PERBERIA KIMIKE E DRURIT > Persie keyesord 8 drurit dhe réndlsi eye, Pesbérsitedytékinike 18 drut dhe réndesia ey, > PeepuninlRimik drut Pérbarsit ki gé kryesor’ t& drurit dhe réndiésia e tyre esbérsitkryesor kimk drut jan 8) Celutora, 828 45 55%, by Lignina 2820 ~20%, ©) Hemieduloza, qb 28 15-2506 8 pers 8 prgithshme 0 dart dhe o@ jane burimilayesor prmajerienesheqernave nga der Mepiithaténé dru ndodhen edhe lend t er, si a) esha, 1) texpene, © dylts, 4) yndyer, ©) tasine, 1) gives, 1) Hinde mineral ef. ‘a dri plibthet kryesisht nga Kind organike, qf formalin gt progeit 6 ftosintezts Katte clement jan Karbon (S0%) ,hidrogjeni (6.1 %) oksajen (43%) de azo (0.396) let sjendén né gjitha Hlojet dhe pjest drut: n& deg, n& tung dhe erén. Dis marin a jest nt foxmimin e mnie elizr, kuse erat n® ndértimin e qelizave, Murret qcizore pévbhen kresist prejeelulozts, hemicelulons dhe ligninds, jn plsbereskryesorékimikt 1 drut den 8 prgindje 5 999% 1 Fendve kimike 8 drt. Celuloza CCelutoza me formulé (C803), gjen péndosim 1 glt€ né industrn€ e lets dhe 18 arbonit, kursepérbsit dhe desvalt esa perdorenn8industinée Ajeve atta, pr teksti, pérbojr, lak, fla, Ene plate ef, Celuloza dst e frit dhe ezistene, Ajo i duronagjentet a« jashiem atmosfesiké por me koh { humbet vet fzike, humbetrezisteneen. Ka vei bymimi ‘ku ie nd kontakt me un. Ajo ka ats! higroskopike, Celuloza pésbn peste kryesore t skeet bimive. Qelizat erejat# bimEve plimbajne verem, celult. Lignina dhe hemicsulozashfagen me voné. Celuloza tht nj karbohidrat me shkall 1& lan polmerizimi Mekromolekulat ¢ saj kant nj struKturé si ajo € paragitur a8 figurén & smépshine: OH OH HO; 0° [Ho 0: J OH 1H " ‘Makromolekult¢ cdluloats bashkohen midis tyre dhe formojns késhtu brat cellozit, ‘Studimete fibrave coluorike me ze X kané nxjentén8 pah se monosskardidetecelulorés jime & vendosura né fomn8 (8 kristleve,ndérannjé pst e tee nuk eshte organizuar né fort krstaleve. Nea pérgingja e makromolekulavet€onganizuara né form t krsaleve, vet edhe sia eakivitelit kinik 8 eelulozds nda eagienteve Lignina Ligninamtbyon getiztn nga kabja. Shiohet nga vti a vit me rritjene deur né diameter fs Kinde me karaktsr arcmnatik, Kerakterianhet nga pérmbtjae larté © karbonite ila viz rreth 659, Lignina oksidotet Jeht®, né hashkpunim me acidet ndshet Pendoret si ngjités me ptrberit © geré, 28vendésen fenolin desi 35% né proghimin e Iendéve ngjtése pér plaka zrokth de file Lignina plrdoret pr prodhimin ¢karbonit tiv, pér mask kundragazi Lignina éshté Komponim makromolekular, gf bln pjest né petbjen e drurt. Lignina zakonisht dette pleqendeusr nécipn endtanjetme e shires e jashime 18 paetavegeliore 5 skeleti t bimeve. de kasi fanksion eimentimine glizave midis tye fore Lignina glendet n& dru né formé tn polimeri me tri pérmase, & est i patetséin né 1 alihe totsit, nf rast se nok u nénshtrobet me part reaksioneve kimike, i ndyshojne strukturén, dake Képutur makzomolekult es, gi 8 ¢ bén até 8 tots.Ligina perbehet nga makromolekula, 1 cit jane perbera nga jes stuurore qé kane 1e pashli skelet feil-propanik (Cy = C3). NE lignin ndodhen grope metksiike, acetic, ‘oksidilke (lkoolike dhe Fenolike), kasbonlike;vezultatettregojné se né 100 jes fenol-propan rilohen 20 grupe fenolite, 86 grupe oksidrilealkoolike, 18 grupe karbonilke,71 grupe ettike aiakilike, 36 grope etek alkalke, Formula stukturore e ignites Eh sim poste [Ndr reaksionet m8 rendsishme, né 1 elat mer pest Higninae lender, wens praktke kant ato @@ e shndérojn# a né produkte t8 etshme, duke berékéshtu #8 mundsi rndatjon © sa) nga fibral © drust dhe prodhimin © celulozés, NB Kee mtayré tetera © hideoksideve t@ metleve alkaline vepeojné mbi ligninén, pasi ngroet né temperatura pak & hug lata dhe e shndéroj até né produlte t tretshme,néalkailignin,Gjithashew, tetesine e sulfteve dhe ( bisulfiteve alkaline dhe alkaline-tokdsore sulfonojnt ligninén né temperatura pak 2 shun (lata dhe e shidrrojné até né produkte teetshme, né igninsultonate, Hemiceluloza Hmiceluloza ndodhet bashk® me cella. Sasia e saj nt dru ltviz nga 18-35% dhe séndet m& shu né musin © Wet € gents. Hemicelloza Inan rol te adh it mafajen € rot, Perdovet ni industin e let Hemiceluloca quijn® polsakaridet e drurit, gl jane © patretshme ne ujé dhe af bidrolizohen lebté nga acet mineralené shegera W thjeshta Hemiceluozatjané polisekardide sve skal 8 wl 1 polimesiimit (100 — 150) dhe né dru nuk ndodlenné giende istaline, por 1 gjendje amorfe Pérbérsit e dyté kimikgé (@ drurit Perberesit dytt bene pjest né dru nf perjestime t@ndeyshme. Te drurst gwiten nt vendin tone pérbést e dyténé 3-12%, kurse te drut e wendeve tropikale arin dri 30%. Nit poste tyre ndodien n& tithe druré, NE grupin e perbersve (& dytt kimiké te dru bginé pisses shia, vata tiie, dll, yndyeat,substaneatngjyruese,tanina,albumina,alkoolet, substaneat minerale dhe ato belmuese, Rol tyre né dru est i réndesishém, Ngjyrae drut ea, shije,qfndrueshintra adj Keepudhave dhe insekteve i dedikehet ktyre tndeve, Disa nga Keto nde kant vers ckonomike t8 vegan, sig jad rréshira, tanina, kauguk, kinins, kanfori ef Disa drur, sf bushi, isi pémbajo Knde helmuese ne gjete de Kevore qe 8 doz art jain sthgtésime 1 rnd t kahit Reshira (aj eter natyroe): Rreshira. (va) eter natyror) ese Leng i slundittn me ee Kensie dhe me hie 1 highut, si njoj paksistalizuar, Gite distilimite#reésirésvecohet terenting &shté Leng pa mae, me ert s alate pishts. Terbentina pérdort si tretds né pligatfjene bojrave adhe vernikut, Pjest © mbetur pas lrgimit 18 terbenting, pas ngvses formon nje produkt t& nuit, qf quletKellofon, Kollofoni &sht pzierjee acideve t& ngurtaréshinote. shi i fort,ithérmuesheim dhe me shislgim xhami, ett ne uf (8 vakeL. Pendoret ne indus Tend ngjitése dhe hideofuge, industria epllakes fre pert ezstencén nda lags, Paninet “Taninet pjénden ne mateialin drunor, né evore, né yet, te gjethet dhe fe aj Penta e tanint né Hoje ndcyshme drarésheshté © ndryshme. shit provasr gé evo € ‘hormogit permban 5-19% tania, lorie hatings 4.8%, eglshtenjés 8.14% el Pernbajta © tanint nryshon he brenda tnt de ite dushget blane 1-4%, myja 3-139 Sasi © taninit nidryshon dhe né varésit& moshts st drurit,kushleve atmosfeike ku rte perbjes 58 tokise. Ka veti mgiyraes, Ute i taht m8 uj, dst eradhés.gjen pEtdovim t€ madh lets, si indussnt ¢ neglies dhe pérpuninit 8 fekurbve, Pra tonne jn oligomer tetshimn né uj, @ pasur me grupe Fenole, wae par te Fidhur oe pe 8 preciptuar proteoat etretshme n8 Wj H Ho. HO’ 7 HH Fo on Ha ap i" _p HO 9 —/ “oon 1 é Ho on “on ‘on \ohjoe ketyteléndve ndthmon né 2gledhjene procest teknologiik é do w pérdoret péeté ners celulozén dhe pérté ménjanuar vésht@r8site qé mund té lindingjté prodhimit teaVetité fizike t@ drurit Industiliimi racional i dart dhe atin inj proeesitenologik & prshtashim per nije ¢ celulozesKerkojne then jo vetem plsbixjae lends s& pare, por ede disa nga vote kayesore 18 sj, ila do paragesim me posh esha speetike Lioje te ndkyshine_ dri pothuajse kant pesht speifke honstante (eth 1.5). Ajo, nf #6 ‘ete, ésbt nj messtare peshave speciiket& clulozes dhe tlignines, 8 lat jan perbersit leryesoce drut (celulozae ka pesn specifke 1.52 ~ 1.6 nirsa Tignina dst pak me Fehté sean cello, esha specifike zakonishtshprehetndaj Kinds sé that, sepse pesha specifikee draeve 1 gendjet#zakoshme varet nga ssi elgdshtist nf Lagéshi ‘Lagéshtiayaret nga srukturae dest dhe sidomos, nga prozitet rat péembans a) Uje wei 1) Uje we idhur ose bigroskopik, ©) Uje 8 idhurkikise ‘Une # mbush bostlleget midis eliza, ui lidhur se higroskopik ndodiet n€ membranat © agelizave ndérsa ui lidhurkimikisht mer pies né perberjen eIendéve q@ ndodhen né Sasit wt 8 ndodket né dru pérbén lagésting et) dhe mund 18 shprehet si nda pests ‘Sf dhuvit 18 lagét (lagéshia relative) ashwa edhe nda) peshés st drurit @ thaté (lagtshtia absolute) Po tnjibet lagesits relative (ela pérktoheteksperimentlishtn aborstor),lagshia absolute ogaitt me formal&n: 100- Use io0=U, [Neeltésia specie: [Nacsa speifike e drurit ok vaet pre ott tj, por nga lagéshtia dhe temperatura ne len ai ndadhet, Kur niet lags, nxehtfsia pereaktohet me Formulén: iP oaafvas fofsa (C- meciésia spect, ne eg % 1 tempore n6 °C; U-tagestia abso dit ne, et nese hts specif drt ploesist that, port fom: wean Gf 100 00, Faktorét qé ndikojné né pérbérjen [NE ptrheren kimice @ drt, néptgiths niet acikimi i faktoréve ekologiké (klima ‘dhe prbérja e tokés), Kesh shpiegohet plrmbitia€ madhe ei atwilloen né 200018 rahura nga erat den ato me ver ngrohe de that Rj € nes te duet g& rriten dhe temperatuts mesatare vetore rit dhe pésmbajfjen e eelulonEs né dra, Drori i formuar me lille te gate Ete mé 1 pase me celulox, kurse dru i sricur pa dilleim kam shun Iende tanini.Droi # forswar né periudbén vegjtaive aktive ka mé shumé Tigi. Ngricat nikon negtivshtn pmbajjene cclluloaes dhe Kndéve 8 tetshme né dra Pérpunimi kimik i druvit Fugia kaforike e deurit: Ki ‘zakonisht ka vlerén rth 18.5 .10°Wkg. NE pakke! kévkohet 16 jihetfhgiakalorike speciike ‘pet sein Ho} dru, 48 péttobet nga shumzimi i fugit kaorike v8 drurit me dendésin€e ti Dui ka igi kalorike me 48 vog8! nga Kade jer t degshme, por kundejtqymyrit gut ka ealorike © drurit &shté stsia © mxchtsist «8 jep djegia © plow e aje kg tend drut, pea ejop patch dhe nl ke fre agate Fugia kalorike pérvepHlojit 8 rust varet ngn mosha, kushet e ries, vend g& 28 né jem dhe nga legéstira, Blana e pishés ka igi Kalorike mé t# madhe se myja Te pisha fagia -ealorke bret nga baza drt mj, e Kundéta nod te plepi dhe méshtekna.Piroliza edruri Pivoliza e duritshte wt proges kimi ili kryhetn& temperatura 18 lavta dhe n€ medi smby/lur duke pérftuar nga deur she substanca me vera t& mda ekenomike si: COs,CO, He metanetilenacetilen, aed set, alkol mes, eno, vara sromatiké ef Hiarot Hidotien © druvt este nea veprin ‘cideve minerale, me ndilén ¢ temperatures dhe tysist,celuloza shndrohet né ghiko2® dhe me drurits sn miberurinat e dite proves kimi, lat all etic, Pea itohet nga drs sheer dhe alkHIDROGIENI Hidrogiei Este element i parén8 vargun eelementeve t& sistent periodik. Atoms it onan vetem ajé proton dhe nj elekton, prandaj iat Klasifikim 18 elementeve i jep pot 18 vegante-Hidrogjeni bashkohet pothuajse me 1 gjitha elementet sera dhe Ebi afi pre} pivberesve tréndasshen tre materes sé gale ‘Tabela 1. Disa yeti 8 hicrogjenit Raciust | Radius’ | Energia eT Koel Poien. | Temp-e | Temp. ovalent | jonik | jonizimit jelektroneg. | ldhjes Hs | redoks | shsijes | vimit nm | nm | ev Ks mot! %« | oo | 01s | 36 | at 60 oo | 0 | 203 aotopet ehidrogienit tant aja et izotope t idrogjnithidrogjent {readme (77) g@ pen 99.988% 1 bidrogjenit 8 natyte, deuterium (2H ose 1D) i ll perben 0.015%, kurse triciumi (2 ose 4p) m8 naty ndodhet veéi né ghuré, Hidrogjeni n besthamé nuk ka neutrone, por ka veiém jé proton, Deuterium ka nj proton dhe nj neutron, kutse tvciumi ka njé proton dhe dy rneuttone, Pranin © nj neutvoni mé shumé se te deuterium Esht shikak s jostbiitetit 1@ ‘erhams triiuit, i cil néashtohetaeethimit raion Frick! eshe rditiN® nays Ese shune 5 wale, Hijet nf ehresat me 18 tat tiosferike nén ndikiin e rezeve kozmike. Mund 18 pétlohet nt ményr® aisle ej euterinit eaor sthamore Mee ns ‘ett rie dhe kinike( hidrognit Hidiogjenin€ kushte nome cast si melekulé dyatomike, Ha Midogjent sb ga, ‘a agiye, po tthe pe shije Nuk #18 Helmues.Ne fe ete, ttt mnt hun Nj8 dn hidropen °C dhe peesion 101325 Pa peshon 0.08987 g, NE Rabasim seri Eb 14.4 hee me, 1 utes organi Zn + DHCL > ZnCl + HaFidrogjni ni industi ryesihtpérftobet nga uj de hidrokavburet é ndodenné gazin {okesor ose gazrat¢ rafinerisé:Ng ii, hidrogjeni ptsflohet mé sé shpeshti me redktim, me ok, ose me elektrolzs, P= KE qéllim findom pérdoretKoksijskugur, ili vepron me avyjte git ne temperatar® 1500-1600 °C, duke dhéné gain vor, plskalsishtpézieren e hidrogienit he oksiitw karbonit {) + 100) = COG) + HCe) [Ne tempersturén ere $00 %C dhe né pani katalizatoréve (FesO3 + Cr20s) dhe avullit 12 ui gai wjorredukiohet me tj, duke dhené oksidin e karbonit (IV) dhe hidrogienin Hy) + CO) + H:0() = CO.) + 2H) Komponimet e hidrogjenit Pevoksidi i hotuarsulfirik n8 peroksideté metleve sip sh, né peroksid barium apo naomi: NaOz + H,S04> NaySO4 + 102 BaQ: + HyS04-> BaSOs + HO) Peroksidi i hidrogeni hte i pagendrueshém dhe zbertehet lebtén& wt dhe né oksigien, doke idrogjenitPeroksidi i hidiogjenit nt insti Gtohet dake veprosr me acid te iru sets 2H0,-92140 + Op Veli karaktersike © peroksiit 8 hidroginit eshte ai &sht# mjet i fortéoksidus. Veprimi “oksidues i poroksdit 1 hidroginit robot Iehté nf reaksionin © peroksdit 16 hidrogjeit me treesingnejoduritt alin i pani tacit sulfurk me gas lrohet jodi element, HhO: + 2KI-+ HaSO.