FAKULTI PENGAJIAN ISLAM

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA, BANGI

SEMESTER 5 2021

NAMA KURSUS:
PPPHH1123
FALSAFAH ISLAM

TAJUK:
ULASAN BAB 4 KITAB AL-MUNQIZ MIN DHOLAL

PENSYARAH:
DR. WAN FARIZA ALYATI BINTI WAN ZAKARIA

NAMA PELAJAR:
MUHAMMAD SYAHIR ADIB BIN MOHD ZAINUDDIN (A184131)
1.0 PENGENALAN

Kitab Al-Munqiz Min Dholal atau dalam bahasa melayunya penyelamat daripada
kesesatan merupakan salah satu daripada buku karangan Hujjatul Islam Imam Al-Ghazali
atau lebih dikenali dengan nama Abu Hamid Muhammad Al-Ghazali yang telah
dilahirkan pada tahun 1058 Masihi dan wafat pada tahun 1111 Masihi. Beliau telah
mengarang sebanyak 70 buah karya dalam pelbagai takhasus samaada daripada bidang
fekah, tasawuf, ilmu kalam dan juga Falsafah. Buku ini merupakan salah satu karya
beliau daripada bidang falsafah. Buku ini mempunyai 12 bab yang menjelaskan
kefahaman beliau berkaitan inti pati dalam ilmu falsafah.

Karangan ini telah dihasilkan oleh imam Al-Ghazali berpunca daripada fitrah beliau
yang ingin mengetahui hakikat setiap perkara. Apabila beliau menemuai suatu ilmu maka
beliau akan mengkaji dan menyelidiki sehingga beliau memahami dengan sangat
mendalam. Selain itu, apabila beliau menemui satu kelompok maka beliau akan
menyelidiki kelompok tersebut sehinggalah beliau mengetahui dan memahami asas serta
dasar kelompok tersebut. berdasarkan kajian yang mendalam serta penyelidikan yang
telah beliau laksanakan demi mengetahui hakikat ilmu kebenaran, perkembangan
intelektual, kerohanian dan hakikat tasawwuf yang membawa kepada pengetahuan
tertinggi serta kesesatan-kesesatan yang dibawa oleh kelompok-kelompok tertentu, maka
hasil yang telah beliau perolehi daripada usaha beliau itu telah beliau muatkan di dalam
buku beliau ini. Beliau turut menceritakan sebab-sebab beliau menarik diri daripada terus
mengajar di Baghdad yang merupakan saat itu pusat penyebaran ilmu yang menjadi
tumpuan ramai penuntut, dan alas an beliau untuk Kembali mengajar di Naysabur setelah
sekian lama meninggalkan kota itu.

Namun, penulisan pada kali ini bukanlah untuk menjelaskan kesemua 12 bab serta
keseluruhan kandungan yang terdapat di dalam buku beliau ini, akan tetapi penulisan kali
ini hanya akan menfokuskan kepada isi kandungan yang terdapat di dalam bab yang
keempat yang bertajuk apa yang terhasil daripada Falsafah. Bab ini merupakan diantara
bahagian yang sangat penting untuk dipelajari dan dikaji oleh penuntut ilmu khususnya
pelajar yang menceburkan diri dalam bidang usuluddin dan falsafah.
2.0 ISI KANDUNGAN

Apa yang terhasil daripada falsafah merupakan tajuk yang telah Imam Al-Ghazali
letakkan bagi bab yang keempat di dalam karya beliau Al-Munqiz mina Dholal. Dimana
bab yang keempat ini dalam buku terjemahannya oleh Anwar Yusof & Farhan Affendi
cetakan kedua 2021 terbitan IBDE Ilham Sdn Bhd terdapat pada muka surat yang ke 27
menjelaskan berkaitan beberapa perkara penting dalam Khususnya dalam pengajian
Falsafah Islam.

Pada bab ini Imam Al-Ghazali menfokuskan perbahasannya kepada tujuh perkara
Iaitu:
1) Pemikiran Falsafah yang dicela
2) Pemikiran Falsafah yang tidak dicela
3) Pembicaraan Falsfah yang tidak dihukumkan kafir
4) Pembicaraan Falsfah yang dihukumkan kafir
5) Pembicaraan Falsafah yang dihukumkan Bid’ah
6) Penjelasan pendapat falsafah yang bercampur diantara haq dan bathil
7) Kaedah memisahkan pemikiran yang benar dan yang salah dalam falsafah.

