Tema 1 : Hyrje ne Sistemet Kompjuterike

dhe Rrjetat kompjuterike

Do te studiojme:
Hardware e sistemit kompjuterik dhe
infrastruktura e teknologjise se informacionit
Teknologjite Input/Output
Kategorite e kompjuterave
Software te sistemit kompjuterik
Gjuhet e programimit
Rrjetat kompjuterike
Hyrje ne sistemin kompjuterik
⚫ Nje kompjuter eshte nje pajisje elektronike e afte te perpunoje
dhe ruaje informacion.

Paraqitet si struktura hierarkike me dy nivele:

I. - hardware = pjeset fizike te kompjuterit
II. - software = programet, te cilat klasifikohen ne programe
aplikative dhe te sistemit
Nje kompjuter konsiston ne:

◦ Njesine qendrore te perpunimit (CPU)

◦ Memorja kryesore
◦ Memorja dytesore
◦ Pajisjet input (hyrese = tastiera, mouse etj)
◦ Pajisjet dalese (output = monitori, printeri etj)
◦ Busi (Linjat) i komunikimit
◦ Pajisjet e komunikimit
 Communication Secondary
Devices Storage
- Magnetic disk

Buses
Central Processing Primary Storage
Unit (CPU)

Input Devices Output Devices

- Keyboard - Printers
Njesia e sistemit
⚫ Cilet jane komponentet brenda njesise se sistemit?
power drive
supply bays

Procesori
processo
Memorja r

Kartat
adaptore port
s
memor
y
▪ Karta zeri
▪ Karta video
Portat
Drive bays
Furnizuesi i
sound
energjise video
card
card
Cfare eshte motherboard?

Quhet ndryshe
“system board”
Mban kartat
adaptuese, cipet e
procesorit dhe
cipet e memorjes
Skema e thjeshtuar e motherboard-it.
CPU (Central Processing Unit)
Procesori është pjesa më e rëndësishme në kompjuter e cila është
njësi përpunuese dhe kontrolluese e kompjuterit ose ndryshe quhet
truri i kompjuterit.
CPU konsiston në dy pjesë:
Njësia e Kontrollit CU (dekodim/sinkronizim) dhe Njësia Aritmetike
Logjike ALU (veprime aritmetike dhe logjike).
Këto njësi marrin instruksione dhe të dhëna, dekodojnë dhe
ekzekutojnë instruksionet dhe ruajnë rezultatet në memorje nëse
duhet të përdoren më vonë.
CPU është një çip silikoni (ku perfshihen tranzistorat) me qarqe të
shumëfishtë.
Meqë çipi është shumë i vogël zakonisht quhet mikroprocesor, ose
thjesht një procesor. Shumë prej kompjuterave moderne përdorin
procesore që kombinojnë dy ose më shumë “bërthama” në një çip
të vetëm. Këto quhen procesore multicore dhe janë në gjendje të
performojnë më shumë se një detyrë në të njëjtën kohë
(multitasking). Psh, ata mund të kryejnë një llogaritje në excel dhe
të procesojnë një dizanj grafik në të njëjtën kohë.
⚫ CPU:
◦ Manipulon te dhenat ne forma te perdorshme
dhe kontrollon pjeset e tjera te sistemit
kompjuterik. Procesori operon ne perputhje me
sekuencen e instruksioneve qe perbejne
programin rezident ne memorjen kryesore.
Procesori
⚫ Cfare eshte central processing unit (CPU)?

Interpreton dhe ekzekuton Processor

Arithmetic
Arithmetic
instruksionet baze te Control
Control Logic Unit
Logic Unit
Unit
Unit
kompjuterit. Ajo perbehet: (ALU)
(ALU)

▪ Njesia e kontrollit CU Instructions

Data
drejton dhe kordinon Information
veprimet ne kompjuter

▪ Arithmetic logic unit Input

Data
Memo Informa Output
Devices ry tion Devices
(ALU) = Njesia Arithmetike
dhe Logjike kryen veprimet
Instructions
logjike dhe matematike. Data
Information

Storage
Devices
Procesori
⚫ Cfare eshte nje cikel makine?
Nje cikel makine perbehet nga kater veprime kryesore:

hapi 1. Fetch (Terheqja)

