Professional Documents
Culture Documents
500 Zagadek Z Epoki Renesansu - Piskadło Antoni 1975
500 Zagadek Z Epoki Renesansu - Piskadło Antoni 1975
500 Zagadek Z Epoki Renesansu - Piskadło Antoni 1975
zagadek
z epoki
renesansu
3P
zagadek
z epoki
renesansu
Antoni Piskadło
zagadek
z epoki
renesansu
Wiedza Powszechna
Warszawa 1975
P r o j e k t s e ry jn e ) o k ła d k i i k a r t y ty tu ło w e j
JO Z E F C Z E S Ł A W B IE N IE K
O k ła d k a
B A R B A R A RU R A W SK A
K o m p o z y c ja s tr o n ilu s tro w a n y c h
A N T O N I P IS K A D Ł O
R e d a k to r
D A N U T A G IE Y S Z T O R -R O S A
R e d a k to r te c h n ic z n y
JA N IN A H AM M ER
K o r e k to r
C Z ESŁ A W A T O M A SZ EW SK A
SPIS TREŚCI
PYTA- ODPO-
NIA WIEDZI
1. Odrodzenie
2. renesans
3. protorenesans
i. quattrocento
5. cinąuecento
6. manieryzm
7. reformacja
8. humanizm
1. Bolonia Baglioni
2. Ferrara Bentivoglio
3. Florencja Carrara
4. Genua Dandolo
5. Mantua Doria
6. Mediolan Este
7. Padwa Gonzaga
9. Urbino Montefeltro
1. Francesco Petrarca
2. Giovanni Boccaccio
4. Marsilio Ficino
5. Janos Vitez
6. Grzegorz z Sanoka
7. Kallimach
8. Jan Lubrański
9. Erazm z Rotterdamu
1453 6. 1447
1494—98 7. 1492
1517 8. 1519—22
1527 9. 1543
1. attyka
2. figura piramidale
3. kandelabrowy ornament
4. krużganek
5. loggia
6. perspektywa malarska
7. podcień
8. sfumato
9. sgraffito
10. tondo
Nie ma chyba przesady w stwierdzeniu, że kolebką
sztuki renesansowej była Florencja. Dojście do wła
dzy nowej warstwy — kupców, właścicieli manufak
tur i bankierów — zrodziło potrzebę reprezentacji,
blasku i przepychu, odpowiadającą świeżo zdobytym
godnościom i pozycji społecznej. Toteż właśnie owi
kupcy i bankierzy florenccy, przede wszystkim zaś
konkurujące ze sobą domy Medyceuszów, Pazzich,
Strozzich czy Pittich podejmą teraz i rozwiną wspa
niale mecenat artystyczny. Zamieszczone poniżej zdję
cia ukazują 10 dzieł architektonicznych, rzeźbiarskich
i malarskich, które zapoczątkowały renesans w sztu
ce. Czy potrafimy odgadnąć, co to za dzieła i kto je
wykonał?
Schyłek XV—połowa XVI stulecia: cała Italia wkra
cza już w fazę dojrzałego Odrodzenia. Wspaniale roz
kwita sztuka w Rzymie pod mecenatem papieży Ju
liusza II i Leona X, w bogatej Wenecji, Neapolu,
Urbino, Mediolanie. Nazwiska wybitnych artystów
włoskich tego czasu utożsamiają się nieomal z poję
ciem renesansu w ogóle. Dzieła Leonarda, Rafaela,
Michała Anioła czy Tycjana podziwia już nie tylko
Italia, zachwycają się nimi także te kraje europejskie
(np. Francja czy Hiszpania), w których sztuka i kul
tura renesansowa poczynają coraz śmielej torować
sobie drogę; sami twórcy zaś otaczani są czcią przez
monarchów, papieży, możnych protektorów. Dziś, po
przeszło 400 latach, podziw dla wielkich mistrzów
włoskiego Odrodzenia nie zmalał. Oto 10 reprodukcji
znamienitych płócien, rzeźb, budowli. Przypomnijmy
sobie, czyje to dzieła.
2 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u
Architektura renesansowa, wzorująca się na formach
klasycznych, powstała we Włoszech, gdzie nie tylko
zachowało się wiele budowli z czasów starożytnych,
ale i tradycje antyczne były wciąż żywe. Poza Pół-
wyspem Apenińskim tradycje te bądź dawno zanikły
(np. w Hiszpanii czy Francji), bądź nigdy nie istniały.
Stąd też architekturze innych krajów europejskich
formy renesansowe przeszczepiane były — pośrednio
lub bezpośrednio — z Italii. Przyjrzyjmy się, jakimi
drogami i w jakiej mniej więcej kolejności odbywał
się „podbój” Europy przez nowe budownictwo. Za
mieszczone ilustracje prezentują przykłady (całych bu
dowli lub fragmentów) na ogół wczesnej architektury
renesansowej w różnych krajach europejskich. Gdzie
znajdują się te budowle i kiedy powstały?
Różnice między renesansem a średniowieczem widocz
ne są nie tylko na polu kultury i ekonomiki. Przede
wszystkim określił je człowiek — jakże różny od
członka średniowiecznej społeczności — przedsiębior
czy, zainteresowany światem i własnym, ziemskim ży
ciem. Odrodzenie, zapatrzone w kulturę starożytnych,
przywraca człowiekowi poczucie własnej wartości, roz
budza w nim indywidualizm i pragnienie sławy. Naj
wcześniej i najpowszechniej zjawisko to występuje
oczywiście w Italii. Mecenasi fundują wspaniałe bu
dowle dla uwiecznienia swych imion, poeci marzą
o wieńcu laurowym, wojownicy narażają życie w na
dziei, że pamięć o nich przetrwa u potomnych. Miesz
kańcy Florencji już w XIV w. zabiegali uporczywie
o przekształcenie swej katedry w Panteon, w którym
stanęłyby monumentalne grobowce Dantego, Boccaccia,
Petrarki i innych zasłużonych mężów tego miasta.
Przykłady obrazujące to dążenie do sławy w okresie
renesansu można by mnożyć w nieskończoność. Wy
bierzmy 10 szczególnie znamiennych dla epoki. Czy
tając podane niżej krótkie charakterystyki postaci —
sławionych i żądnych sławy — spróbujmy odgadnąć,
kogo poszczególne opisy dotyczą.
2fi
Człowiekowi renesansu — miłującemu życie doczesne,
dociekliwemu i czynnemu — o wiele bliższy stał się
świat antyczny niż przeciwne jego postawie ideały
średniowiecza. Działalność humanistów, których bada
nia starożytności pomnażały wiedzę o odległej epoce,
rozbudziła głębokie i powszechne zainteresowanie,
a nawet uwielbienie dla wspaniałej kultury Greków
i Rzymian. Kultem antyku, zwłaszcza we Włoszech,
przesiąknęły nie tylko nauka, literatura czy sztuka —
znalazł on wyraz nawet w życiu codziennym, towa
rzyskim, w polityce i dyplomacji. Sięgnijmy po garść
przykładów, nierzadko anegdotycznych:
3 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 33
Nie tylko mieczem odnosi się zwycięstwa. Umiejętność
pozyskania sojuszników, zręcznie prowadzone układy
więcej nieraz znaczyły niż wygrana bitwa. Historia
dyplomacji jest tak dawna, jak dzieje państw i wo
jen. Szczególny rozwój tej dziedziny życia polityczne
go zaczyna się jednak dopiero w czasach Odrodzenia.
Nieustanne konflikty między państwami europejskimi,
a zwłaszcza między prężnymi gospodarczo i politycz
nie republikami włoskimi, wymagały częstego pośred
niczenia, ciągłych dyplomatycznych kontaktów. Toteż
właśnie w okresie renesansu wykształciła się forma
stałych przedstawicielstw dyplomatycznych, akredy
towanych przy poszczególnych dworach monarszych
i rządach. I tak, dla przykładu, Wenecja miała stałego
ambasadora na dworze króla polskiego, a nuncjusze,
jako stali przedstawiciele Watykanu, reprezentowali
Stolicę Apostolską w katolickich krajach Europy. Oczy
wiście, forma jednorazowych misji dyplomatycznych
bynajmniej nie została zarzucona. Trudną funkcję
posłów powierzano zawsze ludziom zdolnym, wykształ
conym, nierzadko głośnym humanistom. Spróbujmy
odpowiedzieć, dokąd i w jakich misjach jeździli:
L Giannozzo Manetti
2. Jan Ostroróg
3. Alberto Pio di Carpi
4. Erazm Ciołek
5. Jan Dantyszek
6. Bibbiena (Bernardo Dovizi)
7. Hieronim Łaski
8. Stanisław Lasota
9. Marcin Kromer
10. Stanisław Reszka
Przemiany, jakie dokonały się pod wpływem huma
nizmu, inne miały podłoże w krajach na północ od Alp
niż w Italii. We Włoszech głębokie przeobrażenia
w strukturze gospodarczej i społecznej ukształtowały
nową nadbudowę; w pozostałych krajach proces for
mowania się epoki nowożytnej przebiegał odwrotnie:
przejęte z Południa idee, w zetknięciu z nie zmienio
nymi jeszcze wyraźnie stosunkami społecznymi i gos
podarczymi, uległy znacznej radykalizacji i wyzwoliły
żywiołowy ruch reformacyjny, skierowany przeciwko
głównym ostojom feudalizmu — magnaterii i Kościo
łowi. Wystąpienie Lutra dało początek długotrwałym
walkom społecznym i religijnym, przebiegającym za
równo w formie starć zbrojnych, jak i polemik ideo
logicznych. Określa się je mianem reformacji. Zna
jomość podstawowych zagadnień tego zjawiska jest
konieczna dla zrozumienia istoty renesansu europej
skiego. Czy potrafimy odpowiedzieć na pytania:
1. Henryk Żeglarz
Ł Alfonso de Albuąuerąue
3. Francisco Pizarro
5. Diego de Almagro
6. Belaleazar
7. Jaeąues Cartier
8. Jermak Timofiejewicz
9. Willem Barents
1. Bonifacy Amerbach
2. Wojciech z Brudzewa
3. Konrad Celtis
5. Jan z Głogowa
6. Paweł z Krosna
7. Jacąues Lefóvre d’Etaples
8. Filip Melanchton
9. Maciej z Miechowa (Miechowita)
1. Bazylea
2. Bolonia
3. Genewa
4. Lejda
5. Lipsk
6. Padwa
7. Paryż
8. Strasburg
9. Wiedeń
10. Wittenberga
Głośny niemiecki humanista-historyk, Hartmann
Schedel, pisał na początku XVI w. o Krakowie: „Przy
koscieie sw. Anny znajduje się Uniwersytet, sławny
z bardzo wielu głośnych i uczonych mężów, w którym
uprawiane są wszelkie umiejętności”. W sto lat póź
niej wychowanek Akademii Krakowskiej, uczony i po
eta Sebastian Petrycy, będąc w moskiewskiej niewoli,
z tęsknotą wspominał nadwiślańską uczelnię, porów
nując jej atmosferę intelektualną do uleczającego
zdroju:
Ja sam napojem twojej wody odmieniony
Stoję w nieszczęściu jakoby stalony;
Za co, póki mię mój duch nosi, strony moje
Twe będą głosić tak skuteczne zdroje.
Sława polskiej nauki renesansowej nie płynęła wszak
że tylko z murów krakowskiej Almae Matris. Liczne
akademie i szkoły o wyższym poziomie stały wówczas
otworem przed żądnymi wiedzy w naszym kraju. Ja
kie osiągnięcia naukowe i dydaktyczne i jakie znane
nazwiska doby renesansu wiążą się z wymienionymi
niżej uczelniami i sławnymi szkołami?
