PhÇn I: Néi dung «n tËp v¨n häc trung ®¹i

B¶ng hÖ thèng c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc trung ®¹i häc ë líp 9

TT Tªn ®o¹n trÝch Tªn t¸c gi¶ Néi dung chñ yÕu NghÖ thuËt chñ yÕu
1 ChuyÖn ng-êi NguyÔn D÷ - Kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp t©m - TruyÖn truyÒn kú viÕt
con g¸i Nam (TK16) hån truyÒn thèng cña ng-êi b»ng ch÷ H¸n.
X-¬ng phô n÷ ViÖt Nam. - KÕt hîp nh÷ng yÕu tè
16 trong 20 - NiÒm c¶m th-¬ng sè phËn hiÖn thùc vµ yÕu tè kú
truyÖn truyÒn kú bi kÞch cña hä d-íi chÕ ®é ¶o, hoang ®-êng víi
m¹n lôc. M-în phong kiÕn. c¸ch kÓ chuyÖn, x©y
cèt truyÖn “ Vî dùng nh©n vËt rÊt thµnh
chµng Tr-¬ng” c«ng.
2 ChuyÖn cò Ph¹m §×nh Hæ §êi sèng xa hoa v« ®é cña Tuú bót ch÷ H¸n, ghi
trong phñ chóa (TL 18) bän vua chóa, quan l¹i chÐp theo c¶m høng sù
TrÞnh phong kiÕn thêi vua Lª, viÖc, c©u chuyÖn con
ViÕt kho¶ng ®Çu chóa TrÞnh suy tµn ng-êi ®-¬ng thêi mét
®êi NguyÔn (®Çu c¸ch cô thÓ, ch©n thùc,
TK XIX) sinh ®éng.
3 Håi thø 14 cña Ng« Gia V¨n - H×nh ¶nh anh hïng d©n - TiÓu thuyÕt lÞch sö
Hoµng Lª nhÊt Ph¸i téc Quang Trung NguyÔn ch-¬ng håi viÕt b»ng ch÷
thèng trÝ (Ng« Th× ChÝ, HuÖ víi chiÕn c«ng thÇn tèc H¸n.
Ph¶n ¸nh giai Ng« Th× Du TK vÜ ®¹i ®¹i ph¸ qu©n Thanh - C¸ch kÓ chuyÖn
®o¹n lÞch sö ®Çy 18) mïa xu©n 1789. nhanh gän, chän läc sù
biÕn ®éng cña - Sù th¶m h¹i cña qu©n viÖc, kh¾c ho¹ nh©n vËt
XHPKVN cuèi t-íng T«n SÜ NghÞ vµ sè chñ yÕu qua hµnh ®éng
TK XVIII phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª vµ lêi nãi.
Chiªu Thèng ph¶n n-íc h¹i
d©n.
4 TruyÖn KiÒu NguyÔn Du Cuéc ®êi vµ tÝnh c¸ch - Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c
§Çu TK XIX. (TK 18 - 19) NguyÔn Du, vai trß vµ vÞ trÝ phÈm. TruyÖn th¬ N«m,
M-în cèt truyÖn cña «ng trong lÞch sö v¨n lôc b¸t.
Kim V©n KiÒu häc ViÖt Nam. - Tãm t¾t néi dung cèt
cña Trung Quèc chuyÖn, s¬ l-îc gi¸ trÞ
néi dung vµ nghÖ thuËt
(SGK)
a ChÞ em Thuý NguyÔn Du Tr©n träng ngîi ca vÎ ®Ñp NghÖ thuËt -íc lÖ cæ
KiÒu (TK 18 - 19) cña chÞ em Thuý KiÒu. VÎ ®iÓn lÊy thiªn nhiªn lµm
®Ñp toµn bÝch cña nh÷ng chuÈn mùc ®Ó t¶ vÎ ®Ñp
thiÕu n÷ phong kiÕn. Qua ®ã con ng-êi. Kh¾c ho¹ râ
dù c¶m vÒ kiÕp ng-êi tµi hoa nÐt ch©n dung chÞ em
b¹c mÖnh. Thuý KiÒu.
- ThÓ hiÖn c¶m høng nh©n
v¨n v¨n NguyÔn Du

b C¶nh ngµy xu©n NguyÔn Du Bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ héi T¶ c¶nh thiªn nhiªn b»ng
(TK 18 - 19) mïa xu©n t-¬i ®Ñp, trong nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh
s¸ng. giµu chÊt t¹o h×nh.
1
c KiÒu ë lÇu NguyÔn Du C¶nh ngé c« ®¬n buån tñi vµ
Ng-ng BÝch (TK 18 - 19) tÊm lßng thuû chung, hiÕu
th¶o rÊt ®¸ng th-¬ng, ®¸ng
tr©n träng cña Thuý KiÒu
d M· Gi¸m Sinh NguyÔn Du - Bãc trÇn b¶n chÊt con
mua KiÒu (TK 18 - 19) bu«n xÊu xa, ®ª tiÖn cña M·
Gi¸m Sinh.
- Hoµn c¶nh ®¸ng th-¬ng
cña Thuý KiÒu trong c¬n gia
biÕn.
- Tè c¸o x· héi phong kiÕn,
chµ ®¹p lªn s¾c tµi, nh©n
phÈm cña ng-êi phô n÷.
5 Lôc V©n Tiªn NguyÔn §×nh - Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi, sù
cøu KiÒu ChiÓu (TK19) nghiÖp, vai trß cña NguyÔn
NguyÖt Nga §×nh ChiÓu trong lÞch sö v¨n
häc VN.
- Tãm t¾t cèt chuyÖn LVT.
- Kh¸t väng hµnh ®¹o gióp
®êi sèng cña t¸c gi¶, kh¾c
ho¹ nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï
cña hai nh©n vËt : LVT tµi
ba, dòng c¶m, träng nghÜa,
khinh tµi ; KNN hiÒn hËu,
nÕt na, ©n t×nh.
Lôc V©n Tiªn NguyÔn §×nh - Sù ®èi lËp gi÷a thiÖn vµ
gÆp n¹n ChiÓu (TK 19) ¸c, gi÷a nh©n c¸ch cao c¶ vµ
nh÷ng toan tÝnh thÊp hÌn.
- Th¸i ®é, t×nh c¶m vµ lßng
tin cña t¸c gi¶ ®èi víi nh©n
d©n lao ®éng.
2
- Miªu t¶ néi t©m nh©n
vËt thµnh c«ng nhÊt.
- Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô
t×nh tuyÖt bót.
NghÖ thuËt kÓ chuyÖn
kÕt hîp víi miªu t¶
ngo¹i h×nh, cö chØ vµ
ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Ó
kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n
vËt (M· Gi¸m Sinh).
- Lµ truyÒn th¬ N«m,
mét trong nh÷ng t¸c
phÈm xuÊt s¾c cña N§C
®-îc l-u truyÒn réng r·i
trong nh©n d©n.
- NghÖ thuËt kÓ chuyÖn,
miªu t¶ rÊt gi¶n dÞ, méc
m¹c, giµu mµu s¾c Nam
Bé.
- NghÖ thuËt kÓ chuyÖn
kÕt hîp víi t¶ nh©n vËt
qua hµnh ®éng, ng«n
ng÷, lêi th¬ giµu c¶m
xóc, b×nh dÞ, d©n d·,
giµu mµu s¾c Nam Bé.
 ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng
(TrÝch “ TruyÒn kú m¹n lôc” - NguyÔn D÷)
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- NguyÔn D÷ (ch-a râ n¨m sinh, n¨m mÊt), quª ë H¶i D-¬ng.
- NguyÔn D÷ sèng vµo nöa ®Çu thÕ kû XVI, lµ thêi kú TriÒu ®×nh nhµ Lª ®· b¾t ®Çu
khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn lùc, g©y ra
nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi.
- ¤ng häc réng, tµi cao nh-ng chØ lµm quan mét n¨m råi c¸o vÒ, sèng Èn dËt ë
vïng nói Thanh Ho¸. §ã lµ c¸ch ph¶n kh¸ng cña nhiÒu tri thøc t©m huyÕt ®-¬ng thêi.
II. T¸c phÈm:
1. XuÊt xø: “ ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng” lµ truyÖn thø 16 trong sè 20
truyÖn n»m trong t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ “ TruyÒn kú m¹n lôc” . TruyÖn
cã nguån gèc tõ mét truyÖn cæ d©n gian trong kho tµng cæ tÝch ViÖt Nam “ Vî chµng
Tr-¬ng” .
2. ThÓ lo¹i: TruyÖn truyÒn kú m¹n lôc (ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng truyÖn kú l¹ vÉn
®-îc l-u truyÒn). ViÕt b»ng ch÷ H¸n.
3. Chñ ®Ò: Qua c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi vµ c¸i chÕt th-¬ng t©m cña Vò N-¬ng,
“ ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng” thÓ hiÖn niÒm th-¬ng c¶m ®èi víi sè phËn oan
nghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña nh÷ng phô n÷ ViÖt Nam d-íi chÕ ®é
phong kiÕn.
4. Tãm t¾t: Vò ThÞ ThiÕt (Vò N-¬ng) lµ ng-êi phô n÷ nhan s¾c, ®øc h¹nh. Chång
nµng lµ Tr-¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh sau khi c-íi Ýt l©u. Nµng ë nhµ, mét m×nh võa nu«i
con nhá võa ch¨m sãc mÑ chång ®au èm råi lµm ma chu ®¸o khi bµ mÊt. Tr-¬ng Sinh
trë vÒ, nghe lêi con, nghi vî thÊt tiÕt nªn ®¸nh ®uæi ®i. Vò N-¬ng uÊt øc gieo m×nh
xuèng s«ng Hoµng Giang tù vÉn, ®-îc thÇn Rïa Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cøu. Sau ®ã
Tr-¬ng Sinh míi biÕt vî bÞ oan. Ýt l©u sau, Vò N-¬ng gÆp Phan Lang, ng-êi cïng lµng
chÕt ®uèi ®-îc Linh Phi cøu. Khi Lang trë vÒ, Vò N-¬ng nhê göi chiÕc hoa vµng nh¾n
chµng Tr-¬ng lËp ®µn gi¶i oan cho nµng. Tr-¬ng Sinh nghe theo, Vò N-¬ng Èn hiÖn
gi÷a dßng, nãi väng vµo bê lêi t¹ tõ råi biÕn mÊt.
5. Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1:… cña m×nh: Cuéc h«n nh©n gi÷a Tr-¬ng Sinh vµ Vò N-¬ng, sù xa c¸ch
v× chiÕn tranh vµ phÈm h¹nh cña nµng trong thêi gian xa c¸ch.
- §o¹n 2: … qua råi: Nçi oan khuÊt vµ c¸i chÕt bi th¶m cña Vò N-¬ng.
- §o¹n 3: Cßn l¹i: Cuéc gÆp gì gi÷a Vò N-¬ng vµ Phan Lang trong ®éi Linh Phi.
Vò N-¬ng ®-îc gi¶i oan.

3
 III. Gi¸ trÞ néi dung cña t¸c phÈm: (Gi¸ trÞ hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c)
1. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:
- ChuyÖn ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi phong kiÕn bÊt c«ng víi chÕ ®é nam quyÒn,
chµ ®¹p sè phËn ng-êi phô n÷ (§¹i diÖn lµ nh©n vËt Tr-¬ng Sinh).
- Ph¶n ¸nh sè phËn con ng-êi chñ yÕu qua sè phËn phô n÷: chÞu nhiÒu oan khuÊt vµ
bÕ t¾c.
- Ph¶n ¸nh x· héi phong kiÕn víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi nghÜa lµm cho cuéc
sèng cña ng-êi d©n cµng r¬i vµo bÕ t¾c.
2. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:
a. Ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng-êi phô n÷ ViÖt Nam th«ng qua nh©n vËt
Vò N-¬ng
T¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt Vò N-¬ng vµo nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau ®Ó béc lé ®êi sèng
vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.
Ngay tõ ®Çu, nµng ®· ®-îc giíi thiÖu lµ “ tÝnh ®· thuú mÞ, nÕt na, l¹i thªm t- dung tèt
®Ñp” . Chµng Tr-¬ng còng bëi mÕn c¸i dung h¹nh Êy, nªn míi xin víi mÑ tr¨m l¹ng
vµng c-íi vÒ.
C¶nh 1: Trong cuéc sèng vî chång b×nh th-êng, nµng lu«n gi÷ g×n khu«n phÐp
nªn dï chång nµng ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc nh-ng gia ®×nh ch-a tõng
ph¶i bÊt hoµ.
C¶nh 2: Khi tiÔn chång ®i, Vò N-¬ng rãt chÐn r-îu ®Çy, dÆn dß chång nh÷ng lêi
t×nh nghÜa ®»m th¾m. Nµng “ ch¼ng d¸m mong” vinh hiÓn mµ chØ cÇu cho chång “ khi vÒ
mang theo ®-îc hai ch÷ b×nh yªn, thÕ lµ ®ñ råi” . Vò N-¬ng còng th«ng c¶m cho nh÷ng
nçi gian lao, vÊt v¶ mµ chång sÏ ph¶i chÞu ®ùng. Vµ xóc ®éng nhÊt lµ nh÷ng lêi t©m
t×nh vÒ nçi nhí nhung, tr«ng chê kh¾c kho¶i cña m×nh khi xa chång. Nh÷ng lêi v¨n
tõng nhÞp, tõng nhÞp biÒn ngÉu nh- nhÞp ®Ëp tr¸i tim nµng - tr¸i tim cña ng-êi vî trÎ
kh¸t khao yªu th-¬ng ®ang thæn thøc lo ©u cho chång. Nh÷ng lêi ®so thÊm vµo lßng
ng-êi, khiÕn ai ai còng xóc ®éng øa hai hµng lÖ.
C¶nh 3: Råi ®Õn khi xa chång, nµng cµng chøng tá vµ béc lé nhiÒu phÈm chÊt ®¸ng
quý. Tr-íc hÕt, nµng lµ ng-êi vî hÕt mùc chung thuû víi chång. Nçi buån nhí chång
vß vâ, kÐo dµi qua n¨m th¸ng. Mçi khi thÊy “ b-ím l-în ®Çy v-ên” - c¶nh vui mïa
xu©n hay “ m©y che kÝn nói” - c¶nh buån mïa ®«ng, nµng l¹i chÆn “ nçi buån gãc bÓ
ch©n trêi nhí ng-êi ®i xa. §ång thêi, nµng lµ ng-êi mÑ hiÒn, hÕt lßng nu«i d¹y, ch¨m
sãc, bï ®¾p cho ®øa con trai nhá sù thiÕu v¾ng t×nh cha. B»ng chøng chÝnh lµ chiÕc
bãng ë phÇn sau c©u chuyÖn mµ nµng vÉn b¶o ®ã lµ cha §¶n. Cuèi cïng, Vò N-¬ng
cßn béc lé ®øc tÝnh hiÕu th¶o cña ng-êi con d©u, tËn t×nh ch¨m sãc mÑ chång giµ yÕu,
èm ®au. Nµng lo ch¹y ch÷a thuèc thang cho mÑ qua khái, thµnh t©m lÔ b¸i thÇn phËt,
bëi yÕu tè t©m linh ®èi víi ng-êi x-a lµ rÊt quan träng. Nµng lóc nµo còng dÞu dµng,
“ lÊy lêi ngät ngµo kh«n khÐo, khuyªn l¬n” . Lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña bµ mÑ chång ®·
®¸nh gi¸ cao c«ng lao cña Vò N-¬ng ®èi víi gia ®×nh: “ Xanh kia quyÕt ch¼ng phô con,
còng nh- con ®· ch¼ng phô mÑ” . Th«ng th-êng, nhÊt lµ trong x· héi cò, mèi quan hÖ

4
mÑ chång - con d©u lµ mèi quan hÖ c¨ng th¼ng, phøc t¹p. Nh-ng tr-íc ng-êi con d©u
hÕt mùc hiÒn th¶o nh- Vò N-¬ng th× bµ mÑ Tr-¬ng Sinh kh«ng thÓ kh«ng yªu mÕn.
Khi bµ mÊt, Vò N-¬ng ®· “ hÕt lêi th-¬ng xãt, phµm viÖc ma chay tÕ lÔ, lo liÖu nh- ®èi
víi cha mÑ ®Î m×nh” . Cã thÓ nãi, cuéc ®êi Vò N-¬ng tuy ng¾n ngñi nh-ng nµng ®· lµm
trßn bæn phËn cña ng-êi phô n÷: mét ng-êi vî thuû chung, mét ng-êi mÑ th-¬ng con,
mét ng-êi d©u hiÕu th¶o. ë bÊt kú mét c-¬ng vÞ nµo, nµng còng lµm rÊt hoµn h¶o.
C¶nh 4: Khi bÞ chång nghi oan, nµng ®· t×m mäi c¸ch ®Ó xo¸ bá ngê vùc trong
lßng Tr-¬ng Sinh.
+ ë lêi nãi ®Çu tiªn, nµng nãi ®Õn th©n phËn m×nh, t×nh nghÜa vî chång vµ kh¼ng
®Þnh tÊm lßng chung thuû trong tr¾ng cña m×nh. CÇu xin chång ®õng nghi oan, nghÜa lµ
nµng ®· cè g¾ng hµn g¾n, cøu v·n h¹nh phóc gia ®×nh ®ang cã nguy c¬ tan vì.
+ ë lêi nãi thø hai trong t©m tr¹ng “ bÊt ®¾c dÜ” , Vò N-¬ng bµy tá nçi thÊt väng khi
kh«ng hiÓu v× sao bÞ ®èi xö tµn nhÉn, bÊt c«ng, kh«ng cã quyÒn tù b¶o vÖ m×nh, thËm
chÝ kh«ng cã quyÒn ®-îc b¶o vÖ bëi nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh minh cña hµng xãm
l¸ng giÒng. Ng-êi phô n÷ cña gia ®×nh ®· mÊt ®i h¹nh phóc gia ®×nh, “ thó vui nghi gia
nghi thÊt” . T×nh c¶m ®¬n chiÕc thuû chung nµng dµnh cho chång ®· bÞ phñ nhËn kh«ng
th-¬ng tiÕc. Giê ®©y “ b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh m-a tan, sen rò trong ao, liÔu tµn
tr-íc giã, khãc tuyÕt b«ng hoa rông cuèng, kªu xu©n c¸i Ðn l×a ®µn, n-íc th¼m buån
xa” , c¶ nçi nhí chê chång mµ ho¸ ®¸ tr-íc ®©y còng kh«ng cßn. VËy th× cuéc ®êi cßn
g× ý nghÜa n÷a ®èi víi ng-êi vî trÎ khao kh¸t yªu th-¬ng Êy?
+ Ch¼ng cßn g× c¶, chØ cã nçi thÊt väng tét cïng, ®au ®ín ª chÒ bëi cuéc h«n nh©n
®· kh«ng cßn c¸ch nµo hµn g¾n næi, mµ nµng th× ph¶i chÞu oan khuÊt tµy trêi. BÞ dån
®Õn b-íc ®-êng cïng, sau mäi cè g¾ng kh«ng thµnh, Vò N-¬ng chØ cßn biÕt m-în
dßng n-íc Hoµng Giang ®Ó röa nçi oan nhôc. Nµng ®· t¾m géi chay s¹ch mong dßng
n-íc m¸t lµm dÞu ®i tøc giËn trong lßng, khiÕn nµng suy nghÜ tØnh t¸o h¬n ®Ó kh«ng
hµnh ®éng bång bét. Nh-ng nµng vÉn kh«ng thay ®æi quyÕt ®Þnh ban ®Çu, bëi ch¼ng
cßn con ®-êng nµo kh¸c cho ng-êi phô n÷ bÊt h¹nh nµy. Lêi than cña nµng tr-íc trêi
cao s«ng th¼m lµ lêi nguyÖn xin thÇn s«ng chøng gi¸m cho nçi oan khuÊt còng nh- ®øc
h¹nh cña nµng. Hµnh ®éng trÉm m×nh lµ hµnh ®éng quyÕt liÖt cuèi cïng, chÊt chøa nçi
tuyÖt väng ®¾ng cay nh-ng còng ®i theo sù chØ ®¹o cña lý trÝ.
+ §-îc c¸c tiªn n÷ cøu, nµng sèng d-íi thuû cung vµ ®-îc ®èi xö t×nh nghÜa. Nµng
hÕt søc c¶m kÝch ¬n cøu m¹ng cña Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cung n-íc. Nh-ng nµng vÉn
kh«ng ngu«i nçi nhí cuéc sèng trÇn thÕ - cuéc sèng nghiÖt ng· ®· ®Èy nµng ®Õn c¸i
chÕt. Vò N-¬ng vÉn lµ ng-êi vî yªu chång, ng-êi mÑ th-¬ng con, vÉn nÆng lßng nhung
nhí quª h-¬ng, mé phÇn cha mÑ, ®ång thêi vÉn khao kh¸t ®-îc tr¶ l¹i danh dù. Bëi vËy
mµ nµng ®· hiÖn vÒ khi Tr-¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan. ThÕ nh-ng “ c¶m ¬n ®øc cña Linh
Phi, ®· thÒ sèng chÕt còng kh«ng bá” , Vò N-¬ng kh«ng quay trë vÒ trÇn gian n÷a.
Tãm l¹i: Vò N-¬ng lµ mét ng-êi phô n÷ xinh ®Ñp, nÕt na, hiÒn thôc l¹i ®¶m ®ang,
th¸o v¸t, thê kÝnh mÑ chång rÊt mùc hiÕu th¶o, mét d¹ thuû chung víi chång, hÕt lßng
vun ®¾p cho h¹nh phóc gia ®×nh. Nµng lµ ng-êi phô n÷ hoµn h¶o, lý t-ëng cña mäi gia
5
®×nh, lµ khu«n vµng th-íc ngäc cña mäi ng-êi phô n÷. Ng-êi nh- nµng xøng ®¸ng
®-îc h-ëng h¹nh phóc trän vÑn, vËy mµ l¹i ph¶i chÕt oan uæng, ®au ®ín.
b. V× sao Vò N-¬ng ph¶i chÕt oan khuÊt? Tõ ®ã em c¶m nhËn ®-îc ®iÒu g× vÒ th©n
phËn ng-êi phô n÷ d-íi chÕ ®é phong kiÕn?
Nh÷ng duyªn cí khiÕn cho mét ng-êi phô n÷ ®øc h¹nh nh- Vò N-¬ng kh«ng thÓ
sèng mµ ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng:
- Nguyªn nh©n trùc tiÕp: do lêi nãi ng©y th¬ cña bÐ §¶n. §ªm ®ªm, ngåi buån
d-íi ngän ®Ìn khuya, Vò N-¬ng th-êng “ trá bãng m×nh mµ b¶o lµ cha §¶n” . VËy nªn
§¶n míi ngé nhËn ®ã lµ cha m×nh, khi ng-êi cha thËt chë vÒ th× kh«ng chÞu nhËn vµ
cßn v« t×nh ®-a ra nh÷ng th«ng tin khiÕn mÑ bÞ oan.
- Nguyªn nh©n gi¸n tiÕp:
+ Do ng-êi chång ®a nghi, hay ghen. Ngay tõ ®Çu, Tr-¬ng Sinh ®· ®-îc giíi thiÖu
lµ ng-êi “ ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc” , l¹i thªm “ kh«ng cã häc” . §ã chÝnh
lµ mÇm mèng cña bi kÞch sau nµy khi cã biÕn cè x¶y ra. BiÕn cè ®ã lµ viÖc Tr-¬ng Sinh
ph¶i ®i lÝnh xa nhµ, khi vÒ mÑ ®· mÊt. Mang t©m tr¹ng buån khæ, chµng bÕ ®øa con lªn
ba ®i th¨m mé mÑ, ®øa trÎ l¹i quÊy khãc kh«ng chÞu nhËn cha. Lêi nãi ng©y th¬ cña
®øa trÎ lµm ®au lßng chµng:“ ¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i -? ¤ng l¹i biÕt nãi,
chø kh«ng nh- cha t«i tr-íc kia, chØ nÝn thin thÝt” Tr-¬ng Sinh g¹n hái ®øa bÐ l¹i ®-a
thªm nh÷ng th«ng tin gay cÊn, ®¸ng nghi: “ Cã mét ng-êi ®µn «ng ®ªm nµo còng ®Õn”
(hµnh ®éng lÐn lót che m¾t thiªn h¹), “ mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶ng ngåi còng ngåi”
(hai ng-êi rÊt quÊn quýt nhau), “ ch¼ng bao giê bÕ §¶n c¶” (ng-êi nµy kh«ng muèn sù
cã mÆt cña ®øa bÐ). Nh÷ng lêi nãi thËt thµ cña con ®· lµm thæi bïng lªn ngän löa ghen
tu«ng trong lßng Tr-¬ng Sinh.
+ Do c¸ch c- xö hå ®å, th¸i ®é phò phµng, th« b¹o cña Tr-¬ng Sinh. Lµ kÎ kh«ng
cã häc, l¹i bÞ ghen tu«ng lµm cho mê m¾t, Tr-¬ng Sinh kh«ng ®ñ b×nh tÜnh, s¸ng suèt
®Ó ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu phi lý trong lêi nãi con trÎ. Con ng-êi ®éc ®o¸n Êy ®· véi vµng
kÕt luËn, “ ®inh ninh lµ vî h-” . Chµng bá ngoµi tai tÊt c¶ nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh
minh, thËm chÝ lµ van xin cña vî. Khi Vò N-¬ng hái ai nãi th× l¹i giÊu kh«ng kÓ lêi
con. Ngay c¶ nh÷ng lêi bªnh vùc cña hä hµng, lµng xãm còng kh«ng thÓ cêi bá oan
khuÊt cho Vò N-¬ng. Tr-¬ng Sinh ®· bá qua tÊt c¶ nh÷ng c¬ héi ®Ó cøu v·n tÊn th¶m
kÞch, chØ biÕt la lªn cho h¶ giËn. Tr-¬ng Sinh lóc Êy kh«ng cßn nghÜ ®Õn t×nh nghÜa vî
chång, còng ch¼ng quan t©m ®Õn c«ng lao to lín cña Vò N-¬ng ®èi víi gia ®×nh, nhÊt
lµ gia ®×nh nhµ chång. Tõ ®©y cã thÓ thÊy Tr-¬ng Sinh lµ con ®Î cña chÕ ®é nam quyÒn
bÊt c«ng, thiÕu lßng tin vµ thiÕu t×nh th-¬ng, ngay c¶ víi ng-êi th©n yªu nhÊt.
+ Do cuéc h«n nh©n kh«ng b×nh ®¼ng, Vò N-¬ng chØ lµ “ con nhµ kÎ khã” , cßn
Tr-¬ng Sinh lµ “ con nhµ hµo phó” . Th¸i ®é tµn tÖ, rÎ róng cña Tr-¬ng Sinh ®èi víi Vò
N-¬ng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn quyÒn thÕ cña ng-êi giµu ®èi víi ng-êi nghÌo trong mét
x· héi mµ ®ång tiÒn ®· b¾t ®Çu lµm ®en b¹c thãi ®êi.
+ Do lÔ gi¸o hµ kh¾c, phô n÷ kh«ng cã quyÒn ®-îc nãi, kh«ng cã quyÒn ®-îc tù
b¶o vÖ m×nh. Trong lÔ gi¸o Êy, ch÷ trinh lµ ch÷ quan träng hµng ®Çu; ng-êi phô n÷ khi

6
®· bÞ mang tiÕng thÊt tiÕt víi chång th× sÏ bÞ c¶ x· héi h¾t hñi, chØ cßn mét con ®-êng
chÕt ®Ó tù gi¶i tho¸t.
+ Do chiÕn tranh phong kiÕn g©y nªn c¶nh sinh ly vµ còng gãp phÇn dÉn ®Õn c¶nh
tö biÖt. NÕu kh«ng cã chiÕn tranh, Tr-¬ng Sinh kh«ng ph¶i ®i lÝnh th× Vò N-¬ng ®·
kh«ng ph¶i chÞu nçi oan tµy trêi dÉn ®Õn c¸i chÕt th-¬ng t©m nh- vËy.
Tãm l¹i: Bi kÞch cña Vò N-¬ng lµ mét lêi tè c¸o x· héi phong kiÕn xem träng
quyÒn uy cña kÎ giµu cã vµ cña ng-êi ®µn «ng trong gia ®×nh, ®ång thêi bµy tá niÒm
c¶m th-¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè phËn oan nghiÖt cña ng-êi phô n÷. Ng-êi phô n÷ ®øc
h¹nh ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng ®-îc bªnh vùc, trë che mµ l¹i cßn bÞ ®èi xö mét c¸ch
bÊt c«ng, v« lý; chØ v× lêi nãi th¬ ng©y cña ®øa trÎ vµ v× sù hå ®å, vò phu cña anh chång
hay ghen tu«ng mµ ®Õn nçi ph¶i kÕt liÔu cuéc ®êi m×nh.
IV. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
1. Mét sè nÐt nghÖ thuËt ®Æc s¾c cña ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng
- X©y dùng t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, ®Æc biÖt lµ chi tiÕt chiÕc bãng. §©y lµ sù
kh¸i qu¸t ho¸ tÊm lßng, sù ngé nhËn vµ sù hiÓu lÇm cña tõng nh©n vËt. H×nh ¶nh nµy
hoµn thiÖn thªm vÎ ®Ñp nh©n c¸ch cña Vò N-¬ng, ®ång thêi còng thÓ hiÖn râ nÐt h¬n
sè phËn bi kÞch cña Vò N-¬ng nãi riªng vµ ng-êi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung.
- NghÖ thuËt dùng truyÖn. DÉn d¾t t×nh huèng truyÖn hîp lý. Chi tiÕt chiÕc bãng lµ
®Çu mèi c©u chuyÖn l¹i chØ xuÊt hiÖn mét lÇn duy nhÊt ë cuèi truyÖn, t¹o sù bÊt ngê,
bµng hoµng cho ng-êi ®äc vµ t¨ng tÝnh bi kÞch cho c©u chuyÖn.
- Cã nhiÒu sù s¸ng t¹o so víi cèt truyÖn cæ tÝch "Vî chµng Tr-¬ng" b»ng c¸ch s¾p
xÕp thªm bít chi tiÕt mét c¸ch ®éc ®¸o.
- NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Nh©n vËt ®-îc x©y dùng qua lêi nãi vµ hµnh ®éng.
C¸c lêi trÇn thuËt vµ ®èi tho¹i cña nh©n vËt sö dông nhiÒu h×nh ¶nh -íc lÖ nh-ng vÉn
kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt vµ ch©n thËt néi t©m nh©n vËt.
- Sö dông yÕu tè truyÒn kú (kú ¶o) lµm næi bËt gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm. YÕu
tè kú ¶o, hoang ®-êng lµm c©u chuyÖn võa thùc võa m¬, võa cã hËu võa kh«ng cã hËu,
lµm hoµn chØnh vÎ ®Ñp cña Vò N-¬ng.
- KÕt hîp c¸c ph-¬ng thøc biÓu ®¹t: Tù sù + biÓu c¶m (tr÷ t×nh) lµm nªn mét ¸ng
v¨n xu«i tù sù cßn sèng m·i víi thêi gian.
2. ý nghÜa cña chi tiÕt kú ¶o
* C¸c chi tiÕt kú ¶o trong c©u chuyÖn:
- Phan Lang n»m méng råi th¶ rïa.
- Phan Lang gÆp n¹n, l¹c vµo ®éng rïa, gÆp Linh Phi, ®-îc cøu gióp; gÆp l¹i Vò
N-¬ng, ®-îc sø gi¶ cña Linh Phi rÏ ®-êng n-íc ®-a vÒ d-¬ng thÕ.
- Vò N-¬ng hiÖn vÒ trong lÔ gi¶i oan trªn bÕn Hoµng Giang gi÷a lung linh, huyÒn
¶o råi l¹i biÕn ®i mÊt.
* C¸ch ®-a c¸c chi tiÕt kú ¶o:
- C¸c yÕu tè nµy ®-îc ®-a vµo xen kÏ víi nh÷ng yÕu tè thùc vÒ ®Þa danh, vÒ thêi
®iÓm lÞch sö, nh÷ng chi tiÕt thùc vÒ trang phôc cña c¸c mü nh©n, vÒ t×nh c¶nh nhµ Vò

7
N-¬ng kh«ng ng-êi ch¨m sãc sau khi nµng mÊt… C¸ch thøc nµy lµm cho thÕ giíi kú
¶o lung linh, m¬ hå trë nªn gÇn víi cuéc ®êi thùc, lµm t¨ng ®é tin cËy, khiÕn ng-êi ®äc
kh«ng c¶m thÊy ngì ngµng.
* ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt kú ¶o:
- C¸ch kÕt thóc nµy lµm nªn ®Æc tr-ng cña thÓ lo¹i truyÖn truyÒn kú.
- Lµm hoµn chØnh thªm nÐt ®Ñp vèn cã cña Vò N-¬ng: nÆng t×nh, nÆng nghÜa, quan
t©m ®Õn chång con, phÇn mé tæ tiªn, khao kh¸t ®-îc phôc håi danh dù.
- T¹o nªn mét kÕt thóc phÇn nµo cã hËu cho c©u chuyÖn.
- ThÓ hiÖn vÒ -íc m¬, vÒ lÏ c«ng b»ng ë câi ®êi cña nh©n d©n ta.
- Chi tiÕt kú ¶o ®ång thêi còng kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh bi kÞch cña c©u chuyÖn. Vò
N-¬ng trë vÒ mµ vÉn xa c¸ch ë gi÷a dßng bëi nµng vµ chång con vÉn ©m d-¬ng chia l×a
®«i ng¶, h¹nh phóc ®· vÜnh viÔn rêi xa. T¸c gi¶ ®-a ng-êi ®äc vµo giÊc chiªm bao råi
l¹i kÐo chóng ta sùc tØnh giÊc m¬ - giÊc m¬ vÒ nh÷ng ng-êi phô n÷ ®øc h¹nh vÑn toµn.
S-¬ng khãi gi¶i oan tan ®i, chØ cßn mét sù thùc cay ®¾ng: nçi oan cña ng-êi phô n÷
kh«ng mét ®µn trµng nµo gi¶i næi. Sù ©n hËn muén mµng cña ng-êi chång, ®µn cÇu siªu
cña t«n gi¸o ®Òu kh«ng cøu v·n ®-îc ng-êi phô n÷. §©y lµ giÊc m¬ mµ còng lµ lêi
c¶nh tØnh cña t¸c gi¶. Nã ®Ó l¹i d- vÞ ngËm ngïi trong lßng ng-êi ®äc vµ lµ bµi häc
thÊm thÝa vÒ gi÷ g×n h¹nh phóc gia ®×nh.
- > Yªu cÇu tr¶ lêi ng¾n gän, gi¶i thÝch râ yªu cÇu cña ®Ò bµi; c¸c ý cã sù liªn kÕt
chÆt chÏ; tr×nh bµy râ rµng, m¹ch l¹c.

TruyÖn cò trong phñ chóa trÞnh

(TrÝch Vò Trung Tuú Bót)
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- T¸c gi¶ Ph¹m §×nh Hæ (1768 - 1839) tªn ch÷ lµ Tïng Niªn hoÆc BØnh Trùc, hiÖu
§«ng D· TiÒu, tôc gäi lµ Chiªu Hæ, ng-êi lµng §an Loan, huyÖn §-êng An, tØnh H¶i
D-¬ng (nay lµ x· Nh©n QuyÒn, huyÖn B×nh Giang, tØnh H¶i D-¬ng).
- ¤ng sèng vµo thêi buæi ®Êt n-íc lo¹n l¹c nªn muèn Èn c-. §Õn thêi Minh M¹ng
nhµ NguyÔn, vua vêi «ng ra lµm quan, «ng ®· mÊy lÇn tõ chøc, råi l¹i bÞ triÖu ra.
- Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i nhiÒu c«ng tr×nh biªn so¹n kh¶o cøu cã gi¸ trÞ thuéc ®ñ c¸c
lÜnh vùc: v¨n häc, triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lý… tÊt c¶ ®Òu b»ng ch÷ H¸n.
II. T¸c phÈm:

8
 1. ý nghÜa nhan ®Ò: Vò trung tuú bót (tuú bót viÕt trong nh÷ng ngµy m-a)
2. ThÓ lo¹i: T¸c phÈm gåm: 88 mÈu chuyÖn nhá, viÕt theo thÓ tuú bót, hiÓu theo
nghÜa lµ ghi chÐp tuú høng, t¶n m¹n, kh«ng cÇn hÖ thèng, kÕt cÊu g×. ¤ng bµn vÒ c¸c
thø lÔ nghi, phong tôc, tËp qu¸n… ghi chÐp nh÷ng viÖc x¶y ra trong x· héi lóc ®ã, viÕt
vÒ mét sè nh©n vËt, di tÝch lÞch sö, kh¶o cøu vÒ ®Þa d-, chñ yÕu lµ vïng H¶i D-¬ng quª
«ng. TÊt c¶ nh÷ng néi dung Êy ®Òu ®-îc tr×nh bµy gi¶n dÞ, sinh ®éng vµ rÊt hÊp dÉn.
T¸c phÈm ch¼ng nh÷ng cã gi¸ trÞ v¨n ch-¬ng ®Æc s¾c mµ cßn cung cÊp nh÷ng tµi liÖu
quý vÒ sö häc, ®Þa lý, x· héi häc.
3. Hoµn c¶nh: T¸c phÈm ®-îc viÕt ®Çu ®êi NguyÔn (®Çu thÕ kû XIX)
4. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch:
* Gi¸ trÞ néi dung: "ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh" ph¶n ¸nh ®êi sèng xa hoa
cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi Lª - TrÞnh.
* Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Ph¹m §×nh Hæ thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tuú bót, sù ghi chÐp
ch©n thùc, sinh ®éng, giµu chÊt tr÷ t×nh. C¸c chi tiÕt miªu t¶ chän läc, ®¾t gi¸, giµu søc
thuyÕt phôc, t¶ c¶nh ®Ñp tØ mØ nh-ng l¹i nhuèm mµu s¾c u ¸m, mang tÝnh dù b¸o.
Giäng ®iÖu t¸c gi¶ gÇn nh- kh¸ch quan nh-ng còng ®· khÐo lÐo thÓ hiÖn th¸i ®é lªn ¸n
bän vua quan qua thñ ph¸p liÖt kª.
B. Ph©n tÝch v¨n b¶n
1. Thãi ¨n ch¬i xa xØ cña chóa TrÞnh vµ c¸c quan l¹i hÇu cËn ®-îc miªu t¶ nh-
thÕ nµo?
a) Thãi ¨n ch¬i xa xØ, xa hoa cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi
Lª - TrÞnh ®-îc Ph¹m §×nh Hæ miªu t¶ rÊt cô thÓ, sinh ®éng. Cuéc sèng cña chóa lµ
cuéc sèng giµu sang ®Õn tét ®Ønh.
- Chóa cho x©y nhiÒu cung ®iÖn, ®Òn ®µi ë kh¾p mäi n¬i, ®Ó tho¶ ý thÝch ch¬i ®Ìn
®uèc “ ng¾m c¶nh ®Ñp” , ý thÝch ®ã biÕt bao nhiªu cho võa, v× vËy “ viÖc x©y dùng ®×nh
®µi cø liªn miªn” , hao tiÒn, tèn cña.
- Chóa bµy ra nhiÒu cuéc d¹o ch¬i tèn kÐm ë c¸c li cung (cung ®iÖn l©u ®µi xa kinh
thµnh). Nh÷ng cuéc d¹o ch¬i cña chóa ë T©y hå ®-îc miªu t¶ tØ mØ: DiÔn ra th-êng
xuyªn “ th¸ng ba bèn lÇn” , huy ®éng rÊt nhiÒu ng-êi hÇu h¹ “ binh lÝnh dµn hÇu bèn
mÆt hå” - mµ Hå T©y th× rÊt réng. Kh«ng chØ lµ d¹o ch-oi ®¬n thuÇn, mµ cßn lµ nghi lÔ
tiÕp ®ãn t-ng bõng, ®éc ®¸o, nh÷ng trß ch¬i lè l¨ng (tæ chøc héi chî, cho quan néi thÇn
c¶i trang thµnh ®µn bµ bµy b¸n hµng), chïa TrÊn Quèc, n¬i linh thiªng cña phËt gi¸o
còng trë thµnh n¬i hoµ nh¹c cua rbän nh¹c c«ng cung ®×nh.
- Dïng quyÒn lùc ®Ó t×m vµ c-íp lÊy c¸c cña quý trong thiªn h¹ nh- tr©n cÇm dÞ
thó, cæ méc qu¸i th¹ch… (chim quý, thó l¹, c©y cæ thô, nh÷ng hßn ®¸ cã h×nh d¸ng kú
l¹, chËu hoa, c©y c¶nh) vÒ t« ®iÓm cho n¬i ë cña chóa.
* T¸c gi¶ chän mét c¶nh ®iÓn h×nh cña cuéc c-íp ®o¹t Êy lµ c¶nh lÝnh tr¸ng trë mét
c©y ®a cæ thô vÒ phñ chóa (®©y lµ mét chi tiÕt tiªu biÓu lµm râ chñ ®Ò). T¸c gi¶ miªu t¶
kü l-ìng, c«ng phu b»ng nh÷ng tõ ng÷ sèng ®éng, mét giäng v¨n thËt nÆng nÒ: “ C©y
®a to, cµnh l¸ r-êm rµ, ®-îc r-íc qua s«ng” … nh- mét c©y cæ thô mäc trªn ®Çu non
9
hèc ®¸, rÔ ®Õn vµi tr-îng, ph¶i mét c¬ binh míi khiªng næi, l¹i cã bèn ng-êi ®i kÌm,
®Òu cÇm g-¬m ®¸nh thanh la ®èc thóc qu©n lÝnh khiªng ®i cho ®Òu tay” . Ng-êi viÕt tuú
bót, danh nho Ph¹m §×nh Hæ ®· ®-a ra nh÷ng sù viÖc cô thÓ, ch©n thùc vµ kh¸ch quan,
kh«ng b×nh luËn mµ c¸c h×nh ¶nh, chi tiÕt hiÖn lªn ®Çy Ên t-îng.
Nh÷ng chi tiÕt kÓ, t¶ ch©n thùc cho thÊy phñ chóa lµ n¬i bµy ra nh÷ng trß ch¬i tèn
kÐm vµ hÕt søc lè bÞch. §Ó phôc vô cho sù ¨n ch¬i Êy th× tiÒn cña, c«ng søc, må h«i
n-íc m¾t vµ thËm chÝ c¶ m¹ng sèng cña nh©n d©n ph¶i hao tèn biÕt bao nhiªu mµ kÓ.
b) Ên t-îng nhÊt lµ c¶nh ®ªm n¬i v-ên nhµ chóa qua ®o¹n v¨n “ Mçi khi ®ªm thanh
c¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu, v-în hãt ran kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo nh- trËn
m-a sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt t-êng” .
C¶nh ®-îc miªu t¶ lµ c¶nh thùc nh-ng ©m thanh l¹i gîi c¶m gi¸c ghª rîn tr-íc mét
c¸i g× tan t¸c, ®au th-¬ng nh- kh«ng ph¶i tr-íc c¶nh ®Ñp yªn tÜnh, phån thùc. “ triÖu bÊt
t-êng” tøc lµ ®iÒm gë, ®iÒm ch¼ng lµnh. H×nh ¶nh Èn dô t¶ c¶nh bÊt th-êng cña ®ªm
thanh c¶nh v¾ng nh- b¸o tr-íc sù suy vong tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ch¨m lo
®Õn chuyÖn ¨n ch¬i h-ëng l¹c trªn må h«i, n-íc m¾t vµ c¶ x-¬ng m¸u cña d©n lµnh.
C¶m xóc chñ quan cña t¸c gi¶ ®Õn ®©y míi ®-îc bé lé.
2. Sù tham lam nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa
- Thêi chóa TrÞnh S©m, bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa rÊt ®-îc sñng ¸i, bëi
chóng cã thÓ gióp chóa ®¾c lùc trong viÖc bµy c¸c trß ¨n ch¬i, h-ëng l¹c. Do thÕ, chóng
còng û thÕ nhµ chóa mµ hoµnh hµnh, t¸c oai, t¸c qu¸i trong nh©n d©n.
- §Ó phôc vô cho sù h-ëng l¹c Êy, chóa còng nh- c¸c quan ®· trë thµnh nh÷ng kÎ
c-íp ngµy. Chóng ra søc hoµnh hµnh trÊn lét kh¾p n¬i trong thµnh t×m ®å vËt, c©y cèi
®Ñp, con thó c-íp vÒ trang trÝ cho phñ chóa léng lÉy xa hoa: "bao nhiªu loµi tr©n cÇm
dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n gian, chóa ®Òu søc thu lÊy"
"trong phñ, tuú chç ®iÓm xuyÕt bµy vÏ ra h×nh nói non bé, tr«ng nh- bÕn bÓ ®Çu non"
Chóa cã nh÷ng vËt quý Êy th× bao ng-êi d©n bÞ ¨n c-íp tr¾ng tr¬n. Bän quan l¹i th-êng
"m-în giã bÎ m¨ng, ngoµi dä dÉm", dß xem nhµ nµo cã vËt quý th× biªn vµo hai ch÷
"phông thñ", ®em cho ng-êi ®Õn lÊy ph¨ng ®i. Råi võa ¨n c-íp võa la lµng, chóng cßn
do¹ giÊu vËt cña phông ®Ó do¹ lÊy tiÒn cña d©n. Ng-êi d©n võa bÞ c-íp vËt quý võa bÞ
®ßi tiÒn, cã khi l¹i cßn ph¶i tù tay ph¸ huû nh÷ng thø m×nh ®· ch¨m sãc, nu«i trång ®Ó
tr¸nh khái tai v¹. Cßn bän ho¹n quan ®èi víi chóa th× ®-îc th-ëng, ®-îc khen, ®-îc
th¨ng quan tiÕn chøc, bæng léc nÝch ®Çy tói, mét c«ng mµ lîi c¶ ®«i ®-êng.
- §o¹n v¨n cuèi lµ chi tiÕt kÓ rÊt thËt vÒ gia ®×nh cña chÝnh t¸c gi¶: bµ mÑ cña t¸c
gi¶ ®· ph¶i sai chÆt ®i mét c©y lª vµ hai c©y lùu quý, rÊt ®Ñp trong v-ên nhµ m×nh ®Ó
tr¸nh tai v¹. §©y kh«ng chØ lµ ®iÒu t¸c gi¶ m¾t thÊy tai nghe mµ cßn lµ ®iÒu «ng ®· tr¶i
qua, nªn rÊt cã søc thuyÕt phôc. C¶m xóc cña t¸c gi¶ (th¸i ®é bÊt b×nh, phª ph¸n) còng
®-îc göi g¾m mét c¸ch kÝn ®¸o qua ®ã.
3. Theo em thÓ v¨n tuú bót trong bµi cã g× kh¸c víi thÓ truyÖn mµ c¸c em ®· häc ë
tiÕt tr-íc (ChuyÖn ng-êi con g¸i Nam X-¬ng).
Gièng nhau: ®Òu thuéc thÓ lo¹i v¨n xu«i trung ®¹i

10
 Kh¸c nhau:
ThÓ lo¹i truyÖn ThÓ lo¹i tuú bót
- HiÖn thùc cña cuéc sèng ®-îc th«ng - Nh»m ghi chÐp vÒ nh÷ng con ng-êi,
qua sè phËn con ng-êi cô thÓ, cho nªn nh÷ng sù viÖc cô thÓ, cã thùc, qua ®ã
th-êng cã cèt truyÖn vµ nh©n vËt. t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, suy nghÜ, nhËn
- Cèt truyÖn ®-îc triÓn khai, nh©n vËt thøc, ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ con ng-êi
®-îc kh¾c ho¹ nhê mét hÖ thèng chi vµ cuéc sèng.
tiÕt nghÖ thuËt phong phó, ®a d¹ng bao - Sù ghi chÐp ë ®©y lµ tuú theo c¶m
gåm chi tiÕt sù kiÖn, xung ®ét, chi tiÕt høng chñ quan, cã thÓ t¶n m¹n, kh«ng
néi t©m, ngo¹i h×nh cña nh©n vËt, chi cÇn gß bã theo hÖ thèng, kÕt cÊu g×,
tiÕt tÝnh c¸ch… thËm chÝ c¶ nh÷ng chi nh-ng vÉn tu©n theo mét t- t-ëng c¶m
tiÕt t-îng, hoang ®-êng. xóc chñ ®¹o (VÝ dô: Th¸i ®é phª ph¸n
thãi ¨n ch¬i xa xØ vµ tÖ nhòng nhiÔu
nh©n d©n d©n cña bän vua chóa vµ lò
quan l¹i hÇu cËn).
- Lèi ghi chÐp cña tïy bót giµu chÊt
tr÷ t×nh h¬n ë c¸c lo¹i ghi chÐp kh¸c
(nh- bót ký, ký sù).
4. Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ t×nh tr¹ng cña ®Êt n-íc ta thêi vua Lª - chóa
TrÞnh?
- C¶nh vËt trong phñ chóa lµ c¶nh xa hoa, léng lÉy, bãng bÈy, ®iÓm xuyÕt bµy ®ñ
thø.
- §i kÌm víi c¶nh xa hoa nh- thÕ th× cuéc sèng trong phñ còng rÊt bãng bÈy, chóa
ch¬i ®ñ c¸c loµi “ ch©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch, chËu hoa c©y c¶nh ë chèn d©n
gian” . §óng lµ c¸ trêi Nam sang nhÊt lµ ®©y” (Lª H÷u Tr¸c). Cuéc sèng Êy v-¬ng gi¶,
th©m nghiªm, ®Çy quyÒn uy nh-ng "kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt th-êng", b¸o tr-íc
sù suy väng sôp ®æ tÊt yÕu cña mét triÒu ®¹i chØ biÕt ¨n ch¬i, kh«ng lo nghÜ g× cho nh©n
d©n.
- Con ng-êi trong phñ chóa ®a d¹ng, nh-ng phÇn lín lµ nh÷ng kÎ ¨n ch¬i, hoang
d©m v« ®é, v« tr¸ch nhiÖm thËm chÝ lµ v« l-¬ng t©m, kh«ng cßn nh©n tÝnh. Chóng chØ
biÕt ¨n c-íp cña d©n ®Ó nÝch cho ®Çy tói, ®Ó tho¶ c¸i thó vui ch¬i ®Ìn ®uèc hay ch¬i
chËu hoa c©y c¶nh cña m×nh.
- > Tõ ®©y cã thÓ thÊy r»ng thêi ®¹i phong kiÕn Lª - TrÞnh lµ thêi ®¹i thèi n¸t, môc
ruçng. Vua vµ quan ®Òu chØ lo vui ch¬i, lo bµy trß - nh÷ng trß lè l¨ng, kÞch cìm vµ v«
cïng tèn kÐm, quan th× nÞnh hãt, c-íp cña d©n vÒ d©ng cho chóa ; chóa th× m¶i h-ëng
thô cuéc sèng xa hoa, phó quý. Cßn "nh©n d©n" hä kh«ng chØ chÞu ®ãi chÞu khæ mµ cßn
ph¶i chÞu Êm øc bëi bÞ bãc lét, bÞ ¨n c-íp tr¾ng tr¬n tiÒn b¹c vµ nh÷ng ®å mµ hä yªu
quý, n©ng niu. TriÒu ®¹i Êy sôp ®æ lµ mét lÏ tù nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái.

11
 Hoµng Lª nhÊt thèng trÝ
Ng« Gia V¨n Ph¸i
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶: Ng« Gia V¨n Ph¸i: mét nhãm t¸c gi¶ dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh
Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, Hà Nộ i, trong ®ã hai t¸c gi¶ chÝnh lµ Ng« Th× ChÝ
(1753 - 1788), lµm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vµ Ng« Th× Du (1772 - 1840), lµm quan
d-íi chiÒu nhµ NguyÔn.
II. T¸c phÈm:
1. Nhan ®Ò: “ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” viÕt b»ng ch÷ H¸n ghi chÐp vÒ sù thèng
nhÊt cña v-¬ng triÒu nhµ Lª vµo thêi ®iÓm T©y S¬n diÖt TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vua
Lª. Nã kh«ng chØ dõng l¹i ë sù thèng nhÊt cña v-¬ng triÒu nhµ Lª, mµ cßn ®-îc viÕt
tiÕp, t¸i hiÖn mét giai ®o¹n lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cña x· héi phong kiÕn ViÖt Nam vµo
30 n¨m cuèi thÕ kû XVIII vµ mÊy n¨m ®Çu thÕ kû XIX. Cuèn tiÓu thuyÕt cã tÊt c¶ 17
håi.
2. ThÓ lo¹i: (chÝ lµ mét lèi v¨n ghi chÐp sù vËt, sù viÖc).
Còng cã thÓ xem Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö viÕt theo
lèi ch-¬ng håi.
3. Hoµn c¶nh: håi thø 14, viÕt vÒ sù kiÖn Quang Trung ®¹i ph¸ qu©n Thanh.
4. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt
- Néi dung: Víi quan ®iÓm lÞch sö ®óng ®¾n vµ niÒm tù hµo d©n téc, c¸c t¸c gi¶
“ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” ®· t¸i hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ng-êi anh hïng d©n téc
NguyÔn HuÖ qua chiÕn c«ng thÇn tèc ®¹i ph¸ qu©n Thanh, sù th¶m h¹i cña qu©n t-íng
nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.
- NghÖ thuËt: KÓ chuyÖn xen kÏ miªu t¶ mét c¸ch sinh ®éng cô thÓ, g©y ®-îc Ên
t-îng m¹nh.
5. §¹i ý vµ bè côc:
* §¹i ý: §o¹n trÝch miªu t¶ chiÕn th¾ng lÉy lõng cña vua Quang Trung, sù th¶m b¹i
nhôc nh· cña qu©n t-íng nhµ Thanh vµ sè phËn lò vua quan ph¶n n-íc, h¹i d©n.
* Bè côc: 3 ®o¹n
- §o¹n 1: (tõ ®Çu ®Õn “ h«m Êy nh»m vµo ngµy 25 th¸ng ch¸p n¨m MËu Th©n
(1788)” ): §-îc tin b¸o qu©n Thanh chiÕm Th¨ng Long, B¾c B×nh V-¬ng NguyÔn HuÖ
lªn ng«i hoµng ®Õ vµ th©n chinh cÇm qu©n dÑp giÆc.
- §o¹n 2: (“ Vua Quang Trung tù m×nh ®èc suÊt ®¹i binh… vua Quang Trung tiÕn
binh ®Õn Th¨ng Long, råi kÐo vµo thµnh” ): Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc vµ chiÕn th¾ng
lÉy lõng cña vua Quang Trung.
- §o¹n 3: (“ L¹i nãi, T«n SÜ NghÞ vµ vua Lª… còng lÊy lµm xÊu hæ” ): Sù ®¹i b¹i
cña qu©n t-íng nhµ Thanh vµ t×nh tr¹ng th¶m b¹i cña vua t«i Lª Chiªu Thèng.
6. Tãm t¾t håi 14 “ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ”
- Tr-íc thÕ m¹nh cña giÆc, qu©n T©y S¬n ë Th¨ng Long, rót qu©n vÒ Tam §iÖp vµ
cho ng-êi vµo Phñ Xu©n cÊp b¸o víi NguyÔn HuÖ.
12
 - NhËn ®-îc tin ngµy 24/11, NguyÔn HuÖ liÒn tæ chøc l¹i lùc l-îng chia qu©n lµm
hai ®¹o thuû - bé.
- Ngµy 25 th¸ng Ch¹p, lµm lÔ lªn ng«i lÊy hiÖu lµ Quang Trung, trùc tiÕp chØ ®¹o
hai ®¹o qu©n tiÕn ra B¾c.
- Ngµy 29 th¸ng Ch¹p, qu©n T©y S¬n ra ®Õn NghÖ An, Quang Trung cho dõng l¹i
mét ngµy, tuyÓn thªm h¬n 1 v¹n tinh binh, më mét cuéc duyÖt binh lín.
- Ngµy 30, qu©n cña Quang Trung ra ®Õn Tam §iÖp, héi cïng Së vµ L©n. Quang
Trung ®· kh¼ng ®Þnh: "Ch¼ng qu¸ m-êi ngµy cã thÓ ®uæi ®-îc ng-êi Thanh". Còng
trong ngµy 30, giÆc gi· ch-a yªn, binh ®ao h·y cßn mµ «ng ®· nghÜ ®Õn kÕ s¸ch x©y
dùng ®Êt n-íc m-êi n¨m sau chiÕn tranh. ¤ng cßn më tiÖc khao qu©n, ngÇm hÑn mïng
7 sÏ cã mÆt ë thµnh Th¨ng Long më tiÖc lín. Ngay ®ªm ®ã, nghÜa qu©n l¹i tiÕp tôc lªn
®-êng. Khi qu©n T©y S¬n ra ®Õn s«ng Thanh QuyÕt gÆp ®¸m do th¸m cña qu©n Thanh,
Quang Trung ra lÖnh b¾t hÕt kh«ng ®Ó sãt mét tªn.
- R¹ng s¸ng ngµy 3 TÕt, nghÜa qu©n bÝ mËt bao v©y ®ån H¹ Håi vµ dïng m-u ®Ó
qu©n Thanh ®Çu hµng ngay, h¹ ®ån dÔ dµng.
- R¹ng s¸ng ngµy mïng 5 TÕt, nghÜa qu©n tÊn c«ng ®ån Ngäc Håi. Qu©n giÆc
chèng tr¶ quyÕt liÖt, dïng èng phun khãi löa ra nh»m lµm ta rèi lo¹n, nh-ng giã l¹i ®æi
chiÒu thµnh ra chóng tù h¹i m×nh. Cuèi cïng, qu©n Thanh ph¶i chÞu ®Çu hµng, th¸i thó
§iÒn ch©u SÇm Nghi §èng th¾t cæ tù tö.
- Tr-a mïng 5 TÕt, Quang Trung ®· dÉn ®Çu ®oµn qu©n th¾ng trËn tiÕn vµo Th¨ng
Long. §¸m tµn qu©n cña giÆc t×m vÒ phÝa ®ª Yªn Duyªn gÆp phôc binh cña ta, trèn
theo ®-êng VÞnh KiÒu l¹i bÞ qu©n voi ë §¹i ¸ng dån xuèng ®Çm Mùc giµy x¸o, chÕt
hµng v¹n tªn. Mét sè ch¹y lªn cÇu phao, cÇu phao ®øt, x¸c ng-êi ngùa chÕt lµm t¾c c¶
khóc s«ng NhÞ Hµ. Mïng 4 TÕt nghe tin qu©n T©y S¬n tÊn c«ng, T«n Sü NghÞ vµ Lª
Chiªu Thèng ®· véi v· bá lªn biªn giíi phÝa b¾c. Khi gÆp l¹i nhau, NghÞ cã vÎ xÊu hæ
nh-ng vÉn huyªnh hoang. C¶ hai thu nhÆt tµn qu©n, kÐo vÒ ®Êt B¾c.
B. Ph©n tÝch v¨n b¶n
I. C¶m nhËn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña h×nh t-îng ng-êi anh hïng ¸o v¶i Quang
Trung qua håi thø 14 cña t¸c phÈm“ Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ cña Ng« Gia V¨n
Ph¸i.
Dµn ý chi tiÕt
I. Më bµi :
- "Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ" lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö b»ng ch÷ H¸n ®-îc
viÕt theo thÓ ch-¬ng håi do nhiÒu t¸c gi¶ trong Ng« Gia V¨n Ph¸i (Ng« Th× ChÝ, Ng«
Th× Du…) s¸ng t¸c. §©y lµ mét bøc tranh s©u réng võa ph¶n ¸nh ®-îc sù thèi n¸t, suy
tµn cña triÒu ®×nh Lª TrÞnh, võa ph¶n ¸nh ®-îc sù ph¸t triÓn cña phong trµo T©y S¬n.
- Trong håi thø 14 cña t¸c phÈm, h×nh t-îng ng-êi anh hïng Quang Trung hiÖn lªn
thËt cao ®Ñp víi khÝ ph¸ch hµo hïng, trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ tµi thao l-îc h¬n ng-êi.
II. Th©n bµi:
1. Tr-íc hÕt Quang Trung lµ mét con ng-êi hµnh ®éng m¹nh mÏ quyÕt ®o¸n:
13
 - Tõ ®Çu ®Õn cuèi ®o¹n trÝch, NguyÔn HuÖ lu«n lu«n lµ con ng-êi hµnh ®éng mét
c¸ch x«ng x¸o, nhanh gän cã chñ ®Ých vµ rÊt qu¶ quyÕt.
- Nghe tin giÆc ®· ®¸nh chiÕm ®Õn tËn Th¨ng Long mÊt c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng
lín mµ «ng kh«ng hÒ nao nóng “ ®Þnh th©n chinh cÇm qu©n ®i ngay” .
- Råi chØ trong vßng h¬n mét th¸ng, NguyÔn HuÖ ®· lµm ®-îc bao nhiªu viÖc lín:
“ tÕ c¸o trêi ®Êt” , lªn ng«i hoµng ®Õ, dèc xuÊt ®¹i binh ra B¾c…
2. §ã lµ mét con ng-êi cã trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ nh¹y bÐn:
* Ngay khi mÊy chôc v¹n qu©n Thanh do T«n SÜ NghÞ hïng hæ kÐo vµo n-íc ta, thÕ
giÆc ®ang m¹nh, t×nh thÕ khÈn cÊp, vËn mÖnh ®Êt n-íc “ ngµn c©n treo sîi tãc” , NguyÔn
HuÖ ®· quyÕt ®Þnh lªn ng«i hoµng ®Õ ®Ó chÝnh danh vÞ, lÊy niªn hiÖu lµ Quang Trung.
ViÖc lªn ng«i ®· ®-îc tÝnh kü víi môc ®Ých thèng nhÊt néi bé, héi tô anh tµi vµ quan
träng h¬n lµ“ ®Ó yªn kÎ ph¶n tr¾c vµ gi÷ lÊy lßng ng-êi” , ®-îc d©n ñng hé.
* S¸ng suèt trong viÖc nhËn ®Þnh t×nh h×nh ®Þch vµ ta:
- Qua lêi dô t-íng sÜ tr-íc lóc lªn ®-êng ë NghÖ An, Quang Trung ®· chØ râ“ ®Êt
nµo sao Êy” ng-êi ph-¬ng B¾c kh«ng ph¶i nßi gièng n-íc ta, bông d¹ ¾t kh¸c” . ¤ng
cßn v¹ch râ téi ¸c cña chóng ®èi víi nh©n d©n ta: “ Tõ ®êi nhµ H¸n ®Õn nay, chóng ®·
mÊy phen c-íp bãc n-íc ta, giÕt h¹i d©n ta, v¬ vÐt cña c¶i, ng-êi m×nh kh«ng thÓ chÞu
næi, ai còng muèn ®uæi chóng ®i” .
- Quang Trung ®· khÝch lÖ t-íng sÜ d-íi quyÒn b»ng nh÷ng tÊm g-¬ng chiÕn ®Êu
dòng c¶m chèng giÆc ngo¹i x©m giµnh l¹i ®éc lËp cña cha «ng ta tõ ngµn x-a nh-:
Tr-ng n÷ V-¬ng, §inh Tiªn Hoµng, Lª §¹i Hµnh…
- Quang Trung ®· dù kiÕn ®-îc viÖc Lª Chiªu Thèng vÒ n-íc cã thÓ lµm cho mét
sè ng-êi Phï Lª “ thay lßng ®æi d¹” víi m×nh nªn «ng ®· cã lêi dô víi qu©n lÝnh chÝ
t×nh, võa nghiªm kh¾c: “ c¸c ng-êi ®Òu lµ nh÷ng ng-êi cã l-¬ng tri, h·y nªn cïng ta
®ång t©m hiÖp lùc ®Ó dùng lªn c«ng lín. Chí cã quen thãi cò, ¨n ë hai lßng, nÕu nh-
viÖc ph¸t gi¸c ra sÏ bÞ giÕt chÕt ngay tøc kh¾c, kh«ng tha mét ai” .
* S¸ng suèt trong viÖc sÐt ®o¸n bª bèi:
- Trong dÞp héi qu©n ë Tam §iÖp, qua lêi nãi cña Quang Trung víi Së vµ L©n ta
thÊy râ: ¤ng rÊt hiÓu viÖc rót qu©n cña hai vÞ t-íng giái nµy. §óng ra th× “ qu©n thua
chÐm t-íng” nh-ng kh«ng hiÓu lßng hä, søc m×nh Ýt kh«ng ®Þch næi ®éi qu©n hïng
t-íng hæ nhµ Thanh nªn ®µnh ph¶i bá thµnh Th¨ng Long rót vÒ Tam §iÖp ®Ó tËp hîp
lùc l-îng. VËy Së vµ L©n kh«ng bÞ trõng ph¹t mµ cßn ®-îc ngîi khen.
- §èi víi Ng« Th× NhËm, «ng ®¸nh gi¸ rÊt cao vµ sö dông nh- mét vÞ qu©n sÜ “ ®a
m-u tóc trÝ” viÖc Së vµ L©n rót ch¹y Quang Trung còng ®o¸n lµ do NhËm chñ m-u, võa
lµ ®Ó b¶o toµn lùc l-îng, võa g©y cho ®Þch sù chñ quan. ¤ng ®· tÝnh ®Õn viÖc dïng
NhËm lµ ng-êi biÕt dïng lêi khÐo lÐo ®Ó dÑp viÖc binh ®ao.
3. Quang Trung lµ ng-êi cã tÇm nh×n xa tr«ng réng:
- Míi khëi binh ®¸nh giÆc, ch-a giµnh ®-îc tÊc ®Êt nµo vËy mµ vua Quang Trung
®· nãi ch¾c nh- ®inh ®ãng cét “ ph-¬ng l-îc tiÕn ®¸nh ®· cã tÝnh s½n” .

14
 - §ang ngåi trªn l-ng ngùa, Quang Trung ®· nãi víi NhËm vÒ quyÕt s¸ch ngo¹i
giao vµ kÕ ho¹ch 10 tíi ta hoµ b×nh. §èi víi ®Þch, th-êng th× biÕt lµ th¾ng viÖc binh ®ao
kh«ng thÓ døt ngay ®-îc v× xØ nhôc cña n-íc lín cßn ®ã. NÕu “ chê 10 n¨m n÷a ta ®-îc
yªn æn mµ nu«i d-ìng lùc l-îng, bÊy giê n-íc giµu qu©n m¹nh th× ta cã sî g× chóng” .
4. Quang Trung lµ vÞ t-íng cã tµi thao l-îc h¬n ng-êi:
- Cuéc hµnh qu©n thÇn tèc do Quang Trung chØ huy ®Õn nay vÉn cßn lµm chóng ta
kinh ng¹c. Võa hµnh qu©n, võa ®¸nh giÆc mµ vua Quang Trung ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch tõ
25 th¸ng ch¹p ®Õn mïng 7 th¸ng giªng sÏ vµo ¨n tiÕt ë Th¨ng Long, trong thùc tÕ ®·
v-ît møc 2 ngµy.
- Hµnh qu©n xa, liªn tôc nh- vËy nh-ng ®éi qu©n vÉn chØnh tÒ còng lµ do tµi tæ
chøc cña ng-êi cÇm qu©n.
5. H×nh ¶nh vÞ vua lÉm liÖt trong chiÕn trËn:
- Vua Quang Trung th©n chinh cÇm qu©n kh«ng ph¶i chØ trªn danh nghÜa. ¤ng lµm
tæng chØ huy chiÕn dÞch thùc sù.
- D-íi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña vÞ tæng chØ huy nµy, nghÜa qu©n T©y S¬n ®· ®¸nh
nh÷ng trËn thËt ®Ñp, th¾ng ¸p ®¶o kÎ thï.
- KhÝ thÕ ®éi qu©n lµm cho kÎ thï khiÕp vÝa vµ h×nh ¶nh ng-êi anh hïng còng ®-îc
kh¾c ho¹ lÉm liÖt: trong c¶nh “ khãi tá mï trêi, c¸ch gang tÊc kh«ng thÊy g×” næi bËt
h×nh ¶nh nhµ vua “ c-ìi voi ®i ®èc thóc” víi tÊm ¸o bµo mµu ®á ®· s¹m ®en khãi sóng.
- H×nh ¶nh ng-êi anh hïng ®-îc kh¾c ho¹ kh¸ ®Ëm nÐt víi tÝnh c¸ch m¹nh mÏ, trÝ
tuÖ s¸ng suèt, nh¹y bÐn, tµi dïng binh nh- thÇn; lµ ng-êi tæ chøc vµ lµ linh hån cña
chiÕn c«ng vÜ ®¹i.
III. KÕt bµi
Víi ý thøc t«n träng sù thùc lÞch sö vµ ý thøc d©n téc, nh÷ng ng-êi trÝ thøc - c¸c t¸c
gi¶ Ng« Gia V¨n Ph¸i lµ nh÷ng cùu thÇn chÞu ¬n s©u, nghÜa nÆng cña nhµ Lª, nh-ng hä
®· kh«ng thÓ bá qua sù thùc lµ «ng vua nhµ Lª yÕu hÌn ®· câng r¾n c¾n gµ nhµ vµ chiÕn
c«ng lÉy lõng cña nghÜa qu©n T©y S¬n, lµm næi bËt h×nh ¶nh vua Quang Trung - ng-êi
anh hïng ¸o v¶i, niÒm tù hµo lín cña c¶ d©n téc. Bëi thÕ hä ®· viÕt thùc vµ hay ®Õn nh-
vËy vÒ ng-êi anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ.
II. Sù th¶m b¹i cña qu©n t-íng nhµ Thanh vµ sè phËn bi ®¸t cña vua t«i Lª
Chiªu Thèng ph¶n n-íc, h¹i d©n ®· ®-îc miªu t¶ nh- thÕ nµo? Em cã nhËn xÐt g×
vÒ lèi v¨n trÇn thuËt ë ®©y?
1. §èi lËp víi h×nh ¶nh nghÜa qu©n T©y S¬n lµ ch©n dung cña kÎ thï x©m l-îc.
- T«n Sü NghÞ kiªu c¨ng, tù m·n, chñ quan:
+ KÐo qu©n vµo Th¨ng Long dÔ dµng “ ngµy ®i ®ªm nghØ” nh- “ ®i trªn ®Êt b»ng” ,
cho lµ v« sù, kh«ng ®Ò phßng g×, chØ l¶ng v¶ng ë bªn bê s«ng, lÊy thanh thÕ su«ng ®Ó
do¹ dÉm.
+ H¬n n÷a y cßn lµ mét tªn t-íng bÊt tµi, cÇm qu©n mµ kh«ng biÕt t×nh h×nh thùc h-
ra sao. Dï ®-îc vua t«i Lª Chiªu Thèng b¸o tr-íc, y vÉn kh«ng chót ®Ò phßng suèt
mÊy ngµy TÕt “ chØ ch¨m chó vµo viÖc yÕn tiÖc vui mõng, kh«ng hÒ lo chi ®Õn viÖc bÊt
ch¾c” , cho qu©n lÝnh mÆc s¾c vui ch¬i.
15
 - Khi qu©n T©y S¬n ®¸nh ®Õn n¬i, t-íng th× sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn,
ng-êi kh«ng kÞp mÆc gi¸p… chuång tr-íc qua cÇu phao, qu©n th× lóc l©m trËn “ ai nÊy
®Òu rông rêi, sî h·i, xin ra hµng hoÆc bá ch¹y to¸n lo¹n, giµy xÐo lªn nhau mµ chÕt” ,
“ qu©n sÜ c¸c doanh nghe thÊy ®Òu ho¶ng hèt, tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang
s«ng, x« ®Èy nhau r¬i xuèng mµ chÕt rÊt nhiÒu” , “ ®Õn nçi n-íc s«ng NhÞ Hµ v× thÕ mµ
t¾c nghÏn kh«ng ch¶y ®-îc n÷a” . C¶ ®éi binh hïng, t-íng m¹nh, chØ quen diÔu vâ
d-¬ng oai b©y giê chØ cßn biÕt th¸o ch¹y, m¹nh ai nÊy ch¹y, “ ®ªm ngµy ®i gÊp, kh«ng
d¸m nghØ ng¬i” .
* NghÖ thuËt: kÓ chuyÖn, xen kÏ víi nh÷ng chi tiÕt t¶ thùc thËt cô thÓ, chi tiÕt, sèng
®éng víi nhÞp ®iÖu nhanh, dån dËp, gÊp g¸p gîi sù ho¶ng hèt cña kÎ thï. Ngßi bót miªu
t¶ kh¸ch quan nh-ng vÉn hµm chøng t©m tr¹ng h¶ hª, sung s-íng cña ng-êi viÕt còng
nh- cña d©n téc tr-íc th¾ng lîi cña S¬n T©y.
2. Sè phËn th¶m h¹i cña bän vua t«i Lª Chiªu Thèng ph¶n n-íc, h¹i d©n
- Lª Chiªu Thèng vµ nh÷ng bÒ t«i trung thµnh cña «ng ta ®· v× lîi Ých riªng cña
dßng hä mµ ®em vËn mÖnh cña c¶ d©n téc ®Æt vµo tay kÎ thï x©m l-îc, lÏ tÊt nhiªn hä
ph¶i chÞu ®ùng nçi sØ nhôc cña kÎ ®i cÇu c¹nh, van xin, kh«ng cßn ®©u t- c¸ch bËc qu©n
v-¬ng, vµ kÕt côc còng ph¶i chÞu chung sè phËn bi th¶m cña kÎ väng quèc.
- Khi cã biÕn, qu©n Thanh tan r·, Lª Chiªu Thèng véi v· cïng mÊy bÒ t«i th©n tÝn
“ ®-a th¸i hËu ra ngoµi” , ch¹y b¸n sèng b¸n chÕt, c-íp c¶ thuyÒn d©n ®Ó qua s«ng,
“ lu«n mÊy ngµy kh«ng ¨n” . May gÆp ng-êi thæ hµo th-¬ng t×nh ®ãn vÒ cho ¨n vµ chØ
®-êng cho ch¹y trèn. §uæi kÞp T«n SÜ NghÞ, vua t«i chØ cßn biÕt nh×n nhau than thë,
o¸n giËn ch¶y n-íc m¾t, vµ sau khi sang ®Õn Trung Quèc ph¶i c¹o ®Çu, tÕt tãc, ¨n mÆc
gièng ng-êi M·n Thanh vµ cuèi cïng göi n¾m x-¬ng tµn n¬i ®Êt kh¸ch quª ng-êi.
NghÖ thuËt: Xen kÏ kÓ víi t¶ sinh ®éng, cô thÓ g©y Ên t-îng m¹nh. Ngßi bót ®Ëm
chót xãt th-¬ng cña t¸c gi¶ bÒ t«i trung thµnh cña nhµ Lª.
 So s¸nh ngßi bót cña t¸c gi¶ khi miªu t¶ hai cuéc th¸o ch¹y (mét cña qu©n
t-íng nhµ Thanh vµ mét cña vua t«i Lª Chiªu Thèng) cã g× kh¸c biÖt? Gi¶i thÝch v×
sao cã sù kh¸c biÖt ®ã?
- TÊt c¶ ®Òu lµ t¶ thùc, víi nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, nh-ng ©m h-ëng l¹i rÊt kh¸c nhau:
- §o¹n v¨n trªn nhÞp ®iÖu nhanh, m¹nh, hèi h¶ “ ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ng-êi
kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p,“ tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang s«ng, x« ®Èy
nhau…” , ngßi bót miªu t¶ kh¸ch quan nh-ng vÉn hµm chøa t©m tr¹ng h¶ hª, sung
s-íng cña ng-êi th¾ng trËn tr-íc sù th¶m b¹i cña lò c-íp n-íc.
- ë ®o¹n v¨n d-íi, nhÞp ®iÖu cã chËm h¬n, t¸c gi¶ dõng l¹i miªu t¶ tØ mØ nh÷ng
giät n-íc m¾t th-¬ng c¶m cña ng-êi thæ hµo, n-íc m¾t tñi hæ cña vua t«i Lª Chiªu
Thèng, cuéc theÝet ®·i thÞnh t×nh “ giÕt gµ, lµm c¬m” cña kÎ bÒ t«i… ©m h-ëng cã phÇn
ngËm ngïi, chua xãt. Lµ nh÷ng cùu thÇn cña nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ kh«ng thÓ kh«ng mñi
lßng tr-íc sù sôp ®æ cña mét v-¬ng triÒu mµ m×nh tõng phông thê, tuy vÉn hiÓu ®ã lµ
kÕt côc kh«ng thÓ tr¸nh khái.

16
 TruyÖn KiÒu
NguyÔn Du
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶ NguyÔn Du
- T¸c gi¶ NguyÔn Du (1765 - 1820)
- Tªn ch÷ lµ Tè Nh-
- HiÖu lµ Thanh Hiªn
- Quª ë lµng Tiªn §iÒn - huyÖn Nghi Xu©n - tØnh Hµ Tünh
- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ n«m.
+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.
+ T¸c phÈm ch÷ N«m xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n tr-êng t©n thanh th-êng gäi lµ TruyÖn
KiÒu.
H·y nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ thêi ®¹i, gia ®×nh, cuéc ®êi NguyÔn Du ®· cã ¶nh
h-ëng tíi viÖc s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu.
a. Thêi ®¹i:
NguyÔn Du sinh tr-ëng trong mét thêi ®¹i cã nhiÒu biÕn ®éng d÷ déi, x· héi phong
kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng s©u s¾c, phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næ ra liªn tôc,
®Ønh cao lµ cuéc khëi nghÜa T©y S¬n ®· “ Mét phen thay ®æi s¬n hµ” . Nh-ng triÒu ®¹i
17
T©y S¬n ng¾n ngñi, triÒu NguyÔn lªn thay. Nh÷ng thay ®æi kinh thiªn ®éng ®Þa Êy t¸c
®éng m¹nh tíi nhËn thøc t×nh c¶m cña NguyÔn Du ®Ó «ng h-íng ngßi bót cña m×nh
vµo hiÖn thùc, vµo “ Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng” .
b. Gia ®×nh:
Gia ®×nh NguyÔn Du lµ gia ®×nh ®¹i quý téc nhiÒu ®êi lµm quan vµ cã truyÒn thèng
v¨n ch-¬ng. Nh-ng gia ®×nh «ng còng bÞ sa sót. Nhµ th¬ må c«i cha n¨m 9 tuæi, må c«i
mÑ n¨m 12 tuæi. Hoµn c¶nh ®ã còng t¸c ®éng lín tíi cuéc ®êi NguyÔn Du.
c. Cuéc ®êi:
NguyÔn Du cã n¨ng khiÕu v¨n häc bÈm sinh, ham häc, cã hiÓu biÕt s©u réng vµ tõng
tr¶i, cã vèn sèng phong phó víi nhiÒu n¨m l-u l¹c, tiÕp xóc víi nhiÒu c¶nh ®êi, nhiÒu
con ng-êi sè phËn kh¸c nhau. ¤ng tõng ®i sø sang Trung Quèc, qua nhiÒu vïng ®Êt
Trung Hoa réng lín víi nÒn v¨n ho¸ rùc rì. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu cã ¶nh h-ëng tíi
s¸ng t¸c cña nhµ th¬.
NguyÔn Du lµ con ng-êi cã tr¸i tim giµu lßng yªu th-¬ng. ChÝnh nhµ th¬ ®· tõng
viÕt trong TruyÖn KiÒu “ Ch÷ t©m kia míi b»ng ba ch÷ tµi” . Méng Liªn §-êng Chñ
Nh©n trong lêi Tùa TruyÖn KiÒu còng ®Ò cao tÊm lßng cña NguyÔn Du víi con ng-êi,
víi cuéc ®êi: “ Lêi v¨n t¶ ra h×nh nh- cã m¸u ch¶y ë ®Çu ngän bót, n-íc m¾t thÊm trªn
tê giÊy khiÕn ai ®äc ®Õn còng ph¶i thÊm thÝa, ngËm ngïi, ®au ®ín ®Õn ®øt ruét…” . NÕu
kh«ng ph¶i cã con m¾t tr«ng thÊu c¶ s¸u câi, tÊm lßng nghÜ suèt c¶ ngh×n ®êi th× tµi
nµo cã c¸i bót lùc Êy.
VÒ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du:
- S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m.
+ 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi.
+ T¸c phÈm ch÷ N«m cã V¨n chiªu hån, xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n tr-êng t©n thanh
th-êng gäi lµ TruyÖn KiÒu.
II. T¸c phÈm truyÖn KiÒu
1. Nguån gèc vµ sù s¸ng t¹o:
- XuÊt xø TruyÖn KiÒu :
* ViÕt TruyÖn KiÒu NguyÔn Du cã dùa theo cèt truyÖn Kim V©n KiÒu truyÖn cña
Thanh T©m Tµi Nh©n (Trung Quèc).
* Tuy nhiªn phÇn s¸ng t¹o cña NguyÔn Du lµ hÕt søc lín, mang ý nghÜa quyÕt ®Þnh
thµnh c«ng cña t¸c phÈm:
- Néi dung: Tõ c©u truyÖn t×nh ë TQ ®êi Minh biÕn thµnh mét khóc ca ®au lßng
th-¬ng ng-êi b¹c mÖnh (v-ît xa Thanh T©m Tµi Nh©n ë tinh thÇn nh©n ®¹o).
- NghÖ thuËt:
+ ThÓ lo¹i: ChuyÓn thÓ v¨n xu«i thµnh th¬ lôc b¸t - thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng cña
d©n téc gåm 3254 c©u.
+ NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, miªu t¶ thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ bót ph¸p t¶ c¶nh
ngô t×nh.
+ Ng«n ng÷: TruyÖn KiÒu ®¹t tíi ®Ønh cao cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt.

18
 2. Hoµn c¶nh: S¸ng t¸c vµo thÕ kû XIX (1805 - 1809)
3. ThÓ lo¹i: TruyÖn N«m: lo¹i truyÖn th¬ viÕt b»ng ch÷ N«m. TruyÖn cã khi ®-îc
viÕt bµng thÓ th¬ lôc b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m: truyÖn n«m b×nh d©n hÇu hÕt kh«ng
cã tªn t¸c gi¶, ®-îc viÕt trªn c¬ së truyÖn d©n gian; truyÖn N«m b¸c häc phÇn nhiÒu cã
tªn t¸c gi¶, ®-îc viÕt trªn c¬ së cèt truyÖn cã s½n cña v¨n häc Trung Quèc hoÆc do t¸c
gi¶ s¸ng t¹o ra. TruyÖn N«m ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt ë nöa cuèi thÓ ký XVIII vµ thÕ
kû XIX.
4. ý nghÜa nhan ®Ò:
TruyÖn KiÒu cã 2 tªn ch÷ b¸n vµ 1 tªn ch÷ n«m.
- Tªn ch÷ h¸n: Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n: tªn cña 3 nh©n
vËt trong truyÖn: Kim Träng, Thuý V©n, Thuý KiÒu.
§o¹n tr-êng t©n thanh: tiÕng kªu míi vÒ nçi ®au th-¬ng ®øt ruét: béc lé chñ ®Ò t¸c
phÈm (tiÕng kªu cøu cho sè phËn ng-êi phô n÷).
- Tªn ch÷ n«m: TruyÖn KiÒu: Tªn nh©n vËt chÝnh - Thuý KiÒu (do nh©n d©n ®Æt).
5. Tãm t¾t TruyÖn KiÒu.
a. PhÇn thø nhÊt : GÆp gì vµ ®Ýnh -íc.
V-¬ng Thuý KiÒu lµ mét thiÕu n÷ tµi s¾c vÑn toµn, con g¸i ®Çu lßng mét gia ®×nh
trung l-u l-¬ng thiÖn, sèng trong c¶nh "ªm ®Òm tr-íng rñ mµn che" bªn c¹nh cha mÑ
vµ hai em lµ Thuý V©n, V-¬ng Quan. Trong buæi du xu©n nh©n tiÕt Thanh minh, KiÒu
gÆp chµng Kim Träng "phong t- tµi m¹o tãt vêi". Gi÷a hai ng-êi chím në mét mèi t×nh
®Ñp. Kim Träng dän ®Õn ë trä c¹nh nhµ Thuý KiÒu. Nh©n tr¶ chiÕc thoa r¬i, Kim Träng
gÆp KiÒu bµy tá t©m t×nh. Hai ng-êi chñ ®éng, tù do ®Ýnh -íc víi nhau.
b. PhÇn thø hai: Gia biÕn vµ l-u lùc
Trong khi Kim Träng vÒ Liªu D-¬ng chÞu tang chó, gia ®×nh KiÒu bÞ m¾c oan. KiÒu
nhê V©n tr¶ nghÜa cho Kim Träng cßn nµng th× b¸n m×nh chuéc cha. Nµng bÞ bän bu«n
ng-êi lµ M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh lõa g¹t, ®Èy vµo lÇu xanh. Sau ®ã, nµng ®-îc
Thóc Sinh - mét kh¸ch lµng ch¬i hµo phãng - cøu vít khái cuéc ®êi kü n÷. Nh-ng råi
nµng l¹i bÞ vî c¶ cña Thóc Sinh lµ Ho¹n Th- ghen tu«ng, ®Çy ®o¹. KiÒu ph¶i trèn ®Õn
n-¬ng nhê n¬i cöa PhËt. S- Gi¸c Duyªn v« t×nh göi nµng cho B¹c Bµ - mét kÎ bu«n
ng-êi nh- Tó Bµ, nªn KiÒu lÇn thø hai r¬i vµo lÇu xanh. T¹i ®©y, nµng gÆp Tõ H¶i, mét
anh hïng ®éi trêi ®¹p ®Êt. Tõ H¶i lÊy KiÒu, gióp nµng b¸o ©n b¸o o¸n. Do m¾c lõa quan
tæng ®èc träng thÇn Hå T«n HiÕn. Tõ H¶i bÞ giÕt. KiÒu ph¶i hÇu ®µn hÇu r-îu Hå T«n
HiÕn råi Ðp g¶ cho viªn thæ quan. §au ®ín, tñi nhôc, nµng trÉm m×nh ë s«ng TiÒn
§-êng vµ ®-îc s- Gi¸c Duyªn cøu, lÇn thø hai KiÒu n-¬ng nhê cöa PhËt.
c. PhÇn thø ba: §oµn tô:
Sau nöa n¨m vÒ chÞu tang chó, Kim Träng trë l¹i t×m KiÒu. Hay tin gia ®×nh KiÒu
gÆp tai biÕn vµ nµng ph¶i b¸n m×nh chuéc cha, chµng v« cïng ®au ®ín. Tuy kÕt duyªn
víi Thuý V©n nh-ng chµng vÉn kh«ng thÓ quªn mèi t×nh ®Çu say ®¾m. Chµng quyÕt cÊt
c«ng lÆn léi ®i t×m KiÒu. Nhê gÆp ®-îc s- Gi¸c Duyªn mµ Kim, KiÒu t×m ®-îc nhau,

19
gia ®×nh ®oµn tô. ChiÒu theo ý mäi ng-êi, Thuý KiÒu nèi l¹i duyªn cò víi Kim Trong
nh-ng c¶ hai cïng nguyÖn -íc “ Duyªn ®«i løa còng lµ duyªn b¹n bÇy” .
III. Gi¸ trÞ t¸c phÈm
* Gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt cña TruyÖn KiÒu :
1. Gi¸ trÞ néi dung:
a. Gi¸ trÞ hiÖn thùc:
a1. TruyÖn KiÒu ph¶n ¸nh bé mÆt tµn b¹o cña tÇng líp thèng trÞ vµ thÕ lùc h¾c ¸m
chµ ®¹p lªn quyÒn sèng cña con ng-êi.
* Bän quan l¹i :
- Viªn quan xö kiÖn vô ¸n V-¬ng ¤ng v× tiÒn chø kh«ng v× lÏ ph¶i.
- Quan tæng ®èc träng thÇn Hå T«n HiÕn lµ kÎ bÊt tµi, nham hiÓm, bØ æi vµ tr©ng
tr¸o.
* ThÕ lùc h¾c ¸m:
- M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh… lµ nh÷ng kÎ t¸ng tËn l-¬ng t©m. V× tiÒn, chóng
s½n sµng chµ ®¹p lªn nh©n phÈm vµ sè phËn con ng-êi l-¬ng thiÖn.
- > T¸c gi¶ lªn tiÕng tè c¸o bé mÆt xÊu xa bØ æi cña chóng.
a2. TruyÖn KiÒu ph¬i bµy nçi khæ ®au cña nh÷ng con ng-êi bÞ ¸p bøc, ®Æc biÖt lµ
ng-êi phô n÷.
- V-¬ng ¤ng bÞ m¾c oan, cha con bÞ ®¸nh ®Ëp d· man, gia ®×nh tan n¸t.
- §¹m Tiªn, Thuý KiÒu lµ nh÷ng ng-êi phô n÷ ®Ñp, tµi n¨ng, vËy mµ kÎ th× chÕt
trÎ, ng-êi th× ®o¹ ®µy, l-u l¹c suèt 15 n¨m.
- > TruyÖn KiÒu lµ tiÕng kªu th-¬ng cña nh÷ng ng-êi l-¬ng thiÖn bÞ ¸p bøc, bÞ ®o¹
®µy.
b. Gi¸ trÞ nh©n ®¹o:
- ViÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du béc lé niÒm th-¬ng c¶m s©u s¾c tr-íc nh÷ng khæ
®au cña con ng-êi. ¤ng xãt th-¬ng cho Thuý KiÒu - mét ng-êi con g¸i tµi s¾c mµ l©m
vµo c¶nh bÞ ®o¹ ®Çy “ Thanh l©u hai l-ît, thanh y hai lÇn” .
- Lµ tiÕng nãi ngîi ca nh÷ng gi¸ trÞ, phÈm chÊt cao ®Ñp cña con ng-êi nh- nhan
s¾c, tµi hoa, trÝ dòng, lßng hiÕu th¶o, tr¸i tim nh©n hËu, vÞ tha…
- ¤ng tr©n träng ®Ò cao vÎ ®Ñp, -íc m¬ vµ kh¸t khao ch©n chÝnh cña con ng-êi nh-
vÒ t×nh yªu, h¹nh phóc, c«ng lý, tù do…
- ¤ng cßn tè c¸o c¸c thÕ lùc b¹o tµn ®· chµ ®¹p lªn quyÒn sèng cña nh÷ng con
ng-êi l-¬ng thiÖn, khiÕn hä khæ së, ®iªu ®øng.
- > Ph¶i lµ ng-êi giµu lßng yªu th-¬ng, biÕt tr©n träng vµ ®Æt niÒm tin vµo con
ng-êi NguyÔn Du míi s¸ng t¹o nªn TruyÖn KiÒu víi gi¸ trÞ nh©n ®¹o lín lao nh- thÕ.
2. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
TruyÖn KiÒu ®-îc coi lµ ®Ønh cao nghÖ thuËt cña NguyÔn Du.
- VÒ ng«n ng÷: lµ ng«n ng÷ v¨n häc hÕt søc giµu vµ ®Ñp, ®¹t ®Õn ®Ønh cao ng«n
ng÷ nghÖ thuËt.

20
 - TiÕng ViÖt trong TruyÖn KiÒu kh«ng chØ cã chøc n¨ng biÓu ®¹t (ph¶n ¸nh), biÓu
c¶m (béclé c¶m xóc) mµ cßn cã chøc n¨ng thÈm mÜ (vÎ ®Ñp cña ng«n tõ).
- Víi truyÖn KiÒu, nghÖ thuËt tù sù ®· cã b-íc ph¸t triÓn v-ît bËc.
+ Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn cã 3 h×nh thøc: trùc tiÕp (lêi nh©n vËt), gi¸n tiÕp (lêi t¸c gi¶),
nöa trùc tiÕp (lêi t¸c gi¶ mang suy nghÜ, giäng ®iÖu nh©n vËt). Nh©n vËt trong truyÖn
xuÊt hiÖn víi c¶ con ng-êi hµnh ®éng vµ con ng-êi c¶m nghÜ, cã biÓu hiÖn bªn ngoµi
vµ thÕ giíi bªn trong s©u th¼m.
+ Thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tù sù, cã nhiÒu c¸ch t©n s¸ng t¹o, ph¸t triÓn v-ît bËc trong
ng«n ng÷ th¬ vµ thÓ th¬ truyÒn thèng.
+ VÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Kh¾c ho¹ nh©n vËt qua ph-¬ng thøc tù sù, miªu
t¶ chØ b»ng vµi nÐt chÊm ph¸ mçi nh©n vËt trong TruyÖn KiÒu hiÖn lªn nh- mét ch©n
dung sèng ®éng. C¸ch x©y dùng nh©n vËt chÝnh diÖn th-êng ®-îc x©y dùng theo lèi lý
t-ëng ho¸, ®-îc miªu t¶ b»ng nh÷ng biÖn ph¸p -íc lÖ, nh-ng rÊt sinh ®éng. Nh©n vËt
ph¶n diÖn cña NguyÔn Du chñ yÕu ®-îc kh¾c ho¹ theo lèi hiÖn thùc ho¸, b»ng bót ph¸p
t¶ thùc, cô thÓ vµ rÊt hiÖn thùc (miªu t¶ qua ngo¹i h×nh, ng«n ng÷, hµnh ®éng… cña
nh©n vËt).
- NghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn ®a d¹ng, bªn c¹nh bøc tranh thiªn nhiªn ch©n thùc
sinh ®éng (C¶nh ngµy xu©n), cã nh÷ng bøc tranh t¶ c¶nh ngô t×nh ®Æc s¾c (KiÒu ë lÇu
Ng-ng BÝch).
B. Mét sè néi dung cô thÓ
I. NghÖ thuËt miªu t¶:
1. NghÖ thuËt miªu t¶:
a. Nh©n vËt chÝnh diÖn:
C©u 1:
ChÐp thuéc "ChÞ em Thuý KiÒu” :
§Çu lßng hai ¶ tè Nga,
Thuý KiÒu lµ chÞ, em lµ Thuý V©n.
Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn,
Mçi ng-êi mét vÎ m-êi ph©n vÑn m-êi.
V©n xem trang träng kh¸c vêi,
Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang.
Hoa c-êi, ngäc thèt ®oan trang,
M©y thua n-íc tãc, tuyÕt nh-êng mµu da.
KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ,
So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n.
Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n,
Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh.
Mét hai nghiªng n-íc nghiªng thµnh,
S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai.
Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi,
Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m.
21
 Cung th-¬ng lÇu bËc ngò ©m,
NghÒ riªng ¨n ®øt hå cÇm mét tr-¬ng.
Khóc nhµ tay lùa nªn ch-¬ng
Mét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n.
Phong l-u rÊt mùc hång quÇn,
Xu©n xanh xÊp xØ tíi tuÇn cËp kª.
£m ®Òm tr-íng rñ mµn che,
T-êng ®«ng ong b-ím ®i vÒ mÆc ai.

