Uniwersytet Warszawski

Wydział Nauk Ekonomicznych

Julia Krajewska
Nr albumu: 451575

Wpływ czynników socjoekonomicznych na

dysproporcję we wskaźnikach samobójstw mężczyzn
i kobiet w Polsce

Praca zaliczeniowa
na przedmiot: Demografia

Praca wykonana pod kierunkiem

mgr Agaty Kałamuckiej,
z Katedry Ekonomii Ludności i Demografii
WNE UW

Warszawa, styczeń 2023

 Streszczenie

Praca dotyczy problemu wysokiej dysproporcji płci wskaźników samobójstw mężczyzn i

kobiet w Polsce. Za pomocą analizy statystyczno-porównawczej danych z Eurostatu, IHME,
GUS-u oraz Komendy Głównej Policji, a także przeglądu literatury starano się wyjaśnić
przyczyny wyższych wskaźników samobójstw mężczyzn. Według badania znaczący wpływ
na dysproporcję płci miały czynniki socjoekonomiczne, takie jak poziom wykształcenia oraz
alkoholizmu.

Słowa kluczowe

samobójstwo, dysproporcja płci, czynniki socjoekonomiczne, odpowiedzialność finansowa,

poziom wykształcenia, alkoholizm

Dziedzina pracy (kody wg programu Erasmus)

Ekonomia (14300)

Tytuł pracy w języku angielskim

The impact of socioeconomic factors on the disproportion in male and female suicide rates in
Poland

1
 SPIS TREŚCI

WSTĘP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

ROZDZIAŁ I. Przedstawienie skali problemu samobójstw mężczyzn w Polsce. . . . . . . . . 5

ROZDZIAŁ II. Czynniki socjoekonomiczne wpływające na dysproporcję płci we

wskaźnikach samobójstw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

2.1. Wpływ odpowiedzialności finansowej mężczyzn w rodzinie na wskaźniki

samobójstw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.1.1. Stosunek pracy w rodzinie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.1.2. Czas spędzany z dziećmi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.2. Wpływ wykształcenia na wskaźniki samobójstw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

16
2.3. Wpływ alkoholizmu mężczyzn na wskaźniki samobójstw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.1. Analiza statystyczno-porównawcza wskaźników alkoholizmu i samobójstw
mężczyzn i kobiet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

PODSUMOWANIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2
WSTĘP

Polska jest jednym z liderów w światowym rankingu dotyczących samobójstw.

Niestety, ale liderem w wielkości dysproporcji samobójstw mężczyzn i kobiet. Stosunek
samobójstw wynosi 7 mężczyzn na jedną kobietę. Zakładając, że liczba samobójstw kobiet
jest efektem naturalnym problemów osób chorych psychicznie, występuje siedmiokrotna
nadwyżka liczby samobójstw mężczyzn z przyczyn, które potencjalnie mogłyby być objęte
działaniami prewencyjnymi zapobiegającymi samobójstwom. Zatem przedmiotem pracy
badawczej zostały właśnie te przyczyny, na które wpływ ma nie tylko medycyna, ale też
sytuacja społeczna.
Głównym pytaniem badawczym, które zostały przeanalizowane było: Dlaczego polscy
mężczyźni popełniają samobójstwo częściej niż kobiety? Dodatkowym pytaniem
naprowadzającym na odpowiedź do pierwszego zostało: Czy czynniki socjoekonomiczne
wpływają na dysproporcję płciową we wskaźnikach samobójstw? By poprawić sytuację
związana z nadmiernymi samobójstwami w Polsce konieczne są odpowiedzi na te pytania
badawcze. Zrozumienie przyczyn większej suicydalności mężczyzn jest kluczowe w
rozwiązaniu tego problemu, gdyż pozwoliłoby to na wprowadzenie działań profilaktycznych.
Badania i analizy przeprowadzone w tej dziedzinie („Suicydologia” autorstwa
Brunona Hołysta, „Czynniki ryzyka zachowań samobójczych u osób uzależnionych od
alkoholu” autorstwa Anny Klimkiewicz i innych oraz publikacja „Routledge International
Handbook of Clinical Suicide Research” autorstwa Cutcliffe’a i Santosa wskazują na
zależności pomiędzy wyższymi wskaźnikami samobójstw mężczyzn a czynnikami
społecznymi, które mogą mieć charakter stresogenny, np. sytuacja finansowa, niższy status
społeczny jednostki. Zatem w pracy skupiono się na udowodnieniu hipotezy, że czynniki
socjoekonomiczne, a nie tylko psychologiczne mają wpływ na dysproporcję płciową we
wskaźnikach samobójstw. Badanymi czynnikami były: odpowiedzialność finansowa
mężczyzn w rodzinie, wykształcenie i alkoholizm.
Badanie zostało sporządzone na podstawie analizy statystycznej i porównawczej
danych dotyczących współczynników samobójstw i poszczególnych ww. czynników.
Współczynniki samobójstw pochodzą z raportów Global Burden of Disease stworzonego
przez IHME oraz Komendy Głównej Policji i odnoszą się do okresu 1990-2017 w skali
światowej i polskiej. Budżet czasu ludności i OECD Employment Base były źródłami danych
dla analizy czynników finansowych i związanych z rolą w rodzinie (2004, 2021r.). Wskaźniki