Leximi i instruksioneve dhe te
dhenave nga memorja

Memory
Hapi 2.
Step 4. Memorizim Dekodimi
Shkrim I rezultateve ne Perkthim I
memorje instruksioneve ne
Processor komanda
ALU Control Unit
Step 3.
EKZEKUTIM
kryerja e veprimit
⚫ Karakteristikat e CPU dhe te memorjes
kryesore jane shume te rendesishme per
te percaktuar aftesite dhe shpejtesine e
kompjuterit.
Njesia arithmetike dhe logjike ALU dhe
njesia e kontrollit CU jane komponentet
berthame te procesorve.
⚫ ALU performon te gjitha veprimet
matematikore dhe logjike.
⚫ Ajo kryen mbledhje, zbritje, shumezim,
pjestim, duke percaktuar nese nje numer
eshte pozitiv, negativ ose zero.
⚫ ALU performon edhe veprimet logjike si
AND, OR, EX-OR etj etj
⚫ Njesia e kontrollit CU koordinon dhe
kontrollon pjeset e tjera te sistemit
kompjuterik.
⚫ Ajo lexon programin e memorizuar, nje
instruksion ne nje kohe dhe udhezon
komponentet e tjere te kryejne detyrat e
tyre.
 Procesori
⚫ Cilin procesor do te zgjidhni?
Sa me I shpejte eshte procesori, aq me I shtrenjte eshte
kompjuteri
Intel Processor Desired Clock Speed
Itanium or Xeon 1.3 GHz and up

Pentium family
3.0 GHz and up
2.4 GHz to 3.0
Celeron GHz
Up to 2.4 GHz

2.2 GHz and up

⚫ Memorja primare:
◦ ruan perkohesisht te dhenat dhe instruksionet
e programit gjate procesimit
◦ është memorje e shpejtë, e kushtueshme dhe
me kapacitet të kufizuar.
◦ është e organizuar sipas kësaj hierarkie:

I. Regjistrat e brendshëm të mikroprocesorit

II. Memorja cashe
III. Memorja qendore
Regjistrat e brendshëm të mikroprocesorit

Janë niveli më i lartë i hierarkisë ose memorja më e shpejtë.

Memorja CASHE

Është një memorje relativisht e vogël, shumë e shpejtë dhe e vendosur shumë
afër mikroprocesorit.
Madje, kompjuterat e sotëm e kanë të inkorporuar në çipin e procesorit. Kjo
memorje operon me shpejtesinë e mikroprocesorit. Në këtë memorje
memorizohen të dhënat dhe komandat që përdoren më shpesh nga CPU.

Memorja Qendrore

Tërësia e instruksioneve që i tregojnë kompjuterit se si të manipulohen

informacionet quhet program”. Programi në ekzekutim dhe të dhënat që
duhen përpunuar janë vendosur në kujtesën qëndrore (main memory).
Njësia më e vogël përbërëse e kujtesës quhet qelizë dhe ajo mban sasinë e
informacionit për 1 bit. Qelizat bashkohen për të formuar fjalen (word). Çdo
fjalë karakterizohet nga adresa dhe përmbajtja. Informacionet paraqiten
brenda kompjuterit si sinjale elektrike në formën e impulseve numerike që
paraqesin ose gjendje me tension të lartë “on” ose gjendje me tension të
ulët
“off”.
Paraqitja e të dhënave si kombinim bitesh quhet kodim binar. Kodimi binar
informacionit lehtëson shumë paraqitjen elektrike të informacioneve.
Memorja qendrore paraqitet në dy forma RAM dhe ROM.
Random Access Memory (RAM) – kujtesa e punës, ruan programin apo tё dhёnat qё
CPU do tё procesojё.
-Regjistrues me akses fakultativ (adresa)
-Regjistrues për të shkruar dhe për të lexuar

Ky regjistrues i përgjigjet memories (kujtesës) afatshkurtër të kompjuterit. Këtu

ndodhen krahas të dhënave të sistemit të punës (operativ), programet që janë në
punë, së bashku më të dhënat që po përpunohen. Madhësia e kapacitetit të punës
vendos edhe për shpejtësinë e kompjuterit. Nёse kompjuterit i shkёputet energjia
apo fiket, informacioni qё mbahet nё RAM humb, nёse nuk kemi kryer
paraprakisht veprime tё tilla si ruajtje tё informacionit.
Read Only Memory (ROM) -Vetëm kapacitet lexues (regjistrues vlerash).
Përmban: komanda elementare për vendosjen në punë të kompjuterit