C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝch

VÞ trÝ ®o¹n trÝch “ ChÞ em Thuý KiÒu” : n»m ë phÇn më ®Çu cña phÇn thø nhÊt: gÆp
gì vµ ®Ýnh -íc. Khi giíi thiÖu gia ®×nh Thuý KiÒu, t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ tµi s¾c hai
chÞ em thuý v©n, Thuý KiÒu.
C©u 3: KÕt thóc ®o¹n trÝch: 4 phÇn
+ Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t hai chÞ em Thuý KiÒu.
+ Bèn c©u tiÕp: gîi t¶ vÎ ®Ñp Thuý V©n.
+ M-êi hai c©u cßn l¹i: gîi t¶ vÎ ®Ñp thuý KiÒu.
+ Bèn c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng cña hai chÞ em.
C©u 4: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
Gi¸ trÞ néi dung “ ChÞ em Thuý KiÒu” lµ kh¾c ho¹ râ nÐt ch©n dung tuyÖt mÜ cña chÞ
em Thuý KiÒu, ca ngîi vÎ ®Ñp, tµi n¨ng vµ dù c¶m vÒ kiÕp ng-êi tµi hoa b¹c mÖnh cña
Thuý KiÒu lµ biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n v¨n ë NguyÔn Du.
Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Thuý KiÒu, Thuý V©n vµ nh©n vËt chÝnh diÖn, thuéc kiÓu nh©n
vËt lý t-ëng trong TruyÖn KiÒu. §Ó kh¾c ho¹ vÎ ®Ñp cña nh©n vËt lý t-ëng, NguyÔn Du
®· sö dông bót ph¸p -íc lÖ - lÊy vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña con
ng-êi. Nhµ v¨n kh«ng miªu t¶ chi tiÕt cô thÓ mµ chñ yÕu lµ t¶ ®Ó gîi. Sö dông biÖn
ph¸p ®ßn bÈy lµm næi bËt h×nh ¶nh Thuý KiÒu.
C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷:
- Tè Nga: chØ ng-êi con g¸i ®Ñp.
- Mai cèt c¸ch: cèt c¸ch cña c©y mai m¶nh dÎ, thanh tao. TuyÕt tinh thÇn: tinh thÇn
cña tuyÕt tr¾ng vµ trong s¹ch. C©u nµy ý nãi c¶ hai chÞ em ®Òu duyªn d¸ng, thanh cao,
trong tr¾ng.
- Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn: g-¬ng mÆt ®Çy ®Æn nh- tr¨ng trßn; nÐt ngµi në nang: ý nãi
l«ng mµy h¬i ®Ëm, cèt t¶ ®«i m¾t ®Ñp. C©u th¬ nh»m gîi t¶ vÎ ®Ñp phóc hËu cña Thóy
V©n. Thµnh ng÷ TiÕng ViÖt cã c©u “ m¾t ph-îng mµy ngµi” .
- §oan trang: nghiªm trang, ®øng ®¾n (chØ nãi vÒ ng-êi phô n÷)…

22
 - Lµn thu thuû: lµn n-íc mïa thu; nÐt xu©n s¬n: nÐt nói mïa xu©n. C¶ c©u th¬ ý
nãi m¾t ®Ñp, trong s¸ng nh- n-íc mïa thu, l«ng mµy ®Ñp thanh tho¸t nh- nÐt nói mïa
xu©n.
- Nghiªng n-íc nghiªng thµnh: lÊy ý ë mét c©u ch÷ H¸n, cã nghÜa lµ: ngo¶nh l¹i
nh×n mét c¸i th× thµnh ng-êi ta bÞ xiªu, ngo¶nh l¹i nh×n c¸i n÷a th× n-íc ng-êi ta bÞ
nghiªng ng¶. ý nãi s¾c ®Ñp tuyÖt vêi cña ng-êi phô n÷ cã thÓ lµm cho ng-êi ta say mª
®Õn nçi mÊt thµnh, mÊt n-íc.
C©u 6:
NguyÔn Du ®· miªu t¶ con ng-êi theo lèi nghÖ thuËt mang tÝnh -íc lÖ rÊt quen
thuéc trong mét kÕt cÊu chÆt chÏ, víi ngßi bót tinh tÕ:
a. Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ nh©n vËt.
Víi bót ph¸p -íc lÖ, t¸c gi¶ ®· gîi ®-îc vÎ thanh cao, duyªn d¸ng, trong tr¾ng cña
ng-êi thiÕu n÷ ë hai chÞ em Thuý KiÒu: “ Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn” cèt c¸ch nh-
mai, tinh thÇn nh- tuyÕt. §ã lµ vÎ ®Ñp hoµn h¶o mang tÝnh h×nh thÓ, t©m hån c¶ hai ®Òu
®Ñp “ m-êi ph©n vÑn m-êi” nh-ng mçi ng-êi l¹i mang vÎ ®Ñp riªng.
b. Bèn c©u tiÕp theo: miªu t¶ vÎ ®Ñp cña Thuý V©n.
- C©u th¬ më ®Çu võa giíi thiÖu Thuý V©n võa kh¸i qu¸t vÎ ®Ñp cña nh©n vËt. Hai
ch÷ “ trang träng” gîi vÎ cao sang, quý ph¸i.
- Víi bót ph¸p nghÖ thuËt -íc lÖ, vÎ ®Ñp cña V©n ®-îc so s¸nh víi nh÷ng thø cao
®Ñp nhÊt trªn ®êi, tr¨ng, hoa, m©y, tuyÕt, ngäc. B»ng thñ ph¸p liÖt kª ch©n dung Thóy
V©n ®-îc miªu t¶ toµn vÑn tõ khu«n mÆt, nÐt mµy, lµn da, m¸i tãc ®Õn nô c-êi, giäng
nãi, phong th¸i øng xö nghiªm trang, ®øng ®¾n. Mçi chi tiÕt ®-îc miªu t¶ cô thÓ h¬n
nhê bæ ng÷, ®Þnh ng÷, h×nh ¶nh so s¸nh Èn dô.
- T¸c gi¶ ®· vÏ nªn bøc ch©n dung Thuý V©n b»ng nghÖ thuËt so s¸nh Èn dô vµ
ng«n ng÷ th¬ chän läc, chau chuèt: khu«n mÆt ®Çy ®Æn, phóc hËu, t-¬i s¸ng nh- mÆt
tr¨ng; l«ng mµy s¾c nÐt nh- con ngµi; miÖng c-êi t-¬i th¾m nh- hoa; giäng nãi trong
trÎo thèt ra tõ hµm r¨ng ngµ ngäc; m¸i tãc ®en ãng ¶ h¬n m©y, lµn da tr¾ng mÞn mµng
h¬n tuyÕt (khu«n tr¨ng… mµu da).
- Ch©n dung Thuý V©n lµ ch©n dung mang tÝnh c¸ch, sè phËn. V©n ®Ñp h¬n nh÷ng
g× mÜ lÖ nhÊt cña thiªn nhiªn nh-ng t¹o sù hoµ hîp ªm ®Òm víi xung quanh: m©y thua,
tuyÕt nh-êng. Thuý V©n h¼n cã mét tÝnh c¸ch ung dung, ®iÒm ®¹m, mét cuéc ®êi b×nh
yªn kh«ng sãng giã.
c. 12 c©u tiÕp theo: t¶ vÎ ®Ñp vµ tµi hoa cña KiÒu.
- C©u th¬ ®Çu ®· kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm cña nh©n vËt: “ KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ” .
Nµng s¾c s¶o vÒ trÝ tuÖ vµ mÆn mµ vÒ t©m hån.
- Gîi t¶ vÎ ®Ñp cña KiÒu t¸c gi¶ vÉn dïng nh÷ng h×nh t-îng -íc lÖ: thu thuû, xu©n
s¬n, hoa, liÔu. §Æc biÖt khi ho¹ bøc ch©n dung KiÒu, t¸c gi¶ tËp trung gîi t¶ vÎ ®Ñp ®«i
m¾t. H×nh ¶nh “ Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n” lµ h×nh ¶nh mang tÝnh -íc lÖ, ®ång thêi
còng lµ h×nh ¶nh Èn dô, gîi lªn mét ®«i m¾t ®Ñp trong s¸ng, long lanh, linh ho¹t nh-
lµn n-íc mïa thu, ®«i l«ng mµy thanh tó nh- nÐt mïa xu©n. §«i m¾t ®ã lµ cöa sæ t©m

23
hån, thÓ hiÖn phÇn tinh anh cña t©m hån, trÝ tuÖ. T¶ KiÒu, t¸c gi¶ kh«ng cô thÓ nh- khi
t¶ V©n mµ chØ ®Æc t¶ ®«i m¾t theo lèi ®iÓm nh·n - vÏ hån cho nh©n vËt, gîi lªn vÎ ®Ñp
chung cña mét trang giai nh©n tuyÖt s¾c. VÎ ®Ñp Êy lµm cho hoa ghen, liÔu hên, n-íc
nghiªng thµnh ®æ. NguyÔn Du kh«ng miªu t¶ trùc tiÕp nh©n vËt mµ miªu t¶ sù ghen
ghÐt, ®è kÞ hay ng-ìng mé, say mª tr-íc vÎ ®Ñp ®ã, cho thÊy ®©y lµ vÎ ®Ñp cã chiÒu
s©u, cã søc quyÕn rò, cuèn hót l¹ lïng.
- VÎ ®Ñp tiÒm Èn phÈm chÊt bªn trong cao quý, c¸i tµi, c¸i t×nh ®Æc biÖt cña KiÒu.
T¶ Thuý V©n chØ t¶ nhan s¾c, cßn t¶ Thuý KiÒu, t¸c gi¶ t¶ s¾c mét phÇn th× dµnh hai
phÇn ®Ó t¶ tµi. KiÒu rÊt mùc th«ng minh vµ ®a tµi "Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi". Tµi
cña KiÒu ®¹t ®Õn møc lý t-ëng theo quan niÖm thÈm mÜ phong kiÕn, héi ®ñ cÇm, kú,
thi, ho¹ “ Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m” .
T¸c gi¶ ®Æc t¶ tµi ®µn - lµ së tr-êng, n¨ng khiÕu, nghÒ riªng cña nµng “ Cung th-¬ng
lÇu bËc ngò ©m, NghÒ riªng ¨n ®øt hå cÇm mét tr-¬ng” . Kh«ng chØ vËy, nµng cßn giái
s¸ng t¸c nh¹c. Cung ®µn B¹c mÖn cña KiÒu lµ tiÕng lßng cña mét tr¸i tim ®a sÇu ®a
c¶m “ Khóc nhµ tay lùa nªn ch-¬ng, Mét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n” .
T¶ tµi, NguyÔn Du thÓ hiÖn ®-îc c¶ c¸i t×nh cña KiÒu.
- Ch©n dung Thuý KiÒu lµ bøc ch©n dung mang tÝnh c¸ch vµ sè phËn. VÎ ®Ñp khi
cho t¹o ho¸ ph¶i ghen ghÐt, c¸c vÎ ®Ñp kh¸c ph¶i ®è kÞ, tµi hoa trÝ tuÖ thiªn bÈm "lai
bËc" ®ñ mïi, c¶ c¸i t©m hån ®a sÇu ®a c¶m khiÕn KiÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái ®Þnh mÖnh
nghiÖt ng·, sè phËn Ðo le, gian khæ bëi "Ch÷ tµi ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau". "Trêi
xanh quen thãi mµ hång ®¸nh ghen". Cuéc ®êi KiÒu h¼n lµ cuéc ®êi hång nhan b¹c
mÖnh.
* Cã thÓ nãi t¸c gi¶ ®· rÊt tinh tÕ khi miªu t¶ nh©n vËt Thuý KiÒu: T¸c gi¶ miªu t¶
ch©n dung Thuý V©n tr-íc ®Ó lµm næi bËt ch©n dung Thuý KiÒu, ca ngîi c¶ hai nh-ng
®Ëm nh¹t kh¸c nhau ë mçi ng-êi: chØ dµnh bèn c©u th¬ ®Ó t¶ V©n, trong ®ã dµnh tíi 12
c©u th¬ ®Ó t¶ KiÒu, V©n chØ t¶ nhan s¾c, KiÒu c¶ tµi , s¾c, t×nh ®Òu ®Æc ®Æc t¶. §ã chÝnh
lµ thñ ph¸p ®ßn bÈy.
d. 4 c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng hai chÞ em Thuý KiÒu.
- Hä sèng phong l-u, khu«n phÐp, ®øc h¹nh, theo ®óng khu«n khæ cña lÔ gi¸o
phong kiÕn. Tuy c¶ hai ®Òu ®· ®Õn tuæi bói tãc cµi tr©m nh-ng vÉn "tr-íng rò mµn che,
t-êng ®«ng ong b-ím ®i vÒ mÆc ai".
- Hai c©u cuèi trong s¸ng, ®»m th¾m nh- chë che, bao bäc cho hai chÞ em hai bån
hoa vÉn cßn phong nhuþ trong c¶nh "£m ®Òm tr-íng rñ mµn che".
Tãm l¹i, ®o¹n trÝch ®· thÓ hiÖn bót ph¸p miªu t¶ nh©n vËt ®Æc s¾c cña NguyÔn Du
kh¾c ho¹ nÐt riªng vÒ nhan s¾c, tµi n¨ng, tÝnh c¸ch, sè phËn nh©n vËt b»ng bót ph¸p
nghÖ thuËt cæ ®iÓn.
C©u 7: Trong hai bøc ch©n dung cña Thóy V©n vµ Thóy KiÒu, em thÊy bøc ch©n
dung nµo næi bËt h¬n, v× sao?

24
 - NguyÔn Du ®· sö dông bót ph¸p -íc lÖ ®Ó ca ngîi c¶ hai chÞ em Thóy v©n, Thóy
KiÒu nh-ng ®Ëm nh¹t kh¸c nhau ë mçi ng-êi, râ rµng bøc ch©n dung cña Thóy KiÒu
næi bËt h¬n.
Ch©n dung Thuý V©n Ch©n dung Thuý KiÒu
- Dïng 4 c©u th¬ ®Ó t¶ V©n. - 12 c©u ®Ó t¶ KiÒu
- Víi V©n chØ t¶ ngo¹i h×nh theo thñ - §Æc t¶ ®«i m¾t cña KiÒu theo lèi
ph¸p liÖt kª. ®iÓm nh·n vÏ - vÏ hån cho nh©n vËt,
- Víi V©n chØ t¶ s¾c. gîi nhiÒu h¬n t¶ - víi KiÒu t¶ c¶ s¾c,
- Miªu t¶ ch©n dung Thuý V©n tr-íc tµi, t©m.
®Ó lµm næi bËt ch©n dung Thuý KiÒu.
Tãm l¹i:
- §Æc t¶ vÎ ®Ñp cña Thóy V©n, NguyÔn Du tËp trung miªu t¶ c¸c chi tiÕt trªn khu«n
mÆt nµng b»ng bót ph¸p -íc lÖ vµ nghÖ thuËt liÖt kª - > Thuý V©n xinh ®Ñp, thïy mÞ
®oan trang, phóc hËu vµ rÊt khiªm nh-êng.
- §Æc t¶ vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu, NguyÔn Du tËp trung lµm næi bËt vÎ ®Ñp cña tµi vµ
s¾c.
+ T¸c gi¶ miªu t¶ kh¸i qu¸t: “ S¾c s¶o mÆn mµ” .
Mét võa hai ph¶i ai ¬i
Tµi t×nh chi l¾m…
+ §Æc t¶ vÎ ®Ñp ®«i m¾t: võa gîi vÎ ®Ñp h×nh thøc, võa gîi vÎ ®Ñp t©m hån (h×nh ¶nh
-íc lÖ).
+ Dïng ®iÓn cè “ Nghiªng n-íc nghiªng thµnh” diÔn t¶ vÎ ®Ñp hoµn h¶o cã søc l«i
cuèn m¹nh mÏ.
+ Tµi n¨ng: phong phó ®a d¹ng, ®Òu ®¹t tíi møc lý t-ëng.
- C¸i tµi cña NguyÔn Du biÓu hiÖn ë chç miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt lµm hiÖn lªn
vÎ ®Ñp tÝnh c¸ch vµ t©m hån. Vµ ®»ng sau nh÷ng tÝn hiÖu ng«n ng÷ l¹i lµ dù b¸o vÒ sè
phËn nh©n vËt.
+ "Thua, nh-êng" - > Thuý V©n cã cuéc sèng ªm ®Òm, su«n sÎ.
+ "Hên, ghen" - > Thuý KiÒu bÞ thiªn nhiªn ®è kþ, ganh ghÐt - > sè phËn long
®ong, bÞ vïi dËp.
C©u 8: C¶m høng nh©n ®¹o cña t¸c gi¶ NguyÔn Du thÓ hiÖn qua ®o¹n trÝch:
- Trong truyÖn KiÒu, mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n ®¹o lµ viÖc ca
ngîi, ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ, phÈm chÊt cña con ng-êi nh- nhan s¾c, tµi hoa, nh©n phÈm,
kh¸t väng, ý thøc vÒ th©n phËn, nh©n phÈm c¸ nh©n.
- Mét trong nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh cña c¶m høng nh©n ®¹o Êy lµ ®o¹n trÝch "ChÞ em
Thuý KiÒu". NguyÔn Du sö dông nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt, nh÷ng ng«n tõ hoa mÜ nhÊt
®Ó miªu t¶ vÎ ®Ñp con ng-êi, phï hîp víi c¶m høng ng-ìng mé, ngîi ca gi¸ trÞ con
ng-êi. T¸c gi¶ cßn d- c¶m vÒ kiÕp ng-êi tµi hoa b¹c mÖnh cña KiÒu. §ã chÝnh lµ c¶m
høng nh©n v¨n cao c¶ cña NguyÔn Du xuÊt ph¸t tõ lßng ®ång c¶m s©u s¾c víi mäi
ng-êi.

25
 C©u 9: So s¸nh ®o¹n th¬“ ChÞ em Thuý KiÒu” víi trÝch ®o¹n trong“ Kim V©n
KiÒu truyÖn” cña Thanh T©m Tµi Nh©n, ta cµng thÊy ®-îc sù s¸ng t¹o tµi t×nh cña
NguyÔn Du.
- NÕu nh- Thanh T©m Tµi Nh©n kÓ vÒ hai chÞ em Thuý KiÒu b»ng v¨n xu«i th×
NguyÔn Du miªu t¶ hä b»ng th¬ lôc b¸t.
- Thanh T©m Tµi Nh©n chñ yÕu lµ kÓ vÒ hai chÞ em KiÒu; cßn NguyÔn Du th× thiªn
vÒ gîi t¶ s¾c ®Ñp Thuý V©n, tµi s¾c Thuý KiÒu.
- Thanh T©m Tµi Nh©n t¶ KiÒu tr-íc, V©n sau: “ Thuý KiÒu mµy nhá mµ dµi, m¾t
trong mµ s¸ng, m¹o nh- tr¨ng thu, s¾c tùa hoa ®µo. Cßn Thóy V©n th× tinh thÇn tÜnh
chÝnh, dung m¹o ®oan trang, cã mét phong th¸i riªng khã m« t¶” . §äc lªn ta c¶m gi¸c
nh- t¸c gi¶ tËp trung vµo V©n h¬n, h×nh ¶nh cña V©n næi bËt h¬n. Ngay ë ®o¹n giíi
thiÖu ®Çu truyÖn, h×nh ¶nh KiÒu còng kh«ng thËt sù næi bËt. Cßn NguyÔn Du t¶ V©n
tr-íc lµm nÒn t« ®Ëm thªm vÎ ®Ñp cña KiÒu theo thñ ph¸p nghÖ thuËt ®ßn bÈy.
- Khi miªu t¶, NguyÔn Du ®Æc biÖt chó träng ®Õn tµi n¨ng cña KiÒu, qua viÖc miªu
t¶ ngo¹i h×nh, tµi hoa cßn thÓ hiÖn ®-îc tÊm lßng, tÝnh c¸ch vµ dù b¶o ®-îc sè phËn
nh©n vËt. Thanh T©m Tµi Nh©n kh«ng lµm ®-îc ®iÒu ®ã, bót ph¸p c¸ thÓ ho¸ nh©n vËt
cña «ng kh«ng râ nÐt b»ng cña NguyÔn Du.
Nh-ng sù kh¸c biÖt nµy ®· gi¶i thÝch v× sao cïng mét cèt chuyÖn mµ “ Kim V©n
KiÒu truyÖn” chØ lµ cuèn s¸ch b×nh th-êng, v« danh cßn “ TruyÖn KiÒu” ®-îc coi lµ
mét kiÖt t¸c, Thanh T©m Tµi Nh©n chØ lµ t¸c gi¶ kh«ng cã danh tiÕng, Ýt ng-êi biÕt ®Õn
trong khi NguyÔn Du lµ mét t¸c gi¶ lín, mét ®¹i thi hµo.
b. Nh©n vËt ph¶n diÖn (M· Gi¸m Sinh):
C©u 1:
ChÐp thuéc ®o¹n trÝch “ M· Gi¸m Sinh mua KiÒu” :
GÇn miÒn cã mét mô nµo,
§-a ng-êi viÔn kh¸ch t×m vµo vÊn danh.
Hái tªn, r»ng: “ M· Gi¸m Sinh” .
Hái quª, r»ng: “ HuyÖn L©m Thanh còng gÇn” .
Qu¸ niªn tr¹c ngo¹i tø tuÇn.
Mµy r©u nh½n nhôi, ¸o quÇn b¶nh bao.
Tr-íc thÇy sau tí lao xao,
Nhµ b¨ng ®-a mèi r-íc vµo lÇu trang.
GhÕ trªn ngåi tãt sç sµng,
Buång trong míi ®· giôc nµng kÝp ra.
Nçi m×nh thªm tøc nçi nhµ,
ThÒm hoa mét b-íc, lÖ hoa mÊy hµng.
Ng¹i ngïng dîn giã e s-¬ng,
Ngõng hoa bãng thÑn tr«ng g-¬ng mÆt dµy.
Mèi cµng vÐn tãc b¾t tay,
NÐt buån nh- cóc, ®iÖu gÇy nh- mai.
§¾n ®o c©n s¾c c©n tµi,
26
 Ðp cung cÇm nguyÖt, thö bµi qu¹t th¬.
MÆn nång mét vÎ mét d-a,
B»ng long kh¸ch míi tuú c¬ dÆt d×u.
R»ng: “ Mua ngäc ®Õn Lam KiÒu,
SÝnh nghi xin d¹y bao nhiªu cho t-êng?” .
Mèi r»ng : "Gi¸ ®¸ng ngh×n vµng,
Díp nhµ nhê l-îng ng-êi th-¬ng d¸m nµi” .
Cß kÌ bít mét them hai,
Giê l©u ng· gi¸ vµng ngoµi bèn tr¨m.
C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n th¬ n»m ë ®Çu phÇn thø hai Gia biÕn vµ l-u l¹c
trong kÕt cÊu TruyÖn KiÒu, më ®Çu kiÕp ®o¹n tr-êng cña ng-êi con g¸i hä V-¬ng.
Sau khi gia ®×nh KiÒu bÞ tªn b¸n t¬ vu oan, V-¬ng ¤ng vµ V-¬ng Quan bÞ b¾t gi÷,
bÞ ®¸nh ®Ëp d· man, nhµ cöa bÞ sai nha lôc so¸t, v¬ vÐt hÕt cña c¶i. Thuý KiÒu quyÕt
®Þnh b¸n m×nh ®Ó lÊy tiÒn cøu cha vµ gia ®×nh khái tai ho¹. §o¹n nµy nãi vÒ viÖc M·
Gi¸m Sinh ®Õn mua KiÒu qua mai mèi m¸ch b¶o.
C©u 3: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.
 Gi¸ trÞ néi dung: §o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu lµ mét bøc tranh hiÖn thùc
vÒ x· héi ®ång thêi thÓ hiÖn tÊm lßng nh©n ®¹o cña NguyÔn Du trªn c¶ hai ph-¬ng
diÖn: võa lªn ¸n c¸c thÕ lùc xÊu xa, tµn b¹o võa th-¬ng c¶m, xãt xa tr-íc s¾c ®Ñp, tµi
n¨ng, nh©n phÈm cña ng-êi phô n÷ bÞ trµ ®¹p.
 Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: §o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu cßn cho thÊy tµi n¨ng
nghÖ thuËt cña NguyÔn Du: miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn b»ng ngßi bót hiÖn thùc, kh¾c
ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt qua diÖn m¹o, cö chØ (kh¸c víi nh©n vËt chÝnh diÖn b»ng bót
ph¸p -íc lÖ lý t-ëng ho¸ nh©n vËt).
C©u 4: Gi¶i nghÜa tõ:
- ViÔn kh¸ch: kh¸ch ë xa ®Õn.
- M· Gi¸m Sinh: Gi¸m Sinh hä M·. Gi¸m Sinh lµ tªn häc trß ë Quèc Tö Gi¸m,
tr-êng lín ë kinh ®« thêi x-a. Gi¸m Sinh còng cã khi chØ chøc gi¸m sinh ng-êi ta mua
cña triÒu ®×nh.
- NÐt buån nh- cóc ®iÖu gÇy nh- mai: hai h×nh ¶nh so s¸nh dïng ®Ó t¶ ng-êi con
g¸i ®Ñp lóc buån rÇu.
- Ðp cung cÇm nguyÖt: Ðp g¶y ®µn.
- Thö bµi qu¹t th¬: thö tµi lµm th¬ cña KiÒu khi yªu cÇu nµng ®Ò th¬ trªn qu¹t.

27
 C©u 5:
Bót ph¸p hiÖn thùc miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn M· Gi¸m Sinh hoµn chØnh c¶ vÒ
diÖn m¹o vµ tÝnh c¸ch:
a. VÒ diÖn m¹o, cö chØ:
- Lêi nãi céc lèc, v« v¨n ho¸. “ Hái tªn r»ng… - Hái quª r»ng…” c©u tr¶ lêi nh¸t
gõng kh«ng cã chñ ng÷, kh«ng thÌm th-a göi.
- DiÖn m¹o: dï ®· ngoµi bèn m-¬i c¸i tuæi “ Qu¸ niªn tr¹c ngo¹i tø tuÇn” mµ ngµy
Êy ®· ph¶i lªn chøc «ng - nh-ng M· Gi¸m Sinh vÉn cè tá ra trÎ trung ®Ó ®i c-íi vî
“ Mµy r©u nh½n nhôi, ¸o quÇn b¶nh bao” víi diÖn m¹o cña mét g· trai r©u c¹o “ nh½n
nhôi” (tõ “ nh½n nhôi” th-êng ®-îc dïng cho ®å vËt h¬n lµ cho ng-êi), ¨n mÆc “ b¶nh
bao” , ®ám d¸ng, ch¶i chuèt th¸i qu¸, cã thÓ nãi lµ diªm dóa, thµnh lè bÞch, gi¶ dèi,
kh«ng cã d¸ng cña mét bËc qu©n tö.
- C¶nh thÇy tí nhÆng xÞ, nh©ng nh¸o: “ tr-íc thÇy sau tí lao xao” . Cã lÏ ®©y ®Òu
cïng mét ph-êng bu«n ng-êi nªn thÇy tí kh«ng ph©n minh.
- Khi vµo nhµ, cö chØ cña h¾n thËt th« lç, quen thãi “ thÞ cña khinh ng-êi” : “ ghÕ
trªn ngåi tãt sç sµng” . GhÕ trªn lµ ghÕ dµnh cho bËc cao niªn, tr-ëng bèi, M· Gi¸m
Sinh ®i hái vî lµ hµng con ch¸u mµ l¹i ngåi vµo ®ã, cßn víi cö chØ rÊt nhanh vµ sç sµng.
“ ngåi tãt” lµ mét tõ ng÷ rÊt t-îng h×nh miªu t¶ hµnh ®éng v« v¨n ho¸ Êy. Chi tiÕt nµy
®· tè c¸o M· Gi¸m Sinh ®Ých thùc lµ mét kÎ v« häc.
b. VÒ b¶n chÊt, M· Gi¸m Sinh lµ ®iÓn h×nh cña b¶n chÊt con bu«n l-u manh víi ®Æc
tÝnh gi¶ dèi, bÊt nh©n vµ v× tiÒn.
- Gi¶ dèi tõ lai lÞch xuÊt th©n mï mê. M· Gi¸m Sinh xuÊt hiÖn trong vai ng-êi cã
häc ®i mua t× thiÕp, tªn hä vµ quª qu¸n ®Òu ch¼ng mÊy râ rµng: M· Gi¸m Sinh cã thÓ
hiÓu lµ häc sinh tr-êng Quèc Tö Gi¸m, còng cã thÓ lµ chøc gi¸m sinh mua ®-îc cña
triÒu ®×nh, kh«ng râ h¾n thuéc lo¹i nµo; quª ë xa “ viÔn kh¸ch” mµ l¹i nãi “ còng gÇn” .
Nh- vËy râ rµng h¾n ®· hai lÇn nãi dèi ®Ó che giÊu tung tÝch vµ dÔ bÒ lõa g¹t. §Õn
t-íng m¹o, tÝnh danh còng gi¶ dèi, tuæi t¸c ®· nhiÒu nh-ng l¹i cè tá ra t« vÏ cho trÎ, ra
vÎ th- sinh phong l-u, lÞch sù mµ “ tr-íc thÇy sau tí lao xao” rÊt l¸o nh¸o, « hîp.
- B¶n chÊt bÊt nh©n v× tiÒn cña M· Gi¸m Sinh béc lé qua c¶nh mua b¸n Thuý KiÒu.
BÊt nh©n trong hµnh ®éng, th¸i ®é ®èi xö víi KiÒu l¹nh lïng, v« c¶m tr-íc nçi ®au,
nhan s¾c, tµi hoa cña KiÒu - h¾n coi KiÒu nh- mét mãn hµng, coi s¾c, tµi cña nµng chØ
nh- gi¸ trÞ cña hµng ho¸ - c¸i cã thÓ khiÕn h¾n kiÕm lêi.
- Sau khi ®· ®¾n ®o c©n s¾c c©n tµi, Ðp tµi ®µn “ Ðp cung cÇm nguyÖt” , thö tµi th¬
“ thö bµi qu¹t th¬” , b»ng lßng võa ý, h¾n míi “ tuú c¬ d¾t d×u” . BÊt nh©n trong t©m lý
l¹nh lïng, v« c¶m tr-íc gia c¶nh cña KiÒu vµ t©m lý m·n nguyÖn, hîm hÜnh: “ TiÒn
l-ng ®· s½n viÖc g× ch¼ng xong” . Lêi nãi lóc ®Çu nghe cã vÎ v¨n hoa, lÞch sù, biÕt ng-êi
biÕt cña: “ R»ng mua ngäc ®Õn Lam KiÒu - Sinh nghe xin d¹y bao nhiªu cho t-êng?” ,
nh-ng còng chØ ®-îc cã mét c©u vµ sù mua b¸n vÉn lé liÔu. Víi con bu«n, tiÒn nong lµ
chuyÖn sinh tö nªn ®Õn lóc nµy h¾n buéc ph¶i nãi nhiÒu ®Ó mÆc c¶, d×m gi¸, t×m c¸ch
mua hµng víi gi¸ “ hêi nhÊt” : “ cß kÌ bít mét thªm hai” ®Õn “ giê l©u” míi “ ng· gi¸” .

28
C©u th¬ gîi c¶nh kÎ mua, ng-êi b¸n ®-a ®Èy mãn hµng, tói tiÒn ®-îc cëi ra, th¸t vµo,
n©ng lªn, ®Æt xuèng. Chi tiÕt mÆc c¶ mét c¸ch ti tiÖn vµ tr¾ng trîn võa thÓ hiÖn thùc
chÊt mµn kÞch “ lÔ vÊn danh” chØ lµ c¶nh bu«n thÞt b¸n ng-êi tr¾ng trîn, võa tè c¸o M·
Gi¸m Sinh ®Ých thÞ lµ kÎ bu«n ng-êi läc lâi ®¸ng ghª tëm, c¸i mÆt n¹ hái vî cña h¾n
lóc ®Çu ®· r¬i tuét tõ lóc nµo.
 Nh©n vËt ph¶n diÖn M· Gi¸m Sinh ®-îc miªu t¶ b»ng ng«n ng÷ trùc diÖn, bót
ph¸p hiÖn thùc. NguyÔn Du kÕt hîp nghÖ thuËt kÓ chuyÖn víi miªu t¶ ngo¹i h×nh, cö
chØ, ng«n ng÷ ®èi tho¹i ®Ó kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt hoµn h¶o c¶ vÒ diÖn m¹o vµ tÝnh
c¸ch, rÊt cô thÓ sinh ®éng, mang ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ mét h¹ng ng-êi gi¶ dèi, v« häc,
bÊt nh©n trong x· héi.
TÊt c¶ lµm næi bËt b¶n chÊt con bu«n läc lâi cña h¾n. V× tiÒn, y s½n sµng chµ ®¹p lªn
nh©n phÈm con ng-êi l-¬ng thiÖn.
C©u 6: H×nh ¶nh ®¸ng téi nghiÖp cña Thuý KiÒu.
- ChØ víi 6 c©u th¬, NguyÔn Du ®· miªu t¶ ®-îc h×nh ¶nh xãt xa, téi nghiÖp cña
KiÒu. §ang tõ mét tiÓu th- khuª c¸c, sèng yªn vui trong c¶nh “ ªm ®Òm tr-íng rñ mµn
che” , l¹i ®ang say ®¾m???????? mét tai ho¹ Ëp xuèng bÊt ngê, tµn khèc, nµng ph¶i b¸n
m×nh cøu cha, cøu gia ®×nh, bÞ biÕn thµnh mét mãn hµng cho ng-êi ta mua b¸n.
- Lµ ng-êi th«ng minh, nh¹y c¶m, KiÒu c¶m nhËn ®-îc c¶nh ngé Ðo le tñi nhôc vµ
nçi ®au ®ín ª chÒ cña m×nh: “ Nçi m×nh thªm tøc nçi nhµ - ThÒm hoa mét b-íc, lÖ hoa
mÊy hµng” . “ Nçi m×nh” lµ nçi ®au ph¶i b¸n th©n, ph¶i l×a bá gia ®×nh, ph¶i l×a bá t×nh
yªu víi chµng Kim - mèi t×nh tuyÖt ®Ñp høa hÑn bao h¹nh phóc løa ®«i, ph¶i l×a bá tuæi
thanh xu©n mµ kh«ng biÕt sÏ bÞ tung vµo cuéc ®êi m-a giã ra sao. L¹i céng thªm “ nçi
nhµ” lµ nçi tøc cho cha mÑ, em ót bÞ vu oan, ®¸nh ®Ëp kh«ng biÕt sèng chÕt ra sao, tµi
s¶n bÞ c-íp ph¸, nhµ tan cöa n¸t. C©u th¬ ®· kh¸i qu¸t ®-îc nçi th-¬ng t©m cña KiÒu.
Nµng ®au ®ín tíi møc mçi b-íc ®i lµ ch©n nh- muèn khuþu xuèng, mÊy hµng n-íc
m¾t l· ch· tu«n r¬i: “ thÒm hoa mét b-íc, lÖ hoa mÊy hµng” . Nµng thÊm thÝa nçi nhôc,
nçi thÑn cña m×nh nªn “ ngõng hao bãng thÑn tr«ng g-¬ng mÆt dµy” . Nµng thÊm thÝa
nçi nhôc, nçi thÑn cña m×nh nªn “ ngõng hoa bãng thÑn tr«ng g-¬ng mÆt nµy” . Con
ng-êi cµng ý thøc vÒ phÈm gi¸ b¶n th©n th× cµng ®au ®ín, nhôc nh· khi nh©n phÈm bÞ
vïi dËp, xóc ph¹m. Võa lo sî cho t-¬ng lai, KiÒu võa thÊy m×nh “ d¬ d¸ng d¹i h×nh” .
TÊt c¶ nh÷ng nçi ®au Êy khiÕn KiÒu nh- ng-êi mÊt hån, trë nªn tª d¹i, thÉn thê, c©m
lÆng suèt buæi mua b¸n.
- H×nh ¶nh KiÒu thËt tiÒu tuþ, hao gÇy “ NÐt buån nh- cóc, ®iÖu gÇy nh- mai” . KiÒu
gièng nh- cµnh mai, b«ng cóc bÞ sãng giã dËp vïi, gÇy yÕu x¸c x¬. §»ng sau d¸ng vÎ
Êy mét t©m tr¹ng tª t¸i, ®au ®ín, kh«ng nãi nªn lêi.

C©u 7: TÊm lßng nh©n ®¹o cña NguyÔn Du thÓ hiÖn qua ®o¹n trÝch:
- T¸c gi¶ ®· tá th¸i ®é khinh bØ, c¨m phÉn s©u s¾c ®èi víi bän bu«n ng-êi; tè c¸o
thùc tr¹ng x· héi xÊu xa, lªn ¸n thÕ lùc ®ång tiÒn chµ ®¹p lªn nh©n phÈm, tµi s¾c con
ng-êi, lµm khuynh ®¶o c¶ trËt tù x· héi, lµm tho¸i ho¸ ®¹o ®øc con ng-êi qua c¸ch t¸c
gi¶ miªu t¶ nh©n vËt M· Gi¸m Sinh.
29
 - Th¸i ®é Êy ®-îc bé lé qua c¸ch miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn b»ng ng«n ng÷ t¶ thùc,
c¸ch dïng tõ ng÷ mØa mai, ch©m biÕm, lªn ¸n: bé mÆt mµy r©u nh½n nhôi cho thÊy sù
thiÕu tù nhiªn, r©u c¹o nh½n, l«ng mµy tØa tãt rÊt trai l¬. Hai ch÷ “ nh½n nhôi” gîi c¶m
gi¸c vÒ mét sù tr¬, ph¼ng l×, bÊt cËn nh©n t×nh. ¸o quÇn b¶nh bao lµ ¸o quÇn tr-ng diÖn
còng thiÕu tù nhiªn. Hai ch÷ “ b¶nh bao” th-êng dïng ®Ó khen ¸o quÇn trÎ em chø Ýt
dïng cho ng-êi lín. Sù ®¶ kÝch ngÇm cµng s©u cay h¬n khi mét ng-êi ®· ch¹c ngo¹i tø
tuÇn l¹i tØa tãt c«ng phu, cè t« vÏ cho m×nh ra d¸ng trÎ. Hµnh ®éng gËt gï t¸n th-ëng
mãn hµng: “ MÆn nång mét vÎ mét -a” ch¼ng kh¸c g× cö chØ ®ª tiÖn “ lÈm nhÈm gËt
®Çu” cña Së Khanh sau nµy.
- Th¸i ®é cña NguyÔn Du tè c¸o thÕ lùc ®ång tiÒn chµ ®¹p lªn con ng-êi thÓ hiÖn
qua lêi nhËn xÐt: “ TiÒn l-ng ®· cã, viÖc g× ch¼ng xong” . Lêi nhËn xÐt cã vÎ kh¸ch quan
nh-ng chøa ®ùng trong ®ã c¶ sù chua xãt lÉn c¨m phÉn. §ång tiÒn biÕn nhan s¾c thµnh
mãn hµng tñi nhôc, biÕn kÎ t¸ng tËn l-¬ng th©m thµnh kÎ m·n nguyÖn, tù ®¾c. ThÕ lùc
®ång tiÒn cïng víi thÕ lùc l-u manh hïa víi nhau tµn ph¸ gia ®×nh Kiªu, tµn ph¸ cuéc
®êi KiÒu.
- NguyÔn Du cßn thÓ hiÖn niÒm c¶m th-¬ng s©u s¾c tr-íc thùc tr¹ng tµi s¾c con
ng-êi bÞ h¹ thÊp, bÞ chµ ®¹p, bÞ biÕn thµnh hµng ho¸; c¶m th«ng víi nçi ®au cña nh÷ng
con ng-êi ph¶i chÞu bao nhiªu nghÞch c¶nh trong x· héi phong kiÕn bÊt nh©n ngang
tr¸i. T¸c gi¶ béc lé th¸i ®é Êy qua ngßi bót miªu t¶ -íc lÖ, nhµ th¬ nh- ho¸ th©n vµo
nh©n vËt ®Ó nãi lªn nçi ®au ®ín, tñi hæ cña KiÒu.
2. NghÖ thuËt t¶ c¶nh:
a. T¶ c¶nh thiªn nhiªn:
ChÐp thuéc "C¶nh ngµy xu©n":
Ngµy xu©n con Ðn ®-a thoi,
ThiÒu quang chÝn chôc ®· ngoµi s¸u m-¬i.
Cá non xanh tËn ch©n trêi,
Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa.
Thanh minh trong tiÕt th¸ng ba,
LÔ lµ t¶o mé, héi lµ ®¹p thanh.
GÇn xa n« nøc yÕn anh,
ChÞ em s¾m söa bé hµnh ch¬i xu©n.
DËp d×u tµi tö giai nh©n
Ngùa xe nh- n-íc, ¸o quÇn nh- nªm.
Ngæn ngang gß ®èng kÐo lªn,
Thoi vµng vã r¾c, tro tiÒn giÊy bay.
Tµ tµ bãng ng¶ vÒ t©y,
ChÞ em th¬ thÈn dan tay ra vÒ.
B-íc dÇn theo ngän tiÓu khª,
LÇn xem phong c¶nh cã bÒ thanh thanh.
Nao nao dßng n-íc uèn quanh,
DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang.
30
 C©u 2:
VÞ trÝ: “ C¶nh ngµy xu©n” lµ ®o¹n th¬ t¶ c¶nh ngµy mïa xu©n trong tiÕt Thanh minh
vµ c¶nh du xu©n cña chÞ em KiÒu, n»m sau ®o¹n t¶ tµi s¾c hai chÞ em KiÒu, tr-íc ®o¹n
KiÒu gÆp nÊm mé §¹m Tiªn vµ gÆp Kim Träng. §o¹n trÝch lµ bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ
héi mïa xu©n t-¬i ®Ñp, trong s¸ng, n¸o nhiÖt.
C©u 3: KÕt cÊu ®o¹n trÝch: theo tr×nh tù thêi gian cña cuéc du xu©n.
+ Bèn c©u ®Çu: Khung c¶nh ngµy xu©n.
+ T¸m c©u tiÕp: khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt thanh minh.
+ S¸u c©u cuèi: c¶nh chÞ em KiÒu du xu©n trë vÓ.
C©u 4: Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.
Gi¸ trÞ néi dung cña “ C¶nh ngµy xu©n” : lµ bøc tranh thiªn nhiªn mïa xu©n t-¬i
®Ñp, trong s¸ng vµ lÔ héi mïa xu©n t-ng bõng, n¸o nhiÖt.
Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: sö dông nhiÒu h×nh ¶nh ®¾t gi¸, s¸ng t¹o; nhiÒu tõ l¸y miªu t¶
c¶nh vËt vµ còng lµ t©m tr¹ng con ng-êi; bót ph¸p miªu t¶ giµu chÊt t¹o h×nh.
C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷:
- Thanh minh: tiÕt vµo ®Çu th¸ng ba, mïa xu©n khÝ trêi m¸t mÎ, trong trÎo, ng-êi
ta ®i t¶o mé, tøc lµ ®i viÕng vµ söa sang l¹i phÇn mé ng-êi th©n.
- §¹p thanh: dÉm lªn cá xanh.
- Tµi tö giai nh©n: trai tµi, g¸i s¾c.
- ¸o quÇn nh- nªm: nãi ng-êi ®i l¹i ®«ng ®óc, chËt nh- nªm.
C©u 6: Thµnh c«ng trong nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn:
a. Bèn c©u th¬ ®Çu: T¸c gi¶ miªu t¶ c¶nh vËt víi vÎ ®Ñp riªng cña mïa xu©n.
- Hai c©u ®Çu lµ h×nh ¶nh kh¸i qu¸t vÒ mét ngµy xu©n t-¬i ®Ñp víi h×nh ¶nh c¸nh Ðn
chao liÖng trªn bÇu trêi thanh b×nh trµn ngËp ¸nh xu©n t-¬i t¾n trong s¸ng. §ång thêi,
nhµ th¬ còng ngá ý ngµy xu©n qua nhanh qu¸ nh-ng “ con Ðn ®-a thoi” , chÝn m-¬i ngµy
xu©n mµ nay “ ®· ngoµi s¸u m-¬i” .
- Hai c©u th¬ tiÕp theo míi thùc lµ bøc tranh tuyÖt mÜ: “ Cá non xanh tËn ch©n trêi
- Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa” . §©y chØ lµ ch©n dung cña c¶nh ngµy xu©n, chØ
gi¶n ®¬n cã cá xanh, hoa tr¾ng mµ ®ñ c¶nh, ®ñ mµu, lµm hiÖn lªn c¶ mét kh«ng gian
mïa xu©n kh¸ng ®¹t. ë ®©y, NguyÔn Du häc tËp hai c©u th¬ cæ Trung Quèc: “ Ph-¬ng
th¶o liªn thiªn bÝch - Lª chi sæ ®iÓm hoa” , nh-ng khi ®-a vµo bµi th¬ cña m×nh, t¸c
gi¶ ®· rÊt s¸ng t¹o. C©u th¬ Trung Quèc dïng h×nh ¶nh “ cá th¬m” (ph-¬ng th¶o) thiªn
vÒ mïi vÞ th× NguyÔn Du thay b»ng “ cá xanh” thiªn vÒ mµu s¾c. §ã lµ mµu xanh nh¹t
pha víi vµng chanh t-¬i t¾n hîp víi mµu lam trong sn¸g cña nÒn trêi buæi chiÒu xu©n
lµm thµnh gam nÒn cho bøc tranh, trªn ®ã ®iÓm xuyÕt nh÷ng ®èm tr¾ng hoa lª. Bøc
tranh dung hoµ nh÷ng s¾c ®é l¹nh mµ bªn trong vÉn r¹o rùc søc sèng t-¬i míi cña mïa
xu©n. Ch÷ “ tr¾ng” ®¶o lªn tr-íc t¹o bÊt ngê sù míi mÎ, tinh kh«i, thanh khiÕt nh- kÕt
tinh nh÷ng tinh hoa cña trêi ®Êt. Ch÷ “ ®iÓm” gîi bµn tay ng-êi ho¹ sÜ vÏ nªn th¬ nªn
hoa, bµn tay t¹o ho¸ t« ®iÓm cho c¶nh xu©n t-¬i, lµm bøc tranh trë nªn cã hån, sèng
®éng.
31
 - Hai c©u th¬ t¶ c¶nh thiªn nhiªn cña NguyÔn Du qu¶ lµ tuyÖt bót! Ngßi bót cña
NguyÔn Du tµi hoa, giµu chÊt t¹o h×nh ng«n ng÷ biÓu c¶m, gîi t¶. T¸c gi¶ ®· rÊt thµnh
c«ng trong bót ph¸p nghÖ thuËt kÕt hîp gi÷a t¶ vµ gîi. Qua ®ã, ta thÊy t©m hån con
ng-êi t-¬i vui, phÊn chÊn qua c¸i nh×n thiªn nhiªn trong trÎo, t-¬i t¾n, hån nhiªn, nh¹y
c¶m tha thiÕt víi vÎ ®Ñp thiªn nhiªn.
b. S¸u c©u th¬ cuèi: gîi t¶ khung c¶nh chÞ em Thuý KiÒu du xu©n trë vÒ.
- C¶nh vÉn mang c¸i thanh, c¸i dÞu cña mïa xu©n: n¾ng nh¹t, khe n-íc nhá, mét
nhÞp cÇu b¾c ngang nh-ng ®· nhuèm mµu t©m tr¹ng.
- Bãng tÞch d-¬ng ®· chªnh chÕch xÕ chiÒu: “ Tµ tµ bãng ng¶ vÒ ®©y” , dßng n-íc
uèn quanh. Nh-ng ®©y kh«ng chØ lµ hoµng h«n cña c¶nh vËt mµ d-êng nh- con ng-êi
còng ch×m trong mét c¶m gi¸c b©ng khu©ng khã t¶. Cuéc du ngo¹n xu©n c¶nh ®· tµn,
lÔ héi t-ng bõng, n¸o nhiÖt ®· chÊm døt, t©m hån con ng-êi nh- còng chuyÓn ®iÖu
cïng c¶nh vËt, b-íc ch©n ng-êi th¬ thÈn. C¶nh nh- nh¹t dÇn, lÆng dÇn, mäi chuyÓn
®éng ®Òu nhÑ nhµng, kh«ng gian mang d¸ng dÊp nhá nhoi, bÐ hÑp, ph¶ng phÊt buån.
T©m tr¹ng con ng-êi cã c¸i b©ng khu©ng xao xuyÕn vÒ cuéc du xu©n ®· tµn, cã c¶ linh
c¶m vÒ viÖc gÆp gì nÊm mé §¹m Tiªn vµ chµng th- sinh Kim Träng “ phong t- tµi m¹o
tãt vêi” .
- NghÖ thuËt: sö dông nhiÒu tõ l¸y nh- nao nao, tµ tµ, thanh thanh kh«ng chØ biÓu
®¹t søc th¸i c¶nh vËt mµ cßn béc lé t©m tr¹ng con ng-êi, ®Æc biÖt hai ch÷ “ nao nao”
tho¸ng gîi nªn mét nÐt buån khã hiÓu. Hai ch÷ “ th¬ thÈn” cã søc gîi rÊt lín, chÞ em
KiÒu ra vÒ trong sù bÇn thÇn, nuèi tiÕc, lÆng buån. “ Dan tay” t-ëng lµ vui nh-ng thùc
ra lµ chia sÎ c¸i buån kh«ng nãi hÕt. C¶m gi¸ b©ng khu©ng xao xuyÕn vÒ mét ngµy vui
xu©n ®· hÐ më mét vÎ ®Ñp t©m hån thiÕu n÷ tha thiÕt víi niÒm vui cuéc sèng, nh¹y c¶m
vµ s©u l¾ng. ChÝnh c¸c tõ nµy ®· nhuèm mµu t©m tr¹ng lªn c¶nh vËt.
§o¹n th¬ cßn hay bëi ®· sö dông bót ph¸p cæ ®iÓn: t¶ c¶nh g¾n víi t¶ t×nh, t¶ c¶nh
ngô t×nh, t×nh vµ c¶nh t-¬ng hîp.

Tãm l¹i:
- §o¹n 4 c©u ®Çu vµ 6 c©u cuèi bµi “ C¶nh ngµy xu©n” , NguyÔn Du ®· vÏ nªn bøc
tranh thiªn nhiªn mïa xu©n thËt ®Ñp. Nhµ th¬ ®iÓm vµi chi tiÕt, t¶ c¶nh ®Ó gîi lµ chÝnh.
- Tõ ng÷ h×nh ¶nh giµu chÊt t¹o h×nh.
- Thiªn nhiªn ®-îc miªu t¶ trong nh÷ng thêi gian, thêi ®iÓm kh¸c nhau.
C©u 7: C¶m nhËn vÒ khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt Thanh minh (8 c©u gi÷a)
- NguyÔn Du ®· rÊt tµi t×nh khi t¸ch hai tõ LÔ héi ra lµm ®«i ®Ó gîi t¶ hai ho¹t ®éng
diÔn ra cïng mét lóc: LÔ t¶o mé, Héi ®¹p thanh.
- Kh«ng khÝ lÔ héi ®-îc gîi t¶ tõ mét hÖ thèng tõ ng÷ giµu s¾c th¸i biÓu c¶m:
+ §o¹n th¬ sö dông nhiÒu tÝnh tõ (n« nøc, gÇn xa, ngæn ngang) lµm râ h¬n t©m tr¹ng
ng-êi ®i héi.
+ NhiÒu danh tõ ghÐp (yÕn anh, tµi tö, giai nh©n, chÞ em, ngùa xe, ¸o quÇn) gîi t¶ sù
®«ng vui tÊp nËp.
+ Vµ nhiÒu ®éng tõ (s¾m söa, dËp d×u) gîi ®-îc sù rén rµng cña ngµy héi.
32
 - Th«ng qua buæi du xu©n cña chÞ em Thuý KiÒu, t¸c gi¶ kh¾c häc h×nh ¶nh mét
truyÒn thèng v¨n ho¸ lÔ héi xa x-a. Côm tõ “ n« nøc yÕn anh” lµ mét Èn dô gîi lªn
h×nh ¶nh tõng ®oµn nam thanh, n÷ tó n« nøc ®i ch¬i xu©n nh- nh÷ng ®µn chim Ðn, chim
oanh bay rÝu rÝt. Trong lÔ héi mïa xu©n n¸o nhiÖt næi bËt ngh÷ng nam thanh n÷ tó,
nh÷ng “ tµi tö giai nh©n” tay trong tay d¹o ch¬i, niÒm vui lÔ héi nh- bao trïm c¶ nh©n
gian. Nh÷ng so s¸nh rÊt gi¶n dÞ “ ngùa xe nh- n-íc, ¸o quÇn nh- nªm” gîi t¶ sù ®«ng
vui.
- “ LÔ lµ t¶o mé” - lÔ th¨m viÕng, söa sang, quÐt t-íc phÇn mé ng-êi th©n; ®èt vµng
vã, s¾c tiÒn gi¸ ®Ó t-ëng nhí nh÷ng ng-êi ®· khuÊt. “ Héi lµ ®¹p thanh” - vui ch¬i
chèn ®ång quª, ®¹p lªn nh÷ng th¶m cá xanh, lµ mét cuéc sèng hiÖn t¹i vµ cã thÓ t×m
®Õn nh÷ng sîi ta hång cña mai sau. “ LÔ” lµ håi øc vµ t-ëng niÖm qu¸ khø theo truyÒn
thèng “ uèng n-íc nhí nguån” , “ héi” lµ kh¸t khao vµ hoµi väng nh×n vÒ phÝa tr-íc cña
cuéc ®êi. LÔ vµ héi trong tiÕt Thanh minh lµ mét sù giao hoµ ®éc ®¸o. Chøng tá nhµ th¬
rÊt yªu quý, tr©n träng vÎ ®Ñp vµ gi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc.
b. T¶ c¶nh ngô t×nh:
C©u 1: ChÐp thuéc "KiÒu ë lÇu Ng-ng BÝch":

Tr-íc lÇu Ng-ng BÝch kho¸ xu©n,

VÎ non xa, tÊm tr¨ng gÇn ë chung.
Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng,
C¸t vµng cån nä bôi hång dÆm kia.
BÏ bµng m©y sím ®Ìn khuya,
Nöa t×nh nöa c¶nh nh- chia tÊm lßng.
T-ëng ng-êi d-íi nguyÖt chÐn ®ång,
Tin s-¬ng luèng nh÷ng rµy tr«ng mai chê.
Bªn trêi gãc bÓ b¬ v¬,
TÊm son gét röa bao giê cho phai.
Xãt ng-êi tùa cöa h«m mai,
Qu¹t nång Êp l¹nh nh÷ng ai ®ã giê ?
S©n Lai c¸ch mÊy n¾ng m-a,
Cã khi gèc tö ®· võa ng-êi «m.
Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m,
ThuyÒn ai thÊp tho¸ng c¸nh buåm xa xa.
Buån tr«ng ngän n-íc míi ra.
Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u?
Buån tr«ng ngän cá rÇu rÇu,
Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh.
Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh,
Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi.
C©u 2 : VÞ trÝ ®o¹n trÝch:

33
 §o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai Gia biÕn vµ l-u l¹c. Sau khi bÞ M· Gi¸m Sinh lõa
g¹t, lµm nhôc, bÞ Tó bµ m¾ng nhiÕc, KiÒu nhÊt quyÕt kh«ng chÞu tiÕp kh¸ch lµng ch¬i,
kh«ng chÞu chÊp nhËn cuéc sèng lÇu xanh. §au ®ín, phÉn uÊt, tñi nhôc nµng ®Þnh tù
vÉn. Tó bµ sî mÊt vèn bÌn lùa lêi khuyªn gi¶i, dô dç KiÒu. Mô vê ch¨m sãc thuèc
thang, høa hÑn khi nµng b×nh phôc sÏ g¶ nµng cho ng-êi tö tÕ. Tó bµ ®-a KiÒu ra sèng
riªng ë lÇu Ng-ng BÝch, thùc chÊt lµ giam láng nµng ®Ó thùc hiÖn ©m m-u míi ®ª tiÖn
h¬n, tµn b¹o h¬n.
C©u 3 : KÕt cÊu ®o¹n trÝch: 3 phÇn
+ S¸u c©u ®Çu: hoµn c¶nh c« ®¬n, téi nghiÖp cña KiÒu.
+ T¸m c©u tiÕp: nçi th-¬ng nhí Kim Träng vµ th-¬ng nhí cha mÑ cña nµng.
+ T¸m c©u cuèi: t©m tr¹ng ®au buån, ©u lo cña KiÒu thÓ hiÖn qua c¸ch nh×n c¶nh
vËt.
C©u 4 : Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch:
Gi¸ trÞ néi dung "KiÒu ë lÇu Ng-ng BÝch": miªu t¶ ch©n thùc c¶nh ngé c« ®¬n, buån
tñi ®¸ng th-¬ng, nçi nhí ng-êi th©n da diÕt vµ tÊm lßng thuû chung, hiÕu th¶o vÞ tha
cña Thuý KiÒu khi bÞ giam láng ë lÇu Ng-ng BÝch.
Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: nghÖ thuËt miªu t¶ néi t©m ®Æc s¾c, bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh hay
nhÊt trong "TruyÖn KiÒu".
C©u 5 : Gi¶i nghÜa tõ ng÷:
- Kho¸ xu©n: kho¸ kÝn tuæi xu©n, ý nãi cÊm cung (con g¸i nhµ quyÒn quý ngµy x-a
kh«ng ®-îc ra khái phßng); ë ®©y nãi viÖc KiÒu bÞ giam láng.
- TÊm son: tÊm lßng son, chØ tÊm lßng thuû chung g¾n bã.
- DuyÒnh (còng gäi lµ doµnh): vông (vòng) s«ng hoÆc vông biÓn.
C©u 6: Hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng cña KiÒu thÓ hiÖn qua 6 c©u th¬ ®Çu:
- KiÒu ë lÇu Ng-ng BÝch thùc chÊt lµ bÞ giam láng (kho¸ xu©n).
- Nµng tr¬ trîi gi÷a mét kh«ng gian mªnh m«ng, hoang v¾ng: “ bèn bÒ b¸t ng¸t xa
tr«ng” . C¶nh “ non xa” , “ tr¨ng gÇn” gîi h×nh ¶nh lÇu Ng-ng BÝch ®¬n ®éc, ch¬i v¬i
gi÷a mªnh m«ng trêi n-íc. Tõ trªn lÇu cao nh×n ra chØ thÊy nh÷ng d·y nói mê xa,
nh÷ng cån c¸t bôi bay mï mÞt. C¸i lÇu tr¬ träi Êy giam mét th©n phËn tr¬ träi, kh«ng
mét bãng h×nh th©n thuéc bÇu b¹n, kh«ng c¶ bãng ng-êi.
H×nh ¶nh “ non xa” “ tr¨ng gÇn” , “ c¸t vµng” , “ bôi hång” cã thÓ lµ c¶nh thùc
mµ còng cã thÓ lµ h×nh ¶nh mang tÝnh -íc lÖ ®Ó gîi sù mªnh m«ng, rîn ngîp cña
kh«ng gian, qua ®ã diÔn t¶ t©m tr¹ng c« ®¬n cña KiÒu.
- Côm tõ “ m©y sím ®Ìn khuya” gîi thêi gian tuÇn hoµn, khÐp kÝn. TÊt c¶ nh- giam
h·m con ng-êi, nh- kh¾c s©u thªm nçi c« ®¬n khiÕn KiÒu cµng bÏ bµng, ch¸n ng¸n,
buån tñi “ bÏ bµng m©y sím ®Ìn khuya” sím vµ khuya, ngµy vµ ®ªm, KiÒu “ thui thñi
quª ng-êi mét th©n” vµ dån tíi líp líp nh÷ng nçi niÒm chua xãt ®au th-¬ng khiÕn tÊm
lßng KiÒu nh- bÞ chia xÎ: “ Nöa t×nh nöa c¶nh nh- chia tÊm lßng” . V× vËy, dï c¶nh cã
®Ñp ®Õn mÊy, t©m tr¹ng KiÒu còng kh«ng thÓ vui ®-îc.

34
 C©u 7: T©m tr¹ng nhí th-¬ng Kim Träng vµ th-¬ng nhí cha mÑ cña KiÒu qua
ng«n ng÷ ®éc tho¹i néi t©m:
* KiÒu nhí Kim Träng tr-íc nhí cha mÑ sau. Theo nhiÒu nhµ hñ nho th× nh- vËy lµ
kh«ng ®óng víi truyÒn thèng d©n téc, nh-ng thËt ra l¹i lµ rÊt hîp lý. KiÒu b¸n m×nh cøu
cha vµ em lµ ®· ®Òn ®¸p ®-îc mét phÇn c«ng lao cha mÑ, nªn nµng c¾n røt kh«n ngu«i.
* Cïng lµ nçi nhí nh-ng c¸ch nhí kh¸c nhau víi nh÷ng lý do kh¸c nhau nªn c¸ch
thÓ hiÖn còng kh¸c nhau:
+ Nhí Kim Träng: KiÒu “ t-ëng” nh- thÊy l¹i kû niÖm thiªng liªng ®ªm thÒ nguyÖn,
®Ýnh -íc “ T-ëng ng-êi d-íi nguyÖt chÐn ®ång” . C¸i ®ªm Êy h×nh nh- míi ngµy h«m
qua. Mét lÇn kh¸c nµng nhí vÒ Kim Träng còng lµ “ Nhí lêi nguyÖn -íc ba sinh” . KiÒu
xãt xa h×nh dung ng-êi yªu vÉn ch-a biÕt tin nµng b¸n m×nh, vÉn ngµy ®ªm mßn mái
chê tr«ng chèn Liªu D-¬ng xa x«i. Nµng nhí ng-êi yªu víi t©m tr¹ng ®au ®ín: “ TÊm
son gét röa bao giê cho phai” . Cã lÏ “ tÊm son” Êy lµ tÊm lßng KiÒu son s¾t, thuû
chung, kh«ng ngu«i nhí th-¬ng Kim Träng. Còng cã thÓ lµ KiÒu ®ang tñi nhôc khi tÊm
lßng son s¾t ®· bÞ dËp vïi, hoen è, kh«ng biÕt bao giê míi gét röa cho ®-îc. Trong nçi
nhí chµng Kim cã c¶ nçi ®au ®ín vß xÐ t©m can.
+ Nhí cha mÑ: nµng thÊy “ xãt” khi t-ëng t-îng, ë chèn quª nhµ, cha mÑ nµng vÉn
tùa cöa ngãng chê tin tøc ng-êi con g¸i yªu. Nµng xãt th-¬ng da diÕt vµ day døt kh«n
ngu«i v× kh«ng thÓ “ qu¹t nång Êp l¹nh” , phông d-ìng song th©n, b¨n kho¨n kh«ng biÕt
hai em cã ch¨m sãc cha mÑ chu ®¸o hay kh«ng. Nµng t-ëng t-îng n¬i quª nhµ tÊt c¶
®· ®æi thay, gèc tö ®· võa ng-êi «m, cha mÑ ngµy thªm giµ yÕu. Côm tõ “ c¸ch mÊy
n¾ng m-a” võa cho thÊy sù xa c¸ch bao mïa m-a n¾ng, võa gîi ®-îc sù tµn ph¸ cña
thêi gian, cña thiªn nhiªn lªn con ng-êi vµ c¶nh vËt. LÇn nµo nhí vÒ cha mÑ, KiÒu còng
“ nhí ¬n chÝn ch÷ cao s©u” vµ lu«n ©n hËn m×nh ®· phô c«ng sinh thµnh, phô c«ng nu«i
d¹y cña cha mÑ.
* Nçi nhí th-¬ng cña KiÒu ®· nãi lªn nh©n c¸ch ®¸ng tr©n träng cña nµng. Hoµn
c¶nh cña nµng lóc nµy thËt xãt xa, ®au ®ín. Nh-ng quªn ®i c¶nh ngé b¶n th©n, nµng ®·
h-íng yªu th-¬ng vµo nh÷ng ng-êi th©n yªu nhÊt. Tr¸i tim nµng thËt giµu yªu th-¬ng
giµu ®øc hi sinh. Nµng thËt sù lµ mét ng-êi t×nh thuû chung, mét ng-êi con hiÕu th¶o,
mét ng-êi cã tÊm lßng vÞ tha cao c¶ ®¸ng quý.
C©u 8: Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh cña NguyÔn Du trong 8 c©u cuèi “ KiÒu ë lÇu
Ng-ng BÝch” : NghÖ thuËt tö c¶nh ngô t×nh:
- §o¹n th¬ nµy ®-îc xem lµ kiÓu mÉu cña lèi th¬ t¶ c¶nh ngô t×nh trong v¨n
ch-¬ng cæ ®iÓn. §Ó diÔn t¶ t©m tr¹ng KiÒu - NguyÔn Du ®· sö dông bót ph¸p t¶ c¶nh
ngô t×nh “ t×nh trong c¶nh Êy, c¶nh trong t×nh nµy” ®Ó kh¾c ho¹ t©m träng cña KiÒu lóc
bÞ giam láng ë lÇu Ng-ng BÝch.
- §©y lµ 8 c©u th¬ thùc c¶nh mµ còng lµ t©m c¶nh. Mçi biÓu hiÖn cña c¶nh ®ång
thêi lµ mét Èn dô vÒ t©m tr¹ng cña ng-êi - mçi mét c¶nh l¹i kh¬i gîi ë KiÒu nh÷ng nçi
buån kh¸c nhau, víi nh÷ng lý do buån kh¸c nhau trong khi nçi buån ®· ®Çy ¾p t©m
tr¹ng ®Ó råi t×nh buån l¹i t¸c ®éng vµo c¶nh, khiÕn c¶nh mçi lóc l¹i buån h¬n, nçi buån
mçi lóc mét ghª gím, m·nh liÖt h¬n.
35
 - C¸ch sö dông ng«n ng÷ ®éc tho¹i, ®iÖp ng÷. Bèn bøc tranh, bèn nçi buån ®Òu
®-îc t¸c gi¶ kh¾c ho¹ qua ®iÖp tõ “ buån tr«ng” ®øng ®Çu mçi c©u cã nghÜa lµ buån mµ
tr«ng ra bèn phÝa, tr«ng ng¸ng mét c¸i g× m¬ hå sÏ ®Õn lµm thay ®æi hiÖn t¹i, nh-ng
tr«ng mµ v« väng. “ Buån tr«ng” cã c¸i th¶ng thèt lo ©u, cã c¸i xa l¹ bót tÇm nh×n, cã c¶
dù c¶m h·i hïng cña ng-êi con g¸i ng©y th¬ lÇn ®Çu l¹i b-íc gi÷a cuéc ®êi ngang
ng-îc. §iÖp ng÷ “ buån tr«ng” kÕt hîp víi c¸c h×nh ¶nh ®øng sau ®· diÔn t¶ nçi buån
víi nhiÒu s¾c ®é kh¸c nhau. §iÖp ng÷ l¹i ®-îc kÕt hîp víi c¸c tõ l¸y chñ yÕu lµ nh÷ng
tõ l¸y t-îng h×nh, dån dËp, chØ cã mét tõ l¸y t-îng thanh ë c©u cuèi t¹o nªn nhÞp ®iÖu,
diÔn t¶ nçi buån ngµy mét t¨ng, d©ng lªn líp líp, nçi buån v« väng, v« tËn. §iÖp ng÷
t¹o ©m h-ëng trÇm buån, trë thµnh ®iÖp khóc cña ®o¹n th¬ còng lµ ®iÖp khóc cña t©m
tr¹ng.
C¶ch 1: Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m,
ThuyÒn ai thÊp tho¸ng c¸nh buåm xa xa.
Mét c¸nh buåm thÊp tho¸ng n¬i cöa biÓn lµ mét h×nh ¶nh rÊt ®¾t ®Ó thÓ hiÖn néi t©m
nµng KiÒu. Mét c¸nh buåm nhá nhoi, ®¬n ®éc gi÷a biÓn n-íc mªnh m«ng trong ¸nh
s¸ng le lãi cuèi cïng cña mÆt trêi s¾p t¾t; còng nh- KiÒu trong kh«ng gian v¾ng lÆng
cña hiÖn t¹i nh×n vÒ ph-¬ng xa víi nçi buån nhí da diÕt vÒ gia ®×nh, quª h-¬ng. Con
thuyÒn gÇn nh- mÊt hót, vÉn cßn lªnh ®ªnh gi÷a dßng ®êi, biÕt bao giê míi ®-îc trë vÒ
sum häp, ®oµn tô víi nh÷ng ng-êi th©n yªu.
C¶nh 2: Buån tr«ng ngän n-íc míi ra,
Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u?
Nh÷ng c¸nh hoa tµn lôi tr«i man m¸c trªn ngän n-íc míi xa khi KiÒu cµng buån
h¬n bëi nµng nh- nh×n thÊy trong ®ã th©n phËn m×nh lªnh ®ªnh, v« ®Þnh, ba ch×m b¶y
næi gi÷a sãng n-íc cuéc ®êi, kh«ng biÕt råi sÏ tr«i d¹t ®i ®©u, sÏ bÞ dËp vïi ra sao.
C¶nh 3: Buån tr«ng ngän cá rÇu rÇu,
Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh.
Néi cá "rÇu rÇu", "xanh xanh" - s¾c xanh hÐo óa, mï mÞt, nh¹t nhoµ tr¶i dµi tõ ch©n
m©y ®Õn mÆt ®Êt, cßn ®©u c¸i "xanh tËn ch©n trêi" nh- s¸c cá trong tiÕt Thanh minh khi
KiÒu cßn trong c¶nh ®Çm Êm. Mµu xanh nµy gîi cho KiÒu mét nçi ch¸n ng¸n, v« väng
v× cuéc sèng c« qu¹nh vµ nh÷ng chuçi ngµy v« vÞ, tÎ nh¹t kh«ng biÕt kÐo dµi ®Õn bao
giê.
C¶nh 4: Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh
Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi.
D-êng nh- nçi buån cµng lóc cµng t¨ng, cµng dån dËp. Mét c¬n "giã cuèn mÆt
duÒnh" lµm cho tiÕng sãng bçng næi lªn Çm Çm nh- v©y quanh ghÕ KiÒu ngåi. C¸i ©m
thanh "Çm Çm tiÕng sãng" Êy chÝnh lµ ©m thanh d÷ déi cña cuéc ®êi phong ba b·o t¸p
®·, ®ang Ëp ®æ xuèng ®êi nµng vµ cßn tiÕp tôc ®Ì nÆng lªn kiÕp ng-êi nhá bÐ Êy trong
x· héi phong kiÕn cæ hñ, bÊt c«ng. TÊt c¶ lµ ®ît sãng ®ang gÇm thÐt, r× rµo trong lßng
nµng. Lóc nµy KiÒu kh«ng chØ buån mµ cßn lo sî, kinh h·i nh- r¬i dÇn vµo vùc th¼m
mét c¸ch bÊt lùc. Nçi buån Êy ®· d©ng ®Õn tét ®Ønh, khiÕn KiÒu thùc sù tuyÖt väng.

36
Thiªn nhiªn ch©n thùc, sinh ®éng nh-ng còng rÊt ¶o. §ã lµ c¶nh ®-îc nh×n qua t©m
tr¹ng theo quy luËt "C¶nh nµo c¶nh ch¼ng ®eo sÇu - Ng-êi buån c¶nh cã vui ®©u bao
giê".
- C¶nh ®-îc miªu t¶ tõ xa ®Õn gÇn, mµu s¾c tõ nh¹t ®Õn ®Ëm, ©m thanh tõ tÜnh ®Õn
®éng ®Ó diÔn ®¹t nçi buån tõ man m¸c, m«ng lung ®Õn lo ©u, kinh sî, dån ®Õn b·o t¸p
néi t©m cùc ®iÓm cña c¶m xóc trong lßng KiÒu. Têt c¶ lµ h×nh ¶nh vÒ sù v« ®Þnh, mong
manh, sù d¹t tr«i bÕ t¾c, sù chao ®¶o, nghiªng ®æ d÷ déi. Lóc nµy KiÒu trë nªn tuyÖt
väng, yÕu ®uèi nhÊt. Còng v× thÕ mµ nµng ®· m¾c lõa Së Khanh ®Ó råi dÊn th©n vµo
cuéc ®êi "thanh l©u hai l-ît, thanh y hai lÇn".
Tãm l¹i:
C¶nh thiªn nhiªn lµ c¸i cí ®Ó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc cña m×nh.
(§o¹n trÝch "KiÒu ë lÇu Ng-ng BÝch" - TruyÖn KiÒu).

TruyÖn lôc v©n tiªn

NguyÔn §×nh ChiÓu
A. KiÕn thøc c¬ b¶n:
I. Giíi thiÖu t¸c gi¶: NguyÔn §×nh ChiÓu
- NguyÔn §×nh ChiÓu (1822 - 1888) sinh t¹i T©n Thíi - Gia §Þnh.
- Cã 1 cuéc ®êi ®Çy bÊt h¹nh: mï loµ, c«ng danh kh«ng thµnh, t×nh duyªn tr¾c trë,
gÆp buæi lo¹n li.
- VÉn ngÈng cao ®Çu mµ sèng, sèng cã Ých cho ®Õn h¬i thë cuèi cïng.
- Lµ mét thÇy gi¸o danh tiÕng vang kh¾p miÒn Lôc TØnh.
- Lµ mét thÇy thuèc kh«ng tiÕc søc cøu nh©n ®é thÕ.
- Lµ mét nhµ th¬ ®Ó l¹i bao trang th¬ bÊt hñ: Lôc V©n Tiªn, Ch¹y giÆc, V¨n tÕ
nghÜa sÜ CÇn Giuéc.
- Lu«n nªu cao lßng yªu n-íc, tinh thÇn bÊt khuÊt chèng giÆc ngo¹i x©m.
=> Mét nh©n c¸ch lín khiÕn “ kÎ thï còng ph¶i kÝnh nÓ” .
II. T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i vµ kÕt cÊu ®o¹n trÝch
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: kho¶ng ®Çu thËp kû 50 cña thÕ kû 19 (1850)
2. ThÓ lo¹i: TruyÖn th¬ N«m - 2082 c©u th¬ lôc b¸t.
Mang tÝnh chÊt ®Ó kÓ nhiÒu h¬n ®Ó ®äc, ®Ó xem nªn chó träng ®Õn hµnh ®éng cña
nh©n vËt h¬n lµ miªu t¶ néi t©m, tÝnh c¸ch nh©n vËt còng ®-îc béc lé chñ yÕu qua viÖc
lµm, lêi nãi, cö chØ.
3. KÕt cÊu: theo kiÓu truyÒn thèng cña lo¹i truyÖn ph-¬ng §«ng, nghÜa lµ theo tõng
ch-¬ng håi, xoay quanh cuéc ®êi c¸c nh©n vËt chÝnh.
KiÓu kÕt cÊu -íc lÖ: Ng-êi tèt th-êng gÆp nhiÒu gian tru©n, tr¾c trë trªn ®-êng ®êi,
bÞ kÎ xÊu h·m h¹i nh-ng vÉn ®-îc phï trî, c-u mang ®Ó råi cuèi cïng tai qua n¹n khái,
®-îc ®Òn tr¶ xøng ®¸ng. KÎ xÊu bÞ trõng trÞ.
37
 Víi môc ®Ých truyÖn truyÒn ®¹o ®øc th× kiÓu kÕt cÊu ®ã võa ph¶n ¸nh ch©n thùc
cuéc ®êi ®Çy rÉy bÊt c«ng, võa nãi lªn kh¸t väng ngµn ®êi cña nh©n d©n ta: ë hiÒn gÆp
lµnh, c¸i thiÖn bao giê còng chiÕn th¾ng c¸i ¸c, chÝnh nghÜa th¾ng gian tµ.
4. Môc ®Ých:
* TruyÖn ®-îc viÕt ra nh»m môc ®Ých trùc tiÕp lµ truyÒn d¹y ®¹o lý lµm ng-êi.
* T¸c phÈm ®¸p øng nguyÖn väng cña nh©n d©n, cho nªn ngay tõ khi míi ra ®êi ®·
®-îc nh©n d©n nam bé tiÕp nhËn nång nhiÖt, ®-îc l-u truyÒn réng r·i, cã søc sèng
m¹nh mÏ, l©u bÒn trong lßng d©n.
5. Tãm t¾t: SGK/113
6. Gi¸ trÞ cña t¸c phÈm:
a. Gi¸ trÞ néi dung:
* Gi¸ trÞ hiÖn thùc: V¹ch trÇn c¸i ¸c, c¸i xÊu trong XH. Chöi thãi gian ¸c, bÊt c«ng,
chöi nh÷ng kÎ tr¸o trë, béi b¹c, ph¶n phóc nh- cha con Vâ C«ng, chöi nh÷ng kÎ bÊt
nghÜa, bÊt nh©n nh- TrÞnh H©m, Bïi KiÖm, chöi bän ng-êi lµm ¨n bÊt l-¬ng chuyªn
nghÒ lõa bÞp, bãp nÆn nh©n d©n (bän thÇy bãi, thÇy ph¸p, bän lang b¨m).
* Gi¸ trÞ nh©n ®¹o: §Ò cao ®¹o lý lµm ng-êi:
- Xem träng t×nh nghÜa gi÷a con ng-êi víi con ng-êi trong x· héi: t×nh cha con, mÑ
con, nghÜa vî chång, t×nh bÌ b¹n, t×nh yªu th-¬ng c-u mang nh÷ng ng-êi gÆp c¬n ho¹n
n¹n.
- §Ò cao tinh thÇn nghÜa hiÖp, s½n sµng cøu khæ phß nguy.
- ThÓ hiÖn kh¸t väng cña nh©n d©n h-íng tíi lÏ c«ng b»ng vµ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp
trong cuéc ®êi (kÕt thóc cã hËu cña truyÖn; thiÖn th¾ng ¸c, chÝnh nghÜa th¾ng gian tµ).
“ Lôc V©n Tiªn lµ mét tiÕng chöi, mét lêi ca, mét -íc m¬” - Hoµi Thanh.
b. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
- Lôc V©n Tiªn lµ mét truyÖn th¬ N«m mang tÝnh chÊt lµ mét truyÖn kÓ d©n gian:
chó ý ®Õn cèt truyÖn, cßn nh©n vËt chñ yÕu thÓ hiÖn b»ng hµnh ®éng h¬n lµ miªu t¶ néi
t©m. Nh©n vËt cña NguyÔn §×nh ChiÓu cßn lµ ho¸ th©n cho lý t-ëng hoÆc th¸i ®é yªu
ghÐt cña «ng.
- TruyÖn mang mµu s¾c Nam Bé c¶ vÒ tÝnh c¸ch con ng-êi, c¶ vÒ ng«n ng÷ ®Þa
ph-¬ng.
§o¹n trÝch: Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga
A. KiÕn thøc c¬ b¶n:
1. VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n trÝch n»m ë phÇn ®Çu truyÖn “ Lôc V©n Tiªn” . Trªn ®-êng
trë vÒ nhµ th¨m cha mÑ tr-íc khi lªn kinh ®« thi, gÆp bän c-íp ®ang hoµnh hµnh, Lôc
V©n Tiªn ®· mét m×nh lµm gËy x«ng vµo ®¸nh tan bän c-íp, cøu KiÒu NguyÖt Nga vµ
c« hÇu Kim Liªn.
2. Bè côc: 2 phÇn
- PhÇn 1: Lôc V©n Tiªn ®¸nh c-íp.
- PhÇn 2: Lôc V©n Tiªn gÆp KiÒu NguyÖt Nga
B. Ph©n tÝch:

38
 1. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt Lôc V©n Tiªn trong ®o¹n trÝch “ Lôc V©n
Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga” .
Gîi ý tr¶ lêi
- H×nh ¶nh Lôc V©n Tiªn ®-îc kh¾c ho¹ qua m« tÝp ë truyÖn N«m truyÒn thèng:
Mét chµng trai tµi giái cøu mét c« g¸i tho¸t hiÓm nghÌo, tõ ©n nghÜa ®Õn t×nh yªu.
- Lôc V©n Tiªn lµ mét nh©n vËt lý t-ëng vµ m¬ -íc cña NguyÔn §×nh ChiÓu. §©y
lµ mét chµng trai võa rêi tr-êng häc b-íc vµo ®êi, lßng ®Çy h¨m hë muèn lËp c«ng
danh, mong thi thè tµi n¨ng cøu ng-êi, gióp ®êi. T×nh huèng ®¸nh c-íp lµ thö th¸ch
®Çu tiªn, lµ c¬ héi hµnh ®éng cho chµng.
- Hµnh ®éng ®¸nh c-íp, tr-íc hÕt béc lé tÝnh c¸ch anh hïng, tµi n¨ng vµ tÊm lßng
vÞ nghÜa cña Lôc V©n Tiªn. VÎ ®Ñp cña Lôc V©n Tiªn lµ vÎ ®Ñp riªng cña con ng-êi
dòng t-íng. ThÊy bän c-íp h¹i ng-êi, kÎ kh¸c cã thÓ nÐ tr¸nh, gi÷ m×nh, cßn V©n Tiªn
coi ®ã lµ t×nh huèng, c¬ héi ®Çu tiªn ®Ó hµnh ®éng. Chµng chØ cã mét m×nh, trong khi
bän c-íp ®«ng ng-êi, g-¬m gi¸o ®Çy ®ñ, thanh thÕ lÉy lõng: “ Ng-êi ®Òu sî nã, cã tµi
kh«ng ®-¬ng” . VËy mµ V©n Tiªn vÉn can ®¶m “ bÎ c©y lµm gËy” x«ng vµo ®¸nh c-íp.
H×nh ¶nh cña chµng trong trËn ®¸nh ®-îc miªu t¶ thËt ®Ñp: “ t¶ ®ét h÷u xung, kh¸c nµo
TriÖu Tö ph¸ vßng §-¬ng Dang” , ®-îc so s¸nh víi h×nh mÉu TriÖu Tö Long trong Tam
quèc. Hµnh ®éng cña V©n Tiªn chøng tá c¸i ®øc cña con ng-êi “ vÞ nghÜa vong th©n” ,
“ c¸i tµi cña bËc anh hïng vµ søc m¹nh bªnh vùc kÎ yÕu, chiÕn th¾ng nhiÒu thÕ lùc b¹o
tµn” .
- Th¸i ®é c- xö víi KiÒu NguyÖt Nga sau khi ®¸nh c-íp l¹i béc lé t- c¸ch con
ng-êi chÝnh trùc, hµo hiÖp, khiªm tèn, gi¶n dÞ, träng nghÜa khinh tµi vµ còng rÊt tõ t©m
nh©n hËu. ThÊy hai c« g¸i cßn ch-a hÕt h·i hïng, V©n Tiªn “ ®éng lßng” t×m c¸ch an ñi
hä: “ Ta ®· trõ dßng l©u la” vµ ©n cÇn hái han, cho thÊy chµng rÊt ®µng hoµng, ch÷ng
ch¹c. Khi nghe hä nãi muèn ®-îc l¹y t¹ ¬n, V©n Tiªn ®· g¹t ®i ngay, tõ chèi c¶ lêi mêi
vÒ th¨m nhµ NguyÖt Nga ®Ó cha nµng ®Òn ®¸p: “ Lµm ¬n h¸ dÔ tr«ng ng-êi tr¶ ¬n” .
D-êng nh- víi V©n Tiªn, lµm viÖc nghÜa lµ mét bæn phËn, mét lÏ tù nhiªn cña mét con
ng-êi ch©n chÝnh: “ Nhí c©u kiÕn nghÜa bÊt vi - Lµm ng-êi thÕ Êy còng phi anh hïng” .
Lêi V©n Tiªn ch¾c nÞch võa ®Ó ®èi chøng, phª ph¸n nh÷ng kÎ tÇm th-êng, võa kh¼ng
®Þnh viÖc m×nh lµm lµ hiÓn nhiªn, thuéc c¨n cèt, gèc rÔ trong lÏ sèng cña m×nh.
Víi nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch ®ã, h×nh ¶nh Lôc V©n Tiªn lµ mét h×nh ¶nh ®Ñp, lµ h×nh ¶nh
lý t-ëng mµ NguyÔn §×nh ChiÓu göi g¾m niÒm tin vµ -íc väng cña m×nh.
2. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt KiÒu NguyÖt Nga trong ®o¹n trÝch “ Lôc
V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga” .
Víi t- c¸ch lµ ng-êi chÞu ¬n, KiÒu NguyÖt Nga còng béc lé nhiÒu nÐt ®Ñp t©m
hån:
- Mét c« g¸i thuú mÞ, nÕt na, cã häc thøc, c¸ch x-ng h« khiªm nh-êng (qu©n tö -
tiÖn thiÕp), c¸ch nãi n¨ng v¨n vÎ, mùc th-íc, khu«n phÐp (lµm con ®©u d¸m c·i cha,
chót t«i yÕu liÔu ®µo t¬…), c¸ch tr×nh bµy vÊn ®Ò râ rµng, khóc triÕt võa ®¸p øng ®Çy ®ñ

39
nh÷ng lêi th¨m hái ©n cÇn cña V©n Tiªn, võa béc lé ch©n thµnh niÒm c¶m kÝch, xóc
®éng cña m×nh.
- Mét con ng-êi ®»m th¾m, ©n t×nh, c- xö cã tr-íc cã sau. Víi nµng, V©n Tiªn
kh«ng chØ cøu m¹ng, mµ cßn cøu c¶ cuéc ®êi trong tr¾ng cña nµng: “ L©m nguy ch¼ng
gÆp gi¶i nguy - TiÕt tr¨m n¨m còng bá ®i mét håi” . Nµng coi ®ã lµ ¬n träng vµ ¸y n¸y,
b¨n kho¨n t×m c¸ch tr¶ ¬n dï biÕt r»ng cã ®Òn ®¸p bao nhiªu còng ch-a ®ñ: “ LÊy chi
cho ph¶i tÊm lßng cïng ng-¬i” . Bëi thÕ, cuèi cïng nµng ®· tù nguyÖn g¾n bã cuéc ®êi
víi chµng trai hµo hiÖp Êy, d¸m liÒu m×nh ®Ó gi÷ trän ©n t×nh thuû chung víi chµng.
3. ChÐp chÝnh x¸c c©u th¬ nãi lªn quan ®iÓm vÒ ng-êi anh hïng cña nh©n vËt
“ Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga” . Em hiÓu c©u th¬ Êy nh- thÕ nµo?
Gîi ý tr¶ lêi:
C©u th¬ nãi râ nhÊt quan niÖm nµy cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ:
Nhí c©u kiÕn ng·i bÊt vi
Lµm ng-êi thÕ Êy còng phi anh hïng
- Néi dung c©u th¬: ThÊy viÖc nghÜa mµ kh«ng lµm th× kh«ng ph¶i lµ anh hïng.
- Qua ®o¹n trÝch “ Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga” ta nhËn thÊy V©n Tiªn
thÊy NguyÖt Nga bÞ n¹n ®· khÈn tr-¬ng mau lÑ ®¸nh tan bän c-íp. Vµ chµng ®· ®¸nh
chóng b»ng sù qu¶ c¶m gi¶i nguy cho KiÒu NguyÖt Nga. §Õn khi NguyÖt Nga tá ý
muèn ®-îc tr¶ ¬n th× chµng l¹i kh¼ng kh¸i tõ chèi, ®Õn mét c¸i l¹y cña NguyÖt Nga,
V©n Tiªn còng kh«ng nhËn. Râ rµng V©n Tiªn ®· x¶ th©n v× nghÜa, kh«ng chót so ®o
tÝnh to¸n. Tõ hµnh ®éng ®ã cña V©n Tiªn, ta hiÓu ®-îc quan niÖm anh hïng cña
NguyÔn §×nh ChiÓu: ph¶i cã tµi trÝ phi th-êng ®Ó thÊy ho¹n n¹n th× s½n sµng cøu gióp
v« t- ®em l¹i ®iÒu tèt ®Ñp cho mäi ng-êi, ng-êi anh hïng ph¶i lµ ng-êi hµnh ®éng v×
nghÜa, v× lÏ ph¶i, v× lÏ c«ng b»ng.
4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, ng«n ng÷, giäng ®iÖu ®o¹n trÝch:
- X©y dùng nh©n vËt theo ph-¬ng thøc 3: qua hµnh ®éng, cö chØ, lêi nãi, Ýt kh¾c
ho¹ ngo¹i h×nh, l¹i cµng Ýt ®i s©u vµo néi t©m. T¸c gi¶ chØ kÓ vÒ nh©n vËt ®Ó nh©n vËt tù
béc lé tÝnh c¸ch, chiÕm c¶m t×nh - ghÐt n¬i ng-êi ®äc.
- Ng«n ng÷: méc m¹c, b×nh dÞ, gÇn víi lêi nãi th«ng th-êng vµ mang mµu s¾c ®Þa
ph-¬ng Nam bé. Nã cã phÇn thiÕu chau chuèt, uyÓn chuyÓn nh-ng phï hîp víi ng«n
ng÷ ng-êi kÓ chuyÖn, rÊt tù nhiªn, dÔ ®i vµo quÇn chóng. Ng«n ng÷ ®a d¹ng, phï hîp
víi diÔn biÕn t×nh tiÕt.
- Giäng ®iÖu: thay ®æi linh ho¹t, phï hîp víi t×nh tiÕt truyÖn vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt,
®o¹n ®Çu tªn t-íng c-íp kiªu c¨ng, hèng h¸ch, giäng Lôc V©n Tiªn ®anh thÐp, c¨m
giËn; ®o¹n sau Lôc V©n Tiªn ©n cÇn, KiÒu NguyÖt Nga mÒm máng, ©n t×nh.

§o¹n trÝch: Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n

A. KiÕn thøc c¬ b¶n
1. VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai cña truyÖn. V©n Tiªn vµ TiÓu
®ång ®ang b¬ v¬ n¬i ®Êt kh¸ch quª ng-êi th× gÆp TrÞnh H©m ®i thi trë vÒ. Vèn ®· cã

40
lßng ®è kÞ, ganh ghÐt tµi n¨ng cña Lôc V©n Tiªn, TrÞnh H©m lîi dông c¬ héi ®Ó h·m
h¹i chµng. H¾n lõa tiÓu ®ång vµo rõng trãi l¹i råi gi¶ bé ®-a V©n Tiªn xuèng thuyÒn,
høa sÏ dÉn vÒ nhµ. §îi ®Õn ®ªm khuya v¾ng vÎ, h¾n míi thùc hiÖn hµnh ®éng téi ¸c cña
m×nh.
2. KÕt cÊu ®o¹n trÝch: 2 phÇn
- 8 c©u ®Çu: hµnh ®éng téi ¸c cña TrÞnh H©m.
- 32 c©u cßn l¹i: ViÖc lµm nh©n ®øc cïng cuéc sèng trong s¹ch, nh©n c¸ch cao c¶.
3. Chñ ®Ò ®o¹n trÝch: sù ®èi lËp gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i Êc, gi÷a nh©n c¸ch cao c¶ vµ
nh÷ng toan tÝnh thÊp hÌn, ®ång thêi thÓ hiÖn th¸i ®é quý träng vµ niÒm tin cña t¸c gi¶
®èi víi nh©n d©n lao ®éng.
B. Ph©n tÝch
1. Ph©n tÝch t©m ®Þa ®éc ¸c cña TrÞnh H©m qua hµnh ®éng h·m h¹i b¹n m×nh lµ
Lôc V©n Tiªn.
* Hoµn c¶nh V©n Tiªn: b¬ v¬, téi nghiÖp tiÒn hÕt, m¾t ®· bÞ mï, cã chó tiÓu ®ång
theo hÇu còng bÞ TrÞnh H©m b¾t trãi trong rõng.
- §éng c¬: quyÕt t×m h·m h¹i Lôc V©n Tiªn lµ v× tÝnh ®è kÞ, ganh ghÐt tµi n¨ng, lo
cho con ®-êng tiÕn th©n cña t-¬ng lai m×nh.
- Hµnh ®éng ®éc ¸c, bÊt nh©n, bÊt nghÜa.
+ §éc ¸c, bÊt nh©n: v× h¾n ®ang t©m h·m h¹i mét con ng-êi téi nghiÖp, ®ang c¬n
ho¹n n¹n, kh«ng n¬i n-¬ng tùa, kh«ng cã g× chèng ®ì.
+ BÊt nghÜa: v× V©n Tiªn vèn lµ b¹n cña h¾n, tõng “ trµ r-îu” vµ lµm th¬ víi nhau, l¹i
®· cã lêi nhê cËy.
- Hµnh ®éng cã toan tÝnh, cã ©m m-u, kÕ ho¹ch s¾p ®Æt kh¸ kü l-ìng, chÆt chÏ:
+ Thêi gian g©y téi ¸c: Gi÷a ®ªm khuya.
+ Kh«ng gian: gi÷a kho¶ng trêi n-íc mªnh m«ng.
+ §Èy V©n Tiªn xuèng, ®Õn lóc biÕt kh«ng ai cã thÓ cøu h¾n míi “ gi¶ tiÕng kªu
trêi” , la lèi um tïm lªn råi “ lÊy lêi phui pha” kÓ lÓ, bÞa ®Æt, che lÊp téi ¸c cña m×nh. =>
KÎ téi ph¹m gian ngoan x¶o quyÖt ®· phñi s¹ch tay, kh«ng m¶y may c¾n røt l-¬ng t©m.
* TrÞnh H©m hiÖn lªn lµ mét kÎ ®éc ¸c, bÊt nh©n, bÊt nghÜa.
NguyÔn §×nh ChiÓu ®· thµnh c«ng ë c¸ch s¾p xÕp c¸c t×nh tiÕt hîp lý, diÔn biÕn
hµnh ®éng nhanh gän, lêi th¬ vÉn gi÷ ®-îc vÎ méc m¹c, gi¶n dÞ vèn cã cña t¸c phÈm
mµ lét t¶ ®-îc t©m ®Þa ®éc ¸c cña mét kÎ bÊt nghÜa, bÊt nh©n.

