Mùa xuân đã bay lên, bát ngát tình yêu!

9 năm trước
Lượt xem
1.1k
Bài thơ "Mùa xuân" của nữ thi sĩ Nga Elena Superman đã quen thuộc với độc giả Việt
Nam, lại càng nổi tiếng khi được nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn phổ nhạc. Có thể nói, "Mùa
xuân" là một trong những ca khúc về chiến tranh được yêu thích nhất ở Việt Nam, với
giai điệu trữ tình, nồng nàn tình yêu và khắc khoải nỗi đợi chờ của người phụ nữ chờ
chồng nơi chiến trận. Thi phẩm của Elena viết về cuộc chiến đấu của nhân dân Nga
chống phát xít, nhưng những nỗi buồn, nỗi đau khổ, đợi chờ của người phụ nữ trong bài
thơ cũng giống như tâm trạng của những người mẹ, người vợ Việt Nam.

MÙA XUÂN

Thơ: Elena Superman

Tác giả: Phạm Minh Tuấn

Điều đó rồi xảy ra, em biết và em biết

Một mai anh chiến thắng trở về
Đôi vai gầy và đôi mắt sâu
Tóc đã điểm bạc, làn da nay nám màu sương gió
Bởi chiến tranh, bởi chiến tranh không phải trò đùa

Và từ đấy em nhận ra anh

Và từ đấy em nhận ra anh
Không phải trong thơ không phải trong mơ
Em chồm dậy chạy đến, chạy đến rồi khóc

Anh người chiến sĩ và chiếc áo năm tháng dãi dầu

Anh người chiến sĩ và chiếc áo mưa nắng bạc màu
Đôi tay bâng khuâng nâng nhành hoa tím
Và anh nói tặng em mùa xuân
Ôi ngày ấy sẽ đến!
Ôi ngày ấy sẽ đến!
Anh sẽ về sẽ về phải không anh?
Anh sẽ về sẽ về phải không anh?
Anh sẽ về sẽ về phải không anh?

Chiến tranh ở nơi nào trên trái đất cũng gây ra đau thương và li biệt.

Ngày trở về của anh – người lính sau chiến thắng – anh sẽ mang về những gì?

Đó là “đôi vai gầy”, “đôi mắt sâu”, “tóc điểm bạc” và “làn da rạm màu sương gió”!

Đúng, là anh đấy, khi “chiến trường đi chẳng tiếc tuổi xanh”. Sự cường tráng vạm vỡ của
người trai trẻ, mái tóc xanh rời rợi và đôi mắt sáng đã trở nên như vậy, sau những cơn sốt
rét rừng, sau những đêm hành quân không ngủ, sau những trận chiến rát mặt với bom đạn
quân thù! Bao người đã ngã xuống, còn anh, anh đã có ngày trở về. Nhưng anh đã để lại
chiến trường cả tuổi thanh xuân phơi phới. Bao thời gian đã qua đi là chừng ấy hiểm
nguy anh phải vượt qua, và cũng chừng ấy sự nhớ thương chờ đợi cháy lòng của người
vợ trẻ. Sự đợi chờ khắc khoải cồn cào đã được diễn tả thật tinh tế qua sự đổi thay của
diện mạo người lính. Biết bao xót xa đang nén chặt trong mỗi lời ca, để rồi âm điệu của
từ “sương gió” vút lên, ngân dài, nhói vào tim:

Ðiều đó rồi xảy ra

Em biết và em biết
Một mai anh chiến thắng trở về
Đôi vai gầy và đôi mắt sâu
Tóc đã điểm bạc
Làn da nay rạm mầu sương gió
Bởi chiến tranh,
Bởi chiến tranh không phải trò đùa!
Chiến tranh tàn khốc đã cướp đi hạnh phúc lứa đôi, cướp đi những nét đẹp đẽ, trẻ trung
của anh, cướp đi tuổi xuân căng tràn nhựa sống, nhấn con người chìm trong tột cùng lo âu
và sợ hãi bởi ranh giới mong manh giữa sự sống và cái chết. “Chiến tranh không phải trò
đùa”! Lời ca dằn mạnh đã chỉ ra một sự thật hiển nhiên tàn nhẫn của chiến tranh. Không
phải trò đùa, mà là hiện thực, là máu chảy thấm ướt đất này, là những linh hồn chết trẻ
giữa cánh rừng đại ngàn, trên con đường băng ra mặt trận, chỉ sau một loạt bom… Ai
còn, ai mất? Và sự trở về của anh đã là một kì tích! Hạnh phúc đến nghẹn ngào…

Và từ đấy em nhận ra anh,

Và từ đấy em nhận ra anh
Không phải trong thơ không phải trong mơ
Em chồm dậy chạy đến, chạy đến rồi khóc.

Đúng là anh, dù đôi mắt trong sáng khi xưa giờ đây trũng sâu thì vẫn ánh nhìn yêu
thương nồng nàn ấy! Vì thế, “em nhận ra anh”! Ca từ xao xuyến trong cách điệp 2 lần,
thể hiện niềm xúc động dâng trào. Đã bao lần anh về trong giấc mơ em? Đã bao lần em
viết về anh trong những vần thơ thương nhớ? Còn lúc này, anh đang hiện hữu trước mặt
em đây: “không phải trong thơ, không phải trong mơ”! Và nước mắt vỡ òa ra khi em lao
đến, em chạy đến trong vòng tay anh: “Em chồm dậy chạy đến, chạy đến rồi khóc”. Cả ca
khúc đến đây đẫm lệ, từng nốt nhạc buông thổn thức khôn nguôi…

Khóc trên vai anh, chiếc áo lính bạc màu năm tháng, dãi dầu mưa nắng thấm ướt những
giọt lệ chan hòa. Chiếc áo đã theo anh khắp các chiến trường, giờ đây lại giúp anh thấm
khô nước mắt người vợ trẻ. Anh lại có em rồi! Anh đã trở về với em!...

Anh, người chiến sĩ và chiếc áo năm tháng dãi dầu

Anh, người chiến sĩ và chiếc áo mưa nắng bạc mầu

Nhưng điều bất ngờ và kì diệu nhất không chỉ là việc anh trở về, mà anh còn mang theo
cả một mùa xuân tặng em:

Ðôi tay bâng khuâng nâng nhành hoa tím

Và anh nói tặng em mùa xuân
Chiến trường thảm khốc chưa bao giờ dập tắt trong anh tình yêu cuộc sống và trái tim anh
chưa khi nào nguôi nhớ về người thương, cho nên có lẽ trong ba lô của anh luôn thường
trực nhành hoa tím biếc đợi chờ, để về là có thể nâng niu tặng em ngay. Nhành hoa ấy là
từ chiến trường mà đi ra, từ cõi chết mà nở hoa! Làm sao bom đạn có thể dập tắt được
niềm hy vọng mãnh liệt và tình yêu thủy chung bất tận trong trái tim mỗi con người Việt
Nam! Trở về, anh mang theo nhành hoa tặng em, anh mang theo mùa xuân cho em! Hình
ảnh "nhành hoa tím" đã làm cho ca khúc sáng lung linh. Tôi chợt nhớ đến câu hát trong
bài “Cuộc đời vẫn đẹp sao” của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu:

Dù đạn bom man rợ thét gào

Dù thân thể thiên nhiên mang đầy thương tích
Dù xa cách hai ngả đường chiến dịch
Ta vẫn còn chung nhau một ánh trăng ngần
Một tiếng chim ngân,
Một làn gió thổi
Một sớm mai xuân trước cửa hầm dã chiến
Thấy trời xanh xao xuyến ở trên đầu, ta vẫn thầm hái hoa tặng nhau