Perbahasan-perbahasan ini merupakan hasil yang boleh diperolehi daripada falsafah

menurut Imam Al-Ghazali. Dalam bab keempat ini juga Imam Al-Ghazali telah
mengajarkan beberapa kaedah untuk mendalami hakikat suatu ilmu iaitu yang pertama,
seseorang yang ingin mengetahui sesuatu ilmu itu haruslah dia sendiri memahami dan
mendalami ilmu itu dengan sedalam-dalamnya sehingga sampai pada suatu peringkat
kefahaman dia melebihi kefahaman orang yang mahir dalam ilmu tersebut baru dia
mampu melihat kecacatan dan mampu untuk mengkritik dengan pengetahuan yang benar
bukan sekadar persepsi atau emosi. Dengan kefahaman yang mantap itulah menjadi faktor
sebarang kritikan yang dibuat akan diterima oleh orang yang mengetahui dan
mempelajari ilmu tersebut. Kedua, Imam Ghazali menunjukkan cara-cara memantapkan
kefahaman ilmu itu adalah dengan cara mengulang kaji, meneliti dan memperincikan
hakikat perbahasan yang ditimbulkan dalam sesuatu ilmu tersebut, bukan sekadar
membaca keseluruhan bahkan perlu kepada mentelaah dengan lebih dalam pada setiap
ibarat yang mempunyai kefahaman yang tidak jelas, dengan cara ini seseorang itu akan
mampu memahami dan mengetahui kebaikan dan kebathilan sesuatu ilmu itu.
 Selain itu, Imam Al- Ghazali telah membahagikan bab keempat ini kepada beberapa
fasal, iaitu:

Fasal pertama: golongan ahli falsafah dan ciri-ciri kufur pada mereka.
Fasal kedua: pembahagian ilmu Falsafah.

Pada fasal yang pertama ini Imam Al-Ghazali telah menyenaraikan beberapa jenis aliran
yang terdapat dalam bidang falsafah. Beliau bahkan memerinci ciri-ciri setiap aliran,
perbahasan setiap aliran dan pendapat beliau terhadap satu-satu aliran tersebut. Beliau
telah membahagikan aliran dalam ilmu falsafah ini kepada tiga aliran iaitu yang pertama
aliran Ad-Dahriyun, kedua aliran At-Thabiiyyun dan yang ketiga aliran Al-Ilahiyyun.

Menurut beliau kelompok yang pertama merupakan kelompok ahli falsafah yang
terawal kewujudannya berbanding kelompok yang lain. Diantara ciri-ciri kelompok ini
yang dinyatakan oleh Imam Al-Ghazali adalah kelompok ini menafikan wujudnya tuhan
yang Maha Pencipta dan Maha Kuasa. Selain itu kelompok ini berpendapat bahawa
kewujudan alam ini adalah dengan sendirinya tanpa ada pencipta, wujud sejak azali lagi.
Lahirnya haiwan daripada benih haiwan dan lahirnya benih haiwan daripada haiwan.
Selain itu, mereka turut mengingkari kewujudan hari Akhirat. Demikianlah kepercayaan
yang dipegang oleh kelompok ini. Menurut Imam Al-Ghazali kelompok ini merupakan
kelompok Zanadiqah. Zanadiqah merupakan jamak kepada perkataan Zindiq yang secara
umumnya bermaksud kafir secara tafsilnya iaitu kelompok ahli falsafah yang menafikan
kewujudan tuhan. Sekiranya diqiaskan dengan keadaan semasa kelompok ini adalah
kelompok Athies yang tidak mempercayai kewujudan tuhan dan menolak agama dan
berpegang kepada konsep kewujudan alam secara semula jadi. Namun, harus difahami
sebaik mungkin makna Zindiq yang dimaksudkan oleh Imam Al-Ghazali itu adalah kafir.