2. Ph©n tÝch h×nh ¶nh Ng- ¤ng trong ®o¹n trÝch“ Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n” .
Gîi ý tr¶ lêi:
a. ¤ng Ng- lµ mét ng-êi cã nh÷ng viÖc lµm nh©n ®øc vµ nh©n c¸ch v« cïng cao
®Ñp:
- ThÊy ng-êi bÞ n¹n, «ng Ng- nhanh nhÑn “ vít ngay lªn bê” , råi:
“ Hèi con vÈy löa mét giê
¤ng h¬ bông d¹, mô h¬ mÆt mµy”

41
 - > Hµnh ®éng hÕt søc gÊp g¸p, khÈn tr-¬ng, hÕt m×nh v× sù sèng cña n¹n nh©n ®·
gîi t¶ ®-îc mèi ch©n t×nh cña gia ®×nh «ng Ng- ®èi víi ng-êi bÞ n¹n. ViÖc lµm nµy thËt
®Ñp ®Ï v× ch-a biÕt n¹n nh©n lµ ai, ch-a râ nguyªn cí thÕ nµo nh-ng thÊy viÖc lµ lµm,
thÊy ng-êi lµ cøu ©n cÇn chu ®¸o. §ã lµ b¶n tÝnh cña con ng-êi l-¬ng thiÖn, nh÷ng
ng-êi lao ®éng b×nh th-êng.
- Sau khi cøu sèng V©n Tiªn, biÕt t×nh c¶nh khèn khæ cña chµng, «ng Ng- s½n lßng
c-u mang chµng, dï chØ lµ chia sÎ mét cuéc sèng ®ãi nghÌo “ hÈm hót” , t-¬ng rau,
nh÷ng ch¾c ch¾n ®Çm Êm t×nh ng-êi “ h«m mai hÈm hót víi giµ cho vui” . TÊm lßng cña
Ng- qu¶ lµ bao dung, nh©n ¸i, hµo hiÖp.
- ¤ng còng kh«ng hÒ tÝnh to¸n ®Õn c¸i ¬n cøu m¹ng vµ V©n Tiªn ch¼ng thÓ b¸o
®¸p. “ Dèc lßng nh©n nghÜa h¸ chê tr¶ ¬n” , “ Lßng l·o ch¼ng m¬” lµ «ng kh«ng ham
muèn, -íc m¬ chót nµo vÒ tiÒn b¹c, cña c¶i, «ng chØ “ dèc lßng nh©n nghÜa” lµ th-¬ng
ng-êi, cè hÕt søc m×nh cøu gióp con ng-êi, lu«n t×m viÖc nghÜa, h-íng vÒ ®iÒu thiÖn,
thËt hµo hiÖp, v« t-.
b. Cuéc sèng ®Ñp cña «ng Ng-:
- ¤ng Ng- ®· sèng mét cuéc sèng vµ suy nghÜ, quan niÖm vÒ c¸ch sèng thËt l-¬ng
thiÖn, thËt ®Ñp ®Ï. Lêi nãi cña «ng Ng- vÒ cuéc sèng cña m×nh chÝnh lµ nh÷ng tiÕng
lßng cña NguyÔn §×nh ChiÓu, nh÷ng kh¸t väng vÒ cuéc sèng tèt ®Ñp, vÒ mét lèi sèng
®¸ng m¬ ®èi víi con ng-êi. C¶m xóc chñ quan cña nhµ th¬ lµ lµm cho cuéc sèng cña
ng-êi d©n chµi b×nh th-êng trªn sèng n-íc cã vÎ nh- ®-îc thi vÞ ho¸, trë nªn th¬ méng
h¬n, nh-ng cèt lâi vÉn lµ trung thùc.
- §o¹n th¬ cuèi lµ mét ®o¹n th¬ hay cña t¸c phÈm: ý tø phãng kho¸ng s©u xa, lêi lÏ
thanh tho¸t, uyÓn chuyÓn, h×nh ¶nh th¬ ®Ñp, gîi c¶m. Mét kho¶ng thiªn nhiªn cao réng,
kho¸ng ®¹t më ra víi nh÷ng doi, vÞnh, chÝch, ®Çm, bÇu trêi, ®Êt, giã tr¨ng… Con ng-êi
hoµ nhËp vµo trong c¸i thÕ giíi thiªn nhiªn Êy, kh«ng chót c¸ch biÖt: høng giã, ch¬i
tr¨ng, t¾m m-a, ch¶i giã… niÒm vui sèng còng d-êng nh- ®Çy ¾p c¸i câi thÕ cña con
ng-êi Êy (t¸c gi¶ dïng nhiÒu tõ chØ tr¹ng th¸i t©m hån thanh th¶n, vui sèng Êy: vui vÇy,
thong th¶, nghªu ngao, vui thÇm, thung dung, vui say…). Cã c¶m gi¸c nh- chÝnh t¸c
gi¶ ®ang nhËp th©n vµo nh©n v¹t ®Ó nãi lªn kh¸t väng vµ niÒm tin yªu cuéc ®êi.
- Rò bá mäi danh lîi, t×m vÒ víi s«ng n-íc ®Ó “ röa ruét s¹ch tr¬n” , nay vµo vÞnh,
mai ra kh¬i, ngµy høng giã m¸t, ®ªm bÌ b¹n víi tr¨ng thanh. Ng- ¤ng ®· chän ®-îc
mét phong c¸ch sèng thËt phãng kho¸ng, tù do. TÊm lßng «ng trong s¹ch, gia ®×nh, nhµ
cöa, c¶ h×nh hµi, thÓ x¸c lÉn t©m hån nh- hoµ nhËp víi biÓn trêi, s«ng n-íc. CÆp tõ
“ høng giã” , “ ch¬i tr¨ng” cho ta thÊy h×nh ¶nh mét con ng-êi ®ang m¬ méng, hÖt nh-
mét thi sÜ vËy. M¬ méng nh-ng kh«ng m¬ hå, tuú tiÖn, mµ rÊt chñ ®éng, ung dung, øng
phã víi mäi t×nh thÕ.
“ Mét m×nh thong th¶ lµm ¨n
KhoÎ qu¬ chµi kÐo, mÖt qu¨ng c©u dÇm”
- §©y lµ mét cuéc sèng trong s¹ch, ngoµi vßng danh lîi « träc: mét cuéc sèng tù
do, phãng kho¸ng gi÷a ®Êt trêi cao réng, hoµ nhËp, bÇu b¹n víi thiªn nhiªn, th¶nh th¬i
gi÷a s«ng n-íc, giã tr¨ng vµ v× thÕ còng ®Çy ¾p niÒm vui.
42
 - Cuéc sèng Êy thËt h¹nh phóc, hoµn toµn xa l¹ víi nh÷ng toan tÝnh nhá nhen, Ých
kû, m-u danh, trôc lîi, s½n sµng chµ ®¹p lªn c¶ ®¹o ®øc, nh©n nghÜ… Cuéc sèng Êy thËt
®¸ng kÝnh, ®¸ng träng!
* §o¹n th¬ göi g¾m kh¸t väng cña NguyÔn §×nh ChiÓu vµo niÒm tin vÒ c¸i thiÖn,
vµo con ng-êi lao ®éng b×nh th-êng. ¤ng ®· béc lé quan ®iÓm nh©n d©n rÊt tiÕn bé.
Tõng tr¶i cuéc ®êi, N§C hiÓu rÊt râ r»ng c¸i xÊu, c¸i ¸c th-êng lÈn khuÊt sau nh÷ng
mò cao, ¸o dµi cña bän ng-êi cã ®Þa vÞ cao sang (nh- th¸i s- ®-¬ng triÒu, Vâ C«ng,
TrÞnh H©m, Bïi KiÖm…), nh-ng vÉn cßn nh÷ng c¸i tèt ®Ñp, ®¸ng kÝnh träng, ®¸ng
khao kh¸t, tån t¹i bÒn v÷ng n¬i nh÷ng con ng-êi lao ®éng nghÌo khæ mµ nh©n hËu, vÞ
tha, träng nghÜa khinh tµi (nh÷ng «ng Ng-, «ng TiÒu, chó tiÓu ®ång, bµ l·o dÖt v¶i
trong rõng…). Nhµ th¬ Xu©n DiÖu ®· nãi ®óng: “ C¸i -u ¸i ®èi víi ng-êi lao ®éng, sù
kÝnh mÕn hä lµ mét ®Æc ®iÓm trong t©m hån §å ChiÓu” .
3. Quan niÖm sèng cña nh©n vËt Lôc V©n Tiªn vµ nh©n vËt «ng Ng- trong truyÖn
“ Lôc V©n Tiªn” cña NguyÔn §×nh ChiÓu cã nh÷ng nÐt gièng nhau ®ã vµ nªu râ ®ã
lµ quan niÖm sèng nh- thÕ nµo?
Gîi ý tr¶ lêi:
Quan niÖm sèng cña nh©n vËt Lôc V©n Tiªn vµ nh©n vËt «ng Ng- trong truyÖn “ Lôc
V©n Tiªn” cã nh÷ng nÐt gièng nhau. §ã lµ kh«ng ham muèn, -íc m¬ vÒ tiÒn b¹c, cña
c¶i, chØ dèc søc m×nh cøu gióp con ng-êi, lu«n t×m viÖc nghÜa, h-íng vÒ ®iÒu thiÖn mét
c¸ch hµo hiÖp, v« t-.
Nh÷ng c©u th¬ nãi râ quan niÖm sèng ®ã lµ:
“ V©n Tiªn nghe nãi liÒn c-êi
Lµm ¬n h¸ dÔ tr«ng ng-êi tr¶ ¬n”
(Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga)
“ Ng- r»ng lßng l·o ch¼ng m¬
Dèc lßng nh©n nghÜa h¸ chê tr¶ ¬n” .
(Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n)

PhÇn II: Th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam

TT T¸c phÈm T¸c gi¶ Thêi ThÓ Néi dung NghÖ thuËt
gian lo¹i
1 §ång chÝ ChÝnh H÷u 1948 Th¬ tù - T×nh ®ång chÝ Chi tiÕt, h×nh
(lµ mét Hµ TÜnh (Sau khi do cña nh÷ng ng-êi ¶nh, ng«n ng÷,
trong (1926 - 2005) t¸c gi¶ lÝnh dùa trªn c¬ së c« ®äng, giµu
nh÷ng TP Nhµ th¬ qu©n cïng cïng chung c¶nh søc biÓu c¶m.
tiªu biÓu ®éi tr-ëng ®ång ®éi ngé vµ lý t-ëng
43
 nhÊt viÕt thµnh tõ hai tham gia chiÕn ®Êu ®-îc thÓ
vÒ ng-êi cuéc KC chiÕn ®Êu hiÖn thËt tù nhiªn,
lÝnh c¸ch chèng Ph¸p trong b×nh dÞ mµ s©u s¾c
m¹ng cña vµ chèng Mü. chiÕn trong mäi hoµn
VH thêi dÞch ViÖt c¶nh, nã gãp phÇn
kú KC B¾c - Thu quan träng t¹o nªn
chèng §«ng). søc m¹nh vµ vÎ
Ph¸p 1946 ®Ñp tinh thÇn cña
- 1954) nh÷ng ng-êi lÝnh
c¸ch m¹ng.
2 Bµi th¬ vÒ Ph¹m TiÕn 1969 Tù do - Bµi th¬ kh¾c - Giµu chÊt
tiÓu ®éi DuËt (thêi kú ho¹ h×nh ¶nh ®éc hiÖn thùc sinh
xe kh«ng Phó Thä ¸c liÖt ®¸o: Nh÷ng chiÕc ®éng cña cuéc
kÝnh (1941 - 2007) cña cuéc xe kh«ng kÝnh. sèng chiÕn
(®-îc tÆng Trë thµnh chiÕn - Qua ®ã kh¾c tr-êng.
gi¶i nhÊt mét trong tranh ho¹ næi bËt h×nh - Ng«n ng÷,
cuéc thi nh÷ng g-¬ng chèng ¶nh nh÷ng ng-êi giäng ®iÖu giµu
th¬ cña mÆt tiªu biÓu Mü) l¸i xe Tr-êng S¬n tÝnh khÈu ng÷,
b¸o V¨n cña thÕ hÖ víi t- thÕ hiªn mang nÐt riªng,
nghÖ n¨m c¸c nhµ th¬ ngang, tinh thÇn tù nhiªn, khoÎ
1969 vµ trÎ thêi chèng l¹c quan, dòng kho¾n.
®-îc ®-a Mü cøu n-íc. c¶m, bÊt chÊp khã
vµo tËp kh¨n, nguy hiÓm
th¬ “ vÇng vµ ý chÝ chiÕn ®Êu
tr¨ng gi¶i phãng MiÒn
quÇng Nam.
löa” ).
3 §oµn Huy CËn 1958 ThÊt Bµi th¬ kh¾c ho¹ - S¸ng t¹o
thuyÒn Hµ TÜnh Trong ng«n nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp h×nh ¶nh th¬
®¸nh c¸ (1919 - 2005) chuyÕn ®i tr-êng tr¸ng lÖ, thÓ hiÖn b»ng liªn
In trong Lµ mét trong thùc tÕ thiªn sù hµi hoµ gi÷a t-ëng, t-ëng
tËp th¬ nh÷ng nhµ dµi ngµy thiªn nhiªn vµ con t-îng phong
“ Trêi mçi th¬ tiªubiÓu ë vïng ng-êi lao ®éng, phó, ®éc ®¸o.
ngµy l¹i cña nÒn th¬ má béc lé niÒm vui, - ¢m h-ëng
s¸ng” hiÖn ®¹i ViÖt Qu¶ng niÒm tù hµo cña khoÎ kho¾n,
(1958) Nam. Ninh. nhµ th¬ tr-íc ®Êt hµo hïng, l¹c
n-íc vµ cuéc sèng. quan.
4 BÕp löa B»ng ViÖt 1963 ThÊt Qua håi t-ëng vµ - KÕt hîp gi÷a
In trong Hµ Néi Khi t¸c ng«n suy ngÉm cña biÓu c¶m víi
tËp H-¬ng Sinh n¨m gi¶ ®ang tr-êng ng-êi ch¸u ®· miªu t¶, tù sù
c©y - BÕp 1941, thuéc lµ sinh thiªn tr-ëng thµnh, bµi vµ b×nh luËn.
löa thÕ hÖ c¸c viªn häc th¬ ®· gîi l¹i - H×nh ¶nh th¬
(1968), tËp nhµ th¬ ngµnh nh÷ng kû niÖm ®Çy s¸ng t¹o, giµu ý
th¬ ®Çu tr-ëng thµnh luËt ë xóc ®éng vÒ ng-êi biÓu t-îng; bÕp
tay cña trong thêi kú Liªn X«. bµ vµ t×nh bµ ch¸u, löa g¾n liÒn víi
B»ng ViÖt kh¸ng chiÕn ®ång thêi thÓ hiÖn h×nh ¶nh ng-êi
vµ L-u chèng Mü. lßng kÝnh yªu tr©n bµ, lµm ®iÓm
Quang träng vµ biÕt ¬n tùa kh¬i gîi
Vò. cña ng-êi ch¸u ®èi mäi kû niÖm,
44
 víi gia ®×nh, quª c¶m xóc vµ suy
h-¬ng, ®Êt n-íc. nghÜ vµ bµ vµ
t×nh bµ ch¸u.
5 Khóc h¸t NguyÔn 1971 T¸m T×nh yªu th-¬ng - Giäng ®iÖu
ru nh÷ng Khoa §iÒm tiÕng con g¾n víi t×nh th¬ thiÕt tha,
em bÐ h¸t ru yªu ®Êt n-íc vµ ngät ngµo, tr×u
-íc väng cña mÕn.
ng-êi mÑ d©n téc - Bè côc ®Æc
Tµ ¤i trong cuéc s¾c: hai lêi ru
kh¸ng chiÕn chèng ®an xen ë mçi
Mü cøu n-íc. khæ th¬ t¹o nªn
mét khóc h¸t ru
tr÷ t×nh, s©u
l¾ng.
6 ¸nh NguyÔn Duy 1978 N¨m - Bµi th¬ lµ lêi - Giäng ®iÖu
tr¨ng Thanh Ho¸ T¹i TP tiÕng nh¾c nhë vÒ nh÷ng t©m t×nh, tù
®-îc tÆng Sinh n¨m Hå ChÝ n¨m th¸ng gian lao nhiªn kÕt hîp
gi¶i A cña 1948, g-¬ng Minh, 3 ®· qua cuéc ®êi gi÷a yÕu tè tr÷
Héi Nhµ mÆt tiªu biÓu n¨m sau ng-êi lÝnh g¾n bã t×nh vµ tù sù.
v¨n ViÖt trong líp nhµ ngµy víi thiªn nhiªn, ®Êt - H×nh ¶nh
Nam n¨m th¬ trÎ thêi miÒn n-íc, b×nh dÞ, hiÒn giµu tÝnh biÓu
1984. chèng Mü nam hoµn hËu. c¶m: tr¨ng giµu
cøu n-íc. toµn gi¶i - Tõ ®ã, gîi nh¾c ý nghÜa biÓu
phãng, ng-êi ®äc th¸i ®é t-îng.
thèng sèng “ uèng n-íc
nhÊt ®Êt nhí nguån” , ©n
n-íc. nghÜa thñy chung
cïng qu¸ khø.
7 Con cß ChÕ Lan 1962 Tù do Tõ h×nh t-îng con - VËn dông
In trong Viªn cß trong nh÷ng lêi s¸ng t¹o h×nh
tËp “ Hoa (1920 - h¸t ru, ngîi ca t×nh ¶nh vµ giäng
ngµy 1989), lµ mét mÑ vµ ý nghÜa cña ®iÖu lêi ru cña
th-êng - trong nh÷ng lêi ru ®èi víi cuéc ca dao, cã
Chim b¸o tªn tuæi hµng ®êi mçi con ng-êi. nh÷ng c©u th¬
b·o” ®Çu cña nÒn ®óc kÕt ®-îc
(1967) th¬ hiÖn ®¹i nh÷ng suy nghÜ
ViÖt Nam thÕ s©u s¾c.
kû XX. - H×nh ¶nh
con cß mang ý
nghÜa biÓu
t-îng s©u s¾c.
8 Mïa xu©n Thanh H¶i 11/1980 N¨m C¶m xóc tr-íc ThÓ th¬ n¨m
nho nhá HuÕ Bµi th¬ tiÕng mïa xu©n cña ch÷ cã nh¹c
®-îc phæ (1930 - ®-îc viÕt thiªn nhiªn vµ ®Êt ®iÖu trong s¸ng,
nh¹c 1980), lµ 1 kh«ng n-íc, thÓ hiÖn -íc tha thiÕt, g¾n
trong nh÷ng bao l©u nguyÖn ch©n thµnh víi d©n ca; h×nh
c©y bót cã tr-íc khi gãp mïa xu©n nhá ¶nh ®Ñp gi¶n dÞ,
c«ng x©y nhµ th¬ cña ®êi m×nh vµo nh÷ng so s¸nh,
dùng nÒn v¨n qua ®êi. cuéc ®êi chung. Èn dô s¸ng t¹o.
45
 häc C¸ch
m¹ng ë miÒn
Nam tõ
nh÷ng ngµy
®Çu.
9 ViÕng ViÔn Ph-¬ng 1976 T¸m Lßng thµnh kÝnh Giäng ®iÖu
l¨ng B¸c Sinh 1928, lµ Sau khi tiÕng vµ niÒm xóc ®éng trang träng vµ
In trong mét trong cuéc s©u s¾c cña nhµ tha thiÕt; nhiÒu
tËp “ Nh- nh÷ng c©y kh¸ng th¬ ®èi víi B¸c Hå h×nh ¶nh Èn dô
m©y mïa bót cã mÆt chiÕn trong mét lÇn tõ ®Ñp vµ gîi c¶m;
xu©n” sím nhÊt cña chèng miÒn Nam ra viÕng ng«n ng÷ b×nh
(1978) lùc l-îng v¨n Mü cøu l¨ng B¸c. dÞ, c« ®óc.
nghÖ gi¶i n-íc
phãng ë mÒn thèng
Nam thêi nhÊt,
chèng Mü l¨ng chñ
cøu n-íc. tÞch Hå
ChÝ Minh
võa
kh¸nh
thµnh, t¸c
gi¶ ra
th¨m
miÒn
B¾c, vµo
l¨ng
viÕng
B¸c Hå.
10 Sang thu H÷u ThØnh Sau 1975 N¨m BiÕn chuyÓn cña H×nh ¶nh thiªn
TËp th¬ VÜnh Phóc Cuèi n¨m tiÕng thiªn nhiªn lóc nhiªn ®-îc gîi
“ Tõ chiÕn Sinh n¨m 1977 giao mïa tõ h¹ t¶ b»ng nhiÒu
hµo ®Õn 1942, lµ Tæng sang thu qua sù c¶m gi¸c tinh
thµnh th- ký Héi c¶m nhËn tinh tÕ nh¹y, ng«n ng÷
phè” , xuÊt nhµ v¨n VN. cña nhµ th¬. chÝnh x¸c, gîi
b¶n n¨m c¶m.
1991.
11 Nãi víi Y ph-¬ng Sau 1975 Tù do B»ng lêi trß C¸ch nãi giµu
con Cao B»ng chuyÖn víi con, h×nh ¶nh, võa
Trong tËp Sinh n¨m bµi th¬ thÓ hiÖn sù cô thÓ, gîi c¶m,
th¬ ViÖt 1948, lµ nhµ g¾n bã, niÒm tù võa gîi ý nghÜa
Nam th¬ d©n téc hµo vÒ quª h-¬ng s©u xa.
(1945 - Tµy, Chñ tÞch vµ ®¹o lý sèng cña
1985) Héi V¨n häc d©n téc.
NghÖ thuËt
Cao B»ng.

46
 §ång chÝ
ChÝnh H÷u
Quª h-¬ng anh n-íc mÆn, ®ång chua
Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸.
Anh víi t«i ®«i ng-êi xa l¹
Tù ph-¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau,
Sóng bªn sóng ®Çu s¸t bªn ®Çu,
§ªm rÐt chung ch¨n thµnh ®«i tri kû.
§ång chÝ!
Ruéng n-¬ng anh göi b¹n th©n cµy
Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay
GiÕng n-íc gèc ®a nhí ng-êi ra lÝnh.
Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh
Sèt run ng-êi vÇng tr¸n -ít må h«i.
¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸
MiÖng c-êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy
Th-¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay.

§ªm nay rõng hoang s-¬ng muèi

§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo.
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶: (1926 - 2007)
- Tªn thËt: TrÇn §×nh §¾c. Bót danh: ChÝnh H÷u.
- Lµ nhµ th¬ - chiÕn sÜ trong suèt thêi gian chèng Ph¸p - Mü.
- S¸ng t¸c chñ yÕu tËp trung vµo h×nh ¶nh ng-êi lÝnh trong hai cuéc kh¸ng chiÕn.
§Æc biÖt lµ t×nh c¶m ®ång chÝ, ®ång ®éi, sù g¾n bã cña tiÒn tuyÕn víi hËu ph-¬ng.
- Phong c¸ch th¬: B×nh dÞ, c¶m xóc dån nÐn, võa thiÕt tha, trÇm hïng l¹i võa s©u
l¾ng, hµm sóc.
II. T¸c phÈm:
a. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ s¸ng t¸c mïa xu©n 1948, thêi kú ®Çu cña cuéc
kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.
- > Bµi th¬ ®-îc ®¸nh gi¸ lµ tiªu biÓu cña th¬ ca kh¸ng chiÕn giai ®o¹n 1946 - 1954,
nã ®· lµm sang träng mét hån th¬ chiÕn sÜ cña ChÝnh H÷u.
b. Néi dung chÝnh: Bµi th¬ nãi vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi th¾m thiÕt, s©u nÆng cña
nh÷ng ng-êi lÝnh c¸ch m¹ng. §ång thêi cßn lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh ch©n thùc, gi¶n dÞ
mµ cao ®Ñp cña anh bé ®éi cô Hå thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

47
 NghÖ thuËt: Bµi th¬ sö dông nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, ch©n thùc,
c« ®äng vµ giµu søc biÓu c¶m.
c. Gi¶i nghÜa tõ:
- §ång chÝ: ng-êi cã cïng chÝ h-íng, lý t-ëng (®ång: cïng; chÝ: chÝ h-íng). Ng-êi
cïng trong mét ®oµn thÓ chÝnh trÞ hay mét tæ chøc c¸ch m¹ng th-êng gäi nhau lµ
“ ®ång chÝ” . Tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 “ ®ång chÝ” thµnh tõ x-ng h« quen
thuéc trong c¸c c¬ quan, ®oµn thÓ, ®¬n vÞ bé ®éi.
- Tri kû: biÕt m×nh (tri: biÕt, kû: m×nh), ®«i tri kû lµ ®«i b¹n th©n thiÕt (hiÓu b¹n
nh- hiÓu chÝnh m×nh).
- S-¬ng muèi: s-¬ng gi¸ ®äng thµnh nh÷ng h¹t nhá tr¾ng xo¸ nh- muèi trªn c©y cá
hay mÆt ®Êt. ë miÒn B¾c n-íc ta vÒ mïa ®«ng nh÷ng ngµy cã s-¬ng muèi trêi rÊt rÐt.
d. Nhan ®Ò: (®ång lµ cïng; chÝ lµ chÝ h-íng) §ång chÝ lµ chung chÝ h-íng, chung
lý t-ëng. Ng-êi cïng trong mét ®oµn thÓ chÝnh trÞ hay mét tæ chøc c¸ch m¹ng th-êng
gäi nhau lµ “ ®ång chÝ” . Tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 “ ®ång chÝ” lµ c¸ch x-ng h«
quen thuéc trong c¸c c¬ quan, ®oµn thÓ c¸ch m¹ng, ®¬n vÞ bé ®éi. V× vËy, t×nh ®ång chÝ
lµ b¶n chÊt c¸ch m¹ng cña t×nh ®ång ®éi vµ thÓ hiÖn s©u s¾c t×nh ®ång ®éi.
e. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:
* M¹ch c¶m xóc: Bµi th¬ theo thÓ tù do, 20 dßng chia lµm 3 ®o¹n. C¶ bµi th¬ tËp
trung thÓ hiÖn vÎ ®Ñp vµ søc m¹nh cña t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi, nh-ng ë mçi ®o¹n søc
nÆng cña t- t-ëng vµ c¶m xóc ®-îc dÉn d¾t ®Ó dån tô vµo nh÷ng dßng th¬ g©y Ên t-îng
s©u ®Ëm (c¸c dßng 7, 17 vµ 20).
S¸u dßng ®Çu cã thÓ xem lµ sù lý gi¶i vÒ c¬ së cña t×nh ®ång chÝ. Dßng 7 cã cÊu tróc
®Æc biÖt (chØ mét tõ víi dÊu chÊm than) nh- mét ph¸t hiÖn, mét lêi kh¼ng ®Þnh sù kÕt
tinh t×nh c¶m gi÷a nh÷ng ng-êi lÝnh.
M-êi dßng tiÕp theo, m¹ch c¶m xóc sau khi dån tô ë dßng 7 l¹i tiÕp tôc kh¬i më
trong nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt biÓu hiÖn cô thÓ, thÊm thÝa t×nh ®ång chÝ vµ søc m¹nh
cña nã.
Ba dßng th¬ cuèi ®-îc t¸c gi¶ t¸ch ra thµnh mét ®o¹n kÕt, ®äng l¹i vµ ng©n rung víi
h×nh ¶nh ®Æc s¾c “ §Çu sóng tr¨ng treo” nh- lµ mét biÓu t-îng giµu chÊt th¬ vÒ ng-êi
lÝnh.
* Bè côc: 3 ®o¹n
+ §o¹n 1: 7 c©u th¬ ®Çu: C¬ së h×nh thµnh t×nh ®ång chÝ cña nh÷ng ng-êi lÝnh.
+ §o¹n 2: 10 c©u th¬ tiÕp theo: nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh ®ång chÝ vµ søc m¹nh cña
t×nh c¶m Êy ë nh÷ng ng-êi lÝnh.
+ §o¹n 3: 3 c©u kÕt: BiÓu t-îng ®Ñp vÒ t×nh ®ång chÝ.
B. Ph©n tÝch bµi th¬
1. Tr-íc hÕt, ë ®o¹n ®Çu, víi 7 c©u tù do, dµi ng¾n kh¸c nhau, cã thÓ xem lµ sù
lý gi¶i vÒ c¬ së cña t×nh ®ång chÝ.
- Më ®Çu b»ng hai c©u ®èi nhau rÊt chØnh :
“ Quª h-¬ng anh n-íc mÆn ®ång chua

48
 Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸”
Hai c©u th¬ ®Çu tiªn giíi thiÖu quª h-¬ng "anh" vµ “ t«i” - nh÷ng ng-êi lÝnh xuÊt
th©n lµ n«ng d©n. "N-íc mÆt ®ång chua" lµ vïng ®Êt ven biÓn nhiÔm phÌn khã lµm ¨n,
"®Êt cµy lªn sái ®¸" lµ n¬i ®åi nói, trung du, ®Êt bÞ ®¸ ong ho¸, khã canh t¸c. Hai c©u
chØ nãi vÒ ®Êt ®ai - mèi quan t©m hµng ®Çu cña ng-êi n«ng d©n, cho thÊy sù t-¬ng
®ång vÒ c¶nh ngé xuÊt th©n nghÌo khã lµ c¬ së sù ®ång c¶m giai cÊp cña nh÷ng ng-êi
lÝnh c¸ch m¹ng.
"Anh víi t«i ®«i ng-êi xa l¹
Tù ph-¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau”
- Tõ “ t«i” chØ 2 ng-êi, 2 ®èi t-îng ch¼ng thÓ t¸ch rêi nhau kÕt hîp víi tõ “ xa l¹”
lµm cho ý xa l¹ ®-îc nhÊn m¹nh h¬n.
Tù ph-¬ng trêi tuy ch¼ng quen nhau nh-ng cïng mét nhÞp ®Ëp cña tr¸i tim, cïng
tham gia chiÕn ®Êu, gi÷a hä ®· n¶y në mét thø t×nh c¶m cao ®Ñp: T×nh ®ång chÝ - t×nh
c¶m Êy kh«ng ph¶i chØ lµ cïng c¶nh ngé mµ cßn lµ sù g¾n kÕt trän vÑn c¶ vÒ lý trÝ, lÉn
lý t-ëng vµ môc ®Ých cao c¶: chiÕn ®Êu giµnh ®éc lËp tù do cho tæ quèc.
“ Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu”
- T×nh ®ång chÝ cßn ®-îc n¶y në vµ trë thµnh bÒn chÆt trong sù chan hoµ chia sÎ
mäi gian lao còng nh- niÒm vui, nçi buån. §ã lµ mèi t×nh tri kû cña nh÷ng ng-êi b¹n
chÝ cèt ®-îc biÓu hiÖn b»ng h×nh ¶nh cô thÓ, gi¶n dÞ mµ hÕt søc gîi c¶m: “ §ªm rÐt
chung ch¨n thµnh ®«i tri kû” . “ Chung ch¨n” cã nghÜa lµ chung c¸i kh¾c nghiÖt, khã
kh¨n cña cuéc ®êi ng-êi lÝnh, nhÊt lµ chung h¬i Êm ®Ó v-ît qua c¸i l¹nh, mµ sù g¾n bã
lµ thµnh thËt víi nhau. C©u th¬ ®Çy ¾p kû niÖm vµ Êm ¸p t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi.
- C¶ 7 c©u th¬ cã duy nhÊt! Tõ “ chung” nh-ng bao hµm nhiÒu ý: chung c¶nh ngé,
chung giai cÊp, chung chÝ h-íng, chung mét kh¸t väng…
- Nh×n l¹i c¶ 7 c©u th¬ ®Çu nh÷ng tõ ng÷ nãi vÒ ng-êi lÝnh: ®Çu tiªn lµ “ anh” vµ
“ t«i” trªn tõng dßng th¬ nh- mét kiÓu x-ng danh khi míi gÆp gì, d-êng nh- vÉn lµ hai
thÕ giíi riªng biÖt. Råi “ anh” víi “ t«i” trong cïng mét dßng, ®Õn “ ®«i ng-êi” nh-ng lµ
“ ®«i ng-êi xa l¹” , vµ råi ®· biÕn thµnh ®«i tri kû - mét t×nh b¹n keo s¬n, g¾n bã. Vµ cao
h¬n n÷a lµ ®ång chÝ. Nh- vËy, tõ rêi r¹c riªng lÎ, hai ng-êi ®· dÇn nhËp thµnh chung,
thµnh mét, khã t¸ch rêi.
- Hai tiÕng “ §ång chÝ!” kÕt thóc khæ th¬ thËt ®Æc biÖt, s©u l¾ng chØ víi hai ch÷
“ §ång chÝ” vµ dÊu chÊm c¶m, t¹o mét nÐt nhÊn nh- mét ®iÓm tùa, ®iÓm chèt, nh- ®ßn
g¸nh, g¸nh hai ®Çu lµ nh÷ng c©u th¬ ®å sé. Nã vang lªn nh- mét ph¸t hiÖn, mét lêi
kh¼ng ®Þnh, mét tiÕng gäi trÇm xóc ®éng tõ trong tim, l¾ng ®äng trong lßng ng-êi vÒ 2
tiÕng míi mÎ, thiªng liªng Êy. C©u th¬ nh- mét b¶n lÒ g¾n kÕt hai phÇn bµi th¬ lµm næi
râ mét kÕt luËn: cïng hoµn c¶nh xuÊt th©n, cïng lý t-ëng th× trë thµnh ®ång chÝ cña
nhau. §ång thêi nã còng më ra ý tiÕp theo: ®ång chÝ cßn lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vµ
c¶m ®éng ë m-êi c©u th¬ sau.
- > nh- mét nèt nh¹c lµm bõng s¸ng c¶ bµi th¬, lµ kÕt tinh cña 1 t×nh c¶m C¸ch
m¹ng míi mÎ chØ cã ë thêi ®¹i míi. C©u th¬ thø 7 lµ mét c©u th¬ ®Æc biÖt.

49
 2. M-êi c©u th¬ tiÕp theo diÔn t¶ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ vÒ vÎ ®Ñp vµ søc m¹nh
cña t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi.
- §ång chÝ ®ã lµ sù c¶m th«ng s©u xa nh÷ng t©m t-, nçi lßng thÇm kÝn cña nhau:
“ Ruéng n-¬ng anh göi b¹n th©n cµy
Gian nhµ kh«ng mÆc kÖ giã lung lay
GiÕng n-íc gèc ®a nhí ng-êi ra lÝnh”
§ã lµ t×nh tri kû, hiÓu b¹n nh- hiÓu m×nh vµ cßn v× m×nh lµ ng-êi trong cuéc, ng-êi
cïng c¶nh ngé. Víi ng-êi n«ng d©n, ruéng n-¬ng, c¨n nhµ lµ c¶ c¬ nghiÖp, lµ -íc m¬
ngµn ®êi cña hä; hä lu«n g¾n bã, gi÷ g×n vµ ch¾t bãp cho nh÷ng g× m×nh cã. VËy mµ hä
®· g¸c l¹i tÊt c¶ ®Ó ra ®i ®¸nh giÆc. C©u th¬ “ Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay” hÕt
søc t¹o h×nh vµ biÓu c¶m. §Ó c¶ c¬ nghiÖp cña m×nh hoang trèng mµ ra ®i biÕt ng-êi
th©n ë l¹i trèng tr¶i nh-ng còng “ mÆc kÖ” th× ®ã qu¶ lµ sù hy sinh lín lao vµ ®ã còng lµ
quyÕt ra ®i mµ kh«ng döng d-ng v« t×nh. C¸c anh hiÓu râ lßng nhau vµ cßn hiÓu râ nçi
niÒm ng-êi th©n cña nhau ë hËu ph-¬ng: “ GiÕng n-íc gèc ®a nhí ng-êi ra lÝnh” ,
“ GiÕng n-íc” , “ gèc ®a” lµ h×nh ¶nh ho¸n dô gîi vÒ quª h-¬ng, vÒ ng-êi th©n n¬i hËu
ph-¬ng cña ng-êi lÝnh. Nh- vËy, c©u th¬ nãi quª h-¬ng nhí ng-êi lÝnh mµ thùc chÊt lµ
ng-êi lÝnh nhí nhµ, nçi nhí hai chiÒu ngµy cµng da diÕt. VËy lµ ng-êi lÝnh ®· chia sÎ
víinhau mäi t©m t-, nçi niÒm, chia sÎ c¶ nh÷ng chuyÖn thÇm kÝn, riªng t- nhÊt. Hä
cïng sèng víi nhau trong kû niÖm, trong nçi nhí vµ v-ît lªn trªn nçi nhí.
- Kh«ng chØ chia sÎ cïng nhau nh÷ng niÒm vui, nçi buån hay c¸c c©u chuyÖn t©m
t×nh n¬i quª nhµ mµ hä cßn chia sÎ nh÷ng gian lao thiÕu thèn cña cuéc ®êi ng-êi lÝnh -
"sèt run ng-êi vÇng tr¸n -ít må h«i” . Hä ®· nh×n thÊu vµ th-¬ng nhau tõ nh÷ng chi tiÕt
nhá cña ®êi sèng, cïng chÞu bÖnh tËt vµ nh÷ng c¬n sèt rÐt rõng ghª gím mµ hÇu nh-
ng-êi lÝnh nµo còng ph¶i tr¶i qua. Hä cïng thiÕu, cïng r¸ch. §©y lµ hoµn c¶nh chung
cña bé ®éi ta trong nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
- Nh÷ng h×nh ¶nh th¬ ®-îc ®-a ra rÊt ch©n thùc nh-ng c« ®äng vµ gîi c¶m biÕt bao
- > diÔn ta s©u s¾c sù g¾n bã ®ång cam céng khæ cña c¸c anh, gióp v-ît qua mäi thiÕu
thèn gian tru©n, côc nhäc cña ®êi lÝnh.
“ ¸o anh r¸ch vai
QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸
MiÖng c-êi buèt gi¸
Ch©n kh«ng giµy”
T¸c gi¶ ®· x©y dùng nh÷ng cÆp c©u sãng ®«i, ®èi øng nhau (trong tõng cÆp c©u vµ
tõng c©u). §¸ng chó ý lµ ng-êi lÝnh bao giê còng nh×n b¹n, nãi vÒ bjan tr-íc khi nãi vÒ
m×nh, ch÷ “ anh” bao giê còng xuÊt hiÖn tr-íc ch÷ “ t«i” . C¸ch nãi Êy ph¶i ch¨ng thÓ
hiÖn nÐt ®Ñp trong t×nh c¶m th-¬ng ng-êi nh- thÓ th-¬ng th©n, träng ng-êi h¬n träng
m×nh. ChÝnh t×nh ®ång ®éi ®· lµm Êm lßng nh÷ng ng-êi lÝnh ®Ó hä vÉn c-êi trong buèt
gi¸ vµ v-ît lªn trªn buèt gi¸.
- Hä quªn m×nh ®i ®Ó ®éng viªn nhau, truyÒn cho nhau h¬i Êm: “ Th-¬ng nhau tay
n¾m lÊy bµn tay” . §©y lµ mét cö chØ rÊt c¶m ®éng chøa chan t×nh c¶m ch©n thµnh. Nã

50
kh«ng ph¶i c¸i b¾t tay th«ng th-êng mµ lµ hai bµn tay tù t×m ®Õn víi nhau truyÒn cho
nhau h¬i Êm ®Ó v-ît lªn buèt gi¸, nh÷ng bµn tay nh- biÕt nãi. Vµ ®ã kh«ng ph¶i sù g¾n
bã bÊt chît mµ lµ sù g¾n bã trong chiÕn ®Êu, ®ång cam céng khæ khiÕn t×nh ®ång chÝ
thªm s©u dµy ®Ó ®i tíi chiÒu cao: cïng sèng chÕt cho lý t-ëng. Trong suèt cuéc kh¸ng
chiÕn tr-êng kú ®Çy gian lao vÊt v¶ Êy, t×nh c¶m ®ång chÝ ®· ®i vµo chiÒu s©u cña sù
sèng vµ t©m hån ng-êi chiÕn sÜ ®Ó trë thµnh nh÷ng kû niÖm kh«ng bao giê quªn.
C©u th¬ kh«ng chØ nãi lªn t×nh c¶m g¾n bã s©u nÆng cña nh÷ng ng-êi lÝnh mµ cßn
thÓ hiÖn søc m¹nh cña t×nh c¶m Êy.
- > Bµi th¬“ §ång chÝ” kh«ng rùc rì chiÕn c«ng mµ rùc rì t×nh ®ång ®éi Êm nång
khiÕn hä cã thÓ sèng vµ lµm nªn bao chiÕn c«ng hiÓn h¸ch.
3. Ba c©u cuèi cña bµi th¬ lµ biÓu t-îng ®Ñp nhÊt, giµu chÊt th¬ nhÊt vÒ t×nh ®ång
chÝ, ®ång ®éi cao ®Ñp.
- Bµi th¬ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh rÊt ®Æc s¾c:
“ §ªm nay rõng hoang s-¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo” .
C«ng viÖc thùc sù cña ng-êi lÝnh, vµ t×nh ®ång chÝ ®-îc t«i luyÖn trong thö th¸ch
gian lao, trong c«ng viÖc ®¸nh giÆc thùc sù lµ thö th¸ch lín nhÊt. Còng chÝnh ë c¸i n¬i
mµ sù sèng, c¸i chÕt chØ kÒ nhau trong tÝch t¾c Êy th× t×nh ®ång chÝ míi thùc sù thiªng
liªng, cao ®Ñp. Ba c©u th¬ cuèi nh- ®· dùng lªn bøc t-îng ®µi sõng s÷ng vÒ t×nh ®ång
chÝ. Trªn c¸i nÒn hïng vÜ vµ kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn: Trong c¶nh “ rõng hoang
s-¬ng muèi” - rõng mïa ®«ng ë ViÖt B¾c s-¬ng muèi phñ ®Çy trêi, nh-ng nh÷ng ng-êi
lÝnh vÉn ®øng c¹nh bªn nhau, im lÆng, phôc kÝch chê giÆc tíi. Tõ “ chê” - > t- thÕ chñ
®éng. H×nh ¶nh cña hä s¸t c¸nh bªn nhau v÷ng ch·i lµm mê ®i c¸i gian khæ ¸c liÖt cña
cuéc chiÕn, t¹o nªn t- thÕ thµnh ®ång v¸ch s¾t tr-íc qu©n thï. T×nh ®ång chÝ khiÕn hä
vÉn b×nh th¶n vµ l·ng m¹n bªn thÒm cuéc chiÕn ®Êu, thÊy cuéc ®êi vÉn ®Ñp ®Ï vµ th¬
méng ngay gi÷a nguy hiÓm, giao lao.
- Hai c©u th¬ ®èi nhau thËt chØnh vµ gîi c¶m gi÷a khung c¶nh vµ toµn c¶nh. Khung
c¶nh l¹nh lÏo, buèt gi¸. Toµn c¶nh vµ t×nh c¶m Êm nång cña ng-êi lÝnh víi ®ång ®éi
cña anh - > Ca ngîi søc m¹nh cña t×nh ®ång ®éi ®· gióp ng-êi lÝnh v-ît lªn tÊt c¶ sù
kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt. T×nh ®ång ®éi ®· s-ëi Êm lßng c¸c anh gi÷a rõng hoang mïa
®«ng vµ s-¬ng muèi buèt gi¸.
- H×nh ¶nh “ ®Çu sóng tr¨ng treo” lµ h×nh ¶nh ®éc ®¸o, bÊt ngê, lµ ®iÓm nhÊn cña 3
phÇn, ®iÓm s¸ng cña toµn bµi th¬. H×nh ¶nh th¬ rÊt thùc vµ còng rÊt l·ng m¹n. H×nh ¶nh
nµy lµ cã thËt trong c¶nh gi¸c, ®-îc nhËn ra tõ nh÷ng ®ªm hµnh qu©n, phôc kÝch chê
giÆc. Trong nh÷ng ®ªm phôc kÝch giÆc gi÷a rõng khuya, ng-êi lÝnh cßn cã thªm mét
ng-êi b¹n lµ tr¨ng. Tr¨ng treo trªn nÒn trêi, nh×n lªn tr¨ng nh- treo trªn ®Çu ngän sóng.
NhÞp th¬ ë ®©y lµ nhÞp 2 - 2 nh- gîi lªn nhÞp l¾c cña mét c¸i g× chung chiªng l¬ löng
trong b¸t ng¸t chø kh«ng ph¶i lµ cét chÆt, võa thùc võa gîi lªn nhiÒu liªn t-ëng phong
phó: sóng lµ h×nh ¶nh cña chiÕn tranh khãi löa, tr¨ng lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn trong
m¸t, cña cuéc sèng thanh b×nh. Sù hoµ nhÞp gi÷a sóng vµ tr¨ng võa to¸t lªn vÎ ®Ñp t©m
51
hån ng-êi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ cña hä, võa nãi lªn ý nghÜa cao c¶ cña cuéc chiÕn tranh
yªu n-íc: ng-êi lÝnh cÇm sóng lµ ®Ó b¶o vÖ cuéc sèng hoµ b×nh, ®éc lËp, tù do cho Tæ
quèc. Sóng vµ tr¨ng lµ gÇn vµ xa, lµ chiÕn sÜ vµ thi sÜ, lµ thùc t¹i vµ m¬ méng. TÊt c¶ ®·
hoµ quÖn, bæ sung cho nhau trong cuéc ®êi ng-êi lÝnh c¸ch m¹ng. C©u th¬ nh- nh·n tù
cña c¶ bµi, võa mang tÝnh hiÖn thùc, võa mang s¾c th¸i l·ng m¹n, lµ mét biÓu t-îng cao
®Ñp cña t×nh ®ång chÝ th©n thiÕt.
- ChØ 3 c©u - > lµ bøc tranh ®Ñp vÒ t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi cña ng-êi lÝnh, lµ biÓu
t-îng ®Ñp ®Ï giµu chÊt th¬ vÒ cuéc ®êi ng-êi chiÕn sÜ, cña t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi.
4. §¸nh gi¸:
- Ng«n ng÷ th¬ c« ®äng h×nh ¶nh ch©n thùc, gîi t¶, cã søc kh¸i qu¸t cao nh»m diÔn
t¶ cô thÓ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña 1 t×nh c¶m C¸ch m¹ng thiªng liªng: T×nh ®ång chÝ -
mét t×nh c¶m ch©n thùc kh«ng ph« tr-¬ng mµ l¹i v« cïng l·ng m¹n vµ thi vÞ.
- Giäng th¬ s©u l¾ng, xóc ®éng nh- mét lêi t©m t×nh, tha thiÕt.
- Bµi th¬ ®· ®¸nh dÊu 1 b-íc ngoÆt míi cho khuynh h-íng s¸ng t¸c cña th¬ ca
kh¸ng chiÕn.
§Æc biÖt lµ c¸ch x©y dùng h×nh t-îng ng-êi chiÕn sÜ C¸ch m¹ng, anh bé ®éi Cô Hå
trong thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.
C©u 5: C¶m nhËn vÒ h×nh ¶nh anh bé ®éi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p
- Bµi th¬ “ §ång chÝ” lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh anh bé ®éi cô Hå buæi ®Çu kh¸ng chiÕn
b×nh dÞ mµ cao c¶.
- §ã lµ nh÷ng ng-êi lÝnh xuÊt th©n tõ n«ng d©n: “ Quª h-¬ng anh n-íc mÆn ®ång
chua - Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸” .
- Hä ®· s½n sµng bá l¹i nh÷ng g× th©n thiÕt quý gi¸ cña cuéc sèng n¬i ®ång quª ®Ó
ra ®i v× nghÜa lín, nh-ng vÉn nÆng lßng g¾n bã víi lµng quª th©n yªu. Hä kh«ng chØ
nhí quª mµ cßn c¶m nhËn ®-îc nçi nhí nhung cña quª h-¬ng: “ Ruéng n-¬ng anh göi
b¹n th©n cµy - Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay - GiÕng n-íc gèc ®a nhí ng-êi ra
lÝnh” .
- Nh÷ng ng-êi lÝnh c¸ch m¹ng ®· tr¶i qua nh÷ng gian lao, thiÕu thèn tét cïng,
nh÷ng c¬n “ sèt run ng-êi” , trang phôc phong phanh gi÷a mïa ®«ng gi¸ l¹nh. Hä vÉn
“ c-êi trong buèt gi¸, vÉn nh×n thÊy c¸i nªn th¬, l·ng m¹n cña thiªn nhiªn, rõng nói gi÷a
cuéc chiÕn ®Êu gian khæ, ¸c liÖt. Nh÷ng gian lao, thiÕu thèn cµng lµm s¸ng lªn vÎ ®Ñp
ng-êi lÝnh, s¸ng lªn nô c-êi cña hä.
- VÎ ®Ñp nhÊt ë hä lµ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi s©u s¾c, th¾m thiÕt xuÊt ph¸t tõ t×nh
yªu n-íc: “ Th-¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay” . §ã lµ céi nguån søc m¹nh gióp hä v-ît
lªn tÊt c¶ vµ chiÕn th¾ng. KÕt tinh vÎ ®Ñp cña ng-êi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ cña hä lµ bøc
tranh ®Æc s¾c trong 3 c©u cuèi bµi.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬:

C©u 1: ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n cuèi bµi th¬ “ §ång
chÝ” cña ChÝnh H÷u.

52
 Bµi th¬ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh rÊt ®Æc s¾c: “ §ªm nay… tr¨ng treo” . §©y lµ bøc
tranh ®Ñp vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi cña ng-êi lÝnh, lµ biÓu t-îng ®Ñp vÒ cuéc ®êi
ng-êi chiÕn sÜ.
(Tham kh¶o phÇn 3 cña bµi ph©n tÝch)
Bµi th¬ kÕt thóc víi nh÷ng h×nh ¶nh thËt ®Ñp, thËt cã ý nghÜa. Nã lµ biÓu t-îng
thiªng liªng cña t×nh ®ång chÝ cïng chung chiÕn hµo:
§ªm nay rõng hoang s-¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo.
- §èi lËp víi hiÖn thùc kh¾c nghiÖt cña nh÷ng ®ªm dµi l¹nh gi¸ n¬i “ rõng hoang
s-¬ng muèi” lµ nh÷ng ng-êi lÝnh ®øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi trong c¸i n¬i mµ sù
sèng vµ c¸i chÕt chØ trong gang tÊc. Tõ “ chê” còng ®· nãi râ c¸i t- thÕ. C¸i tinh thÇn
chñ ®éng ®¸nh giÆc cña hä. Râ rµng khi nh÷ng ng-êi lÝnh ®øng c¹nh bªn nhau v÷ng
ch·i th× c¸i gian khæ, ¸c liÖt cña cuéc chiÕn bÞ mê ®i. TÇm vãc cña nh÷ng ng-êi lÝnh
bçng trë nªn lín lao anh hïng. Søc m¹nh cña t×nh ®ång chÝ l¹i cµng næi bËt.
- Râ rµng, t×nh c¶m ®ång chÝ Êm ¸p, thiªng liªng ®· mang ®Õn cho ng-êi lÝnh nÐt
l·ng m¹n, c¶m høng thi sÜ trong hiÖn thùc ®Çy kh¾c nghiÖt qua h×nh ¶nh “ §Çu sóng
tr¨ng treo” . Bèn ch÷ “ §Çu sóng tr¨ng treo” lµm nhÞp th¬ ®ét ngét thay ®æi, dån nÐn,
ch¾c gän, g©y sù chó ý cho ng-êi ®äc. Trong ®ªm phôc kÝch giÆc, ng-êi chiÕn sÜ bçng
ph¸t hiÖn mòi sóng nh- treo mét vÇng tr¨ng. Tõ “ treo” ®· t¹o nªn mét mèi quan hÖ bÊt
ngê ®éc ®¸o, nèi liÒn mÆt ®Êt víi bÇu trêi, gîi nh÷ng liªn t-ëng thó vÞ võa hiÖn thùc l¹i
võa l·ng m¹n.
+ HiÖn thùc v× ®ªm khuya tr¨ng trªn vßm trêi cao ®· sµ xuèng thÊp dÇn. ë vµo mét
vÞ trÝ vµ tÇm nh×n nµo ®ã, vÇng tr¨ng nh- treo trªn ®Çu mòi sóng cña ng-êi chiÕn sÜ
®ang phôc kÝch chê giÆc.
+ L·ng m¹n v× trong hoµn c¶nh hÕt søc gian khæ khèc liÖt: ®ªm ®«ng gi¸ l¹nh, rõng
hoang s-¬ng muèi, c¸i chÕt cËn kÒ, t©m hån nhËy c¶m cña ng-êi chiÕn sÜ vÉn t×m thÊy
chÊt th¬ bay bæng trong vÎ ®Ñp bÊt ngê cña tr¨ng. “ Sóng” lµ biÓu t-îng cña chiÕn ®Êu,
“ tr¨ng” lµ biÓu t-îng cña c¸i ®Ñp, cho niÒm vui l¹c quan, cho sù b×nh yªn cña cuéc
sèng. Sóng vµ tr¨ng lµ h- vµ thùc, lµ chiÕn sÜ vµ thi sÜ, lµ “ mét cÆp ®ång chÝ” t« ®Ëm vÎ
®Ñp cña nh÷ng cÆp ®ång chÝ ®ang ®øng c¹nh bªn nhau. ChÝnh t×nh ®ång chÝ ®· lµm cho
ng-êi chiÕn sÜ c¶m thÊy cuéc ®êi vÉn ®Ñp, vÉn th¬ méng, t¹o cho hä søc m¹nh chiÕn
®Êu vµ chiÕn th¾ng.
=> HiÕm thÊy mét h×nh t-îng th¬ nµo võa ®Ñp võa mang ®Çy ý nghÜa nh- “ §Çu sóng
tr¨ng treo” . §©y lµ mét s¸ng t¹o ®Çy bÊt ngê gãp phÇn n©ng cao gi¸ trÞ bµi th¬, t¹o ®-îc
nh÷ng d- vang s©u l¾ng trong lßng ng-êi ®äc.
=> Nh- vËy t×nh ®ång chÝ trong bµi th¬ lµ t×nh c¶m s©u s¾c ch©n thµnh cña nh÷ng
con ng-êi g¾n bã keo s¬n trong cuéc chiÕn ®Êu vÜ ®¹i v× mét lý t-ëng chung.
C©u hái t-¬ng tù : Söa lçi c©u v¨n sau: Víi h×nh ¶nh “ ®Çu sóng tr¨ng treo” ®· diÔn t¶
®Çy søc gîi c¶m mèi t×nh t×nh ®ång chÝ keo s¬n trong bµi th¬ “ ®ång chÝ” ®-îc s¸ng t¸c
n¨m 1954 sau chiÕn th¾ng ViÖt B¾c.
53
 TriÓn khia ®o¹n v¨n cã c©u chñ ®Ò trªn.
C©u 2: Ph©n tÝch h×nh ¶nh ng-êi lÝnh trong bµi th¬ “ §ång chÝ”
- Bµi th¬ vÒ t×nh ®ång chÝ ®· cho ta thÊy vÎ ®Ñp b×nh dÞ mµ cao c¶ cña ng-êi lÝnh
c¸ch m¹ng, cô thÓ ë ®©y lµ anh bé ®éi håi ®Çu cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
- Hoµn c¶nh xuÊt th©n: hä lµ nh÷ng ng-êi n«ng d©n nghÌo ra ®i tõ hai miÒn ®Êt xa
nhau: “ n-íc mÆn ®ång chua” , “ ®Êt cµy lªn sái ®¸” .
- Hä ra ®i v× nghÜa lín (hai ch÷ “ mÆc kÖ” nãi ®-îc c¸i døt kho¸t, m¹nh mÏ… mÆc
dï vÉn lu«n l-u luyÕn víi quª h-¬ng “ giÕng n-íc gèc ®a…” .
- Hä ®· tr¶i qua nh÷ng gian lao, thiÕu thèn tét cïng, nh÷ng c¬n sèt rÐt run ng-êi,
trang phôc phong phanh gi÷a mïa ®«ng l¹nh gi¸ => Nh÷ng gian khæ cµng lµm næi bËt
vÎ ®Ñp cña anh bé ®éi: s¸ng lªn nô c-êi cña ng-êi lÝnh (miÖng c-êi buèt gi¸).
+ §Ñp nhÊt ë hä lµ t×nh ®ång chÝ ®ång ®éi s©u s¾c, th¾m thiÕt.
+ KÕt tinh h×nh ¶nh ng-êi lÝnh vµ t×nh ®ång chÝ cña hä lµ bøc tranh ®Æc s¾c trong
®o¹n cuèi cña bµi th¬.

C©u 3: Theo em, v× sao t¸c gi¶ ®Æt tªn cho bµi th¬ vÒ t×nh ®ång ®éi cña nh÷ng
ng-êi lÝnh lµ“ §ång chÝ” ?
§ã lµ tªn mét t×nh c¶m míi, ®Æc biÖt xuÊt hiÖn vµ phæ biÕn trong nh÷ng n¨m c¸ch
m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. §ã lµ c¸ch x-ng h« phæ biÕn cña nh÷ng ng-êi lÝnh, c«ng nh©n,
c¸n bé tõ sau C¸ch m¹ng. §ã lµ biÓu t-îng cña t×nh c¶m c¸ch m¹ng, cña con ng-êi
c¸ch m¹ng trong thêi ®¹i míi.
C©u 4: Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña h×nh ¶nh ho¸n dô mang tÝnh nh©n ho¸
trong c©u th¬:“ GiÕng n-íc gèc ®a nhí ng-êi ra lÝnh” .
C©u 5: 1. Gi¶ sö em ph¶i lµm bµi v¨n ph©n tÝch bµi th¬ “ §ång chÝ” , em h·y xÐt
xem phÇn th©n bµi cña bµi lµm cã ®-îc tr×nh bµy theo dµn ý ®¹i c-¬ng d-íi ®©y
kh«ng? V× sao? NÕu thÊy dµn ý ch-a ®óng em h·y söa l¹i cho hîp lý.
a. Ph©n tÝch 7 c©u th¬ ®Çu.
b. Bµi th¬ nãi lªn t×nh ®ång chÝ g¾n kÕt nh÷ng ng-êi chiÕn sÜ trong mét cuéc chiÕn
®Êu ®Çy gian khæ.
c. Bµi th¬ cßn nªu lªn mét h×nh ¶nh rÊt ®Ñp vµo mét ®ªm chê giÆc gi÷a rõng trong
®ªm tr¨ng l¹nh.
NhËn xÐt dµn ý: Kh«ng chia theo mét c¨n cø nhÊt ®Þnh: môc a chia theo bè côc:
môc b, c chia theo néi dung.
Môc b ch-a ph©n tÝch râ vµ s©u ý nghÜa cao ®Ñp cña t×nh ®ång chÝ trong 10 c©u th¬.
Môc c l¹c ý, mang nÆng t¶ c¶nh, ch-a xoay quanh vÊn ®Ò vÒ t×nh ®ång chÝ.
Söa l¹i dµn ý:
a. B¶y c©u ®Çu: sù lý gi¶i vÒ t×nh ®ång chÝ.
b. M-êi c©u tiÕp theo: lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña t×nh ®ång chÝ.
c. Ba c©u cuèi cïng: biÓu t-îng ®Ñp ®Ï giµu chÊt th¬ cña t×nh ®ång chÝ.

54
Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh
Ph¹m TiÕn DuËt
Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh
Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi
Ung dung buång l¸i ta ngåi
Nh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng.

Nh×n thÊy giã vµo xoa m¾t ®¾ng

Nh×n thÊy con ®-êng ch¹y th¼ng vµo tim
ThÊy sao trêi vµ ®ét ngét c¸nh chim
Nh- sa nh- ïa vµo buång l¸i.

Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi,

Bôi phun tãc tr¾ng nh- ng-êi giµ
Ch-a cÇn röa, ph× phÐp ch©m ®iÕu thuèc
Nh×n nhau mÆt lÊm c-êi ha ha.

Kh«ng cã kÝnh, õ th× -ít ¸o

M-a tu«n m-a xèi nh- ng-êi trêi
Ch-a cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a
M-a ngõng, giã lïa kh« mau th«i.

Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i

§· vÒ ®©y häp thµnh tiÓu ®éi
GÆp bÌ b¹n suèt däc ®-êng ®i tíi
B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi.

BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi

Chung b¸t ®òa nghÜa lµ gia ®×nh ®Êy
Vâng m¾c ch«ng chªnh ®-êng xe ch¹y
55
 L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm.

Kh«ng cã kÝnh, råi xe kh«ng cã ®Ìn,

Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã x-íc,
Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam ph¸i tr-íc:
ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.

A. KiÕn thøc c¬ b¶n

I. T¸c gi¶:
- Ph¹m TiÕn DuËt (1941 - 2007), quª ë huyÖn Thanh Ba, tØnh Phó Thä.
- Sau khi tèt nghiÖp tr-êng §¹i häc S- ph¹m Hµ Néi, n¨m 1964, Ph¹m TiÕn DuËt
gia nhËp qu©n ®éi, ho¹t ®éng trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n vµ trë thµnh mét trong
nh÷ng g-¬ng mÆt tiªu biÓu cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ thêi chèng Mü cøu n-íc.
- Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt tËp trung thÓ hiÖn h×nh ¶nh thÕ hÖ trÎ trong cuéc kh¸ng chiÕn
chèng Mü qua c¸c h×nh t-îng ng-êi lÝnh vµ c« thanh niªn xung phong trªn tuyÕn
®-êng Tr-êng S¬n.
- Th¬ «ng cã giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung, hån nhiªn, tinh nghÞch mµ s©u s¾c.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:
- Bµi th¬ viÕt n¨m 1969, thêi kú cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü diÔn ra rÊt ¸c liÖt trªn
con ®-êng chiÕn l-îc Tr-êng S¬n.
- Bµi th¬ ®-îc tÆng gi¶i nhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969 vµ ®-îc ®-a
vµo tËp th¬ “VÇng tr¨ng quÇng löa” cña t¸c gi¶.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
* Néi dung: “ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh" cña Ph¹m TiÕn DuËt ®· kh¾c ho¹
mét h×nh ¶nh ®éc ®¸o: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh. Qua ®ã, t¸c gi¶ kh¾c ho¹ næi bËt
h×nh ¶nh nh÷ng ng-êi lÝnh l¸i xe ë Tr-êng S¬n trong thêi chèng Mü, víi t- thÕ hiªn
ngang, tinh thÇn l¹c quan, dòng c¶m, bÊt chÊp khã kh¨n nguy hiÓm vµ ý chÝ chiÕn ®Êu
gi¶i phãng miÒn Nam.
* NghÖ thuËt: T¸c gi¶ ®· ®-a vµo bµi th¬ chÊt liÖu hiÖn thùc sinh ®éng cña cuéc
sèng ë chiÕn tr-êng, ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu giµu tÝnh khÈu ng÷ tù nhiªn, khoÎ kho¾n.
B. Ph©n tÝch bµi th¬
I. Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o, kh¸c l¹ cña bµi th¬:
1. Nhan ®Ò: dµi, t-ëng nh- cã chç thõa nh-ng thu hót ng-êi ®äc ë c¸i vÎ l¹ ®éc ®¸o
cña nã.
- Lµm næi bËt h×nh ¶nh toµn bµi: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh.
- Hai ch÷ bµi th¬ thªm vµo cho thÊy râ h¬n c¸ch nh×n, c¸ch khai th¸c hiÖn thùc cña
t¸c gi¶ muèn nãi vÒ chÊt th¬ cña hiÖn thùc khèc liÖt thêi chiÕn tranh, chÊt th¬ cña tuæi
trÎ hiªn ngang, dòng c¶m v-ît lªn thiÕu thèn, gian khæ hiÓm nguy cña thêi chiÕn.

56
 2. H×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh g©y sù chó ý kh¸c l¹ ®-îc ®-a ra thùc
®Õn trÇn trôi vÉn b¨ng b¨ng ra chiÕn tr-êng:
a. X-a nay, h×nh ¶nh tµu xe vµo th¬ th-êng ®-îc mü lÖ ho¸, l·ng m¹n ho¸ nh-ng
Ph¹m TiÕn DuËt ®-a mét h×nh ¶nh thùc ®Õn trÇn trôi “ nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh” . T¸c
gi¶ gi¶i thÝch nguyªn nh©n còng rÊt thùc b»ng 2 c©u th¬ rÊt gÇn víi v¨n xu«i l¹i cã
giäng th¶n nhiªn:
“ Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i xe kh«ng cã kÝnh
Bom giËt, bom rung kÝnh vì ®i råi”
Cµng g©y sù chó ý vÒ vÎ kh¸c l¹ cña nã.
b. C©u th¬ thø 2 nh¾c l¹i hai lÇn ch÷ “ bom” víi nh÷ng ®éng tõ m¹nh “ giËt” , “ rung”
khiÕn cho “ kÝnh vì ®i råi” cµng t¨ng gÊp béi sù d÷ déi cña cuéc chiÕn ®Êu.
c. Bom ®¹n chiÕn tranh cßn lµm chóng biÕn d¹ng thªm, trÇn trôi h¬n.
“ Kh«ng cã kÝnh, råi xe kh«ng cã ®Ìn,
Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã x-íc” ,
d. H×nh ¶nh nµy kh«ng hiÕm trong chiÕn tranh nh-ng ph¶i cã hån th¬ nh¹y c¶m víi
nÐt ngang tµng vµ tinh nghÞch, thÝch c¸i l¹ nh- Ph¹m TiÕn DuËt míi nhËn ra ®-îc vµ
®-a vµo thµnh h×nh t-îng th¬ ®éc ®¸o cña thêi chiÕn tranh chèng Mü.
3. Giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷: Giäng th¬ rÊt gÇn víi lêi nãi th-êng, cã nh÷ng c©u nh-
v¨n xu«i t-ëng nh- khã chÊp nhËn trong mét bµi th¬ “ Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe
kh«ng cã kÝnh” “ Kh«ng cã kÝnh, õ th× cãi bôi” , “ Chung b¸t ®òa nghÜa lµ gia ®×nh
®Êy” … Nh-ng ®©y l¹i chÝnh lµ nÐt ®éc ®¸o t¹o nªn mét giäng ®iÖu ngang tµng, trÎ
trung, s«i næi, tinh ngÞch, tù nhiªn, thÓ hiÖn c¸i hiªn ngang, bÊt chÊp mäi khã kh¨n,
nguy hiÓm cña c¸c anh lÝnh l¸i xe Tr-êng S¬n.
II. H×nh ¶nh ng-êi lÝnh l¸i xe
- H×nh ¶nh ng-êi lÝnh l¸i xe trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n trong thêi kú chiÕn tranh
chèng Mü ®-îc kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt trong bµi th¬. H×nh ¶nh cña hä ®-îc miªu t¶ g¾n liÒn
víi nh÷ng chiÕc xe, ®ång thêi còng næi bËt lªn trong toµn bµi.
- H×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®· lµm næi bËt h×nh ¶nh nh÷ng chiÕn sÜ l¸i
xe ë Tr-êng S¬n. ThiÕu ®i nh÷ng ph-¬ng tiÖn vËt chÊt tèi thiÓu l¹i lµ hoµn c¶nh ®Ó
ng-êi l¸i xe béc lé nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp, søc m¹nh t×nh thÕ lín lao cña hä ®Æc biÖt
lµ lßng dòng c¶m, tinh thÇn bÊt chÊp gian khæ, khã kh¨n.
- §ång thêi víi h×nh ¶nh cña nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®éc ®¸o lµ h×nh t-îng ®Ñp
®Ï cña nh÷ng ng-êi l¸i xe xÎ däc Tr-êng S¬n ®i cøu n-íc.
- Hä lµ chñ nh©n cña nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh nªn khi miªu t¶ vÒ hä, nhµ th¬ ®·
kh¾c ho¹ hä víi nh÷ng Ên t-îng, c¶m gi¸c cô thÓ, sinh ®éng khi ngåi trªn nh÷ng chiÕc
xe kh«ng kÝnh trong t- thÕ “ nh×n trêi, nh×n ®Êt, nh×n th¼ng” qua khung cöa xe ®· kh«ng
cßn kÝnh ch¾n giã. Ng-êi l¸i xe nh- tiÕp xóc trùc tiÕp víi thÕ giíi bªn ngoµi:
“ Nh×n thÊy giã vµo xoa m¾t ®¾ng
Nh×n thÊy con ®-êng ch¹y th¼ng vµo tim
ThÊy sao trêi vµ ®ét ngét c¸nh chim

57
 Nh- sa nh- ïa vµo buång l¸i” .
- Nh÷ng c©u th¬ t¶ thùc tíi tõng chi tiÕt, diÔn t¶ c¶m gi¸c vÒ tèc ®é cña nh÷ng chiÕc
xe ®ang lao nhanh trªn ®-êng. Kh«ng cã kÝnh ch¾n giã, c¸c anh ®èi mÆt víi bao khã
kh¨n, nguy hiÓm, nµo “ giã vµo xoa m¾t ®¾ng” råi “ sao trªn trêi” , “ chim d-íi ®Êt” ,
®ét ngét, bÊt ngê nh- sa, nh- ïa - r¬i rông, va ®¹p, qu¨ng nÐm… vµo buång l¸i, vµo
mÆt mòi, th©n m×nh. Nh÷ng h×nh ¶nh giã, con ®-êng, sao trêi, c¸nh chim võa thùc võa
th¬, lµ c¸i thi vÞ n¶y sinh trªn nh÷ng con ®-êng bom r¬i ®¹n næ. HiÖn thùc th× khèc liÖt,
nh-ng ng-êi chiÕn sÜ c¶m nhËn nã b»ng mét t©m hån trÎ trung, l·ng m¹n nh¹y c¶m víi
c¸i ®Ñp - mét nghÞ lùc, mét b¶n lÜnh phi th-êng. §Æc biÖt h×nh ¶nh “ Con ®-êng ch¹y
th¼ng vµo tim” lµ mét kh¸i qu¸t ®Æc s¾c cña con ®-êng tr¸i tim. §-êng Tr-êng S¬n,
con ®-êng gi¶i phãng miÒn Nam, chÝnh lµ con ®-êng cña tr¸i tim. Nh÷ng c©u th¬ trªn
hÐ lé diÖn m¹o tinh thÇn thÇm kÝn cña ng-êi chiÕn sÜ.
- C¶m gi¸c, Ên t-îng, c¨ng th¼ng, ®Çy thö th¸ch. Song ng-êi chiÕn sÜ kh«ng run sî
ho¶ng hèt. Tr¸i l¹i hä hiÖn ra trong t- thÕ ung dung, hiªn ngang, tù tin, tù hµo:
“ Ung dung buång l¸i ta ngåi
Nh×n trêi, nh×n ®Êt, nh×n th¼ng” s
KÕt cÊu th¬ 6 ch÷ víi nhÞp 2/2/2 ®Òu ®Æn, ®iÖp tõ “ nh×n” , ch÷ “ ung dung” ®¶o lªn
®Çu lµm næi bËt t- thÕ Êy. “ Nh×n th¼ng” lµ c¸i nh×n cã vÎ trang nghiªm, bÊt khuÊt
kh«ng thÑn víi ®Êt víi trêi, nh×n th¼ng vµo mäi gian khæ hy sinh mµ kh«ng hÒ run sî,
nÐ tr¸nh. D-êng nh- ë phÝa tr-íc, c¶ kh«ng gian, ®Êt trêi thu vµo tÇm m¾t cña hä, vµ
c¸i ®Ých hä muèn ®-a chiÕc xe tíi chÝnh lµ n¬i chiÕn tr-êng khãi löa. T- thÕ cña hä míi
thËt ®µng hoµng lµm sao.
- Cïng víi t- thÕ næi bËt Êy lµ tÇm quan s¸t cao réng víi ®iÖp ng÷ “ nh×n” biÓu hiÖn
sù tËp trung cao ®é, mét tinh thÇn tr¸ch nhiÖm nh-ng cña mét t©m hån l·ng m¹n, b×nh
th¶n, chñ ®éng chiªm ng-ìng vµ tËn h-ëng tõng vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn qua « cöa kÝnh
vì.
Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôi
Bôi phun tãc tr¾ng nh- ng-êi giµ
Ch-a cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc
Nh×n nhau mÆt lÊm c-êi ha ha.
Kh«ng cã kÝnh õ th× -ít ¸o
M-a tu«n m-a xèi nh- ngoµi trêi
Ch-a cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a
M-a ngõng, giã lïa kh« mau th«i.
- Thiªn nhiªn cßn lµ sù khèc liÖt cña bôi, giã, m-a nh-ng víi mét th¸i ®é ngang
tµng th¸ch thøc, bÊt chÊp mäi gian khæ, khã kh¨n víi tinh thÇn qu¶ c¶m, ng-êi chiÕn sÜ
l¸i xe bu«ng nh÷ng tiÕng ch¾c gän “ Kh«ng cã… õ th×” nh- mét lêi nãi th-êng, n«m na
mµ cøng cái biÕn nh÷ng khã kh¨n thµnh ®iÒu thó vÞ, víi ý nghÜa t¸o tîn “ Ch-a cÇn…
c©y sè n÷a” .

58
 Giäng nang tµng, bÊt chÊp thÓ hiÖn râ trong cÊu tróc tõ lÆp: “ Kh«ng cã kÝnh õ th×…
ch-a cÇn” vµ trong c¸c chi tiÕt “ ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc” , “ c-êi ha ha” hay “ l¸i tr¨m
c©y sè n÷a” gi÷a ®-êng Tr-êng S¬n ®Çy bom ®¹n, ®Ìo dèc, giã bôi, m-a cã thÓ g©y bao
khã kh¨n. T×nh c¶nh cña c¸c anh ®-îc miªu t¶ rÊt ch©n thùc: “ m-a tu«n, m-a xèi nh-
ngoµi trêi” , nh-ng ng-êi chiÕn sÜ ®· b×nh th-êng ho¸ c¸i kh«ng b×nh th-êng ®ã vµ v-ît
lªn cïng tÊt c¶ sù cè g¾ng, cïng tinh thÇn tr¸ch nhiÖm rÊt cao. Hä chÊp nhËn gian khæ
nh- mét ®iÒu tÊt yÕu, khã kh¨n kh«ng m¶y may ¶nh h-ëng ®Õn tinh thÇn cña hä. H×nh
¶nh cña hä mang mét vÎ ®Ñp kiªn c-êng.
- Lêi th¬ nhÑ nhâm, tr«i ch¶y nh- nh÷ng chiÕc xe vun vót b-¬n tr¶i trªn ®-êng. Cã
chç nhÞp nhµng, trong s¸ng nh- v¼ng tiÕng h¸t - vót cao.
b. T©m hßn s«i næi cña tuæi trÎ, t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi s©u s¾c.
- Nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe lµ nh÷ng chµng trai trÎ vui tÝnh, hãm hØnh víi nh÷ng h×nh
¶nh tinh nghÞch “ Ch-a cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÒu thuèc - Nh×n nhau mÆt lÊm c-êi
ha ha” . §ã lµ khóc nh¹c vui cña tuæi 18, ®«i m-êi gîi c¶m gi¸c nhÑ nhâm, thanh th¶n
xua tan nh÷ng khã kh¨n, nguy hiÓm.
- Hån nhiªn, tÕu t¸o nh-ng còng thËt c¶m ®éng trong kh«ng khÝ ®oµn kÕt, trong t×nh
®ång chÝ, ®ång ®éi.
- Sù khèc liÖt cña chiÕn tranh ®· t¹o nªn nh÷ng “ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” . Con
®-êng gi¶i phãng miÒn Nam lµ con ®-êng ®i tíi chÝnh nghÜa, hä cµng ®i cµng cã thªm
nhiÒu b¹n: “ GÆp b¹n bÌ suèt däc ®-êng ®i tíi” . Hä cã thÓ “ b¾t tay qua cöa kÝnh vì råi”
mµ kh«ng cÇn më cöa xe, tho¶i m¸i, tù hµo vµ th¾m t×nh ®ång ®éi. ChØ mét c¸i b¾t tay
còng Êm lßng, ®ñ ®éng viªn nhau, c¶m th«ng víi nhau. C¸i b¾t tay truyÒn cho nhau c¶
t©m hån, t×nh c¶m. T×nh c¶m Êy th¾m thiÕt nh- ruét thÞt, nh- anh em trong gia ®×nh.
“ BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi - Chung b¸t ®òa nghÜa lµ gia ®×nh ®Êy” - mét c¸ch
®Þnh nghÜa vÒ gia ®×nh thËt l¹, thËt tÕu hãm vµ t×nh c¶m thËt s©u nÆng, thiªng liªng gióp
con ng-êi xÝch l¹i gÇn nhau trong nh÷ng c¸i chung: chung b¸t, chung ®Üa, n¾m c¬m,
bÕp löa, chung hoµn c¶nh, chung con ®-êng víi v« vµn th¸ch thøc nguy hiÓm phÝa
tr-íc.
- Khi hµnh qu©n c¸c anh ®éng viªn, chµo hái nhau trong c¶nh ngé ®éc ®¸o, nh÷ng
sinh ho¹t, nghØ ng¬i thËt ng¾n ngñi, c¸i ¨n, giÊc ngñ thËt gi¶n dÞ, gian khæ nh-ng t©m
hån ng-êi lÝnh thËt vui t-¬i, l¹c quan, cã c¸i g× xao xuyÕn: “ Vâng m¾c ch«ng chªnh
®-êng xe ch¹y” . “ Ch«ng chªnh” g× th× ch«ng chªnh nh-ng ý chÝ chiÕn ®Êu, khÝ ph¸ch,
nghÞ lùc vÉn v÷ng vµng, kiªn ®Þnh, v-ît lªn tÊt c¶. ChÝnh m×nh ®ång ®éi ®· tiÕp cho hä
søc m¹nh ®Ó t©m hån hä ph¬i phíi l¹c quan. Ph¶i ch¨ng chÝnh t×nh c¶m Êy ®· n©ng lªn
c©u h¸t n©ng b-íc ch©n ng-êi lÝnh tiÕp tôc v-ît qua nh÷ng lÇn “ bom giËt bom rung” ®Ó
råi “ l¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm” . §iÖp ng÷ “ l¹i ®i” kh¼ng ®Þnh ®oµn xe kh«ng ngõng
tiÕn tíi. H×nh ¶nh “ trêi xanh thªm” gîi lªn t©m hån chan chøa l¹c quan, ®Çy hy väng,
yªu ®êi cña ng-êi lÝnh.
c. ý chÝ chiÕn ®Êu v× gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc.

59
 - Bµi th¬ khÐp l¹i b»ng bèn c©u thÓ hiÖn “ ý chÝ… Tæ quèc” . §ã chÝnh lµ ®éng lùc
m¹nh mÏ vµ s©u xa t¹o nªn søc m¹nh phÝ th-êng cña ng-êi lÝnh ®Ó v-ît lªn tÊt c¶, bÊt
chÊp mäi nguy nan, mäi sù huû diÖt, tµn ph¸.
- Khæ th¬ cuèi t¹o nªn kÕt cÊu ®èi lËp, bÊt ngê, s©u s¾c, ®èi lËp gi÷a 2 ph-¬ng diÖn
vËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a vÎ bªn ngoµi vµ bªn trong cña chiÕc xe. Tr¶i qua m-a bom
b·o ®¹n, nh÷ng chiÕc xe ban ®Çu ®· kh«ng cã kÝnh, bÞ bom Mü lµm cho biÕn d¹ng ®Õn
trÇn bôi:
“ Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn
Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã x-íc”
- Víi biÖn ph¸p liÖt kª, ®iÖp ng÷ “ kh«ng cã” ®-îc nh¾c l¹i 3 lÇn nhÊn m¹nh sù thiÕu
thèn ®Õn trÇn trôi cña nh÷ng chiÕc xe, cßn cho ta thÊy møc ®é ¸c liÖt cña chiÕn tr-êng.
- Nh-ng ®iÒu kú l¹ lµ kh«ng cã g× cã thÓ c¶n trë ®-îc sù chuyÓn ®éng kú diÖu cña
nh÷ng chiÕc xe tr¬ trôi Êy vÉn b¨ng ra chiÕn tr-êng. T¸c gi¶ lý gi¶i bÊt ngê vµ lý chÝ:
“ ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim” . Mäi thø cña xe cã thÓ kh«ng cßn nguyªn vÑn, chØ
cÇn vÑn nguyªn tr¸i tim ng-êi lÝnh - tr¸i tim v× miÒn Nam - th× xe vÉn ch¹y, “ tÊt c¶ cho
tiÒn tuyÕn” . §ã kh«ng chØ lµ sù ngoan c-êng, dòng c¶m v-ît lªn mäi gian khæ ¸c liÖt
mµ cßn lµ søc m¹nh cña t×nh yªu n-íc.
- Bom ®¹n qu©n thï cã thÓ lµm biÕn d¹ng c¸i xe nh-ng kh«ng ®Ì bÑp ®-îc tinh
thÇn, ý chÝ chiÕn ®Êu cña nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe. Xe vÉn ch¹y kh«ng chØ v× cã ®éng c¬
m¸y mãc mµ cßn cã mét ®éng c¬ tinh thÇn “ V× miÒn Nam phÝa tr-íc” .
- §èi lËp víi tÊt c¶ nh÷ng c¸i “ kh«ng cã” ë trªn lµ mét c¸i “ cã” . §ã lµ tr¸i tim - søc
m¹nh cña ng-êi lÝnh. Søc m¹nh con ng-êi ®· chiÕn th¾ng bom ®¹n kÎ thï.
- Tr¸i tim Êy thay thÕ cho tÊt c¶ nh÷ng thiÕu thèn “ kh«ng kÝnh, kh«ng ®Ìn, kh«ng
mui” , hîp nhÊt víi ng-êi chiÕn sÜ l¸i xe thµnh mét c¬ thÓ sèng kh«ng g× tµn ph¸, ng¨n
trë ®-îc. Xe ch¹y b»ng tim, b»ng x-¬ng m¸u cña ng-êi chiÕn sÜ, tr¸i tim Êy t¹o ra niÒm
tin, niÒm l¹c quan vµ søc m¹nh chiÕn th¾ng. Nh÷ng chiÕc xe cµng thªm ®éc ®¸o v× ®ã
lµ nh÷ng chiÕc xe tr¸i tim cÇm l¸i.
- Tr¸i tim yªu th-¬ng, tr¸i tim cam tr-êng cña ng-êi chiÕn sÜ l¸i xe võa lµ h×nh
¶nh ho¸n dô, võa lµ h×nh ¶nh Èn dô gîi ra biÕt bao ý nghÜa: tr¸i tim lµ h×nh ¶nh héi tô
vÎ ®Ñp mµ thiªng liªng: tÊt c¶ v× miÒn Nam th©n yªu, tr¸i tim chøa ®ùng b¶n lÜnh hiªn
ngang, lßng dòng c¶m tuyÖt vêi. Tr¸i tim mang tinh thÇn l¹c quan vµ mét niÒm tin
m·nh liÖt vµo ngµy thèng nhÊt B¾c Nam. Tr¸i tim trë thµnh nh·n tù bµi th¬, c« ®óc ý
toµn bµi, héi tô vÎ ®Ñp cña ng-êi lÝnh vµ ®Ó l¹i c¶m xóc s©u l¾ng trong lßng ng-êi ®äc.
- Tr¸i tim ng-êi lÝnh to¶ s¸ng rùc rì m·i ®Õn mu«n thÕ hÖ mai sau khiÕn ta kh«ng
quªn mét thÕ hÖ thanh niªn thêi kú chèng Mü oanh liÖt cña d©n téc.
III. Thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt:
Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu bµi th¬ lµ mét s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña Ph¹m TiÕn
DuËt, gãp phÇn kh¾c ho¹ h×nh ¶nh ng-êi chiÕn sÜ l¸i xe.
Ng«n ng÷ bµi th¬ gi¶n dÞ, ngån ngén chÊt sèng, ®êi sèng chiÕn tr-êng, võa lµm giµu
thªm chÊt ®iÖu th¬ ca võa thÓ hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ng-êi lÝnh l¸i xe. Lêi th¬ gÇn víi

60
lêi v¨n xu«i, lêi ®èi tho¹i, lêi nãi th-êng nh-ng vÉn giµu chÊt th¬. ChÊt th¬ to¸t lªn tõ
nh÷ng h×nh ¶nh ®éc ®¸o; tõ vÎ hiªn ngang, s«i næi, trÎ trung cña ng-êi lÝnh, tõ nh÷ng
Ên t-îng c¶m gi¸c cô thÓ cña hä khi ngåi trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh.
Ng«n ng÷ ®ã gãp phÇn t¹o nªn giäng ®iÖu ngang tµng cã c¶ chÊt tinh nghÞch phï
hîp víi ®èi t-îng miªu t¶ - nh÷ng chµng trai l¸i xe trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh.
ThÓ th¬ kÕt hîp linh ho¹t gi÷a thÓ 7 ch÷ víi thÓ 8 ch÷, cã chç 6 hay 10 ch÷ t¹o cho
bµi th¬ mét ®iÖu th¬ gÇn víi lêi nãi tù nhiªn, sinh ®éng, gãp phÇn t¹o nªn chÊt th¬ míi,
giäng ®iÖu míi cña th¬ ca chèng Mü. Nã b¾t nguån tõ søc trÎ, tõ t©m hån ph¬i phíi cña
thÕ hÖ chiÕn sÜ ViÖt Nam mµ chÝnh nhµ th¬ ®· sèng, ®· tr¶i nghiÖm.
IV. C¶m nghÜ vÒ thÕ hÖ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü qua h×nh ¶nh ng-êi lÝnh
trong bµi th¬. So s¸nh h×nh ¶nh ng-êi lÝnh ë bµi th¬ nµy víi bµi §ång chÝ:
- ThÕ hÖ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü lµ thÕ hÖ sèng rÊt ®Ñp, rÊt anh hïng. Hä ý
thøc s©u s¾c vÒ sø mÖnh lÞch sö cña m×nh, trong gian khæ, hy sinh vÉn ph¬i phíi l¹c
quan. Nh- lêi nhµ th¬ Tè H÷u, hä lµ thÕ hÖ “ XÎ däc Tr-êng S¬n ®i cøu n-íc - Mµ lßng
ph¬i phíi dËy t-¬ng lai” hay “ §i chiÕn tr-êng nh- tr¶y héi mïa xu©n” hay “ M-a bom
b·o ®¹n lßng thanh th¶n” . ChÝnh v× vËy, m·i m·i c¸c thÕ hÖ ng-êi ViÖt vÉn tù hµo,
kh©m phôc vµ biÕt ¬n hä.
- Nh÷ng ng-êi lÝnh trong “ §ång chÝ” vµ “ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” cho
thÊy h×nh ¶nh ng-êi lÝnh trong hai thêi kú chèng Ph¸p vµ chèng Mü cã nh÷ng nÐt
chung: lßng yªu n-íc, dòng c¶m, s½n sµng hy sinh v× ®éc lËp tù do cña Tæ quèc: th¸i
®é bÊt chÊp mäi khã kh¨n, gian khæ, hiÓm nguy, sèng l¹c quan, cã t×nh ®ång chÝ ®ång
®éi th¾m thiÕt.
Tuy nhiªn, ë mçi bµi th¬, h×nh ¶nh ng-êi lÝnh l¹i cã nh÷ng nÐt riªng:
- “ §ång chÝ” thÓ hiÖn h×nh ¶nh ng-êi lÝnh hÇu hÕt xuÊt th©n tõ n«ng d©n, tõ th©n
phËn n« lÖ nghÌo khæ mµ ®i vµo kh¸ng chiÕn víi mu«n vµn khã kh¨n, thiÕu thèn. C¸ch
m¹ng chÝnh lµ sù gi¶i tho¸t cho sè phËn ®au khæ tèi t¨m cña hä. HiÕm cã sù ung dung
tù t¹i nh-ng l¹i rÊt ®oµn kÕt g¾n bã yªu th-¬ng nhau.
- Trong “ Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” , ng-êi lÝnh ®i vµo cuéc chiÕn ®Êu víi ý
thøc gi¸c ngé vÒ lý t-ëng ®é lËp tù do g¾n víi chñ nghÜa x· héi. Hä ý thøc s©u s¾c vÒ
tr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ m×nh. Hä sèng trÎ trung, yªu ®êi, l¹c quan, tù tin. H×nh ¶nh cña
hä ®-îc thÓ hiÖn trong mét thêi ®iÓm quyÕt liÖt vµ khÈn tr-¬ng h¬n. §ã lµ mét thÕ hÖ
anh hïng, hiªn ngang, m¹nh mÏ.

Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm.

C©u 1 : Nhan ®Ò bµi th¬ cã ý nghÜa nh- thÕ nµo ?
Tªn bµi th¬: ®Æt cô thÓ, trùc tiÕp nh- v¨n xu«i. C¸i ®éc ®¸o ®· béc lé ngay tõ nhan
®Ò bµi th¬, mét c¸i nhan ®Ò cã vÎ nh- dµi vµ thõa. Cã lÏ chØ cÇn viÕt “ TiÓu ®éi xe kh«ng
kÝnh” . Hai ch÷ “ bµi th¬” nãi lªn c¸ch khai th¸c hiÖn thùc: kh«ng ph¶i chØ viÕt vÒ nh÷ng
chiÕc xe kh«ng kÝnh, chØ viÕt vÒ hiÖn thùc khèc liÖt cña chiÕn tranh, mµ chñ yÕu lµ khai

61
th¸c chÊt th¬ vót lªn tõ hiÖn thùc Êy, chÊt th¬ cña tuæi trÎ ViÖt Nam v-ît lªn nh÷ng
kh¾c nghiÖt cña chiÕn tranh.
C©u 2: Nh÷ng h×nh ¶nh chiÕc xe kh«ng kÝnh trong bµi th¬ cã g× ®éc ®¸o vµ míi
l¹?
Trong bµi th¬ næi bËt lªn mét h×nh ¶nh ®éc ®¸o: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh vÉn
b¨ng ra chiÕn tr-êng.
- X-a nay, nh÷ng h×nh ¶nh xe cé, tµu thuyÒn nÕu ®-a vµo th¬ th× th-êng ®-îc “ mÜ
lÖ ho¸” , “ l·ng m¹n ho¸” ®i råi vµ th-êng mang ý nghÜa t-îng tr-ng h¬n lµ t¶ thùc (vd:
chiÕc xe tam m· trong th¬ Pus - kin, con tµu trong “ tiÕng h¸t con tµu” cña ChÕ Lan
Viªn, ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ trong bµi th¬ cïng tªn cña Huy CËn).
- ë bµi th¬ nµy, h×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ®-îc miªu t¶ cô thÓ, chi tiÕt
rÊt thùc. §ã lµ h×nh ¶nh hoµn toµn cã thùc trong chiÕn tranh, thùc ®Õn trÇn trôi ®· ®-îc
t¸c gi¶ n¾m b¾t ®-a vµo th¬ vµ khai th¸c ë ®ã c¶ chÊt th¬ vµ nhiÒu ý nghÜa. H¬n n÷a,
viÕt vÒ nh÷ng ng-êi l¸i xe th× kh«ng g× g¾n hä víi h×nh ¶nh chiÕc xe, qua xe mµ lµm
næi bËt h×nh ¶nh ng-êi l¸i xe. Bëi vËy, cã thÓ nãi khi t×m ®-îc h×nh ¶nh chiÕc xe kh«ng
kÝnh t¸c gi¶ ®· t×m ®-îc cÊu tø ®Æc s¾c cho bµi th¬ cña m×nh t¹o thµnh mét h×nh t-îng
th¬ ®éc ®¸o cña thêi chiÕn tranh chèng Mü.
C©u 3: “ Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn”
a. ChÐp tiÕp c©u th¬ trªn ®Ó hoµn chØnh ®o¹n th¬ gåm 4 dßng.
b. Cho biÕt, ®o¹n th¬ võa chÐp trong bµi th¬ nµo? Cña ai? Nªu hoµn c¶nh s¸ng t¸c
bµi th¬.
c. Tõ “ tr¸i tim” trong c©u th¬ cuèi cïng cña ®o¹n võa chÐp ®-îc dïng víi nghÜa nh-
thÕ nµo?
d. ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn dÞch tõ 6 ®Õn 8 ph©n tÝch h×nh ¶nh ng-êi lÝnh l¸i xe trong
®o¹n th¬.
Gîi ý:
a. ChÐp tiÕp: Kh«ng cã kÝnh råi xe kh«ng cã ®Ìn.
Kh«ng cã mui xe thñng xe cã x-íc
Xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tr-íc
ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.
b.
c. Tõ “ Tr¸i tim” trong c©u th¬ cuèi cïng cã thÓ hiÓu theo nghÜa chuyÓn:
- ChØ ng-êi lÝnh l¸i xe.
- ChØ sù nhiÖt t×nh cøu n-íc, lßng yªu n-íc nång nµn, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn
Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc.
d. §o¹n v¨n ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu vÒ néi dung vµ h×nh thøc (tham kh¶o c©u 3,
4).
- Cuéc chiÕn ®Êu ngµy cµng gian khæ, ¸c liÖt (qua h×nh ¶nh nh÷ng chiÕc xe ngµy
cµng mÐo mã, biÕn d¹ng).
- BÊt chÊp gian khæ, hy sinh, nh÷ng chiÕc xe vÉn th¼ng ®-êng ra tiÒn tuyÕn.

