Geschiedenis examenkatern notes

Hoofdstuk 1: Steden en burgers in de Lage Landen (1050-1700)

1.1 Steden in Vlaanderen en Artesië (1050-1302)

Wat maakt de opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlandse gewesten mogelijk?
(1050-1302)

Boeren en Burgers
- In de 11e eeuw ontstond in Europa weer een agrarisch-urbane samenleving met
verstedelijking en een monetaire economie dat kwam door:
- Snelle bevolkingsgroei
- (die het gevolg was van) toename van de voedselproductie

- De handel bloeide op, steden kregen opnieuw een marktfunctie en hun

verzorgingsgebied groeide. Boeren verkochten voedsel en grondstoffen in de stad en
kochten daar nijverheidsproducten. Sommige steden gingen zich zelfs specialiseren
(textiel bv).

- Steden eisten door de economische groei stadsrechten van de heer. De heer/koning

ging daarmee akkoord in ruil voor:
- Geld
- Steun van steden
- Bevorderen van de welvaart
- Of werden er soms zelfs door de steden toe gedwongen met geweld.

- Eind 14e eeuw kwam er een eind aan de groei van de bevolking in de steden, door de
hongersnoden en de pest, maar toch ging de groei van de economie door => genoeg
nieuwkomers van het platteland die in de steden wilden wonen.

Stedelijke dynamiek in Artesië

- In de Nederlanden kwam de verstedelijking het eerst op gang in de graafschappen
Vlaanderen en Artesië, de centra van de lakennijverheid.

- Handelaren en bankiers uit de stad Atrecht in Artesië kregen een belangrijke rol in de
handel in laken waardoor Atrecht het startpunt was van de stedelijke dynamiek in de
Nederlanden.

- Laken uit Atrecht werd internationaal verkocht via jaarmarkten die in de 12e en 13e
eeuw in enkele steden bij Parijs werden gehouden.
Opkomst van Vlaanderen: Brugge
- Aan het eind van de 13e eeuw werd Brugge in Vlaanderen het belangrijkste
handelscentrum in de Nederlanden.

- Atrecht verloor zijn voorsprong doordat er nieuwe handelsroutes opkwamen en de

handel tussen de jaarmarkten verstoord raakte door oorlogen.

- Tegelijk groeide de handel met de Duitse Hanze: verbond van handelssteden aan de
Noord- en Oostzee. Brugge profiteerde omdat het dichter bij zee lag dan Atrecht.
- Brugge verbond de Italiaanse handel (Hanze) met die van Engeland (wol) en die van de
Noord-Duitse Hanze zonder daarvan lid te zijn.

Lakenindustrie
- De grondstof van het laken was schapenwol. Eerst werd deze wol aangekocht bij de
Vlaamse kust. Maar de lakensteden hadden alsmaar meer wol nodig > Engeland

- Per boot werd de wol naar Ieper gebracht. Daar werd ze grondig schoongemaakt,
uitgeklopt, gewassen en gedroogd.

- Na een goeie wasbeurt wordt de wol tussen twee kammen gekamd, zodat alle haartjes
in dezelfde richting liggen. Daardoor kon je de wol makkelijker spinnen, Spinnen wil
zeggen een lange draad maken uit een stuk wol. Dat gebeurde met een spinrokken
(=een speciale spinstok) of een spinnewiel.

- Nu hebben we al een dikke wollen draad, maar nog geen stuk stof. Door de draden op
de juiste manier met elkaar te verwerven, ontstaat een lapje stof.

- Op het weefgetouw spande men lange draden, allemaal in dezelfde richting. Wanneer je
op de balkjes onderaan trapte, vloog er een schietspoel (met een andere draad) heen en
weer in de andere richting. Een mooi stuk stof rolde van het weefgetouw!

- Het geweven laken was nog niet af. Het werd naar de volder gebracht. Die zorgde
ervoor dat de stof beter opgevuld (=gevold) werd. De volders woonden buiten de stad,
want eigenlijk was de ‘volder’ een vies, stinkend beroep… Je moest de lakenstof
namelijk met klei, boter, urine en modder kneden! Daarna werd het laken verschillende
keren gespoeld.

- Nadien maakten de kaarders het gladde laken weer wollig. Dat deden ze met deze
bloemen: De kaardebol.

- Het kleuren kon gebeuren op twee manieren. Ofwel kleurde men de draad, voor het
weven. Ofwel kleurde men de volledige lap stof, na het weven. Tenslotte werd het laken
op de juiste lengte getrokken en netjes opgevouwen. Een rol laken was 1,75 meter
breed, 29 meter land en woog circa 30 kilogram!
Brugse Metten
- Tot 1300 was Atrecht de belangrijkste handelsstad daarna nemen Brugge en Gent die
rol over.

- Vlaanderen was leengebied van de Franse koning. Ze kozen in de oorlog tussen Fra en
En van 1294 echter de kant van de En(wolhandel) > Fra herstelt de macht dan en als
straf moet vlaanderen enorme belastingen betalen en graaf van Vlaanderen Gwijde van
Dampierre gevangen genomen.

- In 1301 hield Filips IV een blijde intrede in de Vlaamse steden. Hij schaft daarbij de
belastingen voor de patriciërs grotendeels af > tegenstelling Fransgezinden (Leliaerts)
en de Vlaamsgezinden (Klauwaerts) > Gwijde zegt leenmanschap op > Franse koning
bezet Brugge > in de nacht van 17 op 18 mei 1302 werden de Leliaerts massaal
afgeslacht (behalve als ze “schild en vriend” konden zeggen)

Guldensporenslag
- Na Brugse Metten Franse vorst Filips IV nog bozer > Franse leger naar Vlaanderen >
binnenvallen Kortrijk mislukte, daardoor maar veldslag op 11 juli 1302 > Vlaamse grond
is zo drassig dat de paarden wegzakken in de grond > Vlaamse burgers niet verslagen:
Vlaanderen gewonnen! (nog steeds een vrije dag voor de Vlamingen)
- Gulden sporen (dingen op laarzen van paardrijden) gevonden op het slagveld bij de
vermoorde Franse ridders.

- Vlaanderen niet in Frans bezit

- Einde Middeleeuwse strijdwijze van ridderlegers
- Meer macht naar de ambachtslieden en boeren > deel in stadsbestuur

- In 1830 was er strijd tussen Ne en Be > onafhankelijkheid Be. Guldensporenslag werd

als voorbeeld gebruikt om die strijd te ondersteunen “Kijk eens, wij hebben Fra
verslagen, dus dan kunnen we Ne ook wel verslaan!”

1.2 Steden, netwerken en bestuurders (1302-1602)

Brugge, antwerpen en Amsterdam

- Brugge was in de 13e en 14e eeuw het belangrijkste handelscentrum ten Noorden van
de Alpen. De stad was stapelmarkt van de Hanze voor de Nederlanden.
- Brugge was ook een financieel centrum, waar de handel in wisselpapieren (=
wisselbrieven) leidde tot het ontstaat van de eerste beurs.
- Omstreeks 1500 nam Antwerpen de positie van Brugge over als belangrijkste
handelscentrum. Antwerpen werd stapelmarkt van koloniale producten. Eind 15e eeuw
werd Amsterdam een in graan gespecialiseerde voorhaven van Antwerpen.
Burgers, geestelijken en vorsten
- In middeleeuwse steden voelden burgers zich verbonden door bonum commune
(algemeen belang). Ze zorgden samen voor het welbevinden van de stad en de
stedelingen.
- Vanaf de 14e eeuw namen steden een taak over van de geestelijkheid door eigen
scholen te stichten,
- De kerk paste zich aan met begijnhoven (= lekengemeenschappen voor alleenstaande
vrouwen die gelovig wilde leven in een complex van huisjes rondom een kerk) en
bedelorden (= kloosterorde die leefde van de liefdadigheid van gelovigen bv
Franciscanen). Deze sloten zich aan bij de meer individuele geloofsbeleving van
stedelingen, zoals de moderne devotie.

Moderne Devotie
- In tijden van armoede, honger en ziektes (de pest) verwaarloosden religieuzen hun
geestelijke taken -> Geert Groote (1340-1384) vernieuwing binnen de kerk ->
persoonlijke, innerlijke vernieuwing.
- Richt groepen "Zusters van het gemene leven" en "Broeders van het gemene
leven" op waarin vrouwen en mannen buiten het klooster religieus leven konden
leiden (leven met bidden en dagelijks werk, spinnen van wol en weven/schrijven
van boeken en twee karige maaltijden per dag).
- Deze levenswijze van de "Moderne Devotie" kreeg grote bekendheid door
Thomas a Kempis die er in zijn boek "Over de navolging van Christus" over
schreef.
- Zowel Erasmus als Luther kregen les van broeders en de Moderne Devotie.
- Alleen met toestemming van de kerk mochten nieuwe ordes opgericht worden,
dus veel verdacht en vervolgd wegens ketterij -> veel gingen later op in de
bedelordes van Franciscanen, Dominicanen en Augustijnen.
- Kracht van de Moderne Devotie is er tot vandaag: aandacht voor persoonlijke
geloofsbeleving:
1. Verantwoordelijkheid van het doopsel
2. Commune = gemeenschapsleven
3. Geloofsgesprek voeren
4. Relatie met Jezus aangaan

De verbondenheid van burgers met hun stad was sterker dan die met hun regio of vorst. Dat
leidde tot stedelijk particularisme: het streven van onderdelen van staten om een zo groot
mogelijke onafhankelijkheid te bewaren.

In de late middeleeuwen kwamen de zelfstandigheid van de steden onder druk te staan door de
beginnende centralisatie en staatsvorming door vorsten.
Hoofdstuk 2: De verlichting in theorie en praktijk (1650-1900)

2.1 Verlichte denkbeelden (1650-1700)

Ancien Regime
- Meerderheid leeft op platteland: landbouw
- Drie standen -> Adel, geestelijkheid en derde stand
- Bestuur verbrokkeld; in handen van een kleine groep mensen
- Privileges adel, kleine voorrechten burgerij
- Wel moderne kenmerken

Verlichting
- Verlichting = Rationalisme: Verstand belangrijk ipv gevoel of geloof -> opkomst
denkers/filosofen -> o.a. Descartes
- Verlichting gaat uit van de rede/het denken. Kennis gebaseerd op denken (Descartes)
- Empirisme gaat uit van het zien en begrijpen: kennis gebaseerd op het waarnemen en
ervaren
- De filosoof Kant zou deze twee stromingen in zijn werken verbinden
Empirisme-rationalisme

Immanuel Kant (1724-1804 Pruissen)

- Verlichting is het uittreden van de mens uit zijn onmondigheid waaraan hij zelf schuldig
is.
- Onmondigheid is het zijn verstand gebruiken zonder aanleiding van een ander
- Eerst aanhanger rationalisme, later door Hume aanhanger empirisme -> integreert beide
- Kennis komt tot stand door combinatie rede en ervaring. Kennis kan niet zonder
ervaring, want er is geen aangeboren kennis. Maar kennis kan ook niet zonder rede,
daardoor kan men ordenen en interpreteren.