Manakala kelompok yang kedua dalam Falsafah adalah kelompok yang digelar At-
Thobiiyun. Kelompok ini merupakan kelompok ahli falsafah yang banyak mengkaji
berkaitan alam tabi’I dan berkaitan keajaiban kehidupan haiwan dan keajaiban tumbuh-
tumbuhan. Selain itu mereka turut mengkaji secara mendalam berkaitan organ-organ
binatang. Ilmu ini lebih dikenali sebagai Ilmu Al-Tasyrih atau Anatomi. Hasil daripada
penelitian mereka ini telah menyebabkan mereka mengakui wujudnya pencipta yang
Maha Bijaksana yang menyusun peredaran alam dan kehidupan serta Maha Mengetahui
segala tujuan suatu penciptaan. Mereka yang mendalami dan yang telah lama mengkaji
dalam ilmu anatomi ini pasti akan mendapati keajaiban fungsi setiap organ dan anggota
haiwan. Dengan penyaksian yang mereka dapati daripada kajian dalam ini maka mustahil
untuk menafikian kewujudan tuhan yang mencipta dan mengatur urus alam ini. Oleh
sebab pengkajian mereka terhadap tabiat ala mini, maka terzahirlah kepada mereka
keseimbangan Mizaj yang memberikan impak yang besar dalam membentuk daya
haiwan. Maka, dengan kefahaman mereka terhadap kesan mizaj itu sehingga
menyebabkan mereka beranggapan kekuatan akal manusia juga terbentuk daripada Mizaj.
Seandainya mizaj ini musnah maka akal manusia turut musnah, dan tidak akan wujud
lagi. Oleh hal yang demikian, mereka beranggapaan bahawa mustahil sesuatu yang telah
musnah dan tidak wujud boleh diwujudkan Kembali. Maka daripada kefahaman mereka
ini terlahir suatu pegangan yang salah iaitu mereka percaya jiwa yang telah mati tidak
akan boleh dibangkitkan Kembali, mereka menafikan kewujudan hari akhirat, syurga dan
neraka, hari kebangkitan, kiamat dan hari timbangan amal. Mereka turut mempercayai
bahawa seseorang yang taat tidak akan memperolehi pahala dan orang yang bermaksiat
tidak akan diberikan dosa dan tidak diseksa. Maka hasil daripada kefahaman mereka yang
salah itu telah menjadikan mereka bertuhankan nafsu, tiada halangan dan sempadan yang
boleh mengawal tingkah laku mereka. Oleh sebab ciri-ciri ini menurut Imam Al-Ghazali
mereka juga dihukumkan sebagai kelompok Zindiq. Kerana dasar keimanan itu adalah
keimanan kepada Allah dan Hari Akhirat. Walaupun mereka mempercayai dan beriman
kepada Allah dan sifat-sifat keagungngannya akan tetapi mereka menafikan kewujudan
hari Akhirat maka termasuklah mereka dalam kelompok Zindiq.

Manakala kelompok ketiga daripada aliran falsafah yang disebutkan oleh Imam Al-
Ghazali di dalam bab yang keempat ini adalah kelompok yang dikenali sebagai kelompok
Al-Ilahiyyun. Mereka merupakan kelompok ahli Falsafah yang lahir terkemudian seperti
Socrates. Kebanyakkan daripada ahli falasfah daripada kelompok ini menguasai pelbagai
bidang ilmu seperti bidang Matemetik, kejuruteraan, geografi, biologi, metafizik, politik,
aksiologi, dan ilmu Mantiq. Namun begitu, mereka mempercayai dan mengakui
kewujudan tuhan yang mengatur kehidupan. Bahkan kelompok ini turut menolak dua
aliran yang telah disebutkan sebelum ini iaitu aliran Ad-Dahriyun dan At-Thabiiyyun.
Selain itu, mereka banyak mengkritik serta mendedahkan kecacatan dan kelemahan dua
aliran ini. Diantara tokoh penting dalam aliran ini adalah Socrates merupakan salah
seorang daripada murid Plato, manakla Plato pula merupakam guru kepada Aristotle.
 Menurut Al-Ghazali aliran Al-Ilahiyyun ini telah terpecah kepada dua kelompok.
Kelompok ini terpecah berpunca daripada penolakkan Aristotle terhadap apa yang
dipegang oleh diantara plato serta gurunya Socrates. Aristotle mengnganggap apa yang
dipegang oleh Plato dan Socrates masih tidak bersih dan kekal dalam kekufuran serta
bid’ah. Sanggahan Aristotle ini sampai pada tahap beliau mula mengasingkan diri
daripada masyarakat. Namun, penolakkan Aristotle itu tidak menjadikan pegangan beliau
bersih, beliau masih tetap berpegang kepada bid’ah dan kekafiran yang telah lama
menempati dada beliau. Oleh sebab itu, Imam Al-Ghazali dengan kerasnya mengkritik
kefahaman kelompok ini dan mengkafirkan mereka serta golongan yang mengikuti
mereka walaupun daripada ahli falsafah Islam itu sendiri seperti Ibnu Sina dan Al-Farabi.
Kedua-dua ini mempunyai jasa yang besar dalam bidang falsafah namun disebabkan
kepercayaan yang dipegang keduan bercanggah dengan Al-Quran Sunnah serta lebih
cenderung kepada aliran Ilahiyyun maka kedua-duanya dihukumkan kafir oleh Imam Al-
Ghazali. Namun demikian, secara jelas mengiktiraf Ibnu Sina dan Al-Farabi merupakan
ahli falsafah Islam yang berjaya memindahkan Ilmu Aristotle. Menurut Imam Al-Ghazali
hanya terdapat beberapa tulisan Ibnu Sina dan Al-Farabi yang sah di sisi beliau, ini dapat
disimpulkan kepada tiga bahagian iaitu:

