10-сынып ЖМБ. Қалыптастырушы бағалау

«Химия» пәнінен
қалыптастырушы бағалауға арналған

тапсырмалар жинағы
10-сынып
(жаратылыстану-математикалық бағыт)
Нұр-Сұлтан, 2019
Аталған тапсырмалар жинағы мұғалімге 10-сынып білім алушыларына «Химия» пәні
бойынша қалыптастырушы бағалауды жоспарлау, ұйымдастыру және өткізуге көмек құралы
ретінде құрастырылған. Тапсырмалар жинағы оқу бағдарламасы мен оқу жоспарының
негізінде дайындалған.
Бағалау критерийлері мен дескрипторлары бар тапсырмалар мұғалімнің ұқсас
тапсырмаларды құрастыруына, іріктеуіне, білім алушылардың оқу мақсаттарына жету
бойынша сындарлы (конструктивті) кері байланыс беруіне көмектесетін үлгілер болып
табылады.
Жинақта ұсынылатын сипаттама білім алушылардың қажеттіліктері мен
мүмкіндіктерін есепке ала отырып, тапсырмаларға өзгерістер мен толықтырулар енгізуге,
бейімдеуге мүмкіндік береді.
Жалпы орта білім беретін мектеп мұғалімдеріне, әдіскерлерге, критериалды бағалау
бойынша өңірлік, мектеп үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.
Жинақты дайындау барысында ресми интернет-сайттарынан алынған қолжетімді
ресурстар (суреттер, мәтіндер, бейне-аудиоматериалдар және т.б.) қолданылды.
Қолданылған шартты белгілер:

* әр тоқсан барысында 2 ортақ тақырып қамтылатынын ескеріп, оқу мақсаттарына қол
жеткізу үшін берілетін тапсырмалар мазмұнына ортақ тақырыптарды (мүмкіндігінше)
кіріктіру ұсынылады.
** бағдарламадағы оқу мақсаттарының бір бөлігі қолданылады.
2
Мазмұны
1-ТОҚСАН БОЙЫНША ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН
ТАПСЫРМАЛАР ............................................................................................................................... 4
10.1А Атом құрылысы бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау ........................................................ 4
10.1B Элементтер мен олардың қосылыстарының периодты өзгеруі бөлім бойынша
қалыптастырушы бағалау ......................................................................................................................... 13
10.1С Химиялық байланыс бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау .............................................. 17
10.1D Стехиометрия бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау.......................................................... 29
2 -ТОҚСАН БОЙЫНША ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН
ТАПСЫРМАЛАР ............................................................................................................................. 35
10.2А Термодинамикаға кіріспе бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау....................................... 35
10.2В Кинетика бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау .................................................................. 40
10.2С Химиялық тепе-теңдік бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау .......................................... 48
ТАПСЫРМАЛАР ............................................................................................................................. 54
10.3A Тотығу-тотықсыздану реакциялары бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау .................... 54
10.3B Аналитикалық әдістер бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау ........................................... 60
10.3C 17-топ элементтері бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау................................................. 62
10.3D 2 (ІІ) - топ элементтері бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау ......................................... 66
10.3Е Органикалық химияға кіріспе бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау ................................ 69
ТАПСЫРМАЛАР ............................................................................................................................. 81
10.4А Қанықпаған көмірсутектер бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау ................................... 81
10.4В Галогеналкандар бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау .................................................... 90
10.4C Спирттер бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау ................................................................. 94
3
ТАПСЫРМАЛАР
10.1А Атом құрылысы бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.1.2.1 «Нуклидтер» мен «нуклондар» ұғымының физикалық

мәнін түсіндіру
Бағалау критерийі Білім алушы

 Нуклидтер мен нуклондар ұғымдарын ажыратады
Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

деңгейі Қолдану
Тапсырма
1. «Нуклидтер» мен «нуклондар» ұғымдарына анықтама беріңіз:

Нуклидтер ......................................
Нуклондар .......................................
2. Кестедегі бос ұяшықтарды толтырыңыз.
Изотоп Символ Реттік нөмірі Массалық сан Нейтрондар

саны
Көміртек-12 12
6С 6 12 6
Көміртек-13 13 7
Оттегі-16 16
8О 8 16
Стронций-90 90
38𝑆𝑟 38 52
Йод-131 31
153І
123
53І
Рубидий-85
3. Келесі атомдардағы протондар, нейтрондар және электрондар санын анықтаңыздар:

79 81 35 37
35Br 35𝐵𝑟 17𝐶𝐼 17𝐶𝐼
Дескриптор Білім алушы

− «нуклидтер» мен «нуклондар» ұғымдарына анықтама береді;
− нейтрондар мен протон сандарын анықтайды.
4
Бөлім/Тақырып 10.1А Атом құрылысы
Оқу мақсаты 10.1.2.2 Қоспадағы химиялық элементтің табиғи

изотоптарының орташа салыстырмалы атомдық
массаларын есептеу

 Қоспадағы химиялық элементтің табиғи
изотоптарының орташа салыстырмалы атомдық
массаларын есептейді
Ойлау дағдыларының Қолдану

деңгейі
Тапсырма
1. Кестеде темірдің табиғи изотоптары және олардың пайыздық мөлшері берілген. Осы
мәндерді қолдана отырып, темірдің салыстырмалы атомдық массасын есептеңіз:
Темір изотоптарының Пайыздық

салыстырмалы мөлшері, %
атомдық массалары
54 5,8
56 91,7
57 2,2
58 0,3
2. Табиғатта калийдің үш түрлі изотопы бар.

39 40 41
K - 93,10(%); K - 0,01(%); K - 6,88(%).
Осы изотоптар бойынша калийдің салыстырмалы атомдық массасын есептеңіз.

- химиялық элементтің табиғи изотоптарының салыстырмалы
атомдық массаларын есептейді;
- изотоптардың пайыздық мөлшерін қолдана отырып, элементтің
салыстырмалы атомдық массасын есептейді.
5
Оқу мақсаты 10.1.2.3 Радиоактивтіліктің табиғатын және радиоактивті
изотоптарды қолдануды түсіндіру

 Радиоактивтіліктің табиғатын сипаттайды
 Радиоактивті изотоптарды қолдануды түсіндіреді

Тапсырма
1. (a) Радиоактивті сәулеленудің 3 түрі бар: альфа, бета және гамма. Cәулелену түрлеріне
байланысты берілген келесі кестені толтырыңыз.
Заряды Атомдық символы
Альфа
Бета
Гамма
(b) Суретті зерделей отырып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.
(і) Бетта сәулелену ұзындығын салып оны тоқтататын W материялды атаңыз.

(іі) Z және Х бөлшектерін атаңыз.
2. (а) Радиоактивті изотоптардың кез келген бір қолданылу аясын атаңыз және
түсіндіріңіз.

- радиоактивті сәулелену түрлерінің зарядын, және белгіленуін
көрсетеді;
- радиоактивті сәулеленуді сипаттайды;
- радиоактивті изотоптардың қолданылуын сипаттайды.
6
Оқу мақсаты 10.1.2.4 Изотоптардың ядросы тұрақтылығын анықтау үшін

химиялық элементтердің атом ядроларындағы
протон/нейтрон қатынасы қисығын қолдану

 Изотоптардың ядросы тұрақтылығын анықтау үшін
химиялық элементтердің атом ядроларындағы
протон/нейтрон қатынасы қисығын қолданады

Тапсырма
Cуретте берілген протон-нейтронды қисығын қолдана отырып, келесі сұрақтарға жауап

беріңіз:
(a) W әрпі бойындағы қисық нені білдіреді -

___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
(b) Cуреттегі белгісіз X элементін анықтап, оның

тұрақтылығын анықтаңыз.
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________
___________________________________________

− тұрақты изотоптарды анықтау үшін протон/нейтрон қатынасы
қисығын қолданады.
7
Оқу мақсаты 10.1.2.5 Ядролық реакциялар теңдеулерін құрастыру

 Ядролық реакция теңдеулерін құрастырады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Ядролық реакцияларға қатысатын бөлшектерді табыңыз:

226 222
A) Ra = Rn + …
88 86
234 234
B) Th = Pa + …
90 91
38 38
C) K= Ar + …
19 18
37 37
D) Ar + … = Cl
18 17
(b) Радиоактивтік ыдыраудың келесі теңдеулерін аяқтаңыз.
𝛼
232
A) 90𝑇ℎ →;
𝛽+
55
B) 27Со → ;
238 234
C) 92𝑈 → 90𝑇ℎ +∙∙∙ ∙
𝛽−
239
D) 93𝑁𝑝 → ;
электронды қосып алу
40
E) 19К →
(c) Келесі ядролық реакция теңдеулерін толықтырыңыз.

1) 53 2 0
24𝐶𝑟 + 1 𝐷 → 1𝑛 +∙∙∙;
19 1
2) 9Ғ + 1р →∙∙∙γ;
3) 61 1 0
28𝑁𝑖 + 1 𝐻 → ∙∙∙ → ∙∙∙ + 1𝑛;
10 0
4) 5𝐵 + 1𝑛 → ∙∙∙ + 41 𝐻𝑒;
5) 27 1 4
13𝐴𝑙 + 1 𝐻 → ∙∙∙ + 2 𝐻𝑒;
6) ∙∙∙ + 11 𝐻 → 83 0
35𝐵𝑟 →∙∙∙ + 1𝑛.

− ядролық реакция теңдеуіне қатысатын бөлшектердің (α,β) мәнін
көрсетеді;
− элементтердің реттік нөмірін және атомдық массаларын дұрыс
көрсете отырып, ядролық реакция теңдеуін аяқтайды;
− ядролық реакцияға қатысатын элементтер мен бөлшектерді
толтырады.
8
Оқу мақсаты 10.1.3.1 Квант сандарының сипаттамасы мен мәндерін атау

 Квант сандарының сипаттамасы мен мәндерін атайды

деңгейі
Тапсырма
1. Берілген элементтердің квант сандарын анықтаңыз.

Элемент Бас квант Орбиталь кант Магнит квант Спин квант
саны (n) саны (l) саны (ml) саны (ms)
сутек
гелий
бериллий
азот
фтор
2. (a) Бас квант саны n=5 болғанда, электрондық қабатта болатын максимальды
электрондардың саны қанша болатынын анықтаңыз.
(b) n+l=5 мәні нешінші период элементтерінің сыртқы қабат электрондарын
сипаттайтынын табыңыз.
(c) Элемент мына квант сандырмен сипатталады: n=6; l=1; m=0; s =1/2. Бұл қай
элемент?
(d) Элемент мына квант сандарымен сипатталады: n=4; l=1; m=-1, 0; s=1/2. Бұл қай
элемент?

− химиялық элементтер үшін квант сандары мәндерін анықтайды;
− квант сандары сипаттамасын электрон, период номерін сипаттауда
қолданады;
− квант сандары арқылы белгісіз элементтерді анықтайды.
9
Оқу мақсаты 10.1.3.2 Электрон орбитальдарын толтыру үшін минимальді

энергия принципі, Паули принципі, Хунд ережесін
қолдану

 Электрон орбитальдарын толтыру үшін минимальді
энергия принципі, Паули принципі, Хунд ережесін
қолданады

деңгейі
Тапсырма
1. Суреттерде бейнеленген қате электрондық графикалық формулалардың қандай ережеге

бағынбай тұрғандығын тауып, өзіне сай дұрыс принцип бойынша төмендегі кестеге
орналастырыңыз.
Паули принципі Хунд ережесі Минимальді энергия

принципі (Клечковский
ережесі)
2. Клечковскийдің ережесін пайдаланып, келесі келтірілген орбиталь жұптарында қандай

орбиталь бұрын толтырылатынын анықтаңыз.
a) а) 5d және 5p
b) ә) 3d және 4s
c) б) 4s және 4d
d) в) 5s және 4s
e) г) 4p және 5s
f) д) 5p және 5d
3. Атомда электрондар 5s орбитальдан кейін қандай орбитальда орналасады?

− электрон орбитальдарын толтыру үшін минимальді энергия, Паули
принциптерін және Хунд ережесін қолданады;
− орбиталдарда электрондар орналасуын түсіндіруде Клечковский
ережесін қолданады.
10
Оқу мақсаты 10.1.3.3 s, p, d, f орбитальдарының пішінін ажырату

 s, p, d, f орбитальдарының пішінін ажыратады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) 1s22s22p63s1 болатын электрондық формуладағы электрондардың орбитальдарда

орналасуын орбиталь пішіндерін ескере отырып кеңістікте бейнелеңіз.
(b) (i) s - орбиталь туралы келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс емес?

1) барлық энергетикалық деңгейлерде кездеседі;
2) пішіні сфералық;
3) төртінші топ элементтерінің валенттілік электрондары орналасқан;
4) максимальды екі электрон орналасады.
(ii) p- oрбиталь туралы келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс емес?
1) барлық энергетикалық деңгейлерде кездеседі;
2) пішіні шексіздік тәріздес;
3) төртінші топ элементтерінің валенттілік электрондары орналасқан;
4) максимальды алты электрон орналасады.
(iii) d - oрбиталь туралы келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс емес?
1) алғашқы екі энергетикалық деңгейде кездеспейді;
2) өтпелі элементтердің барлығында кездеседі;
3) d орбитальдың 5 түрі бар;
4) максимальды он төрт электрон орналасады.
(iv) f - oрбиталь туралы келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс емес?
1) төртінші энергетикалық деңгейде кездеседі;
2) алтыншы топ элементтерінің барлығында кездеседі;
3) f орбитальдың 7 түрі бар;
4) максимальды он төрт электрон орналасады.

