I czy kiedykolwiek zdobędą się na odwagę, żeby wrócić tam,
gdzie jest ich prawdziwy dom? . .

ROZDZ I AŁ 8
Statkietn przez noc

. . • . .. . .
Noc na statku nie była łatwa, ale nie chodzi przecież o to, żeby
było łatwo, prawda? Trzeba się nauczyć nowych umiejętności,
które pomogą ci przeżyć bez szkody i bez straty. A życie pyta: czy
jesteś na to gotowy?
Jesteś?
Ja byłam.
Szybko zrobiło się ciemno i chłodno. Najpierw wzdłuż obu burt
stanęły dwie kolejki do kolacji. Kucharz ugotował te same pyszne
rzeczy, co na lunch: ryż, makaron, fasolę i mięso. Typowe brazy
lijskie jedzenie. Potem stanęła kolejka do dwóch toalet, a potem
wszyscy położyli się spać w piętrowo powieszonych hamakach.
Na zewnątrz amazońska noc pełna dziwnych świstów i śpie
wań, a na dwóch pokładach setki Indian kołyszących się w ha
makach w rytm statku.

I ja.
I mój plecak.
45
Ten, w którym mam wszystkie cenne rzeczy: dwa aparaty
fotograficzne, dodatkowy obiektyw, paszport, pieniądze, kartę

kredytową, notatnik, klucze do domu.
Wierzę w to, że ludzie są uczciwi. Podróżowałam wcześniej

wieloma statkami po rzekach w Amazonii. Nigdy nikt mnie nie
okradł. Ale z drugiej strony zawsze starałam się zachować zdro
wy rozsądek i kiedy statek zatrzymywał się w porcie, siadałam

w hamaku przy moim bagażu i cierpliwie czekałam aż ruszymy
dalej . No i co teraz?
Zakładam, że wszyscy są uczciwi. Ale wśród wszystkich uczci

wych może się trafić ktoś, kto ma chwilę słabości i byłby gotów
skorzystać z nadarzającej się okazji. B ędziemy pewnie płynąć
przez całą noc. Silnik statku tak huczy, że niewiele słychać. A jeżeli
statek zatrzyma się w nocy w jakimś porcie?
No właśnie.
Musiałam wyprzedzić zdarzenia.
Zawinęłam podręczny plecak w ochraniacz, postawiłam go

pod hamakiem. Przywiązałam go paskami do torby podróżnej.
I sznurkiem do swojej ręki. Zamknęłam na kłódkę. Położyłam

się spać.
Ale zaraz.
Wyobraźmy s obie hipotetyczną sytuacj ę, że ktoś chce go
ukraść. Jak mógłby to zrobić? Łatwo. Wystarczy podejść od tyłu

i wyjąć rzeczy ze środka. Plecak nawet się nie poruszy, a ja ze
sznurkiem w palcach będę spokojnie spać.
46
Statkiem przez noc
Albo można posłać sprytne dziecko, które przeczołga się pod

hamakami, drucikiem otworzy kłódkę i przepakuje zawartość
plecaka do własnej torby.
Westchnęłam.
Załóżmy, że będę spać czujnie i co pewien czas wychylę się
z hamaka, żeby sprawdzić czy mój plecak wciąż jest tam, gdzie go
zostawiłam. Ale jaki to ma sens? Czy chodzi o to, żeby zobaczyć,
że plecaka już nie ma? Czy raczej o to, żeby ten plecak nie mógł
zniknąć?
Hm. Jak to zrobić?
Jestem sama na statku pełnym nieznajomych. Płyniemy po

rzece przez amazońską noc. Nie wiadomo czy statek zatrzyma
się gdzieś po drodze. Nic właściwie nie wiadomo z wyjątkiem
jednego to co mam w plecaku j est tak cenne, że nie chcę tego
stracić. Co mam w takim razie zrobić, skoro wiszę w hamaku na
otwartym pokładzie wśród dziesiątków innych osób?. . .
Przywiązać, przypiąć razem z ostrzegawczym dzwonkiem
(którego nie mam)?
Sejf? Błagam, j esteśmy w dżungli! O sejfie nikt tu nigdy nie
słyszał.
Schować mały plecak do dużej torby? Ale po co? Dla wpraw

nego przestępcy dużą torbę jest ukraść równie łatwo jak małą.
Jeszcze j akieś propozycje?
47
Statkiem przez noc
Leżałam wpatrując się w ciemność, aż wreszcie wykombino
wałam, że właściwie jedynym skutecznym rozwiązaniem będzie
zabrać plecak do hamaka.

Wychyliłam się. Jezu, jaki on jest wielki i ciężki! ! ! Waży ze
dwanaście kilo ! !
Dźwignęłam go z podłogi. Położyłam w nogach. Źle. N a brzu

chu. Ź le. Pod brodą. Nie da się oddychać z takim obciążeniem na
płucach. Rety! ! ! No, ale nie ma innej opcji. Muszę go sobie jakoś
oswoić w tym hamaku.
Jeszcze raz.
W nogi. Niewygodnie i ryzykownie, bo plecak może wypaść.
Na brzuch. Ciasno.
Pod głowę. Nie, to w ogóle odpada! Usiadłam.
Wiem! Wyjmę z plecaka tylko to, co jest ważne i z tym będę
spać, a z resztą niech się dzieje co chce. Bo przecież nocą w hamaku
nie potrzebuję płaszcza przeciwdeszczowego ani czapki, prawda?
Przeładowałam sprzęt fotograficzny, dokumenty i pieniądze
do torby, zwinęłam się wokół nich w kłębek i zasnęłam.
Nie wiem która była godzina. Pewnie późno, bo wszyscy już
spali.
A statek płynął.
W nocy obudziło mnie szarpnięcie. Przybijaliśmy do brzegu!
Naprawdę?
A może to mi się śni?
Miasto wyglądało nierealnie. Błękitny kościół, błękitne domy,
błękitne statki pod błękitnym niebem, a na wodzie różowe sno
49
py światła z ulicznych latarni. I ludzie stłoczeni za metalowym
ogrodzeniem.
Od kilku godzin czekali na opóźniony statek. Była trzecia
nad ranem. Czy ktoś wysiadł? Chyba tylko dziewczyna z trzema
workami limonek i manioku. Przybyli za to nowi pasażerowie

biegiem, z hamakami w rękach, żeby jak najszybciej zająć ostatnie
wolne miejsca. Ale pod pokładem było już przecież tak ciasno, że
trzeba było się czołgać do łazienki.
To nic! Zawsze przecież można powiesić się pod sufitem albo
tuż przy podłodze. Albo nad stołem przy kuchni. Wszyscy będą
cię potrącali i pewnie nie zmrużysz oka, bo z otwartego luku

w pokładzie wydobywa się ogłuszaj ący huk silnika razem z jego
upiornym żarem i spalinowymi wyziewami, ale dasz radę. Naj

ważniejsze j est przecież to, że płyniemy naprzód, prawda?
Nowi pasażerowie wsiąkli w pokład, zmieścili swoje hamaki
w tłumie wiszących i położyli się spać. Ja też z ulgą opadłam
na moje aparaty fotograficzne, wetknęłam paszport pod ucho
i zasnęłam.
Śniło mi się, że zeszłam w dolinę szukać autobusu, a wszyscy
dookoła mówili, że fińskie autobusy jeżdżą najwolniej . I była zima.
Bo rzeczywiście gdzieś daleko w Europie była zima. Początek

lutego. U mnie plus trzydzieści. Ludzie, którzy w środku nocy
czekali na statek, byli ubrani w krótkie spodenki i T shirty. Luty,
gorące noce i jeszcze bardziej gorące dni.
Obudziłam się w dziwnej ciszy.
50
Statkiem przez noc
Leżałam bez ruchu usiłując się zorientować dlaczego statek

wydaje się pusty, tak jakby wszyscy wysiedli albo zasnęli snem
wiecznym.
Był już jasny świt. Wyraźnie widziałam lśniące niebieskie

niebo i błysk słońca. Co się tu dzieje? Przecież ludzie z Amazonii
wstają z pierwszym światłem.
Poruszyłam się niespokojnie. Co tu się dzieje? Dlaczego nikt
nie żyje, skoro jest już dzień? . .
Odpowiedziało mi chrapanie z boku. Ach, j est ktoś żywy! ! !
Wychyliłam się z hamaka i nagle wsiąkłam w noc. Ale przecież

przed chwilą był świt! Jasne niebo! Słońce! Czy można zabłądzić
pomiędzy dwoma wymiarami rzeczywistości i doświadczać jed
nocześnie nocy i dnia?
Tak, można.
Ale to jest możliwe tylko na amazońskim statku płynącym

przez dżunglę.
Noc była prawdziwa czarna i przepastna. A nad burtą zwi
sała płachta z niebieskiego plastiku podświetlonego żarówką.

Wyglądała j ak słonecznie niebo.
A więc noc.
Przewróciłam się w hamaku na drugi bok i znów zasnęłam.
Obudziłam się w świetle dnia. Kończyła się właśnie kolejka po
śniadanie. Czym prędzej zaj ęłam w niej miej sce i triumfalnie wró
ciłam do hamaka z trzema jajkami na twardo. Wybór był większy:
51
czipsy usmażone z bananów warzywnych, placek z tapioki rolo

wany z cukrem, watowate bułki z białej mąki, żółty sok i kakao.
Miałam za sobą ponad dwadzieścia lat eksperymentów z bra
zylijskimi napojami. W 100% przypadków każdy sok, każde ka

kao i każda kawa podawana w miejscach publicznych były tak
posłodzone białym cukrem, żeby lepiły się do języka jak syrop.
Tym razem nawet nie spróbowałam. Wystarczyło spojrzeć z jaką
chęcią piją je pozostali Brazylijczycy. Gdyby nie były posłodzone,
nikt by ich nawet nie tknął. Z wyjątkiem mnie, oczywiście.
Tapioka to drobna mąka otrzymywana z manioku. Banany
warzywne to tropikalna odmiana bananów, których nie jada się
na surowo. Najczęściej są smażone w oleju jak frytki.
Zostałam więc przy trzech jajkach ugotowanych na twardo
i kawałku kasawy.
Wiał wiatr, po niebie wędrowały szare chmury. Położyłam
się w hamaku, trochę czytałam, a potem nawet nie wiem kiedy
odpłynęłam. Zasnęłam. Obudziłam się kiedy ktoś szarpnął za
mój hamak. To był kucharz! Chodził po statku, żeby powiedzieć,
że obiad jest gotowy!
Aaaaaa! ! ! Uwielbiam! ! !
Siadam sobie z talerzem na metalowej podłodze, oparta o koło
ratunkowe i j em bez p ośpiechu. Gorący ryż i fasola posypana
prażonym maniokiem. To luksusowe jedzenie, bo bywały dni,
kiedy nie było nic z wyjątkiem kilku łyżek suchego manioku i za
52
Statkiem przez noc
kurzonych krakersów, które leżały przez rok na półce wiejskiego

sklepiku.
A teraz? Co za uczta! Prawdziwa fasola! I ryż! I to, że nie muszę
jeść mięsa!
Czy pisałam już, że to jest właśnie szczęście? Móc zjeść wtedy,
kiedy jesteś głodny. Kupić bilet na statek i nie martwić się więcej?. . .
R OZ DZ I AŁ 9
Kochall ten stan

. . .. ....
Statek pełen Indian z jedną upartą blondynką.

Rozglądam się uradowana.
Wszyscy mówili, że to nierealne, że to się nie uda, że to zbyt
niebezpieczne. W przewodnikach było napisane, że trasa, jaką

sobie wymyśliłam, jest niewykonalna. A w Polsce ludzie mówili:
Sama? Do dżungli? Na dwa miesiące?
Ale jedzie z tobą ktoś z kamerą, tak?
Z jaką kamerą? - odpowiadałam. - Przecież mówię, że jadę
sama.
No, ale ktoś do pomocy jedzie z tobą?
Do jakiej pomocy?? śmiałam się. Jadę sama.
Ale jak to sama? Bez nikogo?
No tak! Sama, znaczy, że bez nikogo.
Niektórzy mi współczuli. Podczas jednego ze spotkań autor
skich podszedł do mnie miły pan i powiedział:
54
Kocham ten stan
Pani Beatko, no dobrze, no to ja już z panią pojadę !
A ja się śmiałam i powtarzałam, że jadę sama, bo tak chcę

i tak lubię. Bo wtedy najmocniej smakuje się świat i najpełniej
wszystko przeżywa.
A teraz proszę bardzo. Siedzę w hamaku na statku wśród
brazylijskich Indian. przyglądam im się z taką samą ciekawością,

z jaką oni patrzą na mnie. Kobiety mają długie, lśniące włosy.
Nikt nie pali papierosów. Nikt nie pije alkoholu.

Widziałam na statku trzy książki wszystkie to były Biblie.
Czuję się bezpieczna. Zresztą wszyscy zachowuj ą się tak, jak

byśmy byli jedną rodziną. Ktoś zostawia telefon do ładowania na
dziobie statku bo tylko tam jest działające gniazdko elektryczne.
Nikt nie spina bagaży łańcuchami. Torby leżą sobie na pokładzie
jak stado posłusznych psiaków, którym ani w głowie jest oddalanie

się od swoich właścicieli.
Ach! Czy wiesz, że tutaj ludzie przez całe życie chodzą w letnich
ubraniach? Z odkrytymi ramionami, boso i w klapkach? Nigdy nie
noszą swetrów, płaszczy ani grubych butów i pewnie nigdy nawet
nie widzieli ich na oczy. Przez cały rok czują słońce na skórze.
Kobiety są łagodne, cierpliwe, ciepłe. Nie złoszczą się na dzieci.

Przytulają, przez cały czas są blisko. Kładą się w hamaku z dziec
kiem na ciele, a ono wtapia się w skórę swojej matki, wzdycha z lu
bością, zamyka oczy i śpi. I łączy się z nią pewnie wtedy w pewien
55
Kocham ten stan
mistyczny sposób, ładując się taj emną mocą, dzięki której będzie
później silnym psychicznie dorosłym.
A ja leżę w hamaku tuż obok i uśmiecham się. Fotografuj ę .

Myślę. Czytam. Piszę. Żyję sobie po prostu.
Mogłabym być teraz w skutej lodem Europie, ale jestem w za
lanej słońcem Brazylii. Mam drugie, dodatkowe, równoległe życie.

I kocham ten stan.
ROZ D Z I AŁ 1 0
Jeste:m znów
Indianine:m
. . .. . .
Kupujesz bilet na statek. Przychodzisz do portu, wsiadasz
i płyniesz, i niczym nie musisz się martwić. Ktoś pilnuj e, żeby

statek płynął we właściwym kierunku, ktoś gotuje, ktoś dolewa
paliwa, ktoś zamiata blaszaną podłogę szorstką szczotką. A ty
sobie leżysz w hamaku i czekasz aż statek dowiezie cię na miejsce.
To niesamowite, że podróżowanie j est takie łatwe.

Przecież kiedyś było zupełnie inaczej .
Jeśli chciałeś znaleźć się gdzieś indziej , musiałeś iść pieszo.
Jasne, były wyprawy i statki wojenne, ale nikt nie zabierał pasa
żerów. Wszyscy płynęli albo j echali, żeby walczyć. Do pracy. Na
śmierć.
Potem można było wybrać się konno, ale spróbuj posiedzieć ze
dwie godziny w końskim siodle, to szybko zrozumiesz dlaczego
wolałbyś unikać takiego sposobu podróżowania. Potem pojawiły
się kolaski i dyliżansy, ale tylko dla wybranych. To był luksus dla
bogaczy.
58
Jestem znów Indianinem
A teraz? . .
Siedzę n a statku pełnym Indian, którzy tak j ak ja kupili bilet

albo może dostali go w ramach zasiłku od brazylijskiego rządu.
Ktoś pilnuj e silnika i trasy, nawet w nocy, kiedy wszyscy śpią.

Ktoś czuwa, żebyśmy nie wpadli na mieliznę. A młody kucharz ze
spodniami opuszczonymi do połowy pośladków przez cały czas
gotuje. I niespodziewanie zbliżamy się do jakiegoś portu!
Było około jedenastej przed południem, trzeci dzień podróży.

Wtedy, kiedy już myślisz, że wszystko wiesz i że oswoiłeś tę po
dróż, więc pewnie nic cię raczej nie zaskoczy.
I właśnie wtedy nagle wszystko się zmieniło.
Statek powoli i ostrożnie zacumował przy betonowym nabrze
żu. I wszyscy natychmiast cofnęliśmy się do swoich hamaków. Bo

tam gęstniał tłum ludzi niecierpliwie czekających aż będą mogli
stać się pasażerami takimi jak my.
Ktoś zrzucił deskę z burty na ziemię i ruszyła lawina. Bra
zylijczycy wbiegali na pokład z tym histerycznym spojrzeniem,
które wołało:
Gdzie ja powieszę mój hamak??
Ścigali się w wyszukiwaniu ostatniej najmniejszej wolnej prze
strzeni. Wcześniej wydawało mi się, że na statku j est ciasno, ale
dopiero teraz zrozumiałam co to znaczy prawdziwy tłok. Nowi
pasażerowie rozwieszali hamaki w przejściach i nad burtami,
pod rozwieszonymi wcześniej hamakami i nad nimi, dosłownie
59
wsz ędzie i statek zamienił się w labirynt. Trzeba czołgać się pod
hamakami, żeby dojść do łazienki i kuchni.
Ale zmieniło się jeszcze coś.
W Barcelos na statek wsiedli Brazylijczycy. Nie Indianie, tylko

ludzie, którzy dzisiaj mieszkają w Brazylii, a powstali z połączenia
kilku ras: białych, Indian i Afrykanów. Nazywa się ich czasem Kre
olami. Nie istnieli jeszcze pięćset lat temu, kiedy Europa, Afryka
i Ameryka były rozdzielone trudnymi do przekroczenia oceanami.
W Europie mieszkali biali. W Afryce mieszkali czarni. W Ame

ryce mieszkali Indianie.
Potem pojawili się konkwistadorzy, którzy byli gotowi wyru
szyć na bardzo trudne wyprawy, pod warunkiem, że po powrocie

dostaną tyle złota, żeby nie pracować do końca życia. Tyle że oni
sami musieli to złoto najpierw znaleźć i ukraść, przywieźć do
króla, a potem liczyć na to, że władca uczciwie się z nimi podzieli.
Niektórzy zostawali w Ameryce Północnej albo Południowej,
budowali wioski i miasta, zakładali rodziny. Mniej więcej w tym

samym czasie zaczęto z Afryki wywozić ludzi, żeby sprzedać ich
do pracy na plantacjach. I tak właśnie na Nowym Kontynencie
czarni z Afryki, biali z Europy i miejscowi Indianie zaczęli się
mieszać. Ich potomkami są właśnie współcześni Brazylijczycy.
Są inni od mieszkańców pozostałych krajów Ameryki Połu

dniowej . I oczywiście są zupełnie różni od Indian, ale chyba nigdy
wcześniej nie widziałam tego tak wyraźnie.

Statek wypłynął przecież z najbardziej indiańskiego miasta
w Brazylii, Sao Gabriel da Cachoeira leżącego w dżungli ama
60
B LO N DY N K A NA AMAZONCE
zańskiej, daleko od reszty kraju. Nie można tu przyj echać żadną
drogą, a na samolot rzadko kogo stać. Zresztą czego miałby szukać
w tym indiańskim mieście obywatel dynamicznie rozwijającej się
brazylijskiej gospodarki? Tutaj nie ma samby ani kina, nie ma
centrów handlowych ani dyskotek, nie ma eleganckich restauracji

ani nawet porządnej stacji benzynowej . To miasto, gdzie żyje się
spokojnie i powoli, gotuje indiańską zupę z ryb i dostaje zasiłek

od rządu.
Brazylijczycy są ogromni! ! Grubi, wysocy, mocno zbudowani,
o zwalistych sylwetkach. Ogromni! W ich twarzach widać zarów
no trochę śladu niewolników przywożonych z Afryki, j ak i ich
białych właścicieli. Maj ą kręcone włosy, często ufarbowane na
blond, kolczyk w uchu, okulary przeciwsłoneczne.
Rozsiedli się w hamakach, zaczęli głośno rozmawiać albo słu
chać muzyki przez słuchawki. Pojawiły się komórki, cola i piwo.

I nagle coś się na statku zmieniło.
Wcześniej byli tam tylko Indianie. Teraz pojawili się Brazylij
czycy, a Indianie jakby znikli.
To było niesamowite.
Nagle przestali być widoczni.
Pomyślałam, że ten nasz mały statek jest właściwie całą Bra
zylią. Kiedyś była tu dżungla, po której wędrowali myśliwi. Potem
pojawili się hałaśliwi biali ze strzelbami, betonem i samochodami.
I teraz, kiedy ktoś mówi albo myśli o Brazylii, widzi w wyobraźni
tylko te strzelby i beton - karnawał w Rio, szkoły samby, plantacje
kawy i stadiony do meczów piłki nożnej .
62
Jestem znów Indianinem
Mimo że przecież wciąż to jest kraj pierwotnie należący do

Indian. Tyle że oni wycofali się, zepchnięci na skraj dżungli, gdzie
mogą mieszkać tak długo, dopóki pozostali Brazylijczycy nie
zechcą tam zbudować nowego boiska.
Choć z drugiej strony. . .
Indianie są drobni, mają proste, czarne, lśniące włosy i lekko
skośne rysy twarzy. Są j akby trochę niewidzialni, niewidoczni,
cierpliwi, wieczni.
Bo oni są w pewien sposób wtopieni w czas, są j ego częścią,
nie muszą się z nim ścigać.

Oni sq nim tak samo, jak on jest nimi.
Bo czas jest stanem umysłu.
To znaczy, że Indianie są wieczni i przyjdzie moment, kiedy
wszyscy znów nimi będą.
Siedziałam w hamaku pomiędzy Brazylij czykami a Indianami

i czułam, że należę do Indian. Ze wszystkim co mam i myślę,
tym jak wyglądam i czego szukam, jestem bardziej podobna do
Indianina niż białego. Och.
A może to ja jestem właśnie dowodem na ich wieczność? . .
Bycie Indianinem oznacza, ż e myślisz i czuj esz w harmonii

z naturą. Naturą rozumianą szeroko nie tylko j ako dżungla, ale
także jako źródło życia, Bóg, kosmos, przeznaczenie.
To j est umiejętność, którą stracili ludzie z miasta, ale której
znów zaczynają poszukiwać, bo teraz wyraźnie widzą, że pogoń
w betonie za pieniędzmi nie daje trwałego szczęścia.
63
Ludzie w miastach właściwie zostali oszukani przez tanie,

trujące jedzenie, spaliny i alkohol.
To jest właśnie to, co odkryłam w dżungli amazońskiej. Z jej
perspektywy nasza zachodnia cywilizacja wygląda żałośnie i ubo

go. Jest kłamstwem i iluzją, na którą na razie wciąż wszyscy się
zgadzają·
Przepraszam, nie wszyscy.
Ja już się nie zgadzam.

I dlatego jestem znów Indianinem.
Bo wróciłam do prawdy.
ROZ DZ I AŁ 1 1
Ryż i fasola
.. .. . . . . .
To zabawne jak łatwo można zafałszować rzeczywistość i zu
pełnie nie zdawać sobie z tego sprawy. A naj dziwniejsze jest to,
że właśnie na tym głównie polega życie w naszej zachodniej cy
wilizacji. Żyjemy w teorii. Ludzie w miastach chlubią się tym,
że gromadzą tony teoretycznych informacji, które ich zdaniem
określają świat i pozwalają ten świat zrozumieć.
Ale to tylko iluzja.

Bo kiedy dotkniesz prawdziwego świata, okaże się, że z bliska
i w rzeczywistości on wygląda zupełnie inaczej.
I dlatego tak fascynujące j est podróżowanie, kiedy nie musisz
szukać prawdy o danym miejscu, ponieważ ta prawda nieustannie
sama ciebie znaj duje.
Spróbuj zapytać oficjalnie jaka jest kuchnia Brazylii. Dosta
niesz dużo mądrych słów i przykładów że w Brazylii jada się

dużo ryb i owoców tropikalnych, że jest dużo lokalnych warzyw
dodawanych do posiłków, a najbardziej popularna jest pieczeń
65
BLONDYNKA NA AMAZO NCE
z mięsa. Do tego oczywiście egzotyczne drinki na bazie lokalnej

wódki z trzciny cukrowej . Idę o zakład, że takie właśnie infor
macje znaj dziesz na portalach albo w książkach poświęconych

kuchni Brazylii.
I mógłbyś nawet pomyśleć:
O, to może wybiorę się do Brazylii, będę sobie jadł świeże
ryby z grilla, krewetki i sałatki z egzotycznych warzyw, popijał
wesoły drink z parasolką, tak, to byłoby wspaniale. Brazylia to

taki ciekawy i niezwykły kraj !
I wyobraź sobie, że prawda o kuchni brazylijskiej wcale nie
znajduj e się w książkach ani w restauracjach w wielkim mieście,
gdzie ktoś zamówi dla ciebie specjalnie przygotowane danie. Takie,
jakiego zwykły Brazylijczyk pewnie nigdy nie widział na oczy.

Bo prawda o kraju znajduje się w małych mieścinach i wio
skach, wszędzie tam, gdzie ludzie żyją zwykłym, codziennym
życiem.
Czy wciąż chcesz poznać prawdę o kuchni brazylijskiej?
Proszę bardzo.
Tylko złap się czegoś, żebyś nie upadł z wrażenia.
Kuchnia brazylij ska to: ryż + makaron + fasola + mięso +
suchy prażony maniok. I kropka. Jeśli warzywa, to w majonezie.
Jeśli sok z tropikalnych owoców, to z cukrem. Jeśli kawa, to pod

postacią syropu.
Jakieś pytania?
66
. ,. "
. "
Czy wciąż myślisz, że chciałbyś wybrać się do Brazylii, żeby

spróbować jej cudownej , różnorodnej kuchni?
Słynna brazylijska kawa będzie nalewana z termosu i będzie

tak słodka, że oczy będą ci wychodziły na wierzch z niedowie
rzania. A kiedy będziesz pytał w barach i budkach o świeżą rybę

i świeże warzywa, to kucharki też będą miały oczy wielkie ze
zdumienia.
Ryż, makaron, fasola i mięso. Przyzwyczajaj się.

Codziennie.
Jeśli będziesz szukał odmiany, to trafisz na miejscowy fast

food, czyli ciasto z mięsnym nadzieniem usmażone w głębokim
oleju, ociekające niezdrowością i tłuszczem.
Ale ta kuchnia jest taka, jakiej chcą tubylcy.
Obserwowałam ludzi na statku, patrzyłam co wybierają i cze
go zjadaj ą najwięcej . Mieli przecież statkowy bufet i każdy mógł
nabrać tyle, ile chce i tego, co mu najbardziej odpowiada.
Najchętniej brali ciasta, herbatniki i miękkie placki z tapioki
obsypane cukrem. Jajko na twardo? Raczej nie. Majonez, cukier
i pączki tak.
Najbardziej popularne było to, co j est słodkie i tłuste, tak
jakby ludzie nieustannie szukali pocieszenia i przyjemności. Bo
w prawdziwym życiu tego im najbardziej brakuje, więc nieświa
domie usiłują ich sobie dostarczyć za pomocą jedzenia.
Tyle że zamiast tego upragnionego poczucia szczęścia i spo
koju, razem ze słodkim i tłustym j e dzeniem j edyne, czego im
68
Ryż i fasola
przybywa, to centymetry w obwodzie ciała. Nie da się jedzeniem

ukoić stresu, pustki i chaosu.
Ale wielu wciąż próbuje.
Rozej rzyj się.
Czy to nie jest następne kłamstwo fundowane ludziom przez

cywilizację miasta? Zjedz czekoladę, ciastko albo lody, a poczujesz
się lepiej. Mimo że w rzeczywistości poczujesz się lepiej przez dzie

sięć minut, a potem przez miesiąc będziesz się topić w rozpaczy.
Kuchnia brazylijska jest pyszna. Pod warunkiem, że lubisz

codziennie jeść ryż z makaronem, fasolę i mięso, pić ciężko po
słodzoną kawę i przegryzać równie ciężko usmażone ciastka.
Jak dla mnie kuchnia brazylij ska jest naprawdę pyszna.

Lubię ryż i fasolę.
Reszty nie dotykam.

Czasem udaje mi się zdobyć filiżankę kawy bez cukru i to j est
prawdziwe święto.
R O Z DZ I AŁ 1 2
Pod llostell
. . • . .
Mieliśmy dopłynąć w czwartek rano. Po śniadaniu zapakowa
łam ręcznik, książki, śpiwór i stanęłam przy burcie. Chciałam jak
najszybciej zobaczyć Manaus.
To przecież jedno z najbardziej nie zwykłych miast świata!
Zbudowane w dżungli przez baronów kauczukowych, którzy mieli
tyle pieniędzy, że sprowadzali z Europy filiżanki, kandelabry

i tkaniny. Ach, byli tak bogaci i tak bardzo tęsknili za domem,
że postanowili zbudować tu w dżungli najprawdziwszy budynek
opery, gdzie występowali słynni śpiewacy! Ta opera wciąż stoi,
a ja byłam w niej kilkanaście lat temu. Pamiętam czerwone obicia
poręczy na balkonach i ręcznie malowaną kurtynę.
A teraz wracam do Manaus drogą, która miała być niemożliwa
do zrealizowania, ale zdaje się, że właśnie mi się to udało! Od
dwudziestu jeden dni jestem w podróży po amazońskich rzekach
i od celu tej wyprawy dzieli mnie . . . Ha, kto wie? Mieliśmy przy
płynąć rano, ale . . .
70
Pod mostem
Rozejrzałam się.
Brazylijczycy rozmawiali i śmiali się popijając piwo, łagodnie

uśmiechnięte Indianki leżały cicho w hamakach z dziećmi.
Tak, zawsze mnie to na nowo uderza. W Polsce każda mama

musi mieć wózek, kołyskę, zabawki, a tutaj po prostu dziecko
kładzie się na ciepłym ciele swojej mamy i leży. Dotyka jej włosów,
twarzy, przytula się i najwyraźniej niczego więcej nie potrzebuje
do szczęścia.
Nikt się nie pakował. Nikt nie zwijał hamaków. Nikt nie wpa
trywał się niecierpliwie w horyzont. Wyglądało na to, że jeśli rze
czywiście mieliśmy dopłynąć w czwartek, to najprawdopodobniej
w czwartek za tydzień.
Nie dziwię się. Tutaj wszystko j est możliwe. Siedem dni opóź
nienia? Nie ma sprawy. 0, zdaje się, że nasz okrętowy kucharz,
który naj chętniej chodził bez koszuli i w krótkich spodniach
opuszczonych do połowy pośladków, właśnie zabrał się do goto
wania obiadu.
Nie dopłyniemy w czwartek rano. Ale to nic.
Wyj ęłam książkę, powiesiłam z powrotem mokry ręcznik.
Ja poczekam. Bez problemu. Ile będzie trzeba.
Na zewnątrz wciąż rzeka, dżungla, senny ptak nad wodą.
Tropikalne słońce, które j ak szalone usiłuje nas wysuszyć na
skwarki. Wyszłam na chwilę na górny pokład i czym prędzej
uciekłam w cień. Upał był mocny, tęgi, bezlitosny, tak jakby chciał
nas połknąć zanim dotrzemy do celu.
71
I płynęliśmy dalej . A godziny mijały. Około pierwszej kucharz

wystawił w garnkach obiad, czyli jak zawsze ryż, makaron, fasolę
i mięso. Każdy nałożył sobie co chciał, posypał suchym prażonym

maniokiem i znalazł miejsce na pokładzie, żeby spokojnie zjeść.
I dalej, dalej przed siebie, w turkotaniu motoru, pląsaj ących

cętkach słońca, szumie rozpryskiwanej wody, z wiatrem i pod
wiatr. . . Chyba się zdrzemnęłam. A kiedy otworzyłam oczy, świat

wyglądał zupełnie inaczej .
Było późne popołudnie. Na horyzoncie nagle pojawił się most.

Ogromny, z daleka wyglądał j ak ażurowa piramida zacumowana
do rozpiętej między brzegami drabiny. Stalowa, potężna, osza

łamiaj ąca. Stałam zdumiona przy burcie, bo ten most po kilku
tygodniach spędzonych w dżungli to niesamowity widok. Od

wielu dni nie widziałam czegoś równie wielkiego z betonu i stali.
Wielkiego rozmiarami, bo moja dusza drgnęła. Puszcza ama
zońska, rzeka, ptaki i motyle to coś zupełnie innego niż beton

wielkiego miasta. I nagle wydało się abstrakcyjnie odległe.
Ten most wszystko zmieniał.
Nie było już wielkiej rzeki, która swobodnie płynęła między
ścianami dżungli. Zniknął spokój i poczucie, że wszystko j est
możliwe, dobre i bezpieczne. Ludzie już nie bujali się hamakach.
Zaczęli je zwijać i upychać do plastikowych toreb. Koniec z od
poczywaniem. Czas ruszyć do biegu przez szare ulice. Oboj ętne,

szorstkie, bezosobowe, gdzie wyraźnie słychać brzęczenie monet,
ale niknie ludzki szept.
72
Pod mostem
I rzeka też to czuła.

Słońce znikło.
Na niebie warstwami układały się ciemne, groźne chmury. Tak
j akby j edna nie wystarczyła, żeby oblać nas lodowatym pryszni
cem prawdy. Piętrzyły się jak stalowe olbrzymy wygłodniałe po
długim oczekiwaniu. Zrobiło się ciemno, cicho i przerażająco.
A statek nagle stanął. Tak jakby i on bał się ruszyć w nadcho

dzący sztorm.
Poruszyłam się niespokojnie. Most zniknął za ścianą rozsza
lałej tropikalnej ulewy. Szła prosto na nas. A my staliśmy po
środku rzeki jak bezbronna zabawka rzucona w kąt. Dlaczego nie
płyniemy? Na co czekamy? Gdybyśmy teraz zwiększyli prędkość,

być może udałoby się dopłynąć do miasta przed burzą? I zanim
zapadnie noc?
Zeszłam z dziobu. Zapakowałam aparat do plecaka. Usiadłam

wśród bagaży pośrodku łodzi. Za chwilę rozpęta się amazońskie
piekło. Wiedziałam co będzie się działo i czekałam spokojnie.
Gruby płaszcz przeciwdeszczowy pod ręką.
I rzeczywiście. Pół godziny później lunęło. Deszcz zaatakował

statek tak gwałtownie, że ludzie krzyknęli, bo znienacka zostali
oblani zimną wodą. To był naprawdę BARDZO wielki deszcz ! ! !

Siekł biczami p o pokładzie, strugami spływał z niebieskich pla
stikowych płacht i rozpryskiwał się na burtach.
Statek drgnął. Westchnął.

Na co czekał?
73
Czy bał się płynąć podczas tropikalnej burzy? A może zbierał

siły na przeprawę przez sztorm? Manaus było już prawie na wy
ciągnięcie ręki, ale nagle znikło za ścianą rozpędzonego deszczu.
Skuliłam się w moim płaszczu przeciwdeszczowym i wtuliłam

w walizki. Drżałam z zimna. Nie wiedziałam co się dzieje, dlacze
go stoimy na środku Rio Negro i co będzie dalej . Zawisłam więc
we własnych myślach, nie próbując ich nazwać ani gonić, tylko
dołączyłam do nich jak ptak do stada innych ptaków i czekałam
na to, co się zdarzy.
R OZ DZ I AŁ 1 3
Droga p rzez noc

.. . •
Dopłynęliśmy do portu w ciemności.
Czarna noc. Leje deszcz.
Statek staje.
Dźwigam plecak podręczny i torbę, robię krok w noc. Nie ma

latarni ani świateł nabrzeża. W reflektorach samochodu widzę
tylko siekący deszcz i ciemność.
Stopień. Pokład.
Dziura między statkiem a ziemią. Półmetrowy murek.
Dźwigam torbę. Aaaa! Muszę przeskoczyć przez rzekę. W desz
czu, w ciemności, w płaszczu przeciwdeszczowym, z plecakiem
i torbą.
Aaaa! ! ! Zataczam się, bo torba ciągnie mnie w dół. Jeszcze
raz . Skaczę. Udało się. Krok naprzód w noc.
Tu miał być port? Ha! A to dobre! Pamiętam doskonale jak
wyglądał port w Manaus, bo zrobiłam tam kiedyś dużo fotografii.
75
Ale tamten port albo przestał działać, albo my przycumowaliśmy

w zupełnie innej części Manaus.
Właściwie nawet nie wiem czy to jest Manaus.
Wiem tylko tyle, że po prawie godzinie czekania na środku

rzeki statek nagle drgnął, sapnął, włączył silnik i ruszył do przodu.
No, ale gdzie właściwie miałby dopłynąć j eśli nie tu?
"
Tylko co to jest za "tu ?
Nie mam pojęcia gdzie jestem.
Nie ma portu.
Jest tylko żelazna rampa ze śladami błota i deszczu. Ślisko.

Ja w klapkach. Idę powoli, ciągnąc za sobą torbę. Byle się nie
poślizgnąć. Deszcz leje strumieniami. Rampa się kończy. Skok

w ziemię rozmiękłą od deszczu. Kamienie, piasek, śliska glina
i cmokające błoto.
Idę przed siebie wytrwale j ak traktor. Pomału, zataczając się
na śliskich odcinkach, ciągnąć za sobą opierającą się walizę.

Taxi? wołam w ciemność.
Wyobraź sobie.
Czarna noc. Tropikalna ulewa. Ani śladu miasta. Tylko że
lazna pochylnia i błoto. I ja. I warkot samochodu, który pewnie
przyj echał po kogoś z rodziny. A ja staj ę pośrodku tego pustego

placu i totalnie abstrakcyjnie wołam w noc:
Taxi??
A co innego mogłam zrobić? Drałować na piechotę? Ale prze
cież nie wiem gdzie jestem! Więc dokąd miałabym drałować przez
noc? To jakaś dzika okolica, gdzie nie ma budynków portowych,
76
Droga przez noc
hali dla pasażerów ani niczego, czego można by się spodziewać
w porcie wielkiego miasta. Jest tylko noc, błoto i deszcz.
I ja z tym idiotycznym, ale jednocześnie jedynym możliwym

okrzykiem, który zawisł w powietrzu jak nietoperz:
Taxi??
Niespodziewanie podchodzi jakiś gość.
Dokąd? pyta.
Podaję nazwę hotelu, który znalazłam w przewodniku. W por
towej dzielnicy.
Tak, wiem gdzie to jest odpowiada gość. Zabiorę cię .

Za ile? pytam.
Jezu! Drżę z zimna, ale staram się myśleć racj onalnie.

Kim j est ten gość? Nie wygląda na taksówkarza. Przecież
zresztą tu nie ma żadnych taksówek! To musi być j akiś prywatny

kierowca, który wiedział, że o tej godzinie i tego dnia przypływa
statek, więc. . . Więc co? Chce dorobić parę groszy?
Czy jest kimś, kto ma złe zamiary?
Skąd ja mam to wiedzieć?
Spokojnie. Spójrz mu w oczy. Posłuchaj jakim głosem do ciebie

mówi. Zobacz j ego samochód.
Zawahał się .
Rzucił mi krótkie spojrzenie, położył mi rękę na plecach i po
wiedział:
Och, zabiorę cię za trzydzieści.
Za trzydzieści?! zawołałam oburzona i odskoczyłam.
77
Coś nie podobało mi się w tym geście i spojrzeniu. Odniosłam

wrażenie, że przyjrzał mi się, żeby móc wycenić na ile mnie stać.
A przecież hotel j est ze dwie ulice stąd! Bardzo blisko! Specjalnie
wybrałam hotel blisko portu, bo chociaż to nie jest bezpieczna
dzielnica, to jest jednocześnie najbardziej kolorowa, żywa i egzo

tyczna, a ja chciałam przecież fotografować.
No dobra, dobra, za dwadzieścia powiedział pośpiesznie

kierowca.
Nie! dźwignęłam torbę. Dziękuj ę !
I ruszyłam dalej przez błoto. Byle dotrzeć do asfaltu i n a par
king. Tam może będzie prawdziwa taksówka. Albo przynajmniej
będę mogła kogoś zapytać gdzie jestem. Ś liiizg po błocie, torba
opornie szura po kamieniach, siłuj ę się z nią, usiłując dojrzeć coś

przez strugi deszczu.
Wszyscy pasażerowie j uż chyba odjechali razem ze swoimi
żonami, mężami, wujkami i narzeczonymi. Tylko ja zostałam.
Razem z moim bagażem.
Parking, nareszcie! Oddech. Samochody. Noc.

Nie ma taksówek.
I nagle pojawia się ten sam gość, tyle że dźwiga walizkę dwojga
młodych ludzi.
Zawiozę cię ! - mówi do mnie.

Dobrze! zgadzam się pośpiesznie. To jedyna opcja! ! - Za ile?
- Za dwadzieścia.
- Dobrze!
78
Droga przez noc
To zresztą nie jest żadna taksówka, tylko prywatny samochód
półciężarowy. Pickup z zalaną deszczem paką. Tam ląduje moja
torba i druga walizka. Kierowca rozciąga nad nimi plastikową
płachtę, a potem wciskamy się do niewielkiej szoferki. Na całe
szczęście jest tych dwoje dodatkowych pasażerów. Bez nich nie
zdecydowałabym się wsiąść do tego samochodu.
Jedziemy przez ciemne, puste miasto, groźnie wyglądające,
bezludne zaułki. Boże! W życiu nie przeszłabym tego na piecho

tę ! ! Myślałam, że przypłynęliśmy do portu, który znam i widzę
przed sobą na mapie, i rzeczywiście stąd do hotelu byłyby cztery
ulice. Ale statek zacumował w zupełnie innej części Manaus,

gdzieś bardzo daleko, hen za betonowymi rozjazdami, tunelem
i wielkimi, czarnymi i kompletnie pustymi ulicami.
Jakie ja miałam szczęście, że na tym parkingu znalazł mnie

ten gość z pickupem ! ! I te dwadzieścia reali, które chciał za po
dróż, to wcale nie było za dużo! I jakie to szczęście, że w końcu
zgodziłam się z nim j echać! ! ! !
Odwróciłam się do tyłu.
A wy? Skąd jesteście? zapytałam po angielsku.
My stąd odrzekli niewyraźnie.

Mieszkacie w Manaus? przeszłam na hiszpański łamany
z portugalskim .
Tak.
A gdzie?
W starej dzielnicy, niedaleko głównego portu.

O, to blisko mojego hotelu!
79
Tak, tam jest sporo hoteli, ale to dość niebezpieczna dziel

nica. Uważaj na siebie.
Wiem, dziękuję. Będę uważać.
O, jesteśmy na miejscu.
Samochód stanął. Kierowca wyskoczył w deszcz, zdjął ich
walizkę, przyjął pieniądze i wrócił do szoferki.

Jeszcze kawałek dalej powiedział do mnie, a ja wtuliłam
się w fotel z błagalną myślą, żeby to była prawda.

I była.
O dzięki ci, Boże!
. . . . . . . . . . . .. . .
ROZ DZ I AŁ 14
Byle do rana
. . . •
Wysiadłam z suchego samochodu w zalaną deszczem noc.
Trzęsłam się z zimna, głodu i zmęczenia. Dźwignęłam plecak
i torbę, weszłam po betonowych schodkach do maleńkiej recepcji.

Czy j est pokój? zapytałam drżącym głosem.
Zrobiłaś rezerwację? odpowiedział pytaniem chłopak na
recepcji takim tonem, jakby chciał dodać, że mają pełne obłożenie.

Nogi się pode mną ugięły.
Nie odrzekłam słabo. Nie zrobiłam.
Westchnął. Otworzył duży zeszyt w twardej oprawie. Postukał
ołówkiem w blat.
A ja stałam j ak mokry kurczak. Deszcz spływał mi z włosów

na policzki. Ramiona dygotały z zimna.
- Z klimatyzacją czy wentylatorem? zapytał w końcu.
Z wentylatorem! odrzekłam bez wahania.
Pokój dla jednej osoby z wentylatorem kosztuj e 46 reali
oświadczył w końcu chłopak.
81
W \I\S\ Qo\f.a.MA CUt�QM� ol��l�Lt·elN\
V\l
�c. . \Vl�c.t(l.\.lĄ !:.\� ), Wv ll. 1
f:J� \. 1..1M�C\;eMA, OL. N�OM �"CtuM
v
f\.ecak L t01"� .
Byle do rana
Zgodziłam się natychmiast.

O, dzięki ci, Boże ! ! Ale ja to mam szczęście ! ! !
Wąskimi, bardzo stromymi schodami wdrapałam się na drugie
piętro. Pan z recepcji dzielnie dźwignął moją torbę. Pokoik był

wielkości łazienki. Cele więzienne bywają większe. Ale miał czyste
łóżko ! ! Hurra ! ! A rano w cenie dostanę śniadanie i gorącą kawę ! ! !
Hurrra! ! ! ! Życie j est piękne ! ! ! !
A teraz marzę tylko o tym, żeby wślizgnąć się pod przeście
radło i spać. Głodna, zmarznięta i tak zmęczona, że brakuje mi
siły, żeby pójść do łazienki. Zawij am się w polar. Dlaczego tu jest
tak zimno? Spać, spać, spać. Rano znów wszystko będzie dobrze.
Byle do rana.
Położyłam się w wąskim łóżku ubrana w bieliznę termiczną,
skarpetki i polar. Zamknęłam oczy. Już chyba prawie zasnęłam,
kiedy nagle uświadomiłam sobie dwie rzeczy.
Po pierwsze coś stuka. Puk, puk, puk, puk, puk rytmicznie,
jednostajnie, wwiercająco się w mózg.
Co to może być?
Tropikalny kornik? Dudek? Nieznany j eszcze nauce owad

młotkowiec? . .
Leżałam i słuchałam. Ach, t o przecież jest woda! Coś kapie ! !
Wypełzłam z łóżka. Sprawdziłam krany. Zamknięte. Prysznic
suchy. Nic nie kapie. A jednak coś kapie! I to tak dojmująco, że
chociaż bardzo się staram, nie mogę tego nie słyszeć ! ! ! I wciąż
trzęsę się z zimna!
83
I wtedy dotarł do mnie drugi fakt. To nie statek był zimny,

tylko j a! ! ! Mam gorączkę i dreszcze!
Wyobraź sobie mały pokoik bez okna, gorący i duszny a ja
kładę się pod prześcieradłem i śpiworem, grubo ubrana, i trzę
sę się z zimna! ! Nie włączyłam nawet wiatraka, bo było mi tak

lodowato! I głowa mnie boli. I to puk, puk, puk, kapanie wody! !
Znowu zwlekam się z łóżka. Dreszcze. Łupanie w głowie. Woda.
Aaaaa! To nie woda kapie, tylko w kominie kapie coś z klimatyzacji!
Regularnie jak kamerton!
0, błagam! ! !
Zatyczki do uszu! Moje kochane przyjaciółki! ! ! Tyle razy ra
towały mnie z opresji! Łyk lodowatej wody z butelki. Poduszka.
Ciemność. Byle do rana.

RO Z DZ I AŁ 1 5
Mokry
jak ocean
, .
Spałam długo, słodko i w zupełnym oderwaniu od rzeczywi

stości. W moim mikroskopijnym pokoiku nie było okna, więc nie
wiedziałam nawet jaki stopień jasności panuje na dworze. Wypły

nęłam ze snu jak statek kosmiczny, zacumowałam do realności
i otworzyłam oczy. Wyj ęłam zatyczki z uszu.
Puk, puk, puk, w przewodzie kominowym przez cały czas coś

kapało.
W hotelu panowała cisza. A może to jest noc? Ale na moim

podświadomym liczniku przebytych godzin snu strzałka wyraźnie
wskazywała dotarcie do celu.
A więc to jest dzień? Która godzina?

Sięgnęłam po zegarek.
Zabawna rzecz. Już kiedy wyjeżdżałam z Polski wyświetlacz na

zegarku przypominał, że trzeba wymienić baterię. Nie miałam na
to czasu, licząc na to, że gdy tylko wyląduj ę w Ameryce Południo
85
B L O N DY N KA NA AMAZONCE
wej, znajdę wielu zegarmistrzów, którzy załatwią to w trzydzieści

sekund. Ha, ha, ha, próbowałam w Caracas i w Puerto Ayacucho,
ale wszyscy uliczni zegarmistrzowie siłowali się z dłutami, świ
drami i śrubokrętami, a potem kręcili przecząco głowami z nieco
zorientowanym wyrazem twarzy. Nikt nie wiedział jak otworzyć

mój zegarek!
Tak więc wciąż na wyświetlaczu było napisane "bat ", czyli skrót
od słowa " battery", ale wskazówki bez wątpienia wskazywały

ósmą rano ! ! ! Aaaa! ! ! Ósma! Czas wstawać ! ! !
Zimny prysznic, świeża koszula, krótkie spodenki, klapki.