-> Ia + KsS04 + 210 Veltéreduktuese 1 perolsiit (8 hidrogjent manifestohen vet8m n& prani # mjeteve 1 forts oksiduese Peroksidi i hidrgjenit redukion manganin nga permanganati i kaliomit, néérsa oksigjeni nga peroksti i Fioglenit oksidohet deri 8 oksiglen molekularN€ reaksion humb iyia voll ¢jonit permanganat, nda oksigjen formuarientiikohet me fije 8 shkreptses 8 ndezu. S1L03 + 2KMa0, + 3H:S04-> KaS04 + 810 + 2MnSO« + 50; 10KARBONI Karbon way paragitet nédisa moiikime alotopike. Diamant Diamant gjendet Kryesiht né forme w Kestleve 18 vogla (@ shptindara népér shkembinNE kristalet ediamantt tomer e Kabonit kant hibvidizim sp de ant tdlaa me fide kovalent ku seili atom i Karbonit shi lidhur me kat atome t€ era t& Karbon NE jeten krstlore 8 diamantit.stomet e karbonit jané w vendosura né kulmet © tetredhit Kesh te Kristal mun 8 meet si njé molekule ligante Voltée Diamant: Diamant sh substance tejdulshime, angie ke temperature late shies, nulce péigonelekricitetin sepse nuk pésmiban elekironet (lira, Pie sak t fortésisé 8 madhe ai pérdoret pr presje dhe ppm 1€ materialeve me forts te made Diamante e pérpunuar mité det edukshme shlrbej si gu t&gmaeshéin. KEto quhen brilanteaed ML ‘Te raft stomet e karbonit kané hibridizim sp? tw eilat fidhen duke foonmar shes Graft EMé m8 stabil se dinmanti, Lidhjet ms atomeve t6 karbont né crea jan forta_prandaj ka temperatc® me 08 lat 18 shksivjes dhe & vlimit. Lidjet mes shtresave te rai jané shame 18 dobitaFeht¥ mund t& ndahen njéca nga Getra prands} graf ka fortes vor! Vette graitit: Gai sh > eubetanod me ngjyrd€ by, > shkelgimn e dobet metal, > mt bute se diamant, > psgues imine elekictesit dhe i etesst, > tempertur lant tshirts dhe viiBulereni Fulesen pérbahet nga vargu i molekulave karboni tila ptmbajn€ pedis dhjetave ni sabilUsheé Cap ose bakminserfilereni i cil fis dia gindea tome @ karbonit Flere ‘met ngal2 unaza peskéadshe dhe 20 unaza gashiekéndéshe, Fulereni me numérté mah t€ alomeve (@ karbonit fa forme € sferés, ku unazatpeskendshe jané n€’ mes kurse ne skaje tunazal gash KéndeshePuleseni mund w jet8 edhe ne forme gypave (8 gjaté, ku unazat jasbtekendeshe jane né nes ndrsa ni skajo unazat pestkéndéshe, Vette faleren storfulereni (Cia) ht > substance me nytt kuge-solled, > népjene pater nuke péryom nymin clekrike, > ni temperatura® ult, dike i shtuar kalium, rubidium ose cezium, kalon ni superpergues, > ka denitt me 1 vogel se diamant dhe graft. aKarbon’ amort Karbon’ amor pérbshet nga gvimeat cinta grat ili pémban edhe element t erm Lojetkryesre t€karbnit amor ant > thengili nator, > boa, > karboni tiv, > koksi, > qymyrii drut Ko substance nuk jan’ karbon i pasts, por ato shumé shpesh pérmbajne edbe asi nystume 1e elomenteve tesa Karbon amon ka pike @ lard shkrisies (meth 3652 °C).Nuk tetet né ssn retés me pejashim te hekustnkelit ose plains 8 ssi Komponimet ¢ karbonit ‘Monolesié karbonit (CO) Monoksidi i katbonitporaitet si plvblrs i pazeve vullkanike-Pefitohet me desi jo 18 lott katbonitqé ndodhet né karburat fos 2C + 0, = 200 Monoksidi i karbonit és gz > paogiye, In ete se, > ete pak ne ut > jot me Make kate eget, > shit oksd neue, > te reduktues, «Nese nd jer dete ponishém me 0.25 % eshte vdekjeprares, iota karbonit (C03) Dioksiai i karbonitn naty® pérfitobet me oksidim 8 substaneave onganike pra me albjn e-mbeturnave bimore dhe shiazore, me djepie # lendeve 18 djeeshme fosilore, me ocesin efeymsmargeset Dioksid i kabonitpéftohet edhe me djege plot tékarbonit apo tg oksdit tf karboni (i) ku reaksionete oksdimitzvilfohen si: (9) * On{g) = COE) 2COfs) + Oxg) = 200318) Vetitée dioksdit @ karbonit (Osi i Karbonit (V) eat > ma, > pancives, > race, 6ss nk digit as nuk enlihmon dlegien, ahd mired ae ar, letet nb ui, ht gaz. frymatns sepsee pamundéson praning e obsiginit ‘ne Komprmnina i katon gone Ket vvvvvy ime ekspansion népresion atmosfvik ky okie shum& shpetéftohet dhe ngurtésobet ne Sex akulli aku that) (Oks i Karbonit (IV) tetetn& wt dhe formon acidinkatbonik: CO: + HO =H:COs Ky aed formon dy laje & Irptrave;hidrogjenkarbonatet (HCO;)uhe karbonstet (COs"). ‘carbonate i) Te gta hidrogjenkarbonatet me pjashlin 18 NaHCO, teten mine ni yj dhe wetsirate gee jor sillen si baza. TE githa karbonatet me pésjashtim t8 metaleve alkane (NayCO3,K:COs) he karhonatit eamonit (NEE);CO» ni ujé uoten dobet. Dioksiai i karbonitpérdort > néapatastpérfikjene sarit, > pr pradhimin epijevefreskuese, > perpunimine prodokeve ushgimore, > 1 skena pr ptfitimine mjepullésatiiale 6AZOTL echapja eazotit n€ natyré Aroti ni gjendje t8 lint gjendet of 78%6Si komponim gjendet né minerlet © ryshme, ku ma i péchepoti Eshtshalita © Kiit pra nitat i natriumit (NaNO). Si element biopjengiendetné proteia, acide nukleike ef siyotentnsge Veit ficko-kimike t€ oti ‘Azo Forman molekulédyatomike Ns, Azosi Eh > em, > pashile, > mat, > pantiyie, > snk diet dhenuk enainon degien,8 ui ott pa tome ti jan ithusa me ldhje Kovalente trefishe, i temnperatur 1 edit eshte ier, > {orion kemponimeme nud oksidues prj -3 deri né-+5. eee fat 4 Nh) it a | N¢ industedazotipobet nga sri me Kengéeimin © ast (n® temperatura 1 let) © pasta) me distlim 16 fraksomuar azoti ndabet ngs gazette. Ne aborator s2oti mund 8 pétftohet duke vepruar né kloruramoni (NH,CI) me ntrit hatiumi (NaNO:)Me realsion 18 tetésires se ngopur w Kloruit @ smonit dhe wie ativmitlirohet aot: NYCI + NINO) = NHNO: + NaCl NH "(aq) + NOsaq) = Na(g) + 28KARBOHIDRATET (SHEQERNAT) Karbohidatt (shegemat) jané Komponime mjoR © pepara dhe Jeshezakonist sie ps jet. Pjestnasja C,H de © ni hide kaon png Frnt 9 péxjthsne C010), Karbohidiate pstohen nf bind e giebra me procesin e