1) Bahagian yang wajib dikafirkan

2) Bahagian yang wajib dibid’ahkan
3) Bahagian yang tidak wajib diingkari sama sekali

Beliau telah menutup perbahasan fasal satu bab keempat ini dengan tiga kesimpulan
di atas. Kemudian, pada fasal yang kedua iaitu Pembahagian ilmu Falsafah. Fasal yang kedua
ini merupakan penjelasan kepada tiga kesimpulan yang telah beliau nyatakan pada akhir fasal
yang pertama. Diamana, bukanlah semua bahagian dalam falsafah itu dikafirkan akan tetapi
terdapat juga di sana bahagian falsafah yang masih boleh diterima dan perlu dipelajari.

Al-Ghazali telah mengklasifikasikan Ilmu Falsafah kepada enam bahagian.

Pembahagian yang beliau terangkan ini turut bersama dengannya penjelasan kesan daripada
mempelajari ilmu-ilmu ini. Bahagian pertama daripada falsafah adalah ilmu Riyadhiyyah.
Menurut Al-Ghazali ilmu Riyadhiyah ini merupakan suatu ilmu yang menjelaskan berkaitan
Ilmu Hisab atau pengiraan , geometri dan kaji alam. Ilmu Riyadhiyah ini tidak sedikit pun
membahaskan berkaitan agama mahupun Iqtikad bahkan sedikitpun tidak berkait dengan nafi
dan isbat sesuatu perkara. Riyadhiyah merupakan ilmu yang diperolehi berdasarkan
pembuktian atau dalil yang mustahil untuk ditolak selepas memahami dan mempelajarinya.

Menurut Imam Al-Ghazali ilmu Riyadhiyyat ini mampu memberikan kesan yang
tidak baik terhadap akidah seseorang. Menurut beliau dua kesan tersebut adalah yang pertama
apabila seseorang itu mula mempelajari ilmu Riyadhiyat ini pasti akan timbul perasaan takjub
terhadap ketepatan daripada Ilmu ini sehingga menyebabkan mereka berfikir semua
permasalah termasuk permasalahan akidah pasti dapat diselesaikan dengan tepat dengan
menggunakan ilmu. Sampai pada tahap apabila mereka melihat pakar dalam ilmu ini ataupun
ahli falsafah dalam ilmu ini mulai memperlekehkan syariat agama, maka mereka
beranggapan perbuatan yang dilakukan oleh ahli falsafah itu benar kerana ahli falsafah itu
sangat mahir dalam ilmu Riyadhiayat yang memberikan hasil yang tepat mustahil mereka
boleh silap dalam membuat keputusan. Kerosakan ini akan berterusan sehingga tahap mereka
beranggapan mengingkari agama itu merupakan satu kebenaran. Tanggapan ini berpunca
daripada ketaksuban kepada satu ilmu kemudian taksub kepada pakar ilmu tersebut sehingga
menjadikan ilmu itu sebagai kayu ukur suatu kebenaran. Maka di sini Imam Ghazali
menemplak golongan yang taksub terhadap Riyadhiyyat ini. Beliau menyatakan seseorang
yang mahir satu ilmu belum tentu dia mahir dalam ilmu yang begitu juga apabila seseorang
itu jahil dalam suatu ilmu belum tentu dia jahil dalam ilmu yang lain, setiap ilmu itu ada
ahlinya yang pakar dalam satu-satu ilmu tersebut. Adapun ahli dalam Ilmu Riyadhiyyat ini
tidaklah mahir dalam ilmu metafizik melainkan sekadar tekaan sahaja tiada satu pun
ketepatan yang mereka boleh buktikan melainkan pakar dalam ilmu metafizik.