Ky regjistrues përfaqëson memorjen afatgjatë tëkompjuterit. Këtu regjistrohen

gjithë komandat e nevojshme për funksionimin elementar (ndezja e kompjuterit,
ngarkimi i sistemit të punës (operativ), bashkëpunimi i komponenteve të veçantë).
Përmbajtja e kësaj memorjeje nuk mund të ndryshojë.
⚫ Memorja dytesore
◦ Pajisjet ruajne te dhenat kur ato nuk po
procesohen.

❑ Hard disku –mban një sasi shumë të madhe informacioni, disa qindra Gigabyte dhe lejon
një shpejtësi të madhe të aksesimit të tij. Hard-disqet mund të jenë të brendshëm ose të
jashtëm në varësi të mënyrës së instalimit të tyre.
❑ USB flash drive – janё tё vogla dhe tё lehta pёr tu transportuar. Ato mund tё mbajnё sasi te medha
informacioni
❑ Disqet DVD – Janё tё ngjashёm me CD-ROM por mund tё mbajnё mё shumё informacion
se CD. Zakonisht pёrdoren pёr filma, lojra multimediale etj.
❑ CD-ROM – ёshtё njё disk optik qё mban tё dhёna, qё mund tё lexohen pёrmes pёrdorimit
tё njё rrezeje laser. Nё CD-ROM vetёm mund tё lexohen tё dhёnat.
❑ Karta e memorjes- ёshtё njё disk kompakt qё pёrdoret tё ruajtur tё dhёna dixhitale. Kёto
pёrdoren nё kamera dixhitale, nё telefonat smart etj.mё tё mёdha informacioni. USB lidhet me
kompjuterin pёrmes portave USB.
⚫ Pajisjet input
◦ Konvertojne te dhenat dhe instruksionet ne
trajte elektronike ne menyre qe te hyjne ne
kompjuter.
⚫ Pajisjet output
◦ Konvertojne te dhenat elektronike qe
prodhohen nga kompjuteri pas procesimit dhe i
shfaqin ne forma te kuptueshme nga njeriu.
⚫ Pajisjet e komunikimit:
◦ sigurojne lidhje midis kompjuterit dhe rrjetave
te komunikimit.
Shembuj të pajisjeve Input:

Mouse – ёshtё njё nga pajisjet kryesore pёr tё:

● Komunikuar me kompjuterin;
● Hapur programe;
● Pozicionuar shpejt dhe thjesht nё vendin e duhur;
● Zgjedhur materiale tё ndryshme
● Bёrё veprime tё ndryshme sipas programeve

Tastiera ёshtё njё pajisje hyrёse qё pёrdoret pёr futjen e tё

dhёnave nё njёsinё qёndrore. Tastat janё si celёsa elektrikё, ku
çdo njёri prej tyre pёrfaqёsohet me njё shenjё tё veçantё. Nё
pjesёn qёndrore ёshtё vendosur grupi i tastave alfanumerikё, i cili
pёrfaqёson shkronjat, numrat, shenjat e pikёsimit, hapёsira,
veprime matematike tё tjera.
Skaneri ёshtё njё pajisje qё transferon tekstin e printuar dhe imazhe nё njё kompjuter

Web camera ёshtё njё pajisje qё pёrdoret pёr tё komunikuar nё Internet. Pёrmes kamerave
pёrdoruesit tё shohin njёri-tjetrin dhe lёvizjet nё kohё reale. Kamerat mund tё pёrdoren pёr tё
regjistruar video dhe pёr tё bёrё fotografi. Kamerat e jashtme lidhen me kompjuterat pёrmes
portave USB. Shumica e laptopёve i kanё kamerat tё instaluara brenda tyre

Mikrofoni ёshtё njё pajisje qё i lejon sinjalet tё konvertohen nё file dixhitale

qё mund tё ruhen nё kompjuter. Mikrofonat mund tё jenё tё veçantё ose
tё inkorporuar me kufjet ose tё vendosur nё brendёsi tё laptopit.