62
 - Nh÷ng ng-êi lÝnh l¸i xe qu¶ c¶m v÷ng tay l¸i v× hä cã mét tr¸i tim trµn ®Çy nhiÖt
t×nh c¸ch m¹ng, t×nh yªu tæ quèc nång nµn, ý chÝ quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam s¾t
®¸.
Tham kh¶o ®o¹n v¨n ph©n tÝch.
Hai c©u cuèi cña “ bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” ®· kh¾c ®Ëm h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï
cña ng-êi chiÕn sÜ l¸i xe trªn ®-êng Tr-êng S¬n.
Xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tr-íc
ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim
Nh÷ng chiÕc xe Êy ®· bÞ bom ®¹n chiÕn tranh ph¸ huû nÆng nÒ, mÊt ®i c¶ nh÷ng hÖ
sè an toµn t-ëng nh- kh«ng thÓ l¨n b¸nh. VËy mµ nh÷ng ng-êi chiÕn sÜ l¸i xe ®©u cã
chÞu dõng. Nh÷ng chiÕc xe vËn t¶i cña hä chë l-¬ng thùc, thuèc men, ®¹n d-îc vÉn
ch¹y trong bom r¬i ®¹n löa bëi phÝa tr-íc lµ miÒn Nam ®ang vÉy gäi. C«ng cuéc giµnh
®éc lËp tù do cña nöa n-íc vÉn ph¶i tiÕp tôc. Dïng h×nh ¶nh t-¬ng ph¶n ®èi lËp, c©u
th¬ kh«ng chØ nªu bËt ®-îc sù ngoan c-êng, dòng c¶m v-ît lªn trªn gi¶n khæ, ¸c liÖt
mµ cßn nªu bËt ®-îc ý chÝ chiÕn ®Êu gi¶i phãng MiÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc. H¬n
thÕ h×nh ¶nh ho¸n dô “ mét tr¸i tim” lµ h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt cña bµi th¬ chØ ng-êi lÝnh l¸i
xe, chØ sù nhiÖt t×nh cøu n-íc, lßng yªu n-íc nång nµn, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn
Nam, thèng nhÊt Tæ quèc. H×nh ¶nh nµy kÕt hîp cïng kÕt c©u c©u “ vÉn - chØ cÇn” ®· lý
gi¶i vÒ søc m¹nh v-ît khã, kh¼ng ®Þnh h¬n tinh thÇn hiªn ngang bÊt khuÊt, sù l¹c quan
tù tin trong cuéc chiÕn cña ng-êi lÝnh l¸i xe. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o nªn cho hä søc m¹nh
®Ó chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng ®Ó chóng ta m·i m·i yªu quý vµ c¶m phôc.
C©u 6: C¶m nhËn cña em vÒ h×nh ¶nh ng-êi lÝnh l¸i xe trong bµi th¬ “ Bµi th¬ vÒ
tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” cña Ph¹m TiÕn DuËt.
Ng-êi l¸i xe trong bµi th¬ lµ nh÷ng ng-êi chiÕn sÜ trÎ trung. C¸c anh rÊt trÎ trung,
hån nhiªn, t©m hån gÇn gòi víi thiªn nhiªn. Khã kh¨n gian khæ c¸c anh coi th-êng: õ
th× cã bôi, õ th× -ít ¸o. Th¸i ®é “ ch-a cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc, ch-a cÇn
thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a lµ sù th¸ch thøc, coi th-êng khã kh¨n gian khæ. Nh÷ng chiÕc
xe tõ trong bom r¬i, bÞ bom giËt, bom rung, nh-ng ng-êi chiÕn sÜ vÉn ung dung. C¸c
anh nh×n th¼ng phÝa tr-íc, vui vÎ b¾t tay nhau. Xe h- háng kh«ng cã kÝnh, kh«ng cã
®Ìn, kh«ng cã mui xe, thïng xe cã x-íc, nh-ng xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tr-íc.
TÊt c¶ v× tiÒn tuyÕn, v× mÆt trËn, ®ã lµ khÈu hiÖu cña hä. Vµ nh÷ng chiÕc xe mang ®Çy
th-¬ng tÝch vÉn l¨n b¸nh ra mÆt trËn. Cã thÓ nãi nh÷ng ng-êi l¸i xe, ng-êi lµm chñ
ph-¬ng tiÖn lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh lµm nªn th¾ng lîi trªn mÆt trËn vËn t¶i vµ cuéc kh¸ng
chiÕn chèng Mü cøu n-íc.
C©u 7:
a. Ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña tõ “ Ch«ng chªnh” trong c©u th¬: “ Vâng m¾c ch«ng
chªnh ®-êng xe ch¹y. L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm” .
b. ChØ víi hai c©u th¬ trªn, Ph¹m TiÕn DuËt ®· cho ta hiÓu vÎ ®Ñp ng-êi l¸i xe
Tr-êng S¬n thêi chèng Mü. H·y viÕt tiÕp tõ 7 ®Õn 12 c©u t¹o ®o¹n v¨n diÔn dÞch hoµn
chØnh (trong ®so cã sö dông phÐp nèi vµ c©u ®¬n më réng thµnh phÇn chñ ng÷).
Gîi ý:
63
 a. - “ Ch«ng chªnh” lµ mét tõ l¸y giµu gi¸ trÞ gîi t¶, gîi c¶m. Tõ “ ch«ng chªnh” gîi
t¶ t- thÕ kh«ng th¨ng b»ng, kh«ng ch¾c ch¾n, kh«ng v÷ng c·i. Trong hoµn c¶nh ra ®êi
cña bµi th¬ th× tõ “ ch«ng chªnh” gîi sù nguy hiÓm. §©y lµ mét nÐt vÏ hiÖn thùc mµ
Ph¹m TiÕn DuËt t¸i hiÖn l¹i cuéc ®êi gian khæ cña ng-êi lÝnh l¸i xe Tr-êng S¬n. Trong
hoµn c¶nh chiÕn ®Êu hÕt søc gian khæ, hä ph¶i ¨n, ph¶i ngñ nh÷ng giÊc ngñ ng¾n trªn
xe hoÆc trªn däc ®-êng ®i gi÷a lµn m-a bom cña kÎ thï nh»m huû diÖt sù sèng.
- Song tõ “ ch«ng chªnh” cßn gîi t¶ phong th¸i hiªn ngang cña ng-êi lÝnh. Bom ®¹n
cña kÎ thï t-ëng nh- cã thÓ dïng søc m¹nh ®Ó huû diÖt sù sèng con ng-êi nh-ng
kh«ng! H×nh ¶nh nh÷ng chiÕc vâng m¾c “ ch«ng chªnh” trªn tuyÕn ®-êng TS khãi löa
Êy ®· chøng minh ®iÒu ng-îc l¹i: sù sèng kh«ng chØ tån t¹i mµ cßn tån t¹i trong mét t-
thÕ kiªu h·nh, hiªn ngang, t- thÕ cña ng-êi chiÕn th¾ng.
b. ViÕt ®o¹n v¨n:
- C©u th¬ t¸i hiÖn mét c¸ch tinh tÕ gian khæ mµ nh÷ng ng-êi lÝnh l¸i xe Tr-êng S¬n
ph¶i tr¶i qua. §ã lµ cuéc sèng gian khæ, ph¶i ¨n, ph¶i ngñ nh÷ng giÊc ngñ ng¾n ngµy
trªn xe gi÷a nh÷ng lµn m-a bom cña giÆc ®ang ngµy ®ªm trót xuèng nh»m huû diÖt sù
sèng.
- “ Ch«ng chªnh” lµ mét tõ l¸y giµu gi¸ trÞ gîi t¶, gîi c¶m. Tõ “ ch«ng chªnh” gîi ta
t- thÕ kh«ng th¨ng b»ng, kh«ng ch¾c ch¾n, kh«ng v÷ng ch·i. Song trong hoµn c¶nh cña
bµi th¬, tõ “ ch«ng chªnh” cßn gîi t¶ phong th¸i hiªn ngang cña ng-êi lÝnh nh- ng¹o
nghÔ, th¸ch thøc kÎ thï.
- Hä lu«n cã t- thÕ tiÕn vÒ phÝa tr-íc. §iÖp tõ “ l¹i ®i” t¸i hiÖn vßng b¸nh xe l¨n
tiÕn lªn phÝa tr-íc, réng h¬n lµ ®oµn xe vËn t¶i lao nhanh ra mÆt trËn bá l¹i ®»ng sau tÊt
c¶ ®¹n bom u ¸m ®Ó ®Õn víi bÇu trêi xanh phÝa tr-íc.
- BÇu trêi xanh lµ h×nh ¶nh tr-îng tr-ng cho hoµ b×nh, cho cuéc sèng t-¬i ®Ñp. Víi
h×nh ¶nh nµy, ta thÊy ®-îc niÒm l¹c quan, niÒm tin bÊt diÖt cña ng-êi lÝnh vµo chiÕn
th¾ng. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ søc m¹nh lín lao ®Ó ®oµn xe l¨n b¸nh tíi ®Ých?

64
 §oµn thuyÒn ®¸nh c¸
Huy CËn
MÆt trêi xuèng biÓn nh- hßn löa.
Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa.
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i,
C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i.

H¸t r»ng: c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng,

C¸ thu biÓn §«ng nh- ®oµn thoi.
§ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng,
§Õn dÖt l-íi ta, ®oµn c¸ ¬i!

ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng.

L-ít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng,
Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn,
Dµn ®an thÕ trËn l-íi v©y gi¨ng.
C¸ nhô, c¸ chim cïng c¸ ®Ð,
C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång,
C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ,
§ªm thë: sao lïa n-íc H¹ Long.
65
 Ta h¸t bµi ca ngîi c¸ vµo,
Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao.
BiÓn cho ta c¸ nh- lßng mÑ.
Nu«i lín ®êi ta tù buæi nµo.

Sao mê, kÐo l-íi kÞp trêi s¸ng,

Ta kÐo xo¨n tay chïm c¸ nÆng.
VÉy b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng,
L-íi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång.

C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i,

§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi.
MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi,
M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i.

A. KiÕn thøc c¬ b¶n

I. T¸c gi¶:
- Huy CËn (1919 - 2005) tªn ®Çy ®ñ lµ Cï Huy CËn, quª ë lµng ¢n Phó, huyÖn Dô
Quang (tr-íc ®©y thuéc huyÖn H-¬ng S¬n, sau lµ §øc Thä), tØnh Hµ TÜnh.
- Huy CËn ®· næi tiÕng trong phong trµo th¬ míi víi tËp th¬ “ Löa thiªng” (1940).
¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ tr-íc n¨m 1945 vµ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m tõng gi÷
nhiÒu träng tr¸ch trong chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬
tiªu biÓu cña nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam.
- Huy CËn ®· ®-îc Nhµ n-íc trao tÆng Gi¶i th-ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ
thuËt (1996).
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:
- Gi÷a n¨m 1958, Huy Cận cã chuyÕn ®i thùc tÕ dµi ngµy ë vïng má Qu¶ng Ninh.
Tõ chuyÕn ®i thùc tÕ nµy, hån th¬ Huy CËn míi thùc sù n¶y në trë l¹i, dåi dµo trong
c¶m høng vÒ thiªn nhiªn ®Êt n-íc, vÒ lao ®éng vµ niÒm vui tr-íc cuéc sèng míi.
- Bµi "§oµn thuyÒn ®¸nh c¸" ®-îc s¸ng t¸c trong thêi gian Êy vµ in trong tËp th¬
“ Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng” (1958).
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt
* Néi dung: Bµi th¬ kh¾c ho¹ nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp tr¸ng lÖ, thÓ hiÖn sù hµi hoµ gi÷a
thiªn nhiªn vµ con ng-êi lao ®éng, béc lé niÒm vui, niÒm tù hµo cña nhµ th¬ tr-íc ®Êt
n-íc vµ cuéc sèng.

66
 * NghÖ thuËt: - S¸ng t¹o h×nh ¶nh th¬ b»ng liªn t-ëng, t-ëng t-îng phong phó, ®éc
®¸o.
- ¢m h-ëng khoÎ kho¾n, hµo hïng, l¹c quan.
3. Bè côc bµi th¬
Bµi th¬ ®-îc bè côc theo tr×nh tù thêi gian, kh«ng gian chuyÕn ra kh¬i cña ®oµn
thuyÒn, gåm 3 phÇn:
- PhÇn 1 (2khæ ®Çu): c¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i
- PhÇn 2 (5 khæ tiÕp theo): c¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ trªn biÓn.
- PhÇn 3 (khæ cuèi): h×nh ¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ trë vÒ.
Nªu thêi gian vµ kh«ng gian ®-îc miªu t¶ trong bµi th¬:
Bµi th¬ ®· t¹o ra mét khung c¶nh kh«ng gian vµ thêi gian rÊt ®¸ng chó ý:
- Kh«ng gian réng lín bao la víi mÆt trêi, biÓn, tr¨ng, sao, m©y, giã;
- Thêi gian lµ nhÞp tuÇn hoµn cña vò trô tõ lóc hoµng h«n ®Õn b×nh minh, còng lµ
thêi gian cña mét chuyÕn ra biÓn råi trë vÒ cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸: mÆt trêi xuèng
biÓn, c¶ trêi ®Êt vµo ®ªm, tr¨ng lªn cao, ®ªm thë, sao lïa…råi sao mê, mÆt trêi ®éi biÓn
nh« lªn trong mét ngµy míi. §iÓm nhÞp thêi gian cho c«ng viÖc cña ®oµn thuyÒn ®¸nh
c¸ lµ nhÞp tuÇn hoµn cña thiªn nhiªn vò trô.
B. Ph©n tÝch bµi th¬
I. Ph©n tÝch c¶ bµi th¬:
Yªu cÇu: TËp trung lµm næi bËt mét sè luËn ®iÓm sau:
1) L§1: Ngay më ®Çu bµi th¬ ta ®· nghe thÊy ©m h-ëng bµi ca lao ®éng ng©n vang,
khoÎ kho¾n trong c¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i. (khæ 1 vµ 2).
- §ã lµ c¶nh ra kh¬i trong buæi hoµng h«n thËt huy hoµng, tr¸ng lÖ, ®Çy søc sèng:
“ MÆt trêi xuèng biÓn nh- hßn löa
Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa”
- Ph©n tÝch ®iÓm nh×n cña th¬.
- Ph©n tÝch c¶m nhËn ®éc ®¸o cña t¸c gi¶ vÒ h×nh ¶nh mÆt trêi… qua biÖn ph¸p so
s¸nh vµ nh©n ho¸ ®Æc s¾c. Huy CËn ®· miªu t¶ rÊt thùc sù chuyÓn ®æi thêi kh¾c gi÷a
ngµy vµ ®ªm khiÕn c¶nh biÓn vµo ®ªm thËt ®Ñp, kú vÜ, tr¸ng lÖ nh- thÇn tho¹i ®ång thêi
gîi sù gÇn gòi nh- ng«i nhµ th©n quen, gîi sù b×nh yªn ®èi víi ng-êi d©n chµi.
- mµn ®ªm më ra ®· khÐp l¹i kh«ng gian cña mét ngµy. Gi÷a lóc vò trô, ®Êt trêi
nh- chuyÓn sang tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× ng-îc l¹i, con ng-êi b¾t ®Çu ho¹t ®éng:
“ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i,
C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i” .
+ C©u th¬ khiÕn ta h×nh dung ®-îc c¶ mét ®oµn thuyÒn, chø kh«ng ph¶i lµ mét con
thuyÒn ®¬n ®éc ra kh¬i. Tõ l¹i diÔn t¶ c«ng viÖc lao ®éng th-êng ngµy.
+ ë ®©y t¸c gi¶ t¶ khÝ thÕ cña ®oµn thuyÒn ®ã ra kh¬i qua h×nh ¶nh c©u h¸t c¨ng
buåm cïng giã kh¬i. §ã lµ mét Èn dô hay, biÕn c¸i ¶o thµnh c¸i thùc - > khÝ thÕ ph¬i
phíi, m¹nh mÏ cña ®oµn thuyÒn vµ niÒm vui, søc m¹nh ng-êi lao ®éng trªn biÓn, lµm
chñ cuéc ®êi ®ang chinh phôc biÓn kh¬i.

67
 - Ph©n tÝch khæ th¬ thø 2:
“ H¸t r»ng: c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng,
C¸ thu biÓn §«ng nh- ®oµn thoi
§ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng
§Õn dÖt l-íi ta, ®oµn c¸ ¬i!”
+ Gîi sù giµu cã cña biÓn kh¬i.
+ Gîi sù quý gi¸ - > tõ "b¹c".
+ H×nh ¶nh so s¸nh ®Ñp "C¸ thu biÓn §«ng nh- ®oµn thoi".
+ H×nh ¶nh nh©n ho¸ tinh tÕ: “ dÖt”
+ Tõ “ ta” ®Çy tù hµo, kh«ng cßn c¸i “ t«i” c« ®¬n nhá bÐ…
- > C¶nh ra kh¬i huy hoµng ®Çy khÝ thÕ høa hÑn.
b. L§2: TiÕp theo niÒm c¶m høng say s-a, bµi ca lao ®éng vÉn vang lªn khoÎ kho¾n,
ngîi ca c¶nh ®¸nh c¸ trªn biÓn d-íi trêi tr¨ng sao. T¸c gi¶ s¸ng t¹o h×nh ¶nh ®Ñp. (khæ
3, 4, 5, 6)
- Ph©n tÝch hai c©u th¬ khæ 3: Trªn mÆt biÓn cã mét con thuyÒn l-ít ®i trªn sãng.
+ H×nh ¶nh nãi qu¸ cho thÊy: con thuyÒn ®¸nh c¸ vèn nhá bÐ tr-íc biÓn c¶ bao la
giê ®©y qua c¸i nh×n cña nhµ th¬ trë nªn lín lao, kú vÜ vµ ngang tÇm vò trô:
“ ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng
L-ít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng” ,
Mét con thuyÒn ®Æc biÖt cã giã lµ ng-êi cÇm l¸i, cßn tr¨ng lµ c¸nh buåm - > gîi sù
nhÞp nhµng, hoµ quÖn cña ®oµn thuyÒn víi biÓn trêi.
+ Con thuyÒn b¨ng b¨ng l-ít sãng ra kh¬i ®Ó dß bông biÓn. C«ng viÖc ®¸nh c¸ ®-îc
dµn ®an nh- mét thÕ trËn hµo hïng - > Gîi sù khÐo lÐo nh- nghÖ sÜ cña ng-êi d©n chµi
vµ t©m hån phãng kho¸ng, dòng c¶m chinh phôc biÓn c¶.
=> Nh- vËy, tÇm vãc cña con ng-êi vµ ®oµn thuyÒn ®· ®-îc n©ng lªn, hoµ nhËp vµo
kÝch th-íc cña thiªn nhiªn vò trô. Kh«ng cßn c¸i c¶m gi¸c nhá bÐ lÎ loi khi con ng-êi
®èi diÖn víi trêi réng, s«ng dµi nh- trong th¬ Huy CËn tr-íc c¸ch m¹ng. H×nh ¶nh th¬
thËt l·ng m¹n, bay bæng vµ con ng-êi cã t©m hån còng thËt vui vÎ, ph¬i phíi. C«ng
viÖc lao ®éng nÆng nhäc cña ng-êi ®¸nh c¸ ®· trë thµnh bµi ca ®Çy niÒm vui, nhÞp
nhµng cïng thiªn nhiªn.
- Ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ vÒ vÎ ®Ñp cña c¸c loµi c¸ quý qua nghÖ thuËt nh©n
ho¸: rùc rì, lÊp l¸nh nh- mét ®ªm héi.
“ C¸ nhô, c¸ chim cïng c¸ ®Ð,
C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång,
C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ,
§ªm thë: sao lïa n-íc H¹ Long” .
+ Huy CËn ®· ngîi ca sù giµu cã cña biÓn c¶ b»ng c¸ch liÖt kª tªn cña c¸c loµi c¸
kh¸c nhau: “ C¸ nhô, c¸ chim cïng c¸ ®Ð - c¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång” . Chim, thu,
nhô, ®Ð lµ nh÷ng loµi c¸ quý ë vïng biÓn n-íc ta, nh÷ng loµi c¸ mang l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ
lín cho ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam.

68
 + BiÓn kh«ng chØ giµu mµ cßn rÊt ®Ñp. BiÓn ®Ñp mét c¸ch th¬ méng. Khi mµn ®ªm
b¾t ®Çu bu«ng xuèng, trêi khuya dÇn, tr¨ng b¾t ®Çu lªn, chóng ta cã thÓ h×nh dung gi÷a
kh«ng gian bao la sãng n-íc, gi÷a ¸nh s¸ng rÊt dÞu dµng, mê ¶o, m¬ hå cña ¸nh tr¨ng
trªn biÓn, lóc Êy biÓn mang mµu s¾c thËt nªn th¬. Nã lÊp l¸nh, dÞu dµng, thanh tho¸t.
VÎ ®Ñp ®ã hoµ cïng víi mµu s¾c cña mu«n loµi c¸ trªn biÓn. Huy CËn sö dông mét lo¹t
c¸c tÝnh tõ chØ mµu s¾c: lÊp l¸nh, ®en hång, vµng choÐ. TÊt c¶ t¹o nªn mét bøc tranh
s¬n mµi nªn th¬ vµ ®Çy chÊt l·ng m¹n. Nh÷ng con c¸ song gièng nh- ngän ®uèc ®en
hång ®ang lao ®i trong luång n-íc d-íi ¸nh tr¨ng lÊp l¸nh qu¶ lµ h×nh ¶nh Èn dô ®éc
®¸o. Tuy nhiªn C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ l¹i lµ h×nh ¶nh ®Ñp nhÊt. ¸nh tr¨ng
in xuèng mÆt n-íc, nh÷ng con c¸ quÉy ®u«i nh- quÉy ¸nh tr¨ng tan ra vµng chÐo.
+ §Óm thë: sao lïa n-íc H¹ Long lµ h×nh ¶nh nh©n ho¸ ®Ñp. §ªm ®-îc miªu t¶ nh-
mét sinh vËt ®¹i d-¬ng: nã thë. TiÕng thë cña biÓn ®ªm chÝnh lµ ¸nh sao lïa sãng n-íc,
hoµ víi tiÕng gâ thuyÒn trong nhÞp ®iÖu hèi thóc cña ®ªm tµn… Nh-ng t-ëng t-îng cña
nhµ th¬ ®-îc c¾t nghÜa b»ng bÊt ngê: sao lïa n-íc H¹ Long lµm nªn tiÕng thë cña ®ªm.
§©y lµ mét h×nh ¶nh ®¶o ng-îc, sãng biÓn ®u ®-a lïa ¸nh sao trêi n¬i ®¸y n-íc chø
kh«ng ph¶i bãng sao lïa sãng n-íc. §©y lµ mét h×nh ¶nh l¹ - mét s¸ng t¸c nghÖ thuËt
cña nhµ th¬ Huy CËn khiÕn cho c¶nh thiªn nhiªn sinh ®éng. TÊt c¶ lµm nªn mét bøc
tranh hoµ nhÞp kú diÖu gi÷a thiªn nhiªn vµ con ng-êi lao ®éng.
- Ph©n tÝch tiÕng h¸t c¨ng trµn mÆt biÓn, gäi c¸ vµo.
“ Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo,
Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao.
BiÓn cho ta c¸ nh- lßng mÑ,
Nu«i lín ®êi ta tù buæi nµo".
+ Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo - > Gîi sù th©n thiÕt, gîi niÒm vui, phÊn chÊn yªu lao
®éng.
+ Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao. - > Gîi c¶m nhËn chÊt th¬ bay bæng l·ng m¹n,
kh«ng ph¶i con ng-êi gâ thuyÒn ®Ó xua c¸ vµo l-íi mµ lµ tr¨ng cao gâ. Trong ®ªm
tr¨ng s¸ng, vÇng tr¨ng in xuèng mÆt n-íc, sãng x« bãng tr¨ng d-íi n-íc gâ vµo m¹n
thuyÒn t¹o nªn nhÞp ®iÖu cho bµi ca lao ®éng. Cã thÓ nãi ®©y lµ h×nh ¶nh l·ng m¹n ®Çy
chÊt th¬ lµm ®Ñp thªm c«ng viÖc ®¸nh c¸ trªn biÓn. Thiªn nhiªn ®· cïng con ng-êi hoµ
®ång trong lao ®éng. Vµ nh- vËy, bøc tranh kh«ng chØ cã mµu s¾c h×nh ¶nh mµ cßn cã
c¶ ©m thanh rén r·.
“ BiÓn cho ta c¸ nh- lßng mÑ,
Nu«i lín ®êi ta tù buæi nµo” .
- > Gîi sù giao hoµ th©n thiÕte, -u ¸i cña con ng-êi víi biÓn quª h-¬ng, biÓn rÊt ©n
t×nh.
- Ph©n tÝch bøc ph¸c ho¹ khoÎ kho¾n vÒ t- thÕ ng-êi d©n chµi.
“ Sao mê, kÐo l-íi kÞp trêi s¸ng
Ta kÐo xo¨n tay chïm c¸ nÆng.
VÉy b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng,

69
 L-íi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång” .
+ C©u th¬ nh- t¹o nªn h×nh ¶nh ng-êi lao ®éng trªn nÒn trêi ®ang s¸ng dÇn, öng
hång.
+ Tõ “ b¹c” , “ vµng” võa gîi mµu s¾c s¸ng ®Ñp, võa gîi sù quý gi¸, giµu cã cña biÓn
ban tÆng con ng-êi cÇn cï, dòng c¶m.
+ L-íi xÕp buåm lªn ®ãn n¾ng hång t¹o mét sù nhÞp nhµng gi÷a lao ®éng cña con
ng-êi víi sù vËn hµnh cña vò trô. Con ng-êi muèn chia sÎ niÒm vui víi ¸nh b×nh minh.
c. L§ 3: Nh-ng cã lÏ bµi ca lao ®éng ng©n vang hµo hïng nhÊt, hay nhÊt ë khæ th¬
cuèi cïng: diÔn t¶ c¶nh ®oµn thuyÒn th¾ng lîi trë vÒ trong b×nh minh rùc rì, tr¸ng lÖ.
(Khæ cuèi).
- 4 c©u cuèi ®· dùng lªn quang c¶nh kú vÜ vÒ cuéc ch¹y ®ua cña con ng-êi (®oµn
thuyÒn) víi mÆt trêi.
+ H×nh ¶nh c©u h¸t l¹i më ®Çu cho khæ th¬: “ C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i” . Nh-
vËy, c©u h¸t ®· theo suèt cuéc hµnh tr×nh cña ngêi d©n chµi. C©u h¸t më ®Çu lóc hä b¾t
®Çu lªn ®-êng ra kh¬i, vµ khi trë vÒ l¹i nh÷ng c©u h¸t Êy. CÊu tróc lÆp: nh- mét ®iÖp
khóc ng©n nga, nhÊn m¹nh niÒm vui lao ®éng lµm giµu ®Ñp quª h-¬ng. Cã lÏ c©u h¸t
lóc ra ®i lµ c©u h¸t l¹c quan tin t-ëng khi trë vÒ con thuyÒn sÏ ®Çy ¾p c¸ t-¬i, cßn c©u
h¸t lóc trë vÒ lµ c©u h¸t vui s-íng tr-íc thµnh qu¶ lao ®éng sau mét ®ªm vÊt v¶.
+ Kh«ng chØ cã h×nh ¶nh c©u h¸t ®-îc lÆp l¹i ë khæ cuèi, ta cßn thÊy h×nh ¶nh mÆt
trêi còng xuÊt hiÖn. NÕu khæ ®Çu lµ mÆt trêi cña hoµng h«n th× ®©y lµ mÆt trêi cña b×nh
minh. B×nh minh b¸o hiÖu mét ngµy míi, b¸o hiÖu mét sù sèng sinh s«i n¶y në, lµ sù
khëi ®Çu cña nh÷ng niÒm vui, niÒm h¹nh phóc mµ ng-êi d©n chµi cã ®-îc sau mét
chuyÕn hµnh tr×nh rÊt vÊt v¶ vµ cùc nhäc.
+ §Æc biÖt ë khæ th¬ cuèi cã mét h×nh ¶nh rÊt hay, rÊt hoµnh tr¸ng vµ l·ng m¹n:
“ §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi” . §oµn thuyÒn ë ®©y s¸nh ngang víi h×nh ¶nh
mÆt trêi. Huy CËn ®· lÊy mét sù vËt bÐ nhá, b×nh dÞ ®Ó ngÇm so s¸nh víi h×nh ¶nh vÜ
®¹i cña thiªn nhiªn: “ MÆt trêi” . H×nh ¶nh nh©n ho¸, nãi qu¸ - > søc dåi dµo, vÉn h¨ng
say m¹nh mÏ sau mét ®ªm lao ®éng vÊt v¶ cña ng-êi d©n chµi. Nãi nh- vËy lµ t¸c gi¶
®· lµm næi bËt t- thÕ cña nh÷ng con ng-êi lao ®éng, bëi nãi ®oµn thuyÒn nh-ng thùc
chÊt lµ nãi ®Õn ng-êi d©n chµi, ®oµn thuyÒn ë ®©y lµ mét ho¸n dô ®Ó chØ ng-êi ng- d©n.
Hä trë vÒ trong mét t- thÕ s¸nh ngang víi vò trô, thËm chÝ trong cuéc ch¹y ®ua víi
thiªn nhiªn hä ®· chiÕn th¾ng. ChÝnh nh÷ng con ng-êi lao ®éng Êy ®· chiÕn th¾ng thiªn
nhiªn vµ lµm chñ thiªn nhiªn.
+ Khi mÆt trêi lã r¹ng, mét ngµy míi b¾t ®Çu còng lµ lóc ®oµn thuyÒn trë vÒ bÕn:
“ MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi - M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i” . Ta l¹i b¾t gÆp
mét h×nh ¶nh mÆt trêi kh¸c, kh«ng ph¶i cña thiªn nhiªn mµ cña mu«n ngµn m¾t c¸ lÊp
l¸nh trong buæi b×nh minh. ý th¬ ph¶ng phÊt kh«ng khÝ thÇn tho¹i, anh hïng ca, b¶n
anh hïng ca lao ®éng. §ã lµ niÒm vui chiÕn th¾ng, niÒm vui ®ñ ®Çy khi ®-îc mïa c¸,
niÒm vinh quang cña ng-êi lao ®éng rÊt b×nh dÞ, nhá bÐ. Nã lµm næi bËt t- thÕ lµm chñ
vò trô cña nh÷ng con ng-êi lao ®éng.

70
 - Huy CËn kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt ®Ñp khoÎ kho¾n cña ng-êi d©n chµi (qua c©u h¸t…) vµ
vÎ ®Ñp giµu cã cña biÓn kh¬i qua kÕt cÊu ®Çu ®u«i t-¬ng øng.
II. Bµi th¬ cã bao nhiªu tõ h¸t, c¶ bµi còng lµ mét khóc ca, ®©y lµ khóc ca g× vµ
t¸c gi¶ lµm thay lêi ai? Em cã nhËn xÐt g× vÒ ©m h-ëng, giäng ®iÖu cña bµi th¬?
C¸c yÕu tè: thÓ th¬, vÇn, nhÞp ®· gãp phÇn t¹o nªn ©m h-ëng cña bµi th¬ nh- thÕ
nµo?
Bµi th¬ “ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸” cã ©m h-ëng võa khoÎ kho¾n, s«i næi, võa ph¬i
phíi, bay bæng. ¢m h-ëng Êy ®-îc t¹o thµnh bëi:
- Lêi th¬ dâng d¹c.
- ¢m ®iÖu th¬ nh- khóc h¸t say mª hµo høng víi ch÷ “ h¸t” lÆp ®i lÆp l¹i 4 lÇn,
khiÕn bµi th¬ nh- mét khóc ca - khóc ca cña t×nh yªu lao ®éng.
- ThÓ th¬ 7 ch÷, nhÞp 4/3 lµ chñ yÕu nªn rÊt khoÎ kho¾n.
- VÇn liÒn xen c¸ch, vÇn tr¾c xen b»ng. VÇn tr¾c t¹o nªn søc m¹nh, søc déi, cßn
vÇn b»ng t¹o nªn sù vang xa bay bæng cho lêi th¬.
- H×nh ¶nh th¬ lÆp l¹i theo kÕt cÊu ®Çu cuèi t-¬ng øng.
C¸c yÕu tè trªn ®· t¹o cho bµi th¬ ©m h-ëng, giäng ®iÖu ®Çy søc sèng, thÓ hiÖn niÒm
l¹c quan, vui t-¬i, phÊn khëi cña ng-êi d©n chµi khi lao ®éng vµ hån th¬ ph¬i phíi,
lßng yªu cuéc sèng cña t¸c gi¶ Huy CËn trong nh÷ng n¨m ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x·
héi.
Gîi ý c¸ch viÕt mét sè ®o¹n v¨n
1. Tr-íc hÕt c¶nh hoµng h«n trªn biÓn vµ c¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ ra kh¬i
®-îc diÔn t¶ rÊt sinh ®éng ë 2 khæ th¬ ®Çu.
a. C¶nh hoµng h«n trªn biÓn ®-îc miªu t¶ b»ng mét h×nh t-îng ®éc ®¸o.
“ MÆt trêi xuèng biÓn nh- hßn löa
Sãng ®· cµi then ®ªm sËp cöa” .
- Víi sù liªn t-ëng so s¸nh thó vÞ, Huy CËn ®· miªu t¶ rÊt thùc sù chuyÓn ®æi thêi
kh¾c gi÷a ngµy vµ ®ªm khiÕn c¶nh biÓn vµo ®ªm thËt kú vÜ, tr¸ng lÖ nh- thÇn tho¹i. Vò
trô nh- mét ng«i nhµ lín víi mµn ®ªm bu«ng xuèng lµ tÊm cöa khæng lå víi nh÷ng
l-în sãng hiÒn hoµ gèi ®©u nhau ch¹y ngang trªn biÓn nh- nh÷ng chiÕc then cµi cöa.
Ph¸c ho¹ ®-îc mét bøc tranh phong c¶nh kú diÖu nh- thÕ h¼n nhµ th¬ ph¶i cã cÆp m¾t
thÇn vµ tr¸i tim nh¹y c¶m.
b. Khi thiªn nhiªn b-íc vµo tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× con ng-êi b¾t ®Çu lµm viÖc.
- Mµn ®ªm më ra ®· khÐp l¹i kh«ng gian cña mét ngµy. Gi÷a lóc vò trô, ®Êt trêi
nh- chuyÓn sang tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× ng-îc l¹i, con ng-êi b¾t ®Çu ho¹t ®éng “ §oµn
thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i - C©u h¸t c¨ng buån cïng giã kh¬i” . Sù ®èi lËp nµy lµm næi
bËt t- thÕ lao ®éng cña con ng-êi tr-íc biÓn c¶.
- NhÞp th¬ nhanh m¹nh nh- mét quyÕt ®Þnh døt kho¸t. §oµn ng- d©n ®· xuèng ®¸y
thuyÒn ra kh¬i vµ cÊt cao tiÕng h¸t khëi hµnh. Tõ “ l¹i” võa biÓu thÞ sù lÆp l¹i tuÇn tù,
th-êng nhËt, ??? mçi ngµy cña c«ng viÖc lao ®éng võa biÓu thÞ ý so s¸nh ng-îc chiÒu
víi c©u trªn: ®Êt trêi vµo ®ªm nghØ ng¬i mµ con ng-êi b¾t ®Çu lao ®éng, mét c«ng viÖc
lao ®éng kh«ng Ýt vÊt v¶.
71
 - H×nh ¶nh “ c©u h¸t c¨ng buåm” - c¸nh buåm c¨ng giã ra kh¬i lµ Èn dô cho tiÕng
h¸t cña con ng-êi cso søc m¹nh lµm c¨ng c¸nh buåm. C©u h¸t lµ niÒm vui, niÒm say
s-a høng khëi cña nh÷ng ng-êi lao ®éng l¹c quan yªu nghÒ, yªu biÓn vµ say mª víi
c«ng viÖc chinh phôc biÓn kh¬i lµm giµu cho Tæ quèc.
3. Vµ ®©y lµ h×nh ¶nh ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ trªn ®-êng trë vÒ:
C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i
§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi
MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi
M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm kh¬i.
- §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ ®· ®i vµo lóc hoµng h«n trong tiÕng h¸t vµ trë vÒ vµo lóc
b×nh minh cïng trong tiÕng h¸t. Nh÷ng c©u th¬ ®-îc lÆp l¹i nh- mét ®iÖp khóc cña mét
bµi ca lao ®éng. NÕu nh- tiÕng h¸t lóc tr-íc thÓ hiÖn niÒm vui khi lao ®éng th× tiÕng h¸t
sau l¹i thÓ hiÖn sù phÊn khëi v× kÕt qu¶ lao ®éng sau mét ®ªm lµm viÖc h¨ng say. Hä
trë vÒ trong t- thÕ míi “ ch¹y ®ua cïng mÆt trêi” . Tõ “ ch¹y ®ua” thÓ hiÖn khÝ thÕ lao
®éng m¹nh mÏ, søc lùc vÉn dåi dµo cña ng-êi lao ®éng. §oµn thuyÒn ®-îc nh©n ho¸,
c¶ mÆt trêi còng tham gia vµo cuéc ch¹y ®ua nµy vµ kÕt qu¶ con ng-êi ®· chiÕn th¾ng.
- Hai c©u kÕt khÐp l¹i bµi th¬ nh-ng l¹i më ra mét c¶nh t-îng thËt kú vÜ vµ chãi läi.
Ph¶i nãi r»ng Huy CËn ®· rÊt tinh tÕ khi miªu t¶ sù vËn hµnh cña vò trô. MÆt trêi tõ tõ
nh« lªn trªn s«ng n-íc xanh lam, chiÕu tá ¸nh s¸ng rùc rì, c¶nh biÓn bõng s¸ng vµ cßn
®Ñp h¬n víi kÕt qu¶ lao ®éng. Con thuyÒn chë vÒ khoang nµo còng ®Çy ¾p c¸. M¾t c¸
ph¶n chiÕu ¸nh mÆt trêi gièng nh- mu«n vµn mÆt trêi nhá li ti. §ã thËt sù lµ mét c¶nh
t-îng ®Ñp, huy hoµng gi÷a bÇu trêi vµ mÆt biÓn, gi÷a thiªn nhiªn vµ thµnh qu¶ lao
®éng.
C©u 4: ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n kho¶ng 10 c©u nªu c¶m nghÜ cña em vÒ vÎ ®Ñp cña
thiªn nhiªn vµ con ng-êi trong bµi th¬ “ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸” .
Gîi ý:
Thiªn nhiªn vïng biÓn trong bµi th¬ cã mét vÎ ®Ñp riªng. Bçu trêi gièng nh- ng«i
nhµ vò trô khi ®ªm xuèng còng cµi then, sËp cöa ®Ó chuÈn bÞ nghØ ng¬i. Cã tr¨ng, cã
giã, biÓn lÆng, nh÷ng bµy c¸ dÖt biÓn nh- muèn luång s¸ng. MÆt trêi lªn lµm cho biÓn
thªm mµu s¾c míi. Nh÷ng thuyÒn ®Çy ¾p c¸ nèi nhau thµnh mu«n dÆm kh¬i m¾t c¸ huy
hoµng. Con ng-êi lµm chñ nªn vui vÎ ca h¸t suèt tõ khi ra kh¬i, trong qu¸ tr×nh bu«ng
l-íi vµ trë vÒ. Con ng-êi hoµ hîp víi thiªn nhiªn. Giã l¸i thuyÒn, tr¨ng nh- d¸t vµng
trªn nh÷ng c¸nh buåm. Ng-êi ®¸nh c¸ th× h¸t bµi ca gäi c¸ vµo… Kh«ng khÝ lao ®éng
thËt khoÎ kho¾n. Tõng chïm c¸ nÆng ®-îc kÐo lªn trong tiÕng h¸t cña nh÷ng con ng-êi
ch¹y ®ua cïng mÆt trêi. VÎ ®Ñp cña thµnh qu¶ lao ®éng còng chÝnh lµ vÎ ®Ñp cña nh÷ng
ng-êi lao ®éng míi, lµm ¨n tËp thÓ, lµm cho thiªn nhiªn, lµm cho ®êi m×nh.
C©u 6: Trong c©u th¬ “ v©y b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng” , tõ “ ®«ng” cã nghÜa
lµ g×? H·y t×m Ýt nhÊt 2 nghÜa cña tõ “ ®«ng” vµ cho vÝ dô. C©u th¬ ®· sö dông biÖn
ph¸p tu tõ g×? Ph©n tÝch? T×m hai vÝ dô còng sö dông biÖn ph¸p tu tõ ®ã mµ em ®·
®-îc häc.
Gîi ý:
72
 - Tõ “ ®«ng” cã nghÜa lµ phÝa ®«ng, biÓn ®«ng.
- Hai nghÜa kh¸c nhau cña tõ “ ®«ng” .
- Lµ ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i: ®«ng ®óc, nhiÒu.
- Lµ ®éng tõ chØ tr¹ng th¸i: ®«ng cøng.
- Lµ tõ chØ ph-¬ng h-íng: h-íng ®«ng, phÝa ®«ng.
VD: §»ng ®«ng, tõng ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ nèi ®u«i nhau vÒ bê.
- C©u th¬ ®· sö dông biÖn ph¸p tu tõ Èn dô: chØ sè l-îng c¸ thu ®-îc nhiÒu ®Õn
møc lµm ®Çy ¾p, tr¾ng xo¸ m¹n thuyÒn khi ¸nh n¾ng chiÕu vµo th©n c¸ - thµnh qu¶ lao
®éng. C¶m gi¸c ¸nh s¸ng mét ngµy míi tõ ®oµn thuyÒn c¸ ®ã thÓ hiÖn ¸nh s¸ng sù béi
thu “ Mïa vµng” .
- VÝ dô vÒ hai c©u th¬ sö dông phÐp tu tõ Èn dô.
- VD1: Tõ Êy trong t«i bõng nÆng h¹
MÆt trêi ch©n lý chãi qua tim
- VD2: Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng
ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á.
C©u 7: Cho c©u chñ ®Ò sau
§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ kh«ng chØ lµ mét bøc tranh s¬n mµi léng lÉy vÒ vÎ ®Ñp
cña thiªn nhiªn mµ cßn lµ mét bµi ca ngîi vÎ ®Ñp cña con ng-êi lao ®éng.
a. §Ò tµi cña ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ g×? §Ò tµi cña ®o¹n v¨n trªn ®o¹n v¨n
chøa c©u më ®o¹n lµ g×?
b. H·y viÕt tiÕp tõ 9 ®Õn 15 c©u ®Ó t¹o thµnh ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp hoµn chØnh.
Trong ®ã cã sö dông phÐp thÕ ®ång nghÜa.
Gîi ý:
a. §Ò tµi cña ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ: ca ngîi vÎ ®Ñp cña con ng-êi lao ®éng.
§Ò tµi cña ®o¹n v¨n trªn ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ: §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ lµ
mét bøc tranh s¬n mµi léng lÉy vÒ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn.
b. ViÕt ®o¹n:
- T- thÕ ra ®i: hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt >< t- thÕ hiªn ngang: hä mang ®Õn cho biÓn
kh¬i mét nhÞp ®iÖu míi : tiÕgn h¸t say mª lao ®éng.
- T- thÕ lao ®éng trªn biÓn c¶ bao la: lao ®éng trªn biÓn kh«ng hÒ c« ®¬n, tÇm vãc
cña hä s¸nh vai víi ®Êt trêi, bëi thiªn nhiªn bÇu b¹n, chia sÎ víi hä… (ph©n tÝch ®Ó
thÊy ®-îc sù hoµ hîp gi÷a con ng-êi vµ vò trô).
- T¹o nªn khóc men say ca ngîi con ng-êi lao ®éng - > t¹o thµnh qu¶ lao ®éng mµ
hä mong muèn.
- Nhµ th¬ dïng h×nh ¶nh rÊt thùc: “ ta kÐo xo¾n tay chïm c¸ nÆng” - > Thµnh qu¶
lao ®éng: Hä ra vÒ víi thuyÒn ®Çy ¾p d-êng nh- ¸nh b×nh minh th¾p lªn tõ v©y c¸. Hä
mang b×nh minh cho vïng biÓn bao la réng lín. Bµi th¬ lµ mét b¶n hïng ca vÒ ng-êi
lao ®éng.
C©u 8: H·y chØ ra vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt trong c©u th¬ sau:
C¸ nhô c¸ chim cïng c¸ ®Ð
C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång.
73
 H·y t×m mét vÝ dô còng cã sö dông biÖn ph¸p tu tõ nghÖ thuËt gièng nh- c©u th¬
trªn (trong ch-¬ng tr×nh ®· häc).
Gîi ý:
- Hai c©u th¬ trªn ®· sö dông biÖn ph¸p tu tõ liÖt kª, Èn dô. H×nh ¶nh nh÷ng con c¸
chim, c¸ ®Ð, c¸ song lµ Èn dô cho thµnh qu¶ lao ®éng mµ nh÷ng ng-êi d©n chµi cã ®-îc
sau mét ngµy lao ®éng trªn biÓn. H×nh ¶nh "lÊp l¸nh ®uèc ®en hång" lµ mét h×nh ¶nh
®Ñp, nh÷ng chiÕc v©y c¸ d-íi ¸nh tr¨ng nh- lÊp l¸nh.
- C©u th¬ cã sö dông phÐp liÖt kª: VD: Mét canh, hai canh l¹i ba canh/ Tr»n träc
b¨n kho¨n giÊc ch¼ng thµnh.
BÕp löa
B»ng ViÖt
Mét bÕp löa chên vên s-¬ng sím
Mét bÕp löa Êp iu nång ®-îm
Ch¸u th-¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng m-a.

Lªn bèn tuæi ch¸u ®· quen mïi khãi

N¨m Êy lµ n¨m ®ãi mßn ®ãi mái
Bè ®i ®¸nh xe, kh« r¹c ngùa gµy
ChØ nhí khãi hun nhÌm m¾t ch¸u
NghÜ l¹i ®Õn giê sèng mòi cßn cay!

T¸m n¨m rßng ch¸u cïng bµ nhãm löa

Tu hó kªu trªn nh÷ng c¸nh ®ång xa
Khi tu hó kªu, bµ cßn nhí kh«ng bµ
Bµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ
TiÕng tu hó sao mµ tha thiÕt thÕ!
MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ
Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe
Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc.
Nhãm bÕp löa nghÜ th-¬ng bµ khã nhäc,
Tu hó ¬i! Ch¼ng ®Õn ë cïng bµ
Kªu chi hoµi trªn nh÷ng c¸nh ®ång xa?

N¨m giÆc ®èt lµng ch¸y tµn ch¸y rôi

Hµng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi
§ì ®Çn bµ dùng l¹i tóp lÒu tranh
VÉn v÷ng lßng, bµ dÆn ch¸u ®inh ninh
“ Bè ë chiÕn khu, bè cßn viÖc bè
M¸y viÕt th- chí kÓ nµy, kÓ nä,
Cø b¶o nhµ vÉn ®-îc b×nh yªn!”

74
 Råi sím chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen
Mét ngän löa lßng bµ lu«n ñ s½n
Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng…

LËn ®Ën ®êi bµ biÕt mÊy n¾ng m-a

MÊy chôc n¨m råi, ®Õn tËn b©y giê
Bµ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím
Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®-îm
Nhãm niÒm yªu th-¬ng, khoai s¾n ngät bïi
Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui
Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá
¤i kú l¹ vµ thiªng liªng - bÕp löa !

Giê ch¸u ®· ®i xa, cã ngän khãi tr¨m tµu

Cã löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶
Nh-ng vÉn ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë:
- Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn ch-a?...
A. KiÕn thøc c¬ b¶n:
I. T¸c gi¶:
- B»ng ViÖt, tªn khai sinh lµ NguyÔn ViÖt B»ng - sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn
Th¹ch ThÊt, tØnh Hµ T©y.
- B»ng ViÖt lµm th¬ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 vµ thuéc thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ tr-ëng thµnh
trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.
- HiÖn nay «ng lµ chñ tÞch Héi liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt Hµ Néi.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:
- Bµi th¬ ®-îc s¸ng t¸c n¨m 1963, khi t¸c gi¶ ®ang lµ sinh viªn häc ngµnh luËt ë
n-íc ngoµi.
- Bµi th¬ ®-îc ®-a vµo tËp H-¬ng c©y - BÕp löa (1968), tËp th¬ ®Çu tay cña B»ng
ViÖt vµ L-u Quang Vò.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
* Néi dung: qua håi t-ëng vµ suy ngÉm cña ng-êi ch¸u ®· tr-ëng thµnh, bµi th¬
“ BÕp löa” gîi l¹i nh÷ng kû niÖm ®Çy xóc ®éng vÒ ng-êi bµ vµ t×nh bµ ch¸u, ®ång thêi
thÓ hiÖn lßng kÝnh yªu tr©n träng vµ biÕt ¬n cña ng-êi ch¸u ®èi víi bµ còng lµ ®èi víi
gia ®×nh quª h-¬ng ®Êt n-íc.
* NghÖ thuËt: bµi th¬ ®· kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a biÓu c¶m víi miªu t¶ tù sù vµ
b×nh luËn. Thµnh c«ng cña bµi th¬ cßn ë sù s¸ng t¹o h×nh ¶nh bÕp löa g¾n liÒn víi h×nh
¶nh ng-êi bµ, lµm ®iÓm tùa kh¬i gîi mét kû niÖm, c¶m xóc, suy nghÜ vÒ bµ vµ t×nh bµ
ch¸u.
3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:

75
 * M¹ch c¶m xóc: Bµi th¬ lµ lêi t©m sù cña ng-êi ch¸u hiÕu th¶o ë ph-¬ng xa göi vÒ
ng-êi bµ.
Bµi th¬ ®-îc më ra víi h×nh ¶nh bÕp löa, tõ ®ã gîi vÒ nh÷ng kû niÖm tuæi th¬ sèng
bªn bµ t¸m n¨m rßng, lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh bµ víi sù ch¨m sãc, lo toan, v©t v¶ vµ t×nh
yªu th-¬ng tr×u mÕn dµnh cho ®øa ch¸u. Tõ nh÷ng kû niÖm, ®øa ch¸u nay ®· tr-ëng
thµnh suy ngÉm vµ thÊu hiÓu vÒ cuéc ®êi bµ, vÒ lÏ sèng gi¶n dÞ mµ cao quý cña bµ.
Cuèi cïng, ng-êi ch¸u muèn göi niÒm mong nhí vÒ víi bµ. M¹ch c¶m xóc bµi th¬ ®i tõ
håi t-ëng ®Õn hiÖn t¹i, tõ kû niÖm ®Õn suy ngÉm.
* Bè côc: 4 phÇn.
- Khæ ®Çu: h×nh ¶nh bÕp löa kh¬i nguån cho dßng c¶m xóc håi t-ëng vÒ bµ.
- 4 khæ tiÕp: nh÷ng kû niÖm Êu th¬, h×nh ¶nh bµ vµ bÕp löa.
- Khæ 6: nh÷ng suy nghÜ cña t¸c gi¶ vÒ bµ vµ h×nh ¶nh cuéc ®êi bµ.
- Khæ cuèi: nçi nhí cña ch¸u vÒ bµ vµ bÕp löa.
4. Gi¶i nghÜa tõ:
- §inh ninh: ë ®©y cã nghÜa lµ nh¾c ®i nh¾c l¹i cho ng-êi kh¸c n¾m ch¾c, nhí
ch¾c.
- ChiÕn khu: vïng c¨n cø cña lùc l-îng c¸ch m¹ng hay lùc l-îng kh¸ng chiÕn.
B. Ph©n tÝch bµi th¬
1. LËp dµn ý ph©n tÝch bµi th¬ “ BÕp löa” cña B»ng ViÖt
I. Më bµi:
- Giíi thiÖu t¸c gi¶: B»ng ViÖt thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ tr-ëng thµnh trong kh¸ng chiÕn
chèng Mü. Th¬ «ng trong trÎo, m-ît mµ, khai th¸c nh÷ng kû niÖm vµ m¬ -íc cña tuæi
trÎ.
- Giíi thiÖu t¸c phÈm: Bµi th¬ “ BÕp löa” ®-îc s¸ng t¸c n¨m 1963 khi t¸c gi¶ cßn lµ
sinh viªn ®ang du häc t¹i Liªn X«.
- Chñ ®Ò: Bµi th¬ gîi l¹i nh÷ng kû niÖm vÒ ng-êi bµ vµ t×nh bµ ch¸u s©u s¾c, thÊm
thÝa.
II. Th©n bµi:
1. Nh÷ng kû niÖm tuæi th¬ vµ t×nh bµ ch¸u:
a. Dßng håi t-ëng ®-îc b¾t ®Çu tõ h×nh ¶nh th©n th-¬ng, Êm ¸p: BÕp löa.
- BÕp löa “ chên vên s-¬ng sím” . Gîi t¶ mét h×nh ¶nh bÕp löa cã thËt ®-îc c¶m
nhËn b»ng thÞ gi¸c Èn hiÖn trong s-¬ng sím “ chên vên” .
- BÕp löa “ Êp iu” . Gîi bµn tay dÞu dµng, kiªn nhÉn, khÐo lÐo vµ tÊm lßng chi chót
cña ng-êi nhãm löa.
- > §iÖp ng÷ “ mét bÕp löa” + tõ l¸y “ chên vên, Êp iu” gîi lªn h×nh ¶nh sèng ®éng,
lung linh cña bÕp löa gÇn gòi, th©n thuéc trong mçi gia ®×nh ng-êi ViÖt Nam.
- H×nh ¶nh bÕp löa rÊt tù nhiªn ®· ®¸nh thøc dßng håi t-ëng cña ch¸u vÒ bµ - ng-êi
nhãm löa mçi sím mai - mét h×nh ¶nh trong bµi th¬ lóc nµo còng chËp chên, lay ®éng
“ Ch¸u th-¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng m-a” . Trong lßng ®øa ch¸u ®i xa trµo d©ng mét c¶m
xóc th-¬ng bµ m·nh liÖt, th-¬ng ng-êi bµ lÆng lÏ, ©m thÇm trong khung c¶nh “ biÕt mÊy

76
n¾ng m-a” , ch÷ “ th-¬ng” ®i víi “ bµ” lµ 2 thanh b»ng ®i liÒn nhau t¹o ra ©m vang nh-
ng©n dµi xao xuyÕn, nh- nçi nhí tr¶i dµi cña ng-êi ch¸u dµnh cho bµ.
b. Tõ ®ã, bµi th¬ gîi l¹i nh÷ng kû niÖm tuæi Êu th¬ bªn ng-êi bµ:
* Tuæi th¬ nhiÒu gian khæ, thiÕu thèn, nhäc nh»n:
“ §ãi mßn ®ãi mái”
“ Bè ®i ®¸nh xe kh« r¹c ngùa gÇy”
Thµnh ng÷ “ §ãi mßn ®ãi mái” - c¸i ®ãi dµi lµm mái mÖt, kiÖt søc, con ngùa gÇy r¹c
cña h×nh ¶nh ng-êi bè ®¸nh xe ch¾c còng gÇy kh«… gîi nçi xãt xa ¸m ¶nh vÒ n¹n ®ãi
khñng khiÕp n¨m 1945 tr-íc ngµy c¶ n-íc ta vïng lªn giµnh chÝnh quyÒn. Qu¸ khø
hiÖn vÒ víi h×nh ¶nh nh÷ng ng-êi chÕt ®ãi ®Çy trªn ®-êng lµng. Nhµ th¬ B»ng ViÖt víi
h×nh ¶nh hÕt søc tiªu biÓu ®· gîi cho ta thÊy mét qu¸ khø tang th-¬ng ®Çy nh÷ng th¶m
c¶nh cña d©n téc g¾n liÒn víi sè phËn nh÷ng ng-êi d©n mÊt n-íc trong ®ã cã c¶ t¸c gi¶.
§äc ®Õn c©u th¬ nµy chóng ta hoµn toµn kh«ng thÊy cã mét vßm trêi cæ tÝch mµu hång
víi nh÷ng -íc m¬, nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy l·ng m¹n bay bæng cña mét thêi Êu th¬. TÊt c¶
chØ cßn l¹i nh÷ng h×nh ¶nh th-¬ng t©m, khèn khæ. Giäng th¬ trÜu xuèng, nao nao lßng
ng-êi ®äc. Nh÷ng n¨m th¸ng Êy g©y mét Ên t-îng s©u ®Ëm lay ®éng t©m hån nhµ th¬ -
Ên t-îng vÒ khãi bÕp hun nhÌm m¾t ®Ó nghÜ l¹i ®Õn giê sèng mòi cßn cay.
- Tuæi th¬ Êy cßn cã c¸i gian khæ chung cña nhiÒu gia ®×nh ViÖt Nam thêi kú
kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p:
“ MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ…”
“ N¨m giÆc ®èt lµng ch¸y tµn, ch¸y rôi
"Hµng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi".
Bè mÑ ®i c«ng t¸c xa, ch¸u ë víi bµ. T×nh c¶nh hai bµ ch¸u thËt v¾ng vÎ…
- Khi nhí vÒ kû niÖm, dßng håi t-ëng cßn g¾n víi ©m thanh cña tiÕng chim tu hó.
¢m thanh quen thuéc cña chèn ®ång quª mçi ®é hÌ vÒ cø vang väng, cuén xo¸y trong
lßng ng-êi con xa xø. Cã 11 c©u th¬ mµ ©m thanh Êy vang väng ®Õn 5 lÇn, khi th¶ng
thèt, kh¾c kho¶i, cã lóc l¹i m¬ hå v¨ng v¼ng tõ nh÷ng c¸nh ®ång xa “ Tu hó kªu trªn
nh÷ng c¸nh ®ång xa” , khi th× l¹i rén vÒ rÊt gÇn gòi, tha thiÕt “ TiÕng tu hó sao mµ tha
thiÕt thÕ” . Råi cã lóc giãng gi¶ kªu hoµi. §iÖp ng÷ vµ c©u hái tu tõ ®· t¹o nªn nh÷ng
cung bËc kh¸c nhau cña ©m thanh: “ Tu hó ¬i, ch¼ng ®Õn ë cïng bµ - Kªu chi hoµi
trªn nh÷ng c¸nh ®ång xa” . TÊt c¶ gîi lªn kh«ng gian mªnh m«ng, bao la, buån v¾ng
®Õn l¹nh lïng. Trong nh÷ng cung bËc kh¸c nhau cña ©m thanh tiÕng chim tu hó, t©m
tr¹ng cña ng-êi ch¸u mçi lóc mét trë nªn da diÕt, m¹nh mÏ h¬n. Bªn c¹nh bÕp löa
hång, bªn c¹nh ©m thanh cña tiÕng chim tu hó, hai bµ ch¸u ®· g¾n bã chia sÎ, ch¾t chiu
nh÷ng t×nh c¶m Êm nång suèt 8 n¨m rßng.
* Tuæi th¬ ch¸u lu«n ®-îc sèng trong t×nh yªu th-¬ng, ®ïm bäc, c-u mang trän vÑn
cña bµ:
- Bªn bÕp löa, “ Bµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ” chuyÖn ®êi nay, ®êi x-a…
- Råi “ Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe” .

77
 “ Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc” . C¸c tõ ng÷ nh-: bµ b¶o, bµ d¹y, bµ ch¨m ®·
diÔn t¶ mäi c¸ch s©u s¾c, thÊm thÝa tÊm lßng ®«n hËu, t×nh yªu th-¬ng bao la, sù ch¨m
chót cña bµ ®èi víi ?????????? 4 lÇn gäi lµ t×nh bµ ch¸u quÊn quýt, yªu th-¬ng. Bµ hiÖn
lªn Êm ¸p, tÇn t¶o, chÞu th-¬ng, chÞu khã. Bµ lu«n lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho ch¸u, thay
thÕ vµ lÊp ®Çy tÊt c¶ (c¶ kh¸t khao häc hµnh vµ c¶ h×nh thµnh nh©n c¸ch). Bµ lµ sù kÕt
hîp cao quý gi÷a t×nh cha, nghÜa mÑ, c«ng thÇy.
- H×nh ¶nh ng-êi bµ cµng hiÖn lªn râ nÐt, cô thÓ víi nh÷ng phÈm chÊt cao quý.
Trong nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh khã kh¨n vµ ¸c liÖt Êy, c¬ hµn råi ®Õn giÆc gi·, thÕ
nh-ng bµ vÉn b×nh tÜnh, v÷ng lßng, ®inh ninh lµ chç dùa tinh thÇn v÷ng ch¾c cho ch¸u:
“ VÉn v÷ng lßng bµ dÆn ch¸u ®inh ninh” . VÉn chØ cã hai bµ ch¸u sím h«m vµ bµ vÉn
v÷ng lßng tr-íc mäi tai ho¹, mäi thö th¸ch khèc liÖt cña chiÕn tranh, lµm trßn nhiÖm vô
hËu ph-¬ng ®Ó ng-êi ®i xa c«ng t¸c ®-îc yªn lßng.
“ Bè ë chiÕn khu, bè cßn viÖc bè
Mµy cã viÕt th- chí kÓ nµy, kÓ nä,
Cø b¶o nhµ vÉn ®-îc b×nh yªn !"
Lêi dÆn trùc tiÕp cña bµ khi ch¸u viÕt th- cho bè kh«ng chØ gióp ta h×nh dung râ
rµng giäng nãi, tiÕng nãi, t×nh c¶m vµ suy nghÜ cña bµ mµ cßn lµm s¸ng lªn phÈm chÊt
cña ng-êi mÑ ViÖt Nam. ë ®©y h×nh ¶nh bÕp löa ©n cÇn, Êm cóng vµ nhÉn n¹i cña bµ
hoµn toµn t-¬ng ph¶n víi ngän löa thï ®Þch ®èi víi sù sèng: "N¨m giÆc ®èt lµng ch¸y
tµn ch¸y rôi". Bªn c¹nh ngän löa thiªu rôi sù sèng cña kÎ thï vÉn cßn mét ngän löa
nhen lªn mét sù sèng kh¸c.
=> Nh- vËy m¹ch c¶m xóc xen kÏ lêi kÓ, giäng ®iÖu ng«n ng÷, h×nh ¶nh th¬ cø lan
to¶ dÇn, râ dÇn lªn giäng th¬ chuyÓn tõ tr÷ t×nh sang tù sù. §ã lµ giäng kÓ thñ thØ, t©m
t×nh, rÊt nhá, rÊt nhÑ. Lµm cho dßng c¶m xóc miªn man vµ ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên s©u
®Ëm vÒ ng-êi bµ. Lêi bµ v¨ng v¼ng bªn tai, vÉn ®inh ninh trong lßng ch¸u. Ng-êi ch¸u
trong bµi th¬ tuy ph¶i sèng xa cha mÑ, tuy tuæi th¬ c¬ cùc thiÕu thèn nh-ng em thËt
h¹nh phóc trong vßng tay yªu th-¬ng cña bµ.
=> Tãm l¹i, lµm nªn thµnh c«ng lµm nªn thµnh c«ng cña ®o¹n th¬ håi t-ëng vÒ bµ,
qua dßng c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh chÝnh lµ sù kÕt hîp, ®an xen nhuÇn nhuyÔn
gi÷a c¸c yÕu tè biÓu c¶m, miªu t¶ vµ tù sù. §©y còng lµ bót ph¸p quen thuéc cña nhµ
th¬. ChÝnh sù kÕt hîp nhuÇn nhÞ ®éc ®¸o ®ã khiÕn h×nh ¶nh cña bµ thËt gÇn gòi, nh÷ng
m¶ng tuæi th¬ l¹i hiÖn vÒ sèng ®éng, ch©n thµnh vµ gi¶n dÞ. Qua ®ã, trong dßng håi
t-ëng vÒ qu¸ khø, ng-êi ch¸u thÓ hiÖn nçi nhí th-¬ng v« h¹n vµ biÕt ¬n bµ s©u nÆng…
2. Nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc ®êi bµ vµ h×nh ¶nh bÕp löa:
a. Suy ngÉm vÒ cuéc ®êi bµ
- Tõ nh÷ng kû niÖm håi t-ëng vÒ tuæi th¬ vµ bµ, ng-êi ch¸u suy nghÜ vÌ cuéc ®êi
bµ. H×nh ¶nh cña bµ lu«n g¾n víi bÕp löa:
“ Råi sím chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen
Mét lßng bµ lu«n ñ s½n
Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng…”
78
 H×nh ¶nh bÕp löa ®-îc thay thÕ b»ng h×nh ¶nh ngän löa cô thÓ h¬n mang ý nghÜa Èn
dô, t-îng tr-ng cho ¸nh s¸ng, h¬i Êm vµ sù sèng. C¸i bÕp löa mµ bµ nhen sím sím,
chiÒu chiÒu kh«ng ph¶i chØ b»ng nhiªn liÖu ng-êi ta vÉn th-êng dïng nhãm löa mµ ®·
s¸ng bõng lªn thµnh ngän löa bÊt diÖt, ngän löa cña t×nh yªu th-¬ng lu«n ñ s½n trong
lßng bµ, ngän löa cña niÒm tin dai d¼ng, ngän löa th¾p s¸ng lªn niÒm tin, ý chÝ, hy
väng vµ nghÞ lùc. §iÖp ng÷ “ mét ngän löa” nhÊn m¹nh t×nh yªu th-¬ng Êm ¸p bµ dµnh
cho ch¸u. Ph¶i ch¨ng chÝnh ngän löa lßng bµ ®· nhen lªn trong t©m hån ch¸u, ý chÝ,
nghÞ lùc vµ mét t×nh yªu cuéc sèng, mét niÒm tin t-¬i s¸ng vÒ ngµy mai. §ã lµ biÓu
hiÖn cña søc sèng mu«n ®êi bÊt diÖt mang niÒm yªu th-¬ng, ý chÝ, nghÞ lùc, niÒm tin
cña bµ truyÒn cho ch¸u. Kh¸i qu¸t h¬n, ®ã lµ ý chÝ, lµ nghÞ lùc, lµ niÒm tin cña c¶ mét
d©n téc trong thêi kú lÞch sö v« cïng khã kh¨n ®ã, niÒm tin vÒ mét ngµy mai hoµ b×nh,
mét ngµy mai t-¬i s¸ng vµ mét t-¬ng lai tèt ®Ñp h¬n ®ang chê phÝa tr-íc. H×nh ¶nh cña
bµ trong t©m hån nhµ th¬ kh«ng chØ lµ ng-êi th¾p löa gi÷ löa mµ cßn lµ ng-êi truyÒn
löa. Löa Êy lµ löa niÒm tin, löa søc sèng truyÒn ®Õn c¸c thÕ hÖ mai sau.
- Sù tÇn t¶o vµ ®øc hy sinh ch¨m lo cho ng-êi cña bµ ®-îc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong
mét chi tiÕt rÊt tiªu biÓu:
“ LËn ®Ën ®êi bµ biÕt mÊy n¾ng m-a
MÊy chôc n¨m råi, ®Õn tËn b©y giê
Bµ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím
Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®-îm
Nhãm niÒm yªu th-¬ng, khoai s¾n ngät bïi
Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui
Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá” .
+ Cuéc ®êi bµ lµ mét cuéc ®êi ®Çy gian tru©n, vÊt v¶, nhiÒu lËn ®Ën, tr¶i qua nhiÒu
n¾ng m-a t-ëng nh- kh«ng bao giê døt. H×nh ¶nh cña bµ còng lµ h×nh ¶nh cña bao
ng-êi phô n÷ ViÖt Nam giµu ®øc hy sinh dï gian tru©n vÊt v¶ vÉn s¸ng lªn t×nh yªu
th-¬ng.
+ Trong khæ th¬ thø s¸u, ®iÖp tõ "nhãm” ®-îc nh¾c ®i nh¾c l¹i tíi bèn lÇn vµ mang
nh÷ng ý nghÜa kh¸c nhau. Nã cø båi ®¾p cao dÇn nh÷ng nÐt kú l¹ vµ thiªng liªng cña
bÕp löa. Tõ "nhãm" ®Çu tiªn: "Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®-îm" nhãm lµ ®éng tõ thÓ
hiÖn mét hµnh ®éng lµm cho löa bÐn, ch¸y lªn ngän löa vµ mét bÕp löa hoµn toµn cã
thËt cã thÓ c¶m nhËn b»ng m¾t th-êng ®Ó xua tan ®i c¸i gi¸ l¹nh cña mïa ®«ng kh¾c
nghiÖt ®Ó nÊu chÝn thøc ¨n vµ ®ã lµ mét bÕp löa rÊt b×nh dÞ cã ë mäi gian bÕp cña lµng
quª ViÖt Nam. ThÕ nh-ng tõ "nhãm" trong nh÷ng c©u th¬ sau: "Nhãm niÒm yªu th-¬ng
khoai s¾n ngät bïi - Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui - Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh
tuæi nhá" th× tõ nhãm l¹i mang ý nghÜa Èn dô. Cã nghÜa lµ bµ ®· nhãm lªn, ®· kh¬i dËy
niÒm yªu th-¬ng, nh÷ng ký øc ®Ñp, cã gi¸ trÞ trong cuéc ®êi mçi con ng-êi. Bµ ®·
truyÒn h¬i Êm t×nh ng-êi, kh¬i dËy trong t©m hån ch¸u t×nh yªu th-¬ng ruét thÞt, t×nh
c¶m sÎ chia t×nh ®oµn kÕt víi hµng xãm l¸ng giÒng vµ réng ra n÷a lµ t×nh yªu quª
h-¬ng ®Êt n-íc. Vµ còng chÝnh tõ h×nh ¶nh bÕp löa, bµ kh¬i dËy c¶ nh÷ng ký øc, kû

79
niÖm tuæi Êu th¬ trong ch¸u ®Ó ch¸u lu«n nhí vÒ nã còng cã nghÜa lµ nhí vÒ céi nguån,
nhí vÒ ®Êt n-íc quª h-¬ng, nhí vÒ d©n téc m×nh. Vµ nh- vËy h×nh ¶nh bÕp löa ®¬n s¬
gi¶n dÞ ®· mang ý nghÜa kh¸i qu¸t trë thµnh ngän löa trong tr¸i tim - mét ngän löa Èn
chøa niÒm tin vµ søc sèng cña con ng-êi.
b. Suy ngÉm vÒ h×nh ¶nh bÕp löa: BÕp löa kú l¹ vµ thiªng liªng:
+ Tõ ®ã nhµ th¬ ®· cã sù kh¸i qu¸t h×nh ¶nh tÊt c¶ c¸c bÕp löa: "¤i kú l¹ vµ thiªng
liªng bÕp löa!" C©u th¬ c¶m th¸n víi cÊu tróc ®¶o thÓ hiÖn sù ng¹c nhiªn, ngì ngµng
nh- mét kh¸m ph¸ ra mét ®iÒu kú diÖu gi÷a cuéc ®êi b×nh dÞ. Tõ ngän löa cña bµ, ch¸u
nhËn ra c¶ mét niÒm tin dai d¼ng vÒ ngµy mai, ch¸u hiÓu ®-îc linh hån cña mét d©n téc
vÊt v¶, gian lao mµ t×nh nghÜa.
3. Nçi nhí cña ch¸u vÒ bµ vµ bÕp löa
- Khæ th¬ cuèi lµ lêi tù b¹ch cña ng-êi ch¸u ®i xa khi ®· tr-ëng thµnh. Nhµ th¬ ®·
lµm næi bËt søc m¹nh céi nguån Êy. Kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ khãi tr¨m
tµu, löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶ kh«ng thÓ lµm ch¸u l·ng quªn ¸nh s¸ng vµ h¬i Êm
tõ bÕp löa cña bµ, cña quª h-¬ng, kh«ng quªn ®-îc nh÷ng lËn ®Ën ®êi bµ, tÊm lßng Êm
¸p cña bµ, nh÷ng tËn tuþ hy sinh v× t×nh nghÜa cña bµ… §ã lµ ®¹o lý thuû chung cao
®Ñp cña con ng-êi ViÖt Nam ®-îc nu«i d-ìng trong mçi t©m hån con ng-êi tõ thuë Êu
th¬.
- Bµi th¬ ®-îc kÕt thóc b»ng c©u hái tu tõ: “ Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn ch-a?” .
C©u hái tu tõ Êy gîi cho ng-êi ®äc c¶m nhËn nh- cã mét nçi nhí kh¾c kho¶i, th-êng
trùc, mét nçi nhí ®au ®¸u kh«n ngu«i, lu«n nhí vÒ bµ. Nhí vÒ bµ còng chÝnh lµ nhí vÒ
quª h-¬ng, nhí vÒ céi nguån vµ chóng ta l¹i b¾t gÆp t×nh c¶m Êy “ §«i dßng tiÔn ®-a bµ
néi” mµ t¸c gi¶ viÕt khi bµ néi qua ®êi, ®ã lµ nh÷ng t×nh c¶m kÝnh träng, biÕt ¬n, lµ nçi
nhí th-¬ng da diÕt cña ®øa ch¸u dµnh cho ng-êi bµ kÝnh yªu cña m×nh: “ §«i m¾t cµng
giµ cµng thÊm thÝa yªu th-¬ng - Dï da dÎ kh« ®i, tÊm lßng kh«ng hÑp l¹i - Giµu kiªn
nhÉn, bµ cßn hy väng m·i - ChØ mçi ngµy r¾n l¹i Ýt lêi thªm” .
III. KÕt bµi:
- T¸c gi¶ ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc s¸ng t¹o mét h×nh t-îng võa mang ý nghÜa
thùc, võa mang ý nghÜa biÓu t-îng: BÕp löa.
- KÕt hîp miªu t¶, biÓu c¶m, tù sù vµ b×nh luËn: giäng ®iÖu vµ thÓ th¬ t¸m ch÷ phï
hîp víi c¶m xóc, håi t-ëng vµ suy ngÉm.
- Bµi th¬ chøa ®ùng mét ý nghÜa, triÕt lý thÇm kÝn: nh÷ng g× th©n thiÕt cña tuæi
th¬ mçi ng-êi ®Òu cã søc to¶ s¸ng, n©ng ®ì con ng-êi suèt hµnh tr×nh dµi réng cña
cuéc ®êi. T×nh yªu th-¬ng vµ lßng biÕt ¬n bµ chÝnh lµ mét biÓu hiÖn cô thÓ cña t×nh yªu
th-¬ng, sù g¾n bã víi gia ®×nh, quª h-¬ng, ®Êt n-íc.
* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬
C©u 1: H·y nªu nhËn xÐt vÒ h×nh ¶nh t-îng tr-ng cña h×nh t-îng “ bÕp löa” .
Gîi ý: H×nh ¶nh bÕp löa vèn lµ h×nh ¶nh thËt cña bÕp löa mµ ngµy ngµy ng-êi bµ
nhen löa nÊu c¬m. Nh-ng bÕp löa l¹i trë thµnh h×nh ¶nh t-îng tr-ng, gîi l¹i tÊt c¶
nh÷ng kû niÖm Êm ¸p cña hai bµ ch¸u. Löa thµnh ra ngän löa t×nh yªu, löa niÒm tin,

80
ngän löa bÊt diÖt cña t×nh bµ ch¸u, t×nh quª h-¬ng ®Êt n-íc. BÕp löa mµ ng-êi bµ Êp iu
hay chÝnh lµ t×nh yªu th-¬ng mµ bµ n©ng niu dµnh tÊt c¶ cho ch¸u, tõ viÖc d¹y ch¸u
lµm, ch¨m ch¸u häc, b¶o ch¸u nghe. BÕp löa còng lµ n¬i bµ nhãm lªn t×nh c¶m, kh¸t
väng cho ng-êi ch¸u. Nhãm löa do ®so còng võa cã nghÜa thùc, võa cã ý nghÜa t-îng
tr-ng.
C©u 2: H×nh ¶nh bÕp löa gîi l¹i nh÷ng kû niÖm nµo gi÷a bµ vµ ch¸u? V× sao
ng-êi ch¸u cã“ ngän löa tr¨m tµu, cã löa tr¨m nhµ, cã niÒm vui tr¨m ng¶ mµ vÉn
kh«ng quªn nh¾c vÒ bÕp löa” ?

Gîi ý:
H×nh ¶nh bÕp löa gîi l¹i trong lßng ch¸u kû niÖm vÒ n¨m lªn bèn tuæi ®ãi kÐm, bÕp
khãi hun nhÌm m¾t. Råi nh÷ng mïa v¶i chÝn, chim tu hó kªu, nh÷ng c©u chuyÖn kÓ cña
bµ. Nh÷ng viÖc bµ d¹y b¶o, bµ ch¨m ch¸u häc, bµ lo l¾ng cho mäi ng-êi. BÕp löa gîi
l¹i nh÷ng niÒm vui cña nåi x«i g¹p míi, niÒm yªu th-¬ng, nh÷ng t©m t×nh tuæi th¬. BÕp
löa t-îng tr-ng cho t×nh c¶m v÷ng bÒn cña bµ ch¸u, t×nh quª h-¬ng s©u nÆng. ChÝnh v×
thÕ, khi ng-êi ch¸u ®i xa, cã nh÷ng niÒm vui míi, cã nh÷ng t×nh c¶m míi, cã nh÷ng
bÕn bê míi, nh-ng vÉn kh«ng thÓ quªn bÕp löa, n¬i ñ s½n t×nh c¶m bµ ch¸u, quª h-¬ng.
C©u 3: Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña ®iÖp tõ “ nhãm” trong khæ th¬ sau:
“ Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®-îm
Nhãm niÒm yªu th-¬ng khoai s¾n ngät bïi
Nhãm nåi x«i g¹p míi xÎ chung vui
Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh cuæi nhá” .
- §iÖp tõ "nhãm" ®-îc nh¾c l¹i 4 lÇn lµm to¶ s¸ng h¬n nÐt “ kú l¹” vµ thiªng liªng
bÕp löa. BÕp löa cña t×nh bµ ®· nhãm lªn trong lßng ch¸u bao ®iÒu thiªng liªng, kú l¹.
Tõ: "nhãm" ®øng ®Çu mçi dßng th¬ mang nhiÒu ý nghÜa: Tõ bÕp löa cña bµ nh÷ng g×
®-îc nhãm lªn, kh¬i lªns?
- Kh¬i dËy t×nh c¶m nång Êm.
- Kh¬i dËy t×nh yªu th-¬ng, t×nh lµng nghÜa xãm, quª h-¬ng.
- Kh¬i dËy nh÷ng kû niÖm tuæi th¬, bµ lµ céi nguån cña niÒm vui, cña ngät bïi
nång ®-îm, lµ khëi nguån cña nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá.
=> §ã lµ bÕp löa cña lßng nh©n ¸i, chia sÎ niÒm vui chung.

81
 ¸nh tr¨ng
NguyÔn Duy
Håi cßn sèng víi ®ång
Víi s«ng råi víi bÓ
Håi chiªn tranh ë rõng
VÇng tr¨ng thµnh tri kû.

TrÇn trôi víi thiªn nhiªn

Hån nhiªn nh- c©y cá
Ngì kh«ng bao giê quªn
C¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa.

Tõ håi vÒ thµnh phè

Quen ¸nh ®iÖn, cöa g-¬ng
VÇng tr¨ng ®i qua ngâ
Nh- ng-êi d-ng qua ®-êng.

Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t

Phßng buyn - ®inh tèi om
Véi bËt tung cöa sæ
§ét ngét vÇng tr¨ng trßn

Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt

Cã c¸i g× r-ng r-ng
Nh- lµ ®ång vÒ bÓ
Nh- lµ s«ng lµ rõng.

Tr-ng cø trßn vµnh v¹nh

KÓ chi ng-êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
§ñ cho ta giËt m×nh.
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
1. T¸c gi¶:
- NguyÔn Duy (1948) quª ë Thanh Ho¸.
- ¤ng thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ qu©n ®éi tr-ëng thµnh tr-íc cuéc chiÕn chèng Mü cøu
n-íc.
- Sau chiÕn tranh, NguyÔn Duy vÉn say s-a vµ tiÕp tôc con ®-êng th¬ cña m×nh.
Th¬ «ng ngµy cµng ®Ëm ®µ, æn ®Þnh mét phong c¸ch, mét giäng ®iÖu “ quen thuéc mµ
kh«ng nhµm ch¸n” .

82
 - Th¬ NguyÔn Duy cã giµu chÊt triÕt lý, thiªn vÒ chiÒu s©u néi t©m víi nh÷ng tr¨n
trë, day døt, suy t-.
- C¸c t¸c phÈm chÝnh: C¸t tr¾ng (th¬ 1973), ¸nh tr¨ng (1978), MÑ vµ em (th¬
1987)…
- T¸c gi¶ ®· ®-îc nhËn c¸c gi¶i th-ëng: Gi¶i nhÊt th¬ tuÇn b¸o “ V¨n nghÖ (1973);
Gi¶i A vÒ th¬ cña héi nhµ v¨n ViÖt Nam (1985).
2. T¸c phÈm:
a. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ ra ®êi n¨m 1978 t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh. (Ba
n¨m sau ngµy kÕt thóc chiÕn tranh, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt ®Êt n-íc).
b. Kh¸i qu¸t néi dung, nghÖ thuËt:
* Néi dung:
- Bµi th¬ lµ lêi nh¾c nhë vÒ nh÷ng n¨m th¸ng gian lao ®· qua cña cuéc ®êi ng-êi
lÝnh g¾n bã víi thiªn nhiªn, ®Êt n-íc, b×nh dÞ, hiÒn hËu.
- Tõ ®ã, gîi nh¾c ng-êi ®äc th¸i ®é sèng “ uèng n-íc nhí nguån” , ©n nghÜa thuû
chung cïng qu¸ khø.
* NghÖ thuËt:
- Giäng ®iÖu t©m t×nh, tù nhiªn kÕt hîp gi÷a yÕu tè tr÷ t×nh vµ tù sù.
- H×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu c¶m: tr¨ng giµu ý nghÜa biÓu t-îng.
c. ThÓ th¬ - Ph-¬ng thøc biÓu ®¹t: ThÓ th¬ 5 ch÷ - phï hîp víi ph-¬ng thøc biÓu ®¹t
kÕt hîp hµi hoµ gi÷a biÓu c¶m (tr÷ t×nh) vµ tù sù.
d. Bè côc cña bµi th¬:
* M¹ch vËn ®éng c¶m xóc: Bµi th¬ lµ c©u chuyÖn nhá ®-îc kÓ theo tr×nh tù thêi
gian tõ qu¸ khø ®Õn hiÖn t¹i víi c¸c mèc sù kiÖn trong cuéc ®êi con ng-êi. Dßng c¶m
xóc cña nhµ th¬ còng ®-îc béc lé theo m¹ch tù sù. Theo dßng tù sù Êy m¹ch c¶m xóc
®i tõ qu¸ khø ®Õn hiÖn t¹i vµ l¾ng kÕt trong c¸i “ giËt m×nh” cuèi bµi th¬.
* Bè côc: Bµi th¬ chia lµm 3 phÇn:
- 3 khæ th¬ ®Çu: ký øc vÒ vÇng tr¨ng trong qu¸ khø cña t¸c gi¶ vµ trong hiÖn t¹i.
- Khæ 4 t×nh huèng bÊt ngê khiÕn håi øc lïa vÒ.
- 2 khæ cuèi: sù hèi hËn cña t¸c gi¶ v× ®· l·ng quªn vÇng tr¨ng.
e. NhËn xÐt vÒ sù kÕt hîp gi÷a yÕu tè tù sù vµ yÕu tè tr÷:
- Bµi th¬ mang d¸ng dÊp mét c©u chuyÖn nhá, mét lêi t©m t×nh kÓ theo tr×nh tù thêi
gian. Dßng c¶m høng tr÷ t×nh cña nhµ th¬ men theo m¹ch tù sù ®ã. ë qu·ng thêi gian
qu¸ khø ®· cã mét sù biÕn ®æi, mét sù thùc ®¸ng chó ý: b¾t ®Çu tõ håi øc vÒ “ håi nhá” ,
“ håi chiÕn tranh” sèng gÇn gòi, g¾n bã víi thiªn nhiªn, víi vÇng tr¨ng: “ ngì kh«ng bao
giê quªn - c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” . TiÕp ®ã lµ sù ®æi thay cña hoµn c¶nh hiÖn t¹i:
“ Tõ håi vÒ thµnh phè” , con ng-êi sèng víi nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i mµ quªn ®i vÇng
tr¨ng: “ vÇng tr¨ng ®i qua ngâ - nh- ng-êi d-ng qua ®-êng” .
- Trong dßng diÔn biÕn theo thêi gian, sù viÖc bÊt th-êng ë khæ th¬ thø t-: “ Th×nh
l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t” chÝnh lµ b-íc ngoÆt ®Ó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, thÓ hiÖn chñ ®Ò t¸c
phÈm. VÇng tr¨ng trßn ë ngoµi kia, trªn kia ®èi lËp víi “ phßng buyn - ®inh tèi om” .
83
ChÝnh v× xuÊt hiÖn ®ét ngét trong bèi c¶nh Êy, vÇng tr¨ng bÊt ngê mµ tù nhiªn ®· gîi ra
bao kû niÖm nghÜa t×nh.
B. Ph©n tÝch bµi th¬:
1. C©u chuyÖn vÒ mèi quan hÖ gi÷a nhµ th¬ vµ vÇng tr¨ng:
a. Hai khæ th¬ ®Çu, t¸c gi¶ ®· gîi l¹i nh÷ng kû niÖm ®Ñp, t×nh c¶m g¾n bã gi÷a con
ng-êi vµ vÇng tr¨ng trong qu¸ khø.
- Bèn c©u th¬ g¾n víi giäng kÓ thñ thØ, t©m t×nh “ håi nhá” , “ chiÕn tranh” ®· gîi l¹i
mét qu·ng thêi gian dµi tõ thêi niªn thiÕu ®Õn lóc tr-ëng thµnh vµ nhÊt lµ trong nh÷ng
n¨m th¸ng gian lao thêi chiÕn tranh. C¶ mét qu·ng thêi gian dµi cã biÕt bao kû niÖm
®Ñp víi tr¨ng. Khæ th¬ më ra mét kho¶ng kh«ng gian, thêi gian bao la:
“ Håi nhá sèng víi ®ång
Víi s«ng råi víi bÓ
Håi chiÕn tranh ë rõng
VÇng tr¨ng thµnh tri kû”
- Cuéc sèng vÊt v¶ gian lao nh-ng gÇn gòi víi thiªn nhiªn: “ víi ®ång” , “ víi s«ng” ,
“ víi bÓ” , “ ë rõng” .
- Trong dßng håi t-ëng, t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t vÎ ®Ñp cña cuéc sèng b×nh dÞ, v« t-,
hån nhiªn vµ kh¼ng ®Þnh t×nh c¶m g¾n bã bÒn chÆt cña con ng-êi víi vÇng tr¨ng lµ “ tri
kû” , “ t×nh nghÜa” .
+ Tr¨ng lµ ng-êi ban chia sÎ mäi vui buån, tr¨ng ®ång cam céng khæ, xoa dÞu
nh÷ng ®au th-¬ng, nham nhë cña chiÕn tranh b»ng thø ¸nh s¸ng m¸t dÞu…
+ Tr¨ng lµ ng-êi b¹n ®ång hµnh trªn mçi b-íc ®-êng gian lao nªn tr¨ng hiÖn diÖn
nh- lµ h×nh ¶nh cña qu¸ khø, lµ hiÖn th©n cña ký øc chan hoµ t×nh nghÜa…
“ TrÇn trôi víi thiªn nhiªn
hån nhiªn nh- c©y cá
ngì kh«ng bao giê quªn
c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa”
- ë ®©y vÇng tr¨ng ®-îc nh©n ho¸ ®Ó trë thµnh ng-êi b¹n tri kû víi nh©n vËt tr÷
t×nh cña bµi th¬. Víi sù g¾n bã t×nh nghÜa Êy nhµ th¬ ®· tõng t©m niÖm “ kh«ng bao giê
quªn” . Giäng th¬ håi t-ëng ®Òu ®Æn nh-ng tõ “ ngì” nh- b¸o hiÖu tr-íc sù xuÊt hiÖn
cña nh÷ng biÕn chuyÓn trong c©u chuyÖn cña nhµ th¬.
b. Khæ th¬ thø ba ®-a ng-êi ®äc trë vÒ hiÖn t¹i víi nh÷ng ®æi thay trong mèi quan
hÖ cña nhµ th¬ víi vÇng tr¨ng:
“ Tõ håi vÒ thµnh phè
quen ¸nh ®iÖn, cöa g-¬ng
vÇng tr¨ng ®i qua ngâ
nh- ng-êi d-ng qua ®-êng”
- T¸c gi¶ ®· t¹o ra sù ®èi lËp vÒ hoµn c¶nh sèng cña con ng-êi trong hiÖn ®¹i víi
qu¸ khø. “ ¸nh ®iÖn cña g-¬ng” lµ c¸ch nãi ho¸n dô t-îng tr-ng cho cuéc sèng ®Çy ®ñ,
tiÖn nghi, khÐp kÝn trong nh÷ng c¨n phßng hiÖn ®¹i, xa rêi thiªn nhiªn. Tr-íc ®©y con
84
ng-êi sèng víi s«ng, ®ång, bÓ, rõng, thiªn nhiªn, cßn giê ®©y l¹i sèng víi nh÷ng tiÖn
nghi ®Çy ®ñ: ¸nh ®iÖn, cöa g-¬ng, phßng puyn - ®inh.
- Tõ ®ã nhµ th¬ diÔn t¶ sù ®æi thay trong t×nh c¶m cña con ng-êi l·ng quªn vÇng
tr¨ng tõng mét thêi lµ tri kû. C¸i b¹c bÏo v« t×nh ®Õn víi ng-êi ta tõ tõ, kÝn ®¸o, khã
nhËn ra: “ VÇng tr¨ng tri kû, t×nh nghÜa” trë thµnh “ ng-êi d-ng qua ®-êng” . VÇng tr¨ng
vÉn “ ®i qua ngâ” nh-ng con ng-êi hê h÷ng, thê ¬, kh«ng cßn nhËn ra tr¨ng ®· tõng lµ
ng-êi tri kû, t×nh nghÜa mét thêi. Con ng-êi trong cuéc sèng ®Çy ®ñ, h¹nh phóc, Êm ªm
dÔ v« t×nh hay còng cã thÓ lµ cè t×nh quªn ®i qu¸ khø gian khæ, ®au th-¬ng. T©m lý Êy
kh«ng ph¶i lµ c¸ biÖt. ThÕ nªn ng-êi ta vÉn th-êng nh¾c nhë nhau: “ ngät nbïi nhí lóc
®¾ng cay” , ®Ó kh«ng bao giê quay l-ng l¹i víi qu¸ khø cao ®Ñp ®Çy t×nh ng-êi.
- C©u chuyÖn t©m t×nh ®-îc kÓ rÊt gi¶n dÞ, méc m¹c, giäng th¬ th× thÇm nh- ®ang
trß chuyÖn, gi·i bµy t©m sù, lêi th¬ tr÷ t×nh, s©u l¾ng, qua ®ã t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn nh÷ng
c¶m xóc hÕt søc ch©n thµnh. NhÞp th¬ chËm, nh÷ng ch÷ ®Çu c©u th¬ kh«ng viÕt hoa
diÔn t¶ dßng suy nghÜ miªn man cña nhµ th¬.
c. Khæ th¬ thø t- lµ mét t×nh huèng bÊt ngê x¶y ra lµm chuyÓn m¹ch c¶m nghÜ cña
t¸c gi¶:
- L·ng quªn v« t×nh cã thÓ lµ m·i m·i nÕu kh«ng cã mét bÊt ngê. Hoµn c¶nh bµi
th¬ ®-îc ®Èy ®Õn b-íc ngoÆt míi khi “ th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t - phßng buyn - ®inh tèi
om” . §©y lµ mét t×nh huèng rÊt quen thuéc, rÊt thùc nh-ng còng t×nh huèng Êy ®· t¹o
nªn b-íc ngoÆt ®Ó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, thÓ hiÖn chñ ®Ò t¸c phÈm.
“ Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t
phßng buyn - ®inh tèi om
véi bËt tung cöa sæ
®ét ngét vÇng tr¨ng trßn"
- Bèn c©u th¬ víi hai tõ "th×nh l×nh, ®ét ngét” ®-îc ®¶o trËt tù, t¹o nªn nhÞp th¬
nhanh, nhÊn m¹nh sù viÖc bÊt th-êng: “ ®Ìn ®iÖn t¾t, phßng tèi om” > < "VÇng tr¨ng
trßn" to¶ s¸ng. T×nh huèng bÊt ngê ®· t¹o nªn sù ®èi lËp gi÷a ¸nh s¸ng vµ bãng tèi. N¬i
thµnh phè hiÖn ®¹i víi ¸nh ®iÖn, cöa g-¬ng khiÕn ng-êi ta ch¼ng mÊy khi cÇn vµ Ýt chó
ý ®Õn ¸nh tr¨ng, chØ ®Õn khi t¾t ®iÖn th× míi l¹i cã dÞp ®èi diÖn víi "vÇng tr¨ng trßn".
Vµ trong kho¶nh kh¾c bÊt ngê tõ bãng tèi b-íc ra ¸nh s¸ng, ng-êi ta kh«ng khái ngì
ngµng, bµng hoµng khi nhËn ra vÇng tr¨ng vÉn trßn nh- x-a, ®Ñp ®Ï, ®Çy ®Æn, vÑn
nguyªn kh«ng m¶y may søt mÎ. ViÖc "bËt tung cöa sæ" chØ lµ mét viÖc lµm theo thãi
quen. Nh-ng khi ng-êi vµ tr¨ng mÆt nh×n mÆt th× t×nh x-a nghÜa cò d©ng trµo lªn trän
vÑn, ®ñ ®Çy - mét sù t×nh cê mµ nh- ®-îc s¾p ®Æt. D-êng nh- vÇng tr¨ng "trßn vµnh
v¹nh" vÉn lu«n ®øng bªn cöa sæ chê ®îi. Tr¨ng xuÊt hiÖn ®ét ngét ®· cã søc rung ®éng
m¹nh mÏ lµm thøc tØnh nh÷ng c¶m xóc vµ ®¸nh thøc l-¬ng t©m con ng-êi.
- §©y lµ khæ th¬ quan träng trong cÊu tø toµn bµi. ChÝnh c¸i kho¶nh kh¾c bÊt ngê
Êy ®· t¹o nªn b-íc ngoÆt trong m¹ch c¶m xóc cña nhµ th¬.
- Tr¨ng thiªn nhiªn kh«ng ph¶i chØ khi ®Ìn t¾t m-íi "®ét ngét" xuÊt hiÖn. "§ét
ngét" diÔn t¶ tr¹ng th¸i c¶m xóc th¶ng thèt, bÊt ngê cña nhµ th¬ khi nhËn ra tr¨ng vÉn
trßn, vÉn to¶ s¸ng, vÉn ®ång hµnh cïng con ng-êi.
85
 2. H×nh t-îng vÇng tr¨ng vµ c¶m xóc, suy ngÉm cña nhµ th¬
a. Khæ th¬ thø n¨m diÔn t¶ sù xóc ®éng m·nh liÖt cña nhµ th¬.
"Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt
cã c¸i g× r-ng r-ng
nh- lµ ®ång vÒ bÓ
nh- lµ s«ng lµ rõng”
- Nhµ th¬ lÆng lÏ ®èi diÖn víi tr¨ng trong t- thÕ lÆng im cã phÇn thµnh kÝnh: “ Ngöa
mÆt lªn nh×n mÆt” . Tõ “ mÆt” cuèi c©u th¬ lµ tõ nhiÒu nghÜa, t¹o nªn sù ®a d¹ng nghÜa
cña ý th¬.
+ Nhµ th¬ ®èi diÖn víi mÆt tr¨ng, ng-êi b¹n tri kû m×nh ®· l·ng quªn, vÇng tr¨ng
®èi diÖn víi con ng-êi hay nãi c¸ch lµ qu¸ khø ®èi diÖn víi hiÖn t¹i; thuû chung t×nh
nghÜa ®èi diÖn víi b¹c bÏo, v« t×nh vµ l·ng quªn ®Ó tù thó vÒ sù béi b¹c cña m×nh.
+ §èi diÖn víi tr¨ng nhµ th¬ lµm thøc tØnh t×nh c¶m, l-¬ng t©m con ng-êi: nh- nh×n
thÊy c¶ mÆt trong ®ã vµ t- vÊn l-¬ng t©m, hæ thÑn, ©n hËn vÒ sù thay ®æi cña m×nh.
- Cuéc sèng ®èi tho¹i kh«ng lêi trong kho¶nh kh¾c Êy ®· lµm nhµ th¬ “ r-ng r-ng”
xóc ®éng v× qu¸ khø vÊt v¶ gian lao nh-ng trµn ngËp niÒm vui cïng víi tr¨ng, víi thiªn
nhiªn bÊy l©u t-ëng ®· l·ng quªn bçng ïa vÒ trong nçi nhí. “ r-ng r-ng” nh-ng muèn
khãc mµ cø nghÑn ngµo…
- Cuéc sèng hiÖn t¹i nh- ngõng l¹i ®Ó con ng-êi soi vµo qu¸ khø, vµo mét thêi hä
®· l·ng quªn - soi vµo chÝnh m×nh. Cã qu¸ khø xa vµ gÇn, ®Êt n-íc vµ quª h-¬ng, thiªn
nhiªn vµ cuéc sèng, lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, tËp thÓ vµ c¸ nh©n. Tr¨ng cßn gîi lªn h×nh
¶nh cña hiÖn t¹i, sù giµu ®Ñp, nçi gian lao vÊt v¶ cßn ph¶i phÊn ®Êu, niÒm tin vµ hy
väng, sù hïng vÜ cña thiªn nhiªn vµ søc m¹nh cña con ng-êi trong cuéc sèng th«ng qua
mét lo¹t c¸c ®iÖp tõ “ nh- lµ” cïng nhÞp th¬ dån dËp, c¸c h×nh ¶nh liÖt kª: “ nh- lµ ®ång
lµ bÓ - nh- lµ s«ng lµ rõng” . TÊt c¶ lµm cho ng-êi ®äc thùc sù xóc ®éng vµ hoµ chung
c¶m xóc víi tr÷ t×nh cña bµi th¬.
b. Khæ th¬ cuèi thÓ hiÖn nh÷ng suy ngÉm s©u s¾c vµ triÕt lý nh©n sinh cña nhµ th¬
qua h×nh t-îng tr¨ng.
“ Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
kÓ chi ng-êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
®ñ cho ta giËt m×nh”
- Trong cuéc gÆp l¹i kh«ng lêi nµy tr¨ng vµ ng-êi nh- cã sù ®èi lËp. Tr-ng ®· trë
thµnh biÓu t-îng cho sù bÊt biÕn, vÜnh h»ng kh«ng thay ®æi. “ Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh”
biÓu t-îng cho sù trßn ®Çy, thuû chung, trän vÑn cña thiªn nhiªn, qu¸ khø, dï cho con
ng-êi ®æi thay “ v« t×nh” .
- ¸nh tr¨ng cßn ®-îc nh©n ho¸ “ im ph¨ng ph¾c” kh«ng mét lêi tr¸ch cø, gîi liªn
t-ëng ®Õn c¸i nh×n nghiªm kh¾c mµ bao dung, ®é l-îng cña ng-êi b¹n thuû chung, t×nh
nghÜa, nh¾c nhë nhµ th¬ vµ mçi chóng ta: con ng-êi cã thÓ v« t×nh quªn nh-ng thiªn
nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt.
86
 - T×nh c¶m cña tr¨ng, tÊm lßng cña tr¨ng chÝnh lµ t×nh c¶m cña nh÷ng ng-êi ®ång
chÝ ®ång ®éi, cña ®ång bµo, cña nh©n d©n. Sù im lÆng Êy lµm nhµ th¬ “ giËt m×nh” thøc
tØnh, c¸i “ giËt m×nh” cña l-¬ng t©m nhµ th¬ thËt ®¸ng tr©n träng, nã thÓ hiÖn sù suy
nghÜ, tr¨n trë tù ®Êu tranh víi chÝnh m×nh ®Ó sèng tèt h¬n. GiËt m×nh ®Ó kh«ng ch×m
vµo l·ng quªn. GiËt m×nh ®Ó kh«ng ®¸nh mÊt qu¸ khø. Con ng-êi giËt m×nh tr-íc ¸nh
tr¨ng lÆng lÏ lµ sù thøc tØnh cña nh©n c¸ch trë vÒ víi l-¬ng t©m trong s¹ch, tèt ®Ñp.
- Dßng th¬ cuèi dån nÐn biÕt bao niÒm t©m sù, lêi s¸m hèi ¨n n¨n dï kh«ng cÊt lªn
nh-ng chÝnh v× thÕ cµng trë nªn ¸m ¶nh, day døt.
- Qua ®ã NgutyÔn Duy muèn göi ®Õn mäi ng-êi lêi nh¾c nhë vÒ lÏ sèng, vÒ ®¹o lý
©n nghÜa thuû chung.
“ ¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy g©y nhiÒu xóc ®éng bëi c¸ch diÔn t¶ b×nh dÞ nh- lêi
t©m sù, lêi tù thó, lêi nh¾c nhë ch©n thµnh. Giäng th¬ trÇm tÜnh, s©u l¾ng. Tø th¬ bÊt
ngê míi l¹.
“ ¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy g©y nhiÒu xóc ®éng bëi c¸ch diÔn t¶ b×nh dÞ nh- lêi
t©m sù, lêi tù thó, lêi nh¾c nhë ch©n thµnh. Giäng th¬ trÇm tÜnh, s©u l¾ng. Tø th¬ bÊt
ngê míi l¹.
“ ¸nh tr¨ng” cã ý nghÜa s©u s¾c, kh¸i qu¸t bëi lêi nh¾n nhñ kh«ng chØ dµnh riªng
cho nh÷ng ng-êi lÝnh chèng Mü mµ nã cã ý nghÜa víi tÊt c¶ mäi ng-êi, mäi thêi -
trong ®ã cã chóng ta.

