2S SSN Syn Bers : ‘ \ \ AN . N WSS NOE RE) Ss PHILIPSAan alle muziekliefhebbers Zeltbouw van luidsprekerboxen bespaart u geld of brengt betere kwaliteit binnen uw bereik. Bovengien heeft ude vrijheid vorm en kleur van de kast aan uw eigen wensen aan te passen, Zelfbouw is niet moeilijk meer Kijk maar eens hoe met een van de nieuwe luidspreker- kits van Philips een luidsprekerbox wordt samengesteld Van een kwaliteit die anders voor dit geld onbereikbaar 20u zijn gowoest. |. Philips luidsprekerkits: eenvoudige montage 1 2, Luidsprokers en scheidingstiter(s} vastschraeven op blige fen geheel voorgeboord klankbord 9. Meegeleverde verbindingsdraden aanbrengen met behulp van slimme insteek-pennatles (dus niets solderen) 4, Van vif panelen en tussenlatjas (op mast verkrligbaar bij de hhouthandel) een kast samonstellon (duidellixa Nederlandstalige handieliding wore: biigelevera) 5. Goluiddempend materiaal aanbrengen en kast verder atwerken met finger, lak of plakpiastic. 6. Klankbord in kast monteren en luidsprokerdoek bevestigen. Klaar. PHILIPS PHILIPS HOBBYSKOOP die voor hun geld het best mogelijke willen Philips levert vier typen luidsprekerkts, alle HiFi volgens DIN 45500, Van een Verrassond goede _,bookenplank Box voor wie thuis weinig ruimte heeft tot fen sublieme driewags-combinatie voor de verwende audiotiel \Vraag snol om meer gegevens, Een briofkaartje aan Philips Nederland B.V. afd. Luidsprekerkits VB 8-35, Einghoven is voldoende,NIEUWS VOOR HOBBYISTEN EN RADIO-AMATEURS is eon ultgave van Philips Neder land BLV. waarin nieuwe ontwitko- lingen In'de-elektronica die Interessant 2m voor amatoure on hhobbytsten, gepubliceerd worden "er worst eandacht be- nisuwe toepassings- en combinatiemogelikheden van Philipe onderdelenpakketten. Deze ullgave verschint drie a vier per jaar en fe gratis verklig- baar Bi tzakon in elektronica-onderdelen, Toezending per post kan uitslui- tend geschieden na storing of overeehaijving van f3,— per vier ‘nummers. op postrekening 4143600 | thy. Philips Nederland BY. te Eindhoven, ander vermelding Yen: sbonnement Hobbyskoop. By adresvajiging wordt inzending ‘yan de verbeterde adresbond op hhoge pris gesteld Redactia en administratie: Redactie Hobbyskoop, Bosehdlik 625 (VB 9/25), Eindhoven, INHOUD p29. 3, Radiotelescopen dringen diep ‘aser in het heelal 4 Een dynamische contect- hoskmeter 8 Een elektronische sirene 7 Hoo wsteelt" u 1000 Ha? 8 Vifentwintig jaar televisio o 2 tn Negerand Voodingsperikelen Belangwenkende. mogeiic heden van een ekoestsch ‘else 13. Seheetveriehting minder fl 13 Eon ensoetie waer geen eind fan komt 14 [Clasprekers upto-deto 1S Indleateplant 2%8W stereo- vereterker 16 Amateure doen aon rake enderzook 17. Elektronische gehermas! 17. HiFtetereo hovleeletoon 18 Dyramische rusand deer rokent af mat te tus yaologische sterkteregeln NCsteR mk 19 Afstemindicatle op Mé-sfotomeenheid 19 Moor signal ut uw Afstemeenteld Bij de omslag: Radiotelescopen dringen diep door in het heelal wschappen fs de radio-astronomile. Ze legt zich toe op het ontvangen van radiogolven ult verre delen van het heclal en ze doet dit met ulterst gevoelige ontvangapparatuur. Men zou de radio-astronomie naar analogle van het dlepzeconderzoek het diepheelalonderzoek” kunnen ‘noemen, Vooral de laatste jaren is het mogeliik gebleken zeer ver verwijderde bronnen van radiostraling fe peilon. Hierdoor Werden 00k verre bronnen van angewoon sterke radlogolven — de kwasi-sterren of Quasars” — waarmeembaar. In Nederland, op cen stille plek in het Drentse landschap bij het dorp Wester- bork, staat een van’s werelds meest ‘geavanecerde radiotelescopen. In een rij van oost naar west en over ecn lengte ‘van 1.600 meter staan hier 10 vaste en 2 verrildbare komvormige antennes. Ze ‘ijm van het beproefde type van de bekende telescoop van Dwingelo, die onder meer een grote rol heeft gespeeld in het karéeren van het melkwegstelse, Evenals het project Dwingelo is ook dat yan Westerbork een project van de Stichting Radiostraling van Zon en Melk- ‘weg, waarin onder andere astronomen van Leidse en Groningse universitelten ‘samenwerken. ‘Waarom nu 10 vaste en 2 verrijdbare antennes? Om het oplossend vermogen = dat is het vermogen om twee zeer dicht bij ellaar gelegen punten nog ge- schelden weer fe geven — van een kleine optische telescoop te Denaderen, zou een. raglotlescoop — met eon komvormige antenne — cen afmeting van kilometers moeten hebben. Aan cen dergelifke cfs kkan