Akışkanlar Mekaniğine Giriş

Prof. Dr. Ahmet Necati ÖZSEZEN

Otomotiv Mühendisliği
Akışkanlar Mekaniği
Ders Notları

2023 - 2024
AKIŞKANLAR MEKANİĞİNE GİRİŞ

Mekanik: Belirli bir kuvvet altında bulunan cismin durgun ve

hareketli halini inceleyen bir fizik dalıdır.
Akışkanlar Mekaniği: Akışkanların, durgun (akışkan statiği)
ve hareket halindeki (akışkan dinamiği) davranışları ve yine
akışkanların diğer akışkanlar ve katılar ile oluşturdukları
sınırlardaki etkileşimleri ile ilgilenen bilim dalıdır.
Akışkanlar mekaniği genel olarak;
a) Akışkan statiği,
b) Akışkan dinamiği,
c) Akışkan kinematiği bölümlerinden oluşur.
Akışkan statiği, akışkanların hareketsiz durumdaki
mekaniğiyle ilgilenir. Denge koşullarını ve denge halindeki
hareketsiz akışkanlara etki eden kuvvetleri ele alır.
Akışkan dinamiğinde akışkanların hızları ve ivmeleri
arasındaki ilişkiler ve hareket halindeki akışkanların üzerine
gelen kuvvetler incelenir.
Akışkanların hızları ve akım çizgileriyle ilgilenen bölüm ise
akışkan kinematiğidir. Akışkanlar mekaniği hareketli ya
da durgun haldeki sıvılar ve
Akışkanın bulunduğu her yerde akışkanlar mekaniği vardır.
gazlar ile ilgilenir.
2
Hidrodinamik: Sıkıştırılamaz kabul edilen akışkanların (sıvılar, su ve
düşük hızlarla hareket eden gazlar) hareketi ile ilgilenir.

Hidrolik: Sıvıların boru ve açık kanallardaki akışıyla ilgilenir.

Gaz Dinamiği: Gazların lülelerde yüksek hızlarda akmasında olduğu

gibi akış esnasında akışkan yoğunluğunun önemli oranda değiştiği
akışları konu alır.

Aerodinamik: Gazların (özellikle havanın) uçaklar, roketler ve

otomobiller gibi cisimlerin etrafındaki yüksek ve düşük hızlı akışı ile
ilgilenir.

Meteoroloji, oşinografi ve hidroloji: Doğal olarak gelişen akışları

konu alır.
Oşinografi: okyanuslarda, suyun fiziki özelliklerini ve dalga hareketlerini inceleyen bilim dalıdır.
Hidroloji: suyun yer küresindeki dağılımını ve özelliklerini inceler.
Reoloji: Doğadaki tüm materyallerin (katı-sıvı-gaz) davranışları reoloji bilimi altında incelenmektedir.
3
 Akışlar Mekaniğinin Sınıflandırılması

İç Akış
Laminer Akış (Emme-Egzoz Manifoldu,
Supaplar, Silindir, Pompalar)
Gaz Dinamiği ve Hidrolik
Viskoz
Akışkanlar
Türbülanslı Dış Akış
Akış (Taşıtlar, Gemiler, Uçaklar)
Akışkanlar
Mekaniği Aerodinamik
Sıkıştırılabilir
Viskoz (Hava)
olmayan
Sıkıştırılamaz
(Su, yakıt, düşük hızda hareket
eden gazlar)
Hidrodinamik

4
 İç Akış
Laminer Akış
Akışkanlar Mekaniği

(Emme-Egzoz Manifoldu,
Supaplar, Silindir, Pompalar)
Viskoz Akışlar
Dış Akış
Türbülanslı Akış
(Taşıtlar, Gemiler, Uçaklar)

Sıkıştırılabilir Akışkan
(Hava)
Viskoz Olmayan Akışlar
Sıkıştırılamaz Akışkan
(Su, yakıt, düşük hızda hareket
eden gazlar)

5
 Akışkan nedir?
• Sıvı ya da gaz haldeki maddeye akışkan denir.
• Katı ile akışkan arasındaki fark nedir?
– Katı: Uygulanan gerilmeye şekil değişimine uğrayarak
direnç gösterir. Gerilme şekil değişimi ile doğru orantılıdır.
– Akışkan: Uygulanan gerilme altında sürekli olarak şekil
değişimine uğrar. Gerilme birim zamandaki şekil değişimi
ile doğru orantılıdır.

Katı F V Akışkan
 = 
F A h
 = 
A

6
• Gerilme birim alan başına
kuvvet olarak tanımlanır.
• Normal bileşen: Normal
gerilme
– Durgun bir akışkandaki
normal gerilme basınç
olarak adlandırılır.
• Teğetsel bileşen: Kayma
gerilmesi

7
• Moleküller arası etkileşimlerinden dolayı
molekülleri bir arada tutan bir kuvvet
oluşur.

• Sıvılarda, molekül grupları bağıl hareket yapabilir, ancak moleküller

arasındaki güçlü çekim kuvvetlerinden dolayı hacim sabit kalır.
Sıvılar, içerisinde bulundukları kabın şeklini alır ve yerçekimi etkisi
altında bir serbest yüzey oluşturur.