1. Akademia Krakowska
2. Akademia Lubrańskiego
3. Akademia Wileńska
4. Akademia Zamojska
5. Akademia w Rakowie
6. Szkoła w Lubartowie
7. Gimazjum w Lesznie
8. Kolegium Nowodworskiego
9. Kolegium w Pułtusku
10. Gimnazjum Toruńskie
Nie było chyba w dobie renesansu uczelni europejskiej,
która nie gościłaby w swych murach Polaków. Różnie
też na wyjazdy naszej młodzieży w celaph naukowych
patrzono. Rej, zalecając studia zagraniczne, ostrzegał,
by wyjeżdżający młodzieniec „nie tylko z poskoczki,
z perfumowanymi rękawiczkami, z pstrymi kabatki do
domu przyjechał”. Nie wszyscy na szczęście z tym
tylko powracali. Na ogół cieszyli się Polacy w całej
Europie sławą pilnych i utalentowanych słuchaczy,
wynosili też niejednokrotnie ze studiów zagranicznych
głęboką wiedzę. W których, spośród wymienionych po
prawej stronie miast europejskich, studiowali wymie
nieni w lewej kolumnie Polacy?
1. Marcina Broniewskiego
3. Stanisława Łaskiego
4. Krzysztofa Pawłowskiego
6. Macieja Stryjkowskiego
7. Floriana Susligi
8. Jana Tarnowskiego
L Piotr Kmita
2. Andrzej Krzycki
3. Samuel Maciejowski
4. Piotr Myszkowski
5. Filip Padniewski
6. Krzysztof Szydłowiecki
7. Jakub Uchański
8. Mikołaj Czepiel
9. Jan Łaski młodszy
4 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 49
W CIENIU KRUŻGANKÓW
31. I ZACISZU DWORÓW
2. Estdenne’owie
3. Iwan Fedorow
4. Johannes Froben
5. Giuntowie
6. Anton Koberger
8. Jan Moretus
1. Łazarza Andrysowicza
2. Jana Hallera
3. Kaspra Hochfedera
4. Jana Januszowskiego
5. Marka Szarffenberga
6. Mikołaja Szarffenberga
7. Mateusza Siebeneichera
8. Floriana Unglera
9. Macieja Wierzbięty
1. Sebastian z Felsztyna
2. Mikołaj z Krakowa
3. Wacław z Szamotuł
4. Walenty Bakwark
5. Mikołaj Gomółka
6. Marcin Leopolita
7. Jakub Polak
8. Wojciech Długoraj
9. Marcin Groblicz
10. Baltazar Dankwart
Tańce, podobnie jak muzyka, były nieodłączną częś
cią uroczystości, przyjęć i zabaw w czasach Odrodze
nia. Parą zawołanych tancerzy dworu francuskiego
w XVI w. byli np. Henryk III Walezjusz i jego sio
stra Małgorzata, królowa Nawarry. Żywe francuskie
tańce nie w smak były jedynie Polakom, lubującym
się w ruchach posuwistych, dostojnych. Kasztelan
gnieźnieński, Sielski, ze zgorszeniem przyglądał się
w Paryżu pląsom księcia Kondeusza, dziwiąc się, że
dostojny mąż .lekkimi ruchami wystawiać się może
na pośmiewisko”. Co wiemy o wymienionych niżej
tańcach i w jakich krajach były one najpopularniej
sze w dobie renesansu?
1. branie
2. cenar
3. chmielowy
4. chodzony
5. galiarda
6. goniony
7. hajducki
8. kurant
9. pawana
10. sarabanda
Dekoracyjne tkaniny, broń, ceramika, ozdobne naczy
nia, biżuteria — powszechne w każdej epoce —
w okresie renesansu osiągnęły szczególnie wysoką ran
gę artystyczną. Nic w tym dziwnego, jeśli złotnikami
byli m.in. Filippo Brunelleschi (sławny głównie jako
architekt), Benvenuto Cellini czy bracia Antonio i Pie-
ro del Pollaiuolo, a kartony do gobelinów wykony
wał Rafael. Przedmioty zbytku posiadały jednak nie
tylko wielką wartość artystyczną — do ich wyrobu
używano niezwykle cennych materiałów. Nuncjusz
Fulvio Ruggieri, wspominając o skarbach Zygmunta
Augu-ta, wymienia np. naszywaną szlachetnymi ka
mieniami czapkę wartości 300 tysięcy złotych skudów,
a poseł wenecki zachwyca się kolekcją sprzętu ry
cerskiego tegoż monarchy, złożoną m.in. z trzydziestu
szczerozłotych, wysadzanych diamentami i rubinami
rzędów końskich oraz dwudziestu wspaniałych peł
nych zbroi wyrobu włoskiego. Przyjrzyjmy się ilu
stracjom. Czy znamy przedstawione na nich wyro
by rzemiosła artystycznego?
Indywidualizm twórczy w renesansie wiele zawdzię
czał odmiennej, wyższej znacznie niż w średniowieczu,
pozycji i randze społecznej artystów. Organizacje ce
chowe istniały wprawdzie nadal, ale większość wybit
nych artystów, korzystając z protekcji możnych me
cenasów, na ogół nie liczyła się z konsekwencjami,
jakie czekały wyłamujących się z cechu, konkurują
cych z nim. Atmosferę swobody twórczej i stopień waż
ności sztuki w życiu ludzi renesansu najlepiej ilu
strują popularne w tamtych czasach konkursy arty
styczne, organizowane przez władze miast lub moż
nych fundatorów przy podejmowaniu większych przed
sięwzięć artystycznych, a także rywalizacje i spory
między artystami. Spróbujmy odpowiedzieć:
5 500 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u 65
Wraz ze średniowieczem skończyła się dominująca
pozycja mężczyzn w życiu. Z opiekunek „ogródków
różanych” panie przedzierzgnęły się w światowe damy,
przemyślnymi intrygami i kuszącymi wdzięki wywie
rając niekiedy wpływ na politykę i losy państw. Nie
pozostawały też obojętne na rozkosze zmysłowe, przy
zwalając ukochanym nawet na sławienie w poezji
swych wdzięków, jak w przypadku Franciszki
Swiętoszanki — lwowskiej kochanki Kallimacha —
której urodę szczęśliwy Włoch tak oto opiewał:
Gdy pytasz, jaki włos zdobi jej głowę,
Zmieszaj z lilią różę purpurowe.
Wdzięk, jaki barwy te obie zespoli,
Będzie połyskiem piersi Fannioli.
Oczywiście — gdzie kobieta, tam również plotki
braknąć nie może. Pod tym względem panie czasów
renesansu nie stanowią wyjątku. Jakie plotki i auten
tyczne wydarzenia wiążą się z życiem:
1. Joanny d’Albret
2. Giulii Ferrarese
3. Fornariny
4. Imperii
5. Katarzyny Medici
6. Anny de Pisseleu
7. Diany z Poitiers
8. Katarzyny Sforzy-Riario
9. Marii Touchet
10. Małgorzaty de Yalois
Niezależnie od triumfów, pochodów ulicznych, wido
wisk i maskarad, renesans otwiera też erę stałego (na
ogół dworskiego) teatru: skromnie jeszcze i dość pry
mitywnie wyposażonego, ale ze stałą już sceną i wi
downią. Największą popularność osiąga teatr w Hisz
panii i Anglii — krajach, które wydały najwybitniej
szych dramaturgów epoki. W Madrycie spektakle
teatralne odbywały się codziennie, a spragnieni ich
widzowie już na wiele godzin przed rozpoczęciem
przedstawienia tłoczyli się u wejścia, czyniąc nie
rzadko tumult i awantury o miejsca na ławach. Przy
pomnijmy sobie garść ważniejszych momentów z dzie
jów teatru i dramaturgii renesansowej.
3. Dwór w Ferrarze
7. Czasy Zygmuntowskie
6 500 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u
10. Jakże ogromny postęp w porównaniu ze śred
niowieczem niosło Odrodzenie w dziedzinie nauki!
Miejsce scholastycznych dysput nad Pismem świętym
zajęły teraz doświadczenie i racjonalne badania nau
kowe. Doskonałym wyrazicielem takiej właśnie posta
wy był największy geniusz renesansu, niedościgniony
w wielu dyscyplinach, autor tych słów, Leonardo da
Vinci (ii. 1), którego dzieło — jak pisał — „zrodziło
się z prostego i czystego doświadczenia [będącego]
prawdziwą mistrzynią”. Warto przypomnieć, że ten
ubóstwiany już za życia artysta (twórca m.in. Giocon-
dy i Ostatniej Wieczerzy), filozof, astronom, przyrod
nik, fizyk i geolog, udoskonalił warsztat tkacki i to
karkę, wynalazł wiele urządzeń mechanicznych, bu
dował kanały i śluzy, projektował machiny wojenne,
a nawet próbował skonstruować aparat latający —
pierwowzór samolotu.
3 -a >
a>
U as *
o
.3
Tt< .O
ków, doprowadził do utworzenia niezależnego od Wa
tykanu Kościoła protestanckiego. Zapoczątkowany
przez Lutra rjich reformatorski ogarnął wkrótce wie
le krajów europejskich, przyczyniając się walnie do
rozwoju kultury, a zwłaszcza piśmiennictwa, stano
wiącego główny oręż we wzajemnym zwalczaniu się
reformacji i katolicyzmu.
4. 6 maja 1527 r. hiszpaósko-niemieckie wojska
cesarza Karola V, w trakcie wojny prowadzonej przez
niego z ligą (zawiązaną w Cognac w 1526 r. przez Fran
cję, Mediolan, Wenecję, Florencją i papieża Klemensa
VII), zdobyły Rzym, a następnie doszczętnie go spu
stoszyły. Wydarzenie to nazwano „Sacco di Roma”.
Piętro Aretino, najsłynniejszy wówczas paszkwilant
włoski (i utalentowany pisarz w ogóle), przyrówny
wał klęskę, jaka spotkała „Wieczne Miasto”, do zbu
rzenia, w czasach starożytnych, Kartaginy i Jerozoli
my. Było może w tym porównaniu trochę przesady,
niemniej „Sacco di Roma” zahamowało do pewnego
stopnia wspaniały rozkwit kultury i sztuki renesan
sowej w Rzymie.
5. W latach tych odbywał się, z przerwami, so
bór trydencki (we włoskim mieście Trydent, skąd
nazwa; w latach 1547—49 obradowano w Bolonii),
zwołany przez papieża Pawła III, w obliczu zagroże
nia pozycji Kościoła katolickiego przez szerzącą się
reformację. Obradom ostatniej fazy (1562—63) prze
wodniczył polski kardynał Stanisław Hozjusz, w mło
dości wybitny humanista i przyjaciel Erazma z Rot
terdamu, pod koniec życia zagorzały przeciwnik re
formacji. Uchwały soborowe utrzymały w mocy usta
lone w średniowieczu dogmaty wiary, utwierdziły
absolutną zwierzchność papieży nad hierarchią ducho
wną Kościoła, podjęły decyzję o bezkompromisowej
walce z ,.herezją”.
6. W roku 1447 Jan Gutenberg z Moguncji wy
nalazł pojedyncze, ruchome czcionki i ręczną prasę
drukarską. W 1455 r. wynalazca wydrukował pierwsze
wielkie dzieło — Biblię w języku łacińskim. Wynala
zek druku, wkrótce spopularyzowany w całej Europie,
miał ogromne znaczenie dla rozwoju kultury, dzięki
możliwości szybkiego i taniego upowszechniania osiąg
nięć literatury i nauki.
7. 12 października 1492 r. to data odkrycia Ame
ryki. Wtedy to, po 70 dniach żeglugi przez Atlantyk
włoski podróżnik Krzysztof Kolumb, kierujący wy
prawą złożoną z 3 okrętów hiszpańskich („Santa Ma
ria”, „Pinta” i „Nina”), dopłynął do wyspy San Sal-
vador. 28 października Kolumb dotarł do wybrzeży
Kuby, a 5 grudnia do Haiti. 15 marca następnego roku
powrócił do hiszpańskiego portu Palos (z którego
wypłynął przed 8 miesiącami), witany z niebywałym
entuzjazmem. W dwu następnych wyprawach (w 1493
i 1498 r.) dotarł do Jamajki i delty Orinoco. Podej
mując śmiałą wyprawę z myślą o odkryciu morskiej
drogi do Indii, Kolumb opierał się na poglądach włos
kiego geografa Paola Toscanellego o kulistości ziemi;
korzystał też z mapy i wskazówek tego uczonego.
