Diyotlar doğrultucularda oldukça yaygın bicimde kullanılır.

Doğrultucu alternatif akım (AA) işaretini tek yönlü işarete çeviren

bir devredir. Doğrultucu AA-DA dönüştürücü türüdür. Doğrultucu
aynı zamanda mutlak değer dönüştürücü olarak da düşünülebilir.
vs, AA giriş gerilimi ise vo çıkış gerilimi dalga şekli aynı bicime sahip
olabilir, ancak negatif kısım pozitif bir değer olarak görünür. Yani
vo =| vs |. Giriş kaynağının türüne göre doğrultucular ikiye ayrılır:
Tek fazlı doğrultucular ve üç fazlı doğrultucular. Tek fazlı
doğrultucular yarım dalga ve tam dalga olabilir. Kolaylık açısından
diyotların ideal oldukları düşünülebilir. «ideal» kavramı ile trr ters
düzelme süresi ve VD ileri yön derilim düşümleri ihmal edilebilir,
yani trr=0 ve VD=0 olacaktır.
Doğrultucunun çıkış gerilimi ideal olarak tam bir DA olmasına
rağmen pratikte şekil (b)’deki gibi dalgalılık ve harmonikler içerir.
Doğrultucu en az miktarda harmonik içeriğe sahip doğru akım
çıkış gerilimi veren bir güç dönüştürücüsüdür.
Çıkış geriliminin ortalama değeri, Vdc
Çıkış akımının ortalama değeri, Idc
Buna göre DA çıkış gücü: Pdc=Vdc.Idc
AC çıkış gücü: Pac=Vrms.Irms
Doğrultma oranı veya doğrultucunun verimi: =Pdc/Pac
Burada  sembolünün güç verimi olmadığına dikkat edilmelidir
Çıkış geriliminin AC bileşeninin etkin değeri

Dalgalılık katsayısı;
Güç katsayısı;

Belirli parametreler ile ölçülen doğrultucunun performansı

yetersizdir. Yük akımı, bir enduktans ve serbest dolaşım diyotu
eklenerek sürekli yapılabilir. Çıkış gerilimi süreksiz olup kaynak
frekansının katlarında harmonikler içerir.
Orta uçlu transformatöre sahip tam dalga doğrultucu;
Giriş geriliminin pozitif yarım periyodu süresince D1 diyodu
iletimde, D2 kesimdedir. Giriş gerilimi yükün uçlarında görünür.
Giriş geriliminin negatif yarım periyodu süresince D2 diyodu
iletimde, D1 kesimdedir. Giriş geriliminin negatif kısmı yükün
uçlarında pozitif gerilim olarak görünür.
Transformatörden akan bir DA akım olmadığı için transformatör
nüvesinde DA saturasyon problemi oluşmaz. Ortalama çıkış
gerilimi;
Orta uçlu transformatöre kullanmak yerine dört diyotlu
doğrultucu kullanabiliriz. Giriş geriliminin pozitif yarım
periyodunda güç yüke D1 ve D2 diyotları vasıtasıyla aktarılır.
Negatif yarım periyodunda ise D1 ve D2 diyotları vasıtasıyla
aktarılır. Burada diyodun ters tepe gerilimi Vm’dir.
Bu devre köprü doğrultucu olarak bilinir ve endüstriyel
uygulamalarda yaygınca kullanılır.