Gorączka minęła, dreszcze znikły, głowa przestała mnie boleć.
Byłam zdrowa i uradowana. Zbiegłam po wąskich schodkach.
Jestem w Manaus ! ! ! !
Udało m i się ! ! !
Dotarłam d o celu! ! !
Po dwudziestu jeden dniach od wyruszenia z Caracas prze
płynęłam przez dżunglę z Wenezueli do Brazylii! ! ! !
Hurra ! ! !
Śniadanie! ! !
Gorąca kawa bez cukru! ! ! !
Jajecznica! ! ! ! ! ! ! !
Aaaaaa ! ! ! Bosko! ! ! !
Usiadłam przy stole w małej salce za recepcją. Jedna filiżanka
kawy. Druga filiżanka kawy. Trzecia filiżanka kawy. Miałam wra-
86
żenie, że jestem nienasycona. Czwarta filiżanka kawy. Kucharki
patrzą na mnie dziwnym wzrokiem. A ja idę po piątą filiżankę

kawy. Jest w termosie, niesłodzona, gorąca j ak piekło i mocna
jak wczorajszy sztorm.
To jest dziwne pomyślałam, łykając z zachwytem kolejny
łyk. - Wydaje się, że miejsca mają ze sobą połączony pewien tajem

niczy zestaw doznań. To, w jaki sposób powietrze dotyka twojej
skóry jest najprawdopodobniej inny w różnych częściach świata.
Być może nieco inną strukturę ma woda. Cząsteczki tlenu w nieco

inny sposób wpływają na czerwone ciałka krwi. To mikroskopijne
różnice, z których człowiek świadomie nie zdaje sobie sprawy, ale
które sprawiają, że jego organizm działa inaczej.
Ktoś, kto nigdy wcześniej nie lubił bananów, nagle zaczyna się
nimi objadać. Ktoś, kto nie przepada za mięsem, marzy o wielkim

steku. Ktoś, kto nigdy wcześniej nie pił koktajli owocowych, nagle
postanawia kupić mikser, żeby po powrocie do Polski też je sobie
przyrządzać. A ktoś, kto na co dzień w ogóle nie pije kawy, nagle
zaczyna ją uwielbiać i wypija pięć filiżanek na śniadanie. Tak jak ja.
Ale to działa tylko w tym j ednym miejscu na świecie. Kiedy
kupisz blender i ustawisz go na honorowym miejscu w kuchni,
nagle odkryj esz, że te koktajle w Polsce wcale nie smakują tak

samo. A ja oczywiście w Manaus kupiłam prawdziwy brazylijski
filtr do kawy, bo byłam przekonana o tym, że będę w domu też
parzyć kawę i wypijać pięć filiżanek na śniadanie. Filtr nieużywany

do dzisiaj leży w szafce.
88
Mokry jak ocean
Tak po prostu j est. To są rzeczy, smaki i ochoty, które istnieją
tylko w j ednym jedynym miejscu na świecie. Tam pasują idealnie.

Wszędzie indziej tracą swój sens.
Siedziałam więc i chłonęłam moje kawowe odkrycie. Inni go

ście hotelowi przychodzili, zjadali bułkę z jajecznicą i wychodzili,
a ja siedziałam, cała szczęśliwa, zachwycona i wniebowzięta.
Po pięciu filiżankach kawy zjadłam śniadanie i podłączyłam

się do Internetu. O matko ! ! ! Jakie to niesamowite ! ! !
I jak człowiek zupełnie nie zdaje sobie sprawy z tego jak bardzo
wsiąkł mentalnie w sieć. To ona kieruje naszym życiem i myśle
niem, kontroluje nasz dzień i rozdziela zadania. Zobacz jak bardzo

j esteś uzależniony od Internetu ile istnieje w nim rzeczy, które
są ci na co dzień niezbędnie potrzebne.
Wiem, nie zdajesz sobie z tego sprawy. To jest tak samo jak
z elektrycznością, która przez cały czas po prostu jest. A potem
nagle przychodzi wichura, zrywa kable i odcina prąd.
I dopiero wtedy nagle widzisz j aki j esteś bezradny. Nie ma

światła, lodówka nie działa, radio nie gra, telewizor milczy, nie
można prasować, nie można pisać, nie można zajrzeć do maila,
nie można otworzyć garażu, nie można zagotować wody, nie
można zrobić prania, nie można używać odkurzacza, nie można
naładować komórki ani laptopa. Właściwie nic nie możesz .
Możesz tylko czekać aż naprawią awarię i wróci elektryczność.
Zaświeci się lampa na stole, naładuj esz telefon, będziesz mógł do

kogoś zadzwonić, zrobisz sobie gorącej herbaty, ugotujesz obiad,
89
posprzątasz, posłuchasz wiadomości albo włączysz płytę z ulu

bionymi piosenkami.
Prawda?
Z Internetem jest tak samo.

Spróbuj odciąć się od niego na j eden dzień.
Wtedy zrozumiesz.
Ja byłam odcięta przez trzy tygodnie.

Trzy tygodnie ! ! ! Nie chodzi o to, że mi tego brakowało. Bez
problemu przestawiłam się na życie poza Internetem. Miałam
moją własną realną podróżniczą sieć złożoną z zaskakujących
zdarzeń, spotkań i odkryć.
Nie wiem kto do mnie pisał maile i ile osób zaglądało na mo
j ego Facebooka. Przestało mnie to interesować. Zanurzyłam się
w realne życie, które było równie fascynujące jak to wszystko, co
dzieje się w Internecie. A po trzech tygodniach niespodziewanie
znalazłam się w zasięgu WI FI .
o rety! ! !
Spłynęła n a mnie fala setek maili, komentarzy, zdjęć i wia
domości.
Ach, a więc to j est miasto! To sieć zależności, oczekiwań, słów
prawdziwych i nieprawdziwych, których nie można łatwo roz
poznać, zaproszeń, krytyk, pochwał i złośliwości, spamu, ofert
handlowych i fałszywych haseł.
Ale to j est tak samo j ak wej ść do oceanu. Przychodzi fala,

zalewa cię i jesteś cały mokry. Stoisz w wodzie po kolana i nie da
się już tego cofnąć.
90
Mokry Jak ocean
Mokre jest mokre.
Z Internetem j est tak samo. Zalewa cię falą poczucia przyna

leżenia, zniewolenia, oczekiwań i komunikatów, na które czuj esz
się zobowiązany odpowiedzieć. Ale im bardziej na nie reaguj esz,
tym j est ich coraz więcej . I nie ma końca. I wtedy z realnego życia
przeskakuj esz w wirtualne, bo ono wydaje się bliżej, mocniej i po

prostu trzyma cię za gardło.
Czy wiesz jak dobrze jest uświadomić sobie, że nie musisz?
O dstawiłam filiżankę, zamknęłam tablet i postanowiłam

wyjść do prawdziwego świata.
R O Z D Z I AŁ 1 6
Różowe delfiny
. • .. · ·
Tak! Tak! Tak!
Port!
Jest dokładnie taki sam jak był! I w dodatku to jest najbardziej
niesamowity port na świecie!
Wyobraź sobie wysokie betonowe nabrzeże, z którego schod
kami schodzisz do rzeki. A na wodzie tłoczą się zgrabne, lekkie,

drewniane amazońskie statki.
Nigdzie nie widziałam podobnych. Są zaokrąglone, podłuż
ne, raczej wąskie, mają zwykle dwa piętra ogrodzone lekkimi,

ażurowymi barierkami pomalowanymi na biało. Ozdobione ko
łami ratunkowymi, które wiszą na nich j ak obwarzanki. Stoją

w cudownym tropikalnym słońcu, które maluje na nich ciepłe,
złote smugi jak zapowiedź czegoś dobrego, co może się za chwilę
zdarzyć j eśli tylko zdecydujesz się wyruszyć w drogę.

Sai hoje! Wypływa dzisiaj ! jest napisane na flagach zawie
szonych na burcie.
92
Różowe delfiny
Dokąd chcesz do Belem przy ujściu Amazonki do oceanu,
do Parintins, Santarem, Óbidos, nawet do odległej o siedem dni

Tabatingi przy granicy z Kolumbią. Wystarczy kupić bilet, przyj ść
z hamakiem i zaufać kapitanowi.
Niektóre statki zatrzymują się tutaj tylko na chwilę, żeby

wysadzić część pasażerów i przyjąć nowych. Ale większość stąd
zaczyna podróż i czeka w porcie przez kilka dni. Dookoła kręcą
się tłumy ciężko pracujących tragarzy.

Samochód może dojechać do skraju betonowego nabrzeża.
Potem już pieszo trzeba przej ść przez metalowy mostek na żela

zną rampę . I tędy trzeba na plecach przenieść wszystko, co ma
zostać zabrane z Manaus do reszty świata. Kartony bananów,
pęki plastikowych butli, skrzynki mango, papai i ananasów, worki
z maniokiem, arbuzy, kapelusze słomkm'\[e, suszone ryby zwinięte
w ciasne rulony, kulki guarany, metalowy zlew, nowa lodówka,
drzwi, zabawki dla dzieci. Wszystko, co ktoś chciałby wysłać
i czego ktoś inny będzie oczekiwał w innym porcie.
Blisko brzegu na płaskich, odkrytych łódkach siedzą sprze
dawcy świeżych warzyw i ryb. Nie ma świeższego towaru niż ten,
który przywożą wprost z pola albo nocnego połowu. Nie nawołują,
nie namawiają, ten, kto ich potrzebuj e, sam ich znaj dzie.
Ładownie otwarte. Pod pokładem znikaj ą kolejne skrzynki,
beczki, worki i pudła. A między pokładami już wiszą hamaki
pierwszych pasażerów, tych, którzy przyszli najwcześniej , żeby
zaj ąć dobre miejsce.
93
R�iow e, cl.dh.�
\J ..
'I
\.
W �et1.U.
l �'\ C\Ą.cttrf()Mo\� �\owe.- .

Jl1k ��c,� wJ.Ula.c. tLvl �CL
?i�� (�.J.
v
Różowe delfiny
Statek odpływa o ósmej wieczorem. Jest dziesiąta rano. Lu

dzie będą więc czekać dziesięć godzin na początek podróży, która
potrwa j eszcze przez trzy dni, ale to jest j edna z najbardziej nie
zwykłych zagadek Amazonii.
To nie jest przykre czekanie. Nie ma w nim niecierpliwości,
oczekiwania, ponaglania ani spoglądania na zegarek. Tutaj czło

wiek po prostu wpina się w czas jak wsuwka i razem z nim wisi.
Stoi i nie stoi jednocześnie. Biegnie i nie biegnie. Po prostu jest.
Och, jak dobrze, że wciąż są rzeczy, które się nie zmieniają!
Ten port wygląda dzisiaj identycznie jak wtedy, kiedy widzia
łam go po raz ostatni. Mniej więcej piętnaście lat temu przypły
nęłam statkiem do Manaus z Belem, czyli znad Oceanu Atlan
tyckiego. Statki były takie same jak teraz. I port wciąż wygląda
tak samo. Takie same tablice zawieszone na burcie zapowiadają
dokąd statek płynie i kiedy wyrusza. Taki sam upał drży nad
rzeką i tak samo . . .

Och. Niezupełnie.
Czy słyszałeś o różowych delfinach?
To gatunek delfinów słodkowodnych, które żyj ą w dorzeczu
Amazonki. Naprawdę są różowe. Różowe j ak pierwszy cadillac
Elvisa Presleya. Jak niemowlęcy kocyk. Jak płatki róży i wiosenny
tulipan.
Różowe delfiny są po prostu różowe.
Maj ą wyjątkowo giętkie szyj e i kręgosłupy. Lubią nurkować
między zatopionymi pniami drzew, gdzie polują na drapieżne ryby
zaczajone w oczekiwaniu na ofiarę. Myśliwy staje się zdobyczą.
95
Kiedy w Amazonii pojawili się ludzie na statkach, delfiny na

uczyły się nowej sztuki. Wystarczyło cierpliwie czekać w pobliżu
rybackiej łodzi, żeby łatwo upolować śniadanie.
Kiedy po raz pierwszy byłam w Manaus wiele lat temu, o świ

cie w portowych wodach roiło się od różowych delfinów. Było ich
tak dużo i krążyły tak blisko powierzchni, że rzeka marszczyła
się na ich różowych plecach. Czekały na to, co wyślizgnie się
z rybackich sieci. I musiało być tego niemało, skoro specjalnie
w tym celu przypływały.
Ale to było dawno. Rzeka była bardziej czysta, mniej łodzi
miało silniki napędzane ropą. To były czasy przed telefonami
komórkowymi, Internetem i pocztą mailową. Trudniej było się ze
sobą skomunikować, więc mniej osób wyruszało w podróż. A kie
dy mniej było podróżnych, to i mniej statków pływało po rzece.
Wszystkiego było mniej, ale jakby jednocześnie wtedy było

więcej . Więcej przestrzeni, więcej swobody, więcej wolności dla
myśli. I więcej delfinów. I więcej sztuki.

R O Z DZ I AŁ 1 7
Najdziwniejsze
. ; .
tn.lasto SWlata
t • • • .. , . . ..
Wyobraź sobie, że nagle ktoś w Niemczech oświadcza, że da
leko w dżungli można się szybko dorobić. Wystarczy przyj echać,
założyć biznes i reszta sama się kręci.
No, ale j ak to? będą pytali zdumieni koledzy. S amo?
Naprawdę?
Naprawdę ! upiera się biznesmen. Ja tak zrobiłem.
No, ale j ak?

To proste. Co takiego j est w Ameryce Południowej, czego
nie ma w Europie, a jest coraz bardziej potrzebne w przemyśle?
Tak, to były czasy, kiedy na świecie istniał tylko kauczuk
naturalny, robiony z soku spływaj ącego z naciętej kory drzew
kauczukowych. A one rosły wtedy tylko w Amazonii.
O rety! koledzy Europejczycy złapali się za głowy.
To przecież idealna propozycja biznesowa! Znaleźć się w miej
scu, które j est jedynym źródłem towaru, na który zapotrzebo
wanie jest wielkie i coraz bardziej rośnie. Kauczuk był potrzebny
97
do produkcji samochodów, maszyn, broni i zabawek. Prawie do
wszystkiego! To lepsze niż złoto i diamenty!
Pakujcie się! namawiał kolega biznesmen.
Spakowali się więc i wyruszyli w niewyobrażalnie daleką po
dróż statkiem przez ocean. Samolotów j eszcze nie było. Potem

przesiedli się na następny statek, który z wybrzeża oceanu zabrał
ich do serca dżungli amazońskiej. Tam, gdzie szybko rosła osada
o nazwie Cidade da Barra do Rio Negra, czyli Miasto nad Brzegiem

Czarnej Rzeki, przemianowane później na Manaus, od indiańskiej
nazwy plemienia Manaós.
Wszystko byłoby pięknie gdyby nie to, że dżungla w niczym nie
przypominała grzecznej Europy. Tutaj wszystko było tropikalnie

gorące i wilgotne. Zamiast chodnika, sklepu i urzędu miejskiego,
było błoto, krzaki i malaryczne komary. W tej sytuacji można
było zrobić trzy rzeczy.
Zwiać z powrotem do Europy, zapomnieć o całej sprawie i po

żegnać się z już poniesionymi kosztami, bo przecież dotarcie na
drugi koniec świata było potężną inwestycją dokonaną najczęściej
na bazie pożyczki albo kredytu.
Pokornie przyjąć swój los i cierpieć w milczeniu, pracując w po

cie czoła z nadzieją, że uczciwą pracą szybko uda się zdobyć wy
marzone bogactwo, a za kilka lat wrócić do Europy i wygodnie żyć.
Użyć przemocy zrabować co się da, zakuć tubylców w kajdany,
zamienić w niewolników i zmusić do pracy, usiłując za wszelką

cenę zachować europejski styl życia.
98
Najdziwniejsze miasto świata
Jak myślisz, co zrobili Europejczycy?

I dlaczego?
Na pierwsze pytanie znam odpowiedź, ale co do drugiego nie
jestem pewna.
Być może za ocean byli gotowi wyjechać tylko tacy, których
pozorna wielka odwaga była podszyta równie wielkim strachem?
Ktoś, kto j est gotów ponieść wielkie ryzyko, tylko po to, żeby bar
dzo dużo zyskać? To chciwość, wieczne poczucie braku, niezado
wolenie z tego, co się ma, które rodzą pewien rodzaj nieustaj ącej
frustracji, która zamienia się w stres. A stres to odmiana strachu.

W przypływie kolejnej fali rozpaczliwej odwagi taki człowiek
jest gotów porzucić całe swoje dotychczasowe życie, żeby wreszcie
zdobyć upragnione bogactwo. Ale co zabiera w swojej duszy? Tę

samą frustrację, stres i strach, które mieszkały w niej wcześniej .
Więc kim będzie na nowej ziemi? Tym samym sfrustrowanym
gościem, któremu ciągle czegoś brakuje i który myśli, że będzie
szczęśliwy dopiero wtedy kiedy będzie ogromnie bogaty. I temu

celowi podporządkowuj e inne swoje myśli i emocje, z których
wypływają potem decyzje i zachowania.

I dlatego taki gość j est w stanie zlecić złapanie wolnych lu
dzi, którzy żyj ą w dżungli, zakucie ich w kajdany z łańcuchami
i zmuszanie do pracy. Z j ego perspektywy zdobycie bogactwa

j est nadrzędną sprawą, ważniejszą od czyjegoś cierpienia i życia.
Prawdopodobnie więc z Europy wyruszali tylko tacy podświa

domie głęboko sfrustrowani awanturnicy. I dlatego byli w stanie
zachować się jak okrutni przestępcy, siejąc przemoc i śmierć.
99
BLONDYNKA NA AMAZO N C E
Historia bogactwa kauczukowego jest zbudowana na chci

wości, niesprawiedliwości, strachu i przemocy. Tak powstało też
całe miasto.
Indianie stali się niewolnikami białych.

Ten, kto nie chciał pracować, był zabijany.
Gorączka kauczuku w okolicach Manaus zaczęła się około
1880 roku. Trzydzieści lat później zmierzała już do końca. Ale

w dżungli i na plantacjach zamordowano dziewięciu z każdych
dziesięciu mieszkających tam Indian. Taki był ludzki koszt euro
pejskiego bogactwa.
Do Manaus przybywali nie tylko poszukiwacze skarbów. Po
jawili się też ludzie, którzy mogli liczyć na zrobienie interesu

na interesach bankierzy, prawnicy, inżynierowie. Ktoś musiał
przecież przechowywać pieniądze, rozliczać wspólników, budować

domy. Legendy mówią o tym, że magnaci kauczukowi przypalali
cygara zwitkami banknotów i poili swoje konie szampanem ze
srebrnych wiader. Pranie wysyłano statkami do Europy. Nikt
nie chciał mieszkać w błotnistej osadzie na brzegu rzeki. Posta

nowiono więc uczynić z niej największą europejską metropolię
po tej stronie oceanu.
Pod koniec XIX wieku mieszkańcy Manaus spacerowali po
wygodnych, szerokich ulicach oświetlonych przez naj prawdziwsze
elektryczne latarnie, pod którymi jeździły elektryczne tramwa
je. Przypomnę tylko, że w Polsce pierwszy elektryczny tramwaj

pojawił się dopiero w 1908 r.
100
Najdziwniejsze miasto świata
W mieście była kanalizacja, tor wyścigowy, parki, ogrody i po

nad dwadzieścia kawiarni. Prawie czterdziestu lekarzy przyj
mowało pacjentów w luksusowych gabinetach lekarskich. Było
j edenaście eleganckich restauracji i siedem księgarni.
Zatrzymałam się przed biało żółtą rezydencją za wysokim

metalowym płotem. To słynny Palacźo de Rźo Neg ra, czyli Pałac
Czarnej Rzeki, gdzie mieszkał jeden z największych magnatów

kauczukowych. Wyobraź sobie wielki i długi dwupiętrowy żółty
dom. Ma duże okna, galeryjki i balkony pomalowane na biało,
żeby dodać im lekkości. W środku marmury i jedwabie, służba

w mundurach i dziki lew w specjalnej klatce. W porcie czekał też
jacht i motorówka.
Wyobrażasz sobie?
To było naj dziwniejsze miasto świata.
Daleko od Europy, w samym sercu amazońskiej dżungli, Niem
cy, Anglicy, Francuzi i inni przybysze zza oceanu prowadzili tak

ekstrawaganckie i luksusowe życie, j ak nie zdarzyło się chyba
nigdy i nigdzie wcześniej.
Kiedy komuś zabrakło lodu do schłodzenia szampana a przy
pominam, że j esteśmy w środku tropikalnej dżungli, plus czter

dzieści stopni, stuprocentowa wilgotność powietrza, koniec XIX
wieku to po prostu szedł do sklepu kupić lodówkę chłodzoną

naftą. A kiedy zabrakło benzyny do napędzania łodzi, wlewał do
silnika mocnej wódki. Koszt nie grał roli.
101
Manaus zamieniło się w prawdziwe El Dorado. Złoto płynęło po

ulicach jak woda. Całe miasto upajało się bogactwem. Wszystko było
dostępne na miejscu: francuski pasztet z gęsich wątróbek, angielskie
biszkopty i dżem, importowane wina. Kiedy siadałeś do obiadu, to na
stole stało masło z irlandzkiego hrabstwa Cork, herbatniki z Bostonu,
szynka z Portugalii, a ziemniaki z Liverpoolu.''4
W tym samym czasie kilka ulic dalej schwytani w dżungli

i uwięzieni Indianie umierali z głodu.
Victor von Hagen - The Golden Man: A Quest for El Dorado, tłum. Beata Paw
likowska
R O Z DZ I AŁ 1 8
Dotknąć wieczności
.... . . .
Różowa suknia aż do ziemi, długie rękawy, ciasno zapięta pod
szyją. Do tego j eszcze różowy szal i różowy kapelusz z piórami.
Musiało im być gorąco pomyślałam. Żonom magnatów kauczu
kowych, które zostały zmuszone, żeby przyj echać tu z chłodnej

Europy.
Koniec XIX wieku. Pamiętasz Izabelę Łęcką i doktora Wokul

"
skiego z powieści " Lalka ? To były właśnie tamte czasy. A teraz
wyobraź sobie, że Izabela razem z Wokulskim wsiadają na statek,
przez kilka tygodni płyną do Ameryki, a potem zatrzymują się
na parę lat w parnym, tropikalnym mieście nad Amazonką. On
ze swoimi surdutami, laską, białymi koszulami i krawatami. Ona
z szafą pełną długich sukni, kapeluszy i rękawiczek.
Poczucie przyzwoitości nakazywało wtedy zakryć się od stóp

aż pod szyję. Nie było mowy o swobodnym stroju, który mógłby
być bardziej przystosowany do amazońskiego klimatu. Trzeba
103
B L O N DY N K A NA AMAZONCE
było przecież grać swoj e role bogatych, wykształconych i " dobrze

"
wychowanych Europejczyków.
Z ich punktu widzenia nieważne zapewne było to, że korzy

stają z pracy niewolników i przyczyniają się do śmierci milionów
ludzi, którzy są prawowitymi właścicielami tych ziem. Najbardziej

liczyło się to, jakie wrażenie można zrobić za pomocą swojego
bogactwa.
Manaus będzie następną stolicą Brazylii! Już teraz przecież
j est najbogatszym miastem, z którym nie może się równać ani
Rio de Janeiro, ani Brasilia. Trzeba przenieść stolicę do dżun
gli! Do nas ! Udowodnimy wam, że to my jesteśmy najważniejsi!

Zbudujemy wielki, prawdziwy teatr! Będą do nas przyj eżdżały
największe gwiazdy. Pozazdrościcie nam, że nie mieszkacie w tym
mieście cudów.
A więc teatr. Opera! Ale musi być najpiękniej sza na świecie!
Żeby było o niej tak samo głośno jak o włoskiej La Scali, żeby do
nas też przyjeżdżali najsławniejsi śpiewacy. No i żebyśmy mogli
się poczuć równie ważni i wykwintni, j ak melomani w Paryżu
i Rzymie.
Postanowiono więc przywieźć budynek w częściach z Europy.
Żelazne kolumny i ręcznie kute balustrady zamówiono w Glas
gow. Biały marmur na podstawy kolumn sprowadzono z Carary,
a czerwony marmur do obramowania wej ść do foyer z Werony we
Włoszech. Podłoga we foyer była zrobiona z czterech gatunków

drewna: amazońskiego mahoniu i europejskich: dębu, kaszta
nowca i orzecha włoskiego.
10 4
Ogromne obrazy wiszące na ścianach zamówiono we Wło
szech. Nawet szklane kandelabry zostały zrobione w słynnej
włoskiej fabryce w Murano, a kilkadziesiąt tysięcy kafelków do
ozdobienia kopuły przypłynęło z Alzacji Lotaryngii. Transportom
materiałów towarzyszyły zastępy architektów, malarzy, rzeźbia
rzy i inżynierów, którzy także specjalnie przybywali z Europy.
Na niczym nie oszczędzano. Pewnego dnia nawet ktoś w Ma
naus zaproponował, żeby kopułę opery ozdobić czystym złotem
zamiast płytkami. Gubernator odpowiedział, że kiedy za kilka
lat miasto stanie się jeszcze większe, obecna opera zostanie po
prostu zburzona, a na jej miejscu powstanie nowa, jeszcze droższa
i bardziej luksusowa.
Budowa opery trwała dwanaście lat. Uroczyste otwarcie na
stąpiło w sylwestrową noc roku 1896. Tydzień później odbyło
się pierwsze przedstawienie włoskiej (bo jakże by inaczej) opery

"
" La Gioconda .
A ja stałam właśnie przy balustradzie obitej miękkim czerwo
nym aksamitem. Ogromna, okrągła sala, trzy piętra balkonów,
ręcznie kute barierki ze szkockiego żelaza pomalowanego na złoto,
kandelabry, lampki i złote ozdoby, baldachimy, herby i firanki,
czerwona kurtyna i złoty fresk na suficie. Przepiękne, a jedno
cześnie dziwnie milczące i ciężkie, tak jak królowa na wygnaniu,
która dopiero teraz powoli zaczyna sobie uświadamiać ile zła
uczyniła innym.
105
Bogactwo samo w sobie nie j est złe. Staje się złem dopiero
wtedy, kiedy jest używane do zagłuszenia głosu sumienia i zdo
bywane kosztem czyjegoś cierpienia.
A tak właśnie było tutaj .
Bogactwo zaślepiło Europejczyków w ich surdutach i sukniach.

Nie chcieli widzieć prawdy, która istniała wokół nich. Chcieli
zbudować iluzję, w której mogliby się dobrze poczuć.
Ludzie naszej cywilizacji często tak robią. Także w obecnych
czasach. Bo czy właściwie masowe produkowanie żywności kosz
tem środowiska naturalnego nie jest tym samym? Tworzenie

"
iluzji, że wszystkiego jest bardzo dużo, mimo że to " dużo staje
się bezwartościowymi śmieciami stworzonymi na bazie synte
tycznych polepszaczy i przyśpieszaczy, które zamiast zdrowia
i siły przynoszą choroby?
Obrazy namalował Domenico de Angelis z Włoch pod
powiedział uprzejmie umundurowany strażnik przy drzwiach.

Pewnie widział, że notuję.
A tutaj? zapytałam. To oryginalna podłoga?
Tak potwierdził i spojrzał mi w oczy. Opera była prze
budowywana i odnawiana. Wiele rzeczy trzeba było wymienić,
zamontować wyjścia ewakuacyjne i gaśnice, żeby się dostosować
do współczesnych przepisów przeciwpożarowych, ale . . .
To jest oryginalna podłoga? podchwyciłam.

Tak. Położona ponad sto lat temu, bo opera została otwarta
w 1896 roku.
106
Wysunęłam stopę z filcowego ochraniacza. Stanęłam boso na

drewnianej podłodze z j asnych i ciemnych desek i zamknęłam
oczy. Chciałam poczuć to wszystko, co zostało w tych deskach
zapisane. Bo przecież ten korytarz widział niezwykłe zdarzenia.
Słyszał rozmowy podczas przerw, szelest sukien i brzęk krysz

tałowych kieliszków, w których podawano szampana. I muzykę,
która rozbrzmiewała na scenie pod złotym sufitem i czerwoną
kotarą. Te wszystkie dźwięki składają się na pewną historię, która

na pewno została zapisana w tych murach. Wystarczy ją usłyszeć.
Szum odległych kroków i stłumione głosy publiczności. Potem
cisza, w której niespodziewanie rozlegają się ostrożne, poj edyn

cze kroki. Wszyscy wrócili na widownię, a w korytarzu z białych
i ciemnych desek został ktoś niezdecydowany. Zatrzymał się, tak

jakby wsłuchiwał się w życie innych ludzi i zastanawiał czy ma
ochotę do nich wrócić.
A potem delikatnie uderzał obcasami aż podszedł do jednego
z obrazów zawieszonych na ś cianie. Stanął i patrzył. D otknął
płótna palcami. Bardzo lekko, prawie bezszelestnie.
Czego szukał? Czy tęsknił za cyprysami, drzewami oliwnymi
i zapachem toskańskiego wiatru? A może pragnął mieć ten obraz
na własność, żeby go sprzedać z zyskiem i zbudować większy dom?
A może był niespełnionym artystą, który przez całe życie marzył
o malowaniu obrazów, ale nigdy nie zdobył się na odwagę, żeby
spróbować? . .
Teraz tędy, proszę ponaglił mnie strażnik i przewodnik
w jednym.
107
Otworzyłam oczy. To, co usłyszałam i zobaczyłam w wyobraź
ni, drgnęło i rozpłynęło się w powietrzu.

Zgubiła pani bucik.
Nie zgubiłam uśmiechnęłam się.

Czy mam mu wyjaśniać, że zrzuciłam bucik po to, żeby bosą
stopą dotknąć wieczności? Czy by mnie zrozumiał? A może pa
trzyłby na mnie j eszcze bardziej podejrzliwie niż teraz?
A jakie to drewno? zapytałam. Na tej oryginalnej pod
łodze?
Jacaranda i pau marfirn. Tędy, proszę.
Posłusznie poszłam dalej. Na balkon na pierwszym piętrze,
gdzie znów zdumiałam się j ak wielka i strojna jest opera zbudo

wana w sercu amazońskiej dżungli.
Jacaranda i pau marfirn to miejscowe gatunki drzew. Jedno
jest ciemne, drugie j asne, j ak kolor skóry miejscowych Indian

i ambitnych przybyszy z Europy. Tutaj na tej podłodze leżą na
przemian obok siebie. I może symbolicznie właśnie ta podłoga

przetrwała do dzisiaj.
To też prawdziwe? dotknęłam kręconych fantazyjnie krat
na półpiętrze.
Tak. Oryginalne. Żelazo z Glasgow.
A te kolumny?
Tak. Marmury z Werony.
Fotografowałam i notowałam, a przewodnik nagle wskazał

na podłogę przed wejściem na balkon na pierwszym piętrze i po
wiedział:
108
Sosna z Rygi.
Sosna? upewniłam się. Z Łotwy?

- Nno tak, z Europy zgodził się strażnik z lekkim wahaniem.
Z Rygi.
Z Rygi zapisałam.
Ten gatunek sosny już nie istnieje dodał strażnik. Został
tylko tutaj , na tej podłodze.
Rety! Rzuciłam się na kolana, żeby dotknąć ostatniego na
świecie istniejącego kawałka sosny. Drewno było szorstkie, brą
zowe, pełne śladów, rys i zagłębień, tak jakby każdy but, jaki się
tu pojawił w historii, zostawił swój odcisk.
I znów zobaczyłam w wyobraźni jak na obitych czerwonym
aksamitem krzesłach siedzą eleganckie damy w długich sukniach,
poruszają wachlarzami i błyskaj ą diamentami w biżuterii. . .
Teraz proszę tędy wtrącił się w moje myśli przewodnik.

. . . A diamentów w Manaus było wtedy więcej niż gdziekolwiek
na świecie.
R O Z D Z I AŁ 1 9
$#
Swiat Soków
.. .. .
Kiedy wyszłam z budynku amazońskiej opery, mój aparat
fotograficzny mrugał rozładowaną baterią, a ciemnosine niebo

wisiało tak nisko nad chodnikiem, jakby miało za chwilę spaść
i rozbić się na kawałki.
Rozejrzałam się pośpiesznie.
Naprzeciwko były dwa szyldy: Casa Africa i Mundo dos Sucos,
czyli Dom Afrykański i Świat Soków. Bez wahania wybrałam ten

drugi. Kiedy tylko usiadłam przy stoliku, zaczęło lać.
Ha! Muszę powiedzieć, że to jest jedna z najlepszych rzeczy

na świecie ! Uciec w ostatniej chwili przed deszczem, schronić
się w suchym miejscu i patrzeć z ukrycia na szalejącą na dworze
ulewę i wiatr. A tym bardziej jeśli można się schronić w tak fanta
stycznym miejscu, jakim jest bar z sokami z miejscowych owoców.
Uśmiechaj ąc się od ucha do ucha przejrzałam menu.
Deszcz bębnił po dachu jakby wysyłał taj ne hasła na tam

tamach. Westchnęłam z zachwytem. Było wszystko, co lubię
1 10
najbardziej graviola, cupua�u, guarana, mango, guajawa, papaja,
melon, ananas . . .
Mam wyjaśnić? Proszę bardzo.
Najbardziej ze wszystkich niezwykły obywatel rodziny ama

zońskich owoców to cupua�u. Kuzyn kakaowca, ale zupełnie
od niego różny smakiem, zapachem i wyglądem. Rośnie tylko
w dżungli. I jest absolutnie pyszny, bo w smaku łączy w sobie nuty

truskawki, ananasa i czekolady. Odkryli go i używali przez wieki
Indianie w dżunglach Kolumbii, Brazylii, Boliwii i Peru. Pestki le
czyły bóle brzucha, sok dawano kobietom w ciąży i młodym parom.
Ale nie jest to typowy owoc do j edzenia w plasterkach. Cu

puac;:u wygląda jak duży wałek pokryty brązowym aksamitem,
a w środku ma miąższ w postaci białej, śliskiej masy z pestkami.

Robi się z niego dżemy, lody, koktajle, cukierki i inne słodycze.
Kilkanaście lat temu Japończycy zaczęli sprowadzać mrożoną
pulpę cupu ac;:u , robili z niego bardzo popularny napój , a potem
wpadli na pomysł, żeby opatentować owoc, drzewo i jego nazwę.
Kraje Ameryki Południowej były oburzone. W końcu Brazylia
postanowiła oficjalnie uznać cupua�u za swój owoc narodowy,
dzięki czemu pozostał prawnie w Amazonii.
Jest pyszny! Delikatny, odrobinę kwaskowaty, orzeźwiający,
a przy tym ma niezwykły smak, niepodobny do niczego, co ist
nieje w Europie.
Graviola to po hiszpańsku guanabana, po polsku zwana fla
szowcem. Duża, zielona, z drobnymi miękkimi wypustkami na
1 12
Świat Soków
skórce. W środku jest biała z czarnymi pestkami i podobna w sma

ku do cupuac;:u, ale trochę bardziej kwaskowata.
I nie wyróżniałaby się może niczym szczególnym, gdy nie to,
że Indianie od wieków używają jej do leczenia raka. Odkrył to

polski misjonarz, który przez wiele lat mieszkał w peruwiańskiej
dżungli z Indianami z plemienia Ashaninka.
Wieść szybko powędrowała w świat. Oficjalnie nie ma chyba

jednoznacznego dowodu naukowego, że flaszowiec jest lekar
stwem na raka, ale nieoficjalnie wiadomo, że jest jedynym znanym
owocem, który zatrzymuj e wzrost komórek rakowych.
Ale wiecie co robią naukowcy? Kiedy znajdują w przyrodzie coś
niezwykłego, to zabierają to do laboratorium, wyciskają, dręczą,
ekstrahują, bo ich celem jest uzyskanie aktywnej substancji. Owoc

ich nie obchodzi. Oni chcą w probówce znaleźć mikroskopijną
ilość związku chemicznego, który będą mogli studiować pod mi
kroskopem, rozrysować i opisać. Nakleić mu etykietkę i określić
wzór chemiczny, na podstawie którego będą mogli wyprodukować
go syntetycznie.
To nie może działać.
Owoc składa się nie tylko z aktywnej substancji, ale także
z tysięcy innych równie aktywnych składników, które stanowią
łącznie pełną i harmonijną całość, wspierając wzaj emnie swoje
pozytywne działanie i jednocześnie zatrzymując negatywne. Tak
to wymyśliła natura. I dlatego wierzę w to, że Indianie leczyli się
z nowotworów jedząc znalezione w dżungli graviole, ale prawdo
113
B LONDYNKA NA AMAZONCE
podobnie Anglik, który będzie łykał tabletki zrobione z gravioli,

nie doświadczy cudownego uleczenia. Mam większe zaufanie do
mądrości przyrody niż laboratoriów chemicznych.
A guarana? To j est dokładnie ta sama historia. O dkryta

w dżungli przez Indian, zawiera dwa razy więcej kofeiny niż kawa
i była używana jako środek pobudzający. Tyle że Indianie robili to
po swojemu i w sposób stuprocentowo naturalny: zbierali owo
ce, suszyli je, ścierali na proszek, a potem zagniatali z odrobiną
tłuszczu i wody, żeby powstał twardy wałek trwały i łatwy do
transportowania. Podczas wypraw myśliwskich ścierali trochę
proszku z wałka za pomocą szorstkiego j ęzyka ryby pirarucu. Nie

dziw się, bo język tej ryby był równie wielki jak ona sama naj
większa słodkowodna ryba w Ameryce Południowej, dorastająca

do ponad dwóch metrów długości.
I nigdy nie uwierzę w to, że chemicznie uzyskany ekstrakt
z owoców guarany ma takie samo działanie jak prawdziwy proszek
z suszonych owoców. Dlatego szerokim łukiem omijam wszystkie

gotowe napoje w puszkach czy butelkach, chwalące się dodatkiem
guarany, bo wiem, że to, co zostało do nich dodane, to cień praw
dziwej mocy tego owocu.

Z wielką radością jednak w Brazylii wypijam ogromne koktajle
z dodatkiem świeżej guarany, chociaż wygląda jak niepozorny

brązowy proszek w szklanym słoju.
Poproszę koktajl z cupuac;:u z dodatkiem banana i guarany

powiedziałam bez wahania.
1 14
Śwlał Soków
Kelnerka zawahała się i zmrużyła oczy.

Cupuac;:u z bananem i guaraną powtórzyłam. Bez mleka
i bez cukru.
Jej wahanie przerodziło się w zdumienie pomieszane z nie

smakiem.
Zmarszczyła czoło i pochyliła się nade mną. Pewnie myślała,

że moje słowa zatopione w lejącym tropikalnym deszczu straciły
swój pierwotny sens zanim dotarły do j ej uszu.
Nie zdziwiłam się. Każdy ma swoje przyzwyczajenia, prawda?

Gdyby ktoś przyszedł do baru w Polsce i poprosił o sok z truska
wek na bazie deszczówki, kelnerka też musiałaby się kilka razy
upewnić czy dobrze słyszy.
W Brazylii pije się bardzo słodko. Typowy sok owocowy zawiera

tyle samo owoców, co cukru. Dwie czubate łyżki to minimum.
Do tego dodaje się garść orzeszków ziemnych, mleko, proszek
z guarany i banana albo inny owoc. A ja chciałam koktajl bez
cukru??? Bez mleka??? Bez dodatków???
Słucham? kelnerka przysunęła się bliżej.

Cupuac;:u. Banan. Guarana. Poproszę. Bez mleka i bez cukru.
Bez mleka i bez cukru? upewniła się.
Sim, por favors.
Sim, por favor - (portug.) Tak, poproszę.
115
A potem patrzyła na mnie z niewiarą jak podnoszę szklankę
do ust i z największą rozkoszą wypijam przez rurkę pierwszy łyk.
O rety, j akie to jest dobre! ! ! ! ! ! Cudowne ! idealne! Odświeżające

i dodające siły! !
Siedziałam nad pierwszą, a potem drugą szklanką soku i szczę

śliwie uśmiechałam się w deszcz.
ROZ DZ I AŁ 2 0
Czarna Rzeka
. • • , ..
Oglądałam znów statki w porcie, gdy nagle uświadomiłam
sobie, że ja właściwie wcale j eszcze nie dotarłam do celu mojej

wyprawy. Bo przecież chciałam przepłynąć z Orinoko do Amazon
ki, tymczasem wciąż jestem na Rio Negra, czyli jej największym
dopływie. Amazonka zaczyna się kawałek dalej. A właściwie nie

"
" zaczyna się , tylko . . . Jak to powiedzieć.
To dość zabawna sprawa.
Rzeki płyną sobie jak chcą. To ludzie usiłują je uporządkować,

przybić szpilką do konkretnych współrzędnych geograficznych,
pewnie po to, żeby móc potem napisać w mądrej książce, że dana
rzeka zaczyna się dokładnie w takim a nie innym miejscu mimo
że w gruncie rzeczy to nie ma większego znaczenia. A najczęściej

też nie jest prawdą.
Spróbuj znaleźć na mapie źródło Rio Negra.

To naj śmieszniejsza rzecz, jaką odkryłam podczas tej wypra
wy. Nie istnieje źródło. Zobacz na mapę. Woda płynie w różnych
117
połączonych ze sobą rzekach. To j est właściwie jedna sieć, tak jak

naczynia krwionośne w ludzkim ciele. Czy można powiedzieć,
że żyła w małym palcu wypływa z żyły znaj dującej się w dłoni?
A może żyła w dłoni wydłuża się i rozdziela na kilka mniejszych
żył, żeby dotrzeć do końca wszystkich palców?
Z rzekami jest tak samo.
Płynęłam łodzią wojskową z kilkoma wenezuelskimi żołnie-

rzami i jedną małpą. I nagle oni mówią:
- Jesteśmy na Rio Negro!
Słucham???
Jak to na Rio Negro? Przecież jeszcze przed chwilą byliśmy na
rzece o nazwie Guainia. Rzeka się nie zmniejszyła, nie zmieniła,
nie pojawiło się na niej nic nowego.

Jesteśmy na Rio Negro wytłumaczył żołnierz. Rio Negro
zaczyna się w miejscu, gdzie łączy się Guainia i Casiquiare.
Ach, to następna zagadka.
Casiquiare to naturalny kanał - tak przynajmniej twierdzą
naukowcy czyli rzeka, która nie ma źródła, tylko wypływa
z jednej rzeki i wpada do następnej.
W praktyce wygląda to tak, że Orinoko w pewnej chwili roz
łamuje się na dwa koryta, j edno płynie dalej na zachód, a drugie
na południe i w okolicach wioski San Carlos de Rio Negro łączy się
z rzeką Guainia, która od tego miejsca jest nazywana Rio Negro!
Rio Negra płynie dalej przez dżunglę na południe, aż na swojej
drodze napotyka drugą rzeką, j eszcze większą od siebie, którą
118
r�t()MĄ p\"\R.1. �i,��
1- ktl.koMAo.\ io�
l., jedMn.c IVciC� .
Brazylijczycy nazywają Solimoes, podczas gdy reszta świata mówi

na nią Amazonka.
Żeby jeszcze bardziej wszystko skomplikować, dodam, że Rio
Negro oznacza " Czarna Rzeka" i j est to nazwa hiszpańska, ale

z niewyjaśnionego powodu rzeka nie zmienia nazwy na portu
galską po drugiej stronie granicy, tylko także w Brazylii nazywa
się Rio Negro, choć poprawnie powinna się przecież nazywać Rio
Preto, czyli " Czarna Rzeka" po portugalsku.
Ale to jeszcze nie jest naj dziwniejsze.
Wyobraź sobie Rio Negro, która płynie z Wenezueli, potem

przez Brazylię, aż pewnego dnia dociera do rzeki Solimoes - czyli
Amazonki.
Jak zwykle zachowują się rzeki w tej sytuacji?

Wszędzie, na całym świecie j est tak, że kiedy j edna rzeka
dociera do drugiej , to wpada do niej , mieszają się i płyną dalej
jako jedna, tak?
Owszem, z jednym wyjątkiem.
Kiedy Rio Negro dociera do Amazonki, to rzeki spotykają się

i płyną obok siebie przez kilka kilometrów! Nie mieszają się, nie
wymieniają wodą, tylko w jednym korycie płyną tuż obok siebie.
Nie wierzysz? To bardzo wyraźnie widać, bo woda Amazonki
jest jasnobrązowa, a woda Rio Negro jest czekoladowa. Gdyby się

łączyły, powstałaby z nich brązowa rzeka, prawda? A one spoty
120
Czarna Rzeka
kają się i płyną dalej obok, tak jakby najpierw chciały się poznać
i dopiera później zdecydować czy popłyną razem, czy jednak może
nie, rozstaną się na zawsze.
Spojrzałam znów na statki. Nie ma wątpliwości, że unosiły

się na wodzie w kolorze ciemnej herbaty. To wciąż było Rio Negra.
Żeby dopełnić celu mojej wyprawy, muszę wyruszyć jeszcze dalej !
R O Z DZ I AŁ 2 1
Niewidzialny
autobus
....
W porcie od razu na mój widok pytali:
Encontro de aguas?6
Tak się właśnie nazywa miejsce, gdzie Amazonka i Rio Negra
spotykają się, a potem przez sześć kilometrów płyną wyraźnie
obok siebie.
Nie, dziękuj ę kręciłam głową i śmiałam się .

Takie turystyczne łodzie są dobre dla ludzi, którzy wpadają
tu na pół dnia i chcą j ak najszybciej zaliczyć wszystkie " atrakcje ".
Ja mam czas . I lubię poznawać świat w taki sposób, jak robią

to tubylcy. Rzadko kogo byłoby stać na wynajęcie prywatnej łódki,
prawda? Jeśli ktoś tutejszy chce zobaczyć spotkanie wód dwóch
rzek, to jedzie autobusem do portu po drugiej stronie miasta
i wsiada na prom.
I tak właśnie postanowiłam zrobić.
I odkryłam dziwną rzecz.
6
Encontro de aguas - (portug.) Spotkanie wód.
122
Niewidzialny autobus
W Manaus istnieją niewidzialne autobusy!
Miły chłopak w recepcji hotelu wyj aśnił mi gdzie jest przysta

nek i zapisał na kartce numery autobusów. Stanęłam więc w tłu
mie oczekujących, tuż obok budki ze smażonymi przekąskami.
I czekałam.
Autobusy w Manaus pędzą j ak szalone.
Pamiętam, że kiedy po raz pierwszy przyjechałam do War

szawy z Koszalina, miałam podobne uczucie. Że te warszawskie
autobusy gnają tak gwałtownie przez miasto, j akby miały do

nadrobienia całą wieczność. Czy są zawsze spóźnione? Czy zawsze
z punktu widzenia kierowcy wszyscy dookoła jadą zbyt wolno,
więc trzeba ich wyprzedzać i przeganiać?
I pamiętam też, że każde hamowanie było gwałtownym naci
skaniem pedału, po którym ludzie w autobusie przesypywali się
przez niego jak worki z ziemniakami. A kiedy kierowca ruszał, to

tak, j akby chciał sprawdzić, czy wszyscy grzecznie trzymają się
poręczy, bo ci, którzy nie zdążyli się złapać, fruwali.
W Manaus było podobnie. Autobusy zbliżały się w pędzie jak
pojazdy kosmiczne w pogoni za obcą galaktyką, hucząc silnikami
i zostawiając za sobą kłęby czarnych spalin.
Strach było przej ść przez ulicę, bo każdy taki autobus był jak
szarżujący byk pojawiał się znienacka i rycząc pędził prosto na
ciebie. Zatrzymywał się zziajany na przystanku, ale już niecierpli
wie zatrzaskiwał drzwi, potrząsał podłogą i zrywał się do galopu.
123
Gl � VI*
t\�� 'tbu,� st� �ci� \f{
j-K �(L� ko��\Ąe � f'�

t*lCĄ �Ov�k<\ �1N\5�
1."'- l;
lU.�QOc k\Ąb� C:1J;V(� r,\oJ.W.. ,

NIewidzialny autobus
Autobus numer 723. Taki miałam wskazany jako najlepszy
i rzeczywiście, znalazłam go wśród linii wymienionych na przy
stanku.
No to czekam.
Przyjeżdża 709, porywa ludzi, zatrzaskuj e drzwi i rwie się

dalej . 701. Szalony, parska wściekle i niecierpliwie drży. 7 2 2 .
Dziki, nieoswojony, ściga się z drobinami kurzu na ulicach. 724 .
701. 705. 709. 701. 720. 721. 722. 724.
A 723 znikł. Nie istnieje. Nie przyj eżdża.
Rozglądam się. Może jeszcze inni też czekają na ten 723? Ale
nie ma już nikogo z tych, z którymi zaczynałam czekać. Wszyscy
gdzieś odj echali, zostałam tylko ja. Pojawiają się oczywiście nowi
pasażerowie, wskakują do 701, 720 i 722, ale nie widzę nikogo,
kto spoglądałby w dal z równym zmieszaniem, co ja.
A może 723 to niewidzialny autobus dla niewidzialnych ludzi?
Przyj eżdża, ale widzą go tylko ci, którzy potrafią go zobaczyć.