− s, p орбитальдарды пішіні және көлемі бойынша бейнелейді;
− s, p, d, f орбитальдар жөніндегі тұжырымдарды ажыратады.
11
Оқу мақсаты 10.1.3.4 Алғашқы 36 химиялық элементтің электрондық

конфигурациясын жазу

 Алғашқы 36 химиялық элементтің электрондық
конфигурациясын жазады

деңгейі
Тапсырма
1. Келесі атомдар мен иондардың электрондық конфигурациясын жазыңыз.
Атом/Ион Электрондық конфигурация

Р
Са2+
S2-
Cr3+
Kr
2. Мыс туралы қай тұжырым дұрыс?

1) Cu+ электрондық конфигурациясы - 1s22s22p63s23p63d10
2) Cu2+ электрондық конфигурациясы - 1s22s22p63s23p63d9
3) Мыс атомдарының электрондық конфигурациясы - 1s22s22p63s23p64s13d10
4) Мыс атомдарының электрондық конфигурациясы - 1s22s22p63s23p64s23d9

− элементтердің электрондық конфигурациясын жазады;
− мыс туралы дұрыс тұжырымды табады.
12
10.1B Элементтер мен олардың қосылыстарының периодты өзгеруі бөлім бойынша
қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.2.1.1 Химиялық элемент атомдарының физикалық

қасиеттерінің өзгеру заңдылықтарының сипаттау: атом
радиусы, иондану энергиясы, электронтартқыштық,
электртерістілік және тотығу дәрежесі

 Химиялық элемент атомдарының қасиеттерінің өзгеру
заңдылықтарын сипаттайды

Тапсырма
1.(a) Химиялық элемент атомдарының берілген

қасиеттерінің өзгеру заңдылықтарын қай бағытта
артатындығын сипаттау үшін әр заңдылық
жанына келесі белгілерді қойыңыз. Период үшін
→,←; Топтар үшін ↑,↓.
(b) 3-ші период элементтерінің атом радиусы

өзгеру тенденциясын графикке сызыңыз және
(c) 3-ші период элементтерінің 1-лік иондану

энергиясы өзгерісін графикке сызыңыз және

− периодтық кестеде химиялық элемент атомдарының берілген
қасиеттерінің топта және периодта өзгеру заңдылықтарын көрсетеді;
− график бойынша 3-ші период элементтерінің атом радиусының мәнін
анықтайды және түсіндіреді;
− график бойынша 3-ші период элементтерінің 1-шілік иондану
энергиясы өзгерісінің мәнін сипаттайды және түсіндіреді.
13
Бөлім/Тақырып 10.1B Элементтер мен олардың қосылыстарының периодты
өзгеруі
Оқу мақсаты 10.2.1.2 Период және топ бойынша химиялық элементтердің

оттекті және сутекті қосылыстарының қышқылдық –
негіздік қасиеттерінің өзгеру заңдылығын түсіндіру

 Период және топ бойынша химиялық элементтердің
оксидтерінің, гидроксидтерінің және сутекті
қосылыстарының қышқылдық – негіздік қасиеттерінің
өзгеру заңдылығын түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Элемент оксидтерінің қышқылдық – негіздік

қасиеттерінің периодтық кестеде өзгеру
заңдылығын түсіндіріңіз;
(b) Гидроксидтердің қышқылды қасиеттерінің периодтық кестеде өзгеру заңдылығын

(c) Элементтердің сутекті қосылыстарының

тұрақтылығының периодтық кестеде өзгеру
заңдылығын түсіндіріңіз.

− элемент оксидтерінің қышқылдық–негіздік қасиеттерінің периодтық
кестеде өзгеру заңдылығын түсіндіреді;
− гидроксидтердің қышқылды қасиеттерінің периодтық кестеде өзгеру
заңдылығын түсіндіреді;
− элементтердің сутекті қосылыстарының тұрақтылығының периодтық
кестеде өзгеру заңдылығын түсіндіреді;
− элементтердің сутекті қосылыстарының қышқылдық қасиеттерінің
периодтық кестеде өзгеру заңдылығын түсіндіреді;
14
өзгеруі
Оқу мақсаты 10.2.1.3 Периодтар және топтарда бойынша химиялық

элементтердің қосылыстарының тотығу – тотықсыздану
қасиеттерінің өзгеру заңдылығын болжау

 Периодтар және топтарда бойынша химиялық
элементтердің қосылыстарының тотығу –
тотықсыздану қасиеттерінің өзгеру заңдылығын
болжайды

Тапсырма
1. (a) Химиялық диктантты аяқтаңыз.

Элементтердің тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қасиеттері иондану
энергиясы, электронға ынтықтық, электртерістік ұғымдармен тығыз байланысты.
Неғұрлым элементтің иондану энергиясы төмен болса, оның тотықсыздандырғыш
қасиеті соғұрлым ___________болады. Барлық металдар _______________ қасиет
көрсетеді. Неғұрлым элементтің электртерістік шамасы жоғары, тотықтырғыш қасиеті
соғұрлым ________болады. Фтор ең күшті ___________, ал ________ ең күшті
тотықсыздандырғыш. ______ бойынша ядро зарядының саны өскен сайын
элементтердің тотықсыздандырғыш қасиеті өседі, себебі оның иондану энергиясы
_______, сыртқы қабатындағы электронның беру қабілеті артады. Период бойынша
ядро зарядының саны өскен сайын элементтердің _____________ қасиеті артады,
себебі оның электртерістігі жоғарылап, электронды қосып алу қабілеті өседі.
(b) (i) Элементтердің жоғары валенттілік көрсететін келесі қосылыстардың формуласын

құрыңыз:
Na Mg Al P S
а) оксидтері
b) гидроксидтері
c) ұшқыш сутекті
қосылыстары
d) қышқылдары
(ii) Бұл қосылыстардың тотықтырғыштық қасиеті қалай өзгереді? Түсіндіріңіз.

− бос орындарға тиісті сөздерді жазады;
− берілген элементтердің жоғары валенттілік көрсететін оксидерінің,
гидроксидтерінің, ұшқыш сутекті қосылыстарының қышқылдарының
формулаларын құрады;
− құрастырған элемент қосылыстарының тотықтырғыштық қасиетінің
өзгеру заңдылығын түсіндіреді.
15
өзгеруі
Оқу мақсаты 10.2.1.4 Периодтық кестеде орналасуы бойынша химиялық

элементтердің және олардың қосылыстарының
қасиеттерін болжау

 Периодтық кестеде орналасуы бойынша химиялық
элементтердің және олардың қосылыстарының
қасиеттерін болжайды

деңгейі
Тапсырма
1. (а) (і) Элементтердің сутекті қосылыстарының

қышқылдық қасиеттерінің периодтық кестеде
өзгеру заңдылығын түсіндіріңіз.
(ii) Фосфин түссіз, улы, суда жақсы еритін газ. Күкірт сутектің және хлорсутектің
физикалық қасиетін болжаңыз. Жауабыңызды түсіндіріңіз.
(ііі) Период бойынша берілген элементтердің сутекті қосылыстарының
тотықтырғыштық қасиеті қалай өзгереді. Жауабыңызды түсіндіріңіз.
(b) Оттекті қышқылдардың күшін периодтық кестеде өзгеру заңдылығын болжаңыз.
Жауабыңызды түсіндіріңіз!

− элементтердің сутекті қосылыстарының қышқылдық және физикалық
қасиеттерінің периодтық кестеде өзгеру заңдылығын болжайды;
− элементтердің сутекті қосылыстарының қышқылдық және физикалық
қасиеттерінің периодтық кестеде өзгеру заңдылығын түсіндіреді;
− оттекті қышқылдардың күшін периодтық кестеде өзгеру заңдылығын
болжайды және түсіндіреді.
16
10.1С Химиялық байланыс бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.1.4.1 Донор-акцепторлы және алмасу механизмі бойынша

ковалентті байланыстың түзілуін түсіндіру

 Донорлы- акцепторлы байланыс түзу механизмін
түсіндіреді
 Ковалентті байланыс түзу механизмін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1.(a) Аммиак (NH3) молекуласындағы қандай ерекшелік оның донор-акцепторлы байланыс

түзуіне әсер етеді?
(b) NH3 және H+ үшін Льюис құрылымын салып, аммоний ионында қалай бірігетінін
көрсетіңіз.
Молекула/Ион Льюис құрылымы
NH3
H+
NH4+
(c) Берілген молекулалардың қайсысында коваленттік қасиеті басым?

Жауабыңызды түсіндіріңіз.
a) AlCl3 және NaCl b) BeCl2 және LiF
2. Берілген тұжырымдардың қайсысы сутек молекуласын (H-H), ал қайсысы сутек

бромидінің молекуласын (H-Br) сипаттайды ?
Екі атом арасындағы коваленттік байланыс полюссіз.

Екі атом арасындағы коваленттік байланыс полюсті.
Атомдарды байланыстыратын электрондық жұп атомдар арасында
бірдей бөлінеді.
Ортақ электрондық жұп байланысқан атомдардың біреуіне қарай
ығысқан.

− донорлы - акцепторлы байланыстың түзілуін түсіндіреді;
− донорлы - акцепторлы байланыстың түзілуін бейнелейді;
− донорлы-акцепторлы байланыс түзетін қосылыстарды ажыратады;
− ковалентті полюсті және полюссіз байланыстардың түзілу механизімін
ажыратады.
17
Бөлім/Тақырып 10.1С Химиялық байланыс
Оқу мақсаты 10.1.4.4 Гибридтелу түрінің әртүрлілігінің физикалық мәнін

түсіндіру

 Гибридтену түрлері біледі және оларға сәйкес
молекулаларды ажыратады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Берілген заттардың өзіне сәйкес грибридтену түрін табыңыз.
N2 О2 СІ2 PCI3 CH4

sp
sp2
sp3
(b) Жоғарыдағы молекулалар ішінен sp3 гибридтелген молекуланың кеңістіктегі пішінін

бейнелеңіз.
(c) Мына қатарда NH3 ─ PH3 ─ AsH3 ─ SbH3 қосылыстарда валенттік бұрыш қалай
өзгереді? Неліктен?

− қосылыстарға қарап, гибридтену түрлерін ажыратады;
− sp3 гибридтелген молекуланың кеңістіктегі пішінін бейнелейді;
− валенттілік бұрышы өзгерісін гибридтелу типі бойынша түсіндіреді.
18
Оқу мақсаты 10.1.4.3 Ковалентті байланыстың қасиеттерін сипаттау

 Дара және еселі байланыстарды ажыратады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Байланыс полярлығы дегенді қалай түсінесіз? НСІ мен СІ2 мысалында түсіндіріңіз:
(b) Кестені толтырыңыз.
Байланыс Гибридтену Гибридтелген Байланыс Молекула

типі орбитальдардағы ұзындығы пішіні
валенттік
бұрыштар
С-С
С=С
С≡С
(c) Мына қатарда H-F → H-Cl → H-Br → H-I байланыс ұзындығы қалай өзгереді?
Неліктен?

− байланыс полярлығын түсіндіреді;
− дара және еселі байланыстарды ажыратады;
− дара және еселі байланыстарға тән қасиеттерді анықтайды;
− берілген қосылыстар үшін байланыс ұзындығы өзгерісін
түсіндіреді.
19
Оқу мақсаты 10.1.4.5 Заттың құрылысы мен қасиеттерінің өзара байланысын

түсіндіру

 Заттың құрылысы мен қасиеттерінің өзара байланысын

деңгейі
Тапсырма
Заттардың қасиеті молекуладағы атомдардың орналасуына байланысты.
Төменде көрсетілген кристалл тор типтеріне сәйкес заттардың қасиеттерін атаңыз және
мысал келтіріңіз:
Иондық кристалл торы бар заттар қасиетін атаңыз.
Молекулалық кристалл торы бар заттар қасиеттерін атаңыз.
Атомдық кристалл торы бар заттар қасиетін атаңыз.