Örnek 3.1 Orta uçlu transformatöre sahip tam dalga

doğrultucunun performans parametrelerinin bulunması

Örnek 3.2 Tam dalga bi doğrultucunun çıkış geriliminin Fourier

Serisinin bulunması
• Bölüm 3.3’ün Önemli Noktaları
• Orta uçlu transformator ve köprü tipi doğrultucu olmak
üzere iki çeşit tek fazlı doğrultucu mevcuttur. Orta uçlu
transformatorun sekonder akımının tek yönlü (DA)
akım taşımasının ve daha büyük VA anma değerine
ihtiyaç duymasının dışında her iki doğrultucunun
performansı hemen hemen aynıdır. Orta uçlu
transformator tipi 100W’tan daha küçük
uygulamalarda kullanılırken köprü doğrultucu 100 W ila
100 kW arasındaki uygulamalarda kullanılır.
Doğrultucuların çıkış gerilimi, 2f’nin (kaynak frekansının
iki katı) katları olan frekanslardaki harmonikleri ihtiva
eder.
Devam ediyor
Omik yükte, yük akımı şekil
bakımından çıkış gerilimi ile
aynıdır. Uygulamada, çoğu
yükler belli orada endüktif
olup yük akımı R yük direnci
ile L endüktansı değerlerine
bağlıdır. E batarya gerilimi
genelleştirilmiş denklemler
elde etmek için eklenmiştir.
Problem 3.3 R-L Yüklü Tam Dalga Doğrultucunun Performans
Parametrelerini Bulunması
Şekildeki tek fazlı tam dalga doğrultucu;
L = 6.5 mH, R = 2.5 Ω, and E = 10 V.
Vs = 120 V at 60 Hz.
(a) Determine
(1) the steady-state load current I0 at ωt = 0,
(2) the average diode current ID(av),
(3) the rms diode current ID(rms),
(4) the rms output current Io(rms), and
(5) the input power factor PF.
(b) Use PSpice to plot the instantaneous output current i0.
Assume diode parameters IS = 2.22E - 15, BV = 1800 V.
Problem 3.4 Tam dalga doğrultucunun
Giriş Güç katsayısının bulunması.
Sıfır dalgalılığa sahip Ia endüvi akımını
çeken bir motorun;
a) Giriş akımının değerini
b) Doğrultucunun giriş PF’sini
hesaplayınız
Tek fazlı doğrultucular 15 kW’lık güç değerlerine kadar olan
uygulamalarda kullanılır. Daha büyük çıkış gücü için üç fazlı
doğrultucular kullanılır. Doğrultucu çıkışları harmonikler içermekte ve
ana bileşen frekansının kaynak frekansının iki katı olduğu
bilinmektedir. Uygulamada, yükteki harmoniklerin seviyelerini
azaltmak için genelde filtre kullanılır; filtre boyutu harmonik
frekansındaki artış ile azalır.
Çok fazlı doğrultucular; daha büyük güç çıkışına ek olarak,
harmoniklerin temel frekansını arttırır ve bu frekans kaynak
frekansının (qf) q katı kadardır.
Şekil 3.11’deki üç fazlı tam dalga köprü doğrultucu büyük güç
uygulamalarında aygın olarak kullanılır. Bu doğrultucu transformatörlü
veya transformatörsüz olarak çalıştırılabilir ve çıkış gerilimi altı darbeli
dalgalılık üretir. Diyotlar iletim sırasına göre numaralandırılır ve her bir
diyot 120 derece iletir. Diyotların iletim sırası D1-D2, D3-D2, D3-D4,
D5-D4, D5-D6, D1-D6 şeklindedir. En büyük anlık faz-faz arası gerilim
değerine sahip kaynak hattı çifti sarasına bağlanan (A-K gerilimi en
büyük) diyot çifti iletime geçer.
Vm faz gerilimlerinin tepe değeri olduğuna göre, anlık faz gerilimleri;
van=Vmsin(t), vbn=Vmsin(t-120 ), vcn=Vmsin(t-240 )
Fazlar arası gerilim faz geriliminden 30 ileride olduğundan, anlık faz-
arası gerilimler;
vab= 3Vmsin(t+ 30),  3vbc=Vmsin(t-90), vca= 3Vmsin(t-210)
Problem 3.7 Üç Fazlı Köprü Doğrultucunun Performans
Parametrelerinin Bulunması
Üç fazlı köprü doğrultucu R değerli saf omik yüke sahiptir. Buna göre;
a) Verimi
b) FF
c) RF
d) TU
e) Her bir diyodun ters tepe gerilim (PIV) değerlerini
f) Diyottan geçen akımın en büyük değerini bulunuz.
Doğrultucu VDA=280.7 V çıkış geriliminde IDA=60 A sağlamakta olup
kaynak frekansı 60 Hz’dir.
Faz-faz arası
etkin giriş
gerilimi
Doğrultucu tasarımında diyotların anma değerlerinin bilinmesi gerekir.
Diyotların anma değerleri genel olarak ortalama akım, etkin akım,
maksimum akım ve ters gerilimin tepe değerleri cinsinden belirlenir.
Doğrultucu çıkışlarındaki harmonikler nedeniyle, filtreler kullanılarak
doğrultucunun çıkış gerilimleri düzgünleştirilebilir ve bu filtreler DA
filtreleri olarak bilinir. Üç tip DA filtreleri vardır; L, C ve LC tipi filtreler.
Doğrultma işlemi yüzünden, doğultucunun giirş akımı da harmonik
içerir ve besleme sistemindeki harmoniklerin bir kısmını filtre etmek
için AA filtreler kullanılır. AA filtresi genelde LC tipi bir filtredir.
Problem 3.9 Diyot akımlarından Diyot anma değerlerinin bulunması
Üç fazlı köprü doğrultucu ortalama akımı IDA=60 A olan ve dalgalılık
içeriği ihmal edilen hayli endüktif bir yükü beslemektedir. Yıldız bağlı
kaynağın faz-nötr geriliminin 60 Hz’de 120 V olması durumunda
diyotun anma değerlerini belirleyiniz.
Çözüm:
Diyotlardan geçen akım Şekil 3.18’de gösterilmiştir. Diyotun ortalama
akımı Id=60/3=20 A’dir. Etkin akım ise;