3
wykształcenia i alkoholizmu zostały opracowane na podstawie danych Eurostatu dla Polski z
lat 2000-2017.
Praca badawcza została podzielona na dwa główne rozdziały. Pierwszy z nich
poświęcony został przedstawieniu skali problemów samobójstw w Polsce na tle globalnym i
na przestrzeni lat. Następny rozdział jest analizą czynników socjoekonomicznych, które mogą
mieć wpływ na obecną sytuację. Każdy czynnik zawarty został w oddzielnym podrozdziale:
wpływ odpowiedzialności finansowej, wykształcenia i alkoholizmu. Na końcu pracy
wyciągnięte zostały wnioski na podstawie analizy danych i literatury.

4
 ROZDZIAŁ I

Przedstawienie skali problemu samobójstw mężczyzn w Polsce

Polska, podobnie jak inne kraje Europy Wschodniej, charakteryzuje się bardzo wysokim
współczynnikiem samobójstw mężczyzny w stosunku do samobójstw kobiet. Dokładne
przyczyny takiego stanu nie są znane, w dalszej części pracy zostaną zbadane niektóre
czynniki mogące mieć wpływ na tak wyraźną dysproporcję. Wraz z postępem
cywilizacyjnym świata i zgodnie z teorią przejścia epidemiologicznego udało się zmniejszyć
liczbę zgonów spowodowanych chorobami, które można objąć prewencją lub łatwym
leczeniem . Czy samobójstwa są zjawiskiem nieuchronnym niczym choroba nowotworowa w
trzecim stadium? Zgony te można określić jako przedwczesne, tragiczne. Nie są one
przyjmowane jako naturalna kolej rzeczy i jakakolwiek ich liczba zawsze będzie za wysoka.

Rys. 1. Stosunek samobójstw mężczyzn do kobiety na świecie w 2017 roku

5
Źródło: OurWorldInData.org/suicide

Tabela 1. 10 państw z najwyższym stosunkiem samobójstw mężczyzn do samobójstw kobiet

w 2017 roku
L.P. PAŃSTWO/KRAJ STOSUNEK SAMOBÓJSTW MĘŻCZYZN
DO SAMOBÓJSTW KOBIET
1 GHANA 10.52
2 SAINT LUCIA 8.5
3 SAINT VINCENT I 7.98
GRENADYNY
4 NAMIBIA 7.61
5 BELIZE 7.56
6 WENEZUELA 7.54
7 POLSKA 7.44
8 MOŁDAWIA 7.22
9 UKRAINA 7.11

6
10 ŁOTWA 7.09
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Global Burden of Disease Study 2017, (IHME)

Polska jest w grupie państw z największą dysproporcją we wskaźnikach samobójstw

mężczyzn i kobiet. Są to w większości państwa z bloku komunistycznego, których kultury i
normy społeczne są zbliżone do Polskiej. Jednak Polska prześciga je i znajduje się w
światowej czołówce niechlubnego wskaźnika. Tabela przedstawia stosunek samobójstw
mężczyzn do samobójstw kobiet obliczony poprzez podzielenie wskaźnika samobójstw
mężczyzn standaryzowanego wiekiem przez wskaźnik samobójstw kobiet standaryzowany
wiekiem. W 2017 roku stosunek ten w Polsce osiągnął siódme miejsce na świecie. W
pierwszej dziesiątce znajdują się w większości państwa z małą liczbą ludności, która może
mieć wpływ na dysproporcje w statystykach jak na przykład druga w rankingu Saint Lucia, na
której mieszka zaledwie ok. 190 tys. mieszkańców (dane Banku Światowego z 2021 roku). Są
tam też państwa borykające się z problemami ekonomiczno-społecznymi na przykład Ghana,
Wenezuela i Mołdawia. Polska jest w tym zestawieniu państwem z najwyższym wskaźnikiem
HDI, uzyskując w 2017 roku wartość 0,87. Zatem współczynnik stosunku samobójstw
mężczyzn do samobójstw kobiet jest niewspółmiernie wysoki, biorąc pod uwagę sytuację
ekonomiczną, demograficzną i historyczną Polski.
Rys. 2. Stosunek wskaźników samobójstw mężczyzn do samobójstw kobiet w Polsce i na
świecie

Stosunek wskaźników samobójstw mężczyzn do

samobójstw kobiet
8
7
6
5
4
3
2
1
0
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17
19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20

Polska Świat
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Global Burden of Disease Study 2017, (IHME)

7
 Stosunek wskaźników samobójstw mężczyzn do samobójstw kobiet standaryzowany
wiekiem kształtuje się w Polsce na wyższym poziomie niż światowy. Już w roku 1990 był on
ponad trzykrotnie wyższy, i wartość ta utrzymała się w roku 2017. Ponadto stosunek
samobójstw mężczyzn do samobójstw kobiet podniósł się w Polsce i na świecie o 40% w tym
czasie.