Podobno zmarł w przekonaniu, że dopłynął do wschod
nich wybrzeży Indii. Dopiero Amerigo Vespucci,
opłynąwszy na początku XVI w. niemal całe wschod
nie wybrzeże Ameryki Południowej, doszedł do
wniosku, że odkryty ląd jest nowym kontynentem
(nazwanym z czasem, właśnie od jego imienia,
Ameryką).
7 5«0 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 97
nych, godziło tym samym w doktrynę Kościoła. Dzie
ło Kopernika spotkało się też po kilkudziesięciu la
tach ze zdecydowanym potępieniem przez Kościół.
10. W roku 1558 z inicjatywy Zygmunta Augu
sta zorganizowana została, przez jego dworzanina
Prospera Prowana, regularna komunikacja pocztowa
między Krakowem a Wenecją (przez Wiedeń). W 10
lat później zarząd poczty przejął osiadły w Krakowie
i spolszczony florentyńczyk Sebastian Montelupi. Pod
jego pieczą funkcjonowanie poczty uległo pełnemu
usprawnieniu: dzięki zmianie obsługi i koni na punk
tach pocztowych wzdłuż całej trasy jeden kurs mię
dzy Krakowem a Wenecją trwał zaledwie 10 dni.
Montelupi zorganizował też sieć regularnych połączeń
na terenie Polski, m.in. na linii Kraków—Warszawa—
—Wilno.
8. U WIELKICH MISTRZÓW
9. „PODBOJ” EUROPY
8 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 113
jów południowoniemieckich (gdzie działali już w pierw
szej połowie XVI w. komaskowie — architekci i ka
mieniarze z pogranicza włosko-szwajcarskiego) i pół-
nocnoniemieckich (napływ, zresztą dopiero w drugiej
połowie XVI w., architektów niderlandzkich).
wjj
.o
gs
K
et ^3-
I>
^ O
nj/ Wenus. Ok.
1485. Florencja,
Galleria degll
Ufflzi
należeli, prócz Ronsarda i Belleau, Joachim Du Bel-
lay, Jean-An toinę de Balf, Pontus de Tyard, Etienne
Jodelle i Jean Daurat.
5. Najgłośniejszy renesansowy poeta Portugalii,
Luiz Camóes. Opis wysp Dalekiego Wschodu, egzo
tycznych ptaków, drzew, roślin, wyjęty został z jego
poematu Luzjada (tytuł oznacza potomków synów Lu-
za, legendarnego założyciela Luzytanii, czyli Portu
galii), poświęconego portugalskim żeglarzom-odkryw-
com, zwłaszcza Vasco da Gamie, odkrywcy drogi
morskiej do Indii. Ta narodowa epopeja powstała
w trudnych latach tułaczki autora: wplątany w sieć
intryg na dworze królewskim, Camóes zesłany został
do Estremadury; w wyprawie przeciw Maurom stracił
oko; w 1553 r. wyjechał do odkrytych przed półwie
czem i częściowo skolonizowanych już przez Portu
galię Indii; zwiedził Chiny i Mozambik. Oprócz Luz-
jady napisał również wiele wierszy lirycznych. Sławny
hiszpański komediopisarz Lope de Vega nazywał go
„księciem poetów”.
6. Wybitny poeta węgierski dojrzałego renesan
su, Balint Balassi, twórca węgierskiej liryki świeckiej.
Gorący patriota, wiele wierszy poświęcił życiu rycerzy
swego kraju, walczących na kresach państwa z tu
reckim najeźdźcą. Z utworu o takiej właśnie tema
tyce: Pieśń na chwalę rycerzy kresowych, pochodzi
prezentowana tu strofa, oddająca niezwykle sugestyw
nie wiosnę na węgierskiej puszcie. Balassi trzykrotnie
bawił w Polsce, w ostatnich latach panowania Zyg
munta Augusta i za Batorego.
7. Ten liryczny monolog z księżycem, przyja
cielem zakochanych, jest fragmentem wiersza Philipa
Sidneya — znakomitego angielskiego poety i prozaika
okresu elżbietańskiego. Wykształcony humanista, autor
Arkadii, sonetów miłosnych, romansu pasterskiego pro
zą Astrophel and Stella oraz Obrony poezji — teore
tycznej rozprawy o poezji angielskiej, uchodził też za
ideał renesansowego rycerza-dworzanina. Zmarł z ran
odniesionych w bitwie z Hiszpanami.
8. Edmund Spenser, również angielski poeta re
nesansowy, autor m.in. cyklu sonetów miłosnych
Amoretti i hymnów opiewających własne zaślubiny
tudzież różne uroczystości dworskie. Kwiat „w barwy
odziany jarzące”, wyjęty tu z hymnu Piękność ziemska,
nie budzi wprawdzie u autora takich wzruszeń, jak
9. W tym wypadku podpowiedz jest na pewno
zbyteczna. Fraszkę Jana Kochanowskiego Na lipę zna
każdy uczeń. Jakże inny tu, niż we francuskiej czy
angielskiej poezji, klimat: swojski, znajomy. Rozło
żysta lipa spod czarnoleskiego dworku poety sama za
prasza w gościnę, w cień swej korony. Uwiecznił ją
Kochanowski w innych jeszcze fraszkach — była wszak
często jego natchnieniem od chwili, kiedy po latach
podróży zagranicznych oraz pobytu na dworach kró
lewskim i magnackich osiadł na stałe w rodzinnej po
siadłości.
10. I jeszcze jeden prześliczny obraz rodzinne
go pejzażu — fragment z Żywota szlachcica we wsi
Andrzeja Zbylitowskiego. Obok twórczości poetyckiej
(głównie panegirycznej) tłumaczył również Zbylitows-
ki literaturę starożytną (przełożył fragment Metamorfoz
Owidiusza). Po studiach zagranicznych i pobycie na
dworze Batorego, a następnie Zygmunta III, osiadł
pod koniec XVI w. we własnym dworku w Zbylitows-
kiej Górze nad Dunajcem, pędząc już do śmierci ży
wot ziemianina.
1 5 . WOJNA I TECHNIKA
9 500 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u 129
0 średnicy otworu ok. 120 cm i wyrzucała kamienny
pocisk o wadze ponad 300 kg! Rozpowszechnienie się
w całej Europie artylerii, dysponującej już różnymi
rodzajami dział (bombardy — il. 8, moździerze, hau
bice, kartauny, armaty, kolubryny), nastąpiło dopiero
w XVI w.
2. Dzięki doskonałym pancerzom osłaniającym
od stóp do głów zarówno wojowników Mediolanu, jak
1 Florencji. Mimo długiej i zaciekłej walki, przeciw
nicy nie byli w stanie zadać sobie śmiertelnych ran.
W pierwszej z bitew, na terenie rozmokłym od desz
czów, zwyciężyli mediolańczycy, nie tracąc nikogo
„z wyjątkiem — jak pisze Machiavelli w Historii Flo
rencji — Ludovica degli Obizi oraz dwóch z jego lu
dzi, którzy spadłszy z koni utonęli w grzęzawisku”
na skutek ciężaru uzbrojenia; pod Anghiari zwycię
żyli dla odmiany florentyńczycy, tracąc jednego tyl
ko człowieka, stratowanego po upadku z konia, po
nieważ ciężka zbroja nie pozwoliła mu podnieść się
z ziemi. Mimo wprowadzenia broni palnej w XV—
—XVI w. zbroje, i to bardzo ciężkie, były jeszcze dłu
go w użyciu; dopiero od XVII w. zaczęto się ich stop
niowo wyzbywać.
3. Cesarz Maksymilian I, świetny znawca spraw
wojskowych 1 reorganizator armii, jakkolwiek potęgę
Habsburgów ugruntował nie tyle dzięki zwycięstwom
militarnym, ile przez dyplomatyczne małżeństwa
swych dzieci i własne posażne ożenki. W miarę roz
woju artylerii malało znaczenie jazdy, którą z więk
szym pożytkiem zastępowała piechota, zwłaszcza przy
zdobywaniu i obronie twierdz. Pułki lancknechtów,
zorganizowane przez Maksymiliana pod koniec XV w.,
były pierwszą formacją nowożytnej piechoty; żołnie
rzy uzbrojono w długie piki lub halabardy oraz w mie
cze i rusznice, pozbawiono natomiast ciężkich i nie
wygodnych pancerzy. W czasie bitew lancknechci na
cierali w zwartych, regularnych czworobokach, a ciąg
łość ognia z broni palnej (ładowało się ją bardzo dłu
go) zapewniał im manewr tzw. kontrmarszu: po od
daniu strzału żołnierze pierwszego szeregu odchodzili
do tyłu dla załadowania rusznic, a ich miejsce zaj
mował następny szereg.
4. Pewności w tej sprawie nie ma do dziś. Jed
ni przypisują pierwszą śluzę Niderlandczykom, którzy
mieli ją zbudować już w 1373 r., inni sądzą, że stało
się to we Włoszech, konkretnie w Mediolanie, ok.
Bombarda. 1507. Warsztat Petera Loffler a w Innsbrucku. Wiedeń, Zbrojownia
1438 r., a twórcami owej konstrukcji byli włoscy inży
nierowie Filippo z Modeny i Fioravante di Bologna.
W połowie XV w. już wielu architektów włoskich
zajmowało się budową śluz kanałowych, za najsłyn
niejszego uchodził jednak inżynier Bertola da Novate.
Problemu konstrukcji śluz nie pominął także, w swym
dziele Ksiąg dziesięć o sztuce budoioania, wszechstron
ny Alberti. Udoskonalaniem konstrukcji śluzy zajmo
wał się również Leonardo i wielu innych mistrzów
Odrodzenia. Doniosłości tego wynalazku nie ma, jak
sądzę, potrzeby udowadniać.
5, Polski budowniczy, Erazm z Zakroczymia,
w latach 1568—73, z polecenia Zygmunta Augusta.
Most ten, łączący Warszawę z Pragą (na wysokości
dzisiejszej ul. Mostowej), miał Ok. 500 m długości
i 6 m szerokości, wspierał się na 18 podporach stałych
utwierdzonych na potężnych palach dębowych (wbi
janych katarami, które podnosiło podobno stu ludzi)
i umocnionych potężnymi izbicami. Przedsięwzięcie
pochłonęło ponoć kolosalną wówczas sumę 100 tysięcy
czerwonych złotych polskich, ale też i sławę szeroką
przyniosło renesansowej technice polskiej: „Zygmunt
August — pisał w VI księdze słynnego dzieła Theatri
praecipuarum totius mundi urbium (Kolonia 1617)
Georgius Braun — zbudował na Wiśle most drewnia
ny, długi stóp 1150, który tak długością, jak i wspa
niałością widoku w całej Europie prawie nie miał
sobie równego, podziw powszechny wywoływał...” Po
żytku, jaki most dawał społeczeństwu, kwestionować
nie sposób, nic więc dziwnego, że most uwieczniali na
wet poeci. Jan Kochanowski w poświęconej mu fraszce
napisał żartobliwie, że bawiąc w Warszawie, mógł
wreszcie zaoszczędzić na promie, który do tej pory
był jedynym środkiem przeprawy przez Wisłę.
