Chuong 02

Chương 2 –
HỆ PHƯƠNG TRÌNH
TUYẾN TÍNH
GV: LÊ HOÀNG TUẤN Email: tuanlh@uit.edu.vn
Chương 2 – HỆ PT TUYẾN TÍNH
Trường ĐH Công Nghệ Thông Tin – ĐHQG Tp.HCM – http://www.uit.edu.vn
HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

 Một hệ pttt gồm m phương trình và n ẩn số trên F là 1 hệ pt có
dạng
a11 x1  a12 x2    a1n xn  b1
a x  a22 x2    a 2 n xn  b2
 21 1
 (*)
     
am1 x1  a m 2 x2    amn xn  bm
aij
, trong đó bi (1  i  m,1  j  n) là các hằng số cho trước
x1 , x2 ,  , xn là n ẩn số cần tìm
ax  by  c  0
( tuyến tính  các ẩn số ở dạng bậc 1 và có tính chất đường thẳng )

 x1 
 
 x2 
A  (aij )1i  m X  

 Đặt
1 j  n  b1   
   xn 
 b2 
B 

 
b 
 m AX  B
( dạng tích ma
trận )
 thì hệ pt (*) được viết gọn thành 2
dạng
( A | B ) ( dạng ma trận hóa )

 Ví dụ xét hệ pttt
 3 x1  7 x2  (9 / 11) x3  6 x4  (2 / 7) x5  0
4 x  x1  8 x4  (ln 3) x2  3
 5

 8 x3  x5  2 x2  (sin 2) x4  7
2
 ex4  x1  9 x5  (10 / 3) x3  1
 dạng ma trận hóa x1 x2 x3 x4 x5

 3  7 9 / 11  6  2 / 7 0 
 
hiểu ngầm
    ln 3 0 8 4  3
 0 2 8 sin 2 17 2
 
 1 0 10 / 3 e 9 1 
 

 dạng tích ma trận  x1 
 
 x2 
A x3   B
, với  
 x4 
 3  7 9 / 11 6  2 / 7   x5 
 
    ln 3 0 8 4
A
0 2 8 sin 2 1  0
 
 
 1 0 10 / 3 e 9    3
 B  7 
2
 
 1
 
NGHIỆM CỦA 1 HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

 Xét hệ pttt AX  B
 Ta nói bộ số (c1 , c2 ,  , cn ) là 1 nghiệm ( 1 lời giải ) của hệ
nếu tất cả các pt của hệ đều được thỏa khi ta thay

thế
x1  c1 , x2  c2 ,  , xn  cn
 Lưu ý chỉ có đúng 1 trong 3 trường hợp sau xảy ra cho 1 hệ pttt
 TH1: hệ vô nghiệm
 TH2: hệ có nghiệm duy nhất
 TH3: hệ có vô số nghiệm

 Ví dụ a/ hệ 5 x  2 ( F  R)
có 1 nghiệm x  2 / 5
b/ hệ 0x   ( F  R) vô nghiệm
c/ hệ 0x  0 ( F  R) có nghiệm x thực tùy ý

( vô số nghiệm )
2 x  3 y  4
d/ hệ  ( F  Q)
5 x  y  7
có nghiệm duy nhất x  1, y  2

 Ví dụ
7 x  4 y  5 (1) ( 2 )  ( 2 )  2 (1) 7 x  4 y  5
e/ hệ     
 14 x  8 y  2 (2) 0 x  0 y  12
vô nghiệm
3 x  5 y  1 (1) ( 2 ) ( 2 ) 3(1) 3 x  5 y  1
f/ hệ     
9 x  15 y  3 (2) 0 x  0 y  0
hằng đúng
y  a

 nghiệm  x  5a  1 a hữu tỷ tùy ý
 3
HỆ PTTT THUẦN NHẤT

 Là hệ có dạng AX   ( nghĩa là b1  b2    bm  0 )
 Dễ thấy hệ này có 1 nghiệm là x1  x2    xn  0
( nghiệm tầm thường )
có nghiệm duy nhất Vd a/ hệ

 Hệ thuần nhất
vô số nghiệm  2x  y  0

3 x  5 y  0
x y0 7 x  y  0
( nghiệm duy nhất )
( giải) 
HỆ PTTT THUẦN NHẤT

 Ví dụ b/ hệ {2 x  7 y  8 z  0}
 y  a, z  b
F C 
nghiệm  7 a  8b ( a,b phức tùy ý )
giải
 x  2
vô số nghiệm
PHƯƠNG PHÁP GIẢI HỆ PTTT

 Khi giải 1 hệ pttt trên F (dạng ma trận hóa) ta có thể sử dụng các
phép biến đổi sơ cấp trên dòng mà không làm thay đổi tập hợp nghiệm
của hệ (phương pháp GAUSS-JORDAN hay phương pháp GAUSS)
 Hoặc ta có thể sử dụng định thức để giải hệ phương trình (pp