ulteraard nlet worden voldaan: 20'n same moet immers ook nog wendbaar zi, moet heel precies gericht kunnen ‘worden en mag nauwelijks windgevoelig Zin. Om nu toch een redelijk oplossend ‘Yermogen te bereiken en niet cen gigan- fische en techniseh fwijfelachtige con- structie fe hoeyen bouwen, heeft men zich leren bedienen van cca kunstgreep. ‘Men plasist series kleinere, onderling clektronisch gekoppelde komvormige antenmes, die alle om tree assen draai- boar zijn en waarvan er én of meer bovendien fen behoeve van het meten vyan de afstand tot de bron van de signalen op rails verrijdbaar 2jn. Het spreekt vanzelf dat men voor de besturing van de antennes, dic ulterst nauwkeurig dient te geschieden, een beroep heeft gedaan op de elcktronica. ‘Yoor het opheffen van de minuscule tijdsverschillen die optreden tijdens het transport van do signalen van de anten- nes naar de centrale ontvangapparatuur, maakt men gebruik van vertragingslijnen. Ook hier geeft de clektronica de exacte ‘oplossing voor de keuze van de juste vertragingen per antenne. ‘Voor de realisatle van het gehele systeem was een geavanceerde computertechniek Yereist. Hierbij is gebruik gemaakt van en Philips computer, met de daarbij behorende apparataur en programme- ring, Astronomen wachten nu met span- ning af: wat zal het heetal aan We Dork in de eertkomendejaren pe seven PHILIPS HOBBYSKOOP 5Een dynamische contacthoekmeter De werking van een automotor hangt in hoge mate af van de kwaliteit van de ontsteking. Hoewel voor de motorconstructeurs geen moelte te veel is om elke motor en uitstekende ontsteking mee te geven, kan veel van hun vijt teloor gaan door cen verkeerde afstelling. In dit artikel zal eon eonvoudige elektrontsehe schakeling worden beschreven ‘waarmee een van de bel erst even wat autotechnick In afbeelding 1 is het schema getekend van de ontstekingsinrichting van een ‘gangbare viercilinder-automotor. Het vol- gende verhaal gaat, met enkele onder- geschikte verschillen, echter ook op voor ‘motoren met 2, 6, 8 of 12 cilinders, maar vanzelfsprekend niet voor dieselmotoren. Als de contactpuntjes zich sluiten begint er een stroom te lopen van de accu, via de primaire wikkeling van de bobine en de contactpuntjes naar massa, dus terug naar de accu (volgetekende pijtjes). Deze stroom neemt snel toe totdat de maximale ‘waarde is bereikt, zoals in afbeelding 2 is geschetst. Als gevolg van de zelfinduc- tie van de bobine kan deze stroom niet plotseling nul worden als de contact puntjes zich openen. Daarom kiest hij de weg via de condensator (gestippelde fies), die daardoor wordt opgeladen tot cen spanning die vele malen hoger is dan de oorspronkelijke spanning van 6 of 12 V. Over de condensator komt een spanning van wel 250 of 300 V te staan, ‘Condensator en bobine vormen nu. cen elektrische slingerkring, waarin eeuwig- durende sinusvormige’ spanningen en stromen zouden optreden als er geen Verliezen waren, De bobine is echter een listig soort transformator die de primaire spanning van zo'n 250 V omboogtrans- Formeert tot 18.000 V of meer, voldoende ‘om tussen de elektroden van een bougie ‘een krachtize vonk te laten overspringen. Doordat de vonk energie onttrekt aan de grifkste afstellingen dynamisch, dat wil zeggen met draaiende motor, kan worden gecontroleerd, Veel automobilisten voeren kleine onder- houdewerkzaambieden aart hu auto zelf wt. slingerkring, is de elektrische trilling na enkele snel in amplitude afnemende tril- en uitgeblust, zoals is aangegeven in afbeelding 2, De kracht van de vonk is zeer sterk afhankelijk van het feit of de stroom gelegenheid krijgt tot de maxi- ‘mumwaarde aan te zvellen, stroamverdster onderbreker 4 PHILIPS HOBBYSKOOP Openings: en slultingstija De tijd die beschikbaar is voor één hele ‘eyclus noemt men de periodetijd (zie af- beelding 2). Gedurende én periode zijn de contactpuntjes meestal ongeveer 60% van de tijd gesloten en de overige 40% goopend. Hoeveel tijd is er beschikbaar om de stroom tot maximum te laten aanzwel- Ten? Als we aannemen dat het om een viercilinder-viertaktmotor gaat, dan is voor elke cilinder én vonk per twee comwentelingen nodig. Dat zijn dus in totaal twee vonken per omwenteling. Draait die motor met een snelheid van 4800 omwentelingen per minuut, dus 80 ‘omwentelingen per seconde, dan zijn per seconde tweemaal 80 of 160 vonken nodig. Bén periode duurt derbalve 1/160 seconde (cirea 0,006 seconde). De con- tacipuntjes ziin, als het goed is, telkens {60% van 0,006 seconde of 0,0036 secon- de gesloten. In die zeer korte tijd moet de stroom door de primaire wikkeling van de bobine dus tot de maximumwa: de aangrocien, Op gevaar af u cen illusie armer te ma ‘ken moeten we opmerken dat dit meestal niet lukt. De motorconstructeurs hebben cer echter voor gezorgd dat de stroom bij deze hoge toerentallen toch nog voldoen- de groot wordt om een redelijke vonk te garanderen, Maar dan moet de afstelling ‘ook perfect in orde zijn. Want stel dat de sluitingstid geen 60% maar slechts 40% bedraagt, dan is zelfs geen 0,0036 secon- de man sees 0,0024 secondo bechik- Het afstellen van de ontsteking. De ontsteking wordt in het algemeen bij stilsaande motor afgesteld, In de eerste pilaats moet het ontstekingstidstip juist zijn. Dat gebeurt door de contactpuntjes ten opzichte van de nokkenas te verdraa cn, Daarover zullen we het verder niet hebben, Daarna moet de contacthock, dat wil zeggen de vethouding tussen openings- en sluitingstijd worden afgesteld. De fa- brikant geeft daartoe de afstand op dic de contactpuntjes in volledig geopende togstand moeten hebben. Dat. afstellen ‘gebourt met een voeler en bij stilstaande motor. Uit het voorgaande biijkt dat de contact- hock (letteriik de verdraalingshock van hhot nokkenasje bij gesloten contactpunt- jes) bij lage toerentallen niet Kritisch is. Het paradoxale is nu dat de contacthock, die bij hoge toerentallen pas een grote rol ‘gaat spelen, bij stlstaande motor wordtAfb.2. Afb. 3, afgesteld. Want wie garandeert u dat de contacthock bij hoog toerental niet ver- andert? Daarvoor kunnen verschillende oorza: ‘ken worden aangewezen. Het is mogelijk dat de contacten gaan zweven of dende- ren bij hoge tocrentallen, bijvoorbeeld doordat de contactveer te slap is gewvor- den. Bovendien kunnen oneffenheden Yan de contactpuntjes de afstelling be- invioeden., ‘Het dynamisch meten van de contacthoek Met do in afvectding 3 getekende scha- keling kan de contacthoek dynamisch worden gemeten, dus ook bij Hoog toe- rental. Voor het afstlien van de contact- hhoek moet de motor natuurlife worden stlgezet, hoewel er enkele auto's ziin waarbij'dat-met crasiende motor kan ebeuren, De schakeling is cen zg, Schmittrigger, dio als. Kenmerk heeft dat maar én van de twee transistors topelik kan geleiden terwijl de andere dan is afge- Knepen. Welke van de twee geleidt en welke is afgeknepen, hangt af van de hoogte van de ingangspanning. Verbinden we ingang A met punt A uit afbeelding 1 en pum M mot de massa van de auto, dan is de ingang bij geslo- ten contaetpuntjes korgestoten. Transi tor TR: is dan afgeknepen en transistor ‘Tks geleit, zodat de meter uitslaat, Met Re wordt mu de meter op maximum uilslag ingesteld. Worden de contactpunt- jes geopend, daa verwiveelen de rollen van TR; en TRe en slaat de meter nict Lit (vergeet niet het contacisfot van de auto 2an te zetten en denk om de hoge spanningen die optreden bij het verbre- Ken van het contact tusten' do puntjes). Laat u vervolgens de motor draaien, dan wijst de meter het gemiddelde van de ‘openings- en de sluitingstid aan en dat is een maat voor de contacthoek. ‘Het omrekenen van de contacthoek Om de contacthoekmeter bruikbaar te doen zijn voor de verschillende typen motoren, is het het best de meter te ijken in’procenten. Bij volle uitslag zet 4 100%, bij geen uitslag 0%. De rest van de schaal verdeelt u evenredig. Als u een meter bezit waarvan de schaal van 0 tot 1 Joopt hoeft u niet op de wij- zerplaat te gaan schrijven. 1 is dan 100%, 0,4 is 40% en z0 voort. ‘Autofabrikanten geven doorgaans de con- tacthoek op in graden. Om deze waarde te kunnen omrekenen in procent slui- tingshoek, moet u eerst weten hoeveel ‘graden voor één periode beschikbaar zin. Voor cen viercilindermotor is dat 90° pet periode (360° : 4), voor een zescilin- er 60° enz. Wordt voor een viercilinder- motor een contacthoek van 50° opgege- ven, dan komt dat overeen met 50°/90° x 100% = 55,5%. Op dezelfde wijze berekent u voor een zescilindermotor, ‘waarvoor een contacthoek van 40° wordt copgegeven, 40°/60° x 100% = 66,7%. Sommige fabrikanten geven niet de con- tacthoek op, maar de dwell. Dat is niets anders dan ‘het percentage dat we hier- boven berekenden. Als de dwell is opge- geven, hoeft u dus niets om te rekenen. ‘Vandaar dat de meetschakeling ook wel duwellmeter wordt genoemd. Praktische wenken De contacthockmeter is bedoeld voor hhet meten van de dwell van verschillende