6. W Holandii wiatraki służyły do walki z ży
wiołem morskim, niezwykle groźnym dla znacznego
obszaru tego kraju, położonego poniżej poziomu mo
rza. Holendrzy od wieków prowadzili nieustanną
walkę o zabezpieczenie lądu przed wylewami, sypiąc
groble i kopiąc kanały odwadniające. Od XV w. do
walki tej wprzęgli właśnie wiatraki, które, wykorzy
stując siłę wiatru, uruchamiały pompy do usuwania
wody z polderów, tj. terenów oddzielanych groblami
od morza, osuszanych i odsalanych. W ten sposób,
skrawek po skrawku, wydzierano morzu coraz nowe
tereny pod uprawę. Wiatrakom zawdzięcza więc Ho
landia wiele. Stały się też charakterystycznym ele-
7. Od pierwszych lat XVI w., przez prawie trzy
kolejne stulecia. Oczywiście, nie służyły one bynaj
mniej do jedzenia, bo nazwę wzięły tylko od kształtu
jaja. Były to zegarki wielkości dzisiejszego budzika,
0 jednej wskazówce, uruchamiane sprężyną. Pierwsze
„jajo norymberskie” skonstruował Peter Heniem z No-
rymbergi, na początku XVI w. Ze względu na wiel
kość (choć, oczywiście, były one rewelacyjnie małe
w porównaniu z wcześniejszymi zegarami-„machina-
mi”), noszono je na łańcuszku na szyi. Było to trochę
kłopotliwe, o czym świadczą najlepiej słowa Maksy
miliana I Józefa, władcy Bawarii z przełomu XVIII
1 XIX w., który mawiał o „jajach norymberskich”:
„Jeśli pragniesz mieć kłopoty, kup zegarek”.
16 . PATRIOTYZM I POLITYKA
10 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 145
on
cq n
K (O
g a
oo ft*
7. W czerwcu 1524 r. Rozpowszechniające się
żywiołowo idee reform religijnych i społecznych oży
wiły w klasach uciskanych, przede wszystkim zaś
wśród chłopstwa, tendencje do wyzwalania się z wię
zów feudalnych. Zbrojne wystąpienia chłopów, zapo
czątkowane w Schwarzwaldzie, ogarnęły wkrótce wie
le krajów niemieckich, m.in. Szwabię, Nadrenię, Sak
sonię i Turyngię, a następnie także część Austrii
i Szwajcarię. W pierwszej fazie walk powstańcy opa
nowali liczne zamki, klasztory i miasta (np. Ulm,
Bamberg, Memmingen), lecz podzieleni na luźne, słabo
zorganizowane grupy, tworzące się żywiołowo i bez
ściśle określonego programu działania, nie potrafili
wykorzystać swych zwycięstw. Najbardziej radykalny
odłam powstańców, z Thomasem Mtinzerem na czele,
stawiał sobie za cel całkowitą likwidację feudalizmu
i stworzenie ustroju bezklasowego. Przeciwko słabo
zorganizowanym oddziałom chłopskim wystąpili ksią
żęta niemieccy zrzeszeni w Związku Szwabskim (pows
tałym jeszcze w 1488 r. właśnie w celu zabezpiecze
nia się przed ruchami społecznymi). W maju i czerwcu
1525 r. wojska książąt stłumiły powstanie w Wirtem
bergii i Frankonii, książę lotaryński Antoni pokonał
oddziały chłopskie w Alzacji, a 15 maja 1525 r. rozbi
te zostały pod Frankenhausen główne siły powstańcze,
dowodzone przez Miinzera. Jego samego wzięto do nie
woli i stracono. Pod koniec roku ruch chłopski został
ostatecznie stłumiony.
2 0 . ODKRYWCY I KONKWISTADORZY
11 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 181
2 2 . KORYFEUSZE NAUKI RENESANSOWEJ
U 500 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u 177
mających w Pułtusku swą rezydencję. Przejęta w dru
giej połowie XVI w. przez jezuitów, nie straciła by
najmniej swej rangi, stając się ważnym ośrodkiem
nauki, wprawdzie kontrreformacyjnym, ale i huma
nistycznym. Równy niemal akademickiemu poziom
nauczania w jezuickim kolegium zapewniali znakomi
ci wykładowcy. Profesorami byli tu m.in. organizator
kolegium Piotr Skarga i tłumacz Biblii na język pol
ski Jakub Wujek, który wykładał retorykę.
2 9 . PARADA KRÓLÓW
ła 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 193
jąc studia zagraniczne i pracę twórczą. Z jego opieki
korzystali m.in. Marcin Bielski, autor Kroniki wszy
stkiego świata, Stanisław Orzechowski i wybitny
prawnik Jakub Przyluski. Klemens Janicki studiował
w Padwie właśnie na koszt Kmity. Niestety, na sku
tek intryg (prawdopodobnie ze strony Orzechowskie
go) kapryśny mecenas po dwóch latach odmówił uta
lentowanemu poecie dalszego wsparcia i Janicki musiał
powrócić do kraju, aczkolwiek.., już z tytułem doktor
skim.
W CIENIU KRUŻGANKÓW
3 1 . I ZACISZU DWORÓW
3 2 . DRUKARZE EUROPEJSCY
3 3 . W KRAKOWSKICH OFICYNACH
3 4 . TRIUMF GRAFIKI
14 500 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u 209
6. Upadek pierwszych rodziców — drzeworyt
światłocieniowy Hansa Baldunga zwanego Grien, ce
nionego malarza i grafika niemieckiego renesansu.
Drzeworyt ten (z 1511 r.) przedstawia właściwie akty
kobiety i mężczyzny, akty o doskonałych harmonij
nych proporcjach; temat biblijny stanowi tu jedynie
pretekst do ukazania piękna ludzkiego ciała. Scena
ukazująca Adama i Ewę w raju, z jabłkiem, którego
zerwanie miało przynieść ludzkości tyle nieszczęść,
nawiązuje do wcześniejszej o 7 lat ryciny Durera
Adam i Ewa.
3 5 . MISTRZOWIE PIÓRA
2żl
humanistami, którzy z niezwykłą szczodrobliwością
obrzucali się najwymyślniejszymi obelgami.
15 500 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u 225
przestraszony próbami zamachów na swe życie, uciekł
z Padwy do Bolonii, kończąc wieloletni spór z Robor-
tellem.
3 8 . W KRAINIE POLIHYMNII
18 508 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 241
przyszedł pomysł nie gorszy od koncepcji samej ko
puły: udając chorego, powierzył współpracownikowi
zaprojektowanie łańcucha, który, opasując kopułę,
chroniłby przed rozporem jej gigantyczne połacie.
Przedstawiony projekt Brunelleschi zdecydowanie od
rzucił, z łatwością udowadniając, że nie odpowiada
on wymaganiom. Skompromitowany Ghiberti odstąpił
więc od współpracy, a Brunelleschi — nareszcie sam
— dokończył budowy kopuły (bez latami), zdobywając
tym dziełem ogromną sławę.
4 4 . PLOTKI O KOBIETACH
li 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 257
22. Tycjan, Portret Ludowca Aria sta (?). 1510—15.
Londyn, National Gallery
4 7 . ROZKOSZE STOŁU
S | o
fe* *. . c i
. s? ^» aj ‘C
3
^ o n Tj & /?
O ł ?5 W .W f f l &
danie zawiodło trochę gości, ale nikt nie śmiał od
mówić tak ekscentrycznego poczęstunku. Wystawna
uczta zgromadziła największych dostojników Kościoła,
z papieżem Leonem X, który sam chrzcił niemow
lę — Agostina Lorenza Leona — zrodzone z ko
chanki bankiera, wenecjanki Franceski AndreosiL
Koszt bankietu wyniósł 2 tysiące dukatów, plus ce
nę 11 srebrnych naczyń, których po zakończeniu
chrzcin nie można się było doliczyć. Bankier nie do
chodził jednak tej straty, nie chcąc obrazić dostoj
nych gości.
4 9 . MEBLE
18 540 z a g a d e k z e p o k i r e n e s a n s u 273
z bogato dekorowanym gzymsem, wspartym na czte
rech spiralnych kolumnach, również obficie zdobionych
ornamentem. Niekiedy łóżko odgradza od przestrzeni
pomieszczenia ścianka ukształtowana na wzór elewacji
budowli, z cokołem, gzymsem koronującym i kolu
mienkami, między którymi rozpięta bywa dekoracyjna
kotara.
7. Francuski bufet renesansowy z czasów Hen
ryka II, zwany nawet „Henryk II”, przeznaczony do
przechowywania naczyń i bielizny stołowej. Mebel,
przedzielony poziomo na dwie części ozdobnym gzym
sem w formie półwałka, zwieńczony był rodzajem
belkowania. Pola czterech płycin na kwaterach drzwi
czek wypełniają płaskorzeźbione figury alegoryczne,
a delikatny ornament pokrywa wszystkie elementy
tego wytwornego sprzętu.
8. Również bufet z XVI w., tym razem angiel
ski, w stylu Tudorów, o kształcie bardzo oryginalnym.
Otwarte półki o masywnych blatach zdobionych po
bokach stylizowanym ornamentem roślinnym opierają
się na pięknie rzeźbionych nogach, ukształtowanych
w formie siedzących lwów, wspierających łapy na
tarczach herbowych.
9. Stipo — rodzaj kabinetu włoskiego (szafki)
z XVI w., złożonego z dwu szafek, ustawionych jedna
na drugiej, z których górna mieściła liczne szufladki
i skrytki na dokumenty, listy, klejnoty oraz wszelkie
cenne drobiazgi. Osłaniająca ją od przodu ścianka
otwierała się do pozycji poziomej, stanowiąc blat do
pisania. Mebel ten, niezwykle ozdobny i reprezenta
cyjny, był szeroko rozpowszechniony również poza
Italią. Jego hiszpańska odmiana nosiła nazwę vargueńo.
10. Credenza — rodzaj kredensu popularnego
w renesansowych Włoszech, służącego do przechowy
wania naczyń stołowych. Ten niski, szeroki, dwu- albo
trzydrzwiowy mebel, z kilku szufladkami wewnątrz,
pokryty obfitą dekoracją reliefową (głównie ornamen
talną) w stylu epoki, stanowił także ozdobę wnętrza.
L Jakub Burckhardt, wybitny uczony szwajcar
ski z ubiegłego stulecia — wykładowca historii sztuki
i kultury na uniwersytetach w Bazylei i Zurychu.
Kultura Odrodzenia xoe Włoszech (wydanie I — 1860 r.)
była plonem jego wieloletnich badań i studiów, za
równo literackich, jak i archiwalnych, prowadzonych
we Włoszech. Książka — wspaniała synteza dziejów
kultury renesansowej — do dziś cieszy się niesłabnącą
poczytnością, do dziś zawiera wiele wciąż aktualnych
sądów o najpiękniejszej z epok cywilizacji europej
skiej. Tłumaczona na wiele języków, doczekała się też
kilku edycji w języku polskim.
19 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 289
Gucci Santi (ok. 1530— Hassler Hans Leo (1564—
—1600) 11, 6, 10; 30, 4; —1612) 38, 5
31, 2, 5, 10 Hegendorfer (Hegendor-
Guilandinus Melchior fin, Hegendorf) Krzysz
(XVI w.) 23, 8 tof (1500—40) 25, 2
Gustaw I Waza (1496— Heidenstein Reinhold
—1560) 18, 10 (1535—1620) 12, 9; 24 w;
Gutenberg Jan, właśc. Jo 33, 4
hannes Gensfleisch zum Helmschmid Desiderius
Gutenberg (ok. 1396— (1. poŁ XVI w.) 41, 9
—1468) 5, 6 Henlein Peter (ok. 1480—
Gwizjusz (de Guise) Hen —1542) 15, 7
ryk (1550—88) 18, 8; 44, Henryk II de Valois (1519
10
—59) 3, 3; 18, 8; 21, 8;
23, 6; 28, 5; 43, 10; 44,
Gwizjusze (de Guise) 18,
5, 7, 10; 49, 7
8
Henryk IH de Valois (Wa-
lezy, Walezjusz; 1551—
Habsburgowie 15, 3; 17, —89) 16, 9; 18, 8; 23, 6;
7; 29, 1, 3, 8, 9; 36, 10 39, 7; 40 w, 4; 44, 5, 10
— zob. też Albert Henryk IV Burbon (Bour-
Austriacki, Anna Au bon; 1553—1610) 3, 3;
striaczka, Elżbieta Aus 18, 8; 44, 1, 9, 10
triaczka, Elżbieta Habs- Henryk VIII Tudor (1491
burżanka, Ferdynand I —1547) 2, 4; 4, 9; 17, 8;
Habsburg, Filip I Pię 18, 2; 29, 5, 6; 48, 4
kny, Filip H, Fryderyk Henryk der Fromme (XV/
III, Izabela, żona Al /XVI w.) 48, 8 (iL)
berta Austriackiego, Henryk Żeglarz (Dom
Karol V, Maksymilian Enriąue Navegador;
I, Maksymilian II, Ma 1394—1460) 20, 1
ria Habsburżanka, Ru Herbest Benedykt (ok.
dolf II 1531—93) 30, 5; 37, 7
Haller Jan (1467—1525) Herbst Stanisław (1907—
22, 9; 33, 2, 3 —73) 21, 9
Hammurabi (zm. ok. 1686 Herburt Jan Szczęsny
p.n.e.) 29 w (1567—1616) 27, 2; 33, 7
Hasllina, ukochana Kon Herburtowie 39, 1
rada Celtisa (XV/XVI Herrera Juan de (ok. 1530
W.) 22, 3 —97) 29, 3
Hipokrates (ok. 460— Iwan IV Groźny (1530—
—377 pji.e.) 23, 7 —84) 20, 8; 32, 3; 33,
Hochfeder Kasper (XV/ 6
/XVI w.) 33, 2, 3 Izabela, żona Alberta
Hohenzollernowie 29, 9 Austriackiego (zm. 1633)
— zob. też Albrecht Ho 41, 10
henzollern Izabela Gonzaga zob.