Adapun kesan kedua daripada mempelajari Ilmu Riyadhiat ini hanyalah akan terkesan
kepada orang yang membenarkan Islam akan tetapi jahil. Kebiasaan orang Islam yang jahil
ini, akan menafikan segala ilmu yang mempunyai kaitan dengan falsafah atas alasan
membela agama. Bahkan mereka tanpa ilmu pengetahuan yang cukup telah mendakwa ahli
falsafah sebagai orang-orang jahil serta menolak secara membuta tuli segala pendapat yang
dikeluarkan oleh ahli falsafah termasuk berkaitan gerhana matahari, gerhana bulan dengan
menggunakan alasan bertentangan dengan syarak. Mereka memandang falsafah itu dengan
pandangan kebencian tanpa mengkaji terlebih dahulu. Namun yang lebih membimbangkan
apabila pandangan mereka terhadap pendapat ahli falsafah itu dibantah oleh yang arif
daripada kalangan mereka maka mereka akan mengatakan agama Islam ini berdiri di atas
kejahilan. Maka saat kecintaan mereka terhadap ilmu falsafah semakin berkembang, makin
berkembang juga kebencian mereka terhadap Islam. Imam Al-Ghazali dengan tegas
menyatakan seseorang yang beranggapan bahawa agama Islam itu menolak semua ilmu yang
berkait dengan falsafah maka sesungguhnya dia telah melakukan jenayah yang amat berat
terhadap agama Islam. Ini kerana ilmu Riyadhiyyat ini tiada satu pun kandungannya yang
bertentangan dengan syarak.

Seterusnya bahagian yang kedua daripada ilmu falsafah adalah ilmu Mantiq. Ilmu
mantiq secara umumnya suatu ilmu yang mengajarkan penuntutnya untuk berfikir secara
rasional. Di mana penuntut ilmu ini akan mampu membuat kesimpulan berdasarkan kaedah-
kaedah yang telah di susun di dalam ilmu ini. secara asasnya ilmu ini tidak bersangku paut
dengan agama dan jauh sekali daripada mengisbatkan atau menafikan. Ilmu ini menfokuskan
kepada perbincangan kaedah-kaedah pembuktian sesuatu kenyataan dan pembuktian qiyas
serta syarat-syaratmukadimah dan syarat-syarat bagi takrif yang betul. Ilmu ini terdiri
daripada dua kompenan penting iaitu :

a) Tasawur (gambaran) cara mengetahui sesuatu dengan takrif

b) Tasdiq (pembenaran) cara mengetahui sesuatu dengan Burhan

Dua elemen ini sangat penting dalam ilmu Mantiq. Kegagalan menguasai dua elemen
ini bakal merosakkan kefahaman terhadap ilmu ini. Maka telah dekatahui bahawa matlamat
ini bukanlah sesuatu yang bercanggah dengan syariat. Namun begitu, menurut Imam Al-
Ghazali terdapat dua akibat buruk yang boleh menimpa penuntut ilmu ini iaitu yang pertama.
Kesepakatan ahli mantiq dalam mengatakan bahawa Burhan yang memenuhi syaratnya dapat
menimbulkan keyakinan secara mutlak. Namun Ketika kaedah ini cuba diletakkan pada
permasalahan agama maqasid Ad-Diniyyah maka ahli mantiq akan meringan-ringankan
kaedah ini bahkan bukan sekadar mereka gagal memenuhi syarat-syarat Burhan tersebut
bahkan mereka meringankan syarat-syarat tersebut sebagai jalan keluar daripada
permasalahan itu tanpa diselesaikan.