Gaz moleküllerindeki etkileşimden

dolayı, gazlar kabın çeperlerine
kadar genişler ve sonunda tüm kabı
doldurur. Bunun nedeni gaz
molekülleri arasındaki mesafelerin
fazla olması ve bu yüzden
aralarındaki çekim kuvvetinin çok
zayıf olmasıdır. Gazlar serbest yüzey
oluşturamazlar.
8
Moleküller arası çekim kuvveti katılarda en fazla, gazlarda ise en zayıtır.
Katı: Katılarda moleküller yapı boyunca tekrarlayan bir düzende dizilir.
Sıvılarda: moleküllerin birbirlerine göre konumları sabit olarak kalmaz ve
bunlar serbestçe dönüp yer değiştirebilir.
Gaz: moleküller birbirlerinden oldukça uzaktadır ve moleküller arasında bir
düzenden söz edilemez

Katı Sıvı Gaz

Maddenin farklı fazlarındaki atom düzenleri: (a) katılarda moleküllerin

konumları sabit, (b) sıvılarda molekül grupları halinde, (c) gazlarda ise
moleküller gelişigüzel hareket eder.
9
Gaz ve buhar sözcükleri çoğunlukla birbirleri yerine kullanılır.
Gaz: Bir maddenin buhar fazı, genellikle kritik bir sıcaklığın üzerinde ise
gaz olarak adlandırılır.
Buhar: Bu terim genellikle yoğuşma koşullarına çok yakın bir gaz halini
ifade eder.

•Makroskobik vey klasik yaklaşım: Her

bir molekülün davranışının bilinmesine
ihtiyaç yoktur ve bu yaklaşım
mühendislik problemlerinin doğrudan
ve kolaylıkla çözülebilmesine olanak
sağlar.
•Mikroskobik veya istatistiksel
yaklaşım: Moleküllerin bir araya
gelerek oluşturdukları büyük molekül
gruplarının davranışını esas alır.
Mikroskobik bir ölçekte bir gazın
basıncı gaz moleküllerinin etkileşimine
dayalı olarak belirlenirken,
makroskobik ölçekte bir manometre ile
10
ölçülebilir.
Kaymama koşulu
• Kaymama koşulu: katı bir
yüzey ile doğrudan temas
halinde olan akışkanlar viskoz
etkilerden dolayı yüzeye
“yapışırlar”.
• Çeperde kayma gerilmesi, w
yüzey sürükleme kuvveti,
D= ∫w dA ve yüzeyde sınır
tabaka gelişiminin nedenidir.
• Kaymama koşuluna neden
olan akışkan özelliği
viskozitedir.
• Akışkanlar mekaniği
problemlerinin analitik ve
sayısal olarak
modellenmesinde önemli
önemli bir sınır koşulu olarak
kullanılmaktadır.
11
Akışkanlar mekaniğinin temel denklemleri olan Navier-
Stokes denklemlerini çözebilmek için bazı kabuller
yapmak üzere akışları sınıflandırırız:
– Kütlenin korunumu:

– Momentumun korunumu:

12
 Viskoz-Viskoz olmayan akış bölgeleri
• Sürtünme etkilerinin ihmal
edilemeyecek kadar önemli
olduğu akış
bölgelerine−Genellikle katı
yüzeye yakın bölgeler−viskoz akış
bölgeleri denir.
• Sürtünme etkilerinin basınç ve
atalet kuvvetlerine kıyasla küçük
olduğu bölgelere viskoz olmayan
akış bölgeleri denir.

13
İç-Dış Akış
• İç akışlar, viskoz etkilerin
akış alanının tamamında
etkin olduğu akışlardır.
• Dış akışlarda viskoz
etkiler, kendini sadece
sınır tabaka ve art izi
bölgelerinde
göstermektedir.

14
 Sıkıştırılabilir-Sıkıştırılamaz akış
• Akış esnasında yoğunluk
değişiminin çok küçük olduğu
durumlarda akış sıkıştırılamaz
olarak kabul edilir.
• Sıvı akışlarda genelde sıkıştırılamaz
akış sınıfına girer.
• Gaz akışları ise genelde
sıkıştırılabilirdir, özellikle yüksek
hızlı akışlar.
• Mach sayısı, Ma = V/c
sıkıştırılabilirlik etkilerinin önemli
olup olmadığına karar vermede
önemli bir parametredir.

Yüksek hızlı gaz akışlarının görüldüğü

roketler, hava taşıtları ve diğer
Ma < 0.3 : Sıkıştırılamaz sistemlerde yapılan incelemelerde) akış
Ma < 1 : Sesaltı hızı genellikle boyutsuz Mach sayısı ile
Ma = 1 : Sonik
Ma > 1 : Sesüstü ifade edilir.
Ma >> 1 : Hipersonik
15
 Laminer-Türbülanslı Akış
• Laminer: Düzgün akım
çizgilerine sahip oldukça
düzenli akışkan hareketi.
• Türbülanslı: Hız çalkantıları ve
girdapların görüldüğü
oldukça düzensiz akışkan
hareketi.
• Geçiş akışı: Laminer ve
türbülanslı akış arasındaki
geçiş akışı.
• Reynolds sayısı, Re= rUL/ is
bir akışın laminer mi yoksa
türbülanslı mı olduğuna karar
vermede kullanılan
parametredir.