Ters tepe değeri

Problem 3.10 Diyotun Ortalama ve Etkin akımlarının dalga
şekillerinin bulunması
Diyottan geçen akım Şekil 3.19’da gösterilmiştir. Buna göre
a) Etkin akımı
b) Ortalama diyot akımını bulunuz (t1=100 us, t2=350 us, f=250 Hz,
fs=5 kHz, Im=450 A, Ia=150 A)
Çözüm:
Problem 3.11 Dalgalılık akımının miktarını sınırlandırmak için Yük
endüktansının bulunması
Tek fazlı köprü doğrultucu 120 V, 60 Hz’lik bir kaynaktan
beslenmektedir. Yük direnci R=500 ’dur. Iac etkin dalgalanma akımını
Idc akımının %5’inden daha küçük bir değere sınırlandıran seri L
endüktansının değerini hesaplayınız.
Çözüm:
R = 500 Ω ve f = 60 Hz, için, endüktans değeri
0.47142 = 0.052 [1 + (4 * 60 * πL/500) 2] elde edilir ve buradan
L = 6.22 H olarak bulunur.
Problem 3.12 Çıkış Dalgalılık Gerilim miktarını sınırlandıran Filtre
Kapasitans değerinin bulunması
Tek fazlı köprü doğrultucu 120 V, 60 Hz’lik bir kaynaktan
beslenmektedir. Yük direnci R=500 ’dur.
a) Çıkış geriliminin dalgalılık katsayısını %5’ten daha küçük yapacak C
filtresini tasarlayınız.
b) (a) şıkkındaki C kondansatör değerini kullanarak Vdc ortalama yük
gerilimini hesaplayınız
Çözüm:
a) Şekil 3.20a’daki anlık vs gerilimi anlık vo kapasitör geriliminden
büyük olduğunda, diyotlar (D1 ve D2 veya D3 ve D4) iletime geçer
ve sonrasında kondansatör kaynaktan şarj olur. Eğer anlık vs
kaynak gerilimi anlık vo kapasitör geriliminin altına düşerse,
diyotlar ters öngerilimlenir ve Ce kapsitörü RL yük direnci
üzerinden deşarj olur. vo kapasitör gerilimi minimum vo(min) ve
maksimum vo(max) değerleri arasında değişir. Bu durum Şekil
3.20b’de gösterilmiştir.
 Maksimum gerilim vo(max) ve minimum vo(min) arasındaki fark olan
çıkış dalgalılık gerilimi, Tablo 3-5’te gösterildiği gibi farklı şekillerde
belirlenebilir.
Farz edelim ki tc şarj etme süresi ve td ise Ce kapasitörünü deşarj etme
süresi olsun. Şarj sırasındaki eşdeğer devre Şekil 3.20c’de
gösterilmiştir. Şarj etme aralığı sırasında kapasitör vo(min) den vo(max) ’a
şarj olur. (rad/s) açısında, pozitife giden giriş geriliminin kapasitör
deşarjının sonunda vo(min) minimum kapasitör gerilimine eşit
olduğunu varsayalım. Giriş gerilimi sinüzoidal olarak 0’dan Vm’ye
artarken  açısı aşağıdaki gibi belirlenir;

Birinci aralığın başlangıcı olarak zaman orijinini (t=0) /2’de tekrar

tanımlarsak, kapasitördeki deşarj akımının R üzerinden üstel biçimde
deşarj edildiği sonucunu çıkartabiliriz.
Burada vc(t=0)=Vm başlangıç şartı ile bulunur.

Deşarj periyodu sırasında anlık v0 çıkış gerilimi;

Şekil 3.20d deşarj sırasındaki eşdeğer devreyi göstermektedir. td

deşarj süresini veya (rad/s) deşarj açısını şu şekilde bulabiliriz;

t=td’de (3.55) denklemindeki v0(t), v0(min)’a eşit olur ve td, ile

aşağıdaki gibi ilişkilendirilir;

Burada td deşarj süresi olup şu şekilde hesaplanır;

Denk (3.58)’deki td’yi Denk (3.56)’daki td’ye eşitlersek;

İfadesi elde edilir.
Ce filtre kapasitörü ise;

Deşarj zaman aralığı başlarken, zaman başlangıç noktasını (t=0)

/2’de tekrar tanımlarsak, v0(av) ortalama çıkış gerilimi;

Doğrusal olmayan bu denklemi td>>tc olursa;

Dalgalanma katsayısı %10’un içinde kaldığı sürece makul doğrulukta
Ce kapasitörünün değerini bulmada bu denklem kullanılabilir. Bu
denklemden dalgalılık geriliminin ters orantılı olarak f-kaynak
frekansına, Ce filtre kondansatörüne ve RL yük direncine bağlı olduğu
görülebilir. Ortalama çıkış gerilimi yaklaşık olarak;
• 3.14.1 AA Film Kapasitörler
• 3.14.2 Seramik Kapasitörler
• 3.14.3 Alüminyum Elektrolitik Kapasitörler
• 3.14.4 Katı Tantal Kapasitörler
• 3.14.5 Süper Kapasitörler
• Diyotların ve giriş transformatorunun bağlantısına
bağlı olarak farklı tip doğrultucular mevcuttur.
Doğrultucuların performans parametreleri
tanımlanmıştır ve doğrultucuların
performanslarının doğrultucu tiplerine göre
değiştiği gosterilmiştir. Doğrultucular yükte ve
besleme hattında harmonikler üretirler; bu
harmonikler filtreler ile azaltılabilir.
• Doğrultucuların performansları kaynak ve yuk
endüktansları tarafından da etkilenir.