Holbein Hans młodszy Gonzaga z Estów Izabe
(1497/98—1543) 21, 7; 32, la
4; 34, 8, 10; 48, 4 Izabela Jagiellonka (zm.
Holtropius Bernard (XVI 1559) 23, 7
w.) 27, 3 Izabela Portugalska (zm.
Horacy (Quintus Horatius 1539) 48, 1 (U.)
Flaccus; 65—8 p.n.e.) 18, Izdbieński Benedykt
10 (1488—1553) 11, 7
Howard Katarzyna zob.
Katarzyna Howard Jagiellonowie 4, 6; 12, 6;
Hoyos Juan López de 26, 9; 29, 10; 39, 2; 41,
(XV w.) 35, 8 2; 50, 7
Hozjusz Stanisław (1504— — zob. też Aleksander Ja
—79) 5, 5; 12, 6; 30, giellończyk, Anna Ja
5 giellonka, Jan I Olb
Huascar (1. poł. XVI w.) racht, Katarzyna Jagiel
20, 3 lonka, Kazimierz IV Ja
Hudson Henry (ok. 1550— giellończyk, Ludwik II,
—1611?) 29, 10 Władysław n, Władys
Hunyadi, ród 4, 5 ław n i Warneńczyk,
Hunyadl Janos (Jan; ok. Zygmunt I Stary, Zyg
1385—1456) 29, 8 munt II August
Hunyadl Maciej zob. Ma Jan I Olbracht (1459—1501)
ciej Korwin 4, 7; 29, 9
Jan I, zw. Wielkim (1357—
Imperia, kurtyzana (1455 —1433) 20, 1
—1511) 44, 4; 47, 2; il. Jan II Kazimierz (1609—
21 —72) 41, 1
Innocenty VIII (Giovanni Jan II, zw. Monarchą Do
Battista Cibo; 1432—92) skonałym (1455—95) 2,
11, 3 (11.) 2
Iwan III Srogi 1440— Jan III Sobieski (1629—
—1505) 9, 5 —96) 29 w; 31, 9
Jan III Waza (1537—92) Joanna Obłąkana Aragoń
12, 10 ska (1479—1555) 11, 4
Jan Mocny (1463—1532) 29, 2
18, 10 Jodelle Etienne (1532—73)
Jan z Głogowa (Głogow- 14, 4
czyk, Głogowita, Glogo- Jordan Spytek Wawrzy
viensis; ok. 1445—1507) niec (1518—68) 30 w
22, 5; 24, 9; 37, 5 Josąuin des Prós (ok.
Jan z Lublina (1. poi. 1440—Ok. 1521) 38, 6
XVI w.) 39, 2; 40, 2, Juliusz II (Giuliano della
7 Kovere; 1443—1513) 2, 7;
Jan z Ludziska (ok. 1400— 8 w; 17, 3; 28, 3; 42, 6;
—60) 19, 1 50, 6
Jan z Wiślicy (ur. ok. Juraj Dalmatinac zob. Je
1490) 22, 6 rzy Dalmatyńczyk
Jan Zapolya (Janos Szń-
polyai; 1487—1540) 17, Kallenbach Józef (1861—
7; 23, 7; 27, 3 —1929) 50, 7
Jane Seymour (zm. 1537) Kallimach, właśc. Filippo
29, 5; 48, 4 (U.) Buonaccorsi (1437—96)
Janicki Klemens (Ianicius 4, 7; 12, 4; 22, 3; 44 w
1516—ok. 1542)3,7;16,5; Kalwin Jan (Jean Calvin;
25, 2; 26, 3; 30,1, 4; 36, 3 1509—64) 18, 3, 5; 23, 1;
Januszowski (Januszo- 24, 3; 27, 7
wicz) Jan (1551—1613) Kamyn Erazm (XVI w.)
33, 1, 4 30 w
Jermak Timofiejewicz Karnkowski Stanisław
(zm. 1585) 20, 8 (1520—1603) 30, 7
Jerzy II, książę brzesko- Karol V Habsburg (1500—
-Oławski (1523—86) 9, —58) 4, 9; 5, 4; 8, 7; 9,
7 2; 10, 1; 11, 4; 13, 7; 17,
Jerzy Dalmatyńczyk (Ju- 5, 8; 18, 9; 20, 3, 4; 23,
raj Dalmatinac; XV w.) 3; 29, I, 3, 5; 30, 5; 36,
9, 1 1, 38, 6; 41, 9; 43, 10;
Jezierski Feliks (1817— 48, 1; iL 14
—1901) 14, 8 Karol VIII de Valois (1470
Joanna II, królowa Nea —98) 4, 10
polu (1371—1435) 29, 7 Karol IX de Valois (1550
Joanna III d’Albret (1528 74) 18, 8; 21, 8; 23,
—72) 44, 1 6; 44, 1, 5, 9; 48, 3, 9 (il.)
Karol X Gustaw (1622— 4, 9; 5, 4; 10, 1; 15, 2;
—60) 15, 9 18, 2; 29, 1; 43, 1; 44, 5
Karol Młot (Karol Martel, Klewijska Anna zob. An
ok. 688—741) 29 w na Klewijska
Karol Robert Andegaweń Klonowie Sebastian Fa
ski (1288—1342) 4, 5 bian (ok. 1545—1602) 36,
Karol Śmiały (1432—77) 0
29, 2 Kmita Piotr (ok. 1477—
Karol Wielki (742—814) 14. —1553) 12, 6; 21, 9; 30,
2 l; 36, 3
Kasper, przywódca po Knobelsdorf Eustachy
wstania chłopskiego (1519—71) 24, 10
w Prusach (zm. 1525) Kober Marcin (zm. ok.
18, 9 1609) 48, 10
Kasprowicz Jan (1860— Koberger Anton (ok. 1440
—1926) 14, 7 —1513) 32, 6
Katarzyna Aragońska Kochanowski Jan (1530—
(1485—1536) 18, 2; 29, 5 —84) 3, 7; 10, 6; 14. 9;
Katarzyna Howard (zm. 15, 5; 16, 8, 9; 19, 6; 24,
1542) 29. 5 6; 25, 1; 26, 2, 6; 27, 9;
Katarzyna Jagiellonka 30, 3—5; 33, 1, 4, 9;
(1526—83) 12, 10 36, 3, 5, 7; 39, 4, 5; 40,
Katarzyna Medycejska 2; 45, 7, 8
(Medici; 1519—89) 3, 3; Kochowski Wespazjan
18, 8; 21, 8; 44, 1, 5, 7, Hieronim (1633—1700)
9, 10 39, 4
Katarzyna Parr (1512—48) Kolumb Krzysztof, właśc.
29, 5, 6 Cristoforo Colombo
Kazanowski Jan (XVI w.) (1451—1506) 3, 4; 5, 7;
24, 8 20, 3
Kazimierz Wielki (1310— Komeński (Komeński, Co-
—70) 29 w; 31 w menius) Jan Amos
Kazimierz Jagiellończyk (1592—1670) 25, 7
(1427—92) 4, 7; 16, 4; 17, Konarski Jan (1447—1525)
2; 19, 1; 29, 9 21, 9
Klaczko Julian (1825— Kondeusz (Condó) Lud
—1906) 50, 6 wik II, zw. Wielkim
Klemens VII (Giulio de Kondeuszem (1621—86)
Medici; 1478—1534) 3, 3; 40 w
Koniecpolski Stanisław La Faye Antoine de (XVI
(XVI w.) 26, 8 w.) 24, 3
Konstanty XI Paleolog La Mole Boniface de (zm.
(1405—53) 5, 1 1574) 44, 10
Kopernik Mikołaj (1473— Lancz (Lantcz, Lencz,
—1543) 3, 7; 5, 9; 22 w, Lenz) Michał z Kitzin-
2, 10; 24, 2; 25, 1; 33, gen (zm. 1523) 21, 9
2; 46 w, 1—10; iL 23 Landus Bassianus (XVI w.)
24, 6
Korniakt Konstanty (ok.
1520—1603) 31, 9 Lange Antoni (ok. 1863—
Korwin Maciej zob. Ma —1929) 14, 6
ciej Korwin Laskaris Joannes (Janus
Rhyndacenus; ok. 1445—
Kramer Hans (XVI w.) 9,
—1535) 5, I
8
Lasota Stanisław (ok. 1515
Krasiccy 6, 9
Krasicki Marcin (1574— —61) 17, 8
Latalski Janusz (zm. 1557)
—1633) 31, 3
43, 5
Krasicki Stanisław (ok.
1540—1602) 31, 3 Latimer John Neville (zm.
ok. 1542) 29, 5
Kromer Marcin (1512—89)
Laura, ukochana Petrarki
12, 10; 17, 9; 26, 4; 27,9
(zm. 1348) 4, 1
Krzycki (Cricius) And
rzej (1482—1537) 4, 9; 12, Laurana Luciano da,
6; 26, 10; 30, 2; 36, 2, właźc. Luciano di Mar-
tino da Laurana, zw. też
3
Luciano da Urbino (1420/
Krzyżanowski Julian (ur.
125—'79) 3, 9
1892) 50, 8
Lefevre d*Etaples Jacąues
Ksenofont (Ksenofon; ok.
(Jacobus Faber Sta-
430—ok. 355) 37, 6
puiensis; 1455—1536) 22,
Kserkses (ok. 517—465 7
p.n.e.) 27, 6 Leon X (Giovanni de Me-
Kuczum, chan (2. poł. dici; 1475—1521) 3, 3; 4,
XVI w.) 20, 8 4; 8 w, 7; 13, 5; 16, 2; 17,
Kwintylian (ok. 35—ok. 4, 6; 28, 3; 35 w; 38 w;
95) 4, 3; 13, 3; 37, 10 43, 1, 9; 45, 6; 47 w, 1,
2
Laboureur Jean (1623—75) Leon XI (Alessandro de
40, 4 Medici; 1535—1605) 3, 3
Leonardo da Vinci (1452— Ludwik II Jagiellończyk
—1519) 1, 10; 2, 8; 6, 2, (1506—26) 29, 2
8; 7, 8, 9; 8 w, 2, 3, 6, Ludwik XI de Valois
9; 9, 4; 12, 5; 15, 4, 8; (1423—83) 16, 1
21, 2; 29, 4; 42, 5; 43 w; Ludwik XII de Valois
iL 1 (1462—1515) 17, 3
Leopolita Marcin (zm. Ludwik XIV (1636-1715)
1589) 39, 5, 6 47, 10
Leszczyńscy 81, 2 Ludwika Sabaudzka
Leszczyński Rafał (ok. (1476—1531) 44, 6
1526—92) 25, 7; 31, 4 Lukrecjusz (ok. 95—ok.