fotosintets, Binet © gebra shfiytojne encrjine € dil, me gest nga Woks i karbont che a pf lakoz, 600, + 6mo brezetediell. Cay, + 60, lorofil) glukoza Fotosintera eshte proces i nls biokimik i il rye pron €kloroiit,Klorfi ch pigment il genet n gjetetebimeve dhe aye ujepnaiitne jee Bint gelbra « péththin eneginée elt dhe ae seo nt ener Kimike, Nv dhe ongnizmiat hazor® eshiytézojnt kit ener pr avin de pr nevoja Ger jets. CoH 206 ~ 0, ———» ©O, + H,0 Glukoza—_Oksigjeni nga qjriDioksidi ikarbonit Uji ‘Kachohideatet jane prbees 1 gta pesévew trpit @ biméve, Ato gfenden edhe te stare, i mélgn tyres alikoien, lasik arb eve! > Monosakaridet > Disakaviet > Polisakaridet hidvolee Disakaridet (2 ness) uk harolizain® ne Eetisakariae) ne (mbi10 nfs) asMonosakaridet ‘Monosakardet jan shoqerna 16 thjeshla #8 cilt nuk mond & shperbshen nd nj mw thjesht, ‘Monosakavidet pérmbainé grup Karbonil ( >C=0) dhe grupe hidroksile ( - OH). Ato jané polihidoksialdehide apo poihidroksketone, Emaat © yfe marin passhtesén “ood, NB Kee ribéshetjekarbohidraetnéshen ne aldozn de ketoza fahogert rrushity __(ohegert i futons) ‘Monosakatidetklstikohen spas numit atomeve if karbonit n molekulén etre: + clove ne te arbone + tetra ‘me kat karbone + pentoat me pest karbone + hoksot sme gash karbone ef 0u2¢-on ‘co 026-1 we-ont HA ¢-on 2 CHOH con “cH,OH Ribose Gintoze faldopentoss) —_aldokekzoz8) +d Bl Gon CHO Gliceraldeid Brivose (aldoviozs) (aldoetrozé) 'CHOH, ‘exon if *G0 Hot—H we-on nied-on won uo stoan cHOH Sono i HOH Dihidrobs-1,3-aceton ——_Erlraloze Ribuloze Sorbose eionriozt) (etotetroze) Gstopentozt) —_(ketoheksozé) Glukoza de fiuktora kané formule molckulare © aj, por formula straktrore 8 ndryshie. N& natyot maleknlat ¢ tte gjenden né fonmé cikles, Izomerét cit datlohen ‘vem pér nga konfiguracioniné kabonin C-I quhen nome, ndérsakarboni C- quit Karbon ae aaa _ eo wis een ntir Glukoza formon strktrépjasttkendéshe,ndérsafruktoza riboza srukturé pestkéndeste. aevo-glukopiranezé_ 0-ghikoplranozé “| ‘eo: ibofuranozé po riboturanezé iO On HOM HOCH gy “a On i) on CHOW projeksionet e Fishersit HOCH, 0, On Ou projekiionef e Howarthst, HOCH, ‘OOH ‘on OH £4 1,0 ‘Kon four Cuiott ou projeksion: projeksiont Flshertt T Howarth unoH projekstont projeksion! Fisher PHowarthet Konformacion! Hearrigis konformaciont 8 nModel de formula ¢fuktozes Glukoza (sheqerti rrushit) Gukoza Ushtésheger m8 i plrhapar nf mayee (a Henge He peméve, né Ragu e rush (vet 2296). Glukoza été Winds kritalore me shije 18 mel, e etshme ne wt. Glukoza été etter i péthershém négjak (eth 0,19). NE geliza e organiza, ajo zberthehet, duke Tiruer ener. Organiami ka afési gf glakoztn ta shndeeojé nt yndyré dhe keshtu tri renee 18 cenergist(ptemes insoliis). Glukozn pérdoret 8 mjekest si shai infuzi, pasta pr shérimin « stmundjeve w mélgist er gatjen e Vitaines Ce Fruktoza (sheger frutish) Frktoza gjendstné 2m, prandajquhet ede shegeri i pemve. Ajo genet edhe 8 mat ‘dhe n& sheger # zakonshém bashkt me ghukozen, Frukloza &hié 1.6 heré mi i Ebel se sakaroza de 3 heré m8 i &mbel se glakoza, Fruktozaéshté [end krstaloe e bard, tretet Un alkool dhe nt ese, Proktoza mund téfitohet ngs hidrolza © sakaronts. NE mjekés pétdoret pr nih @stmurtve qe kané mungest karbohidratesh de we diabett aDisakaridet Disakaridet jand kurbohidate (heqerns) 18 pérbéra prej dy nisive shegernash 18 thjcahia Shembulli mii rénsishém i disakridove &shtésakarozn ose shegeri{zakonshim, Sakaroza (shegerizakonstiém) Skaoza été disearid mi péthapur né ime. Ajo ka plrdorim @ gjeréné emvisti (hoger Komercial). Ne sas t& Konsiderveshme gjendet_n€ pansharshoger (eth 27%) dhe ne ‘allasheger (eth 14 - 26%), Ky sheer plsbehet nga njénjsi fruktoze dhe njé nisi glakoze ; oN Wo ——— HO > acpi aiteksadokame AAI 1 aeksteate —adoktaekanoik 2 ackarakonk sit etazanee AAO i, ailfpatnitolk—ol92)eksalekenk cee 1s acho a2} otadekonnk ore 8 Iw acini gets, 22, oktadeadtenoty soot 1% aetna aed, 12,152) ohana eee cont 8 2) action 2.8, 112,142 kext yy LH = 8 3) A ahl5292,112,102,172}ohozapentaeolk x Struktua acideve ynxyrore¥ ngopurs dhe t8pangopuca 3FTab 3, Pg opeafat eeldove nove na vara era yndyra shtzore| ‘joe Dhjam det Dim era Dhjambaene raya binore Daithera Fog panbuka Foes Ui ke edit ‘usa sot a 8 aehletyndyrore Sethu ac mir opal peda Role 3 Toe Tse » * ‘eit rayrore Te pangepure Ce Ge Se oom be a a ee 2. 0 NH 2p 4 ow , : mom 8 a pom oF ayia idet Gliceridet gjendkn né botén bimore dhe shtazore Ato jant estere 16 glicerinés (propantriol:1,23) me acide lst yndyrore, Me hidolize tyre pitt gliceroli dhe acdet «lata yodyrore Gjaté hirlizes 8 yndyrave me baza penfohen glicerin dhe Ripert e acideve nit sapunéve quhet sapunifikim, te lana yndyrore (apunet)Reaksont i ptf 2ion "oH Cou by-o-tw cilerel acd yndyror—_—_leerid ‘lasifikim i glicerideve sas plxbixes st tyre 4 Gticridewthjeshta + Gliceridew& pévaiera ‘Gite an caco-Crenyer —ay-o-f-emyareran jl i frotonen Gro! Exe-Lonen ayo Leneraaves seo ee {Cy CHCMEH 4-9-6 cours, Ga 9-€-(an ce Fo fcmnan by eee -0—€- (cH HEN-CHKCHL CAH, yoo Vetitée glicerideve Gjendjangregste © ndyrave varet nga péembaliae acideve nt glicerd. Yndyrate ngurta (yea) petinbajné mé fepe acide 1 ngopura) Yndyrate Hinge (vajrat)pétmbajnt mé tepée vide 1 pangopor.Te glesidet ¢ piimiorm gjendja agrogatee tyre varet ng domi’ | Moi tb acidLyratzakonishtpenden néboténshtore. Vara gjenden nf frat dhe frat © biméve t& neryshme Clledelit, Kea8s sri, lr, kkk, ars ej). Yndyrat jane komponime me reita se aj, nf ujé nuk treten dhe uk avalloben-Treten n& tetésonganiks stn benzen, eer, tetraklor meta, kloroform ef Pérdorimi i glicerideve Gliceridet péedon si ushqim pé organizmin. Ato gt metabotizmit m8 organiém, tirojne enensi, @ ciltn organizmi e shfzyté2on per ativitete t6rdryshme, Pérdoren edhe pét pertinin e gliceinés de ( sapuntve, Sspunet pion me hidolie € yndyrave me baza 18 forta,Pét nevoja prakthe vejral shndérrohen é Iyia me ane hidrogjenizimi, Hidogjenizimi ‘bzhet nd pra katalizatneve sig Eshiénikeli, paladin, platni ef th HCH), CH=CH (CH, COON — => CHYCH:) COOH vi ofeik ‘acid steavit Gate Ket proces lyrave (margins) {shiohen ede lend eta