1.

Ustrój państw antycznych

Grecka Polis

 Ważne postacie, które wprowadziły demokracje

Solon:

- Podzielił społeczeństwo na 4 klasy (podział oparty na majątku)

- Wprowadził Radę 400

- Zniósł niewolę

Kleistenes:

- Wprowadził mniejszą jednostkę od FYLI, czyli DEMY

- Przekształcił Radę 400 w 500

- Podzielił Ateny na 10 okręgów (FYLI), do których miało wchodzić po 50 przedstawicieli Rady

500

- Wprowadził kalendarz słoneczny

- Znany z Sądu Skorupkowego

 Obywatele

Demos Kratos - władza ludu

- Ludność Aten: metojkowie i niewolnicy (dziedziczna przynależność do grupy, nie mogli

uczestniczyć w demokracji), kobiety, dzieci, obcokrajowcy

- Prawa obywatelskie mieli tylko mężczyźni

3 ZASADY

ISEGORIA - równe prawa w przemawianiu na zgromadzeniu

ISONOMIA - równość wobec prawa

ISOTIMIA - równość w uczestnictwie w godnościach państwowych

4. Organy

Rada Areopagu

- Złożona z Archontów (archont eponim od spraw religijnych – lider)

- Aby być w Radzie Areopagu trzeba było przejść przez ocenę Rady Areopagu i Sądu

Ludowego

- Archonci nie podlegali DOKIMAZJI (taki test, czy się nadają  skojarz: rozmowa o pracę)

- Członkostwo było dożywotnie

- Nazwa od miejsca obrad, czyli wzgórza Aresa

- Najwyższa władza sądownicza i polityczna

Zgromadzenie Ludowe (Eklezja), centralny organ polis

- Mógł uczestniczyć w nim każdy obywatel (mężczyźni) o ile nie był pozbawiony praw

obywatelskich (atimia)

- Głosowanie w miejscach publicznych (agora, Pnyks) przez podniesienie rąk

- Zbierało się kilka razy w miesiącu (sesje zwyczajne - zaplanowane w kalendarzu, sesje

nadzwyczajne - zwoływane w trybie nagłym)

- W wieku 18-20 lat każdy obywatel przechodził szkolenie, by móc uczestniczyć w

Zgromadzeniu

- Podejmowało wszystkie najważniejsze decyzje państwowe

Rada 500 (Bule)

- Była podzielona na 10 prytanii, po 50 osób każda

- Prytanie odpowiadały fylom

- Kandydaci sami się zgłaszali, a przed objęciem funkcji składali przysięgę na prawa Solona

- Każdy obywatel mógł zostać wybrany tylko 2 razy

- 1/3 członków każdej prytanii urzędowała permanentnie w gmachu rządu THIOLOS

- Członkowie rady podlegali kontroli, egzaminowi DOKIMAZJUM/DOKIMAZJA

- Obradowała prawie codziennie z wyjątkiem dni zakazanych (świąt)

- Była GŁOWĄ PAŃSTWA, sprawowała nadzór nad urzędnikami i załatwiała liczne sprawy

niecierpiące zwłoki

- Była odpowiedzialna przed Zgromadzeniem Ludowym

- Reprezentowała Zgromadzenie, gdy to nie obradowało

- Sporządzono w niej uchwałę wstępną: Probuleuma (każdy wniosek, zanim trafił przed

Zgromadzenie był dyskutowany w Radzie)

- Rada mogła sformułować go w sposób otwarty lub zamknięty - Zgromadzenie mogło go

tylko przyjąć lub odrzucić

Sąd ludowy (Heliaia)

- Obejmował 6 tys. sędziów - heliastów

- Sędziami byli wyłonieni w drodze losowania obywatele

- Ich kadencja trwała 1 rok

- Brak profesjonalizmu
- Sędziowie składali “przysięgę heliestów”, przysięgano na Zeusa, Demeter i Apollona

- Sędziowie mieli diety: 3 obole dziennie

Graphe - oskarżenie publiczne

Dike - oskarżenie prywatne

Urzędnicy

- Wybierani w drodze losowania na poziomie fyli

- Na 1 spotkaniu w miesiącu Zgromadzenia Ludowego

- Czasem z wyboru np. Przywódcy wojskowi

- Składali przysięgę, kadencja 1 rok

- Przysięga nie dotyczyła urzędu stratega

- Brak hierarchii urzędów

- Podlegali kontroli Zgromadzenia Ludowego, Rady 500 i Sądów Ludowych

Inne pojęcia

Demagodzy - kierowali ludem na zgromadzeniach, lud nie miał własnego zdania

Rządy motłochu - władza należała do dużej ilości osób, które nie miały kompetencji

Ustrój starożytnego Rzymu

Historię Rzymu można podzielić na trzy okresy:

Monarchia 753 r. p.n.e. – 509 r. p.n.e.

Republika rzymska 509 r. p.n.e. – 27 r. p.n.e.

Cesarstwo rzymskie 27 r. p.n.e. – 476 r.