Rys. 3. Wskaźniki samobójstw w Polsce na 10 tys. osób w latach 1990-2017

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Global Burden of Disease Study 2017, (IHME)

Wskaźniki samobójstw w Polsce w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w ostatnich

latach (2004-2017) wykazują tendencję spadkową. Wpływ na to mogło mieć polepszenie
sytuacji ekonomicznej kraju po wejściu do UE i zmniejszenie niepewności ludzi co do ich
przyszłości (Vandoros i inni, 2019), zwiększona świadomość społeczna na temat chorób
psychicznych lub szerzej dostępne usługi psychoterapeutów (Wciórka i inni, 2014). Ponadto
wskaźniki dla kobiet spadły o ok. 27% a dla mężczyzn o około 17%. Kobiety częściej niż
mężczyźni korzystają z własnej woli z usług lekarzy oraz szukają pomocy u innych np.
bliskich z problemami związanymi z psychiką (Susukida i inni, 2015).

Rys. 4. Sposoby popełnienia zamachów samobójczych w Polsce w 2013 r.

8
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Głównej Policji

Rys. 5. Sposoby popełnienia samobójstwa (zamachów samobójczych zakończonych zgonem)

w Polsce w 2013 r.

9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Komendy Głównej Policji

Na dysproporcję wpływ ma także sposób pozbawienie się życia przez osobę suicydalną.
Mężczyźni częściej decydują się na metody bardziej radykalne, takie jak powieszenie się lub
zastrzelenie (Sue i inni, 2012). Z tego powodu w polskich statystykach najczęściej wybieraną
metodą jest właśnie powieszenie się, które stanowi 70% prób samobójczych, ale aż 85% prób
samobójczych zakończonych zgonem. Ta różnica procentowa jest związana z mniejszą
letalnością innych sposobów np. samookaleczenia czy zażycia środków nasennych, które
charakterystyczne są dla zamachów samobójczych popełnianych przez kobiety (Denning i
inni, 2000). Badanie rozbieżności w wyborze metod powinno być pozostawione
psychologom, gdyż wynika z różnic kulturowych i psychicznych między płciami. W tej pracy
postaram zbadać czynniki niezwiązane bezpośrednio ze stanem psychicznym, a więc czynniki
socjoekonomiczne, które mogą być wyrażone przez wskaźniki demograficzne i dane
statystyczne.

10
 ROZDZIAŁ II
Czynniki socjoekonomiczne wpływające na dysproporcję płci we wskaźnikach
samobójstw

W pracy zbadano czynniki związane z sytuacją społeczną i ekonomiczną osób, które

zdecydowały się na popełnienie samobójstwa. Zostały wybrane czynniki, które mogą
negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne człowieka oraz w których zauważalna jest
dysproporcja płciowa. To właśnie one mogły spowodować dysproporcję we wskaźnikach
samobójstw, które są finalnym skutkiem gorszej sytuacji mężczyzn w niektórych sferach
życia. Analizowanym czynnikiem była np. odpowiedzialność finansowa, która jest
klasyfikowana jako czynnik stresogenny, a w tradycyjnie kulturowo Polsce częściej dotknięci
są nią mężczyźni (Kwiatkowska i Nowakowska, 2006). Następnym czynnikiem jest poziom
wykształcenia, który w Polsce kształtuje się z korzyścią dla kobiet, które częściej posiadają
wyższe wykształcenie. Osoby z wyższym wykształceniem odznaczają się wyższą
świadomością społeczną oraz znają sposoby na pomoc w kryzysowych sytuacjach (Kickbush,
2001). Ponadto częściej osiągają stabilność finansową, która też ma wpływ na stan
psychiczny człowieka (Kaplan i inni, 2008). Ostatnią potencjalną przyczyną wyższych
wskaźników samobójstw wśród mężczyzn jest alkoholizm, który niewątpliwie przyczynia się
do myśli samobójczych (Sher, 2006), jest rozpowszechniony w polskim społeczeństwie i
częściej jego ofiarami stają się mężczyźni, od których w pewien sposób kulturowo wymaga
się picia alkoholu np. podczas różnych imprez okazjonalnych (Room i Makela, 2000).