II. KÕt cÊu vµ giäng ®iÖu cña bµi th¬

“ ¸nh tr¨ng” kh«ng chØ thµnh c«ng ë triÕt lý s©u xa cña nh©n vËt tr÷ t×nh mµ cßn
thµnh c«ng ë nghÖ thuËt kÕt cÊu, giäng ®iÖu:
- Lµ sù kÕt hîp hµi hoµ, tù nhiªn gi÷a tù sù vµ tr÷ t×nh. Sù viÖc trong tù sù dÉn
m¹ch cho c¶m xóc tr÷ t×nh, lµm cho c¶m xóc ch©n thµnh, tha thiÕt.
- ThÓ th¬ 5 ch÷ phï hîp víi chÊt tù sù ®-îc thÓ hiÖn b»ng giäng ®iÖu t©m t×nh,
thÊm thÝa. C¸ch tr×nh bµy c¸c ch÷ ®Çu dßng th¬ lµm cho c¸c sù viÖc diÔn ra liÒn m¹ch
vÒ ý t-ëng còng nh- vÒ h×nh ¶nh th¬.
- NhÞp th¬ khi tr«i ch¶y, tù nhiªn, nhÞp nhµng theo lêi kÓ; khi ng©n nga thiÕt tha
c¶m xóc; lóc l¹i trÇm l¾ng ®Çy ¾p suy t-.
KÕt cÊu, giäng ®iÖu th¬ lµm næi bËt chñ ®Ò cña t¸c phÈm t¹o nªn tÝnh ch©n thùc,
ch©n thµnh søc truyÒn c¶m s©u s¾c cho t¸c phÈm, g©y Ên t-îng m¹nh víi ng-êi ®äc.
III. Chñ ®Ò bµi th¬, chñ ®Ò Êy cã liªn quan ®Õn ®¹o lý, lÏ sèng cña d©n téc ViÖt
Nam ta:
* Chñ ®Ò: tõ mét c©u chuyÖn riªng, bµi th¬ cÊt lªn lêi tù nh¾c nhë thÊm thÝa vÒ th¸i
®é, t×nh c¶m ®èi víi nh÷ng n¨m th¸ng qu¸ khø gian khæ mµ nghÜa t×nh ®èi víi thiªn
nhiªn, ®Êt n-íc b×nh dÞ.
* Gîi lªn nh÷ng suy nghÜ vÒ ®¹o lý, lÏ sèng cña ng-êi ViÖt Nam ta: bµi th¬ nh-
mét c©u chuyÖn riªng nh-ng cã søc kh¸i qu¸t rÊt lín. Nã kh«ng chØ lµ c©u chuyÖn cña
87
riªng nhµ th¬, riªng mét ng-êi mµ lµ cña c¶ mét thÕ hÖ ®· tr¶i qua nh÷ng n¨m dµi chiÕn
tranh gian khæ, mÊt m¸t, ®· tõng sèng gi÷a thiªn nhiªn, sèng gi÷a nh©n d©n t×nh nghÜa.
Giê ®©y sèng trong c¶nh hoµ b×nh víi nh÷ng tiÖn nghi ®Çy ®ñ, hiÖn ®¹i, ng-êi ta cã thÓ
thay ®æi, ®¸nh mÊt qu¸ khø, ®¸nh mÊt nghÜa t×nh ®Ó råi mét lóc nµo ®ã l¹i ph¶i ©n hËn,
¨n n¨n. C©u chuyÖn nh¾c nhë chóng ta ®õng bao giê quªn qu¸ khø, ®õng bao giê trë
thµnh nh÷ng kÎ v« t×nh, v« nghÜa, b¹c bÏo, v« ¬n. “ ¸nh tr¨ng” n»m trong m¹ch c¶m
xóc “ Uèng n-íc nhí nguån” gîi lªn ®¹o lý sèng thuû chung ®· trë thµnh truyÒn thèng
tèt ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam.

* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬

C©u 1: ¸nh tr¨ng lµ mét nhan ®Ò ®a nghÜa. H·y ph©n tÝch.
- Chóng ta ®· tõng biÕt ®Õn vÇng tr¨ng nhí cè h-¬ng cña tiªn thi Lý B¹ch, tõng
rung c¶m tr-íc vÎ ®Ñp cña ¸nh tr¨ng - ng-êi b¹n tri ©m víi ng-êi tï céng s¶n Hå ChÝ
Minh (Väng nguyÖt - NKTT). Vµ víi bµi th¬ ¸nh tr¨ng, NguyÔn Duy ®· lµm phong
phó vµ giµu cã thªm vÎ ®Ñp còng nh- ý nghÜa cña vÇng tr¨ng ®· quen thuéc tõ ngµn
®êi.
- Tr-íc hÕt, ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy lµ h×nh ¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn víi tÊt c¶
nh÷ng g× lµ thi vÞ, gÇn gòi, hån nhiªn, t-¬i m¸t. ¸nh tr¨ng gÇn víi tuæi Êu th¬ cña t¸c
gi¶ (d/c). VÇng tr¨ng Êy hån nhiªn nh- cuéc sèng, nh- ®Êt trêi (d/c).
- Nh-ng nÕu chØ cã vËy, ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy sÏ lÉn víi v« vµn ¸nh tr¨ng
kh¸c trong th¬ ca hiÖn ®¹i. Còng gièng nh- tr¨ng cña ng-êi b¹n tï, vÇng tr¨ng cña
NguyÔn Duy ®· thµnh “ tri kû” , ng-êi b¹n t×nh nghÜa. ¸nh tr¨ng thêi chiÕn nh- chia sÎ
nh÷ng thö th¸ch cña chiÕn tranh, nh- cïng nhµ th¬ vµ ®ång ®éi tr¶i qua nh÷ng kû niÖm
cña thêi “ ë rõng” . VÇng tr¨ng tri kû, vÇng tr¨ng t×nh nghÜa Êy: dÊu Ên cña mét thêi gian
khã: “ ngì kh«ng bao giê quªn” .
- Nh-ng nhan ®Ò “ ¸nh tr¨ng” cßn thùc sù s©u s¾c, ý nghÜa bëi vÇng tr¨ng Êy cßn lµ
biÓu t-îng cho qu¸ khø nghÜa t×nh - ký øc g¾n víi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu
n-íc cam go mµ hµo hïng.
- Cuéc sèng hoµ b×nh “ ¸nh ®iÖn cña g-¬ng, buyn ®inh” ®· khiÕn cho nhµ th¬ nh×n
¸nh tr¨ng nh- mét “ ng-êi d-ng qua ®-êng” . Con ng-êi tõng mét thêi chiÕn ®Êu, tõng
ngang däc trªn nhiÒu chiÕn tr-êng ®· cã lóc nh- l·ng quªn qu¸ khø. Nh-ng råi th×nh
l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t… “ ®ét ngét vÇng tr¨ng trßn” . VÇng tr¨ng Êy ®· ®¸nh thøc ký øc cña
t¸c gi¶, cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong nh÷ng ngµy ®¸nh Mü, th¸ng Mü.
- ¸nh tr¨ng lÆng lÏ to¶ s¸ng trong bµi th¬ hay lÆng lÏ nh- lêi nh¾c nhë gi¶n dÞ mµ
s©u l¾ng, kh«ng ®-îc phÐp l·ng quªn qu¸ khø, cã nh÷ng thö th¸ch, nh÷ng hy sinh,
nh÷ng t«n thÊt thêi ®¸nh Mü ¸c liÖt míi cã cuéc sèng hoµ b×nh ngµy h«m nay.
C©u 2: H×nh ¶nh vÇng tr¨ng vµ c¶m xóc cña nhµ th¬ NguyÔn Duy qua bµi th¬
“ ¸nh Tr¨ng” .
- H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ lµ mét h×nh t-îng ®a nghÜa.

88
 + Tr-íc hÕt, vÇng tr¨ng lµ mét h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn kho¸ng ®¹t, hån nhiªn, t-¬i
m¸t. Trong hai khæ th¬ ®Çu, vÇng tr¨ng hiÖn ra trong kh«ng gian cña ruéng ®ång, s«ng
biÓn, nói rõng. §ã lµ vÇng tr¨ng cña “ håi nhá sèng víi ®ång” vµ sau nµy lµ “ håi chiÕn
tranh ë rõng” . Lóc Êy, con ng-êi sèng gi¶n dÞ, “ trÇn trôi víi thiªn nhiªn - hån nhiªn
nh- c©y cá” . VÇng tr¨ng trë thµnh ng-êi b¹n tri kû, thµnh “ vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” g¾n
bã trong suèt nh÷ng n¨m th¸ng tõ thuë Êu th¬ ë quª nhµ, ®Õn håi chiÕn tranh sèng ë
rõng.
§Õn khi vÒ thµnh phè, sèng gi÷a nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i “ quen ¶nh ®iÖn, cöa
g-¬ng” , con ng-êi bçng quªn ®i c¸i vÇng tr¨ng “ ngì kh«ng bao giê quªn” kia, bçng v«
t×nh víi “ c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” kia. Sù v« t×nh ®Õn møc tµn nhÉn:
VÇng tr¨ng ®i qua ngâ
Nh- ng-êi d-ng qua ®-êng
Råi ®Õn mét ®ªm nµo ®ã:
Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t… ®ét ngét vÇng tr¨ng trßn.
Con ng-êi ®· quen víi ®Ìn ®iÖn nªn quªn tr¨ng. VÇng tr¨ng vÉn cã ®ã nh-ng "nh-
ng-êi d-ng qua ®-êng". Ph¶i ®Õn khi ®Ìn ®iÖn t¾t, con ng-êi míi l¹i nh×n thÊy vµ nhËn
ra vÇng tr¨ng. Ph¶i ®ét ngét nh- thÕ. Ph¶i bÊt ngê nh- thÕ, vÇng tr¨ng míi lµm thøc dËy
trong t©m trÝ con ng-êi bao c¶m xóc.
Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt
Cã c¸i g× r-ng r-ng
Nh- lµ ®ång lµ bÓ
Nh- lµ s«ng lµ rõng.
“ Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt” , mÆt ng-êi vµ mÆt tr¨ng ®èi diÖn nhau. §ã lµ kho¶nh kh¾c
bÊt ngê gÆp l¹i “ cè nh©n” . Kho¶nh kh¾c gÆp gì ®ã khiÕn hån ng-êi “ r-ng r-ng” c¶m
xóc. VÇng tr¨ng lµm ïa dËy trong t©m trÝ nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cña quª
h-¬ng ®Êt n-íc.
+ VÇng tr¨ng trong bµi th¬ cßn cã ý nghÜa biÓu t-îng: biÓu t-îng cho qu¸ khø nghÜa
t×nh, biÓu t-îng cho vÎ ®Ñp b×nh dÞ vµ vÜnh h»ng cña ®êi sèng.
VÇng tr¨ng ®©u chØ lµm ïa dËy trong t©m trÝ nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cña
quª h-¬ng ®Êt n-íc, mµ cßn ®¸nh thøc trong t©m trÝ con ng-êi bao kû niÖm hån nhiªn
cña thêi tuæi nhá, bao kû niÖm nghÜa t×nh cña mét thêi gian lao chiÕn ®Êu.
Khæ th¬ cuèi cïng lµ n¬i tËp trung nhÊt ý nghÜa biÓu t-îng cña h×nh ¶nh vÇng tr¨ng:
Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
KÎ chi ng-êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
§ñ cho ta giËt m×nh.
MÆc cho con ng-êi v« t×nh, “ tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh” . §ã lµ h×nh ¶nh t-îng tr-ng
cho qu¸ khø ®Ñp ®Ï, vÑn nguyªn ch¼ng thÓ phai mê. “ ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” , phÐp
nh©n ho¸ khiÕn h×nh ¶nh vÇng tr¨ng hiÖn ra nh- mét con ng-êi cô thÓ, mét ng-êi b¹n,
mét nh©n chøng, rÊt nghÜa t×nh nh-ng còng v« cïng nghiªm kh¾c ®ang nh¾c nhë con

89
ng-êi ®õng quªn ®i qu¸ khø. “ ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” nh-ng ®ñ lµm ®Ó lµm con
ng-êi “ giËt m×nh” nhËn ra sù v« t×nh kh«ng nªn cã, sù l·ng quªn ®¸ng tr¸ch cña m×nh.
Con ng-êi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn, nh-ng thiªn nhiªn vµ nghÜa t×nh qu¸ khø th×
vÉn nguyªn vÑn, vÜnh h»ng.
C©u 3: Ph©n tÝch 2 khæ th¬ cuèi cña bµi th¬ “ ¸nh tr¨ng”
- Tr¨ng vµ con ng-êi ®· gÆp nhau trong mét gi©y phót t×nh cê. Con ng-êi kh«ng
cßn muèn trèn ch¹y vÇng tr¨ng, trèn ch¹y c¶ b¶n th©n m×nh ®-îc n÷a. T- thÕ “ ngöa
mÆt lªn nh×n mÆt” lµ t- thÕ ®èi mÆt: “ mÆt” ë ®©y chÝnh lµ vÇng tr¨ng trßn. Con ng-êi
thÊy mÆt tr¨ng lµ thÊy ®-îc ng-êi b¹n tri kû ngµy nµo. C¸ch viÕt thËt l¹ vµ s©u s¾c -
dïng nh÷ng tõ kh«ng trùc tiÕp ®Ó diÔn t¶ sù xóc ®éng c¶m ®éng chît d©ng trµo trong
lßng anh khi gÆp l¹i vÇng tr¨ng.
- C¶m xóc “ r-ng r-ng” : t©m hån ®ang rung ®éng, xao xuyÕn, gîi nhí gîi th-¬ng.
NhÞp th¬ hèi h¶ d©ng trµo nh- t×nh ng-êi dµo d¹t. NiÒm h¹nh phóc cña nhµ th¬ nh-
®ang ®-îc sèng l¹i mét giÊc chiªm bao.
- Sù xuÊt hiÖn ®ét ngét cña vÇng tr¨ng lµm ïa dËy ë t©m trÝ nhµ th¬ bao kû niÖm
qu¸ khø tèt ®Ñp khi cuéc sèng cßn qu¸ nghÌo nµn, gian lao. Lóc Êy con ng-êi víi thiªn
nhiªn tr¨ng lµ tri kû, t×nh nghÜa.
Khæ th¬ kÕt l¹i bµi th¬ b»ng hai vÕ ®èi lËp mµ song song:
“ Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
… §ñ cho ta giËt m×nh”
- ë ®©y cã sù ®èi lËp gi÷a "trßn vµnh v¹nh" vµ "kÎ v« t×nh", gi÷a c¸i im lÆng cña
¸nh tr¨ng víi sù "giËt m×nh" thøc tØnh cña con ng-êi. VÇng tr¨ng cã ý nghÜa biÓu t-îng
s©u s¾c. H×nh ¶nh “ vÇng tr¨ng trßn vµnh v¹nh” , ngoµi nghÜa ®en lµ vÎ ®Ñp tù nã vµ m·i
m·i vÜnh h»ng cña cuéc sèng cßn cã nghÜa t-îng tr-ng cho vÎ ®Ñp cña nghÜa t×nh qu¸
khø, ®Çy ®Æn, thuû chung, nh©n hËu bao dung cña thiªn nhiªn, cña cuéc ®êi, con ng-êi,
nh©n d©n, ®Êt n-íc.
- H×nh ¶nh "¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c" cã ý nghÜa nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ
c¶ mçi chóng ta con ng-êi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nh-ng thiªn nhiªn, nghÜa
t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt. Sù kh«ng vui, sù tr¸ch mãc trong lÆng im cña
vÇng tr¨ng lµ sù tù vÊn l-¬ng t©m dÉn ®Õn c¸i "giËt m×nh" ë c©u th¬ cuèi. C¸i "giËt
m×nh" lµ c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹ t©m lý cã thËt cña mét ng-êi biÕt suy nghÜ, chît nhËn ra
sù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trong c¸ch sèng cña m×nh. C¸i "giËt m×nh" cña sù ¨n
n¨n, tù tr¸ch, tù thÊy ph¶i ®æi thay trong c¸ch sèng. C¸i “ giËt m×nh” tù nh¾c nhë b¶n
th©n kh«ng bao giê ®-îc lµm ng-êi ph¶n béi qu¸ khø, ph¶n béi thiªn nhiªn, sïng b¸i
hiÖn t¹i mµ coi rÎ thiªn nhiªn. Thiªn nhiªn thËt nghiªm kh¾c, l¹nh lïng nh-ng còng
thËt ©n t×nh, ®é l-îng bao dung, vÇng tr¨ng vµ thiªn nhiªn lµ tr-êng tån, bÊt diÖt. Th× ra
nh÷ng bµi häc s©u s¾c vÒ ®¹o lý lµm ng-êi ®©u cø ph¶i t×m trong s¸ch vë hay tõ nh÷ng
kh¸i niÖm trõu t-îng xa x«i. ¸nh tr¨ng thËt sù ®· nh- mét tÊm g-¬ng soi ®Ó thÊy ®-îc
g-¬ng mÆt thùc cña m×nh, ®Ó t×m l¹i c¸i ®Ñp tinh kh«i mµ chóng ta t-ëng ®· ngñ ngon
trong quªn l·ng.

90
 C©u 4: H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ t-îng tr-ng cho ®iÒu g×? ý nghÜa kh¸i
qu¸t cña bµi th¬ “ ¸nh tr¨ng” .
Gîi ý:
a. H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ tr-íc hÕt lµ vÇng tr¨ng cña tù nhiªn. Nh-ng
vÇng tr¨ng cßn lµ biÓu t-îng cña qu¸ khø ®Çy t×nh c¶m, khi con ng-êi trÇn trôi gi÷a
thiªn nhiªn, hån nhiªn, kh«ng so ®o, tÝnh to¸n. Khi ®ã, t©m hån con ng-êi réng më,
kho¸ng ®¹t nh- s«ng, nh- ®ång, nh- bÓ nh- rõng. Toµn lµ nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn
réng d·i, hïng vÜ. Nh-ng khi kh¸ng chiÕn thµnh c«ng th× con ng-êi nhèt m×nh vµo cöa
kÝnh, buyn - ®inh, sèng riªng cho m×nh, cho c¸i c¸ nh©n nhá bÐ. Bëi thÕ mµ kh«ng gÇn
gòi, kh«ng mÆn mµ víi vÇng tr¨ng. Lóc nµy tr¨ng t-îng tr-ng cho qu¸ khø ©n t×nh, cho
nh÷ng t×nh c¶m lín lao méc m¹c nh-ng bÊt tö, s¸ng trong m·i m·i. Con ng-êi cã thÓ
quªn qu¸ khø, nh-ng qu¸ khø kh«ng bao giê quªn. Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh còng nh-
qu¸ khø t-¬i ®Ñp kh«ng bao giê mê phai, kh«ng bao giê khuyÕt thiÕu. ChØ cã nh÷ng ai
mª m¶i víi c¸i riªng míi cã thÓ döng d-ng. Nh-ng vÇng tr¨ng Êy bao dung, kh«ng “ kÓ
chi ng-êi v« t×nh” . ChÝnh th¸i ®é lÆng im cao th-îng Êy cµng lµm nh÷ng ai sím quªn
qu¸ khø nghÜa t×nh ph¶i giËt m×nh.
b. Bµi th¬ “ ¸nh tr¨ng” lµ t©m sù cña NguyÔn Duy, lµ suy ngÉm cña nhµ th¬ tr-íc sù
®æi thay cña hoµn c¶nh sèng, khi mµ con ng-êi tõ chiÕn tranh trë vÒ cuéc sèng hoµ
b×nh. Nh÷ng s«ng, ®ång, biÓn, rõng lµ h×nh ¶nh t-îng tr-ng, nh-ng còng lµ h×nh ¶nh
thËt cña nh÷ng ng-êi kh¸ng chiÕn. THµnh phè lµ m«i tr-êng míi, lµ h×nh ¶nh thËt cña
nh÷ng ng-êi kh¸ng chiÕn kh«ng ®Æt ch©n tíi (trõ c¸c chiÕn sÜ ho¹t ®éng bÝ mËt). M«i
tr-êng míi ???nghØ míi, hoµn c¶nh míi lµm cho con ng-êi sèng c¸ch biÖt víi thiªn
nhiªn còng cã nghÜa lµ xa dÇn qu¸ khø, l¹nh nh¹t dÇn víi qu¸ khø. ¸nh tr¨ng c¶nh bao
hiÖn t-îng suy tho¸i vÒ t×nh c¶m, sÏ dÉn ®Õn suy tho¸i lèi sèng, suy tho¸i ®¹o ®øc. Nã
nh¾c nhë con ng-êi cÇn thuû chung víi qu¸ khø, víi nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp cña qu¸ khø,
®õng (cã míi níi cò).
C©u 5: Ph©n tÝch ®o¹t cuèi bµi th¬ “ ¸nh tr¨ng”
Khæ th¬ cuèi cïng lµ n¬i tËp trung nhÊt ý nghÜa - biÓu t-îng cña h×nh ¶nh vÇng
tr¨ng:
Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
KÓ chi ng-êi v« t×nh
¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c
§ñ cho ta giËt m×nh
- MÆc cho con ng-êi v« t×nh, “ tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh” , ®ã lµ vÎ ®Ñp tù nã vµ m·i
m·i vÜnh h»ng. §ã cßn lµ h×nh ¶nh t-îng tr-mg cho vÎ ®Ñp vµ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn
thèng.
- “ ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” => phÐp nh©n ho¸ khiÕn h×nh ¶nh vÇng tr¨ng hiÖn ra
nh- mét con ng-êi cô thÓ, mét ng-êi b¹n, mét nh©n chøng, rÊt nghÜa t×nh nh-ng còng
v« cïng nghiªm kh¾c ®ang nh¾c nhë con ng-êi. “ ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” nh-ng ®ñ
lµm ®Ó lµm con ng-êi “ giËt m×nh” nhËn ra sù v« t×nh l·ng quªn qu¸ khø tèt ®Ñp, tøc lµ
91
con ng-êi ®ang ph¶n béi l¹i chÝnh m×nh. Nã cßn cã ý nh¾c nhë con ng-êi nªn tr©n
träng, gi÷ g×n vÎ ®Ñp vµ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng.
C©u 6: Ph©n tÝch, so s¸nh h×nh ¶nh “ Tr¨ng” (vÇng tr¨ng, m¶nh tr¨ng, ¸nh
tr¨ng…) trong c¸c bµi th¬ “ §ång chÝ” , “ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸” , “ ¸nh tr¨ng” .
Gîi ý:
Tr¨ng trong c¶ ba bµi th¬ ®Òu lµ h×nh ¶nh thiªn nhiªn ®Ñp, trong s¸ng, ng-êi b¹n tri
kû cña con ng-êi trong cuéc sèng lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, trong sinh ho¹t hµng ngµy.
- Tr¨ng trong “ §ång chÝ” lµ biÓu t-îng cña t×nh ®ång chÝ, g¾n bã keo s¬n trong
cuéc sèng chiÕn ®Êu gi¸n khæ thêi kú ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, biÓu t-îng cña
hiÖn thùc vµ l·ng m¹n, trë thµnh nhan ®Ò cña c¶ tËp th¬ “ §Çu sóng tr¨ng treo” .
- Tr¨ng trong “ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸” lµ c¸nh buåm chuyªn chë vµ n©ng bæng niÒm
vui hµo høng trong lao ®éng lµm chñ tËp thÓ cña nh÷ng ng- d©n ®i ®¸nh c¸ ®ªm, vÏ nªn
bøc tranh s¬n mµi biÓn vµng biÓn b¹c.
“ C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ
§ªm thë sao lïa n-íc H¹ Long”
d. Tr¨ng trong “ ¸nh tr¨ng” lµ vÇng tr¨ng trßn vµnh v¹nh, im ph¨ng ph¾c ®ét ngét ïa
vµo phßng buyn - ®inh tèi om trong ®ªm hoµ b×nh mÊt ®iÖn ë thµnh phè Hå ChÝ Minh
®· khiÕn nhµ th¬ giËt m×nh, ©n hËn, day døt vÒ suy nghÜ vµ c¸ch sèng hiÖn t¹i cña m×nh.
¸nh tr¨ng nh- ng-êi b¹n th©n nh¾c nhë, lay tÝnh l-¬ng t©m cña t¸c gi¶: kh«ng ®-îc v«
¬n víi qu¸ khø, víi ®ång ®éi ®· hy sinh víi thiªn nhiªn nh©n hËu vµ bao dung.
C©u 7: ChÐp thuéc lßng ®o¹n kÕt bµi th¬ “ ¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy. H×nh
¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ cã ý nghÜa g×? Tõ ®ã em hiÓu g× vÒ chñ ®Ò cña bµi th¬?
(viÕt mét ®o¹n diÔn dÞch kho¶ng 10 - 12 c©u).
Gîi ý:
+ VÇng tr¨ng trong bµi th¬ lµ mét h×nh ¶nh ®a nghÜa.
+ VÇng tr¨ng lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn hån nhiªn, t-¬i m¸t, lµ ng-êi b¹n suèt thêi
nhá tuæi, råi thêi chiÕn tranh ë rõng.
+ VÇng tr¨ng lµ biÓu t-îng cho qu¸ khø nghÜa t×nh, h¬n thÕ tr¨ng cßn lµ vÎ ®Ñp b×nh
dÞ, vÜnh h»ng cña ®êi sèng.
- ë khæ th¬ cuèi cïng, tr¨ng t-îng tr-ng cho qu¸ khø vÑn nguyªn ch¼ng thÓ phai
mê, lµ ng-êi b¹n, lµ nh©n chøng nghÜa t×nh mµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶
mçi chóng ta. Con ng-êi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nh-ng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh
qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt.
5. Tõ ®ã, em hiÓu chñ ®Ò cña bµi th¬ lµ: Bµi th¬ lµ tiÕng lßng, lµ nh÷ng suy ngÉm
thÊm thÝa, nh¾c nhë ta vÒ th¸i ®é, t×nh c¶m ®èi víi nh÷ng n¨m th¸ng qu¸ khø gian lao,
nghÜa t×nh ®èi víi thiªn nhiªn, ®Êt n-íc b×nh dÞ, hiÒn hËu. Bµi th¬ cã ý nghÜa nh¾c nhë,
cñng cè ng-êi ®äc th¸i ®é sèng “ uèng n-íc nhí nguån” , ©n nghÜa thuû chung cïng qu¸
khø.
2. Ph©n tÝch t©m sù s©u kÝn cña NguyÔn Duy qua bµi th¬ “ ¸nh tr¨ng” .
a. C¶m nghÜ vÒ vÇng tr¨ng qu¸ khø:
92
 Tr-íc hÕt lµ h×nh ¶nh vÇng tr¨ng t×nh nghÜa, hiÒn hËu, b×nh dÞ g¾n liÒn víi kû niÖm
mét thêi nhµ th¬ h»ng g¾n bã.
- ¸nh tr¨ng gÇn víi nh÷ng kû niÖm trong s¸ng thêi th¬ Êu t¹i lµng quª.
“ Håi nhá sèng víi rõng
Víi s«ng råi víi biÓn”
- > Nh÷ng “ ®ång, s«ng, bÓ” gäi mét vïng kh«ng gian quen thuéc cña tuæi Êu th¬,
cã nh÷ng lóc sung s-íng ®Õn h¶ hª ®-îc chan hoµ, ngôp lÆn trong c¸i m¸t lµnh cña quª
h-¬ng nh- dßng s÷a ngät. Tr¨ng khi ®so lµ trß ch¬i cña tuæi th¬ cïng víi nh÷ng -íc
m¬ trong s¸ng. Con ng-êi khi ®ã sèng gi¶n dÞ, thanh cao, ch©n thËt trong sù hoµ hîp
víi thiªn nhiªn trong lµnh, “ trÇn trôi víi thiªn nhiªn - hån nhiªn nh- c©y cá” .
- ¸nh tr¨ng g¾n bã víi nh÷ng kû niÖm kh«ng thÓ nµo quªn cña cuéc chiÕn tranh ¸c
liÖt cña ng-êi lÝnh trong rõng s©u.
“ Håi chiÕn tranh ë rõng
VÇng tr¨ng thµnh tri kû
TrÇn trôi víi thiªn nhiªn
Hån nhiªn nh- c©y cá
Ngì kh«ng bao giê quªn
C¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” .
- > Tr¨ng khi ®ã lµ ¸nh tr¨ng trong ®ªm tèi chiÕn tranh, lµ niÒm vui bÇu b¹n cña
ng-êi lÝnh trong gian lao cña cuéc kh¸ng chiÕn - vÇng tr¨ng tri kû.
- B»ng nghÖ thuËt nh©n ho¸, NguyÔn Duy ®· gîi vÒ trong lßng ng-êi ®äc c¶ mét ký
øc tuæi th¬, mét t×nh b¹n t-¬i ®Ñp. Nh©n vËt tr÷ t×nh g¾n bã víi tr¨ng trong nh÷ng n¨m
dµi kh¸ng chiÕn. Tr¨ng vÉn thuû chung, t×nh nghÜa. DÉu r»ng cuéc sèng n¬i ®ång bÓ lµ
khã kh¨n nh-ng b»ng t×nh c¶m ch©n thµnh méc m¹c, cao quý, tr¨ng ®Õn víi con ng-êi
kh«ng mét chót ngÇn ng¹i. Tr¨ng víi ng-êi nh- hai mµ mét, ®Òu chung thuû s¾t son.
b. C¶m nghÜa vÒ vÇng tr¨ng hiÖn t¹i:
Sau tuæi th¬ vµ chiÕn tranh, ng-êi lÝnh tõ gi· nói rõng trë vÒ thµnh phè - n¬i ®« thÞ
hiÖn ®¹i. Khi ®ã mäi chuyÖn b¾t ®Çu ®æi kh¸c:
Tõ håi vÒ thµnh phè
Quen ¸nh ®iÖn cöa g-¬ng
VÇng tr¨ng ®i qua ngâ
Nh- ng-êi d-ng qua ®-êng.
- VÇng tr¨ng tri kû ngµy nµo nay ®· trë thµnh “ ng-êi d-ng” , ng-êi kh¸ch qua
®-êng xa l¹, cßn con ng-êi ®aua cßn son s¾t thuû chung? => Mét sù thay ®æi phò
phµng khiÕn ng-êi ta kh«ng khái nhãi ®au. T×nh c¶m x-a kia nay chia l×a.
+ Hµnh ®éng “ véi bËt tung cö sæ” vµ c¶m gi¸c ®ét ngét “ nhËn ra vÇng tr¨ng trßn” ,
cho thÊy quan hÖ gi÷a ng-êi vµ tr¨ng kh«ng cßn lµ tri kû, t×nh nghÜa nh- x-a, v× con
ng-êi lóc nµy thÊy tr¨ng nh- mét vËt chiÕu s¸ng thay thÕ cho ®iÖn s¸ng mµ th«i.
- V× sao l¹i cã sù xa l¹, c¸ch biÖt nµy?
+ Sù thay ®æi cña hoµn c¶nh sèng - kh«ng gian kh¸c biÖt, thêi gian c¸ch biÖt, ®iÒu
kiÖn sèng c¸ch biÖt: Tõ håi vÒ thµnh phè, ng-êi lÝnh x-a b¾t ®Çu quen sèng víi nh÷ng
93
tiÖn nghi hiÖn ®¹i nh- “ ¸nh ®iÖn, cöa g-¬ng” . Cuéc sèng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
cña ®iÖn g-¬ng ®· lµm ¸t ®i søc sèng cña ¸nh tr¨ng trong t©m hån con ng-êi. Anh lÝnh
®· quªn ®i chÝnh ¸nh tr¨ng ®· ®ång cam céng khæ cïng ng-êi lÝnh, quªn ®i t×nh c¶m
ch©n thµnh, qu¸ khø cao ®Ñp nh-ng ®Çy t×nh ng-êi.
+ C©u th¬ d-ng d-ng - l¹nh lïng - nhøc nhèi, xãt xa miªu t¶ mét ®iÒu g× béi b¹c,
nhÉn t©m vÉn th-êng x¶y ra trong cuéc sèng. Cã lÏ nµo sù biÕn ®æi vÒ kinh tÕ, vÒ ®iÒu
kiÖn sèng, tiÖn nghi l¹i kÐo theo sù thay d¹ ®æi lßng? (liªn hÖ: bëi thÕ mµ ca dao míi
lªn tiÕng nãi: “ ThuyÒn vÒ cã nhí bÕn ch¨ng?” . Tè h÷u, nh©n d©n ViÖt B¾c ë l¹i còng
b¨n kho¨n mét t©m tr¹ng Êy khi tiÔn ®-a c¸n bé vÒ xu«i.
M×nh vÒ thµnh thÞ xa x«i
Nhµ cao cßn thÊy nói ®åi n÷a ch¨ng?
Phè ®«ng cßn nhí b¶n lµng
S¸ng ®ªm cßn nhí m¶nh tr¨ng gi÷a rõng?
=> Tõ sù xa l¹ gi÷a ng-êi víi tr¨ng Êy, nhµ th¬ muèn nh¾c nhë: ®õng ®Ó nh÷ng gi¸
trÞ vËt chÊt ®iÒu khiÓn chóng ta…
c. NiÒm suy t- cña t¸c gi¶ vµ tÊm lßng cña vÇng tr¨ng
Tr¨ng vµ con ng-êi ®· gÆp nhau trong mét gi©y phót t×nh cê. Sù ®æi thay cña con
ng-êi kh«ng lµm vÇng tr¨ng cau mÆt. VÇng tr¨ng xuÊt hiÖn vÉn mét t×nh c¶m trµn ®Çy,
kh«ng m¶y may søt mÎ. “ Tr¨ng trßn” lµ mét h×nh ¶nh th¬ kh¸ hay, kh«ng chØ lµ ¸nh
tr¨ng trßn mµ cßn lµ t×nh c¶m b¹n bÌ trong tr¨ng vÉn trän vÑn, vÉn chung thuû nh- n¨m
x-a. T- thÕ “ ngöa mÆt lªn nh×n mÆt” lµ t- thÕ ®èi mÆt: “ mÆt” ë ®©y chÝnh lµ vÇng tr¨ng
trßn. Con ng-êi thÊy mÆt tr¨ng lµ thÊy ®-îc ng-êi b¹n tri kû ngµy nµo. C¸ch viÕt thËt l¹
vµ s©u s¾c!
- Tõ c¸i ®èi mÆt trùc diÖn Êy, ¸nh tr¨ng ®· thøc dËy nh÷ng kû niÖm qu¸ khø tèt
®Ñp, ®¸nh thøc l¹i t×nh c¶m b¹n bÌ n¨m x-a, ®¸nh thøc l¹i nh÷ng g× con ng-êi ®· l·ng
quªn.
- C¶m xóc “ r-ng r-ng” lµ biÓu thÞ cña mét t©m hån ®ang rung ®éng, xao xuyÕn,
gîi nhí gîi th-¬ng khi gÆp l¹i b¹n tri kû. Ng«n ng÷ b©y giê lµ n-íc m¾t d-íi hµng mi.
NhÞp th¬ hèi h¶ d©ng trµo nh- t×nh ng-êi dµo d¹t. NiÒm h¹nh phóc cña nhµ th¬ nh-
®ang ®-îc sèng l¹i mét giÊc chiªm bao.
“ ¸nh tr¨ng hiÖn lªn ®¸ng gi¸ biÕt bao, cao th-îng vÞ tha biÕt chõng nµo:
“ Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh
… §ñ cho ta giËt m×nh”
- ë ®©y cã sù ®èi lËp gi÷a "trßn vµnh v¹nh" vµ "kÎ v« t×nh”, gi÷a c¸i im lÆng cña
¸nh tr¨ng víi sù "giËt m×nh" thøc tØnh cña con ng-êi.
+ Tr¨ng trßn vµnh v¹nh, tr¨ng im ph¨ng ph¾c kh«ng giËn hên tr¸ch mãc mµ chØ nh×n
th«i, mét c¸i nh×n thËt s©u nh- soi tËn ®µy t×m ng-êi lÝnh ®ñ ®Ó giËt m×nh nghÜ vÒ cuéc
sèng hoµ b×nh h«m nay. Hä ®· quªn mÊt ®i chÝnh m×nh, quªn nh÷ng g× ®Ñp ®Ï, thiªng
liªng nhÊt cña qu¸ khø ®Ó c×m ®¾m trong mét cuéc sèng x« bå, phån hoa mµ Ýt nhiÒu sÏ
mÊt ®i nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt cña chÝnh m×nh.

94
 + Tr¨ng trßn vµnh v¹nh lµ hiÖn diÖn cho qu¸ khø ®Ñp ®Ï kh«ng thÓ phai mê. ¸nh
tr¨ng chÝnh lµ ng-êi b¹n nghÜa t×nh mµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶ mçi chóng
ta : con ng-êi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nh-ng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø
th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt.
- Sù kh«ng vui, sù tr¸ch mãc trong lÆng im cña vÇng tr¨ng lµ sù tù vÊn l-¬ng t©m
dÉn ®Õn c¸i "giËt m×nh" ë c©u th¬ cuèi. C¸i "giËt m×nh" lµ c¶m gi¸ vµ ph¶n x¹ t©m lý cã
thËt cña mét ng-êi biÕt suy nghÜ, chît nhËn ra sù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trong
c¸ch sèng cña m×nh. C¸i "giËt m×nh" c¶u sù ¨n n¨n, tù tr¸ch, tù thÊy ph¶i ®æi thay trong
c¸ch sèng. C¸i “ giËt m×nh” tù nh¾c nhë b¶n th©n kh«ng bao giê ®-îc lµm ng-êi ph¶n
béi qu¸ khø, ph¶n béi thiªn nhiªn, sïng b¸i hiÖn t¹i mµ coi rÎ thiªn nhiªn. C©u th¬
thÇm nh¾c nhë chÝnh m×nh vµ còng ®ång thêi nh¾c nhë chóng ta, nh÷ng ng-êi ®ang
sèng trong hoµ b×nh, h-ëng nh÷ng tiÖn nghi hiÖn ®¹i, ®õng bao giê quªn c«ng søc ®Êu
tranh c¸ch m¹ng cña biÕt bao ng-êi ®i tr-íc.

Con cß
ChÕ lan viªn
I. Con cßn bÕ trªn tay
95
Con ch-a biÕt con cß
Nh-ng trong lêi mÑ h¸t
Cã c¸nh cß ®ang bay
Con cß bay la
Con cß bay l¶
Con cß cæng phñ
Con cß §ång §¨ng…
Cß mét m×nh, cß ph¶i kiÕm lÊy ¨n
Con cã mÑ, con ch¬i råi l¹i ngñ
“ Con cß ¨n ®ªm
Con cß xa tæ,
Cß gÆp cµnh mÒm
Cß sî x¸o m¨ng…"
Cµnh cã mÒm, mÑ ®· s½n tay n©ng
Trong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n
Con ch-a biÕt con cß, con v¹c
Con ch-a biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t
S÷a mÑ nhiÒu, con ngñ ch¼ng ph©n v©n.

II. Ngñ yªn! Ngñ yªn! Ngñ yªn!

Cho cß tr¾ng ®Õn lµm quen
Cß ®øng ë quanh n«i
Råi cß vµo trong tæ
Con ngñ yªn th× cß còng ngñ
C¸nh cña cß hai ®øa ®¾p chung ®«i
Mai kh«n lín, con theo cß ®i häc
C¸nh tr¾ng cß bay theo gãt ®«i ch©n
Lín lªn! Lín lªn! Lín lªn
Con lµm g×?
Con lµm thi sü
C¸nh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng nghØ
Tr-íc hiªn nhµ
Vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n…

III. Dï ë gÇn con

Dï ë xa con
Lªn rõng xuèng bÓ
Cß sÏ t×m con
Con ®i lín vÉn lµ con cña mÑ
§i hÕt ®ßi lßng mÑ vÉn theo con
µ ¬i!
Mét con cß th«i
96
 Con cß mÑ h¸t
Còng lµ cuéc ®êi
Vç c¸nh qua n«i
Ngñ ®i ! Ngñ ®i!
Cho c¸nh cß c¸nh v¹c
Cho c¶ s¾c trêi
§Õn h¸t.
I. T¸c gi¶:
- ChÕ Lan Viªn (1920 - 1989) tªn khai sinh lµ Phan Ngäc Hoan, quª ë huyÖn Cam
Lé, tØnh Qu¶ng TrÞ, nh-ng lín lªn ë B×nh §Þnh.
- Tr-íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, 1945, ChÕ Lan Viªn ®· næi tiÕng trong phong trµo
Th¬ míi víi tËp “ §iªu tµn” (1937). Víi h¬n 50 n¨m s¸ng t¸c, cã nhiÒu t×m tßi ë nh÷ng
tËp th¬ g©y ®-îc tiÕng vang trong c«ng chóa, ChÕ Lan Viªn lµ mét trong nh÷ng tªn tuæi
hµng ®Çu cña nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam thÕ kû XX.
- N¨m 1996, «ng ®-îc Nhµ n-íc truy tÆng gi¶i th-ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc
nghÖ thuËt.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ “ Con cß” s¸ng t¸c n¨m 1962, in trong tËp “ Hoa
ngµy th-êng - Chim b¸o b·o” (1967) cña ChÕ Lan Viªn.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
* Gi¸ trÞ néi dung:
Khai th¸c h×nh t-îng con cß trong nh÷ng c©u h¸t ru, bµi th¬ “ Con cß” cña ChÕ Lan
Viªn ngîi ca t×nh mÑ vµ ý nghÜa cña lêi ru trong cuéc ®êi mçi con ng-êi.
* Gi¸ trÞ nghÖ thuËt:
Bµi th¬ thµnh c«ng trong viÖc vËn dông s¸ng t¹o ca dao, cã nh÷ng c©u th¬ ®óc kÕt
®-îc nh÷ng suy nghÜ s©u xa.
3. T×m hiÓu m¹ch c¶m xóc tr÷ t×nh vµ bè côc cña bµi th¬
* M¹ch c¶m xóc tr÷ t×nh: ®-îc ph¸t triÓn theo ý nghÜa biÓu t-îng cña h×nh ¶nh con
cß, b¾t ®Çu tõ h×nh ¶nh con cß trong ca dao theo lêi ru cña mÑ ®i vµo tiÒm thøc trÎ th¬,
råi ®Õn h×nh ¶nh con cß mang ý nghÜa biÓu t-îng cho sù n©ng niu ch¨m chót cña mÑ
dµnh cho con suèt cuéc ®êi, vµ cuèi cïng lµ nh÷ng c¶m nhËn s©u s¾c vÒ t×nh mÉu tö vµ
ý nghÜa lêi ru qua h×nh ¶nh con cß.
* Bè côc: 3 phÇn.
Khæ I - h×nh ¶nh con cß qua lêi ru ®Õn víi mçi con ng-êi thuë th¬ Êu, con cß lµ biÓu
t-îng cho cuéc ®êi lam lò cña mÑ.
Khæ II - h×nh ¶nh con cß ®i vµo tiÒm thøc tuæi th¬ trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con
trong suèt chÆng ®-êng ®êi.
Khæ III - tõ h×nh ¶nh con cß suy nghÜ vÒ lêi ru vµ lßng mÑ, con cß lµ biÓu t-îng cho
tÊm lßng yªu con cña mÑ.
B. Ph©n tÝch bµi th¬

97
 1. ý nghÜa biÓu t-îng cña h×nh t-îng con cß ®-îc bæ sung, biÕn ®æi nh- thÕ nµo
qua c¸c ®o¹n th¬?
ý nghÜa biÓu t-îng cña h×nh ¶nh con cß:
H×nh t-îng con cß bao qu¸t toµn bé bµi th¬ ®-îc khai th¸c tõ trong ca dao truyÒn
thèng vµ ®-îc t¸c gi¶ ph¸t triÓn, x©y dùng thµnh ý nghÜa biÓu t-îng cho tÊm lßng ng-êi
mÑ, vµ ý nghÜa cña lêi h¸t ru trong cuéc ®êi mçi con ng-êi.
a. H×nh ¶nh con cß qua nh÷ng lêi ru h¸t ®Çu ®Õn víi tuæi Êu th¬:
Khæ I - lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng ng-êi phô n÷ n«ng d©n vÊt v¶, cùc nhäc nh-ng giµu
®øc hy sinh ?????????? vµ nh÷ng c©u ca dao dïng lµm lêi h¸t ru.
Con cß bay l¶ bay la
Bay tõ Cæng phñ bay ra c¸nh ®ång
Con cß bay l¶ bay la
Bay tõ cöa phñ bay vÒ §ång §¨ng…
§©y lµ nh÷ng c¸nh cß bay l¶ bay la däc theo chiÒu dµi cña nh÷ng c¸nh ®ång lóa
xanh tÝt t¾p, bay vÒ nh÷ng m¸i nhµ tranh b×nh yªn. H×nh ¶nh con cß gîi cuéc sèng x-a
cò tõ lµng quª ®Õn phè x¸, thong th¶, b×nh yªn, Ýt biÕn ®éng. Cuéc sèng Êy lµ quª
h-¬ng th©n yªu víi c¸nh cß tr¶i réng. H×nh ¶nh con cß lµ nÐt rÊt riªng, rÊt duyªn d¸ng,
dÞu dµng, ®Æc tr-ng cho lµng quª ViÖt Nam. Con cß Êy ph¶i ch¨ng lµ hån cña quª
h-¬ng, mµ mÑ göi vµo giÊc ngñ cña ®øa con.
- H×nh ¶nh con cß trong lêi ru c¶u mÑ cßn lµ “ Con cß ¨n ®ªm, con cß xa tæ, cß gÆp
cµnh mÒm, cß sî x¸o m¨ng” . §ã lµ h×nh ¶nh c¸nh cß vÊt v¶, lam lò trong ca dao:
Con cß mµ ®i ¨n ®ªm
§Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao
¤ng ¬i «ng vít t«i nao
T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng
Hay
C¸i cß lÆn léi bê s«ng
G¸nh g¹o nu«i chång tiÕng khãc nØ non.
§ã lµ c¸nh cß tÇn to¶, lµ h×nh ¶nh cña ng-êi mÑ, ng-êi phô n÷ nhäc nh»n, vÊt v¶, lÆn
léi kiÕm sèng nu«i chång, nu«i con. §©y kh«ng cßn lµ con cß tr¾ng b×nh yªn v« t- lù
mµ ®· trë thµnh biÓu t-îng cña nh÷ng ng-êi n«ng d©n vÊt v¶, cùc ch¼ng ®·, thËm chÝ
cßn vÊt v¶ h¬n khi cß gÆp cµnh mÒm.
- Qua nh÷ng lêi ru cña mÑ, h×nh ¶nh con cß ®Õn víi t©m hån tuæi th¬ Êu mét c¸ch
v« t-. §©y chÝnh lµ sù khëi ®Çu cña con ®-êng ®i vµo thÕ giíi t©m hån mçi con ng-êi,
cña nh÷ng lêi ru, lêi ca dao d©n ca, qua ®so lµ c¶ ®iÖu hån d©n téc. ë tuæi Êu th¬, ®øa
trÎ ch-a thÓ hiÓu vµ ch-a cÇn hiÓu néi dung ý nghÜa cña nh÷ng lêi ru nµy “ Con ch-a
biÕt con cß con v¹c. Con ch-a biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t” . Chóng chØ cÇn ®-îc vç
vÒ trong ©m ®iÖu ngät ngµo, dÞu dµng cña lêi ru ®Ó ®ãn nhËn b»ng trùc gi¸c v« thøc t×nh
yªu v« bê bÕn vµ sù che chë cña ng-êi mÑ: “ S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n” .
- NhÞp 2 vµ vÉn ®ãng më ng©n vang, xen kÏ nhau trong tõng dßng th¬ kÕt hîp víi
biÖn ph¸p tu tõ nh©n ho¸ vµ so s¸nh ®· t¹p nªn vÎ ®Ñp cho c©u th¬, lµm cho ý th¬
98
thªm s©u s¾c. §o¹n th¬ khÐp l¹i b»ng h×nh ¶nh thanh b×nh cña cuéc sèng, b»ng giÊc
ngñ say nång cña trÎ th¬.
b. H×nh ¶nh con cß ®i vµo trong t©m hån trÎ th¬ cïng víi ©m ®iÖu ngät ngµo, dÞu
dµng cña lêi ru trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con trong suèt chÆng ®-êng ®êi:
- Tõ lêi ru cña mÑ, con cß b-íc ra lµm quen víi ®øa con bÐ báng. ThÕ råi cß trë
thµnh ng-êi b¹n th©n thiÕt, gÇn gòi.
+ Khi cßn ë trong n«i “ Con ngñ yªn th× cß cïng ngñ. C¸nh cña cß hai ®øa ®¾p
chung ®«i” .
+ Khi con ®i häc “ Mai kh«n lín con theo cß ®i häc. C¸nh tr¾ng cß bay theo gãt ®«i
ch©n” .
+ Vµ khi con ®· tr-ëng thµnh “ C¸nh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng nghØ. Tr-íc hiªn
nhµ, vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n” .
- Nh- vËy, con cß ®· trë thµnh ng-êi b¹n ®ång hµnh th©n thiÕt h¬n bÊt cø ng-êi
b¹n nµo. C¸nh cß kh«ng mÖt mái bay qua mäi kh«ng gian vµ thêi gian, lu«n ë bªn con
tõ trong n«i, tõ m¸i tr-êng, tõ hiªn nhµ, tõ c©u v¨n. C¸nh cß Êy d-êng nh- tung tay
theo tõng -íc m¬, khao kh¸t cña con. Nh- vËy, h×nh ¶nh con cß lµ biÓu t-îng vÒ lßng
mÑ, lµ sù d×u d¾t, n©ng ®ì dÞu dµng, bÒn bØ cña mÑ vµ mÑ mong cho con cã t©m hån yªu
quª h-¬ng.
c. H×nh ¶nh con cßn lµ biÓu t-îng cho tÊm lßng yªu con cña ng-êi mÑ, theo con suèt
cuéc ®êi:
- Tõ sù thÊu hiÓu tÊm lßng ng-êi mÑ, nhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t mét quy luËt t×nh c¶m
cã ý nghÜa s©u s¾c vµ bÒn v÷ng: “ Con dï ®· lín vÉn lµ con cña mÑ. §i hÕt ®êi lßng mÑ
vÉn theo con” . C©u th¬ giµu chÊt trÝ tuÖ, triÕt lý. TriÕt lý cña tr¸i tim. §iÖp tõ “ dï” ,
“ vÉn” ®· kh¼ng ®Þnh t×nh mÉu tö lµ bÒn chÆt, s¾t son. Cã g× cao h¬n nói, cã g× s©u h¬n
biÓn, vµ cã g× bao la b»ng lßng mÑ yªu con.
- PhÇn cuèi bµi th¬ trë l¹i víi ©m h-ëng lêi ru vµ ®óc kÕt h×nh t-îng con cß trong
nh÷ng lêi ru Êy “ Mét con cß th«i. Con cß mÑ h¸t. Còng lµ cuéc ®êi. Vç c¸nh qua
n«i” . §óng vËy, chØ mét con cß trong lêi ru cña mÑ th«i mµ Èn chøa bao bµi häc, bao ý
nghÜa vÒ cuéc ®êi. Bµi häc Êy, ý nghÜa Êy ®Õn víi con thËt nhÑ nhµng s©u l¾ng, qua ©m
®iÖu thiÕt tha cña nh÷ng lêi ru. Kh«ng cã lêi ru, cuéc ®êi con thiÖt thßi, nghÌo nµn biÕt
mÊy.
II. NhËn xÐt vÒ thÓ th¬, nhÞp ®iÖu, giäng ®iÖu cña bµi th¬. C¸c yÕu tè Êy cã t¸c
dông nh- thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn t- t-ëng, c¶m xóc cña bµi th¬?
NghÖ thuËt cña bµi th¬:
- ThÓ th¬ tù do nhiÒu c©u mang d¸ng dÊp cña thÓ th¬ 8 ch÷ nªn c¶m xóc ®-îc thÓ
hiÖn mét c¸ch linh ho¹t.
- CÊu tróc c¸c ®o¹n th-êng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c©u th¬ ng¾n, nhiÒu chç cã cÊu
tróc gièng nhau, cã chç cÊu tróc lÆp l¹i hoµn toµn gîi ©m ®iÖu cña lêi ru.
- Giäng ®iÖu suy ngÉm cã c¶ tÝnh triÕt lý lµm cho bµi th¬ kh«ng chØ cuèn ng-êi ®äc
vµo ®iÖu ru ªm ¸i, mµ h-íng nhiÒu h¬n vµo sù suy ngÉm, ph¸t hiÖn.

99
 - S¸ng t¹o h×nh ¶nh thiªn vÒ ý nghÜa biÓu t-îng nh-ng còng rÊt gÇn gòi, quen thuéc
mµ vÉn cã kh¶ n¨ng hµm chøa ý nghÜa míi. H×nh ¶nh con cß ®-îc ph¸t triÓn, më réng
qua mçi khæ nh-ng vÉn gi÷ ®-îc tÝnh liªn kÕt, thèng nhÊt.
- Bµi th¬ thµnh c«ng trong viÖc vËn dông s¸ng t¹o ca dao, cã nh÷ng c©u th¬ ®óc kÕt
®-îc nh÷ng suy nghÜ s©u xa.
III. §èi chiÕu hai bµi th¬“ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l-ng mÑ” cña
NguyÔn Khoa §iÒm vµ bµi th¬ “ Con cß” cña ChÕ Lan Viªn, chØ ra c¸ch vËn dông
lêi ru ë mçi bµi th¬?
- Bµi “ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l-ng mÑ” t¸c gi¶ NguyÔn Khoa §iÒm võa
trß chuyÖn víi em bÐ víi giäng ®iÖu gÇn nh- lêi ru, l¹i cã nh÷ng lêi ru trùc tiÕp tõ
ng-êi mÑ. Khóc h¸t ru ë bµi th¬ Êy biÓu hiÖn sù thèng nhÊt gi÷a t×nh yªu con víi t×nh
yªu c¸ch m¹ng, víi lßng yªu n-íc vµ ý chÝ chiÕn ®Êu.
- Bµi th¬ “ Con cß” t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn gîi l¹i ®iÖu h¸t ru trong ca dao - > ca
ngîi t×nh mÑ vµ ý nghÜa cña lêi ru ®èi víi ®êi sèng mçi con ng-êi.
* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬.
1. ChÐp chÝnh x¸c ®o¹n th¬ thø 3 cña bµi th¬ “ Con cß” . Tr×nh bµy c¶m nhËn
cña em vÒ ®o¹n th¬: « Dï ë gÇn con… theo con” .
Gîi ý:
- §Õn ®o¹n 3: nhÞp th¬ thay ®æi nh- dån dËp h¼n lªn trong nh÷ng c©u th¬ ng¾n
gièng nh- lêi dÆn dß cña mÑ, h×nh ¶nh con cß trong ®o¹n th¬ nh- ®-îc nhÊn m¹nh ë ý
nghÜa biÓu t-îng cho tÊm lßng ng-êi mÑ lóc nµo còng ë bªn con suèt cuéc ®êi.
- Lêi dÆn gi¶n dÞ méc m¹c mµ hµm nghÜa s©u xa. D-íi h×nh thøc th¬ tù do, nhµ th¬
nh- dùng lªn c¶ mét bÇu trêi yªu th-¬ng bao la mµ ®Æc ®iÓm cña nã lµ kh«ng gian vµ
thêi gian kh«ng giíi h¹n. Lªn rõng - xuèng biÓn - hai chiÒu kh«ng gian gîi Ên t-îng vÒ
nh÷ng khã kh¨n cña cuéc ®êi. Kh«ng gian nghÖ thuËt Êy cña bµi th¬ còng gãp phÇn
biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn cña tø th¬, cña t×nh c¶m vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Tõ
kh«ng gian cã giíi h¹n ngµy cµng réng dÇn thªm ®Õn mét kh«ng gian t©m t-ëng võa
bao la võa s©u th¼m nh- chÝnh lêi ru h¸t lªn tõ tr¸i tim cña mÑ:
Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ
§i hÕt ®êi lßng mÑ vÉn theo con
TÊm lßng ng-êi mÑ mu«n ®êi vÉn vËy, v-ît ra ngoµi mäi kho¶ng c¸ch kh«ng gian,
thêi gian. §ã lµ quy luËt bÊt biÕn vµ vÜnh h»ng cña mäi tÊm lßng ng-êi mÑ trªn ®êi mµ
nhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t, ®óc kÕt trong c©u th¬ ®Ëm chÊt suy t-ëng vµ triÕt lý. Sù lÆp l¹i
liªn tôc cña nh÷ng tõ ng÷ “ dï gÇn con, dï xa con” nh- l¸y ®i l¸y l¹i c¶m xóc th-¬ng
yªu ®ang trµo d©ng trong t©m hån mÑ. T×nh yªu th-¬ng cña mÑ lu«n “ vÉn” , “ sÏ” , “ m·i”
bªn con cho dï con lín lªn, ®i xa, tr-ëng thµnh trong ®êi, cho dï cã thÓ mét ngµy nµo
®ã mÑ kh«ng cßn cã mÆt trªn ®êi.
C©u 2: Em cã biÕt c©u th¬, v¨n nµo nãi vÒ mÑ n÷a kh«ng? H·y chÐp l¹i 2 c©u mµ
em thÝch (ghi râ trÝch ë ®©u).
Con lµ mÇm ®Êt t-¬i th¬m
§«i tay mÑ bÕ, mÑ bång
100
 Nh- con sãng chê nÆng dßng phï sa
(H¸t ru - Vò QuÇn Ph-¬ng)
C©u 3 : Ph©n tÝch hai c©u th¬:
Con dï lµn vÉn lµ con cña mÑ
§i hÕt ®êi lßng mÑ vÉn theo con.
Gîi ý:
- Giíi thiÖu bµi th¬, h×nh t-îng con cß.
- Hai c©u th¬ ë cuèi ®o¹n 2 lµ lêi cña mÑ nãi víi con - cß con.
- Trong suy nghÜ vµ quan niÖm cña ng-êi mÑ, d-íi c¸i nh×n cña mÑ, con dï lín
kh«n, dï tr-ëng thµnh ®Õn ®©u, nhiÒu tuæi ®Õn ®©u, lµm g×, thµnh ®¹t ®Õn ®©u ch¨ng
n÷a, con vÉn lµ con cña mÑ, con vÉn rÊt ®¸ng yªu, ®¸ng th-¬ng, vÉn cÇn chë che, vÉn lµ
niÒm tù hµo, niÒm tin vµ hy väng cña mÑ.
- Dï mÑ cã ph¶i xa con, l©u, rÊt l©u, thËm chÝ suèt ®êi, kh«ng lóc nµo lßng mÑ
kh«ng ë bªn con.
- > Tõ viÖc hiÓu biÕt tÊm lßng ng-êi mÑ, nhµ th¬ ®· kh¸i qu¸t mét quy luËt t×nh c¶m
mang tÝnh vÜnh h»ng: t×nh mÑ, t×nh mÉu tö bÒn v÷ng, réng lín, s©u s¾c. Qua ®ã ngîi ca
t×nh c¶m v« biªn, thiªng liªng cña ng-êi mÑ.
C©u 4: §äc hai c©u th¬ sau: “ Cß mét m×nh cß ph¶i kiÕm lÊy ¨n. Con cã mÑ con
ch¬i råi l¹i ngñ” .
a. Hai c©u th¬ trªn lµ lêi cña ai nãi víi ai, nh»m môc ®Ých g×?
(lêi cña mÑ nãi víi con ®Ó bµy tá t×nh th-¬ng con)
Quan hÖ ý nghÜa chñ yÕu trong hai c©u th¬ lµ quan hÖ nµo?
(Quan hÖ ®èi lËp)
b. ý nghÜa nµo to¸t lªn tõ hai c©u th¬ trªn.
(H¹nh phóc cña con khi cã mÑ).
C©u 5: H×nh ¶nh trong c©u th¬: “ Con ngñ yªn th× cß còng ngñ. C¸nh cña cßn
hai ®Ða ®¾p chung ®«i” ®Ñp vµ hay nh- thÕ nµo?
=> H×nh ¶nh th¬ ®Ñp, l·ng m¹n, bay bæng. Lêi ru cña mÑ ®-a con vµo giÊc ngñ,
trong m¬ con vÉn thÊy h×nh ¶nh con cß. Con cã giÊc m¬ ®Ñp. Lêi ru cña mÑ ®· n©ng ®ì
t©m hån con. C¸nh cß trë thµnh mét h×nh ¶nh Èn dô giÇu ý nghÜa.

101
 Mïa xu©n nho nhá
Mäc gi÷a dßng s«ng xanh
Mét b«ng hoa tÝm biÕc
¤i con chim chiÒn chiÖn
Hãt chi mµ vang trêi
Tõng giät long lanh r¬i
T«i ®-a tay t«i høng.
Mïa xu©n ng-êi cÇm sóng
Léc gi¾t ®Çy quanh l-ng
Mïa xu©n ng-êi ra ®ång
Léc tr¶i dµi n-¬ng m¹
TÊt c¶ nh- hèi h¶
Têt c¶ nh- x«n xao…
§Êt n-íc bèn ngh×n n¨m
Vêt v¶ vµ gian lao
§Êt n-íc nh- v× sao
Cø ®i lªn phÝa tr-íc.
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- Thanh H¶i (1930 - 1980) tªn khai sinh lµ Ph¹m b¸ Ngo·n, quª ë huyÖn Phong
§iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ.
Thanh H¶i
Ta lµm con chim hãt
Ta lµm mét nhµnh hoa
Ta nhËp vµo hoµ ca
Mét nèt trÇm xao xuyÕn.
Mét mïa xu©n nho nhá
LÆng lÏ d©ng cho ®êi
Dï lµ tuæi hai m-¬i
Dï lµ khi tãc b¹c.
Mïa xu©n - ta xin h¸t
Khóc Nam ai, Nam b×nh
N-íc non ngµn dÆm m×nh
N-íc non ngµn dÆm t×nh
NhÞp ph¸ch tiÒn ®Êt HuÕ.
102
 - ¤ng ho¹t ®éng v¨n nghÖ tõ cuèi nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Trong thêi
kú chèng Mü cøu n-íc, Thanh H¶i ë l¹i quª h-¬ng ho¹t ®éng vµ lµ mét trong nh÷ng
c©y bót cã c«ng x©y dùng nÒn v¨n häc C¸ch m¹ng ë miÒn Nam tõ nh÷ng ngµy ®Çu.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ ®-îc viÕt vµo th¸ng 11/1980, kh«ng bao l©u tr-íc
khi nhµ th¬ qua ®êi, thÓ hiÖn niÒm yªu mÕn cuéc sèng ®Êt n-íc thiÕt tha vµ -íc nguyÖn
cña t¸c gi¶.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
- Néi dung: bµi th¬ lµ tiÕng lßng tha thiÕt yªu mÕn vµ g¾n bã víi ®Êt n-íc, víi
cuéc ®êi, thÓ hiÖn -íc nguyÖn ch©n thµnh cña nhµ th¬ ®-îc cèng hiÕn cho ®Êt n-íc,
gãp mét “ mïa xu©n nho nhá” cña m×nh vµo mïa xu©n lín cña d©n téc.
- NghÖ thuËt: bµi th¬ theo thÓ n¨m tiÕng, cã nh¹c ®iÖu trong s¸ng, tha thiÕt, gÇn
gòi víi d©n ca, nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp, gi¶n dÞ gîi c¶m, so s¸nh Èn dô vµ s¸ng t¹o.

3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:

* M¹ch c¶m xóc: ®-îc kh¬i nguån, n¶y në tõ søc sèng, vÎ ®Ñp cña mïa xu©n thiªn
nhiªn, më réng ra víi mïa xu©n ®Êt n-íc, c¸ch m¹ng. C¶m xóc l¾ng ®äng dÇn vµo suy
t- vµ -íc nguyÖn: nhµ th¬ muèn nhËp vµo b¶n hoµ ca vÜ ®¹i cña cuéc ®êi b»ng mét nèt
trÇm xao xuyÕn cña riªng m×nh, gãp vµo mïa xu©n chung lín lao “ mét mïa xu©n nho
nhá” . Bµi th¬ khÐp l¹i víi nh÷ng c¶m xóc thiÕt tha, tù hµo vÒ quª h-¬ng, ®Êt n-íc qua
®iÖu d©n ca xø HuÕ.
* Bè côc: Gåm 4 phÇn:
- Khæ 1: C¶m xóc tr-íc mïa xu©n thiªn nhiªn, ®Êt trêi
- Khæ 2 + 3: C¶m xóc vÒ mïa xu©n cña ®Êt n-íc
- Khæ 4 + 5: Suy nghÜ vµ -íc nguyÖn cña t¸c gi¶ tr-íc mïa xu©n ®Êt n-íc.
- Khæ cuèi: Lêi ngîi ca quª h-¬ng, ®Êt n-íc qua ®iÖu d©n ca xø HuÕ.
4. Tªn bµi th¬:
- “ Mïa xu©n nho nhá” lµ mét s¸ng t¸c ®éc ®¸o, mét ph¸t hiÖn míi mÎ cña nhµ th¬.
- H×nh ¶nh “ Mïa xu©n nho nhá” lµ biÓu t-îng cho nh÷ng g× tinh tuý, ®Ñp ®Ï nhÊt
cña sù sèng vµ cuéc ®êi mçi con ng-êi.
- ThÓ hiÖn quan ®iÓm vÒ sù thèng nhÊt gi÷a c¸i riªng víi c¸i chung, gi÷a c¸ nh©n
vµ céng ®ång.
- ThÓ hiÖn nguyÖn -íc cña nhµ th¬ muèn lµm mét mïa xu©n, nghÜa lµ sèng ®Ñp,
sèng víi tÊt c¶ søc sèng t-¬i trÎ cña m×nh nh-ng rÊt khiªm nh-êng lµ mét mïa xu©n
nhá gãp vµo mïa xu©n lín cña thiªn nhiªn, ®Êt n-íc, cña cuéc ®êi chung vµ kh¸t väng
sèng ch©n thµnh, cao ®Ñp cña nhµ th¬. §ã còng chÝnh lµ chñ ®Ò cña bµi th¬ mµ nhµ th¬
muèn göi g¾m.
B. Ph©n tÝch bµi th¬:
1. C¶m xóc cña nhµ th¬ tr-íc mïa xu©n cña thiªn nhiªn (6 c©u ®Çu):

103
 - Bøc tranh mïa xu©n thiªn nhiªn trong 6 c©u th¬ ®Çu ®-îc vÏ b»ng vµi nÐt ph¸c
ho¹ nh-ng rÊt ®Æc s¾c.
- Kh«ng gian cao réng cña bÇu trêi, réng dµi cña dßng s«ng, mµu s¾c hµi hoµ cña
b«ng hoa tÝm biÕc vµ dßng s«ng xanh - ®Æc tr-ng cña xø HuÕ.
- Rén r·, t-¬i vui víi ©m thanh tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi, tiÕng chim
trong anhs ¸ng xu©n lan to¶ kh¾p bÇu trêi nh- ®äng thµnh “ tõng giät long lanh r¬i” .
- C¶m xóc cña t¸c gi¶ tr-íc mïa xu©n ®Êt trêi thÓ hiÖn qua c¸i nh×n tr×u mÕn víi
c¶nh vËt, trong nh÷ng lêi béc lé trùc tiÕp nh- lêi trß chuyÖn víi thiªn nhiªn “ ¬i, hãt
chi… mµ…” . §Æc biÖt c¶m xóc cña nhµ th¬ ®-îc thÓ hiÖn trong mét ®éng t¸c tr÷ t×nh
®ãn tr©n träng võa tha thiÕt tr×u mÕn víi mïa xu©n: ®-a tay høng lÊy tõng giät long
lanh cña tiÕng chim chiÒn chiÖn.
“ Tõng giät long lanh r¬i
T«i ®-a tay t«i høng” .
- Cã thÓ hiÓu c©u th¬ theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Tr-íc hÕt, “ giät long lanh” lµ
nh÷ng giät m-a mïa xu©n, giät s-¬ng mïa xu©n, trong s¸ng, r¬i xuèng tõng nhµnh c©y,
kÏ l¸ nh- nh÷ng h¹t ngäc.
- ë ®©y, giät long lanh còng cã thÓ ®-îc hiÓu theo nghÜa Èn dông chuyÓn ®æi c¶m
gi¸c. TiÕng chim tõ chç lµ ©m thanh (c¶m nhËn b»ng thÝnh gi¸c) chuyÓn thµnh tõng
giät (h×nh vµ khèi, c¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c), tõng giät Êy l¹i long lanh ¸nh s¸ng vµ mµu
s¾c, cã thÓ c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c “ T«i ®-a tay t«i høng” . Dï hiÓu theo c¸ch nµo th×
hai c©u th¬ vÉn thÓ hiÖn c¶m xóc say s-a, ng©y ngÊt cña t¸c gi¶ tr-íc c¶nh ®Êt trêi xø
HuÕ vµo xu©n, thÓ hiÖn mong muèn ho¸ vµo thiªn nhiªn ®Êt trêi trong t©m t-ëng gi÷a
mïa ®«ng gi¸ l¹nh khiÕn ta v« cïng kh©m phôc.
II. C¶m xóc cña nhµ th¬ tr-íc mïa xu©n cña ®Êt n-íc (10 c©u tiÕp)
- H×nh ¶nh léc xu©n theo ng-êi ra trµn theo ng-êi ra ®ång lµm ®Ñp ý th¬ víi cuéc
sèng lao ®éng vµ chiÕn ®Êu, x©y dùng vµ b¶o vÖ, 2 nhiÖm vô kh«ng thÓ t¸ch rêi. Hä ®·
®em mïa xu©n ®Õn mäi n¬i trªn ®Êt n-íc.
“ Mïa xu©n ng-êi cÇm sóng
Léc gi¾t ®Çy quanh l-ng
Mïa xu©n ng-êi ra ®ång
Léc tr¶i dµi n-¬ng m¹”
+ “ Mïa xu©n ng-êi cÇm sóng. Léc gi¾t ®Çy trªn l-ng” : liªn t-ëng ®Õn nh÷ng ng-êi
chiÕn sü ra trËn mµ trªn vai, trªn l-ng hä cã cµnh l¸ nguþ trang. Nh÷ng cµnh l¸ Êy
mang léc biÕc, chåi non, mang theo mïa xu©n cña thiªn nhiªn, c©y cá. Tõ “ léc” cßn
lµm cho ng-êi ta liªn t-ëng ®Õn h×nh ¶nh ng-êi lÝnh khi ra trËn, mang theo søc sèng
cña c¶ d©n téc. ChÝnh mµu xanh søc sèng ®ã ®· tiÕp cho ng-êi lÝnh cã thªm søc m¹nh,
ý chÝ ®Ó hä v-¬n xa ra phÝa tr-íc tiªu diÖt qu©n thï.
+ “ Mïa xu©n ng-êi ra ®ång. Léc tr¶i dµi n-¬ng m¹” : nãi vÒ nh÷ng ng-êi lao ®éng,
nh÷ng ng-êi -¬m mÇm cho sù sèng, -¬m nh÷ng h¹t mÇm non trªn nh÷ng c¸nh ®ång
quª h-¬ng, tõ “ léc” cho ta nghÜ tíi nh÷ng c¸nh ®ång tr¶i dµi mªnh m«ng víi nh÷ng
chåi non míi nhó lªn xanh m-ít tõ nh÷ng h¹t thãc gièng ®Çu mïa xu©n. Tõ “ léc” cßn

104
mang søc sèng, søc m¹nh cña con ng-êi. Cã thÓ nãi, chÝnh con ng-êi ®· t¹o nªn søc
sèng cña mïa xu©n thiªn nhiªn, ®Êt n-íc.
+ “ TÊt c¶ nh- hèi h¶. TÊt c¶ nh- x«n xao". Nhµ th¬ Thanh H¶i ®· c¶m nhËn mïa
xu©n ®Êt n-íc b»ng hai tõ l¸y gîi c¶m “ hèi h¶” lµ véi v·, khÈn tr-¬ng, liªn tôc kh«ng
dõng l¹i. “ X«n xao” khiÕn ta nghÜ tíi nh÷ng ©m thanh liªn tiÕp väng vÒ, hoµ lÉn víi
nhau xao ®éng. §©y chÝnh lµ t©m tr¹ng t¸c gi¶, lµ c¸i n¸o nøc trong t©m hån. TiÕng
lßng cña t¸c gi¶ nh- reo vui n¸o nøc tr-íc tinh thÇn lao ®éng khÈn tr-¬ng cña con
ng-êi. Mïa xu©n ®Êt n-íc ®-îc lµm nªn tõ c¸i hèi h¶ Êy. Søc sèng cña ®Êt n-íc, cña
d©n téc, còng ®-îc t¹o nªn tõ sù hèi h¶, n¸o nøc cña ng-êi cÇm sóng, ng-êi ra ®ång.
Nh- vËy, h×nh ¶nh mïa xu©n ®Êt n-íc ®· ®-¬cn më réng dÇn. §Çu tiªn, nã chØ gãi gän
trªn ®«i vai, tÊm l-ng cña ng-êi ra trËn, ®· ®-îc më réng thµnh mét c¸nh ®ång bao la.
- Nhµ th¬ tin t-ëng, tù hµo vÒ t-¬ng lai t-¬i s¸ng cña ®Êt n-íc cho dï tr-íc m¾t
cßn nhiÒu vÊt v¶, khã kh¨n. Vµ ®Êt n-íc ®-îc h×nh dung b»ng mét h×nh ¶nh so s¸nh
thËt ®Ñp mang nhiÒu ý nghÜa :
"§Êt n-íc bèn ngh×n n¨m
VÊt v¶ vµ gian lao
§Êt n-íc nh- v× sao
Cø ®i lªn phÝa tr-íc” .
Sao lµ mét nguån s¸ng lÊp l¸nh, lµ vÎ ®Ñp vÜnh h»ng v-ît qua mäi kh«ng gian vµ
thêi gian. Sao còng lµ h×nh ¶nh r¹ng ngêi trªn l¸ cê Tæ quèc. Qua ®ã, t¸c gi¶ Thanh H¶i
béc lé niÒm tù hµo vÒ mét ®Êt n-íc ViÖt Nam anh hïng vµ giµu ®Ñp. §Êt n-íc m·i
tr-êng tån, vÜnh cöu cïng vò trô, kh«ng bao giê mÊt ®i vµ kh«ng mét thÕ lùc nµo ng¨n
c¶n ®-îc, nhÊt ®Þnh ®Êt n-íc còng sÏ to¶ s¸ng nh- nh÷ng v× sao trong hµnh tr×nh ®i ®Õn
t-¬ng lai rùc rì, ®i ®Õn bÕn bê h¹nh phóc. §ã lµ chÝ quyÕt t©m, niÒm tin s¾t ®¸, niÒm tù
hµo l¹c quan cña c¶ d©n téc. ë c©u th¬ thø hai, phô tõ “ cø” kÕt hîp víi ®éng tõ “ ®i lªn”
thÓ hiÖn quyÕt t©m cao ®é, hiªn ngang tiÕn lªn phÝa tr-íc, v-ît qua mäi khã kh¨n, c¶m
xóc cña nhµ th¬ lµ c¶m xóc l¹c quan, tin t-ëng, ngîi ca søc sèng cña quª h-¬ng ®Êt
n-íc, cña d©n téc khi mïa xu©n vÒ.
III. -íc nguyÖn cña nhµ th¬ (8 c©u tiÕp)
- Muèn lµm nh÷ng viÖc h÷u Ých d©ng hiÕn cho ®êi bµy tá qua nh÷ng h×nh ¶nh tù
nhiªn, gi¶n dÞ vµ ®Ñp. §Ñp vµ tù nhiªn vµ giµu ý nghÜa v× nhµ th¬ ®· lÊy c¸i ®Ñp tinh tuý
cña thiªn nhiªn ®Ó diÔn t¶ vÎ ®Ñp cña t©m hån:
“ Ta lµm con chim hãt
Ta lµm mét nhµnh hoa
Ta nhËp vµo hoµ ca
Mét nèt trÇm xao xuyÕn".
- Lµm "con chim hãt" gi÷a mu«n ngµn tiÕng chim v« t- cèng hiÕn tiÕng hãt vui,
lµm "mét cµnh hoa" gi÷a v-ên hoa xu©n rùc rì v« t- cèng hiÕn h-¬ng s¾c cho ®êi, lµm
"mét nèt trÇm" gi÷a b¶n hoµ tÊu mu«n ®iÖu, lµm "mét mïa xu©n nho nhá" gãp vµo mïa
xu©n lín cña ®Êt n-íc, cña cuéc ®êi chung. ë phÇn ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹
h×nh ¶nh mïa xu©n b»ng c¸c chi tiÕt b«ng hoa vµ tiÕng chim hãt. CÊu tø lÆp ®i lÆp l¹i
105
nh- vËy t¹o ra sù ®èi øng chÆt chÏ. H×nh ¶nh chän läc Êy trë l¹i ®· mang mét ý nghÜa
míi: niÒm mong muèn ®-îc sèng cã Ých, cèng hiÕn cho ®êi lµ mét lÏ tù nhiªn.
- §iÖp tõ "ta" nh- mét lêi kh¼ng ®Þnh. Nã kh«ng chØ lµ lêi t©m niÖm thiÕt tha,
ch©n thµnh cña nhµ th¬ mµ nã cßn ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò lín lµ kh¸t väng chung cña
nhiÒu ng-êi.
"Mét mïa xu©n nho nhá
LÆng lÏ d©ng cho ®êi
Dï lµ tuæi hai m-¬i
Dï lµ khi tãc b¹c”
- -íc nguyÖn ho¸ th©n ®so v« cïng ch¸y báng, nh-ng ®-îc t¸c gi¶ ©m thÇm “ lÆng
lÏ d©ng cho ®êi” . “ Nho nhá” , “ lÆng lÏ” lµ c¸ch nãi khiªm tèn, ch©n thµnh mµ gi¶n dÞ, lµ
c¸ch sèng cao ®Ñp. T¸c gi¶ muèn mçi ng-êi lµ mét mïa xu©n nhá hoµ vµo cuéc sèng,
lµ -íc nguyÖn sèng cã Ých, ®-îc cèng hiÕn cho ®êi nh- Tè H÷u ®· viÕt trong “ Mét
khóc ca xu©n” .
“ NÕu lµ con chim, chiÕc l¸
Th× con chim ph¶i hãt, chiÕc l¸ ph¶i xanh
LÏ nµo vay mµ kh«ng cã tr¶
Sèng lµ cho, ®©u chØ nhËn riªng m×nh”
- “ Mïa xu©n nho nhá” lµ mét Èn dô ®Çy s¸ng t¹o, còng lµ c¸ch thÓ hiÖn thiÕt tha,
c¶m ®éng. Nã ®· kh¾c s©u ý t-ëng: “ Mçi cuéc ®êi ®· ho¸ nói s«ng ta” (NguyÔn Khoa
§iÒm). §ã kh«ng ph¶i mong muèn trong mét lóc mµ lµ c¶ mét cuéc ®êi “ Dï lµ tuæi hai
m-¬i. Dï lµ khi tãc b¹c” .
- §iÖp tõ “ Dï lµ” khiÕn ©m ®iÖu c©u th¬ tha thiÕt, s©u l¾ng, ý th¬ ®-îc nhÊn m¹nh
lµm cho ng-êi ®äc kh«ng chØ xóc ®éng tr-íc mét giäng th¬ Êm ¸p, mµ cßn xóc ®éng
tr-íc lêi t©m sù thiÕt tha cña mét con ng-êi ®· tõng tr¶i qua 2 cuéc kh¸ng chiÕn, ®·
cèng hiÕn trän cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cho c¸ch m¹ng vÉn tha thiÕt ®-îc sèng ®Ñp, sèng
cã Ých víi tÊt c¶ søc sèng t-¬i trÎ cña m×nh cho cuéc ®êi chung.
- Bµi th¬ ®-îc viÕt mét th¸ng tr-íc khi nhµ th¬ trë vÒ víi c¸t bôi nh-ng kh«ng gîi
chót b¨n kho¨n vÒ bÖnh tËt, nh÷ng suy nghÜ riªng t- cho b¶n th©n mµ chØ “ lÆng lÏ ch¸y
báng mét kh¸t khao ®-îc d©ng hiÕn” .
IV. Lêi ngîi ca quª h-¬ng, ®Êt n-íc qua ®iÖu d©n ca xø HuÕ (Khæ cuèi)
Nh- mét nhÞp l¸y l¹i cña khóc d©n ca dÞu dµng, ®»m th¾m t¨ng gi¸ trÞ biÓu hiÖn cña
c¸c khæ th¬ trªn ®em l¹i thi vÞ HuÕ tr×u mÕn tha thiÕt.
“ Mïa xu©n - ta xin h¸t
Khóc Nam ai, Nam b×nh
N-íc non ngµn dÆm m×nh
N-íc non ngµn dÆm t×nh
NhÞp ph¸c tiÒn ®Êt HuÕ".
- Bµi th¬ khÐp l¹i trong ©m ®iÖu khóc Nam ai, Nam b×nh xø HuÕ. §o¹n th¬ kÕt thóc
nh- mét khóc h¸t ca ngîi mïa xu©n, ®Ó l¹i d- vÞ s©u l¾ng. Nhµ th¬ muèn h¸t lªn ®iÖu
Nam ai, Nam b×nh, ®iÖu d©n ca tha thiÕt xø HuÕ ®Ó ®ãn mõng mïa xu©n. C©u ca nghe
106
nh- mét lêi tõ biÖt ®Ó hoµ vµo vÜnh viÔn. Nh-ng ®©y kh«ng ph¶i lµ lêi ca buån thña
tr-íc “ nhÞp ph¸c tiÒn ®Êt HuÕ” nghe gißn gi·, vang xa. - “ N-íc non ngµn dÆm m×nh.
N-íc non ngµn dÆm t×nh” cßn ng©n nga m·i m·i. Ph¶i yªu ®êi l¾m, ph¶i l¹c quan l¾m
míi cã thÓ h¸t lªn trong hoµn c¶nh nhµ th¬ lóc ®ã (®ang èm nÆng vµ s¾p qua ®êi). §iÒu
®ã lµm ta cµng yªu quý tiÕng h¸t vµ tÊm lßng nhµ th¬. Nh- vËy, xuyªn suèt bµi th¬
kh«ng chØ lµ h×nh t-îng mïa xu©n. Tõ tiÕng chim chiÒn chiÖn t-îng tr-ng cho khóc h¸t
cña ®Êt trêi ®Õn lµm mét nèt nh¹c trÇm nhËp vµo b¶n hoµ ca ®Êt n-íc, vµ ®Õn ®©y lµ
khóc h¸t t¹o Ên t-îng mét bµi ca kh«ng døt. Mét bµi ca yªu cuéc sèng. Bµi th¬ ®-îc
nh¹c sü TrÇn Hoµn phæ nh¹c thµnh bµi h¸t vµ trë thµnh mét khóc ca xu©n quen thuéc,
xóc ®éng, cßn m·i víi ®êi.
V. NghÖ thuËt ®Æc s¾c:
- ThÓ th¬ 5 ch÷ gÇn víi ®iÖu d©n ca, ©m h-ëng trong s¸ng, nhÑ nhµng, tha thiÕt,
®iÖu th¬ nh- ®iÖu cña t©m hån, c¸ch gieo vÇn liÒn t¹o sù liÒn m¹ch cña dßng c¶m xóc.
- H×nh ¶nh tù nhiªn, gi¶n dÞ, nh÷ng h×nh ¶nh giµu ý nghÜa biÓu t-îng, ®Æc biÖt
mét sè h×nh ¶nh cµnh hoa, con chim, mïa xu©n ®-îc lÆp ®i lÆp l¹i vµ n©ng cao, g©y Ên
t-îng ®Ëm ®µ.
- CÊu tø bµi th¬ chÆt chÏ, chñ yÕu dùa trªn sù ph¸t triÓn cña h×nh t-îng mïa xu©n:
tõ mïa xu©n ®Êt trêi - > ®Êt n-íc - > con ng-êi.
- Giäng ®iÖu bµi th¬ phï hîp víi c¶m xóc cña t¸c gi¶: ë ®o¹n ®Çu vui, say s-a víi
vÎ ®Ñp cña mïa xu©n thiªn nhiªn, råi phÊn chÊn, hèi h¶ tr-íc khÝ thÕ lao ®éng cña ®Êt
n-íc. Vµ cuèi cïng lµ trÇm l¾ng, h¬i trang nghiªm mµ thiÕt tha béc b¹ch, t©m niÖm.
VI. Trong phÇn ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ dïng ®¹i tõ “ t«i” sang phÇn sau l¹i dïng
®¹i tõ “ ta” . Em hiÓu nh- thÕ nµo vÒ sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n x-ng Êy cña chñ
thÓ tr÷ t×nh.
- T«i vµ ta ®Òu lµ ®¹i tõ nh©n x-ng ë ng«i thø nhÊt.
- Gi÷a hai phÇn cña bµi th¬ cã sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n x-ng cña chñ thÓ tr÷ t×nh
tõ “ t«i” sang “ ta” . §iÒu nµy kh«ng ph¶i hoµn toµn lµ ngÉu nhiªn mµ ®· ®-îc t¸c gi¶ sö
dông nh- mét dông ý nghÖ thuËt thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t- t-ëng
trong bµi th¬. Ch÷ “ t«i” trong c©u “ t«i ®-a tay t«i høng” ë khæ th¬ ®Çu võa thÓ hiÖn mét
c¸i “ t«i” cô thÓ rÊt riªng cña nhµ th¬, võa thÓ hiÖn ®-îc sù n©ng niu, tr©n träng víi vÎ
®Ñp vµ sù sèng cña mïa xu©n. NÕu thay b»ng ch÷ “ ta” th× hoµn toµn kh«ng thÝch hîp
víi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t- thÕ cã vÎ ph« tr-¬ng.
- Cßn trong phÇn sau, khi bµy tá ®iÒu t©m niÖm tha thiÕt nh- mét kh¸t väng ®-îc
d©ng hiÕn gi¸ trÞ tinh tuý cña ®êi m×nh cho ®êi chung th× ®¹i tõ “ ta” l¹i t¹o ®-îc s¾c
th¸i quan träng, thiªng liªng cña mét lêi nguyÖn -íc.
- H¬n n÷a, ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ cña riªng nhµ th¬, mµ cña biÕt bao thÕ hÖ
ng-êi ViÖt Nam ®ang sèng vµ cèng hiÕn cho sù nghiÖp chung, c¸i “ t«i” cña t¸c gi¶ ®·
thay cho nhiÒu c¸i “ t«i” kh¸c, nã nhÊt thiÕt ph¶i ho¸ th©n thµnh c¸i “ ta” . Nh-ng “ ta”
mµ kh«ng hÒ chung chung v« h×nh, mµ vÉn nhËn ra ®-îc mét giäng nhá nhÑ, khiªm
nh-êng, ®»m th¾m cña c¸i “ t«i” Thanh H¶i.
* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm:

107
 C©u 1 : ChÐp chÝnh x¸c ®o¹n th¬ thø 3 trong bµi "Mïa xu©n nho nhá” cña
Thanh H¶i.
a. Gi¶i thÝch ý nghÜa côm tõ: “ Mïa xu©n nho nhá” trong ®o¹n th¬.
b. Ph©n tÝch -íc nguyÖn cña nhµ th¬ ®-îc thÓ hiÖn trong ®o¹n th¬ tõ: “ Ta lµm con
chim hãt… dï lµ khi tãc b¹c” b»ng mét ®o¹n v¨n.
Gîi ý:
Mïa xu©n nho nhá lµ s¸ng t¸c ®éc ®¸o trong ý t-ëng th¬ vµ ng«n ng÷ th¬ cña nhµ
th¬ Thanh h¶i. §©y lµ h×nh ¶nh Èn dô chØ mïa xu©n riªng trong lßng nhµ th¬ tr-íc mïa
xu©n cña d©n téc. Nã hoµ cïng vµo mïa xu©n cña ®Êt n-íc. Tõ l¸y “ nho nhá” võa chØ
ra c¸i mïa xu©n riªng cña nhµ th¬ võa gîi lªn c¸i vÎ xinh xinh, ®¸ng yªu cña nã. Nhµ
th¬ tù nguyÖn lµm mét mïa xu©n, «ng muèn sèng ®Ñp, sèng víi tÊt c¶ søc sèng t-¬i trÎ
cña m×nh nh-ng l¹i rÊt khiªm nh-êng, coi ®Êy chØ lµ mét mïa xu©n nho nhá gãp vµo
mïa xu©n lín cña ®Êt n-íc, cña cuéc ®êi chung.
b. Ph©n tÝch ®o¹n th¬:
- C©u ®Çu tiªn cña ®o¹n v¨n ph¶i nªu ®-îc ý chÝnh cña hai khæ th¬: Nh÷ng suy
ngÉm vµ t©m niÖm cña m×nh tr-íc mïa xu©n cña ®Êt n-íc.
- §iÒu t©m niÖm cña nhµ th¬: lµ kh¸t väng ®-îc hoµ nhËp vµo cuéc sèng cña ®Êt
n-íc, cèng hiÕn phÇn tèt ®Ñp - dï nhá bÐ cña m×nh cho cuéc ®êi chung, cho ®Êt n-íc.
+ H×nh ¶nh th¬ tù nhiªn giµu søc gîi t¶, dïng nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn ®Ó nãi
lªn -íc nguyÖn cña m×nh: lµm mét tiÕng chim hãt trong rén r· tiÕng chim ca, mét cµnh
hoa ®Ó gãp vµo v-ên hoa mu«n h-¬ng s¾c, mét nèt trÇm ©m thÇm, lÆng lÏ ®Ó nhËp vµo
khóc ca tiÕng h¸t cña nh©n d©n…
+ Nh÷ng h×nh ¶nh Êy ®-îc nh¾c tíi ë khæ th¬ ®Çu, lÆp l¹i ë khæ th¬ nµy trong giäng
th¬ nhÌ nhÑ, ªm ¸i, ngät ngµo… mang ý nghÜa míi: niÒm mong muèn ®-îc sèng cã
Ých, cèng hiÕn cho ®êi lµ mét lÏ tù nhiªn.
- §¸nh gi¸: §iÒu t©m niÖm Êy thËt cao ®Ñp, ch©n thµnh, lµ sù ph¸t triÓn tù nhiªn
trong m¹ch c¶m xóc cña bµi th¬.
- §iÖp tõ “ ta” nh- mét lêi kh¼ng ®Þnh. Vµ c¸i “ ta” vèn chØ ®Ó nãi vÒ m×nh bçng
nh- trë thµnh c¸i “ ta” chung cña nhiÒu ng-êi, kh¸t väng cña nhiÒu ng-êi.
- ¦íc nguyÖn ®ã ®-îc ®Èy lªn cao thµnh mét lÏ sèng cao ®Ñp: Mçi ng-êi nªn cèng
hiÕn cho cuéc ®êi chung mét nÐt riªng, c¸i phÇn tinh tuý nhÊt cña m×nh dï lµ nhá bÐ,
mét c¸ch lÆng lÏ, khiªm tèn, kh«ng kÓ g× ®Õn tuæi t¸c.
+ §iÖp ng÷ “ dï lµ” nh- mét lêi tù nhñ víi l-¬ng t©m - > sù kiªn tr×, thö th¸ch víi
thêi gian, tuæi giµ, bÖnh tËt ®Ó m·i lµ mét mïa xu©n nho nhá trong mïa xu©n réng lín
cña quª h-¬ng, ®Êt n-íc.
+ Giäng th¬ nhá nhÑ, ch©n t×nh nh-ng mang søc kh¸i qu¸t lín.
=> Ng-êi ®äc ®ång c¶m víi mét tÊm lßng, mét lÏ sèng cao ®Ñp.
C©u 2: Trong phÇn ®Çu, t¸c gi¶ dïng ®¹i tõ “ T«i” , sang phÇn sau, t¸c gi¶ l¹i
dïng ®¹i tõ “ Ta” . Em hiÓu nh- thÕ nµo vÒ sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n x-ng Êy cña
chñ thÓ tr÷ t×nh?