automotoren, dus niet voor het inbou- ‘wen in 66n en dozelfde auto, Al mag dat natuurlie best als u daar plezer in hebt. ‘Om deze reden wordt de schakeling ge- voed uit een plate 4,5-V batter) en niet uit de autoaccu. Het’ stroomverbruik be- ‘éraagt ongeveer 1mA, dus de batter ‘gaat lang mee, vooral als u niet vergect ha gebruik de schakelaar Sw in de uit- stand te zetten. Het verdient aanbeveling schakeling, meter en batterj in één kast- je te bouwen. Neem voor de ingangen ‘A en M verschillend gekleurde soepele snoeren van voldoende lengte, voorzien van een krokodilleklem. Voor het meten van de dwell bij auto's waarvan de accu ‘met de plusklem aan massa ligt (dat komt nog slechtszelden voor) moeten de klem- men A en M worden verwisseld. U ver- bindt dan A met de massa van de auto en M met het onderbrekercontact. Het ijken gebeurt, zoals al eetder werd opgemerkt, door met Re de meterwijer op 100% af te regelen bij gesloten con- taetpunten. LLjst van benodigde onderdelen ‘TR; siliciumtransistor, Philips BCS49B silieiumtransistor, Philips BCS49B D- zenerdiode, Philips BZY8®C3V3 M — drasispoelmeter, gevoeiigheid 1 mA. R, 4700. ohm R22 kiloohm Rj 33 Kilo-ohm Ri 2200 ohm Rs 7200 ohm Re 820 ohm R12 kiloohm Ry instelpotentiometer, 22 ohm Rp 2200 ohm Ry 18 ohm: Co 125 uF, 16 (Alle weerstanden, behalve Re, zijn kool- ‘woerstanden Ye watt) PHILIPS HOBBYSKOOPEen elektronische sirene ‘Hobbyisten die zich te kort gedaan voe- len door de overheidssirenes, die alleen op de eerste maandag van de maand om 12 uur eventjes loeien, kunnen op een- voudige wijze hun eigen sirene bouwen, niet om luchtalarmpje te spelen, maar bij voorbeeld als specinal geluidseffect voor een discobar, bij het maken van bandopnamen, als extra snufje voor een ‘modelbaan of als alarm voor een inbraak- beveiliging. Toepassingsmogelijkheden te De luidheid van de sirene kan gemakke- lijk worden aangepast aan de behoeften, want ze is afhankelijk van het vermo- gen van de versterker die het door de Sireneschakeling opgewekte locisignaal versterkt. Principe van de schakeling In afbeelding 1 is het principeschema van de schakeling getekend, TR: met alles ‘wat er omheen kangt, vormt een zoge- naamde RC-generator, die een toon van Zeer lage frequentie opwekt. TR: met entourage vormt eveneens een RC-gene- ator, maar deze werkt op eon hogere frequentie. De hoge toon van de tweede trap wordt nu als het ware gemoduleerd door de zeer lage toon van de eerste ‘trap, waardoor een sirene-achtig signaal ‘ontstaat aan de onderkant van weerstand Ro. Als w geen al te luidruchtig signal nodig hebt, kunt u het signaal aan de onderkant van Re versterken met cen Kleine transistor, in het schema, aangege- ven met TRs. Deze bekrachtigt recht streeks een Iuidspreker AD 3370/¥150, die een impedantie van 150 ohm heeft, Ru dient voor de instelling van TRs, Rien Cr kunt w in dit goval weglaten, Luide sirene Wilt u meer volume hebben, dan brengt uw Ric en Cr aan en verbindt u uitgang U 6 PHILIPS HOBBYSKOOP met de ingang van een versterker. De massa’s van de sireneschakeling en de versterker moeten worden doorverbon- den; het signal wordt dus afgenomen van de onderkant van Cy. De versterker dient ten minste cen ingangsgevoeligheid te hebben van om en nabij de 250 mV. ‘Het verdient aanbeveling te onderzoeken, of Ru, die de invioed van de versterker ‘op de sireneschakeling vermindert, groter kan worden genomen dan 10.000 ohm. Datis het geval als er meer geluid uit de Iuidsprekers Komt dan nodig is, Vooral als de versterker een ingangsgevoeligheid van zo’n 100 mY heeft, zal Rat wel wat groter kunnen uitvallen, Omdat u de ge- Iuidssterkte toch kunt regelen met de sterkteregelaar van de versterker, kunt het best Ri: 20 groot nemen dat u met de sterkteregelaar geheel rechtsom ge- raaid juist het geluidsvotume krijgt dat 'u wenst, De schakeling geeft een signal ‘met een sterkte van circa 250 mV af, dus enig signaalverties in Rit valt te tolere- ren. Het is niet uitgesloten dat u voor Ru een gunstigste waarde van meer dan 100.000 ohm vindt. Overigens kan expe- rimenteren met de waarde van deze weer- stand geen kwaad; er kan niets stukgaan, Wel verdient het aanbeveling steeds de volumeregelaar geheel terug te draaien voordat u een nieuwe waarde van Rit beproeft In dit geval, dus bij gebruik van een aparte versterker, kunnen Rye, TRs en de in het schema getekende luidspreker ver- vallen. Wilt w over alternatieve mogelijkheden beschikkken, dus de sireneschakeling