− заттың құрылысын, атомдардың арасында түзетін байланысын
ажыратады;
− заттардың қасиеттерінің байланыс түрлеріне сәйкес түсіндіреді.
20
Оқу мақсаты 10.1.4.6 Атомдардың электртерістілік ұғымының физикалық

мәнін түсіндіру және оның негізінде қосылыстардығы
химиялық байланыстың түрін болжау

 Атомдардың электртерістілік ұғымының физикалық
мәнін түсіндіреді
 Қосылыстардығы химиялық байланыстың түрін
болжайды

Тапсырма
1. (a) Электртерісітлік дегеніміз не және оның физикалы мәні қандай?
(b) Байланысқан атомдардың арасындағы электротерістілік айырымдары мен сәйкес

байланыс түрлерін сәйкестендіріңіз.
(c) Элементтердің ЭТ кестесін пайдаланып,

төмендегі қосылыстарды химиялық
байланыс түріне байланысты жіктеңіз.
CH4, BCl3, AlF3, O3, C (графит), N2,NH3,

SO3, NaF, H2O, LiCl, NO2 K2O, BeCl2,
SiH4, CO2, , C6H6, C2H4.
Полюссіз Полюсті Иондық

байланыс байланыс байланыс

− ЭТ анықтамасын тұжырымдайды;
− ЭТ физикалық мәнін түсіндіреді;
− сәйкес ЭТ айырымы негізінде химиялық байланыс түрін
сәйкестендіреді;
− элементтердің ЭТ пайдалана отырып, ковалентті полюссіз
химиялық байланысы бар қосылыстар түрін табады;
− элементтердің ЭТ пайдалана отырып, ковалентті полюсті
химиялық байланысы бар қосылыстар түрін табады;
− элементтердің ЭТ пайдалана отырып, иондық химиялық
байланысы бар қосылыстар түрін табады.
21
Оқу мақсаты 10.1.4.7 Ковалентті байланысты қосылыстар үшін «нүктелер

мен айқыштар» диаграммасын құрастыру

 Ковалентті байланысты қосылыстар үшін «нүктелер
мен айқыштар» диаграммасын құрастырады

деңгейі
Тапсырма
Кестеде берілген қосылыстар үшін «нүктелер мен айқыштар» диаграммасын бейнелеп

көрсетіңіз:
1. Cl2 5. HCl 9. CO2 13. SF6
2. O2 6. H2O 10. SO2 14. SO3
3. H2 7. CH4 11. PCl3 15. AlCl3
4. N2 8. NH3 12. PCl5 16. XeF4

− берілген қосылыстар үшін «нүктелер мен айқыштар»
диаграммасын бейнелейді.
22
Бөлім/Тақырып 10.1C Химиялық байланыс
Оқу мақсаты 10.1.4.8 Иондық байланыстың қарама-қарсы зарядталған

иондардың электростатикалық тартылуы нәтижесінде
түзілетіндігін түсіну

 Электростатикалық тартылу нәтижесінде иондық
байланыстың түзілетіндігін түсіндіреді

Тапсырма
1. (a) «Иондық байланыс» -
(b) Литий мен хлор иондары арасындағы байланыс қарама-қарсы зарядталған иондардың
электростатикалық тартылуы нәтижесінде түзіледі. Осы байланыстың түзілуін
сипаттаңыз.
Литий (__,__,__) Хлор (__,__,__) Литий (__,__,__) Хлор (__,__,__)
(c) Иондық қосылыстарға тән қасиеттерді анықтап, осы қасиеттерді түсіндіру үшін
құрылым және байланыс туралы идеяларды қолданыңыз.

− иондық байланыс ұғымын тұжырымдайды;
− қарама-қарсы зарядталған иондардың арасындағы
электростатикалық тартылуын сипаттайды;
− иондық қосылыстардың физикалық қасиеттерін түсіндіруде
құрылым және байланыс туралы идеяларды қолданады.
23
Оқу мақсаты 10.1.4.9 Ионды байланысты қосылыстар үшін «нүктелер мен

айқыштар» диаграммасын құрастыру

 Ионды байланысты қосылыстар үшін «нүктелер мен
айқыштар» диаграммасын құрастырады

деңгейі
Тапсырма
Төмендегі қосылыстар үшін «нүктелер мен айқыштар» диаграммасын құрыңыз:
 NaВr
 MgCl2
 Na2SO4
 MgO

− иондық қосылыстар үшін «нүктелер мен айқыштар» диаграммасын
құрады;
− иондар зарядын көрсетеді.
24
Оқу мақсаты 10.1.4.10 Молекулалардың және иондардың кеңістіктік пішінін

жорамалдау үшін электрон жұптарының тебісу
теориясын қолдану

 Молекулалардың және иондардың кеңістіктік пішінін
анықтау үшін электрон жұптарының тебісу теориясын
қолданады

деңгейі
Тапсырма
1.(a) NH3 молекула пішіні ұқсас зат:

A) CH4
B) CH3–
C) BH3
D) CH3+
Молекула пішіні Мысалы Ортақ жұп Байланыс Байланыс Қасиеттері:

электрондар бұрышы қан балқу, қайнау,
саны электронд суда еруі
ар
сызықты ВеCl2 0 180oC 2 жоғары, суда
ериді
жазық үшбұрыш
пирамида тәрізді
тетраэдрлі
тригональды
бипирамида
октаэдрлі

− аммиак молекуласы пішініне ұқсас бөлшек түрін табады;
− молекула пішіні арқылы зат құрылысын сипаттайды.
25
Оқу мақсаты 10.1.4.11 Металдық байланыстың табиғатын және оның

металдардың физикалық қасиеттеріне әсерін түсіндіру

 Металдық байланыстың табиғатын және оның
металдардың физикалық қасиеттеріне әсерін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Металдық байланысқа анықтама беріңіз? Жауабыңызды диаграмма түрінде

көрсетіңіз:
(b) Суреттегі заттарды қандай ұқсас қасиет біріктіреді?
Теңіз Металл
(c) Суреттерді қолдана отырып, металл неліктен жылтырайтындығын және

неліктен жылу мен электр тогын өткізетіндігін түсіндіріңіз?

− металдың атом құрылысы негізінде металдық байланысты
тұжырымдайды;
− металдың атомдық құрылысы негізінде металдарға тән қасиеттерді
26
Оқу мақсаты 10.1.4.13 Кристалл тор типтері және байланыс түрлері әртүрлі
қосылыстардың қасиеттерін болжау

 Кристалдық тор түрлерін анықтайды
 Заттардың физикалық қасиеттерінің кристалдық тор түріне
тәуелді болатынын түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Сипаттамасы бойынша кристалдық тордың түрін анықтаңыз.
№ Сипаттама Кристалдық
тордың түрі
1 Кристалдық тордың түйіндерінде бейтарап атомдар болады.
Осындай торы бар қосылыстар отқа төзімді және беріктігі
жоғары болады.
2 Кристалдық тордың түйіндерінде полюсті және полюссіз

молекулалар болады. Мұндай заттардың балқу
температурасы және беріктігі төмен болады.
3 Кристалдық тордың түйіндерінде оң және теріс иондар
болады. Осындай заттарға тұздар, металл оксидтері мен
гидроксидтері жатады.
4 Кристалдық тордың түйіндерінде бейтарап металл атомдары

мен оң зарядталған металл иондары болады. Осындай торы
бар заттар ток пен жылуды өткізуге қабілетті.
(b) Заттар мен олардың кристалдық торларын сәйкестендіріңіз.
Зат Кристалл торы
1) Кварц а) иондық
2) Мыс b) молекулалық
3) Йод c) атомдық
5) Натрий бромиді d) металдық
2. (a) Кәдімгі жағдайда су- сұйық, күкірт сутегі- газ. Олардың қасиеттерінің түрлі болуын
кристалдық тор тұрғысынан түсіндіріңіз?
(b) Берілген кристалл торы түріне қарап қосылыстағы химиялық байланыстарды
анықтаңыз және қосылыстың қасиеттерін болжаңыз.
27
Химиялық байланыс Кристалл торлары Заттың қасиеттері

− кристалдық тор сипатамасы бойынша кристалл тор типін табады;
− зат атауы бойынша кристалл тор типін табады;
− заттардың физикалық қасиеттерін кристалдық тор типтері бойынша
түсіндіреді;
− атомдық кристалдарға тән байланыс түрін анықтайды және қасиетін
болжайды;
− иондық кристалдарға тән байланыс түрін анықтайды және қасиетін
болжайды;
− молекулалық кристалдарға тән байланыс түрін анықтайды және қасиетін
болжайды;
− металдық кристалдарға тән байланыс түрін анықтайды және қасиетін
болжайды.
28
10.1D Стехиометрия бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау
Бөлім/Тақырып 10.1D Стехиометрия
Оқу мақсаты 10.1.1.1 Химияның негізгі стехиометриялық заңдарының

тұжырымдамасын, қолдану аясын атау: зат массасының
сақталу заңы, көлем қатынастар заңы, Авогадро заңы

 Химияның негізгі стехиометриялық заңдарының
тұжырымдамасын, қолдану аясын атайды
(зат массасының сақталу заңы, көлем қатынастар заңы,
Авогадро заңы)

деңгейі
Тапсырма
1. Негізгі үш стехиометриялық заңдарға тұжырымдама беріңіз:
(a) Зат массасының сақталу заңы –
(b) Көлем қатынастар заңы –
(c) Авогадро заңы –
2. Химияның негізгі стехиометриялық заңдар тұжырымдамаларының қолдану аясын

атаңыз:
(а) химиялық теңдеулер не себепті теңестірілген болуы тиіс?
(b) Авогадро заңын қандай жағдайларда қолдануға болады?

− химияның негізгі стехиометриялық заңдарын тұжырымдайды;
− химияның негізгі стехиометриялық заңдарының қолдану аясын
29
Оқу мақсаты 10.1.1.2 «Салыстырмалы атомдық масса», «салыстырмалы

молекулалық масса» және «молярлық масса»
ұғымдарының физикалық мәнін түсіндіру

 «Салыстырмалы атомдық масса», «салыстырмалы
молекулалық масса» және «молярлық масса»
ұғымдарының физикалық мәнін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) (і) Салыстырмалы атомдық масса қалай белгіленеді?
(іі) «Салыстырмалы атомдық масса» ұғымының физикалық мәнін түсіндіріңіз.
(b) Берілген Венн диаграммасын толтырыңыз.

− «cалыстырмалы атомдық массаның» таңбасын белгілейді;
− «cалыстырмалы атомдық масса» ұғымының физикалық мәнін түсіндіреді;
− «салыстырмалы молекулалық масса» және «молярлық масса» ұғымдарын

ажыратады.
30
Оқу мақсаты 10.1.1.3 Зат мөлшері ұғымын және стехиометриялық заңдарды
қолданып есептеулер жүргізу

 Зат мөлшері шамасын және стехиометриялық заңдарды
қолданып есептеулер жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
1. Төмендегі кестені толтырыңыз:
Молярлық Бөлшектер
Қосылыс Зат мөлшері Масса
массасы саны (N)
NaOH 5 моль
H3PO4 2 моль
(NH4)2SO4 0,75 моль
2. Суретте зат мөлшерінің массаға, көлемге және бөлшектер санына қатысты жалпы тірек
схемасы бейнеленген. Осы тірек сызбаны қолдана отырып келесі есептеулерді жүргізіңіз.
(a) (і) Берілген реакция теңдеуін теңестіріңіз:

N2 (г) + H2 (г)  NH3 (г)
(іі) 17,2 моль азотпен реакцияға түсетін сутектің массасын есептеңіз.
(ііі) Жоғарыдағы реакция теңдеуі бойынша келесі газдар қатынасын анықтаңыз.

a) N2 (г)/H2 (г)
b) N2 (г) /NH3 (г)

− зат мөлшерін қолдана отырып есептеулер жүргізеді;
− стехиометриялық заңдарды қолданып есептеулер жүргізеді;
31
Оқу мақсаты 10.2.2.1 Қалыпты және стандартты жағдайда «молярлық
концентрация», «молярлық көлем» шамаларын қолданып
есептеулер жүргізу

 Қалыпты және стандартты жағдайда «молярлық
концентрация», «молярлық көлем» шамаларын
қолданып есептеулер жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
1. 15.0 мл, 0.010 М Ва(ОН)2 ерітіндісін 0.015 М НСІ ерітіндісімен титрлейді.

(а) Жоғарыдағы бейтараптану реакциясының мәндерін қолданып Ва(ОН)2 молярлық
концентрациясы арқылы НСІ молярлық көлемін табудың стехиометриялық жолын
және қадамдарын құрыңыз.
(b) 1 л. 0.015 М Ва(ОН)2 бейтараптауға қажетті 0.125 М НСІ ерітіндісінің көлемін

есептеңіз.
(с) Үш стаканда әр түрлі заттардың 1 л судағы ерітінділері берілген. Ерітіндінің
тығыздығын ескермей әр стаканның молярлық концентрациясын және қ.ж. және
стандартты жағдайда алатын көлемін есептеңіз.
Молярлық концентрация
Стандартты жағдайдағы молярлық көлемі
Қ.ж молярлық көлемі

- есептің стехиометриялық жолын құрастырады;
- есептің стехиометриялық қадамдарын жазады;
- есептің стехиометриялық жолдары мен қадамдарын ескере отырып, көлем
есептейді;
- берілген мәндер бойынша ерітінділердің молярлық концентрациясын
есептейді;
- берілген мәндер бойынша ерітінділердің стандартты жағдайдағы көлемін
есептейді;
- берілген мәндер бойынша ерітінділердің қ.ж. көлемін есептейді.
32
Оқу мақсаты 10.2.2.2 Бастапқы заттардың белгiлi зат мөлшерлері

(массалары, көлемдері, бөлшек сандары) бойынша
реакцияға қатысқан заттардың бiреуi артық мөлшерде
және құрамында белгілі үлесте қоспалары бар болған
жағдайда реакция өнiмдерiнiң зат мөлшерлерін
(массаларын, көлемдерін, бөлшек сандарын) есептеу

 Бастапқы заттардың белгiлi зат мөлшерлері бойынша
реакцияға қатысқан заттардың бiреуi артық мөлшерде
және құрамында белгілі үлесте қоспалары бар болған
жағдайда реакция өнiмдерiнiң зат мөлшерлерін
есептейді

деңгейі
Тапсырма
Құрамында 20 % қоспасы бар 30 г кальций карбиді массасы 5 г сумен әрекеттескенде

түзілетін ацетиленнің массасын және көлемін есептеңіз.