Sự lạc quan tuyệt vời ấy đã làm nên nguồn sức mạnh cho anh trở về. Hình ảnh ánh trăng
ngân, làn gió thổi, sớm mai xuân, trời xanh xao xuyến chính là thiên nhiên, là quê hương
đất nước đang mong ngày hòa bình. Bông hoa được thầm hái cho nhau ấy và nhành hoa
tím thủy chung kia anh mang về tặng em, đã trở thành một biểu tượng tuyệt đẹp của mùa
xuân đất nước, khi non sông liền một dải. Câu hát “Và anh nói tặng em mùa xuân” cứ
thế, thiết tha, thổn thức trong niềm hạnh phúc vô bờ…

Nhưng nghe đến những câu hát cuối, thì chợt ngỡ ngàng: Thì ra tất cả những điều xảy ra
ở trên kia vẫn chỉ là ước mong, vì ngày ấy – ngày anh trở về, chưa đến! Nghĩa là chiến
tranh chưa kết thúc, con đường ra trận vẫn rầm rập bước quân hành. Nghĩa là, anh chưa
về! Nhưng anh sẽ về - Em tin như thế!

Ôi ngày ấy sẽ đến!
Anh sẽ về sẽ về phải không anh?
Anh sẽ về sẽ về phải không anh ?
Anh sẽ về sẽ về phải không anh?
Câu hỏi láy đi láy lại, không thể dứt, không thể ngừng. Nó khiến người ta phải nghĩ đến
hàng loạt những câu hỏi khác: Anh có về không? Bao giờ chiến tranh mới chấm dứt? Bao
nhiêu người vợ, người yêu của lính sẽ còn tiếp tục khắc khoải đợi chờ? Và bao nhiêu con
người trẻ tuổi có thể về với quê hương, gia đình? Chỉ một câu hát thôi, nhưng nó đã trở
thành một lời kết án chiến tranh vô cùng sâu sắc và mạnh mẽ!

Nhưng kết thúc bằng câu hát “anh sẽ về” nghĩa là niềm tin của người vợ trẻ vẫn mãi còn,
cũng có nghĩa là trái tim sẽ còn cháy mãi ngọn lửa tình yêu bất diệt! Sự chờ đợi chung
thủy và niềm tin là điều không thể thiếu trong cuộc sống ở bất kỳ thời đại nào. Không gì
có thể dập tắt được ngọn lửa vĩnh cửu ấy! Khi được hỏi tại sao những bài hát của nhạc sĩ
Phạm Minh Tuấn ẩn chứa sự lạc quan ghê gớm như vậy, ông nói rằng, cuộc chiến tranh
nào cũng là thử thách rất lớn và nếu không lạc quan, mang tư duy của người chiến sĩ có
thể đỏ ngực, có thể hy sinh nhưng chứa ẩn niềm tin tuyệt đối vào chiến thắng thì không
thể chiến thắng. Ông tâm sự: “Số phận con người là trung tâm sự sáng tạo văn học nghệ
thuật. Dù hoàn cảnh nào, dù số phận con người có thăng trầm thì con người vẫn phải
hướng đến chân, thiện, mỹ”.

Phải có sự hy sinh, mất mát của những chiến sĩ, mới có những trận chiến thắng oanh liệt
và làm nên một lịch sử hào hùng của dân tộc ngày hôm nay. Mùa xuân đã nở nhành hoa
tím trên sự hy sinh thầm lặng của bao con người. Và mùa xuân đã bay lên, bát ngát tình
yêu…

20/12/2012
Quỳnh Trâm

Tác giả phần lời ca khúc “Mùa Xuân” đã trở thành Superman như thế nào? 26/01/2022
1 năm trước
Lượt xem
55
Tác giả: Phan Việt Hùng
Sự thật đằng sau câu chuyện về bản gốc lời bài hát “Mùa Xuân” của nhạc sĩ Phạm Minh
Tuấn ít ai ngờ.