Pajisje tё tjera input: kamera dixhitale, tabletat grafike, ekranet me

prekje, lexuesit e barkodeve, dёrrasat e bardha interaktive, etj.
⚫ Cfare eshte nje mouse?

▪ Pajisje pointuese qe mouse

buttons wheel
kontrollon levizjen e nje button
pointeri (tregues)

ball

Pajisjet pointuese
mouse pad
 Touchpad eshte nje pajisje e
vogel katrore, e sheshte e
ndjeshme nga prekjet
Pointing stick nje pajisje
pointuese me forme si nje gome
lapsi i pozicionuar midis celsave
ne tastiere. te tjera pointuese
Pajisje
Pajisje te tjera pointuese
⚫ Cfare eshte touch screen?

Ekrani i ndjeshem ndaj

prekjeve
Skaneri dhe pajisjet lexuese
Flatbed

⚫ Cfare eshte nje skaner?

Pajisje me ndjeshmeri nga
Pen or
drita qe lexon te dhena Handheld

grafike dhe tekst.

▪ Perdoret per procesim imazhi,
i konverton dokumentat ne Sheet-fed

trajte elektronike.

Drum
 Shfaqin te dhenat pas procesimit,
▪ Nje pajisje Output eshte nje komponent hardware qe i jep perdoruesit
informacion te vlefshem

Pajisjet Output
p. 300 Fig. 6-1 Next
Shembuj te pajisjeve Output
Monitori
Nё kompjuterat e sotёm informacioni qё ne pёrpunojmё, i çfarёdo lloji qoftё ai, ёshtё i shfaqur
gjatё gjithё kohёs nё monitor, nё mёnyrё qё mund tё ndiqet vazhdimisht. Monitori është njësi
dalëse në kompjuter i cili shërben që të dhënat e përpunuara nga procesori dhe të përgatitura
nga kartela grafike t’ia paraqes përdoruesit të kompjuterit.

Printerat
Printerat janё pajisje qё pёrdoren pёr shtypjen e dokumenteve të punuara në letër (nxjerr
materialet nё formё tё shkruar).

Kufjet
Kёto pajisje vendosen nё kompjuter dhe pёrdoren pёr tё dёgjuar zёrin qё
vjen nga ky i fundit. Disa kufje inkorporojnё gjithashtu edhe mikrofonё.
 Altoparlanti
Kёto pajisjen lidhen me kompjuterin me anё tё portave pas tij dhe mbajnё njё kartё zёri. Kjo
kartё pёrdoret pёr tё kapur dhe pёr tё luajtur regjistrimet qё mund tё kemi bёrё.

Ploteri
Ploteri është njësi dalëse në kompjuter i cili përdoret për shtypjen e dokumenteve me formate
letre të mëdha si projekte, reklama të ndryshme etj. Ploterin më së shumti e përdorin
shtypshkronjat, zyrat projektuese të inxhinierëve dhe arkitektëve dhe ata që punojnë reklama
etj.

Projektori
Është njё pajisje e njёjtё me monitorin, por dallimi ёshtё se projektori bёn paraqitjen e desktopit
nё tabela dhe me dimensione shumё mё tё mёdha se monitori.
 Monitori
Shfaq informacion ne trajte vizuale
Monitori CRT :
- permban tuba me rreze katodike CRT
- ekrani i veshur me pika prej materiali fosforeshent. Cdo pike (pixel)
perbehet nga 3 ngjyra : e kuqe, e gjelber dhe blu
Permasat variojne: 15, 17, 19, 21, 22 inch

p. 302
 portrait

Pajisje output qe prodhon

informacion tekst dhe
grafik ne leter.
Dy orientime: portrait dhe
landscape

landscape

Printerat
Kufjet dhe boxet

Pajisje qe prodhojne muzike, biseda etj

⚫ Buset
◦ jane linja elektrike komunikimi qe sherbejne
per transmetim te dhenash dhe sinjalesh midis
pjeseve te sistemit kompjuterik.
Central Processing Unit (CPU) Memorja primare

Arithmetic Logic Unit (ALU)