MONARCHIA

notatki

Społeczeństwo rzymskie

- Rody podzielone na kurie

- Na czele kurii stał Elekcyjny Naczelnik, posiadający nieograniczoną władzę

Ważne pojęcia

Pęk rózg, imperium, Senat=Rada Starszych, Interrex, auspicje

REPUBLIKA

Res publica - wspólnota dla ludu, w której rządziło prawo i sprawiedliwość

Reforma Serwiusza Tuliusza:

- Podział społeczeństwa na 5 klas ze względu na posiadany majątek

- Nowe okręgi wyborcze, kurie--->centurie

Ogólnie o obradach

Dni mówione - można było prowadzić aktywność publiczną

Dni niemówione - określone prawem, wróżone z woli Bogów

- W Rzymie nie czyniono dyskusji, tylko głosowano

- Nie można było podczas zgromadzeń zgłosić kwestii, tak jak u Greków

 Organy

Zgromadzenie Kurialne

- Najstarsza forma zebrań

- Obywatele podzieleni ze względu na rody

- Mógł zwołać je Konsul, Pretor, Dyktator

- Odbywało się na Forum Romanum

- Obradowano 24 marca i 24 maja

- Udzielali i odbierali obywatelstwo Rzymu

- Wybierali urzędników

- Podejmowali decyzje o usunięciu danej osoby z członka kurii

Zgromadzenia Trybusowe

- Obywatele podzieleni według dzielnicy – tribusa

- Odbywały się na polu Marsowym

- Wybierano na nich urzędników kurialnych, czyli Edylów i Kwestorów

- Brali w nich udział najczęściej Plebejusze

Zgromadzenie Centurialne

- Obywatele podzieleni ze względu na majątek

- Mógł zwołać je urzędnik wyposażony w imperium, czyli w moc wydawania sankcji i zarządzeń

(Konsulowie, Pretorzy, Cenzorzy, Dyktator)

- Przewodniczącym był Centurion

- Odbywało się na Polu Marsowym

- Gdy na Polu była czerwona chorągiew, to oznaczało to, że niedługo rozpocznie się

zgromadzenie, że miastu nic nie zagraża

- Głosowanie tajne

- Pisali na tabliczkach: A odrzucam, UR jak wnoszę, sprawy sądzone, C skazuję, A uwalniam, NL

niejasne, wstrzymuję się od głosu

*obrady w dni niepomyślne, auspicje/horuspicje (tylko konsul)*

Przed obradami organizowano wiece, po to, aby ludzie niezależnie z jakiej klasy byli mogli się

wygadać. Uczestniczyć mogły, także kobiety.

Zebrania Plebejskie

- Wpisane między walkę między Patrycjuszami, a Plebejuszami

- Zwoływane przez Trybuna Ludowego

- Wybieranie urzędników Plebejskich

Ważne

Wprowadzenie prawa lex hortensia - uchwały np. Zgromadzenia Plebejskiego miały swoją moc i nie

musiały być zatwierdzane przez innych

Senat

- Senat zwoływali Konsulowie, Pretorzy, Trybuni i Dyktator (gdy państwo było zagrożone)

- Przewodniczył ten kto zwołał

- Zasiadano w nim dożywotnio (Konsulowie, Pretorzy, Edylowie wywodzący się z arystokracji)

- Skład senatu był weryfikowany co 5 lat przez Cenzorów

- Uchwały podjęte przez senat miały moc wiążącą (zawetować uchwałę mógł jedynie Trybun

Ludowy)

- Dużo kompetencji

Urzędnicy - magistratus

Cechy magistratur:

- Wybierani na Zgromadzeniach

- Kadencja 1 rok

- Kolegialność - na każdy urząd co najmniej po 2 osoby, z wyjątkiem Dyktatora

- Urzędnicy nie dostawali pieniędzy

Urzędy wyższe

*Konsulowie

- Było ich 2, sprawowali władzę na przemian co 1 miesiąc

- Mogli się sobie sprzeciwić

- Wybierani na Zgromadzeniach Centurialnych

- Kandydat musiał zgłosić się osobiście i sprawować wcześniej inne urzędy

- Towarzyszyło im 12 Liktorów, którzy nieśli ze sobą rózgi z toporami, wspierało ich 4

Kwestorów

3 możliwości rezygnacji z urzędu:

- Śmierć

- Zrzeczenie

- Koniec kadencji

Zadania:

- Uprawnienia prawodawcze

- Uprzywilejowani w sprawach cywilnych i prawnych

- Nadzorowali wykonywanie uchwał Senatu i Zgromadzeń Ludowych

- Mieli nieograniczony dostęp do pieniędzy publicznych

- Kontrolowali wszystkich urzędników poza Trybunem

- Przeprowadzali wybory urzędników

- Przyjmowali obce poselstwa

- Mogli zmieniać zarządzenia innych urzędników

Imperium maius - władza wojskowa i religijna

*Pretorzy

- Na początku było ich 2, potem 18

- Wybierani na Zgromadzeniach Centurialnych

- Sprawowali władzę za Konsulów, gdy ci byli nieobecni w mieście

- Towarzyszyli im Liktorzy

Zadania:

- Wydawali edykty

- Mianowali Prefektów, do których należała władza sądownicza w miastach

Imperium minus - władza mniejsza

*Dyktator

- Mianowany, nie wybierany

- Mianowania dokonywali Konsulowie na polecenie Senatu

- Powoływany ze względu na trudną sytuację w kraju

- Władał 6 msc., po tym okresie składał sprawozdanie

- Towarzyszyli mu Liktorzy w liczbie 24

Zadania: wyprowadzenie państwa z kryzysu, chaosu

Summum imperium - największa niczym nieograniczona władza

Urzędy niższe

*Kwestor

- Od słowa Śledzić

- 1 niższy urząd

- 1 urząd, który musiał objąć Rzymianin, aby rozpocząć karierę polityczną

- Mianowany przez Konsulów/wybierany na Zgromadzeniach Trybusowych

- Musiał mieć ukończone 30 lat i odbytą służbę wojskową przez 10 lat

- Na początku było 2 kwestorów, a potem 40

- Miał zapewnione miejsce w Senacie

Zadania:

- Gromadzili pieniądze państwowe i je rozdzielali, zarządzali pieniędzmi wojskowymi

- Odp. Za podatki

- Zarządzali skarbem publicznym

- Sprawowali funkcje Sędziego Śledczego oraz Oskarżyciela publicznego w sprawach karnych