Adapun kesan yang kedua, sebagaimana yang telah Imam Al-Ghazali sebutkan pada
kesan bagi Ilmu Riyadhiyyat di mana, apabila seseorang itu mula mengkagumi kejelasan
kaedah dalam ilmu ini maka dia akan menyangka segala anasir kekufuran yang dilakukan
oleh ahli mantiq itu disokong oleh Burhan atau pembuktian yang sama . maka dengan itu
boleh membawa kepada kekufuran walaupun dia belum sempat mempelajari ilmu ketuhanan.
 Bahagian yang ketiga daripada ilmu falsafah adalah At-Tabi’iyyah. Ilmu ini lebih
dikenali dengan nama ilmu tabi’i. Ilmu tabi’i merupakan ilmu yang mengkaji tentang jisim-
jisim alam serta kosmologi, menkaji unsur-unsur air, udara, tanah dan api, serta elemen-
elemen yang terdapat dalam haiwan dan tumbuhan serta galian. Ilmu ini turut mengkaji
perubahan-perubahan alam yang berlaku. Ilmu ini hampir sama dengan kajian sains
perubatan berkaitan badan manusia yang mempunyai anggota-anggota utama dan anggota
pelengkap berserta asbab-asbab berlakunya perubahan pada mizajnya.

Menurut Imam Al-Ghazali ,Islam tidak sesekali menolak dan mengikari ilmu
perubatan, maka begitulah juga agama tidak sesekali menolak ilmu ini. penolakkan berlaku
bukanlah kepada keseluruhan ilmu hanya pada beberapa isu yang mana pendapat ahli falsafah
dalam ilmu ini bercanggah dengan Al-Quran Sunnah. Sekiranya ditolak keseluruhan ilmu ini
akan memberikan kerugian yang besar terhadap masyarakat Islam. Adapun pendapat yang
bathil dan yang ditolak daripada ilmu telah dinyatakan oleh Imam Al-Ghazali dalam kitabnya
Tahafut Al-Falasifah iaitu:

a) pendapat yang mengatakan bahawa sebab dan akibat itu mesti sentiasa datang seiring
secara dharurah. Maka tidak akan berlaku sebab tanpa akibat dan akibat tanpa sebab.
b) Pendapat yang mengatakan jiwa manusia adalah daripada Jauhar munfarid bukannya
terserap dalam jisim.
c) Jiwa itu mustahil menjadi adam tiada.
d) Mustahil jiwa boleh Kembali kepada jasad.

Keempat-empat pendapat yang bathil telah dijawab oleh Imam Al-Ghazali di dalam
kitabnya Tahafut Al-Falasifah. Adapun kesimpulan bagi kebathilan ini beliau mengatakan
bahawa hujah bantahan cukup sekadar mengakui bahawa alam tabii ini di bawah kekuasaan
Allah taala, tidak akan terjadi dengan sendirinya,segala pergerakkan dan perubahan ala mini
adalah di dalam kekuasaan dan ilmu Allah taala. Penulis berpendapat bahawa empat pendapat
bathil ini juga boleh dikatakan sebagai kesan buruk yang boleh memberi kesan kepada
penuntut ilmu ini. Adapun di sisi Imam Al-Ghazali, di dalam kitab ini, beliau tidak
menyatakannya dengan jelas berkaitan akibat buruk mempelajari ilmu ini.
 Bahagian keempat Ilmu Falsafah adalah Ilmu Al-Ilahiyyah. Al-Ilahiyah merupakan suatu
ilmu yang mengkaji tentang kewujudan luar fizik atau lebih dikenali sebagi ilmu Metafizik.
Menurut Al-Ghazali di dalam ilmu inilah ramai daripada kalangan ahli falsafah yang telah
melakukan kesilapan sehingga menyesatkan mereka daripada akidah yang benar. Mereka
gagal membuktikan kemampuan Burhan-burhan sebagaimana yang mereka telah syaratkan
dalam ilmu mantiq. Terdapat beberapa persamaan daripada sudut perbahasan diantara aliran
Aristotle dan aliran dalam Islam berkaitan masalah metafizik sebagaimana yang dijelaskan
oleh Al-Farabi dan Ibnu Sina di dalam kitab mereka.