108
 - Sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n x-ng ®ã kh«ng ph¶i lµ sù ngÉu nhiªn v« t×nh mµ lµ
dông ý nghÖ thuËt t¹o nªn hiÖu qu¶ s©u s¾c.
- §ã lµ sù chuyÓn tõ c¸i “ t«i” c¸ nh©n nhá bÐ hoµ vµo c¸i “ ta” chung cña céng
®ång, nh©n d©n, ®Êt n-íc. Trong c¸i “ Ta” chung vÉn cã c¸i “ t«i” riªng, h¹nh phóc lµ sù
hoµ hîp vµ cèng hiÕn. ThÓ hiÖn niÒm tù hµo, niÒm vui chung cña d©n téc trong thêi ®¹i
míi.
- Sù chuyÓn ®æi diÔn ra rÊt tù nhiªn, hîp lý theo m¹ch c¶m xóc.
Gîi ý:
Gi÷a hai phÇn cña bµi th¬ cã sù chuyÓn ®æi ®¹i tõ nh©n x-ng cña chñ thÓ tr÷ t×nh tõ
“ t«i” sang “ ta” . §iÒu nµy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ ®· ®-îc t¸c gi¶ sö
dông nh- mét dông ý nghÖ thuËt thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t- t-ëng
trong bµi th¬. Ch÷ “ t«i” trong c©u “ t«i ®-a tay t«i høng” ë khæ th¬ ®Çu võa biÓu hiÖn
mét c¸i t«i cô thÓ rÊt riªng cña nhµ th¬, võa thÓ hiÖn ®-îc sù n©ng niu, tr©n träng víi vÎ
®Ñp vµ sù sèng cña mïa xu©n. NÕu thay b»ng ch÷ “ ta” th× hoµn toµn kh«ng thÝch hîp
víi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t- thÕ cã vÎ ph« tr-¬ng. Cßn trong phÇn sau,
khi bµy tá ®iÒu t©m niÖm tha thiÕt nh- mét kh¸t väng ®-îc d©ng hiÕn nh÷ng gi¸ trÞ tinh
tuý cña ®êi m×nh cho cuéc ®êi chung th× ®¹i tõ “ Ta” l¹i t¹o ®-îc s¾c th¸i trang träng,
thiªng liªng cña mét lêi -íc nguyÖn. H¬n n÷a ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ lµ cña
riªng nhµ th¬, c¸i t«i cña t¸c gi¶ ®· nãi thay cho nhiÒu c¸i t«i kh¸c, nã nhÊt thiÕt ph¶i
ho¸ th©n thµnh c¸i ta. Nh-ng “ ta” mµ kh«ng hÒ chung chung v« t×nh vµ vÉn nhËn ra
®-îc mét giäng riªng nhá nhÑ khiªm nh-êng, ®»m th¾m cña c¸i “ T«i” Thanh H¶i:
muèn ®-îc lµm mét nèt trÇm xao xuyÕn trong b¶n hoµ ca, ®em mïa xu©n nho nhá ®êi
m×nh d©ng cho ®êi mét c¸ch lÆng lÏ chø kh«ng ph¶i ph« tr-¬ng, ån µo.
C©u 3: Trong hai c©u th¬: “ Tõng giät long lanh r¬i. T«i ®-a tay t«i høng” , cã
ng-êi hiÓu “ giät long lanh” lµ giät m-a xu©n, cã ng-êi l¹i cho lµ giät ©m thanh
tiÕng chim ë c©u th¬ tr-íc ®ã. Nªu c¸ch hiÓu cña em vµ ph©n tÝch hai c©u th¬ ®ã?
- NÕu hiÓu lµ “ giät m-a xu©n” còng cã chç hîp lý: nÐt quen thuéc cña khung c¶nh
mïa xu©n vµ dÔ gîi c¶m xóc x«n xao trong lßng ng-êi. Nh-ng cã chç ch-a thËt hîp lý:
m-a xu©n th-êng nhÑ vµ Êm… (B÷a Êy m-a xu©n ph¬i phíi bay - NguyÔn BÝnh), ch÷
kh«ng thÓ t¹o thµnh giät.
- C¸ch hiÓu thø hai hîp lý h¬n:
+ LiÒn m¹ch víi c©u th¬ tr-íc.
+ NT Èn dô chuyÓn ®æi c¶m gi¸c: Nhµ th¬ ®-a tay høng tõng giät ©m thanh tiÕng
chim (chuyÓn ®æi c¶m gi¸c). TiÕng chim tõ chç lµ ©m thanh, chuyÓn thµnh tõng giät,
tõng giät Êy l¹i long lanh ¸nh s¸ng vµ mµu s¾c, cã thÓ c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c. - >
DiÔn t¶ niÒm say s-a, ng©y ngÊt cña nhµ th¬ tr-íc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, trêi ®Êt lóc
vµo xu©n.
HiÓu tõ “ giät” trong hai c©u th¬ trªn lµ giät m-a (hay giät s-¬ng) còng cã chç hîp
lý. M-a xu©n còng lµ mét nÐt quen thuéc cña khung c¶nh mïa xu©n vµ dÔ gîi c¶m xóc
x«n xao trong lßng ng-êi. NguyÔn BÝnh viÕt “ B÷a Êy m-a xu©n ph¬i phíi bay” (M-a
xu©n), v× m-a xu©n th-êng nhÑ vµ Êm kh«ng gi¸ l¹nh nh- trong tiÕt ®«ng. Nh-ng còng
109
cã chç ch-a thËt hîp lý, v× m-a xu©n th-êng lµ m-a bôi, m-a nhá, khã cã thÓ t¹o thµnh
tõng giät long lanh r¬i. C¸ch hiÓu “ giät” lµ giät ©m thanh tiÕng chim chiÒn chiÖn xuÊt
ph¸t tõ chç cho r»ng gi÷a c©u th¬ nµy víi hai dßng th¬ tr-íc nã lµ liÒn m¹ch. HiÓu nh-
vËy th× c©u th¬, kh«ng dõng l¹i ë t¶ thùc mµ lµ biÓu hiÖn mét sù chuyÓn ®æi c¶m gi¸c:
TiÕng hãt l¸nh lãt, vang väng, trong trÎo cña con chim chiÒn chiÖn ®-îc c¶m nhËn nh-
mét dßng ©m thanh tu«n ch¶y vµ trong ¸nh s¸ng t-¬i r¹ng rì cña trêi xu©n, giät ©m
thanh còng long lanh vµ nhµ th¬ n©ng niu, tr©n träng ®-a tay ®ãn lÊy tõng giät. (Tuy
nhiªn c¸ch hiÓu sau kh«ng quen thuéc víi bót ph¸p vèn b×nh dÞ cña th¬ Thanh H¶i).
C©u 4: Gi¶i nghÜa tõ “ léc” trong ®o¹n th¬:
“ Mïa xu©n ng-êi cÇm sóng
Léc gi¾t ®Çy quanh l-ng
Mïa xu©n ng-êi ra ®ång
Léc tr¶i dµi n-¬ng m¹ »
- Léc: chåi non, l¸ non. Nh-ng “ léc” cßn cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµ
thµnh qu¶ h¹nh phóc.
ViÕt ®o¹n v¨n ph©n tÝch ®o¹n th¬ trªn.
Tõ mïa xu©n cña thiªn nhiªn ®Êt trêi, nhµ th¬ chuyÒn sang c¶m nhËn vÒ mïa xu©n
cña ®Êt n-íc. §Êt n-íc vµ con ng-êi còng mang vÎ ®Ñp cña søc sèng v« tËn, rén rµng
b-íc vµo mét mïa xu©n míi. Léc xu©n theo ng-êi cÇm sóng, léc xu©n tr¶i dµi n-¬ng
m¹. H×nh ¶nh “ ng-êi cÇm sóng” vµ “ ng-êi ra ®ång” biÓu tr-ng cho hai nhiÖm vô chiÕn
®Êu vµ lao ®éng dùng x©y ®Êt n-íc. ¢m h-ëng th¬ hèi h¶, khÈn tr-¬ng víi nhiÒu ®iÖp
tõ, ®iÖp ng÷ l¸y l¹i ë ®Çu c©u. C©u th¬ võa lµ thùc, nhiÒu nghÜa. “ Léc” l¸ chåi non, l¸
non, nh-ng léc cßn cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµ thµnh qu¶ h¹nh phóc. Ng-êi
cÇm sóng gi¾t léc ®Ó nguþ trang ra trËn nh- mang theo søc xu©n vµo trËn ®¸nh, ng-êi
ra ®ång nh- gieo mïa xu©n trªn tõng n-¬ng m¹. Nh÷ng con ng-êi lao ®éng, chiÕn ®Êu
Êy ®· mang c¶ mïa xu©n ra trËn ®Þa cña m×nh ®Ó gÆt h¸i mïa xu©n vÒ cho ®Êt n-íc.
C©u 5: ViÕt ®o¹n v¨n quy n¹p tõ 9 - > 15 c©u víi chñ ®Ò: Bµi th¬ “ Mïa xu©n
nho nhá” ®· vÏ nªn mét bøc tranh thiªn nhiªn t-¬i ®Ñp vµ trµn ®Çy søc sèng.
Gîi ý:
- ViÕt ®o¹n v¨n quy n¹p tøc lµ c©u chñ ®Ò ph¶i ®-a xuèng cuèi ®o¹n v¨n (chó ý cã
tõ liªn kÕt: Qu¶ thËt, cã thÓ nãi…).
- §Ó lµm râ c©u chñ ®Ò trªn, cÇn ph©n tÝch khæ th¬ ®Çu tiªn cña bµi th¬: Mïa xu©n
cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi.
+ Vµi nÐt ph¸c ho¹ cña t¸c gi¶ vÒ mïa xu©n: dßng s«ng xanh, b«ng hoa tÝm biÕc,
tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi.
+ Kh«ng gian cao réng (víi dßng s«ng, víi mÆt ®Êt, bÇu trêi bao la), c¶ s¾c mµu t-¬i
th¾m cña mïa xu©n (s«ng xanh, hoa tÝm biÕc - mµu tÝm ®Æc tr-ng cña xø HuÕ), c¶ ©m
thanh vang väng, t-¬i vui cña chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi.
+ C¶m xóc say s-a, ng©y ngÊt cña nhµ th¬: ®-îc diÔn t¶ ë chi tiÕt rÊt t¹o h×nh:
“ Tõng giät long lanh r¬i. T«i ®-a tay t«i høng” .

110
 Gîi ý: Bøc tranh thiªn nhiªn më ®Çu b»ng kh«ng gian th¸ng ®·ng, yªn ¶, th¬ méng.
§ã lµ kh«ng gian cña mét dßng s«ng xanh. Dßng s«ng Êy gîi nh¾c ®Õn s«ng H-¬ng th¬
méng cña Xø HuÕ vµ kh«ng gian cña mïa xu©n kh«ng ngõng ®-îc më réng víi tiÕng
hãt vang trêi cña con chim chiÒn chiÖn. ChiÒn chiÖn vèn lµ loµi chim b¸o tin xu©n, h×nh
¶nh cña nã xuÊt hiÖn trong khæ th¬ khiÕn ng-êi ®äc cã c¶m gi¸c kh«ng gian nh- ®-îc
tr¶i ®Çy mét s¾c xu©n. Thanh H¶i lùa chän mµu s¾c trÎ trung, t-¬i t¾n vµ c¨ng trµn søc
sèng cho bøc tranh mïa xu©n cña m×nh. §ã lµ mµu xanh cña dßng s«ng hoµ lÉn mµu
xanh cña bÇu trêi. Lµ mét mµu tÝm biÕc ®Õn nao lßng cña xø HuÕ. Nh-ng bøc tranh nµy
kh«ng chØ cã h×nh ¶nh, mµu s¾c mµ cßn cã c¶ ©m thanh. ChØ cã ®iÒu ë ®©y tiÕng chim
hãt nh- trë nªn cô thÓ, h÷u h×nh, thµnh h×nh khèi long lanh n¸o nøc ®Ó cã thÓ ®-a tay ra
mµ høng, mµ n©ng niu. Qu¶ thËt, Thanh H¶i víi lßng yªu thiªn nhiªn say ®¾m ®· thÓ
hiÖn mäi bøc tranh thiªn nhiªn t-¬i ®Ñp, trµn ®Çy søc sèng.
C©u 6: Em hiÓu tªn bµi th¬ “ mïa xu©n nho nhá” g¾n bã nh- thÕ nµo víi quan
niÖm sèng cña t¸c gi¶?
Gîi ý: Tiªu ®Ò bµi th¬ g¾n bã chÆt chÏ víi quan niÖm sèng cña t¸c gi¶. Bµi th¬ cã
tªn “ mïa xu©n nho nhá” , ®ã lµ mïa xu©n khiªm tèn, nhá bÐ, h÷u h¹n cña mçi con
ng-êi tr-íc mïa xu©n lín lao hïng vÜ cña ®Êt n-íc vµ thiªn nhiªn. T¸c gi¶ quan niÖm
r»ng mçi con ng-êi dï trÎ hay giµ, suèt c¶ cuéc ®êi ®Òu ph¶i cèng hiÕn phÇn nhá bÐ
cña m×nh cho x· héi, mµ ®ã lµ phÇn cèng hiÕn tù nguyÖn khiªm nh-êng. Thanh H¶i
-íc ao m×nh lµ “ mét mïa xu©n nho nhá” , mét tiÕng chim, mét cµnh hoa, mét nèt nh¹c
trÇm xao xuyÕn ®Î nhËp vµo b¶n hoµ ca chung cña d©n téc. §ã lµ ý thøc tù nguyÖn
cèng hiÕn phÇn nhá bÐ cña m×nh cho x· héi, cho ®Êt n-íc.

ViÕng l¨ng b¸c

ViÔn Ph-¬ng
Con ë miÒn Nam ra th¨m l¨ng B¸c
§· thÊy trong s-¬ng hµng tre b¸t ng¸t
¤i! Hµng tre xanh xanh ViÖt Nam
B·o t¸p m-a sa ®øng th¼ng hµng.

Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng

ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á
Ngµy ngµy dßng ng-êi ®i trong th-¬ng nhí
KÕt trµng hoa d©ng b¶y m-¬i chÝn mïa xu©n…

B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn

Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng trong dÞu hiÒn
VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i

111
 Mµ sao nghe nhãi ë trong tim!

Mai vÒ miÒn Nam th-¬ng trµo n-íc m¾t

Muèn lµm con chim hãt quanh l¨ng B¸c
Muèn lµm ®¸o hoa to¶ h-¬ng ®©u ®©y
Muèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy.
I. T¸c gi¶ :
- ViÔn Ph-¬ng tªn khai sinh lµ Phan Thanh ViÔn, sinh n¨m 1928, quª ë tØnh An
Giang.
- Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ Mü, «ng ho¹t ®éng ë Nam Bé, lµ mét trong
nh÷ng c©y bót cã mÆt sím nhÊt cña lùc l-îng v¨n nghÖ gi¶i phãng ë miÒn Nam thêi
chèng Mü cøu n-íc.
II. T¸c phÈm
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: N¨m 1976, sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü kÕt thóc,
®Êt n-íc thèng nhÊt, l¨ng chñ tÞch Hå ChÝ Minh còng võa kh¸nh thµnh, t¸c gi¶ ra th¨m
miÒn B¾c, vµo l¨ng viÕng B¸c Hå. Bµi th¬ "ViÕng l¨ng B¸c" ®-îc s¸ng t¸c trong dÞp ®ã,
vµ in trong tËp "Nh- m©y mïa xu©n” (1978).
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt
* Néi dung: Bµi th¬ thÓ hiÖn lßng thµnh kÝnh vµ niÒm xóc ®éng s©u s¾c cña nhµ th¬
vµ mäi ng-êi ®èi víi B¸c Hå khi vµo l¨ng viÕng B¸c.
* NghÖ thuËt: Bµi th¬ cã giäng ®iÖu trang träng vµ tha thiÕt, nhiÒu h×nh ¶nh Èn dô
®Ñp vµ gîi c¶m, ng«n ng÷ b×nh dÞ mµ c« ®óc.
3. C¶m høng bao trïm vµ m¹ch vËn ®éng t©m tr¹ng cña nhµ th¬ - Bè côc
* C¶m høng bao trïm: lµ niÒm xóc ®éng thiªng liªng thµnh kÝnh, lßng biÕt ¬n vµ
tù hµo pha lÉn nçi xãt ®au khi t¸c gi¶ tõ miÒn Nam ra viÕng l¨ng B¸c. C¶m høng Êy ®·
chi phèi giäng ®iÖu cña bµi th¬. §ã lµ giäng thµnh kÝnh, trang nghiªm phï hîp víi
kh«ng khÝ thiªng liªng ë l¨ng, n¬i vÞ l·nh tô yªn nghØ. Cïng víi giäng suy t-, trÇm l¾ng
lµ nçi ®au xãt lÉn niÒm tù hµo.
* M¹ch c¶m xóc: ®i theo tr×nh tù cña mét cuéc vµo l¨ng viÕng B¸c, tõ khi ®øng
tr-íc l¨ng ®Õn khi b-íc vµo L¨ng vµ trë ra vÒ. Më ®Çu lµ c¶m xóc vÒ c¶nh bªn ngoµi
l¨ng, tËp trung ë Ên t-îng ®Ëm nÐt vÒ hµng tre bªn l¨ng gîi h×nh ¶nh quª h-¬ng ®Êt
n-íc. TiÕp ®ã lµ c¶m xóc tr-íc h×nh ¶nh dßng ng-êi nh- bÊt tËn ngµy ngµy vµo l¨ng
viÕng B¸c. Xóc c¶m vµ suy ngÉm vÒ B¸c ®-îc gîi lªn tõ nh÷ng h×nh ¶nh giµu ý nghÜa
biÓu t-îng: mÆt trêi, vÇng tr¨ng, trêi xanh. Cuèi cïng lµ niÒm mong -íc thiÕt tha khi
s¾p ph¶i trë vÒ quª h-¬ng miÒn Nam, muèn tÊm lßng m×nh vÉn ®-îc m·i m·i ë l¹i bªn
l¨ng B¸c. M¹ch c¶m xóc nh- trªn ®· t¹p nªn mét bè côc kh¸ ®¬n gi¶n, tù nhiªn vµ hîp
lý cña bµi th¬.
* Bè côc: 4 phÇn
- Khæ 1: c¶m xóc cña t¸c gi¶ tr-íc kh«ng gian, c¶nh vËt bªn ngoµi l¨ng.
- Khæ 2: C¶m xóc tr-íc ®oµn ng-êi vµo l¨ng viÕng B¸c.
- Khæ 3: C¶m xóc khi vµo l¨ng, nh×n thÊy di hµi B¸c.
- Khæ 4: Nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc tr-íc lóc ra vÒ.
112
 B. Ph©n tÝch bµi th¬
I. C¶m nhËn vÒ bµi th¬
a. Më bµi:
- “ ViÕng l¨ng B¸c” cña ViÔn Ph-¬ng lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ hay viÕt vÒ B¸c
sau ngµy B¸c Hå “ ®i xa” .
- Bµi th¬ ®-îc viÕt trong kh«ng khÝ xóc ®éng cña nh©n d©n ta lóc c«ng tr×nh l¨ng
B¸c ®-îc hoµn thµnh sau khi miÒn Nam ®-îc gi¶i phãng, ®Êt n-íc ®-îc thèng nhÊt,
®ång bµo miÒn Nam cã thÓ thùc hiÖn mong -íc ®-îc viÕng l¨ng B¸c.
- Bµi th¬ diÔn t¶ niÒm kÝnh yªu, sù xãt th-¬ng vµ lßng biÕt ¬n v« h¹n cña nhµ th¬
®èi víi l·nh tô b»ng mét ng«n ng÷ tinh tÕ, giµu c¶m xóc s©u l¾ng.
b. Th©n bµi:
1. C¶m xóc tr-íc l¨ng B¸c:
* T×nh c¶m ch©n thµnh vµ gi¶n dÞ cña ®ång bµo miÒn Nam muèn nh¾n göi, nhê
ViÔn Ph-¬ng nãi hä cïng b¸c.
- C©u th¬ “ Con ë miÒn Nam ra th¨m long B¸c” chØ gán gän nh- mét lêi th«ng b¸o
nh-ng l¹i gîi ra t©m tr¹ng xóc ®éng cña mét ng-êi tõ chiÕn tr-êng miÒn Nam sau bao
nhiªu n¨m mong mái b©y giê míi ®-îc ra viÕng B¸c.
- C¸ch dïng ®¹i tõ x-ng h« “ con” rÊt gÇn gòi, th©n thiÕt, Êm ¸p t×nh th©n th-¬ng,
diÔn t¶ t©m tr¹ng cña ng-êi con ra th¨m cha sau bao nhiªu n¨m mong mái b©y giê míi
®-îc ra viÕng B¸c.
- C¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh: tõ “ th¨m” thay cho tõ “ viÕng” , gi¶m nhÑ nçi ®au
th-¬ng mÊt m¸t - B¸c Hå cßn sèng m·i trong t©m t-ëng cña mäi ng-êi.
- H×nh ¶nh hµng tre võa mang tÝnh chÊt t-îng tr-ng, giµu ý nghÜa liªn t-ëng s©u
s¾c: Hµng tre lµ h×nh ¶nh hÕt søc th©n thuéc cña lµng quª, ®Êt n-íc ViÖt Nam, ®· thµnh
mét biÓu t-îng cña d©n téc. C©y tre mang biÓu t-îng cña t©m hån thanh cao, søc sèng
bÒn bØ, kiªn c-êng cña d©n téc “ xanh xanh ViÖt Nam… B·o t¸p m-a sa ®øng th¼ng
hµng” .
- “ ¤i!” lµ tõ c¶m th¸n, biÓu thÞ niÒm xóc ®éng tù hµo tr-íc h×nh ¶nh hµng tre.
* Sù t«n kÝnh cña t¸c gi¶ khi ®øng tr-íc l¨ng ng-êi:
- Khæ th¬ thø hai ®-îc t¹o nªn tõ cÆp c©u víi nh÷ng h×nh ¶nh thùc vµ Èn dô sãng
®«i lµ h×nh ¶nh thùc: mét mÆt trêi thiªn nhiªn rùc rì vÜnh h»ng ngµy ngµy ®i qua trªn
l¨ng. C©u d-íi lµ h×nh ¶nh Èn dô - h×nh ¶nh B¸c Hå. Mµu s¾c “ rÊt ®á” lµm cho c©u th¬
cã h×nh ¶nh ®Ñp g©y Ên t-îng s©u xa h¬n, nãi lªn t- t-ëng c¸ch m¹ng, lßng yªu n-íc
nång nµn cña B¸c.
- > Th«ng qua h×nh ¶nh Èn dô trªn, t¸c gi¶ võa nãi lªn sù vÜ ®¹i cña B¸c Hå (nh-
mÆt trêi), võa thÓ hiÖn ®-îc sù t«n kÝnh cña nh©n d©n, cña nhµ th¬ ®èi víi B¸c.
- H×nh ¶nh “ dßng ng-êi ®i trong th-¬ng nhí” lµ h×nh ¶nh thùc: ngµy ngµy dßng
ng-êi ®i trong nçi xóc ®éng, båi håi, trong lßng tiÕc th-¬ng kÝnh cÈn, trong lßng nÆng
trÜu nçi nhí th-¬ng. NhÞp th¬ chËm, giäng th¬ trÇm nh- b-íc ch©n dßng ng-êi vµo l¨ng
viÕng B¸c.

113
 - Dßng ng-êi vµo l¨ng viÕng B¸c kÕt thµnh nh÷ng trµng hoa kh«ng chØ lµ h×nh ¶nh
t¶ thùc so s¸nh nh÷ng dßng ng-êi xÕp thµnh hµng dµi vµo l¨ng B¸c trong nh- nh÷ng
trµng hoa v« tËn, mµ cßn lµ mét Èn dô ®Ñp, s¸ng t¹o cña nhµ th¬: cuéc ®êi cña hä ®· në
hoa d-íi ¸nh s¸ng cña B¸c. Nh÷ng b«ng hoa t-¬i th¾m ®ã ®ang ®Õn d©ng lªn Ng-êi
nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt.
- D©ng “ b¶y m-¬i chÝn mïa xu©n” : h×nh ¶nh ho¸n dô mang ý nghÜa t-îng tr-ng:
con ng-êi b¶y m-¬i chÝn mïa xu©n Êy ®· sèng mét cuéc ®êi ®Ñp nh- nh÷ng mïa xu©n
vµ ®· lµm lªn nh÷ng mïa xu©n cho ®Êt n-íc, cho con ng-êi.
2. C¶m xóc trong l¨ng
NiÒm biÕt ¬n thµnh kÝnh ®· chuyÓn sang niÒm xóc ®éng nghÑn ngµo khi t¸c gi¶ nh×n
thÊy B¸c:
“ B¸c n»m trong l¨ng giÊc ngñ b×nh yªn
Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng trong dÞu hiÒn”
- B¸c ngñ thanh th¶n gi÷a vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn.
- ¸nh s¸ng dÞu nhÑ trong l¨ng gîi sù liªn t-ëng thËt lµ thó vÞ: “ ¸nh tr¨ng” .
- Nh÷ng vÇn th¬ cña B¸c trµn ®Çy ¸nh tr¨ng, tr¨ng víi B¸c ®· tõng vµo th¬ B¸c
trong nhµ lao, trªn chiÕn trËn, giê ®©y còng ®Õn ®Ó dç giÊc ngñ ngµn thu cho Ng-êi.
- Víi h×nh ¶nh vÇng tr¨ng, nhµ th¬ cßn uèn t¹o ra mét hÖ thèng h×nh ¶nh vò trô ®Ó
vÝ víi B¸c. H×nh ¶nh “ vÇng tr¨ng” dÞu hiÒn l¹i gäi cho ta nghÜ ®Õn t©m hån cao ®Ñp,
trong s¸ng cña B¸c. Ng-êi cã lóc nh- mÆt trêi Êm ¸p, cã lóc dÞu hiÒn nh- ¸nh tr¨ng
r»m. §ã còng lµ sù biÓu hiÖn rùc rì, vÜ ®¹i, cao siªu cña con ng-êi vµ sù nghiÖp cña
B¸c.
- T©m tr¹ng xóc ®éng cña nhµ th¬ ®-îc biÓu hiÖn b»ng mét h×nh ¶nh Èn dô s©u xa:
“ VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i” . B¸c ®· ho¸ th©n vµo thiªn nhiªn ®Êt trêi cña d©n téc,
sèng m·i trong sù nghiÖp vµ t©m trÝ cña nh©n d©n nh- bÇu trêi xanh vÜnh viÔn trªn cao.
(Tè H÷u ®· tõng viÕt: “ B¸c sèng nh- trêi ®Êt cña ta” ).
- Dï vÉn tin nh- thÕ nh-ng kh«ng thÓ kh«ng ®au xãt v× sù ra ®i cña Ng-êi. Nçi ®au
xãt ®· ®-îc nhµ th¬ biÓu hiÖn rÊt cô thÓ, trùc tiÕp: “ Mµ sao nghe nhãi ë trong tim!” .
Nçi ®au quÆn th¾t, tª t¸i trong ®¸y s©u t©m hån nh- hµng ngh×n mòi kim ®©m vµo tr¸i
tim thæn thøc khi ®øng tr-íc thi thÓ cña Ng-êi. §ã lµ sù rung c¶m ch©n thµnh cña nhµ
th¬.
3. C¶m xóc khi rêi l¨ng:
Khæ th¬ thø t- diÔn t¶ t©m tr¹ng l-u luyÕn cña nhµ th¬ muèn ®-îc ë m·i bªn l¨ng
B¸c.
- C©u th¬ “ Mai vÒ miÒn Nam d©ng trµo n-íc m¾t” nh- mét lêi gi· biÖt.
+ Lêi nãi gi¶n dÞ diÔn t¶ t×nh c¶m s©u l¾ng.
+ Tõ "trµo" diÔn t¶ c¶m xóc thËt m·nh liÖt, luyÕn tiÕc, bÞn rÞn kh«ng muèn xa n¬i
B¸c nghØ.
+ §ã lµ t©m tr¹ng cña mu«n triÖu con tim bÐ nhá cïng chung nçi ®au kh«ng kh¸c g×
t¸c gi¶. §-îc gÇn b¸c dï chØ trong gi©y phót nh-ng kh«ng bao giê ta muèn xa B¸c bëi
ng-êi Êm ¸p qu¸, réng lín qu¸.

114
 + ¦íc nguyÖn thµnh kÝnh cña ViÔn Ph-¬ng cïng lµ mong -íc chung cña nh÷ng
ng-êi ®· hoÆc ch-a mét lÇn nµo gÆp B¸c.
+ Muèn lµm con chim hãt - > ©m thanh cña thiªn nhiªn, ®Ñp ®Ï, trong lµnh.
+ Muèn lµ ®o¸ hoa - > to¶ h-¬ng th¬m thanh cao n¬i B¸c yªn nghØ.
+ Muèn lµm c©y trÎ trung hiÕu gi÷ m·i giÊc ngñ b×nh yªn cho Ng-oiõ.
- §iÖp tõ “ Muèn lµm” biÓu c¶m trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp - > t©m tr¹ng l-u luyÕn, -íc
muèn, sù tù nguyªn ch©n thµnh cña t¸c gi¶.
- H×nh ¶nh c©y tre xuÊt hiÖn khÐp l¹i bµi th¬ mét c¸ch khÐo lÐo.
C. KÕt luËn:
“ ViÕng l¨ng B¸c” lµ mét bµi th¬ ®Ñp vÒ h×nh ¶nh th¬, hay vÒ c¶m xóc… g©y xóc
®éng s©u xa trong lßng ng-êi ®äc.
- B»ng c¸ch sö dông ®iªu luyÖn nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ mét c¸ch s¸ng t¹o, t¸c gi¶ ®·
thÓ hiÖn t×nh c¶m ngät ngµo, ®»m th¾m l¹i rÊt gi¶n dÞ, ch©n thµnh ®èi víi B¸c.
- Xin nguyÖn nh- ViÔn Ph-¬ng, sèng mét cuéc ®êi ®Ñp ®Ï ®Ó trë thµnh nh÷ng b«ng
hoa d©ng lªn B¸c.
II. NghÖ thuËt cña bµi th¬
- Giäng th¬ phï hîp víi t×nh c¶m, c¶m xóc, giäng ®iÖu võa nghiªm trang, võa s©u
l¾ng, võa ®au xãt thiÕt tha, xen lÉn niÒm tù hµo thÓ hiÖn ®óng t©m tr¹ng xóc ®éng khi
vµo l¨ng viÕng B¸c.
- Giäng ®iÖu Êy t¹p nªn bëi nhiÒu yÕu tè: ThÓ th¬, nhÞp th¬, tõ ng÷, h×nh ¶nh.
+ ThÓ th¬ 8 ch÷, gieo vÇn linh ho¹t, nhÞp chËm, thÓ hiÖn sù nghiªm trang, thµnh
kÝnh.
+ Khæ cuèi nhÞp nhanh h¬n nhê c¸c ®iÖp ng÷ thÓ hiÖn mong muèn thiÕt tha cña nhµ
th¬.
+ H×nh ¶nh s¸ng t¹o, võa thùc, võa ¶o, mang ý nghÜa Èn dô biÓu t-îng.
+ Bµi th¬ giµu chÊt suy t-ëng vµ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, diÔn t¶ niÒm xóc ®éng,
thµnh kÝnh. C¶m xóc cña bµi th¬ ®-îc céng h-ëng víi t×nh c¶m thiªng liªng B¸c dµnh
cho nh©n d©n miÒn Nam vµ t×nh c¶m cña d©n téc ®èi víi Ng-êi. Nhµ th¬ ®· nãi hé
nh÷ng t×nh c¶m cña chóng ta, cña d©n téc göi tíi vÞ cha giµ kÝnh yªu. §ã kh«ng ph¶i lµ
nçi ®au xãt mÒm yÕu, tr¸i l¹i cho ta thªm nghÞ lùc ®i tiÕp con ®-êng cña B¸c.
Xin nguyÖn cïng Ng-êi v-¬n tíi m·i
V÷ng nh- mu«n ngän d¶i Tr-êng S¬n
* C©u hái xoay quanh t¸c phÈm:
C©u 1: Cho c©u v¨n sau: "ViÕng l¨ng B¸c", ta kh«ng chØ thÊy t×nh c¶m xóc ®éng
ch©n thµnh cña t¸c gi¶, cña d©n téc dµnh cho B¸c Hå. ¸ng th¬ cña ViÔn Ph-¬ng
cßn thÓ hiÖn h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï cña Ng-êi trong lßng nh©n d©n.
a. BiÕn ®æi mét trong hai c©u trªn thµnh c©ubÞ ®éng.
b. NÕu coi nh÷ng c©u th¬ trªn lµ phÇn më ®o¹n cña mét ®o¹n v¨n th× phÇn më ®o¹n
Êy cho ta biÕt ®Ò tµi cña ®o¹n v¨n ®øng tr-íc nã lµ g×? §Ò tµi cña ®o¹n v¨n s¾p x©y
dùng lµ g×?
c. ViÕt tiÕp ®Ó cã ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp.
115
 C©u 2: Më ®Çu bµi “ VLB” , ViÔn Ph-¬ng viÕt 3 c©u ®Çu khæ 1 vµ cuèi bµi, nhµ th¬
bµy tá nguyÖn -íc: “ Muèn lµm c©y tre trung hiÕu trèn nµy” .
Theo em h×nh ¶nh nµo lµ h×nh ¶nh Èn dô. Em c¶m nhËn ®-îc tõ c¸ch h×nh ¶nh Èn dô
®ã cã ý nghÜa s©u xa nh- thÕ nµo vÒ t×nh c¶m thiªng liªng cao ®Ñp cña nh©n d©n víi
B¸c Hå kÝnh yªu.
Gîi ý:
- Ph©n tÝch h×nh ¶nh Èn dô: “ «i hµng tre xanh xanh ViÖt Nam. B·o t¸p m-a sa ®øng
th¼ng hµng” .
- C©y tre lµ biÓu t-îng cña d©n téc ViÖt Nam.
+ Xanh xanh: thÓ hiÖn søc sèng dÎo dai, bÒn bØ. C©u th¬ thÓ hiÖn h×nh ¶nh quª
h-¬ng, ®Êt n-íc ViÖt Nam. H×nh ¶nh nh÷ng con ng-êi qu©y quÇn, b¶o vÖ cho giÊc ngñ
cña Ng-êi.
- Muèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy: H×nh ¶nh Èn dô "c©y tre trung hiÕu" lµ
t×nh c¶m cña ViÔn Ph-¬ng còng nh- cña nh©n d©n MiÒn Nam tha thiÕt muèn ë m·i bªn
Ng-êi.
H×nh ¶nh gi¶n dÞ chÝnh lµ nçi xóc ®éng cña toµn thÓ nh©n d©n miÒn nam trung hiÕu:
trung víi §¶ng, hiÕu víi d©n. §ã võa lµ mét lêi -íc nguyÖn, võa lµ mét lêi høa thiªng
liªng : D©n téc ViÖt Nam m·i m·i trung thµnh víi con ®-êng c¸ch m¹ng mµ B¸c ®· ®Æt
ra.
ViÕt ®o¹n : H×nh ¶nh hµng tre bªn l¨ng B¸c lµ mét h×nh ¶nh rÊt ®Ñp vµ ®éc ®¸o.
Tr-íc hÕt hµng tre gîi nhí xãm lµng th©n thuéc víi luü tre xanh bao bäc ë mçi lµng
quª ViÖt Nam. MÆt kh¸c, c©y tre tõng ®-îc coi lµ biÓu t-îng cña con ng-êi ViÖt Nam
víi c¸c ®øc tÝnh cÇn cï, nhòn nhÆn, hiªn ngang, bÒn bØ, ®oµn kÕt. Hµng tre xanh xanh,
mµu xanh t-îng tr-ng cho søc sèng cña ViÖt Nam. C©y tre ®-îc nh©n ho¸ nh- nh÷ng
con ng-êi, nh- nh÷ng ng-êi chiÕn sÜ ®øng th¼ng hµng lµm hµng rµo danh dù, võa canh
gi÷ cho giÊc ngñ b×nh yªn m·i m·i cña Ng-êi. MÆc cho b·o t¸p, m-a sa, c©y tre vÉn
®øng th¼ng hµng. §Õn khæ th¬ cuèi, c©y tre trë thµnh c©y tre trung hiÕu, thÓ hiÖn tÊm
lßng m·i m·i trung thµnh víi sù nghiÖp, víi t- t-ëng cña B¸c.
C©u 3 : T×nh c¶m cña nhµ th¬ vµ mäi ng-êi víi B¸c thÓ hiÖn nh- thÕ nµo trong
bµi th¬?
T×nh c¶m cña t¸c gi¶ vµ cña mäi ng-êi thÓ hiÖn rÊt thµnh kÝnh vµ s©u s¾c. T¸c gi¶
nh- mét ng-êi con vÒ th¨m, vÒ viÕng mét ng-êi cha giµ kÝnh yªu. T¸c gi¶ ®· chøng
kiÕn lßng ng-êi ngµy tiÕp ngµy kh«ng døt, tá lßng th-¬ng nhí l·nh tô b»ng c¸ch kÕt
thµnh hoa d©ng lªn cuéc ®êi ho¹t ®éng, b×nh dÞ mµ vÜ ®¹i cña B¸c. §øng tr-íc thi hµi
B¸c, lý trÝ nh¾c r»ng B¸c sèng m·i, nh-ng tr¸i tim t¸c gi¶ vÉn nhãi lªn tr-íc sù thËt:
B¸c ®· vÜnh viÔn ®i vµo câi vÜnh h»ng. BiÕt bao nhiªu ng-êi ®· kh«ng cÇm ®-îc n-íc
m¾t trong lÔ tang B¸c. Vµ c¶ khi vÒ viÕng sau nµy. ViÕt khæ th¬ cuèi kh«ng cã tõ nh©n
x-ng chÝnh lµ ®Ó t¸c gi¶ võa bµy tá t×nh c¶m cña m×nh, võa nãi lªn -íc nguyÖn cña mäi
ng-êi: muèn lµm ®o¸ hoa to¶ h-¬ng, con chim hãt, c©y tre trung hiÕu bªn B¸c m·i m·i.
C©u 4: YÕu tè nµo lµm nªn thµnh c«ng cña bµi th¬ “ ViÕng l¨ng B¸c” ?

116
 Tr-íc hÕt bµi th¬ thµnh c«ng lµ do c¶m xóc ch©n thµnh, s©u s¾c cña t¸c gi¶. Nh÷ng
ng-êi con miÒn Nam kh«ng cã mÆt trong nµy B¸c mÊt (1969), m·i b¶y n¨m sau míi cã
dÞp ra viÕng B¸c. Nguyªn mét ®iÒu ®ã th«i còng lµm cho t¸c gi¶ xóc ®éng m¹nh mÏ.
Khi vµo l¨ng viÕng B¸c, l¹i thÊy l¨ng B¸c víi “ hµng tre trong s-¬ng b¸t ng¸t” th©n
thuéc nh- mäi lµng quª ViÖt Nam. T×nh c¶m cña nh©n d©n miÒn Nam ®èi víi B¸c, t×nh
c¶m cña c¶ n-íc ®èi víi B¸c, Ng-êi ®· lµm cho ®Êt n-íc, cho d©n téc vÎ vang. ChÝnh
t×nh c¶m ®ã céng víi nh÷ng xóc ®éng cña nhµ th¬ lµ yÕu tè céng h-ëng, lµm cho nhµ
th¬ thµnh c«ng. MÆt kh¸c, nh÷ng h×nh ¶nh b×nh dÞ giµu tÝnh t-îng tr-ng, lêi th¬ gi¶n dÞ,
ch©n thµnh lµm cho bµi th¬ dÔ ®i vµo lßng ng-êi.

C©u 5: ViÕt ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp:

Bµi th¬ “ ViÕng l¨ng B¸c” lµ t×nh c¶m ch©n thµnh, xóc ®éng cña ViÔn Ph-¬ng, cña
nh©n d©n miÒn Nam ®èi víi B¸c Hå.
Gîi ý:
- Con - B¸c.
- Ngµy ngµy dßng ng-êi ®i trong th-¬ng nhí.
- VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i… trong tim.
- Khæ cuèi.
- NiÒm th-¬ng, nçi nhí vèn lµ t×nh c¶m trong t©m tr¹ng con ng-êi, nh- ngËp trµn
c¶ kh«ng gian, trÜu nÆng t©m tr¹ng => cã c¶m gi¸c nh- dßng ng-êi trong nçi th-¬ng
nhí mªnh mang.
- Ng-êi ®i xa ®· 7 n¨m (bµi th¬ s¸ng t¸c 1976) kho¶ng thêi gian kh«ng ph¶i lµ
ng¾n, nh-ng VP vµ toµn thÓ nh©n d©n MiÒn Nam vÉn “ nghe nhãi” => qu¸ s©u ®Ëm,
m·nh liÖt.
- §iÖp tõ, ®iÖp ng÷, cÊu tróc c©u (khæ 3) ®em l¹i cho khæ th¬ nh¹c ®iÖu thiÕt tha,
s©u l¾ng.
- H×nh ¶nh Èn dô: c©y tre trung hiÕu => mong muèn thiÕt tha ë m·i bªn ng-êi,
mong ®-îc lµm ®Ñp cho ng-êi. Sinh thêi B¸c tõng nãi: “ miÒn Nam ë trong tr¸i tim t«i”
(th¬ Tè H÷u).
- C©y tre mang nÐt nghÜa cô thÓ h¬n, kh«ng cßn lµ nh÷ng phÈm chÊt ®Ñp ®Ï. Ph¶i
ch¨ng ®ã võa lµ -íc nguyÖn, võa lµ lêi høa thiªng liªng mµ trung thµnh víi con ®-êng
mµ B¸c ®· soi s¸ng dÉn d¾t c¶ d©n téc.

117
 Sang thu
H÷u ThØnh
Bçng nhËn ra h-¬ng æi
Ph¶ vµo trong giã se
S-¬ng chïng ch×nh qua ngâ
H×nh nh- thu ®· vÒ

S«ng ®-îc lóc dÒnh dµng

Chim b¾t ®Çu véi v·
Cã ®¸m m©y mïa h¹
V¾t nöa m×nh sang thu

Vén cßn bao nhiªu n¾ng

§· v¬i dÇn c¬n m-a
Sêm còng bít bÊt ngê
Trªn hµng c©y ®øng tuæi.

I. T¸c gi¶
- H÷u ThØnh tªn ®Çy ®ñ lµ NguyÔn H÷u ThØnh, sinh n¨m 1942, quª ë huyÖn Tam
D-¬ng, tØnh VÜnh Phóc.
- N¨m 1963, H÷u ThØnh nhËp ngò, vµo binh chñng T¨ng ThiÕt Gi¸p råi trë thµnh
c¸n bé v¨n ho¸ tuyªn huÊn trong qu©n ®éi vµ b¾t ®Çu s¸ng t¸c th¬.
- ¤ng ®· tham gia Ban chÊp hµnh Héi nhµ v¨n ViÖt Nam c¸c kho¸ III, IV, V. Tõ
n¨m 2004, H÷u ThØnh lµ Tæng th- ký Héi nhµ v¨n ViÖt Nam.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: GÇn cuèi n¨m 1977, in lÇn ®Çu trªn b¸o V¨n nghÖ. Sau ®ã
®-îc in nhiÒu lÇn trong c¸c tËp th¬. Trong tËp th¬ “ Tõ chiÕn hµo ®Õn thµnh phè” , xuÊt
b¶n n¨m 1991.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt
* Néi dung: lµ sù c¶m nhËn tinh tÕ vÒ vÎ ®Ñp thiªn nhiªn cña b-íc chuyÓn mïa tõ
h¹ sang thu. §ång thêi nãi lªn sù xóc ®éng cña lßng ng-êi trong kho¶nh kh¾c giao
mïa.
* NghÖ thuËt: lµ th¬ giµu h×nh ¶nh, giµu søc biÓu c¶m, c¶m xóc tinh tÕ, s©u l¾ng,
kÕt hîp tÊm lßng ch©n thµnh cña nhµ th¬ t¹o nªn søc cuèn hót cho t¸c phÈm.
3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc:
* M¹ch c¶m xóc: “ Sang thu” lµ 1 bøc th«ng ®iÖp lóc giao mïa. Mïa h¹ dÇn qua,
mïa thu tíi, kho¶nh kh¾c Êy ®-îc diÔn t¶ b»ng sù rung c¶m tinh tÕ, sù tr¶i nghiÖm s©u
s¾c cña nhµ th¬. M¹ch c¶m xóc xuyªn suèt víi 2 néi dung næi bËt: c¶m nhËn vÒ thiªn
nhiªn lóc sang thu vµ suy ngÉm vÒ ®êi ng-êi khi chím thu.
* Bè côc: 3 phÇn:

118
 - Khæ 1: C¶m nhËn vÒ thiªn nhiªn lóc giao mïa, tÝn hiÖu b¸o thu vÒ.
- Khæ 2: Quang c¶nh ®Êt trêi ng¶ dÇn sang thu
- Khæ 3: Nh÷ng biÕn chuyÓn ©m thÇm cña t¹o vËt vµ suy ngÉm vÒ ®êi ng-êi lóc
chím thu.
Gi¶i nghÜa tõ:
* Chïng ch×nh: cè ý chËm l¹i
* DÒnh dµng: chËm ch¹p, thong th¶.
B. Ph©n tÝch bµi th¬
I. Ph©n tÝch nh÷ng h×nh ¶nh, hiÖn t-îng thÓ hiÖn sù biÕn ®æi cña ®Êt trêi lóc
sang thu (Khæ ®Çu).
- Nhµ th¬ chît nhËn ra tÝn hiÖu cña sù chuyÓn mïa tõ ngän giã se (nhÑ, kh« vµ h¬i
l¹nh) mang theo h-¬ng æi (æi ®ang vµo ®é chÝn).
- T©m tr¹ng ngì ngµng, c¶m xóc b©ng khu©ng qua c¸c tõ bçng, h×nh nh-.
II. Ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ vÒ nh÷ng biÕn chuyÓn trong kh«ng
gian lóc sang thu.
Nh÷ng biÕn chuyÓn trong kh«ng gian lóc sang thu ®-îc H÷u ThØnh c¶m nhËn qua
nhiÒu yÕu tè, b»ng nhiÒu gi¸c quan vµ sù rung ®éng thËt tinh tÕ.
1. C¶m nhËn tÝn hiÖu thu vÒ ë kh«ng gian gÇn vµ hÑp:
- C¶m nhËn vÒ khøu gi¸c vµ xóc gi¸c.
+ H-¬ng æi + c¸i se l¹nh cña giã - > lan to¶ trong kh«ng gian n¬i v-ên th«n, ngâ
xãm,
+ “ Ph¶” - > H-¬ng th¬m nh- s¸nh l¹i, luån vµo trong giã.
- > Gîi h×nh dung cô thÓ h-¬ng æi chÝn + Gîi sù vËn ®éng nhÑ nhµng cña giã ®-a
h-¬ng.
- C¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c:
+ “ Chïng ch×nh” - > NghÖ thuËt nh©n ho¸: s-¬ng thu cã ý chËm l¹i, quÊn quýt bªn
ngâ xãm ®-êng lµng.
- C¶m xóc:
+ “ Bçng” : C¶m gi¸c bÊt ngê.
+ “ H×nh nh-” : C¶m gi¸c m¬ hå mong manh, ch-a râ rµng.
- > Sù giao thoa cña t¹o vËt + c¶m xóc ngì ngµng, xao xuyÕn cña nhµ th¬.
2. C¶m nhËn chuyÓn biÕn cña ®Êt trêi sang thu trong kh«ng gian dµi, réng, cao.
- Sù thay ®æi cña t¹o vËt: NghÖ thuËt ®èi: S-¬ng chïng ch×nh > < Chim véi v· - >
vËn ®éng t-¬ng ph¶n.
+ S«ng dÒnh dµng - nghÖ thuËt nh©n ho¸ + tõ l¸y gîi h×nh, t¶ dßng s«ng tr«i chËm
- > gîi suy nghÜ trÇm t-.
+ Chim véi v· - NghÖ thuËt nh©n ho¸ + tõ l¸y gîi c¶m - > h¬i thu se l¹nh khiÕn lò
chim “ véi v·” bay vÒ ph-¬ng nam tr¸nh rÐt.
- H×nh ¶nh ®¸m m©y “ v¾t nöa m×nh sang thu” - nghÖ thuËt nh©n ho¸ - > gîi h×nh
dung:
+ M©y máng nh- d¶i lôa treo trªn bÇu trêi.
119
 + Ranh giíi nöa nghiªng vÒ mïa h¹, nöa nghiªng vÒ mïa thu.
- > C¶m xóc say s-a, t©m hån giao c¶m víi thiªn nhiªn.
3. C¶m nhËn thêi tiÕt (t¹o vËt) sang thu b»ng t©m t-ëng, suy t-.
- "vÉn cßn", "v¬i dÇu", “ bít” < - tõ chØ møc ®é - > sù chuyÓn biÕn cña c¸c hiÖn
t-îng tù nhiªn: h¹ nh¹t dÇn, thu ®Ëm nÐt h¬n.
- > Quan s¸t tinh tÕ, t©m hån nh¹y c¶m.
- Sêm bÊt ngê, hµng c©y ®øng tuæi.
+ T¶ thùc: Sang thu, sÊm th-a vµ nhá dÇn, kh«ng ®ñ søc lay ®éng hµng c©y ®· bao
mïa thay l¸.
+ NghÖ thuËt nh©n ho¸: bÊt ngê + ®øng tuæi - > tr¹ng th¸i cña con ng-êi.
+ H×nh ¶nh Èn dô : Con ng-êi tõng tr¶i sÏ v÷ng vµng h¬n tr-íc nh÷ng thö th¸ch cña
cuéc ®êi - > §Êt trêi sang thu khiÕn lßng ng-êi còng b©ng khu©ng, c¶m xóc, gîi bao
suy nghÜ vÒ ®êi ng-êi lóc sang thu.
III. Ph©n tÝch hai c©u cuèi
- SÊm bÊt ngê, hµng c©y ®øng tuæi.
+ T¶ thùc: Sang thu, sÊm th-a vµ nhá dÇn, kh«ng ®ñ søc lay ®éng hµng c©y ®· bao
mïa thay l¸.
+ NghÖ thuËt nh©n ho¸: bÊt ngê + ®øng tuæi - > tr¹ng th¸i cña con ng-êi
+ H×nh ¶nh Èn dô: Con ng-êi tõng tr¶i sÏ v÷ng vµng h¬n tr-íc nh÷ng thö th¸ch cña
cuéc ®êi.
- > §Êt trêi sang thu khiÕn lßng ng-êi còng b©ng khu©ng, c¶m xóc, gîi bao suy
nghÜ vÒ ®êi ng-êi lóc sang thu. Mïa thu ®Õn kh«ng chØ lµm cho c¶nh vËt thay ®æi mµ
suy nghÜ cña con ng-êi còng thay ®æi. Thêi kh¾c giao mïa th-êng ®em ®Õn cho ng-êi
ta nhiÒu ®iÒu míi mÎ, thó vÞ. Vµ thÊp tho¸ng trong 2 c©u th¬ cuèi bµi thÓ hiÖn suy
ngÉm vÒ ®êi ng-êi "SÊm còng bít bÊt ngê. Trªn hµng c©y ®øng tuæi". Lßng ng-êi ®·
l¾ng läc rÊt s©u ®Ó nhËn ra nh÷ng xao ®éng m¬ hå huyÒn ¶o cña thiªn nhiªn vµ nh÷ng
sao ®éng b©ng khu©ng s©u l¾ng cña con ng-êi. Hai c©u th¬ cuèi cã nhiÒu c¸ch hiÓu vµ
lý gi¶i.
Thu sang, ®· bít ®i nh÷ng c¸i n¸o ®éng cña kh«ng gian, thiªn nhiªn - > gîi lªn c¸i
xÕ chiÒu cña cuéc ®êi. Cã lÏ v× vËy mµ bµi th¬ ®-îc kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh hµng c©y
®øng tuæi ®· göi g¾m nh÷ng ý nghÜa s©u sa.
SÊm lµ biÕn cè bÊt th-êng cña ngo¹i c¶nh, cña cuéc ®êi. Hµng c©y ®øng tuæi lµ h×nh
¶nh con ng-êi ®· tr¶i qua biÕn cè thö th¸ch. Khi con ng-êi tr¶i nghiÖm nhiÒu sÏ trë nªn
hiÓu m×nh, hiÓu ng-êi, hiÓu ®êi h¬n. Con ng-êi sÏ b×nh tÜnh ®ãn nhËn mäi biÕn cè
trong cuéc ®êi. Nh-ng con ng-êi kh«ng ngËm ngïi nuèi tiÕc mµ chØ thÊy m×nh v÷ng
vµng h¬n. §ã lµ nÐt ®Ñp, nÐt l¹ ®éc ®¸o trong c¸ch nh×n, c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ vÒ thiªn
nhiªn, vÒ ®êi ng-êi tr-íc nh÷ng th¨ng trÇm biÕn ®æi. L¾ng s©u trong t©m hån lµ sù
®ång c¶m tr-íc suy nghÜ s©u xa cña nhµ th¬ vÒ vÎ ®Ñp con ng-êi. Ph¶i ch¨ng mïa thu
®· ®em ®Õn mét bµi häc cho t¸c gi¶ vµo giê «ng truyÒn l¹i cho chóng ta?
Trong 1 bµi pháng vÊn gÇn ®©y, H÷u ThØnh ®· gi¶i thÝch “ SÊm lµ nh÷ng khã kh¨n
thö th¸ch mµ d©n téc ViÖt Nam ®· tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt chèng Ph¸p vµ
120
Mü. Cßn hµng c©y lµ h×nh ¶nh cña ®Êt n-íc, d©n téc ta v÷ng vµng v-ît qua thö th¸ch.
Tr¶i qua bao nhiªu thö th¸ch, bom ®¹n ¸c liÖt, chóng ta kh«ng cßn sî bÊt cø thÕ lùc
nµo, v÷ng vµng v-ît lªn ph¸i tr-íc trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n-íc” .
Dµn ý
A. Më bµi:
- Mïa thu quª h-¬ng lµ ®Ò tµi gîi c¶m xóc ®èi víi thi nh©n song mçi ng-êi c¶m
xóc vÒ mïa thu theo c¶m nhËn riªng cña m×nh. Víi nhµ th¬ H÷u ThØnh, kho¶nh kh¾c
giao mïa tõ h¹ sang thu ®· rung ®éng hån th¬ ®Ó thi sÜ vÏ nªn mét bøc tranh th¬: “ Sang
thu” thËt hay.
- Bµi th¬ ®-îc viÕt theo thÓ th¬ n¨m ch÷: nhÞp nhµng, khoan thai, ªm ¸i, trÇm l¾ng
vµ tho¸ng chót suy t-… thÓ hiÖn mét bøc tranh thu trong s¸ng, ®¸ng yªu ë vïng n«ng
th«n ®ång b»ng B¾c Bé.
B. Th©n bµi
Khæ 1: Nh÷ng c¶m nhËn ban ®Çu cña nhµ th¬ vÒ c¶nh sang thu cña ®Êt trêi.
- Bµi th¬ më ®Çu b»ng mét ph¸t hiÖn bÊt ngê:
+ ChÐp khæ 1:
- Thiªn nhiªn ®-îc c¶m nhËn tõ nh÷ng g× v« h×nh:
+ H-¬ng æi ph¶ trong giã thu se se l¹nh (se l¹nh vµ h¬i kh«), “ H-¬ng æi” lµ lµn
h-¬ng ®Æc biÖt cña mïa thu miÒn B¾c ®-îc c¶m nhËn tõ mïi æi chÝn ré.
+ Tõ “ ph¶” : ®éng tõ cã nghÜa lµ to¶ vµo, trén lÉn. Ng-êi ta cã thÓ dïng c¸c tõ: to¶,
bay, lan, tan… thay cho tõ “ Ph¶” nh-ng c¶ bÊy nhiªu tõ ®Òu kh«ng cã c¸i nghÜa ®ét
ngét bÊt ngê. Tõ “ ph¶” cho thÊy mïi h-¬ng æi ë ®é ®Ëm nhÊt, th¬n nång quyÕn rò, hoµ
vµo trong giã heo may cña m×nh th× lan to¶ kh¾p kh«ng gian t¹o ra mét mïi th¬m ngät
m¸t cña nh÷ng tr¸i æi chÝn vµng - h-¬ng th¬m nång nµn hÊp dÉn cña nh÷ng v-ên c©y
sum suª tr¸i ngät ë n«ng th«n ViÖt Nam.
+ S-¬ng chïng ch×nh: nh÷ng h¹t s-¬ng nhá li ti gi¨ng m¾c nh- mét lµn s-¬ng máng
nhÑ nhµng tr«i, ®ang “ cè ý” chËm l¹i thong th¶, nhÑ nhµng, chuyÓn ®éng chÇm chËm
sang thu. H¹t s-¬ng sím mai còng nh- cã t©m hån, cã c¶m nhËn riªng còng nhÑ nhµng,
thong th¶ qua ng-ìng cöa cña mïa thu.
=> Sù gãp mÆt cña lµn s-¬ng buæi sím cïng víi h-¬ng æi ®· lµm con ng-êi giËt
m×nh th¶ng thèt: H×nh nh- thu ®· vÒ.
- C¶m xóc cña nhµ th¬:
- KÕt hîp mét lo¹t c¸c tõ: “ bçng, ph¸, h×nh nh-” thÓ hiÖn t©m tr¹ng ngì ngµng,
c¶m xóc b©ng khu©ng tr-íc tho¸ng ®i bÊt chît cña mïa thu. Nhµ th¬ giËt m×nh, h¬i bèi
rèi, h×nh nh- cßn cã chót g× ch-a thËt râ rµng trong c¶m nhËn. V× ®ã lµ nh÷ng c¶m
nhËn nhÑ nhµng, tho¸ng qua, hay lµ v× qu¸ ®ét ngét mµ t¸c gi¶ ch-a nhËn ra? T©m hån
thi sÜ biÕn chuyÓn nhÞp nhµng víi phót giao mïa cña c¶nh vËt. Tõng c¶nh sang thu cña
c¶nh vËt ®· thÊp tho¸ng hån ng-êi còng chïng ch×nh bÞn rÞn l-u luyÕn, b©ng khu©ng…
Khæ 2: H×nh ¶nh thiªn nhiªn sang thu ®-îc nhµ th¬ ph¸t hiÖn b»ng nh÷ng h×nh ¶nh
quen thuéc lµm nªn mét bøc tranh mïa thu ®Ñp ®Ï vµ trong s¸ng.
- ChÐp khæ 2:
121
 + Dßng s«ng quª h-¬ng th-ít tha mÒm m¹i, hiÒn hoµ tr«i mét c¸ch nhµn h¹, thanh
th¶n sau nh÷ng ngµy hÌ n-íc lò, gîi lªn vÎ ®Ñp ªm dÞu cña bøc tranh thiªn nhiªn mïa
thu.
+ Nh÷ng c¸nh chim chiÒu b¾t ®Çu véi v· bay vÒ ph-¬ng nam tr¸nh rÐt trong nh÷ng
buæi hoµng h«n.
+ §èi lËp víi h×nh ¶nh trªn, h×nh ¶nh “ ®¸m m©y mïa h¹” ®-îc nhµ th¬ c¶m nhËn
®Çy thó vÞ qua sù liªn t-ëng ®éc ®¸o: “ v¾t nöa m×nh sang thu” . Gîi h×nh ¶nh mét lµn
m©y máng, nhÑ, kÐo dµi cña mïa h¹ cßn sãt l¹i nh- l-u luyÕn, ®ã lµ vÎ ®Ñp cña bÇu trêi
sang thu. C¶m gi¸c giao mïa ®-îc diÔn t¶ cô thÓ vµ tinh tÕ b»ng mét h×nh ¶nh ®¸m m©y
cña mïa h¹ còng nh- ®ang b-íc vµo ng-ìng cöa cña mïa thu vËy. D-êng nh- gi÷a
mïa h¹ vµ mïa thu cã mét ranh giíi cô thª,r h÷u h×nh, hiÓn hiÖn. Liªn t-ëng ®Çy thó vÞ
kh«ng chØ c¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c mµ lµ sù c¶m nhËn b»ng chÝnh t©m hån tinh tÕ, nh¹y
c¶m, yªu thiªn nhiªn tha thiÕt cña H÷u ThØnh. (Liªn hÖ trong bµi th¬ “ ChiÒu s«ng
Th-¬ng” , «ng còng cã mét c©u th¬ t-¬ng tù vÒ c¸ch viÕt: “ §¸m m©y trªn ViÖt Yªn, Rñ
bãng vÒ Bè H¹).
* Chèt l¹i 2 khæ ®Çu: B»ng sù c¶m nhËn qua nhiÒu gi¸c quan, sù liªn t-ëng thó vÞ
??????? t©m hån nh¹y c¶m, tinh tÕ cña t¸c gi¶, tÊt c¶ kh«ng gian c¶nh vËt nh- ®ang
chuyÓn m×nh tõ tõ ®iÒm tÜnh b-íc sang thu. Ng-êi ®äc c¶m nhËn c¶ vÒ kh«ng gian vµ
thêi gian chuyÓn mïa thËt lµ ®Ñp, thËt lµ khªu gîi hån th¬.
3. Khæ 3: Thiªn nhiªn sang thu cßn ®-îc gîi ra qua h×nh ¶nh cô thÓ: n¾ng - m-a:
ChÐp khæ 3:
- N¾ng - h×nh ¶nh cô thÓ cña mïa h¹. N¾ng cuèi h¹ vÉn cßn nång, cßn s¸ng nh-ng
®· nh¹t dÇn, yÕu dÇn bëi giã se ®· ®Õn chø kh«ng chãi chang, d÷ déi, gay g¾t.
- M-a còng ®· Ýt ®i. C¬n m-a mïa h¹ th-êng bÊt ngê chît ®Õn råi l¹i chît ®i. T¸c
gi¶ dïng tõ “ v¬i” cã gi¸ trÞ gîi t¶ nh- sù ®ong ®Õm nh÷ng sù vËt cã khèi l-îng cô thÓ
®Ó diÔn t¶ c¸i sè l-îng v« ®Þnh - diÔn t¶ c¸i th-a dÇn, Ýt dÇn, hÕt dÇn nh÷ng c¬n m-a rµo
µo ¹t, bÊt ngê cña mïa h¹. TÊt c¶ ®Òu chÇm chËm, tõ tõ, kh«ng véi v·, kh«ng hèi h¶.
- H×nh ¶nh: “ SÊm còng bít bÊt ngê. Trªn hµng c©y ®øng tuæi” .
+ Tr-íc hÕt mang ý nghÜa t¶ thùc: h×nh t-îng sÊm th-êng xuÊt hiÖn bÊt ngê ®i liÒn
víi nh÷ng c¬n m-a rµo chØ cã ë mïa h¹ (sÊm cuèi mïa, sÊm cuèi h¹ còng bít ®i, Ýt ®i
lóc sang thu). Hµng c©y cæ thô, c¶nh vËt thiªn nhiªn vµo thu kh«ng cßn giËt m×nh, bÊt
ngê bëi tiÕng sÊm mïa h¹.
+ ý nghÜa Èn dô (gîi nhiÒu liªn t-ëng, suy ngÉm ë ng-êi ®äc): SÊm: nh÷ng vang
®éng bÊt th-êng cña ngo¹i c¶nh, cña cuéc ®êi. Hµng c©y ®øng tuæi gîi t¶ nh÷ng con
ng-êi tõng tr¶i ®· tõng v-ît qua nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng th¨ng trÇm cña cuéc ®êi. Qua
®ã, con ng-êi cµng trë nªn v÷ng vµng h¬n. Thêi gian tr«i nhanh qua cöa, cuéc ®êi mçi
con ng-êi lµ mét chøng nh©n nh×n mïa thu ®i qua. Bëi thÕ tiÕc nuèi vÉn m·i lµ c¶m xóc
cña con ng-êi tr-íc thêi gian. T©m tr¹ng Êy ®· ®-îc nhµ th¬ göi vµo c¶nh vËt, göi vµo
tr¹ng th¸i cña thiªn nhiªn nh»m kh¾c ho¹ thêi kh¾c mµ mäi vËt ®ang chuyÓn m×nh sang
thu.
C. KÕt luËn
122
 - "Sang thu" cña H÷u ThØnh ®· kh«ng chØ mang ®Õn cho ng-êi ®äc nh÷ng c¶m
nhËn míi vÒ mïa thu quª h-¬ng mµ cßn lµm s©u s¾c h¬n t×nh c¶m quª h-¬ng trong tr¸i
tim mäi ng-êi.
- Miªu t¶ mïa thu b»ng nh÷ng b-íc chuyÓn m×nh cña v¹n vËt, H÷u ThØnh ®· gãp
thªm mét c¸ch nh×n riªng, mét lèi miªu t¶ riªng cho mïa thu thi ca thªm phong phó.
Mét sè c©u hái viÕt ®o¹n
C©u 1: B»ng ®o¹n v¨n kho¶ng 8 c©u, h·y ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬
vÒ biÕn chuyÓn trong kh«ng gian lóc sang thu ë khæ th¬ ®Çu.
Gîi ý:
- Ph©n tÝch ®Ó thÊy sù biÕn chuyÓn trong kh«ng gian ®-îc nhµ th¬ c¶m nhËn tinh tÕ
qua h-¬ng æi chÝn ®Ëm, nång nµn ph¸ vµo trong giã se, lan to¶ trong kh«ng gian vµ qua
lµn s-¬ng máng "chïng ch×nh" chuyÓn ®éng chÇm chËm, nhÑ nhµng ®Çu ngâ, ®-êng
th«n.
- Tr¹ng th¸i c¶m gi¸c vÒ mïa thu ®Õn cña nhµ th¬ ®-îc diÔn t¶ ë c¸c tõ "bçng -
h×nh nh-” më ®Çu vµ kÕt thóc khæ th¬ => §ã lµ sù ng¹c nhiªn thó vÞ nh- cßn ch-a tin
h¼n.
C©u 2: ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n nªu c¶m nhËn cña em vÒ vÎ ®Ñp cña h×nh ¶nh: "§¸m m©y
mïa h¹" trong khæ th¬ thø 2.
Gîi ý:
- H×nh ¶nh ®-îc c¶m nhËn tinh tÕ kÕt hîp víi trÝ t-ëng t-îng bay bæng cña nhµ
th¬.
- DiÔn t¶ h×nh ¶nh ®¸m m©y mïa h¹ cßn sãt l¹i trªn bÇu trêi thu trong xanh, máng,
kÐo dµi, nhÑ tr«i rÊt h÷ng hê nh- cßn v-¬ng vÊn l-u luyÕn kh«ng nì rêi xa. C¶nh cã
hån.
- §ã lµ h×nh ¶nh gîi râ c¶m gi¸c giao mïa, h¹ ®· qua mµ thu ch-a ®Õn h¼n.

123
 Nãi víi con
Y Ph-¬ng
Ch©n ph¶i b-íc tíi cha
Ch©n tr¸i b-íc tíi mÑ
Mét b-íc ch¹m tiÕng nãi
Hai b-íc tíi tiÕng c-êi
Ng-êi ®ång m×nh yªu l¾m con ¬i
§an lê cµi nan hoa
V¸ch nhµ ken c©u h¸t
Rõng cho hoa
Con ®-êng cho nh÷ng tÊm lßng
Cha mÑ m·i nhí vÒ ngµy c-íi
Ngµy ®Çu tiªn ®Ñp nhÊt trªn ®êi.

Ng-êi ®ång m×nh th-¬ng l¾m con ¬i

Cao ®o nçi buån
Xa nu«i chÝ lín
DÉu lµm sao th× cha vÉn muèn
Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh
Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi
Sèng nh- s«ng nh- suèi
Lªn th¸c xuèng ghÒnh
Kh«ng lo cùc nhäc
124
 Ng-êi ®ång m×nh th« s¬ da thÞt
Ch¼ng mÊy ai nhá bÐ ®©u con
Ng-êi ®ång m×nh tù ®ôc ®· kª cao quª h-¬ng
Cßn quª h-¬ng th× lµm phong tôc
Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt
Lªn ®-êng
Kh«ng bao giê nhá bÐ ®-îc
Nghe con.

A. KiÕn thøc c¬ b¶n

I. T¸c gi¶:
- Y Ph-¬ng tªn khai sinh lµ Høa VÜnh S-íc, d©n téc Tµy, sinh n¨m 1948, quª ë
huyÖn Trïng Kh¸nh, tØnh Cao B»ng.
- Y Ph-¬ng nhËp ngò n¨m 1968, phôc vô trong qu©n ®éi ®Õn n¨m 1981 chuyÓn vÒ
c«ng t¸c t¹i Së V¨n ho¸ - Th«ng tin tØnh Cao B»ng.
- Tõ n¨m 1993, «ng lµ chñ tÞch Héi v¨n häc nghÖ thuËt Cao B»ng. Th¬ «ng thÓ hiÖn
t©m hån ch©n thËt, m¹nh mÏ vµ trong s¸ng, c¸ch t- duy giµu h×nh ¶nh cña con ng-êi
miÒn nói.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Trong tËp Th¬ ViÖt Nam (1945 - 1985)
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.
* Néi dung: Bµi th¬ thÓ hiÖn t×nh c¶m gia ®×nh Êm cóng, ca ngîi truyÒn thèng cÇn
cï, søc sèng m¹nh mÏ cña quª h-¬ng vµ d©n téc m×nh. Bµi th¬ gióp ta hiÓu thªm vÒ søc
sèng vµ vÎ ®Ñp t©m hån cña mét d©n téc miÒn nói, gîi nh¾c t×nh c¶m g¾n bã víi truyÒn
thèng, víi quª h-¬ng vµ ý chÝ v-¬n lªn trong cuéc sèng.
* NghÖ thuËt: Giäng ®iÖu tr×u mÕn tha thiÕt, thÓ hiÖn qua lêi t©m sù cña cha víi
con, cña thÕ hÖ ®i tr-íc víi thÕ hÖ mai sau.
ThÓ th¬ tù do lµm cho c¶m xóc cô thÓ, râ rµng.
NhÞp ®iÖu lóc nhÑ nhµng bay bæng, khi khóc chiÕt rµnh rét, lóc m¹nh mÏ ©m vang -
> lêi khuyªn cña cha thÊm s©u vµo con.
Ng«n ng÷ cô thÓ mµ giµu kh¸i qu¸t, bao hµm nhiÒu ý nghÜa, h×nh ¶nh th¬ ®éc ®¸o.
3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc
* M¹ch c¶m xóc:
- M-în lêi nãi víi con, Y Ph-¬ng gîi vÒ céi nguån sinh d-ìng mçi con ng-êi, béc
lé niÒm tù hµo vÒ søc sèng bÒn bØ cña quª h-¬ng m×nh.
- Bµi th¬ ®i tõ t×nh c¶m gia ®×nh mµ më réng ra lµ t×nh c¶m quª h-¬ng, tõ nh÷ng kû
niÖm gÇn gòi, thiÕt tha mµ n©ng lªn thµnh lÏ sèng. C¶m xóc, chñ ®Ò cña bµi th¬ ®-îc bé
lé, dÉn d¾t mét c¸ch tù nhiªn, cã tÇm kh¸i qu¸t nh-ng vÉn thÊm thÝa.
* Bè côc: 2 phÇn:

125
 - §o¹n 1: (Tõ “ Ch©n ph¶i… trªn ®êi” ): ng-êi cha nãi víi con vÒ t×nh c¶m céi
nguån.
- §o¹n 2: (phÇn cßn l¹i): Ng-êi cha nãi vÒ truyÒn thèng quª h-¬ng vµ dÆn dß con
trªn ®-êng ®êi.
4. Gi¶i nghÜa tõ:
* Ng-êi ®ång m×nh: ng-êi vïng m×nh, ng-êi miÒn m×nh. §©y cã thÓ hiÓu cô thÓ lµ
nh÷ng ng-êi cïng sèng trªn mét miÒn ®Êt, cïng mét quª h-¬ng, cïng mét d©n téc.
* Lê: mét lo¹i dông cô dïng ®Ó ®¸nh b¾t c¸, ®-îc ®an b»ng nh÷ng nan vãt trßn.
* Ken: lµm cho thËt kÝn b»ng c¸ch ®Öm thªm vµo nh÷ng chç hë. Ng-êi miÒn nói
th-êng dïng nhiÒu tÊm v¸n gç dùng ch¾c s¸t nhau thµnh v¸ch nhµ. Kem ë ®©y lµ ®éng
tõ, ®-îc hiÓu nh- ®an, cµi, kÕt.
* Thung (thung lòng): d¶i ®Êt tròng vµ kÐo dµi n»m gi÷a hai s-ên ®åi, nói.
B. Ph©n tÝch bµi th¬
I. Cha nãi víi con vÒ nguån sinh d-ìng:
1. Nãi vÒ céi nguån sinh d-ìng cña con, ®iÒu ®Çu tiªn ng-êi cha muèn nãi tíi lµ
t×nh c¶m gia ®×nh. C¸i n«i nu«i d-ìng con tr-ëng thµnh.
“ Ch©n ph¶i b-íc tíi cha
Ch©n tr¸i b-íc tíi mÑ
Mét b-íc ch¹m tiÕng nãi
Hai b-íc tíi tiÕng c-êi” .
+ Con lín lªn tõng ngµy trong t×nh yªu th-¬ng, trong sù n©ng ®ãn vµ mong chê cña
cha mÑ.
+ NhÞp th¬ 2/3, cÊu tróc ®èi xøng, nhiÒu tõ ®-îc l¸y l¹i, t¹o ra ©m ®iÖu t-¬i vui,
quÊn quýt: ch©n ph¶i - ch©n tr¸i; mét b-íc - hai b-íc, tiÕng nãi - tiÕng c-êi…c¸c h×nh
¶nh thËt cô thÓ - > Y Ph-¬ng t¹o ®-îc kh«ng khÝ gia ®×nh ®Çm Êm, quÊn quýt vµ h¹nh
phóc. Tõng b-íc ®i, tõng tiÕng nãi c-êng cña con ®Òu ®-îc cha mÑ ch¨m chót vµ vui
mõng ®ãn nhËn.
- > §ã lµ t×nh c¶m ruét thÞt, lµ c«ng lao trêi biÓu mµ con ph¶i kh¾c cèt ghi x-¬ng.
2. Ng-êi cha cßn nãi cho con biÕt: Con cßn lín lªn trong cuéc sèng lao ®éng,
trong t×nh yªu th-¬ng cña “ Ng-êi ®ång m×nh” vµ trong nghÜa t×nh cña quª h-¬ng
lµng xãm.
* Con lín lªn trong cuéc sèng lao ®éng cña ng-êi ®ång m×nh.
Cuéc sèng lao ®éng cÇn cï vµ t-¬i vui cña ng-êi ®ång m×nh ®-îc nhµ th¬ gîi lªn
qua c¸c h×nh ¶nh ®Ñp:
“ Ng-êi ®ång m×nh th-¬ng l¾m con ¬i!
§an lê cµi nan hoa
V¸ch nhµ ken c©u h¸t”
+ §an lê: Dông cô ®¸nh b¾t c¸ cña ng-êi miÒn nói.
+ Nãi: “ §an lê cµi hoa” - > c«ng viÖc t¹p ra vÎ ®Ñp cña ng-êi lao ®éng.
V¸ch nhµ ken c©u h¸t - > cuéc sèng hoµ víi niÒm vui.
126
 + T¸c ®éng tõ “ cµi, ken” - > võa diÔn t¶ ®éng t¸c cô thÓ khÐo lÐo trong lao ®éng,
võa nãi lªn cuéc sèng lao ®éng g¾n bã, hoµ quÖn niÒm vui.
* Con lín lªn trong sù ®ïm bäc che chë cña con ng-êi vµ rõng nói quª h-¬ng:
“ Rõng cho hoa
Con ®-êng cho nh÷ng tÊm lßng”
Rõng nói quª h-¬ng thËt th¬ méng vµ nghÜa t×nh. Thiªn nhiªn Êy ®· che chë, ®·
nu«i d-ìng con ng-êi c¶ vÒ t©m hån, lèi sèng.
+ Rõng cho hoa - > Hoa lµ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn mµ rõng ban tÆng - > Rõng nói
®em l¹i nh÷ng vÎ ®Ñp, niÒm vui, h¹nh phóc.
+ Con ®-êng cho nh÷ng tÊm lßng - > cßn nh÷ng tÊm lßng lµ vÎ ®Ñp cña t×nh ng-êi.
- > Ta hiÓu, ng-êi cha muèn nãi cho con biÕt quª h-¬ng m×nh lµ mét vïng quª giµu
truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ còng thËt nghÜa t×nh.
* Liªn hÖ: Quª h-¬ng lµ nh÷ng g× th©n thuéc gÇn gòi, b×nh dÞ nhÊt, ®ã còng lµ céi
nguån s©u xa cho t×nh yªu Tæ quèc…
* Ng-êi cha cßn nh¾c ®Õn nh÷ng kû niÖm ngµy c-íi cña m×nh víi con ®Ó mong con
lu«n nhí con lín lªn trong t×nh yªu trong s¸ng vµ h¹nh phóc cña cha mÑ. §ã lµ ®iÓm
xuÊt ph¸t mäi t×nh yªu th-¬ng trong con:
“ Cha mÑ m·i nhí vÒ ngµy c-íi
Ngµy ®Çu tiªn ®Ñp nhÊt trªn ®êi”
- > Nãi víi con nh÷ng ®iÒu ®ã, ng-êi cha muèn d¹y dç con t×nh c¶m céi nguån
b»ng chÝnh t×nh yªu vµ lßng tù hµo vÒ quª h-¬ng, vÒ gia ®×nh…
II. Cha tù hµo nãi víi con vÒ søc sèng bÒn bØ, m·nh liÖt, vÒ truyÒn thèng cao
®Ñp cña quª h-¬ng vµ niÒm mong -íc con h·y kÕ tôc xøng ®øng truyÒn thèng Êy.
1. Nãi vÒ søc sèng bÒn bØ, m·nh liÖt cña quª h-¬ng - > nãi vÒ ng-êi ®ång m×nh.
+ Ng-êi ®ång m×nh - > cha mÑ, lµ ®ång bµo, lµ nh÷ng ng-êi cïng quª h-¬ng.
+ Sù lÆp l¹i nhiÒu lÇn côm tõ nµy - > kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt cña ng-êi ®ång m×nh
lµ phÈm chÊt cña quª h-¬ng bëi søc sèng cña quª h-¬ng do ng-êi ®ång m×nh t¹o ra - >
lêi nãi méc m¹c, gi¶n dÞ gîi bao t×nh yªu th-¬ng, sù gÇn gòi…
- PhÈm chÊt cña ng-êi ®ång m×nh cø hiÖn dÇn qua lêi t©m t×nh cña ng-êi cha:
+ §ã lµ tÊm lßng thuû chung víi n¬i ch«n rau c¾t rèn.
“ Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh
Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi”
+ Mét cuéc sèng trµn ®Çy niÒm vui vµ lßng l¹c quan.
“ Sèng nh- s«ng nh- suèi
Lªn th¸c xuèng ghÒnh
Kh«ng lo cùc nhäc”
- > B»ng nh÷ng ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷, c¸ch so s¸nh cô thÓ, kÕt hîp víi kiÓu c©u ng¾n
dµi kh¸c nhau, lêi t©m t×nh cña ng-êi cha ®· gãp phÇn kh¼ng ®Þnh ng-êi miÒn nói tuy
cuéc sèng h«m nay cßn vÊt v¶, khã nhäc, “ lªn th¸c xuèng ghÒnh” nh-ng hä vÉn sèng
m¹nh mÏ, kho¸ng ®¹t “ nh- s«ng nh- suèi” , bÒn bØ, g¾n bã vµ tha thiÕt víi quª h-¬ng.

127
 - > Tõ ®ã ng-êi cha mong muèn con:
+ Cã nghÜa t×nh chung thuû víi quª h-¬ng.
+ BiÕt chÊp nhËn vµ v-ît qua nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch b»ng ý chÝ, nghÞ lùc vµ
niÒm tin cña m×nh.
- Ng-êi ®ång m×nh méc m¹c, dung dÞ, giµu ý chÝ vµ niÒm tin. Hä cã thÓ “ Th« s¬ da
thÞt” nh-ng kh«ng hÒ nhá bÐ vÒ t©m hån vµ ý chÝ. Hä biÕt lo toan vµ mong -íc: “ Cao
®o nçi buån - Xa nu«i chÝ lín” . Hä biÕt tù lùc, tù c-êng x©y dùng quª h-¬ng, duy tr×
truyÒn thèng víi nh÷ng tËp qu¸n tèt ®Ñp cña ng-êi ®ång m×nh.
“ Ng-êi ®ång m×nh ®ôc ®¸ kª cao quª h-¬ng
Cßn quª h-¬ng th× lµm phong tôc”
- > C©u th¬ cã 2 líp nghÜa:
+ NghÜa t¶ thùc: §ôc ®¸ kª cao - > hµnh ®éng cã thùc th-êng thÊy ë miÒn nói.
“ Quª h-¬ng” vèn lµ kh¸i niÖm trõu t-îng, chØ n¬i chèn sinh thµnh cña mét ng-êi nµo
®ã.
+ NghÜa Èn dô: Nãi ®ôc ®¸ kª cao quª h-¬ng - > Muèn kh¸i qu¸t vÒ tinh thÇn tù
t«n, ý thøc b¶o tån céi nguån.
- > KÕt thóc bµi th¬ lµ lêi nh¾n nhñ, dÆn dß cña ng-êi cha mong muèn con m×nh
ph¶i tù hµo vÒ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña quª h-¬ng, h·y lÊy nh÷ng t×nh c¶m ®ã lµm
hµnh trang ®Ó v÷ng b-íc trªn ®-êng ®êi.
“ Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt
Lªn ®-êng
Kh«ng bao giê nhá bÐ ®-îc
Nghe con” .
H×nh ¶nh “ th« s¬ da thÞt” lÆp l¹i hai lÇn nh- muèn con kh¾c cèt ghi x-¬ng. “ Ng-êi
®ång m×nh” tuy méc m¹c, ch©n chÊt nh-ng cã lÏ sèng cao ®Ñp. Trªn ®-êng ®êi con
ph¶i sèng cao th-îng, tù träng ®Ó søng ®¸ng víi “ ng-êi ®ång m×nh” . Con “ kh«ng bao
giê nhá bÐ ®-îc” , dï con ®-êng phÝa tr-íc cßn ®Çy ch«ng gai. Con h·y tù tin b-íc ®i,
bëi sau l-ng con cã gia ®×nh, quª h-¬ng, bëi trong tim con s½n Èn chøa nh÷ng phÈm
chÊt quý b¸u cña “ ng-êi ®ång m×nh” . Hai tiÕng “ nghe con” chøa ®ùng tÊm lßng yªu
th-¬ng vµ niÒm tin s©u nÆng cha ®Æt n¬i con. Hai tiÕng Êy khÐp l¹i bµi th¬ ®Ó l¹i mét d-
©m nhÑ nhµng mµ ©m vang xao xuyÕn.
III. NghÖ thuËt ®Æc s¾c
- ThÓ th¬ tù do, m¹ch c¶m xóc tù nhiªn. C¸ch nãi giµu h×nh ¶nh võa méc m¹c mµ
vÉn giµu chÊt th¬, cô thÓ mµ giµu søc kh¸i qu¸t.
- C¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, ®iÖp ng÷ kÕt hîp víi nh÷ng c©u th¬ ng¾n dµi kh¸c
gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc diÔn t¶ cuéc sèng, c¸ch suy nghÜ, c¸ch thùc hiÖn t×nh c¶m
cña ng-êi miÒn nói.
- Giäng ®iÖu tha thiÕt, tr×u mÕn: lóc bay bæng, nhÑ nhµng, lóc khóc triÕt, rµnh
rät, lóc m¹nh mÏ, s¾c nhän… t¹o sù céng h-ëng h×a hoµ víi nh÷ng cung bËc t×nh c¶m
kh¸c trong lêi ng-êi cha truyÒn thÊm sang con.

128
 - Bè côc chÆt chÏ, tõ ng÷ gi¶n dÞ, méc m¹c nh- lêi nãi th-êng ngµy cña ng-êi
miÒn nói.
- > Y Ph-¬ng thÊu hiÓu tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã nªn «ng ®· lét t¶ c¸i hån cèt trong b¶n
s¾c cña ng-êi d©n téc. Cha nãi víi con - V©ng! hay chÝnh lµ lêi trao göi víi thÕ hÖ tiÕp
nèi?
* Mét sè c©u hái
C©u 1 : Nhµ th¬ Y Ph-¬ng muèn nãi víi con ®iÒu g× trong nh÷ng dßng th¬ sau:
Ng-êi ®ång m×nh th-¬ng l¾m con ¬i
… kh«ng lo cùc nhäc”
Gîi ý:
- §o¹n th¬ b¾t ®Çu b»ng c¶m xóc “ th-¬ng l¾m con ¬i:, ®ã lµ t×nh c¶m yªu th-¬ng,
yªu th-¬ng mét c¸ch xãt xa.
- Cao ®é nçi buån. Xa nu«i chÝ lín. => lµ mét c¸ch nãi võa rÊt cô thÓ, võa mang
søc kh¸i qu¸t. Vµ cuéc sèng nhäc nh»n ®Çy nçi khæ ®au Êy l¹i khiÕn cho “ chÝ lín”
thªm lªn, thªm m·nh liÖt.
- Dï quª h-¬ng vÊt v¶, nhäc nh»n, nh-ng nh÷ng ng-êi con cña quª h-¬ng kh«ng
bao giê quay l-ng l¹i víi n¬i m×nh ®· tõng ch«n rau, c¾t rèn, cha mÑ ®· tõng cµy xíi
vun trång.
- Qua nh÷ng h×nh ¶nh rÊt cô thÓ: … ®ã lµ cuéc sèng b×nh dÞ, hån nhiªn nh- con
s«ng, con suèi quª m×nh, méc m¹c cña ng-êi d©n miÒn nói, cuéc sèng v-ît qua mäi
thö th¸ch, gian lao ë nh÷ng n¬i xa x«i. Ph¶i ch¨ng ®ã cßn lµ sù cÇn cï, bÒn chÝ cña
nh÷ng “ ng-êi ®ång minh” .
- Nh÷ng con ng-êi sèng gi¶n dÞ mµ m¹nh mÏ, hån nhiªn méc m¹c. Nh-ng chÝnh
c¸i hån nhiªn méc m¹c Êy l¹i chøa ®ùng søc sèng m¹nh mÏ cña d©n téc.
- Nãi víi con lµ thñ thÝ t©m t×nh cña ng-êi cha víi con vÒ quª h-¬ng, 1 quª h-¬ng
nhäc nh»n vÊt v¶ ®· nu«i d-ìng chÝ lín cho nh÷ng ®øa con. Quª h-¬ng víi søc sèng
gi¶n dÞ mµ m·nh liÖt, hån nhiªn mµ m¹nh mÏ.
- TÊt c¶ ®-îc thÓ hiÖn qua thÓ th¬ tù do víi nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh méc m¹c, cô
thÓ nh-ng l¹i cã søc kh¸i qu¸t s©u s¾c.
C©u 2: ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n cã dïng lêi dÉn trùc tiÕp ®Ó nªu suy nghÜ cña em vÒ
nh÷ng ®iÒu ng-êi cha nãi víi con trong c¸c c©u th¬ sau:
“ Ng-êi ®ång minh th¬ s¬… phong tôc” .
Gîi ý:
- Ng-êi cha ®· ca ngîi ®øc tÝnh cao ®Ñp cña ng-êi ®ång minh b»ng nh÷ng h×nh ¶nh
®Çy Ên t-îng.
+ §ã lµ “ ng-êi ®ång minh th« s¬ da thÞt” , nh÷ng con ng-êi ch©n chÊt, khoÎ kho¾n
hä méc m¹c mµ kh«ng nhá bÐ vÒ t©m hån, ý chÝ. Hä tù chñ trong cuéc sèng.
+ §ã lµ nh÷ng con ng-êi tù ®óc ®¸ kª cao quª h-¬ng, lao ®éng cÇn cï kh«ng lïi
b-íc tr-íc khã kh¨n. Hä gi÷ v÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc.
+ Hä yªu quª h-¬ng, lÊy quª h-¬ng lµm chç dùa t©m hån.

129
 - Nãi víi con vÒ nh÷ng ®iÒu ®ã, ng-êi cha mong con biÕt tù hµo vÒ truyÒn thèng
cña quª h-¬ng, tù hµo vÒ d©n téc ®Ó tù tin trong cuéc sèng.
C©u 3: C¶m nhËn cña em vÒ nh÷ng c©u th¬ më ®Çu bµi th¬: “ Nãi víi con” cña
Y Ph-¬ng.
Ch©n ph¶i b-íc tíi cha…
… tiÕng c-êi:.
Gîi ý:
- §ã lµ h×nh ¶nh mét m¸i Êm gia ®×nh rÊt h¹nh phóc.
- Ng-êi con ®-îc nu«i d-ìng, che chë trong vßng tay Êm ¸p cña cha mÑ.
- Lêi th¬ rÊt ®Æc biÖt: Nãi b»ng h×nh ¶nh, c¸ch h×nh dung cô thÓ ®Ó diÔn t¶ ý trõu
t-îng cña ng-êi miÒn nói khiÕn c©u th¬ méc m¹c mµ gîi c¶m: b-íc ch©n ch¹m tíi
tiÕng c-êi, tiÕng nãi.
- Cha nãi víi con lêi ®Çu tiªn ®ã ®Ó nh¾c nhë con vÒ t×nh c¶m gia ®×nh ruét thÞt vÒ
cuéi nguån cña mçi ng-êi.

130
 Néi dung «n tËp truyÖn hiÖn ®¹i
TT T¸c phÈm T¸c gi¶ Hoµn c¶nh ThÓ Néi dung NghÖ thuËt
lo¹i
1 Lµng Kim L©n 1948 TruyÖn T×nh yªu lµng - X©y dùng
Lµ TP xuÊt s¾c B¾c Ninh Thêi kú ng¾n quª th¾m thiÕt t×nh huèng
thÓ hiÖn thµnh (1920 - 2007) ®Çu cuéc thèng nhÊ víi truyÖn ®Æc
c«ng h/a ng-êi Nhµ v¨n am kh¸ng lßng yªu n-íc s¾c.
n«ng d©n thêi hiÓu cuéc chiÕn vµ tinh thÇn - Miªu t¶
®¹i c¸ch m¹ng. sèng n«ng chèng Ph¸p kh¸ng chiÕn ë t©m lý
th«n vµ ng-êi nh©n vËt «ng - Ng«n ng÷
n«ng d©n Hai nh©n vËt ®Æc
miÒn B¾c, s¾c mang tÝnh
th-êng viÕt khÈu ng÷.
vÒ ®Ò tµi
ng-êi n«ng
d©n
2 LÆng lÏ Sa Pa NguyÔn 1970 TruyÖn - H×nh ¶nh - T×nh
TruyÖn ng¾n Thµnh Long Lµ kÕt qu¶ ng¾n ng-êi lao huèng hîp lý.
hiÖn ®¹i rót tõ (Qu¶ng chuyÕn ®i ®éng b×nh - C¸ch kÓ
tËp “ Gi÷a trong Nam) thùc tÕ lªn th-êng mµ chuyÖn tù
xanh” xuÊt b¶n (1925 - 1991) Lµo Cai tiªu biÓu lµ nhiªn kÕt hîp
n¨m 1972. C©y bót v¨n cña t¸c gi¶ anh thanh niªn gi÷a tù sù, tr÷
xu«i ®¸ng lµm c«ng t¸c t×nh víi b×nh
chó ý chuyªn khÝ t-îng ë luËn.
viÕt truyÖn mét m×nh trªn - TruyÖn
ng¾n vµ ký - ®Ønh nói cao. to¸t lªn chÊt
mang vÎ ®Ñp - Qua ®ã, th¬ trong
th¬ méng, kh¼ng ®Þnh vÎ s¸ng tõ
trong trÎo. ®Ñp cña con phong c¶nh
ng-êi lao thiªn nhiªn
®éng vµ ý Sa Pa th¬
nghÜa cña méng ®Õn
nh÷ng c«ng h×nh ¶nh
viÖc thÇm nh÷ng con
lÆng. ng-êi n¬i
®©y.
3 ChiÕc l-îc ngµ NguyÔn 1966 TruyÖn T×nh cha con - NghÖ thuËt

131
 Quang S¸ng ng¾n cao ®Ñp vµ s©u x©y dùng t×nh
((An Giang) lÆng trong huèng bÊt
1932 c¶nh ngé Ðo le ngê mµ tù
cña chiÕn nhiªn hîp lý.
tranh - NghÖ thuËt
miªu t¶ t©m
lý vµ x©y
dùng tÝnh
c¸ch nh©n vËt
(bÐ Thu)
4 BÕn quª NguyÔn Trong tËp TruyÖn Qua nh÷ng - X©y dùng
Minh Ch©u BÕn Quª ng¾n c¶m xóc vµ t×nh huèng
(1930 - 1989) (1985) suy ngÉm cña truyÖn dùa
(NghÖ An) nh©n vËt NhÜ trªn chuçi
vµo lóc cuèi nghÞch lý cña
®êi trªn cuéc ®êi
gi-êng bÖnh, nh©n vËt.
truyÖn thøc - Cã nhiÒu
tØnh ë mäi h×nh ¶nh
ng-êi sù tr©n mang ý nghÜa
träng nh÷ng biÓu t-îng.
gi¸ trÞ vµ vÎ - NhÜ lµ
®Ñp b×nh dÞ, nh©n vËt t-
gÇn gòi cña t-ëng.
cuéc sèng, cña
quª h-¬ng.
5 Nh÷ng ng«i Lª Minh 1971 TruyÖn Cuéc sèng, - TruyÖn
sao xa x«i Khuª ng¾n chiÕn ®Êu cña ®-îc trÇn
ba c« g¸i thuËt, ng«i
thanh niªn thø nhÊt t¹o
xung phong ®iÒu kiÖn
trªn mét ®iÓm thuËn lîi ®Ó
cao ë tuyÕn t¸c gi¶ tËp
®-êng Tr-êng trung miªu t¶
S¬n trong thÕ giíi néi
nh÷ng n¨m t©m nh©n vËt
chiÕn tranh vµ t¹o ®iÓm
chèng Mü cøu nh×n phï hîp
132
 n-íc. TruyÖn ®Ó miªu t¶
lµm næi bËt cuéc sèng
t©m hån trong chiÕn ®Êu ë
sn¸g, giµu th¬ Tr-êng S¬n.
méng, tinh - X©y dùng
thÇn dòng nh©n vËt: chñ
c¶m, cuéc yÕu miªu t¶
sèng chiÕn t©m lý.
®Êu ®Çy gian - Ng«n ng÷
khæ, hy sinh giäng ®iÖu
nh-ng rÊt hån phï hîp víi
nhiªn, l¹c ng-êi kÓ
quan cña hä. chuyÖn.