− таза кальций карбидінің массасын табады;
− реагенттердің мөлшерін есептейді;
− өнімнің массасын есептейді;
− өнімнің көлемін есептейді.
33
Оқу мақсаты 10.2.2.3 Теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы реакция

өнімінің шығымын пайызбен есептеу

 Теориялық мүмкіндікпен салыстырғандағы реакция
өнімінің шығымын пайызбен есептейді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Сіз зертханалық әдіс арқылы 20 г сабын алудың теориялық жолын жоспарлап,
есептедіңіз. Бірақ сіз 18 г сабын алдыңыз. Массаның кемуіне әсер еткен факторларды
тізіп жазыңыз.
(b) 14,2 г күкірт қышқылы мен 40 г қорғасын нитраты әрекеттескенде 24,24 г қорғасын
сульфаты түзілді. Алынған өнімнің теориямен салыстырғандағы шығымын есептеңіз.

− шығын әсер ететін факторларды атайды;
− алынған өнімнің теориямен салыстырғандағы шығымын есептейді.
34
2 -ТОҚСАН БОЙЫНША ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН
10.2А Термодинамикаға кіріспе бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.3.1.1 Ішкі энергия және энтальпия өзгерістер жылу

эффектісі болып табылатындығын түсіну

 Ішкі энергия мен энтальпия өзгерісіне анықтама береді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Ішкі энергия мен энтальпия өзгерісі деген не?
(b) Графикке қарап, жылу эффектісінің мәндерін анықтаңыз:

− ішкі энергия мен энтальпия өзгерісін тұжырымдайды;
− графикке қарап, жылу эффектісінің мәнін анықтайды.
35
Бөлім/Тақырып 10.2А Термодинамикаға кіріспе
Оқу мақсаты 10.3.1.2 Химиялық реакциялар - байланыстардың үзілуі мен
жаңа байланыстардың түзілу процесін қамтитындығын
түсіну

 Химиялық реакциялар - байланыстардың үзілуі мен
жаңа байланыстардың түзілу процесін қамтитындығын

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Берілген сурет бойынша «1» және «2» реакцияларының жүру бағытындағы басты екі
айырмашылықты жазыңыз.
(b) Сөйлемдегі бос орындарды толтырыңыз.

Кез келген химиялық реакция жүрген кезде реагент молекулаларындағы химиялық
байланыстардың _________ және өнім молекулаларында жаңа байланыстардың
__________ болады. Химиялық байланыстың үзілуі кезінде белгілі бір энергияны
____________, ал химиялық байланыстың түзілуі кезінде энергияның __________
болады.
Жоғарыдағы химиялық реакция үшін _____________ молекулаларында химиялық байланыс

үзіледі, ал _____________ химиялық байланыс түзіледі. Ен2 энергиясы бұл – сутек
молекулаларын ___________ кезінде жұтылатын энергия. Ео2 энергиясы бұл – оттек
молекулаларын ___________ кезінде жұтылатын энергия. Ен2о энергиясы бұл – су
молекулаларын ___________ кезінде бөлінетін энергия.

− «1» және «2» реакцияларының жүру бағытындағы басты бірінші
айырмашылықты жазады;
− реакциялардың энергия өзгерісіне байланысты «1» және «2»
реакцияларының арасындағы екінші айырмашылықты жазады;
− бос орындарға тиісті сөздер қояды.
36
Оқу мақсаты 10.3.1.4 Гесс заңының физикалық мәнін түсіндіру және оны
химиялық реакцияның энтальпия өзгерісін есептеу үшін
қолдана алу

 Гесс заңының физикалық мәнін түсіндіреді және оны
химиялық реакцияның энтальпия өзгерісін есептеу
үшін қолданады

деңгейі
Тапсырма
1. 1. (a) Берілген сурет бойынша Гесс заңының

2. теңдеуін құрыңыз.
(b) Өзіңіздің құрған теңдеу бойынша Гесс

заңының физикалық мәнін түсіндіріңіз.
(c) Магний ауада ашық жалынмен жанады.

Гесс заңын қолдана отырып, реакция
энтальпиясын анықтаңыз:
Mg(қ) + 1/2 O2(г) = MgO(қ), ∆Hтүз = ? (l)

MgO (қ) + 2 HCl(с.ер.) = MgCl2(с.ер.) +
H2O (2)
Mg(қ) + 2 HCl(aq) = MgCl2(aq) + H2(г) (3)
H2(г) + 1/2 O2(г) = H2O(с) (4)
(d) 2C(г) + 2H2(г) = C2H4(г), осы термохимиялық реакция теңдеуін қолдана отырып,
реакция энтальпиясын Но298 есептеңіз:
С(графит) = С(г) ; Но298 = +716,67 кДж;
С2H4(г) + 3O2(г) = 2CO2(г) + 2H2O(г); Но298 = 1322,94 кДж;
C(графит) + O2(г) = CO2(г); Но298 = 393,51 кДж;
H2(г) + 1/2O2(г) = H2O(г); Но298 = 241,81 кДж.

− Гесс заңының теңдеуін құрады;
− Гесс заңының физикалық мәнін түсіндіреді;
- Гесс заңын химиялық реакцияның энтальпия өзгерісін есептеу үшін
қолданады.
37
Оқу мақсаты 10.3.1.5 Энтропияны жүйенің ретсіздік өлшемі ретінде

түсіндіру және оны анықтамалық деректер бойынша
есептеу

 Энтропияны жүйенің ретсіздік өлшемі ретінде
түсіндіреді және оны анықтамалық деректер бойынша
есептейді
деңгейі
Тапсырма
1. (a) Cуретті зерделей отырып, энтропия ұғымын тұжырымдаңыз:
(b) 298,15 К кезіндегі реакцияның жүре алу мүмкіндігін анықтамалық мәліметтерді

қолданып, анықтаңыз:
NiO(к) + C(графит) = Ni(к) + CO(г)
Егер реакция өздігінен 298,15 К кезінде жүрмейтін болса, жоғары температуралардағы

мүмкіндіктерін қарастырыңыз.
2. Берілген ракция үшін энтропия өзгерісін сипаттаңыз. Жауабыңызды түсіндіріңіз.
Na2O(қ) + H2O(с) → 2NaOH(қ)

− энтропияны жүйенің ретсіздік өлшемі ретінде түсіндіреді;
− оны анықтамалық деректер бойынша есептейді.
38
Оқу мақсаты 10.3.1.6 Гиббстің бос энергия өзгерісін түсіндіру және

анықтамалық деректер арқылы есептеу

 Гиббстің бос энергия өзгерісін түсіндіреді және
анықтамалық деректер арқылы есептеу жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Диаграмманың әр түрлі бөліктеріндегі температура өзгерістері кезіндегі Гиббстің

бос энергиясының өзгерісін түсіндіріңіз.
(b) ΔH = –50.2 кДж/моль–1 және ΔS = +20.5 Дж/ K–1 моль–1 болған кезде қай
температурада (К) реакция өздігінен жүрмейді?
A) 298 K
B) 1200 K
C) 2448 K
D) Дұрыс жауабы жоқ
(c) Алюминий оксидінің сутегімен тотықсыздануының ΔG ° есептеңіз.

Al2O3(қ) H2(г) → 2Al (қ) + 3H2O(г)
ΔHf° (кДж/моль) S° (Дж/К*моль)

Al(қ) 0.0 28.3
Al2O3(қ) –1669.8 51.0
H2(г) 0.0 130.6
H2O(г) –241.8 188.7
− температура өзгерістері кезіндегі Гиббстің бос энергиясының
өзгерісін түсіндіреді;
− энтальпия мәнін есептейді;
− энтропия мәнін есептейді;
− Гиббс энергиясын есептейді.
39
10.2В Кинетика бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау
Бөлім/Тақырып 10.2В Кинетика
Оқу мақсаты 10.3.2.1 Гомогенді және гетерогенді реакциялар үшін

жылдамдық өрнегін білу

 Гомогенді және гетерогенді реакциялар үшін
жылдамдық өрнегін құрады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Химиялық реакция жылдамдығына анықтама беріңіз.
Гомогенді Гетерогенді
Анықтамасы
Реакция
жылдамдығының
формуласы
(c) Келесі реакциялар үшін жылдамдық өрнегін құрыңыз
а) 2С (қ) + О2 (г) = 2СО (г); b) 2НI (г) = Н2 (г) + I2 (г).

− химиялық реакция жылдамдығын тұжырымдайды;
− гомогенді және гетерогенді реакцияларды ажыратады;
− гомогенді және гетерогенді рекциялар үшін жылдамдық өрнегін
құрады.
40
Оқу мақсаты 10.3.2.2 Қарапайым реакциялардың орташа жылдамдығына

есептеулер жүргізу

 Химиялық реакциялардың орташа жылдамдығына
есептеулер жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
A + B  2C реакция теңдеуінде А затының бастапқы концентрациясы 0,22 мольл, ал 10

секунд өткеннен кейін 0,215 мольл болса, реакцияның орташа жылдамдығын есептеңіз.

− химиялық реакцияның жылдамдығын формуласын құрады;
− формулаға сәйкес есептеулер жүргізеді.
41
Оқу мақсаты 10.3.2.5 Химиялық реакция жылдамдығына қысымның әсерін

түсіндіру

 Химиялық реакция жылдамдығына қысымның әсерін

деңгейі
Тапсырма
Азот (ІІ) оксиді мен оттек әрекеттескенде азот диоксиді түзіледі:
2NO + O2 = 2NO2
Реакция жылдамдығы 1000 есе арту үшін қысымды неше есе арттыру қажет?

− газ тәрізді заттарда реакция жылдамдығына қысымның әсерін
анықтайды.
42
Оқу мақсаты 10.3.2.8 Вант-Гофф ережесі бойынша есептеулер жүргізе алу

 Вант-Гофф ережесі бойынша есептеулер жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
1. Температуралық коэффициент – γ = 3,2. Температура 400-қа артқанда химиялық

реакцияның жылдамдығының константасының неше есе артатынын анықтаңыз.
2. Температура 1200С-қа тең болғанда реакция жылдамдығының константасы −5,88∙10-4, ал

температура − 1700С-қа тең болғанда, реакция жылдамдығының константасы − 6,7∙10-2.
Реакцияның температуралық коэффициентін есептеңіз.
3. Температура өзгергенде реакцияның температуралық коэффициенті қалай өзгеретінін

есептеңіз:
a) 20 – тан 40 °С - қа дейін реакция жылдамдығы 12,25 есе өсті;

b) 50 – тан 80 °С - қа дейін реакция жылдамдығы 8 есе өсті;
c) 40 – тан 60 °С - қа дейін реакция жылдамдығы 6,25 есе өсті;
d) 20 – тан 0 °С - қа дейін реакция жылдамдығы 8 есе кеміді;
e) 20 – тан 50 °С - қа дейін реакция жылдамдығы 27 есе өсті;
f) 70 – тан 40 °С - қа дейін реакция жылдамдығы 8 есе кеміді;

− Вант-Гофф ережесі бойынша есептеулер жүргізеді.
43
Оқу мақсаты 10.3.2.6 Химиялық реакция жылдамдығына температураның

әсерін тәжірибе жүзінде зерделеу

 Химиялық реакция жылдамдығына температураның
әсерін тәжірибе жүзінде зерделейді

деңгейі
Тапсырма
Артур зерханада тәжірибе жүргізді. Белгілі бір уақыт аралығында реакция нәтижесінде 6,4 г
иодсутек түзілді, ал екінші бір реакция нәтижесінде осындай жағдайда 6,4 г күкірт диоксиді
түзілді.
Осы реакциялардың жылдамдықтарын салыстырыңыз.
Температураны көтергенде осы реакциялардың жылдамдықтары қалай өзгереді?
Қай реакция жоғары жылдамдықпен жүреді?

− химиялық реакция жылдамдығына температураның әсерін зерделейді;
− бірдей температурада жүретін әртүрлі реакциялардың жылдамдықтарын
анықтайды.
44
Оқу мақсаты 10.3.2.7 Химиялық реакция жылдамдығына концентрацияның

әсерін тәжірибе жүзінде зерделеу

 Химиялық реакция жылдамдығына концентрацияның
әсері бойынша есептеулер жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
Келесі жүйедегі H2(газ) + I2(газ) = 2HI(газ) тепе-теңдік реакцияға қатысушы заттардың

концентрациялары келесі мәндерге тең кезінде орнады:
[H2] = 0,025 моль/л;

[I2] = 0,005 моль/л;
[HI] = 0,09 моль/л;
Йод және сутектің бастапқы концентрацияларын анықтаңыз.

− химиялық реакция жылдамдығына концентрацияның әсері
бойынша есептеулер жүргізеді.
45
Оқу мақсаты 10.3.2.11 Катализ процесінің мәнін түсіндіру

 Катализ процесінің мәнін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Катализ дегеніміз не?
(b) Cуретті зерделеңіз. Жинақталған катализдік реакция теңдеуін құрып, әр сатыда

жүретін процестерді түсіндіріңіз.
(c) Арасында катализдік емес реакция жүреді:

A) азот пен сутек;
B) көміртек оксиді (ІІ) және оттек;
C) нитробензол және сутек;
D) этилен және су;
E) күкірт (ІV) оксиді мен оттек.
(d) Катализдік реакцияны(ларды) тауып, аяқтаңыз.

A) CH4 + O2 
B) CH4 + HNO3 
C) CH4 + Cl2 
D) CH4 + J2 
E) CH4 + Br2 

− катализ ұғымын тұжырымдайды және катализдік реакцияны
сипаттайды;
− катализ реакцияларын ажыратады.
46
Оқу мақсаты 10.3.2.12 Гомогенді және гетерогенді катализді ажырату

 Гомогенді және гетерогенді катализді ажыратады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Гомогенді және гетерогенді катализге анықтама беріңіз.
(b) C6H6 + HNO3  мына реакцияда Катализатор ретінде концентрациялы H2SO4

қолданылады. Бұл реакция гомогенді ме, әлде гетерогенді ме?
(c) Берілген реакциялардың қайсысында катализдік процесс жүреді?