Leszczyński Wacław (ok. 55 pji.e.) 4, 3; 13, 3
1576—1628) 31, 4 Luąue Hernando de (1.
Lichtenberg Krystian poL XVI w.) 20, 3
(1742—99) 46, 7
Luter Marcin (Martin Lu-
Lippi Filippo, zw. Fra Fi-
ther; 1483—1546) 4, 9; 5,
llppo (ok. 1406—69) 6,
3; 18, 1, 4, 10; 24, 5, 10;
10; 10, 7 26, 7; IL 4
Lipsius Justus, właśc. Jo-
est Lips (1547—1606) 24, Łascy 26, 5
4
Łaski Hieronim Jarosław
Liwiusz (Titus Livius; 59
(1495—1542) 17, 7; 26, 5;
p.n.e. —17 n.e.) 16, 4; 37,
27, 3
9
Lope de Vega zob. Vega Łaski Jan starszy (pry
Carpio Lope Fślix de mas; 1455/56—1531) 17,
López de Hoyos Juan zob. 7; 22, 1; 33, 2; 37, 2
Hoyos Juan López de Łaski Jan młodszy („eraz-
Lorek Wawrzyniec (XVI miańczyk”; 1499—1580)
w.) 81, 6 22, l; 26, 5, 8; 27, 3; 30,
Loyola Ignacy św., właśc. 9
Iftlgo López de Loyola Łaski Stanisław (zm. 1549/
(1491—1556) 27, 7 /50) 26, 5; 27, 3
Lubomirski Stanisław Łazarz Andrysowicz zob.
(1583—1649) 27 w Andrysowicz Łazarz
Lubrański Jan (zm. 1520) Łempicki Stanisław (1886—
4, 8; 24, 9; 25, 2; 30, 8 —1947) 50, 4, 7
Ludovico degli Obizi (zm. Łęski Marcin (XVI/
1423) 15, 2 /XVII w.) 25, 4
Machiavelli Niccoló (1469— el), zw. Szczęśliwym
—1527) 2, 3, 4; 15, 2 (1469—1521) 20, 2
Maciej Korwin (Matthias Manutius Aldus (właśc.
Hunyadi; 1440—90) 4, 5; Aldo Manuzio) starszy
9, 1, 3; 29, 8 (1449—1515) 4, 8; 30, 4,
Maciej z Miechowa, właśc. 8; 32, 7
Maciej Karpiga, zw. Manutius Aldus (właśc.
Miechowitą (ok. 1457— Aldo Manuzio) młodszy
—1523) 9, 7; 22, 9 (1547—97) 24, 2; 25, 2;
Maciejowski Samuel (1498 32, 7
—1550) 30, 3; 36, 8 Manutius Paulus, właśc.
Magellan Ferdynand (Fer- Paolo Manuzio (1512—
nSo de Magalhaes, Fer —74) 26, 6; 30, 4; 32, 7
nando de Magallahes; Manutius (Manuzio), ród
ok. 1480—1521) 5, 8; 29, 32, 5
6 Marcantonio Raimondi
Maiano Benedetto da (1442 (1480—1530) 42, 5
—97) 8, 10 Marco da Benevento (XV/
Maksymilian I Habsburg /XVI w.) 22, 10
(1459—1519) 15, 3; 17, 3, Marek Aureliusz (Marcus
4, 5; 28, 8; 29, 1, 2 Aurę li us Antoninus;
Maksymilian II Habsburg 121—180) 28, 2
(1527—76) 48, 3 Maria I Tudor, zw. Krwa
Maksymilian I Józef (1756 wą (1516—58) 17, 8; 29,
—1825) 15, 7 6
Malaspina Germanico (zm. Maria Burgundzka (zm.
1604) 31 w 1493) 29, 2
Małgorzata de Valois Maria Habsburżanka
(1523—74) 17, 8 (1505—58) 29, 2
Małgorzata de Valois, zw. Maria Ludwika z Gonza
królową Margot (1553— gów de Nevers (1611—
—1615) 18, 8; 40 w; 44, —67) 40, 4
1, 10 Maria Medycejska (Medi-
Małgorzata z Nawarry ci; 1573—1642) 3, 3
(1492—1549) 44, 6 Mariano zob. Fra Maria-
Manetti Giannozzo (1396— no
—1459) 17, 1 Mariusz (Caius Marius;
Mantegna Andrea (1431— 157—86 p.n.e.) 13, 9
—1506) 3, 5; 34, 1 Marlowe Christopher
Manuel I Wielki (Eknanu- (1564—93) 45, 3
Marsuppini Carlo (1398— Medici Giovanni di Bicci
—1453) l ł , 2 (il.) (1360—1429) 3, 3
Martini zob. Francesco di Medici Giovanni, zw. Po-
Giorgio, zw. Martini polano (1467—98) 44, 8
Masaccio, właśc. Toro- Medici Giuliano (1453—
maso di Giovanni di —78) 14, 1
Simone Guidi (1401— Medici Giuliano, książę
—28/29) 7, 8 Nemours (1479—1516) 8,
Massys (Metsys) Quentin 7
(Quinten; 1465/66—1530) Medici Lorenzino (1514—
21, 2 —48) 10, 8
Matejko Jan (1838—93) Medici Lorenzo (1492—
41, 6 —1519) 2, 3; 8, 7 (il.);
Mathio Giovanni Silvio 44, 5
de (Johannes Siłvius Medici Salvestro (1331—
Amatus Siculus; ok. —88) 3, 3
1465—ok. 1535) 36, 1, 2; Mehmed II, zw. Zwycięz
37, 2 cą (1430—81) 5, 1; 15, 1
Melanchton Filip, właśc.
Medid (Medyceusze) 3,
Philipp Schwarzerd
3; 4, 4; 5, 2; 7 w, 5; 8,
(1497—1560) 17, 5; 22, 8;
7; 14, 1; 17, 4; 30, 3; 37,
24, 10; 26, 7, 8
3; 38,10; 44, 5
Mśrimśe Prosper (1803—
— zob. też Cosimo I Me-
—70) 44, 9
diei, Katarzyna Medy-
Merino Gabriel (1. po).
cejska, Klemens VII,
XVI w.) 38 w
Leon X, Leon XI, Ma
Michał Anioł, właśc. Mi-
ria Medycejska, Waw
chelangelo Buonarroti
rzyniec Wspaniały
(1475—1564) 2, 2, 7; 7,
Medici Alessandro (zm. 5, 8; 8 w, 3, 6—9; 11, 4;
1537) 10, 8 28, 3, 6, 9; 42, 1, 5—7;
Medici Bernadetto (XV w.) 50, 6
7,9 Michałowicz z Urzędowa
Medici Cosimo, zw. Star Jan (ok. 1530—83) 11, 7;
szym (1389—1464) 3, 3; 30, 5, 7
4, 4; 7, 4; 13, 1; 37, 3; Michelozzo di Bartolomeo
42, 3 (1396—1472) 7, 3, 4; 8,
Medici Gianmaria zob. 10; 42, 3
Gianmaria di Verru- Miechowita zob. Maciej
chio, zw. Medici z Miechowa
M 500 z a g a d e k z e p o k i re n e s a n s u 297
Mikołaj V (Tomasso Pa- Morawski Kazimierz
rentucelli; 1397—1455) (1852—1925) 50, 7
13, 2; 17, 1; 37, 1, 6 Moretus Jan (1543—1610)
Mikołaj z Krakowa (1. 32, 8, 10
poł. XVI w.) 39, 2 Morsztyn Hieronim (Ja
Mirandola zob. Pico del- rosz; Ok. 1580—ok. 1626)
la Mirandola Giovanni 39, 4
Modrzewski Frycz And Morus Tomasz, właśc. sir
rzej (ok. 1503—72) 16, 7; Thomas Morę (1478—
19, 4; 22, 8; 25, 1; 30, 7, —1535) 2, 4
9; 32, 9; 33, 1 Moschino, rzeźbiarz (XVI
Mole Boniface de La zob. w.) 42, 8
La Mole Boniface de Munzer (Miintzer) Tho
Mólza Francesco Maria mas (O k. 1490—1525) 18,
(1489—1544) 10, 8 7
Montaigne Michel Ey- Muret (Muretus) Marc
quem de (1533—92) 35, Antoine (1526—85) 17,
5 10
Montefeltro, ród 3, 9; 30, Myszkowscy 31, 5
Myszkowski Gonzaga Zy
3
gmunt (1562—1615) 39 w
Montefeltro Federigo (zm.
Myszkowski Piotr (zm. ok.
1482) 3, 9
1601) 30, 4; 39, 5
Montefeltro Guidobaldo
(zm. 1508) 3, 9; 35, 1
Narbuttówna Katarzyna
Montelupi Sebastian zob. Bakwark z Nar-
(1516—1600) 5, 10 buttów Katarzyna
Montemayor Jorge de, Niccoli Niccoló de (1363—
właśc. Jorge Montemor —1437) 13, l; 37 w, 3
(1520—61) 35, 7 Niccoló Fiorentino (Flo-
Montesąuieu (Montes rentinac) zob. Fioreati-
kiusz) Charles Louis de no (Florentinac) Nicco
Secondat (1689—1755) ló
47, 10 Nidecki Andrzej Petrycy
Montezuma (ok. 1466— (1522—87) 26, 2, 6; 30,
—1520) 20, 4 5, 10; 33, 4
Morales Cristóbal de (ok. Niemcewicz Julian Ursyn
1500—53) 38, 4 (1757/58—1841) 27, 9
Morando Bemardo (ok. Novara Domenico Maria
1540—1600) 3, 7; 15, 9 (1454—1504) 24, 2; 46, 2
Novate Bertola da zob. Otwinowski Erazm (ok.
Bertola da Novate 1526—1614) 27, 9
Novi Alevisio (XV/XVI w.) Owidiusz (Publius Ovidius
9.5 Naso; 43 pm.e.—17/18
Nowodworski Bartłomiej n.e.) 14, 10; 22, 6
(1544—1624) 25, 8
Pacio Giulio (Julius Pa-
Obierski, szlachcic (zm. cius; 2. poł. XVI w.) 24,
1566) 19, 8 3
Obizi Ludovico degli zob. Padniewksi Filip (zm.
Ludovico degli Obizi 1572) 11, 7 (il.), 8; 30, 5
Oczko Wojciech (ok. Padovano Giovanni Maria
1537—99) 25, 1 (Jan Maria), właśc.
Olgiati Girolamo (zm. Gianmaria Mosca (ok.
1476) 2, 2 1493—1547) 3, 7 ; 42, 9
Opaliński Andrzej (1540— Palestripa, właśc. Giovan-
—93) 47, 3 ni Pierluigi da Palestri-
Opaliński Krzysztof □a (1525—94) 38, 2; 39,
(1609—55) 40, 5 3
Oporin (Oporyn, Opori- Palissy Bernard (1510—
nus) Johannes (1507— —90) 41, 7
—68) 32, 9; a 15
Palladio Blosio (XV/XVI
Ordonez Bartolomś (zm.
w.) 37, 4; 44, 4
1520) U , 4
Pancirola (Panciroius)
Orsi, ród 44, 8
Guido (XVI w.) 24, 6
Orsini Fulvio (1529—1600)
Pannemaecker Willem
17, 10
(XVI w.) 41, 1
Orzechowski Stanisław
(1513—66) 12, 7; 26, 7; Panormita zob. Beccadel-
27, 8; 30, 1 li Antonio, zw. II Pa
Osiander Andreas (1498— normita
—1552) 46, 4 Paprocki Bartosz (ok.