*Edylowie

- Od słowa Świątynia

- 2 niższy urząd

- Mogli być od 36 roku życia

- Wybierani na Zgromadzeniach Trybusowych przez Trybunów Ludowych

Zadania:

- Pomoc Trybunom

- Organizacja igrzysk

- Nadzorowanie porządku w mieście

- Zaopatrzenie miast w żywność

- Kontrola prac publicznych

- Ustalali ceny w mieście

- Ściąganie podatków w Rzymie

- Karali grzywnymi za wykroczenia

*Trybuni Ludowi

- 3 niższy urząd

- Było ich 2, 4 i potem 10

- Musiało minąć 10 lat, żeby znowu mogli objąć urząd

- Ukończony 30 rok życia

- Nie mogli opuszczać Rzymu

- immunitet

- skojarz: Grakchowie

Zadania:

- Mieli prawo weta wobec uchwał Senatu i inicjatywy

- Inicjowali zebrani Senatu

*Cenzorzy

- Od słowa Oceniam

- Wybierani spośród starszych ludzi

- Było ich 2, wybierani na Zgromadzeniach Centurialnych

- Od 339 r.p.n.e jeden z Cenzorów mógł być Plebejuszem

- Nie towarzyszyli im Liktorzy

- Ich siedzibą była WILLA PUBLICZNA

Zadania: Przygotowywali listę senatorów i mogli skreślić z niej tych, którzy im podpadali

*Mężowie Nocni

*Sulla

Zlikwidował urząd Trybuna

Urzędy nadzwyczajne

Dyktator, Interrex, Prefekt Miasta, Dowódca

Bracia Grakcha i ich reformy

Tybeliusz

- Parcelacja majątku ziemskiego

- Chciał, by nie czekano 10 lat na ponowne objęcie urzędu Trybuna

Gajusz

Objął urząd 10 lat po bracie

- Ustawa zbożowa, sprzedaż ubogim po niższych cenach

- Ustawa o rozbudowie dróg

- Ustawa wojskowa ograniczająca rolę przywódców

CESARSTWO

wraz z dojściem Juliusza Cezara Oktawiana do władzy w 27r. pn. e. zakończył się okres Republiki, a

rozpoczął okres Cesarstwa Rzymskiego który trwał do 476 r. n.e.

Podział okresu Cesarstwa Rzymskiego pod względem formy ustrojowej:

 Okres pierwszy -> Pryncypat

 Okres drugi -> Dominat

(1) Pryncypat:

wziął się od przyjęcia przez Oktawiana tytułu:

- Honorowego Pierwszego Senatora i Pierwszego Obywatela.

Otrzymał stanowisko Prokonsula.

Kiedy Oktawian zdobył te tytuły, zaczął być nazywany Princepsem, czyli Cesarzem.

Otrzymał później tytuł Augusta, czyli “Wspaniały”/“Mąż opatrzności” i został wyniesiony ponad

wszystkich urzędników.

Wprowadził zasadę kumulacji urzędów, zaczął gromadzić coraz więcej funkcji różnych urzędników.

Później poszerzył swoją władzę o imperius maius - mógł wydawać edykty, regulować różne sfery

życia.

Przejął funkcję Trybuna Ludowego. Otrzymał tytuł Cenzora, Najwyższego Kapłana, a także tytuł Ojca

Ojczyzny czy Imperatora.

Posiadał wyłączność dowodzenia wojskami i prawo do odbycia triumfu.

W dużym skrócie, nazbierał pełno tytułów, nawet tych najniższych i był ponad wszystkimi, rozdawał

karty, miał wyłączność zarządzania wojskiem, miał setki pięknych tytułów itd.

SENAT

Mimo to, zachował Senat, gdyż chciał nawiązywać do okresu Republikańskiego.

Uszczuplił Senat i wprowadził wysoki cenzus majątkowy, a izba stała się jego osobistym organem

doradczym, gdyż straciła większość praw (Senat = Rada Cesarska).

Senat dokonywał oceny aktywności Cesarza i wyznaczał następcę, po śmierci Cesarza.

Senatorom przysługiwało prawo nadawania przyszłemu Cesarzowi uprawnień.

Kumulując władzę dał przykład przyszłym Cesarzom, a jego funkcje przeszły na następnych Cesarzy.
Poza Cesarzem i Senatem, funkcjonowała również cała rzesza urzędników, którzy działali

jednoosobowo (wcześniej kolegialnie), powoływał ich Cesarz, finalnie i tak ich usunął np.

Prefekt Pretorianów (druga osoba po Cesarzu) - był naczelnym gwardii Cesarskiej

- posiadał faktyczne zwierzchnictwo nad administracją terytorialną

- miał możliwość wyrokowania w imieniu Cesarza w sprawach poddanych jego osądowi

Inni Prefekci którzy mieli wyznaczone swoje działki np.

- Prefekt odpowiedzialny za organizację dostaw żywności do Rzymu;

- Prefekt zastępca Cesarza w trakcie jego nieobecności;

- Prefekt dbający o pokój i bezpieczeństwo w Rzymie;

- Prefekt odpowiedzialny za łączność;

- Prefekt Egiptu.

Największym błędem Pryncypatu był brak zasady dziedziczenia władzy z Ojca na Syna.

Po śmierci Cesarza jego urząd był nieobsadzony, w czasach “bezkrólewia” dochodziło do wojen

domowych, starć itp.

(2) Dominat

praktycznie i formalnie zerwał z pozorami Republiki i bezpośrednio przekazywał pełnię władzy

Cesarzowi. Tylko za rządów

Cesarz był nazywany Panem Bogiem - Dominus oznaczającą nową formę rządów.

Wprowadzone wschodnie modele władzy, Cesarz założył diadem i zaczął być nazywany Świętym.