CRAMER)
QUY TẮC CRAMER

 Ký hiệu xét hệ pttt viết dưới dạng tích ma trận
AX  B
QUY TẮC CRAMER

 Đặt  | A |
Aj = ma trận A xóa cột j và thay thế bằng cột B (1  j  n)
 j | A j | (1  j  n)
 TH1: Nếu 0 ( nghĩa là | A | 0)

 thì hệ CÓ NGHIỆM DUY NHẤT
2
x2 
1  n
x1 

 xn 

QUY TẮC CRAMER

 TH2: Nếu 0 , và có ít nhất một số j  {1,2,  , n}
thỏa j  0  hệ VÔ NGHIỆM
 TH3: Nếu 0 , và 1   2     n  0
 hệ VÔ NGHIỆM hoặc VÔ SỐ NGHIỆM

( không duy nhất nghiệm )
 phải giải hệ bằng pp GAUSS-JORDAN để có

kết quả chính xác
QUY TẮC CRAMER

 Ví dụ giải và biện luận hệ sau
 1 2 2 0 
 
 2 m  2 m 5 2  , với m là tham số thực
m 1 m  1  2 
 
A B
 Ta có
1 2 2 1 0 0
( 3)'( 3)'  ( 2 )'
 | A |  2 m  2 m  5     2 m  2  3
( 2 )'( 2 )' 2 (1)'
m 1 m 1 m 1  2m m
QUY TẮC CRAMER

 Ví dụ
dòng 1 11 m2 3
1(1)  m 2  2m  3  6m
1  2m m
 m 2  4m  3  (m  1)(m  3)
0 2 2 0 2 2
1 | A1 | 2 m  2 m  5 
( 3) ( 3)  ( 2 )
  2 m  2 m  5
2 1 m 1 0 m  1 2m  4
cột 1 2 1 2 0
2(1)  2(2m  6)  4(3  m)
m  1 2m  4
QUY TẮC CRAMER

 Ví dụ
1 0 2 1 0 2
 2 | A2 |  2 2 m  5 
( 3) ( 3)  ( 2 )
   2 2 m5
m  2 m 1 m  2 0 2m  4
cột 2 2 2 1 2
2(1)  2m  4  2m  4  0
m  2 2m  4
QUY TẮC CRAMER

 Ví dụ
1 2 0 1 2 0
 3 | A3 |  2 m  2 2 
( 3) ( 3)  ( 2 )
   2 m2 2
m 1 2 m  2 m 1 0
cột 3 23 1 2
2(1)
m  2 m 1
 2(m  1  2m  4)  2(m  3)
QUY TẮC CRAMER

  (m  1)(m  3)
 Ví dụ
1  4(3  m)
vậy, ta có
2  0
 3  2(m  3)
 Nếu 1 m  3 thì 0

 hệ CÓ NGHIỆM DUY NHẤT
1 4 2 3 2
x1   ; x2  0 ; x3  
 1 m   m 1
QUY TẮC CRAMER

 Ví dụ  Nếu m 1 thì 0
, mà do 1  4(3  1)  8  0
 hệ pt VÔ NGHIỆM
 Nếu m3 thì 0 , và 1   2   3  0

 ta giải hệ bằng pp GAUSS-JORDAN
 1 2 2 0  1 2 2 0 
  ( 2 ) ( 2 )  2 (1)
( 3) ( 3) 3(1)
 
  2 1  2 2     0 5 2 2
 3 1   0  5  2  2
 4  2   
QUY TẮC CRAMER

 Ví dụ
 1 2 2 0
( 3) ( 3)  ( 2 )
 
    0 5 2 2 
 0 0 0 0
 
 hệ pt đã cho có vô số nghiệm

x  a
 3 , với
 2  2a
 x2  a
 5 thực
 x  2a  2 2  2a    4  6a
tùy ý
 1  5  5
PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

 Xét 1 hệ pttt có m phương trình và n ẩn số, trên F
viết dưới dạng ma trận hóa ( A | B )
 Ta thực hiện các bước sau đây

 Dùng các phép biến đổi sơ cấp trên dòng thích hợp để xây dựng
trong ma trận A các cột chuẩn
1
  0
0   0
1  
E1   0  0
  E2   0  theo thứ tự
    E3   1 
    ( từ trái qua phải )
0  
  0
  0
 

 quá trình chuẩn hóa các cột phải tuân thủ 2 nguyên tắc
 Khi đang xây dựng cột chuẩn Ek thì không được làm biến đổi
các cột chuẩn E1 , E2 ,  , Ek 1 trước đó
 Nếu tại cột đang xét không xây dựng được Ek

thì ta chuyển qua cột kế cận bên phải
 Quá trình chuẩn hóa các cột sẽ kết thúc khi ta đã xét xong
cột cuối cùng của ma trận A
 Có đúng 1 trong 3 trường hợp sau xảy ra