naar keuze met of zonder aparte versterker kunnen gebruiken, dan brengt u én Rit en Cr én Ryo, TRs en de Iuidspreker LS Voeding De sireneschakeling moet worden gevoed ‘met 9 volt, min aan massa. Met inge- bouwde eigen versterker (TRs, Rio en LS) is het stroomverbruik circa 22 mA, zonder eigen versterker cizca 2,5 mA. In beide gevallen kan voor het voeden gebruik worden gemaakt van twee in serie geschakelde platte 4,5-volts batte- rijen, Vanzelfsprekend kan ook een voe- dingseenheid worden gebruikt, mits deze 9 volt levert, maar aangezien niet mag worden verwacht dat iemand de elektro- nische sirene zeer lang achtereen zal In ten loeien, is voeding uit batterijen de goedkoopste oplossing, List van gebroikte onderdelen Tm 3C si93 Re Be see Te Be ES Ab Soret Bee Bok sw RE ty mols nw koe ny © Sha iW @ gee ny BOE tw © BBE tw m Bee he fee TEM or are ie tee) CL BAPIEY | eeseyache & eeiey jem a gen Bey irate So Bea & amote 0 ta = 1000p *) LkQ = 10002 (ohm)Hoe wsteelt” U 1000 Hz? In het Philips programma onderdelen- pakketten zit een 1000-Hz generator 6830, die onder meer kan worden ge- bruikt voor het ,,doorfluiten” van Taag- frequentversterkers. In de afregeloscil- lator R 6609 treft u echter zo'n zelfde 1000-Fiz generator aan, die in dit geval wordt gebruikt om het hoogirequentsig- ‘naal te moduleren. Als u dus in het bezit bent ven de affegeloscillator, en u zit te springen om een 1000-Hz foontje, wat ligt dan meer voor de hand dan dat v dat aftapt van de R 6609? In de handleiding ‘yan de afregeloscillator wordt deze mo- zgelijtheid al even aangestipt. Hoe een en der procies in zijn werk gaat ziet u in bijgaande schema’s. De anode van diode Di (de Katode zit bij het ringetje) neemt uu fos van het knooppunt van Rip en Reo. De nu los zittende zansiuiting verbindt u ‘met één van de twee uitgangscontacten ‘van con enkelpolige omscliakelaar (in af= beelding 2 een schuifschakelaar, maar elk andere type enkelpolige omschakelaar voldoet evenzeer). Het_ingangscontact van de schakelaar verbindt met het kmooppunt van Rip en Rep. In de in af- beelding 1 getekende stand is er eigenliie niets veranderd en werkt de schakeling gewoon als afregeloscillator. Met het overblijvende uitgangscontact van de schakelaar verbindt u een polyes- tercondensator of een papiercondensator van 1 pF of groter, waarvan de werk- spanning in elk geval hoger is dan de oedingsspanning van de versterker dieu wilt ,,doorfluiten”, Als u de schakelaat omzet, kunt u van deze condensator een 1000-Hiz signaal aftappen. Houd de scha- kkelaar zo dicht mogelik bij het montage- plaatje en de condensator zo dicht mo- gelifk bij de schakelaar. Gebruik na de condensator afgeschermde kabel, waar- yan ude afscherming enerzijds verbindt met de massa van de afregeloscillator (ie afbeelding 2) en anderzijds met de massa van het door te fluiten toestel. Als het niet mogelijk is de schakelaar ‘dicht bij het montageplaatje aan te bren- ‘gen, gebruik dan voor de verbinding van Ge schakelaar naar het knooppunt van Rip en Roo en naar Dy afgeschermd rand, Dit is getekend in afbeelding 3. — E (i Uf © De gemonteerde printplaat en de meegeleverde onderdelen van de afregeloscillator R 6609. emecrsrebar PHILIPS HOBBYSKOOP 7Op 18 maart was het vijfentwintig jaar geleden dat in Nederland de eerste farzelende schreden werden gezet op het sladde televisiess. Op dic datum in 41948 vond vanuit con provisorische studio in het Philips Natuurkundig Laboratorium te Eindhoven de eerste echtetelevisie-uitzending plaats. Zenuw- achtige cameramensen richtten hun camera's op een al even zenawachtige comroepster, Bep Schiifer, de de worden sprak: ,Goedenavond dames en heren. Hier is Philips’ Experimentele Televisie ret de eerste uitzending. Beeld en geluid over de zenders PAB3 en PAG3.” 8 PHILIPS HOBBYSKOOP ‘Als we met onze ogen van 1973 de foto's ‘van toen bekijken, doct het allemaal wat hharkerig aan en’ kunnen we ons niet voorstellen dat het pas 25 jaar geleden is. Televisie is 20 zeer een ding van alle dag geworden, dat we ons nauwelifks kunnen indenken dat het ooit een specta- culair nieuwtje is geweest. Het recht om die eerste uitzendingen te zien was voorbehouden aan een handje- vol gelukkigen, de ,,proefkijkers” in de buurt van Eindhoven, die met een door Philips beschikbaar gesteld toestel moes- ten beoordelen of het niuwe medium aan de verwachtingen voldeed. Het zou nog ruim drie jaar duren voor- dat de nationale televisie van start ging. Op 2 