Professional Documents
Culture Documents
Doğru Akim Generatörleri̇ Ve Karakteri̇sti̇kleri̇
Doğru Akim Generatörleri̇ Ve Karakteri̇sti̇kleri̇
Doğru Akim Generatörleri̇ Ve Karakteri̇sti̇kleri̇
1 KARAKTERİSTİKLERİ
DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ – Tanımlar
6
Düz Kompunt Ters Kompunt Şönt
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ – Doğru Akım Generatörleri ve Karakteristikleri
Yabancı Uyartımlı Generatörler
Yabancı Uyartımlı
generatörün devreye
bağlantısı 7
Doğru akım generatörlerinde uyartım devresine seri olarak tsq reostası bağlanır. Bu
reostanın t ve s uçları generatörün uyartım akımının ve dolayısıyla manyetik alanın
ayarlanması sağlanır. Uyartım akımının ayarlanması endüvide indüklenen kutup (uç)
gerilimini değiştirir.
10
Artık Mıknatısiyet
• Generatörlerin kutup sargılarından herhangi bir akım geçmese de manyetik
malzemenin doyuma ulaşmasından dolayı kutuplardaki manyetik alan sıfır olmaz. Bu
manyetik alanın yok olması zamana bağlıdır.
• Generatörlerin çalıştıktan sonra kutuplarında kalan bu manyetik alana artık
mıknatısiyet adı verilir.
• Generatör uzun süre çalıştırılmamış yada ilk kez çalıştırılıyor ise üzerinde herhangi
bir artık mıknatısiyet söz konusu olmayacağından kendi kendini uyartamaz. Bu
nedenle pil, akü gibi doğru akım kaynağı ile artık mıknatısiyet sağlanır yada makine 11
yabancı uyartımlı olarak çalıştırılır.
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ – Doğru Akım Generatörleri ve Karakteristikleri
Kendinden Uyartımlı Generatörler
Remenans Gerilimi
• Generatör normal devir sayısı ile dönerken uyartım akımı sıfır olsa da kutuplardaki
artık mıknatısiyetten dolayı endüvide bir emk indüklenir.
• İndüklenen bu gerilime remenans gerilimi adı verilir.
Kendi Kendine Uyartım
• Daha önce çalıştırılmış bir doğru akım makinesi kutuplarında doyuma ulaşılmasından
dolayı artık mıknatısiyet kalır. Bu artık mıknatısiyet generatör anma hızında dönerken
endüvi sargılarında bir remenans gerilimi indükler.
• Alan sargıları endüviye paralel olduğundan indüklenen bu gerilim alan sargılarından
geçen akımı arttırır. Alan sargılarındaki akımın artışı artık mıknatısiyet akısını da
arttırır. Buna bağlı olarak endüvide indüklenen gerilimi de artar.
• Generatörde indüklenen gerilimin artışı alan sargısı direnç çizgisi ile manyetik doyum
çizgisinin kesiştiği noktaya kadar olur.
• Eğer alan sargıları artık mıknatısiyet değerini azaltacak şekilde bağlanmış ise
indüklenen gerilimde azalma olur ve generatör kendi kendini uyartamaz.
12
Kritik Direnç
Uyartım devresi direnç eğrisi, mıknatıslama eğrisini lineer olarak değiştiği noktada
keserse bu eğriye karşılık gelen değere kritik direnç adı verilir. Eğer uyartım devre direnci
kritik devre direncinden büyük ise indüklenen gerilimde herhangi bir artış olmaz ve bu
nedenle generatör kendi kendini uyartamaz. Kısaca generatörün kendi kendini uyartmaya
başladığı uyartım reostası direnç değerine kritik direnç denir.
Bir doğru akım generatörünün kendi kendini
uyartabilmesi için;
• Kutuplarda artık mıknatısiyet akısı bulunmalı
• Generatörün endüvisinde indüklenen gerilimin
oluşturacağı manyetik alan artık mıknatısiyet
akısını destekleyecek yönde olmalı
• Uyartım devresi toplam direnci, kritik direnç
değerinden küçük olmalıdır.
13
Uyartım devresi direnci ile endüvi
uç gerilimi arasındaki ilişki
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
ŞÖNT DOĞRU AKIM GENERATÖRLER
14
DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ – Doğru Akım Generatörleri ve Karakteristikleri
Şönt Generatörler
16
17
18
• Generatör yüklendikçe yük akım belli bir değere kadar artar. Bu değerden sonra yük
direncindeki azalmanın yük akımını arttıracağı yerde azalttığı görülür. İşte yük akımının
azalmaya başladığı bu noktaya kırılma noktası adı verilir. Bu noktadan itibaren uç
gerilimi de azalır.
• Yük direncindeki azalma devam edince uyartım akımı sıfıra gider ve generatör kısa devre
edildiğinde yani yük direnci sıfır olduğunda geçen kısa devre akımı remenans geriliminin
endüvi direncine bölümüne eşit olur. Bu sonuç bize şönt generatörün kısa devre
durumunda bir zarar görmeyeceğini gösterir.
• Bu tip generatörler akümülatör şarjında, galvanoteknide, küçük aydınlatma tesislerinde,
gerilimin yükle değişmesinin sakıncası olmayan yerlerde kullanılır.
20
Seri Generatörler
• Uyartım sargısı generatör endüvisine seri şekilde bağlanmış olan generatörlerdir.
• Dışarıdan herhangi bir uyartıma gerek duymadan şönt generatörlerde olduğu gibi kendi
kendini uyartırlar.
• Seri generatörlerde endüvi uçları A – B, kutup(uyartım) sargısının uçları E – F, yardımcı
sargı uçları da G – H harfleri ile gösterilir.
22
Uyartım akımının ayarlanması amacıyla seri sargıya paralel ayarlı bir Rd direnci
bağlanmıştır. Rd bağlanmaz ise devreden endüvi akımı geçer ve Ia = Is = I olur. Seri
generatörlerde kutup gerilimi her yük akımı için ayrı değerdedir. Yük akımındaki az bir
değişme kutup geriliminde büyük değişmelere yol açar. Her ne kadar seri sargıya
bağlanacak paralel direnç ile kutup gerilimini sabit tutmak mümkünse de kullanışlı değildir.
Bu bakımdan seri generatörler enerji üretimi için santrallerde kullanılmazlar.
23
Endüvi akımı 𝑰𝒂 = 𝑰 + 𝑰𝒎
Endüvi gerilimi 𝑬𝒂 = 𝑼 + 𝑰𝒂 . 𝑹𝒂 +𝑰𝒔 . 𝑹𝒔
Uç gerilimi 𝑼 = 𝑬 − 𝑰𝒂 . 𝑹𝒂 − 𝑰𝒔 . 𝑹𝒔
Uyartım devresi direnci 𝑹𝒎 = 𝑹𝒇 + 𝑹ş
24
Uç gerilimi 𝑼 = 𝑰𝒎 . 𝑹𝒇 + 𝑹ş = 𝑰𝒎 . 𝑹𝒎
ELP-13203 Elektrik Makineleri I Öğr.Gör. Volkan ERDEMİR
DOĞRU AKIM GENERATÖRLERİ – Doğru Akım Generatörleri ve Karakteristikleri
Kompunt Generatörler
25
26
27
28
29
30