133
 Lµng
Kim L©n
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶
- Kim L©n tªn khai sinh lµ NguyÔn V¨n Tµi, (1920 - 2007), quª ë huyÖn Tõ S¬n,
tØnh B¾c Ninh.
- ¤ng lµ nhµ v¨n chuyªn viÕt truyÖn ng¾n vµ ®· cã s¸ng t¸c ®¨ng b¸o tr-íc C¸ch
m¹ng th¸ng T¸m 1945. Vèn g¾n bã vµ am hiÓu s©u s¾c cuéc sèng ë n«ng th«n. Kim
L©n hÇu nh- chØ viÕt vÒ sinh ho¹t lµng quª vµ c¶nh ngé cña ng-êi n«ng d©n.
II. T¸c phÈm
1. Hoµn c¶nh ra ®êi t¸c phÈm: truyÖn ng¾n “ Lµng” ®-îc viÕt trong thêi kú ®Çu cña
cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ n¨m 1948.
2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt
* Néi dung chÝnh: T×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu n-íc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña
ng-êi n«ng d©n ph¶i dêi lµng ®i t¶n c- ®· ®-îc thÓ hiÖn ch©n thùc, s©u s¾c vµ c¶m ®éng
ë nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn “ Lµng” .
* NghÖ thuËt: T¸c gi¶ ®· thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng t×nh huèng truyÖn, trong
nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt.
3. Tãm t¾t
C©u chuyÖn kÓ vÒ «ng Hai Thu, ng-êi lµng Chî DÇu. Khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng
Ph¸p bïng næ, theo lêi kªu gäi cña cô Hå ChÝ Minh, toµn d©n tham gia kh¸ng chiÕn, kÓ
c¶ h×nh thøc t¶n c-. Do hoµn c¶nh neo ®¬n, «ng Hai ®· cïng vî con lªn t¶n c- ë B¾c
Ninh dï rÊt muèn ë l¹i lµng chiÕn ®Êu. ë n¬i t¶n c-, tèi nµo «ng còng sang nhµ b¸c
Thø bªn c¹nh ®Ó khoe vÒ lµng m×nh r»ng lµng «ng cã nhµ cöa san s¸t, ®-êng th«n ngâ
xãm s¹ch sÏ. ¤ng khoe c¸i phßng th«ng tin, c¸i chßi ph¸t thanh vµ phong trµo kh¸ng
chiÕn cña lµng, khi kÓ vÒ lµng «ng say mª, h¸o høc l¹ th-êng. ë ®©y, ngµy nµo «ng
còng ra phßng th«ng tin ®Ó nghe tin tøc kh¸ng chiÕn, «ng vui mõng tr-íc nh÷ng chiÕn
th¾ng cña qu©n d©n ta. Nh-ng råi mét h«m, ë qu¸n n-íc nä, «ng nghe ®-îc c©u
chuyÖn cña mét bµ d-íi xu«i lªn t¶n c- nãi r»ng lµng Dçu cña «ng theo giÆc. ¤ng v«
cïng ®au khæ, xÊu hæ, cói gÇm mÆt ®i th¼ng vÒ nhµ, suèt ngµy ch¼ng d¸m ®i ®©u,
ch¼ng d¸m nãi chuyÖn víi ai, chØ n¬m níp lo mô chñ nhµ ®uæi ®i. Buån khæ qu¸, «ng
t©m sù víi ®øa con ót cho khu©y kho¶. ¤ng chím cã ý ®Þnh vÒ lµng ®Ó x¸c minh sù thËt
nh-ng l¹i tù m×nh ph¶n ®èi v× nghÜ vÒ lµng, lµng lµ bá kh¸ng chiÕn, bá cô Hå bëi lµng
«ng ®· theo T©y mÊt råi. ThÕ råi mét h«m cã «ng chñ tÞch d-íi x· lªn ch¬i c¶i chÝnh
tin lµng «ng theo giÆc. ¤ng l·o sung s-íng mïa tay ®i khoe kh¾p lµng r»ng nhµ «ng ®·
bÞ ®èt nh½n. Tèi h«m Êy, «ng l¹i sang nhµ b¸c Thø kÓ vÒ lµng m×nh.

B. Ph©n tÝch t¸c phÈm

134
 1. TruyÖn ng¾n Lµng ®· x©y dùng ®-îc mét t×nh huèng truyÖn lµm béc lé s©u s¾c
t×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu n-íc ë nh©n vËt «ng Hai. §ã lµ t×nh huèng nµo ?
NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn cña t¸c gi¶ ?
- TruyÖn Lµng ®· x©y dùng ®-îc mét t×nh huèng truyÖn lµm béc lé s©u s¾c t×nh
c¶m yªu lµng, yªu n-íc ë ng-êi n«ng d©n. ¤ng Hai trong truyÖn lµ ng-êi rÊt yªu c¸i
lµng chî DÇu cña m×nh, lu«n h·nh diÖn khoe vÒ lµng, Êy thÕ mµ «ng l¹i ph¶i nghe c¸i
tin lµng «ng theo giÆc, lËp tÒ tõ miÖng nh÷ng ng-êi t¶n c- d-íi xu«i lªn.
- NhËn xÐt: T×nh huèng Êy khiÕn «ng ®au xãt, tñi hæ, day døt trong sù xung ®ét
gi÷a t×nh yªu lµng quª vµ t×nh yªu n-íc, mµ t×nh c¶m nµo còng m·nh liÖt, thiÕt tha. §Æt
nh©n vËt vµo t×nh huèng gay g¾t Êy, t¸c gi¶ ®· lµm béc lé s©u s¾c c¶ hai t×nh c¶m nãi
trªn ë nh©n vËt vµ cho thÊy t×nh yªu n-íc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn lín réng bao trïm lªn
t×nh yªu lµng, nã chi phèi vµ thèng nhÊt, mäi t×nh c¶m kh¸c trong con ng-êi ViÖt Nam
thêi kh¸ng chiÕn.
2. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt «ng Hai tõ lóc nghe
lµng m×nh theo giÆc ®Õn kÕt thóc truyÖn.
a. Tr-íc khi nghe tin d÷ : ë n¬i t¶n c-, t×nh yªu lµng cña «ng hai hoµ nhËp víi t×nh
yªu n-íc.
- Xa lµng, ë n¬i t¶n c- «ng nhí lµng da diÕt. Nçi nhí lµng khiÕn «ng thay t©m ®æi
tÝnh: “ Lóc nµo «ng còng thÊy bùc béi, Ýt c-êi, c¸i mÆt lóc nµo còng lÇm lÇm, h¬i mét tÝ
lµ g¾t, h¬i mét tý lµ chöi” .
- Khi ®-îc nãi chuyÖn vÒ lµng, «ng vui n¸o nøc ®Õn l¹ th-êng “ Hai con m¾t «ng
s¸ng h¾t lªn, c¸i mÆt biÕn chuyÓn ho¹t ®éng” .
- ¤ng quan t©m ®Õn t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi, ®Õn c¸c tin chiÕn th¾ng cña qu©n
ta.
+ Tin mét em bÐ trong ban tuyªn truyÒn xung phong b¬i ra gi÷a hå Hoµn KiÕm cÇm
quèc kú trªn th¸p rïa.
+ Mét anh trung ®éi tr-ëng sau khi giÕt ®-îc 7 tªn giÆc ®· tù s¸t b»ng qu¶ lùu ®¹n
cuèi cïng.
+ §éi n÷ du kÝch Tr-ng Tr¾c gi¶ lµm ng-êi mua hµng ®· b¾t sãng ®-îc tªn quan hai
bèt ngay gi÷a chî mµ “ Ruét gan «ng l·o cø móa c¶ lªn” - > ®so lµ niÒm vui c¶u mét
con ng-êi biÕt g¾n bã t×nh c¶m cña m×nh víi vËn mÖnh cña toµn d©n téc, lµ niÒm vui
méc m¹c cña mét tÊm lßng yªu n-íc ch©n thµnh.
b. Khi nghe tin lµng DÇu theo giÆc:
+ Nçi bÊt h¹nh lín ®· ®æ sôp xuèng ®Çu «ng, «ng s÷ng sê “ Cæ «ng l·o nghÑn ¾ng
l¹i, da mÆt tª r©n r©n «ng l·o lÆng ®i t-ëng nh- ®Õn kh«ng thë ®-îc” . Khi trÊn tÜnh
®-îc phÇn nµo, «ng cßn cè ch-a tin c¸i tin Êy. Nh-ng råi nh÷ng ng-êi t¶n c- ®· kÓ rµnh
rät qu¸, l¹i kh¼ng ®Þnh hä “ võa ë d-íi Êy lªn” , lµm «ng kh«ng thÓ kh«ng tin.
+ Tõ lóc Êy, trong t©m trÝ «ng Hai chØ cã c¸i tin d÷ Êy x©m chiÕm, nã thµnh mét nçi
¸m ¶nh, day døt. Nghe tiÕng chöi bän ViÖt gian, «ng “ cói g»m mÆt xuèng mµ ®i” . VÒ
®Õn nhµ, «ng “ n»m vËt ra gi-êng” , råi tñi th©n khi nh×n ®µn con, “ n-íc m¾t «ng l·o cø

135
giµn ra. Chóng nã còng lµ trÎ con lµng ViÖt gian ®Êy -? Chóng nã còng bÞ ng-êi ta rÎ
róng, h¾t hñi ®Êy -?” .
+ Nçi tñi hæ khiÕn «ng kh«ng d¸m lã mÆt ra ngoµi. Lóc nµo còng n¬m ní, hÔ thÊy
®¸m ®«ng nµo tô tËp nh¾c ®Õn hai tõ “ ViÖt gian” , “ Cam nh«ng” th× «ng l¹i tù nhñ
“ Th«i l¹i chuyÖn Êy råi” .
=> T¸c gi¶ diÔn t¶ rÊt cô thÓ nçi ¸m ¶nh nÆng nÒ biÕn thµnh sù sî h·i th-êng xuyªn
trong «ng Hai cïng víi nçi ®au xãt, tñi hæ cña «ng tr-íc c¸i tin lµng m×nh theo giÆc.
+ Khi nghe tin lµng DÇu theo giÆc, t×nh yªu lµng quª vµ tinh thÇn yªu n-íc cña «ng
Hai ®· cã mét cuéc xung ®ét néi t©m gay g¾t. ¤ng Hai ®· døt kho¸t chän lùa theo c¸ch
cña «ng: “ Lµng th× yªu thËt nh-ng lµng ®· theo T©y th× ph¶i thï” , t×nh yªu lµng n-íc ®·
réng lín h¬n bao trïm lªn t×nh c¶m víi lµng quª. Nh-ng dï x¸c ®Þnh nh- thÕ, «ng Hai
vÉn kh«ng thÓ døt bá t×nh c¶m víi lµng quª, v× thÕ mµ cµng ®au xãt, tñi hæ.
+ Khi mô chñ nhµ biÕt chuyÖn, cã ý muèn ®uæi khÐo gia ®×nh «ng ®i, «ng ®· r¬i vµo
t×nh tr¹ng tuyÖt väng, bÕ t¾c hoµn toµn. §i ®©u b©y giê? Kh«ng ai muèn chøa chÊp d©n
cña c¸i lµng ViÖt gian. ¤ng tho¸ng cã ý nghÜa “ Hay lµ trë vÒ lµng” . Tuy nhiªn «ng ®·
g¹t bá ý nghÜ Êy bëi “ Lµng ®· theo T©y, vÒ lµng nghÜa lµ rêi bá Kh¸ng chiÕn, bá cô Hå,
lµ cam chÞu trë vÒ kiÕp sèng n« lÖ” . Mèi m©u thuÉn trong néi t©m vµ t×nh thÕ cña nh©n
vËt nh- ®· thµnh sù bÕ t¾c, ®ßi hái ph¶i ®-îc gi¶i quyÕt.
+ §au khæ, «ng kh«ng biÕt t©m sù cïng ai ngoµi ®øa con bÐ báng. Yªu lµng DÇu,
«ng muèn kh¾c s©u vµo tr¸i tim bÐ nhá cña con t×nh c¶m víi lµng, víi kh¸ng chiÕn, víi
Cô Hå, ®ã còng chÝnh lµ tÊm lßng thuû chung “ tr-íc sau nh- mét” víi c¸ch m¹ng cña
«ng. §©y lµ mét ®o¹n v¨n diÔn t¶ rÊt c¶m ®éng vµ sinh ®éng nçi lßng s©u xa, bÒn chÆt,
ch©n thµnh cña «ng Hai - mét ng-êi n«ng d©n - víi quª h-¬ng, ®Êt n-íc, víi c¸ch
m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. NgÇn Êy tuæi ®Çu mµ n-íc m¾t «ng cø rßng rßng khi nghÜ vÒ
lµng. Nçi ®au Êy míi ®¸ng tr©n träng lµm sao bëi ®ã lµ nçi ®au cña mét con ng-êi danh
dù cña Lµng nh- chÝnh b¶n th©n m×nh.
c. Khi tin ®ån ®-îc c¶i chÝnh:
+ Th¸i ®é cña «ng thay ®æi h¼n “ C¸i mÆt buån thiu mäi ngµy bçng t-¬i vui, r¹ng rì
h¼n lªn” . ¤ng l¹i ch¹y ®i khoe kh¾p n¬i “ T©y nã ®èt nhµ t«i råi b¸c ¹, ®èt nh½n! ¤ng
chñ tÞch lµng t«i võa míi lªn ®©y c¶i chÝnh c¸i tin lµng DÇu chóng t«i ®i ViÖt gian Êy
mµ. L¸o! L¸o hÕt! Toµn lµ sai sù môc ®Ých c¶” .
d. §¸nh gi¸ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt:
+ TruyÖn kh¾c ho¹ thµnh c«ng nh©n vËt «ng Hai, mét ng-êi n«ng d©n yªu lµng, yªu
n-íc tha thiÕt.
+ §Æc biÖt, viÖc ®Æt nh©n vËt vµo t×nh huèng cô thÓ gãp phÇn thÓ hiÖn tÝnh c¸ch, diÔn
biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt.
+ Ng«n ng÷ nh©n vËt lóc ®èi tho¹i, lóc ®éc tho¹i mang ®Ëm chÊt n«ng th«n, nhuÇn
nhuþ mµ ®Æc s¾c, gîi c¶m.
- > Ch©n dung sèng ®éng, ®Ñp ®Ï cña ng-êi n«ng d©n thêi kú ®Çu kh¸ng chiÕn.

136
 3. §o¹n «ng Hai trß chuyÖn víi ®øa con ót (¤ng l·o «m th»ng con ót lªn lßng…
còng vîi ®i ®-îc ®«i phÇn) cho em c¶m nhËn ®iÒu g× vÒ tÊm lßng cña «ng Hai víi
lµng quª, ®Êt n-íc, víi cuéc kh¸ng chiÕn? T×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu n-íc ë
«ng Hai cã quan hÖ nh- thÕ nµo?
Trong t©m träng bÞ dån nÐn vµ bÕ t¾c, «ng Hai chØ cßn biÕt trót nçi lßng cña m×nh
vµo nh÷ng lêi thñ thØ t©m sù víi ®øa con nhá cßn rÊt ng©y th¬.
“ … ¤ng l·o «m th»ng con ót lªn lßng, vç nhÌ nhÑ vµo l-ng nã, khÏ hái:
- Hóc kia! ThÇy hái con nhÐ, con lµ con ai?
- Lµ con thÇy mÊy l¹i con u.
- ThÕ nhµ con ë ®©u?
- Nhµ ta ë lµng Chî DÇu.
- ThÕ con cã thÝch vÒ lµng chî DÇu kh«ng ?
Th»ng bÐ nÐp ®Çu vµo ngùc bè tr¶ lêi khe khÏ:
- Cã.
¤ng l·o «m khÝt th»ng bÐ vµo lßng, mét lóc l©u «ng l¹i hái:
- µ, thÇy hái con nhÐ. ThÕ con ñng hé ai?
Th»ng bÐ d¬ tay lªn, m¹nh b¹o vµ rµnh rät:
- ñng hé cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m!
N-íc m¾t «ng l·o giµn ra, ch¶y rßng rßng trªn hai m¸. ¤ng nãi thñ thØ:
- õ ®óng råi, ñng hé cô Hå con nhØ.
…
Anh em ®ång chÝ cã biÕt cho bè con «ng.
Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con «ng.
C¸i lßng bè con «ng lµ nh- thÕ ®Êy, cã bao giê d¸m ®¬n sai. ChÕt th× chÕt cã bao
giê d¸m ®¬n sai…".
§©y lµ mét ®o¹n v¨n diÔn t¶ rÊt c¶m ®éng vµ sinh ®éng nçi lßng s©u sa, bÒn chÆt,
ch©n thµnh cña «ng Hai - mét ng-êi n«ng d©n - víi quª h-¬ng, ®Êt n-íc, víi c¸ch
m¹ng vµ kh¸ng chiÕn.
Qua nh÷ng lêi t©m sù víi ®øa con nhá, thùc chÊt lµ lêi tù nhñ víi m×nh, tù gi·i bµy
nçi lßng m×nh, ta thÊy râ ë «ng Hai:
+ T×nh yªu s©u nÆng víi c¸i lµng chî DÇu (¤ng muèn ®øa con nhá, thùc chÊt ghi
nhí c©u Nhµ ta ë lµng Chî DÇu).
+ TÊm lßng thuû chung víi kh¸ng chiÕn, víi c¸ch m¹ng mµ biÓu t-îng lµ cô Hå
(Anh em ®ång chÝ cã biÕt cho bè con «ng. Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con
«ng). T×nh c¶m Êy lµ s©u nÆng, bÒn v÷ng vµ thiªng liªng (C¸i lßng bè con «ng lµ nh-
thÕ ®Êy, cã bao giê d¸m ®¬n sai. ChÕt th× chÕt cã bao giê d¸m ®¬n sai).
4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ ng«n ng÷ nh©n vËt «ng Hai cña t¸c
gi¶? NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt:

137
 + T¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt vµo t×nh huèng thö th¸ch bªn trong ®Ó béc lé chiÒu s©u t©m
tr¹ng.
+ T¸c gi¶ miªu t¶ rÊt cô thÓ, gîi c¶m c¸c diÔn biÕn néi t©m qua c¸c ý nghÜ, hµnh vi,
ng«n ng÷, ®Æc biÖt, diÔn t¶ rÊt ®óng vµ g©y Ên t-îng m¹nh mÏ vÒ sù ¸m ¶nh, day døt
trong t©m tr¹ng nh©n vËt. §iÒu ®ã chøng tá Kim L©n am hiÓu s©u s¾c ng-êi n«ng d©n
vµ thÕ giíi tinh thÇn cña hä.
- Ng«n ng÷ nh©n vËt: Ng«n ng÷ trong truyÖn rÊt ®Æc s¾c, ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷ nh©n
vËt «ng hai. Nh÷ng ®iÓm næi bËt trong ng«n ng÷ cña t¸c phÈm :
+ Ng«n ng÷ mang ®Ëm tÝnh khÈu ng÷ vµ lêi ¨n tiÕng nãi cña ng-êi n«ng d©n.
+ Lêi trÇn thuËt vµ lêi nh©n vËt cã sù thèng nhÊt vÒ s¾c th¸i, giäng ®iÖu, do truyÖn
®-îc trÇn thuËt chñ yÕu ë ®iÓm nh×n cña nh©n vËt «ng Hai (mÆc dï vÉn dïng c¸ch trÇn
thuËt ë ng«i thø 3).
+ Ng«n ng÷ cña nh©n vËt «ng Hai võa cã nÐt chung cña ng-êi n«ng d©n, l¹i mang
®Ëm c¸ tÝnh cña nh©n vËt nªn rÊt sinh ®éng.
5. Nªu mét sè truyÖn ng¾n vµ bµi th¬ viÕt vÒ t×nh c¶m quª h-¬ng, ®Êt n-íc ? H·y
nªu nÐt riªng cña truyÖn ng¾n Lµng so víi nh÷ng t¸c phÈm Êy.
* TruyÖn ng¾n - th¬ viÕt vÒ t×nh c¶m quª h-¬ng:
- Lßng yªu n-íc - E - REN - BUA
- Quª h-¬ng - §ç Trung Qu©n
- Quª h-¬ng - Giang Nam
- Quª h-¬ng - TÕ Hanh
- Lao xao - Duy Kh¸n
- Buæi häc cuèi cïng - §« - ®ª
* NÐt riªng cña “ Lµng” :
- Nh÷ng truyÖn ng¾n vµ th¬ trªn ®Òu viÕt vÒ lßng yªu quª h-¬ng ®Êt n-íc nh-ng ë
®ã t×nh c¶m míi ®¬n thuÇn lµ t×nh yªu, ch-a mang tÝnh kh¸i qu¸t, ch-a cã t×nh huèng
râ rµng ®Ó béc lé t×nh yªu Êy.
- Cßn ë truyÖn ng¾n “ Lµng” , t×nh yªu lµng ë «ng Hai ®· trë thµnh niÒm say mª,
h·nh diÖn, thµnh thãi quen khoe lµng cña m×nh.
- T×nh yªu lµng quª ph¶i ®-îc ®Æt trong t×nh yªu n-íc, thèng nhÊt víi tinh thÇn
kh¸ng chiÕn khi ®Êt n-íc ®ang bÞ x©m l-îc vµ c¶ d©n téc ®ang tiÕn hµnh cuéc kh¸ng
chiÕn.
- “ Lµng” cã t×nh huèng ®-îc x©y dùng hÕt søc ®Æc s¾c, bÊt ngê mµ hîp lý. “ Lµng”
lµ lêi kh¼ng ®Þnh giai ®o¹n t×m ®-êng vµ nhËn ®-êng cña nÒn v¨n ho¸ míi. V¨n ho¸
kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p trë thµnh mét bé phËn cña kh¸ng chiÕn, tÝch cùc tham gia
kh¸ng chiÕn, phôc vô cho kh¸ng chiÕn, cho niÒm tin.
* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm:
C©u 1 : Nhan ®Ò cña truyÖn lµ "Lµng" sao kh«ng ph¶i lµ "Lµng DÇu" ch¼ng
h¹n. Tõ nhan ®Ò cña truyÖn, em hiÓu g× vÒ chñ ®Ò cña t¸c phÈm ?
Gîi ý :

138
 a. Nhan ®Ò cña truyÖn lµ "Lµng" kh«ng ph¶i lµ “ Lµng DÇu” v× nÕu lµ “ Lµng DÇu” th×
vÊn ®Ò mµ t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi chØ n»m trong ph¹m vi nhá hÑp, cô thÓ ë mét lµng. Dông ý
cña t¸c gi¶ muèn nãi tíi mét vÊn ®Ò mang tÝnh phæ biÕn ë kh¾p c¸c lµng quª, cã trong
mäi ng-êi n«ng d©n. Bëi thÕ "lµng" lµ nhan ®Ò hîp lý víi dông ý cña t¸c gi¶. Qua ®ã ta
hiÓu chñ ®Ò cña truyÖn: ca ngîi t×nh yªu lµng quª tha thiÕt cña nh÷ng ng-êi n«ng d©n
ViÖt Nam trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.
Nh- vËy, nhan ®Ò "lµng" võa nãi lªn ®-îc c¸i riªng lµ t×nh yªu lµng cña «ng Hai,
®ång thêi qua c¸i riªng Êy, còng nãi lªn ®-îc c¸i chung: tÊm lßng cña nh÷ng ng-êi d©n
quª ®Êt ViÖt.
C©u 2: Trong "Lµng", Kim L©n cã kÓ vÒ «ng Hai cø móa tay lªn mµ khoe nhµ
«ng bÞ giÆc ®èt, ®èt nh½n. Chi tiÕt nµy d-êng nh- v« lý. ý kiÕn cña em nh- thÕ nµo?
Ghi l¹i v¾n t¾t.
Gîi ý:
Trong "Lµng", chi tiÕt kÓ vÒ «ng Hai cø móa tay lªn mµ khoe nhµ «ng bÞ ®èt nh½n…
Míi ®äc chi tiÕt nµy, ta thÊy d-êng nh- v« lý bëi ng«i nhµ lµ c¶ mét tµi s¶n qu¸ lín.
H¬n thÕ nã cßn g¾n víi bao kû niÖm vui buån rÊt thiªng liªng cña mçi con ng-êi. MÊt
nã ai mµ kh«ng xãt xa ®au ®ín ? Nh-ng «ng Hai l¹i cã cö chØ “ Móa tay lªn ®Ó khoe"
®ã lµ biÓu hiÖn cña t©m tr¹ng sung s-íng, sung s-íng ®Õn tét ®é. T©m tr¹ng nµy d-êng
nh- cã vÎ kh«ng b×nh th-êng? Kh«ng! §Æt «ng Hai trong hoµn c¶nh cña "Lµng", lµng
DÇu ®ang bÞ hai tiÕng viÖt gian theo t©y th× «ng Hai vui s-íng sao ®-îc v× nhµ bÞ t©y
®èt lµ b»ng chøng hïng hån r»ng lµng DÇu cña «ng vÉn theo kh¸ng chiÕn, theo c¸ch
m¹ng, ®ã lµ mét lµng quª anh hïng, ®øng dËy chèng thùc d©n Ph¸p. Ch¾c h¼n mÊt nhµ
«ng Hai còng ®au l¾m chø, xãt xa l¾m chø. Nh-ng dï thÕ nµo th× nhµ cßn cã thÓ x©y
dùng l¹i ®-îc, song danh dù cña lµng ®©u dÔ lÊy l¹i? ¤ng ®· quªn ??? sù mÊt m¸t riªng
®Ó tù hµo sung s-íng trong vÎ ®Ñp, søc m¹nh chung cña lµng quª, ®Êt n-íc, thÕ ®Êy,
niÒm vui, nçi buån cña «ng Hai lu«n g¾n liÒn víi vËn mÖnh cña Lµng Dầ u. ThÕ míi
biÕt «ng Hai yªu lµng quª tha thiÕt ®Õn chõng nµo! T×nh yªu lµng quª ®-îc më réng,
hoµ quÖn trong t×nh yªu tæ quèc thËt s©u nÆng vµ thiªng liªng.
C©u 4: Ph©n tÝch ®o¹n:
- ThÕ nhµ con ë ®©u?
…
- õ, ®óng råi, ñng hé cô Hå con nhØ:
Qua ®o¹n ®èi tho¹i nµy, t©m tr¹ng «ng Hai cã g× ®Æc biÖt? §iÒu ®ã thÓ hiÖn nçi niÒm
s©u kÝn cña nh©n vËt nµy nh- thÕ nµo?
Gîi ý:
- Khæ t©m v× nhÇm t-ëng lµng m×nh theo T©y, n-íc m¾t giµn giôa trªn m¸ (T©m
tr¹ng ®au khæ).
- Béc lé t×nh yªu lµng, yªu n-íc cña «ng. Nh÷ng day døt, tr¨n trë trong lßng «ng,
«ng nh- muèn kh¼ng ®Þnh t×nh yªu lµng chî Dầ u vµ sù trung thµnh víi c¸ch m¹ng, víi
kh¸ng chiÕn.

139
 - ¤ng hái con nh÷ng c©u t-ëng rÊt vu v¬, bëi ®on gi¶n «ng muèn ®-îc nghe vÒ
lµng chî Dçu, ®-îc thÊy con trÎ nh¾c ®Õn ng«i lµng mµ m×nh yªu quý.
- V× lÇm t-ëng lµng theo giÆc - > c¶ hai bè con «ng ®Òu tr¶ lêi khe khÏ, thñ thØ.
¤ng Hai xÊu hæ cho lµng «ng, cho ng-êi d©n quª «ng: "hai bªn m¶…" chøng tá «ng rÊt
khæ t©m.
- C¸ch thÓ hiÖn t×nh yªu cña «ng Hai rÊt méc m¹c vµ ch©n thµnh. C©u tr¶ lêi cña
®øa con ót: "ñng hé cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m" hay chÝnh lµ nçi lßng cña «ng: «ng
chuyÖn trß víi con hay ®ang gi·i bµy cho v¬i bít nçi khæ, sù tñi hæ, d»n vÆt ®ang ¸m
¶nh trong lßng «ng suèt mÊy h«n nay.
=> Nh÷ng dßng ®èi tho¹i ng¾n gän, gi¶n dÞ, s©u s¾c, ch©n quª ®· thÓ hiÖn ®-îc nçi
lßng s©u kÝn trong lßng «ng Hai Thu.

140
 LÆng lÏ sa pa
NguyÔn Thµnh Long
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
NguyÔn Thµnh Long (1925 - 1991) quª ë huyÖn Duy Xuyªn, tØnh Qu¶ng Nam, viÕt
v¨n tõ thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, lµ c©y bót chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ ký.
II. T¸c phÈm
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn ng¾n lµ kÕt qu¶ chuyÕn ®i lªn Lµo Cai hÌ 1970 cña
t¸c gi¶. TruyÖn tõ tËp “ Gi÷a trong xanh” in n¨m 1972.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt:
* Néi dung: TruyÖn ng¾n “ LÆng lÏ Sa Pa” kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh ¶nh nh÷ng
ng-êi lao ®éng b×nh th-êng, mµ tiªu biÓu lµ anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ t-îng ë
mét m×nh trªn ®Ønh nói cao. Qua ®ã truyÖn kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp cña con ng-êi lao ®éng
vµ ý nghÜa nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.
* NghÖ thuËt: TruyÖn ®· x©y dùng ®-îc mét t×nh huèng truyÖn hîp lý, c¸ch kÓ
truyÖn tù nhiªn, cã sù kÕt hîp gi÷a tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn.
3. Tãm t¾t truyÖn ng¾n “ LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long
Xe tíi ch©n ®Ønh Yªn S¬n, b¸c l¸i xe dõng l¹i, giíi thiÖu víi «ng ho¹ sÜ giµ vµ c« kü
s- trÎ mét anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ t-îng vµ vËt lý ®Þa cÇu sèng mét m×nh trªn
nói. Trong cuéc gÆp gì 30 phót ng¾n ngñi, anh thanh niªn kÓ vÒ c«ng viÖc cña m×nh,
c«ng viÖc ®¬n gi¶n nh-ng gian khæ vµ c« ®¬n. Anh ®· béc lé nh÷ng suy nghÜ ®óng ®¾n
vÒ c«ng viÖc vµ cuéc ®êi. Khi ong ho¹ sÜ ®Þnh vÏ anh, anh ®· giíi thiÖu nh÷ng ng-êi
kh¸c mµ anh cho lµ ®¸ng vÏ h¬n nh- «ng kü s- v-ên rau, nhµ nghiªn cøu sÐt. Nh÷ng
®iÒu kh¸m ph¸ ®-îc ë anh thanh niªn lµm cho ng-êi kh¸ch v« cïng xóc ®éng. Khi hä
trë vÒ, anh cßn tÆng c« g¸i mét bã hoa vµ tÆng b¸c giµ mét lµn trøng ¨n ®-êng.
B. Ph©n tÝch t¸c phÈm
1. NhËn xÐt vÒ cèt truyÖn vµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa
Pa".
- Mét trong nh÷ng mÊu chèt cña nghÖ thuËt x©y dùng truyÖn ng¾n lµ x©y dùng t×nh
huèng truyÖn.
- T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa" chÝnh lµ cuéc gÆp gì t×nh cê
cña anh thanh niªn lµm viÖc mét m×nh ë tr¹m khÝ t-îng víi b¸c l¸i xe vµ hai hµnh
kh¸ch trªn chuyÕn xe Êy - «ng ho¹ sÜ vµ c« kü s- lªn th¨m trong chèt l¸t n¬i ë vµ n¬i
lµm viÖc cña anh thanh niªn.
- T×nh huèng gÆp gì nµy lµ c¬ héi thuËn tiÖn ®Ó t¸c gi¶ kh¾c ho¹ "bøc ch©n dung"
nh©n vËt chÝnh mét c¸ch tù nhiªn vµ tËp trung, qua sù quan s¸t cña c¸c nh©n vËt kh¸c
vµ qua chÝnh lêi lÏ, hµnh ®éng cña anh. §ång thêi, qua "bøc ch©n dung" (c¶ cuéc sèng
vµ nh÷ng suy nghÜ) cña ng-êi thanh niªn, qua sù c¶m nhËn cña c¸c nh©n vËt kh¸c (chñ
yÕu lµ «ng ho¹ sÜ) vÒ anh vµ nh÷ng ng-êi nh- anh, t¸c gi¶ ®· lµm næi bËt ®-îc chñ ®Ò
cña t¸c phÈm: "Trong c¸i lÆng im cña Sa Pa, d-íi nh÷ng dinh thù cò kü cña Sa Pa, Sa
141
Pa mµ chØ nghe tªn, ng-êi ta ®· nghÜ ®Õn chuyÖn nghØ ng¬i, cã nh÷ng con ng-êi lµm
viÖc vµ lo nghÜ nh- vËy cho ®Êt n-íc".
II. T¸c phÈm nµy theo lêi t¸c gi¶, "lµ mét bøc ch©n dung". §ã lµ bøc ch©n
dung cña ai, hiÖn ra trong c¸i nh×n vµ suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt nµo?
- §ã lµ bøc ch©n dung cña ng-êi thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ t-îng, ë mét m×nh t¹i
tr¹m khÝ t-îng trªn nói cao, gi÷a c¸i lÆng lÏ cña Sa Pa.
- T¸c gi¶ gäi truyÖn cña m×nh "lµ mét bøc ch©n dung" v×:
+ Thø nhÊt, v× t¸c gi¶ chØ ®Ó cho nh©n vËt xuÊt hiÖn trong cuéc gÆp gì ng¾n ngñi
kho¶ng 30 phót víi ba nh©n vËt kh¸c («ng ho¹ sÜ, c« kü s-, b¸c l¸i xe). Cuéc sèng t×nh
c¶m vµ suy nghÜ cña anh chØ ®-îc thÓ hiÖn qua lêi kÓ cña b¸c l¸i xe, qua sù quan s¸t
cña «ng ho¹ sü, c« kü s- vµ qua lêi béc b¹ch t©m sù cña chÝnh anh. TruyÖn ng¾n nµy cã
cèt truyÖn hÕt søc ®¬n gi¶n, kh«ng cã xung ®ét, còng kh«ng cã th¾t nót hay cao trµo
nh- ë phÇn lín c¸c truyÖn ng¾n kh¸c.
+ Thø hai, nh©n vËt anh thanh niªn ®-îc ng-êi ho¹ sÜ giµ quan s¸t vµ muèn thÕ hiÖn
b»ng mét bøc ch©n dung.
III. Ph©n tÝch nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn
H·y ph©n tÝch ®Ó lµm râ vÎ ®Ñp cña con ng-êi lao ®éng vµ ý nghÜa cao quý cña
nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.
Dµn ý chi tiÕt
I. Më bµi :
- Trong v¨n häc ViÖt Nam cã nh÷ng c©y bót v¨n xu«i chØ chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ
ký - NguyÔn Thµnh Long lµ mét trong sè ®ã. ¤ng ®-îc kh¼ng ®Þnh nh- mét c©y bót
truyÖn ng¾n vµ ký ®¸ng chó ý trong nh÷ng n¨m 60 - 70 víi c¶ gÇn chôc s¸ch ®· in.
"LÆng lÏ Sa Pa" lµ kÕt qu¶ cña chuyÕn "th©m nhËp thùc tÕ" ë Lµo Cai cña t¸c gi¶
trong mïa hÌ n¨m Êy.
- Trong chuyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa” , t¸c gi¶ NguyÔn Thµnh Long ®· göi g¾m
chñ ®Ò cña c©u chuyÖn “ trong c¸i lÆng im… ®Êt n-íc” .
§iÒu Êy sÏ ®-îc thÊy râ qua nh©n vËt: anh thanh niªn; «ng…
II. Th©n bµi:
- §äc truyÖn, ng-êi ®äc thÊy vÎ ®Ñp cña Sa Pa hiÖn lªn thËt ®éc ®¸o, ®Çy chÊt th¬,
nh-ng truyÖn cßn giíi thiÖu víi chóng ta vÒ vÎ ®Ñp cña con ng-êi Sa Pa. §ã lµ nh÷ng
con ng-êi miÖt mµi lµm viÖc, nghiªn cøu khoa häc, trong lÆng lÏ mµ rÊt khÈn tr-¬ng v×
lîi Ých cña ®Êt n-íc, v× cuéc sèng cña con ng-êi.
1. §ã lµ anh thanh niªn:
a. VÞ trÝ cña nh©n vËt vµ c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶:
- TruyÖn ®-a ra 4 nh©n vËt: b¸c l¸i xe, «ng ho¹ sÜ, c« kü s- míi ra trr-êng vµ anh
thanh niªn ë tr¹m khÝ t-îng trªn ®Ønh Yªn S¬n cao hai ngh×n s¸u tr¨m mÐt.
- Anh thanh niªn lµ nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, nh©n vËt nµy kh«ng xuÊt hiÖn ngay
tõ ®Çu truyÖn mµ chØ hiÖn ra trong cuéc gÆp gì gi÷a c¸c nh©n vËt kia víi anh, khi xe
cña hä dõng l¹i nghØ. Nh©n vËt Êy chØ hiÖn ra trong chèc l¸t, ®ñ ®Ó c¸c nh©n vËt kh¸c

142
kÞp ghi nhËn mét Ên t-îng, mét ký ho¹ ch©n dung vÒ anh råi d-êng nh- anh l¹i khuÊt
lÊp trong m©y mï b¹t ngµn vµ c¸i lÆng lÏ mu«n thña cña nói cao Sa Pa. Nh©n vËt anh
thanh niªn hiÖn ra ®Ó mäi ng-êi c¶m nhËn ®-îc r»ng: “ Trong c¸i lÆng im cña Sa Pa,
d-íi nh÷ng dinh thù cò Kü cña Sa Pa, Sa Pa mµ chØ nghe tªn, ng-êi ta ®· nghÜ ®Õn
chuyÖn nghØ ng¬i, cã nh÷ng con ng-êi lµm viÖc vµ lo nghÜ nh- vËy cho ®Êt n-íc” .
- Nh©n vËt anh thanh niªn ®-îc hiÖn ra sù nh×n nhËn, suy nghÜ, ®¸nh gi¸ cña c¸c
nh©n vËt kh¸c: b¸c l¸i xe, «ng ho¹ sü, c« g¸i. Qua c¸ch nh×n vµ c¶m xóc cña mçi ng-êi,
h×nh ¶nh anh thanh niªn thªm râ nÐt vµ ®¸ng mÕn h¬n.
b. Nh÷ng nÐt ®Ñp cña nh©n vËt:
* Hoµn c¶nh sèng vµ lµm viÖc:
- Nh©n vËt chÝnh trong truyÖn lµm c«ng t¸c khÝ t-îng kiªm vËt lý ®Þa cÇu. Sèng
mét m×nh trªn ®Ønh nói Yªn S¬n cao 2600m, quanh n¨m suèt th¸ng gi÷a cæ c©y vµ m©y
nói Sa Pa. C«ng viÖc cña anh lµ:“ ®o giã, ®o m-a, ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn ®éng mÆt
®Êt, dùa vµo c«ng viÖc b¸o tr-íc thêi tiÕt hµng ngµy, phôc vô s¶n xuÊt, phôc vô chiÕn
®Êu” . C«ng viÖc Êy ®ßi hái ph¶i tØ mØ, chÝnh x¸c vµ cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao (nöa
®ªm ®óng giê èp th× dï m-a tuyÕt, gi¸ l¹nh thÕ nµo còng ph¶i trë dËy ra ngoµi trêi lµm
c«ng viÖc ®· quy ®Þnh).
- Nh-ng c¸i gian khæ nhÊt lµ ph¶i v-ît qua ®-îc sù c« ®¬n, v¾ng vÎ, quanh n¨m
suèt th¸ng mét m×nh trªn ®Ønh nói cao kh«ng mét bãng ng-êi - mét hoµn c¶nh thËt ®Æc
biÖt.
* Nh÷ng nÐt ®Ñp trong viÖc lµm, c¸ch sèng, suy nghÜ, t×nh c¶m vµ quan hÖ víi
mäi ng-êi.
- V-ît lªn hoµn c¶nh sèng, nh÷ng vÊt v¶ cña c«ng viÖc, anh cã nh÷ng suy nghÜ rÊt
®Ñp:
+ §èi víi c«ng viÖc, anh yªu nã tíi møc trong khi mäi ng-êi cßn ¸i ng¹i cho cuéc
sèng ë ®é cao 2600m cña anh th× anh l¹i -íc ao ®-îc lµm viÖc ë ®é cao trªn 3000m. V×
anh cho nh- vËy míi gäi lµ lý t-ëng.
+ Anh cã nh÷ng suy nghÜ thËt ®óng vµ s©u s¾c vÒ c«ng viÖc ®èi víi cuéc sèng con
ng-êi: “ khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ mét, sao l¹i gäi lµ mét m×nh ®-îc” vµ anh
hiÓu r»ng c«ng viÖc cña anh cßn g¾n víi c«ng viÖc cña bao anh em ®ång chÝ d-íi kia.
“ C«ng viÖc cña ch¸u gian khæ thËt ®Êy chø cÊt nã ®i, ch¸u buån ®Õn chÕt mÊt” .
+ Quan niÖm cña anh vÒ h¹nh phóc thËt lµ ®¬n gi¶n nh-ng còng thËt ®Ñp. Khi biÕt
mét lÇn do ph¸t hiÖn kÞp thêi mét ®¸m m©y kh« mµ anh ®· gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng
cña kh«ng qu©n ta b¾n r¬i ®-îc m¸y bay Mü trªn cÇu Hµm Rång, anh thÊy m×nh “ thËt
h¹nh phóc” .
+ Cuéc sèng cña anh kh«ng c« ®¬n buån tñi nh- ng-êi kh¸c nghÜ. Bëi anh cßn biÕt
t¹o niÒm vui trong c«ng viÖc, ®ã lµ ®äc s¸ch. V× s¸ch chÝnh lµ ng-êi b¹n ®Ó anh “ trß
chuyÖn” . Nhê cã s¸ch mµ anh chèng träi ®-îc víi sù v¾ng lÆng quanh n¨m. Nhê cã
s¸ch mµ anh tiÕp tôc häc hµnh, më mang kiÕn thøc.

143
 - Tõ nh÷ng suy nghÜ ®Ñp vÒ c«ng viÖc, h¹nh phóc vµ cuéc sèng, ë anh cßn cã
nh÷ng hµnh ®éng thËt ®Ñp ®Ï biÕt bao:
+ MÆc dï chØ cã mét m×nh, kh«ng ng-êi gi¸m s¸t, anh ®· v-ît qua nh÷ng gian khæ
cña hoµn c¶nh, lµm viÖc mét c¸ch nghiªm tóc, tù gi¸c víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao.
Nöa ®ªm, ®óng giê “ èp” , dï m-a tuyÕt gi¸ l¹nh thÕ nµo anh còng trë dËy ra ngoµi trêi
lµm viÖc. Ngµy nµo còng vËy, anh lµm viÖc mét c¸ch ®Òu ®Æn, chÝnh x¸c ®ñ 4 lÇn trong
mét ngµy vµo lóc 4 giê, 11 giê, 7 giê tèi vµ 1 giê s¸ng.
+ Nh-ng c¸i gian khæ nhÊt lµ v-ît qua ®-îc sù c« ®¬n, v¾ng vÎ quanh n¨m suèt
th¸ng mét m×nh trªn ®Ønh nói cao, kh«ng mét bãng ng-êi. Míi ®Çu, anh “ thÌm ng-êi”
tíi møc ph¶i lÊy c©y ch¾n ngang ®-êng « t« ®Ó ®-îc nghe tiÕng ng-êi! VÒ sau anh
nghÜ: “ NÕu ®ã chØ lµ nçi nhí phån hoa ®« thÞ th× thËt xoµng” vµ anh ®· v-ît qua ®Ó
sèng, lµm viÖc mét m×nh víi cá c©y thiªn nhiªn Sa Pa, ®Ó trë thµnh: “ Con ng-êi c« ®éc
nhÊt thÕ gian” mµ bÊt cø ai ®· mét lÇn gÆp anh ®Òu mang theo Ên t-îng ®Ñp ®Ï.
- Anh cßn cã mét nÕp sèng ®Ñp: Anh tù s¾p xÕp cuéc sèng mét m×nh ë tr¹m mét
c¸ch ng¨n n¾p: cã mét v-ên rau xanh tèt, mét ®µn gµ ®Î trøng, mét v-ên hoa rùc rì.
- ë ng-êi thanh niªn Êy cßn cã mét phong c¸ch sèng rÊt ®Ñp:
+ §ã lµ sù cëi më, ch©n thµnh víi kh¸ch, rÊt quý trong t×nh c¶m cña mäi ng-êi,
khao kh¸t ®-îc gÆp gì, ®-îc trß chuyÖn. DÉu ph¶i sèng mét m×nh nh-ng anh vÉn lu«n
quan t©m tíi ng-êi kh¸c: anh göi biÕu gãi tam thÊt cho vî b¸c l¸i xe võa bÞ èm, tÆng
hoa cho c« g¸i, mêi b¸c l¸i xe vµ «ng ho¹ sÜ uèng trµ, tÆng cho ng-êi ®i xa mét giá
trøng gµ t-¬i.
+ Anh cßn lµ ng-êi khiªm tèn, thµnh thùc c¶m thÊy c«ng viÖc vµ nh÷ng ®ãng gãp
cña m×nh chØ lµ nhá bÐ. Khi «ng ho¹ sü muèn vÏ ch©n dung anh, anh nhiÖt t×nh giíi
thiÖu víi «ng nh÷ng ng-êi kh¸c mµ anh cho r»ng ®¸ng c¶m phôc h¬n anh. («ng kü s-
v-ên rau Sa Pa, anh c¸n bé nghiªn cøu lËp b¶n ®å sÐt).
- > Tãm l¹i, chØ b»ng mét sè chi tiÕt vµ chØ xuÊt hiÖn trong mét kho¶nh kh¾c cña
truyÖn, t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹ ®-îc ch©n dung nh©n vËt chÝnh víi nh÷ng nÐt ®Ñp vÒ tinh
thÇn, t×nh c¶m, c¸ch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ ý nghÜa cña c«ng viÖc.
2. Ta cßn b¾t gÆp ë ®Êt Sa Pa nh÷ng con ng-êi lµm viÖc ©m thÇm, lÆng lÏ cho ®Êt
n-íc qua lêi kÓ cña anh thanh niªn.
a. §ã lµ «ng kü s- v-ên rau Sa Pa: Ngµy nµy qua ngµy kh¸c ngåi trong v-ên,
ch¨m chó r×nh xem c¸ch lÊy mËt ong ®Ó råi tù tay thô phÊn cho hµng v¹n c©y su hµo ®Ó
h¹t gièng lµm ra tèt h¬n, ngät h¬n tr-íc.
b. §ã lµ anh c¸n bé nghiªn cøu sÐt: ®· “ 11 n¨m kh«ng mét ngµy xa c¬ quan” lu«n
“ trong t- thÕ s½n sµng, suèt ngµy chê sÐt” ®Ó lËp b¶n ®å t×m ra tµi nguyªn trong lßng
®Êt.
=> Nh÷ng con ng-êi Êy lµm cho anh thanh niªn thÊy “ cuéc ®êi ®Ñp qu¸” ®©u cßn
buån tÎ “ c« ®éc nhÊt thÕ gian” .
=> §óng nh- t¸c gi¶ ®· viÕt: “ Trong c¸i lÆng im… cho ®Êt n-íc” .

144
 3. Nh©n vËt anh thanh niªn, «ng kü s- v-ên rau, anh c¸n bé nghiªn cøu sÐt gióp
ta hiÓu thªm ý nghÜa cña nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng:
- Hä t¹o thµnh c¸i thÕ giíi nh÷ng con ng-êi nh- anh thanh niªn ë tr¹m khÝ t-îng,
nh÷ng con ng-êi miÖt mµi lao ®éng khoa häc lÆng lÏ mµ khÈn tr-¬ng v× lîi Ých cña ®Êt
n-íc, v× cuéc sèng cña mäi ng-êi.
- Cuéc sèng lao ®éng gi¶n dÞ nh-ng cao ®Ñp lµm nªn vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña mçi con
ng-êi, cã søc thuyÕt phôc lan to¶ víi nh÷ng ng-êi xung quanh.
III. KÕt bµi:
Qua phÇn ph©n tÝch trªn ta thÊy “ LÆng lÏ Sa Pa” ®ang ng©n vang trong lßng ta
nh÷ng rung ®éng nhÑ nhµng mµ thó vÞ vÒ nh÷ng con ng-êi ©m thÇm lÆng lÏ nh-ng thËt
®¸ng yªu. Hä ®· dÖt lªn bµi ca vÒ t×nh yªu tæ chøc, t×nh yªu ®Êt n-íc.
IV. Ph©n tÝch c¸c nh©n vËt phô:
1. Nh©n vËt «ng ho¹ sÜ:
- Tuy kh«ng dïng c¸ch kÓ ë ng«i thø nhÊt, nh-ng hÇu nh- ng-êi kÓ chuyÖn ®·
nhËp vµo c¸i nh×n vµ suy nghÜ cña nh©n vËt «ng ho¹ sü ®Ó quan s¸t vµ miªu t¶ tõ c¶nh
thiªn nhiªn ®Õn nh©n vËt chÝnh cña truyÖn - ng-êi thanh niªn.
- ¤ng lµ 1 nghÖ sü ch©n chÝnh, 1 trÝ thøc lÞch duyÖt, 1 nh©n c¸ch ®Ñp cã ®êi
sèng néi t©m phong phó.
- Ngßi bót nh- lµ 1 qu¶ tim n÷a cña «ng v× suèt ®êi «ng chØ ®i vµ vÏ, «ng khao kh¸t
nghÖ thuËt, v× thÕ mµ «ng thªm yªu cuéc sèng vµ con ng-êi. Lóc nµo «ng còng tr¨n trë
ph¶i vÏ ®-îc c¸i g× mµ suèt ®êi m×nh thÝch.
- Ng-êi ho¹ sü ngay tõ phót ®Çu gÆp gì, b»ng c¶ sù tõng tr¶i nghÖ thuËt vµ khao
kh¸t t×m c¸i ®Ñp cña cuéc sèng ®· nhËn ra vÎ ®Ñp tõ t©m hån anh thanh niªn vµ
thùc sù thÊy bèi rèi, xóc ®éng. “ V× ho¹ sü ®· b¾t gÆp mét ®iÒu thËt ra «ng vÉn ao -íc
®-îc biÕt, «i, mét nÐt th«i còng ®ñ kh¼ng ®Þnh mét t©m hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c” .
=> ¤ng ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp míi ë Sa Pa, ®Ñp h¬n c¶ thiªn nhiªn Sa Pa, ®ã lµ vÎ ®Ñp
tõ t©m hån con ng-êi ë Sa Pa. Vµ «ng c¶m nhËn ®-îc anh thanh niªn chÝnh lµ ®èi
t-îng kh¬i nguån cho c¶m xóc.
- ¤ng ho¹ sü muèn ghi l¹i h×nh ¶nh anh thanh niªn b»ng nÐt bót ký ho¹, vµ “ ng-êi
con trai Êy ®¸ng yªu thËt, nh-ng lµm cho «ng nhäc qu¸. Víi nh÷ng ®iÒu lµm cho ng-êi
ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ…” .
- Tõ «ng, ta thÊy ®-îc môc ®Ých cña ng-êi lµm nghÖ thuËt lµ t×m ra c¸i ®Ñp tiÒm Èn
trong cuéc sèng, trong con ng-êi. ¤ng ®· béc lé c¸i niÒm say mª lao ®éng, s¸ng t¹o,
tõng tr¶i, cã thÓ c¶m nhËn ®-îc ®èi t-îng nghÖ thuËt cña con ng-êi lao ®éng nghÖ
thuËt ch©n chÝnh.
- Nh÷ng suy nghÜ cña «ng ®· lµm næi bËt anh thanh niªn, tõ ®ã lµm cho anh s¸ng râ
h¬n, ®Ñp h¬n, chøa ®ùng chiÒu s©u t- t-ëng vµ lµm râ chñ ®Ò truyÖn.
=> Ta cµng thªm c¶m phôc vµ kÝnh träng «ng.
2. C¸c nh©n vËt kh¸c:
* Nh©n vËt c« kü s-:

145
 - Gãp phÇn lµm c©u chuyÖn thªm hÊp dÉn, vµ lµm næi bËt tÝnh c¸ch anh thanh niªn.
C« ®· ®iÓm 1 nÐt vÏ nhÑ nhµng, duyªn d¸ng vµo c©u chuyÖn.
- C« lµ c« kü s- trÎ míi ra tr-êng, h¨ng h¸i xung phong lªn Lµo Cai c«ng t¸c. B-íc
qua cuéc ®êi häc trß chËt hÑp, b-íc vµo cuéc sèng b¸t ng¸t míi tinh, c¸i g× còng lµm
c« h¸o høc.
- C« khao kh¸t ®Êt réng trêi cao, c« cã thÓ ®i bÊt kú ®©u, lµm bÊt kú viÖc g×.
- C« «m bã hoa ®-îc tÆng trong ngîc, l¾ng nghe c©u chuyÖn cña anh thanh niªn råi
trÇm ng©m lÆng lÏ, c« xóc ®éng khi nh×n thÊy trang s¸ch anh thanh niªn ®äc ®Ó trªn
mÆt bµn.
Míi b-íc vµo ®êi, c« gÆp anh thanh niªn tùa nh- 1 tÊm g-¬ng, tù soi ®Ó tù hiÓu
m×nh, nghÜ vÒ mèi t×nh nh¹t nhÏo mµ c« ®· chèi bá vµ con ®-êng c« ®ang ®i tíi.
- Nghe anh thanh niªn c« míi bµng hoµng nhËn ra con ®-êng ®i cho m×nh, cµng
v÷ng tin vµo nh÷ng g× m×nh sÏ lµm.
=> Lµm bõng dËy nh÷ng t×nh c¶m lín lao, cao ®Ñp khi ph¸t hiÖn ¸nh s¸ng ®Ñp
®Ï to¶ ra tõ cuéc sèng vµ t©m hån con ng-êi kh¸c.
- C« biÕt ¬n anh thanh niªn kh«ng chØ v× bã hoa anh ®· tÆng cho c« 1 c¸ch v« t-,
kh«ng vô lîi mµ cßn bëi 1 bã hoa nµo kh¸c n÷a, ®ã lµ sù hµo høng tù nhiªn mµ anh v«
t×nh ®· tÆng cho c«.
- Vµ h¼n r»ng cã 1 t×nh c¶m l-u luyÕn gi÷a anh thanh niªn vµ c« khi hä chia tay
nhau.
=> C«i kü s- ®Ñp nh- nh÷ng b«ng hoa c« ®ang cÇm trªn tay.
* B¸c l¸i xe:
- Tèt bông, vui chuyÖn nh- 1 nh©n vËt dÉn chuyÖn nh-ng lµm ta khã quªn.
B¸c rÊt vui tÝnh, cëi më, nhiÖt t×nh víi kh¸ch.
- Nh©n vËt nµy ®· dÉn d¾t truyÖn, kÝch thÝch sù tß mß cho «ng ho¹ sü vµ c« kü
s-, s¬ l-îc vÒ anh thanh niªn tr-íc khi 2 ng-êi gÆp anh.
DÉn chøng: “ … T«i s¾p giíi thiÖu víi b¸c 1 ng-êi c« ®éc nhÊt thÕ gian. ThÕ nµo
b¸c còng thÝch vÏ h¾n” .
=> Ta thÊy h×nh ¶nh anh thanh niªn râ rµng, ®Ñp ®Ï h¬n, chñ ®Ò truyÖn còng ®-îc
më réng h¬n, gîi nhiÒu ý nghÜa h¬n.
§©y chÝnh lµ thñ ph¸p rÊt thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng nh©n vËt chÝnh.
V. C¸c chi tiÕt t¹o nªn chÊt tr÷ t×nh cña t¸c phÈm vµ t¸c dông cña chÊt t÷ t×nh
Êy:
Mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn søc hÊp dÉn vµ gãp vµo thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n
"LÆng lÏ Sa Pa" lµ chÊt tr÷ t×nh.
- ChÊt tr÷ t×nh to¸t lªn tõ phong c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp vµ ®Çy th¬ méng cña Sa
Pa ®-îc miªu t¶ qua c¸i nh×n cña ng-êi ho¹ sü giµ : H×nh ¶nh thiªn nhiªn Sa Pa mang
vÎ ®Ñp th¬ méng, ®éc ®¸o, kú l¹.
+ §ã lµ n¬i nói cao, th¸c ®æ tr¾ng xo¸, víi m©y, n¾ng, s-¬ng ®Òu rÊt l¹. Sù b¾t ®Çu
cña Sa Pa lµ nh÷ng rÆng ®µo ven ®-êng hay nh÷ng ®µn bß lang cæ cã ®eo chu«ng la ®Æc

146
tr-ng h÷u h×nh cña cuéc sèng mu«n mµu, mu«n vÎ n¬i ®©y. H×nh ¶nh rõng c©y ®Çu
mïa bao bäc lÊy nhau “ Nh÷ng c©y th«ng chØ cao qu¸ ®Çu, rung tÝt trong n¾ng, nh÷ng
ngãn tay b»ng b¹c d-íi c¸i nh×n bao che cña nh÷ng c©y tö kinh thØnh tho¶ng nh« c¸i
®Çu mµu hoa cµ lªn trªn mµu xanh cña rõng” . NhÊt lµ vÎ ®Ñp cña n¾ng khiÕn c¶nh s¾c
thªm léng lÉy “ N¾ng b©y giê b¾t ®Çu len tíi ®èt ch¸y rõng c©y” ; “ n¾ng ®· m¹ b¹c c¶
con mÌo, ®èt ch¸y rõng c©y hõng hùc nh- mét bã ®uèc lín. N¾ng chiÕu lµm cho bã hoa
cµng thªm rùc rì vµ lµm cho c« g¸i c¶m thÊy m×nh rùc rì theo” . Ng-êi ta c¶m thÊy
nh- bÞ cuèn theo nhÞp ch¹y cña m©y hay ®Çy xóc c¶m trong sù cuèn hót cña n¾ng.
+ ChØ lµ nh÷ng nÐt ph¸c ho¹ nh-ng c¶nh thiªn nhiªn hiÖn lªn ®Ñp nh- nh÷ng bøc
tranh, ®Ñp ®Õn hai lÇn - c¸i ®Ñp tù nhiªn cña nã vµ c¸i ®Ñp qua t©m hån ng-êi nghÖ sü
cña ho¹ sü.
+ Thiªn nhiªn ®Ñp lµm nÒn t«n thªm vÎ ®Ñp con ng-êi n¬i ®©y. Nh÷ng ®Ønh Yªn
S¬n, Phan - xi - p¨ng cao vßi väi gîi nghÜ tíi nh÷ng con ng-êi ë tÇm cao cña sù cèng
hiÕn vµ hy sinh. C¸i hõng hùc cña n¾ng, cña giã gîi ®Õn nhiÖt huyÕt hõng hùc ch¸y cña
con ng-êi lao ®éng n¬i ®©y. Thiªn nhiªn th¬ méng, trong s¸ng nh- t©m hån nh÷ng con
ng-êi ë Sa Pa trong s¸ng, méng m¬.
- Nh-ng chÊt tr÷ t×nh chñ yÕu to¸t lªn tõ néi dung truyÖn: tõ cuéc gÆp gì t×nh
cê mµ ®Ó l¹i nhiÒu d- vÞ trong lßng mçi ng-êi, tõ nh÷ng nÐt ®Ñp gi¶n dÞ rÊt ®¸ng mÕn
cña ng-êi thanh niªn, tõ nh÷ng c©u chuyÖn anh kÓ vÒ cuéc sèng cña m×nh gi÷a lÆng lÏ
Sa Pa, vµ tõ nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc míi n¶y në cña «ng ho¹ sü, c« kü s- ®èi víi anh
thanh niªn.
=> Cã thÓ nãi, truyÖn LÆng lÏ Sa Pa cã d¸ng dÊp nh- mét bµi th¬, chÊt th¬ bµng b¹c
trong toµn truyÖn, tõ phong c¶nh ®Ñp hÕt søc th¬ méng cña thiªn nhiªn vïng nói cao
®Õn h×nh ¶nh nh÷ng con ng-êi sèng vµ lµm viÖc trong c¸i lÆng lÏ mµ kh«ng hÒ c« ®éc
bëi sù g¾n bã cña hä ®èi víi ®Êt n-íc, víi mäi ng-êi. T¸c gi¶ ®· t¹o ®-îc kh«ng khÝ tr÷
t×nh cho t¸c phÈm, n©ng cao ý nghÜa vµ vÎ ®Ñp cña nh÷ng sù viÖc, con ng-êi rÊt b×nh dÞ
®-îc miªu t¶ trong truyÖn, nhê thÕ mµ chñ ®Ò cña truyÖn ®-îc râ nÐt vµ s©u s¾c h¬n.
* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm:
C©u 1: T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn (LÆng lÏ Sa Pa) lµ nh- thÕ nµo ? Vai trß
cña t×nh huèng Êy ®èi víi viÖc thÓ hiÖn nh©n vËt vµ chñ ®Ò cña truyÖn.
- T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn "LÆng lÏ Sa Pa" chÝnh lµ cuéc gÆp gì cña ng-êi
thanh niªn lµm viÖc mét m×nh ë tr¹m khÝ t-îng víi b¸c l¸i xe vµ hai hµnh kh¸ch trªn
chuyÕn xe Êy - «ng ho¹ sÜ vµ c« kü s- lªn th¨m trong chèt l¸t n¬i ë vµ lµm viÖc cña anh
thanh niªn.
- T×nh huèng gÆp gì nµy lµ c¬ héi thuËn tiÖn ®Ó nh©n vËt chÝnh ®-îc hiÖn ra qua sù
quan s¸t, suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c, ®Æc biÖt lµ «ng ho¹ sÜ giµ. ChÝnh v× thÕ
nh©n vËt chÝnh kh«ng chØ hiÖn ra mét c¸ch tù nhiªn mµ cßn ®-îc soi chiÕu, ®¸nh gi¸ tõ
c¸i nh×n vµ c¶m xóc cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c, råi l¹i t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m vµ suy nghÜ
cña nh÷ng nh©n vËt Êy.

147
 C©u 2: Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn "LÆng lÏ
Sa Pa".
Anh thanh niªn lµ nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, dï kh«ng xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu truyÖn
mµ chØ hiÖn ra trong cuéc gÆp gì chèc l¸t gi÷a c¸c nh©n vËt kia víi anh, khi xe cña hä
dõng l¹i nghØ nh-ng ®· dï ®Ó c¸c nh©n vËt kh¸c kÞp ghi nhËn mét Ên t-îng, mét "ký
ho¹ ch©n dung" vÒ anh råi d-êng nh- anh l¹i khuÊt lÊp vµo trong m©y mï b¹t ngµn vµ
c¸i lÆng lÏ mu«n thuë cña nói cao Sa Pa.
- H/c sèng vµ lµm viÖc kh¸ ®Æc biÖt:
+ Mét m×nh trªn ®Ønh nói cao 2600m quanh n¨m suèt th¸ng c« ®¬n gi÷a cá c©y vµ
m©y mï l¹nh lÏo. C«ng viÖc cña anh lµ "®o giã, ®o m-a, ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn
®éng mÆt ®Êt, dùa vµo viÖc b¸o tr-íc thêi tiÕt hµng ngµy, phôc vô s¶n xuÊt vµ chiÕn
®Êu. Ngµy ®ªm 4 lÇn (1 giê, 4 giê, 11 giê, 19 giê) ®Òu ®Æn vµ chÝnh x¸c, ®ßi hái tinh
thÇn tr¸ch nhiÖm cao dï m-a n¾ng, giã b·o, nöa ®ªm tuyÕt r¬i ®Òu ph¶i ®i èp.
+ Tuy nhiªn c¸i gian khæ cña c«ng viÖc ch-a ®¸ng sî b»ng c¸i gian khæ cña hoµn
c¶nh sèng, ®ã lµ sù c« ®¬n, v¾ng vÎ, quanh n¨m suèt th¸ng mét m×nh trªn ®Ønh nói cao
kh«ng mét bãng ng-êi. C« ®¬n ®Õn møc "thÌm ng-êi" qu¸ ph¶i kiÓm kª dõng xe qua
®-êng ®Ó ®-îc gÆp ng-êi.
- Qu¶ thùc, ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc ®ã lµ mét thö th¸ch lín ®èi víi tuæi trÎ vèn
kh¸t khao vµ hµnh ®éng nh-ng anh ®· v-ît qua hoµn c¶nh b»ng nh÷ng suy nghÜ rÊt
®Ñp, gi¶n dÞ mµ s©u s¾c.
+ Tr-íc hÕt ®ã lµ ý thøc vÒ c«ng viÖc cña m×nh vµ lßng yªu nghÒ, thÊy ®-îc ý nghÜa
cao quý trong c«ng viÖc thÇm lÆng cña m×nh lµ cã Ých cho cuéc sèng, cho mäi ng-êi.
(Cô thÓ khi Êy lµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü). Anh kh«ng t« ®Ëm c¸i gian khæ cña
c«ng viÖc, nh-ng anh nhÊn m¹nh niÒm h¹nh phóc khi biÕt ®-îc m×nh ®· gãp phÇn ph¸t
hiÖn kÞp thêi mét ®¸m m©y kh« mµ nhê ®ã « kh«ng qu©n ta h¹ ®-îc bao nhiªu ph¶n lùc
Mü trªn cÇu Hµm Rång".
+ Anh ®· cã nh÷ng suy nghÜ vµ quan niÖm ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng vµ c«ng viÖc cña
con ng-êi. C«ng viÖc cña anh g¾n bã víi bao ng-êi, h»ng ngµy anh vÉn ph¶i 4 lÇn nãi
chuyÖn víi trung t©m. Huèng chi cßn bao ng-êi lµm viÖc trong hoµn c¶nh khã kh¨n, c«
®éc h¬n, ch¼ng h¹n nh- anh b¹n ë ®Ønh Hoµng Liªn S¬n cao 3142m míi lµ ®é cao lý
t-ëng! NÕu kh«ng cã c«ng viÖc, kh«ng v× c«ng viÖc th× ®ã míi lµ cuéc sèng c« ®¬n
thùc sù, buån ®Õn chÕt. Cã lÏ ®©y lµ nh÷ng t©m sù ch©n thµnh mµ s©u s¾c nhÊt cña anh:
“ khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ ®«i, sao gäi lµ mét m×nh ®-îc? Huèng chi viÖc cña
ch¸u g¾n liÒn víi c«ng viÖc cña bao anh em, ®ång chÝ d-íi kia. C«ng viÖc cña ch¸u
gian khæ thÕ ®Êy, chø cÊt nã ®i, ch¸u buån ®Õn chÊt mÊt".
- Nh-ng cuéc sèng cña anh kh«ng hÒ c« ®¬n v× anh cßn cã nh÷ng nguån vui kh¸c
n÷a ngoµi c«ng viÖc - ®ã lµ niÒm vui ®äc s¸ch mµ anh thÊy nh- lóc nµo còng cã ng-êi
®Ó trß chuyÖn. (khi b¸c l¸i xe ®-a gãi s¸ch cho anh, anh "mõng quýnh” nh- b¾t ®-îc
vµng.
+ Anh biÕt tæ chøc, s¾p xÕp cuéc sèng khoa häc, ng¨n n¾p, t-¬i t¾n, chñ ®éng: ®äc
s¸ch, ch¨m hoa, nu«i gµ, tù häc… ThÕ giíi riªng cña anh lµ c«ng viÖc: “ mét c¨n nhµ ba
148
gian, s¹ch sÏ, víi bµn ghÕ, sæ s¸ch, biÓu ®å, thèng kª, m¸y bé ®µm” . Cuéc sèng riªng
cña anh “ thu gän l¹i mét go¸c tr¸i gian víi chiÕc gi-êng con, mét chiÕc bµn häc, mét
gi¸ s¸ch” .
- ë ng-êi anh thanh niªn Êy cßn cã nhiÒu nÐt tÝnh c¸ch vµ phÈm chÊt rÊt ®¸ng mÕn:
+ Sù cëi më, ch©n thµnh, rÊt quý träng t×nh c¶m cña mäi ng-êi, khao kh¸t ®-îc gÆp
gì vµ trß chuyÖn víi mäi ng-êi.. BiÓu hiÖn:
Tinh thÇn víi b¸c l¸i xe, th¸i ®é ©n cÇn chu ®¸o khi tiÕp ®·i nh÷ng ng-êi kh¸h xa
®Õn th¨m bÊt ngê: pha n-íc, h¸i hoa tÆng kh¸ch - c« g¸i Hµ Néi ®Çu tiªn sau 4 n¨m
lµm viÖc, ®Õn th¨m anh, thµnh thùc béc lé “ nh÷ng ®iÒu mµ ®¸ng lÏ ng-êi ta chØ nghÜ”
®Õn c¶m ®éng.
§Õm tõng phót v× sî hÕt mÊt ba m-¬i phót gÆp gì v« cïng quý b¸u.
L-u luyÕn víi kh¸ch khi chia tay, xóc ®éng ®Õn nçi ph¶i “ quay mÆt ®i” vµ Ên vµo
tay «ng ho¹ sÜ giµ c¸i lµn trøng lµm qu¶, kh«ng d¸m tiÔn kh¸ch ra xe dï ch-a ®Õn giê
“ èp” .
- Anh cßn lµ ng-êi rÊt khiªm tèn, thµnh thùc c¶m thÊy c«ng viÖc vµ nh÷ng lêi giíi
thiÖu nhiÖt t×nh cña b¸c l¸i xe lµ ch-a xøng ®¸ng, ®ãng gãp cña m×nh chØ lµ b×nh
th-êng nhá bÐ, anh vÉn thua «ng bè v× ch-a ®-îc ®i bé ®éi, trùc tiÕp ra chiÕn tr-êng
®¸nh giÆc. Khi «ng ho¹ sÜ ký ho¹ ch©n dung, anh tõ chèi, e ng¹i vµ nhiÖt t×nh giíi thiÖu
nh÷ng ng-êi kh¸c ®¸ng vÏ h¬n anh nhiÒu («ng kü s- ë v-ên rau Sa Pa, anh c¸n bé
nghiªn cøu b¶n ®å sÐt…).
=> Dï anh thanh niªn chØ xuÊt hiÖn trong kho¶nh kh¾c cña truyÖn, nh-ng b»ng vµi
chi tiÕt tiªu biÓu, t¸c gi¶ ®· ph¸c ho¹ ®-îc ch©n dung nh©n vËt chÝnh víi nh÷ng nÐt ®Ñp
vÒ tinh thÇn, t×nh c¶m, c¸ch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ ý nghÜa cña c«ng
viÖc.
C©u 3: Nªu c¶m nhËn vÒ nh©n vËt «ng ho¹ sÜ trong truyÖn “ LÆng lÏ Sa Pa” .
- Dï kh«ng ph¶i lµ nh©n vËt chÝnh nh-ng «ng ho¹ sÜ cã vai trß rÊt quan träng trong
truyÖn: ng-êi kÓ chuyÖn ®· nhËp vµo c¸i nh×n vµ nh÷ng ý nghÜ cña «ng ho¹ sÜ ®Ó trÇn
thuËt, ®Ó quan s¸t vµ miªu t¶ tõ c¶nh thiªn nhiªn ®Õn nh©n vËt chÝnh cña truyÖn. Qua
nh©n vËt nµy, t¸c gi¶ muèn göi g¾m nh÷ng suy nghÜ vÒ con ng-êi, vÒ cuéc sèng, vÒ
nghÖ thuËt.
- ¤ng ho¹ sÜ lµ ng-êi nghÖ sÜ cã t©m hån nh¹y c¶m. Ngay tõ nh÷ng lêi giíi thiÖu
cña b¸c l¸i xe vÒ anh thanh niªn, «ng ho¹ sÜ ®· xóc ®éng m¹nh khi nh×n thÊy ng-êi con
trai tÇm vãc bÐ nhá, nÐt mÆt r¹ng rì tõ trªn s-ên nói tr-íc mÆt ch¹y l¹i chç xe ®ç” . Sau
®ã «ng l¹i ng¹c nhiªn khi thÊy anh thanh niªn ®ang h¸i hoa, c¶m ®éng vµ bÞ cuèn hót
tr-íc sù cëi më ch©n thµnh cña anh. Råi «ng l¹i c¶m gi¸c “ m×nh bèi rèi” khi nghe anh
thanh niªn kÓ vÒ c«ng viÖc. B»ng sù tõng tr¶i nghÒ nghiÖp vµ niÒm khao kh¸t cña ng-êi
nghÖ sÜ s¸ng t¹o ®i t×m ®èi t-îng cña nghÖ thuËt, «ng biÕt m×nh ®ang xóc ®éng vµ bèi
rèi v× ®· “ b¾t gÆp mét ®iÒu thËt ra «ng vÉn ao -íc ®-îc biÕt, mét nÐt th«i dï kh¼ng ®Þnh
mét t©m hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c, mét nÐt míi dï lµ gi¸ trÞ mét chuyÕn ®i dµi” .
Anh thanh niªn lµ mét con ng-êi nh- thÕ vµ cã thÓ lµ nh©n vËt t-¬ng lai trong mét t¸c
phÈm cña «ng.
149
 - C¶m høng ®-îc kh¬i gîi ®· th«i thóc ng-êi ho¹ sÜ s¸ng t¸c. Anh thanh niªn muèn
dµnh 20 phót ®Ó nghe chuyÖn d-íi xu«i. «ng ho¹ sÜ høa m-êi ngµy n÷a trë l¹i, cßn b©y
giê «ng muèn dµnh trän vÑn 20 phót ng¾n ngñi ®Ó hiÓu thËt kü vÒ ng-êi thanh niªn, vÒ
®èi t-îng mµ «ng ®ang ®Þnh thÓ hiÖn trong bøc tranh cña m×nh. ¤ng muèn lµm mét bøc
ph¸c ho¹ ch©n dung vÒ anh thanh niªn nh-ng lµm thÕ nµo “ cho ng-êi xem hiÓu ®-îc
anh ta, mµ kh«ng ph¶i hiÓu nh- métng«i sao xa? Vµ lµm thÕ nµo ®Æt ®-îc chÝnh tÊm
lßng cña nhµ ho¹ sÜ vµo gi÷a bøc tranh ®ã? Chao «i, b¾t gÆp mét con ng-êi nh- anh ta
lµ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng t¸c, nh-ng hoµn thµnh s¸ng t¸c cßn lµ mét chÆng ®-êng
dµi” .
¤ng chÊp nhËn nh÷ng thö th¸ch cña qu¸ tr×nh s¸ng t¸c, ®· b¾t c¶m høng cña m×nh
hiÖn lªn trang giÊy: “ còng may mµ b»ng mÊy nÐt, ho¹ sÜ ®· ghi xong, lÇn ®Çu g-¬ng
mÆt cña ng-êi thanh niªn, ng-êi con trai Êy ®¸ng yªu thËt nh-ng lµm cho «ng nhäc
qu¸. Víi nh÷ng ®iÒu lµm cho ng-êi ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy
nghÜ” .
Nh÷ng xóc c¶m vµ suy t- cña «ng ho¹ sÜ vÒ anh thanh niªn vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña
nghÖ thuËt, cña ®êi sèng ®-îc gîi lªn tõ c©u chuyÖn cña anh thanh niªn ®· lµm cho
ch©n dung nh©n vËt chÝnh thªm sn¸g ®Ñpv µ t¹o nªn chiÒu s©u t- t-ëng.

C©u 4: Nh©n vËt c« g¸i trong “ LÆng lÏ Sa Pa” :

§©y lµ c« g¸i d¸m rêi Hµ Néi, bá l¹i sau l-ng “ mèi t×nh ®Çu nh¹t nhÏo” ®Ó lªn c«ng
t¸c ë miÒn cao T©y B¾c. Cuéc gÆp gì bÊt ngê víi anh thanh niªn, nh÷ng ®iÒu anh nãi,
c©u chuyÖn anh kÓ vÒ nh÷ng ng-êi kh¸c ®· khiÕn c« “ bµng hoµng” , c« hiÓu thªm cuéc
sèng mét m×nh dòng c¶m tuyÖt ®Ñp cña ng-êi thanh niªn, vÒ c¸i thÕ giíi nh÷ng con
ng-êi nh- anh mµ anh kÓ vµ vÒ con ®-êng cã ®ang ®i tíi?” . Nhê c¸i bµng hoµng Êy, c«
míi nhËn ra mèi t×nh cña m×nh bÊy l©u nay nh¹t nhÏo biÕt bao, cuéc sèng cña m×nh l©u
nay tÇm th-êng biÕt bao, thÕ giíi cña m×nh l©u nay nhá bÐ biÕt bao! Kho¶nh kh¾c bµng
hoµng Êy chÝnh lµ sù bõng dËy cña nh÷ng t×nh c¶m lín lao, cao ®Ñp khi ng-êi ta b¾t gÆp
®-îc nh÷ng ¸nh s¸ng ®Ñp ®Ï to¶ ra tõ cuéc sèng, tõ t©m hån ng-êi kh¸c.
Cïng víi sù bµng hoµng Êy lµ “ mét Ên t-îng hµm ¬n khã t¶ d¹t lªn trong lßng c«
g¸i. Kh«ng ph¶i chØ v× bã hoa rÊt to sÏ ®i theo c« trong chuyÕn ®i thø nhÊt ra ®êi. Mµ v×
mét bã hoa nµo kh¸c n÷a, bã hoa cña nh÷ng h¸o høc vµ m¬ méng ngÉu nhiªn anh dµnh
cho thªm c«” . Cuéc gÆp gì ®· kh¬i lªn trong t©m t- c« g¸i trÎ nh÷ng t×nh c¶m vµ suy
nghÜ míi mÎ, cao ®Ñp vÒ con ng-êi, vÒ cuéc sèng. Qua t©m t- cña c« g¸i, ta nhËn ra vÎ
®Ñp vµ søc ¶nh h-ëng cña nh©n vËt anh thanh niªn.
C©u 9: ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn dÞch kho¶ng 12 c©u: Nh÷ng trang v¨n cña
NguyÔn Thµnh Long ®· kh¾c ho¹ thiªn nhiªn Sa Pa thËt rùc rì, nªn th¬, giµu c¶m
xóc.
(§o¹n v¨n cã sö dông mét c©u th¶m th¸n. G¹ch 1 g¹ch chØ râ).
Cã mét Sa Pa cña nh÷ng rÆng ®µo, nh÷ng ®µn bß lang cæ ®eo chu«ng ®ang thung
th¨ng gÆm cá, khung c¶nh chØ cã thÓ thÊy ë rõng nói. Cã mét Sa Pa cña n¾ng, n¾ng
®em l¹i cho Sa Pa mét vÎ ®Ñp míi: rùc rì vµ bÊt ngê. ¸nh n¾ng d-êng nh- s¸ng dÇn lªn
150
trong khung c¶nh thiªn nhiªn. C¸i n¾ng chãi chang ®-îc NguyÔn Thµnh Long miªu t¶
“ ®èt ch¸y rõng c©y” vµ c¸i n¾ng vµo cuèi buæi tr-a l¹i gay g¾t h¬n “ ¸nh n¾ng nh- phñ
kh¾p, m¹ b¹c c¶ con ®Ìo” . C¶nh ®-îc quan s¸t tõ trªn cao trë xuèng. Vµ ë gãc ®é Êy,
thiªn nhiªn cµng trë nªn kho¸ng ®¹t, hïng vÜ h¬n. Rõng c©y nh- “ mét bã ®uèc khæng
lå” , ¸nh n¾ng khiÕn thiªn nhiªn Sa Pa lÆng lÏ, trÇm mÆc mµ ®Çy søc sèng. “ N¾ng b¾t
®Çu len tíi ®èt ch¸y rõng c©y” , däc c©u v¨n, ta c¶m gi¸c nh- n¾ng ®ang di chuyÓn,
®ang ch¹y dÇn trªn c¸c triÒn nói. Cã thÓ nãi c©u v¨n miªu t¶ thiªn nhiªn ®· lµm thªm
chÊt tr÷ t×nh cho c©u chuyÖn. Bªn c¹nh Sa Pa cña n¾ng cßn cã Sa Pa cña m©y: “ m©y
cuén trßn tõng côc, r¬i trªn c¸c vßn l¸ -ít s-¬ng…” . D-êng nh- con ng-êi ®ang ®i
trong m©y. M©y còng hån nhiªn, tinh nghÞch chui vµo gÇm xe. Vµ víi thñ ph¸p nh©n
h¸o rÊt thó vÞ Êy, Sa Pa cßn hiÖn lªn víi h×nh ¶nh c©y th«ng vµ nh÷ng c¸i c©y tö kinh -
chñ bÐ nghÞch ngîm nh« “ c¸i ®Çu mµu hoa cµ lªn trªn mµu xanh cña rõng” . C©y tö kinh
nh- hµi hoµ, næi bËt gi÷a mµu xanh cña rõng nói. Khung c¶nh rÊt nªn th¬ vµ c©u v¨n
còng ®Çy chÊt th¬. Khung c¶nh mang vÎ ®Ñp b×nh yªn, ªm ¶ nh- kh«ng hÒ biÕt ®Õn
bom ®¹n, khãi thuèc cña chiÕn tranh. D-êng nh- nh÷ng thay ®æi cña cuéc sèng kh«ng
ch¹m ®-îc ®Õn n¬i ®©y. Nhan ®Ò cña truyÖn, thiªn nhiªn trong truyÖn còng rÊt ªm ®Òm,
nh-ng lÆng lÏ mµ kh«ng ph¼ng lÆng, b×nh yªn mµ rÊt sèng ®éng.

ChiÕc l-îc ngµ

NguyÔn Quang S¸ng
A. kiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- NguyÔn Quang S¸ng - sinh n¨m 1932, quª ë huyÖn Chî Míi, tØnh An Giang.
- Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, «ng tham gia bé ®éi, ho¹t ®éng ë chiÕn tr-êng
Nam Bé. Tõ sau 1954, tËp kÕt ra miÒn B¾c, NguyÔn Quang S¸ng b¾t ®Çu viÕt v¨n.
Nh÷ng n¨m chèng Mü «ng trë vÒ Nam Bé tham gia kh¸ng chiÕn vµ tiÕp tôc s¸ng t¸c
v¨n häc.
- T¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng cã nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt,
kÞch b¶n phim vµ hÇu nh- chØ viÕt vÒ cuéc sèng vµ con ng-êi Nam Bé trong 2 cuéc
kh¸ng chiÕn còng nh- sau hoµ b×nh.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: truyÖn ng¾n "ChiÕc l-îc ngµ” ®-îc viÕt n¨m 1966 khi t¸c
gi¶ ho¹t ®éng ë chiÕn tr-êng Nam Bé vµ ®-îc ®-a vµo tËp truyÖn cïng tªn.
2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt :
* Néi dung: thÓ hiÖn t×nh cha con c¶m ®éng vµ s©u nÆng trong hoµn c¶nh Ðo le,
kh¾c nghiÖt cña chiÕn tranh.
* NghÖ thuËt: t×nh huèng bÊt ngê, tù nhiªn, hîp lý; thµnh c«ng trong viÖc miªu t¶
t©m lý vµ x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ nh©n vËt trÎ em (bÐ Thu).
3. Tãm t¾t truyÖn:

151
 - ¤ng S¸u xa nhµ ®i kh¸ng chiÕn. M·i ®Õn khi con g¸i lªn t¸m tuæi «ng míi cã dÞp
vÒ th¨m nhµ, th¨m con. BÐ Thu - con «ng - kh«ng nhËn ra cha v× vÕt thÑo trªn mÆt lµm
«ng kh«ng gièng víi ng-êi cha trong bøc ¶nh mµ em biÕt. Em ®èi xö víi ba nh- víi
ng-êi xa l¹. Cho ®Õn lóc em nhËn ra cha, t×nh cha con trçi dËy m·nh liÖt trong em th×
còng lµ lóc «ng S¸u ph¶i ra ®i.
- ë khu c¨n cø, ng-êi cha Êy ®· dån hÕt t×nh c¶m yªu th-¬ng vµ nçi nhí mong con
vµo mét viÖc lµm mét chiÕc l-îc b»ng ngµ voi ®Ó tÆng c« con g¸i bÐ báng. Trong mét
trËn cµn, «ng ®· hy sinh. Tr-íc lóc nh¾m m¾t, «ng cßn kÞp trao c©y l-îc ngµ nhê ng-êi
b¹n göi vÒ cho con g¸i cña m×nh.
B. Ph©n tÝch t¸c phÈm
1. T×nh huèng truyÖn :
TruyÖn ng¾n ®· thÓ hiÖn t×nh cha con s©u s¾c cña hai cha con «ng S¸u trong hai
t×nh huèng:
- T×nh huèng thø nhÊt: hai cha con gÆp nhau sau t¸m n¨m xa c¸ch, nh-ng thËt trí
trªu lµ bÐ Thu kh«ng nhËn cha, ®Õn lóc em nhËn ra vµ biÓu lé t×nh c¶m th¾m thiÕt th×
«ng S¸u l¹i ph¶i ra ®i. §©y lµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn.
- T×nh huèng thø hai: ë khu c¨n cø, «ng S¸u dån tÊt c¶ t×nh yªu th-¬ng vµ mong
nhí ®øa con vµo viÖc lµm c©y l-îc ngµ ®Ó tÆng con, nh-ng «ng S¸u ®· hy sinh khi ch-a
kÞp trao mãn quµ Êy cho con g¸i.
=> NÕu t×nh huèng thø nhÊt béc lé t×nh c¶m m·nh liÖt cña bÐ Thu víi cha th× t×nh
huèng thø hai l¹i biÓu lé t×nh c¶m s©u s¾c cña ng-êi cha víi ®øa con.
II. §Ò bµi: C¶m nhËn cña em vÒ t×nh c¶m cha con s©u nÆng thÓ hiÖn qua truyÖn
ng¾n "ChiÕc l-îc ngµ" cña NguyÔn Quang S¸ng.
PhÇn më bµi:
- DÉn d¾t vÊn ®Ò: Hoµn c¶nh chiÕn tranh hoÆc ®Ò tµi vÒ t×nh cha con.
- Néi dung: T×nh c¶m cha con gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu.
2. PhÇn th©n bµi:
a. T×nh c¶m cha con s©u nÆng gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu:
- Chñ ®Ò kh«ng míi l¹ nh-ng thµnh c«ng cña NguyÔn Quang S¸ng trong ®o¹n trÝch
nµy chÝnh lµ c¸ch khai th¸c vµ biÓu hiÖn t×nh cha con trong t×nh huèng thËt cã lý: chiÕn
tranh - xa c¸ch:
+ 8 n¨m trêi hai cha con bÐ Thu kh«ng ®-îc gÆp nhau.
+ ChØ nhËn ra nhau qua tÊm h×nh.
- T×nh c¶m cha con s©u nÆng: khi ph©n tÝch chó ý qua nh÷ng mèc sù viÖc.
+ Lóc cßn ë rõng:
* ¤ng S¸u nhí th-¬ng con v« cïng.
* Khao kh¸t ®-îc gÆp con, ®-îc sèng trong t×nh yªu cña con.
+ 3 ngµy nghØ phÐp ë nhµ:
* ¤ng khao kh¸t t×nh c¶m cña con bao nhiªu - > con bÐ hoµn toµn l¹nh lïng tr-íc
mäi t×nh c¶m vå vËp cña cha.

152
 * ¤ng cµng xÝch l¹i vÇn >< nã cµng lïi xa.
* ¤ng cµng chiÒu th-¬ng >< bÝ cµng lÈn tr¸nh.
* ¤ng cµng mong ®-îc nghe tiÕng ba >< nã cµng cè t×nh lÈn tr¸nh.
- > Ngän löa nång nµn cña lßng cha cø bÞ nh÷ng ®èi xö xa l¸nh, -¬ng ng¹nh, cña
nã chèi tõ kÓ c¶ khi nã bÞ l©m vµo thÕ bÝ “ nåi c¬m s«i sïng sôc” kÓ c¶ nh÷ng lêi gi¶ng
gi¶i cña mÑ, nã còng kiªn quyÕt kh«ng chÞu cÊt lªn c¸i tiÕng mµ ba nã mong ®îi. §iÒu
®ã lµm «ng S¸u thùc sù ®au lßng, «ng chØ biÕt l¾c ®Çu cam chÞu bëi t×nh c¶m kh«ng dÔ
g× g-îng Ðp? Nh-ng khi hiÓu ra th× l¹i thÊy r»ng: chÝnh th¸i ®é -¬ng ng¹nh, ngang
b-íng ®ã l¹i lµ biÓu hiÖn tuyÖt vêi cña t×nh c¶m phô tö. §¬n gi¶n v× vÕt thÑo dµi trªn
m¸ ng-êi ®ang x-ng lµ ba ®©y l¹i kh«ng gièng víi ¶nh ba m×nh - > Th¾c m¾c thÇm kÝn
trong lßng nã.
+ BÐ Thu ®-îc ngo¹i gi¶ng gi¶i:
* BÐ Thu vì lÏ ra ng-êi cã vÕt thÑo ®ã chÝnh lµ cha em.
- > T×nh yªu th-¬ng cña cha nh©n lªn gÊp béi.
* Nã cÊt tiÕng gäi cha ®óng lóc cha nã ph¶i lªn ®-êng. Nã ch¹y l¹i «m h«n cha nã.
Nh÷ng giät n-íc m¾t ©n hËn cña nã ch¶y ®Çm ®×a trªn m¸, trªn c»m khiÕn «ng S¸u
kh«ng nÐn ®-îc xóc ®éng. Nh÷ng giät n-íc mÆt hiÕm hoi cña «ng, mét ng-êi cha, mét
ng-êi lÝnh l¨n dµi trªn m¸ «ng.
+ L¹i nh÷ng ngµy «ng S¸u xa con:
* ¤ng th-¬ng nhí con, ©n hËn v× m×nh ®· ®¸nh con.
* T×nh yªu th-¬ng con dån vµo viÖc thÓ hiÖn lêi høa víi con, lµm cho con mét chiÕc
l-îc ngµ.
* Tù «ng ®i t×m ngµ voi råi tù tay «ng ngåi c-a tõng c¸i r¨ng l-îc, thËn träng, khæ
c«ng nh- mét ng-êi thî b¹c gß l-ng, tØ mØ kh¾c lªn ®ã mét dßng ch÷: “ Yªu nhí tÆng
Thu - con cña ba” . ThØnh tho¶ng nh÷ng lóc r¶nh rçi, «ng lÊy c©y l-îc ra ng¾m nghÝa råi
mµi lªn tãc cho thªm bãng, thªm m-ît…
- > Lßng yªu con ®· biÕn ng-êi chiÕn sÜ thµnh mét nghÖ nh©n chØ s¸ng t¹o ra mét
s¶n phÈm duy nhÊt trong ®êi. Cho nªn c©y l-îc ngµ kÕt tinh trong nã t×nh phô tö: méc
m¹c mµ ®»m th¾m, s©u sa, ®¬n s¬ mµ kú diÖu.
+ Khi bÞ th-¬ng nÆng, biÕt kh«ng thÓ sèng ®-îc, «ng ®· dån tÊt c¶ tµn lùc cña m×nh
lµm mét viÖc: “ ®-a tay vµo tói mãc c©y l-îc ®-a l¹i cho «ng Ba” nh- trao l¹i lêi tr¨ng
trèi cuèi cïng, tuy kh«ng thµnh lêi nh-ng nãi râ rµng, thiªng liªng h¬n c¶ mét lêi di
chóc. Bëi ®ã lµ uû th¸c, lµ -íc nguyÖn cuèi cïng ®èi víi ng-êi b¹n th©n.
- > ChiÕc l-îc ngµ - biÓu t-îng cao quý cña t×nh cha con gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu.
3. VÒ nghÖ thuËt:
- Cèt truyÖn chÆt chÏ, c¸ch lùa chän t×nh huèng bÊt ngê mµ tù nhiªn, hîp lý.
- Lùa chän ng«i kÓ, c¶nh kÓ vµ ng«n ng÷ lêi tho¹i cho nh©n vËt…
- > Gãp phÇn kh«ng chØ lµm cho c©u chuyÖn ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, ch©n thùc,
tin cËy mµ cßn hoµn toµn chñ ®éng ®iÒu khiÓn nhÞp kÓ vµ dÉn d¾t néi dung c©u chuyÖn
theo dßng c¶m xóc cña m×nh.
III. Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt «ng S¸u:
153
 1. Më bµi:
- Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm.
- Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt «ng S¸u : mét ng-êi chiÕn sÜ, mét ng-êi cha nhÊt
mùc th-¬ng yªu con.
2. Th©n bµi :
a) Lóc cßn ë rõng:
- ¤ng nhí th-¬ng con v« cïng.
- Khao kh¸t ®-îc gÆp con, ®-îc sèng trong t×nh yªu cña con.
b) Khi gÆp con (ë bÕn xuång)
- ¤ng ®· kh«ng thÓ chê xuång cËp bÕn “ nhãn ch©n nh¶y thãt lªn bê, x« chiÕc
xuång t¹t ra” . Råi “ b-íc véi vµng víi nh÷ng b-íc dµi” , “ kªu to tªn con, võa b-íc, võa
khom ng-êi ®-a tay ®ãn chê con” .
- VÐt thÑo dµi trªn m¸ ph¶i anh l¹i ®á öng lªn, giÇn giËt. Giäng nãi lËp bËp, run
run: “ ba ®©y con, ba ®©y con” .
- > T©m tr¹ng xóc ®éng m¹nh mÏ, sau 7 - 8 n¨m xa nhµ, t×nh c¶m cha con bÞ nÐn l¹i
trong lßng, nªn «ng S¸u kh«ng gh×m næi.
- Ng-îc l¹i, bÐ Thu giËt m×nh, ng¬ ng¸c, hèt ho¶ng vµ vôt bá ch¹y - > ®iÒu ®ã
hoµn toµn bÊt ngê víi «ng S¸u khiÕn “ mÆt «ng sÇm l¹i” vµ “ hai tay bu«ng xuèng nh- bÞ
g·y” .
- > ThÓ hiÖn t©m tr¹ng ®au khæ tét cïng, «ng sung s-íng, n¸o nøc, n«n nãng muèn
®-îc «m con vµo lßng, nh-ng ®øa con l¹i xa l¸nh, ho¶ng sî khiÕn ng-êi cha bÞ hôt
hÉng, «ng ®au ®ín kh«ng hiÓu nguyªn nh©n v× sao, «ng võa thÊt väng, võa bÊt lùc.
c) Trong 3 ngµy nghØ phÐp:
- ¤ng ch¼ng ®i ®©u xa, chØ t×m c¸ch gÇn gòi ®Ó ®-îc nghe mét tiÕng gäi “ ba” cña
con bÐ.
- Mäi cè g¾ng cña «ng tõ viÖc “ gi¶ vê kh«ng nghe” ®Õn viÖc “ dån nã vµo thÕ bÝ”
(ch¾t n-íc c¬m) nh-ng kh«ng cã kÕt qu¶.
- Trong b÷a ¨n, do n«n nãng, bùc tøc, kh«ng kÞp suy nghÜ, «ng ®· ®¸nh con bÐ - >
con bÐ bá sang nhµ ngo¹i.
- T×nh yªu th-¬ng con cña «ng S¸u ®· kh«ng ®-îc bÐ Thu ®ãn nhËn, ®¸p l¹i, nã
kiªn quyÕt kh«ng chÞu cÊt lªn c¸i tiÕng mµ ba nã mong mái - ®iÒu ®ã lµm «ng S¸u thùc
sù ®au lßng, «ng chØ biÕt l¾c ®Çu cam chÞu, bëi t×nh c¶m kh«ng dÔ g× g-îng Ðp.
d) L¹i nh÷ng ngµy «ng S¸u xa con:
- ¤ng th-¬ng con, ©n hËn v× m×nh ®· ®¸nh con.
- ¤ng dån t×nh th-¬ng yªu Êy vµo viÖc lµm cho con mét chiÕc l-îc ngµ - lêi høa
víi con tr-íc lóc chia tay.
+ Tù ®éng ®i t×m ngµn voi råi tù tay «ng «ng c-a tõng chiÕc r¨ng l-îc thËn träng,
khæ cïng nh- lµ mét ng-êi thî b¹c.
+ ¤ng cßn gß l-ng tØ mÈn kh¾c lªn ®ã dßng ch÷: “ Yªu nhí - tÆng thu con cña ba” .