Ossolińscy 31, 9 1543—1614) 36, 10
Ostróg scy 32, 3 Paracelsus Teofrast,
Ostrogski Konstanty (ok. właśc. Theophrastus
1460—1530) 21, 9 Bombastus von Hohen-
Ostroróg Jan (ok. 1436— heim (1493—1541) 23, 2
—1501) 17, 2 Parś Ambroise (ok. 1509—
Ostroróg Mikołaj (zm. —90) 23, 6; a 13
1612) 24, 3, 8 Parmigianino (Parmegia-
nino), właśc. Francesco Petrarca Francesco
Mazzola (1503—40) 3, 8 (1304—74) 3, 7; 4, 1, 2, 4;
Parr (Bahr, Pahr) Fran 10 w
ciszek (zm. 1580) 9, 7 Petrycy Sebastian z Pilz
Parr (Bahr, Pahr) Jakub na (ok. 1554—1626) 25
(zm. 1575) 9, 7 w
Parr Katarzyna zob. Ka Piccolomini Silvio Enea
tarzyna Parr zob. Pius U
Passero Antonio (XVI w.) Pico della Mirandola
26,7 Giovanni (1463—94) 2, 1;
Paweł II (Piętro Barbo; 4.4
1417—71) 4, 7; l i , 4; 13, Pilon Germain (1535—90)
10; 17, 2 11, 5; 28, 5
Paweł ni (Alessandro Pinturicchio, właśc. Ber-
Farnese; 1468—1549) 5, nardino di Betto (ok.
5 1454—1513) 3, 8
Paweł IV (Gian Piętro Pio di Carpi Alberto zob.
Caraffa; 1476—1559) 29, Al berto Pio di Carpi
3 Piotrkowczyk Tomasz
Paweł z Krosna, właśc. (XVI w.) 37, 7
Paweł Proceler (1470/ Piotrowski Jan (2. poł.
/74—Ok. 1517) 22, 6 XVI w.) 47, 3
Paweł, zw. Szczęśliwym Pipan Jerzy (XVI/XVn
(zm. 1610) 15, 9 w.) 23, 10
Pawłowski Krzysztof (zm. Pippo Spano zob. Buon-
1602) 27, 4 delmonti degli Scolari
Pawłowski Stanisław (zm. Filippo
1598) 36, 10 Pirkheimer (Pirckheimer)
Pazzi, ród 7 w, 1; 14, 1 Willi bald (1470—1530)
Pazzi Andrea (XV w.) 7, 10, 5
1 Pisanello, właśc. Antonio
Perenyi Giabor (XV/ Pisano (1395—1455) 3, 2
/XVI w.) 22, 6 Pisano Andrea (ok. 1290—
Perl Jacopo (1561—1633) —1349) 42, 1
38, 10 Pisano Niccoló (1220/25—
Perugino, właśc. piętro —78/87) 1, 3
di Cristoforo Vannucci Pisseleu Anna de zob.
(Ok. 1450—1523) 3, 8; 8, Etampes Anna de Pis
3 seleu d’Heilly d*
Peruzzi, ród 3, 3 Pisseleu Guillaume dU e-
illy de (XV/XVI w.) 44, (1432—98) 11, 3; 28, 1;
6 34, 2; 41 w
Pitti, ród 6, 10; 7 w Pollaiuolo Piero del
Pius II (Silvio Enea Pic- (1446—96) 34, 2; 41 w
eolomini; 1405—64) 12, Pollaiuolo Simone del,
3; 13, 7, 9, 10; 14 w zw. II Cronaca (1457—
Pizarro Francisco (ok. —1508) 8, 10
1471—1541) 20, 3, 5, 6 Pompejusz Wielki (Cnae-
Pizarro Gonzalo (ok. 1502 us Pompeius Magnus;
—48) 20, 6 106—48 p.n.e.) 37, 6
Plantin Christophe (1520— Pontano Giovanni (1426—
—89) 32, 8, 10 —1503) 35, 2, 3
Plato, ród 13, 10 Pontus de Tyard (ok.
Plato Giovan Antonio 1521—1605) 14, 4
(XV w.) 13, 10 Porębowicz Edward (1862
Plato Teodor (XV w.) 13, —1937) 14, 1, 2, 5
10
Prśs Josąuin des zob.
Platon, właśc. Arystokles Josąuin des Prśs
(ok. 427—347 p.n.e.) 4,
Primaticcio Francesco
4; 13, 10; 22, 7; 32, 7
(1504—70) 9, 4; 29, 4
Platter Thomas (1499—
Prowan Prosper (XVI w.)
—1582) 32, 9
Pleydenwurff Wilhelm 5, 10
Przyłuski Jakub (zm.
(XV/XVI w.) 32, 6
Plutarch (45/50—120/25) 1554) 30, 1, 7
32, 7 Przypkowski Samuel (ok.
Poggio Bracciolini Gian 1592—1670) 25, 5
Francesco (1380—1459) Pudłowski Malcher (zm.
4, 3, 4; 13, 1, 3; 19, 1; 37, ok. 1588) 39, 4
1. 3,6
Polak Jakub (Jacob Po- Rab (Rabę, Raab, Rabus)
lonais, Jacąues Pollo- Justus (1545—1612) 24,
nois, Jacopo il Pollone- 3; 25, 3
se; ok. 1545—ok. 1605) Rabelais Franęois (ok.
39, 7 1494—1533) 35, 6, 9
Poliziano Angelo (Politia- Radziwiłł Albrecht Stani
nus Angelus), właśc. sław (1593—1656) 43, 4
Angelo Ambrogini (1454 Radziwiłł Mikołaj, zw.
—94) 2, 2; 4, 4; 14, 1 Rudym (1512—84) 45, 8
Pollaiuolo Antonio del Radziwiłł Mikołaj Krzy-
sztof, zw. Czarnym Riario Rafael (Raffaele;
(1515—85) 20, 9 ; 2T, 5 1451/60—1521) 47, 2
Radziwiłł Mikołaj Krzy Robbia Andrea della
sztof, zw. Sierotką (1435—1525) 6, 10; 7, 2
(1549—1616) 27, 5 Robbia Luca della (1399/
Radziwiłłówna Barbara /1400—1482) 7, 7; 42, 4
zob. Barbara Radziwił Robert Andegaweński
łówna (1278—1343) 4, 1
Rafael, właśc. Raffaelo Robortello Francesco
Santi (1483—1520) 3, 8; (1516—67) 24, 6; 26, 6;
6, 2; 7, 8; 8 w, 3, 6, 9; 37, 9
13, 5; 35, 1; 41 w; 44, Rojzjusz (Roisius) Piotr,
3; 45, 6; 48, 7 właśc. Pedro Ruiz de
Raimondi Marcantonio Moroz (ok. 1505—71) 33,
zob. Marcantonio Rai 7
mondi Rolin Nicolas (1376—1461)
Releigh sir Walter (ok. 21, 1 (iL)
1552—1618) 29, 6 Romano Giulio zob. Giu-
Ramus Petrus (Piotr), lio Romano
właśc. Pierre de La Ra- Ronsard Pierre de (1524—
móe (1515—72) 26, 8; 37, —85) 10, 6; 14, 3, 4; 21,
8 , 10 8
Rej Mikołaj z Nagłowic Rosselłino Bernardo
(1505—69) 2, 9; 12, 8; (1409—64) 7, 3; 11, 1
16, 6; 19, 3; 26, w; 33, Rossetti Biagio (1447—
5, 9; 35, 6; 36, 4, 5, 10; —1516) 3, 2
40, 0; 47, 4, 8, 9; 48 w; Rosso (Rossi) Giovanni
il. 17 Battista, zw. też Fio-
Renś, olejkarz Katarzyny rentino Rosso, właśc.
Medycejskiej (XVI w.) Giovanni Battista di
44, 1 Jacopo (1494—1540) 9,
Reszka (Rescius) Stani 4; 29,4
sław (1544—1600/3) 17, Różanka Stanisław (XVI
10; 27, 2 W.) 30, 10
Rhenan (Rhenanus) Bea- Ruar Marcin (Martinus
tus (1485—1547) 24, 1, 7 Ruarus (1589—1657/8)
Rhetyk (Retyk, Rheticus) 25, 5
Joachim (1514—76) 46, 4 Rubens Peter Paul (1577
Riario Girolamo (1443— —1640) 42, 5
—68) 44, 8 Rucellai, ród 7, 3
Rudolf II Habsburg seph Juste (1540—1609)
(1552—1612) 36, 10 24, 4
Ruffo Marco (2. poł. XV Schedel Hartmann (1440
w.) 9, 5 —1514) 25 w; 32, 6
Ruggieri Fulvio (XVI w.) Scrovegni, ród 3, 7
41 w Sebastian z Felsztyna
(kon. XV w.—ok. 1543)
Saint-Juli en Datę de zob. 39, 1
Datę de Saint-Julien Segeth Thomas (ok. 1575—
Salinguerrowie 3, 2 —1627) 25, 5
Salo Gasparo da zob. Seneka młodszy (Lucius
Gasparo Bertolotti da Annaeus Seneca; ok.
Salo 3—65) 36, 8
Samostrzelnik Stanisław Servet (Serveto) Miguel,
(ok. 1485—1541) 30, 6 właśc. Miguel de Vila-
Sangallo Antonio da star nova (1511—53) 23, 1
szy, właśc. Antonio Settignano Desiderio da
Giamberti (1455—1534) zob. Desiderio da Set
15, 8 tignano
Sanmicheli Michele Seymour Jane zob. Jane
(1484—1559) 15, 8 Seymour
Sannazzaro Jacopo (1456— Sęp Szarzyński Mikołaj
—1530) 35, 3, 1 (ok. 1550—81) 36, 7
Sforza Bona zob. Bona
Sanseverino Federico
Sforza d’Aragona
(1450—1516) 47, 2
Sforza Galeazzo Maria
Sansovino Andrea, właśc. (1444—76) 2, 2
Andrea Contucci (ok. Sforza Lodovico, zw. il
1460—1529) 11, 6 Moro (1452—1508) 8, 2;
Sansovino Jacopo, właśc. 16, 3
Jacopo Tatti (1486— Sforza-Riario Katarzyna
—1570) 28, 4 (Caterina; 1463—1509)
Sarto Andrea del (1486— 44, 8
—1531) 48, 2 Shakespeare (Szekspir)
Savonarola Girolamo William (1564—1616) 29,
(1452—98) 5, 2 6; 45, 3, 4
Saxonia Ercole (Hercules Sichard Jan (1. poł. XVI
Saxonius; ur. 1551) 23, w.) 24, 1; 26, 10
9 Sidney sir Philip (1554—
Scaliger (Scaligero) Jo —86) 14, 7; 35, 7
Siebeneicher Mateusz (zna. 3; 27, 1; 33, 4, 6; 39, 8;
1582) 35, 7 43, 5; 48, 10 (il.)
Sielski, kasztelan gnieź Stella Paolo della (1. poł.
nieński (XVII w.) 40 w XVI w.) 9, 9
Sigonio (Sygoniusz) Car- Stosz (Stwosz) Stanisław
10 (1520—84) 24, 2, 6; (XV/XVI w.) 21, 10
37, 9 Stosz (Stwosz) Wit (ok.
Silvius Amatus Siculus 1447—1533) 21, 10; 22,
Johannes zob. Mathio 5
Giovanni Silvio de Stroband Henryk (zm.
Skarga Piotr, właśc. Piotr 1609) 25, 10
Powęski (1536—1612) 25, Stroganowowie 20, 8
3, 9; 36, 9 Strozzi, ród 7 w; 8, 10
Skarszewski Stanisław (2. Strozzi Lorenzo (XV/XVI
poŁ XVI w.) 31, 10 w.) 43, 2
Socyn Faust, właśc. Fau- Struś (Strusiek) Józef
sto Sozzini (1539—1604) (1510—68) 23, 7
18, 6 Stryjkowski (Strykowski)
Sokołowski Stanisław Maciej (Matys Stryco-
(1537—93) 47, 7 vius; ok. 1547—po 1582)
Solari Piętro Antonio (ok. 27, 6
poł. XV w.—1493) 9, 5 Sturm Jan (Johannes;
1507—89) 24, 8; 26, 1, 8
Solfa Jan (XVI w.) 22, 5
Stwosz Stanisław zob.