A) күкірт пен сутек
B) азот пен сутек
C) сутек пен хлор
D) оттек пен күкірт
E) сутек пен оттек
(d) Берілген каталитикалық процестерді гомогенді және гетерогенді түрге жіктеңіз.

MnO2 Pt H2SO4
а) H2O2→ H2O + O2; b) SO2 + O2 →SO3; c) HCOOH→ CO + H2O;
NO Fe Ni
d) O3 + O→ 2O2; e) 3Н2 + N2 ⇔2NH3; f) C2H2 + H2 → C2H6.
Гомогенді Геторогенді

- гомогенді және гетерогенді катализге дұрыс анықтама береді;
- берілген реакциялар арасындағы катализдік процестерді ажыратады;
- каталитикалық процестерді гомогенді және гетерогенді деп
ажыратады.
47
10.2С Химиялық тепе-теңдік бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Бөлім/Тақырып 10.2С Химиялық тепе-теңдік

Оқу мақсаты 10.3.3.1 Химиялық тепе – теңдіктің динамикалық сипатын
түсіндіру
 Химиялық тепе – теңдіктің динамикалық сипатын

деңгейі
Тапсырма
1. (а) Ле-Шателье принципіне анықтама беріңіз.

__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
(b) Динамикалық тепе-теңдікке тән екі сипаттама келтіріңіз.

__________________________________________________________________________
____________________________________________________________________

− Ле-Шателье қағидасына анықтама береді;
− динамикалық тепе-теңдікке тән екі сипаттама келтіреді.
48
Оқу мақсаты 10.3.3.4 Әр түрлі факторлардың тепе-теңдіктің ығысуына

әсерін тәжірибе жүзінде зерттеу

 Әр түрлі факторлардың тепе-теңдіктің ығысуына әсерін
тәжірибе жүзінде зерттейді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Келесі теңдеу тепе-теңдік реакциясын көрсетеді:

FeCl3 + 3KSCN = Fe(SCN)3 + 3KCl
Ле-Шателье принципін қолдана отырып, Fe(SCN)3(сулы ер) ерітіндісіне ұнтақ КCl(сулы ер)
қосқанда ерітіндінің түсінің өзерісін (егер өзгерсе) сипаттаңыз.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
_________________________________________________________________
(b) Осы реакцияға катализатордың әсері қандай?
Неліктен?

− Ле-Шателье ұстанымын қолданып, тепе-теңдіктің ығысуын
анықтайды;
− тепе-теңдіктің ығысуына катализатор мен концентрацияның әсерін
анықтайды.
49
Оқу мақсаты 10.3.3.5 Берілген реакция үшін тепе-теңдік константасын жазу

 Реакция үшін тепе-теңдік константасының өрнегін
құрады

деңгейі
Тапсырма
1. Келесі жүйедегі 2NO2 = 2NO + O2 тепе-теңдік реакцияға қатысушы заттардың

концентрациялары келесі мәндерге тең кезінде орнады:
[NO2] = 0,006 моль/л; [NO] = 0,024 моль/л.
Йод және сутектің бастапқы концентрацияларын анықтаңыз. NO2 қосылысының

бастапқы концентрациясын және реакция тепе-теңдігінің константасын анықтаңыз.
2. Келесі реакция үшін H2(газ) +Br2(газ) = 2HBr(газ) белгілі температурада − К = 1.

Әрекеттесуші заттардың бастапқы мөлшерлері − [H2] = 3 моль, [Br2] = 2 моль.
Реакциялық қоспаның тепе-теңдік кезіндегі құрамын анықтаңыз (%).

− реакция үшін тепе-теңдік константасының өрнегін құрады;
− тепе-теңдік константасын анықтайды.
50
Оқу мақсаты 10.3.3.6 Тепе-теңдік константасына әр түрлі факторлардың

әсерін болжау

 Тепе-теңдік константасына әр түрлі факторлардың
әсерін болжайды

деңгейі
Тапсырма
1. Төмендегі реакцияларға қысымның кемуі қалай әсер ететінін болжаңыз:
NO2(г) = 2NO(г) + O2(г)
2. Ce+4 + Fe+2 = Ce+3 + Fe+3

Берілген реакцияда тепе-теңдік қай бағытқа ығысады, егер:
a) А) Fe+2 иондарының концентрациясын арттырса;
b) В) тепе-теңдіктегі жүйеге су қосса.
3. C2H5OH(с.ер) + CH3COOH(с.ер) = CH3COOC2H5 (с.ер) + H2O(с)
Тепе-теңдік қандай бағытқа ығысады, егер:

a) А) CH3COOC2H5 (с) артық мөлшерде қосқанда;
b) В) C2H5OH(с) жүйеден алып тастағанда.

− тепе-теңдіктің ығысуына қысымның әсерін болжайды;
− тепе-теңдіктің ығысуына концентрацияның әсерін болжайды.
51
Оқу мақсаты 10.3.3.7 Тепе-теңдік константасына қатысты есептерді шығару

 Тепе-теңдік константасына қатысты есептерді
шығарады

деңгейі
Тапсырма
1. (а) 1 моль N2O4 газы стандартты жағдайда NO2 газымен тепе-теңдік күйге жету
барысында N2O4 газының тек 20% NO2 газына ауысты.
N2O4 ↔ 2NO2 ∆Hr=+58 кдж/моль
 Осы реакцияның тепе-теңдік константасын өрнектеңіз.
_________________________________________________________________________
 Реакция қоспасының көлемін 1 дм3 деп есептеп, реакцияның Кс есептеңіз.

_________________________________________________________________________
(b) Төмендегі факторларды жоғарылатқанда Кс-ға қалай әсер етеді, жауабыңызды

түсіндіріңіз:
 Қысым
_________________________________________________________________________
 Температура
___________________________________________________________________________

− тепе-теңдік константасына қатысты есептерді шығарады;
− тепе-теңдік константасына әртүрлі факторлардың әсерін
болжайды.
52
Оқу мақсаты 10.3.3.8 Габер процесі мысалында химиялық өнеркәсіптегі

өнімнің шығымын арттыруда химиялық тепе-теңдіктің
ығысу ролін және күкірт оксиді мен азот оксидінің
тотығу процесін түсіндіру

 Габер процесі мысалында химиялық өнеркәсіптегі
өнімнің шығымын арттыруда химиялық тепе –
теңдіктің ығысу ролін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. Габер процесі дегеніміз не?
2. Аммиакты өндірісте Габер процесі арқылы алады. Өндірістік процестің негізі тепе-
теңдік процесі болып табылады.
N2(г) + 3H2(г) ==2NH3(г), ∆H = -
Реакция 450 oC және 250 атмосфера қысымда темір катализаторы қатысында

жүреді.
а) Неліктен жоғары температура қолданылмайтынын түсіндіріңіз;
b) Неліктен төменгі температура қолданылмайтынын түсіндіріңіз;
с) Неліктен жоғары қысым қолданылмайтынын түсіндіріңіз;
d) Неліктен төменгі температура қолданылмайтынын 2 себебін атаңыз;
e) Неліктен катализатор қолданылатынын түсіндіріңіз.

− Габер процесіне анықтама береді;
− өндірісте аммиак алу реакция жағдайларын атайды.
53
10.3A Тотығу-тотықсыздану реакциялары бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.2.3.1 Электронды баланс әдісімен тотығу- тотықсыздану

реакциясы теңдеулерін құрастыру

 Электронды баланс әдісімен тотығу- тотықсыздану
реакциясы теңдеулерін теңестіреді

деңгейі
Тапсырма
Берілген теңдеулерді электрондық баланс әдісі бойынша теңестіріңіз:
А) _ C +_ HNO3 → _ CO2 + _NO + _H2O
В) _Ag + _HNO3(конц.) → _AgNO3 + _NO + _H2O
С) _Cu + _HNO3(конц.) → _ Cu(NO3)2 + _NO2 + _H2O

− ядро заряды өзгерген элементтерді табады;
− электрондық баланс әдісі бойынша теңестіреді.
54
Бөлім/Тақырып 10.3A Тотығу-тотықсыздану реакциялары
Оқу мақсаты 10.2.3.2 Жартылай иондық реакция әдісімен тотығу –

тотықсыздану реакция теңдеулерін құрастыру

 Жартылай иондық реакция әдісімен тотығу –
тотықсыздану реакция теңдеулерін құрастырады

деңгейі
Тапсырма
Берілген теңдеулерді жартылай иондық әдіс бойынша теңестіріңіз:
A) _Cu0 + _HN+5O3(конц.) → _ Cu+2(NO3)2 + _N+4O2 + _H2O
B) _K2Cr2+6O7 + _HCl-1 → _Cl20 + _KCl + _Cr+3Cl3 + _H2O
C) _K2Cr2+6O7 + _H2S-2 + _H2SO4 → _ K2SO4 + _Cr2+3(SO4)3 + _S0 + _H2O

− жартылай иондық теңдеулерді жазады;
− жартылай иондық теңдеу әдісі бойынша теңестіреді.
55
Бөлім/Тақырып 10.3 A Тотығу-тотықсыздану реакциялары
Оқу мақсаты 10.2.3.4 Сулы ерітіндідегі химиялық реакциялардың жүру

мүмкіндігін болжау үшін стандартты электродтық
потенциалдар кестесін қолдану

 Сулы ерітіндідегі химиялық реакциялардың жүру
мүмкіндігін болжау үшін стандартты электродтық
потенциалдар кестесін қолданады

деңгейі
Тапсырма
1. Суретте көрсетілген гальваникалық элементтің (Zn – Cu2+) Е0=1,1В, ал мырыш

тотыққандағы:

Zn(қ) → Zn2+ + 2 е , электродтың потенциалы Е0т-т = 0,76В, мыс тотықсызданғандағы:

Cu2+ + 2 е →Cu(қ), электродтың потенциалы (Е0т-з = ?) есептеңіз.
2. Стандартты электродтың потенциал мәліметтерін пайдаланып, төмендегі реакция

жүретін гальваникалық элементтің Э.Қ.К. анықтаңыз:
Cr2O72-(сұй ер) + 14 H+(сұй ер) + 6J- (сұй ер) → 2Cr3+ (сұй ер) + 3J2(қ)+7Н2О(сұй)
Cr2O72- (сұй ер) +14 H+ (сұй ер) +6J-(сұй ер) →2Cr3+ (сұй ер) + 7Н2О(сұй) + 3J2 (қ) Е0элемент=0,79 В

− сулы ерітіндідегі химиялық реакциялардың жүру мүмкіндігін
болжайды;
− стандартты электродтық потенциалдар кестесін қолданады.
56
Оқу мақсаты 10.2.3.5 Гальваникалық элементті химиялық реакция

энергиясын электр энергиясына айналдыратын құрылғы
есебінде түсіну

 Гальваникалық элементті химиялық реакция
энергиясын электр энергиясына айналдыратын
құрылғы екенін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
Никель-кадмий ұяшықтары электр жабдығын қамтамасыз ету үшін керек. Электродтық

теңдеуі төмендегідей:
NiO(OH) + H2O + e–→Ni(OH)2 + OH E = +0.52 V

Cd(OH)2 + 2e–→Cd + 2OH E = –0.88 V
(a) Никель – кадмий тізбегіндегі электродтық потенциалдар айырымын есептеңіз:
(b) Жалпы реакция теңдеуін жазыңыз:
(c) Жалпы клетка реакциясындағы тотықтырғышты анықтау және осы тотықтырғыш

металдың тотығу дәрежесін жазыңыз:
Тотықтырғыш ..................................................................................................................
Тотығу дәрежесі...............................................................................................................