Cesarz posiadał władzę ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą, wojskową w jednym ręku.

Dominat formalnie został ustanowiony za czasów panowania Dioklecjana od 284 r. i był

kontynuowany przez Konstantyna Wielkiego do 476 r.

Cesarz postanowił przeprowadzić gruntowną reformę państwa, wprowadził system nazwany

Tetrarchią (rządy czterech, czwór władza). Podzielił rządy na 4 osoby:

 Dwóch współrządzących - Augustów,

 którzy wyznaczali po jednym zastępcy - Cezara.

Pierwszym Augustem/ Tetrarhem był Dioklecjan który nosił tytuł Augusta Wschodu,

wspomagał go Galeriusz - Cezar Wschodu.

Drugim Augustem/Tetrarhem był Maksymian, który nosił tytuł Augusta Zachodu,

wspomagał go Konstancjusz - Cezar Zachodu.

Dioklecjan zakładał, że po 20 latach rządów Augustów dobrowolnie zrzekną się władzy, a ich

miejsce zajmą Cezarowie, a w ich miejsce pojawią się nowi Cezarowie.

(w myśl idei ciągłości władzy)

Jednakże, po abdykacji Dioklecjana i Maksymiana doszło do wojen domowych.

W zasadzie to tylko Dioklecjan ustąpił dobrowolnie, inni nie zamierzali zrzec się tych stanowisk.

W okresie Dominatu, Senat został zredukowany do roli Rady Miasta Rzymu i stracił swoje znaczenie i

rolę jaką pełnił.

Jego miejsce zajął nowy organ doradczy - Święty Konsystorz:

- składał się z najwyższych urzędników administracji Cesarskiej;

- składał się również z radców specjalnie powoływanych do tego organu;

- na czele stał Minister Sprawiedliwości (który tworzył główne akty prawne).

- w skład wchodzili również:

- Minister Dworu (zajmował się polityką zagraniczną, dworem etc.)

- Minister Skarbu (budżet państwa)

- Minister domen Cesarskich (zarządzał prywatnym majątkiem Cesarza)

- głównodowodzący Wojskami Cesarskimi.

Dioklecjan podzielił państwo na: Prefektury -> Diecezje -> Prowincje

W 476 r. Romulus Augustulus, ostatni Cesarz Rzymski został zdetronizowany = koniec Cesarstwa

Zachodniorzymskiego.

Cesarstwo Wschodniorzymskie ze stolicą w Konstantynopolu przetrwało znacznie dłużej - do 1453 r.

2. Ustrój feudalny

Istota feudalizmu

Feudalizm - system społeczno-ekonomiczny który pojawił się w Europie pomiędzy 9-10 wiekiem.

Największym znaczeniem było posiadanie własności ziemskiej, jej posiadanie wyznaczało warunki

życia i także pozycję społeczną.

W okresie średniowiecznym wykształciły się dwa modele feudalizmu:

- Feudalizm kontynentalny:

- “Wasal mojego wasala, nie jest moim wasalem”;

- Król mógł oddziaływać jedynie na swoich bezpośrednich wasali;

- Istniało rozdrobnienie feudalne;

- Drabina feudalna mocno rozwinięta;

-Monarcha jednym z Książąt Terytorialnych, tytułowany jako dux-książe, posiadał władzę

zwierzchniczą

- Feudalizm angielski:

- “Wasal mojego wasala, jest moim wasalem”;

- Król mógł oddziaływać bezpośrednio na wszystkich wasali;

- Królowi udało się zachować silną władzę;

- Drabina feudalna nie była rozwinięta, tak jak na kontynencie

W feudalizmie wyróżnić można było kilka form państwa, na podstawie - kto był właścicielem

państwa. Mógł to być zarówno monarcha, jak i społeczeństwo.

- Państwa patrymonialne:

- państwo frankijskie, angielskie, polskie… (racja bytu do 13w.)

- państwo było rzeczą prywatną Króla

- Rozdrobnione królestwa lenne:

- charakterystyczne dla Francji, Niemiec (przełom 13/14w.);

- powstały w wyniku rozdrobnienia terytorialnego państw;

- na czele stała osoba wybrana w drodze elekcji

- Państwo publiczno-prawne:

dwa podokresy:

- monarchia stanowa - państwo jako własność ogółu

- monarchia absolutna - państwo jako własność monarchy

Ustrój państw patrymonialnych (państwo Franków, Anglia)

Państwo Franków

Państwo Frankijskie - zamieszkiwane przez grupę plemion germańskich, które w 356 roku osiedlili się

za zgodą Rzymian w części północno-wschodniej Francji obecnie.

Wyrosło na gruncie demokracji wojennej.

496 r. - przyjęcie chrztu przez Chlodwiga. (ogromny przełom dla państwa frankijskiego)

Co dał chrzest?

-integrację ludności germańskiej z romańską

-opiekę państwu Frankijskiemu ze strony papieża

Dzieje państwa Franków, możemy podzielić na dwa okresy:

⁃Merowingów (od 481 do 751 roku.)

Najsłynniejszym Merowingiem był Chlodwig.

⁃Karolingów (od 751 do 987 roku.)

Najwyższa władza należała do wiecu, którzy tworzyli wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni.

Wiec (zgromadzenie) odbywało się raz do roku w marcu. Decydowali tam między innymi o wojnie i

pokoju, podziale łupów wojennych, a także wybierano władcę.

Elewacja - obrzęd wybierania władcy dokonywany przez podniesienie elekta na tarczy ponad głowy

wojowników.

Nową formą zgromadzenia w późniejszym czasie było placitum.