Wsiadają i jadą tam, gdzie sobie zamierzyli, a ja czekam i czekam
już od godziny wcale nie dlatego, że tego autobusu nie ma, tylko
dlatego, że nie ma go dla mnie? . .
Przepraszam pytam pani z arbuzami. Czy tutaj zatrzy
muj e się autobus 723?
Sprawdza na tabliczce tak samo j ak ja zrobiłam wcześniej
i kiwa potakująco głową.

Ale nie przyjeżdża - mówię nieśmiało.
Trzeba poczekać.
125
No j asne, że trzeba poczekać.
Co chwilę pojawia się nowy autobus. Dosłownie co kilka se

kund. Wypryskują gdzieś z ciemnych zaułków, które zlewają się jak
strumyki w wielką, szeroką ulicę, po której pędzą jak zabłąkane
zwierzęta w poszukiwaniu wyj ścia. Zatrzymują się na chwilę przy

przystankach, tak j akby myślały, że to da im chwilę wytchnienia,
a po chwili zdezorientowane trzaskaj ą drzwiami i gnaj ą znów
dalej przed siebie.
701, 705, 720, 722, 724, 750. Tylko mojego wciąż brak.
Czekam i czekam, patrzę na ludzi, sprawdzam numer na
kartce, aż w końcu pomyślałam, że może spróbuj ę zapytać który
autobus j edzie do Terminal do Pasageiro 7• Nikt nie wie. Wszyscy
zaskoczeni. Robią takie miny j akbym pytała j ak pieszo doj ść

z Manaus do Koszalina.
Ten, ten! woła nagle ktoś i pokazuj e na zdyszany autobus.
Ten j edzie na terminal dla pasażerów? podchwytuję i wska

kuję do środka.
Jadę!
Gdzie mam wysiąść? To chyba logiczne. Dworzec dla pasaże

rów promu musi się znajdować nad rzeką. Myślę więc, że to będzie
ostatni przystanek, bo przecież dalej autobus nie pojedzie, bo nie
j est amfibią. A teraz usiądę sobie i pooglądam świat.
Terminal do Pasageiro - (portug.) Terminal, dworzec dla pasażerów.
126
Niewidzialny autobus
Co brazylijski autobus mówi o ludziach, którzy tu mieszkają?
Nie ma biletów. To oszczędność, bo nie trzeba drukować pa
pierków, które potem ludzie gubią albo wyrzucają. Z drugiej strony

wyobraź sobie taką pracę: przez osiem godzin dziennie siedzisz
na podwyższonym krześle w autobusie, przyjmujesz od ludzi pie
niądze za przejazd i wydajesz resztę. Ubrana w różową bluzkę. Bo

taki jest oficjalny mundurek pracowników komunikacji miejskiej .
Kierowca też ma różową koszulę i gna.

Ludzie wchodzą przez przednie drzwi, płacą za przejazd u pani
w różowej bluzce, przechodzą przez obrotową barierkę i zajmują
miejsca.
Kończą się szerokie ulice, place i parki. Wjeżdżamy na przed
mieścia, gdzie ulice nie mają nazw, a zaułki są tak wąskie, kręte
i rozłożone na akrobatycznych pagórkach, że autobus czasem nie

mieści się na zakrętach. Ale wciąż pędzi i ryczy motorem, napina
muskuły i prze naprzód, tak jakby od tego zależało czyjeś życie.

Tak samo jak wtedy, kiedy ludzie z paniką w oczach pchaj ą
rano drzwi do biura, b o czują, ż e chociaż g o nienawidzą, straciliby
bez niego prawo do życia. A może i życie.
Na przedmieściach nie ma takich biur.
I nie ma takich ludzi.

Sprzedawca ananasów rozkłada towar na chodniku i siedzi
przez pół dnia bez pośpiechu i zniecierpliwienia. On NIE MUSI

sprzedać tych ananasów. On raczej czeka aż ananasy znajdą swo
jego nowego właściciela. Bo wie, że j est dla nich tylko chwilowym

domem zastępczym.
127
Sprzedawca ananasów rano wyciera j e wilgotną ścierką. Wła
ściciel budki z plastikami (sitka, torby, talerze) rozkłada rano
swój kram i siedzi w nim aż do zmierzchu, i wydaje się nie mieć

ciśnienia, że musi coś sprzedać.
Nie musi.
To siedzenie i czekanie to też życie. Bo przecież nie chodzi
o to, żeby porzucać to, co właśnie zostało zdobyte, i ciągle biec
gdzieś dalej .
ROZDZ I AŁ 2 2
KosIniczny p roIn
• • . •
. ..
Całkiem dobrze sobie wykombinowałam, że jeżeli autobus
jedzie do portu, to rzeka będzie zapewne jego ostatnim przy

stankiem. Gdyby rzeczywiście jechał do rzeki. A nie z grubsza
w okolicę portową.
Nagle więc zorientowałam się, że autobus po raz drugi usiłuje

z trudem wykręcić w mikroskopijnym zaułku, po raz drugi mija
jaskrawo niebieską budkę z owocami i po raz drugi staje przy
budynku, na którym ktoś naskrobał " Libertade", czyli "Wolność".
Aaaaa! ! Nie zdążyłam wysiąść!

Nie było rzeki!
A teraz już jadę z powrotem do centrum! !
Wyskoczyłam n a pierwszym przystanku. Rozejrzałam się .
Miła pani w sklepie z gumowymi klapkami rozświetliła się
na mój widok.
- Klapki? zaproponowała. Tanio !
129
BLON DYNKA NA AMAZONCE
Dziękuj ę bardzo odrzekłam. Chciałabym pojechać do

portu.
Do portu? zdumiała się.
Do portu, skąd odpływa prom.
Ach, prom! To daleko stąd!

Lubię chodzić.
Daleko! Poczekaj !
Wyskoczyła n a ulicę, zatrzymała przejeżdżaj ącego motocy

klistę, coś z nim przez chwilę ustalała, a potem machnęła na
mnie ręką.
On cię zabierze do portu powiedziała. Zapłacisz mu pięć

reali, pamiętaj, ani trochę więcej.
- Dobrze zgodziłam się trochę oszołomiona.

- Wsiadaj !
Wsiadłam.
A jak wrócisz, to może kupisz u mnie klapki?

Może kupię ! obiecałam i nie zdążyłam powiedzieć nic
więcej, bo motocykl uniósł mnie w dal. Odwróciłam się i zawo
łałam: Dziękuj ę !
Jest port!
Betonowe nabrzeże. Gość z taczkami. Kilka samochodów.
Niewielka pływająca platforma z białym dachem i dumnym na

pisem: Terminal do Pasageiro Expreso. Tam tłoczą się małe, szybkie
motorówki, jest bar i stoliki z krzesłami.
130
Kosmiczny prom
A tuż obok stoi wielki i pusty. . . prom? Wygląda trochę j ak

pojazd kosmiczny opuszczony z bliżej niewyjaśnionych powodów
i w wielkim pośpiechu. Otwarty, z dwiema platformami stromych
schodków, które wyglądają z daleka jak ramiona żelaznego pająka.
Bezludny. Nieruchomy.
Czy to jest prom? pytam z niedowierzaniem.
Tak, to jest prom odpowiada tragarz przy taczkach.
I on płynie na drugą stronę rzeki? upewniam się.
Tak.
A gdzie mogę kupić bilet?

Masz samochód czy jesteś pieszo?
Pieszo.
- To płyniesz za darmo powiedział tragarz i oboje zaczęliśmy
się śmiać.
Naprawdę? zapytałam.
No! przytaknął ze śmiechem. Za darmo!
Brazylia to j est naprawdę świetny kraj ! śmiałam się razem
z nim.
A ty skąd jesteś?
Z Polski. Polonia. U nas trzeba płacić za przejazd promem!
O! Brazylia to j est fajny kraj !

A o której odpływa ten prom?
O j edenastej.
A która jest teraz?
Punktualnie dziesiąta.
- Dziękuj ę ! Powodzenia!
Wzajemnie!
131
Mam godzinę. Akurat tyle, żeby obej ść port dookoła, zrobić

trochę zdjęć i odkryć, że słowa są delikatne jak motyle. Wystar
czy drobna różnica w jednej literze, a motyl może się zamienić
w gąsienicę.
R O Z D Z I AŁ 2 3
Słowa jak Inotyle

.. . . •
Dworzec to takie miejsce, gdzie przychodzą ludzie w oczeki

waniu na pojazd, którym będą mogli wyruszyć w dalszą drogę.
I nieważne, czy tym pojazdem jest konna dorożka, samolot, po

ciąg, autobus czy łódź, każdy dworzec jest skonstruowany dość
podobnie.
Musi być stajnia dla konia, czyli peron dla pociągu i port dla
łodzi.
Musi być ktoś, kto przyjmuje zapłatę za przejazd.

I musi być coś, czym podróżny musi się posilić przed podróżą.
I za to właśnie uwielbiam dworce. Nawet kiedy wszystko

w mieście j est zamknięte z powodu święta, zbyt późnej albo zbyt
wczesnej godziny, na dworcu zawsze znaj dziesz coś do j edzenia.
Nie zdziwiłam się więc, że po lewej stronie stały ciasno jedna

obok drugiej budki z jedzeniem. Była gorąca zupa i wybór wato
watych białych bułek, była farinia w różnych rodzajach na wagę
133
i sklep spożywczy z lodówką pełną ulubionych przez Brazylijczy

ków słodkich napojów gazowanych w landrynkowych kolorach.
I mała, krótka drewniana półka pod naderwanym kawałkiem
plastiku.
Stanęłam.
Zmarszczyłam czoło.
Coś mnie tu zatrzymało, ale co?

Po drugiej stronie półki pojawił się brunet o czarnych oczach.
Popatrzyliśmy na siebie. On trochę zaskoczony moim wido
kiem, ja trochę zdziwiona tym, że tam stoję i on tak nagle wyszedł
nie wiadomo skąd.

Suco? podpowiedział brunet. Sok?
- Tak! olśniło mnie. Tak! Pan robi soki?
Na oberwanym kawałku plastiku było napisane Sucos naturales,
czyli " Soki naturalne" w znaczeniu " Naturalne soki z owoców".
Nie zauważyłam tego napisu, ale moja podświadomość musiała go

przeczytać i dlatego mnie tam zatrzymała. Bo to było dokładnie
to, na co miałam ochotę.
Cudowny, świeży, orzeźwiający i dodający sił koktajl z owoców.
Pozostało tylko ustalić jakie owoce są dostępne.

Ma pan mango?
Nie mam.
Melony?
Nie mam.
- Brzoskwinie?
Niestety, też nie.
- Cupuac;:u?
134
Kosmiczny prom
Nie ma.
Graviola?
Nie ma.
Pomarańcze? zapytałam w końcu z nadzieją, że to j est
przecież najbardziej powszechny i naj częściej spotykany owoc.
W Ameryce Południowej pomarańcze są jak j abłka w Polsce.
Są po prostu wszędzie. To znaczy, tak mi się wydawało.

Nie mam odrzekł brunet kręcąc głową. Mam tylko aba
kaczi.
Abakaczi? powtórzyłam, smakując to słowo.
Skąd ja je znam?
Kojarzyłam je z czymś odlegle przyjemnym. Musiałam się

już z nim spotkać i na pewno wiem co oznacza, tylko teraz nie
pamiętam.
I banany? upewniłam się.

No tak, znajdę jakiegoś banana.
W takim razie postanowiłam uszczęśliwiona poproszę
sok z abakaczi z bananem, bez mleka i bez cukru.
Bez mleka i bez cukru? upewnił się brunet.
Tak jest.
- Z wodą?
Tak j est.
Ale ja nie mam wody.
Proszę! podałam mu moją butelkę wody mineralnej .
Abakaczi z bananem powtórzył ku pamięci brunet. Bez
mleka i bez cukru.
135
Tak jest przytaknęłam i usiadłam na stołku.
Po chwili usłyszałam szuranie klapków, szelest upadających

łupin, a potem cudowny dźwięk pracującego blendera. A potem
brunet wynurzył się z powrotem spod naderwanego plastiku

i postawił na ladzie plastikowy przezroczysty kubek z gęstym
koktajlem. Miał dziwnie blady kolor. Spodziewałam się czegoś
żółtego albo pomarańczowego, ale ten koktajl wyglądał j akby

został zrobiony z niedojrzałego jabłka.
Ostrożnie pociągnęłam przez rurkę . Ach, co tam blady kolor!
W smaku był wyśmienity! Gęsty, kremowy, o charakterystycz

nym, delikatnym posmaku, którego nie byłam w stanie przypisać
do żadnego znanego mi owocu.
Abakaczi, abakaczi powtarzałam w myślach.
Skąd ja znam to słowo?
W rurce zabulgotało powietrze. Już się skończył? Tak szybko?

Brunet wynurzył się znów spod plastiku.
Jeszcze j eden poproszę ! Taki sam!
Abakaczi, abakaczi. . I dlaczego ten koktajl ma taki blady sele

.
dynowy kolor? Może to z powodu jakiegoś wyjątkowego banana?
Drugi koktajl był równie pyszny i też skończył się zaskakująco
szybko, mimo że kubek miał pojemność około pół litra.

Ten abakaczi zagadnęłam bruneta to jak on wygląda?
Jest duży?
No, taki dość duży odrzekł.

Okrągły?
No, taki trochę okrągły.
136
Kosmiczny prom
A j akiego koloru ma skórkę?
Poczekaj, to ci pokażę odrzekł brunet, zanurkował pod ladę
i po chwili wynurzył się spod niej trzymając w ręce . . . Awokado??? ! ! !
- To j est abakaczi?? zdumiałam się.
Tak, to jest abakaczi odrzekł z przekonaniem i nie miałam
powodu, żeby mu nie wierzyć.
Ale zaraz, przecież ja znam abakaczi! nagle mnie olśniło.
Abakaczi j est przecież większy, ma liście na czubku i w środku
j est żółty!
To j est abakaszi powiedział brunet, stawiając akcent wy
raźnie na końcu. A to jest abakaczi.
Abakaszi powtórzyłam.
No tak, rzeczywiście, teraz ta różnica wydaje mi się oczywista!
Abakaszi z akcentem na ostatniej sylabie to jest ananas.
Tymczasem abakaczi, akcentowane na środkowej sylabie, to
jest awokado.
Ta różnica j est niewielka tylko w mowie. Bo w piśmie bez
wahania każdy zobaczy różnicę: abacaxi, abacate.
A więc wypiłam przed chwilą fantastycznie pyszny koktajl
z awokado zmiksowanego z bananem i odrobiną wody mineralnej !
Nigdy w życiu nie domyśliłabym się, że to może być takie dobre!
A do mojego podręcznego słownika języka portugalskiego dopisa
łam dwa ważne słowa. Oraz postanowienie, żeby nie podejmować
pochopnie decyzji i nie kierować się uprzedzeniami.
137
Bo przecież gdyby pan brunet na samym początku pokazał
mi to awokado, skrzywiłabym się tylko i powiedziałabym, że to

się nie nadaje na koktajl. A gdyby próbował mnie przekonywać,
że świetnie się nadaje, powiedziałabym pewnie, że być może ma
rację, ale ja na pewno nie lubię koktajlu z awokado.
Tymczasem wypiłam prawie litr, i to z jakim zachwytem!
Smaki są po to, żeby je poznawać. A nie po to, żeby je z góry

odrzucać.
Zapisałam, zapłaciłam, podziękowałam i ruszyłam dalej.
Po przeciwnej stronie znajdowały się budki z mięsem i świe
żymi rybami. Złowione dzisiaj rano, niezwykłe, ryby o skórze

paskowanej jak zebry. Nieszczęsne, bo jeszcze kilka godzin temu
pływały swobodnie w głębinach podświetlonych słońcem, a teraz

leżą nieruchomo na lodzie.
Zatrzymałam się.
Czy to nie jest dziwne?
Ludzie boją się śmierci. Głośno płaczą kiedy ktoś umiera.
Media publiczne z dramatycznym smutkiem i powagą informują
o śmierci kogoś ważnego, a jednocześnie o nieważnych mówią,
że został " zlikwidowany".
Podczas Święta Zmarłych płoną tysiące lampek, ale jednocze
śnie na obiad zjada się kotlet z kogoś równie martwego jak ten,
kto odszedł i jest opłakiwany.
Śmierć jest tematem tabu, ale jednocześnie j est obecna w każ
dej lodówce w sklepie mięsnym. I jakoś nikogo nie szokuj e to, że
martwa ryba leży w szklanej trumnie czekając aż ktoś ją zje. Na
138
Kosmiczny prom
wet ta piękna ryba w czarno białe paski, która teraz bezwładnie

leży na metalowej ladzie, a przecież tak łatwo sobie wyobrazić jak
wyglądała i jak się czuła zanim została schwytana.
Zawsze mnie to zdumiewa.

Mówi się, że wobec śmierci wszyscy są równi, ale jednak wcale
tak nie jest. Równi są tylko ci, których lubimy i szanujemy. A ci,
którzy są przez nas pogardzani i uważani za gorszych, są zabijani

tysiącami po cichu, bez współczucia i bez przeprosin.
Opuściłam aparat fotograficzny.
Ale może j eśli ja o tym powiem głośno, to będzie o j eden głos
więcej? . .
Aż d o dnia, kiedy n i e b ędzie trzeba o tym mówić, bo dla
wszystkich to będzie tak samo jasne?
Jeszcze jedna malutka budka na końcu. Kolorowy tukan na
drzewie. Kolczyki z łusek pirarucu.

Czy mówiłam już o tej największej słodkowodnej rybie w Ame
ryce Południowej? Ma ponad dwa metry długości, waży około stu
kilogramów i oprócz skrzeli ma też coś w rodzaju płuc. Bo ryby

oddychają tlenem zawartym w wodzie, prawda? Ale nie pirarucu.
Ona co kilkanaście minut potrzebuje się wynurzyć na po
wierzchnię, żeby zaczerpnąć świeżego tlenu. Wzdycha wtedy
głęboko z głębi serca, a potem wraca w głębiny. A ponieważ j est
ogromna, to i każda j ej łuska jest nadzwyczajnych rozmiarów.
Twarda, szorstka, biała, z czerwonym albo czarnym paskiem,
wygląda tak, j akby była zrobiona z płatka kości słoniowej .
139
Sfotografowałam łuski, kolczyki, drewniane tukany i pocz
tówkę z wędrowcem niosącym na plecach ogromną rybę. Zro

biłam zakupy i nie targowałam się, kiedy właścicielka sklepiku
wymieniła cenę. Takie tukany i bransoletki z naturalnego włókna

palmowego z muszelką były tego warte. Nie lubię się targować dla
zasady. Jeśli mam, to zapłacę. Pieniądze przecież tylko zmieniają
właś ciciela.
Zapłaciłam, dostałam w prezencie naszyjnik, a kiedy sprze
dawczyni zakładała mi go na szyj ę, spojrzałam na j ej zegarek.
Za pięć jedenasta! Biegnę na prom!

ROZ D Z I AŁ 24
Dwa oceany
• •
.. • . .. . . .
Wielka rzeka w kolorze kawy z mlekiem spotyka wielką rzekę
w kolorze ciemnej herbaty.
A ty skąd?
No jak to skąd? Płynę z gór.
Ale z których? Bo ja z tych na północy.
Aha, a j a z tych na południu.

I jak życie?
Płynie sobie.
To tak jak u mnie.

Mamy j ednak trochę inne doświadczenia.
Tak. Inne wspomnienia, inny rytm, inne myśli. Ale wiesz
co? Skoro już się spotkaliśmy, to może popłyniemy dalej razem?
Tak, zróbmy tak.
Amazonka i Rio Negra spotykają się niedaleko Manaus. Naj
pierw rozmawiają, jakby trochę nieufnie, a może po prostu chcą

się lepiej poznać. Przez sześć kilometrów płyną wyraźnie obok
141
\Ń\UkQ, rrt�\<(t \Al koLoY"le
� 'l, \Ml�
��o"tj\<o. w\� "rt��
W �'l.R- h�.
Dwa oceany
siebie jasna Amazonka i ciemne Rio Negro. Ich wody nie mie
szają się i nie łączą, ale pozostają odrębne, mimo że płyną tuż
obok siebie. Dopiero później powoli, bez pośpiechu zaczynają się

zlewać się w jedną całość i stają się jedną rzeką, która płynie dalej
przez niziny Amazonii aż do Oceanu Atlantyckiego.

To wygląda po prostu niesamowicie! Jasna woda obok ciemnej
wody, tak jakby jakaś tajemna moc trzymała je osobno zamiast
pozwolić im się zmieszać, tak jak to zawsze dziej e się w przyro
dzie. Bo przecież jeżeli wlejesz czarny atrament do przezroczystej

wody, to natychmiast się ze sobą wymieszają i stworzą jedną szarą
całość, prawda?
Kiedy mniejsza rzeka wpada do większej, to nurt miesza im
wody i porywa dalej razem, nie pytając o zgodę, ani o to czy któ
raś z rzek ma ochotę pozostać osobno. Woda miesza się z drugą
wodą taki jest przyrodniczy fakt. Oraz jeden wyjątek od tego
faktu właśnie tutaj, w pobliżu Manaus.
Amazonka i Rio Negro różnią się nie tylko kolorem. Każda

z nich płynie z inną prędkością, ma inną kwasowość, gęstość
i temperaturę. I dlatego nie łączą się od razu, tylko płyną obok.
Rio Negro jest ciemniej sze, cieplejsze, wolniej sze i zawiera

więcej kwaśnych związków organicznych wypłukanych z gleby.
Amazonka jest jaśniejsza, chłodniejsza, szybsza i mniej kwa
śna.
Rozgrzane Rio Negro spływa z północnego zachodu z pręd

kością około 2 km/godz. Wpada do chłodniejszej o kilka stopni
Amazonki, która płynie dwa razy szybciej . Wody obu rzek mają
143
różną gęstość, więc każda trzyma się siebie. I dlatego nie łączą
się od razu, tylko przez sześć następnych kilometrów podążaj ą

każda swoją drogą.
Prom zbliżał się właśnie do granicy Rio Negro. Na całej sze

rokości rzeki było widać wyraźną linię podziału.
Ciemna woda obok jasnej.

Ocean herbaty tuz obok oceanu kawy z mlekiem.
To są właśnie ostatnie metry pozostałe do celu mojej wyprawy.
Z Orinoko w Wenezueli do Amazonki w Brazylii, jeszcze pięć
metrów, jeszcze dwa, jeszcze jeden, hurra! ! ! !
Jestem n a Amazonce ! ! ! !
A prom płynie dalej, a ż n a drugi brzeg, do osady Careiro da
Varzea. Deski rzucone w błoto, żeby można było przejść suchą

stopą, sprzedawcy owoców i sera, bar z piwem. I nic więcej. Na
stępny prom odpływa za godzinę.
Kupiłam kawałek twardego, białego sera.
Gdybyś szukał kiedyś najlepszego sera na świecie, to przyjedź
do Wenezueli na queso llanero. Jest biały, twardy i lekko słony.
Dokładnie taki, jak tutaj w porcie po drugiej stronie Amazonki.
Ach, jaki pyszny! Nie potrzeba do niego nic więcej ani chleba,
ani bułki.
W Kolumbii czasem podaje się go z plasterkiem czerwonej,
twardej marmolady z guajawy. Guajawa to bardzo aromatyczny
owoc, najczęściej żółty z zewnątrz i różowy w środku.
144
Dwa oceany
Obeszłam wkoło zabłocony port, popatrzyłam na statki, ło

dzie i ludzi, zjadłam ser, wypiłam pół litra wody i akurat minęła
godzina, więc wsiadłam na prom i wyruszyłam w drogę powrot

ną. I sprytnie sobie wykombinowałam, że jeżeli zrobię w drodze
powrotnej wszystko dokładnie tak samo j ak w tę stronę, to wrócę

do domu.
Hi, hi, hi, to zabawne. Bo dlaczego właściwie ktoś miałby się
spodziewać, że autobus, który dowoził mnie z centrum w pobliże
sklepu z klapkami, będzie wracał tą samą trasą?
Ale zaraz. Na każdym autobusie jest przecież napisane dokąd
j edzie, prawda? Stanęłam więc dzielnie na przystanku. Znowu
rozpętała się szalona tropikalna ulewa, przez którą autobusy
przebijały się jak wieloryby zatopione w oceanie.
Ten j edzie do centrum? pytałam co chwilę.

Chyba nie!
A ten jedzie do centrum?
Nie, ten jedzie w przeciwną stronę!
Aha. Czekam dalej . W końcu zostałam sama. Tylko dziki
deszcz, pusty przystanek i ja. Z deszczowych smug nagle wyła
nia się zziajany autobus z tabliczką Centro. Hurra ! ! ! Zwycięstwo ! ! !
Wsiadam pośpiesznie zanim zdąży zatrzasnąć zdumione drzwi.
W środku mokro, rozpędzony deszcz wpada przez maie okna
i rozbija się na plastikowych fotelach.
Jadę do centrum! Rozglądam się po drodze, bez niepokoju, bo
przecież w tę stronę j echałam około godziny, więc jeszcze długa
droga przede mną. Autobus znów przeciska się przez wąskie
145
zaułki obrośnięte ciasno domami, aż nagle staje i otwiera drzwi.
Wszyscy wysiadają.
Kierowca w różowej koszuli odwraca się i patrzy na mnie ze
zdumieniem.
Centro? pytam bezradnie.
Przecież na tabliczce z przodu było wyraźnie napisane, że
jedzie do centrum!
O nie, nie ! mówi kierowca, macha rękami i coś mi tłuma
czy, co brzmi jak:
Ta linia j edzie do centrum tylko w co drugi dzień po połu
dniu, i tylko wtedy, kiedy nie ma lepszej trasy, albo kiedy pasa
żerów jest więcej niż dziesięciu.
Mówił szybko po portugalsku i nic nie mogłam zrozumieć,
w każdym razie jedno było j asne: ten autobus właśnie dotarł do
swojej stajni i tutaj zamierza zostać na zasłużony odpoczynek.
A ja, j eżeli mam życzenie j echać do centrum, muszę sobie znaleźć
inny pojazd.
Na szczęście przestało padać. I na szczęście to była zajezdnia,
końcowa stacja, gdzie zaparkowało kilka innych autobusów.
Przeskoczyłam przez głębokie kałuże.
Musiałbyś choć raz w życiu zobaczyć to na własne oczy, żeby
móc docenić nadzwyczajne umiejętności przeciętnego kierowcy
z Ameryki Południowej .
146
Dwa oceany
Samochody i autobusy jeżdżą wszędzie, także po ulicach zbu

dowanych bardzo dawno temu, kiedy o pojazdach mechanicznych
nikomu jeszcze się nie śniło. W stolicy Kolumbii, Bogocie, są ta

kie miejsca, gdzie autobus dotyka lusterkami ogrodzeń domów,
a j ednak nie tylko jedzie naprzód, potrafi także ominąć zaparko

wany motocykl i skręcić! W peruwiańskich górach drogi są tak
wąskie, że kamyki spod kół autobusu spadają prosto w przepaść.
W Gwatemali na małym parkingu kierowcy potrafią zaparkować

kilkadziesiąt autobusów w odległości kilku centymetrów od siebie.
I tutaj w Manaus ludzie też znają tę sztukę.
W małej uliczce autobusy stały tak ciasno obok siebie, że z tru
dem dałam radę przecisnąć się między nimi. Jak potem wycofują
i wyruszają w trasę? Nie mam pojęcia. Chyba że rozkład jazdy jest

dopasowany do wolnego miej sca w zaj ezdni i jedzie ten autobus,
który fizycznie j est do tego zdolny.
Wybaczcie blondynce.
Wystarczy przecież zmienić numer na tablicy autobusu i wte

dy każdy pojazd może wyruszyć w każdą trasę i może to zrobić
punktualnie.
Ach! Ale to tłumaczy także dlaczego boczna tabliczka z drew
na na stałe przymocowana do autobusu nie powie ci prawdy.
Tak jak i mnie nie powiedziała, bo przecież mój autobus z portu
miał z boku wyraźnie napisane, że j edzie do centrum, a tymcza
sem wywiózł mnie w bliżej nieokreślone miejsce hen daleko na
przedmieściach.
147
Dotarłam do małej budki pełnej ludzi w różowych koszulach.
Dzień dobry! ucieszyłam się.
To byli sami kierowcy i ci, którzy w specjalnym fotelu na pod

wyższeniu pobierają opłaty. Oni na pewno będą wiedzieli którym
autobusem dojadę do centrum.
Centrum? popatrzyli na siebie . Mieli krótką przerwę na

bardzo słodką kawę w plastikowym naparstku.
Centrum, blisko dużego portu potwierdziłam.
Ach, tak - powiedziała jedna pani. To czekaj , czekaj cier
pliwie.
Dziękuję bardzo! - odrzekłam i czekałam.
Pół godziny później pomyślałam, że może wyraziłam się nie
wystarczająco precyzyjnie. Czy ja powiedziałam, że chcę jechać
do centrum? Nie. Chyba pytałam tylko który autobus jedzie do
centrum, a to wielka różnica.
Wróciłam więc do budki. Zestaw osób w różowych koszulach
był już zupełnie inny. Nie zobaczyłam tych, z którymi rozma
wiałam wcześniej, bo oni j uż pewnie dawno wrócili na swoje
miej sca w autobusach i ruszyli do pracy. Zaczęłam więc jeszcze
raz od początku.
- Centrum? upewniła się ruda dziewczyna. Tak, stąd jedzie

autobus do centrum.
- A który? zapytałam od razu.
Poczekaj, poczekaj cierpliwie odrzekła i schowała się.
148
Dwa oceany
Przestało lać, zniknęły chmury, wyszło słońce. Zrobiłam się
strasznie głodna, zjadłam resztę sera z portu, kupiłam butelkę

wody. Jak długo można czekać na autobus? . .
Przepraszam pytam nieśmiało długowłosej Brazylijki pod
parasolem. Który autobus j edzie do centrum?

Nie wiem, może zapytaj w budce? odpowiada.
Wracam do budki. Nagle wychodzi z niej stanowczym kro
kiem urzędniczka w różowej koszuli. Ma wysokie obcasy i włosy

zwinięte w ciasną kulkę z tyłu głowy.
Chodź ze mną mówi i chwyta mnie za łokieć.
Idę·
Prosto do autobusu ! ! !
Po chwili pojawia się różowy kierowca, różowa urzędniczka
zajmuje swoj e miejsce na podwyższeniu przy drzwiach, przyjmuje

ode mnie dwa i pół reala za przejazd i ruszamy. Do centrum! ! !
• • • • • • •
• • •
• • • , .
R OZ DZ I AŁ 2 5
W Paryżu dżungli
• .
.. ....
Czekałam aż dojrzeje we mnie myśl o dalszej podróży. Po

dwudziestu j eden dniach wędrówki przypadkowymi łodziami
i statkami, głodna, odcięta od świata, na łasce i niełasce suszy,
wojska, deszczu i spotkanych w drodze ludzi, chciałam pobyć
przez chwilę w luksusie.
Codziennie rano śniadanie ! ! ! ! Gorąca kawa bez cukru! ! ! ! Po

południu gorący obiad! ! ! ! !
Cieszyłam się tym jak dziecko.
Czasem w nocy budziłam się i niecierpliwie patrzyłam na zega
rek czy już jest szósta rano i czy mogę już zbiec na dół do kuchni,
usiąść przy stole przykrytym czerwoną ceratą i pić gorącą kawę !
A była dopiero druga nad ranem. Ach! - wzdychałam i spałam
dalej . Byle do szóstej ©
A z drugiej strony byłam bardzo ciekawa jak teraz wyglądają

miejsca, które znałam z przeszłości. Płynęłam przecież kiedyś
statkiem z Belem do Manaus, zatrzymując się po drodze w Óbidos,
150
Wrut, . 'Wxtt.<V\� �ce .
�� kj� .�w du.io.
�� , to �t bojcJ.b .
IĄQ I \R,
l\�
F (Ą€i tk �Lko r"Lb'l.
t.�
Santarem i kilku innych. To właśnie tutaj w jednym portów za
j adałam się fantastycznymi indiańskimi plackami zrobionymi

z manioku, ale w wersji wzbogaconej o dodatek orzechów brazy
lijskich albo wiórków kokosowych. Jakie to było dobre ! !
Tam zamierzałam wrócić. Ale jeszcze nie teraz. Codziennie
rano przez godzinę albo dwie siedziałam, piłam kawę, pisałam
i sprawdzałam wieści ze świata. Potem jadłam ciepłą, podpieczoną

bułkę z j aj ecznicą i pytałam siebie czy chcę już płynąć dalej .
Może jutro odpowiadałam, bo tak mi było dobrze z tą
kawą, Internetem i dostatkiem j edzenia.
Chodziłam po ulicach i patrzyłam.
Miasto.
Zabawne miejsce.
Wszystkiego tu j est tak bardzo dużo. Z półek wylewają się
towary. W pojemnikach leżą stosy ubrań. Wygląda na to, że to
j est wielkie bogactwo i dla wszystkich starczy. Taki widok musi

być oszałamiający dla kogoś z małej wioski.
Ale przecież to tylko pozór, że tu jest wszystko. Bo to wszystko
jest tylko dla bogatych. Dla biedaków zostaje niewolnicza praca,

walka, żeby związać koniec z końcem, strach i brak poczucia
bezpieczeństwa.
To jest największe nieporozumienie wszech czasów, bo biedacy
przybywają do miasta w poszukiwaniu lepszego życia, które ma

im zapewnić poczucie bezpieczeństwa. I w mieście dostaj ą pozór,
że tak będzie. Bo tutaj rzeczywiście na każdym rogu jest obfitość
152
W Paryżu dżungli
wszystkiego jedzenia, picia, ubrania, rozrywek tyle że jest ob
fitość niedostępna jeżeli nie masz pieniędzy, żeby za nią zapłacić.
Człowiek szybko odkrywa, że w mieście jesteś niewolnikiem

j eżeli nie masz pieniędzy. Oraz to, że tylko pieniądze dadzą ci
wolność. I stąd powstaje podświadome przekonanie, że najważ
niej sze w życiu j est zdobycie takiego bogactwa, które zapewni
ci wolność, szczęście i poczucie bezpieczeństwa do końca życia.

Tyle tylko, że nie istnieje taki sklep na świecie, gdzie można
kupić te wartości. I nagle się okazuje, że chociaż masz milion, to
wciąż nie czuj esz się ani wolny, ani szczęśliwy, ani bezpieczny.
Ale zanim odkryjesz tę prawdę, będziesz harował jak wół przez
kilkadziesiąt lat w złudnej nadziei, że wreszcie się dorobisz. A mia

sto będzie ci podsuwało coraz to nowe sposoby wydania tego, co
już masz.
Czy wyobrażasz sobie jak miasto wygląda z perspektywy bieda

ka? Może to być najbardziej genialny biedak na świecie, zdobywca
nagród, wybitnie inteligentny i niezwykle utalentowany, ale jeżeli

nie ma pieniędzy?
Czy zapłaci za pokój w hotelu swoją inteligencją, dobrocią serca
i talentem? Czy kupi sobie za siłę woli i odwagę coś do zjedzenia?
Nie. Będzie głodny i bezdomny. Bo miasto szanuje tylko tych,
którzy płacą policzalną walutą. Inni są nieważni i niegodni uwagi.
A właśnie.
Potrzebuj ę pieniędzy.
Bank. Maszyna w ścianie. Wypłacam pięćset reali.
153
M��_t, j� 1- ��lki
IVC:Ut &mOlt�_l \.J
\\,l w 11u4o WA
l\I\� et 0\% I
W Paryżu dżungli
Proszę bardzo. Bogactwo.
Teraz mam na hotel ze śniadaniem, na obiad, na autobus i na

następny statek. I na sok z cupua<;u z bananem i guaraną. Ho!
Pierwsza szklanka, druga szklanka, trzecia szklanka. Cały litr!
Wracam do portu i na targowisko. Pamiętasz jak pisałam
o tym, że bogacze kauczukowi chcieli zamienić Manaus w euro

pejskie miasto? Zbudowali eleganckie parki, fontanny i operę,
sprowadzili lekarzy, krawców i architektów. A niedaleko portu
zrobili targowisko identycznie takie samo j ak słynne Les Halles
w Paryżu. Zdaje się, że nawet cała żelazna konstrukcja została

sprowadzona z Europy.
Manaus miało przecież być Paryżem dżungli.

Dzisiaj to targowisko jest mniejsze i bardziej uporządkowane
niż wtedy, kiedy widziałam je po raz pierwszy. Myślę, że na tym
właśnie polega " rozwój " żeby uporządkować różne zjawiska,

uczesać i umieścić je w szufladkach.
Kiedyś to było najpiękniejsze targowisko świata. Na ziemi
stały cudne, kolorowe drewniane tukany i papugi, ktoś sprzedawał
własnoręcznie strugane amazońskie wiosła, wesoła Brazylijka
miała arbuzy w plastrach i można było poprosić o zimny kawałek
prosto z lodówki.
Były kosze wyplatane z włókna palmowego, różne rodzaje eg
zotycznych owoców, obok których siwy pan maczetą łupał orzechy

brazylijskie, były tysiące dżunglowych drobiazgów i pamiątek, od
których kręciło się w głowie z zachwytu.
155
Teraz targowisko jest bardziej grzeczne i uczesane. Jest jedna

alejka z " pamiątkami ", gdzie wszyscy mają to samo: zakurzone
pocztówki i łódeczki z Indianinem wyrzeźbione w czerwonym
drewnie. Są budki z lekami naturalnymi ziołami, szczapkami
vilcacory, olejkami, olejami i wyciągami z roślin. Są ryby i j est

wielki dział mięsa, gdzie tnie się i rąbie czerwone mięśnie, flaki,
wątroby i serca.
Są cudowne alejki, gdzie pachnie świeża kolendra i poma
rańcze. Jest maniok, orzechy, różne zielone liście, j est tacacaB

w butelkach i parujące kotły, gdzie się coś gotuje. A mniej więcej
pośrodku targowiska jest ściana z piecami, gdzie piecze się ryby.

Ach! ! ! !
I ten gość, który dziwnie m i się przygląda. Je swoją rybę, ale

co chwilę zerka na mnie, tak jakby sprawdzał, czy wciąż tu jestem.
Schyliłam się, żeby sięgnąć do plecaka po pieniądze, a kiedy się

wyprostowałam, aż podskoczyłam ze zdumienia.
- Hello! odezwał się ten dziwny gość tuż obok mnie.
Hello odrzekłam z pewnym wahaniem.
Skąd j esteś? zapytał od razu.
Z Polski.
A co tu robisz?
- A co, j est pan prywatnym detektywem wynajętym przez . . .

miałam ochotę powiedzieć, tylko przez kogo wynajętym? Ja
chyba nie mam wrogów. Zamiast tego odrzekłam zgodnie z praw
dą: Podróżuję sobie.
Tacaca - zupa z liści manioku, popularna w północnej części Brazylii.
156
W Paryżu dżungli
- Zwiedzasz? domyślił się.

Zwiedzam.
Przyglądałam mu się z ciekawością. Był wyraźnie stąd. Rozma

wiał po portugalsku z kelnerką, ale ze mną od razu zaczął mówić
po angielsku. I był to niespotykanie bezbłędny angielski. Bez
obcego akcentu i wątpliwości. W taki sposób językiem posługuje
się tylko ten, kto się w nim wychował.

A co już zwiedziłaś?
Uśmiechnęłam się. Lubię takie pytania, hi hi hi, czy mam mu

powiedzieć prawdę?
Przypłynęłam tu po Orinoko i Rio Negro z Wenezueli.

- Przypłynęłaś? zdumiał się. Czym?
Czym się dało. Łódką, statkiem, motorówką, czasem wpław

roześmiałam się.
- To j akiś projekt, ekspedycja? rozejrzał się, jakby kogoś
szukał. Ilu was jest?

Jest nas jeden.
Słucham?
To moja ekspedycja. Podróżuj ę sama.

Serio? Jesteś bardzo odważna.
Nie zawsze tak samo odpowiadam na to pytanie. Do
tego nie potrzeba wielkiej odwagi. Wystarczy wyruszyć w drogę.
Odwaga sama cię znaj dzie kiedy będzie taka potrzeba.

Naprawdę podróżujesz sama?
Byłam w publicznym miej scu, na targowisku pełnym ludzi,
mogłam się przyznać do tego, że jestem sama.
157
Powinnaś napisać o tym książkę.
Mam taki zamiar uśmiechnęłam się.

To dobrze, dobrze. Ja chętnie przeczytałbym taką książkę.
To fajnie. A ty? dodałam od razu. Jesteś Brazylij czykiem?
Mieszkam w Manaus, ale pochodzę z Gujany Brytyjskiej .

Ach, to stąd twój angielski!
Gujana Brytyjska jest jedynym kraj em w Ameryce Południo
wej, gdzie oficj alnym językiem j est angielski. Jest to wprawdzie
odmiana kreolska, piekielnie trudna do zrozumienia, ale jednak
ma więcej wspólnego z angielskim niż jakimkolwiek innym języ

kiem na świecie.
- A wiesz co to jest Bloque dos Piranhas?

Nie wiem.
Powinnaś tam dzisiaj być oświadczył Gujańczyk i wstał.
Być tam? Dzisiaj?
Tylko raz w roku mężczyźni maj ą odwagę pokazać swoją
prawdziwą twarz. Przebierają się za kobiety i wychodzą na ulice.

Za kobiety?. . .
Tylko raz w roku pokiwał głową. Tylko dzisiaj . I tylko tam.

R O Z DZ I AŁ 2 6
Rallzes i ryba
• .• ..
W telewizji brazylijskiej od rana mówiono o karnawałowej

paradzie w Rio de Janeiro. Kto był, co pokazał, która szkoła sam
by zaprezentowała się najlepiej, kto siedział wśród publiczności.
Zielone wyspy dżungli, kobiety kwiaty, szalone krasnale wyska

kujące z czerwonych muchomorów, lśniące brokatem mitologiczne
postaci ze wszystkich zakątków świata, były nawet żywe czeko
ladowe torty z wisienkami, które na własnych nogach tańczyły

w rytm samby.
- Bloque dos Piranhas? zapytałam nieśmiało na recepcji.
Czy naprawdę w Manaus istnieje Dzielnica Piranii? To trochę
dziwna nazwa j ak na część miasta.
Recepcjonista zmarszczył czoło.
- Ach, Bloque dos Piranhas! przypomniał sobie. No tak,

tak, dzisiaj wieczorem tam j est impreza!
- Impreza?
- Karnawałowa impreza! Ostatnia. Jutro zaczyna się post.
A więc j ednak tajemniczy Gujańczyk mówił prawdę !
159
Wróciłam na przystanek, wsiadłam do autobusu. Dojechałam
do wielkiego betonowego skrzyżowania, kierowca powiedział, że
to tutaj . O rety, to było rzeczywiście tutaj ! ! ! A te trzy laski w mi
niówkach i z torebeczkami to wcale nie są laski, tylko od ucha do
ucha uśmiechnięci faceci! ! !
Makijaż, biustonosze, pantofle na obcasach. Jak oni wbili swoje
męskie szerokie stopy w damskie pantofelki?? Krótkie spódnicz
ki, bransoletki, sztuczne rzęsy, naszyjniki, nawet j edna zalotna
dziewczyna mężczyzna przebrana w kusy mundurek kierowcy
taksówki. A wszyscy roześmiani i wyraźnie zadowoleni ze swojej
nowej roli i zupełnie innego wcielenia.
Właściwie już dawno mi się wydawało, że ludzie niepotrzebnie
rozdzielają się tak sztywno na kobiety i mężczyzn. Podkreślają
różnice, budują całą gałąź nowej wiedzy opartej na definiowaniu
osobowości człowieka na podstawie jego płci.
A ja zawsze powtarzam, że jestem człowiekiem.
Kobietą czy mężczyzną, nie ma znaczenia.
Jestem człowiekiem.
Jako człowiek mam prawo do tego, żeby szukać swojej własnej
drogi i tak układać moje życie, żebym była z niego zadowolona.
Oczywiście wszystko to pod nadrzędnym warunkiem nieczy
nienia zła i niewyrządzania krzywdy, ale to się rozumie samo
przez się.
160
Ramzes i ryba
To nieprawda, ż e kobiety mają bardziej podzielną uwagę,
a mężczyźni mniej. To może dotyczyć konkretnej kobiety i kon

kretnego mężczyzny, ale równie dobrze w innym przypadku może
być na odwrót on będzie w stanie skupić się na kilku rzeczach
jednocześnie, a ona będzie chciała zajmować się tylko jednym.
Moim zdaniem nie istnieje takie prawo, które określa cechy

kobiet i cechy mężczyzn.
To tak jakby powiedzieć, że Polacy są bałaganiarzami, a Niem

cy pedantami. Albo że Polacy jedzą byle co, a Francuzi celebrują
posiłki. Nieprawda! Na pewno znajdzie się wielu Niemców, którzy
nie lubią sprzątać, i równie wielu Polaków, którzy bardzo dbają
o porządek wokół siebie. Równie wielu Francuzów, którzy jedzą
w barach szybkiej obsługi, jak Polaków lubiących i umiejących
gotować.
Takie uprzedzenia wydają się pozornie porządkować świat.

Jeśli powiesz, że kobiety mają zmienne nastroje i nie wiedzą
czego chcą, a mężczyźni myślą racjonalnie i szybciej podejmują
decyzje, to z twojego punktu widzenia świat będzie trochę bardziej
przewidywalny. Ale nie będzie ani trochę prawdziwy.
Moim zdaniem każdy człowiek sam buduje swój sposób my

ślenia i sam tworzy swoją osobowość i charakter. Nie istnieje nic
takiego, co jest w nas wbudowane na stałe i zmusza do bycia taką,
jak wszystkie kobiety albo takim jak wszyscy mężczyźni.
Każdy sam może w sobie zmienić to, co uważa za złe albo nie
właściwe. Dlatego jestem głęboko przekonana o tym, że każdy bez
wyjątku może nauczyć się pozytywnych cech charakteru, pozbyć
161
B LON DYNKA NA AMAZONCE
się lenistwa, małostkowości, zazdrości, nienawiści i skłonności

do wiary w uprzedzenia i przesądy.
Każdy j est wolny.

Każdy może być, kim zechce.
Dopóki kierujesz się przesądami, oddalasz się od prawdy.
A prawda brzmi: każdy z nas jest człowiekiem. I od każdego
z nas zależy jaki ma charakter.
Od ciebie zależy czy wiesz co czujesz i czy potrafisz podejmo
wać decyzje zgodnie ze swoim sumieniem. Jeśli tak, to podejmu
jesz je racjonalnie i szybko. Niezależnie od tego czy jesteś kobietą,

czy mężczyzną.
Od ciebie zależy czy potrafisz się skupić na zadaniu, jakie sta
wiasz przed sobą do wykonania, bo j eśli jesteś wyspany i zjadłeś
pełnowartościowe, zdrowe śniadanie, twój mózg ma siłę do pracy.
Niezależnie od tego czy jesteś kobietą czy mężczyzną.
Tylko tyle.
Jesteś kim jesteś.
I możesz być najlepszy w swojej dziedzinie - jeśli czujesz do

tego prawdziwą pasję i radość. Nieważne czy nazywają cię kobietą,
czy mężczyzną. Ty j esteś po prostu człowiekiem.
O czekaj, czekaj , nam też zrób zdjęcie! - wołali goście w ró

żowych sukienkach na ramiączkach, prężąc owłosione nogi w mi
nispódniczkach.
162
Ramzes I ryba
A ja śmiałam się na cały głos i fotografowałam płaskiego jak
deska faceta z czarnymi warkoczami, muskularnego gościa w biu
stonoszu i chłopaka w trampkach, ale z makij ażem i kwiatkiem

we włosach. Byli tak śmieszni, a przy tym tak zwyczajnie wesoło
zadowoleni z siebie i ze świata, że ulica kipiała radością. I co

chwilę pojawiali się następni mężczyźni-kobiety albo kobiety
-mężczyźni i nie byłabym w stanie odpowiedzieć na pytanie czy
to j est żart, czy naprawdę tylko raz w roku każdy ma odwagę

pokazać kim jest w rzeczywistości. Odrzucić maski i role grane
na potrzeby innych ludzi i po prostu być sobą.
Po obu stronach ulicy ustawiali się sprzedawcy napojów i prze
kąsek. Ktoś smażył kurczaka, przygotowywał grilla z szaszłykami,
chłodził piwo w styropianowych kartonach z lodem. Zapowiada

się długa noc.
Szłam, fotografowałam, żałując trochę, że nie wezmę udziału

w zabawie z plecakiem pełnym sprzętu, aż nagle dotarłam do
końca ulicy. Na stadion. A za stadionem spotkałam stado porzu
conych wehikułów karnawałowych.

Ach, a więc wczoraj wieczorem w całej Brazylii na lokalnych
sambodromach odbywały się karnawałowe parady.

A dzisiaj?. . . Ten gigantyczny zielony smok wczoraj był okla
skiwany w blasku fleszy, a dzisiaj pół j ego głowy rzucone na wodę
jest tratwą dla dwóch małych chłopców.
Gigantyczny Ramzes, anioł, ryba, wróżka, królowe i władcy. . .