oktober 1951 kawam het eerste pro- gramma vanuit Bussum. Wie herinnert het zich nog: drommen elkaar verdrin- ‘gende nieuwsgierigen voor de etalages van de radiohandelaren die een inge- schakeld toestel in hun etalage hadden ‘gezet, met een beekdscherm ter grootte vvan cen schoolschrift waarvan de hoeken waren rondgeknipt? Dat was de tiid dat de pioniers onder de televisiebezitters plotseling merkten dat 2ij veel meer aan- Toop hadden dan vroeger, vooral gedu- zende de paar luttele uren dat Bussum in de lucht was. Er is heel wat veranderd in die vijfen- ‘wintig. jaar, niet alleen in technisch op- zicht. Opmerkeliik is dat de televisie- toestellen in die begintijd in guldens vite gedrukt ongeveer even veel kostten als nu. Maar de gulden is de gulden niet meer en een toestel van nu is eigenlifk niet te vergelifken met éa van twintig jaar geleden. De beeldiwaliteit is enorm Yerbeterd en het scherm is aanzieniik groter geworden, en ook cen stuk recht- fockiger. Daarbij Komt nog dat de kijker van nu elke dag kan kiezen vit minstens {wee avondvallende programma’s en dat de kijker van weleer met zijn in onze gen dure en gebrekkige ontvanger maar enkele uren per week van de program- ma’s kon genieten. Veel van de huidige programma’s zijn nog, in kleur ook, hoe ‘wel je natuurlijk over eon Kleurentoestel tmoet deschikken om daarvan te kunnen profiteren, Vijfentwintig jaar geleden had men hoge verwachtingen yan het nieuwe ,venster op de wereld”. Zijn die bewaarheid? We dachten van wel. De televisie heeft ons de gelegenheid geboden bij ,vreemden” ‘op tafel te kijken, bij andersdenkende Nederlanders en bij andere volken. We schrikken niet meer 20 erg van de ont dekking dai er mensen ziin met andere ‘pvattingen en gewoonten dan wij. En dat is een verheugend feit. Door de tele- visie ziin wij ook veel meer betrokken eraakt bij alles wat er op deze wereld gebeurt. We hebben zelfs de eerste stap van de eerste mens op de maan kunnen .enkele seconden nadat die stap werd gezelVoedingsperikelen Er Is cen tijd geweest, (oen er nog bljaa alleen germaniumtransistors waren, dat transistorsehakelingen werden gevoed met negatieve spanningen, dus met de plus san massa. Schakelingen met siliciumtransistors kunnen echter beter worden gedimensioneerd als de min aan massa ligt. Het is natuurik onoatkoombaar gewoest dat er in een bepaalde overgangsperiode schakelingen van beiderlel kunne door elliar llepen, wat nog wel eens problemen gaf omdat dic uit con verschillende ralf gevoed wensten te worden. Die mocilifke tid is goeddeels achter de rug, want de Klok slant nog veijwel uitsuitend siliciam. Daarmee zijn alle voedingsperikelen echter nog niet uit de wereld, ook al liggen ma alle minnen netjes aan massa. De ene sehakeling neemt genoegen met een voedings- spanning van 6 volt en een andere, zoals de cindversterker NL 6920, blift 60 volt te consumeren. In de praktik betekent dit dat twee schakelingen in hetzelfde apparaat lang niet alt uit dezelfde voedingseenheld kunnen worden gevded. Niet zonder ‘meer fenminste. Toch is het niet nodig voor elke voedingsspanning een andere ‘eenheid fe gebruiken, zoals in dit artikel zal blifken. Bij de onderdelenpakketten voor de sykleine” versterkers zal dit problem niet dlkwijls optreden. De. toonregeleenbeid R 6903, de universele voorversterker R6905, de aanpassingseenheid R 6915 en het ruis- en dreunfilter R 6913 kunnen alle zowel met 9 als met 18 V worden gevoed, zodat deze bij combinatie met de ‘indversterker R 7014 (9 V) of R 6834 (12 tot 18 V) zonder bezwaar uit 6én en dezelfde voedingseenheid kunnen worden Bespijzigd. Dat kunnen de voedingseen- heden NU 7222 en NL 7227 zijn, tot 18 V kunnen leveren, ‘Van 60 naar 18 volt Als de genoemde versterkerschakelingen echter worden gecombineerd met de eindversterker NL 6920, die tweemaal 40 W levert maar als contraprestatie cen ‘Vodingsspanning van 60 V verlangt, kan niet zonder meer uit én voedingseenheid (Ge NL 6924) worden gesnoept. Het gebruik van een afzonderlijke voe- ding voor de voorversterkerschakelingen heeft verschillende nadelen, Zo'n com: plete voedingseenheid is tameliik duur, ‘vraagt nogal wat plaats en wil nog wei ‘eens brom veroorzaken. In verband met dat Iaatste is de opstelling kritisch; u kunt hem bijvoorbeeld niet viak naast de grammofooningang plaatsen. De op- Tossing van deze moelikeden is de conversieschakeling, die in afbeslding 1 is getekend. De ingang van deze schake- ling wordt aangesloten op