John Locke (1622-1704)

- Empirist = ervaring levert belangrijkste kennis
- Geen aangeboren ideeën -> tabula rasa = leeg blad
- Zintuigen kunnen ons voor de gek houden -> je kunt nooit iets zeker weten -> alles is
dus waarschijnlijk
- Aannames veranderen met nieuwe gegevens
- Ook politiek denker: grondlegger liberalisme -> wijst absolutisme af (geen “aangeboren”
goddelijk recht -> staat moet burgers enkel beschermen op gebied van Life, Health,
Liberty or Possessions = natuurrechten -> weg naar Amerikaanse Onafhankelijkheid
1776)
- Persoonlijk: onder katholieke vorsten niet fijn -> kon weinig schrijven -> gevlucht naar
Holland -> Met Willem III terug
 - Beroemdste boek: Two Treatises of Government:
- Om oorlog te voorkomen moet staat een contract opstellen en daarin rechten
vast leggen
- Beleid baseren op wetten die voor iedereen gelijk zijn
- Belasting alleen met toestemming van het volk
- Geen dwang van staat wat betreft godsdienst

Rousseau (1712 - 1778)

- Bevriend met andere verlichters Voltaire en Diderot
- Met Diderot aan Encyclopedie geschreven ( wordt als pronkstuk van de Verlichting
gezien)
- Veel ideeën over vrijheid, gelijkheid en menselijke waarden -> Weg met de culturele
wetenschappelijke kunstmatigheid, hij wil echtheid -> Beschaafde toestand brengt NL
een tegennatuurlijk gevoel voort -> “eigenliefde” (Amour-propre) wat strijd,
onderdrukking en maatschappelijke ongelijkheid veroorzaakt.
- De “wilden” hadden dat nog niet -> bezitten natuurlijke goedheid en geluk (Rousseau
zegt dat beschaafden alleen gelukkig zijn als anderen hen prijzen) -> in “Over de
ongelijkheid” -> dus terug naar de natuur? -> Nee. Rousseau zegt dat geschiedenis
onomkeerbaar is, het is misgegaan bij ontstaan van grond als privé-eigendom
- -> Maatschappelijk Verdrag: natuurlijke vrijheid opgegeven om door wetten
bescherming van de staat te ontvangen -> wetten zijn algemene wil van het volk
(volkssoevereiniteit) -> Gehoorzaam zijn aan wetten betekent dus gehoorzaam zijn
aan jezelf -> dus vrij zijn
- In “Emile of Over de opvoeding” zegt hij dat natuurlijke opvoeding gericht is op
maatschappij.
- Laat je hart spreken -> hij bekritiseert nadruk op de rede, gevoel is enige bron van goed
en kwaad -> volg je eigen pad! ( -> net als Nietzsche -> god is dood, dus mensen
moeten hun eigen pad volgen)

Voltaire (1694-1778)
- Kwam op voor vrijheid van meningsuiting en godsdienstige verdraagzaamheid
- Vaak gevangen gezet/verbannen omdat de autoriteiten hem te ver vonden gaan.
- God heeft plan met wereld, maar bemoeit zich er niet meer mee
- Slechts een deel van de bevolking geschikt voor bestuur

Onderverdeling verlichters
- Sociaal contract: Rousseau tov Locke >
- Locke heeft het over afstaan vrijheid in ruil voor bescherming overheid (leven,
bezit en vrijheid) en optreden rechter
- Rousseau gaat veel verder door te stellen dat volk soeverein blijft en overheid
algemene wil van het volk dient te vertegenwoordigen
- Scheiding kerk en staat: Voltaire tov Spinoza >
- Voltaire: Deïst: natuur ontwikkelt zich volgens Gods plan maar God bemoeit zich
er niet meer mee
 - Spinoza: Pantheïst: God = natuur = ratio > wonderen zijn slechts onwetendheid
want natuur = puur rationeel
- Gematigde en radicale verlichters: Voltaire/Kant-Spinoza
- Voltaire en Kant slechts kleine bovenlaag geschikt voor verlichting > > onderlaag
heeft normen en waarden nodig
- Spinoza radicaal: alle mensen dezelfde behoeften en rechten

Verlichte despoten
- Despotisme = absolutisme
- Frederik II van Pruissen (1740-1786)
- Gecorrespondeerd met Voltaire
- Vorst moest “eerste dienaar van de staat” zijn -> Geen droit divin, maar
algemeen belang
- Godsdienstige verdraagzaamheid, censuur afschaffen, vrijheid van
meningsuiting, rechtspraak onafhankelijkheid en eind aan martelen
- Maar ook grenzen aan Verlicht denken: koning moest alles beslissen, deed niets
aan posistie horige boeren (adel nodig), intern net als absolute vorsten
- Catharina II (1762-1796)
- Lieveling van de “Verlichters” (relaties)
- Riep Raadgevend Lichaam bijeen: zekere relatieve verdraagzaamheid beperkte
marteling, maakte wetten
- Ook hier grenzen: elite sprak Frans, op afstand van het volk: 1773 opstand
Poegatsjev
- Jozef II (1765-1790)
- Was te ambitieus “De staat is het grootste goed voor zijn mensen” -> horigheid
afgeschaft en rechtspraak, vrijheid van drukpers en godsdienst -> Duits als
voertaal -> conflict Hongaren stierf na 10 jaar, hield geen stand.

2.2 Revoluties in Amerika (1770-1783) en Frankrijk (1789-1815)

De Amerikaanse Revolutie (1776-1783)

- Al vanaf 1770 onrust in Britse koloniën in Noord-Amerika door belastingen ->
meebetalen aan kosten van de Zevenjarige Oorlog met Frankrijk via belastingen op
zegels, thee etc -> "No taxation without representation" (-> in Britse Parlement)
- Loopt in Boston uit de hand -> Boston Massacre (maar 5-8 doden, ondanks dat het een
'massacre' genoemd wordt)
- In 1772 vormen de verzetsleiders van Boston het Committee of Correspondence
- In 1773 gooiden boze kolonisten thee van Engelse schepen in de haven van Boston ->
Boston Tea Party
- De Britse soldaten traden hard op en de Amerikaanse soldaten bewapenden zich ter
verdediging -> verzet heviger -> 1774 oprichting nationaal parlement: Continental
Congress
- Op 4 juli 1776 verklaarden zich de 13 Britse koloniën onafhankelijk.
 - In 1775 had George Washington een Amerikaans leger samengesteld. Hij kreeg later
steun van Frankrijk en de Republiek (van Nederland)
- Washington gebruikte de ideeën van Locke ("Mensen als gelijken geschapen") en
Thomas Paine ("Vrijheid zaak van hele mensheid" = "Common Sense")
- Uiteindelijk wisten ze GB te verslaan en werden de 13 koloniën onafhankelijk (1783
Vrede van Parijs)
- Na een aantal jaren besloten ze samen te werken en ontstond in 1789; De Verenigde
Staten van Amerika met als eerste president George Washington

Bestuur georganiseerd volgens de Trias Politica van Montesquieu:

- Wetgevende macht (Legislative)
- Uitvoerende macht (Executive)
- Rechtsprekende macht (Judicial)

"Indianen" (Native Americans en zwarte bevolking)

- Gelijke rechten bestonden niet voor iedereen: vrouwen, Native Americans en slaven
kregen die niet.
- De Natives werden steeds meer van hun gebied verdreven -> frontier steeds meer
opgeschoven naar het westen door vaak bloedige oorlogen.
- Vanaf 1787 schafte Noordelijke staten de slavernij af -> Zuiden kon dat niet, was
afhankelijk van slavenhandel door de vele katoenplantages -> 1793 Fugitive Slave Act:
Gevluchte slaaf moest worden teruggestuurd
- Vanaf 1807 wel slaven import verboden -> Slavenhouders gingen "fokken" met slaven
- In 1860 wordt Lincoln president -> hij van abolitionist -> Amerikaanse burgeroorlog ->
1865 gewonnen en afschaffing slavernij ook in Zuiden

Voorgeschiedenis (1715-1789)
- 1715 Lodewijk XIV sterft
- Zijn achterkleinzoon Lodewijk XV pas 5 jaar oud -> regentschap
- Problemen: o.a. Hoge staatsschuld -> hervorming problemen om die te verminderen
mislukken
- Koning beïnvloed door vele maîtressen (scharrels/minnaressen van de koning)
- In 1774 volgt zijn kleinzoon Lodewijk XVI hem op. Hij is getrouwd met Marie-Antoinette
van Oostenrijk
- Vanaf 1786 zware economische depressie
- Om impasse te doorbreken riep koning in 1788 Staten-Generaal (= parlement) bij elkaar
(sinds 1614 niet meer)

De 1e revolutie: de gematigde periode (1789-1791)

- Hoeveel afgevaardigden per stand? En moet dan per stand gestemd worden of
hoofdelijk?
- Er volgend verkiezingen en er komen klachten registers (cahiers de doléances 1789)
 - In mei eindelijk bijeenkomst, maar 1e en 2e stand (geestelijkheid + adel) gaan apart
vergaderen
- 3e stand: de gegoede burgerij (bourgeoisie) richt daarop eigen
- vergadering op: Assemblée Nationale: in en kaatsbaan -> eed; we gaan pas uit elkaar
als er een grondwet is!
- Aantal geestelijken en edelen voegt zich bij hen. De koning beveelt de rest van de 1e en
2e stand dit ook te doen
- De koning dreigt ondertussen wel met gewapend ingrijpen!

De 'hete' zomer van 1789

- Er zijn gedurende deze tijd rellen in Parijs nadat de broodprijzen weer gestegen zijn.
- Op 14 juli 1789 komt het gewone volk samen bij de gehate gevangenis de Bastille -> zij
bestormen het gebouw en de koning trekt daarop zijn soldaten terug
- De bevolking richt de Nationale Garde op ter bescherming van henzelf
- Op het platteland bestormen de boeren kerken en kastelen (Grande Peur)
- De Assemble schaft daarop de standen en privileges (voorrechten) af

De koning in het nauw

- De Assemblée nam de déclaration des droits de l'homme et du citoyen aan ->
verlichting ideeën zoals liberté, egalité en fraternité
- De koning verzet zich hiertegen, maar onder dwang van het volk verhuist hij van
Versailles naar het Louvre in Paris
- Ondertussen vluchten enkele prinsen en edelen naar het buitenland
- In 1790 begint met het schrijven van een grondwet, met minder macht voor de koning en
een trias politica
- De rechtspraak wordt hervormd, het land verdeeld in departementen en kerkelijke
gebieden genationaliseerd (bezit van de staat)
- In 1791 komt de wet 'Le Chapelier' tot stand; dit veroorzaakte woede bij de arbeiders
- In dat jaar probeert de koning met zijn gezin te vluchten, maar dit wordt ontdekt en hij
moet terugkeren naar Parijs

De 2e revolutie: de radicale fase 1791-1793

- In 1791: nieuwe grondwet, maar de economische recessie bleef voortduren
- Radicale aanhangers van de revolutie: de Jacobijnen groeiden qua aantal in de
Assemblee -> zij wilden afschaffing van de monarchie
- De Girondijnen wilden de revolutie exporteren naar het buitenland dmv oorlog
- De koning hoopte hier ook op, zodat alle ideeën van de revolutie teruggedraaid werden
- 1792: Frankrijk en Oostenrijk in oorlog, maar deze verliep slecht voor de Fransen

Koning Lodewijk XVI wordt burger Louis Capet

- De Jacobijnen grijpen daarop de macht en vallen het Louvre aan; de koning wordt
gearresteerd
- De Assemblée werd vervangen door de Nationale Conventie
- De republiek wordt uitgeroepen
 - Een andere gematigde groep; de Girondijnen wilden de macht neerleggen bij de
provincies
- De koning werd schuldig bevonden van hoogverraad en veroordeeld tot de guillotine 7
januari 1793 onthoofd (proces van de burger Capet 1792)

De Terreur 1793-1795
- Na de onthoofding van de koning volgde er een periode van bloedvergieten door de
guillotine; de Terreur.
- Meer burgers dan edelen kwamen onder de valbijl, ook veel Girondijnen.
- De machtigste man was nu Robespierre; de leider van de Jacobijnen
- De oorlogskansen keerden, want Frankrijk behaalde overwinningen op Pruisen en
Oostenrijk
- oorzaken; invoeren dienstplicht en en nationaal leger met beroepsmilitairen i.p.v,
edelen
- 1794: en aantal medestanders van Robespierre vreest hun eigen leven en arresteert de
leider met enkele getrouwen; ze komen zelf nu onder de guillotine
- Er heerste onrust door prijsstijgingen en het leger moest de rellen neerslaan

Het Directoire (1795-1799)

- In 1795 kwam er weer een nieuwe minder radicale grondwet waarin het Directoire ( 5
directeuren) de regering vormden.
- NL en delen van Italië en het Duitse Rijk werden ondertussen door Frankrijk veroverd
- Tijdens de verkiezingen echter bleken de monarchisten in de meerderheid en volgde er
een staatsgreep (1797) van enkele directeuren mbv generaal Napoleon Bonaparte
(overwinnaar in Italië)

Napoleon Bonaparte als consul (1799-1804)

- In 1799 pleegt Napoleon zelf een staatsgreep om de macht naar zich toe te trekken; hij
werd eerste consul
- Ook in het buitenland behaald hij met zijn legers overwinningen
- Engeland bleek zijn grootste tegenstander van een coalitie waar ook Pruisen Oostenrijk
en Rusland deel van uitmaakten.
- In 1804 riep hij zichzelf uit tot keizer en kroonde zichzelf in de Notre Dame van Parijs.