Z obłamanym nosem, bez ręki, o darte n a policzku z brokatu
i złota, milczące, nieruchome, jakby zdumione tą nagłą zmianą.
163
G dzie podziały się wiwatuj ące tłumy, które cieszyły się na

ich widok? Przecież to było zaledwie kilkanaście godzin temu.
A teraz? ..
Byli królami nocy, a teraz są bezdomnymi sierotami o zdzi

wionych oczach porzuconymi pod stadionem.
ROZDZ I AŁ 2 7
Niewolnic y dusz
• • . .. ..
Szósta rano. Zimny prysznic, gorąca kawa.
Siedzę sobie przeszczęśliwa w małej jadalni za recepcją. Pach
nie bułkami i jajecznicą.

Dwie panie kucharki w białych czepkach omawiają swoje życie
miłosne. A ja siedzę przez godzinę i dwie, pij ę powoli kawę, piszę,
rozmyślam, po prostu j estem.

Nie śpieszę się. I to jest właśnie najlepsze w podróży. Kiedy
odłączysz się od świata, z którym j esteś na co dzień związany
obowiązkami, pracą i rozmaitymi zależnościami, nagle wypły

wasz na ocean czasu jak swobodny statek i płyniesz sobie w dal.
Bez ograniczeń.
Zwiedziłam już chyba wszystko w Manaus. Od opery, przez
port, gdzie codziennie patrzyłam na statki. Dawne pałace baro
nów kauczukowych i nieistniejące muzeum miasta, do którego
wytrwale szłam przez tropikalną ulewę, a kiedy doszłam do celu,
okazało, że tam ulica urywa się i wpada do rzeki.
165
Po prostU. Kończy się asfalt, zaczyna się urwisko i woda.

Chodziłam po sklepach i litrami wypijałam soki z owoców
z dodatkiem guarany. To znaczy do dnia, kiedy odkryłam, że nie
mogę zasnąć i przez pół nocy przewracam się z boku na bok bo
wciąż trzyma mnie w pobudzających objęciach guarana wypita
po południu.
Aż w końcu postanowiłam pojechać do zoo. Nie po to, żeby

zachwycać się widokiem zwierząt w klatkach. Raczej po to,
żeby zobaczyć jak to zoo wygląda. I wtedy zrozumiałam, że będzie

mój ostatni dzień w Manaus.
Pojechałam za miasto autobusem numer sto dwadzieścia. Po
obu stronach szosy jest dżungla. Drzewa, liście, zarośla, krzyczą

ptaki, po gałęziach maszerują mrówki, jaszczurki i gąsienice.
A betonowa droga prowadzi w głąb, do budki strażnika w woj

skowych kolorach ochronnych. To jest teren brazylijskiej armii.
Bilet kosztuje cztery reale.
Mam tylko dwadzieścia podałam banknot.
O nie zmartwił się żołnierz nie mam wydać.

Spojrzeliśmy sobie w oczy.
Patowa sytuacja.
Choć właściwie nie, bo patowe sytuacje zdarzają się tylko
wtedy, kiedy ludzie nie chcą okazać sobie wzajemnie dobrej woli.
Proszę strażnik podniósł szlaban. Idź.
Och! sięgnęłam czym prędzej do portfela.
Z drobnych grosików uzbierałam cztery reale.
Proszę!
166
Niewolnicy dusz
I tak weszłam do środka mimo że ja nie miałam drobnych,

a on nie miał wydać. Bo okazało się, że jednak mam drobne,
a żołnierz postanowił mnie wpuścić za darmo.
I weszłam do wielkiego więzienia.
Serce krzyczało we mnie i krzyczały zwierzęta.

Ocelot, który chce znaleźć koniec drucianej siatki.
Jaguar zdumiony, że przez szybę nie może wyjść.

Puma zamknięta gdzieś w betonie, która ryczy w modlitwie
do Boga, błagaj ąc o wolność.
Małpa, która chwyta za siatkę i szarpie ramionami, usiłując

otworzyć klatkę.
Mały, chudy, cętkowany kot, który niechętnie chwyta za pa
dlinę szczura, którego dostał do zjedzenia. Zaczyna go jeść, ale
całe jego ciało mówi, że robi to tylko dlatego, że musi, bo w prze
ciwnym razie umrze z głodu.
Otumaniona kapibara patrzy niewidzącymi oczami.
Pekari też wydaje się oszołomione, zdumione, jakby nieobecne

duchem.
Między klatkami chodzą ludzie z dziećmi.
O patrz, patrz, jak pozuje! woła matka z aparatem foto
graficznym. Jaki słodki! A jaka silna ta małpa! Zobacz, zobacz!
Nie widzą więźniów, cierpienia i niewoli.
Widzą zabawki umieszczone na widoku dla ich rozrywki.
Jak to możliwe? . .
167
Zatrzymałam się przy klatce z małpami. Pionowe pręty do

datkowo wzmocnione metalową siatką.
Co byś zrobił, gdyby ktoś cię zamknął w takiej klatce? Czy
myślisz, że mógłbyś zajmować się swoimi codziennymi sprawa

mi? Czy może siedziałbyś przy prętach wpatrując się w wolną
przestrzeń i marząc, że przyjdzie ktoś, kto cię wreszcie wypuści?
Małpy czekają. Chwytają palcami siatkę i patrzą z nadzieją,

że nadchodzi wybawienie. Ale ludzie zatrzymują się tylko po to,
żeby zrobić zdjęcie i pośmiać się z dziećmi.
O, zobacz, zobacz, patrzy na ciebie! Widzisz jaka ładna małp

ka? Pomachaj małpce!
A więc wciąż niewola.
I ta dręcząca, wypełniająca serce tęsknota za wolnością.
Tak silna i drapiąca, że nie można o niej zapomnieć.
Pojawia się w każdym śnie i każdej minucie spędzonej w za

mknięciu. W każdej myśli i każdym oddechu.
A może udałoby się rozwalić tę klatkę i uciec?
Małpa skacze na pręty, chwyta je nogami i rękami i z całych

sił szarpie, potrząsa, usiłując je wyrwać .
Kobieta ze śmiechem odskakuje.

Och, jaka ona silna, ta małpa! woła i podnosi aparat fo
tograficzny.
Wypuśćcie mnie stąd! ! ! ! ! ! małpa trzęsie klatką. Oddajcie
mi wolność ! ! !
Żelazne pręty, metalowa siatka. Nie m a szans.
168
Niewolnicy dusz
Spójrz w oczy tym zwierzętom.

Nie bój się.
Zobaczysz w nich śmierć i maleńką iskierkę nadziei, która

trzyma je przy życiu. To jedyna żywa część tych zwierząt. Reszta
praktycznie umarła. Są jak zahibernowane w rozpaczy, uśpione
wewnętrznym kamiennym snem, który jest jedynym sposobem,
żeby przetrwać . W przeciwnym razie umarłyby z żalu i rozpaczy.
Być może ludzie nie rozumieją tego, bo nigdy nie doświadczyli

podobnej niewoli. Ale ja tak. Byłam więźniem mojego życia, mo
jego sposobu myślenia, toksycznych związków i kompulsywnych
zachowań.
Zdawałam sobie sprawę z tego, że to j est moja wewnętrzna
niewola. Robiłam rzeczy, których właściwie nie chciałam robić.
Nie podlegały mojej woli. Nawet kiedy podejmowałam decyzję

o tym, że nigdy więcej czegoś nie zrobię, było we mnie coś, co
mnie do tego zmuszało.

Dopiero kiedy przyznałam się przed samą sobą, że nie mam
nad tym kontroli, mogłam się od tego uwolnić.
Bo tak długo j ak żyjesz w iluzji i kłamstwie, j esteś niewolni
kiem. I boisz się do tego przyznać.
Byłam niewolnikiem mojego życia.
A potem odzyskałam wolność.
Rozumiem jak to jest, kiedy szarpiesz się bezradnie usiłując

odejść i nie możesz, bo trzyma cię niewidzialny łańcuch. Znam
tę rozpacz kiedy czuj esz, że chcesz, ale nie możesz. Albo kiedy nie
169
chcesz, ale musisz. Nie dlatego, że ktoś od ciebie czegoś żąda, tylko
dlatego, że całkowitą władzę ma nad tobą wewnętrzne więzienie

twoich myśli. Żyłam tak przez pół życia.
Wiem co to znaczy być więźniem i niewolnikiem.

Marzyć o wolności i płakać z rozpaczy.
Zwierzęta zamknięte w klatkach dla ludzkiej rozrywki to próba

przeniesienia tej wewnętrznej niewoli na inne istoty. Niewolnicy
chwytają następnych niewolników, żeby stworzyć sobie pozór siły.
Ale ich niewola nie staje się przez to ani trochę mniejsza, a wprost
przeciwnie pogrąża się w mrokach coraz większego kłamstwa,
jakim człowiek karmi swoją duszę, żeby zaznać ukojenia.
Czy rozumiesz co mam na myśli?
Tak długo j ak w twoim życiu istnieją rzeczy, które robisz

chociaż ich nie chcesz, ale zmusza cię do tego j akiś przemożny
i niemożliwy do opanowania przymus, to jesteś więźniem swojej
podświadomości. Zmusza cię do obżerania się albo głodowania,
do upijania się, zażywania leków, oglądania pornografii i innych
rzeczy. Jesteś jej niewolnikiem.
Niewolnicy własnych dusz zakładają ogrody zoologiczne
i umieszczają zwierzęta w klatkach, a inni niewolnicy przycho
dzą i płacą za bilet, żeby te zwierzęta oglądać. I nie są w stanie
zobaczyć tego, że każde zwierzę w klatce to nieszczęśliwy więzień,
któremu zabrano wolność.
170
Niewolnicy dusz
Podobają ci się małpki? - pyta brazylij ska mama swojej

kilkuletniej córki. - Tak? Ładne małpki?
Dziewczynka nie wie co odpowiedzieć. Patrzy na swoją matkę,
potem na małpę wczepioną palcami w siatkę ogrodzenia i widzę

w jej oczach wahanie. Ona chyba czuje, że coś tu jest nie tak.
Wierzę, że przyj dzie dzień, kiedy nie będzie więźniów i ża

den człowiek nie będzie chciał czerpać przyjemności z oglądania
zwierząt zamkniętych w klatkach.

A ludzie to najbardziej okrutne ze wszystkich istot na Ziemi.
Bardziej niż bakterie i równie jak one bezrozumne i niezdolne

do odczuwania współczucia i dobra.
Zoo to absolutnie nieludzkie, nieszczęśliwe i żałosne miejsce
na świecie.
To dowód na okrucieństwo i bezduszność. To żywe cierpienie,
które ludzie oglądaj ą dla przyj emności. Trudno sobie wyobrazić
coś bardziej bezdusznego, okrutnego i destrukcyjnego.
. . . • • • • • • . .
• • ,
•
ROZ DZ I AŁ 2 8
Miasto zgasło
. . . ....
Spakowałam się.
Połowę bagażu zostawiłam w hotelu na przechowanie. Całkiem

lekka wyruszam do Santarem. To znaczy czekam aż będę mogła
wyruszyć do Santarem, bo miasto nagle zgasło.
To jest najdziwniejsza rzecz, jaką spotkałam w Brazylii. W in

nych kraj ach niedziela jest trochę bardziej świąteczna niż pozo
stałe dni tygodnia. Zamyka się większość sklepów, urzędów i biur,
ale pozostaje iskierka życia. Widać ludzi na chodnikach, działają

restauracje i bary, odbywają się różne imprezy i koncerty, j eżdżą
samochody i autobusy.
Tymczasem w Brazylii w niedzielę miasto umiera. Dosłownie ! ! !

Wcześniej myślałam, że t o tylko taka przypadłość dzikich
miast i miasteczek daleko w dżungli. Że w takich nieoswojonych

miejscach życie czasem w naturalny sposób zamiera i nie trzeba
go poganiać. Tak po prostu musi być, a ludzie zajmują się wtedy
172
Miasto zgasło
innymi równie ważnymi sprawami, na które nie mieli czasu od

poniedziałku do piątku i soboty.
Ale nie.
To j est taki właśnie brazylijski obyczaj .
W niedzielę miasto nie żyje. Umiera. Zastyga w kamiennym

milczeniu.
I nie tylko w niedzielę! W każde święto!

I tak mi się właśnie zdarzyło, bo po martwej niedzieli nastąpił
równie nieżywy poniedziałek! Wszystko było zamknięte! ! Na
uliczkach przy porcie, gdzie normalnie panuje gwar i ruch, spo
tkałam tylko dwóch bezdomnych śpiących pod gazetami.
Stanęłam oszołomiona i pomyślałam, że miasto to bardzo

dziwne zwierzę. Mami cię obfitością, luksusem, światłami i obiet
nicami, a potem gaśnie, zatrzaskuje się i umiera i wtedy czuj esz
się najbardziej samotnym człowiekiem na świecie. Szczególnie
jeżeli przybyłeś do miasta w podświadomej potrzebie zaspokojenia
braku poczucia bezpieczeństwa i miłości.
Miasto ci tego nie da. Dostarczy ci tylko sposobów, żeby two

rzyć drobne iluzje, których będziesz się chwytał jak ostatniej deski
ratunku alkohol, szybki seks, Internet, narkotyki.
To właśnie dlatego w niedzielę na ulicach widać tyle butelek po
piwie i ludzi, którzy nie dali rady wrócić do domu, więc trzeźwieją
na chodniku. Uzupełniaj ą swoje iluzje, budują swoje fałsze, żeby
zatracić się w niepamięci.
173
Ze zdumieniem szłam przez kompletnie puste, bezludne i mar
twe miasto.
Gdzie są wszyscy? W domach? Przy stole? A może wyjecha
li? No, ale właściwie dokąd? Przecież M anaus j est zbudowane
w dżungli! Jest tylko j edna droga, która prowadzi na północ,

w stronę Wenezueli. Pozostałymi drogami są rzeki, po których
pływają statki, ale nie zauważyłam, żeby wyjątkowo duże flotylle

wypływały z portu pod koniec tygodnia. I nie wydaje mi się, żeby
mieszkańcy Manaus tłumnie wylatywali z miasta samolotami.
Po prostu gdzieś znikli!
A może oni naprawdę są tylko robotami podłączonymi do

swoich miej sc pracy, więc kiedy praca zamiera z powodu święta,
zamierają też oni? ..
Było tak cicho, że moje miękkie gumowe klapki robiły hałas.

Wszystko zamknięte.
Budki, gdzie ostatnio kipiały gazety, owoce i plastikowe miski,
teraz stoją milczące, skulone, obwiązane plastikowymi płachtami.
Sklepy, gdzie towary przez szeroko otwarte drzwi wyrywały się
z półek w tęsknocie za klientami, teraz schowały się za kłódkami

i łańcuchami.
Puste ulice, puste chodniki, wszędzie tylko kłódki i zatrza

śnięte drzwi.
Koktajl owocowy z guaraną? Zapomnij ! Bary zamknięte. Re

stauracje też. Tylko w porcie pewnie będzie szansa na trochę ryżu
z fasolą.
1 74
Miasto zgasło
Bank też zamknięty. Ale pierwsze, zewnętrzne drzwi, kołyszą
się zachęcaj ąco. Pchnęłam je z niedowierzaniem. Otwarte! Bank
zamknięty, ale czynny j est bankomat w przedsionku.

Wypłacam trzysta reali i myślę sobie, że to niesamowite j ak
proste teraz j est życie.
Dwadzieścia lat temu też byłam w Brazylii. Ale wtedy nie było
bankomatów, telefonów komórkowych, sms ów ani Internetu.
Podróżowanie było znacznie bardziej skomplikowane. Straciła
bym pewnie cały dzień na szukanie banku albo kantoru, żeby

wymienić pieniądze. A tutaj? Nie widziałam ani jednego kantoru!
Jakie to niesamowite, że teraz mam kartę kredytową, z któ

rej mogę po prostu wyjąć gotówkę, i w dodatku mogę to zrobić
w całkowicie świąteczny dzień, kiedy nic nie działa!
Nawet statki dzisiaj nie wypływają!
Wczoraj rano w porcie przy małym stoliku spał sprzedawca
biletów. Siedział tylko do dziesiątej rano, potem szedł odpoczy
wać - w końcu była niedziela.
- Bom dia9 powiedziałam nieśmiało, bo nie wiedziałam,
dlaczego tu właściwie j est. Może ma większą ochotę spać niż

zarabiać?
Świeciło słońce, po niebie wędrowały białe obłoki, moje " dzień

dobry" wplotło się pewnie w naturalne odgłosy rzeki i razem
z nimi zostało uniesione przez wiatr.
Może więc nie jest mi pisane popłynąć do Santarem?
Bom dia - (portug.) Dzień dobry (używane do dwunastej w południe).
175
Brazylij czyk natychmiast otworzył oczy. Jak to nie j est ci

pisane? Oczywiście, że jest! Kup bilet! Tylko u mnie, najlepsze
ceny! Wybierz sobie statek, zobacz mam tu zdj ęcia wszystkich
statków! Niektóre już wypłowiałe i postrzępione przez wiatr,
bo wiszą tu od kilku lat, ale zobacz sama, j est pełen wybór: jest
wielki statek o kilku piętrach, który zabiera prawie tysiąc osób.
Jest mniejszy, który wolniej płynie i wyrusza wieczorem. Jest
szybko łódź ekspresowa z klimatyzacją . . .
- 0 , nie, nie, nie! przerwałam o d razu. - Tylko nie to!
To może ten? Golfmho do Mar Brazylijczyk wyprostowal

się w krześle wskazał na fotografię.
Tak powiedziałam od razu.
Golfmho do Mar znaczy " Morski delfin". Zabawna nazwa jak nJ

miej sce, gdzie w rzekach mieszkają słodkowodne delfiny.
Wypływa we wtorek o jedenastej rano.
- We wtorek? A jutro?
Jutro jest święto. Statki nie pływają. Sto reali.
A ile godzin płynie do Santarem?
- Mniej więcej trzydzieści.
- A z powrotem?
Trzy dni. Mniej więcej podkreślił Brazylijczyk.
Tak, wiem roześmiałam się.
To jasne, że tutaj nie ma sensu przywiązywać się do zegarków
i rozkładów jazdy. Pierwsza łódź, na którą wsiadłam podczas tej
wyprawy, zamiast dwanaście godzin płynęła przez cztery dn i .
Wojskowy statek z przygranicznej wioski Cocui miał płynąć dw; \
1 76
Miasto zgasło
dni, a dotarł do celu po kilkunastu godzinach, bo poziom wody

w rzece był na tyle wysoki, że nie można było przyśpieszyć.
Tutaj wszystko jest takie, jakie jest, a nie takie, jak się umó
wimy, że chcielibyśmy, żeby było. Po prostu.
Zapłaciłam sto reali i zrobiłam na pamiątkę zdj ęcie mojego
biletu na statek. Dzięki temu kilka tygodni później odbyłam jedno
z najbardziej niezwykłych i przyjemnych spotkań podczas tej wy
prawy. Ale wtedy w porcie oczywiście jeszcze tego nie wiedziałam.

R O Z D Z I AŁ 2 9
Na statku
.. .. .
o ósmej rano byłam już na statku. Rozwiesiłam hamak i ura

dowana usiadłam w nim, dyndając nogami i rozglądając się z cie
kawością dookoła.
Ach, przedwczoraj do hotelu przyj echali Rosjanie! O trzeciej
nad ranem nagle na korytarzu rozległy się dzikie wrzaski. Krzy
czeli, wybuchali śmiechem, łomotali bagażami, do rana nie dało sil;

spać. Leżałam w łóżku i zastanawiałam się jak wyglądają ci dzicy
ludzie. A rano spotkałam ich na śniadaniu. Głośni, niewyspan i ,
duzi, o tęgiej , mocnej budowie. Uśmiechnęłam się i opuściłam

głowę. Turyści, z torebusiami przy pasku.
Rozmawiali głośno po rosyjsku, śmiali się hałaśliwie i przecie
rali zaczerwienione z braku snu oczy. Wpadli tylko na chwilę, nil
jedną noc. Turyści zwykle tak robią. Na zorganizowanej wyciecz( '
nie ma czasu na przystanek, namysł, wczucie się w miejsce. Trzeba

j echać szybko do następnej " atrakcji ", żeby zmieścić w programi('
j ak najwięcej i zaliczyć to co ważne.
178
Na statku
Ale co jest ważne?

To, co zostało opisane w przewodniku albo j est uważane za
"
" zabytek ? To przecież tylko budowle albo oficjalne miejsce. Bez
prawdziwego życia. Tam żyją tylko turyści ze swoim pośpiechem
i przymusem zaliczania kolejnych miejsc. Wpaść, sfotografować,

zjeść obiad i pędzić dalej.
Nie lubię tak. Takie podróżowanie w ogóle mnie nie pociąga.
Wolę usiąść sobie w hamaku na statku trzy godziny przed
odjazdem, kołysać się i patrzeć. Co chwilę ktoś wchodzi na po
kład. Nowi pasażerowie rozstawiają swoj e bagaże i rozwieszają

hamaki, a między nimi krążą wędrowni sprzedawcy wszystkiego.
Czipsów usmażonych z warzywnej odmiany bananów. Domowych
lodów w małych plastikowych kubeczkach sprzedawanych ze
styropianowego pudełka, z którego bucha zimny dym po uniesie
niu przykrywki. Gotowych dań zapakowanych w torebki foliowe
z plastikowym widelcem.
Frango, {rango, {rango, frango10 powtarza jak refren sprze
dawca. Gorący! Gorący! Kurczak, kurczak, kurczak, kurczak!
W woreczku jest aluminiowa tacka, a w niej trochę ryżu, fasoli

i kawałek smażonego kurczaka. Pięć reali, czyli dwa i pół dolara
za porcję. Świeżo zrobione.
Z drugiej strony nadchodzi sprzedawca zegarków, mija się
z handlarzem okularów przeciwsłonecznych, jest też pan sprze
daj ący zabawki, pan ze szczoteczkami do zębów, pani z tanią
10
Frango - (portug., czytaj: frangu) - kurczak.
179
to cM,�� l<to& KC1wd� \l\t\, ?okW
�tOvtKu. . KolKi •
�� "'��bt�o
C1trW l \ o\�
Na statku
biżuterią, pan z komórkami i chińskimi torbami do pakowania

bagażu.
Jest wszystko.
Jest nawet napis umieszczony w kilku miejscach: Nao e permż

tido pessoas sem camżsa ao bordo, czyli że na pokład zabroniony jest
wstęp osobom bez koszuli, ha, ha, ha, ciekawe co powiedziałby
kapitan tego statku na widok kucharza ze s tatku, którym przy
płynęłam do Manaus, który był nie tylko bez koszuli, ze złotym

łańcuchem na nagiej piersi i ledwie w spodniach opuszczonych
do połowy pośladków.
No i kiedy myślałam, że wiem jak jest na amazońskich stat
kach, tutaj nagle okazało się inaczej . Nie ma j edzenia wliczonego

w cenę biletu. Można kupić kupon na każdy posiłek, ale nikt raczej
tego nie robi. Ludzie przyszli z zapasami na drogę.
A na samej górze j est otwarty trzeci pokład z telewizorem,
gdzie grają brazylijskie teledyski o miłości i jest normalny bar!

Można kupić napoje gazowane, piwo i słodycze. Jest nawet nor
malny stół na czterech nogach! I głośnik, który rano zbudził mnie

z informacją, że " za dziesięć minut rozpoczniemy podawanie śnia
dania. Kupony można kupić na dziobie statku po lewej stronie ".
Statek stawał co kilka godzin w portach, raz w nocy, raz przed
świtem. Postoje były krótkie, tyle tylko, żeby pasażerowie zdążyli

wysiąść i wsiąść. Nie było czasu, żeby sprzedawcy wbiegli na po
kład i znaleźli chętnych na swoj e towary, czekali więc na lądzie

z różnymi genialnymi wynalazkami. Najbardziej podobały mi się
wędki do sprzedawania obiadów.
181
B LONDY N KA NA AMAZONCE
Na widok zbliżającego się statku na metalowej rampie pojawiły

się kucharki z długimi kijami w rękach. Na końcu każdego kijJ
był hak i pół dużej plastikowej butelki. Jeśli chcesz kupić świeżo
ugotowany obiad, to kucharka zawiesza go w plastikowej torebce

na haku i podaje ci do góry, a ty do pojemnika zrobionego z pla
stikowej butelki wkładasz pieniądze. I wszyscy są zadowoleni.
I tak sobie płynęliśmy przez cały dzień i przez całą noc. Stałam
przy burcie i patrzyłam na świat. Uwielbiam statki na Amazonce.
I popatrz.
Faluj ąca woda jest magiczna. Jest napięta jak skóra, a jedno
cześnie łagodnie i miękko ustępuje przed statkiem - i natychmiasl
się za nim zamyka. Nie można j ej rozkroić. Nigdy. Bo woda jesl
całością·
Cała woda na świecie j est całością! Nawet jeśli ją rozdzielisz,
ona przy najbliższej możliwości z powrotem się połączy. Nawe l
jeżeli będzie rozdzielona przez milion lat, to przy pierwszej spo

sobności połączy się znów tak samo, jak gdyby rozdzielenie trwało
tylko dziesięć sekund.
Łatwo cię puszcza kiedy przez nią idziesz. Nie musisz walczyć ,
wystarczy, że zrobisz krok naprzód, woda posłusznie ustępuje, ak
za tobą natychmiast się zamyka i znów jest cała.
Wielka.
Jak odwaga, jak miłość, jak szczęście. Niezwyciężona.
. . . .. . . . . .
. . • • . .
ROZ DZ I AŁ 3 0
Mój wyl1arzony hotel

.... ..
Statek przypłynął do Santarem przed czasem! Pamiętam tro
chę badawcze, trochę zrezygnowane i trochę nieobecne spojrzenie
Brazylijczyka w porcie, który sprzedał mi bilet. Kiedy pytałam
jak daleko j est do różnych miast, niby mimochodem wplatał do
rozmowy słowa " mniej więcej". A ja się uśmiechałam pod nosem
i wiedziałam, że to może oznaczać zarówno godzinę, jak i dzień

opóźnienia. A tu, proszę bardzo, dotarliśmy do celu kilka godzin
wcześniej !
Zeszłam ze statku z bagażem. Powąchałam powietrze. Teraz
trzeba zaufać instynktowi, który doprowadzi mnie do właściwego
miejsca. Bo przecież na razie nic nie wiem o Santarem.
Znalazłam w przewodniku nazwę polecanego hotelu.
Gorąco. Ciężki, wilgotny upał drży nad białym betonem jak
niewidoczny duszny ocean. Przedzieram się przez niego powoli,

z trudem, ciągnąc za sobą torbę podróżną, z plecakiem podręcz
nym na ramionach. Pić. Zrzucić z siebie ten cały sprzęt i zanurzyć
183
się w chłodnym cieniu albo wskoczyć od razu pod zimny prysznic.

Oblizuję spieczone usta i idę dalej. Krok za krokiem.
Czy dobrze idę do tego hotelu? pytam zabłąkanego prze
chodnia, który nie zdążył ukryć się przed największym żarem

południa.
Tak, tak, jeszcze dalej.
No to idę jeszcze dalej .
Cała się kołyszę w środku. Lubię statki, ale pływanie odmie
nia coś w świadomości. Świat się buja. A ja razem z nim, usiłując

odnaleźć choćby j eden stały punkt oparcia. Jestem cała lepb
i zmęczona.
Hotel. Jest! Wchodzę z trudem po stopniach.

Bom dia! mówię, a dziewczyna na recepcji patrzy na mni c '
j a k n a ducha.
Przyzwyczaiłam się. Na statku też byłam jedyną białą. Bo jeśl i
biali już tu docierają, to w wesołych turystycznych gromadac h
w wynajętym busie i z gotowymi rezerwacjami, a nie pojedyncz< ,
jak gruszka, która urwała się z wierzby i poturlała niechcący 11. 1
środek drogi.
Czy ma pani pokój? pytam.
Mam. Ten.
Dziewczyna otwiera drzwi do betonowego schronu bez okn , l ,

bez telewizora i bez WI-FI .
Ile kosztuj e ten pokój? pytam i czuj ę jak p o plecach spływ,1
mi strumyk potu.
184
Mój wymarzony hotel
Prysznic! ! ! Zimna woda ! ! ! Pić ! ! !

Siedemdziesiąt reali - mówi dziewczyna bez mrugnięcia
okiem.
Dźwigam mój plecak, torbę i lepki pot oblepiający skórę. Wiem,
to nielogiczne i nierozsądne, bo przecież mam tu pokój i j est

łazienka z prysznicem, a jeśli teraz zrzucę z siebie bagaże, to za
dziesięć minut mogę być w barze na rogu i pić lodowato zimny

pyszny sok z tropikalnych owoców, ale nie.
Ja nie chcę zostać w tym hotelu. I chociaż nie mam żadnej
alternatywy, wychodzę na spaloną słońcem ulicę i idę dalej przed

siebie. Po prostu idę. A prowadzi mnie dziwna siła, której nie
rozumiem, ale chcę się j ej poddać.

I nagle patrzę skromny hotelik.
Brama z p ękniętych desek, puste doniczki, stare zabawki
i wpół rozwalone krzesło. Stare drewniane schody. Wspinam się
po nich i słyszę jak trzeszczą i wzdychają pod moimi stopami.

Zatargałam torbę do połowy, a potem weszłam chyba do czyjegoś
domu? . .
Stół, telewizor, koronkowa serwetka, pękata komoda i pranie

na sznurku.
Bom dia powiedziałam nieśmiało.
Potrzebuj esz pokoju?

To jest hotel?
Tak, to jest hotel.

- Czy jest pokój?
Jest, ale. . . gospodyni zawahała się. Ale niestety tylko taki.
185
Podeszła do szerokich, podwójnych drzwi i otworzyła najpięk

niejszy pokój na świecie ! ! ! Ogromne półokrągłe okno na rzekę!
Dwa łóżka i stary telewizor!
Ile kosztuje ten pokój?
Trzydzieści reali odpowiada jakby trochę przepraszającym

głosem gospodyni i dodaje: Mam też apartament! Pokażę ci!
Prowadzi mnie za komodę, otwiera drzwi do szpitalnego poko
iku, który jest mały, biały, sterylny, bez okien! ! Ale za to z lodówką
i klimatyzacją.
Siedemdziesiąt reali mówi zachęcaj ąco gospodyni, a ja

zaczynam się śmiać.
Aaaaa! ! ! Nawet gdybym to ja miała dostać te siedemdziesiąt
reali, to i tak nie chciałabym w nim mieszkać. A najdziwniejsze

ze wszystkiego j est to, że ten zimny, sterylny pokój j est dla wielu
osób ziszczeniem marzeń. Tu mogą się odciąć od nieznośnego,
wilgotnego upału, schłodzić sobie piwo, zamknąć się przed ma

larycznymi komarami, słońcem i deszczem. Ale ja tak nie chcę ! ! !
Uwielbiam zapach gorącego powietrza i t e zabłąkane pro
myki słońca, które przedzierają się wesoło między chmurami,
zasłonami i wystającym murem, żeby zuchwale rozgościć się na
moim policzku. Odgłosy budzącego się miasta, stukanie obcasów
o chodnik nocą, śpiewanie ptaków. To dla mnie niewyobrażalne, że
miałabym się na własne życzenie odciąć od tych zachwycających
zdarzeń i zamknąć w sterylnej, zimnej celi bez okna.
Biorę ten! odpowiadam bez wahania.
- Muszę posprzątać odpowiada siwa gospodyni tym samym
przepraszaj ącym tonem. - I zmienię pościel.
186
Mój wymarzony holel
Tak, rzeczywiście, widać, że dawno nikt tu nie mieszkał. po

podłodze harcują mrówki, na prześcieradle został szary odcisk
czyjejś zakurzonej stopy.
Oczywiście zgadzam się uradowana. Wrócę później.
Biorę szybki zimny prysznic, zostawiam bagaż, płacę za pokój

i pędzę na róg, gdzie widziałam bar z sokami. Aaaaa! ! ! ! Jest tak
gorąco, że chodnik płonie żarem j ak rozgrzany piekarnik.
Dopadam do lady, zamawiam sok z mango, banana i guarany,
a po chwili wpijam się w życiodajną rurkę, przez którą do mojego
wnętrza spływa rozkosz w naj czystszej postaci zimny, gęsty,
cudowny sok zrobiony z połączenia żywych, zdrowych, słodkich

tropikalnych owoców.
Zamykam oczy ze szczęścia, a potem zamawiam drugi, taki

sam. Potem trzeci. I czwarty. I nic więcej nie potrzebuję do szczę
ścia.
R O Z DZ I AŁ 3 1
Obietnice
• •
l tn.arzenla
.. . . • . . • • • • .
Port to miejsce obietnic i marzeń. Statki przypływają z dale·
kich lądów i wyruszaj ą w równie odległe podróże. Wszystko może

się zdarzyć. Statek to przecież tylko drewniana albo metalowa
łupina unosząca bezbronnych ludzi przez bezmiar nieznanej wody.

Wszędzie stoją skrzynki, paczki i worki pełne egzotycznych
towarów. Pachnie rybami, wanilią i cynamonem, skrzypią grube
liny, chlupocze fala odbita od burty. Ciągle ktoś wsiada i wysia

da, zajmuje miejsce albo je zwalnia, wita się, żegna, idzie, wraca,
a potem siada na dziobie i patrzy w dal tak j akby jego podróż
właśnie się zakończyła, choć w rzeczywistości daleko j ej j eszcze

do początku.
Może dlatego, że każda p odróż mentalnie rozpoczyna sic;
znacznie wcześniej i to j est najtrudniejsza część. Podjąć decyzj �,

zaakceptować ją we własnej duszy, a potem wprowadzić w czyn .
Odrzucić wątpliwości i strach, p ozostać przy swoim postanowieniu
z przekonaniem, że jest słuszne. Przyjść do portu z tobołkiem ,

znaleźć swój statek i wyruszyć w dal.
188
Rozejrzałam się.
Którym z tych statków miałabym ochotę popłynąć?
Syn Lwa
Wszechświat
Serce Jezusa
Wujek Peixoto
Wiara
N owa Gwiazda IV
Don Giuseppe
Sidimar
Rubes
Rumilda
Dayana
Panienka III
Natura
Calypso
Topaz
Tropical
Karolina z Północy
Niebiański
Szczęście II
Nadzieja
Bohaterka Wiary
Mackenzie III
Genesis
Towarzysz Robson
Elizario.
190
Obietnice i marzenia
Wyruszyć w podróż w nieznane na statku Universo, czyli

Wszechświat? A może na Calypso, bo tak samo przecież nazy
wał się statek słynnego badacza świata podwodnego Jacques'a

Cousteau? A może Karolina z Północy, bo tak mógłby brzmieć
tytuł jednej z książek Jacka Londona o śniegach Alaski? . .
Co tylko chcesz.
Wybierz statek i płyń.
Stoją ciasno j eden obok drugiego, jak wielbłądy na skraju pu

styni, które nie mogą się doczekać gdy znów wyruszą w drogę.
Albo jak psy husky w oczekiwaniu na sanie. Albo jak jaszczurki
wygrzewające się w słońcu na przyjaznym kamieniu.
Na niektórych j est nawet napisane, że czekaj ą na wynajęcie.
Możesz sam określić trasę i cel podróży. Wystarczy zapłacić i bę
dziesz miał przed sobą całą Amazonkę.
Między dużymi s tatkami kołyszą się małe, zwinne łódki.
Mężczyzna w czerwonej czapce. Kobieta z wypchanymi siatkami.
I j ej ogromnie zwalisty mąż o czekoladowej skórze. Liny, trapy,

białe drabinki i barierki, stare opony samochodowe przyczepione
do burt dla ochrony przed zgnieceniem, piasek i błękitna z oddali

woda Amazonki, która w rzeczywistości ma zupełnie inny kolor.
Uwielbiam porty.
Tutaj zawsze coś się dzieje.
Ktoś niespodziewanie przypływa z daleka, przynosząc na

sobie nowy, fascynujący zapach. Ktoś wchodzi na pokład z sercem
ściśniętym ze strachu, ale ma w oczach gotowość na przyj ęcie

zmiany, jaka pojawi się wraz z tą podróżą w jego życiu. A jeszcze
191
ktoś inny siedzi na plastikowym krześle na dziobie statku i patrzy

w dal. Bez oczekiwania, bez snucia planów czy określania swoich
pragnień. Po prostu zawiesza się oczami na linii horyzontu i trwa
w przestrzeni wraz z nią.
To lubię najbardziej .
Uciekam ze zgiełku miasta, gdzie gra telewizor, reklamy albo
głośna muzyka.
Wiesz dlaczego ciągle je słyszysz? Bo one mają zagłuszyć twoje
myśli i twoje prawdziwe uczucia. Ż ebyś nie usłyszał czegoś, czego
nie chciałbyś usłyszeć bo gdybyś to usłyszał i pojął, zostałbyś
zmuszony do tego, żeby coś z tym zrobić.
Ludzie podświadomie wolą otaczać się niemi1knącym szumem

radia i telewizji, żeby nie słyszeć własnej duszy.
Jesteś zaskoczony? Myślisz pewnie, że ty tak nigdy nie robisz?
A czy zdarzyło ci się w milczeniu i w samotności siedzieć w cał

kowitej ciszy i zajmować się tylko oddychaniem?
No właśnie.
Dlatego lubię siedzieć przez cztery dni w porcie i nic nie robić
tylko słyszeć siebie.
Wtedy wiesz kim naprawdę jesteś. Czy znasz siebie i swoje
prawdziwe pragnienia, i czym one w rzeczywistości są. Czy ma
rzysz tylko o tym, żeby zagłuszyć siebie znów telewizorem i In
ternetem, czy też jest w tobie jeszcze coś, co żyje i chce żyć. Bo za
głuszanie swoich myśli to trwanie, a nie życie. To tylko podążanie
za tym, co każe ci uwikłana we własne pułapki podświadomość.
192
Obietnice i marzenia
D opóki nie wiesz co się w niej kryj e, ona będzie dla ciebie
przewodnikiem tak samo mądrym i pomocnym, jak niemądrym
i zdradliwym. Bo podświadomoś ć używa starych schematów

w nadziei, że wreszcie osiągnie cel. Kręci się jak obluzowane kółko
w maszynie i będzie się kręcić tak długo, jak jej na to pozwolisz.
Do końca życia. Bo to j est j edyne, co zna.
Podróżowanie pozwoliło mi zobaczyć to, co było dla mnie

wcześniej niewidzialne. Właśnie dlatego, że zostałam zmuszo
na do ciszy, milczenia i słuchania samej siebie. I radzenia sobie
w nieoczekiwanych sytuacjach.
Zobaczyłam swój strach i bezradność. Przestałam udawać, że
zawsze sobie poradzę, że j estem najsilniejsza i najszybsza.

I dopiero wtedy nauczyłam się prawdziwej siły i samodziel
ności. Bo dopiero kiedy przyznasz się do niepięknej strony swojej
duszy, będziesz mógł namalować ją na nowo.

ROZ DZ I AŁ 3 2
Idylliczne plaże
..
Ach, zawsze daj ę się na to nabrać ! Od tylu lat! I zawsze na

nowo obiecuję sobie, że nie dam się oszukać następnym razem,
ale zazwyczaj przypominam sobie o tym już po fakcie.
Co myślisz, kiedy czytasz w przewodniku takie zdanie: " Mo

żesz być pewien, że będziesz miał ochotę zostać na dłużej w tym
cudownie relaksującym miejscu. To jeden z najpiękniejszych zakąt
ków Amazonii, gdzie można odpocząć na plaży ze śnieżnobiałym
piaskiem, wśród tropikalnych roślin. Plaże są największe między
czerwcem a grudniem, ale zawsze warto tu przyjechać".
No, co byś sobie pomyślał? Że nie ma czasu do stracenia,
prawda? Trzeba tam jechać jak najprędzej i założyć, że być może

będziesz chciał tam zostać na zawsze?
No właśnie. Ja też tak pomyślałam, zapakowałam podręczny
plecak, znalazłam autobus i pojechałam.
194
Idylliczne plaże
Alter do Chao to " idylliczna wyspa" (tak było napisane w prze

wodniku) na rzece Tapaj os, czyli dopływie Amazonki, tuż pod
Santan§m.
O rety!
Popełniłam ten sam błąd kilka razy wcześniej. I za każdym
razem na nowo na to się nabieram! Poprzednio zdarzyło mi się to
w Indonezji, gdzie też przewodnik zachwalał plażę na wschodnim
wybrzeżu Bali. Zaraz, zaraz znajdę ten cytat. O, proszę: " Idylliczna
plaża ze śnieżnobiałym piaskiem, na której stoi kilka barów i ka
wiarni krytych palmową strzechą, gdzie za grosze zjesz smażony

ryż i rybę. Sama plaża jest naprawdę przeurocza: długi półksiężyc
otoczony palmami kokosowymi ".
Tak samo było podczas wyprawy na Kubę, gdzie " koniecznie"
trzeba było zobaczyć "cudowne plaże w słynnym, idyllicznym
Varadero ".
Albo podczas wyprawy do Meksyku, gdzie też były " idylliczne
plaże i cudowny relaks" w Cancun.

Albo podczas wyprawy do Indii, gdzie " idylliczne plaże i cu
downy spokój" miały się znajdować w Goa.
Nic bardziej mylnego!
Na Kubie tak zaplanowałam czas, żeby ostatni tydzień " idyl
licznie" spędzić w Varadero. Przyj echałam, wysiadłam z autobusu,
przeszłam się po betonowej ulicy między betonowymi hotelami
i myślałam tylko o jednym:
Zwiewać stąd! Jak najszybciej ! ! !
195
Idylliczne plaże
W Cancun było tak samo. Beton, beton, beton, restauracj e
i hotele. I beton. I jeszcze więcej betonu.
Kiedy przyj echałam do Goa w Indiach, wrażenie było trochę

lepsze. Wioska, plaża, sklepiki. Ale w barze czy restauracji na
plaży nie dostaniesz prawdziwego hinduskiego jedzenia ani hin
duskiej herbaty. Wszystko jest przerobione tak, żeby pasowało

Europejczykom. Kawa z ekspresu i zupa pomidorowa ze śmietaną.
Aaaaa! ! ! ! Wiać stąd ! ! !
Doświadczalnie odkryłam, ż e t e " idylliczne" miejsca t o w rze

czywistości sztuczne wyspy stworzone dla turystów. Nie maj ą
prawie nic wspólnego z prawdziwym życiem prawdziwych ludzi

danego kraju. Wszyscy tubylcy, których tam spotkasz, to pracow
nicy hoteli i restauracji albo ludzie, którzy mają nadzieję w inny
sposób zarobić na turystach sprzedawcy pamiątek, pośrednicy,
kieszonkowcy i drobni przestępcy.
"
" Idylliczna plaża nie ma zwykle absolutnie niczego wspólnego
z realnym krajem, w którym się znaj duj e. To j est miejsce, gdzie
europejscy turyści maj ą się czuć wygodnie i jak w domu, czyli
w restauracji i w hotelu musi być klimatyzacja, żeby turysta się
nie spocił, w restauracji muszą być trzy rodzaj e kawy do wyboru,
lodówka musi być pełna zimnego piwa, a kuchnia smażonych
kurczaków.
Niezależnie czy to j est Meksyk, Brazylia, Indie, Bali czy Mom

basa, " idylliczna plaża" zwykle wygląda prawie identycznie i ma
dokładnie to samo w ofercie. Plaża, woda, leżaki, piwo i mięso.
197
I dokładnie tak samo było w Alter do Chao. W przewodniku
ktoś napisał, że koniecznie trzeba tam pojechać i zobaczyć to na

własne oczy. Pojechałam. Zobaczyłam. I powiem ci tak: Alter do
Chao nie ma nic wspólnego z Amazonią. Tak samo jak Cancun
nie ma nic wspólnego z Meksykiem oprócz przynależności geo
graficznej .
W dodatku niektóre "idylliczne plaże" są tylko wydarzeniem

weekendowym. W ciągu tygodnia trwa tam najbardziej obojętna
cisza, jaką można sobie wyobrazić. Nie zakłóca jej nawet brzęcze
nie leniwie uśpionych much. One też czekają na piątkowy wieczór,

kiedy z miasta przyjadą wesołe gromady dobrze ukrwionych Bra
zylijczyków. Wtedy będzie uczta. A teraz? W piątek rano? Błagam,
ten świat w piątek rano jeszcze nawet się nie narodził.
Pasek białej plaży. Pasmo wody. Stado spragnionych właści
cieli łódek czekających na pasażera. Kolorowe parasole. Leżaki.
I cisza. Wszystko jest zamknięte. W rybnym barze nie ma ryb.

Na dyszącym od skwaru chodniku stoi pies. I nie ma nic więcej.
Ach, przepraszam, jest coś.
Jest szansa na autobus powrotny do Santarem! Nie ma przy
stanku, ale jest miejsce, gdzie zwykle czekają ludzie, a autobus
zatrzymuje się, żeby ich zabrać. Hurra ! ! !
,. . . .. . . . . . . . .. . : ..
R O Z DZ I AŁ 3 3
Biali i brązowi
.... ..
W Brazylii mieszkają ludzie połączeni z trzech ras: indiań
skiej, europejskiej i afrykańskiej . Najpierw byli tu Indianie, potem

przypłynęli Europejczycy, którzy po pewnym czasie przywieźli
czarnych niewolników do pracy. Czerwoni, biali i czarni najpierw
żyli osobno, ale stopniowo zaczęli się ze sobą mieszać i tak powstali
współcześni Brazylijczycy, czyli kreole.

Jest też caboclo, czyli człowiek pochodzenia indiańsko euro
pejskiego, cafuzo pochodzenia indiańsko afrykańskiego i mulato
- pochodzenia europejsko afrykańskiego.
Te trzy ostatnie rasy zbiorczo nazywa się pardos, czyli "brązo
wi ", w odróżnieniu od białych i żółtych.

Zabawne, że tak się ludzi dzieli, liczy i umieszcza w zbiorach,
a potem publikuje oficjalne dane statystyczne, tak j akby te cyfry
miały cokolwiek wspólnego z życiem. Właśnie takie najnowsze
dane miałam przed sobą.
Wzruszyłam ramionami.
199
Biali i brązowi
W stanie Amazonas największej prowincji Brazylii miesz
ka 69% brązowych, 2 1 , 2% białych, 4,8% Indian, 4,1% czarnych

i 0,9% żółtych.
Leżałam właśnie w hamaku na statku płynącym po Amazon

ce. Dookoła mnie sami brązowi, hi, hi, hi. Ale co to właściwie
oznacza? Przecież ludzie tutaj mają tak różne odcienie skóry od
bardzo jasnej aż po ciemnorniedzianą. Znam wielu Polaków, którzy

mają bardziej śniade twarze niż Brazylijczycy. Dlaczego więc nie
mówi się o brązowych Polakach?

My wszyscy j esteśmy niby "biali ", ale błagam, pokażcie mi
jednego naprawdę "białego" ! Nie ma " białych ", tak samo j ak nie
ma "brązowych ". Nikt nie j est przecież biały j ak papier, prawda?
Jesteśmy raczej wyblakłą wersją brązowych, bo mamy mniej
pigmentu w skórze. I tak naprawdę każdy jest inny.
Ten uśmiechnięty chłopiec, który patrzy na statek spod drzew
bananowych na brzegu rzeki. I ta smukła dziewczyna o długich,

lśniących włosach śpiąca na hamaku obok. I ten muskularny gość
z mocno skręconymi lokami spalonymi przez słońce na rudo.
I chudy tragarz w porcie w poszarpanej koszuli. I gruby sprze

dawca czipsów bananowych, który z trudem przeciska swój wielki
brzuch między hamakami. Każdy j est inny. I żaden naprawdę nie
j est "brązowy".
Przymknęłam oczy.
Hamak kołysał się tak przytulnie i delikatnie, jak tajemniczy
wehikuł zapraszający w magiczną podróż do krainy słodkich snów.
201
Jak odległe wydaje się wszystko z tej perspektywy!