154
 - > ChiÕc l-îc ngµ gì rèi ®-îc phÇn nµo t©m träng cña ng-êi cha, chiÕc l-îc Êy lµ
t×nh c¶m, tÊm lßng, lµ yªu th-¬ng mµ «ng göi g¾m - thØnh tho¶ng nh÷ng lóc r¶nh rçi
«ng l¹i lÊy c©y l-îc ra ng¾m nghÝa råi mµi lªn tãc cho thªm bãng, thªm m-ît.
- Tr-íc khi hy sinh, «ng S¸u mãc c©y l-îc ra trao vµo tay ng-êi b¹n chiÕn ®Êu. ChØ
khi nhËn ®-îc lêi høa “ mang vÒ trao tËn tay cho ch¸u” , ng-êi cha ®ã míi nh¾m m¾t
®-îc - > Cö chØ Êy cho ta hiÓu t×nh cha con m·nh liÖt vµ tha thiÕt cña «ng.
* VÒ nghÖ thuËt (xem l¹i ®Ò A)
IV. Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt bÐ Thu:
1. Më bµi: Tù lµm
(ND: BÐ Thu - mét ®øa bÐ b-íng bØnh, ®¸o ®Ó nh-ng l¹i th-¬ng cha hÕt mùc).
2. Th©n bµi
a) L§1: BÐ Thu - mét bÐ b-íng bØnh, cøng ®Çu vµ gan l×.
- Khi gÆp «ng S¸u ë bÕn xuång, nghe tiÕng gäi tªn m×nh, Thu “ giËt m×nh trßn m¾t
nh×n” . Nã ng¬ ng¸c, l¹ lïng, mÆt nã bçng t¸i ®i, råi vôt ch¹y vµ kªu thÐt lªn: “ m¸, m¸” .
- 3 ngµy nghØ phÐp:
+ Thu xa l¸nh «ng S¸u trong lóc «ng t×m c¸ch vç vÒ, gÇn gòi. Thu nhÊt quyÕt kh«ng
chÞu gäi tiÕng ba.
+ m¸ do¹ ®¸nh, Thu béc ph¶i gäi «ng S¸u v« ¨n c¬m, gäi ch¾t n-íc c¬m nh-ng l¹i
næi træng.
+ B¸c Ba nãi mÉu nh-ng Thu vÉn kh«ng gäi.
+ BÞ dån vµo thÕ bÝ, nã nh¨n nhã muèn khãc nh-ng tù lÊy r¸ ch¾t n-íc chø kh«ng
chÞu gäi “ ba” .
+ Thu ®· hÊt tung c¸i trøng c¸ ra m©m, c¬m v¨ng tung toÐ - bÞ ®ßn, kh«ng khãc,
ch¹y sang nhµ bµ ngo¹i, cè ý khua cho d©y xuång kªu thËt to.
- > BÐ Thu thËt lµ b-íng bØnh, cøng ®Çu vµ gan l×. §Õn b¸c Ba còng ph¶i nghÜ “ con
bÐ ®¸o ®Ó thËt” , cßn «ng S¸u th× kh«ng nÐn ®-îc: “ Sao mµy cøng ®Çu qu¸ vËy?” .
- > ChÝnh th¸i ®é -¬ng ng¹nh, ngang b-íng ®ã l¹i lµ biÓu hiÖn tuyÖt vêi cña t×nh
cha con. Lý do nã kh«ng nhËn ba thËt ®¬n gi¶n, trÎ con, bÊt ngê mµ hîp lý.
b) L§2: BÐ Thu - Mét c« bÐ cã t×nh yªu th-¬ng cha tha thiÕt.
- Tr-íc lóc «ng S¸u lªn ®-êng
+ T×nh cha con cña «ng ®· trë l¹i vµo thêi kh¾c ng¾n ngñi nhÊt, ®em l¹i cho ng-êi
®äc nçi xóc ®éng nghÑn ngµo nhÊt.
+ Trong c¸i ngµy tr-íc khi «ng S¸u lªn ®-êng vµo chiÕn khu, con bÐ cïng ngñ víi
bµ ngo¹i. Trong ®ªm Êy, bµ ®· gi¶ng gi¶i cho nã nghe, ph©n tÝch cho nã hiÓu. Con bÐ
®· biÕt ®-îc r»ng «ng S¸u chÝnh lµ cha m×nh. Nã còng hiÓu vÕt sÑo ghª sî trªn mÆt «ng
lµ vÕt th-¬ng cña «ng trong chiÕn ®Êu. Sau khi hiÓu ®-îc nguån gèc lai lÞch vÕt sÑo trªn
mÆt cha, con bÐ l¨n lén suèt mét ®ªm kh«ng ngñ ®-îc. Cã lÏ nã hèi hËn l¾m v× ®· tõng
®èi xö kh«ng tèt víi «ng. Lóc nµy, kh«ng chØ yªu cha, nã cßn rÊt th-¬ng ba n÷a.
+ Ng-êi ®äc ®· chøng kiÕn mét cuéc chia tay c¶m ®éng s¸ng h«m sau, tr-íc khi cha
nã lªn ®-êng Thu còng cã mÆt trong buæi ®-a tiÔn cha nh-ng l¹i mang t©m tr¹ng hoµn
toµn kh¸c tr-íc: “ Nã kh«ng b-íng bØnh hay nh¨n mµy cau cã n÷a, vÎ mÆt nã sÇm l¹i
155
buån rÇu” . Khi ®èi diÖn víi «ng S¸u,“ ®«i m¾t mªnh m«ng cña con bÐ bçng x«n xao” .
Ng-êi ®äc c¶m nhËn ®-îc ®»ng sau ®«i m¾t mªnh m«ng, x«n xao Êy ®ang x¸o ®éng
biÕt bao t×nh c¶m.
+ TiÕng gäi ba vì oµ tõ s©u th¼m trong t©m hån bÐ báng cña nã. Sù khao kh¸t t×nh
cha con l©u nay bÞ k×m nÐn bçng bËt lªn. B¾t ®Çu lµ tiÕng thÐt “ Ba…a…a ba” , tiÕng gäi
th©n th-¬ng, tiÕng gäi «ng S¸u chê ®îi suèt 9 n¨m rßng, cuèi cïng «ng còng ®-îc
nghe.
+ ThÕ råi “ nã võa kªu võa ch¹y x« tíi… dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã” . Nã h«n
kh¾p ng-êi «ng S¸u, h«n c¶ vÕt sÑo dµi trªn m¸ «ng, c¸i vÕt sÑo tr-íc kia nã ghª sî vµ
c¶m thÊy xÊu xÝ v« cïng. §Õn b©y giê, hiÓu ®-îc v× sao cha cã vÕt sÑo, Thu th-¬ng cha
nã l¾m. Hµnh ®éng cña em nh- muèn xoa dÞu nçi ®au ®· g©y ra cho cha. Sau khi nghe
«ng S¸u nãi: “ Ba ®i råi ba vÒ víi con” , bÐ Thu thÐt lªn: “ Kh«ng!” , hai tay «m chÆt lÊy
cæ cha, 2 ch©n cÊu chÆt ng-êi nga. Em khãc v× th-¬ng cha, v× ©n hËn ®· kh«ng ph¶i víi
cha, v× kh«ng biÕt ®Õn bao giê míi ®-îc gÆp l¹i cha. Lóc nµy tÊt c¶ hµnh ®éng cña Thu
®Òu gÊp g¸p dån dËp, tr¸i h¼n lóc dÇu.
+ Trong t©m hån c« bÐ, t×nh yªu víi cha ®· cã sù thay ®æi. Ngoµi t×nh yªu cßn cã
t×nh th-¬ng råi cao h¬n c¶ lµ niÒm tù hµo v« bê bÕn, niÒm kiªu h·nh v« cïng v× ng-êi
cha chiÕn sÜ, ng-êi cha hy sinh tuæi thanh xu©n, cèng hiÕn c¶ cuéc ®êi cho cuéc kh¸ng
chiÕn vÜ ®¹i cña d©n téc. Giê ®©y ng-êi cha Êy l¹i tiÕp tôc ®i theo con ®-êng vinh
quang mµ c¶ d©n téc ta ®ang ®i.
3. KÕt bµi: T¸c gi¶ qu¶ rÊt am hiÓu t©m lý trÎ em nªn ®· diÔn t¶ sinh ®éng t×nh c¶m
cña bÐ Thu trong cuéc chia tay cha con ®Çy c¶m ®éng. ¤ng cßn rÊt yªu th-¬ng trÎ th¬.
V. NÐt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn:
1. TruyÖn ng¾n ChiÕc l-îc ngµ lµ biÓu t-îng cho ®Æc ®iÓm trÇn thuËt truyÖn ng¾n
cña NguyÔn Quang S¸ng. §iÒu t¹o nªn søc hÊp dÉn cña c©u chuyÖn lµ t¸c gi¶ ®· x©y
dùng ®-îc mét t×nh huèng hÕt søc chÆt chÏ, hÊp dÉn xoay quanh nh÷ng t×nh huèng bÊt
ngê nh-ng tù nhiªn vµ hîp lý. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña NguyÔn Quang S¸ng tho¶i
m¸i, tù nhiªn víi giäng ®iÖu th©n mËt, d©n d·.
2. T¸c gi¶ ®· lùa chän nh©n vËt kÓ chuyÖn thÝch hîp. §ång thêi t¸c gi¶ thµnh c«ng
trong nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt, ®Æc biÖt lµ t©m lý cña nh©n vËt trÎ em rÊt tinh
tÕ. §iÒu ®ã thÓ hiÖn sù nh¹y c¶m, tÊm lßng yªu th-¬ng tr©n träng cña nhµ v¨n ®èi víi
con ng-êi vµ t×nh ng-êi.
3. Ng«i kÓ: T¸c gi¶ ®· kÓ chuyÖn tõ nh©n vËt “ t«i” (b¸c Ba) - ng-êi b¹n th©n chiÕn
®Êu cña «ng S¸u, mét ng-êi chøng kiÕn toµn bé c©u chuyÖn. ViÖc sö dông ng«i kÓ nµy
t¹o ®-îc giäng ®iÖu kÓ chuyÖn thñ thØ t©m t×nh, gîi c¶m gi¸c ch©n thùc, gÇn gòi víi
ng-êi ®äc. Khi cÇn cã thÓ bµy tá trùc tiÕp c¶m xóc, th¸i ®é ®èi víi sù kiÖn vµ nh©n vËt.
C©u chuyÖn trë nªn ®¸ng tin cËy. Ng-êi kÓ hoµn toµn ®iÒu khiÓn nhÞp kÓ.
* Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm.

156
 C©u 1: Sau khi ®äc xong truyÖn ng¾n "chiÕc l-îc ngµ" cña NguyÔn Quang
S¸ng, em cã nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ g× vÒ nh©n vËt bÐ Thu vµ t×nh c¶m cha con
trong chiÕn tranh ?
Gîi ý:
a. BÐ Thu lµ mét ®øa trÎ hån nhiªn ch©n thËt trong t×nh c¶m, m·nh liÖt trong t×nh
yªu th-¬ng cha (Tuy cã phÇn -¬ng ng¹nh, b-íng bØnh).
- Sù -¬ng ng¹nh cña bÐ Thu thÓ hiÖn ë viÖc døt kho¸t kh«ng chÞu nhËn «ng S¸u lµ
cha. §¸p l¹i sù vå vËp cña ng-êi cha, bÐ Thu l¹i tá ra ngê vùc, l¶ng tr¸nh. ¤ng S¸u
cµng muèn gÇn con th× ®øa con l¹i cµng tá ra l¹nh nhËt, xa c¸ch.
+ Nghe gäi, con bÐ giËt m×nh, trßn m¾t nh×n ng¬ ng¸c l¹ lïng… khi «ng S¸u ®Õn
gÆp lÆp ®i lÆp l¹i: ba ®©y con! Th× nã l¹ qu¸, mÆt bçng t¸i ®i, chíp chíp m¾t nh×n ng-êi
®µn «ng ??? (vÉn im lÆng) nh- muèn hái, råi vôt ch¹y vµ kªu thÐt lªn: M¸! M¸!
+ Trong hai ngµy ®ªm tiÕp theo, mÆc kÖ nh÷ng lêi nãi, cö chØ ©u yÕm, lµm th©n, vç
vÒ t×nh c¶m cña anh S¸u, bÐ Thu mét thùc thê ¬, l¹nh lïng ®Õn møc b-íng bØnh, ngang
ng¹nh bÊt cÇn… ¤ng cµng chiÒu th-¬ng, nã cµng l¶ng ra. ¤ng cµng khao kh¸t ®-îc
nghe tiÕng “ ba” tõ lßng con, nã cµng cè t×nh cù nù. (D/C: lóc c¬m s«i mét m×nh nã bÐ,
kh«ng thÓ tù nhÊc næi ®Ó ch¾t n-íc, nã sÏ ph¶i cÇu cøu ng-êi lín gióp ®ì, ng-êi ®äc cø
ngì r»ng nã sÏ ph¶i chÞu thua, kh«ng thÓ chiÕn tranh l¹nh ®-îc n÷a - nã buéc ph¶i gäi
ba… Nh-ng kh«ng. Nã vÉn kh«ng chÞu cÊt lªn c¸i tiÕng mµ ba nã tõng mong mái. Nã
vÉn hµnh ®éng theo sù b-íng bØnh, bÊt cÇn - tù m×nh lµm lÊy c«ng viÖc nguy hiÓm vµ
qu¸ søc. NghÜa lµ nã kh«ng chÞu nh-îng bé…)
+ Khi bÞ «ng S¸u tøc giËn ®¸nh mét c¸i th× nã bá vÒ nhµ bµ ngo¹i, khi xuèng xuång
cßn cè ý khua d©y cét xuèng kªu rén rµng thËt to.
- Sù -¬ng ng¹nh cña bÐ Thu hoµn toµn kh«ng ®¸ng tr¸ch mµ cßn cã phÇn ®¸ng yªu.
§ã lµ ph¶n øng t©m lý hoµn toµn tù nhiªn cña mét ®øa trÎ cã c¶ tÝnh m¹nh mÏ. Trong
hoµn c¶nh xa c¸ch vµ tr¾c trë cña chiÕn tranh, nã cßn qu¸ bÐ nhá ®Ó cã thÓ hiÓu ®-îc
nh÷ng t×nh thÕ kh¾c nghiÖt, Ðo le cña ®êi sèng vµ ng-êi lín còng kh«ng ai kÞp chuÈn bÞ
cho nã ®ãn nhËn nh÷ng kh¶ n¨ng bÊt th-êngm, nªn nã kh«ng tin «ng S¸u lµ ba chØ v×
trªn mÆt «ng S¸u cã thªm vÕt sÑo, kh¸c víi h×nh ba mµ nã ®· ®-îc biÕt. C« bÐ kh«ng
tin thËm chÝ cßn ngê vùc. C« bÐ kh«ng dÔ tin ng-êi kh¸c c¶ b¹n cña cha, c¶ mÑ x¸c
nhËn lµ cha nh-ng kh«ng ai th¸o gì ®-îc th¾c m¾c thÇm kÝn trong lßng m×nh th× c« bÐ
ch-a chÞu th«ng. Ph¶n øng t©m lý cña em lµ hoµn toµn tù nhiªn, nã cßn chøng tá em cã
c¸ tÝnh m¹nh mÏ, t×nh c¶m cña em s©u s¾c, ch©n thËt, em chØ yªu ba khi tin ch¾c ®ã
®óng lµ ba. ChÝnh c¸i th¸i ®é quyÕt liÖt ngang ng¹nh ®ã l¹i lµ biÓu hiÖn tuyÖt vêi cña
t×nh c¶m ng-êi con dµnh cho cha - ng-êi trong tÊm h×nh chôp chung víi m¸ em, mét
t×nh yªu ch©n thùc, s©u s¾c vµ m·nh liÖt.
- Trong buæi s¸ng cuèi cïng, tr-íc giê phót «ng S¸u ph¶i ®i xa th× th¸i ®é vµ hµnh
®éng cña bÐ Thu ®· ®ét ngét, thay ®æi hoµn toµn. Nã ®· dµnh cho ba mét t×nh c¶m thËt
m·nh liÖt. Nçi nhí mong víi ng-êi cha xa c¸ch ®· bÞ dån nÐn bÊy l©u, nay bïng ra thËt
m¹nh mÏ vµ hèi h¶, cuèng quýt, cã xen lÉn c¶ sù hèi hËn. Giê ®©y ng-êi cha s¾p ph¶i
®i xa, xe mÑ, xa con vµ tiÕp tôc cuéc ®êi ng-êi lÝnh gian khæ. LÇn ®Çu tiªn, Thu cÊt
157
tiÕng gäi “ Ba” vµ tiÕng kªu nh- tiªnÐg “ xД , kh«ng cßn lµ tiÕng kªu biÓu lé sî h·i mµ
lµ tiÕng nãi cña t×nh yªu th-¬ng ruét thÞt. Råi nã võa kªu võa ch¹y x« tíi, nhanh nh-
mét con sãc, nã ch¹y thèt lªn vµ dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã, nã h«n lªn ba nã
cïng kh¾p, h«n c¶ vÕt thÑo dµi trªn m¸ nh- ®Ó nhËn lçi. Hai tay nã siÕt chÆt lÊy cæ,
ch¾c nã nghÜ hai tay kh«ng thÓ gi÷ ®-îc ba nã, nã dang c¶i hai ch©n råi cÊu chÆt lÊy ba
nã, vµ ®«i vai nhá bÐ cña nã run run. Th× ra trong ®ªm bá vÒ nhµ bµ ngo¹i, Thu ®· ®-îc
bµ gi¶i thÝch vÒ vÕt thÑo lµm thay ®æi khu«n mÆt ba nã. Sù nghi ngê bÊy l©u ®· ®-îc
gi¶i to¶ vµ ë Thu n¶y sinh mét tr¹ng th¸i nh- lµ sù ©n hËn, hèi tiÕc: “ nghe bµ kÓ nã n»m
im, l¨n lén vµ thØnh tho¶ng l¹i thë dµi nh- ng-êi lín” . Giê ®©y c« míi vì lÏ ra ng-êi
cha cña c« thËt ®Ñp vµ thËt anh hïng. C« bÐ kh«ng chØ yªu cha, th-¬ng cha mµ cßn tù
hµo vÒ cha.
- Qua biÓu hiÖn t©m lý vµ th¸i ®é, t×nh c¶m, hµnh ®éng cña bÐ Thu, ta thÊy ®ã lµ c«
bÐ cã t×nh c¶m thËt s©u s¾c, m¹nh mÏ, nh-ng còng thËt døt kho¸t, r¹ch rßi. ë Thu cßn
cã nÐt c¸ tÝnh lµ sù cøng cái ®Õn møc t-ëng nh- -¬ng ng¹nh, nh-ng Thu vÉn lµ mét ®øa
trÎ víi tÊt c¶ nÐt hån nhiªn, ng©y th¬ cña con trÎ.
H×nh ¶nh bÐ Thu vµ t×nh yªu cha s©u s¾c cña Thu ®· g©y xóc ®éng m¹nh trong lßng
ng-êi ®äc, ®Ó l¹i nh÷ng Ên t-îng s©u s¾c.
b. VÒ t×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh:
- T×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh cã nh÷ng xa c¸ch, tr¾c trë nh-ng rÊt thiªng
liªng vµ s©u s¾c.
- Ng-êi ®äc thùc sù xóc ®éng vÒ t×nh c¶m cña hä nh-ng kh«ng khái cã nh÷ng tr¨n
trë suy ngÉm.
C©u 2: Ph©n tÝch t×nh c¶m cha con s©u nÆng ë «ng S¸u:
¤ng S¸u lµ mét ng-êi cha hy sinh c¶ cuéc ®êi ®Ó g×n gi÷ t×nh cha con bÊt diÖt.
a. Sau t¸m n¨m xa nhµ ®i kh¸ng chiÕn, khi bÐ Thu lªn t¸m tuæi «ng S¸u míi cã dÞp
vÒ phÐp th¨m nhµ, gÆp mÆt ®øa con g¸i ®Çu lßng mµ «ng v« cïng th-¬ng nhí. Khi cÊt
tiÕng gäi con cïng víi ®iÖu bé “ võa b-íc, võa khom ng-êi ®-a tay chê ®ãn con” , cã lÏ
«ng rÊt vui vµ xóc ®éng, h¹nh phóc, tin r»ng ®øa con sÏ ®Õn víi m×nh. Nh-ng bÐ Thu
®· tõ chèi, ch¹y vµ kªu thÐt lªn gäi m¸. ¤ng S¸u v« cïng buån b·, thÊt väng, ®au ®ín.
- Trong hai ngµy phÐp ng¾n ngñi, «ng S¸u kh«ng ®i ®©u chØ quanh quÈn ë nhµ víi
con, ch¨m sãc con nh-ng bÐ Thu kh«ng nhËn cha khiÕn «ng v« cïng buån, … nh-ng
«ng s½n lßng tha thø cho con. T×nh yªu th-¬ng cña ng-êi cha dµnh cho con trë nªn bÊt
lùc khi «ng S¸u ®¸nh con bÐ mét c¸i vµo m«ng v× nã ®· hÊt miÕng trøng c¸ mµ «ng g¾p
ra khái b¸t c¬m lµm c¬m v¨ng tung toÐ.
- Cho ®Õn lóc chia tay, «ng nh×n con tr×u mÕn lÉn buån rÇu “ ®«i m¾t cña ng-êi cha
giµu t×nh th-¬ng yªu, ®é l-îng, cã phÇn thÊt väng, sî con kh«ng ®ãn nhËn t×nh c¶m cña
m×nh. Tr-íc cö chØ cña bÐ Thu, “ anh S¸u mét tay «m con, mét tay rót kh¨n lau n-íc
m¾t råi h«n lªn m¸i tãc con” . §ã lµ giät n-íc m¾t sung s-íng, h¹nh phóc cña mét
ng-êi cha c¶m nhËn ®-îc t×nh ruét thÞt tõ con m×nh.
b. T×nh c¶m cña «ng S¸u víi con ®· ®-îc thÓ hiÖn tËp trung vµ s©u s¾c ë phÇn sau
cña truyÖn, khi «ng S¸u ë trong rõng, t¹i khu c¨n cø.
158
 - Tr-íc hÕt lµ nçi nhí th-¬ng xen lÉn sù day døt, ©n hËn ¸m ¶nh «ng suèt nhiÒu
ngµy v× «ng ®· ®¸nh con khi nãng giËn. ¤ng S¸u ®óng lµ mét ng-êi cha hiÒn lµnh,
nh©n hËu, biÕt n©ng niu t×nh c¶m cha con. Råi lêi dÆn cña ®øa con: “ Ba vÒ, ba mua cho
con mét c©y l-îc ngµ nghe ba!” ®· thóc ®Èy «ng nghÜ ®Õn viÖc lµm mét chiÕc l-îc ngµ
dµnh cho con. Chøng tá «ng rÊt chiÒu con vµ lu«n gi÷ lêi høa víi con. => §ã lµ biÓu
hiÖn t×nh c¶m trong s¸ng vµ s©u nÆng cña ng-êi cha.
- KiÕm ®-îc khóc ngµ, anh vui s-íng nh- ®øa trÎ ®-îc quµ, råi ®Ó hÕt t©m trÝ, c«ng
søc vµo viÖc lµm c©y l-îc, c-a r¨ng, chuèt bãng, kh¾c ch÷… tØ mØ, cÇn mÉn, c«ng phu.
Lßng yªu con ®· biÕn ng-êi chiÕn sÜ thµnh mét nghÖ nh©n - nghÖ nh©n chØ s¸ng t¹o mét
t¸c phÈm duy nhÊt trong cuéc ®êi. Cho nªn nã kh«ng chØ lµ chiÕc l-îc xinh x¾n vµ quý
gi¸ mµ ®ã lµ chiÕc l-îc kÕt tô tÊt c¶ t×nh phô tö méc m¹c mµ ®»m th¾m, s©u xa, ®¬n s¬
mµ kú diÖu lµm sao! ChiÕc l-îc ngµ ??? thiªng liªng ®· lµm dÞu nçi ©n hËn vµ ¸nh lªn
niÒm hy väng kh¾c kho¶i sÏ cã ngµy anh S¸u ®-îc gÆp l¹i con, trao tËn tay nã mãn quµ
kû niÖm nµy.
- Nh-ng t×nh c¶m thËt ®¸ng th-¬ng, anh kh«ng kÞp ddwa c©y l-îc ngµ ®Õn tËn tay
cho con, ng-êi cha Êy ®· hy sinh trong mét trËn cµn. Tr-íc khi vÜnh biÖt con, «ng S¸u
vÉn nhí chiÕc l-îc, ®· chuyÓn nã cho ng-êi b¹n nh- mét cö chØ chuyÓn giao sù sèng,
mét sù uû th¸c, lµ -íc nguyÖn cuèi cïng cña ng-êi b¹n th©n: -íc nguyÖn cña t×nh phô
tö. §iÒu ®ã ®óng nh- «ng Ba nãi: “ chØ cã t×nh cha con lµ kh«ng thÓ chÕt ®-îc” . §ã lµ
®iÒu tr¨ng trèi kh«ng lêi, nã râ rµng vµ thiªng liªng h¬n c¶ mét lêi di chóc.
=> ¤ng S¸u qu¶ lµ mét ng-êi cha chÞu nhiÒu thiÖt thßi nh-ng v« cïng ®é l-îng vµ
tËn tuþ v× t×nh yªu th-¬ng con. Mét ng-êi cha ®Ó bÐ Thu sèt ®êi yªu quý vµ tù hµo.

Nh÷ng ng«i sao xa x«i

Lª Minh Khuª
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
159
 - Lª Minh Khuª, sinh n¨m 1949, quª TÜnh Gia - Thanh Ho¸
- Lµ thanh niªn xung phong lªn ®-êng Tr-êng S¬n.
- Thuéc thÕ hÖ nhµ v¨n thêi kú chèng Mü, b¾t ®Çu viÕt v¨n vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70.
* §Ò tµi:
+ Tr-íc 75: ViÕt vÒ cuéc sèng, chiÕn ®Êu cña TNXP, bé ®éi trªn ®-êng Tr-êng S¬n.
+ S¸u 75: ViÕt vÒ nh÷ng chuyÓn biÕn ®êi sèng XH vµ con ng-êi trªn tinh thÇn ®æi
míi.
- Së tr-êng: ViÕt vÒ truyÖn ng¾n víi ngßi bót miªu t¶ kinh tÕ, ®Æc s¾c (®Æc biÖt lµ
nh©n vËt n÷).
- T¸c phÈm chÝnh: Cao ®iÓm mµu h¹ (1978); §oµn kÕt (1980); Bi kÞch nhá (1993);
Mét m×nh qua ®-êng (tËp truyÖn - 2006).
II. T¸c phÈm
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn “ Nh÷ng ng«i sao xa x«i” lµ mét trong nh÷ng t¸c
phÈm ®Çu tay cña nhµ v¨n Lª Minh Khuª, viÕt n¨m 1971, lóc cuéc kh¸ng chiÕn chèng
Mü cña d©n téc ®ang diÔn ra ¸c liÖt.
2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt:
* Néi dung: TruyÖn “ Nh÷ng ng«i sao xa x«i” cña Lª Minh Khuª ®· lµm næi bËt
t©m hån trong s¸ng, m¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn ®Êu ®Çy gian khæ,
hy sinh nh-ng rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong trªn
tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n. §ã chÝnh lµ h×nh ¶nh ®Ñp, tiªu biÓu vÒ thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam
trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.
* NghÖ thuËt: TruyÖn sö dông vai kÓ lµ nh©n vËt chÝnh, cã c¸ch kÓ chuyÖn tù nhiªn,
ng«n ng÷ sinh ®éng, trÎ trung vµ ®Æc biÖt thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n
vËt.
3. Tãm t¾t:
- “ Nh÷ng ng«i sao xa x«i” lµ c©u chuyÖn kÓ vÒ ba n÷ thanh niªn xung phong:
Ph-¬ng §Þnh, Nho, Thao - tæ tr-ëng, lµm nhiÖm vô trinh s¸t mÆt ®-êng ë mét vïng
träng ®iÓm trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n. NhiÖm vô cña hä lµ quan s¸t ®Þch nÐm bom,
®o khèi l-îng ®Êt ®¸ ph¶i san lÊp do bom ®Þch g©y ra, ®¸nh dÊu vÞ trÝ c¸c qu¶ bom ch-a
næ vµ ph¸ bom.
- C«ng viÖc cña hä hÕt søc nguy hiÓm. §Æc biÖt, hä ph¶i b×nh tÜnh ®èi mÆt víi thÇn
chÕt trong mçi lÇn ph¸ bom - c«ng viÖc diÔn ra tõ ba ®Õn n¨m lÇn mçi ngµy.
- Hä ë trong mét c¸i hang d-íi ch©n cao ®iÓm. Cuéc sèng cña ba c« g¸i dï lµ kh¾c
nghiÖt vµ nguy hiÓm nh-ng vÉn cã nh÷ng niÒm vui hån nhiªn cña tuæi trÎ, nh÷ng gi©y
phót thanh th¶n th¬ méng vµ ®Æc biÖt hä g¾n bã, yªu th-¬ng nhau trong t×nh ®ång ®éi
dï mçi ng-êi c¸ tÝnh.
- Ph-¬ng §Þnh - nh©n vËt kÓ chuyÖn vµ còng lµ nh©n v Ët chÝnh lµ mét c« g¸i giµu
c¶m xóc, hay m¬ méng, hån nhiªn vµ lu«n nhí vÒ nh÷ng kû niÖm víi gia ®×nh vµ thµnh
phè cña m×nh. Trong mét lÇn ph¸ bom, Nho bÞ th-¬ng, Ph-¬ng §Þnh vµ chÞ Thao ®· hÕt
lßng lo l¾ng ch¨m sãc. Mét c¬n m-a ®¸ bÊt chît ®Õn trªn ®iÓm cao khiÕn c¸c c« hÕt søc
vui thÝch.
160
 5. Ng«i kÓ:
TruyÖn kÓ vÒ ng«i thø nhÊt, ng-êi kÓ lµ Ph-¬ng §Þnh, nh©n vËt chÝnh trong t¸c
phÈm.
T¸c dông: ThuËn lîi trong viÖc biÓu hiÖn thÕ giíi t©m hån c¶m xóc; suy nghÜ cña
nh©n vËt, ®ång thêi phï hîp víi néi dung t¸c phÈm t¨ng tÝnh ch©n thùc cho c©u chuyÖn.
B. Ph©n tÝch t¸c phÈm
I. Nh÷ng nÐt chung vµ nh÷ng nÐt riªng cña ba c« g¸i thanh niªn xung phong:
* Hä ®Òu thuéc thÕ hÖ nh÷ng c« g¸i TNXP thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü mµ tuæi
®êi cßn rÊt trÎ, thÊm nhuÇn lý t-ëng nªn ®· t¹m xa gia ®×nh, xa m¸i tr-êng, t×nh nguyÖn
vµo c¸i n¬i mµ sù mÊt cßn chØ diÔn ra trong nh¸y m¾t.
Hä lµm thµnh tæ trinh s¸t mÆt ®-êng gåm: Ph-¬ng §Þnh, Nho, chÞ Thao - ng-êi lín
tuæi h¬n c¶ vµ lµ tæ tr-ëng.
1. Hoµn c¶nh sèng chiÕn ®Êu:
- Hä sèng trªn mét cao ®iÓm gi÷a mét vïng träng ®iÓm trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng
S¬n, n¬i tËp trung mÊt bom ®¹n, sù nguy hiÓm vµ ¸c liÖt.
- C«ng viÖc ®Æc biÖt nguy hiÓm (ph¶i ch¹y ë trªn cao c¶ ban ngµy, ph¬i m×nh gi÷a
vïng träng ®iÓm b¾n ph¸ cña m¸y bay ®Þch; sau mçi trËn bom, ph¶i ®o khèi l-îng ®Êt
®¸, ®¸nh dÊu nh÷ng qu¶ bom ch-a næ, ph¸ bom).
- > §©y lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña 3 c« g¸i - mét c«ng viÖc v« cïng m¹o hiÓm,
lu«n c¨ng th¼ng thÇn kinh, ®ßi hái sù dòng c¶m b×nh tÜnh… “ Cã ë ®©u nh- thÕ nµy
kh«ng: ®Êt bèc khãi, kh«ng khÝ bµng hoµng, m¸y bay ®ang Çm × xa dÇn. ThÇn kinh c¨ng
nh- ch·o, tim ®Ëp bÊt chÊp c¶ nhÞp ®iÖu, ch©n ch¹y mµ vÉn biÕt r»ng kh¾p chung
quanh cã nhiÒu qu¶ bom ch-a næ. Cã thÓ næ b©y giê, cã thÓ chèc n÷a. Nh-ng nhÊt ®Þnh
sÏ næ… Råi khi xong viÖc quay l¹i nh×n c¶nh ®o¹n ®-êng mét lÇn n÷a, thë phµo, ch¹y
vÒ hang” .
2. Nh÷ng nÐt chung:
Tuy ba c« g¸i mçi ng-êi mét c¸ tÝnh, hoµn c¶nh riªng kh¸c nhau nh-ng hä ®Òu cã
phÈm chÊt chung cña ng-êi chiÕn sü thanh niªn xung phong ë chiÕn tr-êng.
* PhÈm chÊt:
- Cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao víi nhiÖm vô: (ë ®©y ®Çy bom Mü, c¸i chÕt cã thÓ
®Õn bÊt cø khi nµo nh-ng ®Ó th«ng m¹ch giao th«ng lu«n th«ng suèt nªn c¸c c« lu«n
vÉn s½n sµng cho viÖc ra trËn ®Þa; Cã nh÷ng lóc hä nghÜ ®Õn c¸i chÕt khi nguy hiÓm kÒ
bªn, nh-ng ®iÒu Êy chØ tho¸ng qua rÊt mê nh¹t nh-êng chç cho ý nghÜ lµm thÕ nµo ®Ó
nh÷ng qu¶ bom kia ph¶i næ - > §Æt nhiÖm vô lªn trªn c¶ tÝnh m¹ng).
- Dòng c¶m, gan d¹: (S½n sµng nhËn viÖc ph¸ bom mµ kh«ng cÇn sù trî gióp cña
®¬n vÞ, d¸m ®èi mÆt víi thÇn chÕt mµ kh«ng hÒ run sî). Sau mçi ®ît bom ®¸nh hä l¹i
lao lªn mÆt ®-êng lµm nhiÖm vô. Kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn hä bÞ bom vïi. Trong 3
ng-êi th× 2 ng-êi ®· tõng bÞ t-h-ong ®ã lµ Nho vµ Ph-¬ng §Þnh. Hä nãi vÒ c¸i chÕt nhÑ
nhµng. §Ó råi sau mçi trËn bom v-ît qua c¸i chÕt hä l¹i h¸t say s-a nh÷ng bµi h¸t t-¬i
vui.

161
 - Hä cã t×nh ®ång ®éi g¾n bã, th©n thiÕt, hiÓu ®-îc tÝnh t×nh, së thÝch cña nhau,
quan t©m ch¨m sãc nhau rÊt chu ®¸o (Ph-¬ng §Þnh bån chån, lo l¾ng khi chê Thao vµ
Nho ®i trinh s¸t bom trªn cao ®iÓm; khi Nho bÞ th-¬ng, Ph-¬ng §Þnh vµ chÞ Thao ®· lo
l¾ng, b¨ng bã ch¨m sãc Nho cÈn thËn víi mét niÒm xãt xa nh- chÞ em ruét thÞt.
+ T©m hån: C¶m thÊy cã ¸nh m¾t c¸c chiÕn sÜ ®ang dâi theo m×nh, t«i kh«ng sî n÷a.
T«i sÏ kh«ng ®i khom khi cã thÓ cø ®µng hoµng mµ b-íc tíi” - > b×nh tÜnh, tù tin thùc
hiÖn tõng thao t¸c ph¸ bom, ch¹y ®ua víi thêi gian ®Ó v-ît qua c¸i chÕt. Chi tiÕt miªu
t¶ nµy thèng nhÊt víi tÝnh c¸ch cña nh©n vËt lu«n mang trong m×nh lßng kiªu h·nh cña
mét c« g¸i Hµ Néi.
+ Lª Minh khuª ®· miªu t¶ ch©n thËt cô thÓ ®Õn tõng chi tiÕt khi t¹o nªn søc gîi t¶
trong tõng c©u, tõng ch÷ vÒ c¶m gi¸c c¨ng th¨ng, s¾c nhän rîn ng-êi khi kÒ cËn c¸i
chÕt “ ThØnh tho¶ng l-ìi xÎng ch¹m vµo qu¶ bom. Mét tiÕng ®éng s¾c ®Õn gai ng-êi cøa
vµo da thÞt t«i. T«i rïng m×nh vµ thÊy t¹i sao m×nh lµm qu¸ chËm. Nhanh lªn mét tÝ!
Vá qu¶ bom ®ang nãng. Mét dÊu hiÖu ch¼ng lµnh” . TiÕp ®ã lµ c¶m gi¸c c¨ng th¼ng chê
®îi tiÕng næ cña qu¶ bom.
- Sù khèc liÖt cña chiÕn tranh ®· t«i luyÖn t©m hån vèn nh¹y c¶m yÕu ®uèi thµnh
b¶n lÜnh kiªn c-êng cña ng-êi anh hïng c¸ch m¹ng.
- Qua dßng suy t- cña Ph-¬ng §Þnh, ng-êi ®äc kh«ng chØ thÊy sù to¶ s¸ng cña
phÈm chÊt anh hïng mµ cßn h×nh dung ®-îc thÕ giíi néi t©m phong phó ë c«.
- Ph-¬ng §Þnh (còng nh- Nho vµ Thao) lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cho thÕ hÖ trÎ ViÖt
Nam thêi chèng Mü cøu n-íc.
III. NghÖ thuËt ®Æc s¾c
- VÒ ph-¬ng thøc trÇn thuËt:
+ TruyÖn ®-îc kÓ b»ng ng«i thø nhÊt, ®iÓm nh×n bªn trong tõ nh©n vËt Ph-¬ng §Þnh
còng lµ nh©n vËt chÝnh. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ thÕ
giíi t©m hån cña nh©n vËt hiÖn lªn phong phó, ®Ëm nÐt.
+ Ng«i kÓ nµy còng t¹o ra mét ®iÓm nh×n phï hîp ®Ó miªu t¶ hiÖn thùc cña cuéc
chiÕn ®Êu ë mét träng ®iÓm trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n, lµm cho c©u chuyÖn ch©n
thùc h¬n.
- Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu:
+ Ng«n ng÷ trÇn thuËt phï hîp víi nh©n vËt kÓ chuyÖn - mét c« g¸i thanh niªn xung
phong trÎ trung ng-êi Hµ Néi - t¹o cho t¸c phÈm cã giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ tù nhiªn,
gÇn víi khÈu ng÷, trÎ trung vµ cã chÊt n÷ tÝnh.
+ Lêi kÓ rÊt linh ho¹t. Cã khi dïng nh÷ng c©u v¨n ng¾n, c©u tØnh l-îc, c©u ®Æc
biÖt, nhÞp nhanh t¹o sù nhÞp nhµng phï hîp víi kh«ng khÝ c¨ng th¼ng, khÈn tr-¬ng
n¬i chiÕn tr-êng. Nh÷ng ®o¹n håi t-ëng nhÞp kÓ chËm r·i, gîi nh÷ng kû niÖm cña tuæi
niªn thiÕu hån nhiªn, v« t- vµ kh«ng khÝ thanh b×nh tr-íc chiÕn tranh.
- Mét nÐt ®Æc s¾c næi bËt lµ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt rÊt ch©n thùc, sinh
®éng l¹i võa ®a d¹ng, tinh tÕ.

162
 IV. Qua ba nh©n vËt trong truyÖn, em c¶m nhËn nh- thÕ nµo vÒ tuæi trÎ ViÖt
Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü?
- C¶m phôc tr-íc lßng yªu n-íc, sù gan d¹, dòng c¶m, d¸m ®èi mÆt víi khã kh¨n
cña hä.
- Yªu mÕn bëi hä l¹c quan, yªu ®êi ngay trong hoµn c¶nh khãi löa ®¹n bom.
- Tù hµo vÒ tuæi trÎ ViÖt Nam trong kh¸ng chiÕn chèng Mü. BiÕt ¬n nh÷ng con
ng-êi ®· ®em c¶ tuæi thanh xu©n vµ tÝnh m¹ng cña m×nh ®Ó ®æi lÊy ®éc lËp tù do cho
Tæ quèc. Sù hy sinh cña hä ®· gãp phÇn to lín vµo sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, thèng
nhÊt ®Êt n-íc.
- Liªn hÖ víi b¶n th©n, béc lé ý thøc kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng c¸ch m¹ng
cña thÕ hÖ ®i tr-íc.
* Mét sè c©u hái xoay quanh néi dung bµi th¬
Tãm t¾t néi dung cèt truyÖn vµ nªu ý nghÜa cña truyÖn?
a. Tãm t¾t: Ba n÷ thanh niªn xung phong lµm thµnh mét tæ trinh s¸t mÆt ®-êng t¹i
mét ®Þa ®iÓm trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n. Hä gåm cã: hai c« g¸i rÊt trÎ lµ §Þnh vµ
Nho, cßn tæ tr-ëng lµ chÞ Thao lín tuæi h¬n mét chót. NhiÖm vô cña hä lµ quan s¸t ®Þch
nÐm bom, ®o khèi l-îng ®Êt ®¸ ph¶i san lÊp do bom ®Þch g©y ra, ®¸nh dÊu vÞ trÝ c¸c tr¸i
bom c-a næ vµ ph¸ bom. C«ng viÖc cña hä hÕt søc nguy hiÓm v× lu«n ph¶i ®èi mÆt víi
thÇn chÕt trong mçi lÇn ph¸ bom vµ ph¶i lµm viÖc gi÷a ban ngµy d-íi bom ®¹n cña
qu©n thï trªn mét tuyÕn ®-êng ¸c liÖt. Tuy vËy, hä vÉn l¹c quan yªu ®êi, vÉn cã nh÷ng
niÒm vui hån nhiªn cña tuæi trÎ, nh÷ng gi©y phót thanh th¶n, m¬ méng vµ ®Æc biÖt hä
rÊt g¾n bã, yªu th-¬ng nhau trong t×nh ®ång ®éi, dï mçi ng-êi mét c¸ tÝnh. C¸i hang ®¸
d-íi ch©n cao ®iÓm lµ “ ng«i nhµ” cña hä ®· l-u gi÷a biÕt bao kû niÖm ®Ñp cña ba c«
g¸i më ®-êng trong nh÷ng th¸ng ngµy gian khæ mµ anh hïng cña cuéc kh¸ng chiÕn
chèng Mü.
b. ý nghÜa cña truyÖn
- Lµm næi bËt t©m hån trong s¸ng, m¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn
®Êu v« cïng gian khæ, hy sinh nh-ng rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña nh÷ng c« g¸i thanh
niªn xung phong trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n. §ã chÝnh lµ h×nh ¶nh ®Ñp, tiªu biÓu vÒ
thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.
C©u 2: TruyÖn ®-îc trÇn thuËt tõ nh©n vËt nµo? ViÖc chän vai kÓ nh- vËy cã t¸c
dông g× trong viÖc thÓ hiÖn néi dung truyÖn?
- TruyÖn ®-îc trÇn thuËt tõ ng«i thø nhÊt vµ nh÷ng ng-êi kÓ chuyÖn còng lµ nh©n
vËt chÝnh. Sù lùa chän ng«i kÓ nh- vËy phï hîp víi néi dung t¸c phÈm vµ t¹o thuËn lîi
®Ó t¸c phÈm miªu t¶, biÓu hiÖn thÕ giíi t©m hån, nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ cña nh©n
vËt. §Ó cho nh©n vËt lµ ng-êi trong cuéc kÓ l¹i th× c©u chuyÖn sÏ thËt h¬n, cô thÓ vµ
sinh ®éng h¬n, t¹o cho ng-êi ®äc c¶m gi¸c tin vµo c©u chuyÖn h¬n. Vµ ë ®©y, truyÖn
viÕt vÒ chiÕn tranh, tÊt nhiªn ph¶i cã bom ®¹n, chiÕn ®Êu, hy sinh, nh-ng trong truyÖn
nµy, hiÖn lªn kh¸ râ lµ thÕ giíi néi t©m cña c¸c c« g¸i thanh niªn xung phong víi vÎ
®Ñp t©m hån cña mét thÕ hÖ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü. §ã còng lµ do c¸ch lùa chän

163
vµ kÓ cña t¸c gi¶ - nhÊt lµ vai kÓ ë ®©y l¹i lµ mét c« g¸i trÎ Hµ Néi cã c¸ tÝnh nhiÒu
méng m¬ víi nh÷ng kû niÖm ®Ñp cña thêi thiÕu n÷.
C©u 3: T×m hiÓu nh÷ng nÐt chung vµ nh÷ng nÐt riªng cña ba nh©n vËt c« g¸i thanh
niªn xung phong trong truyÖn.
a. NÐt chung:
- Hä ®Òu thuéc thÕ hÖ nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong thêi kú kh¸ng chiÕn
chèng Mü mµ tuæi ®êi cßn rÊt trÎ (nh- Ph-¬ng §Þnh vèn lµ mét c« häc sinh thµnh phè),
cã lý t-ëng, ®· t¹m xa gia ®×nh, xa m¸i tr-êng, tù nguyÖn vµo chiÕn tr-êng tham gia
mét c¸ch v« t-, hån nhiªn. ViÖc hä lÊy hang ®¸ lµm nhµ, coi cao ®iÓm ®Çy bom ®¹n lµ
chiÕn tr-êng hµng ngµy ®èi mÆt víi c¸i chÕt trong gang tÊc ®· nãi lªn tÊt c¶. NÐt chung
nµy kh«ng chØ cã ë ®©y mµ cßn ®-îc nãi ®Õn ë nhiÒu t¸c phÈm kh¸c nh- “ Göi em, c«
thanh niªn xung phong” cña Ph¹m TiÕn DuËt, “ kho¶ng trêi hè hom” cña L©m ThÞ Mü
D¹ vµ truyÖn ng¾n “ M¶nh tr¨ng cuèi rõng” cña NguyÔn Minh Ch©u… T¹o thµnh biÓu
t-îng g-¬ng mÆt ®Ñp vµ ®¸ng yªu c¶u nh÷ng c« g¸i më ®-êng thêi kh¸ng chiÕn chèng
Mü.
- Hä ®Òu cã nh÷ng phÈm chÊt chung cña nh÷ng chiÕn sÜ thanh niªn xung phong ë
chiÕn tr-êng: tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao ®èi víi nhiÖm vô, lßng dòng c¶m kh«ng sî hy
sinh, t×nh ®ång ®éi g¾n bã. Cã lÖnh lµ lªn ®-êng, bÊt kÓ trong t×nh huèng nµo, nguy
hiÓm kh«ng tö n¹n dï ph¶i ®èi mÆt víi m¸y bay vµ bom ®¹n qu©n thï, vµ ®· lªn ®-êng
lµ hoµn thµnh nhiÖm vô (®/c - SGK). Khi ®ång ®éi gÆp tai n¹n th× khÈn tr-¬ng cøu ch÷a
vµ tËn t×nh ch¨m sãc (c©u chuyÖn Nho bÞ th-¬ng khi ph¸ bom). Cuéc sèng vµ chiÕn ®Êu
ë chiÕn tr-êng thËt gian khæ, nguy hiÓm vµ lu«n c¨ng th¼ng nh-ng hä vÉn b×nh tÜnh,
chñ ®éng, lu«n l¹c quan yªu ®êi, trong hang vÉn vang lªn tiÕng h¸t cña ba c« g¸i.
- Cïng lµ ba c« g¸i trÎ víi cuéc sèng néi t©m phong phó ®¸ng yªu: dÔ c¶m xóc,
nhiÒu m¬ -íc, hay m¬ méng, dÔ vui, dÔ buån. Hä thÝch lµm ®Ñp cho cuéc sèng cña
m×nh, ngay c¶ trong hoµn c¶nh chiÕn tr-êng ¸c liÖt, Nho thÝch thªu thïa, chÞ Thao
ch¨m chÐp bµi h¸t, §Þnh thÝch ng¾m m×nh trong g-¬ng, ngåi bã gèi m¬ méng vµ h¸t…
C¶ ba ®Òu ch-a cã ng-êi yªu, ®Òu sèng hån nhiªn t-¬i trÎ (chi tiÕt trËn m-a ®¸ bÊt chît
®Õn vµ niÒm vui trÎ trung cña ba c« g¸i khi ®-îc “ th-ëng thøc” nh÷ng viªn ®¸ nhá.
b. NÐt riªng
- Nho lµ mét c« g¸i trÎ, xinh x¾n, “ tr«ng nã nhÑ, m¸t mÎ nh- mét que kem tr¾ng” ,
c« “ c¸i cæ trßn vµ nh÷ng cóc ¸o nhá nh¾n” rÊt dÔ th-¬ng khiÕn Ph-¬ng §Þnh “ muèn bÕ
nã lªn tay” . Nho l¹i rÊt hån nhiªn - c¸i hån nhiªn trÎ th¬: “ võa t¾m ë d-íi suèi lªn, cø
quÇn ¸o -ít, Nho ngåi, dåi ¨n kÑo” ; khi bÞ th-¬ng n»m trong hang vÉn nhæm dËy, xoÌ
tay xin mÊy viªn ®¸ m-a, nh-ng khi m¸y bay giÆc ®Õn th× chiÕn ®Êu rÊt dòng c¶m, hµnh
®éng thËt nhanh gän: “ Nho cuén trßn c¸i gèi, cÊt nhanh vµo tói” , Nho quay l-ng l¹i
chóng t«i, chôp c¸i mò s¾t lªn ®Çu” … Vµ trong mét lÇn ph¸ bom, c« ®· bÞ sËp hÇm, ®Êt
phñ kÝn lªn ng-êi.
- Ph-¬ng §Þnh còng trÎ trung nh- Nho lµ mét c« häc sinh thµnh phè, nh¹y c¶m vµ
hån nhiªn, thÝch m¬ méng vµ hay sèng víi nh÷ng kû niÖm cña tuæi thiÕu n÷ v« t- vÒ
gia ®×nh vµ vÒ thµnh phè trµo lªn vµ xo¸y m¹nh nh- sãng trong t©m trÝ c« g¸i. Cã thÓ
164
nãi ®©y lµ nh÷ng nÐt riªng cña c¸c c« g¸i trÎ Hµ Néi vµo chiÕn tr-êng tham gia ®¸nh
giÆc, tuy gian khæ nh-ng vÉn gi÷ ®-îc c¸i phong c¸ch riªng cña ng-êi Hµ Néi, rÊt tr÷
t×nh vµ ®¸ng yªu.
- Cßn Thao, tæ tr-ëng, Ýt nhiÒu cã tõng tr¶i h¬n, m¬ -íc vµ dù tÝnh vÒ t-¬ng lai cã
vÎ thiÕt thùc h¬n, nh-ng còng kh«ng thiÕu nh÷ng kh¸t khao vµ rung ®éng cña tuæi trÎ.
“ ¸o lãt cña chÞ c¸i nµo còng thªu chØ mµu” . ChÞ l¹i hay tØa ®«i l«ng mµy cña m×nh, tØa
nhá nh- c¸i t¨m. Nh-ng trong c«ng viÖc, ai còng gêm chÞ vÒ tÝnh c-¬ng quyÕt, t¸o b¹o.
§Æc biÖt lµ sù “ b×nh tÜnh ®Õn ph¸t bùc” : m¸y bay ®Õn nh-ng chÞ vÉn “ mãc b¸nh quy
trong tói, thong th¶ nhai” . Cã ai ngê con ng-êi nh- thÕ l¹i sî m¸u vµ v¾t: “ thÊy m¸u,
thÊy v¾t lµ chÞ nh¾m m¾t l¹i, mÆt t¸i mÐt” . Vµ kh«ng ai cã thÓ quªn ®-îc chÞ h¸t: nh¹c
sai bÐt, giäng th× chua, chÞ kh«ng h¸t tr«i ch¶y ®-îc bµi nµo. Nh-ng chÞ l¹i cã ba quyÓn
sæ dµy chÐp bµi h¸t vµ rçi lµ chÞ ngåi chÐp bµi h¸t.
=> Nh÷ng nÐt riªng ®ã ®· lµm cho c¸c nh©n vËt sèng h¬n vµ còng ®¸ng yªu h¬n.
C©u 4: ViÕt ®o¹n v¨n nªu c¶m nhËn vÒ nh©n vËt Ph-¬ng §Þnh (kho¶ng 12 - > 15
c©u).
Gîi ý: TriÓn khai c¸c ý sau:
Ph-¬ng §Þnh lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cña nh÷ng ng-êi con g¸i Hµ Néi vµo chiÕn
tr-êng ®¸nh giÆc.
- C« rÊt trÎ, cã thêi häc sinh hån nhiªn v« t- bªn ng-êi mÑ trong nh÷ng ngµy thanh
b×nh cña thµnh phè.
- Ngay gi÷a chiÕn tr-êng ¸c liÖt, Ph-¬ng §Þnh vÉn kh«ng mÊt ®i sù hån nhiªn,
trong s¸ng: c« hiÖn lªn rÊt ®êi th-êng, rÊt thùc víi nh÷ng nÐt ®Ñp t©m hån: nh¹y c¶m,
hay m¬ méng vµ thÝch h¸t (c¶m xóc cña §Þnh tr-íc c¬n m-a ®¸).
- Lµ c« g¸i kÝn ®¸o trong t×nh c¶m vµ tù träng vÒ b¶n th©n m×nh (hay ng¾m nh×n
m×nh qua g-¬ng, biÕt m×nh ®Ñp vµ ®-îc c¸c anh bé ®éi ®Ó ý nh-ng kh«ng tá ra s¨n sãc,
vån v·…nÐt kiªu kú cña nh÷ng c« g¸i Hµ Thµnh).
- T×nh c¶m ®ång ®éi s©u s¾c: yªu mÕn hai c« b¹n cïng tæ, yªu mÕn vµ c¶m phôc tÊt
c¶ nh÷ng chiÕn sÜ mµ c« gÆp trªn tuyÕn ®-êng Tr-êng S¬n. (ch¨m sãc Nho khi Nho bÞ
th-¬ng…).
- Ngêi lªn nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý: cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc, dòng c¶m,
b×nh tÜnh, tù tin… (thÓ hiÖn t©m tr¹ng suy nghÜ cña nh©n vËt trong mét lÇn ph¸ bom).
T¸c gi¶ am hiÓu vµ miªu t¶ sinh ®éng nÐt t©m lý cña nh÷ng n÷ thanh niªn xung phong.
=> Nh©n vËt Ph-¬ng §Þnh ®· ®Ó l¹i trong lßng ng-êi ®äc nçi niÒm ®ång c¶m, yªu
mÕn vµ sù kÝnh phôc vÒ phÈm chÊt tèt ®Ñp cña thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong cuéc kh¸ng
chiÕn chèng Mü.
C©u 5: ViÕt mét ®o¹n v¨n quy n¹p (12 c©u): “ Nh÷ng ng«i sao xa x«i” ®· kh¾c
ho¹ vÎ ®Ñp t©m hån cña thanh niªn Hµ Néi qua h×nh ¶nh Ph-¬ng §Þnh dòng c¶m
gan d¹ mµ còng thËt trong trÎo, méng m¬.
Gîi ý:
- §o¹n v¨n giµu chÊt th¬ (t©m tr¹ng tr-íc trËn m-a ®¸) => c¶m xóc b©ng khu©ng
xao xuyÕn, niÒm vui nçi buån chît ®Õn, chît ®i.
165
 - NiÒm tin Êy cø lÊp l¸nh m·i nh- ¸nh s¸ng cña nh÷ng ng«i sao xa x«i mµ kh«ng
g×, kh«ng mét thÓ lùc tµn b¹o, kh¾c nghiÖt nµo cã thÓ dËp t¾t ®-îc.
- Trong c¶m xóc b©ng khu©ng, xao ®éng, tho¸ng qua cña Ph-¬ng §Þnh, h×nh ¶nh
ng«i nhµ, ng-êi mÑ, nh÷ng g× th©n thuéc gÇn gòi ®Õn h×nh ¶nh lung linh cña nh÷ng
ng«i sao mµ t¸c gi¶ ®· h¬n mét lÇn nh¾c ®Õn, ¸nh s¸ng cña ®Ìn ®iÖn ngì lµ thùc mµ
nh- lµ ¶o. TÊt c¶ hiÖn lªn trong ¸nh s¸ng lung linh cña ký øc méng m¬, rÊt thiÕu n÷, rÊt
dung dÞ cña ng-êi Hµ Néi.

BÕn quª
NguyÔn Minh Ch©u
A. KiÕn thøc c¬ b¶n
I. T¸c gi¶:
- NguyÔn Minh Ch©u (1930 - 1989) Quª NghÖ An. ¤ng lµ c©y bót xuÊt s¾c cña v¨n
häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam.
- Sau 1975 «ng cã nhiÒu t×m tßi, ®æi míi vÒ t- t-ëng nghÖ thuËt.
- ¤ng ®-îc tÆng gi¶i th-ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.
II. T¸c phÈm:
1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn ng¾n “ BÕn quª” ®-îc in trong tËp truyÖn cïng tªn
cña NguyÔn Minh Ch©u xuÊt b¶n 1985.
2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt:
* Néi dung: TruyÖn ng¾n BÕn Quª cña NguyÔn Minh Ch©u chøa ®ùng suy ngÉm,
tr¶i nghiÖm s©u s¾c cña nhµ v¨n vÒ con ng-êi vµ cuéc ®êi, thøc tØnh ë mäi ng-êi sù tr©n
träng nh÷ng vÎ ®Ñp vµ gi¸ trÞ b×nh dÞ, gÇn gòi cña gia ®×nh, cña quª h-¬ng.
* NghÖ thuËt: næi bËt ë sù miªu t¶ t©m lý tinh tÕ, nhiÒu h×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu
t-îng, c¸ch x©y dùng t×nh huèng, trÇn thuËt theo dßng t©m tr¹ng cña nh©n vËt.
3. Tãm t¾t truyÖn:
- Nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, anh NhÜ tõng ®i nhiÒu n¬i trªn tr¸i ®Êt nh-ng cuèi ®êi
l¹i bÞ cét chÆt vµo gi-êng v× mét c¨n bÖnh hiÓm nghÌo. NhÜ kh«ng thÓ tù m×nh dÞch
chuyÓn lÊy m-êi ph©n trªn chiÕc gi-êng hÑp kª bªn cöa sæ.

166
 - Còng ë thêi ®iÓm Êy, NhÜ nh×n qua cöa sæ ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng cña b·i
båi bªn kia s«ng, n¬i bÕn quª quen thuéc, ngay phÝa tr-íc cöa sæ nhµ anh. Vµ ló n»m
liÖt gi-êng, nhËn ®-îc sù ch¨m sãc, anh míi c¶m nhËn ®-îc hÕt nçi vÊt v¶, sù tÇn t¶o
vµ ®øc hy sinh cña vî.
- Vµ trong anh bçng bõng lªn khao kh¸t ®-îc ®Æt ch©n lªn vïng ®Êt Êy, n¬i gµn gòi
nh-ng ®· trë nªn xa vêi víi anh bëi anh biÕt r»ng c¨n bÖnh hiÓm nghÌo sÏ kh«ng bao
giê gióp anh thùc hiÖn ®-îc ®iÒu Êy.
- Anh sai th»ng TuÊn - con trai thay anh sang bªn kia s«ng ch¬i loanh quanh mét
lóc. Chµng trai v©ng lêi nh-ng l¹i ham vui nªn muén chuyÕn ®ß. Vµ anh ®· chiªm
nghiÖm ®-îc mét quy luËt, ý nghÜa cña cuéc ®êi mét c¸ch s©u s¾c lµ con ng-êi ta trªn
®-êng ®êi thËt khã tr¸nh ®-îc nh÷ng c¸i vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh…
- PhÇn cuèi truyÖn kÓ vÒ viÖc NhÜ cè søc ®u m×nh, nhoµi ng-êi, gi¬ c¸nh tay ra
ngoµi cöa sæ kho¸t kho¸t nh- ra hiÖu khÈn thiÕt cho mét ng-êi nµo ®ã.
B. Ph©n tÝch t¸c phÈm

I. T×nh huèng truyÖn

Còng nh- nhiÒu truyÖn ng¾n kh¸c cña NguyÔn Minh Ch©u, truyÖn "BÕn quª" x©y
dùng trªn mét t×nh huèng nghÞch lý.
 Nh©n vËt chÝnh cña truyÖn lµ NhÜ r¬i vµo mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt, bÞ liÖt toµn th©n,
kh«ng thÓ tù m×nh di chuyÓn ®-îc. C¶ mét ®êi NhÜ ®· tõng ®i kh¾p mäi n¬i nh-ng råi
cuèi ®êi anh chØ muèn nhÝch tíi bªn cöa sæ mµ khã kh¨n nh- ph¶i ®i hÕt mét vßng tr¸i
®Êt.
 T×nh huèng trí trªu Êy l¹i dÉn ®Õn mét t×nh huèng tiÕp theo, còng ®Çy nghÞch lý.
Khi ®· ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng cña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tr-íc cöa sæ
nhµ anh th× anh còng nhËn ra mét c¸ch cay ®¾ng lµ sÏ kh«ng bao giê cã thÓ ®-îc ®Æt
ch©n lªn m¶nh ®Êt Êy, dï nã ë rÊt gÇn anh. NhÜ ®· nhê cËu con trai thùc hiÖn gióp m×nh
c¸i ®iÒu kh¸t khao Êy, nh-ng råi cËu ta l¹i kh«ng sao hiÓu næi c¸i kh¸t väng kú côc mµ
lín lao cña bè. Nã sµ vµo mét ®¸m ch-oi ph¸ cê thÕ bªn hÌ phè vµ cã thÓ ®Ó lì chuyÕn
®ß ngang duy nhÊt trong ngµy. C¸i lý cña hai bè con kh«ng mét chót ®ång c¶m th×
còng lµ mét ®iÒu nghÞch lý vËy. Ngay c¶ ng-êi vî mét ®êi tÇn t¶o, giµu t×nh yªu nh-ng
ph¶i ®îi ®Õn lóc s¾p gi· biÖt câi ®êi NhÜ míi c¶m nhËn thÊm thÝa ®-îc l¹i cµng lµ
nghÞch lý vµ trí trªu…
 ý nghÜa: §Æt nh©n vËt NhÜ vµo mét chuçi nh÷ng nghÞch lý nh- trªn, ph¶i ch¨ng t¸c
gi¶ muèn l-u ý ng-êi ®äc mét nhËn thøc vÒ cuéc ®êi : trong cuéc ®êi ng-êi ta thËt khã
tr¸nh khái nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh, th-êng h-íng ®Õn nh÷ng ®iÒu cao xa mµ
v« t×nh kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng vÎ ®Ñp gÇn gòi ngay bªn c¹nh m×nh.
II. C¶m xóc vµ suy nghÜ cña NhÜ vÒ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn n¬i quª.
- Giíi thiÖu vÒ hoµn c¶nh cña NhÜ.
+ Vµo buæi s¸ng ®Çu thu, qua khung cöa sæ NhÜ ®· nhËn ra vÎ ®Ñp cña bøc tranh
thiªn nhiªn n¬i quª h-¬ng.
167
 + Nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi mïa ®Ëm s¾c h¬n.
+ Con s«ng Hång mµu ®á nh¹t…
+ Vßm trêi thu nh- cao xanh h¬n.
+ §Æc biÖt lµ vÎ ®Ñp trï phó, trµn ®Çy s¾c sèng cña b·i båi “ mµu vµng thau pha lÉn
mµu xanh non” .
- Mçi c¶nh vËt thiªn nhiªn ®Òu mang mét nÐt ®Ñp riªng rÊt ®çi quen thuéc, b×nh dÞ.
VÎ ®Ñp Êy cßn thÊm ®Ém c¶m xóc cña con ng-êi ®· tõng ®i kh¾p ®ã ®©y mµ tËn cuèi
®êi míi ngì ngµng nhËn ra.
- NhÜ xóc ®éng tr-íc vÎ ®Ñp b×nh dÞ, th©n th-¬ng cña quª h-¬ng, xø së.
III. C¶m xóc vµ suy nghÜ cña NhÜ vÒ ng-êi vî
- Nh÷ng ngµy cuèi ®êi n»m trªn gi-êng bÖnh NhÜ míi c¶m nhËn ®-îc vÎ ®Ñp cña
Liªn - vî anh.
- Liªn ®· ph¶i chÞu bao nçi vÊt v¶, lo toan. Anh xãt xa khi lÇn ®Çu tiªn nh×n thÊy
“ Liªn mÆc tÊm ¸o v¸” - > VÎ ®Ñp b×nh dÞ, méc m¹c.
- Liªn tÇn t¶o, hy sinh thÇm lÆng “ suèt ®êi…thinh” .
- Cho dï ®· trë thµnh ng-êi ®µn bµ thÞ thµnh nh-ng ë Liªn ®· vÑn nguyªn vÎ ®Ñp
t©m hån trong s¸ng “ Còng nh-… nguyªn vÑn” .
- Vµ còng tËn cuèi ®êi anh míi thÊm thÝa t×nh c¶m gia ®×nh bëi anh ®· nhËn ra gia
®×nh lµ m¸i Êm h¹nh phóc, lµ n¬i n-¬ng tù v÷ng ch¾c.
IV. C¶m xóc vµ suy nghÜ vÒ kh¸t väng b×nh dÞ cuèi ®êi.
- Khi nhËn ra vÎ ®Ñp cña b·i båi bªn s«ng còng lµ lóc ë NhÜ bõng lªn mét niÒm
khao kh¸t ch¸y báng: ®-îc ®Æt ch©n lªn b·i båi ®ã.
- Kh¸t väng Êy thËt b×nh dÞ nh-ng ®Æt trong hoµn c¶nh cña NhÜ lóc bÊy giê nã l¹i
trë thµnh v« väng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn sù thøc tØnh, xãt xa cña NhÜ.
- Tõ viÖc nhê ®-a con trai kh«ng thµnh, cïng víi qu·ng ®êi tuæi trÎ cña m×nh, NhÜ
®· nghiÖm ra mét quy luËt cã tÝnh chÊt phæ biÕn cña ®-êi ng-êi “ Con ng-êi ta… vßng
vÌo” .
- Bëi thÕ hµnh ®éng NhÜ cè thu ng-êi “ gi¬ tay kho¸t kho¸t” nh- muèn thøc tØnh
mäi ng-êi: h·y mau chãng døt ra khái nh÷ng c¸i chïng ch×nh, vßng vÌo trªn ®-êng ®êi
®Ó h-íng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, bÒn v÷ng cña cuéc sèng.
- > NhÜ lµ kiÓu nh©n vËt t- t-ëng. Nhµ v¨n ®· göi g¾m vµo nh©n vËt nh÷ng ®iÒu
quan s¸t, suy ngÉm, triÕt lý vÒ cuéc ®êi con ng-êi. Qua nh©n vËt NhÜ t¸c gi¶ muèn nãi
víi chóng ta : mçi ng-êi h·y sím nhËn ra vµ biÕt tr©n träng, n©ng niu nh÷ng vÎ ®Ñp cña
quª h-¬ng xø së vµ t×nh c¶m gia ®×nh. ChØ cã tho¸t ra khái nh÷ng ®iÒu chïng ch×nh
mçi ng-êi míi cã thÓ h-íng tíi nh÷ng vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña cuéc sèng.
VI. NghÖ thuËt ®Æc s¾c :
- T×nh huèng truyÖn ®-îc x©y dùng trªn c¬ së mét chuçi nghÞch lý.
- X©y dùng kiÓu nh©n vËt t- t-ëng: Nh÷ng chiªm nghiÖm, triÕt lý cña t¸c gi¶ ®-îc
chuyÓn ho¸ vµo trong cuéc sèng néi t©m cña nh©n vËt, víi diÔn biÕn t©m tr¹ng d-íi sù
t¸c ®éng cña hoµn c¶nh, ®-îc miªu t¶ tinh tÕ, hîp lý.
- S¸ng t¹o nhiÒu h×nh ¶nh cã ý nghÜa biÓu t-îng.
168
 VII. TruyÖn ng¾n “ BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u ®· gîi cho em suy nghÜ
g× vÒ con ng-êi vµ cuéc ®êi.
* Gîi ý:
TruyÖn ng¾n “ BÕn quª” cña NguyÔn Minh Ch©u ®· gîi cho em suy nghÜ g× vÒ con
ng-êi, vÒ cuéc ®êi.
- Qua nh÷ng t×nh huèng ®Çy nghÞch lý x¶y ra ®èi víi nh©n vËt NhÜ, ta hiÓu cuéc
sèng vµ sè phËn con ng-êi cã nh÷ng ®iÒu ngÉu nhiªn v-ît ra khái nh÷ng dù tÝnh vµ -íc
muèn tÝnh to¸n cña con ng-êi. Cã nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ song kh«ng dÔ nhËn ra.
- Cuéc sèng thËt ®Ñp, c¸i ®Ñp b×nh dÞ gÇn gòi vµ t×nh yªu cña con ng-êi víi quª
h-¬ng, cuéc sèng thËt bÒn chÆt.
- Tõ ®ã c©u chuyÖn thøc tØnh ta ®õng ra vµo nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh ®Ó
h-íng ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc vèn gi¶n dÞ, gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cña cuéc sèng.
* Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬
C©u 1: Nªu t×nh huèng truyÖn “ BÕn Quª” vµ t¸c dông cña viÖc x©y dùng t×nh
huèng ®ã.
* T×nh huèng:
- C¨n bÖnh hiÓm nghÌo khiÕn NhÜ, ng-êi ®· ®i ®Õn hÇu kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi -
hÇu nh- bÞ liÖt toµn th©n kh«ng thÓ tù di chuyÓn ®-îc, dï chØ loµ nhÝch nöa ng-êi trªn
gi-êng bÖnh. TÊt c¶ mäi sinh ho¹t cña anh ®Òu ph¶i nhê vµo sù gióp ®ì cña ng-êi kh¸c
mµ chñ yÕu lµ cña Liªn, vî anh.
- T×nh huèng trí trªu Êy l¹i dÉn ®Õn mét t×nh huèng tiÕp theo, còng ®Çy nghÞch lý.
Khi NhÜ ®· ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng cña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tr-íc cöa
sæ nhµ anh, nh-ng anh biÕt r»ng sÏ kh«ng bao giê cã thÓ ®-îc ®Æt ch©n lªn m¶nh ®Êt
Êy, dï nã ë rÊt gÇn anh. NhÜ ®· nhê cËu con trai thùc hiÖn gióp m×nh c¸i ®iÒu khao kh¸t
Êy, nh-ng råi cËu ta l¹i sa vµo mét ®¸m ch¬i cê trªn hÌ phè vµ cã thÓ lì chuyÕn ®ß
ngang duy nhÊt trong ngµy.
* T¸c dông: T¹o ra mét chuçi nh÷ng t×nh huèng nghÞch lý nh- trªn, t¸c gi¶ muèn
l-u ý ng-êi ®äc mét nhËn thøc vÒ cuéc ®êi: cuéc sèng vµ sè phËn con ng-êi chøa ®ùng
nh÷ng ®iÒu bÊt th-êng, nh÷ng nghÞch lý, ngÉu nhiªn, v-ît ra ngoµi nh÷ng dù ®Þnh, -íc
muèn, c¶ nh÷ng hiÓu biÕt vµ toan tÝnh cña ng-êi ta. Bªn c¹nh ®ã, t¸c gi¶ cßn muèn göi
g¾m mäi suy ngÉm: trong cuéc ®êi, ng-êi ta h-íng ®Õn nh÷ng ®iÒu cao xa mµ v« t×nh
kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng vÎ ®Ñp gÇn gòi ngay bªn c¹nh m×nh.
C©u 2: Tãm t¾t truyÖn “ BÕn quª” kho¶ng 5 - 6 dßng:
Buæi s¸ng ®Çu thu, NhÜ bÞ bÖnh nÆng n»m bªn cöa sæ ®Ó Liªn - vî anh s¨n sãc. Anh
nghÜ suèt ®êi m×nh ®· lµm vî khæ. NhÜ nh×n qua cöa sæ ®· ph¸t hiÖn thÊy vÎ ®Ñp l¹ lïng
cña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tr-íc cöa sæ nhµ anh vµ trong anh bçng bõng lªn
khao kh¸t ®-îc ®Æt ch©n lªn vïng ®Êt Êy, anh còng biÕt r»ng sÏ kh«ng bao giê thùc hiÖn
®-îc ®iÒu Êy. Anh sai th»ng TuÊn (con trai) thay anh sang bªn kia s«ng ch¬i loanh
quanh mét lóc. Chµng trai v©ng lêi nh-ng l¹i ham vui nªn muén chuyÕn ®ß. Bän trÎ
hµng xãm sang gióp anh. Cô gi¸o KhuyÕn ghÐ vµo hái th¨m. NhÜ cè søc gi¬ tay ra
ngoµi cöa sæ nh- ra hiÖu khÈn thiÕt cho mét ng-êi nµo ®ã.
169
 C©u 3: T×m hiÓu nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt trong truyÖn mang tÝnh biÓu t-îng:
Trong truyÖn “ BÕn quª” , hÇu nh- mäi h×nh ¶nh ®Òu mang hai líp nghÜa: nghÜa thùc
vµ nghÜa biÓu t-îng. ý nghÜa biÓu t-îng ®-îc gîi ra tõ h×nh ¶nh thùc vµ hai líp nghÜa
nµy g¾n bã thèng nhÊt víi nhau ®em ®Õn cho truyÖn ng¾n nµy mét vÎ ®Ñp riªng: võa
gîi c¶m, sinh ®éng, võa kh¸i qu¸t triÕt lý.
- H×nh ¶nh b·i båi, bÕn s«ng vµ toµn bé khung c¶nh thiªn nhiªn ®-îc dùng lªn
trong truyÖn mang ý nghÜa biÓu t-îng cho vÎ ®Ñp gÇn gòi, b×nh dÞ, th©n thuéc cña quª
h-¬ng, xø së, cña nh÷ng g× th©n th-¬ng nhÊt mµ trong mét ®êi ng-êi th-êng dÔ dµng
l·ng quªn bëi chÝnh c¸i ®iÒu vßng vÌo hay chïng ch×nh th-êng m¾c ph¶i.
- Nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng nhît nh¹t khi míi në: ®Ëm s¾c h¬n khi ®· s¾p hÕt
mïa, råi l¹i cµng thÉm mµu h¬n, mét mµu tÝm thÉm nh- bãng tèi. §ã lµ ý nghÜa biÓu
t-îng vÒ kh«ng gian vµ thêi gian: c¸i ®Ñp gÇn gòi b×nh dÞ råi còng tµn phai bëi thêi
gian lu«n thay ®æi víi nh÷ng b-íc ®i cña nhÞp h¶i hµ.
- Nh÷ng t¶ng ®Êt lë bªn bê s«ng khi con lò ®Çu nguån ®· dån vÒ, ®æ ôp vµo trong
giÊc ngñ cña NhÜ b¸o hiÖu tr-íc sù sèng cña nh©n vËt NhÜ còng ®· s¾p lôi tµn.
- Ch©n dung vµ cö chØ cña NhÜ ë ®o¹n cuèi truyÖn: chØ cßn ®«i bµn tay víi nh÷ng
ngãn tay ??? chÆt võa run lÈy bÈy… C¸nh tay gÇy guéc ®-a ra ngoµi phÝa cöa sæ kho¸t
kho¸t nh- ®ang hôt hÉng, cè b¸m vÝu hiÖn t¹i nh-gn l¹i v« väng bëi chÝnh c¸i sù vßng
vÌo vµ chïng ch×nh cña ng-êi con. H×nh ¶nh nµy mang ý nghÜa biÓu t-îng s©u s¾c.
Ch©n dung cña NhÜ ë cuèi truyÖn lµ ch©n dung cña mét con ng-êi ®ang ®i vµo câi chÕt
nh-ng ®· thøc nhËn ®-îc cuéc ®êi vµ chÝnh m×nh trong “ mét nçi mª say ®Çy ®au khæ” ,
khiÕn mÆt mòi “ ®á rùng mét c¸ch kh¸c th-êng” . Hµnh ®éng cuèi cïng cña NhÜ cã thÓ
hiÓu lµ anh ®ang n«n nãng thóc giôc cËu con trai h·y mau kÎo lì chuyÕn ®ß duy nhÊt
trong ngµy. Nh-ng kh«ng dõng ë cô thÓ, h×nh ¶nh nµy cßn mang ý nghÜa kh¸i qu¸t. C¸i
c¸nh tay gi¬ lªn kho¸t kho¸t cña con ng-êi ®· b-íc tíi ng-ìng cöa cña c¸i chÕt ph¶i
ch¨ng lµ -íc muèn cuèi cïng cña NhÜ göi l¹i cho ®êi: anh muèn thøc tØnh mäi ng-êi
h·y sèng khÈn tr-¬ng, cã Ých, ®õng sa vµo nh÷ng c¸i “ vßng vÌo, chïng ch×nh” , h·y døt
ra khái nã ®Ó h-íng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, vèn rÊt gi¶n dÞ gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cña
gia ®×nh vµ cña quª h-¬ng.
C©u 4: Ph©n tÝch niÒm khao kh¸t cña nh©n vËt NhÜ trong giê phót cuèi cïng cña
cuéc ®êi.
- Trªn gi-êng bÖnh, qua khung cöa sæ, NhÜ ®· nhËn thÊy vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn
trong mét buæi s¸ng ®Çu thu víi nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi mïa th-a thít nh-ng
l¹i ®Ëm s¾c h¬n; con s«ng Hång mµu ®á nh¹t, mÆt s«ng nh- réng thªm ra: vßm trêi nh-
cao h¬n; vµ sau cïng lµ ®iÓm nh×n cña anh dõng l¹i ë c¸i b·i bªn kia s«ng vµ c¶ mét
vïng phï sa l©u ®êi cña b·i båi bªn kia s«ng Hång lóc nµy ®ang ph« ra tr-íc khung
cöa gian g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non - nh÷ng mµu s¾c
th©n thuéc qu¶ nh- da thÞt, nh- h¬i thë cña ®Êt mµu mì” . ThËt kú l¹, c¸i b·i båi vèn
quen thuéc gÇn gòi Êy bçng nh- míi mÎ víi anh trong buæi s¸ng ®Çu thu nµy, ngì nh-
lÇn ®Çu tiªn anh c¶m nhËn ®-îc tÊt c¶ vÎ ®Ñp vµ sù giµu cã cña nã. Bëi ®©y lµ mét ch©n
trêi gÇn gòi mµ l¹i xa l¾c v× ch-a hÒ bao giê ®i ®Õn” . Cho nªn trong c¸i giê phót c¶m
170
thÊy s¾p tõ gi· câi ®êi, trong anh bçng bõng dËy khao kh¸t m·nh liÖt lµ ®-îc ®Æt ch©n
mét lÇn lªn c¸i b·i båi bªn kia s«ng - c¸i b·i båi th©n quen cña quª h-¬ng mµ suèt c¶
cuéc ®êi d-êng nh- anh ®· quªn nã, hê h÷ng víi nã. Giê ®©y, thÊy l¹i ®-îc vÎ ®Ñp vµ
sù giµu cã cña nã th× ®· qu¸ muén vµ niÒm kh¸t khao Êy tuy bïng lªn m¹nh mÏ nh-ng
chØ lµ mét niÒm khao kh¸t v« väng, v× h¬n ai hÕt, anh biÕt ch¾c m×nh sÏ ch¼ng bao giê
®Õn ®-îc ®ã.
- Sang ®-îc bê s«ng bªn kia, víi NhÜ võa lµ -íc m¬, võa lµ suy ngÉm vÒ cuéc ®êi.
TÝnh biÓu t-îng tõ c¸i “ bªn kia s«ng” më ra hai tÇng ý nghÜa. Tr-íc hÕt ®ã lµ mét -íc
m¬: con ng-êi ta h·y ®i ®Õn c¸i “ bªn kia s«ng” cña cuéc ®êi mµ m×nh ch-a tíi. H×nh
¶nh con s«ng Hång phï sa?????? giíi gi÷a c¸i thùc vµ c¸i méng mµ chiÕc cÇu nèi lµ
con ®ß qua l¹i mçi ngµy chØ cã mét chuyÕn mµ th«i. Muèn ®Õn víi c¸i thÕ giíi -íc m¬
kia ®õng cã do dù, vßng vÌo mµ bá lì. ThÕ giíi -íc m¬ Êy ch¼ng qua chØ lµ trong t©m
t-ëng cña con ng-êi nªn cã thÓ nã sÏ lµ mét -íc m¬ tuyÖt mÜ hoÆc ch¼ng lµ c¸i g× cô
thÓ c¶. Tuy vËy nã l¹i lµ c¸i ®Ých mµ con ng-êi ta ph¶i ?????, kiÕm t×m, v-ît qua bao
nhiªu gian tru©n, khæ ¶i mµ ch-a ch¾c ®· ®Õn ®-îc. C¸i vïng “ ?????t©m t-ëng” Êy
kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®-îc nÕu ch-a ë ®é chÝn cña sù tõng tr¶i hoÆc qu¸ ng©y th¬.
Ch¼ng h¹n nh- TuÊn, con trai anh, do kh«ng hiÓu ®-îc c¸i thÕ giíi -íc m¬ kia cña NhÜ,
v©ng lêi bè mµ ®i nh-ng kh«ng hÒ biÕt v× sao nã ph¶i ®i, ë bªn kia s«ng cã g× l¹. Nã
s½n sµng vµ sµ vµo ®¸m ng-êi ch¬i ph¸ cê thÕ bªn hÌ” lµ lÏ dÜ nhiªn. Cßn NhÜ, khi biÕt
th»ng bÐ ®· ®i, t©m hån anh trµo d©ng bao nhiªu n¸o nøc. Nã còng lµ “ mét c¸nh buåm
võa b¾t giã c¨ng phång lªn” . H×nh ¶nh ®øa con, h×nh ¶nh cña -íc väng tõ “ c¸i mò cãi
réng vµnh vµ chiÕc s¬ mi mµu trøng s¸o” cø chËp chên, khi lµ ®øa con, khi chÝnh lµ
m×nh. H×nh ¶nh tuyÖt vêi, trÎ trung nµy lµ m¬ -íc cña anh.
- NiÒm khao kh¸t ®ã nãi lªn nhiÒu ®iÒu cã ý nghÜa:
+ Sù thøc tØnh vÒ nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, b×nh th-êng mµ s©u xa cña cuéc sèng -
nh÷ng gi¸ trÞ th-êng bÞ ng-êi ta bá qua, l·ng quªn, nhÊt lµ lóc cßn trÎ, khi nh÷ng ham
muèn xa vêi ®ang l«i cuèn con ng-êi t×m ®Õn.
§ã lµ sù thøc tØnh “ gièng nh- mét niÒm mª say pha lÉn víi nçi ©n hËn ®au ®ín”
nh-ng ®ã lµ mét “ sù thøc nhËn ®au ®ín s¸ng ng-êi cña con ng-êi” (Lª V¨n Tïng).
C©u 6: Ph©n tÝch h×nh ¶nh nh©n vËt NhÜ ë ®o¹n cuèi truyÖn.
§©y lµ h×nh ¶nh cuèi cïng cña nh©n vËt ®Ó l¹i mét Ên t-îng m¹nh mÏ vµ s©u s¾c
trong lßng ng-êi ®äc. T¸c gi¶ miªu t¶ mét nÐt ch©n dung kh¸c th-êng víi mét cö chØ
còng rÊt kh¸c th-êng cña nh©n vËt. Giê ®©y, trong nh÷ng kho¶nh kh¾c cuèi cïng cña
cuéc ®êi, NhÜ míi thÊm thÝa. Anh ®ang cè g¾ng bÊu chÆt tay vµo cöa sæ nh- b¸m chÆt
lÊy niÒm h¹nh phóc cuèi cïng. Anh run lªn trong nçi xóc ®éng, nçi mª say ®Çy ®au
khæ. Ph¶i ch¨ng lóc nµy, ranh giíi gi÷a sù sèng vµ c¸i chÕt máng manh nh- tê giÊy?
Ph¶i ch¨ng anh ®ang c¶me nhËn ®-îc sù ng¾n ngñi cña ®êi ng-êi? V× thÕ anh lÊy hÕt
søc “ ®u m×nh, nh« ng-êi ra ngoµi cöa sæ” nh- ®Ó ®-îc ®Õn gÇn h¬n víi miÒn ®Êt m¬
-íc. C¸nh tay gÇy guéc nh- khÈn thiÕt ra hiÖu cho con trai thùc hiÖn niÒm mong -íc
cuèi cïng nµy cña m×nh hay nh- muèn ch¹m vµo, muèn víi ®Õn miÒn ®Êt m¬ -íc?
C¸nh tay vÉy vÉy ®ã còng nh- ®ang vÉy chµo con ®ß, t¹m biÖt con ®ß quen thuéc ®·
171
chë nÆng m¬ -íc cña NhÜ, con ®ß ®· ®-a NhÜ sang s«ng trong t©m t-ëng, víi niÒm mª
say ®Çy ®au khæ víi quª h-¬ng, víi cuéc sèng. C¸i vÉy tay Êy nh- lêi vÜnh biÖt cña anh,
vÜnh biÖt tÊt c¶ nh÷ng g× lµ th©n thuéc, gÇn gòi, nh÷ng nÐt ®Ñp vÜnh h»ng cña ®êi sèng
mµ nhiÒu khi nh÷ng bËn rén lo toan, môc ®Ých cña cuéc sèng ®· che lÊp khiÕn cho
chóng ta kh«ng dÔ nhËn ra, khi nhËn ra th× còng lµ lóc anh ph¶i xa l×a. §ã còng lµ lêi
nh¾c nhë ®Çy xãt xa, day døt cña NguyÔn Minh Ch©u tíi tÊt c¶ chóng ta: h·y sèng cã
Ých, ®õng sa ®µ vµo nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh, nh÷ng c¸m dç, day døt ra khái
nã ®Ó h-íng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, vèn gi¶n dÞ, gÇn gòi vµ bÒn v÷ng cña gia ®×nh
vµ quª h-¬ng.
C©u 7: Em cã suy nghÜ g× vÒ nh÷ng ng-êi xung quanh NhÜ.
- Nh÷ng ng-êi xung quanh NhÜ lµ nh÷ng ng-êi rÊt tèt. Hä cã lÏ sèng ©n t×nh, quan
t©m ®Õn mäi ngowif. H×nh ¶nh cô gi¸o KhuyÕn s¸ng nµo ®i qua còng t¹t vµo th¨m NhÜ
lµ mét h×nh ¶nh ©n t×nh nu«i d-ìng t©m hån. Mét c©u hái th¨m vÒ søc khoÎ, mét lêi
®éng viªn, an ñi ©n cÇn. “ H«m nay «ng NhÜ cã vÎ khoÎ ra nhØ?” thËt cao quý vµ Êm ¸p
nghÜa t×nh. C¸c ch¸u HuÖ, Hïng, V©n. Tam, xinh t-¬i, ngoan ngo·n, nghe NhÜ gäi
chóng rÝu rÝt ch¹y lªn, xóm vµo, n-¬ng nhÑ gióp anh xª dÞch chç n»m tõ mÐp tÊm nÖm
ra mÐp tÊm ph¶n, lÊy gèi ®Æt sau l-ng NhÜ, lµm cho anh nh- trÎ l¹i “ toÐt miÖng c-êi víi
tÊt c¶, tËn h-ëng sù thÝch thó ®-îc ch¨m sãc vµ ch¬i víi” . HuÖ ®· gióp nhiÒu nªn ®·
quen víi viÖc ®ì cho NhÜ n»m xuèng. §Æc biÖt lµ vî con NhÜ. TuÊn kh«ng hiÓu môc
®Ých cña chuyÕn ®i, nh-ng vÉn s½n sµng nghe lêi bè, dÑp thó ®äc s¸ch l¹i ®Ó ®i sang
bªn kia s«ng. Vî NhÜ th× v× chång mµ tõ mét c« th«n n÷ trë thµnh ng-êi ®µn bµ thÞ
thµnh, vÉn mÆc ¸o v¸, tÇn t¶o vµ chÞu ®ùng, kh«ng kªu ca mét lêi. Cã g× h¹nh phóc h¬n
khi ®-îc sèng trong t×nh yªu th-¬ng cña gia ®×nh vµ quª h-¬ng nh- thÕ?
C©u 8: NhËn xÐt nµo sau ®©y ®óng víi c©u: “ §ªm qua lóc gÇn s¸ng, em cã nghe
thÊy tiÕng g× kh«ng?”
A. ChØ lµ mét c©u hái b×nh th-êng, kh«ng cã hµm ý g×?
B. Cã hµm ý nãi ®Õn viÖc ®Êt lë ven s«ng.
C. Cã hµm ý nãi ®Õn viÖc ®Êt lë ven s«ng, gîi sù ®æ vì, mÊt m¸t, gîi sù liªn t-ëng
®au lßng ®Õn t×nh tr¹ng nguy kÞch cña ng-êi chång ®ang èm, khiÕn anh lo buån thªm.
(C©u C ®óng víi c©u ®ã).

C©u 9: Gi¶i thÝch nhan ®Ò truyÖn “ BÕn quª” .

- §Æt tªn cho truyÖn ng¾n “ Bªn quª” , ®iÒu Êy võa b×nh th-êng, võa cã g× kh¸c
th-êng. Nã b×nh th-êng ë chç “ BÕn quª lµ n¬i sinh ho¹t ®«ng vui ë lµng quª nh- bÕn
n-íc, m¸i ®×nh, c©y ®a, bÕn quª cßn lµ n¬i bÕn ®Ëu cña con ®ß quen thuéc, cña nh÷ng
con ng-êi quª h-¬ng ®· tõng b«n ba ®©y ®ã, ®· tõng tr¶i qua nhiÒu sãng giã cña cuéc
®êi nay trë vÒ sèng nh÷ng ngµy th¸ng cuèi cïng, c¶m thÊy ®-îc che chë vµ b×nh yªn.
BÕn quª víi hä lóc nµy lµ n¬i tró ngô ªm ®Òm nhÊt trong cuéc ®êi mçi con ng-êi bëi
con ng-êi ta ai ch¼ng cã mét quª h-¬ng ®Ó mét ®êi g¾n bã. Cßn kh¸c th-êng lµ ë chç:
c¸i bÕn quª Êy, c¸i b·i båi bªn kia mµ nh©n vËt NhÜ h-íng vÒ ch-a h¼n lµ n¬i ch«n rau
c¾t rèn cña anh? Cã lÏ ®ã lµ quª h-¬ng cña nh÷ng ng-êi mµ anh nh×n thÊy: c¶ mét ®¸m
172
kh¸ch ®îi ®ã, quª h-¬ng cña nh÷ng ng-êi ®i bé hay d¾t xe ®¹p, râ h¬n n÷a, trong são
Êy cã “ mét vµi tèp ®µn bµ ®i chî vÒ ®ang ngåi kh¸o chuyÖn hoÆc xæ tãc ra b¾t chÊy”
®»ng kia. Víi nh©n vËt NhÜ, ®©y chØ lµ mét miÒn t-ëng nhí, mét m¬ -íc xa x«i. Con ®ß
sang bªn kia s«ng còng lµ con ®ß chë niÒm ao -íc gÇn gòi mµ xa vêi cña anh. Vµ con
®ß ®Õn bÕn bê còng lµ thùc hiÖn niÒm ao -íc Êy. Nhan ®Ò truyÖn cho thÊy c¸ch lùa
chän ®Ò tµi cña t¸c gi¶ thËt dung dÞ nh-ng mang tÝnh biÓu t-îng s©u s¾c. §ã lµ mét ®Æc
®iÓm nghÖ thuËt bao trïm cña “ BÕn quª” t¹o nªn c¸ch hiÓu ®a d¹ng vµ ý nghÜa nhiÒu
tÇng cña thiªn truyÖn.
10. NhËn xÐt nghÖ thuËt miªu t¶ c¶nh thiªn nhiªn trong truyÖn “ BÕn quª” .
- Thiªn nhiªn trong truyÖn ng¾n “ BÕn quª” kh«ng mang vÎ ®Ñp nh- thiªn nhiªn
trong nhiÒu thi phÈm kh¸c mµ ta ®· ®-îc biÕt. NÕu nh- trong c¸c t¸c phÈm “ C« T«”
cña NguyÔn Tu©n, “ Sang thu” cña H÷u ThØnh. "§oµn thuyÒn ®¸nh c¸" cña Huy CËn
hay "LÆng lÏ Sa Pa" cña NguyÔn Thµnh Long… c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp rùc rì, lung linh,
huyÒn ¶o, méng m¬ ®-îc c¶m nhËn qua t©m hån rung c¶m cña ng-êi nghÖ sÜ th× trong
truyÖn ng¾n "BÕn quª", thiªn nhiªn hiÖn lªn dung dÞ h¬n qua c¶m nhËn cña mét ng-êi
con quª h-¬ng. §o¹n truyÖn ®· thÓ hiÖn râ c¸i c¶m quan hiÖn thùc cña ng-êi viÕt - mét
c¸i nh×n thiªn nhiªn, khung c¶nh rÊt ®êi, rÊt gÇn gòi. Trong nh÷ng gi©y phót cuèi ®êi,
anh nh×n ra ngoµi cöa sæ, nhËn thÊy nh÷ng thay ®æi rÊt nhá nhÆt nh- "nh÷ng c¸nh hoa
b»ng l¨ng d-êng nh- thÉm mµu h¬n - mét mµu tÝm thÉm nh- bãng tèi". Nh÷ng tia n¾ng
sím ®ang tõ tõ tõ di chuyÓn tõ mÆt n-íc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, vµ c¶
mét vïng phï sa l©u ®êi cña b·i båi bªn kia s«ng Hång lóc nµy ®ang ph« ra tr-íc
khung cöa gian g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non - nh÷ng
mµu s¾c th©n thuéc qu¸ nh- da thÞt, nh- h¬i thë cña ®Êt mµu mì". Nh÷ng s¾c mµu th©n
thuéc nh- khÝ trêi, h¬i thë, gÇn gòi nh- ®êi sèng nh-ng d-êng nh- lÇn ®Çu tiªn NhÜ
míi nhËn ra, míi thÊm thÝa hÕt vÎ ®Ñp cña nã. Ph¶i ch¨ng, trong cuéc sèng b×nh dÞ
còng cã nh÷ng nÐt ®Ñp cña nã nhiÒu khi kh«ng dÔ nhËn ra. Trong c©uhái anh hái vî:
"§ªm qua em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng?" ta b¾t gÆp nh÷ng ©m thanh quen thuéc mµ
b×nh th-êng NhÜ còng ch¼ng bËn t©m, nh-ng giê ®©y víi anh nã thËt th©n thuéc vµ quý
gi¸ biÕt bao! H×nh nh- ??? cø trë ®i trë l¹i trªn con s«ng nh- ®äng l¹i trong t©m t-ëng
cña NhÜ, anh qu¸ hiÓu r»ng m×nh chØ cã thÓ sang bê ®Êt m¬ -íc trong t©m t-ëng mµ
th«i. C¸nh buåm t-îng tr-ng cho sù nghÌo ®ãi cña quª h-¬ng ®-îc nh×n d-íi con m¾t
®Çy t×nh yªu vµ xãt xa cña NhÜ, M¶nh vµ trªn c¸nh buåm hay trªn tÊm ¸o cña Liªn…
®ã lµ tÊt c¶ h×nh ¶nh quª h-¬ng gÇn gòi, yªu th-¬ng mµ nÆng trÜu niÒm xãt xa, th-¬ng
c¶m.

173