2.1 Wpływ odpowiedzialności finansowej mężczyzn w rodzinie na wskaźniki samobójstw

Za tradycyjną rolę mężczyzny w rodzinie została przyjęta rola żywiciela – osoby

odpowiedzialnej finansową za dobrobyt żony i dzieci. Jest to szczególnie ważne w krajach
konserwatywnych i religijnych, takich jak Polska. Jednak odpowiedzialność ta wiąże się nie
tylko z poczuciem satysfakcji, ale też z obawami i stresem. Głowa rodzina musi mierzyć się
ze stresem zawodowym oraz z mniejszą ilością czasu spędzanego z rodziną. W takim
podziale ról w przypadku problemów finansowych, to mężczyzna zostanie obarczony winą.
Według danych Głównej Komendy Policji z 2017 roku aż 272 samobójstw zostało
popełnionych z powodów problemów natury ekonomicznej, co przewyższa liczbę 231
samobójstw popełnionych z bardziej „typowego” powodu – zawodu miłosnego.

11
2.1.1. Stosunek pracy w rodzinie

Ze względu na przerwę związaną z ciążą i macierzyństwem powodującą czas stracony i

nie wliczony w doświadczenie zawodowe, pozycja kobiety na rynku pracy pogarsza się.
Powoduje to specjalizację w małżeństwie – mężczyźni zarabiają na większość budżetu
domowego, za to kobiety zajmują się dziećmi i domem. Taka możliwość specjalizacji jest
jedną z korzyści małżeństwa, pozwalająca na najbardziej efektywne wykorzystywanie czasu
przez małżonków (Browning i in., 2014, s. 18). Z czasem wyspecjalizowanie się partnerów
przynosi jeszcze większe korzyści, gdyż wrodzone zdolności do pracy zarobkowej lub opieki
nad domem i dziećmi zostają wzmocnione przez umiejętności nabyte przez doświadczenie
(Chichilnisky, 2008). Dzięki specjalizacji partnerzy mogą osiągnąć wysoką efektywność w
jednej dziedzinie i „wyręczać” swoją drugą połowę. Powoduje to powiększenie się budżetu
domowego i lepsze załatwienie spraw gospodarstwa domowego.. Zrezygnowanie z pracy
mężczyzny wiązałoby się z większymi kosztami alternatywnymi, gdyż zazwyczaj jego stawka
godzinowa jest większa od żony. Żonaci mężczyźni pracują więcej i zarabiają lepiej w
porównaniu z singlami, za to zamężne kobiety pracują mniej i dostają gorsze stawki w
porównaniu z kobietami wolnymi (Browning i in., 2014, s 18.). W 2020 roku luka płacowa w
Polsce wyniosła 8,7% dla mediany zarobków zatrudnionych na cały etat. Jest ona obliczana
jako różnica między medianą zarobków mężczyzn i kobiet w odniesieniu do mediany
zarobków mężczyzn (dane z OECD Employment Database).

Tabela 2. Procentowy wskaźnik zatrudnienia według płci w Polsce w 2021 roku.

Wskaźnik zatrudnienia (%)
Różnica w
Mężczyźni Kobiety
zatrudnieniu
76,8 63,8 13
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: OECD Employment Database

Tabela 3. Procentowy udział czasu spędzonego na pracy z wynagrodzeniem w ciągu doby w

Polsce w 2004 roku
Udział czasu w ciągu doby spędzonego na pracy z wynagrodzeniem (%)
Mężczyźni Kobiety
21,7 11,6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Budżet czasu ludności 2004r.

12
 Przytoczone powyżej dane pokazują, że w Polsce nie tylko więcej mężczyzn pozostaje
zatrudnionych w Polsce – luka w zatrudnieniu kobiet i mężczyzn wynosi 13%, ale mężczyźni
statystycznie spędzają też o 10,1 punktów procentowych więcej czasu na pracy, za którą
otrzymują wynagrodzenie. Jest to różnica około 1,5h. Dowodzi to, że tradycyjne wzorce
pracy są zachowane i mężczyźni mają większy wpływ na finanse, gdyż pracują więcej i
częściej.

Rys. 3. Procent zatrudnionych według wymiarów godzinowych w 2021 roku w Polsce

Procent zatrudnionych według wymiarów

godzinowych w Polsce
100.0

90.0

80.0

70.0

60.0

50.0

40.0

30.0

20.0

10.0

0.0
1-19h 20-29h 30-34h 35-39h 40h i więcej

Mężczyźni Kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: OECD Employment Database.

We wskaźniku zatrudnienia mężczyzn nieodzwierciedlony jest wymiar pracy. Aż 95%

zatrudnionych mężczyzn w Polsce pracują na pełen etat, czyli 40 godzin i więcej. Za to
kobiety przewyższają procentową liczbę mężczyzn w zatrudnieniu na część etatu.