cle isin clesine es, sic ian vitemina,substaneat arom 8Fosfogliceridet Fosfolpide, petvegglicerolit dhe acideve t&larta yndyrore, permbajt edhe nest 18 svidit fost, 16 esterfkane, Tek fosfogliceviet, rupi t findit alkoolik i glieroit eshte i cesterfikuar me acid fosfoik, ndtrsa dy grupet tera hidoksile jane 1 esterikuara me acide 1 arta yndyrore i cH —0-C-8! onfouraen i Hood re aie y Pr Gropet funksionore tacit fosforik te) mund 8 esteifkohen edhe me komponine tera, pér shembull me etanolaring apo me koling. NE KEL rast formohet_ecitna (osfolicerid i kolinés) de cefaina(fosfglicetd i ctanolamints). Fosfogiceride (osfolipidet) jané pebants 1 membranes dhe murit gel zor dhe kant as ce | si vegan né proceset biologie, [ e Si-o-f-onvesi biro-fnocn n-o-f-egen fosfaiclletanolaminé Cofaling {ostatiaikoln’ Lecting osfatiltsering 36s ‘SR Dyshiresorétynayror Dyllérat Dyllrat jane este W soideve t lata yndyrore me alkootet lata. Alkoolet © lara pémbajné vargun abe me mg tepér se 10 atome karboniDyllérat gjenden ne bim& (ne athe dhe nélevoahg 1 bimeve dhe te futave tyre), pastaj ne qimete ssave, n& pend © shpeetve, né laprat ¢ peshave ef). Ko kané funksion mbroj@s pie organiznin.(levochga © rmollés dhe © futave ters ¢ pengon avullimin e tpi 18 uit. NB gethet iméve tropike, Ayla e pengojnt avulimin e wit Tek shum’ organizma, fusion’ { dyllerave eshte rusia © temperatréstrupore, (llr né pupl. ‘+ Dyllrat bimore (yl kamauba, m8 gjthete palms brwziliane) ‘+ Dyllrat shtazore(Ayli bletove dhe spermacet), cctimercinsety — AsCH LOCI, —AecH LOKI sae patmitet Karnauba Cet pata temporont eyosee ompenvetb yer ent ate wana opurmoent wat {era mbt goto eta nga ok Mabie ON That Bron ‘banave Karauba ka pike li jae t lan (80~ 87 °C), Kjo nikon né mibroten epaines ce automjcteve, tf dyshemeve dhe ‘ng temperatura tropike, Dll kamauba péntoret ps pliin per géline ter, Dylstat und 8 hidolizojnd elim né kushtet8 caktwara (an kimikisht stabile), Dyllerat pérdoren pe ndertimin egsinjve, pr pérftimine preparateveté ndryshme famacetike, né industrn# wshglmore, né kozmetke né hum lémen ere. aSfingolipidet ‘Sfingolipidet jane pésberes if menbranave det fijeve nervore. NE vend i glieeroli, keto rm ni amino-kool(singoziné), ‘Grupi NH: i sfingozints&te i idhur me grupin acl! #8 acideve yndyrore. ‘Sfingomilenat CCerebrozdet (p sh. Gkoetrebrozide) Geupi -OH primar i sfingonsibints ese idhur me fosfokoline ose fsfoetanolamine Fontan 5 tee CH: H=CHICH) CH] Hon oN bi, —o1t Stingozina sfingonileins wove a “Ry lukocerebrozids 8‘TERPENET ‘Terpenet jane esenea bimore, ti ckstrakti,Perdoren né kozmetiks,parumer,induste ushimoreetj.Pémnga pba kimi jan hideokarbure ose mand #& pérmbn oksigien. Texpenoide (pmb oksigjenin si grup ~OH, 1a japin eromén karaktersike.Nxiten nga Bimet me ode} Q cu Gla Gh Q : A QO GO Oy vento! erent mrlueren scien voitipopsrnat vot geranolt yatta solos Struktura eterpeneve dete ndétuae nga nit izoprenike, 2Tabela 2. Klasifikinl iterpeneve ‘Atome Karbon! klastfkiml ‘Atome karboni —klasifikin! 11 monoterpen 25 sentertexpene 1S seupiteypene 31 iterpene 20 diterpene 40 tetraterpene “0STEROIDET ‘Steroidet jan koraponimse organi Ijmetate (messengers) cia barten né inde tupore Eines giakut, Sterodetstimulojné ose inhibojné shum® procese fziologjike, Staktura e tyre ‘bard ht sistem wnazo pre kar lethamash (cklopentanperhidrofenantren) _Acidetbiliar (aii kolt) favorizojné teen dhe péttithjene lipideve. Steroid jané plrbérés ryshive. Steriod dallohen pe ngs sruktura (R ) dhe Konformacion i tyre. 1Whomoneve 1 i hotesterot Tanthae Bae aPevmbledije ‘elder Parbraetebimeve eshectve Gliceridetewjesn uk rete we wie (cine ] Treen ne serge [Ceteeron ee DYLLERAT Dull kerma": | Dy tbletve lntpiemetepamesy wer Snr bron bind ropike nga vuln U eprint Ee er { Ewore 18 atkooleve# arta me | ae 2TANINET, “Taninetjan8 oligomert t8tretsin né yf pasur me grupe Fenolike, w af per te Tid ose pt preciptuer protenateteshme ne uj “Taninet g& gjendn né bimet vaskulare ckzistoj Kryessht brenda indeve draror, por aithashu mond (8 giendon n€ gietbe, lule, apo fora, Inde e bimtve qt jan me permbsiie t& Tart tninesh kant ne slije tepér 1 hidhur dhe shmangen nga shum kafshé qi perdorin pér sain kt bi. ‘Toninet mud tndaen v8 dy grape: > Tanine # kondenzaar dhe > Tanine #8 hideliaestime ‘Taninete Kondensuarjaréformuar né méaytébiosintefike aga Kondenzimi | Navonoleve duke ore ni strukturé poimerike. Proantocianiin “Teninet ehidroliavar jan estere # shegernae, zakonshtglukozé, me je ose me shumé acide trhidrolsibenzenkarboksilik (aid gall, ‘Shernbj tanineve tf hitrlizveshme pershine: > Korilagia,eiaoluar nga glethete vlanihit dhe euktipit, Germain, nga barhanot (Garaniany spp aKorilagia Geranin ‘Te dyja to tani tregoné aktvitet ndaj viusit 1 imunodefigiences njezore (HIV, AIDS) duke penguarteanskriptaztne anasjelltALKALOIDET Alkaloidet jax Komponiine me steoktue hetereciklike q@ plrmbajnt azot Jan ompont format nétyshme.Gienden n8 botkn bimore, bimé topikale dhe sutropikale dhe shun pre tyresinttizohen edhe né laborator8te Kimisé orgaike.Alkaloidet kant struktum 1 adetikuara Oo G N 1 organike me ativitetfzilogik, vepojné ne sistemin uevor dhe manifestohen ne y CO er 4] “y 2 Disa nga akloidet mé nj jan’ keting, kana, atropin,koksinemorfina et Shure alkaloide kan shije t hidhur, si dhe ni numer i mad prejtye shin efktet firiologike & fugishme per gts. Per shebull, morfina tegon pesoja natkotike,atrpina eshte a slodhes i mskujve ® buté, Kokaina &hté njé mjetanastezik lokal dhe stimulues i sstemit nervor gendkor. [ierézit kané pevoruralkalodet a formn e ekstakteve bimore pér heme, narkotike Ahe lage pr disa mira vet Késhtu,shum droga tf zakonshme g& pérdoven (de keg pérdoren) sot jane bezuar tek alkaledet [Nj shembull { thjesht! jane kafeina, kinina dhe nikotina Shembuj mé t€ komplikuar tein kekinta, morfint dhe sik, Kafe Kefeina eshte nj nga dtogat mé té popllarzsara 18 bot, 8 zoluarkryessht nga ga, ka, fasle dhe kakao.Kio né mjekési pxdoret si nxiésee sistemitnervor dhe pér stegulimin e ritmit t@ punés zemnésMipo, kur ajo pérdoret nf sasi 1 tepéria shkekton gregullime