Ż e kiedyś znowu będzie lato i truskawki? I czereśnie? Lipcowe
wieczory i sierpniowe świty pełne srebrzystych kropli rosy?
Uśmiechnęłam się przez sen.
Naprawdę? Kiedyś. Kto wie. Na razie mam przed sobą osiem

godzin drogi do Óbidos.
R OZ DZ I AŁ 3 4
Między chórell
a stadionell
. !
Dzień wstał cudowny, tropikalny, słoneczny. To znaczy od
kryłam to kiedy wyszłam z mojej więziennej celi. Już się nawet

właściwie do tego przyzwyczaiłam.
Uwielbiam słońce i naj chętniej mieszkałabym w pokoju ze
szklanymi ścianami, ale w tropikach pokoje hotelowe przezna
czone dla europejskich turystów to najczęściej więzienne cele
b ez okien. Nie ze złośliwości, wprost przeciwnie! G dyby tam

było okno, Europejczycy skarżyliby się na " nieznośny upał ", kurz,
słońce i hałas z ulicy.
No, ale w tropikach musi być upał, prawda? Dlatego są tro
pikami. A j eżeli chciałeś się schłodzić, to trzeba było j echać na
Spitsbergen.
To dziwne, ale Europejczycy przyj eżdżają do tropików i szukają
chłodu klimatyzacji. I to właśnie dla nich urządza się te ciemne
i zimne pokoje w hotelach. Tak j akby szczytem marzeń w tro

pikach było sztuczne światło, lodówka i klimatyzator. Zamiast
słońca, gorąca i szalonych odgłosów ulicy.
203
To dla mnie prawdziwa zagadka że w cudownie słonecznym,
ciepłym kraju, gdzie pachną kwiaty i egzotyczne owoce, najtrud
niej jest znaleźć pokój z oknem, gdzie o poranku mogłoby cię

obudzić uradowane świergotanie ptaków.
Wstałam, otworzyłam drzwi i zeszłam na dół.
Ach, j ak było cudownie!
Pokoje małe i ciemne, ale na dole w jadalni ściany zbudowano

tylko do połowy. Do sufitu uzupełniały je ażurowe kraty, przez
które było widać kołyszące się palmy kokosowe, błękitne niebo
i papugi.
Usiadłam z zachwytem przy stole. Była kawa! ! ! ! Łykałam ją
powoli, bo była bardzo mocna, bardzo gorąca i bardzo gorzka.
Dokładnie tak, jak lubię i jak nie lubię j ednocześnie, bo przecież
ja nie pij ę na co dzień kawy, ale tutaj w podróży. . .

To w ogóle jest bardzo dziwne.
W podróży jest zupełnie inny rytm. Wszystko się zmienia, ale

wcale nie tęsknisz za tym, co było, tylko podążasz za tym, co jest
i znajdujesz w tym zupełnie nowe powody do radości.
Wyj echałam z Polski pięć tygodni temu. To znaczy, że od
kilku tygodni mam tylko zimny prysznic, tropikalny klimat,
śpię w hamaku albo w przygodnych hotelowych łóżkach. Moja

codzienność j est pełna pluskiew, karaluchów, much i komarów.
Jem to co jest, a nie to co lubię. Możliwość wypicia kawy rano to
204
o 0 0
.. . . . .. . . . . . . . . .. ..
wielki luksus, a Internet jest jak bardzo rzadkie, dzikie zwierzę.

Czasem pojawia się znienacka i równie szybko znika.
Nigdy nie wiem co będę jeść i czy w ogóle będzie cokolwiek do
jedzenia. Ani w jakim stanie będzie poduszka, na której miałabym
położyć głowę. Nie wiem kogo spotkam, co się zdarzy ani kiedy
będę mogła ruszyć w dalszą drogę.
Bo czasem świat zatrzymuje się w bezruchu, wpada w dziwną

hibernację i choćbym stanęła na głowie, nic nie mogę zrobić. Mogę
tylko czekać i uczyć się cierpliwości. Tak jak dzisiaj. Bo znowu
była niedziela.
Najbardziej nieprawdopodobny dzień w brazylijskich miastach.
I chociaż widziałam ich kilka wcześniej, zawsze na nowo mnie
zdumiewały.
Zeszłam na śniadanie, wlałam w siebie cztery filiżanki mo

carnej kawy.
Na ceracie pojawiła się niespodziewana atrakcja: gotowana
pupuńja. Kucharka i recepcjonistka siedziały obok i jadły z wiej

kim smakiem. Tak jest właśnie w wioskach.
W wielkim mieście ludzie uważają, że muszą mieć to, co wy
pada mieć na śniadanie jajecznicę i bułki. Albo w hotelach dL!
turystów z Europy - grzanka, masło i dżem, czyli najbardziej
bezsensowne i ubogie śniadanie, jakie można sobie wyobrazić.
Ale tutaj, w wiosce, ludzie cieszą się z tego, co mają i wcinaj.)

na śniadanie ugotowaną pupuńj ę, czyli owoce palmowe, któn'
smakują jak ziemniaki.
206
Między chórem a stadionem
Zjadłam i ja. Trzeba obrać czerwoną skórkę, a w środku na

dużej pestce jest odrobina miąższu, który na surowo nie nadaje się
do zjedzenia, a po ugotowaniu ma smak podobny do ziemniaka.

Na śniadanie w sam raz!
No, a potem odkryłam, że j est niedziela.
Aaaaaaaaaaaaaaaaaaa! ! ! ! Niedziela w Brazylii jest zabójcza! ! !

Wszystko j est zamknięte ! ! ! WSZYSTKO!
Rano otwarty był j eden sklep z ubraniem obwieszony nalep
kami ze słowem "promocja". Na rynku kręciło się kilku panów
z bananami i pękami pupuńji.
A potem miasto zamarło. Dosłownie i całkowicie.
Został tylko beton i milczące domy. Nikt nie spacerował, nikt

nie sprzedawał i nikt nie kupował. Okna były zamknięte i głuche,
wydawało się więc, że nikt też nie gotował świątecznego obiadu
ani nie spotykał się z przyjaciółmi. Wszystko, dosłownie wszyst
ko było zamknięte i bezludne. Tak jakby co tydzień przybywał

tajemniczy wirus, który powalał miejscowych ludzi i wysysał
z nich życie.
To było tak zdumiewające, że za każdym razem dziwiłam się na

nowo. Chodziłam po ulicach i kręciłam z niedowierzaniem głową.
Naprawdę! Nigdy w życiu nie widziałam takich pustych, bezlud
nych i wymarłych miast j ak w Brazylii kiedy przypada niedziela.

W Polsce w niedzielę działają niektóre restauracje i bary, nie
które sklepy, kina i miejsca rozrywki, ludzie wychodzą na spacer,

wyprowadzają psy, siedzą na ławkach, j eżdżą na rowerze i samo
chodem.
207
Ale tutaj nie. WSZYSTKO jest zamknięte. I WSZYSCY znikają.

Po prostu znikają, tak jakby wsiąkli w nicość.
Gdzie są? Co robią? Dlaczego siedzą zamknięci w czterech
ścianach? Oglądaj ą telewizję? Co robią przez całą niedzielę?

I co ja robię schwytana w sidła niedzielnej pustki?
Obeszłam pusty beton miasta, wróciłam do hotelu i usiadłam
na łóżku z książką.
I znalazłam się w potrzasku pomiędzy kościołem baptystów,
gdzie od rana ćwiczą śpiewanie potwornie fałszujące dziewczynki

a recepcją, gdzie przygłuchy wartownik ogląda mecz piłki nożnej .
Aaaaaa! ! ! !
Dziewczynki w kościele z wielkim przekonaniem fałszowały
do mikrofonów, a ich głosy niosły się daleko, daleko w kosmicz
nej ciszy brazylijskiej niedzieli i splatały mniej więcej w połowie
drogi z dzikimi wrzaskami kibiców, którzy darli się w telewizji,

zagrzewając piłkarzy do gry. A j a byłam dokładnie pośrodku.
Nie dało się czytać. Weszłam więc pod prysznic i zrobiłam
wielkie pranie.
Prałeś kiedyś swoje rzeczy pod prysznicem? To j edyne roz
wiązanie kiedy nie ma umywalki albo gdy jest ona rozmiarów
mikroskopijnych lub pozbawiona wody.
Pralka? Błagam, to słowo brzmi tutaj jak żart. W brazylijskim
miasteczku nad Amazonką pralka jest czymś tak samo popular
nym, jak prywatna rakieta kosmiczna.
208
Między chórem a stadionem
W prysznicu j est oczywiście tylko zimna woda, ale j eśli masz
szczęście, to nie kapie kroplami albo krzywym strumykiem z za
tkanych przez kamień dziurek, tylko płynie solidnym, orzeźwia
j ącym strumieniem. I tak też było w hotelu w Óbidos.
Rozbierz się, wejdź pod prysznic z ubraniem, natrzyj je do

kładnie niebieskim mydłem do prania, poszoruj, a potem podeptaj
przez kilka minut, żeby dobrze wycisnąć brud, a potem dokładnie

wypłucz. Przez cały czas oczywiście kąpiąc się ze swoim praniem
pod zimną wodą.
Wyprałam w ten sposób trzy koszule i dwie pary krótkich
spodenek. Rozwiesiłam je na sznurku i poczułam głód. No, rze
czywiście, przecież ja nie j adłam niczego od rana z wyjątkiem
garści gotowanych pupuńji.
Ale przecież była niedziela. Wszystko zamknięte. Nie ma szans
na obiad ani nawet najmniejsze ciepłe danie. Co ja mówię, " ciepłe" !
Nie ma szans na jakiekolwiek danie!
Na szczęście miałam kilka bananów, orzechy nerkowca kupio
ne w Manaus, garstkę suszonych daktyli, trzy pomarańcze i wodę.

I ostatni kawałek kasawy, czyli suchego jak tektura indiańskiego
placka z manioku. To moje wyżywienie na niedzielę. Wystarczy.
I niech ta niedziela się wreszcie skończy ! . . .

ROZ DZ I AŁ 3 5
Jak jabłko
na jabłoni
! .. ! . • • . . • . . .
Życie! Kawa! Port!
Ludzie powrócili do miasta!
Chodzą po chodnikach, jeżdżą samochodami i na motocyklach!
Aaaaa! Gra muzyka! Sklepy otwarte! Wylewa się z nich obfitość
wszystkiego, bo nie ma drzwi, a towary dosłownie wysypują się
aż na chodniki, żeby przyciągnąć uwagę przechodniów. Niektórzy
wracają z portu ze świeżymi rybami w plastikowych torebkach.
Otwierają się bary, lancheriell, budki sprzedawców smażonych

kulek albo trójkątów z mięsem i innych salgados, czyli przekąsek.
Wczoraj tutaj dokładnie w tym samym miejscu było tak pusto,

że tylko czarny sęp chodził po bruku i szukał czegoś w rynsztoku.
A ja postawiłam plecak na środku ulicy i robiłam zdjęcia okien
zabitych deskami.
11
Lancheria - (portug.) bar szybkiej obsługi, gdzie można coś zjeść.
2 10
Jak jabłko na jabłoni
Ale potem wreszcie nadszedł poniedziałek.
Kiedy kładłam się spać, przygłuchy pan na recepcji na cały

regulator oglądał w telewizji powtórki meczu, które splatały się
w przedziwną harmonię z męskim głosem, który z gniewem krzy
czał do mikrofonu w kościele po drugiej stronie ulicy. To brzmiało
jak oskarżenie i manifest, a nie msza. Recepcjonista oglądał mecz.

Pod sufitem głośno szumiał wiatrak, a żaluzje stukały o ścianę.
Aż w końcu zasnęłam.
Rano radośnie zbiegłam na dół.
Czy wiesz jak cudownie jest być wolnym człowiekiem i korzy
stać z tej wolności? Korzystać z prawa do podejmowania decyzji.
Choćby takiej czy popłynę dzisiaj małą łodzią o jedenastej, czy
statkiem o dwudziestej? Do Juruti czy do Parintins?
Jak cudownie jest włożyć czystą, pachnącą koszulę, którą wy

prałam wczoraj w prysznicu! Jak cudownie jest mieć elektryczność
i naładować baterię w aparacie! I pieniądze w miejscowej walucie,
żeby zapłacić za hotel!
Miałam zapas dolarów i byłam przygotowana na to, żeby
wymieniać je na reale, ale nigdzie w tej części Brazylii nie wi
działam kantoru! Kartę kredytową zabrałam tylko na wszelki
wypadek, a tutaj okazało się, że to j est jedyny sposób zdobycia
gotówki. To prawdziwy cud! Wyobrażasz sobie w jakim byłabym
kłopocie gdyby nie ta karta i gdyby nie to, że w mieście j est jeden
działający bankomat?
Przecież nikt nie przyjąłby ode mnie dolarów ani euro, bo

Brazylijczycy też mieliby problem z wymianą ich na reale. Nie
211
B LO N DYNKA NA AMAZONCE
mogłabym zapłacić za hotel ani za butelkę wody. Ani za bilet na

statek, ani w ogóle za nic!
A przecież byłam wcześniej w Brazylii wiele razy. Byłam nawet
dokładnie w tym samym miejscu, ale kilkanaście lat temu.

Kiedyś tu były kantory wymiany walut, a w porcie i na tar
gowisku sprzedawano genialne płaskie i suche placki z manioku

z dodatkiem orzechów i wiórków kokosowych. Teraz mogłam
o nich tylko pomarzyć.
Świat zmienia się bardzo szybko. Ale nie cały. Są takie rzeczy,
które pozostają niezmienne. Takie jak podróż. I stary statek na
Amazonce.
Rozwiesiłam hamak na statku z ładunkiem zielonych bana

nów. Nazywał się Sempre Com Deus III, czyli " Zawsze z Bogiem III".
Stanęłam przy burcie.
Był gorący, brazylijski poranek, pełen śpiewu ptaków, zapachu
liści i kurzu podrzucanego przez wiatr. Na rampie stała półcięża

rówka z workami manioku. Patrzyłam jak je rozładowują i pakują
pod pokład, a w pewnej chwili obok mnie zatrzymał się tragarz
z workiem na ramionach.
Czy zdarzyło ci się zaznać takiego stopnia spokoju i wewnętrz
nej równowagi, kiedy puszczasz wszystko, czego chce się trzymać
twój umysł i stajesz się wolną, swobodną, wszystko czującą duszą?

W pewien sposób wychodzisz z samego siebie i jesteś w stanie
stać się każdą rzeczą i każdą istotą, jaką zapragniesz? Zjednoczyć
212
Jak jabłko na jabłoni
się Z nią w taki sposób, że czujesz jej doznania, myślisz j ej myśli
i czujesz jak j ej serce bije w tobie?
Lubię takie doświadczenia. To jest dowód na to, że jesteśmy
cząstką wszechświata. Niezależnie od tego jak bardzo ludzie usi

łują wywyższyć siebie, jednocześnie poniżając inne istoty, prędzej
czy później dotrze do nich ta naj prostsza i najbardziej podstawowa
prawda, od której wszystko się zaczyna.
Jesteśmy małym fragmentem bardzo dużej całości. Zależymy

od niej znacznie bardziej niż nam się wydaje, że ona zależy od nas.
A najbardziej fascynujące jest to, co dzieje się poza świadomym
umysłem człowieka. Poza tym wszystkim, co można zracjonali
zować, opisać, zatrzasnąć w księgach i definicjach naukowych.
Dusza jest wolna. Twoja dusza może przynieść ci takie roz
wiązania, na j akie sam nigdy byś nie wpadł. Możesz próbować
zaprojektować swoje życie z naj drobniejszymi szczegółami, ale

twoja wolna i swobodna dusza i tak poprowadzi cię tam, gdzie
zechce. Niekoniecznie tam, gdzie ty miałbyś ochotę pójść.
Ale kiedy spróbuj esz zaprzyjaźnić się z nią, kiedy zaakcep

tuj esz jej moc, niezależność i siłę, to razem z nią będziesz mógł
dokonywać fascynuj ących podróży w świecie niematerialnym.
Stałam przy burcie i patrzyłam na rzekę, statek, ładunek ma
nioku i zaparkowany na rampie samochód. Bez pośpiechu, bez
oceniania i zastanawiania się j akie to j est. Tylko stałam i patrzy

łam, tak jakbym była zawieszona w tym momencie rzeczywistości
jak jabłko na jabłoni.
213
Nagle obok mnie zatrzymał się tragarz z workiem na ramio

nach. Tuż obok. Czekał aż zwolni się miejsce na pokładzie. Stał
tak blisko, że wyraźnie widziałam jego ciemną rękę. Miała kolor
czekolady i fakturę gałęzi drzewa. Mocna, sucha, napięta, pełna
życia. Czułam jak pod j ego skórą płynie krew. Kciuk poruszał
się prawie niedostrzegalnie, tak jakby czule gładził szary worek
i chciał mu powiedzieć, że może być spokojny, bo za chwilę dotrze

do celu. Trochę tak, jakby worek był żywą istotą zaniepokojoną
tym, czy jest na dobrej drodze.
Przemknęło mi przez myśl, że życie człowieka to taki właśnie

szary worek na czyichś ramionach. Ktoś cię niesie do portu na
przeznaczony dla ciebie statek. A ty szarpiesz się i krzyczysz, że
wymyśliłeś sobie zupełnie inny kierunek i inny cel. Albo leżysz

ufnie na mocnych ramionach tragarza i trafiasz dokładnie tam,
gdzie powinieneś być.
Tragarz stał obok mnie. Widziałam jak porusza się tkanina na
j ego mięśniach i jak uderza jego serce. I nagle poczułam, że jestem

nim. Nie wykonałam żadnego ruchu i nic nie zmieniło się na ze
wnątrz. Tyle tylko, że stałam się nim w takim samym stopniu, jak
byłam sobą. Czułam jego zmęczenie i wysiłek, naciągniętą skórę
na plecach i napięcie w łydce. Stałam się z nim j edną istotą. Bez
współczucia, litości czy chęci. Po prostu byłam duchem w nim,
a on był we mnie. Na sekundę lub dwie, ale to wystarczyło. Bo
ta sekunda była jak całe życie. Dodatkowe życie w dodatkowym
wymiarze, którego właśnie dane mi było doświadczyć.
2 14
ROZ DZ I AŁ 3 6
Patrzę i jesteDł
... " Ii" . . . " "" . I••. . . . . u,I(. u'· . ,
·"Ii ::
Zapadam czasem w dziwny stan przeniesienia w inną rzeczy
wistość. Rozłączenia ze światem fizycznym, chociaż wciąż w nim
j estem i mam pełną świadomość tego, co się dzieje.

Wszystko wtedy wydaje się bardziej intensywne. Deski na
pokładzie łodzi są uderzająco niebieskie, słyszę jak poruszają się
krople wody przy statku i oczy chłopca, który rzuca mi spojrze

nie, a potem patrzy w dal. Czuję jak napina się skóra na kolanie
staruszki siedzącej na stołku, czuję jak opadaj ą z hamaka długie,
czarne loki brazylijskiej dziewczyny.

Jestem tu na statku, ale jednocześnie jestem w pewien sposób
nieobecna, zamrożona, tak jakby moje fizyczne ciało znajdowało

się w zupełnie innym zbiorze powietrza. Jestem tu więc, ale mnie
nie ma. I tylko czuję wszystko mocniej i w najbardziej dotykalny
sposób.
Widzę drewnianą rączkę maczety wystaj ącą z torby. I czuję,
że jestem tym drewnem, czuję na sobie ręce, które mnie dotyka-
215
ły podczas pracy, ich pot, twardą skórę i delikatność poduszek
ich dłoni, czuję jak ktoś mnie unosi i jestem narzędziem, które
tnie, rozkraja, rozbija i robi to korzystając z ich siły. I tę siłę czuję
w sobie.
Czy myślałeś kiedykolwiek o tym, że maczeta jest silna mocą

ramion, które ją trzymają?
Patrzę na znoszony, czarny plecak ze spłowiałymi pomarań
czowymi paskami i czuję j ak wisi na czyimś ramieniu, dotyka

pleców, smaży się w słońcu, wchłania pierwsze krople deszczu
zanim rozpęta się ulewa i wędzony zapach dymu z ogniska. Czuję

to w sobie tak jakbym to ja była tym plecakiem i rozwijała w my
ślach film ze wszystkiego, co się wcześniej zdarzyło.
Patrzę na chłopca, który niesie kubek wody i opiera się o ha

mak. Podnosi kubek do ust i ja czuj ę jak on pije tę wodę. Chłód
w przełyku, drgnienie j ego komórek kiedy dociera do nich zimna
woda, szelest krwi, która porywa ją dalej i rozprowadza po całym

organizmie.
Siedzę i patrzę. I przenoszę się w różne światy związane z każ

dym człowiekiem i przedmiotem, które w tamtym momencie nie
są jak zwykle zamkniętymi bytami odrębnymi od mojego, tylko
są otwarte, dostępne, a ja po prostu zagłębiam się w nich i czuję

to, co one mają, czują i czym są.
To takie rozszerzenie świadomości, kiedy wszystko wiem,
widzę i czuj ę sto razy mocniej . Kiedy ktoś lekko przez przypa
dek potrąca moje krzesło, czuję to tak, jakby uderzał mnie we
wnętrzności.
216
Patrzę I jestem
Patrzę na chmury i jestem chmurami.
Patrzę na rzekę i jestem rzeką.

Patrzę na drzewo i j estem drzewem.
Nie mam myśli ani emocji. Wychodzę z własnego ciała i jestem

tylko receptorem odbierającym wrażenia wszystkich i wszystkiego
dookoła.
Widzę wysokie puszyste trawy na brzegu i czuję jak dotyka
je wiatr, uginam się pod nim, faluję, podnoszę się i znów opa
dam. Słyszę turkotanie silnika przepływającej łodzi. To jest moja
łódź, na której właśnie płynę, ale w tamtym momencie widzę ją
z perspektywy wysokiej trawy na brzegu, więc patrzę jak łódź

przepływa obok i oddala się, a ja j ako trawa zostaję w ciszy. Ale
jednocześnie jestem na łodzi i płynę dalej .
Patrzę na spodnie chłopca stojącego przy burcie i czuję jak ktoś
kroi materiał nożycami, przesuwa go po stole, słyszę jak szeleści,
dotyka poruszonej agrafki i zatrzymuje się. Potem igła, maszyna,

zszywanie, przesuwam się, naszywka, pranie i kręcę się w mydli
nach razem z innymi spodniami. Potem wzory, wybielanie, znaki,
karton, ulica, kurz. I ja jestem tam, w tym kartonie, złożona na
cztery. Czy to nie jest niezwykłe? . .
Ciągle robię takie doświadczenia.
A najbardziej lubię łączyć się z wodą. Patrzę na falującą rzekę
i czuj ę wewnątrz siebie czym ona j est i j aka j est. Nie mam na
myśli racj onalnego wyobrażania sobie ani pamiętania tego, co
wiemy o wodzie. Chodzi mi tylko o pewne otwarcie duszy, umysłu
217
BLONDYNKA NA AMAZON C E
i myśli, w których nowe wrażenia pojawiają się same, bez udziału

świadomości i wiedzy nabytej z książek.
Patrzę na wodę i czuję w jaki sposób ona tworzy całość, która
jest jednocześnie swobodna i napięta, luźna i wypełniona, słaba
i niewyobrażalnie silna, ponieważ j ej cząsteczki są połączone

w najbardziej potężny sposób, którego nie j est w stanie odtworzyć
żadna rzecz stworzona przez człowieka.
Są połączone pierwotną siłą, która nie scala ich, a tylko wy
pełnia, przez co stanowią j edność niemożliwą do rozłączenia.
Nawet jeżeli jej część zostanie oddzielona, posiada natychmiasto
wą i wieczną gotowość do przyłączenia się na powrót do całości

i stanie się to w pierwszym momencie, kiedy tylko zaistnieje taka
możliwość.
Każda część wody zachowuje tę pierwotną moc całości, ponie

waż j est integralnie z nią scalona. Jest NIĄ. Nie może jej stracić.
Najmniejsza kropla deszczu ją ma i każdy metr oceanu.
Woda ugina się miękko, bo wie, że zawsze zwycięży. Bo jest
niepokonana. I dlatego mówi:

Proszę, idź tędy j eśli chcesz, ustępuj ę ci z drogi, jest twoja.
A potem natychmiast, cicho zamyka się za śladem twojej stopy
i ciebie już tam nie ma, a ona wciąż jest, identyczna jak wcześniej.
A co woda robi w człowieku?
Czy to nie woda i wilgoć utrzymują ciało w całości? Pozwa
lają mu istnieć jako integralna całość, która trwa, nie rozpada

się i funkcjonuje. Patrzę na skórę i czuję jej wewnętrzną lepkość
i wilgoć, która łączy się za pomocą tej samej siły, jaką ma w sobie
218
rzeka i ocean z innymi komórkami, tkankami i wszystkim, co
jest w środku.
Jest mną.
Jest tobą.
Jest częścią życia, jakie każdy z nas w sobie nosi.
I w takim razie to, co opisałam wcześniej i co mogło ci siC;

wydawać nielogiczne i nieracj onalne, nagle staj e się całkowicie
zrozumiałe.
Jeżeli każda kropla wody posiada tę samą moc i poczucie

łączności z większą całością, z której pochodzi, to każdy z nas
podświadomie i ponadzmysłowo też posiada umiejętność stani�
się jednością z innym organizmem zawierającym w sobie krople

wody. Bo to one się do siebie przyciągają, a ponieważ każda z nich
posiada świadomość i moc całości, to każda jest w stanie opowie
dzieć wszystko o wszystkim.
Dlatego wystarczy tylko zwolnić uścisk racjonalnego umysłu
i pozwolić, żeby myśli same znalazły dla siebie właściwy trop.

ROZ DZ I AŁ 3 7
Zawsze z Bogietn III

... ! •• .. T
Wiesz po czym można z daleka rozpoznać turystę? Po tym,
że targa na ramionach ciasno wypakowany plecak, który nigdzie
się nie mieści i nie pasuje. Zawsze zwisają z niego jakieś dziwne
paski, które lubią się zaklinowywać w szczelinach między sie
dzeniami. Na wierzchu czasem jeszcze dyndają zabłocone buty
w niespotykanie wielkim rozmiarze.
Nie można go włożyć na półkę bagażową, bo jest za długi. Ani
pod siedzenie, bo j est zbyt pękaty. Nigdzie właściwie nie można
go umieścić, bo zawsze coś z niego wystaje albo zwisa, a paski
z klamerkami o wszystko lubią się zahaczać.

I spróbuj poprosić tego turystę o tabletkę przeciw bólowi głowy
albo scyzoryk okaże się, że owszem, ma je pięknie zapakowane,
ale na dnie plecaka, więc najpierw musi wszystko wypakować .

Znasz to?
Ja to znam z mojego doświadczenia, bo przez pierwsze lata
podróżowałam tylko z plecakiem. A właściwie z dwoma, bo musia
221
łam mieć drugi, podręczny, na sprzęt fotograficzny. Duży plecak
z tyłu, mały z przodu i tak objuczona jak wielbłąd szłam z dworca

do hotelu, ledwie mając siłę poruszać nogami.
A potem nagle dokonałam odkrycia, które przewróciło mój

podróżniczy świat na drugą stronę.
Bo przecież pewnego dnia cały świat zaczął używać toreb po

dróżnych na kółkach. Tych tanich, chińskich, miękkich walizel<
na kółkach. Nie trzeba ich dźwigać, są pojemne, a co najważniej
sze są identyczne jak walizki innych pasażerów. W podróży to

bywa bezcenne.
Wyobraź sobie autobus w Azji, Afryce czy Ameryce Południo
wej . W środku jest ciasno, więc kierowca ładuje bagaże na dach .
Po kilku godzinach jazdy docierasz do celu, ktoś wdrapuje się n;l

dach autobusu i rozpakowuje bagaże, czyli zrzuca je z dachu n;l
ziemię. Jeżeli gdzieś w okolicy stoi ktoś o nieczystych zamiarach ,
to natychmiast dostrzeże jasną twarz w tłumie pasażerów i równi('

szybko wyśledzi twój kosmiczny czerwony plecak z dyndającym i
paskami. I jeżeli będzie chciał coś komuś ukraść, to prawdopodob
nie ukradnie tobie, żeby mieć największą szansę na cenną zdobycz .

Ale jeżeli twoja torba niewiele różni się o d toreb innych pasaże
rów? Jest tak samo czarna, zakurzona i ma zacinającą się rączkę·?
No właśnie.
Dlatego porzuciłam plecaki podróżne i zamieniłam je na zwy
kłą, czarną torbę na kółkach z miękkim obiciem. Bo taka torhl
wszędzie da się wcisnąć. Nie przyciąga uwagi. Idealnie pasuje d( ,
222
Zawsze z Bogiem III
stada innych czarnych prostokątnych toreb, z którymi podróżują

tubylcy. A wtedy ty też bardziej pasujesz do tego świata i jesteś
mniej obcy.
I o to właśnie chodzi. Żeby być tam na miejscu i smakować

życie jak tubylec.
Albo tutaj na statku Sempre Com Deus III.
Uśmiechnęłam się.
Pewnie dziwi cię fakt, że statek nazywa się " Zawsze z Bogiem".
Ale to j est coś bardzo zwyczajnego w Brazylii. I prawdę mówiąc
chyba w żadnym innym kraju nie widziałam tylu codziennych wy
znań wiary, co tutaj . Mam na myśli zwykłe, powszednie sytuacj e

i to, w jaki sposób ludzie instynktownie się w nich zachowują.
Jest na przykład budka nad brzegiem rzeki. Mała, zbita z de
sek, gdzie rano przychodzi kucharka i sprzedaje usmażone w domu

zawiniątka z mięsem. Jak mogłaby nazwać tę swoją budkę? Może
" "
" Smaczek albo " Pyszny zakątek albo coś w tym stylu? A ona na
desce nad okienkiem ma namalowane: " Jezus mnie prowadzi ".
Po prostu.
Albo jest warsztat samochodowy w bramie. Mechanicy wysta
wiają tablice z opisem różnych usług, że można tu wymienić koło,
sprawdzić olej , ustawić symetrię i tak dalej, a obok na tej samej
tablicy jest dopisane: " Zawsze z Bogiem". Tak jakby to było równie
ważne, jak zakres świadczonych usług. Bo j est równie ważne. Bo
Brazylijczyk wierzy w Boga i chce na co dzień kierować się j ego
przykazaniami w taki właśnie oczywisty, instynktowny sposób.
223
Nie zdziw się więc jeżeli w miasteczku na końcu świata zoba

czysz wysoki, ślepy mur. Nie wiadomo co j est po drugiej stronie
i raczej rzadko kto tu zagląda. Ale na murze j est napisane: " Ko
cham Jezusa".
Albo zobaczysz w porcie statek, który oprócz nazwy i tablicy

z informacją o której i dokąd wypływa, będzie miał dodatkową
wstęgę zawieszoną na barierce z napisem, który ktoś namalował
farbą: Deus antes de tudo, czyli " Bóg przede wszystkim". Albo Cristo
da unica esperanza Chrystus daje nadzieję.
Tak po prostu ludzie czują i j est to dla nich tak oczywiste, że

otaczają się na co dzień takimi hasłami. I myślę, że w ten sposób
przypominają sobie nawzaj em o tym, żeby być dobrym chrześci
janinem i przestrzegać dziesięciu przykazań: mówić prawdę, nie
kraść, być uczciwym i życzliwym wobec wszystkich.
To są najprostsze przykazania pod słońcem, ale mam takie
dziwne wrażenie, że dawno zostały zagubione i zapomniane,
bo Kościół i religia skupiają się teraz chyba na czymś innym. NJ
polityce, walce o kościoły, dobra materialne i ochronie swojego
dobrego imienia. Zamiast wobec wszystkich kierować się dobrem ,
życzliwością, otwartością i przebaczeniem, czyli swoim przykła

dem przekazywać dalej naukę głoszoną przez Jezusa.
Bo czy to nie o to właśnie chodziło na samym początku? ..
Nie o budowanie kościołów i stawianie murów między ludźmi ,
rozdzielanie ich na lepszych i gorszych, takich, którym wolno i nil'
wolno, takich, którzy zasługują i nie zasługują na zbawienie i raj .
2 24
Zawsze z Bogiem III
Wszyscy zasługują. Wszyscy jesteśmy ważni i potrzebni, bez

względu na to z kim śpimy, czy mamy sakramenty i czy chodzimy
do spowiedzi. Myślę, że Bóg nikogo nie osądzał i nikomu nie od

mawiał prawa do życia wiecznego w szczęściu. Bo Bóg j est ponad
wszystkimi niezgodami, walkami, przepisami i dyrektywami. Bóg

po prostu kocha. Kocha i już. Każdego, nawet tego, kogo Kościół
nie zgadza się zaakceptować.

I być może ludzie w Brazylii to czuj ą i dlatego mają ochotę
podpisywać się pod Bogiem jako swoim przewodnikiem w każdej
drobnej codziennej sprawie?
Na moim statku Sempre Com Deus III było tak ciasno, że trzeba
było się przedzierać przez gąszcz hamaków. Gdzieś w ich dżungli
zatonął mój hamak razem z hałdą bagaży zrzuconych razem przez
pasażerów na drewniane kratki przy ładowni.
Ale spokojnie uśmiechnęłam się do siebie. Mój bagaż idealnie
wpisuj e się w ten bałagan. Moja podróżna czarna torba na kół
kach jest prawie identyczna jak leżące obok torby Brazylijczyków.

Utytłana w kurzu i błocie, wysmarowana siuśkami i kupą (za
przeproszeniem) małpy z wojskowej motorówki, z poszarpanym
materiałem na dole, tam gdzie zdzierał się o skały i kamienie.
Zostawiam ją na pokładzie bez strachu.
Bo przecież obco wyglądający kolorowy plecak przyciąga uwagę
nie tylko zawodowych przestępców, ale też okazjonalnych kieszon
kowców i dzieci, które lepkimi rączkami mogłyby chcieć zajrzeć do
środka i być może znalazłyby tam coś, z czym nie miałyby ochoty
225
się rozstać. Bez złych intencji i bez świadomości popełniania złego

czynu, po prostu z ciekawości i chęci odkrywania świata.
Na tym statku nie miałabym najmniejszych szans, żeby pil
nować mojego bagażu. Podręczny plecak mam oczywiście przez

cały czas ze sobą, ale duży bagaż musi sam się obronić. I najlepiej
robi to właśnie wtapiając się w otoczenie.
A ja dzięki temu mogę stać sobie przy burcie, wystawiać twarz
do słońca i myśleć, że to niesamowite, że na świecie wciąż są takie
miejsca, gdzie swobodnie rosną palmy, płynie rzeka i leje deszcz.
Nie ma żadnych dróg, j edynym środkiem transportu j est łódź,
nikt i nic nie rozdziela ludzi od zewnętrznego świata i od natury.
Kiedy leje deszcz, jesteś mokry i jest to rzecz tak samo nor
malna i zwyczajna, jak to, że jesteś suchy kiedy świeci słońce.
I jaki to cud, że ludzie nie nauczyli się zszywać chmur, i że one
mogą sobie pływać po niebie porozrywane jak chcą. Zasłaniać i od

słaniać niebo, zsyłać deszcz albo ścielić na drzewach chłodny cień.
Płynę sobie po Amazonce i uśmiecham się .

ROZ D Z I AŁ 3 8
Niech ż yje wolność!

..• .. . ·
Nie ma kawy w Juruti. To znaczy j est syrop o smaku kawy

w termosie, ale nie można dostać kawy bez cukru. Trudno, nie
przyzwyczajam się.
Nie ma śniadania. Dam radę.
Jest jeden hotel, obskurny z zewnątrz. W środku wąski, ciemny
korytarz i brudna ściana pomalowana na zielono, licząc na oko, nie
myta od stu lat. Nie ma pojedynczych pokoi. No, bo j aki szaleniec
podróżuje w pojedynkę? Są tylko podwójne małżeńskie. Pytam

czy mogę zobaczyć. Idę po schodach zrobionych przez szalonego
budowniczego. Stopnie są tak wąskie, że ledwie mieści się na nich
stopa, a do tego są wysokie na pół metra.
Wdrapuj ę się na piętro. Pokój numer 4 jest całkiem dobry. Ma

zabój czo różowe ściany i łóżko. I nic więcej. Okno zamknięte na
drut, bo zamontowano klimatyzację.
227
Ale nie mam wyjścia. Zaduch, ciężkie powietrze, nie mogę

otworzyć okna, włączam klimę. I idę szukać koktajlu z owoców.
Jestem w Brazylii nad Amazonką. To chyba oczywiste, że tutaj

jest dużo tropikalnych owoców i ludzie naj chętniej piją koktajle
zrobione ze świeżych owoców, prawda?
Ach, ty sierotko o wielkich nadziejach i oczekiwaniach!

śmieję się do siebie w duchu. Jaki koktajl? Jakie owoce? Jaka
ryba? Czy ty z byka spadłaś?
Nie ma nic. Jest tylko beton, słodkie napoje gazowane i okrop

ne salgados. To znaczy dla mnie okropne, bo dla mieszkańców
miasta najwyraźniej ulubione.
Salgados to różne małe przekąski z ciasta usmażone w głębo

kim oleju. Są coxinhas, czyli śmieszne okrągłe piramidki z kur
czakiem, są empadas12 w kształcie dużego pieroga z siekanym

mięsem w środku, są pasteis prostokątne, kwadratowe albo
trójkątne płaskie ciastka z pszennej mąki nadziewane kurczakiem
albo serem.
I gdybyś zapytał kogoś specjalizującego się w brazylijskiej
kuchni albo gdybyś zajrzał do brazylijskiej książki kucharskiej

to dowiesz się zapewne o wielu rodzajach i nadzieniach a to
z fasoli, a to z ryby, a to z mięsa, a to jeszcze z czegoś innego.
12
Empada to nazwa portugalska, te pierogi w wielu krajach Ameryki Łacińskiej
są znane pod hiszpańską nazwą empanada.
228
Niech żyje wolność!
Ale jak już pisałam wcześniej, książki kucharskie opisuj ą to, co

teoretycznie istnieje na pewnym obszarze.
A codzienne życie jest zupełnie inne. Naprawdę. Całkowicie
inne od mądrych opisów w podręcznikach.
Przyjedź sam do Juruti, to zobaczysz.
B ędą smażone piramidki z kurczakiem, smażone trójkąty
z siekanym mięsem i płaskie, chrupiące, smażone kwadraty na

dziewane żółtym serem. I raczej nic więcej.
Jedzenie wegetariańskie? No coś ty. Tutaj nikt nie słyszał
o czymś takim. Sałata? Tutaj trudniej ją spotkać niż ptaka dodo
na Mauritiusie.
Na co dzień w miasteczkach i wioskach smaży się tylko to, do

czego wszyscy są przyzwyczajeni, co wszyscy j edzą i co szybko
schodzi. Trzy rodzaj e ciepłych, smażonych, ociekających tłusz
czem przekąsek i kawa syrop z termosu. Chcesz coś innego? To

może lepiej wracaj do Europy.
A ryba? pytam nieśmiało z nadzieją, no bo przecież jak by

na to nie patrzeć, jestem w miasteczku nad Amazonką.
Łatwiej tu chyba upolować rybę niż kupić kurczaka, nie mówiąc
już o krowie i pochodzącej z niej wołowinie.
Kucharka na targowisku kręci głową. Nie ma. Przed nią na
ruszcie skwierczą szaszłyki z kurczaka.

- Nie ma ryby? upewniam się.
Przyjdź później mówi kucharka.
229
Przyjdę . Statek mam dopiero o pierwszej po południu, zdążę
więc wrócić na rynek z nadzieją, że będzie coś bardziej nadającego
się do jedzenia i zdrowszego niż smażone kulki nadziane mięsem.
To znaczy chciałabym zdążyć, bo prawdę mówiąc mam dziwny
problem z czasem. Od kilku dni godziny skaczą zamiast płynąć.
I nigdy nie wiem która godzina okaże się, że właśnie j est, bo
zegary czasem zasypiaj ą i przestają liczyć czas, a czasem pędzą
jak szalone.
Ilekroć patrzę na zegar, jest godzinę za wcześnie albo godzi
nę za późno. Czasem są dwa zegary i każdy pokazuje co innego.
Posłusznie więc przestawiam zegarek, a następnego dnia patrzę
- on znów wskazuje godzinę wcześniej albo później niż jest w rze
czywistości. Bardzo dziwna sprawa.
Ale może właśnie o to chodzi, żeby nie poganiać czasu, nie
zamykać go w ściśle ustalonych ramach. Nie uważać go za służą
cego. Tylko wtopić się w niego, zanurzyć się w nim, pozwolić mu
być jak chce. Zbyt wcześnie albo zbyt późno, godzinę w tę lub
w tamtą - i dostosować się do tego, jaki on jest.
Niedawno wyszłam z hotelu o ósmej rano, o jedenastej miałam
statek, przeszłam się po mieście, zjadłam śniadanie na targowisku
i wróciłam na ostatni koktajl owocowy przed podróżą. Byłam
pewna, że jest wpół do dziesiątej . Ale zegar na ścianie pokazywał
wpół do jedenastej. Pomyślałam, że stoi.
230
�bt
\
M(l,W\ o.1llAY\� t\M 't t.1.a.b etM .

..
60� s.I4:tCt� "'IUMA, CLbl

�'trUtC . I o 3od.�
'lA. WC-l� 'ta. pdi\W.
Siedziałam sobie spokojnie, ale nagle przeszedł ktoś z zegar

kiem na przegubie. Dochodziła j edenasta! ! ! Biegiem wpadłam
na statek.
Upewniam się która godzina. Mam zegarek w komórce i drugi

na pasku w hotelu, ale nie chce mi się go nosić na ręce. Nie chcę
chwytać godzin. Niech sobie płyną. Niech skaczą jeśli chcą. Nic
nie muszę wiedzieć, wystarczy, że . . .
Stanęłam. Właśnie o to chodzi. Wystarczy, ż e wszystko dzieje

się samo, życie płynie dowolnym rytmem i porywa mnie ze sobą.
I pokazuje mi różne zdumiewające rzeczy, a ja staję, otwieram

szeroko oczy i chwytam za aparat fotograficzny. Za to też lubię
podróżowanie bo pokazuje ci znane rzeczy w zupełnie nowy
sposób.
Bo każdą rzecz można zrobić ciekawie albo nudno, prawda?

Można zbudować piękny most albo brzydki most, a każdy z nich
będzie stał nad rzeką po to, żeby ludzie mogli przejść na drugą
stronę·
Można pisać piórem wiecznym albo długopisem.
W sumie teoretycznie chodzi o to, żeby coś zostało zapisane

na kartce, ale tak naprawdę myślę, że wszystko, co składa się na
tę czynność, ma też ogromne znaczenie. Bo zupełnie inaczej pisze
się piórem, a inaczej długopisem. W inny sposób w tej czynności

uczestniczy twój mózg i twoja dusza. A to ma wpływ na wiele
rzeczy, których nie byłbyś w stanie przewidzieć.
232
Na przykład j eżeli zapiszesz to zdanie piórem wiecznym, to

będziesz czerpał przyjemność ze sposobu, w jaki stalówka dotyka
papieru i zostawia na nim ślad atramentu. Być może nie będziesz
miał ochoty wypuszczać tego pióra z ręki, więc dopiszesz j eszcze
następne zdanie albo dwa i może nagle odkryjesz, że napisał
ci się wiersz.
A jeżeli używasz plastikowego długopisu za dwa złote, to za
piszesz to, co było do zapisania, ale bez specjalnej przyj emności

czy inspiracji.
A jeżeli w mieście trzeba postawić budki telefoniczne? Można

zaprojektować metalowy daszek i pod spodem przyczepić aparat,
prawda? Albo zrobić zamknięte budki ze ścianami z plastiku,
żeby wandale nie wytłukli szkła. No bo co jeszcze można zrobić

z czymś tak oczywistym j ak budka telefoniczna?
Ha!
Stałam właśnie przed kosmiczną budką telefoniczną w kształ
cie czapki, na której siedziała ogromna krewetka! ! !
Aaaaa! ! ! !
Wyobrażasz sobie? Gigantyczna pomarańczowa karbowana
krewetka z wielkimi oczami na białej metalowej czapce z wzor

kami?
To była budka telefoniczna!
Wcześniej w Belem i w Manaus widziałam też inne fantastycz

ne amazońskie budki telefoniczne. Wielka brązowa kapibara,
233
B LONDYNKA NA AMAZONCE
żółty, nakrapiany cętkami jaguar albo czerwony tukan z długim
dziobem, w którym mieścił się aparat telefoniczny.
Bo przecież budka telefoniczna wcale nie musi być nudna.
A przedmioty codziennego użytku nie muszą być szare i mecha

nicznie wycinane ze starego wzoru. Można coś zmieniać, wymy
ślać, tworzyć, a przecież każda taka innowacyjna, fascynująca
i piękna rzecz jest nie tylko dziełem sztuki i przynosi radość nie
tylko osobie, która ją wymyśliła.
Mieszkaniec dowolnego miasta na świecie pewnie uśmiechnie

się na widok wielkiej niebieskiej papugi, która w żółtym brzuchu
ma ukryty telefon.
Chodzi o to, żeby wyjść poza schemat. Nawet jeżeli ciągle ktoś
ci powtarza, że masz się trzymać procedury i że w cenie nie jest
twoja kreatywność, tylko posłuszeństwo.
Tak mówią ludzie, którzy osobiście naj chętniej dzwoniliby do

domu z niebieskiej papugi, ale noszą w sobie wielki strach przed
tym, co mogą stracić. Niezależnie od tego, czy mają dużo, czy mało
i czy rzeczywiście jest to coś wyjątkowo wartościowego.
Chodzi tylko o to, żeby nie stracić tego, co się ma. Na przykład
pracy - mimo że jej nie znosisz. Albo męża, chociaż go nie kochasz.
Swojego miejsca w świecie nawet wtedy, kiedy wcale nie jesteś
z niego zadowolony.
Strach buduje sztywne przepisy, zarządzenia i system, z któ
rego nie wolno się wyłamać.
A właśnie że wolno!
234
Wolno myśleć, tworzyć, wpadać na genialne pomysły i wolno

zamienić nudną budkę telefoniczną na totalnie abstrakcyjną po
marańczową krewetkę, która siedzi na czapce i patrzy czarnymi
oczami na ulicę.
Wolno być wolnym!
Jedyne, co cię przed tym powstrzymuje, to twoj e własne prze

konania, które zgodziłeś się ograniczyć. Ale tak nie musi być.
Niech żyją inspirujące budki telefoniczne!

R O Z DZ I AŁ 3 9
Huzia na Józia! ! !
.. - -
Kiedy odłączysz się od strefy komfortu i bezpieczeństwa, poza

życie, które dobrze znasz, i wyruszysz na tułaczkę po obcych
miejscach, wtedy przestaniesz kombinować i budować iluzje, bo

wszystkie siły będziesz musiał poświęcić na radzenie sobie z nową
rzeczywistością i przetrwanie.
I kiedy jesteś zaj ęty zapewnianiem sobie pożywienia i schro
nienia na noc, twój umysł zaczyna funkcjonować w inny sposób
i zaczyna przybliżać się do prawdy.

Do tego, co jest prawdą o tobie i o świecie, w którym żyjesz.
Ponieważ czy tego chcesz, czy nie, twoja wiedza dzieli się na
to, co j est prawdą, na to co chciałbyś, żeby było prawdą i na to,

co wydaje ci się prawdą.
Dopóki żyjesz wygodnie w świecie, który dobrze znasz, twój

umysł buduje różne wyobrażenia i fikcje, a ty poświęcasz dużo
energii, żeby j e podtrzymywać.
236
Huzia na Józia!!!
Ale kiedy świat jest nowy i nieznany, a ty musisz odnaleźć

w nim własną ścieżkę, nie ma czasu ani siły na budowanie iluzji.
Próbujesz jeszcze przez chwilę, ale jesteś zmuszony poddać się

i porzucić fałsz.
To właśnie wtedy z przedziwną jasnością zaczynają docierać

do ciebie różne odkrycia, stwierdzenia i wnioski.
Wszystko, co nie jest prawdą, upada i ginie.
Zostajesz sam nagi i bezbronny wobec swoich prawdziwych

myśli.
I dopiero wtedy wiesz kim naprawdę jesteś.
Podniosłam głowę.
O rety, laska w szpilkach wchodzi na statek do Manaus! Zapach
perfum, makijaż, włosy farbowane na blond. Kolczyki i szminka.
Aaaaa! ! ! !
Jakie t o wydaj e się nierealne i egzotyczne ! ! ! Ja w tej samej

koszuli od kilku tygodni, w krótkich spodenkach i klapkach,
rozczochrane włosy, jeszcze wilgotne od porannego zimnego

prysznica.
Pochylam się i ukradkiem robię zdjęcie jej buta. Aaaaa! ! ! Stoi
w nim bez widocznego wysiłku, choć szpilki mają z dziesięć cen
tymetrów wysokości! ! !
Przypominam tropikalny dzień, wilgotny upał i statek bez
kabin, gdzie każdy podróżuje w swoim hamaku. I nagle między
rodzinami oblepionymi dziećmi pojawia się ta dziewczyna jak
modelka wycięta z okładki czasopisma.
237
Kim j est? Dokąd płynie? O czym myśli? Czy wybiera się do

wielkiego miasta, żeby zrobić karierę? Jako aktorka? Piosenkar
ka? Modelka? Może spędziła kilka lat na oglądaniu brazylijskich
telenoweli, a teraz sama chce zostać ich bohaterką?
I czy naprawdę będzie wyglądała równie pięknie za dwadzie

ścia cztery godziny, kiedy statek ma dopłynąć do Manaus? . .
Tragarze ładują meble. P o pokładzie krążą sprzedawcy salga

dos, sera, ciastek, gorących dań z kurczakiem w aluminiowych
talerzach z przykrywkami, gazet i sznurka. Obok mnie w hamaku
siedzi dziewczyna bez nogi. Ma walizkę marki Amazon tourist.
Czerwoną. Made in China.
Przybywa ludzi. Z podziwem patrzę na ich hamaki są wielkie,

grube, bawełniane, ciepłe i wygodne. Ja mam skromny, wojskowy,
niewielki hamak ze stilonu. Jest zimny i niezbyt wygodny, ale jego
największą zaletą j est to, że zajmuje mało miejsca i mało waży.
Bo przecież ja muszę wszędzie targać ze sobą wszystko, co
mam. Taki porządny, ciepły brazylijski hamak zająłby pół mojej

torby. Musiałabym mieć dodatkowy bagaż albo jeszcze większą
walizkę·
Jeszcze większą?! Ha! Musielibyście zobaczyć jak walczę z tą

torbą na śliskich skałach albo miałkim piasku. Czasem ja ją ciągną
do góry, a czasem ona mnie w dół. Gdyby była jeszcze większa
i bardziej ciężka, to nie dałabym jej rady. Prześpię się więc troch�
niewygodnie, ale dzięki temu podróżuję lżej.
238
Huzia na Józia!!!
Meble do ładowni. Uciekaj ące dziecko do hamaka. Ciastko

w dłoń. Sprzedawca frytek z banana cierpliwie czeka. Ludzie na
pewno kupią. Porcja za reala.