− никель – кадмий тізбегіндегі электродтық потенциалдар айырымын
есептейді;
− реакциядағы тотықтырғышты анықтайды және осы тотықтырғыш
металдың тотығу дәрежесін жазады.
57
Оқу мақсаты 10.2.3.8 Электролиз процесінің мәнін сипаттау

 Электролиз процесінің мәнін сипаттайды

деңгейі
Тапсырма
1. Электрондық потенциал мәндеріне байланысты катодтағы түзілетін металдар орнын

анықтаңыз.
2. (NaOH, Ba(OH)2, LiOH) Сілті балқымасы мен ерітіндісі теңдеулерін жазыңыз.
Құрылғының құрылысын түсіндіріңіз:

Иондық теңдеу:
Анодта:
Катодта:
Ерітіндіде:
Жалпы теңдеу:

− электролиз процесі кезінде катодта түзілетін металдарды көрсетеді;
− сілті балқымасы мен ерітіндісі теңдеулерін жазады.
58
Оқу мақсаты 10.2.3.9 Электродтардағы электролиз өнімдерін болжау үшін

эмпирикалық ережелерді қолдану

 Электродтардағы электролиз өнімдерін болжау үшін
қарапайым ережелерді қолданады

деңгейі
Тапсырма
1. Катодта – судың тотықсыздануы, анодта – қышқыл қалдығының тотығуы жүретін

ерітіндінің электролизі:
A) Na2S
B) Na2SO3
C) NaF
D) NaNO3
2. Калий хлориді ерітіндісінің электролизі кезінде анодта бөлінеді:

A) хлор
B) хлорсутек
C) оттек
D) калий
3. AgNO3 ерітіндісінің электролизі кезінде анодта жүретін процестің реакция теңдеуі:

A) 2NO3 - -2e → 2NO2 + O2
B) 2H2O + 2e → H2 + 2OH-
C) 2H2O – 4e → O2 + 4H+
D) 2NO3- -2e → 2NO + 2O2
4. Мына заттардың электролиз және тотығу-тотықсыздану процестерін суреттеңіз:

A) Натрий гидроксидінің балқымасы
B) Мыс сульфатының ерітіндісі
C) Мыс сульфатының балқымасы
D) Натрий сульфидінің ерітіндісі

− балқыма электролизі өнімдерін атайды;
− құрамында оттекті қышқыл қалдықтары бар тұздардың электролиз
өнімдерін атайды.
59
10.3B Аналитикалық әдістер бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.1.4.15 Инструменталды талдау әдістердің қолданылу

аймақтарын атау

 Инструменталды талдау әдістердің қолданылу
аймақтарын атайды

деңгейі
Тапсырма
Заманауи зерттеулердегі аналитикалық әдістердің атауын тауып, сурет бойынша

сәйкестендіріңіз. Әрбір әдістің кем дегенде бір қолдану аймағын жазыңыз.
Әдіс ЭМ Нені Қоланылуы

атауы сәулеленуі анықтайды
- Молекула
құрылымын
- Қоспаны бөлу
және табу
Радио Молекула
толқын құрылымын
γ=0.5-75м

− инструменталды талдау әдістерін ажыратады.
60
Бөлім/Тақырып 10.3 B Аналитикалық әдістер
Оқу мақсаты 10.1.4.16 Қағаз хроматографиясы әдісімен заттарды бөлу

принципін сипаттау және бөлінетін компоненттің сіңіру
коэффициентін есептеу

 Гидролизденген нәруыз ерітіндісінің құрамындағы
аминқышқылдарын анықтайды

деңгейі
Тапсырма
5 амин қышқылының ерітінділерін стақанға құйды. Зерттелетін үлгі ерітіндісін шыны

таяқшамен араластырып, хроматография қағазына тамызды. Хроматография қағазы арқылы
алынған нәтижелер:
- 1-ші амин қышқылы бастапқы сызықтан 3,60 см қашықтық өтті;
Еріткіш бастапқы сызықтан соңғы сызыққа дейін 12 см қашықтықты өткенін біле

отырып, әр амин қышқылын анықтаңыз.
Амин қышқылдарын анықтау үшін Rf мәнін есептеу қажет.
бастапқы сызықтан дақтың ортасына дейінгі қашықтық

Rf =
бастапқы сызықтан соңғы сызыққа дейінгі арақашықтық
1-ші амин қышқылы Rf =

− Rf мәнін есептей алады;
− гидролизденген нәруыз ерітіндісінің құрамындағы
аминқышқылдарын анықтайды.
61
10.3C 17-топ элементтері бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.2.1.5 Топ бойынша галогендердің физикалық және

химиялық қасиеттерінің өзгеру заңдылықтарын
түсіндіру

 Топ бойынша галогендердің физикалық және
химиялық қасиеттерінің өзгеру заңдылықтарын

деңгейі
Тапсырма
1. Галогенде тотықтырғыштық қасиеті өте күшті

A) Хлор
B) Бром
C) Фтор
D) Йод
2. Тотықсыздандырғыштық қасиет күшті байқалатын галоген:
A) Br2
B) J2
C) Cl2
D) F2
3. Балқу температурасының арту қатары:
A) Cl2  F2  J2  Br2
B) F2  Br2  Cl2  J2
C) F2  Cl2  Br2  J2
D) J2  Br2  Cl2  F2
4. Йодты белгілі бір температураға дейін қыздырғанда, ол балқымастан буға айналатын
құбылыс:
A) Конденсация
B) Тіке булану
C) Ассоциация
D) Диссоциация

− галогендердің топ бойынша тотықтырғыш –
тотықсыздандырғыш қасиеттерін көрсетеді;
− галогендердің балқу температуралары арту қатарын көрсетеді.
62
Бөлім/Тақырып 10.3C 17-топ элементтері
Оқу мақсаты 10.2.1.6 Галогендердің тотығу-тотықсыздану реакция

теңдеулерін құрастыру

 Галогендердің тотығу-тотықсыздану реакция
теңдеулерін құрастырады

деңгейі
Тапсырма
Бұл реакциядағы тотықсыздандырғыш болып тұрған зат формуласы мен реакция теңдеуі
арасындағы сәйкестікті анықтаңыз.
Тотықсыздандырғыш
Реакция үлгісі
формуласы
А) Cl2 + KOH → KCl + KClO + H2O 1) KOH

В) H2O2 + Ag2O → H2O + Ag + O2 2) Cl2
С) H2O2 + Cl2 → HCl + O2 3) H2O2
D) Cl2 + NO → NOCl 4) Ag2O
5) NO

− галогендердің тотықтырғыш қасиетіне сәйкес теңдеуді
көрсетеді;
− тотықсыздандырғышты көрсетеді.
63
Оқу мақсаты 10.2.1.7 Галогенид-иондарды тәжірибе жүзінде анықтауды

жоспарлау және анықтау

 Галогенид-иондарды тәжірибе жүзінде анықтауды
жоспарлайды және анықтайды

деңгейі
Тапсырма
Үш сынауықта үш түрлі галогенид ерітінділері берілген.

Бір реактивтің көмегімен қай сынауықта қандай зат бар екенін анықтаңыз.
РЕАГЕНТТЕРІ ТҰНБАНЫҢ ТҮСІ РЕАКЦИЯ ТЕҢДЕУІ

NaCl + .......
KI + ........
NaBr +......

− галогенид-иондарды анықтаушы реагентті атайды;
− тұнба түстерін ажыратады;
− реакция теңдеулерін құрады.
64
Оқу мақсаты 10.2.1.8 Хлордың суды залалсыздандыруда қолдануын

түсіндіру және осы процестің артықшылықтары мен
кемшіліктерін бағалау

 Хлордың суды залалсыздандыруда қолдануын
түсіндіреді және осы процестің артықшылықтары
мен кемшіліктерін бағалайды

деңгейі
Тапсырма
1.(a) Хлор суда еріген кезде тез ыдырайтын ........... қышқылы пайда болады. Қышқылдың
формуласын жазыңыз ...........................................
(b) Cуды хлорлау – суды залалсыздандыруда кеңінен қолданылатын әдістердің бірі.

Осы әдістің артықшылығы мен кемшілігін жаза отырып, қорытынды шығарыңыз.
Залалсыздандыру әдісі Артықшылығы Кемшілігі Қорытынды
Хлорлау

− хлор суда ерігенде пайда болатын қышқылдың формуласын
жазады;
− суды хлорлаудың артықшылығы мен кемшіліктерін атайды.
65
10.3D 2 (ІІ) - топ элементтері бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.2.1.11 2 (ІІ) топ элементтерінің химиялық қасиеттерінің

өзгеру заңдылықтарын түсіндіре алу

 2 (ІІ) топ элементтерінің химиялық қасиеттерінің
өзгеру заңдылықтарын атом құрылысы тұрғысынан

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Be - Mg - Ca қатарында элементтердің металдық қасиеттерінің өзгеруі:

A) кемиді
B) өседі
C) басында кеміп, сосын өседі
D) басында өсіп, сосын кемиді
(b) Магний иен кальций қосылыстары үшін анықтама дұрыс па?

A) Бұл металдардың гидроксидтері сілті болады
B) Қосылыстарды +2 тотығу дәрежесін көрсетеді
1) тек А жауабы дұрыс

2) тек Б жауабы дұрыс
3) екі жауап та дұрыс
4) екі жауап та дұрыс емес
2. Суретте сілтілік жер металдардың сумен

әрекеттесуі көрсетілген.
Олардың сумен әрекеттесу белсенділігі

жоғарыдан төмен қарай қалай өзгереді.
Жауабыңызды атом құрылысы
тұрғысынан түсіндіріңіз:

− топ бойынша сілтілік жер металдардың металдық қасиеттерінің
өзгеру заңдылығын түсіндіреді;
− сілтілік жер металдардың сумен әрекеттесу белсенділігін
66
Бөлім/Тақырып 10.3D 2 (ІІ) - топ элементтері
Оқу мақсаты 10.2.1.12 Сілтілік-жер металдардың маңызды

қосылыстарының қолданылу аясын атау

 Сілтілік-жер металдардың маңызды
қосылыстарының қолданылу аясын сәйкестендіреді

деңгейі
Тапсырма
Қосылыстар мен олардың формулаларын және қолданылу аясын сәйкестендіріңіз:
Қосылыстар Формуласы Қолданылуы
Кальций СаО
гидроксиді
Кальций Са(СІО)₂
гипохлориді
Кальций Са(ОН)₂
карбонаты
Алебастер СаSО₄ • 0, 5Н₂О
Кальций СаSО₄ • 2Н₂О
оксиді
Ғаныш СaCO₃

− қосылыстар мен олардың формулаларын сәйкестендіреді;
− қолданылу аясын көрсетеді.
67
Бөлім/Тақырып 10.3D 2 (ІІ) - топ элементтері
Оқу мақсаты 10.2.1.14 Табиғаттағы карбонаттар айналымының схемасын

құру және олардың қолданылу аймағын атау

 Табиғаттағы карбонаттар айналымының схемасын
құрады және олардың қолданылу аймағын атайды

деңгейі
Тапсырма
Суретке қарап, табиғаттағы карбонаттардың айналымын және олардың қолданылу

аймағын атаңыз.

− табиғаттағы карбонаттардың айналымын түсіндіреді;
− қолданылу аймағын атайды.
68
10.3Е Органикалық химияға кіріспе бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.4.2.1 Органикалық химия - бұл көмірсутектер және

олардың туындыларының химиясы деп түсіну

 Органикалық химияның бейорганикалық химиядан
айырмашылығын көрсетеді
 А.М.Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясының
негізгі қағидаларын атайды
 Органикалық қосылыстардың көптүрлі болу себебін
анықтайды

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Органикалық химияның бейорганикалық химиядан кем дегенде үш

айырмашылығын көрсетіңіз:
(b) Органикалық химия нені зерттейді?
(c) А.М. Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясының негізгі қағидаларын

атаңыз.
(d) Органикалық қосылыстардың көптүрлі болу себебі неде деп ойлайсыз?

− органикалық химияның бейорганикалық химиядан
айырмашылығын көрсетеді;
− органикалық химияның зерттеу аймағын атайды;
− А.М.Бутлеровтың химиялық құрылыс теориясының негізгі
қағидаларын атайды;
− органикалық қосылыстардың көп түрлілігін зат құрылы
тұрғысынан түсіндіреді.
69
Бөлім/Тақырып 10.3Е Органикалық химияға кіріспе
Оқу мақсаты 10.4.2.2 Көмірсутектердің эмпирикалық, молекулалық,

құрылымдық және кеңістіктік формулаларын
ажырату

 Органикалық заттарды түрлі формулаларға келтіріп
жазады
 Көмірсутектердің эмпирикалық, молекулалық,
құрылымдық және кеңістіктік формулаларын
ажыратады

деңгейі
Тапсырма
Берілген заттарға сәйкес формулаларды жазыңыз:
Көмірсутектер Молекулалық Эмпирикалық Құрылымдық Қаңқалық

формуласы формула формуласы формуласы
Метан
Этен
Пропанол
Пентан
қышқылы

− органикалық заттарды түрлі формулаларға келтіріп жазады;
− көмірсутектердің эмпирикалық, молекулалық, құрылымдық
және кеңістіктік формулаларын ажыратады.
70
Оқу мақсаты 10.2.2.3 Элементтердің белгілі массалық үлестері және

олардың буларының салыстырмалы тығыздығы
бойынша органикалық заттардың қарапайым және
молекулалық формуласын табу

 Элементтердің белгілі массалық үлестері бойынша
органикалық заттардың қарапайым және
молекулалық формуласын шығарады
 Олардың буларының салыстырмалы тығыздығы
бойынша органикалық заттардың қарапайым және
молекулалық формуласын шығарады

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Берілген заттардың эмпирикалық формуласын жазыңыз:

A) сірке қышқылы H4C2O2
B) бензол C6H6
C) дихлороэтилен C10H14N2
D) тетрафосфор декасульфиді P4S10
E) натрий тетрабораты Na2B4O7
(b) Эмпирикалық формуласы СН2 затының молекулалық массасы 70г/мольге тең. Осы
заттың молекулалық фомуласын табыңыз.
(c) Заттың құрамында массалық үлесі бойынша 39,69% К, 27,87% Mn, 32,46% O бар.
Берілген заттың эмпирикалық формуласы қандай?