Placitum - zgromadzenie elity możnowładców i ludzi sprawujących rożne urzędy (ludzie świeccy jak i

duchowni). Jest to organ doradczy monarchy (król nie musiał jednak postępować tak, jak tego

chciałoby placitum), który najczęściej zwoływany był dwa razy do roku:

-jesienią - zaufane osoby króla (przygotowywali plany owiane tajemnicą na następny rok),

-wiosną w marcu, a za czasów Karolingów w maju – charakter ogólny, brali w nim udział wszyscy

duchowni i świeccy.

Monarchia patrymonialna - typ monarchii, gdzie władca uważa państwo za osobistą własność.

Podział władzy przed wymarciem dynastii:

Po śmierci Chlodwiga kraj zostaje podzielony na 4 synów (na dzielnice: Neustria - zachodnia,

Austrazja - północno-wschodnia, Burgundia - centrum, Akwitania - południowo-zachodnia).

Za czasów Merowingów podział państwa na synów, a po wymarciu dynastii Karolingów:

Odżyła zasada elekcyjności tronu, wówczas króla wybierali najzamożniejsi feudałowie.

Król

Był koronowany w Akwizgranie. Król w państwie Franków był cesarzem.

Uprawnienia króla:

ustawodawcze

⁃ prawo wydawania zakazów i nakazów w sprawie cywilno-wojskowych (domena władzy

ustawodawczej)

sądownicze

⁃ do niego należało całe sądownictwo

⁃ posiadał prawo ewokacji, czyli postawienie każdej sprawy przed swój sąd

wykonawcze
⁃ decydował o wojnie i pokoju (to były dawniej uprawnienia wiecu)

⁃ prowadził politykę zagraniczną

⁃przyjmował poselstwa

⁃negocjował traktaty

⁃powoływał i odwoływał Hrabiów, którzy stali na czele hrabstw

⁃kontrolował działalność Hrabiów i Margrabiów

⁃był strażnikiem pokoju

⁃był naczelnym wodzem

⁃zajmował się organizacją obrony państwa

⁃był łącznikiem między kościołem a społeczeństwem

⁃był właścicielem wszystkich dóbr, nazywanym Pomazańcem Bożym

Sakra królewska - objęcie władzy królewskiej poprzez namaszczenie, wyświęcenie (sposób

funkcjonujący od 751 roku (dojście do władzy Karolingów) wcześniej była to elewacja).

Zastępcami króla w państwie Franków, byli Grafowie*

Grafowie - to urzędnicy królewscy, którzy stali na czele okręgów na który był podzielony kraj. Byli,

także dowódcami wojsk i w razie wojny dowodzili wojskami pochodzącymi z danego okręgu.

Dwór Królewski - dostojnicy świeccy i duchowni powoływani do obsługi władcy. Ich kompetencje

każdorazowo zależały od władcy. Nazywano go inaczej Dworem Wędrującym PALACIUM - PAŁAC NA

KÓŁKACH.

Skład Palacium: dygnitarze wyżsi, niżsi urzędnicy królewscy, członkowie służby królewskiej,

dostojnicy, oddziały wojskowe monarchy.

Na czele dworu króla stał Intendent Dworski, który nosił tytuł major domusa, był to najwyższy

urzędnik Palacium. Mógł również zastępować króla, gdy ten nie mógł pełnić swojej funkcji. Jego

miejsce zajął Seneszal.

Seneszal - oznacza dokładnie starszego sługę (tytuł po roku 755 roku po zlikwidowaniu tytułu majora

domusa). Pełnił funkcję przełożonego dworu oraz sparował kontrolę nad administracją.

Inni:

Skarbnik, Kanclerz, Komornicy, Cześnicy, Stolnicy, Koniuszy, Łowcy

Jak zbudowany był kraj Franków?

Kraj franków podzielony był na okręgi (hrabstwa), a na ich czele stał Hrabia, który posiadał władze

sądownicza, administracyjną i wojskową na swoim obszarze. Z czasem tytuł ten stał się dziedziczny.
Hrabie z monarchą łączył stosunek lenny.

Hrabstwa, które położone były na granicy państwa nazywane były marchiami, a ich zwierzchnik

nosił tytuł Margrabiego, który podlegał bezpośrednio cesarzowi i miał większy zakres samodzielności

niż Hrabia zarządzający hrabstwem w głębi kraju. Marchie były większe od hrabstw.

Celem istnienia marchii była ochrona cesarstwa przed najazdami z zewnątrz, dlatego tworzono je na

szczególnie zagrożonych odcinkach granic.

W późniejszym okresie hrabstwo można podzielić także na mniejsze jednostki, czyli setnie.

Anglia państwo patrymonialne

Anglia w okresie od 5 do 13 wieku.

Ustrój polityczny Anglii w tamtym okresie to monarchia dziedziczna.

Fundamentem była Wielka Karta Wolności (wydana w 1215 roku).

Jan Bez Ziemi - wpływ na rozwój parlamentaryzmu, wydał Wielką Kartę Wolności.

Kto stał na czele państwa w owym okresie?

*Król*

Na czele państwa stał król, a monarchia była elekcyjna

Króla wybierano spośród członków rodziny królewskiej na Zgromadzeniu W/Vitanów.

*Witenagemot (vitan)- rada starszych (albo inaczej zgromadzenie osób mądrych, rozumnych).

Zgromadzenie złożone z osób świeckich jak i duchownych. Zbierali się w Londynie 2-3 razy do roku.

Do uprawnień Zgromadzenia należało:

⁃ powoływanie króla

odwoływanie króla ⁃

stanowili podatki ⁃

decydowali o ⁃ wojnie i pokoju

posiadali uprawnienia w stanowieniu prawa ⁃

wraz z królem mogli uczestniczyć w powoływaniu najwyższych urz ⁃ ędników w państwie

⁃ byli sądem ostatniej instancji

Koniec Zgromadzenia, gdy Normanie zdobyli Anglię.