Modelka zdjęła szpilki i schowała je do bagażu. Przejrzała się
w lusterku. Dziewczyna bez nogi śmiała się i rozmawiała z kole
żankami. Dziecko w skupieniu przyglądało się ciastku, czując na
j ęzyku upojnie dobry słodki smak. Wszystko znajdowało się na
swoim miejscu.
Statek, chmury, rzeka, ludzie i ja.
I nagle pomyślałem, że teraz wiem dlaczego wyruszam w te

szalone samotne, trudne podróże. Po pięciu tygodniach tułaczki
nagle mam poczucie, że dopełniło się przeznaczenie, że odkry
łam to, co było do odkrycia i co ciągnęło mnie do siebie. Mam to.
Czuję to.
Zmieniły się proporcje i perspektywa patrzenia. Gorąca kawa
rano to luksus i dreszcz radości i oczekiwania. Normalnie w Pol
sce nawet nie spojrzałabym na tę kawę. Jest zbyt mocna, zbyt
smolista, wprowadza mnie w drżenie.

Ale tutaj?
Och, co za radość, że j ą mam ! A mam ją tylko czasem rano do
hotelowego śniadania, bo poza hotelem nikt nie robi jej bez cukru.
Jeśli chcesz kawy, proszę bardzo, ale jako gotowy syrop z termosu.
A ta bułka z serem? ! ! ! Och! ! ! A ten ryż i fasola??? ! ! ! Och! ! !
Tułaczka podróżna sprawia, ż e gorący ryż z fasolą t o szczyt
szczęścia! ! Koktajl z owoców to niespodziewana nagroda! Działają
cy telewizor, gdzie są więcej niż dwa kanały? Ach, co za rozpusta! !
239
W tym telewizorze z dwoma kanałami jeden pokazuje progra
my religijne, a drugi telenowele, wiadomości i komiczne widowi

ska, które raczej nie są śmieszne.
Codziennie wieczorem telenowela Guerra dos sexos, czyli

"
"Wojna płci o kilku parach. Głównym bohaterem jest Felipe, przy
stojniak w okularach, który nie może sobie znaleźć dziewczyny.
Gra go aktor o nazwisku Edson Celularp3, uważany za amanta
brazylijskiej telewizji.
Akcja toczy się w Rio de Janeiro i Sao Paulo, a j ako przeryw
nik między scenami filmu pokazywane są zdj ęcia lotnicze z tych
dwóch miast odwrócone do góry nogami. Po animowanej czołówce
można się zorientować o czym jest serial, bo rysunkowy pan kot
walczy z kotką i oblewa ją mlekiem, pani mysz wali pana mysz
patelnią po głowie, a pan papuga zatrzaskuje pani papudze tuż
przed nosem drzwi od klatki.
Nie wciągnęło mnie.

Ale zaraz potem zaczął się następny serial Lado ao lado, czyli
"
" Na boki . Telenowela z przeszłości, chyba z XIX wieku. Trzy
główne bohaterki to bardzo bogata pani w pałacu, śpiewaczka
operowa i śliczna, smutna dziewczyna z burzą kręconych loków,
która ma synka Mulata.
I nagle pojawia się on Murzyn, robotnik zatrudniony n<l

plantacji i mówi do niej:
- Ale co chcesz przez to powiedzieć? Że mnie już nie kochasz?

Ś ciska w dłoniach kapelusz i ma łzy w oczach.
13
Celular po portugalsku znaczy " komórkowy".
240
Huzia na Józia III
Ona patrzy na niego i coś mu tłumaczy. A on cierpi, bo ona

j est dla niego całym światem.
Wczoraj byłam taka głodna! Wszystko było zamknięte. Szłam
w poszukiwaniu baru albo targowiska i byłam tak głodna, że
ostrożnie stawiałam kroki, żeby się nie ześlizgnąć w niebyt, nie

zasłabnąć i nie upaść.
Z daleka zobaczyłam blaszaną konstrukcję z napisem Feria
dos productores, czyli " Jarmark producentów". Na targowisku było

pusto, w porcie pusto, bary zaryglowane.
W środku stały długie stoły.
Czy jest ryba? zapytałam z nadzieją.
Nie ma, skończyła się !
A była przecież pora lunchu. Może dwunasta, może pierwsza,
nie wiem, bo godziny przeskakują tak, że ciągle się zdumiewam.
Nie ma nic do jedzenia. Poszłam więc dalej przez spalone słońcem,
puste betonowe ulice. Ostrożnie, żeby się nie potknąć, bo miałam
wrażenie, że jeśli się potknę, to zabraknie mi siły, żeby wstać.
Targowisko. Bar. Patrzę jak kucharka przygotowuje kanapkę.
Dwie kromki białego tostowego chleba z worka. Smaruje je mar
garyną. Blachę do zapiekania smaruje margaryną, kładzie na niej
plasterek mielonej szynki. Zapieka. Dodaje plaster żółtego sera.
Zapieka. Kładzie na blasze chleb z margaryną. Zapieka. Kładzie
szynkę i ser na chlebie. Zapieka.
Tyle pracy, żeby zrobić niezdrową kanapkę o śmieciowej war
tości odżywczej. Ś mieciowy biały, watowaty chleb z chemicznie
241
spreparowanej mąki. Śmieciowa margaryna ze sztucznie utwar

dzonych tłuszczów. Ś mieciowa szynka zmielona z odpadków
z dodatkiem sztucznego smaku, koloru i zapachu. Śmieciowy ser
sztucznie zrobiony z chemicznych proszków.
Skąd to wiem? Bo tak jest w Europie i Ameryce. To wiem na

pewno, bo sprawdziłam. A w Ameryce Południowej j est jeszcze
gorzej, bo wolno stosować wiele konserwantów zabronionych

w Europie.
Siadam przy ladzie. Brazylijczyk obok chrupie ze smakiem

swoją kanapkę·
Jak to możliwe? . .
Kiedy ludzkość się ocknie z tego dziwnego snu i zauważy, że
niezdrowe, syntetycznie preparowane jedzenie j est przyczyną

wszystkich problemów ze zdrowiem, źródłem otyłości i chorób? ..
Czy jest ryż? pytam.
Nie, skarbie - mówi kucharka ze współczuciem. - Dania
obiadowe są tam po drugiej stronie. U mnie tylko przekąski.
Kanapkę? Hamburgera?
Nie, dziękuj ę - uśmiecham się mimo woli.
Nawet gdyby pani zapłaciła mi za zjedzenie tej kanapki, to nie
miałabym na nią ochoty.

A robi pani koktajle?
Chyba skończyły się owoce, zaraz sprawdzę.
Była papaja! I banan! A ja po chwili przyssałam się do szklanki

pełnej życiodajnego soku. Potem drugiej . I trzeciej. A po drugiej
242
Huzia na Józia!!!
stronie znalazłam kucharkę, która miała ryż i fasolę. I tak zosta

łam ocalona ©
Do czasu, bo w nocy rozpoczął się znów desant tropikalnych
komarów! ! ! Myślisz, że poradziłbyś sobie z takim wrogiem? Prze
cież ma tylko niecały centymetr wzrostu i apetyt na pewno mniej
szy niż lew. Ale j est znacznie od niego bardziej uparty, sprytny
i niezaspokojony!
Kiedy chowałam się cała pod śpiworem, moskity znajdowały
miejsce, gdzie tkanina dotykała mojej skóry i buch! Zanurzały we
mnie złaknione trąbki i piły krew bez opamiętania.
Pod śpiworem robiło się gorąco i duszno, więc w końcu ro

biłam malutką dziurkę, żeby mieć dostęp do tlenu i oddychać,
a one natychmiast zaczajały się po drugiej stronie i atakowały

żarłocznym stadem!
Wyciągnęłam środek przeciw owadom, posmarowałam twarz
i położyłam się spokojnie, to komary zaczęły mnie ciąć w j edyny
nieposmarowany palec! ! !
I tak przez całą noc! Chowałam się, odkrywałam z braku po
wietrza, a one wtedy hop do ataku! Więc znów się chowałam, znów
robiło się duszno, wystawiałam najmniejszy możliwy kawałek twa
rzy, a one hop na krwawą ucztę z mojego nosa! ! ! Huzia na Józia! ! !
Wstałam o 6 . 20. Wpół do ósmej byłam już na statku. Odpły
nęliśmy o dziewiątej .
R O Z DZ I AŁ 4 0
Dzieci i kurczęta
.
. . .. . ....
A statek płynie i płynie. Blisko prawego brzegu rzeki, gdzie
rosną palmy, a ludzie stawiają domy z desek. Mają krowy. Łódkę.
Czasem istniej e osada z nazwą, większą rezydencją z płotem
i małym statkiem zacumowanym w porcie. Wzdłuż rzeki ciągną
się rude klify i pagórki porośnięte zielonym lasem.
Stoję przy burcie i patrzę.
I nagle widzę Indiankę, która wsiada na statek z trojgiem
małych dzieci. Ma w rękach kartonowe pudełko, które trzyma
tak ostrożnie, jakby w środku znaj dowało się coś żywego. Tak,
na pewno tam jest żywe stworzenie. Karton ma dziurki wycięte
z boku. Być może słychać byłoby ćwierkanie albo inne dźwięki,
ale wszystko tonie w huku silnika.
Indianka postawiła pudełko na pokładzie i sięgnęła po torebkę
z suszonymi ziarnami kukurydzy. Zaczerpnęła trochę i wsypała
je do pudełka. A jej dwuletnia córka zrobiła to samo. Takim sa
244
Dzieci I kurczęta
mym delikatnym, nieśpiesznym gestem zanurzyła dłoń w worku,

nabrała w palce ziaren i wsypała je do kartonu. I kucnęły obok
siebie, spoglądając przez szparę na to, co się dzieje w środku.

W milczeniu.
Matka nic nie powiedziała.
Ani:
Zobacz, kurczaczki! Chcesz nakarmić kurczaczki? Widzisz
jakie śliczne?
Ani:
Nie rób tego tak, to trzeba zrobić inaczej ! Nie rozsypuj ! Nie
depcz po mnie! No szybciej ! Nie śpiesz się ! Wolniej !

Ani:
Uważaj, bo się pobrudzisz! Nie dotykaj , bo się zarazisz! Nie
ruszaj , bo spadniesz!
Nie było żadnych rozkazów, zakazów ani innej przemocy

słownej . Był tylko spokój i akceptacja.
Dziewczynka zachowywała się dokładnie w tym samym duchu.
To był fantastyczny przykład tego, na czym polega indiański
sposób wychowywania dzieci.
Bo w świecie Indian dziecko uczestniczy w życiu. I od początku
ma poczucie przynależenia, bycia częścią rodziny i świata. A to
moim zdaniem daje mu podstawy poczucia bezpieczeństwa. Bez
żadnych słów, bez zapewnień, bez gestów. Bo to, co jest najważniej
sze, dziecko odbiera od rodziców obserwując ich przy codziennych

drobnych czynnościach. Jest z nimi przez cały czas.
245
Najpierw leży w chuście na plecach matki. Gdziekolwiek ona

j est, ono też jest. Cokolwiek ona robi, ono j est przez cały czas
z nią na targowisku, w polu, w drodze, w domu.
Jest częścią j ej codzienności. Obserwuje, uczy się, a ponad
wszystko czuje, że przynależy do dokładnie tego samego świata.
W Europie j est inaczej .

Dziecko j est odłączone od świata dorosłych. Buduje się dla
niego całkiem osobną rzeczywistość pieluszki, wózek, specjalny
pokój, grzechotki, pajac na ścianie, lampa w kształcie muchomora,
dinozaury, lalki, pluszowe misie i inne zabawki.
Dziecko staje się ośrodkiem zupełnie oddzielnego wszechświa

ta, który istnieje równolegle. I wszyscy upierają się, że to dla j ego
dobra. Że dziecko musi mieć własny dziecinny świat, w którym nic
nie jest realne ani podobne do tego, w czym żyją dorośli. Dziecinne
mebelki, dziecinny rowerek, dziecinne różowe krzesełka, bajeczki,
laleczki i samochodziki. Nawet w czasie rozmowy dorośli do siebie
nawzaj em mówią inaczej , a do dziecka używają zdziecinniałego

tonu, nieprawdziwego j ęzyka zdrobnień i ozdobników.
Co takie europejskie dziecko z tego wynosi?
Poczucie trudnej do zdefiniowania samotności, chaosu

i sprzeczności.
Europejskie dziecko jest odłączone od świata rodziców. Umiesz
czone w sztucznej kapsule "beztroskiego dzieciństwa", które nie
ma nic wspólnego z prawdziwym życiem, realnym światem i tym,
246
Dzieci I kurczęta
czym na co dzień żyją j ego rodzice. Dostaje rozkazy co robić, jak

robić, jak nie robić, co wolno, a co jest zabronione.
Podświadomie czuj e się obce i samotne. Rośnie w nim brak

poczucia bezpieczeństwa i równowagi. Bo nawet najfaj niejsze
zabawki świata nie dadzą dziecku tego, co dostanie z milczącej
obecności rodziców, którzy znaj duj ą się mentalnie i fizycznie
w tym samym miejscu, co ich dziecko.
Europejskie dzieci pozamykane w wózkach, osobnych poko
j ach, żłobkach, przedszkolach, a potem szkołach stają się coraz

bardziej wyalienowane. I to dlatego staj ą się " niegrzeczne" bo
krzykiem, płaczem i przestępstwami usiłują zwrócić na siebie

uwagę ·
Z takich dzieci wyrastają pełni strachu ludzie niezdolni do

samodzielności, miłości i odpowiedzialności za własne życie.
U Indian dziecko nie ma zabawek ani osobnego pokoju. Od

początku i w każdej chwili jest częścią rodziny i ma poczucie
uczestniczenia w świecie, w którym żyją dorośli. Bierze udział

w codzienności rodziców, obserwuje, stara się naśladować i ma
swoją część pracy do wykonania.
Instynktownie uczy się odpowiedzialności, samodzielności
i wartości pracy. Podświadomie otrzymuje też komunikat, że
j est akceptowane i potrzebne. Nie musi więc zaznaczać swojej
obecności krzykiem, płaczem czy protestem.
247
Kiedy dziecko czuje, że j est integralnym elementem istnie

jącego wokół świata, nie musi się buntować. Bo nie ma powodu.
Indianka i dziewczynka kucały obok siebie w milczeniu i za
glądały do kartonu z kurczętami.
Ż adne słowa nie były potrzebne.
Łączyło je coś znacznie silniejszego niż deklaracje i komuni
katy. Obie miały poczucie przynależenia, bliskości, wzajemnego

zrozumienia i bezwarunkowej akceptacji. Nie ma nic ważniejszego
na świecie.
R OZ DZ I AŁ 4 1
To cud
•
• • • •
Czwarta filiżanka kawy. Na zewnątrz powoli budzi się miasto.

Sprzedawca ananasów bez pośpiechu wykłada owoce na chodnik
przykryty zielonym workiem. Kucharka w budce przy przystanku
autobusowym smaży drugą porcję chrupiących pszennych plac

ków z mięsem.
Na drutach podskakują małe ptaki, na które Brazylij czycy

mówią bem te vi, czyli " dobrze cię widzieć ". I dokładnie tak brzmi
ich świergotanie. Podskakuj ą na chodnikach, przelatują na ulicą
i przez cały czas wołają:

Bem te vi! Bem te Vip4
Tak j akby nieustannie pozdrawiały wszystko i wszystkich
dookoła.
Łatwo je rozpoznać, bo mają żółte brzuchy i czarno biały pasek
na głowie. Po polsku ten ptak nazywa się bentewi wielki, ale gdzie
14
Czytaj: " bem czi wi".
249
on tam wielki! Ma może dwadzieścia centymetrów długości, j est

szybki i wszędzie go pełno.
Nawet tutaj , w jadalni schowanej za recepcją, było słychać jego
pozdrawiające wołanie.
Siedzę zachwycona przy stole. Bo stół i krzesło to rzadko

spotykany luksus w czasie samotnych, dalekich podróży. Pij ę
czwartą filiżankę kawy i myślę sobie, ż e t o jest dla mnie właśnie

ulubiony poranek w tropikalnym kraju siedzę bez pośpiechu
przy wygodnym, drewnianym stole, piję kawę i zapisuję w notat

niku to, o czym chcę pamiętać i co będę czytać za kilka tygodni
podczas pisania książki.
Wszystko się we mnie cieszy na tę myśl. Pisanie to najbardziej
magiczna czynność.
Wyobrażam sobie, że jest równie magiczna jak osiąganie rekor

dowego wyniku w sporcie. Jak przepłynięcie basenu w świetnym
czasie, który daje poczucie spełnienia.
Sportowiec i wojownik w stanie najwyższej koncentracji tre

nuje swoje ciało.
A ja trenuję tworzenie zdań. A raczej ćwiczę stan mentalnej

otwartości, przez który przepływa to, co ma zostać napisane.
To jest stan, w którym moje myśli także te nieuświadomione
wypływają ze mnie w " kosmos ", a potem wracają z ładunkiem
konkretnych słów, sformułowań i wyrażeń, które spływają przeze
mnie na papier.
"
" Kosmos to nieprecyzyjne słowo.
250
Dzieci i kurczęta
Chodzi O taki wymiar dostępnej rzeczywistości, w której na

stępuje synergia intencji z rezultatem. I jest to jedna z wielu części
istniejącego uniwersum, który przenika wszystko i wszystkich
na Ziemi.
Są one dostępne dla każdego, kto posiada czystą, otwartą

jaźń. To j est najbardziej naturalny stan zdrowego umysłu, czyli
dostępny każdemu, kto nie używa żadnych środków zmieniają

cych świadomość alkoholu, leków, papierosów, żadnych środków
chemicznych (tabletek, pigułek antykoncepcyjnych, syntetycz
nych witamin i jedzenia z dodatkiem chemicznych substancji)

i posiada wewnętrzną równowagę, która umożliwia pozbycie
się podświadomego strachu. Bo strach zakodowany w podświa
domości j est wielką przeszkodą w dotarciu do sił wszechświata.
Czy taka myśl budzi twój lęk, bo nie wiesz czym mogą być
te " siły wszechświata" ? A j eśli wydają się nieznane, to strach

podpowiada, że mogą być groźne i projektuje ich przerażający
kształt i charakter.
W rzeczywistości kosmos jest neutralny.

Siły wszechświata są tak bardzo neutralne, jak tylko można
sobie wyobrazić.
Wszystko w kosmosie jest neutralne. Jest tylko siecią niezli
czonych nitek powiązań, które są i nie są jednocześnie, ponieważ
charakter ich istnieniu j est nadawany przez sygnały wysyłane
z twojej podświadomości.
251
Rozumiesz?
To bardzo proste.
Wszystko, co istnieje dookoła we wszystkich możliwych wy
miarach jest czymś w rodzaju przezroczystych, neutralnych nici

pozbawionych własnej woli. To ty nadajesz im ruch, kolor, siłę
i kształt. Ty, każdy inny człowiek z osobna oraz my wszyscy ra

zem . Bo wszechświat zmienia się pod wpływem tego, co emanuj e
z twojej podświadomości. Czyli ty jesteś źródłem wszystkiego,
co istnieje w twoim świecie, nawet jeżeli nie zdajesz sobie z tego
sprawy.
Każdy z nas nieświadomie nadaje kształt swojej rzeczywistości

poprzez myśli, jakie mamy, blokady w nas istniejące i zdolność
do tego, żeby wyzwolić się z tych ograniczeń i odzyskać wolność.
Wolność umysłu pozwala zetknąć się z tą częścią kosmosu

sieci uniwersum gdzie łączy się intencja z wynikiem i która
j est dostępna każdemu, kto ma czystą jaźń. Czystą, czyli nie

zanieczyszczoną szkodliwymi wytworami ludzkiej działalności.
Dziko żyjące zwierzęta mają czystą jaźń. Indianie mieszkający
głęboko w dżungli mają czystą jaźń.
A ludzie w miastach żyją w cywilizacji, która uczy jak swoją
jaźń zaśmiecać, uszczuplać, brudzić i zniekształcać, ponieważ tak

podpowiada zaszczepiony w ich podświadomości cywilizacyjny
strach.
252
Dzieci i kurczęta
Ale jeśli uwolnisz się od tego, co cię zniewala, co cię niszczy
i trzyma w więzieniu uzależnienia i strachu, odkryjesz wolność

i natchnienie, inspirację , miłość i radość, które stają się sensem
życia.
Wtedy będziesz mógł łatwo podłączyć się do różnych sfer
widzialnej i niewidzialnej rzeczywistości, i czerpać z niej czystą

energię·
Wtedy będziesz mógł zrealizować to, czego pragniesz, bo to
będzie dostępne dla ciebie w najbardziej prosty i uchwytny spo
sób tuż pod twoimi palcami.
Wystarczy, że wyrazisz j asno swoją intencj ę, a świat pokieruje
cię do osiągnięcia rezultatu.
I wtedy będziesz się czuł jak dziecko utulone w ramionach
kochających rodziców. Bez wątpliwości. Bez strachu. Jasne i czy
ste dokładnie tak samo, jak wszechświat, którego doświadczasz
wszystkimi zmysłami i wszystkimi nitkami swojej podświado
mości.
To stan szczęścia i zaspokojenia miłości. To stan, kiedy wiesz,
że masz WSZYSTKO i że niczego ci nie brakuje i nie potrzeba.
To cud.
ROZ DZ I AŁ 42
Czas wracać
.. ..
Pewnego dnia obudziłam się i wiedziałam, że nadszedł czas,
żeby rozpocząć podróż powrotną. Kupiłam dwa filtry do kawy

plastikowe, zwykłe, takie, jakich Brazylijczycy używają na co
dzień, przygotowując gorącą kawę w termosie. Myślałam, że w Pol
sce też będę chciała rozpoczynać dzień od pięciu filiżanek kawy.
Ha! Nigdy wcześniej nie wypiłam tyle kawy, co tutaj . To było
moje największe marzenie każdego poranka i czasem udawało
mi się to marzenie zrealizować. Ale tylko czasem. Tym większą
miałam ochotę na więcej.
Myślałam, że jeżeli przywiozę brazylijskie filtry i zacznę kawę
parzyć w dokładnie taki sposób, jak robi się to nad Amazonką, to
może nabiorę na nią ochoty.
Ale to zawsze tak jest.
Próbuj esz czegoś, co zachwyca cię gdzieś w świecie i myślisz,

że jeżeli zabierzesz to ze sobą do domu, to przedłużysz sobie
przyjemność.
254
Czas wracać
Tymczasem jest odwrotnie. Wszystko, co smakuje tak nieziem
sko dobrze gdzieś w świecie, tam zostaje. Bo nie da się przenieść
do Polski wszystkiego, co składa się na tamtą rzeczywistość
zapachu rzeki w porcie, świergotania ptaków bem-te-vi, kurzu
wymieszanego z cząsteczkami dżungli.
Ta kawa była tak niesamowicie dobra tylko tutaj. I moje ciało
tylko tutaj chciało ją pić. Filtry do dzisiaj leżą w szufladzie w kuch
ni, nie użyte ani razu.
Zapakowałam moją czarną podróżną torbę. Filtry do kawy,
kilogram suszonego, prażonego manioku czyli farinii, trzy fan
tastyczne, duże zeszyty z ekologicznego papieru i dwa kalendarze
na Nowy Rok, mimo że był już koniec lutego.
Długo ich szukałam. W portowej dzielnicy było kilka księgar
ni, ale wszystkie sprzedawały tylko Biblie! Naprawdę ! W Manaus
widziałam tylko j edną zwykłą księgarnię z różnymi książka
mi. We wszystkich innych mogłeś wybrać ulubioną książkę, pod
warunkiem, że będzie to Pismo Święte. W różnych wydaniach,
okładkach i kształtach. Dla dzieci, dla dorosłych, dla nastolatków.
Dla dziewczynek i dla chłopców. W miękkiej oprawie albo w luk
susowej twardej okładce ze złotymi napisami. W wersji pełnej
z objaśnieniami albo prostej. W wersji podróżnej, kieszonkowej
albo jako album na kredowym papierze. Biblia we wszystkich moż
liwych rodzajach i dla wszystkich możliwych osób. Idę o zakład,
że znalazłaby się tam specjalna Biblia dla podróżników.
255
I znowu wtedy pomyślałam, że Brazylia to chyba najbardziej
religijny kraj, w j akim byłam w sensie wszechobecnego uczu

cia, sposobu myślenia, tego, co unosi się w powietrzu. Tego j ak
zachowuj ą się ludzie, a nie tego, co głoszą. Nie chodzi o słowa,

tylko o przekonania.
To dlatego przez cały czas czułam się tutaj tak bezpiecznie.
Tyle razy na statku zostawiałam cały bagaż pod hamakiem i nawet
nie oglądałam się za siebie, żeby sprawdzić co się z nim dziej e .

Pozostali pasażerowie zachowywali się tak samo. Kiedy ktoś
chciał na statku naładować telefon, to podłączał go do gniazdka
i zostawiał. I wracał do swojego hamaka. Gdyby ktoś chciał go
ukraść, mógłby to zrobić bez problemu.
I wiele razy myślałam też, że gdyby ludzie byli źli, to popeł
nialiby czyny złośliwe i czyniące krzywdę, nawet jeżeli sami nie
odnieśliby przy tym żadnej korzyści. Na przykład gdyby ktoś na
statku chciał ukarać kogoś, kto j ego zdaniem j est zbyt bogaty
albo zbyt ładny, to wystarczyłoby jednym ruchem wziąć torebkc;
czy ładujący się telefon i wyrzucić go za burtę. Albo mój plecal<
ze sprzętem.
Jeden ruch . Torba topi się w Amazonce, ginie wszystko
aparaty, pieniądze, paszport. Ludzie mogliby się nawet umówić
między sobą i udawać, że nikt nic nie widział, a tego plecaka
w ogóle tam nie było.
Mogliby, ale tego nie zrobią ! !

Na tym polega bycie dobrym człowiekiem. Nie na deklaracjach
i wykonaniu czasem szlachetnego gestu, tylko na codziennoś( i
i instynktownym sposobie myślenia.
256
Czas wracać
I tacy właśnie są Brazylijczycy tu nad Amazonką. Pamiętam

jak na statku dwie osoby niezależnie od siebie przyszły do mojego
hamaka, żeby powiedzieć, że na górnym pokładzie jest kolacja.
Podziękowałam, bo nie chciałam j eść przed snem, ale w końcu

poszłam za wszystkimi i znalazłam fantastyczny bufet, w którym
oprócz tego co zawsze czyli mięsa, ryżu i fasoli był też kocioł
pełen sałaty.
Ale pamiętam troskliwe, łagodne i bardzo przyjazne spojrzenie
kobiety, która specjalnie przyszła do mnie, żeby powiedzieć mi

o tej kolacji. Ona troszczyła się o mnie!
No i przestały mnie dziwić te drobne wyznania wiary, które
spotykałam w Brazylii na każdym kroku. Dosłownie wszędzie.

Na burcie statku, szyldzie sklepu, na murze w mieście, w parku,
gdzie stały dwa kamienne bloki z dziesięcioma przykazaniami, na
tablicy informującej o ofercie sklepu elektrycznego, na koszulce
motocyklisty taksówkarza, po prostu wszędzie.
Niby tylko ktoś ma napisane na ubraniu " Kocham Jezusa"
albo na kasie w sklepie stoi tabliczka z napisem " Bóg prowadzi
mój biznes ". Albo na szybie minibusa jest napisane: Deus esta no
"
controle -
" Kieruj e nami Bóg .
Niby nic. Ale jeśli patrzysz na to codziennie przez kilkadziesiąt
lat, to głęboko w duszy zaczynasz w nie wierzyć, a kiedy realnie
na co dzień w myślach i w czynach przestrzegasz dziesięciu przy
kazań, to jesteś po prostu dobrym, uczciwym człowiekiem. I to
czułam dookoła siebie.
257
Kupiłam więc dwa plastikowe filtry do kawy, trzy zeszyty,

kilogram farinii i kalendarze. Zapakowałam torbę podróżną.
I pojechałam autobusem na dworzec, żeby kupić bilet.
Wylądowałam na betonowej pustyni, po której płynął nie
przerwany sznur samochodów, autobusów i ciężarówek w ślepym

pędzie za czymś, co wiecznie ucieka. Szalone, gnają zbyt szybko,
j ak bezwładne kule strachu i zagubienia.
Stałam przez pół godziny na skraju chodniku, czekając na
szansę przejścia na drugą stronę ulicy. Nadaremnie.

Dworzec był dokładnie naprzeciwko mnie, ale za dwiema
szerokimi j ezdniami, po których na kilku pasach nieustannie
znajdowały się samochody. A ja byłam chyba niewidzialna dla
kierowców.
Po pół godzinie cofnęłam się do miejsca, gdzie jezdnia rozdzie
lała się na dwie części. Myślałam, że tam będzie łatwiej . Ale nie.
W końcu pomaszerowałam kilometr dalej na most dla pieszych.
Kupiłam bilet na poniedziałek.
Pozostał mi jeden dzień.
Ten, w którym zamiera życie.
W notatniku drukowanymi literami napisałam: My scary we
ekly Sunday experience, czyli " Mój cotygodniowy niedzielny horror".
I powiem to jeszcze raz:

W niedzielę miasto umiera. Dosłownie zamiera, staje się bez
ludne. Ciągle na nowo mnie to zadziwia! Nie mogę się do tego
przyzwyczaić. Chodzę po ulicach i sapię ze zdumienia.
258
Czas wracać
o dziewiątej rano na ulicach Manaus byli tylko bezdomni

śpiący na kawałkach tektury pod murem. I sępy w poszukiwaniu
czegoś do jedzenia.
Wszystko zamknięte! Sklepy za kratami i kłódkami, budki

zawinięte w plastikowe folie i łańcuchy, j akby ich właściciele
przeprowadzili się na księżyc i nigdy nie zamierzali wrócić.
Nawet fontanna w parku nie działa! Zamknięto wszystkie
kioski, budki, bary, restauracje i sklepy. Po prostu WSZYSTKO.

A ulice są kompletnie PUSTE.
Jestem w centrum, gdzie w dzień powszedni trudno się prze
cisnąć i jestem SAMA na całej ulicy! ! ! Ani śladu życia! ! ! Czuję się
w najbardziej podejrzanym zaułku wyklętego miasta, gdzie żyją
tylko potwory i przestępcy kryjący się w ciemności bram i piwnic.
Groźnie. Niebezpiecznie. Dziwnie.
Trudno sobie wyobrazić mniej przyjazne miejsce. Tylko beton
i asfalt aż po horyzont. Kurz i pustka. Bezludna pustynia. W cią

gu tygodnia kusząco namawia i każe ci kupować, jeść i uprawiać
hazard. A w niedzielę porzuca cię, milczy i zapada się pod ziemię.
Po prostu ZNIKA.
Chodziłam, szukałam i zdumiewałam się. Jeśli jesteś w brazy
lijskim mieście w niedzielę, to możesz tylko siedzieć w hotelu. Albo
krążyć samotnie po pustych ulicach w towarzystwie bezdomnych

sępów. Czując się jak j eden z nich.
259
To mój przedostatni dzień w Brazylii. Jutro rano wsiadam do
autobusu i wyruszam na północ, w stronę Wenezueli. I to właści
wie mógłby być koniec tej historii, ale wcale nie j est.
Bo wiesz jak to jest.

Cokolwiek zrobisz w życiu, prędzej lub później będziesz musiał
ponieść tego konsekwencje.

Kiedy nabroisz i wydaj e ci się, że wszystko już zostało zapo
mniane i jakoś toczy się naprzód, nagle przeszłość wraca i bije
cię po głowie.
I tak się właśnie stało.

ROZ DZ I AŁ 4 3
Nielegalna
iD1igrantka
. .
. • . • • • . . ..
Tak. Nabroiłam.
Nie miałam złych intencji, ale zabrakło mi uważności i spraw
dzenia kilku faktów. Krótko mówiąc, znajdowałam się w Brazylii

nielegalnie, ponieważ jednocześnie oficjalnie wciąż byłam w We
nezueli. Czyli złamałam prawo międzynarodowe. I przyznaję, to

nie był mój pierwszy raz.
Zacznę w takim razie od początku.
Kilka tygodni wcześniej przyleciałam do stolicy Wenezueli,
Caracas. Następnego dnia wyruszyłam po lądzie do Amazonii.

Po kilku dniach dotarłam do Puerto Ayacucho, czyli najwięk
szego portu nad Orinoko. Stąd miałam zamiar wyruszyć dalej
w górę rzeki, przedostać się do Rio Negro i dalej aż do Amazonki.

Wszystko byłoby pięknie gdyby nie dwie rzeczy, o których nie
wiedziałam wcześniej.
261
��tOvVA .
'L�\AMA r(}.,W)
�<k� dowQ. . \ rb'lWtj�
f�\I��
l
� � b�\; tVWj l'( Cl.-l
... .
Nielegalna imigrantka
Wenezuela pod rządami nowego prezydenta stała się zupełnie

innym krajem niż ten, który znałam z wypraw sprzed kilkunastu
lat. A w dodatku akurat tej zimy panowała taka susza, że w rze
kach po prostu zaczęło brakować wody. I nikt nie chciał pływać
wśród skał i mielizn.
To znaczy nikt z wyjątkiem mnie. Bo ja cierpliwie i wytrwale
czekałam w kolejnych portach aż nadarzy się jakaś okazja.

Najpierw płynęłam łodzią towarową z ładunkiem opon i kar
my dla kur, potem wojskową motorówką z żołnierzami i małpą,
statkiem pasażerskim, statkiem wojskowym, łodzią handlarza

walutą i tak udawało mi się dotrzeć od portu do portu15.
Pewnego pięknego dnia niespodziewanie wylądowałam w ma

leńkiej osadzie, która nazywała się Cucui. Byłam przekonana, że
to jest Wenezuela. Zeszłam na ląd, przywitałam się z żołnierzami,
którzy na mój widok chwycili za karabiny.
I byli tak samo zdumieni moim widokiem, jak j a tym, że oni

mówią po portugalsku. Ale może to dlatego, że jesteśmy blisko
granicy wytłumaczyłam sobie. Posłusznie oddałam paszport
i czekałam aż pojawi się ktoś, z kim będę mogła porozmawiać. Po
hiszpańsku. O tym, że wybieram się właśnie do Brazylii.
Witamy w Brazylii powiedział nagle żołnierz.
Wytrzeszczyłam oczy.
15
Tę część podróży opisałam w książce "Blondynka na Orinoko", wyd. National
Geographic 2014.
263
BLON DYNKA NA AMAZONCE
Ale j a . . . zająknęłam się. Ale wy. . . Wy mówicie po portu
galsku! nagle mnie olśniło.

Tak. Mówimy po portugalsku zgodził się uprzejmie. To
jest język używany w Brazylii.
O rety sapnęłam tylko, ale nie było już odwrotu.
Przypłynęłam tutaj motorówką z przedziwnej wioski w Wene
zueli, gdzie nie było ani jednego hotelu, a kapitan wojska osobiście
załatwił mi nocleg u siostry jednego z żołnierzy, a potem polecił
wynaj ąć dla mnie motorówkę. Za którą ja oczywiście zapłaciłam,

ale dowiedziałam się o tym dopiero rano na pustym brzegu rzeki.
Byłam w tej wiosce kilkanaście lat wcześniej i na pewno był
tam co najmniej jeden hotel. Ale kiedy zmienił się rząd, zmieniły
się też alianse polityczne. Wenezuela weszła na wojenną ścieżkę

ze Stanami Zjednoczonymi, Amerykanie przestali więc przyjeż
dżać. W komunistycznym gąszczu przepisów coraz trudniej było
prowadzić biura podróży i tak ruch turystyczny w Wenezueli

zamarł, a wraz z nim upadły hotele.
I tak właśnie pewnego wieczoru przypłynęłam do San Carlos
de Rio Negro i okazało się, że nie ma tam ani jednego hotelu, gdzie
mogłabym spędzić noc. Poszłam szukać pomocy u armii. Kapitan
załatwił mi nocleg oraz natychmiastową ewakuacj ę . Kazał mi
być o świcie w porcie i czekać na łódź, która zabierze mnie dalej .
Miałam j akieś wyjście? Skąd. Mogłam tylko dziękować za
wybawienie z kłopotu. Gdyby nie on, musiałabym spać na ulicy.

Przed świtem posłusznie zameldowałam się w porcie, a ra
czej na dzikim pustkowiu, gdzie żywcem pożarły mnie komary,
264
a potem nagle dotarło do mnie, że jestem tu zupełnie, kompletnie

sama, jest ciemno, a niedaleko huczy mała elektrownia, więc nawet
gdybym wołała o pomoc, i tak nikt mnie nie usłyszy.
A potem pojawił się niezadowolony gość na motocyklu, po

wiedział ile mam zapłacić, a kiedy się zgodziłam (a miałam j akieś
wyj ście?) to humor mu się poprawił i zaczął śpiewać. I śpiewał
potem przez całą drogę.16
Tak właśnie wylądowałam w Brazylii. Bez oficjalnego wyje

chania z Wenezueli. Bo w świecie przecież nie jest tak j ak w Unii
Europej skiej , gdzie wjeżdżasz sobie do drugiego państwa i nie ma
po tym nawet śladu w paszporcie.
Oficjalnie między krajami są granice, a j eżeli chcesz je prze

kroczyć, to musisz mieć wizę i stempel w paszporcie. Inaczej się
nie da chyba że j esteś nielegalnym imigrantem . Takim, j ak
niechcący ja się właśnie stałam.
A właściwie nawet nie, bo j eszcze tego samego dnia zostałam
zarejestrowana w brazylijskiej bazie imigracyjnej . Oficjalną pieczęć

miałam dostać dopiero w następnym mieście, mimo że nie było
wiadomo jak długo będę musiała czekać na statek, który mnie
tam zawiezie. Ostatecznie okazało się, że pieczęć wjazdową do
Brazylii mogłam dostać dopiero tydzień później .
16
o tym etapie wyprawy napisałam w książce " Blondynka na Rio Negra ", wyd.
National Geographic 2014.
265
Problem polegał jednak na tym, że w świetle międzynarodowe

go prawa znajdowałam się jednocześnie w Wenezueli i w Brazylii,
a to było nielegalne i podlegało karze. Jakiej? Wolałam tego nie
sprawdzać.
Spędziłam w Cucu! kilka dni przymusowego postoju.
Jak mówiłam wcześniej, najstarsi Indianie nie pamiętali ta

kiej suszy, j aka panowała tego lata. Kiedy pytałam o jakąkolwiek
możliwość płynięcia dalej , ludzie tylko kręcili głowami i mówili:
- Rzeka jest bardzo sucha.
A kiedy rzeka jest sucha, nikt nie pływa. Logiczne. Kto chciałby
ryzykować rozbicie łodzi na skałach, które kiedyś były głęboko
pod wodą, a teraz są tuż pod powierzchnią?
Czekałam więc, spoglądaj ąc od czasu do czasu z namysłem

na ściany dżungli.
Przecież tu gdzieś musi być posterunek wenezuelskiej gwardii

narodowej . To niemożliwe, żeby tuż przy samej granicy nie było
oddziału wojska. Musi gdzieś być. Tylko gdzie? . .
Miałam nawet zamiar popłynąć tam wpław z paszportem

w zębach, żeby tylko dostać pieczątkę i móc legalnie ruszyć dalej .
I miałam racj ę !
W końcu okazało się, ż e posterunek j est, ale daleko. Wpław
nie dam rady. Chodziłam dookoła miłego porucznika armii brazy
lijskiej tak długo, aż zgodził się mnie tam zabrać. Wsiedliśmy na

wojskową łódź i popłynęliśmy ostrożnie omijając głazy i płycizny.
266
NIelegalna Imigrantka
Ha! Miałam szczęście! W wodzie stał mój znajomy wenezuelski
żołnierz, z którym płynęłam wcześniej po jednym z dopływów
Orinoko.
Por favor! prosiłam. Jakakolwiek pieczątka! Byle tylko
oficjalnie ktoś napisał, że wyjeżdżam z Wenezueli.
Ale ja nie mogę bronił się. Nie mamy tu komputera.
Nie trzeba, nie trzeba! namawiałam go. Wystarczy tylko
długopisem napisać i przystawić jakiś stempel.
No, ale my nie mamy takiej pieczęci wyjazdowej .
To nic, to nic! upierałam się, a brazylij ski porucznik prze
bierał niecierpliwie nogami w lodzi. Jakakolwiek pieczątka
wystarczy!
No nie wiem wahał się miły żołnierz.
Por favor! powtarzałam. Jak nie będę miała pieczątki, to
nie mogę jechać dalej ! Musiałabym wrócić stąd do Puerto Ayacu
cho, a przecież sam wiesz jaki to kawał drogi!
To była szczera prawda. Musiałabym stracić ponad tydzień na
podróż w jedną stronę i następny tydzień, żeby tu wrócić pod
warunkiem oczywiście, że udałoby mi się cudem znaleźć transport
w czasie, kiedy wszyscy przestali pływać.
- Na pewno macie jakąś pieczątkę?
N o, mam jedną przyznał w końcu żołnierz. Swoją własną.

Świetnie! zawołałam. To wystarczy! Tylko trzeba dopisać
miejsce i datę, i już!
267
I wpychałam mu paszport do rąk. W końcu się ugiął. Wziął

mój paszport, przystawił pieczęć i dodał zamaszysty podpis.
Cudownie! ! ! zawołałam. Dziękuj ę ! ! Jest pan wspaniały!!
Dziękuj ę ! ! Dziękuj ę ! !
I pogalopowałam z powrotem d o łodzi.

I wydawało mi się, że wszystko jest w porządku.
Ale tylko mi się wydawało.

ROZ DZ I AŁ 4 4
W autobusach
.... 1 t , !
..
Przez kilka tygodni pływałam tylko po rzekach i zdążyłam
zupełnie zapomnieć jak to j est jeździć po drodze. Szczególnie
w Brazylii! ! ! Jeżeli lubisz nieśpieszne przemieszczanie się po kraju
i chcesz zobaczyć jak najwięcej , zaplanuj podróżowanie autobusa

mi. W każdym kraju będzie trochę inaczej, ale w Brazylii będzie
superluksusowo, supernowocześnie i superwygodnie.

I zawsze tak było. Pamiętam, że kiedy kilkanaście lat temu
jechałam autobusem z Sao Paulo do Paragwaju, nie mogłam się
nadziwić! Dużo miejsca, miękkie fotele i najprawdziwsza stewar
desa, która częstowała herbatą i ciasteczkami ! !

I t o się nie zmieniło!
Usiadłam z zachwytem przy oknie.
Brazylijski autobus jest miękki, cichy, wygodny i leciutko za
biera cię w dal. Jest tak cicho, że słychać jak pasażerowie chrupią
frytki z bananów. Koła jadą tak miękko, że swobodnie można
pisać i czytać. Klimatyzacja ustawiona tak delikatnie, że prawie
269
się jej nie czuje. Fotele szerokie i miękkie. To jest lepsze niż klasa
biznesowa w samolocie!
Ale spróbuj się przesiąść potem do autobusu w Wenezueli albo

w Kolumbii! Zaczęłam się śmiać. To niesamowite, że dwa kraje
obok siebie tak bardzo mogą się różnić!
Kilka tygodni temu w Wenezueli jechałam autobusem. Kierow

'
ca już na samym początku włączył muzykę i przez sześć godzin
na cały regulator ryczały piosenki w lokalnej odmianie disco polo.
Na szczęście nie było klimatyzacji bo gdyby była, to dygo
talibyśmy z zimna. Zwyczaj nakazuje nastawiać klimatyzację

na maksymalne chłodzenie i nie wiem dlaczego, ale wszyscy to
robią. Jest więc albo potworna lodówka albo równie szalony upał
słońce, kurz i wiatr. Ciasne siedzenia, twarde resory, łyse opony

i dziurawe drogi. Mam mówić więcej?
A tuż obok, w Brazylii cichy, wygodny i luksusowy pojazd,
który płynie przed siebie jak wehikuł czasu.
To w ogóle j est niezwykłe w j aki sposób niewidzialne linie

trzymają ludzi. Granica między państwami nie jest niczym więcej
jak umowną kreską nieistniejącą w naturze. Nie jest nawet nama
lowana na ziemi, a jednak w magiczny sposób istnieje i rozdziela.
Po jednej stronie tej nieistniejącej linii ludzie mówią po hisz
pańsku, a po drugiej stronie po portugalsku. I są to dwa zupełnie
różne języki.
Hiszpański jest prosty, dosłowny, melodyjny. Portugalski jest

bardziej zawiły, skryty, trudny do zrozumienia. Litery napisane
wcale nie są tym, co zostaje wymówione. Ulegają dziwnej meta
270
morfozie na j ęzykach Brazylij czyków i wypływają z ich ust jak
przeżute miętówki zupełnie inne niż były na papierze.
Czy wiesz j ak Brazylijczyk wymawia słowa Para te, czyli " dla
ciebie" ? Mówi "praczi ". A gdyby ktoś chciał ci powiedzieć, że ciebie
kocha, czyli Amo te? Powiedziałby " amuczi " i j est mała szansa, że
zrozumiałabyś o co mu chodzi bez specjalnego przygotowania.
Portugalski jest piękny, ale niełatwy. Hiszpański j est piękny

i prosty.
Złapałam colectivo do granicy. Colectivo to miejscowy samo

chód, który zabiera ludzi potrzebujących transportu. Nie ma
biletów ani żadnej innej biurokracji. Kierowca mówi ile bierze za
przejazd i trzeba czekać aż zbiorą się wszyscy pasażerowie, czyli
aż zapełnią się wszystkie miejsca.
Już na początku drogi kierowca włączył płytę, a ja zaczęłam
się śmiać. Czy wciąż dziwisz się, że tu jest tak bezpiecznie? W sa
mochodzie z głośników rozbrzmiewała taka piosenka:

Ile to już czasu szukasz właściwej drogi? Czy nie wiesz, że
właściwą drogę wskaże ci Bóg?

To była normalna piosenka w rytmie pop, taka, jakie pojawiają
się na listach przebojów, ale wszystko było o Bogu. I zwrotki pięk
nie się rymowały: dia allegria, sorte forte, a słowa były o tym, że
jestem taki szczęśliwy, że znalazłem Boga. W refrenach anielskie
chórki śpiewały " Alleluja". I tak przez dwie godziny.
Rozmarzyłam się. Zatopiłam się w myślach. Patrzyłam na
ziemię przesuwającą się z oknem i cieszyłam się, że tu jestem.
271
Każda podróż jest jak nowe życie.

I ja za każdym razem jestem wdzięczna za to, że mam przy
wilej go doświadczać.
Lubię wiatr, który wieje w mojej głowie i oczyszcza myśli ze

wszystkiego, co się tam niepotrzebnie nagromadziło. Lubię wpa
dać na niespodziewane pomysły i odkrywać to, co wcześniej było
dla mnie niewidzialne.
Uwielbiam tropikalne poranki w wioskach przycupniętych na
końcach świata, gdzie j estem tylko ja, moje myśli i zaczynaj ący
się dzień. Trochę zaskoczone spojrzenia miejscowych i uśmiechy,
jakie chętnie ze sobą wymieniamy. Nowe smaki i zapachy i to
wszystko, czego nie jestem w stanie przewidzieć. Nawet to, co boli.
Bo podróżowanie jest też czasem staniem w miejscu. Na przy

kład pomiędzy dwoma krajami, na pasku ziemi niczyjej, kiedy wy
jechałeś już z jednego kraju, ale nie możesz wjechać do następnego.

ROZ DZ I AŁ 4 5
To jest zła pieczęć!