− молекулалық формуладан эмпирикалық формула құрастырады;
− эмпирикалық формуладан молекулалық формула құрастырады;

− қосылыстағы элементтердің пайыздық үлестері бойынша
эмпирикалық формуласын құрастырады.
71
Оқу мақсаты 10.4.2.4 Гомологтық қатардың қалыптасуын және оның

өкілдері қасиеттерінің ұқсастығын түсіндіру

 Гомологтық қатарға анықтама береді
 Гомологтық қатар өкілдері қасиеттерінің
ұқсастығын және айырмашылықтарын табады

деңгейі
Тапсырма
1. (а) Гомологтық қатарға анықтама беріңіз:

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
(b) Берілген заттардың қайсысы этанның гомологы болып табылады: пентан, этен,
пропин, этилпентан:
_______________________________________________________________________
(c) Бұл заттардың ұқсас қасиеттерін атаңыз:

_______________________________________________________________________

− гомологтық қатар ұғымына анықтама береді;
− гомологтық қатар өкілдерінің ұқсас қасиеттерін атайды;
− берілген формулалардың ішінен бірдей заттарды анықтайды.
72
Оқу мақсаты 10.4.2.5 Қосылыстардың құрылымдық формуласын құру

және оларды Теориялық және қолданбалы химияның
халықаралық одағы номенклатурасы бойынша атау

 Қосылыстардың құрылымдық формуласын
құрастырады және заттарды атауда ИЮПАК
номенклатурасын қолданады

деңгейі
Тапсырма
1. (а) Берілген қосылыстардың ИЮПАК номенклатурасы бойынша құрылымдық

формулаларын құрастырыңыз:
a) 2,3 – диметилпентен-1
b) 1,2 – диметилциклогексан
c) 3-метилбутан қышқылы
d) 2-метилбутаналь
e) Пентанон-2
f) 2,3-диметил-3-этилпентан
g) 2-аминоэтан қышқылы
(b) Берілген қосылыстарды ИЮПАК номенклатурасы бойынша атаңыз:
b) c)
(c)

− қосылыстардың IUPAC номенклатурасы атауы бойынша
құрылымдық формуласын құрастырады;
− қосылыстардың құрылымдық формуласын IUPAC
номенклатурасы бойынша атайды.
73
Оқу мақсаты 10.4.2.6 Изомерия түрлерін атау және изомерлер

формулаларын құрастыру: құрылымдық, байланыстың
орны бойынша, функционалдық топтар және
классаралық изомерлер

 Изомерия түрлерін атайды және изомерлер
формулаларын құрастырады

деңгейі
Тапсырма
1. (а) Изомер дегеніміз не?
(b) (і) Төменде бір-біріне изомер болатын заттар берілген. Оларды тауып изомер түріне
байланысты жұптастырыңыз.
(іі) Жоғарыдағы А және G қосылыстар үшін басқа бір изомер түрлерін құрастырыңыз.
(iii) Пентанның және мүмкін болатын барлық изомерлерін жазыңыз.
2. (a) Төмендегі қосылыстың қайсысы бутен-1-дің изомері бола алмайды?

1) СН ≡ С – СН2 – СН3
2) СН3 – СН = СН – СН3
CH3
CH3 C CH2
3)
H2C CH2
H2C CH2
4)
CH CH3
H2C CH2
5)
(b) Заттардың формуласындағы изомерлердің реттілік саны:
1. СН3 - (СН2)2 - О - СН2СН3; 2. СН3 - (СН2)3 - СНО;
74
3. СН3 – СОО – СН2 – СН – СН3
|
CH3
4. НООС - (СН2)4 - СН3;
5. С2Н5 - СОО - С2Н5.
A) 1 және 2.
B) 3 және 4
C) 2 және 3
D) 4 және 5
E) 5 және 3
(c) Берілген заттардың ішінде тек бір затты көрсететін екі құрылымдық формула:
a) CH3-CH = CH-CH3
b) CH2-CH = CH2
|
CH3
c) CH3-CH2-CH2-CH2-CH = CH2
d) CH2= CH-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
e) CH3-CH2-CH2-CH = CH2
f) CH2-CH2-CH = CH2.
|
CH3
A) d, c
B) а, b
C) c, b
D) b,d
E) e,f

− изомер ұғымын тұжырымдайды;
− изомер түрлеріне байланысты жұптастырады және ажыратады;
− пентанға сәйкес изомерлердің құрылымдық формуласын жазады;
− изомерлерді ажыратады.
75
Оқу мақсаты 10.4.2.7 Әр түрлі алкандардың жану процесін зерттеу және

олардың отын ретінде қолдануын түсіндіру

 Әр түрлі алкандардың жану процесін және олардың
отын ретінде қолдануын түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Алкандардың алғашқы бес гомологтық қатарының теңестірілген жану реакция

теңдеуін құрыңыз.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
(b) Түзілген көмірқышқыл газының мөлшеріне қарай қай алканды отын ретінде
қолданған тиімді екеніне қорытынды шығарыңыз.
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________

− алкандардың жану өнімдерін анықтайды;
− отын ретінде қолдануға тиімді алканды ажыратады.
76
Оқу мақсаты 10.4.2.8 Алкандардың жану өнімдерін және қоршаған ортаға

экологиялық салдарын бағалау

 Алкандардың жану өнімдерін анықтай отырып, олардың
қоршаған ортаға әсерін және экологиялық салдарын
бағалайды
Ойлау дағдыларының Жоғарғы деңгейлі дағдылар

деңгейі
Тапсырма
Метан, этан, пропан, бутан және пентан жанғанда ауаға қайсысы көп мөлшерде зиян
келтіреді?
Әр отын түрінің 10 литрінен ауаға қанша көлем көмір қышқыл газы бөлінеді?
Қай отын түрін пайдаланған тиімді?
Реакция теңдеуін жазып жауабыңызды түсіндіріңіз.

− көмір қышқыл газының мөлшерін анықтайды;
− тиімді отын түрін анықтауда есептеулер жүргізеді.
77
Оқу мақсаты 10.4.2.9 Берілген жану өнімдері бойынша заттың молекулалық

формуласын анықтау

 «Жану өнімдері бойынша заттардың формулаларын
анықтау» тақырыбына есептер шығарады

деңгейі
Тапсырма
1. Массасы 11,2 г белгісіз көмірсутек жанғанда массасы 35,2 г көмірқышқыл газы және
массасы 14,4 г су түзілді. Белгісіз заттың ауа бойынша салыстырмалы тығыздығы 1,93-ке
тең. Белгісіз заттың молекулалық формуласын табыңыз.
2. Массасы 2,37 г органикалық зат жанғанда массасы 3,36 г көміртек (IV) оксиді, 1,35 г су
және азот түзілді. Бұл заттың ауа бойынша салыстырмалы тығыздығы 2,724-ке тең.
Молекулалық формуласын табыңыз.

− алкандардың жану теңдеуін жазады;
− салыстырмалы тығыздық бойынша молекулалық массаны табады;
− белгісіз зат құрамындағы көміртек пен сутектің массаларын

анықтайды;
− белгісіз заттың формуласын табады.
78
Оқу мақсаты 10.4.2.10 Алкандардың галогендену реакциясы мысалында
орынбасу реакциясының бос радикалды механизмін
түсіндіру

 Алкандардың галогендену реакциясы мысалында
орынбасу реакциясының бос радикалды механизмін

деңгейі
Тапсырма
1. (a) (і) Бромметан CН3-Br арасында байланыс үзілуі гомолиттік үзілу деп аталады және
келесі теңдеумен сипатталады:
CH3Br → CH3• + Br•
Түзілетін екі бөлшек …
A) атомдар
B) бос радикалдар
C) молекулалар
D) иондар
(іі) Гомолиттік үзілу қалай жүзеге асады? Мысал келтіре отырып, үзілу механизімін
(ііі) Радикалдар дегеніміз не және олар қалай түзіледі? Мысал келтіріңіз.
(iv) Гетеролиттік қалай жүзеге асады? Мысал келтіре отырып, үзілу механизмін
2. Әдетте метанды хлорлау радикалды орынбасу механизмі газдық фазада, 350-750 оС

аралығында жүргізіледі. Берілген реакция теңдеуі бойынша алкандарды галогендеу
реакциясының механизмдерін атап, түсіндіріңіз.

− гомолиттік түзілу өнімдерін атайды;
− мысал келтіре отырып гомолиттік үзілу механизімін сипаттайды;
− радикал ұғымын тұжырымдайды;
− мысал келтіре отырып гетеролиттік үзілу механизмін сипаттайды;
- алкандардың гологендену реакциясы мысалында бос радикалды
механизмін түсіндіреді.
79
Оқу мақсаты 10.4.2.11 Алкандардың галогендеу реакция теңдеулерін құру

 Алкандардың галогендеу реакция теңдеулерін құру
жолын және гологендену реакциясының сатыларын
атайды

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Алкандардың молекулаларындағы орын басу реакциялары мына байланыстар

бойынша жүреді:
A) С– С арасындағы σ-байланысы
B) С – С ковалентті полюссіз байланыстары
C) С – Н ковалентті байланысының гомолиттік үзілуі
D) С – Н ковалентті байланысының гетеролиттік үзілуі
E) С– Н арасындағы σ-байланысы
(b) Мына төмендегі сатылардың қайсысы тізбектің өсу сатысына жатады:

A) •СН3 + •Cl → CH3Cl
B) •СН3 + HCl → CH4 + •Cl
C) •СН3 + • СН3 → C2H6
D) •Cl + •Cl → Сl2
E) Барлық келтірілген процестер тізбектің өсу сатысына жатады.
(c) Этанды хлорлау реакциясы қанша сатыда жүреді және олардың аттары қалай
аталады? Этанды хлорлау реакциясының сатыларын жазыңыз:

- алкандардың галогендеуде бос радикалды механизмін
қолданады;
- этанның хлорлану реакция теңдеуін сатылап жазады.
80
10.4А Қанықпаған көмірсутектер бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.4.2.13 "Қанықпағандық" терминін және оның қосылыстың

қасиеттеріне әсерін түсіндіру

 "Қанықпағандық" терминін және оның қосылыстың
қасиеттеріне әсерін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Қанықпаған көмірсутектерде еселі байланыс болады. Еселі қос байланыс қалай
түзіледі және оларды не себепті қанықпаған деп атаймыз?
2. Қосылыстың атын атаңыз.

(a) .............................................................................................................................................
(b) .............................................................................................................................................
(c) .............................................................................................................................................
(d) .............................................................................................................................................

− "қанықпаған" терминін түсіндіреді;
− сапалық реакция арқылы қанықпаған көмірсутектерді анықтайды.
81
Бөлім/Тақырып 10.4А Қанықпаған көмірсутектер
Оқу мақсаты 10.4.2.14 Алкендердің қанықпағандығын тәжірибе жүзінде

дәлелдеу

 Алкендердің қанықпағандығын анықтауға сапалық
реакцияны жазады
Ойлау дағдыларының
Тапсырма
1. Екі ыдыстың біреуінде этан газы екіншісінде этен бар. Заттарды бір бірінен қалай
ажыратамыз.
2. (a) Кестені толтырыңыз:
Бром суы Йод суы КМnO4(c.ер) К2Cr2O7(c.ер)

Этиленмен
байқалған
құбылыс
(b) Не себепті осы реактивтермен гександа өзгеріс байқалмады, ал этиленде байқалады?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________

− алкандар мен алкендерді сапалық реакция көмегімен ажыратады.
82
Оқу мақсаты 10.4.2.15 Цис- және транс- изомерлер молекулаларын ажырата

алу және оны стереоизомерияның бір түрі ретінде
түсіну

 Цис- және транс- изомерлер молекулаларын ажырата
алады және оны стереоизомерияның бір түрі ретінде

деңгейі
Тапсырма
Берілген заттарды кеңістік изомериясы бойынша ажыратыңыз, аттарын атаңыз:

− цис- және транс- изомерлерді ажыратады;
− заттардың аттарын атайды.
83
Оқу мақсаты 10.4.2.16 Электрофильді және нуклеофильді бөлшектерді

ажырату

 Электрофильді және нуклеофильді бөлшектерді
ажыратады

деңгейі
Тапсырма
1. Нуклеофильді реагент деген не?

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Нуклеофильдер мен электрофильдерді бөліп жазыңыз:
Н+; Н3О+; NO2+, HCl.

− нуклеофильді реагент ұғымына анықтама береді;
− электрофильді және нуклеофильді бөлшектерді ажыратады.
84
Оқу мақсаты 10.4.2.17 Алкендер үшін электрофильді қосылу реакциясы

механизмін түсіндіру

 Aлкендер үшін электрофильді қосылу реакциясы
механизмін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. Нуклеофильді орынбасу (SN1 және SN2) реакцияларының механизмін сипаттаңыз:
(a) Механизмді түсіндіріңіз:
(b) Механизмді түсіндіріңіз:
2. Галоген алкилдерге калий цианидімен әсер еткенде, цианидтер түзіледі:

СН3 – СН2 – I + K – CN ↔ CH3 – CH2 – CN + KI
Осы нуклеофильді SN2 орынбасу реакциясының механизмін жазып түсіндіріңіз.