Được sự giới thiệu của nhà báo Phạm Hồng Tuyến, tối 25/7 cả nhà tôi xem chương trình
“Những đứa con của hoà bình” trên VTV1. Một chương trình hay, xúc động, công phu,
hướng tới kỷ niệm 74 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ 27/7.

Trong chương trình có NSND Thái Bảo hát bài “Mùa Xuân” của nhạc sĩ Phạm Minh
Tuấn. Bấy lâu, tôi vẫn thích bài hát này cũng như nhiều bài khác của nhạc sĩ Phạm Minh
Tuấn như: “Bài ca không quên”, “Thành phố tình yêu và nỗi nhớ”, “Đất nước”… Lời bài
hát “Mùa Xuân” thật đẹp:

“Điều đó rồi xảy ra, em biết và em biết

Một mai anh chiến thắng trở về

Đôi vai gầy và đôi mắt sâu

Tóc đã điểm bạc, làn da nay đã màu sương gió…

Bởi chiến tranh, bởi chiến tranh đâu phải trò đùa.

Và từ đây em nhận ra anh

Và từ đây em nhận ra anh

Không phải trong thơ, không phải trong mơ

Em chồm dậy, chạy đến chạy đến rồi khóc.

Anh người chiến sĩ, và chiếc áo năm tháng dãi dầu

Anh người chiến sĩ, và chiếc áo mưa nắng bạc màu

Đôi tay bâng khuâng, nâng cành hoa tím

Và anh nói tặng em mùa Xuân…”

Nhưng, cũng thật bất ngờ, khi nhìn vào màn hình, tôi thấy ghi lời bài hát được nhạc sĩ
phỏng thơ của Elena Superman. Lần đầu tiên tôi biết thông tin này, bỗng muốn tìm hiểu
cho rõ.

Ca khúc “Mùa Xuân” trong chương trình “Những đứa con của hòa bình” phát trên VTV1
tối 25/7, phần lời thơ bị viết nhầm thành Elena Superman, đúng ra phải là Shirman.

Xem nào, cái tên Elena có vẻ gốc Slavơ. Nhưng cái họ Superman thì lạ quá. Superman là
Siêu nhân, là nhân vật chuyên mặc quần sịp ra ngoài quần dài, được thằng bé nhà tôi và
bọn trẻ con mê tít. Sao lại có cái họ lạ thế nhỉ? Bèn nhờ “cụ Gúc” tìm, thì tìm được bài
báo: “Có những bài ca không bao giờ quên”, đăng 2/5/2005 trên báo Công an Nhân dân.
Tác giả viết:

“Nhà thơ Nga Elena-Superman, sinh năm 1908, mất năm 1942, còn nhạc sĩ Phạm Minh
Tuấn lại chào đời đúng vào năm tác giả bài thơ nổi tiếng này từ giã cõi đời. Đó là một sự
trùng hợp ngẫu nhiên. Và phải đến 41 năm sau, năm 1983, Phạm Minh Tuấn mới được
đọc tác phẩm này. Ông say mê từng câu từng chữ trong bài thơ. Dù cho thi phẩm của
Elena viết về cuộc chiến đấu của nhân dân Nga chống phát xít, nhưng Phạm Minh Tuấn
nhận thấy rất rõ rằng, những nỗi buồn, nỗi đau khổ, đợi chờ của người phụ nữ trong bài
thơ cũng giống như tâm trạng của những người mẹ, người vợ Việt Nam. Chiến tranh ở
nơi nào trên trái đất cũng gây ra đau thương và li biệt”.

Như vậy là đã rõ, “Elena Superman” là một nhà thơ Nga. Vậy, đó là ai?
Sau một thời gian tìm kiếm các kiểu trên mạng tiếng Nga, kết quả là con số không tròn
trĩnh. Không có ai có họ tên như vậy.

Thế là đành kỳ công hơn một chút vậy: tìm các nhà thơ nữ Liên Xô (Nga) viết về chiến
tranh. Loại trừ, so sánh, rồi phương án được chọn là nữ nhà thơ Elena Mikhailovna
Shirman, có năm sinh và năm mất trùng với thông tin trong bài báo đã nêu.