13
2.1.2. Czas spędzany z dziećmi

Czas spędzany z rodziną i dziećmi ma udowodnione terapeutyczne działanie oraz

ogranicza poczucie samotności, które może powodować stany depresyjne, a te zamachy
samobójcze (Klimkiewicz et al., 2011) . Przez wykształconą specjalizację w związkach, która
prowadzi do skupienia się mężczyzn na pracy zawodowej, a kobiet na wychowywaniu dzieci,
spędzają oni mniej czasu z potomstwem. Potwierdzone jest to w danych dla Polski zebranych
przez Główny Urząd Statystyczny.

Rys. 4. Procent czasu poświęconego opiece podczas doby z podziałem na płcie w Polsce

Procent czasu spędzanego na opiece

podczas doby
20.0
18.0
16.0
14.0
12.0
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
1 dziecko 2 lub więcej dzieci

Mężczyźni Kobiety

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Budżet czasu ludności 2004r.

Z ankiety przeprowadzonej przez Główny Urząd Statystyczny zgodnie z metodologią

Eurostatu wynika, że mężczyźni poświęcają opiece nad dziećmi mniej czasu niż kobiety w
ciągu doby. W przypadku jednego dziecka mężczyźni spędzają z nim dwukrotnie mniej
czasu, za to w przypadku dwóch lub więcej dzieci rozbieżność zwiększa się i mężczyźni
spędzają 2,5 razy mniej czasu opiekując się dziećmi. Opieka nad dziećmi zajmuje
mężczyznom od 6,4% do 7,3% całej doby, czyli około 1h 40min. Kobiety w Polsce na opiekę
poświęcają od 14% do 18,3% swojego czasu, czyli od 3h do 4h. Widoczna jest znaczna
dysproporcja, która zestawiona z negatywnymi skutkami mniejszej ilości kontaktu z rodziną
może być jednym z czynników podwyższających wskaźniki samobójstw wśród mężczyzn.
Mężczyźni muszą zmierzyć się z największą trudnością posiadania dzieci – pogorszoną

14
sytuacją ekonomiczną, która wpływa na samopoczucie (Ross i inn., 1990) , nie osiągając
korzyści psychologicznych ze spędzania czasu z dziećmi.

2.2. Wpływ wykształcenia na dysproporcję we wskaźnikach samobójstw.

Wykształcenie człowieka ma wpływ na całe jego życie. Dobre wykształcenie

statystycznie podnosi status społeczny, zwiększa komfort finansowy, pozwala na uzyskiwanie
satysfakcji z pracy zawodowej (Edgerton i inni, 2012). Osoby z niższym wykształceniem są z
reguły mniej uprzywilejowane, były wychowywane w gorszych warunkach, nie miały całego
zakresu możliwości (Ferguson i inni, 2007). Niskie wykształcenie jest z tego powodu
zarówno przyczyną jak i skutkiem gorszej sytuacji życiowej tych osób. Życie poniżej
poziomu średniej społeczeństwa może doprowadzić do problemów psychicznych (Kondirolli,
Sunder, 2022). Ponadto człowiek niewyedukowany jest mniej świadomy znaczenia zdrowia
psychicznego oraz środków pomocy osobom w kryzysie psychicznym (Kickbush, 2001).

Rys.5. Zgony samobójcze z podziałem na wykształcenie, Polska lata 2000-2016

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Komendy Głównej Policji

Dane Komendy Głównej Policji na temat wykształcenia samobójców wyraźnie pokazują, że

większość osób, które dokonały tego czynu posiadało nie wykształcenie podstawowe lub

15
zasadnicze zawodowe. W 2000 r. aż 30% wszystkich samobójców miało tylko wykształcenie
podstawowe. Od tamtego czasu zauważalna jest tendencja spadkowa, jednak związana jest
ona z ogólnym podniesieniem poziomu wykształcenia Polaków, którzy coraz rzadziej
kończyli tylko szkołę podstawową (zgodnie z danymi GUS-u). Nawet w 2016 roku udział
procentowy samobójców z wyższym wykształceniem był około trzykrotnie mniejszy od
udziału osób z wykształceniem podstawowym, oraz około dziesięciokrotnie mniejszy od osób
z wykształceniem mniejszym niż wyższe. Podwyższenie się poziomu wykształcenia Polaków
może mieć wpływ na ogólne zmniejszenie się wskaźników samobójstw.

Rys. 6. Procent Polaków i Polek z wyższym wykształceniem w przedziale wiekowym 25-34

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu

Wykres ten pokazuje procent Polaków i Polek w wieku 25-34 lat z wykształceniem wyższym.
Wynika z niego, że statystycznie to kobiety są lepiej wykształcone, zatem mniej narażone na
ryzyko samobójstwa, co pokazał wcześniejszy wykres śmierci samobójczych z podziałem na
wykształcenie. Ponadto procentowa dysproporcja płciowa w wykształceniu zwiększyła się
ponad trzykrotnie. W 2000 r. 17% kobiet i 11% mężczyzn w tym wieku posiadało
wykształcenie wyższe, w 2017 roku 53% kobiet i 33% mężczyzn. Zatem w obu płciach
zauważalny jest zwiększony poziom wykształcenia. ale także rozszerzająca się dysproporcja.