Napoleon als keizer 1804-1814/15

- De Franse vloot werd bij Trafalgar Square door de Engelse onder leiding van admiraal
Nelson (1805)
- In 1806 weet hij definitief de Pruisen en Oostenrijkers te verslaan en schafte hij het
Duitse rijk af. De Duitse keizer werd nu keizer van Oostenrijk
- Napoleon stelt het Continentale stelsel in: Blokkade van Engeland
- De besetting van Spanje leidde vanaf 1808 tot een guerilla-oorlog van de bevolking
tegen de Franse soldaten
Napoleon vindt zijn 'Waterloo'
- In 1813 zien Rusland, oostenrijk en Pruisen hun kans en verslaan de Fransen bij de
Volkerenslag van Leipzig
- Napoleon vlucht naar Frankrijk achtervolgd door de coalitie; het land werd bezet door
hen en Napoleon. Hij trad af en vertrok naar Elba in ballingschap 1814
- De broer van Lodewijk XVI keert terug als nieuwe vorst van Frankrijk
- Ondertussen vergaderen in Wenen alle landen van Europa over de nieuwe kaart
- Echter begin 1815 keert Napoleon terug in Frankrijk
- Hij wordt echter definitief verslagen bij Waterloo (vlakbij Brussel) door een
Engels-Nederlands leger onder leiding van Wellington en de latere koning Willem II van
Nederland en het Pruisische leger

2.3 / 8.2 Reactie op restauratie: politiek-maatschappelijke stromingen

- Liberalisme: constitutionele monarchie, macht van de koning aan banden, gelijke
burgerrechten, uitbreiding kiesrecht en parlementair stelsel met economische vrijheid
(rechtse liberalisme: nachtwakersstaat = weinig bemoeienis van overheid)
- Nationalisme: nu verbonden met regio en land onder andere door idee van
volkssoevereiniteit en binnenvallen Napoleon bevorderd (maakte eenheidsstaat zonder
privileges van regio's en haat tegen zijn bezetting). Ook de Romantiek versterkte dit: ipv
accent op reden, accent op gevoel, emotie en geschiedenis -> landen verbonden door
taal, cultuur etniciteit en gezamenlijk verleden -> ideaal nationalisme is natiestaat ->
afscheiding België en verzwakking multi-etnische staten (Rusland, Oostenrijk-Hongarije
en Ottomaanse Rijk)
- Socialisme: gelijkheid -> gelijke rechten voor alle burgers, maar ook (net als links
liberalisme) economische gelijkheid. Reactie op verlichting en op industrialisatie (sociale
kwestie) ideale staat:
1. Mensen die samenwerkten en alles delen (Bakoenin, anarchisme)
2. Staat die gemeenschap vertegenwoordigd (Marx zie cultuurgeschiedenis ->
communisme)
- Feminisme: gelijke behandeling van vrouwen tov mannen. Eerst weinig aanhang door
gezinsideaal van burgers. Tweede helft 19e eeuw gegoede vrouwen vrouwenkiesrecht
als doel
- Conservatisme: willen tradities en machtsverhoudingen in samenleving behouden,
hervormingen alleen als ze aansluiten bij de traditie. Edmund Burke -> verlichte ideeën
zorgde voor chaos in Frankrijk tegen liberalisme en socialisme
- Confessionalisme: politiek-maatschappelijke stroming die uitgaat van het geloof, eerst
van aristocraten, later van christelijke burgers die zich door socialisme aangevallen
voelen. Ander antwoord op sociale kwestie: christelijke sociale politiek waarmee
kapitalisme en socialisme verworpen wordt -> samenwerking van arbeiders en
werkgevers.

Nederland en de mislukte revolutie van 1787

- Na de dood van Willem III, volgt het 2e stadhouderloze tijdperk (1702-1747)
 - Erfgenaam = neef en stadhouder van Friesland. Hij sterft jong en zijn zoon Willem IV
wordt algemeen stadhouder van alle 7 gewesten van de Republiek.
- Na een paar jaar werd hij opgevolgd door prins Willem V, die echter geen krachtig
bestuurder is en het land gaat langzaam achteruit.
- De economie beland in een lange recessie en oorlogen worden nauwelijks meer
gevoerd of worden verloren: de stadhouder krijgt de schuld.
- Patriotten kwamen in opstand; geïnspireerd door Verlichtingsideeën. Ze willen de
Republiek weer versterken (omdat Willem V zich als prins gedraagt) -> om zelfbestuur
voor de burgers te krijgen en geen macht meer voor de stadhouder
- Patriot Joan van der Capellen tot den Pol schrijft in 1781 een pamflet: "Aan het volk van
Nederland"
- Hierin klaagt hij de stadhouder aan en vindt dat het volk het initiatief moet nemen en
inspraak moet krijgen.
- Vanaf 1785 komen steeds meer patriotten in het bestuur van steden en
gewesten/provincies.
- Ze richtten militaire eenheden (exercities) op om zich te beschermen tegen het leger van
de stadhouder.
- De stadhouder vlucht naar Nijmegen. Zijn vrouw, de daadkrachtige Wilhelmina van
Pruisen, wil terug naar Den Haag.
-> in 1787 wordt ze echter door de Patriotten bij (Goejanverwellesluis) Gouda
tegengehouden
- Wilhelmina vraagt hulp aan haar broer, de koning van Pruisen -> Hij stuurt een leger
naar de Republiek en verdrijft de Patriotten.
- De Patriotten vluchtten naar Frankrijk.
- De Patriottische Revolutie is mislukt en de stadhouder keert terug naar Den Haag

Nederland onder Frans bestuur (1795-1813)

- In 1795 kwam er een einde aan de Republiek der 7 Verenigde Nederlanden toen
Frankrijk het land bezette. De stadhouder, Willem V, vluchtte naar Engeland.
- Het land werd een vazalstaat: het mocht zichzelf besturen, maar Frankrijk bepaalde hoe.
- Nadat Napoleon de sterke man was geworden, werd in 1806 zijn broer Lodewijk koning
van Holland.
- Hij was goed voor het volk en werd zelfs populair, omdat hij de Franse regels verzachtte
voor zijn nieuwe onderdanen.
- Napoleon voerde de druk steeds meer op en in 1810 was Lodewijk het zat en trad af.
- Tot 1813 was Nederland onderdeel van het Franse Rijk en aan het einde van dat jaar
werden de Franse soldaten verdreven en keerde de zoon van de laatste stadhouder
terug.
7.4 Kolonialisme en slavernij

- Slavenhandel onderdeel van Wereld-driehoekshandel tussen Europa, Afrika en

Amerika's.
- Slaven nodig op plantagekoloniën in Noord- en Zuid-Amerika; tabak, suiker, katoen enz.
- Niet alleen de WIC, maar ook Engelsen, Fransen en Spanjaarden verdienden er flink
aan.
- Steeds meer weerstand -> uiteindelijk 1807 afschaffing slavenhandel en 1863
afschaffing slavernij; Abolitionisme

- WIC had koloniën op Caribische eilanden (Antillen) en Suriname.

- Hier werkten zij op plantages; In Suriname wisten enkelen het oerwoud in te vluchten:
Marrons (ontsnapte slaven).
- Er kwamen verschillende slavenopstanden voor, die keihard onderdrukt werden.
- In 1795 was er een grote opstand op Curaçao die een maand het eiland in de greep
hield.

Hoofdstuk 8 - De Tijd van burgers en stoommachines

8.1 - Industrialisatie

- Eerst Agrarische revolutie; door betere werktuigen en methodes.

-> Hierdoor overtollige werknemers op het platteland die naar steden trekken en gaan
werken in de industrie.
- Opkomst van de industrie door uitvindingen: Spinning Jenny (spin-machine werkend op
stoom, vervanger van spinnewiel), Cotton Gin (voor katoen) en de stoommachine -> veel
in fabrieken gebruikt.

- De Industriële Revolutie begon in Engeland tussen 1750 en 1850.

- Het gevolg is dat het land een industriële samenleving geworden; mensen woonden
rond de fabrieken.
- Je afkomst is niet meer belangrijk, maar je inkomen; van standensamenleving naar
klassensamenleving (-> je kon dus ook makkelijker klimmen in de maatschappij -> als je
het goed deed als arbeider bijvoorbeeld)

- Groei van steden door urbanisatie. Na Engeland volgen België, Frankrijk, Duitsland en
laat pas Nederland (ongeveer 1890). Hier vooral textielindustrie in Twente en Brabant.

- Later ontstond de massaproductie en werd de mijnbouw belangrijker door de

brandstoffen; steenkool, bruinkool en later olie en gas.
 - Door de uitvinding van de stoommachine ontstonden ook stoomschepen en de
spoorwegen -> Transport Revolutie
- Ook werd elektriciteit, de telegraaf en telefonie uitgevonden

- Adam Smith; economisch liberalisme -> vrijheid in economie zonder

overheidsbemoeienis

!! 8.3 Democratisering -> grote kans op vragen op CE

Het Congres van Wenen 1814-1815

- In 1814 wordt Napoleon verslagen en de kaart van Europa moet opnieuw worden
ingedeeld
- Hierdoor kwamen vele Europese landen in Wenen bijeen (zie artikel von Gagern op
classroom)
- In slotakte van 1815 staat dus Restauratie (= terug naar tijd vóór Napoleon -> vorsten
keren terug) (legitimiteit; wettig recht van de vorst op hun rijk) en machtsevenwicht
(=enorm belangrijk -> niemand wilde weer oorlog -> om oorlog te vermijden -> congres
van Wenen om hierover te praten en macht te verdelen) ('balance of power' in de vorm
van congressen) centraal;
- Vorstenhuizen keren dus terug in door Napoleon veroverd gebied (ook in Frankrijk zelf)
- -> Volk wil de zoon van Stadhouder Willem V (Willem VI) aan de macht. Niet als
stadhouder, maar als Koning -> wordt dus Koning Willem I.
- Ook België en Luxemburg maken deel uit van het koninkrijk. Willem I wordt groothertog
van Luxemburg.
- Er kwam een grondwet (= constitutie), maar de koning had veel macht: verregaande
bevoegdheden over het leger, de vloot, buitenlandse zaken en de koloniën. Hij
beschouwde zijn ministers als dienaren (lijkt heel erg op hoe verlichte absolute vorst ->
mocht hij natuurlijk niet zijn, maar gedraagde zich wel zo)
- Hij wilde Nederland moderniseren en liet de infrastructuur verbeteren en grondstoffen uit
de koloniën in België verwerken en door Noord-Nederland verhandelen -> Zijn bijnaam:
Koning-koopman.

De Revolutie van 1830

- In Juli 1830 brak er in Frankrijk een liberale revolutie uit.
- De koning Karel X was conservatief en probeerde zijn macht te versterken.
- De bevolking onder leiding van de bourgeoisie pikte dat niet en kwam in opstand, de
koning vluchtte.
- Hij werd opgevolgd door zijn liberale neef Lodewijk-Philips, die de burger-koning werd
genoemd.
- De revolutie sloeg met name over naar Polen en Nederland.

De Belgische Opstand (1830-1831)

- In Brussel kwamen in augustus liberale leiders en katholieke leiders tot een verbond om
meer grondrechten en zelfbestuur voor de Belgen te eisen.
 - Koning Willem I der Nederlanden probeerde de opstand neer te slaan, maar het
escaleerde juist en de Belgen riepen de onafhankelijkheid uit.
- De 5 grote mogendheden (staat met meer macht dan andere staten aanvaarden die
onafhankelijkheid, maar Willem I weigerde dit en voerde oorlog tegen de onafhankelijke
Belgen; de Tiendaagse Veldtocht (1831)
- Onder druk van de mogendheden moest hij stoppen: België werd een liberaal geregeerd
koninkrijk onder de nieuwe koning Leopold I.

Willem II
- De zoon van koning Willem I werd koning Willem II. Door de revolutie van 1848 besefte
hij dat zijn troon wankelde;
- Hij werd van conservatief (alles houden zoals het is) naar liberaal (veranderen).
- De liberaal Thorbecke kreeg de opdracht voor het schrijven van een nieuwe grondrecht:
De macht van de koning werd beperkt; de koning is onschendbaar, de ministers zijn
verantwoordelijk.
- De macht van de ministers en het parlement waren toegenomen. De Tweede Kamer der
Staten-Generaal werd door censuskiesrecht voortaan gekozen (bepaalde belasting
betalen (slechts 11% van bevolking))
- Er kwamen ook meer vrijheden zoals drukpers, onderwijs en godsdienst.
- Engeland was al verder ontwikkeld; hier was de macht van de koning al een eeuw
eerder beperkter geworden.

Het Frankfurter parlement (1848-1849)

- In de Duitse landen braken ook liberale opstanden uit met een sterke nationalistische
invloed; eenheid van alle Duitsers
- Dit leidde uiteindelijk tot het instellen van een Duits parlement in Frankfurt waarin
afgevaardigden van vele Duitse staten zaten.
- Men discussieerde over de staatsvorm (monarchie of republiek) en of Oostenrijk er wel
of niet bij hoorde
- Men bood zelfs de keizerskroon van het Duitse rijk aan de koning van Pruisen aan, die
echter weigerde. ("Ik ga toch niet aan een hondenhalsband van het parlement lopen?" ->
dan ben ik hondje van parlement -> is dus niet echt absolute macht -> Ik kan dit land
gewoon zelf veroveren?)
- Uiteindelijk grepen de conservatieven in de vele Duitse staten onder leiding van Pruisen
in en werden de liberale hervormingen teruggedraaid en het parlement in Frankfurt
opgeheven.