Dalej o królu

Anglicy wprowadzają możliwość przejmowania władzy przez kobiety!!!

Kognatyczny system dziedziczenia tronu - czyli możliwość dopuszczenia do sukcesji kobiet w

przypadku braku męskiego potomka w linii prostej.

Następca tronu musiał być świeckiego stanu i pochodzić z legalnego związku małżeńskiego.

Od 1301 roku następca tronu Anglii nosił tytuł także Księcia Walii.

Jak wyglądała rola władzy monarchy w kraju?

-Rola monarchy była dość silna, a on sam był najwyższym zwierzchnikiem lennym i wymagał

przysięgi wierności od całej ludności państwa;

-Monarcha był również właścicielem wszystkich ziem oraz strażnikiem pokoju;

-Posiadał władze sądowniczą i uważany był za najwyższego sędziego;

-Kierował polityką zagraniczną, powoływał urzędników centralnych, nadwornych, terenowych

W 13 wieku doszło jednak do ograniczenia uprawnień króla w wyniku napięć między monarchą, a

Feudałami.

W 1213 roku w Oxfordzie zorganizowano spotkanie rycerstwa w celu obradowania nad celami

najważniejszymi dla państwa. Spotkanie to dało początek rozwoju systemu reprezentacyjnego i

początek parlamentaryzmu angielskiego.

Pobrane przez Sofia Piorunowska (sofiapiorunowska@gmail.com)

lOMoARcPSD|21848494

Rola wielkiej karty wolności? 1215r. Jan Bez Ziemi

-Karta wolności stanowiła podwaliny swobód oraz podwaliny konstytucjonalizmu;

-Karta zalegalizowała możliwość buntu przeciwko królowi, który naruszałby prawo;

-Król musiał szanować prawa i przywileje;

-Król musiał respektować orzeczenia sądów parów;

-Król nie mógł sam decydować o nakładaniu poboru tarczowego (świadczenie osobistego udziału w

wyprawie), mógł czynić to za zgodą Wielkiej Rady Królewskiej;

-Nie mógł samodzielnie ustalać podatków;

-Musiał szanować nietykalność poddanych, których karać mógł tylko zgodnie z prawem i na

podstawie prawomocnych wyroków sądów;

-Kościół stał się wolny i posiadał własne prawa, jego swobody stały się nienaruszalne

Rada królewska - czyli Rada Zwyczajna (dygnitarze centralni i nadworni) albo Wielka (+wasale

króla). Była kontynuatorką Zgromadzenia Witanów. Służyła królowi radą oraz pełniła funkcję

wymiaru sprawiedliwości najwyższej instancji w zakresie sądownictwa lennego na czele z monarchą.

Od 1265r. do Wielkiej Rady wchodzili przedstawiciele miast.

Rada Zwyczajna i Wielka razem tworzyły Kurię Królewską!!

Urzędnicy nadworni: Stolnik, Cześnik, Komornik, Marszałek, Podczaszy

Urzędnicy centralni:

Wielki Justycjariusz - główny minister króla i zarazem jego zastępca. Ważna postać wśród

urzędników centralnych.

Kanclerz - stoi na czele kancelarii, a po likwidacji w 13 wieku urzędu Wielkiego Justycjariusza jest to

najważniejsza osoba na dworze króla. Posiadał pieczęć króla oraz posiadał dostęp do

najważniejszych spraw w państwie. Przewodniczył sądowi kanclerskiemu.

Władza skarbowa:

Sąd skarbowy (sąd szachownicy, czyli eksczekier) - na czele sądu skarbowego stoi kanclerz

szachownicy (ważna postać w państwie, ponieważ to ona kontrolowała rachunki państwa oraz

lokalne sprawozdania finansowe).

Od 11 wieku tytuł hrabiowski został oddzielony od hrabstwa i posiadali go nadal wasale króla, ale

zarząd hrabstwem powierzono Wicehrabiom, czyli Szeryfom – mieli silną władzę do czasu powołania

Sędziów Pokoju.

Sędzia Pokoju - lokalny arbiter w sprawach sądowych, mianowany przez króla. Nie otrzymywał

wynagrodzenia.

Przy nominacji na taki urząd obowiązywał cenzus osiadłości, majątkowy. Od Sędziego nie wymagano

kwalifikacji prawniczych.

2 formą państwa w feudalizmie obok monarchii patrymonialnej były rozdrobnione królestwa lenne.

Królestwa lenne (królestwo francuskie i niemieckie)

Francja lenna

Monarchia lenna we Francji funkcjonowała od 987 do 1302 roku.

987 rok - związany jest z wygaśnięciem dynastii Karolińskiej. Jest to początek monarchii lennej.

1302 rok - kiedy po raz pierwszy we Francji w sprawach państwa głos zabrało społeczeństwo. Czas

utworzenia Stanów Generalnych.

Król

Król stoi na czele państwa, jednak jego władza jest bardzo skrępowana. W okresie monarchii lennej

głównym zadaniem stało się odnowienie i wzmocnienie władzy królewskiej.

Król w okresie monarchii lennej posiadał różne role:

-Książę feudalny;

-Wasal i Hrabia Paryża i Orleanu;

-Arcychrześcijański Król;

-Król z Bożej Łaski

Wybór króla

Od 987 roku wybór następował w drodze elekcji.

Król, gdy odchodził nie dzielił ziemi, ale pozostawiał władze pierworodnemu synowi. Władzę

dziedziczyła, zatem 1 osoba.