Nhưng, liệu có đúng là Elena Shirman đã sáng tác một bài thơ có tên là “Mùa Xuân”, với
nội dung giống như lời bài hát của nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn hay không?

Kết quả tìm kiếm cho biết, Elena Shirman có sáng tác 2 bài thơ có tên là “Mùa Xuân” vào
năm 1924. Nhưng nội dung khác hẳn. Lại phải đọc lướt qua mấy chục bài thơ khác của bà
xem sao, với hy vọng khá mong manh.

Và may mắn làm sao, cuối cùng thì tôi cũng đã tìm ra bài thơ “Trở về” (Возвращение)
do Elena Shirman viết năm 1941, với nội dung khá giống với lời bài hát “Mùa Xuân” của
nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn.

Có thể khẳng định được rằng, do tam sao thất bản thế nào đó, mà tác giả bài báo trên báo
Công an Nhân dân, sau đó là nhiều báo khác, các trang mạng, rồi hôm nay là trên VTV
đã viết sai họ tên của nữ nhà thơ Xô Viết Elena Shirman thành… Elena Superman. Sự
nhầm lẫn thật là tai hại!

Một điều có thể khẳng định nữa, “Trở về” chính là bản gốc của bài thơ đã được ai đó dịch
ra tiếng Việt, để rồi nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn đọc được và phổ nhạc làm nên tác phẩm
“Mùa Xuân” nổi tiếng từ gần 40 năm nay.

Đôi nét về nữ nhà thơ – nhà báo Elena Shirman

Elena Shirman sinh ngày 3/2/1908 tại thành phố Rostov trên sông Đông. Elena có thiên
hướng văn học từ nhỏ và đã từng được đăng thơ trên các tờ báo địa phương và trung
ương (như Oktyabr, Smena…)
Sau khi tốt nghiệp khoa Văn trường Đại học sư phạm Rostov trên sông Đông năm 1933,
cô bắt đầu công việc sưu tầm văn hóa dân gian. Năm 1937, Elena nhập học tại trường viết
văn Gorky (Moskva) và tốt nghiệp năm 1941. Thời gian học, cô cộng tác với các tờ báo,
NXB và là cố vấn văn học cho tờ Sự thật thiếu nhi (Пионерская Правда).

Elena Shirman (1908-1942), nữ nhà thơ Xô Viết bị phát xít Đức giết hại dã man trong
Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại.

Khi chiến tranh nổ ra, 6/1941, Elena quay trở lại quê hương Rostov trên sông Đông và
làm biên tập viên cho tờ Pryamoi Navodkoi “Прямой наводкой» và Molot (Молот).

Tháng 7/1942, trong một chuyến đi công tác, Elena Shirman đã bị quân phát xít bắt được.
Có những thông tin sau này cho biết quân Đức đã lột sạch quần áo, bắt cô phải tự đào
huyệt cho chính mình. Nữ nhà thơ 34 tuổi đã bình thản đào huyệt, sẵn sàng đón nhận sự
hy sinh.

Năm 1964, cả đất nước Xô viết xúc động khi cuốn Nhật ký của Elena Shirman được tìm
thấy và công bố. Năm 1969, các bài thơ trong cuốn Nhật ký này được in vào tuyển thơ
“Sống!” (Жить).

Bìa tập thơ “Tặng người lính, phần II” của Elena Shirman.

Xin quay lại với bài thơ “Trở về” mà chúng ta đã biết đến ở phần trên.