Duitsland Democratisering
Bismarck:
- Bismarck , Rijkskanselier van Pruissen gaat uiteindelijk "met ijzer en bloed" Duitsland
verenigen, eerst "oefen"oorlogjes tegen Denemarken (1863) en Oostenrijk-Hongarije
(1866) -> vijftig soldaten dood -> eind Duitse Bond -> Nu NRD????? Duitse bond en
uiteindelijk tegen Frankrijk uitgelokt waardoor de deelstaten samenwerken om Frankrijk
te verslaan: 1871 uitroepen Duitse keizerrijk in spiegelzaal van Paleis van Versailles.
Politieke Politieke Emancipatie Wat werd er Democratische
stroming, voorman en groepen en bereikt door de veranderingen in
betekenis en ideeën doelen van emancipatiebew NL, GB en D
oorzaak groep egingen

Liberalisme Thorbecke Feminisme Algemeen

-> wilde vrijheid -> economische -> emancipatie vrouwen
-> komt uit vrijheid van de vrouw stemrecht
Franse Revolutie -> vrijheid van -> politieke -> Studeren (1e
meningsuiting rechten (1e golf) golf
-> kiesrechtuit- -> sociale -> Recht op
breiding (census rechten (2e golf) werk (2e golf)
kiesrecht)

Socialisme Karl Marx Arbeiders Betere werk- en

-> gelijkheid -> politieke -> betere woonomstandigh
-> armoede van bemoeienis in de werkomstandigh eden en hogere
de arbeiders economie eden en hogere lonen
(tegenstelling lonen
liberalisme)
-> kinderwetje
van van houten
(sociale wetten)

Nationalisme Napoleon, Katholieken Vrijheid van

-> volk/land Bismarck, Duitse -> vrijheid van godsdienst
-> Franse eenheid, geloof (na de (1848) en
Revolutie Italiaanse opstand was er subsidiering van
eenheid vrhd van katholieke
geweten, maar scholen
katholicisme
moest in het
geheim)
-> gelijkheid met
protestanten

Conservatisme Abraham Kuyper

-> behouden -> Vorst heeft
zoals het is macht
-> absolutisme

Confessionalism Abraham Kuyper

e -> wetten
-> godsdienstige gebaseerd op
partij bijbel/geloof
-> Bijbel/geloof
8.4 Emancipatie

- Het krijgen van gelijke rechten voor:

-> Feminisme: Vrouwen
-> Socialisten: arbeiders
-> Confessionelen: Katholieken
- Bourgeoisie wilde een Beschavingsoffensief -> opvoeden van de arbeidersklasse. En dit
naast het bieden van sociale hulp.

Feminisme
- Rol van de vrouw buitenshuis nam steeds meer toe -> aantal vrouwen gingen nu meer
rechten eisen
- 1e emancipatiegolf is rond 1900 -> vooral gelijke rechten op politiek gebied. Begon
vooral in Engeland; Suffragettes (feministen in Engeland die als eerste begonnen met
voor vrouwenrechten streden). In Nederland: Aletta Jacobs die in 1919 zorgde voor het
vrouwenkiesrecht.
- 2e emancipatiegolf pas in de jaren '60 van de 20e eeuw: economische en sociale
gelijkheid.

Katholieken
- Ook emancipatie van katholieken: lange tijd 2e rangsburgers in de Republiek geweest.
- Maar nu godsdienstvrijheid; ze mochten weer in openbaar hun godsdienst belijden en
kerken bouwen.
- Alleen hun onderwijs werd nog niet door overheid betaald. Samen met de protestantse
christelijken streden ze daarvoor. Deze schoolstrijd eindigde in 1917.
- Alle scholen: openbare - en bijzondere (katholieke en protestants-christelijke) scholen
kregen subsidie van de overheid.

De verzuiling
- Er ontstonden verschillende politieke partijen zoals de ARP, CHU en RKSP/KVP en
SDAP/PVDA (socialisten)
- In Nederland ontstond de verzuiling -> de maatschappij was ingedeeld in vier zuilen
(liberaal-neutraal, katholiek, socialistisch en protestants-christelijk)
-> Die ieder hun eigen organisaties hadden en alleen op politiek gebied (moesten)
samenwerken
- Confessionalisme: Gebaseerd op het geloof van christelijke partijen
8.5 Sociale kwestie

- Door Industriële revolutie ontstonden grote groepen arbeiders in de steden. Zij werkten
lange dagen voor een mager loon in de fabriek.
- De Sociale Kwestie werd belangrijk: slechte werk- en woonomstandigheden zorgden
voor ongezonde bevolking en sociale onrust door armoede.
- Overheid = nachtwakersstaat; alleen zorgen voor veiligheid en orde.
- Rijke burgers vreesden revolutie en hielpen samen met de kerken het leed enigszins te
verzachten.

- Uiteindelijk zag de overheid dat het moest reageren en er kwamen sociale wetten: de
Woningwet en de Ongevallenwet
- De gezondheidszorg werd wat verbeterd door het dichtgooien van grachten en
aanleggen van riolen.

- De standenmaatschappij waar je afkomst je toekomst bepaalde werd vervangen door

een klassenmaatschappij; je inkomsten bepaalde je toekomst
Hoofdstuk 9 - Tijd van Wereldoorlogen

9.1

WOI voorgeschiedenis
- Napoleontische tijd -> nationalistische gevoelens Duitse landen -> versterkt door
industrialisatie -> Pruisen maakt Douane unie (Zolt verein) 1834. Aanvankelijk
samenwerking op economisch gebied. Vanaf 1848 ook politiek: Frankenfurter Parlement
-> vroeg Friedrich Wilhelm om keizer te worden -> Weigert "Hundehalsband"

- 1862: Otto van Bismarck wordt rijk kanselier (minister president) -> gaat oorlog voeren
om Dsl te verenigen met Denemarken (1864) en Oost (1866) "Nicht durch Reden und
Majoritätsbeschlüsse werden Fragen der Zeit entschiedenen - sondern durch Eisen
und Blut"

Frans-Duitse Oorlog
- Relatie Frankrijk-Pruisen verstoord -> men wacht op oorlog; in 1870 ontstaat de perfecte
aanleiding: Spanje zoekt troonopvolger -> Leopold -> Emser telegram -> oorlog
- De Duitsers waren bij de aanval van Frankrijk ondanks verlies van militairen succesvol.
Op 1 september overgave Napoleon II -> honderdduizend soldaten krijgsgevangenen
- Toch niet einde oorlog -> nu oorlog door bevolking: Parijse Commune

- 1870-1871: Duitsland won na beschietingen in januari. Op 18 januari 1871 riepen Duitse

vorsten in Spiegelzaal van Versailles Duitse eenheid uit, Wilhelm I werd keizer -> (geen
deelstaten meer)

- Spanning in Europa 1900-1914

- Twee balkanoorlogen (1912/1913)
Oorzaken WOI
Indirecte
- Wapenwedloop
- Militaire bondgenootschappen tegenover elkaar
- Triple Entente (GB, Fr en Rusl)
- Triple Alliance / Driebond (Du, O-H, Italië)
- Wraakgevoelens Fra
- Nationalisme
- Imperialisme (koloniënwedstrijd)

Directe / Aanleiding
- Moord op kroonprins Frans Ferdinand van O-H

Begin WOI
-> Moordaanslag door Gravrillo Princip (Serviër) op kroonprins Frans Ferdinand (O-H)
op 28 juni 1914
-> O-H stuurt Servië een ultimatum
-> Rusland steunt Servië
-> Duitsland steunt O-H
-> O-H valt Servië binnen op 28 juli 1914

- Duitsland had twee-frontenoorlog tegen Frankrijk en Rusland

- In Oosten: Rusl verliest van D en OH
- In Westen: loopgravenoorlog
- Ook in koloniën strijd tussen de bondgenootschappen

Von Schlieffen plan

-> Slag bij de Marne (5-12 september 1914)
-> toch tweefrontenoorlog
-> van 'Blitzkrieg' naar 'Sitzkrieg'
-> in oosten tegen rusl ging strijd stuk beter
-> Duitsers inzet u-boten:
-> Britse blokkade op Noordzee zo doorbreken

1917 WOI -> wereldoorlog

- 1915; Duitse Onderzeeër valt passagiersschip Lusitania aan en Zimmermanntelegram
(Dsl aan Mexico gevraagd om oorlog tegen VS te beginnen) -> VS gaat meedoen in de
oorlog april 1917
- Februari 1917; Rusland oorlogsmoe, trekken zich uit de oorlog -> revolutie -> tsaar treed
af en Dsl helpt (communisme) Lenin naar Rusland -> oktoberrevolutie
-> 3 maart 1918; (eenzijdig) Vrede van Brest-Litovsk (Estland, Letland, Litouwen, Polen
aan Dsl en 6 miljard mark schadevergoeding)
Eind WOI
- 1e totale oorlog: iedereen hielp mee in de oorlog
-> mannen aan het front, vrouwen in de wapenfabrieken -> tekort aan voedsel in 1918 ->
verergerd door Engelse blokkade
- Herfst 1918 nederlaag voor Dsl onvermijdelijk, omdat Dsl bondgenoten (Ottomaanse
Rijk en OH) zich hadden teruggetrokken uit oorlog
- Marine -> muiterij in Kiel
- 9 november 1918; Republiek Dsl uitgeroepen
- 10 november 1918; keizer Wilhelm II vlucht naar NL
- 11 november 1918; wapenstilstand tussen Dsl en GB, Fr en VS(nog geen vrede)

- Dsl vernederd door Vredesverdrag van Versailles en wil wraak

- VS willen een Volkenbond oprichten:
-> internationale organisatie om vrede in wereld te handhaven (voorloper VN)
- De VS trekt zich echter terug op hun eigen continent: isolationisme

9.2 Interbellum 1919-1939

- Na 1e WO: enig herstel economie -> herstelbetalingen

- Groot Brittannië en Frankrijk hadden grote schulden bij VS (geld geleend van VS om
wapens te kopen voor in de oorlog)
- VS: Franklin Roosevelt was president (1933-1945)
-> Beurs crash in 1929 (moet je weten, komt terug bij Duitsland -> Dawes Young plan)
-> New Deal; aanpak economie door overheid; overheidsprojecten ter bestrijding
werkloosheid. (gek, want VS was nachtwakersstaat = zo min mogelijk
overheidsbemoeienis met economie)
-> overheidsprojecten ter bestrijding werkloosheid

Nederland 1890-1940
- NL: Verzuiling -> samenleving ingedeeld in 4 groepen; socialisten, liberalen, katholieken
en protestants-christenen.
- Alleen op politiek gebied werken ze samen
- In 1e WO is Nederland neutraal en handelen ze met alle bondgenootschappen
- In de jaren '30: Nederland ook gevolgen door economische wereldcrisis;
-> zwaar bezuinigd door premier Colijn en werkverschaffingsprojecten voor werklozen:
Afsluitdijk en Amsterdamse bos
- Toch rellen vanwege de armoede -> Jordaanoproer in 1934
- Ook bezuinigd op defensie -> gevolgen daarvan zichtbaar in 1940 toen de Nazis
binnenkwamen

9.3 Totalitaire systemen

= wereld waarin een bepaalde groep die macht heeft over het hele volk en zelfs het denkbeeld
proberen te veranderen
Fascisten in Italië, Communisten in Rusland en Nazis in Duitsland

Sovjet-Unie
- Totalitaire staten: landen waar leven volledig wordt bepaald door één partij. -> Bv
Rusland autoritair geregeerd door tsaar in een landbouwsamenleving.
-> 1905; mislukte opstand: Bloedige Zondag -> om bloedige zondag goed te praten
richten ze Doema (=parlement) op.
-> 1914; Rusl doet mee aan 1° WO tegen Duitsland en OH -> verliep slecht; veel doden
en veel gebiedsverlies.
-> 1917: Febr revolutie; tsaar treedt af, liberalen aan de macht.
-> Okt revolutie; staatsgreep v/d comm/ bolsjewieken onder leiding Lenin. Lenin wilde:
-> Vrede; maart 1918,
-> Land; herverdeling grond
-> Brood; bestrijding hongersnood.

- Vanaf 1918: een burgeroorlog tussen de Roden (communisten) en de Witten

(verschillende tegenstanders)
- De Roden winnen; land wordt USSR
-> Sovjet-Unie (SU)

Planeconomie:
- Alles vooraf vastgelegd hoeveel er geproduceerd moet worden in een span van vijf jaar
- NEP = land voor boeren om zoveel mogelijk voedsel te krijgen om hongersnood te
bestrijden (tijdelijk, want dit is kapitalistisch, omdat de boer eigenaar is van land voor
eigen winst)

Lenin sterft in 1924 -> machtsstrijd -> Stalin nu aan de macht

Communisme
- Collectivisme: zelfstandige boerderijen samengevoegd tot staatsboerderijen -> boeren
worden nu ambtenaar;
- Staatsboederijen heten sovchozen en kolchozen
- Zo zware industrie opbouwen (staal- en olie-industrie)
- Arbeidsfactoren; natuur, arbeid en kapitaal in handen van de staat -> om eerlijke
verdeling
- Stalin jaren '30: Terreur -> vele miljoenen doden o.a. In Siberië (Goelag)

Fascisme
Kenmerken Fascisme:
- Nationalisme
- Militarisme
- Xenophobie
 - Geweld

Na de 1e WO: aanhangers fascisme nam toe in Europese landen, vooral Zuid en Oost-Europa

Voorbeelden van fascistische leiders:

- Franco in Spanje (1939-1975)
- Mussolini in Italië (1922-1943)
- Mussolini kwam in 1922 aan de macht door de Mars op Rome.