Warunki, aby być królem:

-przynależność do rodu Kapetyngów

-mężczyzna powyżej 20 roku życia, a od 14 wieku od 14 roku życia

Uprawnienia króla:

-źródło sprawiedliwości

-strażnik ładu i pokoju

-zwierzchnik lenny

-najw. sędzia

-prowadził politykę zagraniczną

-odpowiadał za bezpieczeństwo państwa

-mógł zwołać pospolite ruszenie w warunkach zagrożenia

(POZIOM OGÓLNOKRAJOWY)

Król kierował państwem razem z dygnitarzami królewskimi i osobami bliskimi królowi, tworzyli oni

Rade Królewską.

Król mógł zwołać Rade Nadworną (konsylium bezpośrednich wasali) zwaną Kurią Królewską - kuria

była wyłoniona ze ścisłej Rady Królewskiej i tworzyli ja zaufani urzędnicy, król zapraszał wasali,

którzy udzielali mu poparcia.

Kuria zajmowała się wprowadzaniem ogólnych ustaw i zarządzeń, pomagała w rządzeniu państwem.

URZĘDNICY

Urząd Wielkiego Seneszala - dowodził królewską armią, zajmował się sądownictwem, był zastępcą

króla w Sądzie Królewskim, zwierzchnik urzędników lokalnych, urząd trwał do 1191 roku.

Urząd Konetabla - zastąpił Seneszala, był kwatermistrzem królewskim, sprawował piecze nad

podróżami króla, zajmował się stajniami królewskimi, miał kompetencje wojskowe i sądownicze.

Kanclerz - kierował kancelarią, dostęp do ważnych dokumentów, określano go mianem sumienia

króla, była to z reguły osoba duchowna, urząd kanclerza trwał do 1227 roku i został zastąpiony
Strażnikiem Pieczęci.

(POZIOM TERYTORIALNY/LOKALNY) Kraj został podzielony na Okręgi Prewotalne - króla wspierali na

poziomie tych okręgów PREWOCI

Prewoci - urzędnicy, do których należała władza administracyjna na poziomie lokalnym, zajmowali się

poborem podatków, gromadzili oddziały wojskowe. Dopuszczali się nadużycia władzy, dlatego

wprowadzono dla nich kontrolerów zwanych BALIWAMI.

Baliw mianował król, pochodzili z drobnej szlachty.

(POZIOM GMINY) Władza należała do Zgromadzeń Ludności

Rola mieszczan zaczęła rosnąć przez poparcie króla, który widział w nich sprzymierzeńców w walce z

arystokracja.

Sprawami zarządów w miastach zajmowały się 2 zgromadzenia - Zgromadzenie Notablów i Ogólne

wszystkich mieszczan. Zgromadzenia były od siebie niezależne.

Zgromadzenie Notablów - proponowało kandydatury na urzędy (ciało wykonawcze).

Zgromadzenie Ogólne - wybierało funkcjonariuszy miejskich (ciało prawodawcze).

Poza Zgromadzeniami funkcjonował, również Burmistrz.

Niemcy lenne 911-1273 rok

KSIĄŻĘTA TERYTORIALNI byli bezpośrednimi wasalami króla, zaczęli wzmacniać swoją pozycje, dzięki

przywilejom:

- 1220r., Cesarz zrzekł się uprawnień w dziedzinie skarbowości, sądownictwa, wojskowości na

rzecz Książąt Duchownych

- (PRZYWILEJE POZA NIEMIECKIM PAŃSTWEM LENNYM!!)

Złota Bulla 1356r. - otrzymanie władzy zwierzchniej na swoim terytorium przez Książąt Elektorów.

Dzięki Bulli Książęta mieli władzę prawodawczą, administracyjną, sądowniczą, skarbową i wojskową.

1555r. - dawał wolność wyznania. Reguła: Czyj kraj tego religia - utrata władzy króla nad kwestiami

wyznaniowymi i przekazanie jej Książętą Terytorialnym.

1648r. - Pokój Westfalski - usankcjonował rozbicie terytorialne Rzeszy, które trwało do 1871r.

Książęta uzyskali suwerenność zewnętrzną, dostali prawo do prowadzenia własnej polityki

zagranicznej, mogli zawierać traktaty, sojusze pod warunkiem, że były zgodne z prawem rzeszy i nie

godziły w osobę Cesarza.

TRAKTAT W VERDUN 834r. - podział państwa Karola Wielkiego na 3 wnuków:

- Karola Łysego (część zachodnia państwa Franków)

- Ludwika Niemieckiego (część wschodnia państwa Franków)

- Lotara (obszar mozaiki różnych ludów i języków)

911r. - Książęta niemieccy wybrali swojego króla - Konrada Księcia Frankonii

919r. - nowym królem Henryk I Ptasznik

Od 919r. Do drugiej połowy 13 wieku na terenie Niemiec sprawowały władze aż 3 dynastie co,

sprzyjało zachowaniu rozdrobnienia terytorialnego

Dynastia:

- SASKA 866–1024 (okres silnej władzy królewskiej, dążono do przywrócenia władzy cesarskiej,

czas przewagi świeckich Cesarzy nad instytucją kościoła)

- SALICKA 1024–1125 (od 1024r., okres gdzie Książęta Frańkońscy, dążyli do umocnienia

cesarstwa w Europie, okres konfliktu między papieżem a Cesarzem)

- HOHENSTAUFÓW 1079–1266 (u władzy byli Książęta Szwabscy, Cesarze w tym okresie,

prowadząc aktywna ekspansje osłabiali swoją władze w Niemczech, wzmacniając tym samym

pozycje Książąt)

Niemieckie państwo lenne był to okres typowo rolniczy. Wśród społeczeństwa byli mieszczanie,

pojawiło się rycerstwo. Byli duchowni i wolność wiejska. Poza znanymi stanami pojawili się Książęta

Terytorialni, noszący tytuły: Palatynów, Margrabiów i Araliów(?).

Na samym początku dominowały Księstwa Szczepowe – na ich czele Książęta Dziedziczni związani

węzłem lennym z królem.