− нуклеофильді орынбасу реакцияларының механизмін түсіндіреді.
− нуклеофильді SN1, SN2 орынбасу реакцияларының механизмін
реакция жазуда қолданады.
85
Оқу мақсаты 10.4.2.18 Ассимметриялы алкендерге қосылу реакциясының

өнімдерін болжау

 Ассимметриялы алкендерге қосылу реакциясының
өнімдерін болжайды

деңгейі
Тапсырма
1. Пропилен мен бромсутектің әрекеттесу өнімін атаңыз, түсіндіріңіз. Бұл реакция кімнің
ережесіне негізделген?
2. Электрофильді қосып алу реакциясына алкендер мен алкиндердің қайсысы оңайырақ

түседі және неліктен?
A) Алкиндер, себебі молекулада екі π-байланыс бар
B) Алкендер, себебі екі π-байланыс электрондарды күштірек тартады
C) Алкиндер, себебі алкиндердің sp-гибридтелген көміртегі атомдары өздеріне π-
электрондарды күштірек тартады да, олар электрофилдермен қиынырақ әрекеттеседі
D) Алкендер, себебі бір π-байланысты реагенттер оңайырақ шабуылдайды
E) Алкендер мен алкиндердің реакциялық қабілеттіліктері бірдей
3. Арендердің электрофилді орын басу реакциясының механизміне кірмейтін саты:

A) Электрофилді бөлшектің гидрленуі
B) Анионның түзілген карбкатионды нуклефилді шабуылы
C) σ-комплекстен протонның үзіліп шығуы
4. Алкандардың молекулаларындағы орын басу реакциялары мына байланыстар бойынша

жүреді:
A) С – С арасындағы σ-байланысы
B) С – С ковалентті полюссіз байланыстары
C) С – Н ковалентті байланысының гомолиттік үзілуі
D) С – Н ковалентті байланысының гетеролиттік үзілуі
E) С – Н арасындағы σ-байланысы

− пропилен мен бромсутектің қосылу реакциясын түсіндіреді;
− өнімнің атын атайды;
− алкандардағы орынбасу реакциясына қатысатын байланыстарды
көрсетеді.
86
Оқу мақсаты 10.4.2.20 Полимерлеу реакциясының физикалық мәнін

түсіндіру

 Полимерлену және поликонденсациялану
реакцияларын ажыратады

деңгейі
Тапсырма
Полимер алудың екі негізгі әдісі бар. Ол полимерлену және поликонденсациялану

реакциялары.
Бұл әдістердің бір-бірінен айырмашылығы неде?
Жауабыңызды түсіндіріңіз.
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

− полимер алу реакцияларын ажыратады.
87
Оқу мақсаты 10.4.2.27 Мұнайды фракциялау процесін және фракциялардың

қолдану аясын түсіндіру

 Мұнайды фракциялау өнімдерін атайды және
фракциялардың қолдану аясын көрсетеді
деңгейі
Тапсырма
Мұнай – бұл көмірсутектердің қоспасы. Мұнайды фракциялық айдау арқылы бірнеше

фракцияларға бөлуге болады. Келесі суретте фракциялаушы колоннаның суреті келтірілген.
Мұнайдың фракция өнімдерін (температурасымен бірге) және фракциялардың қолдану
аясын жазыңыз.
Фракциясы атауы және қолданылуы

− мұнайды айдау кезінде бөлінетін заттарды атайды;
− әр фракцияға сәйкес температураларды көрсетеді;
− мұнайды фракциялану өнімдерінің қолдану аясын көрсетеді.
88
Оқу мақсаты 10.4.2.28 Термиялық және катализдік крекинг процесін

түсіндіру

 Термиялық және катализдік крекинг процесіне анықтама
береді
 Термиялық және катализдік крекинг процесін ажыратады
деңгейі
Тапсырма
1. Крекинг дегеніміз не? Термиялық және катализдік крекинг процесіне анықтама беріңіз.
Мысал келтіріңіз.
2. (a) Белгілі бір алканның крекингі нәтижесінде Х және У өнімдері түзілді.

Крекинг жүрудің қажетті шарттарын көрсетіңіз.
(b) Х өнімі бром суын түссіздендіреді, ал У өнімі түссіздендірмейді.

Х өнімі туралы болжам жасаңыз: __________________________________
У өнімі туралы болжам жасаңыз: __________________________________
(c) У өнімінің салыстырмалы молекулалық массасы 58 тең. Егер Х өнімі броммен

әрекеттессе, онда молекулалық массасы 230 тең дибромтуындысы түзіледі.
Х өнімінің молекулалық формуласы: _________________________________

У өнімінің молекулалық формуласы: _________________________________
(d) Крекингтің өндірістегі маңызы туралы қорытынды жасаңыз:

− крекинг процесін тұжырымдайды;
− термиялық және катализдік крекинг процестерін ажыратады;
− белгісіз крекинг өнімдерін болжайды;

− крекингтің өндірістегі маңызы туралы қорытынды жасайды.
89
10.4В Галогеналкандар бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Оқу мақсаты 10.4.2.36 Галогеналкандарды алу реакциясының радикалды

механизімін түсіндіру

 Галогеналкандарды алу реакциясының радикалды
механизмін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
Метанның хлорлану реакциясының сатыларын атаңыз.

Тізбектің басталуына қандай фактор әсер етеді?
1 саты ..............................
2 саты ..............................
3 саты .............................
Әсер етуші фактор:

_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________

− нуклеофильді реагенттерге мысал келтіреді;
− тізбектің басталуына әсер ететін факторды атайды.
90
Бөлім/Тақырып 10.4 B Галоген-алкандар
Оқу мақсаты 10.4.2.38 Нуклеофильді реагенттермен галогеналкандардың

реакция теңдеулерін құрастыру

 Нуклеофильді реагенттермен галогеналкандардың
реакция теңдеулерін құрастырады

деңгейі
Тапсырма
1. Карбкатион деген не?
Нуклеофильді реагент деген не?

Мысалы:
Нуклеофильді орынбасу (SN1 және SN2) реакцияларының механизмін сипаттаңыз:
2. Галоген алкилдерге калий цианидімен әсер еткенде, цианидтер түзіледі:
СН3 – СН2 – I + K – CN ↔ CH3 – CH2 – CN + KI
3. 2-иод-пропанның сілтімен гидролиз реакциясын жазыңыз.

4. Галоген туындыларына күміс нитритімен әсер етсе, нитроалкан түзіледі:
(СН3)3 Br + AgNO2 ↔ CH3 – CH2 – NO2 + AgBr

− нуклеофильді орынбасу реакцияларының механизмін түсіндіреді;
− нуклеофильді SN1 ,SN2 орынбасу реакцияларының механизмін
реакция теңдеуіне қолданады.
91
Бөлім/Тақырып 10.4 B Галогеналкандар
Оқу мақсаты 10.4.2.39 Нуклеофильді орынбасу реакциясының механизмін

түсіндіру

 Галогеналкандардың нуклеофильді орынбасу
реакциясының механизмін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. Нуклеофильді орын басу механизмі схема түрінде берілген. Бұл схемада берілген
нуклеофильді орын басу реакциясы нуклеофильді реакцияның қай түріне жатады және
бұл реакция қандай галогеналкандарға тән?
2. (a) Механизмді түсіндіріңіз:
(і)
(іі) Механизмді түсіндіріңіз:

− нуклеофильді орынбасу реакциясы механизмін түсіндіреді.
92
Бөлім/Тақырып 10.4 B Галогеналкандар
Оқу мақсаты 10.4.2.40 Элиминирлеу реакциясының механизмін түсіндіру

 Элиминирлеу реакциясының механизмін түсіндіреді

деңгейі
Тапсырма
1. (a) Элиминирлену реакциясына анықтама беріңіз және механизмін түсіндіріңіз:
Анықтама
(b) Элиминирлену реакциясының механизмін көрсетіңіз, өнімдерін атаңыз:
• 1) бромпропан → ....
• 2) хлорбутан → ......
• 3) иодпентан → .....
• 4) хлоргексан → .....

− элиминирлену реакциясына анықтама береді;
− элиминирлену механизмін түсіндіреді.
93
10.4C Спирттер бөлімі бойынша қалыптастырушы бағалау
Бөлім/Тақырып 10.4 C Спирттер
Оқу мақсаты 10.4.2.30 Спирттерді функционалдық топтардың орналасуы

және гидроксил тобының саны бойынша жіктеу

 Спирттерді функционалдық топтардың орналасуы және
гидроксил тобының саны бойынша жіктейді

деңгейі
Тапсырма
1. Мына екі спирттердің бір-бірлерінен айырмашылығын көрсетіп, аттарын атаңыз:
2.
3.
4.

− спирттерді жіктейді;
− спирттер атауын атайды.
94
Оқу мақсаты 10.4.2.32 Біратомды және көпатомды спирттерге сапалық

реакция жүргізу

 Біратомды және көпатомды спирттерге сапалық
реакция жүргізеді

деңгейі
Тапсырма
Төменде берілген кестені толтырыңыз:
№ Спирт Тотықтырғыш Қышқыл Өнім

1 2,2- диметил + KMnO4 + =
пропанол
2 пропанол + KMnO4 + =
3 2- метилпропанол + KMnO4 + =
4 2,2- диметил + K2Cr2O7 + =
пропанол
5 пропанол + K2Cr2O7 + =
6 2- метилпропанол + K2Cr2O7 + =

− спирттердің тотығу реакцияларын жазады;
− біріншілік, екіншілік спирттердің тотығу өнімдерін жазады.
95
Оқу мақсаты 10.4.2.33 Этанолды этиленді гидратациялау және глюкозаны

ашыту арқылы алу реакциясының теңдеулерін
құрастыру

 Этанолды этиленді гидратациялау және глюкозаны
ашыту арқылы алу реакциясының теңдеулерін
құрастырады

деңгейі
Тапсырма
1. (а) Этенді гидратациялау арқылы этанол алуға болады.

С2Н4 + H2O = C2H5OH
1) Реакцияда қолданылатын катализатор:
2) Реакцияға қажетті температура:
(b) Этанолды алудың тағы бір жолы – ашыту (ферментация).

1) Глюкозаның ашу реакция теңдеуін жазыңыз.
2) Ашыту үрдісі үшін қолайлы температура:
3) Түзілген спирт этанолды бөліп алуға қажетті температура:
4) Ашыту үрдісінде қолданылатын маңызды химиялық құрылғының бірі химиялық
тоңазытқыш. Суреттен тоңазытқышты көрсетіңіз және онда ашу кезінде жүретін
үрдісті атаңыз.

− спирт алудағы гидратация үрдісін сипаттайды;
− спирт алудағы ферментация үрдісін сипаттайды.
96
Оқу мақсаты 10.4.2.34 Этанолды алу әдістерінің артықшылықтары мен

кемшіліктерін бағалау

 Этанолды алу әдістерінің артықшылықтары мен
кемшіліктерін бағалайды
деңгейі
Тапсырма
1. Ашыту (ферментация) қосалқы өнім ретінде CO2 газын түзеді. Ашу процесі қалай жүзеге
асатынын түсіндіріңіз.
2. Автомобильдің ішкі жану қозғалтқышында этанол отын ретінде қолданылуы мүмкін.

(a) Этанолдың толық жану теңдеуін жазыңыз.
(b) Этанолды шектеулі ауа қатысында жаққанда қалыптасатын ластаушыны

анықтаңыз.
(c) Биоэтанолдың қандай артықшылығы мен кемшіліктері бар?

- ашу процесін түсіндіреді;
- биоотынның артықшылығы мен кемшілігін түсіндіреді;
- биоэтанолды қолдану қоршаған ортаға қалай әсер ететінін
97
98

10-сынып ЖМБ. Қалыптастырушы бағалау

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

10-сынып ЖМБ. Қалыптастырушы бағалау

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

10-сынып ЖМБ. Қалыптастырушы бағалау

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

«Химия» пәнінен

қалыптастырушы бағалауға арналған

Қолданылған шартты белгілер:

** бағдарламадағы оқу мақсаттарының бір бөлігі қолданылады.

10.1А Атом құрылысы бөлім бойынша қалыптастырушы бағалау

Оқу мақсаты 10.1.2.1 «Нуклидтер» мен «нуклондар» ұғымының физикалық

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

1. «Нуклидтер» мен «нуклондар» ұғымдарына анықтама беріңіз:

2. Кестедегі бос ұяшықтарды толтырыңыз.

Изотоп Символ Реттік нөмірі Массалық сан Нейтрондар

3. Келесі атомдардағы протондар, нейтрондар және электрондар санын анықтаңыздар:

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.2.2 Қоспадағы химиялық элементтің табиғи

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Қолдану

Темір изотоптарының Пайыздық

2. Табиғатта калийдің үш түрлі изотопы бар.

Осы изотоптар бойынша калийдің салыстырмалы атомдық массасын есептеңіз.

Дескриптор Білім алушы

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

Заряды Атомдық символы

(b) Суретті зерделей отырып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

(і) Бетта сәулелену ұзындығын салып оны тоқтататын W материялды атаңыз.

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.2.4 Изотоптардың ядросы тұрақтылығын анықтау үшін

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

Cуретте берілген протон-нейтронды қисығын қолдана отырып, келесі сұрақтарға жауап

(a) W әрпі бойындағы қисық нені білдіреді -

(b) Cуреттегі белгісіз X элементін анықтап, оның

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.2.5 Ядролық реакциялар теңдеулерін құрастыру

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Қолдану

1. (a) Ядролық реакцияларға қатысатын бөлшектерді табыңыз:

(c) Келесі ядролық реакция теңдеулерін толықтырыңыз.

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.3.1 Квант сандарының сипаттамасы мен мәндерін атау

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

1. Берілген элементтердің квант сандарын анықтаңыз.

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.3.2 Электрон орбитальдарын толтыру үшін минимальді

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

1. Суреттерде бейнеленген қате электрондық графикалық формулалардың қандай ережеге

Паули принципі Хунд ережесі Минимальді энергия

2. Клечковскийдің ережесін пайдаланып, келесі келтірілген орбиталь жұптарында қандай

3. Атомда электрондар 5s орбитальдан кейін қандай орбитальда орналасады?

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.3.3 s, p, d, f орбитальдарының пішінін ажырату

Бағалау критерийі Білім алушы

Ойлау дағдыларының Білу және түсіну

1. (a) 1s22s22p63s1 болатын электрондық формуладағы электрондардың орбитальдарда

(b) (i) s - орбиталь туралы келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс емес?

Дескриптор Білім алушы

Оқу мақсаты 10.1.3.4 Алғашқы 36 химиялық элементтің электрондық