Nationaal-socialisme
- (zie HC over Duitsland) heeft de kenmerken van fascisme +;
- De rassenleer en doel hierbij ->
- Namelijk de vernietiging van zwakke rassen (untermenschen) zodat alleen de goede
rassen (übermensch) over zouden blijven
(fascisme heeft deze dus niet)

- Hitler na 1e WO lid van kleine nationalistische partij -> omvorming tot de NSDAP
(Nazi-partij)
- In 1923 mislukt een staatsgreep -> Hitler moet de gevangenis in en schrijft daar Mein
Kampf
- Nu via legale weg de macht grijpen -> wint zo de verkiezingen

onderdelen NSDAP:
- SA = Sturm Abteilung -> knokploeg voor straatterreur vooral tegen communisten
- SS = Schultz Staffeln -> lijfwacht van Hitler, later terreurleger voor uitroeien
untermenschen

Propaganda en communicatie
- In de 19e eeuw ontstaan politieke partijen -> zo grote groepen van kiezers moeten
gestuurd worden; -> massaorganisaties
- Allerlei moderne communicatiemiddelen worden gebruikt, zoals affiches, kranten, radio
en film.
- Tijdens de oorlog wordt ook gebruik gemaakt van propaganda; reclame maken voor
jezelf ten koste van de tegenstander.
- Ook dictaturen: communisten, fascisten en nationaal-socialisme.

Oorlog in Azië
- Japan: macht in Azië vergroten vanaf eind 19e eeuw -> wonnen van Rusland, dus idee
dat alleen West-Europa kon overheersen weg
-> Taiwan en Korea ingenomen; het wilde een Groot-Aziatische Ruimte scheppen
-> Blanke overheersers verdreven en Japan zou leiding in Azië overnemen.

- 1931: Japan neemt Noordoosten van China in

 - 1937: Begon 2e WO in Azië; -> Japan valt China binnen; bezetting het grootste gedeelte
van het land (gevechten tot 1945)

- Japan: VS obstakel -> viel VS-vloot op Hawaii in december 1941 aan. Nu weg vrij voor
de verovering delen van Azië -> maart 1942 bezetting Nederlands-Indië.
- Japan: bevolking Azië voor zich winnen door hun onafhankelijkheid te beloven, maar
werden gewoon bezetters

- De VS herstelt en gaat richting Japan

-> Island-hopping
-> oorlog kan nog land duren
-> In '45 neemt President Truman van VS besluit om twee atoombommen (6 en 9) aug
1945 op Hiroshima en Nagasaki te gooien. Redenen:
- Anders nog meer slachtoffers in Amerikaans leger
- Stalin afschrikken en communisme weg te houden uit Azië
- Atoombom maken had veel geld gekost, dus zonde om hem niet te gebruiken
-> 15 augustus 1945 capitulatie Japan

9.6 De Holocaust

- Enkele slachtoffers in de kampen met hun code, VB jodenster (joden), rode driehoek
(politieke gevangenen), bruine driehoek (zigeuners), zwarte driehoeken (geestelijke
gehandicapten)
- Uiteindelijk bereikten de Nazi's bijna hun doel wat betreft de Joden: (hoef je niet te
weten)
- VB Europa 60% van Joden vermoord
- Duitsland 72%
- Denemarken 2%
- Nederland 74% (meer dan in Dsl, omdat Ne bevolkingsregister had -> maakten
de Duitsers makkelijk misbruik van)
- België 33%
- Oostenrijk 86%
- Griekenland 90%
- Polen 87% (voor de oorlog leefden er 3 miljoen Joden in Polen -> daarom waren
daar al die kampen)

9.7 Bezetting van Nederland

- Mei 1940: operatie Geel -> inval in West-Europa

- Duitsland valt NL aan; richting Afsluitdijk, richting Grebbeberg en richting de Peel.

- Ondertussen Duitse parachutisten in Den Haag, op zoek naar Koningin en Kabinet ->
Heftig gevochten bruggen Dordrecht -> Duitsers dreigen met bombardement op
 Rotterdam -> onderhandelingen met Duitsers, maar door miscommunicatie van de
Duitsers worden de bommen toch al gegooid. (13 mei)
- Op 15 mei capituleert Nederland.
- De NSB steunen de ideeën van Hitler en helpen Duitsers bij bezetting van Nederland

- De Joden moesten een Jodenster dragen (1942)

- opgepakt bij razzia's -> naar kamp Westerbork gebracht, verder vervoerd naar
vernietigingskampen in Oost-Europa o.a. Auschwitz
- familie Frank is de bekendste

- Najaar 1944: Zuid-Nederland bevrijd door de Geallieerden, maar de opmars stopt bij
Arnhem (Brug te ver)
- Boven de rivieren: de Hongerwinter; koud en weinig voedsel -> vele hongerdoden
- Eten bietenkoekjes en tulpenbollen

- begin 1945: Oost-Nederland bevrijd en op 5 mei 1945 capituleren Duitsers tegen

Nederland

9.8 Verzet tegen kolonialisme

- In de 19e eeuw: Modern Imperialisme

-> naast producten uit koloniën ook opvoeden bevolking -> Goed lerende jongeren naar
universiteiten van kolonisator (bv voor mensen uit NL-indië naar Leiden, Delft of
Amsterdam)
-> de afgestudeerden die terugkeren naar NL-Indië willen nu meer autonomie =
zelfbestuur voor hun volk in de kolonie
-> autonomie neemt toe begin 20e eeuw en door WOII versterkt
-> Voorbeelden: Gandhi in Brits-Indië en Soekarno in NL-Indië

- In NL-Indië: nationalist Soekarno werkt samen met Japanners om onafhankelijkheid te

verkrijgen. Na capitulatie Japan augustus 1945 riep Soekarno de onafhankelijkheid van
Indonesië uit. Dit accepteerde Nederland niet -> als gevolg een onafhankelijkheidsstrijd.

Hoofdstuk 4: Duitsland

Duitse éénwordings-oorlogen (1863-1871)

- 1861: koning Wilhelm I van pruisen benoemde Otto von Bismarck tot premier
- Bismarck wil Duitse volken met geweld verenigen onder leiding van Pruisen:
- 1863-1864: oorlog tegen Denemarken
- Bismarck wil in 1866 Oostenrijk uitschakelen: oorlog -> tegen Oostenrijk en
bondgenoten (Brüderkrieg)
- Bismarck lotke ook een oorlog (1870) uit met Franse Keizer Napoleon III
 - -> verpletterd verslagen, waarna Frankrijk een republiek werd

- 18 januari 1871: Bismarck roept in de Spiegelzaal van paleis van Versailles het Duitse
keizerrijk uit.
- Koning van Pruisen wordt nu ook de Duitse Keizer: Wilhelm I
- In Duitsland behielden de staten hun vorsten en zelfbestuur

- Economisch was Duitsland het sterkste land van Europa

- Grootste kolen- en staal industrie
- Ook militair sterk
- 1888 stierf keizer Wilhelm I. Zijn zoon Friedrich stierf al snel en daarop werd Wilhelm II
keizer
- Nieuwe bondgenootschappen in Europa:
- Triple Alliantie / Driebond: Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië
- Triple Entente: Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië
- Samen met wapenwedloop, koloniënstrijd en nationalisme -> gespannen situatie in
Europa

- 28 juni 1914: de kroonprins van O-H vermoord door Serven -> de situatie ontploft
- Gevolg: de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) -> meteen wereldoorlog, omdat koloniën
ook moeten vechten
- Duitsland hield niet meer vol in 1918:
- 9 november: republiek uitgeroepen
- 10 november: keizer vlucht naar Nederland
- 11 november: wapenstilstand tussen Duitsland en de entente (GB, Fr, IT en VS)

4.1 De republiek van Weimar en Nazi-Duitsland 1919-1945

Interbellum = Republiek van Weimar

In Juni 1919 Duitsland vernederd bij Verdrag van Versailles:

- Gebiedsafstand (oa Elzas-Lotharingen, Poolse corridor; toekomstig conflict met Polen)
- Herstelbetalingen
- Geen lucht- en zeevloot
- Klein leger
- Hoofdschuldige aan de oorlog (Duitsland had Von Schlieffen plan uitgevoerd -> grotere
oorlog gecreëerd westfront)
- Ontstaan mythe: de dolkstootlegende -> niet leger maar politici hebben het land
verraden.

Grote onrust in land; verschillende staatsgrepen:

- Spartakisten-opstand in 1919: communisten (KPD) proberen macht te grijpen (Karl
Liebknecht en Rosa Luxemburg)
- Hitler-putsch/Bierkellerputsch in 1923: partij Hitler NSDAP en anderen willen vanuit
München oprukken naar Berlijn; mislukt
 - De communisten worden in de jaren ‘20 en ‘30 meer gevreesd dan de
Nationaal-Socialisten (door Lenin en Stalin)

Vanwege Spartakisten in Berlijn werd in Weimar vergaderd over nieuwe grondwet; ontstaan
Weimarrepubliek (tot 1933)

- Het land verkeert in grote economische crisis; hierdoor kan het geen herstelbetalingen
meer doen
-> Frankrijk en België bezetten hierop Ruhrgebied (Ruhrcrisis) (zelf producten halen);
stakingen -> regering drukt geld bij -> hyperinflatie
-> Erfüllungspolitiek: zich houden aan de akkoorden, maar door een bewuste
inflatiepolitiek de geallieerden ervan te overtuigen dat Duitsland uiteindelijk niet in staat
zou zijn dit bedrag te betalen > woede nationalisten
- Dan hulp van Amerikaanse Dawesplan van 1924. Voorlopig herstel Duitse economie. Ze
doen het via dit schema vanwege de handel. DU zou FR anders meenemen in de
economische crisis. Als je de landen buiten spel zet is er geen handel meer ->
economische crisis.
- 1925: erkenning West grenzen verdrag Locarno (= akkoord met verdrag/vrede van
Versailles. Duitsland houdt dus minder land over)

- In Oktober 1929: Beurscrash op Wallstreet New York -> wereldcrisis

- In Duitsland; der Krach
-> Grote werkloosheid; winst KPD (Kommunistische Partei Deutschland) en NSDAP

- Nu meerdere regeringen in korte tijd; politieke chaos. Uiteindelijk in 1933;

-> Januari: Hitler rijkskanselier
-> Februari: Rijksdagbrand -> KPD krijgt de schuld terwijl het niet zo is = propaganda
van Hitler (communistisch complot)
-> Maart: Na uitschakelen communisme en socialisme door Rijksdagbrand ->
Machtigingswet; Hitler krijgt voor lange tijd volmachten.
Nazi-Duitsland 1933-1945
- Duitsland moet nationaal-socialistisch gemaakt worden -> gelijkschakeling -> maken van
een Volksgemeinschaft: een nationaal-socialistisch Duits volk
- Daarnaast opbouw van het land en leger

- In 1934 wordt de oppositie van zowel binnen de partij als daarbuiten uitgeschakeld; de
Nacht van de Lange Messen -> naar concentratiekampen gebracht; oa Dachau
- Er kwam een ministerie van propaganda olv Goebbels die de hele samenleving
opvoedde, controleerde en nazificeerde; Totalitaire staat -> één partij bepaalt totaal het
leven van de mensen.

- 1935: Neurenbergerwetten; discriminatie -> Joden mogen bijvoorbeeld geen

ambtenaar meer zijn of niet meer mogen trouwen met Ariërs etc.
- 1938: Reichskristallnacht -> pogrom (jacht) door heel Duitsland op Joodse huizen,
winkels, synagogen en mensen zelf.
- 1942: op Wannseeconferentie; Endlösung der Judenfrage -> vernietigen alle Joden in
vernietigingskampen mbv Zyklon-B gas.

- Daarvoor vaak door SS-einsatztroepen, die achter Duitse leger gebieden binnentrokken;
executies op de untermenschen; joden, zigeuners en Slavische volken als Russen.
- Bekende concentratiekampen; Sachsenhausen of Dachau
- Bekende vernietigingskampen; Sobibor of Auschwitz

- Hitler wil Heim ins Reich; alle Duitsers in één rijk: ein Volk, ein Reich, ein Führer!
- Maart 1938; Anschluss Oostenrijk, zonder geweld bij Duitsland gevoegd
- September 1938; Hitler wilde nu Sudetenland van Tsjechoslowakije
-> Crisis: GB en FR proberen te bemiddelen
-> Appeasementpolitiek; voorkomen van oorlog. Communisme uit Sovjet-Unie
gevaarlijker gevonden
-> Dan Conferentie van München: GB en FR geven Sudetenland aan Duitsland.
-> Tsjechoslowakije en Sovjet-Unie niet uitgenodigd op conferentie.