de voedings- ‘eenheid van de eindversterker (doorgaans de NL 6924) en aan de uitgang verschijat een rimpelloze en stabiele spanning van 18 V. De conversieschakeling kan maxi- ‘maal 30 mA leveren. Ter oriéntatie: een stereostuurversterker met 2 x R 6905, 2 x R6913 en 2 x R 6903 vraagt in to. taal circa 16 mA, Afb. 1. Conversieschakeling De overtollige energie wordt weggewerkt door de vermogenstransistor BD 139. Daarom moet deze worden gemonteerd ‘op cen koelplaatje van ten minste 4x4 cm, vervaardigd van aluminium met en dikte van 1mm. Bedenk dat het metalen gedeelte van de ombulling van deze transistor een spanning van 60 -V vyoert. Om die reden moet df de transis tor geisoleerd op het plaatje worden gemonteerd, of het plaatje zelf geisoleerd worden opgesteld. Het laatste verdient in verband met een goede warmteoverdracht van transistor naar koelpleatje de voor eur. De katode van zenerdiode (aangegeven ‘met k in het schema) wordt aangegeven ‘met een bandie. ‘Vooden wit een autoacen Een soorigeliik probleem doet zich voor bij het voeden van elektronische schake- Jingen vanuit een autoaccu van 12. V. ‘Niet alleen is die 12 V maar een zeer ‘grove benadering van de werkelijke span- hing, die athankelik van het aantal in- ‘geschakelde autoaccessoires en van de la- tte ‘000 G00 800 oo verewabline of pep Boa PHILIPS HOBBYSKOOP 7Dynamische ruisonderdrukker rekent af met bandruis steerer eae ee ere omesre cane Sar ate eames ring van het ruisprobleem mogelijk ma- eS ee ae pestered een cee | oe eae ee ee Peete eae eee Se ee eee pias ies ee CTE Sp seas hhoe paradoxaal dat ook Klink. vooral hin. Engels Dynamic Noise Limiter (DNL) ge- derlijk is bij spoclen- en cassetterecorders heten. a rea a te ee ea ceeecaae rehire meaner emo eee Se neem ae a en aca ate rapier eerie eer 20 nauw neemt met do hogetonenweer- save, minder ruis te produceren, Hen mogelijkheid om van de ruis af te snijden van de hoge frequeaties. Bij nor- male geluidssterkte, als de ruis niet meer hoorbaar is, wordt het gebele toongebied doorgelaten zodat de triangels en de pic- komen is derhalve het verzwakken van colofluiten ongehinderd de huiskamer de hoge tonen bij de weergave. De messte hinnenkomen. tet DNL-ysteem werkt tuisonderdrukkers, zoals het ruis- en in feite als een volledig automatische, Greunfilter R 6913, berusten dan ook op ditprincipe. Daaris ook niets op tegen als. de muziek tbch weinig of geen hoge tonen Carsgteresorder met Ingebournde DNE-cenheld, continu geregelde hogetonenregelaar. De werking is niet statisch, vandaar de naam ndynamische” ruisonderdrukker. Als de eenheid goed is afgeregeld (cen afregelvoorschrift wordt meege- Teverd) merkt u niets van be- invloeding van de weergave, be- halve dan dat de bandruis ver- denen is, ‘Het toepassen van de dynamische ruisonderdrukker De dynamische ruisonderdrukker is in- gebouvd in de Philips HiFi-cassetterecor- der, maar is ook verkrijgbaar als losse cenheid. Deze eenheid kan worden toe- gepast op alle spoclen- en cassetterecor- ddets die geen gebruik maken van inge- bouwde eindversterkers. Die versterkers mogen er dus wel inzitten, maar de re versterker met bandrecorderingang. De eenheid wordt met zogenaamde diode- I pose (el apres. |s Le ‘cassette) ONL unit / Titi. inde toe 18 PHILIPS HOBBYSKOOP reeorderbu De fysiologische Sterkteregeling van de NL312H De HiFi-stereoversterker NL 312 H, die als bouwpakket leverbaar is, heeft cen {ysiologische sterkteregeling. Hen derge- lijke regeling compenseert het verschijn- sel dat het oor minder gevoclig is voor lage tonen naarmate het geluidsnivean lager is. Bij het terugregelen van een normale”, niet-fysiologische sterkterege- ling krijgt men de indruk dat de lage to- nen, en in mindere mate de hoge tonen, meer verzwakken dan de tonen uit het middengebied. Het compenseren gebeurt door een weerstand en een condensator (Rez en Cyn, resp. Rugs en Cie) aan een. aftakking van de sterkteregelaar (Res, resp. Riv). Deze vijzelen de lage tonen wat op als de regelaar onderaan staat. In afbeelding 1 is de situatie getekend Niet iedereen biikt een fysiologische sterkteregeling te waarderen. In dat geval kan op eenvoudige wijze een ,,normale” sterkteregeling worden gemaakt, Daartoe ‘moeten Czy en Cio worden Kortgesloten ‘met een stukje montagedraad, Als deze condensatoren nog gemonteerd moeten ‘worden, Iuunt u ze weglaten en vervangen door een stukje montagedraad. U krijgt dan de situatie van afbeelding 2. De regeling van