Poza Książętami Dziedzicznymi, pojawili się Książęta Stanu Duchownego – stali na czele Księstw

Biskupich, byli formalnymi wasalami króla.

Wasale walczyli o większą niezależność - uszczuplili kompetencje króla, dzięki przywilejom.

Szybko zaczęły rozwijać się tzw. miasta królewskie których były 3 rodzaje:

 Miasta cesarskie - liczne, zakładane przez królów Niemieckich, którzy widzieli dzięki nim

możliwość stawienia się przeciw Książętom, miasta te podlegały bezpośrednio królowi - były

zobowiązane do ograniczonych świadczeń pieniężnych i wojskowych. Król tworząc miasta

działał przeciw Książętą Terytorialnym

 Miasta biskupie - miały podobne prawa do miast cesarskich, były również podległe królowi.

W 14 wieku przyjęły nazwę Wolnych Miast Rzeszy

 Miasta krajowe - zakładane przez władców terytorialnych, odgrywały znaczną role

gospodarczą
Król

- Na czele państwa stał król - CESARZ RZYMSKI Z BOŻEJ ŁASKI.

- Królowie niemieccy koronowali się osobno koroną niemiecką w Akwizgranie i w Rzymie.

Koronacji cesarskiej dokonywał Papież w Rzymie.

- Cesarze niemieccy byli Cesarzami Rzymu, Burgundii, Włoch, Sycylii i Czech.

Do 19 wieku tron był dziedziczny, prawo do tronu przysługiwało synowi, a elekcja była dokonywana

w obrębie rodu królewskiego.

Jeśli król nie zostawił potomka męskiego, to dochodziło do rozdwojonych elekcji i do walk

wewnętrznych, do których mieszało się również papiestwo. Koronacja papieska mogła zdecydować o

zwycięstwie jednego z kandydatów.

Na samym początku wyboru króla dokonywali Książęta niemieccy, następnie pojawiło się kolegium 7

elektorów zwanych KURFISTAMI.

Do KURFISTÓW należeli:

 Król Czeski (arcycześnik świętego cesarstwa)

 Arcybiskup Koloński (arcykanclerz świętego cesarstwa na Italię)

 Arcybiskup Trewiru (arcykanclerz świętego cesarstwa na Galię i Burgundię)

 Palatyn Reński (arcystolnik świętego cesarstwa)

 Książę Saski (arcymarszałek świętego cesarstwa)

 Margrabia Brandenburski (arcykomornik świętego cesarstwa)

 Arcybiskup Moguncji (arcykanclerz królestwa Niemiec)

Wybór króla

Wybór Cesarza Odbywał się we Frankfurcie nad Menem (1147r.). Było to dużym przedsięwzięciem,

ponieważ każdy z tych 7 elektorów mógł zabrać ze sobą 200 osób.

Gdyby elektor nie pojawił się lub nie wysłałby swojego posłańca, to mógłby zostać pozbawiony

prawa głosu.

Gdyby elektor popełnił zbrodnie, to Cesarz mógł przenieść jego godność na inny ród.

Gdyby elektor umarł, to prawo głosowania przeszłoby na jego syna.

Elektorzy mieli 30 dni na wybranie Cesarza, a gdyby nie zdołali tego zrobić w tym czasie, to mogli

dalej dyskutować, ale od tego momentu dostawali tylko wodę i chleb.

Arcybiskup Moguncji zwoływał obrady w ciągu miesiąca od śmierci króla, prowadził obrady i udzielał

głosu w odpowiedniej kolejności, najpierw był pytany:

- Arcybiskup Trewiru

- Arcybiskup Koloński

- Król Czech

- Palatyn reński

- Książę Saski

- Margrabia Brandenburski

- Arcybiskup Moguncji

Wygrywał kandydat, który miał większość głosów.

Kompetencje króla

Król z powodu braku możliwości pełnienia wszystkich swoich funkcji z powodu wyjazdów lub

konfliktów, przekazywał władze Książętom poprzez nadawanie im przywilejów czym zmniejszał swoje

uprawnienia. Mimo wszystko król zachował:

-możliwość prowadzenia polityki zagranicznej

-wypowiadania wojny i pokoju

-miał władze sędziowską

-miał prawo do zwoływania sejmów nad dwornych

-był wodzem, panem lennym

-miał prawo wyznaczania urzędników w terenie

Więc tak naprawdę król w Niemczech podczas Rozdrobnienia terytorialnego miał uprawnienia,

których cały czas przypisujemy królowi (WAŻNE).

Siedziba króla, HOFRAT I HOFTAG

Król nie miał stałej siedziby, więc był cały czas w ruchu. Towarzyszył mu cały dwór.

W ramach tego dworu funkcjonowała Rada Nadworna zwana HOFRATEM - złożona z zaufanych

urzędników króla, Każdy z tych urzędników miał nazwę zaczynającą się na -arcy.

W ramach dworu poza Hofratem funkcjonował również Zajazd Nadworny zwany HOFTAG, który

złożony był z wasali króla. Do Hoftagu należały najważniejsze sprawy państwa w tym np. decyzje o

prawie króla.

Hoftag później przekształcił się w Sejm Rzeszy.

Burgrabiowie - pilnowali interesów monarchy, musieli oni również utrzymywać posłuszeństwo

mieszczan wobec króla

W terenie działał Palatyn, sprawujący kontrolę nad Książętami.

Byli również Wójtowie - Landwójtowie, którzy zarządzali dobrami koronnymi.

Źródła prawa

W Niemczech w tamtym okresie źródłem prawa było prawo zwyczajowe Które określało prawo

ziemskie i lenne.

Innym źródłem prawa była również Złota Bulla określająca kwestie elekcji króla.