- September 1938; Sudetenland komt bij Duitsland

- Maart 1939; Duitsland valt Tsjechië binnen; hier wonen echter geen Duitsers!

- Niet-aanvalsverdrag tussen Duitsland en Sovjet-Unie: het Molotov-von Ribbentroppact

(genoemd naar de ministers van Buitenlandse zaken van de Sovjet-Unie en Duitsland)
- Geheim deel; verdeling Polen -> Poolse elite ook doden
-> wisseling van producten -> Duitsland krijgt graan en grondstoffen uit Rusland om
munitie te maken -> Rusland krijgt militaire apparatuur

- Op 1 september 1939 valt Duitsland Polen aan, GB en FR verklaren Duitsland de oorlog

- Hierna veroverde Duitsland vanaf 1940 grote delen van Europa

 - Juni 1941: inval in Sovjet-Unie; Lebensraum; leefgebied voor Ariërs (verwijderen
Slavische volken; Russen, Polen)
- Vanaf Februari 1943; overwinningen geallieerden in El Alamein (Afrika) en bij Stalingrad
- Juni 1944; D-day; invasie van Geallieerden in Normandië (Frankrijk)
- April 1945; Hitler pleegt zelfmoord in Berlijn
- Mei 1945; capitulatie Duitsland -> einde Tweede Wereldoorlog

4.2 Verdeling en wederopbouw 1945-1949

Koude oorlog
Verschillende startdata:
- Start 1917 -> door de Russische Revolutie -> hierdoor kwam het communisme op vs
kapitalisme
-> Witten (nationalisten) vs Roden (communisme) -> witten gesteund door Amerika; of
- 1945 -> einde WOII -> conflict: hoe nu verder?; of
- 1948/9 -> eerste confrontatie Berlijnse Blokkade + ontwikkeling Russische kernwapens.
Einddatum:
- val van Berlijnse muur 1989 -> geen scheiding westblok en oostblok / kapitalisme en
communisme -> 1990: hereniging Duitsland

Al tijdens WOII wordt nagedacht over de situatie daarna.

In augustus 1941 werd er door Churchill (GB) en Roosevelt (VS) een Atlantisch Handvest
samengesteld:
Elk volk kreeg de volgende vrijheden:
- Zelfbeschikkingsrecht
- Deelname wereldhandel
- Toegang tot wereldzeeën en grondstoffen
Er zou een Internationale Vredesorganisatie komen die dit moest gaan garanderen.
(vreemd voor de britten, omdat die nogal een aantal koloniën had. Daarom wilde ze niet
dat dit ook voor hen zou gelden)

Eerste conferentie met VS, ENG en RUS al in 1943 -> ommekeer is slag bij Stalingrad, waarbij
de Sovjet-Unie won van Duitsland
Conferentie vindt plaats in Teheran. Volledige bezetting:
- Roosevelt
- Churchill
- Stalin
Afspraken:
- Tweede front in Frankrijk ipv Joegoslavië tegen Churchills zin (D-Day)
- Rusland mocht deel van Polen als bufferzone gebruiken na WOII

De Tweede conferentie in februari 1945 vindt plaats in Jalta (op de Krim):

- Roosevelt (VS) + Churchill (ENG) + Stalin (RUS) + FRA
 - Besloten om Duitsland te verdelen in een Amerikaans deel, een Engels deel, een Frans
deel en een Russisch deel
- Angst voor de invloed SU, dus twee eisen
1. Vrije verkiezingen in alle landen voor Eng, Fra en VS (ook ik Rus, maar stalin liet
maar één partij mee doen)
2. Cordon sanitair voor SU
- Stalin benadrukt belang van Polen; democratisch

Juli 1945 Conf van Potsdam; afspraken VS, SU en GB over verdeling Duitsland (de Duitse
Kwestie 1945-1990)

Duitsland moet gebieden afstaan aan Polen (Pommeren en Silezië); -> uit deze gebieden en uit
andere Duitssprekende gebieden (Sudetenland) worden de Duitsers verdreven richting
Duitsland: 12 miljoen Heimatvertriebenen + 1,5 miljoen dood
Stalin had in Oost-Europa landen bevrijd van de Nazi's, maar besloot met zijn leger te blijven en
de landen zo te controleren
-> communistische regeringen op te dringen; het Oostblok; sattelietstaten (=land dat formeel
onafhankelijk is, maar in feite gedomineerd wordt door een ander land. In extreme gevallen
kunnen satellietlanden gezien worden als kolonie met weinig of geen politieke, economische en
militaire onafhankelijkheid.) (uitleg mbv tekening)

1e Berlijnse crisis (niet verwarren met bouw van Berlijnse Muur) = Berlijnse Blokkade
Stalin wil heel Berlijn krijgen en blokkeert de stad na discussie over munteenheid (1948)
Berlijn (in oosten, dus van SU) in vieren verdeelt
 - De VS reageerde met een luchtbrug vanuit de Trizone op West-Berlijn;
- Voorraden voor bevolking aangevoerd.
- Een jaar later zag Stalin dat hij niet kon winnen en hief de blokkade op

In 1949 oprichting Bonds-Republiek Duitsland (BRD: West-Duitsland) met de hoofdstad Bonn

Enkele maanden later wordt in de bezette Sovjet-zone de Duitse Democratische Republiek

opgericht (DDR: Oost-Duitsland) met de hoofdstad Oost-Berlijn

Wantrouwen
Kennan zei een aantal belangrijke dingen over het communisme en hoe de VS daarmee om
moest gaan:
- Vijandschap had voor SU intern voordeel
- Volgens hem was Stalin niet uit op een oorlog (zogenaamde Realpolitiker) > alleen als
hij overtuigd zou zijn van zijn machtsoverwicht dan zou hij aanvallen > dreigen met
geweld zou helpen om een conflict te voorkomen, Stalin zou dan inbinden
- Als de VS de leiding op zich zou nemen in de democratische wereld zou de SU
misschien kunnen worden overgehaald

In maart ‘47 waren er problemen in Griekenland >

Truman reageert met zijn Truman-doctrine (of containmentpolitiek). Hierin beloofde hij militaire
hulp aan elk land wat bedreigd werd door het communisme.
Er is sprake van een constante strijd tussen communisme en Westen.

4.2 en 4.3 wel leren voor SE3

Marshallplan
Op 5 juni 1947 kwam de Amerikaanse Minister van Buitenlandse zaken George C. Marshall met
een plan om Europa er snel weer bovenop te helpen: Het Marshallplan werd dit plan ook
genoemd.
- Europa helpen bij de wederopbouw
- Voorkomen dat Stalin / het communisme nog verder op kon rukken
- Geen enkel Europees land kon zich dan nog voor de Amerikaanse markt afsluiten en
ook kolonie markten openden zich voor de Verenigde Staten.
- Vooral grote psychologische waarde

De VS eiste in ruil voor dit hulpplan een Europese Samenwerking op economisch gebied als
start werd daarom in april 1948 de OEES opgericht: organisatie voor Europese Economische
Samenwerking

Stalin verbood de Oost-Europese landen om mee te doen aan het Marshallplan. Stalin
reageerde vervolgens op de oprichting met de Comecon (verdrag voor economische
samenwerking) -> voor Stalin nu pas eind aan Grote Alliantie -> dus begin Koude Oorlog
[Frits Berend en Opland spotprenten Koude Oorlog]

BRD Duitsland 1949-1961

De BRD wordt een parlementaire democratie met als staatsvorm een republiek en een federatie
of bondsstaat
De president (bondspresident) krijgt vergeleken met de Weimar-republiek minder macht en de
bondskanselier (bondspremier) juist meer macht.
Tot 1950 BRD nog steeds een bezet land:
- Geen recht op een eigen leger of eigen buitenlandse politiek
- Geallieerden konden het bestuur overnemen als de democratie niet goed werkte
- De industrie en kolenmijnen bleven onder geallieerd toezicht
Daarna in vijf jaar grondig verandering:
- In 1951 kreeg de BRD medezeggenschap over de kolen en staalproductie: lid EGKS
(Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) en een minBuza (ministerie van
Buitenlandse Zaken
- In 1954 werd de bezetting officieel beëindigd
- In 1955 begon de BRD met herbewapening en werd het lid van de NAVO
- Wiedervereinigung was verder dan ooit!

De leider die de BRD daar naar toe bracht heet Konrad Adenauer. Hij streefde naar
Westbindung en Westintegration.
Westbindung: -> goede en stevige verhoudingen met West-Europa en de US
- Zo kon BRD veilig zijn voor het Russische gevaar
- Het was de enige mogelijkheid om het vertrouwen van de geallieerden te winnen en
soevereiniteit te krijgen
- Alleen zo kon de BRD een betrouwbare democratie worden
Wiedervereinigung was volgens Adenauer alleen mogelijk als dat niet ten koste ging van de
Westbindung. Dat kon pas als het communisme verdwenen was en Oost-Duitsland zich
aansloot bij het Westen. Met een Politik der Stärke wilde hij ondergang van de DDR (Duitse
Democratische Republiek) afdwingen:
- Militair -> Sovjet-Unie zou een bewapeningswedloop met het Westen niet volhouden
- Economisch -> welvaart in West-Duitsland zou ineenstorting DDR veroorzaken
Samen met zijn minister van economische zaken Erhard herstelt de economie zich en ontstaat
er weer welvaart onder de bevolking; het zogenaamde Wirtschaftswunder

DDR
De Duitse Democratische Republiek (DDR) zag zich als volksdemocratie
De communistische dictatuur onder leiding van Ulbricht controleert de bevolking door de Stasi
(Staatssicherheitsdienst); de geheime dienst.

Na de dood van Stalin in 1953 ontstonden er in het Oostblok opstanden omdat de bevolking
meer vrijheid wilde. Zo ook de DDR en met name in Oost-Berlijn
Toen de BRD lid werd van de NAVO, werd door de Sovjet-Unie en de Oost-Europese landen
(ook DDR) een militair bondgenootschap voor het Oostblok opgericht: het Warschaupact
De Economie werd geleid volgens een vijfjarenplan: Planeconomie
Daarom werd de DDR ook lid van de Comecon; economische samenwerking oostblok (1959)

Doordat steeds meer DDr-burgers vluchten via Berlijn naar het Westen, besloot de DDR een
muur te bouwen dwars door de stad in 1961
1949-1961: Republikflucht (naar BRD)
Zo werd het laatste gat in het IJzeren Gordijn gedicht
De DDR noemde het echter een "antifaschistischer Schutzwall"

Families werden definitief van elkaar gescheiden

4.3 Val Berlijnse muur en de Wiedervereinigung

Cubacrisis
Kennedy was eigenlijk opgelucht door de bouw van de muur, zodat het communisme in het
Oostblok bleef en niet naar het westen kon verspreiden -> Dsl gescheiden -> geen oorlog!
Te vroeg gejuigd!:
- Een maand na de scheiding wilde Chroetsjov ook West-Berlijn
- Weer een maand later stonden Amerika en Sovjet-Unie tanks t.o. Elkaar bij de muur
- Een jaar later in 1962 ontstond het grootste probleem: Cuba
- In 1959 was daar Fidel Castro aan de macht gekomen -> bevriezen tegoeden -> invasie
varkensbaai vanwege vriendjes met Moskou blamage -> Chroetsjov denkt kennedy aan
te kunnen en plaatst lanceerinstallaties op Cuba voor kernraketten -> door dreiging
West-Berlijn in handen krijgen plaatst Kennedy kernraketten in -> Kennedy eist afbraak
-> Chroetsjov trok hier eigenlijk niets van aan -> Amerika bereidde aanval voor -.
Uiteindelijk bindt Chroetsjov in, schepen met kernraketten draaiden om! Wereld ontsnapt
aan kernoorlog -> geen bovengrondse kernbommentest en communicatieverbinding
tussen de presidenten.

President Kennedy (VS) hield in juni 1963 een toespraak bij de onlangs gebouwde Berlijnse
muur.

Hij wilde West-Berlijners steunen en sprak de woorden: “Alle vrije mensen, waar ze ook mogen
wonen, zijn burgers van Berlijn, en daarom als een man, spreek ik trots uit; Ich bin ein Berliner!
-> steun van Kennedy aan Berlijn

In 1969 komt er (na Adenauer kwam Erhard en daarna Kiesinger) nieuwe kanselier Willy
Brandt (SPD) met een andere politiek: Ostpolitik: Een radicale ommekeer van het beleid van
Adenauer. Hij zoekt toenadering tot Oost-Europa.
-> willy brandt zegt sorry namens het land voor wat er in de oorlog is gebeurd.