 TH1: khi đang chuẩn hóa các cột, nếu có thể biến đổi dòng nào
đó
về dạng (0 0  0 | a ) , với a  0
 thì hệ VÔ NGHIỆM

 TH2: khi chuẩn hóa xong các cột, ta được hệ có dạng
1 0 0  0 0 c1
n
0 1 0  0 0 c2
cột
chuẩn 0 0 1  0 0 c3
liên     0 0 
tiếp
nhau 0 0 0  1 0 cn 1
0 0 0  0 1 cn
0 0 0  0 0 0
các dòng zero có thể
      
có hoặc không có
0 0 0  0 0 0

 Hệ có NGHIỆM DUY NHẤT
x1  c1 , x2  c2 , x3  c3 ,  , xn  cn
 TH3: khi chuẩn hóa xong các cột, ta thu được r cột chuẩn
E1 , E2 ,  , Er ( r  n) xen kẽ với
(n  r ) cột không chuẩn hóa được
 hệ có VÔ SỐ NGHIỆM như sau
 Các ẩn ứng với các cột không chuẩn hóa được là ẩn tự do,
lấy giá trị tùy ý trên F, có (n-r) ẩn như vậy

 Các ẩn còn lại (ứng với các cột chuẩn hóa được) được tính theo các
ẩn tự do nhờ các pt không tầm thường ở hệ cuối cùng
GIẢI HỆ PTTT
 Ví dụ (nghiệm duy nhất) : giải hệ sau trên R
 x1  2 x2  3 x3  2 x4  6
3x  2 x3  2 x1  x2  8
 4

2 x2  3 x1  2 x4  x3  4
 2 x3  x4  3 x2  2 x1  8
 viết dưới dạng ma trận hóa, ta có
 1 2 3  2 6 1 2 3  2 6
  
( 2 ) ( 2 )  2 (1) 
 2 1 2 3  8 0 5 8 1 4
( 3) ( 3) 3(1)
( 4 ) ( 4 )  2 (1)
 3   
  0  4  10 8  14 
2 1 2 4  
 
 2 3 2 1  8  0  7  4 5  20 
 
GIẢI HỆ PTTT
1
( 2 ) ( 2 )  ( 3) 0 7  16 26 

(1) (1)  2 ( 2 )
( 3) ( 3)  4 ( 2 )

0
( 4 ) ( 4 )  7 ( 2 ) 1 2 7  10 
   
0 0  18 36  54 
 
0 0  18 54  90 

( 4 ) ( 4 )  ( 3) 1 0 0  2 5
1  
( 3)   ( 3)
18 0 1 0 3  4
( 2 ) ( 2 )  2 ( 3) 0 0 1  2 3
(1) (1)  7 ( 3)
   
0

 0 0 18  36 
GIẢI HỆ PTTT
1 1 0 0 0 1
( 4 )
18
( 4)  
(1) (1)  2 ( 4 ) 0 1 0 0 2
( 2 ) ( 2 ) 3( 4 )
( 3) ( 3)  2 ( 4 )
0 0 1 0  1
    
0 0 0 1  2 

 x1  1
x  2
 2
 Viết lại hệ cuối cùng  ( nghiệm duy nhất )
 x3  1
 x4  2
GIẢI HỆ PTTT
 Ví dụ ( vô nghiệm ) : giải hệ sau trên Q
1 3 2 5  7 3
 
( 2 ) ( 2 )  ( 4 )
3 1 2 1  1 1 ( 3) ( 3)  2 (1)
 2 1 5 2 ( 4 ) ( 4 ) 3(1)

7 3
   

3 2 7  5 8 3 
 
1 3 2 5  7 3
  (1) (1)  ( 2 )
0 3 9 6  9  2 1
( 2 ) ( 2 )
 0  7 11  13 19  4  3
( 3) ( 3)  7 ( 2 )
  ( 4 ) ( 4 ) 11( 2 )
 0  11 13  20 29  6    
 
GIẢI HỆ PTTT
1 0 7 1 2 5
 
0 1 3 2  3  2 / 3
0 0  10 1  2  26 / 3  ( 4 ) ( 4 )  2 ( 3)
    
0 0  20 2  4  40 / 3 

 
 
  hệ vô nghiệm
 
 
0 0 0 0 0 4
 
GIẢI HỆ PTTT
 Ví dụ ( vô số nghiệm ) : giải hệ sau trên Q
1 1 0  3 1  2
 
 1 1 2 1 0 1 ( 2 ) ( 2 )  (1)
( 3) ( 3)  2 ( 4 )
4  2 3  4 7 ( 4 ) ( 4 )  2 (1)