16
Daimi-Daimi olmayan akış
• Daimi terimi bir noktada zamanla herhangi bir
değişimin olmadığı anlamına gelmektedir. N-S
denklemindeki zamana bağlı terimler sıfıra
gider.

• Daimi olmayan terimi ise daimi terimin tam

tersidir:
– Zamana bağlı terimi başlayan veya gelişen
akış için kullanılır.
– Periyodik terimi ise bir belirli bir aralıkta
salınım yapan akışlar için kullanılır.
• Daimi olmayan akışlar, zaman ortalamaları
alınarak daimi olarak ele alınabilirler.

17
 Bir-, İki-, ve Üç-Boyutlu Akışlar
• Bir akış alanı en iyi şekilde hız dağılımı ile
tanımlanır.
• Buna göre eğer akış hızı, temel
boyutlardan sadece birine, her ikisine ya da
her üçüne göre değişiyorsa, akışın sırasıyla
bir-, iki-, ya da üç-boyutlu olduğu söylenir. Bir otomobil anteni etrafındaki
akış, antenin üst ve alt uçları
• Bununla beraber hızın belirli yönlerdeki dışında iki-boyutlu kabul edilebilir.
değişimi diğer yönlerdeki değişimlere göre
daha küçük olabilir ve bunlar önemsiz bir
hata ile ihmal edilebilir..

Dairesel kesitli boruda hız profilinin gelişimi. Borunun giriş bölgesinde akış iki-
boyutludur ve bu yüzden V = V(r, z) olur. Öte yandan hız profili tamamen gelişip akış
18
yönünde değişmez duruma geldiğinde V = V(r) olur ve akış bir-boyutlu hale gelir.
Sistem ve Kontrol Hacmi
Sistem: Üzerinde inceleme yapmak üzere seçilen
bir miktar madde ya da uzaydaki bir bölge olarak
tanımlanır.
Çevre: Sistem dışında kalan bölge veya kütle
Sınır: Sistemi çevresinden ayıran gerçek ya da
hayali yüzey.

Sistemin sınırı sabit veya hareketli. olabilir.

Sistemler kapalı veya açık olabilir.

• Kapalı sistem sabit bir kütleden

ibarettir.
• Açık sistem veya kontrol hacmi
uzaydan uygun biçimde seçilen
bölgedir.

19
 Bir Sistemdeki Enerji Değişimi , Esistem

İç, kinetik ve potansiyel enerji değişimi

20
Bir kibrit çöpü tamamen yandığında yaklaşık
olarak 1 Btu (veya 1 kJ) enerji açığa çıkarır.
21
 Doğruluk, Hassasiyet ve Anlamlı Rakamlar

Mühendisler sayıların yerinde ve doğru kullanımı konusunda aşağıdaki üç

ilkeden kesinlikle haberdar olmalıdırlar:

1. Doğruluk hatası : Herhangi bir ölçümde okunan değerin gerçek değerden

farkıdır. Okunan değerlerin ortalamasının gerçek değere yakınlığıdır.
Genellikle tekrarlayabilir sabit hatalarla ilgilidir.
2. Hassasiyet hatası : Okunan bir değerin tüm okunan değerlerin
ortalamasından farkıdır. Ölçme aletinin çözünürlüğünün ve ölçümün
tekrarlanabilirliğinin bir ölçüsüdür. Genellikle rastgele hatalarla ilgilidir.
3. Anlamlı basamaklar: Önemli ve anlam taşıyan basamaklardır. Hesaplama
yaparken, nihai sonuç problemdeki en az hassasiyetli parametre kadar
hassastır. Anlamlı basamakların sayıları bilinmiyorsa, kabul edilen standart
3’tür. Tüm ödevlerde ve sınavlarda 3 anlamlı basamağa göre işlem yapın.

22
Doğruluk ve Hassasiyetin Karşılaştırılması

B atıcısının doğruluğu daha fazla ancak daha az

hassastır. Buna karşın, A atıcısı daha hassas ancak
daha az doğrudur.

23
Mevcut verilerden daha fazla
sayıda anlamlı basamağa sahip bir
sonuç, olması gerekenden daha
fazla kesinliği gösterir.

24
Ders Kapsamında Kullanılan Kitaplar

Yunus A. Çengel, Akışkanlar Mekaniği, Temelleri ve Uygulamaları

Frank M. White, Akışkanlar Mekaniği,

Wade W. Huebsch, Theodore H. Okiishi, Bruce R. Munson,

Donald F. Young, Akışkanlar Mekaniğine Giriş: Fluid Mechanics

Robert Fox, Akışkanlar Mekaniği

25