16
 Rys. 7. Stosunek samobójstw mężczyzn do samobójstw kobiet w Polsce, lata 2000-2017

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Global Burden of Disease Study 2017 (IHME)

Rosnącą dysproporcja we wskaźnikach wykształcenia odpowiada rosnącej

dysproporcji we wskaźnikach samobójstw, która nastąpiła w tym samym przedziale
czasowym. Zatem kierując się udowodnionym wpływem wykształcenia na suicydalność
jednostek (Lorant i inni, 2005) oraz wykazaną statystycznie dysproporcją wykształcenia
kobiet i mężczyzn w Polsce, można wnioskować, iż niższe wykształcenie polskich mężczyzn
ma wpływ na ich wyższe wskaźniki samobójstw.

2.3. Wpływ alkoholizmu mężczyzn na wskaźniki samobójstw

Alkoholizm jest skomplikowaną chorobą, na której pojawienie się wpływ ma wiele

czynników, zarówno endogenicznych jak i egzogenicznych. Przyczyny wewnętrzne to w
szczególności czynniki biologiczne wpływające na podatność danej osoby na alkoholizm na
przykład niska aktywność układu serotoninowego (Mann, 2001), ale czynnikiem ryzykiem
zachorowania mogą być też przyczyny zewnętrzne, takie jak badane wcześniej w pracy
odpowiedzialność finansowa, mała ilość spędzanego czasu z dziećmi, ogólny stres związany z
pracą zawodową (Sher i inni, 2001), które są stresorami mogącymi przyczynić się do
powstania alkoholika typu Alfa, który pije, by odreagować stres życia codziennego (Albański,
2010). Spożycie alkoholu pozostaje w ścisłym związku występowaniem problemów

17
społecznych, ekonomicznych i zdrowotnych jednostki. Gdy maleje spożycie, zmniejsza się
skala problemów (Cierpiałkowska i Rosińska, 2001).
Alkoholizm niesie za sobą nie tylko problemy w różnych sferach życiowych, ale także
tak tragiczne skutki jak samobójstwo. Uzależnieni od alkoholu niezależnie od płci są
obciążeni 60-120 razy większym ryzykiem popełnienia samobójstwa niż zdrowi psychicznie
(Sher, 2006). Statystyczny alkoholik ma od 7% do 15% szansy na popełnienie samobójstwa,
(Inskip i in., 1998 )w porównaniu z około 7-procentowym ryzykiem samobójstwa wśród
chorych na schizofrenię (Carlborg i in., 2008).

2.3.1 Analiza statystyczno-porównawcza wskaźników alkoholizmu i samobójstw

mężczyzn i kobiet
Alkoholizm jest zaburzeniem o wiele częściej diagnozowanym u mężczyzn niż u kobiet
w skali światowej. W Polsce występuje wyraźna dysproporcja we wskaźnikach alkoholizmu u
mężczyzn i kobiet. Biorąc pod uwagę omówiony powyżej wpływ alkoholizmu na ryzyko
samobójstwa, ta dysproporcja mogłaby stanowić jedno z wyjaśnień większej ilości
samobójstw mężczyzn.

Rys. 5. Częstość spożywania alkoholu w Polsce w 2014 r. wyrażona w procentach dla kobiet i
mężczyzn

Częstość spożywania alkoholu w Polsce w 2014r.

Rzadziej niż raz na

miesiąc

Codziennie
0 5 10 15 20 25 30 35 40

Kobiety Mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: danych Eurostatu: Frequency of alcohol consumption by sex, age
and educational attainment level

18
Rys. 6. Częstość spożywania alkoholu w Polsce w 2019r. wyrażona w procentach dla kobiet i
mężczyzn

Częstość spożywania alkoholu w Polsce w 2019r.

Nigdy lub nie w
przeciągu ostatnich
12 miesięcy

Rzadziej niż raz na

miesiąc

Każdego miesiąca

Każdego tygodnia

Codziennie
0 5 10 15 20 25 30 35 40

Kobiety Męźczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: danych Eurostatu: Frequency of alcohol consumption by sex, age
and educational attainment level

Mężczyźni w Polsce spożywają alkohol częściej od kobiet. Dwa razy rzadziej są

długookresowymi abstynentami niepijącymi dłużej niż rok (33% kobiet i 17% mężczyzn w
2019 roku). Zato 15 razy więcej mężczyzn pije codziennie i około 3 razy więcej mężczyzn
pije przynajmniej raz na tydzień. Pokazuje to skalę problemu alkoholowego w męskiej
populacji. Ponadto mimo zanotowania poprawy statystyk na rzecz trzeźwości w postaci
zmniejszenia się odsetka pijących codziennie i zwiększenia prawie nigdy niepijących
mężczyzn, o 2,1 punktu procentowego zwiększyła się liczba pijących cotygodniowo. Dla
pełnej analizy ważne jest nie tylko ogólne spożycie alkoholu, ale te najbardziej szkodliwe,
czyli silne i epizodyczne.