.. .. . . • •
Wyskoczyłam z samochodu, przeciągnęłam się, zarzuciłam
plecak na ramiona.
- Ja tam będę czekał, po drugiej stronie! powiedział kie
rowca.
Wszyscy zapłaciliśmy za podróż aż do miasteczka Santa Elena
de Uairen po wenezuelskiej stronie. A tutaj tylko szybko załatwi

my formalności.
Rzeczywiście. Bez problemu.
Brazylijski oficer patrzy na mnie znad paszportu, uśmiecham
się, dostaję pieczątkę i życzenia miłego dnia.
Obrigada17 ! - mówię i tanecznym krokiem zmierzam do
wyjścia.
Teraz jeszcze pieczątka wenezuelska i hop dalej do przodu.
17
Obrigada - (portug.) dziękuję (kiedy mówi kobieta). M ężczyźni mówią obri
gada.
2 74
Pośpiesznie chowam się za szklane drzwi.

Jest zimno! Nieoczekiwanie i bez żadnego uprzedzenia gorący,
wilgotny, równikowy upał zamienił się w deszczowe zimno! No

tak, przecież j estem teraz w górach! A ja w krótkich spodenkach
i tropikalnej koszuli. Aaaa! ! ! Uciekać stąd!
Skulona przebiegam przez pas neutralnej ziemi. Wenezuela!
Czuję się jak w domu, chociaż hiszpański miesza mi się z portu

galskim.
Bom dźa! To znaczy bźenos dźas! - poprawiam się od razu.
W wąskim, mdło oświetlonym korytarzu stoi kilka osób.
Po wizę? upewniam się.
Kiwają głowami. Z pokoiku wychodzi właśnie chłopak z ple

cakiem i paszportem w ręce. Zadowolony. Super. To teraz tylko
formalność.
Dawno temu, kiedy wyjeżdżałam do Wenezueli po raz pierw
szy, trzeba było z dużym wyprzedzeniem starać się o wizę i przy
nieść wymagany zestaw dokumentów, łącznie z zaświadczeniem
z miejsca pracy, wyciągiem z konta i pisemnym potwierdzeniem

celu wizyty.
Teraz można wizę turystyczną dostać na granicy, wystarczy
tylko ważny paszport i wiarygodny wygląd. Ach, i j eszcze j eden
drobiazg: brak aktualnych przestępstw. Ale ten drobny fakt na
razie umknął mojej uwadze. Poza tym byłam przekonana, że
wszystko jest w moim paszporcie w porządku.
275
Następny turysta. Drzwi są uchylone, więc wszyscy słyszy
my rozmowę, która początkowo j est normalna, a potem coraz

bardziej dziwna. Paszport, cel wizyty, turystyka, wszystko się
zgadza. Cisza.
Skąd przyjechałeś? - pyta urzędnik.
- Z Barbadosu.
Przez które przejście graniczne?
W Caracas.
Samolotem?
Tak.
Masz wizę na trzydzieści dni.

No właśnie, przez miesiąc podróżowałem po Wenezueli,
a teraz chcę pojechać dalej do Brazylii.
Masz wizę na trzydzieści dni powtórzył urzędnik. Która
kończy się jutro.
No tak, wiem, ale . . .

Nie możesz pojechać dalej do Brazylii.
No ale . . .
Musisz wrócić d o swojego kraju tym samym przejściem
granicznym. Masz dwadzieścia cztery godziny na to, żeby opuścić
Wenezuelę·
No ale . . . zająknął się bezradnie chłopak z plecakiem.
Twoja wiza kończy się jutro.
Tak, wiem.
Musisz opuścić kraj przed upływem terminu ważności wizy.
Masz dwadzieścia cztery godziny.

No ale . . . Ja chciałem j echać do Brazylii.
To niemożliwe.
276
No, ale czy nie dałoby się czegoś zrobić?

Niestety, nie.
Nie może mnie pan puścić dalej do Brazylii?
Nie mogę. Masz dwadzieścia cztery godziny na opuszczenie
kraju i musisz to zrobić przez lotnisko w Caracas. W przeciwnym

razie możesz mieć poważne kłopoty.
Urzędnik był nieugięty. Uprzejmy, cierpliwy, ale nieugięty.

Spojrzeliśmy na siebie w kolejce, ktoś westchnął ze współczu
ciem. Dwadzieścia cztery godziny na wylot z Wenezueli z lotniska
w Caracas? Małe szanse. Byliśmy na południowo wschodnim
krańcu kraju. Do najbliższego dużego miasta, Ciudad Bolivar, było

dwanaście godzin drogi autobusem. Stamtąd następne dziesięć.
Dwadzieścia dwie godziny podróży, pod warunkiem, że nie trzeba

będzie czekać na przesiadkę. No i że autobus wyruszy za godzinę.
Chłopak z Barbadosu wyszedł z wyrazem ciężkiego zasta

nowienia na twarzy. Do pokoiku wszedł następny turysta. Skąd
j esteś, j ak długo chcesz zostać w Wenezueli, stempel, dziękuj ę
bardzo. Odetchnęliśmy z ulgą. Następny. Dzień dobry, chwila

ciszy, stempel, do widzenia. Teraz ja!
Wchodzę. Uśmiech od ucha do ucha.
Buenos dias!
Znaj omość hiszpańskiego j est zawsze mile widziana, więc
opowiadam:
Podróżowałam przez miesiąc po Brazylii, a teraz wracam do

Wenezueli, skąd za kilka tygodni mam lot powrotny do Polski.
277
Będę tu jeszcze mniej więcej przez miesiąc. Mam bilet lotniczy,

czy. . .
To jest pieczęć z Brazylii? przerwał mi urzędnik.
Tak j est!
Urzędnik poprawił okulary. Przerzucił kilka stron.
Miałam dużo brazylijskich pieczęci, bo często tu przyjeżdżam.

Co najmniej raz w roku, czasem więcej. Wszystkie są identyczne
- prostokątne, z dużymi literami. Różnią się tylko daty.
Urzędnik zmrużył oczy. Jedna pieczęć brazylijska. Następna

pieczęć brazylijska. Jeszcze jedna pieczęć brazylijska. Kartka po
kartce.
Dużo podróżujesz rzucił.

Tak. Lubię podróżować.
- To j est? .. zawahał się i przysunął paszport do oczu. To

jest aktualna pieczęć wyjazdowa z Brazylii?
Tak j est.
A to? . . A co to j est? zapytał urzędnik i pytanie zawisło
w pokoju j ak przestraszony moskit.

A to jest pieczątka wyjazdowa z Wenezueli! odrzekłam jak
gdyby nigdy nic. Przekraczałam granicę w dżungli.
Urzędnik podniósł oczy, spojrzał na mnie, a potem znów w mój
paszport.
- To nie j est pieczątka wyjazdowa z Wenezueli oświadczył.

Ależ tak! Wypływałam z wioski San Simon de Cocuy tuż
przy granicy z Brazylią i tam dostałam tę pieczątkę.
278
To nie jest pieczęć wyjazdowa z Wenezueli powtórzył twar
do urzędnik i usłyszałam w nim tę samą żelazną konsekwencją,
z j aką rozmawiał przed chwilą z chłopakiem z Barbadosu.
Och, naprawdę? zapytałam nieśmiało.
To jest zła pieczątka.
Zła pieczątka? Naprawdę?
Właściwa pieczęć wygląda tak urzędnik przystawił na
kartce oficjalną pieczęć imigracyjną. Taką z datą, nazwą miejsca
i słowem Salida, czyli "wyjazd ".
Ach, rzeczywiście zgodziłam się grzecznie.
A to j est zła pieczątka urzędnik popukał palcem w mój
paszport.
Och uśmiechnęłam się i otworzyłam szeroko oczy. Chcia
łam wyglądać na zdziwioną i niewinną.
Ta pieczęć jest nieprawidłowa! To przestępstwo!
No ale ja nie znam się na wenezuelskich pieczęciach po
wiedziałam grzecznie. Ja tylko przyjechałam tu na wakacje.
No tak, wiem, że nie znasz się na pieczęciach, dlatego in
formuj ę cię, że ta pieczęć j est nieprawidłowa i że tutaj zostało
popełnione przestępstwo. Nielegalnie opuściłaś Wenezuelę !
Nielegalnie? zdumiałam się.
Rety, błagam, no przecież ja nie zrobiłam niczego złego! Pa
miętałam nawet, żeby zdobyć j akąś pieczątkę w paszporcie! Gdy
bym w ogóle o tym zapomniała i popłynęła sobie dalej nie dbając
o oficjalne potwierdzenie opuszczenia kraju, to może moglibyśmy
mówić o zaniedbaniu, ale przecież j a mam pieczątkę !
279
- To jest zła pieczęć! upierał się urzędnik.

Zapadła cisza.
Zobacz! dodał po chwili. Każdy człowiek przekraczaj ący
granicę musi być wpisany do systemu w komputerze! Widzisz?

N o widzę przyznałam cichutko.
To jest system! Nikt nie może wjechać ani wyjechać z kraju
z pominięciem systemu, rozumiesz?
- Rozumiem.
A to? Co to w ogóle jest?

- To j est pieczęć, jaką dostałam na granicy. Innej nie mieli.
Ale oni nie mają prawa wpisywać niczego w twoim paszpor-

cie ! Nie mają prawa! To może zrobić tylko ktoś, kto ma dostęp do
systemu i właściwą pieczęć!
Aha szepnęłam. - Rozumiem. I co teraz?

Będę musiał zadzwonić do centrali oświadczył urzędnik
i zabrzmiało to jak wyrok.
Do centrali? . .
Zatrzymuję twój paszport. Czekaj na zewnątrz.
Podziękowałam. Wróciłam na korytarz, dostałam współczu
jące spojrzenia od dwóch ostatnich osób w kolejce. Usiadłam na

podłodze.
Poczekam. Ile może trwać jeden telefon do centrali? Czy mogą
mnie nie wpuścić do Wenezueli? Co wtedy? Wrócę do Brazylii,
pojadę z powrotem do Manaus i może tam kupię bilet lotniczy

do Caracas? Ale czy wpuszczą mnie z powrotem do Brazylii jeżeli
godzinę temu z niej wyjechałam?
280
R O Z DZ I AŁ 4 6
On chce łapówkę
. .. . . • .. . .. •
Zostałam sama w ponurym, mdło oświetlonym korytarzu.

Pan urzędnik wyszedł w Bardzo Ważnych Sprawach. Kiedy wrócił,
natychmiast zrobiłam desant na jego biurko.
Jeszcze nic nie wiem.
Dodzwonił się pan do centrali?
Tak. Czekam na ich odpowiedź. Muszą się skonsultować

w centralnym biurem imigracyjnym na lotnisku w Caracas .
Dziękuj ę bardzo.
Proszę bardzo.
To może poczekam tutaj?
Nie. Czekaj na zewnątrz.
Wróciłam do mrocznego korytarza. Przeniosłam się do nie
wielkiego hallu, ale tam ktoś pofolgował sobie z pokrętłem kli
matyzacji i było koszmarnie zimno. W końcu wyszłam więc na

zewnątrz, żeby zaczerpnąć świeżego powietrza i z nadzieją na
odrobinę słońca.
281
Na dworze wiał chłodny wiatr i padał lodowaty deszcz. A ja

wciąż w tropikalnej koszuli, klapkach i krótkich spodenkach.
Skuliłam się w kącie.
Wciąż czekasz? zagadnął mnie ktoś dwie godziny później .
Czekam skinęłam głową.

Nie chcą ci dać wizy?
Mam jakiś problem z pieczątką.

Z pieczątką? powtórzył gość.
Nie wiem kim był. Rozmawialiśmy po hiszpańsku. Wydaje mi

się, że był tam kierowcą albo może wartownikiem.
Popatrzył na mnie z lekkim politowaniem.
On chce łapówkę - wyjaśnił w końcu.
Kto? ! zdumiałam się.

No ten, kto nie chce ci dać wizy. Czeka na łapówkę.
Nie?! zawołałam z niedowierzaniem.
No jasne! Dasz łapówkę i od razu dostaniesz pieczęć w pasz
porcie.
Nie! To niemożliwe ! upierałam się, bo nie mieściło mi się
to w głowie.
Ależ oczywiście, że tak!

Nie! wołałam zdumiona i przebiegłam pamięcią kilka
minionych tygodni.
Spotykałam przecież różnych ludzi w różnych sytuacjach.
Potrzebowałam ich pomocy, czasem o nią prosiłam, ale czasem
oni sami wychodzili z propozycją.
I nigdy niczego za to nie chcieli! Nigdy!
282
. .
Pq>�-C � iVIOv '1. ��

�O�-u,WQMi� . .
- 0It\ c4� '. - wj �L
� ko\\cu,.
• • • , • •
.
No, może raz, ale nie wiem czy to było serio, czy na żarty.
Kiedy zapytałam żołnierzy czy zgodzą się zabrać mnie na łódź,

dowódca spojrzał na mój telefon komórkowy. Nie było zasięgu,
więc i tak nie mogłam go używać, ale miałam w nim wgrane lek
cje języka portugalskiego, który chciałam sobie odświeżyć przed

przekroczeniem granicy.
Pokaż telefon powiedział dowódca.

Z lekkim wahaniem podałam mu aparat.
Fajny. Zobacz, naj nowszy model! Ile kosztował?
Nie wiem odrzekłam zgodnie z prawdą. Dostałam go
w prezencie.
- Hm, taki drogi prezent?
Dostałam go od firmy, która go produkuje. Na próbę.
Hm, hm, hm, zobacz jaki ma duży wyświetlacz!
Rozmawialiśmy potem j eszcze przez chwilę, opowiedziałam
skąd jestem i po co się tu znalazłam i j eszcze raz poprosiłam,
żeby mnie zabrali do swojej wojskowej łodzi, a wtedy dowódca

zażartował:
No, j eśli mi dasz ten telefon!
A ja roześmiałam się, j ak gdyby to był świetny żart. I oni też

się roześmiali. A następnego dnia zabrali mnie ze sobą.
Nigdy nie dałam nikomu łapówki! Nie wiem jak to się robi! Nie
chcę tego robić! Szeroko otwartymi oczami spojrzałam na tego
kierowcę czy wartownika.
Mówię ci! pokiwał głową. On chce dostać łapówkę.
Ale skąd! Powiedział, że musi zadzwonić do centrali!
284
On chce łapówkę
I co, zadzwonił?
Zadzwonił i musi czekać co postanowią ludzie w centralnym
biurze.
Ale ty j esteś naiwna! roześmiał się kierowca. Jak mu
zapłacisz, to zobaczysz, że "ludzie w centralnym biurze " natych

miast podejmą decyzję.
Patrzyłam na niego nieprzekonana. Jakoś nie mogłam w to

uwierzyć. To było coś tak abstrakcyjnie dziwnego i obcego, że nie
mieściło mi się w głowie.
Czy naprawdę ten urzędnik gdzieś między słowami ukrył ocze
kiwanie na łapówkę? Nie wydaje mi się. Powiedział, że mam złą

pieczątkę i że nie jest w stanie podj ąć decyzji, bo nigdy wcześniej
nie zetknął się z taką sytuacją, więc musi zadzwonić gdzieś do

swoich przełożonych, a oni muszą przeanalizować ten konkretny
przypadek i znaleźć rozwiązanie. Może już znaleźli?
Wróciłam pod szklane drzwi. Zapytałam go wzrokiem. Po
kręcił przecząco głową.
Byłam głodna, zmarznięta i zmęczona. Pomiędzy Brazylią

a Wenezuelą. Bez paszportu i bez prawa, żeby ruszyć dalej.
ROZ DZ I AŁ 47
W dżungli
.
prZeplSOW
,
Po godzinie usłyszałam, że ktoś mnie woła. Zerwałam się na
równe nogi. To kierowca colectivo! Całkiem o nim zapomniałam!

Coś się stało? domyślił się.
Mam kłopot z paszportem.
Jak długo jeszcze? zapytał.
Pokręciłam bezradnie głową. Skąd mam wiedzieć ile czasu
potrzebuj e szef centrali na podjęcie takiej decyzji?
Nie mogę dłużej czekać - powiedział przepraszającym to
nem. - Pozostali pasażerowie chcą jechać dalej .
Jasne, jasne! zgodziłam się. Oczywiście!
Ach, i mój bagaż! Dopiero wtedy sobie przypomniałam, że

moja podróżna torba śpi sobie spokojnie w bagażniku samocho
du. Kierowca mógłby sto raz z nim odjechać i nawet bym się nie
zorientowała, że już go nie ma. Ale on chodził po obu przejściach
granicznych tak długo, aż mnie znalazł.
286
W dżungli przepisów
Zabrałam walizkę, życzyłam mu szerokiej drogi i wróciłam

na schodki. Ach, nie, przepraszam, najpierw wyjęłam z walizki
ciepły polar, w który natychmiast się zawinęłam .
Zastanówmy się. Na czym właściwie polega mój problem? Że

nie mam właściwej pieczęci w paszporcie, przez co system nie
zarejestrował mojego faktu opuszczenia terytorium Wenezueli.
Brazylijczykom to nie przeszkadzało.
Z drugiej strony, przyznaję, starałam się odwrócić ich uwagę

sympatyczną rozmową, w czym p omagał mi pewien Hiszpan
o imieniu Salvador (czyli Zbawiciel) i wyglądzie Jezusa Chrystusa.
Fajne towarzystwo znajduje się w podróży, prawda?
A gdyby tak po prostu przystawić teraz tę zaległą pieczęć

wyjazdową z Wenezueli i od razu wbić mi do paszportu stempel
imigracyjny? Żeby był ślad w systemie, że wyjechałam i znów
przyjeżdżam. Pan urzędnik mógłby nawet przystawić wsteczną

datę? .. O nie, nie, tu się zanadto rozpędziłam. Przecież system
istnieje w komputerze. A gdyby przystawił pieczęć bez daty? Tylko
taką potwierdzającą tę wcześniejszą nieważną pieczątkę?
Zaraz. Przecież to jest bez sensu.

Życie człowieka podlega rządom pieczątki?
Naprawdę?
Ja jako ja nie mam znaczenia o ile nie posiadam dokumentu

zatwierdzonego przez urzędnika? Jezu, co tu się porobiło w tym
świecie?
287
Wszyscy i wszyscy mają działać zgodnie z systemem? Bo sys

tem rejestrujący przepływ oraz pobyt ludności jest najważniej
szym wyznacznikiem sensu naszego istnienia? A jak ktoś wyła

mie się z systemu, to system się zawiesza i j esteś wyrzucony na
margines życia jak nieużyteczny odpad?

Siadasz wtedy na kawałku ziemi neutralnej pomiędzy dwoma
systemami i musisz cierpliwie czekać na swój los. Godzinę. Dwie
godziny. Trzy godziny. Aż panie i panowie urzędnicy podejmą

decyzję i wydadzą wyrok. Czy lekarz ma tyle czasu, żeby zająć się
tobą kiedy jesteś chory? Nie. Ale kiedy jesteś zdrowy, to urzęd
nicy w sądach, biurach i urzędach debatują nad stanem twojego
istnienia.
Po to mamy te wszystkie paszporty, wizy, dowody osobiste,
karty magnetyczne, numery PIN, numery PESEL, numery klienta,

numery abonenta, karty wstępu i identyfikatory. A do każdego
dokumentu i numeru jest długa i skomplikowana procedura wraz
z armią urzędników, którzy pilnują jej wykonywania oraz armią
strażników pilnujących urzędników.
To jest system.
Wielki, złożony z wielu elementów zazębiających się ze sobą,
sztywny i sterylny. I pusty w środku. A my wszyscy musimy być
jego poddanymi.
A gdyby tak po prostu machnąć ręką na ten paszport ze wszyst
kimi Ogromnie Ważnymi Pieczątkami, wsiąść do taksówki i poje
chać do miasta na gorącą zupę? Oddychać, iść przed siebie zamiast
martwić się, że mam nieodpowiedni rodzaj pieczątki?
288
W dżungli przepis6w
Wstałam.
Postawiłam kołnierz polara. Wiał zimny wiatr. Zarzuciłam
plecak na ramiona. Odwróciłam się po raz ostatni w stronę szkla
nych drzwi i wąskiego korytarza. Jakaś znaj oma postać.
To on! Pan celnik! Macha do mnie! Lecę do pana!
Tak? wpadłam zdyszana do pokoiku.
Trudna sprawa urzędnik pokręcił głową. Ale dodzwoni
łem się w końcu do centrali, a oni zwołali nadzwyczajne posie
dzenie.
Ach tak?
Nie spotkałem się j eszcze z takim przypadkiem.

- Hm.
Nie będę panu wyjaśniać, że j est to mój drugi taki przypa
dek w życiu, ale o pierwszym nikt się nigdy nie dowiedział. Na
szczęście.
Nikt nie wiedział co zrobić w takiej sytuacji. Bo to co zrobiłaś
było nielegalne.
Bardzo mi przykro. Nie wiedziałam, że to j est nielegalne.
No tak, bo przecież to nie j est właściwa pieczątka.
"
"Właściwa pieczątka ! To wracało j ak refren. W sumie nie
zrobiłam niczego złego, tyle tylko, że miałam nie taką pieczęć,
jaką życzy sobie system.
Przykro mi powiedziałam grzecznie.
Pan urzędnik skinął głową.
Nie ma przepisu na taką sytuacj ę.
289
No tak, jasne. Trzeba było stworzyć nowy przepis.
Myślałam, żeby może po prostu przystawić pieczęć wjazdową

i. . . zaczęłam nieś miało.
To niemożliwe! przerwa� urzędnik. To byłoby wbrew
przepisom. Bo gdzie masz pieczęć wyjazdową?
o nie, zdaje się, że wracamy do punktu wyjścia. Do " niewła

ściwej pieczątki ". Milczałam.
No właśnie! skwitował pan urzędnik. Musimy działać

zgodnie z prawem!
Oczywiście.
A może powiem mu co myślę o całym systemie, pieczątkach
i pracy w urzędzie? I podsunę mu pomysł, żeby rzucił to wszystko

i zamienił biurko na coś, co byłoby jego prawdziwą pasją?
Ciekawe co ten pan urzędnik robi po pracy. Pływa na kajcie?
Maluje? Piecze fantastyczne ciasta? A może nie ma pasji? Przy
chodzi do domu, siada w starym, wyblakłym fotelu i martwi się

złym zachowaniem swoich dzieci?
I pewnie nawet nie przyjdzie mu do głowy, że brak chęci do

nauki, złe towarzystwo i inne wybryki j ego dzieci to właśnie kon
sekwencja jego życiowych wyborów - tego, że nie znalazł swojej
pasji, nie ma radości i czuje się więźniem swojej pracy? ..
A z drugiej strony to właśnie na takich ludziach jest zbudo
wany system. Bo gdyby ten pan miał swoją pasję i zbudowałby
na niej swoje dobre, szczęśliwe życie, to nigdy nie zgodziłby się

pracować w tym ciasnym pokoiku w dżungli przepisów, pieczęci
290
i procedur. On byłby szczęśliwy, jego żona i dzieci byłyby szczę
śliwe bo takie szczęście płynące z wewnątrz szybko się szerzy
i przenosi na innych.
No, ale wtedy brakowałoby robotników do podtrzymywania
systemu. I dlatego system każe ci myśleć, że jeśli go opuścisz, to
zginiesz. Że lepiej mieć stare biurko, znienawidzoną pracę i szy
derczego szefa niż spróbować żyć na własną rękę.
Ale nawet gdybym mu powiedziała wszystko, co wiem na ten

temat, powiedziałby, że to niemożliwe. Bo bardziej niż przepisy
systemu zniewalają go ograniczenia, w które on sam nieświadomie
zgadza się wierzyć.
Och, przepraszam, słucham? ocknęłam się .

W pokoiku panowała cisza. Wszyscy turyści dostali swoje
drogocenne pieczątki i ruszyli w dalszą drogę.
Zostałam tylko ja.
Niewłaściwa pieczątka.
I pan urzędnik.
Nie dam ci nowego stempla powtórzył.
Zamrugałam. Co to oznacza? Mam wracać do Brazylii? Mam

zamieszkać tutaj na pasku neutralnej ziemi? Mam nielegalnie
j echać dalej?
Centrala postanowiła, że j est tylko j edno rozwiązanie.
Wstrzymałam oddech. No, prawdę mówiąc " centrala" mogła
ze mną zrobić wszystko, co zechce. Miała mój paszport. Mogła
mnie wtrącić do więzienia, deportować, ukarać grzywną, wysłać

do obozu karnego dla krnąbrnych turystów.
291
A więc? Jaki jest wyrok? ..
Pojedziesz dalej na pierwszym stemplu.
Słu-ucham? - aż się zająknęłam z wrażenia.
Miesiąc temu w Caracas dostałaś wizę na dwa miesiące. Na

lotnisku zostałaś zarejestrowana w systemie.
No tak, zostałam zarejestrowana.
Dostałaś poprawną pieczęć o, zobacz.
Rzeczywiście, moja pieczęć wjazdowa była j ak najbardziej

oficjalna i zgodna z procedurami.
Zgodnie z przepisami ta pieczęć daje ci prawo przebywania
na terytorium Wenezueli do 15 marca.
Ach! sapnęłam. Mam bilet lotniczy na 14 marca!
Urzędnik skinął głową. Zapadła cisza. Rety! ! ! Czyli mam zigno
rować w ogóle fakt, że byłam w Brazylii? Mój paszport będzie

opowiadał zupełnie inną historię niż ja! Czy to nie jest niesamo
wite? Abstrakcyjne? Dziwne?
System nie nagnie się do prawdy.
Prawda zostanie nagięta do wymagań systemu.
Ale oczywiście, nie ma sprawy. Bylebym tylko mogła już je
chać dalej .
Tak zrobimy potwierdził pan urzędnik.
Dziękuję bardzo.
Pamiętaj na przyszłość, żeby przekraczać granicę tylko

w miejscach ściśle do tego wyznaczonych.
292
Roześmiałam się mimo woli.
Podróżowanie polega właśnie na tym, żeby być tam, gdzie
bycie nie j est zaplanowane.
Tak j est powiedziałam.

Musisz opuścić terytorium kraju przed upływem ważności
wizy.
Tak j est. Rozumiem.
Szczęśliwej podróży podał mi paszport.
Aaaaaaaaa! ! ! ! ! Mam go! ! ! ! Z radością zacisnęłam palce na czer

wonych okładkach. Co się kryje w j ego wnętrzu to inna sprawa.
Przez miesiąc byłam j ednocześnie w dwóch miejscach oddalo
nych od siebie o setki i tysiące kilometrów. Czy ktoś potrafi zrobić
taką sztuczkę? A ja mam na to dowód!
Dziękuję panu bardzo! powiedziałam z wdzięcznością,

chwyciłam za paszport i zwiałam. Zanim pan urzędnik, system
oraz centrala zmienią zdanie.
ROZ DZ I AŁ 4 8
Anioł i Szatan
Santa Elena de Uairen leży na południowo wschodnim krańcu

Wenezueli, dwadzieścia godzin drogi od stolicy i piętnaście minut
od granicy z Brazylią. Niedaleko jest też granica z Gujaną, ale
nie czynna, bo oba kraje od lat nie mogą się dogadać w którym
miej scu dokładnie ta linia powinna przebiegać.
To małe miasteczko, o którym nikt by pewnie nigdy nie usły
szał, gdyby nie trzy niezwykłe rzeczy, które znajdują się w jego
najbliższej okolicy: złoto, diamenty i święte góry.
Po diamenty przyjechał tu właśnie farmaceuta nazwiskiem
Lucas Fernandez Pena. Musiał znaleźć w tej okolicy coś cen
niejszego niż szlachetne kamienie, bo postanowił zostać tu na
zawsze. I to on nadał wiosce nazwę na cześć swojej córki Eleny

i przepływającej w pobliżu rzeki Uairen.
Ale wcale nie był tam pierwszy.
294
Anioł i Szatan
Ta ziemia należy do Indian z plemienia Pemón. Jest niezwykła

i niepodobna do żadnego innego miejsca na świecie. Na płaskiej
gigantycznej sawannie stoją poj edyncze kwadratowe góry. In
dianie nazywali j e tepuy, co w ich j ęzyku oznacza " miejsce, gdzie
mieszkaj ą bogowie".
I to wiele wyjaśnia, bo gdzie bogowie mieliby ochotę zamiesz
kać? Zapewne w miejscu odpowiednio wysokim, skąd mogliby

swobodnie obserwować ziemię, a jednocześnie tak niedostępnym,
żeby żadni przesadnie religijni lub nadmiernie bezczelni nie byli

w stanie się do nich dostać. I takie właśnie są te góry.
Najprościej będzie to zrozumieć jeśli powiem, że na większo

ści z nich nigdy jeszcze nie stanęła ludzka stopa. Bo nawet teraz,
w erze nowoczesnych wynalazków, lotów w kosmos i nurkowania

na dno najgłębszego miejsca w oceanie, góry tepuy wciąż pozo
stają niezdobyte. Są zbyt trudne, zbyt niebezpieczne, zbyt strome
i zbyt wysokie.
I prawdę mówiąc trudno nawet powiedzieć co się znaj duje na
ich wierzchołkach. Bo te stołowe góry to skalne ostańce z czasów
prehistorycznych.
Dawno, dawno temu poziom gruntu był znacznie wyższy.
Przez miliony lat ziemia osadzała się i opadała, nieruchorne po
zostały tylko najtwardsze głazy. I to właśnie są te święte góry. Nie
wiadomo jakie rośliny i zwierzęta przeżyły na nich do naszych

czasów. Być może powstał tam zupełnie odrębny, niepowtarzalny
mikrokosmos .
295
Tak j est na pewno na kilku górach tepuy, które zostały zba

dane.
Z jednej z nich Auyantepui spada najwyższy wodospad
świata. Amerykanie mówią na niego Angel Falls18, po hiszpańsku

nazywa się Salto Angel19, ale w rzeczywistości jego prawdziwa na
zwa brzmi Kerepakupai Vena i nie ma nic wspólnego z aniołami,
co sugerują poprzednie nazwy.
Jimmie Angel był amerykańskim lotnikiem oraz poszukiwa

czem przygód i złota. A może raczej złota i przygód, bo te drugie
same go znalazły. A on w poszukiwaniu tego pierwszego przyle

ciał aż tutaj po raz pierwszy na początku lat dwudziestych XX w.
razem z geologiem o nazwisku McCracken.

Podobno spotkali się w Panamie, gdzie w miejscowym barze
obaj szukali marzeń na dnie kufla z piwem. Od słowa do słowa,

Jimmie Angel obiecał, że j eśli McCracken zapłaci za przelot, to
zabierze go swoim samolotem do miejsca, gdzie j est mnóstwo
złota. Wylądowali na płaskowyżu na jednej z gór tepuy i znaleźli
tam podobno rzekę pełną złota. Załadowali ile się da i wrócili do
Stanów Zjednoczonych.
Ale kto raz zakosztuj e bogactwa, ten nigdy nie będzie miał
dość. Mniej więcej dziesięć lat później Jimmie Angel wrócił na

Gran Sabanę, latał nad górami i usiłował z powietrza wypatrzyć
złotonośny teren.
18
Angel Falls - (ang.) dosł. Wodospady Anioła.
19
Salto Angel - (hiszp ..) Wodospad Anioła.
296
• • • •
Podobno znalazł następną rzekę złota. W październiku 1937 r.

postanowił wylądować na wielkim, dzikim płaskowyżu znaj
dującym się na wierzchołku gigantycznej góry Auyantepui, na
wysokości około dwóch tysięcy metrów20•
Był październik, koniec pory deszczowej. Oprócz pilota i jego

żony, w samolocie znajdowali się też dwaj Wenezuelczycy. Gustavo
"
" Cabuya Heny i jego ogrodnik Miguel Angel Delgado pochodzili
z miasta Ciudad Bolivar. Obaj wiele razy byli w dżungli i tylko
dzięki nim ekspedycja miała szansę dotrzeć szczęśliwie z powro
tem do cywilizacji.
Gustavo Heny tak opisał to, co się zdarzyło:
o świcie dnia 9 października 1 937 r. wszystko było gotowe. Wystar

towaliśmy bez problemów o 11:20, piętnaście minut później dotarliśmy
nad płaskowyż, nad którym lecieliśmy przez kilka minut. Nie mogłem
ukryć emocji w obliczu faktu, że za chwilę odważymy się na Wielką
Niewiadomą lądowania na Auyantepui.
Jimmie Angel był tak pewien tego, co robi, że w chwili, kiedy
znaleźliśmy się nad dogodnym miejscem do lądowania, zgasił silnik
i przełączył wszystkie ustawienia w pozycję OFP. I wtedy nie mieliśmy
już odwrotu . . .
" Flamingo" zaczął delikatnie opuszczać się na powierzchnię, w ide
alnej pozycji do lądowania na trzy. Z tyłu za nami zostawał ślad opon
20
Płaskowyż na szczycie Auyantepui ma 666,7 m 2 powierzchni i jest nachylony.
Z jednej strony na wysokość 1600 m n.p.m., a z drugiej - 2450 m.
298
Anioł I Szatan
odciśniętych w małych trawiastych pagórkach, ale samolot za każdym

razem zapadał się coraz głębiej z powodu zmniejszającej się prędkości
i braku odciążenia ze strony skrzydeł.
Wszyscy siedzieliśmy w całkowitej ciszy, aż nagle rozległo się wo

łanie. To Gustavo Heny z głębi kabiny krzyczał do pilota:
Podnieś go, Jimmie, podnieś go!. . .
W tym samym momencie samolot lekko podskoczył, a potem opadł
na znacznie bardziej rozmiękłą ziemię, w której natychmiast zanurzył
się cały przedni osprzęt do lądowania.
Ogon samolotu uniósł się w górę, co dodatkowo obciążyło przód.
Samolot zarył się nosem w błocie aż po śmigło i w tej pozycji znieru
chomiał, tak jakby chciał powiedzieć:
- Auyantepui, wobec twojej potęgi poddaję się i składam broń.
Była 1 1 :45 przed południem21•
Gustavo i Miguel dobrze znali teren i zabrali o dpowiedni

sprzęt. Mieli namiot, osiemdziesiąt metrów mocnej liny i zapas
j edzenia na piętnaście dni.

Nie było wyjścia. Z białej tkaniny na skrzydle samolotu uło
żyli napis All OK22 i przykleili go taśmą obok czerwonej strzałki
wskazującej kierunek ich marszu. To na wypadek, gdyby ekipa
ratunkowa znalazła rozbity samolot. Tyle że kiedy samoloty po
szukiwawcze przelatywały w tej okolicy, chmury wisiały tak nisko
i tak ciasno, że nic nie było widać.
21 "
" Lineas , Gustavo Heny to Enrique Lucca, 1970, tłum. Beata Pawlikowska.
22
All OK (ang.) Wszystko w porządku.
-
299
Samolot pozostał na szczycie przez ponad trzydzieści lat.

Dopiero w 1970 r. śmigłowiec Wenezuelskich Sił Zbrojnych pod
niósł go z błota i zaniósł do Muzeum Lotnictwa w Maracay, gdzie
został oczyszczony, a następnie ogłoszony skarbem narodowym
i umieszczony przed budynkiem lotniska w Ciudad Bolivar. I tam

spoczywa do dziś.
Czy to nie dziwne, że najwyższy wodospad świata nosi nazwi

sko amerykańskiego pilota?
Jeszcze bardziej dziwne wydaje mi się to, że Angel po angielsku
to " Anioł ", czyli Angel Falls oraz Salto Angel znaczy "Wodospad
Anioła" i spada z góry, którą Indianie mieszkający w tej okolicy
od tysięcy lat nazwali Auyantepui, czyli " Siedzibą Szatana".
R OZ DZ I AŁ 49
Wiesz jak to jest

. .. . ..
Santa Elena de Uairen!
Wenezuela!
Zimno! Skuliłam się w taksówce ze szczęśliwie odzyskanym
paszportem w garści. Teoretycznie było tak, jakbym nigdy nie
opuściła tego kraju, tylko magicznym sposobem rozpłynęła się

w powietrzu nad brzegiem Orinoko, a miesiąc później zdemateria
lizowała się kilkaset kilometrów dalej na wschód. Nie ma sprawy.
Teraz tylko muszę znaleźć hotel i coś do jedzenia.

Jak? Bardzo prosto.
Siedzisz w taksówce, gawędzisz z kierowcą i rozglądasz się na
boki. W pewnej chwili widzisz szary szyld trzepoczący w deszczu

z napisem " Hotel " i wołasz:
Tutaj , tutaj !
Wbiegasz po betonowych schodkach do pustej recepcji, otrze
pujesz deszcz z włosów i szukasz jakiegoś śladu życia. Puste drew
301
niane biurko, napis Feliz Ano Nuevo z wyblakłego złotka na ścianie
i cisza.
Cisza.
Cisza.
Buenos dźas! wołam w głąb korytarza.
Cisza.
Halo, ludziska, macie gościa! woła kierowca taksówki, który

wszedł za mną po schodkach.
Cisza.
Halo, dzień dobry! - stukam w blat biurka.
Si23? rozległ się nagle z tyłu dziwny głos.
Podskoczyliśmy oboje, a kierowca aż cofnął się o krok.

Nie wiadomo skąd, pewnie z jakichś tajemniczych drzwi za
naszymi plecami wynurzyła się dziewczyna w niebieskiej sukience
z bufkami. Wyglądała tak, j akby wybierała się na bal. Czy mamy
ją teraz zaprosić na tańce? Czy przeprosić, że zajmujemy jej cenny

czas? Czy też może to jest naprawdę miejsce, gdzie wynajmuje się
pokoj e przybyszom z daleka?

Kierowca miał najwyraźniej podobne wątpliwości, bo zapytał
nagle:
Czy to jest hotel?
Tak, to j est hotel odrzekła dziewczyna, ale nie ruszyła się
z miejsca.
Czy są pokoje? zapytałam.
23
Si? - (hiszp.) Tak?
302
Tak, są pokoje.
Czy ma pani j eden pokój dla j ednej osoby?

- Mam.
To ja przyniosę walizkę zaoferował się pośpiesznie tak
sówkarz.
A dziewczyna stała nieporuszona, tak jakby niebieska suknia
unosiła ją nad ziemią·

To ja też zaraz wrócę - dodałam i wyskoczyłam na deszcz.
Hotel był trochę dziwny. Kierowca jakby zanadto się śpieszył.
Dziewczyna wydawała się zatopiona w błękitach swojej sukienki
i nieobecna.
Ale dostałam pokój , klucz i dach nad głową. Włożyłam do
datkową bluzkę z długimi rękawami, płaszcz przeciwdeszczowy,
nasunęłam kaptur na czoło i wyruszyłam na łowy.
Był jeden otwarty bar i jedno dostępne danie.
Sapa de res powiedział właściciel.
Zupa z wołowiny.
Nie wahałam się. Jestem wegetarianką, ale ponad wszystko
jestem głodnym człowiekiem.
- Poproszę sapa de res sin res - powiedziałam. Poproszę zupę

z wołowiny bez wołowiny.
Zdjęłam płaszcz przeciwdeszczowy i z wdzięcznością usiadłam

w kącie na drewnianej ławie.
304
Wiesz jak to jest
Bo wiesz jak to j est.

W życiu tak naprawdę chodzi tylko o dwie rzeczy: spożywanie
i wydalanie. Kiedy zabraknie jednej z nich, życie staje się nie do
zniesienia. Kiedy zabraknie obu, umierasz .
. • • • . • • -
• • • • • • •
ROZ D Z I AŁ 5 0
Szalone blondynki
• • ..
Jadę dalej . Przez bezludne pustkowia faluj ącej sawanny roz

łożonej na pagórkach.
Nie ma nic. Ani drzew czy lasów, ani wiosek, ani j ezior. Tylko
okrągłe wzniesienia, sucha trawa, ruda ziemia. I wąski pasek pro
stej drogi, która wydaje się biec naprzód w poszukiwaniu sensu

swojego istnienia. Bo tutaj , w totalnej pustce bez ludzi i zwierząt,
komu miałaby być potrzebna?
Chyba tylko takim jak ja wędrowcom, którzy zapuszczają się

na koniec świata, żeby znaleźć coś, co wcześniej było nieznane
i nieopisane. Ale istnieje i wabi do siebie w magnetyczny sposób.
Ocknęłam się. Autobus jechał tak miękko, że zasnęłam wtulo
na w promienie słońca na szybie. Wstałam. Wszyscy pasażerowie
też spali. Przeszłam między siedzeniami na tył, do toalety.

Hi, hi, hi, czasem myślę, że mam j akiś specj alny talent do
pakowania się w kłopoty.
306
Szalone blondynki
Naprawdę. Normalnym ludziom chyba nie zdarzają się takie

dziwne rzeczy.
Serio.
Idę o zakład, że tobie nigdy coś takiego się nie przydarzyło.
Ale zacznę od początku.
Jestem w Wenezueli. Droga jest prosta, gładka i pusta, tak
jakby wczoraj została zbudowana i jeszcze nikt nie dowiedział się
o jej istnieniu. Autobus mknie przed siebie jak spragniony moskit

do czyj ejś nagiej szyi. Jest tak spokojnie, ciepło i miło, że wszyscy
śpią. Z wyjątkiem kierowcy, oczywiście.
A ja powolutku idę sobie do toalety na końcu, zamykam za

sobą drzwi i siadam na tronie.
I nagle! Musiały minąć może ze dwie minuty odkąd zamknę
łam się w łazience, gdy autobusem coś zaczyna miotać. Skręca
w prawo, w lewo, wyje silnikiem, hamuje, przyśpiesza, znowu
skręca ostro w prawo, potem od razu w lewo, znowu w prawo.

Ostrożnie wstaj ę , chwytam się poręczy. . .
Bum ! Autobus nieoczekiwanie ostro skręca w prawo, rzuca
mną na drzwi toalety, a one posłusznie otwierają się pod moim
ciężarem, więc j ak rakieta lecę dalej ! ! !

Z gołym zadkiem zostaj ę wyrzucona z łazienki, lecę przez
szeroko otwarte drzwi i zanim zdążę się zorientować co się ze
mną dzieje, ląduję na dywaniku między siedzeniami.
Aaaaaaaa! ! ! ! !
Widzisz ten obrazek?
307
Biała laska z opuszczonymi do kolan spodniami wypada jak

pocisk z zamkniętej łazienki i ląduje na twarzy na podłodze au
tobusu.
No sam powiedz, zdarzyło ci się kiedyś coś takiego?
Żeby wejść do łazienki akurat w momencie, kiedy prosta jak
strzelił nitka drogi niespodziewanie zamienia się w szaloną ser

pentynę zawiniętą wokół góry porośniętej dżunglą?
Zaryłam nosem w szorstkim dywaniku i pomyślałam, że to
j est tak idiotycznie abstrakcyjne, niewyobrażalne i komiczne, że
zaczęłam chichotać jak szalona.
N o błagam! Kto wylatuje z autobusowej łazienki świecąc gołym
zadkiem? No kto? Chyba tylko szalona blondynka!
To stało się tak szybko i tak bardzo zaskakująco, że zaczęłam
się śmiać.
Bo zobacz. Człowiek myśli o sobie różne fajne rzeczy i stara się

dobrze wypaść w oczach innych ludzi. Czesze się grzebykiem, ma
luj e rzęsy, wkłada ładną koszulę, jest zadowolony z tego, że kupił
sobie bilet na autobus, pakuje swój cenny bagaż, siada w miękkim
fotelu i ogólnie ma wrażenie, że nad wszystkim panuje.
A tu nagle niespodziewanie w j ednej sekundzie życie odziera
go z tej iluzji, chwyta w pas i po prostu rzuca nim jak chce. Na
przykład na środek autobusu pełnego ludzi. I to zanim zdążył
podciągnąć spodnie.
Czyż to nie j est zabawne?
A j eszcze w dodatku to j est człowiek, który pisze do gazet
i jest zapraszany do telewizji jako specjalny gość i wypowiada się
308
Szalone blondynki
na ważne tematy? Aż tu nagle ląduje na ziemi z gołym zadkiem

na wierzchu?
Wyobraziłam sobie jak to musi wyglądać i nie mogłam prze
stać się śmiać. Nawet nie było mi wstyd ani głupio z powodu tego,
co się stało, bo wydało się to tak abstrakcyjnie komiczne, że po
prostu śmiałam się na cały głos.

Podniosłam głowę i już chciałam wyj aśnić pasażerom co się
stało i przeprosić za ten niespodziewany widok, ale oni spali.
Naprawdę spali? Wydaje mi się, że tak.
Autobus głośno rzęził silnikiem, resory trzeszczały, koła le
dwie nadążały na ostrych zakrętach. Jest bardzo możliwe, że
w tym hałasie nikt nie usłyszał otwierających się drzwi i mojego
upadku. Albo wszyscy zgodnie zamknęli oczy, żeby oszczędzić

mi zażenowania.
Szybko wstałam, podciągnęłam spodnie i przytrzymując się

foteli, krok po kroku ostrożnie wróciłam na swoje miejsce.
Autobus zachowywał się jak szalony wagonik na karuzeli.
Prosta droga na bezludnej sawannie została daleko w przeszło
ści. Teraz jechaliśmy przez wilgotną dżunglę buchaj ącą żywymi

odcieniami zieleni i po wąskiej szosie tak krętej, jakby usiłowała
nas zgubić. Najpierw stromo serpentyną pod górę, a potem równie
gwałtownie i z ostrymi zakrętami w dół.
Dżungla ciasno zwieszała się po obu stronach drogi. Liście

uderzały w okna, gałęzie naciskały na dach. Wyraźnie było widać,
że cienki pasek szosy został wydarty dżungli bez pytania i wbrew
309
jej woli. Gdyby przez kilka dni nikt jej nie używał, zabrałaby go
z powrotem. Ale kiedy już wyciągała gałęzie po swoją własność,
znów pojawiał się następny ciężki, huczący pojazd, który usiłował
przebić się na drugą stronę·
Kierowca na zmianę naciskał pedał gazu i hamulec, j akby

starał się utrzymać równowagę. I pędził tak szybko, jak to tylko
możliwe na tej niebezpiecznej drodze.
A ja, podrzucana j ak w mikserze, trzymałam się z całej siły

oparcia, żeby nie wypaść z fotela. I za każdym razem kiedy przy
pomniało mi się j ak leciałam z łazienki przez otwarte drzwi,

zaczynałam się śmiać.
I wszystko byłoby pięknie, gdyby nie fakt, że w tym autobusie
zdarzyło się j eszcze coś, z czego zupełnie nie zdawałam sobie
sprawy.
ROZ DZ I AŁ 5 1
Stracone!
Zgubione !
.. .. . .., . .. ..
Pamiętasz jak wyglądał Dziki Zachód w westernach? Kowbo
je z rewolwerami za paskiem, rzucający spod kapeluszy twarde

spojrzenia, zakurzona osada zbudowana z desek, dwa sklepiki,
szeryf na straży prawa i salo on, gdzie grała muzyka i można było
napić się whisky. Nikt nie chciałby tam mieszkać, gdyby nie to,
że takie miasteczka powstawały w pobliżu złotonośnego potoku.
A te złote okruchy wypłukane z wody albo wydłubane ze skał były
obietnicą czegoś znacznie większego.
Nie chodziło tylko o bogactwo.

Ani o to, że pieniądze dają możliwość wygodnego życia w du
żym domu ze służbą.
Najważniejsze było to, co podświadomie się z nim kojarzy.
Kiedy będę bogaty, wszyscy b ędą mnie podziwiać i szanować.
Wszyscy będą chcieli być moimi przyjaciółmi. Będą zabiegać o moje
zainteresowanie i łaskawość. Kiedy będę bogaty, będę miał władzę
nad ludźmi. Także nad tymi, którzy dzisiaj mają władzę nade mną.
311
:. '
. " -.
. .
: ,. . ,.
?�tA"" �lĄd ar
t�� LAl wv.t€/{l\Ąll ck �
lak w� \fi osctdlie- J
ktć"'a�� ,�t �eaJMlL L o\�kCl ,
ie. rvJ.,Q,\J rV I\I\ctM e-t f\!\a.1.W� .
Stracone! Zgubione!
Myślę, że to jest prawdziwe źródło chęci zdobycia majątku.
A Dziki Zachód wciąż istnieje.
Tyle że nie na amerykańskiej prerii, ale tu, na wenezuelskiej
sawannie.
W osadzie, która jest tak nierealna, dzika i nieoswojona, że nie
ma nawet własnej nazwy. Na mapach oznaczono ją jako Kilometro
88, czyli miejsce znajdujące się przy drodze na osiemdziesiątym

ósmym kilometrze licząc od Santa Elena de Uairen.
Po kilku godzinach szalonej jazdy autobus zatrzymał się wresz

cie zdyszany jak wyścigowy pies na mecie. Wysiadłam.
To był Dziki Zachód!
Ubłocone samochody i motocykle, mężczyźni w wysokich

butach, z takim wyzywającym spojrzeniem i muskularnymi ra
mionami. Jakby byli w każdej chwili gotowi walczyć o swoj e.