Al-Ghazali di dalam kitab ini telah menyebutkan bahawa terdapat hampir dua puluh
perkara yang dibahaskan di dalam ilmu ini, tiga daripada puluh perbahasan mereka wajib
dikafirkan baki tujuh belas telah dihukumkan sebagai bid’ah menurut Al-Ghazali. kedua
puluh perbahasan itu telah Al-Ghazali nyatakan di dalam kitab Tahafut Al-Falasifah. Adapun
tiga perkara yang wajib dikafirkan atau secara jelas bercanggah dengan keseluruhan umat
Islam adalah :

a) Mereka berpendapat bahawa sesungguhnya jasad manusia tidak akan dibangkitkan

Kembali. Manakala balasan baik dan balasan buruk hanya berlaku kepada roh sahaja
bukan pada jasad, ganajaran pahala dan dos aitu berbentuk rohani bukan jasmani.
Imam Ghazali telah mengkafirkan pendapat ini kerana dakwaan mereka tentang
kewujudan roh itu benar namun apabila mengingkari jisim maka pendapat mereka ini
telah mengingkari syarak
b) Mereka berpendapat bahawa Allah taala hanya mengetahui perkara-perkara umum
sahaja sementara perkara-perkara khusus bukan dalam ilmu Allah taala. Dakwaan ini
secara jelas menafikan sifat ilmu taala, maka oleh sebab itu pendapat ini wajib
dikafirkan.
c) Mereka berpendapat bahawa ala mini bersifat Qadim wujud sejak azali lagi. Pendapat
ini sangat bercanggah dengan ajaran Islam yang hanya meletakkan sifat Qadim itu
hanya layak bagi dan tidak layak diletakkan kepada selainnya. Apabila kelompok ini
menyatakan ala mini Qadim maka akan wujud dua yang bersifat Qadim iaitu tuhan
dan Alam. Maka kefahaman ini merupakan kefahaman yang salah di sisi Islam. Oleh
sebab itu, pendapat ini wajib dikafirkan.
Bahkan Imam Ghazali turut menyatakan kegagalan faham mereka ini membawa kepada
penafian sifat-sifat bagi Allah sebagaimana yang didakwa oleh kelompok muktazilah yang
mengatakan Allah hanya mengetahui dengan sifat mengetahui yang ada pada zatnya bukan
dengan ilmu tambahan dan banyak lagi kegagalan faham mereka dalam ilmu metafizik.
Pendapat yang mereka nayatakan berkaitan sifat Allah itu sangat hampir ddengan pendapat
kelompok Muktazilah.

Bahagian kelima daripada Ilmu Falsafah adalah Ilmu Siyasiyyah. Al-Ghazali tidak
banyak menyetuh berkaitan ilmu ini. Beliau hanya menyatakan bahawa ilmu ini keseluruhan
perbincangannya berkaitan kemaslahatan duniawi dan kekuasaan. Peraturan-peraturan dan
undang-undang yang diguna pakai untuk mentadbir sesuatu wilayah yang berpandukan
daripada kitab-kitab Allah dan hikmah-hikmah yang diperolehi dariapada para nabi
terdahulu. Penulis berpendapat huraian yang sedikit oleh Imam Al-Ghazali adalah kerana
merupakan tokoh sufi, menjadi kebiasaan orang-orang sufi untuk menjauhi politik dan
kekuasaan kerana boleh membawa kepada kerosakkan hati di sisi mereka.

Adapun Bahagian terakhir daripada Falsafah adalah ilmu Khuluqiyyah. Dimana

keterangan yang paling Panjang yang telah Al-Ghazali catitkan di dalam bab yang keempat
ini. hakikat ilmu Khuluqiyyah adalah berkaitan etika atau sifat-sifat dan akal budi jiwa serta
cara mengubati dan mengawal jiwa. Kesemua pelajaran dalam ilmu ini diambil daripada
ajaran tasawwuf di mana jalan ahli sufi merupakan contoh teladan yang diambil untuk
dijadikan pelajaran di dalam ilmu ini. bagaimana mereka melawan hawa nafsu dan mengikuti
jalan ketaatan kepada Allah dan menjauhi daripada keseronokkan dunia. Dariapada
mujahadah inilah terzahir kepada mereka sifat-sifat terpuji. Namun apabila apabila ahli
falsafah mula memasuki ilmu ini mereka mula mengambil hikmah-hikmah daripada ahli sufi
bgai menutupi kebathilan falsafah yang mereka bawa.