19
Rys. 7. Częstość silnego, epizodycznego picia alkoholu w Polsce w 2014r. wyrażona w
procentach dla kobiet i mężczyzn

Częstość silnego, epizodycznego picia w Polsce w 2014r.

Nigdy lub nie w przeciagu ostatnich 12 miesięcy

Rzadziej niż raz w miesiącu

Co miesiąc

Przynajmniej raz w tygodniu

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Kobiety Mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: danych Eurostatu: Frequency of heavy episodic drinking by sex, age
and educational attainment level

Rys. 8. Częstość silnego, epizodycznego picia alkoholu w Polsce w 2014r. wyrażona w

procentach dla kobiet i mężczyzn

Częstość silnego, epizodycznego picia w Polsce w

2019r.

Nigdy lub nie w przeciągu ostatnich 12 miesięcy

Rzadziej niż raz w miesiącu

Co miesiąc

Przynajmniej raz w tygodniu

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Kobiety Mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: danych Eurostatu: Frequency of heavy episodic drinking by sex, age
and educational attainment level

Z danych Eurostatu wynika, że więcej mężczyzn niż kobiet wprowadza się w stan
silnego upojenia alkoholowego. Dodatkowo polscy mężczyźni robią to także o wiele częściej.
W 2014 roku 23,5% mężczyzn upijało się przynajmniej raz w miesiącu w porównaniu do 7%
kobiet robiących to samo. W 2019 roku sytuacja pogorszyła się dla obu płci, wskaźnik wzrósł

20
do 25,8 % dla mężczyzn i 8,3 % dla kobiet. Podobne tendencje można zauważyć także dla
innych, sporadycznych częstości, zwiększyła się zatem liczba osób upijających się
okazjonalnie. Zmniejszył się jedynie współczynnik upijających się przynajmniej raz w
tygodniu: spadł z 5,3 % do 2,3 % dla mężczyzn i z 0,7% do 0,1% dla kobiet. Zatem silne
dysproporcje płciowe występują zarówno w danych dotyczących zgonów samobójczych, ale
też w danych na temat zażywania alkoholu, który jest potwierdzonym medycznie czynnikiem
ryzyka dla popełnienia samobójstwa. Jednakże w danych Eurostatu dotyczących ogólnego
spożywania alkoholu oraz silnego, epizodycznego picia alkoholu widoczna jest konwergencja
płci, czego nie można zaobserwować na tym samym przedziale w rozkładzie zgonów
samobójczych. Jednakże Eurostat przeprowadził ankiety wśród społeczeństwa, które poddane
są marginesowi błędu, lecz ze względu na trudność w badaniu zjawiska alkoholizmu
pozostają najlepszą opcją statystyczną. Dane jednak dostarczają dowodów na występowanie
problemu alkoholowego wielokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet.
Wzorce picia alkoholu zmieniły się nieznacznie na przestrzeni tych 5 lat w Polsce.
Niemalże niezachwiana została też statystyka samobójstw. W 2019 roku zmalała liczba
samobójstw, lecz zmienił się stosunek samobójstw mężczyzn do samobójstw kobiet. W 2014
roku wynosił on 5,64, a w 2019 roku podniósł się do 5,94. (ile samobójstw mężczyzn
przypada na jedno samobójstwo kobiety).

Rys. 9. Samobójstwa zakończone zgonem w Polsce w latach 2014 i 2019 z podziałem na

płcie

Samobójstwa w Polsce
6,000
5,000
4,000
3,000
2,000
1,000
0
2014 2019
Kobiety Mężczyźni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: danych Komendy Głównej Policji: Zamachy samobójcze

zakończone zgonem 2014r., 2019r.