dukshme nf organiztm, somos né funksionimine zens,er N xe oO i N Morfina: (Movfina &htéafkalid mi réndésishémeém i opiumit, PEtlitoet nga Kingn quméshior 1 tharé né ajér g® niet mgs kapsulat © papekura (8 hashashit (Papaver sommiferun), Leng quméshtor i hashashit pémban sreth 20 slkaloide Morfing Ka veprim «© foré fzilogiik, analgjetik lie qotésues dhinjesh.Morfinn me herét peor) pr lime bumanitare si etésues the butts i dhimbjove (@ simu v8 glum pr njé koh). B meré saj€shté se sbkakton _varés che pétdorin i pakontoluarshkcakton yekjen. Ka ket strate . bo Ho" Kinina ka stoktaré€ Kinoints, Kinina rjedh nga levorete draréve t peméve Cinchona dhe ka gent pétdorur p& tajtimin © malvies. Pra pérdoret kundér sémundjeve mat © rnezikshme, malaies dhe se ka kee strkturé Kini HC" 46Nikotina [ikotina &ht# nj& nd alkaloidet Kryesore e cila glendet n& glethet dhe rnéajet © Nalikojné né Koagulimin gjakut 2 Jan perberes t aninupave (mires ngs infeksione) > Mantin pest néstrutturatkontraktuese (aktinae miozine) 1 Janb lends adervese(kolapeni keratin, eastina ef) > Ndikojné ne ransmtinin eimpulseve nerwore Disa prodkteproteinike mand 18 kené ede fanksionet€démshme né organiza: > Jan faktostantiushayes, g@ deaktvizohen me zitje > Jan substancaaergjike me veprine speciike > Kané veprim toksik (nen substaneat ¢ prodhuara nga mikroorganizmat q& prekin ‘wshqimin) “0AMINOACIDET Aminoacidet jant perbéresit themeloe 1 proteinave (Rend organike natyrore m& te rendésishoe pet jet). NE molekulén © tyre ptmbajnt: karbon, hidrogjen, azo, oksigien, © né lisa rst squfur dhe jd Amino sede jané Komponime polifunksionore a p&mbsiné dy grope anksionoe, grupin Kabeksilik che gropin aminik u R-C-0coH NH saminoac'd pjesae nbvyshueshme piesa thewelore Aminoacidet né molekulén e tre i clisa rte pemibajn8 ede grup (© tera si: - OH, > 84-SH. 1 githa aminoscidet nayrore jane ries proteinash janéc-amino aide, Poziciont «B. ct i orespondon karbonit2, 3,4 fj, m8 vag u H rancor Rg -eomn Rye —E-coon a iB nk ecaminoacidet m8 16 theshta jant glysina ose aminoacid etanoik, de alanina ose aminoacid propanoik, Spas natyrs 98 vargut andsor(R), aminoadet klasitikohen n > Aminoacide me R apolar > Aminoacidet me polee “9H-GH-cooH Mi Ghysina cy Alanine Ala ating val ey, amy Sar er—cH-coon Scx—cu-coon hye crs Ni Levcina Lea Teoleucaa te Aminoacide me R apolar Ho=cHy—cH-cooHt My Serna Sir Tress Tae 0s, (CH= cth-CH,-cHt-CooH Se—cth-—cxt-cooH, Mt TaN Matin Met ‘ipa nunritt gropeve funcsionore, aminoacidet mand jen > Aminoacidet neutale (8 petmbajn nt grup karbokslik dhe oj grup amin) > Arminoacidetacdike (q’ péembané dy grupe karboksile de a grup amin) > Aminoacdetbazike (qe perma nj grup karboksilik he dy grape amine) 50tee HN=E=—G—G—F C008 hhh ow ena (ain ed Bazi) Aminoacidet jan tetshme né ue ndisa nok teten n€ tet organi (psn eer, “benzen ef), Kant pik lata shkrfjes dhe vet nse me ato 1 ipave organi Keto ksrakteristka mjedin nga prania e grepit funksionor amin (-NH:) dhe gropit acd ( COOH), cilatné moleulet eaninoacideve,né gjendje t ngute ekzistjn® me fom (2NHL)" dhe -COO" ). Me zhvendosjet€ protonit CH") #8 grapit karboksi, fk azot i gmp amin, aminoacid shadraetné uj krpe t&brendéshme dipole Ko forme aminoaciitquhet jon dipolar ose zwitterion 18 neve Jon dipolar fewierion) Ainoacidet kent veti amfoterne, Varésisht nga vlera pH{ e myedisit, joni dipolar &hié Arejtpeshira mii forms kationike dhe formes anionike + ee a kp comt sae wi—p-cor =e HN ge-cor I +H I a I forma haionite ition Forma anonke (ned for ac) (oz meas neural) onsite forté bi) oI, 2) tnt) HI, 1) Pika izoclektrike (pl) ‘Viera pl, 8 ln sasiaeaminoaci pike izocletrke, NE pik izoelektrike aminoocidet kan tetshm&ri minimale wit tne formén jnit dipolar eshte maksimale qubet st[Aminoocdet né tetésird sectonike 18 ninhidines japin Komplekse me ngjye® vjolee, Ky reaksion anak psdoret pr zbolinin (entiikimin) e amino aideve ° 08s rect-coon on oT Ho é % inicio amined — meine Komplels lagpre volte purpae) [Ne qotese une nsehe, do péxitohet dimer isa, biuret dhe do #8 lrohetamoniak ° sixty, > uate t ann, os ‘Binet posedon ihe peptide, n meds bazik a reagon me wetsie 1 sulitt t bait (CuSO ), me gras formohet ne Komponim kompleks midis jonit Cu” dhe biveti, i ei ka ngjyrévjlle. Albuminat rag W etn muy sikurse biuret, duke formar komplekse ine ngiré voll. Reaksioa ile sherben per identiikimin eTidhjeve pepidike dhe wjtet si reaksioni biuret. Aminoacilet jan€ amjaf'é W péviapora 8 natys€, (proteinat jan pébéresit themelor t bots s& gia). NE naiyté ckzistojo8 eth 500 amino acide. NE perbirje 18 ongenizmave 18 gel, g@ nga bakterete dev ek ner gjenden vettm 20 aminoaside, Shumien prc tyre mund 18 sinftigoben gjté metabolizmitn& organizmin e ajeriut Tet prej tyre nuk ‘nund (8 sntetizohen nga wri, por mersen pétmes wshgimit, Keto jané amtinoaeide esensale (Galina, leueina, ioleucina, protna,feilalanina, metionina, teonine de lizina) Aminoaedet plbérése 4 organizmave 18 gallé (me ngiyré (kage jané shénuar ennat ¢ amincacideve senile). sAminowei_surtese igcna ‘nine Valine Lewina Teena Serna “eeonina cise Minin ei asprik Aspungina Aci gutamik usm Lyn nina Fenlatanina “rina ipo Histiing Prolaa oy Ale val Let Ie Se he ass he on ts Pro Formula strukturore H-cH-CooH Ni cay-eh-cooH Ay Hseat—cHt-coon we elect“ COOH inh * Soni cH-CooHt Ai Ho-cthy—cH=CooH Neh 0, atc pet cooH hy, cny-ctty Ns vs- ,NeH,coon acid acetie 1 -Brom acid aceik abeina Aminoacidet mond sinfetzohen ehe me eaksionin canhidrik nga alehidi duke veprue me HEN: on Nh ih fo ; Hi. 0. I cy proteina i thjeshta (bum) > proteina t8 pévbéra (roteide) Proteinat jan 18nd vite pe jot. Ato jant pevbsrése dhe pjastmarise 1 fmksioneve 1S ndeyshme t#organizmave Wt gjalle Purhire protenike kan: > Bnclmes, cil i dinamizojnt ose i katalizojné ndryshiet kimike négstiza, > Antittpat n&giak gf njrion e mbrojné nga stmundje wndryshme,} Acidet nukleike q® hryené funksionin e arjes s€ ttashgimis® nga njé gjenerat® ne ajenerta tea, > Virwset endeyshem et Albuminat Albuminat jané proteina t€ thjestte, eilt me hideoi# jain vtém aminoacide, Keto jane proteins rwzallore& tieten nf ui