I
22 + 11 = 33
8
Control Unit
# U

Busi data

Busi I adresave
Bus I kontrollit
⚫ Busi i komunikimit klasifikohet ne:
◦ Data bus
● Linja elektrike qe transmetojne te dhenat midis
njesive.
◦ Bus i adresave:
● Linjat elektrike te cilat transmetojne adresen e
memorjes ku do shkruhet nje rezultat ose nga do
lexohet nje e dhene.
◦ Busi I kontrollit
● Transmeton sinjalet e kontrollit qe gjenerohen nga CU
dhe koordinojne cdo veprimtari ne kompjuter.
Si paraqiten te dhenat ne
kompjuter
⚫ Te gjitha simbole, imazhet, fjalet etj
ruhen ne seri bitesh.
⚫ Nje binary digit quhet nje bit dhe
perfaqeson dy gjendje 0 ose 1, gjendje e
ulet ose e larte tensioni
⚫ Te gjitha informacionet ne kompjuter
ruhen si kombinim i ketyre dy gjendjeve.
⚫ Nje seri prej 8 bitesh quhet nje byte
Nje byte per karakterin A 01000001

Paraqitja ne kompjuter per emrin ALICE

eshte:(pra cdo shkronje paraqitet me 8 bite)

01000001 A
01001100 L
01001001 I
01000011 C
01000101 E
⚫ Per te paraqitur numrat nga 0 deri ne 9
dhe shkronjat nga a deri ne z, dhe A deri
ne Z, dizenjuesit kane krijuar sisteme
kodimi qe konsistojne ne qindra kode
⚫ Per shembull, ne nje kod, numri binar
01000001 sherben per te koduar
shkronjen A.
⚫ Dy sistemet e zakonshem te kodimit jane:
Extended Binary Coded Decimal Interchange
Code (EBCDIC) dhe American Standard Code
for Information Interchange (ASCII).
⚫ EBCDIC paraqet cdo numer, karakter
alfabetik ose karaktere speciale me 8 bite, qe
u perdor se pari ne IBM dhe kompjutera te
tjere mainframe.
⚫ ASCII u dizenjua si kod me 7 bite, por
shumica e kompjuterave perdorin versione
me 8 bite.
 Paraqitja e te dhenave
⚫ Si konvertohet nje karakter ne forme binare dhe anasjelltas?

Hapi 1.
perdoruesi shtyp Hapi 2.
shkronjen D nje sinjal elektronik per kete
(shift+D celesi shkronje do te dergohet ne
nga tastiera njesine e sistemit.

Hapi 4. Hapi 3.
sinjali per shkronjen D
pas procesimit kodi binar I
konvertohet ne kodin ASCII
shkronjes D konvertohet ne (01000100) dhe ruhet ne
imazh dhe shfaqet me ane te memorje per procesim.
pajisjes output.
⚫ Si matet memorja?
Me ane te numrit te byteve te vlefshem per memorizim.

Termi Njesia Me perafersi permasa

Kilobyte KB or K 1 thousand bytes
Megabyte MB 1 million bytes
Gigabyte GB 1 billion bytes
Terabyte TB 1 trillion bytes

Memorja
⚫ Pajisjet Input, Output dhe memorjet
dytesore quhen pajisje periferike sepse
nuk ndodhen brenda sistemit.
⚫ Memorja dytesore eshte memorja
afatgjate e kompjuterit qe ndodhet
jashte CPU.
⚫ Memorja dytesore quhet afatgjate sepse
i ruan te dhenat dhe informacionet edhe
kur kompjuteri eshte i fikur.
⚫ Teknologjite me te zakonshme jane
disqet magnetike, disqet optike dhe
shiriti magnetik.

Teknologjia e memorjes
dytesore
⚫ Jane dy lloje disqesh magnetike:
◦ floppy disk
◦ hard disk
⚫ Disku magnetik mundeson akses direkt te
rekordeve individuale keshtu qe e dhena
qe ruhet ne disk mund te aksesohet direkt
pavarsisht radhes se rekordit data.
⚫ Memorizimit ne disk i referohemi ndryshe
si nje pajisje memorizimi me akses direkt
(DASD).

Disku Magnetik
 shutter

Magnetic Disks shell

liner
⚫ Cfare eshte floppy disk?

magnetic
– Quhet ndryshe diskete dhe coating
eshte nje pajisje portabel, jo e
metal hub
kushtueshme
flexible thin film

• Cfare eshte floppy disk

drive?
– Pajisje qe lexon nga floppy
disk
• Psh nje floppy drive eshte drive A
Magnetic Disks hard disk installed
in system unit
⚫ Cfare eshte nje hard disk?