Bài thơ “Trở về” được sáng tác vào năm 1941. Không đề ngày tháng, nhưng chắc chắn là
sau tháng 7-8/1941, thời điểm mà Konstantin Simonov sáng tác “Đợi anh về” và bài thơ
nhanh chóng nổi tiếng khắp tiền tuyến cũng như hậu phương Liên Xô.
Bởi lẽ, Elena Shirman đã dùng 2 câu của “Đợi anh về” để làm đề từ cho bài thơ của mình.
Đó là 2 câu:

Жди меня, и я вернусь,

Только очень жди…

Sau 80 năm kể từ khi Elena Shirman sáng tác “Trở về”, đến nay bài thơ vẫn được người
Nga nhớ đến và đọc vào dịp kỷ niệm Ngày Chiến thắng 9/5.

Đọc bài thơ thì tôi hiểu nghĩa, nhưng bảo dịch thành thơ thì chịu. Muộn quá rồi, hơn 1h
đêm biết cầu cứu ai đây?

May quá, có ông anh nhà thơ, dịch giả Hồng Thanh Quang vẫn còn thức trên mạng. Qua
trao đổi ngắn, tác giả của mấy tuyển thơ dịch sốt sắng nhận lời ngay: “Chờ nhé anh dịch
luôn”. Thử hỏi có mấy người yêu thơ ca và nhiệt tình đến thế?

Sau đây, tôi xin đưa bản dịch nóng hổi, khá hay của dịch giả Hồng Thanh Quang và bản
gốc tiếng Nga của bài thơ:

(Không biết ngày xưa ai đã dịch bài thơ của Elena Shirman, và tại sao lại có thêm những
câu không hề có trong nguyên bản như: “Bởi chiến tranh không phải trò đùa”, “Đôi tay
bâng khuâng, nâng cành hoa tím, Và anh nói tặng em mùa Xuân”).

Elena Shirman (1908-1942)

(Hồng Thanh Quang chuyển ngữ từ nguyên bản tiếng Nga)

Kiểu gì anh cũng về

“Đợi anh, anh sẽ về,

Hãy đợi chờ anh nhé”

(Konstantin Simonov)

Rồi sẽ thế, em biết…

Có thể phải còn lâu…

Anh bước vào, khang khác

Cả dáng người, tóc râu…

Đôi môi anh hiền dịu

Khô lại những niềm đau,

Thời gian và chinh chiến

Rèn yếu mềm giúp nhau…

Nhưng nụ cười vẫn vậy.

Đúng anh là anh xưa…

Không phải trong thơ viết,

Không còn là trong mơ…

Em bật dậy, lao ra

Có lẽ em òa khóc,

Như thuở nào, úp mặt

Vào tấm áo sương sa…

Anh đỡ mặt em lên

Và nói, chào em nhé…

Rồi bàn tay là lạ

Vuốt ve gò má em…

Mắt em nhòa trong lệ,

Hạnh phúc đẫm hàng mi…

Phải còn lâu, nhưng chắc

Kiểu gì anh cũng về…

(Năm 1941, nguyên bản tiếng Nga)

ВОЗВРАЩЕНИЕ

Жди меня, и я вернусь,

Только очень жди…

К. Симонов

Это будет, я знаю…

Нескоро, быть может, –

Ты войдешь бородатый,

сутулый,

иной.

Твои добрые губы станут суше и строже,

Опаленные временем и войной.

Но улыбка останется.

Так иль иначе,

Я пойму – это ты.

Не в стихах, не во сне.

Я рванусь,

подбегу.
И наверно, заплачу,

Как когда-то, уткнувшись в сырую шинель…

Ты поднимешь мне голову.

Скажешь: “Здравствуй…”

Непривычной рукой по щеке проведешь.

Я ослепну от слез,

от ресниц и от счастья.

Это будет нескоро.

Но ты – придешь.

1941

Mọi chuyện thế là đã rõ!

Cuối cùng, tôi chỉ mong sao từ nay trở đi, trên báo viết, báo nói, báo hình khi nhắc đến
tác giả phần lời của bài hát “Mùa Xuân” thì nhớ sử dụng đúng họ tên của nữ nhà thơ Xô
Viết Elena Shirman, chứ đừng viết là Elena Superman nữa nhé!

(Nguồn: https://danviet.vn/)