dhe n& retésiraté olluara 18 acdeve, (8 bazave dhe (& Irpérave. Me ngrohje ot me veprim 1 tetésiave 18 asideve 18 pergendruara 8 baave ose 18 aiptave Keto gnatyroben (denatyroben) me rast humbesin vette © 1 1 anepashne ‘Albuminat of inde gjenden t lidhura me lipid, karbohidrate ose proteins t& Gera, Ndodhen né te bane veats, ne serumin e gjakut, né qumésht of [Nes proteing t hjeshta plmenden + Globutina + Histonet Proteinat e pérbira ~ Proteidet {keto pérmbgjnt proteia 12 thjeshte, 1 ellat jané 1 komponuara edhe, me komponime Joprteinke ose me graye prostetike, Me hiroli# ndaenné ssinoasie dhe néKomponine (8 tera joprteinike. ‘Keto grupe mund if jen pbérn sa edhe profeinal, Ph. te nukleoprtsinat, proteina eit © li me acide nukleKe. [NE pwoteide bein pjesé > Fosforprotedet gf pérmbajnproeiné de acid fosforik kazeina, nen qumesht) > Lipoproteidet ge pimbsjnelipide ose yndyrs, > Glikoproteidet gf plambajn karbohdrate ( serumin eek, né albumin e vez8¥e), > Kromopentedet ob mbit pixmente, psh. emoglobia, > Nulkleoprotidet qe permbsjne acide nuke, Drotenst,pérveg rndeis8 biologike, jtésore kane rendesit€ madhe pér jtén e péditshe. Pj tye plibchon arte dys gi prdon ner ip. sh shi, ndash, eur ef °Acidet nulleike Acidetnokleke jan! pjeséjoproteiike (postetke) e nukleoproteinave, Ato pjenden né 1, Me 1869 Mieseer i sith berthanat dhe né citopazmen e gelzave 18 bimeve dhe 8 kash bulo aeidet nukleike ne infect (ME 1044 shkencétti american © shpjegon wndésint € tye biologiike. ME 1953, shkeneéiwét Watson dhe Crich e percaktg® struktustn e ADN de olin tyre genetik ‘Acidet nakeike si dhe protinatjoné Biopolimeré 1 ndértuara prj vargieve taint 1 njsive ‘nakleoide, num it eilavesilet 3000 ~ 10 milion, Sipasstakturs st tyre dallcen dy acide nukeike > Acid rbomukleik ARN dhe > Acid deoksiribomuk ike ADN [ARN ndodet keyesishtné citoplazm ts elits, use ADN’ ni berthamé elit Stuktura © acideve nukleike Eshté © adélikvar, P&e 18 njohur struktun © tyre, duhet them me omsponentet molekulare «Byte molekulave 18 réndsishme. Acidetnukleike jn polimere me _varg git, me masé moletulae madbe. Go nj e vargtformohet nga tre pebéres: > Nig molekue acid fesfrik, > Nje molekulé shoges me pest atome €karbonit dhe > Nj molekul e nj kaze g& pérmbant wz. Bazat pirimidine dhe purine ‘Baza pvimine dhe purine jané eterocikle ku n& pébérje 8 unazes gjendet ede az ‘azat pitimidine dhe ato purine jané derivate komponimeve heterociklike, pirimidin’s dhe pints, Pirimidina été baz hetercikike gjashktndeshe, me dy atome t8azott né béthamé, Swruktura¢ purines pbehe: pre a unszegjashiekendéshe dhe njé unaze pestKendéshe OD} Pirin Paine‘Barat primiine ila bei pest nf stukturn e acideve mukleke jané uracil citozina dhe ining, NE strkturéne asdeve mukleike be pjest edhe adenina e guaninn, tilt jane baza pune Keto baza jané ndrtuest& AND: dhe ARNE, Py Prins con oo 0) sa nt AD) ade ew AD) Nukleozidet Perbécts themeloriacideve nukleike &hiénjé pentozt. Kjonjsishegerore,né strkturén acideve mukleike Eshténé forme ciklike fienovide, Pérbirés i ARN-s# &te fDsiboza, nse pbs | ADNs#f-D-dezoksviboza, B-D-2-Deroksribore oyer asin’ froze &sté¢ Tdhur njra pe] bazave plrimidine apo purine. Pra ajo gjndet ne foann N-furanozide, Shktonja B tegon pozicionine hdvoksiit glukozidik, ndéea shkronja D ‘egos jin eizomert opt Kombinimi i njé bare primidins apo purine me ribozin ose 2-deroksiriborén quhet nukleszd. [Nitsiteporberése 18 nukeoideve jané ldhara pésmes azo tébazés dhe karbonit anomerik & frances, Uridine Timidine (1-P-D-Ritofinmosiiractt) (9-B-D-Ribofuranstadenint) (1-P-D-Decobstibofwanoctinine) Nukleotidet ‘Nulkleoidet jane esere #8 mukleocideve dhe acid fosfork. Tek ktto njési molekulare, rupifosatik és i lidar pr karbonin C-S 1 nist furanocide, Pér shembull Adenaziné-S- monofosft il shkurtimsht shtnohet si AMP: Aden orf (AME)Me posite jané poragitue stokturat © Adenozin ‘wfosfatt (ATP) stenaesedosf (ADP) Adenosine ofa (ATP) [ukleotiet jan pjeséstekturove t8 acideve nukleke, Pra acdet muklike jan polinakletide, ‘18 cla, jst muklotide midis vet jané 8 idhura plmes pests esterike fosfate dhe ‘oksigienit pories 3 oe So femal ADM. arn ‘Acidet nukleike ADN dhe ARN dhe grupifostatk [akleotiet 8 strukturéne aideve nile jane & radhitura n& forme t dy vargjeve heli we dyfshe [Ne struktugh © ARN si njési pltblrtse ndodbetviboza, ndérsa né strukturén e ADN-s6 nnlodhet dezoksiriboza 6Nie fie © ADN's& x njeriaptembanéeeth 100 miljon nukleotie, 18 radhitus dy vargje 18 oes dit [NG strakturén @ ADNS 1s ‘dezoksribozts né mes, rdésn né mnén e brendshme ndodhen bazat purine dhe pirimidine. Dy is vai jane w& ldhura pérmes lidhjeve hidrogjenore q formoen midis fosfaike mdodhen n® anén e jashime 18 eliksit,njsié « vargiet © ADN mi de primi Keto bara mand tlidhen n2gite adenint-timine (A ~ TT) dhe guamint-itozine (G~C ), Giftet, A= Tale OC pérmbajoe nt vebtekodetgjenetike, 18 cit jan pengegits per barton e velive teashéguese tek organizmat gjallt Struktura o heliksit t# dyshte e ADNestMBLEDHJA E BIMEVE, IZOLIMI, NDARJA DIE KARAKTERIZIMI I SUBSTANCAVE NATYRORE she Hogoritur se ree 809% eiageve t& git bots jané nxt 8 fillim nga urine ‘jedhoj, shum pe) bim&ve, brenda bimore, vegandisht ato @§ wenden nf rjanettopkale.S Ietyre rajoneve shpesh 18 Targea w bots, ende nuk jane ilenifikuar si speci, Njihen vetém eh 15% ety. Iaget atyrore jané prdorur pr shel) shumé pjesd Avis, 18 alla si Kina dhe India. Pér shekyj popu ile vende Kaluan Keto njohuri nga brezi ne brez, dake perdorur telnika gata kshin nédspozicion tte, pt kryeresteatimet bimore. Metoda 1 ila tidicionsle qd uw plrdorén pee ndarjen © metabotteve nga materiale bimore, péxshine pEsforimin ¢ ekstakleve 1 nsehia ujore per petgalitien © gujrave apo ngiyraesve natyrore bimer. Balsamet dhe JEngjet © basshteve béhen shpesh nga njé burim i vetém bimor (psh. terpenct oleoresin péfiohen nga bloza e balsamitt bredhit ge perdoren direkt pee Ue tajtuar Aiegie) ‘Megithatépérdoren githash edhe péreerjet m8 1 ndlikuara 1 bimve (psh. shun aia bimore pédorin menten, kamomilin, bulsamin e bletéve, Metodat modeme 1 izolimit w produkteve nityore, né