Wandel durch Annäherung: verandering door toenadering -> tegenovergestelde van Politik der
Stärke:
- Brandt wil de angst van het revanchisme wegnemen. (Revanchisme = idee dat SU
gebied in zou nemen van West-Duitsland, maar zeker ook andersom, het Oostblok was
bang dat West-Duitsland gebied zou innemen van het Oosten
- Détente = ontspanning tussen Oost en West
Ook met de DDR en in 1972 erkennen beide landen elkaar als onafhankelijke Duitse
staten
Voorwaarde: er moet een goede relatie zijn tussen VS en SU, anders zijn pogingen van Brandt
nutteloos.

Opvolger Helmut Schmidt (SPD) en later ook bondskanselier Helmut Kohl (CDU) gaan door
met de Ostpolitik; maar houden ook vast aan de Westbindung.
Goede verhoudingen met de VS en integratie met de EEG (voorganger E.U.)
Wel in jaren '70 binnenlandse onrust door terreuracties van de Rote Armee Fraktion (RAF) ->
een links-radicale organisatie die allerlei aanslagen pleegde.

- DDR deed economisch beste van heel Oostblok

- Ondanks ontspanning in Koude Oorlog (Détente) door kernwapenverdragen tussen VS
en SU
- Wel dreiging vanuit SU met Breznjev-doctrine (genoemd naar leider SU Brenzjev vgl
Trumandoctrine) ->
- Warschaupact grijpt in Oostblok in als communistische regering bedreigd wordt (zoals in
1968: Praagse lente) (Tsjechoslowakije)
 - Nieuwe leider Honecker luisterde slaafs naar de SU
- Hij wilde de Republikflucht niet zien; DDR-burgers die vluchten naar de BRD (ging ook
na bouw Muur nog door)

Schmidt: Ostbindung en Westpolitik. Moet omgaan met de RAF / aanslagen.

Kijk naar het verschil vd Praagse lente en de Hongaarse opstand (Classroom)

Trumandoctrine staat tegenover de Breznjevdoctrine

Val van de muur en hereniging 1985-1991

1985 Gorbatsjov aan de macht in SU. Te herkennen aan wijnvlek op spotprenten.
Hij wil en moet hervormen; Glasnost en Perestrojka (meer meningen en hervorming
economie)

VS Ronald Reagan maakte SDI (Strategisch defensie initiatief). Het was een ruimteschild tegen
raketten. Dat kostte heel veel geld en dat had de SU niet, ze wisten dus dat ze gingen verliezen
als ze doorgingen met de Brezjnev-doctrine.

Gorbatsjov wil kernwapenvermindering en vrije keuze voor Oost-Europese landen (einde

Brezjnev-doctrine).
→ 1988 volgen Polen en Hongarije richting de democratie.
Hongarije breekt deel IJzeren Gordijn af → veel burgers uit DDR vluchten zo naar BRD (Zomer
1989)

Ook volksdemonstarties in DDR zelf volgen nu, deze leidden tot:

● November 1989 Val van de Muur (die Wende): einde van het communisme in
Oost-Europa.
● Ook andere landen zoals Tsjechoslowakije en Bulgarije bevrijdden zichzelf van het
communisme.
● Alleen in Roemenië gaat het einde van het communisme met geweld.
● Begin 1990: vrije verkiezingen DDR

- Bondskanselier Kohl (BRD) ziet zijn kans en wil Duitsland weer herenigen.
- Nadat hij de VS en FR en GB en de andere EEG-landen achter zich heeft weet hij met
geld Gorbatsjov te overtuigen.

Op 3 oktober 1990 vindt de Wiedervereinigung plaats:

- DDR wordt opgenomen in de BRD; er is weer een Duitsland
- In 1991 viel de Sovjet-Unie uit elkaar en ontstonden er nieuwe staten naast Rusland:
- In 2002 gaat Duitsland deelnemen aan de nieuwe Europese munt: de Euro
- → dit was de voorwaarde van de EEG / EU als Duitsland wilde verenigen.

Voorbeeldvraag
Waarom is een duitse brexit historisch problematisch?
Omdat Frankrijk had geëist dat Duitsland lid werd van europese gemeenschap en mee ging
doen met de euro om zo te voorkomen dat Duitsland nog een keer agressief zou worden en
oorlog zou voeren. BRD en DDR mochten alleen samengevoegd worden als ze voldeden aan
de EEG en munteenheid euro.

Hoofdstuk 3: China
China = Zhongguo

3.1 Het Chinese keizerrijk (1842-1911)

China omstreeks 1842

- In 1842 bestond het Chinese keizerrijk al meer dan 2000 jaar. De keizer had centraal
gezag, regeerde absoluut vanuit Beijing vanaf 1421 en er was een landbouwstedelijke
samenleving.
- Het bestuur was gebaseerd op het confucianisme: de leer van de Chinese filosoof
Confucius, die wees op het belang van harmonie en orde in de samenleving. De
samenleving was hiërarchisch met bovenaan de keizer, geholpen door mandarijnen
(Chinese staatsambtenaar).
- In de 19e eeuw regeerde de dynastie (keizers van dezelfde familie) Qing, afkomstig uit
Mantsjoerije. Chinese keizers regeerden als absolute vorsten. De Hemel verleenden
hen daartoe het Mandaat. Na eeuwen van vrede, rust en welvaart raakte het keizerrijk
ernstig in verval.

Confucius
- Het gezag van de keizer was gebaseerd op het Confucianisme:
- Ontwerper is K'oeng Foe-Tsoe (= Confucius) (551-479 vChr.)
- Belangrijkste kenmerken:
- Nadruk op juiste persoonlijke gedrag: aard van de mens is goed -> als mensen
zich goed gedragen, gaan problemen in de samenleving weg.
- Vijf menselijke relaties: juiste manier van omgaan
- Talrijke rituelen en omgangsvormen met dagelijks leven volgens vaste regels.
Verzwakking Qing dynastie
- Vanaf het eind van de 18e eeuw verzwakt het centrale gezag van de Qing: crisis en
neergang. Oorzaken daarvoor waren:
- Corrupt bestuur -> voorbeeld: Heshen
- Politieke crises -> voorbeeld: Opstand van de Witte Lotus in 1796: corruptie,
inefficiënt bestuur en natuurrampen leidden tot opstanden waardoor er politieke
crises uitbraken.
- Hongersnoden: door natuurrampen, uitbuiting en overbevolking ontstonden er
hongersnoden.

Imperialisme
China beschouwde/beschouwt zichzelf als centrum van de wereld: Rijk van het midden
(zhuonngu). Ze voelden zich omringd door barbaren, ook westerse landen zagen ze als
ondergeschikt: (onder)handelen gebeurde niet want dat zou erkenning van gelijkheid
betekenen.

In de 19e eeuw kreeg China te maken met het moderne imperialisme: politieke en economische
uitbuiting icm “white man’s burden” (taak om de rest van de wereld te beschaven.) Tot (1757)
liet het land weinig Europeanen toe, Kanton (Ghangzhou) was de enige stad waar buitenlanders
mochten komen en waar zijde, porselein en thee uit China tegen andere Aziatische en
Europese producten (zilver) geruild werd. De Britten wilden echter meer thee, maar niet in ruil
voor nog meer zilver > opium verkopen > meer zilver uit China dan erin.
In 1728 had Nederland al recht om in Kanton te handelen, dus het boek klopt niet helemaal.
De Britten wilden veel Chinese thee alleen ze moesten teveel betalen. Ze begonnen dus opium
te verkopen aan de Chinezen en veel Chinezen werden verslaafd. Blz 76 in HC.

Opiumhandel:
- Steeds meer zilver betalen dus schade aan de Chinese economie
- Sociale ontwrichting door gebruik opium van miljoenen Chinezen
- Ondanks verbod van regering toch groei opiumhandel door corruptie
- Verzoek aan Queen Victoria om opiumhandel te stoppen > geweigerd

In 1839 greep de keizer Daoguang in > nam miljoen kilo opium in beslag en verbrandde dat >
Britten woest en sturen leger en vloot.

Belangrijk kenmerkend aspect wat je hier aan kan koppelen: industrialisatie. De Britten zijn
sterker dan de Chinezen door industrialisatie. Betere legers, meer machines, etc.

China verloor de Eerste Opiumoorlog (1839-1842) mede door verschil kwaliteit leger door
industrialisatie. > 1842 eerste van de ongelijke verdragen (ongunstig voor China, gunstig voor
de andere landen): Verdrag van Nanking. Blz 75 HC.
Verdrag van Nanking 1842:
- Vijf havensteden handel met de Britten waarbij Britse handelaren onder eigen recht
vielen
- China moest Hongkong aan Britten afstaan
- Zes miljoen dollar schadevergoeding betalen

In 1844 sloten VS en FR ook ongelijke verdragen met China, waarna andere landen ook
Nederlands volgden. Verder kwam China in conflict met Japan, Frankrijk (Vietnam was kolonie
van Fr > Frans grondgebied) en Rusland en verloor het aan hen delen van het keizerrijk.
In 1856 dwongen Engeland en Frankrijk tot meer vrijheden die China niet accepteerde: Tweede
Opiumoorlog (1856-1860) met verdrag van Tianjin.

Verloren ook de Tweede Opiumoorlog, nieuwe eisen:

- Tien nieuwe verdragshavens
- Buitenlanders kregen exterritoriale rechten (soevereiniteit in China), leefden in
concessies (aparte gebieden met eigen rechtspraak) en mochten door heel China
reizen en christendom verkondigen.
- Opiumhandel vrijgegeven
- Pas nadat de Britten en Fra het zomerpaleis vd keizer bij Beijing hadden vernietigd
aanvaardde de Chinezen het verdrag

Opdracht 3 en 15 van 3.1

China's reactie op de westerse invloed

De vernederende buitenlandse aanwezigheid en invloed zorgden in China voor woede onder
het volk, dat ook al te maken kreeg met hongersnood.

De onvrede en wanhoop leidden tot de Taipingopstand (1850-1864) en de Nianopstand

(1851-1868). De chinese regering kon de Taiping neerslaan met Franse en Britse hulp. (int
opgericht "Altijd zegevierend leger" en daarna zelf de Nian ook. Toch was deze opstand van
binnenuit wel schrikken en hadden ze aanvankelijk veel succes:
- Taiping was voor enorme hervormingen (afschaffing confucianisme, afstand particulier
bezit, gelijkstelling vrouwen aan mannen, opheffing ongelijke verdragen) en stond onder
leiding van Hong Xiuqan, een christelijke onderwijzer die na een visioen zich geroepen
voelde om een "Verenigde wereld van Licht en Grote Vrede" te stichten.
- Nian was in Noord-China, vooral reactie op slechte economische situatie na
overstromingen Gele rivier.
→ Samenwerken en geen hulp van westerse landen hadden ze waarschijnlijk wel succes gehad

Zelfversterkingsbeweging (1861-1865)
Als reactie op de opstanden en de westerse invloed ontstond de zelfversterkingsbeweging.
- China kon alleen gered worden als men westerse techniek en industriële ontwikkeling
over zou nemen.
- Confucianisme moest tot nieuwe bloei worden gebracht
 → Dus zelfversterking door militair, industrieel en bestuurlijk te moderniseren naar
Japans voorbeeld.

Deze bereikte veel, maar alleen in de steden. Conservatieven werkten hervormingen tegen:
westerse ideeën zouden Chinese beschaving bedreigen. Daarnaast ontbrak kapitaal voor deze
modernisering en verdween kapitaal door corruptie (bijv. herbouw Zomerpaleis). En past
kapitalisme niet bij het Chinese systeem van bedrijfsvoering gebaseerd op persoonlijke
loyaliteiten (Confucius).

Chinese Bokseropstand
Rond de herfst van 1899 was China een land in economisch verval. De westerse landen
hadden als gevolg meer zeggenschap bedongen over de industrie en vrije toegang tot de
havens van het land gekregen. Rebellen met een religieuze achtergrond kregen op het arme
platteland steeds meer invloed, omdat de plaatselijke bevolking hoopte dat de Boksers voor
positieve verandering zouden zorgen. Deze groep noemde zichzelf de Yihetuan genoemd,
Vuisten der Gerechtigheid en Eensgezindheid, maar werden door westerlingen Boksers
genoemd.
Het geweld was vooral gericht tegen christenen en buitenlanders, maar de Boksers waren ook
een felle tegenstander van de Chinese Qing-dynastie. De keizerin-regentes van China, Cixi,
koos er echter voor de Boksers te erkennen en te vriend te houden door hen te wijzen op haar
anti-westerse houding. De Boksers accepteerden haar hulp, omdat het hen tot erkende
groepering maakte. Samen met overheidstroepen vielen de Boksers in juni 1900 de
diplomatieke wijk in Peking aan.