Di sini Al-Ghazali menyatakan dua bahaya yang boleh terjadi iaitu yang pertama,
bahaya yang akan ditimpa oleh orang yang menolak ilmu ini. sesetengah orang yang lemah
akalnya menolak akan kebenaran yang ada dalam ilmu ini atas alasan percampuran yang haq
dan bathil dalam ilmu ini berpunca daripada kemasukkan ahli falsafah yang masuk dan
menggunakan kiasan-kiasan sufi untuk menutupi kebathilan mereka. Orang yang menolak
segala ungkapan yang terkandung dalam ilmu ini boleh ditimpa kekufuran kerana tidak
semua ungkapan yang ada di dalam ilmu ungkapan daripada ahli falsafah bahkan ada juga
ungkapan daripada nabi-nabi.

Adapun bahaya bagi orang yang menerima ilmu ini secara keseluruhan, besar
kemungkinan mereka akan tertarik dan menerima dengan iqtikad yang tidak berbelah bahagi
terhadap ilmu ini. ini boleh menjerumuskan mereka kepada kepalsuan yang
dicampuradukkan dengan kebenaran yang terkandung di dalamnya.

3.0 PENUTUP

Tidak seperti karya beliau yang lain, kitab Al-Munqidz Min ad-Dlalal (Penyelamat
daripada kesesatan) mengandungi pengalaman peribadi dan perjalanan Al-Ghazali di jalan
sufi. Dalam buku ini, beliau mencurahkan pemikirannya tentang jalan sufi, termasuk
beberapa bantahan terhadap pemahaman manusia terhadap falsafah. Beliau menulis dalam
mukaddimah bahawa segala macam perselisihan telah melahirkan pelbagai golongan yang
mendakwa mereka paling benar.

Kontroversi itu juga berpunca daripada hadis Nabi yang menjelaskan bahawa umat Islam
terbahagi kepada 73 golongan, hanya satu yang benar. Kumpulan ini mendakwa mereka
adalah kumpulan yang betul. Usaha Al-Ghazali dalam perkara ini menjelaskan bahawa al-
Quran mengandungi ukuran kebenaran, dan manusia diberi alat untuk berfikir dan
menggunakan ukuran tersebut. Al-Ghazali mengakui perjalanannya di atas landasan sufi
memakan masa yang lama, termasuk melalui pelbagai aliran pemikiran yang didakwa paling
tepat. Dia menghabiskan hampir separuh hayatnya mencari dan mengkaji semua
perkembangan. Dalam al-Munqidz Min ad-Dlalal, beliau mengungkapkan kisahnya."Sejak
dewasa, dari usia kurang 20 tahun hingga kini berusia lebih 50 tahun, saya tidak pernah
berhenti menyelam ke lautan yang luas ini. Saya telah mempelajari setiap agama, saya
mendalami dalam setiap mazhab, saya telah mempelajari setiap ajaran untuk membuktikan
kebenaran yang sebenar saya mencari daripada pelbagai kelompok dalam Islam samada
daripada Bathiniyyah, Zahiriyyah, Kalam, Falsafah dan Tasawuf termasuk juga kelompok
Zindiq dan Mu'athil "
 Dari semua mazhab, kepercayaan, dan mazhab, beliau membuat kesimpulan bahawa cara
Sufi adalah cara yang "paling betul" untuk mencapai kebahagiaan sejati. Yang beliau
maksudkan dengan "yang paling benar" ialah jalan yang ditempuh oleh ahli sufi, dengan
merasai atau merasai keindahan agama, menikmati penyaksian, dan mendekatkan diri kepada
Allah SWT.

Manakala di dalam bab yang keempat ini Pelbagai tentangan dan kritikan yang begitu
sistematik telah berlaku terhadap pemikiran falsafah yang dilancarkan oleh Imam al-Ghazali
menerusi dua karyanya al- Munqidh min al-Dalal dan Tahafut al-Falasifah. Kritikan keras
yang ditonjolkan adalah terhadap pemikiran falsafah al-Farabi dan Ibn Sina. Malah secara
terperinci ia menunjukkan dua puluh permasalahan dalam pemikiran falsafah Islam yang
tidak selari dengan ajaran Islam. Di antara kandungannya ialah alam ini adalah qadim yang

tidak ada permulaan, tuhan tidak mengetahui perkara juziyyat dan tidak ada kebangkitan
jasmani. Hal sedemikian telah merumuskan kesimpulan bahawa para ahli Falsafah telah
terjerumus kepada kekufuran kerana menafikan sifat keluasan ilmu Allah.