afbeelding 1 (de oor- kabels verbonden met enerziids de radio- of diodeaansluiting van de recorder en anderzijds met de diode- of recorderin- gang van de (tunerversterker. Verder heeft de eenheid cen netsnoer. De dynamische ruisonderdrukker, die de typeaanduiding N 6720 heeft, is uitgerust met cen sterktemeter die wordt gebruikt ‘om het toestel afte regelen, in combinatie met twee druktoetsen en twee regelaars voor het linker- en het rechterkanaal. Ver- dlr is er een druktoets voor het inschakt Jen van de netspanning en een druktoets voor het buiten werking stellen van de tTuisonderdrukker, In dat laatste geval zijn de in- en de uitgang als het ware door verbonden, ‘Rest ons nog te melden dat de ruisonder- drukker is ondergebracht in een fraai astje,Ath 4 spronkeljke situatie) haalt alleen de lage tonen op. Het fysiologische effect kan echter ook worden uitgebreid tot de hoge tonen, Daarvoor is voor ieder kanaal een wweerstand van 18.000 ohm en een con- densator van 1000 pF nodig, die worden goschakeld zoals in afbeelding 3 schema- tisch is weergegeven, In afbeelding 4 (vergelifk fig. 17b van de handleiding) is getekend hoe de beide ccondensatoren en weerstanden het best gemonteerd kunnen worden. Deze tysiologische sterkteregeling voor de hoge tonen is weer ongedaan te ma- ken door elk van beide ,takken” te on- derbreken, dus door de’ condensatoren van 1000 pF los te nemen van de aftak- king van de potentiometer (de punten 34 en 35), of door de onderdelen van deze retwerken in hun geheel te verwijderen, Benodigde onderdelen 2x condensstor, Keramisch, 1000 pF 24 Weerstand, Kool, 18 kD, watt Meer signaal uit uw afstemeenheid De HiFi-afstemeenheid R 6701, die los verkrijgbaar is maar die ook wordt aan- getroffen in de FM 14 en in de ,kast met foebehoren” R 6701 K, levert een uit- gangssignaal van circa 150 mV onder gonormaliseerde omstandigheden, Toch is dat soms nog te weinig om oudere versierkers via de radio-ingang of de Teserve-ingang voldoende te sturen. Als u met dit probleem worstelt, kunt u het Uitgangssignaal van de afstemeenheid on- geveer (veemaal zo groot maken door de weerstand Ruy als het ware in tweeén te Knippen en de helft te ontkoppelen met bbehulp van een condensator. De vervan- gende onderdelen kunnen geen plaats Vinden op de printplaat; deze worden min of meer rechtop gemonteerd, met het Knooppunt tussen ‘Weerstanden en con- densator ongeveer haven Cis. Vervang Ray door twee in serie geschakelde weer- standen Rey, en Row, ell 470 ohm 44 W, zoals in de tekening is sangegeven. Ren. wordt overbrugd met een elektrolytische condensator van ten minste 100 uF en een werkspanning van ten minste 4 volt Let op de juiste stand van deze conden- sator: de pluskant (waar de ril zit) komt aan het Knooppunt van Rayy en Ren, Houd alle verbindingen zo kort mogelifk. Afstemindicatie op MG- afstemeenheid Op de MG-afstemeenheid R 6902 kan ‘op eenvoudige wijze en voor geringe kosten een afstemindicator worden aan- geslol De afbeelding 1 geeft de gang van zaken duidelifk aan. Na het aanbrengen van de indicatie- schakeling moet zowel Pi als Po in af: beelding 1 geheel rechtsom worden ge draaid, alvorens de ontvanger weer wordt ingeschakeld. Hierna stemt u de ontyan- ger zodanig af, dat geen zendersignaal wordt ontvangen (sluit eventueel de an- tenne-ingang even kort). P2 wordt ver- volgens zo ingesteld, dat de wijzer van de meter op aul staat, Vervolgens stemt wu af op de krachtigste zender die er te Vinden is (eerst eventuele antennekort- sluiting opheffen) en regelt u Pr totdat de wijzer geheel uitslaat, 1.1 Alstenindieatte op de MG-afster centcid 6902 Gebruikte onderdeten Py Instelpotentiometer 47 000 om Py instelpotentiameter 10000 ohm IM. draaispoctmeter 0,1. mA. (100 M draatspoclincter 0.1 mA (100 uA) PHILIPS HOBBYSKOOP - 19Frequentle-karakteristiok on Kanaalscheiding. 8 20 - PHILIPS HOBBYSKOOP Uw grammofoonplaten klinken beter dan ooit tevoren met het nieuwe Philips Super-M HiFV/Stereo opneem- element GP 412. Het combineert een grote spannings- aigifte (ca.7 mV per kanaal) met een geringe (0,8 milligram) bewegende massa, een lage aftastvervor ming (0,8%) en een vrijwel rechte frequentie-karakte- ristick met een grote kanaalschelding (ca. 30 dB). De bi-radiaal geslepen diamantnaald met een hoge volg- zaaraheid (compliantie is ea, 30%10-® em/dyne) garan- deert een uitstekende weergave van ulterst hoge en lage frequenties, van uiterstzwakke ensterke passages. PHILIPS oesages