Japans-Chinese oorlog 1894-1895

Ondanks de zelfversterkingsbeweging ging China toch achteruit. In 1894 viel Japan Korea
binnen om het te veroveren op zoek naar grondstoffen en grondgebied voor de eigen
overbevolking. Korea werd door China echter als vazalstaat (een staat waarvan de overheerser
denkt dat je het bestuur mag beïnvloeden of overnemen, een volk is niet de moeite waard om
zichzelf te besturen) gezien dus verklaarde China de oorlog aan de “Japanse dwergen”.

Japan had zich inmiddels wel gemoderniseerd en won de strijd > Vrede van Shimonoseki:
● Erkenning onafhankelijkheid Korea > ofwel Japans bezit
● Afstaan oa Taiwan
● Toestaan dat Japan ook concessies kreeg in havens
● Betalen schadevergoeding
● Nieuwe golf van westers imperialisme > Duitsland, Rusland, Italië, Oostenrijk, België
➔ KA: Vormen van verzet tegen westers imperialisme

Verliezen Japan was nog erger dan verliezen van het Westen > versterkt
zelfversterkingsbeweging > krijgt ook steun van nieuwe keizer Guangxu > voerde in “Periode
van Honderd Dagen” (1989) allerlei hervormingen/moderniseringen versneld door >
conservatieven pikten dit niet en lieten onder leiding van keizerin-weduwe Cixi de keizer
zwakzinnig verklaren en gevangenzetten.
Bokseropstand 1900
● Landloze boeren
● Godsdienstige sekte: Vuisten der Gerechtigheid
● Tegen de buitenlandse aanwezigheid en de Chinese regering
● Cixi ondersteunt hen om buitenlanders te verdrijven
● In de zomer van 1900 hadden ze groot deel van het noorden van China in handen >
omsingelden zelfs de ambassadewijk in Beijing > ontzet door groot westers leger

➔ Nog een ongelijk en vernederend verdrag: “Bokserprotocol” schadevergoeding en

oprichten monumenten ter herdenking van de opstand > nog meer onvrede Chinese
bevolking en toch hervormingen: westerse vakken in onderwijs en afschaffing
ambtenarenexamens en zelf een grondwet.
➔ 1908 keizer Guangxi en Cixi sterven > Puyi kleuterkeizer > keizerrijk stort langzaam in!

Alle opstanden mislukken uiteindelijk door chaos (corruptie, conservatief, geen geld voor
vernieuwing), worden meestal neergeslagen door legers mbv het westen.

3.2 Sun Yat-sen Republiek China

Sun Yat-sen (en Kang Youwei) richten na de chaos van de Bokseropstand een geheime
beweging op “Genootschap voor de Opwekking van China” waarmee ze het keizerrijk willen
vervangen door een republiek > na een mislukte poging vluchten ze naar het buitenland.
- Waar Sun Yat-sen in 1905 de "Revolutionaire alliantie" op richt
- In okt 1911 maakt men gebruik van een opstand in regio Sichuan en roept men de
Republiek China uit met Sun Yat-Sen als president
- Het regeringsleger lukt het niet dit te onderdrukken en roept Yuan SHikai op
(bevelhebber van modernste deel van het leger) om de opstand neer te slaan -> Yuan
sluit ook deal met Sun Yat-Sen
- In 1912 doet Puyi afstand van de troon onder voorwaarde in de Verboden Stad te
mogen blijven.
- Na troonsafstand staat Sun Yat-Sen presidentschap af aan Yuan en komen er
verkiezingen die door de partij van Sun Yat-Sen wordt gewonnen: Kuomintang
(KMT/KMD): drie grondbeginselen; nationalisme, democratie en volkswelvaart
- Leider Song van KMT wordt dan vermoord -> Sun Yat-Sen vlucht naar buitenland en
Yan grijpt de macht -> weer chaos in het land, sommige gebieden bestuurd door
warlords.
- In 1915 laat Yuan zichzelf tot keizer benoemen, maar overleed hij ook
- In 1916 keert Sun Yat-Sen terug naar China en sticht een tegenregering die door
Rusland erkend wordt -> stuurt Henk Sneevliet (Nederlandse communist om met KMT
samen te werken).
Communistische partij in China
KMT ofwel de nationalisten kregen na WOI extra vernedering van het Westen: Verdrag van
Versailles gaf Duitsland rechten in China aan Japan -> 4 mei beweging (4-5-1919) ging de
straat op voor modernisering op bestuurlijk, sociaal (scholing, vrouwenemancipatie) en cultureel
gebied

- 1921: Rusland stuurt Nederlandse communist Henk Sneevliet naar CHina die de 4 mei
beweging omvormt tot CCP (Chinese Communistische Partij), maar Lenin verplicht wel
KMT en CCP tot samenwerken
- 1925: Sun Yat-Sen overlijdt -> Chiang Kaishek volgt op
- 1926-7: Noordelijke veldtocht waarbij Chiang met zijn leger (NRA) de warlords
overmeesterd door beter getraind, betaald en gemotiveerd te zijn om zo China te
verenigen.
- CCP zette daarbij echter boeren en arbeiders tegen industriëlen op.
- Staatsgreep van Chiang Kaishek en burgeroorlog China (1927-1937) waarbij
Chiang zichzelf naar Italiaans voorbeeld (hij noemde zichzelf generalissimo)
absolute macht gaf, industrialisatie bracht, infrastructuur verbeterde, onderwijs
moderniseerde, einde maakte aan ongelijke verdragen, maar ook corruptie toeliet
en met behulp van "blauwhemden" (leger van nationalisten/KMT) veel
communisten liet executeren -> vluchten naar platteland waar ze Rode Leger
oprichten en Mao Zedong in 1931 de Chinese communistische republiek uitriep
in Jiangxi.

Mao Zedong
- Zoon van een welgestelde boer
- 'Als communistische revolutie in China wil slagen, kan dat niet met arbeiders uit de
industrie, maar met boeren' -> afwijken marxisme-leninisme
- 1934 Lange Mars: KMT omsingelt het Rode Leger in Jiangxi -> breken ze doorheen ->
in één jaar, achtervolgd door KMT en kampend met voedseltekort en ziekten, lopen ze
6000 km naar Ya'an in Shaanxi -> in propaganda gebruikt.
- Mede door aanvallen van Japan (had in 1931 Mantsjoerije veroverd en daar
marionettenstaat onder leiding van Puyi) lukt het KMT niet om CCP te vernietigen en
moeten ze zelfs samenwerken tegen Japan (Verenigd Front)
- Het lukte geen van de partijen om China in zijn geheel in te nemen ->
- Na WOII als Japan en de VS in 1947 China verlaten, gaat de burgeroorlog verder:
ondanks AMerikaan materieel bij KMT, veel groter leger en beheersing over veel steden
wint bij de CCP door verlies van vertrouwen door bevolking in KMT (volgens Confucius
protest tegen leider geoorloofd "Hemels Mandaat" afnemen, als het met land slecht gaat
- Mao roept 1 okt 1949 Volksrepubliek China uit met steun van Rusland -> Chiang
vlucht met nationalisten naar Taiwan met Amerikaanse steun (-> Koude Oorlog!: Taiwan
in VN)

3.3 Mao Zedong

 - Herstelt centrale gezag
- Grote roerganger
- Invloed buitenland weer geweerd (Macao en Hong Kong uitgezonderd)
- Programma van herverdeling grond (grond die niet door eigenaar werd bewerkt aan
arme boeren gegeven) én klassenstrijd ging van start -> grondeigenaren werden als
"vijanden van her volk" berecht
- 1950-1952: zuiveringsacties onder partijfunctionarissen en intellectuelen
- 1956: Laat honderd bloemen bloeien, laat honderd stromingen wedijveren:
"verdraagzaam socialisme met ruimte voor kritiek" -> kwam zoveel kritiek uiteindelijk los
-> nieuwe zuiveringsacties
- Na dood Stalin in 1953 verslechterde de band met de Sovjet-Unie, zeker vanaf 1956
toen Chroesjtsjov kwam met destalinisatie: dit trok Mao Zedong persoonlijk aan (ook
terreur onder Mao afgekeurd) en wilde geen vreedzame co-existentie
- 1958: Grote Sprong Voorwaarts: 'twintig jaar in één dag' -> versneld China laten
industrialiseren door China in volkscommunes in te delen -> daardoor veel boeren aan
landbouw onttrokken -> grote hongersnood -> één mislukking
- In 1960 trekt de Sovjet-Unie zich definitief terug uit China. Minister van buitenlandse
zaken van China Zhou Enlai laat China in 1961 lid worden van de Non-Aligned
Movement (NAM)
- 1962 officiele breuk: niet door "pragmatisch economisch beleid" zoals in de Historische
Contexten staat, maar door de nadruk op destalinisatie.

Culturele Revolutie
- 1966: Culturele Revolutie: samenleving ingrijpend hervormen door het denken van
MAO tot een cultus te maken en de partij te zuiveren van tegenstanders (ook binnen
partij kritiek na "Grote Sprong Voorwaarts")
- Olv Rode gardisten: scholieren en studenten werden aangemoedigd mensen aan
te geven
- En het Rode boekje: Spreuken over MAO, verplicht op te zeggen
- Tegenstanders werden in het openbaar vernederd, ontslagen, naar het platteland
gestuurd, gemarteld en soms zelfs geëxecuteerd.
- Beweging was anti-traditioneel, anti-intellectueel en xenofoob
- MAO gaf leiding in handen van bende van vier (o.a. Zijn vrouw Jiang Qing)
- Dit ontwrichtte complete samenleving -> MAO maakt zelf mbv leger een einde
aan de revolutie, daarna rehabiliteerde hij sommige waaronder Deng Xiaoping.

- In de jaren '70 toenadering tot VS: China had bondgenoot nodig (militair en economisch
verzwakt) en VS wilde graag eervol uit Vietnam wegkomen -> keerpunt werd de
uitnodiging van een tafeltennisteam uit de VS in 1972 -> "pingpongdiplomatie" -> ruil
zetel VN veiligheidsraad met Taiwan (dus Taiwan UIT veiligheidsraad, China IN
veiligheidsraad)-> 1972 bezoek Nixon aan China
Toch verering MAO in China?
- Nee, niet totaal: in opening Olympische Spelen in een filmpje over 5000 jaar Chinese
geschiedenis, ontbrak MAO, maar hij staat wel op bankbiljetten van 1 Yuan, omdat:
- Ondanks de massamoordenaar heeft hij ook:
- China weer trots gemaakt
- De buitenlanders verdreven
- Gratis onderwijs
- Vrouwen gelijkwaardig behandelde
- Gratis ziekenzorg
- Herverdeling van de grond

Deng Xiaoping
- In 1976 overleed MAO -> Deng Xiaoping volgde hem op
- Hij arresteerde de Bende van Vier meteen
- Koerswijziging: "wat doet het ertoe of een kat zwart of wit is, als hij maar muizen vangt"
- Vier moderniseringen:
1. Modernisering landbouw: volkscommunes afgezwakt
2. Modernisering wetenschap en technologie: samenwerking met het Westen
3. Modernisering industrie: niet meer autarkisch, Kanton en Fujian SEZ (Speciale
Economische Zones): experimenteergebieden voor Westers kapitalisme en vanaf 1984
beurs en geldmarkt en eigen economische beleid staatsbedrijven
4. Modernisering defensie: nadruk op militaire taak ipv politieke taak
- En startte met het één-kind-beleid

Géén politieke hervormingen: Economische hervormingen zorgden voor kritiek op het

machtsmonopolie van de partij -> hervormingsgezinden uit de partij gezet én plannen om
hervormingen terug te draaien -> studenten en intellectuelen protesteren voor nog meer
vrijheden 1989 op het Plein van de Hemels vrede -> nog heviger na bezoek Gorbatsjov -> uit de
weggeruimd door het leger

- Deng Xiaoping (1976-1997) investeerde (ook qua infrastructuur) ook veel in Afrika en
Latijns-Amerika in ruil voor grondstoffen en afzet van Chinese productie en zonder
Westerse voorwaarden als mensenrechten en bestrijding van corruptie -> China werd
een "werkplaats van de wereld"
- Jiang Zemin (1997-2003) Nadruk op economische ontwikkeling, droeg geen MAO-pak,
maar een pak met stropdas
Overdracht van Hongkong (1997) en Macao (1999) -> onder voorwaarden; ze worden
Speciale Administratieve Regio's voor 50 jaar met veel zelfbestuur: één land, twee
systemen -> kon, want mensen in Hongkong en Macao zijn "tongbao" (zelfde
baarmoeder) in tegenstelling tot Oeigoeren en Tibetanen
In 2001 werd China lid van de WHO: werkplaats van de wereld
- Jintao (2003-2013)
- Xi Jinping (2013-nu)