6
   
2 4  2 4  7 1
 
1 1 0  3 1  2
  ( 4 ) ( 4 )  ( 2 )
0  2 2 2 1 3 ( 3) ( 3) 5 ( 2 )
1
 0  10 10  5 10 5  ( 2 ) ( 2 )
2
  (1) (1)  ( 2 )
  

0 2  2 10  5 5 
 
GIẢI HỆ PTTT
1 0  2 1/ 2 1/ 2
1
  ( 3)  
1
( 3)
0 1 1 1 1/ 2  3 / 2 15
(1) (1)  2 ( 3)
0 0 0  15 5  10 
( 2 ) ( 2 )  ( 3)
( 4 ) ( 4 ) 12 ( 3)
    
0 0 0 12 4 8 

1 0 1 0  7 / 6 5 / 6
 
0 1 1 0  5 / 6  5 / 6
0 0 0 1  1 / 3 2 / 3
 
0 0 0 0 0 0 

GIẢI HỆ PTTT
 Lúc này hệ có thể được viết lại là
 x1  x3  (7 / 6) x5  5/6

 x2  x3  (5 / 6) x5  5/6
x  x5 / 3  2/3
 4
 x3  a, x5  b
 Nghiệm ( vô số nghiệm )  7b 5
 x1   a  
 6 6
(a,b hữu tỷ tùy ý)  x  a  5b  5
 2 6 6
( do cột 3 và cột 5 không chuẩn hóa được )  b 2
 x4  
 3 3
PHƯƠNG PHÁP GAUSS
 Tương tự như phương pháp GAUSS-JORDAN, ta xét hệ pt dưới

dạng ma trận hóa (A|B)
 Dùng các phép biến đổi sơ cấp trên dòng thích hợp để xây dựng
trong ma trận A các cột bán chuẩn
 Dấu hiệu để xét 1 cột có bán chuẩn hóa được hay không cũng
giống như xét trường hợp chuẩn hóa 1 cột được hay không.
 Ta cũng kết thúc thuật toán khi xét xong cột cuối cùng của ma
trận A.
 Tuy nhiên, nghiệm (nếu có) thì ta không thu được trực tiếp như
pp GAUSS-JORDAN mà ta sẽ có các ẩn có chỉ số lớn trước, rồi thay
dần vào các pt bên trên, ta được các ẩn có chỉ số nhỏ hơn.

Chuong 02

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Chuong 02

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 02

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 2 –

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

( tuyến tính  các ẩn số ở dạng bậc 1 và có tính chất đường thẳng )

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

 dạng ma trận hóa x1 x2 x3 x4 x5

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

NGHIỆM CỦA 1 HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

nếu tất cả các pt của hệ đều được thỏa khi ta thay

 TH2: hệ có nghiệm duy nhất

NGHIỆM CỦA 1 HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

c/ hệ 0x  0 ( F  R) có nghiệm x thực tùy ý

NGHIỆM CỦA 1 HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

HỆ PTTT THUẦN NHẤT

 Dễ thấy hệ này có 1 nghiệm là x1  x2    xn  0

( nghiệm tầm thường )

có nghiệm duy nhất Vd a/ hệ

HỆ PTTT THUẦN NHẤT

PHƯƠNG PHÁP GIẢI HỆ PTTT

của hệ (phương pháp GAUSS-JORDAN hay phương pháp GAUSS)

 Hoặc ta có thể sử dụng định thức để giải hệ phương trình (pp

QUY TẮC CRAMER

QUY TẮC CRAMER

 TH1: Nếu 0 ( nghĩa là | A | 0)

QUY TẮC CRAMER

 TH3: Nếu 0 , và 1   2     n  0

 hệ VÔ NGHIỆM hoặc VÔ SỐ NGHIỆM

 phải giải hệ bằng pp GAUSS-JORDAN để có

QUY TẮC CRAMER

QUY TẮC CRAMER

QUY TẮC CRAMER

QUY TẮC CRAMER

QUY TẮC CRAMER

 Nếu 1 m  3 thì 0

QUY TẮC CRAMER

 Nếu m3 thì 0 , và 1   2   3  0

QUY TẮC CRAMER

PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

 Ta thực hiện các bước sau đây

PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

các cột chuẩn E1 , E2 ,  , Ek 1 trước đó

 Nếu tại cột đang xét không xây dựng được Ek

 Có đúng 1 trong 3 trường hợp sau xảy ra

PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

 hệ có VÔ SỐ NGHIỆM như sau

PHƯƠNG PHÁP GAUSS-JORDAN

 viết dưới dạng ma trận hóa, ta có

PHƯƠNG PHÁP GAUSS

 Tương tự như phương pháp GAUSS-JORDAN, ta xét hệ pt dưới

You might also like