Krahasim me metodat tadicionale pérdorin parimet «-ekstaktimit g8 ‘uzolen mbi poartetin (ots relative nf tretésit organi, tts né uj, dhe wetshmés {€ ndryshuataté bane abi formimin ¢Kriperave dhe pH # ndryshne (aciitet ose atkalinitet relat). Ruajtja e biméve né femperaturé t8 ulét Sig utheksua mi lat, nj nga aspeltot me 18 rendsishme tf mibledjes 3 biméve me iin oktabsimin e sa m8 shumé produkteve natyrore bimore esht® rua © komponimeve brenda indit mbes. ‘Deri ani ményra 8 emit eshte duke shpejtunengrrjen eindt 8 aot w lng, Mostra 18 tlle mand trun pir kot # gité é 80 °C. Kio teknikt ndafon degradimin ¢ 18 gjitha ike, 1 cilat mund t€ ndodbin gla proceseve materialeve bimore ose ndtyshimeve enzimy retabolie, 6sTekwka ille kane rns t# veganté pr studimet biomolekulare sepse Kur ni bimé eth gaté mbledhjes st sa, ajo kendespgigjet me njé mbojte ekstreme, gj e cil und 18 ndysho sham pérbérjexe Komponimeve bimore, (tla si ARN ja dhe proteins eolimi Dy pytiet i themore cent Ketkohen ne filion Wo estat jane (Glave duet ioluay? Kani mr objebivash t@ mundshme tial: 1 Nie pevltjeepanjohur gest prgjegse per nj aktvite 1 eoktun blogks > Nit pbs ajo prodhar nga nj organiatm i vepante; > Njé grup Komponimesh brenda nié onganizmi, gf Hidhen 18 gith€ me nv Getin, per sembull gan pari perbashke struktaror, > Te gth! metaboité € prodhuara aga né burim produkt natyror gé prodhohen nga nit ‘rim i ndryshm, sh. dy specie 8 8 nts gn, ose i nt orgeniz8m por i miturné Jase ndyshine; > Nig nalie kimike ¢nj@ organi me gelim karaktestizinin e metabolitéve interesante 18 Gj zakonisht metabolites sekondar® lidhor me njé oxganiztmn 8 caktuar, ose grup ‘organizmash Arsyein pse po eizlojmé? yetia dyte thekbésore lidhet me fat “gllimeye mand te zvog6lojs puntne nevejshme ‘Aet eksteabtinit ant > Pastrimi i nj sasiet8 mjalueshme t€njé komponimi per karakterizuar at pestisht se fat po plpigemni anime, past péteaktin i cose plotsiht; > Leolim prodhimi ini sesie maksimale 18 njé Komplekstt€njohur ici mune 1 plrdoret _p&r pun m@ljeshéme, tila pe testi me egjer€ biologi, Ne disa vaste jo mund {jot me eftase nse buns sittin kink ej komponim;gdo produkt natyral {She mye interes 18 sindésshtm dhe Késcohet nf sasi t€ médha do t Konsiderobet sje ‘bjektiv pr kiming sintetike dhe t prodbohen n¥ keté nytPérpunimi dhe pastrimi i komponimeve t@ izoluara Dike pasur ide gar pra quam 1 rej, me pas mand 18 pyesi nf dj me niveln ekerkuart8 pasts, Kjo mond 18 jap dsa regues n€ lide me rugén g& do ndiget si dhe me metodate pastimit 8 pedorura, er shenbull, karakesiimi plotesish i ne komponimi t produkt né nj pérgendrim t@ ulétn& ekstakt, ndoshia do 8 Ktrkojé prodhimin e nié komponimi _psttshém per NMR, NE KA rst pasta nevojshme varet ngs tyra © komponinit dhe nga paspasténtté gf ndoghen ne eksiakt, por per t& caktuar plotésisht aj strukturé Komplekse tyro t praisher ‘sin e nevojtme ne prgjihts nj pastrti material pre 95-100%. Ne gofié se jt plrbeje plidoret pér t€ prodhuar 1 dhéna farmakolagjke ose farmakozmsike,zakonist @shtée ndsishme materi ete shun {past (pergiesisht 99% paste). Ne ate ea, ‘sthmond né gendje jashézakonisht 8 pastr pexpittsisht > 99.9%, si studinet krstalogratike me eezetX material dot kétkohet Bluarja e bi ive dhe prishja e qelizave bimore _Menytat kryesore pr ekstraktimin & molekulave organike me interes pte biologét dhe kéckuesit mjektson® péfihijné abérthimin e gelizave t oraganizmit nt stadim dhe gliriin ¢ substancave aktive. Njé metodé e miré pér prshjen e gelizave bimore pétfshin pérdorimin © palsjeve t&posspme 18 qugjtursonkator, NE kee rast sonikatri Tron impulse me fekwencé té lant 18 vibracioneve zanore dhe realizonképaljen e membranave gelizore, Per Komponimet ¢ nidjeshme nge agrohja, «ila si proteinat ose ARNG, eshte ‘vojandrsht e réndésishine mbaia © mostes né akull, per sak 8 ngrobjes nga vibracionet Procesi i ekstraktimit Pasi gelizat jan shkatémuar,ekstaktimi aktualkryhet duke pérdorur teknika gf varen ‘nga velit! kimike #8 korponimeve par 8 cilt jemi ieresuar, Ekstra me solvent eshte optdowue gjerésishtq& bert gjaté pastimitw produkteve nalyrore. ME pas ndiget ng pastimi final me ant té romatografist, ristaliimit, ose precipiimit Konponimet e teisime né ujé dhe proteins, ckstrakioben nf ujé ose me wetesira pufeike, Komponimete patetshme né uj ekstraktohen me tetésa organik Dy hapa jane zakonist htc pt je cstrakti mi > Se poi glial e shkatrruara duet thomogienizoben né tretesin estrus > SE dyt, pos homogienizimit pezirja ckstraktvesedubet 1 qéndrojé ne gett per 0.5-24 ‘or nia temporaturt 9 nk do lenj®degradimin e pebitjeve kimike ose prteinave pert cilat ken interes, Kio bahetthjesht pri Fear totsitekstraktues t depetojé nt 18 gjitha pjeste shkatrrua 1€ qelizave, Zgjedha © metolave 18 ckstratimit duet té bazohet nl disa nl fz kimke pris intersohemi. Keto pein: > Kooficinedt eadaris né ut ase ne tees organi > Polacitetn relativ 18 nolekulaveg do eksrakohen; > Qéendrveshméring e nolekwlés n& dit apo eri; > Temperature pérdur pte procesit tekst Pra, né got se porbora oma intereson és shure eetshme né une prdorim uj te mxehle ose ud w flohw pir uf mare nj ekstrakt wjor. Nyx ana Geer, nése pérbérja eshte shume € tuetshme nf nj trots orgarikt& vegans aheré ky tretés pledoret pit pleluar ekstakt me iit trees organi “Tretts 18 zakonshm gi nuk péziben me ujn ni procesetindustiale ptSijndalkoolet Geobutanal, n-botanl), Ketonet (vegantisht metil izobutil Keton), hideokarburet oluen, hhekean), dhe Klrur i metienit. Kéa trots jant clit, gjenden me lehitési, de shfayin vet five, si vskocite dhe densitet shumé (© ndryshém nga uj, Tretsit mew zakonshém pévzen me ujn jan alkoolt(sopantssht metano) [Ndoshta ményra me © mine pie w ckstaktuar indet¢ forta brenda organeve (tills si siethe,kérell rn, fra ove fta, ht ngrrin eindeve duke pérdorur azott lengsém nn hhavan me shtypisin plekatés, Ky plahur i ngrvé mund tf shtohetné ne reteset pérsatshine pee vazhdimin me pas eksaktit fin [Na ans jt indi i fresket mand 1 copttohet im duke pérdorurnjé gris usigimor po f8blaet itt duke pdorur ml, dake formuar a8 ete ményr® ne vllim W8 vogel 6