– Memorje me kapacitet
te larte
– Figura jep nje hard disk
te instaluar ne sistem
– Mund te jete dhe I
jashtem
Pjesët kryesore të një hard disku IDE/SATA janë:
⚫ Pllaketa elektronike, e cila komandon hard
diskun që të lexojë apo të shkruajë të dhëna.
⚫ Pllakat janë disqe magnetike, në të dyja anët e
të cilave ruhen të dhënat.
⚫ Kokat e leximit dhe shkrimit shkruajnë të
dhëna në pllakat e hard diskut dhe lexojnë të
dhëna prej tyre.
⚫ Krahu mekanik mban kokat e leximit dhe
shkrimit.
⚫ Boshti i pllakave është një cilindër që përshkon
pllakat në qendër të tyre. Qëllimi i boshtit është
që të rrotullojë pllakat.
⚫ Motori i boshtit rrotullon boshtin e pllakave dhe
lejon krahun mekanik që të vendosë kokat e
leximit dhe shkrimit në pozicionin e duhur.
⚫ Kabllot lidhëse mundësojnë lidhjen e hard
diskut me motherboardin. Dallojmë kabllo për
SATA me 7 kunja (në anglisht: pins) dhe për IDE
me 40 kunja.
 Disku Optik

⚫ Quhen ndryshe disqe kompakt ose disqe

laser sepse perdorin teknologjine laser per
te ruajtur te dhena me densitet shume
here me te madh se disqet magnetike.
⚫ Disku optik me i zakonshem per
kompjuterat personale eshte CD – ROM.
⚫ CD-ROM eshte memorje vetem e
lexueshme
⚫ Cfare eshte nje CD-ROM?
Compact disc read-only memory
Nuk mund te fshije dhe modifikoje te dhena
Zakonisht mban 650 MB deri ne 1 GB

Disku optik
⚫Cfare eshte DVD-ROM (digital
versatile disc-ROM ose digital video
disc-ROM)?

Disqe me kapacitet te larte nga

4.7 GB to 17 GB
Kompjuteri duhet te kete drive
per DVD-ROM ose DVD
player per te lexuar DVD-ROM
Memorizon databaza, muzike,
software komplekse dhe filma.
Kartat e PC
⚫ Cfare eshte nje karte PC?

Shton aftesite e pajisjes

Disa nga kartat jepen nga tabela:
 Zeri si input
⚫ Si funksionon njohja e zerit?
Hapi 1. Perdoruesi thote fjale me ane te nje
Hapi 2. Nje konvertues analog ne dixhital ADC perkthen
mikrofoni .
valet e zerit ne sinjal dixhital ne menyre qe te procesohet
nga kompjuteri.

10010111010110101100001101

Step 4. Programi I paraqet perdoruesit nje liste

zgjedhjesh dhe keshtu ai mund te vendose ate qe lidhet me Hapi 3. Software krahason
shume.. Perdoruesi mund te modifikoje zgjedhjet e bera sinjalin e marre me ato qe ndodhen
nga programi ne databaze qe te gjeje nje lidhje
ose nje liste lidhjesh.
Natural Language Engine

Matches
 Video input eshte procesi i futjes se
videove ne kompjuter.
Karta video sherben per te
konvertuar sinjalin analog
video ne sinjal dixhital
Digital video (DV)
camera regjistron video
si sinjal dixhital

Video Input
⚫ Cfare jane PC video camera dhe Web cam?