Zdeterminowani. Nie mają nic do stracenia.
Tam, skąd pochodzą, nie ma pewnie prawie nic ani godno

ści, ani pracy, ani dostatku. Przyjeżdżają więc na koniec świata.
Wynajmują tani pokój, znajdują pracę przy szukaniu, płukaniu
albo kopaniu złota. Bez żon, dzieci i rodzin, żeby nic ich nie roz
praszało. Pracują po kilkanaście godzin dziennie, rozliczaj ą się
z każdego okrucha. Nadzorca ma broń.
Złoto to niebezpieczny narkotyk. Uzależnia i zmusza do tego,

żeby pragnąć go coraz więcej . A kiedy je masz, jesteś gotów zabić,
żeby nikt ci go nie odebrał.
313
Czułam się jak podczas podróży w czasie. Wylądowałam na

zupełnie innej planecie! Pewne siebie, twarde spojrzenia spod
powiek, kapelusz nasunięty na czoło, czerwona glina na wyso
kich butach, kraciasta koszula nonszalancko rozpięta pod szyją.
Wszyscy szczupli, silni, opaleni, zdrowi. Dla słabych i chorych tu
nie ma miej sca.
Skup złota! napis na małym sklepiku ze szklanymi drzwiami
w złotej framudze. A niedaleko na tablicy ustawionej na ziemi

ręcznie namalowane: Kupię złoto.
Sklep z artykułami pierwszej potrzeby: hamaki, kalosze, pleca

ki, klapki. Fryzjer urządzony w otwartym garażu. Apteka. Hotel!
Cudownie !
Bez klimatyzacji? właścicielka kręci głową. Nie radzę. Tu
jest zatrzęsienie moskitów. Zj edzą cię w nocy.
Z klimatyzacją i tak nie będę mogła spać odpowiadam.

Nie lubię kiedy jest zimno.
Komary nie dadzą ci w nocy spać.

Zaryzykuj ę·
Jesteś pewna?
- Jestem.
A wentylator? Używasz?
Bardzo chętnie!
Poszukam obiecuje sympatyczna właścicielka i po chwili
prowadzi mnie do malutkiego pokoju, gdzie mieści się łóżko i sto
lik. A na nim wentylator.
3 14
Stracone! Zgubione!
Jest późne popołudnie. Śpieszy mi się z powrotem na ulicę.

Chcę znaleźć miejsce, skąd odjeżdżają autobusy, coś zjeść i zrobić
zdjęcia. 0, na przykład temu terenowemu samochodowi z napisem
Monster, czyli " Potwór". Na tablicy rejestracyjnej napis Amazonas.
Pomarańczowy lakier oklejony nalepkami.
Pośpiesznie sięgam po aparat. Ach, znowu zsunął się na dno

plecaka. Wsuwam rękę głębiej . A może wpadł do wewnętrznej
kieszeni?
Mam dwa aparaty. Jeden duży, ciężki, profesjonalny. Zwra

ca uwagę, przyciąga spojrzenia. Czasem wolę nie pokazywać go
w nieznanym miej scu. I dlatego zawsze mam przy sobie drugi
mały, kieszonkowy, płaski, taki, który można jednym gestem

wyj ąć, zrobić zdj ęcie i równie szybko schować. I tego aparatu
właśnie szukałam.
W kieszeni spodni i plecaka, pod dużym aparatem, w dodat
kowej skrytce z przodu. Wszędzie.
Zmarszczyłam brwi. Na pewno miałam go w autobusie, bo
siedziałam przy oknie wypatrując gór tepuy. A potem? . .

Prawdę mówiąc potem g o nie widziałam.
Jeszcze raz przeszukałam podręczny plecak. I nagle uświado

miłam sobie, że najprawdopodobniej położyłam ten mały aparat
na sąsiednim fotelu, żeby nie zsunął mi się z kolan. A potem . . .

A potem autobusem zaczęło rzucać na ostrych zakrętach i . . ° rety!
.
Ja raczej nie gubię rzeczy. Dbam o to, co mam. Pamiętam
zawsze, żeby przed wyj ściem z taksówki czy autobusu spojrzeć
315
na siedzenie i upewnić się czy niczego nie zostawiłam. I tak też

zrobiłam tym razem. Tyle tylko, że nie mogłam zobaczyć czegoś,
co dawno schowało się przed moimi oczami w ciemnościach pod
łogi pod fotelami.
Gdzle ten autobus? .. Dawno odjechał. I co teraz? . .
Znasz t o uczucie, kiedy życie zabiera ci coś, co uważałeś z a

swoją własność? Nawet jeżeli t o jest coś niezbyt istotnego, choćby
długopis albo rękawiczki. Nie chodzi o to ile to kosztowało, tylko
o to, żeby było TWOJE. Prawda?

Bo człowiek łatwo przyzwyczaja się do rzeczy. Nieświadomie
buduje swój świat i swoje poczucie bezpieczeństwa na powiększa
j ącym się zestawie przedmiotów i nie lubi, żeby coś mu ubywało.

To było moje. Należało do mnie. Znajdowało się w mojej kiesze
ni, mojej torebce albo mojej szafie. Zawsze mogłam po to sięgnąć

kiedy miałam ochotę. To stanowiło j eden z elementów mojej rze
czywistości. Było moje i takie miało zostać. Nie życzę sobie, żeby
zmieniło właściciela bez mojej wyraźnej zgody. Prawda?
I tak się właśnie wtedy poczułam.
To był mój aparat ! ! ! Mój ! ! ! Wygodny, mały, płaski, bez problemu
mieścił się w kieszeni. Był ze mną na kilku wyprawach. Zrobiłam

nim tysiące zdj ę ć i filmów. Był mój ! ! A gdzie jest teraz? ? ! ! Ze
wszystkim, co zdążyłam na nim zapisać podczas tej wyprawy? . .
Ach, w środku była karta szesnastogigowa! Część zdjęć zdą
żyłam zrzucić na tablet, ale nie wszystkie. Mniejsza nawet o sam

aparat, ale te zdjęcia i filmy?! Stracone! Nie do odzyskania! Ach,
naprawdę ! Dlaczego musiało mi się to przydarzyć?
316
Stracone! Zgubione!
Szłam niepocieszona przed siebie. Jakie to przykre. Niespo

dziewane. Nieodżałowane. Jak mogłam zapomnieć o aparacie?
Miałam na nim zdj ęcia i filmy z ponad połowy tej wyprawy! Tak,
to prawda, w wielu miejscach jednocześnie robiłam zdj ęcia dużym
aparatem, ale nie wszędzie.
Niektóre były więc niepowtarzalne. Stracone. Zgubione. Ktoś

inny będzie teraz brał mój aparat w ręce, włączał go i używał. Ach,
było mi przykro ! ! Przykro ! ! ! Przykro ! ! !
Dlaczego miałam takiego pecha? Dlaczego nie schowałam

w porę aparatu?
I dlaczego właściwie jest mi aż tak mi przykro z powodu jego

zgubienia?
Zatrzymałam się.
Czy naprawdę utrata jednego niezbyt wielkiego przedmiotu

może mi aż tak bardzo zepsuć humor?
A j eśli tak, to właściwie dlaczego?
Czy chodzi o te niezapisane zdj ęcia, czy raczej może o nad
mierne przywiązanie do czegoś, co uważałam za swoją własność?
I jaki w takim razie wniosek powinnam z tego wyciągnąć?
I czego życie chce mnie w ten sposób nauczyć?
Nagle uświadomiłam sobie, że stoję przed lodówką wystawioną

na chodnik przed sklep. A tuż przed moimi oczami leży wielki,
czerwony, cudowny, soczysty kawałek arbuza.

ROZ DZ I AŁ 5 2
W KiloIl1etro 88
W Kilometro 88 są dwie drogi. Jedna główna z kałużami
i wyrwami w czerwonym błocie. Druga boczna, jeszcze mniejsza,

ukryta na tyłach tej pierwszej . To właściwie zaułek, gdzie lepiej
nie zapuszczać się zbyt daleko. Chude psy siedzą między kałużami
i głodnymi oczami wpatrują się w okno małej garkuchni urządzo
nej w ruderze. Może coś uda się dzisiaj zj eść. Bo jeśli nie, to i tak
od dawna pogodziły się z myślą o śmierci z głodu.
Ktoś rzuca mi spojrzenie zza poszarpanej kotary. Ktoś inny
szybko zatrzaskuje drewniane okno. Kobieta schylona nad mi
ską z praniem nie podnosi głowy. W powietrzu unosi się dziwny
zapach. Czegoś, co jest dzikie, gwałtowne i niemożliwe do po
wstrzymania jeżeli wybuchnie. Szybko cofam się z powrotem na
róg i do głównej drogi.
Świat w Kilometro 88 jest jasno i wyraźnie podzielony. Kobiety
sprzedają ubrania i gotują. Mężczyźni pracują w kopalni złota. 0,
jest i miejscowy bar pod dumnym szyldem Restaurante. Nic nie
318
W Kilometro 88
jadłam od rana. Wchodzę do środka. W ciemnym wnętrzu przy

kilku stolikach siedzą posępni mężczyźni nad butelkami piwa.
Ten bar jest j ak jaskinia zmęczonych drapieżników.
Drugi bar. Białe stoliki na zewnątrz i kelner o szklistych

oczach.
Czy j est coś do jedzenia? pytam.

- Jest odpowiada bez namysłu.
No bo co to właściwie za pytanie? Czy jest coś do jedzenia
w barze? A gdzie indziej miałoby być coś do jedzenia jeśli nie tutaj?
A co jest?
Hamburger dodaje od razu.
A jeszcze coś?
I cachapa.
Cachapa to gruby placek usmażony z mielonej kukurydzy. Jest

bardzo słodki, myślę, że sypią do niego kilka łyżek cukru.
I jeszcze coś?
Jest piwo.
No właśnie. Dziękuj ę . Idę dalej .
To jak to właściwie jest z tymi przedmiotami? Dlaczego zgu
bienie małego aparatu fotograficznego wydaje mi się tak bardzo
przykre? Gdybym straciła profesjonalny, drogi sprzęt, to mój żal

byłby bardziej zrozumiały, ale ten mały, podręczny aparat?
Weszłam do piekarni. Kupiłam ciepłe bułki i kawałek sera.
A może tu wcale nie chodzi o przedmiot, tylko o to, że za bar

dzo się do niego przywiązałam? Czyli to, co mnie boli najbardziej,
to nie zgubienie zdjęć, tylko to, że zostałam zmuszona rozstać się

z moją własnością?
319
Lubię patrzeć na moje myśli. Widzieć to, jakie są naprawdę,

bez ukrywania przed sobą uczuć, które są dla mnie niewygodne.
Bo tak, wcale nie jest mi przyjemnie zgubić aparat fotograficzny,

ale najbardziej fascynujące j est to jakie to budzi we mnie emocje
i skąd one się naprawdę biorą.
Żałowałam zdjęć, które zostały na karcie pamięci i filmów,
które nakręciłam na statkach płynących po Amazonce. Ale tak

najbardziej bolało mnie to, że to był mój aparat. Przywiązałam
się do niego. Lubiłam jego kształt, lubiłam trzymać go w palcach,
a teraz . . .
Ale zaraz. Zatrzymałam się w pół kroku.
Może tak właśnie miało być?
Może mój aparat wypełnił już swoją pracę u mnie i teraz chciał
znaleźć nowego właściciela? Więc skorzystał z okazji, kiedy spu
ściłam go z oka i po prostu poszedł swoją drogą. Ktoś inny będzie

czerpał radość z tego, że będzie go włączał, wysuwał obiektyw,
przykładał do oka i robił zdj ęcia.
To piękne! Ja przecież właściwie nie straciłam aż tak wiele!
Zyskałam za to bardzo ważną informację o tym, że zbytnio
przywiązuj ę się do przedmiotów. Kiedy coś mam, to uważam, że

to jest moje. I podświadomie żądam, żeby pozostało moje.
A przecież tak wcale nie musi być.

Uwolnienie się od konieczności posiadania daje niesamowite
poczucie wolności. Bo przecież prawdziwa radość nie bierze się
z faktu posiadania czegoś, tylko ze świadomości bycia człowie
kiem tu i teraz.
320
W Kilometro 88
Kiedy coś masz i bardzo j esteś do tego przywiązany, ciągle

podświadomie towarzyszy ci strach, że możesz to stracić i że
będziesz wtedy smutny. I ten strach właściwie nie pozwala ci się
cieszyć tym, co masz. I to dlatego starasz się mieć coraz więcej.

Bo lubisz mieć.
A kiedy lubisz mieć, to nie chcesz tego stracić.

A jeśli to stracisz, to masz poczucie krzywdy i straty.
Ha!
Dokładnie tak jak ja!
A więc uwalniam się od tego uczucia!
Tak! Niech ktoś sobie znajdzie mój aparat i niech ma przy

jemność z tego, że go używa. Niech sobie nim zrobi fajne zdj ęcia
i cieszy się z ich oglądania.
Puszczam się tej upartej myśli, że to był " mój aparat ".
Był mój przez chwilę, a teraz niech sobie wędruje dalej .

To prawda, straciłam trochę zdj ęć i wszystkie filmy, ale trudno.
Może i tak nie wykorzystałabym ich do niczego.
Jestem lekka! Swobodna! Już nie jest mi przykro ! Mój dobry

humor nie będzie zależał od posiadanych przeze mnie przedmio
tów. Dziękuję ci, mój aparacie, że przez kilka lat fajnie nam się
razem podróżowało. A teraz życzę nowemu właścicielowi, żeby
było mu równie przyjemnie.
Hurra!
Jestem wolna! . . .
321
R O Z D Z I AŁ 5 3
Pan InaInut
. . ·
.. .
Sprawdziłam to wiele razy w różnych sytuacjach i zawsze
odkrywam to na nowo. Życie dostosowuj e się do tego, co nosisz

w duszy.
Niekoniecznie do twoich świadomych myśli, oczekiwań i pra
gnień. Raczej do tego, co jest ich prawdziwym źródłem, czyli praw
dziwą intencją kierującą twoimi decyzjami. Dokładnie wyjaśniłam
to w książkach z serii "W dżungli podświadomości ", teraz chcę

powiedzieć tylko tyle, że to co w sobie nosisz, j est warunkiem
tego, co się zdarzy.
ł znowu tak było! !
Wczoraj specjalnie znalazłam miejsce skąd odj eżdża autobus
do Ciudad Bolivar. To najbliższe duże miasto, z którego chcia

łam j echać dalej na zachód. Dziewczyny w sklepiku uprzejmie
wyjaśniły, że owszem, są dwa autobusy, j eden o dziewiątej rano

i drugi o jedenastej.
322
Pan lIallul
Wstałam przed siódmą rano, wzięłam zimny prysznic, zjadłam

kawałek arbuza i pomyślałam, że pójdę kupić bilet na ten autobus
o dziewiątej .
Poranek był cudowny, gorący, rozśpiewany. Ulice puste. No,
z wyjątkiem kilku żołnierzy z karabinami.
Dziki Zachód. Złoto. Diamenty. Przez cały dzień i całą noc

w osadzie widać uzbrojonych żołnierzy. W wysokich skórzanych
butach, zielonych mundurach i czapkach są przez cały czas czujni.

Obserwują. Trzymają ręce tak, jakby w każdej chwili byli gotowi
do strzału.
Buenos dias! uśmiechnęłam się do nich.
Czułam się fantastycznie. Lekka, uwolniona od poczucia żalu,

gotowa przyjąć to, co podsunie mi znowu życie i do dalszej drogi.
Myślałam, że kupię bułki na drogę, ale piekarnia była zamknię

ta, podobnie zresztą jak wszystkie inne sklepy. Ale, dziwna rzecz,
przy drodze stał pękaty autobus i dyszał.

A dokąd jedziecie? zapytałam od niechcenia, bo przecież
do mojego autobusu były j eszcze prawie dwie godziny.
Ciudad Bolivar!
Jak to?! zdumiałam się i cofnęłam o krok.
Spod podniesionej maski wystawał kawałek mamuta. O prze
praszam, to był człowiek. Dwieście kilo wagi. Dolewał wody do

chłodnicy.
O której odjeżdżacie? zapytałam.

Za chwilę.
Jak to za chwilę?! przecież autobus miał być o dziewiątej !
323
Pan mamul
Odjeżdżamy za chwilę powtórzył wielki gość. Chcesz

jechać?
W środku było pełno pasażerów! Wszyscy gotowi do drogi!

Zapakowani, ściśnięci w wąskich siedzeniach.
Znajdzie się jeszcze jedno miejsce pan mamut pociągnął
za dwa kable, wytarł ręce w brudną szmatę i zatrzasnął maskę.

Jedziesz?
Jadę ! zawołałam. - Ale potrzebuj ę pięć minut! Muszę

pobiec do hotelu po bagaż!
Poczekam.
Lecę po bagaż! zawołałam.

I poleciałam.
Kilka minut później moja torba podróżna została wrzucona na

dach, a ten ogromny gość, który wiązał kable pod maską, ledwie
wcisnął się na fotel za kierownicą. To był kierowca! Ruszył z ko
pyta jak szalony, a im bardziej naciskał gaz do dechy, tym głośniej

wył silnik i tym bardziej skocznie grała muzyka rozkręcona jak
zawsze na cały regulator.
Zajęłam o statnie wolne miejsce w przedostatnim rzędzie.
Z tyłu czterech bardzo rozbawionych gości opowiadało sobie

dowcipy i ryczało ze śmiechu. Mieli zapas piwa i chrupków. Będzie
wesoło! Ile jest godzin drogi do Ciudad Bolivar? Jakieś dwanaście

godzin. Dam radę !
Autobus pędzi. Muzyka ryczy. Z tyłu wydzierają się czterej
wesołkowie. Milkną tylko wtedy, kiedy stajemy do kontroli, czy
325
li mniej więcej co pół godziny. Tak są rozstawione posterunki

Gwardii Narodowej . Dzięki temu młodzi żołnierze mają zajęcie .
W innych kraj ach też zdarzają się kontrole wojskowe przy

drodze. Zwykle j ednak kierowca autobusu macha ręką do war
townika i j edzie dalej . Ale nie tutaj .
Przy każdym posterunku obowiązkowo trzeba zatrzymać

pojazd. Na drodze stoi kilku uzbrojonych żołnierzy. Jeden z nich
wchodzi do środka i każe wszystkim pokazać dowody osobiste.
Robi to grzecznym, ale nie znoszącym sprzeciwu tonem. I pasaże

rowie bez zmrużenia powieki co pół godziny wyciągają plastikowe
karty podobne do polskich dowodów osobistych.
Żołnierz z karabinem przechodzi wzdłuż rzędów fotelu i z po
ważną twarzą ogląda wszystkie dokumenty. Mój paszport zatrzy

muj e na dłużej, przerzuca kartki nie szukając niczego w szcze
gólności. Ciekawe czy wie j ak wygląda wenezuelska pieczątka
"
imigracyjna. Potem mówi " Dziękuję i wysiada.
A ktoś cicho rzuca z tyłu:

Mamy teraz więcej wojska niż ludzi w tym kraju.
Nikt nie skomentował. Wszyscy schowali swoje dowody oso

biste do zewnętrznych kieszeni, żeby łatwo było po nie sięgnąć
przy następnej kontroli.
Autobus sapnął, dwustukilogramowy kierowca nacisnął gaz do

dechy, silnik zawył, zagłuszyła go wesoła piosenka wenezuelskich
kowbojów i pognaliśmy dalej .
326
ROZ DZ I AŁ 5 4
Wszystko p łynie
t . ..
Świat się szybko zmienia. Tutaj przy Paseo Orinoco kiedyś było
pełno hoteli i budek z szybkim jedzeniem. Teraz j est mnóstwo
sklepów z ubraniami i plastikiem. D omyślam się, że to wynik
współpracy z zaprzyjaźnionym komunistycznym mocarstwem.

Lubię Chiny i Chińczyków, ale zwykłe życie w wioskach otoczo
nych polami ryżowymi to coś zupełnie innego niż wielka polityka
i współpraca gospodarcza.
Towarów j est tak dużo, że nie mieszczą się na półkach. Tanie,
kiepskiej jakości, w masowych ilościach. Tworzą pozór dobrobytu.

Wydaje się, że jest bardzo dużo wszystkiego, ale z ilu naj tańszych
bluzek można ugotować obiad, zbudować dom albo wolność wy

boru?
Cała Wenezuela j est oklejona patriotycznymi hasłami: Patria

socialista o muerte. Socjalistyczna ojczyzna albo śmierć. Viviremos
y venceremos. Przeżyjemy i zwyciężymy. Chavez el corazon de mi
patria. Chavez serce mojej ojczyzny.
327
Socjalizm albo śmierć? To znaczy, że nie liczy się nic więcej?
Nie ma miłości, życzliwości, współczucia, pomocy ani uczciwości?
Jest tylko ustrój, system i polityka?

Wszędzie tylko walka i wojna. Ludzie mylą zdobywanie sta
nowisk z poszukiwaniem mądrości i prawdy. Koncentrują się

na walce o przewagę i władzę zamiast poświęcić czas na własny
rozwój duchowy.
Dzieci szkół i korporacji uczą się manipulować, gładko kłamać

i oszukiwać dla zdobycia celu. Czy taki człowiek będzie w stanie
wnieść prawdziwą, uczciwą wartość w państwo, w którym żyje?
Myślę, że nie. Dlatego te polityczne i patriotyczne hasła nie
mają sensu. Bo zawsze i wszędzie wszystko zależy od tego, co

człowiek nosi w swoim sercu. Jeśli j est instynktownie uczciwy
i życzliwy, to zbuduje najlepsze państwo na świecie.
Jeśli j est instynktownie uczciwy i życzliwy, to stworzy naj

lepszą, szczęśliwą rodzinę.
Jeśli j est instynktownie uczciwy i życzliwy, to będzie dobrym

lekarzem, współczującą pielęgniarką, mądrym nauczycielem i so
lidnym hydraulikiem. Bo uczciwie studiował swój zawód, a teraz

uczciwie i z życzliwym sercem go wykonuje.
Wszystko zaczyna się od stanu twoich wewnętrznych myśli
i uczuć. Im bardziej są dzikie i nieoswojone, tym większy chaos

panuje w twoim życiu - w pracy, pasji, związku i rodzinie.
Stanęłam przy częściowo ubranych manekinach i odruchowo

sięgnęłam do kieszeni krótkich spodni.
328
Wszystko płynie
Ach! pomyślałam. Przecież już nie mam tego małego,

podręcznego aparatu!
Bez złości i bez żalu. Po prostu przypomniałam sobie, że aparat

zginął i już.
I nagle też uświadomiłam sobie niezwykłą rzecz. To co mnie
wcześniej bolało i sprawiało przykrość, w rzeczywistości wcale
nie było spowodowane utratą aparatu! Źródłem mojego żalu było
tylko to, że ja się do niego za bardzo przywiązałam!

Czyli w gruncie rzeczy wcale wtedy nie chodziło o to, że j a
zgubiłam aparat z e zdj ęciami i filmami, tylko o to, ż e podświado
mie byłam bardzo przywiązana do posiadania tego przedmiotu.

A to znaczy, że czerpałam j akiś rodzaj radości z tego że go mam.
Z samego faktu posiadania.
I to jest właśnie lekcja, której miałam się nauczyć. I to właśnie

dlatego musiałam stracić coś, co było dla mnie ważne i cenne
żeby zrozumieć, że przedmiot to wartość ulotna i krucha, więc nie
można na niej zbudować niczego trwałego ani radości, szczęścia
czy poczucia bezpieczeństwa.
To samo dotyczy przywiązania do ludzi. I dlatego czasami
ludzie odchodzą żebyś mógł lub mogła zrozumieć lekcję, którą

ze sobą przynieśli.
Jeżeli buduj esz swoje szczęście na przywiązaniu się do czegoś
albo do kogoś, to podświadomie jednocześnie żyjesz w strachu.
Ten strach j est zarówno źródłem, jak i konsekwencją twojego
329
nastawienia. Jest sygnałem pewnej iluzji, którą stworzyła twoja

podświadomość, żeby dać ci namiastkę tego, czego potrzebuj esz.
Zatrzymałam się. Znów byłam nad rzeką Orinoko. Przy plaży

czekała biała łódź przewożąca ludzi na drugą stronę.
Wszystko płynie.
Białe chmury na niebie, ryby w Orinoko, czas, podróż i życie.
A po drodze zbiera się różne drobne ziarnka prawdy, z których

zostaje utkana przyszłość.
R OZ DZ I AŁ 5 5
Szczęśliwa
kOllbinacja
W Ciudad Bolivar zamieszkałam w hotelu urządzonym w daw

nej kolonialnej rezydencji. Dom w tropikalnym klimacie wygląda
zupełnie inaczej niż w chłodnej Europie.

Z zewnątrz może być dość niepozorny. Wysokie drewniane
drzwi, mały korytarz, a potem nagle najbardziej niesamowita
rzecz, która zawsze na nowo mnie zachwyca.
Wewnętrzne patio. Czyli plac bez dachu, gdzie urządza się
wewnętrzny ogród. Rozumiesz? Wchodzisz do domu, zamykasz
za sobą drzwi, ale tak naprawdę nie j esteś j eszcze całkowicie
w środku, ponieważ przed tobą rozciąga się tropikalny ogród.
Rośnie drzewo otoczone krzewami i kwiatami. Nie ma dachu, więc
swobodnie dociera tu słońce i deszcz. A dookoła patio są zakryte
dachem korytarze z pokojami.
Przewiewny chłód podczas upału i suche schronienie na wy
padek ulewy. Cisza. Szelest liści. Obrazy na ścianach. Błyszczące
garnki w kuchni. Tabliczka z zielonym krokodylem.
331
B L O N DYNKA NA AMAZO N C E
Oddycham głęboko. Lubię takie miej sca. Zatopione w prze

strzeni pomiędzy tym co było, co jest i co będzie. Urządzone
kiedyś bez pośpiechu, z ciepłą mozaiką na podłodze, przyjaznym

fotelem i jasnymi ścianami. Tutaj czas nie biegnie, ale trwa w nie
skończoność.
Zapłaciłam za pokój i dodatkowo za śniadanie następnego
dnia.
Potrzebujesz hasło do Internetu? zapytał z wahaniem
chłopak przy biurku pełniącym funkcję recepcji.

Do Internetu?! sapnęłam. Macie tu Internet?? ! !
Rety! ! ! Zdążyłam j u ż zapomnieć jak się tego używa i d o cze
go to służy! ! ! Och, cudownie! jasne ! Sprawdzę pocztę, zajrzę na
Facebooka! No jasne, dawaj pan to hasło! ! !
Pięćset nieprzeczytanych maili. Zostawię n a później .
A co na Facebooku? Przebiegam oczami wiadomości. Nagle
widzę hiszpańskie słowa: Buenas tardes, usted . Ktoś pisze do

. .
mnie po hiszpańsku? W Wenezueli?
O t wieram wiadom o ś ć i wszystko we mnie krzyczy. To
j est najbardziej niesamowita rzecz, j aka mi się tu zdarzyła! ! ! !
Aaaaaaaaaa! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Nie mogę uwierzyć własnym oczom! ! ! !
Czytam j eszcze raz:
Buenas noehes, usted perdió una de sus eamaras fotografieas??

Verdad?? Tengo en mis manos tu tarjeta de memoria que encontre eon
todo eł materiał fotografieo eomunieame 0058 . . .
332
Szczęśliwa kombinacja
Rety! ! ! !
Dobry wieczór, pani zgubiła jeden z e swożch aparatów fotogra
ficznych?? Prawda?? Trzymam właśnie w rękach kartę pamięci, którą
znalazłem razem z całym materiałem fotograficznym. Zadzwoń pod
numer. . .
Aaaaaa! ! ! ! Uwierzyłbyś w coś tak niesamowitego???

Że ktoś znaj dzie mój aparat i j akimś cudem odszuka mnie
w Internecie? Na Facebooku? Ale jak? Przez zdjęcie twarzy? Aparat

przecież nie był podpisany, karta pamięci też nie.
Rety! ! ! Ale najdziwniej sze w tym jest to, że mój aparat odnalazł
się dopiero wtedy, kiedy ja zaakceptowałam jest stratę.

Kiedy pogodziłam się z tym, że go nie mam i nie będę miała.
I myślę, że o to właśnie chodzi w życiu.
Tak długo j ak żądasz, upierasz się i nosisz w sobie poczucie
krzywdy, żalu i niesprawiedliwości, tkwisz w miejscu i nie możesz

ruszyć dalej . Tracisz siły na rozpamiętywanie swojej straty, złości
i przykrości. I dlatego nie masz energii, żeby żyć dalej .
Szczęśliwe życie to kombinacja pozytywnego myślenia, ela

styczności i przebaczania.
Pamiętam jak się czułam kiedy odkryłam brak aparatu. Było

mi przykro, byłam zła, rozczarowania, niezadowolona. Szłam
przez wioskę i myślałam: Dlaczego mi się to zdarzyło? Jak mogłam
zgubić ten aparat? Jak mogłam go nie dopilnować?
333
A potem zatrzymałam się, zastanowiłam i stwierdziłam, że

właściwie takie rozgoryczone myślenie donikąd mnie nie pro
wadzi. Nie przywróci aparatu ani straconych zdj ęć. A na pewno
zepsuj e mi resztę dnia.
No i właściwie ja nie zrobiłam niczego złego. Nie porzuciłam
tego aparatu bezmyślnie i nie zapomniałam o nim, tylko po prostu

pechowo tak się złożyło, że autobus zaczął wspinać się po szalo
nych zakrętach, trząsł się i podskakiwał, więc aparat po prostu

zsunął się z siedzenia i już. Nie ma w tym mojej winy.
No i niepotrzebnie przywiązałam się tak bardzo do myśli,
że mam aparat. Teraz nauczę się nowej myśli: nie mam aparatu
i też j est mi z tym dobrze. Niech ktoś inny się nim cieszy. Koniec
i kropka.
Wtedy nagle poczułam, że mogę znów swobodnie oddychać.
Zrobiło mi się lekko na duszy. Bez żalu ruszyłam dalej .
I myślę, że dokładnie w tamtej chwili kiedy ułożyłam się na
nowo z moimi własnymi uczuciami, przebaczyłam sobie i zaak

ceptowałam stratę, młody student o imieniu Vittorino odszukał
mnie na Facebooku i napisał do mnie wiadomość.

Bo tak jak pisałam wcześniej wszystko zależy od tego, co
nosisz w swojej duszy.

Twoje życie jest dokładnym odbiciem twoich myśli. Dopóki się
zamykasz, usztywniasz i zapierasz nogami, życie też sztywnieje
i zamiera. A kiedy zaakceptuj esz to co j est, spróbuj esz myśleć
pozytywnie i elastycznie dostosujesz się do nowej sytuacji, życie
natychmiast równie łagodnie i miękko, przyniesie ci to, czego
potrzebuj esz i o czym marzysz.
3 34
Szcz,śllwa kombinacja
Tak, dziękuj ę ! ! ! odpisałam studentowi. - Jestem teraz

w Ciudad Bolivar. Skąd wiedziałeś, że to jest mój aparat? To jest
niewiarygodne ! ! ! Czy możesz mi odesłać kartę ze zdj ęciami?
A może ja przyjadę i odbiorę go osobiście?
Mieszkam w Valle de la Pascua, stan Guarico. Lepiej będzie
jeśli przyjedziesz osobiście. Proszę dać znać kiedy.
Dziękuj ę ! ! Tak zrobię! ! Przyjadę do Valle de la Pascua za kilka
dni! Dziękuję jeszcze raz i do zobaczenia! ! !
Nie m a za co. Jakby co, masz mój numer telefonu, proszę
dzwonić. Mam nadzieję, że podoba ci się w Wenezueli ©
Tak, bardzo mi się podoba Wenezuela, a w szczególności
ludzie tacy jak ty ©
Cieszę się, to będzie dla mnie zaszczyt poznać taką kobietę . . .

A ż sam nie mogę w t o uwierzyć.
Ja też nie mogłam w to uwierzyć.

Tym bardziej, że Valle de la Pascua to miasteczko, gdzie roz
poczęłam moją wyprawę ponad miesiąc temu! Tam spędziłam
pierwszą noc po wyjeździe z Caracas. Może nawet minęłam tego

studenta medycyny na ulicy, a teraz niespodziewanie on mnie
jakimś cudem odnalazł na Facebooku! ! !
Tak, t o niezwykły zbieg okoliczności! odpisał Vittorino.

A po tym jak opisałaś tę historię na Facebooku, napisało do mnie
tyle osób z podziękowaniami i gratulacjami, że rozpłakałem się

ze wzruszenia!
Ach, to było niesamowite!
335
B L O N DY N KA NA AMAZON C E
Nie dlatego, że aparat był wyjątkowo cenny. I nieważne czy

dostanę go z powrotem. To co się zdarzyło było po prostu nie
wiarygodne! Że mój aparat został znaleziony przez kogoś, kto ma
konto na Facebooku i komu chciało się mnie szukać i ostatecznie
znaleźć! Jak to możliwe? .. I czy to nie j est cud? .
. .. ©
R OZ DZ I AŁ 5 6
WracaDł do dODłu
Kilka dni później wróciłam do Valle de la Pascua, czyli Doli

ny Wielkanocy. Od słowa do słowa okazało się, że nie Vittorino
znalazł mój aparat, tylko Oscar Pereira student wynajmujący
sąsiedni pokój. Brazylijczyk, który właśnie wracał z wizyty u ro

dziców i wsiadł do tego samego autobusu, co ja.
Ja wysiadłam w Kilometro 88, on j echał do samego końca.

I nagle nadepnął na coś twardego pod fotelem. To był mój aparat.
Przejrzał zdj ęcia, zdziwił się, że tyle razy sfotografowałam ryż
z fasolą, a potem zapytał kolegę co dalej .
Vittorino sprawniej obsługiwał Internet i komputer. Najpierw
zrzucił wszystkie zdj ęcia do laptopa, potem zaczął je oglądać
i nagle znalazł zdjęcie, które zrobiłam w porcie w Sao Gabriel
da Cachoeira. To jest najbardziej indiańskie miasto w Brazylii,
położone około tysiąca kilometrów na północny zachód od Ma
naus. Przypłynęłam tam z przygodami z osady na granicy wene
337
zuelsko brazylij skiej, a kiedy w poniedziałek świat znów ożył po

niedzielnej śpiączce, kupiłam bilet na statek.
W maleńkim, obskurnym hotelu w bocznej ulicy chłopak
siedzący na recepcji przyjął ode mnie pieniądze, schował je do
kieszeni i wypisał mi bilet. Wyglądał trochę jak nie z tego świata.
I hotel, i chłopak, i bilet.
Zdj ęcie starodawnego statku o nazwie Genesis VI, nierówne

kulfony niewprawnego pisma, pieczątka bez adresu i nazwiska.
Od razu wyjęłam aparat i sfotografowałam ten bilet.
Vittorino otworzył Facebooka, wpisał do wyszukiwarki imię
i nazwisko napisane na bilecie i tak mnie znalazł.
Spotkaliśmy się w pobliżu hotelu i już z daleka ich poznałam

troje studentów w szpitalnych strojach. Wypiliśmy razem sok,
pokazali mi szpital, zrobiliśmy sobie kilka zdjęć, a potem odbyła
się mała lekcja czytania po polsku. Byli zdumieni, że chcę im dać
znaleźne, bo w Wenezueli nie ma takiego zwyczaju.
Naprawdę? powtarzał Vittorino.
Tak wyjaśniałam. W Polsce zwyczajowo daje się dziesięć
procent znaleźnego.
Serio? . .
A tutaj? tym razem j a się zdziwiłam. Jak t o się odbywa?
Normalnie. Jeżeli ktoś coś znajdzie, to oddaje to właścicie-
lowi. I już.
Dałam im znaleźne z nawiązką, bo nie chodziło nawet o to ile
kosztował aparat czy karta pamięci. Największą wartość miało dla
338
Wracam do domu
mnie to niesamowite spotkanie. I to, czego się nauczyłam przy
okazji przygody z aparatem:

Nie przywiązuj się zanadto do przedmiotów.
Są ważniejsze sprawy.
Pamiętaj o nich.
A potem ruszyłam w dalszą drogę przez Wenezuelę.

Po wielkich sawannach los llanos, gdzie grała najcudowniejsza
muzyka grana przez mężczyzn na harfach.
Przez gorące, suche miasta i wioski i przez żałobę narodową,

kiedy zmarł prezydent Hugo Chavez.
Zycie zamarło. Zamknięto sklepy, restauracje i hotele. Cudem

udało mi się znaleźć nocleg i coś do jedzenia. Dotarłam wreszcie
do stolicy, całej ubranej w wenezuelskie flagi. Przez miasto wę
drowała fala ludzi, którzy chcieli po raz ostatni zobaczyć swojego

prezydenta i pożegnać się z nim.
Kobiety płakały na ulicy. Wszędzie dookoła wisiały zdj ęcia
Chaveza z napisami w rodzaju: De tus manos brota lluvia de la vida,

czyli " Z twoich rąk spływa deszcz życia". Albo: Chavez es inmortal.
Chavez es amor. Te amamos. "Chavez jest nieśmiertelny. Chavez jest

miłością· Kochamy cię".
To było jak zupełnie nowa planeta. I to jest opowieść na osobną
książkę·
Ale potem przyszedł moment, kiedy spakowałam walizkę,
wsiadłam do taksówki i wyruszyłam na lotnisko. Wzięłam do ręki
339
paszport i nagle przypomniałam sobie, że właściwie nie wiem czy

będę mogła wyjechać z tego kraju. Bo mam przecież niewłaściwą
pieczątkę ! ! !
Aaaaaa! ! ! ! !
Urzędnik w małym biurze smaganym górskim wiatrem w przy
granicznej wiosce mógł puścić mnie dalej . Bo przecież i tak pozo

stawałam na terytorium jego kraju. Ale dzwonił w mojej sprawie
do centrali, centrala zwołała specjalne posiedzenie na rozpatrzenie
mojej nietypowej sprawy. Ale co teraz? . .
W moim paszporcie panował lekki chaos.

Miesiąc temu wyj echałam z Wenezueli, ale jednocześnie wcale
z niej nie wyjechałam. Spędziłam miesiąc w Brazylii, ale jedno
cześnie byłam wtedy na terenie innego kraju. Miałam pieczęcie
o sprzecznych komunikatach. I byłam całkowicie bezbronna wobec

wszystkiego, co może się zdarzyć.
Grzywna, więzienie, zatrzymanie do wyjaśnienia? W każdym

z tych przypadków straciłabym ważny bilet na samolot. Nie mó
wiąc o zobowiązaniach, jakie czekały na mnie w Polsce.
No ale cóż. Będzie co ma być .

Więzienie? Proszę bardzo. Na tym polega samotna wyprawa,
że wszystko może się zdarzyć, a ja jestem gotowa poradzić sobie
w każdej sytuacji.
Imigracja. Okienko. Dziewczyna w mundurze.
Patrzę ukradkiem na jej twarz.
340
Wracam do domu
Bierze w palce mój paszport, otwiera, skanuje. Przerzuca stro
ny.
Wstrzymuj ę oddech.
Ale widzę na jej twarzy zmęczenie. Ile paszportów już dzisiaj
otworzyła, zeskanowała i podstemplowała? Tysiąc? Dziesięć ty

sięcy? Kiedy mechanicznie wykonujesz j akąś czynność, tracisz
z nią kontakt. Przestajesz widzieć i słyszeć. Wyłącza ci się twórcze
myślenie.
Dlatego lubię zajmować się różnymi rzeczami, szukać inspira
cji, zmieniać, udoskonalać, poszukiwać. Dzięki temu mój umysł
przez cały czas pracuje.
Spokojnie, spokojnie . . .
Uśmiecham się, usiłując ukryć napięcie i strach.

Jeśli pani celniczka zechce ze zrozumieniem sprawdzić zapisy
w moim paszporcie, to leżę.

Stukam palcami po blacie, patrzę w sufit. Staram się sprawić
wrażenie niezainteresowanej , wyluzowanej , całkowicie nieprze
jętej tym, co stanie się za chwilę.

Mimo że w środku aż się cała zwijam z niepokoju.
Mogą mnie zatrzymać na granicy, oskarżyć o nielegalne przej
ście, skorumpowanie urzędnika, szpiegostwo, właściwie o wszyst
ko, na co będą mieli ochotę. Rety! ! !
C o prawda, to prawda.
Nielegalnie wyjechałam z Wenezueli. Nielegalnie byłam w Bra
zylii. Pogwałciłam międzynarodowe prawo. Niechcący oczywiście,
ale jednak.
341
Wracam do dom!!
Nie, niech pani nie czyta tych wszystkich napisów mówiłam

do niej w myślach. Wszystko j est w porządku, wszystko gra!
Urzędniczka zmarszczyła ledwie niewidocznie brwi.

Uśmiechałam się z całych sił.
A ona niewidzącym wzrokiem porównuj e moją twarz ze zdj ę
ciem w paszporcie. Mam wrażenie, ż e gdybym miała wąsy i brodę,

też pasowałabym do tej fotografii .
Ona nie widzi tego, na co patrzy. Po kilku godzinach wykony-
wania tych samych gestów, porusza się jak robot.
Kliknięcie.
Pieczęć.
Odbieram paszport.
Hurra! ! ! ! ! Hurra! ! ! ! !
Hurraaaa! ! ! ! ! ! ! ! ! !
P o ośmiu tygodniach samotnej wyprawy przez dżunglę ama
zońską, przez trzy niezwykłe rzeki Orinoko, Rio Negro i Ama
zonkę, przez tropikalne wioski i miasta, niespodziewane przygody

i spotkania, przez szalony skwar i lodowate burze z ulewnym
deszczem, przez głód, i przez cudownie słodkie ananasy, przez
prawie codzienną porcję ryżu z fasolą . . . Przez wszystko, czego
dane było mi doświadczyć, zrozumieć i nauczyć się ! . . .
Hurra! ! ! ! ! !
Udało się ! ! ! ! ! ! !
Wracam do domu! ! ! ! ! !
343
Najlepszy obiad na statku, jaki spotka/om kiedykolwiek '
Fasola, ryż, ziemniaki, sałatka, arbuz i suszony maniok jako przyprawa.
Największa na świecie organizacja naukowa i oświatowa Towarzystwo
Nationa! Geographic - powstała w 1888 roku, aby "rozwijać
i upowszechniać wiedzę geograficzną: Od tego czasu Towarzystwo
fnansuje wyprawy naukowe i prace badawcze oraz popularyzuje
wiedzę o świecie wśród ponad 9 milionów swoich członków.
Magazyn National Geographic oraz książki, programy telewizyjne,

flmy wideo i DVD, a także mapy i atlasy wydawane przez
Towarzystwo Nalional Geographic uczą i inspirują.
Członkami Towarzystwa są wszyscy prenumeratorzy Magazynu,

którzy opłacając prenumeratę współf nansują jego działalność.
Więcej informacji na temat działalności Towarzystwa można

uzyskać na stronach internetowych: www.nalionalgeographic.pl
oraz na łamach Magazynu Nalional Geographic po polsku.
Burda NG Polska Sp. z 0 .0 . Spółka Komandytowa
Licencjobiorca National Geographic Society
ul. Marynarska 15, 02 674 Warszawa
© Copyright for the edition branded National Geographic Society
© 2015 National Geographic. All rights reserved
© 2015 Copyright for the text, photos and drawings by Beata Pawlikowska
Dział handlowy: tel. (48 22) 360 38 38, 360 38 42; fax ( 48 22) 360 38 49
Sprzedaż wysyłkowa: Dział Obsługi Klienta, tel. (48 22) 360 37 77
Tekst, rysunki i zdjęcia: Beata Pawlikowska
Projekt okładki: Beata Pawlikowska i Maciej Szymanowicz
Opracowanie graficzne: Beata Pawlikowska i M aciej Szymanowicz
DTP: Maciej Szymanowicz
Druk: ABEDIK S . A .
ISBN: 978 83 7596 616 9
Od Autorki:
Lubię przecinki. Daję im artystyczną wolność, nieskrępowaną schematem.
Przecinek mówi czasem więcej niż słowo, zatrzymuje myśl, oddziela znaczenia,
a czasem nadaje im nowy sens. Także wtedy kiedy znika.
I dlatego przecinki w tej książce są postawione i zniknięte zgodnie z artystyczną

wolnością, wbrew zaleceniom korekty i na moją odpowiedzialność.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania

danych, odtwarzanie, w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach
publicznych tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.
'łJięcęj na
, t
www.radiozet.pl
Wed u 9
y nk i
w ka;żdq ł1i�e/ę
W 'RtA Óiu Zc,
Jedna z największych rzek świata, która płynie przez
pełną tajemnic dżunglę amazońską. I j edna z najbardziej
upartych blondynek świata - z plecakiem, pozytywnym
myśleniem i teoretycznie n iewykonalnym planem,
żeby przepłynąć po rzekach z Wenezueli aż do Brazylii.
Zaczęłam na Orinoko, dotarłam do Rio N egro, a potem
do Amazonki! Łodziami i statkami, a kiedy trzeba, to
wpław. Małe wioski i wielkie miasta, niezwykłe zdarzenia
i wielka przygoda! To jedna z moich ulubionych podróży.
www.beatapawlikowska.com
www.facebook.comIBeataPawlikowska
Patron med atny: I n ne ksi�iki l tej serii:
A I NAI Cena 36,90 zł

GEOGMI'HJl
�
•• I,łkl dlsl..ne '" " ou.tnllch
I tpn"lty "'",'kowej
tel. U '6' 31 71
NATIONAL ""
www.nlllonłl·at.gtlGhl�... , '" '' 9 >
GlOGRAPHIC www.bl.lUDlazkl.pl \\'1�l ,

Blondynka Na Amazonce

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Blondynka Na Amazonce

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NATIONAl

Książki dostępne w księgarniach, na www,burdaksiazkLpl i w sprzedaży wysyłkowej:

2. Ahoj , przygodo! .. . . . .. .. ... . . ..

3· Ideał podróżowania ........ . . . . . . . .. 17

5· Mocni jak drzewa. ... 26

8. Statkiem przez noc 45

9. Kocham ten stan.. · 54

10. Jestem znów Indianinem . 58. .

11. Ryż i fasola .... .. . . .. ........... 65

12. Pod mostem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

13. Droga przez noc . ...... .... .......................... .... . ·75

14. Byle do rana . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 81

15. Mokry jak ocean ..... 85

16. Różowe delfiny.. . .... ......... .. ... 92

17. Najdziwniejsze miasto świata. .. ... ........... . .. . ........... . ... 97

18. Dotknąć wieczności .103

19. Świat Soków . .... 110

20. Czarna Rzeka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

21. Niewidzialny autobus ............... ................... .. ......... . ... 122

22. Kosmiczny prom . .. .. 129

23. Słowa jak motyle 133

24. Dwa oceany.. . ... 141

25. W Paryżu dżungli . .. . . ......... ...... ..................... .. ..... .... ..... . .

26. Ramzes i ryba. ... ......... . 159

27. Niewolnicy dusz .. . . . .. . 165

29. Na statku.... ... ............... ..... ..... ..... .. ..178

30. Mój wymarzony hotel.. ............. .... .183

31. Obietnice i marzenia .. .. ... 188

32. Id ylliczne plaże..... . ..... 194

33· Biali i brązowi.... ... ... 199

34. Międ zy chórem a stad ionem .. . ... 2°3

35. Jak jabłko na jabłoni.. .. . . . . . . . . ..... . . . ..... ... .

36. Patrzę i jestem .... . 215

37. Zawsze z Bogiem III... 221

38. Niech żyje wolność! . .227

39. Huzia na Józia! ! ! .. . ... 236

40. Dzieci i kurczęta 244

42. Czas wracać.. ...... ... ..... . ..... . 254

43· Nielegalna imigrantka.. . ..... ......... . . . . . . . ....261

44· W autobusach.. . .......... .......... ......... . ........... .......... ... 269

45· To jest zła pieczęć!. ..274

46. On chce łapówkę.. . . . . . . . . . . . 281

47· W d żungli przepisów.. ...... 286

48. Anioł i Szatan . . . . . . . . . . . . . ..... .... 294

49 · Wiesz jak to jest . 301

5°· Szalone bl ondynki. .... ... ......... 306

51. Stracone ! Zgubi one!.. ..311

52. W Kilometra 88 . . ....... ...... ..318

53. Pan mamut. . .......322

54. Wszystko płynie . . ... 327

55. Szczęśliwa kombinacja .. . . 331

56. Wracam d o d omu.. .. . .. . .. . . . . . . . . . . . . ..

Z wiatreIl i pod wiatr

Manaus to miasto zbudowane w dżungli w pobliżu miejsca,

na jest j asna i mętna jak kawa z mlekiem, druga ciemna i złocista

jak herbata. Obie są tak wielkie, że czasem wyglądają jak morze.

Różnymi przypadkowymi łódkami i stat kami dopłynęłam do Rio

Negra. Do Amazonki pozostało mi jeszcze tysiąc kilometrów przez

dżunglę. Ale pomyślałam, że to będzie najłatwiejszy odcinek.

Stałam przecież na rudej glinie portu w Sao Gabriel da Cacho

eira. To znaczy, przepraszam, nie było portu. Było miejsce, gdzie

można zacumować przy skałach. I mój statek już czekał! Pan

taksówkarz elegancko wyjął z bagażnika moją torbę podróżną

i wniósł ją po krzywej desce na pokład statku.

i inne nieprzewidziane okoliczności zmuszały mnie do niespo