21
PODSUMOWANIE

W pracy badawczej zbadano problem wysokiej dysproporcji płci wskaźników

samobójstw w Polsce. Polska znajduje się w sytuacji nietypowej w odniesieniu do jej sytuacji
społeczno-gospodarczej. Występuje w niej jeden z najwyższych wskaźników dysproporcji, co
musi mieć podłoże w specyficznych dla Rzeczypospolitej czynnikach mających wpływ na
rozbieżności w sytuacjach kobiet i mężczyzn. Badanie problemu skupiło się na analizie
danych statystycznych, co pozwoliło na odpowiedź na pytanie badawcze: Dlaczego
mężczyźni popełniają samobójstwo częściej niż kobiety? Potwierdzona została hipoteza, iż
wpływ na to mają czynniki socjoekonomiczne, w szczególności dane statystyczne
potwierdziły duży wpływ wykształcenia oraz nadużywania alkoholu na większą w
porównaniu do kobiet ilość samobójstw mężczyzn. Za to wpływ odpowiedzialności
finansowej mężczyzn nie został jednoznacznie potwierdzony, ze względu na upodobnianie się
ról kobiet i mężczyzn w rodzinie i jednocześnie zwiększoną dysproporcję płci samobójstw.
Dzięki ustaleniu czynników, które mają wpływ na wyższe wskaźniki samobójstw, można
zaproponować działania prewencyjne, które mogłoby obniżyć liczbę osób popełniających
samobójstwo. Na przykład promowanie działań prozdrowotnych, leczenie alkoholizmu,
świadczenia społeczne dla najuboższych.

22
BIBLIOGRAFIA

Albański, L. Wybrane zagadnienia z patologii społecznej. Kolegium Karkonoskie

(Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa), Jelenia Góra, 2010.

Browning, M., Chiappori, P.-A., Weiss, Y. Economics of the Family. Cambridge University
Press., 2014.

Carlborg, A., Jokinen, J., Jönsson, E. G., Nordström, A.-L., Nordström, P. Long-Term Suicide
Risk in Schizophrenia Spectrum Psychoses: Survival Analysis by Gender. Archives of
Suicide Research, s. 347–351, 2008.

Chichilnisky, G. The Gender Gap. Review of Development Economics, s. 828–844, 2008.

Cierpiałkowska, L. i Rosińska, A. Alkoholizm : przyczyny - leczenie - profilaktyka. Wydaw.

Naukowe UAM, 2001.

Denning, D., Conwell, Y., King, D. Method choice, intent, and gender in completed suicide,
s. 282-288, 2000.

Edgerton, J., Roberts, L., von Below, S. Education and Quality of Life, Handbook of Social
Indicators and Quality of Life Research, s. 265-296, 2012.

Ferguson, H., Bovaird, S., Mueller, M. The impact of poverty on educational outcomes for
children, 2007.

Inskip, H., Harris, C., i Barraclough, B. Lifetime risk of suicide for affective disorder,
alcoholism and schizophrenia. British Journal of Psychiatry, s. 35–37, 1998.

Kaplan, G., Shema, S., Leite, C. Socioeconomic determinants of psychological well-being:

the role of income, income change, and income sources during the course of 29 years,
Annals of Epidemiology s. 531-537, 2008.

Kickbush, I. Health literacy: addressing the health and education divide, w: Health Promotion
International, 2001.

Klimkiewicz, A. i in. Czynniki ryzyka zachowań samobójczych u osób uzależnionych od

alkoholu. Psychiatry, s. 7–17, 2011.

Kondirolli, F. i Sunder, N. Mental health effects of education, Health Economics, 2022.

Kwiatkowska, A. i Nowakowska, A. Mężczyzna polski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Ekonomicznej Białystok, 2006.

Lorant, V. i in. Socio-economic inequalities in suicide: a European comparative study, The

British journal of psychiatry, s. 49-54, 2005.

23
Mann, J. The Neurobiology and Genetics of Suicide and Attempted Suicide: A Focus on the
Serotonergic System. Neuropsychopharmacologys. s. 467–477, 2001.

Room, R. i Makela, K. Typologies of the cultural position of drinking, Journal of studies on

alcohol, s. 475-483, 2000.

Rosoff D. i in. Educational attainment reduces the risk of suicide attempt among individuals
with and without psychiatric disorders independent of cognition: a bidirectional and
multivariable Mendelian randomization study with more than 815,000 participants,
Translational Psychiatry, 2020

Ross, C. i in. The Impact of the Family on Health: The Decade in Review. In Source: Journal
of Marriage and the Family, 1990.

Sher, L. Alcoholism and suicidal behavior: a clinical overview. Acta Psychiatrica

Scandinavica, s.13–22, 2006.

Sher, Leo, Oquendo, M. A., Mann, J. J. Risk of suicide in mood disorders. Clinical
Neuroscience Research, s. 337–344, 2001.

Sue, D. i in. Understanding Abnormal Behavior, 2012.

Susikida, R. i in. Sex differences un help seeking for mood and e=anxiety disorders in the
national comorbidity survey-replication, s. 853-860, 2015.

Wciórka J. i in. Ochrona zdrowia psychicznego w Polsce : wyzwania, plany, bariery, dobre
praktyki : raport RPO, 2014.

Vandoros S. i in. The association between economic uncertainty and suicide in the short-run,
Social Science & Medicine, s. 403-410, 2019.

24