PC video camera=kamera DV qe perdoret per te kapur

video dhe per te realizuar telefonata video ne internet
▪ Quhet ndryshe PC camera

Web cam=kamera video,

outputi se ciles shfaqet ne faqen
web
Video Input
 Portat dhe kabllot lidhëse

Portat janë vende në motherboard ku mund të vendosen kabllo për

të lidhur kompjuterin me pajisje të tjera. Tipet më të
përhapura të portave

⚫ Standardi USB (Universal Serial Bus) u krijua për të

lidhur kompjuterat me pajisje nga më të ndryshmet.
⚫ Portat Ethernet përdoren për të lidhur një
kompjuter në rrjet
⚫ Portat PS/2 u krijuan për të lidhur tastierën dhe
mausin me kompjuterin. Ndonëse shumë tastiera
dhe mause tregtohen me lidhje USB dhe shumë
kompjutera të rinj nuk kanë porta PS/2, këto të
fundit nuk janë zëvendësuar ende plotësisht nga
portat USB.
⚫ Portat seriale përdoren për të lidhur modema apo
pajisje të tjera komunikimi me shpejtësi të ulët.
⚫ Portat paralele përdoren për të lidhur printera apo
pajisje të tjera që kërkojnë shpejtësi të lartë.
⚫ Portat grafike VGA dhe DVI përdoren për të lidhur kartën
grafike të instaluar në kompjuter me një monitor ose një
projektor. Sinjali që përçohet në portat VGA është analog, po
kështu edhe në portat DVI-A dhe DVI-I, ndërsa DVI-I dhe DVI-D
shkëmbejnë sinjal digital.
⚫ Portat HDMI përdoren për të shkëmbyer sinjale digitale jo vetëm
video, por edhe audio. Portat HDMI lidhin një kompjuter me
televizorë, monitorë, projektorë dhe pajisje audio.
⚫ Portat audio janë porta femër të rrumbullakëta, të rrethuara me
ngjyra të ndryshme dhe përçojnë sinjal analog ose digital.
⚫ Porta MIDI përdoret për të lidhur kompjuterin me sintentizatorët
dhe pajisje të tjera elektronike.
⚫ Portat FireWire përdoren kryesisht në kompjutera të specializuar
për lidhje me kamerat digitale dhe pajisje të tjera audiovizuale.
⚫ Software i sistemit
◦ Programet qe bejne te mundur perdorimin e
kompjuterit nga perdoruesi.
◦ Programet qe permbajne instruksionet
jetike te kompjuterit
◦ Shembuj:
◦ Sistemet operative
◦ Perkthyesit e gjuhes
◦ Linker
◦ Loader etj
Gjuhet e programimit
⚫ Nje gjuhe programimi eshte nje format I
caktuar simbolesh qe mundeson nje
perdorues te instruktoje kompjuterin per te
kryer detyra te caktuara.
⚫ Gjenerata e pare e gjuhes se
programimit eshte gjuha makine.
- Gjuha makine eshte gjuha natyrale e kompjuterit
- Instruksionet jane nje seri 0 dhe 1
- Cdo makine ka gjuhen e vet makine
- Programet e shkruar ne gjuhen makine nuk jane te
pershtatshme sepse ato jane specifike vetem per makinen ku
ekzekutohen.
⚫ Gjuha Asembler
◦ Instruksione ne gjuhen angleze
◦ Me e lehte per tu kuptuar.
● L 1, GROSSPAY
● S 1, TAX
● ST 1, NETPAY
◦ Programet ne asembler nuk mund te aksesohen
direkt nga kompjuteri
◦ Nevojiten perkthyesit ne gjuhen makine qe quhen
asemblera..
◦ Per shkak te variacioneve ne gjuhen asembler,
programet nuk jane portabel.

• Gjuhet e nivelit te larte

◦ Instruksionet shkruhen ne gjuhen angleze
◦ Nje instruksion i korresondon shume veprimeve te
shkruara ne gjuhen makine
◦ Jane me te thjeshta per tu kuptuar nga perdoruesi
◦ Para se te ekzekutohen ne kompjuter, instruksionet
duhet te perkthehen nga software te posacem.
Perkthyesit e gjuhes
⚫ Interpretuesi = perkthen nje program ne
gjuhen makine rresht per rresht dhe ekzekuton
cdo rresht te tij. Ne shumicen e rasteve, rreshtat
e perkthyer nuk memorizohen ne memorjen
qendrore dhe keshtu sa here qe ekzekutohet
programi duhet te perkthehet.

⚫ Kompilatori = perkthen te gjithe programin, I

cili quhet kodi burim. Programi I perkthyer ne
gjuhen makine quhet kod objekt. Kodi burim
mbetet I pandryshuar, ruhet ne kompjuter dhe
mund te modifikohet dhe rikompilohet perseri.