Spano Pippo zob. Buon-
Stosz Stanisław
delmonti degli Scolari
Stwosz Wit zob. Stosz Wit
Filippo
Sulejman II, zw. Wspa
Spazio Giovanru (1. poł. niałym (1495—1566) 10,
XVI w.) 9, 9 l; 17, 7; 23, 7
Spenser Edmund (ok. 1552 Susliga Florian (ok. 1520
—99) 14, 8 —1556?) 27, 7
Sprungell Stefan (XV/ Sweelinck Jan Pieterszoon
/XVI w.) 24, 9 (1562—1621) 38, 7
Starnigel Wawrzyniec Sykstus IV (Francesco
(XVI/XVII w.) 23 w della Rovere; 1414—84)
Starowolski (Starovols- 16, 1; 44, 8
cius) Szymon (1588— Szafraniec Stanisław
—1656) 36 w; 39, 3, 6 (1525/30—98) 31, 1
Stefan Batory (1533—86) Szafrańcowie 6, 5
11, 10 (U.); 14, 6, 10; 25, Szarffenberg (Scharffen-
berg, Szarffenberger) Taranowski Andrzej
Hieronim (zm. 1555) 33, (XVI w.) 27, 6
7 Tarnowscy 31, 9
Szarffenberg (Scharffen- Tarnowska z Tęczyńskich
berg, Szarffenberger) Barbara (1490—1521)11,
Maciej (zm. 1547) 33, 5 8 (U.)
Szarffenberg (Scharffen- Tarnowski Jan (1488—
berg, Szarffenberger) —1561) 12, 7; 12, 8; 17,
Marek (zm. 1545) 33, 5, 7; 21, 9; 27, 8; 30, 6
6 Tasso Torquato (1544—
Szarffenberg (Scharffen- —95) 3, 5; 35, 4; 50, 3
berg, Szarffenberger) Teofilakt Symokatta
Mikołaj (1519—1606) 33, (Theophylaktos Simo-
6 kattes; 1. poł. VII w.)
Szarzyński Sęp Mikołaj 33, 2; 45, 6
zob. Sęp Szarzyński Mi Tertulian (Quintus Septi-
kołaj mius Florentius Tertul-
Szekspir William zob. lianus; ok. 160—ok. 240)
Shakespeare William 13, 3
Szujski Józef (1835—83) Tęczyóski Andrzej (zm.
50, 7 1562) 36, 4
Szydłowieccy 30, 6 Tęczyński Jan Chrzciciel
Szydłowiecki Krzysztof (ok. 1540—63) 27, 9
(1467—1532) 4, 9; 30, 6; Tęczyński Stanisław (zra.
36, 2 1561) 27, 9
Szymonowie Szymon (Si Tibullus Albius (ok. 50—
mon Simonides; ok. —19) 36, 1
1558—1629) 19, 7; 23, 9; Tiegen Jan van (XVI w.)
25, 1, 4; 45, 7 «, 1
Tomicki Piotr (1464—1535)
Śniadecki Jan (1756—1830) 4, 9; 12, 6; 24, 9; 30,
46,7 2
Święcicki Julian Adolf Tomkiewicz Władysław
(1848—1932) 14, 4 (ur. 1899) 50, 5
Swiętoszanka Franciszka Tons Willem (XVI w.)
(XV w.) 44 w «, 1
Torrigiano Piętro (1472—
Tamisio, słynny smakosz —1528) 42, 7
rzymski (XV/XVI w.) Tory Geoffroy (ok. 1480—
47, 2 —1533) 32, 2
Toscanelli Paolo dal Poz- Unglerowa Helena (XVI
zo (1397—1482) 5, 7 w.) 33, 8
Touchet Marie (1549— Ursyn (Ursinus) Jan (1562
—1638) 21, 8; 44, 9 —1613) 23, 9; 25, 4
Trapezuntios Georgios
(XV w.) 37, 6 Valla Lorenzo, właśc. Lo-
Traversari Ambrogio renzo della Valle (ok.
(1386—1439) 37, 3 1407—57) 37, 1
Trecy Krzysztof (ok, Vanini Giulio Cesare, zw.
1530—91) 26, 8 też Lucilio Vanini (1585
Trzecieski (Trzycieski, —1619) 2, 10
Trecesius, Tricesius) Vanozzi (Vannosi) Bonifa-
Andrzej (przed 1530— zio (Bonifacy; 2. poł.
—ok. 1584) 12, 8; 26, 9 XVI w.) 45, 7
Tudorowie (Tudor) 49, 8 Vasari Giorgio (1511—74)
— zob. też Edward VI, 1, 2; 2, 6; 12, 5
Elżbieta I, Henryk VIII, Vasco da Gama zob. Ga
Maria I Tudor, zw. ma Vasco da
Krwawą Vega Carpio Lope Felix
Tukidydes (Tucydydes; de (1562—1635) 14, 5; 45,
Ok. 460—404/393) 4, 10 1
Turnfcbe Adrien (Adria- Velazquez (de Cuellar)
nus Turnebus; 1512— Diego (1465—1524) 20, 4
—65) 37, 10 Vend6me Franęois de
Turner Robert (XVI w.) (XVI w.) 44, 5
27, 2 Veneziano Agostino (XVI
Tyard Pontus de zob. w.) 42, 5
Pontus de Tyard Vermont, wielbiciel Mał
Tycjan, właśc. Tiziano gorzaty de Valois (ok.
Vecellio (Vecelli; ok. 1588—1606) 44, 10
1488—1576) 3, 7; 8 w, 6; Verneuil Henriette de
10, 9; 29, 1; 48, 1 Balzac d’Entragues,
markiza de zob. Entra-
Uccello, właśc. Paolo di gues Catherine-Henriet-
Dono (1397—1475) 2, 6; te de Balzac d’, marki
6, 6; 7, 10 za de Verneuil
Uchański Jakub (1502— Veronese, właśc. Paolo
—81) 11, 7; 30, 7 Caliari (1529—88) 3, 10;
Ungler Florian (zm. 1536) 8, 4; 42, 10
33, 8, 9 Verrocchio Andrea del
(1435/36—88) 7, 5; 10, 4; Wacław z Szamotuł (po
42, 4 1520—ok. 1560) 39, 3, 5
Verruchio Gianmaria di Wadian Joachim (XV/XVT
zob. Gianmaria di Ver- w.) 24, 9
ruchio, zw. Medici Walezjusze (de Valois) 17,
Vesalius (Wesaliusz) An- 8 ; 21, 8
dreas, właśc. Andre Ve- — zob. też Franciszek I,
sale (1514—64) 23, 3, 4; Franciszek II, Henryk
32, 9 II, Henryk III, Karol
Vespasiano da Bisticci VIII, Karol IX, Ludwik
XI, Ludwik XII, Mał
(1421—98) 3, 9
gorzata de Valois, Mał
Vespucci Amerigo (ok. gorzata de Valois, zw.
1451—1512) 5, 7 królową Margot, Mał
Vida Marco Girolamo gorzata z Nawarry
(1486—1556) 35 w Wapowski Bernard (ok.
Villani Filippo (XIV w.) 1450—1535) 22, 10; 25, 1;
12, 2 33, 8
Villani Giovanni (1280— Watzenrode Łukasz (1447—
—1348) 3, 3 —1512) 46, 1, 2
Wawrzyniec Wspaniały,
Viollet-le-Duc Eugene
właśc. Lorenzo Medici,
Emmanuel (1814—79) 31,
zw. II Magnifico (1449—
4
—92) 2, 2; 4, 4; 8, 7;
Vischer Peter starszy (ok. 10, 7; 14, 1; 16, l; 44, 5
1460—1529) 28, 8 Wazowie zob. Cecylia Wa-
Visconti, ród 3, 6, 9 zówna, Eryk XIV, Gu
Visconti Bernabo (1323— staw I, Jan II Kazi
—85) 3, 6 mierz, Jan III Waza,
Visconti Filippo Maria Władysław IV, Zygmunt
(1392—1447) 12 w; 37, 3 HI Waza
Wedelicjusz Piotr (XVI w.)
Visconti Gian Galeazzo
30 w
(1351—1402) 3, 6
Wergiliusz (Publius Ver-
Vitóz Janos (ok. 1408—72) gilius Maro; 70—19 p.n.e.)
4. 5 3, 5; 22, 6
Voigt von Wierandt Cas Wesaliusz Andreas zob.
par (XVI w.) 9, 8 Vesalius Andreas
Vriendt Cornelis de zob. Wierzbięta Maciej (1523—
Floris Cornelis —1605) 12, 8; 33, 9
Wietor Hieronim (ok. 1480 Zaborowski Stanisław
—ok. 1546) 22, 9; 33 w, (zm. 1529) 33, 8
1, 10; 39, 1 Zamoyska z Radziwiłłów
Wietorowa Barbara zob. Krystyna (2. poł. XVI w.)
Andrysowiczowa Bar 45v 8
bara Zamoyski Jan (1542—1605)
Wilhelm I Orański, zw. 3, 7; 10, 10; 12, 9; 15,
Milczącym (1533—84) 24, 9; 17, 10; 19, 7; 23, 4,
4 8—10; 24 w, 2, 4, 6; 25,
Windakiewicz Stanisław 4; 27, 2; 30, 4; 36, 6, 10;
(1863—1943) 50, 7 39 w, 5, 8; 45, 7, 8
Wiszowaty Andrzej (1608— Zamoyski Tomasz (1594—
—78) 18, 6; 25, 5 —1638) 19, 7
Wiśniowieccy 31, 9 Zapolya Barbara zob.
Władysław II Jagielloń Barbara Zapolya
czyk (1456—1516) 29, 2, 9 Zapolya Jan zob. Jan Za
Władysław III Warneń polya
czyk (1424—44) 4, 6 ; 29, Zasius Udalryk (XVT w.)
8 22, 1
Władysław IV Waza (1595 Zawicki Jan (XVI/XVII w.)
—1648) 23, 10 45, 7
Wohlmut Bonifaz (XVI w.) Zbąski Abraham (2. poł.
9, 9 XVI w.) 24, 10
Zborowscy 12, 9; 39, 8
Wojanowski (Damerau)
Fabian (1. poł. XVI w.) Zborowski Samuel (zm.
36, 1 1584) 39, 8
Zbylitowski Andrzej (ok.
Wojciech z Brudzewa
1565—1608) 14, 10
(Brudzęwski; 1445—97)
Zebrzydowski Andrzej
22, 2, 3, 5; 25, 1
(1496—1560) 11, 7; 26, 6,
Wolgemut Michael (1434— 10
—1519) 32, 6 Ziarnko Jan (Le Grain;
Wolski Mikołaj (1550— ok. 1575—ok. 1630) 34 w
—1630) 17, 10; 27, 10; Zwingli Ulrich (1484—
39 w —1531) 18, 4
Wujek Jakub (1541—97) 25, Zygmunt I Stary (1467—
9; 33, 7; 45, 10 —1548) 4, 6, 9; 9, 6, 7;
Wurzelbauer Benedikt 11, 6 (U.); 17, 4, 5; 18, 10;
(1548—1620) 28, 7 22, 10; 24, 9: 27, 7; 29,
9, 10; 30, 2, 6; 33, 2; 36, Zygmunt III Waza (1566—
2; 41, 6; 46, 8 —1632) 12, 10; 14, xo;
Zygmunt II August (1520— 24, 7; 27, 2; 31, 3; 45,
—72) 5, 10; 11, 6 (il.); 12, 9
10; 14, 6; 15, 5; 17, 8, 9;
23, 7; 26, 2; 29, 10; 30, Żółkiewski Stanisław
10; 33, 4, 6; 39, 3—6; (1547—1620) 15, 9; le,
41 w, 1, 2; 48, 5 10
A U TO RZY Z D JĘ Ć
W g r u p ie • : H . F o d d ę b a k l (U. •): w g r u p ie U : A. B o c h n a k
(U. 6), W. D e z n e try k ie w ic z (il. 8); w g r u p ie 31: W. G u m u ta
(U. 1), S. K o lo w ca (IL 10), M. K o p y d ło w s k i (U. 6), M. M o-
ra c z e w s k a (IL 2), A. F ls k a d lo (IL S, 7), H . P o d d ę b sk i (il. S).
SZTUKA RENESANSU
Alfred Ligocki
zł 55,—